Ökumenisches Heiligenlexikon

Acta Sanctorum der Bollandisten
Einleitung August I Band August I Anhang August I

4. August

QUARTA DIES AUGUSTI.

SANCTI QUI PRID. NONAS AUGUSTI COLUNTUR.

S. Aristarchus
S. Perpetua Romæ.
S. Tertullinus presb. mart. Romæ.
S. Agabius episc. conf. Veronæ.
S. Crescentianus M. Romæ.
S. Justus M. Romæ.
S. Sachintus M. Romæ.
S. Sergius M. Nicomediæ.
S. Bartholomæus M. Nicomediæ.
S. Eleutherius mart. Tarsiæ.
S. Epiphanius M. Vesontione.
S. Isidorus M. Vesontione.
S. Eudocia mart. in Perside.
S. Ia M. in Perside.
Socii MM. in Perside.
S. Peregrinus M. Cenomanis.
S. Machoratus M. Cenomanis.
S. Viventianus M. Cenomanis.
S. Baumadus conf. Tutelæ.
S. Euphronius ep. Turon. conf.
S. Luanus seu Lugidius conf. in Hibernia.
S. Sigrada vidua Suessione.
S. Reynerius archiep. Spalatensis & mart.
S. Dominicus conf. Bononiæ.
S. Ciccus conf. Pisauri.

PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REJECTI.

Memoria S. P. N. Phosterii habetur in nostris apographis e codice Taurinensi, nec non e Menæo Ms. membranaceo conventus S. Ludovici FF. Prædicatorum Parisiis. Exstat jam pridem apud nos die V Januarii abbas synonymus, cum elogio e Menæis: quod sufficiat, hic indicasse. Vide interim dictum diem	V Januarii.
Pataviæ in Norico, S. Valentini episcopi, Ferrarii annuntiatio est, ex iis una quas absque delectu sæpius repetit, dum alio die de eodem Sancto locutus est, hic ex Surio, alibi ex alio, quemadmodum hunc S. Valentinum signaverat, eo die quo de ipso in hoc opere actum est	VII Januarii.
In Luca, memoria B. Richardi regis Angliæ Confessoris, qui ibi peregre obiit. Additur; Alibi supra. Est annotatio Cartusiæ Bruxellensis ad Grevenum, male istic posita, sed correcta, per alibi supra; nam de eo actum est	VII. Feb.
S. Guilielmi translatio est in Florario SS. Ms. Vide quæ de ipso dicta sunt	X Februarii.
S. Walburgis Virginis reliquiarum translatio ab Anglicis, Gallicis, Belgicis & monasticis Martyrologiis hoc die certatim refertur, eo nimirum, quo solennius & festivius celebratur Furnis in Occidentali Flandria, ubi præcipua ei dicata est ecclesia, de qua & ceteris eo spectantibus atque egregie illustratis, videndus Commentarius ad Sanctæ Acta prævius § 6 pag. 519, die quo ipsa colitur	XXV Februarii.
S. Agnes de monte Pessulano (pro Politiano) Ordinis Prædicatorum, hoc die perperam adjicitur Greveno in additionibus Cartusiæ Bruxellensis, spectat ad diem, quo ejus gesta illustrata sunt,	XX Aprilis.
S. Desiderius Viennensis episcopus & martyr hic loco non suo ex Galesinio profertur a Ferrario in Catalogo generali, tametsi non ignoraverit in Romano bis signatum esse, nempe XI Februarii quo Sancti corpus Viennam ex loco martyrii translatum est, & XXIII Maii, ipso ejus martyrio sacra. Tu vide quæ de S. Desiderio dicta sunt in opere nostro jam die assignato	XXIII Maii.
S. Protasius martyr in Romano Martyrologio hoc die Coloniæ annuntiatur, ex eorum Sanctorum numero quos Baronio Suggessit Galesinius, ut ipse in notationibus fatetur perquam candide; De eo etiam Galesinius (poterat dicere solus Galesinius) hoc die qui ejusdem ecclesiæ citat tabulas; nempe, pervetustum Coloniense Kalendarium, quod jam toto sesquiseculo ab ipsismet Coloniensibus frustra quæsitum est, apud quos nimirum, in tam numerosa Sanctorum serie, nullus hactenus reperitur Protasius, ab ipsis certissime non rejiciendus, si ulla ejus vestigia usquam occurrerent. Suspicetur fortasse quispiam, reliquias aliquas sub Protasii nomine Brisaco (ubi etiam fratris S. Gervasii corpus honorari, antiqua traditio est) Coloniam delatas; atque inde Kalendario qualicumque S. Protasii nomen inscriptum. At neque hoc patientur Colonienses, sacrorum suorum pignorum in quantavis copia recensitores non minus diligentes, quam custodes seduli juxta ac soliciti. Utut tamen res habeat, & qualicumque de causa hoc die Coloniæ cultus fortasse aliquando fuerit, non alium hic verum S. Protasium intelligendum video præter eum de quo cum fratre Gervasio in opere nostro, non uno loco actum est. Neque placet alia Petri Pauli Boscæ commentatio, qua Protasium illum qui Mediolani in basilica S. Stephani colitur, putat Colonia eo adductum, & a Gervasii fratre plane diversum, qui fortasse fuerit e sociis S. Gereonis. Aliis argumentis opus est ut ea nobis sufficienter probentur. Videsis dicta	XIX Junii.
Eodem die B. Sidronii martyris, te Meessene in nostra Domina quiescit. Verba sunt additionis Ms. Cartusiæ Bruxellensis ad Grevenum. Tu vide quæ de eo dicta sunt die natali	XI Julii.
SS. Septem Dormientes hoc die celebrantur apud Græcos, in magnis eorum Menæis aliisque Fastis consignati. Eorum Acta illustrata sunt apud nos	XXVII Julii.
S. Tadwinum Cantuariensem archiepiscopum nescio cur hoc die signet Bucelinus in suo Menologio, quem melius ante retulerat proprio natali die, quo de ipso actum est	XXX Julii.
S. Justinus puer male hoc die collocatur a Florario SS. Ms. De ipso egimus ad diem	I Augusti.
S. Etheldrita reclusa huc transfertur a Menardo atque etiam a Bucelino. Spectat ad diem quo de ipsa egimus	II Augusti.
Woltanus certatim notatur in Tabulis & Kalendariis Hibernicis absque ulteriori notitia: verum ut nomina istic sæpius confunduntur, fallor vehementer, nisi indicetur S. Walthenus de quo pridie actum est	III Augusti.
Sexaginta martyres in monasterio Floriacensi annuntiat Bucelinus, hoc die primo loco; tum autem loco ultimo, refert commemorationem omnium Sanctorum & Beatorum ejusdem monasterii a prima fundatione &c.
Godefridum Heisterbacensem Beati titulo hoc die ornat Bucelinus; certiora quæro ipsius legitimi cultus argumenta.
Remigium ex monacho Fiscanensi Dorcestrensem episcopum venerabilem vocat hoc die Bucelinus.
S. Justinam martyrem sub finem notarum suarum adjungit Ferrarius in Catalogo generali, ut quæ ab ecclesia Tuscanensi, reliquias habente, colatur, unde facile colligas, reliquias indicari ex cryptis Romanis acceptas, ac tali nomine insignitas, quales & hic & alibi plurimæ honorantur.
Etwaldum abbatem signatum reperit Bollandus in Kalendario Ms. Benedictino: ast hic alibi notus non est.
S. Pantaleonis octava signatur in editione Lubeco-Col.: melius pridie relata fuisset.
Joannam viduam Hispanam nescio unde hoc die accersiverit Florarium nostrum Sanctorum Ms. ex quo in Grevenum transiit, ab ipso solo inter auctaria Usuardina signata, absque ulla ulteriori notitia, quam frustra alibi quæsivi hactenus. Istius nominis vidua aliqua ex IX Maii huc remissa est, nempe mater S. Dominici, de cujus virtutibus siquid dici poterit, invenietur in ipsa Sancti Vita hoc die danda.
Item in Anglia, bonæ memoriæ Symonis comitis Lecestriæ martyris alia est solius Greveni annuntiatio, inde descripta in Martyrologio Germanico, sub Canisii nomine citari solito.
Maurinus (Gall. Morin) Autissiodorensis episcopus hoc die Sanctis adscribitur etiam a Castellano; ast de cultu docere nos non potuit Clarissimus adjutor noster, ejusdem ecclesiæ Canonicus & Succentor R. D. Le Beuf.
Franciscam Pollalion Avenione religiosam ad S. Praxedis Ord. S. Dominici, melius ut venerabilem celebrat idem Castellanus.
Ptolomæum martyrem Memphiticum & Moysem Auximitanum in Æthiopia episcopum ex Fastis Æthiopicis seu Copticis apud Ludolfum hoc die eduxit Castellanus, cui labori poterat parcere.
Philippum porro inter episcopos Hierosolymitanos ordine IX, qua auctoritate Sanctis accensuerit idem Castellanus, prorsus non intelligo. Videatur Papebrochii Historia Chronologica ante tom. III Maii pag. VI.
Certamen S. Lotarii est in Martyrologio Arabico Ægyptio, quod Gratia Simonius ex Arabico reddidit. Cetera nos latent.
Certamen S. Jasonæ, quod in dicto Martyrologio exstat, est obscurum etiam nobis atque incognitum.
S. Eluanus, sive Lugidianus annuntiatur hoc die apud Castellanum in Martyrologio universali & Vocabulario Hagiologico, tamquam eo jam colatur apud Armoricos in diœcesi Corisopitensi. Vide quæ de illo sciuntur in Commentario prævio ad Acta S. Lugidi seu Moluæ, hoc eodem die, a numero 4.
Memoria SS. Patrum nostrorum & archiepiscoporum, qui fuerunt Ephesi, Joannis monachi ac Joannis junioris intexitur apographo nostro ex Menæo Ms. membranaceo conventus S. Ludovici FF. Prædicatorum Parisiis.
Petrus de Cesis (alias de Casa seu de Cesa) Lemovicensis notatur a Philippo Visitantino in Acie sua bene ordinata ut Sanctus, qui ex totius Carmel. Ordinis generali episcopus Vasionensis creatus per Clementem Papam VI, deinde etiam patriarcha Hierosolymitanus, doctrina & sanctimonia clarissimus obiit anno MCCCXLVIII; miraculis ante & post mortem plurimis excelluit, ab immemorabili tempore cultus ut Sanctus aut Beatus. Ita ille, sed solus asserit; Samarthani in Gallia Christiana miraculis quidem inclytum appellant, at de cultu altum silent: neque alibi usquam inter Sanctos connumeratum hactenus invenimus.
Lanfrancus Septala totius Ordinis Eremitatum S. Augustini primus Generalis, quo die obierit, incertum est; hic ipsum refero, quod in chartis nostris sic alicubi notatum invenerim. Signatur annus 1264 in inscriptione, quam Herrera moderne adjectam & decoratam fatetur, in ecclesia S. Marci Mediolani, ubi sic legitur: Hic sita sunt ossa B. Lanfranchi Septala, Mediolanensis, qui ob magnum virtutum splendorem, toti Augustiniano Ordini præfectus primus, ita se gessit, ut omnia penitus collapsa in pristinum statum redegerit. Obiit anno Domini CIOCCLXIV. Distinctius alibi proditur ejus sanctitas, nam teste eodem Herrera, exstat illius imago, titulo & radiis Beatorum nobilitata cum hac inscriptione: B. Lanfranchus de Mediolano. Ita ille, dum interim nec in Ferrario, nec in Martyrologio Mediolanensi ulla ejus vel tenuis exstat memoria. De vero cultu ejusque die certiores reddendi sumus, priusquam ei locus in hoc opere inter Sanctos tribui possit.
S Justinum præsulem XV Martii invenerunt Majores nostri in Martyrologio Cartusiæ Coloniensis solo nomine cognitum, eumque adeo, inter Prætermissos ibi signatum, remiserunt ad hunc diem IV Augusti, quo nempe sciebant in nostro Florario Sanctorum Ms. ac in Usuardis Coloniensibus referri Justinum aliquem episcopum Confessorem. At is non magis notus est quam Justinus præsul, ut & hic etiam tantisper prætermittendus sit, donec lucis aliquid suboriatur, unde colligi queat, quo demum spectet, aut cum quo alio Sancto synonymo confundendus sit; an forte cum S. Justino Pictaviensi episcopo, qui celebratur 1 Septembris: certe non cum illo S. Justino Monasteriolensi, hoc die ad S. Salvii coli solito, nam is pro martyre illo accipitur, de quo actum ext 1 Augusti, unde & a Castellano in solo indice hoc die notatus est.
Claram Ordinis Cisterciensis virginem Beatæ titulo hoc die ornat Castellanus in suis ad Marl. Rom. additionibus; quam certe mirum plane est in Kalendario Divione excuso, atque in Henriquezii Menologio omnino præteritam. Chalemotus hoc etiam die Castellano haud dubie præluserat his verbis: In Loco-Dominæ-nostræ, sanctimonialium cœnobio juxta Ramorentinum, in provincia Soloniaca & diœcesi Aurelianensi, festivitas S. Claræ virginis reclusæ, seu monialis, cujus ossa, e vicina silva illuc allata, & diu religiose asservata, ac tandem per bella flammis data sunt, quamvis semper ejus memoria recolatur a peregrinis utriusque sexus. De ætate, gestis aut singulari cultu nihil alibi uspiam reperire licuit, ut dubia saltem res tota maneat, donec monumentis paulo certioribus & distinctioribus instruamur.
Antonii Ordinis Servorum cum Beati titulo Viterbii memoriam agit Ferrarius in Catalogo generali, de quo tamen nec verbo meminit in majori Catalogo Sanctorum Italiæ, nec inter Sanctos Viterbienses; ut cultum maxime dubium esse oporteat, de quo priusquam certior fiam, inter Sanctos aut Beatos cum computare, mihi integrum non est.
Dominicum Martinez abbatem Alcobaciensem in Lusitania, non ut sanctum dumtaxat sed ut sanctissimum hoc die prædicat Henriquez in suo Menologio Cisterciensi, aitque Sanctorum numero, nescio qua auctoritate, fuisse adscriptum, ex fide Bernardi de Brito in Chronico Lusitanico Ord. Cisterciensis; asserentis præteterea, Officio ecclesiastico cultum fuisse in ecclesia Eboracensi in regno Angliæ. Henriquezium presse sequitur Bucelinus: at paulo modestior Chalemotus canonizationem illam populo potius adscribit, quam legitimæ auctoritati. De nulla nobis liquet; nec facile concipimus, unde prædictum qualecumque Officium ecclesiasticum in solam unam Anglicam ecclesiam Eboracensem penetraverit, ubi in toto reliquo orbe Catholico nulla ejus exstat memoria. Neque vero ad hunc diem pertinet Dominicus ille, quem rectius consignavit Chalemotus die, quo obiit, XXVII Januarii. Siquid usquam de vero cultu subsit, doceri cupimus, ut dicta die, suo tempore de eo agi possit.
Thomas Lombardus qui tempore Elisabethæ Anglicæ, pro re Catholica in Hibernia multum & strenue laboravit ab iisdem Henriquez, Bucelino & Chalemoto meritis laudibus celebratur, sed solo titulo piæ memoriæ.
Chetubinum Spoletinum Ord. S. Francisci longo elogio prædicat hoc die Arturus in Martyrologio Franciscano, tantum non ut Sanctorum honoribus præditum, quos ego ei hactenus adscribere non ausim; ut recte ab iis abstinuerit Hucberus, quamquam de cetero ipsum etiam magnifice extollat. Ubi de cultu constiterit, locus ei suus dabitur.
Andreas ab Aiala, Franciscus Ægidius & socii martyres in India occidua., David Confessor Neapoli in Campania., Paula de Monte alto virgo. signantur ab Arturo cum titulo Beati: ultima etiam in Gynæceo.
Addit Hueberus Cardinalem Albertum (voluit dicere Albretum), Romæ anno 1465 habitu Franciscano in Ara cæli sepultum.
Item Joannem de Atayde in Lusitania.
Innocentium Taurinum, apud Campum Bastum in Apulia.
Fraciscum Prantio in Hispania.
Franciscum oblatum in loco deserto Palentinæ diœcesis in eodem regno.
Guiliermus Apselius Cartusianus laudatur hoc die a Rayssio, ut qui in Valle gratiæ, conventu Cartusianorum prope Brugas, obierit Prior. Hinc ipsum accepit Castellanus in suis additionibus ad Martyrologium Romanum.
Petrus Beetsius & ipse Cartusianus prope Bruxellas elogio etiam ornatur apud eumdem Rayssium.
Cæciliam virginem, ut S. Dominici primogenitam hoc die in Gynæceo suo annuntiat Arturus, quem in Diario Dominicano citat Marchesius, haud dubie occasione sanctissimi Fundatoris, in cujus Vita, hoc die accurate illustrata, plura de ipsa memorantur. Quo die vere obierit, mihi necdum constat: multo minus de cultu, cum nec apud Ferrarium nota sit.
Additur in Anno sancto Belgico Ignatia ab Angelis, ejusdem instituti Barcinone defuncta, stupentibus ob admirandam ejus in moriendo voluptatem, consororibus omnibus.
S. Fredulfum (Gallice Frion) apud Santones nobis hoc die annuntiat Castellanus. Nos cum Saussayo, quid de eo dicendum sit, videbimus die sequenti	V Augusti.
S. Ionium presb. & mart. non recte hoc die signat Florarium SS. Ms. spectat ad diem sequentem	V Augusti.
Dedicatio basilicæ S. Mariæ Romæ æque male refertur in cod. Rhinoviensi, spectat ad diem	V Augusti.
SS. Abel & Cassianus episcopi in Tabulas Hibernicas transierunt hoc die. Quales & unde fuerint, patebit die sequenti	V Augusti.
Neque melius relatus est Oswaldus rex spectans etiam ad diem	V Augusti.
S. Henrici episcopi Wintoniensis memoriam agit hoc die Ferrarius, oblitus, opinor, eorum quæ dixerat in eodem suo Catalogo generali ad IX Januarii, ubi ipsum eumdem prius retulerat, utrobique perperam: ut videri potest in Prætermissis dicta die IX Januarii, ubi ex Martyrologio Anglicano aliisque probatis scriptoribus, eum Majores nostri recte tradunt obiisse die, quo de ipso agemus	VI Augusti.
Certamen S. Pamphili & Capitonis notatur in nostro Menæi Ms. membranacei conventus S. Ludovici FF. Prædicatorum Parisiis apographo; at de iis mentionem faciunt Menæa magna typis edita, ac Menologium ex interpretatione Sirleti vulgatum	XII Augusti.
Helenam martyrem quam hoc die refert Marietta, non aliam esse a Burgensi, satis ipse indicat. Eam vero remittimus ad diem quo in Romano cum Centolla signatur	XIII Augusti.
SS. Centollam & Helenam ex nescio quibus Tabulis ecclesiæ Burgensis in Hispania, hoc die nobis adducit Ferrarius in Catalogo generali; recte monens, referri ipsas in Romano eo die quo de ipsis agendum erit	XIII Augusti.
S. Andreas archidiaconus Fæsulanus a Dempstero & Camerario annuntiatur hoc die, ut Sanctus popularis. De die cultus melius docere nos potest Ferrarius, qui in Catalogo generali eum refert	XXII Augusti.
S. Euladii episcopi Nivernensis & conf. annuntiatio est solius Florarii nostri SS. Ms., nescio unde accepta. Ipsum non novit Saussayus, at Castellanus habet eo die quo de ipso ex professo agetur	XXVI Augusti.
Dominicus Vallius (alias Del Bal) infans martyr Cæsaraugustanus, a Judæis anno 1250 crudeliter excarnificatus, in scriptis nostris signatur hoc die, forte quia tunc colitur S. Dominicus PP. Prædicatorum patriarcha, tametsi in Vita non exprimatur dies certa, sed Augustus mensis dumtaxat, unde fortasse a Tamayo & aliis refertur XXXI hujus, quæ quid de eo statuendum, disquiremus	XXXI Augusti.
S. Justi ep. Lugdunensis translatio ex eremo, non semel & hoc die & alibi in auctariis Usuardinis signata est, de eo agetur die quo ejus festum recolitur	II Septembris.
Sanctus martyr Thathuel in malo arbore suspensus consummatur; prout habemus ex Menæis magnis, typo excusis, duos insuper ei versiculos accinentibus. Die V hujus in apographis nostris e codice Taurinensi occurrit Θουθαὴλ & additur ei Christina, prope palatium, quo etiam die ac modo exstant in extractis e Ms. Menæo membranaceo conventus S. Ludovici FF. Prædicatorum Parisiis, utrobique cum titulo sanctorum Martyrum: qui forte coincidunt cum Thatuele & Charitina, qui una cum aliis habentur in dictis Menæis magnis ad diem, quem quem tu consule,	IV Septembris.
S. Justinus presbyter & martyr Romæ percelebris a Wandelberto & in plurimis auctariis Usuardinis hoc die certatim refertur. Quin & ab Hieronymianis saltem contractis, in quibus fortasse pro hodierno Justo sumitur: verum in Rabano & Notkero tam distinctis characteribus signatur ut dubitari non possit, quin is indicetur de quo egimus in Observationibus ad Usuardum XVII Septembris, ut patebit conferenti istorum annuntiationes cum textu ipsius Usuardi sic enim habent: Item Justini presbyteri & martyris, de quo narratur in passione S. Laurentii quod multos ad fidem Christi converteret, & plurimorum Martyrum corpora sepeliret. Remittitur itaque ad	XVII Septembris.
SS. MM. Placidi & sociorum translatio Messanæ hoc die signatur a nostro Caietano: heri de eorum inventione actum est; sed & ipsa & hæc translatio spectant, ut ibi dictum est, ad	V Oct.
S. Judocum alicubi perperam hoc die signatum invenit Bollandus. Nota est ejus festivitas	XIII Dec.
S. Nicodemus ex aliqua hesterna annuntiatione huc irrepserit, ubi tamen inventio potius recolitur quam natalis, qui ignoratur hactenus. Vide Prætermissos die præcedenti, ubi rem omnem remisimus ad	XXV Decembris.

DE S. ARISTARCHO
S. Pauli Apostoli discipulo.

Sec. I.

[Commentarius]

Aristarchus (S.)

AUCTORE J. B. S.

Quæ de hoc Sancto ut vera & indubitata tradi hic possunt, [Veræ ejus laudes ex Apostolo.] non aliunde certius & tutius accipiuntur quam ex ipsis Apostolorum Actibus. Ac primo quidem constat Macedonem fuisse Act. 19 ℣. 29 ubi Ephesiis pro sua Diana tumultuantibus, impleta est civitas confusione, & impetum fecerunt uno animo in theatrum, rapto Gaio & Aristarcho Macedonibus comitibus Pauli. Distinctius signatur ejus patria dum cap. 20 ℣. 4 dicicitur fuisse Thessalonicensis; id quod denuo repetitur cap. 27 ℣. 2, ubi cum Magistro inter gravissima etiam pericula constanter perseverasse memoratur Aristarchus Macedo Thessalonicensis. Judæusne dicendus an Græcus, alii statuant. Pressius autem de ipso loquitur, ejusque constantiam ad vincula usque demonstrat Paulus ipse ad Colossenses scribens cap. 4 ℣. 10: Salutat vos Aristarchus concaptivus meus. Item & ad Philemonem de eodem caro discipulo meminit. Atque hæc honorifica plane testimonia de S. Aristarcho verissime prædicantur. At vero, utrum quæ in Martyrologio Romano adjecta leguntur de Thessalonicensi episcopatu, de agonibus eorumque ibidem palæstra, utrum hæc, inquam, satis stabili nitantur fundamento, unde tuto conjici possit, hactenus non invenimus.

[2] [Non ita constat utrum & ubi episcopus fuerit:] Qui ipsum primus Sanctorum Fastis inscripsit auctor Romani parvi, recte & simpliciter annuntiat; Aristarchi discipuli Apostolorum. In eumdem sensum paulo nitidius Usuardus: Natalis beati Aristarchi, discipuli S. Pauli Apostoli. Mirandum autem ostendimus in Observationibus nostris quod Usuardus Adonis Festivitates Apostolorum non consuluerit, saltem secutus non sit, ut ferme merito quis suspicetur, de Adoniani elogii sinceritate ipsum dubitasse. En ipsam integram Viennensis annuntiationem: Pridie Nonas Augusti. Natalis beati Aristarchi, de quo Apostolus Paulus Colossensibus scribit: Salutat vos Aristarchus concaptivus meus: qui comes individuus Apostolo permansit usque ad ejus confessionem; qui constitutus Thessalonicensium episcopus, post longos & beatissimos agones a Christo coronatus, quievit. Aperte hic indicatur episcopatus Thessalonicensis, de quo in antiquioribus nulla, quod sciam memoria: tum mortis genus, de quo dubites, martyrne an potius confessor vitam finiverit; post longos agones a Christo coronatus, quievit. Hinc certe passim eruunt, qui de Aristarcho loquuntur, cum Tillemontio tomo 1 pag. 571, non martyrio ab hominibus, sed a Christo coronatum, quievisse in pace.

[3] Ex aliis classicis Martyrologis dirimi nequit controversia, [item an vere martyr;] frustra vero Usuardinorum codicum seriem huc adduxero; ex eorum aliquo, qualis est Bruxellensis acceptam oportet anuntiationem hodiernam Martyrologii Romani, quæ ipsa ex Adone contracta est: Thessalonicæ, natalis beati Aristarchi, discipuli & comitis individui sancti Pauli Apostoli, de quo ipse ad Colossenses scribit: Salutat vos Aristarchus concaptivus meus. Is ab eodem Apostolo Thessalonicensium episcopus ordinatus, post longos agones, sub Nerone coronatus a Christo, quievit. Nihil his lucis attulit Baronius neque alius quisquam, quod sciam: tenebras meras affudere Græci, ut mox patebit apertius. Solvenda omnino esset difficultas jam tacta de S. Aristarchi extremo agone, violentusne is ad mortem fuerit, ut in brevissimo suo elogio cum Græcis tradit Equilinus, an vero in pace quieverit. Alterum, de quo non constat, quæritur, unde didicerit Viennensis, fuisse ipsum Thessalonicensem potius episcopum, quam, ut Græci volunt, Appameensem. Tertium denique, undenam confici certo queat, ipsum Thessalonicæ potius, quam Romæ aut alibi extremum spiritum Deo reddidisse. Vera ut vera tradimus; ambiguis in suo gradu relictis, dum iis dissolvendis nulla aliunde momenta suppetere, ea frustra investigando, experti sumus.

[4] [Græcis omnia magis involventibus.] Jam ut ad Græcos accedamus, non unam apud ipsos festivitatem, ut vel ex solo Menologio patet, obtinuit S. Aristarchus, adscriptus ibi LXX discipulis junctusque primum Pudæ seu Pudenti & Trophimo XIV Aprilis, ubi ex supposititio Dorotheo, pluribus ibi laudato, ita legitur Sanctorum patris Aristarchi, Pudentis & Trophimi, qui cum essent ex LXX, post Pauli Apostoli mortem, & ipsi, Nerone imperatore capite cæsi sunt. Rursus vero XXVII Septembris fit Commemoratio sanctorum apostolorum Marci, Aristarchi & Zenonis (pro Zenæ) de nostro autem seorsim hæc ibi memorantur: Aristarchus etiam ex septuaginta fuisse invenitur, cujus Apostolus Paulus meminit. Hic Apameæ Syriæ episcopus fuit; vir egregiæ sanctitatis, alter Joannes, locustis & melle silvestri nutritus, Zona pellicea indutus. Hæc omnia Græca elogia, uti & superiora, quanti facienda sint, ex fonte, unde promanant, facile intelligitur: quid enim de Dorotheo isto censendum, jam Majores nostri non semel & abunde declararunt, ut habes in notula ad diem XV Synaxarii post tomum primum Aprilis; item tomo 1 Junii pag. 436 & alibi. Tædet eamdem cramben hic denuo recoquere; neque alia æque incerta ex Petro de Natalibus aut aliunde juvat accersere.

DE S. PERPETUA
ROMÆ.

Seculo I.

Cultus, elogia, gesta, sepultura, locus & annus mortis.

Perpetua Romæ (S.)

AUCTORE J. P.

Acta S. Nazarii martyris ad diem XXVIII Julii a nobis examinata, Perpetuam ejusdem Sancti matrem fuisse memorant; [Memoria in Adone, Martyrologiis recentioribus,] quo sub nomine sacris etiam Fastis inscribitur; ex dictis Actis aut certe similibus, prout nobis quidem videtur, desumpta. Ado ad XII Junii elogio S. Nazarii illam inserit his verbis: Beati Nazarii pater Africanus; mater vero Perpetua, a beato Petro apostolo baptizati. Molani editio anni 1573 inter additiones Usuardo suo adjectas sic habet: Romæ, beatæ & sanctæ Perpetuæ, matris S. Nazarii, ad marginem citans Ambrosianam Missam. Adde alios recentiores Galesinium, Ferrarium in Catalogo Sanctorum Italiæ, Piazzam in Hemorologio sacro Romæ Christianæ & gentilis. Martyrologium Romanum sic habet:

[2] Romæ sanctæ Perpetuæ, quæ a beato Petro apostolo baptizata, [ac Martyrologio Romano:] Nazarium filium, & Africanum virum ad fidem Christi perduxit, & multa sanctorum Martyrum corpora sepelivit; ac tandem bonorum omnium meritis cumulata migravit ad Dominum. Fontem, e quo hæc hausta sint, assignat Baronius in notationibus ad dictum Martyrologium die IV Augusti, tabulas videlicet ecclesiæ Mediolanensis, & Acta SS. Nazarii & Celsi, quæ habet Mombritius tom. 2. Utinam vir sapientissimus paullo meliora nobis designasset documenta circa res gestas Sanctæ hujus: nam quod ad cultum ejus publicum apud Mediolanenses ab immemorabili tempore attinet, & quidem satis solennem, sufficientes ad hunc ipsi cum Martyrologio Romano asserendum suggerunt notitias Missale ac Breviarium istius ecclesiæ, hoc quidem anno 1539; illud autem anno 1522 typis excusum.

[3] [cultus & elogium ex Missali Mediolanensi seu Ambrosiano,] In dicto Missali notatur de ea Missa de communi matronarum, adjectis ipsi propriis orationibus super populum, super sindonem, super oblata: præfatione, & post communionem. Præfatio vero ista sic eam laudat: Deus, qui … beatam Perpetuam sic tuæ gratiæ radio illustrasti, ut execrato gentilitatis errore, ab Apostolorum Principe baptizata, non solum filium Nazarium ad Christi cultum flecteret, sed & Affricanum, ejus infidelem virum, Judaici ritus cultorem, fidelis Mulier duplici lucro ditata, Christianorum collegio sociaret. Hæc misericordiæ operibus exuberans indigentibus subvenit, & afflictos miseria consolatur. Hæc beatorum Martyrum corpora pio tradit studio sepulturis. Hæc miris coruscans virtutibus, fugat dæmones: a morbo cancri Serviliam matronam liberat: Juliam Neronis filiam sanat lunaticam: ab ignis incendio Romam crucis signo servat indemnem: filium suscitat Mamurtini.

[4] Hæc denique in sinceritate fidei, & operum sanctitate perseverans, [& lectionibus propriis Breviarii,] carnis deserens claustrum, læta migrat ad Christum. Lectiones jam assignatæ eadem facta narrant; sed præmittitur illis annuntiatio Romæ beatæ & sanctæ Perpetuæ, matris sancti martyris Nazarii; Molanianæ, quam paullo ante recitavimus, simillima. Orationes propriæ, quæ lectionibus istis præfiguntur, ibidem legi possunt. In Breviario Ambrosiano anni 1635 nihil aliud notatur inter Officia ad hunc diem IV Augusti, quam commemoratio S. Perpetuæ matronæ, in primis Vesp. & in Laud. Atque hæc ad probandum tam antiquum quam hodiernum S. Perpetuæ cultum dicta sint satis. Incertiora sunt, quæ de ejus gestis modo produximus e Missali Ambrosiano, & quæ paucis perstringuntur in Actis S. Nazarii apud Mombritium. Rem expendamus.

[5] Imprimis ea, quæ referunt lectiones de execrato gentilitatis errore &c., [quæ discutiuntur.] non satis consonant cum Actis S. Nazarii apud Surium, ubi eorum auctor de ipsius parentibus agens, Eorum, inquit, Deus pietatem veluti remunerans .. eis dedit filium, heredem simul virtutis & bonorum. In Ms. nostro Ultrajectino S. Martini, e quo dedimus martyrium S. Nazarii ad dictum diem XXVIII Julii, narratur is fuisse filius .. Perpetuæ Christianissimæ .. & a Petro apostolo baptizatæ; qui baptismus etiam refertur apud Petrum de Natalibus in S. Nazarii Actis lib. 6, cap. 147, & alibi; verum an gentilis an Judæa ante baptismum fuerit, necdum comperimus. Alia, quæ lectiones de S. Perpetua memorant, facilius credere vel saltem supponere possumus; quam probare aut improbare. Quamquam cui non suspectum appareat illud, Juliam Neronis filiam sanat lunaticam? Nero quippe imperator ex Poppæa filiam tulit, Claudiam Augustam, amisitque admodum infantem (uti est apud Suetonium lib. 6, cap. 35, pag. 566, editionis Lugdunensis, anni 1548) quartum nempe intra mensem defunctam: sicut ibidem in notationibus est. Vellem equidem, quæ de Servilia, urbe Roma, filio Mamurtini memorantur, ex idoneis documentis probarentur. De Africano consuli potest Commentarius prævius ad Acta S. Nazarii, die XXVIII Julii § XI; de quo mox hic recurret sermo.

[6] Nunc hisce attexo nonnulla ex qualibuscumque Actis S. Nazarii. [Facta quædam Sanctæ indidem recensentur,] Civis Romana cum in quibusdam exemplaribus, tum apud Mombritium, fuisse fertur: & secundum illum nobili exorta prosapia. Petrus de Natalibus dat ei titulum nobilissimæ Romanorum; Ms. Ultrajectinum S. Martini Romanorum item nobilissimæ prærogativa illam condecorat. Nobilitas ejus confirmatur ex S. Ennodio inferius assignando, quando dicit: In stirpe Nazarius bona. Mombritius virtutes Sanctæ nostræ sic breviter complexus est, dicens, quod, Quotidie ad adorandum Dominum Jesum Christum in eo, quo baptizata fuerat loco, & orationum dona solvenda properaret. Ibidem habes hunc dialogismum Sanctæ cum suo filio; quem sic contraho: Nazarius … abiit ad matrem suam, dicens: Nescis mater, quod fuerit patris mei promissio, ut mihi religionis suæ cultum ostenderet.. Admirata mater ejus super ista, quæ ab eo dicebantur, dixit ad eum: Ostendat tibi Deus omnipotens veritatis suæ mysterium, ut merearis illuminari baptismo Petri, in quo baptizata sum ego … Respondit Nazarius .. Rex est, in quo baptizata es tu, mater? Et ait illa: Etiam, fili, rex regum Dominus, & creator cæli & terræ … Audiens hæc beatus Nazarius, cœpit jam quasi sapiens architectus intra pectus suum ædificio semper mansuro æterna construere fundamenta &c.

[7] [ad Acta S. Nazarii expensa.] Unde liquet, hæc Acta in eo convenire cum sæpe dictis lectionibus, quod filium Nazarium ad Christi cultum flecteret; sed hæ ab illis discrepant in baptismo Africani, dicuntque illum a sua conjuge Christianorum collegio sociatum, ac proinde ad Christum conversum. Conversio autem ista non S. Perpetuæ adscribitur apud Mombritium, sed S. Petro apostolo. Audiatur textus: Fertur Nazarius Romam properasse, ubi ex patre Africano intellexerit, Quomodo ei per visionem B. Petrus apostolus apparuerit, & doctrinam Christianæ religionis imbuerit… Ergo tantæ visionis novitate perterritus, jam nihil aliud, inquit, licere decrevi, quam quod Apostolico eo præcepto monitus, ut Christum crederem, baptismi me unda purificarem. Eadem Acta apparitionem Sanctæ filio suo Nazario factam memorant: Nocte, beatissima mater ejus Perpetua .. per visum adstitit ei dicens: Transi nunc a terra hac; quia & Galliarum civitatibus oportet te Christi Euangelium prædicare.

[8] [Corpus an alicubi exstet?] Cum exstent tam pauca S. Perpetuæ documenta, non mirum de ejus sepultura aut sacris lipsanis vix quidquam inveniri. Puricellus in Dissertatione Nazariana cap. 135 profert librum Italice conscriptum, & anno 1515 editum De indulgentiis & corporibus sanctis, quæ sunt in ecclesiis urbis Mediolanensis &c., ex antiquis registris & privilegiis authenticis; in quo libro inter reliquias, in basilica Nazariana custoditas, ita indicari refert: Ibi jacet S. Nazarius martyr; & post plures alios Sanctos, quorum ibidem dicuntur jacere corpora, ponitur ipsa quoque S. Perpetua, mater S. Nazarii. Sed nos isti libro, quidquid antiqua registra & privilegia præferat authentica, in hoc non credimus. Neque ei ipsemet credidit Puricellus: nam cap. 171 agens de libro, quem sub titulo Septem ecclesiæ vel basilicæ stationales urbis Mediolanensis, secundæ Romæ, anno, uti addit, 1627 Italico sermone vulgavit Joannes Baptista Villa; corporibus in basilica Apostolorum (quæ est eadem cum Nazariana) conditis Puricellus ex isto auctore accenset corpus S. Perpetuæ, matris sancti Nazarii; quam aliqui volunt esse sepultam in ista basilica. Sed Puricellus istis verbis interserit, hoc se magis optare, quam credere. Præplacet nobis sententia Piazzæ supra allegati, qui dicit, de isto sacro corpore huc usque non esse notitiam.

[9] [Locus mortis & ætas.] Quod attinet ad locum, quo S. Perpetua mortalitatem exuerit; etsi id ex nullis certis antiquis monumentis conficere possimus, malumus tamen sapere cum paucis, & loqui cum pluribus, ac Martyrologio Romano, eamque Romæ annuntiare. Favent ea, quæ cum de patria ejus, tum de vitæ instituto dicta sunt ex documentis saltem qualibuscumque: e quibus si ipsius etiam ætatem, qua vixit obiitque, ad tempora Neronis reduxeris, non refragabimur ita cum aliis loqui; dicente Baronio ad an. 69: Commendantur in hac Neronis persecutione, studia inter alias duarum sanctissimarum mulierum Lucinæ atque Perpetuæ. Nos interea ad tempus ætatis utcumque figendum, habemus in promptu S. Ennodium, episcopum Ticinensem, qui in hymno, quem panxit de S. Nazario, Carmine XVIII, de illo diserte canit: Nerone felix principe, diversa perpessus mala, lustravit orbem. Vixit ergo Sanctus, Ennodio teste, sub Nerone; atque adeo conficitur, quo S. Perpetuæ ætas, eodem teste, referenda sit.

DE S. TERTULLINO PRESB. ET M.
ROMÆ,

Anno CCLVII.

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Tertullinus presb. mart. Romæ (S.)

AUCTORE P. B.

Acta S. Tertullini presbyteri & martyris petenda sunt ex Actis S. Stephani PP. I & martyris, [Acta; annus, mensis, dies martyrii.] quæ dedimus die 2 hujus mensis, quoad potuimus, illustrata. Vide ergo, quæ de hoc Tertullino ibi narrantur cap. 1, num. 8, & cap. 2, num. 14, 15, 16, & 17; sed iis præmitte, quæ ibidem in Commentario prævio disseruimus toto paragrapho sexto, & maxime num. 62, 63 & 64. Annus idem ipsi martyrii palmam attulit, qui S. Stephano; a quo sepultus dicitur in Crypta arenaria pridie Kal. Augusti, hoc est, triduo ante, quam resecto capite discipulum sanctum sanctissimus Pontifex sequeretur; ita certe asserunt Actorum S. Stephani PP. & M. vetusta, quotquot inspeximus, exemplaria; si codicem nostrum unicum exceperis, qui sepultum refert Tertullinum tertio Kalendas Augusti; quod secuti sunt Martyrologi unus & alter; ut in Prætermissis die XXX Julii observatum est; cum Ado & plures alii, de quibus in Prætermissis die XXXI Julii, lectionem nostram amplexi sint. Decessisse vero S. Stephanum anno Christi 257, die 2 Augusti, suo loco comprobavimus. Restat hic, ut de cultu & reliquiis S. Tertullini non nulla subjiciantur.

[2] Etsi quædam, ut modo insinuavimus, Martyrologia Sanctum nostrum annuntient eo die, [Colitur hoc die; etsi alio decesserit:] quo narratur sepultus; usus Ecclesiæ Romanæ, qui hodieque in Martyrologio reformato servatur, celebritatem ejus ad quartum usque mensis Augusti diem differentis, antiquissimus est; ut patet ex Romano veteri apud Rosweydum nostrum, ubi annuntiatur his verbis: II Nonas (Augusti) in Crypta arenaria, Tertullini martyris Romæ; item ex Adone, qui ad eumdem diem sic habet: Item Romæ, in crypta Arenaria, natale Tertullini martyris, quem beatus Pontifex Stephanus baptizavit, & in albis presbyterum consecravit: cui inter cetera monita hoc præcipue commendavit: Frater, inquit, cura sit tibi diversorum requirere sanctorum corpora Martyrum. Qui post biduum ordinationis suæ tentus a Marco præfecto, eductus est ad Valerianum imperatorem. Quem ille extensum mactari fustibus jussit. Cumque impie cæderetur, clamabat: Gratias ago tibi, Domine Jesu Christe, qui me non separasti a Domino meo Olympio, servo tuo, qui me præcessit martyrio consummato. Cumque inter cædes hoc diceret, jussit Valerianus lateribus ejus ignem supponi. Cumque lætus & constans perseveraret, diceretque: Fac, miser, quod facis, celerius, ut me de hoc incendio, licet peccatorem, tamen pro ejus nomine, Christo offeras sacrificium; jussit Valerianus elevari eum, & tradi præfecto Sapricio. Qui primo jussit os ejus lapidibus conquassari, deinde extendi eum in equuleo, & nervis diutius torqueri, deinde ignibus concremari. Cumque perseveranter Spiritus sancti gratia roboratus, Christum Dominum fateretur, mandavit hoc factum Valeriano tyranno. Cui Valerianus remandavit, ut, data sententia, ejus caput abscinderetur. Tunc Sapricius depositum de equuleo jussit duci via Latina in secundo milliario, & ibidem decollari. Cujus corpus S. Stephanus Pontifex colligens cum clericis, & hymnis redditis Deo, sepelivit in eodem loco, in Crypta arenaria, secundo Kal. Augusti. Ubi concursus solemnis fit 2 Nonas Augusti. Eodem die refertur ab Usuardo, Notkero, & recentioribus passim.

[3] [forte ob translationem aliquam olim hoc die peractam.] Neque vero facile est translati hujus festi assignare causam: nisi forte corporis ejus aliqua fuerit olim eo die facta translatio ante tempora Martyrologii Romani parvi; de qua tamen meminit nemo. Suspicandi ansam præbet Panvinius in libello de Septem Urbis ecclesiis pag. 94, cum asserit, S. Tertullini presbyteri & martyris corpus olim fuisse in cœmeterio Callisti; puta ante, quam illud cum aliis quamplurimis anno Christi 817 in mense Julio, die XX, Indictione X ad basilicam S. Praxedis transtulit S. Paschalis PP. I; ut idem docet pag. 259 & sequente. Huic tamen opinioni refragatur Aringhus in Roma subterranea lib. 4, cap. 5, affirmans, corpora S. Tertullini nostri & aliorum aliquot Martyrum ex ipso S. Tertullini cœmeterio ad ædem S. Praxedis a Paschale translata fuisse: neque enim hactenus quispiam, quod sciamus, idem fuisse S. Callisti cœmeterium asseruit cum cœmeterio illo, in quo secundum Acta S. Stephani Papæ & martyris, corpora SS. Tertullini, & 12 clericorum Martyrum sepulta primum fuere; cum hoc omnes ad viam Latinam, illud ad Appiam constituant. Dixi: cum cœmeterio illo, in quo &c.: nam adduci vix possum, ut credam, S. Tertullinum & Martyres jam dictos conditos fuisse in cœmeterio quod eadem via Latina, secundo ab Urbe milliario, nec procul ab aquæductu, retectum anno Christi 1687 fuisse aiunt Raphaël Fabrettus Inscriptionum antiquarum cap. 8, pag. 547 & sequente, ac Marcus Antonius Boldettus in Observationibus ad cœmeteria Martyrum lib. 2, cap. 18, pag. 362, cum hac inscriptione in aditu posita, Coemeterium beati Tertullini M: non existimo, inquam, ibi sepultos fuisse Martyres illos; si verum est, ut Boldettus affirmat, repertum tunc fuisse cœmeterium istud prorsus intactum. At enim quid si delineatio, quam proferunt auctores illi, partem tantum exhibeat cœmeterii S. Tertullini, quæ intacta manserit; aliam vero partem, pridem evacuatam ac dirutam, in qua fuerint Martyrum illorum pignora, non exhibeat?

[4] Ut ut est, sive Sancti nostri exuviæ in illo cœmeterio quieverint, sive in alio vicino; sive inde ad cœmeterium Callisti translatæ primo fuerint, [Corpus modo est Romæ ad S. Praxedis: & forte pars Anicii in Gallia.] sive non fuerint; negare non possumus, refossas olim fuisse, & in ecclesiam S. Praxedis in montibus a S. Paschale PP. I illatas: hoc enim præter veterem tabulam marmoream apud Panvinium supra, testantur loco citato Aringhus, Pancirolus in Thesauris absconditis urbis Romanæ pag. 236, & in indice reliquiarum; ac Piazza in Hemerologio sacro die IV Augusti, quo ait, festam S. Tertullini presb. & mart. memoriam [anniversariam] celebrari ad sanctæ Praxedis, ubi corpus ejus requiescit. Hinc forte pars aliqua in Galliam Anicium devenerit. Certe secundum Festa propria ecclesiæ cathedralis beatæ Mariæ Aniciensis, anno 1624 ad formam Breviarii Romani redacta, die IV Augusti celebratur ejus Officium (remisso ad diem non impeditum Officio S. Dominici) cum novem lectionibus, quarum tres secundi nocturni propriæ sunt, & ex Actis S. Stephani depromptæ, nisi quod in fine hæc adjiciuntur: Ad Aniciense templum S. Tertullimi ossa delata, in capsulis duabus olim pendebant e tholo in altari principe; ubi & nunc in veneratione habentur. Ceterum de modo ac tempore hujus translationis, nec ibi quidquam, nec apud Saussayum in supplemento Martyrologii Gallicani hoc die, pag. 1154, nec alibi scriptum invenimus. De S. Tertullini martyris corpore, quod præterito seculo in ædem Collegii nostri Luxemburgensis Roma translatum colitur una cum corpore S. Chrysanthi M. Dominica IV post Pascha, nihil hic dicimus: satis longum de illo commentarium dedimus tom. 2 Maii, pag. 558, quem qui legerit, facile deprehendet, Tertullinum illum ab hoc nostro diversum esse; quidquid aliter existimarit Saussayus in Martyrologio Gallicano ad diem IV Augusti, pag. 490.

DE S. AGABIO EPISC. CONFESSORE.
Veronæ in Italia.

[Commentarius]

Agabius episc. conf. Veronæ (S.)

AUCTORE J. B. S.

[1] Ubi S. Proculi Veronensis episcopi gesta illustrata sunt XXIII Martii tomo III pag. 450, [Fuit 3 Veron. episc.] tum S. Alexandri ad diem IV Junii tom. 1 pag. 399, de ipsa Verona ejusque primis episcopis ea exposita sunt omnia, quæ alias hic omnino præmittenda essent: e quibus nimirum inter alia datur intelligi, unde primi urbis istius antistites, antea Classicis omnibus Martyrologiis incogniti, in Romano hodierno locum obtinuerint, procurante videlicet celebri episcopo, postea Cardinale Augustino Valerio, ut ibi jam satis dictum esse, nobis hic licet supponere. Eos inter tertius ordine est S. Agabius, vel Agapius, de cujus gestis aut certa ætate nihil hodie constare, rotunde declarat Panvinius; neque diffitetur laudatus Valerius, dum ei inter Veronenses suos episcopos hoc breve elogium concinnat pag. 37: Agabius Veronæ episcopus, fuit vir pietate erga Deum & morum lenitate præstans. Virtutum omnium, fidei imprimis & liberalitatis in pauperes, omnibus futuris post se episcopis exemplum reliquit. Obiit pridie Non. Augusti; sepultus est in crypta basilicæ S. Proculi, sub altari in ejus honorem erecto. Hæc paucula Valerius.

[2] Baptista Perettus in brevi historia Italica Vitarum quatuor primorum Veronæ episcoporum, [cetera finxit Peretius.] operi Valeriano subjuncta, dum ornatui fortasse nimium indulget, alia comminiscitur, quæ unde haurire potuerit, nemo historiæ peritus intelliget. Fingit nimirum Irenæum, nescio quem, Hierosolymitanum episcopum, & eum quidem historiæ ecclesiasticæ scriptorem, qui in prætensa historia tradiderit, S. Agabium hunc Veronensem, fuisse prius Cæsariensem in Palæstina episcopum, ubi post multos exantlatos labores, Pamphilum sibi substituerit, desertaque adeo prima illa sua sede, in Italiam partesque Veronenses appulsus, S. Cricino antistiti secundo, tertius ipse in ea ecclesia successor designatus fuerit, & quæ inde consectaria sunt; de quibus nec umbram invenias in Panvinio, Valerio aut aliis rerum Veronensium illustratoribus; ut proinde Valeriano elogio simpliciter inhærendum; cui quod superadderet, nihil magnopere invenit Ughellus, dum plantatam semel fidem, ab eo diligentissime cultam asseruit, multaque eum passum ait a tyrannis Christiani nominis. Ab omnibus refertur hæc inscriptio ejus tumuli,

Agabio, qui
in pontificatu
tertius
successit,
Sacrum.

[3] Alia non suppetunt quæ de S. Agabio a nobis tradi hic possint præter ea sola quæ ad sacri corporis inventionem spectant, [Notatur sacri corp. inventio,] de qua loquuntur citati scriptores omnes, quidquid in anno quo res accidit, a ceteris dissentiat Ughellus, qui pro anno 1492 alium substituit, haud dubie errore typographi. Frustra hic describeretur ea historia, quæ occasione S. Proculi tota in Actis pridem data est ad dictam diem XXIII Martii pag. 453, ubi num. 14 hæc habentur quæ ad S. Agabium propius pertinent: Postea, cum in illa arca, quæ prima ad Septemtrionem retecta fuerat, nullum appareret indicium humani corporis in ea reconditi, cujus nec debitam mensuram ipsa æquare episcopo videbatur; amoliti nihilominus sunt ingens, quo tegebatur, saxum, & omnia corporis jam consumpti ossa sub eo reperta sunt tam integra, quasi recens illuc illata fuissent; & in ipsa arca hæ litteræ sculptæ apparuerunt; Hic requiescit in pace sanctus Agabius episcopus. De eadem inventione quatuor primorum episcoporum plura hinc inde memorat Valerius, sed quæ eodem plane recidunt.

[4] [& Veronensium in ipsum pietas.] Aliam inscriptionem refert Valerius in templo S. Proculi, ubi sacra honorantur corpora, positam anno 1502, in qua S. Agabius loco & ordine suo memoratur, ut de hodierno ejus cultu indubitata sint omnia. Neque hic prætermiserim aliud constantis Veronensium in quatuor primos suos antistites pietatis venerationisque monumentum, orationem nempe deprecatoriam, qua omnes simul invocantur sub hac formula: Omnipotens sempiterne Deus, qui per salutiferæ prædicationis initium, beatorum Euprepii, Cricini, Agapii & Proculi, confessorum tuorum atque pontificum, nos famulos tuos ad agnitionem tui nominis venire dignatus es, præsta supplicibus tuis; ut eorum apud te precibus adjuvemur & meritis, quorum prius eruditione sanati, Catholicæ fidei meruimus habere primordia. Per Dominum nostrum. Amen.

DE SS. MARTYRIBUS ROMANIS
CRESCENTIANO, JUSTO ET FORTE SACHINTO VEL JACHINTO.
Ex Hieronymianis.

[Commentarius]

Crescentianus M. Romæ (S.)
Justus M. Romæ (S.)
Sachintus M. Romæ (S.)

AUCTORE J. B. S.

De sanctis pluribus martyribus sub Crescentiani nomine, [Hieronym. confusio] jam in opere nostro actum est XVII Martii, XXVII Maii, 1 & XIII Junii, atque item 11 Julii: sequuntur & alii in Martyrologio Romano, neque satis liquet, utrum cum nullo eorum confundendus sit is, de quo hic sermo est, apud aliquos Justo, apud alios Justino conjunctus, quem & subsequitur Sachintus, seu Jachintus, de quo tamen dubites, sitne duorum istorum socius; tanta nimirum hoc die codicum Hieronymianorum confusio est. Sic habet textus Florentinianus: Romæ via Tiburtina in cimiterio, natalis sancti Crescentiani & Justi. Et natalis S. Sanchinti. Confer modo verba Epternacensis: Romæ, Crescentiani, Justini, Quinti, Bartholomiæ. Corbeiense ad priorem textum satis accedit, at viris feminas substituit: Romæ via Tiburtina, in cimiterio, natalis SS. martyrum Crescentianæ & Justæ. Et natalis S. Secinthi. A Gellanensi, Morbacensi aliisque contractis, a nobis pridem editis, frustra quæretur subsidium, cum ibi res magis involvantur. Romæ, Laurentii, Crescentiani, Jachinti, Justi, Sege, Bartholomæi; confusis nempe in unam diversis annuntiationibus.

[2] [non facile explicabilis.] Neque Florentinium magnopere juverunt annotata Holstenii aut alia adminicula, neque nobis aliunde vel minima lux affulget. In ea perplexitate, ceteris præferenda videtur, ex codice Reg. Sueciæ adducta apud Florentinium annuntiatio hisce verbis: Romæ via Tiburtina, in cœmeterio S. Laurentii martyris, Crescentiani & Justi, & natalis S. Sachinti, ut ibi certe ultimus prioribus subjungi videatur; quod tamen non ausim certo asserere, cum apud Notkerum soli duo signentur, Crescentianus & Justus; quod confirmare liceret ex codice Usuardino Vaticano signato num. 5949, nisi rem aliis implicaret, dum sic legit: Romæ, sanctorum Crescentiani & Justi, & sancti Apollonii & sociorum ejus: quæ ultima clausula a quo & unde annexa fuerit, prorsus non intelligo. Neque alibi quidquam reperies quod de borum Martyrum aut ætate aut gestis tuto subjungere liceat.

DE SS. MARTYRIBUS NICOMEDIENSIBUS
SERGIO ET BARTHOLOMÆO.
Ex Hieronymianis.

[Commentarius]

Sergius M. Nicomediæ (S.)
Bartholomæus M. Nicomediæ (S.)

AUCTORE J. B. S.

Quid sibi hoc die velit antiquissimus codex Epternacensis, nemo facile divinaverit: Nicomediæ Isali; quod nomen librarii oscitantia corruptum esse oportet, cum in nullis aliis quidquam affine legatur, præterquam in codicibus Rhinoviensi & Richenoviensi, ubi Isai exprimitur. Porro codices reliqui expresse Sanctos duos annuntiant, ut in textu Florentinii: In Nicomedia, natalis sanctorum Sergi & Bartholomæi. Corbeiense sic habet: In Nicomedia, natales SS. Segæ & Bartholomæi martyris, quæ annuntiatio eadem est in codice Reg. Sueciæ a nobis edito, & etiam apud Florentinium. In aliis codicibus contractis major confusio, cum istic passim Romæ tribuantur, legaturque Segæ & Bartholomiæ. Melius, opinor, a nobis efformata nomina ex codice Fontanellensi, ut pro Segæ omnino scribendum censeamus Sergii quemadmodum supra expressimus.

DE S. ELEUTHERIO MARTYRE
TARSIÆ IN BITHYNIA,

Sub Maximiano.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Sancti cultus; reliquiæ; ecclesiæ; Acta, & tempus martyrii.

Eleutherius mart. Tarsiæ (S.)

P. B.

Sanctus hic martyr Eleutherius, quem Græci Cubicularium ab officio cognominant, [Sancti cultus recentior apud Latinos,] Latinis ignotus omnino fuit usque ad reformationem Romani Martyrologii: est enim ab aliis omnibus nominis ejusdem Martyribus, quos per anni decursum veteres occidentalis Ecclesiæ Fasti celebrant, longe diversus; ut ex singulorum vel Actis, vel positione, vel aliis hujuscemodi characteribus elucescit. Itaque ad hunc diem versus finem seculi decimi sexti audiri primum apud nos cœpit hæc ejus annuntiatio: Constantinopoli, sancti Eleutherii martyris, ordinis senatorii, qui pro Christo in persecutione Maximiani gladio cæsus est. In hac non satis assequimur, cur assignetur Constantinopolis, tamquam certaminis ejus palæstra. Id sane non legitur in Menologio Sirletiano, quod solum hic citat in annotatis Baronius: in Annalibus autem, ubi ad annum 311, num. 19, idem affirmat auctor Eminentissimus, testem nullum producit. Atqui alibi & Christianum & martyrem esse factum Eleutherium, Græci tradunt; ut mox videbitur. Hinc nos alium quoque ipsi locum in titulo Commentarii assignandum putavimus.

[2] Multo diutius dies hic idem quartus Augusti in ecclesia Græca consecratus Martyris hujus memoria reperitur:[quam apud Græcos] non enim in Menæis solum apud Venetos anno 1607 excusis, refertur hoc die; sed & in Mss. longe vetustioribus: ab his tamen Menæa differunt, quod eumdem Eleutherium, alibi semel tantummodo, idque hodie, commemoratum, bis annuntiant; die quarta videlicet Augusti, & quinta decima Decembris; forte quod eorum auctor ignoraverit, eumdem esse. Sic autem habent loco priori: Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, ὁ ἅγιος Ἐλευθέριος ὁ κουβικουλάριος ξίφει τελειοῦται: Eadem die (IV Augusti) S. Eleutherius cubicularius gladio consummatur. Tum binos hos tantum subdunt versiculos:

Ἐλευθέριος οὐχ ὑπέπτηξε ξίφος·
Ἐλεύθερον δὲ εἶχε νοῦν παντὸς φόβου.

Id est:

Non pavidus aciem ferri Eleutherius tulit,
Animum sed omni liberum exhibuit metu.

Patet allusio nominum inter se affinium Ἐλευθέριος & ἐλεύθερος,acsi Latine dicas: Liberius liberum animum &c. Loco vero posteriori, seu XV Decembris, similis est annuntiatio: Τῇ αὐτῇ ἡμέρα, τοῦ ἁγίου μάρτυρος Ἐλευθερίου, τοῦ κουβικουλαρίου: similis ad nomen allusio:

Ἐλευθέριος ἐλευθερωθεὶς κόσμου,
Ὑπερκόσμιον εὗρεν ἐλευθερίαν:

acsi legas:

Liberius liberatus mundo,
Libertatem invenit mundo altiorem.

Tum sequitur ejus elogium, ad sesqui columnam extensum, quod hic omittimus; quia, si rem spectes, non multum differt ab Actis nostris; etsi phrasi plurimum discrepet ac brevitate.

[3] Ceterum die non suo elogium istud & commemorationem hanc secundam Eleutherii in Menæis excusis esse collocata, [eodem hoc die.] colligimus ex Menæis antiquiribus Mss. bibliothecæ Ambrosianæ & Sirmondianis, quæ die XV Decembris de hoc Martyre non agunt; sed sola die IV Augusti, qua & Martyrii ejus epitomen, ex Actis nostris, retenta passim eorum phrasi, contractam recetant, hoc titulo: Ἄθλησις τοῦ ἁγίου μαρτ. Ἐλευθερίου κουβικουλαρίου. Solo quoque hoc die refertur in Menologiis Sirletiano (ut vide apud Canisium,) & Basiliano Cryptæ Ferratæ, cujus textum Græcum, ad calcem hujus Tomi datum, Latine sic vertimus: Mense eodem, die IV, certamen sancti martyris Eleutherii, cubicularii. Natus erat sanctus Christi martyr Eleutherius in urbe Byzantina; imperante Maximiano, senator idem & eunuchus ac familiaris imperatori. Sed quoniam Deo per mandatorum ejus observationem placebat, nec divino tamen initiatus adhuc erat baptismate; hoc assequi desiderans, rogavit imperatorem, ut ad villam, quam habebat, suburbanam sibi liceret excurrere. Voti compos factus, agrum Sangaro fluvio vicinum adit; ubi clandestinam sub terra molitus ecclesiam, ab adducto ad eam presbytero baptizatus est; & ut imperatorem effugeret, morbum obtendit. At Maximianus, his cognitis, ad locum accessit; & ecclesiam, atque altaris ornatum suis ipse conspiciens oculis, excanduit; tum apprehensum ipsum cum satis primum excruciasset, caput ei demum jussit abscindi.

[4] [Ejus sepulcrum, in Bithynia] Sed ut his omnibus Acta nostra putamus esse vetustiora; ita nihil ad Martyris nostri cultum illustrandum æque hactenus opportunum invenimus: hæc enim non modo festum ejus anniversarium indicant in ipsa inscriptione, quæ talis est: Μηνὶ Αὐγούστῳ Δ, μαρτύριον τοῦ ἁγίου μάρτυρος Ἐλευθερίου, μαρτυρήσαντος ἐπὶ Μαξιμιανοῦ βασιλέως, Mense Augusto, die IV, martyrium sancti martyris Eleutherii, qui, Maximiano imperante, pro fide mortem oppetiit; verum etiam de sepulcro ejus & reliquiis ea tradunt, quæ fallor si uspiam alibi litteris consignata quis reperit. Ac primo quidem conditum fuisse Sanctum docent in eodem illo prædio suo, in quo fuerat interfectus (ut vide cap. 2, num. 14;) in Bithynia scilicet ad Sangarum amnem, haud procul admodum Nicomedia; secundum cap. 1, num. 7.

[5] [prope Tarsiam, ecclesia augusta & miraculis insigne.] Deinde tradunt, eodem cap. 2, num. 14, post redditam Ecclesiæ pacem, a viris piis Deoque devotis ædem sacram, & operis quidem omnino admirandi, ædificatam fuisse, non tantum ejus nomine, sed etiam tumulo, ut ex num. 15 colligi potest, consecratam; haud dubie quod sepulcrum illud jam tum prodigiis inclaruerat. Quia vero mentionem nullam faciunt ullius translationis sive sepulcri sive reliquiarum ejus; non obscure innuunt, ecclesiam illam ibi constructam fuisse, ubi sepulcrum ab initio fuerat; adeoque circa Sangarum flumen; idque, secundum num. 14, in territorio oppidi Tarsiæ, cui idem sepulcrum vallorum mœniumque loco fuisse dicitur: unde consequi videtur, ut Tarsus, sive Tarsia Bithyniæ, de qua meminit Stephanus Byzantius aliique, & quam Nicetas Choniates in Isaaco Angelo lib. 3, num. 2 vicinam ait fuisse Nicomediæ, versus Sangarum sita fuerit; neque adeo confundi possit cum Drepano, ut eruditissimus aliquando Justus Lipsius existimavit, de Magnitudine Romana lib. 4, cap. 11. Porro quam illustribus suo etiam tempore ecclesia illa tumulusque miraculis fulserint, narrat eorumdem Actorum scriptor eodem numero 14.

[6] [Ecclesia S. Eleutherii Cpolitana non est hujus,] Fuit & alia cujusdam Eleutherii martyris ecclesia Constantinopoli, & quidem una dumtaxat; ut videre licet apud Cangium in Constantinopoli Christiana lib. 4, pag. 123, & apud Anonymum Banduri, Imperii orientalis tom. 1, pag. 52; ex quo Anonymi opere delineata cum a Banduro fuerit mappa, quæ duas in eadem urbe, imo eodem urbis loco, propemodum junctas repræsentat S. Eleutherii ecclesias, error censendus est in eam irrepsisse: nam de secunda neque Anonymus, neque ipse usquam in annotatis tomo 2 meminit, quem vide pag. 713. Quæritur modo, cujus Eleutherii martyris ecclesia illa fuerit; nostri hujus, an alterius, qui martyr simul & episcopus fuit, celebraturque a Græcis die XV Decembris, a Latinis vero XVIII Aprilis. Nostri eam fecit Janningus in S. Metrophane, Junii tom. 1, pag. 395; secutus ea, quæ dudum ante dicta fuerant in Prætermissis ad diem XX Februarii. In eamdem sententiam propendit Tillemontius in Persecutione Diocletianea tom. 5, art. 9, pag. 25, & in S. Gennadio, tom. 16, pag. 70. Argumenta Janningi sunt. 1. Quod Callistus & alii Eleutherium illum, de cujus ecclesia Constantinopolitana scribunt, martyrem tantummodo appellent, non episcopum martyrem. 2. Quod ecclesiam illam Eleutherio nostro, apud Cangium citatum, adscribant Synaxaria. 3. Quod hujus nostri celebris Constantinopoli memoria fuerit, utpote qui originem ex ea ductam amplissima sub Maximiano dignitate exornasset, meruissetque adeo apud cives suos ecclesiam, qui tot alias etiam exteris Martyribus erexissent.

[7] Papebrochius contra, ad diem XVIII Aprilis, pag. 528, [sed alterius, quem dedimus 18 Aprilis.] ecclesiam jam dictam Eleutherio episcopo & martyri vindicare non dubitavit; &, meo quidem judicio, recte; quandoquidem Menæa, ad usum ecclesiæ præsertim Constantinopolitanæ impressa, hoc asserunt disertissime in elogio S. Eleutherii episcopi, quod his verbis concludunt die XV Decembris: Τελεῖται δὲ ἡ αὐτοῦ σύναξις ἐν τῷ μαρτυρίῳ αὐτοῦ, πλησίον τοῦ Ξηρολόφου: Celebratur autem ejus solennitas, in ecclesia ipsius prope Xerolophum. Ad argumentum Janningi primum respondeo, non semper Sanctos omnibus suis titulis appellari, præsertim ab historicis, apud quos frequentius, opinor, occurrit nominatus S. Stephanus absolute, quam cum epithetis levita & protomartyr, quæ tamen ei nemo censetur omittendo derogare. Non negant episcopum fuisse Eleutherium illum, qui episcopi titulum non exprimunt; sicut nec martyrem fuisse negat eumdem Eleutherium Anonymus Bandurianus loco assignato, ubi illum simpliciter appellat τὸν ἅγιον Ἐλευθέριον. Ad secundum respondeo, nullum vidisse me Synaxarium, nullum a Cangio aliisve proferri, quod ecclesiam nostro Martyri tribuat: verba, quæ producit Cangius, ipsissima illa sunt, quæ modo recitavimus ex elogio S. Eleutherii episcopi & martyris apud Menæa excusa, quæ Cangius proinde nominavit Synaxaria. Ad tertium respondeo, multo celebriorem fuisse & esse Constantinopoli Eleutherium illum episcopum, quam nostrum: ille enim Officium istic habet perquam solenne, ut patet in Menæis; noster autem nullum, sed commemorationem tantummodo. Nec refert, quod hic Byzantii natus dicatur; non ille: non enim id, si verum esset, minus impellere debuisset Byzantinos ad illum Officio peculiari, quam ecclesia condecorandum. Si verum, inquam, esset: quam etenim incertum illud sit, indicabunt Acta num. 3.

[8] Acta vero ista, licet pluribus forte seculis post Sancti martyrium composita sint, omnibus tamen ejus elogiis sive cusis sive manu exaratis priora videntur: [Acta ejus] cum nullum pro se scriptum citet auctor, sed antiquam tantummodo famam, sine scriptis ad sua usque tempora vulgatam; ut vide num. 3. Hinc ergo derivata credimus compendia martyrii, quæ in Menæis modo & Synaxariis exstant, & hinc eorum omnem pendere auctoritatem; quæ quamvis neque in auctore nostro magna sit admodum, saltem in descriptione vitæ & martyrii; major tamen haberi debet, quam ceterorum, non solum quod his ille sit antiquior; sed etiam quod certo videatur sua scripsisse illo Bithyniæ loco, ubi cum Sancti reliquiis & veneratione singulari gestorum ejus quoque illustrior, quam alibi, constantiorque apud vulgus fama resederat. Accedit etiam, quod hanc suam historiam in ipsa, quantum assequi possumus, Martyris hujus ecclesia, ad ejusque in ea tumulum, palam e suggesto pronuntiaverit, coram ejusdem ut innuit num. 17, ecclesiæ monachis; quibus eam utique, tamquam veteri receptaque vulgi traditione fultam, venditare ausus non fuisset, nisi traditio re vera talis tum ibi viguisset.

[9] [quantæ sint fidei; & unde accepta,] Dixi tamen, auctoritatem ejus in descriptione vitæ & martyrii absolute magnam non esse: nititur enim sola vulgi, & quidem veteri fama. Quis autem nesciat, famam, quæ promiscuam dui plebem sine scriptis oberrat, non esse per omnia rerum adjuncta plerumque fidelissimam? Deinde oratorem scimus esse, qui scribit; neque ignoramus, in tractandis ornandisque rebus majorem concedi licentiam rhetoricæ, quam historiæ; modo ut præcipua notissimaque earum capita servet intacta. Quæ vero de Sancti ecclesia, sepulcro, miraculis habet hic scriptor, ea cum ipse viderit, maximam sine dubio, merentur. Exscripsit porro hæc Acta cum aliis bene multis Janningus ex codice illo bibliothecæ cæsareæ Vindobonensis, de quo ita Lambecius lib. 8, pag. 100: Decimus quartus codex manuscriptus historicus Græcus est, membranaceus, pervetustus, elegans & optimæ notæ in folio; sed injuria temporis aliquot foliis in fine mutilus; constatque nunc foliis trecentis ac tredecim, paginatim in binas columnas divisis, & ab Augerio Busbeckio, ut ipse solita propriæ manus inscriptione testatur, olim fuit comparatus Constantinopoli. Continetur eo magni Menologii Græcorum mensis Augustus. Initium Actorum nostrorum ibidem dat pag. 103; quorum textui Græco nos Latinam adjicimus interpretationem.

[10] [Tempus martyrii.] Tempus martyrii hujus refert Tillemontius, in Persecutione Diocletiani art. 9, ad annum Christi 303 & initia persecutionis; quia credit, hunc illum esse potuisse Eleutherium, qui apud Adonem aliosque Martyrologos Latinos celebratur die 2 Octobris, quique occasione incendii Nicomediensis (de quo Eusebius lib. 8, cap. 6) cum aliis Christianis quamplurimis dicitur occubuisse. Sed opinionem hanc Acta nostri & istius Eleutherii vel obiter inspecta convellunt. Baronius illud affigit anno Christi 311, ut ibi videre est num. 19. Neque hoc admitti potest: cum interfectus videatur S. Eleutherius die IV Julii, vivo & valente, ut Acta significant, Maximiano, nec de suo in Christianos furore quidquam etiam tum remittente. Atqui Galerius Maximianus anno Christi 311 periit mense Maio, postquam aliquanto ante persecutionem, edicto Nicomediæ palam affixo, sedaverat, & toto amplius anno in morbum inciderat & sibi & aliis dolore ac fœtore intolerabilem simul & immedicabilem. Censemus igitur, annum quidem certum definiri non posse; videri tamen id accidisse ante annum Christi 310, ob rationem jam propositam; & post divisum anno Christi 305 imperium, attributumque Maximiano cum augusta dignitate Illyricum, Thraciam & minorem Asiam; a quo tempore sedes Maximiani ordinaria Nicomediæ fuit, & imperium in istis partibus absque consortio supremum; quod utrumque Actorum nostrorum contextus manifeste non semel exigit. Eccum illum, resecto titulo, quem supra jam dedimus num. 4.

ACTA
Auctore anonymo, ex insigni codice Ms. bibliothecæ Cæsareæ Viennensis.

Eleutherius mart. Tarsiæ (S.)

EX MS.

CAPUT I.
Sancti locus natalis, officium in aula, virtutes, conversio, Baptismus.

Ἡ τῶν μαρτυρικῶν ἀγώνων δόξα καὶ εὔκλεια τῶν ὁρωμένων ἁπάντων ὑπέρκειται, διὸ καὶ πάντα ἔπαινον τὰ τούτων ὑπεραίρει ἐγκώμια· εἰ γὰρ καὶ πᾶσι τούτοις, ὡς τοῦ Θεοῦ Λόγου φίλοις καὶ μάρτυσι, ὁ παρ᾽ ἡμῶν ὀφείλεται ἔπαινος, ἀλλ᾽ οὖν οὐ πάντων πάντως τολμητέον τὸ τοιοῦτον ἐγχείρημα· ἐπεὶ καὶ ἥλιον ἀντωπεῖν, ποθεινὸν μὲν, ἀλλ᾽ ἐπιβλαβές· φαύσεως γὰρ χύσιν ὁ τοῦτο ποιεῖν βιαζόμενος ὑποστήσεται. Καὶ γῆς τὸν γύρον ἀναμετρεῖν παλαιστῇ ἄβουλον ὁμοῦ καὶ ἀμήχανον, ὡς δὲ καὶ θαλάττια καταλαμβάνειν καὶ ἀναμετρεῖν κύματα· ἀλλ᾽ εἰ τούτοις καὶ μόνοις ὁ τούτων ἔοικεν ἔπαινος, οἷς βίος καὶ λόγος κεκαθαρμένος ὡς μάλιστα μακρᾷ καὶ ἐπιπόνῳ μελέτῃ καὶ ἐγκρατείᾳ ὑπάρχειτε καὶ ἐγένετο, ὧν ἑκατέρων χηρεύοντες πῶς ἡμεῖς ἀνίπτοις χερσὶ καὶ ὄψει τῶν ἁγίων Μαρτύρων τὰ ἀγωνίσματα ἢ τὰ ἐκείνων διηγησόμηθα κατορθώματα; Διὰ γὰρ καθαρότητος ἡ πρὸς τοὺς Ἁγίους οἰκείωσις πᾶσιν ἐγγίνεσθαι πέφυκεν, κᾀντεῦθεν ὡς οἰκείοις ἡ θεόθεν δι᾽ αὐτῶν χορηγουμένη τούτοις παρέχεται ἔλλαμψις χάριν καὶ δύναμιν εἰς τὸ τὰ εἰκότα περὶ αὐτῶν καὶ λέγειν καὶ φθέγγεσθαι, ἧς ἄνευ, πᾶν τὸ ἐν ἀνθρώποις γινόμενον, μάταιον ὁμοῦ καὶ ἀνόνητον.

[2] Ἐπεὶ οὖν ταῦτα οὕτως ἔχει, ὡς εἴρηται, τῇ ἄνωθεν χάριτι καὶ ἡμεῖς οἱ ἀμαθεῖς καὶ ἀφώνων ἰχθύων τυγχάνοντες ἀφωνότεροι τὰς τῆς ἐλπίδος ἀγκύρας ἐρείσαντες καὶ ταῖς εὐχαῖς τοῦ κελεύσαντος, μὴ εἰς ἅπαν διαμαρτεῖν τοῦ προσήκοντος, ὧδε τὸν λόγον, ὡς ἐφικτὸν ἡμῖν, ποιεῖν σὺν Θεῷ πειρασόμεθα, ἐλευθερίαν παθῶν πρῶτον, Ἐλευθερίου μέλλοντες ἄθλους σεπτοὺς ἀναγράφεσθαι, ἐξαιτούμενοι, ἵν᾽ ἐλευθέρῳ καὶ συνειδότι καὶ στόματι, θεοῦ διδόντος, τὰ κατ᾽ ἐκεῖνον τοῖς κεκληκόσι δηλώσωμεν. Ἀλλά μοι καὶ ὑμεῖς, τὸ ἱερώτατον καὶ λογικώτατον ἄθροισμα, ταῖς ὐμετέραις εὐχαῖς συμπαρέψεσθε, καὶ περὶ τὸν λόγον πονοῦντί μοι, συμπονήσατε, μήπως ὀφλήσαιμι γέλωτα, καὶ τῆς ἐμῆς ἀνοίας ὀνειδισμὸν ἀπενέγκοιμι, ὡς τῶν ὑπὲρ ἀξίαν κατατολμῶν, καὶ τῶν ὑπὲρ τὴν οἰκείαν δύναμιν ἐφαπτόμενος, καὶ μικροῖς λόγοις τὰ μεγάλα κατασμικρύνων τοῦ Ἀθλητοῦ ἀγωνίσματα. Ἀλλ᾽ ἐπεὶ καὶ μικρὰ σταγὼν, μεγάλου πελάγους ἀρυομένη, τὴν ὅλην τοῦ ὕδατος ἐγγυᾶται ποιότητα, καὶ ἀπὸ τοῦ κρασπέδου δηλοῦται τὸ ὕφασμα, καὶ ἐξ ὀνύχων φασὶ μεγαλύνειν τὸν λέοντα, τῶν προκειμένων ἐχώμετα.

[3] Οὗτος, ὦ ἄνδρες, ὁ τῆς ἐν Χριστῷ ἐλευθερίας ἐπώνυμος Ἐλευθέριος, ὡς ἐκ μακρᾶς τυχὸν φήμης εἰς ἡμᾶς ἀφικνουμένης· τὸ μὲν τίνων ἔφυ, διέλαθεν, εἰπεῖν δὲ [δεῖ] πάντως, ὅτι Βυζαντίδος τῆς νῦν Κωνσταντίνου μεγαλοπόλεως, ἢ μᾶλλον τῶν ἀφ᾽ ἡλίου ἀνατολῶν τέκνον τῇ τῶν ἀρετῶν περιουσίᾳ γνωρίζεται, καὶ τῆς συγκλήτου βουλῆς τῶν τοῖς βασιλέων κουβουκλείοις διαπρεπόντων εἶς ὑπάρχων ἀνακηρύττεται, καὶ παρὰ βασιλεῖ πολλῆς καὶ μεγάλης τῆς παῤῥησίας τυχὼν διὰ μακρᾶς ἀγράφου φήμης τυχὸν ἀναγέγραπται· καὶ φίλος καὶ οἰκεῖος, καὶ πιστικώτατος, καὶ ἶσα τέκνων τῶν τούτου σχεδὸν, ἀναδέδεικται, καὶ βασιλείοις οἴκοις διηνεκῶς ἐναυλίζεται, καὶ ταῖς ἐκ βασιλέων τιμαῖς τε καὶ δωρεαῖς ἐναβρύνεται· Κἀντεῦθεν τοῖς πᾶσι ποθεινὸς ἦν καὶ διαφανὴς καὶ ἐπίσημος, ὡς ὁ ἐν ὕψει τῇ νυκτὶ διαλάμπων ἀστήρ.

[4] Τούτῳ τοίνον τῷ τρόπῳ τῷ βασιλεῖ Μαξιμιανῷ ᾠκειωμένος, ὡς εἴρηται, ὁ μακάριος Ἐλευθέριος ὑπάρχων, τῷ παμβασιλεῖ Χριστῷ τῷ φυσικῶς σὺν Πατέρι καὶ Πνεύματι εἰς ἀεὶ βασιλεύοντι, μαλαμειζόνως διὰ τῆς πίστεως προσῳκείωτο, καὶ δι᾽ ἀκραίφνοῦς πολιτείας καὶ πράξεως ἐγνωρίζετο δοῦλος αὐτοῦ εἶναι, καὶ εἷς τῶν σωζομένων προγνωστικῶς θεῷ κατεφαίνετο· εἰ καὶ ταῦτα τῷ τότε κρατοῦντι καὶ παντὶ τῷ περὶ αὐτὸν θεραπευτικῷ καὶ οἰκιδίῳ διελάνθανεν. Ὅμως οὐκ ἦν εἰς ἅπαν τοῦ διαλανθάνειν αὐτὸν καὶ κρύπτεσθαι ἐπὶ πολὺ, ὡς οὔτε λύχνον καιόμενον ἐπὶ λυχνίας ὑψηλοτάτης προκείμενον, καὶ πόλιν ἡρμένην ἐπ;᾽ ὄρους μετέωρὸν, κατὰ τὴν θείαν τοῦ Δεσπότου ἀπόφασιν· ὡς δὲ ἐν τούτοις τοῖς καλλίστοις καὶ ἀγαθοῖς προτερήμασι διαπρέπων ὑπῆρχεν ὁ μέγας οὗτος δοῦλος Θεοῦ καὶ διαβόητος ἄνθρωπος Ἐλευθέριος, οὐκ ἀγεννῶς, ἀλλὰ λίαν νεανικῶς καὶ γενναίως φέρων τὰ φθάσαντα ἐπ᾽ αὐτόν.

[5] Ἀτέλεστος δὲ καὶ ἀμύητος τέως τοῦ θείου ὑπῆρχεν βαπτίσματος, εἰ καὶ πρὸ τούτου τὰ τούτου γνωρίσματα τοῖς συνορᾷν δυναμένοις ὑπέφαινεν· καὶ γὰρ ἦν ὁ ἅγιος Ἐλευθέριος ἀεὶ καὶ πάντοτε ἀγαθοεργὸς, πραῢς, προσηνὴς, οῦ μόνον πρὸς τὸ συλλειτουργικὸν καὶ ὁμότιμον, ἀλλ᾽ οὖν καὶ πρὸς τὸ οἰκεῖον θεραπευτικὸν καὶ ὑπήκοον, ἀεὶ καὶ διαπαντὸς εἰρηνικὸς ὑπάρχων, ἀφιλάργυρος, τοῦ πρῴου καὶ μὴ ὀργίλου πνεύματος δεικνύμενος, ἀληθῶς καταγώγιον, δίκαιος ἅμα καὶ ἄμεμπτος, ἀληθινὸς καὶ φιλάδελφος, θεοσεβής τε καὶ ἄκακος, γλώσσῃ κανόνας καὶ μέτρα τιθέμενος, ὀφθαλμὸν πλανᾶσθαι μὴ συγχωρῶν πώποτε, γαστρὸς πλησμοναῖς μὴ δουλούμενος, καὶ δώροις προσέχειν μὴ ἀνεχόμενος, βάδισμα φέρων πανεύτακτον, καὶ κολακείαις ἀπατηλαῖς μὴ κλεπτόμενος, τὰ ὄντα δὲ αὐτῷ μᾶλλον δαψιλῶς παρέχων τοῖς δεομένοις καὶ χρήζουσιν· τοῖς ἐν δεσμοῖς τῇ σχέσει ἀεὶ συνεδέδετο, καὶ τοῖς ἀδικουμένοις προεστηκέναι κατέσπευδεν.

[6] Ὡς δ᾽ οὖν ἐν τούτοις διετέλει ὁσημέραι, οὐκέτι στέγειν ἠδύνατο ὁ Μακάριος τὴν ὑποκαίουσαν ἔνδον καὶ τὰ στέρνα αὐτοῦ διαθερμαίνουσαν φλόγα τοῦ πνέυματος, ἀλλὰ προσθεῖναι τὸ λεῖπον ἠπείγετο, καὶ τὴν κορωνίδα τῶν ἀγαθῶν ἐγκομβώσασθαι ἔσπευδεν, καὶ τὴν πανοπλίαν τοῦ πνεύματος ἐπενδύσασθαι ἐπεχείρει, ὡς ἂν ἄτρωτος ταῖς ἐπιβουλαῖς καὶ μεθοδείαις διαμείνῃ τοῦ ὄφεως, καὶ τό ὕδωρ περιβάλλεσθαι τὸ ἅγιον τὸ σβέσαι δυνάμενον τὰ πεπυρωμένα βέλη τοῦ πολεμήτορος. Καὶ τὸ Πνεῦμα προσλαβέσθαι τὸ ἅγιον, τὸ διαλύειν ὄρη δυνάμενον. Ὡς ἂν μὴ ἀθλητὴς εἶναι μόνον νομίζοιτο, ἀλλὰ καὶ νομίμως τοῦτο ποιῶν ἀποφαίνοιτο, καὶ σκόπει τὸ σεφὸν καὶ εὐμήχανον, τοῦ τὰ πάντα σοφίζοντος Πνεύματος· βουλὴν γὰρ τοιάνδε ἀρίστην ἅμα καὶ συνετωτάτην καὶ πολὺ τὸ πιθανὸν ἔχουσαν τῷ τὴν βασιλείαν τηνικαῦτα ἰθύνοντι μάλα θαῤῥῶν ἀνατίθεται. Μαξιμιανὸς δὲ οὗτος ἐτύγχανεν, ὁ καὶ ἀνωτέρῳ λεχθεὶς παρ᾽ ἡμῶν, ἐχθρὸς ὑπάρχων διάπυρος ὁ αὐτὸς Μαξιμιανὸς τοῦ εὐσεβοῦς τῶν Χριστιανῶν πολιτεύματος· ἦν δὴ τὸ προτεινόμενον αὐτῷ τοιόνδε, κτῆσιν χωρίου ποιήσασθαι μεταβολῆς ἕνεκα, εἰς ἀναπνοὴν καθαροῦ καὶ ὑγιοῦς ἀε̈ρος· μετάστασιν πρὸς εὐρωστίαν ψυχῆς φημὶ ἔγωγε μᾶλλον ἢ σώματος, ὡς ἐκεῖνος τότε ἔφασκε, τῷ βασιλεῖ καὶ τυράννῳ λίαν καλῶς σοφιζόμενος.

[7] Ταῦτα ἔλεγεν, καὶ παραχρῆμα τοῦτον κατέπειθεν, καὶ πᾶν τὸ κατὰ γνώμην θελητὸν αὐτῷ ποιεῖν ἐπετέτραπτο· οἶδεν γὰρ ἀρετῇ καὶ πολεμίοις ὑπάρχειν αἰδέσιμος, καὶ θῆρας ποιεῖν τεθηπέναι ταύτην καὶ ὐποστέλλεσθαι. Καὶ δὴ τὸ δοκοῦν αὐτῷ μάλα σπουδαίως ἠνύετο, καὶ τόπον τινὰ ἐκπριάμενος πέραν τοῦ ποταμοῦ τοῦ λεγομένου Σαγγάρου, σκηνὴν καὶ οἶκον ἐν τούτῳ τῷ ποτμῷ ἑαυτῷ ἐδομήσατο, καὶ ἐν αὐτῷ τῷ οἴκῳ ὑπόγαιον κρυπτὸν ἱεροῦ ναοῦ κατεσκεύασεν, καὶ πᾶσαν εὐκοσμίαν περιθεὶ;ς τῷ ναῷ, ἐκαλλώπισεν αὐτὼν πάνυ, φωτός τε δοχεῖα ἠργυρωμένα καὶ σκεύη παντοδαπὰ κατεσκεύασεν, περιποιησάμενος αὐτὰ λίαν· τὸ τοίνυν αὐθόθι Θεῷ καθιερώσας θυσιαστήριον, χερσὶν τιμίων ἱερέων καὶ Θεῷ ἀνακειμένων, τῷ λουτρῷ τῆς παλιγγενεσίας λαμπρύνεται ὁ μακάριος μάρτυς τοῦ Χριστοῦ Ἐλευθέριος, καὶ τῷ τιμίῳ μύρῳ εἰς τύπον τοῦ τιμίου αἵματος τοῦ ἀληθινοῦ ἀμνοῦ σφραγίζεται, καὶ τῶν ἀχράντων καὶ ζωοποιῶν μυστηρίων τῆς χάριτος Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν Κοινωνὸς καὶ μέτοχος γίνεται.

[8] Καὶ ὅλος φωτοειδὴς, ὡς εἰπεῖν, καὶ ταῖς ἐναντίαις τοῦ ὁλοθρευτοῦ δυνάμεσιν ὡς ἀληθῶς ἀπρόσιτος χρηματίσας, πρὸς βασιλέα καὶ τὰ βασίλεια παλινοστήσας ἐπάνεισι, λανθάνειν ἔτι πειρώμενος· καὶ τοῦτο αὐτῷ τῷ Μάρτυρι διεπράττετο, οὐ πολλάκις, ὀλιγάκις δὲ, καὶ τοῦ μὴ δοκεῖν εἶναι τοῦτο ὃ γέγονεν. Αὖθις οὖν τὸ πλέον τῇ εὐχῇ καὶ τῇ πρὸς Θεὸν λατρείᾳ τὴν σχολὴν ἅπασαν προσαπένεμεν. Ἀλλ᾽ ὦ ψυχῆς εὐγενοῦς καὶ φιλοθέου, καὶ μὴ ἀνεχομένης ταῖς κηλίσι τοῦ τῇδε βίου καταρυπαίνεσθαι, καὶ τοῖς ἐν μήσῳ θορύβοις μολύνεσθαίτε καὶ καταχραίνεσθαι, ἀλλ᾽ ἢ μόνῳ προσανέχειν Θεῷ πᾶσαν ἐχούσης τὴν ἔφεσιν! Ὦ γνώμης εὐσεβοῦς, εὐσεβεῖν προῃρημένης, καὶ πάντα τὰ τερπνὰ τοῦ τῇδε βίου ἡγουμένης ὡς ἀληθῶς σκύβαλα, ἵνα Χριστὸν μόνον κερδήσῃ. Ὄντως ψυχὴν καθαρὰν οὐδὲν οἶδεν νικᾶν ἢ μεταπείθειν, οὐ τερπνὸν ἅπαν, οὐ λυπηρὸν νομιζόμενον.

[Prologus] Certamina Martyrum præ ceteris, quæ videntur, omnibus gloria & celebritate excellunt: unde & eorum præconia sunt omni commendatione superiora: tametsi enim iis omnibus, tamquam Dei Verbi amicis ac testibus, laus nostra debeatur; nequaquam tamen ea res talis est, ut hanc audere cuivis liceat: nam & solem obtueri delectat quidem; at nocet: quicumque enim id facere cogitur, splendoris effusionem sustineat necesse est. Terræ ambitum palmo metiri, stultum simul est, & æque difficile, quam si marinos complecti velis ac dimetiri fluctus. Enimvero si Martyrum laudatio iis, & quidem solis, convenit, quorum & vita & sermo diuturna operosaque meditatione & continentia quam maxime fuerint expurgata; nos, utroque destituti, quo pacto sanctorum Martyrum luctas aut præclara facinora illotis manibus vultuque narrabimus? Etenim familiaritas cum Sanctis per puritatem nasci solet in omnibus, indeque divinitus concessa per illos, tamquam familiaribus, illustratio gratiam viresque sufficit ad consentanea de ipsis cogitanda eloquendaque; sine qua gratia quidquid est in hominibus, vanum est atque inutile.

[2] [auctoris ad suos auditores.] Cum hæc igitur ita, uti dictum est, habeant; & nos illitterati mutisque piscibus mutiores, defixis, ne uspiam a convenienti narratione aberremus, spei anchoris in cælesti auxilio & precibus illius, cujus paremus imperio, nunc sermonem, quoad poterimus, opitulante Deo, conabimur instituere; postulantes imprimis, ut affectionibus pravis ante liberemur, quam sacra Eleutherii certamina describamus; ut gesta ipsius iis, qui nos ad hoc invitarunt, libera conscientia, ore libero, quantum Deus dederit, enarremus. Sed & vos, o sacra maxime doctaque frequentia a, precibus me vestris comitamini, & laboranti in sermone succurrite; ne risu dignus opprobrium referam stultitiæ meæ, ut qui & meritis meis & viribus non verear superiora tentare, & ingentes hujus Athletæ labores exili facundia diminuere. At enim, cum parva etiam gutta, ex magno deprompta pelago, omnem aquæ reliquæ qualitatem exploratam faciat; & ex limbo tota cognoscatur tela; atque ex unguibus satis, ut aiunt, æstimetur leo; rem propositam ordiamur.

[3] [Eleutherius Maximicui cubicularius,] Eleutherius hic, o viri, nomen a Christiana libertate b sortitus, secundum antiquam & ad nos usque pervulgatam famam (Quibus sit ortus parentibus, ignoratur; dicere tamen omnino convenit, vel in Byzantina, quæ nunc Constantini dicitur, ampla civitate, vel in Oriente potius natum illum esse c) suarum copia virtutum celebris est, traditurque unus ex eorum ordine fuisse, qui regalium cubiculorum præfectura habentur insignes d; multam insuper ac magnam apud imperatorem, ut vetusta sine scriptis fama vulgo prodidit, gratiam consecutus; & carus ipsi, & familiaris, & fidelissimus, & æquali propemodum cum ejus filiis loco habitus; in ipsa regia perpetuo habitans e, regiis honoribus juxta ac muneribus cumulatus. Hinc omnibus gratus erat, illustris, eximius; ut astrum ex alto per noctem refulgens.

[4] Dum ad hunc modum beatus Eleutherius, uti dictum est, [ad religionem Christianam propensus,] Maximiani f imperatoris familiaritate frueretur, regi regum Christo, cum Patre & Spiritu æternum renanti, haud paulo arctius per fidem adjunctus est; & jam per integerrimam vivendi agendique rationem ejus sese famulum profitebatur, unumque ex eorum numero, quorum salutem Deus prospiceret; tametsi id & [Maximianum] qui tunc imperabat, & ministros ejus ac domesticos latebat. Sed enim delitescere omnino, aut abscondi diu non magis poterat, quam aut accensa lucerna super altissimo candelabro, aut civitas, secundum divinam Domini sententiam, in montis vertice posita. Cum autem pulcherrimis hisce & honestis principiis magnus hic Dei servus & clarissimus vir Eleutherius emineret, nequaquam ignaviter, sed strenue admodum fortiterque, si quid occurrebat adversi, tolerabat.

[5] Nondum interea Baptismo initiatus erat; licet illius jam tum satis aperta studiose observantibus præberet indicia: [totus ad virtutem incumbit,] erat enim sanctus Eleutherius semper beneficus, mitis, benignus, non modo erga pares sibi cum officio tum honore, verum etiam erga famulos suos ac subditos; semper & in omnibus pacis amans, osor avaritiæ, mansueti, non iracundi, spiritus vere sese ostendebat esse domicilium; justus simul & inculpatus, sincerus & fraterne benevolus, Dei reverens & expers malitiæ; linguæ certas leges terminosque præscribens, oculum numquam sinens vagari, numquam explendo serviens abdomini, numquam se passus flecti muneribus; incessu gravis ac modestus, & fallacibus numquam assentationibus indulgens; sua pauperibus egenisque perquam large profundens: detentos in vinculis affectu semper singulari prosequebatur, festinabatque injuste oppressorum causam tueri.

[6] Cum his igitur insisteret quotidie, ardentem intus ac viscera sibi depascentem Spiritus flammam celare ultra Sanctus non potuit; [donec, eluso Maximiano,] sed urgebatur adjicere quod sibi deerat & bonorum operum accelerare coronidem, atque armatura spiritus indui; qua contra serpentis insidias artesque staret illæsus, tum aqua illa sacra perfundi, quæ potest tela nequissimi ignea exstinguere; & Spiritum denique sanctum, qui dissolvere possit montes, accipere. Ne vero militiam suscepisse tantummodo, non etiam legitime exercuisse censeatur, vide sapientiam industriamque docentis omnia Spiritus: consilium enim hujusmodi, optimum simul ac sapientissimum, facileque persuasu principi tunc imperanti (Erat autem is Maximianus, superius etiam a nobis memoratus, idemque pii Christianorum instituti hostis infensissimus) confidentissime proponit, obtendens, mutationis causa comparasse sibi se locum, ad purum ac salubrem aërem respirandum: imo recessum interpretor ego, ad animæ valetudinem magis, quam corporis; ut ille tum aiebat, imperatorem ac tyrannum sane solerter eludens g.

[7] Hæc cum diceret, ipsi sine mora sic persuasit, ut hortaretur etiam Sanctum, [clam initiatus Baptismate,] ad id, quod placuerat, libere exsequendum: noverat enim etiam hostes virtute permovere, ipsasque feras sic illa percellere, ut ei se subderent. Et vero quod statuerat, non segniter adimplevit, & agro trans flumen, quod Sangarum h appellant, coëmpto, ad idem flumen diversorium sibi ac domum exstruxit, in ipsa autem domo latibulum subterraneum in sacram efformavit ecclesiam, quam omni adjecto ornatu mirifice decoravit; confecit & lucernas argenteas & cujusvis generis vasa, scitissime elaborata. Postquam igitur ibi Deo consecrari curasset altare per venerabilium ac Deo dedicatorum sacerdotum manus, lavacro regenerationis illustratus est beatus Christi martyr Eleutherius, & unguento sacro, pretiosum veri Agni sanguinem referente, consignatus, atque incontaminatorum vivificorumque gratiæ Christi, Dei nostri, mysteriorum compos factus & particeps.

[8] [in aulam rediit, occulte Christianus.] Sic totus, ut ita dicam, collucens, & inimicis exterminatoris potestatibus inaccessus, ad imperatorem atque aulam revertitur, latere etiam tum studens: quod ipsum fecit Martyr idem alias non sæpe, sed raro; idque, ne videretur esse, quod factus erat. Iterum ergo posterius quod nactus fuerat otii, totum in preces ac Dei cultum insumpsit. O animam generosam, & amantem Dei; ut quæ se hujus vitæ maculis, in mediis tumultibus infici conspurcarique minime patiatur, sed Deo unice desideret adhærere! O mentem piam, quæ rebus omnibus studium pietatis anteferat, & quidquid hic est voluptatum, prorsus arbitretur ut stercora, ut Christum solum lucrifaciat! Enimvero purum animum vincere nihil potest, nihil a sententia dimovere, quantumvis aut jucundum appareat, aut funestum.

ANNOTATA.

a Auditores suos orator alloquitur, & quidem monachos, ut ex Epilogo infra colligemus.

b Libertas Græce ἐλευθερία; unde Eleutherius: quamquam in Martyre nostro rem nomen antecessit, quasi libertatis futuræ prognosticum.

c Atqui Menologium Cardinalis Sirleti, Menæa excusa, & Ambrosiana Mss., Menologium Basilii imperatoris rotunde Byzantinum faciunt; forte quod horum auctores Byzantini fuere, & res erat utcumque probabilis, & honorifica patriæ. Ceterum auctor hic antiquior est, & ad eos magis inclinat, qui natum dicebant Eleutherium in patria, quæ Byzantinorum respectu ad Orientem pertineret.

d Videtur ergo fuisse vel præpositus sacri cubiculi, vel eorum unus, qui præfecturam aliquam sub illo præposito gerebant (Vide Pancirolum Commentarii in Notitiam imperii orientalis cap. 60, & alibi:) horum enim omnium classem puto indicari verbis istis, ita ut sunt, conjunctis, τῆς συγκλήτου βουλῆς τῶν τοῖς βασιλέων κουβουκλείοις διαπρεπόντων : licet enim σύγκλητος βουλὴ accipi possit pro senatu vel collegio senatorum, cum absolute ponitur; cum addito tamen τῶν τοῖς κουβουκλείοις διαπρεπόντων, manifeste videtur determinari ad solum illorum collegium, qui cubiculis præsunt. Fateor tamen, hancphrasim satis esse inusitatam. Atque ea forte causa est, cur in elogio Menæorum impressorum tota omittatur, his in locum substitutis: τὰς πρώτας εἴληφε τιμάς, primarios honores accepit; apud alios vero tantum legatur: εἷς τῆς συγκλήτου, ut in Menologio Basilii; vel; εἷς τῆς συγκλήτου βουλης; ut in Menæis Ambrosianis; quod in Menologio suo (quo & Baronius usus est in reformatione Martyrologii Romani) recte quidem vertit Sirletus: Unus ex ordine senatorio; sed non ex sensu, opinor, auctoris nostri, cujus & alia phrasis est, & prior auctoritas. Interim Basilii Menologium, & Menæa Ambrosiana quem in elogii textu senatorem faciunt, in ejusdem inscriptione Κουβικουλάριον appellant.

e Menæa impressa: Ἐν δέ ταῖς τῶν βασιλείων αὐλαῖς παιδόθεν ἀνατραφείς, & in aulis imperatoriis a puero educatus; & consonant Mss. Ambrosiana; nisi quod omittunt παιδόθεν, a puero, & addunt, τῇ θέσει εὐνοῦχος, eunuchus factus; quod addit etiam Menologium Basilii; nec male secundum auctorem nostrum inferius cap. 2, num. 15.

f Nomen imperatoris Menæa excusa numquam exprimunt; at exprimunt Ambrosiana, & Basilii, Sirletique Menologia cum Actis nostris.

g Eludere sic poterat absque mendacio, si re vera non solum animæ, sed etiam corporis causa, ut potuit, locum hunc sibi comparaverat: neque enim finem unum asserendo negamus alios.

h Sangarus post longos flexus, tandem per Bithyniam in Pontum Euxinum labitur.

CAPUT II.
Ejus a famulo proditi constantia, martyrium, sepulcrum illustre miraculis.

Οὕτως τοίνυν αὐτὸν ὁρῶν ὁ κρατῶν ἀναστρεφόμενον, καὶ τὸ ὅλον τοῖς ἔξω σχεδὸν διατρίβειν ἐθέλοντα, καὶ πᾶσαν τὴν σχολὴν ἐκεῖσε προσαπονέμοντα, καὶ τῆς ἐκείνου φιλίας καὶ ἑταιρίας ἀπομακρύνοντα, καὶ μήτε ποτοῦ, μήτε ὁμιλίας μετέχοντα, ἐν ὑποψίᾳ ἤδη τινὶ γίνεται, καὶ τὰ κατ᾽ ἐκεῖνον διαπαντός πολυπραγμονεῖντε καὶ μανθάνειν ἠβούλετο· καὶ τὴν ἐπὶ πολὺ αὐτοῦ ἀπουσίαν παρ᾽ αὐτοῦ ἐκείνου λοιπὸν διεπύθετο, Τίς ἡ αἰτία, φάσκων, ὦ οὑτωσὶ προσφιλέστατε ἐμοὶ Ἐλευθέριε, καὶ τῆς ἐμῆς ψμχῆς περιπόθητε, δι᾽ ἣν τῆς τῶν ἑταίρων σου φάλαγγος ἑαυτὸν ἀποῤῥηγνὺς, πόῤῥω θέειν βεβούλησαι, τῆς ἡμετέρας ὥσπερ έκλελησμένος φιλίας; Φράσον ἡμῖν, Ἐλευθέριε, τί σοι πλέον, εἶπε, τό κέρδος παρέχειν δεδύνηται, ἤ ἡμετέρα βασιλεία καὶ μεγαλοψυχία, ἢ τὰ ἐκεῖθεν προσγινόμενά σοι εἰσφόρια; Ποῖος τὴν τιμὴν καὶ τὴν δόξαν σοι περιποιήσασθαι μᾶλλον δυνήσεται, τὰ βασίλεια καὶ ἠ μετὰ βασιλέων συνδιαγωγὴ καὶ ἀναστροφὴ, ἢ ἡ ἀγροικία καὶ τῶν ἐν αὐτῇ εὐτἑλων καὶ μετρίων οἰκητόρων ἡ συμβίωσις καὶ συνέλευσις· Εἰπὲ, Ἐλευθέριε, οὐ μέγα σοι δοκεῖ πρὸς δόξαν καὶ θυμηδίας ἁπάσης ὑπόθεσιν αὔταρκες τῷ βασιλεῖ συνομιλεῖν καὶ συνδιαιτᾶσθαι ἤπερ ἀγροίκοις συναναστρέφεσθαι; Ἢ τὴν παῤ ἐκείνων ὀρέγῃ καὶ προκρίνεις προσκύνησιν τῆς παῤ ἡμῶν εὐκλείας δόξηστε καὶ τιμῆς;

[10] Εἶτά φησιν ὁ Ἀοίδιμος· Οὐχ᾽ οὕτως, ἄναξ· μὴ γένοιτο· ἀλλ᾽ ἡ τοῦ σώματος φυσικὴ νοσηλεία, καὶ τὸ θορυβῶδες τοῦ ἄστεως, καὶ ἡ ἐν τούτῳ τῷ ἄστει αἰθελώδης καὶ καπνώδης ἀναθυμίασις, εἰς τοῦτό με ὑπάγειν βιάζεται, ἅμα δὲ, καὶ ἡ ἐκεῖσε ὑγιεινοτάτη καὶ εὔκρατος αὖθις κατάστασις. Εἶτα ὁ βασιλεὺς εἰρωνικήν τινα καὶ πεπλασμένην πεῦσιν αὖθις ὑποκρινόμενος, ἔφησεν· Τί δὲ καὶ ἡμᾶς οὐ συμπαραλήψῃ ἐν τούτῳ τῷ τόπῳ συναπολαῦσαί σοι τῆς ἐκεῖ τοῦ καθαροῦ, ὡς ἔφης, καὶ ἡδέος ἀε̈ρος ἀναπνοῆς; Ὁ δὴ ἅγιος Ἐλευθέριος ἀνταπεκρίθη τῷ βασιλεῖ, λέγων· Καθὰ κελεύει τὸ κράτος σου, ποίησον.

[11] Εἷς δέ τις τῶς τούτῳ τῷ ἁγίῳ Ἐλευθερίῳ ὑπηρετουμένων, ὡς ταῦτα μαθὼν, πυθομένου τοῦ ἄνακτος αὐτὸν, θυμοῦ πολλοῦ τὴν φρένα φέρων ἀνάμεστον, καὶ φόνου, μᾶλλον εἰπεῖν, ἐρευγόμενος, τῷ βασιλεῖ πρόσεισι καταμηνύσων τὰ τῷ δεσπότῃ ἐξειργασμένα καὶ δρώμενα· τὴν γὰρ Ἰούδα νοσήσας φιλαργυρίαν, μᾶλλον δὲ μιαιαφονίαν, ὁ δείλαιος, καὶ ἰοβόλον γλῶσσαν ἔχων ὁμοῦ καὶ προαίρεσιν, ὥσπερ ἐκεῖνος τὸν οἰκεῖον διδάσκαλον ἅμα καὶ κύριον, τῷ αὐτῷ δὴ καὶ οὗτος τρόπῳ τὸν δεσπότην προδίδωσιν· Καὶ ὅτι, φησὶν, τὴν σὴν πίστιν ἐξώμνυται, καὶ τῷ ἐσταυρωμένῳ ὡς Θεῷ πρόσεισι. Ὦ τῆς ἀγνωμοσύνης, καὶ πολλῆς ἀπανθρωπίας! Ὄντως τολμῶσιν πάντα κακοὶ κακῶς. Ταῦτά τοι διαγνοὺς ὁ τύραννος καὶ τρισέχθιστος βασιλεὺς Μαξιμιανὸς, τὸν μέγαν Ἐλευθέριον ἐκεῖσε αὖθις καλέσας, ἐπερωτῶν αὐτὸν, ἔφησεν· Ἀπέλθοιμεν, εἰ βούλει, Ἐλευθέριε, τὰ ἐκεῖ κάλλη τοῦ ἀγροῦ ἅμα καὶ τοῦ τόπου σύν σοι ἐποψόμενοι. Ὁ δὲ ἅγιος Ἐλευθέριος λέγει τῷ βασιλεῖ· Ὡς δοκεῖ σοι, βασιλεῦ, ποίησον. Ταῦτα εἰπῶν, τὰ ἐκεῖ θᾶττον κατέλαβεν, καὶ τὰ ἔνδον περισκοπῶν, κατεμάνθανεν ἀκριβῶς, κατὰ τὴν τοῦ εἰπόντος κακούργου ὑπηρέτου διαλαλίαν.

[12] Ὡς οὖν ἐν τούτοις ὑπῆρχε, πυκνὰ τὸ ὄμμα περιστρέφων τῇδε κᾀκεῖσε, ὁρᾶ τι χάσμα κυκλοτερὲς τυγχάνον ὑπόγαιον, μικρᾷ πλακὶ καλυπτόμενον, καὶ τί ἂν εἴη διηρώτα τοῦτο. Καὶ ἔλεγεν ὅδε Δίκαιος, φρέαρ αὐτῷ ἄνυδρον εἶναι. Καὶ ὑπολαβὼν ὁ Μαξιμιανὸς, ἐκεῖσε εἶναι, ὅνπερ ἠκηκόει, εὐκτήριον οἶκον, θᾶττον ἀνακαλυφθῆναι καὶ κατελθεῖν ἐν τούτῳ ἐπέταττεν, καὶ αὐτίκα τοῦτο ἤνύετο. Καταβὰς τοίνυν ἐκεῖσε ὁ Μαξιμιανὸς, καὶ τὴν εὐκοσμίαν τοῦ ἱεροῦ, καὶ τῶν λαμπάδων τὸ πλῆθος, καὶ τὸ κάλλος τοῦ θυσιαστηρίου θεασάμενος, θυμοῦ καὶ λύσσης πολλῆς παραχρῆμα ἐπέπληστο, καὶ πρὸς τὸν Μακάριον τὸ ὄμμα στρέψας ἀγριωδέστερόν πως, ἔφησεν· Λέγε μοι τὸ τάχος, Ἐλευθέριε, Χριστιανὸς εἶ, καὶ γεγένησαι τῆς τῶν θεῶν εὐμενείας ἀλλότριος; Καὶ ὁ Ἅγιος ἔφη· Ναὶ ὄντως, Χριστιανός εἰμι, καὶ Χριστός μοι Θεὸς, καὶ σέβας Τριὰς, καὶ ὁ σταυρὸς ἀρωγός· ἀλλ᾽ ἐπεὶ νόμος ἡμῖν πρὸς Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν δέδοται, μὴ ἐπιπηδᾶν τοῖς κινδύνοις, φειδοῖ τῶν διωκόντων ὑμῶν, ὡς ἂν μὴ παραίτιοι αἰωνίου κολάσεως ὑμῖν καὶ πυρὸς ἀσβέστου ἐσόμετα, τούτου ἕνεκα λανθάνειν μέχρι τῆς δεῦρο ἐσπούδαζον.

[13] Ἔφη πρὸς αὐτὸν ὁ βασιλεύς· Μή μου τὴν περί σε ἀγάπην ἀθέτει, ὦ Ἐλευθέριε, ὅπως μὴ πικρὸν ἀπενέγκῃς τῆς ζωῆς σου τὸ τέλος. Ἐμοὶ τοῦ σκήνους οὐ φοβερὸς, ὁ Ἀθλητὴς ἔφησε, θάνατος· πάλιν γὰρ σῶον αὐτὸ παρὰ τοῦ κτιστοῦ μου ἀπολήψοιμι· ἀλλ᾽ ὁ χωρισμὸς τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος θάνατός μοι ἀιώνιος, καθέστηκεν. Τί δῆτα τοῦτο; ὁ βασιλεὺς ἔφησεν. Ὅτι ὁ μὲν μικρὰν ὀδύνην ἔχει καὶ πρόσκαιρον, ὁ Ἀθλητὴς ἔφη, ὁ δὲ μακρὰν καὶ ἐπίμονον κόλασιν. Ὁ δὲ βασιλεῦς πάλιν κολακείαις καὶ δωρεῶν ὑποσχέσεσιν τοῦτον ἐκλύειν ἐμηχανᾶτο ὁ δόλιος· ἀλλ᾽ ἔκαμνεν εἰς μάτην πονούμενος, τῇ πίστει τοῦ Ἀνδρὸς ἀδρανὴς ἐλεγχόμενος. Ὅθεν τοῦ σκοποῦ αὐτοῦ ὁ τύραννος ἀπειπὼν, δίδωσιν αὐτῷ τὴν διὰ ξίφους ἀπόφασιν· καὶ παραυτίκα οἱ εἰς τοῦτο τεταγμένοι, τὸ προσταχθὲν αὐτοῖς ἐπετέλουν μετὰ πολλῆς τῆς ταχύτητος. Ὁ δὲ Ἅγιος ἀπίει χαίρων, ὡς εἰς νυμφῶνα βασιλέως καλούμενος. Καὶ τούτου καρατομηθέντος, καὶ πρὸς Κύριον ἤδη ἀναδραμούσης τῆς ἀοιδίμου καὶ μακαρίας αὐτοῦ ψυχῆς, κατέλειπον τὸ ἱερὸν καὶ πολυτιμητὸν αὐτοῦ σῶμα, καὶ ἀληθῶς τοῖς ἀγγέλοις αἰδέσιμον, ὀρνέοιστε καὶ κυσὶ βοῤῥὰν προκεῖσθαι αἴθριον, ἐν ᾧ τετελείωτο τόπω· ὅπερ λαβὼν ὁ τὴν ἱερατείαν τοῦ ἐκεῖσε εὐκτηρίου οἴκου πεπιστευμένος, σὺν μύροις πολλοῖς καὶ ἀρώμασιν, αὐτόθι τοῦτο κατέθετο ἐν ᾧπερ οἴκῳ τὸ εὐκτήριον ἔδρυστο.

[14] Χρόνοις δὲ πλείστοις μετέπειτα, τῆς εὐσεβείας τρανωθείσης, καὶ τῶν εἰδώλων κατασιγασθέντων, καὶ τοῦ τῆς ἀληθείας κηρύγματος πανταχοῦ διαπεφοιτηκότος, ἄνδρες εὐλαβεῖς καὶ Θεῷ ἀνακείμενοι οἴκον σεπτὸν καὶ πανθαύμαστον ἐπ᾽ ὀνόματι τούτου ἐγείραντες, καὶ εἰς δόξαν τοῦ ἀγαθοῦ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν, καὶ τοῦ ἀγίου Μάρτυρος εἰς μνημόσυνον ἀνεπίληστον καθιέρωσαν· εἰς γὰρ μνημόσυνον ἀιώνιον ἔσται δίκαιος. Καὶ τί ἂν γένοιτο τοῦ ὑπὲρ Χριστοῦ τὸ αἷμα ἐκχέαντος δικαιώτερον ἢ μακαριώτερον; Ὧν τὸ μνημόσυνον, οὐ μόνον παρὰ τοῖς ἐπὶ γῆς, ἀλλὰ καὶ παρὰ τοῖς οὐρανίοις μεμακάρισται, καὶ παρὰ τῷ δικαίῳ Κριτῇ. Καὶ νῦν ὑπάρχει ἡ τούτου σῶρος τὰ μύρα πᾶσι πηγάζουσα, καὶ νόσον πᾶσαν ἐλαύνουσα τοῖς πίστει ταύτῃ πελάζουσι, πνεύματα πονηρὰ διώκουσα, καὶ παρειμένους ἀνορθοῦσα ὡς τάχιστα· φαρμακείαν παύει καὶ πᾶσαν μαλακίαν ἰᾶται ἐν αὐτῷ Χριστῷ τῷ ἀληθινῷ Θεῷ ἡμῶν, καὶ τῇ Ταρσίᾳ τυγχάνει ταρσὸς, καὶ τάφρος, καὶ περιτείχισμα, καὶ ἀσφάλεια εἰρήνης, καὶ σύνδεσμος τελειότητος.

[15] Οὗτος, καὶ μετὰ ἀγγέλων ἡμῖν ἐν ὑψίστοις αὐλίζεται, καὶ σὺν ἑμῖν σύνεστιν ἀοράτως, τὰ τῇδε ἐνοπτριζόμενος, καὶ Θεῷ ἀμέσως παρίσταται, τάς ὑπὲρ ἡμῶν αὐτῷ προσάγων ἱκετηρίας· Θεῷ γὰρ ζῆ καὶ ἐντυγχάνει ἑκάστοτε, καθά φησιν τὸ ἱερώτατον λόγιον, ὅτι Θεῷ ζῶσι πάντες οἱ κατὰ Θεὸν ζήσαντες· οὗτος καὶ ἄνωθεν ἐποπτεύει τοῖς ἐν τῷ σεπτῷ σηκῷ αὐτοῦ προσεδρεύουσι, καὶ κάτω τῇ ἰαματηφόρῳ αὐτοῦ σορῷ παρεδρεύει ὁσημέραι, καὶ τὰς αἰτήσεις τῶν πίστει προσιόντων ἀποπληροῖ, θεόθεν ἔχων τὸ δύνασθαι· περὶ γὰρ τούτου καὶ τῶν τούτῳ παραπλησίων ὁ παντοκράτωρ Κύριος διὰ Ἠσαΐου ἕλεγεν· Μὴ λεγέτω ὁ εὐνοῦχος· Ἐγώ εἰμι ξύλον ξηρόντε καὶ ἄκαρπον· λέγω γὰρ τοῖς εὐνούχοις τοῖς ἐκλεκτοῖς μου, ὅτι δώσω ὑμῖν ἐν τῷ οἴκῳ μου, καὶ ἐν τῷ τείχεί μου κρείττονα τόπιν υἱῶν καὶ θυγατέρων, καὶ τὰ ἑξῆς.

[16] Καὶ ταῦτα διῆλθον οὐκ ἐγκώμιόν τι φράσαι ἐπαγγελόμενος· τοῦτο γὰρ ὑπὲρ ἐμὲ τυγχάνει, ὡς εἴρηται· οὐ δὲ γὰρ τοῦτο ποιεῖν ἱκανὸς εἶναι νενόμικα· ἄλλοις γὰρ ταῦτα, ὡς εἶπον, προσέοικεν, ἢ τοῖς κατ᾽ ἐμὲ χαμαὶ βαίνουσι καὶ τῶν ἐν ποσὶ πλέον εἰδότων οὐδέν· οὐδ᾽ ἵνα δόξω παράδοξα φθέγγεσθαι, ἀλλ᾽ ἵνα τῷ κελεύσαντι μὲν τὸ κατὰ γνώμην ποιήσω, ἐμαυτῶ δὲ, σὺν Θεῷ, τὸ ἀκατάγνωστον· καὶ τῷ μεγάλῳ τῆς ἀληθείας Κήρυκι τὰ εἰκότα συνεορτάσαιμι, καὶ Θεῷ τὴν κατὰ δύναμιν εὐχαριστίαν προσοίσαιμι, τῷ τῇ αὐτοῦ χάριτι, καί ταῖς τοῦ δηλουμένου Ἁγίου πρεσβείαις στόμα κωφόντε καὶ δίσκωφον λαλίστατον δείξαντι.

[17] Ἀλλ᾽ ὦ μαρτύρων Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ Ἐλευθέριε τὸ καλὸν καὶ πρᾶγμα καὶ ὄνομα· τῇ μαρτυρικῇ παῤῥησίᾳ σου πρὸς Θεὸν χρώμενος, δίδου ἡμῖν ἐλευθερίως πορεύεσθαι, καὶ μὴ τοῖς πάθεσι τῆς σαρκὸς κυριεύεσθαι, ἀλλὰ κυρεύειν τούτων ἐκάστοτε, ὅπως ἐλευθέρᾳ φωνῇ καὶ γλώσσῃ καὶ στόματι, ταῖς σαῖς κοινωνῶμεν προσαναμνήσεσιν, καὶ τῷ κοινῷ δεσπότῇ Χριστῷ διά σου τὸν αἶνον προσοίσωμεν. Καὶ ὑμεῖς δὲ, πατέρες, οἱ Θεοῦ ὄντως φίλοι, καὶ ἄζυγες, καὶ αὐτῷ μόνῳ ζῶντες, καὶ στέργοντες, συγγνώμην τῆσδε τῆς ἐγχειρήσεως δοθῆναί μοι εὔξασθε, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος νῦν τε, καὶ εἰς τοὺς ἀτελευτήτους αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

Imperator ergo hæc agentem advertens, ac foris moras fere perpetuas consectantem, ibi tempus omne conterere, [Imperatori de absentia ejus querenti] suamque amicitiam ac societatem defugere, & neque potatione secum neque colloquio communicare; jam suspicari aliquid cœpit, statuitque opera ejus omnia curiosius observare ac discere; atque ab eo ipso denique tam diuturnæ absentiæ rationem exegit, & Quæ causa est, inquit, o Eleutheri, mihi tam care, animoque meo tantopere desiderate, cur te ab amicorum tuorum turba divellens, abscurrere procul volueris, quasi amoris in te nostri oblitus? Dic nobis, Eleutheri, inquit; unde emolumentum tibi majus potuit exsistere; ex regia potestate liberalitateque nostra; an ex fundi istius tui reditibus? Ecquid plus honoris & gloriæ tibi poterit afferre; regia, principumque usus & conversatio; an villa rustica & vilium ac pauperculorum ejus colonorum convictus & familiaritas? Cedo, Eleutheri; non potius conducibile tibi videtur ad gloriam, & ad omnis voluptatis materiam per se sufficiens, si cum imperatore familiariter agas vivasque; quam si ita versere cum rusticis? An exhibitam ab his tibi venerationem sic deperis, ut eam celebritati, gloriæ, honoribus per nos tibi partis anteponas?

[10] Ad hæc Vir maximus, Non ita, inquit, o imperator; [respondet Sanctus, eum ad prædium invitans;] absit profecto: sed naturalis corporis ægritudo, & strepitus urbis, ejusque vapores, fumum ac fuliginem olentes, eo me adigunt; uti & loci illius saluberrima simul ac temperata constitutio. Tum imperator ironicam denuo simulatamque quæstionem effingens, Cur vero, inquit, & nos una non admittis, ut ejusdem tecum loci tam defæcatæ, ut ais, ac mitis auræ respiratione fruamur? Reposuit vero ei sanctus Eleutherius, dicens: Si majestati tuæ visum ita fuerit, faciat.

[11] Unus autem e famulis sancti Eleutherii, cum hæc, [qui proditum a servo Eleutherium] imperatore ipsum interrogante, audisset, animum furore multo plenum gerens, imo cædem, ut potius dicam, eructans, ad imperatorem accedit, quæ Dominus suus fecisset ac faceret, revelaturus: Judæ enim avaritia, imo cædis aviditate, æstuans miser, & lingua atque animo venena circumferens, sicut ille Magistrum suum ac Dominum, ita & hic Herum prodit; Et tuam, inquit, fidem ejuravit, & Crucifixum pro Deo colit a. O perfidiam! O crudelitatem immanem! Enimvero impii impie audent omnia! Maximianus ergo tyrannus & imperator infestissimus hæc jam sciens, magnum ad se denuo Eleutherium evocat, rogatque, dicens: Eamus, si placet, Eleutheri; & agri tui ac prædii una tecum amœnitatem contemplemur. Respondit ei sanctus Eleutherius: Fiat, imperator, ut libitum est tibi. Quo dicto, statim eo se contulit; & quæ ibi erant circumspiciens, secundum relationem a scelerato sibi ministro factam, curiose indagavit.

[12] Dum ergo oculos interea hac illac assidue vertit, subterraneum quemdam observat hiatum, rotundum, & parva tabula obturatum, rogatque, ecquid hoc sit. [ibi deprehendit esse Christianum,] Respondet ei Vir justus, puteum esse aqua vacuum b. At Maximianus suspicans, ibi esse, quam audiverat, ecclesiam, aperiri spiraculum jussit, in illudque descendi; ut e vestigio factum est. Ingressus vero istuc etiam ipse, & templi ornatum, multitudinem lampadum, altaris elegantiam demiratus, ira continuo atque immodico furore turgescit, & vultu in Beatum ferocius defixo, Edissere, inquit, mihi sine mora, Eleutheri; Christianus es; & hostem te professus deorum? Omnino, ait Sanctus; Christianus sum; Christus mihi Deus est; numen, Trinitas; Crux, defensio: sed quoniam a Christo, Deo nostro lex data nobis est, ne periculis ultro insiliamus; ex commiseratione erga vos, qui nos persequimini, ne forte vobis supplicium sempiternum atque inexstinctum accerseremus incendium, latere ad hunc usque diem conati sumus.

[13] [& gladio jubet interfici: qui mox ibidem sepultus est.] Tum imperator: O Eleutheri, amorem, quo te prosequor, noli respuere, ne tristem tibi referas vitæ finem. Non est mihi tristis, inquit Athleta, tabernaculi hujus interitus; salvum enim illud a Creatore meo recipiam: sed si a Deo vivente sejungar, hic demum interitus mihi erit æternus. Nam qui sic? ait imperator. Nempe, inquit Pugil, interitus ille exiguum affert ac brevem dolorem; hic autem longos ac perpetuos cruciatus. Imperator vero inde blanditiis illum iterum largisque pollicitationibus vafer adoritur; sed irrito conatu, imbecillitatem ejus redarguente Viri sancti constantia. Itaque tyrannus spem omnem successus abjiciens, lata sententia, jubet eum gladio plecti: id quod extemplo, quibus imperatum hoc fuerat, multa cum celeritate sunt exsecuti. Sanctus vero, tamquam ad regales invitatus nuptias, abibat exsultans. Postquam autem ei caput amputatum esset, & gloriosus ejus ac felix animus jam evolasset ad Dominum, sacrum ejus pretiosumque, atque ipsis vere angelis venerabile corpus inhumatum eo, quo ceciderat, loco escam avibus & canibus reliquere; donec sacerdos ecclesiæ istius loci præfectus illud accipiens, cum unguentis multis & aromatibus in eadem domo deposuit, in qua abscondita erat ecclesia.

[14] [Ecclesia, inmulo ejus posterius imposita,] Post annos deinde plurimos, cum, vera religione patefacta, obmutuissent idola, & veritatis jam ubique prædicatio frequentaretur, viri pii Deoque devoti c ædem sacram & prorsus admirandam ejus nomini construxerunt, atque ad Dei optimi ac Salvatoris nostri gloriam, & sancti Martyris memoriam sempiternam consecrarunt. In memoria namque æterna erit justus. Et vero quid eo justius, quid beatius, qui pro Christo effuderit sanguinem? Talium memoria non hic solum apud homines, sed etiam apud Superos, & justum Judicem in benedictione est. Nunc sane hujus tumulus unguenta profundit omnibus, & ab iis, qui hunc adeunt cum fiducia, morbum quemlibet expellit; malignos abigit spiritus; debiles erigit quam citissime; adimit veneficio vires; omnem denique sanat ægritudinem per eumdem Christum, verum Deum nostrum; imo vero Tarsiæ d & septum est, & vallum, & murus, & pacis securitas, & vinculum perfectionis.

[15] [& miraculis gaudent Tarsienses in Bithynia.] Hic & cum angelis, ut nobis consulat, versatur in altissimis; & invisibiliter nobiscum hic adest, quæ hic geruntur, inspiciens; & assistit immediate Deo, preces ipsi pro nobis offerens: Deo enim vivit, eumque interpellat assidue; sicut sanctissimum testatur oraculum; Deo vivere, quicumque secundum Deum vixerunt: idem & de cælo eos aspicit, qui sacram ejus ædem sedulo frequentant, & hic loculo suo salutari assidet quotidie, & vota complet eo cum fide accedentium, divinitus hanc habens potestatem: de hoc etenim hujusque similibus Dominus omnipotens per Isaiam dixit: Ne dicat eunuchus: Ego lignum aridum & sine fructu: dico enim eunuchis electis meis, quod dabo vobis in domo mea & in muro meo locum meliorem filiis & filiabus, & quæ sequuntur e.

[16] Hæc autem disserui, non ut elogium aliquod eloqui pollicitus (hoc enim vires, [Epilogus auctoris] ut dixi, meas superat; neque me, ut id tentarem, idoneum reputavi: talia namque aliis, ut monui, conveniunt, quam mei similibus, hoc est, humi gradientibus, &, nisi quod ante pedes est, nihil videntibus) non etiam, ut viderer mirabilia dicere; sed ut, juvante Deo, id facerem, quod & imperanti gratum esset, & me culpæ præstaret immunem f; tum ut magno veritatis Præconi consentanea prædicarem, Deoque agerem pro viribus gratias, qui beneficio suo, & Sancti jam memorati precibus, os muto mutius fecit loquacissimum.

[17] Sed o Eleutheri, inter Christi Dei Martyres & res & nomen illustre, [cum apostrophe ad Sanctum & auditores.] utere apud Deum parta illa tibi martyrio libertate, nobisque concede, ut libere porro vivamus, neque subjiciamur cupiditatibus carnis, sed iis constanter imperemus; & libera voce, lingua, ore tuarum exhortationum facti participes, Christo, communi Domino per te laudem offeramus. Vos autem, Patres g, vere amici Dei, expertes conjugii, & ipsi soli viventes, solumque amantes, orate, ut hujus mihi cœpti temeritas condonetur, in Christo Jesu, Domino nostro, cui gloria & potestas & nunc & per infinita secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Προσθέμενος, aiunt Menæa impressa, ὅτι καὶ κρυπτὸν οἴκημα ὑπὸ γῆν κεκτημένος, παννύχους λατρείας τῷ τῶν Χριστιανῶν προσάγει Θεῷ, νηστείᾳ καὶ κλαυθμῷ καὶ χαμευνίᾳ τὸ σῶμα κατατρύχων. Id est, Addens, quod & ædem haberet subterraneam, & noctes integras colendo Christianorum Deo insumeret, jejunando, flendo, humi cubando corpus affligens.

b Hoc famam olet, non plebeiam modo, verum etiam Græcam. In Menæis excusis & Mss. non legitur, uti neque in Menologiis Basilii imp. & Card. Sirleti.

c Videtur hac phrasi monachos indicare, eorum, quibus hæc recitat, majores. Adi infra num. 17.

d De Tarsia urbe & regione Bithyniæ vide Commentarium num. 5.

e Isaiæ textum non recitat auctor, ut est; sed ut occurrebat memoriæ.

f Fallor, nisi ejusdem ecclesiæ monachus fuerit; cum ita de obedientia loquatur. Idem colliges facile ex numero sequente, ubi auditores monachos Patrum nomine compellat.

g Vos autem, Patres, &c. Auditores iterum alloquitur orator, & quidem iis epithetis eos ornans, quæ monachos absque dubio solos designant; quandoquidem, ut alia, præteream, hujus scriptoris ætate ad cælibatum apud Græcos monachi tantum, & episcopi (de quibus patet, hic non agi) ex instituto tenebantur: nam clericis aliis licebat esse conjugatis.

DE SS. EPIPHANIO ET ISIDORO MM.
VESONTIONE IN GALLIA.

Sylloge de cultu.

Epiphanius M. Vesontione (S.)
Isidorus M. Vesontione (S.)

AUCTORE J. B. S.

Reperiuntur ambo hi Sancti in nostris antiquis indicibus hoc die notati, [Nomina & cultus certa sunt;] solo vade Ferrario, ut qui in Catalogo suo generali ita hoc die scripserit: Vesontione, SS. Epiphanii & Isidorum (voluit dicere Isidori) martyrum. Adducit autem Kalendarium ecclesiæ Vesuntinæ, ubi corpora illorum asservantur. Adjungi poterat Saussayus in supplemento Martyrologii sui Gallicani, pag. 1154, ubi etiam ad hunc diem pluscula de iis tradidit, his verbis: Vesontione, susceptio corporum beatorum Epiphanii & Isidori martyrum, quæ dudum a Theodosio juniore, cum nonnullis ossibus sanctorum Innocentium, eam ad urbem missa, & ibi servata, tandem ad uberiorem honorificentiam Vitalis episcopus in capsa argentea collocavit. Adde his id quod est apud Joannem Jac. Chiffletium in Vesontione parte 2, pag. 114, sacra illa corpora eo pervenisse sub episcopo Celidonio circa annum 444; porro a Vitale decentius exornata fuisse anno 1320, & habebis quidquid de sanctis illis Epiphanio & Isidoro a nobis hic tuto referri potest; nempe coli Vesontione bina sacra corpora jam dictis nominibus insignita, ut ex antiquis Breviariis, & Ms. & edito, etiam datur intelligi.

[2] Siquis ulterius ex me quærat, utrum Sancti illi vere ita appellati fuerint, [ignota reliqua omnia.] an forte nomina adscititia sint; in qua Orientis parte, aut quo seculo vixerint; quid & sub quo tyranno, simul an divisim, passi fuerint; quid tota vita egerint; laici an clerici, monachi an milites fuerint; & quidquid demum de ipsorum ætate aut gestis, virtutibus aut miraculis a nobis sedulo indagari solet; ingenue fatebor & candide, frustra me quæsivisse hactenus, quod his omnibus vel hilum lucis afferre possit. Quæ de magni thesauri sacri translatione in Celidonio episcopo tradit laudatus Chiffletius, ea ad S. Stephani brachium aliasque reliquias multo magis spectant, quam ad Sanctos hodiernos, ut docebit hymnus quem ex ipso daturi sumus, potius quam verbosissimam Legendam, in varias lectiones distributam, & a P. Petro Francisco Chiffletio huc missam, ex qua, præter locos communes, de Sanctis omnibus prædicabiles, otiosasque etymologias nihil huc conducens extuderis, quod non melius explicet Vesontionensis historia in Vitale II, episcopo LXIX pag. 283. En ipsum textum integrum:

[3] Vitalis natione Vasco, vir magnæ in rebus gerendis, tum auctoritatis tum prudentiæ, Hugoni suffectus, [De elevatione seu revelatione] sacra ossa SS. Epiphanii & Isidori, olim Vesontionem a Juniore Theodosio missa, anno MCCCXX, cum nonnullis ossibus sanctorum Innocentium perhonorifice collocavit in capsa argentea, bene gravi & affabre elaborata, quam dono misit Joanna regina Franciæ, filia Comitis Burgundiæ ex legendario S. Joannis IV Augusti, in quam diem transfertur officium de sanctis Epiphanio & Isidoro, cum tamen sacra eorum ossa Vesontione accepta sint III Augusti, ut superius monuimus in Celedonio. Reposita autem putamus in ea capsa, a Vitali archiepiscopo V Nonas Octobris; qua die notatur in Martyrologio S. Joannis; “Revelatio S. Epiphanii & Isidori in matrice ecclesia S. Joannis Euangelistæ”. Ubique in Martyrologiis Bisontinis REVELATIONEM invenias pro RELEVATIONE: an mendum est exscribentium? an etiam relevatio sanctorum ossium, quædam eorum revelatio ac manifestatio est, dum ex obscuriori loco in ornatiorem transferuntur?

[4] Quod vero hic in relevatione & revelatione ludere videatur Vesontionensis Historicus, [non conveniunt testimonia:] sua aliquali non caret difficultate, videnturque diversa duo indicari, quæ & diversis diebus facta sint, ut saltem innuunt binæ annuntiationes ejusdem Martyrologii ecclesiæ S. Joannis Euangelistæ, quas huc olim misit P. Petrus Franciscus, & quarum prior hoc die seu Pridie Nonas Augusti ita sonat: Apud Bisontium, inventio sanctorum martyrum Epiphanii & Isidori, in ecclesia S. Joannis Euangelistæ, quorum corpora a Theodosio imperatore in præfatam civitatem missa leguntur. Posterior non V Nonas Octobris, sed V Idus Novembris sic expressis terminis legit: Relevatio sanctorum Epiphanii & Isidori, in matrice ecclesia S. Joannis Euangelistæ. Alterutrum ex Chiffletiis hic male legisse oportet; an Joannes Jacobus, an Petrus Franciscus, non est mihi promptum decernere. Nodus qui superest, opportune dissolvi posse videtur, si hac die IV Augusti sacra ea corpora sanctorum Epiphanii & Isidori a Vitale II inventa dicantur, relevata vero seu exaltata die IX Novembris.

[5] [res videtur explicari in Gall. Christ.] Sammarthani in Gallia Christiana satis opportune rem explicant, dum & inventionem & relevationem ita conjungunt, ut qua ratione inventio seu revelatio dici debeat, qua vero relevatio seu exaltatio commode intelligatur. Sic ibi legitur, quod mirum est in novissima editione non reperiri: Sic, inquam, ibi legitur: Vitalis, natione Vasco, nobili prosapia ortus, præfuit annis viginti duobus. Hujus fit mentio in membrana veteri S. Pauli MCCCXII, & eo præsente, MCCCXIX Indictione 2 die XV Septembris, a fabro quodam murario, ex improviso repertæ sunt reliquiæ sanctorum Innocentium & sanctorum martyrum Epiphanii & Isidori, in quodam altari in confessione subtus majus altare basilicæ sancti Joannis. Quæ reliquiæ sequenti anno repositæ sunt in pretiosa capsa argentea, dono transmissa a Johanna regina Francorum, Othonis Burgundiæ comitis filia. Hinc patet, repertas esse sacras illas omnes reliquias anno 1319, thecam autem argenteam in qua honorifice recluderentur, anno proxime sequenti 1320 accessisse, ut inventio & revelatio atque item relevatio intelligi possint; quidquid signati festivitatum dies, pro arbitrio selecti videantur. En modo hymnum, de quo supra meminimus.

[6]

Laudemus Epiphanium
Demus mundum præconium,
Pangat Chorus noster melos
Tangat dulcor cujus cælos:
Isidoro causa pari
Laus a choro debet dari
Non funebri tragœdia
Sed celebri melodia.
Hi devote toti tui
Christe pro te sunt mortui,
Hæc profecto plenissima
Ostenditur dilectio,
Pro dilecto dum anima
Exponitur martyrio.
Sic Stephani debet cani
Egregium martyrium;
Militum Christi prævius
Meritum habet celsius:
Hujus latum os brachii
Ornat statum Bisuntii.
Magnificemus Virginem
Cujus habemus pectinem,
Crines, cingulum filii
Sui cumulum gaudii, [& in hymno.]
Excedit rerum ordinem
Quæ dedit Deum hominem.
Innocentum reliquiæ
Sunt augmentum lætitiæ;
Hi sanguine baptisati
Sine fine sunt beati.
Hæc præfata, simul data
Sunt incolis Chrysopolis
A pio Theodosio.
O quam bonum fuit donum
Quanta præsens ecclesia
Tanta habens jocalia:
Quorum adest solemnitas
Horum juvet nos sanctictas,
Ut consequamur gratiam;
In qua veræ divitiæ
Sunt & veræ delitiæ,
Fastigia concordia
Præconia perennia. Amen.

DE S. EUDOCIA MARTYRE
IN PERSIDE.

sub Sapore.

Cultus & elogium apud Græcos. Eademne cum S. Ia, an diversa.

Eudocia mart. in Perside (S.)

J. P.

[1] Duas, hodiernæ Eudociæ synonymas, martyrio coronatas invenio in Opere nostro; [Hanc Martyrem annuntiant tabulæ Græcorum,] unam quidem die XXXI Januarii pag. 1081, aliis Ægyptiis sub Diocletiano Martyribus conjunctam; alteram vero ad diem 1 Martii pag. 8 Heliopolitanam sub Traiano: de qua tunc Martyrologium Romanum; utramque ab hodierna distinctam: in cujus cultu publico varii hoc die Græcorum fasti conspirant, nimirum magna eorum Menæa typis vulgata, Menologium ex interpretatione Cardinalis Sirleti a Canisio editum, Typicum S. Sabæ, ne alios commemorem. Dicta Menæa, quibus fere ad verbum consonat Sirletus, hoc die ita eam annuntiant: Relatio reliquiarum sanctæ matris nostræ & martyris Eudociæ. Versiculos ibidem appositos sic verto:

Ὀσμὴ τί; τοῦτο σῶμα τῆς Εὐδοκίας
Ἀθλητικῶν ἀπόζον ἥκει χαρίτων.
Πότνια Εὐδοκίη νὲκρὰ ἤχθη ἀμφὶ τετάρτην.

Quidnam hoc odoris? Corpus Eudociæ venit
Sacro e triumpho, gratiæ donis fragrans.
Quarta venerandæ corpus Eudociæ tulit.

[2] Sequitur ibidem elogium; quod utinam tam distincte exprimeret alia martyrii adjuncta, [laudant eorum Menæa.] quam pœnas ejusdem graphice exhibet! Illud ex versione Ms. nostri Raderi sic habet: Sancta martyr Eudocia gente Romana erat, ex Oriente tamen oriunda, captaque a Persis in Persarum regionem devenit. Hæc Litterarum sacrarum scientissima, omnes captivos ad virtutem cohortabatur, omniumque illic ore celebrabatur, Persicis etiam feminis familiaris; e quibus non paucas ad veri Dei cognitionem traduxit. Quo nomine accusata, nervis bubulis cæditur, & in carcerem conjecta, duos ibi menses transegit. Tum retracta ad tribunal judicum, cum in fide Christiana perstaret, virgis cæsa est, quoad carnes solutæ defluerent, & lictores sanguine perfunderentur. Rejecta rursus in carcerem, post sextum demum mensem, iterum sistitur & damnatur. Itaque lictores arundines diviserunt, & ad staturam corporis illius accommodarunt, vinctamque & nudatam arundinibus intexuerunt, quas funiculis sparti tenuibus adstrictas, omnibus corporis illius membris inseruerunt, alteramque post alteram immanes illi tam violenter intenderunt, ut carnes Martyris cum ingenti dolore concerperent. Deinde suspensam, & funibus nauticis toto corpore circumdatam, per asperas trabes raptarunt, omniaque ejus ossa contriverunt. Cumque jam seminecem, voceque defectam cernerent, caput demum a cervice revulserunt. Hæc ibi: unde consequens est, ut tempore persecutionis, sub Persarum rege Sapore excitatæ, martyrium consummasse videatur; de qua consule, quæ hoc die de S. Ia mart. num. 4 dicuntur.

[3] [An Eudocia a S. Ia sit distinguenda.] Quæres, an S. Eudocia eadem sit cum S. Ia, de qua agitur apud nos hac die, an ab ea diversa. Pro identitate hæc faciunt; quod S. Iæ Acta tam multa contineant, quæ redolent elogium Eudociæ modo productum, ut prorsus verosimile appareat, aliud ex alio desumptum fuisse, sicut perspicuum fiet, si quis ea inter se contulerit. Propendeo tamen in illam sententiam, quæ asserat, aliam ab alia distingui. 1o. Quia distinguuntur earum nomina. 2o. Quia in fastis Græcis eodem die tamquam duæ referuntur. 3o. Quia facile contingere potuit, ut ista Eudocia vel tamquam ignota & anonyma e Perside Constantinopolim adducta, nomen ibi tunc suum acceperit, vel sub hoc nomine eo fuerit allata; summa narrationis martyrii S. Iæ applicata nostræ S. Eudociæ, alienis utique honoratæ Actis, cum fortasse careret propriis. Quid, quod forte hæc una Sociarum fuerit S. Iæ, de quibus fit mentio in ejus annuntiationibus? Quidquid sit de his conjecturis; ob ea, quæ mox dixi, S. Eudociam martyrem a S. Ia martyre distinguendam esse censui.

DE S. IA AC SOCIIS MARTYRIBUS
IN PERSIDE.

An circiter CCCLX.

Cultus ex Martyrologio Romano, ac tabulis Græcis; tempus martyrii; Acta.

Ia M. in Perside (S.)
Socii MM. in Perside

AUCTORE J. P.

[1] Romanum Martyrologium ita de illis hodierna die commemorat: In Perside sanctarum martyrum Iæ & Sociarum, [Cultus publicus,] quæ cum novem millibus Christianis captivis sub Sapore rege diversis pœnis afflictæ martyrium subierunt. Præluxerat Menologium, e Cardinalis Sirleti interpretatione a Canisio editum, quod ista scribit: Natalis beatæ martyris Iæ & Sociarum. Hæc sub Sapore rege Persarum, provectæ ætatis femina, comprehensa cum novem millibus Christianis captivis, a principibus magorum, variis tormentis, & acerbis cruciatibus traditi sunt: cum quibus & beata Ia fortiter & constanter perseverans, gladio percussa, martyrio coronata est. Consonant Menæa magna excusa, præmissis duobus versiculis, quos ita interpretor:

Ὀσὴν ἴων ἔπνευσεν ἡ μάρτυς Ἴα
Ἐρυθροβαφῶν αἱμάτων ἀτμοπνόων.

Violarum odores suaviter rubentium
Spirat fragrantes, sanguinem effundens, Ia.

[2] Alludit poëta ad nomen proprium Martyris Ἴα, [templum CPli:] & nomen appellativum Τὸ ἴον, quod violam, ac florem significat. Hanc porro Martyrem etiam signant nostra apographa ex bibliothecæ Ambrosianæ Menæis Mss., ac supplementum, quod habemus, ad Menæa excusa, ex Ms. Synaxario Sirmondi ac Ms. Chiffletii, utrobique cum elogio: illud quidem, quod in dictis ecgraphis bibliothecæ Ambrosianæ exstat, fere ad verbum coincidit cum eo, quod habetur in Menæis excusis; in exemplari autem Sirmondo-Chiffletiano, quod citabam, adscripsit noster Papebrochius, ibi Martyri nostræ applicari elogium, quod in excusis M. Eudociæ. Ceterum S. Iæ nomine templum vetustum pene collapsum restituit Constantinopoli Justinianus imperator, teste Procopio lib. 1, cap. 9, pag. 22 editionis regiæ Parisinæ; Ad lævam, ait, introitus portæ Aureæ, cum Martyrium sanctæ Iæ collapsum vidisset, illi reparando omnem adhibuit munificentiam. Atque hæc quidem de Martyris cultu: circa quem addo, martyrium ejus innecti diei V Augusti in Actis Græcis bibliothecæ Vaticanæ, quæ damus; in Ms. autem bibliothecæ Cæsareæ, ad quod ea collata sunt, huic diei IV. At non est, quod tantilla discrepantia nos moretur.

[3] Ferbuit seculo Christi quarto dira adversus cultores Christi sub Sapore Persarum rege persecutio, [annus martyrii,] innumeris pro orthodoxa fide victimis ejus crudelitati atque impietati mactatis; de quibus actum est apud nos variis locis, nimirum tom. 1 Februarii pag. 466; tom III ejusdem mensis pag. 175; tom. 1 Aprilis pag. 538; ibid. pag. 821 exstant SS. martyres Desa episcopus, Mariabus presbyter, Abdiesus &c. post annum 355, uti ibidem notatur, martyrio coronati; quos hic nominatim exprimo, quia eorum memoria cum brevi gestorum quorumdam epitome Actis S. Iæ inserta est. Alii Martyres in Perside occurrunt tom. 11 Aprilis, pag. 844; tom III pag. 19; tom. III Maii, pag. 574. Annus, quo hæc nostra Sancta martyrii palmam adepta est, secundum Acta prædicta, fuit circiter æræ vulgaris trecentesimus sexagesimus, vel, ex Ms. bibliothecæ Cæsareæ, sexagesimus, circiter tertius. Nam Acta sic incipiunt: Ἐν τῷ πεντηκοστῷ ἔτει τῆς βασιλείας Σαβωρίου. Anno regni Saporis quinquagesimo: illud vero, de quo dicebam, manuscriptum, addit Τρίτῳ, tertio. Deinde nonnulla in Actis subjunguntur de S. Dossa episcopo; post cujus certamen, sequitur narratio martyrii S. Iæ.

[4] Cœpisse illam sub Sapore persecutionem anno 343, [tempus persecutionis:] censet Pagius in Critica Baroniana, post nostrum Henschenium tom. 11 Aprilis, die XXI, pag. 844, occasione S. Simeonis, de quo infra, ac sociorum Martyrum Persarum; & Saporem tot, quot vixit, annis, nimirum septuaginta, imperasse, anno circiter 380 mortuum; ut videre est apud eumdem Pagium ad dictos annos. Sed Joseph Simonius Assemanus V. C. in Bibliotheca Orientali Clementino-Vaticana tom. 1, cap. 12 agens de S. Marutha, episcopo Tagritensi, ac num. ibidem XIV de ejus scriptis, pag. 183 Historiam Martyrum sub Sapore coronatorum a dicto Marutha conscriptam fuisse arguit ex ipsius verbis; ac mox affirmat, Marutham sub finem primæ persecutionis Persicæ floruisse, testibus Photio, Mari, & Amro, quos citat: hanc autem sub Sapore persecutionem cœpisse statuit anno Christi 330, secundum ea, quæ præmiserat in S. Simeone Barsaboë, Seleuciæ & Ctesiphontis episcopo & martyre, tomi mox citati cap. 1; ubi num. 8 rejicit Henschenii ac Pagii opinionem de illa persecutione anno Christi 343 excitari cœpta. Etenim Cum, inquit, Constantinus magnus anno Christi CCCXXXVII in vivis esse desierit, qui fieri potuit, ut litteras ab Eusebio relatas (lib. 4 de Vita Constantini, a cap. 9) ad Saporem mitteret, quibus eumdem a persecutione Christianorum cohibebat, si hæc sex dumtaxat post ejus obitum annis, hoc est, anno Christi CCCXLIII moveri cœpit? Neque potuit Eusebius eas fingere, qui circa annum CCCXL obiit, vel certe annum CCCXLIX, quo Simeon juxta Pagium coronatus est, non attigit? At legi, ac relegi dictas litteras; & nihil invenio, quod assertam ab Assemano persecutionis anticipationem suadeat. Nunc de Actis.

[5] [Acta.] Prænotantur hoc titulo: Μαρτύριον τῆς ἁγίας μάρτυρος Ἴας; id est: Martyrium sanctæ martyris Iæ. Ex bibliothecæ Vaticanæ codice 1671 desumpta notantur in nostro apographo. Lectiones varias, ex Vaticani exemplaris collatione cum Ms. bibliothecæ Cæsareæ in pergameno, continente Sanctos mensis Augusti acceptas, partim adscripsi ad marginem textus Græci, partim ipsi textui intra uncinos inclusi. Quamquam vero ea, quæ initio memorant Acta, de Heliodoro, Dossa, ac Mareabe, intelligantur ex primo tomo Aprilis pag. 821 & sequente; ne tamen eorum textum in his mutilarem, illa non omisi. En tibi nunc ipsa HActa.

MARTYRIUM
Auctore anonymo,
Ex bibliotheca Vaticana Cod. 1671, cum Ms. bibl. Cæsareæ collatum.

Ia M. in Perside (S.)
Socii MM. in Perside

EX MSS.

Ἐν τῷ πεντηκοστῷ * ἔτει τῆς βασιλείας Σαβωρίου [τοῦ] Περσῶν βασιλέως ἀνῆλθεν ὁ αὐτὸς Σαβώριος εἰς τὰ κάστρα, καὶ εἰς τὰ μεθόρια τῶν Ῥωμαίων, ποιήσας φωσάτον μετὰ τοῦ στρατοπέδου αὐτοῦ· ἦλθεν [δὲ] καὶ ἐπὶ [τὸ] κάστρον [τὸ] προσαγορευόμηνον Βιζαἳδέον, καὶ ἠδυνήθη κατακυριεῦσαι αὐτοῦ, καὶ διακάτοχος * αὐτοῦ γενέσθαι, καὶ τὰ τείχη καταστρέψαι, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ πλῆθος [πολὺ ἐκ τῶν πολεμάρχων] τῶν Ῥωμαίων ἐκεῖ ἠδυνήθη διὰ τῆς τιμωρίας τῶν ξιφῶν ἀνελεῖν, πορθήσας * ἄνδρας τε, καὶ γυναῖκας * ὡσεὶ πεντήκοντα χιλιάδας, ἅμα δὲ * καὶ τὸν [ἁγιώτατον] ἐπίσκοπον Ἡλιόδωρον σὺν Δόσσᾳ, καὶ Μαρεάβῃ πρεσβυτέροις γηραλέοις, καὶ ἄλλοις πρεσβυτέροις καὶ διακόνοις ἁγιωτάτοις ἀνδράσι, μετὰ συστήματος ἁγίων ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν κανονικῶν ἀειπαρθένων, πάντας αἰχμαλώτους ἔλαβον· καὶ ἐν τῷ ἀποφέρεσθαι αὐτοὺς εἰς τὴν χώραν τὴν λεγομένην Οὐζαἳνῶν, συνέβη αὐτοὺς ἐλθεῖν ἐν μονῇ λεγομένῃ Βισακέρ· ἐγένετο δὲ ἀῤῥωστίᾳ περιπεσεῖν παναγιώτατον ἐπίσκοπον Ἡλιόδωρον μέλλων δὲ τελευτᾷν, ἐχειροτόνησε Δόσσαν τὸν προῤῥηθέντα πρεσβύτερον ἀντ᾽ αὐτοῦ ἐπίσκοπον θεοσεβῆ τυγχάνοντα· οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ τὸ θυσιαστήριον, ὅπερ ἦν λαβὼν εἰσερχόμενος εἰς αἰχμαλωσίαν, παρεδωκεν αὐτῷ τῷ ὁσιωτάτῳ Δόσσᾳ, ἱνα ἱερατεύῃ ἐν αὐτῷ ὁσίως καὶ δικαίως καὶ ἀμέμπτως ἐνώπιον κυρίου· αὐτὸς δὲ ὁ θεοφιλέστατος Ἡλιόδωρος ἀνεπάη ἐν κυρίῳ.

[2] Τὸ δὲ τίμιον αὐτοῦ λείψανον ἐτάφη ἐκεῖ παρὰ Χριστιανοῖς ἀνδράσι μετὰ τιμῆς πολλῆς καὶ δόξης· ἐν δὲ τῷ ἀπέρχεσθαι αὐτοὺς, ἐν τῇ ὁδῷ, ἀποκινησάντων τῶν τόπων ἐκείνων *, συνηθροίσθησαν ἔν τινι τόπῳ, καὶ ἔψαλλον, καὶ ὕμνους δοξολογοῦντες τὸν ἅγιον θεὸν, [ἀλλὰ καὶ] καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν ἐκτελοῦντες τὴν διακονίαν ταύτην· οἱ δὲ [ἄθλιοι καὶ πονηροὶ] μάγοι διὰ τὸ ψάλλειν [αὐτοὺς] καὶ λειτουργεν * Χριστῷ τῷ θεῷ ἡμῶν, θυμοῦ μεγάλου ἐπλήσθησαν, καὶ αἱ καρδίαι αὐτῶν, καὶ αἱ ψυχαὶ ἐταράχθησαν δεινῶς, καὶ [λοιπὸν] ἤρξαντο κακολογεῖν, καὶ συσκευάζειν * τοὺς τῷ θεῷ λειτουργοῦντας Χριστιανοὺς πρὸς Ἀδελφέρ * τὸν ἀρχιμάγον, τὸν καὶ πρώην αἴτιον γενόμενον αἱματεκχυσιῶν πολλῶν Χριστιανῶν, καὶ ἀθλοφόρων μαρτύρων τοῦ ἁγίου θεοῦ, τῶν μαρτυρησάντων ἐν τῇ ἀνατολῇ· καὶ ὁπλισθεὶς Ἀδελφὲρ ὁ ἀρχιμάγος τοῖς ὅπλοις τοῦ ἀντικειμένου, εἰσῆλθεν πρὸς τὸν βασιλέα, καὶ λέγει αὐτῷ· Ἀγαθὲ βασιλεῦ, άνήρ τίς εστιν ἐν τῇ αἰχμαλωσίᾳ ταύτῃ πρῶτος ὑπάρχων τῶν Χριστιανῶν, ἔχων τὴν προσηγορίαν Δόσσας, καὶ πολλοὺς συναρπάζει πρὸς αὐτὸν ὄχλους ἐκ τῆς αἰχμαλωσίας, ἄνδρας τε καὶ γυναῖκας ὁμοπίστους, καὶ ὁμόφρονας αὐτῷ τυγχάνοντας, καὶ λοιδοροῦσι τὸ ὑμέτερον κράτος, βδελυσσόμενοι τὴν ὑμετέραν βασιλείαν· καθ᾽ ἐκάστην δὲ ἡμέραν τοῦτο διαπράττονται· παρήγγειλα δὲ αὐτοῖς μὴ ποιεῖν ταῦτα, καὶ οὐ παύονται· ἀλλὰ γὰρ καὶ περισσοτέρως ἀτιμάζουσι τὸ ὑμέτερον βασιλικὸν μέγεθος, καὶ οὐ μικρῶς βλασφημοῦσι κατὰ τῶν θεῶν τῶν Περσῶν. Ταῦτα ἀκούσας ὁ βασιλεὺς [καὶ μανεὶς σφόδρα] ἐκέλευσε [παραχρῆμα] τὴν κεφαλὴν τοῦ μακαρίου Δόσσα τοῦ ἐπισκόπου [ξίφει] ἀποτμηθῆναι.

[3] Μετὰ δὲ τὴν [τιμίαν καὶ ἔνδοξον] ἄθλησιν τοῦ μακαρίου ἐπισκόπου Δόσσα, διεβλήθη [καὶ] ἡ τοῦ θεοῦ δούλη [ἡ ἁγία Ἴα,] ἡ οὖσα ἐκ τῆς αἰχμαλωσίας τῆς παραληφθείσης, ὡς ζῆλον πολὺν ἔχουσα περὶ τὴν πίστιν τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Χριστοῦ· ἦν γὰρ καὶ τὰς ἁγίας γραφὰς ἀκριβῶς ἠσκημένη, διὰ τὸν πόθον, ὃν εἶχεν πρὸς τὸν δεσπότην Χριστόν· καὶ γὰρ ἐν * τῇ ἀγάπῃ τοῦ Χριστοῦ πυρουμένη ἠναντιοῦτο ἐκάστῳ περιπίπτοντι *, καὶ ἐχθραίνοντι τῷ τῶν Χριστιανῶν λαῷ ἀντιτιθοῦσα, καὶ διδάσκουσα τὸν λόγον τοῦ Χριστοῦ, καὶ εἰς τὰ ὦτα αὐτοῦ ἐνσπείρουσα τὴν διδασκαλίαν τοῦ θεοῦ· πολλοὺς οὖν ἐκ τῆς πλάνης τῆς εἰδωλικῆς τοῦ ἑλληνισμοῦ ἐπέστρεφεν πρὸς Χριστιανισμόν· κατὰ τὸν καιρὸν δὲ ἐκεῖνον [ἡ μακαρία μάρτυς τοῦ Χριστοῦ Ἴα] ᾤκησεν εἰς τὴν Ζαἳνῶν χώραν, καὶ πολλοὺς προσήνεγκε τῷ Χριστῷ· αὕτη δὲ ἡ ἁγία πρὸς τὰς γυναῖκας ἐν ἀγάπῃ ἤρχετο ἀεὶ καὶ τὸν λόγον τοῦ θεοῦ ἐδίδασκεν αὐτὰς, καὶ ἀπὸ τῶν ἁγίων γραφῶν ἐνουθέτει, καὶ παρεκάλει αὐτάς. Θεασάμεναι δὲ αἱ γυναῖκες [ἐκεῖναι] τὸ πρᾷον τῆς ἁγίας Ἴας, καὶ ἀκούσασαι τὸν κεχαρισμένον αὐτῆς λόγον, ἡδέως αὐτὴν προσεδέχοντο. Καὶ ἐνώπιον τῶν ἀνδρῶν αὐτῶν προσεκόμιζον αὐτὴν, διηγούμεναι τὰς διδαχὰς καὶ τοῦς λόγους τῆς Ἁγίας [Ἴας].

[4] Οἱ δὲ ἄνδρες αὐτῶν ἀκούσαντες [ταῦτα,] ὀργῆς μεγάλης μεστοὶ γεγόνασι, καὶ ἕτερος τῷ ἑτέρῳ ἔλεγεν τὰ ῥήματα τὰ λεχθέντα ὑπὸ τῆς ἁγίας Ἴας ταῖς γυναιξὶν αὐτῶν, φάσκοντες πρὸς ἀλλήλους καὶ λέγοντες· Ὅτι ἡ γυνὴ αὕτη διὰ τῆς μαγείας αὐτῆς τὰς γυναῖκας ἡμῶν ἀποστρέφει, καὶ ἀλλοτριοῖ ἀφ᾽ ἡμῶν· μιᾷ οὖν γνώμῃ γενόμενοι ἅπαντες, ἐνώπιον τοῦ βασιλέως ἔστησαν καὶ [μιᾷ φωνῇ] εἶπον· Βασιλεῦ ἡμῶν ἀγαθὲ, εἰς τοὺς αἰῶνας ζῆθι· γυναῖκα μίαν ἐκ τῆς αἰχμαλωσίας ἤνεγκεν τὸ κράτος ὑμῶν, γένος οὖσαν τῶν Ῥωμαίων, ἥτις μαγείας τελεῖ ἐν ταύτῃ τῇ πατρίδι τῇ οὔσῃ ὑπὸ τὴν βασιλείαν σου, καὶ πολλὰς ψυχὰς ἀποστρέφει ἀπὸ τῆς προσκυνήσεως τῶν θεῶν· * τοὺς γὰρ θεοὺς ἡμῶν ἀτιμάζει, καὶ καταφρονεῖ πάντων τῶν νόμων ὑμῶν. Ταῦτα ἀκούσας ὁ βασιλεὺς, μεγάλως ὠργίσθη, καὶ θυμοῦ πολλοῦ πλησθεὶς, ἐκέλευσεν, καὶ ἐκλήθησαν δύο ἀρχιμάγοι, ὧν ἦν ἡ προσηγορία αὕτη· ὁ μὴν εἷς ἐκαλεῖτο Ἀδερσαβὼρ, ὁ δὲ ἕτερος Ἀδελφέρ· καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὁ βασιλεύς· Ἐκείνη περὶ ἧς λέγουσιν, ἐὰν μὲν προσκυνεῖ τοὺς θεοὺς, καὶ τιμᾷ τὸν ἥλιον καὶ τὸ πῦρ, καὶ τὸ ὕδωρ, καὶ τὸ κράτος μου [οὐκ ἀτιμάζει] καὶ τὴν φαρμακείαν, ἣν διδάσκει, οὐ πράττει, οἰκήσει ἐν τῇ πατρίδι ταύτῃ [εῇ πίωνι καὶ εὐθαλεῖ, καὶ τὴν πρέπουσαν] τιμὴν ἕξει παρ᾽ ἡμῶν· εἰ δὲ οὐ προσκυνεῖ τοὺς θεοὺς [ἡμῶν] καὶ τὸ πῦρ, καὶ τὸ ὕδωρ [οὐ τιμᾷ] καθὼς κελεύουσιν οἱ θεοὶ ἡμῶν, καὶ οἱ ἡμέτεροι νόμοι, πᾶσαν τιμωρίαν ἐπαγάγετε αὐτῇ.

[5] Δεξάμενοι δὲ [οἱ ἀσεβεῖς ἀρχιμάγοι] τὸ [παράνομον] κέλευμα τοῦτο, ἐξελθόντες προσέταξαν κατασχεθῆναι τὴν ἁγίαν δούλην τοῦ θεοῦ [καὶ ἐμβληθῆναι αὐτὴν εἰς τὸ δεσμοτήριον. Μετὰ δὲ ὀλίγας ἡμέρας καθεσθέντες οἱ ἀρχιμάγοι ἐκέλευσαν ἀχθῆναι τὴν Ἁγίαν ἔμπροσθεν αὐτῶν.] Ἐνεχθείσης δὲ αὐτῆς, κραυγὴν, καὶ θόρυβον ἐπ᾽ αὐτῇ ἐποίησαν *. Καὶ εἶπον αὐτῇ· Χριστιανὴ ὑπάρχεις; Ἡ Ἁγία ἀποκριθεῖσα εἶπεν· Χριστιανή εἰμι. [Τότε ἐξαφθέντες τῷ θυμῷ] ἀπεκρίθησαν οἱ παράνομοι λέγοντες· Θάνατον χρεοστεῖς, ὅτι ἔφης εἶναι Χριστιανή. Ἡ δὲ ἁγία Ἴα ἱερᾷ φωνῇ ἐβόησεν λέγουσα· Χριστιανὴ ὑπάρχω, καὶ ἑνὶ ζῶντι θεῷ δουλεύω, τῷ πᾶσαν ὕλην κτίσαντι, ἐξ οὗ καὶ οὓς λέγετε θεοὺς ὑμῶν κατεσκευάσθησαν, ὁ ἥλιος, καὶ ἡ σελήνη, καὶ τὸ πῦρ, καὶ τὸ ὕδωρ· πάντα γὰρ ἔργα χειρῶν αὐτοῦ ὑπάρχουσιν.

[6] Τότε ἐκέλευσαν ἀποδυθῆναι τὴν [ἐσθῆτα αὐτῆς, καὶ ἐκταθῆναι τὴν] ἀμνάδα τοῦ Χριστοῦ, καὶ σχοίνους ἔβαλον ἐν ταῖς χερσὶν αὐτῆς, καὶ ἐν τοῖς ποσὶν, καὶ πέντε ἄνδρες πάνυ ἰσχυροὶ ἕκαστον μέλος αὐτῆς εἷλκον, καὶ ἄλλοι ἄνδρες [πέντε πάνυ ἰσχυροὶ καὶ] νεανίσκοι μετὰ σαρακηνικῶν μαστίγων τύπτοντες, τὸ σῶμα αὐτῆς διέφθειρον *. Ἡ δὲ ἁγία Ἴα ᾠδὴν ἀνέπεμπεν πρὸς τὸν κύριον *. Καὶ γὰρ εἰς τὸ ὕψος τοῦ οὐρανοῦ ἐπάρασα τοὺς ὀφθαλμούς, μετὰ παῤῥησίας τὸν ἑαυτῆς δεσπότην ἐπεκαλεῖτο λέγουσα· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, υἱὲ τοῦ ἀληθινοῦ θεοῦ, ἐνδυνάμωσον τὴν δούλην σου εἰς τὸν ἀγῶνα τοῦτον, εἰς ὃν νῦν εἰσῆλθον, καὶ ρῦσαί με ἀπὸ τῶν λύκων τῶν διασπαραττόντων με [ὅτι εὐλογητὸς εἰ, εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.]

[7] Ὅτε δὲ ἐτυπτήθη [ἡ Μακαρία] ἐπὶ τοσοῦτον, ὥστε γενέσθαι αὐτὴν ἄλαλον, ἐκέλευσαν [οἱ ἀρχιμάγοι πάλιν] ἐμβληθῆναι αὐτὴν εἰς τὴν φυλακὴν, καὶ μετὰ δύο μῆνας ἐκέλευσαν [ἀχθῆναι πάλιν ἐπ᾽ αὐτῶν τὴν ἁγίαν Ἴαν] καὶ ἤχθη ἐνώπιον αὐτῶν ἡ ἁγία Ἴα, καὶ λέγουσιν αὐτῇ· Ἐν ποίᾳ διανοίᾳ ἔμεινας τοσοῦτον χρόνον ἐν τῇ εἰρκτῇ; ἄρα ἐνουθέτησας ἑαυτὴν εἰς τὸ θῦσαι τοῖς θεοῖς, καὶ σέβεσθαι τὸν βασιλέα, καὶ τὸ πῦρ, καὶ τὸν ἥλιον, καὶ οἰκῆσαι ἐν τῇ πατρίδι ταύτῃ, καὶ παρ᾽ ἡμῶν δέξασθαι δωρεὰς, καὶ δόματα μεγάλα; ὥστε τιμήν σοι παρασχεθῆναι κατὰ τὸ θέσπισμα τοῦ βασιλέως τῶν βασιλευόντων; ἢ εἶναι Χριστιανήν; τότε ἡ [ὄντως] πιστοτάτη, καὶ ἁγία [τοῦ Χριστοῦ μάρτυς Ἴα] ἀποκριθεῖσα εἶπεν· Ἐγὼ τὴν διάνοιαν ἔσχον [ἣν εἶχον ἕξ ἀρχῆς, τὴν ἀυτὴν καὶ ἔχω] ἵνα εἰς τὴν χάριν, ἣν ἐκλήθην, ἰσχυρῶς ἀγωνίσωμαι, καὶ τὸν θεόν μου τὸν ἀληθινὸν μὴ ἀντικαταλλάξω τοῖς οὐκ οὗσι θεοῖς· τοῖς γὰρ ματαίοις ὑμῶν σεβάσμασιν οὐ προσκυνῶ.

[8] Ταῦτα ἀκούσαντες οἱ ἀρχιμάγοι, μετ᾽ ὀργῆς καὶ θυμοῦ μεγάλου ἐκέλευσαν ἐνεχθῆναι ἀπὸ τοῦ παραδείσου κλάδη ῥοῶν μεστότερα, ἀκαθάριστα τεσσαράκοντα, καὶ ἐξέτειναν αὐτὴν ἄνδρες δώδεκα, καὶ ἔτυπτον αὐτὴν δεινῶς ἔμπροσθεν, καὶ ὄπισθεν· καὶ τὸ σῶμα αὐτῆς ἔῤῥεεν αἷμα ἐπὶ γῆν, ὁμοίως καὶ αἱ σάρκες αὐτῆς, μέχρις οὗ οἱ ἐκτείνοντες αὐτὴν, ἐπληρώθησαν τοῦ αἵματος αὐτῆς· καὶ θεασάμενοι, ὅτι ὅλη αἱματωμένη ἐστιν, καὶ αἱ σάρκες αὐτῆς ἐδαπανήθησαν, ἐκέλευσαν αὐτὴν ἀρθῆναι ὥσπερ σκήνωμα νεκρὸν, καὶ ῥιφῆναι αὐτὴν εἰς τὴν φυλακήν· καὶ μετὰ ἓξ μῆνας ἐκέλευσαν [πάλιν] αὐτὴν ἀχθῆναι πρὸς αὐτούς· καὶ μετακαλεσάμενοι οἱ ἀρχιμάγοι τὴν ἁγιαν μάρτυρα τοῦ Χριστοῦ Ἴαν, ἠρώτησαν αὐτὴν λέγοντες· Ἔτι τῷ φρονήματι τῶν Χριστιανῶν διαμένεις; Ἡ δὲ ἀποκριθεῖσα εἶπεν αὐτοῖς· Χριστιανὴ ὑπάρχω, καὶ θεὸν ἀληθινὸν φοβοῦμαι, καὶ προσκυνῶ.

[9] Οἱ ἀρχιμάγοι εἶπον· Οὐκοῦν ἀληθινά ἐστιν, ἃ ἤκουσται περὶ σου, ὅτι διδάσκεις ἐν τῇ πατρίδι ταύτῃ ἐναντία τοῦ βασιλέως τῶν βασιλευόντων; Ἡ δὲ ἁγία ἀποκριθεῖσα εἶπεν· Εἴτι ἐὰν ἐῤῥήθη περὶ ἐμοῦ ὑπὲρ Χριστοῦ, ἀληθὲς τυγχάνει· [ἐγὼ γὰρ] ἀσφαλῶς ἕνα θεὸν μόνον κηρύττω τοῖς ἀνθρώποις, ἵνα μετανοήσωσι, καὶ ἐπιστρέφωσι πρὸς αὐτὸν τῶν ὁδῶν αὐτῶν τῶν πονηρῶν, καθὼς περιέχουσιν αἱ ἅγιαι ἡμῶν γραφαί. Καὶ ταῦτα ἀκούσαντες οἱ ἀρχιμάγοι ἐθυμώθησαν οὐ μικρῶς, καὶ ἐκέλευσαν τοῖς ὑπηρέταις, καὶ ἐποίησαν καλάμους ἐνεχθῆναι μεγάλους, καὶ διασχισθῆναι αὐτοὺς, καὶ ἐπιτεθῆναι τῇ Ἁγίᾳ καθ᾽ ὀλου τοῦ σώματος αὐτῆς, καὶ * σχοινίοις λεπτοτέροις σφιγχθῆναι αὐτὴν [ἐπὶ τοσοῦτον.] μέχρις οὗ αἱ ἁρμονίαι αὐτῆς μετὰ τῶν μελῶν ψόφον ἐποίησαν. Καὶ ἐκέλευσαν ἕνα καθ᾽ ἕνα κάλαμον ἀποσύρεσθαι ἀπ᾽ αὐτῆς.

[10] [Τούτου δὲ γενομένου ὁμοίως πάλιν] καὶ ἡ σὰρξ μετὰ τοῦ αἵματος κατέῤῥει ἐπὶ τὴν γῆν [ὅθεν ἐκ τοῦ πολλοῦ καὶ ἀνυποίστου πόνου, καὶ τῆς δριμυτάτης ἀλγηδόνος ἔπεσεν τῇ ὥρᾳ ἐκείνῃ ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ ἔκειτο ὥσπερ νεκρὰ εἰς τὸ ἔδαφος ἐπ᾽ αὐτῶν τῶν σαρκῶν καὶ τοῦ αἵματος τοῦ ἐκρεύσαντος ἐκ αὐτῆς] ἕως οὗ τὰ ὀστᾶ αὐτῆς, καὶ τὰ ἐντὸς ἐφάνη· μετὰ δὲ ἡμέρας δέκα ἐκέλευσαν ἐκταθῆναι τὴν Ἁγίαν, καὶ ἐν φραγέλλαις χαλκαῖς τὰ ὀστᾶ αὐτῆς κατακλασθῆναι. Ἐν αὐτῇ δὲ τῇ ὥρᾳ εἰς τὸ ἔδαφος ὡς νεκρὰ ἔκειτο πρὸ αὐτῶν· καὶ ἐκέλευσαν ἐνεχθῆναι πραισσόριον, καὶ ἐκρέμασαν αὐτὴν ἐν αὐτῷ· καὶ ἐκύκλουν ἄνδρες σφίγγοντες ἐπὶ πολὺ, ἕως ὅτου τὰ μέλη αύτῆς χωρισθέντα ἀπ᾽ ἀλλήλων ἔπεσον χαμαί.

[11] Θεασάμενοι δὲ ὅτι λοιπὸν ἄλαλος ὑπῆρχεν, καὶ τὰ μέλη αὐτῆς διαλυθέντα ἔπεσον, τότε τὴν κεφαλὴν αὐτῆς ἀποτμηθῆναι ἐκέλευσαν ξίφει. [Τούτου δὲ μετὰ πολλοῦ τοῦ τάχους γενομένου, καὶ τῆς τιμίας καὶ ἁγίας αὐτῆς ψυχῆς εἰς χεῖρας Θεοῦ ἀπενεχθείσης, ἐκέλευσαν οἰ αἱμοβόροι καὶ ἄθεοι ἀρχιμάγοι.] Παρήγγειλαν δὲ τοῖς τηροῦσι φυλαχθῆναι [ἐπιμελῶς] τὸ λείψανον αὐτῆς, ἵνα μηδεὶς ἐνταφιάσῃ αὐτῆν, ἕως οὗ τὰ πετηνὰ τοῦ οὐρανοῦ κατέλθωσι, καὶ τὸ σῶμα αὐτῆς καταφάγωσιν· ἐπειδήπερ οὐκ ἦν ἔθος Πέρσαις θάπτειν νεκροὺς, ἵνα μὴ μολύνηταί, φησιν, ἡ γῆ. Τινὲς δὲ ἄνδρες Χριστιανοὶ κρυφῇ τὸ λείψανον τῆς ἁγίας Ἴας, χρήματα δόντες, ἐξηγοράσαντο παρὰ τῶν τηρούντων, καὶ ἐνεταφίασαν μετὰ τιμῆς, καθὼς ἔπρεπεν. Ἐμαρτύρησεν δὲ ἡ ἁγία Ἴα ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ τῇ Ἰουζαἳνῶν, τῇ οὔσῃ ἐν Περσίδι, μηνὶ Αὐγούστῳ πέμπτῃ, βασιλεύοντος τῶν Περσῶν Σαβωρίου, κατὰ δὲ ἡμᾶς βασιλεύοντος τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[S. Dossa episcopo] Anno regni Saporis, Persarum regis, quinquagesimo abiit ipse Sapor in castra a, & in confinia Romanorum, [ac] fecit fossam b cum exercitu suo. Ivit [autem] etiam ad castrum appellatum Bizaïdeon c, potuitque illud superare, atque in potestatem redigere, murosque evertere: quin imo multitudinem [magnam præfectorum militarium] Romanorum illic potuit per supplicium gladiorum e medio tollere, & perdere viros ac mulieres, quasi quinquaginta millia d. Simul vero episcopum Heliodorum cum Dossa e & Mareabe f presbyteris ætatis devexæ, aliisque presbyteris & diaconis, sanctissimis viris, cum cœtu sanctorum virorum, ac mulierum sub perpetuæ virginitatis tenore viventium, omnes captivos tenuit. Et dum illi in regionem, quæ dicitur Ouzaïnorum abducerentur, contigit, ut venirent in mansionem, dictam Bisacer. Factum est autem, ut in morbum incideret sanctissimus episcopus Heliodorus. Moriturus autem ordinavit Dossam prædictum presbyterum, ut suo loco gereret religiose episcopatum. Et vero altare, quod acceperat ingrediens captivitatem, tradidit ipsi sanctissimo Dossæ, ut sacerdotio sancte, & juste, & inculpate in eo fungeretur coram Domino. Ipse vero Dei amantissimus Heliodorus requievit in Domino g.

[2] Venerandum autem ejus corpus sepultum est illic a Christianis viris multo cum honore & gloria. [martyrii laurea coronato,] Dum autem abirent illi, in via, ex isto digressi loco, congregati sunt in loco quodam, & cantabant ac hymnos dicebant, glorificantes sanctum Deum, singulis [etiam] diebus perficientes illud ministerium. Verum [miseri & malitiosi] magi, quia [illi psallebant] & publice ministrabant Christo Deo nostro, ira magna impleti sunt, & corda eorum ac animi graviter turbata sunt, & cœperunt [postea] maledicere, & criminari Christianos, Christo publice ministrantes, apud Adelpher, magorum principem, qui antea auctor fuerat effusionis sanguinis multorum Christianorum, & gloriosorum Martyrum sancti Dei, qui martyrio affecti sunt in Oriente. Et armatus Adelpher, magorum princeps, armis adversarii, ingressus est ad regem, & dicit illi: Bone rex, vir quidam est in captivitate hac, qui inter Christianos primatum tenet, habens nomen Dossæ, & multas rapit ad se turbas ex captivitate viros ac mulieres idem credentes, & ipsi consentientes, & convitiantur vestræ potestati, abominantes vestrum regnum. Singulis autem diebus hoc faciunt. Admonui ipsos, ne hoc facerent, & non quiescunt. At enim vehementius etiam dedecore afficiunt vestram regiam magnitudinem, & non parum blasphemant contra deos Persarum. Hæc ubi audisset rex [gravesque in furias actus esset] jussit [statim] caput beati Dossæ episcopi [gladio] amputari.

[3] Post [pretiosum & gloriosum] vero certamen sancti episcopi Dossæ, [S. Ia, de fide orthodoxa bene merita] delata est etiam Dei ancilla [sancta Ia,] quæ erat ex captivitate, quæ tenebatur, magno utique erga fidem salvatoris nostri Christi studio flagrans. Erat autem in sacris etiam Scripturis accurate exercitata per desiderium, quod habebat erga Christum Dominum. Nam [tota] Christi amore succensa, adversabatur omni resistenti, & odienti Christianum populum se opponebat, docens verbum Christi, & auribus ejus inserens doctrinam Dei. Multos igitur ex errore idololatrico gentilitatis convertit ad Christianismum. Per illud autem tempus [beata martyr Christi Ia] habitabat in Zaïnorum regione, & multos adducebat ad Christum. Ipsa vero Sancta ad mulieres veniebat semper in charitate, & verbum Dei illas docebat, & ex sanctis Scripturis admonebat, & consolabatur eas. Mulieres autem [illæ] lenitate visa sanctæ Iæ, & audito gratioso illius sermone, libenter eam admiserunt, & coram viris suis adduxerunt, doctrinas & sermones sanctæ [Iæ] narrantes.

[4] [a gentilibus accusatur apud regem Saporem,] Viri autem illarum [hæc] audientes, ira magna repleti sunt, & alter alteri retulit verba dicta a sancta Ia uxoribus suis, habito inter se sermone dicentes: Mulier illa per magiam suam uxores nostras avertit & abalienat a nobis. Ejusdem igitur sententiæ facti omnes coram rege steterunt, & [una voce] dixerunt: Rex noster bone, in secula vive. Mulierem unam ex captivitate adduxit majestas vestra, genere Romanam, quæ magias perficit in hac patria, quæ est sub regno tuo, & multas animas avertit ab adoratione deorum [quos potestas tua colit & honorat:] deos enim nostros dedecore afficit, & contemnit omnes leges vestras. Hæc audiens rex, magnopere iratus est, & furore multo repletus præcepit; & evocati sunt duo magorum principes, quorum erat hæc appellatio: unus quidem vocabatur Adersabor; alter vero Adelpher. Et dixit illis rex: Illa, de qua loquuntur, siquidem adorat deos, & honorat solem, & ignem, & aquam, & potentiam meam [non aspernatur,] & maleficium, quod docet, non facit h, habitabit in hac patria [pingui ac florente; & decentem] honorem habebit a nobis. Si vero non adorat deos [nostros] & ignem & aquam [non honorat] sicut dii nostri, ac nostræ leges præcipiunt, omnem pœnam ei inferte.

[5] [in carcerem conjicitur,] Cum accepissent [impii magorum principes iniquum] hoc mandatum, egressi jusserunt comprehendi sanctam ancillam Dei [& conjici illam in carcerem. Paucis autem post diebus, dum consedissent principes magorum, jusserunt duci Sanctam coram se.] Adducta illa, clamorem & tumultum adversus illam concitarunt, & dixerunt ipsi: Christiana es? Sancta respondens dixit: Christiana sum. [Tunc ira succensi] responderunt iniqui dicentes: Mortis rea es, quia dixisti, te esse Christianam. Sancta vero Ia sacra voce exclamavit, dicens: Christiana sum, & uni viventi Deo servio, qui omnem materiam creavit, a quo, quos deos vestros dicitis, constructi sunt, sol, luna, ignis, & aqua. Omnia enim opera manuum ejus sunt i.

[6] [cruciatibus torquetur;] Tunc jusserunt exui [vestem ipsius & extendi] agnam Christi, & junceos funes injecerunt manibus illius & pedibus; & quinque valde fortes viri singulas singuli partes illius trahebant, & alii viri [quinque, fortes omnino, &] juvenes Saracenicis flagellis verberantes, corpus illius labefactabant. Sancta vero Ia canticum transmisit ad Dominum. Etenim sublatis in altitudinem cæli oculis, cum fiducia Dominum suum invocabat, dicens: Domine Jesu Christe, Fili veri Dei, corrobora ancillam tuam ad certamen istud, in quod nunc ingressa sum, & erue me a lupis illis, qui discerpunt carnes meas [quia benedictus es in secula. Amen.]

[7] [post longum carcerem archimagis sistitur;] Cum autem verberatur [Beata] eo usque, ut loqui non posset, jusserunt [magorum principes iterum] immitti illam in custodiam, & post duos menses jusserunt [adduci iterum coram se sanctam Iam.] Et adducta est coram illis S. Ia, & dicunt ipsi: Quænam tibi fuit mens, tanto tempore in carcere? Num in animum induxisti tuum, sacrificare diis & honorare regem, ignem ac solem, & habitare in hac regione, nec non accipere a nobis dona & magnas domos, ut honor tibi detur juxta mandatum regis regnantium, an esse potius Christianam? Tunc [vere] fidelissima & sancta [Christi martyr Ia] respondens dixit: Ego mentem habui [quam habui ab initio, & quam etiamnum habeo] ut per gratiam, qua vocata sum, fortiter certem, & Deum meum verum non commutem cum diis, qui non existunt: nam vana vestra simulacra non adoro.

[8] Hæc audientes magorum principes, ira & furore magno jusserunt afferri ex pomario ramos k malorum Punicarum densiores & immundos quadraginta. [quorum jussu novis tormentis cruciatur,] Et extenderunt eam viri duodecim, & verberabant eam graviter antrorsum ac retrorsum. & ex corpore ejus fluebat sanguis in terram; similiter & carnes ipsius, donec qui illam extendebant, impleti sunt sanguine ipsius. Et conspicati, quod tota sanguinolenta esset, & carnes illius consumerentur, jusserunt eam tolli, sicut cadaver l mortuum, & projici in custodiam. Et post sex menses jusserunt [iterum] illam adduci ad se. Et postquam arcessivissent magorum principes sanctam Christi martyrem Iam, interrogaverunt eam, dicentes: Etiamnum in opinione Christianorum permanes? Illa vero respondens, dixit ipsis: Christiana sum, & Deum verum timeo & adoro.

[9] Principes magorum dixerunt: Num igitur vera sunt, [constanter ac fortiter ad eorum interrogata respondens:] quæ audita sunt de te, quod hac in regione doceas contraria regi regnantium? Sancta vero respondens dixit: Si quid de me dictum sit super Christo, verum est: [ego enim] certe unum Deum solum prædico hominibus, ut pœnitentiam agant, & convertantur ad ipsum a viis suis malis, sicut complectuntur sacræ nostræ Scripturæ. His auditis magorum principes non parum commoti sunt ira, & præceperunt ministris, & curarunt arundines magnas inferri, easque discindi, & infigi Sanctæ per totum corpus suum, & funibus tenuioribus eam stringi [tamdiu] donec corporis compages una cum membris strepitum [maximum] fecerunt. Et jusserunt arundinem unam post alteram ab ipsa avelli.

[10] [Hoc autem postquam esset factum, similiter iterum] caro cum sanguine diffluebat in terram. [donec post iterata nova tormenta,] [Quocirca præ multa ac intolerabili molestia atque acutissimo dolore, illa ipsa hora cecidit in terram, jacuitque instar mortuæ in pavimento super ipsis carnibus, ac sanguine, qui ex ea effluxit] donec ossa illius & intestina apparerent. Post decem vero dies jusserunt extendi Sanctam, & flagellis m æreis ossa illius frangi. In illa autem hora in pavimento quasi mortua jacebat ante ipsos. Et jusserunt afferri pressorium, & suspenderunt eam in illo. Et in orbem agebant viri stringentes multum, donec membra illius separata a se invicem humi deciderent.

[11] Dum autem viderent, quod deinceps profari non posset, [tandem capite plectitur.] quodque membra illius dissoluta cecidissent, tunc caput illius amputari jusserunt gladio. [Hoc autem multa cum festinatione facto, pretiosaque ac sancta anima ejus in manus Dei delata; jussa dederunt sanguivori & impii archimagi.] Præceperunt vero custodibus ut [diligenter] custodiretur corpus ejus, ut nemo sepeliret illam, donec volatilia cæli venirent, & corpus illius comederent. Quandoquidem Persis non erat in more positum, sepelire mottuos, ut non contaminetur, inquiunt, terra. Quidam vero viri Christiani occulte corpus sanctæ Iæ, pecunias dantes, redemerunt a custodibus, & sepelierunt eo, quo decebat, honore. Martyrio autem affecta est sancta Ia in regione Iouzaïnorum n, quæ est in Perside, mense Augusto die quinta o, regnante apud Persas Sapore, apud nos vero regnante Domino nostro Jesu Christo, cui gloria & potestas in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Κάστρα in textu Græco, vox est Græco-barbara, apud Cangium in Glossario notata; ubi observat, hodie Græcos quasvis urbes κάστρα vocare; πόλιν vero solam Constantinopolim.

b Circa vocem Græco-barbaram, quæ huic Latinæ respondet, varia curiose collegit mox citatus auctor.

c In Ms. bibliothecæ Cæsareæ est Βιζαδέον: apud Assemanum autem Bibliothecæ orientalis Clementino-Vaticanæ tom. 1, cap. 12, pag. 191 scribitur expugnato Zebedæo Romanorum castro.

d Apud Assemanum jamjam citatum hæc habentur: Millia circiter novem virorum ac mulierum in Persidem abducta sunt: quos inter episcopus loci Heliodorus, & Dausas, atque Mariab presbyteri, & diaconus Hebedjesu.

e Ms. Cæsar. Δωσᾶ, Dosa; apud nos tom. 1 Aprilis pag. 881 Desa; apud Assemanum scribitur Dausas, uti mox retuli; ac Sozomenum lib. 2, cap. 12.

f Ms. Cæsar. Μαρεαβῇ; apud nos tom. 1 Aprilis, quem modo indicabam, Mariabo.

g Et Heliodorus quidem cum in pago Stacarta gravi morbo decumberet, Dausam imposita manu episcopum ordinat, & mox ad Dominum migrat: Dausas vero Mariabum chorepiscopum designat. Cumque illa captivorum turba in varias Persarum urbes dispersa fuisset, Dausas episcopus una cum Mariabo chorepiscopo, Hebedjesu diacono, aliisque ducentis nonaginta septem viris ac mulieribus, ad montem Masebdanum in pagum Gaphetam relegantur: ubi exquisitis ab Adarpharo præfecto suppliciis affecti, gladio cæsi sunt omnes, præter viginti quinque viros ac mulieres, qui solem adorantes, mortem evasere; uti refertur apud Assemanum pag. 192. De Dausa ac sociis etiam agit Sozomenus loco superius designato.

h Præplacet lectio Ms. Cæsar., ἣν ἐπίσταται, οὐ διδάσκει, quod scit, non docet.

i Simplicior est textus Ms. Cæsar. καὶ αὐτῷ μόνῳ προσκυνῶ, καὶ σέβομαι τῷ πάντα ἐκ μὴ ὄντων συστησαμένῳ. Id est: Et ipsum solum adoro ac veneror, qui omnia e nihilo condidit.

k Κλάδη, ramos, hic est neutrius generis, & contractum in plurari numero; at communiter dicitur ὁ κλάδος, ου, generis masculini; & κλάδους (non κλάδη) his scribitur in Ms. Cæsareo.

l Σκήνωμα proprie tentorium, tabernaculum, habitatio; hic cadaver; de qua voce Canguis in appendice ad Glossarium suum Græcum, tom, 2, col. 172.

m Voces φραγέλλαις, ac πραισσόριον exstant in dicto Glossario. At pro hac ultima occurrit in Ms. bibliothecæ Cæsareæ ὑποπιαστήριον; id est, prælum, torcular; estque melioris notæ.

n Superius scribitur Οὐζαἳνῶν; Ms. Cæsar. hic Οὐζαηνῶν.

o Ms. Cæsar. τετάρτῃ; quarta; qua etiam fastis Græcis inscribitur, ut supra monui.

* MS. bibl. Cæsar additτρίτῳ

* MS. bibl. Cæsarἐν διακατοχῇ

* καὶ πορθῆσαι

* μετὰ τῶν γυναικῶν

* ἀλλὰ γὰρ

* ἀποκινηθέντες ἐκ τοῦ τόπου ἐκείνου

* ἀεννάως τῷ ἁγίῳ ἡμῶν Χριστῷ καὶ Θεῷ

* ἐνδιαβάλλειν

* Ἀδερφὲρ

* ὅλη

* ἀντιπίπτοντι

* MS. bibl. Cæsar additὧν σέβει τὸ κράτος ὑμῶν καὶ τιμᾷ

* κατ᾽ αὐτῆς ἤγειραν

* διέσχιζον καὶ κατεδαπάνουν.

* μάρτυς τοῦ Χριστοῦ Ἴα ὅλη πρὸς τὸν κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν ἦν.

* ἐπενδυθῆναι τὴν ἁγίαν Ἴαν, καὶ εἰθ᾽ οὕτως

DE SANCTIS MARTYRIBUS
PEREGRINO, MACHORATO ET VIVENTIANO
apud Cenomanos in Gallia.

Sec. VI.

[Commentarius]

Peregrinus M. Cenomanis (S.)
Machoratus M. Cenomanis (S.)
Viventianus M. Cenomanis (S.)

J. B. S.

Trium horum sanctorum Martyrum notitiam in suo Martyrologii Gallicani supplemento primus ad hunc diem suggessit Saussayus his omnino verbis: [A Saussayo signatos] Eodem die, passio sanctorum monachorum & martyrum Peregrini, Machorati & Viventiani Hispanorum, qui pro defensione sororis suæ Flamineæ virginis Christo sacratæ, ab ejus raptore in Gallia cæsi sunt tempore Clodovæi Francorum regis. Atque hæc satis mira annuntiatio est, accepta ex Gononi Vitis PP. Occidentis lib. 4 pag. 258, quam avide arreptam Tamayus Martyrologio suo Hispano inseruit, in hunc modum adornatam: In Gallia, SS. Peregrini, Machorati & Viventiani martyrum Hispanorum, qui professione monachi, zelo fidei accensi, & sororis virginis Deo devotæ, a quodam Gallo sacrilego raptæ, restitutionis sollicitudine compulsi, Galliam petivere, captorem invenere, sororem precibus & pretio redimendam proposuere: sed a fero homine trucidati, coronas immarcessibiles martyrio promeruere.

[2] Saussayum hic Tamayo præluxisse manifestum est, [reperit Tamayus & ornavit.] etiam ex illius ad hunc epistola inter notationes adducta, ubi verbosiori oratione nonnullas difficultates sibi objectas explanare conatur, quas huc adducere, operæ pretium non censui, quandoquidem id inquiri videatur potissimum, fuerintne tres illi sancti Martyres vere Hispani genere, an Gothi potius, aut fortasse Galli Narbonenses, cujus operosæ inter istos viros quæstionis solutionem aliis facile dirimendam relinquo, uti & ceteras momenti ad rem nostram non majoris; de vero horum Sanctorum apud Cenomanos cultu magis, quam de tota implexa historia sollicitus, vacillante præsertim in multis utriusque jam laudati Martyrologi auctoritate, nisi aliunde fulciatur, quod hic certe perdifficile est, tacentibus, ut jam dixi, Martyrologiis & sacris fastis etiam recentioribus omnibus, excepto solo Castellano, inferius referendo, ubi totius rei fundamentum adduxerimus, nempe lectiones ipsas Breviarii Cenomanensis ex laudato jam supra Gononi opere.

[3] [Brevis ex Gonono historia] Temporibus Clodovæi inclyti regis, dum ipse cum exercitu suo, scilicet Francorum & aliorum, in partibus Hispaniæ, adversus regem Gothorum properaret: in eadem provincia tres germani nobiles, scilicet Peregrinus, Machoratus & Viventianus christiano apice decorati, & in monasterio sub sancta regula constituti, ordinem monasticum & religiosam vitam erant agentes.

Habebant etiam sororem germanam specie decoram valde, & in omni sancta religione Deo devotam, nomine Flammineam. Evenit itaque ut dum ipsi exercitus ad deprædandam terram illam essent divisi, eamque delerent, eamdem Deo sacratam Flammineam cum aliis pluribus in Franciam perduxerint.

Tunc fratres sui Peregrinus, Machoratus & Viventianus multum dolentes de perditione germanæ, venerunt in Franciam, perquirentes circumquaque, ubi eam invenire valerent. Tandem invenerunt eam cum uno deprædatore, qui eam rapuerat, asserentes eam eorum esse germanam. Ille e contrario negans & dicens eos esse raptores & exploratores, tandem ipsos temeraria crudelitate peremit, & sic ad Dominum migraverunt, cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen.

[4] Fateor equidem, non deesse in brevi eo compendio quæ explicatione opus habeant, [a Corvaiserio non satis explicata;] videnda apud Tamayum, ut hic proinde in iis operam ponere necesse omnino non sit, multoque adeo minus in iis enodandis quæ Corvaiserius, & post ipsum Bondonnetus pluribus involverunt, ex nescio quo Chartulario sive Legenda; ut in illo videre est ubi agit de Principio episcopo a pag. 108, eo pacto dubiam de se historiam implicans, ut ducem aliquem Emolamum adducat, ejusque filium Baymerum, in quorum potestate fuerit dicta S. Flaminea, quorumque adeo jussu cæsus continuo fuerit Peregrinus, non paucis vulneribus confossus Machoratus; fugerit vero Viventianus factus subinde sutor adeo peritus & elegans, ut aliorum ejusdem artis invidiam incurrerit, usque adeo ut eorum aliquis, nimia zolotypia incensus, ipsum prope fontem aliquem laborantem crudeliter intersecerit, sacro corpore ibidem occultato, quod, variis signis apparentibus, repertum, & a fidelibus elevatum, exstructo insigni templo honoratum fuerit usque ad Normannicas grassationes, quando Blesas translatum est, ubi in ecclesia abbatiæ S. Launomari perpetua veneratione colitur, fonte etiam ipso multis miraculis claro: quorum an ulla habita sit ratio, me plane latet.

[5] [minus etiam ab iis qui nos docere debuerant.] Atque hæc quidem de S. Viventiano tradit Corvaiserius ex suo Chartulario, in quo de duorum aliorum sacrorum corporum sepultura nihil procul dubio notatum invenerit, quod nec alibi mihi reperire licuit hactenus, ut proinde Cenomanum recurrendum fuerit, ut de hodierna ipsorum celebritate, depositionis loco & cultu certior fierem, haudquaquam dubitans quin ad proposita responsum saltem aliquod nanciscerer. Hoc autem cum frustra toto biennio & amplius exspectaverim, id reliquum fuit, ut relati supra Breviarii auctoritate debitum Sanctis locum in hoc nostro opere tribuerem; nixus etiam fide Castellani, ipsos hoc eodem die simul consignante: Apud Cenomanos, sanctorum martyrum Macorati, Peregrini & Viventiani.

DE S. BAUMADO CONFESSORE TUTELÆ APUD LEMOVICES IN GALLIA.

Sec. VI.

SYLLOGE
DE CULTU ET GESTIS,
Ex Baluzii monumentis Tutelensibus.

Baumadus conf. Tutelæ (S.)

BHL Number: 1048

AUCTORE J. B. S.

Edidit pridem, anno nimirum seculi proxime elapsi sexto & quinquagesimo Vir Clar. [Olim vix notus,] Stephanus Baluzius eruditam imprimis dissertatiunculam, cujus pars non minima ad singulos prope Actorum nostrorum dies referri mereretur, adversus seculorum ignorantiæ seu mediæ ætatis tyrannicam, ut vocat, & plane barbaram crudelitatem imperitissimorum hominum, in veras Sanctorum historias immaniter grassatorum, ipsas aut temerando turpiter lacerandoque, aut tot tenebris involvendo, ut post devorata sæpe ingentia tædia, multum te reperisse existimes, si vel id demum assequaris, ut tuto judices, Sanctum id nominis aliquem certo exstitisse in rerum natura. Opusculi titulus est; Stephani Baluzii Tutelensis Dissertatio de sanctis Claro, Laudo, Ulfardo, Baumado, quorum sacræ reliquiæ servantur in cathedrali ecclesia Tutelensi apud Lemovices. Notanda potissimum libelli præfatio, de qua jam dicebam, mereri ipsam, ut plurimis Sanctorum Actis præfigatur, quamque adeo hic describendam censerem, nisi totam ferme retulisset Henschenius ad diem 1 Junii, ubi S. Clari gesta ex eodem opusculo recensens, fusius de eo argumento disseruit.

[2] [a modernis laudatus est,] Et certe ex eorum numero dici potest Sanctus quo de hic agitur, ut cujus vix aliud præter nomen & cultum supersit, & is quidem in Fastis nostris ecclesiasticis adeo incognitus, ut nisi indubitata Tutelensis ecclesiæ pro ejus cultu monumenta adduxisset Baluzius, vix aliunde suppeterent argumenta, quibus Sanctorum nostrorum numero satis tuto aggregaretur. Etenim inter tot codices Usuardinos, tam variis locis & tot Sanctis auctos, ut nostra refert editio, nec unus repertus est, apud quem ejus exstaret memoria, frustra etiam alibi quæsita, ut vel de Saussayo quis dubitet, dum Baamirum signat III Novembris, nisi adjuncta recte expensa, utrumque confundendum ostenderet. Accedit Castellanus hoc die Sanctum diserte commemorans, his verbis: Ibidem, nempe in agro Cenomanensi, S. Boamadi (Gallice Baumez) solitarii, origine Aquitani, cujus reliquiæ cum aliis sancti Ulfacii tempore Normannorum Tutelam translatæ sunt, ubi sanctus Baumardus dicitur. Atque hæc hoc die jam laudatus Castellanus, ex cujus altera annuntiatione ad diem III Novembris facile intelliges, non immerito hic de nomine quæstionem institui posse.

[3] Ita istic habet: Apud Odonis-mansionem (Gallice Auton) in Pertico, [a Castellano] S. Baomadi, diaconi, catechistæ sub S. Innocentio Cenomanensi episcopo; qui Parisiis existens eo tempore quo ægrotabat Childebertus rex, eum precibus suis sanavit. Corpus ejus partim Tutelæ honoratur, ubi Baumarum ipsum appellant, partim ad S. Deodati prope Blesas, ubi Baudomirus dicitur, partim ad S. Frambaldi Silvanectensis, ubi nuncupatur Baumezius. Audisti supra Boamadum & Baumardum, hic legis Baumarum & Baudemirum; saussayus ad eamdem III Novembris stat pro Boamiro, ut mox referam; Baluzius Baumadum constanter nominat. Porro Castellanus ad hujus annuntiationis marginem citat diploma Caroli Magni, Franconi I Cenomanensi episcopo concessum, ubi Baomadus, quemadmodum hic scripsimus, nuncupetur. tu utcumque visum fuerit, appella sis, modo eum Sanctum intelligas, de quo hic nobis sermo est, cujusque reliquiarum pars potissima, nisi vehementer fallimur, Tutelam translata est, ubi hodie, saltem Baluzii tempore fuere celebres. En modo Saussayi elogium:

[4] In tractu Cenomanensi, sancti Boamiri presbyteri & confessoris itidem gloriosi. [& ante a Saussayo;] Hic editus illustri genere & spiritus gratiæ muneribus ditatus, adlectis aliquot sancti propositi sociis, de permissu sancti Innocentii episcopi Cenomanensis, in vastæ eremi solitudinem, loco ubi Brygiæ rivulus surgit, se recepit: ubi vitæ sanctissimæ sibi suisque præfixa observantia, tanta spiritus puritate & ardore Christo servire studuit, ut cælestem potius quam terrestrem vivendi agendique rationem consectaretur. Cujus sanctitatis cum jam late erumperent lumina, sanctus Innocentius, ut magis merita commendaret, Virum humilem, & sui ipsius contemptorem, eo honore decoravit ut presbyterio insigniret. Nec frustra; abstracti enim e latebra felici opera usus, lucum, quem populus, cæca adhuc superstitione frequentabat, subruit, idolumque, quo malignus ille spiritus populum decipiebat, evertit. Hinc Boamirus ipsemet a sancto præsule missus est ad Clotharium regem, qui cum ipsa accessus die admittere Dei Virum neglexisset, febri sequenti nocte ardentissima correptus, ejus supplex suffragia implorans, veniamque petens, ipsuisinet mox oratione sanitatem recepit. Sic cum honore ad cellulam remissus, alia multa admiranda operatus est: nam hydropicum jam triennio lecto defixum, oleo sanctificato in modum Crucis liniens, repente curavit. Cæcum, indicta ei pœnitentia, videntem reddidit; alterum manu arida infirmatum, cum sacrati olei fomento effecit sospitem. Febre decoctos innumerabiles optato temperamento restituit. Ex multorum corporibus dæmones visibiliter ejecit. Deinde meritis justitiæ coronatus, ad Christi regnum, cujus dignus erat, lætanter profectus est. Ad cujus exequias is factus est populi concursus, ut vix funeri locus esset, eaque mirabilia coruscarunt, ut beati confessoris gloria affatim quibusque spectantibus ostenderetur. Sepultus fuit autem in ecclesia sancti Petri, quam pone monasteriolum suum construxerat.

[5] Hæc pro Saussayi more, satis ample, magnifice & eloquenter; [sed maxime a Baluzio] at si res Parisiis contigit seculo VI quo Sanctus vixisse creditur, Clotharium pro Childeberto irrepsisse, historiæ Francicæ periti facile intelligunt. Paucioribus verbis Sanctum exornat Baluzius Dissertationis suæ pag. 27 in hunc modum: Sed quo te, Baumade, piaculo taceam? Tu enim solitus eras præstare idem beneficium Tutelensibus, quod Ægyptiis Nilus. Tu terram imbre persundis, teste Bernardo Guidonis. Hoc præmisso exordio, sic pergit: Sanctus Baumadus Aquitanus fuit, nobili genere procreatus: qui cum a teneris annis ingentem operam virtuti litterisque navasset, relicta demum patria, ad Cenomanos profectus est. Ibi vixit vitam monachi, miraculis magis quam nomine notus; atque post aliquammultos annos ibidem mortuus est die quarta mensis Augusti, qua transitus ejus celebratur in ecclesia Tutelensi, ibidemque sepultus est. Unde intelligas, errare fortasse Turrianum, qui credit Baumadum fuisse monachum Tutelensem. Demum sacræ Baumadi reliquiæ Tutelam delatæ sunt eodem tempore, quo illæ sancti Laudi, hoc est ea tempestate, qua Normanni maxime turbabant Gallias. Translationem autem sancti Baumadi notatam IV Idus Julii reperimus in citato Breviario Tutelensi.

[6] [lectiones referente,] Ex eo nos modo etiam Lectiones dabimus, a laudato Baluzio descriptas, ita præmonente: Illud monendus es, lector, priora tria capita hujus Vitæ sancti Baumadi; illi vocant lectiones, de industria hic esse omissas: quia nihil ad rem pertinent, & nihil habent præter inutilem loquacitatem, si spectes historiam. Itaque caput primum in hac editione est quarta lectio in Breviario. Hoc te monere volui, nescius ne esses. Nos quinque ejus capita, totidem lectiones appellamus, quarum 1 sit: Sanctus itaque Baumadus ex regione Aquitaniæ, non ab infimis parentibus procreatus, sed nobili ex genere ortus, litterarum studiis traditus, & prudenter est edoctus. Ipse autem a cunabulis infantiæ totam spem suam in Salvatoris posuit dispositione; credens sibi sufficere, si omnem dilectionem in solo amore cælestis patriæ plantaret. Qui in tantum servis Dei & viris religiosis se subdidit, ut salva horum honestate, nihil de ingenuitatis privilegio indicaret; intelligens magis esse utile, cum viris religiosis conversari, quam cum potentibus vel stultis debacchari. Lect. II. Denique proficiebat in eo quotidianæ exercitationis specialis effectus in tantum, ut ultra se semper ascendens, suis meritis reliquos consodales transcenderet, &, edomito corpore, de se ipso potius triumpharet. Cui ergo dicere sufficiat, quantum fuerit jejuniorum parcitate præcipuus, vigilia assiduus, in miserationis opere delectatus, in obedientia præclarus, in dato hilaris, in hospitalitatis susceptione laudabilis, in eleemosynarum largitione præcipuus, in ceterorum bonorum operum exhibitione semper paratus: ut hostem, qui sibi repugnabat, extingueret, & eum affligens, cunctis spem maximam superandi donaret.

[7] Lect. III. Hujus itaque sanctitatem Dominus miraculis voluit demonstrare. [in quibus de vita & miraculis:] Erat enim mulier haud procul ab eo, diu sterilis permanens: quæ necessitate compulsa, ad sanctum Virum venire destinavit, humiliter deprecans, ut oret pro ea; quatenus condignis suis precibus, filium ei Dominus daret, qui ad suam cellulam deserviret. Cujus oratione mulier concepit, filiumque peperit. Qui ad exemplum Samuel, quem Anna mater prece, sicut & ista hunc consecuta est, in prædicta cellula, in habitu monastico, & sacerdotali benedictione Domino deservivit, & sepulcrum ejusdem S. Baumadi diligenter custodivit. Lect. IV. Quidam adolescens de numero fratrum, gravibus cœpit febribus æstuare, in tantum, ut etiam fratres ejus vitam desperarent; quem S. Baumadus, facta oratione, liquore sancti olei sanavit ac pristinæ obedientiæ redintegravit. Non multo post tempore quid miraculi Dominus per eum operatus sit, non est reticendum. Quædam mulier, debilitate manuum contracta, nervis stupescentibus, flens occurrit S. Baumado, petens ab eo medicinam, cujus dolori ipse condolens, signum Crucis super contractas manus fecit, ac pristinæ reddidit sanitati.Lect. V. Nec illud minus prædicandum est miraculum, quod accidit in sequenti. Quidam senex, multis jam annis ægrotus, & numquam per se vel manum movens, petiit a memorato sancto Viro, eulogiarum perciperet benedictionem. Cujus sanctus Vir desiderium agnoscens, & Domini præceptum implens, quod ait; Infirmus fui & visitastis me; Venit ad eum, & non solum benedictionum eulogias ei dedit, sed orationem super eum fudit. Qui post perceptam benedictionem, sanitati redintegratus, & velut aquila in juventute, juxta propheticam vocem, renovatur, ubi ait; Renovabitur, sicut aquilæ, juventus tua. Hic itaque cælesti dono, venerandis floribus adornatus, multorum miraculorum signa est per Dei virtutem operatus.

[8] Addit porro Baluzius ex veteri Ms. Tutelensi notitiam de S. Laudi nostrique Baumadi reliquiarum translatione, [item de ejus & S. Laudi reliquiis] unione & separatione, cujus hic medullam transcribimus. Sic notat: Hic itaque continentur beatissimorum reliquiæ virorum Laudi atque Baumadi. Narratis autem iis quæ ad S. Laudi cathedram episcopalem, factamque, Normannis grassantibus, sacri ejus corporis translationem spectant, sic pergit: Beatus vero Baumadus, nobilissimis ortus natalibus, in pago Cenomanensi solitariam vitam, sanctitate & virtutibus plenam duxit, & ibidem pretiosa morte quievit. Prædicta vero gentilium invalescente persecutione, ab ipsius ecclesiæ rectoribus corpus ipsius, divina dispositione, hoc in loco deportatum est. Uterque ipsorum in propriam cryptam collatus est. Pavidis vero subinde Tutelensibus monachis, ne per comitissam Andegavensem S. Laudi corpore privarentur, consilium inierunt salubre; ut beatorum virorum Laudi atque Baumadi reliquias conjungerent, aliquibus ossibus in eadem capsula, ubi corpus ipsius prius continebatur, satisfactionis causa relictis. Sed amori & mœrori ipsorum miseratio divina benigne consuluit, prædicta comitissa non multum post temporis decedente. Modernis vero temporibus, cum capsulæ ipsæ in quibus, ut dictum est, reliquiæ ipsorum continebantur, nimia vetustate consumptæ essent & pene confractæ, Petrus de S. Aredio, tunc sedens sacrista, pro dictorum Sanctorum reliquiis condendis, capsulas novas emit, & ossa ipsorum, prout dignosci possibile fuit, singula singulis collocavit. Per ipsorum vero merita Sanctorum innumeras Dominus virtutes tunc temporis operatus est. Signatur annus MCLIII.

[9] [quibus insigne beneficium adscribitur.] Subjungitur demum ex altero Codice Ms. etiam Tutelensi, sermone Lemovicensi scripto, quod cum anno 1531 mensibus Januario, Februario & Martio cæli gravis intemperies tum ipsorum animalium tum fructuum terræ stragem minitaretur, sequenti mox anno 1532 a Paschate inchoato, Dominica Quasimodo incidente in VII Aprilis, instituta fuerit solennis supplicatio circum totam Tutelensem civitatem, comitantibus non solum Canonicis totoque clero, sed incolis omnibus summis atque infimis, in qua delata sunt quatuor Sanctorum istorum corpora seu saltem reliquiæ, quos supra ex Baluzio nominavimus, atque adeo eas inter & sancti nostri Baumadi, ad impetrandam, eorum intercedentibus meritis, desideratam cæli serenitatem, eo successu subsecutam, ut, si recte Lemovicensem ejus ævi barbariem intelligo, manna ferme depluere visum sit, certe abundantiorem messem, ceteraque æque fertilia omnia, incolæ & accolæ numquam experti fuerint. Atque ibi sistit Baluzii dissertatio, neque nobis aliunde suppetunt, quibus S. Baumadi cultum, gesta aut miracula ulterius illustrare possimus, cum Bondonnetus aut alii scriptores Cenomanenses vix eum a limine salutent.

DE S. EUPHRONIO EPISC. CONF.
TURONIS IN GALLIA,

Anno DLXXIII.

SYLLOGE DE CULTU, ÆTATE ET GESTIS.

Euphronius ep. Turon. conf. (S.)

AUCTORE J. B. S.

PARS I.
Cultus & elogia.

Recte olim observavit Henschenius, dum ad VIII Aprilis de S. Perpetuo episcopo Turonensi ageret; [Serius in Fastos relatus,] quæ de primis illius urbis episcopis certiora habemus, ea nos a S. Gregorio, & ipso Turonensi episcopo, accepisse, quod & de hodierno S. Euphronio omnino prædicandum est, utpote cujus nulla exstet Vita antiquitus scripta, sed quem historicus ille non uno loco meritis ornarit encomiis, gesta porro, virtutes ac sanctitatem ita celebraverit, ut mirum prorsus sit neglectam fuisse tam præclari Viri memoriam in omnibus omnino classicis Martyrologiis, neque ante adultum seculum XVI, tam isigne nomen in sacris ullis tabulis innotuisse: certe Baronius in annotationibus suis nullum adducit, quem sibi præluxisse commonstret. Inter multiplices additiones nostras Usuardinas, hanc solam suggessit Molanus: Eodem die, depositio S. Euphronii, decimi octavi episcopi Turonensis & confessoris, de quo proximus ejus successor Gregorius Turonensis nonnulla scribit in Francorum historia, & de Gloria Confessorum. Brevius de ipso Galesinius: Apud Turones, sancti Euphronii episcopi, qui præclaræ sanctimoniæ laude florens, Parisiensi concilio primo adfuit. Melius dixisset tertio.

[2] Cultum in ecclesia Turonensi perennem probat lectio in ejus festivitate recitari solita hac die IV Augusti, [laudatorem egregium habuit] quæ sumitur ex Gregorii Historia lib. 10, cap. 31, num. 18 his verbis: Octavus decimus Eufronius presbyter ordinatur episcopus, ex genere illo, quod superius senatorium nuncupavimus, vir egregiæ sanctitatis, ab ineunte ætate clericus. Hujus tempore civitas Turonica cum omnibus ecclesiis magno incendio concremata est: de quibus ipse postea duas reparavit, tertiam vetustissimam relinquens desertam. Postea vero basilica S. Martini & ipsa incendio est adusta per Wiliacharium, cum ibi confugium pro Chramni quondam circumventione fecisset: quam postea idem pontifex texit stanno, opitulante rege Chlothachario. Hujus tempore basilica S. Vincentii ædificata est. Tauriaco, Cerate, & Orbigniaco vicis ecclesiæ ædificatæ sunt. Sedit autem annos septemdecim, obiitque ætate septuagenaria, & sepultus est in basilica S. Martini; cessavitque episcopatus dies XIX. De tribus jam dictis vicorum ecclesiis videnda Ruinartii annotatio. Hæc est oratio Sancti propria: Propitiare, quæsumus Domine, nobis famulis tuis per hujus sancti Confessoris tui atque pontificis Eufronii, qui in præsenti requiescit ecclesia, merita gloriosa; ut ejus pia intercessione ab omnibus semper protegamur adversis. Per Dominum.

[3] S. Euphronii spiritum propheticum satis manifeste probant ea quæ narrat laudatus Gregorius de Gloria confessorum cap. 19, [S. Greg. Turonen.] in hunc modum: Ipse quoque Pontifex, cum a multis crebrius urgeretur, ut ad occursum Chariberti regis deberet accedere, & innectens moras, ire differret; tandem commotus a suis, ait: Ite, præparate iter, ut eamus ad occursum regis, quem visuri non sumus. Igitur imponens plaustris necessaria, & caballis ad iter præparatis, jamque in hoc stante ratione, ut deberet viam incedere, ait: Revertantur plaustra, laxentur equi, non modo hoc iter incedimus. Dicentibus autem suis, quæ esset hæc levitas, ut quæ tam instanter parari jusserat, tam facile deturbaret, ait secretius: Princeps, ad quem nos ire compellitis, obiit; nec viventem, si abierimus, inveniemus. Stupefacti audientes diem notant, & Sancti verba taciti servant. Advenientibus autem ab urbe Parisiaca hominibus, ea hora regem transiisse nuntiant, qua Sacerdos plaustra de itinere jusserat revocari. Huic signo non absimilia alia invenies apud Gregorium, præsertim inter Miracula S. Martini, ut lib. 1, cap. 23 & alibi.

[4] Vitam Sancti ferme totam complecti voluit Saussayus, [ex quo apud Saussayum] dum ipsum in suo Martyrologio Gallicano, sequenti elogio exornavit: Eodem die Turonis, sancti Euphronii episcopi & confessoris, decessoris beati Gregorii. Qui genere Senatorio editus, magnisque dotibus præstans, cum ab adolescentia, Domini jugum tulisset, Gunthario carne soluto sublectus, hujus sedis solium sic conscendit, ut in dubio reliquerit, an magis fuerit dignitate provectus, quam depressus spontanea humilitate, cujus majorem in episcopatu quam antea curam excoluit. Vir apostolicis plane donis ornatus, ut columba simplex, prudens ut serpens, mansuetus ut agnus. Quem ob morum suavitatem, sermonis dulcedinem, cordis puritatem, actionum honestatem, totiusque vitæ sanctimoniam admirandum Fortunatus condignis evehit encomiis, id in ejus decoris præcipue collaudans; quod igne charitatis, quo fervebat, dura quæque corda emolliret: humilitate, qua præstabat pusillus in terris, excelsus in cælo habitaret: pietatis affectu mire oves complecteretur, cum sic cunctos diligeret, ac si unumquemque de suo latere genuisset; sic in singulos se impendens, ut in universos plenitudinem amoris profunderet.

[5] [insigne elogium,] Sub quo rapina, inquit, in grege non audita, quia pastor ipse justus ac pacificus, ovili in pacis & justitiæ spiritu anteiret. Non jacturam in caulis Dominicis lupus edidit, quia custos pervigil omnes insidias inimici eluderet. Hujus tamen tempore Turonica civitas incendio immani conflagravit, flammisque omnes fere ecclesiæ consumptæ sunt. Ex quibus ipse pius Antistes duas a fundamentis instauravit. Sancti autem Martini ecclesiam, quæ per Wilicharium comitem adusta fuerat, rege Clotario opitulante, reparavit, culmenque stanno compingens, venustiori specie cohonestavit. Sub ipso etiam exstructa est sancti Vincentii basilica; atque duobus in vicis Cerate & Orbiniaco ecclesiæ ædificatæ. Sub eodem itidem habita est synodus secunda Turonensis. Ipse vero secundæ Parisiensi, ceteris cum primoribus Gallicanæ ecclesiæ patribus interfuit anno DLIX. Deinde Vir sanctus, post prorogatam ad annum usque Christi DLXXIII sedem, ætate septuagenaria, placido fine in Domino quievit, atque in basilica sancti Martini, cujus sedis & virtutis consors fuerat, condigno honore sepultus, sanctitatis gloriam patentibus meritorum indiciis in universa Ecclesia perennavit.

[6] [etiam ex Venantio Fortunato.] Hactenus Saussayus, pro more suo, nitide juxta, ornate ac vere; non solum ex S. Gregorio sua depromens, verum & ea quoque paucis complexus quæ Venantius Fortunatus binis epistolis, apud Browerum non nihil expurgatis, atque eleganti carmine de S. Euphronio, quem vivum impense coluit, egregie prosecutus est, quæque huc adducenda omnino fuerant nisi Eminentissimus Annalista Baronius, ad annos 559 & 574 omnia integre & cumulatissime recensuisset, ut hic actum agere, superfluum esse omnino existimem. Hæc igitur de S. Euphronii cultu, singularibus virtutibus, sanctitate, signis ac miraculis satis dicta sint: jam cetera quæ ad ejus ætatem & gesta pertinent, aliquousque etiam in ordinem redigenda supersunt.

PARS ALTERA.
Ætas & gesta.

[Duratio episcopatus,] Quam de S. Euphronio bene meritum Cardinalem Baronium jam diximus, in ordine ad cultum ac sanctitatem, tam fateri nos oportet, Sancti ætatem ab eo non recte determinatam, dum initia anno 559, finem vero anno 574 innexuit, solos quatuordecim annos ipsi adscribens, ut aliter omnino computanda sint ejus tempora. Neque tamen Turonensium præsulum Chronologiam hic ordinandam suscipimus; satis nobis erit, eos sequi calculos, quos ex ipso Gregorio Majores nostri pridem, & hodiernus eruditorum consensus ut verosimiliores admittit. Rejiciendus præ ceteris, nisi vehementer fallor, Turonensis historicus Maanus, dum S. Euphronii episcopatus durationem ab anno 548 ad 564 solus imperite circumscribit, locum ei in episcoporum ordine assignans non decimum octavum cum Gregorio, sed decimum nonum, adducto alio episcopo, quem mirum plane esset Gregorium ignorasse. Neque vero magis congrue cum aliis ordine vigesimum dixeris. Sit igitur, si non certa, saltem probabilior supputatio, quod ab anno 556 administrationem exorsus, ad 573, nempe per annos, ut jam ex Gregorio diximus, decem & septem Turonensem sedem tenuerit.

[8] Ejus electionem, confirmationem & ordinationem describit laudatus Gregorius Histor. lib. 4, [ad ipsum electio,] cap. 15, ut est in editione Ruinartii, quidquid apud Cointium de ea relatione dubitasse aliqui videantur: Turonici autem audientes regressum regem de cæde Saxonum, facto consensu in Eufronium presbyterum, ad eum pergunt; dataque suggestione, respondit rex: Præceperam enim ut Cato presbyter illic ordinaretur; & cur spreta est jussio nostra? Responderunt ei: Petivimus enim eum, sed noluit venire. Hæc illis dicentibus, advenit subito Cato presbyter, deprecans regem, ut ejecto Cautino, ipsum Arverno juberet institui. Quod rege invidente, petiit iterum ut Turonis ordinaretur, quod ante despexerat. Cui rex ait: Ego primum præcepi, ut Turonis te ad episcopatum consecrarent, sed quantum audio, despectui habuisti ecclesiam illam, ideoque elongaberis a dominatione ejus; & sic confusus abscessit. De sancto vero Eufronio interrogans, dixerunt eum nepotem esse B. Gregorii, cujus supra meminimus. Respondit rex: Prima hæc est & magna generatio: fiat voluntas Dei & B. Martini; electio compleatur. Et data præceptione, octavus decimus post beatum Martinum sanctus Eufronius ordinatur episcopus.

[9] Ad S. Euphronii gesta temporum serie pertinet Concilium Parisiense tertium habitum anno 557, [calamitates,] aliunde satis notum & celebre, cui sexto loco subscripsit; Eufronius peccator episcopus consensi & subscripsi. Hic est Eufronius, inquit Cointius, qui Turonis sedere cœpit anno superiori. Secutæ mox sunt Turonenses calamitates quæ S. Euphronii tolerantiam, caritatem in suos & paternam misericordiam non parum exercuerunt. Rem narrat Gregorius lib. 4, cap. 20, ubi de memorato a Saussayo Chramni interitu agitur. En pauca ex quibus reliqua facile intelliges. Wiliacharius autem socer ejus ad basilicam sancti Martini confugit. Tunc sancta basilica a peccatis populi ac ludibriis, quæ in ea fiebant, per Wiliacharium conjugemque ejus succensa est, quod non sine gravi suspirio memoramus. Sed & civitas Turonica ante annum jam igne consumpta fuerat, & totæ ecclesiæ in eadem constructæ, desertæ relictæ sunt, ut non dubites, afflictissima fuisse optimi Antistitis principia, quibus superandis & virtute & sanctitate certandum, nimis quem manifestum est. Solatio fuit quod protinus beati Martini basilica, ordinante Chlothachario rege, stanno cooperta est, & in illa, ut prius fuerat, elegantia reparata.

[10] Clotario non diu post mortuo, alia sese occasio obtulit qua populo egregiam navavit operam S. Euphronius. [Chariberti benevolentia.] Loquitur idem Gregorius lib. 9, cap. 30: Post mortem vero Chlothacharii regis, Chariberto regi populus hic sacramentum dedit. Similiter etiam & ille cum juramento promisit, ut leges consuetudinesque novas populo non infligeret, sed in illo quo quondam sub patris dominatione statu vixerant, in ipso hic eos deinceps tetineret: neque ullam novam ordinationem se inflicturum super eos, quod pertineret ad spolium, spopondit. Gaiso vero comes ejusdem temporis, accepto capitulario, quod anteriores scriptores fecisse commemoravimus, tributa cœpit exigere: sed ab Eufronio episcopo prohibitus, cum exacta pravitate ad regis direxit præsentiam, ostendens capitularium in quo tributa continebantur. Sed rex ingemiscens, ac metuens virtutem sancti Martini, ipsum incendio tradidit; aureos exactos basilicæ sancti Martini remisit, obtestans ut nullus de populo Turonico ullum tributum publico redderet. Post cujus obitum Sigibertus rex hanc urbem tenuit, nec ullius tributi pondus invexit. Sic & nunc &c. pergit Historicus easdem exemptiones adusque sua tempora deducere, ut habes ibidem toto reliquo capite.

[11] [Præsidet concilio Turonico,] Synodus Santonensis in qua episcopus Emerius, agente Leontio Burdegalensi, depositus est anno 562, eatenus dumtaxat ad S. Euphronium spectat, quod rogatus Vir Dei ut concilio isti subscriberet, manifeste respuit. Longior est historia variis adjunctis intermixta, quæ cum huc non pertineant, videri possunt lib. 4, cap. 25, vel apud Cointium, ad eumdem annum 562 rem totam uberius explicantem. Sequitur Concilium Turonense secundum, sub ejusdem sancti Euphronii auspiciis celebratum anno 566, quod habes apud Sirmondum tomo 1 Conciliorum Galliæ a pag. 329, cui Sanctus ipse in hunc modum subscripsit: Eufronius Turonicæ civitatis episcopus has constitutiones nostras relegi & subscripsi. Notavi sub die XV Kalendas Decembris, anno sexto regni domni Chariberti gloriosissimi regis. Canones sunt numero XXVII singulari plane maturitate & prudentia compositi, ex quibus clarissime perspicitur, quanta cura & solicitudine tum Sanctus noster, tum reliqui Charibertinæ ditionis episcopi in reformandos istius temporis corruptissimos mores incubuerint, nec regum ipsorum crimina dissimulantes.

[12] [cujus exstat epistola.] Subjungit Sirmondus epistolam episcoporum provinciæ Turonicæ ad plebem missam post synodum suprascriptam, occasione grassantis tunc in proximo pestilentiæ. Hortantur ut imminentem cladem avertere audeant, ideoque nuptialia vota differant, rerum omnium decimas persolvant, cum inimicis redeant in gratiam, mancipiorum etiam decimas offerant; & qui mancipiis carent, pro singulis filiis singulos dent tremisses. Incestas denique conjunctiones dissolvant. Subscribunt tres episcopi cum S. Euphronio, cujus & aliorum hæc est formula: In Christi nomine Eufronius episcopus plurimum saluto. Habes & istic S. Radegundis epistolam ad episcopos, quam initio institutæ congregationis, pro ejus tutela & stabilitate scripsit, concilioque Turonensi confirmandam absens obtulit. Eamdem refert Gregorius Historiæ lib. 9, cap. 42: Subdit vero Sirmondus ipsum decretum episcoporum quod suscepta beatæ Radegundis epistola, conscripserunt. Desunt episcoporum subscriptiones, verum vel ex ipso titulo satis patet, præcipuum totius rei auctorem fautoremque fuisse, ipsum nostrum S. Euphronium, ut pluribus dicendum erit ad diem XIII hujus mensis dum ex professo agetur de ipsa S. Radegunde.

[13] [Bene meretur de S. Radegunde] Huc etiam spectat quod eadem B. Radegundis, obtento ex Oriente de sacro Dominicæ Crucis ligno, cum Maroveus Pictavensis episcopus pretiosissima illa pignora debita cum veneratione & solennitate transferre detrectaret; Tunc regina iterato ad regem Sigebertum direxit, deprecans ut injunctione sua quicumque ex episcopis hæc pignera, cum illo quo decebat honore, votumque ejus exposcebat, in monasterio conlocaret. Ad hoc enim opus beatus Eufronius urbis Turonicæ episcopus injungitur. Qui cum clericis suis Pictavum accedens, cum grandi psallentio, & cereorum micantium ac thimiamatis adparatu, sancta pignera, absente loci episcopo, in monasterium detulit. Exstant hæc apud Gregorium lib. 9, cap. 40: sed de hac ipsa veneranda sanctæ Crucis parte videndus apud eumdem lib. 1 de Gloria martyrum cap. 5, cujus hic est titulus: De Cruce & mirabilibus ejus apud Pictavum. Neque prætereunda hic esset memorabilis inventio & elevatio sacrorum corporum sanctarum Mauræ & Brittæ ex singulari revelatione a S. Euphronio peracta, nisi pridem in Actis nostris tota ejus exstaret historia ex sancto ipso Gregorio relata ad XV diem mensis Januarii tomo 1, pag. 1018.

[14] Reliqua duo sunt de S. Euphronio memoranda, alterum nempe ex toties jam a nobis laudato sancto Gregorio, quod in Vitis Patrum cap. 15 agens de sancto Senoch abbate, referat, Beatum hunc infra territorii Turonici terminum, [& de duobos aliis sanctis.] reperisse oratorium, in quo ferebatur celebre, nostrum orasse Martinum. Quod diligenti cura compositum erecto altari, loculumque in eo ad recipiendas Sanctorum reliquias præparatum, ad benedicendum invitat episcopum. Adfuit tunc Eufronius beatus episcopus, qui, consecrato altari, diaconatus eum honore donavit. Alterum est quod de S. Euphronio prædicavit Fortunatus, agens de dedicatione ecclesiæ Nannetensis, a S. Felice, ejusdem urbis episcopo solennissime instituta, ubi inter multos alios antistites Sanctum nostrum ut metropolitam memorans, ita de eo cecinit:

Inter quos medios, Martini sede sacerdos
      Euphronius fulget, metropolita sacer,
Plaudens in sancta fratrum coëunte corona,
      Et sua membra videns, fortior exstat apex.
Lætius inde caput, quia sunt sua viscera secum,
      Ecclesiæ, juncto corpore, crescit honor.

DE S. LUGIDO SIVE LUANO ABBATE CLUAINFERTENSI
IN HIBERNIA.

An. DCII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Sancti nomina, distinctio, cultus, ætas, & Acta.

Luanus seu Lugidius conf. in Hibernia (S.)

BHL Number: 5059

AUCTORE P. B.

Sancti hujus Abbatis duo præcipue nomina sunt: [Sancti nomina Lugidus, Molua, Luanus &c.] alterum Molua; Lugith seu Lugidus alterum. De utroque sic habet ejus Vita per Sirinum edita num. 46: Sanctus videlicet Molua pridem Lugidus nominatus est; sed a matre sua per pietatem vocabatur Molua; & postea similiter, a sancto magistro suo Comgallo: & inde omne vulgus vocat eum Molua; & sciunt primum nomen ejus, id est, Lugidum. Hinc Vitæ, quam infra dabimus ex codice Ms., hæc est inscriptio: Incipit Vita S. Lugidi Cluona Ferta; alterius vero brevioris ibidem hæc: Incipit Vita Molua Droma Snecta. Videtur autem eadem esse significatio nominum Lua & Lugith seu Lugaidh; & nomen Mo-Lua (ut sæpe scribitur apud Colganum) compositum esse ex particula, seu litteris initialibus Mo (O enim nomini præpositum, merita significat & pretium nominati; huic autem præfixum M, tenerum ac benevolum, ut aiunt, nominantis affectum) & nomine Lua; quasi dicatur, Carissime Lugide, Fili mi Lua, vel, ut secundum Vitam nostram cap. 2, num. 12 appellabat eum S. Comgallus, Lugith maccan, Lugide filiole. Certe ab Hibernis sermone vernaculo vocitatur non Molua tantum & Lugaidh, verum etiam simpliciter Lua; & hinc ab iisdem Latine non solum Lugidus, Lugidius, Moluanus, sed etiam Luanus; ut in Vita Siriniana num. 1 observatur in margine: imo ejusdem ibi Vitæ titulus est: Vita S. Moluæ seu Luani. Luani quoque nomine non semel eum designat Colganus, Hibernicarum rerum peritus in paucis, atque adeo Hibernus ipse: ut nihil hic dicam de aliis.

[2] [Idem hic est, de quo in Prætermissis egimus 12 Julii,] Quare mihi quidem dubium videri vix potest, quin hic ille sit sanctus Luanus, de quo apud nos mentio facta est in Prætermissis ad diem XII Julii, quo refertur a Ferrario, idque auctoritate Martyrologii Anglicani. At ipsum illud Martyrologium Wilsonis Anglicanum nihil pro se citat, præter Wionem in Appendice ad librum tertium Ligni vitæ, & Acta S. Malachiæ episcopi; neutro autem loco vel dies cultus ejus designatur, vel alia, quæ peccat ibi Wilson, cum asserit, S. Luanum fuisse abbatem in Hibernia Benchorensem; item, vixisse tempore S. Malachiæ, episcopi Connerthensis; obiisse vero circa annum Christi 1140: non enim abbatem Benchorensis monasterii Luanum nuncupat S. Bernardus in Actis S. Malachiæ apud Surium die III Novembris num. 4; sed unum ex filiis sanctæ illius congregationis: neque illum vixisse dicit Malachiæ temporibus; sed cum nobilissimum exstiterat (monasterium illud) ante sub primo patre Congello; hoc est, seculo sexto; non duodecimo. Nostrum, inquam, Luanum illum existimamus esse: huic etenim, & quidem, quod sciamus, unice congruunt characteres omnes, quos Martyrologi jam dicti pro commentitio seculi duodecimi Luano assignant in Actis S. Malachiæ, his S. Bernardi de cœnobio Benchorensi verbis expressi: Nempe nobilissimum extiterat ante sub primo patre Congello, multa millia monachorum generans, multorum monasteriorum caput; locus vero sanctus fœcundusque Sanctorum, copiosissime fructificans Deo; ita ut unus ex filiis sanctæ illius congregationis, nomine Luanus, centum solus monasteriorum fundator extitisse feratur.

[3] Ac primo quidem congruit nomen, ut ostensum jam est: deinde fuit noster unus ex filiis sanctæ illius congregationis, sub primo patre Congello; ut constat ex omnibus Vitæ ejus exemplaribus: [& quem laudat S. Bernardus in Vita S. Malachiæ episcopi;] denique hunc fundatorem fuisse, si non centum, at multorum certe monasteriorum & cellarum, tradit Vita ejus ex codice Armacano apud Sirinum edita, num. 5: & ea quidem fundasse dicitur in Hibernia: nam & hoc exigere videntur quæ subjicit ibidem Bernardus de S. Columbano & aliis ejusdem Congelli discipulis. Hæc omnia, cedo, cui alteri S. Luano quadrant? Illine, de quo agit Jonas in Vita S. Columbani apud Sirinum cap. 20? Ita censet quidem Usserius de Britannicarum ecclesiarum Primordiis pag. 1157; idemque suspicatur Mabillonius in Annalibus Benedictinis tom. 1, pag. 293; non alia, opinor, de causa, quam quod illum ibi & virum sanctissimum & Lua nuncupatum legissent; nec scirent, idem hoc nomen alteri cuiquam esse commune. At enim Lua, seu Luanus iste Columbani discipulus fuisse scitur; Congelli fuisse non scitur. Tum ubi, quæ fundarit iste, cœnobia? Alemandus sane, qui quidquid in hoc genere scriptum reperit, magno labore corrasit in monasticam Historiam regni Hiberniæ, idiomate Gallico vulgatam Parisiis anno 1690, a pag. 356 cœnobiorum in Hibernia fundatores ordine longo præcipuos recenset, & inter eos pag. 364 S. Moluam, seu Lugidum, qui certo noster est: sed alium ibi sive Lua sive Luanum agnoscit neminem. Plura hic dicerem, nisi hæc abunde ad retundendam opinionem nullo argumento probatam, & quosvis alios (si tamen utcumque noti sunt alii) Luanos a S. Bernardi elogio excludendos, sufficerent. Et vero idem ante nos absque hæsitatione pronuntiarunt Colganus, tum in Triade thaumaturga, nota 109 ad Jocelinum, seu Vitam sextam S. Patricii, pag. 113, tum alibi; venerabilis item servus Dei Flemingus, aut qui ejus opera recensuit ediditque, Sirinus, vel uterque potius, in Dissertatione de S. Columbani monachatu pag. 438, num. 94; Benedictus Haestenus Disquisitionum monasticarum lib. 1, tractatu 7, disquisitione 2, pag. 72; Alemandus in Historia monastica Hiberniæ, pag. 70, &c.

[4] Dixi: Si tamen utcumque noti sunt alii: nam, [sed ab illo diversus sive Luano, sive Lœvano,] ut nos docuit annis 1666 & 1668, tum Flexiæ commorans, P. Petrus Verne, Societatis Jesu presbyter, celebris est apud Armoricos sanctus quidam Luanus, ad quem spectare contendit ipse textum S. Bernardi citatum; sed id alia ratione non conatur evincere, nisi hac sola, quam copiosa & prorsus erudita dissertatione Ms. defendit, quod Luanus ille suus videlicet nequaquam fuerit ab hoc nostro diversus. Itaque sententiam nostram tam certam putavit, ut hac, tamquam base, suam fulciret. Scribit autem, coli sanctum istum Luanum in superiore Cornubia, diœcesi Corisopitensi, parœcia de Mur, prope ecclesiam S. Albi, vulgo Saint Guen; ubi sacellum spectetur moderni operis elegans & vertici collis impositum, eo ipso loco, in quo vetustum aliud oratorium fuerat, sed peregrinorum eo suppliciter accurrentium multitudini nimis angustum, ac propterea dilatatum: in veteris porro istius ædiculæ ara superfuisse usque ad initia seculi decimi septimi statuam antiquam, quæ illum, cujus nomine consecratus esset locus, exhiberet habitu eremitico: huic proximum fuisse saxum, sic excavatum, ut videatur ejusdem Sancti, nonnihil incurvi & sinistro lateri incumbentis, corpus, ut cera mollis, excepisse; cujus hodieque impressa servet vestigia: ibidem frequentia continuari prodigia, de quibus ipse commentarios aliquot acceperit a Patre nostro Juliano Maunoir, missionario, quibus is multa, eaque relatu dignissima miracula, præmissis antea juridicis informationibus, complexus esset. Addit, Sanctum illum ab indigenis appellari, Saint Luhan, a Gallis vero, Saint Elouan: ejus istic Acta, si umquam exstiterint, nulla nunc superesse; sed solam traditionem, quæ ad hæc quinque capita reducatur:

[5] [quem colunt Armorici,] Primum, missum fuisse Sanctum hunc a S. Tugdualo, seu Tugalo, primo Trecorensium episcopo, ut in ea silva, ubi nunc parœcia visitur de Mur, vitam excoleret solitariam; ibi vixisse deinceps, ibique mortuum esse, & anniversario festo, Dominica postrema mensis Augusti ab omni memoria celebratum. Secundum, eumdem natione Hibernum fuisse: esse quidem, qui S. Tugduali discipulum, atque adeo gente Britannum faciant; sed horum opinionem erroneam esse ac nuperam. Tertium, nomen ejus apud veteres Armoricos maxime usitatum fuisse Luhan; apud eosdem tamen etiam nuncupari consuevisse Luan, Elvan, aut Elven. Quartum, conditum ibi fuisse sancti istius viri corpus in sepulcro lapideo, quod nunc vacuum sit; nec sciri, quo translatæ fuerint reliquiæ. Quintum, sanctitatem ejus pridem agnitam ab Ecclesia fuisse: id enim colligi ex erectis ad ejus honorem cultumque sacello & statua. Hæc sunt, inquit, quæ vetusta nos docet Armoricorum traditio, cui a nemine potest contradici, & cui ego nihil quidquam addidi vel ademi; imo si id facerem, nemo est in Armorica, qui non me falsi posset arguere.

[6] [& cum nostro male quidam consundunt.] Non video equidem, quid huic Sancto secundum traditionem istam qualem qualem commune potuerit esse cum nostro, præter nomen, ætatem (si tamen ista conveniunt) & sanctimoniam: noster enim Hibernia tota notissimus est; iste non Hibernis modo, sed & Armoricis Luani nomine pridem ignotus: nam neque apud Albertum Le Grand in Vita S. Tugduali, neque apud Lobinavium in Hist. Britanniæ minoris lib. 2 sub finem, comparet usquam inter Sanctos Armoricos; nisi sit ille, quem ipsi appellant saint Loëvan & discipulum faciunt S. Tugduali; quod nostro non congruit: iste eremita fuit; cœnobita noster, imo cœnobiorum plurium fundator & abbas, eremita numquam: iste numquam forte vidit Hiberniam, maxime si S. Tugduali Britanni discipulus fuit; noster vidisse nusquam legitur Armoricos: iste in Armorica mortuus est & sepultus; noster secundum Acta ejus omnia mortuus in Hibernia, atque in cœnobio Cluainfertensi sepultus: istius festum ab immemorabili tempore usque ad annum 1668 celebratum fuit ultima Dominica Augusti, non item nostri, ut mox videbitur. Quid plura? Non ergo ille noster est; neque proinde de illo S. Bernardus meminit: quantumvis id etiam sensisse videatur Castellanus in suo Martyrologio universali, cum illum, non ultima Augusti Dominica, sed mensis ejusdem die IV sic annuntiat: In inferiore Britannia, S. Eluani, abbatis Benchorensis in Hibernia, memoratus a S. Bernardo, qui scripsit, eum dictum fuisse monasteriorum centum fundatorem. Honoratur ejus sepulcrum ad S. Albi (a Saint Guin) in diœcesi Corisopitensi. In Vocabulario Hagiologico Latine S. Lugidianum appellat. Quod si hæc non e suo sensu deprompsit, sed ex hausta in ipso loco notitia; consequens est, ut hæc ibi nunc opinio invaluerit, ideoque mutatus modo sit dies ejusdem Sancti festus olim, in illum qui nostro convenit. Sed qui utrumque confundere volunt, cur non etiam idem utrique nomen faciunt? Cur Eluanum nuncupant & Lugidianum? Cur abbatem quoque appellant Benchorensem; quod neuter umquam fuit? Redeamus ad nostrum.

[7] Dictum est jam sæpius a Majoribus nostris, sanctum Luanum hunc nostrum coli die IV Augusti; [Colitur S. Lugidus noster apud Hibernos 4 Aug.] ut vide tom. 11 Januarii pag. 1119, tom. III Martii pag. 22, tomo III Aprilis pag. 580, &c. Neque vero apud Hibernos assignatum reperire uspiam potui diem celebritatis ejus alium, præterquam in Mss. Catalogis Sanctorum Hiberniæ, quos præterito seculo ad usum nostrum concinnavit P. Stephanus Vitus noster, Hibernus ipse, &, cum Theologiam Dilingæ traderet, antiquitatem patriæ sacrarum indagator assiduus. Is enim Catalogo octavo sic habet: Luanus, qui & Agnellus, abbas in Hibernia, quem S. Bernardus scribit solum fundasse centum monasteria… Vivebat Vir Dei circa annum DCC. In margine vero festum ejus notat die XII Julii (forte ex Wilsono) & XXVII Decembris. Bucelinus in Menologio Benedictino eum refert die V Decembris, ex diversis, ut subdit, rerum Hibernicarum scriptoribus; sed nullum nominat. Nullum etiam profert Bollandus noster tom. 1 Januarii pag. 46; ubi eum coli dicit die 2 Augusti. Certe in Vita ejus apud Sirinum edita pag. 378, num. 53 legitur Sanctus non 1 Augusti, sed 2 Nonas Augusti emisisse spiritum; quem solum diem sæpius ei proprium facit Colganus, idque ex Menologiis Hibernicis, ut significat in Actis Sanctorum Hiberniæ tom. 1 pag. 58, not. 8: Commemorant enim, inquit, nostra Menologia, multos ibi (in cœnobio Cluainfertensi) Sanctos requiescere, & coli; ut S. Luanum IV Augusti, S. Lactanum, ejus successorem &c. Haeftenus loco superius citato, cum de regula S. Luani egisset, de ipso, subjicit, IV Augusti agunt S. Euchusius (seu Ængussius) S. Marianus in suis Martyrologiis, & Martyrologium Tamlactense; de quorum ætate consule laudatum opus Colgani pag. 4, & sequente. Eodem die notatur in Kalendario Sanctorum Hiberniæ per P. Henricum Fitz-Simon nostrum digesto, editoque Duaci 1615, & fusius Leodii 1619; etsi utrobique corrupte legitur S. Motna pro S. Molua.

[8] Locus vero ejus cultu & reliquiis longe celeberrimus fuit cœnobium, [Cœnobium ejus præcipuum, Cluain fearta Molua.], quod ab ipso, tamquam fundatore & patrono, nomen habuit Cluain fearta Molua, seu secundum interpretationem Vitæ impressæ pag. 374, num. 30, Latibulum mirabile sancti Moluæ, sic nuncupatum, ut ibidem additur, eo quod ipse in sua vita multa miracula in eo fecit; & adhuc gratia Domini per eum patrantur in honore sancti Moluæ. Fuit autem Cluain ferta cœnobium duplex; alterum ad Sinei fluminis, quod Connaciam a Lagenia dividit, ripam occidentalem, pertinetque adeo ad Connaciam: hoc a S. Brandano conditum, in sedem exinde crevit episcopalem, vulgo Clonefart. Vide Colganum in indice topographico ad Acta Sanctorum Hiberniæ tom. 1, pag. 874. Alterum, quo de hic agimus, aliquot a priore leucis versus orientem in Lagenia dissitum fuit; ut colligere est e Vitæ Sirinianæ loco jam assignato, ubi fuisse in confinio Mumoniensium & Lageniensium, inter regiones Osraighe (id est Osseriam ab oriente) & Heli (vulgo Haly, a meridie) & Laighse, seu Lagisiam, quæ non videtur hic posse confundi cum Reginæ Comitatu (cum enim in eo comitatu sit Osseria, inepta hæc esset loci circumscriptio) sed monasterium inter & extremum angulum Momoniæ partemque Conaciæ & Midiam ab occasu & septemtrione extendebatur, secundum dicenda inferius cap. 3, num. 23, littera h. In Vita nostra ibidem, num. 24 conditum dicitur juxta montem Sinnoir, quod non potest cadere in cœnobium illud Cluainfertense Connaciæ; ut ibi colliges ex annotatis: & indicat, non tantum ab illo diversum fuisse monasterium nostrum (quod fatetur Alemandus in Historia monastica Hiberniæ pag. 70 & seq.) sed etiam longius ab illo remotum, quam velit ibidem auctor iste. Ceterum in Ophalia, seu Comitatu Regis, collocatum fuisse, docet Usserius pag. 943, & Colganus ad XXIX Januarii pag. 193; qui nusquam innuunt, ulla nunc ejus rudera superesse. Ibi vero quanto in pretio fuerint Sancti hujus ab ipso statim obitu reliquiæ, patebit ex Actis.

[9] [Annus, mensis, & dies obitus ejus:] Obiit vero, siquam illa fidem exigunt, Romanam Sedem ornante Magno Gregorio: hoc enim adstruunt tria pariter Actorum exemplaria: non ergo vixit usque ad annum Christi 608, ut visum Usserio in Indice chronologico, Britannicarum ecclesiarum Primordiis subjuncto, pag. 1156; nec attigit annum Christi 605, quem illi supremum facit Colganus XII Januarii pag. 58, not. 3, & X Martii pag. 572, not. 1, citans quatuor Magistros in Annalibus: constat etenim, S. Gregorium decessisse die XII Martii anno 604; hunc autem antecessisse debet toto amplius anno S. Luanus: siquidem exspiravit secundum utrumque exemplar Actorum ejus in codice nostro Salmanticensi, die Sabbati, & secundum Vitam a Sirino editam ex codice Armacano, die IV Augusti: dies vero quarta Augusti, sedente Gregorio, Sabbatum non fuit, nisi annis 591, 596, & 602; ad quorum proinde aliquem reducenda est mors S. Luani. Nos ad ultimum reducimus, propter ea, quæ de S. Fintano observabimus in Actis infra cap. 6, num. 48 ad notam ee. Senem tum fuisse, tradit Vita Siriniana; quod verum est, si, ut asserunt Acta nostra cap. 4, num. 30, jam abbas fuerit Cluainfertensis, cum ad eum venit S. Aidanus ante obitum S. Davidis episcopi Menevensis, qui incidit in annum Christi 544, uti ostendimus Martii tom. 1, pag. 40. At enim id qua ratione consistit cum iisdem his Actis nostris cap. 2, num. 10; ubi dicitur Luanus adhuc puer a S. Comgello, jam tum abbate Benchorensi, ad cœnobium Benchorense, jam utique fundatum, deductus; quandoquidem juxta quatuor Magistrorum Annales apud Colganum XXIX Januarii, pag. 192 fundatum illud non fuit ante annum Christi 551; imo juxta Usserium pag. 956, non ante annum circiter 555 vel 559? Nimirum anachronismis hujusmodi respersa non raro Hiberniæ monumenta interpolatores vel auctores arguunt aut parum fideles, aut certe credulos admodum ac rudes.

[10] [item Acta,] Sunt igitur Acta, quæ hic dabimus, ejus fere generis ac notæ, cujus alia Sanctorum gentis istius non pauca jam dedimus; plena scilicet miraculis, rebusque paradoxis, quæ vix cuiquam gravissima persuadere possit auctoritas, ab anonymo ignotoque scriptore congestis. Quatuor vero reperimus eorum exemplaria: primum, quod, antequam esset editum, sæpe Colganus, non numquam etiam Usserius usurpavit, donec illud ex codice quodam Armacano desumptum, inter Collectanea sacra R. P. Patricii Flemingi anno 1667 typis Lovaniensibus vulgavit Sirinus a pag 368; alterum ac tertium in codice membraneo P. Ms. XI, qui seculo XII vel sequente scriptus videtur; quemque Salmanticensem vocamus, quod ad collegium istic nostrum Hibernicum olim pertinuerit; quartum denique in Ms. non admodum antiquo P. Fitz-Simonii nostri, signato ✠ Ms. 167; ubi Sanctus etiam appellatur Molo. Ex his antiquissimum apparet secundum, cum ex styli barbarie, tum quod ex alio codice, vetustate jam tum obsoleto, in Salmanticensem seculo jam dicto transcriptum fuisse indicent relictæ locis uno alteroque lacunæ, & quædam alibi scriptione quidem juncta, sed sensu neutiquam cohærentia. Hoc igitur hic visum est edere præ ceteris, quæ, si res attendas, in plerisque cum illo consentiunt; non item, si rerum adjuncta quædam, & narrandi modum, qui in Siriniano nitidior est & explicatior, in exemplari autem tertio & quarto ut plurimum adeo brevis, ut multa prætereat, reliqua fere leviter omnia perstringat, Actorum epitome potius, quam historia. Dixi: in plerisque: quia in illis aliqua sunt, quæ nostro desunt; uti & in nostro quædam occurrunt, de quibus illa non meminerunt.

[11] Sic desideratur in utroque Ms. nostro, quod legitur apud Sirinum pag. 375, [quorum hic breve supplementum] num. 33: Aliquando vir Dei Molaissi ulcus pessimum habuit sub pectore suo, & os ejus contraversum est: & renuit ille medicinam propter magnitudinem doloris & nimiam acerbitatem. Hoc audiens S. Molua, venit ad eum, & dixit ei: Si mihi licet benedicere pectus tuum, quo torqueris, o pater chare? Dixitque ei S. Molaissi: Benedic sancto signo & tua oratione tantum; sed cave, ne tangas illud ullo modo. Et ita benedicens S. Molua pectus viri Dei, illico dolor evanuit ex eo radicitus, & sanus apparuit S. Molaissi statim. Tunc ipsi duo Sancti cum suis discipulis Christo gratias egerunt. Item illud ibidem num. 34: Deambulans quadam die sanctus pater Molua circa monasterium, & unus Frater secum, nomine Dochonna, [hic] cecidit in quamdam fossulam; & ibi subito pes ejus in tres partes confractus est, & nullo modo potuit se inde amovere. Accessit ad eum pius pater Molua, & accepit coxam divisam in manibus suis, & conglutinavit os ad os, orans; & illico sanatus est pes Fratris in manibus, quasi numquam esset fractus. Et surgens Frater Dochonna sospes, comminavit ei S. Molua, & dixit: Cave, ne in vita nostra ulli hoc factum dixeris: in quacumque enim die indicaveris cuiquam, pes tuus erit fractus, & citius morieris; sicut modo tibi contigisset, nisi per me Deus te sanaret. Quod & factum est. Ille enim Frater Dochonna post plurimos dies colloquens cum quibusdam Fratribus de S. Molua, narravit eis prædictum factum, [&] ibi illico pes ejus coram Fratribus fractus est, & post breve spatium obiit; sicut Vir sanctus dixit. Et Fratres talia audientes & videntes ædificati sunt in suo sancto Seniore. Tum quæ sequuntur num. 35 & 36, lepida magis, quam credibilia:

[12] Quodam die sanctus pater Molua ivit videre armentum monasterii sui; [præmittimus.] & vidit prope viam inter arbusta lupos esurientes & clamantes in cælum: & motus misericordia, accersivit illos secum, & collocavit in hospitio; & lavit pedes eorum; & fecit vitulum occidi & coqui; & traditus est eis cum omni humanitate. Et tale convivium anniversario more fecit S. Molua lupis. ea lupi alacres cœperunt custodire pecora ab aliis lupis, & a furibus; & erant quasi domestici cum pastoribus Sancti, cognoscentes se invicem. Et multis diebus post obitum S. Moluæ hoc illi lupi faciebant. Quodam die Frater quidam Finanus oblationes faciebat in quodam cœnaculo; & sanctus Pater Molua adjuvabat eum: venitque perdix avis per fenestram, & abstulit unam oblationem secum in rostro suo. Et signavit S. Molua post avem; & illico cecidit in terram mortua. Hoc S. Molua videns, benedixit illam orans, & suscitavit eam a morte: & cibavit illam pie. Ipsa avis postea in vita sua familiaris fuit inter Fratres. Hæc in Vita Siriniana tantum; sed quod legitur ibidem num. 50, breviter etiam narrat epitome Salmanticensis: Unus de dentibus S. Moluæ in sua senectute cecidit; & ait ipse Fratri sibi ministranti: Hunc dentem, fili, diligenter custodi: erit enim dies, quando necessarius erit; & ne sepeliatur mecum. Quod post multum tempus completum est: nam post obitum S. Moluæ quidam monachi venerunt ad Hiberniam quærere reliquias Sanctorum Hiberniæ: & cum venissent ad civitatem Cluainferta petere de reliquiis S. Moluæ, noluit populus scrinium aperire reliquiarum S. Moluæ. Videns ille Frater anxietatem monachorum & populi, indicavit eis de illo dente, sicut supra diximus: & utrique lætati sunt inde. Et datus est ipsis ille dens secundum suam petitionem. In compendio memorato dicuntur venisse isti monachi ex Iensi cœnobio S Columbani. Est autem Ia insula una ex Hebridibus ad occidentem Scotiæ. Cetera vide in Annotatis; uti & tom. 11 Januarii Vitam S. Aidani pag. 1118; ubi de itinere ejus Romano, uno die confecto: tom. 11 Martii Vitam S. Mochœmoci pag. 287, num. 38; ubi dicitur pernoctasse sub dio defensus a venti pluviæque injuria: tom III Maii Vitam S. Carthaci pag. 380, num. 12, ubi narratur aliqua hujus S. Moluæ prophetia; de quibus silent Acta, quæ modo subjicimus, notata ad marginem veteri capitum divisione.

VITA
Ex antiquo codice nostro Ms. membraneo Salmanticensi P. Ms. XI, cum aliis collato.

Luanus seu Lugidius conf. in Hibernia (S.)

BHL Number: 5058

EX COD. MS.

CAPUT I.
S. Luani natales, & mirabilis infantia, ac pueritia.

Sanctus Lugidius de genere Corchode a nepotum fithgente b oriundus fuit: [Sancti patria, parentes, fratres.] cujus pater Origo duxit genus, & vocabatur Carthach c, filius Daigri; mater vero ejus Sochte d, Dadail Birnn Osrigi e duxit genus; quæ viro suo Carthacho tres filios genuit; scilicet Lugith, & Luger, & Johain. Lugidius autem ætate minor fuit fratrum, sed major gratia: nam ab infantia sua, spiritali gratia repletus est, & virtutes faciebat.

[2] Quadam ergo die mater ejus Sochta cum infante Lugidio exiit ad vicinam domum, [Insans lacrymis ulcus sanat:] ut sua pecora solveret, quæ ibi more plebis erant in custodia castigata f; cumque mater intrasset in domum, vir, qui præerat in domo, vidit subito Infantem ardentem, sicut, fulgur; tunc vir ille nimio timore perterritus, pene mortuus factus est, & dixit: Afferte mihi infantem istum, ut manu sua tangat caput meum. Cumque mater infantem Lugidium portaret ad eum, flevit Infans, & lacrymæ ejus ceciderunt supra pectus viri illius. Vir autem ille multo tempore habebat ulcus pessimum sub suo pectore; & statim ulcus evanuit, & vir sanatus est ab omni dolore; & mater cum suis pecoribus læta reversa est ad domum suam.

III

[3] Alio quoque die sanctus puer Lugidius cum suis fratribus pascebant oves parentum suorum, in agris juxta ignem sedentes: [puer ignem obtinet miraculo: sues ejus tamquam oves apparent:] &, ecce, impetus subito repentinus aquarum venit ad eos, & ignem coram eis extinxit: tunc Lugidius mortuum carbonem in manu sua tenens, venit ad eum angelus Domini, & benedixit carbonem, & igne exarsit; & iterum pueri ignem accendentes, calefacti sunt. Ignis autem ille per omnes sanctos regionis divisus est: & in illo loco signa, & cruces positæ sunt usque hodie. g

Quadam h quoque die erat Lugidius cum ceteris pueris custodientes sues: cumque sues longius ab eis recederent, unus de pueris vicissim exibat, & sues ut grex ovium videbantur a turba hominum, quæ prope stabat: quia Lugidius ovis innocens erat, & pastor ovium postea fieret i.

[4] Alio k autem tempore sanctus puer Lugidius defuit, & die ac nocte nemo cognovit, ubi esset. [angelus ei visus assistere: odor ejus mirificus.] Cumque pater quæreret illum, invenit eum in campo dormientem; sed tamen propius accedere ad illum non ausus est; quia virum in vestibus albis stantem juxta illum vidit: & odor ex ore pueri egrediens patrem inebriavit per novem… l Tunc Carthachus perrexit ad filios Coilboth, septem presbyteros; & venerunt cum eo ad Puerum; & unius ex eis, qui Puerum suscitavit, optimus odor ex ore Pueri, faciem replevit & os, & ipse vir odore illo satiatus, usque ad diem mortis suæ cibum non comedit, nisi Corpus & Sanguinem Christi, quando offerebat m.

[5] Alio autem die cum puer Lugidius vitulos custodiret, [Iterum videtur cum angelo:] somnus cecidit super eum; & vituli ad vaccas ruerunt; sed ora vitulorum circa mamillas matrum siccaverunt n, nec lac sugere poterant, quamdiu Puer in somno fuit. Tunc mater videns vaccas simul & vitulos, cucurrit, & Puerum excitavit; volensque flagellare eum, elevavit manum: sed angelus Domini manum illius tenuit, ne Puerum læderet. Tunc mater angelum timens, corruit in terram; & puer Lugidius vitulos a vaccis separavit.

VII

[6] Alio die quidam vir, senex de filiis Coilboth caput suum in sinum pueri Lugidii reclinavit, [suscitat mortuum: ægrum sanat: pedem abscissum restituit:] ut Puer a capite senis vermes colligeret o. Accidit autem ut ille senex subito moreretur in sinu ejus. Tum alii venientes dixerunt Lugidio: Ecce, vir, qui in sinu tuo jacet, mortuus est. Quibus ille ait: Relinquite eum; nec enim faciet Dominus, ut in sinu meo aliquem occidat. Et orante Lugidio, senex revixit sanus.

VIII

Quodam die æstivo sanctus puer Lugidius perrexit in aquam, ut in calore solis corpus suum lavaret. Quidam autem vir infirmus longo tempore, quem medici curare non poterant, exiit & ipse in aquam, ubi lotus erat. Statim vir ille sanatus est ab omni dolore in æternum.

IX.

Pedem Carthachi, patris Lugidii, dolor pessimus, scilicet carcur *, consumpsit; & ne dolor iste in majus cresceret, pes illius abscissus est. Videns autem puer Lugidius pedem patris in duas partes divisum, contristatus est; & pedem iterum corpori conjunxit; & statim conglutinatus est pes, & sanus ab omni dolore usque ad diem mortis suæ effectus est.

[7] Alia autem die erat Lugidius cum ceteris pueris in quodam loco ludentes, [mororum succum vertit in vinum: Foilano revelatur futurus abbas:] feceruntque sibi cerevisiam de succis mororum, sicut ludentibus pueris mos est: & puer Lugidius, bonus cerevisor p, liquorem simul & aquam in unum vas commiscuit; & vinum factum est; & de isto liquore pueri inebriati sunt. In illa hora filius regis Felanus, filius Dimma q, cum suo latrunculo r per eamdem viam venit; qui cum vidissent lætos pueros & liquorem cum bono odore coram eis, postulaverunt, ut de liquore isto poculum biberent; & puer Lugidius cum gaudio dedit eis; & statim laici inebriati sunt, & somnus cecidit super illos. In illo autem somno Felanus visionem vidit; scilicet quod puer Lugidius torquidem * aureum circa collum suum dedisset, qui casulam circa illum usque ad terram fecit. Quod completum est: nam iste Felanus rex, monachus postea sancti Lugidii fuit, & multa dona obtulit ei: & Lugidius coronam vitæ æternæ, & stolam sanctam in cælis Felano regi dedit.

[8] Quadam autem die Lugidius cum matre sua panem in domo non habentes, [punit molitorem iniquum: sanat mutam:] exierunt, ut molendinum s quærerent. Sed Dominus ipsius molendini, illum non dedit eis. Tunc Lugidius cum matre vacui sine farina ad domum suam reversi sunt: & statim molendinus ille currere cessavit, & tribus diebus ac noctibus sine cursu immobilis stetit. Tunc filius Colbach dixit: Currite post puerum Lugidium; quia causa ipsius molendinus non currit. Cum autem venisset Lugidius, manum suam plenam de granis in os molæ projecit; & statim mola velociter cucurrit, & grana plebium fortiter comminuit.

XII

Filia Fintani, fratris Carthachi, sedecim annis erat muta, nil loquens: quadam die ista puella faciem suam dedit contra faciem pueri Lugidii, cognati sui; & anhelitus pueri Lugidii, circa faciem ejus spiravit; & statim aperta est lingua puellæ, & loquebatur. Hæc est sancta Kayner Cluana Clarith t.

XIII

[9] Alio u autem die puer Lugidius ludebat cum tribus juvenibus coram patre & matre sua: [ab angelis in aërem tollitur: prægnantem liberat.] & tres isti elevaverunt secum Puerum in aërem, ibique per tertiam diei partem manens, non apparuit, ubi esset. Tunc mater ejus lacrymas fudit, nesciens, quo Puer raptus est; & iterum tres isti juvenes venientes, dimiserunt puerum in eodem loco.

XIV

Erat autem mulier prægnans tribus annis, quæ mortuum partum in suo utero habuit, nec poterat generare eum. Quadam autem die ipsa mulier ambulans tristis cum lacrymis invenit in via puerum Lugidium, quem inter suas manus tenens, contra pectus suum applicuit illum; & statim illa mulier sanata est, & in sequenti nocte suum partum genuit.

ANNOTATA.

a Vita impressa num. 1 habet: De plebe Corcoiche.

b Vita impressa ibidem: De regione Hua-Fidhgenti. Nepotes autem Fidhgenti, ut eadem explicat num. 27, gens est in medio planitiei Mumoniæ usque ad medium montem Luacra (nunc Logher, ut arbitror) in occidente ad australem plagam fluminis Sinna, seu Sinei, aut Senani, vulgo Sennon, & Shannon.

c Vocabatur Carthach; sed vulgo Coche dicitur, inquit ibidem auctor Vitæ impressæ. Unde sæpe Sanctus noster appellatus invenitur, Filius Coche.

d Seu Sochla, id est Larga, juxta Vitam impressam ibid.

e Vel, ut est in Vita impressa, De occidentali Laginiensium plaga, id est Osraigi. Est autem Osraigi & Osrigi, sive Osrigia, idem cum Ossoria, ut patet ex Vita septima S. Patritii apud Colganum pag. 155, num. 27: hæc vero Lageniæ tractus est inter Comitatum reginæ & Kilkenniensem.

f Id est, detenta, quia nimirum in pascuis deprehensa fuerant alienis; ut significat Vita impressa num. 2.

g In Vita impressa additur: Quæ dicuntur Cruces Moluæ. Hoc miraculum non est in Vitæ compendio Ms.

h Hoc in Vita impressa narratur num. 5.

i Addit Vita impressa: Ipse enim electus est a Deo Christi ovium, id est, justorum hominum, pastor ..: etenim fundator multorum monasteriorum & cellarum, & plurimorum monachorum ipse in eis postea (forte pastor sive abbas) exstitit.

k Habetur hoc in Vita impr. num. 6; sed aliter narratum.

l Hic erat hiatus unius vocis, ut dies, aut alterius similis. Sed quomodo afflare patrem potuit odor ex ore Pueri egrediens, si ad Puerum non sit ausus accedere? Ceterum hoc factum, & quæ sequuntur usque ad num. 9, desunt in compendio Ms.

m Refertur hoc in Vita impr. num. 4.

n Siccaverunt, pro aruerunt, seu stupefacta sunt.

o Causa hæc omittitur in Vita excusa num. 7.

p Cerevisor, id est cerevisiæ confector, seu braxator.

q Vita impressa num. 10: Filius Dimai, ducis illius regionis (Fidhgenti videlicet, ut explicat eadem Vita num. 27) Faolanus nomine. De hoc infra recurret sermo num. 20.

r Latrunculo, id est, milite stipatore. Vide etymologos.

s Molendinus hic masculine accipitur pro mola.

t Vita impressa num. 12: Et ipsa Finn-Cainner (id est, Candida Cannera) vocabatur, quæ ibi virginitatem suam Domino devovit, & effecta est sancta & mirabilis in signis & prodigiis virgo; & construxit monasterium, quod dicitur Cluain Claraidhi, in quo ipsa Christi virgo ancillas congregavit. Hæc tamen cum ab illa diversa sit, quam exhibet Colganus ad diem 28 Januarii, nobis aliunde prorsus ignota est.

u Quæ toto hoc numero referuntur, habentur etiam tam in Compendio Ms., quam in Vita excusa num. 13 & 14.

* lege cancer

* imo torquem

CAPUT II.
Educatio ejus apud S. Congallum abbatem Benchorensem; plura ibi miracula; fundatio Droma Snectæ.

Alio autem die cum puer Lugidius oves custodiret, [Miraculo agnitum S. Congallus erudiendum adoptat: docetur ab angelo.] venit secus illum sanctus Congallus, abbas Benchorensis a: cumque Congallus paulisper de via perrexisset, vidit ex latere quemdam locum; qui diligenter intuens, stetit, unique ex fratribus dixit: Vade ad locum illum, & vide, quid illic est. Exiens autem frater, invenit ibi puerum Lugidium dormientem: & contra anhelitum Pueri, quando insufflabat, juncus propinquus ardebat. Ductus est ergo ad Congallum; vocatisque parentibus illius, dixit eis Congallus: Vultis, ut Puer iste mecum pergat ut alatur, ut legat, & disciplinam discat? Cum hoc parentibus placuisset, Puer profectus est cum Congallo ad civitatem * Benchurensem, & alphabetum scriptum est ei. Quadam autem die invenit Congallus angelum juxta Puerum, qui litteras explanabat Puero, & docebat eum, & leniter consolabatur illum b.

XVI

[11] Item quadam die puer Lugidius missus est, ut gregem caprarum custodiret; [Capræ ejus, ut oves apparent: ipse ferrum candens manibus tractæs illæsis:] sed grex ovium erat, quamdiu Lugidius custodiebat eum c.

XVII

Alio quoque die Lugidius ministrabat in monasterio fratrum: in illo autem tempore mos erat, ut sphæra ferrea in igne calefacta in conices d Fratrum daretur, ad calefaciendum liquorem. Cum autem Lugidius sphæram ex igne forcipe tenuisset, ut in conicem Congalli illum portaret, ferrum rubicundum ex forcipe in ignem cadebat: hoc autem videns Congallus, arguit eum dicens: Non bene tenes ferrum. Tunc Lugidius, verbis senioris confusus, misit manum suam in ignem, & tenens ferrum ignitum in manu, portavit ad Congallum: sed e Congallus nolens recipere ferrum, retraxit ad se conicem suum cito, & ferrum cecidit super mensam, & perforavit mensam usque ad terram: & usque hodie foramen illud, manet in mensa, & moles instar pugni intrat per illud.

XVIII

[12] Multo autem tempore, fuit Lugidius minister Congalli; cui Congallus nomen dedit, scilicet Lugith Maccan; [variis locis eodem tempore præseus est:] quia quinquaginta viri apud Congallum erant, & unusquisque eorum Lugidius vocabatur f.

XIX

Alio autem tempore misit Congallus ter novem viros de sua familia in tres provincias, scilicet novem viros in unamquamque provinciam diversam, tam in Hibernia, quam in Britannia: & hi ter novem viri elegerunt singuli, ut Lugidius Maccan in suo comitatu veniret, & ministraret illis. Et ita factum est: nam his ternis novem viris visum est, quod Lugidius Maccan in comitatu singulorum esset in via, & pedes eorum lavaret, & in omnibus ministraret eis, donec reversi sunt ad suam civitatem. Hinc illi nomen datum est, Gylla na trinonber g.

[13] Quodam autem die cum Fratres de navi descendissent, [cedit ipsi mare circumfusum:] unus ex eis increpavit puerum Lugidium; & statim Lugidius prostravit se in littore; & Fratres hoc non viderunt, & venerunt ad terram; quibus dixit Congallus: Ubi Lugidius puer est? Cumque non esset inventus, air Congallus: nunquid aliquis ex nobis increpavit illum? Tunc Frater ille dixit: Ego illum in littore increpavi. Et ait Congallus: Ite velociter, & ibi requirite eum. Euntes autem Fratres, invenerunt eum in littore jacentem, & mare in circuitu illius undique stetit, & latitudine domus non accessit ad illum. Et littore surgens, venit cum illis ad Congallum.

XXI

[14] Alio autem die Lugidius puer missus est, ut lac a bucceto h deferret; [vasis pertusis liquorem portat mirificum: zizania mutat in frumentum:] cumque in via ambularet, equus calcitravit sub vasis; & vasa in terram cadentes *, fundum eorum confractum est, & lac effusum est. Tunc Lugidius vasa aquis replevit, & lac factum est: & angelus Domini elevavit vasa super equum secum, vasaque sine fundo lactis plena ad civitatem perduxit, & in monasterio assignavit: & lac illud saporem mellis & ebrietatem vini habebat.

XXII

Quadam die missus est Lugidius ad molendinum, ut granum zizaniorum in mola frangeret: sed Dominus per merita sancti pueri Lugidii de zizania * optimum frumentum fecit: hæc autem videns œconomus, non ausus est illud frumentum comedere; sed ad materiam oblationum apud Congallum servatum est.

XXIII

[15] Alio autem die dixit Congallus Lugidio: Vade cum viro paralytico, qui est in hospitio, ut illum ad alium locum perducas, [sanat paralyticum:] & ad portandum illum ab œconomo equum quære. Cum autem œconomus aliis rebus occupatus, equum ad portandum infirmum Lugidio non dedisset, dixit Lugidius paralytico: Surge, ut ad alium locum deducam te: & statim paralyticus surrexit sanus: cumque in via ambulassent, dixit ei Lugidius: Si quis te interrogaverit, quomodo sanus factus es, dices, quod sanctus Congallus sanavit te. Sed tamen celare non potuit, quod Lugidius hanc fecit virtutem.

XXIV

[16] Quadam autem die dixit Congallus Fratribus suis: Quis ex vobis in hac nocte petitionem a Domino postulavit, [postulat a Deo, & obtinet intellectum:] scilicet ut sibi intellectus detur? Respondentibus autem omnibus, quod nemo illorum hanc rem postulasset, dixit Lugidius: Non est mirum, si ego istam petitionem a Domino postulassem. Cui Congallus ait: Periculosam rem postulasti: multi enim per acutum intellectum decepti sunt, & sua prudentia causa ruinæ illis fuit. Lugidius dixit: Si intellectum haberem, Deum non offenderem, & diabolo non consentirem: nam si inter me & diabolum catena posita fuisset, non me secum traheret. Cui Congallus ait: Firmam fidem habes: fiet tibi sicut credidisti: nam intellectum bonum habebis, & vitam æternam recta via intrabis i.

XXV

[17] In nocte Paschæ cum sanctus Congallus Sacrificium offerret, Lugidius coram illo in manu sua lucernam tenebat; [candelam mire accendit: fundat cœnobium Droma-Suecta.] cum autem Lugidius paulisper dormitasset, lucerna de manu ejus juxta altare cecidit in aquam Paschæ consecratam: & Congallus increpavit eum. Tenens autem Lugidius extinctam & humidam lucernam, insufflavit eam ex ore suo; & exarsit igne coram populo. Tunc unus de senioribus ait: Duæ istæ lucernæ k in uno loco fieri non possunt.

XXVI

Audiens autem Lugidius verbum senioris illius, voluit ab illo loco venire l; & dimissus a sancto Congallo venire cum magna benedictione, venit ad locum qui dicitur Druim-Snechti m; ibique multo tempore habitavit, & multas virtutes fecit.

ANNOTATA.

a De S. Congallo, sive Comgallo egimus die 10 Maii a pag. 579.

b Additur in Vitæ compendio Ms.: Puer autem ætate crescens & scientia, confortabatur in spiritu, sub districtissima tanti patris regula Christi jugum suaviter portans, corde mitis & humilis, ceterisque pollens virtutibus, patri universæque Fratrum multitudini dilectissimus, signis succrescens & virtutibus.

c Hoc in sola hac Vita nostra legitur.

d Conices positum videtur pro Conides, a voce Græca κωνὶς, quæ urceolum significat & hydriam. Vita impressa cupas vocat: Compendium Ms. vas potum continens.

e Omittuntur sequentia in Vita impressa; non item in Compendio Vitæ Ms.

f Hoc iterum narratur in hac Vita tantum. Cum vero mac filium sonet Hibernis, maccan, ut puto, filiolum significat.

g Id est, Puer trium turmarum, ut explicat Vita impr. num. 18. Compendium Ms. non habet hoc prodigium; uti nec modo sequentia usque ad num. 16.

h Buccetum, seu potius bucetum appellat auctor locum vaccis emulgendis destinatum; ut observat Sirinus, & res ipsa satis indicat.

i Eadem narrantur hoc loco in compendio Ms.; at in Vita impressa transferuntur ad numerum 16.

k SS. Comgallus scilicet & Luanus noster. In Compendio Ms. legitur: Unde quidam senior, Hæc, inquit, lucerna ardens & lucens sub modio non est abscondenda, sed super candelabrum ponenda; innuens, æquum esse, ut Vir tantus alterius cœnobii quamprimum abbas creetur.

l Vita impressa num. 24 hæc ita narrat: Deinde coactus est sanctus Molua a S. Comgallo sacros Ordines accipere; & acceptis gradibus, dixit ei pater Comgallus: Accipe quosdam discipulos tecum, Fili mi; & vade ad patriam tuam. Acceptaque licentia & benedictione &c.

m In Compendio Ms. legitur: Deinde paterna sultus benedictione, in Fernagensium (forte Fermanagensium, in Ultonia & confinio Connaciæad lacum Erne;) ubi juxta quoddam stagnum monasterium construxit, Druim-Snecta nomine. Hinc titulus ejusdem Compendii ductus est: Incipit Vita Molua Droma-Snecta.

* id est, cœnobium; ut infra sæpius.

* imo vasis cadentibus

* imo zizaniis

CAPUT III.
Mutatio non una stationum; fundatio cœnobii Cluainfertensis; varia miracula.

XXVII

Quadam autem die cum illic duo pueri sui coram ipso in stagno propinquo natassent, [In Druim-Snecta mortuum suscitat:] bestia terribilis, magnitudine navis, surrexit a stagno. Tunc Lugidius ait pueris: Ad me velocius natate; ut videam, quis ex vobis duobus ad me prior perveniat. Cumque celeriter natassent pueri, & de aqua ascendissent pueri, bestia post eos currens, suum pectus percussit in portum: unus autem de pueris retro respexit, vidensque terribilem bestiam, mortuus est. Quem sanctus Lugidius a morte suscitavit, bestiamque benedixit: & ab illo die nil nocuit, quæ prius semper nocuerat.

XXVIII

[19] In illo loco angelus Domini dixit Lugidio: Si in hoc loco manere desideras, ista terra tibi dabitur inter duo stagna, [inde migrat, ob importunitatem mulierum,] scilicet inter stagnum Euthath & stagnum Herne, & pecora tua ibi pascentur. Sed Lugidius in illo loco tentatione mulierum valde gravatus, habitare non potuit. Quadam autem die quædam mulieres in vicino loco habitantes, Lugidium videre volentes, vitulos suos subter vaccas reliquerunt, elevatisque vocibus clamaverunt, quasi vitulos a vaccis segregare voluissent. Tunc Lugidius clamorem audiens, velociter foras cucurrit. Mulieres vero, relictis vitulis, nihil aliud agebant, nisi tantum conspicere Lugidium. Hoc impedimentum videns Lugidius, quasi ignem vitaret, velociter ab illo loco fugit a.

XXIX

[20] Venitque ad scholam sancti Finniani Cluana Hirraird, [ad S. Finnianum; hinc in patriam; ubi non subsistit;] ut ibi legeret b. De schola autem illa unusquisque in die suo semen in terra mittebat. Lugidius vero in die suo quodcumque semen seminaret, triticum fiebat, & crastino die herba fiebat & operiebat terram.

XXX

Post hæc venit Lugidius ad suam patriam, ad nepotes Fithgente; ibique invenit regem Felanum, filium Dimma; ad quem introiens, postulavit ab eo locum sibi, ubi maneret. In ipsa autem hora rex ille ludo regali, aleam suam sua manu componebat, sicut regibus mos est. Cumque rex diu taceret, dixit ei vir, qui juxta eum sedebat: Quare Clericum non salutas? Cui rex ait: Illum in corde meo saluto, & in adventu ejus valde gaudeo, & quæstionem illius in mente cogito. Tunc a Domino inspiratus, dixit Lugidio: Si in gente tua habitaveris, locus tuus non erit latus, nec bene promovebitur: clericus enim in sua patria honorem non habet: & gens tua sola, rejectis peregrinis, in tuo loco semper regnabunt: si vero in peregrinatione locum constitueris, locus tuus magnus erit, & ab omnibus honorabitur, & quotidie in majus crescet c. Cui Lugidius ait: Quid ergo faciam? Rex dixit: Si placet, vade, & in confinio Munensium & Lagnensium * locum tibi constitue; & postquam in quolibet loco sederis, omnia, quæ tibi necessaria fuerint, a me ministrabuntur.

XXXI

[21] Sciens autem Lugidius, hoc consilium a Deo fuisse, profectus est a rege; & assumptis secum paucis monachis, [uti neque in solo natali matris suæ;] & quinque vaccis in itinere, venit primitus ad regionem matris suæ ad Dail Birnn Osrigi; ibique invenit duos fratres matris suæ, quorum unus lætus fuit in adventu Lugidii, & obtulit ei hereditatem suam; alter vero asper fuit, & laicus pessimus; qui evaginato gladio venit ad Lugidium, & destruxit ædificium, quod sibi Lugidius ædificavit. Cui Lugidius ait: Priusquam mensis impleatur, morieris. Quod ita completum est. Lugidius autem illic manere noluit: ibique angelus Domini venit ad eum, & ostendit ei montem Sinnoir d, dicens: Vade ad montem illum, & ibi locum tibi constitue.

XXXII

[22] Profectus itaque Lugidius, venit ad virum, nomine Bledne *, [sed pergit in Rosbilech, ubi cum suis diu habitavit:] ad Rosbilech e; & vaccæ suæ præcedebant eum illic, & Lugidius manebat f. In illa autem nocte angelus Domini apparuit Bledno dicens: Crastino die ad te veniet clericus cum quinque vaccis albis, & auribus rubicundis: huic ergo offeres hereditatem tuam; quia monachus illius eris. Sequenti autem die adveniens Lugidius, obtulit se ei Bledenus cum hereditate sua: & illic Lugidius multis diebus habitavit g. Quadam autem die, cum ibi Lugidius audisset balatum ovis, dixit: In hoc loco non ero: ubi enim fuerit ovis, ibi erit mulier; & ubi fuerit mulier, ibi peccatum; ubi vero peccatum, ibi erit diabolus; & ubi diabolus, ibi infernus erit.

XXXIII

[23] Exiit Lugidius a Roysbilech ad Berachum, filium Bacain, [inde porro discedens, moribundum sanat:] in finibus Lygese h, & quæsivit sibi ab eo locum secretum. In illa hora adventus Lugidii, filius Beraky infirmus prope mortem erat i, & nullum responsum dabat. Cui Lugidius aquam benedixit; & aspersus puer de aqua, statim sanus surrexit. Tunc Berachus dixit Lugidio: Ecce, offero tibi arcem istam cum omnibus, quæ in ea sunt, & cum agris. Videns autem Lugidius amœnitatem & pulchritudinem loci illius, dixit: In hoc loco non ero; quia in eo magna seculi abundantia fiet, & multæ ex eo animæ ad cælum ibunt k.

XXXIV

[24] Post hæc dedit rex Lygisi sancto Lugidio agrum juxta montem Sinnoir, [ac tandem ædificat cœnobium Cluainfertense.] ubi grex regis illius pascebatur; in quo Lugidius civitatem suam ædificavit, scilicet Cluoin-Ferta l. Cum autem habitacula civitatis ædificarentur, dixit Lugidius populo suo: In quo loco ædificatis domum abbatis? Responderunt Fratres: In hoc loco. Quibus ait: Abbas noster Christus est; in loco illo domum hospitum facite. Item Lugidius dixit eis: Quem agrum dabitis senioribus nostris? Responderunt Fratres: Fitheth. Lugidius dixit: Noster senior Christus est; illum agrum hospitibus ad serviendum date.

XXXV

Post hæc exit Lugidius ad gentem suam m; & ibi a plebibus plurimæ oblationes oblatæ sunt ei; & dixit ei rex: In qua terra ædificasti locum tuum? Lugidius respondit: Inter multas plebes ædificavi. Rex respondit: Populos tuus in novissimis diebus multas persecutiones in illo loco sustinebit. Lugidius ait: Qui eos persequuntur in terra, faciem meam non videbunt in cælo n.

ANNOTATA.

a Prætermissa est hæc narratio in Vita impressa & Compendio Ms.; sed in hoc illius vicem supplent sequentia: Generalis, & electorum inimicus, sancti Viri æmulans studiis, feminarum quarumdam in vicino oppido carnali ejus amore animos inflammavit; quæ, magistro instigante malitiæ, quemdam rogaverunt hominem, quatenus Viri Dei capillorum aliquid pro benedictione deferret eis. Cui ille, causæ non nescius, caprinæ, cui sedebat, pellis pilos dedit. Quæ paulo post extra monasterium ad illas avolavit. Vir itaque sanctus hostis evitans insidias, loci habitationem mutavit. Non ita tamen discessit, quin locum simul benedixerit, constituto illic monasterio, ut asserit Vita impressa num. 26.

b Cluana-Hirraird, seu Cluain-Iraird, correpte Clonardia, cœnobium fuit S. Finniani, ad Comitatum occidentalis Midiæ spectans; teste Colgano ad diem 23 Februarii pag. 398, not. 23. Eo illustres undique viri partim ad sacrarum Litterarum, partim ad ecclesiasticarum institutionum studia convolabant; ut narratur in ejus Vita ibidem pag. 395, num. 19. Vide & Vitam impressam S. Luani num. 26.

c Consonat fere Compendium Ms. At in Vita Siriniana num. 27 dixisse Fœlanus prophetice, scribitur: In hac gente tua, pater Molua, locus nominatior tuus non erit, nec etiam resurrectio tua. Videns autem B. Molua sanctum ducem spiritu prophetico inspiratum, dixit ei: Ubi igitur, domine dux, meus major locus erit, & resurrectio mea? Dux ait ei: In confinio jam Mumoniensium & Laginiensium erit nominatior locus tuus, & resurrectio tua. Multa quoque alia loca in hac patria tua & in aliis regionibus Domino ædificabis; & quæcumque necessaria tibi fuerint, ministrabuntur a me: & post tempus siquidem ego ipse monachus tuus ero.

d Sinnoir habet textus noster; at Compendium Ms. Smoyr; Vita impressa num. 29, Smoil; qui mons dicitur Mons Bladhma; idem, ni fallor, quem Camdenus in descriptione Lageniæ vocitari ait Sleiew Bloemy, a Giraldo autem, Bladinæ montes: e quorum visceribus, quasi maternis, inquit, Suirus, Neorus, & Birgus (clara Lageniæ flumina) eduntur.

e Rosbilech. Vita impr. num. 29, Ros-Buaileadh; qui locus proinde Osseriam inter, unde veniebat Sanctus, & montem, quo pergebat, jam dictum interjacebat.

f In Vita excusa ibidem dicitur: Et in quocumque loco vaccæ expectabant, illic Sanctus cum suis manebat; & quacumque hora vaccæ inde ibant, sequebantur eas Molua cum suis.

g Fundata scilicet ibi cella seu monasterio Rosbualensi, ut asserit Vita impr. loco citato, & Compendium Ms. Porro quod jam sequitur, in solo legitur exemplari nostro; studiose forsan in aliis, nec temere prætermissum.

h Vita impr. num. 30 sic habet: Et inde S. Molua veniens, perrexit ad Berachum, ducem regionis Laighse, quæ est in angulo Lageniensum contra Mumonienses, & nepotes Neil; & quæsivit &c. Laighse ergo, Lœgsi, Lygisi, Luigse, Lygese, seu Lagisia, pars erat Lageniæ versus angulum, Mumoniæ, Midiæ (quam Neil, seu Nielli primi, nepotes obtinebant) & Conaciæ (cujus partem iidem nepotes insedisse dicuntur) conterminum. Usserius eamdem putat esse cum Læsia, vulgo Lease, in Comitatu Reginæ; sed hoc non videtur consistere cum descriptione cœnobii Cluainfertensis, de qua egimus in Commentario.

i In Vita impressa & Compendio Ms. dicitur fuisse mortuus.

k Legendum: Et non multæ &c.: nam in Compendio Ms. dicitur Sanctus locum hunc recusasse, providens, non posse se ibi fructum animarum consequi.

l De cœnobio Clonfertensi vide dicta in Commentario prævio.

m Gentem suam; Fidhgentanam scilicet in Mumonia, de qua supra cap. 1, num. 1; & cujus rex, seu princeps erat Foilanus, ut jam dictum est.

n Hic multum discrepat Vita Siriniana num. 31: sic enim habet: Post hæc sanctus abbas Molua venit cum multis monachis ad gentem suam, id est, ad nepotes Fidhgenti; & magnas oblationes de agris, & de substantiis ibi invenit; & cellas & clara monasteria illic Deo instituit; & non solum in ipsa regione; sed & in aliis, in quibus congregationes & officia ordinavit; & multa miracula S. Molua in illis locis fecit, & adhuc in eis per eum monstrantur. Compendium Ms. sic refert: Postmodum in patriam suam profectus est; eique plurimas rex & terræ incolæ eleemosynas dederunt. Denique sanctitatis ejus fama discrescente, miraculisque crebrescentibus, plurimi valefacientes seculo, ad eum fluxerunt: quibus vitæ sic se præbuit speculum; ut in omnibus esset imitandus.

* l. Mumoniensium & Lageniensium

* al. Bledene & Blendenum

CAPUT IV.
Lenitas erga subditos: miracula varia.

XXXVI

Sancto autem Lugidio mos erat, ut nullum per asperitatem increparet; [Monacho persuadet, ut contubernalem admittat:] sed per lenitatem, & spiritalem intellectum corrigeret. Erat autem apud eum quidam laicus a, qui in sua domo solus habitabat; alterum autem secum habitare nolebat. Quadam autem die cum laicus ille in domo sua juxta ignem [se] calefaceret, Lugidius ad eum perrexit in domum suam. Cui laicus dixit: Sede paulisper, ut pedes tuos calefacias. Lugidius dixit: Optimum consilium est. Cum post paululum ipse laicus foras exisset, iterum revertens, invenit Lugidium circa ignem ambulantem, aliquando hinc, aliquando inde se calefacientem. Cui laicus ait: Quid facis? Quare circa ignem discurris? Lugidius dixit: Ne ignis otiosus & infructuosus ex altera parte fiat, ideo circa ignem me calefacio. Hæc audiens laicus, voluit, ut alius secum habitaret in domo sua.

XXXVII

[26] Erat quoque apud Lugidium alius laicus, qui confessionem peccatorum suorum alteri manifestare nolebat. [alteri, ut sæpe confiteatur pecidta:] Quadam autem die sanctus Lugidius istum laicum secum ducens, perrexit in viam; cumque simul venissent haud longe ab illo loco, qui dicitur Tomidomnich, stetit Lugidius in via, ubi crux habetur, & genua flectens, pœnitentiam egit, dicens: Peccavi; quia hodie oblitus sum confessionem peccatorum meorum pandere seniori meo, quod usque hodie non evenit mihi: dixitque laico: Sustine hic, donec retro vadam ad confitendum peccata mea, & iterum ad te revertar. Cui laicus ait: Numquid grandis est vobiscum ista peccatorum confessio? Dixit Lugidius: Nisi quis confessus fuerit sua peccata, veniam a Domino non consequetur; & sicut pavimentum domus quotidie scopa tergitur, ita anima omni die purgatione peccatorum mundari indiget. Hæc audiens laicus ille, sanatus est; & ex ipsa die peccata confitebatur; & reversi sunt ad domum suam.

XXXVIII

[27] Fuit quoque apud Lugidium quidam poëta b, Conanus nomine, [alteri, ut libenter laboret manibus:] qui laborare suis manibus peritus non erat; cui Lugidius quadam die dixit: Simul eamus, ut modici operis aliquid faciamus. Et assumentes secum ferramenta, ambo perrexerunt ad silvam; ibique invenientes campulum, plenum cardis *, Lugidius benedixit ferramenta, & Conano dixit: Veni, ut cardum istum pariter abscindamus. Cui Conanus respondit: Ego solus possum abscindere. Tunc Lugidius furcam posuit contra cardum, & Conanus abscidit illum: statimque Lugidius ferramenta alligavit. Cui dixit Conanus: Quare non amplius laboris agimus? Lugidius respondit: Hoc opus hodie sufficit. Et sic in illa die ad domum suam reversi sunt. Crastino autem die venientes, duos cardos percusserunt, & tertio die tres cardos; & sic paulatim in majus crescebat opus. Tunc iste Conanus magnam silvam abscindens, fecit latum campum, cujus nomen dicitur Via Conani.

XXXIX

[28] Quadam autem die unus de Fratribus commissuram pelliceam ficoni c consuere coram Lugidio voluit; [consuenda nectit miraculo: solem precibus sistit:] cumque illam commissuram sua manu ficoni congruenter copulasset, dixit: Bonum erat, si sic illa commissura ficoni adhæreret. Cui Lugidius ait: Hoc non est Deo impossibile: & statim illa commissura ficoni indissolubiliter adhæsit.

Alio quoque die cum sanctus Lugidius, & episcopus Setni d invicem salutassent in civitate Cluana Ferta, Lugidius dixit episcopo: Mane nobiscum ista nocte; quia ad occasum sol appropinquat. Cui episcopus ait: Necesse est mihi, ut in hac nocte ad Fratres meos pergam, ne de absentia mea tristes efficiantur; sed roga Dominum, ut dies non deficiat, antequam ad meum locum perveniam. Exeunte episcopo, Lugidius elevata manu benedixit solem; & stetit sol in cælo, donec episcopus Setne ad civitatem Segri e, ante occasum solis pervenit.

XLI

[29] Erat vir quidam captus in vinculis apud regem Neill f; [granum ad eleemosynam vertit in aurum:] qui dimissus a rege, ut suæ redemptionis pretium ab omnibus quæreret, venit trans montem ad Lugidium, & invenit illum mittentem semen in agrum; quærensque eleemosynam ab eo, misit Lugidius in sinum illius manus plenas granorum; & statim factum est aurum. Et dixit Lugidius, ut illud regi daret pro redemptione sua. Videns autem rex aurum in sinum illius, dixit: Quis tibi hoc aurum optimum largitus est? Cui vinctus respondit: Quidam clericus ultra montem istum hoc donum in sinum meum misit. Rex ait: Hoc aurum non accipiam a clerico: illi te liberum gratis dimittam. Venit ergo iterum vinctus ad Lugidium; & aurum in granum reversum est, & vinctus liberatus est. [prædicit peregre ituris locum sepulturæ: carnes bis mutat in pisces;]

XLII

[30] Quadam autem die Sanctus Lugidius ecclesiam circuiens, invenit post ecclesiam quatuor viros, qui in exilium ire * cogitabant; quibus Lugidius ait: Vos cogitatis ire in exilium; ego autem dico vobis, quia locus, ubi nunc pedes vestri stant, ibi corpora vestra sepelientur, & resurgent. Quod completum est g.

Alio autem tempore sanctus Aidus, abbas Ferna h, voluit ire trans mare ad David [episcopum] ecclesiæ Muini i, ut ipse fieret amicus animæ suæ k. Cum autem Aidus in mari navigasset l, surrexit contra eum mare, & ventus contrarius; & dixit ei angelus: Noli ire trans mare, sed ad virum tibi propinquum, scilicet Lugidium Coche; & ipse amicus tuus fiet. Venit ergo Aidus cum septem viris secum ad Lugidium Hir-roysbilech m. Et occidit eis Lugidius vitulum saginatum; & benedicens * Lugidius carnem, & facti sunt octo pisces. Hoc autem sciens Aidus, benedicens n pisces illos, reversi sunt iterum in carnem. Sed Lugidius tertium de carne fecit pisces o.

[31] Tunc Aidus genua flectens coram Lugidio, tenuit eum amicum animæ suæ, [quo miraculo motus S. Aidus, illi offert locum suum:] & dixit Lugidio: Veni mecum, ut locum meum tibi offeram coram populo meo. Perrexit p ergo Lugidius ad civitatem Ferna; & Aidus obtulit ei locum coram populo suo. Sed Brandubus rex Lagnensium hoc non permisit, dicens: Non ero subditus subdito q: callidum est clerico, ut inter Aidum & dominum medius fiat. Cui Lugidius ait: Si viros totius mundi in manu propria tenuissem, propter murmurationem unius viri, si illi displicuisset, illos omnes ex manu mea dimisissem r. Verumtamen regis, qui hoc prohibuit, de genere non erit rex, & omnes jugulabuntur (Quod usque hodie completum est:) Nec possum tamen claudere cælum contra te propter Aidum: ego vero & Aidus unum cor in terra habemus, & simul erimus in cælo.

ANNOTATA.

a Compendium Ms. conversorum quidam: & sic etiam numero sequente. Hoc autem factum omittit Vita impressa.

b Poëta. Sic etiam habet Compendium Ms. Intelligendus videtur homo liberalibus disciplinis, non operi servili, assuetus in seculo. Forte etenim poësis eo in pretio apud Hibernos tunc erat, quo fuit apud Septemtrionales plerosque, ac præsertim Islandos. Ceterum in Vita impressa non legitur hæc historia; uti neque jam sequens; sed earum loco narrantur aliæ, quas dedimus in Commentario prævio.

c Ficon, sive fico, est genus calceamenti, quo nostri passim monachi & eremitæ olim utebantur, inquit Colganus ad Vitam S. Maidoci pag. 216, not. 17. Adi Cangium, & indices nostros onomasticos a tom. 1 Februarii.

d De S. Sedna, sive Sedonio hoc, ut putat, agit Colganus 10 Martii pag. 572.

e Segri, seu Saighir, sedes olim fuit episcopalis in vicina Osseria. Vide Colganum tom. 1 in indice topographico; ubi de Sagirensi ecclesia.

f Vita Siriniana nomen omittit; sed regem vocat Temoriæ num. 38. Erat autem Temoria regum Hiberniæ in Midia sedes; utramque vero Midiam tenebant Nielli, primi nepotes. Quibus forte & nomen ejus proprio suo adjectum adhæsit.

g Hi quatuor viri in Vita per Sirinum edita dicuntur fuisse ejusdem cœnobii monachi; &, omisso peregrinandi consilio, permansisse in monasterio. At in Compendio Ms. legitur: Denique illi Romam profecti sunt, & reversi: consummatoque vitæ cursu, in præfato sepulti sunt loco.

h De S. Aido, sive Aidano, seu Mœdoco videquæ dicta sunt ad diem 31 Januarii a pag. 1111.

i Id est, Meneviæ in Wallia. De hoc egimus ad diem 1 Martii a pag. 38. Adi & Commentarium hic prævium num. 9.

k In Vita impr. num.40 dicitur: Ut interrogaret eum, quem in Hibernia haberet patrem confessionis suæ. De qua re vide notata ad Vitam S. Aidani cap. 3 littera c.

l In Vita S. Aidani dicitur, deficiente navi, ambulasse supra mare: quæ diversitas fabulam olet.

m De cœnobio Rosbualensi diximus cap. præced. ad litteram e.

n Casus rectus pro sexto absoluto recurrit in Actis frequenter.

o De hoc triplici miraculo nihil habet Compendium Ms., neque Vita S. Aidani: est tamen etiam in Vita Sancti nostri impr. num. 40.

p Sequentia desunt Vitæ Sirinianæ; forte, quia explicatu difficilia sunt.

q Sensus videtur hic esse: Non patiar, ut loca, in mea ditione sita, Aidani ac suorum auctoritate cuiquam subjiciantur; ne subesse videar subditis, talia, me inconsulto, aggressis. Vel etiam hic: Cum Aidano me pridem ego submiserim, ut per eum in vita dirigar (ut est in Vita S. Aidani pag. 1116, num. 28;) si nunc feram, ut Aidanus se suaque subjiciat directioni Luani abbatis & subditi mei; profecto jam hujus ego ipse arbitrio præceptisque per Aidanum obnoxius fiam. Huic expositioni secundæ melius congruit quod sequitur; imo & Compendium Ms. Salmanticense. Obiisse Brandubum anno Christi 601, docet Colganus ad 16 Januarii pag. 89, not. 5.

r Sequentia non sunt in Compendio Ms.

* i. e. carduis

* i. e. peregrinatum ire

* f. benedixit

CAPUT V.
Prodigia plura: exaltatio S. Gregorii Magni revelata: prophetia.

XLIV

Fuit quidam vir, alumnus sancti Lugidii, nomine Cruimcher Luichteth; quem Lugidius ordinavit; [Prodigio terret latrones, quorum duos convertit:] & indicavit ei Lugidius, in finibus Cortholuigde locum sibi constitueret, scilicet Ochtar-Narde. Exiitque Lugidius cum eo, ut deduceret illum in viam; & septem viri secum. Cum autem ambularent in finibus Eugenachte a, schola diaboli * cucurrit * eis, vexilla in capitibus habentes. Videns autem eos Lugidius de longe venientes, benedixit familiam suam; & versi sunt in ligna putrida. Laici dixerunt ei: Ubi sunt viri, quos tecum vidimus? Lugidius respondit: Recesserunt. Duo autem ex illis jugulaverunt ligna putrida b; & statim manus & pedes eorum siccaverunt *; & ceteri timentes, celeriter fugerunt. Duo autem illi Lugidium rogantes, soluti sunt; & obtulerunt se Lugidio in monachos, & exierunt cum presbytero Luigteth, & fuerunt cum eo in Ochtar-Narde usque ad obitum suum.

XLV

[33] Alio autem tempore cum sanctus Lugidius exisset ad salutandum virum Dei, [mortuam sororem vitæ restituit:] scilicet Emneban c, soror ejus Cron mortua est interim. Cum autem Lugidius reversus esset, invenit sororem suam mortuam, & quandam mulierem flentem ac lacrymantem juxta eam. Cui Lugidius ait: Pro lacrymis tuis habebis gaudium in æternum in cælis. Et orante Lugidio, soror revixit; & cum se invicem salutassent, soror elegit mori; & accepto Sacrificio, dormivit, & sepulta est.

XLVI

[34] Quadam autem die cocus dixit Lugidio: Quid faciemus, [aquam convertit in lac prodigiosum.] quia hodie vituli ad vaccas intraverunt? Cui Lugidius ait: Ite, & aqua fontis vasa implete. Quod cum fecissent, factum est lac, quod saporem mellis, & ebrietatem habebat vini: & cœnam magnam fratribus fecit. Quod vero superfuit cœnæ, jubente Lugidio, iterum effusum est in fonte, qui erat juxta Milsal; & quædam pars vaccarum ex illo fonte bibentes, lac earum in ebrietatem versum est; & fons iste per multa tempora dulcis erat; donec quidam laici post effusionem sanguinis ex ipso fonte biberunt; & statim fons exsiccatus, nequaquam apparuit d.

XLVII

[35] Quadam autem die sanctus Lugidius & duo discipuli ejus sederunt in quodam loco legentes; [S. Gregorii Magni exaltatio S. Luano revelatur:] & subito Lugidius contristatus, flevit; & post pusillum gavisus est. Interrogantes eum discipuli de causa tristitiæ & lætitiæ, dixit eis; Hodie sanctus Gregorius in Principatum Romæ ordinatus est; & ipse recusans Principatum, & contra dicens populo, flevit; donec angelus a Deo missus, venit ad eum, præcipiens ei, ut Sedem Petri teneret. Tunc Gregorius lætatus est. Flevi cum Gregorio flente, & cum illo gaudente gavisus sum e.

XLVIII

[36] Alio autem tempore cum Lugidius esset in civitate Benchuir f, [dormiens pecora contivet: liberat insessam 3 dæmoniis:] vitulos custodiebat, & ostium apertum erat inter vitulos & vaccas, hinc inde stantes; & Lugidius procul sedens, lugebat; sed vituli ad vaccas intrare non audebant.

XLIX

Quadam die ambulans Lugidius in finibus Lagensium, quædam regina g, catenis alligata, in qua erant tres dæmones, adducta est ad eum: & orante Lugidio, dæmones fugati sunt ab ea.

[37] Alio quoque tempore Berachus, rex Luigse h, fecit cœnam magnam regi Lagensium; sed liquor illius cœnæ omnibus bibentibus vomitum præstabat. [potum noxium reddit salubrem & sapidum:] Tunc Berachus foras paulisper egressus, vidit ibi quemdam pauperem, cibum a se postulantem, qui in suis humeris ficones * habebat: cui Berach ait: Quare ficones istos circa pedes tuos in die frigido non fiunt; & quis tibi illos dedit? Respondit pauper: Sanctus Lugidius duos ficones suos mihi dedit. Tunc Berachus accipiens unum ficonem, miscuit eum in omni liquore, & statim liquor sanatus est, & magnam ebrietatem omnibus fecit.

[38] Alio tempore rex Lagenorum Brandubus cum quadringentis secum viris, [religionem diei Dominicæ miraculo asserit:] venit ad Lugidium in Dominico die; quæsivitque rex, ut sibi celeriter cibus daretur. Lugidius autem rogavit eum; ut, quia in Dominico die advenerunt, usque in crastinum diem sustinerent. Sed rex noluit sine cibo fieri. Tunc Lugidius jussit dari illis cibum. Cumque rex primum morsum accepisset, adhæsit in gutture ejus, & nec intus intrare, nec foris morsus potuit exire: & sic rex sine cibo & potu & dormitatione usque in crastinum diem mansit, sicut Lugidius rogavit. Crastino autem die benedixit eum Lugidius; & sanatus est. Et rex genua flexit Lugidio, & obtulit ei multas oblationes i.

LII

[39] Quodam tempore venit Lugidius ad arcem Fiachrach, filii Scanlau mair, in finibus Osrigi *; [cæcam sanat: ignem facit innoxium: suscitat interfectum:] & ibi hospitatus est Lugidius. Filia autem Fiachrach cæca erat a pueritia sua; [sed aqua k] lotionis pedum Lugidii, oculi filiæ loti, aperti sunt.

LIII

Alio quoque tempore venit ad convivium regis Fithgente, scilicet Trilline mac Ercce l, & dixit ministro regis: Vocate regem ad me foras. Sed minister aliis rebus occupatus, Lugidium foris stare, regi non dixit. Tunc ignis apprehendit arcem; donec rex timens ignem, foras venit ad Lugidium, & pœnitentiam agens, cecidit ad pedes Lugidii; & ignis non nocuit arci.

LIV

Erat quidam vir, qui apud Lugidium fodiebat terram juxta locum, qui dicitur Troscath; quem plebs Eughenachte jugulavit, & Lugidius suscitavit a morte m.

[40] Quadam autem die cum venisset Lugidius ad locum, [prædicit, pueros fore monachos: aquam mutat in vinum.] qui dicitur Acheth boohele n, tres ibi pueri parvuli o, filii Dari nigri, manus suas miserunt juxta collum Lugidii: cumque homines dicerent, quare pueri fatui manus mittant circa collum viri ignoti, respondit Lugidius: Quia tres isti post me erunt monachi mei in æternum. Quod completum est.

LVI

Alio autem tempore cum venisset sanctus Gobanus ad Lugidium, fecit Lugidius cœnam in Dolab-glas, & benedixit fontem, & factum est vinum optimum; & tunc Gobanus locum suum sancto Lugidio obtulit p.

ANNOTATA.

a Quæ narrantur hoc numero, desunt & Vitæ impressæ & Compendio Ms. Erat vero Eugenachte sive Eoganacht, regio Momoniæ, & quidem circa patriam S. Luani; ut colligi videtur ex Vita S. Senani ep. ad diem 8 Martii, pag. 773, num. 14. Quare ad eamdem quoque Momoniam pertinuisse suspicamur cœnobium Ochtar-Narde, de quo hic agitur.

b Id est, socios S. Luani, lignorum putridorum speciem præ se ferentes.

c Emneban. Vita impressa num. 41: Einenum (rectius Eminum, ut notatur ibidem in margine) abbatem, in regione Kennselach non longe a flumine Berbha in monasterio Ros-Mactreoin, quod sanctissimus Abbanus fundavit, habitantem: in australis nempe Lageniæ Comitatu Wexfordensi ad ripam orientalem fluminis Berbha, seu Birgi, vulgo Barrow. Vide Colganum ad diem 16 Martii pag. 623, not. 13:at cum eo confer etiam Alemandi Historiam monasticam Hiberniæ, Gallice Parisiis editam 1690, pag. 15 & 176. Porro de S. Abbano adi Prætermissos ad diem 16 Martii; de S. Emino, seu Evino agendum erit 22 Decembris, quo refertur in Martyrologiis Hibernicis, teste Colgano ad 31 Januarii pag. 215, not. 1.

d Legitur hoc miraculum in solo codice nostro.

e Hoc idem narratur in Vita impressa num. 42, & in Compendio Ms. Accidit vero anno 590; ut patet ex Actis S. Gregorii Magni ad diem 12 Martii.

f Id est, in cœnobio Benchorensi: unde patet, hoc non narrari loco suo: narratur autem in hoc nostro exemplari tantum.

g In Vita impr. num. 43 dicitur fuisse regina Lageniensium: at in Compendio Ms. In Lagenia quædam regina: non videtur ergo indicari conjux Brandubi Lageniæ regis, sed alterius in ea principis inferioris.

h Vide superius notata ad cap. 3, num. 23. Consentiunt hic tria exemplaria.

i Hoc iterum legitur in solo hoc Vitæ exemplari.

k Hic erat hiatus exiguus in textu, quem supplevimus interjectis uncinis. In Compendio enim Ms. (nam in Vita impressa hoc prodigium reticetur) dicitur hæc filia, pedum ejus (S. Luani) lavacro lota, lumen oculorum recepisse.

l An jam ergo monachus erat Fœlanus; & hic ejus successor? An gentis ejusdem princeps alius? Deest hoc prodigium Vitæ impressæ & Compendio Ms.

m Et quidem desecto capite corpori apposito, ut est in Compendio Ms. Et hoc omittit Vita impressa.

n Vita impr. num. 45: Ad civitatem S. Cannici Achadh-bo; quæ ad Osseriam pertinet.

o Nempe SS. Chrittanus, Lonanus, & Mellanus, de quibus vide Colganum in Januario pag. 58, nota 8, & alibi. Nos illos Prætermissis adscripsimus die 7 Februarii.

p Invenitur hoc rursus in solo exemplari nostro. Quis vero fuerit Gobbanus iste ex tot Sanctis apud Hibernos homonymis, operæ pretium non videtur inquirere.

* i.e. turba sceleratorum

* f. occurrit

* i. e. aruerunt

* i. e. calceos

* i. e. Osseriæ

CAPUT VI.
Alia miracula: sanctus obitus: contentio de corpore: festus in cælum transitus.

LVII

Quadam autem die armentarius sancti Lugidii, nomine Cronanus, [Suscitat mortuum: sanat mutum: avaros punit.] mortuus est in Achthib Critri: tunc sancti Lugidii œconomus, tunicam sancti Lugidii secum portans, posuit eam super mortuum; qui statim surrexit vivus a.

LVIII

Quidam puer mutus, filius Mailduib, de genere Maile-Andich, adductus est ad Lugidium; mittens autem Lugidius tres digitos in os pueri, statim locutus est puer.

LIX

Alio quodam die venit Lugidius ad cellam Croo; ibique sitiens Lugidius, quæsivit potum. In illa autem hora familia loci illius lac in vase cædebant, ut ex eo butyrum exprimerent; & potum Lugidio non dederunt: statimque lac, quod tundebant, in vacuo vase nusquam apparuit. Et ex illa die locus iste vacuus non habitatur b.

[42] Quodam autem tempore ambulans Lugidius in regionibus na Desse c, [reginam suscitat cum fœtu mortuo: invisitur ab angelo:] invenit ibi luctum magnum in quodam loco: regina enim regis d mortua est dolore partus, & mortuum infantem in utero habebat. Rogatus * autem Lugidius Dominum, suscitavit utrosque, scilicet reginam & infantem in utero ejus. Tunc regina obtulit se cum suo partu sancto Lugidio; & rex obtulit ei agrum optimum, in quo loco filius reginæ ipsius, Bercham, locum sancto Lugidio ædificavit, scilicet Ard Gabreni.

LXI

Angelus a Domino missus ad Lugidium, dixit: Si vis, mons iste e vertetur in optimam terram cum oleribus suis, & dabitur tibi. Sed hoc Lugidius noluit, ne elationem Fratribus faceret.

LXII

[43] Fratres f mei, manibus vestris bene laborate: nam si bene laboraveritis, [adhortatur suos ad virtutem: Regula ejus Romæ approbatur:] saturati eritis, & stabiles permanebitis; & si stabiles fueritis, religiosi eritis. Apud vos semper fieri debet stabilitas, ante stabilitatem silentium, ante silentium exilium, ante exilium g… Item, propter orationem laborem manuum relinquite; & propter hospites familiam sinite. Vos fatui nescitis *; alioqui declinabis *: quando ero in regno, in inferno vigilabitis.

LXIII

Quadam autem die dixit minister Lugidio: Quare non comedis; quia hora nona est? Lugidius ait: Non comedam, donec … illo cibo mel fiat, & desiderium magnum h.

LXIV

Cum autem Deganus episcopus i, exisset ad Romam, portans secum Regulam sancti Lugidii; cum vidisset sanctus Gregorius istam Regulam, & legisset eam, dixit: Vir, cujus est Regula, circumsepsit [sepem] circa familiam suam usque ad cælum k. Sanctus Lugidius diem in tres partes dividebat: prima ad orationem, secunda ad lectionem, tertia ad operationem l.

LXV

[44] [lutum in panem, salicem in malum commutat: obedientia fratris ejus compensata miraculo:] Quadam die cum venisset Lugidius ad Toim Domnich m, invenit ibi puerum juxta vitulos offerentem sacrificium ludo puerili, habebatque oblationem de limo. Hanc autem oblationem Lugidius benedicens, versa est in frumentum, & de manu illius parvi statim Lugidius sacrificium accepit. Ipse vero puer postea episcopus fuit. Hic est Documini mac Maleanfith. n.

LXVI

Sanctus vero Lugidius in cella Echairith benedixit lignum salicis; & fecit de eo malum cum suis pomis, ne lignum infructuosum ante januam domus Maidoc fieret.

LXVII

Tres filii Carthachi, Lugerus, Lugidius, Johannes, virgines erant. Venitque nuncius a Domino ad Lugidum dicens: Unus ex vobis exeat; & heredem in vestra hereditate gignat. Tunc Johannes per obedientiam probatus, nolens exiit; & in sua patria duos filios genuit; & iterum reversus est ad Lugidum, qui tunc erat in insula Cree o; &, jubente Lugidio; Johannes siccis pedibus sine rate in insulam venit.

LXVIII

[45] Cum autem dies exitus sancti Lugidii appropinquasset, venit ad Daganum episcopum ad Ath-Dagain p; [prædicit instantem sibi obitum.] ut simul cogitarent, quis suum locum teneret. Cui Daganus ait: In tua sede Lactenus q sedere debet. Et hoc Lugidio placuit. Tunc Daganus ait: Tuam benedictionem da super nos. Lugidus respondit: Desuper dabitur. Illi autem putabant, quod de excelso loco, sibi propinquo, diceret r; Lugidius vero de cælo dicebat. Tunc venit Lugidius ad sanctum Cronanum Ruis-Cree s, sedentem tunc in cella Sen-Ruis t; & postulavit ab eo Sacrificium, quod secum portaret. Et dedit ei Cronanus. Cui Lugidius ait: Tecum relinquo locum meum, ut illum a persecutoribus defendas.

[46] Cum ergo Lugidius a Cronano trans Grunnam u exiret ad Doim Domnich, [Obitus ejus: corporis translatio mirabilis:] sedit lassus in medio Grunnæ; & dixit Scellano * ministro suo: Si quis videret viros cæli simul & terræ; apud quos de utrisque exires? Scellanus respondit: Sine dubio apud viros cæli exirem. Lugidus ait: Da mihi Sacrificium, ut cum illis exeam. Et accepto Sacrificio, emisit spiritum in die Sabbati x. Et corpus ejus portatum est ad Toim-Domnich: & erat magna contentio circa corpus ejus inter Mumnenses & Lagnenses y, donec angelus Dei dixit eis: Ponite duos boves indomitos subter plaustro cum corpore. Junctis ergo bobus, portaverunt corpus ad Cluoin-Ferta: & boves indomiti sub plaustro & juxta ecclesiam steterunt. Tunc Manchenus sapiens inclinavit faciem suam supra corpus Lugidii. Oculus autem Mancheni cruentus erat foris extra caput ejus; & statim sanatus est z.

LXIX

[47] Ostensum est autem sancto Fintano, filio Tulchani aa, [lætissima ejus in cælum receptio,] quod per septem dies post exitum Lugidii ingens lætitia & epulatio in cælo fuit, & pœnæ inferni bb cessaverunt, & tenebræ fugatæ sunt a facie terræ; & omnis homo, qui dolorem habuit in terra, sanus fuit his septem diebus propter honorem Lugidii. Angelus quoque, qui ad sanctum Fintanum semper veniebat duobus diebus in hebdomade, in die Dominico & in quinta feria, non venit ad eum in his septem diebus, usque ad diem Dominicum cc. Et interrogavit eum Fintanus: Quare ad me non venisti in quinta feria? Angelus respondit: In his septem diebus non venerunt angeli ad visitandos Sanctos, cum Hyberniæ hospes mirabilis ad cælum migravit, scilicet Lugidius Cluana-Ferta. Fintanus dixit: Nunc apparet, quod Lugidius solus plus præ omnibus mandata Dei implevit. Vade ad Dominum, ut sciam, pro qua causa carius est in adventu Lugidii gaudere, quam ad me venire.

[48] Exivit ergo angelus; & statim venit ad eum, [& hujus causa revelatur] dicens: Quia facies hominis ante Lugidum non erubuit, & cum lenitate monachos suos corripuit; tu vero cum asperitate corripis monachos tuos. Verumtamen lætus esto dd … quia in quinta feria sanctus Fintanus percussus est lepra a capite usque ad pedes usque ad diem mortis suæ ee. [S. Fintano, non sine correptione. Angelos canentes audit S. Gregorius Papa.] Item sanctus Gregorius Romæ in die exitus Lugidii audivit choros in cælo, & suavia carmina angelorum, qui hanc Antiphonam canebant: Sancte Pater o Lugidi, tua non tacebo merita ff. Sanctus Lugidius gg Apostoli exemplo certamen bonum certavit, cursum consummavit, & coronam vitæ æternæ accepit a Domino: cui honor & gloria in sæcula.

ANNOTATA.

a Congruit Vita impr. num. 46. In Compendio Ms. dicitur ipse S. Luanus jussisse deferri tunicam suam ad mortuum.

b Hoc prodigium non habetur in Vita impressa, neque in Compendio Ms.

c Id est, Desiorum, in Momoniæ Comitatu Waterfordico.

d Vita impressa num. 47 appellat, non reginam, sed uxorem ducis illius regionis, nempe Desiorum. At Compendium Ms. asserit, fuisse Scanlani Magni, Osrigensium (Ossoriensium) regis uxorem, Buoan nomine.

e Nescio, quo hæc spectent. Non leguntur in Vita impressa aut Compendio Ms.

f Hæc adhortatio manca videtur, aut certe non posita loco suo. In Vita impr. num. 52 sic habetur: Sciens sanctus senex Molua, diem migrationis suæ proximum fuisse, collectis monachis suis ante se, præcepta divina mandavit eis; & inter cetera dixit: Charissimi Fratres, bene colite terram, & bene laborate, ut habeatis sufficientiam cibi & potus & vestitus: ubi enim sufficientia erit apud servos Domini, ibi stabilitas erit; & ubi stabilitas in servitio divino fuerit, ibi religio erit: finis autem veræ religionis vita æterna erit. Filii mei charissimi, sit apud vos stabilitas, sit congruum silentium: peregrinos curate: propter orationem laborem manuum diligite: hospites semper propter Christum recipite: vacate semper orationibus mane; postea lectionibus; inde operamini (sic ipse dividebat diem in tres partes) usque ad vesperam, vacantes ad opera Dei & alias necessitates.

g Exilium, ut antea vidimus, peregrinationem vocat auctor: hic videtur intelligi exsulum, seu peregrinorum cura. Porro etsi nulla hic erat in textu lacuna, puncta tamen inserui, quia sensus erat imperfectus.

h Hæc sibi quid velint, non satis assequor. Desunt in aliis exemplaribus.

i De hoc S. Degano, sive Dagano egimus in Prætermissis die 12 Martii, quo die plura dedit Colganus, & inter alia id ipsum, quod hic narratur, pag. 585, num. 6; & quod num. 45 infra narrabitur, ibidem refert num. 7.

k Additur in Vita Siriniana num. 48: Et mandavit S. Gregorius suam orationem & benedictionem sancto Moluæ; & de hoc sanctus Molua gaudens, gratias egit Deo. Hanc approbationem, nescio quo argumento, refert in Britan. eccles. Primord. pag. 1153 Usserius ad annum Christi 599. Potest certe facta tunc esse.

l Videtur id quasi compendium esse istius Regulæ, cujus aliud jam nihil exstat.

m Vita impr. num. 49, Tuaim-Domhnaigh. Vide infra, num. 46, littera y.

n Vita impr. ibidem habet: Qui est Dochonnu, filius Mailanfii; sed neque sic nobis aliunde notus est. Meminit de illo tamen ex hoc loco Colganus die 8 Martii pag. 566; ubi de S. Mochonna. Quæ sequuntur hoc numero, in solo hoc exemplari memorantur.

o De stagno Cree, in quo est insula modica, in qua fuit monasterium monachorum semper religiosissimorum, vide Acta S. Cronani abbatis Roscreensis ad diem 28 Aprilis, pag. 579, num. 2. Situm est hoc stagnum ad Nuram fluvium in occidentali Lageniæ tractu inter fluvium jam dictum, Conaciam, & Momoniam; imo ad Momoniam tunc spectasse videtur ex notandis infra ad litteram y.

p Ath-Dagain, aliter Achadh-Dagain, cœnobium in Lagenia. Adi Colganum 12 Martii pag. 585.

q De S. Lacteno egimus die 19 Martii a pag. 31.

r Hæc non consonant Vitæ impressæ num. 51; ubi S. Daganus & prophetasse dicitur Lacteni successionem, & præscisse instantem obitum S. Luani.

s S. Cronanum Ruis-Kree, sic appellatum; quia fundavit monasterium Roscreense non admodum procul a stagno Cree.

t De cella Sen-Ruis, sive Sean-Ross propinqua eidem stagno vide Acta S. Cronani loco citato. Dissonat hic iterum Vita impr. num. 53, cum ita refert: Venit S. Molua ad S. Cronanum, in insula Cre tunc habitantem.

u Grunna, seu Gronna, teste hic Sirino, terra quædam montana & humida est, ex qua effodiuntur glebæ in ignis pabulum. Dicitur vero in Vita impr. num. 53: Gronna jam magna est inter insulam Cre & civitatem Cluain-Ferta.

x In die Sabbati. Compendium Ms.: Feria VII ad perenne migravit Sabbatum. Vita impressa: Secundo (id est pridie) Nonas Augusti emisit spiritum.

y Nam illud, ut scribitur in Vita impressa, Mumonienses volebant habere, eo quod ipse de gente eorum esset natus, & in sua provincia monasterium & cellas habuit, & in terra eorum, quamvis in extrema parte, migravit (Hinc patet, non recta via a Cronano Cluain-Fertam repetiisse Sanctum; & cellam, circa quam decessit, Toim-Domnich, sitam fuisse in confiniis Momoniæ, Lageniæ, & Conaciæ:) Lagenienses vero beatum suum corpusculum ducere [volebant] ad civitatem suam Cluain-Ferta, quam ipse constituit in occidentali termino regionis, dono Berachi ducis Laighsi, ut sepeliretur in ea. In illa contentione angelus Domini &c.

z Addit Vita impr. num. 53: Postea a multitudine Sanctorum corpus beatissimum sancti senis Molua cum honore debito traditum est humo in loco ædificato in suo monasterio, quod ipse de agro construxit; ubi clara civitas crevit, in qua Christi gratia in signis & prodigiis juxta reliquias sancti Molna per seculum apparet.

aa Fintanus hic appellatur etiam Munnu, seu Mundus, uti dicetur 21 Octobris, quo colitur. Vita impr. num. 54 addit locum, ubi tunc Sanctus ille degebat: nempe in monasterio suo Tech-Munnu in australi plaga Lageniensium, quæ dicitur Keanseu-lach. Porro duplicem habemus S. Fintani ejusdem in eodem codice membraneo Ms. Vitam: & in utraque hæc historia narratur.

bb Id est, purgatorii, inquit Sirinus. In Compendio Ms. de inferno nulla fit mentio: imo in neutra Vita S. Fintani de inferni pœnis mitigatis, de fugatis tenebris, aut ægris sanatis quidquam legitur eo loco.

cc In hoc tria hujus Vitæ exemplaria conveniunt cum utraque Vita S. Fintani: at Vita S. Mochuæ Lægsiensis tom. 1 Januarii pag. 46, num. 6 dicitur angelus quotidie S. Fintanum solitus fuisse visitare.

dd Deesse hic aliquid videtur. In Vita impressa legitur: Tamen tu lætus esto: similem enim honorem invenies in cælo; quia pœnam in hoc seculo denuo usque ad mortem tuam patieris. Et feria quinta proxima percussus est lepra &c. De hac lepra nihil est in Compendio Ms.

ee Vita impressa: Et ita permansit per viginti annos usque ad mortem suam. At in altera Vita S. Fintani sic permansisse narratur viginti quatuor annis; & sic altera quoque, quæ in textu viginti tantum annos habebat, in margine, posteriori calamo, correcta est. In Vita S. Mochuæ citata leprosus tantum fuisse dicitur usque ad septem annos, quando sanatus a S. Mochua, diutius supervixerit. Sed unum testimonium cedere debet aliis quatuor, æque, ut minimum, antiquis. Porro sive Fintanus Moluano annis tantum 20 supervixerit, sive 24; differri non potest ejus obitus usque ad annum 634, uti differtur apud Colganum 10 Januarii pag. 50, not. 8; & Usserium in Indice chronologico: cum Luani vita ultra annum 602 extendi non possit; ut ostensum est in Commentario prævio; ubi eam extendimus quantum licuit, ut ad chronologos illos accederemus propius; donec Acta S. Fintani nos ipsi discusserimus.

ff In Vita impressa additur: Et hæc verba S. Gregorius mandavit ad Hiberniam per sanctos viros transferri.

gg Vita impressa: Beatissimus noster Patronus Molua &c. Unde colligi videtur posse, exemplaris istius scriptorem fuisse monachum sub regula Sancti hujus. Quod idem de Compendii Ms. auctore innuit hæc apostrophe: Nos itaque, Fratres, in tanti Patris festivitate supernis congaudeamus civibus, & collaudemus Filium Dei, qui cum Patre & Spiritu S. vivit & regnat Deus per omnia secula seculorum. Amen.

* imo rogans

* f. ne sitis;

* f. declinabitis

* al. Stellano

DE S. SIGRADA VIDUA
SUESSIONE IN GALLIA.

Sec. VII.

Sylloge de cultu, ætate & gestis.

Sigrada vidua Suessione (S.)

AUCTORE J. B. S.

Celeberrimum totius Galliæ nobilium sanctimonialium regale monasterium apud Suessiones ab intemerata Deipara Virgine nuncupatum, [In celeberrimo parthenone] multis utriusque sexus Sanctis inclytum non semel in hoc opere memorandum fuit. Prima ejus initia describuntur V Februarii occasione S. Vodali, seu Vodoali (Gall. S. Voue) ibidem eremitæ, cujus sacrum corpus in ejusdem parthenonis ecclesia, cum plurimis aliis pridem depositum fuit. Longe vero uberius res tota explicatur ad V Martii, ubi de S. Drausio seu Drauscione (S. Drausin) Suessionensi episcopo agitur, præcipuo illo nimirum illustrissimæ congregationis fundatore, institutore ac patre. Ast hæc paulo operosius ac fulius eruderavit individuus Clarissimi Mabillonii peregrinationum socius Domnus Michael Germanus in ea quam anno 1675 Parisiis edidit Gallica ejusdem parthenonis historia, in qua & ea memorat quæ de hodierna S. Sigrada (Segrede, Segrette, Segrauz) pauca supersunt, unde haurienda fuerunt quæ a nobis hic dici possunt:

[2] Ex ea, inquam, historia (quandoquidem alibi vix quidquam præter solum ejus nomen invenias) idque potissimum in insigni S. Leodegarii epistola, [illustris religiosa vixit;] qua sanctam Matrem, de alterius ejus filii S. Guerini immani cæde consolatur, videnda in Bibliotheca Labbeana tom. 1, pag. 777, tum sec. 2 Benedictino pag. 707, & de qua etiam meminit Cointius tom. 3 pag. 760. Inde & ex Germano intelliges, nobilissimo ipsam genere ortam, post æque illustris mariti obitum, filiis matura jam ætate florentibus, ad laudatam modo Suessionensem congregationem se recepisse, sumpto sanctimonialis habitu, religiosam vitam felicissimo exitu coronasse, adeo ut Sanctorum honores consecuta sit; id quod priusquam ad alia progrediamur, hic omnino stabiliendum suscipimus, tametsi in nullis generalioribus Fastis aut Martyrologiis, saltem antiquis, ejus nomen consignatum reperiatur, ne quidem in amplissimo Gallicano Saussayi, qui ambos sanctos fratres Leodegarium & Guerinum, seu Guarinum debitis elogiis prosecutus, de sancta hac eorum Matre nec verbo meminit.

[3] Primam itaque ejus notitiam acceptam refero soli Clarissimo Castellano, in Martyrologio suo universali, [a Castellano primum signata,] inter hujus diei adjectitios Sanctos sic ipsam signanti: Suessione, sanctæ Sigradæ viduæ, religiosæ abbatiæ Nostræ Dominæ; quæ in Martyrologio Parisiensi anni 1727 hoc modo referuntur: Suessionis in monasterio beatæ Mariæ, S. Sigradæ viduæ, matris beati Leodegarii Augustodunensis episcopi. Ipsam etiam diserte Sanctam pronuntiat noster Longuevallius in historia Ecclesiæ Gallicanæ tom. 4 pag. 116, quorum omnium ductu eo pergendum putavi, ubi de immemorabili, vero & constanti cultu edoceri possem, in quo pro solita sua officiosissima humanitate scrupulos omnes mihi evulsit adjutor noster indefessus P. Stephanus Souciet, collegii nostri Parisiensis eruditissimus bibliothecarius, usus alterius amici opera, a quo de tota re certior redditus sum. Accurata idcirco epistola Suessione data atque ad me missa est 12 Januarii anni 1732, quam ad verbum ex Gallica Latinam reddo:

[4] [de cujus cultu edocti sumus.] Perrexi ad abbatiam beatissimæ Virginis, ubi ex Domina magna Priorissa, & altera ibidem religiosa sollicite inquisivi, utrum ipsæ singulati festiva solennitate annis singulis celebrarent S. Sigradæ diem anniversarium, atque etiam an Officio proprio? Ad primam quæstionem responderunt, annuam istic ab omni memoria Sanctæ festivitatem recoli die VII mensis Augusti. Ad alteram, Officium decantari sub ritu duplici, sed totum de communi nec virginis nec martyris, excepta oratione, quæ est ipsa de S. Gregorio magno Papa recitari solita & sanctæ isti aptata; Deus qui animæ famulæ tuæ Sigradæ &c. Nec veto satis habuere bonæ Dominæ, id mihi oretenus explicuisse, Breviarium etiam suum particulare quo propria Sanctorum Sanctarumque continentur, quorum Officia apud ipsas celebrantur, mihi committere dignatæ sunt. Singula per otium accurate examinate licuit, omniaque reperi iis plane conformia, quæ mihi ante rogatæ exposuerant, quæque ego modo paucis communico. Cur ad VII mensis diem differatur, inde colligere satis obvium est, quod hic & duo sequentes dies majoribus Officiis impediantur.

[5] [Obiit post an. 678,] Ceterum hoc ipso IV mensis die ad Superos evolasse, inde persuasum habeo, quod non temere id asseruerint laudati Germanus & Castellanus, quibus certiora monumenta præluxisse oportet. De anno mortis non eadem est ratio, seculum VII ad marginem signavit Castellanus, satis indicans, de vero obitus anno nihil sibi exploratum esse. Recepta videtur opinio, Guerinum S. Leodegarii fratrem, qui cum sancta Matre in eadem ecclesia honoratur, toto ante ipsum biennio seu anno 676 lapidibus obrutum fuisse, cæsum vero S. Leodegarium anno 678; ut verosimiliter ambobus filiis martyribus supervixerit S. Sigrada; quot annis, jam incertum diximus; notat citatum Martyrologium Parisiense, post annum DCLXXVIII. Jam vero ne & aliud præclarum testimonium ad cultum spectans hic præteream, in altero suo Itinerario de visu testatur eruditissimus Martene, elegantem S. Sigradæ lipsanothecam, cum aliis duabus nominatorum sanctorum Vodoali & Drausionis supra clathra chori sanctimonialium venerationi expositam esse.

[6] [laudata maxime] Fortis Mulieris sanctitatem non parum etiam commendat Cointius ad annum 674, num. 9, ubi de prima monasterii puellaris Suessionensis fundatione verba faciens; in illo, inquit, monialium asceterio per multos annos pie sancteque vixit Sigrada, mater S. Leodegarii, de qua plura post biennium, nempe ad 676 num. 2 nonnulla excerpit ex laudata sanctissimi Augustodunensis episcopi & martyris consolatoria epistola, quam matri inscribit in hunc modum: Dominæ & sanctissimæ genitrici Sigradæ, quæ antea per cognationem carnis, modo per conjunctionem spiritus facta es vera mater, & impletum est illud quod sancta Veritas dicit; Quicumque enim fecerit voluntatem Patris mei, qui in cælis est, ipse meus frater & soror & mater est; Leodegarius servus servorum Jesu Christi Salvatoris nostri, gratia vobis & pax a Deo Patre nostro & Salvatore Jesu Christo. Pergit deinde ostendere ex variis sacræ Scripturæ locis, hujus seculi tribulationes ac persecutiones non esse nisi momentaneas, sed quæ gaudia pariant sempiterna.

[7] Atque hinc rerum perditarum, quin & amissi filii necem, [in celebri epistola] non tristitiæ, sed lætitiæ causam esse, in apposita ad sanctam Matrem oratione pronuntiat: O felix mors, quæ vitam tribuit; felix amissio rerum, quæ divitias restituet sempiternas; felix tristitia, quæ gaudium affert angelorum! Impræsentiarum probasti quantum clementissimus dominus Jesus Christus misertus est tui, qui devotionem spiritualem, & custodiam sanctæ disciplinæ, & contemptum mundi tibi habere concessit, & pignora uteri tui de ærumna hujus seculi, & de errore præsentis vitæ eripuit, & dedit spem vitæ æternæ iis quos lugere poteras quasi mortuos, si superstites reliquisses in mundo, de quibus non est habenda mœstitia, sed multimoda gratiarum actio referenda Deo Patri & Domino Jesu Christo. Eo deinde orationem flectit, ut etiam dimitti velit vel ipsis persecutoribus, quæcumque in ipsam, vel familiam deliquerint: tum vero hortatur, ut relicta Marthæ solicitudine, toto amoris æstu cum Maria anhelet ad Dominum.

[8] Nec prætereunda censeo, quæ ad sanctæ Matris consolationem etiam spectant, [filii sui S. Leodegarii.] eamque veram probant religiosam, dum ipsam ita alloquitur: O! bona Domina, quod tibi pius Dominus præparatum habet, nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendere potest. Qualiter in præsentem vitam te Dominus remuneravit, audi & ausculta: Pro obsequio famularum, dedit tibi omnes fratres sanctos, qui quotidie pro te orant; pro servitio ancillarum, dedit tibi sorores sanctas, quarum consortio frueris; pro labore præsentis vitæ, quietem in congregatione monasterii; pro amissione rerum, Scripturam sanctam divinam, & meditationem sanctam, & orationem assiduam; pro amissione parentum, habes venerabilem & sanctam dominam Itheriam abbatissam; est tibi mater, est tibi soror, est tibi filia. Tu itaque ei vicissitudinem redde, quia, ut certus sum in Christo Jesu, est vobis cor unum & anima una. Ex ea epistola plane colligitur, quam exacta esset religiosæ vitæ observantia, in tam numeroso & nobili parthenone, qualis tunc erat Suessionensis, vere dicendum sanctuarium.

[9] [Pagi duo ab ipsa denominati] De rebus S. Sigradæ nihil ultra habuit quod proferret Germanus. Ad aliqualem ejus cultus extensionem conducere possunt, quæ mecum pro solita sua benevolentia communicavit Clar. D. Le Beus canonicus & succentor ecclesiæ Autissiodorensis, alibi in hoc opere non semel laudatus. Monuit me ipse non ita pridem, pagum, dicamus potius vicum aliquem reperiri, non procul Sidoleuco (Saulieu) in ducatu Burgundiæ, diœcesis Augustodunensis, a S. Sigrada cognominatum, unde & hodiernus toparcha appellationem nanciscitur; ut supponendum omnino videatur, ibidem loci peculiari aliquo cultu Sanctam olim honoratam fuisse, tametsi hodie nullum ejus supersit vestigium. Notavit porro, fontem ibidem satis celebrem esse, dictumque fontem sanctum, in quo infantes curari solent, dum nudi ejusdem aquis tinguntur. Nota est item Sancta in monumentis vicinæ ibidem collegiatæ ecclesiæ Thilensis sub nomine S. Sacratæ. Paulo celebrius quid exhibet pagus alius synonymus in diœcesi Ambianensi, ubi non solum S. Sigradæ nomen inditum, verum & ipsa annua festivitate sua recolitur, saltem Officio de communi nec virginis nec martyris, quemadmodum me docuit R. P. Le Vaillant, Rector collegii nostri Cameracensis, cui post adhibitam omnem diligentiam, integrum non fuit ulteriora monumenta inde impetrare, quæ & nos frustra alibi quæsivimus; ut proinde iis, quæ hic a nobis satis parce colligi potuere, omnino acquiescendum sit.

DE SANCTO RAYNERIO
ARCHIEPISCOPO SPALATENSI ET MARTYRE
IN DALMATIA.

Anno MCLXXX.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Sancti cultus & Acta.

Reynerius archiep. Spalatensis & mart. (S.)

AUCTORE P. B.

Tametsi sanctum hunc Raynerium Martyrologorum, quod sciamus, nemo commemoret, [Ostenditur Sancti Raynerii veneratio] præter Ferrarium in Catalogo generali; de cultu tamen ejus publico ac legitimo nequaquam dubitandum videtur: auctor enim laudatus, cum pridie Nonas Augusti, Spalati in Dalmatia S. Rainerii episcopi, & martyris celebritatem annuntiasset, dicta confirmavit in annotatis ibidem his verbis: Ex tabulis ecclesiæ Spalatensis (ubi corpus) quas inde nuper accepimus. Hæc ille in opere, quod Urbano PP. VIII dedicavit eodem anno Christi 1625, quo hic sub initium Aprilis celebrem illam evulgavit Bullam, qua retudit abusus eorum, qui absque auctoritate Romana, vel consuetudine temporis immemorabilis, quempiam ut Sanctum colerent. Qua quidem Bulla cum intacta permanserit apud Spalatenses hujusce Martyris veneratio, necesse est, ut ea vel admodum antiqua sit, vel decreto Apostolicæ Sedis aliquo stabilita; etsi neutrum satis aliunde perspectum habeamus. Permansisse autem intactam, colligimus ex Hieronymo Fabro in Sacris antiquæ Ravennæ monumentis, prælo Veneto Italice cusis anno 1664; ubi asserit part. 1, pag. 275, Raynerium nostrum fuisse Sanctum celebrem, & subiisse martyrium; ideoque memoriam ejus, tamquam sancti Martyris, die IV mensis Augusti celebrari ab ecclesia Spalatensi. Idem quadriennio posterius affirmavit omni major exceptione testis, utpote Dalmata prænobilis & eruditus, Joannes Lucius in notis ad Memoriam archiepiscoporum Salonitanæ ecclesiæ, pag. 474; ubi hunc nuncupat Beatum Rainerium, qui in ecclesia S. Benedicti (apud Spalatenses) magna veneratione colitur: & quidem ut Martyr miraculis clarus; ut indicat idem pag. 133.

[2] In scriniis quoque, in quibus undecumque collecta servamus monumenta Sanctorum, [apud Spalatenses publica,] de S. Raynerio unum reperi, imo unicum, ibi repositum olim a Papebrochio nostro, cujus manu adscripta leguntur hæc verba tantum: Dono D. Joannis Lucii Romæ. Tum alio, ac forte ipsius Lucii, charactere scripta continet sequentia: Die IV Augusti. Officium S. Raynerii,archiepiscopi Spalatensis. Lect. IV. Raynetius, Callensis primum episcopus, ut a molestiis litium, quas cum suo clero habebat in tuendis suæ ecclesiæ juribus, liberaret *, ad sedem metropolitanæ Spalatensis ab Alexandro III summo Pontifice translatus fuit, oblata tunc temporis occasione, cum nuncii Spalatenses, vita functo Gerardo, ipsorum archiepiscopo, a Sede Apostolica archiepiscopum efflagitabant. Quæ mutatio facta est non sine doloris sensu eorumdem, qui paulo ante ipsum persequebantur. Spalatum cum primum appulit, ingenti cum gaudio totius cleri & populorum susceptus est. Tu autem. Lect. V. Alexandro summo Pontifici, Venetias per mare properanti ad componendas res cum imperatore Frederico, cum variis itineris refocillamentis in insula Issa ornatissimis lembis & coloribus * instructis occurrit magno cum cleri & nobilium Spalatensium comitatu; & Iadram usque eum est prosecutus. Constantinopolim ad imperatorem Emmanuelem, qui tunc toti Dalmatiæ & Croatiæ imperitabat, pro suorum civium beneficio est profectus; cujus gratia & muneribus ditatus, negotiis optime confectis, ad suos rediit. Tu autem.

[3] Lect. VI. Fuit Raynerius vir constantissimus & intrepidus in juribus & facultatibus suæ ecclesiæ defendendis. [& legitima.] Cumque in recuperandis ecclesiæ prædiis a Sclavis occupatis ad montem Massaron se recepisset, & adversus barbaros illos invicto pectore pro sancti Domnii agris laboraret, prope montem Crassum est ab illis lapidibus obrutus; indeque a civibus sublatus, in ecclesia S. Benedicti extra muros honorifice sepultus, adhuc etiam ibidem super altare proprium reconditus, magna cum devotione, & non sine admirandis interdum curationum effectibus, colitur. Tu autem. Hæc ibi; absque ullo indicio vel loci, in quo istud Officium publice recitetur; vel temporis, quo introductum usu acceptumve fuerit; vel codicis, unde illud nobis aut Lucius ipse transcripserit, aut curarit exscribi: forte quia id vel coram explicavit, vel per epistolam (si per epistolam huc Officium istud miserit,) quæ perierit. Certe nisi Officium istud usus tunc esset & auctoritatis publicæ ac legitimæ sive in metropolitana Spalatensi, sive in ecclesia saltem S. Benedicti, non is profecto vir erat Lucius, qui nostris illud obtruderet; nec tam inepti Majores nostri, ut illud tam solicite gazophylacio nostro asservandum includerent. Non est ergo, quod de publico S. Raynerii hujus tam ante, quam post Urbani PP. VIII decreta, cultu dubitemus.

[4] Acta ejus per compendium aliqua posteritatis memoriæ commendavit Thomas, archidiaconus Spalatensis in Historia Salonitana cap. 22. Ostendit autem Lucius, [Ejusdem Acta per Thomam archidiac. Spalatensem:] qui hoc & alia popularium suorum inedita monumenta una cum sex suis de Regno Dalmatiæ & Croatiæ libris emisit in lucem; ostendit, inquam, Lucius pag. 469, natum esse Thomam anno MCC; mortuum vero anno MCCLXVIII; ac proinde satis idoneum esse testem eorum, quæ de Sancto nostro conscripsit. Atque utinam ea & aliquanto repetisset altius, & paulo uberius esset prosecutus. Narrationem enim suam a S. Raynerii ex Calliensi cathedra ad metropolim Spalatensem evectione exorsus, in obscuro reliquit omnia, quæ præcesserant; tum quæ deinde consecuta sunt, breviter nimium ac parce consignavit. Sed neque Ughellus Italiæ sacræ, secundum nuperam editionem, tom. 2, col. 812, ubi in episcoporum Calliensium serie proponitur, de gestis ejus vel ante vel post acceptam istius ecclesiæ administrationem aliud refert, quam, quod Raynerius Calliensibus divinum jus dixerit anno MCLIV, junctusque amicitia fuerit S. Ubaldo, episcopo Eugubino, cui [S. Ubaldus] post mortem apparuerit, illumque rogaverit [antea] ut supremo funeri suo haud dedignaretur adesse. Hic Raynerius anno MCLXXV ab Alexandro III Papa Spalatensis archiepiscopus renunciatus est, &c. quæ ex archidiacono Spalatensi desumpta sunt.

[5] [& quæ alibi de ipso reperiuntur.] Quod ait Ughellus, S. Raynerio nostro apparuisse S. Ubaldum jam vita functum, id non legitur in hujus Vita, quam illustravimus ad diem XVI Maii a pag. 630: imo ne quidem nominatim exprimitur inter eos, qui ejus funeri anno 1160 adstiterunt; tametsi Oliverius, ut ibidem annotatum est pag. 637 littera d, episcopos sepulturæ ejus præsentes fuisse asserat Perusinum, Calliensem (qui tunc erat Raynerius, non Rogerius, ut ibi perperam impressum est) & Tifernensem. Eadem interim etiam cum Ughello narrat Hieronymus Faber supra jam assignatus, pag. 275, sed ex ipso, ut paulo inferius innuit, Ughello, qui hujus rei testem nullum appellat. Porro ad episcopatum Calliensem, seu Callensem, vulgo di Cagli, assumptum fuisse putamus Raynerium e cœnobio Fontis Avellanæ, in diœcesi Eugubina, ubi monasticum institutum professus fuerit: quandoquidem, teste Jacobillo in Sanctis Umbriæ tom. 3, pag. 355, in ejusdem cœnobii Martyrologio die XXV (mensem omisit) mentio fit Raynerii cujusdam, qui ex palæstra illa sacra ad infulas Callienses evocatus accesserit: in tota vero Calliensium antistitum serie apud Ughellum unicus occurrit Raynerius, isque noster. Plura non suppetunt, præter Acta, quæ subjicimus.

[Annotata]

* f. liberaretur

* an. celocibus?

ACTA
Auctore Thoma, archidiacono Spalatensi, in Historia Salonitana cap. 22.

Reynerius archiep. Spalatensis & mart. (S.)

BHL Number: 0000

EX MSS.

[Promovetur Sanctus a sede Calliensi ad Spalatenseni;] Mortuo tandem bonæ memoriæ Girardo archiepiscopo a, in hoc totius ecclesiæ Spalatinæ resedit consilium, ut neminem eligerent; sed a Sede Apostolica pastorem idoneum postularent. Tunc miserunt legatos suos ad curiam, sacerdotem quemdam Jonium sacristam & quemdam alium. Qui accedentes ad pedes Domini Alexandri Papæ, petitionem Spalatensis ecclesiæ humiliter porrexerunt. Erat autem tunc temporis magna controversia inter clericos Callenses Tusciæ civitatis b ex una parte, & Raynerium, eorum episcopum, ex parte altera, super quibusdam juribus ecclesiæ ipsorum, steterantque ambæ partes diu in curia implacabiliter litigantes. Cumque non posset inter eos tumultus hujus discordiæ mitigari, Dominus Papa hanc viam invenire voluit, fomitem tanti rancoris utiliter extinguendi. Itaque absolvit Raynerium ab administrationis vinculo, quo Callensi ecclesiæ fuerat alligatus: & quia sciebat eum virum valde habilem regimini pastorali, vocatis ecclesiæ Spalatinæ nuntiis, dedit ipsum illis in patrem & pastorem suæ ecclesiæ deducendum. Tunc clerici Callenses, licet ipsum odiis & vexationibus prosecuti fuissent; multum tamen tristes de amisso Pastore effecti, ad propria sunt reversi.

[2] Raynerius autem suscepto dignitatis pallio gaudens & lætus, [ubi applaudente clero & populo, suscipitur:] cum nuntiis iter arripuit veniendi. Descenderunt ergo Ravennam. Habebat autem Raynerius archiepiscopus vasa argentea non modica, pecuniam & indumenta pontificalia pretiosa. Cum autem timerent in mari latrocinia pyratarum, noluerunt prædictas opes secum in navi portare: sed includens eas Archiepiscopus in quodam dolio, recommendavit servandas apud sanctæ Mariæ monasterium de Porta Ravennate c, mandans, ut nulli hominum illud depositum traderetur, nisi ad manus cujusdam servientis sui, quem eis præsentem ostendit. Tunc conscendentes navem, profecti sunt. Cum autem pervenisset ad civitatem, cum magno tripudio cleri populique susceptus est. Cœpit autem ecclesiam multa prudentia gubernare, emendare clericos, populum instruere salubribus documentis, facultates ecclesiasticas vigilanti studio ampliare. Sed nunc ad Martinum episcopum Insularum d redeundum est. Hic cum esset senex quadam valetudine comprehensus, quasi amens effectus erat. Insulani vero ejus amentiam non ferentes, expulerunt eum; & accedentes ad ecclesiam Spalatensem, elegerunt Luccarum filium Duymi Ciclæ, archidiaconum ejusdem ecclesiæ; qui præsentatus Raynerio archiepiscopo, consecratus est ab eodem.

[3] Per idem fere tempus dominus Alexander Papa tempore Schismatis e navigavit ab Apulia, [obviam navigat summo Pontifici, eumque ad se perhumaniter invitat:] & venit ad Insulam Lissam f. Statim autem ut præsensit Raynerius archiepiscopus, præparatis navibus multis, cum magno comitatu cleri & nobilium civitatis venit ad eum, deferens ei cibaria & xenia multa. Tentabat rogare ipsum, ut ad Spalatensem urbem, quæ prope erat, divertere dignaretur; sed non acquievit Papa: festinabat enim ire Venetias ad componendum cum Frederico imperatore g. Navigavit ergo inde, & venit Jaderam h: ivit autem Raynerius archiepiscopus cum eo. Tunc Martinus Insularum episcopus, recuperata sanitate, jam compos mentis effectus, querelam Domino Papæ de sua expulsione & de Luccari intrusione deposuit: summus vero Pontifex, auditis & cognitis causæ meritis, Luccarum deposuit; Martinum vero ad suam sedem remisit.

[4] Eo tempore Emanuel inclytæ memoriæ apud Constantinopolim imperabat. [adit Manuelem Comnenum imp., erga se benignissimum:] Tota autem Dalmatia & pene Chroatia universa subjecta erat principatui ejus. Ipse autem erat benignissimus circa omnes sibi subjectos; non tributorum exactor, sed divitiarum suarum liberalissimus distributor. Omnes ad se venientes honorabat, omnibus impensas ex fisco regio exhibebat; recepta etiam computatione capitum civitatis Spalatensis, mittebat stipendia omnibus; infantibus etiam in cuna jacentibus singulos aureos dari faciebat. Mittebat autem duces suos cum magno apparatu armorum, portantes pro sumptibus pecuniam copiosam; qui veniebant; & tenebant civitates maritimas, & magnam Chroatiæ partem i. Itaque Spalatenses rogaverunt Raynerium archiepiscopum, ut pergeret Constantinopolim ad imperialem curiam visitandam. Qui gratanti animo acquiescens, associatis sibi aliquod * de nobilibus civitatis, Constantinopolim profectus est. Ingressusque ad Emanuelem imperatorem, ipsumque ex parte suorum civium multum reverenter salutans, valde honorifice ab imperatore susceptus est, & quamdiu ibi mansit, satis venerabiliter impensis ex curia affluenter exhibitis, procuratus est. Cum autem redeundi licentiam a principe postulasset, donavit ei munera pretiosa satis, & non pauca; sicque ad ecclesiam suam gaudens, & locuples est reversus k.

[5] [recuperare nititur erepta ecclesiæ bona;] Fuit autem Raynerius vir valde constans & intrepidus, nec patiebatur aliquid de juribus & facultatibus ecclesiæ deperire: unde factum est, ut quodam tempore iret ad montem Massarum, ut exquireret quædam prædia ecclesiæ, quæ a Sclavis occupata detinebantur; & cum faceret circuitum cum his, qui terrarum illarum habebant notitiam, ambiendo & limitando eas per suas extremitates, ecce, Nicolaus quidam cum fratribus & parentela sua, qui erant ex genere Cacitorum l, de facto Archiepiscopi valde dolere cœpit, & convocata populari multitudine, in magno furoris impetu Raynerium circumdantes, exclamaverunt: Quid tu, pessime præsul & inique, contra nos agere conaris? Numquid putas posse nos ejicere de possessionibus territorii patrum & antecessorum nostrorum? Nisi in continenti recedas, hic dies vitæ tuæ ultimus erit.

[6] [quod constanter exsequens, ab iniquis possessoribus lapidatur, & sepelitur a suis.] Raynerius autem (ut erat constantissimus) nil eorum minis perterritus, libera & intensa satis voce respondit, dicens: Non vestrum est territorium, ut asseritis; sed possessio ecclesiæ B. Domnii m, a vobis hactenus usurpata. Ad hanc vocem omnis multitudo Sclavorum, arreptis lapidibus, in eum unanimiter projecerunt, tamdiu dextris furentibus debacchantes, donec exanime corpus sub magno acervo lapidum dimitterent, & abirent. Viri autem illi, qui Præsulem fuerant comitati, videntes Sclavorum rabiem in ejus fore mortem succensam, cucurrerunt ad civitatem, tantum malum civibus nuntiantes. Cives autem subitaneo rumore attoniti, repente ad arma concurrunt, & alii quidem per mare, alii per terram ad montem Crassum, ubi scelus perpetratum fuerat, venire accelerant properanter. Ut autem pervenerunt ad locum, ecce, Pontifex miserandus sub illa lapidum congerie, quasi tumulatus jacebat; hostes omnes recesserant. Tunc extrahentes eum, navique extincta imponentes membra, cum magno luctu & mœrore ad civitatem duxerunt. Clerus autem, præparatis de more solemnibus exequiis, una cum populo extulerunt corpus Pontificis, & sepelierunt eum in ecclesia sancti Benedicti n.

[7] [Pœna sacerdotis improbi hoc facto lætantis,] Erat autem eo tempore sacerdos quidam, nomine Micha: hic cum de suis excessibus a prædicto Antistite sæpe argueretur, in magnum exarserat odium contra eum: non enim erat homo, qui de correctione proficeret in melius; sed qui deficeret in deterius. Hic ergo videns, quod mortuus erat insectator vitiorum suorum, lætus effectus est; & quasi insultans morti ejus, dixit quibusdam complicibus suis: Date mihi potum æquæ, ut possim dicere, quia superstes sum illi maligno præsuli, qui me quiescere non sinebat. Et cum datam aquam ex voto bibisset, statim se jecit in lectum, a quo numquam surrexit; sed paulo post vita decessit.

[8] Spalantenses autem, facta inquisitione de interfectoribus Archiepiscopi, [uti & omnium, qui lapidaverant. Annus martyrii; tempus, quo sedit.] aliquos invenerunt, quos statim patibulis suspenderunt. Sed Deus omnipotens non diu permisit tam nefarium scelus sine manifesta ultione manere: nam quotquot in effusione innocentis sanguinis impias extenderunt manus, post modicum tempus, alii fame, alii gladio, alii peste cum sua posteritate consumpti sunt. Obiit autem venerabilis Raynerius 2 Nonas Augusti anno Domini MCLXXX. Præfuit vero ecclesiæ annis quinque o. Post cujus decessum Spalatenses rogaverunt servientem ejus, quatenus Ravennam pergeret, depositumque Archiepiscopi ad ecclesiam Spalatensem deferret. Ipse autem cum esset fidelis & bonus, acquievit civibus; & præparato navigio perrexit Ravennam. Miserunt autem cum ipso quemdam clericum, nomine Baddam Marulle. Tunc ostenderunt depositariis quædam intersigna Archiepiscopi; & quia ille idem erat, ad cujus manus depositum illud jusserat Archiepiscopus tradi, reddiderunt totum illud dolium, in quo fuerant opes illæ reclusæ. Receptis vero omnibus, reversi sunt. De rebus itaque illis, quædam ecclesiæ datæ sunt; de aliis fecit communitas voluntatem suam.

ANNOTATA.

a De hoc Girardo egerat auctor noster sub finem capitis 20: de ecclesia vero seu archiepiscopatu Salonitano, nunc Spalatensi, consuli meretur Lucius lib. 2, toto cap. 14.

b De Callio & episcopis Calliensibus seu Callensibus, Urbinatis metropolitæ suffraganeis, adi Ughelli editionem novam tom. 2, col. 808.

c Hoc monasterium Canonicorum regularium fuse describit Hieronymus Faber in Sacris veteris Ravennæ monumentis parte 1, a pagina 266; ubi & quæ hic & infra num. 8 narrantur, invenies pag. 274 & seq.

d De hoc Martino, insularum Pharon & Brachia episcopo, egerat auctor cap. 20. Ceterum res hæc ad Acta nostra non spectat, nisi quatenus suffectum Martino Luccarum consecrasse rogatus dicitur S. Raynerius. Plura in hunc Locum Lucius lib. 3, cap. 13.

e Hoc schisma sub Alexandro PP. restinctum est anno 1180, cum annos 21 per quatuor antipapas durasset. Vide Pagium in Breviario Romanorum Pontificum tom. 3, pag. 107.

f Insula hæc nunc Lissa, olim frequentius Issa nuncupata, in mari Adriatico sedecim circiter leucis horariis Spalato distat. De ea plura Lucius locis variis, quos assignat in indice, verbo Issa.

g Venetias appulit Pontifex anno 1177, die XXIII Martii; Fredericum vero, composita pace, ad pedis osculum admisit ibidem die 24 Julii eodem anno. Adi Pagium citatum, pag. 98 & seqq.

h Jadera, nunc vulgo Zara, urbs Dalmatiæ maritima & archiepiscopalis, abest Spalato versus occasum leucis fere 23.

i Adi Cinnamum Historiarum lib. 6 ab initio;& Lucium lib. 3 cap. 9 & 10.

k Hac eadem occasione ab eodem imperatore mandatum illud obtinuit, quo restitui volebat ecclesiæ Spalatensi, quæcumque ad eam demonstrare per chartam aut testes posset Raynerius aliquando pertinuisse, & inique ab invasoribus sacrilegis possideri. Exhibet illud Lucius lib. 3, cap. 10, pag. 132, datum mense Martio Indictione XIII, hoc est, anno Christi 1180: additque, in hujus præcepti exsecutione sanctum hunc Præsulem occubuisse.

l Caciti, Cinnamo Κατζίκιοι, item Cacicli, Cazzeti, & Cazethi, juxta Lucium lib. 4, cap. 4, pag. 163, una fuit ex duodecim tribubus Croatorum, in Zupania maritima potens & piraticæ assueta ac latrociniis.

m Domnii, patroni scilicet ecclesiæ Spalatensis, & primi episcopi Salonitani, de quo egimus ad diem XI Aprilis a pagina 5.

n Quam nimirum extra muros Spalatenses Benedictinis monialibus opipare fundaverat Laurentius archiepiscopus, ut narrat Thomas noster cap. 16. Vide etiam in Commentario num. 3.

o Confirmantur hæc in Memoria archiepiscoporum Salonitanæ & Spalatinæ ecclesiæ apud Lucium pag. 383 his verbis: Raynerius sedit annos V. Iste fuit lapidatus a Slavis de Masaro, eo quod circuibat terras ecclesiæ A.D. MCLXXX prid. Non. Aug. Sepultus est apud monasterium S. Benedicti intus in ecclesia.

* lege aliquot

DE S. DOMINICO CONFESSORE
FUNDATORE ORDINIS FF. PRÆDICATORUM.
BONONIÆ IN ITALIA.

Anno MCCXXI

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Dominicus conf. Bononiæ (S.)

BHL Number: 2211, 2215, 2222, 2226

AUCTORE G. C.

§ I. Præmittitur notitia veterum auctorum, qui Vitam Sancti conscripserunt.

Multi scriptores synchroni aut suppares eximia S. Dominici gesta posteritati reliquerunt. [Præter testes oculatos gestorum S. Dominici,] His adde novem testes, omni exceptione majores, qui egregias ejusdem Sancti virtutes, quas ipsi viderant ac observaverant, jurejurando coram judicibus declararunt. Nec minorem fidem merentur jurati testes Tholosani, numero trecenti, qui aliqua Sancti gesta & miracula, a se in partibus Tholosanis visa vel audita, non parum confirmarunt, ut postmodum dicemus. Unde miror, Adrianum Bailletum tomo 2 Legendæ suæ Gallicæ auctoritatem horum omnium tam flocci pendere, ut in tabula critica, mensi Augusto præfixa, ad diem IV istius mensis audacter more suo innuat, in hac re parum B. Jordano, primo Vitæ scriptori, aliisque antiquis biographis deferendum esse. Nam si severus ille Aristarchus non credat dignissimo S. Dominici successori, qui Acta sancti Patris sui facile indagare poterat, & testibus oculatis, aliisque viris huic tempori vicinis, quid tandem ad fidem faciendam in historia exiget? Si hæc hypercriticus iste novisset, aut attente considerasset, forte mitiorem de illis auctoribus censuram tulisset. Interim ad pleniorem rigidi hujus censoris refutationem, ac clariorem rerum dicendarum intelligentiam, ex Bernardo Guidonis, qui circa finem seculi XIII in Ordine Prædicatorum floruit, & postea ex illo ad episcopatum Lutevensem assumptus est, antiquos istos biographos transcribemus, eosdemque hinc inde suppletos observationibus nostris dilucidabimus.

[2] Igitur Bernardus ille apud Edmundum Martene in Collectione amplissima veterum scriptorum & monumentorum tomo 6 col. 404 ac 405 eos ita recenset: [habemus de iisdem libellum B. Jordani synchroni,] Gesta præclara B. Dominici conscripserunt, qui sequuntur Fratres, viri præclari. Primo omnium venerabilis Frater ac pater Magister Jordanis, dignus ejus successor, in libello seu tractatu suo, quem intitulavit; De principio Ordinis Fratrum Prædicatorum ante canonizationem ipsius; & generale Capitulum approbavit; qui libellus incipit in prologo hoc modo: Filiis gratiæ, coheredibus gloriæ, Fratribus universis. Vita autem seu Legenda incipit ibidem in secundo capitulo hoc modo: Hujus temporibus fuit quidam adolescens, nomine Dominicus. Ex hoc distincto prologi & capitis initio, aliisque adjunctis abunde colligimus, in Museo nostro servari antiquum apographum ejusdem libelli, quem B. Jordanus paucis annis post obitum S. Dominici conscripsit, ut infra clarius apparebit.

[3] Dum hic dicitur libellus ille a Capitulo generali approbatus, [in quo Capitulum Bononiense anni 1242] non id ita intelligi debet, quasi Capitulum istud omnia & singula in eo contenta approbarit: nam Capitulum generale, quod Bononiæ anno 1242 celebratum est, apud Edmundum Martene in Thesauro novo anecdotorum tomo 4 Col. post alia decreta sic statuit: Item monemus & volumus, quod abradatur de Legenda beati Dominici; ubi semetipsum asserit, licet in carnis integritate divina gratia conservatum, nondum illam imperfectionem evadere potuisse, quin magis afficeretur juvencularum colloquiis, quam affatibus vetularum. Periodus illa, quæ hic supprimenda decernitur, in apographo nostro membranaceo ita erasa est, ut adhuc aliquo modo legi potuerit, quemadmodum inferius patebit.

[4] [aliquam periodum supprimendam decernit.] Porro Jacobus Echardus, qui non ita pridem scriptores Ordinis Prædicatorum duobus voluminibus recensuit, & ex eodem B. Jordani libello Vitam S. Dominici huic operi inseruit, notisque illustravit, tomo 1 pag. 22 in observationibus suis ad istud Capituli generalis decretum notat sequentia: Sapientes illi viri (erat Capitulum diffinitorum secundum) forsan veriti sunt, ne ista confessio eximiæ beati Dominici sanctitati officeret, & labem inureret, eorumque prudentia in harum linearum abrasione non nisi laudanda est; verum cum affectio illa externa tantum esset, nec ad Sancti animam penetraret, imo quam toto corde detestabatur, quid obstat, si ipse ita fassus est, ut nos fragiles nobis caveremus, quo minus eum tam sanctum humani quid tamen passum esse, salva innocentia, sciamus. Hæc de libello B. Jordani dicta sufficiant.

[5] [Post B. Jordanum Petrus Ferrandi,] Bernardus Guidonis ad alterum Vitæ scriptorem ita pergit: Secundo scripsit Frater Petrus Ferrandi, Hispanus natione de Galexia, * post canonizationem sancti Dominici; & generale Capitulum similiter approbavit. Hæc Legenda incipit, ut æstimo: Beatus Dominicus adhuc puerulus sub nutricis custodia constitutus. Nicolaus Antonius in Bibliotheca veteri Hispana lib. 8 cap. 3 num. 119 de eodem Petro ita meminit: Ejusdem instituti (videlicet Ordinis Prædicatorum, de quo antea egerat) sodalis F. Petrus Ferdinandi sive Fernandez, Gallæcus, inter Fratres a puero persancte vixit, ac plurimis locis professor fuit, tandemque e Zamorensi cœnobio ad Superos abiit. Hic sancti patris Dominici Vitam diligentia non mediocri adhibita compilavit. Legendam vocat Antonius Senensis, quæ incipit: P. Dominicus adhuc puerulus. Nescio, unde Nicolaus Antonius, Echardus, aliique cognomen Ferdinandi vel Fernandez eruerint, cum a Bernardo Guidonis, & in Vitis Fratrum, quas in veteri Ms. codice nostro, signato P. Ms. 7, habemus, part. 5 cap. 3 diserte Frater Petrus Ferrandi nominetur.

[6] Laudatus Echardus tomo 1 de scriptoribus Ordinis Prædicatorum (hoc opus deinceps brevitatis causa sub nomine Bibl. Prædicat. citabimus) pag. 1 Petrum illum facit patria Lusitanum, [cujus opusculum hactenus invenire non licuit,] vel quia Gallæcia vicina est Lusitaniæ, vel quia forte provincia illa, ex qua oriundus erat Petrus, olim ad Lusitaniam spectabat. At Echardus eodem tomo pag. 127 de hoc Petro distinctius agit, eumque ibi appellat Hispanum, & argumentis quibusdam recte probat, ipsum ante annum 1260 ex hac vita migrasse. Ceterum Echardus post memoratum hujus scriptoris opusculum de Actis S. Dominici, & assignatum illius principium, sic ad propositum nostrum ibidem scribit: Hanc Vitam Malvenda citatus ex Bernardo Guidonis in Commentario de rebus Ordinis dicit fuisse in Capitulo generali approbatam; sed quodnam illud Capitulum, non indicat: Commentarium autem illum Guidonis (nuper ab Edmundo Martene in Collectione amplissima tomo 6 a col. 398 typis excusus est, ut supra indicavimus) mihi videre non licuit. Ceterum Vita illa videretur curiosius investiganda, & ab iis, penes quos est, in lucem edenda: etsi enim ea usus fuerit venerabilis Humbertus, &, quæ in ea præcipua, Vitæ a se scriptæ inseruerit, non parum confert ad factorum veritatem dilucidandam, hujusmodi æqualium vel supparium scriptorum prima & simplicia exemplaria genuinaque intueri. Cum suspicarer, anecdoton istud opusculum alicubi in bibliothecis RR. PP. Prædicatorum conservari, desiderium illius edendi ipsis indicavi in scheda memoriali, quæ ad reverendissimum totius Ordinis Magistrum transmissa est. Insuper ad amicos in Lusitania & Hispania scripsi, ut hanc Petri lucubrationem alicubi detegerem; sed hactenus oleum & operam perdidi.

[7] Hunc Petrum in ordine biographorum sequitur, aut forte præcedit, [Bartholomæus Tridentinus,] Bartholomæus Tridentinus, quem Bernardus Guidonis omisit, aut non novit, & de quo Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 110 hæc tradit: Frater Bartholomæus Tridentinus, a patria sic nuncupatus, vir doctrina & pietate conspicuus, circa Ordinis primordia claruit, & vel ab ipso B. Dominico, vel ab ejus primorum sodalium aliquo vestem induit. Certe S. Antonium de Padua, qui anno MCCXXXI mortuus est, vidisse se ac cognovisse, & translationi primæ corporis S. Dominici interfuisse anno MCCXXXIII, ipse asserit in opere mox laudando. Hoc autem opus inscribitur: Epilogus Vitæ sanctorum, ut habet Echardus, vel: Liber epilogorum in gesta Sanctorum, ut Henschenius noster in ecgrapho suo notavit, & exaratum videtur circa annum 1240, sicut Echardus nobiscum censet. At certe synopsis Actorum S. Dominici post annum 1244 & ante annum 1251 conscripta est, ut postea in Annotatis observabimus. Ex hoc manuscripto Bartholomæi Tridentini opere, quod anno 1660 adhuc in bibliotheca Cardinalis Barberini codice 2061 servabatur, Henschenius primam S. Dominici translationem, & Papebrochius brevem ejusdem Sancti Vitam Romæ excerpserunt, quas infra suo loco nunc primum typis excudemus.

[8] Circa hæc tempora etiam vixit monialis Dominicana, a Bernardo Guidonis prætermissa, [Angelica de Bononia,] quæ Acta S. Dominici conscripsisse dicitur, & de qua laudatus sæpiusque laudandus Echardus tomo 2 Bibl. Prædicat. pag. 831 tradit sequentia: Soror Angelica de Bononia ex primis sacri gynæcei sanctæ Agnetis, in civitate Bononiensi in ipsis Ordinis initiis erecti, sanctimonialibus una fuit, quæ sub B. Cæciliæ de Cesarinis supra laudatæ institutione ad eam perfectionem ascendit, ut illustrem vitæ suæ sanctissime actæ memoriam reliquerit. Floruisse dicitur ab anno MCCXXV ad MCCXL, & ultra. Scripsit Vitam & gesta B. Dominici, ut ea narrantem B. Cæciliam, & primos ejusdem Sancti socios audierat. Hujus operis exemplum Ms. extat Matriti in regio S. Dominici monasterio, a Fratre Josepho de Sarabia, de quo supra pag. 782, visum; qui testatur tamen, non nisi apographum esse, post annum MCCCLXXII scriptum, cum eadem manu in eo habeatur non solum Vita S. Thomæ de Aquino, sed & hujus translationis corporis historia. Nos ea lucubratione caremus, nec magnopere indigemus, cum Ferdinandus de Castillo in sua Hispanica Ordinis Prædicatorum Historia haud dubie his monumentis usus fuerit, ut in prologo ejusdem Historiæ videtur indicare. Porro quantum fidei narrationibus sororis Cæciliæ tribuendum sit, ex infra citandis Echardi verbis apparebit.

[9] [& Constantinus Urbevetanus, auctores suppares,] Ad hanc ætatem quoque pertinet Constantinus, qui ab episcopatu Urbevetano, ad quem ex Ordine Prædicatorum assumptus fuit, vulgo cognominatur Urbevetanus, & de quo Bernardus Guidonis loco supra citato hæc habet: Tertio scripsit Frater Constantinus, qui fuit episcopus Urbevetanus, de mandato venerabilis patris Magistri Ordinis, Fratris Joannis Theuthonici, sicut patet in epistola ipsius Fratris Constantini, quæ incipit: Reverendo in Christo Patri. Prologus vero incipit consequenter hoc modo: Multifarie multisque modis. Legenda vero incipit hoc modo: Venerabilis quidem pater, beatus Dominicus; & hanc Legendam similiter generale Capitulum approbavit. Inter scriptores Actorum S. Dominici etiam ab Echardo in Bibliotheca Prædicatorum tomo 1 pag. 1 numeratur tertius Constantinus Medices, Etruscus, episcopus exinde Urbevetanus, qui jubente Joanne ab Wildeshusen, quarto Ordinis Magistro, novam Legendam scripsit ac edidit inter MCCXLII & MCCXLVII, multa a Jordano omissa addens, testibus usus, qui Sancto annis pluribus familiariter convixerant.

[10] [Vitam ejusdem Sancti litteris mandarunt.] Deinde Echardus eodem tomo pag. 153 narrat præcipua hujus Constantini gesta, & ibidem de Legenda ipsius ad rem nostram sic monet: Hanc vero nos supra integram edidimus ex accurato codice nostro Ms. seculi XIII membr. charactere minutissimo, sed eleganti. Vitam hanc Vincentius Bellovacensis Speculi historialis libro XXXII inseruit, sed non integram, & in editis præterea mendis scatentem. Hanc appellat LEGENDAM NOVAM ad discrimen alterius a beato Jordano antea scriptæ. Constantinum volunt ex jussu quarti Ordinis Magistri Joannis ab Wildeshusen, anno MCCXLII in comitiis Bononiensibus dato, scripsisse; quod verosimile, licet in actis ejus Capituli, quæ nunc habentur, nihil de hoc legatur. Opus finiisse ante MCCXLVII, fere mihi certum. Quandoquidem igitur Echardus hanc S. Dominici Vitam tomo 1 Bibl. Prædicat. a pag. 25 edidit, non judicamus, eam a nobis recudendam esse, cum præsertim Theodoricus de Appoldia, quem post hunc Commentarium prævium typis subjiciemus, ex eadem aliisque ampliorem suam lucubrationem composuerit. Si quid tamen notatu dignum, aut ab aliis discrepans, in ista Constantini Legenda occurret, id in Commentario nostro, vel in Annotatis ad Acta Theodorici de Appoldia, indicabimus.

[11] Bernardus Guidonis seriem biographorum suorum post Constantinum Urbevetanum statim prosequitur his verbis: [Hos secuti sunt Gerardus de Fracheto,] Scripsit etiam dilectus Deo & hominibus Frater Geraldus de Fracheto, Lemovicensis diœcesis, Prior Provincialis provinciæ, quasi colligens spicas, quæ manus metentium evaserunt, sicut ipsemet testatur ibidem, multa, quæ omissa vel ignorata ab aliis scriptoribus videbantur, recolligens & componens in secundo libro, qui Vitas Fratrum inscribitur, quem ipse composuit, & quinque libellis distinxit, qui secundus liber incipit: Non debet videri superfluum. Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 259 hunc scriptorem vocat Gerardum, & pagina sequente ostendit, jam ab anno 1260 absolutum fuisse ipsius opus, cujus secundam partem, quæ ad Acta S. Dominici spectat, ex duplici codice Ms. emendatius recusam, eidem tomo 1 Bibl. Prædicat. a pag. 37 inseruerat. Nos idem Gerardi vel Geraldi opus integrum & in quinque partes divisum, habemus in membranco nostro codice P. MS. 7, quem cum editis conferemus, si quid ex eo per decursum hujus Commentarii aut in Annotatis ad Acta S. Dominici observandum occurrat.

[12] Theodoricus de Appoldia in prologo primo ad Acta S. Dominici inferius apud nos num. 3, [qui jussu Humberti, generalis Magistri Prædicatorum,] memoratas Vitas Fratrum venerabili Humberto tribuit, dum ibidem post alia de illo hæc habet: Etiam librum, qui Vitas Fratrum dicitur, sua devotione & diligentia compilavit. Hinc quoque Malvenda, aliique nonnulli recentiores istam collectionem eidem Humberto adscribunt. At illustrissimus Bernardus Guidonis præter illa, quæ numero præcedente in hanc rem retulimus, apud laudatum Edmundum Martene eodem tomo 6 citati operis col. 423 scribit sequentia: Octavus Prior Provincialis fuit Frater Geraldus de Fracheto, Lemovicensis diœcesis, de Castro Luceti prope Lemovicam oriundus, qui successit Fratri Stephano Alverno, electus in Capitulo provinciali, in Podio beatæ Mariæ celebrato, anno Domini MCCLI… Hic librum, qui Vitas Fratrum inscribitur, de mandato venerabilis patris fratris Hymberti, Magistri Ordinis, compilavit, in quo suæ Religionis viventem imaginem legentibus posteris dereliquit.

[13] Verum hæ Theoderici & Bernardi assertiones, in speciem contrariæ, [Vitas Fratrum collegit,] videntur inter se conciliari posse, si dicamus, venerabilem Humbertum Gerardo materiam hujus opusculi subministrasse, & Gerardum subministrata sibi varia monumenta digessisse, ac apto ordine collocasse. Huic conciliationi fundamentum præbet Echardus, dum tomo 1 Bibl. Prædicat pag. 147 de venerabili Humberto hæc tradit: In libro, cui titulum indiderunt Vitas Fratrum, non modicam partem habet: nam & ejus jussu a Fratre Gerardo Lemovicensi compilatus est, & plura a se cognita & scripta eidem misit, suis locis inserenda. Deinde pag. 260 ejusdem tomi Vitas Fratrum inter lucubrationes Gerardi Lemovicensis recenset, & de opusculo illo inter alia sic monet: Tempus, quo editum fuit hoc opus, ex actis comitiorum generalium eruitur. Anno itaque MCCLVI Parisiis ordinatum fuit, ut quod memoria dignum rescirent sodales, illud Magistro Ordinis quamprimum scriberent. Cum autem exinde multa memorialia ex provinciis omnibus missa fuissent, ea Humbertus Gerardo commisit, qui laudabiliora seligens, opus jam anno MCCLX confecerat, & eodem anno in comitiis Argentinensibus approbatum, per Ordinem publicum redditum est; quæ ex ipso prologo constant. Postea autem quædam variis locis addita fuerunt, ut ad finem partis secundæ & ad initium capitis sexti partis quartæ, & alias; sed hæc addita & inserta ante annum MCCC. Nunc ad aliam certam venerabilis Humberti lucubrationem progrediamur.

[14] [ac ipse Magister Humbertus,] Huic Gerardo seu Geraldo Bernardus venerabilem Magistrum Humbertum ita subjungit: Scripsit nihilominus venerabilis pater frater Hymbertus, Magister Ordinis quintus, omnia bene dicta & posita a præcedentibus recolligens & compingens, conflans unam compilationem ex Legenda præfati Fratris Ferrandi & Fratris Constantini, minus necessaria resecans, bene posita altius repetens, stylo fideli, pulchro, & venusto, ordine quoque valde rationabili & congruo, quæ in pluribus ceteris antefertur, sicut patet diligenter examinanti & conferenti, idem assumens principium, quod & Frater Constantinus in suo prologo, scilicet in sequentibus, in locis suis etiam in ipso prologo superaddens & immutans convenienter & apte. Prologus incipit sic: Multifarie multisque modis.. Legenda vero incipit consequenter hoc modo: Beatus Dominicus Fratrum Prædicatorum dux et pater inclytus. Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 147 conjicit, ante annum 1254 ab Humberto scriptam fuisse hanc S. Dominici Vitam, quam habemus in ecgrapho codicis Ultrajectini (huic adde breve ejusdem Humberti chronicon, quod in codice nostro P. MS. 7 exstat) quo utroque instrumento utemur, si aliqua majoris momenti differentia sese obtulerit.

[15] [cujus lucubratio maxime in usu fuit.] Videtur illa Humberti Legenda in Ordine Prædicatorum maxime usitata fuisse: ea enim jam ab anno 1254 inserta erat Lectionario sive Officio ecclesiastico istius Ordinis, ut Echardus tomo 1. Bibl. Prædicat. pag. 147 testatur. Communiorem ejusdem Legendæ usum etiam colligo ex actis Capituli generalis, quod anno 1260 Argentinæ celebratum est, & ex quo Edmundus Martene in Thesauro novo anecdotorum tomo 4 Col. profert sequens decretum: Item mandat Magister, quod Fratres utantur Legenda beati Dominici, quæ inserta est in Lectionario, & aliæ deinceps non scribantur. Dum hic decernitur, ut aliæ Legendæ deinceps non scribantur, suspicor, tantummodo prohiberi, ne quis injussus novam S. Dominici Vitam scribat, aut scriptam Officio ecclesiastico saltem inserat: nam postea varii ejusdem Ordinis scriptores Acta S. Dominici ediderunt diversis modis, ut jam videbimus.

[16] [Denique Jacobus de Voragine, aliique duo,] Jacobus de Voragine operi suo, quod nunc communiter Legenda aurea appellatur, inseruit brevem S. Dominici Vitam, ut præter alios laudatus Bernardus Guidonis testatur his verbis: Frater Jacobus de Voragine, Lombardus, postmodum archiepiscopus Januensis, suam conflavit compilationem more suo in Vitis Sanctorum novis, sicut & de aliis Sanctis fecit, prout ibidem patet. De hoc Jacobi opere varia sunt eruditorum judicia: nam Melchior Canus lib. XI de Locis theologicis apud nos pag. 540 cum altero quodam veteri exemplorum collectore simul auctorem hujus Legendæ sic acriter perstringit: Nec ego hic libri illius auctorem excuso, qui SPECULUM EXEMPLORUM inscribitur; nec historiæ etiam ejus; quæ Legenda aurea nominatur: in illo enim miraculorum monstra sæpius, quam vera miracula legas; hanc homo scripsit ferrei oris, plumbei cordis, animi certe parum severi & prudentis. Nihilominus Bollandus noster in prologo ad Acta Sanctorum ante tomum 1 Januarii § 4 pag. XIX & sequente Legendam auream hujus Jacobi contra Ludovicum Vives aliosque criticos tuetur. Quid sentiendum sit de illa collectione, quæ semel manuscripta in codice membraneo notato ✠ Ms. 87, & bis antiquis typis excusa in Museo nostro exstat, parum hic nostra interest, cum vetustiora & ampliora S. Dominici Acta nobis aliunde suppetant.

[17] Cum hic mentio inciderit de Melchiore Cano, apte hoc loco referri potest severa ejusdem censura, [quos tres Melchior Canus acri censura perstringit,] quam tulit de duobus diversi temporis & Ordinis sui scriptoribus, qui etiam Acta S. Dominici collegerunt. Is itaque criticus lib. XI de Locis theologicis pag. 540 & 541 historicas Vincentii Bellovacensis, & S. Antonini collectiones sic censoria virgula notat: De Vincentio Valvacensi & divo Antonio (ita hic lustrali nomine dictus est, licet jam communiter Antoninus appelletur) liberius judico, quorum uterque non tam dedit operam, ut res veras certasque describeret, quam ne nihil omnino præteriret, quod scriptum in schedulis quibuslibet reperiretur. Ita ad historiam unamquamque existimandam, momentoque suo ponderandam non artificum statera, sed ne populari quidem trutina usi sunt. Quamobrem boni licet ac minime fallaces viri, qui tamen nec auctores eos, a quibus suos exscripsere libros, diligenter examinarunt, nec res justis libratas ponderibus memoriæ prodiderunt, apud criticos graves atque severos auctoritate carent. Hoc rigidum Cani judicium non impediet, quo minus ex duobus istis auctoribus nonnulla excerpamus, ubi operæ pretium videbitur.

[18] Denique Bernardus Guidonis loco supra memorato ultimum ætatis suæ biographum ita refert: [& Theodoricus de Appoldia eamdem Vitam conscripserunt.] Frater Theodericus de Appoldia Theutonicus; de conventu Erfordensi, provinciæ Saxoniæ, tempore & jussu venerabilis patris Fratris Munionis, Magistri Ordinis nostri septimi, librum novum, quem intitulavit de Vita et miraculis S. Dominici, et de Ordine Prædicatorum, quem instituit, compilavit circa annum Domini MCCXC per capitula & rubricas. Primus liber post omnes prologos incipit in hunc modum: Dominicus humilis servus Jesu Christi. Is auctor est Theodoricus, natione Germanus, qui a loco natali, inter Vimariam & Iënam sito, cognomen de Appoldia accepit, & de quo pluribus infra agetur. Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum 1234 pag. 530 & 531, & Altamura sparsim in Bibliotheca Dominicana, aliique Ordinis scriptores jam memoratis auctoribus superaddunt nonnullos veteres S. Dominici biographos, quorum scripta sunt supposititia, aut dubia, & omnibus antiquis ignota, ut paragrapho sequente ostendemus.

[Annotata]

* forte Gallæcia

§ II. Ficti & supposititii vel dubii ejusdem Vitæ scriptores, qui sub nomine veterum aut aliorum perperam ab aliquibus allegantur.

[Aliqui auctores Joannem de Monte & Thomam de Templo] Si Joannes de Monte & Thomas de Templo umquam exstitissent, aut saltem scripsissent illa opera, quæ quidam recentiores eis confidenter attribuunt, inter primos S. Dominici biographos paragrapho præcedente collocandi erant: nam Ambrosius de Altamura in Bibliotheca Dominicana ad annum 1226 centuria prima pag. 5 ætatem & lucubrationem prioris indicat his verbis: Joannes de Monte sanctissimi nostri patriarchæ Dominici socius amantissimus, natione Hispanus, vir antiquæ fidei & candoris, nec minus doctrinæ præstantia, quam vitæ probitate insignis, immortalem sibi apud posteros peperit gloriam scribendo de laudibus B. Mariæ librum prænotatum Mariale. Lusitanus in Bibliotheca, Plodius part. 2 lib. 1. Claruit anno reparatæ salutis MCCXXVI. Deinde levem quamdam conjecturam proponit, qua Joannem de Monte cum Joanne de Navarra perperam cupit confundere, ut ex infra referendis patebit.

[20] [perperam inter veteres S. Dominici biographos recensent,] Altamura in proxime citato suo opere centuria prima pag. 56 & 57 alterum S. Dominici socium ita recenset: Thomas de Templo Hispanus, sanctissimi nostri patriarchæ Dominici multo tempore socius fuit; vir plane liberalium litterarum & sacræ Scripturæ peritissimus, qui calluit quoque theologicas disciplinas, religione conspicuus, nec non spectabilis fama; at super omnia fervore ardenti complectebatur Virginem de Rosario: hinc scripsit librum de miraculis sanctissimi Rosarii beatissimæ Virginis; item de prædicatione illius facta per eumdem sanctissimum Patrem. Vixisse proditur sere usque ad hunc annum MCCLXXX. Taëgius in Monum. part. 1, Lusitanus in Bibliotheca, & Plodius part. 2 lib. 1. Nicolaus Antonius in Bibliotheca veteri Hispana lib. 8 cap. 3 num. 120 mortem ejus anno 1260 affigit, & incaute quosdam recentiores Dominicanos secutus est, dum ibidem sic scribit: Coævus his & parenti Dominico fuit Frater Thomas de Templo, utpote ejusdem sancti Patriarchæ socius, qui scripsisse librum refertur de Rosario B. Virginis, obiisseque anno MCCLX. Nescio, cur Nicolaus Antonius in Bibliotheca sua Hispana omiserit Joannem de Monte, cum hic etiam Hispanus fuisse tradatur.

[21] [sicut Jacobus Echardus,] At quæcumque sit hujus omissionis causa, juverit audire Jacobum Echardum ex Ordine Prædicatorum, qui tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 472 & 473 de duobus hisce prætensis S. Dominici sociis ac scriptoribus tale fert judicium: Fratres Joannes de Monte & Thomas de Templo una sunt a nobis laudandi, nec ab invicem disjungendi, cum eadem de utroque fabulentur. Ambo dicuntur Hispani, ambo beati Dominici, dum verbo Dei apud Albigenses instaret, socii & comministri, ambo a sancto Patre ad Ordinem suum allecti, & sua veste donati, ambo gestorum ejus scriptores: primus scilicet Joannes in libro, cui titulum faciunt Mariale, seu de laudibus B. Virginis; alter, nempe Thomas, in altero, quem ei inscribunt de miraculis rosarii B. Mariæ Virginis, et de prædicatione illius facta per beatum Dominicum.

[22] Deinde Echardus citat Lusitanum, Gozzeum, Pium, [scriptor Ordinis Prædicatorum,] Malvendam, aliosque Ordinis sui auctores, qui ex fide Alani de Rupe (hujus fidem infra examinabimus) jam memorata amborum scripta laudant, & adversus illorum opinionem sic judicare pergit: Interim hos duos scriptores, homines plane fictitios sincerus veri amator habebit, & quæ ex iis de beato Dominico proferuntur, nulla veri specie fulcita, cum certis ejus Actis non convenientia; imo omnino adversa deprehendet. Certe mirum esset; si sancti Dominici socii fuissent, nullam amborum in antiquis Ordinis monumentis esse memoriam: nam nec beatus Jordanus, secundus Ordinis Magister, qui sexdecim ejus primos sodales tam diligenter ex nomine numerat, de his duobus quidquam habet: nihil Stephanus de Borbone seu de Bellavilla, nihil Stephanus de Salanhaco, nihil ceteri ejus ætatis, Humbertus de Romanis quintus Magister Ordinis, Gerardus de Fracheto, Vincentius Bellovacensis, Thomas de Cantimprato, Theodoricus de Appoldia, Jacobus de Voragine, verbo nullus; quorum tamen plerique tractatus ediderunt speciales de cultu B. Virginis, de ejus miraculis, de Salutatione angelica, de speciali Ordinis ad eam devotione, & de gratiis ab ea acceptis. Gesta beati Dominici curiosius primitivi illi Ordinis Patres perscrutati sunt, ut posteris traderent. Qui factum est, ut omnia ex illis duobus prolata, quæ solemnia & vulgatissima esse debuerunt, præsertim stupenda illa Tolosæ perpetrata, eos fugerint?

[23] Sed est aliud mirum, libros illos Joannis de Monte & Thomæ de Templo apud Alanum solum, [variis demonstrat argumentis,] si ipse revera meminit, laudari, a nullo alio suæ ætatis visos aut lectos. Certe non meminit Jacobus Sprengerus, qui primam Rosarii sodalitatem anno MCCCCLXXV Coloniæ erexit, nec Cornelius de Snekis, congregationis Hollandiæ circa MD Vicarius generalis, qui antiqua Psalterii B. Virginis monumenta diligentius quæsivit, & quædam etiam anni circiter MCCXXX profert. Si libri illi, ducentis & amplius annis antiquiores, Alani ætate constabant adhuc, cur deinceps non visi, cur non multiplicati, cur non prælo dati: nam hoc e re erat? Hunc Joannem de Monte Altamura eumdem conjicit cum Joanne de Navarra, illustri beati Dominici socio; sed vereor, ut hæc conjectura ulli placeat: nam si quæ scripsit Navarræus, antiquos nostros gestorum S. Dominici scriptores non latuissent, sed avidius excepissent. Quam autem hactenus dicta antiquitati cultus B. Virginis per unicam vel triplicem Salutationum angelicarum quinquagenam non officiant, & ex jam identidem observatis & ex postea dicendis constabit. Unam inquirimus veritatem, quam mendaciis non egere, non fulciri, imo potius deteri & obrui, persuasi sumus. Nos eumdem veritatis amorem profitemur, & propterea inferius sine ullo partium studio originem instituti Rosarii indagare conabimur.

[24] Sed non satis clare intelligo, cur Echardus initio numeri præcedentis sub conditione dicat, [in quibus tamen aliquid difficile intellectu occurrit.] libros illos Joannis de Monte & Thomæ de Templo laudari apud solum Alanum, si ipse revera meminit. Certe dubitare non poterat, quin libri isti ab Alano sæpissime citentur, ut opuscula ejus leviter percurrenti manifestum fiet. An forte illo loquendi modo innuit, Alanum de Rupe non esse revera auctorem istorum opusculorum, quæ ei passim adscribuntur? Hoc si velit, non magnopere refragabimur. At in ea hypothesi videbitur Echardus secum pugnare, quando ipsemet eadem opuscula postmodum Alano attribuit, & ibidem monet, inspersas iis fabulas sanctitati ejus non officere. Verum de his figmentis infra fusius agendum erit. Interea transeamus ad alios scriptores, qui per magis innocuum errorem sub alieno nomine laudantur.

[25] [Dicuntur eamdem Vitam scripsisse quidam Mamitins,] Joannes a sancta Maria, alio cognomine Rechacus, in præfatione sua ad Gallicam S. Dominici Vitam pag. 6 inter antiquos sancti Patris sui biographos citat quemdam Mauritium, quasi is fuerit socius S. Dominici, & ex testimonio suo oculato Acta illius conscripserit; cum interim nec apud veteres, nec apud recentiores (si forte solum Stephanum de Sampayo excipias) ulla hujus socii & scriptoris mentio occurrat. Attamen Gallus ille Ordinis sui hagiographus confidenter ibidem addit, hanc Mauritii lucubrationem Parisiis in conventu S. Jacobi apud Dominicanos inter ecclesiastica Officia inveniri. At quomodo ea Mauritii Legenda latuisset Echardum, ejusque adjutores, qui ubique tum impressos tum manuscriptos Ordinis sui scriptores diligenter investigarunt, & nuper in eadem urbe Parisiensi duobus magnæ molis voluminibus recensuerunt? Quomodo de illo Mauritio S. Dominici biographo non meminit Antonius Senensis, qui bibliothecas ubique lustrans, archiva discutiens, antiqua Ordinis monumenta annotans, ut Echardus tomo 2 pag. 271 loquitur, anno 1585 Bibliothecam Prædicatorum Parisiis edidit, & post unum alterumve annum in Gallia e vivis excessit?

[26] [tamquam oculatus gestorum testis,] Quare non omnino temere suspicor, ab illo facili ac polygrapho Joanne Rechaco, de cujus nimia credulitate inferius recurret sermo, unum auctorem pro altero acceptum fuisse, & Mauritium istum annumerandum esse commentitiis S. Dominici sociis, quos Alanus de Rupe part. 3 cap. 18 pag. 181 & 182, post confictam S. Dominici concionem de Rosario, ita nobis obtrudit: Hæretici, errore suo damnato, ad Ecclesiæ gremium sese transtulerunt; inter quos viri tres præcipui nominis, acerrimique hæretici sese ad Catholicos palam sunt professi, ejurata hæresi: videlicet Magister Norbertus de Valle, juris canonici doctor, Magister Guelrinus de Fracmo, in artibus philosophiæ eximius, Magister Bartholomæus de Prato, experientissimus medicus pariter & theologus profundissimus. Hi tres præter alios complures, de manibus S. Dominici humiliter susceperunt Psalterium, idemque una cum S. Dominico cœperunt late circum prædicare, institutum secuti Prædicatorum S. Dominici. At de his eximiis Magistris, Ordinem Prædicatorum ingressis, silent veteres biographi, cum tamen sedecim primos S. Dominici socios nominatim recenseant.

[27] [Justinus pro altero erronee acceptus,] Occasione Constantini Urbevetani, quem paragrapho præcedente inter veros S. Dominici biographos numeravimus, nonnulli auctores hallucinati sunt, quos secutus Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1234 pag. 530 & 531 ex uno scriptore Actorum S. Domici duplicem fecit, & Justinum quemdam, toti antiquitati incognitum, pro distincto S. Dominici biographo nobis ita assignat: Frater Justinus in Capitulo generali Bononiæ anno MCCXLII sub Magistro Joanne Teutonico jussus est a Patribus Vitam S. Dominici conscribere, ut Ambrosius Taëgius prima parte Monumentorum Ordinis, Leander lib. 4 in historicis, Antonius Senensis in Ordinis Bibliotheca referunt. Sed hos omnes Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 153 recte corrigit, & ibidem sic concludit: Certum itaque habeat lector, Justinum hoc nomine antiquis æqualibus & supparibus ignotum, cujus nulla umquam ab ullo visa B. Dominici Vita, non alium esse a nostro Constantino.

[28] Huic fictitio Justino juxta sententiam Echardi addendus est Joannes de Castilla, [& Joannes de Castilla, aliique nonnulli,] de quo Altamura in Bibliotheca Dominicana ad annum 1234 pag. 6 sic scribit: Hoc anno Gregorius IX reponit inter Sanctos confessores sanctissimum nostrum patriarcham Dominicum. P. F. Joannes de Castilla Hispanus, vir pius ac eruditus, composuit Officium sanctissimi Patriarchæ, & accurate ejusdem Vitam. Duo ex nostris composuerunt dictum Officium, scilicet P. F. Joannes de Castilla (ut dixi) & reverendissimus P. F. Constantinus episcopus Urbevetanus: at quia editum ab episcopo Constantino judicatum fuit a Patribus elegantius, hoc legitur in ecclesia. Plodius in Appendice, Lusitanus in Bibliotheca, & alii.

[29] Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 472 de hoc vero aut fictitio viro sic disserit: [de quibus antiqui scriptores] Frater Joannes de Castilla Hispanus laudatur a Lusitano anno MCCLXII florens, Pio in Appendice ad P. II, & sequacibus, & recens ab Altamura, diciturque composuisse Officium ecclesiasticum pro festo S. Dominici, & ejus Legendam. Cum autem Lusitanus illud idem esse præstet, quo ab initio Ordo usus est, plurimum nutat ejus fides; cum istud opus sit Constantini Medices, episcopi Urbevetani, de quo nos supra. Hinc Altamura ad MCCXXXIV aliud esse contendit, sed ab Ordine non admissum, penes quem fides, cum nullum testem laudet, a quo visum fuerit.

[30] Tunc de adscriptis ei Actis S. Dominici, quæ propius ad rem nostram spectant, [nullam mentionem faciunt,] sic ibidem judicat: Idem censeo de Legenda seu Vita S. Dominici ACCURATA, inquit, Altamura; nempe cujus nulla est apud veteres memoria. Videsis Malvendam Annalium pag. 529 & sequente, ubi antiquos omnes recenset, qui Vitam Sancti scripserunt, quos inter locum non habet iste Joannes. Equidem fateor, huic Joanni locum non esse inter veteres gestorum S. Dominici scriptores, quos Malvenda ibi ex commentario Bernardi Guidonis recenset; sed ipsemet Malvenda ibidem in Annalibus pag. 530 inter alios, quos Bernardo Guidonis superaddit, eumdem Joannem memorat hoc modo: Frater Joannes Hispanus de Castella Legendam de S. Dominico compilavit, ut auctor est Antonius Senensis in Bibliotheca Ordinis Prædicatorum. Claruisse dicitur ad annum salutis MCCLXII. Hinc tamen inferre nolo, Vitam S. Dominici ab illo Joanne scriptam fuisse: nam Malvenda & alii neminem veterum citant, qui eam lucubrationem umquam viderit, nec locum indicant, ubi illa aliquando exstiterit aut inveniri possit. Quare potius assentior Echardo, qui memoratum ratiocinium suum de hoc auctore ibidem sic concludit: Non negaverim, quædam antiquis incognita quotidie detegi: sed tum unde eruta sunt, una monetur; quod cum illi non aperiant, si parca eis fides, non mirentur.

[31] Nobis non minus de suppositione suspectus redditur Conradus, [& quos propterea referimus] vulgo cognominatus Teuto, quem Leander Albertus lib. 4 de viris illustribus Ordinis Prædicatorum fol. 152 verso inter antiquos S. Dominici biographos numerat hac phrasi: Intuere illum Germanum, olim provinciæ Germanicæ præfectum, Conradum nomine, portantem Vitam divi parentis Dominici, claro & non ineleganti stylo ab se editam, circa annum Domini MCCXC. Hunc secutus est Lusitanus, aliter dictus Antonius Senensis, qui in Bibliotheca Ordinis FF. Prædicatorum pag. 61 Conradum illum tali elogio exornat: Frater Conradus, natione Teuto, ejusdem Teutoniæ aliquando Prior Provincialis, vir cum honestate morum, & observantiæ regularis splendore clarus, tum etiam doctrina fulgens, qui ex omnibus, qui ante eum de hoc scripserant, compilavit librum de vita, obitu, & miraculis beati Dominici, patris nostri; quæ Legenda est aliis copiosior. Claruit circa annum MCCXC. Ex his duobus Altamura, aliique recentiores bibliographi, tum Dominicani, tum exteri, sua hauserunt.

[32] [secundum opinionem Echardi] Non tam facile illa Conradi Legenda admittitur ab Echardo, qui tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 421 contra recentiorum plurium opinionem ita ratiocinatur: Mirum esset, Vitam hanc, ceteris præstantem, a nullo umquam visam, a nullo veterum aut æqualium aut supparium laudatam. Theodoricus de Appoldia, qui circa MCCXC Vitam S. Dominici scribere aggressus est, & circa MCCXCVI absolvit, auctores citans, qui idem eatenus susceperant, Jordanum, Constantinum, Humbertum & Gerardum, tum Teutoniæ Provincialem, tantum memorat. An Conradum, ut volunt, suæ ejusdem provinciæ anno MCCXC præsidentem omisisset? An saltem illi idem ac sibi, esse consilium ignorasset? Bernardus Guidonis post annum MCCC scribens, & quotquot Vitam Sancti scripserant, enumerans, præter Theodoricum, & ab eo laudatos non addit nisi Petrum Ferdinandi Hispanum, & Jacobum de Voragine in Legenda Sanctorum. Qui illum ista Conradi copiosior effugit?

[33] [inter supposititios] Dein quærit, quis fuerit ille Conradus, & postquam distinxit varios synonymos, quibus tamen ob easdem aliasque rationes illa S. Dominici Legenda non videtur posse adscribi, tandem pagina sequente sic concludit: Vehemens itaque mihi suspicio est, Leandrum primum hujus auctoris assertorem allucinatum esse & Conradum pro Gerardo scripsisse; cujusmodi errata nomenclatoribus etiam attentioribus aliquando & facile excidunt; idque eo magis allubescit, quod etsi Gerardus plura ex ore B. Cæciliæ Bononiæ anno MCCLXXXVIII accepta de gestis beati Dominici scripserit, ex quibus suam Vitam Theodoricus ditavit & auxit, ejus tamen Gerardi Leander nullibi meminerit. Non diffiteor, hoc & alia Echardi ratiocinia potissimum argumento negativo niti; sed istud argumentationis genus interdum non caret vi sua, quam hic eruditis expendendam relinquo.

[34] [aut saltem dubios Actorum scriptores,] Denique inter dubios gestorum S. Dominici collectores referendus est quidam F. Bornasius, quem Antonius Senensis in proxime laudata sua Bibliotheca pag. 58 sic allegat: Frater Bornasius, natione Siculus, vir ob religionis & doctrinæ præstantiam venerandus, confecit librum unum de Vita beati Dominici, patris nostri ex illis omnibus, quæ testes adjurati super illius sanctitate, cum fuit Divorum adscribendus consortio, de illo testati sunt, in quo multa continentur & notabiliora, quam in aliis chronicis, quibus communiter de Vita patris nostri Dominici tractatur. Claruit anno. * Antonius hoc asterisco verosimiliter indicare voluit, ætatem istius Bornasii sibi ignotam fuisse. Nihilominus Altamura eumdem in Bibliotheca Prædicatorum ad annum 1344 diserte refert. Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 617 post relatum ex Antonio Senensi titulum operis, de hujus præstantia sub conditione loquitur, & de ipsius auctore dubitat: Si ita est, inquit, nullis curis parcendum esset, ut in lucem ederetur; sed, ne relatis plenam fidem adhibeam, obstat, quod hujus scriptoris non meminerint Leander, Malvenda, nec Vallius in Compendio, nec Toppius in Bibliotheca Neapolitana, nec Mongitorius in Bibliotheca Sicula.

[35] Dubitare etiam quis posset, an in hac supposititiorum auctorum serie non sit collocandus Alanus de Rupe, [quibus etiam forsan Alanus de Rupe est annumerandus.] cui forsan externus aliquis impostor fabulosa opuscula de Psalterio seu Rosario Christi ac Mariæ affinxerit, isque nomen Alani perfide inscripserit, qua falsa inscriptione deceptus Joannes Andreas Coppenstein, ex sacro Prædicatorum Ordine, ea primus postmodum sub nomine B. Alani de Rupe redivivi typis vulgaverit: cum enim Alanus ille dicatur fuisse vir pius & doctus, quinimo in Ordine passim Beatus appelletur, non videntur ei tribui posse crassa & manifesta figmenta, quibus auctor horum opusculorum Vitam S. Dominici contaminavit. Non ignoramus, huic dubio opponi posse testimonia plurium auctorum, qui similia opuscula Alano adscripserunt. Quapropter hanc quæstionem in medio relinquemus, & RR. PP. Prædicatoribus optionem dabimus, an ea Alano suo, an alteri ignoto tribuere malint. At certe opinamur, verum horum opusculorum auctorem (quisquis iste demum fuerit) fuisse imprudentem fabulatorem, qui aporuit lutulentum figmentorum fontem, ex quo nihilominus posteriores quidam scriptores incaute sua hauserunt, & veris S. Dominici gestis immiscuerunt multas fabellas, ut duobus paragraphis sequentibus, & in decursu hujus Commentarii prævii demonstrabitur.

§ III. Examinatur auctoritas Alani de Rupe, qui stupenda, & antiquis ignota, S. Dominici gesta narrat.

Cum superius § 1 tantum agere proposuissem de veteribus biographis, nolui illic enumerare omnes scriptores, [Omissis recentioribus Vitæ scriptoribus,] qui post Theodoricum de Appoldia Vitam S. Dominici variis linguis ediderunt. Unde præter alios ibi omisi F. Thomam Antonium de Senis, & F. Joannem Lopez, quorum primus Italice, alter Hispanice Acta S. Dominici seculo XV conscripsit, ut apud Echardum tomo 1. Bibl. Prædicat. pag. 781 & 826 licet videre. Etiam obiter dumtaxat & alia occasione ibidem memini de S. Antonio, qui eodem seculo XV Acta S. Dominici ex antiquioribus documentis collegit: cum enim varia istorum monumenta suppeterent, non judicavi, de his recentioribus fusius agendum esse. Sed inter hos recentiores seculi decimi quinti scriptores solus Alanus de Rupe (sive is verus, sive fictus sit auctor, quod jam semel atque iterum monuisse sufficiat) miras & antea inauditas de S. Dominico narrat historias in quibusdam opusculis, quæ deinceps citabo sub nomine Alani Redivivi juxta titulum, quem primus editor Coppensteinius eis præfixit. Hoc paragrapho nunc discutiendum est, quantam fidem tales Alani narrationes mereantur.

[37] [examinatur auctoritas Alani de Rupe,] Postquam Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 850 & 851 varia Alani gesta ac scripta retulit, ibidem de opusculis, quæ sub titulo Alani Redivivi prodierunt, sic judicat: Quædam autem hic de isto scriptore addenda; primo revelationes ejus & visiones, sermones sancti Dominici ipsi revelatos, exempla & miracula Rosarii: ista, inquam, omnia non habenda, quæsi revera exstiterint; sed meditationes tantum esse viri pii, qui in hunc modum cogitationes suas efformabat, ut auditorum animis facilius illaberetur: tale enim fuit ejus seculi ingenium, & tale etiamnum in quibusdam Europæ provinciis, ut auditores ejusmodi historiolis & exemplis magis delectentur, ea facilius memoria retineant, iis potentius & acrius & a vitiis deterreantur & ad bonum moveantur, quam ab accurata & solida doctrina, quæ mox ex eorum cordibus evanescit.

[38] [qui narrat prodigia, veteribus omnibus ignota,] Ea vero, quæ de sancto Dominico narrat, ita cum veris ejus gestis pugnant, ejus historiæ adeo sunt dissona & contraria, ut nulli cordato placere possint, nec ab historico veritatis amico & cultore adoptari. Sic historia, quam de Sancto, Rosarium Tolosæ prædicante, & de stupendis prodigiis, quæ tum acciderunt, refert Part. 2 cap. 3, si vera fuissent, quis putet, in inquisitione de ejus gestis anno MCCXXXIII tam diligenter facta, ubi tot testes, qui ipsum viventem viderant, auditi, a nemine fuisse memorata? Quis credat, Jordanum ejus successorem, Petrum Ferdinandi Hispanum (his ego superaddo Bartholomæum Tridentinum) Constantinum, Humbertum de Romanis, Stephanum de Borbone, Vincentium Bellovacensem, Stephanum de Salanhaco, Theodoricum de Appoldia, omnes ejus ætatis scriptores Dominici gestorum apprime cupidos, & qui mira ejus omni solicitudine & diligentia quæsierunt, effugisse?

[39] [& toti historiæ, ] Idem dicas de Conrado Cardinali, quem vult in juventute Oximi studiorum Dominici sodalem ab eo ad frugi revocatum, inde Cisterciensem; cum certo Cardinalis ille in Hispaniis juvenis moratus non sit nec studuerit, sed in Germania. Idem de Dominici captione a piratis, a quibus conversis in portum Armoricæ deductus sit, quam provinciam numquam Dominicus vidit. Idem de Dominici itinere Parisios per Germaniam Part. 3 cap. 3, & de castro ad Rhenum aut Danubium, in quo dæmones sub specie puellarum formosissimarum rectorem & satellites deludebant, quam viam Sanctus numquam arripuit, qui nec Parisios venit, nisi semel ex Hispania. Idem brevi de omnibus, quæ de Sancto narrat. Omitto, eum Part. 5 cap. 38 Dominicum exhibere in æde sanctæ Mariæ super Minervam habitantem, quod illum arguit in historia Ordinis omnino peregrinum, qui hanc ædem nescierit sub Gregorio X tantum, anno scilicet MCCLXXV, nostris Romanis concessam.

[40] [verisque S. Dominici Actis contraria,] Ingenium Alani ut cognoscas, confer historiam Benedictæ Florentinæ, (utramque hanc infra inter se conferemus) quam habet Part. 5 cap. 38, cum numero 35 Vitæ Dominici per Constantinum, qui ex ore ipsius Benedictæ rem gestam audivit, & simpliciter narrat. Heu quantum discrimen! Quidquid Alanus habet ultra, id totum amplificatio ejus est, visio, si velis, meditatio, compositio; & quis addet forsan, quædam esse fidei rectæ non consona, si ad litteram sumantur, ut cum beatam Virginem in altari exhibet, cum beato Dominico celebrante, Sacrificium dividentem, partenique Hostiæ & calicis sumentem & bibentem, & postea ad vestes sacras deponendas adjuvantem; quæ nisi modo quodam spirituali, meam fateor mentem excedente, explicentur, nescio, quis theologus ferat. Sunt alia plura hujus rationis; ut cum Dominicum sponsum beatæ Virginis vocat, quo titulo nec Sanctus se, nec illum Vitæ ejus scriptores laudati ornarunt; vel cum Alanus ipse se a beata Virgine in sponsum acceptum, & torque in collo, annuloque in digito, utroque ex crinibus ipsius Virginis concinne facto, ab ipsa donatum, imo & ipsa ubera Virginea sugere sibi permissum, quod egerit avidius; quæ nisi spiritualiter intelligantur, vix concipias, aut patiaris.

[41] Joannes de Monte & Thomas de Templo, quos socios beati Dominici & ejus rerum scriptores laudat, [quæ tamen fictis testibus confirmare nititur.] ejusdem sunt fabricæ ac ejus revelationes, homines primis nostris scriptoribus Gallis, Italis, Hispanis, Germanis, Anglis plane incogniti. Si codices eorum Mss. perstabant adhuc ætate Alani, utique non solus ille legisset; at nullus alius eos se vidisse umquam asseruit; non Michaël Francisci Insulensis, ejus discipulus, non Cornelius de Snekis, alter ejus auditor (ambo de Rosario scripserunt) non Jacobus Sprenger, qui primus societatem Rosarii Coloniæ erexit: verbo hos auctores nemo umquam legit, nisi apud Alanum.

[42] Hæc itaque esto nostra conclusio: vir fuit piissimus Alanus, [Echardus contendit, illas Alani narrationes] cultui beatæ Virginis per Rosarium addictissimus, ecclesiastes salutis animarum sitientissimus; ejus visiones, revelationes, seu verius parabolæ ex ea, qua illas in concionibus depromebat, ratione, miros fructus ediderunt; sed neu in historiam trahito; hoc solum volo. Sic beata Elisabeth Schonaugiensis miras habuit revelationes de circumstantiis passionis Christi, de beata Virgine, non nisi quadragesimo a morte die, id est XXIII Septembris suscitata, & in cælum assumpta, de historia undecim millium Virginum. Has tamen viri emunctioris naris in historiam non trahendas sanxerunt. Videsis, quid de istis sentiant editores Actorum Sanctorum tomo III Junii pag. 635 in Annotatis, & tomo VI Maii pag. 246 παρέργῳ. Ex his tamen seu adversus Elisabeth sanctitatem, seu contra Alani pietatem nihil concludas. Deinde subjungit multa de usu Rosarii, quorum aliqua laudabili Belgarum nostrorum devotioni erga Deiparam, & fervidis Rosarii prædicatoribus non ubique placitura existimamus. Sed cum hæc non sint hujus loci, ad jam relatam Echardi crisim examinandam progredimur.

[43] Echardus præter morem suum non satis clara argumentandi ratione nobis hic libenter persuaderet, [pro meditationibus aut parabolis accipiendas esse,] ut omnes Alani visiones seu revelationes pro piis ejus meditationibus, & falsas ipsius historias pro parabolis acciperemus, ac denique prodigiosa beneficia, quæ sibi cælitus collata fuisse asserit, spiritualiter intelligeremus. Sed videtur ipse Alanus hanc spiritualem interpretationem recusare, seu potius huic effugio viam præclusisse: nam Part. 2 Alani Redivivi cap. 3 post longam historiam de S. Dominico, Rosarium Tolosæ prædicante, & integram stupendorum prodigiorum congeriem, quæ supra num. 38 ab ipso Echardo rejiciuntur, narrationem suam ita confirmar: Hæc omnia piissima Dei genitrix Virgo Maria cuidam, quem desponsavit per annulum & Psalterium mirandum, ex crinibus ipsius Virginis Mariæ in collo sponsi pendens, narravit VISIBILITER & SENSIBILITER esse verissima. Iste sponsus est ipsemet Alanus de Rupe, qui in memoratis opusculis se sæpius novellum Deiparæ sponsum appellat, ut omnes ejus laudatores ultro admittunt. Cum autem Alanus hoc loco diserte asserat, hæc omnia sibi visibiliter & sensibiliter fuisse revelata, quomodo verum dicet, si ea cum Echardo tantum spiritualiter intelligere velimus?

[44] [quæ Echardi sententia hic refellitur,] Quantum vero ad historicas ipsius narrationes attinet, hæ spiritualiter aut parabolice explicari nequeunt, quandoquidem talibus locorum, temporum, ac personarum circumstantiis exornatæ sunt, ut omnia narrationis adjuncta clament, aut illas historias revera contigisse, aut fraudulenter confictas esse, sicut Alanum Redivivum leviter percurrenti patebit. Sic Part. 3 cap. 20 narrat de S. Dominico adeunte castrum in Germania, ubi dæmones sub forma puellarum latebant, fabulosam historiam, ut Echardus supra num. 39 fatetur; & tamen Alanus ad majorem narrationi suæ fidem faciendam ibidem interserit sequentia: Locum de nomine appellare non audeo, neu quam in præsentiarum incolæ notam infamiæ sibi intorqueri conquerantur: nam etiamnum ibi forte nefanda geruntur. Quis ex hoc loquendi modo non inferet, Alanum voluisse indicare, quod S. Dominicus istud Germaniæ castrum re ipsa adierit, ac dæmones sub puellarum forma latitantes ex eo discedere coegerit? Quis similes Alani narrationes pro meditationibus pii viri accipiat? Certe plures docti scriptores ex Ordine Prædicatorum putarunt, narratas ab Alano historias vere evenisse, ut paragrapho sequente apparebit.

[45] [cum ipse Alanus pro suis historiis alleget juratas revelationes, sibi factas,] Præterea Echardus in supra relato judicio suo fatetur, historiam Benedictæ Florentinæ, quam Constantinus Urbevetanus ex ore ipsius Benedictæ exceptam sincere narrat, ab Alano multis fabulis auctam fuisse, & eidem inseri nonnulla, quæ communi theologorum opinioni ac rectæ fidei non satis consona videantur. Attamen Alanus Part. 5 cap. 60 post hanc ipsam Benedictæ Florentinæ historiam, quam multis episodiis seu potius figmentis contaminaverat, hæc majoris confirmationis gratia subjungit: In Legenda S. Thomæ de Templo pro parte sunt scripta, qui fuit Hispanus, & sancti patris nostri Dominici socius, ex qua Legenda & pluribus aliis Legendis facta, quæ nunc de Dominico dicta sunt, fuerunt exstracta, & sunt nuper per revelationem Christi & Virginis Mariæ confirmata cum signis magnis & portentis: & de omnibus his fidem & testimonium sub juramento fidei Trinitatis perhibeo sub periculo omnis maledictionis mihi infligendæ, in casu, quo deficio a veritatis recto tramite. Sic sæpe alibi revelationes suas jurejurando confirmat, & portentosas historias probat auctoritate Joannis de Monte ac Thomæ de Templo, in quorum libris eas a se lectas fuisse testatur. Si Alanus visiones ac revelationes suas pro meditationibus accipi voluisset, quomodo eas juramento confirmasset? Si historicæ ejus narrationes parabolice sint intelligendæ, cum ad earum parabolarum confirmationem citat testes, quos sub nomine veterum allegat? Quomodo denique Alanus sine mendacio dicere potuit, sese historias illas legisse apud scriptores, qui juxta opinionem Echardi numquam in rerum natura exstiterunt?

[46] Nobis etiam non placet illa Alani confidentia, [quibus, exemplo Sanctorum,] quam tam firmiter adhæret suis revelationibus, ut eas iteratis juramentis confirmet. Potius prudenter de illis visionibus dubitasset cum B. Margarita Ravennate, de qua Seraphinus Firmanus in ejus Vita cap. 2, quam nos ad diem XXIII Januarii retulimus, tomo istius mensis secundo pag. 550 tradit sequentia: Non omittam hic aliquod ejus documentum, omnibus spiritualis vitæ studiosis apprime necessarium; quod quamvis plurima ei divinitus revelarentur, numquam tamen ea magni fecerit, neque ullam eis fidem habuerit, ne hac ratione a diabolo incauta falleretur, qui (ut est in sacris Litteris) transfigurat se in angelum lucis, ut facilius imprudentes fallat. Idcirco clare diserteque præcipit discipulæ isti, de qua supra memini, ne fidem cuicumque demum rei adhiberet, nisi quam Ecclesia credendam proponeret: quo uno documento omnes evanescunt dæmonis illusiones, quæ ut plurimum alioqui redundant hoc tempore …; adeo ut vix decima eorum pars, qui supernaturalibus revelationibus facile credunt, callidi astutique inimici fraudes possit evadere. Cujus rei periculum utinam cum magno animarum detrimento quotidie non fieret! Si hoc B. Margaritæ consilium secutæ fuissent moniales istæ, de quibus Ribadeneira in Vita S. Ignatii de Loyola apud nos tomo VII Julii pag. 767 meminit, non tam turpiter dæmon eas decepisset, nec illæ tam facile aliis imposuissent, ut eventus probavit. Propter has aliasque rationes caute in dubium revocamus omnes illas Alani revelationes & historias, quæ certis ac veris S. Dominici gestis repugnant.

[47] Æqui rerum æstimatores non egre ferent, nos facile fidem non adhibere falsis Alani revelationibus, [& prudentium virorum, cautius fidere debuisset.] cum ipsimet RR. PP. Prædicatores veras exstases & visiones B. Osannæ Mantuanæ sine severo examine non admiserint: nam F. Franciscus Silvester Ferrariensis, ex eodem Prædicatorum Ordine testis oculatus, in Vita B. Osanæ, quæ anno 1505 die XVIII Junii ad Superos migravit, apud nos tomo III Junii pag. 680 de hac re scribit sequentia: Fuit Prædicatorum Ordini antiqua & vetusta consuetudo, eas omnes res, quæ popularium auram captare solent, non modo aspernari, sed etiam admodum detestari, ratis divinæ profecto providentiæ interesse, gloriam & famam, quibus voluerit, impartire. Igitur cum Osannam divinæ cujuspiam formæ Prædicatorum Fratres, qui divi Dominici templo serviebant, intuerentur, eamque identidem digressam sensibus conspexissent, veriti, ne per urbem fama vagaretur, Osannam talem mentis excessum ad alliciendos plebis animos vendicandamque religionis seu sanctitudinis opinionem, eorum suasionibus ementiri, non mediocri insontem molestia afficiebant. Talibus autem eam maledictis incessebant; vecordem feminulam esse, eam mentis segregationem aut ab se confictam, aut ab iniquissimo exstructam dæmone, aut (quod verebantur magis) ab imbecillis cerebri morbo manare. Si id ipsis prudenter suspicari licuerit de pia femina, quam Leo X Papa anno 1515 in numerum Beatarum retulit, cur aliis non licebit dubitare de visionibus Alani, qui ex iis refert historias, antiquis S. Dominici Actis contrarias, & quem Ecclesia hactenus nec Sanctum nec Beatum agnoscit?

[48] [Etsi auctores Dominicani Alanum titulo Beati passim ornent,] Equidem scio, Alanum in Diario Italico Marchesii, Viridario Germanico Frederici Steil, Anno Dominicano Flandrico Dominici de Herre, ad diem VIII Septembris inter Beatos referri, & ab Hyacintho Choquetio in Sanctis Belgis Ordinis Prædicatorum pag. 202, aliisque recentioribus ejusdem Ordinis scriptoribus passim Beatum appellari. Sed alia auctoritate opus est, ut Alanum numero Beatorum adscribamus, & propterea superius confidenter dixi, illum nondum ab Ecclesia Sanctum aut Beatum agnosci. Si tamen RR. PP. Prædicatores solida immemorabilis cultus testimonia de illo proferre possint, ea nobis communicare ne graventur, ut Alanus ad diem VIII Septembris operi nostro inseratur: tunc enim discutiendum esset, qua ratione tot jurata sigmenta possint cum vera sanctitate consistere. Interim de difficili illa convenientia hic scrupulos nostros proponemus.

[49] [& Echardus exemplo B. Elisabethæ Schonangiensis] Supra laudatus Echardus post rejectas Alani visiones & historias, nihilominus concludit, illum fuisse virum piissimum, & ex falsis ejus revelationibus nihil contra pietatem ipsius inferri posse. Hoc autem probare nititur exemplo B. Elisabethæ Schonaugiensis, quæ in revelatis sibi Dominicæ Passionis circumstantiis quibusdam, in tempore Assumptionis Deiparæ, in historia undecim millium Virginum a communiore & forsan veriore sententia deflectit. Citat etiam Parergon, quod Papebrochius Actis S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis tomo VI Maii a pag. 246 inseruit, & quod ad clariorem hujus rei intelligentiam totum legi meretur. His ultro addimus B. Coletam, quæ contra probabiliorem opinionem ex revelatione putabat, S. Annam, Deiparæ matrem, trigamam fuisse, ut in Actis S. Annæ ad diem XXVI Julii, tomo VI istius mensis pag. 242 fusius explicatum est.

[50] [sanctitatem illius tueri conetur,] Verum inter revelationes Alani & istarum Sanctarum magna est disparitas: sanctæ enim illæ aberrant, & interdum sibi invicem contradicunt, in levioribus historiarum quarumdam circumstantiis, de quibus inter eruditos disceptatur. Hinc etiam in exstasi aut raptu sæpe judicant de rebus juxta species naturaliter præhabitas, & communiorem Ordinis aut temporis sui opinionem, ut Papebrochius in proxime citato Parergo variis exemplis declarat. At Alanus integras historias a capite ad calcem confingit, illas sibi revelatas juratus asserit, easque fictis veterum scriptorum testimoniis confirmat. Saltem in exstasi non legit libros Joannis de Monte ac Thomæ de Templo, qui juxta Echardum numquam scripti fuerunt. Nihil itaque ad probandam Alani sanctitatem Echardo prodest exemplum B. Elisabethæ Schonaugiensis, quamvis ex eo ibidem recte concludat, similes Sanctarum revelationes in historiam non esse trahendas.

[51] [tamen a nobis vera pietas cum ter juratis fictionibus conciliari non potest,] Adde, quod Papebrochius tomo III Junii pag. 635 dubitet, an erroneæ istæ revelationes, quas Echardus supra memorat, vere B. Elisabethæ Schonaugiensi sint tribuendæ. Unde ibidem ita concludit: Pro Elisabetha nihil hactenus (saltem quoad Ursulanas) commodius video, quam dubitare, utrum talia ipsa revera dictaverit. Etiam pro Alano nihil commodius video quam dubitare utrum ipse revera scripserit talia figmenta, quæ diu post mortem ejus primum typis excusa prodierunt: cum enim Alanus fuerit doctissimus theologus, ut Joannes Rechacus in præfatione ad ejus Vitam tomo 2 operis sui Gallici de Sanctis Ordinis Prædicatorum pag. 760 contendit, non videtur numerandus inter simplices illos viros, qui pietatis loco duxerint mendacia pro religione fingere, ut Ludovicus Vives & post ipsum Melchior Canus lib. XI Locorum Theologicorum apud nos pag. 534 de nonnullis conqueruntur. Quare ii, quorum interest, eligant, utrum hæc opuscula malint Alano adscribere, an eidem abjudicare. Interea ingenue fateor, tot apertas ac juratas fictiones hactenus a me cum vera auctoris sanctitate conciliari non posse.

[52] Ut huic paragrapho finis imponatur, breviter memorandum est Speculum peccatricis animæ; [quæ eadem difficultas occurrit in auctore illo,] quod opusculum Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 851 etiam Alano tribuit, & ibidem tantummodo monet, historiam Benedictæ Florentinæ, quæ in ea opella refertur, ex Parte 5 Alani Redivivi cap. 27 (apud nos 60) desumptam esse. Postmodum occasione editoris tomo 2 Bibl. Prædicat. pag. 502 & 503 de eodem libello sic meminit: Frater Ludovicus Loumans Belga, Conventus Antverpiensis alumnus, vir pius & eruditus, obiit ibidem X Octobris MDCXXXIX. Emisit in lucem asceticum anonymi libellum, cui titulum hunc fecit: Speculum peccatricis animæ sive orationes ad Deiparam quindecim, per varios articulos Vitæ sancti Dominici totidem vitia deprecantes, ab anonymo auctore Ordinis Prædicatorum editæ. Postquam deinde locum & tempus impressionis assignavit, a se majorem in editore crisim requiri significat his paucis verbis: Notas quasdam addidit Ludovicus, qui ampliores & severiores merito adjecisset.

[53] Denique Echardus ibidem de auctore istius libelli ita judicat: [qui Speculum peccatricis animæ composuit.] Anonymum illum conjicit Loumanus, nostrum esse B. Alanum de Rupe, cujus scripta qui fuerint ab ejus morte collecta, pleraque ab auctore non finita nec recognita, supra retulimus, ubi de eo. Sane quæ de beati Patris Dominici Vita sive in isto libello, sive alibi refert a beata Virgine sibi revelata, tantum abhorrent ab iis, quæ de eo in veteribus Ordinis monimentis ac certis documentis habentur, ut nec verisimilia videantur, piique viri meditationes potius & parabolæ, quam revelationes censendæ sint, certe non ad historiæ veritatem trahendæ, ipsique inserendæ, ut quibusdam nostris & exteris excidit non satis attentis. Istud Echardi ratiocinium, quo nobis revelationes Alani pro meditationibus & parabolis obtrudere cuperet, supra abunde impugnavimus. Ceterum paragrapho sequente referemus præcipuos auctores domesticos & exteros, qui ex Alano Redivivo, & hoc Speculo peccatricis animæ quasdam ineptias Actis S. Dominici incaute inseruerunt.

§ IV. Judicium de recentioribus ejusdem Vitæ scriptoribus, qui post Alanum de Rupe floruerunt.

Non est mihi animus in hoc paragrapho judicare de singulis auctoribus, qui post Alanum de Rupe gesta S. Dominici Legendis aut Annalibus suis inserunt, & quos Thomas Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum 1234 pag. 531 longo ordine recenset. [Præter alios Joannes Martin,] Itaque præcipuos dumtaxat ex illis seligam, quibus nonnullos alios addam, & præsertim breviter examinabo eos, quorum lucubrationes mihi licuit videre. Inter hos ordine ætatis agmen ducet F. Joannes Martin, patria Hanno, & professione religiosa Valencenensis, qui anno 1495 ex hac vita migravit. Scripserat Gallice quamdam S. Dominici Legendam stylo ingrato, obscuro & duriori, sed ejus ætatis & nationis homini facile donando, inquit Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 881, qui pagina sequente post recitatum Gallicum istius Legendæ titulum, & indicatum ex conjectura annum editionis, de ipso opere sic judicat: Scripta est hæc Legenda per modum dialogi inter confessarium seu conscientiæ moderatorem, & devotam pœnitentem. Eam vero auctor ex beato Jordano, Constantino, Humberto & Theodorico de Appoldia se collegisse asserit; sed plura etiam adjecit ex revelationibus nostri Alani de Rupe, quæ in historiam inseri numquam debuerunt.

[55] [Joannes Garzo,] Huic ætate proximus est Joannes Garzo, insignis orator, qui varios ingenii sui fœtus posteritati reliquit, & quem Vossius lib. 3 de Historicis Latinis cap. 12 apud nos pag. 683 sic laudat: Joannes Garzo seu Garzonius Bononiensis memoratur Leandro in Romanulæ descriptione atque alibi; imo, quo loco Latium nobis depingit, eum præceptorem suum appellat. Hic in litteras retulit Vitam S. Dominici, eamque dicavit Vincentio Bandello theologo, ac postea generali Magistro trigesimo sexto. Cum Vincentius Bandellus anno 1501 Magister generalis electus fuerit, & anno 1506 obierit, ex hac operis dedicatione certo colligimus, Vitam S. Dominici ante hoc tempus a Garzonio exaratam fuisse. Leander Albertus illam Garzonii lucubrationem inseruit operi suo de Viris illustribus Ordinis Prædicatorum a fol. 7, quod anno 1517 Bononiæ impressum habemus. Est autem rhetorica gestorum narratio, & satis elegans Vitæ compendium, in quo hactenus nihil deprehendi, quod ex feculento Alani fonte haustum sit.

[56] [Joannes Antonius Flaminius,] Hunc proxime sequitur Joannes Antonius Flaminius, de quo Aubertus Miræus in Bibliotheca ecclesiastica cap. 45 ita scribit: Joannes Antonius Flaminius Forocorneliensis, pater Marci Antonii Flaminii, ludum litterarum Bononiæ aperuit, & ibidem MDXXXVI decessit; sepultus apud Dominicanos. Deinde enumerat scripta illius, inter quæ Vitam S. Dominici non expressit. Attamen idem Flaminius illam tribus libris complexus est, eamque anno Christi 1527, ut ex præfatione liquet, Laurentio Puccio Cardinali dedicavit. Hic scriptor Actis S. Dominici varias fabulas immiscuit, quas unde hauserit, non obscure indicat, quando lib. 2 istius Vitæ apud nos fol. XLI verso de restauratione Rosarii hæc tradit: Quod Virgo felicissima indigne ferens, & quam utile quamque necessarium id mortalibus esset intelligens, in desuetudinem ire ac diutius obsolescere non est passa, & anno MCDLXX Alano de Rupe Britanniæ, viro ex Ordine Prædicatorum, sanctitate ac magisterio theologiæ insigni, videndam se præbuit, & jussit, ut suis ipse concionibus Psalterii memoriam & cultum renovaret, & alios, ut idem facerent, per loca induceret.

[57] [Ferdinandus de Castillo,] Cautior utcumque fuit F. Ferdinandus de Castillo, qui post medium seculi XVI eleganti stylo Hispanico Annales Ordinis Prædicatorum cœpit scribere, eorumque initio Vitam S. Dominici inseruit: is enim in prologo exacte citans tum manuscripta tum excusa monumenta, quibus ad historiam suam concinnandam usus est, nusquam Alanum de Rupe allegat. Quinimo in fine ejusdem prologi forte de illo aut certe similibus conqueritur, quod potius nugas & fabulas, quam solidas historias collegerint. Echardus tomo 2 Bibl. Prædicat. pag. 308 & 309 pro meritis hunc prudentem ac doctum virum honorifico exornat elogio, & ad rem nostram in fine hæc addit: Huic saltem illustri viro gratiam hanc habet Ordo Prædicatorum, quod Annales nostros lingua Hispana purissime & elegantissime scripserit, sed & summa fide. Sicubi autem, præsertim in primordiis, aliquando aberraverit, id penuriæ documentorum antiquorum, quæ ipsi defuerunt, adscribendum est; quod & ipse in prologo queritur, dolens, eos, qui ipsi in hoc argumento præiverant, frivolis & puerilibus colligendis operam impendisse, & præclare gesta, quibus unis incumbere debuissent, omisisse. Unde fit, ut jam accurata & clara Ordinis historia vix sit speranda, nisi plures sodales in variis regnis & provinciis antiqua summorum Pontificum, regum, principum, civitatum, collegiorum & monasteriorum archiva impigri & diligentes scrutentur, & alterum Ferdinandum de Castillo offendant, cui a se reperta commendent in ordinem concinnanda, & pari elegantia Latine scribenda. Cum tamen sincerus ille vir nimiam fidem Flaminio adhibuerit, atque hoc modo inscienter subinde Alanum secutus fuerit, hinc eleganti suæ historiæ interdum immiscuit nonnullas narrationes apocryphas, ut per decursum observabimus.

[58] Ineunte seculo XVII F. Thomas Malvenda Annales Prædicatorum Latine collegit, [Thomas Malvenda in Annalibus Prædicatorum,] cujus operis prima pars, ultra quam auctor non est progressus, jussu reverendissimi P. Seraphini Sicci, Magistri generalis, & cura F. Dominici Gravinæ anno 1627 prodiit Neapoli, etiamsi Malvenda hunc fœtum suum supprimi, aut alieno nomine edi desideraret, & postea editum pro suo agnoscere noluerit. Echardus tomo 2 Bibl. Prædicat. pag. 455 & 456 rationem, quæ Malvendam ad id movit, reddere conatur his verbis: Nec mirum, quod hos Annales nec suos agnoverit, nec haberi voluerit, non quod in eis plurima non congesserit & erudita & recondita; sed quod revera indigesta sit moles ex quibuscumque sibi suppeditatis memorialibus tantum juxta annorum seriem distributis coagmentata, quæ ultimam manum exspectabat, qua vera & certa a fabulosis & incertis secernerentur, quam vel ad graviora negotia vocato, vel deficientibus, quibus ad integram illius primi Ordinis seculi notitiam indigebat monumentis, ei non licuit apponere. Id probant inter alia, quæ de beato Dominico ex Alani de Rupe visionibus, veluti Vitam Sancti attinentibus refert, cui tamen nulla ratione accommodari possunt, & ad summum ut pii viri meditationes habendæ. At unde Echardus novit, quod Alani fabulæ Malvendam ab edendis Annalibus suis averterint? Nonne id humili modestiæ, solicitæ timiditati, scrupuloso politioris styli aut chronologiæ corrigendæ studio, aliisve causis tribui potest?

[59] Sed quidcumque demum auctorem moverit ad desiderandam operis sui suppressionem aut dilationem, [qui jussu reverendissimi Magistri Generalis] reverendissimus totius Ordinis Magister cum gravissimis censoribus censuit, primum Annalium tomum sub ipso Thomæ Malvendæ nomine vulgandum esse, ut discimus ex F. Dominico Gravina, qui post hujus operis dedicationem, reverendissimo Magistro generali factam, inter alia lectorem ita præmonet: Porro eorum scriptor A. R. P. magister F. Thomas Malvenda, vir eminentis ingenii & doctrinæ, acris judicii, & eruditionis incomparabilis ad horum Annalium lectionem alliciet & incitabit: ita enim suam orationem instituit, ut veritatem sententiarum cum verborum delectu conjungens, variamque rerum copiam tam ex sacris quam profanis auctoribus hauriens, ad proprium institutum tanta proportione adaptet, ut per oblectationem reconditarum rerum e fastidio delicatulos animos avocet, & ad excitandos animorum motus dictione sua, cum gravitate conjuncta, valde sit accommodata.

[60] [contra desiderium auctoris Neapoli anno 1627 editi sunt,] Optasset auctor intermissum abhinc viginti quinque annis opus istud, se ipso doctior & locupletior factus, auctius &, ut dicitur, politiori lima in lucem edere; quin pro ea, qua pollet, modestia, datis litteris e Valentina civitate (ubi tamquam argumentosa apis super universam Scripturam doctissimas elucubrationes parat) obnixe petiit, ne imprimerentur Annales, vel si imprimerentur, alieno potius, quam suo ederentur nomine. Verum ne thesaurus iste invisus lateret, reverendissimi Patris nostri prudentia opus istud Romæ a gravissimis Patribus recognitum & probatum, ut typis mandaretur, mihi Fratri Dominico Gravinæ transmissum est. Jam ergo impressum lucem aspicit eo fine, ut in Sanctorum suorum cultu divina Majestas glorificetur, fides Catholica exaltetur, hæreticus confundatur, fidelis in hortis uberrimis heroïcarum virtutum abunde pascatur &c. Cum igitur primus ille Annalium tomus publica Ordinis Dominicani auctoritate sub nomine Malvendæ in lucem prodierit, exemplo Echardi aliorumque nobis licebit illum sub eodem nomine citare, quantumvis ipse auctor reclamet. Hæc tamen præmonere volui, ne videar Malvendæ injuriam inferre.

[61] [Nicolaus Janssenius,] Anno 1622 F. Nicolaus Janssenboy, alias Latine cognominatus Janssenius, Antverpiæ idiomate Latino edidit Vitam S. Dominici, eamque variis observationibus illustravit. Sed hunc virum eruditum etiam nimis facile Alano credidisse, patet ex libro 1 istius Vitæ cap. 2, ubi de S. Dominico, in Gallæcia a piratis capto, portentosam narrat historiam, cui ibidem præmittit sequentia: Verum enimvero evenit sub annum MCC, ut ad S. Jacobum, ubi prædicationi intenderat (videlicet S. Dominicus adhuc canonicus Oxomensis) a piratis supervenientibus caperetur. Rem narrat apud nostrum Alanum de Rupe, virum sanctissimum, ipsa Deipara hoc fere modo. Tunc longam refert fabulam, quæ Part. 2 Alani Redivivi cap. 17 adhuc fusius narratur, & quam postmodum suo tempore discutiemus.

[62] [Hyacinthus Choquetius,] Frater Hyacinthus Choquetius, sacræ theologiæ magister & professor, Mariæ Deiparæ in Ordinem Prædicatorum viscera materna (is libri titulus est) Antverpiæ anno 1634 edidit. Huic opusculo, quod Romæ usque ad correctionem proscriptum est, auctor immiscuit quædam apocrypha S. Dominici gesta, ut supra explosam Sancti captivitatem in Gallæcia, & nonnulla similia commenta, quæ ex Alano Redivivo incaute accepit, & de quibus per decursum hujus Commentarii hinc inde mentio occurret. Dum Echardus tomo 2 Bibl-Prædicat. pag. 543 in altera ejusdem auctoris lucubratione notabilem errorem correxit, postmodum de jam memorato opusculo sic generaliter pronuntiat: Opus prohibetur in Indice Romano, donec corrigatur; vel ob id præsertim, ut ferunt, quod de Fratris Thomæ de Lemos, Urbani VIII conspectum adeuntis, irradiata facie narrat, vel etiam de stigmatibus sancto patri Dominico impressis, & similibus parum firma fide adductis, & ex aliis auctoribus levioris criterii acceptis.

[63] Post hunc F. Joannes a sancta Maria, in seculo cognominatus de Giffre de Rechac, [& Joannes Rechacus collegerunt Vitam S. Dominici,] Vitam S. Dominici ex variis monumentis Gallice composuit. Jam sæpe laudatus Echardus tomo 2 Bibl. Prædicat. pag. 595 & sequentibus diversa hujus scriptoris opera recenset, ipsumque auctorem magnifico exornat elogio, in quo etiam laudatur tamquam historiarum tum domesticarum Ordinis, tum & exterarum perscrutator indefessus, paulo tamen credulior. Hæc ejus credulitas satis patet ex historia, quam de itinere principis Æthiopici Zagachristi conscripsit, & reginæ Francorum epistola nuncupatoria dedicavit: teste enim ibidem Echardo, hic Zagachristus obiit Ruellæ ad Parisios X Kalendas Maii MDCXXXVIII, & detectus impostor, narratioque ejus fabulosa, quam in hac parte nimium credulus Johannes noster ex ore ejus acceptam scripserat. Ipse Joannes a sancta Maria in jam memoratis Gallicis S. Dominici Actis pag. 631 & sequente enumerat varias suas lucubrationes, quas partim ediderat, partim edendas proposuerat, & de quibus posterioribus nondum absolutis laudatus Echardus tomo proxime citato, pag. 596, sic loquitur: Undique collecta bene multa reliquit, quibus otiosior, modo criterium rectum adhibeat, uti aliquando poterit, & novis ac certioribus abjectis documentis, opus Johanni nostro propositum complere.

[64] Ex dictis facile colligitur, polygraphum illum virum non satis rigide examinasse omnia, [cui plerique, Alanum incaute secuti,] quæ litteris mandavit. Id maxime liquet ex ipsa S. Dominici Vita, de qua jam agimus, & cui ex Alano Redivivo, aliisque ejusmodi scriptoribus, multa incerta & fabulosa immiscuit. Nihilominus hanc Gallicam S. Dominici Vitam tetrico & inutili labore Latinam reddidisse videtur F. Hyacinthus Cunibert, de quo Echardus tomo 2 Bibl. Prædicat. pag. 687 agit, ubi inter alias Cuniberti ex idiomate Gallico in Latinum translationes refertur sanctissimi patris Dominici Vita, ex Gallico F. Johannis a sancta Maria Latine reddita, cui titulo laudatus Echardus addit sequentia: Huic operi incumbebat anno MDCLXV, ut ipse scripsit Augusta Parisios ad nostrum Vincentium Cronenbach Germanum, apud nostros Sanjacobeos agentem, epistola, XIII Augusti data. An autem prælo commiserit, hactenus me latet. Id etiam nos latet, & scire parum nostra interest, cum fabulas, huic Vitæ insertas, Gallice satis intelligamus.

[65] Ceterum Joannes a sancta Maria non tantum more aliorum Alanum Redivivum citat; [aliquas fabulas immiscuerunt,] sed etiam ex professo, ut vulgo aiunt, auctoritatem illius tuetur: nam in præfatione ad Gallicam suam S. Dominici Vitam pag. 6 sic fere loquitur: Multi, qui sine examine de rebus judicant, conati sunt rejicere hunc auctorem, tamquam apocryphum; sed apparebunt irriti eorum conatus, quando videbunt apologiam, quam initio Vitæ ejus præmisi. Postmodum inter Acta Sanctorum Ordinis Dominicani tomo 2 a pag. 758 promissam apologiam exhibet, eamque Vitæ Alani de Rupe præfigit, ubi allegat varios scriptores, qui Alanum laudarunt, vel ejus revelationibus ac historiis incaute fidem adhibuerunt. Sed bona & facilis eorum fides Echardo & mihi nondum persuasit, veras esse historias, quas Alanus Redivivus nobis confidenter obtrudit. Quapropter auctoritati illorum opponimus viros istos ecclesiasticos, qui non probabant insolita miracula, quæ Alanus evulgabat, ut Choquetius inter Sanctos Belgas Ordinis Prædicatorum in Vita Alani de Rupe pag. 212 & 213 fatetur, & qui forte in ea re prudentiores fuerunt; quamvis Choquetius ibidem sine testibus aut tabulis asserat, illos Alani adversarios stimulis invidiæ agitatos fuisse. Cum denique juxta supra relatum testimonium Joannis a sancta Maria multi conati sint rejicere Alanum, tamquam apocryphum, saltem recte concludimus, Echardum & nos non fuisse primos ex iis, qui Alano Redivivo credere recusarint.

[66] [quas Thomas Soëgius] Huic etiam tacite fidem abrogavit Stephanus Thomas Soueges ex eodem Prædicatorum Ordine, quem deinceps cum Echardo Latine Soëgium appellabimus: is enim in Gallica S. Dominici Vita, quam non ita pridem Anno Dominicano ad diem IV Augusti inseruit, prudenter fabulosas Alani Redivivi historias omisit. Quinimo licet Malvendam & Joannem a sancta Maria plerumque sequatur, tamen caute abstinuit ab illis fabulis referendis, quas duo isti scriptores ex Alano Redivivo acceperant. Sic Soëgius in laudata S. Dominici Vita nullum verbum facit de portentosis Rosarii miraculis, quæ Sanctus in Hispania patrasse dicitur, & quæ Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1219 cap. 15 & sequentibus commemorat. Sic idem scriptor Gallus altum silet de plurimis prodigiis, quæ Joannes a sancta Maria ex eodem fabulatore confidenter narrat.

[67] [in Gallicis ejusdem Sancti Actis prudenter omisit.] Sed etiamsi hæc Soëgii prudentia magnam laudem mereatur, propterea tamen nondum adoptamus omnia & singula, quæ diligens ille biographus de S. Dominico, aliisque Ordinis sui Sanctis tradit, ut opportuno tempore videbimus. Hanc cautam agendi rationem RR. PP. Prædicatores in nobis non improbabunt, cum ab ipso Echardo inter laudes istius scriptoris tomo 2 Bibl. Prædicat. pag. 748 sic moneamur: Erat Stephanus judicio peracri & vivido, quique vera a falsis in tanta relationum varietate facile internosceret, ut probant antiqua quæ dedit monumenta, vel etiam dissertationes aliquando adjectæ. Quod si quædam ipsi exciderunt minutiora in Vitis præsertim sequioris sexus, aut etiam in aliis minus probata, nec semper ad accuratam chronologiæ rationem reddita, id Vitarum, quas scribebat, multitudini, urgentibus typorum operis, ac nescio cui in gratiam antiquarum fabularum (quæ enim historia seu secularis seu regularis suas non habet? quas, ubi semel receptæ sunt aut imbibitæ, vix quis deponere potest, aut audet arguere) præconceptæ opinioni facile condonandum. Ne quid meritis Soëgii laudibus videamur velle subtrahere, ingenue fatemur, neminem hactenus a nobis perlectum esse, qui majore cum crisi & accuratione Acta S. Dominici collegerit.

§ V. Præmonitio de vetustis Sancti Actis, quæ post hunc Commentarium edituri sumus.

[Excudemus libellum B. Jordani] Ex antiquis S. Dominici biographis, quorum manuscripta vel impressa exemplaria nobis ad manum sunt, paucos & præcipuos ita eligere conabimur, ut simul omnia Sancti gesta exhibeamus, & tamen non nimis sæpe eadem cum tædio lectoris repetantur. Quapropter omittemus Constantinum Urbevetanum, jam ab Echardo editum, Spicilegium Gerardi de Fracheto, venerabilem Magistrum Humbertum, Vincentium Bellovacensem, & Jacobum de Voragine; quibus tamen utemur in hoc Commentario prævio aut in Annotatis, ubi quid diversum & notatu dignum occurrerit. His itaque prætermissis, primo loco & sub uno conspectu edemus ex antiquo Ms. membraneo libellum, quem B. Jordanus de principio Ordinis FF. Prædicatorum conscripsit, & quem Echardus nuper tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 99 & 293, sparsim typis vulgavit ex codice monasterii Pruliani, cum quo manuscriptum nostrum conferemus. Insuper addemus ex eodem Ms. nostro miracula, quæ B. Jordanus videtur collegisse, & quæ Echardus aut non habuit, aut prætermisit.

[69] Deinceps hunc libellum nostrum, in membrana scriptum, [ex antiquissimo codice Uxamensi,] vocabimus codicem Uxamensem, quia illum Uxama olim accepimus. Tantæ autem est antiquitatis, ut eum ante annum 1242 exaratum fuisse opinemur: nam in Capitulo Bononiensi istius anni decretum est, ut aliqua periodus ex hac Legenda S. Dominici abradatur, quemadmodum supra num. 3 ostendimus. Hæc vero periodus in Ms. nostro Uxamensi utcumque erasa est, ut ibidem diximus. Unde probabilissime inferimus, illam periodum, & reliquam Legendam, quæ eodem charactere exprimitur, ante illud Capitulum Bononiense anni 1242 scriptam esse: quis enim facile sibi persuadeat, hæc contra decretum Capituli generalis postea scripta, ac deinde iterum erasa fuisse? Ceterum ubique in suis narrationibus maximam fidem meretur B. Jordanus, qui S. Dominico in magistratu supremo Ordinis successit, eumque Parisiis & Bononiæ vidit, & juxta testimonium Echardi tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 1 toto regiminis sui tempore ab anno MCCXXII ad MCCXXXVI, quæ ad illum attinerent, in suis per varia Europæ regna visitationibus ab æquævis & convictoribus diligenter inquisivit. Si quis plura scire desideret de beato hujus Vitæ scriptore, legat Opus nostrum ad diem XIII Februarii, ubi Majores nostri Acta B. Jordani illustrarunt.

[70] Antiquitatis ordine post libellum B. Jordani typis vulgabimus breve quidem, [& anecdotam Vitæ synopsim, quam in bibliotheca Barberiniana invenimus,] sed pretiosum, Vitæ compendium, quod hactenus numquam publicam lucem aspexit. Hujus auctor est Bartholomæus Tridentinus, de quo præter Echardum, supra num. 7 citatum, Antonius Senensis in Bibliotheca Prædicatorum pag. 40 sic meminit: Frater Bartholomæus Tridentinus, vir religione conspicuus, fama celebris & doctrina clarus, & spiritu devotionis servidus, scripsit Legendarium Sanctorum, a quo plurimi postea hauserunt. Plura scripsisse fertur; quæ tamen ad meam notitiam non devenere. Claruit circa primordia Ordinis. Similia habet Altamura ad annum Christi 1225, ubi citat Taëgium part. 1 Monument. Ordinis, aliosque; qui tamen omnes videntur ignorasse, ab illo Bartholomæo talem gestorum S. Dominici synopsin posteris relictam fuisse, & nusquam innuunt, aliquod istius apographum in suis cœnobiis exstare. Attamen Papebrochius noster Romæ istud Actorum compendium ex Ms. codice bibliothecæ Barberinianæ transcripsit, & in Commentario Prævio ad Vitam S. Antonii Patavini tomo 2 Junii pag. 703 conjicit, illa Sanctorum gesta a Bartholomæo Tridentino circa annum 1240 collecta esse; cui conjecturæ Echardus assentitur. Sed nos postea in Annotatis observabimus, saltem compendiosam S. Dominici Vitam certe ab eo inter annum 1244 & 1251 conscriptam fuisse.

[71] [sicut deteximus alia Ordinis monumenta, Prædicatoribus ignota, teste Echardo,] Quandoquidem ad conquirenda undique Sanctorum Acta nec labori nec sumptibus parcimus, & ad eumdem finem per diversas Europæ provincias diuturna itinera instituimus, nemini mirum videri debet, interdum a nobis detegi quædam monumenta ad Sanctos monasticos spectantia, quæ eruditos ejusdem professionis viros latent: Echardus enim in præfatione ante tomum primum Bibliothecæ Prædicatorum fatetur, id pluries contigisse, & hoc obsequium Ordini suo præstitum grate agnoscit his verbis: Viros eruditos veteres & recentiores, qui historiæ ecclesiasticæ vel etiam litterariæ expurgandæ & accurandæ incubuerunt, vel etiamnum incumbunt, omni qua par est reverentia prosequor & ubique laudo, ceu ex quorum lucubrationibus non parum profecerim. Inter alios nominandi veniunt eruditi Actorum Sanctorum, quæ Antverpiæ in dies prodeunt, editores, quosque gratus animus oblivisci non sinit, cum multa Ordinis monumenta e tenebris eruerint, quorum apud nos nulla jam extabat memoria.

[72] [cui aliquas notitias libenter acceptas reserimus,] Cum tamen Ordinis Prædicatorum regimen nec illi nec alii a nobis extrates calleant, ut nec rescire illis obvium est, sicubi a vero aberrant, quod aliquando contingit, eos ea libertate emendo, quam permittit veritatis amor, quo se unice flagrare præstant, & quo uno flagrare omnes tenemur, nullo vero contendendi affectu, a quo sum alienissimus. Idem omnibus eruditis integrum de hoc opere judicium relinquo, tantumque abest, ut, si aliquoties erraverim, emendari ægre patiar, quin id ipsum totis præcordiis exoptem, ut historia nostra litteraria quam purissima tandem, & ab omnibus sphalmatis expurgatissima prodeat. Nos quoque hanc veniam libenter damus, petimusque vicissim. Quare cum candida grati animi significatione fatemur, nos interdum ab Echardo aliisque meliora ac certiora edoceri, quæ omnia suo tempore & loco in Opere nostro corrigentur, & in hoc ipso Commentario quædam ad Vitam S. Dominici utcumque spectantia, de quibus alia occasione olim obiter sermo incidit, ultro emendabuntur. At eadem venia libere utemur, ubi ab opinionibus Echardi aliorumque dissentiemus, & tunc solidas sententiæ nostræ rationes reddere conabimur, ut jam superius facere cœpimus.

[73] [& cujus desiderio satisfaciemus citius,] Tertio denique loco edendam censuimus ampliorem S. Dominici Vitam, quam Theodoricus de Appoldia ex præcedentibus biographis, aliisque documentis undique collegit, ut ipsemet in prologo suo testatur. Hanc quidem Surius ad diem quintam Augusti typis vulgavit; sed more suo stylum mutavit, ac truncato codice usus, non nisi pauca fragmenta partis septimæ & octavæ exhibuit. Quapropter Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 454 integram ac sinceram hujus Theodorici lucubrationem desiderat hoc modo: Cum vero Surius stylum se immutasse fateatur, optandum esset, ut quis eam Vitam primigenio, quo scripta est, stylo quantumvis barbaro redderet, & prælo subjiceret ex codicibus Mss. authenticis & melioris notæ, idque quamptimum: etsi enim hac ratione proditura sit in Actis Sanctorum Antverpianis, vix speranda est ante viginti quinque vel triginta annos. Addo ex codicibus antiquis & non corruptis: nam vitio notariorum plura irrepere errata notum est apud peritos; ea vero nonnisi ex plurium codicum Mss. collatione deprehendi possunt. Sic codicem, quo usus est Surius, corruptum fuisse hinc conjicio, quod quædam apud eum legantur, quæ non eodem modo referuntur a sancto Antonino, qui tamen codice Theodorici præcipue usus est in Vita S. Dominici.

[74] Doleo, neminem ex Ordine Prædicatorum hactenus tam justo Echardi desiderio satisfecisse, [quam ipse putaverat,] & integram Theodorici lucubrationem ex antiquis codicibus edidisse: nam is editor me tetrico codicis nostri transcribendi & cum aliis conferendi labore liberasset. Attamen simul gaudeo, me Echardo citius obsequi potuisse, quam putarat: cum enim anno 1719 primum operis sui tomum ediderit, & tunc illam S. Dominici Vitam adhuc per viginti quinque vel triginta annos exspectandam censeret, ex anno editionis nostræ patet, media fere temporis parte exspectationem ejus jucunde deceptam fuisse. Dum autem Echardus antiquos & plures codices exigit, ut errata ex plurium Mss. codicum collatione deprehendi possint, postulationi ejus ex parte dumtaxat satisfacere licet, cum non habeamus plures, quam duos hujusmodi antiquos codices, in membrana scriptos, de quibus hic nonnulla præmonebimus.

[75] Primus est codex membraneus optimæ notæ & antiqui characteris, [integram Theodorici Appoldiani lucubrationem edemus ex Ms. codice Francofurtensi,] quem Francofurtensem appellabimus, eo quod R. P. Udalricus Nols ex Ordine Prædicatorum, anno 1688 Prior Francofurtensis, eumdem nobis dono dederit, cum in bibliotheca sua haberet aliud ejusdem Vitæ Ms. exemplar, ut Papebrochius noster in fronte codicis notavit. Alter vero est codex Ultrajectinus, ut ex nota, cooperculo inscripta, patet, quem jam dudum possedimus. In eo plura ad Ordinem Prædicatorum spectantia, puta Vitas Fratrum Gerardi de Fracheto, Chronicon venerabilis Magistri Humberti, & Acta quorumdam Sanctorum ejusdem Ordinis, referuntur. Quamvis etiam ex membranis constet; tamen character illius recentior est, quam præcedentis, ut ex variis signis conjicimus. Quare Vitam S. Dominici transcripsimus ex codice Francofurtensi, qui in Museo nostro P. Ms. 8 notatur, eumque contulimus cum hoc codice Ultrajectino, qui ibidem P. Ms. 7 signatur. Hi autem codices sibi mutuam præstant operam, ita ut ex uno suppleverimus, quod in altero deerat. Supplementa illa ad majorem securitatem uncis inclusimus, & in Annotatis subinde lectorem de hac re monebimus, ubi operæ pretium visum fuerit.

[76] At in neutro exemplari inveni caput ultimum de modo orandi corporaliter sancti Dominici, [eique caput ultimum ex Ms. bibliothecæ Vaticanæ adjungemus.] quod ex codice Bibliothecæ Vaticanæ numero 1218 accepi, & cui apographo Henschenius noster præfixit hæc verba: Est caput ultimum Vitæ per Appoldiam. Certe S. Antoninus Parte 3 Chronicorum tit. 23 cap. 2 § 1 agens de eximiis S. Dominici virtutibus, etiam hos novem diversos orandi modos Sancto adscribit. Cum autem S. Antoninus codice Theodorici præcipue usus sit, ut Echardus supra asserit, ex codice Vaticano illud ultimum caput lucubrationi Theodorici de Appoldia confidenter adjungemus. Facile tamen credidero, hoc caput de variis orandi modis conscriptum fuisse a Gerardo Provinciali Germaniæ, qui comitiis Lucensibus interfuit, & multa ex ore sororis Cæciliæ exceperat, & Theodoricum forte illud pro suo adoptasse, aut saltem lucubrationi suæ addidisse: nam auctor istius apud nos num. 408 sic loquitur: Hoc modo oravit, quando suscitavit Deus oratione sua puerum Napoleon Romæ in sancto Sixto, in loco sacristiæ & in ecclesia in celebratione Missæ, quando elevatus est a terra, sicut narravit mihi illa devota & sancta soror Cæcilia, quæ præsens erat, & vidit cum alia multitudine. Soëgius in Vita Gallica S. Dominici pag. 448 testatur, in bibliotheca Carcassonensi servari vetus manuscriptum (de eodem cum imaginibus, quæ Sanctum repræsentant, ibidem pag. 257 meminerat) in quo hi novem orandi modi exprimuntur. Sed quisquis demum sit auctor istius ultimi capitis, illum antiquum esse satis patet ex dictis & sequentibus verbis, quæ apud nos eodem numero ita leguntur: Visus est etiam aliquando orare sanctus pater Dominicus, sicut a vidente audivi auribus meis, manibus & ulnis expansis.

[77] [Theodoricus Vitam Sancti colligere cœpit jussu Munionis, septimi Magistri Prædicatorum,] Theodoricus hanc S. Dominici Vitam colligere cœpit jussu Munionis, qui ab anno 1285 usque ad annum 1291 toti Prædicatorum Ordini præfuit, ut colligitur ex epistola ejusdem Magistri generalis, qui in codice nostro Ultrajectino ante prologum memoratæ Vitæ ad Theodoricum ita scribit: Dilecto sibi in Christo Fratri Theodrico de Appoldia, domus Erfordiensis provinciæ Theutoniæ, Frater Munio Magister Ordinis licet indignus, salutem & augmentum continuum cælestium gratiarum. In remissionem peccatorum & in augmentum nihilominus meritorum vobis injungo, quatenus dictandi Legendam sancti Dominici patris nostri secundum datam vobis gratiam, de qua gero fiduciam in Domino pleniorem, meritum subeatis, ut non in vacuum gratiam Dei videamini accepisse; hæc inter alia diligentius attendens, ut sit veritate firmissima, integritate completa, gratiosa decore. Volo autem, quod Prior vester, qui pro tempore fuerit, vobis adsit consiliis, auxiliis, & solatiis, consolationibus optimis. Valete & orate pro me. Datum in Urbe veteri Idibus Aprilis. Quamvis in hac epistola annus desit, tamen Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 453 conjicit, illam anno 1288 datam fuisse, cum ad habenda Lucæ comitia generalia Munio se accingeret, vel inde reverteretur.

[78] [eamque absolvit sub Nicolao Bocassino,] Interea Nicolaus IV Papa anno 1291 Munionem deposuit, cui successit Stephanus de Bisuntio, & hoc post biennium mortuo, ad supremum totius Ordinis magistratum evectus est Nicolaus de Tarvisio, aliter cognominatus Bocassinus, cui tandem Theodoricus de Appoldia lucubrationem suam offert hac epistola nuncupatoria: Patri filiorum amabili, Nicolao Fratrum Ordinis Prædicatorum venerabili, Frater Theodricus de Theutoniæ provincia per prosperitatem provincialium * meritorum pertingere ad æternorum præmia gaudiorum. Libellum quem de patre divino Dominico & Ordine ab ipso instituto compositum sibi deferri vestra dignatio imperavit, in abjectis quidem cedulis ac vilibus petiis primum jam senex conscripsi, propriis manibus, oculisque caligantibus, & compegi; de cujus materia ipsius libelli proœmium vos instruet & docebit. Reperto igitur ex chronicis tempore, qui Sancti hujus parentes exstiterunt, ea quæ circa ortum & progressum & exitum vitæ ipsius gesta sunt, secundum decursum temporis disponere curavi; ita tamen, quod propter convenientiam materiæ, postmodum quæ acta sunt, præposui, & quæ ante, postposui subjungendo.

[79] Legi sanctorum Patrum Bernardi & Francisci Vitas, [nono ejusdem Ordinis Magistro Generali,] cum multa integritate editas, elegantique stylo compositas, insigni sinceraque devotione probatas, nostrique eximii Patris præfulgentem & prælucidam valde dissimiliter scriptam Vitam. Cupiens igitur, statum Ordinis nostri plenaria certitudine non carere, posterisque nobilitatem aucti generis intimare, paternæ sanctitatis, prout potui, verbis simplicibus designavi. Multa de verbo ad verbum, sicut in exemplaribus reperi, posui; quandoque tamen propter consequentiam aliquid immutavi. Cumque ex iis, quæ ad manum habebam, exemplaribus, omnia consummassem, allata sunt mihi ad petitionem meam quædam scripta, quæ & pretio comparavi, propter quæ opus præteritum, ut illa insererem, penitus dissipavi: erant enim illa magnæ auctoritatis, utpote dicta testium juratorum, quæ Papa Gregorius nonus approbavit, magnorumque meritorum & exemplorum sanctitatis præcipue expressiva. Prævenit præterea me littera venerabilis patris nostri Fratris Munionis, tunc Magistri Ordinis, mihi istum laborem injungens & studium pro peccatis.

[80] Non ut volui, nec ut debui, feci tamen quod potui, [ut docet epistola dedicatoria,] ut videtis. Verum vos, reverendissime Pater, quod vestrum est, manum peritam apponite, & de hac informi materia opus, sicut scitis, perficite gloriosum. Decreveram certe huic operi superaddendo, immutando, ornando, ordinando, ulteriorem diligentiam adhibere, si facultas expensarum, & opportunitas temporum adfuisset; quibus deficientibus, destiti, &, ut aspicitis, dereliqui. Verumtamen quamdiu vivo, iis laborem impendere, si requiritur, non recuso. Ignosce, obsecro, mihi in nomine Jesu Christi: expavi & dolui primum, quod ad aures vestras mea imperitia pertingere debuit, nec credidi, hoc futurum. Spiritus Dei sanctus spiritum vestrum dirigat, & infundat, ut sanctitatis, in hoc libello descriptæ, devotus æmulator, & exsecutor efficax, & in Ordine, vestro regimini commisso, fidelis inveniamini consolator. Hanc epistolam, cujus aliqua fragmenta Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 453 & 454 exhibet, ex codice nostro Ultrajectino P. Ms. 7 integram transcripsimus.

[81] Porro Echardus ex fragmentis hujus epistolæ ibidem monet observanda sequentia: [ex qua Echardus intervallum & finem elucubrati operis præterpropter determinat.] Cum dictus Nicolaus Bocassinus electus fuerit Argentinæ MCCXCVI, & sub finem anni MCCXCVIII Cardinalis assumptus; horum annorum aliquo jusserit hoc opus sibi nuncupari: unde septem aut octo annis solidis Theodoricum huic operi concinnando desudasse colligas. Quod autem ait auctor, se jam senem, cum scribere incepit, indicat se tum plus quam sexagenarium; nec mirum, oculorum caligantium meminisse, cum ea ætate nondum adinventa essent vitra illa, oculis senum adeo accommoda. Maxime etiam annotandum, quod monet, se in narratione non semper seriem annorum, quibus res actæ sunt, sequi; sed multa ὕστερον πρότερον, prout gestorum cognitio poscebat, se referre, ad quod maxime attendat, necesse est, qui ἀναχρονίσμους vitare voluerit. Dein post alterum ejusdem epistolæ fragmentum ita concludit: Ex his habetur, bis opus confecisse; prima vice ex prioribus Legendis; altera, receptis novem testibus Ordinis in canonizationis processu juratorum responsionibus, aliisque certis documentis, quæ in causa fuerunt, cur huc usque scripta conscindens, novum opus aggrederetur. Quibus autem documentis ad colligendam hanc S. Dominici Vitam usus fuerit Theodoricus de Appoldia, postmodum distinctius ex prologo ejus intelligetur. Nunc examinandum est, an Theodoricus in suis narrationibus ubique æqualem fidem mereatur.

[82] [Melchior Canus explodit quamdam Theodorici narrationem,] Non est dubium, quin huic auctori summa fides debeatur in iis, quæ ex B. Jordano, Constantino Urbevetano, aliisque veteribus biographis collegit. Sed inter ipsos Prædicatores disceptatur, utrum prudenter credi possint omnia illa, quæ Theodoricus ex testimonio sororis Cæciliæ narrat. Sic scriptor ille apud nos num. 147 ex auctoritate ejusdem Cæciliæ præter alia prodigia refert, quomodo S. Dominicus dæmonem, sub forma simiæ sibi illudentem, tamdiu tenere jusserit candelam, donec digiti ejus comburerentur. At Melchior Canus lib. XI de Locis theologicis pag. 533 hæc & similia, tamquam fabulosa, explodit his verbis: Illud item quam ridiculum, diabolum Dominico patri nostro semel obstrepentem, a Divo esse coactum, ut lucernam haberet in manibus, quoad illa absumpta non molestiam solum, sed incredibilem dolorem etiam afferret. Non possunt hujusmodi exempla numero comprehendi; sed in his paucis pleraque alia intelligentur, quæ Divorum clarissimorum historias obscurarunt. Non autem decebat, veras Sanctorum res gestas falsis & commentitiis fabulis contaminari.

[83] [quam tamen Malvenda tueri nititur] Thomas Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum 1219 cap. 25 & sequentibus hanc sodalis sui Cani censuram ita refellit: Ridet nostros historicos præclarus auctor, quod ad sanctum Dominicum referant, se jussisse diabolo accensam candelam, qua torqueretur, manu tenere. Ergo ridiculi sunt Theodoricus de Appoldia, S. Antoninus, Joannes Garzo, Marcus * Antonius Flaminius, & alii rerum sancti Dominici auctores probi, integri, prudentes, tanto consensu unam & eamdem rem prodentes. At hoc loco adducere non oportebat recentiores scriptores, qui bona fide historiam illam ex Theodorico hauserunt. Quare Malvenda adversarium suum magis urget, dum ex verbis Theodorici probat, illam narrationem ex ore Cæciliæ, testis oculatæ, exceptam esse, ac deinde sic disserit: Cernis, lector, quam integra fide Theodoricus rem gestam de diabolo, tenente candelam summo cruciatu, reddiderit. Acceptum a sanctissima virgine, quæ ex manibus S. Dominici habitum Ordinis accepit, plurima ejus miracula vidit, ipsum sæpe allocuta est, aliaque permulta ex ore ipsius audivit. Si hæc non est fides humana, nescio quænam esse potest.

[84] [testimonio Sororis Cæciliæ,] Denique eamdem Theodorici, seu potius sororis Cæciliæ, narrationem variis exemplis credibilem reddere conatur, ac tandem ita concludit: Atque hæc hactenus pro defensione historiæ, tot optimorum scriptorum fide relatæ, dicta sunto: quibus etiam viam munire voluimus ad similes narrationes stabiliendas, quas critici forsitan irriserint, dummodo de integritate auctorum simus securi. Illud tamen corrigendum in sancto Antonino, cum ait, illud dæmonis sub effigie simiæ terriculamentum, a sancto Dominico difflatum, Bononiæ contigisse: nam nisi bis id acciderit, certum est, uti prædiximus, apud sanctum Xistum rem effectam. At nullo modo est verosimile, id bis contigisse, cum antiquiores biographi ne de unico quidem hujusmodi prodigio meminerint, ut jam videbimus.

[85] Echardus profitetur, se mediam viam eligere, & velle hos duos adversarios conciliare, [cui Echardus videtur parum deferre,] dum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 87 de eodem Cæciliæ testimonio sic judicat: Adde sororem Cæciliam, ex cujus ore hæc Bononiæ anno MCCLXXXVIII a Fratre Gerardo, tum pro Teutonia in comitiis generalibus Luchæ habitis diffinitore, & postea ejusdem Teutoniæ Priore provinciali, accepta sunt, octogesimum quartum ætatis tum excessisse, quæ & facile præ senio in quibusdam circumstantiis rei ante annos sexaginta octo gestæ errare potuerit. Imo ut vetularum est, quæ sua juvenili ætate acciderunt, non raro exaggerare; hinc evenisse haud immerito quis putet, ut prædicta Cæcilia quædam de beato Dominico retulerit, verbi gratia de dæmone, in specie modo lacertæ, modo passeris, moniales turbante aut terrente, vel etiam simiæ, quam Sanctus candelam coram se tenere ad digitorum usque combustionem jusserit, & alia similia, quæ, ut verbo Ferdinandi de Castillo ad historiam generalem Ordinis præfantis utar, a viris gravioribus ceu pueriles ineptiæ, NINERIAS Y CUENTOS (hæ voces Hispanicæ etiam nugas & fabulas significant) habentur.

[86] Hæc enim cum antiquiores & Sancto æquales vel suppares scriptores, [ac proinde favere judicio Cani,] Jordanus & Humbertus Ordinis Magistri, & Constantinus provinciæ Romanæ alumnus, ejus licet rerum vel minimarum curiosissimi, non meminerint, de iis nil umquam vel a sororibus Sansixtinis, vel a sodalibus, qui vivum viderant, se audiisse ostendunt; ac proinde ceu viro sapiente, ut Dominicum Bonifacius VIII vocare solebat, non satis dignis, ea saltem ratione, qua a Theodorico narrantur, si fidem omnino non adhibeas, haud injuria feceris: ita tamen ut in relatis aliquid veri latere existimes, sicque Melchiorem Canum de Locis theologicis lib. XI cap. 6 omnia sus deque habentem, & Malvendam ad MCCXIX num. XXIV omnia suspicientem ac propugnantem conciliabis. Quando Echardus ea, quæ narrantur de dæmone, candelam tenere jusso usque ad digitorum combustionem, & his similia phrasi Hispanica Ferdinandi de Castillo vocat pueriles ineptias seu nugas & fabulas, propius ad Melchiorem Canum accedit, quamvis sibi mediam viam tenendam proposuerit. Ego inter hos tres eruditos Dominicanos arbiter esse nolo, & propterea totam hanc litem maturo prudentis lectoris judicio decidendam relinquo.

[87] Sed interim moneo, ne quis hoc severum Cani & Echardi judicium ad alias quaslibet Theodorici narrationes extendat, [quod certe extendendum non est ad alias historias, quas Theodoricus ex antiquis biographis hausit.] atque ita omnem fere fidem ei adimat: nam impiger ille collector plerasque Actorum istorum historias ex antiquis scriptoribus & authenticis monumentis hausit. Id satis patebit ex Actis B. Jordani, & Bartholomæi Tridentini, quæ lucubrationi ejus præmittam, & ex instrumentis juridicis, quæ eidem subjungam. Ceteros hujus collectionis fontes, quos detegere potui, in Annotatis breviter assignabo; reliquos vero, qui inquisitionem meam effugerunt, sagacitati aliorum indagandos relinquam. Hisce circa varios Vitæ scriptores præmissis, ut infra dicenda clarius intelligantur, ad eumdem finem paragrapho sequente exhibebimus chronologicam gestorum S. Dominici seriem, juxta quam reliquus Commentarius noster prævius dirigetur.

[Annotata]

* al. præsentium

* lege Joannes

§ VI. Chronologicum Vitæ compendium, juxta quod reliquus Commentarius prævius ordinabitur.

[Brevis Acrorum chronetaxis,] Jam sæpe citatus Echardus tomo 1 Bibl. Prædicatorum inter paginam 86 & 87 edidit folium expansum, in quo Vitam S. Dominici ordine chronologico breviter exhibet, & cui præfigit hunc titulum: Tabula chronologica Actorum sancti Dominici, additis ad marginem cujuslibet anni Indictione, numero aureo, littera Dominicali, ac die Paschæ in commodum lectoris, ut in promptu habeat, qui numeret initium anni seu stylo veteri a die Paschæ, seu novo a prima Januarii, monitus una, apud chronologos seculi XIII, præsertim Gallos, annum a Pascha semper inchoari, mensesque præcedentes superioris anni censeri. Infra discutiemus, an hæc regula generalis ubique locum habeat, & an ea methodus numerandi annos a Pascha ab omnibus seculi XIII scriptoribus usurpetur. Cum igitur hæc tabula per decursum examinanda sit, non existimavimus, Indictiones, litteras Dominicales, & alias notas chronologicas hic scrupulose exprimendas esse. Quapropter solos annos juxta opinionem Echardi rebus gestis præmittemus, ut saltem lector postmodum pervolvens antiqua Acta, quæ plerumque sine ullo temporis ordine vel indicio conscripta sunt, quamdam chronologicam rerum gestarum ideam formare possit. Præterea hanc Echardi tabulam hic transcribimus, ut habeamus aliquam Actorum chronotaxim, juxta quam reliquus Commentarius noster serie temporis procedat. Nunc ipsam tabulam exhibemus, & majoris perspicuitatis gratia singulos annos a nova linea incipimus.

[89] [quæ exhibet Vitam S. Dominici in pueritia & juventute,] Anno MCLXX. Dominicus nascitur.

Anno MCLXXVI. Avunculo suo traditur educandus.

Anno MCLXXXIV. Palentiam in universitate humanis & divinis instruendus disciplinis amandatur.

Anno MCXCI. Theologiæ dans operam, exorta fame, libros & supellectilem distrahit, & pretium dat pauperibus, & per decem annos a vino abstinet.

Anno MCXCIV. Palentiæ sacras interpretatur Litteras.

Anno MCXCIX. Hoc anno circiter Palentia, unde nondum alio excurrerat, Uxamum sive Oxomam evocatur a Didaco episcopo, fitque Canonicus regularis, tum Capituli Supprior; Collationes Patrum legit: si quandoque concionatur, ut verosimile, semper intra fines diœcesis.

[90] [varia itinera, & prima certamina] Anno MCCIII. Hactenus nondum Uxamo egressus, Didacum episcopum, ad Marchias Alphonsi regis Castiliæ legatum, comitatur, & Tolosa transiens hospitem suum hæreticum convertit.

Anno MCCIV. Cum episcopo ad regem Alphonsum reversus, rursus cum eodem, iterum a rege ad Marchias legato, vadit.

Anno MCCV. Cum eodem episcopo, legatione peracta, Romam pergit; inde redeundo Montem Pessulanum accedunt sub finem anni, Februario scilicet vel Martio sequenti: tres legatos, & duodecim Ordinis Cisterciensis abbates ibidem congregatos inveniunt, quos ad prosequendam apud Albigenses missionem adhortati, eisdem duces se præstant. Fulco recens electus episcopus Tolosanus possessionem init quinta Februarii stylo novo MCCVI, veteri MCCV.

Anno MCCVI. Circa Pascha, ut dictum, vel paulo ante vel paulo post, Didacus episcopus & Dominicus, ceu prædicatorum laudatorum antesignani & duces, hæreticos Albigenses verbo & exemplo adoriuntur, variisque in locis acres cum iis habent concertationes. Apud Carcassonam messes hæreticorum sanguine fluentes apparent die sancti Joannis Baptistæ. Arnaldus unus e legatis & abbas Cisterciensis mense Julio vel Augusto Cistercium ad comitia Ordinis generalia regreditur, & sequuntur plures abbates. Didacus & Dominicus in missione perstant impigri. Apud Fanumjovis celebris habetur cum hæreticis disputatio. Libellus a Dominico scriptus, fidem Catholicam exponens, ter in ignem projectus, exit illæsus. Dominicus tum monasterium Prulii erigit, & feminas nobiles a se conversas ibidem includit intra Natale Domini.

[91] Anno MCCVII. Mense Aprili Berengarius archiepiscopus plura monasterio Pruliano confert beneficia. [adversus hæreticos Albigenses,] Apud Montem regalem plures habentur cum hæreticis disputationes. Ibi adhuc erat Didacus, Dominicus, & alii prædicatores, cum Cistercio redit Arnaldus abbas & legatus, abbatibus duodecim comitantibus, mense Maio: hi omnes nudipedes, bini vel terni divisi, totam regionem perambulant, ubique per tres menses euangelizantes. Dum quadam die nostri prædicatores cum Albigensibus disputarent, Dominicus uni ex illis schedulam dat a se scriptam, & fidei Catholicæ argumenta continentem; hanc hæreticus cum suis sodalibus tradidisset, hi in ignem ter projiciunt, unde semper evolavit illæsa: sed hoc privatim & inter perfidos solum actum, quod tamen revelavit miles quidam, qui affuerat. Appamiis solemnis indicitur circa Novembrem vel Decembrem disputatio cum Valdensibus: eo se conferunt plures episcopi & abbates, inter quos Fulco Tolosanus, Navarrus Consoranensis, Didacus Oxomensis cum Dominico, & alii. Exitus felix fuit, plurimis conversis, aut in vera fide confirmatis. Tum in Hispaniam redit Didacus; sed priusquam discederet, Dominicum prædicationis ducem & præfectum instituit: jam quibusdam antea mensibus plerique abierant abbates. Petrus de Castellonovo unus ex legatis Papæ tum occisus est: Radulphus alter legatus tum etiam obiit: Arnaldus jam laudatus, vir magnarum partium, in Franciam ad regem se contulit

[92] Anno MCCVIII. Didacus Uxami moritur sexta Februarii. [aliaque præclare gesta] Fulco Tolosanus & Navarrus Cosoranensis episcopi Romam adeunt, ut ab Innocentio III crucem obtineant adversus Albigenses prædicari. Voto adepto, crux in Francia prædicatur, in provinciis præsertim Cis-Ligerianis. Guido Vallium-Sernaii abbas inter prædicatores crucis ferventissimus claret. Interim Dominicus in Occitania perstat, Albigensium conversioni in omni patientia & doctrina totus incumbens.

Anno MCCIX. Cruce signati duce Simone, Montisfortis comite, in Occitaniam adveniunt. Dominicus, huic bello non implicitus, verbo Dei solum instat; irrisiones, contumelias, insidias ab Albigensibus patitur: in his omnibus superat, suo eis martyrii desiderio declarato.

Anno MCCX. Idem prædicatoris munus Dominicus prosequitur: hospitatus apud nobiles dominas. Quadragesimam in pane & aqua jejunat, & super nudam tabulam cubat, easque ad fidem reducit.

Anno MCCXI. Concionari pergit. Simon comes Montisfortis Tolosam obsidet. Interim Dominicus in quodam ad Garumnam sacello orat, & quadraginta peregrinos Anglos, navi, qua flumen trajiciebant, demersa, pereuntes suis precibus ex aquæ profundo sustollit & liberat. Duodecimo Kalendas Junii Guillelmus de Cardalliaco, episcopus Caturcensis, apud Simonem Montisfortium clientelam profitetur: inter magnates testes adest Dominicus, & instrumento exinde confecto sigillum apponit. S. F. Dominici Prædicatoris.

[93] [in partibus Tholosanis] Anno MCCXII. Guido Vallium Sernaii abbas, electus episcopus Carcassonensis, e Francia redit, & Albiæ jam aderat vigilia Paschæ; mense Maio Narbonæ consecratur: quibusdam postea mensibus in Franciam revertitur, relicto in spiritualibus & constituto vicario Dominico. Ipse Dominicus ecclesiarum Consoranensis, Convenarum, & Biterensis pastor eligitur, quas omnes constanter recusat.

Anno MCCXIII. Guidone toto hoc anno absente, Dominicus vicarias ejus partes agit, & per Quadragesimam conciones semper habens, in pane & aqua jejunat, nec lectum intrat. Mense Septembri committitur prælium ad Murellum. Vincit Monfortius. Petrus Aragonum rex occiditur. Interim dum fervet pugna, Dominicus cum episcopis in ecclesia Murelli auxilium divinum implorat.

Anno MCCXIV. Guido episcopus Carcassonensis e Francia in Occitaniam revertitur, & ad partes Albigenses venit circa Octavam Paschæ. Dominicus nuptiis Almarici, primogeniti Montisfortis, cum Beatrice Delphina benedictionem impertit Carcassonæ: filiam Simonis Montisfortis patris hoc circiter anno baptizat.

[94] [usque ad institutionem Ordinis Prædicatorum,] Anno MCCXV. Petrus Cellani quas Tolosæ ad castrum Narbonense habebat ædes, dat Dominico, qui eum & Thomam civem Tolosanum, virum nobilem, aliosque Ordini a se instituendo aggregat. Fulco episcopus Dominicum & socios prædicatores constituit in sua diœcesi, & ut victui aliisque necessaria habeant, sextam partem decimarum eis confert. Eumdem episcopum, Romam ad concilium Lateranense pergentem, comitatur Dominicus, qui Romæ jam existens mense Octobri, ab Innocentio III ante concilium, ecclesiarum, castrorum, prædiorum, redituum, hactenus monasterio Pruliano datorum confirmationem obtinet. Tum ab eodem Pontifice postulat, ut Ordinem instituere sibi liceat, qui Prædicatorum Ordo diceretur & esset. Responsum accipit, ut ad sodales Tolosæ agentes redeat, cum eis communi consilio regulam jam approbatam electurus, & postea Romam repetat, confirmationem sui Ordinis accepturus. Anno MCCXVI. Dominicus Prulii cum sexdecim circiter sociis regulam sancti Augustini, & quasdam severiores institutiones eligit. Mense Junio vel Julio datur eisdem ecclesia sancti Romani Tolosæ, ibique erigitur prima Ordinis domus. Decima sexta Julii moritur Innocentius III, cui altero die sufficitur Honorius. Sex e suis sodalibus nondum in sacris Litteris satis exercitatos Dominicus ad scholam theologiæ publicam ducit, ac sedulam studiis operam dare jubet; ipse vero Romam abit, eratque jam in Urbe, ut verosimile, mense Novembri. Vigesima secunda Decembris confirmationem Ordinis duplici diplomate testatam obtinet.

[95] Anno MCCXVII. Duo alia diplomata Dominicus ab Honorio III obtinet mensibus Januario & Februario. [cujus confirmatione impetrata, Sanctus socios dispergit,] Quadragesimam Romæ transigit, & ut conjectu pronum, in aula Pontificis epistolas sancti Pauli explicat publice. Tum apud Cardinalem Ostiensem frequentans, cum Guilielmo de Monteferrato ibidem morante, familiaritatem jungit, a quo & promissum accipit Ordinem amplectendi, sed postquam per biennium exinde Lutetiæ theologiam audiisset. Post Pascha in Galliam ad suos revertitur Dominicus, quos Tolosæ in S. Romani agentes invenit: menses duos tresve iis ultimo formandis insumit. Die Assumptionis omnes in Pruliano monasterio congregatos dividit; quatuor in Hispaniam, septem Parisios ablegat; duos Prulii, totidem Tolosæ e primis sociis relinquit; sed & plures tum ad Ordinem allegit. Mense Septembri etiamnum ipse in partibus Tolosanis perstabat, forte & ultra. Tum Romam vadit, socium assumens F. Stephanum Metensem, sed & quatuor alios recens ad Ordinem ascitos. Quos Lutetiam miserat, duodecima Septembris alii, alii paulo post advenerant, & domum ad majorem ecclesiam conduxerant, ubi fere per annum morabantur. Quos in Hispaniam F. Petrus Matriti, F. Suerius Gomez Scalabi domos Ordinis erexerunt; alii duo F. Michaël de Uzero, & F. Dominicus ad ipsum Romam redierunt.

[96] Anno MCCXVIII. Dominicus Romæ ab Honorio ecclesiam S. Sixti & cœnobium ei adjunctum accipit. [& eumdem Ordinem per Galliam,] Sodales plures indies aggregat. Collationes in palatio Apostolico resumit, vel Euangelium Matthæi vel epistolas Pauli explicare pergendo: interim & per Urbem concionatur, etiam in S. Petri basilica tanto plausu & fructu, ut ejus vestes auditores veluti reliquias conscinderent, ita ut ejus scapulare sic per particulas decisum vix ad genua descenderet. Circa initium anni, quod Romæ a die Annuntiationis numerabatur, quosdam e suis, nempe Joannem de Navarra, & quemdam Bertrandum, Bononiam mittit, iisque Ricardum ætate jam provectum præficit, illum scilicet, qui Tancredum virum nobilem, & alias in exercitu imperatoris tribunum, allegit ad Ordinem, quibus postea Michaëlem de Uzero & Dominicum, ad se ex Hispania reversos, jungit. Tum etiam Reginaldum, Aurelianensem sancti Aniani decanum, a febre ardentissima miraculose sanatum veste sua donat; voti tamen explendi causa in Palæstinam ire permittit. Plura ipse in S. Sixti miracula edit. Architectum, sub ruina ædificii oppressum, incolumem restituit. Sodales in summa rerum omnium penuria, una vice quadraginta, altera ad centum, pane cælitus misso pascit. Conventus procuratorem jam inunctum, & jamjam animam exhalantem, ad vitam revocat. Ex Urbe ita tempestive egreditur, ut per Galliam Narbonensem Tolosanasque partes transeundo, Segobiæ in Hispania affuerit paulo ante Natale Domini, ubi cum ob summam siccitatem agricolæ nondum seminare incepissent, precibus copiosum illis e cælo imbrem impetrat, & domum Ordinis erigit. Reginaldus e Palæstina redux, Bononiæ jam aderat XXI Decembris. Hoc eodem anno sodales Lutetiæ agentes e domo, a se conducta ad ecclesiam S. Jacobi sibi concessam transeunt, & ingrediuntur sexta Augusti.

[97] Anno MCCXIX. Matritum Dominicus progressus, domum a Fratre Petro, [Hispaniam,] quem e Tolosa eo miserat, anno MCCXVII erectam instaurat, & plures ad Ordinem allegit. Apud Gualdafaien seu Guadalajara multos novitios induit, moxque propositi pœnitentes, liberos abire sinit; sed precibus ad Deum fusis, ut redeant, obtinet. Pluribus in Hispania gestis, circa Pascha in Galliam revertitur. Tolosa rursus iter habet. Sodales tirones aqua in vinum versa recreat, & verbis mellifluis ad dura quæque pro Christo fortiter sustinenda excitat. Tum F. Bertrandum de Garriga, ibi inventum, socium assumens, primo ad Rupem-amatoriam, exinde octo diebus Aurelianos, ac tandem Parisios advenit, ubi Conventum triginta sodalium, sub F. Matthæo abbate sanctissime rectum, lætus aspicit. Collationes plures, ut illi ubique solemne, publice habet. Remos, Metas, Pictavos, Aurelianos mittit, qui in his civitatibus domos novas erigerent. Fratrem Petrum Cellani, ibidem inventum cum quibusdam sociis Lemovicas destinat, & jubet, ut intra Januarium sequentem eo advenerit. Jordanum, suum postea successorem, tum sacræ facultatis baccalaureum, nec de Ordine amplectendo adhuc cogitantem, familiarem sibi facit. Guillelmum de Monteferrato, de quo supra, & a duobus annis Lutetiæ ex condicto theologiæ dantem operam, promissum exigens sua veste induit, & socium assumit, Bertrando de Garriga Tolosam dimisso. Italiam tum cogitans, iter per Burgundiam instituit. Castellione transiens filium sui hospitis, qui de superiori tabulato ceciderat, quasi exanimem vitæ restituit. Alpes dum pedes superat, quemdam F. Joannem Conversum, secum ex Hispania deductum, animo præ lassitudine & fame deficientem, pane cælitus misso reficit. Bergomum primum, tum Mediolanum ingreditur. Hic apud Canonicos S Nazarii honorifice excipitur. Concionibus suis totam commovet civitatem, tresque præstantissimos viros ad Ordinem adsciscit: hos secum ducens, Bononiam pervenit sub finem Augusti. Numerosius jam erat Bononiæ Fratrum collegium, ferventissimis Reginaldi concionibus & sanctissimis exemplis aggregatum. Hinc itaque Dominicus eumdem Reginaldum Parisios ablegat, similem ab eo sperans in regia urbe successum. Tum vero sodales ad celebriores Longobardiæ civitates mittit, qui domos Ordinis erigant, & inter alios F. Joannem Salernitanum Florentiam. Ipse Romam cogitans, Florentia transit, ubi Benedictam, feminam nobilem, sed ob mores mundanos, permittente Deo, a malo spiritu vexatam liberat, & ad meliorem frugem adducit. Viterbii apud summum Pontificem Honorium III jam aderat XV Novembris. Aulam summi Pontificis sequitur ad XVII Decembris, quo die per Breve Apostolicum, in civitate Castellana datum, ecclesiam S. Sixti sibi suisque Fratribus absolute concedi obtinet. Postea Romam pergit.

[98] [& Italiam mirifice propagat usque ad annum Christi 1221,] Anno MCCXX. Dominicus, Romam forte ante Natale ingressus, sodales sua præsentia beat. Tum vero resciens, cœnobium ad ecclesiam S. Sixti, quod sui inhabitabant, olim ab Innocentio III recludendis sanctimonialibus Romanis erectum fuisse, licet morte Pontificis opus interrumpente non perfectum, consilium Innocentii tam salubre, se tum conscio & quodammodo obice, irritum fieri non patitur: facilem esse omnia componendi rationem Honorium monet, sibi ecclesia S. Sabinæ detur, in eam sui sodales deducantur, tum in S. Sixti cœnobium, nostrorum curis religioni aptissimum factum, transferantur moniales Romanæ. Laudat Honorius, negotio cum Dominico conficiendo tres præponit Cardinales; Hugolinum Ostiensem & Nicolaum Tusculanum episcopus, ac Stephanum de Fossanova, titulo duodecim Apostolorum presbyterum. Januario res incepta, Februario perficitur; at non sine miraculo. Die S. Valentini martyris XIV Februarii feria sexta cinerum ad S. Sixtum accesserat Cardinalis Stephanus præfatus, & cum Dominico colloquebatur; & ecce affertur Neapoleonis juvenis, dicti Stephani consanguinei, cum equo in foveam præcipitati corpus ab omnibus existimatum jam inanime. Dominicus jubet in quamdam cellam deferri, omnibusque exclusis, solus ingressus, oratione ad Deum fusa, juvenem vitæ restituit, & patruo Stephano coram adstantibus reddit sanum & incolumem. Præsentem miraculo ait Theodericus fuisse abbatissam S. Mariæ de Tempore, quæ cum quibusdam suis monialibus venerat, ut cœnobium, in quod transferendæ erant, lustraret. Dominica sequenti, prima Quadragesimæ, XVI Februarii, quadraginta moniales, omnes ecclesiæ S. Mariæ de Tempore, vel ut alii scribunt de Tempulo, ad S. Sixtum veniunt, ibi deinceps intra claustra absque egrediendi facultate moraturæ. His voluntariæ se jungunt eodem die magna pars monialium sanctæ Bibianæ, & aliæ ex diversis Urbis monasteriis ad numerum viginti unius: quibus deinde accessere plures nobiles virgines Romanæ, quæ, seculi deliciis contemptis, crucem Christi magno animo amplexæ sunt. Octo sorores e monasterio Pruliano a Dominico sorores e monasterio Pruliano a Dominico vocatæ mox adveniunt, quarum primam, nomine Blancam, sanctus Vir monialibus S. Sixti dat præfectam seu Priorissam. Has certum e Prulio excessisse saltem mense Martio, forte & Romam advenerint ante XXV Martii, quo Romæ novus annus incipiebat.

Dominicus hac occasione S. Hyacinthum ejusque socios B. Ceslaum, Henricum & Hermannum ad Ordinem allegit, & post Pascha secum Bononiam, ubi ad Pentecosten prima sua comitia generalia habenda edixerat, deducit. Ex itinere Senis transit, ubi sodales a se Roma missos invenit, jam a decima quarta Martii locum a valetudinarii publici curatoribus ad inhabitandum accepisse, interim dum commodius ad erigendam Ordinis domum solum reperiretur. Florentiam etiam in transcursu visitasse volunt. In illis primis Bononiensibus comitiis regula S. Augustini & constitutiones in monasterio Pruliano anno MCCXVI superadditæ ab omnibus confirmantur, & pro toto Ordine acceptantur; illa in primis, qua reditus certi cujuscumque generis abdicantur. Mox a finitis comitiis Dominicus Hyacinthum & socios in Poloniam ablegat. Ipse civitates Longobardiæ percurrit, ubique de more concionatus. Mediolani erat die S. Barnabæ, suosque in S. Eustorgii ecclesia, quam Dominica Passionis XV Martii intraverant, jam stabilitos, & in magno numero religiosissime viventes lætus videt. Ibidem febri correptus, quibusdam diebus hærere cogitur; sed mox convalescens alio pergit, ubi domus Ordinis nondum erectæ erant, facile obtinens. Bononiam jam redierat ante Assumptionem beatissimæ Virginis, illoque ipso festo die Conradum Teutonem, famosum universitatis magistrum, dum Primam canerent, ad pedes suos prostratum & habitum Ordinis enixe petentem, absque mora in gremium admittit. Postea identidem ad alias Longobardiæ, ut videtur, inferioris civitates Ordinis dilatandi causa se transfert, tumque, ut conjectu pronum, eum Mutinæ prædicantem decanus quidam de Francia audivit, qui & ei tentationem gravem, qua impetebatur, confessus, ejus precibus a Deo castitatem obtinuit. Dum etiam agit Bononiæ, sive hoc anno, sive superiori, Fratres victui necessariis carentes, misso cælitus pane, bis reficit. Mense Novembri Romam rursus contendit, & Florentia iter instituens, ac Benedictam, quam anno superiori a maligni spiritus vexatione liberaverat, in negotio salutis negligentiorem reperiens, ea consentiente, ipsoque Deo rem committente, ut spiritus salvus fieret, in carne ut olim vexatam videt. Initio Decembris Dominicus jam erat Romæ.

[99] [quo Bononiæ obiit, postea honorifice sepultus, & numero Sanctorum adscriptus,] Anno MCCXXI. Dominicus Romæ agens, XVIII Januarii ab Honorio III Breve obtinet, in quo Canonicus tantum dicitur, & aliud XXIX Martii, in quo Prior Ordinis Prædicatorum nominatur. Lectiones vero suas in palatio Apostolico resumpsisse vix dubitaverim, ut & passim in Urbe prædicasse: id enim illi semper in more. Ibidem existens mille nonaginta libras dono accipit pro monasterio Sororum S. Sixti. Perstabat adhuc die XVII Aprilis, quo cum Fulcone episcopo Tolosano, in Urbe etiam præsente, transigit, & sextam partem decimarum, olim ab eo sibi & suis concessam in ejusdem manibus remittit, cedit, &, ut loquitur, desamperat in perpetuum. Bononiam redeundo quam viam tenuerit, non omnino certum: probabilius, Viterbium cum Raynerio Cardinali Capoccio ivisse, tumque ab eo ecclesiam S. Mariæ ad gradus, & cœnobium adjunctum accepisse; hinc Senas, Florentiam, ac tandem Bononiam. Ad ferias Pentecostes XXX Maii, secunda habet in ea civitate comitia generalia. In his, Ordine in octo provincias distributo, totidem præfecti provinciales creantur, & ut supremum super eos caput MAGISTER deinceps vocaretur, injungigitur. Post comitia, quinta Junii absoluta, Venetias ad Cardinalem Hugolinum vadit, tumque, ut verosimillimum, in ea urbe cœnobium Ordinis erigit: redit sub finem Julii; sed præ nimio æstu febre acriori correptus, qua indies invalescente, tandem in cælum rapitur VIII Idus seu sexta Augusti, die Veneris, hora meridiana, ætatis quinquagesimo primo. In ecclesia veteri S. Nicolai sepultum fuit ejus corpus, sacra & omnia funeris officia celebrante sæpius nominato D. Hugolino, Ostiensi episcopo, summo postea Pontifice Gregorio IX.

Anno MCCXXXIII. Die XXIV Maii feria tertia Pentecostes, dum comitia Ordinis generalia Bononiæ habentur, præside Magistro Ordinis B. Jordano, sancti Dominici successore, hujus sanctissimi Parentis corpus in locum decentiorem celeberrima cum pompa translatum fuit: cujus translationis historiam scripsit idem Jordanus.

Anno MCCXXIV. Gregorius IX beatum Dominicum Sanctorum albo inscribit Reate, V Nonas Julii.

[100] [ut docet hæc Actorum synopsis, secundum quam reliquus Commentarius ordinabitur.] Habes hic historicum & satis accuratum Actorum compendium, quod pleraque S. Dominici gesta ordine chronologico complectitur. Quia tamen Malvenda, aliique scriptores ab hac Echardi chronologia interdum dissentiunt, diversas illorum opiniones suo loco indicabimus, &, ubi operæ pretium videbitur, eas breviter discutiemus: cum enim sæpe parum intersit, & certo statui non possit, an hujusmodi res uno anno aut aliquot mensibus serius vel citius contigerint, tricis hisce chronologicis non diu inhærebimus, ne lectori tædium afferamus; sed potissimum dabimus operam, ut in hoc compendio jam relata, antiquis instrumentis aut testimoniis confirmemus. Subinde etiam examinabimus quasdam narrationes, ab auctoribus recentioribus traditas, ut historias veras a falsis, & certas ab ambiguis secernamus. Denique interserendæ erunt nonnullæ controversiæ, quæ cum Actis S. Dominici connectuntur, & addenda quædam de miraculis, aliisque rebus, quæ ad posthumam Sancti gloriam spectant. Sed antequam promissam Actorum chronologiam sequamur, paragrapho sequente discutienda sunt nonnulla, quæ nativitatem Sancti præcessisse narrantur.

§ VII. Examen signorum, quæ nativitatem Sancti prænuntiasse & antecessisse dicuntur.

Nonnulli existimant, Ordines Dominicanorum & Franciscanorum ante plura secula Sibyllinis oraculis clare prænuntiatos fuisse. [Sanctus dicitur prænuntiatus esse Sibyllinis oraculis,] Præter scriptores Franciscanos, Gerardus de Fracheto Dominicanus in Vitis Fratrum (hoc opus quidam venerabili Humberto tribuunt) post alias Ordinis sui prædictiones part. 1 cap.2 de hac re sic loquitur: Sibylla etiam de hoc Ordine prophetasse videtur, & cum excellenti eloquio commendasse, sicut patet inspicientibus librum ejus. Joannes Garzo in Vita S. Dominici apud Leandrum Albertum fol. 12 hoc vaticinium adscribit Sibyllæ Erythrææ, & ab ea non solum Ordinem Prædicatorum, sed etiam splendidum illius Institutorem, designatum esse innuit his verbis: Sibylla Erythræa, quam Apollodorus Erythræus suam affirmat esse civem, sidus, cujus nitore universus terrarum orbis illustris redderetur & clarus, in Hispania procreandum denuntiavit… Atqui ab ea, quæ hæc cecinit, usque ad id temporis, quo Dominicus vitam vivebat, duo millia sunt & quadringenti nonaginta septem anni. Garzo verosimiliter hanc Sibyllæ Erythræa notitiam hausit ex historia Italica Joannis Villani, quam hic auctor circa medium seculi XIV conscripsit, & quæ nuper Mediolani inter Scriptores rerum Italicarum tomo 13 recusa est: postquam enim Villanus originem Prædicatorum ac Minoritarum, & sanctos utriusque Ordinis Fundatores laudaverat, in eadem editione Mediolanensi lib. 5 cap. 25 Italice ad rem nostram subjungit sequentia, quæ sic Latina reddo: Vere Sibylla Erythræa respiciendo hæc tempora prophetavit de duobus istis Ordinibus dicens, duas stellas orituras, quæ mundum illuminarent.

[102] Non lubet hic fuse examinare auctoritatem istorum vaticiniorum, [quorum auctoritatem hic discutere non vacat,] de quibus varia sunt eruditorum judicia, ut apud Honoratum a sancta Maria in Observationibus Gallicis de usu Criticæ tomo 2 lib. 2 dissert. 2, aliosque obvios scriptores licet videre. Nicolaus le Nourry ex Ordine S. Benedicti in apparatu ad bibliothecam maximam veterum Patrum tomo 1 lib. 1 dissert. 12 cap. 3 post accuratum Sibyllinorum oraculorum examen tandem § 10 ita concludit: Verior enim videtur eorum opinio, qui censent, adulterina illa Sibyllarum carmina ab auctoribus variis, diverso tempore, variisque occasionibus composita fuisse, ac in eum tandem, quem nunc videmus, ordinem subsecutis temporibus, & forsitan recentioribus, compacta ac redacta. Ceterum de hac re consuli potest Thomas Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1216 cap. 20, qui tamen ibi ac alibi prudenter monet, octo libros Sibyllinorum oraculorum, qui nunc circumferuntur, non carere in multis imposturæ & suppositionis suspicione. Non est etiam necesse, ut hoc loco repetam varios sacræ Scripturæ textus, quos Joachimus abbas Florensis prophetico spiritu de duobus hisce Ordinibus explicuit; cum Papebrochius noster ad diem XXIX Maii in Vita ejusdem sancti Abbatis illustrata tomo VII istius mensis pag. 141 interpretationes illas propheticas retulerit ac approbaverit. At circa similem materiam nunc discutienda est alia opinio, quam Papebrochius loco proxime citato non admisit.

[103] [& diu aute nativitatem depictus fuisse Venetiis,] Postquam S. Antoninus part. 3 Chronicorum tit. 23 cap. 1 § 1 retulit propheticam explicationem abbatis Joachimi, qui verba Zachariæ cap. 11 ℣. 7 de duobus Ordinisbus mendicantium brevi orituris exposuerat, ibidem de Sancto Fundatore Ordinis Prædicatorum, in imagine prævia expresso, immediate subnectit sequentia: Sed apertius prænuntiatus fuit, & declaratus particularius in pictura quadam, quæ reperta est in ecclesia sancti Marci Venetiis, ubi, antequam Dominicus nasceretur in mundo, imagines duorum depictæ cernebantur a cunctis, quarum una erat ad modum religiosi in habitu Ordinis Prædicatorum cum lilio in manu; altera similitudinem habebat apostoli Pauli, prout pingi consuevit, super quam scriptum erat ἅγιος Παῦλος, id est sanctus Paulus; sub figura vero ad pedes sic: Per istum itur ad Christum. Super figuram alteram scriptum erat ἅγιος Δομινικὸς, sanctus Dominicus; sub ipso vero: Facilius itur per istum. Nec mireris de scriptura hujusmodi, quia doctrina Pauli, sicut & ceterorum Apostolorum, erat doctrina inducens ad fidem & observantiam præceptorum; doctrina Dominici ad observantiam consiliorum, & ideo facilius per ipsum itur ad Christum.

[104] [ut etiam de S. Francisco asseritur,] Scriptores Franciscani loco sancti Pauli in figuris istis Venetis substituunt Seraphicum suum patriarcham, ut fusius videre est apud Waddingum in Apparatu ad Annales Minorum, quem Franciscus Haroldus ejusdem Ordinis in compendio istius Apparatus num. 8 ita contraxit: Joachimus, etsi non centum aut pluribus annis, ut quidam arbitrantur, præcesserit ortum horum Sanctorum, cum illis etiam natis adhuc floruerit; multa tamen prophetico spiritu de iis prædixit, antequam vel ipsi inclarescerent, vel suos Ordines instituissent; & specialiter de Minorum Ordine multa & magna in suo libro de Concordia utriusque Testamenti (etsi alibi plura) prædixit, quæ rerum eventus vera esse demonstrant, atque ex præteritis suturorum spem firmant. Idemque Joachimus utriusque Patriarchæ imagines fieri curavit opere musivo in templo divi Marci Venetiis, eo habitu corporis & vestitu, quem postea assumpturi, suisque sectatoribus præscripturi erant; dum tamen adhuc nec quemquam illorum viderit, nec ipsi excesserint ex ephebis; sed vel recens nati fuerint, vel, quod communior opinio fert, antequam nascerentur, sancto Dominico hoc ipsum Dominici nomen Græcis characteribus adscribens, & in sancti Francisci imagine exprimens ea stigmata, quibus a Christo postmodum insignitus fuit.

[105] Papebrochius noster tomo VII Maii pag. 141 huic imagini Venetæ varias opponit difficultates, & suspicatur, [quibus picturis Papebrochius aliquas difficultates opposuit.] eam post obitum utriusque sancti Fundatoris exornatam fuisse, quod pagina sequente ex silentio veterum scriptorum ita probat: Antiquiores certe de Vita eorumdem Sanctorum scriptores non videntur tam evidentem claramque, & quæ vulgo notissima esse posset, prophetiam fuisse præterituri, si quid de ea tunc scivissent; maxime Gerardus in Vitis Fratrum, talia studiose colligens, & chronici Prædicatorum auctor. Candidus Chalippe in notis ad Vitam S. Francisci, quam nuper Gallice cum prudenti ac erudita crisi edidit, lib. 1 pag. 3 istas Papebrochii oppositiones citat, iisque videtur acquiescere, cum illas non refutet. Contra vero Soëgius in Vita Gallica S. Dominici, quæ Anno Dominicano tomo 1 Augusti inserta est, pag. 281 & sequentibus, in omnem se vertit partem, ut prænuntiam illam imaginem partim vindicet, & oppositas Papebrochii rationes dissolvat. Sed nondum nobis hanc prophetiam persuasit, & saltem fateri cogitur, duas diversorum locorum figuras ab Antonino in unam conflatas fuisse, aut illam, de qua meminit, perperam Venetiis ab ipso collatam esse, quod ex numero sequente satis apparebit.

[106] Joannes Antonius Flaminius in Vita S. Dominici lib. 1 fol. 1 verso duas propheticas ejusdem Sancti imagines nobis ita exhibet: [Huic imagini Venetæ quidam addunt alteram Constantinopolitanam,] Illud quoque silentio prætereundum non est, quod ad claritatem tanti Viri pertinet, aliquot ante seculis sacrum hunc Prædicatorum Ordinem, nec Ordinem tantum, sed & ipsum Institutorem, ac illius nomen, & quod non minus mirere, habitum quoque Prædicatorum, hoc est vestitum, fuisse præmonstratum: exstabat enim ac visebatur in templo divæ Sophiæ Constantinopoli beati Dominici & Pauli apostoli effigies, cujus supra caput scriptum erat Græce ἅγιος Παῦλος, id est, sanctus Paulus; Dominici vero καλὸς Δομινικὸς, id est, bonus Dominicus. Sub Apostoli pedibus scriptum erat: Per hunc ad Christum ascenditur; Dominici autem: Per hunc ad Christum facilius ascenditur. Similis pictura Venetiis in templo divi Marci conspicitur in fornice loci, ubi ejus ædis reliquiæ servantur, ubi divorum effigies Dominici atque Francisci visuntur, auctore (ut perhibent) Joachim abbate, non paucis annis priusquam Prædicatorum ac Minoritarum Ordo institueretur; quem quidem abbatem prophetico insignem spiritu fuisse, constans fama est: neque solum ejus picturæ, sed & ceterarum, quæ in templo conspiciuntur, auctorem exstitisse ferunt. Ex his patet, imaginem similem, qualem S. Antoninus Venetiis in templo S. Marci assignaverat, Constantinopoli in ecclesia S. Sophiæ a Flaminio collocari. Verum hæc concilient, quorum interest. Interea pergamus Constantinopolitanam illam effigiem curiosius indagare.

[107] Joannes a sancta Maria in Gallicis S. Dominici Actis lib.1 cap 3. agens de duabus istis imaginibus Constantinopolitanis, [cujus vestigia adhuc supersint,] asserit, præter nomen utriusque Sancti, quod super capita eorum Græce expressum erat, in stylobata S. Pauli olim lecta fuisse sequentia verba: διὰ τοῦτον ἀναβαίνεται εἰς τὸν Χριστὸν, id est, Per hunc ascenditur ad Christum; pedibus vero S. Dominici subscripta fuisse hæc: διὰ τοῦτον ῥᾳδιωτέρως ἀναβαίνεται εἰς τὸν Χριστὸν, hoc est, Per hunc facilius ascenditur ad Christum. At unde scriptor ille novit, has voces Græcas præcise stylobatis utriusque Sancti inscriptas fuisse, cum eas non legerit, & ne quidem figuras illas viderit, etsi ipsemet anno Christi 1630 vel 1631 Constantinopoli fuerit? Quinimo ibidem ex relatione comitum itineris sui Constantinopolitani fatetur, imagines illas tunc fere omnino destructas fuisse, & tantum obscura earumdem vestigia superesse. Cum ipsemet jam esset Constantinopoli, cur eas figuras non examinavit? Certe hæc antiqua sancti Patris sui effigies accurate ei inspicienda erat, quandoquidem comites itineris ad illam videndam admittebantur. Ex his circumstantiis non improbabiliter conjicio, Constantinopolitanas illas inscriptiones, de quibus nullus veterum meminit, ab ipso laudato Joanne ex Latinis S. Antonini aut Flaminii verbis Græce compositas fuisse.

[108] [quæ opinio nobis non sit verosimilis,] Præterea suspicor, illos itineris Constantinopolitani comites viro simplici, & ut supra ex Echardo diximus, nimis credulo imposuisse. Ad istam suspicionem me movet summa Turcarum superstitio, qua peregrinos, ac præsertim Christianos, templis suis excludunt, ita ut vix umquam Christianus delubra eorum ingredi permittatur. Testatur id Augerius Busbequius, qui peculiari beneficio ad templum S. Sophiæ videndum admissus est, etiamsi esset legatus Cæsareus, ut ipse in epistola sua prima apud nos pag. 73 indicat his verbis: Imprimis divæ Sophiæ templum adire placuit, quo tamen non nisi singulari beneficio sum admissus. Turcæ sua templa profanari credunt, si quis Christianus ingrediatur. Joannes Cotovicius in suo Itinerario Hierosolymitano & Syriaco lib. 4 cap. 5, ubi de templis ac ritibus Mahometanorum agit, post alia idem testatur hoc modo: Ad hæc templa nemini Christianorum patet aditus: profanari siquidem Mahometæi putant, si Christianus aliquis ea introëat. Quare summopere cavere debet Christianus, ne temere ea ingrediatur; id enim si faxit, vel fidem Christi abneget, & Mahometæis sacris initietur, vel ultimum supplicium sustineat, necesse est. Hinc igitur mihi suspecta redditur narratio illorum comitum, quibus Joannes nimis facile credidit.

[109] [nisi forte imago illa postmodum Constantinopoli collocata fuerit.] Adde, quod apud Grelotum, Cangium, Bandurum, alïosque, qui templum S. Sophiæ exacte descripserunt, nulla barum figurarum mentio occurrat. Si tamen quispiam testibus fide dignioribus probaverit, aliquam S. Dominici effigiem olim in augusto S. Sophiæ templo exstitisse, aut etiamnum probabilia ejusdem indicia inveniri, non difficulter concedam, illam erectam fuisse a Prædicatoribus, qui jam ab anno 1252 Constantinopolim incolebant, ut Echardus tom. 1 Bibl. Prædicat. pag. 136 affirmat. Hoc autem fieri potuit intra illud tempus, quo Latini eam urbem possidebant, & priusquam anno Christi 1261 eamdem rursus Græcis relinquere cogerentur. Atque hæ sunt rationes, ob quas dubitamus, an Veneta vel Constantinopolitana S. Dominici effigies nativitatem ejus præcesserit, quamvis S. Antoninus & Flaminius forsan id ex populari quadam traditione confidenter asserant. Porro curiosus lector mature expendere poterit alias difficultates, quas Papebrochius noster loco supra citato contra antiquitatem Venetæ imaginis adduxit.

[110] [Videtur abbas Joachimus S. Dominicum ejusque Ordinem prænuntiasse,] Multo facilius nobis persuademus, propheticam quamdam S. Dominici effigiem alicubi in Calabria ab Abbate Joachimo formatam fuisse: id enim tradunt antiqui scriptores ex Ordine Prædicatorum, inter quos Stephanus de Salanhaco apud Malvendam in Annalibus ad annum Christi 1216 cap. 20 sic testatur: Hunc beatum patrem Dominicum quasi præsentem obtulit facto & verbo venerabilis abbas Joachim, Florensis Ordinis institutor; facto quidem, quod habitum, non quem primo, ut Canonicus regularis, S. Dominicus tulit, sed quem a beatissima Virgine, Fratrem Reginaldum inungente recepit, Fratribus suis ostendit, & in quodam monasterio Ordinis sui in Calabria depinxit, dicens: “Cito surrecturus est in Ecclesia Dei Ordo novus docentium, cui præerit unus major, & cum eo ac sub eo erunt duodecim præfatum Ordinem regentes, qui sicut patriarcha Jacob cum duodecim filiis ingressus est Ægyptum, sic ipse cum illis duodecim in illo Ordine post ipsum majoribus, ingredietur & illuminabit mundum. Cum venerint, illos cum honore excipite” Quod & faciunt & fecerunt: nam quando primo Fratres venerunt ad eos, exierunt eis obviam cum crucibus & cum canticis spiritualibus, & in omnibus locis suis ipsos, sicut Fratres proprios, exhibent & pertractant.

[111] Hermannus Cornerus ex Ordine Prædicatorum, [etsi in illa prædictione occurrant quædam] cujus Chronicon Georgius Eccardus in Corpore historico medii ævi tomo 2 nuper edidit, ibidem col. 846 hanc abbatis Joachimi prophetiam refert, & etiam memorat duodecim majores sive regentes, cum quibus sanctus Fundator mundum ingrederetur ac illuminaret. At circa hunc numerum duodenarium nonnulla oritur dubitatio, an Joachimus in hac parte verum prædixerit. Si enim de primis S. Dominici sociis intelligatur, ii fuerunt sedecim, ut omnes antiqui biographi affirmant. Non ignoro, Soëgium in Gallicis Sancti Actis pag. 256 operam dedisse, ut hunc numerum qualicumque modo explicaret, & illam abbatis Joachimi prophetiam prorsus illæsam servaret; sed, ut candide mentem meam aperiam, necdum eruditus ille vir nodum solvit, cum vetustiores ejusdem Ordinis scriptores hunc numerum de duodecim Provincialibus interpretati fuerint, ut Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1216 cap. 20 indicat hoc modo: Jacobus Susatus duodecim illos majores Ordinis nostri, intelligit duodecim Provinciales, duodecim provinciis Ordinis impositos, qui numerus in Capitulo generalissimo Parisiis anno MCCXXVIII statutus, diu postea mansit. At ea interpretatio suam quoque habet difficultatem, ut infra mox videbimus.

[112] Scriptor anonymus ex Ordine Prædicatorum, quem Mabillonius Romæ ex manuscripto S. Sabinæ anni 1367 eruit, [intellectu difficilia,] & quem Edmundus Martene Amplissimæ collectioni veterum scriptorum & monumentorum tomo 6 a col. 331 nuper inseruit, ibidem col. 335 memoratam Joachimi prædictionem ita recitat: Venerabilis etiam abbas Joachim, Florinensis Ordinis institutor, Fratribus suis habitum, quem dictus magister Reynaldus a beatissima Virgine acceperat, prophetice demonstrans, in quodam monasterio Ordinis sui depingi fecit in Calabria, dicens: “Cito surrecturus est in Ecclesia Dei Ordo novus docentium, cui præerit unus major, & cum eo & sub eo erunt duodecim præfatum Ordinem regentes: quia sicut patriarcha Jacob cum duodecim filiis ingressus est Ægyptum, sic ipse cum illis duodecim in illo Ordine post ipsum majoribus, ingredietur & illuminabit mundum. Parcat illi Dominus, qui, causam & occasionem dederit, ut per provinciarum divisionem hic propheticus & apostolicus numerus tolleretur”. Ultima illa periodus hic etiam uncinis distinguitur, acsi ea ad præcedentem Joachimi prophetiam pertineret. Attamen opinor, hæc potius esse verba auctoris anonymi, quam abbatis Joachimi: nam alter anonymus ejusdem Ordinis scriptor, qui ibidem ab Edmundo Martene editur, relatis iisdem Joachimi verbis, tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 348 subjungit hanc clausulam: Stante illa prophetia, timeo eos peccasse, qui causam & occasionem dederunt, ut per provinciarum divisionem hic propheticus & apostolicus numerus ab Ordine tolleretur.

[113] [& quæ cum aliis narrationibus ægre conciliantur.] Superius dixi, hanc interpretationem non carere sua difficultate. Quomodo enim veritati consonum est, futuros cum eo & sub eo duodecim præfatum Ordinem regentes seu Provinciales, quandoquidem ex antiquis monumentis constat, Ordinem solummodo divisum fuisse in octo provincias, vivente sancto Fundatore? Quomodo intelligemus, quod S. Dominicus juxta prophetiam abbatis Joachimi, vere cum duodecim in illo Ordine post ipsum majoribus ingressurus ac illuminaturus esset mundum, cum in vita sua plures socios, & pauciores provinciales habuerit? Non videmus probabilem hujus nodi solutionem, nisi dicamus, varias prædictiones Joachimo adscriptas fuisse, de quibus sanctus Abbas ille numquam cogitaverat, ut Papebrochius noster tomo VII Maii pag. 137 & 138 ostendit. Certe Gerardus de Fracheto, omnibus hactenus citatis hujus prophetiæ assertoribus antiquior, nullum verbum facit de duodenario illo sociorum aut provincialium numero, ubi tamen in Vitis Fratrum part. 1 cap. 2 eamdem Joachimi prædictionem sic refert: Joachim etiam abbas, & institutor Florensis monasterii, de ipso Ordine Prædicatorum in multis libris & in multis locis scripsit: & describens Ordinem & habitum, monuit Fratres suos, ut post mortem suam, cum talis Ordo exsurgeret, susciperent eum devote; quod & fecerunt, recipientes Fratres cum cruce & processione, quando primo venerunt ad eos. Si quis hinc inferat, Ordinem Prædicatorum ab abbate illo prænuntiatum, ejusque vestitum in aliquo Calabriæ monasterio (puta Florensi) forsan in pictura aut statua S. Dominici prophetice expressum fuisse, propter testimonium laudati Gerardi credibilibus hisce consectariis non refragabimur. Nunc breviter expedienda est altera quæstio, quæ ad hunc paragraphum spectat, & cujus materiam indiscreta quorumdam pietas nobis subministrat.

[114] [Aliqui tradunt, S. Dominicum in utero matris sanctificatum fuisse.] Joannes a sancta Maria in supradictis S. Dominici Actis Gallicis lib. 1 cap. 5 quasi ex opinione S. Antonini refert, sanctum Ordinis sui Fundatorem in utero matris sanctificatum fuisse. Sed nec ego, nec Soëgius illam S. Antonini sententiam usquam hactenus invenire potuimus. Attamen Ludovicus Loumans in Notis ad Speculum peccatricis animæ, quod opusculum Echardus Alano Rupensi tribuit, eumdem sanctum archiepiscopum pro hac exotica opinione citat, & ibidem pag. 246 & 247 observat sequentia his verbis: Nota, pium hunc auctorem non ignorasse quidem doctrinam S. Thomæ 3 part. quæst. 27 art. 6, ubi docet, certum non esse, quemquam in materno utero sanctificatum, præter beatissimam Virginem Deiparam, de qua id universa Ecclesia sentit, & Jeremiam prophetam, ac Johannem Baptistam, de quibus id sacra Scriptura clarissime tradit; videtur tamen in aliquorum sententiam propendere, qui de sancto Dominico idem docuerunt, quorum meminit S. Antoninus tertia parte Summæ theologicæ cap. 5 § 6 (neque hoc loco neque alibi simile quidquam in sancto Antonino reperi) & cum non refellat, censeri potest adhæsisse.

[115] Si tamen Sanctus ille usquam huic singulari opinioni consenserit, [quibus opponimus doctrinam S. Thomæ,] opponimus ei auctoritatem S. Thomæ, qui Part. 3 Summæ theologicæ quæst. 27 art. 6, ex sacra Scriptura probans sanctificationem Jeremiæ & Joannis Baptistæ in utero materno, sic concludit: Nec est credendum, aliquos alios sanctificatos esse in utero, de quibus Scriptura mentionem non facit, quia hujusmodi privilegia gratiæ, quæ dantur aliquibus præter legem communem, ordinantur ad utilitatem aliorum (secundum illud 1 Cor. 12: Unicuique datur manifestatio spiritus ad utilitatem) quæ nulla proveniret ex sanctificatione aliquorum in utero, nisi Ecclesiæ innotesceret. Quapropter Loumannus post notam suam superius citatam sic pergit, & auctorem suum prudenter deserit hac conclusione: Ceterum nos S. Thomæ sententiam libentius amplectimur, & quæ sancti Dominici ortum præcurrerunt prodigia, futuræ tantum maximæ ejus sanctitatis portenta & argumenta fuisse plane asserimus. At omittere potuisse, quod ibidem inutiliter ita subjungit: Addimus tamen, quod, si quispiam beatum Nicolaum Myrensem episcopum, Levinum, Christinamque Coloniensem, id prærogativæ consecutos concedat, multo magis id sancto Dominico debere ab illo tribui ob rationem hoc loco ab auctore positam. Nos juxta doctrinam S. Thomæ neque Nicolao Myrensi, neque aliis Sanctis (excipe illos, quibus sanctus Doctor id diserte tribuit) singulare hujusmodi privilegium concedimus.

[116] Quod si pius iste Speculi auctor, ut Loumannus supra asserit, [etiamsi auctor Speculi peccatricis animæ] doctrinam S. Thomæ non ignoraverit, sane miramur, illum sancto Doctori, ratiocinia sua & quamdam revelationem opposuisse, dum in Speculo peccatricis animæ pag. 17 & sequentibus hanc orationem præscribit: Amorosissima Maria, totius Trinitatis nobilissimum triclinium, universæ fidei via, methodus & regula, propter sponsum tuum Dominicum, ante conceptionem mirabiliter prævisum, post nativitatem prodigio stellæ magnificatum, & in utero matris a Deo visitatum, & matri in specie canis gerentis in ore faculam, qua totum mundum ad charitatem & fidem Christi inflammabat, ostensum; ex quo pie creditur, ipsum in utero matris fuisse sanctificatum: magis enim hoc de ipso apparet, quam de sanctis Levino & Christina Coloniensi, qui in utero matris sanctificati leguntur; non enim minus apparet de ipso, quam de Jeremia, cum pro majori causa Dominicus mundo fuerit datus, videlicet ad fundandum Ordinem Fratrum Prædicatorum, & totum mundum reformandum, quam Jeremias, qui fuit datus ad prædicendum tantum Judæorum populi futuram captivitatem.

[117] Amplius etiam apparet, quoniam puer in originali peccato existens, [exoticam hanc opinionem quibusdam ratiunculis probare conetur.] non potest esse charitate inflammatus, nec a Deo dilectus singulariter, nec electus, ut privilegiate & familiariter maxime Deo gratum faciat officium. Dominicus autem in utero matris erat Christi canis, & ita a Christo amabatur, ut catelli solent a suis dominabus. Habebat etiam faculam charitatis pro se & pro aliis in ratione summi & nobilissimi officii, scilicet Prædicatorum; qui maximæ erat excellentiæ: ipse enim primus est & principalissimus, qui statum fundavit pro causa prædicationis animarum; ob hoc Ordo suus divinitus nomen habuit Prædicatorum Fratrum. Aufer, inquam, a me & meis per hunc Dominicum, in utero matris sanctificatum (sicut tu aliquando visibiliter cuidam tuo famulo revelasti) mortale peccatum, quod secundum S. Ambrosium est inobedientia divinorum mandatorum &c. Sed omnes hæ ratiunculæ & prætensa revelatio non magis me movent, quam Soëgium, qui in Gallica S. Dominici Vita pag. 154 hanc novam quorumdam opinionem recte explosit.

[118] [Alias verisimiliores prædictiones de eodem Sancto] Saltem majorem veritatis speciem habet quædam traditio, quam Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1170 cap. 9 ex Ferdinando de Castillo, aliisque ita refert: Sed non absque præcedentibus prophetiis & divinis revelationibus natus est sanctus Dominicus. Gerebat uterum mater Joanna, & de periculis partus anxia, novemdiales vigilas ad sepulcrum S. Dominici Exiliensis abbatis, qui ante centum annos magna sanctitatis opinione obierat, & in Hispania, præcipua veneratione colebatur, cum non longe is locus a Calaroga abesset, devote peragebat. Vigilia, diviniore specie visus est illi sanctus abbas Dominicus, dulcibusque verbis consolatus devotam feminam, promisit etiam, nasciturum ipsi filium, qui sanctitate & doctrina insignis in Ecclesia foret. Sic Joanna natum ex se postea infantulum in fidem oraculi & monumentum grati animi erga annuntiatorem patronum, nomine Dominici appellandum curavit. Nicolaus Janssenius in Vita S. Dominici lib. 1 cap. 1, & Joannes a sancta Maria lib. 1 cap. 4 eamdem revelationem alia phrasi narrant. Nos traditionem illam relinquimus talem, qualem invenimus, cum ex veteribus biographis confirmari non possit.

[119] [non difficulter admittimus.] Longe certiorem fidem adhibemus alteri prænuntiæ visioni, quam mater ejusdem Sancti habuisse dicitur, dum sibi visa est parere catulum, qui facem ore præferebat: id enim præter Vincentium Bellovacensem, venerabilem Humbertum, aliosque, Constantinus Urbevetanus apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 25 narrat his verbis: Mater, priusquam ipsum conciperet, ut quis esset futurus, non solum facta sequentia, verum etiam factorum sequentium procurata divinitus præsagia loquerentur, vidit in somnis se catulum gestantem in utero, ardentem faculam bajulantem in ore, qui egressus ex utero totam mundi faciem inflammabat. In quo quid detur intelligi, nemo qui prædicatorem in catulo, in ardente vero facula divinum eloquium, sacra attestante Scriptura, designari recordatur, ignorat. Hæc de signis nativitatem Sancti præcedentibus dicta sufficiant. Jam ad alia ordine temporis examinanda progrediamur.

§ VIII. Annus nativitatis, patria, parentes, & consanguinei.

Sanctus noster anno Christi 1170 in lucem editus est, [Sanctus anno Christi 1170 natus est] ut post Theodoricum de Appoldia Antoninus Parte 3 Chronicorum tit. 23 cap. 4 diserte tradit his verbis: Beatus Dominicus, Prædicatorum dux & pater inclytus, qui appropinquante mundi termino quasi novum sidus emicuit, ex Hispaniæ partibus, villa, quæ dicitur Calorga, Oxoniensis * diœcesis, oriundus fuit, præsidente Romæ Alexandro III, imperante autem Frederico I, anno scilicet Dominicæ incarnationis MCLXX. Hanc nativitatis epocham sequuntur historici recentiores, eamque implicite confirmant omnes illi, qui passim asserunt, S. Dominicum anno Christi millesimo ducentesimo vigesimo primo, ætatis suæ quinquagesimo primo, ad Superos migrasse.

[121] Patria ei fuit Hispania, ut omnes antiqui biographi consentiunt, [Calarogæ in Hispania,] cum quibus Constantinus Urbevetanus apud Echardum tomo 1 pag. 25 locum ipsius natalem ita distincte expressit: Venerabilis igitur pater beatus Dominicus, quem tempore mundo pariter occidenti destinandum providentia divina disposuit, ex Occiduis partibus Hispaniæ, scilicet villa quadam, quæ dicitur Calaroga, Oxomensis diœcesis, patre Felice, matre vero Joanna nomine, secundum carnem duxit originem. Quidam scriptores aut eorum amanuenses hunc nativitatis locum diverso modo luxarunt, ut ex Actis infra edendis patebit. Stephanus Garibayus in Compendio historiæ Hispanicæ lib. 12 cap. 44 contendit, hanc S. Dominici patriam vernacule Caleruega appellandam esse. At non tantum in nomine, verum etiam in ipsa re errant Lucius Marineus Siculus, Franciscus Tarapha, & Alfonsus Garsias Matamorus, quorum verba tomo 1 Hispaniæ illustratæ pag. 347, 559, & tomo 2 ejusdem operis pag. 811 videri possunt, ubi hunc Sanctum perperam a patria Calagurritanum cognominant: duplex enim in Hispania est Calagurris, a Calaroga prorsus discrepans, quarum una nunc vernacule Calahorra, altera vulgo Loharre vocatur, & de quibus illustrissimus Petrus de Marca in Limite Hispanico lib. 2 cap. 28 num. 2 consuli potest. Joannes Mariana noster lib. 12 de Rebus Hispaniæ cap. 8 situm Calarogæ sic breviter indicat: In hoc numero principem locum Dominicus tenuit, Calarogæ natus in agro Uxamensi, pari propemodum Uxamam inter & Arandam intervallo.

[122] Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1170 cap. 1 eumdem locum fusius describit his verbis: [cujus loci natalis situm Malvenda describit,] In Arevacis etiam urbs insignis, Uxama Argellæ Ptolomæo, Plinio vero aliisque Uxama simpliciter dicta, hoc tempore adhuc prisci nominis vestigia retinens Osma nuncupatur; quæ episcopali cathedra, & magnis ornamentis a multis jam annis illustrata, inter nobiles Hispaniæ civitates celebratur. In hujus urbis agro atque episcopatus ditione, quam diœcesim vocant, oppidum est Calaroga, sexdecim millia passuum ab Aranda Durii dissitum, pari propemodum Uxamam inter & Arandam intervallo, quondam opulentum, & splendidis familiis insigne, nunc pristinæ claritudinis vix reliquias conservat: diversum plane ab utraque Calagurri, quæ duæ urbes in Hispania eodem nomine celebres apud auctores habentur: cum Calaroga * nulla mentio priscis auctoribus, & eo nomine felix, quod primum ortum infantiamque beatissimi patris Dominici exceperit.

[123] [& ubi inter alia, ad gloriam Sancti spectantia,] Alfonsus Castellæ rex, cognomento Sapiens, æra Hispanica MCCCIV, id est anno Christi 1266, Calarogæ cœnobium monialibus S. Dominici exstruxit, eo quod Sanctus ibidem natus esset, ut rex in suis litteris testatur, quas Malvenda se postea exhibiturum promittit. Sed cum hic Annales suos usque ad annum Christi 1266 non perduxerit, diplomata ad illam fundationem spectantia idiomate Hispanico apud Ferdinandum de Castillo in Historia Ordinis lib. 2 cap. 78 legi possunt. Porro cœnobium istud in catalogo, quem Edmundus Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ ex Ms. bibliothecæ Regiæ edidit, ibidem col. 541 inter monasteria Hispaniæ ita recensetur: Monasterium sororum apud Calarogam in loco nativitatis S. Dominici, patris omnium. Præter hanc Sancti memoriam, quæ Calarogæ adhuc superest, Nicolaus Janssenius in Commentario ad Vitam S. Dominici pag. 242 aliam magis prodigiosam memorat his verbis: Ii, qui in Hispania nuper fuere, testantur ibidem audivisse se eo loci, quo natus est sanctus Dominicus, pulverem quemdam enasci (quemadmodum Barcinone e sepulcro sancti Raymundi de Pegnafort) quo plura in dies fiunt miracula. Miror, alios biographos de hoc miraculo non meminisse.

[124] [honorifice conservari dicitur lustralis fons ipsius,] Laudatus Janssenius in ipsa S. Dominici Vita lib. 1 cap. 1 de alia Sancti memoria ibidem superstite sic scribit: Natus infans Calarogæ sacro fonte ablutus est, atque a sanctissimo abbate, de quo paulo ante docuimus (intelligit S. Dominicum Exiliensem abbatem, qui matri gravidæ apparuisse dicitur, ut paragrapho præcedenti a nobis relatum est) Dominici nomen accepit. Fons ille hodieque magno studio adservatur, in quo (existimem non sine felicissimo omine) expiatus est anno MDCV Catholicus Hispaniarum rex Philippus Dominicus Victor; cui pater non satis putavit, si Philippus foret ea appellatione quartus, nisi & Dominicus esset hac appellatione primus. De eodem venerando baptismatis fonte, ac singulari Philippi III regis Hispaniæ erga hoc sacrum monumentum pietate Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1170 cap. 10 habet sequentia: Exstat ad hanc usque nostram ætatem baptisterium illud, seu concha lapidea candida, in qua sanctus infans Dominicus divino baptismatis sacramento vitæ suæ initia consecravit. Calarogæ summa veneratione conservatur. Nec est silentio prætereundum eximium pietatis exemplum, quo Philippus III Hispaniarum rex Catholicus amorem suum ac devotionem erga S. Dominicum ejusque Ordinem testari voluit, cum anno salutis MDCV, die XXIX Maii, Vallisoleti, totius Ordinis Prædicatorum conventus (Capitulum generale vocant) sub reverendissimo P. Fr. Hieronymo Xavierre, sacræ theologiæ professore, ejusdemque Ordinis Magistro Generali, de more ageretur.

[125] [in quo etiam Philippus IV, rex Hispaniæ baptizatus est.] Deinde narrationem suam probat ex ipsis comitiorum generalium actis, quæ ad splendorem Ordinis hic libenter transcribam, & quæ ita sonant: Denuntiamus omnibus nostri Ordinis Fratribus, potentissimum Hispaniarum regem Catholicum, Capitulum hoc nostrum amplissimis favoribus cumulasse: namque nostram solemnem & Fratrum multitudine numerosam supplicationem die sanctissimo Pentecostes ab ecclesia nostra sancti Pauli ad cathedralem tam in accessu, quam in reditu, ipsemet pluribus principibus & horum regnorum proceribus comitatus, condecoravit. Fontem baptismalem, in quo sanctissimus pater noster Dominicus nomen in Christianam religionem dedit, ab oppido Calaroga Vallisoletum adsportari mandavit, & in eo principem ejus filium eodem sacratissimo die a Vesperis solemnissimo ritu ab illustrissimo & reverendissimo domino D. Bernardo de Rojas & Sandoval, S. R. E. Cardinali, archiepiscopo Toletano, in templo nostro baptizari jussit, vocatumque est principis nomen Philippus, Dominicus, Victorius *. Publicas nostras disputationes sua regia præsentia cum regina uxore cohonestavit: amplissimam eleemosynam pro alendis Fratribus, qui ad Capitulum ex diversis terrarum orbis partibus confluxerant, maxima cum hilaritate tribuit, ac permulta alia præstitit, quibus magnam, qua erga nostrum Ordinem afficitur, benevolentiam clarissime ostendit.

[126] Paucis interpositis, Malvenda ibidem de nomine, [Judicium de nomine Dominici,] quod Sanctus in baptismo accepit, sic disserere incipit: Dominici nomen, quod Vir Dei in sacro fonte suscepit, commune illi cum aliis Dei servis, qui ante eum eximia sanctitate floruerunt, fuit. Tum enumerat varios hujus nominis Sanctos, & ad eumdem annum 1170 cap. XI ita pergit: At sanctus Dominicus noster, ut horum nominis, ita & sanctitatis æmulus, haud dubium, quin eos in omni virtutum genere superarit. Ab Exiliensi Dominico nomen nostro ex oraculo factum, jam superius annotavimus. Ceterum Dominici appellatio sublime quiddam & eximium indicat, nempe eum, qui totus Domini sit. Ridendum, quod quidam (is est Stephanus de Salanhaco, ut in margine indicatur) Dominicum quasi Domini cuppam dictum existimavit, nempe vas electionis. Jacobus de Voragine Actis S. Dominici præmisit plures hujusmodi etymologias, quæ simplicem seculi istius genium produnt. Etiam recentiores quidam biographi mysticas ejusdem nominis explicationes excogitarunt, quæ æque tribui possent aliis Sanctis, qui idem nomen gesserunt. Sed mihi non videntur quærenda mysteria in illo nomine, quod huic Sancto facile imponi potuit propter S. Dominicum Calciatensem vel alterum Exiliensem, qui tunc temporis in Hispania plurimum celebrabantur.

[127] Sanctus habuit parentes honestos ac pios, ut Theodoricus de Appoldia apud nos infra num. 11 testatur. [& opinione Salazarii, qui nomen patris ipsius perpexam immutavit.] Pater ipsius vocabatur Felix, mater autem Joanna, quorum nomina veteres scriptores clare exprimunt. Unde satis mirari nequeo, qua auctoritate Ludovicus Salazarius de Castro in Historia familiæ de Lara lib. 11 cap. XI patrem S. Dominici Ferdinandum appellaverit. Nempe genealogus ille conjiciebat, patrem Sancti perperam nominari Felicem propter initialem litteram F (initiales nominum litteræ nonnumquam in veteribus diplomatibus occurrunt) atque hac conjectura fretus pervulgatum Felicis nomen in appellationem Ferdinandi commutavit. Franciscus de Berganza ex Ordine S. Benedicti, qui Antiquitates Hispaniæ propugnatas anno 1719 & 1721 Matriti Hispanice edidit, parte 2 istius operis pag. 99 suis popularibus quasi de nova notitia detecta gratulari videtur, & ibidem asserit, Salazarium in laudata Historia familiæ Laranæ pag. 89 & 348 contra communiter receptam opinionem consueta sua eruditione probasse, quod pater S. Dominici non Felix, ut hactenus credebatur, sed Ferdinandus appellatus fuerit. At tam auctorem hujus novæ notitiæ, quam ejus laudatorem vehementer hallucinatos esse, patet ex consensu veterum Mss. nostrorum, in quibus nomen Felicis non initiali littera F designatur, sed totum exprimitur.

[128] [Contra Joannem Garzonium ostenditur,] Sancto fuerunt duo fratres germani, etiamsi Joannes Garzonius in Vita S. Dominici apud Leandrum Albertum fol. 8 de uno dumtaxat ita meminerit: Id temporis Callarogam, quod Hispaniæ admodum nobile est oppidum, Felix quidam incolebat, vir summa probitate, summa virtute, summaque liberalitate præditus. Hic Joannam sibi matrimonio conjunxerat, puellam quidem venustam, muliebribusque officiis ornatam. Ex hac Christi optimi maximi munere duos suscepit filios, Dominicum & Antonium. Eos, ut consuetudinis est, instituendos, & ad omne officii munus instruendos curavit: quo factum est, ut, cum ætate progrederentur, in sacerdotum numerum adscriberentur. Antonius, quod mira pollebat misericordia, his, qui in summa erant mendicitate, egregiam navabat operam; omnibus siquidem & petebat & serviebat: ut morte defunctus est, multa sunt ab eo signa perpetrata. Dominicus autem, contemptis hujus mundi illecebris, sese Religioni addixit. Nescio, unde Garzonius nomen Antonii eruerit, quod veteres siluerunt.

[129] [Sancto fuisse duos fratres germanos,] Maxime miror, ei ignotum fuisse alterum S. Dominici fratrem, cum Gerardus de Fracheto in Vitis Fratrum part. 2 cap. 1 evidenter duos recenseat hoc modo: In primis igitur ad sanctitatis ejus argumentum dicimus, quod non solum habuit parentes honestos & pios, sed & duos fratres germanos, viros valde perfectos, quorum unus presbyter operibus misericordiæ in quodam hospitali se totum exponens in obsequiis pauperum, fertur in vita & post miraculis claruisse; alter vero frater, Manes dictus, vir contemplativus & sanctus, Deo diu in Ordine serviens, beato fine quievit. Duo vero nepotes ejus * in Ordine sancte & laudabiliter vixerunt. Echardus tomo 1 Bibliot. Prædicat. pag. 37 ad hunc textum præter alia sic notat: Duo vero nepotes hic laudati, filii fuerint cujusdam S. Dominici sororis, nisi tertius ei fuerit frater hic non recensitus. Quid si Gerardus nepotes pro aliis consanguineis vel affinibus in latiori significatione acceperit? Ceterum ambos hos fratres fuisse natu majores, Flaminius in Actis S. Dominici clare indicat his verbis: Parentes illi fuere Felix atque Joanna, qui quales fuisse censendi sint, de tanto Filio, deque aliis, quos genuere, facere conjecturam licet: nam duos, antequam Dominicus nasceretur, susceperant, qui doctrina, vitæ sanctitate, ac sacerdotio clari evaserunt, quorum alter relicta domo & opibus paternis, Christi pauperibus, dum vixit, ægrotantibus in xenodochio ministravit, vivusque ac vita functus miraculis claruit. Alter, cui nomen fuit Manes, terrenis & ipse renuntians rebus, vitam elegit monasticam, & cum sanctissimo Fratre suo inter Prædicatores diu, & magna cum laude vixit.

[130] [quibus Josephus Lopez Agurleta alios addit,] Josephus Lopez Agurleta, Canonicus Augustinianus ex Ordine S. Jacobi, in Appendice ad Apologiam suam pro S. Dominico, quam Matriti anno 1731 Hispanice edidit, pag. 93 & sequentibus pro certo habet, secundum S. Dominici fratrem a memorato Mamete differre, & consequenter eidem Sancto ut minimum tres fratres concedendos esse. Id autem clarissime deduci existimat ex Actis Appoldianis, quæ apud Surium legerat, & ex quibus propterea Latine & Hispanice recitat sequentia: Peperit enim Johanna duos filios, qui litteris imbuti, sacerdotio initiati sunt. Alter ex eis in domo quadam hospitali ministerio pauperum se mancipans, in vita sua clarus fuit, &, ut fertur, post obitum miraculis coruscavit. Alter vero mundo valefaciens, vitam monasticam complexus est, & in ea multo tempore Domino serviens, vir sanctus & contemplationibus divinis deditus, beato sine quievit. Ex his verbis confidenter concludit, Mametem ab his duobus S. Dominici fratribus diversum esse, eo quod Mames non fuerit vitam monasticam complexus, sed vixerit inter Canonicos Tolosanos S. Romani, seu primos Prædicatores, qui proprie monachi appellari non possunt. Inde ulterius infert, certissime Mametem, & forte alios S. Dominici fratres ac sorores a Theodorico omissos fuisse. Sic quidem ille ratiocinatur.

[131] Sed auctor hujus novæ opinionis advertere debuisset, [& erronee putavit, u num ex iis fuisse monachum,] vitam monasticam sæpius in latiori significatione ab auctoribus accipi, ac usurpari pro quolibet instituto religioso in Ordine regulari. Præterea consulendus erat genuinus Theodorici textus, qui apud nos sic sonat: Genuit enim Johanna Dei gratia viro suo Felici duos filios (scilicet ante nativitatem S. Dominici, de qua postmodum agit) qui litteris instructi & probabiliter conversati, gradum sacerdotii conscenderunt. Horum unus in hospitali quodam obsequiis pauperum se dedicans, humilitatis gratia & misericordiæ operibus, aliisque virtutibus in vita sua clarus exstitit, &, ut fertur, post obitum miraculis coruscavit; alter vero relinquens seculum, ad Religionem transiit, in qua multo tempore Domino laudabiliter serviens, vir sanctus & contemplativus beato fine quievit. Nullum hic fit verbum de vita monastica; sed secundus ille S. Dominici frater dicitur transiisse ad Religionem, per quam commode intelligi potest Ordo Prædicatorum, in quo Mametem vixisse constat. Denique laudatus Josephus consulere poterat Vitas Fratrum, in quibus Gerardus de Fracheto nomen Mametis diserte exprimit, & huic secundo S. Dominici fratri idem elogium texit. Itaque Hispanus ille scriptor mutato Surii stylo inductus est in errorem, in quo eum fortasse confirmarunt sequentia, quæ jam relaturi sumus.

[132] Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1217 cap. 6 de Manete, [forte quia Manes Præ dicator sepultus est apud Cistercienses,] seu Mamete, vel Maneete (sic nomen illius varie scribitur) recitat sequentia Bernardi Guidonis verba: Hic obiit & quiescit in monasterio quodam monachorum alborum in Hispania, ubi miraculis & virtutibus claruit. Sanctus reputatur & honorabiliter custoditur prope altare, ibidem habens venerabilem sepulturam. Sic de loco sepulturæ & fama sanctitatis retulit in Capitulo generali Tolosæ anno Domini MCCCIII (Echardus tomo 1 pag. 37 in notis annum MCCCIV assignat) quidam Frater Hispanus, qui erat socius Prioris provincialis Hispaniæ, & fuerat ad tumulum ejus. Supra laudatus scriptor anonymus seculi XIV apud Edmundum Martene in Collectione amplissima tomo 6 col. 333 enumerans primos S. Dominici socios, similia de tumulo ejusdem pii viri ita repetit: Quintus Frater Manees Hispanus, uterinus frater sancti Dominici, & sanctitatis ipsius purissimus imitator. Hic fuit vir contemplativus, qui diu in Ordine serviens beato fine quievit. Hic obiit & quiescit in quodam monasterio alborum monachorum in Hispania, ubi virtutibus & miraculis claruit.

[133] [qui hunc perperam Ordini suo adscribunt.] Dein Malvenda loco proxime citato post allegata Bernardi Guidonis verba recte notat, nomen monachorum alborum tunc communiter datum fuisse Cisterciensibus, & ibidem ex Ferdinando Castillo refert, in monasterio S. Petri Gumielis Izanensis (locus vernacule Gumiel de Yzan vocatur, & in diœcesi Uxamensi situs est) corpus hujus Manetis religiose asservari. Hinc Cistercienses hagiographi venerabilem illum virum Ordini suo passim adscribunt, atque inter alios Chrysostomus Henriquezius eumdem sub nomine Mamerti ad diem undecimam Martii Menologio suo ita inseruit: In sancto Petro prope Gumialem, Mamertus, monachus Cisterciensis, & ejusdem cœnobii abbas, sanctissimi confessoris Dominici Prædicatorii Ordinis antesignani frater germanus, qui continua carnis maceratione & spiritus mortificatione longum duxit martyrium, & suis operibus præparatam coronam, carnis solutis nexibus, in cælesti Jerusalem accipere meruit: cujus sacra ossa, auctoritate ecclesiastica elevata, inter Sanctorum corpora in altari eisdem dicato honorifice adservantur. Henriquezius ibidem in notis hanc annuntiationem suam quibusdam testimoniis confirmare nititur. Sed longe probabilius existimamus, hunc germanum S. Dominici fratrem ad Ordinem Prædicatorum spectare. Quare RR. PP. Dominicanos iterum rogamus, ut nos clare edoceant, an in illo S. Petri monasterio sit tam publicus ac licitus hujus Manetis vel Mamerti cultus, ut in Actis nostris inter Beatos vel Sanctos referri mereatur.

[134] [Flaminius narrat, quemdam Sancti consanguineum Romæ jubileo anni 1200 & 1300 interfuisse,] At de quibusdam S. Dominici consanguineis vel affinibus aliquid dicendum superest occasione duorum nepotum, quos Gerardus de Fracheto superius memoravit, & quibus Flaminius in Vita ejusdem Sancti fol. 1 verso tertium ita superaddit: Fuere per idem quoque tempus, inquit, ex propinquis illius tres quidem non dissimiles, quorum duo in Ordine Prædicatorum magna cum laude vixerunt. Tertius vitam duxit eremiticam: qui cum annum ageret decimum quintum, & annus esset ille jubileus, Romam venit, & post annos centum eodem ad alterum jubileum rediit, & coram Bonifacio octavo, Pontifice maximo, juravit, se superiori jubileo interfuisse; qui reversus in Hispaniam diem suum feliciter obiit. His verbis scriptor ille indicat, hunc Sancti propinquum Romæ fuisse anno 1200 & 1300, quo posteriori jubileum sub Bonificio VIII Pontifice celebratum est. Quamvis id omnino fieri potuerit, tamen de veritate istius narrationis dubitamus propter rationes, quas jam adseremus.

[135] [de cujus rei veritate dubitamus] Jacobus Cardinalis diaconus sancti Georgii ad Velum aureum, & Bonifacii VIII Pontificis consanguineus, scripsit opusculum de jubileo anni 1300, quod Coloniensi veterum Patrum Bibliothecæ tomo XIII a pag. 479 insertum est. In eo libello testis ille oculatus narrat præcipua, quæ tempore istius jubilei Romæ contigerunt, & ibidem cap. 2 pag. 481 ad rem nostram hæc habet: Nec vivus præteritorum defuit testis, qui peregrinationis suæ centum & septem asseverans annos, multis etiam eodem Præsule coram (ob id ipsum ascitis) astrueret, meminisse, patrem alio centesimo Romæ (quousque, quem secum detulit agricola, suffecit victus) ob indulgentiam moratum; seque admonuisse, ut si (quod non putaret) advenisset, ut venturo centesimo Romæ nequaquam puer adesse pigritaret: nobisque idem sciscitantibus intulit, unaquaque ejusdem anni die illic centum annorum indulgentiam lucrifieri posse. Non opinor, Flaminium ex hoc agricola, vel agricolæ filio, propinquum aut consanguineum S. Dominici facere voluisse.

[136] Deinde Jacobus Cardinalis cap. 7 ejusdem opusculi in prædicta editione Coloniensi pag. 482 aliud extraordinariæ senectutis exemplum tunc visum stylo non minus barbaro sic refert: [propter silentium testis oculati.] Ipsa venientium modestia progressusque famulatum merebatur, cum & septuagenarii & ultra infirmi etiam lecticis deferrentur; fuitque centenarius de Sabaudia, genere non humilis, præteriti centesimi tamquam qui fuerat memor, per filios allatus causa jam salubrem aspiratus mortem. Nec ut alias vage, sed circumcisus labia, lumbos præcinctus, vel infra id temporis, quo metam jam putamus peregrinatio caperet in cælis. Suspicor, quod auctor his posterioribus verbis significare velit, senem illum Sabaudum Romæ ipso tempore jubilei feliciter obiisse. Ut ut est, adjuncta hujus narrationis Hispano eremitæ, & S. Dominici propinquo, convenire non possunt. Si itaque eremita ille Hispanus coram Bonifacio VIII Pontifice jurasset, se præterito Jubileo anni 1200 interfuisse, cur Cardinalis Jacobus hoc prodigium omisisset, cum studiose exempla hujusmodi colligere videatur? Etiamsi hæc ad Sanctum nostrum proxime non spectent, tamen ea hoc loco discutere voluimus, ne quis aliis Flaminii narrationibus nimium confidat.

[Annotata]

* lege Calaroga, Oxomensis

* forsan Calarogæ

* al. Victor

* In Ms. nostro duo etiam nepotes eorum

§ IX. An Sanctus ex nobilissima Guzmanorum familia oriundus fuerit.

[Ex stirpe Guzmanica, quam genealogi nobilissimam agnoscunt,] Hieronymus de Villalobos, Lazarus de Puerta Quiñones, Petrus Barrantes Maldonatus, Ambrosius Morales, Prudentius de Sandoval, Petrus Hieronymus de Aponte, aliique genealogi tum Hispani tum exteri consentiunt, stirpem Guzmanorum inter nobilissimas Hispaniæ familias numerandam esse, etiamsi de antiqua illustrissimi istius stemmatis origine disputent, quam aliqui ad Gothos, quidam ad duces Britanniæ Armoricæ referunt, ut apud Jacobum Wilhelmum Imhoffium in Genealogia aliquot illustrium familiarum Hispaniæ pag. 118 & sequentibus videre est. Nullus itaque de insigni & vetusta familiæ Guzmanicæ nobilitate dubitat; sed quæstio pure historica superest, an S. Dominicus ex illustri illa stirpe ortum duxerit. Imhossius, Ludovicum Salazarium de Castro secutus, in tabulis genealogicis operis proxime citati pag. 103, patrem S. Dominici Ferdinandum appellat; at paragrapho præcedente ex constanti veterum Mss. lectione ostendimus, patrem ejus Felicem vocari, & hanc novam Salazarii conjecturam abunde resutavimus.

[138] Ambrosius Morales peculiari dissertatione Hispanica, [ortus dicitur S. Dominicus ab auctoribus neotericis,] quam tomo 3 Chronici generalis Hispaniæ subjunxit, consanguinitatem S. Dominici cum stirpe Guzmanica variis argumentis vindicare nititur, ubi tamen fol. 332 fatetur, eam suo tempore nondum satis probatam fuisse, & propterea quosdam de illa dubitasse. Hinc passim recentiores auctores, qui de rebus gestis S. Dominici agunt, hunc Sanctum eodem nobilitatis titulo exornant, ita ut Malvenda in Annalibus ad annum Christi MCLXX cap. 5 de consanguinitate illa sic confidenter scribat: Natum Virum Dei splendidissima Guzmanorum familia, auctores omnes & cuncta vetera monumenta testantur. Sed utinam Malvenda protulisset cuncta vetera ista monumenta, quæ nos hactenus invenire non potuimus! Certe apud biographos nostros, aliosque veteres scriptores nullum nobilissimæ istius consanguinitatis vestigium reperimus, ut ex allegandis eorum textibus jam apparebit.

[139] [quamvis de nobilitate illa taceant veteres biographi,] Beatus Jordanus apud nos num. 4 agens de pueritia S. Dominici, hæc tantum habet: Fuit quidam adolescens, nomine Dominicus, in eadem diœcesi, villa, quæ dicitur Chaleruega, oriundus, quem ab annis puerilibus parentum suorum, specialiter autem cujusdam archipresbyteri, avunculi sui, diligentia nutriebat. Huic ætate proximus est Bartholomæus Tridentinus, qui synopsim Vitæ sic exorditur: Dominicus, … a vico Calagora diœcesis Oxomensis provinciæ Hispaniæ, patre Felice, matre Joanna editus, ante suam præfiguratus est nativitatem. Constantinus Urbevetanus apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 25 de natalibus ac parentibus ejusdem Sancti sic breviter agit: Venerabilis igitur pater, beatus Dominicus, quem tempore mundo pariter occidenti destinandum providentia divina disposuit, ex occiduis partibus Hispaniæ, scilicet villa quadam, quæ dicitur Calaroga Oxomensis diœcesis, patre Felice, matre vero Joanna nomine, secundum carnem duxit originem. Præterea Gerardus de Fracheto, qui ab aliis biographis omissa S. Dominici Acta collegit, de parentibus & fratribus ejus sic obiter meminit: Non solum parentes habuit honestos & pios, sed & duos germanos fratres, viros valde perfectos &c. Nullus horum de illustri illa Sancti prosapia verbum facit.

[140] [inter quos Theodoricus ab Echardo violenter exponitur,] Denique inter veteres biographos Theodoricus de Appoldia inferius num. 11 patrem & matrem Sancti nostri ita indicat: In Hispaniæ partibus, villa, quæ dicitur Calaroga, Oxomensis diœcesis, anno Dominicæ Incarnationis MCLXX fuit vir unus, qui vocabatur Felix, & accepit uxorem nomine Johannam, qui secundum statum seculi satis quidem erant honesti, & ante Deum Christiana pietate devoti &c. Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 25 ex hoc Theodorici textu nobilem S. Dominici prosapiam elicit, & ibidem ad ea biographi verba sic notat: Τὸ SATIS juxta grammaticos significat ABUNDE; itaque SATIS HONESTI, hoc est multum præstantes, maxime illustres honesti, & generis nobilitatem indicat. Dubito, an hæc interpretatio ab omnibus statim admittenda sit, etiamsi ultro concederem, vocem satis apud grammaticos interdum pro abunde usurpari: cur enim Theodoricus satis honestos S. Dominici parentes non appellasset nobiles, aut genere illustres, ut biographi nobilium Sanctorum facere consueverunt? Præterea Echardum rogamus, ut hanc explicationem suam conciliet cum verbis ejusdem Theodorici, qui numero præcedente eximias S. Dominici virtutes laudans inter alia de eo sic scripserat: In hac peregrinatione admirabilis refulsit in gratia, naturalisque nativitatis ortu HUMILITER fulsit ex Hispania. Quid hic sibi vult adverbium humiliter, si parentes satis honesti pro maxime illustribus accipiendi sint, & iste loquendi modus nobilitatem stirpis indicet, ut Echardus contendit?

[141] At illa Echardi expositio saltem tolerabilior est, quam interpolatio Fratris Thomæ de Trugillo, qui in Actis Appoldianis satis honestos S. Dominici parentes tacite sola sua auctoritate in illustrissimos commutavit, [& a Thoma Trugillo turpius interpolatur.] & tomo 2 Thesauri concionatorum Col. Vitam ejusdem Sancti ipsis fere Theodorici verbis ita narrare incipit: Præsidente in cathedra sancti Petri magno patre domino Alexandro tertio, & Frederico primo imperante, in Hispaniæ oppido Callaroga Oxomensis diœcesis, anno Domini MCLXX fuit quidam vit, Felix nomine, qui sibi matrimonio junxit uxorem Joannam; erant autem hi tum secundum seculi conditionem ILLUSTRISSIMI, tum erga Deum Christiana pietate devoti &c. Nescio, qua fide F. Thomas de Trugillo hisce Actis ibidem præfixerit titulum sequentem: Vita beatissimi patris Dominici, Ordinis Prædicatorum primi institutoris, auctore Fratre Theodorico de Appoldia Dominicano. Quis, hisce lectis, non crederet, parentes S. Dominici ab ipso Theodorico de Appoldia illustrissimos vocari, cum tamen hic auctor eos tantum satis honestos appellet; imo superius asserat, eumdem Sanctum naturalis nativitatis ortu humiliter ex Hispania fulsisse? Hic igitur majorem fidelitatem in Trugillo desiderare cogimur. Jam videamus, utrum alii historici, aut etiam recentiores Actorum collectores, nobilitatem illam clarius expresserint.

[142] Lucas Tudensis, S. Dominico synchronus, tomo 4 Hispaniæ illustratæ pag. 2 inter alios patriæ suæ martyres & confessores Sanctum nostrum recenset; [Etiam nobilitatem illam silent historici synchroni ac suppares,] sed de nobilitate ipsius altum silet. Bernardus Guidonis in Libello de Magistris Ordinis Prædicatorum apud Edmundum Martene tomo 6 col. 397 de loco natali aliisque dotibus sancti sui Fundatoris hæc tradit: Primus ac præcipuus dominus & Magister Ordinis Fratrum Prædicatorum fuit beatus Dominicus, natione Hispanus, de villa, quæ dicitur Calaroga, diœcesis Oxomensis, vir scientia Dei plenus, vita sincerus, religione conspicuus; qui fuit primo Canonicus Regularis ac Supprior regulatus & regulans in ecclesia Oxomensi provinciæ Toletanæ, qui supprioratus habebat in eadem ecclesia personatum. Nicolaus Trivettus, chronographus Dominicanus, in Spicilegio Dacheriano novissimæ editionis tom. 3 pag. 180 de natalibus ejusdem Sancti tradit sequentia: His temporibus in Hispania claruit vir Dei Dominicus, sanctitate & religione insignis, qui in villa, quæ Calaroga dicitur, ex piis natus parentibus, & religiose nutritus, cœpit esse puer ingeniosus, utpote qui sortitus est animam bonam. Hæc ille verosimiliter transcripsit ex venerabili Humberto, qui eadem phrasi utitur.

[143] Petrus Equilinus in Catalogo Sanctorum lib. 7 cap. 22 patriam & parentes S. Dominici exprimit his verbis: [qui tamen de gestis S. Dominici agunt,] Dominicus Ordinis Prædicatorum dux & fundator inclytus ex Hispaniæ partibus villa, quæ dicitur Calaroga Exomensis diœcesis, patre Felice, matre Joanna originem duxit. Denique ut Vincentium Bellovacensem, Jacobum de Voragine, Mombritium, similesque Actorum collectores omittam, sanctus Antoninus tomo 3 Chronici tit. 23 cap. 4 circa eamdem rem sic scribit: Beatus Dominicus Prædicatorum dux & pater inclytus, qui appropinquante mundi termino quasi novum sidus emicuit, ex Hispaniæ partibus villa, quæ dicitur Callagora, Oxeniensis * diœcesis oriundus fuit, præsidente Romæ Alexandro tertio, imperante autem Friderico primo, anno scilicet Dominicæ Incarnationis MCLXX; cujus pater vocatus est Felix, mater Joanna: honesti siquidem parentes & Deo devoti habuerunt filios tres, qui litteris instructi gradum sacerdotii conscenderunt. Unus eorum se dedit hospitalitati in hospitali deserviens, & magnis virtutibus clarus, dicitur post mortem miraculis claruisse; secundus dictus est Mannes contemplationi deditus, & Frater Ordinis effectus; tertius fuit beatus Dominicus. Dein ibidem repetit, Sanctum nostrum natum esse ex piis parentibus, & supradictam venerabilis Humberti aliorumque phrasim imitatur. Sane miramur, neminem ex his omnibus scriptoribus de tam illustri S. Dominici nobilitate expressam mentionem fecisse. Hinc etiam patet, Malvendam non parum hyperbolice locutum esse, dum loco supra citato dixit, quod nativitatem ejusdem Sancti ex splendidissima Guzmanorum familia auctores omnes, & cuncta vetera monumenta testentur.

[144] [sicut & Breviaria ante medium seculi XVI excusa,] Ipsa Breviaria Romana, medio seculo decimo sexto antiquiora, de hac splendidissima S. Dominici consanguinitate silent: nam, ut vetustiora prætermittam, in Breviario Romano, quod anno 1556 Parisiis excusum est, præscribitur sequens Lectio: Dominicus natione Hispanus, vir sanctitate & doctrina clarus, Ordinis Prædicatorum auctor Calagura (in editione Coloniensi anni 1536 melius Calaroga legitur) Oxomensis diœcesis oppido, natus est patre Felice, matre vero Joanna; quæ facta gravida in somnis visa sibi est utero se gestare catulum cum facula ori inserta, qua egressus ex utero totum mundum incenderet. Quinimo ipsi PP. Prædicatores ante medium seculi decimi sexti non videntur illustrem illam sancti Fundatoris sui nobilitatem Officio ecclesiastico inseruisse: nam in Breviario Ordinis sui, quod Parisiis anno 1549 impressum est, in lectionibus primi nocturni tantum de natalibus ejus cantabant sequentia: Beatus Dominicus, Prædicatorum dux & pater inclytus, qui appropinquante mundi termino quasi novum sidus emicuit, ex Hispaniæ partibus villa, quæ dicitur Calaroga Oxomensis diœcesis oriundus fuit… Pater ejus Fœlix; mater vero Johanna nuncupata est, quæ antequam ipsum conciperet, vidit in somnis, se gestare catulum accensam ore faculam bajulantem, qui egressus ex utero totum mundum incendere videbatur.

[145] [quibus hæc postmodum inserta est.] Non ignoro, illam S. Dominici cum stirpe Guzmanica consanguinitatem post aliquot annos Lectionibus insertam esse: siquidem in Breviario Prædicatorum, quod in eadem urbe Parisiensi post sex annos, sive anno Christi 1555, iterum typis excusum est, Lectio quarta sic recitatur: Beatus Dominicus, Prædicatorum Ordinis dux & pater inclytus, in Hispaniæ partibus ex nobilissima Gusmannorum prosapia ortus, quasi novum sidus mundo emicuit. Hic matri suæ carnali, adhuc eum in utero gestanti, præmonstratus est in figura catuli, accensam in ore faculam bajulantis &c. Hinc forte opinio illa postmodum transiit in Breviarium Romanum, quod jussu S. Pii V typis Plantinianis Antverpiæ anno 1569 editum est, & in quo legimus sequentia: Dominicus Calarogæ in Hispania ex nobili Gusmanorum familia natus, Palentiæ liberalibus disciplinis & theologiæ operam dedit: quo in studio cum plurimum profecisset, prius Oxomensis ecclesiæ canonicus Regularis, deinde Ordinis Fratrum Prædicatorum auctor fuit. Hujus mater gravida sibi visa est in quiete continere in alvo catulum, ore præferentem facem, qua editus in lucem orbem terrarum incenderet. Eadem hodiedum in Breviario Romano recitamus.

[146] Nemo mihi hic dicat, istam Breviariorum auctoritatem sufficere, ut de illustribus S. Dominici natalibus non dubitetur: [Affictum S. Catharinæ Senensi illustre stemma] simile enim hujus rei exemplum habemus in sancta Catharina Senensi, de cujus stirpe in antiquis Actis & lectionibus tantum narrabantur sequentia: Beata Catharina de Senis patrem Jacobum, matrem vero Lapam nomine, in civitate Senensi virtute fideque probatos habuit. In Breviariis Prædicatorum, quæ circa medium seculi decimi sexti prodierunt, eadem Sancta honesto genere orta dicebatur. Postmodum credebatur nata ex Benincasia una cum Burghesia familia, ex eodem stipite proveniente, quemadmodum in Breviario Romano usque ad annum 1641 legimus. At eo anno hæc splendida Sanctæ consanguinitas examinata, & ex Breviario Romano legitime expuncta est, postquam ipsa nobilissima Burghesiorum familia sese huic lectioni opposuisset, ut apud nos tomo III Aprilis pag. 978 fusius licet videre.

[147] Unde Echardus tomo 2 Bibl. Prædicat. pag. 833 de natalibus ejusdem sanctæ Virginis hæc tamquam certa statuit: [irrepsit in Breviaria recentiora, ut fatetur Echardus,] Patrem nimirum, inquit, habuit sancta Catharina Jacobum de Benencasa dictum, Senensem utique civem, virum simplicem & sine dolo, Deum timentem & recedentem a malo; qui parentibus orbatus, duxerat Lapam ejusdem cum eo civitatis, nec statu dissimilem. Plebeia scilicet uterque de gente fuit, nec tamen illaudabili popularium genere sati, quique temporalibus pro modo status satis abundarent, uti notat in Vita Sanctæ capite primo Raimundus, tinctoriamque Senis Jacobus exercebat, pannis & lanis tingendis occupatus; unde tinctoris audiebat ille nomine. Quod hic annotamus, ne quis ultra modum & veritatem, Catharinam sorte sua contentam, inanibus stemmatum & fictis attollat titulis, aut nimia generis obscuritate deprimat: tam enim injurius in Sanctos, qui falsam eis affingit generis claritatem, & qui nativam eorum obscurare nititur aut præripere; illud quidem vani otiosique hominis est, hoc lividi; quod utrumque fugiendum & pudendum. Deinde huic recentiori opinioni, propter quam prætensa S. Catharinæ nobilitas postea Breviariis quibusdam inserta fuerat, opponit silentium veterum, ac ibidem ita concludit: Quare mirum satis, qua typorum an aliorum temeritate vel levitate in Romani Prædicatorumque Breviarii lectionibus immutatum & affictum de Benincasia Burghesiaque nobilitate & affinitate, quod Urbani VIII decreto, die XXVIII Septembris MDCXLI Romæ, sanctæ fidei promotore interveniente, in congregatione sacrorum rituum Cardinali Caietano referente, dato, deleri merito jubetur, eque nova Breviarii editione hæc abradi in lectionibus temere adducta sequentia verba: Ex Benincasia una cum Burghesia familia ex eodem stipite proveniente. Quæ scilicet in editionibus Breviarii præcedentibus ad annum usque MDCXXX, aut circiter, haud inveniebantur.

[148] Laudatus Echardus pagina sequente tomi proxime citati asserit, [qui id etiam judicat de stirpe S. Francisci Borjæ, quæ suo tempore examinabitur.] in examinandis Sanctorum Actis non nisi per accidens & secundario discuti nobilitatem generis, eamque obiter comprobari, dum processus Canonizationis instituitur, vel Officium in festivitate alicujus Sancti recitandum admittitur. Scriptor ille ibidem hanc assertionem suam probare nititur exemplo S. Francisci nostri, qui communiter de Borja cognominari solet, & cujus progenitores asserit oriundos esse, non ex antiquis Aragoniæ regno primævæ nobilitatis de Borja nuncupatis, sed ex Dominico quodam Borgia, vili utique homine, tenueque prædium apud Setabim Aragoniæ habente, qui Borgianum usurpavit sibi nomen. Tum denique, quasi jam omnibus hanc opinionem suam persuasisset, sic confidenter concludit: Adeo verum est, in hisce Sanctorum apotheoseos vel lectionum & Officiorum approbationis negotiis, ubi nihil aperte reclamat fama, nec communis populorum abhorret sensus, nec ad viri plurimum refert sanctitatem atque commendationem, non nisi leviter ista tractari, fumosasque vel avorum imagines, vel obsitas parum iis attendi membranas. Hanc Echardi sententiam suo tempore in Actis nostris examinabimus ad diem X Octobris, quo annua S. Francisci Borgiæ festivitas celebratur.

[149] [Nos nihil certi statuimus de nobili S. Dominici prosapia,] Nos interim de nobili aut ignobili S. Dominici stirpe non tam audacter pronuntiare audemus: cum enim, teste Echardo, otiosi vanique hominis sit, falsam Sanctis nobilitatem affingere, & lividi, veram iisdem abrogare, utrumque hoc vitium evitare cupientes, nihil certi de genere S. Dominici statuimus. Quinimo libenter fatemur, argumentum nostrum maxima ex parte esse negativum, quod nihilominus sæpe vim suam habet, ut plures viri eruditi demonstrarunt. Attamen hoc genus argumenti plane corruit, quando aliunde ex genuinis & antiquis monumentis res aliqua probari potest. Propterea omnem lapidem movimus, ut RR. PP. Prædicatores authentica hujus nobilitatis testimonia nobis communicarent: jam enim a tribus annis & eo amplius publica epistola, quæ Memoriis Trivultianis anno 1729 Gallice inserta est, exactam S. Dominici genealogiam expetiimus.

[150] [pro qua solidas probationes hactenus frustra expectavimus,] Apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 25 in notis de patre S. Dominici legeram sequentia: Ex illustri gente Gusmana Felicem ortum accurate probasse dicitur noster Andreas Ferrer Valdecebro in Historia Ordinis idiomate Hispano elegantissime scripta; sed quam morte præventus typis non edidit. Deinde Echardus tomo 2 ejusdem operis pag. 658 iterum mentionem faciens de Hispanica auctoris illius historia, quæ adhuc Ms. servatur, editionem ejus desiderat his verbis: Hic scriptor inter eos sane recensendus est, qui puriori & elegantiori lingua Hispana scripserunt; & utinam Annales Ordinis, quos post Ferdinandum de Castillo scripserat (nam a Johanne de Lopez scriptos ei saltem ratione styli ferunt non placuisse) typis ederentur, præsertim quæ dicuntur ab eo scripta de genealogia sancti Dominici ex antiqua stirpe Gusmanica. Cum hæc ab uno alterove anno legissem, idem desiderium me incessit. Sed cum editionis hujus videndæ exigua & remota spes esset, præter alia studia in istum finem collata, statim R. P. Priori Prædicatorum conventus Antverpiensis hos ipsos Echardi textus assignavi, ut jussu reverendissimi Magistri Generalis totius Ordinis ex his operibus posthumis & anecdotis quædam argumenta pro nobilitate S. Dominici impetrarem; at licet laudatus R. P. Prior paginas assignatorum textuum tunc coram me in pugillares suos referret, & sic non parvam petitionis obtinendæ spem faceret, tamen post moram duorum annorum nihil hactenus accepi.

[151] [& quam tamen recentiores scriptores considenter asserunt,] Equidem sciebam, ab Ambrosio de Morales in Dissertatione Hispanica, & Ferdinando de Castillo in Historia Hispanica Prædicatorum citari quædam diplomata ad asserendam Guzmanicam S. Dominici stirpem; sed ea vel rem non conficiunt, quam auctores illi intendunt, vel nobis suspecta sunt, quia nec æram nec annum exprimunt; quod tamen in genuinis hujusmodi instrumentis fieri consuevit. Sic Castillus parte 1 laudatæ Historiæ lib. 2 cap. 78 pag. 436 recitat diploma Hispanicum, quo Didacus Garcia ex devotione erga S. Dominicum, & propter locum natalem, quem cum eodem Sancto communem habebat, monialibus Calarogensibus concedit ea omnia, quæ in Calaroga possidebat. Hoc autem donationis motivum inter alia Hispanice sic exprimit: Por naturaleza e per devocion especial, que yo e con santo Domingo de Caleruega, padre e fundador de la Orden de los frayres Predicadores. Ambrosius Morales, aliique nonnulli per vocem Hispanicam naturaleza intelligunt consanguinitatem, quam Didacus iste Garcia secundum illorum opinionem cum S. Dominico habuerit. At ea vox æquivoca est, & æque pro natali alicujus solo, quam pro consanguinitate accipitur, ut Hispanicæ linguæ periti norunt, & Ambrosius Morales fatetur. Ita etiam vox natureza apud Lusitanos patriam seu natalem locum significat, ut Augustinus Barbosa in Dictionario Lusitanico-Latino col. 763 testatur. Potuit igitur Didacus iste Garcia ad donationem illam faciendam moveri, eo quod S. Dominicum singulari veneratione prosequeretur, & patriam cum eodem Sancto communem haberet.

[152] Hinc etiam Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum 1170 cap. 5 nimis leviter & perfunctorie hanc illustrem S. Dominici prosapiam persuadere nititur his verbis: [silente interim tota antiquitate.] Vetustæ memoriæ exstare dicuntur, in quibus subscriptio sancti Dominici in hunc modum expressa legitur, Frater Dominicus de Guzman. At has similesque subscriptiones ex authenticis archivis extractas, notis chronologicis distinctas, & fide dignis testimoniis roboratas exhibere oportuit. Adde, quod in diplomate anni 1203 inveniamus alium Dominicum de Guzman, Priorem cœnobii Vitensis, ut postmodum alia occasione dicetur. Quod si quis Guzmanicam S. Dominici nobilitatem antiquis ac genuinis instrumentis probaverit, jam inde omne dubium circa illam deponimus, & raram omnium veterum biographorum taciturnitatem deinceps tantummodo mirabimur. Quo autem ea testimonia fuerint plura & certiora, eo erunt nobis gratiora; maxime tamen placuissent eadem, si tempestive fuissent subministrata, quandoquidem iis instructi, claros S. Dominici natales etiam in hoc commentario intrepide asserere potuissemus.

[Annotata]

* lege Calaroga, Oxomensis

§ X. Pia Sancti pueritia, studia litterarum, & eo tempore eximia virtutum exercitia.

[Sancti pueritia claruit quibusdam miraculis,] Ipsa Sancti infantia miraculis non caruit: nam venerabilis Humbertus in codice nostro P. Ms. 10 cap. 4 Vitæ hæc narrat: Volens quoque, magnum aliquid proventurum ex puero, futurorum præscius Deus ostendere, cuidam matronæ, quæ eum videlicet ex baptismi fonte levaverat, visionem hujuscemodi per somnium demonstravit. Videbatur siquidem illi matri ejus spirituali puer Dominicus quasi stellam habens in fronte, quæ totam terram suo lumine perlustrabat: quo dabatur intelligi, quod dandus foret quandoque in lucem gentium, illuminare his, qui in tenebris & in umbra mortis sedent. Erat autem hæc matrona nobilis, quæ visionis magnitudine stupefacta, matri ejus cum ingenti gaudio, quod viderat, nuntiavit. Constantinus Urbevetanus apud Echardum tomo 1 pag. 25, Vincentius Bellovacensis in Speculo historiali lib. 29 cap. 94, Jacobus de Voragine, & S. Antoninus similia habent. Sed ab his omnibus differt B. Jordanus, qui hanc visionem matri ipsius Sancti attribuit, ut infra in Actis edendis num. 6 potest videri.

[154] [ut Theodoricus de Appoldia,] Non minus mirum est, quod Theodoricus de Appoldia inferius apud nos num. 14 de eodem sancto Puero sic narrat: Cum autem jaceret in cunis, quodam tempore examen apum circa os ejus volitabat; [quod] linguam ejus melle divinæ sapientiæ effluere præfigurabat. Fateor, hæc tantummodo legi in codice nostro Ultrajectino, ac in Francofurtensi omissa esse; sed eadem in codice suo legerat Surius, qui in Vita S. Dominici ad diem IV Augusti hæc stylo mutato ita refert: Cumque jaceret aliquando in cunis, examen apum circa os ejus volitans linguam ejus divinæ sapientiæ melle affluituram indicabat. Etiamsi autem istud prodigium desit in nostro codice Francofurtensi, & ab aliis antiquis Actorum scriptoribus non memoretur, abunde tamen silentium illud compensatur veteri testimonio Bartholomæi Tridentini, qui in compendio Vitæ, quam post hunc Commentarium prævium secundo loco edemus, num. 1 aperte affirmat, circa os Infantis, cum in cunis positus esset, examen apum volitasse.

[155] [aliique vetusiiores biographi testantur,] Vincentius Bellovacensis lib. 29 Speculi cap. 94 singulare in sancto Puero præludium secuturæ austeritatis ac pœnitentiæ postmodum exercendæ observat his verbis: Nato igitur ex piis parentibus & religiose viventibus, in illa puerili ætate sua cor ei senile jam inerat, & sensus veneranda canities tenella sub facie latitabat: cum enim esset adhuc puerulus, nondum a nutricis diligentia segregatus, deprehensus est sæpe lectum dimittere, quasi jam carnis delicias abhorreret, & eligebat potius ad terram accumbere. Similia tradunt Constantinus Urbevetanus, venerabilis Humbertus, Jacobus de Voragine, & Theodoricus de Appoldia, qui postremus infra in Actis amplioribus num. 14 & 15 alias sancti Pueri virtutes singillatim enumerabit.

[156] [quibus neoterici scriptores addunt aliud,] Non tam firmo fundamento nititur præsagium de futura ejusdem Pueri sanctitate, quod Hyacinthus Choquetius in opere suo, cui titulus Mariæ Deiparæ in Ordinem Prædicatorum viscera materna, cap. 4 pag. 38 sic enarrat: Mater ejus Joanna cum proxime a consueto puerperii tempore illum ad sacram beati Dominici Exsiliensis, ex Benedictino Ordine sanctissimi (a quo & nomen habet noster Dominicus) ædem religionis ergo detulisset, sacerdos votivum pro illo Missæ sacrificium inchoaturus, Deo ejus linguam movente, præter Missalis præscriptum, præter suam ipsius mentem & propositam legendi rationem, tertio istud repetiit: Ecce reformator Ecclesiæ. Eamdem historiam R. P. F. Ignatius Coutiño, paucis mutatis, Promptuario spirituali de Sanctis tract. 22, considerat. 1, apud nos pag. 310, inseruit, illamque auditoribus suis in concione Hispanica proposuit. Sed nullos istius prædictionis testes allegat.

[157] [cujus fidem penes ipsos relinquimus.] Nicolaus Janssenius in Commentario ad Vitam S. Dominici pag. 243 & 244 testem hujus rei citat nostrum Baltazarem Arias, qui in concione quadam de eodem Sancto id dixerit, & simul historiam hujus vaticinii ita refert: Quidam (inter quos Baltazar Arias) asserunt, in archivis monasterii Exsiliensis sequens exstare testimonium de futura Dominici sanctitate: nimirum cum is admodum puer a matre deduceretur in templum, ut rei divinæ interesset, sacerdotem, cui aliud dicendum erat, de ipso semel, iterum, ac tertio pronuntiasse: Ecce reformator Ecclesiæ. Antistes vero loci affirmavit, id certissimum esse futuræ magnitudinis indicium. Joannes a sancta Maria in Actis Gallicis jam aliquoties citatis lib. 1 cap. 8 tam graphice hanc historiam depingit, acsi eam oculis suis vidisset. Insuper ibidem præter nostrum Baltazarem Arias & jam laudatum Nicolaum Janssenium, allegat duos recentiores ejusdem præsagii narratores, penes quos omnes fidem hujus rei relinquimus, cum veteres biographi de ea siluerint, & ætatem istius testimonii Exsiliensis ignoremus.

[158] Cum Sanctus infantiam in domo paterna innocenter exegisset, [Cum Sanctus pie pueritiam transegisset,] anno ætatis suæ septimo ad avunculum archipresbyterum missus est, ut elementis litterarum imbueretur, & in pietate proficeret, quemadmodum Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1176 cap. 1 tadit hoc modo: Erat Joannæ frater germanus, archipresbyter in ecclesia Gumielis Isanensis (Ferdinandus Castillus lib. 1 cap. 4 Hispanice scribit en Gumiel de Ycan, de quo loco superius alia occasione mentionem fecimus) haud procul a Calaroga, vir honestissimis moribus, prudentia, gravitate, religione conspicuus; huic religiosa matrona filiolum Dominicum custodiendum, & bonis litteris sanctaque disciplina erudiendum tradidit. At quantum sub cura sacerdotis avunculi Dominicus in litteris & virtute promoverit, Theodoricus lib. 1 Vitæ ejus cap. 1 ita narrat. Hic Malvenda ex Surio recitat interpolata Theodorici verba, quæ infra apud nos genuino hujus auctoris stylo legi possunt. Hanc vero piam S. Dominici educationem apud avunculum suum B. Jordanus num. 4, & Bartholomæus Tridentinus num. 1 inferius testimonio suo confirmabunt.

[159] Sanctus post septem annos apud avunculum transactos, [ad academiam Palentinam missus est,] anno ætatis decimo quinto, & juxta chronologiam Echardi ac Malvendæ anno Christi 1184, studiorum causa Palentiam se contulit, ut inter alios veteres biographos Constantinus Urbevetanus in Vita S. Dominici num. 4 apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 26 testatur his paucis verbis: Puerilibus igitur annis innocenter excursis, tandem missus Palentiam, ubi tunc temporis studium generale florebat, postquam liberalibus artibus diligenter insudans sufficienter edoctus est, ne in eis diutius tempus, debitum salubrioribus disciplinis, expenderet, ad theologiam se transtulit, cujus studiis per quatuor annos ardenter invigilans, de thesauris ejus hausit avide, quæ postea effudit abunde. Sanctus Antoninus Part. 3 Chronicorum tit. 23 cap. 4, aliique nonnulli Valentiam, alteram Hispaniæ academiam, pro Palentia scripserunt, nisi forte sit error amanuensium, qui facili solius litteræ initialis mutatione in eorum scripta irrepere potuit. Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1184 cap. 2 etiam hunc errorem corrigit, & ibidem recte observat, tunc Valentiam, amplam Hispaniæ Tarraconensis urbem, sub jugo Maurorum gemuisse, & alias ejusdem nominis urbes in Hispania non fuisse tam claras, ut publicis academiis nobilitarentur. Sed etiamsi hæc Palentina studiorum palæstra primo intuitu appareat plana & certa, tamen non levem patitur difficultatem, quam jam proponemus, ac dein dissolvere conabimur.

[160] [circa quam studiorum palæstram] Rodericus archiepiscopus Toletanus lib. 7 de rebus Hispaniæ cap. 34, sive tomo 2 Hispaniæ illustratæ pag. 128 laudans præclaras regis Alfonsi actiones, illis instaurationem academiæ Palentinæ sic accenset: Sed ne fasciis charismatum, quæ in eum a sancto Spiritu confluxerunt, virtute aliqua fraudaretur, sapientes a Galliis & Italia convocavit, ut sapientiæ disciplina a regno suo numquam abesset, & magistros omnium facultatum Palentiæ congregavit, quibus & magna stipendia est largitus, ut omni studium cupienti quasi manna aliquando in os influeret sapientia cujuslibet facultatis: & licet hoc fuit studium interruptum; tamen per Dei gratiam adhuc durat. Mariana noster lib. XI cap. 22, & alii rerum Hispanicarum scriptores passim statuunt, id circa annum Christi 1209 factum fuisse. At si rex Alfonsus anno circiter 1209 academiam Palentinam erexerit, inquies, quomodo ante annum Christi 1184, quo S. Dominicus studiorum causa ad illam profectus est, ibi tunc temporis studium generale florebat, ut Constantinus, aliique veteres Actorum scriptores affirmant?

[161] [occurrens aliqua difficultas explicatur,] Huic nodo scindendo cuneum suppeditat Lucas Tudensis, Hispanus ejusdem seculi scriptor, dum in Chronico mundi, sive tomo 4 Hispaniæ illustratæ pag. 109 de eadem academia sic meminit: Eo tempore rex Adefonsus evocavit magistros theologicos & aliarum artium liberalium, & Palentiæ scholas constituit, procurante reverendissimo & nobilissimo viro Tellione, ejusdem civitatis episcopo. Quia, ut antiquitas refert, semper ibi viguit scholastica sapientia. Ex his postremis Lucæ verbis colligimus, ab Alfonso rege magistros omnium facultatum Palentiæ tunc congregatos, ac undique magnis stipendiis eo allectos fuisse, ut academia illa celebrior redderetur, cum semper etiam antea ibi viguerit scholastica sapientia, ut juxta Lucam Tudensem antiquitas testatur. Quapropter cum Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1184 cap. 1 respondemus, antequam generales academiæ omnium scientiarum cum his juribus & privilegiis, quibus frui solent eæ, quas universitates vocant, Palentiæ ab Alphonso rege fundarentur, Pontificia & regia auctoritate jam in eadem urbe viguisse artium liberalium & theologiæ studia, magna confluentium celebritate, privato tamen veluti jure, & sine universitatis privilegiis: quæ res Alphonsum fortasse impulit, ut ob frequentiam & nobilitatem studiorum, eas scholas generalis universitatis dignitate augendas existimarit.

[162] [& ibidem tempore famis supellectilem suam vendit ad alendos pauperes,] Inter præclaras virtutes, quas Sanctus in academia Palentina exercuit, & quæ infra in Actis ejus occurrent, examinandum est insigne caritatis exemplum, quod post B. Jordanum Constantinus num. 6 ita narrat: Per idem tempus cum universam Hispaniam clades famis invaderet, vir Dei Dominicus adhuc Palentiæ constitutus, mira quorumdam pereuntium inopum compassione commotus, cum aliunde subvenire non posset, distractis libris cum omni supellectili, quam habebat, dispersit, dedit pauperibus, prudenter sane imo simul misericordiæ opere & egenorum necessitatibus providens, & euangelicis consiliis obsecundans: qua in re non paucos de scholaribus & magistris ad misericordiæ opera provocavit. Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1184 cap. 5 putat, Sanctum exercuisse nobile istus misericordiæ opus anno 1191, quo totus fere terrarum orbis gravissima fame affligebatur, & Thomam Cantipratanum lib. 2 de Apibus cap. 3 § 8 pro sua opinione allegat. Contra Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 3 in notis probabilius censet, peculiarem quamdam Hispaniæ famem sequentibus annis ante annum 1198 huic eximiæ S. Dominici caritati ansam præbuisse. Sed quocumque demum anno id acciderit, quod parum interest, inter ipsos scriptores Dominicanos controvertitur, an egregia illa Sancti actio sit duplicanda.

[163] Flaminius in Actis S. Dominici fol. 3 factum illud ita duplicat: [quem caritatis actum Flaminius] Mira igitur charitate egenos & commiseratione prosequebatur, quæ tunc præcipue sese ostendit atque diffudit, cum non solum Palentiam urbem fames, in qua ille adhuc studiorum causa commorabatur, sed etiam totam Hispaniam invasisset, nec esse videretur Palentiæ, qui inopum esurientium misereretur, & illorum curam susciperet. Clamabant viduæ ac pupilli, & alia numerosa famelicorum multitudo; sed eos aure surda præteribant, qui opitulari poterant; nec erant, qui lamenta & gemitus efflagitantium panem audirent. Non potuit sanctus & misericors Juvenis diutius ferre, & subveniendum laborantibus quacumque ratione posset, arbitratus, ubi alia defuere, libros & omnem suam supellectilem, quam in ea urbe habebat, vendidit, & pretium egenis erogavit: cujus moti exemplo plurimi cœpere certatim esurientibus opem ferre, & ita quidem tolerabilior & mitior esse dira fames cœpit. Deinde simile caritatis exemplum, tamen judicio suo distinctum, eodem folio verso ita refert: Legimus, divum Dominicum, postquam in numerum Canonicorum Regularium ascitus est, & ad archidiaconatum promotus, redisse Palentiam, ac libros iterum vendidisse, pretiumque egenis partitum, dicentem, nolle se amplius mortuorum pellibus vacare, cum vivi homines fame conficerentur: cujus exemplo (ut antea quoque) alii quidam moti, idem fecere.

[164] Huic distinctioni probabilem causam dedit F. Stephanus, [& Malvenda duplicandum censent,] juxta notas Bernardi Guidonis natione Hispanus, cujus testimonium in Relatione juridicia Bononiensi apud nos num. 45 ita profertur: Frater Stephanus, Prior provincialis Ordinis Prædicatorum provinciæ Lombardiæ juratus dixit, quod quindecim anni sunt & plus, quod novit magistrum Dominicum fundatorem & plantatorem Ordinis Fratrum Prædicatorum & primum Magistrum; sed antequam haberet per visum notitiam personæ ipsius, audivit multa bona de eo a magnis viris fide dignis, scilicet quod cum esset Prior vel Supprior ecclesiæ Oxomensis, cujus erat Canonicus, studebat apud Palentiam in Divina pagina, & tempore illo incepit invalescere fames pessima in regione illa, ita quod multi pauperes ibi fame moriebantur. Unde F. Dominicus motus compassione & misericordia, vendidit libros suos, manu sua glossatos, & pretium ipsorum, & alias res, quas habebat, dedit pauperibus dicens: Nolo studere super pelles mortuas, & homines moriantur fame: cujus exemplo quidam magnæ auctoritatis similia fecerunt, & ex tunc cum eo prædicare cœperunt. Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1200 ex hoc Stephani testimonio concludit, sanctum Dominicum bis venditos libros & supellectilem Palentiæ in pauperes distribuisse; semel, antequam Canonicus Regularis esset, litteris in ea urbe operam navans, & iterum jam factus Canonicus, cum ibidem Euangelium prædicaret, quod litteris Sacris vacare forsan appellant testes Canonizationis; nisi velimus, sanctum Dominicum Palentiæ prædicantem sacra etiam studia frequentasse.

[165] [Soëgio & Echardo contra statuentibus,] Soëgius in jam laudatis Sancti Actis pag. 156 & sequente putat, hanc unam eamdemque S. Dominici actionem fuisse, cujus opinioni consentit Echardus, dum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 52 in notis ad supradictum Stephani testimonium ita disserit: Quod ibidem addit, priusquam ipsius per visum notitiam haberet, jam a magnis viris de eo multa audivisse, nullum dubium, quin ista audierit in Hispania, ac priusquam Romam se conserret. Sequentia Malvendæ occasionem dederunt duplicandæ celebris illius a beato Dominico factæ suorum librorum Palentiæ venditionis in pauperum commodum, adeo ut prima vice id egerit secularis adhuc & studens, altera jam Canonicus & Supprior Oxomensis. Verum cum alii omnes, Jordanus, Constantinus, Theodoricus, qui hoc Stephani testimonium legerant, non nisi semel id egisse beatum Dominicum narrent, his assentiendum certius censeo, eo magis, quod Sanctus, ex quo Canonicus Regularis allectus est, nihil proprium habuerit. Vide etiam supra Joannis Hispani testimonium quintum num. 5. Hic Joannes Hispanus infra apud nos num. 34 tantum meminit de una librorum venditione, & ex testibus fide dignis asserit, illam tempore famis factam esse, quando ipse F. Dominicus erat in seculo, & studebat Palentiæ.

[166] [hanc unam eamdemque actionem fuisse.] Ex his Echardus ibidem ita concludit: Itaque in hoc Stephani testimonio agnoscendum, irrepsisse ὕστερον πρότερον; adeo ut, quod occasio fuit (illa scilicet mira tumque ab omnibus laudata in pauperes caritatis effusio) ut Didacus episcopus Uxamensis Dominicum in suum collegium ascisceret, putarit, Dominicum jam Priorem vel Suppriorem Uxamensem egisse. Neque vero mirum, Stephanum in eo lapsum esse, qui a se tum adhuc seculari & juvene audita solum referat, & rem quidem gestam, quod potissimum erat, narret; quoad vero rationem temporis, quod levius, non ita certo doctus fuerit. Habet hoc loco lector fundamenta utriusque sententiæ, ita ut ipsemet de hac controversia judicium ferre possit. Nos Soëgio & Echardo probabilius adhærendum arbitramur, quamvis contraria Malvendæ opinio propter relatum Stephani testimonium non omni prorsus probabilitate destituatur.

[167] [Tunc etiam Sanctus inter alia virtutum exempla] Quod autem ibi Stephanus addit, viros quosdam magnæ auctoritatis, exemplo S. Dominici motos, similia fecisse, & ex tunc cum eo prædicare cœpisse, probat, Sanctum Palentiæ commorantem interdum concioni operam dedisse. Quid si Sanctus tempore istius famis conciones instituerit, ut alios ad sublevandam pauperum inopiam commoveret, & tunc viri graves hunc pium prædicationis zelum imitari cœperint? Si Echardum interroges, quid præterea S. Dominicus speciatim Palentiæ egerit, tomo 1 operis mox citati pag. 4 in notis respondet in hunc modum: Non produnt speciatim scriptores; unde augurandum relinquunt, egisse, quod in academia, ea præsertim ætate, solemne. Sex circiter annos artibus, id est litteris humanioribus & philosophiæ dederat, theologiæ quatuor ab anno ætatis XX ad XXIV: deinceps pro more (nam is erat ad gradus scholasticos ascendendi modus) ipsemet sacram doctrinam, libros potissimum veteris ac novi Testamenti, quod tum maxime in usu, interpretatus est, & indicat Stephanus, septimus in Processu canonizationis testis, postea referendus, cum ait, in fame supra relata VENDIDISSE LIBROS SUOS, MANU SUA GLOSSATOS. Conciones etiam identidem habebat (nam hæ inter actus academicos numerabantur) hisque omnibus officiis perfunctum Dominicum satis innuunt auctores, cum tamdiu Palentiæ morantem exhibent.

[168] Laudatus Soëgius in supradictis S. Dominici Actis Gallicis pag. 157 huic tempori affigit aliam summæ caritatis actionem, [seipsum vendere voluit, ut captivum liberaret,] qua Sanctus pro redemptione cujusdam captivi se ipsum vendere voluit, & quam venerabilis Humbertus in Ms. nostro Ultrajectino post alterum ejusdem fere generis exemplum ita exponit: Simile quiddam prius fecisse dignoscitur, cum adhuc in patria sua (id est in Hispania, quæ late pro patria ipsius accipi potest) moraretur: quædam enim mulier conquesta est ei, fratrem suum apud Saracenos detineri captivum. Et ille, ut erat plenus spiritu pietatis, intimo compassionis affectu saucius, vendendum se obtulit pro redemptione captivi. Sed non permisit hoc Dominus, qui eum sibi ad uberiores fructus justitiæ, & animarum quamplurium conversionem servabat: clarificatur enim in hoc Pater, ut discipuli non solum fructum, sed & fructum plurimum afferant; & vult, ut servi sui pecuniam sibi traditam cum multo reportent fœnore usurarum, & ideo revocat interdum a bonis minoribus, quos dotavit bonis cælestibus ad majora. Adverte, Humbertum hæc subjunxisse alteri similis caritatis actioni, qua Sanctus alias se ipsum vendere proposuit, ut virum quemdam ab hæresi revocaret, & quam Constantinus Urbevetanus num. 13 & 14, Vincentius Bellovacensis lib. 29 Speculi cap. 104, Theodoricus de Appoldia apud nos num. 40 & 198, aliique cum Jacobo de Voragine ab alia distinxerunt.

[169] Attamen Soëgius loco proxime citato contendit, primum & unicum dumtaxat hujus eximiæ caritatis actum in sancto Juvene admittendum esse, [sicut putat Soëgius, contra cujus opinionem censemus,] eo quod Sanctus postea Canonicis Regularibus aggregatus, hanc potestatem sui ipsius vendendi non habuerit. Sed hæc difficultas, quæ variis modis solvi posset, cedere debet auctoritati veterum biographorum, inter quos Constantinus apud Echardum tomo 1 pag. 27 unum ita narrat: Tanto vero erga proximorum animas convertendas caritatis ferebatur ardore, ut aliquando exhortatus quemdam hæretica malignitate seductum, cum didicisset, eum intuitu temporalis subsidii propter nimiam, quam patiebatur, inopiam, hæreticorum consortiis adhæsisse, Paulum sequens dicentem Corinthiis, Libentissime impendam & superimpendar ego ipse pro animabus vestris, decrevit se ipsum venumdare, quatenus ex accepto pretio de seipso, & egestatis simul occasionem præcideret, & sub errore venumdatum liberaret. Quod fecisset, nisi aliunde, quo illius resarciretur inopia, dives in omnibus divina dispensatio providisset.

[170] Huic narrationi ibidem alteram sic immediate subnectit: [similem caritatis actum postea ab illo iteratum esse,] Alias etiam simile quiddam dudum fecisse existens in sua patria perhibetur: cum enim quædam mulier fratrem suum lamentabili sibi conquestione in Saracenorum captivitate detentum exponeret, nullumque sibi ad liberationem illius fateretur superesse consilium, vir Dei Dominicus intima, qua plenus erat, compassione commotus, vendendum se obtulit pro redemptione captivi. Sed Deus, qui ipsum ad multorum necessariorem redemptionem, spiritualiter scilicet captivorum, præviderat, non permisit. His adde testimonium Bartholomæi Tridentini, qui inferius apud nos num. 5 agens de ardenti S. Dominici erga proximum zelo sic testatur: Caritate in tantum fervebat, ut se ipsum pro Christianorum necessitate vendere SÆPIUS esset paratus. Ex hac communi veterum scriptorum assertione, ac diversis utriusque historiæ adjunctis contra opinionem Soëgii inferimus, hunc præclarum caritatis actum S. Dominico bis tribuendum esse.

[171] [& hac occasione rejicimus ineptam fabulam,] At sicut hic veris S. Dominici laudibus nihil detractum volumus, ita quoque cuperemus, alibi miraculis ac virtutibus ipsius nihil affingi eorum, quæ recentiores quidam biographi Actis hujus Sancti imprudenter immiscuerunt. Inter hos Joannes a sancta Maria lib. 1 Vitæ Gallicæ cap. XI narrat, Sanctum adhuc Palentiæ commorantem gravi morbo laborasse, eique tunc ægrotanti apparuisse sanctum Jacobum majorem, qua apparitione statim ex morbo convaluerit. Dein capite sequente præter alia figmenta refert, quod S. Dominicus Palentiæ condiscipulum suum Conradum, postea Cardinalem Portuensem, de quo infra in Actis agetur, ad meliorem frugem reduxerit. Verum credulus ille scriptor ea gesta, omnibus antiquis biographis ignota, hausit ex part. 2 cap. 10, & part. 4 cap. 40 Alani Redivivi, cui nos ne jurato quidem credimus.

[172] [quam nonnulli neoterici eidem Sancto affingunt.] Licet viro nimis credulo id condonandum sit, non tam facile ignoscimus Adriano Bailleto, qui vix synchronis S. Dominici biographis fidem adhibet, ut initio hujus Commentarii diximus, & interim in Gallica ejusdem Sancti Vita num. 3 has recentiorum fabulas adoptat. Unde Echardus intempestivum illum hypercriticum, qui sæpe de certis Sanctorum gestis ac miraculis ob leves conjecturas dubitat, tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 29 in notis sic jure merito corrigit: Obiter monendum, Bailletum in Vita sancti Dominici allucinari, cum hunc Conradum (de illustri ejus stirpe in Germania, & variis dignitatum gradibus, officiisque administratis supra breviter egerat) ejusdem Sancti in schola Palentina vult fuisse condiscipulum, & ab eodem ex licentiori vita ad frugi conversum, qui sub cura parentum sanctissime educatus, & sui semper similis deinceps, Hispaniam certe ad annum MCCXXI non viderat: sed apud hunc auctorem plura alia sunt errata. Nihilominus recens scriptor in Historia Gallica Ordinum religiosorum ac militarium tomo 3 pag. 199 & 200 hunc periculosum ducem incaute secutus est, ac cum ipso in eamdem foveam incidit.

§ XI. Pia Sancti vita inter Canonicos Regulares, & examen quarumdam rerum, quæ hoc tempore ab eo gestæ memorantur.

Beatus Jordanus in Vita S. Dominici apud nos num. 3 tradit, Didacum episcopum Uxamensem verbis & exemplis Canonicos ecclesiæ suæ hortatum esse, ut sub regula beati Augustini ad observantiam canonicæ religionis consentirent. [Sanctus in ecclesia Uxamensi fit Canonicus Regularis ante annum 1200] Præsul autem iste juxta testimonium ejusdem Jordani tanta hoc ipsum egit solicitudine, ut eorum animos (licet quosdam ex ipsis contradictores habuit) ad suum desiderium inclinaret. Quo circiter tempore id factum fuerit, præterpropter colligimus ex epistola Innocentii III Papæ, quam anno Pontificatus sui secundo, id est Christi 1199, ad Didacum Uxamensem dedit, & qua commutationem Canonicorum secularium in Regulares ab ipso factam approbat, ut apud Malvendam in Annalibus ad annum Christi 1194 cap. 1, aliosque ejusdem epistolæ editores licet videre. Ex his Echardus tomo 1 pag. 2 infert, errasse, Ægidium Gundizalvum Davila, dum in Theatro ecclesiastico Hispaniæ, inter præsules Uxamenses cap. 5 asserit, decessorem Didaci anno Christi 1186 ad eam cathedram evectum fuisse, eumdemque post sedecim annorum gubernationem, anno 1202 ex hac vita migrasse. Echardus ibidem pag. 4 quærentibus, quo anno S. Dominicus institutum Canonicorum Regularium amplexus fuerit, eodem fundamento respondet, id verosimiliter contigisse anno Christi 1199, cum Didacus Canonicis ecclesiæ suæ vitam regularem persuasisset.

[174] Verum hæc chronologia non facile conciliabitur cum dissertatione historica, [quæ chronologia componi non potest cum opinione nuperi scriptoris,] quam R. D. Josephus Stephanus de Noriega, abbas Ordinis Præmonstratensis, Salmanticæ anno 1723 Latine edidit, & in qua probare nititur, S. Dominicum a tenera ætate usque ad annum Christe 1203 sub regula S. Norberti militasse, eamque in monasterio sanctæ Mariæ de Vite professum esse, antequam institutum Canonicorum Regularium in ecclesia Uxamensi amplecteretur. Hunc laudatæ Dissertationis scopum R. P. Petrus Manso ex Ordine eremitarum S. Augustini, in censura prævia exponit, & approbat his verbis: Contendit sapientissimus ac piissimus Dissertator, clarissimum fundatorem & parentem sacri Ordinis Prædicatorum sanctum Dominicum de Guzman, non tantum fuisse Canonicum Regularem in ecclesia Oxomensi, ut omnium tenet scriptorum consensus; sed in Vitensi Præmonstratensium ecclesia a pueritia educatum, sub sancti patris Norberti habitu ac professione sanctissime vixisse ad annum trigesimum & ultra ætatis suæ: dignus ibidem factus, ut solo contactu cæcum illuminaret, & cum aliis ejusdem instituti ad magnum reformationis opus ecclesiæ Oxomensis opportunissime assumeretur. Hoc adeo validis sapientissimus scriptor ostendit monumentis, rationibus item ex temporum chronologia, ac prudentibus conjecturis, ut nihil in contrarium alicujus ponderis videatur obstare.

[175] Sed huic opinioni præter alia, quæ in Annotatis ad Acta Sancti postmodum obiter observabimus, [qui contendit, S. Dominicum era 1241, sive anno Christi 1203,] videtur etiam obstare ratio temporum seu chronologia, quæ hic a censore laudatur: nam R. D. Josephus Stephanus de Noriega ad sententiam suam stabiliendam præter alia instrumenta § 2 pag. 14 profert diploma Latinum, quod datum est Era MCCXLI, id est anno Christi 1203, ut ipsemet Dissertator pagina sequente computat, & cui post abbatem monasterii Vitensis statim subscribit D. Dominicus de Guzman, Prior ejusdem ecclesiæ. Deinde etiam eidem diplomati nomen subnotat D. Petrus de Guzman canonicus ejusdem ecclesiæ. At si Dominicus iste sit idem cum sancto Prædicatorum Fundatore, qui anno Christi 1199 institutum Canonicorum Regularium in ecclesia Uxamensi professus est, quomodo potuit æra 1241, seu anno Christi 1203, prædictum diploma, tamquam Prior cœnobii Vitensis, subscripto suo nomine confirmare? Præterea paragrapho sequente ex venerabili Humberto & Bernardo Guidonis probamus, S. Dominicum anno Christi 1203 cum Didaco Uxamensi episcopo ex Hispania in Galliam discessisse, postquam in ecclesia Uxamensi inter Canonicos Regulares jam munere Supprioris functus fuerat, & verosimillime uno alterove anno professionem emiserat. Quomodo igitur idem S. Dominicus potuit eodem anno Christi 1203 in monasterio Vitensi Ordinis Præmonstratensis morari, & munere Prioris fungi?

[176] [in cœnobio Vitensi Ordinis Præmonstratensis munus Prioris gessisse.] Quapropter suspicamur, hunc Dominicum Vitensem Priorem ab altero Dominico Uxamensi Suppriore diversum esse. Forsan ob identitatem nominis hi duo in unum conflati sunt. Attamen hæc nominum similitudo non sufficit ad duos viros confundendos: nam nomen Dominici eo tempore in Hispania satis commune erat propter duos ejusdem nominis Sanctos, qui in eadem regione celebrabantur, ut supra monuimus. Certe abbas monasterii Vitensis, sub quo S. Dominicus prima religiosæ vitæ fundamenta posuisse dicitur, etiam vocabatur Dominicus, ut R. D. Josephus Stephanus de Noriega in Dissertatione sua § 1 pag. 4 & 5 ostendit. Ex hac duorum confusione etiam fortasse S. Dominico nostro ab auctoribus recentioribus additum est cognomen de Guzman, de quo veteres biographi nusquam meminerunt.

[177] [Malvenda tradit, S. Dominicum anno Christi 1194 admissum fuisse] Quidquid sit de hac postrema suspicione aut conjectura, quam prudenti lectoris judicio subjicimus, sane chronologicum Præmonstratensium systema multo minus componi potest cum Malvenda, qui in Annalibus Ordinis Prædicatorum hanc Regularem S. Dominici professionem in ecclesia Uxamensi, ad annum Christi 1194 refert, & ibi cap. 1 mutatam Canonicorum Uxamensium formam sic singillatim describit: Ergo Didacus, illato in ecclesiam suam religioso Canonicorum Ordine, novum ingressis institutum nova quoque nomina fecit; dignitatum ecclesiasticarum vocabula, veteri more usurpata, in nova commutavit. Archipresbyterum Priorem nuncupavit; archidiaconum Suppriorem, propriæ Religiosorum appellationes. Ad sustinendam vero & propagandam novi instituti rationem optimus antistes, quos ferventi in res divinas spiritu, & magnos ad virtutem gerere animos noverat, sibi magno studio adjungebat, in novamque societatem cooptabat.

[178] [inter Canonicos Regulares Uxamensis ecclesiæ,] Deinde expetitam & ecclesiæ Uxamensi utilissimam S. Dominici inter Canonicos Regulares receptionem ibidem exponit his verbis: Volitabat eo tempore per ora hominum fama virtutum, litterarum ac sanctitatis adolescentis Dominici. Didacus destinatis suis aptissimum hunc ratus, & quia suæ ditionis erat (nam Calaroga, ubi ille natus, Oxomensi diœcesi accensebatur, & urbi vicinum oppidum) ad se e Palentia, ubi tunc morabatur, Oxomam accersendum curavit. Haud fuit difficile, Juveni ad omnem virtutem adspiranti, eam viam ut amplecteretur, persuadere. Immo is, oblatam sibi divinitus occasionem ratus, libenter arripuit. Oxomam veniens incredibili episcopi Didaci & Canonicorum lætitia excipitur, moxque habitu sanctæ Religionis e manibus episcopi suscepto, in sacram societatem adscribitur. Erat is habitus, ut nunc, super tunicam candidam e lana inductum lineum ephod, seu superhumerale, laxioribus manicis, quod nigro pallio tegebatur.

[179] Non ignoro, de certis Canonicorum Regularium vestibus inter eruditos disceptari, [de quorum vestitu Echardus disserit.] & Echardum occasione imaginis, qua Helyotus tomo 3 Ordinum religiosorum & militarium antiquum Prædicatorum seu S. Dominici, adhuc Canonici Regularis habitum inter paginam 198 & 199 expresserat, tacito nomine contra ipsum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 71 scripsisse sequentia: Hinc saltem clare refellitur recens Historiæ Ordinum regularium cum imaginibus ex ære excusis, illorum varias vestes exhibentibus, Gallice scriptæ editor. Quantum in aliis a vero aberrarit, illis, quos res tangit, discutiendum relinquo, nostra tantum attingo. Huic igitur novo auctori, ubi de Ordine Prædicatorum, placuit imaginem primam cudere, in qua vir exhibetur tunica nigra ad talos usque demissa, & desuper rocheto cum manicis ad pugnum strictioribus, vixque ad genua descendente, brevi, quale nunc episcopi & abbates gerunt, vestitus, cetera capite omnino nudo & libero, eamque sancti Dominici & sodalium ad annum usque MCCXIX vult fuisse se vestiendi rationem. At purum putum esse hominis aberrantis commentum, nullo veteri documento innixum, nulla antiqua imagine astructum, evincunt allata testimonia, quæ sanctum Dominicum, ex quo in Capitulum Oxomense allectus est, tunica talari alba, & saltem capa desuper nigra cum caputio ejusdem coloris vestitum fuisse asserunt. Rochetum a Sancto numquam gestatum patebit ex sequentibus, ubi genus hoc indumenti toto seculo XIII incognitum fuisse ostendetur. Quidquid sit de antiquo Prædicatorum vestitu, de quo inferius breviter agendum erit, & qui ad gloriam S. Dominici nihil aut parum facit, potius ad piam ejusdem Sancti inter Canonicos Regulares conversationem transeamus.

[180] Constantinus Urbevetanus apud Echardum num. 7 admissionem ipsius inter Canonicos Regulares, [Cum juxta veteres biographos tunc Sanctus sibi vacaret,] & eminentem istius temporis pietatem describit hoc modo: Interea dum Vir Dei, hujuscemodi ascensionibus in corde suo dispositis, de virtute proficeret in virtutem, fragrans odor conversationis ipsius ad notitiam bonæ memoriæ Didaci Oxomensis episcopi, fama celebri deferente, pervenit. Accersitum ergo in sua fecit ecclesia Canonicum Regularem, beatum sane se reputans in hoc ipso, dum & sibi de tanto filio, & suæ ecclesiæ de ministro tam inclyto providisset. Nec multo post ipse factus omnibus vitæ speculum, religionis exemplum, a Canonicis in eadem ecclesia Supprior ordinatur. Ipse vero ad totius sanctitatis studium se totum conferens, totus pergens in Deum, die noctuque terebat ecclesiam, lectioni & orationi sine intermissione vacabat, secumque cum Jacob in tabernaculis habitans, Esau vagos declinabat excursus. In libro quoque de Collationibus Patrum frequentissime [&] studiosissime legens, magnum ex eo perfectionis cumulum apprehendit. Flebat autem uberrime (hanc enim specialem gratiam contulerat ei Deus) pro peccatoribus, miseris & afflictis, novumque in se præferens Jeremiam, totus erga pereuntium animas miro compassionis liquescebat affectu. Quapropter hoc apud se semper speciali desiderio pulsabatur, ac præcipue & incessanter aures divinæ clementiæ petitione hac pulsabat, quatenus hanc sibi gratiam dignaretur infundere, qua se totum aliquando saluti posset impendere proximorum: nec fraudatus est tandem a desiderio suo. Nempe desiderium illud tandem completum est, quando postmodum contra hæreticos Albigenses verbo & exemplo strenue certavit, & multos peccatores ad viam salutis æternæ reduxit.

[181] [& vix cœnobio egrederetur,] Interim adverte, Sanctum eo tempore, quo inter Canonicos Uxamenses degebat, raro extra cœnobium prodiisse, aut publica ministeria foris exercuisse: nam juxta testimonium Constantini die noctuque terebat ecclesiam, lectioni & orationi sine intermissione vacabat, secumque cum Jacob in tabernaculis habitans, Esau vagos declinabat excursus. Beatus Jordanus infra apud nos num. 9 id ipsum sic clare indicat: Ille autem velut oliva pullulans, & cypressus in altitudinem se extollens, die noctuque terebat ecclesiam, orationi sine intermissione vacabat, & redimens sibi contemplationis otia, vix extra septa monasterii comparebat. Ad ultima illa B. Jordani verba Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 4 sic recte notat: Hæc docent, ex quo Oxomensis Canonicus allectus fuit, vix ea civitate egressum, nisi forte ad obeundas cum episcopo diœcesis visitationes, vel ad habendas in eadem conciones; fabulamque lectoribus obtrudere, qui narrant, a viris Palentiæ academicis episcopum requisitum, ut eum jam Canonicum illis concederet rursus, apud eos sacras Litteras professurum, & Didacum assensisse. Quomodo igitur has veterum scriptorum phrases explicabunt biographi illi recentiores, qui confidenter asserunt, S. Dominicum eo tempore percurrisse varias Hispaniæ provincias, quas Mahometani & hæretici suis erroribus infecerant?

[182] [corruunt figmenta eorum scriptorum,] Inter illos auctores iterum præcipue castigandus est Adrianus Bailletus, hic præter morem suum minime criticus, qui in Gallicis S. Dominici Actis num. 4 non solum narrat, Sanctum jussu episcopi sui Didaci Uxama Palentiam rediisse, ut ibi publice theologiam doceret; sed etiam addit, illum tunc instituisse excursiones apostolicas, in quarum prima converterit Rainerium hæresiarcham, qui postea Ordinem Prædicatorum ingressus est, & de quo Leander Albertus in opere Virorum illustrium lib. 4 fol. 148 habet sequentia: Rainerius Sacconus Placentinus est, qui primo hæreticorum antistes, antequam ad sanam mentem rediret, fuerat, & multa damna reipublicæ Christianæ in Æmilia intulerat: tandem in se reversus orthodoxam sanctamque Christi fidem totis viribus totoque animo complectens, Prædicatoriam togam accepit; qua accepta, mox hæreticis, quorum falsum dogma antea tam vehementer tutatus fuerat, bellum indixit, & quantum prius cæcutiens illis faverat, tantum & multo plus ex eis supplicium sumpsit: suo enim jussu oppidum Gathæ, cujus ruinam divus Petrus Veronensis, postea martyr, aliquando prædixerat, solo eversum est. Non timuit subire pro defensione Catholicæ fidei exsilium &c. Plura ibidem legi possunt, quæ ad propositum nostrum non spectant. Ferdinandus Castillus in Historia Hispanica Ordinis Dominicani lib. 2 cap. 22 circa finem, & Petrus Maria Campius in Historia Placentina part. 2 lib. 18 ad annum Christi 1250 fusius de eodem Rainerio agunt; sed neuter conversionem illius ad fidem Catholicam prædicationibus S. Dominici adscribit.

[183] Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 154 & 155 gesta & scripta hujus Rainerii contra hæreticos recenset, [qui ei tunc temporis adscribunt ex cursiones apostolicas] & in fine ad rem nostram sic concludit: Ex hactenus dictis colliges, quam præpostere quidam recentiores, in quibus Bailletus & Girius, qui Vitas Sanctorum Gallice ediderunt, scripserint, hunc Rainerium a beato Dominico, tum juvene, & Palentiæ studiis operam dante, ab hæresi conversum, & ab Innocentio III ad plura postea, præsertim adversus hæreticos, adhibitum: nulla enim antiqua monumenta docent, Rainerium umquam in Hispania egisse; aliunde ejus conversio pluribus annis morte beati Dominici posterior videtur, & sancti Petri martyris persuasionibus, afflante numine, potius adscribenda; sicque non Innocentius III, sed Gregorius IX, & Innocentius IV ejus opera adversus hæreticos usi fuerint. Vicinitas vocum Palentiæ & Placentiæ forsan errandi occasio fuit, ut quæ Placentiæ acta, ad Palentiam illi detorserint. Ita quidem ille hos errantes benigne excusat; sed ea excusatio saltem non purgat Joannem a sancta Maria, qui lib. 1 memoratæ Vitæ Gallicæ cap. 15 expresse notat, urbem illam, in qua S. Dominicus Rainerium convertit, non fuisse Placentiam in Italia (exstat enim ejusdem nominis civitas in utraque regione) sed Placentiam in Hispania, & ibidem præterea cognomen Rainerii Sacconi commutavit in Sancho, ut ex Italo Hispanum efficeret.

[184] Bailletus in Actis proxime citatis num. 4 & 5 etiam tunc S. Dominico tribuit alias missiones apostolicas, [usque ad fines Gallæciæ, ubi a piratis captus fuerit,] easque ab se invicem multum dissitas ac longinquas, ita ut dicatur Sanctus usque ad fines Gallæciæ pervenisse, & ibidem a piratis captus esse. Equidem fateor, Bailletum de ea captivitate subdubitare; sed totam illam excursionem, nec cum tempore nec cum antiquis Actis cohærentem, rotunde rejicere poterat, si crisi sua opportune usus fuisset. Prodigiosa illa historia primum prodiit ex Alano Redivivo, qui part. 2 cap. 17 eam ita narrare incipit: Sanctus Dominicus indutus virtute ex alto, & vir factus vere apostolicus, Hispaniarum terras (in quas se jam ante Saracenus nominis Christiani hostis infuderat) late prædicando peragrarat, suisque doctrinis saluberrimis informatas complerat. Cum ecce jam ad exteras circum nationes spectaret, contigit (annis fere quindenis ante gloriosum obitus sui diem, nondum auspicato sacri Ordinis Prædicatorum instituto; sed ipso sub regula S. Augustini professo Canonico) ut non procul ab sancti Jacobi Compostellæ in piratarum manus cum Fratre Bernardo, peregrinationis comite, incideret; qui utrumque, raptum ad suarum navium classem, nobilem prædam abducunt. Bailletus dicit, istos piratas fuisse Mahometanos, & ab Hyacintho Choquetio in Opere supra citato pag. 166 vocantur Africani prædones, ut tanto magis stupenda videatur sequens historia, quam Deipara Alano Rupensi revelasse fertur, & quam tamen totam, ni fallor, viri cordati ex sola lectione apud Alanum Redivivum loco proxime citato, de fictione suspectam habebunt.

[185] Nobis non vacat transcribere totam illam historiam,[de qua captivitate Nicolaus Janssenius] quam Alanus de Rupe multis verborum ambagibus exponit. Ut tamen eruditus lector de hac narratione aliquod judicium ferre possit, illam dabimus ex Nicolao Janssenio, qui in Vita S. Dominici lib. 1 cap. 2 eam ita contraxit: Cum gloriosus pater Dominicus Hispanias per viginti pene annos (Alanus habet annis fere quindenis, ut numero præcedente retulimus) ante obitum, prædicationis causa lustraret, prædones illum, descensione facta, prope sancti Jacobi una cum socio Bernardo intercepere, & triremi impositum ad transtra & remum damnavere, ubi continuos ferme tres menses, instar mancipii barbari aut hominis scelerati remigem egit. Ego misericordiæ Mater (ex revelatione Deiparæ narratio instituitur, ut supra monui) non tuli hanc ejus calamitatem, & visceribus charitatis accensa, contra raptores infandos vehementer exarsi. Confestim, me volente & mandante, cælum in nubes cogitur, fulmina, tonitrua feriunt, pluviæ & tempestates involvunt. Ferebantur jam incerti maris & ignari siderum, cum profanos illos advertens Dominicus (quem nihil hæc procella commoverat) rebus suis diffidere, atque in desperationem esse præcipites, eos ardenti sua prædicatione ad spem erexit: Fratres, inquiebat, pœnitentiam agite, & dulcissimam Mariam invocate. Ad hæc verba insanire isti & fremere, in Dominicum manibus fustibusque debacchari, reum tanti periculi ac mali traducere: plerique enim abnegaverant fidem, aut nomen virtutis seu pœnitentiæ nec sustinebant.

[186] [portentosam historiam] Aderat tandem nox, cui dies festus Angelicæ salutationis illuxit, in qua ob festi reverentiam acerrimus iste animarum Zelator, ut tunc saltem ducerentur pœnitentia scelerum, rogando, supplicando, minas cælestes ob oculos ponendo hortabatur. Quo audito, quasi in rabiem acti, Me & Filium meum horrende blasphemaverunt. Atque illico tempestas invaluit, & gubernatore fluctibus excusso abreptoque, totam noctem nimbis & densa caligine cooperti ad auroram in mortem, ut putabant, servati sunt; qua illucescente, cum carissimus Dominicus pro eorum salute enixius Me interpellaret, oranti facta sum conspicua, & dixi, me ignoscere hominibus flagitiosis hac lege, uti omni die Psalterium (id est Rosarium, ut ex infra dicendis apparebit) meum dicerent, & confratriam novam, quæ Jesu Christi & virginis Mariæ nuncuparetur, inchoarent: accepta conditione, futurum, ut, benedictione contra tempestatem per ipsum facta, ea mox abscederet; repudiata, ipso erepto, alii in corporis atque animi exitium demergerentur.

[187] [ex Alano Rupensi contraxit,] Inculcante hæc Dominico, mox lacrymæ impiis excussæ: pœnitentiam se facturos profitentur, & confratriam hanc sanctam incepturos se promisso adstringunt; simul magno ejulatu ad ejus provoluti genua, veniam rogant & auxilium. At ille; Præsto, inquit, sum: & manu contra turbines extenta, In nomine, ait, Jesu Christi, & per Mariam matrem ejus piissimam tace, & velocius obmutesce. Mira res! Dixit; posuit & obmutuit ventus, reddita Oceano tranquillitate. Verum cum gubernaculo effracto, & prora ad cautem elisa, navis jam pene hauriretur, omnesque ad genua in aquis starent (uno excepto Dominico) omnibus me videndam proposui, sustulique e mari navem, ac, rimis diligenter obstructis, incolumes abire jussi. Cum vero lacrymis & gaudio perfusi gratias laudesque dicerent, voces protinus horribiles dæmonum in mari clamantium audiebantur: Væ, væ nobis! quia hic Dominicus nos enervat, prædam nostram rapit, majoraque intendit, Ordinem scilicet Prædicatorum. Vectores porro periculis erepti confratriam præfatam inceperunt devote sub forma, per Me filio meo Dominico tunc temporis revelata.

[188] Habet hic eruditus lector satis fidele compendium prodigiosæ historiæ, [& cui ipse Alanus,] de qua jam mature judicare poterit, & cui laudatus Janssenius subjungit sequentia: Hæc Dei Parens nostro beato Alano de Rupe, a qua assertus in libertatem Dominicus (quantum augurari licet, quia hæc perscripta non reperi) ad Canonicos rediit, incredibili ab his exceptus lætitia, quod perditum & misere afflictum fama vulgasset. At sane miror, Janssenium hæc perscripta non reperisse, cum Alanus illam ipsam historiam capite supradicto num. 15 sic finiat: Interea cursum tenuere rates, portumque propinqui in Britannicum sese penetrabant, & cunctis ordine periculis perfuncti, felix psalticum celeuma cantabant. Hic, ut prædictum, ejecta reperiunt universa, ac vina etiam, quæ cum vasis plurima ejecerant, nunc, quam prius, pretiosiora. Confraternitatem in alios mutati viros sancte colunt, seque in Psalterio ad diversa pœnitentiæ devovent instituta. Hinc Joannes a sancta Maria lib. 1 Vitæ jam sæpius citatæ cap. 20 asseveranter intulit, S. Dominicum ea occasione ad Venetensem Britanniæ Armoricæ urbem venisse, ut Rosarium Deiparæ prædicaret, & consanguineum suum Ducem Britanniæ inviseret.

[189] Verum hæc omnia figmenta iterum incaute hausit ex Alano Redivivo, [eumque incaute secutus Joannes a sancta Maria] qui Part. 3 cap. 22 apud nos pag. 228 visitationem illam Britannicam ita comminiscitur: Sanctus Dominicus, novus orbis apostolus, Euangelii prædicationem cum Psalterii virtute in Britanniam quoque inferebat: & quod mater ejus, cujusdam Britanniæ Ducis filia, indidem oriunda fuisset, tanto audiebatur attentius, velut cognato sanguine Ducis magni propinquus. Deinde post recitatum quemdam S. Dominici sermonem & stupenda prodigia, quæ tunc ibi coram omnibus patrata dicuntur, capite sequente apud nos pag. 260 narrat, quomodo Sanctus summam Britanniæ dignitatem ecclesiasticam, sibi instantissime ac violenter oblatam, miro modo effugerit: Ex eo tempore, inquit, omnia omnium studia in unum versa sunt sanctum Dominicum. Dux ipse, clerusque totus, universaque natio beatos se prædicabant, si in præsulem Britanniæ summum ipsis habere contigisset sanctum Dominicum; quem honorem ipso constanter recusante, vim sine vi facta per artem excogitavit istam, inque exsecutionem perduxit, ut per omnes oras Britanniæ severe mandaret, neu quisquam sanctum Dominicum pedem efferre, patriaque sineret excedere, quo vel sic ad præsulatum adigeretur subeundum.

[190] Sed frustra jacitur rete ante oculos pennatorum: nam sanctus Dominicus in Dei sese voluntatem dedit, [varias fabulas] & ecce sub oculis circumsistentium factus invisibilis, eripitur ex oculis vi diviniore: eripitur Britanniæ, & ipso eo tempore est in Hispania repertus, unde pater ejus fuerat oriundus. Dux in alteram diem jam omnem fieri apparatum mandarat, ut in Dolensem pontificem crearetur: is enim id temporis vacabat. Antevertit autem ad Ducem rumor certus, sanctum Dominicum comparere in momento desiisse, neque dum apparere usquam. Hic Dux movere omnia, emittere quaquaversus indagatores, totaque Britannia perscrutari omnia, nec cœpto desistere. Jam solidum mensem acerrima tenuerat investigatio, cum ecce per Hispanos certum nuntiatur, sanctum Dominicum jam ab mense ipso per Hispaniam prædicasse, sequentibus signis. Hic vero summa cunctos incessit admiratio, comperto, sanctum Virum per agilitatis ac subtilitatis donum eodem die ex Britannia procul in Hispaniam divina potentia transportatum fuisse. Ergo spes animusque incolis revertit prior. Frequentantur legationes aliæ super alias ad sanctum Dominicum exorandum in præsulem. Quibus ille: Euangelizare misit me Dominus, non episcopari. Ite, dicite vestris, meminerint eorum, quæ viderunt & receperunt, inque Dei gratia & timore persistant: nam si infideles eam gratiam cognovissent, relictis erroribus, in Dominum Jesum Christum credidissent. Nos postmodum alia occasione agemus de episcopatibus, quos humillimus Sanctus noster sibi revera oblatos constanter recusavit.

[191] [addiderunt.] Joannes a sancta Maria in Actis S. Dominici loco superius citato hæc omnia variis personarum rerumque circumstantiis exornavit, iisque jam lib. 1 cap. 14 inseruerat aliam ejusdem generis fabellam, quam Alanus Redivivus præcedenti historiæ ita subnectit: Simile idem sanctus Dominicus Compostellæ fecisse proditur, ut narrat noster Frater Joannes de Monte, qui fuit Juris utriusque Magister, & sacræ theologiæ baccalaureus formatus, sancti Dominici socius ante fundationem Ordinis Prædicatorum, quando prædicta contigerunt, sancto Dominico solum tunc Canonico Regulari agente. Hoc loco meminisse oportet eorum, quæ § 2 hujus Commentarii de fictitiis illis Alani Redivivi testibus cum Echardo pronuntiavimus. Interim Joannes a sancta Maria, his nondum contentus, lib. 1 ejusdem Vitæ nobis ex Alano Redivivo obtrudit varia Rosarii prodigia, quæ tunc in Gallæcia, aliisque Hispaniæ provinciis contigerint, & quæ hic non lubet exscribere, multo minus refutare. Attamen obiter observo, Flaminium, Bzovium in Annalibus ecclesiasticis, ac Malvendam portentosa illa miracula aliis temporibus collocare, etiamsi prudentius ea omisissent, ac nulli umquam tempori affixissent. Sed ne solus videar de expeditione illa Gallæca, aliisque rebus, quæ tunc a Sancto gestæ perhibentur, tam severum judicium ferre, audi Echardum, qui tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 4 in notis agens de tempore, quo S. Dominicus Palentiæ commoratus est, & inter Canonicos Regulares vixit, omnia hæc figmenta sic implicite rejicit: Plura vero, ait, quæ his annis vel etiam ex quo fuit Canonicus, ab eo in variis Hispaniæ provinciis gesta, aut etiam tolerata ad captivitatem usque inter maritimos prædones commentantur quidam recentiores, nec conveniunt cum relatis a Jordano, Constantino, Humberto, Theodorico, Bernardo Guidonis, & ceteris ad sanctum Antoninum, quibus omnibus fuerunt ignota, quos tamen, si vera essent, non fugissent, nec sancto Viro digna, nec ulla verisimilitudine fulcita *.

[Annotata]

* lege fulta.

§ XII. Sancti itinera cum Didaco episcopo Uxamensi, & varia, quæ in iis contigisse traduntur.

[Sanctus hospitem suum hæreticum convertit in itinere,] Cum Sanctus, teste B. Jordano, hactenus vix extra septa cœnobii Canonicorum Regularium comparuisset, & plerumque orationi vacasset, divina Providentia flagranti ipsius desiderio tandem satisfecit, eique opportunam zelisui exercendi occasionem præbuit, quam Constantinus Urbevetanus apud Echardum num. 8 describit his verbis: Igitur cum jam tempus esset in januis, quo divinæ voluntatis propositum exigebat, ut beati Viri virtus prodiret in publicum, ne diutius lucerna, quam divinus ignis tam diligenter accenderat, sub modio latitaret, factum est, ut bonæ memoriæ Didacus Oxomensis episcopus, cujus cor Deus jam dudum simili procurandæ salutis inspiratione tetigerat, rogatu regis Castellæ proficisci deberet ad Marchias, occasione cujusdam connubii inter ipsius regis filium, & quamdam puellam nobilem procurandi. Assumpto itaque comitatu decenti, secum etiam servum Dei Dominicum non sine Dei nutu in sanctæ collationis solatium, nec minus in religiosæ societatis ornamentum assumpsit. Cum autem cœpto itinere pervenissent Tolosam, eadem nocte, qua ibidem hospitio sunt recepti, deprehendit vir Dei Dominicus, suum hospitem hæretica pravitate corruptum: quem benigna simul & euangelica persuasione conveniens, & ad fidem convertens, quasi quemdam primitiarum manipulum futuræ messis, congregandæ per ipsum, Domino præsentavit.

[193] Tempus hujus legationis, quod ab antiquis biographis hic non exprimitur, [quod anno 1203 cum episcopo Uxamensi instituit ad Marchias,] venerabilis Humbertus in Chronico nostro Ms. sic indicat: Anno Domini MCCIII beatus Dominicus cum Oxomensi episcopo Didaco Tholosam venit, ubi in prima die, cooperante Deo, hospitem suum hæreticum ad veram fidem reduxit. Deinde peracta legatione regis semel & iterum, & Curia visitata (subintellige Romana) ab ipso episcopo, remansit cum eodem quasi per biennium in prædicationis officio in partibus Tholosanis. Bernardus Guidonis apud Edmundum Martene in Collectione amplissima veterum scriptorum tomo 6 col. 397 & 398 eumdem hujus itineris annum notat, & ibidem alia sic addit: Anno siquidem Domini MCCIII beatus Dominicus cum felicis memoriæ Didaco suo episcopo Oxomensi in Marchias sive in Daciam proficiscens, exigente matrimoniali negotio, ab Alphonso rege Castellæ sibi commisso, transiens per Tolosam, prima nocte, qua ibidem hospitio sunt recepti, hospitem suum hæretica pravitate, quæ multum in illis partibus invaluerat, infectum esse deprehendit, & cum eo multa disputatione & persuasione fortiter & ferventer agens, cum non posset hæreticus resistere sapientiæ & spiritui, qui loquebatur, eadem nocte ipsum hæreticum ad veritatem fidei Catholicæ, Deo cooperante, convertit; & ex tunc concepit infidelium conversioni operam dare, ac statum religiosum instituere, & ipsum prædicationi euangelicæ dedicare. Per annum autem in dicto negotio regis Castellæ moram contrahens, cum præfato episcopo Romam adiit, & notitiam sibi, immo & gratiam summi Pontificis ac ejus collateralium vindicavit.

[194] Hac occasione eruditi quidam quærunt, ubi sitæ sint illæ Marchiæ, [de qua regione auctores] ad quas rex Alfonsus Didacum Uxamensem cum Sancto nostro misit. Dum Bernardus Guidonis Marchias explicat per Daciam, ea explicatio displicet Malvendæ, ut in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1205 cap. 1 declarat hoc ratiocinio: Bernardus Guido in tractatu de Gradibus prælatorum Ordinis, Didacum in Marchias sive in Daciam legatum profectum affirmat. At illud de Dacia nos commovet, ne pro Dacia legendum sit vel Marchia vel Dalmatia: Dacia siquidem provincia est Europæ ad Danubium, de qua Strabo lib. 7, Plinius lib. 4 cap. 14, Ptolomæus lib. 3 cap. 8, Dion Cassius historiæ Romanæ lib. 51, Suidas verbo Dacia, & alii; sed seorsim plura de eadem reperientur apud Ortelium in Theatro, & in Thesauro geographico. Horum rex Decebalus Traiani victoriis nobilis. Nec apparet verisimile, in hanc barbaricam provinciam, missam ab Alphonso legationem.

[195] [inter se disputant,] Sed Malvenda advertere debuisset, apud scriptores medii ævi ac Ordinis sui, Daciam sæpius accipi pro Dania, ut inter alios asserit Echardus, qui tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 4 post recitata eadem Bernardi Guidonis verba sic disserit: Frustra hic quidam sibi fingunt castrum in Marchia Lemovicensi, Daciæ nomine insignitum: nam etiamsi forsan ejusmodi quoddam fuerit, quod non probant, non solent ejus rationis loca, passim non nota, apud antiquos scriptores annotari. Dacia, prout seculo XIII accipiebatur, & in notitia provinciarum Ordinis nostri, & apud Bernardum Guidonis, Daniam, Sueciam, & partem Marchiæ nunc Brandemburgensis complectebatut. Nec mirum, principem aliquam harum regionum feminam a rege Hispano quæsitam filio suo uxorem, cum Philippus Augustus Francorum rex exinde sibi conjugem ascivisset regis Dani filiam Ingelburgim. Opportune hic addere poterat Christinam, Haconis Norvegiæ regis filiam, quam Alfonsus X Castellæ rex in conjugem sibi expetiit, & quæ circa annum Christi 1254 fratri ejus Philippo nupta est, ut Mariana noster narrat lib. 13 de Rebus Hispaniæ cap. 9, ubi patrem hujus puellæ regem Daniæ appellat. De Christina illæ mentionem fecimus in Actis S. Olavi martyris ad diem XXIX Julii, tomo VII istius mensis, pag. 88 & 89, ubi assignatur Thormodus Torfæus, apud quem Part. 4 Historiæ Norvegicæ lib. 4 cap. 44 plura de hac re videri possunt.

[196] [& tam diversa tradunt,] Etiamsi hæc omnia iter istud in Daniam aliquo modo reddant probabile; tamen Bailletus, aliique recentiores rotunde affirmant, hanc puellam, quam Alfonsus filio suo conjugem petiit, fuisse filiam Hugonis de Luzignano, comitis Marchiæ in Gallia, de qua opinione Echardus loco proxime citato sic judicat: Quæ sint illæ Marchiæ, quas ex Hispania petentibus Tolosa transeundum fuerit, nemo clare explicat. An Marchia in Aquitania, Lemovicensis provinciæ pars, cujus Comes tum erat in Gallia potentissimus, qui & Ludovico IX Francorum regi non levia negotia facessivit? Sic plures censent; sed obstat, quod, cum regio illa non tam longe a Tolosa dissita sit, non tantis, quantis innuit Jordanus, illud iter Didaco constitisset laboribus. Soëgius in Actis Gallicis S. Dominici pag. 158 addit, hunc locum provinciæ Lemovicensis a Bernardo Guidonis, in eadem regione nato, haud dubie distinctius indicandum fuisse.

[197] [ut certum illius situm assignare non possimus.] Denique Echardus ibidem ita concludit: Verum Hispani soli ex archivis suis regiis, quænam sit illa virgo Ferdinando, Alphonsi IX primogenito, sedecim tum annos nato in sponsam petita, & cujus principis filia, docere possunt, quod hactenus neglexere. Si fides habenda esset Joanni Tamayo Salazar, qui in Martyrologio Hispanico ad diem VI Februarii profitetur, se Acta Didaci dare ex pervetusto Legendario Ms. Uxamensis ecclesiæ, saltem intrepide asserere possemus, Marchias illas in Gallia vel Italia sitas esse; cum in iis Actis legantur sequentia: Rex Alphonsus Castellæ, eveniente gravium negotiorum involucro, Didacum ad Galliæ & Italiæ partes exlegavit. Sed quia is auctor non raro compositiones suas pro antiquis Actis obtrudit, illumque jam sæpe fallacem experti sumus, huic testimonio confidere non audemus, & assentiri cogimur conclusioni Malvendæ, qui in Annalibus ad annum Christi 1205 cap. 2 post multas Marchias, in diversis regionibus assignatas, tandem ita fatetur: Divinare non possumus, ad quam harum Marchiarum Didacus sit missus legatus; nam & in Franciæ & in Germaniæ & in Italiæ Marchia potuisse sponsam dignam Ferdinando per hæc tempora inveniri, verisimile fuerit. Cum igitur certum duplicis legationis locum assignare non liceat, saltem videamus, an chronologia utriusque facilius inveniri possit.

[198] Breviter uno verbo innui, tunc duplicem legationem a Didaco peractam esse, [Echardus duplex illorum iter ad Marchias,] quam Theodoricus non distinxit, & quam utramque Constantinus apud Echardum num. 9 obscure indicat, dum ibidem de legatione denique semel & iterum consummata meminit. At B. Jordanus apud nos num. 13 utramque aperte exponit his verbis: Ad locum destinatum, ubi puella erat, multorum laborum dispendio venientes, exposita causa sui itineris, habitoque consensu, confestim ad regem festinavere reverti; cui rem prospere actam & puellæ responsum vel consensum nuntiavit episcopus. Rex igitur iterato duxit, eum cum majoris apparatus honorificentia remittendum, quatenus cum honore puellam duceret suo filio copulandam: qui laboriosum iter rursum aggrediens,cum ad Marchias pervenisset, puellam interim defunctam invenit. Humbertus in apographo nostro Ultrajectino etiam duplicem illam legationem ita distinguit: Jam dictus episcopus prosecutus iter, exsecutus nuntium, assecutus propositum, ad regem regrediens, successum prosperum, & puellæ nuntiavit assensum. Rursus cum majori apparatu ab eodem rege missus, Marchias adiit; sed puellam, quæ ducenda tanti laboris causa exstiterat, defunctam invenit; id nimirum divina providentia disponente, ut disceret Didacus meliores & spirituales nuptias inter Deum & animam dedicare. Remisso igitur ad regem nuntio, ipse cum clericis suis curiam Romanam adiit, cessionem a summo Pontifice postulavit &c.

[199] Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 5 chronologicam harum rerum seriem ita ordinat, [& alia quædam pro suo arbitrio chronologice ordinat,] ut Didacus ex Hispania primum iter ad Marchias sub finem anni MCCIII aggressus, intra sex menses reversus sit, alios sex menses secundæ legationi dederit, tum itineri Romano sex adhuc menses impenderit; quæ nos ducunt ad medium circiter anni MCCV, annum numerando stylo veteti vel a Pascha, vel a XXV Martii: quod ad sequentium intelligentiam necessario monendum fuit. Deinde post pauca alia interjecta ibidem reliquam chronotaxim sic disponit: Didacus itaque & Dominicus ex aula Romana redeuntes & in Hispaniam properantes, Montempessulanum sub finem anni MCCV advenerunt. Cum dico finem anni, stylo veteri loquor circa Februarium aut Martium, qui stylo novo MCCVI diceretur. Denique id probat ex Bernardo Guidonis, apud quem in Chronico supra memorato hæc legi asserit: Anno Domini MCCV in fine istius anni deliberavit præfatus episcopus cum sancto Dominico redire in Hispaniam. Transeuntes autem per Montempessulanum &c.

[200] [cujus chronotaxim] At totum illud systema chronologicum ab Echardo gratis excogitatum videtur: unde enim novit, Didacum iter ad Marchias sub finem anni 1203 aggressum esse? Quid si id post initium vel ante medium ejusdem anni instituere cœperit? Unde novit, Didacum cum S. Dominico Roma redeuntem circa finem anni 1205 stylo veteri, & circa Februarium aut Martium anni 1206 stylo novo, Montem Pessulanum advenisse? Ex Bernardo Guidonis, inquiet, qui annos stylo veteri numerat, & qui anno Domini MCCV notat, Didacum in fine istius anni ad Hispaniam voluisse reverti, & per Montem Pessulanum transiisse. Sed ego in eodem Chronico Bernardi Guidonis apud Edmundum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ veterum scriptorum col. 398 hæc ita lego: Anno Domini MCCV (suspicor pro MCCV, legendum esse MCCIV, propter antecedentia & sequentia) in fine QUARTI istius anni deliberavit præfatus episcopus cum sancto Dominico redire in Hispaniam. Transeuntes autem per Montempessulanum &c. Quid autem ibi facit vox illa quarti, nisi referatur ad annum præcedentem; aut in numerum immediate verba illa antecedentem error irrepsisse dicatur?

[201] [ex obitu episcopi Uxamensis,] Præterea quomodo Echardus in sua chronologia biennium, quod Didacus in partibus Tolosanis prædicando contra hæreticos transegisse traditur, cum morte ejusdem Didaci conciliabit? Juvat hunc nodum chronologicum paulo arctius stringere verbis ipsius Bernardi Guidonis, qui, postquam loco jam citato narraverat, quomodo Didacus & S. Dominicus in Monte Pessulano invenerint quosdam abbates Ordinis Cisterciensis, eisque utile consilium ad convertendos hæreticos suggesserint, columna sequente sic pergit: Per continuum autem biennium sunt omnes in dicto prædicationis officio demorati, multum fructum in populo facientes. Post biennium vero præfatus Didacus episcopus Oxomensis, ne forte negligentiæ posset argui circa sibi commissam ecclesiam Oxomensem, in Hispaniam redire decrevit: qui cum Castellam intrasset, post paucos dies vitam præsentem in magna sanctitate complevit, bonorum laborum fructum gloriosum accepturus in abundantia, sepulcrum ingrediens in requiem opulentam, anno Domini MCCVII. Fertur autem post mortem miraculis claruisse.

[202] [vel æra Hispanica,] Menardus, Henriquezius, aliique scriptores passim consentiunt, Didacum anno Christi 1207, die VI Februarii, e vivis excessisse. Hic mortis annus confirmatur ex Uxamensi illius epitaphio, quod apud Ægidium Gundizalvum Davila in Theatro ecclesiastico Hispaniæ inter episcopos Uxamenses lib. 2 cap. 6 sic exprimitur: ✠ Hic jacet Didacus Azeves, episcopus Oxomensis. Obiit Era millesima ducentesima quadragesima quinta. Præter alios ejusdem epitaphii relatores Malvenda in Annalibus ad annum 1207 cap. 4 post illud sic notat: At cum Æræ ratio triginta octo annos, ut est perspicuum, addat ad annos Christi nati, constat, Didacum hoc anno MCCVII defunctum. Si ergo Didacus juxta stylum novum Echardi primum mense Februario vel Martio anni 1206 Montempessulanum advenerit, & postea in Hispaniam reversus, mense Februario anni 1207 obierit, (quædam Necrologia alium mensem, sed omnia eumdem annum notant) quomodo Echardus inveniet duos annos prædicationis, quos in partibus Tolosanis conversioni hæreticorum impendit, ut omnes veteres biographi testantur?

[203] Cum Echardus istud mortis tempus negare non posset, [tumulo ejus inscripta,] tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 8 in notis aliud effugium ita quærit: Hæc ejus tumulo in ecclesia suburbii Oxomensis insculpta epigraphe, a Malvenda, & a Tamaio in Martyrologio Hispano ad diem sextam Februarii relata; Hic jacet Didacus Azebes episcopus Oxomensis. Obiit Æra MCCXLV. Cum autem Æra Hispana Christianam præcedat annis XXXVIII, annus in tumulo notatus convenit cum anno Christi MCCVII, quem tamen intelligas stylo veteri, novo MCCVIII, Februarii VI. Sic qui anno MCCVI circa Februarium Montempessulanum advenerat, biennium fere in Occitania cum hæreticis viriliter decertavit. Sed dum eruditus ille scriptor hoc modo difficultatem effugere nititur, magis intricatur, ut nunc ostendam.

[204] Primo etiam in sua hypothesi non potest invenire duos integros prædicationis annos, & biennium fere in Occitania ab episcopo Didaco contra hæreticos impensum admittere cogitur; [impugnamus,] cum tamen B. Jordanus apud ipsum num. 16, & infra apud nos num. 22 diserte illud tempus ita exprimat: In hujusmodi prædicationis exercitio permansit Didacus episcopus annis duobus, quibus EXPLETIS,… in Hispaniam redire decrevit. Præter Bernardum Guidonis, cujus verba superius retuli, Constantinus Urbevetanus, Humbertus, Vincentius Bellovacensis, & Theodoricus de Appoldia suo loquendi modo etiam satis indicant, duos illos prædicationis annos complete numerandos esse. Præterea Echardus vehementer errat, dum stylo novo mensem Februarium anni 1208 cum Æra Hispanica 1245 componere conatur: nam mense Februario istius anni jam Æra Hispanica 1246 currebat. Quod si hunc nodum quolibet modo scindere decreverat, potius sine ullo fundamento rotunde edixisset, Æram Hispanicam in hac tumuli inscriptione vitiatam esse, & errasse omnes illos scriptores, qui mortem Didaci mense Februario anni 1207 consignarunt. Sed haud dubie vir ille, alioquin eruditus, putabat, Æram Hispanicam cum novo & veteri annorum stylo mutari, & verosimiliter ignorabat, aut saltem non meminerat, Æram Hispanicam a Kalendis Januarii fixum semper initium habere, ut Josephus Perezius ex Ordine S. Benedicti in Dissertationibus suis ecclesiasticis pag. 362 invicte demonstrat.

[205] Quare proponimus aliud horum gestorum systema chronologicum, quod cum duobus completis memoratæ prædicationis annis, [& aliud systema chronologicum proponimus.] & cum morte Didaci facile conciliari possit. Primo ponamus, Didacum post initium vel circa medium anni 1203 cum S. Dominico ad Marchias profectum esse: nihil enim nos cogit primam illam legationem cum Echardo usque ad finem ejusdem anni differre. Secundo juxta Bernardum Guidonis statuamus, episcopum Uxamensem, postquam per annum in his duabus legationibus, sive in dicto negotio regis Castellæ moram contraxerat, Romam adiisse, ac demum in fine quarti istius anni Montem Pessulanum advenisse, ubi invenerit illos Ordinis Cisterciensis abbates, cum quibus contra Albigenses hæreticos prædicare cœperit. In hac hypothesi Didacus duos integros annos conversioni hæreticorum impendere potuit, & mense Februario Æræ 1245 sive anni 1207 ad æternam laborum suorum mercedem evocari, ut consideranti patebit. Computamus hic annos novo stylo: nam antiquus ille stylus, quem Echardus tam studiose ubique distinguit, non videtur in hac re locum habere, nec semper apud scriptores usitatus esse, ut inferius alia occasione dicemus. Nunc, relictis hisce tricis chronologicis, ad aliam disceptationem historicam progrediamur.

[206] [Dicitur Didacus episcopus Uxamensis in illo itinere] Beatus Jordanus post Romanum Didaci iter, ubi Pontifex ei licentiam deserendi episcopatum denegaverat, apud nos num. 15 refert sequentia: Revertens igitur, in via Cistercium visitavit, ubi multorum servorum Dei conversationem intuitus, & altitudine Religionis illectus, assumpto ibidem habitu monachali, & aliquibus monachis, quorum instructione formam conversationis addisceret, secum adductis, reverti in Hispaniam properabat. De illa monasterii Cisterciensis visitatione silet Constantinus, & apud Humbertum in apographo nostro Ultrajectino tantum hæc leguntur: Revertens itaque, visitato Cistercio, redire in Hispaniam festinabat. Sed superna prævisio, quæ plerumque jam eum ab his, quæ mente conceperat, ad meliora reduxerat, aliud nunc etiam sibi viæ hujus obstaculum præparabat. Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 5 testatur, etiam in suo codice Humbertum de habitu Cisterciensis Ordinis assumpto tacere. Attamen in codice nostro membranaceo P. Ms. 10, apud Humbertum sic legitur: Revertens itaque visitavit in via Cistercium, ubi multitudinis servorum Christi sanctam conversationem intuitus, Religionis pulcritudine delectatus, assumpsit habitum monachalem, adductisque secum aliquibus monachorum, quorum instructione formam quoque Religionis indueret, redire in Hispaniam festinabat. Sed superna prævisio &c. Quidquid sit de hoc dubio Humberti testimonio, Bartholomæus Tridentinus infra apud nos num. 3 iter Didaci & S. Dominici ita breviter ordinat: Post hæc Romam veniunt; abinde redeuntes visitant Cistercium, ubi episcopus Oxomensis assumpsit habitum. Eadem inferius num. 28 narrabit Theodoricus de Appoldia, cui Ferdinandus Castillus lib. 1 cap. 8, aliique recentiores subscribunt.

[207] [assumpsisse habitum Cisterciensem,] Soëgius tamen in Actis S. Dominici pag. 159 & sequente, istam habitus Cisterciensis assumptionem tam multis tamque urgentibus argumentis impugnat, ut ingenue fatear, me illa omnia non posse dissolvere. Nihilominus clara B. Jordani, & Bartholomæi Tridentini assertio videtur omnibus Soëgii rationibus præferenda esse. Forte auctoritas horum veterum scriptorum cum argumentis Soëgii utcumque conciliari poterit, si cum Joanne a sancta Maria in Gallicis S. Dominici Actis lib. 2 cap. 2 dixerimus, Didacum non professione, sed quadam devotione, habitum Cisterciensis Ordinis assumpsisse. Certe Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1206 cap. 2 post descriptum monasterii Cisterciensis situm, de hac re sic loquitur: Hinc Didaco, ad sublimius semper vitæ genus adspiranti, ingens cupido incessit insigne illud monasterium invisendi, & habitum, institutumque capessendi. Sic autem sacram monasticam vestem accepisse intellige, ut non episcopi dignitatem & insignia deposuerit (neque enim illi integrum esset, Romano Pontifice inconsulto;) sed episcopus manens, & habitu & instituto monachum (quantum ei per episcopales curas liceret) imitari & exercere decrevit.

[208] [quæ narratio videtur intelligenda eo modo,] Alfonsus de Villegas in Hispanica S. Dominici Vita pro monasterio Cisterciensi substituit Cartusiense, idque forsan ex aliqua traditione, quæ inter Cartusianos conservari dicitur, & de qua Joannes a sancta Maria & Soëgius locis proxime citatis meminerunt: teste enim laudato Joanne a sancta Maria, Cartusiani tradunt, S. Dominicum venisse ad magnam Cartusiam, in Gallia non procul Gratianopoli dissitam, ibique ab Ordinis totius Generali petiisse habitum istius Religionis, quem Generalis petenti negaverit, ac divino lumine illustratus, ei responderit: Vade, ad majora vocatus es. Juxta Soegium vero in Actis pag. 160 Cartusiani narrant, id S. Dominico contigisse in suo monasterio Portarum, quod in diœcesi Lugdunensi situm est, & Priorem ei similiter respondisse: Vade, ad majora vocaris. At ubicumque id evenisse dicatur, alia auctoritate opus est, antequam hoc factum, ab apostolica & activa vita, quam Sanctus tam diu desideraverat, & quam jam agere cœperat, prorsus alienum, admittamus. Sane illa Cartusianorum traditio non magni facienda est, si non nitatur firmiori fundamento, quam altera quædam publicis etiam scriptis consignata, quæ insigni parachronismo se ipsam destruit, ut jam demonstrabimus.

[209] Dionysius Cartusianus in opusculo de Præconio sive laude Ordinis Cartusiensis art. 8, [quo explicari potest traditio Cartusianorum,] quod tomo 2 minorum ejus operum insertum est, ibi in editione Coloniensi anni 1532 fol. 413 verso sic scribit: Sanctus ille Dominicus a devotissimo viro domino Basilio, tunc Priore majoris Carthusiæ, legitur accepisse consilium de modo prædicandi adversus hæreticos, & de institutione ac habitu Ordinis sui. Theodorus Petræus in Notis ad Chronicon Cartusiense Petri Dorlandi pag. 75 idem ex Dionysio Cartusiano refert; & ibidem addit, hinc forsitan factum esse, quod tanta inter Dominicanos ac Cartusianos vestium reperiatur confirmitas. Sed bonus vir suo se gladio jugulat: nam eadem pagina ex testimonio aliorum expresse notat, Basilium illum circiter anno Christi 1173 mortuum esse. Hic mortis annus, quem Petrus Sutor aliique scriptores Cartusiani passim exprimunt, confirmatur ex antiquiore ejusdem Ordinis Historia, quæ apud Edmundum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ veterum scriptorum nuper edita est, ubi col. 275 de hoc Basilio leguntur sequentia: Anno Domini, ut videtur, millesimo centesimo quinquagesimo primo in Prioratu domus Cartusiæ eidem Anthelmo successit, ut jam præmissum est, sanctæ & recolendæ memoriæ domnus Basilius, monachus dictæ domus Cartusiæ: qui multa scientia præclarus, virtutibus eximius, domum Cartusiæ non modicum in spiritualibus ac temporalibus ampliavit. Hic egregius vir viginti tribus annis, vel circa, Prioratum Cartusiæ tenuit …, deficiensque mortuus est in senectute sancta circa annum Domini millesimum centesimum septuagesimum tertium. Cum igitur S. Dominicus tantum natus fuerit anno Christi 1170, satis liquet, Dionysium Cartusianum aliosque hujus narrationis assertores falli, cum Sanctus in obitu Basilii solummodo triennis esset.

[210] Cautior fuit Henricus Kalcariensis, qui anno Christi 1408 octogenarius in Ordine Cartusiensi obiit, [qui existimant, S. Dominicum] dum Priorem illum Cartusiæ, ad quem S. Dominicus accessisse traditur, non nominat, & apud laudatum Edmundum Martene eodem tomo 6 col 209 hanc rem ita narrat: Cuidam Priori Ordinis eorum (videlicet Cartusianorum) in oratione consistenti, & Ecclesiæ de paucitate prædicantium condolenti contra errores Albigensium, quia Papa compulsus fuit mittere contra eos abbates Cistercienses, cum non haberet alios, revelavit Deus aperte, venturos esse breviter quatuor Ordines prædicantium, loco quatuor Euangelistarum, dicens ei: Fili, esto bono animo, quia mihi breviter de prædicantibus providebo. Quod confidenter prædictus Prior Fratribus suis retulit, & aliis Christianis: & ecce non diu post venit Dominicus, Canonicus Regularis, ad Cartusiam, recipiens a Priore consilium de prædicando contra hæreticos, pariter & quasi habitum sine clausura, scilicet vittarum; qui tamen habitus post hoc per beatam Virginem cuidam eorum est ostensus, & tandem aliqualiter commutatus. De habitu Prædicatorum, quem Deipara Reginaldo ostendit, infra agetur.

[211] [aliqualem Ordinis sui habitum petiisse ac impetrasse;] Si Cartusiani ex vetustioribus Ordinis sui documentis probaverint, S. Dominicum ad Jancelinum vel Ancelinum, qui majori Cartusiæ ab anno 1176 usque ad annum 1233 præfuit, consultationis causa venisse, haud gravate id admittemus, cum Sanctus ob varias rationes hoc fecisse potuerit, ac præsertim eo intuitu, ut felicem suæ expeditionis successum, & desideratam hæreticorum conversionem precibus sanctæ istius congregationis commendaret. Quod si etiam solide confirmaverint ea, quæ hic de assumpto quasi habitu sine clausura memorantur, illa omnia non facile intelligemus de stabili istius Ordinis professione; sed ea explicabimus de aliquali rigidæ vitæ Cartusianæ imitatione, & habitu ex devotione suscepto, ut superius occasione habitus Cisterciensis de Didaco Uxamensi diximus. Porro Joannes a sancta Maria non videtur omnino alienus ab hac explicatione nostra, quandoquidem in Vita Gallica lib. 2 cap. 2 probabile censet, S. Dominicum exemplo episcopi sui Didaci habitum Cisterciensem petiisse aut assumpsisse.

[212] [quæ omnia facilius componi possunt, quam iter Parisiense,] Ceterum operose hic non disputabimus de itinere Parisiensi, quod Ferdinandus Castillus lib. 1 cap. 7, & Michaël Pius sive Plodius lib. 1 cap. 10 tunc ab episcopo Uxamensi & Sancto ejus socio institutum volunt, & in quo narrant quædam gesta, toti historiæ ac evidenti chronologiæ contraria: nam ipse Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1205 cap. 9 falsas hujus itineris circumstantias evidenter refellit hoc modo: Cum Tolosa par illud insigne virtutum Didacus & Dominicus discessissent, venisse eos in curiam Ludovici principis Galliarum, nomineque Alphonsi regis salutasse Blancham filiam, & quædam negotia cum rege Philippo, ejusque filio Ludovico agitavisse, nonnulli produnt. Sed quod addunt, Blancham desiderio prolis, qua carebat, orasse tunc sanctum Dominicum (cujus sanctitatem ab aliquot retro annis, cum adhuc in Hispania esset, notam habebat) ut precibus sibi a Deo filium impetraret, & sanctum Virum, imposita Blanchæ sacri Rosarii devotione, ac in toto ferme regno promulgata, suis orationibus ipsi a Deo filium Ludovicum, magnum postea sanctitate futurum, obtinuisse, optima sane ratione nequaquam (rem alioqui apertissime gestam) ad hæc tempora retulerim, cum necdum sacrum illud ac divinum Rosarii institutum, hoc anno a sancto Dominico fuerit excogitatum, & sanctus Ludovicus non nisi post novem annos sit in lucem editus, nempe MCCXIV, ut Francorum Annales tradunt. Equidem & Rosarii devotione & sancti Dominici precibus datum Blanchæ divinitus filium Ludovicum, ex probatis auctoribus in tempore & loco referemus. Id autem postea in Annalibus suis ad annum Christi 1215 cap. 22 refert, ut inferius § 14 hujus Commentarii audiemus. Nos autem putamus, S. Dominicum neque hoc tempore, neque anno Christi 1212 vel 1213, ut Malvenda loco citato conjicit, Parisios venisse, quemadmodum ex decursu Commentarii nostri apparebit.

[213] Interea hic obiter observari cupimus, Malvendam in adhibenda Alani Rupensis auctoritate sibi non constare, [quod tunc Didacus cum Sancto instituisse fertur.] & jam relatis ipsius verbis tacite improbari omnia illa prodigia, quæ Alanus ejusque sectatores antea in variis Hispaniæ provinciis contigisse narrant, & prædicationi Rosarii adscribunt: si enim necdum sacrum illud ac divinum Rosarii institutum hoc anno (scilicet 1205, de quo Malvenda ibidem agit) a sancto Dominico fuerit excogitatum, quomodo idem Sanctus, cum adhuc esset Canonicus Regularis, piratas Rosarium docuit, & in Britannia Armorica confraternitatem Rosarii tunc instituit, ut paragrapho præcedente retulimus? Cur Malvenda in hac re auctoritatem Alani implicite rejicit, & eamdem in historia Blanchæ reginæ admittit? Si Alanus in illa narratione fidem non mereatur, neque in hac apud nos fidem obtinebit, ut infra paragraphis 14 & 19, atque alibi per decursum hujus Commentarii ostendemus.

§ XIII. Prima Sancti certamina cum hæreticis Albigensibus, & fundatio monasterii Pruliani.

[Orthodoxi consilio Didaci Uxamensis,] Omnes Vitæ scriptores memorant, qua occasione Didacus Uxamensis & S. Dominicus in Gallia quosdam Albigensium impugnatores convenerint, iisdemque consilio & exemplo persuaserint, ut contra hæreticos illos fructuosius prædicarent. Inter alios Constantinus apud Echardum num. 10 hanc rem ita narrat: Adhuc eo tempore, invalescente morbo pravitatis hæreticæ in partibus Albigensium, ad ipsius morbi per verbum prædicationis pestem mortiferam exstirpandam a summo Pontifice Innocentio III duodecim abbates Cisterciensis Ordinis, adjuncto eis Apostolicæ Sedis legato, ad easdem partes fuerunt destinati: quibus cum prælatis ceteris ecclesiarum regionis illius congregatis in unum, & diligenter inter se conquirentibus, quisnam modus aptior haberetur ad id, cujus rei gratia missi fuerant, fructuosius exsequendum, præfatus Didacus Oxomensis episcopus illinc iter faciens, advenisse refertur. Lætantur omnes, advenientem vocant, vocatum cum honore suscipiunt, & quia sciebant eum virum non minus sanctitate vitæ quam scientiæ discretione conspicuum, ipsius sententiam super hujusmodi consilii deliberatione requirunt.

[215] Ille vero hinc pompam in equis & sarcinis varii, [objecta omni pompa,] quem secum tulerant, apparatus considerans, hinc hæreticorum versutiam ex hoc contra Romanam Ecclesiam ad subversionem simplicium insultationis suæ syllogismos connectere non ignorans, nec minus ex præcedentium fidei Jesu Christi præconum tot & tantis exemplis argumentum assumens, hac sententia sui determinationem consilii, Spiritu sancto dictante, conclusit, ut abjectis armis Saülis, id est temporalium sarcinis, cum David in funda & baculo contra Goliath prosternendum pergentes, Christum pauperem in paupertatis semita prædicarent, ut sic clavum clavo retunderent, dum quod linguæ vox promeret, vitæ meritum confirmaret, & adversariorum religionem sophisticam sanctitatis veræ confutaret aspectus.

[216] [hæreticos Albigenses aggrediuntur,] Statimque dictis facta connectens, equos cum pueris nec non & cetera supellectili, quam habebat, remisit Oxomam, retentis secum paucis ex clericis, præ ceteris autem servo Dei Dominico, admodum sibi ad hoc necessario, cui etiam per hæc omnia ad id, quod per eum consummandum præviderat, viam Dominus præparabat. Unde & tunc cœpit non Supprior, sed Frater Dominicus appellari. Nec mora; acquiescunt omnes, qui causa fidei prædicandæ missi fuerant, salutari consilio; & quod consultum, est exsecutioni demandatum, remissisque omnibus ad loca propria temporalium sarcinis, cœperunt pariter Christum pauperem pedites & pauperes prædicare. Quod videntes hæretici, nec modicum invidentes, ex adverso fortius insistere prædicationi cœperunt.

[217] [contra quos antea] Quidam scriptores hanc rem anno Christi 1206, alii 1203 vel 1204, gestam volunt, ut apud Malvendam in Annalibus ad annum 1206 cap. 1 videri potest. Bernardus Guidonis, paragrapho præcedente citatus, anno Domini MCCV eamdem rem ita refert: Transeuntes autem per Montempessulanum, invenerunt ibi quemdam Apostolicæ Sedis legatum cum duodecim abbatibus Cisterciensis Ordinis, qui, convocatis & præsentibus archiepiscopis & episcopis, ac aliis ecclesiarum prælatis super cruce prædicanda in terra Albigensi & prædicatione infidelium concilium celebrabant. Accersitis ergo Didaco episcopo, & beato Dominico, a legato inquisivit, quonam modo commodius id, cujus gratia missus erat, exsecutioni mandaret: quorum exstitit, Spiritu suggerente, consilium, ut dicti abbates & ceteri ad prædicationis officium deputati, abjecta pompa superflui apparatus in equitaturis & vestibus & expensis, pedites Christum pauperem in paupertate voluntaria prædicarent, &, remissis Oxomam suis clericis cum evectionibus & supellectili, & diverso, quem secum tulerant, apparatu, primi hoc facere pollicentur. Prosequentes itaque hoc modo prædicationis officium, ipsum dicti abbates & ceteri ad hoc sunt secuti. Bartholomæus de Luca, vulgo dictus Ptolomæus Lucensis, qui initio seculi XIV in Ordine Prædicatorum floruit, & cujus Historia ecclesiastica nuper Mediolani inter Scriptores rerum Italicarum tomo XI excusa est, lib. 21 istius Historiæ cap. 10 in dicta editione tomo XI Col. etiam prædicationem S. Dominici contra Albigenses ab anno Christi 1205 exorditur. Nos ob rationes paragrapho præcedente allatas probabilius opinamur, illud prædicationis exordium exeunte anno 1204, vel ineunte 1205 styli novi collocandum esse.

[218] [exiguo cum fructu] Facile tamen nobis persuaderi sinemus, Cistercienses illos ante adventum Didaci Uxamensis & S. Dominici contra hæreticos Albigenses exiguo cum fructu prædicasse: nam apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 5 in notis id satis indicat Stephanus de Borbone vel de Bellavilla, qui circa medium seculi XIII floruit, & qui in opere suo de Septem donis Part. IV de dono fortitudinis, tit. 5 de malo exemplo & bono cap. 1 hæc refert: Audivi a Fratribus Provinciæ illius temporis, quod cum quidam legati, & XIII abbates missi fuissent ad terram Albigensium ad prædicandum contra hæreticos Albigenses, cum ipsi secum haberent equitaturas ad portandum vestes suas & ad viæ necessaria, & prædicarent contra hæreticos & errores, insurgebant contra eos hæretici, prædicantes contra exempla mala & insolentiam vitæ Catholicorum, de corruptela cleri & Religiosorum maxime texentes sermonem. Ex quo maxime illi abbates confusi, sine multo fructu a prædicatione cessantes, a terra illa recesserunt, dicentibus hæreticis: Ecce quomodo isti equites prædicant nobis Christum Dominum suum peditem, divites pauperem, honorati abjectum & vilem, & hujusmodi.

[219] Confirmatur id ipsum ex auctore synchrono Petro, [prædicaverant.] Cisterciensi Vallis-Sernensis monacho, qui in Historia Albigensium cap. 3 post alia de Didaco Uxamensi sic scribit: Factum est igitur, dum rediret a curia (scilicet Romana Didacus) & esset apud Montempessulanum, invenit ibi venerabilem virum Arnoldum abbatem Cisterciensem, & F. Petrum de Castronovo, & F. Radulphum, monachos Cistercienses, Apostolicæ Sedis legatos, injunctæ sibi legationi præ tædio renuntiare volentes, eo quod nihil aut parum hæreticis prædicando proficere potuissent: quotiescumque enim vellent ipsis hæreticis prædicare, objiciebant eis hæretici conversationem pessimam clericorum, & ita, nisi vellent clericorum vitam corrigere, oporteret eos a prædicatione desistere. Memoratus autem episcopus adversus hujusmodi perplexitatem salubre dedit consilium, monens & consulens, ut, ceteris omissis, prædicationi ardentius insudarent, & ut possent ora obstruere malignorum, in humilitate præcedentes exemplo pii Magistri facerent & docerent, irent pedites sine auro & argento, per omnia formam apostolicam imitantes. Dicti vero legati hæc omnia quasi quamdam novitatem per se arripere non valentes, dixerunt, quod si quis favorabilis auctoritatis eos sub hac forma vellet præcedere, ipsum libentissime sequerentur. Quid plura? Obtulit se vir Deo plenus, moxque familiam suam Oxomum transmittens, uno comite contentus, cum duobus sæpe dictis monachis, Petro videlicet & Radulpho, Montem ingreditur Pessulanum. Ex his satis patet, Cistercienses illos antea alio modo contra Albigenses prædicare cœpisse, & prædicationem istam propter dicteria hæreticorum interrupisse.

[220] Quis porro fuerit ille Didaci Uxamensis comes, cujus nomen hic non exprimitur, [Sanctus Dominicus cum Didaco Albigenses strenue impugnat,] clare edisserit Guilielmus de Podio Laurentii scriptor ejusdem seculi XIII, qui in Chronico suo de rebus Albigensium cap. 8 hæc habet: In ipsis quoque diebus dominus Deus, ipse qui sagittas electas in providentiæ suæ conservat pharetra, duos de Hispania ad hoc opus produxit electos pugiles, dominum Didacum episcopum Oxomensem, & religiosum virum, sanctum postea declaratum, socium ejus Dominicum, Canonicum ecclesiæ suæ Regularem. Duo ergo isti mittentes manus ad fortia, aggregatis illis abbatibus Ordinis Cisterciensis, & aliis bonis viris, superstitionem hæreticorum in altitudine sathanæ gloriantium, cum omni humilitate, abstinentia, patientia, cœperunt aggredi, non pomposa aut equestri multitudine, sed calle pedestrico ad indictas disputationes de castro in castrum nudis plantis & pedibus ambulabant; fuitque una de primis congressionibus apud Viride folium (est castrum diœcesis Tolosanæ, quod vernacule Ver feuil dicitur) ubi hæresiarchæ plurimi, scilicet Pontius Jordani, & Arnardus Arifati, & alii affuerunt.

[221] Prædictus Petrus Vallis-Sernensis in Historia Albigensium cap. 3 & 6 plures recenset disputationes, quas eo tempore Catholici contra hæreticos instituerunt, [& contra eos scribit libellum,] & quibus S. Dominicus verosimiliter interfuit, quamvis scriptores Vitæ ejus eas singillatim non expresserint: Petrus enim affirmat, iis interfuisse Didacum Uxamensem, quem haud dubie Sanctus noster in hujusmodi expeditionibus plerumque comitabatur. At juvat audire illustre miraculum, in una earum disputationum patratum, quod laudatus auctor synchronus ac testis auritus cap. 7 ejusdem Historiæ ita narrat: Contigit tempore illo quoddam miraculum fieri, quod in hoc loco dignum duximus interserendum. Disputaverant quadam die quidam prædicatores nostri viri religiosi adversus hæreticos; unus autem de nostris, Dominicus nomine, vir totius sanctitatis, qui socius fuerat episcopi Oxomensis, auctoritates, quas in medium produxerat, redegit in scriptum, & cuidam hæretico tradidit scedulam illam, ut supra objectis deliberaret.

[222] [qui apud Montem Regalem,] Nocte igitur illa erant hæretici congregati in una domo, sedentes ad ignem. Ille autem, cui Vir Dei tradiderat scedulam, produxit eam in medium: tunc dixerunt socii sui, ut in medium ignem illam projiceret, & si scedula illa combureretur, vera esset fides, imo perfidia hæreticorum; si vero incombusta maneret, fidem, quam prædicabant nostri, veram esse faterentur. Quid plura? In hoc consentiunt omnes, scedula in ignem projicitur; sed cum in medio igne aliquantulum moram fecisset, incombusta penitus ab igne resiluit. Stupentibus qui aderant, unus ceteris durior ait illis: Projiciatur in ignem iterum, ex * tunc experiemini plenius veritatem. Projicitur iterum, iterum resiliit incombusta. Quod videns ille durus & tardus ad credendum, dixit iterum: Trina vice projiciatur, & tunc sine dubio rei exitum cognoscemus. Projicitur tertio, nec tunc quidem comburitur, sed integra ab igne resiliit & illæsa. Hæretici autem visis tot signis, nec tunc ad fidem voluerunt converti; sed in sua manentes malitia, districtissime sibi invicem inhibuerunt, ne miraculum istud per narrationem alicujus ad nostrorum notitiam deveniret. Sed miles quidam, qui erat cum illis, qui aliquantulum consentiebat fidei nostræ, noluit celare quod viderat, sed pluribus enarravit. Factum est autem hoc apud Montem Regalem, sicut ab ore Viri religiosissimi audivi, qui scedulam hæretico tradidit superscriptam. Ex hac clausula patet, Petrum id ab ipso S. Dominico audivisse, quo certius testimonium requiri non potest.

[223] [& Fanum Jovis in igne illæsus permansit,] Circa eadem tempora in Fano Jovis (oppidum istud Galli vulgo Fanjaux appellant) simile quid evenisse memoratur, ut post B. Jordanum & Bartholomæum Tridentinum Constantinus Urbevetanus in Actis jam sæpe citatis num. 11 refert hoc modo: Cum igitur inter Catholicos & hæreticos tunc temporis in iisdem partibus frequenter fierent disputationum conflictus, ad quas utriusque sexus multitudo populi confluebat, factum est, ut apud Fanum Jovis celebris indiceretur disputatio sub judicibus deputatis, quibus ab utraque parte scripto præsentari deberet assertio fidei, quam docebat. Quapropter conscriptis diversis super hoc a diversis Catholicis diligenter libellis, & in commune redactis ac mutua inter se collatione discussis, libellus, quem scripserat vir Dei Dominicus, communiter & commendatur præ ceteris, & decernitur præsentandus. Statuto itaque die, ac multitudine populi circumstante, libelli utriusque partis in medium proferuntur. Verum judicibus inter se discrepantibus, hæc fuit tandem communis eorumdem sententia, ut utrosque libellos flammis injicerent, & quem ab igne contingeret non comburi, ille veram fidem procul dubio contineret. Fidelis sermo & omni acceptione dignus! Accensus est in publicum magnus ignis, libelli projiciuntur in medium; libellus partis hæreticæ statim comburitur; libellus vero servi Dei Dominici non solum non læditur, verum ab igne foras prosilit in longinquum; secundo injectus ac tertio, æque prodiit incombustus, ut sic divina potentia, quod olim in tribus pueris gestum cognovimus, in uno eodemque libelli, prorsus ab igne conservati, stupendo prodigio, & orthodoxæ fidei veritatem & sui comprobaret sanctitatem auctoris.

[224] Propter quamdam utriusque hujus historiæ similitudinem dubitari posset, [quod miraculum ob diversa loci ac rei adjuncta] an hæc duo prodigia sint distinguenda, præsertim cum plerique scriptores de alterutro tantum meminerint: beatus enim Jordanus, Bartholomæus Tridentinus, & jam relatus Constantinus solummodo narrant illud, quod apud Fanum-Jovis contigisse traditur; Humbertus vero in codice nostro P. Ms. 10 (aut quisquis forte Humbertum interpolavit) & Nicolaus Trivettus in ultima editione Spicilegii Acheriani tomo 3 pag. 181 memorat dumtaxat miraculum, in Monte-regali patratum, quod supra ex Petro monacho Vallis-Sernensi retulimus. Sed Theodoricus de Appoldia infra apud nos num. 31 & 46 (huic ab Echardo Bernardus Guidonis additur) utrumque distinguit, & Humbertus in apographo nostro Ultrajectino post narratum miraculum Montis-regalis hæc subnectit: Simile quoddam dicitur contigisse apud Fanum-Jovis, indicta ibidem in diebus illis quadam contra hæreticos disputatione solemni.

[225] Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 8 in notis utrumque istud miraculum diversum putat, [bis contigisse opinamur.] tamquam publice patratum, anno Christi 1206 collocat; alterum vero apud Montem-regalem, privatem inter pertinaces hæreticos factum, anno Christi 1207 affigit, ut supra § 6 in chronologico Actorum compendio, quod juxta ipsius computum exhibuimus, distincte legi potest. Sed laudatus Nicolaus Trivettus, qui exeunte seculo XIII in Ordine Prædicatorum vixit, unicum Fani-Jovis miraculum in Chronico suo ad annum Domini 1205 refert. Alii autem biographi certum annum non exprimunt. Quare nos neutrum certo tempori alligamus, quamvis ob relata veterum testimonia, & diversas rei gestæ circumstantias, utrumque distinguendum esse, arbitremur. Ad hanc distinctionem faciendam etiam nos movet antiqua traditio incolarum Fani-Jovis, qui sacro monumento memoriam istius prodigii conservarunt, ut laudatus Echardus tomo 1 pag. 6 testatur his verbis: Hujus miraculi fama ita civium Fani-Jovis animis insederat, ut domum nobilis viri Raimundi de Duroforti, ejus castri condomini, in qua rem gestam traditione acceperant, in sacellum sub sancti Dominici nomine converti curaverint, cui postea claustrum adjunctum, & nostris datum. Plura de hac traditione apud Soëgium in Actis S. Dominici pag. 169 & sequentibus videri possunt.

[226] Interea Didacus Uxamensis & S. Dominicus ad debilitandam Albigensium hæresim instituerunt cœnobium feminarum, [Instituitur Prulianum feminarum cœnobium,] cujus institutionis tempus & occasionem Bernardus Guidonis apud Edmundum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 437 sic breviter exponit: Anno Domini MCCVI beatus Dominicus, opitulante sibi viro Dei Didaco, episcopo Oxomensi, eo scilicet tempore quasi biennio, quo in partibus manserat Tolosanis, nec non patrocinante viro per omnia memorando domino Fulcone, episcopo Tolosano, cujus ope & patrocinio in hac parte, præcipue in sua diœcesi, opus erat, monasterium quoddam instituit, quod dicitur Prulianum, situm inter Fanum-Jovis & Montem-Regalem in diœcesi Tolosana (nunc locus ille pertinet ad diœcesim Papuli-fani, quæ cathedra a Joanne XXII Pontifice erecta est, ut Echardus notat) ad susceptionem quarumdam nobilium feminarum, quas parentes earum ratione paupertatis egestate compulsi tradebant hæreticis, qui illo in tempore in eisdem partibus & locis circumvicinis plurimi habitabant, erudiendas & nutriendas ab eis, imo & revera erroribus potius deludendas & in anima perimendas, sicut de tempore & de causa institutionis satis colligitur & habetur ex Libello venerabilis patris Fratris Jordanis, Magistri Ordinis, quem fecit, & intitulavit: De principio Ordinis Prædicatorum. Testimonium, quod hic assignatur, in opusculo B. Jordani infra apud nos num. 21 reperietur.

[227] [quod S. Dominicus non parum auxit] Deinde Bernardus ibidem meminit de variis donationibus, huic monasterio factis, earumque refert diplomata, inter quæ primum est illud, quo Berengarius archiepiscopus Narbonensis anno Domini 1207, die XVII Aprilis, Priorissæ & monialibus noviter conversis, monitis & exemplis Fratris Dominici Oxomensis sociorumque ejus, habitantibus & in perpetuum habitaturis in Castro de Fano-Jovis, & in ecclesia beatæ Mariæ de Pruliano Tolosanæ diœcesis diversas possessiones ac privilegia concedit. Postea varii præsules, aliique pii benefactores, bona hujus monasterii auxerunt, aut privilegia confirmarunt, ut apud laudatum Bernardum Guidonis columna superius citata & multis sequentibus licet videre. Soëgius in Actis Gallicis pag. 174 & sequentibus ex quadam monialium aut accolarum traditione refert, per tres noctes S. Dominico ostensum fuisse globum igneum, quo locus monasterii instituendi divinitus assignabatur. Verum cum alii biographi de hac re sileant, & auctoritas hujus traditionis nobis ignota sit, illam sine ulteriori discussione intactam relinquimus.

[228] [cum ostendisset novem mulieribus] Firmioribus testimoniis roboratur prodigium, circa hæc tempora patratum, quod venerabilis Humbertus in Vita S. Dominici cap. 44 distincte narrat, & quod apud nos in Ultrajectino ejusdem Vitæ apographo sic sonat: Cum aliquando apud Castrum, quod dicitur Fanum-Jovis, in prædicatione quadam idem beatus Dominicus, fidem probans Catholicam, hæreticorum perfidiam multipliciter improbasset, post prædicationem more solito in ecclesia ad orationem remansit. Et ecce novem matronæ nobiles ex eodem castro intrantes ecclesiam, ad pedes ejus prociderunt dicentes: Serve Dei, adjuva nos. Si vera sunt, quæ hodie prædicasti, jam diu mentes nostras erroris spiritus excæcavit: nam istis, quos tu hæreticos vocas, nos autem bonos homines appellamus, usque in hodiernum diem credidimus, & adhæsimus toto corde. Nunc autem in medio fluctuamus. Serve Dei, adjuva nos, & ora Dominum Deum tuum, ut notam nobis faciat fidem suam, in qua vivamus, moriamur, & salvemur.

[229] Tunc Vir Dei stans aliquamdiu, & intra semetipsum orans, post aliquantulum dixit eis: Constantes estote, & exspectate intrepide *. Confido in Domino Deo meo, [visibiliter dæmonem, cui in hæresi servierant;] quod ipse, qui neminem vult perire, jam ostendet vobis, quali domino hactenus adhæsistis. Statimque viderunt de medio sui catum * unum teterrimum prosilire, qui magni canis præferens quantitatem, habebat grossos oculos & flammantes, linguam longam latamque atque sanguinolentam protractam usque ad umbilicum; caudam vero habens curtam sursumque protensam, posteriorum turpitudinem, quocumque se verteret, ostendebat, de quibus fœtor intolerabilis exhalabat. Cumque circa matronas illas se per aliquam horam huc illucque vertisset, ad chordam, ex qua campana pendebat, exsiliens, & per eam usque ad superiora conscendens, tandem per campanile lapsus disparuit, fœda post se vestigia derelinquens. Conversus autem ad matronas illas vir Dei Dominicus, & consolans eas, Ecce, inquit, per hoc, quod coram oculis vestris, faciente Deo, figurative comparuit, potestis advertere, qualis est ille, cui hactenus, sequentes hæreticos, servivistis. Illæ vero gratias Deo referentes, ab illa hora ad fidem Catholicam sunt conversæ, quarum etiam aliquæ apud Sorores de Pruliano religionis habitum assumpserunt. Verosimiliter Humbertus istud miraculum diligenter examinavit, quandoquidem illud distinctiori modo, quam alii scriptores, posteritati reliquit.

[230] Hinc facile fidem adhibemus iis, quæ Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 6 & 7 ex monumentis ejusdem monasterii ita profert: [cui prodigio, aliisque Echardi observationibus,] Novem nobiles matronæ, Fani-Jovis incolæ, prædicatione & exemplis sancti Patris ab hæresi conversæ sunt per miraculum, quod viderunt, dæmonis, sub forma beltiæ egredientis, in tempore, quo Vir Dei concionem finivit: quarum una, nomine Berengaria, in inquisitione facta pro sancti Viri canonizatione dictum miraculum a se visum cum juramento testata est. Theodoricus de Appoldia inferius num. 43 & 44 ex aliis hoc prodigium narrabit, & in Epistola authentica inquisitionis Tolosanæ num. 11 Berengaria testis oculata idem jurejurando confirmabit. Dein Echardus ex iisdem monasterii monumentis has feminas conversas ita nominat: Harum novem nomina hæc sunt ex iisdem Actis. Sorores Aadaicia, Raymunda Passarina, Berengaria, Richarda, Barbairana Jordana, Guillelmina de Belloponte, Curtolana, Raimunda Claretta, Gentiana, quæ domum qualemcumque ad sacellum beatæ Virginis Prulianum constructam intrarunt die sanctæ Cæciliæ XXII Novembris, & die S. Johannis euangelistæ sequenti XXVII Decembris MCCVI sub clave deinceps non egressuræ clausæ fuerunt. His paulo post duæ se adjunxere Manenta & Guillelmina de Fano-Jovis, quam ultimam beatus Dominicus Priorissam constituit.

[231] Præterea Echardus ibidem pag. 7 post relata Berengarii archiepiscopi Narbonensis & Fulconis Tolosani episcopi diplomata notari jubet, [potius fidem adhibemus,] hujus monasterii erectionem (favente quidem & suppetias conferente Didaco) at singulare Dominici opus fuisse, qui & feminas illas convertit, ut ait archiepiscopus, & optimis legibus instituit, & primus earum Prior seu præpositus fuit; quod laudantes & foventes sacri præsules multis deinceps prædiis has sanctimoniales ditarunt. Hæc vero probant, quam gnaviter a primordio, Albigensium conversioni, & efficaciter ac prudenter hæresis destructioni desudaret Dominicus, testibus ecclesiæ principibus, licet parce admodum ejus meminerit Sernensis. Non dubitamus, quin S. Dominicus ad convertendos hæreticos prudentissime ac impensissime laboraverit, etiamsi Petrus monachus Vallis-Sernensis de magnis ejus laboribus singillatim non meminerit. At in exstructione monasterii Pruliani Didacum Uxamensem sua laude non privandum existimamus, cum B. Jordanus apud nos num. 21 institutionem hujus monasterii Didaco tribuat, & Bartholomæus Tridentinus num. 5 de eadem re sic scribat: Dum igitur multi præ inopia filias suas in partibus illis, hæreticis alendas traderent, Didacus Priuillianum monasterium instituit, ancillas Christi [congregans] & Tolosæ excidium prædicens, apud Castellam obiit, & multis claruit miraculis. Ex his colligimus, ambos illos fidei pugiles ad exstruendum illud monasterium strenue collaborasse.

[232] [quam alteri miraculo,] Vix scimus, an hic locum habere mereatur mira quædam & simul ridicula narratiuncula, quam Joannes a sancta Maria post librum secundum Actorum S. Dominici, agens de origine cœnobii Pruliani, & primas illius moniales enumerans, pag. 198 Gallice exponit in hunc fere modum: Monasterio feliciter incepto, una ex primis novem Sororibus ad egressum tentata fuit, eo quod pati non posset, pulchritudinem corporis sui in claustro latere, & oculis hominum ignotam esse. In hac tentatione S. Dominicus opem laturus filiæ suæ spirituali, quæ in proximo naufragii periculo versabatur, eam pia exhortatione excitabat, & variis modis muliebrem illam imbecillitatem ex corde illius expellere nitebatur. At dæmon desiderium placendi hominibus tam alte menti ejus impresserat, ut S. Dominicus nihil proficeret. Attamen Sanctus animum non despondens, sperabat, se hanc prædam recuperaturum, & idcirco pro salute ejus preces fundebat.

[233] [quod solus Joannes a sancta Maria ibi patratum narrat.] Interim accidit, ut illa sese emungeret, & nasus remaneret in linteo, quod purgandis naribus adhibebat. Hoc ipsa sentiens & divinam vanitatis suæ punitionem agnoscens, statim S. Dominicum accersiri jussit, & inconstantiæ suæ pœnitens, ab ipso veniam petiit, promisitque, se deinceps fore fideliorem Christo suo sponso, & ædes dulcissimæ Matris suæ Mariæ numquam deserturam. Sanctus videns sinceram ipsius pœnitentiam, imperavit, ut faciem suam eidem linteo imponeret; quo facto, coram omnibus Sororibus nasus ei tam perfecte restitutus est, acsi nihil sinistri evenisset. Ita ille solus: nec enim apud veteres, nec recentiores, ullam similis prodigii memoriam invenimus. Quare hæc damus tamquam analecta, quibus tamen sine firmiori testimonio non credimus.

[Annotata]

* forte &

* al intrepidæ

* al. cattum

§ XIV. Alia gesta tempore decennii, quod Sanctus conversioni hæreticorum impendit.

[Sanctus Dominicus, quem hæretici] Venerabilis Humbertus in Chronico suo apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 69 gesta S. Dominici in partibus Tolosanis ab anno Christi 1205 usque ad annum 1215 ita summatim refert: Post reditum Didaci episcopi ad suam diœcesim, beatus Dominicus remanens quasi solus, paucis sibi adhærentibus sine professionis tamen vinculo, per decem annos per diversa loca provinciæ Narbonensis, & præcipue [circa] Carcassonam & Fanum-Jovis impugnando hæreticos, Catholicam fidem extulit, & animarum saluti datus, totus officio prædicationis vacavit, multas vilitates & abjectiones & angustias læte sustinens propter nomen Domini Jesu Christi. Illis etiam temporibus domum Sororum de Pruliano instituit ante Ordinis confirmationem. Cum monasterium ante reditum Didaci institutum fuerit, ut omnes biographi consentiunt, satis patet, Humbertum hic indiscriminatim etiam narrare illa, quæ ante discessum Didaci contigerunt, eumque idcirco notasse annum Domini 1205, ut jam monuimus.

[235] Quæ autem Humbertus hoc loco breviter attingit circa injurias, [variis contumeliis afficiebant,] S. Dominico ab hæreticis illatas, idem auctor alibi Vitam ejusdem Sancti describens, in codice nostro P. Ms. 10, & in ecgrapho Ultrajectino sic distinctius explicat: Dignus est habitus pro nomine Jesu contumeliam pati; irridebant siquidem & multipliciter subsannabant hæretici Virum sanctum, conspuentes, & lutum & hujusmodi vilia projicientes in eum. Venit quoque postmodum aliquis ex illis pœnitentia ductus, qui diceret in confessione, se luti injectione ipsum sanctum Dominicum percussisse, eique a tergo pro derisu paleas alligasse. Nihil hic addimus de invicta Sancti patientia, ardenti desiderio martyrii, aliisque præclare gestis, & insignibus miraculis, quæ tunc temporis contigerunt: ea enim omnia apud B. Jordanum, Bartholomæum Tridentinum, aut Theodoricum de Appoldia inferius recurrent, & in hoc Commentario prævio tantum discutimus illa, quæ ab antiquis Actis discrepant, aut iis lucem afferre possunt.

[236] Quapropter pergimus cum Humberto, qui in laudato Chronico suo reliqua istius temporis gesta sic prosequitur: [maxime carus erat Simoni,] Illo quoque in tempore Comes Montisfortis pugnans contra hæreticos gladio materiali, & beatus Dominicus gladio verbi Dei, in partibus illis facti adeo familiares *, quod voluit Comes, quod ipse beatus Dominicus benedictionem faceret in nuptiis uxoris filii sui, quam accepit, filiæ scilicet Delphini Viennensis apud Carcassonam; & filiam quamdam suam baptizaret, quæ usque hodie vivens, est Priorissa apud S. Antonium Parisius religiosissima, & magnæ sanctitatis habetur. Etsi Petrus Vallis-Sernensis in Historia Albigensium cap. 79 referens easdem nuptias, de hac S. Dominici benedictione non meminerit, tamen propter tam expressum venerabilis Humberti testimonium ea de re dubitari non potest, ut Echardus ibidem in notis recte observat.

[237] Porro Humbertus ita pergit: Dedit etiam (videlicet Comes Montis-fortis) quoddam castrum beato Dominico in sustentationem sui, [Comiti Montis-Fortis,] & sibi adhærentium in prædicatione. Suspicor, illud esse castrum Cassanolii, de quo Jordanus apud nos num. 29 meminit, & cujus obsidionem Petrus Vallis-Sernensis in Historia Albigensium cap. 79 speciatim describit. Certe Comitem Montis-fortis erga S. Dominicum animo plane munifico ac benevolo fuisse, abunde liquet ex diplomatibus, quæ Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 10 & 11 recenset, & ex quibus hic unum proferimus, quod ita sonat: Noverint universi, quod ego Simon dominus Montis-fortis, Dei gratia vicecomes Biterensis & Carcassonensis, assensu & voluntate A (hoc est Aliciæ) uxoris meæ, & A (id est Almarici) primogeniti mei, ad honorem Dei & beatæ Mariæ, & in remissionem peccatorum nostrorum dono & concedo & confirmo quidquid Ugo de Lascum, dominus Lauriacensis & Castrinovi, dedit domino Dominico Oxomensi Canonico & Fratribus & dominabus de Prolan nunc & in perpetuum, quod prædictus Ugo de Lascum habet & habere debet apud Villam-novetam inter Podium-serranum & Villam-pictam. Præterea dono & concedo & confirmo similiter quidquid Fratres prædictæ domus habent vel possident jure emptionis sive donationis, sive alio justo modo, vel habituri sunt: & ut firmum & stabile maneat in perpetuum, sigilii nostri appositione præsentem paginam confirmamus. Datum apud Carcassonam mense Maio, anno Domini MCCXIII. Nec minor piissimo Comiti erat cura conservandi possessiones, S. Dominico ejusque sodalibus concessas, ut patebit ex vernaculo diplomate, quod inferius alia occasione referemus.

[238] [aliisque viris Catholicis,] Deinde Humbertus exemplis quibusdam declarat, Simonem Montis-fortis non solum Sancto & ipsius sociis egregia amoris indicia dedisse, sed eamdem benevolentiam quasi hereditariam reliquisse suis posteris, qui erga Ordinem Prædicatorum optime affecti fuerunt. Verum omissis his rebus, quæ ad Acta Sancti nostri proprie non spectant, commemoremus illud, quod propius ad S. Dominicum pertinet, & quod Humbertus his exemplis ibidem sic subnectit: Porro instante tempore, quo prælati se parabant ad eundum ad concilium Lateranense, quidam de Tolosa, Petrus Sciliani nomine, se & domos nobiles, quas habebat juxta castrum in eadem civitate, obtulit beato Dominico, in quibus primo apud Tolosam ipse cum sibi adhærentibus habitavit, & ibi moribus religiosorum se conformare cœperunt. Huic Petro, qui tunc cum possessionibus suis simul se ipsum Sancto obtulit, Jordanus, Bartholomæus Tridentinus, & Theodoricus de Appoldia addunt Thomam, virum gratiosum & facundum, quem recentiores quidam germanum dicti Petri censent, cujus consanguinitatis nulla apud veteres est memoria, ut Echardus cum Percino & Soëgio notavit.

[239] [qui varias possessiones ei contulerunt,] Bernardus Guidonis apud Edmundum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 399 & 400 de utroque illo S. Dominici socio hæc habet: Circa annum Domini MCCXIV, ingruente tempore, quo ad Lateranense concilium Romam adire cœperunt episcopi, obtulerunt se sancto Dominico duo probi viri & idonei de Tolosa, quorum unus fuit Frater Petrus Cellani, qui fuit postmodum primus Prior Lemovicensis; alter vero Frater Thomas, vir admodum gratiosus & sermone facundus. Horum primus nobiles & insignes, quas Tolosæ circa castrum Narbonense domos possederat, obtulit & dedit sancto Dominico & ejus sociis: a quo tempore cœperunt primum apud Tolosam in eisdem domibus commorari, atque ex tunc omnes, qui cum ipso aderant, magis ac magis ad humilitatem descendere, & religiosorum se moribus conformare. Præfatus Frater Petrus postmodum ludendo sæpius dicebat, quod ipse Ordinem, in suis videlicet domibus, non Ordo ipsum recepisset. In eisdem vero domibus inquisitores pravitatis hæreticæ postmodum habitaverunt Tolosæ usque in præsentem diem.

[240] [atque hoc modo benevolum munificumque animum] Denique Humbertus ibidem de liberalitate Fulconis episcopi Tolosani erga S. Dominicum ejusque socios sic meminit: Episcopus vero Tolosanus, vir sanctus & fidei zelator, Fulco nomine, sextam partem decimarum cum consensu Capituli dedit ad libros & necessaria, sperans, se habiturum eos fideles pugiles ad hæresim expugnandam eos fideles pugiles ad hæresim expugnandam. Instrumentum hujus donationis apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 12 sic legitur: In nomine Domini nostri Jesu Christi. Notum sit omnibus præsentibus & futuris, quod nos Fulco Dei gratia Tolosanæ sedis minister humilis ad exstirpandam hæreticam pravitatem & vitia expellenda, & fidei regulam edocendam, & homines sanis moribus imbuendos, instituimus prædicatores in episcopatu nostro Fratrem Dominicum & socios ejus, qui in paupertate euangelica pedites religiose proposuerunt incedere, & veritatis euangelicæ verbum prædicare. Et quia dignus est operarius cibo suo, & os bovis triturantis non est obturandum, imo qui Euangelium prædicat, de Euangelio debet vivere, volumus, ut cum prædicando incesserint, de episcopatu habeant victui necessaria, & de consensu Capituli beati Stephani & cleri Tolosanæ diœcesis assignamus in perpetuum prædictis prædicatoribus, & aliis, quos zelus Domini & amor salutis animarum eodem modo ad idem prædicationis officium accinxerit, medietatem tertiæ partis decimæ, quæ assignata est ornamentis & fabricæ omnium parochialium ecclesiarum, quæ in nostra potestate sunt, ad indumenta & cetera necessaria in infirmitatibus suis, & cum quiescere aliquando voluerint.

[241] Si quid vero post annum superfuerit, volumus & statuimus, [erga illum demonstrarunt.] ut ad easdem parochiales ecclesias refundatur adornandas, vel ad usus pauperum, secundum quod episcopus viderit expedire: cum enim jure cautum sit, quod aliquanta pars decimarum debeat semper pauperibus assignari & erogari, constat, illis pauperibus nos teneri partem aliquam decimarum potius assignare, qui pro Christo euangelicam paupertatem eligentes, universos & singulos exemplo & doctrinæ * donis cælestibus innituntur *, & elaborant ditare: ut a quibus nos metimus temporalia, per nos & per alios possimus congruenter & opportune spiritualia seminare. Datum anno Verbi incarnati MCCXV, regnante Philippo rege Francorum, & comite Montisfortis principatum Tolosæ tenente. Bernardus Guidonis, paucis verbis discrepantibus, idem instrumentum refert apud Edmundum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 446, ubi etiam sequitur alterum tertio Idus Septembris, & feria secunda, anno Verbi incarnati MCCXVII in Castro-novo datum, quo Fulco Tolosanus & S. Dominicus controversiam de iisdem decimis ortam amice componunt, & sicut veri pacis amatores omnem deinceps litigandi materiam amputant.

[242] Ex Chronico Humberti aliisque veterum biographorum testimoniis facile colligimus, [Cum Sanctus per decennium constanter in partibus Tolosanis manserit,] S. Dominicum post mortem Didaci per decem fere annos in Gallia Narbonensi constanter commoratum esse, & utiliter conversioni hæreticorum Albigensium se totum impendisse, quod etiam Bernardus Guidonis apud jam sæpe laudatum Edmundum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 399 satis indicat his verbis: Post obitum vero præfati domini Didaci mansit beatus Dominicus quasi per decem annos in provincia Narbonensi, maxime in partibus Tolosanis & Carcassesii, & Albigesii, in quibus pestis hæretica amplius sæviebat, confundens hæreticos & confirmans Catholicos verbis pariter & exemplis, annuntians Dominum Jesum Christum sequentibus signis & miraculis gloriosis, videlicet usque ad tempus Lateranensis concilii, quod celebratum fuit sub præfato Innocentio Papa tertio, anno Domini MCCXV, mense Novembri. Sanctum hoc decennio continue in illis provinciis perstitisse, satis etiam probat chronologica Actorum ejus series, quam § 6 ex Echardo repræsentavimus.

[243] [corruit iter ejus Parisiense, quod Malvenda anno 1212 vel 1213 affigit,] Nihilominus Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1215 cap. 22 nobis persuadere cupit sequentia: Ad hæc quoque tempora, inquit, retulerim nobile illud miraculum, quo sanctus Dominicus, media devotione S. Rosarii, Blanchæ uxori Ludovici, Philippi Augusti primogeniti, filium Ludovicum IX Francorum regem sanctitate insignem impetravit. Ex Annalibus Francicis certum est, sanctum Ludovicum natum anno salutis MCCXIV; jam satis verisimile est, sanctum Dominicum anno Domini MCCXII vel MCCXIII adeuntem regiam Francorum ob ardua illa Albigensium negotia, cum Philippo rege & ejus filio Ludovico peragenda, invisisse Blancham, utpote gentilem suam, Alphonsi regis Castellæ filiam. Miraculum insigne, & dignum Annalibus, auctores omnes, qui de Rosario Commentaria ediderunt, constanti fide ita produnt, Flaminius lib. 2 Vitæ sancti Dominici, Castillus lib. 1 cap. 7, Sagastizavallus lib. 1 de Rosario, aliique. Deinde subnectit longam hujus rei narrationem, quam hoc loco transcribere non lubet.

[244] [& quod incaute hausit ex Alano,] Facile crediderim, illam historiam ab omnibus fere recentioribus tradi; sed Malvenda omisit præcipuum eorum ducem, videlicet Alanum Redivivum, qui part. 5 cap. 68 eamdem historiam ita narrat: Legitur de Blancha, matre sancti Ludovici regis Francorum, quod, cum rogaret beatissimum Dominicum, ut pro ea orare vellet, quatenus Dominus dignaretur ab ea sterilitatem auferre, & proles ad servitium suum & honorem conferre; at ipse consuluit & persuasit, ut ipsamet Psalterium Virginis gloriosæ devote peroraret, multaque Patriloquia (id est Rosaria) emeret ad dandum omnibus, illud legere volentibus. Quæ cum devote fecisset, post breve spatium precibus beatæ Virginis Mariæ concepit & peperit nobilissimum, pulcherrimum, & devotissimum filium Ludovicum, & alias proles regias subsecutas.

[245] [quem ducem alii etiam secuti,] Hunc ducem intrepide secuti sunt Abrahamus Bzovius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 1213 num. 10, Nicolaus Janssenius in Latina S. Dominici Vita lib. 1 cap. 5, & Joannes a sancta Maria in Gallicis ejusdem Sancti Actis lib. 2 cap. 23, qui postremus hoc miraculum contra omnes difficultates ei oppositas tueri conatur. At omnia ipsius effugia, aliorumque recentiorum auctoritatem parvi fecit jam sæpe citatus Echardus, eruditissimus ejusdem Ordinis scriptor, dum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 11 post recitata Bernardi Guidonis verba, quæ nos supra num. 242 retulimus, sic concludit: Ex hac vero narratione, in qua ceteri antiqui scriptores conveniunt (scilicet circa assiduam Sancti commorationem in tractu Tolosano aut vicinis provinciis per decem annos) infertur, Dominicum toto illo intermedio tempore continuo in illis partibus stetisse, nec aliorsum excurrisse; eos itaque sua nobis commenta obtrudere, qui in Franciam tum & Parisios venisse fingunt. Revera nullum aliud Dominici iter Parisiense agnoscunt veteres nostri scriptores, quam quod ex Hispania suscepit anno MCCXIX, de quo postea.

[146] Inter apocrypha quoque referendum est, quod Hyacinthus Choquetius circa eadem tempora evenisse existimat, [varias fabulas libris suis inseruerunt.] atque in Deiparæ erga Ordinem Prædicatorum Visceribus maternis cap. 5 ita ex Alano Redivivo contrahit: Cum sanctissimus parens Dominicus adversus Albigensium hæresim acerrime depugnaret, aliquando in proximam Tholosatibus sylvam se recepit, ibique augustissimæ cælorum Reginæ (cui singulare est maledicti serpentis caput proterere, omnemque hæresim interimere atque exstinguere) opem præsidiumque ardentibus suspiriis, multo lacrymarum imbre, triduana inedia, dirisque corporis castigationibus, carne sentibus propemodum lacerata varieque excarnificata, impensius est deprecatus. Adfuit tandem conspicabilis benigna Mater, jacentem semianimemque erexit, atque in virgineos acceptum amplexus fixo osculo dissuaviavit, castissimis uberibus appressit, largoque materni sui lactis haustu refecit. Hæc Alanus Part. 2 cap. 3 multis portentosis circumstantiis exornat, eaque omnia sese ex revelatione Deiparæ visibiliter & sensibiliter cognovisse affirmat. Sed de fide, quæ revelationibus ac narrationibus Alani adhibenda est, superius § 3 abunde egimus. Tædet hic referre alias fabellas, quas Bzovius, Joannes a sancta Maria, aliique ex eodem fonte avide hauserunt, & veris S. Dominici gestis imprudenter immiscuerunt. Quare potius ad solidam ejusdem Sancti laudem hoc loco discutiemus & illustrabimus nonnulla, quæ intra memoratum decennii intervallum re ipsa contigerunt.

[247] Constantinus Urbetanus apud Echardum num. 33 inter res a Sancto in partibus Tolosanis gestas refert sequens miraculum: [Vere ad gloriam Sancti spectant intelligentia linguæ ignotæ,] Sed & istud relatione dignum non parum est, quod etiam per reverendum patrem D. Rainerium, sanctæ Mariæ in Cosmedim venerabilem Cardinalem, in Conventu Fratrum in festo ejusdem Sancti viri beati Dominici, præsentibus quibusdam episcopis aliisque non paucis clericis, sermocinantem atque referentem, verum prorsus fuisse compertum est. Contigit enim aliquando, Viro Dei iter agente, associari sibi religiosum quemdam conversationis quidem sanctitate domesticum, sed loquela & lingua penitus alienum. Dolens itaque, quod de divinis verbis una cum illo mutua se collocutione refovere non posset, tandem a Domino orationum suarum instantia, ut unus lingua loqueretur alterius, verbisque sic alterutrum variatis sese per triduum, quo videlicet simul ituri erant, intelligerent, impetravit. Venerabilis Humbertus in Vita cap. 40, Vincentius Bellovacensis lib. 30 Speculi cap. 74, S. Antoninus part. 3 Chronicorum tit. 23 cap. 4 § 10 eadem totidem verbis semel exponunt.

[248] Theodoricus de Appoldia apud nos num. 38 & 154 simile miraculum bis memorat. [quod miraculum videtur perperam duplicari,] Unde Malvenda in Annalibus ad annum 1211 cap. 4 illud ex Vincentio Bellovacensi refert, & simile ad annum 1219 cap. 19 ex Theodorico & S. Antonino repetens, ultimo loco hæc notat: Clam autem nos est, an unum & idem fuerit miraculum, vel diversum alio tempore & cum diverso socio effectum; & num in uno mutua tantum intelligentia alterutrius linguæ, in alio vero & intelligentia & locutio diversæ linguæ tributa fuerit. Sed potius remur, unum tantum illud fuisse miraculum, quod anno Domini MCCXI cap. IV descripsimus. Cum non sint multiplicanda miracula sine solido fundamento, etiam probabilius opinamur, id unicum dumtaxat fuisse, & adhæremus sententiæ Echardi, qui tomo 1 operis jam sæpe citati pag. 32 in notis de duplici illa Theodorici narratione sic pronuntiat: Miraculum hic relatum dubitat Malvenda, an sit unicum vel duplex, quia bis apud Theodoricum habetur, scilicet lib. 1 cap. VII, & iterum lib. III cap. VIII. Unicum potius censuerim, bis a Theodorico repetitum, cum semel tantum a Constantino & Humberto antiquioribus referatur.

[249] [exstatis ipsius in ecclesia Castrensi,] Ad declarandam sublimem Sancti contemplationem inter tot apostolicas occupationes non parum facit, quod Theodoricus de Appoldia in codice nostro Ultrajectino infra num. 50 & 51 narrat. Sed ab hujus narratione nonnihil discrepat antiquior Stephanus de Salanhaco, qui apud Malvendam in Annalibus ad annum Christi 1212 cap. 6 eamdem rem ita refert: Visitabat beatus Pater loca orationum & corpora Sanctorum frequenter & libenter, nec sicut nubes sine pluvia pertransibat: sed illic in orationibus frequenter diem jungebat nocti. Frequentius autem, quotiens opportunitas se offerebat, apud villam, quæ dicitur Castras in diœcesi Albigensi, quæ est contigua Tolosanæ diœcesi, divertebat ob reverentiam & honorem beatissimi levitæ Vincentii, cujus corpus absque omni dubio a tempore Caroli Magni & gloriosi regis ibi noscitur & certum est requiescere, sicut tradit historia de hoc scripta, per multiplicem revelationem facta; clamant miracula, testatur ecclesia mirabiliter illic a fidelibus populis fabricata: sed & omnis spiritu ambulans, quam cito intrat ecclesiam, virtutem Sancti spiritualibus sensibus haurit & sentit. Variæ ecclesiæ de reliquiis istius martyris inter se contendunt, quæ lis huc non spectat, & de qua Majores nostri ad diem XXII Januarii in Actis S. Vincentii sat multa dixerunt.

[250] [quam Stephanus de Salanhaco,] Porro Stephanus ibidem ad rem nostram sic pergit: In hac ecclesia instituit juxta morem ecclesiæ Gallicanæ nobilis comes Monfortis præfatus, cum dominabatur in terra, seculares præbendas, & fuit ibi Prior Frater Matthæus, qui fuit postmodum in Ordine Fratrum Prædicatorum primus & ultimus abbas, & Prior Parisius, ut audivi dici, & primus Prior Franciæ, sicut inferius est notatum. Hujus tunc Prioris tempore beatus Dominicus more suo remansit ante altare in ecclesia orans. Cum autem jam ascendisset dies, & prandium paratum esset, & mensa posita, misit Prior unum de clericis, qui ad prandium vocaret Sanctum; qui cum intrasset ecclesiam, vidit beatum virum Dominicum totaliter separatum a terra, & quasi per medium cubitum in aëre elevatum. Tremens ac stupens nuntiat hoc domino suo, qui aliquandiu expectans tandem ivit, & quasi per unum cubitum elevatum vidit, & tanto tempore exspectavit, quousque a cælesti habitatione revertens ad incolatum corporeum, ante altare prostratus jacuit. Hoc videns dictus Prior, post modicum tempus secutus est eum, panem vitæ & aquam cæli sibi & omnibus, quos recipiebat, promittentem: hunc enim modum tenebat semper beatus Pater, quando Fratres recipiebat, & eis habitum dabat. Malvenda in Annalibus Ordinis ad annum Christi 1220 cap. 34 & 35 occasione Fratris Matthæi eamdem historiam ex veteri Lectionario recitat.

[251] [& Theodoricus de Appoldia diversimode narrant,] Theodoricus apud nos num. 50 dicit, S. Dominicum Castris ab abbate invitatum fuisse, & unum de clericis, qui adstabant abbati, hanc miram corporis elevationem vidisse. Certe eo tempore erat Castris monasterium Ordinis Benedictini, ut liquet ex diplomate Guilielmi abbatis Castrensis, quod Majores nostri ad diem XXII Januarii occasione reliquiarum S. Vincentii § 3 exhibuerunt. Verum hæc discrepantia non obstat, quo minus fidem adhibeamus huic miraculo, quod Stephanus de Salanhaco, Theodoricus de Appoldia, & Bernardus Guidonis testimonio suo confirmant. Non tam certum est miraculum, quod Baptista Fulgosius lib. 1 Factorum dictorumque memorabilium cap. 6 breviter memorat his verbis: In urbe quoque Castrensi opinio est, Dominico Crucifixum locutum, qui hoc quoque tempore veneranter colitur, atque ostenditur. Forte Fulgosius hæc retulit ex traditione civium Castrensium, penes quos fidem hujus miraculi relinquimus, cum veteres biographi de illa re non meminerint. Quare transimus ad illustrandam eximiam S. Dominici humilitatem, qua dignitates ecclesiasticas sibi oblatas constanter recusavit.

[252] Jam supra rejecimus narrationem Alani Redivivi, [ac fuga dignitatum ecclesiasticarum,] qui episcopatus in Gallæcia & Britannia Armorica Sancto oblatos fingit. Sed nescimus, in quo pretio habenda sint ea, quæ Antonius Senensis in Chronico Ordinis Prædicatorum pag. 42 sic scribit: Beatus pater Dominicus ad archiepiscopatum Tarraconensem vel (ut placet Claudio a Rota in sermone vel Legenda beati Dominici patris nostri, quam habet partim ex Jacobo de Voragine, partim ex aliis) ad episcopatum Cotoronensem & Citaviensem promovebatur; sed maluit in paupertatis vita, quam delegerat, Christum annuntiare, & ideo constanter hujusmodi semper dignitates fugit. Divus Antoninus de illo affirmat, quod dignitates episcopales pluries illi oblatas renuit, & cap. IV dicit, quod tres episcopales dignitates, diversis temporibus ei repræsentatas, recusavit. Antiqui omnes de archiepiscopatu Tarraconensi, quem Sanctus respuerit, altum silent, ut proinde ignoremus, unde Antonius Senensis illam notitiam eruerit.

[253] Quod vero attinet ad alios episcopatus, quos ex Claudio a Rota memorat, [qua S. Dominicus tres episcopatus,] suspicamur, nomina illorum apud hos aliosque scriptores luxata exstare, & pro episcopatu Cotoronensi legendum esse Consoranensem, ut Constantinus in Actis S. Dominici num. 44 satis innuit hac expressione: Electus aliquando in Cozeranensem episcopum, omnino renuit, contestans, se prius terram deserere, quam electioni alicui de se factæ aliquatenus consentiret. Id confirmatur ex Epistola authentica inquisitionis Tolosanæ, in qua testes jurati num. 2 & 3 idem de episcopatu Consoranensi affirmant, & in qua ibidem num. 11 Raimundus & Zonzamias dixerunt, quod audierunt ab eo, quod antea fugeret de nocte cum baculo suo, quam acciperet episcopatum vel aliam dignitatem.

[254] De duobus aliis episcopatibus eidem Sancto oblatis testatur Joannes Hispanus in Relatione juridica inquisitionis Bononiensis, [sibi in Gallia oblatos, recusavit.] ubi infra apud nos num. 33 interrogatus, ad quos episcopatus S. Dominicus fuisset electus, respondit ad Biterensem & Convenarum. Hisce consonant Stephanus de Salanhaco, & Bernardus Guidonis, qui juxta testimonium Malvendæ ad annum Christi 1212 cap. 5 sive pag. 104 in quodam Ordinis commentario ita scribunt: Beatus Dominicus renuit episcopatum in provincia Narbonensi, & episcopatum Convenarum, & episcopatum Conseranensem in Gasconia, sicut compertum exstitit de hoc per testes juratos illius temporis, quando facta fuit inquisitio auctoritate Gregorii noni de vita & moribus & miraculis beati Dominici, quando debuit Sanctorum confessorum catalogo annotari anno Domini MCCXXXIII; in hoc ipso nobis Fratribus & filiis suis relinquens exemplum, ut ejus consequentes vestigia, paupertatis & humilitatis præcipue, possimus ad æterni regni gloriam & coronam tanto confidentius quanto securius pervenire, si mundi hujus gloriam & honorem corde & animo fugiamus. Igitur hic ex antiquis instrumentis assignavimus tres episcopatus, de quibus Echardus in chronologica Actorum serie superius § 6 ad annum Christi 1212 obiter meminit, & quos Sanctus revera renuit, ita ut opus non sit cum Alano Redivivo, aliisque ipsius sequacibus, fictitias hujusmodi recusationes in Gallæcia & Britannia Armorica quærere. Nunc instituendæ sunt quædam disputatiunculæ circa res, quæ intra idem decennium contigerunt, vel S. Dominico adscribuntur.

[Annotata]

* In Ms. nostro facti sunt amici adeo,

* al doctrina

* al. nituntur

§ XV. Nonnulla alia, quæ tunc in partibus Tolosanis contigisse dicuntur, & eidem Sancto tribuuntur.

CÆsarius Heisterbachcensis lib. 9 illustrium miraculorum & historiarum memorabilium cap. 12 narrat sequens prodigium: [Sacerdos quidam dissipat præstigias dæmonum,] Tempore illo, ait, quando manifestari cœperunt hæreses Albienses, quidam maligni virtute diabolica suffulti, quædam signa atque portenta ostenderunt, quibus & easdem hæreses roboraverunt, & multos fidelium in fide subverterunt; super aquas ambulaverunt, & non sunt summersi. Cernens hoc sacerdos quidam, fide Catholicus, & vita religiosus, sciens, vera signa cum falsa doctrina esse non posse, Corpus Domini cum pixide ad flumen, ubi illi populis suas ostensuri erant virtutes, deportavit, dixitque in audientia omnium: Adjuro te, diabole, per eum, quem in manibus porto, ne in hoc flumine ad hujus populi subversionem per hos homines tantas exerceas fantasias.

[256] [ab hæreticis Albigensibus ostensas,] Post hæc verba, illis super undas fluminis ambulantibus, ut prius, sacerdos turbatus Corpus Dominicum in flumine jactavit. Mira Christi potentia! Mox enim ut elementum tetigit Sacramentum, fantasia cessit veritati, & pseudo illi Sancti, quasi plumbum descendentes, in profundum sunt submersi; pixis vero cum Sacramento statim ab angelis sublata est. Videns sacerdos hæc omnia, de miraculo quidem exsultavit; sed de jactura Sacramenti doluit: totam vero noctem in lacrymis & gemitu transigens, mane pixidem cum Sacramento reperit super altare. Hæc nobis eodem tempore relata sunt. Non ignoramus, Cæsarium illum facilem fuisse ad quaslibet relationes ac populares rumores scripto consignandos; at hæc nimia ipsius credulitas non spectat ad rem, quam hoc loco examinandam suscipimus.

[257] [quam rem aliqui temere S. Dominico tribuunt.] Cum Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1211 cap. 8 ex Cæsario idem prodigium retulisset, illud ex conjectura S. Dominico attribuit, & factum istius sacerdotis ita excusat: Nec temerarium & atrox facinus illud sacerdotis, Eucharistiam in aquam projicientis, ulli videatur: nam certum est, non nisi instinctu divino, quo luculentius & illustrius esset miraculum, ut rei ostendit eventus, illud a sacerdote attentatum. Bzovius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 1211 num. 10 etiam hoc miraculum inter gesta S. Dominici refert, quem Nicolaus Janssenius lib. 1 Vitæ Latinæ cap. 5 secutus est. Denique Joannes a sancta Maria lib. 2 Vitæ Gallicæ cap. 22 sine ulla hæsitatione id ipsum avide arripit, & in fine citati capitis addit, ex adjunctis evidenter demonstrari, istud sacerdotis anonymi facinus S. Dominico adscribendum esse. Sed Soëgius in Vita Gallica pag. 216 & 217 ob varias rationes censet, illud factum nequaquam (ne per conjecturam quidem) Sancto tribuendum esse. Nos propter silentium antiquorum, aliasque rationes, opinioni Soëgii subscribimus, & istud miraculum S. Dominico prorsus abjudicamus: si enim id publice patratum fuisset, testes synchroni inquisitionis Tolosanæ & Bononiensis, veteresque biographi illud non tacuissent.

[258] Cum rex Aragonum anno Christi 1213 contra Comitem Montis-fortis magnas suppetias Albigensibus ferret, [Sanctus famoso prælio ad Murellum adfuit,] ad castrum Murellum vel Muretum, quod tribus leucis distat Tolosa, commissum est prælium, in quo ipse rex Aragonum occubuit, & Comes Montis-fortis cum exigua militum manu ingentem hostium exercitum divinitus profligavit. Non est nostri instituti hanc prodigiosam victoriam pluribus describere, quam Petrus Vallis-Sernensis in Historia Albigensium cap. 72, & Guilielmus de Podio Laurentii in suo Chronico cap. 22, aliique passim historiographi copiose enarrant. Quod autem proprie nostrarum partium est, jam exsequamur (verbis utor Malvendæ ad annum Christi 1213 cap. 6) quid nimirum sanctus pater Dominicus egerit, cum tam insigne prælium est factum. Annales Francici, Hispanici, Aragonici, quos sæpius citamus, mira concordia tradunt, virum Dei Dominicum adfuisse præsentem in arce Mureli cum reliquis episcopis & viris religiosis, preces ad Deum fundentem eo tempore, quo Simon grande illud prælium inibat, & præclare vincebat. At illud, quod Malvenda hic de Annalibus Francicis obiter attigit, paulo clarius explicemus.

[259] Franciscus Du Chesne inter scriptores historiæ Francorum tomo 5 edidit opusculum, [& ibi cum aliis pro exercitu Catholico preces fudit;] quod Præclara Francorum facinora inscribitur, & quod ordine chronologico præcipua gesta Simonis Montis-fortis aliorumque ab anno 1201 usque ad annum 1311 recenset, ubi pag. 768 post narrationem memorati prælii, ac prodigiosæ victoriæ, ad rem nostram leguntur sequentia: Interim autem dum bellum Domini gerebatur, septem episcopi, qui convenerant, Fulco Tholosanus, & Guido Carcassonensis (pro Carcassonensi substituendus est Biterensis, ut Echardus loco mox citando ostendit) & Seditius Agathensis, [Nemausensis,] Uticensis, Lodovensis & Convenarum, ac tres abbates; scilicet de Claraco, de Villa-magna, & sancti Tyberii cum suis clericis & aliquibus religiosis, inter quos erat religiosus Dei amicus Frater Dominicus, Canonicus Oxomensis, postmodum Fratrum Prædicatorum Ordinis instructor & institutor, ecclesiam intraverunt, exemplo Moysi in bello Josue levantes manus in cælum, deprecantes Dominum pro servis suis, qui se mortis eminentis periculo pro ejus nomine ac fide exponebant; orantes vero ac clamantes in cælum tantum mugitum pro imminenti angustia immittebant, quod ululantes videbantur potius, quam orantes. Bernardus Guidonis apud Echardum relatus, videtur sua ex hoc opusculo excerpsisse, & in Vitis Pontificum Romanorum, quæ nuper inter Scriptores Rerum Italicarum editæ sunt, tomo 3 col. 483 similia repetuntur. His testimoniis saltem refelluntur illi, qui dubitant, an S. Dominicus huic prælio ad Murellum adfuerit.

[260] Sed ea præsentia nondum contenti quidam recentiores, [sed falso dicitur tunc in prima acie prætulisse crucem,] volunt, S. Dominicum tunc imaginem Christi crucifixi in prima Catholicorum acie prætulisse, atque ita militibus animos ad pugnam addidisse. Inter eos Nicolaus Janssenius lib. 1 Vitæ cap. 6 istam Sancti actionem sic breviter adstruit: Tunc evenit, ut Comes Montfortius, quidquid reliqui erat armis debellanlandum, subigeret, occiso Petro Aragonum rege, qui perduellibus subsidio venerat. Confluxerat magna sacrorum militum pars (veteres historici octingentos dumtaxat aut mille numerant) qui cruce insignes sacræ militiæ dederant nomen. Hos ille contra religionis hostes educebat, Dominicus cruce lignea præibat inermis, & quod supra dicebam, nullo telo perstrictus, Christique imagine intacta, victoriæ pars magna fuit. Exstat ea crucis effigies Tolosæ in ædibus sacræ Inquisitionis, bino certe miraculo illustrissima, quæ & illæsa permanserit, & Dominicum servarit illæsum. Joannes a sancta Maria lib. 2 Vitæ Gallicæ cap. 26 & 27 hæc pluribus exponit.

[261] [quæ inter densos telorum imbres illæsa manserit,] Malvenda de hac Crucifixi effigie agens, videtur sui ipsius oblitus: nam in Annalibus ad annum Christi 1213 cap. 6 asserit, S. Dominicum in castro Murelli cum episcopis aliisque pro felici certaminis successu orasse, dum Comes Montis-fortis præliabatur, & tamen postea ad annum Christi 1215 cap. 5 de cruce Tolosana sic scribit: Nec hoc loco omittendum duximus, quod a fidis & probatis testibus sæpius audivimus, exstare adhuc Tolosæ in ædibus sacræ Inquisitionis sacram Christi crucifixi imaginem, quam in bellis, quæ Simon Monfortius adversus impios Albigenses gerebat, sanctus Dominicus pro militari vexillo præferre solitus fuit: signum illud salutare in hostium cuneos sæpius inferens certissime mortis argumentum; quod cum hastile ipsum, lignumque crucis multis locis sagittarum telorumque hostilium perfossionibus terebratum ostentet, imago tamen Christi affixi cruci integra & illibata sine ulla læsione adhuc visitur, summaque omnium veneratione adoratur: ut hinc duplex grande patrari tunc solitum miraculum admirari libeat, & illæsæ imaginis Christi, & sancti Dominici, qui eam præferens inermis, inter densissimos sagittarum telorumque imbres nullum acciperet aut vulnus aut damnum.

[262] [prout adhuc Tolosæ monstratur;] Quomodo hæc cum antecedentibus cohærent? Quomodo S. Dominicus in illo prælio imaginem Crucifixi inter densos telorum imbres prætulit, si tempore istius pugnæ in Castro Murelli cum episcopis & abbatibus orabat, sicut Malvenda superius affirmat? Unde Jacobus Quetif ex Ordine Prædicatorum, qui aliquando Tolosæ commoratus, crucem illam viderat, teste Echardo tomo 1 pag. 10, ad priora Malvendæ verba manu sua hanc notam adjecit: Hinc satis convellitur asserta sancti Dominici inter pugnam præsentia, crucem elatam manu præferentis, quæ etiamnum Tolosæ visitur exigua, sagittarum contis transfixa, in ædibus Inquisitionis, quod veterum Scriptorum nulla probatur auctoritate. Si Malvenda forte velit, id in alio quodam prælio factum fuisse, contradicit traditioni Tolosanæ, quæ asserit, S. Dominicum eamdem Crucifixi imaginem, hactenus Tolosæ reverenter conservatam, in pugna ad Murellum vel Muretum prætulisse, ut Soëgius in Gallicis Sancti Actis pag. 242 testatur, qui tamen ibidem perperam putat, Bernardum Guidonis de præsentia sancti sui Patris in castro Murelli tacuisse: nam Bernardus Guidonis expresse dicit, S. Dominicum ibi cum aliis orasse, etiamsi de prælata ab ipso cruce altum sileat.

[263] Quare Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 10 contra Soëgium aliosque traditionis Tolosanæ defensores ex verbis Bernardi Guidonis ita argumentatur: [at Echardus variis argumentis] Ceterum hinc habetur, cum Montifortius manus cum hoste consereret, Dominicum in sacello cum episcopis Deum orasse, & de cælo auxilium super arma Catholicorum implorasse, quod ejus gravitate, pietate, ac zelo erat dignissimum. Exinde vero colligas, ætate Bernardi Guidonis nondum adinventum, quod vulgo jam apud recentiores invaluit, scilicet Dominicum, crucem præ manibus gestantem, in prima aciei Catholicæ fronte obviam hostibus occurrisse, sagittasque undique vibratas receptas in cruce omnes, ita tamen divinitus, ut nulla in Christi figuram ceciderit; sed vel ad latera vel inter crura affixa fuerit, quam crucem etiamnum apud nostros Tolosanos servari & ostentari dicunt. Hæc, inquam, nondum sic narrabantur ætate Guidonis, qui tamen pluribus annis, nempe a MCCCVIII ad MCCCXXII inquisitorem egit Tolosæ: alias rerum Ordinis curiosissimus scrutator ista non omisisset, nec tam distincte Dominicum cum episcopis in ecclesia orantem, dum ferveret prælium, exhibuisset.

[264] Deinde Echardus ibidem exponit varios modos, [& explicationibus] quibus crux in hoc bello portari solebat, & ad rem præsentem ita opportune disserit: Verum his facile est lucem afferre, si qua ratione crux in præliis vel in urbium obsidione a cruce-signatis præferretur, quis attendat: primo enim singuli quamdam crucem in superiori veste circa pectus assutam, ceu militiæ sacræ signum, habebant, in quam si quando sagitta caderet, ictu casso retrorsum abiisse pluries animadversum, de quo videsis Sernensem cap. XXXIV. Secundo in obsidione urbium in summitate machinarum crucem imponebant, quam hæretici perosi, omni industria vibratis contra lapidibus confringere enitebantur. Videsis Sernensem cap. LII. Tertio cum castrum aliquod impugnabant, & irruptionem milites tentarent, episcopi & clerus in locum quemdam tutum secedebant, ubi extra omne periculum, cruce coram se posita, auxilium divinum invocabant. Hunc tertium modum confirmat verbis Petri Vallis-Sernensis cap. 63, ubi de impressione in castrum Mosaïcum facta agit. Quartum denique modum præferendi crucem probat ex eodem monacho Vallis-Sernensi, qui in Historia Albigensium cap. 37 de deditione arcis Minerbæ meminit.

[265] At quod in pugna, subdit ibidem Echardus, aciebus adversis hinc inde concurrentibus, [impugnat hanc traditionem Tolosanam,] quis clericus seu canonicus, monachusve in fronte exercitus Catholici cetera inermis, crucem gestans præiverit, nec apud Sernensem, nec apud alios hujus belli scriptores legitur; nec verisimile; cum nec prudentiæ fuisset ita gratis se periculo exponere, ac Deum, ista non jubentem, tentare. Demum post alia jam relata Echardus de effigie Crucifixi, quæ jam Tolosæ ostenditur, hanc conjecturam facit: Itaque si crux, inquit, ejus est ætatis, ut volunt, ea forte est, non quæ in prælio delata fuerit, sed quam sibi præferri jubebant episcopi, & quam, ubi Monfortio ejusque copiis e loco eminentiori benedictionem impertivit episcopus Convenarum, ut habet Sernensis loco citato, secum in ecclesiam reportarunt, coram ea Dominum pro felici pugnæ exitu deprecaturi: cui denique in signum victoriæ quasdam hostium sagittas affixerint, & ceu quoddam anathema appenderint.

[266] [de cujus veritate alii diu ante ipsum dubitarunt.] Neque Echardus hanc traditionem Tolosanam primus in dubium revocat: jam enim a centum annis Guilielmus Catel in Historia sua Gallica Comitum Tolosanorum lib. 2 apud nos pag. 298 de eadem traditione dubitavit, ut etiam advertit Angelus Manrique, dum in Annalibus Cisterciensibus ad annum Christi 1213 cap. 8 num. 7 post memoratam pugnam ad Murellum hæc subnectit: Cum episcopis & viris religiosis in castro permansisse sanctum Dominicum, qui a Fulcone vix umquam discedebat, plures auctores tradunt; quamvis non desit aliquis, qui dicat, discurrisse per acies, Christi in cruce pendentis sacram imaginem præferentem militibus, atque eos ad prælium animantem. Quin crucem ipsam observari hodieque lego (in margine hic citat Ferdinandum de Castillo) sagitta confixam in ipso prælio ex his, quæ ab adversariis jactabantur. Quod tamen antiquis prætermissum Guilielmus Catel, & alii suspectum habent. Attamen Soëgius loco superius citato traditionem illam mordicus tuetur; sed præcipuum ipsius argumentum, quod ex silentio Bernardi Guidonis format, falsa hypothesi nititur, ut supra monuimus. Si quis porro ex antiquis documentis probet, in alio quodam prælio aut casu Crucifixum illum, qui Tolosæ servatur, sagittis Albigensium terebratum fuisse, traditioni eatenus non refragabimur.

[267] [Sanctus in tractu Tolosano energumenum] Videtur etiam in tractu Tolosano accidisse prodigiosa energumeni liberatio, quam Constantinus Urbevetanus in Vita S. Dominici num. 34 refert his verbis: Nec defuit viro Dei Dominico ad assertionem sanctitatis ipsius virtus Altissimi in dæmonibus effugandis: sicut enim idem etiam D. Rainerius venerabilis Cardinalis (ex testimonio ejusdem antea narraverat illud miraculum, quod nos paragrapho præcedente num. 247 retulimus) in eodem sermone ad Fratres coram omnibus supradictis fideli quidem attestatione narravit. Quadam die viro Dei Dominico in quadam ecclesia constituto, accidit sibi quemdam obsessum diversus dæmonibus præsentari. Qui, accepta stola, prius ad collum proprium posuit, deinde eadem collum cinxit ejusdem dæmoniaci, mandans illis, ut de cetero illum hominem non vexarent. Ipsi vero in ejusdem obsessi corpore torqueri statim cœperunt fortiter & clamare: Permitte nos exire. Quare nos hic cruciari compellis?

[268] [multis dæmonibus mirabiliter liberavit,] At ille, Non dimitto vos, inquit, nisi mihi fidejussores dederitis, quod huc ultra nequaquam de cetero redeatis. Quos, inquiunt illi, fidejussores possumus tibi dare? Et ille: Sanctos martyres, quorum corpora in ecclesia hac requiescunt. Qui dixerunt: Non possumus, quia nostra merita contradicunt. Oportet, inquit, vos dare; alioquin a cruciatu hoc nequaquam liberos vos dimittam. Tunc illi responderunt, ad hoc se daturos operam, prout possent; & interjecto modico intervallo dixerunt: Ecce impetravimus, licet immeriti, quod sancti Martyres fidejusserunt pro nobis. Quod signum, ait, quia hoc verum sit, datis mihi? Qui dixerunt: Eatis ad capsam, in qua sunt recondita capita Martyrum, eam invenietis inversam. Mira res, & divinis prorsus adscribenda prodigiis! Quæsitum est, & ita inventum per omnia, sicut illi fuerant protestati. Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1221 cap. 16 explicat, quomodo mirabilis illa fidejussio fieri potuerit.

[269] Humbertus in Actis S. Dominici cap. 41 idem miraculum totidem verbis exponit, [quæ prodigiosa liberatio] & post hanc aliamque dæmonum ejectionem, ibidem cap. 43 addit sequentia: Inventum est etiam per illos, quibus post obitum Viri Dei commissa est inquisitio super miraculis perpetratis per eum in partibus Tolosanis, sacerdote quodam attestante, quem non solum officium, verum etiam ætatis reddebat maturitas fide dignum, quod in sua parochia homo fuerat, qui male dudum a dæmonio vexabatur. Cum autem causa prædicationis illuc vir Dei Dominicus advenisset, oratione sua & devotione & dæmonem expulit & hominem liberavit. Addebat præterea, quod in eadem parochia multos a languoribus febrium, orationum suffragio restituit sanitati. Verosimiliter Humbertus hoc loco alludit ad examen authenticum testium Tolosanorum, quos inferius post Acta audiemus.

[270] Porro suspicamur, supra relatum miraculum, aut simile in partibus Tolosanis patratum, [forsan fundamentum præbuit portentosiori historiæ,] occasionem dedisse exornandæ narrationi, quam Abrahamus Bzovius Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 1213 num. 12 inserendam censuit, cum rem hoc ipso anno 1213 aut præcedente apud Carcassonam contigisse existimet. Waddingus in Annalibus Minorum ad annum Christi 1219 num. 22, & Dermicius Thaddæus in Nitela Franciscanæ Religionis pag. 3 propter hanc ipsam relationem de Bzovio conqueruntur, eumque malæ fidei, & interpolatæ lectionis arguunt. Sed cum hæc interpolatio ad Acta S. Dominici nihil faciat, nostrum non est, litem illam componere. Potius ad nos spectat indagare, quis primus istius portentosæ historiæ relator fuerit. Videtur autem hic fuisse F. Joannes Martin, qui ex veteribus biographis Gallice collegit Acta S. Dominici, quibus varia apocrypha immiscuit, quæ in historiam inseri numquam debuerunt, ut superius § 4 de illo agentes, cum Echardo diximus. Certe Bzovius non citavit antiquiorem auctorem, dum ab illo in fine narrationis testis allegatur Joannes Martinus Valencenensis 1 part. cap. 5 ex Jordano, Constantino, Humberto, & Theodorico scriptoribus Vitæ sancti Dominici.

[271] Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1215 cap. 23 & sequentibus eamdem prodigiosam historiam refert ex Speculo magno exemplorum, [pro qua veteres biographi] cujus collector etiam non videtur novisse antiquiorem hujus relationis testem Joanne Martino, quem ille ibidem apud Malvendam cap. 25 in fine indicat his verbis: Ex Legenda sancti Dominici, quæ ex quatuor Vitæ ejus scriptoribus sumpta est; nempe ex Fratribus Jordano, Constantino, Umberto, & Theodorico de Appoldia Ordinis Dominicani viris piis & doctis: transtulit autem illam in Gallicam linguam venerabilis Religiosus ejusdem Ordinis Frater Joannes Martinus, Conventus Valencenensis, qui supradictum miraculum refert 1 parte cap. 5 fol. 35 columna 4. Sic collector Speculi magni exemplorum, qui haud dubie putavit, Joannem Martinum ex aliquo horum quatuor veterum biographorum stupendum istud miraculum retulisse. Alphonsus Fernandez lib. 2 de Rosario, cap. 6, & Ægidius de Lalaing part. 2 cap. 4 § 1, aliique scriptores Dominicani eumdem Joannem Martinum, tamquam primum hujus miraculi relatorem, passim allegant.

[272] [falso allegantur,] Sed ne quis incaute decipiatur specioso nomine veterum auctorum, ex quibus Joannes Martinus Gallicam S. Dominici Legendam collegisse dicitur, candidum lectorem monemus, nullum ex quatuor laudatis Vitæ scriptoribus meminisse de tam prodigiosa tot dæmonum expulsione, qualis a Joanne Martino, ab editore Speculi magni exemplorum, Abrahamo Bzovio, Thoma Malvenda, aliisque recentioribus refertur. In supradicta Constantini Urbevetani narratione quidem traditur S. Dominicus energumenum diversis dæmonibus liberasse, & id etiam Theodoricus de Appoldia inferius num. 47 paucis verbis indicabit; at in illa Joannis Martini aliorumque recentiorum relatione numerus ille dæmonum ad quindecim millia excrescit, & omnes dicuntur expulsi virtute Rosarii, de quo hi duo veteres scriptores nullum verbum faciunt. Facile tamen credimus, hanc miram & veram diversorum dæmonum expulsionem imprudenti cuidam fabulatori fundamentum præbuisse, ut inde novum prodigium cuderet, & variis adjunctis exornaret, quamvis una historia ab altera plurimum differat, ut utramque conferenti manifestum fiet. Nobis non vacat transcribere prolixam illam narrationem, quam locis citatis apud Bzovium & Malvendam aliosve legere potest, quisquis longioribus hujusmodi fabulis delectatur.

[273] [& cujus epitomen damus ex Janssenio,] Ut tamen lector rudem quamdam recentioris hujus historiæ ideam habeat, eam hic damus ex Nicolao Janssenio, qui in Vita S. Dominici lib. 1 cap. 5 illam nonnihil mitigat, & contrahit in hunc modum: Excitabat is (nimirum S. Dominicus, quem ibi primum Rosarii institutorem asserit) concionem ad Rosarii cultum; cum hæreticus multa de ejus usu & commodo disserentem ore cynico allatravit, momordit. Et ecce pœnam plerumque ejus flagitii comitem. Tanta illum dæmonum vis opplevit, ut credidisses, tartarum migrasse. Fremebat infelix, spumabat, laniabat sese; vultum, os, oculos fœdum in modum distorquebat. Hic obtestari omnes Dominicum, uti opem vel immerenti adferat. Illo variis quæstionibus tetros spiritus agitante, palam edicunt, irruptionis causam esse; primo quidem, quod impudenter esset conatus honorem Virginis lædere. Deinde quia ante mensem hæc ipsa de Rosario edoctus, Dominicum riserit, & modo sine fronte propalam ausus sit violare, ac sui consimiles contra innoxii caput impellere. Hinc post varia ultro citroque accepta & reddita, collum obsessi injecto serto Rosaceo ungit Dominicus, adjuratque dæmones, uti patefaciant, quinam inter Christianos maxime damnentur. Hic illi anxie premi, naribus jactare sanguinem, lutum auribus, ore despumare. Adacti, ut dicerent, Nos, inquiunt, ingentem principum ac prælatorum numerum possidemus, colonorum seu rusticorum haud ita magnum: mercatores & cives habemus quamplurimos, quos plerumque avaritia, doli, cupediæ, voluptates tartaro immergunt. De sacerdotibus tandem ac religiosis compulsi farentur, ex illis magnum esse numerum; ex his eos tantum, qui nulla habita ratione status sui, atque observantiæ religionis, extraordinariis mage cupiditatibus, quam monitis majorum & regulæ obsecuti sunt.

[274] Post hæc atque alia hujuscemodi intentius postulantur, [qui eam non parum mitigavit,] coram enarrent, quis in cælo Sanctus, quem ipsi timeant præ ceteris, quemque homines præ omnibus colere ac venerari debeant. Hic rugire illi, horrendum fremere, consternare arbitros, ut plerique sensu atque animo excidere viderentur. Contra Vir Dei excitare, monere, ut macti sint, neque hæc terriculamenta inania formident. Indicto dein silentio, dæmonibus edicit, numquam fore, ut torquere eos desinat, nisi ad quæstionem palam, omnibusque audientibus, responderint. Cum id clam se dicturos pollicerentur, nec secus fieri posse affirmarent absque insigni sua jactura & detrimento, sanctus Pater fervido affectu, afflictis solo genibus, Deiparam exorat, uti contumaces per virtutem sanctissimi Rosarii ad veritatem cogantur. Mirum dictu, visuque! Confestim ore hominis flamma diffunditur, miseroque ejulatu discessum orant. Frustra omnia: quippe Dominicus iterato interpellat Virginem, memor sit honoris sui & Rosacei cultus: quid de re sit, ipsi dæmones aliquando fateantur; tempus esse, quo ex mendaciorum architectis verum exsculpere oporteat.

[275] Finierat, cum subito cælestium angelorum turba delabitur, [contraxitque ex prolixa narratione,] mediamque se sistit ipsa Dei parens: virga aurea hominem percutit, jubetque, vera efferant, quæ Dominicus exigeret. Tum illi exclamare & quiritari: “O inimica nostra! O damnatrix, confusio nostra! Cur de cælo descendisti, ut hic nos torqueres? Nunc per te, quæ infernum exspolias, & pro peccatoribus tamquam potens advocata deprecaris, o via cæli certissima, cogimur eheu! cogimur ipsissimam dicere veritatem. Declarandus est modus, quo ipsi vehementer confundemur. Væ & maledictio tenebrarum principibus! Audite ergo Christiani. Hæc Christi Mater potens enimvero est in præservandis suis clientibus, quo minus præcipites ad inferna volvantur. Illa est, quæ solis instar, fraudium nostrarum tenebras dispellit; quæ enervat, dissolvit, quidquid ipsi molimur. Quicumque in sancto ejus cultu perstiterit, perire non potest: valet enim illa plus, quam omnes Sancti. Ac certi estote, complures, dum illam in extremo vitæ actu implorant, contra jus nostrum esse conservatos: & ni ipsa conatibus nostris obviasset, totam ferme Ecclesiam exterminassemus Præterea (quod o pudor! compellimur edicere) nemo, nemo, qui in Rosarii cultu perseveravit, æternis adjudicatur suppliciis: illa quippe suis clientibus, ut scelerum commissorum eos pœniteat, indulget; quo fit, ut ea per confessionem abjiciant, & certam a Deo veniam consequantur”.

[276] Dixerant vero ista falsitatis artifices, cum beatus Pater concionem excitat, uti ingeminent Psalterium. [in qua occurrunt nonnulla,] Ingeminant; atque ecce res stupenda. Ad quodque ave Maria quisque dæmonum cedit ardentissimi carbonis effigie. Ac tandem infelici homine hospitibus iis liberato, Deipara omnibus, qui aderant, bene precata, ab oculis discessit. Hac catastrophe obstupuerunt hæretici, atque hortante Dominico, non pauci ad veram Christi fidem, & Rosaceum Virginis cultum accessere. Hactenus Nicolaus Janssenius, qui ingentem dæmonum istorum numerum subticuit, & alias incredibiles longioris narrationis expressiones caute mitigavit. Equidem scimus, non esse abbreviatam manum Domini, Deumque per Sanctos suos mirabilia operari; sed quis cordatus huic narrationi sine antiquioribus testibus ac tabulis statim fidem adhibeat? Quis facile credat, coram duodecim millibus hominum, ut in prima relatione traditur, hæc prodigia apud Carcassonam publice contigisse, & nullum ex trecentis testibus synchronis, qui in examine Tolosano juridice auditi sunt, de rebus adeo memorabilibus meminisse?

[277] [quæ prudentiam S. Dominici non satis decent.] Adde, quod in illis dæmonum interrogationibus & responsis occurrant aliqua, quæ non videntur decere prudentiam S. Dominici, quæ certe virtus in ipso maxima fuit, & quam Boninifacius VIII Pontifex in illo Sancto præcipue laudare consueverat, ut anonymus ineuntis seculi XIV scriptor ex Ordine Prædicatorum apud Echardum tomo 1 pag. 2 testatur his verbis: Bonifacius aliquando loquens de Patre nostro beato Dominico, dicebat: Ille sapiens homo sic fecit, vel dixit. Unde Melchior Canus in Opere de Locis theologicis lib. XI apud nos pag. 535 recte dixit: Dum quidam affectui suo nimium indulgent, & ea scribunt, quæ animus scribentis dictat, non veritas, tales Divos quandoque nobis exhibent, quales Divi ipsi, etsi possent, esse tamen noluissent. Itaque ad majorem S. Dominici gloriam pertinet, & nos eidem Sancto gratissimum facere arbitramur, quando absona hujusmodi commenta rejicimus. Ceterum similibus fulcimentis non indiget solidissima Rosarii devotio, quam orbis Catholicus quotidiano usu probat, Deus sæpe certis miraculis confirmat, & Romani Pontifices singularibus privilegiis decorarunt, ut postmodum videbimus.

§ XVI. Actus judiciales, quos Sanctus contra Albigenses exercuit, & hac occasione digressio de suppliciis hæreticorum.

[Videtur S. Dominicus] Ex duabus formulis, quæ adhuc supersunt, facile colligimus, S. Dominicum sæpius hæreticis ad Ecclesiam reductis juridice pœnitentiam injunxisse, & plures hujusmodi actus judiciales exercuisse. Exemplaria harum formularum apud Janssenium, Soëgium, Echardum, aliosque scriptores Dominicanos passim occurrunt, & Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1215 cap. 7 primum sic refert: Universis Christi fidelibus, ad quos præsentes litteræ pervenerint, Frater Dominicus, Oxomensis Canonicus, prædicator minimus, salutem in Christo Auctoritate domini abbatis Cisterciensis, apostolicæ Sedis legati, qui hoc nobis injunxit officium, reconciliavimus præsentium latorem Pontium Rogerium, ab hæreticorum secta, Deo largiente, conversum: mandantes in virtute præstiti sacramenti, ut tribus Dominicis festivis diebus ducatur a sacerdote nudus in femoralibus ab ingressu villæ usque ad ecclesiam verberando.

[279] Injungimus etiam ei, ut a carnibus, ovis, & caseo, [non tantum hæreticis resipiscentibus] seu omnibus, quæ sementinam trahunt carnis originem, abstineat omni tempore, excepta die Paschæ & die Pentecostes & die Natalis Domini, in quibus ad abnegationem erroris pristini præcipimus, ut eis vescatur. Tres Quadragesimas in anno faciat a piscibus abstinens; tribus diebus in hebdomada semper a piscibus & ab oleo & vino abstineat, & jejunet, nisi corporalis infirmitas vel labores æstatis exegerint dispensationem. Religiosis vestibus induatur tum in forma, tum etiam in colore, quibus in directo utriusque papillæ singulæ cruces parvulæ sint assutæ. Quotidie, si opportunum fuerit, Missam audiat, & diebus festivis ad Vesperas in ecclesiam pergat. Alias horas tam nocturnas quam diurnas, ubicumque fuerit, Deo reddat; scilicet septies in die, decies Pater noster dicat; media nocte vigesies. Castitatem observet, & mane apud Cererim villam chartam istam capellano suo per singulos menses ostendat. Capellano etiam præcipimus, ut de vita ejus curam diligenter habeat. Hæc omnia diligenter observet, donec alias super his dominus legatus suam nobis exprimat voluntatem. Quod si ea observare contempserit, tamquam perjurum & hæreticum & excommunicatum ipsum haberi præcipimus, & a fidelium consortio sequestrari. Echardus tomo 1 pag. 9 in notis conjicit, hanc chartam anno Christi 1208 scriptam fuisse, etiamsi in ea annus & mensis non exprimantur.

[280] Malvenda ad eumdem annum cap. 8 alterum exemplar ita recitat: Universis Christi fidelibus, ad quos litteræ præsentes pervenerint, [pœnitentiam injunxisse,] Frater Dominicus, Oxomensis Canonicus, prædicationis humilis minister, salutem & sinceram in Domino charitatem. Discretio vestræ universitatis præsentium auctoritate cognoscat, quod nos Raymundo Guilielmo de Altaripa Pelaganirio licentiam concessimus, ut Guilielmum Ugotionem, hæreticali quondam habitu, ut idem coram nobis asseruit, investitum, secum in domum suam * apud Tholosam teneat, more aliorum hominum conversantem, quo usque super hoc nobis, vel sibi expressius mandatum faciat dominus Cardinalis: & quod sibi non cedat, videlicet Raymundo Guilielmo ad infamiam sive damnum. Echardus loco proxime citato in iisdem notis ex titulo Cardinalis, qui hic memoratur, probabilissime colligit, has litteras inter annum 1210 & 1215 datas esse.

[281] Videtur etiam S. Dominicus ab Apostolicis legatis accepisse potestatem convincendi in juridico examine hæreticos, [sed etiam pertinaces judicio seculari tradidisse,] eosque in erroribus suis pertinaces tradendi judicio seculari, ut eruimus ex historia, quam Constantinus Urbevetanus apud Echardum num. 36 ita narrat: Prædicante aliquando viro Dei Dominico in partibus Tolosanis, contigit, quosdam hæreticos captos & per eum convictos, cum redire nollent ad fidem Catholicam, tradi judicio seculari. Cumque essent incendio deputati, aspiciens inter alios quemdam Raimundum de Grossi nomine, acsi aliquem in eo divinæ prædestinationis radium fuisset intuitus; Istum, inquit officialibus curiæ, reservate, nec aliquo modo cum ceteris comburatur; conversusque ad eum, blandeque alloquens, Scio, inquit, fili mi, scio, quod adhuc, licet tarde, bonus homo eris & sanctus. Res stupenda, & digne commendanda memoriæ! Dimissus namque, per annos fere viginti in hæretica cæcitate permansit; tandem vero Dei gratia illustratus, relictis tenebris, ad lumen venit: Frater enim Prædicator effectus, in eodem Ordine vitam suam & laudabiliter duxit, & feliciter consummavit. Vincentius Bellovacensis lib. 30 Speculi cap. 77 prorsus eadem refert, & Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 33 in notis ad hunc Constantini textum observat, Humbertum cap. 45 hanc historiam totidem verbis excepisse, putatque, rem illam inter annum Christi 1209 & 1215 contigisse.

[282] [ut Malvenda libenter admittit;] At miramur. hic alias notas ab Echardo non fuisse additas, cum præsertim Malvenda in Annalibus anno Christi 1215 cap. 9 respiciens ad illam historiam, quam ad eumdem annum supra cap. 2 ex Vincentio Bellovacensi, aliisque retulerat, contra hæreticum quemdam ita scribat: Non abnuimus, sanctum Dominicum primum fuisse, qui inquisitoria auctoritate (paragrapho sequente indagabimus, an id ex officio primi Inquisitoris egerit) hæreticos igne punierit; & vidimus superius hoc anno, Tolosæ ipso Viro Dei & convincente & judicante, hæreticos incendio consumptos, & unum reservatum: & superioribus annis, cum Simon, Monfortii Comes, diversa loca armis occuparet, multi hæretici obstinati combusti sunt, uti superius diximus, haud dubie Inquisitorem agente sancto Dominico. Ergo canis ille ore facem gestans, qui a matre sancti Dominici, antequam eum pareret, in somnis est observatus, recte designasse videtur & munus indefessum docendi & prædicandi custodiendique gregis dominici, & Inquisitionis officium, quod utrumque in Viro apostolico, ejusque Ordine mirifice viguit.

[283] [Echardus vero id ultimum negat,] Contra vero Echardus contendit, S. Dominicum sola prædicatione vitæque exemplo conversionem hæreticis suasisse, & numquam sese suppliciis eorum immiscuisse. Hanc opinionem suam variis locis sedulo inculcat, eamque præcipue repetit, quando Sanctus in Epistola authentica inquisitionis Tolosanæ ab oculatis & juratis testibus non sine magna laude bis ac tertio persecutor hæreticorum appellatur: nam ad hunc titulum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 56 inter alia in notis ita sollicite monet: Viden’, qui hæreticorum assiduus persecutor fuerit? Nempe redarguendo tam verbo, quam exemplo bonæ vitæ, non jugulum petendo, non ferrum & ignem minitando, quod sui non erat officii. At quid, obsecro, piaculi aut dedecoris in S. Dominicum redundaret, si hic ex subdelegata Ecclesiæ potestate pervicaces hæreticos brachio seculari, ut vulgo loquimur, puniendos tradidisset, quemadmodum illis resipiscentibus ex eadem legati Apostolici auctoritate pœnitentiam injunxit?

[284] [cui opponimus doctrinam S. Thomæ,] Certe Catholicus quispiam dubitare non potest de illa Ecclesiæ potestate, quæ innumeris exemplis ac testimoniis probatur, & quam Alfonsus de Castro, Judocus Coccius. aliique scriptores integris voluminibus contra heterodoxos vindicarunt. Solum hoc loco producimus divum Thomam, qui in Summa Theologica 2. 2. quæst. XI art. 3 ex sententia S. Hieronymi eamdem Ecclesiæ potestatem confirmat, & familiari quadam similitudine hanc rem sic explicat: Respondeo dicendum, quod circa hæreticos duo sunt consideranda. Unum quidem ex parte ipsorum; aliud vero ex parte Ecclesiæ. Ex parte quidem ipsorum est peccatum, per quod meruerunt non solum ab Ecclesia per excommunicationem separari, sed etiam per mortem a mundo excludi. Multo enim gravius est corrumpere fidem, per quam est animæ vita, quam falsare pecuniam, per quam temporali vitæ subvenitur. Unde si falsarii pecuniæ vel alii malefactores statim per seculares principes juste morti traduntur, multo magis hæretici statim, ex quo de hæresi convincuntur, possunt non solum excommunicari, sed & juste occidi. Ex parte autem Ecclesiæ est misericordia ad errantium conversionem; & ideo non statim condemnat, sed post primam & secundam correptionem, ut Apostolus docet: postmodum vero si adhuc pertinax inveniatur, Ecclesia de ejus conversione non sperans, aliorum saluti providet, eum ab Ecclesia separando per excommunicationis sententiam, & ulterius relinquit eum judicio seculari, a mundo exterminandum per mortem.

[285] Quid igitur nos impedit, quo minus cum Malvenda dicamus, [zelum S. Ferdinandi regis,] quod S. Dominicus illos hæreticos a se convictos, & post iterata monita obstinatos, de quibus supra relatus Constantinus meminit, seculari potestati plectendos reliquerit? Sane id nullo modo officit sanctitati ipsius, quandoquidem zelus hujusmodi adversus pervicaces hæreticos in Actis Sanctorum laudatur. Propterea Lucas Tudensis in Chronico mundi, quod Tomo 4 Hispaniæ Illustratæ editum est, apud nos pag. 112 sanctum Ferdinandum regem his laudibus extollit: In tantum, inquit, regnum sibi subditum succensus igne Catholicæ veritatis strenue rexit, ut inimicos fidei Christianæ totis viribus persequeretur, & quoscumque reperiebat hæreticos flammis exureret; & ipse vice famulorum ignem & ligna in eis comburendis ministrabat. Ne hic quis fortasse effugium quærat, nobisque respondeat, hæc potius severitati regiæ, quam sacerdotali mansuetudini convenire, pauca proferemus exempla piissimorum præsulum ac sacerdotum, qui pertinaces hæreticos brachio seculari tradiderunt.

[286] Primum occurrit in Gallia, ubi Euraudus de Castro novo, [praxim præsulum orthodoxorum, qui in Gallia,] ab Hugone præsule Autissiodorensi hæreseos convictus, & in ea persistens combustus est, ut in Historia episcoporum Autissiodorensium cap. 58 apud Labbeum tomo 1 Bibliothecæ Ms. pag. 477 narratur his verbis: Increbrescente contra eum tandem hæreseos, qua notabatur, infamia, idem episcopus, sicut erat Catholicorum dogmatum zelator præcipuus, & perversitatis hæreticæ fervidus exstirpator, in Parisiensi concilio, ab Octaviano Romanæ Ecclesiæ presbytero Cardinali, qui tunc legationis officio fungebatur in Francia, Parisiis convocato, multis archiepiscopis, episcopis, & ceteris ecclesiasticarum dignitatum vel administrationum inferiorum personis præsentibus, ipsum de hæresi publice accusavit, accusatum testimoniis irrefragabilibus convicit: convictus, approbante concilio, sententiam damnationis excepit, damnatus ignis concrematione profanam animam exhalavit, digna recipiens stipendia meritorum, & generi suo fœdam æ perversitatis notam imprimens & opprobrium sempiternum.

[287] In hac materia prorsus singulare est, quod anno Christi 1234 in Belgio contigit, & quod Joannes Buzelinus noster in Annalibus Gallo-Flandriæ lib. 6 ad illum annum ex antiquis monumentis refert hoc modo: [aliisque regionibus] In hæreticos Duaci eodem anno justissime gravissimeque sævitum est. Decem viri eo veneno imbuti fuerant reperti; frustraque laboraverant quidam, ut ab insana mente ad rectam eos reducerent. Igitur cum placuisset eos pro meritis insigni supplicio plectere, nihil ad judicii pœnarumque celebritatem defuit. Opportune tunc has in partes venerat Henricus Remensis archiepiscopus, aderatque P. Robertus ex Ordine Dominicanorum, ab summo Pontifice capiendorum & puniendorum hæreticorum potestate præditus. Neque suam passi sunt præsentiam desiderari Godefridus Cameracensis pontifex, Asso Atrebatensis episcopus, & Tornacensis Walterus. Junxit etiam iis sese Joanna Flandriæ princeps, multa ditionum suarum septa nobilitate. Quove plus terroris hominum multitudini incuteretur, delectus est supplicio dies Dominicus Maio mense, uti cives omnes, ac vicinorum incolæ locorum ab operibus feriati spectaculum usurparent. Ergo tot viris nobilissimis & innumeris hominum turbis adstantibus & videntibus, extra portam Oliveti, qua Lambras tendebatur, illi flammis injecti absumptique sunt.

[288] [pervicaces hæreticos morte affici permiserunt,] Cæsarius Heisterbachcensis de simili supplicio, quod Coloniæ suo tempore pertinaces hæretici subierunt, lib. 5 Miraculorum & historiarum memorabilium cap. 19 sic meminit: Circa illa tempora sub archiepiscopo Reynaldo, Coloniæ plures sunt hæretici comprehensi, qui a litteratis viris examinati & victi, per judicium seculare damnati sunt. Data sententia, cum ducendi essent ad ignem, unus illorum, Arnoldus nomine, quem ceteri magistrum suum fatebantur, sicut narraverunt, qui interfuerunt, panem & pelvium cum aqua sibi dari petivit. Quibusdam volentibus, ut hoc fieret, viri prudentes dissuaserunt, dicentes: Aliquid hic fieri posset opere diabolico, quod infirmis esset in scandalum & in ruinam … Ducti sunt extra civitatem, & juxta cæmiterium Judæorum simul in ignem missi. Deinde hic scriptor eodem libro cap. 22 nominatim recenset quosdam clericos hæreticos, qui ab episcopo & theologis de hæresi convicti, & Parisiis ob suam pertinaciam combusti sunt. Ne hic longiores simus, omittimus S. Petrum Thomasium ex Ordine Carmelitarum, qui in insula Creta ad morte plectendos hæreticos auxilium ducis imploravit, ac tandem obtinuit, ut apud nos ad diem XXIX Januarii in Actis istius Sancti cap. 7 num. 43 & sequentibus legi potest.

[289] [& contra quem argumentamur] Ut autem Echardus hanc severitatem sancto suo Fundatori, aut inclyto ipsius Ordini, ignominiosam non putet, subministrabimus ei aliquot exempla domestica, inter quæ Leander Albertus in Opere de Viris illustribus Ordinis Prædicatorum lib. 2 apud nos fol. 59 unum refert his verbis: Cum Bosina & Dalmatia maximis agitarentur erroribus, populos hæreticis seducentibus, a Pontifice maximo Colocensis antistes illuc Legatus missus est, ut seu suasionibus, seu Crucesignatorum armis ad sanam mentem redire compelleret. Sed cum nec verbis nec armis ab erroribus suis evelli possent, rem prorsus desperatam jussu Pontificis Prædicatoriæ familiæ commisit antistes; qui Pontificis jussa diligenter & intrepide perficientes, cœperunt disceptationibus litterariis & concionibus hæreseos labe inquinatos tam acriter urgere, Colomano rege assistente, ut plures coëgerint e tenebris ad veræ fidei lumen redire. Verum initio ex Fratribus plures, dum constantissime fidem Christi tuerentur, martyrio coronati sunt. Tandem pede firmato, multos erroribus implicitos, & in sua perfidia obstinatos, igni tradiderunt.

[290] [ex domesticis Prædicatorum exemplis,] Leander in eodem Opere lib. 4 fol. 149 alia hujus generis exempla memorat, & severos hæreticæ pravitatis censores ita laudat: Ecce Jacobus Ferrariensis cum Ludovico Pisano Jacobum de Petris Brixiensem sacræ theologiæ interpretem, hæreticorum limam severissimam, & Vercellinum Vercellensem virum doctum & eruditum, florentes circa annum Domini MCDLXX, comitans. O quam severe omnes isti incedunt, & præcipue ille Jacobus Brixiensis, qui neminem pro fide Christi umquam veritus, plures igni, hæreseos labe infectos nec resipiscentes, adjudicavit; cujus vestigia secutus Antonius Casalensis anno elapso per se ac vicarios suos ultra triginta, existens inquisitor Novocomi, ubi vita functus est, igni tradidit.

[291] Hinc etiam Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1215 cap. 8 Ordinem suum tali exornat elogio: [quibus Malvenda gloriatur;] Quantum gloriæ, splendoris, dignitatis Ordo Prædicatorum habeat, quod auctore sancto Dominico istud adeo sacrosanctum Inquisitoris officium primam originem ceperit, deincepsque in posteros Fratres Prædicatores feliciter propagatum, vix verbis exprimi possit. Divinum hoc plane inventum fuit, & ingens in eo Dominicana religio Christianæ reipublicæ momentum intulit: quando eo potissimum præsidio hæreticorum audacia retunditur, orthodoxi in officio continentur, puritas & sinceritas Christianæ fidei illibata conservatur, evulsis radicitusque exstirpatis pravis noxiisque hæresum & falsorum dogmatum fruticibus; denique quibusvis hæreticis, sanæ doctrinæ novatoribus & alteratoribus igne, ferro, ni resipiscant, exstinctis, vel saltem deterritis, fugatis, profligatis. Quam egregiam in hoc munere religiosi Prædicatores operam semper in provinciam Christiani orbis præstiterint, quam admirabili integritate, industria, prudentia illud perpetuo administraverint, quamque se & Christiano populo digna Ecclesiæque salutaria eo in genere egregie facta patraverint, Annales nostri suis temporibus & locis locupletissimi testes exsistent.

[292] Sed ne Echardo ullus scrupulus supersit, etiam ex Opere nostro exhibebimus aliquos illustres ejusdem Ordinis viros, [imo ex gestis Sanctorum] quos Ecclesia catalogo Sanctorum aut Beatorum adscripsit, licet in hæreticos severe animadverterint. Primus juxta seriem Operis nostri est S. Antoninus, ex Ordine Prædicatorum ad archiepiscopatum Florentinum assumptus, de quo ad diem secundam Maii, tomo 1 istius mensis pag. 339 in summario processuum leguntur sequentia: Hæreticum quemdam Mag. Joannem de Canibus dictum, adventitium accolam Florentini soli, magicum & nicromantum, ac male de beatissima & immaculata Domina nostra semper virgine Maria, Matre Domini nostri Jesu Christi pertinaciter sentientem, post canonicas monitiones, ac debitum examen, & justum suæ condemnationis processum, dimisit in manu curiæ secularis, a qua publice demum in sua pertinacia perseverans, fuit combustus. Leander Albertus lib. 3 Operis supra citati fol. 100 eumdem Sancti zelum sic breviter laudat: Non defuit etiam tum Antonio (hoc nomen in baptismo accepit, ut alibi notavimus) magnitudo animi, cum sordidissimum hominem ac detestabile caput Joannis Canini, quem hæretica pravitate infectum deprehenderat, non approbantibus id multis civibus, flammis concremandum esse adjudicavit.

[293] Alter est B. Joannes Dominici, ex eodem Ordine ad purpuram evectus, [ejusdem Ordinis ostendimus,] qui in Opere nostro ad diem X Junii celebratur, ubi tomo secundo istius mensis pag. 396 & 397 refertur ejus elogium ex memorato S. Antonino, qui ibidem Part. 3 Chronicorum tit. 23 cap. 11 § 3 de illo suo quondam magistro post alia sic scribit: Ad requisitionem domini imperatoris Sigismundi missus est legatus in Ungariam, ad exstinguendam hæresim exortam Bohemorum. Qui profectus illuc, cum vidisset gentem illam obduratam in ea hæresi, nec verbis posse reduci, consuluit imperatori, ut populos illos gladio exponeret, cum adhuc essent debiles in potentia; ne forte multiplicati postea domari non possent. Durus visus est imperatori sermo iste, & carnaliter compatiens corporibus eorum, ne occiderentur, & regnum ejus desolaretur, non acquievit, forte sperans per alium modum ab erroribus revocandos. Exitus docuit, consilium beati Viri utile fuisse, & regna miseris modis dirui, nisi exortæ hæreses statim exstirpentur, ut ibidem pag. 399 in Annotatis observavimus. Tertius in eodem Ordine occurrit B. Joannes Vicentinus, cujus Acta ad diem secundam Julii illustrata sunt, ubi tomo 1 istius mensis pag. 485 Gerardus Maurisius, scriptor synchronus, ad rem nostram de illo hæc habet: Hic persecutor fuit ibi hæreticorum, sic quod plures comburi fecit.

[294] [illam severitatem,] Non ignoramus, hanc rigidam Sanctorum praxim hæreticis plurimum displicere, eosque contra sacrum Inquisitionis tribunal, tamquam crudele, assiduis querelis debacchari. Unde ex illorum secta Philippus Camerarius centuria 1 Operarum subcisivarum cap. 58 multis argumentis suadere nititur, libertatem religionis impune permittendam esse, & de ipso S. Dominico sic inepte conqueritur: Dominicus auctor unius ex quatuor mendicantium Ordinibus, primus incendia & ustulationes inter Christianos religionis ergo invexit, ideoque ejus imitatores adhuc Inquisitionem tamquam peculiarem sibi vendicant, & multis in locis severe eam exercent. Tradunt autem, matrem ejus jamjam eum enixuram somniasse, ingentem canem se parere, qui ardentem torrem ore gestaret; qui torris designavit fortasse rogos, quibus in cinerem redacta est infinita hominum multitudo. Quod hoc loco heterodoxus ille de infinita hominum multitudine in cinerem redacta blaterat, facile refelli posset, si operæ pretium foret, cum ex ecclesiasticis variorum temporum ac locorum historiis constet, innumerabiles Catholicos ab hæreticis flamma ferroque sublatos fuisse.

[295] [seu potius fidei con ervandæ curam,] At sufficit hic brevis refutatio Malvendæ, qui in Annalibus ad annum Christi 1215 cap. 8 post relata hujus hæretici verba sic respondet: Sint hæ nobis palmares coronæ, natam Religionem Prædicatorum exstinguendis in orbe hæreticis, & ferro flammaque impœnitentibus exscindendis. Sed non est verum, sanctum Dominicum primum incendia & ustulationes inter Christianos religionis ergo invexisse: nam quod attinet ad hæreticos capitali pœna mulctandos, certum est, in hujusmodi pestes ultimum supplicium inflixisse Valentinianum & Marcianum imperatores, ut apparet ex Codice Theodosiano. Si quis hæc distinctius nosse cupit, consulat Judocum Coccium tomo 1 Thesauri Catholici lib. 7 art. 27, eminentissimum Bellarminum tomo 2 Controversiarum lib. 3 de Laicis cap. 21 & 22, Alfonsum de Castro, aliosque passim obvios, qui antiquas imperatorum leges, & evidentia veterum Patrum testimonia allegant. Tum Malvenda capite sequente assignat plurima hujus rei exempla, ætatem S. Dominici præcedentia, ex quibus liquet, ineptire Camerarium, dum primam capitalis supplicii praxim, adversus hæreticos usurpatam, huic Sancto mendaciter adscribit.

[296] Denique Malvenda ibidem Catholicum lectorem contra politicam quamdam Justi Lipsii opinionem præmunit his verbis: [quam hæretici & politici oderunt,] At ista tu cave, & caute lege, simulque Ecclesiæ doctrinam usumque amplectere, hæreticos quosvis deprehensos, obstinate in sententia persistentes post institutionem, suavia blandaque monita, nisi spes clara & perspicua conversionis (quod rarum & difficile) affulgeat, ignis supplicio consumendos. Exstant ea de re innumerabiles theologorum jurisconsultorumque sententiæ; sed interim tu consule hos paucos, Alfonsum Castrensem lib. 2 de justa hæreticorum punitione cap. 12 & sequentibus, Bellarminum lib. 3 de Laïcis cap. 21 & 22, Bannez 2. 2 quæst. 1 art. 3 & 4, Azorium 1 Parte Institutionum lib. 8 cap. 13. Ecclesia Christi divino consilio judicat, nullum præsentius hæresis morbo remedium adhiberi posse, quam ut putridæ affectæque partes ferro igneque abscindantur, gravissimo nimirum & desperato malo.

[297] De his tam fuse disputavimus, eo quod hodiedum sub nomine Catholicorum reperiantur nonnulli novatores, [& quam forte Echardus nimis sævam judicat,] qui Ecclesiæ suasoriam dumtaxat quamdam potestatem in convertendis hæreticis concedunt. Inter hos tamen minime numeramus Echardum, qui forte tales actus judiciarïos S. Dominico abjudicat, quia illam severitatem sancto suo Fundatori minus honorificam existimavit. Sed jam memoratis Sanctorum exemplis hunc scrupulum ei exemimus. Quod si fortasse id fecerit, quia ex ipsius opinione tunc nondum institutum erat tribunal Inquisitionis, nihilo magis proficit: nam ex antiquioribus exemplis manifestum est, hæreticos ab episcopis aut theologis examinatos, & post pertinaciam judicio seculari traditos fuisse, quamvis eo tempore tribunal Inquisitionis contra hæreticam pravitatem necdum hodierno modo institutum esset.

[298] Itaque hic inter nos & Echardum sola, ut opinamur,[Sancto minime ignominiosam esse.] agitatur illa quæstio, an S. Dominicus umquam hæreticos pertinaces potestati seculari plectendos tradiderit. Ille id negat, quia nusquam satis clare exprimi arbitratur. Nos vero contendimus, hoc satis erui ex supradicta Constantini Urbevetani narratione, ejusque adjunctis, & cum plerisque scriptoribus Dominicanis id affirmamus. Etsi autem tunc Inquisitio nondum fuisset instituta, Sanctus facere illud potuit jussu Legatorum Sedis Apostolicæ, aut episcoporum, ad quos tunc temporis examen hæreticorum pertinebat, & quorum auctoritate alios actus judiciales in eadem materia exercuit, ut supra vidimus. Facillime id contingere potuit, quando Sanctus fuit vicarius episcopi Carcassonensis, qui a diœcesi sua aberat, ut Theodoricus de Appoldia inferius num. 50 testabitur. Quis credat, Guidonem episcopum Carcassonensem, ferventissimum crucis prædicatorem, qui integritatem & virtutem Sancti nostri intime noverat, eique vices suas commiserat, examen hæreticorum sibi absenti reservasse? Sed jam tempus est, ut inquiramus, an S. Dominicus officium Inquisitionis primus administraverit.

[Annotata]

* al. in domo sua

§ XVII. An Sanctus a Pontifice Romano constitutus fuerit primus Inquisitor contra hæreticam pravitatem?

[Prædicatores primum inquisitoris officium S. Dominico,] Jam diuturna lis agitatur inter Cistercienses & Dominicanos, dum hi exordium Inquisitionis in hæreticos S. Dominico tribuunt; illi gloriam incepti hujus officii suo S. Petro de Castronovo adscribunt. Utraque litigantium pars pro se multos testes adducit, & causam suam æquissimam existimat. Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1215 cap. 6 breviter pronuntiat, consensu omnium ferme exploratissimum haberi, sanctum Dominicum primum ea forma ac modo, quo nunc viget & administratur, obiisse munus delegati & ordinarii Inquïsitoris adversus hæreticam pravitatem in provincia Narbonensi, & primum Inquisitorem fuisse in Ecclesia Dei. Nicolaus Janssenius in Commentario ad Vitam S. Dominici pag. 250 asserit, quod ipse lector, si consuluerit Concertationem Prædicatoriam Alfonsi Fernandez, in hac materia judicaturus sit, contrarias sententias sic esse jugulatas, ut alte sepeliri debeant. Quinimo Ludovicus de Sousa in Annalibus Lusitanicis Ordinis Prædicatorum Part. 1 lib. 1 cap. 3 ab Angelo Manrique & alio Ordinis Cisterciensis scriptore confidenter exigit, ut in hac controversia sententiam suam retractent.

[300] [& Cistercienses S. Petro de Castronovo confidenter vindicant,] Verum Angelus Manrique postea in Annalibus Cisterciensibus ad annum Christi 1204 cap. 3 opinionem suam, quam ante triginta sex annos in Laurea euangelica tradiderat, multis argumentis confirmat, & ibidem num. 14 Dominicanos ad retractationem invitat, eosque pari confidentia monet, ut quam hactenus gloriam, velut pro derelicto, inquit, a nostris habitam, bona, ut putamus, fide sibi appropriarunt, a veris dominis tandem repetitam, sponte restituant, nec sine debito fœnore gratiarum. Deinde protestatur, quod non alio fine, quam propalandæ veritatis, hæc scripserit, paratus semper, addit, si quis aliud demonstret (nam solis verbis, fateor, non movebor) hæc & quæcumque alia recantare: nec enim nostros puto tales esse, qui fictis indigeant; nec, si indigerent, acciperent a nobis, saltem scientibus; qui ut propriis & veris numquam parcimus, sic ab alienis omnino temperamus. Augustinus Sartorius, qui Pragæ anno 1700 Cistercium bis tertium seu Historiam elogialem sacerrimi Ordinis Cisterciensis edidit, titulo XXIV istius Operis pag. 684 & sequentibus argumenta Angeli Manrique in compendium redigit, & opinionem ipsius de initio Inquisitionis contra Dominicanos strenue tuetur. Hinc satis patet, scriptores utriusque Ordinis æquitati causæ suæ multum confidere.

[301] [in qua controversia scriptores exteri] Auctores alii, qui extra utrumque Ordinem de hac materia scripserunt, ac idcirco in illa causa optimi judices essent, etiam inter se dissident: nam Aubertus Miræus lib. 5 Originum monasticarum cap. 16 in favorem Cisterciensium sic pronuntiat: Beatus Petrus de Castro-novo monachus Cisterciensis in cœnobio Fontis-frigidi in Francia & diœcesi Bellovacensi, fuit primus hæreticæ pravitatis Inquisitor ab Innocentio III Papa constitutus. Deinde hunc titulum primi Inquisitoris variis testimoniis & argumentis probare conatur, atque ibidem post illa sic concludit: Hæc visum fuit paullo latius deducere, ut contra vulgi opinionem ostenderemus, non Dominicanis, sed Cisterciensibus, primum institutæ adversus hæreses Inquisitionis officium deberi acceptum. Miræus consentientem sibi habet illustrissimum Spondanum, qui in Continuatione Annalium ecclesiasticorum ad annum Christi 1208 num. 4 scribit, Petrum Cisterciensem monachum cœnobii Fontis-frigidi diœcesis Bellovacensis (sive, ut alii volunt, Narbonensis, ubi est monasterium ejus nominis & Ordinis) primum omnium sanguine proprio tribunal sanctæ Inquisitionis, quod ab eo & eodem Arnaldo abbate ac Radulpho socio, de quibus supra, ante Religionis Dominicanæ ortum, exordium habuit, firmiter stabilisse, eique quidquid tot Cistercienses monachi, tot ex Prædicatorum familia, posthac instituta, viri illustres pro exstirpandis hæresibus deinceps sub Inquisitionis titulo peregerunt, tamquam primario ejusdem sancti officii ministro, a Sede Apostolica instituto, deberi. Huic opinioni etiam quidam alii exteri scriptores adstipulantur, ut apud Angelum Manrique in Annalibus Cisterciensibus loco mox citato num. 3 videre est.

[302] Contra vero Flaminius in Vita S. Dominici fol. 18 Prædicatoribus favet, [etiam inter se dissident.] & de sanctissimo eorum Fundatore hæc narrat: Postquam in Pruliano monasterio de mittendis per diversa loca Prædicatoribus (sicut ostendimus) egit, dum sacrificaret ibidem, convertit se ad multitudinem, quæ de diversis locis ad locum, veteri quidem veneratione populis celebrem, & ad diem festum convenerat, & declaravit omnibus, factum se a Pontifice maximo adversus hæreticos Inquisitorem, ac negotium fidei sanctæ maxime necessarium sibi esse commissum; quod se quidem sic tractaturum affirmavit, ut omnes admonitos vellet, futurum, ut nemini parceret, quemcumque hostem fidei Christianæ deprehendisset; &, ubi arma spiritualia non proficerent, concitaturum se adversus illos cum principibus ac regibus populos, ac bello persecuturum, & illorum urbes eversurum. Stephanus de Salanhaco apud Malvendam in Annalibus anno Christi 1217 cap. 3 eamdem Sancti comminationem referens, de officio Inquisitoris nullum verbum facit. Attamen Franciscus Pegna in Commentario ad Directorium Nicolai Eymerici Part. 3 Comment. 32 in editione Veneta apud nos pag. 461 istud munus eidem Sancto ita asseveranter attribuit: Officium delegatæ Inquisitionis (ut obiter illud hic dicam) exploratum est, in provincia Provinciæ, sive in Gallia Narbonensi, primum beato Dominico fuisse commissum, ab eoque circa annos MCC sumpsisse prima exordia temporibus Innocentii tertii Pontificis maximi. Huic sententiæ Famianus Strada noster, & plures subscribunt externi, quos Ludovicus de Sousa in Opere supra memorato, aliique scriptores Dominicani passim recensent. Cum itaque illi ipsi, quorum judicio lis decidenda est, inter se non concordent, breviter præcipua utriusque partis argumenta audiamus.

[303] Angelus Manrique in Annalibus Cisterciensibus ad annum Christi 1204 cap. 3, [Scriptores Dominicani pro sua opinione] & rursus ad annum 1210 cap. 4 contendit, S. Dominicum ab Arnaldo Cisterciensi accepisse potestatem agendi contra hæreticos, sicut hodiedum in Hispania Inquisitores privati & inferiores ab Inquisitore generali eamdem accipere solent. Id non negant Dominicani, cum constet ex ipsis S. Dominici litteris, quas paragrapho præcedente retulimus: sed addunt, eam potestatem sancto suo Fundatori postmodum ab ipso Pontifice Romano immediate concessam fuisse, ut Nicolaus Janssenius in laudato Commentario ad Vitam S. Dominici pag. 252 indicat his paucis verbis: Eam auctoritatem hæreticos plectendi vel reconciliandi beatus Pater primum receperat ab Arnoldo abbate Cisterciensi, Legato Sedis Apostolicæ. Verum non appellabatur Inquisitor, donec Innocentius III id munus illi confirmasset. Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1215 cap. 6 etiam fatetur, quod Sanctus noster ante concilium Lateranense in provincia Narbonensi officium Inquisitoris auctoritate legatorum Apostolicorum exercuerit; postea vero in iisdem Annalibus ad annum 1217 cap. 3 affirmat, illud munus ei ab Innocentio III, & Honorio III Pontificibus immediate demandatum fuisse.

[304] [afferunt litteras Sixti V Papæ,] Dum laudatus Angelus petit, litteras horum Pontificum sibi exhiberi, Prædicatores respondent, eas quidem jam non inveniri, sed de hac re satis constare ex constitutione trigesima Sixti V, qui anno 1586 Officium S. Petri martyris ex Ordine Prædicatorum ritu duplici celebrandum præscripsit: ibi enim Pontifex occasione sancti istius Inquisitoris, quem ob ferventem contra hæreticos zelum laudat, post alia de exordio Inquisitionis ita meminit: Imitatione accensus beati patris Dominici, ut ille perpetuis & concionibus & disputationum congressibus, officioque Inquisitionis, quod ei primum prædecessores nostri Innocentius III & Honorius III commiserant, contra hæreticos mirabiliter se gessit, ita ipse cum nullum iis perditionis filiis movendis locum in omni sermone umquam reliquisset, tum in obeundo Inquisitoris munere sibi litteris Apostolicis commisso, mira quadam diligentia illos insectari atque urgere non destitit. Hoc est præcipuum fundamentum, quo Malvenda, Bzovius, & plerique scriptores Dominicani nituntur.

[305] [quibus Angelus Manrique respondet,] Verum Angelus Manrique in Annalibus Cisterciensibus ad annum 1204 cap. 3 num. 13 huic argumento ita respondet: Una nobis Sixti V auctoritas incutit reverentiam, incuteret metum, si nesciremus, materiam hanc omnino ex illis esse, in quibus successores Petri numquam asserere, nedum definire; sed præcise ad communem, & plerumque ad petentium, mentem loqui in usu habeant: velut qui sensum suum illis permittant, non adstruentes, sed condescendentes sibi propositis. Posset quidem Pontificis sententia, etiam in his, exsequibilem habere auctoritatem, ut non diffinitivam, judicialem, si partibus citatis auditisque, & probationibus atque instrumentis utriusque perpensis, prolata esset. At parte neque audita, neque citata, quid sive potuit seu voluit judicare, quod nobis noceat? Maxime cum specialia hæc instrumenta, quæ extra corpus juris circumferuntur, nedum quæ in solis archiviis Vaticanis abdita latent, in scrinio pectoris habere non censeatur: quare nec eis derogatum vult, quoties de eis non facit mentionem. Quid, quod in eisdem litteris habetur, sanctum Petrum Veronæ primum martyrem occisum ab hæreticis, ob munus inquirendi in eos illi commissum? Et tamen Petrum nostrum de Castro-novo longe ante ab eisdem occubuisse propter eamdem causam, ne ipsi quidem auctores, contra quos disputamus, negare possunt. Sic Cassinenses Floriacensesque de pretioso thesauro corporis sancti patris Benedicti invicem decertantes, Pontificias pro se producunt litteras; quæ dum utrisque officiunt, neutris favent, atque æque ab utrisque repelluntur. Dein subdit plura hujusmodi exempla, de quibus Responsiones Papebrochianæ & Acta nostra Sanctorum variis locis consuli possunt.

[306] Supra citatus Sartorius in Historia elogiali Ordinis Cisterciensis Titulo XXIV pag. 687 hanc Angeli responsionem approbat, [& quas Augustinus Sartorius explicat.] si rigore scholastico procedendum sit. At vero, subjungit, si benigniori genio expendenda sit Sixti Pontificis historica auctoritas, uti poterimus interpretatione; Pontificem asseruisse divo Dominico honorem primi Inquisitoris, in suo videlicet Ordine, non in universa Ecclesia, quod nos absque controversia cum reverentia admittimus. Atque hic conciliationis modus ex ipso epistolæ contextu & Dominicana historia aperte promicat. Asserit pari stylo Sixtus, divum Petrum Veronensem, gloriosum martyrem ex eodem Prædicatorum Ordine, primum martyrem ob munus Inquisitionis, quod exercuerat, ab hæreticis fuisse occisum; & Dominicana Historia lib. 1 cap. 3 affirmat, laudatum Petrum, sacerrimam pro religione victimam, primum suo sanguine sacrosanctum officium Inquisitionis consecravisse. Intellige primum ex sacra Prædicatorum familia, non vero primum simpliciter: ceteroquin verba Pontificis & Historia Ordinis non cohærerent antiquitati & veritati, cum annis quadraginta quatuor ante Petrum martyrem Veronensem, ab hæreticis in odium fidei, atque ob exercitium sanctissimæ Inquisitionis crudeliter interemptus sit S. Petrus de Castro-novo, gloriosissimus ille Christi e Cistercio martyr, quod vel ipsi scriptores Dominicani non disfitentur. Non præsumendus est Pontifex, atque sacer Prædicatorum Ordo correxisse historiam, quæ jam per annos trecentos & amplius vera fuit; sed accipienda sunt verba utriusque in sensu accommodo, in quantum scilicet non præjudicant tertio (Cistercio) cui neque Sixtus, neque Dominicani censendi sunt voluisse in aliquo derogare. Assumendum est hoc loco, velutique collocandum pro idea, juris-consultorum illud dogma: Si actus non valet, ut agitur, valeat, quantum valere potest. Asseruit Sixtus Papa in allegata epistola Dominicum parentem primum Inquisitorem, & quia primus non potuit esse simpliciter, cum eumdem antecesserint Cistercienses nostri, Petrus, Arnaldus, Radulphus; intelligendus est fuisse primus ex suo, quem instituit, Ordine. Et ita quidem similiter ducenda est paritatis ratio & linea a divo Dominico primo Inquisitore; sensu jam explanato, ad divum Petrum Veronensem, primum Inquisitionis martyrem, utrosque primos; at dumtaxat in sua Prædicatorum familia.

[307] Arbitramur, hanc oblatam litis componendæ conditionem a Dominicanis non admittendam; [Si disceptatur de nomine Inquisitoris] quandoquidem Malvenda loco superius citato juxta communem Ordinis traditionem diserte pronuntiavit, S. Dominicum non in Ordine suo dumtaxat, sed primum Inquisitorem fuisse in Ecclesia Dei. Quare Ludovicus de Sousa & Franciscus Arauxo, aliique Dominicani postea distinxerunt (hanc distinctionem Angelus rotunde evasionem appellat) inter Legatos Apostolicos & Inquisitores, & S. Petro de Castro-novo titulum Legati Apostolici concedunt, Inquisitoris denegant, quem posteriorem sancto suo Patriarchæ præ omnibus tribuendum censent. At Angelus in Annalibus Cisterciensibus ad annum supradictum ex variis Innocentii III litteris probat, Arnaldum cum sociis specialiter destinatum fuisse ad exstirpandam hæreticam pravitatem, eisque a Pontifice in provinciis Galliæ Narbonensis, & vicinis etiam diœcesibus, si quæ sunt hæreticorum labe pollutæ, concessam esse plenam facultatem faciendi ea omnia, quæ ab Inquisitoribus fidei contra hæreticos postea fieri consueverunt.

[308] [quod aliqui antiquis hæreticorum expulsoribus tribuunt,] Habemus itaque in his Innocentii III litteris officium Inquisitorum, etiamsi ipsum Inquisitoris vocabulum in iis non sit expressum. Unde etiam minime mirum est, Cistercienses illos & S. Dominicum ex officio, quod gerebant, ab auctoribus posteriorum temporum secundum phrasim suæ ætatis Inquisitores nominari. Sic Johannes de Poelde, Canonicus senior ecclesiæ Hamelensis, qui anno 1374 Chronicon ejusdem ecclesiæ conscripsit, S. Bonifacio, Germanorum apostolo, tribuit titulum Inquisitoris, dum apud Meibomium tomo 2 Rerum Germanicarum pag. 513, & apud Menckenium inter Scriptores Rerum Germanicarum, præcipue Saxonicarum, iterum editus, tom. 3 col. 820 hæc narrat: Hic athleta & præliator Bonifacius triginta tres annos in episcopatu Moguntinensi viguit, Francos, Bavaros, Thuringos, Hessiones, Frisiones ad veram fidem convertit. Auctoritate Apostolica Inquisitor hæreticæ pravitatis exstiterat, unde adjutorio dicti regis Pipini multos hæreticos exterminavit, & igni tradidit comburendos. Certe seculo octavo, quo S. Bonifacius ille laurea martyrii coronatus est, tales hæreticorum impugnatores nondum titulo Inquisitorum appellabantur. Quare Johannes iste Canonicus potius ad rem, quam ad nomen attendit, & juxta communem seculi sui usum sancto huic hæreticorum exterminatori titulum Inquisitoris adscripsit. Sic etiam Majores nostri die V Martii S. Petrum de Castro novo magis ex re, quam ex nomine, primum Inquisitorem fidei appellarunt.

[309] [potius ad officium quam ad titulum attendentes,] Videtur etiam huc respexisse Paulus Sherlogus noster, dum tomo 3 Cogitationum in Cantica Canticorum, Vestigatione 34, num. 31 juxta bullam Sixtinam S. Dominico titulum primi Inquisitoris tribuit. Sed ibidem post relatum bullæ Sixtinæ fragmentum mox subjungit sequentia: Verum si Inquisitores, eos intelligere præstat, quibus ampla facultas adversus hæreticos concessa ex speciali summorum Pontificum motu, eam sane indultam potestatem ante sanctum Dominicum, Montis-frigidi * cœnobii Cisterciensis abbati, Innocentii directæ ad eumdem litteræ indicant. Si igitur Prædicatores relinquant quæstionem de nomine, de quo nobis fusius disputare non lubet, & cum Cisterciensibus de re convenerint, libenter admittemus, S. Dominicum in Ordine suo primum Inquisitorem hæreticæ pravitatis ab Arnaldo abbate constitutum fuisse. Hinc forte Joannes Azor noster Part. 1 Institutionum Moralium lib. 8 cap. 18 quæst. 1 dicit, munus Inquisitionis quadam ex parte primum S. Dominico fuisse demandatum. Dum vero Dominicani aliique scriptores asserunt, illud officium ei postea ab Innocentio III & Honorio III immediate confirmatum fuisse, assertionem suam ex ipsis istorum Pontificum litteris, aut saltem ex antiquis auctoribus, probare deberent.

[310] [id neutri Sancto stricte adscribendum est;] Quod si Cistercienses & Dominicani de primo & stricte dicto Inquisitoris titulo litigare pergant, eumque alterutri Ordinis sui Sancto dandum contendant, utrique hoc nomen abjudicabimus cum Echardo, qui tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 88 de illa re sic disserit: Hac occasione quæritur, an sanctus Dominicus hæreticorum censor, &, ut aiunt, Inquisitor fuerit, institutus? Breviter respondeo, certum esse apud omnes hoc munere non functum, imo nec ullum alium id gessisse ante concilium Lateranense quartum. Hinc illi graviter allucinantur, & gestorum ejus ætatis prorsus ignaros se produnt, qui Petrum de Castello-novo primum Inquisitorem fuisse asserunt. Legatus ille Apostolicus fuit adversus Albigenses; sed non ideo Inquisitor dicendus; alioquin legati omnes, imo omnes episcopi, quibus ex jure competit in hæreticos animadvertere, Inquisitores dicendi essent, quod nescio, an facile paterentur. Echardus hic agit de stricto Inquisitoris nomine: si enim rem ipsam inspiciamus, omnes episcopi ex jure & officio sunt Inquisitores hæreticæ pravitatis. Dum autem addit, se nescire, an id facile paterentur, juxta consuetudinem patriæ suæ loquitur: nam in Hispania & Lusitania summi præsules titulum Inquisitorum non dedignantur.

[311] Tum ibidem sic pergit: Sed est quid amplius. Nempe Petrus nullum revera Inquisitionis actum exercuit; [hoc tamen munus non desinebat in S. Petro de Castro-novo,] an, & qui essent, hæretici, scrutandum non habuit: tum enim palam se prodebant fidei Catholicæ hostes, adversus legatos Apostolicos, iisque subministrantes prædicatores, locis condictis ex æquo publice disputabant, suos errores pro virili propugnabant; ullum hæreticum Albigensem ad annum usque ad MCCIX captum, ullum brachio seculari traditum. ullum morti addictum, nulla est memoria. Legati Apostolici eorumque adjutores patientiam solam hæreticis objecerunt, & cum paterentur, non comminabantur: imo ipse Petrus de Castello-novo ab Albigensibus, quibus tamen nihil umquam vel minimum intulerat mali, quos solum ad fidem revocare studuerat, impie interfectus est, verus Christi martyr & innocens victima, circa finem anni MCCVIII.

[312] At Echardus nimis restricte hic explicat munus S. Petri (de re disputamus, [etsi potestatem suam actu exercere non posset.] & circa nomen Inquisitoris, tunc nondum usurpatum, cum illo consentimus) quasi id in exercitio inquirendi, capiendi, ac puniendi hæreticos tantummodo consisteret. Legati Apostolici ab Innocentio III potestatem hæc omnia faciendi acceperant, ut patet ex litteris istius Pontificis, quæ apud Angelum Manrique in Annalibus Cisterciensibus ad annum 1204 cap. 2 integræ exstant, & in quibus Pontifex ibidem num. 10 post alia sic loquitur: Discretioni vestræ per Apostolica scripta mandantes, quatenus omnes pariter ad exstirpandam hæreticam pravitatem in nomine Domini procedatis, ut ad ovile Christi oves reducatis errantes, & si quæ in contumacia sua forte persistant, … satanæ in interitum traditas nuntietis, & expositas personas eorum exsilio, & judicio seculari, & bona confiscationi subjecta &c. An igitur juxta Echardum hæc omnia exsecutioni mandanda sunt, ut quispiam Inquisitor, aut ad hæresim exstirpandam legatus dicatur? An talis esse desinet, si similes actus judiciarios per accidens exercere non possit? An denique potestas illius diminuitur, eo quod majori principum potentia, aut aperta hæreticorum rebellione, exercitium officii ejus impediatur?

[313] Interim audiamus Echardum, qui ratiocinium suum ita prosequitur: [Echardus hanc quæstionem] Jam vero ab anno MCCIX, quo Cruce-signati in Occitaniam venerunt, ad concilium usque Lateranense nulla etiam hæreticorum perquisitio apparet. Bello acri, fateor, hæretici oppugnabantur, sæpius vincebantur; sed ipsi non se occultabant, imo fortiter & animose resistebant, & aliquando superiores erant. Tum quidem multi rebelles ac in errore pertinaces flammis addicti, sed a principibus & ducibus Cruce-signatorum hæ strages fiebant; in his primorum Prædicatorum, & speciatim beati Dominici, assensus non petebatur. Huic multas contumelias illatas, multas structas insidias legimus; vim vi repulisse, non legimus, imo martyrii sitibundum, intrepidum apud eos mansisse; quod cum illi viderent, & persequi desierunt. Ut Christo & Ecclesiæ reconciliarentur, hortabatur indefesse; quos ob paupertatem hæreticis addictos noverat, iis necessaria ministrabat; apud nobiles feminas aliquando hospitabatur, ut sancta sua austeraque vitæ ratione ab hæresi revocaret, & tandem obtinebat: conversis vel de fide periclitantibus monasterium erexit, in quo secure viverent, & in fide Catholica instruerentur. Hæc non inficiamur; sed paragrapho præcedente ex narratione Constantini Urbevetani aliorumque eruimus, S. Dominicum præterea alios actus judiciales contra pertinaces hæreticos exercuisse.

[314] [variis digressionibus involvit,] Non multum ad rem faciunt ea, quæ Echardus antecedentibus ita subjungit: In concilio Lateranensi sui officii moniti sunt episcopi, ac in primis ut quisque hæreticos a sua diœcesi ejicere satageret: unde Inquisitorem tum beatum Dominicum delegatum nemo statuit. At quamvis in concilio Lateranensi ad ejiciendos a sua diœcesi hæreticos incitati fuerint episcopi, tamen Innocentius III antea jam miserat Arnaldum, aliosque monachos Cistercienses ad exstirpandam hæreticam pravitatem, quia tunc varii præsules negligentius munere suo fungebantur, ut Pontifex ille in iisdem litteris, quarum fragmentum supra dedimus, post alia indicat hoc modo: In mercenarium ergo pastor degenerat, dum pascens, non populum, sed se ipsum, quærit in ovibus lac & lanam; nec lupis in ovile insurgentibus se opponit, nec se objicit obicem aut murum pro domo Domini ascendentibus ex adverso; sed, quia mercenarius est, conversus in fugam, cum possit perturbare perversos, & negligat, eorum convincitur iniquitati favere. Cumque declinaverint fere omnes, & facti simul inutiles sint quamplures, vix est, qui cum Moyse causam Dei gladio in populo exsequatur &c. Litteræ integræ videri possunt apud Angelum Manrique loco supra citato, ubi etiam epistola ejusdem Pontificis ad regem Francorum tunc data legi meretur. Hinc colligimus, S. Dominicum eo tempore facile potuisse subdelegari ab Arnaldo Cisterciensi ad examinandos & plectendos hæreticos obstinatos, sicut auctoritate ejusdem tunc illis resipiscentibus canonicam pœnitentiam imponebat.

[315] [qui tamen primum Inquisitoris officium S. Dominico abjudicat,] Solidiora sunt Echardi argumenta, quæ jam sequuntur: An vero post concilium, inquit, hoc ei (videlicet S. Dominico) munus impositum fuerit, dubium. Affirmant aliqui, & litteras hujus institutionis se vidisse testantur, quas deperditas dolent. Negant alii, nec argumentis carent: primo quod nullum in Actis Vaticanis ejus ætatis supersit instituti hujus officii vestigium. Secundo omnes illorum temporum historiæ ecclesiasticæ, vel etiam Vitæ beati Dominici scriptores altum de tribunali Inquisitionis tum constituto servant silentium. Tertio mox a Lateranensi synodo finita hæretici in Occitania prævalere cœperunt, & annis sequentibus superiores Catholicis fuerunt, usque quo illa provincia regi Franciæ cessit, quod non nisi post mortem beati Dominici evenit; adeo ut, illo vivo, nulla fuerit erigendi hujus tribunalis libera facultas. Quarto quia post illam synodum beatus Dominicus non vitam statariam ullibi egit, præsertim in Gallia, quod tamen ad hujus tribunalis erectionem & officii exsecutionem necessarium erat; sed in continua concursatione fuit, Ordinis sui stabiliendi causa, in Galliam & Italiam pluries eundo & redeundo, Hispaniam postea, tum & Parisios petendo, Bononiæ denique sedem figendo, ubi tamen vix paucis mensibus hærebat, alternis exiens, ubique verbum reconciliationis ad ultimum usque spiritum populis annuntians, sed nullum tribunalis Inquisitionis actum exercens, saltem quem prodant historici.

[316] Denique quia hujus tribunalis erectio a scriptoribus Gregorio IX asseritur, [& illud tribuit Conrado Marpurgensi in Germania,] qui illud in Teutonia primum instituit, ac magistro Conrado Marpurgensi commisit anno circiter MCCXXXI. Bzovius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 1231 num. 17, Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum 1233 cap. 15 & sequentibus, Malpæus in Palma fidei pag. 13 & 14, Fredericus Steil in Viridario Germanico ad diem XXVI Septembris, aliique scriptores. Dominicani de Conrado illo passim agunt, eumque Ordini suo & numero Beatorum adscribunt. Sed Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 487 inter alia de eo sic scribit: Hunc post Trithemium in Chronico Hirsaugiensi & Spanheimensi, & Leandrum Albertum fol. 55 Ordini Prædicatorum accensent nostrates: sunt ex adverso, qui Ordini Minorum asserunt; cum revera neuter fuerit; sed sacerdos in seculo degens, votis religiosis numquam astrictus, sui vir plane juris ac omnino liber, beneficiorum ecclesiasticorum capax, licet omnia constantissime repudiarit sæpius oblata. Deinde ibidem & pagina sequente id pluribus probat. Ceterum quod attinet ad titulum Beati, Albericus, trium Fontium monachus, in Chronico suo ad annum Christi 1233, & Trithemius in Chronico Hirsaugiensi ad eumdem annum de indiscreto illius zelo parum honorifice loquuntur, quorum narrationem discutere non est hujus loci. Quare ad propositum nostrum redeamus.

[317] Echardus tomo 1 pag. 88 ex mutilo Bernardi Guidonis textu probat, [ac deinde sodalibus suis Tolosanis,] curam Inquisitionis contra hæreticos anno 1233 primum datam esse Dominicanis in urbe Tolosana, ibique F. Petrum Cellani & F. Guilielmum Arnaldi primos Inquisitores a Gregorio IX Pontifice constitutos fuisse. Integrum illud testimonium inter Scriptores Rerum Italicarum, nuper Mediolani editos, tomo 3 col. 573 legi potest. Sed cum Bernardus Guidonis haud dubie id transcripserit ex Chronico Guilielmi de Podio Laurentii, malumus id referre similibus verbis hujus auctoris, qui de rebus Albigensium cap. 43 rem eadem fere phrasi sic narrat: In diebus autem legationis ejusdem episcopi Tornacensis per summum Pontificem commissa est Fratribus Ordinis Prædicatorum Inquisitio in his terris contra hæreticos facienda; fueruntque ad hoc deputati Frater Petrus Cellani & Guillelmus Arnaldi, qui Tolosæ quosdam, quos facilius convinci posse præsumebant, citaverunt, & convictos hæreticos judicaverunt; sicque paulatim cœpit majores quosdam Inquisitio prævenire: factumque est, ut nonnulli dorsa paliosa * habentes, cœperint difficultates opponere, quibus possent Inquisitionis officium impedire, quod adeo profecit in pejus atque prævaluit, quod Inquisitores villam exire idemque episcopus cogerentur, & etiam totus Conventus Fratrum Prædicatorum una nihilominus est ejectus.

[318] [quæ opinio ejus aliunde confirmatur,] Addimus, id ipsum confirmari potuisse ex antiquioribus Vitis Fratrum, in quibus Gerardus de Fracheto Part. 5 cap. 1 § 1 sic scribit: Cum Ordo Prædicatorum a beato Dominico contra hæreses & errores specialiter fuerit institutus, & Tholosæ fere quadraginta annis Fratres de partibus illis in fame & siti, in frigore & nuditate, & in tribulationibus multis certaverunt contra illos & contra tyrannos, qui hæreticos defendebant, TANDEM a beatæ memoriæ Papa Gregorio nono Inquisitio contra dictos hæreticos & eorum fautores Fratribus per Provinciam est commissa, propter quam Fratres se multis periculis exposuerunt. Ipse Flaminius in Vita S. Dominici fol. 15 hanc opinionem sequitur, dum de eodem Petro Cellani hæc narrat: Fuit hic primus in Tholosanis cum Guilielmo magnæ integritatis & animi viro adversus hæreticos a Sede factus Apostolica Inquisitor anno MCCXXXIII. At hic auctor videtur sui oblitus: alibi enim asserit, S. Dominicum in iisdem partibus Tolosanis fuisse primum Inquisitorem, ut supra num. 302 retulimus.

[319] [& ex ipso elogium S. Dominici refertur.] Etiamsi ob rationes hactenus allatas cogamur S. Dominico officium primi Inquisitoris abjudicare; tamen libentissime ad gloriam ejusdem Sancti cum Echardo hunc paragraphum ita finimus: Ceterum qui ita sentiunt, ait, beatum Dominicum tamen agnoscunt perfectum Inquisitorum exemplum innocentia & austeritate vitæ, accurata sanctarum Scripturarum & sacrorum canonum peritia, ardentissimo pro Christi sponsæ Ecclesiæ decore zelo, odio in errores, in errantes caritate insuperabili, patientia in persecutionibus læta & gloriante, constantissima in Sedem Apostolicam devotione, animo ad effundendum pro fide sanguinem paratissimo, virum denique omni virtutum genere fulgentem, quibus alterum se sui seculi Paulum exhibuit. Quæ vero ego hactenus, hæc tantum relative scribo: nam de munere Inquisitoris, quid certum ac tenendum, a sapientioribus, & rerum Ordinis peritioribus, libens docebor. Licet nos non tantum hæc relative scribamus, sed revera sentiamus, neque S. Petrum de Castro-novo, neque S. Dominicum umquam nomine (de re facile inter nos conveniet, ut supra indicavimus) Inquisitorum insignitos fuisse, tamen ab eruditis viris & studio partium alienis libenter discemus, an in hoc judicio a veritate aberraverimus.

[Annotata]

* lege Fontis frigidi

* Bern. Guid. paleosa

§ XVIII. An Sanctus instituerit Ordinem de Militia Jesu Christi, qui postea in tertium Ordinem de Pœnitentia mutatus sit?

[De militia Christi, quam Sanctus instituisse dicitur,] Non convenit inter scriptores Dominicanos, quo tempore S. Dominicus sacram illam Militiam erexerit: quidam enim innuunt, id factum esse, quando Sanctus adhuc in partibus Tolosanis degebat; alii vero institutionem istius Ordinis militaris usque ad annum Christi 1219 vel 1220 differunt. Si Ordo ille umquam ab ipso Sancto institutus fuerit, ob conjecturas infra allegandas probabilius opinamur, id contigisse in urbe Tolosana, & propterea illam quæstionem hoc loco examinamus. Malvenda ingenue fatetur, tempus istius institutionis sibi ignotum esse, & in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1221 cap. 19 de hac re ita scribit: Inter præclara & eximia facta sancti Dominici, dum hic in terris vixit, quæ tamen certa temporis nota consignari non potuerunt, merito numerari debet institutio Ordinis Fratrum & Sororum de Militia Jesu Christi, seu de Pœnitentia beati Dominici. Ea de re nunc ex professo tractaturi, non aliis verbis utemur, quam ipsismet publicis & authenticis, quæ F. Vincentius Bandellus, & F. Vincentius Justinianus, uterque Magister Ordinis, in volumine nostrarum Constitutionum, tamquam in publica Religionis Acta & monumenta inseruerunt. Tum longam hujus institutionis narrationem excerpit ex illis Constitutionibus, quas simul cum aliis Prædicatorum privilegiis Mediolani anno 1505 editas habemus. Sed cum duo illi editores, & Magistri generales, quos ibidem nominat, majorem historiæ illius partem hauserint ex Raymundo Capuano, seniore ejusdem Ordinis Magistro generali, infra fontem ipsum adibimus, & ex eo qualicumque hujus traditionis argumenta depromemus.

[321] Malvenda his verbis indicat, Ordinem de Militia Jesu Christi, [præter alios neotericos, Antonius Senensis,] & de Pœnitentia unum eumdemque esse, quamvis decursu temporis nomen mutatum fuerit, cui opinioni plures assentiuntur. Attamen Antonius Senensis videtur dubitare, an non sint duo distincti Ordines, dum in Chronico Prædicatorum pag. 13 inter alia S. Dominici gesta de institutione istius Militiæ sic loquitur: Per idem tempus quemdam alium pium vivendi modum instituit in unius & alterius sexus personarum gratiam, quo quibusdam certis legibus domino Deo famularentur, de propria salute soliciti, ac proximorum etiam memores; & quidem viri armis corporalibus pro fidei defensione se pugnaturos devovebant; feminæ autem, exhortationibus & aliis spiritalibus armis. Hi primo dicti sunt confratres de Militia Jesu Christi; postmodum vero de Patrum Ordinis consensu & dispositione (cessante etiam militiæ corporalis ratione saltem pro parte) dicti sunt confratres de Pœnitentia beati Dominici (nisi forte melius sentiant, qui horum & illorum diversam fuisse institutionem autumant) & successu temporis hi de tertio habitu vel Ordine divi Dominici nuncupari cœperunt, quæ nomenclatura in hodiernum usque diem in plerisque locis perdurat.

[322] Philippus Bonannius noster in Catalogo Ordinum militarium cap. 55 institutionem ejusdem Militiæ S. Dominico tribuit, [& Philippus Bonannius noster meminerunt;] & in Catalogo Ordinum Religiosorum Part. 2 cap. 48 similia repetit, tertiumque Ordinem de Pœnitentia ex hac Militia ortum esse significat his verbis: Sanctus Dominicus videns jura Ecclesiæ ab hæreticis usurpata, præcipue in regione Tolosana, instituit quamdam Militiam virorum, qui juramenta præstabant, se, suaque bona exponendi, ut hæretica pravitas evinceretur. Ut autem a conjugibus impediri non possent, etiam uxores jurabant, se viros non impedituras. Vocavit autem eos Fratres de Militia Christi, utque aliquo signo dignoscerentur, præscripsit, ut tam viri quam feminæ album & nigrum colorem semper haberent in vestibus. Post mortem sancti Dominici hi Fratres decreverunt mutare nomen, & vocari Fratres de Pœnitentia, eo quod hæreticis deficientibus, necessaria non videretur pugna, nisi interior. Cessavit post sanctum Petrum martyrem hæc pia turba virorum; sed remansit in mulieribus, quibus P. Munio, natione Hispanus, vivendi modum præscripsit juxta documenta sancti Dominici, qui vocatur regula tertii Ordinis, licet hic regularis non sit: non enim profitentur tria vota Religionis In aliquibus tamen locis inveniuntur congregationes ejusmodi mulierum, quæ etiamsi vota publica non profiteantur, vivunt simul in aliqua domo inclusæ instar monialium. Earum vestem exposita imago demonstrat, scilicet tunicam & scapulare alba, & pallium nigrum capiti impositum, usque ad pedes protensum: quamobrem hæ sorores dicuntur etiam MANTELLATÆ, ut testatur P. Raymundus Capuanus in Vita sanctæ Catharinæ Senensis &c.

[323] [at Raymundus Capuanus, Magister Ordinis Prædicatorum,] Nunc illam institutionis ac mutationis historiam confirmabimus testimonio Raymundi Capuani; sed ut prius viri hujus ætatem ac merita noveris, audi pauca ex scriptore anonymo Ordinis Prædicatorum, qui apud Edmundum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 387 tale ei texuit elogium: Anno Domini MCCCLXXX electus fuit Bononiæ in Magistrum generalem Ordinis vigesimum tertium pro obedientia Urbani VI Frater Raymundus de Capua, magister in theologia, vir sanctus & doctus, qui fuit confessor sanctæ Catharinæ de Senis. Hic pater cœpit Ordinem reformare in Conventu sancti Dominici de Venetiis, a quo postea & Lombardia & Tuscia & Sicilia & Trinacria & Hollandia, Hungaria & Alemannia, Hispania & Francia pro magna parte reformatæ sunt. Hic Ordinem rexit annis XIX, & in Conventu Nurembergensi provinciæ Theutoniæ totus contractus, ad Dominum migravit anno Domini MCCCXCIX. Plura de eo, ac varia illius fortuna apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 679 & sequentibus videri possunt.

[324] [originem istius mïlitiæ,] Porro iste Raymundus, quem hactenus primum hujus traditionis assertorem certum agnoscimus, in Vita S. Catharinæ Senensis cap. 8, apud nos ad diem XXX Aprilis, sive tomo III hujus mensis, pag. 871 & sequente, originem istius Ordinis ita explicat: Cunctis volentibus legere, præsens per capitulum notum facio, prout legi pariter & audivi a fide dignis in diversis Italiæ partibus, gestaque beatissimi Patris nostri testantur. Ipse gloriosus fidei Catholicæ pugil ac Christi athleta beatus Dominicus, sicut sacer zelator boni status Ecclesiæ militantis, quamvis per se & suos Fratres, tam in Tolosa, quam in Lombardia hæreticos triumphaliter debellasset, ita ut, sicut tempore suæ canonizationis coram summo Pontifice probatum legitime fuit, centum millia hæreticorum & ultra conversi fuerunt tantum in Lombardia, tam doctrina quam miraculis ejus, nihilominus tam valde infecerat mentes hominum, dictorum hæreticorum venenosa doctrina, quod fere omnia jura ecclesiarum erant per laïcos, qui possidebant ea tamquam jure hereditario, sicut & (proh dolor!) hoc in multis ejusdem Italiæ partibus actitatur.

[325] [progressum,] Ex hoc cogebantur pontifices mendicare, nec ullam habebant potentiam, per quam possent errori resistere, nec etiam clericos aut pauperes valebant secundum officii sui debitum, nutriendo juvare: quod sanctus Pater cernens zelotypa mente, & sustinere non valens, qui pro se suisque sequacibus eximiam elegerat paupertatem, cœpit pro Ecclesiæ divitiis decertare. Advocans igitur aliquos laicos Deum timentes, & sibi notos, cœpit cum eis tractare de ordinanda quadam sancta militia, quæ haberet jura ecclesiarum recuperare, simul & defensare, nec non & fideliter resistere hæreticæ pravitati; quod & factum est: nam illos, quos voluntarios reperit, sic induxit, quod juramentum præstabant ei, cuncta se, quæ dicta sunt, facere juxta vires, & propter hoc exponere tam personam, quam illa, quæ possidebant. Ut autem a conjugibus hoc opus sanctum impediri non posset, faciebat etiam conjuges seu uxores eorum jurare, quod viros non impedirent, sed juxta modum suum cooperarentur eis in omnibus possibilibus sibi; promittebatque Sanctus utrique parti copulæ, servanti hoc, secure vitam æternam; vocavit autem eos Fratres de Militia Jesu Christi.

[326] Verum ut per aliquod saltem signum secernerentur a ceteris laïcis, [spiritualia exercitia,] & aliquid super erogatorii operis adderent super consuetudinem aliorum, dedit colorem habitus proprii, ut scilicet tam viri quam mulieres, quacumque figura vestium uterentur, album tamen semper portarent & nigrum, ita quod uterque color exterius appareret ad innocentiæ & humilitatis indicium. Insuper assignavit eis quemdam taxatum numerum Dominicæ orationis & salutationis Angelicæ, quem pro qualibet hora canonica quotidie deberent perficere orando, ut a divino officio non vacarent. Papebrochius ad hunc Raymundi textum recte notavit, hoc loco non indicari Psalterium seu Rosarium Deiparæ, quod scriptor eidem assuetus clarioribus & paucioribus verbis expressisset. Unde ibidem observat, ab Alberto Carmelita præscriptum fuisse Fratribus litteras ignorantibus, certum Dominicarum orationum & salutationum angelicarum numerum, qui a Rosario discrepat. Sic in ipso Prædicatorum Capitulo, quod Bizuntii anno 1303 celebratum est, indicuntur sacerdotibus Ordinis Missæ pro vivis & defunctis, & decernitur, ut pro qualibet Missa superius posita quilibet Frater clericus non sacerdos septem psalmos cum letania, & quilibet Conversus centum Pater noster cum totidem Ave Maria dicant, quemadmodum apud Edmundum Martene in Thesauro novo Anecdotorum tomo 4 Col. videre est.

[327] Deinde Raymundus Capuanus ibidem narrationem suam sic prosequitur: Hoc facto, postquam beatus Pater, [& mutationem] relicto carnis onere, migravit ad cælum, & crebrescentibus ejus miraculis, Sedes Apostolica ipsum Sanctorum annotans catalogo, honorandum exhibuit universis. Fratres hi & Sorores, dictæ de Militia Jesu Christi, volentes Ordinatori suo jam glorioso singularem reddere gratiam & honorem, decreverunt mutare nomen, & vocari Fratres de Pœnitentia beati Dominici. Induxit etiam eos satis ad hoc, quod beatissimi Patris meritis atque miraculis, nec non & Fratrum ejus laboriosa doctrina jam pestis hæretica & pene defecerat, & necessaria non videbatur multum amplius pugna exterior; sed restabat tantum, ut per pœnitentiam cum hoste interiori pugnarent, propter quod nomen Pœnitentiæ etiam singulariter elegerunt. Demum crescente quotidie turma Prædicatorum fidelium, inter quos velut matutinum astrum resplenduit martyr & virgo Petrus, qui occisus plures hostium conculcavit, quam vivens, deleta est quasi totaliter turba vulpecularum, demoliri cupientium vineam Domini sabaoth, redditaque fuit pax, faciente Domino, Ecclesiæ sanctæ Dei: quamobrem causa illius militiæ cessavit ex toto, ac per consequens & effectus.

[328] [in tertium Ordinem de Pœnitentia,] Verum decedentibus hujusmodi status viris, feminæ remanentes propter religiosam vitam, quam cum viris tenuerant, amplius nubere non audebant; sed statum, quem servaverant, continuabant usque ad mortem. Hoc cernentes aliæ non hujusmodi status viduæ, quæ decreverant viduitatem servare, cœperunt dictas Sorores de Pœnitentia beati Dominici velle sequi, & earum observantiam pro remedio suorum peccaminum imitari: unde paulatim crescentes in diversis locis Italiæ, coëgerunt Fratres Prædicatores ibidem morantes ad informandum eas de modo vivendi, quo a beato Dominico fuerat institutus. Quia vero modus ille strictus non erat, quidam sanctæ memoriæ Pater, qui totius Ordinis curam gerebat, vocatus Frater Munio, natione Hispanus, modum illum vivendi redegit in scriptis, quem hodie habent, & Regulam vocant; quamvis proprie regula dici non debet, quia nec ille status proprie de se regularis dicitur, ex quo tria vota in qualibet Religione principalia non includit.

[329] [satis fuse describit,] Porro crescentibus numero & merito prædictarum Sororum in diversis locis Italiæ, felicis memoriæ dominus Honorius Papa, hujus nominis quartus, sentiens odorem bonæ famæ ipsarum, concessit eis per bullam, quod tempore interdicti possent in ecclesia Fratrum Prædicatorum audire divina. Item dominus Papa Joannes XXII, postquam promulgaverat Clementinam contra Beginas pariter & Begardos, declaravit per bullam suam, illam decretalem non debere intelligi de Sororibus dictis de Pœnitentia beati Dominici per Italiam constitutis, nec per ipsam statui earum fuisse quomodolibet derogatum. Nunc igitur, lector, habes, quare in præsentiarum status in solis feminis reperitur, & quare Sorores illæ responderant prima vice, se non consuevisse recipere virgines, sed tantummodo viduas probatas. Hæc autem, quæ scripsi, in diversis Italiæ partibus pro majori parte reperi scripta; quædam vero, licet pauca, percepi audiens & inquirens a fide dignis utriusque sexus antiquis Fratribus Prædicatoribus, & Sororibus de Pœnitentia beati Dominici.

[330] [qui hactenus noscitur primus illius traditionis testis,] Hic est antiquissimus auctor, quem hactenus invenire potuimus, qui institutionem Ordinis de Militia Jesu Christi S. Dominico diserte adscribit. Neque antiquiorem hujus traditionis assertorem invenerunt duo illi Dominicani, qui in supra memorato Tractatu, quem Constitutionibus Prædicatorum adjunctum esse diximus, de initio ejusdem Militiæ apud nos fol. 1 ita testantur: Pateat universis fidelibus, qualiter ego Frater Thomas de Senis una cum reverendo patre & magistro Fratre Bartholomæo de Senis, ambo de Ordine Prædicatorum, anno Domini MCCCCXXII in Venetiis existentes, & quantum valuimus diligentius inquirentes de regula sive statu Fratrum & Sororum de Militia Jesu Christi de Pœnitentia beati Dominici, invenimus, quantum ad initium ejusdem regulæ, taliter se habere, sicut patet in Legenda beatæ Catharinæ de Senis supradicta capitulo VIII, ubi sic dicitur. Tum ibidem sequitur interpolata Raymundi Capuani narratio, quam nos supra genuinam exhibuimus. Si duo illi Prædicatores anno 1422 post diligentem inquisitionem invenissent vetustiora hujus institutionis monumenta, haud dubie ea etiam retulissent, aut saltem assignassent. Attamen non dubitamus, quin Raymundus Capuanus tempore suo antiquiora instrumenta viderit, cum id ipse testetur. Sed utinam verbo indicasset, cujus ætatis & auctoritatis illa essent! Quapropter opinionem Raymundi non omnino rejicimus; at quiæ veteres biographi illam Militiæ institutionem S. Dominico non attribuunt, & Raymundus Capuanus sesquiseculo post Sanctum vixit, eamdem secure admittere non audemus.

[331] Forte RR. PP. Dominicani dicent, antiquiora hujus rei testimonia exstare, [cum diploma Gregorii IX, quod Prædicatores pro se citant,] cum ex veteribus Romanorum Pontificum diplomatibus constet, tertium illum Ordinem sub Honorio III & Gregorio IX floruisse, ut Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1228 cap. 2 asserit his verbis: Florentem jam per hæc tempora tertium illum Ordinem, de Pœnitentia nuncupatum, a beato patre Dominico, uti superius vidimus, institutum, & ab Apostolica Sede approbatum, Gregorius Papa exemplo prædecessoris sui peculiaribus favoribus prosequendum duxit, datis hoc anno Apostolicis litteris in hanc sententiam. Dein Malvenda exhibet ipsam epistolam, quam Gregorius IX Papa dedit Laterani tertio Kalendas Aprilis Pontificatus sui anno secundo, id est Christi 1228 vel 1229, & in qua universis Fratribus de Pœnitentia per Italiam constitutis concedit quædam privilegia exemplo sui decessoris, de quo ibidem sic meminit: Sane felicis recordationis Honorius Papa, prædecessor noster, attendens vos fructus pœnitentiæ facientes ab hujus seculi filiis angustiis inexquisitis affligi, per hoc fovendos esse, laudabili actione Religionem vestram amplexans in visceribus Jesu Christi, prosecutus est gratia speciali &c. An hæc, inquies, non satis antiqua vobis videntur?

[332] Respondemus, non immerito dubitari posse, [videatur spectare ad tertium Ordinem S. Francisci;] an hoc Gregorii IX diploma ad Fratres de Pœnitentia S. Dominici pertineat: nam Waddingus in Annalibus Minorum ad annum Christi 1229 num. 33 putat, illud datum esse ad Fratres de Pœnitentia S. Francisci; & propterea ibidem de hac re sic affirmate loquitur: Propitius hoc anno Pontifex instituto Pœnitentum seu tertii Ordinis, cujus professoribus concessit grave & honorificum diploma, in quo eos liberat a gravaminibus & juramentis publicis præstandis, quod privilegium testatur jam a suo antecessore Honorio concessum. Incipit: Detestanda humani generis. Datum Laterani III Kalendas Aprilis, Pontificatus anno secundo. Waddingus post tomum 1 Annalium suorum in Regesto Pontificio pag. 3 & 4 exhibet integram Gregorii IX epistolam, quæ omnino similis est ei, quam Malvenda loco supra assignato in Annalibus suis edidit, ut utramque inter se conferre volenti evidenter apparebit.

[333] In hac controversia de diplomate Honorii III & Gregorii IX (alia hic discutienda non suscipimus) Franciscanis favet primo silentium S. Antonini, [ut argumentis quibusdam probatur,] qui Part. 3 Chronicorum tit. 23 cap. 14 § 2 originem hujus tertii Ordinis sui ex Raymundo Capuano breviter refert, & exemplo hujus tacet de litteris Honorii III & Gregorii IX, etiamsi ibidem privilegia posteriorum Pontificum Romanorum studiose recenseat. Secundo favet illis consuetudo Romanorum Pontificum, qui tertiarios S. Francisci simpliciter Fratres de Pœnitentia appellare solent, ut ex altero ejusdem Gregorii IX diplomate apud Waddingum in citato Regesto Pontificio pag. 5 apparet; dum autem tertio Ordini Prædicatorum privilegia concedunt, illum communiter nuncupant de Pœnitentia S. Dominici, & expresse addunt nomen sancti Dominici, ut ab alio tertio Ordine Franciscano de Pœnitentia distinguatur, quemadmodum patet ex variis Pontificum diplomatibus, quæ reverendissimus Magister Vincentius Bandellus anno 1505 cum Constitutionibus Prædicatorum excudi jussit. Denique Raymundus Capuanus, S. Antoninus, & anonymus Dominicanus apud Edmundum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 348 & 349 hæc duo diplomata tertio suo Ordini tacite abjudicant, dum unanimi consensu narrant, Fratres de Militia Jesu Christi nomen mutasse, & ad honorem sui Institutoris appellari voluisse Fratres de Pœnitentia sancti Dominici, postquam hic catalogo Sanctorum solenniter adscriptus esset: cum enim S. Dominicus anno Christi 1234 in numerum Sanctorum relatus sit, quomodo Honorius III, & post ipsum Gregorius IX jam ab anno Christi 1228 vel 1229 illos Fratres de Pœnitentia nominavit?

[334] [& aliud pertineat ad militiam Christi in Italia,] Propius ad originem hujus tertii Ordinis accedunt litteræ, quas Gregorius IX Papa scripsisse dicitur Fratribus Militiæ Jesu Christi per Italiam constitutis, quæ incipiunt EGREDIENS HÆRETICORUM, & in quibus Pontifex illos in tutelam Sedis Apostolicæ sic suscipit: Hinc est, quod cum de vana & seculari militia ad servitium Jesu Christi conversi, Apostolicæ Sedi & diœcesanis episcopis promiseritis obedientiam, & Ecclesiæ libertatem contra omnes pro nostra & successorum voluntate defendere, ac hæreticorum insaniam spoponderitis totis viribus expugnare, vestris justis supplicationibus annuimus clementer, & personas vestras cum omnibus bonis, quæ in præsentiarum rationabiliter possidetis, aut in futurum justis modis, præstante Domino, poteritis adipisci, sub beati Petri & nostra protectione suscipimus, & præsentis scripti patrocinio communimus. Deinde post alia privilegia, eis in articulo mortis plenariam peccatorum indulgentiam largitur. Hoc diploma integrum cum supradictis Prædicatorum Constitutionibus fol. 9 excusum est sub nomine Gregorii IX, & notatur datum Perusii XI Kalendas Januarii, Pontificatus ejus anno VIII, qui anno Christi 1234 respondet. Si quis hinc inferat, litteras illas certo certius directas esse Fratribus de Militia Jesu Christi, quam S. Dominicus instituit, jure merito respondebimus, in toto illo diplomate nullam de primo hujus militiæ institutore mentionem fieri.

[335] [quam S. Petrus martyr ibidem instituit.] Quinimo potius suspicabimur, has litteras spectare ad Militiam Jesu Christi, quam S. Petrus martyr ex Ordine Prædicatorum in Italia instituit, cum Bzovius in Annalibus Ecclesiasticis ad eumdem annum Christi 1234 num. 5 inter alia Gregorii IX gesta ex Flaminio referat sequentia: Etiam Cruce-signatos militiæ Jesu Christi ad strenue pugnandum contra hæreticos animavit, eamque operam in exstirpandis hæreticis non frustra navavit. Erat Florentiæ non parvus numerus illorum, qui Deum non esse Creatorem visibilium asserebant. Hos divus Petrus Veronensis, magnus sanctæ fidei propugnator, modis quibus poterat persequebatur, exagitabat, ac delere studebat. In illos igitur auctoritate Gregorii Pontificis Christi fidelium multitudinem concitavit, & nobili Rubeorum familiæ, cui præcipue negotium hoc demandatum fuit, vexillum cruce insignitum dedit, quod ad præclarum certamen ituri Christiani sequerentur. Collecta itaque ingenti multitudine armatorum, itum adversus hæreticos est, & orto acri certamine citra Arnum in loco, qui Puteus aquæ dicebatur, ultra fluvium illos profligarunt, & in platea sanctæ Felicitatis prostraverunt, reliquos autem ex urbe fugaverunt. A recenti victoria divus Petrus collegium (Flaminius in Vita S. Petri Martyris apud nos fol. 100 verso notat, vulgo fraternitatem vocari) Militiæ Jesu Christi apud Florentinos instituit, & sacrosanctum illud vexillum ei pro magno munere reliquit, quod hactenus Florentiæ servatur, & in festivitate ejusdem Divi ostentatur. Similia in antiquioribus S. Petri martyris Actis apud nos tomo III Aprilis, pag. 693, leguntur, & eadem a sancto Antonino Part. 3 Chronicorum tit. 23 cap. 6 § 2 repetuntur.

[336] Etsi hæc vetera monumenta probent, Florentiæ quamdam sacræ militiæ congregationem ab illo S. Petro martyre institutam fuisse; [Si militia illa S. Dominicum auctorem habeat,] ideo tamen nondum abjudicamus S. Dominico institutionem Militiæ Jesu Christi, quam Raymundus Capuanus, S. Antoninus, aliique recentiores et passim adscribunt: facile enim potuit S. Petrus exemplo sancti sui Fundatoris similem militiam instituere aut propagare. Sic nemo hactenus primam tertii Ordinis Dominicani de Pœnitentia institutionem tribuit B. Ambrosio Sansedonio ex eodem Prædicatorum Ordine, quamquam in antiquis ipsius Actis, quæ ad diem XX Martii dedimus, apud nos tomo III istius mensis pag. 192 num. 53, legantur de illo sequentia: Instituit præterea diversas virorum confraternitates, quas suis religiosis constitutionibus ad observantiam vitæ Catholicæ & ad pœnitentiam de peccatis suis peragendam inducebat. Mulieres quoque virgines & viduas ad religiosum vivendi modum in unum congregavit, quibus & vivendi modum discretis constitutionibus tradidit sub regimine Fratrum Prædicatorum. Cum itaque ex his nihil certi concludere liceat, alio modo tentandum est, an traditionem illam, quæ originem Militiæ Jesu Christi S. Dominico adscribit, aliunde probabili conjectura confirmare possimus.

[337] Videmur nobis detexisse obscurum aliquod indicium aut vestigium istius sacræ militiæ in Historia Guilielmi de Podio Laurentii, [verosimiliter consilio ejus in partibus Tolosanis orta est,] qui cap. 15 de confratria magna, facta Tholosæ & Cruce-signata contra hæreticos & usurarios manifestos hæc narrat: Venerabili itaque patre Fulcone episcopo curam gerente vigilem, quod omnes ejus cives Tholosani ista, quæ extraneis concedebatur, indulgentia non carerent, utque per hanc devotionem eos Ecclesiæ aggregaret, atque facilius per eos expugnaret hæreticam pravitatem, & fervorem exstingueret usurarum, cum Dei auxilio, juvante Legato, obtinuit Tholosæ magnam fieri confratriam, consratres omnes consignans Domino signo crucis, in qua fuit tota fere civitas præter paucos, & de burgo aliqui consenserunt, & omnes astrinxit Ecclesiæ vinculo juramenti, præpositisque baiulis confratriæ Aymerico de Castro novo, qui dicebatur Cofa, & Arnaldo fratre ejus militibus, & Petro de sancto Romano, & Arnaldo Bernardi, dicto Endura, viris quidem strenuis & discretis atque potentibus, adeo, Deo faciente, ipsa convaluit confratria, quod cogebantur usurarii coram eis conquerentibus respondere & satisfacere malo velle: & cum armis in ruinam domorum & prædam contumacium currebatur; & aliqui turres, ut se defenderent, muniebant: factaque fuit ex hoc magna inter cives & Burgenses divisio, ita quod in burgo adversus istam, fecerunt alteram confratriam vallatam vinculo juramenti: tamque processum erat, quod ista diceretur confratria candida, alia nigra, fiebantque cum armis & vexillis, frequenter etiam equis armatis prælia inter partes: venerat enim Dominus per ipsum episcopum, servum suum, non pacem malam, sed gladium bonum, mittere inter eos.

[338] [ut ex conjecturis nonnullis deducimus.] Dein subæqualis ille auctor in eadem Historia cap 17 refert, magnam juratæ istius congregationis seu militiæ multitudinem, invito etiam Comite Tolosano, hæreticorum fautore, Tolosa ad Castrum Vaurum discessisse, ut Catholicis obsidentibus suppetias ferret, & hæreticos expugnaret. Nihil igitur miri, si S Dominicus, tunc hæreticorum conversioni intentus, & Fulconi episcopo amicissimus, zelo ac industria sua hanc sacram militiam excitaverit. Non ignoramus, huic conjecturæ quædam opponi posse. Primo quidem dici potest, ab historico citato illam militiæ institutionem Fulconi episcopo expresse tribui. At omnes norunt, præclara hujusmodi gesta viris in dignitate ecclesiastica constitutis adscribi consuevisse, quantumvis alii inferioris ordinis prima illorum consilia suggesserint, & ad ea perficienda impigre laboraverint, Sic supra nonnulli erectionem monasterii Pruliani Didaco Uxamensi attribuunt, quamvis S. Dominicus in ea fundatione maximam partem habeat, ita ut hic jure merito institutor illius appelletur. Secundo objici potest, militiam illam Tolosanam contra hæreticos & usurarios manifestos institutam esse, cum tamen tradatur S. Dominicus Militiam Jesu Christi contra hæreticos & bonorum ecclesiasticorum usurpatores instituisse. Sed forte historicus latiori loquendi modo vocavit usurarios, qui injuste bona ecclesiastica usurparent. Ceterum hanc conjecturam nostram, cum testimonio Raymundi Capuani, S. Antonini, aliorumque conjunctam, non prorsus improbabilem putamus, cum præsertim huic Ordinis traditioni nullum certum argumentum repugnet. Interim viri eruditi in hac re opinionem nostram tanti faciant, quanti eam faciendam judicaverint.

§ XIX. Quid sit Psalterium seu Rosarium Deiparæ, & an sanctus Prædicatorum Fundator illud primus instituerit?

[Quid sit Psalterium Deiparæ, seu Rosarium,] Alanus Rupensis in Apologia sua ad Ferricum episcopum Tornacensem de hoc precandi genere disserens, Part. 1 editionis Moguntinæ, cap. 3 censet, illud potius Psalterii nomine, quam alio quovis, appellandum esse; hujusque opinionis suæ causas sequentes allegat: Primo, inquit, ob figuram Davidici Psalterii; figura enim & figuratum eodem nomine, etsi non eodem significandi modo nominantur. Ita Christus dicitur leo, vermis, lapis &c. Similem ad modum nomina hæc CORONA, ROSARIUM, SERTUM, significatu proprio longe distant (ut disparata & diversa) a genere orationis. Psalterium autem Ecclesiæ, quod hujus est psalterii fundamentum & figura, vere & univoce oratio est. Secundo vocabula CORONA, ROSARIUM, SERTUM metaphorica sunt, ex similitudine dicta; psalterium vero a psallendis Deo laudibus nomen habens, proprie est oratio. Tertio nomina illa vulgaria sunt, sapiuntque seculi vanitatem, quod sic a sertis puellaribus dicantur; at psalterium est ecclesiasticum, ideoque religiosius ab Ecclesiæ filiis amplectendum est, venerandum, usurpandum, ac prædicandum. Quarto psalterium vox est divina, biblica, & utriusque Testamenti stylo consona atque conformis; at nomina cetera ex hominum nata sunt & intellectu & affectu, neque abs ratione similitudinis. Quinto coronæ, rosaria, serta geruntur a viris, feminis, puellis juxta bonis & malis; psalterium vero in sacra Scriptura tantum in usu bonorum est, inque Dei solius cultu.

[340] Quidquid sit de congruentiore istarum precum appellatione, [quæ vox posterior videtur serius usurpata,] nos more jam recepto istum orandi ritum voce Rosarii passim exprimimus, licet hoc nomen in ea significatione recentius videatur. Primum ea vox nobis occurrit apud Thomam Cantipratanum, qui post medium seculi XIII floruit, lib. 2 de Apibus cap. 19, ubi numero octavo præfigitur hic titulus: De juvene quotidie tria Rosaria recitante, qui revixit, & pœnitentiam egit. In ipsa autem narratione istius miraculi non exprimit vocem Rosarii; sed utitur triplici quinquagena in salutatione versus Angelici Ave Maria, & similem phrasim numero sexto ejusdem capitis adhibet occasione alterius juvenis, qui quotidie Deiparam tribus quinquagenis salutationum angelicarum honorabat. Unde Choquetius in Visceribus Deiparæ jam aliquoties citatis cap. 23 pag. 467 dubitat, an Cantipratanus scripserit ipsam Rosarii vocem, nequedum forte usitatam: suspicamur siquidem, inquit, titulos articulorum, seu numeris præfixos, a Cantipratano ipso editos non esse. De hac opinione judica, ut lubet: nam de nomine non disputabimus, si de ipsa re inter nos convenerit.

[341] Porro Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1215 cap. 10 hunc precandi modum ita exponit: [explicat Malvenda;] Divina illa ratio & formula sacrarum precum, quam Rosarium beatissimæ virginis Mariæ appellamus, a multis PSALTERIUM dicitur, quod in ea centies & quinquagies recitata Angelica salutatione Ave Maria &c. instar Davidici psalterii, quod centum quinquaginta Psalmis constat, & cuilibet Angelicarum salutationum decadi, interjecta semel oratione Dominica PATER NOSTER, per quindecim Angelicarum salutationum decades, quindecies repetitam orationem Dominicam, quindecim majora humanæ instaurationis mysteria, piis meditationibus percensentur. Deinde singula mysteria singulis decadibus aptat, eumque orandi ritum distinctius explicat, quod etiam plures ejusdem Ordinis scriptores laudabiliter præstiterunt. Sed cum nostrum non sit hæc passim nota & obvia transcribere, ad indagandum hujus institutionis tempus progredimur.

[342] Joannes Andreas Coppensteinius lib. 2 de Fraternitate Rosarii cap. 3, Nicolaus Janssenius, Hyacinthus Choquetius, Joannes a sancta Maria, aliique omnes, qui prædicationem S. Dominici in Gallæcia & Britannia Armorica ex Alano Rupensi admittunt, [sed inter ipsos auctores Dominicanos non convenit,] consequenter primam Psalterii seu Rosarii institutionem, ab illo Sancto factam, ad annum circiter 1200 referre coguntur: nam Alanus Redivivus Part. 2 cap. 17 ex revelatione sibi facta asserit, Deiparam tunc S. Dominico imperasse, ut impiis piratis, a quibus captus fuerat, Rosarium prædicaret. Nec ea prædicatio optato successu caruit, ut ibidem Alanus indicat his verbis: Est vox suntque vota una omnium supplicum, mandata se facturos; tantum ipse imperet. Perfidiam, scelera, vitam anteactam, seque ipsos detestati, pœnitentiam ejulatu magno spondent; Psalteria de manu servatoris sui (nimirum S. Dominici, qui eos servaverat) accipiunt, acceptant, coëuntque Fraternitatem omnes unam ac novam sub auspicio Jesu & Mariæ, tituloque Psalterii. Sed cum superius § XI hanc Alani historiam rejecerimus, pergamus ad alia tempora, quæ huic institutioni assignantur.

[343] [quo tempore illud doceri cœperit,] Postquam Malvenda in Annalibus ad annum 1215 cap. 10 & sequentibus longam dissertationem de etymologia Rosarii instituit, & ex testimoniis Romanorum Pontificum primum illius usum sancto Fundatori suo vindicavit, tandem cap. 19 de chronologico ejusdem initio hæc addit: De tempore, quo institutum istud Rosarii a sancto Dominico inventum est, cum ex scriptoribus annus certus statui nequeat, omnes tamen (excipe scriptores numero præcedente citatos, qui tempus illud mutare aut narrationem Alani inficiari coguntur) in eam sententiam abeunt, prædicante apostolico Viro contra Albigenses, in Tolosana regione id ab eo excogitatum. Nos procul dubio, cunctis rite perpensis, intra decennium istud prædicationis sancti Dominici adversus Albigenses, ac prioribus hujus decennii annis, institutionem Rosarii reponendam existimamus. Nec tamen sic dicimus, sanctum Dominicum Rosarii auctorem fuisse, ut ipsum primum & a se tam sancti ritus inventorem & excogitatorem affirmemus: ipsa enim beatissima Deipara, Viro Dei apparens, illum docuit Rosarii institutionem: ore, verbis, monituque beatæ Virginis, eaque præeunte, sanctus Dominicus Rosarii formulam didicit. Sacra igitur Dei Genitrix inventrix; sanctus Dominicus potius promulgator exstitit. Rei gestæ historiam scriptores omnes in hanc ferme sententiam exponunt. Tum subjungit hujus apparitionis historiam, omissisque stupendis prodigiis, eam studiose mitigat, ac credibiliorem reddit. Alanus Redivivus, quo antiquiorem hujus narrationis auctorem hactenus non novimus, Part. 2 cap. 3, eamdem Deiparæ apparitionem fusius exponit, plurimisque portentis auget.

[344] [cum aliqui ad Tolosanam S. Dominici commorationem,] Ne prolixa Alani oratione tædium lectori afferamus, illam transcribimus ex Nicolao Janssenio, qui in Vita S. Dominici lib. 1 cap. 4 eamdem contraxit, & post narratam Albigensium pertinaciam sic ibidem pergit: Tandem sub annum MCCX haud procul Tolosa in solam aliquando silvam, fervidamque orationem se dedit. Cum in ea constaret ipso triduo, ac subinde rubis & sentibus corpusculum atrociter lacerasset (uti hoc suo supplicio crimina expiaret Tolosatium; quæ impedimento esse arbitrabatur) demum tertio die, cum inter verbera fractis viribus collaberetur, fortissimo Pugili adfuit Deipara, insigni cælestium virginum turba comitante. Hæc novo recreatum aspectu compellans, Carissime, inquit, Dominice, numquid scis, quæ & qualia arma Trinitas beata acceperit, queis totum orbem nova induit forma? Cui ille: O Domina, tu melius me nosti; per te enim salus data est mundo, per te nostra omnium reparatio cœpta est. Et illa: Dilecte mi Dominice, beata certe Trinitas, ut peccata omnia deleret, arma non elegit alia, quam Psalterium angelicum, quod est totius novi Testamenti fundamentum. Quocirca si fructum exoptas tuæ prædicationis, commenda & inculca Psalterium meum, ex quo brevi messis tibi uberrima edetur.

[345] Dixerat; simul instruxit de Rosarii ritu atque ordine, [alii ad maritimam illius captivitatem id antea referant,] quem & hodie tenemus, ac denique Tolosam ire jussit, prædicare Rosarium, suis fretum auspiciis bono animo esse: qui recta in urbem; cum æra campana templorum, ut in festis, simul consonant omnia. Fit concursus ad parœciam, sancti Romani dictam. Videtur hic Dominicus, auditur de Rosario. Quid ultra? Non tulit infernus prædicationem, & continuo venti, tonitrua, fulgura, terræ motio, ejulatus, horror, desperatio occupant universos. Contendit voce Dominicus, Rosarium suadet, pollicetur quietem, persuadet. Legunt, atque en tota aëris regione cacodæmonum planctus & ululatus: Væ, væ nobis, quia ab angelis per Psalterium religamur catenis igneis. Inter hæc visum in ecclesia Deiparæ simulacrum manu elevata minitabundo simile. Hic populus omnis supplex almæ Virginis opem implorat, præeunte in verba archangeli Dominico. Fit pax & alta quies; admiratio pariter & mutatio animorum. Ut hoc loco taceam de suspecto hujus narrationis primo auctore, non video, qua chronologiæ cohærentia Janssenius hic originem Rosarii ad annum Christi 1210 referat, cum superius § XI narraverit, S. Dominicum jussu Deiparæ jam ab anno Christi 1200 prædicasse Rosarium prædonibus marinis, qui tunc eum ex littore Gallæciæ in navim suam cum socio captivum abduxerant. Quomodo igitur nunc primum anno 1210 didicit a Deipara apparente ritum Rosarii, quem jam a decennio, per apparitionem ejusdem sanctissimæ Virginis edoctus, piratis prædicaverat ac persuaserat?

[346] Hyacinthus Choquetius sensit hanc difficultatem; sed eam effugere aut levi ratiuncula eludere nititur, [quam discrepantiam Choquetius conciliare nititur,] dum in opere proxime citato cap. 22 pag. 451 ante elegans ejusdem historiæ compendium ita præfatur: Tempus jam est, ut admirandam, & quovis stupore dignissimam Rosarii originem & promulgationem enarremus. Prætermissis vero quibusdam, quæ in hanc rem a beato Alano de Rupe dicuntur, quæ hic referre operæ pretium non est, cum privata quædam tantum sint Rosarii rudimenta & proludia: nos solemnem, & ipsi orbi factam, illius publicationem dabimus. Deinde satis eleganter & fideliter portentosam historiam, jam ex Janssenio breviter relatam, juxta Alani Redivivi textum refert, eamque exeunti anno Christi 1213 vel ineunti 1214 affigit. At eadem difficultas chronologica, quam Choquetius brevi prætermissione evadere vel involvere conatur, ei solvenda superest, ut jam ostendemus.

[347] Paragrapho undecimo hujus Commentarii prævii citavimus Joannem a sancta Maria, [dum priorem illam Rosarii prædicationem gratis vocat privatam,] qui in Gallicis S. Dominici Actis lib. 1, cap. 19 & 20, ex Alano narrat, quomodo Sanctus post sedatam maris tempestatem una cum piratis jam conversis in Britanniam Armoricam appulerit, ac ibidem primam Rosarii confraternitatem erexerit. Nunc audiamus ipsum Alanum Redivivum, qui Part. 3 cap. 22 pag. 228 de successu hujus prædicationis Britannicæ sic scribit: Sanctus Dominicus, novus orbis apostolus, Euangelii prædicationem cum Psalterii virtute in Britanniam quoque inferebat; & quod mater ejus, cujusdam Britanniæ ducis filia, indidem oriunda fuisset, tanto audiebatur attentius, velut cognato sanguine ducis magni propinquus. Postea ibidem recitat ipsos Sancti sermones, in Britannia de Rosario habitos, & accumulat prodigiosa miracula, quæ tunc in eadem provincia publice contigerunt, eaque omnia sibi ab ipso S. Dominico revelata fuisse testatur. Hæc Sanctus diu ante apparitionem Tolosanam publice coram omnibus in Britannia prædicasse, & plerosque hujus provinciæ incolas ad usum Rosarii induxisse dicitur.

[348] [alteram vero publicam,] Quo igitur fundamento Choquetius hanc publicam Psalterii prædicationem inter privata Rosarii rudimenta & proludia reponit? Si S. Dominicus hæc umquam fecerit, certe non privatim ab illo gesta fuisse, abunde patet ex iis, quæ Alanus in prosecutione ejusdem narrationis Part. 3 cap. 23 pag. 260 habet in hunc modum: Ex eo tempore omnia omnium studia in unum versa sunt sanctum Dominicum. Dux ipse, clerusque totus, universaque natio beatos sese prædicabant, si in præsulem Britanniæ summum ipsis habere contigisset sanctum Dominicum. Dein ibi narrat, quomodo Sanctus illam dignitatem ecclesiasticam, ad quam acceptandam Britanni eum cogere volebant, constanter recusarit, & ex Britannia in Hispaniam prodigiose translatus fuerit, ut § XI retulimus. Hæc satis indicant publicam gestorum famam, quam Sanctus in illa provincia ex suis prædicationibus & miraculis acquisiverat, si Alano credimus. Debuisset itaque Choquetius primam Rosarii promulgationem, quam S. Dominico adscribit, aliquot annis prævertere, aut in hac Britannica prædicatione fidem Alano abrogare. Eadem argumentatio urget omnes illos, qui narrationes Alani, tamquam oracula, recipiendas censent.

[349] [de qua tamen publica nulli veteres historici] Verum Choquetius ab illa Alani repudiatione tam longe abest, ut cap. 13 operis sui supradicti pag. 227 & 228 mirabilem S. Dominici trajectionem, quæ ex Britannia Armorica in Hispaniam divinitus facta traditur, solo Alani testimonio confirmet. Præterea cap. 22 ejusdem operis pag. 461 apparitioni Tolosanæ, quam tot publica prodigia comitabantur, obvium quoddam dubium opponit, ac simul solvere nititur his verbis: At obganniet fortasse nonnemo: si adeo constans sit, ut asserimus, ejusmodi portentorum veritas, cur ad Alanum usque, nimirum per duo secula, orbem latuit res omni stupore excipienda, & cui parem non prodit vetustas? Sane haud credibile est, tot veterum scriptorum memoria calamoque excidisse, ut nemo plane vel ex ipsa Prædicatorum classe ejusce meminerit, si tam ornata, tam splendida fuerint Rosarii nascentis primordia. Tum huic objectioni, quam cuilibet homini cordato statim incidere pronum est, ita respondet: Enimvero caliginem illam nullo quidem negotio discutimus; erant siquidem tunc in Gallia Narbonensi belli atrocitate adeo turbata omnia, ut cunctis ad alia intentis, facilem orci rabies modum habuerit, admiranda illa penitus supprimendi, quæ Rosarii quoque ipsam memoriam Alani ætate fere exstinxerat.

[350] An ergo hic reverendus sacræ theologiæ magister ignorabat, plures scriptores gesta istius temporis ac regionis posteritati reliquisse? An non meminerat, Petrum Vallis-Sernensem, [nec testes in Processu Canonizationis examinati meminerunt.] oculatum in pluribus testem, etiam minutiora hujus belli adjuncta litteris mandasse? An ei ignotus erat Guilielmus de Podio Laurentii, qui ætati illi proximus historiam Albigensium copiose conscripsit? An denique nesciebat, alia vetera chronica de hoc bello edita fuisse? Facile intelligo, quod ipsum latuerit Processus Tolosanus, qui nuper primum prodiit, & in quo plures testes synchroni jurejurando declarant eximia S. Dominici gesta & miracula, quæ ipsimet in partibus Tolosanis viderant, vel audierant. At nullus horum (tamen trecenti & ultra, testimonium suum juratum perhibuerunt, ut ex infra dicendis patebit) verbum facit de magnis prodigiis, quæ tunc palam in urbe Tolosana contigissent. His adde novem testes ex Ordine Prædicatorum, qui in Processu Bononiensi juridice examinati sunt, & juramento confirmant varia, quæ sanctum Patrem suum in Gallia Narbonensi contra Albigenses gessisse noverant. Cur, obsecro, omnes illi scriptores ac testes de re tam publica ac portentosa siluissent?

[351] Hoc argumento negativo, quod hic suo robore non caret, [Quinimo Alanus contendit, istud Psalterium Deiparæ] præcluditur alterum Choquetii effugium, ex sola Alani auctoritate arreptum, quod ille ibidem responsioni jam datæ mox subjungit. Quod si tamen quispiam cum Choquetio, Joanne a sancta Maria, aliisque nimium credulis scriptoribus contendat, narrationibus Alani omnino fidem historicam adhibendam esse, jam non tantum primam S. Dominici de Rosario prædicationem aliquot annis antevertere, verum etiam ipsam Rosarii institutionem ei denegare oportebit: nam ipse in sua Apologia, Part. 1 Alani Redivivi cap. 8 quasi de novitate inducta accusatus, Ferrico Tornacensi episcopo suadere conatur, hunc Rosarii recitandi usum primis Ecclesiæ seculis viguisse, & post allegatos varios hujus antiquæ pietatis testes, caput citatum sic confidenter concludit: Quibus ex omnibus de plano liquet, quod docere vel prædicare Psalterium virginis Mariæ minime de ulla novitatis nota juste suspectum haberi culparique possit Adeo ritus est antiquissimus, laudatissimus, & honoratissimus in Ecclesia, tametsi per incuriam hominum, & temporum injuriam, subinde torpuit neglectus.

[352] In decursu ejusdem capitis inter præcipuos Psalterii seu Rosarii cultores numerat S. Benedictum, [diu ante tempora S. Dominici usitatum fuisse,] venerabilem Bedam, S Ottonem, S. Dominicum Loricatum, & S. Bernardum, quibus tandem sanctum Ordinis sui Fundatorem ita subjungit: Sanctus Dominicus post eum (videlicet S. Bernardum, de quo immediate antea egerat) primus idem sacri Ordinis Prædicatorum dux & pater inclytus, vel tenera ab ætate Christo & Deiparæ in hoc precandi ritu devotus adeo fuit, ut assidue Psalterium oraret, versaret, gestaret. Robustioribus vero annis in ceteris suæ religionis ac prædicationis exercitiis ad illius recitationem, inflictam sibi ferrea catena disciplinam, ter ad minus omni die repetitam, constanter usurpavit; & ita frequenter quoque, ut aliquando per diem octona aut dena etiam Psalteria dictum ad modum orando persolvisse tradatur. Iste est apostolus ille Psalterii, de quo alma Dei Virgo non semel ei facta revelatione, mandatum formamque dedit ejusdem prædicandi. Et vero prædicavit, circumque tulit per omnem Hispaniam, Italiam, Galliam, Angliam & Alamaniam. At ex omnibus S. Dominici Actis, & chronologica eorumdem serie evidenter colligi potest, Sanctum numquam in Anglia aut Germania fuisse, multo minus ibi de Rosario prædicasse. Quare ex hoc Alani ratiocinio, cui magna ex parte non credimus, tantummodo argumentamur ad hominem, ut vulgo dici solet.

[353] [quam difficultatem Choquetius tentat eludere;] Forte aliquis Alani defensor reponet, ante ætatem S. Dominici ab illis sanctis Psalterii seu Rosarii recitatoribus selectiora Christi Mariæque mysteria singulis decadibus non fuisse immixta, sicut Choquetius eodem capite operis proxime citati pag. 435 similem difficultatem eludit hac explicatione: Duo in Psalterio hoc vel Rosario observari debent. Unum est, ejusmodi orationum substantia, & frequentia, imo & calculorum seu lapillorum usus: alterum, ipsa precandi seu orandi formula, ita disposita & aptata, ut per quindenas salutationum decades, quindecim Dominicis orationibus interjectis ad globulos numeratas, præcipua quindecim nostræ salutis sacramenta piis meditationibus percenseantur. Primum ab Apostolis, ipsisque exorientis Ecclesiæ incunabulis mirum in modum in usu fuisse asserimus. Alterum a sanctissimo Dominico, Ordinis Prædicatorum conditore, ipsius Deiparæ monitu atque eruditione, primo in orbem adeoque Ecclesiam invectum esse & publicatum, verissime pronuntiamus.

[354] [sed ipse Alanus ei effugium præclusit,] Sed hunc distinctionis excogitatæ scrupulum tollere videtur ipse Alanus, dum Part. 2 cap. 2 veteres Psalterii sive Rosarii propagatores iterum enumerat, iisque hic pag. 95 egregios Ecclesiæ doctores ita addit: Sanctus Augustinus Ecclesiæ doctor incomparabilis Psalterium Mariæ usurpavit: ecquis enim dicere audeat, vel cogitare, tantum virum Psalterium tantum ignorasse, quod nos scimus, quod Ecclesia prædicat, & frequentat. Scimus, ut beata virgo Maria revelavit; scimus, sancto Hieronymo dictum orandi ritum ad calculos numero centum quinquaginta singulare exstitisse refugium, tum adversum hæreticos, tum ut in omnibus * scientiarum genere tantum præstaret stylo, quantum orbis admiratur. Scimus, ut item ter benedicta Mater Dei revelavit, S. Ambrosium & S. Georgium * hujusce Psalterii sanctissimam scivisse dignitatem, idque IN SUBSTANTIA, IN QUANTITATE, ET QUALITATE. Et eos quisquam de ulla ejusdem orandi negligentia & omissione suspectos habere vel cogitatione poterit? Haud dubie Alanus hic agit de Psalterio, quod ipsemet cum meditatione præcipuorum mysteriorum nostræ redemptionis docebat, & cujus antiquitatem ostendere cupiebat, ut illud ab objecta novitatis accusatione vindicaret. Hoc satis indicat asserens, S. Augustinum illud Psalterium (quod nos, inquit, scimus) non ignorasse. Id ipsum rursus abunde confirmat addens, illum precandi ritum in substantia, in quantitate, & qualitate sanctis hisce Doctoribus notum fuisse. Hic iterum utimur argumento ad hominem, ut supra monuimus: quid enim de antiquitate illa verosimilius censendum sit, apud eruditissimum Mabillonium in Præfatione ad Partem 1 seculi V Benedictini num. 118 & sequentibus fuse examinatur.

[355] [& Echardus distinctionem aut explicationem illius] Interim Echardus alia via hanc Choquetii distinctionem evertit, dum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag 852 sic scribit: Primus Alanus religionis mysteria quindecim Rosarii decadibus alligandi rationem excogitavit, quibus suas visiones, suaque exempla vel miracula, ut volueris, adjungendo, magnam sibi dicendi materiam præparavit. Bene est, ubi hæc facile audiuntur; sed non omnibus allubescit hæc ratio, qua vis omnis & vehementia orationis frangitur, & cujus demum hæc unica semper conclusio, quam solam reportant auditores: ergo Rosarium dicite. Hæc improbatio piarum concionum de Rosario, quæ ibidem antecedentibus & consequentibus verbis nimis studiose inculcatur, nobis non placet, nec placituram existimamus plerisque fervidis Rosarii prædicatoribus, qui hac ratione cultum Deiparæ laudabiliter promovent. Etsi autem non velimus, ut hujusmodi concionibus prodigia Alani immisceantur; tamen nullo modo improbamus, vera beatissimæ Virginis miracula, quæ certe sedulo concionatori deesse non possunt, in iis referri, & ita populum Catholicum ad recitandum Rosarium excitari. Multo magis nobis displicet libellus Gallicus, Parisiis anno 1727 editus, qui Solida devotio Rosarii &c. inscribitur: is enim continet plures propositiones, damnatis Quesnelli erroribus affines, & sub fallaci titulo potius ad destruendam, quam ædificandam Rosarii devotionem, compositus videtur. Intelligenti pauca, ut proverbii loco dici solet. Nos itaque ex hac historica Echardi opinione tantummodo concludimus, supradictam Choquetti distinctionem inutilem esse, & S. Dominicum non fuisse primum, qui quindecim decadibus meditationem totidem mysteriorum alligavit.

[356] Echardus tomo 2 ejusdem Operis pag. 845 hanc sententiam suam repetit, [bis evertit alia via,] ubi ad Vitam B. Æmiliæ Biccheriæ, quam in Appendice ad diem tertiam Maii, tomo VII istius mensis a pag. 557 edidimus, notat sequentia: Quod etiam numero 19 dicitur Beata portariæ monasterii mandasse, ut omni sabbato in honorem quindecim mysteriorum Rosarii totidem panes pauperibus erogaret, novitium est & recentius adinventum: neque enim ulla quindecim mysteriorum Rosarii memoria ante Alanum de Rupe, qui primus vel sublevandæ attentionis vel pietatis excitandæ causa hanc distinctionem adinvenit, & ad quindecim Rosarii decades adjunxit & coaptavit. Unde nulla istius facti memoria in Vita ejusdem Beatæ, quam circa annum MDCIX scripsit Soror Petronilla Bava, ejusdem monasterii sodalis, & quam excepit Michaë Pio parte secunda libro primo col. 140.

[357] Equidem scio, hanc Echardi opinionem ab eruditissimo P. Ludovico Robyn, [quam tamen postea deseruisse dicitur,] Dominicano Gandensi, erroris accusatam esse, eo quod in regulis sive statutis Begginarum Gandensium, quarum confessiones jam ab aliquot seculis RR. PP. Prædicatores excipiunt, Psalterium beatissimæ Virginis vel Rosarium cum meditatione mysteriorum recitandum præscribatur. Hinc Echardus putans, illam mysteriorum meditationem præscribi in primævis Begginarum Gandensium statutis, & ipso Alano antiquioribus, post Opus suum edidit alteram appendicem, in qua circa hanc rem dicta sua retractavit. Sed unicum dumtaxat hujus appendicis exemplar hactenus videre potui, & frustra Parisiis ac in aliis ejusdem Operis exemplaribus eamdem appendicem quæsivi. An forte Echardus hanc retractationem suam tantummodo edidit in gratiam monitoris sui, eamque communicavit Belgis illis, quos priori opinione sua offenderat?

[358] Ut ut est, dubitari potest, an Echardus non nimis facile hic dicta sua retractaverit, [forte nimis facile monitori credens,] eo quod statim crederet, istas Begginarum Gandensium constitutiones ab ipsa Begginasii origine usque ad nostram ætatem sine ulla mutatione permansisse. At hic hærebat aqua, ut vulgo dici solet: nam amplissimus D. Josephus Geldolphus a Ryckel ab Oorbeeck, Lovanii abbas S. Gertrudis, in Historia Begginasiorum Belgii, Actis S. Beggæ subjuncta, satis innuit, has constitutiones variis temporibus auctas vel mutatas fuisse, dum ibidem § 71 pag. 315 scribit: Duo sunt in Flandricarum matre urbium Ganda Begginasia. Primum est sanctæ Elizabethæ fundatum a Joanna & Margareta Comitibus Flandriæ circa annum MCCXXXIV. Estque locus amplissimus trium & amplius bonariorum terræ. Additus & amplitudini decor, adeo ut, qui multa viderunt, fateantur, se pulchrius nullum vidisse. Olim a prima sui origine fuit extimum civitati; nunc intra pomœria conclusum est. Hujus directio semper penes PP. Dominicanos fuit, qui duos ad minus eidem confessarios ordinarios ex gremio chori sui, claustro tamen suo obnoxios, assignant; sed per sacellanos seculares Officia sacra celebrant. Ludovicus Flandriæ Comes auxisse legitur hujus Begginasii statuta ex suggestione prælatorum, quæ & sic aucta confirmavit anno MCCCLIV. Hæc eadem augustæ memoriæ Carolus V approbavit anno MDXXXI duodecima Maii. Rursus anno MDCXXIII vigesima septima Novembris examinata & approbata meminimus. Cum igitur statuta illa aliquando aucta & examinata fuerint, admodum verosimile est, ea pro variis rerum ac temporum circumstantiis etiam nonnihil mutata fuisse. Porro hæc lis decidi non potest nisi ex oculata veterum constitutionum Mss. inspectione, & accurate examinandum esset, an in antiquis & ætatem Alani præcedentibus statutorum autographis illa mysteriorum meditatio Psalterio seu Rosario beatissimæ Virginis adjungatur.

[359] [se contradicere antiquis monumentis Begginasii Gandensis,] Saltem illa non exprimitur in antiquo diplomate, quod amplissimus D. Josephus Geldolphus Ryckelius in laudata Historia Begginasiorum Belgii pag. 563 & 564 ex autographo Gandensi sic refert: Universis præsentes litteras inspecturis Joannes F. Alexandri salutem & noscere veritatem. Noscant universi tam præsentes quam futuri, quod ego de communi consensu & voluntate Joannis & Jordani filiorum meorum, & meo, quondam fossam jacentem ab Oriente curiæ Begginarum S. Elizabethæ juxta Gandavum inter terram meam & terram earumdem protensam a ponte portæ dictæ curiæ versus Boream juxta aggerem sive dycum, & eidem aggeri sive dyco in longitudine coæquatam, dictis Begginis in puram eleemosynam pro remissione peccaminum meorum & antecessorum meorum, contuli in perpetuum jure hæreditario possidendam; renuntians omni juri, quod in dicta fossa tenui, habui, & possedi, & quod ego vel successores mei in posterum essent habituri: & remotis omni dolo & fraude, promisi bona fide, quod dictæ collationi per me, vel alium, seu per alios minime contrairem.

[360] [ex quibus id tamen hactenus non evincitur,] Quapropter domicella Elizabeth, magna magistra curiæ, & Begginæ ejusdem loci supradicti in bona fide promiserunt, quod anniversarium Elizabeth (erat hæc uxor benefactoris) in perpetuum celebrari facerent. Quælibet vero domicella sive Beggina dicti loci dicet pro anima uxoris meæ, filiæ quondam Jordani de Rym, pariter atque anima mea Psalterium B. Mariæ Virginis, eodem die, quo dicta anniversaria contigerit celebrari. Cujus rei testes fuerunt Joannes & Jordanus filii mei; & discreti viri Prior Ordinis Fratrum Prædicatorum Ganden. F. Zigerus dictus de Zotteghem, F. Laurentius, F. Zigerus de Aelst, Theodoricus dictus wtren Ramen, D. Ægidius & D. Joannes, Capellani curiæ supradictæ. In quorum omnium testimonium, robur, & munimen, sigillum meum una cum sigillo Prioris Prædicatorum Gandens. præsentibus duximus apponendum. Datum anno Domini MCCXXVII, mense Julii. Etiamsi hic a Begginis Gandensibus recitandum promittatur Psalterium B. Mariæ Virginis, quo Alanus aliique passim Rosarium Deiparæ intelligunt, nullum fit verbum de præfata mysteriorum meditatione, quæ tamen in antiquis Begginarum Gandensium statutis exprimi perhibetur. Quod si nihilominus ista mysteriorum meditatio contra opinionem nostram in primævis Begginarum Gandensium constitutionibus expressa & Rosario adjuncta inveniatur, jam inde Echardo retractanti adhæremus.

[361] Verum tunc alia orietur quæstio, utrum hæc pia Psalterii seu Rosarii meditatio ætatem S. Dominici non præcesserit: [& distinctioni Choquetianæ alia difficultas opponi posset.] siquidem R. D. Josephus Stephanus de Noriega in superius laudata Dissertatione historica § 21 contendit, illam Rosarii meditationem ante tempora S. Dominici in Ordine Præmonstratensi usitatam fuisse, & ibidem pag. 209 post aliquas hujus sententiæ suæ probationes ita concludit: En quibus ducor fundamentis, ut credam, B. P. Dominici ætate jam in Ordine Præmonstratensi Rosarium Virginis, per mysteria & gaudia distributum & ordinatum, recitari consuevisse: quandoquidem B. Joseph, ut liquet ex superius dictis num. 180, anno Domini MCLXIII candidum habitum duodennis suscepisse, certius asseritur. Quo tempore prælaudatus Albertus primus abbas, & ultimus Præpositus monasterii Steinfeldensis, libellum illum gaudiorum Virginis composuerat, ut Præmonstratensium corda in cultum & obsequium Patronæ Ordinis inflammaret. Quibus B. Joseph nova gaudia superaddens & Salutationes angelicas novo devotionis ordine, velut rosas intermiscens, Marianam Coronam sive Rosarium, quo Rosæ suæ charissimæ caput redimiret, intexuit. Atque adeo potuit quam optime S. P. Dominicus inter Marianos Vitenses Canonicos (quorum aliquos, ea tempestate ex illis regionibus huc missos, Hispaniam appulisse, compertum est) Rosarii Mariani devotionem didicisse; quam postmodum sic, ut apud Fideles modo in usu est, a se dispositam, & innumeris mirabilibus confirmatam, sui præclarissimi Ordinis Fratres per universum orbem disseminarunt, & in dies miro fervore ac solemnissimo cultu promovere non desistunt. Quamvis de commoratione S. Dominici in Vitensi cœnobio dubitemus, (hoc dubium nostrum infra in Annotatis ad Acta Theodorici Appoldiani non parum confirmabitur) & ea saltem usque ad annum Christi 1203 prorogari non possit, ut paragrapho undecimo ostendimus, tamen in Ordine Præmonstratensi potuit usurpari hæc pia Rosarii praxis, de qua tamen nihil certi determinamus.

[Annotata]

* forsan omni

* lege Gregorium

§ XX. Argumenta eorum, qui primam Rosarii institutionem S. Dominico tribuunt, & responsa, quæ illis opponi possunt.

[Scriptores Dominicani fatentur,] Quamvis plerique recentiores originem Rosarii S. Dominico adscribant; tamen hanc non esse omnium sententiam, Nicolaus Janssenius in Vita S. Dominici lib. 1 cap. 5 significat his verbis: Quidam in incerto habent, fueritne, adeoque an vocari debeat institutor sanctissimi Rosarii beatus Dominicus. Paucis quid ex vero sit, expediam. Venerabilis Beda de hoc precandi ritu meminisse videtur, ejusque usum ætate sua exstitisse. Sed de illo studiosius agit Polydorus Virgilius, atque excogitatum esse a quodam Petro Ambianensi eremita, annum circiter MLXXV. At facile solvitur quæstio, si distinctius de Rosario loquamur: vel enim per hoc intelligitur ratio precandi per supputationem calculorum, vel prout Rosarium complectitur centum quinquaginta salutationes Angelicas, cuilibet decadi oratione Dominica interjecta. Si primo modo accipias, fuerit inventor Petrus ille Polydori, aut quivis alius; secundo modo accepti institutor est sanctus Dominicus.

[363] [quæstionem da primo Rosarii institutore] Antonius Senensis in Chronico Fratrum Ordinis Prædicatorum pag. 11 & 12 ad hanc distinctionem non confugit; sed fatetur, quod S. Dominicus usum Rosarii, qui tempore venerabilis Bedæ vel Petri eremitæ forsan viguerat, postea exstinctum vel oblivioni traditum invenerit aut suscitaverit. En ipsius verba: Eodem tempore, quo vir Dei Dominicus Euangelii prædicationi insistebat, etiam fidelium devotioni suggessit pium illum precandi modum Rosarii beatæ Virginis, ut etiam illa, quæ olim cunctas hæreses sola interemerat, fidelium devotis excitata precibus, intercessione sua illam, quæ tunc serpebat, dignaretur exstinguere; ut sic zizaniis falsæ doctrinæ emortuis, sacræ doctrinæ succresceret triticum. Licet autem hunc precandi modum Polydorus Virgilius ad annum MLXXIII referat, a patre * quodam eremita Ambianensi inventum; Beda autem & alii etiam ad antiquiora tempora; tamen non immerito divo Dominico adscribitur, quod illum, cum jam forsan a notitia hominum excidisset, divino (ut creditur) ad id Numine motus, adinvenit, & miro devotionis affectu atque nimio ardore prædicavit.

[364] [inter auctores Catholicos controverti,] Ceterum Choquetius in Opere jam sæpe citato ac deinceps citando etiam satis indicat, de hac quæstione inter eruditos disceptari, dum ibi cap. 22 pag. 429 & sequente primam Rosarii institutionem sanctissimo suo Parenti vindicaturus, ita præfatur: Porro ante omnia accurate disquirendum est, quænam fuerint sacrosancti Rosarii Mariani primordia; quando nimirum istud primo natum sit, & cœperit in Ecclesia usitari: ea siquidem res haud videtur adeo luculenta, quibusdam scilicet in diversa placita abeuntibus. Deinde refert ac resellit varias auctorum de hac controversia opiniones, ex quibus nos paragrapho sequente seligemus paucas, iisque unam alteramve addemus, quæ aliquam difficultatis speciem præferunt, postquam hic prius produxerimus validissima argumenta, quibus Rosarii institutio S. Dominico vindicatur.

[365] [& pro sua opinione afferre possunt Breviærium Romanum,] Primum argumentum peti potest ex novo Officio, quod nuper a Benedicto XIII Pontifice accepimus, & in quo Lectionem quartam ita recitamus: Cum Albigensium hæresis per Tolosatium regionem impie grassaretur, atque altius in dies radices ageret, sanctus Dominicus, qui nuper Prædicatorum Ordinis fundamenta jecerat, ad eam convellendam totus incubuit. Id ut præstaret validius, auxilium beatæ Virginis, cujus dignitas illis erroribus impudentissime impetebatur, cuique datum est cunctas hæreses interimere in universo mundo, enixis precibus imploravit: a qua (ut memoriæ proditum est) cum monitus esset, ut Rosarium populis prædicaret, velut singulare adversus hæreses ac vitia præsidium; mirum est, quanto mentis fervore, & quam felici successu injunctum sibi munus sit exsecutus. Est autem Rosarium certa precandi formula, qua quindecim Angelicarum salutationum decades oratione Dominica interjecta distinguimus, & ad earum singulas totidem nostræ reparationis mysteria pia meditatione recolimus. Ex eo ergo tempore pius hic orandi modus mirabiliter per sanctum Dominicum promulgari augerique cœpit; quem ejusdem institutorem, auctoremque fuisse, summi Pontifices Apostolicis litteris passim affirmarunt. De hac summorum Pontificum assertione mox agemus.

[366] Liceat interim nobis petere, quis ante tempora Alani de Rupe memoriæ prodiderit, [quod hic non videtur niti æntiquis testimontis,] S. Dominicum ab apparente sibi Deipara monitum fuisse, ut Rosarium populis prædicaret. Sane Choquetius non videtur antiquiorem hujus historiæ auctorem novisse, quando pag. 459 & 460 præfati Operis sic scribit: Et vero quæ de Rosarii institutione, & Tolosæ per beatum Dominicum prædicatione diximus, habet Alanus Rupensis operis Redivivi parte 2 cap. 3. Huic subdit alios recentiores istius apparitionis assertores, & ad majorem fidem faciendam ex fine citati capitis ibidem allegat hæc Alani verba: Et hæc omnia piissima Dei genitrix virgo Maria cuidam, quem desponsavit per annulum & Psalterium mirandum, ex crinibus ipsius virginis Mariæ, in collo sponsi pendens, narravit visibiliter & sensibiliter esse verissima. Quinimo Choquetius pagina sequente fatetur, quod privatum illud S. Dominici cum Deipara colloquium in silva Tolosana, æternum latuisset, nisi cælum ipsum pro sua benignitate tandem retexisset, scilicet Alano Rupensi, de cujus suspecta fide superius § 3 satis superque cum Echardo disseruimus. Ex his igitur concludimus, sacram Rituum Congregationem & Benedictum XIII a nobis in hac re non exigere majorem fidem historicam, quam mereatur auctoritas Alani Rupensis, qui illud singulare privilegium post ducentos quinquaginta annos a morte S. Dominici primum memoriæ prodidit.

[367] Præterea hæc nova Lectio innuit, quod Rosarium, [& quod eæ in re non habet summam auctoritatem,] prout a sancto Prædicatorum Fundatore institutum traditur, sit certa precandi formula, qua quindecim Angelicarum salutationum decades oratione Dominica interjecta distinguimus, & ad earum singulas totidem nostræ reparationis mysteria pia meditatione recolimus. Flaminius in Vita S. Dominici lib. 2 fol. 34 verso etiam diserte asserit, totam illam formulam Sancto ab ipsa Deipara revelatam esse, & integrum Psalterium in tria Rosaria dividens, de hac revelatione sic disserit: Monuit autem felicissima Virgo, ut, cum primum profertur Rosarium, succurrat dicenti Dominicæ nativitatis mysterium, & in ea re consideranda mens illius occupetur: in secundo autem durissimi cruciatus Redemptoris nostri, & nulli comparabilis neci mors atrocissima, quam Domini Passionem dicimus: in tertio demum admirandæ ac nullo satis alloquio * explicandæ resurrectionis Dominicæ, simulque aliorum Sanctorum gloria. Sed si ad Psalterium seu Rosarium, quod S. Dominicus dicitur instituisse, etiam pia illorum mysteriorum meditatio requiratur, quomodo cum hac narratione conciliabitur opinio Echardi, qui paragrapho præcedente bis affirmat, Alanum de Rupe fuisse primum, qui istam mysteriorum meditationem decadibus Rosarii alligaverit? Quod si velis, illam mysteriorum meditationem ab ipso S. Dominico institutam esse, dissolvenda sunt argumenta auctorum Præmonstratensium, qui contendunt, istam Rosarii recitandi praxim ante tempora S. Dominici in Ordine suo usitatam fuisse, ut paragrapho præcedente ex amplissimo D. Josepho Stephano de Noriega, abbate Præmonstratensi, retulimus.

[368] [ut Benedictus XIII Pontifex alia occasione declaravit.] Propter hoc Breviarii Romani examen accusandi non sumus de irreverentia erga Sedem Apostolicam, ut in Responsionibus Papebrochianis ad articulum IX & alibi sæpe demonstratum est. Si quis tamen imprudens aut imperitus nos propterea argueret, eadem accusatione involveret ipsum Benedictum XIII, qui olim ex Ordine Prædicatorum ad Romanam Purpuram & cathedram Beneventanam evectus, contra Romanos integra dissertatione contendit, reliquias S. Bartholomæi Apostoli adhuc in ecclesia sua Beneventana quiescere. Cum autem ei opponeretur contraria Breviarii Romani sententia, articulo septimo ejusdem dissertationis respondet, maximæ quidem auctoritatis esse Breviarium Romanum in iis, quæ per sese ad cultum ecclesiasticum attinent; minoris tamen ponderis esse in privatis factis aut gestis, quæ in Vita Sanctorum ex occasione referuntur, ita ut efficax inde argumentum peti non possit, ubi præsertim antiquiora monumenta adversantur. Nec enim Ecclesia ipsa, quæ iis utitur, inconcussæ infallibilisque veritatis judicat, quæcumque Breviariis suis sunt inserta, cum multoties pro variis temporibus varia ex occasione ea mutaverit, correxeritque… Quæ omnia argumento sunt, Breviaria non illico putanda esse ab omni historica aberratione libera, sed magna plerumque spongia egere, licet illa in suum usum usurpet Ecclesia. Imo nec suis omnino carere nævis Clementino-Urbanum, quo utimur, Breviarium, doctissimi historiarum exploratores indicant. Ita ille, tunc eminentissimus S. R. E. Cardinalis, ac postea summus Pontifex, qui ad auctoritatem Martyrologii Romani, quod etiam opinioni ejus adversabatur, ibidem similia respondet, & dicta sua variis exemplis confirmat. Nunc alia Romanorum Pontificum de hac re testimonia referamus.

[369] [Leo X confraternitatem Rosarii S. Dominico adscribit,] Petrus Louvetus ex Ordine Prædicatorum Duaci anno 1635 edidit libellum, qui inscribitur Thesaurus Apostolicus gratiarum & privilegiorum &c., & in eo collegit authenticas litteras prærogativarum ac indulgentiarum, quas Legati Apostolici vel summi Pontifices in favorem Rosarii concesserunt. In ea collectione exhibetur bulla Leonis X, & ibidem pag. 22 Pontifex ille post alia ad rem nostram sic loquitur: Sane pro parte dilectorum filiorum Priorum & Fratrum domus Prædicatorum Coloniensium nuper exhibita petitio continebat, quod olim, prout in historiis legitur, a sancto Dominico quædam confraternitas utriusque sexus fidelium de Rosario beatæ Mariæ virginis nuncupata, ad honorem Angelicæ salutationis instituta, & in diversis mundi partibus prædicata fuit, sequentibus signis; sed cum ipsa confraternitas decursu temporis fere neglecta fuisset, & in oblivionem transisset, ac anno MCDLXXV civitas & diœcesis gravibus bellis premeretur, eadem confraternitas ad laudem & honorem præfatæ Virginis, ut civitas & diœcesis prædicta meritis & intercessionibus ejusdem Virginis ab eis bellis liberaretur, in ecclesia dictæ domus innovata & de novo instituta fuit cum certo modo orandi, videlicet quod confratres & sorores ejusdem confraternitatis tribus diebus cujuslibet hebdomadæ ad honorem Dei & præfatæ Virginis, ac contra imminentia mundi pericula legerent conjunctim vel divisim toties Angelicam salutationem, quot sunt psalmi in Psalterio Davidico, singulis decem salutationibus hujusmodi orationem Dominicam semel præponendo, & modum orandi hujusmodi Psalterium sive Rosarium ejusdem beatæ Virginis vulgariter appellatum. Vides, hic institutionem confraternitatis Rosarii S. Dominico adscribi.

[370] At quamvis Martinus ab Azpilcueta, qui vulgo doctor Navarrus appellatur, [quam tamen Martinus Navarrus,] vir pius & eruditus, primam Rosarii prædicationem S. Dominico tribuat; tamen hanc Leonis X assertionem de prima institutione confraternitatis Rosarii non admittit, dum inter Miscellanea de oratione tomo 2 Operum suorum, quæ Venetiis anno 1601 excusa sunt, fol. 316 initium confraternitatis istius assignat his verbis: Secundo respondeo directe ad ipsam quæstionem, esse receptam sententiam, quod anno MCDLXXVI quidam egregius doctor provincialis ejusdem Ordinis, nomine Jacobus Sprenger, cum esset Prior celebris monasterii Prædicatorum celeberrimæ urbis Coloniæ Agrippinæ, instituit solemnem & generalem omnibus Christianis utriusque sexus confratriam Rosarii Dominæ nostræ, quibusdam statutis super ingressu & obligatione confratrum adjectis, quam præfatus Alexander legatus ad instantiam imperatoris Federici III & ejus uxoris Augustæ confirmavit, & indulgentiis auxit, ut constat ex ejus litteris. Deinde affert fragmentum litterarum Alexandri Legati Apostolici, quas curiosus lector apud laudatum Louvetum pag. 1 & sequentibus integras inveniet. Etsi Alexander Legatus hanc confraternitatem anno 1476 primum approbarit; tamen videtur erecta anno præcedente, ut ex mox dicendis apparebit.

[371] Hanc doctoris Navarri opinionem confirmat Echardus, [& Echardus multo serius institutam credunt.] quando tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 881 narrans occasionem, qua Jacobus Sprengerus illam Rosarii congregationem Coloniæ erexit, narrationi suæ subnectit sequentia: Quo factum, ut societatem hanc Alexander Nanni de Malatestis, episcopus Foroliviensis, Sixti IV de latere Legatus, Coloniæ tum agens, confirmarit ac indulgentiis ditarit, X Martii anni sequentis MCDLXXVI. Hæcque prima est confraternitas, ut vocant, Rosarii, auctoritate Apostolica roborata & approbata, quæ brevi ubique certatim allecta, novisque in dies privilegiis aucta, Ecclesiam fere implevit universam. Adverte, congregationem illam Coloniensem ab Echardo dici primam, auctoritate Apostolica roboratam & approbatam: nam Duaci anno 1470 alia Rosarii confraternitas jam erecta fuerat, quam F. Joannes Excuria in communionem meritorum recepit, & de qua Echardus eodem tomo pag. 871 sic meminerat: Cum ejus ætate noster Alanus de Rupe cultum sanctissimi Rosarii seu Psalterii beatæ Virginis ardenter prædicaret in Flandria, erecta est quædam hujus tituli societas Duaci, in cujus promotionem has litteras dedit noster hic Joannes, quas hic inserere visum est, quod primæ sint in favorem pii hujus exercitii collatæ. Post recitatas Joannis litteras, quæ Duaci anno 1470, die XVI Martii datæ sunt, ibidem hæc subdit: Hancque primam lego pii hujus cultus eo seculo congregationem, seu, ut aiunt, confraternitatem. Quo anno & mense datæ litteræ, Duaci agebat F. Alanus de Rupe præfatus, earum, ut videtur, impulsor. Ex his sequitur, originem talium congregationum ab his duobus scriptoribus non referri ad S. Dominicum, licet Leo X Pontifex ex aliorum relatione illam ei tribuerit.

[372] [Choquetius citat indulgentias veterum Pontificum,] Sed defensores vetustioris institutionis haud dubie dicent, Martinum Navarrum & Jacobum Echardum errasse, quandoquidem Sixtus V Papa tomo 2 Bullarii Romani pag. 515 inter suos decessores, qui confraternitatem Rosarii indulgentiis ditarunt, Urbanum IV & Joannem XXII numerat. Hinc Choquetius pag. 469 & sequente, post allatum Bullæ Sixtinæ fragmentum, ex eo, quod inter Pontifices, qui parthenium Rosarii sodalitium sacris muneribus cumularunt, a Sixto V recenseatur Urbanus IV, antiquitatem institutæ confraternitatis sic probat: Unde liquet, haud multo post sancti Dominici ætatem Romanos Pontifices fuisse in Rosarii sodalitatem munificos; quod sane argumento est, illam jam tum magna populi Christiani frequentia & cultu; nec non stupendis prodigiis florentem exstitisse. Atque ut annos supputare liceat, Urbanus IV creatus fuit Pontifex anno seculi duodecimi sexagesimo primo, annis scilicet a beati Dominici transitu quadraginta. Porro Andreas noster Coppenstein lib. 2 de Fraternitate Rosarii cap. XI Alexandrum IV Pontificibus, qui sacra Rosarii collegia magnis favoribus auxerunt, adscribit; uti & Clementem IV, e quibus Alexander Urbanum IV in pontificia sede proxime antecessit, quem itidem proxime secutus est Clemens IV, vir in Ordinem Prædicatorum longe propensissimus. Deinde ascendit ad Pontifices Romanos, ætati S. Dominici propiores, quos etiam confraternitati Rosarii favisse arbitratur. Non sumus adeo morosi, ut antiquiora testimonia requiramus, si id de Alexandro IV aut Urbano IV probari possit. Quinimo libenter fatemur, validissimum esse hoc argumentum, si nitatur monumentis, quæ ætatem Alani Rupensis præcedunt.

[373] [de quibus omnes Bullarum collectores silent,] Varia nos movent, ne huic argumentationi statim subscribamus. Primo auctoritas & eruditio Martini Navarri, qui tomo 2 Operis citati fol. 315 verso ita diserte pronuntiat: Constat autem, Psalterium appellari Rosarium non quidem ex litteris Sixti quarti, qui primus maximorum Pontificum hoc genus orandi approbavit; sed ex litteris Alexandri Legati, in sequenti Miscellaneo referendis, qui primus confratriam Rosarii confirmavit. Secundo silentium Petri Louveti, qui initio libelli sui litteras Alexandri Legati & Sixti IV Pontificis profert, ac de antiquioribus Romanorum Pontificum Bullis non meminit, quamvis omnes indulgentias, confraternitati Rosarii concessas, ordine temporis studiose digesserit, certe alias veteres non omissurus, si illas invenisset, aut ad confraternitatem Rosarii pertinere judicasset. Hoc argumentum negativum confirmatur ex Josepho Stephano Valentino, Canonico ecclesiæ Segobricensis, cui F. Joannes Brunus, post diligentem tabulariorum Romanorum perquisitionem, tantummodo easdem Bullas communicare potuit, quas ille eleganti suo opusculo de Rosario, quod Romæ anno 1584 editum est, pag. 149 & sequentibus inseruit. Tertio ipsum ratiocinium quorumdam auctorum, qui institutionem istius confraternitatis S. Dominico vindicant, & idcirco indulgentias veterum Pontificum commemorant.

[374] Audiamus ex his primo Coppensteinium, qui lib. 2 de Fraternitate Rosarii cap. XI in hunc finem allegat diploma Alexandri IV Papæ, cujus fragmentum ex ipso autographo, quod in archivo Conventus Coloniensis servatur, [& quas Coppensteinius ex conjectura putat] ita exhibet: Vitæ perennis gloria redemptis pretio sanguinis meritoque fusi de pretioso corpore Redemptoris, debet acquiri virtute: inter quæ illud esse prægrande dignoscitur, quod ubique, sed præcipue in Sanctorum ecclesiis Majestas Altissimi collaudetur. Rogamus itaque universitatem vestram & hortamur in Domino, in remissionem peccatorum vobis injungentes, quatenus ad ecclesiam delictorum filiorum Prioris & Fratrum Ordinis Prædicatorum Coloniensium imploraturi a Domino dilectorum veniam, in humilitate spiritus accedatis. Nos etiam, ut Christi fideles quasi per præmia ad merita invitemus, de omnipotentis Dei misericordia, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui ad eamdem ecclesiam in singulis festivitatibus gloriosæ Virginis Mariæ &c., causa devotionis accesserint annuatim, centum dies de injuncta sibi pœnitentia misericorditer relaxamus &c. Datum Anagniæ V Idus Januarii, Pontificatus nostri anno sexto. Hic annus Alexandri Pontificis, anno Christi 1260 respondet.

[375] At quomodo, inquies, hæc ad confraternitatem Rosarii spectant? [concessas esse Confraternitati Rosarii,] Proxime; si credimus Coppensteinio, qui loco jam citato post alias nullius momenti conjecturas, ex hoc Alexandri IV diplomate sic divinare pergit: Sed qui erant isti Mariani cultores apud Prædicatores, nisi qui in fraternitate Rosarii numerabantur numero maximo? His igitur maxime, licet non unice, Apostolicam favisse gratiam, existimandum est. Hanc mihi opinionem affert scriptorum, ut dixi, istorum auctoritas, & testificatio de Urbano IV, qui expresse ac singulatim Rosarii fraternitatem ornavit anno MCCLXIII; ideoque & antecessoris anno MCCLX, & successoris anno MCCLXVI circiter intentionem fuisse codem versam, mihi valde accidit probabile ex annorum conjunctione atque Pontificum consensione. En totum fundamentum, ab Alano Rupensi aliisque recentioribus constructum, quo speciosa Choquetii argumentatio nititur, & cujus imbecillitas penitius inspicienda est.

[376] Antonius Senensis in Chronico Prædicatorum pag. 101 agit de Clemente IV Pontifice, [ad quam minime pertinent,] qui varia privilegia Ordini Dominicano concessit, & pagina sequente inter alia unum refert hoc modo: Indulgentias etiam concessit visitantibus ecclesias nostras in dedicationis ipsarum anniversario die, & octo diebus consequentibus, & in festis beatæ Virginis, divi Dominici patris nostri, & aliorum Sanctorum Ordinis nostri &c. Ex his Coppensteinius loco supradicto num. 6 infert, has indulgentias confraternitati Rosarii præcipue concessas esse, eo quod illa in ecclesiis Prædicatorum exercitia sua tunc peragere soleret. At supponit id, in quo totus quæstionis cardo vertitur. An igitur hæc illatio sit magis legitima, quam præcedens, peritis logicis dijudicandum relinquimus.

[377] Ceterum ipsæ Clementis IV litteræ, quas eruditissimus Edmundus Martene nuper in Thesauro Anecdotorum tomo 2 col. 212 edidit, [ut ex ipsis Pontificum illorum verlu,] de confraternitate vel Rosario nullum verbum faciunt; sed omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui ecclesias ipsas (scilicet Prædicatorum) in dedicationibus ipsarum, & anniversario dedicationum earum die, ac usque ad octo dies sequentes, nec non in beatæ Mariæ Virginis, sanctorum Dominici confessoris & Petri martyris, ac etiam aliorum Sanctorum, in quorum honore altaria majora in ecclesiis ipsis sunt constructa, festivitatibus causa devotionis venerabiliter visitaverint, de omnipotentis Dei misericordia & beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi (inquit Pontifex) centum dies indulgentiæ de injunctis sibi pœnitentiis, annis singulis misericorditer relaxamus. Datum Perusii V Idus Octobris, Pontificatus nostri anno primo. Nunc videamus, an de Urbano IV quid amplius probari possit.

[378] [& aliorum scriptorum textibus ostenditur,] Imprimis petimus, ubinam Urbanus IV expresse ac singulatim Rosarii fraternitatem ornaverit, ut Coppensteinius supra confidenter affirmat. Ne quidem ipse Alani discipulus Michaël ab Insulis id asserere ausus est, dum in Quodlibeto Coloniensi de veritate fraternitatis Rosarii (hoc opusculum Coppensteinius Alano Redivivo sub nomine hujus Michaëlis adjunxit) cap. 5, apud nos pag. 40 sic scribit: Nec silentio prætereundum hic puto, quod Urbanus IV QUIBUSCUMQUE nomen Jesu in fine salutationis Angelicæ addentibus pro qualibet vice triginta dies indulgentiarum concessit, quas Joannes XXII successor ejus confirmans, alios triginta dies superaddidit, ut patet in Bulla authentica, quæ habetur in ecclesia Avenionensi, ubi Joannes XXII multis annis stetit. Si Urbanus IV quibuscumque nomen Jesu salutationi Angelicæ addentibus illas indulgentias concesserit, quomodo juxta Coppensteinium iisdem expresse ac singulatim Rosarii fraternitatem ornavit?

[379] [quamvis Alanus pro suo arbitrio] Quod hic ad Joannem XXII attinet, id Michael ab Insulis accepit ex magistro suo Alano, qui in Apologia, seu parte 1 cap. 13, hæc habet: Pontifex maximus Joannes XXII indulgentiam XXIV annorum, XXXIV hebdomadum, & duorum dierum concessit orantibus Psalterium Mariæ, quod centum quinquaginta salutationibus Angelicis constare definit. Bullæ transumptum vidi; autographum Avenione in Conventu nostro asservatur, ut audii. Idem sexaginta dies indulget ad clausulam cujusque salutationis addentibus voces Jesus Christus. Centies vero & quinquasies sexaginta dies indulgentiæ additi supradictis, ingentem numerum conficiunt. Non immerito fidem Alani hic suspectam habemus, etiamsi testetur transumptum seu ecgraphum Bullæ Joannis XXII a se visum esse: nam etiam asserit, se legisse libros Joannis de Monte ac Thomæ de Templo, quos nullus vidit, & qui verosimiliter numquam exstiterunt, ut § 2 hujus Commentarii cum Echardo diximus.

[380] [illas indulgentias Rosario arithmetice aptaverit,] Attamen gratis credamus, ab ipso visum fuisse exemplar Bullæ, qua Joannes XXII indulgentias aliquot dierum largitur recitantibus salutationem Angelicam: Raynaldus enim in Annalibus ecclesiasticis ad annum 1318 num. 58, & ad annum 1327 num. 54 meminit de duabus hujusmodi litteris, quas Joannes XXII Avenione dedit, & quibus indulgentias decem dierum concedit omnibus Christi fidelibus, qui salutationem Angelicam ad vespertinum campana pulsum recitaverint. At Alanus videtur similes indulgentias, nescio qua auctoritate, ad Psalterium seu Rosarium arithmetice transferre, easque pro numero salutationum Angelicarum multiplicare, & ad plures annos augere: nam centies quinquagesies numerati sexaginta dies indulgentiæ conficient indulgentiam XXIV annorum, XXXIV hebdomadum, & duorum dierum, quam Alanus supra exprimit, ut calculos subducenti patebit. Sed quid, obsecro, hic computus ad probandam confraternitatis Rosarii antiquitatem spectat? Ex ipsis Pontificum bullis ostendendum esset, Urbanum IV & Joannem XXII illas triginta vel sexaginta dierum indulgentias pro numero salutationum Angelicarum multiplicasse & extendisse ad confratres, qui Psalterium seu Rosarium recitarent.

[381] Coppensteinius tamen lib. 2 Operis supradicti cap. XI num. 5 in hunc finem eodem argumento arithmetico sic clarius utitur: [eumque in hac re secutus sit Coppensteinius,] Urbanus IV ut salutationem Angelicam assidue pieque frequentare solitis calcar adderet, & devotionem exaugeret; eumdem, ut testes fiunt illius complures, constat ad salutationem Angelicam solenni decreto sancivisse, addendas esse hasce voculas Jesus Christus; simul addidisse in gratiam earumdem pronuntiantibus illas, XXX dierum indulgentiam: ut, qui unum orasset Psalterium Mariæ, is XII annorum, hebdomadarum XVIII *, & unius diei commereretur remissionem. Easdem confirmavit aliquanto post Joannes XXII, atque etiam alterum tantum addidit sub annum Domini MCCCXXX. Hinc-cap. 14 ejusdem libri num. 4 vestigiis Alani insistit, & computum ita duplicat: Joannes XXII orantibus Psalterium remissionem annorum XXIV, hebdomadumque XXXVI *, & dierum duum erat elargitus litteris publicis sub annum MCCCXXX. Bullæ transumptum vidit Alanus, & testatur, autographum in Conventu Avenionensi asservari.

[382] Si tempore Alani de Rupe Bulla ista Joannis XXII servabatur in Avenionensi Prædicatorum Conventu, [cum tamen nemo hactenus talia Pontificum diplomata protulerit.] & ad confraternitatem Psalterii seu Rosarii pertinebat, vehementer miramur, illam non fuisse communicatam Vincentio Bandello, generali Ordinis Magistro, qui anno 1505 plures veterum Pontificum litteras, in favorem Ordinis sui concessas, constitutionibus subjunxit. Mirum quoque est, quod ea latuerit Josephum Stephanum Valentinum, & Petrum Louvetum, qui Bullas Romanorum Pontificum, ad confraternitatem Rosarii spectantes, studiose in supradictis libellis vulgarunt. Si nihilominus adhuc proferri possit genuinum Joannis XXII diploma, in quo de confraternitate Psalterii seu Rosarii expresse meminit, contra opinionem Martini Navarri & Jacobi Echardi libenter fatemur, confraternitatem illam ante tempora Alani & Jacobi Sprengeri floruisse. Quod si quoque tales Urbani IV litteræ producantur, jam inde S. Dominicum, non Rosarii dumtaxat, sed etiam confraternitatis istius auctorem asserimus, & ea conditione RR. PP. Prædicatoribus victoriam, in hac materia de omnibus adversariis suis relatam, ex animo gratulamur.

[383] Atque hæc sunt præcipua argumenta, quibus Choquetius antiquitatem confraternitatis Rosarii tuetur: [Præter alios Romanos Pontifices,] quæ enim ex verbis venerabilis Humberti & litteris Petri a Vineis repetit, facile de aliis congregationibus aut tertio Ordine Minorum & Prædicatorum intelligi possunt. Forte similibus ratiociniis sive testimoniis inductus fuit Sixtus V Pontifex, ut inter suos decessores, qui confraternitatem Rosarii privilegiis ac indulgentiis promoverant, Urbanum IV & Joannem XXII recenseret. Eruditi Catholici passim norunt, Romanos Pontifices in hujusmodi Bullis non confirmare facta historica, quæ in illis occurrunt, sed ea plerumque simpliciter referre, prout probabiliter suggeruntur, quemadmodum superius occasione primi Inquisitoris ex Angelo Manrique retulimus. His de confraternitate Rosarii discussis, ad ipsam Rosarii originem redeamus.

[384] [S. Pius V institutionem Rosarii S. Dominico adscribit,] Pius V hanc institutionem S. Dominico clare adscribit, & in Bulla anni 1569 apud Louvetum pag. 79 inter alia sic loquitur: Spiritu sancto, ut pie creditur, afflatus beatus Dominicus, Ordinis Fratrum Prædicatorum auctor (cujus institutum & regulam, cum in minoribus essemus, expresse professi sumus) simili qua nunc temporis occasione, qua Albigensium hæresis [per] partes Galliarum & Italiæ misere grassabatur, & tam multos excæcaverat seculares, ut in Domini sacerdotes & clericos sævissime furerent, levans in cælum oculos, & montem illum gloriosæ virginis Mariæ, almæ Dei genitricis, quæ germine suo tortuosi serpentis caput obtrivit, & cunctas hæreses sola interemit, ac benedicto fructu ejus ventris mundum primi parentis lapsu damnatum salvavit, & de quo sine humanis manibus abscissus est lapis ille, qui ligno percussus, gratiarum aquas affluentes produxit, respiciens, modum facilem & omnibus pervium, ac admodum pium orandi & precandi Deum, Rosarium seu Psalterium ejusdem beatæ Mariæ virginis nuncupatum, quo eadem beatissima Virgo salutatione Angelica, centies & quinquagies ad numerum Davidici Psalterii repetita, & oratione Dominica ad quamlibet decimam, cum certis meditationibus, totam ejusdem Domini nostri Jesu Christi vitam demonstrantibus, interposita veneratur, excogitavit, excogitatum per sanctæ Romanæ Ecclesiæ partes propagavit §c. Gregorius XIII, aliique quidam Pontifices Romani, de quibus superius mentio facta est, cum sancto Pio V consentiunt. Sed observa, omnes illos Christi Vicarios, qui de Rosario aut confraternitate istius meminerunt, post tempora Alani de Rupe Ecclesiam gubernasse.

[385] [quam tamen opinionem viri apprime Catholici] Non diffitemur, magnam esse Pontificum Romanorum auctoritatem, eamque huic opinioni non exiguum pondus addere: attamen in hac materia talis non est, ut viri Catholici ac eruditi prohibeantur de illa quæstione, pure historica, publice disputare, ac inter se dissentire. Sic R. D. Nebridius Mundelheimius ex Ordine Canonicorum Regularium S. Augusitini post hæc omnia summorum Pontificum diplomata putat, originem Rosarii antiquiorem esse ætate S. Dominici, ut in Antiquario Monastico secundæ editionis pag. 314, sive in fine epistolæ 70 indicat, ubi quemdam Ordinis sui Fratrem ita alloquitur: Tu Rosarium tuum cura, quo post Breviarium Deus nihil (puto) in Ecclesia nobilius, & ad impetrandum efficacius instituit, quo etiam tui similes laïci facillime uti possunt: quid enim de mercibus divinis non ibi latet? Habes orationem Dominicam, habes fidei symbolum ibi, habes & salutationem Angelicam, qua Reginæ cælorum quid acceptius & suavius? Postquam deinde exemplo B. Mechtildis probavit, quam grata sit beatissimæ Virgini salutatio Angelica, ibidem sic pergit: Quo vides, Josippe, quam pretiosa gemma sit Angelica salutatio, quibus pene solis constat Rosarium. Petri eremitæ hæc inventio est, cui magnum deinde incrementum dedit sanctus Dominicus.

[386] [& eruditi non admittunt.] Eruditissimus Mabillonius in Præfatione ad Acta Sanctorum seculi V Benedictini num. 125 varias de hac institutione sententias ita refert: Sed veniamus tandem ad id, cujus gratia hæc adducta sunt; nempe ad Rosarii originem, videamusque, an de illo mentio facta sit in concilio Celichitensi. Rosarium constat orationibus Dominicis quindecim, & salutationibus beatæ Mariæ centum quinquaginta. Corona (quam vocant) beatæ Virginis habet sex septemve decadas salutationum cum sex aut septem orationibus Dominicis, pro diversa auctorum sententia de annis ejus vitæ. De Rosarii auctore variæ sunt opiniones. Alii ad sanctum patrem Benedictum, alii ad venerabilem Bedam, alii ad Petrum eremitam, alii denique ad sanctum Dominicum Prædicatorum institutorem referunt. Postmodum in eadem Præfatione num. 128 hæc addit: De Rosario, quod quinquaginta supra centum salutationes cum quindecim orationibus Dominicis complectitur, in Actis sancti Dominici, cui hoc inventum ante annos ducentos tribuitur, nulla mentio est. Thomas Cantipratensis Ordinis Prædicatorum, Dominico suppar, tres salutationum quinquagenas, a quibusdam beatæ Mariæ devotis frequentari solitas, semel & iterum memorat: at de auctore nihil dicit. Inter hos viros Catholicos, qui similibus Pontificum Romanorum diplomatibus contraria sentiunt, numerandus est nuperus Ordinis Præmonstratensis scriptor Hispanus, cujus verba huc spectantia paragrapho præcedente num. 361 allegavimus. Etiam iisdem accenseri possent omnes illi, qui primam Psalterii seu Rosarii institutionem ad antiquiora tempora referunt, & quorum opiniones, earumque refutationes, proponemus paragrapho sequente, ubi interdum sine ulla litis decisione nostras aut alienas animadversiones immiscebimus.

[Annotata]

* forte Petro

* forte eloquio

* lege XVII

* lege XXXIV

§ XXI. Argumenta illorum, qui originem Rosarii putant antiquiorem ætate S. Dominici, & ad ea responsiones, variæque ad hæc responsa observationes.

Etsi ab ineunte Christi Ecclesia, inquit Mabillonius in Præfatione ad Acta Sanctorum seculi V Benedictini num. 115, [Mabillonius originem Rosarii seculo circiter decimo,] beatissimæ virginis Mariæ cultus receptus (ut decebat) propagatusque sit, subinde tamen incrementum accepit. Neque illud insuper habendum, quod ex quatuor primis conciliis unum, scilicet Ephesinum, ad asserendam ipsi Matris Dei superexcellentem dignitatem coactum sit in ecclesia eidem nuncupata, ubi multis (ut par erat) elogiis a Patribus donata est. Procedente tempore sensim in ejus honorem varia festa statuta sunt. At seculo decimo pronior in ipsam fidelium devotio facta: tria quippe sub id tempus instituta sunt; videlicet sabbato ejus memoria, & abstinentia a carnibus etiam extra jejunia; Officium parvum; & numeratæ preces seu salutationes Angelicæ ad numerum dictæ, quod coronam vel Rosarium vocant. Mabillonius videtur his posterioribus verbis originem Rosarii ad seculum circiter decimum referre.

[388] Alii tamen scriptores non exiguæ auctoritatis, ut Joannes Lopez ex Ordine Prædicatorum, ad cathedram Crotonensem in Calabria evectus, in opere Hispanico de Rosario Deiparæ lib. 1 cap. 2 num. 6 fatetur, [& alii auctores prioribus seculis affigunt,] usum Rosarii ab Apostolorum tempore repetunt, eumque primis Ecclesiæ Catholicæ seculis floruisse contendunt. Quinimo Joannes Rebellus existimat, Apostolos Rosarium instituisse, ac primis Christianis præscripsisse, ut hoc modo exstinguerent aut commutarent superstitiosum ritum paganorum, qui ex calculis filo inductis quamdam Rosarii speciem efficiebant, & in cultu suorum idolorum numeratas aliquot orationes obmurmurabant. Hinc nonnulli objiciunt exemplum S. Bartholomæi Apostoli, qui centies interdiu & toties noctu orasse fertur. Quidam allegant consuetudinem Pauli Ægyptii, qui quotidie recitabat trecentas orationes, quas totidem lapillis designabat, ut Palladius in Historia Lausiaca cap. 23 testatur. Sed cum non exprimatur, quales fuerint illæ preces, Choquetius cap. 22 memorati sui Operis objectiones hujus facile refellit. Quare nos, omissis incertis aut obscuris istiusmodi historiis, quarum veritatem vel circumstantias scrupulosius examinare non vacat, adducemus ea tantum argumenta, quæ prima fronte majorem diffultatem videntur habere, dum præsertim magna cum confidentia ab auctore quodam intrepide proponuntur.

[389] [inter quos Alanus illam refert ad tempora S. Benedicti] Primo talis est assertio Alani de Rupe, qui in sua Apologia, sive Part. 1 Alani Redivivi cap. 8, usum Rosarii fidenter S. Benedicto sic adscribit: Sanctus Benedictus porro, sacri Ordinis amplissimi patriarcha dignissimus, ea cura & religione sanctum in Psalterio salutatorio cultum Dei, familiarem sibi perpetuumque voluit, & observavit sic, ut eo tam divinæ monasticæ institutionis fundator & auctor fieri mereretur. Tanti Patris ab exemplo sacer mox chorus Fratrum universus per orbem late secum circumtulit Psalterium, & cetera præter consueta Ordinis exercitia divina, istud quoque velut privatum quisque in deliciis suis secretioribus deamavit interius, & in eo almam Virginem Matrem, sponsam sponsi sui, sancta quadam familiaritate cordialius dissuaviavit, ut doctor quidam Joannes de Prato traditum reliquit. Similia Part. 2 cap. 2 repetit, & ibidem declarat, testem hujus historiæ Joannem de Prato ex Ordine Benedictino fuisse. Sed nullus bibliographus de tali auctore Benedictino meminit, ita ut non prorsus temere suspicer, hunc Joannem de Prato cum Thoma de Templo ac Joanne de Monte inter scriptores fictitios collocandum esse. Quod porro ad rem ipsam spectat, ipse Mabillonius eruditissimus Benedictinus notitiam Rosarii sancto suo fundatori ingenue abjudicat, ut mox verbis ejus referemus.

[390] [& venerabilis Bedæ,] Pari confidentia Alanus Part. 1 cap. 8 instaurationem Psalterii seu Rosarii tribuit venerabili Bedæ: Post hos, inquit, venerabilem Bedam excitavit sibi Deus, qui tota Anglia, Britannia, & Francia longe lateque Psalterii Mariani intermissam frequentationem prædicationibus suis instauravit. Atque ex eo gentes illæ, imprimis Anglicana, in hanc usque diem eo Psalterium hoc amore & honore complexa est, ut passim in ecclesiis videre esset suspensa fixaque oraria complura, publicum ad usum omnibusque communem, quibus templum ingressis ad ea suas fundere preces Deoque libare placuisset. Tenuit ea sat diu religio; sed & ipsa demum labentibus annis, usuque tritis & deperditis in publico, ut vocabant, patriloquiis, raritatem ac sui tandem in vulgus oblivionem accepit. Fere eodem modo id ipsum Part. 2 cap. 2 iterum affirmat. Joannes de Marieta, scriptor Hispanus ex Ordine Prædicatorum, hanc Alani opinionem amplectitur, dum in Historia ecclesiastica Sanctorum Hispaniæ Part. 3 lib. 8 cap. 3 asserit, venerabilem Bedam recitationem Rosarii, post tempora Apostolorum intermissam, in Anglia renovasse. Imo ibidem narrat, quomodo usus ille, postea iterum collapsus, a monacho quodam Cartusiano, cui nomen erat Eloï, in Germania ante ætatem S. Dominici restauratus fuerit. Choquetius refellit utramque illam sententiam, & pag. 444 rejicit hanc Eloïni historiam, tamquam sibi ignotam, ex qua certe sequeretur, S. Dominicum non fuisse primum Rosarii repertorem. Nos eamdem Eloïni historiam frustra apud veteres Ordinis Cartusiensis scriptores quæsivimus, adeoque fidem illius penes F. Marietam relinquimus.

[391] Porro aliqui ad confirmandam venerabilis Bedæ restaurationem in hac materia addunt, [cui posteriori difficultati Choquetius] Rosarium in Anglia ab illo Beda nomen suum traxisse, atque hinc Anglice bedes vocari, ut Angli pronuntiant, etiamsi vocem illam beades scribant. Non placet hæc etymologia Mabillonio, qui loco mox citando censet, Rosarium aliunde sic Anglice appellari potuisse, nempe a beltide, de qua voce statim inferius plura occurrent. Interim audiamus Choquetium, qui pag. 443 præfati operis huic difficultati ita respondet: Sanctum ac venerabilem Bedam, calculos filo nectendi modum in Britanniam invexisse fatemur, ad quos singulas orationes Dominicas, & forte salutationes quoque Angelicas majore aut minore numero fideles orarent; & hoc picturis, vetustisque Angliæ monumentis damus. Ceterum ut Psalterii Mariani inventor aut observator fuerit, plane negamus. Et revera maximo Ecclesiæ, Christianæque reipublicæ commodo, plurima suæ pietatis eruditionisque argumenta ad posteros transmisit divinus vir; & cum maxima, minima, sit prosecutus, ne verbum tamen de Rosario scripsit; facturus haud dubie, si illius repertor aut restaurator exstitisset. Quocirca Joannes Sagastizaval constanter asserit, non vidisse se in historia ulla, Rosarii olim in Benedictino aut Cisterciensi Ordine cogniti authentica monumenta. Nec certe si Beda aliusve Rosarii auctor, restitutor, cultorve fuisset, id tacuissent, innumeri pii, sancti, & Deiparæ studiosissimi illorum Ordinum scriptores, vel saltem ex omnibus unus. Ita ille.

[392] Præter alia, quæ in hoc responso notari possent, [non satis apte respondet,] primo observamus, Choquetium hic nimis scrupulose Alano credidisse, ne ei etiam in aliis narrationibus fidem abrogare videretur: si enim ætate Alani adhuc vestigia Rosariorum istorum in Anglia supererant, unde probabitur, illa venerabilis Bedæ Psalteria seu Rosaria ab hodiernis diversa fuisse? Secundo credulus ille Alani vindex sua responsione totum ejus argumentum enervat ac frivolum reddit: nam si Psalteria Bedæ ab Alanianis discrepabant, frustra Alanus exemplo Bedæ aliorumque veterum se tuetur, & ridicule ex precibus alterius formæ probat antiquitatem sui Psalterii seu Rosarii, cujus novitas, vel potius nova instauratio, impugnabatur. Tertio Choquetius contra seipsum arma suppeditat, dum hic ex silentio veterum ratiocinatur: nam hoc argumentum negativum potiori jure in ipsum retorqueri potest, ut postea dicetur.

[393] Quapropter Mabillonius in laudata Præfatione ad Acta Sanctorum seculi V Benedictini num. 125 hanc Alani narrationem implicite explodit, & ibidem huic objectioni brevius ita respondet: Si salutationis Angelicæ usus nondum invaluerat (ut superius ostendimus) ævo sancti Benedicti, [& quam Mabillonius breviter solvit.] neque Bedæ, frustra ejus (nimirum Rosarii, de quo agit) institutio ad illa tempora revocatur. Huc id torquent, quod Rosarium apud Anglos BEDES nomine appellatur, tamquam a Beda auctore. At potuit alia de causa sic vocari, puta a beltide; quæ vox in concilio Celichitensi usurpatur, & quidem pro Rosario, ut Spelmannus existimat. Præcipuum hujus responsionis fundamentum jactum est in eadem Præfatione, ubi Mabillonius de usu & progressu salutationis Angelicæ disserit, ut ibidem num. 118 & sequentibus licet videre. Ceterum dubitamus, an statim ab omnibus admittenda sit derivatio Anglicæ appellationis bedes (Angli beades scribunt, ut supra monuimus) a voce beltis, cujus posterioris significatio nunc inquirenda est.

[394] [Nonnulli scriptores putant, in concilio quodam Anglicano,] Anno Christi 816 in Anglia celebratum est concilium apud Gelichyth, quod Labbeus noster tomo VII Conciliorum Col. & sequentibus edidit. Canone decimo istius Synodi ordinantur ea, quæ facienda sunt, dum quis episcopus e vivis excessit, & post determinatum numerum psalmorum ac Missarum, certaque misericordiæ opera, quæ pro anima defuncti indicuntur, inter alia apud eumdem Labbeum Col. statuitur, ut septem beltidum Pater noster pro eo cantetur. Hæc obscura expressio ingenia multorum torsit, & hactenus non convenit inter eruditos, quid voce beltidum proprie significetur. Dominicus Magri in Hierolexico ad vocem beltis citat verba hujus synodi Celichytensis, & ipsius judicio est beltis, instrumentum ad preces & orationes Dominicales, salutationesque Angelicas dinumerandas, sicuti cum corona seu Rosario hodie calculamus. Frater autem ejus Carolus Magri ibidem hæc addit: Septem beltidum puto vices significare, quod ab Hispanis SIETE BUELTAS, Italice SETTE VOLTE, id est septem vices, a VOLVENDO verbum vulgariter deductum. At hæc ultima beltidum explicatio, ex idiomate Hispanico aut Italico deducta, non immerito quibusdam nimis violenta ac longe accersita videbitur. Adde, quod buelta Hispanice non significet vicem; sed præter alias significationes, quas ea vox habet, plerumque pro reditu aut circuitu accipiatur.

[395] [quod anno Christi 816 habitum est,] Unde potius in ea Caroli Macri hypothesi per vocem beltis intelligeretur circuitus vel circulus, qui volvendo ac recitando Rosario fieri consuevit: nam voces initiales orationis Dominicæ Pater noster, quæ in hac synodo Celichytensi diserte exprimuntur, communiter pro Rosario sumi, quotidiana experientia nos docet. Neque id novum est, quandoquidem F. Petrus Dacus ex Ordine Prædicatorum, qui Acta B. Christinæ Stumbelensis seculo XIII conscripsit, apud nos tomo IV Junii pag. 314 testis oculatus de socio suo F. Nicolao hæc narrat: Dedit autem Nicolaus Christinæ suum Pater noster, quod personaliter quatuor annis portaverat. Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 411 ad hunc F. Petri Daci textum notat sequentia: Cum per illud Pater noster aliud non possit intelligi, quam quod nunc Corona vel Rosarium dicitur, hinc argumentum est, nostris tum in usu fuisse coronas illas seu globulorum certo numero seriem filo trajectam & firmatam ad zonam continuo ferre. Plura hujus significationis exempla apud eumdem Echardum tomo proxime citato pag. 852 videre est, ex quibus patet, vocem Pater noster seculo XIII & sequentibus communiter pro Corona aut Rosario usurpatam fuisse. Sed inde nondum manifeste sequitur, illam vocem Pater noster in synodo Celichytensi eamdem significationem habere.

[396] Henricus Spelmannus in Glossario archaiologico ad nomen beltis recitat verba hujus synodi Celichytensis, [voce beltis significari Rosarium,] putatque, ibi illa voce indicari Rosarium, quo precantes usi sunt, eamque derivat a radice Saxonica belt, quæ cingulum significat. Sed quid cingulum, inquies, hic ad rem facit? Respondeo, nomen beltis a radice Saxonica belt, id est, cingulo deduci potuisse, quia fortasse cultores Deiparæ Rosaria e cingulis suis pendula gestare consueverant, ut ex numero præcedente colligitur. Certe S. Dominicus adhuc in tenera ætate Rosarium suum ita gestavit, si Alano Rupensi credimus, qui Parte 2 cap. 3 de sancto illo Puero narrat sequentia: Neque orare tantum, sed & e zonula secum gestare pendulum, plus quavis aurea gemmatave torque, delectabatur. Hausisse illud cum materno lacte potuit, aut ab ecclesiastico dato ejus pueritiæ rectore, atque magistro, imbibisse: verum altior homine indoles Pueri, altiore digna Deo visa fuit disciplina magistra. Itaque Maria Virgine hoc ipsi revelante, cum adhuc circiter decem esset annorum, Psalterium semper portavit & oravit. Si hæc vera sint, ultro se mihi offerunt quædam difficultates, quibus conciliandis aut dissolvendis me imparem libenter confiteor: si enim Sanctus hunc singularem orandi modum cum materno lacte hausit, aut ab avunculo pueritiæ suæ rectore didicit, quomodo dicitur illum primus invenisse? Si adhuc puerulus, Maria virgine hoc ipsi revelante, Psalterium seu Rosarium portavit & oravit, quomodo primum Deipara, in silva Tolosana apparens, hunc orandi modum eidem Sancto revelavit, illumque instruxit de Rosarii ritu atque ordine, ut ex Nicolao Janssenio supra retulimus? His obiter ex occasione observatis, ad propositum nostrum revertamur.

[397] Doctissimus Cangius in Glossario ad eamdem vocem beltis refert quædam synodi jam sæpius memoratæ verba, [quæ etymologia non satis clara est;] iisque hæc subdit: Quo loco beltidem, Rosarium interpretatur Spelmannus, deducitque a Saxonico BELT, id est CINGULUM. Verum, an Rosarii usus ea tempestate exstiterit, jure addubitari potest. Viderat has diversas auctorum opiniones eruditissimus Mabillonius, & de obscura illa controversia sic judicium suum profert: His verbis beltidum Pater noster certum orationum Dominicarum numerum designari non dubitamus. Spelmannus de Rosario interpretatur a Saxonico BELT, quod cingulum significat. Verum, utrum illo tempore Rosarium esset in usu, merito addubitari potest, inquit doctissimus Cangius. Mihi vero videtur esse recentius inventum: sed tamen certum (ut jam dixi) orationum Dominicarum numerum illis verbis signari, perspicuum videtur. Cum vero de salutatione Angelica, quæ Rosarii præcipua pars est, nulla ibi mentio sit, neque ad Rosarii antiquitatem ostendendam assumi potest hic locus. Certe numeratæ orationes in usu erant longe ante seculum IX, teste Palladio, ubi agit de Paulo Ægyptio, qui trecentas quotidie orationes, numeratis in sinu suo trecentis calculis, recitabat. Nihil tamen vetat, quo minus vocabulum BELTIS, quod solas orationes Dominicas certo numero recitatas primo significabat, postea ad Rosarium significandum (si quidem id aliunde probari potest) usurpatum sit. Nos ulteriorem hujus ambiguæ vocis indagationem philologis relinquimus, & ad alia argumenta progredimur.

[398] [alii vero ex quibusdam historiis colligunt,] Guilielmus Malmesburiensis lib. 4 de Gestis pontificum Anglorum cap. 4 apud nos pag. 289 laudat comitem Leofricum & uxorem ejus Godivam, qui anno Christi 1040 monasterium Conventreiense in Anglia fundarunt, & ibidem ad præsentem quæstionem spectantia hæc habet: In ambabus porticibus Conventreiæ jacent ædificatores loci præcellentissimi conjuges, quorum maxime prædicatur femina; quæ cum thesauros vivens ibi totos congessisset, jamjamque moritura circulum gemmarum, quem filo insuerat, ut singularum contactu singulas orationes incipiens, numerum non prætermitteret; hunc ergo gemmarum circulum collo imaginis sanctæ Mariæ appendi jussit. Sed hoc exemplum rem necdum conficit, cum clare ex eo probari non possit, preces illas, quas Godiva, tactis singulis gemmei circuli globulis, ad certum numerum recitabat, pro orationibus Dominicis & salutationibus Angelicis accipiendas esse. Quare pergamus ad aliam seculi undecimi exeuntis historiam, in qua salutationes Angelicæ evidenter exprimuntur.

[399] [recitationem Rosarii seculo undecimo,] Herimanus abbas S. Martini Tornacensis & scriptor synchronus in Spicilegio Acheriano novissimæ editionis tomo 2 pag. 905 narrat, quemdam eremitam commorantem in silva Hannoniæ, quæ Brocherota * vocatur, revelationem habuisse de Theoderico Avesniensi, in Dei judicium postulato, de quo S. Waldetrudis & S. Aldegundis conquerebantur, eo quod in bello contra Balduinum Montensem monasteriis earum grave damnum intulisset. Deinde auctor subdit, Deiparam pro eo intercessisse, ac duabus hisce Sanctis ultionem postulantibus ita respondisse: Parcite, quæso, mihique nolite esse molestæ, quia nolo ad præsens eum gravare: uxor enim ejus domina Ada quoddam servitium mihi facit, quo me sibi sic familiarem adstringit, ut nec ipsi nec marito ejus pati possim aliquid inferri gravaminis. Cumque illæ Sanctæ requirerent, quod esset illud servitium, respondebat: Angelicam illam salutationem, quæ in terris principium mihi lætitiæ exstitit, singulis diebus mihi sexagies replicat; & vigies quidem prostrata, vigies genibus flexis, vigies autem stando aut in ecclesia, aut in cubiculo suo, aut in aliquo secreto loco, Ave Maria, gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui, mihi commemorat. Denique Herimannus eadem pagina addit, hanc rem ita divulgatam fuisse, ut etiam Gosceguinus, … qui avunculo suo præfato Theoderico successit, easdem salutationes beatæ mariæ quotidie replicaret, militibusque suis eas dicere suaderet. Majores nostri die IX Aprilis in Appendice ad Acta S. Waldetrudis, tomo 1 istius mensis pag. 842 eamdem narrationem ex Ms. ediderunt.

[400] [& ineunte duodecimo usitatam fuisse;] Lucas Acherius ex Ordine S. Benedicti, qui eodem circiter tempore hanc historiam typis vulgavit, in utraque Spicilegii sui editione ad illam notari jubet, Rosarium B. Virginis, vulgo CHAPPELET, tunc usitatum fuisse. Mabillonius autem in memorata Præfatione num. 127 post relatam ejusdem historiæ synopsim, sic ex ea concludit: Hinc initium puto Coronæ beatæ Virginis, quam eo tempore, id est ineunte duodecimo seculo, novam fuisse ex his Herimanni verbis intelligitur. Quod si eremita ille idem sit cum Petro Eremita, cui a Polydoro Virgilio inventum Rosarii tribuitur, hinc apparet, quo fundamento id dictum sit, quia scilicet hanc Adæ in beatissimam Virginem devotionem in publicum vulgavit. Circa hanc brevem Mabillonii conclusionem sequentia notanda occurrunt. Primo in tota illa narratione non fit mentio de orationibus Dominicis, quæ tamen proprie ad constituendam Coronam requiruntur. Quod si quis contendat, illas satis subintelligi, & hic a majori parte sumi denominationem, haud gravate fatebimur, ibi Coronam Deiparæ indicari: sed tunc alia superest difficultas: nam Corona differt a Rosario, ut sub finem paragraphi præcedentis ex ipso Mabillonio diximus. Secundo Polydorus Virgilius institutionem Rosarii Petro eremitæ tribuit, ut ex verbis illius mox referendis patebit. At eremita iste, qui devotionem Adæ in publicum protulit, non potest dici divulgasse Rosarium, si stricte loquamur, etiamsi Lucas Acherius Coronam cum Rosario confundat. Tertio probandum est, Petrum eremitam tunc in silva Brocherota habitasse, antequam vagam illam Mabillonii conjecturam admittamus. Nos vero hactenus invenire non potuimus, Petrum istum umquam eo loco anachoreticam vitam duxisse.

[401] Polydorus Virgilius lib. 5 de Inventoribus rerum cap. 9 inventionem Rosarii famoso Petro Ambianensi, [sed ea exempla rem prorsus non conficiunt,] qui vernacule l'Eremite cognominabatur, attribuit his verbis: Ceterum ut rationem cum Deo habere possemus, quoties ipsam Dominicam precem cum Angelica salutatione recitaremus, est modus orandi postremo inventus per calculos, ut ita dicam, ligneos, quos vulgus modo preculas, modo Pater-nostros appellat. Ii numero quinquaginta quinque ita ordine distinguuntur, ut post denos singuli majusculi affigantur filo (sunt enim perforati) & quot hi sunt, toties Dominicam precem; quot illi, toties Angelicam salutationem ter numerum ineundo recitent, terque symbolum brevius inferant: & id divæ Mariæ virginis Psalterium nuncupant. Ejus rei auctor fertur Petrus Eremita, homo Gallus, civis Ambianensis, qui abhinc annos quadringentos triginta, hoc est circiter annum salutis humanæ millesimum nonagesimum, sanctitate floruit, egitque cum Urbano Romano Pontifice, ut bellum Asiaticum a nostris sumptum fuerit, quo Hierosolyma recepta sunt. Hodie tantus honor ejusmodi calculis accessit, ut non modo ex ligno, succino, & corallio, sed ex auro argentoque fiant &c. Vides hic sat claram descriptionem Rosarii, quod Petro Eremitæ ab illo auctore adscribitur.

[402] Choquetius pag. 443 & sequente ad hanc difficultatem sic leviter respondet: Nostra de Petro Lermitano sententia est, [ut censemus cum Choquetie,] eum rationem ad calculos filo inductos precandi non invenisse quidem, sed prius a Beda repertam in Gallorum gentem invexisse, illamque Cruce-signatis, quos in Palæstinam duxit, proposuisse. Antecessit siquidem eum venerabilis Beda trecentis sexaginta septem annis, cum vixerit anno septingentesimo vigesimo tertio; Petrus vero millesimo nonagesimo. Nisi dicamus, modum sphærulis preces adnumerandi, a Beda primo inventum, penitus interiisse, & a Petro denuo restitutum, cujus rei gratia ab illo facinore Lermitani posteros globulorum decadem gentilitiis insignibus additam gestare, quod ex antiquo numismate expressum suo de Vita Lermitani libro Gallico inseruit Petrus Doultreman Societatis Jesu. Nostram hanc sententiam & interpretationem probat ipse Petrus Doultreman, qui dicti libri cap. XI diserte tradit, primum Rosarii seu repertorem, seu præconem, fuisse beatissimum parentem nostrum Dominicum.

[403] [in cujus responsione tamen quædam improbamus.] Sed Choquetius in hac responsione dissimulat, quod Doultremannus noster loco citato Rosarium a Corona distinxerit, & Petrum Eremitam hujus, S. Dominicum vero illius primum inventorem fecerit. Arnoldus Wionus ex Ordine S. Benedicti has duas orandi formulas etiam accurate inter se distinguit lib. 5 Ligni Vitæ, apud nos Part. 2 pag. 837, ubi Petro Eremitæ institutionem Coronæ & S. Dominico originem Rosarii adscribit. At Benedictus Gononus inter Vitas Patrum Occidentis lib. 5 pag. 327 in Actis Petri Eremitæ, nulla Rosarii facta mentione, ad rem præsentem profert sequentia: Petrus Eremita, beatæ Mariæ virgini Dei Genitrici valde devotus, instituit Coronam illius, quam militibus quotidie recitandam dedit. Sed horum trium aliorumque recentium scriptorum erat probare, quod Polydorus Virgilius Rosarium, cujus formam & numerum studiose explicat, cum Corona confuderit. Verumtamen auctoritatem istius Polydori, qui circa medium seculi decimi sexti floruit, non tanti facimus, ut propterea institutionem Rosarii S. Dominico abjudicemus. Quapropter hic postremo loco majoris antiquitatis ac ponderis testimonium producimus.

[404] [Quare producimus exemplum S. Ayberti] In Opere nostro ad diem VII Aprilis occurrunt Acta S. Ayberti (Choquetius Albertum nominat) monachi reclusi in Hannonia, qui anno Christi 1140 obiit, in quibus Robertus archidiaconus & biographus coævus tomo 1 istius mensis pag. 677 inter alia orationis exercitia hoc commemorat: Centies in die flectebat genua, & quinquagesies prostrato corpore, scilicet articulis & digitis sublevato, in unaquaque flectione dicens: Ave Maria, gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui. Ex his sequitur, S. Aybertum centies flexis genibus & quinquagesies prostrato corpore salutationem Angelicam recitasse, atque ita quotidie Deiparam honorasse tribus quinquagenis, ut Thomas Cantipratensis lib. 2 Apum cap. 29 num. 6 loqsduitur occasione cujusdam juvenis, quem beatissima Virgo ob simile salutationum Angelicarum pensum ad gloriam invitavit, ubi etiam num. 8 narrat prodigium de altero juvene, qui, quamvis esset totaliter seculo deditus, beatæ tamen virgini Mariæ devotus, quotidie tres dictas quinquagenas in salutationibus exsolvebat.

[405] [qui ineunte Seculo XII quotidie 150 salutationes Angelicas recitabat] Choquetius non diffitetur, eumdem salutationum Angelicarum numerum S. Ayberto quotidie usitatum fuisse, dum pag. 432 hæc sibi objicit: Insuper Albertus monachus, qui sub Paschali II vixit, annum circiter MCV, solitus erat, teste Surio (potius testem appellasset Robertum synchronum, ex quo Surius Vitam S. Ayberti dedit) centies interdiu, & quinquagesies noctu salutationem Angelicam orare. Deinde pag. 438 id ipsum repetit, & simul de præfata Ada Hannoniensi meminit his verbis: Ada (quam nunc addimus) uxor Theodorici Avesnensis sexaginta quotidie Angelicas salutationes orabat, quæ vixit anno MLXXX. Albertus monachus centum quinquaginta; quo numero ille Psalterium referebat, & ad Rosarium accedebat magis: at Rosarium non dixit, ut mox patebit. Cur, obsecro, S. Aybertus suis tribus quinquagenis Rosarium non dixit, cum juxta ipsum Choquetium pari salutationum Angelicarum numero illud dixerint duo isti juvenes, quos Thomas Cantipratanus lib. 2 Apum cap. 29 num. 6 & 8 commemorat?

[406] Audiamus tamen Choquetium ibidem pag. 438 & 439 respondentem, [quo se frustra extricare conatur Choquetius,] ubi post quædam dicta de veteri psalmorum Davidicorum usu sic effugium quærit: Alii, inquit, quibus forte tantæ lectioni otium non erat, quot Davidici Psalterii hymni sunt & carmina, tot orationes Dominicas fundebant; & hocce pietatis studium Psalterii quoque nomine significabant, illudque sæpius repetebant anachoretæ. Alii augustissimæ Deiparæ totidem eulogiarum seu Angelicarum salutationum canonem & Psalterium pendebant; e quibus Albertum monachum fuisse fatemur, & gratulamur. At eos Rosarium non tenuisse, sed illi dumtaxat prælusisse, certissimum est: defuit siquidem illis ipsa Rosarii species & forma; interpunctio scilicet decadum per adjunctam orationem Dominicam, & mysteriorum distinctio atque meditatio. Quemadmodum enim rudis atque indigesta lapidum lignorumque moles, domus non est, donec artis formam induat, ita Rosarium non est Angelicarum salutationum repetitio, frequentia & acervus; sed earumdem in quindenas classes, ad præcipua vitæ, mortis, & gloriæ Christi, Deique Parentis, totidem sacramenta attentius meditanda compositas, studiosa & apta digestio.

[407] Probe intelligimus hoc responsum; sed putamus, in eo varia gratis asseri ac supponi. [dum argumento ad hominem prorsus constringitur,] Primo otium suppetebat S. Ayberto recluso seu anachoretæ ad legendos psalmos Davidicos: nam præter magnum illorum numerum, quem recitabat, quotidie centum quinquaginta salutationibus Angelicis beatissimam Virginem colebat, ut loco supra citato in antiquis ejus Actis videre est. Secundo meditatio mysteriorum ad singulas decades postmodum ab Alano Rupensi excogitata est, ut superius ex Echardo diximus, adeoque ad constituendum Rosarium requiri non debet. Tertio videtur interpunctio decadum per adjunctam orationem Dominicam hic tacite subintelligenda, quantumvis explicite non exprimatur. Alioquin non videmus, quomodo apud Cantipratanum duo isti juvenes Rosarium recitaverint, cum ibi de meditatione mysteriorum & oratione Dominica nullum verbum occurrat. Attamen illi ambo Rosarium dixerunt, teste ipso Choquetio, qui cap. 23 pag. 466 & sequente, hæc eadem duo exempla pro sua opinione sic allegat: His scriptoribus merito accensendus quoque est Cantipratanus noster, qui de Apibus lib. 2 cap. 29, numero seu parte 6 & 8, duo sui temporis exempla refert de virtute Rosarii, quamquam ipsam Rosarii vocem non scribat, nequedum forte usitatam. Volve & revolve hos duos numeros citatos, & præter tres salutationum Angelicarum quinquagenas nihil invenies. Si igitur propterea judicio Choquetii duo juvenes isti Rosarium dixerint, pari jure S. Aybertus illud recitasse censendus est. Ita nos argumentamur ad hominem, ut vulgo aiunt, & interim de ipsa quæstionis summa nihil certi statuimus.

[408] Nunc videamus, an felicius successerit altera Choquetii responsio, quam pag. 439 præcedenti subnectit, & qua sese ab hoc molesto S. Ayberti exemplo sic expedire conatur: Et vero, ait, cum unicus Albertus monachus eo numero salutationes Angelicas indies orasse referatur, [& ideo forsan addit alteram responsionem,] ut ad Marianum Rosarium ceteris propius videatur allusisse, & tamen illud assecutus non sit; nec per duodecim secula innumerorum scriptorum quispiam vel ipsum Rosarii nomen attigerit, vel speciem formamve calamo prodiderit; cum tamen omni ætate plurimi res ecclesiasticas, omniaque Christianæ pietatis vetusta documenta tradiderint studiosissimi Deiparæ clientes: hac quoque argumentandi ratione, tametsi (uti aiunt) negativa, nobis exploratum omnino est, Rosarium tamdiu in virginis Deiparæ sinu latuisse, donec ipsa pro sua benignitate per apostolici sui Ordinis primum ducem Dominicum in Christianum orbem invehi, suo ipsius monito dignata fit. Et procul dubio stuporem cuivis pariat, si Rosarium, Mariæ matris Dei deliciæ, orbi antea cognitum, Cisterciensi Ordini, in quem quoque effusus est Deiparæ amor, adeoque ipsi melleo Bernardo, ignoratum fuisset. Maximi Ordinis historias diligenter perscripsere multi; nihil etiam, quod Dei Parenti jucundum gratumque nosset Bernardus stylo intactum præterivit: omnium Sanctorum Cisterciensium illustriora monumenta in suo Menologio recensuit P. Chrysostomus Henriquez: sui temporis & Ordinis exempla duodecim libris in lucem produxit Cæsarius; & tamen in his omnibus nulla Rosarii, nulla hujus precum formulæ memoria. Quia nimirum res ipsa Rosarii e cælis & Mariæ sinu necdum in terras devolarat.

[409] [quæ in ipsum retorqueri potest,] At imprimis Choquetius videtur hac responsione fidem abrogare charo suo Alano, qui in Apologia sua, seu Part. 1 cap. 8, antiquitatem Psalterii vel Rosarii exemplis confirmans, inter alia de mellifluo Ordinis Cisterciensis amplificatore habet sequentia: Sanctus Bernardus, specialis Mariæ sponsus, mirifico zelo idem hoc Psalterium propagavit & exemplo illustravit, & ad psalmorum Davidis numerum sententiamque concinnavit, sicut & vidi & tenui. Fuit id viro divino certum instrumentum ad tantam vitæ sanctitatem, quantam vidit orbis, invidit orcus, hodieque veneratur Ecclesia. Id ipsum rursus Part. 2 Alani Redivivi cap. 2 clarius explicatur, & duplex S. Bernardi Psalterium distinguitur. Dum præterea Choquetius in hac responsione silentium scriptorum adversariis opponit, an satis recordabatur, se simili argumento negativo vehementer urgeri posse? Sane nescimus, quid solidi responderi possit, si quis adversariorum illam responsionem in ipsum auctorem retorqueret hac eadem argumentandi ratione: Plures antiqui Vitam S. Dominici conscripserunt; trecenti testes synchroni in examine Tolosano varia gesta ejusdem Sancti jurejurando exposuerunt; novem testes ex Ordine Prædicatorum, qui cum eodem Sancto familiariter conversati fuerant, in juridico processu Bononiensi singulares illius virtutes, & etiam minutiora pietatis exercitia jurato suo testimonio confirmarunt. Attamen nullus eorum vel ipsum Rosarii nomen attigit, aut de ejus forma meminit: nemo ex his omnibus institutionem Psalterii Mariani sive Rosarii S. Dominico attribuit. An inde juxta Choquetium sequitur, illud pietatis exercitium aliquot annis post mortem S. Dominici nondum in usu fuisse?

[410] [sibique objicit difficultatem,] Paulo superius quærebam, an Choquetius satis recordaretur, se simili argumento negativo urgeri posse: non enim ignorabat, adversarios suos eodem argumento uti, cum ipsemet cap. 23 pag. 464 & 465 illud alia occasione sic sibi objiciat: Et ut omnia moveamus, inquit, haud deerunt fortasse ex iis aliqui, qui cujusque rei causas & principia digito sibi demonstrari, eaque ipsi manibus tractare cupiunt: hi enim nobis opponent, vetustorum scriptorum neminem istius sodalitatis (quod hic de sodalitate Rosarii dicitur, etiam de institutione ipsius Rosarii intelligi potest) a beato Dominico conditæ, ne vestigium quidem posteris tradidisse. Res sane a primo magni Ordinis Parente gestas e plurimis perscripserunt illius vel ætatis, vel florentis adhuc memoriæ viri; beatus Jordanes Saxo, proxime a Dominico ipso supremus Ordinis moderator (huic adjunge ultra trecentos examinis Tolosani ac Bononiensis testes coævos, ac Bartholomæum Tridentinum biographum) Humbertus, qui a Jordane tertius ad eumdem clavum sedit, Gerardus Lemovicensis, Stephanus Salanachus, Constantinus Urbevetanus postmodum episcopus, qui etiam Officium de eodem Sancto, quo Ordo utitur, beato Joanni Teutonico inscriptum concinnavit, Theodoricus de Appoldia, aliique; qui cum illustria plane sanctissimi eorum Ducis facinora commemorent, istud tamen, quod excellens & singulare est, nec vero ulla ratio præterire suadet, quin potius virginis Matris gloria publicum fieri suo jure deposcebat, calamo non attingunt quidem. Adde, quod exteri & aliorum Ordinum scriptores, atque inter eos Cæsarius Heisterbacensis, qui ætate sancti Dominici scripsit, nullam tantæ rei memoriam ad nos transmiserunt: quod argumento est, eos latuisse, & porro ejusmodi sodalitatem ab Ordinis Prædicatorum principe Dominico constitutam non esse; ut proinde certior videatur Navarri, qui omnia haud dubie discussit, sententia. Ita ille nomine adversariorum contra se ipsum exercitii gratia ratiocinatur.

[411] Deinde ibidem pag. 465 & 466 huic difficili argumento sic intrepide respondet: [quam minime dissolvit,] Verum hæc inter perstat laureata veritas: clarissima quippe priorum illorum temporum, ac cujusvis deinceps ætatis, damus, quæ omnem oblatrantium pervicaciam & cynicos dentes evincant, testimonia. Imprimis ab innumeris, qui Rosarii admiranda stylo sunt prosecuti, refertur noster Joannes de Monte, sacræ theologiæ doctor, & sanctissimi Dominici socius, qui libro, quo laudes & eximia Deiparæ in mortales beneficia percenset, cui Mariale nomen fecit, diserte scribit, beatum Ordinis nostri patriarcham Dominicum Rosarii sodalitatem ante omnes instituisse: cujus libri tametsi copia nobis haud fuerit, tot nihilominus ac tantis scriptoribus, viris religiosis, theologiæ professoribus, episcopis, Pontificibus, qui librum illum viderunt, perlegeruntque, haud est neganda fides. Alter ab illo etiam commemoratur noster Thomas a Templo, sancti Dominici itidem socius, vir sanctimonia clarus, qui studiose, & (ut aiunt) ex professo sacri Rosarii historiam grandiaque prodigia in librum redegit, in quo de ejus sodalitate, a sancto Dominico condita, illiusque progressu præclara habet, ex quo, veluti ex primo fonte, selecta prodit Flaminius.

[412] At Choquetius hæc magis confidenter, quam vere, [cum ejus responsum falsa hypothesi nitatur.] reponit, ut ex paragrapho 2 & 3 hujus Commentarii prævii facile colligitur: oportet enim hic meminisse eorum, quæ cum Echardo ibidem de duobus istis fictitiis scriptoribus monuimus. Corruentibus namque duabus istis columnis, quibus ratiocinium Choquetii præcipue fulcitur, iis superstructum ejusdem scriptoris systema corruere, necesse est. Præterea quinam auctores, viri religiosi, theologiæ professores, episcopi, Pontifices librum Joannis de Monte viderunt, perlegeruntque, ut Choquetius temere asserit, si excipias solum Alanum de Rupe, qui illum a se visum testatur, & cui neque Echardus neque nos fidem adhibemus? Ea vero, quæ de Rosario narrat Flaminius, non hausit ex his auctoribus, veluti ex primo fonte; sed ex ipso Alano, qui sæpe illos citat, ut stupenda miraculorum suorum portenta incautis persuadeat. Cum itaque totum Choquetii responsum falsa hypothesi ac ruinoso fundamento nitatur, negativa adversariorum argumentatio omnem vim suam retinet, & solidior istius objectionis refutatio excogitanda est. His in utramque partem disputatis ac observatis, de ipsa controversia liberum judicium eruditis lectoribus relinquimus, & ad certiora Sancti nostri gesta properamus.

[Annotata]

* al. Brocheroia

§ XXII. Conamen Sancti ad instituendum Ordinem Prædicatorum, electio regulæ & constitutionum.

[Ut diu præmeditatum Prædicatorum Ordinem fundaret,] Jam dudum S. Dominicus de condendo Prædicatorum Ordine cogitaverat, ut Bernardus Guidonis in Tractatu de tribus gradibus prælatorum apud Edmundum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 397 testatur his verbis: Primus ac præcipuus dominus & magister Ordinis Fratrum Prædicatorum, fuit beatus Dominicus, natione Hispanus, de villa, quæ dicitur Calaroga, diœcesis Oxomensis; vir scientia Dei plenus, vita sincerus, religione conspicuus, qui fuit primo Canonicus Regularis, ac Supprior regulatus & regulans in ecclesia Oxomensi provinciæ Toletanæ, qui supprioratus habebat in eadem ecclesia personatum. Incepit autem Ordinem Prædicatorum mente concipere & tractare in partibus Tolosanis a primordio computando, quo Tolosam advenit, anno Domini MCCIII, Pontificatus domini Innocentii Papæ tertii anno sexto, qui sedit annis octodecim, mensibus quatuor, diebus viginti tribus. Exactiores chronologi Pontificatui Innocentii III assignant octodecim annos, menses sex, ac novem dies, quod hic monuisse sufficiat.

[414] [Sanctus anno 1215 se Romam contulit;] Quandonam Sanctus tandem diu meditatum consilium suum exsecutioni mandare decreverit, venerabilis Humbertus in Chronico sic indicat: Anno Domini MCCXV beatus Dominicus Romam ivit ad concilium generale cum episcopo Tholosano Fulcone causa procurandi Ordinis, qui diceretur & esset Ordo Fratrum Prædicatorum; & tunc accepit responsum de redeundo ad Fratres & regulam eligendo. Nullum hic fit verbum de repulsa, quam Sanctus primo tulisse dicitur, & de ea B. Jordanus in Actis ejus apud nos num. 31 & 32 etiam non meminit. Hoc silentium mirifice placet Echardo, qui tomo 1 pag. 12 in notis ex eo sic disserit: Hæc Jordani simplex Actorum in postulatione Ordinis narratio admodum placet: nullam ex parte Pontificis factam difficultatem innuit, saltem quæ Jordano eo usque cognita fuerit; idque eo fit verisimilius, quod hæc supplex petitio cum iis, quæ de prædicatoribus in synodo statuenda jam apud se decreverat Pontifex, recta ac mire convenirent. Dein ibidem recitat canonem decimum concilii Lateranensis, in quo decretum est, ut præsules impediti idoneos verbi Dei præcones loco suo substituant, & ex eo Echardus ita ad rem suam argumentatur: Hæc, inquam, cum in synodo decernenda jam animo gereret Pontifex, quid ei magis arridere poterat, quam Dominicum videre, virum utique potentem in opere & sermone, sibi ab episcopo Tolosano oblatum, & societati hominum instituendæ anhelantem, qui pro nomine Christi Jesu animas suas traderent, & prædicationis officio se totos ac per orbem terrarum devoverent.

[415] Hæc Echardi argumentatio saltem efficit, ut non probemus rationem repulsæ, [sed cum ab Innocentio III licentiam ad id primo impetrare non posset,] quam Bernardus Guidonis tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 400 allegat in hunc modum: Anno Domini MCCXV profectus est sanctus Dominicus cum præfato domino Fulcone episcopo Tolosano ad prædictum concilium generale, cum quo adiit præfatum dominum Innocentium Papam tertium, petens, ut dignaretur sibi Ordinem confirmare, qui Prædicatorum diceretur & esset: cujus petitioni difficilem se exhibens, pro eo quod prædicationis officium majorum esset Dei in ecclesia prælatorum, vidit summus Pontifex in ipsa nocte, quod ecclesia Lateranensis caput omnium ecclesiarum, gravem minaretur ruinam; sed vir Dei Dominicus eam suis humeris sustentabat; cujus intellectum altius percipiens Vicarius Jesu Christi, tandem sancto Viro respondit, ut ad Fratres suos rediens, invocato Spiritu sancto, aliquam eligerent regulam approbatam, & sic confirmationem ad libitum reportaret.

[416] At licet hæc ratio primæ repulsæ, quam Bernardus Guidonis hic affert, [verosimiliter ob canonem decimum tertium concilii Lateranensis,] non videatur subsistere, potuit tamen Innocentius Papa institutionem novi hujus Ordinis initio improbare ob alias causas, puta propter canonem decimum tertium ejusdem concilii, quem Pontifex statuendum jam mente gerebat, & qui apud Labbeum nostrum tomo XI Conciliorum Part. 1 col. 165 & 168 sic sonat: Ne nimia Religionum diversitas gravem in Ecclesia Dei confusionem inducat, firmiter prohibemus, ne quis de cetero novam Religionem inveniat; sed quicumque voluerit ad Religionem converti, unam de approbatis assumat. Similiter qui voluerit Religiosam domum fundare de novo, regulam & institutionem accipiat de Religionibus approbatis. Fortasse quispiam petet, quomodo Innocentius III hunc canonem inviolatum servaverit, dum novum Prædicatorum Ordinem sub hac conditione approbare promisit, & ejus successor Honorius III, qui eumdem Ordinem confirmavit. Respondemus cum Echardo, qui hanc difficultatem loco proxime citato recte sic solvit: Enimvero regulam & institutiones jam approbatas assumere, non tam erat novum Ordinem fundare, quam jam constitutum erigere ad perfectiora. Unde Dominicus cum suis eligendo regulam sancti Augustini, & institutiones in aliis congregationibus, maxime Canonicorum Regularium, jam usu receptas & approbatas, non tam Ordinem novum erexit, quam Ordinem Canonicum auxit in apostolicum. Hinc Ordo Prædicatorum ab Honorio III in prima confirmationis Bulla Ordo Canonicus appellatur, ut infra videbimus. Hoc scrupulo discusso, redeamus ad repulsam, quam Echardus inficiari videtur.

[417] Etsi B. Jordanus & venerabilis Humbertus in Chronico suo tacuerint de repulsa, & hujus causa nobis ignota sit, [Pontifex ille monetur cælesti visione,] tamen Constantinus Urbevetanus in Actis S. Dominici num. 17 illam diserte exprimit sequenti narratione: Post hæc bonæ memoriæ Fulcone Tolosano episcopo proficiscente Romam ad concilium generale, adjunctus est ei vir Dei Dominicus, qui ab eodem episcopo propter suæ meritum sanctitatis tenero dudum confovebatur affectu; cum quo etiam summum Pontificem Innocentium adiit, atque Ordinem, qui Prædicatorum diceretur & esset, confirmari sibi suisque sequentibus postulavit. At ille postulationi hujusmodi visus est aliquantulum primitus se difficilem exhibere, quod tamen non sine nutu divino factum est, ut nimirum ex revelatione sequenti Vicarius Jesu Christi cognosceret, quam necessarium esset universali, cui præsidebat, Ecclesiæ id, ad quod vir Dei Dominicus inspiratus divinitus aspirabat. Sicut enim a plerisque fide dignis compertum est, quadam nocte idem summus Pontifex, Deo sibi revelante, videbat in somnis, quod Lateranensis ecclesia, quasi suis compagibus resolutis, gravem subito minaretur ruinam: quod dum tremens simul ac mœrens aspiceret, ex adverso vir Dei Dominicus occurrebat, humerisque suppositis totam illam casuram fabricam sustentabat. Cujus quidem visionis novitatem admirans, & significationem prudenter intelligens, sine ullo dilationis obstaculo Viri Dei & commendavit propositum, & petitionem hilariter acceptavit, hortans eum, ut ad Fratres suos rediens & diligenter deliberans cum eisdem, pari voto regulam sibi aliquam approbatam eligerent, super quam inchoandi Ordinis promotionem formarent, & sic deinde ad ipsum veniens, confirmationem ad libitum reportaret. Quod sapienter sane, nec sine sancto Spiritu suggerente consideravit vir sapiens, sciens nimirum validiora esse ædificia, quæ fundamentis ex antiquo suppositis innituntur, viasque antiquas & regias novis semitis tutiores &c. Humbertus in Vita S. Dominici cap. 22, Vincentius Bellovacensis lib. 30 Speculi cap. 65, Theodoricus de Appoldia inferius num. 61 & 62, aliique recentiores unanimi consensu similia tradunt.

[418] [qualem etiam occasione S. Francisci habuisse dicitur,] Quod hic ad nocturnam summi Pontificis visionem de corruente ecclesia Lateranensi attinet, similem omnino habuisse dicitur idem Innocentius III occasione S. Francisci, quem antea repulerat, cum approbationem suæ regulæ petiisset. Porro potuit talis visio in gratiam utriusque sanctissimi Fundatoris eidem Pontifici bis offerri, ut Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1215 cap. 27 indicat his verbis: Sanctus Bonaventura, aliique rerum sancti Francisci auctores referunt, postulante sancto Francisco confirmationem sui Ordinis, & ab Innocentio rejecto, eamdem, quam de sancto Dominico nuper diximus, oblatam Pontifici visionem; nempe cernebat in somnis Innocentius Franciscum, quem repulerat, collabentem Lateranensem basilicam suis humeris sustinere. At non hæc nostræ visionis, tanto consensu auctorum, ut diximus, firmatæ, fidem levat, sed magis statuit. De utroque sanctissimo viro consimilis visio diverso tempore cur Innocentio Pontifici rectissime non potuit obversari? Nunc referamus, quomodo S. Dominicus Roma Tolosam reversus, regulam S. Augustini, aliasque religiosæ vitæ constitutiones, cum sociis elegerit.

[419] Laudatus Constantinus in iisdem S. Dominici Actis num. 18 hæc ita exponit: Regressus igitur post celebrationem concilii vir Dei Dominicus, verbum summi Pontificis Fratribus patefecit; [qua motus, S. Dominicum mittit, ut cum suis approbatam regulam eligat,] erant autem Fratres numero circiter sexdecim, qui mox, invocato Spiritu sancto, regulam beati Augustini, doctoris & prædicatoris egregii, ipsi pariter re & nomine Prædicatores futuri, unanimiter elegerunt, quasdam quidem arctioris vitæ consuetudines, quas sibi per formam constitutionum observandas statuerent, insuper assumentes. In quo Pater providus circa Ordinis sui componenda primordia præcedentium patrum non dedignatus vestigia, sic medium tenuit, ut eis, qui nascerentur & exsurgerent, filiis, & in quo starent, modus debitæ perfectionis adesset, & quo possent ascendere per profectum continuum, non deesset; non ignorans, quod scriptum est: Justorum semita quasi lux splendens procedit, & crescit usque ad perfectum diem. Et hoc satis consulte, ne, dum statim se in altum supra modum extenderet, succedentes in posterum retrocedere potius, quam procedere cogerentur; sicque merito contra ipsos juxta euangelicum illud improperium diceretur: Iste Ordo cœpit ædificare, & non potuit consummare. Quapropter ne prædicationis, cui summopere debebant intendere, impediretur officium, proposuerunt ex tunc terrenas possessiones & reditus prorsus abjicere, quod postmodum in primo capitulo generali, Bononiæ anno Domini MCCXX celebrato, affectu pariter & effectu per constitutionem immobilem perpetuæ fuit exsecutioni mandatum. Sed quæstio est, ex quibus approbatis religionibus S. Dominicus suas consuetudines seu constitutiones desumpserit, cum varii Ordines de illa gloria contendant.

[420] Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1216 cap. 3 nos docet sequentia: [qui ad socios reversus, adoptat cum illis regulam S. Augustini,] Jam quod sanctus Dominicus, sociique ejus, constitutiones quasdam, ad quarum normam vitam exigerent, delegisse memorantur, existimavere plerique, quod cum sanctus Dominicus admonitus ab Innocentio Pontifice fuerit, ut regulam ex jam approbatis a Sede Apostolica suo Ordini sumeret, accepisse quoque ipsum constitutiones ex aliqua Religione confirmata, putantque hanc fuisse Carthusiensem, quæ ortum habuit anno Domini MLXXXVI. At Humbertus generalis Magister Ordinis nostri, qui sanctum Dominicum recte videre potuit, certissimus auctor est, Virum Dei ex Ordine Præmonstratensi primum suas constitutiones mutuatum, nimirum re cum Fratribus suis Tolosæ communicata, omnium consensu elegisse cum regula sancti Augustini quasdam ex Præmonstratensi Religione constitutiones, atque cum his Ordinem Prædicatorum initio confirmatum ab Honorio: quamvis postea decursu temporum aliæ plures in diversis Capitulis generalibus sint adjectæ. Eas autem primigenias & originarias Ordinis constitutiones istiusmodi fuisse constat: Perpetua a carnibus abstinentia, nisi in gravi morbi necessitate; aspera jejunia a festo Exaltationis sanctæ Crucis ad Pascha continuata; lineis indusiis ad carnem nullo pacto vestiri, aut uti in lectis & stragulis linteaminibus, & id genus alia. Quod hic de Cartusianis dicitur, ex § 12 colligi potest, ubi illud verbo attigimus.

[421] Joannes le Paige in Bibliotheca Præmonstratensi lib. 1 cap. 17 opinionem Malvendæ confirmat ex communicatione meritorum, [& quasdam constitutiones Ordinis Præmonstratensis,] quæ anno Christi 1233 inter Dominicanos Teutonicos & Præmonstratenses stabilita est, & cujus testimonium authenticum ibidem pag. 304 sic sonat: Viris Religiosis & amicis charissimis in Christo, universis Fratribus Ordinis Prædicatorum per Teutoniam constitutis, abbatum Præmonstratensis Ordinis Capitulum generale salutem & ex semine verbi Dei salutis manipulos reportare. Quam fructuosus existat labor ille, quam acceptum Deo & hominibus sacrificium operentur, qui specialiter salutem animarum procurant, & in acquirendis Deo devotis animabus suum exercitium incessanter impendunt, noverunt omnes, qui Christiani nominis insignia profitentur. Unde cum operationis vestræ studium ad hoc præcipue & principaliter dirigatur, ut per prædicationis vestræ laborem peccatores ab errore viæ suæ salubriter convertantur, & propulsis ignorantiæ tenebris, ad rectam fidei & sanctitatis lucem recurrant; decet profecto & expedit, ut vobis per orationes fidelium succurratur, quatenus & libere, quod pie intenditis, exsequi valeatis, & desideratum fructum de vestro labore abundantius reportetis. Cum igitur orationes Ordinis nostri ex parte vestra a vobis fuerint devote postulatæ, eidem petitioni benigne & humiliter inclinati, concedimus vobis universis & singulis plenam participationem nostrorum & omnium spiritualium beneficiorum, quæ de cetero in universo eodem Ordine nostro fient. Et ut labor vester melius sortiatur effectum, auctoritate præsentium vobis plenam concedimus facultatem concedendi, erogandi orationes nostras omnibus illis, qui ad prædicationem vestram aut monitionem a peccatorum perpetratione cessabunt, aut injurias vel inimicitias inimicis remittent. Valete. Datum Præmonstrati in capitulo generali, anno gratiæ millesimo ducentesimo trigesimo tertio.

[422] [etiamsi Angelus Manrique contendat,] Angelus Manrique in Annalibus Cisterciensibus ad annum Christi 1216 cap. 1 num. 3 vult, aliquas Prædicatorum constitutiones ex suo Ordine assumptas esse, & partem hujus gloriæ sodalibus suis ita vindicat: Tolosæ & sociis restitutus beatus Dominicus, quo Innocentii præceptum adimpleret, communicato cum eis ante consilio (nec mihi dubium, quin etiam cum Fulcone) sancti Augustini regulam elegit, sub qua, quos instituebat Prædicatores, militare usque ad mortem profiterentur; superadditis quibusdam constitutionibus, quas a Præmonstratensibus desumptas Ferdinandus Castillus, Malvendaque, & alii ejusdem familiæ testificantur. Certe instituentem Prædicatorum Ordinem sub regula Augustini, a Norberto prædicatore egregio, & sub regula eadem militante, sumpsisse quædam, nequaquam a ratione alienum censeo. Verum quæ Thomas in exemplum adducit, abstinentiam a carnibus, jejunium magnum, ut ejus verbis utar, a festo Exaltationis sanctæ crucis usque ad Pascha, & id genus alia, quæ numquam usurpavit sanctus Norbertus, nequaquam potuit ab ipso desumpsisse. Porro cum ea omnia nostris ex regula observanda injungantur, facilius ego ab eis mutuata crederem, consulente Fulcone; maxime cum sanctissimus Patriarcha Præmonstratensibus raro, quod sciamus, Cisterciensibus, ex quo ex Hispania venit, adeo frequens adhæserit, ut numquam sine ipsis inveniretur; in quo etiam post Ordinem institutum perseverasse, quæ inferius dicemus, declarabunt. Augustinus Sartorius novissime in Cistercio bis tertio tit. XXVII pag. 897 eamdem sententiam tuetur.

[423] At certe Angelus Manrique a vero aberrat, dum abstinentiam a carnibus & id genus alia, numquam ab institutore Ordinis Præmonstratensis usurpata fuisse asserit: nam Cardinalis Vitriacus, illis temporibus vicinus, [eas potius ex Ordine Cisterciensi petitas esse] qui primam Præmonstratensium disciplinam vidit, in Historia Occidentali cap. 22 de illis inter alia sic scribit: Carnes siquidem Præmonstratensis Ordinis Canonici & Fratres laïci numquam, nisi in infirmitate manducant: a festo sanctæ Crucis usque ad Pascha jejunant. Sed perpetua abstinentia a carnibus relaxata fuit auctoritate Pii II Papæ, & sequentium Pontificum, qui etiam alias quasdam rigidiores ejusdem Ordinis observantias modificarunt. Non vacat hanc minoris momenti controversiam operosius discutere, quandoquidem venerabili Humberto, qui id optime scire potuit, & quem Ferdinandus de Castillo, Malvenda, aliique scriptores Dominicani in hac re testem citant, facile fidem adhibemus.

[424] Unde judicio nostro videtur Echardus tomo 1 pag. 12 & 13 in notis de hac regulæ & constitutionum electione sic probabilissime disserere: [quam opinionem cum Echardo improbabilem censemus.] Cum concilium post tres sessiones, inquit, circa festum sancti Andreæ absolutum fuerit, ambos (scilicet S. Dominicum & Fulconem episcopum Tolosanum) continuo de repetenda Gallia cogitasse, haud dubium. Quando in Occitaniam advenerint, non produnt annales; sed tantum statim a reditu Dominicum anno MCCXVI, ac proinde circa Pascha, quod eo anno decima Aprilis accidit, socios in monasterio Pruliano coëgisse, unaque omnes, ut Pontifici morem gererent, regulam sancti Augustini, & instituta quædam in victu arctiora e Præmonstratensibus, inquit Humbertus, sed quæ apud quasdam alias Canonicorum Regularium congregationes tum florentes & severiores, & forte in ipsa Oxomensi reformatione in usu erant, adoptasse sibique imposuisse, ut non tam novus Ordo, quam nova Canonicorum Regularium, prædicationi speciatim addictorum, congregatio videretur, sicque nihil jussis concilii adversum fieret. Amplissimus D. Josephus Stephanus de Noriega in laudata Dissertatione historica § 7 & sequentibus eamdem sententiam fusius confirmat.

§ XXIII. Tolosanum Fratrum cœnobium, notitia de primis Sancti sociis, & alia nonnulla, quæ hoc circiter tempore ante confirmationem Ordinis contigerunt.

Bernardus Guidonis apud jam sæpe laudatum Edmundum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 400 & 401 de primo Fratrum cœnobio post alios scriptores hæc habet: [Primum Prædicatorum cœnobium Tolosanum,] Anno Domini MCCXVI, æstatis tempore, data est beato Dominico & Fratribus suis a bonæ memoriæ Fulcone episcopo Tolosano, cum assensu totius Capituli, una ecclesia in civitate Tolosana, in honore beati Romani martyris fundata; circa quam protinus ædificatum est claustrum, cellas habens ad studendum & dormiendum desuper satis apertas * (erant autem, ut dictum est supra, Fratres numero circiter sexdecim) & alia ecclesia in villa Appamiensi; tertia vero ecclesia inter Soricinium & Podium Laurentii, quæ vocatur ecclesia beatæ Mariæ de Lescura, in quarum qualibet Conventus & Prioratus esse debebat; in his vero duabus ultimis nullum umquam Fratrum contigit habitare. Echardus tomo 1 pag. 13 ad textum B. Jordani notat sequentia: Ecclesia de Lascura hic laudata recensetur in bulla confirmationis Ordinis, eaque forsan monasterio Pruliano cesserit; quod idem dicendum de tertia ecclesia Appamiensi. Etsi autem in hoc ultimo loco sub beato Jordano & postea diutius Fratrum collegium non fuerit, tandem anno MCCLXIX Sodales nostri eo vocati domum conventualem erexerunt.

[426] [cujus occasione etiam de Conventu Appamiensi agitur,] Haud dubie Echardus initium hujus Conventus Appamiensis ex veteribus instrumentis aut forte ex ipso Bernardo Guidonis eruit: nam hic tomo 6 citatæ Collectionis col. 507 de fundatione Conventus Appamiensis sic scribit: Anno Domini MCCLXIX in Actis Capituli provincialis, Biterris die ante festum beatæ Mariæ Magdalenæ celebrati, fuerunt assignati Frater Peregrinus & Frater Guillelmus Blanchi loco Appamiensi providendo, qui operarentur & procederent in ipsius loci promotione de Prioris Tolosani consilio & assensu; de aliis autem Fratribus necessariis Prior Provincialis provideret vel faceret provideri. Anno Domini prætaxato MCCLXIX in festo omnium Sanctorum dominus Frater Raymundus episcopus Tolosanus in præfato loco Fratrum Appamiensi Missam solemniter celebravit, & cimiterium * Fratribus benedixit, & prædicavit clero & populo convocato; & ex tunc cœperunt Fratres ibidem divinum officium solemniter peragere & pariter habitare. Frater Bernardus Gauterius Tolosanus, fuit vicarius institutus. Anno Domini MCCLXX in Actis Capituli Sistarici in festo apostolorum Petri & Pauli celebrato, fuit in villa Appamiensi, quæ tunc erat diœcesis Tolosanæ, Conventus Fratrum Prædicatorum regulariter positus & receptus, & primus Prior institutus Frater Guillelmus Garini de Fano-Jovis. Si Bernardus Guidonis hic de eodem urbis Appamiensis loco agat, quomodo illa cohærent cum supradictis, ubi asseruerat, nullum umquam Fratrum in duabus ultimis ecclesiis habitasse? Sed ab hac brevi digressione ad cœnobium Tolosanum revertamur.

[427] [Flaminius ob paupertatem commendat,] Flaminius in Vita S. Dominici lib. 1 fol. 13 laudans varias Sancti virtutes, ad rem præsentem spectantia hæc addit: Fuit hæc illi quoque nec in postremis quidem cura prospicere imposterum, quod ad ædificationem monasteriorum attinet. Propter hoc summam in exstruendo Tholosano sancti Romani cœnobio, quod primum fuisse Prædicatorum Ordinis monasterium diximus, diligentiam adhibuit, ut ad illius tamquam propositam omnibus formam cetera exstruerentur, in quo digna memoratu quædam non tacebimus. Cubicula singulorum (cœnobitæ cellas vocant) sex tantum ut essent pedum instituit, ubi fulcra lectuli ex cratibus fierent cum scamno, ubi legere, scribere, ac studere possent; sed omnia vilia, & humilitatem ac paupertatem indicantia: ipsa vero cubicula esse aperta jussit, ut, qui intus essent, a prætereuntibus conspici possent &c. Unde Flaminius tam distinctam cœnobii Tolosani descriptionem hauserit, ignoramus.

[428] Beatus Jordanus, Constantinus Urbevetanus, aliique veteres biographi consentiunt, tunc Fratres circiter sedecim numero fuisse, quos Bernardus Guidonis eodem tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 457 nominatim ita recenset: [& Bernardus Guidonis primos S. Dominici socios nominat,] In prædicta ecclesia sancti Romani protinus ædificatum est claustrum, cellas habens ad studendum & dormiendum desuper satis aptas. Erant autem tunc Fratres numero circiter sexdecim, quorum nomina, quæ potui reperire, breviter hic perstrinxi, quia alibi superius diffusius sunt conscripta. Frater Matthæus Gallicus, vir doctus, & ad docendum paratus, qui fuit postmodum primus & novissimus in Ordine nostro abbas. Frater Bertrandus de Garriga, prope Alestum oriundus, qui fuit postmodum primus Prior Provincialis hujus provinciæ. Frater Petrus Cellani, qui fuit primus Prior Lemovicensis. Frater Thomas Tolosanus, vir admodum gratiosus, & sermone facundus. Frater Mames Hispanus, carnalis frater sancti Dominici, & sanctitatis ejus purissimus imitator. Frater Michaël Hispanus, vir contemplativus. Frater Dominicus Hispanus, alius a sancto Dominico, vir humilitatis eximiæ, parvus quidem scientia, sed virtute magnificus. Frater Johannes de Navarra, de villa sancti Johannis de Pede-Portus, diœcesis Bajonensis. Frater Laurentius Anglicus. Frater Stephanus Metensis, carnis suæ rigidus macerator. Frater Odorius Conversus Normannus Frater Guillelmus Clareti Appamiensis. Frater Petrus Madritum *. Frater Gomecius. Frater Michaël de Uzeco, alius a prædicto Michaële. De istis tribus ultimis plenam certitudinem non inveni, sed habeo opinionem verisimilem ex his, quæ circa hoc legi.

[429] Anonymus seculi decimi quarti scriptor ex Ordine Prædicatorum apud laudatum Martene tomo proxime citato col. 333 eosdem primos S. Dominici socios luxatis nominibus enumerat. [quos etiam Echardus ordine nationis recenset,] Sed hunc defectum satis supplet Echardus, qui tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 13 in notis eosdem ordine nationis ita nominat: Fratres illi sexdecim, primi Dominici socii, hi a Stephano Salanhaco & Bernardo Guidonis numerantur; Matthæus olim sancti Vincentii de Castris Prior; Natalis de Prulio; Bertrandus de Garriga, a loco natali ad Arelatum sic nuncupatus; Petrus Cellani & Thomas ambo cives Tolosani nobiles; Stephanus Metensis; Guillelmus Clareti Appamiensis, & Odorius conversus Neustrius. Hi octo Galli, septem sequentes Hispani; Mannes vel Mammes, germanus uterinus beati Dominici; Michaël Fabra; Michaël de Uzero; Petrus, a Matrito a quibusdam agnominatus; Suerius Gomezius; Dominicus alius; Joannes de Navarra; denique Laurentius Anglicus, de quibus singulis breviter postea agetur. Nos etiam ad nomina illorum, ubi in Actis occurrent, breviter aliqua annotabimus. Porro nusquam hic comparent Joannes de Monte, Thomas de Templo, Norbertus de Valle, Guelrinus de Fracmo, & Bartholomæus de Prato, quos supra § 2 Alanus de Rupe inter primos S. Dominici socios nobis temere obtrusit.

[430] Sanctus Patriarcha sex ex his sodalibus suis, [& ex quibus ipse Sanctus sex ad scholam theologicam deduxit,] qui forte nondum satis scientia theologica imbuti erant, ejusdem doctrinæ perficiendæ causa ad scholam deduxit, qua occasione Humbertus in Actis S. Dominici cap. 32 sequentem visionem ita narrat: Cum apud Tolosam in theologia regeret magister quidam, genere, scientia & fama præclarus, quodam mane ante diem, dum suas lectiones prævideret, oppressus gravi somno caput suum in cathedra paululum reclinavit, & dormire cœpit; visumque est eidem eadem hora, quod sibi septem stellæ præsentarentur: qui dum de novitate talis xenii * plurimum miraretur, subito in lumine & quantitate tantum excreverunt, quod totam patriam & mundum illuminaverunt. Qui statim a somno excitatus, ortum diei percepit, & vocatis servientibus, qui libros suos deferrent, scholas intravit. Et ecce beatus Dominicus cum sex sociis ejusdem habitus ante dictum magistrum humiliter accesserunt, intimantes eidem, quod Fratres essent, qui Euangelium Dei in partibus Tolosanis contra infideles & fidelibus prædicarent; significantes eidem, quod scholas suas venerant frequentare, & lectiones audire avidis cordibus cuperent & optarent. Dictus vero magister multo tempore dictos septem fratres familiares & devotos habuit, & scholares instruxit. Recolens autem visionem, quam paulo ante viderat, beatum Dominicum & socios suos, quos stellas lucidas interpretatus est, quas immenso lumine famæ & scientiæ vidit subito clarescere, summa est veneratione prosecutus, grandi etiam est jugiter ex tunc dilectionis affectu amplexatus. Hoc autem retulit idem magister Fratri Arnulpho de Bethunia & socio ejus, cum essent * in Anglia in curia regis.

[431] [ut eos forsan suo exemplo ad studia incitaret,] Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1216 cap. 4 eamdem historiam ex Theodorico de Appoldia refert, & hac occasione in laudes sancti sui Patris ita excurrit: Admirandum profecto in sancto Dominico humilitatis & modestiæ exemplum enituit, cum vir plane doctissimus, & summus verbi Dei concionator, qui doctrinæ suæ clara specimina per tot annos in ea provincia disserendo cum hæreticis & prædicando dedisset, quique munere Inquisitoris Apostolici functus esset (recordare eorum, quæ supra § 17 de hoc officio diximus) qui eruditionis ergo Fulconem episcopum ad concilium Lugdunense * euntem comitatus in petitione Ordinis approbationis, in concilio, aliisque actionibus magnum sibi sapientiæ nomen & auctoritatem Romæ peperisset, nunc adire scholas discendi causa non dedignetur, immo ultro expetat: nimirum ut eo exemplo alumnos suos commonefaceret, quanto studio divinæ theologiæ, sacrarumque Litterarum peritiæ ipsis incumbendum esset, ut cum optato fructu prædicationis munus in populis administrarent. Condebat Prædicatorum Ordinem, cujus summas præcipuasque partes eas esse volebat, ut fructus sui divinarum Scripturarum assidua meditatione se exercerent, ob id exemplo illis suo præluxisse voluit, scholas publicas frequentando. Forsan quia sex illi Fratres nondum magnos progressus in theologicis rebus fecerant, ut verbi Dei prædicationi jam essent idonei, & ne pudore ab eo studio deterrerentur, præire illis ipse in discendo, quamvis summus theologus, voluit; cum domi nulla adhuc opportunitas aut commoditas in exortu novi Ordinis docendi daretur: sic enim sex illos Fratres, profecturus mox Romam, præsentia sua magistro illi commendandos existimavit.

[432] [ut censet Malvenda, cujus chronologia] Non dubitamus, quin S. Dominicus inter doctissimos sui seculi viros sit numerandus, & præcipue ad scholam istam accesserit, ut exemplo suo socios ad studia theologica excitaret, aut illos huic magistro commendaret. Doctrinam ejus satis probant gesta contra Albigenses, & evidens hujus eximiæ scientiæ argumentum est, quod libellus ipsius, quem contra hæreticos scripserat, præ ceteris electus fuerit, quemadmodum B. Jordanus apud nos num. 20, aliique veteres scriptores passim testantur. At veremur, ut Malvenda ea omnia, quæ de primo Romano Sancti itinere in hanc rem memorat, facile componat cum multo tempore, quo magister iste socios illos instruxisse dicitur, & quod Humbertus, ac Theodoricus de Appoldia expresserunt: Malvenda enim indicat, id post concilium Lateranense & constructionem Tolosani cœnobii primum anno Christi 1216 contigisse.

[433] Saltem opinio ejus conciliari non potest cum ratiocinio Echardi, [hic cum opinione Echardi non convenit.] qui tomo 1 pag. 11 & 12 in notis de tempore hujus historiæ ita disserit: Cum istud primus referat Humbertus, eum a dicto Fratre Arnulpho audivisse conjectu pronum est; & licet, quando id acciderit, non ita facile dictu, creditu tamen promptius, id actum cum primos sodales, puta sex, in ædibus Petri Cellani ad castrum Narbonense anno MCCXV ante vel circa æstatem secum adunavit: hos enim forsan nondum satis theologia informatos verisimillimum est, Dominicum ad scholam publicam secum duxisse, quam & per duos annos sequentes ad usque ipsorum dispersionem æstate anni MCCXVII, de qua mox, frequentare perrexerint, dum interea Dominicus Romam bis adivit, institutionem Ordinis impetraturus: sic enim verum fit, quod in narratione habetur, MULTO TEMPORE illos hunc theologum audivisse. At miramur, Echardum in chronologica Actorum synopsi illam S. Dominici actionem post concilium Lateranense collocasse, ac anno Christi 1216 affixisse. Ceterum nos illum chronologiæ ordinem secuti, ut § 6 promisimus, hanc theologicam primorum sodalium institutionem hoc loco examinavimus. Præterea Echardus ibidem & alibi ex ista narratione eruit, vestes Prædicatorum numquam mutatas fuisse, qua de re inferius agemus. Interim comitemur S. Dominicum, qui anno Christi 1216 rursus Romam tetendit, ut confirmationem Ordinis sui obtineret.

[434] Laudatus Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1216 cap. 7 de tempore hujus itineris Romani sic scribit: [Sanctus mense Septembri anni 1216] Facile crediderim, sanctum Dominicum mense Septembri ad initia Pontificatus Honorii Romam pervenisse; & quamvis gravi nuntio ictus in itinere de morte Innocentii, non propterea retro ad suos abiit, sed cœptum iter prosecutus est. Graves Virum Dei agebant curæ, num novus Pontifex Honorius rata vellet habere, quæ Innocentius promisisset; in mutatione rerum novis principibus alias solere esse mentes, alia destinata. Sed causa Dei, quam cœperat, ipsum bene sperare jubebat, affuturum Deum, sacramque Deiparam tam piis consiliis, & quæ tanta Ecclesiæ utilitate inchoabantur, in optatos fines haud dubie promovenda. Deinde memorat varia negotia, quæ huic confirmationi moram injecerunt.

[435] Verum hic quædam gratis ab auctore illo excogitata sunt: [iterum Romam profectus est,] cum enim Innocentius III anno Christi 1216, die XVI Julii, obierit, & altero die Honorius III huic successerit, prorsus verosimile est, S. Dominicum adhuc in partibus Tolosanis agentem publica fama has res cognovisse, adeoque tali nuntio in itinere Romano non fuisse perculsum. Istud satis liquet ex argumento Echardi, qui tomo 1 pag. 13 in notis de tempore ejusdem itineris ita ratiocinatur: Sanctus Dominicus Tolosæ adhuc aderat XXVIII Augusti: eo enim die Fratris Joannis de Navarra professionem inter manus suas in sancti Romani ecclesia accepit, ipso teste Joanne; adeo ut Romam rediturus iter arripere non potuerit, nisi mense Septembri, nec proinde in Urbem nisi mense Octobri pervenire. Sic autem instanter egit, ut ante natale Domini, quæ volebat, obtinuerit. Post hæc verbis Bernardi Guidonis chronologiam suam confirmat. Malvenda & Echardus hoc tempore meminerunt de quadam visione, quæ tunc Romæ ante confirmationem Ordinis S. Dominico oblata est, & quam hic ex primo fonte referemus.

[436] [ubi habuit cælestem visionem,] Gerardus de Fracheto in Vitis Fratrum part. 1 cap. 1 in codice nostro P. Ms. 7 narrat sequentia: Frater quidam Minor, religiosus & fide dignus, qui socius beati Francisci multo tempore fuit, narravit quibusdam Fratribus, quorum unus hæc Magistro Jordano scripsit; quod cum esset Romæ beatus Dominicus, & pro Ordinis confirmatione apud Deum & apud Dominum Papam instaret, nocte quadam orans, ut solebat, vidit in visione Dominum Jesum stantem in aëre, & tres lanceas contra mundum vibrantem: cui ad genua procidens Virgo Mater rogabat, ut his misericors, quos redemerat, fieret, & justitiam misericordia temperaret. Ad quam Filius aiebat: Nonne vides, quantæ injuriæ mihi fiunt? Justitia mea non patitur tanta mala impunita. Tunc dixit ei Mater: Sicut tu scis, qui omnia nosti, hæc est via, per quam eos ad te reduces. Habeo unum servum fidelem, quem mittes in mundum, ut verba tua annuntiet; & convertentur & quærent te omnium Salvatorem. Alium etiam ei servum dabo in adjutorem, qui similiter operetur.

[437] [in qua S. Franciscum primo agnovit,] Tunc Filius inquit Matri: Ecce placatus suscepi faciem tuam; verumtamen ostende mihi eos, quos vis ad tantum officium destinare. Tunc domina Mater offerebat beatum Dominicum domino Jesu Christo. Cui Dominus: Bene & studiose faciet, quod dixisti. Obtulit similiter & beatum Franciscum, & hunc similiter Dominus laudavit. Sanctus igitur Dominicus in visione illa socium diligenter considerans, quem ante non noverat, in crastinum cum in ecclesia eum invenisset, ex iis, quæ nocte viderat, recognovit, & in oscula sancta ruens & sinceros amplexus dixit: Tu es socius meus; tu curres pariter mecum; stemus simul & nullus adversarius prævalebit. Visionem etiam illam ei narravit, & ex tunc facti sunt cor unum & anima una in Deo, quod & suis posteris mandaverunt in perpetuum observari. Circa charitatem, posteris utriusque Ordinis commendatam, legi merentur litteræ encyclicæ, quas S. Antoninus part. 3 Chronicorum tit. 23 cap. 13 § 5 recitat, & quas venerabilis Humbertus, & Joannes Parmensis, duorum Ordinum istorum Generales, communi consilio ad suos subditos anno Christi 1255 in hunc finem direxerunt.

[438] [quæ tunc etiam S. Francisco ostensa fuisse dicitur,] Theodoricus de Appoldia apud nos inferius a num. 65 eamdem visionem narrat, & ad fidem ei conciliandam, ibidem narrationi suæ subnectit sequentia: Hujus visionis seriem & cognitionem per sanctum Franciscum meruimus accipere, cui etiam beatus Pater noster ante confirmationem Ordinis [hanc] patefecit. Sanctus Antoninus part. 3 Chronicorum tit 23 cap. 3 eadem Theodorici verba repetit. At quomodo, inquies, Gerardus de Fracheto socium S. Francisci, & Theodoricus de Appoldia ipsum S. Franciscum hujus visionis testem allegat? Hæc discrepantia utcumque conciliari potest, si dicamus, S. Franciscum hanc visionem socio suo, & hunc socium postea eamdem Prædicatoribus narrasse, atque ita Dominicanos mediate hujus visionis seriem & cognitionem per sanctum Franciscum accepisse. Verosimile autem est, hanc visionem B. Jordano perscriptam esse, postquam libellum suum de principio Ordinis Prædicatorum jam ediderat; alioquin illam gestis S. Dominici haud dubie inseruisset. Non tam facile cum hac narratione conciliatur opinio quorumdam, quam Waddingus in Annalibus Minorum ad annum Christi 1216 num. 16 ita refert: Ut autem ad visionem ipsam redeamus, Franciscum etiam eamdem ipsam habuisse expresse asserit ex aliis sanctus Vincentius Ferrerius, & pie judicat Ferdinandus Castillo, atque Ludovicus Rebolledo, qua moneretur, quid de tanto viro sibi in socium dato, & de semetipso Deus ex alto statueret, quantoque operi & oneri eos dedicarit. Quomodo igitur S. Dominicus hanc visionem S. Francisco narravit, aut patefecit, ut Gerardus de Francheto & Theodoricus de Appoldia loquuntur? Non video huic difficultati satis aptum responsum, nisi probetur, eamdem visionem etiam S. Francisco postea oblatam fuisse, aut dicatur uterque Sanctus tunc mutuam revelationem sibi invicem indicasse.

[439] Echardus tomo 1 pag. 15 in notis miratur, quod S. Dominicus illam visionem sodalibus suis non revelaverit, [& quæ facilius admitti potest,] adeoque quod ea non nisi per Franciscanum Prædicatoribus cognita fuerit. Præterea miratur, illam a sancto Bonaventura in Vita S. Francisci omissam fuisse. Huic ultimæ admirationi Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum 1216 cap. 9 ita occurrit: Eamdem visionem narrari quoque in vetustis Ordinis Minorum Annalibus, atque etiam in eorumdem recentioribus historiis manifestum est. Quocirca fidem ei velle detrahere ea solum ratione, quod sanctus Bonaventura in rebus sancti Francisci, ejus non meminerit, durum nimis & injurium esset. In primis habemus consensum scriptorum & Annalium, nec ullum auctorem hactenus refragantem. Deinde e silentio sancti Bonaventuræ quam validum duci potest argumentum? Dices: Rem tantam & in laudem sancti Francisci non tacuisset sanctus Bonaventura, si compertam habuisset. Dein argumentum istud negativum exemplis quibusdem refellere conatur, ac ibidem ita pergit: Absit, ut in sancto Bonaventura dolum malum suspicemur, aut eam visionem pro vera non habuisse. Forsan, cum Vitam sancti Francisci condebat, nondum ipsi innotuerat; vel quia de sancto Dominico potissimum facta illa fuit revelatio, idcirco eam describere omisit, quod satis esse putavit, in Annalibus Prædicatorum eamdem fuse & integra fide proditam. Utcumque sit, parum pii & prudentis animi procul dubio fuerit, rem tanto scribentium consensu firmatam, in dubium revocare velle. Quidquid sit de hac Malvendæ responsione, nos illam revelationem propter testimonium Gerardi de Fracheto, qui ab istis temporibus non admodum remotus fuit, tamquam historice probabilem recipimus.

[440] Sed tanta facilitate non admittemus propheticum colloquium, [quam propheticum colloquium S. Angeli Carmelitæ,] quod Romæ S. Angelus Carmelita cum his duobus sanctis Ordinum Fundatoribus habuisse traditur, & de quo Waddingus in Annalibus Minorum ad annum 1216 num. 17 sic meminit: Nullo alio quam hoc & superiori anno inveni simul convenisse Romæ hos sanctos Patriarchas. Quare persuasum mihi habeo, vel illo vel isto supervenisse sanctum illum virum Angelum Carmelitam, egregium mox fidei athletam martyrio coronandum apud Siculos, & propheticum admirandumque illud iniisse cum his Patriarchis colloquium apud Lateranum, quod sequentibus verbis retulit Enoch patriarcha Jerosolymitanus Carmelita &c. Inter Acta S. Angeli Carmelitæ, quæ Papebrochius in Appendice ad diem V Maii cum aliis collata edidit, ac observationibus discussit, tomo istius mensis 11 pag. 824 & 825 occurrit istud colloquium, in quo Sancti illi divinitus invicem agnovisse ac sibi futura prænuntiasse dicuntur.

[441] [quod tunc cum his duobus Sanctis habitum negat Papebrochius,] Dum Waddingus congressum illum anno Christi 1215 vel 1216 affigit, non videtur ullo modo rationem habuisse chronologiæ, cum qua tamen historiam concordare necesse est: uterque enim annus iste Annalibus Carmelitanis ac ipsis hisce S. Angeli Actis repugnat. Unde Papebrochius noster præter aliam observationem, qua hoc colloquium de falsitate suspectum reddit, ibidem pag. 828 eamdem narrationem argumento negativo impugnat, & simul Waddingo aliam difficultatem opponit his verbis: Suspicionem auget silentium eorum omnium, qui alterutrius Patriarchæ Vitas antiquitus scripserunt, multa de mutua eorumdem familiaritate memoriæ commendantes. Accedit, quod difficile sit, utrumque (videlicet S. Dominicum & S. Franciscum) Romam simul adducere anno MCCXIX; & ideo Waddingus, nolens congressum utriusque cum sancto Angelo prorsus rejicere ut fabulosum, retulit eumdem ad annum MCCXVI, quod auctoritati Vitæ hujus æque repugnat.

[442] [qui tamen ibi in chronotaxi S. Dominici errat.] Nolo tamen omnia tueri, quæ Papebrochius illa occasione obiter de chronotaxi S. Dominici tradit. Sic ibi dicit, S. Dominicum post Capitulum Minoritarum anno 1219 in Hispaniam ivisse, & de mora ac reditu ejusdem Sancti perperam hæc addit: Magna æstatis parte peracta, Segoviam appulit, nec nisi sequenti anno, mense Septembri Bononiam rediit, neque Romæ fuit, quoad vixit, id est usque ad Augustum anni MCCXXI. In itinere illo Hispanico definiendo certe hallucinatus est Papebrochius, re nondum mature discussa: si enim S. Dominicus mense Septembri anni 1220 primum ex Hispania Bononiam redierit, contra fidem veterum monumentorum necessario sequitur, Sanctum non interfuisse Capitulo generali, quod eodem anno 1220 Bononiæ in festo Pentecostes celebratum est. Hunc igitur errorem vir candidissimus, si viveret, correctum vellet, & more suo ingenue retractaret. Præsentiam autem S. Dominici in Capitulo Minoritarum, & alia, quæ hic Echardo displicent, per decursum hujus Commentarii suis locis examinabimus.

[Annotata]

* lege aptas

* lege cœmeterium

* forte Madritensis

* Ms. exenii id est doni

* Ms. esset

* lege Lateranense

§ XXIV. Confirmatio Ordinis Prædicatorum, singularia illius elogia, & breves vindiciæ ab impacta eidem calumnia.

[Honorius III Papa Ordinem Prædicatorum approbavit] Venerabilis Humbertus in Chronico annum, quo confirmatus est Ordo Prædicatorum, sic breviter indicat: Anno Domini MCCXVI, redeunte beato Dominico Romam, Innocentio mortuo, & Honorio substituto, concessus est Ordo & confirmatus. Bernardus Guidonis apud Edmundum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 401 mensem ac diem ejusdem anni distincte exprimit his verbis: Anno Domini MCCXVI, undecimo Calendas Januarii, crastino beati Thomæ apostoli, Indictione quinta, Romæ apud sanctum Petrum (pleraque diplomata apud sanctam Sabinam notant) fuit confirmatus Ordo Prædicatorum, & beatus Dominicus, quem Deus elegerat ab æterno, & Innocentius Papa tertius approbaverat præcedenti anno, fuit institutus & confirmatus magister & dominus Ordinis ab Honorio Papa tertio, præfati Innocentii successore, Pontificatus ipsius domini Honorii anno primo. Hic Honorius Papa sancto Dominico & Fratribus suis plura privilegia & libertates contulit, & ecclesias ac decimas, atque castra & possessiones datas sancto Dominico confirmavit, sicut in privilegio de confirmatione Ordinis continetur.

[444] Eamdem confirmationis epocham signant duo Honorii Pontificis diplomata, [duobus diplomatibus, quorum unum est brevius,] quorum primum apud Bzovium in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 1216 num. 9 sic sonat: Honorius episcopus servus servorum Dei, dilecto filio Fratri Dominico, Priori sancti Romani de Tolosa, & Fratribus suis regularem vitam professis & professuris salutem & Apostolicam benedictionem. Nos attendentes, Fratres Ordinis tui futuros pugiles fidei, & vera mundi lumina, confirmamus Ordinem tuum cum omnibus castris & possessionibus habitis & habendis, & ipsum Ordinem ejusque possessiones & jura sub nostra gubernatione & protectione suscipimus. Datum Romæ apud sanctam Sabinam XI Kalendas Januarii, Pontificatus nostri anno primo. Eadem bulla apud Malvendam in Annalibus Prædicatorum ad annum 1216 cap. 12, Joannem a sancta Maria in Actis Gallicis S. Dominici lib. 3 cap. 12, & Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 13 in notis legi potest, ubi iisdem plane verbis refertur. Inter privilegia Ordini Prædicatorum a Romanis Pontificibus concessa, quæ reverendissimus Magister Vincentius Bandellus constitutionibus subjunxit, & anno Christi 1505 Mediolani edidit; primo loco legitur idem breve diploma; at in eo mensis aut dies confirmationis non exprimitur, nec illud apud sanctam Sabinam notatur, sed in fine tantummodo dicitur Datum Romæ Pontificatus nostri anno primo. Nihilominus ibidem innuitur, illud apographum desumptum esse ex bulla plumbea, quæ in monasterio Pruliano conservatur.

[445] Joannes a sancta Maria in proxime laudatis S. Dominici Actis lib. 3 cap. 13 judicat, [alterum amplum,] hanc breviorem Honorii Pontificis bullam primis Prædicatoribus usitatam fuisse in itinere, quando ad fundandos Conventus peregre proficiscebantur, vel ad obeunda sua munia sese episcopis offerebant, ut omnibus ostenderent, institutum suum ab Apostolica Sede approbatum esse. Forte accuratior usus similium litterarum testimonialium renovatur in Capitulo generali Prædicatorum, quod Argentinæ anno Christi 1296 celebratum est, & cujus decretum decimum tertium in Thesauro Anecdotorum apud eruditissimum Edmundum Martene tomo 4 Col. sic habet: Item monemus, quod constitutio de litteris testimonialibus ferendis, a Fratribus itinerantibus arctius observetur. At qualiscumque sit hæc conjectura nostra, Joannes a sancta Maria censet, veteres Dominicanos hac breviori bulla in itineribus usos esse, tamquam testimonio suæ professionis, & ibidem addit, S. Dominicum insuper impetrasse aliam ampliorem, in qua possessiones & prærogativæ Ordinis singillatim exprimebantur.

[446] Alterum illud diploma, quod Honorius III Pontifex eodem anno, mense, ac die dedit, apud ipsum, [in quo posteriori possessiones] aliosque scriptores Dominicanos passim occurrit, & in Bullario Romano Laërtii Cherubini tomo 1. pag. 44 & sequente sic legitur: Honorius episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis Dominico Priori sancti Romani Tolosanensis, ejusque Fratribus tam præsentibus quam futuris regularem vitam professis salutem & Apostolicam benedictionem. Religiosam vitam eligentibus Apostolicum convenit adesse præsidium, ne forte cujuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito revocet, aut robur (quod absit) sacræ religionis infringat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, & ecclesiam sancti Romani Tolosanensis, in qua divino mancipati estis obsequio, sub beati Petri & nostra protectione suscipimus, & præsentis scripti privilegio communimus. In primis siquidem statuentes, ut Ordo canonicus, qui secundum Deum & beati Augustini regulam in eadem ecclesia institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Præterea quascumque possessiones, quæcumque bona eadem ecclesia in præsentiarum juste & canonice possidet aut in futurum concessione Pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis justis modis, præstante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus & illibata permaneant. In quibus hæc propriis duximus exprimenda vocabulis, scilicet locum ipsum, in quo præfata ecclesia sita est, cum omnibus pertinentiis suis; ecclesiam de Prulliano cum omnibus pertinentiis suis; villam de Cassenolio cum omnibus pertinentiis suis; ecclesiam sanctæ Mariæ de Lescura cum omnibus pertinentiis suis; hospitale Tolosanense, quod dicitur Arnaldi Berardi cum omnibus pertinentiis suis; ecclesiam sanctæ Trinitatis de Lobens cum omnibus pertinentiis suis; decimas a venerabili Fratre nostro Fulcone Tolosanensi episcopo de assensu Capituli sui vobis pia & provida liberalitate concessas, prout in eorumdem litteris plenius continetur. Sane novalium vestrorum, quæ propriis manibus vel sumptibus colitis, sive de vestrorum animalium nutrimentis nullus a vobis decimas exigere vel extorquere præsumat.

[447] [exemptiones,] Liceat quoque vobis clericos vel laïcos, liberos & absolutos, e seculo fugientes ad conversionem recipere, vel eos absque contradictione aliqua retinere. Prohibemus insuper, ut nulli Fratrum vestrorum, post factam in ecclesia vestra professionem, fas sit sine Prioris sui licentia, de eodem loco, nisi arctioris Religionis obtentu discedere, discedentem vero absque communi litterarum vestrarum cautione, nullus audeat retinere. In parochialibus vero ecclesiis, quas habetis, liceat vobis sacerdotes eligere, & diœcesano episcopo præsentare, quibus, si idonei fuerint, episcopus curam animarum committat, ut ei de spiritualibus, vobis vero de temporalibus, debeant respondere. Statuimus præterea, ut nulli liceat, ecclesiæ vestræ novas & indebitas exactiones imponere, aut in vos vel prædictam ecclesiam vestram, sine manifesta & rationabili causa, excommunicationis vel interdicti sententias promulgate. Cum autem generale interdictum terræ fuerit, liceat vobis, clausis januis, exclusis excommunicatis & interdictis, non pulsatis campanis, suppressa voce, divina officia celebrare. Chrisma vero & oleum sanctum, consecrationes altarium, seu basilicarum, ordinationes clericorum, qui ad sacros Ordines fuerint promovendi, a diœcesano suscipiatis episcopo, siquidem Catholicus fuerit, & gratiam & communionem sacrosanctæ Romanæ Sedis habuerit, & ea vobis voluerit sine pravitate aliqua exhibere: alioquin liceat vobis quemcumque malueritis Catholicum adire antistitem, gratiam & communionem Apostolicæ Sedis habentem, qui nostra fretus auctoritate vobis, quod postulatis, impendat.

[448] Sepulturam quoque ipsius loci liberam esse decernimus, [ac privilegia ejusdem Ordinis distincte confirmat,] ut eorum devotioni & extremæ voluntati, qui se illic sepeliri deliberaverint (nisi forte excommunicati vel interdicti sint) nullus obsistat; salva tamen justitia illarum ecclesiarum, a quibus mortuorum corpora assumuntur. Obeunte vero te, nunc ejusdem loci Priore, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia præponatur, nisi quem Fratres communi consensu, vel Fratrum pars majoris & sanioris consilii, secundum Deum & beati Augustini regulam providerint eligendum. Libertates quoque & immunitates antiquas, & rationabiles consuetudines, ecclesiæ vestræ concessas, & hactenus observatas, ratas habemus, & eas perpetuis temporibus illibatas permanere sancimus. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat præfatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conserventur, eorum, pro quorum gubernatione & sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura; salva Sedis Apostolicæ auctoritate, & diœcesani episcopi canonica justitia. Siqua igitur in futurum ecclesiastica secularisve persona hanc nostræ constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui careat dignitate, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sacratissimo corpore ac sanguine Dei & domini redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtæ ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax domini nostri Jesu Christi, quatenus & hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum Judicem præmia æternæ pacis inveniant. Amen. Amen.

[449]
Ego honorius Catholicæ Ecclesiæ episcopus subscripsi. [& cui Pontificis ac Cardinalium nomina subscribuntur.]
Ego Nicolaus Tusculanensis episcopus.
Ego Guido Prænestinus episcopus.
Ego Ugolinus Hostiensis & Veletrensis episcopus.
Ego Pelagius Albanensis episcopus.
Ego Cinthyus titulo S. Laurentii in Lucina presb. Card.
Ego Leo titulo S. Crucis in Hierusalem presb. Card.
Ego Robertus titulo S. Sixti in Monte Cælio presb. Card.
Ego Stephanus basilicæ duodecim Apostolorum presb. Card.
Ego Gregorius titulo S. Anastasiæ presb. Card.
Ego Petrus titulo S. Laurentii in Damaso presb. Card.
Ego Thomas titulo S. Sabinæ presb. Card.
Ego Guido S. Nicolai in carcere Tulliano diac. Card.
Ego Octavianus SS. Sergii & Bacchi diac. Card.
Ego Joannes SS. Cosmæ & Damiani diac. Card.
Ego Gregorius S. Theodori diac. Card.
Ego Raynerius S. Mariæ in Cosmedin diac. Card.
Ego Romanus S. Angeli diac. Card.
Ego Stephanus S. Adriani diac. Card.

Datum Romæ apud sanctam Sabinam per manum Raynerii Prioris S. Eridiani * Lucanæ diœcesis, S. R. E. vicecancellarii, XI Calendas Januarii, Indictione V, Incarnationis Dominicæ anno MCCXVI, Pontificatus vero domini Honorii Papæ III anno primo. Hæc nomina subscripta apud Malvendam, Joannem a sancta Maria, Echardum, & hic apud Cherubinum diverso ordine collocantur, quod argumento est, alterutrum apographum ex autographo desumptum non esse. Ceterum Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1216 cap. 13 de singulis hisce Cardinalibus brevem notitiam subministrat.

[450] [Veteres historici,] Sic itaque confirmatus est Ordo ille præclarus, qui toti Ecclesiæ magnum fructum attulit, & quem fere omnes istorum temporum historici meritis laudibus extollunt. Inter alios Guilielmus de Podio Laurentii, qui locis & temporibus exorientis hujus Ordinis vicinus vixit, in Chronico rerum Albigensium cap. 10 de illo sic honorifice scribit: Continuato itaque biennio & amplius hoc labore, cum accensum ignem per hanc viam exstinguere non valerent benedicti Dei pugiles, attendentes, quod res ista altiori consilio indigeret, clamare ad Sedem Apostolicam sunt coacti, & ut cœpta prædicatio remaneret, de ordinandis perpetuis prædicatoribus est provisum, inspirante Domino; & hac de causa sub beato episcopo domino Fulcone Ordo Prædicatorum principaliter est exorsus: quorum vexillifer beatus Dominicus prælationem suscepit pariter & laborem, super quo non interest mea narrationem prosequi, cum per historiam vitæ suæ & Ordinis ubique dilatati evidentiam sit jam volentibus atque nolentibus manifestum, verumque, quod dicit Apostolus, oportuisse hæreses esse in nostris temporibus sive regionibus, ut Ordo beatus non tam apud nos, quam apud totum mundum fructuosus & publicus appareret. Similia ejusdem Ordinis elogia apud abbatem Urspergensem, aliosque auctores synchronos & suppares passim occurrunt. Verum obvia illa laudum præconia nolumus hic accumulare, aut ex scriptoribus notis excerpere, cum suppetant clariora summorum Pontificum testimonia, quibus eumdem inclytum Ordinem exornarunt. Quare hic tantummodo nova quædam & eximia seligemus ex Anecdotis eruditissimi Edmundi Martene, quæ non ita pridem publicam lucem aspexerunt.

[451] [& Pontifices Romani, inter quo, Gregorius IX,] Tomo 1 Thesauri Anecdotorum editur epistola, quam Gregorius IX Papa ad universos episcopos & Ecclesiæ prælatos dedit, & quæ in favorem Prædicatorum ibi col. 954 & sequente sic sonat: Gregorius episcopus servus servorum Dei, venerabilibus fratribus archiepiscopis & episcopis, & dilectis filiis abbatibus, Prioribus, & aliis ecclesiarum prælatis salutem & Apostolicam benedictionem. Quoniam abundavit iniquitas & refriguit caritas plurimorum, ecce Ordinem dilectorum filiorum Prædicatorum Dominus suscitavit, qui non quæ sua sunt, sed quæ sunt Christi quærentes, tam contra promulgatas hæreses, quam contra pestes alias mortiferas exstirpandas se dedicaverat in euangelizatione verbi Dei, in abjectione voluntariæ paupertatis. Nos igitur eorum Fratrum propositum & necessarium ministerium favore benevolo prosequentes, universitati vestræ ipsos affectuose duximus commendandos; caritatem vestram rogantes & exhortantes in Domino, ac per Apostolica scripta mandantes, quatinus dilectos filios Fratres Ordinis memorati pro reverentia divina & nostra ad officium prædicandi, ad quod sunt ex professione sui Ordinis deputati, recipiatis benigne, ac populos vobis commissos, ut ex ore ipsorum verbi Dei semen devote suscipiant, & confiteantur eisdem, cum ipsis auctoritate nostra liceat confessiones audire & pœnitentias injungere, sedulo ammonentes pro vestra & Apostolicæ Sedis reverentia in suis eis necessitatibus liberaliter assistatis, quatenus ad prædicta suscipienda vestris exhortationibus populi præparati, tamquam bona ac fructifera terra pro vitiorum tribulis incipiant segetem germinare virtutum, & dicti Fratres per operationem vestram suscepti ministerii cursum felicius consummando optatum reportent sui laboris fructum & finem, salutem videlicet animarum. Quia vero sæpe vitia sub specie virtutum occulte subintrant, & angelus Satanæ in angelum lucis se plerumque simulate transformat, præsentium vobis auctoritate mandamus, quatenus si qui de Prædicatorum Fratrum Ordine se dicentes in vestris partibus prædicaverint, ad quæstum se pecuniæ convertendo, per quod Religionem eorum, qui paupertatem professi sunt, contingeret infamari, vos tamquam falsarios capiatis & condemnetis eosdem. Datum Laterani XVII Calendas Aprilis, Pontificatus nostri anno tertio. Hoc idem diploma inter privilegia post Constitutiones Prædicatorum num. 6 ab eodem Pontifice dicitur Datum Laterani XIII Kalendas Martii, Pontificatus nostri anno primo.

[452] Innocentius IV Pontifex eodem tomo col. 1046 Ordinem Prædicatorum rectæ vitæ speculum, [Innocentius IV,] salutiferæ conversationis exemplar appellat. Alexander IV Papa ibidem Col. & sequente Fratres Prædicatores & Minores ita laudat: Patris æterni benignitas pro sui nominis attollenda gloria, & fidelium procuranda salute inter personas plurimas, divinis obsequiis deputatas, viros in Ecclesia sua sancta constituit conversationis & vitæ honestate conspicuos, ac scientiæ titulis insignitos. Hi sunt dilecti Deo & hominibus Fratres Ordinis Prædicatorum & Minorum, qui suum semper affectum ad amorem cælestium dirigentes, virtutem nominis divini per orbem terræ publicant, & pro Christianæ religionis ampliando cultu, vigili attentione desudant. Hi sunt, qui vitam & merita beatissimi Pauli apostoli contemplantes, gloriantur in sola cruce Domini, spernendo mundi solatia pro deliciis paradisi. Hi sunt, qui hostes animæ per scutum fidei & loricam justititiæ, & gladium spiritus, salutis galeam & hastam perseverantiæ debellantes, obtinere satagunt, ut Catholicis universis fidei, spei, & caritatis augmenta proveniant, ac perfidis veritatis via pateat, & hæreticæ pravitatis insania evanescat. Deinde propter has virtutes omnibus Ecclesiæ præsulibus utrumque istum Ordinem impense commendat.

[453] Juvat etiam exscribere fragmentum epistolæ, quæ tomo 2 ejusdem Thesauri col. 282 & 283 refertur, [Clemens IV,] & qua Clemens IV Papa anno Christi 1266 necessitates Ecclesiæ precibus Fratrum Prædicatorum ita commendat: Clemens episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis & Capitulo generali salutem & Apostolicam benedictionem. Innuit sacræ lectionis eloquium, quod Ordo vester, veri filii, urbem fortitudinis repræsentat, quam justa gens apertis portis ingreditur, custodiens veritatem: vobis enim justitiæ zona præcinctis janua misericordiæ cælestis aperitur ad gratiam, dum summæ veritatis, quæ Christus est, mandata servatis, & eorum observantiam summopere custoditis, eumdem Ordinem velut tabernaculum suum Altissimus & in eo sibi habitaculum præparavit, constituens lucem in populis, viam salutis & gratiæ fidelibus ostensuram, qui quasi sol in Dei templo refulgens, & quasi cypressus in altitudinem se extollens respicientium eum mentes illuminat, & quietis umbraculum sub mundanæ miseriæ sarcina fatigatis. Hic est ager Dominicus, superioris benedictionis rore perfusus, requirens cultores industrios, pudicitiæ nitore præclaros, argumentosæ probitatis munere præditos, nullius inquinamenti labe respersos; ut militantes in terris, triumphare mereantur in cælis, & currentes in solis studio, * beatitudinis æternæ bravium apprehendant. Hic est profecto fertilitatis ager fructus uberes proferens: nam semina in ipso sparsa non pereunt, flores editi non arescunt, & tamen ex multiplicatis manipulis gramina gloriæ colliguntur. Quapropter Ordinem ipsum, quem sic in domo Domini prælucere conspicimus, tenerrime diligimus, & corde tenemus, paterna circa eum solicitudine vigilantes, ut protegatur a noxiis, salubria semper suscipiat incrementa, & caritativæ pacis effluat ubertate. Deinde illos exhortatur, ut exemplo sancti sui Fundatoris verbum Dei populis strenue prædicent, & pro afflicto Ecclesiæ statu preces eorum paterne exposcit.

[454] [Urbanus IV,] Denique tomo 4 Thesauri Anecdotorum Col. occurrit Urbanus IV, qui recenter ad summum Ecclesiæ regimen assumptus, anno Pontificatus sui primo, sive Christi 1262, orationes Prædicatorum magna fiducia sic petiit: Urbanus episcopus, servus servorum Dei, dilectis Magistro, Prioribus & Fratribus Ordinis Prædicatorum in generali Capitulo Bononiæ congregatis salutem & Apostolicam benedictionem. In præclaræ dignitatis honore, quo nos prætulit Exaltator humilium, quasi onus importabile nostris est humeris alligatum; cujus dum magnitudinem stupendam attendimus, adinstar Apostolorum Principis, quem pelagi fluctus exterruit, non immerito formidamus. Si vero quodammodo ex fragilitatis nostræ consideratione mergimur, ex fiducia Dominicæ clementiæ relevamur; sperantes, quod prospere hujusmodi procellosas maris transire possimus angustias, si nobis impetretis auxilium, qui cælesti Sponso in conscientiæ sanctæ deliciis lectum floridum præparastis. Quid enim vobis a Dei pietate negabitur merentibus illam semper habere propitiam odore bonorum operum & candore virtutum? Quid enim apud Reginam perfulgidam, intemeratam Matrem Domini gloriosam angelica vestra conversatio non habebit, quorum meritis splendet Ecclesia, florum exemplis viget & proficit religio Christiana? Quid beata Sanctorum acies vestris votivis non impetrabit affectibus, quæ vobis benignior redditur pro laudis Dominicæ præconiis & vitæ meritis innocentis? Ecce Regis æterni & cælestis curiæ vos habere favorem claris argumentis præsumitur, & signis perspicuis declaratur. Dein ad Ecclesiam feliciter gubernandam ab illis enixe postulat pia precum subsidia, eosque de suo erga eumdem Ordinem affectu certiores reddit.

[455] Eodem tomo 4 Thesauri Col. Nicolaus III Pontifex ad Capitulum Prædicatorum, [aliique allegantur,] quod Mediolani anno 1278 habitum fuit, anno Pontificatus sui primo scribit: Nicolaus episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis Capitulo generali Ordinis Prædicatorum salutem & Apostolicam benedictionem. Ordo vester institutus divinitus claret in conspectu altissimi Patris per beatam sobolem, quam produxit ad hæreditatis æternæ gloriam assumendam. Claret in terris tamquam luminare præfulgidum, effundens in conventibus radios claritatis. Digne quidem in ipso chorus exsultat angelicus; & nos, qui Ordinem ipsum prærogativa conceptæ ab eodem specialis dilectionis amplectimur, in ejus claritate delectamur, ac in sua religione veluti stabili soliditate quiescimus, dum vos circa virtutum exercitium jugiter insudantes, per devotarum orationum instantiam & expositionem verbi Dominici, quasi Dei mediatores & hominum, salutem quæritis animarum, & prosperi status universalis Ecclesiæ fervidi zelatores, eidem indefessis laboribus & argumentosis operibus deservitis. Quare dominum Deum nostrum anima vestra lætificat, & in ipso lætanter exsultat, quod in humilitatis spiritu confirmati, promptitudine devotionis & operis, illius studetis imitari vestigia, ejus vias summo opere custoditis, qui descendens a Patre luminis, & formam servi accipiens, & in laudis sacrificium placabilem hostiam offerens, immolavit. Postea hortatur illos, ut in his virtutum exercitiis constanter perseverent, & augmentum totius Ordinis optans, eidem favorem suum promittit.

[456] Denique ibidem Col. Bonifacius VIII Papa generale Prædicatorum Capitulum, [impense laudarunt Ordinem Prædicatorum,] quod Massiliæ anno 1300 proxime celebrandum erat, in litteris suis ita alloquitur: Bonifacius episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis universis definitoribus Capituli generalis Ordinis Prædicatorum Massiliæ proximo celebrandi. Inter Religiones singulas, quas ad curiæ cælestis obsequia, & salutem fidelium populorum statuit in terris divinæ providentiæ consilium, Ordo vester Prædicatorum præcellentiæ operum claritate præfulgens Deo se placidum exhibet, & apud singulos gratiam gloriosæ opinionis effundit; circa cujus statum eo perspicacius aciem mentis extendimus, ejusque prosperitatem eo desiderabilius affectamus, quo per eum tam Apostolicæ Sedi, quam universali Ecclesiæ ampliores fructus commodi & honoris accedunt. Post hæc Pontifex iste monet Prædicatores, ut de divisione provinciarum, quam nonnulli petierant, mature deliberent, & consilium suum ad Sedem Apostolicam referant, spondetque, se huic divisioni consensurum, si ea Ordini utilior videatur.

[457] Atque hæc sunt præcipua sacri istius Ordinis elogia, [quem ab antiqua calumnia,] quæ mihi se ultro obtulerunt. Equidem non ignoro, plura hujusmodi inveniri posse; sed sancte profiteor, me ex omnibus occurrentibus illustriora ac solidiora studiose selegisse. Quinimo libenter in hoc facili ac jucundo laudum argumento diutius versarer, nisi consueta Commentariorum nostrorum methodus me ad difficilius ac magis tetricum Actorum examen revocaret. Priusquam tamen ad illud revertar, paucis refellenda est quædam accusatio, qua Richerius monachus in Spicilegio Acheriano novissimæ editionis pag. 633 & sequente, famam veterum Prædicatorum contumeliose proscindit: is enim scriptor lib. 4 Chronici sui Senoniensis cap. 16 effutit, Ordinem Prædicatorum non diu post ortum suum a primæva pietate discivisse, bona temporalia injuste accumulasse, aliaque similia, quæ forte ab invidis hujus Ordinis obtrectatoribus audivit, & Chronico suo malevole vel incaute inseruit. Certe hunc auctorem plura insulsa & falsa ex vanis vulgi rumoribus imperite scripsisse, patet ex ipso ejusdem capitis initio, ubi acturus de Ordine Prædicatorum asserit, quod illius institutor fuerit quidam, Dominicus nomine, de Tusciæ partibus oriundus, & ibidem mox subjungit, Dominicanos per universas regiones dispersos esse, postquam a Gregorio Papa confirmati fuissent. Profecto exiguam Prædicatorum notitiam habuit, qui S. Dominicum origine Tuscum facit, & confirmationem ejusdem Ordinis Gregorio Papæ perperam adscribit. Ceterum tota hæc contumeliosa narratio satis refellitur ex jam relatis testimoniis Romanorum Pontificum, qui Prædicatores sui temporis propter eximiam pietatem, singularem paupertatis amorem, aliasque virtutes merito laudarunt.

[458] [& odiosa comparatione] Ex iisdem Pontificum elogiis facile colligitur, monachum illum Senoniensem studio partium abripi, aut obtrectatoribus Ordinis Dominicani nimis leviter credidisse, dum eodem lib. 4 sui Chronici cap. 17 comparationem instituit inter Fratres Minores ac Prædicatores, & de sectatoribus utriusque Ordinis ita temere pronuntiat: Illorum siquidem & conversatio & vita semper melius & sanctius, quam Prædicatorum ad tempora nostra (id est ad annum Christi 1250, quo circiter Chronicon suum contexuit) usque perduravit. At eo tempore, si umquam, Ordo Prædicatorum viris sanctitate & doctrina clarissimis fulgebat, quod etiam de Ordine S. Francisci dictum volumus. Id autem manifestum fiet omnibus, qui Vitas Fratrum, & utriusque Ordinis Annales, levi oculo usque ad hæc tempora percurrere voluerint.

[459] [vindicamus.] Præterea inutilem & odiosam illam comparationem destruit Clemens IV, quem superius quoque inter laudatores Prædicatorum recensuimus: cum enim nobilis Ermengaudus de Melgorio seculum deserere vellet, & Clementem illum consuluisset, quem potius Ordinem amplecteretur, Pontifex tomo 2 Thesauri anecdotorum col. 314 sic eidem respondet: Quæris a nobis consilium, quod apud te rectius poteris invenire. Si enim Dominus inspiravit, relicto seculo, vitæ frugem appetere melioris, Dei spiritum, sicut non possumus, sic nec volumus prohibere; præsertim cum filium habeas bene disciplinatum, ut credimus, qui tuæ sciet domui providere. Quod si proposito non mutato sciscitaris ulterius, quem tibi ex Fratrum Prædicatorum & Minorum Ordinibus præeligendum credamus, id præcipue conscientiæ tuæ relinquimus: magis enim tu scire potes utriusque Ordinis observantias, quæ non sunt pares in omnibus, & in diversis articulis excedentes sunt & excessæ. Alteri quidem istorum Ordinum lectus est durior, nuditas gravior, &, ut nonnulli judicant, paupertas profundior; & alteri cibus parcior, longiora jejunia, &, ut quamplures asserunt, severior disciplina. Neutrum ergo neutri præferimus; sed in una & in illa altissima paupertate fundatos ad unum tendere credimus, salutem scilicet animarum, & ideo sive hunc, sive illum elegeris, arctam viam aggredieris, & per portam intrabis ad terram mellifluam & præ ceteris spatiosam. Unde hæc apud te pondera, hæc diligenter adverte, quis magis animo tuo placeat, quem tu speres melius portaturum. Sic uni conversatione adhæreas, ut amore ab altero non recedas: Frater enim Prædicator est reprobus, qui Minores non dilexit; & exsecrabilis Frater Minor, qui vel odit Prædicatorum Ordinem vel contemnit. Datum Perusii XIII Calendas Maii, anno secundo, nimirum sui Pontificatus, qui anno Christi 1266 respondet. His ex occasione dictis, ad cœptam Actorum discussionem redeamus.

[Annotata]

* al. Fridiani

* lege stadio

§ XXV. Quomodo hic Ordo titulum Prædicatorum acceperit, & quibus aliis nominibus appellatus fuerit.

Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 14 in notis existimat, S. Dominicum ab Honorio III statim consecutum fuisse, [Videtur Honorius III Pontifex] ut Ordo suus Prædicatorum esset (hoc Sanctus præcipue intendebat) idque putat satis indicari in memorata confirmationis synopsi, ubi Pontifex ita loquitur: Nos attendentes, Fratres Ordinis tui futuros pugiles fidei, & vera mundi lumina. Quapropter censet, his verbis rem ipsam designari, etiamsi illic titulus Prædicatorum non concedatur. Unde Echardus ibidem fatetur, sanctum sui Ordinis Fundatorem illud non videri obtinuisse, ut Ordo Prædicatorum diceretur, cum in duabus prioribus Honorii III bullis nomen Prædicatorum nusquam exprimatur. Attamen loco proxime citato recte monet, quod S. Dominicus etiam ipsum Prædicatorum titulum impetraverit tertio ejusdem Pontificis diplomate, quod eximias primorum Prædicatorum laudes complectitur, & quod ad gloriam istius Ordinis jam transcribemus.

[461] Odoricus Raynaldus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 1217 num. [titulum Prædicatorum] 50 laudat indefessum S. Dominici sociorumque laborem contra Albigenses, & ibidem citat testes hujus rei litteras, quas Honorius III Pontifex Priori & Fratribus sancti Romani Prædicatoribus in partibus Tolosanis scripsit in hunc modum: Gratiarum omnium Largitori, gratiarum dignas referimus actiones in gratia Dei, quæ data est vobis, in qua & statis, & stabitis finaliter, ut speramus, quia interius charitatis flamma flagrantes, exterius famæ fragrantis odore, qui & sanas delectat & reficit mentes infirmas, quibus etiam, ne remaneant steriles, spirituales mandragoras, tamquam studiosi medici, exhibentes, eas semine verbi divini vestra salutari facundia fœcunditatis *, sic velut servi fideles talenta vobis credita erogantes, ut eadem reportetis Domino geminata, sic sicut invicti Christi athletæ, scuto fidei & galea salutis armati, non timentes eos, qui corpus possunt occidere, verbum Dei, quod est penetrabilius omni gladio ancipiti, magnanimiter contra fidei exeritis inimicos, sic in hoc mundo vestras animas odientes, ut in vitam æternam custodiatis easdem.

[462] Ceterum quia finis, non pugna coronat, & currentibus in stadio virtutibus universis sola perseverantia bravium accipit destinatum, [Dominicanis primus concessisse,] charitatem vestram rogamus, & hortamur attente, per Apostolica vobis scripta mandantes, & in remissionem vobis peccaminum injungentes, quatenus magis ac magis in Domino confortati euangelizare verbum Dei studeatis, opportune, importune instantes, & opus euangelistæ laudabiliter adimplentes. Si quas autem propter hoc tribulationes passi fueritis, non solum eas æquanimiter toleretis, sed gloriemini cum Apostolo, in eisdem gaudentes, quia digni habiti estis pro nomine Jesu contumelias sustinere: hoc enim leve & momentaneum tribulationis immensum pondus gloriæ operatur, ad quam non sunt condignæ hujus temporis passiones. Nos quoque intendentes vos tamquam speciales filios favorabiliter confovere, petimus, ut pro nobis offeratis vitulos labiorum, si forte, quod nostris meritis non valemus, vestris suffragiis assequamur. Datum Laterani VII Kalendas Februarii, Pontificatus nostri anno primo: Istud est primum diploma Pontificum Romanorum, in quo titulum Prædicatorum huic Ordini datum legimus.

[463] [etsi quidam velint, hunc ab Innocentio III mirabiliter iis datum esse,] Attamen reverendissimus Vincentius Bandellus, apud Malvendam in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1216 cap. 16 laudatus, in Commentariis Constitutionum Distinct. 1 cap. 15 de origine hujus tituli tradit sequentia: Hoc nomen Prædicatorum fuit impositum Ordini nostro a Papa Innocentio III, qui dum scriberet beato Dominico & Fratribus suis, imposuissetque scriptori, ut scriberet hoc modo: Fratri Dominico et sociis suis, statim revocavit, & dixit: Scribe hoc modo: Magistro Dominico et cum eo prædicantibus; statimque aliquantulum plus considerans, noli, inquit, sic dicere; sed scribe hoc modo: Magistro Dominico et Fratribus Prædicatoribus. Et ex tunc ipse beatus Dominicus & filii ejus cœperunt se Fratres Prædicatores vocare, cœperuntque in curia & ubique ab omnibus sic vocari. Huic traditioni anonymus seculi XIV scriptor apud Edmundum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 334 & 347, Hermannus Cornerus in suo Chronico, Jacobus Susatus, Sebastianus de Olmeda, Bzovius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 1215 num. 6, Nicolaus Janssenius in Vita S. Dominici cap. 6, aliique recentiores passim assentiuntur.

[464] [pro qua opinione perperam citatur Stephanus de Salanhaco,] Sed antiquissimus ejusdem traditionis assertor, quem hactenus novimus, allegatur Stephanus de Salanhaco, qui apud Malvendam loco proxime citato sic scribere perhibetur: Celebrato siquidem Lateranensi concilio, anno Domini MCCXVI summus Pontifex ordinans quædam circa negotium fidei in partibus Tolosanis agenda, & decernens super his scribere beato Dominico & his, qui cum eo erant, accito notario, dixit ei: Sede, scribe super his Fratri Dominico et sociis ejus in hæc verba Et stans paululum, Noli scribere, inquit, sic; sed hoc modo: Fratri Dominico et cum eo prædicantibus in partibus Tolosanis &c. Statimque aliquamdiu considerans plus, sic, inquit, scribe: Magistro Dominico & Fratribus Prædicatoribus &c. Et surrexit. Sicut dixit dominus, scripsit notarius. Nutu Dei præsens tunc Romæ aderat Pater sanctus, qui audito verbo domini totius mundi, vicarii Jesu Christi, gavisus est gaudio magna valde: nam deinceps in curia, & ubique ipse, & filii ejus cœperunt se Fratres Prædicatores vocare, cœperuntque in curia & ubique ab omnibus sic vocari juxta illud Isaiæ 62: Vocabitur tibi nomen novum, quod os Domini nominavit. Quicumque similes recentiorum auctorum narrationes cum hac conferre voluerit, haud difficulter perspiciet, omnes illas ex hoc primo, ni fallimur, fonte prodire. At circa allegatum hujus rei primum narratorem nonnulla notanda occurrunt.

[465] Primo observamus, ab antiquiore hujus traditionis teste non dici, [cujus scripta interpolata sunt,] quod illa triplex inscriptionis mutatio statim post celebratum concilium Lateranense contigerit. Quinimo hic scriptor indicat, id anno Christi 1216 evenisse, quo eodem anno Honorius III in locum Innocentii III successit. Secundo advertimus, in hoc textu non exprimi nomen Innocentii III Papæ, cui forte recentiores auctores illud ex conjectura adscribunt, cum successori ejus Honorio III tribuendum esset. Tertio notamus, illud opus Stephani de Salanhaco interpolatum esse, ut Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 415 testatur. Unde laudatus Echardus pag. 71 ejusdem tomi ad objectam sibi istius Stephani auctoritatem ita respondet: Testimonium magni esset momenti, si a Salanhaco scriptum esse constaret; sed cum Bernardus Guidonis ipse moneat, hunc tractatum a se ubique interpolatum, & plura postea sibi cognita, & a Salanhaco omissa, a se suis locis inserta, non aliam quam a Bernardo habet auctoritatem, cujus ætate ista de mutatione facta invaluerat opinio. Quod Echardus hic respondet argumento de facta mutatione vestium, quam postea discutiemus, eodem jure in hac materia reponimus.

[466] Præterea dubitamus, an solus Bernardus Guidonis opus illud Stephani interpolaverit. [ut exemplo probatur.] Imo suspicamur, postmodum plura ac recentiora ad idem opus augendum vel supplendum paulatim accessisse: nam etiam Bernardo Guidonis tribuere non audemus, quod apud Malvendam in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1217 cap. 8 sub nomine Stephani de Salanhaco narratur his verbis: Discurrebat beatus Dominicus, & mittebat Fratres, quos ab initio paucos habuit, & mediocriter litteratos, & ut plurimum adolescentulos. Unde mirabantur quidam Religiosi, Cisterciensis Ordinis præcipue, quod tam juvenes Fratres mitteret ad prædicandum, & tam secure, ipsosque Fratres observabant, si vel in verbis vel in factis reprehendere eos possent: quod cum diu sustinuisset, sumpta sancta audacia, quadam die; Quid, inquit, more Pharisæorum curiose meos discipulos observatis? Scio, scio, & certus sum, quod juvenes mei ibunt, & redibunt, mittentur & revertentur; juvenes autem vestri claudentur, & non revertentur. Flaminius lib. 2 Vitæ S. Dominici fol. 50 eamdem Sancti responsionem refert, eamque adhuc duriorem reddit. At nobis vix persuadere possumus, mitissimum Sanctum tam acerbe respondisse Religiosis Ordinis Cisterciensis, cui tantum debebat, & cum quo familiariter conversabatur, ut legimus in veteribus illius Actis, quæ de odioso hujusmodi responso nusquam meminerunt.

[467] Potius itaque credemus, circa titulum Prædicatorum simile quid Honorio III accidisse: [Thomas Cantipratanus miram hujus tituli historiam Honorio III tribuit,] nam Thomas Cantipratanus, qui Bernardo Guidonis antiquior est, lib. 1 Apum cap. 9 num. 5 talem fere inscriptionis mutationem huic Pontifici tribuit, & de origine istius appellationis tradit sequentia: Hinc quidem, nacta occasione, videndum est, Prædicatorum Ordo qualiter tali nomine sit vocatus: cum enim Ordo confirmari ab Apostolico debuisset, præcepit notario, ut in inscriptione Ordinis Fratres prædicantes poneret. Qui ordinans litteram confirmationis, Fratres Prædicatores posuit recto modo. Littera ergo inspecta, Apostolicus dixit notario: Ut quid, secundum quod tibi dixeram, non posuisti Fratres prædicantes, sed Prædicatores ponere voluisti? Tunc ille constanti vultu respondit: Prædicantes, inquit, nomen est adjectivum, licet a participio substantivari posse concedatur, & est commune nomen in actu; Prædicatores vero nomen est proprie substantivum, & est nomen verbale simul & personale, in quo nomen officii manifestissime declaratur. Vide ergo, lector, quam veridice notarius ad objecta responderit: Prædicans enim numquam significat rem suam, nisi per modum actus; Prædicator vero significat rem suam per modum habitus, licet non sit semper in actu, & ideo debuit poni congrue Prædicator. Consentiente ergo domino Apostolico evidentissimæ rationi, Ordo intitulatus est nomine Prædicatorum, & inter Cardinales solenniter confirmatus.

[468] [cui Flaminius aliud prodigium gratis addit,] Flaminius in laudata S. Dominici Vita fol. 11 & 12 hanc Ordinis confirmationem novo miraculo sic exornat: Illud quoque hoc loco prætereundum non est, quod divinitus illis accidit, quibus ab ipso Pontifice maximo demandatum fuerat, ut de confirmatione Ordinis, ac de ceteris ipsi Ordini ab eo concessis testes litteras scriberent: nam cum eum tamquam fastidientes ac indignabundi Ordinem Prædicatorum nollent scribere, quod (ut diximus) non nisi episcopis ac similibus id negotium ac nominis titulus dabatur, sæpius exorsi,ac volentes aliter scribere, inviti Prædicatores semper scribebant. Quod demum tamquam miraculo moti scripsere, quod sibi divinitus edici animadverterunt. Nescimus, unde Flaminius eruerit hoc prodigium, de quo omnes antiqui biographi altum siluerunt. Quare majorem ei fidem habemus, dum ibidem subnectit narrationem de sanctis Apostolorum principibus Petro & Paulo, qui circa hoc tempus S. Dominico Romæ apparuerunt, & quorum unus Sancto baculum, alter librum dedit, officium prædicationis eidem injungentes: hanc enim apparitionem Constantinus Urbevetanus num. 20, Humbertus cap. 26, Vincentius Bellovacensis lib. 30 Speculi cap. 67 narrant, & eadem apud Theodoricum de Appoldia inferius num. 70 recurret.

[469] [& Malvenda eamdem Innocentio & Honorio adscribit;] Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum 1216 cap. 17 auctoritatem Stephani de Salanhaco & Thomæ Cantipratani illæsam conservare nititur, & propterea de origine hujus gloriosi nominis ita disserit: Neutiquam dubitaverim ab utroque & ab Innocentio III & ab Honorio III illustre id & splendidum Prædicatorum nomen Ordini nostro, non sine divino instinctu, concessum. Sed quod ad Honorium attinet, cum in authenticis confirmationis Ordinis litteris, quas supra posuimus, nulla mentio Prædicatorum nominis fiat, cogimur existimare, ne fides Cantipratani solida vacillet, Honorium vel in libello memoriali, quem notario dictabat, cum confirmationem Ordinis in Cardinalium consistorio propositurus esset, vel in regesto rerum in suo Pontificatu gestarum, cum ei confirmatio Ordinis inserenda esset, ita demum Ordinem Prædicatorum jussisse inscribi. Malvenda hoc loco sic divinare cogitur, quia non viderat tertium Honorii diploma, quod supra ex Raynaldo dedimus, & in cujus epigraphe contingere potuit illud, quod mox ex Thoma Cantipratano retulimus. Porro certioribus documentis probatum cupimus, aliquid simile sub Innocentio III Pontifice evenisse.

[470] Dum Echardus de hoc Ordinis sui titulo agit, nullum in ipsius impositione mysterium aut miraculum commemorat; sed tomo 1 jam sæpe laudati operis pag. 14 in notis apertum istius appellationis fontem candide assignat his verbis: [sed ab Echardo plane explicatur Prædicatorum nomen,] Quia vero de Prædicatorum nomine varii varie disserunt, veram & simplicem ejus originem facile est indicare. Sciendum igitur, eos qui primi Albigensium conversioni operam dederunt, vulgo Prædicatores dictos fuisse, quod obvium passim apud Sernensem. Deinde ex Historia Petri Vallis-Sernensis quosdam profert textus, in quibus monachi Cistercienses, aliique Albigensium impugnatores, nomine Prædicatorum promiscue appellantur. Denique ostendit, alios plerosque munere prædicationis dumtaxat functos esse ad aliquod tempus, quo transacto, nomen & officium Prædicatorum deponebant, & ad sua redibant. At Dominicus contra, inquit ibidem, ex quo huic se dedit operi, ac titulo Prædicatoris ornatum se vidit, in eo ita sibi complacuit, ut semel assumptum numquam dimiserit, imo in cognomen asciverit, sigilloque suo voluerit insculptum, & expressum S. F. Dominici Prædicatoris. Sic etiamnum visitur in actu hominii, quod episcopus Cadurcensis Simoni comitis Montis-fortis præstitit XII Kalendas Julii MCCXI Cadurci, cui cum aliis pluribus magnatibus & viris religiosis Dominicus præsens & testis affuit. Post hæc indicat, ubi antiquum istud instrumentum inveniri possit, ac tandem exponit, quomodo S. Dominicus hunc Prædicatorum titulum, quem semper magni fecerat, Ordini suo solenniter ab Honorio III Pontifice impetraverit. En satis planam istius appellationis originem, propter quam non oportet miracula multiplicare. Idcirco tamen non inficiamur, sub Honorio III factum esse illud, quod memoratus Thomas Cantipratanus narrat.

[471] Cum hæc jam scripsissem, fortuito incidi in nonnulla verba F. Hyacinthi Choquetii, [circa quod Choquetius scrupulum movet.] qui cap. 6 operis jam sæpe citati pag. 66 circa hoc nomen mihi scrupulum ita injicit: Mirum tamen magis, inquit, quosdam, ceteroqui pios & eruditos, speciosum atque in cælo scriptum Prædicatorum nomen, non tam nobis, quam Ecclesiæ invidere. Nescio certe, quidnam humani patiantur, qui in verbis, litteris, libris, ubi nostrorum memoria occurrit, prætermisso Prædicatorum titulo, Dominicanos eos appellant: quamquam enim Religiosæ cujusvis familiæ hominibus jucundissimum sit primi ducis atque institutoris nomen, gaudeantque ab illo suum ducere, cujus castra, disciplinam & exempla sequuntur; peccant nihilominus, & nominandi leges vel ignorant, vel contemnunt, qui inferiores titulos, dignioribus omissis, cuipiam adscribunt. Equidem fateor, quod per decursum hujus Commentarii Prædicatores promiscue Dominicanos nominaverim; sed simul sincerissime testor, nullam scrupulosæ hujus distinctionis cogitationem mihi tunc incidisse, meque id innocue fecisse exemplo plurium Prædicatorum, qui in scriptis aut libris se ipsos sæpe Dominicanos appellant. Quare videtur ille Choquetii scrupulus tuto contemni posse. Si quis tamen cum Choquetio censuerit, aliquid in ea re piaculi esse, quod hactenus cum plurimis scriptoribus ignoravi, is libere secundum mentem meam pro Dominicanis ubique Prædicatores substituat. Nunc ad alia nomina, quibus hic Ordo appellatus fuit, assignanda progrediamur.

[472] Cardinalis Vitriacus in Historia sua Occidentali præfixit capiti 27 hunc titulum: De nova religione, [Occasione alterius tituli Echardus a nobis exigit retractationem,] & prædicatione Bononiensium Canonicorum. Deinde vitam illorum Canonicorum describens inter alia asserit, eos in summa paupertate vivere, ac fidelibus verbum Dei prædicare, canonicam regulam & salutares regularium observantias prædicationis & doctrinæ gratia decorantes, & Prædicatorum Ordinem Canonicorum Ordini conjungentes. Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 24 ex toto hoc Vitriaci capite contra opinionem Andreæ Hoii erudite demonstrat, Cardinalem Vitriacum hic de Ordine Prædicatorum egisse, & pagina sequente ratiocinium suum ita concludit: Si eruditi Actorum Sanctorum editores hæc aliquando legerint, eos sperare ausim emendaturos, quod tomo III Maii pag. LIV in serie episcoporum Hierosolymitanorum a Daniele Papebrochio, sola Andreæ Hoii supracitati fide innixo, ceu certum profertur, nullam a Vitriaco fieri Ordinis Prædicatorum mentionem.

[473] [quam Papebrochius jam bis vulgavit,] Verum quod a nobis Echardus hoc loco exigit, jam ipse candidissimus Papebrochius in Responsionibus suis ad exhibitionem errorum bis præstitit: nam in responsione ad articulum XVI num. 170 & sequente probat, Ordinem Prædicatorum ab Honorio III Ordinem Canonicum appellari, ideoque ibidem addit, se non debuisse dubitare, quin nova religio & prædicatio Bononiensium Canonicorum (alludit ad verba Jacobi Vitriaci Cardinalis) esset Ordo Prædicatorum. Præterea in responsione ad articulum XXII num. 32 Papebrochius de eadem re sic loquitur: Denique mihi Ordinique gratulor, quod potuerim articulo XVI num. 170 primus observare, notitiam ejus apud Jacobum Vitriacensem sub honorifico Canonicorum Bononiensium titulo, prius usurpato, quam ipsa Prædicatorum appellatio Pontificis Romani nutu stabiliretur. Hoc autem ne gratis videar asseruisse, licet fundatum in ipsis Pontificum bullis, ab Ordinis annalista productis, eccum tibi ipsum Vitriacensis contextum. Tum numeris sequentibus refert integrum Vitriaci textum, & ex illo eruit, ibi Ordinem Prædicatorum designari.

[474] [& quam reprehendit, Helyorus,] Quinimo Helyotus in Historia Gallica Ordinum Religiosorum ac militarium parte 2 cap. 37, sive tomo 2 istius operis pag. 247, Papebrochium propter hanc retractationem carpit, acsi Ordinem Prædicatorum cum congregatione scholarium Bononiensium perperam confudisset. Interim Helyotus fatetur, progressum & habitum hujus congregationis a se ignorari, & dum initium illius ante annum Christi 1200 collocat, nullum veterem hujus epochæ testem allegat. Præterea congregationem scholarium Bononiensium ab Ordine Prædicatorum distinguendam censet, eo quod Cardinalis Vitriacus dicat, illos Prædicatorum Ordinem, Canonicorum Ordini conjunxisse. At hæc ipsa expressio nos movet, ut hic Ordinem Prædicatorum assignari existimemus: nam Fratres Prædicatores ea ætate sæpius nomine Canonicorum appellantur. Sic anno Christi 1224 Girardus archiepiscopus Bisuntinus reverendos Fratres Canonicos Ordinis Prædicatorum laudavit in suo diplomate, quod Joannes Jacobus Chiffletius in sua Vesuntione part. 2 pag. 258 & sequente integrum exhibuit. Ex pluribus aliis authenticis instrumentis de illa appellatione constat, & eadem inferius ex processu Bononiensi confirmabitur.

[475] Denique Helyotus distinctionem inter illos faciendam putat, eo quod Fratres Prædicatores carnibus abstinerent, [licet putemus, retractationi Papebrochianæ adhærendum esse.] & interim Vitriacus de canonicis Bononiensibus sic scribat: Tribus in hebdomade diebus carnes, si eis apponantur, non recusant. Sed huic argumento Echardus in notis proxime citatis ita diversimode respondet: Scrupulum forsan quis ingeret, quod idem Vitriacus addat, Prædicatores illos tribus in hebdomada diebus carnes, si eis apponerentur, non recusasse. Sed facilis responsio, Vitriacum non ad amussim de his, quæ in quaque Religione, præsertim nova, observabantur, edoctum fuisse: sic enim, ubi de Ordine Minorum, quædam habet, quæ apud eos numquam fuerunt in usu; ut cum dicit, summum apud eos esse Priorem, cui subsunt Priores inferiores; quas denominationes numquam usurparunt: item capitula generalia quotannis semel vel bis etiam apud eos convocari, quod non verum, nec agnoscit ipse Wadingus. Adde, forsan Bononiæ in illis principiis & antequam beatus Dominicus sua haberet Capitula generalia, carnium usum tribus hebdomadæ diebus, si offerrentur, licitum fuisse, aut certe nondum prohibitum, vel tandem de infirmis id intelligendum. Omnibus mature expensis, probabilius sententiæ Echardi & retractationi Papebrochianæ adhærendum arbitramur.

[476] Sanctus Antoninus parte 3 Chronicorum tit. 23 cap. 3 § 1 aliud nomen eidem Ordini datum ita indicat: [Prædicatores olim vocabantur Fratres Virginis Mariæ,] In principio Fratres Ordinis dicebantur Fratres Virginis Mariæ; sed placuit Ecclesiæ Dei titulum eis dare Fratrum Prædicatorum. Hoc pio nomine Choquetius in Deiparæ Visceribus maternis erga Ordinem Prædicatorum cap. 6 pag. 60 sic jure merito gloriatur; Qui titulus jucundaque nominis appellatio, ait, non ab ipso primo duce Dominico, aliove mortalium fuit Ordini indita; sed a maximis Deiparæ in illum beneficiis, mutuaque vicissim hujus in illam admiranda religione, toto jam tum orbe clarissimis, variisque ejusdem Virginis revelationibus, occulto Numinis instinctu, communi Christiani orbis consensione atque acclamatione, passim usurpata cæloque delapsa. Nonnulli quidem alii sacri hominum Ordines a gloriosissimæ virginis Mariæ nomine nomen habent, sed quod ab ejus cultu atque amore illis ipsorum conditores primitus imposuerint; noster vero titulum illum a cælo obtinuit, quo usque alium ab apostolico prædicandi munere ipsi adornabat Virgo Mater, Pontificis maximi, tamquam supremi dictatoris, postmodum ore publicandum. In antiquis S. Dominici Actis recensentur singulares Deiparæ favores erga Ordinem Prædicatorum; sed in illis nusquam legimus, Fratres ab eadem Virgine Maria nomen accepisse.

[477] Discimus ex Gestis Trevirensium archiepiscoporum, quæ diligentissimus veterum monumentorum indagator Edmundus Martene nuper tomo 4 Collectionis suæ amplissimæ inseruit, [& Fratres majores,] Prædicatores aliquando vocatos fuisse Fratres majores: cum enim auctor illic retulisset Acta Joannis archiepiscopi, qui anno Dominicæ incarnationis 1190 ad cathedram Trevirensem evectus est, & anno gubernationis suæ vigesimo tertio e vivis excessit, ibidem col. 229 ad propositum nostrum interserit sequentia: Ejus quoque temporibus claruerunt in Lombardia duo luminaria magna, Ecclesiam Dei mirifice irradiantia, Dominicus videlicet & Franciscus; quorum prior majorum Fratrum, id est, Prædicatorum; posterior Minorum Fratrum, id est, nudipedum seu nodatorum Ordinem instituit. Forsan hæc appellatio tantum usitata fuit in Germania, aut apud plebem, ut Prædicatores a Fratribus Minoribus seu Franciscanis distinguerentur, cum alibi hunc titulum Fratrum majorum nusquam invenerimus.

[478] [sicut in Gallia appellantur Jacobini,] Denique in Gallia Prædicatores jam a multis seculis & adhuc hodiedum vulgo vocantur Jacobini, cujus appellationis originem Matthæus Parisiensis in Historia majori, Parisiis anno 1644 recusa, inter gesta anni 1198 pag. 134 explicat his verbis: Eodem anno, defuncto Papa Cælestino, Innocentius tertius successit, in die cathedræ sancti Petri Papa consecratus, & in Petri cathedra collocatus, cujus favore exortum est in Italia novum genus Prædicatorum, qui Jacobitæ voluerunt appellari, eo quod vitam cœperunt Apostolicam imitari. Isti in victu & vestitu satis tenues, aurum & argentum vel aliud quid proprii non possidentes, ibant per civitates & vicos & castella, verbum Euangelii prædicantes. Multiplicati sunt autem in brevi per orbem universum propter spontaneam paupertatem, habitantes deni & septeni simul in urbibus capitalibus, nihil de crastino cogitantes, nec quidquam usque mane retinentes. De euangelio quoque juxta regulam euangelicam vivebant, & si quid sibi in mensa ex eleemosynarum largitione superabundabat, hoc continuo pauperibus erogabant. Ibant autem calceati in præparatione Euangelii; vestiti dormiebant; mattis postratis * utebantur, saxeis cervicalibus capititibus subnixis.

[479] [quam etymologiam præexteris] Monachus ille Anglus melius testari potuit de austera vita primorum Prædicatorum, quos haud dubie suo tempore in Anglia vidit, quam de Gallica Jacobinorum aut Jacobitarum appellatione, quæ hic frivole ab ipso explicatur. Præterea in aliis rebus hic etiam aberrat: quomodo enim Innocentii III favore exortum est in Italia novum genus Prædicatorum, qui sub ipsius Pontificatu adhuc Tolosæ in Gallia degebant? Denique istud elogium, quod hic antiquis Prædicatoribus tribuit, prorsus non cohæret cum contumeliosis dicteriis, quibus eosdem in illo opere alibi incessit. Unde non temere suspicabimur, ab hæreticis editoribus huic operi insertas esse plerasque calumnias, quibus sub nomine Matthæi Parisiensis contra Romanos Pontifices ac religiosos Ordines furiose debacchari solent. Hinc etiam minus corruptus (saltem circa præsentem Jacobinorum appellationem) nobis videtur Cæcilianus ejusdem Matthæi codex, in quo ante elogium Prædicatorum hæc leguntur: Quod nomen (videlicet Jacobitarum) in principio subarratum, tunc deinde cœpit eis adhærere, cum magister Johannes, regis Francorum physicus, natione Anglicus, & de pago sancti Albani oriundus, eisdem Prædicatoribus mansionem suam dedit, quam peregrinis hospitium quærentibus, Parisius assignaverat; quæ domus sancti Jacobi fuerat appellata. Unde Jacobitæ ipsi Prædicatores hodie appellantur.

[480] [recte explicant auctores Galli,] Vix intelligimus, quid Matthæus per nomen subarratum significare velit. Quare audiamus unum alterumve scriptorem ex Gallis, qui eamdem etymologiam clarius explicant, & inter quos Cæsar Egassius Bulæus in Historia universitatis Parisiensis tomo 3 pag. 678 sic breviter scribit: Dominicus Hispanus, Canonicus Oxomensis, occasione Albigensis hæresos collegium seu sodalitium Fratrum Prædicatorum instituit, qui ab eo Dominicani dicti sunt; deinde Jacobini vel Jacobitæ, postquam Parisiis in via San-Jacobæa sedem posuerunt. Gerardus Dubois in Historia ecclesiæ Parisiensis lib. 14 cap. 6 num. 8 agit de adventu Prædicatorum in urbem Parisiensem, & ibidem num. 9, seu tomo 2 istius operis pag. 264 ad rem nostram hæc habet: Neque tum Dominicanis locus erat ad sacra facienda, utebanturque basilica beatæ Mariæ de Campis, & in ea Reginaldus sepultus est. Locum vero, quem sancti Jacobi vocabant, illis ultro concesserunt Magistri universitatis Parisiensis, ad quos attinebat. Ibi exstructum est oratorium seu capella sancti Jacobi; unde postea Dominicanis & vico nomen fuit: illi enim populari appellatione Jacobini dicti sunt, & vicus Jacobæus dictus est.

[481] Nuper R. D. Josephus Lopez Agurleta, Canonicus Augustinianus ex Ordine militari S. Jacobi, [& de qua nuperus scriptor Hispanus frivole disserit.] Hispanice conscripsit Apologiam, qua non solum S. Dominicum, sed omnes Prædicatores usque ad annum 1236, aut saltem usque ad mortem sancti Fundatoris, Ordini suo Augustiniano vindicat, & hanc Apologiam iteratis typis Matriti anno 1731 continuavit. In illa continuatione & 22 cap. 1 num. 5 ex nomine Jacobitarum, quo Dominicani appellantur, & aliis quibusdam signis, aut communibus utriusque instituti consuetudinibus, probare nititur, S. Dominicum ad Ordinem militarem S. Jacobi pertinere, & primum Prædicatorum institutum ex Ordine suo ortum esse. Nobis nec vacat nec lubet singulas R. D. Josephi conjecturas examinare aut refellere. At cum hic in nomen Jacobitarum vel Jacobinorum inciderimus, hac occasione obiter observamus, ex isto Prædicatorum nomine pro identitate utriusque Ordinis frivolum argumentum desumi, cum ex hactenus dictis constet, illud alia ex causa Prædicatoribus in Gallia inditum esse. His tamen R. D. Apologista non acquiescit; sed in laudata Apologiæ suæ continuatione § 22 cap. 9 num. 21 hanc nominis originem infirmare conatur, & ibidem confidenter interrogat, cur Prædicatores in Flandria aliisque partibus Jacobitæ vocentur. Verum hic negamus erroneam R. D. Josephi hypothesim: nam omnes sacri istius Ordinis sectatores in Flandria aliisque partibus, si Galliam excipias, Prædicatores vel Dominicani vulgo appellantur. Locus ille Parisiensis, a quo nomen Jacobinorum Prædicatoribus in Gallia adhæsit, paragrapho sequente distinctius assignabitur, postquam ibidem de reditu S. Dominici Tolosam, ac dispersione primorum sodalium nonnulla præmiserimus.

[Annotata]

* forte fœcundatis

* forte pro stratis

§ XXVI. Reditus Sancti ex urbe Romana in Tolosanam, dispersio primorum sodalium per Hispaniam & Galliam, & origo Conventus Parisiensis.

Joannes a sancta Maria in Actis Gallicis S. Dominici lib. 3 cap. 16 refert quartam bullam, quam Sanctus post confirmationem Ordinis sui adhuc Romæ existens ab Honorio III Pontifice impetravit, [Sanctus post quatuor diplomata,] & quæ Priori sancti Romani inscripta sic sonat: Justis petentium votis inclinati, auctoritate Apostolica districtius inhibemus, ut nulli Fratrum vestrorum post factam in eo professionem fas sit sine tua, fili Prior, aut successorum tuorum licentia, nisi arctioris Religionis obtentu, ab eodem loco discedere; discedentem vero absque communium vestrarum litterarum cautione nullus audeat retinere. Quod si quis forte retinere præsumpserit, licitum sit vobis in ipsos Fratres regularem sententiam promulgare. Nulli ergo &c. Datum Laterani VII Idus Februarii, Pontificatus nostri anno primo.

[483] [ab Honorio III Pontifice obienta,] Bzovius eamdem Honorii III bullam ex registro anni primi excerpsit, illamque manuscriptis Ordinis Annalibus inseruit, quam inde Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 15 profert, & ex ea chronologiam hujus temporis sic ordinat: Ex hoc diplomate habetur, Dominicum Romæ adhuc perstitisse VII Februarii anni MCCXVI veteri stylo, novo MCCXVII, quo numerus aureus 2, littera Dominicalis A, Pascha XXVI Martii. Quadragesimam autem, quæ VIII Februarii incepit, ibidem transegisse docebit postea Guillelmus de Monte-ferrato, secundus in processu canonizationis testis. Itaque sic statuimus, Dominicum post accepta quatuor relata diplomata non tam cito, sed post Pascha anni MCCXVII Roma exivisse: nec dubium, quin toto hoc tempore pluries prædicaverit, ut illi ubique solemne, forteque etiam tum in aula summi Pontificis, sancti Pauli epistolas interpretatus fuerit, quod sacri palatii magistri munus erigendi occasionem dederit. De magisterio sacri palatii infra agemus.

[484] [Tolosam revertitur,] Malvenda in Annalibus Prædicatorum existimat, S. Dominicum post obtenta ab Honorio Pontifice diplomata statim Tolosam ad socios suos rediisse, & res gestas anni 1217 cap. 1 ita narrare incipit: Annus Dominicæ nativitatis millesimus ducentesimus decimus septimus adest; Honorii Pontificis continuatur primus ad mensem usque Julii, unde incipit numerari secundus; vitæ vero sancti Dominici quadragesimus octavus, Ordinis vero magistratus primus. Vir Dei, expeditis omnibus, quæ ad confirmationem Ordinis pertinere videbantur, Roma Tolosam ad socios rediit. De tempore conveniunt omnes auctores. Et valde verisimile est, sanctum Dominicum, confirmato Ordine, non nisi brevissimo tempore mansisse Romæ, cupidissime ad suos, quibus tam lætum nuntium confirmati Ordinis afferret, regredi festinantem, cum quibus etiam de constituendo & propagando Ordine consilia esset agitaturus.

[485] [& primos suos socios in varias regiones dispergit,] Dum Malvenda hoc loco dicit, auctores omnes convenire de tempore, intelligendus est de illis auctoribus, qui annum novo stylo numerant: hi enim consentiunt, hæc omnia anno Christi 1217 contigisse. Sed cum ipsemet verosimile putet, Sanctum statim post confirmationem Ordinis ad socios suos rediisse, discrepat ab opinione Echardi, qui pagina proxime citata reditum ejusdem Sancti usque ad Pascha sic differt: Anno MCCXVII post pascha, quod fuit XXVI Martii, Dominicus, peractis Romæ negotiis, discessit, & in Galliam ad suos Tolosæ in sancti Romani agentes reversus est, quos quatuor bullarum relatarum lectione beavit: tum jamjam a se dividendos monuit, quamquam, ne id faceret, dissuaderent Montis-fortis comes, archiepiscopus Narbonensis, episcopus Tolosanus, & alii plures. Sed eum urgebat propagandi per orbem Ordinis ratio. Huic divisioni diem Assumptionis XV Augusti ejus anni elegisse prodit Salanhacus; locum vero monasterium Prulianum. Deinde eumdem diem confirmat ex archivo Pruliano, in cujus monumentis legitur sanctus Ordinis Fundator in die Assumptionis socios ad monasterium Prulianum convocasse, & inde eos ad diversas provincias misisse.

[486] Jam quæritur, quænam ratio S. Dominicum moverit, [eo quod divinitus prænosset instantem mortem Comitis Montis-fortis,] ut gregem suum adhuc tenellum tam cito in diversas regiones dispergeret. Beatus Jordanus, & Bartholomæus Tridentinus innuunt, id eum fecisse propter revelationem, qua mortem Comitis Montis-fortis præviderat. Humbertus in apographo nostro Ultrajectino hanc propheticam visionem ita narrat: Nec silendum quoque est, qualiter Virum Dei occasus excellentis viri Simonis Comitis Montis-fortis, specialis amici & familiaris sui, qui pro negotiis fidei, quam * strenue agebat in partibus Tolosanis, ibidem mortuus est, per visionis mysterium, divina sibi revelante virtute, non latuit, priusquam dispergeret Fratres de Tolosa: videbat enim in somnis imaginaria quadam visione, sed intellectu non vacua, arborem quamdam quantitate proceram, ramorum expansione diffusam, densarumque frondium venustate perpulcram; quiescentem quoque in ramis ejus avium multitudinem copiosam. Post paululum autem arbor illa corruit, & omnis ille cœtus volatilium dispersus aufugit. Intellexit igitur statim Vir divino Spiritu repletus, Comiti videlicet Montis-fortis, magno videlicet principi, pupillorumque tutori, mortis excidium proximum imminere, sicut & rei postmodum probavit eventus. Certe S. Dominicum de dispersione illa facienda divinitus edoctum fuisse, satis ostendunt illa simplicia verba, quibus apud Theodoricum de Appoldia num. 71 Comiti Montis-fortis, aliisque hanc rem dissuadentibus sic humiliter respondet: Nolite, patres & domini, contradicere mihi, quia ego scio bene, quid facio.

[487] Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1217 cap. 1 alteram hujus dispersionis causam, [& antea Romæ habuisset alteram visionem cælestem] eamque præcipuam, exprimit his verbis: Certum est, sanctum Dominicum, cum sic in primordiis novellæ plantationis statuit Fratres ad prædicandum Ordinemque propagandum per diversas mundi regiones amandare, potissimum divina illa visione, quam ad finem anni præcedentis descripsimus, fuisse permotum; nempe quando divinitus ipsi apparentes Apostolorum principes Petrus & Paulus jusserunt, ut vaderet, populisque Euangelium annuntiaret, ad hoc enim munus a Deo delectum &c. Flaminius in Actis S. Dominici fol. 12 eamdem apparitionem, in qua Petrus Sancto baculum & Paulus librum tradidit, eique subito videbantur Fratres bini & bini incedentes ubique per mundum prædicare, sic interpretatur: Per traditum autem illi baculum credere debemus, significari auctoritatem, non modo prædicandi, sed & solvendi ac ligandi præstitam, non solum quia Honorius facultatem illi ac toti Prædicatorum Ordini confitentes audiendi permisit; sed etiam quia ex posteris illius futuri erant Pontifices maximi, Cardinales, episcopi, & alii dignitatibus ecclesiasticis insignes viri. Per librum vero apertum, diluciditatem mentis, qua posset aperte divinæ legis vim & sensa percipere. Sparsi autem momento temporis passim per orbem terrarum bini Prædicatores numerositatem & propagationem mox futuram præmonstrabant. Constat autem, beatum Dominicum post illud tempus, sive resideret in monasterio, sive usquam iter faceret, baculum semper manu gestasse, & Pauli epistolas, quocumque iret, secum habuisse. Baculus autem, quo assidue usus est, Bononiæ in monasterio sanctæ Agnetis adhuc visitur, & non aliter, ac reliquiæ Sanctorum soleant, asservatur.

[488] [qua etiam ad hanc sodalium dispersionem motus est,] Quidcumque sentiendum sit de hac Flaminii interpretatione, juvat eamdem visionem referre ex Constantino Urbevetano, qui in Vita S. Dominici num. 20 & sequente illam dispersioni Fratrum causam dedisse, innuit his verbis: Cum igitur vir Dei Dominicus esset Romæ, & in basilica sancti Petri in conspectu Dei orationem suam pro conservatione & dilatatione Ordinis, quem per ipsum dextera ejus propagabat, effunderet, facta manu Domini super eum, gloriosos principes Petrum & Paulum ad se subito visione quadam imaginaria venientes aspexit, quorum primus, Petrus videlicet, baculum; Paulus vero librum sibi videbatur tradere; addebantque dicentes: Vade, prædica, quoniam a Deo ad hoc ministerium es electus; moxque in momento temporis videbatur ei, quod filios suos per totum mundum dispersos aspiceret, incedentes binos & binos, & verbum Dei populis prædicantes. Quapropter Tolosam rediens, ubi jam Fratres in ecclesia sancti Romani, quam eis supradictus Fulco episcopus Tolosanus contulerat, claustrum construxerant & manebant, convocatis omnibus dixit, hoc suum esse propositum, ut Fratres omnes, licet paucos, per diversas mundi dispergeret regiones, sciens quia semina dispersa fructificant, congesta putrescunt.

[489] [ut Constantinus Urbevetanus testatur.] Voluit etiam, ut sibi quemdam per electionem præficerent, penes quem super omnes, sub ipso tamen, regendi & corrigendi auctoritas resideret. Hoc autem faciebat Vir sanctus disponens adire terras Saracenorum, & eis verbum Domini prædicare; propter quod etiam barbam aliquanto tempore nutriebat. Electus est igitur Frater Matthæus, & abbatis nomine nuncupatus, post quem in eodem Ordine abbas nec surrexit alius, nec resurget: placuit namque postmodum Fratribus, ut qui toti præesset Ordini, non abbas, sed magister Ordinis diceretur; ceteri vero inferiores prælati Priorum & Suppriorum communi scilicet Religiosorum vocabulo censerentur, devitantes nimirum juxta Apostolum, etsi non profanas, superstitiosas tamen vocum in omnibus novitates. Invocato igitur Spiritu sancto, dispersit fidelis dispensator & prudens servus Dei Dominicus Fratres suos, & quosdam in Hispaniam, quosdam vero Parisius (nomen hujus civitatis ab auctoribus medii ævi passim non inflectitur per casus, quod hic semel monuisse sufficiat) alios tandem Bononiam destinavit. Illi autem profecti salutarem ubique disseminaverunt scientiam, magnas quidem sustinentes angustias paupertatis, & virtus Dei erat ad multiplicandum eos. Ipse vero Romam, Domino ducente, profectus est.

[490] [Inter illos socios, qui ad varias regiones missi sunt,] Acta nostra ab antiquis biographis conscripta, quæ inferius dabimus, sodales illos dispersos nominatim recensent, & Echardus tomo 1 pag. 16 in notis eosdem universim ita distribuit: E sedecim primis sociis, cum quatuor in Hispaniam, & septem Parisios misisset Dominicus, quinque reliquos sic distribuit. Fratrem Natalem de Prulio, & Fratrem Guillelmum Clareti in monasterio Pruliano constituit, primum in spiritualibus præfectum, alterum in temporalibus curatorem, ut constat ex antiquis loci monimentis, mihi inter schedas servatis. Fratrem Petrum Cellani & Fratrem Thomam Tolosanos Tolosæ reliquit in sancti Romani. Quod hic Echardus circa curatores monasterii Pruliani ex antiquis istius loci instrumentis memorat, confirmari potest ex Bernardo Guidonis, qui apud Edmundum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 452 sic scribit: Primus Prior tempore, dignitate & ordine, utpote institutor, fundator & gubernator monasterii Sororum beatæ Mariæ de Pruliano, fuit beatus Dominicus, natione Hispanus, nunc & semper ante Deum Sororum & loci defensor & patronus. Hic monasterium rexit & direxit ab exordio, ut principalis per se ipsum annis aliquibus, quamvis non ibi assidue residens, sed ad diversas partes pro multorum salute discurrens, & ob hanc causam alios instituit loco sui, scilicet Fratrem Natalem & Fratrem Guillelmum Clareti. A confirmatione vero Ordinis cœpit non Pruliani, sed sancti Romani Prior, & Magister Ordinis appellari, & per Priores alios, sub ipso tamen, monasterium gubernari.

[491] Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1217 cap. 3 & sequente de quatuor sodalibus in Hispaniam missis, [præcipue laudatur quidam Dominicus Hispanus] ac præsertim de Gomezio, multa memorat. Sed cum non noverimus auctoritatem testimoniorum, quæ Malvenda ibi allegat, illa eruditis istarum regionum incolis examinanda relinquimus. Saltem Bernardus Guidonis, qui plurima antiqua Ordinis monumenta pervolverat, ibidem apud Malvendam de iisdem quatuor sociis tantum tradit sequentia: Frater Dominicus Hispanus, alius a sancto Dominico. Hunc Fratrem Dominicum cum Fratre Michaële de Uzero, alio a prædicto Michaële nempe de Fabra, & aliis duobus, scilicet Fratre Petro & Fratre Gomezio idem pater beatus Dominicus, quando Fratres dispersit de Tolosa, in partes Hispaniæ destinavit: qui primi duo, scilicet Frater Dominicus & Frater Michaël postmodum de Hispania Romam ad beatum Dominicum redeuntes, quia sicut desideraverant, in Hispania fructificare non potuerunt, per magistrum Dominicum de Roma Bononiam sunt transmissi, ubi moram fecerunt, sicut in eodem libello venerabilis patris magistri Jordanis expresse continetur. Hic Frater Dominicus quasi a principio fuit individuus comes beati Dominici in partibus Tolosanis. Hic postmodum in Hispaniam reversus exstitit Prior monasterii, de quo in eodem libello magistri Jordanis inter cetera ita scribitur: Fuit memoratus Dominicus humilitati eximiæ, homo quidem parvus corpore, sed scientia et virtute magnificus.

[492] Obiter hic observamus, istud postremum Dominici elogium apud beatum Jordanum in editione Echardi num. 28, [cujus elogium apud auctores diverso modo legitur.] & in codice Uxamensi inferius apud nos num. 36 sic legi: Fuit autem hic memoratus Dominicus humilitatis eximiæ, homo parvus quidem scientia, sed virtute magnificus. Unde suspicamur, textum Bernardi Guidonis hoc loco interpolatum aut corruptum esse: ipse enim Bernardus, paragrapho 23 a nobis relatus, de eodem Dominico hæc habet: Frater Dominicus Hispanus, alius a sancto Dominico, vir humilitatis eximiæ, parvus quidem scientia, sed virtute magnificus, At oportet, illam interpolationem antiquam esse, cum Theodoricus de Appoldia in utroque nostro codice infra apud nos num. 74 eumdem Dominicum ita laudet: Hic novissimus quidem corpore exiguus, sed sanctitate, scientia, & virtute erat magnificus. Cum vero Ms. nostrum Uxamense antiquissimum sit, ut supra § 5 ostendimus, lectionem beati Jordani præferendam censemus. Adde, quod Bartholomæus Tridentinus infra num. 7 de eodem pio viro scribat sequentia: Etiam quidam, qui Frater Dominicus SIMPLEX dicebatur, a quadam illecebrosa tentatus, inter duos rogos accensos & vicinos se projecit, & nil læsus miseram convertit. Nunc de septem Fratribus, qui Parisios destinati sunt, & quos B. Jordanus speciatim nominat, nonnulla dicamus.

[493] [Joannes de Navarra invitus Parisios mittitur,] Flaminius in Vita S. Dominici lib. 3 fol. 72, Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum 1217 cap. 5, & Joannes a sancta Maria lib. 4 ejusdem Vitæ Gallicæ cap. 21 pag. 528, Joannem de Navarra quintum testem in processu Bononiensi ita loquentem inducunt: Cum Tolosæ essem, Parisium me invitum & recusantem cum aliis quinque Ordinis sacerdotibus, & uno ex iis, quos dicimus Conversos, ad studendum, prædicandum, ac erigendum in ea urbe monasterium misit, præfatus, ut nihil timeremus; quamquam ne id faceret dissuadebant Montis-fortis Comes, archiepiscopus Narbonensis & Tolosanus episcopus, aliique complures, quibus respondebat: Ne mihi impedimento sitis; ipse enim, quid agam, scio. Similia alio stylo infra in processu Bononiensi apud nos num. 29 referentur.

[494] [& recusat sine viatico discedere,] Stephanus de Salanhaco apud Malvendam loco proxime citato, & Soëgium in Actis Gallicis pag. 318, de eodem Joanne hæc memoriæ prodidit: De quo subit animum, quod istomet Fratre de se ipso narrante audivi. Cum, sicut dictum est, mitteret eum cum Fratre Laurentio prædicto sanctus Pater Parisius, petiit Joannes expensas sive viaticum. Noluit Sanctus dare monens, quod irent, sicut discipuli Jesu Christi, non aurum nec argentum ferentes. Sed confidite, inquit, in Domino, quia timentibus Deum nihil deest. Noluit dictus Joannes acquiescere, sed prorsus fuit inobediens verbis Sancti; vidensque sanctus & pius Pater inobedientiam miseri, procidit ad pedes ejus flens & ejulans super miserum, qui super se ipsum non flebat, & duodecim tantum denarios pro viatico dari præcepit usque Parisius. Nemo prudens suspicabitur, textum Stephani de Salanhaco hic interpolatum esse, cum ipse narrator asserat, sese id ex ipso Joanne audivisse, quod Bernardo Guidonis aliisve recentioribus Stephani interpolatoribus convenire non potest. Ceterum facile credimus, quod Joannes de Navarra postmodum facti pœnitens impudentiam suam apud socios & pertinaciam accusarit, ut Flaminius in Vita S. Dominici lib. 1 fol. 17 verso post narrationem hujus rei affirmat.

[495] [quocum alii ad eam urbem venientes, ibique æliquamdiu morati,] Beatus Jordanus & Theodoricus de Appoldia in Actis, post hunc Commentarium dandis, summatim narrabunt, quomodo septem illi Fratres in urbe Parisiensi locum acceperint, quæ omnia Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 17 ex antiquis domus San-Jacobeæ tabulis distinctius exponit in hunc modum: Nostri ut primum Parisios accesserunt, hospitium ad palatium episcopale conduxere, quem locum eos elegisse non dubitaverim, tum ut episcopo suam in ministerio euangelico promptius exhiberent operam, tum ut scholas Capituli ecclesiæ Parisiensis theologicas commodius frequentarent, ut antea frequentarant Tolosanas. Cum tamen domus esset conductitia, locum interim ampliorem quærebant, ubi mansionem stabilem erigerent. Occurrit eis Joannes, sancti Quintini decanus, quem de Barastre agnominat Hemeræus in sua decanorum Quintini-fani chronologia, vir ea ætate nominatus, regius sacellanus, ac unus ex sacræ facultatis professoribus publicis; is ut erat pietati deditus, publicam pauperum advenarum domum cum sacello sub invocatione sancti Jacobi recens erexerat ex altera parte sancti Stephani in exitu civitatis ad portam Aurelianensem, in eoque Fratres quosdam Conversos, qui pauperibus infervirent, constituerat. At seu hoc institutum non satis firmum agnosceret, seu alia quacumque de causa, certe majus Ecclesiæ commodum perpendens, relicto priori consilio, dimissisque illis Conversis, nostros ibidem collocavit VI Augusti, MCCXVIII, & tandem cum iis ultimo transegit anno MCCXXI.

[496] Deinde hæc dicta sua probat tribus diplomatibus, quorum primum ibidem ex archivo San-Jacobeo sic refert: [obtinuerunt locum ampliorem,] In nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti. Amen. Ego Simon de Pisciaco notum facio universis præsens scriptum inspecturis, quod ego de consensu & concessu Agnetis uxoris meæ & heredum meorum concessi & dedi magistro Johanni, regis clerico, & amico meo XVI denarios in censu, quos habui ante ecclesiam sancti Stephani Parisius cum omni libertate & dominio & justitia ejusdem censivæ ad opus domus Dei, hospitalis videlicet sancti Jacobi, quod idem Johannes ibidem construere proponit, in perpetuum libere possidendos. Ut autem hæc donatio firma sit, sigilli mei munimine hanc chartulam roboravi. Rogo etiam dilectissimum dominum meum Philippum, Francorum regem, quatenus amore Dei & meo, ipsi hoc factum meum placeat confirmare. Actum apud Egremont anno incarnationis Dominicæ MCCIX. Ex hoc diplomate colligitur primum Joannis decani consilium, ut Echardus recte observat.

[497] Alterum donationis instrumentum sic sonat: In nomine Patris, [quem decanus sancti Quintini] In nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti. Ego Johannes, decanus sancti Quintini, notum facimus &c. quidquid juris habemus in loco nostro, qui est Parisius coram sancto Stephano ad manum dextram inter duas portas proximas in exitu civitatis, sicut viæ communes ambiunt, tam in terris quam ædificiis omnibus, dilectis Fratri Matthæo Priori suisque Fratribus Ordinis Prædicatorum conferimus & donamus &c., ita tamen, quod jus, honorem & reverentiam, quæ debentur de communi jure patronis & fundatoribus locorum religiosorum, nobis personaliter tantum teneantur exhibere; inter quæ hæc duximus amplius declaranda, locum in choro, in refectorio, in capitulo; quod nobis inclinent advenientibus, sepulturam in ecclesia, exsequias & memorias per omne tempus, sicut uni Fratrum, & singulis annis anniversarium diem nostri transitus celebrabunt: & quod in diebus solemnibus possimus & horas in choro & Missam in majori altari, si voluerimus, celebrare; aliis vero diebus vel unus de Fratribus nobis Missam celebrabit, si poterit, aut nobis assistens, vel capellano nostro in nostra præsentia hora competenti celebrare volentibus ministrabit.

[498] Si vero prædicti Fratres vel eorum successores locum ipsum, [tandem anno Christi 1221,] nisi causa studii vel interdicti generalis, reliquerint, habitationem & statum suum ad locum alium penitus transferentes, volumus, quod locus ipse ad nos, si vivimus, aut ad Fratres Conversos, qui locum prius inhabitarant, si pauperum hospitalitatem retinuerint, revertatur; ita tamen, quod pro iis, quæ in eo ipsi Fratres Prædicatores posuerint, tam pro ecclesiis quam pro terris, secundum æstimationem D. episcopi Parisiensis & nostram, & aliorum bonorum virorum a nobis vel ab ipsis Fratribus Conversis recipiant. Quod si nos vel prædicti Fratres hospitalis non potuerimus vel noluerimus juxta æstimationem prædictam prænominatis Fratribus Prædicatoribus reddere de omnibus suis missionibus *, si aliquam tamen partem Prædicatorum retinere voluerimus, illam juxta prædictorum virorum æstimationem retinebimus: de ceteris autem secundum quod prædicti viri ordinaverint, maneat ordinatum. Ad cujus rei memoriam & perpetuam in posterum firmitatem præsentem paginam tam venerabilium patrum domini episcopi, decani & cantoris Parisiensis sigillis, quam nostro fecimus roborari. Actum in eodem loco in capella sancti Jacobi anno incarnationis Dominicæ MCCXXI quinto Nonas Maii. Ex anno hujus absolutæ donationis facile intelligimus, quare beatus Jordanus in libello suo infra apud nos num. 40 sic scripserit: Anno Domini MCCXVIII data est Fratribus domus beati Jacobi, quamvis nondum absolute, a magistro Johanne, decano sancti Quintini.

[499] [& Universitas Parisiensis prorsus iis concesserunt,] Tertium denique diploma Universitatis Parisiensis apud Jacobum du Breul in Theatro Antiquitatum Parisiensium, pag. 499, & Cæsarem Egassium Bulæum in Historia Universitatis Parisiensis tomo 3 pag. 104, & novissime apud Echardum loco mox citato ita refertur: In nomine Patris, & Filii & Spiritus sancti. Amen. Ad honorem Dei, beatissimæ Virginis Mariæ, beati Jacobi Apostoli & omnium Sanctorum, nos Universitas magistrorum & scholarium Parisiensium pro salute animarum nostrarum, quidquid juris habemus vel habuimus in loco sancti Jacobi qui est coram ecclesia sancti Stephani in exitu civitatis Parisiacæ, Fratri Matthæo Priori suisque Fratribus Ordinis Prædicatorum, & ipsi Ordini sponte ac libere offerimus ac donamus. Et in signum reverentiæ & recognitionis, quod locum ipsum teneant ab Universitate nostra, tamquam a domina & patrona, ipsi nos recolligent nostrosque successores in participationem generalem & perpetuam omnium orationum & beneficiorum suorum, tamquam confratres suos. Insuper singulis annis in crastino festivitatis beati Nicolai Missam solennem in majori altari, præsente Conventu, pro vivis magistris & scholaribus, nec non & pro conservatione studii Parisiensis; in crastino vero Purificationis beatæ Mariæ virginis cum eadem solennitate Missam pro illis, qui de Universitate nostra Parisius discesserint, celebrabunt. Præterea pro quolibet magistro, cujuscumque facultatis fuerit de nostris, qui in officio regendi decesserit Parisius, tantam facient solennitatem, quantam facerent pro uno de Fratribus suis defunctis; & quilibet sacerdos de eis celebrabit Missam pro eo, & Prior eorum faciet legi tria psalteria pro eodem. Si vero ibi elegerit sepulturam, si fuerit theologus, sepelient eum in Capitulo; si autem alterius facultatis, in claustro. In cujus rei perpetuam firmitatem, præsentem paginam sigillis magistrorum theologiæ fecimus roborari. Actum anno gratiæ MCCXXI. Echardus ibidem post relatum hoc instrumentum notat, huic postremo oneri modum adhibendum fuisse, cum postea numerus magistrorum in immensum excrevisset, quod etiam auctoritate senatus Parisiensis factum esse testatur.

[500] Porro ex relatione horum diplomatum patet, auctorem brevis historiæ conventus Parisiensis Fratrum Prædicatorum, quam Edmundus Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ ex Ms. sancti Victoris edidit, [quæ omnia scriptor anonymus obiter & confuse narrat.] multa & varia in idem tempus congessisse, dum ibidem col. 549 de origine illius Conventus hæc simul tradit: Post confirmationem Ordinis Prædicatorum fidelis dispensator & prudens, beatus Dominicus spiritu Dei afflatus, dispersit Fratres suos per mundum, velut quædam semina salutis, animarum fructus uberrimos productura, & anno Domini MCCXVII misit aliquos Parisius, & Fratres primo receperunt domum ad manendum inter domum episcopi & domum Dei; & eodem anno data est eis domus sancti Jacobi. Et modicum post venit beatus Dominicus Parisius, & ibidem fere triginta Fratres invenit, & illis domum regularem disposuit, ordinando claustrum, dormitorium, refectorium, cellasque ad studendum. Istum autem Conventum, quem sanctus Pater fundavit, inter omnes Conventus Ordinis speciali amore & affectu dilexit, Spiritu divino prævidens, quales & quantos Fratres in futurum nutriret & educaret, qui vita & doctrina totam illuminarent Ecclesiam: nam quando recessit de Parisius, & ivit Bononiam, statim misit Conventui Parisiensi probatissimum Fratrem Reginaldum, qui post beatum Dominicum in vita & doctrina secundus habebatur, & rexerat Parisius in jure Canonico annis quinque: qui sanctus pater in isto Conventu diem clausit extremum. Fuit autem in Conventu Prior longo tempore Frater Matthæus, qui canonice in Ordine Prædicatorum electus est in abbatem, fuitque primus & novissimus abbas vocatus, & sepultus est in capite chori dextri istius Conventus prope sedes inferiores. Hæc de prima Fratrum dispersione, & origine Conventus Parisiensis dicta sufficiant. Jam comitemur S. Dominicum, qui anno Christi 1217 Romam rursus rediit, & ibidem plurimis miraculis coruscavit.

[Annotata]

* id est expensis

* forte quæ

§ XXVII. Discessus Sancti ex partibus Tolosanis ad urbem Romanam, insignia quædam miracula, & synopsis rerum, quas Romæ gessit.

[Sanctus Tolosa Romam non discessit] Humbertus in Chronico suo dispersionem Fratrum & reditum S. Dominici in urbem Romanam anno Christi 1217 sic affigit: Anno Domini MCCXVII disponentibus Tolosanis insurgere contra Comitem Montisfortis, dispersit beatus Dominicus Fratres, electo primo in abbatem Fratre Matthæo, alios mittens in Hispaniam, alios Parisius, & ipse Romam ivit, & illo tempore domum sancti Sixti Sororum instituit. Huic chronologiæ consentit Theodoricus de Appoldia, qui apud nos num. 76 de itinere illo ita scribit: Eodem anno, quo sanctus Pater filios suos disperserat, ut prædictum est, ipso Domino duce, Romam profectus est, ubi per eum ad honorem sui nominis, & corroborationem inchoati noviter Prædicatorum Ordinis mirabilia operari dignatus est, sicut sequentia declarabunt. At ex præcedente paragrapho & tota Actorum serie constat, Fratres mense Augusto anni 1217 dispersos esse, adeoque secundum relata Humberti ac Theodorici testimonia videtur Sanctus eodem anno 1217 Romam pervenisse. Intricata tamen superest quæstio, utrum annus ille stylo novo, an veteri, sit numerandus. Hæc obscura difficultas fortasse aliquid lucis accipiet ex accuratiori temporis examine, quod jam instituemus.

[502] [ante Septembrem anni 1217, ut patet ex diplomate;] Sanctum adhuc anno Christi 1217, die XI Septembris, in partibus Tolosanis fuisse, liquet ex diplomate, quod Bernardus Guidonis apud Edmundum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 446 & sequente refert in hunc modum: Anno Verbi incarnati MCCXVII, cum inter nuntios reverendi patris Fulconis Dei gratia Tolosani episcopi & Fratrum Prædicatorum controversia moveretur super sexta portione decimarum, ab eodem domino episcopo Fratribus Prædicatoribus collata in ecclesiis, quæ ad ipsum spectare videntur in diœcesi Tolosana, dicentibus nuntiis Fratrum Prædicatorum dictam sextam portionem ipsos Fratres debere percipere in omnibus ecclesiis parochialibus diœcesis prænotatæ, licet non haberent nisi septem parochianos; nuntiis autem domini episcopi reclamantibus & dicentibus, nullam ecclesiam debere parochialem appellari seu intelligi, nisi ad minus haberet decem parochianos.

[503] [quo litem inter suos & nuntios episcopi Tolosani ortam] Quæstione hujusmodi ad aures domini episcopi & Fratris Dominici demum relata, placuit domino episcopo & Fratri Dominico eam in hunc modum, præsentibus archidiaconis Lezatensi & Villamurensi, & consensum præstantibus, amicabiliter terminari. Placuit eis in omnibus ecclesiis, ad dominum episcopum spectantibus, in quibus decem domus parochianorum fuerint vel amplius, modo & in posterum, quæ divina ibidem percipiant Sacramenta, licet etiam alibi domicilium habuerint, Fratres Prædicatores sextam partem percipere decimarum, in quibus decem domus parochianorum fuerint, ut superius est notatum. Si aliqua ecclesia propter insufficientiam alii ecclesiæ adjuncta fuerit, quæ capellanum habeat, in qua etiam divina percipiant Sacramenta; in aliis vero nullam prorsus percipiant portionem.

[504] [amice componit;] Placuit etiam eis ad cautelam, ut omnis via calumniæ in posterum præcludatur, & materia altercationis, prout est possibile, amputetur, ut si forte super dicta sexta portione circa hunc vel alium articulum aliquam inter eos vel eorum procuratores quæstionem deinceps contigerit exoriri, per arbitrium Petri de Parlevivi Lezatensis archidiaconi, & Petri Donati causidici, & Arnaldi Saucii capellani decidatur, omni dilatione penitus amputata. Si autem unus eorum vel omnes adesse non poterunt, vel noluerint, vel forte decesserint, ad cognitionem utriusque partis & electionem aliæ tres personæ idoneæ illico subrogentur. Ut autem hæc inconcussa permaneant, nos Fulco Dei gratia Tolosanus episcopus, & Frater Dominicus sigillorum nostrorum ea munimine confirmamus. Factum fuit hoc in Castro novo III Idus Septembris & feria secunda anno Domini prætaxato. Omnes hæ notæ chronologicæ designant annum Christi 1217, quo dies XI Septembris in feriam secundam incidit. Ut autem authentica hujus diplomatis fides magis confirmetur, oculatus quidam ejus testis hæc addit: Exstat inde littera amborum per alphabetum partita, cujus ego ipse originale vidi & tenui, & ex ea de verbo ad verbum exstraxi; tamen amota erant inde sigilla, ipsorum locis, in quibus appensa fuerant, apparentibus manifeste, anno Domini MCCXXI, mense Julii.

[505] Quinimo S. Dominicum eodem anno 1217, die XIII Decembris, [imo adhuc circa Tolosam erat mense Decembri anni 1217, si litteræ tutelares,] nondum Romam discessisse, probabiliter conjicimus ex tutelaribus Comitis Montis-fortis litteris, quarum authenticum exemplar apud Prædicatores Tolosanos exstare dicitur, & quæ vernaculo istius ætatis idiomate sic sonant: Symo per la gracia de Dio duc de Narbona, coms de Tholosa & de Lencastre, vescons de Beses & de Carcassona, a ses amats fiels als senecals de Carcasses & Agenes salut & dileccio. Mandem vos & vos comandem, que todas mages e las causas de nostre car Frayre Domenge Carorgue gardet & deffendat, com las nostras proprias causas. Lettras dadas el cetti de Tolosas en ydas de Desembre. Sic habent litteræ illæ apud Echardum tomo 1 pag. 16 in notis, ubi Percinus easdem ita Latine reddit: Simon Dei gratia dux Narbonensis, Comes Tolosæ & Leycestriæ, vice comes Biteris & Carcassonæ, dilectis & fidelibus Carcassonensi & Aginensi senescallis salutem & dilectionem. Mandamus vobis & præcipimus, quatenus domos & res omnes cari nostri Fratris Dominici canonici, ut nostra propria custodiatis ac defendatis. Datum in obsidione Tolosæ Idibus Decembris.

[506] Simon Montis-fortis bis Tolosam obsedit; semel anno 1211, [quas Comes Montis-fortis in secunda obsidione To losana signavit,] quando post paucos dies obsidionem solvere coactus est; rursus anno 1217, quæ obsidio sub finem Septembris cœpit, & ultra mensem Junium anni sequentis protracta est, in qua ipse Comes die XXV Junii occubuit. Sed etiamsi duplex Tolosanæ urbis obsidio distinguenda sit, tamen hæ litteræ non conveniunt nisi posteriori, cum prima tantum paucis diebus duraverit, & tempore æstatis facta sit, ut in Historia Albigensium apud Petrum Vallis-Sernensem cap. 55 manifeste indicatur. Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1217 cap. 23, & Joannes a sancta Maria lib. 3 Actorum S. Dominici cap. 21 Latine exhibent easdem litteras tutelares, tamquam die III Decembris in obsidione Tolosana signatas, easque a Comite ad Sanctum jam absentem transmissas existimant. Hæc paucorum dierum discrepantia, quæ in fine istarum litterarum occurrit, nos hic diutius morari non debet.

[507] Porro Echardus pagina mox citata non improbabiliter putat, [sancto Dominico præsenti datæ fuerint.] illas litteras S. Dominico præsenti traditas esse, & ex iisdem sic ratiocinatur: Si Dominico ipsi præsenti illæ litteræ tutelares concessæ fuerint, ut conjectu pronum, non nisi post XIII Decembris MCCXVII partes Tolosanas reliquerit, Italiam repetiturus. Ut ut sit, Romam advenisse certum ante Quadragesimam sequentem, qua dies Cinerum accidit XXVIII Februarii: ea enim Quadragesima in Urbe prædicavit, ut in sequentibus probabitur. Nobis etiam non lubet de re incerta operosius disputare, nempe utrum hæ litteræ Simonis Montis-fortis S. Dominico præsenti, an absenti, concessæ fuerint; cum saltem constet, Sanctum ante Quadragesimam anni 1218 (stylo novo loquimur) Romam advenisse. Parum etiam hic nostra interest, sive hunc annum stylo veteri 1217, sive novo 1218, computare volueris, quo posteriori certe tantum Romæ adesse potuit, si usque ad diem XIII Decembris in partibus Tolosanis perstiterit. Quomodocumque sese ea habeant, sane ex jam dictis patet, Sancto illud iter Romanum conficiendum fuisse intra spatium quatuor mensium & aliquot dierum, quandoquidem anno Christi 1217, die XI Septembris in Castro-novo supra relatum diploma sigillo suo munivit, & postea Romam discessit, quo ante diem XXVIII Februarii, sive Quadragesimam anni 1218 pervenerat.

[508] [Malvenda ex monumentis ad se missis narrat,] Etsi Humbertus aliique veteres biographi nullo verbo innuant, S. Dominicum in eo itinere Romano ad alias urbes divertisse, multo minus aliquamdiu in illis commoratum esse, tamen Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1217 cap. 12 Sanctum tunc Venetias ita deducit: Missis igitur Fratribus in Hispanias & Parisios atque Lemovicas, & de his, quæ ab ipsis agenda in his locis essent, abunde edoctis, sanctus Dominicus ardentissimo illo desiderio, quo flagrabat, prædicandi verbum Dei Saracenis & infidelibus, & pro fide Christi obeundi martyrii (ob eam enim causam barbam nutrierat, uti superius vidimus) valedicens Simoni Monfortio atque Tolosano episcopo, necnon & archiepiscopo Narbonensi, & paucos illos Fratres, quos Tolosæ relinquebat, egregie consolatus, atque gravissimis verbis ad propagandum Ordinem hortatus; cum decrevisset in transmarinas provincias navigare, Tolosa discessit, relictis illis paucis Fratribus: ipse vero, ut antea diximus, Venetias adiit, ut mare transiret ad gentiles. Quid autem Venetiis egerit sanctus pater Dominicus, habemus ex monumentis clarissimi Conventus sanctorum Joannis & Pauli, quæ ad nos Patres illius cœnobii miserunt, quorum verba fidelissime referimus.

[509] [S. Dominicum tunc Venetias divertisse,] Audiamus hæc Conventus Veneti monumenta, quæ ibidem apud Malvendam sic habent: Anno Domini MCCXVII pater sanctus Dominicus Venetias venit, & cum paucis aliquot Fratribus accepit a Republica oratorium quoddam, appellatum sancti Danielis, quod post canonizationem ejusdem sancti Viri vocatum est sacellum sancti Dominici; præsenti vero tempore post annum salutis MDLXVII dicitur capella Rosarii. In eo oratorio, quod prius angustius multo erat, construxit sanctus Dominicus parvum monasterium pro Fratribus; antiquæ autem illius fabricæ cernuntur adhuc hodie vestigia in parietibus & fenestris eo in loco, qui hoc tempore PROFESSORIUM nuncupatur. At ea monumenta, quæ Malvenda ibi antiqua & sincera appellat, nobis videntur recentiora & forte ex populari quadam traditione circa annum Christi 1567 conscripta, ut ipsa eorum verba produnt.

[510] [& in illo itinere cœnobium Venetum, Patavinum,] Certe Echardus illa monumenta non magni facit, dum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 16 in notis de diverticulo isto Veneto sic judicat: Quod vero quidam volunt, ex itinere Venetias adiisse, & domum Ordinis ibidem erexisse, nullo veteri ejus ætatis documento fulcitur; imo ex actis, a Bernardo Guidonis collectis, Conventus Venetus non nisi tertium locum in dextro choro sortitus est in provincia Lombardiæ inferioris, quod argumentum est invictum, non solum post quatuor alios antiquiores, sed etiam post quosdam Lombardiæ superioris, quæ primitus una fuit cum inferiori, fuisse erectum. Simile judicium ferendum est de Patavino Prædicatorum Conventu, cujus monumenta ibidem apud Malvendam relata tradunt, illud eodem anno 1217 fundatum esse, quod Malvenda loco mox citato sic explicare nititur: Facile existimamus, sanctum Dominicum vel e Venetiis vel e Roma hoc ipso anno misisse Fratres Patavium; nisi velimus (quod est verisimile) eumdem Virum Dei e Venetiis Romam venientem, Patavium ingressum, paucosque ibidem dies commoratum, monasterium inchoasse. Cum autem Malvenda annos stylo novo computet, & S. Dominicum anno 1217 Romam adducat, nullo modo nobis fit verisimile, Sanctum spatio trium mensium duos Conventus construxisse, & tam longum iter confecisse. Quare arbitramur, Malvendam in admittendis hujusmodi monumentis nimis facilem fuisse, ut ex sequenti exemplo evidenter apparebit.

[511] Prædicatores Spalatenses in Dalmatia contendunt, monasterium suum jussu S. Dominici anno 1217 fundatum esse, [& Spalatense in Dalmatia fundasse,] & idcirco ad Malvendam miserunt vetusta (sic ipse ea vocat) ejusdem monasterii monumenta, quæ in Annalibus Prædicatorum ad eumdem annum 1217 cap. 23 sic refert: Ex tabulis ecclesiæ Spalatensis constat, dominum Ugrinum de Ungaria, Spalatensem archiepiscopum obiisse anno Domini MCCXIX, postquam per annum sedisset, sepultumque fuisse apud Prædicatores; ipsum autem Ugrinum non dedisse Fratribus locum in solo archiepiscopali, in quo fundaretur Conventus, sed archiepiscopum ejus antecessorem, qui fuit monachus ex monasterio sancti Stephani de Pinis: ita ut anno MCCXVIII, quo Ugrinus sedere cœpit, jam Conventus ædificabatur in loco, quem Fratribus prædecessor Ugrini attribuerat. Unde certa ducitur conjectura, monasterium anno præcedenti, hoc est isto MCCXVII, fundatum & exstrui cœptum. Fundavit autem ipsum Conventum beatus Gregorius, socius sancti Dominici.

[512] Malvenda vero ibidem hanc fundationem ita confirmat suis verbis: Hæc in veteribus memoriis, inquit, [quod postremum suo ratiocinio confirmat,] at hæc de tempore fundationis Spalatensis cœnobii inde solidius stabiliri posse videntur, quod ejus fundator Gregorius, sancti Dominici comes, initio sequentis anni MCCXVIII Romæ præsens aderat, &, uti videbimus, ante mensem Martium ejusdem anni defunctus est. Sic igitur existimamus, sanctum Dominicum hoc anno vel a Venetiis, vel quamprimum Romam pervenit, misisse Gregorium socium suum, qui forte Dalmata erat, & rerum patriæ peritus (nam eum virum industrium & civibus gratiosum fuisse, anno sequenti docebimus) ut Ordinem Prædicatorum in Dalmatia plantaret: illumque ut primum Spalatum, Dalmatiæ urbem insignem, appulit, monasterium exstruxisse, aliquotque receptis ad Ordinem, illis etiam præscripta Religiosæ vitæ norma, statim ad sanctum Dominicum Romam revertisse.

[513] At totum illud Malvendæ ratiocinium corruit una cum falsis tabulis, quibus innititur: nam Thomas archidiaconus Spalatensis, [& quod tamen ex antiquis testimoniis certe corruit,] & scriptor synchronus, in Historia Salonitana, quam Joannes Lucius post medium præcedentis seculi edidit, atque operi suo de Regno Dalmatiæ & Croatiæ subjunxit, cap 47 pag. 366 promotionem hujus Ugrini, vel Hugrini, ad cathedram Spalatensem anno Christi 1247 sic affigit: Postea vero, toto elapso triennio, iste Hugrinus ex mandato Apostolico consecrationem suscepit in ecclesia beati Domnii … anno Redemptoris MCCIIIL, duodecimo Kalendas Octobris, gerens annos natu circiter quadraginta. Deinde ibidem narrat, quomodo paulo ante mortem archiepiscopus ille pallium acceperit ab Innocentio IV Pontifice, & tandem citatum caput ita concludit: Præfuit autem Hugrinus a die consecrationis suæ usque ad diem sepulturæ anno uno, mensibus duobus, diebus decem. Consonat fere Catalogus præsulum Spalatensium, qui in eodem Opere Joannis Lucii pag. 386 de Ugrino illo hæc pauca habet: Hugrinus natione Ungarus præfuit anno uno, mensibus duobus, diebus septem. Iste non erat usus pallio, nisi cum delatus est ad sepulcrum. Obiit tertio die ante festum sancti Andreæ apostoli; sepultus vero in ecclesia Fratrum Prædicatorum anno Domini MCCXLIIX. Ex his liquet, Prædicatores Spalatenses, forte imperitia veterum characterum numeralium deceptos, perperam pro anno 1247 vel 1248 annum 1217 vel 1218 legisse, atque ita hanc erroneam notitiam scriptori Annalium Orainis sui subministrasse, ne quid fraudis suspicari cogamur.

[514] [ut Echardus fatetur;] Sed quocumque modo id factum sit, Echardus tomo 1 pag. 33 post relatam Malvendæ opinionem de errore illo sic rotunde pronuntiat: Verum a tabulis sibi communicatis delusus est Malvenda: nam Ugrinus de Hungaria non nisi anno MCCXLVIII (forsan Echardus annos stylo novo hic numerat) electus est archiepiscopus, & mortuus est anno sequenti MCCXLIX, apud nostros ibidem sepultus, uti habet Thomas archidiaconus ejus ecclesiæ in Historia archiepiscoporum Spalatensium a Lucio typis data, in Historia Dalmatiæ & Croatiæ edita Amsteledami MDCLXVI. Aliunde certum est, Conventum Spalatensem & alios Dalmatiæ a Fratribus provinciæ Hungariæ erectos omnes fuisse, cujus & pars toto primo Ordinis seculo & ultra fuerunt. Paulus autem Hungarus primus ejus provinciæ præfectus, institutus in Capitulo secundo generali MCCXXI, non nisi post hæc comitia ad eas regiones progressus est, & primos Conventus erexit. Unde non tanta est antiquitas Conventus Spalatensis, quantam putavit Malvenda. Si vero quis Gregorius ejus est fundator, alius plane est ab eo, qui apud sanctum Sixtum, prævidente beato Dominico, mortuus est. Si quæ alia Prædicatorum cœnobia (excipe Parisiense, Bononiense, aliaque in veteribus S. Dominici Actis expressa) originem suam ad idem tempus referant, caute ab illis exigimus antiqua & authentica fundationis instrumenta, ne supposititiis tabulis, quales jam retulimus, cum Malvenda decipiamur.

[515] [sed crassoris erroris con vincitur Joannes a sancta Maria,] Hac digressione Veneta nondum contentus Joannes a sancta Maria in jam sæpe citatis Gallicis S. Dominici Actis lib. 3 cap. 21 & sequentibus discessum Sancti ex partibus Tolosanis ad urbem Romanam ita ordinat, ut primo ex Occitania Parisios pervenerit. Deinde illum Parisiis deducit Metas in Lotharingia, ubi Conventum fundaverit, & multos ad Ordinem receperit. Post hæc iter ipsius dirigit per Germaniam, ubi dicitur incidisse in latrones, quos omnes prædicatione Rosarii ad pœnitentiam converterit, postquam Sanctus eis ostendisset horrendos dæmones, qui sub forma puellarum latronibus illis serviebant. Sed hoc postremum episodium prodit ex fabulosa Alani officina, qui part. 3 cap. 20 pag. 193 eamdem historiam plurimis exornat circumstantiis, quas hic piget referre.

[516] [qui hoc iter adhuc aliis diverticulis improbabiliter auget.] Tandem Joannes a sancta Maria asserit, S. Dominicum per Helvetiam ac Tirolim ad urbem Venetam pervenisse, ibique Conventum Ordinis sui ædificasse. Quinimo addit, Venetiis socios quosdam a Sancto in Dalmatiam tunc missos fuisse, ut Spalati cœnobium Prædicatorum exstrucrent. Demum affirmat, illum Venetiis discessisse Patavium, ibidemque cum primoribus civitatis de construendo novo Conventu egisse, atque ita tandem circa finem anni 1217, quem novo stylo computat, Romam advenisse. Cum omnes antiqui scriptores de ingenti illo diverticulo sileant, quis facile credat, S. Dominicum spatio trium aut quatuor mensium omnes illas regiones percurrisse, & in itinere confecisse tot negotia, quæ tam diuturnam moram postulabant? Attamen hypercriticus Bailletus, qui alibi synchronis Sanctorum biographis vix fidem habet, hæc omnia incredibilia Actis S. Dominici inserit, ac facile deglutit. Nos, relictis incertis hisce narratiunculus, paulatim accedemus ad illustrandas res præclaras, quas Sanctus Romæ gessit.

[517] Juvat hic ex gestis illis excerpere unum alterumque insigne miraculum, [Sanctus Romæ Fratribus suis in necessitate] quod Constantinus Urbevetanus, temporibus istis vicinus, apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 31 in Vita S. Dominici sic ex testibus oculatis refert: Præterea sub silentio prætereundum non est, quod cum Fratres adhuc apud locum sancti Sixti morarentur in Urbe, multamque necessariorum, propter Ordinem, apud homines nondum notum, frequenter paterentur inopiam, contigit die quadam, ut procurator Fratrum, F. scilicet Jacobus de Melle Romanus panem, quem apponeret Fratribus, non haberet. Missi vero Fratres pro eleemosyna cum domos multas more solito circuissent, sacerdotes quidem & Levitas quamplurimos, sed Samaritanum rarissime invenerunt. Unde factum est, ut panis vix modicum & valde modicum reportarent. Imminente igitur refectionis hora ad servum Dei Dominicum, qui tunc præsens erat, procurator accessit, defectum exposuit; ipse vero exultans spiritu alacri benedixit Deum, & quasi quadam fiducia infusa sibi desuper confortatus, id modicum, quod habebatur, panis per partes dividi super mensam mandavit. Erant autem in Conventu tunc temporis Fratres circiter quadraginta.

[518] Facto itaque signo, veniunt Fratres ad refectorium, [bis panem cælitus obtinet,] benedictionem mensæ lætis vocibus prosequuntur, dumque per ordinem residentes buccellam panis, quam unusquisque coram se reperit, cum gaudio frangerent, ecce duo juvenes ejusdem habitus formæque consimilis refectorium intraverunt, palliorum sinus, quæ a collo pendebant, plenos panibus, quales ille pistor, qui mittebat, novit conficere, deferentes: quibus in capite unius mensæ, juxta quam vir Dei Dominicus residebat, silenter oblatis, ita subito discesserunt, ut nullus umquam de cetero vel unde venerint, scire potuerit, vel quo postmodum divertissent. Illis vero prædictis juvenibus discedentibus, vir Dei Dominicus manu ad Fratres circumquaque protensa, Modo, inquit, Fratres mei, comedite. Quod autem hoc divinitus, meritisque servi Dei Dominici fuerit procuratum, nemo penitus dubitavit, sicut quamplures adhuc superstites ex illis, qui tunc aderant, Fratribus attestantur. Alia quoque vice in casu consimili miraculum simile de panibus scilicet divinitus procuratis in eadem Urbe meritis ejusdem servi Dei Dominici, eodem F. Jacobo, viro siquidem fide digno, procuratore tunc temporis similiter existente, & postmodum, me audiente, narrante, contigisse compertum est: a quo etiam aliud quoddam, non minus relatione dignum, quod ibidem per eumdem virum Dei Dominicum circa se gestum referebat, audivi.

[519] Aliud istud prodigium, quod F. Jacobus circa se gestum Constantino narravit, [ad quod duplex miraculum ab Echardo aliqua notantur,] statim ex eodem teste aurito transcribemus, postquam retulerimus observationem Echardi, quam loco proxime citato in notis ad memoratum Constantini textum exprimit his verbis: Hoc miraculum & sequens de panibus cælitus missis refert etiam Theodoricus lib. 3 cap. 4; sed inverso ordine: nam quod est secundum apud Constantinum, primum est apud Theodoricum, & fusissime narratum, apud sanctum Sixtum etiam patratum. Quod vero primum Constantini, secundum est Theodorici, & brevissime relatum. In primo Constantini & secundo Theodorici erant tantum circa XL Fratres; in secundo Constantini, & primo Theodorici erant ad centum. At Constantinus in secundo miraculo non expressit numerum Fratrum, quem tantummodo ex narratione Theodorici colligit Echardus, & ex quo nihilominus ibidem sic argumentatur: Hinc invicte probatur, Dominicum diutius apud sanctum Sixtum mansisse, quam putet Malvenda: dato enim, quod Romam pervenerit mense Novembri MCCXVII (nam citius certo non potuit) incredibile est, sodales ad centum auxisse ante XVI Kal. Martii anni sequentis, quo tamen die vult Malvenda, eos ad Sanctam Sabinam transiisse. Sed ex illo numero invicte non probatur, quod Echardus intendit: nam admodum verosimile est, plurimos nomina sua dedisse huic novo Ordini, cujus sanctus Institutor publicis miraculis coruscabat. Sic S. Franciscus in ipso Capitulo Storearum, quod anno Christi 1219 celebratum est, & cui quinque millia Fratrum Minorum interfuerunt, breviori temporis spatio quingentos candidatos in Ordinem suum recepit, ut apud Waddingum in Annalibus Minorum ad annum Christi 1219 num. 17 legi potest.

[520] [& ibidem Fratrem moribundum statim sanat,] Quandoquidem veritas horum prodigiorum satis constat, hic de certo illorum tempore ulterius non disputamus, & pergimus ad transcribendum aliud miraculum, quod memoratus Constantinus Urbevetanus ibidem duobus præcedentibus ita adjungit: Narrabat namque (nimirum F. Jacobus de Melle, cui id contigerat, & ex cujus ore Constantinus illud exceperat) quod quodam tempore gravi quadam infirmitate præventus, morboque invalescente quotidie, jam ad extremum vitæ, natura prorsus succumbente, devenerat. Cumque Fratres, Unctionis officio jam præmisso, circa eum, ut egredientem spiritum orando protegerent, convenissent, tristesque essent non modicum de subtractione Fratris, sibi tunc temporis tam necessarii, pro eo quod tam notum in Urbe Fratrem alium non haberent, benignus Pater filiorum admodum compassione commotus, seclusis omnibus, clausoque ostio super se, super corpus Fratris morientis incubuit, mensusque se quasi alter Elisæus per membra singula, super eum oratione fusa, egredientem spiritum potenter retinuit, Fratribusque vocatis, reparatum Fratrem ipsis per manum restituit, suoque officio Fratrem incolumem resignavit. In quo nimirum id, quod in socru Petri per Dominum gestum esse cognovimus, manifeste per Servum ejus conspicimus innovatum. Quamvis non ignorarem, similia miracula in Actis infra edendis repetenda esse, tamen hæc pauca vetustiore atque expresso Constantini Urbevetani testimonio confirmare volui.

[521] Præterea circumseruntur Romana quædam S. Dominici gesta, [quæ miracula hic ex teste aurito retulimus inter Romana Sancti gesta,] de quibus Theodoricus Appoldianus aliique veteres biographi non meminerunt. Nihilominus Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1217 & 1218 omnia illa operose collegit, & in fine memoriam eorum renovat brevi anacephalæosi seu repetita rerum gestarum synopsi, quam hoc loco transcribendam duximus, ut paragraphis sequentibus quædam ambigua ejusdem capita examinemus, & certissimas veterum biographorum historias ab incertioribus recentiorum traditionibus accurate distinguamus. Malvenda igitur in laudatis Annalibus ad annum Christi 1218 cap. 36 longam rerum Romanarum narrationem concludit his verbis: Atque hactenus res gestas sancti Dominici hoc anno Romæ ex magnis auctoribus & monumentis certissima veritate perscripsimus. Rapit mentem ingens admiratio, quam multa, quamque præclara ac plane heroïca facinora isto & superiori anno (quod tempus non adeo quatuordecim menses excessisse Annalium nostrorum ductus ipse palam ostendit) Vir apostolicus Romæ patraverit.

[522] Dein ab illo Romana Sancti gesta & miracula sic summatim recensentur: [quorum synopsim Malvenda exhibet.] Tres mortui in vitam reducti publice aperteque in oculis tot hominum ac testium, stupente Roma: Fratres bis angelicis manibus pasti; panis divinitus multiplicatus & auctus; vinum semel & iterum miraculo crescens: vaticinio prædictus duorum Fratrum obitus: in salutem novitii fluvius derepente tumens, quo persequentes arceret: bis a terra per cubitum sublimis in aëre visus sanctus Pater in excitatione Napoleonis: obsessa a septem dæmoniis liberata: tres sanctimoniales, solo imperio ejecta febri, sanitati redditæ. Unctio, salus, habitus Ordinis, ejus precibus Reginaldo a Dei Genitrice obtenta. Tot, tamque clara miracula virtute Rosarii designata. Magisterium sacri palatii. Beata virgo Deipara Fratres visitans, aspergens, & benedicens; eadem illos sub pallio tegens, & unice proregens. Bona & Lucia inclusæ a gravissimis morbis curatæ: præsente angelo & comitante, portæ monasterii validis seris obseptæ, reclusæ: novitius deficiens ad sanitatem mentis revocatus: dæmonis terriculamenta abacta; ingens saxum ab eo jactum, vitatum: medica arbor quadringentorum annorum in salutem hominum sata & vigens; & innumera alia clarissima facta, quæ ob multitudinem silentio relicta, a scriptoribus ignorantur. Cum Theodoricus de Appoldia inferius pleraque ex his gestis fuse narraturus sit, tantum in paragraphis sequentibus attingemus ea, quæ aliquam explicationem vel discussionem requirunt.

§ XXVIII. Principia cœnobii Bononiensis, mira visio Reginaldi, qui Ordinem ingredi voverat, & habitus Prædicatorum post hanc visionem mutatus.

Beatus Jordanus infra num. 41, & Theodoricus de Appoldia num. 102 narrant, quomodo S. Dominicus Fratres quosdam Roma Bononiam miserit. [Prædicatores anno 1218 mittuntur Bononiam,] Humbertus autem in Chronico suo eamdem rem breviter memorat, & simul conversionem F. Reginaldi, mox fusius a nobis exponendam, attingit his paucis verbis: Anno Domini MCCXVIII circa principium anni misit beatus Dominicus Fratres de Urbe * Bononiam, & eodem anno in curia Fratris Reginaldi notitiam acquisivit, qui eodem anno venit Bononiam XII Kalendas Januarii. Quod ad originem commorationis Bononiensis attinet, Fratribus eo advenientibus primum data est ecclesia S. Mariæ, quæ de Mascarella cognominabatur; sed paulo post ab episcopo Bononiensi ecclesiam S. Nicolai ad Vineas obtinuerunt, ut in Actis num. 122 testabitur Theodoricus de Appoldia, qui ibidem exemplo quodam probat, locum hunc posteriorem antea cælitus designatum fuisse. Nos illud ex primo fonte hic hauriemus, & hac occasione cælestem illam prædictionem uno alterove exemplo confirmabimus.

[524] [ubi adventus eorum] Gerardus de Fracheto in Vitis Fratrum part. 1 cap. 3 de hac re sic habet: Retulit Frater Radulphus vir bonus & timens Deum, quondam capellanus dictæ ecclesiæ beati Nicolai, quam ipse amore Ordinis resignaverat, & factus est ibi Frater; quod fuit Bononiæ, antequam Fratres venirent, mulier quædam despecta mundo, sed Deo devota & chara, quæ, cum oraret frequenter flexis genibus versus vineam quamdam, ubi modo sunt Fratres, & eam quasi fatuam homines deriderent, aiebat: Miseri vos & fatui potius: si sciretis, qualia ibi futura, & qui ibi futuri, hic Deum mecum adoraretis: nam per eos, qui futuri sunt hic, totus illuminabitur mundus. Theodoricus de Appoldia loco proxime citato de eadem prædictione meminit; sed cum illius testem non allegaverit, eam ex Vitis Fratrum hic integre referendam existimavimus.

[525] [quibusdam visionibus prænuntiatus fuerat.] Huic confirmationis gratia addimus duo alia testimonia, quæ collector ejusdem operis Gerardus ibidem subjungit his verbis: Retulit Frater Joannes Bononiensis, quod antequam Fratres Prædicatores venissent Bononiam, vinitores viderunt in loco, ubi modo sunt Fratres, luminaria & multos splendores. Alterum ab eodem refertur ibidem in hunc modum: Frater Clarus testatus est, quod cum esset puer, & cum patre suo, qui bonus & fidelis erat, juxta locum, quem modo Fratres habitant, quadam die transiret, dixit ei pater suus: Fili, in isto loco auditi sunt frequenter cantus angelorum, quod est magnum prognosticum futurorum. Cui cum dixisset puer: Forte fuerunt voces hominum ludentium, vel monachorum beati Proculi; respondit pater: Aliæ sunt voces hominum, aliæ angelorum, & multum differentes. Quæ verba numquam ab ejus memoria exciderunt. Hæc dicta sufficiant de initio Conventus Bononiensis, cujus infra in Actis sæpe mentio recurret. Nunc ad memorabilem F. Reginaldi conversionem, & controversiam ei annexam progrediamur.

[526] [Reginaldus institutum Prædicatorum amplecti statuit;] Omnes biographi historiam istam referunt; sed quia Constantinus Urbevetanus eamdem exponit cum quibusdam circumstantiis, quas alii non expresserunt, illam transcribemus ex hoc auctore suppari, qui in Vita S. Dominici num. 24, seu apud Echardum tomo 1 pag. 29 & sequente narrationem hujus rei sic instituit: Romæ igitur viro Dei Dominico posito, eodem tempore vir quidam venerabilis, magister Reginaldus, sancti Aniani Aurelianensis decanus, peritus scientia, virtute conspicuus, & opinione præclarus, qui etiam Parisius in jure Canonico rexerat annis quinque, Romam una cum Aurelianensi episcopo mare transiturus advenerat. Hujus viri cor tali Deus dudum tetigerat inspiratione, ut, relictis omnibus, prædicationis officio se totaliter manciparet; quonam autem modo, quod mente conceperat, ad effectum perduceret, necdum adverterat, nec adhuc recens Prædicatorum Ordinis institutio sibi fuerat manifesta. Cum autem a quodam, cui familiari colloquio hujusmodi votum expresserat, jam novum Ordinem, juxta desiderii sui propositum, institutum ejusdemque Ordinis institutorem & patrem, videlicet servum Dei Dominicum in eadem urbe prædicationis insistentem officio didicisset, accersito eo, ejusque mira collocutionis dulcedine vehementer affectus, nec minus aspectu suæ sanctitatis attractus, mentis suæ proposito revelato, ex tunc ipsius Ordinis deliberavit ingressum.

[527] Nec mora, gravi febrium infirmitate corripitur; [at gravi morbo correptus, precibus S. Dominici,] dumque languor fortius invalescens medicinæ remedia, natura prorsus deficiente, nequaquam admitteret, excluserat enim penitus mors in januis spem salutis. At vir Dei Dominicus exspectatæ sobolis intempestiva damna non sustinens, totum se ad orationem contulit, aures divinæ clementiæ, reginæque misericordiæ beatæ Mariæ, cui tamquam speciali patronæ curam Ordinis commiserat, importunis cordis clamoribus interpellans, ne se tam subito nondum nati, sed quodam modo concepti, filii consolatione privaret: tantoque importunius insistebat, ut vel saltem eum modico tempore sibi concedere dignaretur, quanto certius ipsum futurum vas electionis & gratiæ nullatenus dubitabat.

[528] Eo igitur in oratione persistente, ecce subito Reginam misericordiæ, [& visibili unctione Virginis Deiparæ mirabiliter sanatur,] duabus admodum speciosis comitatam puellis, Reginaldus vigilans & mortem exspectans ad se visibiliter venientem aspexit, blandaque facie dicentem sibi: Pete a me, quod vis, & dabo tibi. Expavescenti autem ad tam venerandæ visionis occursum, deliberantique, quid peteret, una ex his, quæ Reginam comitabantur, puellis suggessit ei, ne quid peteret, nisi quod Regina misericordiæ dignaretur conferre, seseque totum ejus committeret voluntati. Quod cum factum esset, tunc illa manum extendens, ægrotantis oculos, aures & nares, os quoque & manus, renes & pedes salutari, quam secum detulerat, unctione perunxit, formulas verborum proprias ad singulas unctiones subinferens: quorum verborum ea dumtaxat comperta sunt, quæ ad renum & pedum protulit unctionem. Ad renes quidem ait: Stringantur renes tui cingulo castitatis; ad pedes autem: Ungo pedes tuos in præparationem Euangelii pacis. Tunc ei habitum Ordinis Prædicatorum ostendens: En, inquit, iste est habitus Ordinis tui, statimque & illa ab ægrotantis oculis speciem suæ visionis subtraxit, & ægrotans languore penitus propulsato convaluit; nimirum utpote quem Mater ejus perunxerat, qui novit unctiones conficere sanitatis.

[529] Hoc autem totum, quod erga præfatum Reginaldum præsentialiter gestum est, [confectaque peregrinatione Hierosolymitana, Ordinem ingreditur,] servum Dei Dominicum in oratione absentialiter positum, Deo sibi revelante, non latuit. Mane itaque ad eum veniens, & sanum reperit, & ab eodem pariter totius visionis seriem audivit. Hujus etiam tam stupendi miraculi vir quidam religiosus de Ordine Hospitalariorum testis exstitit, qui die tertia ejusdem visionis seriem eidem Reginaldo, præsente quoque viro Dei Dominico, iterato exhibitam ipse simul ibidem præsens existens propriis oculis, Deo sibi concedente, & vidit & stupuit. Illa autem cælestis unctio ita corpus ipsius magistri Reginaldi non solum ab æstu febrium, verum etiam ab odore concupiscentiæ temperavit, quod, sicut ipse postmodum est confessus, nec primus in eo motus libidinis de cetero pullulavit. Hanc visionem, hoc insigne miraculum multis Fratribus, ex quibus adhuc nonnulli supersunt, maxime post illius transitum servus Dei Dominicus publicavit. Recepta igitur taliter sanitate, Deo se & Ordini totaliter obtulit, votoque potitus, tandem Bononiam adiit &c. Hæc ita intellige, ut Reginaldus post expletum peregrinationis Hierosolymitanæ votum anno Christi 1218, die XXI Decembris, Ordinem Bononiæ ingressus fuerit.

[530] [quæ omnia chronologice ordinat Echardus,] Echardus tomo 1 pag. 18 in notis hoc Hierosolymitanum Reginaldi iter sic chronologice ordinat: Si ponatur Reginaldus mense Aprili sanatus, & Maio sequenti iter Jerosolymitanum aggressus, facile potuit circa Octobrem Romam esse redux, præsertim cum hæc peregrinatio ea ætate & frequentissima esset & facillima; sicque Dominicum adhuc in Urbe repererit, a quo Bononiam legatus fuerit, & suus super sodales ibi agentes vicarius institutus. Ut ut sit, sive a Sancto, Romæ etiamnum consistente, sive eo jam ex Urbe egresso, litteris ante exitum relictis, hanc de se ordinationem didicerit, Bononiam tandem advenit XXI Decembris, ibidemque multam ex concionibus sibi pepererat famam, cum die sancti Stephani prædicavit. Non inficiamur, quod Reginaldus tam brevi temporis spatio peregrinationem Hierosolymitanam conficere potuerit; at in re, quæ ab aura & vento pendet, circa unum alterumve mensem nihil certi statuimus.

[531] [qui potius dissolvisset intricatam difficultatem,] Maluissem, ut Echardus in notis ibidem explicasset intricatiorem quamdam difficultatem, quæ nobis hic sese ultro offert.: nam B. Jordanus apud Echardum mox citata pag. 18, & infra apud nos num. 42, mirabilem illam Reginaldi visionem testimonio suo sic confirmat: Hoc insigne miraculum multis usque hodie manentibus magister Dominicus postmodum publicavit, & cum hoc aliquando pluribus in collatione recitaret Parisius, ego ipse præsens interfui. Humbertus vero in Vita S. Dominici cap. 27 eamdem historiam narrat, & sub finem adjungit sequentia: Hanc visionem beatus Dominicus post ejus transitum Fratribus publicavit: adjuratus enim ab ipso Fratre Reginaldo fuerat, ne hoc in vita ipsius alicui revelaret, sed secretum quasi sub sigillo confessionis servaret. Vincentius Bellovacensis lib. 30 Speculi historialis cap. 70 phrasim Humberti imitatur, & Theodoricus de Appoldia post narratam cælestem illam Reginaldi unctionem apud nos num. 106 hæc habet: Hæc omnia sanctus pater Dominicus adjuratus ab eodem magistro, nisi post mortem ejus, nulli umquam voluit revelare; quo defuncto, ea Fratribus patefecit.

[532] [quæ in hac variorum narratione occurrit,] Jam quærimus, quomodo hæc biographorum testimonia inter se conciliari possint. Si S. Dominicus hanc visionem nemini ante obitum Reginaldi aperuerit, non potuit B. Jordanus illam Parisiis ex ore S. Dominici in collatione audire, nisi sine ulla verisimilitudinis specie dicamus, sanctum Fundatorem post mortem Reginaldi iterum Parisios venisse. Sed omnes antiqui scriptores unicum dumtaxat Parisiense S. Dominici iter agnoscunt, quando nempe Sanctus anno 1219 ex Hispania Parisios venit, & alterum seriei Actorum repugnat, ut Echardus tomo 1. pag. 11 fatetur. At eo tempore, quo S. Dominicus Parisiis substitit, adhuc Bononiæ vivebat Reginaldus, quem postea Sanctus inde Parisios misit. Nihil itaque videtur superesse, quam ut B. Jordano, aut Humberto, aliisque similia narrantibus fidem abrogemus. Cum tamen Bartholomæus Tridentinus & Constantinus Urbevetanus de jurato illo silentio non meminerint, potius credimus B. Jordano synchrono & testi aurito, qui in veteri Ms. nostro, & editione Echardi diserte asserit, se Parisiis in collatione S. Dominici id audivisse.

[533] Donec igitur implexus ille nodus alio modo solvatur, [& propter quam hactenus putamus, Annales Prædicatorum ea in re corrigendos esse] ex Annalibus Prædicatorum delendam putamus speciosam narrationem, quam Malvenda ad annum Christi 1219 cap. 40 sic instituit: Tunc etiam certum est, sanctum Domiminicum, morte Reginaldi jam juramenti religione solutum, divinam illam & admirandam visionem Reginaldi exposuisse ac frequentius narrasse, qua idem B. Reginaldus a sanctissima Dei Genitrice bis inunctus, & a desperato morbo sospes effectus, ejusdem Dei Matris manibus habitum Prædicatorum pro se & Ordine toto meruit accipere: quam, quoad vixit Reginaldus sub inviolabili secreti fide (quemadmodum illi fuerat stipulatus) tenuerat, ut anno MCCXVIII cap. 18 & 20 ex magnis auctoribus fuse narravimus. Tunc enim magnus pater Dominicus multis perfusus lachrymis, & devotissima oratione Fratribus totam illam cælestem apparitionem sacrosanctæ Deiparæ, beato Reginaldo factam, ordine aperuit, simulque ingens beneficium a beata Virgine Ordini collatum ostensi datique habitus, quo Fratres Prædicatores uterentur, commemoravit, & hanc fuisse causam suscepti hujus habitus, priore Canonicorum regularium relicto, quamvis mutationis rationes antea non explicuisset, sacro juramenti vinculo obstrictus.

[534] Malvenda ibidem fusius prosequitur hæc eadem, [In illa Constantini narratione displicet Echardo iterata Deiparæ unctio,] quæ hic brevitatis causa prætermittimus, & revertimur ad propugnandam memoratam Constantini Urbevetani narrationem, in qua displicet Echardo iterata unctio, quæ tertio die coram S. Dominico, & quodam religioso Hospitalario, rursus facta dicitur. Unde tomo citato pag. 30 in notis proferens eamdem historiam ex Humberto, qui de repetita unctione, & præsentia dictorum duorum testium silet, solicite ibidem hæc monet: Nihil habet de iterata illo die tertio & illis præsentibus visione & unctione, quæ etiam prorsus inutilis. Sed observandum est, ab omnibus scriptoribus, eamdem historiam narrantibus, singulas rei circumstantias non semper scrupulose enumerari. Alioquin Echardus simili argumentandi ratione concludere potuisset, comitatum duarum speciosarum puellarum, quas Constantinus, Humbertus, aliique, socias Deiparæ adjungunt, superfluum aut inutilem esse, cum B. Jordanus in narratione ejusdem historiæ illas omiserit, & de sola beatissimæ Virginis Mariæ visitatione meminerit. Nobis sufficit testimonium horum veterum auctorum, ut etiam hisce rei adjunctis fidem habeamus, quemadmodum infra clarius probare conabimur.

[535] Interim Echardus circa hæc historiæ adjuncta audiat Stephanum de Borbone, [quæ tamen ab antiquis auctoribus asseritur:] qui anno MCCXXIII jam Ordini adscriptus & tum jam clarus erat, ut ipsemet tomo 1 laudati operis pag. 72 loquitur, & ex quo ibidem ad aliam opinionem suam stabiliendam allegat sequentia: Legitur in Vita beati Dominici, quod cum magister Reginaldus, decanus Aurelianensis, ei (videlicet Deiparæ) devotus laboraret in extremis, & esset ab omnibus remediis quasi desperatus relictus, apparuit ei beata Virgo cum duabus puellis, quarum altera portabat Ordinis Prædicatorum habitum, qui Ordo novus erat & incognitus, & altera unguentum. Quem inunxit beata Virgo supra membra singula exprimens certam formam verborum, & ostendit ei habitum Ordinis prædicti, quem monuit eum suscipere; & cum pedes inungeret, dixit: Ungo tibi pedes in præparatione Euangelii pacis; cum renes, dixit: Constringantur renes isti cingulo castitatis; & promisit ei, quod die tertia rediret, & plenam sanitatem ei daret. Cum autem die tertia coram dicto magistro esset beatus Dominicus & quidam Frater Hospitalarius, affuit beata Virgo, quæ etiam non solum liberavit dictum Reginaldum ab infirmitate corporis, sed a tentatione carnis, ita ut postea factus Frater Prædicatorum Ordinis, & egregius prædicator, primum etiam motum carnis ex ipsa unctione ejus non sentiret, ut ipse postea fuit confessus. Vides hic igitur apud auctorem, cujus antiquitatem ipse Echardus extollit, duos testes iteratæ unctionis vel visitationis, quæ certe non erat prorsus inutilis, cum Reginaldus antea nondum plenam sanitatem consecutus fuisset. At hæc omnia inferius alia occasione ex altero ejusdem ætatis scriptore confirmabimus.

[536] [nec ei placet hinc illata habitus Dominicani mutatio,] Præterea Echardo non placet opinio Theodorici de Appoldia, Bernardi Guidonis, aliorumque veterum & recentiorum, qui ex veste, quam tunc Deipara Reginaldo ostendit, habitum Ordinis mutatum fuisse passim existimant. Quare tomo 1 pag. 18 in notis ad libellum B. Jordani sedulo observari jubet sequentia: Simplici huic narrationi, quæ, ut sensum meum prodam,mirum perplacet, sequentes scriptores alias addiderunt circumstantias, & quo recentiores, eo ampliores. Vide postea Constantinum num. 24, & Humbertum ibidem. Videsis etiam Theodoricum lib. 2 cap. 11, & S. Antoninum tit. 23 cap. 4 § 4. Interim singula Jordani verba, & rerum ordinem perpende, ac memoria tene, & qui non addat, ex hac visione ullam esse a Dominico factam vestis, qua, seu ille, seu sodales hactenus usi erant, mutationem; quod dissertatione speciali postea discutietur. Id etiam sæpius alibi, arrepta occasione, per decursum inculcat.

[537] [quam centra opinionem Echandi probamus] Porro Echardus in illa dissertatione, quam tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 71 & sequentibus edidit, ultro fatetur, Jacobum de Voragine, & plerosque alios Ordinis sui scriptores opinioni suæ adversari; sed potissimum hujus novæ sententiæ argumentum repetit ex silentio B. Jordani, Humberti, & Constantini, qui de illa vestis mutatione non meminerunt, ut ipse contendit. At respondemus, in hac re apertas historiæ circumstantias colloqui, & istam vestis mutationem ab antiquis illis auctoribus tacite indicari, quando dicunt, Deiparam Reginaldo ægrotanti habitum Ordinis ostendisse. Cur enim monstrasset habitum, quem Reginaldus jam noverat, & quo S. Dominicum indutum viderat? Nam S. Dominicus, teste B. Jordano, exhortans eum ad paupertatem Christi, & Ordinis sui consortium, liberum & plenum suscipiendæ ab eo Religionis hujus consensum elicuit, ita ut se voto astringeret. Hæc omnia Constantinus & Humbertus fusius explicant, ut supra in relato Constantini textu licet videre. Quid igitur opus erat monstrare vestem Ordinis, quam haud dubie jam sæpius viderat, & ad quam suscipiendam voto tenebatur? Itaque ex adjunctis probabiliter colligimus, Deiparam Reginaldo ostendisse novam habitus formam, quo tum ipse, tum alii sodales ejusdem Ordinis, quem ingredi voverat, deinceps induendi essent. Hinc etiam sequitur, in ipsum auctorem retorqueri posse ratiocinium, quod Puricellus in Dissertatione Nazariana cap. 109 pag. 556 mutationi vestium objicit, & quod Echardus tomo 1 pag. 72 peremptorium appellat.

[538] At huic peremptorio ratiocinio, aliisque speciosis Echardi argumentis & effugiis, [ex verbis Bartholomæi Tridentini,] quæ singula refellere aut præcludere non vacat, unicum opponimus testimonium Bartholomæi Tridentini, qui circa Ordinis primordia claruit, & vel ab ipso beato Dominico, vel ab ejus primorum sodalium aliquo vestem induit, ut ipse Echardus tomo 1 pag. 110 testatur. Ille itaque antiquus auctor, qui usum utriusque habitus facile videre potuit, in Vita breviori S. Dominici infra apud nos num. 8 & 9 mutationem vestium & alia adjuncta, quæ superius Echardo non placebant, diserte exprimit his verbis: Fratrem Reginaldum, decanum sancti Aniani Aurelianensis a desperata infirmitate sanctus Dominicus per illam, quæ vitæ medicinam mundo attulit, orando liberari impetravit. Visibiliter ei Mater misericordiæ, duabus pulcherrimis comitata puellis, ægrotanti apparuit dicens: Pete a me, quod vis, & dabo tibi. Deliberanti, ne quid indiscrete peteret, una ex domicellis suggessit, ut se Dominæ nostræ committeret voluntati: quod dum fecit, Regina cæli manu virginea oculos, aures & nares, os, manus, renes & pedes saluberrima quadam unctione perunxit, his utens verbis: Stringantur renes tui cingulo castitatis, & ungo pedes tuos in præparatione Euangelii pacis; addiditque: Die tertia mittam tibi ampullam restitutionis plenæ sanitatis; statimque habitum Ordinis, quo NUNC Fratres Prædicatores utuntur, ei ostendit dicens: Ecce habitus Ordinis tui. Hanc visionem liberatus illico sancto Patri retulit, & habitum, ut præviderat, assumpsit; nam ante superciliis * utebantur. Tertia die solicita suorum Mater Dei affuit, & totum corpus Reginaldi Regina angelorum perunxit, & non solum ardores febrium, verum etiam motus libidinum in eo prorsus exstinxit.

[539] Ad majorem hujus rei confirmationem Flaminius in Vita S. Dominici lib. 2 fol. 45 verso, [& quam plerique scriptores tuentur.] Ferdinandus de Castillo in Historia generali Ordinis Prædicatorum lib. 1 cap. 51, & Antonius Senensis in Chronico pag. 21 addunt, Fratres quosdam huic vestium mutationi primum obstitisse. Verum Echardus tomo 1 pag. 73 hanc primorum sodalium repugnantiam, tamquam fabulosam, rotunde explodit, & omnes immutationis defensoris ita impugnat: Scio, nostros Soëgium & Percinum fabulam illam Flaminianam ex eo refellere, quod velint, Tolosanos ita Sancto semper obsecutos, ut ad primas ipsius litteras continuo novum habitum assumpserint: verum an non promptius, revera non reluctatos, quia revera nulla facta est immutatio? Factam enim, nemine reluctante, Flaminii sequaces sibi persuaderi difficillime patientur. Nos hanc traditionem, quæ cum altera connectitur, infra suo loco discutiemus.

[540] Etiamsi ex relato Bartholomæi Tridentini testimonio de facta vestium mutatione satis constare videatur, [cum tamen non constet, in quo mutatio illa sit facta,] tamen non adeo clarum est, qualis fuerit ille habitus, quem S. Dominicus primique ejus socii ante visionem Reginaldi gestarunt. Verosimile quidem est, S.Dominicum ab Uxamensibus in Hispania Canonicis regularibus, inter quos vixerat, formam vestitus retinuisse; sed propter penuriam veterum monumentorum certo determinare non possumus, qualis Canonicorum istorum habitus fuerit. In quo autem mutatio potissimum facta sit, Bernardus Guidonis in Actis S. Dominici cap. 34 utcumque indicat his verbis: Post prædictam vero cælestem visionem, & habitus Ordinis Prædicatorum ostensionem, beatus Dominicus & ceteri Fratres deponentes superpellicea, loco ipsorum alba scapularia pro habitu distinctivo induerunt, capas desuper tunicas albas retinentes, quas prius ut Canonici Regulares deferebant.

[541] [& ipsi auctores Dominicani] Ipsi scriptores Dominicani de reliquis priorum vestium partibus inter se disceptant: Malvenda enim in Annalibus ad annum Christi 1218 cap. 20 de priori habitu sic scribit: Ad hunc usque diem sanctus Dominicus & sociii habitum Canonicorum Regularium detulere, quem supra anno Domini MCXCIV diximus fuisse super tunicam laneam albam inductum lineum ephod seu superhumerale, quod rocchete seu cottam aut superpellicium vocant, adjecto desuper laneo pallio nigri coloris. Sed postquam Regina cæli habitum eum, quem diximus, Reginaldo dedit, nempe scapulare, tam ipse beatus Pater, quam reliqui ejus Fratres eumdem habitum accepere & in posterum ad hæc usque nostram tempora gestare perseverant. Hunc Soëgius in Anno Dominicano tomo 1 Augusti pag. 351 sequitur. Sed cum uterque de caputio non meminerit, Echardus pagina proxime citata posteriorem præcipue sic erroris arguit: Verum ille, licet alias accuratus, seculorum XII, XIII & XIV mores non attendisse certo dicendus est: nam iis temporibus non solum regulares, sed & seculares clericos & laïcos, nobiles & cives, caputiis usos, imagines ejus ætatis invicte probant.

[542] [de primis Prædicatorum vestibus inter se disceptent,] Dein Echardus ibidem refert sententiam Percini, eamque simul ita refellit: Percinus in Monumentis Tolosanis pagg. 24 & 25 vult, habitum priorem Dominici hæc comprehendisse; tunicam talarem albam cum caputio albo, more, inquit, ecclesiæ Oxomensis, rochetum more Canonicorum Regularium, capam cum caputio nigri coloris; in immutatione vero habitus loco rocheti, quod deposuit, caputio albo appendicem illam additam anteriorem & posteriorem, quam scapulare vocant, non quidem a caputio divisam, qualem nunc gestamus (id enim novitium est) sed ipsi caputio assutam, qualem primis Ordinis seculis tulerunt; unde in constitutionibus caputium & scapulare indiscriminatim pro eodem usurpantur. Tota igitur difficultas eo tandem redibit, an caputium illud album, quo more ecclesiæ Oxomensis juxta Percinum Dominicus utebatur, collo tunicæ assutum fuerit, an appendicium illud anterius & posterius habuerit, quod scapulare vocant. Sane ejusmodi est, ipso Percino teste oculato, quod apud sanctimoniales Prulianas etiamnum, ut Dominici proprium, servatur; & licet, cujus anni sit, jam ignoretur, ex iis unum esse verisimillimum est, quæ Sancto, dum earum institutioni ab anno MCCVI ad MCCXVII operam daret, conficiebant & lavabant ipsæ: nam post hunc ultimum, non nisi in transcursu, dum iter Hispanicum conficeret, eas vidit. Rochetum vero a sancto Dominico numquam gestatum, invinctum argumentum est, quod genus indumenti sit toto seculo XIII & sequenti Regularibus omnino incognitum, & a nullis usurpatum: nam & ipsi Canonici Victorini tum non rochetis, sed superpelliceis tantum utebantur, tunicæ albæ fere æqualibus, & quorum manicæ latiores duobus palmis ultra digitos prominebant; sic enim in eorum constitutionibus antiquis forma præscribitur. De superpelliceo, & reliquo Canonicorum Regularium habitu consuli potest Nicolaus Desnos in opere Latino, quod inscribitur Canonicus Secularis & Regularis, ubi toto libro 4 singulas istius habitus partes speciatim examinat.

[543] Cum igitur litem illa de antiquioribus vestibus, [saltem exhibemus antiquam Prædicatoris effigiem,] inter scriptores Dominicanos agitatam, defectu veterum monumentorum decidere non possimus, saltem proferendum est aliquid certius de habitu, quem Prædicatores post visionem Reginaldi assumpserunt. Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 144 agens de lucubrationibus venerabilis Humberti, earumque titulos ex veteribus Mss. recensens, exhibet antiquam Prædicatoris effigiem, cui hanc notitiam præmittit: In quadrato, in quo tituli omnes allati scripti, eleganti manu picto, ad quatuor angulos sunt quatuor figuræ; ad duos superiores hinc beata Virgo, inde angelus Gabriel; ad inferiores hinc & inde duo Ordinis sodales in habitu, ea ætate consueto, caputio nempe acuminato adinstar fere Cartusianorum, scapulare habente assutum, manicis tunicæ ad pugnum strictioribus, capa nigri naturalis seu tannei ad caputium ejusdem coloris assuta, ut exemplum certum, esset omnibus sequendum. His subjungit ipsam imaginem, quam cælatorem nostrum exacte imitari jussimus. Ex hac effigie satis patet, qualis vestium forma tempore venerabilis Humberti apud Prædicatores usitata fuerit, de qua hic fusius disputandum non est, cum Echardus tomo 1 pag. 75 & sequentibus exteriores & interiores hujus habitus partes ex anonymo seculi XIII scriptore singillatim explicuerit.

[544] [jam mutato Ordinis habitu, quem Pontifices Romani] Circa medium seculi XIII videntur nonnulli privata auctoritate eumdem aut similem habitum assumpsisse, ut colligimus ex duplici diplomate Innocentii IV Pontificis, quorum primum inter privilegia Prædicatorum Constitutionibus subjuncta, Mediolani anno 1505 edita, num. 15 sic sonat: Innocentius episcopus servus servorum Dei. Dilectis filiis Magistro & Fratribus Ordinis Prædicatorum salutem & Apostolicam benedictionem. Quia confusio habitus sæpe confusionem inducit Ordinum & etiam animorum, auctoritate præsentium districtius inhibemus, ut nulli, sive sit in Religionis Ordine vel extra Ordinem constitutus, habitum vestrum aut ita consimilem, quod propter eum Frater Prædicator credi possit, deferre liceat absque mandato Sedis apostolicæ speciali. Ceterum ut dicta inhibitio majorem consequatur effectum, statuimus, ut ii, qui habitum vestrum vel prædicto modo sibi consimilem deferre præsumpserit, ad deponendum ipsum per diœcesanos locorum, cum a vobis requisiti fuerint, monitione præmissa, per censuram ecclesiasticam, appellatione postposita, compellantur. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostræ inhibitionis & constitutionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei & beatorum Petri & Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani VIII Kalendas Aprilis, Pontificatus nostri anno primo, qui anno Christi 1244 respondet. Deinde ibidem num. 16 sequitur alterum ejusdem Pontificis diploma, eodem tempore ad archiepiscopos & episcopos directum, quo præcipit, ut memoratum decretum suum exsecutioni mandari curent.

[545] [ab aliis gestari prohibuerunt.] Diuturna etiam lis fuit circa gestamen habitus inter Fratres Eremitas Augustinianos & Fratres Prædicatores, ut Clemens VIII Papa tomo 3 Bullarii Romani pag. 154 testatur his verbis: Alias siquidem, cum inter dilectos filios Fratres Ordinis Prædicatorum sancti Dominici & Fratres Ordinis Eremitarum sancti Augustini de habitus albi delatione, quo ita consimiles viderentur, us si absque veste superiori nigra incedant, vix alter ab altero discerni queat, controversiæ non sine ipsorum Fratrum perturbatione & laïcorum offensione sæpius ortæ fuissent, nonnullæ Romanorum Pontificum prædecessorum nostrorum, præsertim vero felicis recordationis Alexandri Papæ quarti constitutiones super ea re prodierunt. Cum ea lis tempore Clementis in regno Lusitaniæ & Algarbiorum renovata esset, hic Pontifex illam in perpetuum exstinxit, & utrique Ordini præscripsit certam vestium formam, publice gestandam, qua facile alumni utriusque Ordinis distinguerentur, quemadmodum tomo 3 Bullarii Romani pag. 154 & sequente fusius datur videre.

[Annotata]

* Ms. nostrum addit Roma

* lege superpelliciis

§ XXIX. An Sanctus Romæ exercuerit Magisterium sacri palatii, ad Ordinem admiserit S. Hyacinthum, & viderit divinam essentiam in quadam exstasi.

Flaminius in Vita S. Dominici lib. 1 fol. 24 verso & sequente originem illustris istius Magisterii refert his verbis: [Magisterium sacri palatii,] Cum beatus Dominicus cerneret, quotidie occupatis cum Pontifice Cardinalibus, eorum ministros in aula vanis deambulationibus ac nugis tempus terere, indoluit, ac Pontificem adiit ac dixit, turpe & damnosum esse, tempus a tanta multitudine incassum teri; sibi videri utile futurum, si tantisper, dum Cardinales cum eo in negotiis Ecclesiæ occupentur, quispiam doctus utile aliquid publice interpretetur. Placuit admodum Honorio consilium, & ipsi, qui consulerat (nam magnus in sacris Vir erat Litteris) id negotium dedit; quod libenter ille suscepit, & quotidie Pauli apostoli in magno auditorum consessu & attentione interpretari epistolas cœpit: adeoque res placuit, ut deinceps institutum sit, ut ex Ordine Prædicatorum ad ejusmodi munus aliquis semper eligeretur, & dignitatis ille titulo, qui delectus fuisset, insigniretur, hoc est, sacri Magister palatii diceretur. Codex autem ille, quo usus est beatus Dominicus, epistolarum Pauli, Tholosæ in sancto Romano servatur. Has narrationis circumstantias relinquimus fidei relatoris, quem non magni faceremus, nisi præcipua rei substantia ab antiquis auctoribus confirmaretur, ut ex dicendis apparebit.

[547] Sanctus Antoninus parte 3 Chronicorum tit. 23 cap. 2 § 3 laudans eximias S. Dominici virtutes ac dotes, [quod S. Antoninus,] de hoc insigni officio sic meminit: Ad hanc (videlicet sapientiam Scripturatum & sacræ theologiæ, de qua paulo superius egerat) totum se applicans beatus Dominicus, amore ejus noctes pene ducebat insomnes, ut sacra ejus testatur historia: indeque hausit avide, quod postea effudit abunde, magisterque factus in sacra theologia, primusque Magister sacri palatii (quæ postea dignitas Ordini Prædicatorum fuit indulta) legit in curia Romana, & in aliis locis plures libros Paginæ sacræ, disputans frequenter contra hæreticos & prædicans, & exhortans cunctos fideles, & maxime per Ordinem suum, cui soli collatus est titulus Prædicatorum. Certe nemo dubitare potest, quin S. Dominicus in sacra Scriptura fuerit versatissimus, ut abunde colligitur ex assiduo illius studio, quod Joannes Hispanus, testis oculatus, in processu Bononiensi apud nos num. 34 exponit his verbis: Semper gestabat secum Euangelium Matthæi & epistolas Pauli, & multum studebat in eis, ita quod fere sciebat eas corde tenus. Hinc facile admittimus, Sanctum epistolas Pauli in palatio Pontificis interpretatum esse, atque ab illo loco communiter Magistrum sacri palatii appellatum fuisse.

[548] Echardus inter alios indices, quos ante tomum Operis jam sæpe laudati exhibet, [aliique recentiores passim tribuunt S. Dominico,] pag. XXI texuit seriem Magistrorum sacri palatii, cui sequens monitum præfigit: Quæ fuerit Magistrorum sacri palatii toto seculo XIII series, non ita dictu promptum, nisi antiqua monumenta evolvantur, quod solis Romanis nostris facile. Verum cum eo seculo id munus in scholæ Romanæ & Pontificiæ regimine, & in publica sacræ Scripturæ expositione potissimum contineretur, quos duplici hoc officio functos certo nobis constat, hos inter sacri palatii Magistros recenseri nemo mirabitur. Deinde nominatim enumerat Magistros illos, qui seculo XIII & sequentibus in istud officium S. Dominici successerunt. Ceterum Echardus ipso tomo 1 ejusdem Operis pag. 15 in notis conjicit, huic inuneri initium datum esse, quando S. Dominicus juxta veterem stylum anno Christi 1216, vel juxta novum anno 1217 post confirmationem Ordinis sui, & ante dispersionem Fratrum, in urbe Romana commorabatur, ut ibidem indicat his verbis: Itaque sic statuimus, Dominicum post accepta quatuor relata diplomata non tam cito, sed post Pascha anni MCCXVII Roma exivisse; nec dubium, quin toto hoc tempore pluries prædicaverit, ut illi ubique solemne, forteque etiam tum in aula summi Pontificis, sancti Pauli epistolas interpretatus fuerit, quod sacri palatii Magistri munus erigendi occasionem dederit. At quodcumque sit chronologicum istius Magisterii exordium, nos hic cum Malvenda ad annum Christi 1218 de illo agimus, & potius rem ipsam, quam tempus, inquirimus.

[549] [confirmatur testimonio veteris scriptoris,] Etsi veteres biographi istud Sancti Magisterium diserte non expresserint, tamen illud nobis satis certum est ex testimonio Joannis de Columna, qui sub Gregorio IX Pontifice Ordinem Prædicatorum intravit, & postea ad cathedram Messanensem evectus est, ut fusius videre est apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 418 & sequentibus, ubi gesta & scripta ipsius recensentur. Is itaque auctor in libro de Viris illustribus, post alia quæ de S. Dominico ejusque Ordinis institutione refert, & quorum in adolescentia aut pueritia testis oculatus esse potuit, ad rem præsentem spectantia hæc habet: Cum autem esset Vir Dei Romæ, multi ad ejus sanam doctrinam convolabant: legebat enim tunc in publicis scholis Paulum, ad cujus scholas confluebat non modica turba scholarium & etiam prælatorum, & Magister ab omnibus vocabatur… Scripsit autem tunc super omnes epistolas Pauli, cujus scripta, multa scientia & devotione plena, adhuc inveniuntur. De his aliisque Sancti scriptis infra agetur.

[550] [cujus authenticam fidem Echardus probat.] Porro Echardus, qui hoc Joannis testimonium in appendice ad tomum 2 Bibl. Prædicat. pag. 996 retulit, ad probandam authenticam illius fidem hæc ibidem addit: Excerpta sunt ex laudato libro Joannis de Columna de Viris illustribus, & ad me Roma recens missa a R.A.P. Benedicto Zoanelli, sacræ theologiæ professore, bibliothecæ Casanatensis præfecto, qui cum sit domus Ordinis Venetæ sanctorum Johannis & Pauli alumnus, hoc opus hactenus in tenebris detentum, & ab eruditis desideratum, facilius sibi tradi obtinuit, & eidem notis illustrando, & quamprimum typis edendo jam sedulus incumbit. Itaque ex paucis hic relatis ab auctore suppari, imo teste oculato, constat, sanctum Dominicum & Romæ cum ingenti auditorum confluxu & plausu in publicis scholis docuisse; quod occasionem dederit instituendi Magistri sacri palatii, siquidem ea ætate scholæ publicæ theologicæ erant in sacro sanctissimi domini Papæ palatio, & eumdem Sanctum, quod nunc nos attinet, in sancti Pauli apostoli epistolas omnes scripsisse, quæ scripta toto seculo XIII servata sunt. Verum his thesaurus videtur jam periisse, aut alicubi latere, ut postmodum indicabimus, quando de scriptis S. Dominici agemus. Hæc ad asserendum Sancto Magisterium sacri palatii allata sufficiant.

[551] Nunc pergimus cum Malvenda, qui in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1218 cap. 23 receptionem S. Hyacinthi ad Ordinem immediate huic Magisterio subjungit, [Lis est inter Echardum, aliosque auctores de anno,] & cum plerisque historicis contendit, eam anno Christi 1218 affigendam esse. Contra vero Echardus integra dissertatione, quam tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 81 & sequentibus inseruit, fuse evincere conatur, famosam Neapoleonis mortui excitationem, & consequenter conversionem S. Hyacinthi, usque ad annum 1220 novi styli differri oportere. Ingenue fatemur, non esse contemnenda Echardi argumenta, quibus tamen graves difficultates opponi possent ex obitu venerabilis Vincentii Kadlubkonis, cujus Vitam & miracula Simon Starovolscius collegit, aliisque chronologicis historiæ Polonicæ circumstantiis, quæ forte in Actis S. Hyacinthi ad diem XV Augusti discutientur. Interea hic rem ipsam referimus ad præsentem S. Dominici commorationem Romanam cum Odorico Raynaldo, illustrissimo Cromero, aliisque scriptoribus Polonis, ex quibus hoc loco unicum antiquiorem & diligentissimum rerum Polonicarum scrutatorem seligemus.

[552] Cum igitur Joannes Dlugossus sive Longinus lib. 6 Historiæ Polonicæ ad annum Christi 1218 narrasset firmum propositum piissimi Vincentii Kadlubkonis, [quo S. Hyacinthus Ordinem Prædicatorum intraverit,] qui se episcopatu Cracoviensi abdicare decreverat, ad rem nostram subnectit sequentia: Dum successor idoneus quæreretur, Iwo filius Saulis Comitis de Konskio, genere nobilis de domo Odrowaz, & natione Polonus, cantor Gnesnensis, Canonicus Cracoviensis, & Leszkonis albi Cracoviensis & Sandomiriensis ducis cancellarius, inter ceteros duci & Capitulo dignior videbatur; qui ut propter litterarum peritiam & prudentiæ humanæ fulgorem Vincentio in episcopatu succederet. Verum dum in admittenda Vincentii cessione per summum Pontificem difficultas timeretur, Iwo, assumpto sibi in comitem & consultorem Jackone (id est Hyacintho) de Opoliensi provincia & villa Lanka, Canonico Cracoviensi, viro sensato & industrioso, ad Honorium tertium in Urbem se contulit, & tam Vincentii cessionem admitti, quam suam nominationem confirmari, & in Cracoviensem episcopatum se promoveri, personam suam Ugolino Cardinali, episcopo Hostiensi propter familiaritatem præcipuam, quam invicem in studio Parisiensi contraxerant, coram Papa & Cardinalium collegio altis efferente laudibus, facile obtinuit.

[553] Qui dum Romæ promotionis suæ pertractans negotia moraretur, [quam rem ex Dlugosso sive Longino narramus,] beatum Dominicum magnis jam prodigiis initia suæ sanctitatis & Religionis declarantem videre, ejusque familiari conversatione uti, prædicationi suæ coram interesse promeruit. Et dum die quadam Stephanus Cardinalis ad sanctum Sixtum, ubi Vir Dei Dominicus cum Fratribus suis morabatur, venisset, nepos Cardinalis præfati equo in foveam præcipitatus, plangentium manibus exanimis efferebatur. Vir Dei Dominicus *, obsecrante illum Fratre Tangredo, viro magnæ religionis, atque dicente: Quid agis Pater? Casus iste tuæ virtutis experimentum exspectat. De superna autem Dominicus certus virtute, defunctum oratione fusa, vitæ pristinæ incolumem reddidit. Quo quidem miraculo Iwo Cracoviensis episcopus, qui omnibus, quæ circa resuscitatum agebantur, aderat, provocatus, in Poloniam rediturus, Fratres a beato Dominico petiit. Alios autem obtinere non valens, tres suos comites & familiares, videlicet Jackonem Canonicum Cracoviensem, qui & ipse de domo Odrowaz erat, item Ceslaum Polonum, Henricum Moravum, & Hermannum Teutonicum ad Ordinem per beatum Dominicum assumi obtinuit, & illos secum in Poloniam deducens, primus Ordinem Prædicatorum in Polonia, beato Dominico adhuc superstite, plantavit. Et Iwo quidem ex Roma reversus ab Henrico Gnesnensi archiepiscopo in episcopum Cracoviensem consecratus est.

[554] [& ex eodem chronologiam Echardianam impugnamus.] Sed teste ibidem Dlugosso ad annum Christi 1219, Gnesnensis ecclesiæ metropolitanus Henricus, cum in archiepiscopali sede annis decem & novem sedisset, ad horam extremam perveniens, salutari sumpto Viatico, XX Martii moritur, & in ecclesia Gnesnensi justo honore sepelitur. Si Henricus ille anno 1219, die XX Martii obierit, quomodo Iwonem Roma in Poloniam reversum consecrare potuit, cum Iwo secundum sententiam Echardi adhuc mense Februario anni 1220 in urbe Romana versaretur, & tunc miraculo resuscitati Neapoleonis interesset? Sive Echardus veteri sive novo stylo annos numeret, hinc elabi non potest, nisi dixerit, hunc sedulum historiæ Polonicæ scriptorem a vera chronologia aberrasse, quod probandum esset. Præterea diligens ille historiæ patriæ indagator eodem libro 6 mortem Vincentii Kadlubkonis ad annum Christi 1223 ita refert: Vincentius Kadlubkonis, olim Cracoviensis episcopus, cum annos quinque in Ordine monasterii Andrzeioviensis religiose exegisset, octava die mensis Martii laborum suorum immarcescibilem coronam a Christo, propter quem omnia deseruerat, percepturus, carnis ergastulo solutus est, & in eodem monasterio in chori medio sepultus est. At si ab hoc mortis tempore retrograde numeres quinque annos in Ordine Cisterciensi exactos, pervenies ad ineuntem Martium anni 1218, quo Iwo jam Romam discesserat, eo quod in admittenda Vincentii cessione difficultas timeretur. Nullo autem modo verisimile est, piissimum Vincentium sine licentia Romani Pontificis episcopatum suum reliquisse, & vitam monasticam amplexum esse. Plura huic novo Echardi systemati opponi possent. Sed nobis hic non lubet de anno rei gestæ operosius disceptare, ut jam diximus, dummodo constet de admissione S. Hyacinthi ad Ordinem Prædicatorum, ab ipso S. Dominico facta, quam sincerus ille historicus & canonicus Cracoviensis haud dubie ex antiquis patriæ suæ monumentis eruit, etiamsi veteres biographi nostri illam sigillatim non commemoraverint.

[555] [Sanctus Romæ raptus est in miram ecstasin,] Ad hanc commorationem Romanam etiam referendus est mirus Sancti raptus, quem Theodoricus de Appoldia apud nos cap. 10, & ex ipso S. Antoninus part. 3 Chronicorum tit. 23 cap. 3, aliique recentiores fuse narrant. Nobis hic ad præviam notitiam sufficiet epitome ejusdem ecstasis, quam Joannes Garzo in Vita S. Dominici apud Leandrum Albertum lib. 1 de Viris illustribus Ordinis Prædicatorum fol. 14 breviter exponit his verbis: Confestim Dominicus ad orationem regressus est: nec multo interjecto tempore fuit extra se positus. Contemplatus est Vir sanctissimus Mariam cæli reginam Christo assidentem, multos præterea Patrum, qui sacris Religionibus mares feminasque dicaverant; insuper eorum multitudinem, qui Deum immortalibus laudibus prosequebantur. Ut suorum intuitus est neminem, lacrymas continere non potuit. Verum Majestatem divinam contemplans, pedem retulit. At Virgo, ut ad se accederet, digito annuit. Ille pavore consternatus, in sententia permanebat, quoad a Domino accersitus est. Verum nullis lacrymis temperans, ad utriusque pedes procidit. Tum Dominus: Quid subest causæ, ut te in lacrymas effundas? Hoc, inquit, ille: Nulla est Religio, ex qua fructus uberes non acceperis; at nostra ne ullum quidem fructum edidit. Tum Dominus: Conspicare Religionem tuam, quæ intra Matris pallium delitescit; quod ut extensum vidit, vehementer lætatus est: cognovit enim, unam esse cæli Reginam, quæ Prædicatorum Religionem firmissimo teneret præsidio. Nicolaus Janssenius similem ejusdem historiæ synopsim Actis S. Dominici lib. 2 cap. 12 inseruit.

[556] Sanctus Antoninus occasione hujus visionis, quam parte mox citata tit. 23 cap. 1 § 1 iterum breviter attigit, [in qua ne quidem scholastice dici potest vidisse divinam essentiam,] hæc notatu digna verba profert: Dicit quidam Magister Ordinis Minorum, qui composuit librum magnum de beato Dominico valde magistralem, quod in dicta hujusmodi visione posset dici scholastice, non assertive, quod tunc viderit Dominicus Deum per essentiam, ut Paulus in raptu. Verumtamen, salva reverentia istius Magistri, qui hactenus nobis ignotus est, huic opinioni nequaquam assentimur, & probabilissime putamus, id nec assertive nec scholastice dici posse: nam S. Thomas parte 1 Summæ theologicæ quæst. 12 art. 11 de hac re disputans, & rationes in speciem contrarias more suo dissolvens, ad secundum argumentum ita respondet: Dicendum, quod sicut Deus miraculose aliquid supernaturaliter in rebus corporeis operatur, ita etiam supernaturaliter & præter communem ordinem mentes aliquorum in hac carne viventium, sed non sensibus carnis utentium, usque ad visionem suæ essentiæ elevavit, ut dicit Augustinus duodecimo super Genesim ad litteram & in libro de videndo Deum, de Moyse, qui fuit magister Judæorum, & Paulo, qui fuit magister gentium. Deinde 2. 2 quæst. 175 art. 3 disserens de raptu S. Pauli, eamdem sententiam suam repetit, & ex mente S. Augustini talem visionem Moysi & Paulo dumtaxat concedit.

[557] Doctor angelicus adhuc propius ad præsentem controversiam accedit, [ut contra opinionem cujusdam Magistri ex S. Thoma probamus;] dum in Quæstionibus Quodlibetalibus quæst. 1 art. 1 examinat, utrum beatus Benedictus in visione, qua vidit totum mundum, divinam essentiam viderit. Hunc sublimem raptum, in quo etiam vidit animam S. Germani Capuani episcopi in cælum ferri, Gregorius Magnus Papa lib. 2 Dialogorum cap. 35 narrat, & nos in Actis S. Benedicti ad diem XXI Martii, tomo III istius mensis pag. 287 ex eo retulimus. Divus Thomas solvens difficultates, quæ opinioni suæ ex verbis S. Gregorii Papæ objici possunt, ibidem inter alia sic respondet: Dicendum, quod corpus corruptibile aggravat animam, ut dicitur Sapien. 9. Summa autem elevatio mentis humanæ est, ut ad divinam essentiam videndam pertingat. Unde impossibile est, ut mens humana corpori unita Dei essentiam videat, ut Augustinus dicit duodecimo super Genesim ad litteram, nisi huic vitæ mortali funditus homo intereat, vel sic alienetur a sensibus, ut nesciat, utrum sit in corpore, an extra corpus, sicut de Paulo legitur 2 ad Cor. 11 *. Beatus autem Benedictus, quando illam visionem vidit, nec huic vitæ funditus mortuus erat, nec a corporeis sensibus alienatus: quod patet per hoc, quod dum adhuc in eadem visione persisteret, alium ad idem videndum advocavit, ut idem Gregorius refert. Unde manifestum est, quod Dei essentiam non vidit. Ex jam dictis quisque abunde intelligit, supradictum Magistrum Ordinis Minorum in hac singulari sententia sequendum non esse. Quapropter, relicta quæstione illa theologica, ad historiam redeamus.

[558] [sed ex illa visione,] Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum 1218 cap. 31 quamdam cavillationem, quæ memoratæ S. Dominici visioni ab hypercriticis objici posset, ita prævenit ac enervat: Quod vero ad secundam visionem spectat, notandum, ne calumniam ab aliquo parum pio nos pati contingat, hoc secundo confirmati Ordinis anno paucissimos Fratres adhuc fuisse defunctos; & ut aliquos demus, jam tempore hujus visionis de vita migrasse, de duobus enim nobis tantum hactenus lectum, Fratre Alberto Romano, & Fratre Gregorio. At mirum valde est, in tanta adhuc paucitate mortuorum Fratrum adeo lamentabiliter indoluisse sanctum Dominicum, quod nullum sui Ordinis in cælesti gloria viderit, & postea sub pallio sacræ Deiparæ innumerabilem Prædicatorum multitudinem aspexerit. Verum observa, erudite lector, visionem hanc non tam defunctorum jam Fratrum gloriam, aut rerum jam gestarum manifestationem expressisse, quam futurarum repræsentasse certissimam veritatem. In ostensa imaginaria illa visione beato Dominico, cum in beatorum cælesti gloria innumeros diversorum Ordinum Religiosos aspiceret, ex suo vero nullum, id ejus menti oblatum tunc est, nullo ex mortuis Fratribus in cælo apparente, forte non esse cordi Deo novum a se fundatum Ordinem, aut suos alumnos cælo indignos: nisi velimus, eo spectaculo perturbatum ac causas ignorantem Dominicum, nec satis præ stupore rationes suas explicantem, mœrore correptum in lacrymas prorupisse; sed Christum, ut ostenderet illi Fratres Prædicatores & præsentes & futuros, singulari sanctissimæ suæ Matris curæ & tutelæ commissos, eamque illorum & esse, semperque futuram patronam, advocatam & tutelarem, innumerabilem eorum multitudinem sub ejus pallio, & in ejus gremio, & sub certissimo munimine & præsidio reconditos, ac sub umbra alarum illius protectos demonstrasse, qui post exantlatos pro Deo Ecclesiaque ejus præclaros sudores in hac mortali vita, tandem æternam gloriam essent adepturi, ac suis virtutibus cælum ipsum clarius reddituri. Hactenus ille.

[559] [qualis etiam monacho Cisterciensi] Joannes a sancta Maria in Actis Gallicis S. Dominici lib. 3 cap. 33 etiam suspicatur, eidem visioni opponendam esse similitudinem alterius historiæ, quam Cæsarius Heisterbachcensis lib. 7 Dialogorum cap. 60 ita refert: Monachus quidam Ordinis nostri, Dominam nostram plurimum diligens, ante paucos annos mente excedens, ad contemplationem gloriæ cælestis deductus est; ubi cum diversos Ecclesiæ triumphantis Ordines videret, angelorum videlicet, patriarcharum, prophetarum, apostolorum, martyrum, confessorum, & eosdem certis characteribus distinctos, item Canonicos Regulares, Præmonstratenses, sive Cluniacenses, de suo Ordine solicitus, cum staret & circumspiceret, nec aliquam de illo personam in illa gloria reperiret, ad beatam Dei Genitricem cum gemitu respiciens ait: Quid est, sanctissima Domina, quod de Ordine Cisterciensi neminem hic video? Quare famuli tui, tibi tam devote servientes, a consortio tantæ beatitudinis excluduntur? Videns eum turbatum Regina cæli, respondit: Ita mihi dilecti ac familiares sunt hi, qui de Ordine Cisterciensi sunt, ut eos etiam sub ulnis meis foveam, aperiensque pallium suum, quo amicta videbatur, quod miræ erat latitudinis, innumerabilem multitudinem monachorum, Conversorum, & sanctimonialium illi ostendit: qui nimis exultans & gratias referens, ad corpus rediit, & quid viderit, quidve audierit, abbati suo narravit; ille vero in sequenti Capitulo hæc referens abbatibus, omnes lætificavit, ad ampliorem sanctæ Dei Genitricis amorem illos accendens.

[560] Si quis ex similitudine utriusque hujus historiæ inferret, [circa tutelam sui Ordinis] scriptores Dominicanos hanc ecstasim ex Cæsario accepisse, ac Sancto suo Fundatori aptasse, eadem suspicio in Cistercienses caderet, inquit laudatus Joannes, & hoc idem argumentum in ipsos retorqueri posset. At Cistercienses in eo casu responderent, Cæsarium suum Heisterbachcensem antiquiorem esse Theodorico de Appoldia, qui inter biographos primus hanc S. Dominici visionem litteris mandavit. Tandem Joannes a sancta Maria post inutilem illam retorsionem cautius consentit opinioni Malvendæ, qui loco proxime citato in Annalibus unam ecstasim ex altera sic confirmat: Ceterum quo firmius præfatæ visionis fides constet, exemplo quoque stabiliendum censemus. Eos Religiosorum Ordines, quos singularibus beneficiis sacra virgo Deipara fovet & ornat, sub suaque protectione recondit, cælestibus quibusdam virtutibus sub pallio suo, tamquam sibi charissimos, ostentare solet. Deinde propter testimonium memorati Cæsarii, qui anno Christi 1222 Dialogos suos scripsit, utrique Ordini hanc prærogativam concedit.

[561] Certe non videmus, cur similis visio monacho Cisterciensi, [& sacerdoti nostræ Societatis oblata est,] & S. Dominico offerri non potuerit, cum beatissima Virgo minimam nostram Societatem eodem favore dignata sit, ut Nicolaus Lancicius tomo 2 Opusculorum spiritualium opusc. 17 lib. 2 cap. 2 num. 178 narrat his verbis: Fundata plene Societate, & per Apostolicam Sedem sæpius confirmata, quam ea sit beatissimæ Virgini cara, ostendit imprimis viro sanctissimo P. Martino Guttierez Hispano, cujus mortui in carcere (in quem ab hæreticis Gallis conjectus fuerat) animam sancta Teresia vidit cum aureola martyrii cælum intrantem: apparuit enim illi Virgo sanctissima, eximia admodum specie micans, veste in magnam latitudinem expansa, ac sub ea veste Societatem totam collectam continente, quam illa materno affectu complectebatur, eoque quasi charitatis ac gratiæ tegumento confovebat. Lancicius noster ibidem in margine citat relatores hujus apparitionis, & eadem in Historia Societatis Jesu ad annum Christi 1573 part. 4 lib. 1 num. 7 & 8 memoratur his paucis verbis: Inter eximias Martini Guterrii virtutes eminebat adversus Dei Parentem, cæli Reginam, prope inenarrabilis observantia inde usque ab ineunte ætate suscepta. Neque indulgentissima Mater clientis sui vincebatur officiis. Certum est, ostendere se illi perbenigne solitam, atque inter alia aliquando visam, sub augustissimo pallio Societatem universam, in singularis patrocinii symbolum, contegentem. Qualem clientelam pallium istud significet, ipsa Deipara explicat in Revelationibus S. Birgittæ lib. 3 cap. 17 & 18, ubi etiam monemur, veros professionis suæ exsecutores tantummodo sub hac tutela latere, ne forte sectatores cujuscumque Ordinis sese propter hujusmodi privilegia extollant, aut similibus Religionis suæ favoribus nimis temere confidant.

[562] [recte colligitur amor Deiparæ erga Ordinem Prædicatorum,] Licet Theodoricus de Appoldia primus, quantum hactenus comperire potuimus, mirabilem illam S. Dominici ecstasim scriptis mandaverit, tamen Thomas Cantipratanus, Theodorico vetustior, memoratam Deiparæ curam de Ordine Prædicatorum duobus exemplis demonstrat. Primum lib. 2 Apum cap. 10 num. 16, cui titulus, Visio, qua declaratum est, beatam Virginem esse patronam Ordinis Prædicatorum exponit in hunc modum: Super hoc quidam Cisterciensis Ordinis monachus vitæ tam sanctæ visionem mirabilem vidit, ut ei non credere, flagitiosissimum & impium putaretur: raptus enim in spiritu patronam ipsius Cisterciensis Ordinis vidit Christi Jesu benignissimam Genitricem. Cui beata Virgo, Ut sincere, inquit, diligas eos, & pro eis intensius ores, tuæ caritati meos Fratres & filios recommendo. Cumque ille lætus annueret, Fratres Ordinis sui hos confidens, beata Virgo, Habeo, inquit, & alios Fratres, quos meo patrocinio fovendos & custodiendos amplector. Et hæc dicens, revelato pallio, Fratres Ordinis Prædicatorum sub eo contutatos ostendit, & adjecit: Hi sunt, inquit, qui specialiter * insistunt negotio, ne dilecti Filii mei sanguis inutiliter sit effusus.

[563] [qui aliis historiis confirmatur.] Alterum ejusdem tutelæ exemplum ibidem numero sequente sic refert: Similiter cum quædam in Saxonia (ut nobis Frater Walterus de Treviri Ordinis Prædicatorum retulit) sanctissimæ opinionis reclusa, Prædicatorum nomine excitata, videre Fratres in principio Ordinis vehementius affectasset, & tandem duos juvenes Fratres, data occasione, vidisset, attonita mentis acie dixit ad Dominum: Quid est, Domine, quod prædicatio verbi tui per tam infantiles & imperitos homines usurpatur? Cui mox ad hæc verba Christi Mater apparens, revelato pallio, ut prius dictum est, ei Fratres Ordinis ostendit, dicens: Ne despicias quoscumque tales; ego sum, quæ rego eos & protego, & eorum pedes dirigo in viam pacis. Gerardus de Fracheto in Vitis Fratrum part. 1 cap. 5, & Theodoricus in Actis S. Dominici infra num. 270 simile quid narrant de femina solitaria, quam Deipara ob eamdem causam corripuit, & cui Fratres sub pallio suo ostendit. Sed uterque tradit, id in Lombardia contigisse. Bartholomæus Tridentinus apud nos num. 12 hanc narrationem nonnihil mutat, & non exprimit regionem, in qua id acciderit.

[Annotata]

* forte offerebatur viro Dei Dominico,

* lege 12

* al. spiritualiter

§ XXX. Alia nonnulla, quæ Sanctus in hac commoratione Romana gessisse dicitur.

Inter alia Romana Sancti gesta Theodoricus infra num. 118 & sequentibus referet prodigiosam historiam de duabus mulieribus reclusis seu solitarie viventibus, [Inter alia gesta Romana narratur,] quas S. Dominicus oratione sua mirabiliter sanaverit. Etsi veteres biographi de talibus prodigiis non meminerint, & Theodoricus forsan ex relatione Sororis Cæciliæ primus ea conscripserit, adeoque secundum supra § 5 relatam Echardi crisim tanta illis fides non debeatur, tamen faciliori eorum admissioni fundamentum aliquod præbet narratio Stephani de Borbone, qui apud Echardum tomo 1 pag. 18 in notis hæc testatur: De beato Dominico audivi, quod ipse, cum esset Romæ, postquam officium suum audierat *, fere singulis diebus muros urbis circuibat, & alia loca, ubi erant immurati, & eis monita salutis dabat. Deinde Stephanus S. Dominicum propter hæc opera misericordiæ comparat Tobiæ, & addit, sese hæc audivisse a Bartholomæo de Clusa, archidiacono Matisconensi & Canonico Carnotensi, cui ipse Sanctus multa futura prædixit, ut alia occasione breviter annotabimus. Non est ergo improbabile, quod S. Dominicus etiam visitaverit has pias mulieres, propter Christum voluntario carceri inclusas, & tunc ea contigerint, quæ postmodum in Actis narrabuntur.

[565] Gerardus de Fracheto in Vitis Fratrum part. 2 cap. 14 de sancto suo Fundatore refert sequentia: [quomodo dæmon ad latus S. Dominici projecerit magnum lapidem,] Cum quadam nocte Vir sanctus in oratione prostratus jaceret, diabolus invidens ei, de tecto ecclesiæ lapidem magnum projecit tam fortiter juxta eum, ut per totam ecclesiam sonitum faceret; ut scilicet eum ab orationis instantia deturbaret. Venit autem lapis tam prope, ut etiam tangeret caputium cappæ ejus. Cumque Vir sanctus immobilis in oratione persisteret, diabolus mox voce terribili ejulans, confusus abscessit. Theodoricus de Appoldia apud nos num. 171 haud dubie ex hoc spicilegio Gerardi eamdem rem excerpsit, & quamvis locus non exprimatur, tamen scriptores Dominicani communiter tradunt, id Romæ in ecclesia S. Sabinæ accidisse. Unde Echardus tomo 1 pag. 40 in notis, tempus hujus rei ita colligit: Romæ in ecclesia S. Sabinæ id evenisse, Romani sodales asserunt, ceu traditione acceptum. Quod si verum, cum hanc ecclesiam non obtinuerit Dominicus, nec cum suis ingressus fuerit nisi mense Februario MCCXIX stylo veteri, novo MCCXX, ad hunc annum vel sequentem hoc factum revocandum est. Jam supra innuimus, hanc Echardi chronologiam monumentis Polonicis impugnari posse; sed nobis de determinato hujus facti anno altercari non lubet. Quare ad referenda posthuma ipsius rei testimonia progredimur.

[566] Flaminius lib. 2 Vitæ S. Dominici fol. 44 verso & sequente illam saxi dejectionem, [quo pavimentum adhuc scissum cernebitur ætate Flaminii,] ejusque relicta vestigia memorat his verbis: Nocte quadam in æde divæ Sabinæ hostis antiquus illum ab incepto deterrere conatus est. Saxum ingens de summo tecto dejecit sic, ut capitis illi tegmen perstrinxerit. Sed dolos ipse veteratoris intelligens, tamquam saxum permansit immobilis: quod cernens dæmon, terribiliter infrendens, abiit. Subjectum marmor, in quod saxum decidit, eo ictu adhuc scissum cernitur; ipsum autem saxum vitri habens cujusdam nigri similitudinem, rotundum quidem, sed veluti compressum, fidem miraculi ac testimonium servans, ibidem appensum hodieque conspicitur. Hæc Flaminius de posthumis hujus saxi vestigiis, quæ ætate sua adhuc supererant. Verum post hæc tempora pavimentum istius ecclesiæ sublatum ac mutatum est.

[567] [& qui ad posthumam rei memoriam] Quapropter Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1218 cap. 35 opportune nos ita monet: Pompeius Ugonius libro de Stationibus Urbis, statione prima auctor est, marmor illud pavimenti, ictu saxi a dæmone jacti, in diversas partes scissum & conquassatum, ad annum MDLXXXVI mansisse omnibus conspicuum, signum miraculi retinens. Sed eo anno, dejecto mediano pariete, qui ecclesiam intersecabat, uti superius diximus, & instaurato pavimento, jussu Xisti V Pontificis maximi, qui eam ecclesiam illustrandam curabat, mercenarii operæ nihil minus curantes, marmor illud fractum amoverunt, veteremque illam miraculi memoriam imprudentes dissiparunt. Pompeius Ugonius, quem Malvenda hic allegat, in Italica Historia Stationum Romanarum apud nos fol. 11 verso refert testatam hujus restaurationis inscriptionem, quæ in eadem ecclesia S. Sabinæ sic legitur: Sixtus V Pont. Max. ecclesiam hanc, intermedio pariete, ruinosoque tectorio sublatis, pavimento strato, gradibus erectis, picturis ad pietatem accommodatis, altarique una cum sacris martyrum Alexandri Papæ, Eventii, Theodoli, Sabinæ, & Seraphiæ reliquiis ob stationarias pontificiasque Missas celebrandas translato, in hanc formam restituit anno Pont. II, id est Christi 1586.

[568] [in ecclesia S. Sabinæ hactenus conservatur,] Deinde laudatus Pompeius fol. 15 suggerit Italice posteriorem memorati saxi notitiam, quam Malvenda in Annalibus loco proxime citato sic fere Latinam reddit: Nunc saxum ipsum, quod dæmon in sanctum Dominicum jecit, in medio ecclesiæ supra columnellam bicubitalem positum revinctumque catena ferrea, ne quis auferat, visitur, quod nos sæpe conspeximus. Est nigri coloris, rotundum, & ut remur, ponderis quinquaginta librarum. Existimamus, esse ex vetustis Romanorum ponderibus: nam multos hujus usus consimiles lapides Romæ vidimus. Ante hæc tempora sub eo saxo nigro hi versus legebantur, rudi quidem & pingui Minerva, sed qui monumentum gestæ rei fideliter exprimerent:

Credidit orantem jacto contundere saxo
Sanctum hic Dominicum hostis versutus; at illum
Illæsum Dominus servat. Mirabile factum
Marmoris illisi confractio monstrat in ævum,
Hisque fidem præbet suspensus & iste molaris.

[569] [ibique ostenditur malus medica, quam Sanctus plantasse traditur.] Denique Malvenda ibidem aliud posthumum Romanæ commorationis monumentum memorat his verbis: Exstat adhuc visiturque in hortulo sanctæ Sabinæ arbor malus medica, quam constanti & fama & traditione produnt, manibus sancti Dominici satam. Incredibile dictu, quanta frequentia & devotione populi, quotannis feria quarta Cinerum, cum viri, tum feminæ, certatim confluentes, ex fructu, ex frondibus, porrigentibus Fratribus, abstrahant in varios usus & medicinas, immo & præsentissima variorum morborum remedia; sæpius in his non sine miraculo malorum suorum præsidia experti. Stat, vigetque ea arbor per quadringentos jam ferme annos, quasi miraculo quotannis rediviva, cum sine frondibus, singulis annis propemodum relinquatur. Mirum sane est, antiquos omnes biographos, ac ipsam sororem Cæciliam, de hac arbore medica tacuisse. Attamen incolas hujus cœnobii relinquimus in pacifica possessione qualiscumque suæ traditionis, cum nobis desint vetera instrumenta, quibus eamdem confirmare aut improbare possimus.

[570] Magis ab omni verisimilitude recedunt sequentia, [Hisce miraculis prodigia improbabilia,] quæ Flaminius in Vita S. Dominici lib. 2 fol. 40 inter Romana Sancti gesta sic refert: Cum Romæ quoque Psalterium publicaret, erat admirabilis totius civitatis ad eum concursus propter ingentia prodigia, quæ sequebantur, dum populum ad id alliceret & hortaretur, adeo quidem, ut non alii solum, sed etiam Cardinales ipsi, & aliis insignes dignitatibus ecclesiasticis viri certatim se Rosariorum numero adscribi poscerent. Erat tunc formosissima Romæ & magni nominis meretrix, cui Catharinæ fuit nomen cognomento pulchræ, ad quam propter elegantiam morum & formæ, & exquisitum corporis cultum frequens juventus conveniebat: quæ licet adeo corruptis esset moribus, & numerosam ipsa multitudinem corrumperet, accepto tamen de manibus beati Dominici Rosarii funiculo, ad ecclesiam quotidie veniebat, & ibi Rosarium dicebat. Dum autem illa per urbem die quadam iret, factus est illi pulcherrimus juvenis obvius, qui blande nimis illam appellavit & dixit: Cur ita per urbem, Catharina, vagaris? An forte domum non habes? At illa: Domum habeo pulchram & excultam, ac rebus omnibus refertam necessariis. Tunc juvenis: Visne, ut apud te hodie cœnem? Ait illa: Maxime; polliceorque fore, ut te opipare accipiam. His dictis, manum illius apprehendit, ac domum duxit.

[571] Ne longum faciam, apposita est cœna, in qua, [& omnibus vetustis scriptoribus ignota,] quidquid ille tangebat, sanguis inficiebat. Stupuit cum multis, quæ simul discumbebant, puellis Catharina & ait: Quid est, quod video, mi hospes, cujus manu tacta omnia sanguine fœdantur? Cui juvenis: An ignoras, Catharina, non debere verum Christianum quidquam esse aut bibere, quod non sit Christi sanguine tinctum? Tunc meretrix: Puto, te quempiam esse venerabilem virum. Ait juvenis: Qui sim, non ignorabis, ubi cubiculum ingressi fuerimus. Suspenso admodum animo ac rei exitum illa maxime videre cupiens, cubiculum cum juvene ingressa est, ac prior lectum insiliens ad se juvenem invitat. Tunc repente juvenis in puerum transformatur, coronam in capite spineam habentem, & crucem humeris gestantem, confossum diris quinque vulneribus, corpore toto verberibus lacero, & exterritæ atque stupenti ait: O Catharina infelix, adhibe tandem tuæ stultitiæ modum, & finem fac insaniendi. Aspice me, ac vide, quam dira pro te supplicia sum passus. Quibus dictis, in virilem se formam transmutavit, ac talis apparuit, qualis fuit, cum diros cruciatus ac verbera tulit. Postmodum vero tamquam sol resplenduit, & vulnera quinque divinum ex se fulgorem effudere, ac rursum ait: Desine, o Catharina, desine jam insanire, & quæ vidisti reminiscere, ac te jam respice.

[572] Cumque hæc & alia multa illam admonuisset, evanuit. Quæ continuo resipiscens, beatum Dominicum adiit, [adjungit Flaminius,] & illi hæc omnia narravit, ac delicta sua confessa est, & accepta alacri animo Psalterii dicendi mulcta, consortio etiam Rosariorum adscripta est: cumque tota mente orationi esset intenta, magna Dei Parens, beatam Catharinam comitem assumens, ad eam venit, & ait: Vides, filia, quantum deliqueris: æquum est, ut ad purgandam animæ tantam labem aliquid supplicii perferas. Volo igitur, ut tibi ter quotidie quinquaginta verbera inferas. Mira fuere, quæ post de illa beato Dominico cælitus fuere monstrata; ut stuperet ipse, quod tam fœda paulo ante meretrix ad tantum sanctitatis gradum & excellentiam pervenisset: quem sic mirabundum pia Dei Genitrix, & humani generis certissima salus, sic allocuta est: An ignoras, fili mi, me amatricem ac tutelam peccatorum esse, ac in meis manibus collocatam Dei clementiam? Hæc tibi, quæ miraris in hac meretrice, nota esse volui, ne quispiam sit, qui de Dei misericordia desperet. Illud præterea volo te non ignorare, me a Filio meo impetrasse, ut quicumque Psalterii mei cultores exstiterint, & Rosariorum numero fuerint adscripti, tanta redundent gratia, ut omnibus stuporem ingenerent. Catharina vero, contemptis rebus omnibus, ac derelictis anteactæ vitæ illecebris ac voluptatibus, in loco se conclusit, ubi feliciter vitam finivit; cui quidem affuit in obitu humani genetis Redemptor, & cum beata Catharina felicissima Dei Genitrix.

[573] [cujus fidem frustra nobis commendat Malvenda,] Ferdinandus de Castillo in Historia Hispanica Ordinis Prædicatorum lib. 1 cap. 35, Abrahamus Bzovius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 1221 num. 10, Joannes a sancta Maria in Vita Gallica S. Dominici lib. 3 cap. 30, ac denique Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum 1218 cap. 28 eamdem prodigiosam historiam ex Flaminio confidenter narrant. Quinimo Malvenda ad majorem fidem ei conciliandam loco citato hæc præmonet: At quanto cum mentis & spiritus ardore sanctus Dominicus hoc tempore divinum Rosarii institutum Romæ prædicaverit, quamque claris de cælo prodigiis illud contigerit illustrari, Flaminius ex antiquis monumentis ita refert. Deinde recitat stupendam hujus Catharinæ historiam, jam a nobis relatam, cui duas hujusmodi alias ex eodem auctore subjungit, & post illas capite sequente fidem Flaminii iterum commendat his verbis: Hactenus Flaminius, vir probus, & eruditus, integræque fidei, non nisi sibi comperta in historiam conferens: accepta ea procul dubio ex vetustis memoriis Ordinis Prædicatorum, & ex aliis, qui ante ipsum libros integros de Rosario condiderunt; quæ etiam posteriores ex ipso & aliis exscripta suis commentariis inseruere. Non negamus, Flaminium fuisse virum eruditum & probum; sed sine injuria dici potest nimis pie credulus, quod etiam de Ferdinando Castillo, prudenti alioquin historico, & quibusdam illius sectatoribus intellectum volumus.

[574] [cum ille hæc acceperit ex Alano Rupensi,] At videtur Malvenda ignorasse, aut dissimulasse, primum harum narratiuncularum auctorem: nam hic mentionem faciens de antiquis monumentis, quæ Flaminio præluxerint, nusquam nominat Alanum Rupensem, qui tamen part. 5 cap. 59 eamdem Catharinæ Romanæ historiam litteris prodidit, & ibidem in editione Moguntina apud nos pag. 506 ante illam ita præfatur: Narravit gloriosus ille magister Joannes de Monte in suo Mariali, quod etiam reperi in libro Fratris Thomæ de Templo. Tempore, quo beatissimus Dominicus, Prædicatorum Ordinis dux & pater inclytus prædicabat in orbe terrarum famosissimus, plurimis in regnis populos incessanter ad Virginis inviolatæ Mariæ laudem hortabatur, & ad angelicam ipsius Psalterii confratriam, contigit, Romæ eum prædicare &c. Tandem post longiorem prologum de Catharina Romana agere incipit, & pium istud drama, quod Flaminius in compendium redegit, per plures paginas variis episodiis amplificat. Nihil hic repetimus circa Joannem de Monte & Thomam de Templo, de quibus antea satis superque dictum est.

[575] Dum hanc historiam pio dramati comparamus, inde inferri nolumus, [cui forte conversio cujusdam peccatricis fundamentum præbuit,] totam illius substantiam ab Alano confictam esse: nullo enim modo dubitamus, quin S. Dominicus Romæ & alibi fervidis suis concionibus multos magnosque peccatores ad pœnitentiam converterit. Quid si Sanctus alicubi famosam meretricem mirabiliter ad frugem reduxerit, & Alanus more suo hanc conversionem prodigiis adjunctis exornaverit, quod forte ad magis commovendos auditorum suorum animos sibi non illicitum putabat? Certe Alanum in hujusmodi episodiis addendis minime scrupulosum fuisse, postea ad oculum patebit ex historia Benedictæ Florentinæ, quam inferius ex Constantino Urbevetano, & ex ipso Alano exhibebimus, ut utraque narratio inter se conferri possit. Simile quid factum suspicamur in historia cujusdam fœneratoris, quam Flaminius præcedenti subjungit, & quam Alanus de Rupe ad Rosarium suum aptavit, ut mox infra demonstrabimus.

[576] Gerardus de Fracheto in Vitis Fratrum part. 2 cap. 19 de S. Dominico narrat sequentia: [sicut ei vera usurarii alicujus historia] Cuidam usurario, sibi mentienti justitiam, & petenti Eucharistiam, sacram porrexit Hostiam, quæ quasi carbo ignitus ejus palatum adurere videbatur, ut Mulciberi ignis, qui puerorum refrigerat viscera, adureret Chaldæi nequitiam. Unde compunctus, conversus est, quæ male acquisierat, restituens universa: Auctor hic satis manifeste alludit ad miraculum fornacis Babylonicæ, quæ pueros illæsos servavit, & cujus flamma Chaldæos adstantes combussit. Præterea usurarius iste hac punitione ad frugem reductus dicitur. Verum Stephanus de Borbone, antiquus Ordinis Dominicani scriptor, apud Echardum tomo 1 pag. 40 & sequente in notis eamdem aut similem fœneratoris historiam aliter sic refert: Legi in libro cujusdam antiqui Fratris, quod in Lombardia beatus Dominicus visitavit ad preces aliquorum quemdam legistam, magnum advocatum & usurarium; quem graviter infirmum rogavit in præsentia sacerdotis beatus Dominicus, quod usuras suas restitui præciperet. Qui nolebat acquiescere, dicens, quod filios & filias nolebat pauperes relinquere; ideo recessit sanctus Dominicus cum aliis & cum Corpore Christi. Confusi autem sunt amici, rogaverunt eum, ut promitteret usque quo communionem reciperet, & ne sepultura Christiana careret; quod fecit, sic eos decipere credens. Eis autem recedentibus, postquam communionem receperat, cœpit clamare, se totum succendi, & quod posita erat gehenna in os ejus: Ecce totus ardeo. Et elevata manu dicebat: Ecce tota ardet, & sic de aliis membris, & sic mortuus & consumptus est. Nihil hic de conversione istius usurarii indicatur.

[577] Nunc patienter audiamus, quomodo Alanus de Rupe part. 5 cap. 38 pag. 450 & sequentibus alterutram hujus fœneratoris historiam mutaverit, & stupendis miraculis amplificaverit: Erat in Italia, [dedit materiam copiosæ narrationis,] inquit, quidam usurarius maxime famosus & nominatus, habens villas, civitates & castra. Quid multa? Comitibus fuit potentior. Similiter in plurimis villis & terris paucos * habuit. Qui quodam tempore audivit prædicari Psalterium beatæ Virginis a sancto Dominico, & proponens ipsum legere, acquirebat sibi ad legendum Patriloquium pretiosissimum, quod non solum devotionis causa, sed forsan magis causa ostentationis portavit, & triennio continuavit. Contigit, ut tactus aliquando devotione, quamdam capellam intraret, ubi modo inconsueto audivit vocem imaginis Mariæ terrificam sibi dicentem: Jacobe, Jacobe, redde rationem mihi & Filio meo, sicut exigis distincte a tuis subditis, etiam de minimis. Hoc autem audivit pluries. Unde tandem adeo territus fuit, ut fugeret de ecclesia. Ipso veniente domum, terror ille cordis non cessavit. Inquirentibus autem uxore & filiis, cur turbaretur, [exposuit, quid sibi contigerit.] Cui rem narranti dixerunt, phantasiam esse; & quid facerent, si hæc omnia redderentur, interrogabant: propter quod non habuit cor reddendi. Sed ei suadebant, ut se & omnia beatæ Mariæ commendaret.

[578] [quam incredibilibus episodiis,] Contigit deinde post duos annos, ipso equitante cum multa comitiva quasi potens in divitiis suis, ecce lupi & ursi invaserunt eum, aliis non videntibus; sed solum vocem audientibus & rumores: a quibus ex equo tractus, equo strangulato, miserabiliter mordebatur, & vulnerabatur in capite, brachiis, & per totum corpus a bestiis. Alii, qui cum eo erant, hortabantur, ut clamaret ad beatam Virginem; quod & fecit, proponens se emendare; & sic liber ad minus a morte evasit corporis. Eum sic graviter vulneratum in villam deduxerunt, & curam ejus egerunt. Redeunti igitur illi domum, volentique se emendare obviavit amor mulieris & filiorum, nec vitam sic mutavit, ut proposuerat. Qui post duos annos iterum equitavit cum magna comitiva. Et ecce statim fulgura & tonittua sonare cœperunt horribiliter, & mox ipse solus a turbine abreptus est & deportatus sursum a dæmonibus cum equo ad sex milliaria. At ille clamabat ad beatam virginem Mariam, promittens emendationem. Cui mox Maria adsuit cum Patriloquio fulmineo, & cunctis, qui aderant ad nocendum, fugatis dæmonibus, reduxit eum in equo sedentem propria manu ad terram. Quo facto, virgo Maria disparuit. Territus vero equus visione dæmonum, quasi furiosus, per diversa prata corruebat *. Demum intravit domunculam quamdam in via, & valde sunt territi illi, ad quos declinabat ex visu terribili equi & insidentis. Et sic evasit iterum. Non tamen habens cor reddendi, sed propter infamiam sui & suorum distulit promissum implere.

[579] [diversisque fabulis auxit,] Confessus est, non tamen habens cor restituendi per usuram ablata: super quod, ipso dolente, confessor absolvit eum, admonuitque, ne ipsum saluberrimum servitium Mariæ virginis desereret. Post hæc multa bona faciebat, & in diversis locis monasteria construxit, & eleemosynas largiebatur abundantissime. Apparuit post hoc eidem beata virgo Maria visibiliter interrogans eum, anne vellet adhuc restituere non sua? Ipso respondente, quia non haberet cor ad hoc faciendum, beata Virgo dulciter interrogavit, an reddere vellet, si ipsa daret, unde satisfaceret. Annuit ille; & ecce dabantur illi per Imperatricem cælestis paradisi dona innumera. Mox ille conspexit domum plenam divitiis; quas attente contemplans, cupiditate tentatus est, ut adhuc illa per Virginem sic indulta retineret cum suis. Affuit tamen virgo Maria comminans ei, quod datam substantiam simulque & suam auferret cum ipsius vita, nisi acquiesceret & votum adimpleret. Propter quod territus cœpit ubique terrarum ad suos barcos * scribere & publicare restitutionem, & restituere singulis. Quod & factum est. Remanserunt autem solum illi cuncta priora, de quibus faciebat multa bona. Appropinquante vero ejus vitæ termino, intimavit eidem virgo Maria, ut suæ domui disponeret, quia ab hac luce esset migraturus: fuit enim annosus satis. Qua disposita, moritur, ecclesiasticis munitus Sacramentis.

[580] Adstabant illi innumeri dæmones miserabiliter ejus animam susceptam discerpentes. [ac tantopere immutavit,] Clamante ipsa itaque miserabiliter, at illis portis infernalibus appropinquantibus, apparuit quædam Regina pulcherrima cum Michaële archangelo arrestans eos, quærensque, quare sic servum suum deportarent; allegant ipsi, eum esse suum, proponentes peccata omnia. Quibus Virgo regina respondit: Suscipite stateram, & ponderentur mala omnia contra bona: aliqua enim bona fecit. Quod factum est. Sed mala statim deorsum descenderunt, bonis ascendentibus. Tunc beata Virgo suis bonis apposuit unum parvum Patriloquium, & mox pars bonorum descendit præponderando omnibus in altera parte jacentibus malis. Dixitque gloriosa virgo Maria, quod majoris esset meriti suum Psalterium, quam omnia sua mala. Sic igitur datus est & redditus virgini Mariæ. Quod videntes dæmones numerosi & non audentes accedere, sed beatam Virginem blasphemantes, & se invicem verberantes, fugerunt. Atrocissime tamen custodem illius usurarii omnes impetunt clamoribus & verberibus improperantes, quod cum eum tam diu habuisset tot vinculis ligatum, & tamen evadere permisisset: & similiter quare ei dicere Psalterium permisisset. Et confusi redierunt cum strepitu mirabili in infernum. Ipse vero liberatus a dæmonibus, ascendit cum Virgine gloriosa ad superna & siderea regna, quod & nobis suis concedat famulis Jesus Christus cum virgine Maria. Amen.

[581] Si quispiam forte contenderet, hanc narrationem ab antiquis duabus historiis supra memoratis tam multum differre, [ut tota ab illo consicta videri possit.] ut non fiat satis verosimile, illam ex his desumptam esse, non magnopere refragabimur, & facile credemus, integram hanc fabulam ab Alano adinventam fuisse. Saltem ex ea lector non difficulter cognoscet ingenium Alani, quod stupendis prodigiis, ne cum Melchiore Cano dicam, incredibilibus miraculorum monstris delectatur, ut ex infra dicendis iterum apparebit. Hæc sunt præcipua, quæ ex Romanis Sancti gestis discutienda esse duximus; alia vero insignia & magis perspicua inferius in Actis referentur. Nunc autem cum S. Dominico iter Hispanicum aggrediamur.

[Annotata]

* forte obierat

* forte bancos, id est, æraria

* forte currebat

* forsan bancos, ut supra.

§ XXXI. Hispanicum S. Dominici iter, gesta Segoviæ, posthuma commorationis Segoviensis monumenta, & an Sanctus ibi sacra stigmata acceperit.

[Sanctus anno 1218 ex urbe Romana in Hispaniam profectus est,] Beatus Jordanus infra apud nos num. 44 annum hujus itineris ita assignat: Eodem anno (nimirum Christi 1218, quem paulo superius expresserat) perrexit in Hispaniam Magister Dominicus, ibique duabus domibus instauratis, una apud Madrid, quæ nunc est monialium; altera vero apud Segobiam, quæ prima fuit domus Fratrum Hispaniæ. Venerabilis Humbertus, Theodoricus de Appoldia, Bernardus Guidonis, aliique auctores passim consentiunt huic chronologiæ, quam Malvenda in Annalibus ad eumdem annum 1218 cap. 42 & sequente ab objectionibus vindicat, & pluribus argumentis confirmat. De tempore istius anni nihil certi statuere possumus, quamvis exactiores chronologi censeant, Sanctum circa mensem Octobrem vel Novembrem Roma in Hispaniam discessisse. Tantummodo ex infra dicendis constabit, illum hoc anno ante festa natalitia Domini nostri Jesu Christi Segoviam pervenisse, ibidemque prædicasse.

[583] [& secundum conjecturam Echardi tunc per Occitaniam transiit,] Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 19 in notis hoc Hispanicum Sancti iter sic ordinat: Dominicus Roma egressus, puta mense Octobri MCCXVIII, in Occitaniam venit. Ut in eam provinciam se conferret, plura urgebant; mors Simonis comitis Montis-fortis, amici sui conjunctissimi, quem in obsidione Tolosæ a novem mensibus hærentem lapis e machina projectus obruerat die XXV Junii ejusdem anni; sodales sui, amisso insigni illo heröe, patrono suo beneficentissimo, mœrore confecti & consolandi; res sui Ordinis, prævalentibus in illa regione hæreticis, non parum perturbatæ: his quantum licuit in transitu reparatis, recreatis Fratribus, & ad sustinenda pro fide quæque adversa excitatis, relicto ipsis præfecto Fratre Bertrando de Garriga, quem anno superiori cum abbate Matthæo Parisios miserat, sed qui, ut conjicere est, tum Tolosam redierat, Hispaniam ingressus est, Segobiæque jam aderat ante Natale Domini, ibidemque pro more prædicabat, & incolis ob diutinam siccitatem, quæ agricolas eatenus seminare prohibuerat, afflictis & pene jacentibus, copiosissimum e cælo imbrem obtinuit. Hæc Echardi conjectura admodum probabilis est, etiamsi B. Jordanus hanc brevem S. Dominici commorationem in Occitania non expresserit.

[584] [quo in itinere dicitur patrasse duo miracula,] At priusquam in Hispaniam transeamus, duo miracula, quæ Sanctus in itinere illo patrasse dicitur, paucis referenda sunt ex Flaminio, qui in Actis S. Dominici fol. 31 primum sic narrat: Compositis in Urbe rebus, beatus Dominicus in Hispaniam rediit. In eo itinere comitem habuit Albertum Minoritam, cui cum canis tunicam lacerasset, & in locis essent, ubi propter sutorum penuriam & acuum resarciri non poterat, beatus Dominicus luto laceram partem inspersit, quod cum exsiccatum esset & fricando excussum, sic tunica quidem apparuit integra, acsi numquam fuisset lacerata. Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1218 cap. 43 post relata Flaminii verba probare conatur, quod Sanctus in itinere illo comitem habere potuerit Minoritam, & prodigiosam laceratæ tunicæ restitutionem aliis exemplis ibidem sic confirmat: Nec tamen nimis leve aut minutum reputandum, quod discerptam Minoritæ vestem Vir Dei miraculo resarcierit, cum & sanctus Benedictus Fratrum nutricis suæ capisterium (est vas seu instrumentum, quo frumenta purgantur, ut Cangius in Glossario tradit) signo crucis integrarit: & sanctus quidam Conversus Ordinis Cisterciensis ollam confractam precibus integram restituit apud Cæsarium lib. 10 cap. 14; & multa id genus miracula etiam in rebus minutis edidisse Sanctos, satis constat. Hæc quidem probant, id fieri potuisse, quod nemo inficiabitur; sed maluissemus, ut Malvenda ibi antiquiora hujus rei factæ testimonia protulisset.

[585] Porro Flaminius folio proxime citato alterum miraculum exponit his verbis: [quorum antiquiorem testem non novimus, quam Flaminium;] Inde ad tabernam quamdam venerat meritoriam, ubi cum beato Dominico & ceteris convivis appositæ fuissent carnes, nec ipse comederet, cauponis uxor lucro intenta, & rata, id ab eo instinctu avaritiæ fieri, contumeliis afficere, ac procaciter in eum probra jacere non cessabat. Indignitas rei convivas movit, & sanctum rogarunt Virum, ut suis illi verbis silentium indiceret: qui cum blande eam alloqueretur & hortaretur, ne adeo inhumaniter Christi famulos tractaret; nec finem tamen jurgandi faceret, nulla concitus ira, sed sola Dei reverentia, cujus nullam videbat rationem in ejus ministros haberi, dixit: Indicat tibi silentium Deus. His dictis, sic illa obmutuit, ut totos octo menses, hoc est usque ad reditum beati Dominici loqui non potuerit. Quem reversum ubi, quæ facta muta erat, agnovit, illius advoluta genibus eo modo, quo potuit, veniam petiit, & linguam sibi restitui precata est, quam facile sancti Viri oratione impetravit. Hactenus nos latet, unde Flaminius hæc hauserit, cum nec ipse Alanus, nec alii veteres de duobus illis miraculis meminerint.

[586] Majorem fidem merentur miracula, quæ Sanctus Segoviæ patravit, [certiora autem sunt ea, quæ in agro,] & quorum primum in Vitis Fratrum part. 2 cap. 6 sic legitur: Tempore, quo beatus pater Dominicus in Hispania apud Segobiam domum accepit, accidit, ut die quadam extra muros dictæ civitatis ingenti convocato populo prædicaret. Non autem latebat eum, populum pro defectu pluviæ multa tristitiæ materia innodatum, cum instaret festum Nativitatis Dominicæ, & deficiente pluvia, nondum agricolæ seminare cœpissent. Post sermonis igitur primordia Vir Dei divinitus inspiratus in hæc verba prorupit: Nolite expavescere, fratres, confidite in Dei misericordia, quia hodie, ex abundanti concessa vobis a Domino pluvia, tristitia hæc vestra vertetur in gaudium. Sane tunc temporis nullum pluviæ apparebat indicium; quin potius totus aër, solaribus radiis claritate fulgentibus, nec cujusquam nubis oppositione fuscatis, serenissimus effulgebat. Eo igitur cœpto sermoni instante, ecce subito tanta, tamque vehemens descendit pluvia, ut propter aquæ inundationem vix possent ad civitatem redire, certatim domos proprias repetentes. Aguntur gratiæ Deo ab omni populo, qui facit mirabilia magna solus, quique servi sui Dominici promissum tam velociter producere voluit ad effectum.

[587] Alterum ibidem capite sequente ita narratur: Per idem tempus cum idem servus Dei Dominicus vellet quodam die festo in consilio jam dictæ civitatis proponere verbum Dei, [vel urbe Segoviensi,] omnesque, qui convenerant, regales, qui tunc temporis eis missæ fuerant, litteras audivissent, ait: Nunc usque, fratres mei, terreni & mortalis regis audistis edicta; jam igitur mandata cælestis & immortalis audite. Ad quam vocem nobilis quidam secundum seculi fastum sensu carnis inflatus, non solum audire contempsit, verum etiam in verba indignationis prorupit dicens: Numquid non esset malum, quod verbosus iste detinens diem sermonibus, nos a prandio impediret? Dixit, atque incontinenti equum, cui insidebat, versus domum suam, quæ prope erat, dirigens abiit murmurando. Cui beatus Dominicus ait: Ecce nunc quidem receditis; sed antequam anni circulus evolvatur, equus vester, cui nunc insidetis, sessore carebit, & ad turris vestræ elaboratum præsidium, occupante interfectore, non poteritis pervenire. Quod verbum ex Dei sententia fuisse prolatum, sequens eventus manifestissime comprobavit: nondum enim anno peracto, idem nobilis eodem loco, quo stabat, cum sententia proferretur, fuit a suis æmulis cum proprio filio ac consobrino atrociter interemptus, dum ad turrim, quam sibi ædificaverat, ut posset evadere, festinaret. Etiamsi hæc miracula in codice nostro Ultrajectino P. Ms. 7, & aliis quibusdam istius operis exemplaribus desint, tamen sufficientem de iis fidem facit alter codex seculi XIII, ex quo illa apud Echardum tomo 1 pag. 38 referuntur.

[588] [tunc temporis mirabiliter contigerunt,] Tertium denique in iisdem Vitis Fratrum part. 2 cap. 9 exponitur his verbis: In civitate Segobiensi fuit quædam mulier Deo devota, apud quam aliquando sanctus Dei Dominicus hospitans saccineam tunicam, qua loco cilicii ad tempus usus fuerat, deposuit, invento asperrimo cilicio, & juxta voluntatem suam admodum pungitivo; quam tunicam mulier multa cum devotione suscipiens, in arca sua inter pretiosiora quæque reposuit, & diligentius, quam regalem purpuram, custodivit. Accidit igitur, ut quadam die dicta mulier ad negotium expediendum egrediens, solam ac clausam reliquit * domum suam, relicto ibidem propter festinantiam sive alia ex causa igne accenso, quo paulatim invalescente, quidquid in pavimento domus erat, exustum est, nisi sola arca lignea, in qua Sancti tunica servabatur, quæ in medio incendii posita non solum non arsit, sed nec fumo fuit obfuscata. Rediens igitur mulier, ac de tam vehementi miraculo obstupescens, primo quidem gratias egit Deo & beato Dominico hospiti suo, qui cum tunica sua etiam totam substantiolam suam, quam pene totam in arca habebat repositam, ab incendio reservavit, ac detentis ad devotionem tunicæ manicis, partem reliquam Fratribus reservandam tradidit, quæ usque hodie in Conventu Fratrum pro reliquiis conservatur.

[589] [& quorum monumenta posthuma] Didacus de Colmenares in Historia Segoviensi, quam anno 1640 Hispanice recudi jussit, cap. 20 § 8 agens de hoc miraculo asserit, illam Sancti tunicam post aliquot annos venisse in potestatem Mariæ de Meneses, quæ regi Sanctio Forti nupta erat, eamque cum aliis sacris reliquiis postea relictam fuisse Huelgensi monasterio Vallisoletano, ibique hodiedum magna cum devotione honorari. Ambrosius de Morales tomo 3 Chronici Hispanici fol. 349 testatur, se ibi tunicam illam, excepta una manica, integram vidisse. Donationem & identitatem harum reliquiarum illis, quorum interest, accuratius indagandam relinquimus. Ceterum Echardus tomo 1 pag. 39 ad narrationem hujus miraculi notat sequentia: Hinc arguitur, cœnobium Segobiense nondum inceptum, cum beatus Dominicus ad eam urbem pervenit; alioquin apud Fratres suos, non apud mulierem devotam, hospitatus esset. Primum tamen Hispaniæ dicitur erectum; quia Matritense, licet a sodalibus, anno MCCXVII eo missis, jam inchoatum, in sacrum gynæceum, vivo adhuc Sancto, conversum est; nec nisi longe postea domum Fratrum Matriti Ordo habuit.

[590] Ægidius Gundisalvus Davila in Theatro ecclesiastico Hispaniæ tomo 1 pag. 512 novam nobis notitiam suggerit: [adhuc hodiedum ostenduntur,] nam enumerans monasteria diœcesis Segoviensis, ibidem agit de Conventu Prædicatorum, cui S. Dominicus Fratrem quemdam, nomine Corbalan, primum Priorem assignaverit. Cum autem hic post exiguum temporis intervallum in magna sanctitatis opinione obiisset, reliquiæ ipsius in sacello majori ad latus Euangelii collocatæ sunt, & hodiedum venerationi exponuntur, ut testatur sequens inscriptio Hispanica, quam sic Latinam reddimus: Hic sunt reliquiæ multorum Sanctorum, & corpus sancti Corbalani, socii sancti Dominici, qui mortuus est in hac æde anno millesimo ducentesimo decimo octavo. Laudatus Didacus de Colmenares in Historia Segoviensi cap. 20 § 8 id ipsum confirmat, additque, reliquias illas in Conventu Prædicatorum supra portam sacrarii elevatas esse, & ibidem jam memoratam inscriptionem legi. Sane miramur, nos nullam istius Corbalani mentionem apud Menologos, aliosque scriptores Dominicanos reperisse. Quapropter RR. PP. Prædicatores hac occasione rogamus, ut nos de legitimo hujus sodalis sui cultu, die mortis, aliisque ad ipsum spectantibus instruant, si illum Operi nostro inseri desiderent.

[591] Neque de primo illo Conventus Segoviensis Priore quidquam habet Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1218, [inter quæ est antrum, S. Dominici commoratione venerandum,] ubi tamen cap. 44 posthuma S. Dominici, in ea urbe commorantis, monumenta sic recenset: Cum Vir Dei Segoviam pervenisset hoc anno (videlicet Christi 1218) mense Decembri, cœpit magno animi ardore frequenter concionari ad populum de mundi contemptu, de rerum cælestium & æternarum desiderio, tanto cum audientium fructu, ut multi, relictis vitiis, vitæ melioris frugem capesserent, nonnulli mundo nuntium remittentes, divinam illam Prædicatorum philosophiam profiterentur. Visitur autem & ostenditur hodieque ad flumen prope Segoviam locus, ubi Vir Dei prædicare solebat, magna confluentium hominum frequentia, insigni ad hunc usque diem monumento nobilitatus, erecto ibidem sacello seu oratorio, quod prædicantis ibi quondam Dominici memoriam conservat. Ergo adjunctis sibi in disciplina sanctissima sociis aliquot, concedentibus ultroque offerentibus Segovianis, condendo monasterio locum delegit inter asperrimas rupes & saxa prærupta, ubi spelunca erat, in quam sanctissimus Pater, noctibus oraturus potius quam dormiturus, se recipiebat. Ibi purissimum illud corpusculum jejuniis & vigiliis, itinerumque laboribus penitus exhaustum, dirissime singulis noctibus ferrea catena contundebat: fluebat sanguis magna copia, nedum ut latera specus tingeret, sed terram quoque ipsam irrigaret. Fidelis ac certa per manus a majoribus accepta traditio, ad hæc usque nostra tempora perducta, fidem adstruebat, guttas sanguinis e sacro illo corpore rupi ipsi speluncæ aspersas, tamquam recentes, magna cum aspicientium admiratione cerni, cum specus ea nunc jam inclusa intra capellam, nomine sancti Dominici dicatam, in ecclesia Prædicatorum Segoviæ maneat.

[592] [quod S. Teresa aliquando devote invisit,] Occultas illas corporis afflictationes, & cruenta harum in antro Segoviensi relicta vestigia confirmare possumus ex Vita S. Teresæ, quam Franciscus de Ribera Hispanice conscripsit, & in qua Latinus hujus scriptoris interpres Mathias Martinez lib. 4 cap. 13 ad rem nostram de illustri ista Sancta refert sequentia: Segobia Abulam jam erat abitura; prius tamen Prædicatorum Fratrum invisere cœnobium, a sancta Cruce denominatum, voluit, quod ibidem locus sit religione pristina sacer, in quo gloriosus Ordinis illius parens Dominicus vitæ severitatem exercuit, & sanguinis plurimum corpore flagellis elicitum fudit. Sacellum ingressa, comitantibus ipsam Priore loci & F. Didaco de Yanguas, cui tum quidem confitens operam dabat, aræ facta vicinior, in genua prostrata diutius in oratione hæsit; ac tum quidem ad latus sinistrum illi apparuit idem Dominicus. Quo viso, Didacus nominatim ipsam compellavit: ad quam ipsa vocem illico ab oratione surrexit, denso lacrymarum imbre perfusa, etsi, quoad poterat, rem dissimularet, sicut similibus in rebus facere consueverat. Illius tum confessionem Didacus excepit, sacrum fecit, & Eucharistica eam communione impertiit.

[593] [& ubi Sanctus ei cum Christo apparuit:] Cum vero etiam post in oratione perstaret, eo prorsus modo, quo ante, sanctum Dominicum ad idem sibi adstare conspexit latus: petentique, cur ad hanc sese partem sisteret; Aliud latus, inquit, Domino meo reservavi. Et ecce illico sibi a dextris adstantem redemptorem vidit Christum, qui postquam aliquantisper apud ipsam mansisset, discessit dicens: Cum amico meo oblectare interim. Duabus prope horis hic Teresa mansit, & illi interim Dominicus adfuit, gavisum sese asserens, quod hunc ipsa in locum venisset; simul etiam quos subiisset hic olim labores, & quas ibidem a Domino gratias accepisset, pluribus aperiens: deinde, illius arrepta dextra, summam illi opem & auxilium in instituti a se Ordinis rebus promovendis spopondit, insuper addens alia, quæ consolationem & gaudium illi attulere. Dicebat subinde Teresa, cum tantam a Deo hoc in sacello gratiam accepisset, tantaque consolatione delibuta fuisset, gratissimum sibi futurum fuisse, perpetuo in eodem manere. Hactenus per interpretem suum Ribera noster, qui aliquando huic seraphicæ Virgini a confessionibus fuit, ac proinde forsan revelationem illam ex ore ipsius S. Teresæ excepit. Hisce insignibus ac venerandis cryptæ Segoviensis monumentis scriptores aliqui nondum contenti, ex populari quadam traditione asserunt, S. Dominicum ibidem insignitum fuisse sacris stigmatibus, qualia S. Franciscus anno Christi 1224 accepit. Inter alios Joannes a sancta Maria in Gallicis S. Dominici Actis lib. 4 cap. 7 hanc traditionem mordicus tuetur; imo ipsam S. Teresæ revelationem, quam mox retulimus, ad sententiam suam confirmandam violenter ibidem detorquet. Verum hæc exotica opinio, de qua Malvenda prudenter tacuit, verosimillime originem suam debet Alano, ut jam ostendemus.

[594] Hanc incertam traditionem F. Ludovicus Loumans Notis suis ad Speculum peccatricis animæ confidenter inseruit, [sed hæc nondum sufficiunt quibusdam scriptoribus,] dum ibi pag. 253 & sequentibus speluncam Segoviensem, commoratione S. Dominici venerandam, ita distinctius describit: Nota, cœnobium nostrum Segoviense extra muros situm, eo loco a sancto Dominico exstructum esse, in quo rupes erat, quæ nostrorum usibus aliqua ex parte cessit; ea antra quædam habet & recessus, quorum solitudinem cum Vir Dei meditationibus maxime opportunam cerneret, & perspiceret secretiorem, ad animi contemplationes & corporis afflictationes sibi delegit, quoad usque Segoviæ vixit. Ibi pernoctans in oratione Dei, modo abrepto in cælum animo divinus Vir ejus gaudia prægustabat, modo ad omnem carnificinam languida atque exhausta membra dirissimis flagris exercebat, tum ut egregie domitam carnem ad rationis imperium flecteret, tum maxime, ut totus ipse cum patiente Christo cruci confixus esset. Quo tempore non anilis quædam suspicio, sed magno rationum pondere firmata, eadem in urbe, conjectura fuit, eum ibi Christi morientis stigmata accepisse, uti aliquorum testimonio prodit, & commonstrat R. admodum P. Magister Hyacinthus Choquetius in libro, quem Mariæ Deiparæ in Ordinem Prædicatorum viscera materna inscripsit, cap. 18, quem videre te cupio.

[595] Consulamus itaque Magistrum Choquetium, qui cap. 18 Operis assignati pag. 348 & sequente improbabilem illam traditionem ita tueri nititur: [qui insuper eidem Sancto ibi tribuunt] Omnium e nostris primus beatissimus Dominicus anno MCCXXIV (hic haud dubie error irrepsit in numerum anni 1224, pro quo certe alius annus substituendus est) Florentiæ cum esset, & aliquando sacris operaturus, ad aram intenderet, piæ devotæque feminæ Benedictæ conspectus est, sacris Christi stigmatibus insignitus, spineam capite gestans coronam. Quod tum P. Thomas a Templo, sancti Viri socius, refert; tum B. Alanus Rupensis illud ipsum a beatissima Virgine sibi revelatum asserit. Idem prodit Flaminius & alii: quin etiam memorant, B. Catharinæ Senensi & quibusdam aliis eumdem sanctissimum nostrum Parentem, immortalem atque æterna felicitate donatum, cum sacrorum vulnerum characteribus conspectum. At imprimis infra videbimus, quod Alanus visionem illam Benedictæ Florentinæ affinxerit. Præterea non recipimus testimonium Thomæ de Templo, quod ex dictis dicendisque plane fictitium cognoscitur. Denique de tali apparitione, quæ B. Catharinæ Senensi facta fuerit, nullus meminit ante auctorem Speculi peccatricis animæ, quod opusculum Echardus etiam Alano Rupensi adscribit. Saltem in genuinis B. Catharinæ Senensis Actis, quæ ad diem XXX Aprilis in Opere nostro illustrata sunt, nihil simile invenimus, licet in iis aliquæ S. Dominici apparitiones narrentur.

[596] Attamen audiamus alia argumenta Choquetii, qui loco supradicto ratiocinium suum ita prosequitur: [sacra stigmata, aliaque improbabilia tormenta,] Porro Alphonsus Fernandez in prologo ad insigne suum de Rosario secundæ editionis opus, ex Alphonso Venero scribit, annos quatuor, priusquam ea visio Florentiæ occurreret, jam perspectam & exploratam in Hispania fuisse sacrorum stigmatum sancti Dominici veritatem, illaque ipsum accepisse Segoviæ in specu cœnobii nostri, quæ in hæc tempora piis plurimorum hominum peregrinationibus est celebertima. Rem vero hanc illustrem profecto, & longa atque continua traditione receptam his versibus in specu ipsa expressit idem Venerus.

Præterea Domino pendenti in stipite vivo
Compatiens, lacrymis pallida & ora rigans,
Hac sub rupe crucis totus liquefactus amore,
Stigmata per totam sensit acerba cutem.

Alphonsus Fernandez in prologo ejusdem operis Hispanici de Rosario, quod Matriti anno 1620 rursus recusum est, alios duos versiculos, superius eidem speluncæ inscriptos, commemorat ad hunc modum:

Sacratæ quiqui penetratis limina criptæ,
Dominici vestri ecce habitacula ducis.

His duobus versibus hexametris, (forte secundus est pentameter, si elisionem unius vocalis omittas, & pro habitacula leges habitacla) in quibus nec orthographiæ nec metri ratio habita est, subjungit carmen distichon, quod ibidem inferius legi testatur, & quod nos ex Choquetio jam retulimus.

[597] Si quis forte dixerit, hæc sacra stigmata S. Dominici (quemadmodum fuerunt ea S. Francisci) debuisse multis esse nota & conspicua, [quæ Choquetius & Loumanus] Choquetius ibidem pag. 349 hanc objectionem ita prævenit: Summa sancti Dominici modestia, inquit, profundissimaque humilitas & incredibile cælitus ipsi collata munera perpetuo silentio premendi studium egere, ut nec omnibus conspicua fuerint sacra illa ejus stigmata, & nesciret posteritas. At admirandam illam visionem Benedictæ Florentinæ, quam ex ejus ipsius ore in suum librum congessit Thomas a Templo, sibi quoque a Deipara relatam jure jurando asserit B. Alanus, ut inficias ire nemo bonæ mentis audeat. Unde etiam vires roburque accipit, quæ Segoviæ olim serpsit, de impressis sancto Dominico Christi vulneribus opinio, & a majoribus accepta traditio. Cur enim vel Benedicta, quod non erat, conspexisset; vel aliis quoque ea ostendisset Deus, qui fallere numquam potest? Et vero cur umbratica tantum species fuerit, & magnorum Dominici meritorum ænigmatica solum significatio, haud capimus: etenim exigit res ipsa, quæ prosecto esse potuit, quin etiam plurimis aliis, & ipsis quidem Ducis maximi asseclis postea concessam liquido constat, ut non in imagine solummodo, sed revera, Dominicum exornarit. Verum prima hujus responsionis pars ruinoso fundamento innititur, & tota tandem resolvitur in testimonium Alani, cui etiam juranti propter dictas ac deinceps dicendas rationes non credimus. Ultima autem pars nihil, aut nimium, probat: nam omnibus Ordinum fundatoribus tribui non possunt ea privilegia aut miracula, quæ singulis eorum asseclis, etiam sanctitate minoribus, divinitus concessa fuerunt. Sic nemo sine idoneis testibus admittet, S. Dominicum in medio igne illæsum perstitisse, etiamsi id contigerit alteri Dominico, discipulo ipsius, ut B. Jordanus infra apud nos num. 37 & 38 narrabit. Nunc audiamus mirabilem modum, quo S. Dominicus his stigmatibus insignitus fuisse fertur.

[598] [ex Alano vel Speculo peccatricis animæ hanserunt,] Auctor anonymus in Speculo peccatricis animæ, qui ab Echardo Alanus fuisse creditur, pag. 186 & sequentibus Deiparam post alia sic precatur: Amplius, o pulcherrima Maria, propter dilectissimum seraphicum sponsum, sanctum Dominicum, cui impetrasti a Filio tuo, ut ipse in passionibus ipsi Domino Jesu Christo assimilaretur, propter quod ab innumeris dæmonibus pro hominum peccatis fuit comprehensus, ligatus, flagellatus, cum clavis realiter in cruce affixus & lancea confossus, ceterosque omnes articulos Passionis sustinuit cum doloribus indicibilibus, adeo ut, cum morte deficeret, rursus per te & Filium tuum, dæmonibus fugatis, denuo est reparatus. Propterea in gloria a quibusdam, aliquando in hoc mundo viventibus, quemadmodum a beatissima Catharina Senensi, & a quibusdam aliis sanctissimis, visus est cum stigmatibus in gloria coruscantibus; & postmodum etiam visus est mortalibus in visionibus multis miraculosis, cum eisdem Passionis intersigniis, quamvis in ejus corpore, ipso rogante, corporali visione postmodum non remanserint. Nec cuiquam hoc impossibile videatur, quia ipse Dominicus sic fuerit a dæmonibus crucifixus, quoniam ipse Dominus noster Jesus Christus a diabolo fuit tentatus, & supra pinnaculum templi & montem portatus, & postmodum per eum crucifixus, adeo ut in cruce stans vellet rapere animam ejus &c. Jam supra negavimus, Dominicum sic S. Catharinæ Senensi apparuisse.

[599] Ludovicus Loumans in Notis ad hunc locum pag. 255 post verba superius relata, [& frivolis ratinaculis] quibus cryptam Segoviensem descripserat, & traditionem de stigmatibus S. Dominici admiserat, absonam illam anonymi auctoris vel Alani historiam sic tueri ac explicare conatur: Tunc accidisse, quod auctor hoc loco ex Deiparæ revelatione memorat, plane credendum est, præsertim cum a sancti Dominici morte majores nostri ex religione eam antri partem, veluti sacrarium quoddam, pariete intercluserint, quam anno MDLXVI Petrus Fernandez, & ipse sanctitatis laude clarus, cum Segoviensis Prior esset, aperuit, locum sub rupe abstrusum, prælucentibus funalibus, una cum cœnobii primoribus lustravit, & hic illic sparsim per antrum tantam concreti sanguinis copiam reperit, ut mactatam in eo pecudem aliquam dixisses. Erat tamen sanguis ille purpureus plane & recens effuso simillimus. Obstupuere omnes, & post fusas preces lacrymasque denuo locum illum pariete occluserunt. Ut vero iis, quæ ab auctore dicuntur, fidem tribuas, lector, meminisse te oportet, quæ pluribus Sanctis illata sunt a cacodæmone salutis humanæ invido verbera, flagra, tormenta & omnis generis cruciamenta: quod vero hic singulare est, veritati nihil detrahit; sed sancti Dominici gloriam auget, qui a carnificibus ipsis tortoribusque ea toleravit, a quorum emissariis Christus passus est, qui & Jobos Antoniosque varie exagitarunt orci tenebriones, Dominicum alterum veluti mundi salvatorem, Christi instar, Dei nutu, Maria agonotheta spectante, ut flagris exceperint, spinis coronarint, ac tandem in crucem egerint, nihil absurdi continet, &, si (quod scribit auctor) Deipara fidem fecit, non est cur eamus inficias.

[600] Plura in hac explicatione notari possent; sed pauca observasse sufficiet. [perperam tueri conantur.] Primo Loumannus nihil pro sua traditione evincit ex reverentia, quam majores erga hunc locum semper monstrarunt: certe enim antrum illud, orationibus & suspiriis S. Dominici nobile, piis ejus lacrymis irrigatum, innocuo rigidæ pœnitentiæ cruore tinctum, magnam fidelium venerationem meretur. Sic nos veneramur speluncam Manresanam S. Ignatii, quamvis ibi sanctus Pater noster nec a dæmonibus crucifixus fuerit, nec sacra stigmata acceperit. Secundo hic non quæritur, quid absolute fieri possit, sed quid verosimiliter factum fuerit. Tertio Loumannus supponit, mirabilem illam historiam revelatione Deiparæ confirmatam esse. At hanc hypothesin negamus, & revelationes auctoris anonymi sive Alanicum Echardo nihili facimus. Quare opus est alia auctoritate, priusquam vagam illam & incertam traditionem secure admittamus.

[Annotata]

* al.relinqueret

§ XXXII. Alia nonnulla, quæ Sanctus in Hispania gessisse perhibetur.

[Cum Sanctus Segoviæ & Matriti cœnobia sui Ordinis fundasset,] Antiqui scriptores tantummodo nominatim exprimunt duos Ordinis Conventus; videlicet Segoviensem ac Matritensem, quos S. Dominicus præsens in Hispania erexit, aut perfecit. Nihilominus recentiores quidam volunt, plura in eadem regione cœnobia Prædicatorum, puta Zamorense & Cæsar-Augustanum, ab ipso Sancto fundata esse. Sed ne decipiamur in dijudicanda antiquitate harum fundationum, quarum vetera instrumenta nobis desunt, certiorem istarum originum notitiam indagationi incolarum relinquimus cum Echardo, qui tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 19 in notis de sancto Hispaniensium monasteriorum Fundatore sic pronuntiat: Duas in Hispania domos instituisse, certum; primam Segobiæ, quo prius pervenerat, hancque ejus unius opus facile credas; alteram Matriti, quam Frater Petrus, quem e Tolosa eo miserat, anno superiori inchoarat, sed beatus Dominicus instauravit, & pluribus ad Ordinem allectis auxit… Cum quibusdam mensibus Dominicum ferant in Hispania restitisse, alias a relatis domos erexisse haud dubitaverim: vir enim fuit quietis impatiens, & qui, ut verbo Dei prædicando, sic & suo Ordini augendo impigre & continuo laborabat. Superest, ut, qui sua ab eo cœnobia erecta contendunt, id certis & veteribus documentis evincant & astruant.

[602] [ac moniales ad Matritense transtulisset,] Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1219 cap. 13 putat, S. Dominicum eo tempore locum, quem antea Fratres Matriti ad inhabitandum acceperant, in cœnobium monialium commutasse. At Echardus pagina mox superius citata censet, merito dubitari posse, an illa immutatio tunc facta fuerit. Dubium istud crescere videtur ex diplomate, quod Matriti mense Maio anni 1219 datum est, & quo Jacobus Mames Fratribus Prædicatoribus prædium quoddam donat, nulla monialium, quæ ibi degerent, facta mentione. Id ipsum confirmat ex epistola Honorii III Pontificis, & phrasi quadem B. Jordani, tandemque probabilius concludit, hanc mutationem factam esse post Capitulum generale anni 1220, in quo possessionibus & reditibus Ordo renuntiavit, & tunc domum Matritensem, quæ quibusdam prædiis gaudebat, a Fratribus relictam & sororibus deinceps concessam fuisse. Attamen Echardus hanc opinionem suam ulteriori indigenarum disquisitioni permittit, cui examini nos etiam libenter assentimur. Porro memoratum diploma Jacobi Mames apud Malvendam in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1219 cap. 13, & litteræ Honorii III ibidem ad annum 1220 cap. 9 inveniuntur.

[603] [dicitur illis postea scripsisse epistolam] Sed hac occasione nolumus prætermittere epistolam, quam Sanctus postea Monialibus Matritensibus scripsisse dicitur, & quam laudatus Malvenda ad annum 1220 capite proxime citato refert in hunc modum: Frater Dominicus, Magister Fratrum Prædicatorum, charissimæ nostræ Priorissæ & Conventui Sororum apud Majoricum salutem & virtutum augmentum. Plurimum lætamur, & reddimus Deo gratias pro fervore sanctæ vestræ conversationis, & quod Dominus ex fœtore hujus mundi vos eripuit. Pugnate, filiæ, contra antiquum vestrum hostem orationibus & jejuniis incessanter, quia non coronabitur, nisi qui legitime certaverit. Huc usque non erat vobis domus opportuna ad servandum ea, quæ sunt nostræ Religionis; sed modo jam nullam excusationem prætexere potestis, quia habetis gratia Dei, sufficientia ædificia, ubi observantia regularis integre custodiri possit. Et ita volo, ut deinceps servetur silentium in locis ab Ordine statutis, videlicet in choro, in refectorio & dormitorio, & in omnibus aliis vivatis secundum vestras constitutiones.

[604] Nulla extra portam monasterii egrediatur, nec ulla secularis persona ingrediatur ad vos, [qua eas ad perfectionem religiosam hortatur,] nisi fuerit episcopus vel prælatus aliquis ad prædicandum, vel causa publicæ visitationis. Non omittatis disciplinas, vigilias, & estote obedientes vestræ Priorissæ. Ne occupemini in mutuis inter vos collocutionibus, nec perdatis tempus in vanis & inutilibus colloquiis. Et quia in necessitatibus temporalibus vobis subvenire non possumus, nolumus vos aggravare, nec assentiri, quod ullus Fratrum potestatem habeat recipiendi novitias, nisi sola Priorissa cum consilio sui Conventus. Mandamus quoque nostro charissimo Fratri, qui in domo ista vestra multum laboravit, & vos in isto sanctissimo statu conjuxit, quod omnia disponat, statuat, ordinet, ut ei visum fuerit magis expedire, quatenus vos sancte & religiose vivatis; & damus illi potestatem & facultatem ad visitandum & corrigendum vos, & ad removendum Priorissam, si necessarium fuerit, cum consensu majoris partis monialium, & ad dispensandum in rebus aliquibus, sicuti judicaverit expedire. Valete in Christo.

[605] Ferdinandus de Castillo in Historia Prædicatorum lib. 1 cap. 42 easdem Sancti litteras Hispanice exhibet, [cujus tamen authenica fides nobis non omnino liquet.] ibidemque addit, sese eas ex idiomate Latino, quo autographum primitus exaratum fuit, in Hispanicam linguam fideliter transtulisse. At profecto miramur, S. Dominicum, natione Hispanum, monialibus Hispanis, & plerisque linguæ Latinæ verosimiliter ignaris, hanc epistolam Latine scripsisse. Verumtamen hæc ratio non sufficit, ut litteras illas de suppositione suspectas habeamus. Ne quis in principio hujus epistolæ hæreat ad vocem Majoricum, & fortasse Majoricam, unam e Balearibus insulis, indicari putet, sciendum est, Mantuam Carpetanorum sive Matritum ea ætate Majoricum Latine appellatum fuisse, ut patet ex epistola prima Honorii III Pontificis, quam Malvenda loco supradicto in Annalibus allegat. Dum in relata epistola Sanctus curam monialium Matritensium suo charissimo Fratri imponit, quidam scriptores existimarunt, hic Mannem, germanum S. Dominici fratrem, designari. Sed Ferdinandus Castillus lib. 1 Historiæ laudatæ cap. 41 scribit, istam eorum conjecturam prorsus levem esse, ac solido fundamento carere. Ceterum S. Dominicus, peractis Matriti suis negotiis, in Galliam reversurus, transiit Guadalajara, ut Malvenda ad annum Christi 1219 cap. 14, aliique auctores passim tradunt. Quid autem in illo oppido, quod novem circiter leucis Matrito distat, ei tunc contigerit, ex antiquo biographo jam referemus.

[606] [Sanctus in Hispania quosdam Fratres, Ordinem deserentes, mirabiliter revocat,] Constantinus Urbevetanus in Vita S. Dominici num. 38 rem ita narrat: Cum autem esset in Hispania in loco, qui dicitur Gualdafaien (hoc corrupto nomine Guadalajaram intellige) quibusdam sibi Fratribus sociatis, tentavit eos satanas, ut a beati Viri societate discederent; quod Virum Dei non latuit, sancto sibi Spiritu revelante: apparuit enim ei per visum immanissimus quidam draco, qui Fratres illos, qui secum erant, absorbere apertis faucibus videbatur. Intellexit igitur Vir Spiritu Dei plenus, grave Fratribus tentationis imminere discrimen, quibus etiam visionem illam terribilem propalavit, hortans eos, ut tentationibus futuris constanter resisterent, a quibus nemo, nisi spontaneus, absorbetur. Brevi autem spatio temporis interjecto, draco ille, qui paulo ante Fratres illos absorbebat per visum, absorbuit per effectum: nam omnes, qui cum viro Dei Dominico fuerant, exceptis tribus, scilicet Fratre Adam & duobus Conversis, suadente diabolo, recesserunt. Interrogatus autem quidam ex illis a Viro Dei, an & ipse vellet abire; Absit, inquit, Pater carissime, ut relicto capite, sequar pedes. At vero Pater misericors erga eos, qui recesserant, non indignatione, sed compassione commotus, continuo ad consuetum orationis refugium se convertit, & quos monitis retinere non potuit, orationibus revocavit: nam paulo post omnes fere ad eum instinctu divinæ gratiæ redierunt. Stephanus de Borbone apud Echardum tomo 1 pag. 33 similia de hac tentatione tradit; sed in eo ab aliis differt, quod dicat, illud contigisse, cum Dominicus ædificaret quemdam Fratrum Conventum in Hispania.

[607] [de cujus rei tempore scriptores neoterici disputant,] Constantino Vincentius Bellovacensis in Speculo lib. 30 cap. 77, & Humbertus in Actis S. Dominici cap. 28 plane consonant, e quibus hic rem illam fundationi Segoviensi ac Matritensi subjungens satis innuit, eam in reditu ex Hispania in Galliam evenisse. Tamen Ferdinandus de Castillo lib. 1 Historiæ suæ cap. 40 hanc tentationem aliquot mensibus prævertit, & ad ingressum Sancti in Hispaniam refert, quem Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1219 cap. 14 recte refellit his verbis: Scio, Castillum aliosque narrationem prædictam ad ingressum sancti Dominici in Hispanias, cum Segoviam pergeret, fundaturus ibi monasterium, retulisse. At nos aptius in egressu, cum in Galliam ire destinaret, fundatis Segoviensi & Madritiensi Conventibus, contigisse putamus: nam non est verosimile, in primo ingressu recta in veterem Castellam iter instituentem, tot sanctum Virum jam socios comitatos; cum tamen rationi consentaneum videatur, ædificatis jam duobus monasteriis, post aliquot mensium variis in locis celebres conciones, & famam opinionemque sanctitatis & doctrinæ ubique pervolitantem, sanctum Dominicum familiam recte potuisse ducere. Verum in his non magnopere pugnaverim. Echardus tomo 1 pag. 33 hanc Malvendæ sententiam tacite approbat, dum ibi ad relatum Constantini textum notari jubet, Fratres illos, qui in Hispania ad defectionem tentati sunt, non fuisse ex istis sodalibus, quos Sanctus ex Italia vel Gallia secum in Hispaniam adduxerat, sed novitios Hispanos, quos in ea regione recenter ad Ordinem suum admiserat.

[608] Deinde Malvenda ad eumdem annum Christi 1219 cap. 15 S. Dominicum in Aragoniam deducit, eique adscribit stupenda miracula, quæ illic prædicatione & virtute Rosarii patraverit. [& cui Flaminius ac Malvenda addunt portentosas historias,] Eadem prodigia narrantur ab Alphonso Fernandez, Ægidio de Lalaing, Petro Vloers, & ab aliis plurimis, qui tum Latine tum vernacule libros de Rosario composuerunt. Quinimo Abrahamus Bzovius ea digna censuit, quæ Annalibus ecclesiasticis insererentur. Nihilominus hæ incredibiles historiæ, ut eas mitissimo nomine appellemus, prodeunt ex fabrica Alani de Rupe, qui part. 5 plura hujusmodi portenta congessit. Nobis nec lubet prolixas hujus primi auctoris narrationes trascribere, nec licet easdem prorsus omittere, cum curiosus lector de re, oculis suis subtracta, & forsan sibi ignota, rectum judicium ferre non possit. Quandoquidem igitur breves fabulæ viris eruditis minus displicent, quam longæ, mediam viam ingrediemur, & judicio prudentis lectoris subjiciemus quædam talia miracula transcripta ex Flaminio, qui prodigiosas Alani narrationes satis fideliter in compendium redegit. Attamen veremur, ne hæc ipsa compendia nimis longa sint, & lectorem veritatis amantem tædio afficiant. Quare ob rationem jam dictam ex omnibus tantum excerpemus tres hujusmodi historias, quas etiam Malvenda ad annum 1219 cap. 15 & sequentibus studiose selegit.

[609] Itaque Flaminius in Vita S. Dominici lib. 2 fol. 36 primum miraculum ex Alano contraxit his verbis: [inter quas prima narratur de resecto puellæ capite,] Fuit in regione Arragonum puella nobilis genere ac forma egregia, cui nomen Alexandræ; quæ mota prædicationibus beati Dominici de Psalterio Virginis, collegio voluit adscribi, quam Rosarii fraternitatem vocant: quæ tametsi certo tempore Rosarii cultrix exstiterat, attamen ob æqualium puellarum consortium & corporis cultum, cui plus æquo indulgebat, sæpe illud intermiserat. Hanc nobiles duo juvenes deperibant, ex qua re (ut sæpe contingit) magnæ inter eos exortæ sunt inimicitiæ, quæ demum in perniciem illorum sunt versæ: tantum enim odia inter eos crevere, ut ad singulare certamen devenerint, in quo citatis equis & infestis hastis concurrentes mutuo vulnere transfixi ceciderunt. Quidam ex illorum propinquis indignissime rem ferentes, Alexandram occulte invadentes lethaliter vulnerarunt, cui petenti sacerdotem, ut sua delicta, priusquam exspiraret, confiteretur, ex illis unus caput amputavit, veritus, ne suos illa percussores panderet, ac in propinquum puteum abjecit.

[610] Quinque jam menses a cæde præterierant: beatus Dominicus hujus rei divinitus fuit admonitus, [cujus confessionem S Dominicus in Aragonia exceperit,] qui jussu beatæ Virginis ad puteum veniens, Alexandram ad se vocavit. Mira res secuta est; puellæ caput, multis præsentibus, qui ad tantum spectaculum convenerant, ab imo puteo sursum ascendit vitæ restitutum, vulnus habens adeo recens, acsi eadem hora recisum fuisset, & oculis in beatum Dominicum intentis ait: Cupio, Pater, mea delicta confiteri. Facta non solum ejusce rei, sed sacræ etiam Eucharistiæ compos, mirandum in modum exhilarata est, & beato Dominico gratias egit, quod ejus monitis & hortatu, Rosarii beatæ Virginis collegio adscripta fuisset. Mira quædam a beato Dominico interrogata respondit, quæ post suam cædem viderat; quorum e numero primum illud fuit, quod Rosarii collegium plurimum sibi profuisset, cujus meritis additum esset, quod sibi defuerat; tantus scilicet delictorum suorum dolor, quantus sufficeret ad pœnitentiam. Secundum, quod exsecto sibi capite, dæmonum a se impetus atque terrores castissima Dei Mater fugasset. Tertium, quod ob eadem Rosariorum merita, purgatoria supplicia, quæ merita esset, multo breviora essent futura: namque propter juvenes, qui sua causa in singulari certamine ceciderant, ducentorum annorum; propter delicias autem & nimium corporis cultum, qui multos in perniciem traxerat, quingentorum se annorum pœnis cruciandam fuisse affirmavit; sed ob eam, quam dixi, causam, sperare se multo illas breviores fore.

[611] [& quod biduo supervixerit.] Biduum caput illud supervixit cum magna omnium admiratione ac eorum lætitia, qui ea in urbe Rosarii cultores erant. Dein suo junctum corpori honorifice humatum est. Decimo quinto post die anima illius beato Dominico adstitit lucentior quam stella, & dixit, legatione se fungi eorum, qui purgatorio igne cruciarentur: eos precari propinquos suos, & familiares, ut eorum opera collegio Rosariorum adscriberentur, pollicentes, se postea, ubi ad perpetuam felicitatem migrassent, magno illis apud Deum adjumento futuros. Illud insuper addidit, sanctos angelos collegiis Rosariorum mirifice lætari, Deumque dicere, se illorum patrem; matrem vero affirmare se felicissimam Dei Genitricem: & his dictis, relata in cælum felix est anima. Alanus part. 5 cap. 62 eamdem historiam aliis quibusdam circumstantiis amplificat, & ad pleniorem rei formam addit, recisum illud caput post factam peccatorum confessionem non tantum sacra Eucharistia, sed etiam sancta extrema unctione, præmunitum fuisse.

[612] [Alterum portentum refertur de puerpera, inter Mauros captiva,] Flaminius eodem folio verso alterum prodigium sic contrahit: Admiserat beatus Dominicus, cum in Hispania populos ad Psalterium hortaretur, in collegium Rosariorum aliam quamdam nobilem puellam, quæ claro equiti postea nupsit. Prægnans erat, quando ex regno, quod Granatæ dicitur, erupere gentiles, qui ejus urbem cepere ac diripuere. Puella ipsa, interempto ante oculos suos marito, cum multis aliis in captivitatem adducta est: quæ durissimam patiens servitutem, & asperrime tractata, sanctum non omiserat Rosarium. Venit pariendi tempus. Nox illa fuit Dominicæ Nativitatis, & in stabulo & inter porcos ac boves, & omni ope humana & solatio destituta puerum peperit sola annorum circiter quindecim puella, nec tales dolores amplius experta; quæ dum magnis torqueretur partus laboribus, beatæ Virginis opem implorabat. Affuit illa suis promptissima supplicibus precibus, & obstetricis per omnia officio functa est. Venit & pius Jesus cum omnibus in suo corpore durissimorum cruciatuum, quos passus est, insignibus, secum habens diaconum & subdiaconum & chrisma, puerumque recenter natum, tenente illum gloriosa Virgine, suis ipse manibus sacro baptismate, more Christiano, lavit, & Marianum dici voluit. Quibus peractis, Dei Genitrix infantem matri reddidit dicens: Bono esto animo, filia, nec meum omitte Rosarium; nam tibi opem meam præsto semper futuram polliceor. His dictis, cæleste spectaculum ab oculis mortalibus evanuit.

[613] [quam Deipara incredibiliter juverit,] Aderat purgationis gloriosæ Virginis dies. Venit ad Luciam (erat hoc captivæ feminæ nomen, quod Alanus initio historiæ exprimit, & Flaminius antea omisit) juvenis quidam decora admodum facie atque splendenti, & ait: Nondum purgata es more Christiano post partum, Lucia; sed ut nunc purgeris, accingere. Ait illa: Quomodo facere hoc possum, cum neque populus hic sit Christianus, neque ecclesia, neque item sacerdos. Tunc juvenis: Ergo me sequere; ducam enim te in ecclesiam, in qua mira videbis & audies. Tunc illa statim sustulit in ulnas infantem, & sanctum ducem secuta est. Cumque pulcherrimum, nescio quo in loco, templum ingrederetur, occurrit illis Martha & Maria Magdalena, quæ utrimque illam brachiis apprehensam, in eam partem ædis, quæ chorus vulgo dicitur, introduxere: quo in loco obviam illi processit castissima Dei Genitrix, ac illam blande admodum salutavit, filiam vocans, & ait: Sæpe tu quidem Filium meum, dum meum Psalterium celebras, mihi obtulisti: nunc tempus est, ut te ac tuum illi filium offeram; & apprehensam manu apud aram sedere jussit. Et ecce sacerdos idem, qui ejus filium sacro baptismate laverat, Christus repente affuit, & celebrare cantu Eucharistiæ sacrificium cœpit, accinente ac respondente choro cantu inenarrabili.

[614] Cumque ad eam partem Sacri deventum esset, [& quæ momento temporis ex regno Granatensi Compostellam translata fuerit.] quod Offertorium dicitur, purissima Virgo manu apprehendit Luciam, ac primam esse voluit, quæ cereum sacerdoti offerret, ac ejus manum exoscularetur. Alii postmodum subsecuti sunt. Ubi vero tempus advenit sacra vescendi Hostia, voluit itidem mitissima Virgo, Luciam esse primam, quæ vesceretur. Peracto demum Sacro, illam plurimum hortata est ad perseverandum, & usque ad portam templi abeuntem comitata est. Momento autem temporis divinitus in suam regionem translata est, ubi in quodam secessu Lucia se cum filio conclusit, & ibidem vitam finivit. Filius autem vitam in solitudine quadam ducens eremiticam, feliciter & ipse ab hac vita migravit. Alanus part. 5 cap. 63 hæc omnia vivis adeo coloribus depingit, acsi rem gestam oculis suis usurpasset, & de mirabili illa captivæ mulieris translatione ad patriam suam sic distinctius scribit: Subito circa decimam horam hæc Lucia se reperit in media ecclesia sancti Jacobi cum suo parvulo: nam ipsa oriunda erat de Compostella; sed longe ad regnum Granatæ fuit maritata.

[615] Tertium denique miraculum Flaminius ibidem fol. 37 verso ac sequente narrat in hunc modum: [Tertium denique prodigium tribuitur peccatori cuidam Hispano,] Erat vir clarus genere ac opibus, ex propinquis beati Dominici unus, sed multorum labe vitiorum inquinatissimus. Is ad audiendum concionantem propinquum suum venit. Tunc forte beatus ipse Dominicus in flagitia hominum acriter invehebatur, & contemnentes præcepta divinæ legis graviter accusabat. Ubi autem propinquum suum vidit ecclesiam ingredientem, quem optime noverat, Deum extemplo precatus est, ut illius misereretur, ut ejus mentem mutaret in melius: nam circumdatum vidit illum innumerabili dæmonum multitudine, qui in ferinas demutati formas, supra quam quisquam fari queat, deformes erant atque terrifici, qui ferreis catenis, quocumque vellent, vinctum trahebant. Formæ autem illæ turpitudinem hominis indicabant: nam & Vir sanctus aiebat, vitiis homines in varias demutari ferarum formas. Miser ille tali motus vitiorum detestatione, ac vehementer exterritus, domum reversus est.

[616] Alio die festo ad audiendum propinquum suum rediit, quo ecclesiam ingrediente, beatus Dominicus sublata voce ait: Domine Jesu Christe, da huic populo, ut videre possit, qualis sit iste, qui domum tuam ingreditur: sciebat enim, [quem S. Dominicus visibiliter a dæmonibus trahi permiserit,] nihil esse,quod illum efficacius movere posset, quam si aliqua publice afficeretur ignominia. Conversus ergo ad illum populus, vidit innumerabilem dæmonum multitudinem, qui ferreis (ut dixi) catenis illum trahebant. Terruit omnes dirum illud ac horribile spectaculum, & sustulere clamorem, ut solent, qui repente ingenti aliquo & improviso terrentur malo; fugam quoque parabant clamantes: Fugiamus infernum. Ejus etiam uxor ingenti terrore perculsa illum fugiebat. Tunc tantæ perturbationis & clamoris causam requirenti respondere famuli, perculsam esse multitudinem aspectu dæmonum, qui eum catenis vinctum tenerent. Stabat ille stuporis ex novitate rei plenus, & tamquam attonito similis.

[617] [& virtute Rosarii] Tunc beatus Dominicus ad eum conversus, ait: Petre infelix, jam cogitare incipe, quo in statu sis, qui tuo populum hunc aspectu adeo terrefacis ac fugas, ac resipisce, infelix. Ad Psalterium tibi Virginis confugiendum est, ut tantam tempestatem evadas, ne te terra absorbeat. Jussitque Bertrando comiti suo Vir sanctus, ut funiculum, Psalterii numerum continentem, ad eum perferret. Miser ille resipiscens, & magno suorum flagitiorum dolore tactus, beatum Dominicum precatus est, ut suis Deum sibi orationibus propitium redderet, & continuo ad aram beatæ Virginis confugit, ac flexis ante illius effigiem genibus totum peregit Psalterium. Terrificam illam oris deformitatem, quam nemo poterat intueri, velavit, & ad beatum accedens Dominicum, delicta sua confessus est: quod ubi fecit, considerans Vir sanctus numerositatem delictorum illius & gravitatem, & ambigens, quam illi mulctam injungeret, contulit sese ad beatæ Virginis effigiem, & eam precatus est, ut sibi ipsa, quid in ea re faciundum esset, ostenderet. Ait illa: Nulla quidem alia mulctes illum pœna, quam ut meum constanter Psalterium dicat; quod ubi fecit, illum etiam in numerum Rosariorum transcripsit.

[618] [ad frugem reduxerit;] Mira cum stupore omnium continuo res secuta est. Oris illa tanta deformitas ac horror ad pristinam formam rediit, demptoque velamine, quo faciem operuerat, tres de rosis coronæ propter tria Rosaria in ejus capite conspectæ sunt, & pulsis cum suis catenis dæmonibus, innumeri circa illum angeli astitere, affirmavitque ipse beatus Dominicus illud quoque, dum sua Petrus flagitia confiteretur, id etiam mitabile contigisse; ad singula delicta, quæ promebat, sensisse illum singulis se catenis solvi. Ita deinceps homo paulo ante flagitiosissimus, factus Psalterii summus cultor, magna cum laude vitam & felici fine transegit. Alanus part. 5 cap. 53 hæc iterum pluribus exornat, & de felici istius Petri morte adjungit sequentia: Tandem in cunctis agendis bene illuminatus ac prospere agens, postquam uxorem & totam familiam induxisset ad frequentationem & assiduitatem prædicti Psalterii una cum illis perseverando hoc sancto in proposito, prænuntiationem obitus sui & suorum a Maria virgine obtinuit; & apparentibus sibi Christo & Maria Virgine, promeruit hic peccator pœnitens per idem Psalterium inter manus ejusdem Christi & Mariæ spiritum tradere, non sine multorum, qui adstabant, singulari devotione ex præsentia Domini Jesu & Virginis Mariæ.

[619] Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum 1219 cap. 17 pro veritate harum historiarum, tamquam pro aris & focis, acriter decertat, easque testimonio Joannis de Monte potissimum confirmat. [sed Echardus hæc & similia recte fabulis accenset.] Sed arbitramur, Malvendam omni suo conatu necdum effecisse, ut homines cordati hisce portentosis miraculis fidem adhibeant. Saltem veritatem illorum ac similium prodigiorum nondum persuasit sodali suo Echardo, qui tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 19 in notis has ipsas historias ita explodit: Quæ stupenda miracula, ab eo in illis partibus patrata, ex Flaminio refert Malvenda ad MCCXIX num. 15 & 16 de Petro quodam Sancti cognato, ex perditis moribus ad frugem revocato; de quadam Lucia prægnante apud Mauros captiva, & post partum cum filio suo, a Christo ipso baptizato, in suam patriam Christianam in momento mirabiliter translata; de Alexandra dicta, cujus caput a quinque mensibus recisum e puteo vivum emerserit; de insigni latrone, occiso putato, & a sociis in via sepulto, sed sub terra ad Dominici adventum vivo divinitus servato, si alium non habent, ut ille præstat, quam Joannem de Monte auctorem, hominem pure fictitium, vereor, ut apud sapientes fidem inveniant, eo magis, quod & Jordano & Humberto, qui Hispanias peragrarunt, incognita fuerint. Hujusmodi miraculis non indiget gloria Dominici, nec iis astruitur dignitas societatis Rosarii, propriis meritis abunde stabilita. Ita Echardus, cujus crisim hic approbamus.

§ XXXIII. Quo tempore Sanctus ex Hispania in Galliam Italiamque discesserit, & quæ in illo itinere gesserit.

Veteres biographi consentiunt, S. Dominicum anno Christi 1219 ex Hispania in Galliam rediisse, [Contra hypothesim Echardi probamus, S. Dominicum exeunte Martio anni 1219] & Humbertus in Chronico suo hunc annum diserte exprimit his verbis: Anno Domini MCCXIX de Hispania venit beatus Dominicus Parisius, & invenit ibi de Fratribus ferme triginta. Paululum ibi commoratus, divertit Bononiam, ubi jam magnus erat Fratrum numerus sub Fratre Reginaldo congregatus apud sanctum Nicolaum (nam ante fuerant in alio loco a principio) qui eum cum mirabili gaudio receperunt, & ideo misit Fratrem Reginaldum Parisius. Hæc eadem Humbertus in Actis Sancti cap. 29 repetit, quibus B. Jordanus & Theodoricus similia habent, ita ut de anno illo 1219 satis constet. Sed intricata quæstio superest, quo tempore istius anni Sanctus Parisios advenerit, & an standum sit opinione Echardi, qui tomo 1 pag. 19 in notis ita disserit: Anno MCCXIX Hispaniam reliquisse, & exinde in Franciam & Parisios usque venisse Dominicum, asserit Jordanus; adeoque juxta stylum ejus ætatis post XXV Martii, vel post Pascha, quod fuit VII Aprilis, Hispania egressus est.

[621] Echardus hic primo supponit, Sanctum post diem XXV Martii, [potuisse ex Hispania Parisios advenisse,] vel post Pascha, tantummodo Hispania egredi cœpisse. Sed B. Jordanus solum dicit, quod Sanctus revertens inde, Parisius venerit anno MCCXIX; ita ut hic annus 1219 æque ad Parisiensem S. Dominici adventum, quam ad discessum ejus ex Hispania referri possit. Itaque in hypothesi, qua exordium anni ab Annuntiationis festo, seu die XXV Martii, sumitur, potuit S. Dominicus mense Februario anni 1218 ex Hispania discedere, & circa exeuntem Martium anni 1219 jam inchoati Parisios advenisse. In hoc systemate vera est B. Jordani aliorumque veterum narratio, etiamsi annos ab Annuntiationis festo, seu a die XXV Martii inchoarent. Secundo Echardus supponit, omnes illos biographos a die XXV Martii, vel a Paschate, principium anni computasse. At illud certis argumentis clare ac solide probatum oportuit: eo enim tempore diversi scriptores initium anni diversimode numerabant, ut jam paucis demonstrare conabimur.

[622] [& ex Bernardo Guidonis,] Inter Scriptores rerum Italicarum nuper Mediolani editos, tomo 3, pag. 480 refertur ex Ms. Bernardi Guidonis Vita Innocentii III Pontificis, in qua auctor ille Gallus ad propositum nostrum hæc habet: Innocentius III, natione Campanus, de castro Saumani ex patre Transmundo, consecratus in cathedra sancti Petri. Cœpit anno Domini MCXCVII secundum illos, qui annos Incarnationis Dominicæ incipiunt a festo Annuntiationis Domini in Martio computare; secundum illos vero, qui annos Dominicæ Incarnationis computare incipiunt in Natali, scribitur anno Domini MCXCVIII. Innocentius ille ad cathedram S. Petri evectus est die VIII Januarii, anno Christi 1198 secundum hodiernam computandi methodum, ut vetera monumenta testantur. Hinc liquet, ætate Bernardi Guidonis sive seculo XIII & XIV duplicem anni numerandi modum in usu fuisse, licet Echardus tomo 1 pag. 78 sic generatim loquatur: Scriptores itaque seculi XIII & in iis nostrates, ubi de chronologia agunt, stylum veterem SEMPER sequuntur, quo annus vel a die Annuntiationis XXV Martii ad XXV Martii sequentis, vel a festo Paschæ ad Pascha sequens computabatur, adeo ut Januario, Februario, Martio, & aliquando Aprilis parte acta ad annum præcedentem referant. Hunc stylum sequebantur in Gallia, Hispania, & pluribus Italiæ civitatibus, ut Florentiæ & Romæ, quod innumeris diplomatibus Pontificiis ab Odorico Rainaldo relatis evincere facillimum. Verum Hispani usque ad seculum XIV usi sunt sua peculiari æra, quæ a Kalendis Januarii incipiebat, ut superius alia occasione monuimus.

[623] [aliisque antiquis monu memis contra opinionem ipsius ostendimus,] Quod Echardus hic addit de stylo Romano, in dubium revocari potest: videtur enim seculo XIII annus Romæ a Nativitate Christi cœpisse, ut colligimus ex synodo Coloniensi anni 1310, quæ canone 23 apud Labbeum nostrum tomo XI Conciliorum, part. 2, Col. decernit sequentia: Statuimus etiam, ut ex nunc de cetero annus Domini observetur, & in Nativitate Christi innovetur a quolibet anno, prout sacrosancta Romana ecclesia id observat, quæ est omnium ecclesiarum caput & magistra, ut errores & difficultates, qui propter diversitatem inceptionis anni Nativitatis ejusdem multoties evenerunt, de cetero evitentur. Adde, quod Covarruvias tomo 2 Resol. var. lib. 1 cap. 12 num. 1 hunc computandi morem universim adscribat Italiæ, etsi postea aliquos excipiat, ut Mabillonius in Opere de re diplomatica lib. 2 cap. 23 num. 3 exponit his verbis: In Italia etiam annos a Nativitate inchoari, mos vetus est, teste Covarruvia, præterquam apud Pisanos, qui initium anni Incarnationis desumunt novem mensibus ante Nativitatem; qua ratione annus e Nativitate quinquagesimus, est & ejusdem numeri ab Incarnatione usque ad diem XXV Martii; & ab eo die, qui est quinquagesimus a Nativitate, erit quinquagesimus primus ab Incarnatione, adeoque calculus Pisanus novem mensibus alium antevertit. Secus Florentini tribus mensibus post Nativitatem incipiunt annos Incarnationis eodem modo, quo de Gallis postea dicendum: quod etiam de Mediolanensibus sæpius animadvertit Puricellus de Basilica Ambrosiana.

[624] Equidem fateor, plures historicos Gallos seculi XIII hoc Florentino vel Mediolanensi stylo usos esse, [non apud omnes istorum temporum scriptores] non tamen omnes, ut Mabillonius capite mox citato, num. 6 scribit: nam Bernardus Guidonis, episcopus Lutevensis (sunt ibidem verba ejusdem Mabillonii) in Actis sancti Fulcranni, ejusdem sedis episcopi, ab se seculo XIV scriptis, asserit, ipsum ordinatum fuisse anno gratiæ DCCCCXLIX, pridie Nonas Februarii, quæ dies Dominica erat novi anni littera G præditi; obiisse vero anno gratiæ Christi MVI, Idibus Februarii, quarta feria, quæ omnino calculo novo respondent. In Actis S. Fulcranni, quæ Bollandus noster ex Bernardo Guidonis ad diem XIII Februarii edidit, sub finem capitis primi etiam legitur, quod sanctus ille præsul Lutevensis fuerit consecratus … pridie Nonas Februarii, anno generationis Christi DCCCCXLIX. Post alia ibidem cap. 5 tempus mortis ejus ita signatur: Migravit autem ad Dominum anno generationis Christi MVI, Idus Februarii, quarta feria, octava fere diei hora transacta… Mansit autem in episcopatu annis LXII, & diebus IX.

[625] Non ignoro, circa præfatum consecrationis annum a Bollando difficultatem quamdam proponi, [initium anni ab Annuntiationis festo,] eo quod S. Fulcrannus dicatur annis LXII ecclesiam Lutevensem gubernasse, quæ chronologia cum initio & fine episcopatus stare non potest. Pagius in Critica ad annum Christi 1006 num. 2 hanc Bollandi dubitationem avide amplexus est, & asseveranter pronuntiat, errore librariorum numerum X pro V irrepsisse, ac annum Christi DCCCCXLIV pro anno DCCCCXLIX legendum esse. Verum eadem facilitate in annos episcopatus error irrepere potuit & numerus X perperam pro V poni, ita ut anni illi LXII, qui episcopatui S. Fulcranni erronee tribuuntur, in annos LVII commutandi sint. Hac eadem unius numeri mutatione facta, omnia recte consistunt, & vere dici potest S. Fulcrannus mense Februario anni 949 ad cathedram Lutevensem evectus esse, illamque eodem mense Februario anni 1006 moriens reliquisse.

[626] Insuper hunc Bollandi & Pagii scrupulum sufficienter dissipat illustrissimus Joannes Plantavitius de la Pause, [aut a Pascha computari,] episcopus Lutevensis, dum in Chronologia præsulum Lutevensium pag. 45 ex Necrologio istius ecclesiæ tradit, decessorem S. Fulcranni anno MCCCCXLIX, die III Januarii obiisse, & ibidem pag. 50 & 51 ex vetustis Breviariis aliisque monumentis Lutevensibus de successione S. Fulcranni habet sequentia: Narbonam provinciæ metropolim invitus perducitur, ibique ab Americo archiepiscopo confirmatur, ac consecratur in basilica beati Pauli proconsulis, civitatis istius protopræsulis, pridie Nonas Februarias, anno salutis nongentesimo quadragesimo nono. Deinde idem illustrissimus scriptor de obitu ejusdem Sancti (de hoc mortis anno nullus dubitat) pag. 63 & 64 hæc addit: Præfuit ecclesiæ Lutevensi quinquaginta septem annis & diebus novem. Tandem senio confectus, & laboribus fractus, … sanctam animam carne solutam, dum sacra benedictionis verba frigescentibus labiis vix tenuiter super assistentes proferret, efflavit anno salutis MVI, Idibus Februarii, feria quarta, hora octava matutina. Cum igitur illo anno Christi 1006 littera Dominicalis fuerit F, & Idus Februarii in feriam quartam inciderint, ex his characteribus chronologicis liquet, Bernardum Guidonis in his Actis S. Fulcranni exordium anni a Nativitate Domini vel a Kalendis Januarii sumpsisse.

[627] [sed variam anni ineuntis epocham] Ex hoc exemplo concludere nolumus, Bernardum Guidonis constanter illo stylo usum esse: nam is auctor alibi clare indicat, se ab Annuntiationis festo, sive a die XXV Martii, more quorumdam Gallorum, novum annum numerare. Sed ex iis tantum conjicimus, scriptorem illum modo unam, modo alteram adhibuisse ex duabus anni epochis, quas sua ætate usitatas fuisse, superius asserebat. Sic etiam alii Galli duplicem computandi rationem exprimunt, ut Mabillonius in laudato opere diplomatico cap. 23 num. 9 indicat his verbis: Porro etsi a Paschate anni principium repetebant nostrates; Januarii tamen Kalendas initium novi anni censebant. Unde charta Drogonis de Vineæ-curte apud Cangium in Glossario, ubi de anno, data dicitur ab Incarnatione MCLXXXIII, mense Januario, altera die anni ineuntis. Historici vero nonnulli utrumque calculum non raro exprimebant, ut in Historia episcoporum Autissiodorensium, ubi Audoïnus in capite septuagesimo sexto translatus dicitur ad sedem Magalonensem ANNO QUINQUAGESIMO TERTIO (nempe post MCCC) more curiæ Romanæ, in Nativitate Domini; more autem Gallicano, anno quinquagesimo secundo: quem duplicem modum idem auctor distinguit etiam in sequentibus capitulis ad octogesimum.

[628] [tunc apud auctores diversos usitatam fuisse.] Atque inde evidens fit, annos Incarnationis apud Gallos, etsi a Paschate incœptos, non prævertisse annos Nativitatis repertos a Romanis, sed trimestri spatio posteriores fuisse (quod maxime notandum) tametsi Incarnatio Nativitatem novem mensibus præcesserit. Quippe Galli, ut fit etiam modo, annos Incarnationis & Nativitatis promiscue adhibebant, sicut postea dicturi sumus. Romanorum calculum Germani passim sequebantur, annumque inchoabant a Nativitate Christi, ut erudite probat Cangius in Glossario. Obiter hic observari velim, duos ex præcipuis S. Dominici biographis, videlicet B. Jordanum & Theodoricum de Appoldia, natione Germanos esse, adeoque in assignandis annis probabiliter morem patriæ suæ servasse. Forte etiam hi aliique Actorum scriptores stylum curiæ Romanæ sequebantur. Ceterum particulares diœceses ac urbes in computando anni initio diversum modum usurpabant, ut apud Cangium in Glossario Latino-Barbaro ad vocem annus, & Mabillonium lib. 2 laudati operis diplomatici, toto capite 23 fusius probatur.

[629] [Ex chronotaxi nostra sequitur,] Ex omnibus hactenus dictis concludimus, quod Echardus nimis confidenter asserat, omnes S. Dominici biographos semper stylo veteri usos esse. Si vero hi auctores Germani secundum praxim curiæ Romanæ & consuetudinem plurium historicorum in describenda Sancti Vita annos a Nativitate Domini numerare incipiant, nulla nos urget difficultas: sic enim potuit Sanctus Vir mense Januario, vel ineunte Februario, anni 1219 ex Hispania discedere, & mense Martio Parisios pervenire, atque inde post brevem moram in Italiam proficisci. Quod si quis solide probaverit, scriptores illos festo Annuntiationis sive die XXV Martii (hæc epocha certe in quibusdam Galliæ & Italiæ civitatibus tunc usitata erat) novum annum exordiri, secundum hypothesin supra propositam dicemus, S. Dominicum ineunte vel inchoato jam anno 1219, circa finem Martii Parisios advenisse, ibidemque transactis aliquot diebus, post Pascha, sive diem VII Aprilis, inde in Italiam profectum esse. In hoc systemate potuit Sanctus circa medium mensem Maium ejusdem anni per varias Italiæ urbes transire, & festo Pentecostes seu die XXVI Maii interesse Capitulo Minoritarum, ut scriptores Franciscani passim asserunt, quorum testimonia, & contraria Prædicatorum argumenta, paragrapho sequente breviter expendemus.

[630] Nemo hic nobis objiciat nimiam omnium itinerum istorum properationem, [Sanctum more suo celeriter confecisse hæc itinera,] & fortasse dicat, Sanctum in nostra hypothesi nullibi potuisse diutius quiescere aut hærere: nam respondebimus cum Malvenda, qui in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1219 cap. 14 hanc sancti Fundatoris festinationem ita laudat: Nullibi sanctus Vir longo saltem tempore se detineri patiebatur; sed cursum omnino solis imitatus, incredibili celeritate omnia perlustrans, ubique virtutum suarum & doctrinæ radios diffundebat: sciens enim, velocem esse depositionem tabernaculi sui, infatigabili labore varias provincias & loca percurrebat, quo vivens adhuc certissima Ordinis sui incrementa cernere posset. Nihil igitur mirum, quod Vir quietis impatiens, ut ab Echardo supra recte appellatur, & desiderio propagandi sui Ordinis flagrans, nusquam diu substiterit Adde, quod Sanctus spatio octo dierum ex Rupe Amatoria usque ad urbem Aurelianensem pervenerit, ut postea apud Theodoricum de Appoldia num. 150 & sequente narrabitur Ex hoc postremo velocis peregrinationis specimine satis colligimus, Sanctum indies magna itinera confecisse.

[631] Hisce tricis chronologicis utcumque expediti, pergimus ad exponenda Sancti gesta, [in quibus prodigiose auxit vinum,] quæ in illis itineribus contigerunt. Cum autem pleraque in Actis infra edendis narrentur, tantum examinabimus ea, quæ ibi omissa sunt, aut quæ explicatione quadam indigent. Probabiliter opinamur, in illo reditu accidisse miraculum, quod in Vitis Fratrum part. 2 cap. 5 narratur hoc modo: Quadam die cum in partibus illis (nimirum Tolosanis, de quibus ibi immediate antea fit mentio) cum multis Fratribus iter ageret, & ad prandium non nisi unum scyphum vini haberent, beatus Pater compatiens aliquibus, qui in seculo multum fuerant delicati, jussit illud modicum fundi in vase magno, & aquam in abundantia superfundi: erant autem octo Fratres, qui omnes abunde biberunt aquam vinum factam valde bonum, & superfuit illis. Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1219 cap. 18 etiam putat, S. Dominicum in reditu suo ex Hispania istud miraculum patrasse, & ibidem de comitibus illius itineris hæc addit: At cum sanctus Antoninus dicat, octo illos socios Fratres noviter ad Ordinem receptos fuisse, suspicamur hos illosmet exstitisse, qui sancto Dominico in Hispania adhæserant, & apud Guadalajaram tentata defectione, ad sanam mentem a Viro Dei revocati fuere.

[632] Hæc Malvendæ suspicio displicet Echardo, qui propterea tomo 1 Bibl. Prædicat. pag 38 in notis, [eoque tirones octo Hispanos vel Tolosanos recreavit,] illam sic improbat: Hoc miraculum Malvenda refert ad annum MCCXIX num. 18 ad reditum beati Dominici ex Hispania, & in gratiam juvenum Hispanorum actum, quos scilicet recens ad Ordinem ascitos Tolosam secum adduxisse putat, quod non placet: cum enim dilatando in Hispania Ordini studeret, verisimile non est, sodales ibi allectos a patria, ubi necessarii erant, removisse. Rectus censet Soëgius, id actum sodalium Tolosanorum gratia, quorum plures, cum illac transiret Sanctus, vel Hispaniam petens, vel exinde Parisios cogitans, quamdam itineris partem, ut dulcibus ejus colloquiis fruerentur, eum comitari voluerunt. Si Soëgius & Echardus nobis prorsus persuadere volebant, istud miraculum in gratiam sodalium Tolosanorum patratum fuisse, iis præcipue probandum erat, socios illos Tolosanos recenter ad Ordinem admissos esse, quandoquidem S. Antoninus parte 3 sui Chronici tit. 23 cap. 4 § 9 diserte affirmat, Fratribus, noviter ad Ordinem receptis, & deliciis assuetis in seculo, illud evenisse.

[633] [& varia negotia exiguo tempore,] Echardus tomo 1 pag. 19 in notis post discessum S. Dominici ex Hispania, de eodem Sancto hæc memorat: Occitaniam repetens, & socios Tolosanos ultimo amplexus, Fratrem Bertrandum de Garriga socium assumpsit, & magnis itineribus Parisios contendit. Cum paululum demoratum addant Jordanus & Humbertus, mensem circiter in regia urbe substiterit. Interim, ut illi solemne erat, ubique collationes publicas habuit, quibus Jordanus ipse, tum sacræ facultatis baccalaureus, se affuisse testatur; imo & ei in sacro tribunali peccata confessum, & ejus monitis diaconatum suscepisse. Cum antiqui Actorum scriptores consentiant, quod S. Dominicus Parisiis paululum manserit, non cogimur amplecti conjecturam Echardi, qui huic commorationi mensem concedit: nam intra unam alteramve hebdomadam fieri potuerunt ea, quæ Sanctus Parisiis fecisse traditur. Unde Malvenda tantum assignat huic mansioni Parisiensi paucos dies, dum in Annalibus jam sæpe laudatis ad annum 1219 cap. 21 hæc scribit: Illis quoque paucis diebus, quibus sanctus Pater Parisiis mansit, recepisse ad Ordinem F. Guilielmum Monferratensem, insignis nominis in Religione virum, ipsemet F. Guilielmus affirmat. Hunc ipsum in Processu Bononiensi secundum testem infra de hac re audiemus.

[634] [quo Parisiis substitit,] Deinde Echardus loco proxime citato & pagina præcedente meminit de quibusdam civitatibus, ad quas tunc S. Dominicus ex urbe Parisiensi misit socios, ut in iis cœnobia Ordinis fundarent. Nobis non vacat, singulas horum Conventuum origines indagare, & propterea in hac re opinionem Echardi haud gravate admittimus. Nihilominus aliquam observationem meretur fundatio cœnobii Lemovicensis, quam Echardus ibidem pag 19 refert his verbis: Fratrem Petrum Cellani, quem Parisiis invenit, & quo se contulisse post mortem Comitis Montis-fortis merito putes, sive ut Raymundi Comitis Tolosani, Albigensiumque victorum furorem effugeret, sive ut sacras Litteras aliquamdiu saltem Parisiis audiret, Lemovicas erigendi cœnobii causa legavit; qui tamen, Sancto haud dubie sic disponente, non tam cito Parisiis exiit: siquidem Lemovicas cum sociis sibi designatis non advenit, nisi circa Epiphaniam sequentem anno MCCXIX stylo veteri, novo MCCXX.

[635] [divina providentia maxime confidens,] Probat singularem Sancti nostri fiduciam in Deo, quod in illa Petri Cellani missione contigit, & quod laudatus Bernardus Guidonis apud Edmundum Martene eodem tomo 6 Collectionis amplissimæ col 402 sic narrat: Anno Domini MCCXIX beatus Dominicus de Hispania venit Parisius, & in domo sancti Jacobi præfata Conventum triginta Fratrum invenit, & inde misit Lemovicas ad Conventum accipiendum ibidem Fratrem Petrum Cellani, Tolosanum superius memoratum, qui cum ignorantiam & librorum penuriam allegaret (nam unum solum quaternum de homiliis beati Gregorii tantum habebat) respondit pius Pater, cujus cor erat fiduciam habens in Domino: Vade, inquit, fili, & confidenter vade; omni die bis habebo te coram Deo, & ne dubites; multos acquires Domino, & afferes multum fructum; cresces & multiplicabis, & Dominus erit tecum. Et sic ipse Frater Petrus postmodum suis familiaribus enarravit, cum intus vel extra angustia arctabatur, invocabat Dominum & Dominicum, reducens ad memoriam promissum suum, & omnia ei prospere succedebant.

[636] [ad Ordinem suum propagandum gessit.] Dicitur etiam Alexander II rex Scotiæ, qui negotiorum causa tunc Parisiis versabatur, S. Dominicum rogasse, ut quosdam e sodalibus in regnum suum mitteret, quemadmodum Hector Boëthius lib. 13 Historiæ Scotorum apud nos fol. 283 verso narrat in hunc modum: Ferunt, Alexandrum, cum in Galliam ad Philippum ad redintegranda antiqua fœdera venisset, forte etiam Dominicum convenisse, multumque precatum, ut ex iis, quos ipse secum habebat, sanctos quosdam viros in Scotiam ad erudiendum populum mitteret: quod ubi factum est, maximo apud Alexandrum honore habiti sunt, ædesque, ubi agerent, aut suppeditatæ sunt, aut novæ ædificatæ. Illustrissimus Joannes Leslæus, episcopus Rossensis, lib 6 de Rebus gestis Scotorum pag. 232 editionis Romanæ similia fere scribit. Fidem istius colloquii relinquimus penes recentiores illos auctores, cum ipsi antiquos testes non allegent, & veteres nostri biographi de hac re non meminerint. Utrum vero Prædicatores in Scotiam penetraverint, vivente adhuc Sancto, ut Malvenda existimat, inferius alia occasione breviter examinabimus.

[637] Porro S. Dominicus, peractis post brevem moram negotiis, [Etiam in illo itinere inter Alpes Lombardiæ] Guilielmum de Monte-ferrato forte cum aliis in socium itineris assumpsit, & ex urbe Parisiensi per Burgundiam (haud dubie celeriter more suo) in Italiam profectus est. Varia miracula, quæ Sanctus in via patravit, postea in Actis legentur. Certe in illo itinere contigit, quod S. Antoninus parte 3 Chronicorum tit. 23 cap. 4 § 9 narrat, etiamsi illic ordinem profectionis inverterit: nam putat, id factum esse, cum beatus Pater ex Bononia in Galliam proficisceretur, & in Alpibus socius ejus præ debilitate ex fame ulterius procedere non valeret. Sed procul dubio errat sanctus historicus, aut mendum in verba illius irrepsit, cum ex tota Actorum serie constet, S. Dominicum post confirmationem Ordinis sui numquam Bononia in Galliam Transalpinam venisse.

[638] Quapropter hoc miraculum transcribimus ex Vitis Fratrum part. 2 cap. 8, [socium præ fame deficientem] ubi post iter Hispanicum sic recte refertur: Post hæc gloriosus Pater in Italiam rediit, quodam Fratre Joanne Converso sibi associato; qui Frater Joannes inter Alpes Lombardiæ subito cœpit præ fame deficere, ita ut nec ultra posset procedere, nec de terra præ lassitudine se levare. Cui pius Pater ait: Confortamini, fili, & procedamus paulatim, & perveniemus ad locum, ubi aliquam refectionem invenire possimus. Cui cum ille nequaquam se posse procedere, responderet, sed usquequaque deficere, Vir sanctus pietate, qua plenus erat, ac Fratris commiseratione commotus, ad solitum se convertens refugium, breviter oravit ad Dominum, ac conversus ad Fratrem ait: Surgite, fili, & ite ad locum illum, & quod ibi inveneritis, huc usque aflerte.

[639] [pane celitus assignato refecit,] Surrexit ille quamquam cum magna difficultate, & gressu quo potuit ad locum, qui ad jactum lapidis distare poterat, tandem perveniens, panem unum miri candoris candidissimis mappis involutum reperit, assumptoque illo ad Sanctum Dei rediit, ac de ejus mandato de eodem pane comedens ad sufficientiam vires recepit; interrogatusque a Viro Dei, an jam fame fugata refectus posset incedere, respondit, se sufficienter refectum, & optime posse prosequi cœptum iter, qui paulo ante non poterat se movere. Surgite, inquit, fili, & residuum panis mappis involutum in loco, quem invenistis, reponite. Quo facto, cœptum iter ire cœperunt. Cum autem aliquantulum processissent, Frater ad se reversus ait intra se: Deus meus! Quis ibi panem posuit, aut unde illic allatus fuit? An non & ego lentus pariter & ignarus, qui nihil super hoc hactenus requisivi? Tunc ait ad Sanctum: Pater sancte, panis ille unde allatus fuit, aut quis ibi posuit? Tunc verus humilitatis amator & conservator Fratrem interrogavit dicens: Fili, comedistis, quod sufficit vobis; Deo gratias agite, ut dignum est, & nequaquam amplius inquiratis. Hæc dictus Frater Joannes, cui contigit, postmodum in Hispaniam rediens Fratribus enarravit: qui tandem sociatus Fratribus, qui de Domini Papæ mandato ob fidem Catholicam prædicandam in Africam ibant, Marrochium perveniens, migravit ad Dominum, cursu feliciter consummato.

[640] [& forte tunc ad quasdam Italiæ urbes divertit,] Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 19 & sequente in notis varia recitat monumenta, ut probet, S. Dominicum in illo itinere Mediolanum divertisse, fervidas ibidem conciones instituisse, & aliquos ad Ordinem suum aggregasse. Verum veteres biographi nostri de his rebus silent, & Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1219 cap. 22 hunc reditum describens, de hac digressione Mediolanensi non meminit; imo ibidem in fine refellit Flaminium, qui in Vita S. Dominici fol. 30 verso asserit, Sanctum tunc Bergomi multis diebus commoratum esse. Non ignoramus, Sanctum aliquando ad urbem Mediolanensem venisse; sed discrepant historici circa tempus, quo id factum sit, ut videre licet apud Puricellum in Dissertatione Nazariana cap. 109, ubi fuse disputatur, quoties, & quando S. Dominicus Mediolanum adierit. Quinimo ipse Puricellus, expensis antiquis monumentis, ibidem pag. 545 de hac controversia sic pronuntiat: Nusquam profecto apparet, quemadmodum Dominicus interim venire Mediolanum potuerit, antequam Bononiam proficisceretur. Tacentibus itaque vetustis scriptoribus, ordo istius itineris arbitrarius videtur.

[641] [priusquam Bononiam perveniret.] Quare nobis etiam suspicari licebit, S. Dominicum tunc Ordinis sui dilatandi causa plures Italiæ civitates peragrasse, antequam Bononiam perveniret, & eo tempore propter negotia adiisse Perusium, ubi Cardinalis Hugolinus degebat, adeoque hac occasione potuisse interesse Capitulo Minoritarum, quod anno Christi 1219, festo Pentecostes, in vicino loco sanctæ Mariæ de Portiuncula celebratum est. Cum in systemate nostro chronologico S. Dominicus statim post Pascha anni 1219, quod in diem VII Aprilis tunc incidit, Parisiis in Italiam discesserit, hactenus tantummodo diximus, Sanctum potuisse interesse Capitulo Minoritarum, quod eodem anno die XXVI Maii celebrabatur: alia enim quæstio est, an re ipsa huic Capitulo interfuerit, & in eo contigerint illa omnia, quæ scriptores Franciscani de S. Dominico narrant. Hanc controversiam historicam, inter duos præclarissimos Ordines dudum agitatam, jam paragrapho sequente breviter discutiemus.

§ XXXIV. An Sanctus interfuerit comitiis Franciscanorum, quæ vulgo Capitulum storearum appellantur.

Anno Christi 1219, circa festum Pentecostes sive diem XXVI Maii ad generalia Ordinis comitia ex diversis regionibus convenerunt quinque millia Minoritarum, [Inter Minoritas & Prædicatores controvertitur,] quos S. Franciscus anno præcedente per litteras evocaverat. Cum vero cœnobium vix caperet decimam tantæ multitudinis partem, non procul Assisio in campo circa Portiunculam jacebant in storeis; unde illa congregatio communiter Capitulum storearum appellata est. Scriptores Franciscani passim tradunt, S. Dominicum huic Capitulo interfuisse; at Prædicatores id prorsus negant, & illam Minoritarum traditionem variis argumentis impugnant. Inter illos Lucas Waddingus in Annalibus Minorum ad annum Christi 1219 num. 1 & sequentibus hanc rem fuse tractat, & communem Ordinis sui opinionem pluribus testimoniis confirmare nititur; ex his vero Jacobus Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat a pag. 77 non ita pridem integram dissertationem huic opinioni opposuit, & totum Waddingi fundamentum evertere conatur.

[643] Cum autem Papebrochius noster in Appendice ad tomum 11 Maii pag. 828 & 840 in Vita S. Angeli Carmelitæ Waddingum secutus fuerit, [an S. Dominicus interfuerit Capitulo storearum,] & in hac controversia obiter Franciscanis faverit, laudatus Echardus tomo 1 citati operis sui pag. 81 non dubitat, quin illam Papebrochii sententiam, re maturius discussa, revocaturi simus. Ingenue fatemur, Papebrochium in Appendice ad dictum tomum 11 Maii pag. 828 Hispanicum S. Dominici iter huic Capitulo storearum perperam postposuisse. Neque id mirum videri debet, cum hanc rem tantum leviter ex occasione attigerit, antequam omnes veteres S. Dominici biographos attente pervolvisset. Quare idem sine ullo eruditissimi viri dedecore dici posset de præsentia S. Dominici in Capitulo storearum, quam etiam obiter dumtaxat ex Waddingo asserit, si argumenta Echardi nos plane convincerent. Sed nondum videmus, ea esse talia, ut hanc Papebrochii assertionem & immemorabilem Franciscanorum traditionem deserere cogamur. Certe Candidus Chalippe, eruditus Minorita Gallus, hæc omnia Echardi ratiocinia legerat, & tamen nuper in Gallica S. Francisci Vita ad annum 1219 lib. 3 pag. 124 & sequentibus eamdem Ordinis sui traditionem narrat, ibidemque in notis de hac controversia cum Echardo judicium nostrum requirit. Ne forte videamur uni Ordini præ altero impensius favere, præcipuas utriusque partis rationes allegabimus, & primo asserentium, deinde negantium, argumenta expendemus.

[644] Bartholomæus Pisanus, qui exeunte seculo XIV scripsit, lib. 1 Conformitatum fol. 18 col. 1 de præsentia S. Dominici in Capitulo memorato hæc habet: [licet Franciscani id asserant ex testimonio veterum scriptorum,] Declaratus fuit etiam beatus Franciscus beato Dominico in Capitulo generali, celebrato per beatum Franciscum apud Assisium; in quo cum essent ultra quinque millia Fratrum, ipse beatus Dominicus cum pluribus ex suis affuit Fratribus; ubi divinam providentiam agnovit circa Fratres adesse meritis beati Francisci, cum tot Fratribus nihil habentibus, nec de victu cogitantibus subito divina providentia omnia eis ministravit copiose; propter quod ipse beatus Dominicus dixit: Vere Dominus habet curam de istis sanctis pauperculis, & ego nesciebam. Verum Waddingus in Annalibus Minorum ad annum Christi 1219 num. 13 varios antiquiores hujus rei testes citat his verbis: Porro ita factum, & cum septem sociis adfuisse (scilicet S. Dominicum huic Capitulo storearum) ex nostris expresse referunt tres Francisci socii Leo, Ruffinus, & Angelus in ejus Legenda; Thomas Celanus in altera, Bernardus a Bessa, Bonaventuræ socius, in sua historia, Frater Hugolinus de sancta Maria in Monte, qui ante ter centum annos floruit, in Historia S. Francisci apud me manuscripta. Deinde allegat Bartholomæum Pisanum, aliosque scriptores recentiores, tum domesticos, tum externos, qui de eadem S. Dominici præsentia meminerunt. Cum hi posteriores de re tam diu transacta certum testimonium perhibere non possint, narrationem hujus traditionis ex vetustis Ordinis Franciscani monumentis exhibebimus.

[645] [inter quos testes synchroni narrant,] Attamen hic nobis non vacat ante tempus operose evolvere ac discutere omnia S. Francisci Acta, quæ in scriniis nostris conservantur. Quapropter hanc historiam transcribemus ex obvio Speculo Vitæ S. Francisci, quod F. Philippus Bosquierus sub nomine coævorum sodalium ejus edidit, & ubi Centuria 2 cap. 68 ex his synchronis auctoribus refert sequentia: In quodam Capitulo generali, quod fidelissimus servus Christi Franciscus in planitie sanctæ Mariæ de Angelis celebravit, congregati sunt ultra quinque millia Fratrum. Adfuit etiam ibi sanctus Dominicus, caput Ordinis Prædicatorum, cum septem Fratribus de Ordine suo. Adfuit insuper dominus Cardinalis (nempe Hugolinus, qui postmodum sub nomine Gregorii IX ad cathedram S. Petri evectus est) valde devotus beato Francisco, & Fratribus ejus, cui sanctus Franciscus prædixit, quod debebat esse Papa, & ita factum fuit. Cum ergo curia domini Papæ esset tunc Perusii, dictus Cardinalis studiose venit Assisium, & omni die veniebat ad sanctum Franciscum, ut videret eum & Fratres ejus: quandoque cantabat Missam, quandoque sermonem faciebat eisdem.

[646] [S. Dominicum ibi præsentem.] Cum autem veniebat visitare illud felix collegium, & videret illos in campo prædicto turmatim ad sexaginta & centum & ad trecentos sedere, aut in collocutione divina aut orationibus & lacrymis, aut exercitiis charitatis, & cum tanto silentio, quod nullus erat ibi rumor vel strepitus, admirans de tanta multitudine, ut castrorum acies, ordinata, cum lacrymis & magna devotione dicebat: Vere castra Dei sunt hæc: non enim audebat aliquis inter eos fabulas dicere sive truffas *. Sed ubicumque congregabantur, vel orabant, vel plorabant, vel de salute animarum loquebantur; & habebant in illo campo tecta distincta de carticinis in circuitu & supra; lecti vero erant vel terra, vel modicum de palea; cervicalia vero lapides vel ligna. Propterea erat cunctorum devotio, quod ex curia ibi propinqua multi Comites & Barones, duces & milites, Cardinales etiam pariter cum episcopis & clericis, & nobiles cum popularibus concurrebant, ut viderent tam sanctam congregationem & humilem, quod mundus non habuit de tot sanctis hominibus similem; ad videndum etiam caput ipsorum Fratrum sanctissimum, qui tam pulcram prædam mundo rapuerat, & tam devotum gregem ad beata Christi pascua dirigebat.

[647] Congregatis autem omnibus, surrexit sanctus pastor & venerabilis dux Franciscus in fervore Spiritus sancti, [visa ingenti fiducia,] illi beato gregi verbum vitæ proposuit voce altisona & tubali, quam sibi divina unctio infundebat; & istud thema proposuit: Magna promisimus, sed majora promissa sunt nobis; servemus hæc, spiremus * ad illa. Brevis voluptas, perpetua pœna. Modica passio, gloria infinita. Et super hæc verba devotissime prædicando, hortabatur omnes ad obedientiam sanctæ matris Ecclesiæ, ad suavitatem charitatis fraternæ, ad orandum pro universo populo sancto Dei; ad patientiam etiam adversus dura, ad munditiam & castitatem angelicam, ad pacem & concordiam cum Deo & hominibus, ad humilitatem & mansuetudinem cum omnibus, ad mundi contemptum & ferventem zelum altissimæ paupertatis; & solicitudinem & vigilantiam orationis, divinæ laudis, ad jactandam totam curam animæ & corporis in pastorem bonum & nutritorem animarum & corporum, in Dominum nostrum Jesum Christum benedictum. Et propter hoc melius observandum, Præcipio, inquiebat, omnibus Fratribus congregatis in meritum obedientiæ salutaris, quod nullus vestrum curam aliquam vel solicitudinem habeat de aliqua re comestibili, aut de aliquibus necessariis corporis; sed tantummodo intendatis orationi & laudi Dei, omnem curam vestram projicientes in Christum, quoniam ipsi est specialis cura de nobis. Et ita fecerunt, hilari animo ad otandum currentes.

[648] Sanctus autem Dominicus, qui adhuc erat præsens, [qua S. Franciscus curam rerum temporalium abjiciebat,] admirans de mandato, quod fecerat sanctus Franciscus, & reputans, eum indiscrete procedere, eo quod præcepisset in magna multitudine, quod nullus haberet curam de rebus necessariis corporis, existimabat, in tanta multitudine inconvenientiam debere contingere. Sed Dominus Jesus Christus volens ostendere, quod ipse curam gereret de tam caris ovibus & suis pauperibus singularem, statim inspirando facta est manus Domini super Perusinos, Spoletanos, Fuliginenses, Spelthenses, Assisinates, & cunctas circumjacentes terras: & veniebant cum asinis, mulis, & equis, & curribus oneratis pane & vino, fabis & caseo, & omnibus bonis, quibus putabant illos beatos pauperes indigere. Insuper portabant tobalias, & vasa magna & parva, & quidquid utensilium opus erat, & beatum se putabat ille, qui devotius & attentius servire posset, & in omnibus illi beatæ multitudini [in] necessitate studiosissime providere.

[649] Vidisses autem sanctorum illorum cœtui milites nobiles devotissime servientes. [exemplo hujus arctiorem paupertatem amplexum esse,] Vidisses etiam ibidem clericos devotos & fideles more domicellorum undique discurrentes. Vidisses ibi adolescentium floridam juventutem cum tanta reverentia ministrantem, ut videretur non pauperculis Fratribus, sed Apostolis Domini nostri Jesu Christi servire. Quæ omnia cum sanctus Dominicus cerneret, & divinam providentiam ibi vere cognosceret, humiliter redarguit se ipsum de judicio indiscretionis prædictæ, quod fecerat, & genu flectens beato Francisco, dixit humiliter culpam suam, & ait: Vere Deus curam habet de istis pauperculis Fratribus, & ego nesciebam. Unde ex nunc promitto servare sanctam euangelicam paupertatem, & maledico ex parte Dei omnes Fratres de Ordine meo, qui in Ordine ipso propria habere præsumpserint. Fuit ergo sanctus Dominicus valde ædificatus de fide sancti Francisci, & de obedientia, & de paupertate tam ordinati & magni collegii, & de providentia divina, & copia abundantissima omnis rei.

[650] [ut primigeniæ auctorum phrasi referre voluimus.] In Speculo Vitæ S. Francisci, quod F. Guilielmus Spoelberch anno 1620 Antverpiæ edidit, & quod etiam synchronis seraphici Patris sui sodalibus adscribit, part. 1 cap. 20 similia leguntur; sed is editor stylum & ordinem istius opusculi mutavit, ut ipsemet in præmonitione ad lectorem testatur his verbis: Scripsere illi quidem stilo admodum simplici & impolito, qualem nasutum hoc seculum vix fert, vix admittit; ideoque historiæ servata veritate eum parumper expolivimus. Scripsere ordine utcumque confuso; nos in meliorem judicio nostro redegimus. Sed quandoquidem nostro seculo magis placet primigenia veterum scriptorum phrasis, illam narrationem dedimus ex editione Philippi Bosquieri, quæ etiam fere convenit cum apographo ejusdem Speculi quod ex archivo Lovaniensi Minoritarum accepimus, & quod cum variis codicibus Mss. collatum est. At hactenus ignoramus antiquitatem istorum codicum, quæ accuratius indaganda erit, ubi ad illustranda S. Francisci Acta pervenerimus. Interim consuli potest P. Mathias Grouwels, qui in Historia critica sacræ indulgentiæ B. Mariæ Angelorum, vulgo de Portiuncula, part. 4 cap. 5 auctoritatem & fidem hujus Speculi contra scriptorem anonymum vindicavit.

[651] [Huic narrationi Echardus Dominicanus,] Nunc audiendum est, quid huic narrationi opponant auctores Dominicani, inter quos nuperrime Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 78 sic disserit: An Capitulum illud storearum revera habitum sit, seu [congregatio] potius (nam congregationem Fratrum suorum principum sanctum Franciscum convocasse nemo forsan negabit, quam si Capitulum generale appellare placuerit, fas esto;) verum * an tot millia sodalium suo cœtui jam tum allecta fuerint, unaque in illis comitiis convenerint, inquirere non est animus: erunt fortassis aliquando, qui rem a sancto Bonaventura omissam ac ei, quantum conjicere licet, vel incognitam vel non probatam, scrutabuntur curiosius, Legendamque, trium sancti Francisci sociorum nomine jactatam, quam se exscribere profitetur Waddingus, ad lydium lapidem revocantes, quam fidem mereatur, pro suscepta provincia docebunt. De sancto Dominico hic tantum ago; contendo plane commentitium esse relatum illud ab Waddingo ejus cum sancto Francisco seu Perusii (an hoc Perusii factum sit, infra examinabimus) seu Assisii in Capitulo storearum colloquium.

[652] [qui certe in aliqua re neganda erravit,] Hoc loco aliquid humani passus est Echardus, dum nempe hic innuit, de illo Capitulo & tanto Minoritarum numero non meminisse S. Bonaventuram, qui tamen in Vita S. Francisci cap. 4 diserte scribit sequentia: Processu quoque temporis multiplicatis jam Fratribus, cœpit eos Pastor solicitus in loco sanctæ Mariæ de Portiuncula ad generale Capitulum convocare, ut in funiculo distributionis divinæ in terra paupertatis eorum, unicuique tribueret obedientiæ portionem: ubi licet omnium necessariorum esset penuria, Fratrumque multitudo ULTRA QUINQUE MILLIA conveniret, divina tamen opitulante clementia, & victus sufficientia suberat, & salus comitabatur corporea, & spiritualis jucunditas affluebat. Itaque evidenter patet, non esse omissum a Bonaventura istud generale Capitulum, eique ultra quinque millia Fratrum interfuisse. In membraneo Musei nostri codice signato P Ms. 1, qui cum aliis Mss. Sanctorum Actis illam Bonaventuræ lucubrationem continet, prorsus eadem sancti hujus biographi verba leguntur, quod hic addimus, ne forte Echardus suspicetur, aliquam interpolationem in excusa ejusdem Vitæ exemplaria irrepsisse.

[653] Præterea Echardus jam relatis verbis indicat, Legendam S. Francisci sive præfatum Vitæ Speculum, [& fidem testium evertere debuisset,] quod synchronis ejusdem Sancti sociis tribuitur, sibi de fictione aut interpolatione suspectum esse. Verum primo loco illam suspicionem, quam adeo confidenter ingerit, ac aliis discutiendam committit, aliquot rationibus aut saltem conjecturis ab ipso probatam oportuit: si enim Echardus demonstrasset, istud Speculum confictum esse, facilius argumentis ipsius acquievissemus. Præcipue insuper ostendere debuisset, illam controversam S. Dominici præsentiam in Capitulo storearum non asseri a Thoma Celano, aliisque antiquis scriptoribus, quos supra laudatus Waddingus in Annalibus Minorum testes hujus rei allegat. Vix dubitamus, quin Franciscani exhibere possint varia antiqua horum omnium scriptorum exemplaria, quibus ostensis aut legitime probatis, tuto de hac controversia judicare possemus.

[654] Interea breviter percurramus alia Echardi argumenta, [varia opponit argumenta,] inter quæ tomo 1 pag. 78 fortissimum ex chronologia sic repetit: Ipso Annalista Franciscano teste, in eo tota vertitur quæstio, an anno MCCXIX festum Pentecostes sanctus Dominicus in Italia celebrarit; quem proinde si in Hispania vel Gallia tum egisse demonstravero, narrationem Waddinganam funditus ruere necesse est. Rem conficere ex auctoribus æqualibus haud est difficile; sed priusquam affero, monendus lector, ut semper ob oculos habeat in computandis annis styli veteris discrimen a novo, quod cum scriptores quidam recentiores, & in eis Waddingus, sæpius non attenderint, in varias ambages sese intricarunt, & gravissime sunt allucinati. Deinde ibidem affirmat, omnes S. Dominici biographos, aliosque seculi XIII scriptores stylo veteri usos esse, & initium anni vel a die XXV Martii, vel a Paschate, semper numerasse.

[655] Sed jam paragrapho præcedente ostendimus, duplicem eo tempore epocham in usu fuisse, & plures annum a Nativitate Domini cœpisse, [quæ tamen rem nondum plane conficiunt,] quod etiam evidenti exemplo ex Bernardo Guidonis confirmavimus. Si veteres scriptores Actorum S. Dominici hanc eamdem epocham cum pluribus sui temporis historicis usurpaverint, chronologia non impedit, quo minus hic Sanctus Capitulo storearum interfuerit, ut consideranti manifestum fiet. Quinimo ibidem in ipsa Echardi opinione, secundum quam scriptores illi principium anni ab Annuntiationis festo, sive a die XXV Martii, computarent, proposuimus quoddam systema, cui verba horum auctorum non repugnant, & in quo S. Dominicus, statim post Pascha anni 1219 Parisiis discedens, absolute eodem anno circa festum Pentecostes Assisii esse potuit. Non diffitemur, in hac hypothesi longinquum iter intervallo quinquaginta dierum conficiendum esse; sed cum id absolute confici potuerit, malumus illam difficultatem deglutire, quam statim temere fidem abrogare testibus, quos Baronius in Notis ad Martyrologium Romanum die IV Octobris synchronos agnoscit, & quorum testimonio sententia Franciscanorum potissimum nititur, quod proinde ab Echardo ante omnia evertendum erat, si quid tota dissertatione sua proficere volebat.

[656] [& hactenus litem non decidunt,] Præterea Echardo in memorata Speculi narratione displicet, quod S. Dominicus post visam divinæ providentiæ curam de alendis tot millibus pauperum Fratrum, ut ibidem traditur, proposuerit exemplo S. Francisci omnia bona temporalia abdicare: nam tomo 1 pag. 80 & sequente contendit, S. Dominicum jam dudum antea hanc bonorum temporalium abdicationem in animo habuisse, eamque quamprimum exsequi statuisse. At istud S. Dominici propositum, quod in Capitulo storearum concepisse dicitur, explicari potest de strictiori paupertatis observantia, quam postea in primo Capitulo Bononiensi sodalibus suis præscripsit. Huic explicationi aliquod fundamentum præbet ipse B. Jordanus, qui infra apud nos num. 29 ita scribit: Nec illa postmodum edita constitutio servabatur, ut nec recipere possessiones, nec jam receptas retinere liceret. Deinde ibidem num. 32 de electione regulæ, & primis quibusdam constitutionibus agens, hæc addit: Proposuerunt etiam & instituerunt non habere possessiones, ne prædicationis impediretur officium solicitudine terrenorum; sed tantum redditus recipere, unde possent sibi in victui necessariis providere. Vides hic possessiones a redditibus distingui. Potuit ergo S. Dominicus non tantum possessionibus, quas antea abdicare decreverat, sed exemplo S. Francisci, etiam redditibus renuntiare, ac strictiorem paupertatem amplecti.

[657] [quæ ex oculata Mss. codicum inspectione terminari posset.] Quamvis hæc aliaque Echardi argumenta non sint contemnenda, tamen utcumque solvi debent, donec scriptores Dominicani demonstraverint, relatam supra narrationem synchronis S. Francisci sociis, aliisque antiquis scriptoribus affictam esse. Candidus Chalippe in præfatione ad Vitam Gallicam S. Francisci pag. XXXII testatur, Legendam trium sodalium in bibliotheca regis Franciæ, & apud Minoritas Lovanienses ac Mechlinienses in codicibus Mss. conservari. Non dubitamus, quin in aliis Europæ bibliothecis plura ejusdem opusculi exemplaria reperiantur. Cum tamen antiquitas istorum Mss. codicum nobis hactenus ignota sit, certo decidere non audemus litem illam, inter Prædicatores & Franciscanos agitatam, quæ in Actis S. Francisci poterit ad examen revocari. Interea Prædicatoribus incumbit ostendere, Speculum istud Vitæ S. Francisci perperam coævis sodalibus ipsius adscribi, aut saltem memoratam relationem ei, aliisque vetustis scriptoribus, postea insertam esse: Franciscanis vero legitime probandum est, illam ipsam narrationem in veteribus Mss. ac fide dignis codicibus inveniri, ut de veritate alterutrius opinionis plane constet. Quod si collegæ aut successores mei tunc certiora illa documenta pro alterutra parte acceperint, vel alia inter biographos S. Francisci detexerint, illos rogatos volo, ut conjecturas meas confirment, aut liberrime refellant, si a veritate aberrare videantur. Nunc propter similitudinem materiæ progredior ad alium eorumdem Sanctorum congressum, tametsi hic forsan alio tempore contigerit.

[Annotata]

* id estnugas

* al. suspiremus

* forte item

§ XXXV. Alterum colloquium, quod Sanctus noster Romæ aut Perusii cum S. Francisco habuisse dicitur.

[Non convenit inter scriptores] Non convenit inter scriptores de tempore & loco hujus colloquii, quod S. Antoninus parte 3 Chronicorum in Actis S. Francisci tit. 24 cap. 2 § 2 sic narrat: In urbe Romana cum illa duo luminaria orbis essent beatus Dominicus & beatus Franciscus coram domino Cardinale Ostiensi, qui postea fuit Papa, dixit dominus Cardinalis: Cur non facimus de Fratribus vestris episcopos & prælatos, qui documento & exemplo ceteris prævalent? Fit inter Sanctos de respondendo longa & pia contentio, uter prior esse deberet. Vicit tandem humilitas Franciscum, ne se alteri præponeret, vicit & Dominicum, ut primus interroganti humiliter obediret. Dixit ergo beatus Dominicus: Domine, gradu bono sublimati sunt Fratres mei, si recognoscunt; nec pro meo posse permittam, ut aliud assequantur specimen dignitatis. Post eum beatus Franciscus respondens, inquit: Domine, Minores ideo facti sunt Fratres mei, ut majores fieri non præsumant. Ferdinandus de Castillo in Historia Ordinis Dominicani lib. 1 cap. 50 eadem Hispanice eleganter exponit.

[659] Malvenda autem in Annalibus Prædicatorum ad annum 1219 cap. 28 post relatam hanc S. Antonini narrationem subdit sequentia: [de tempore & loco colloquii,] Sic magni proceres & Christianæ religionis celsa columina præ magna humilitate differebant, ac de suis Ordinibus, quod maxime cuperent, statuebant. At longe aliud fuit judicium ea in re summorum Ecclesiæ Præsidentium, qui quantum utilitatis & splendoris Christianæ reipublicæ ex his sacris Ordinibus esset accessurum, probe perspicientes, cœpere mox certatim ex his præsidiis eximios educere præsules, duces, antistites, qui fidelium cœtibus & ecclesiis magno cum rei Christianæ commodo imponerentur, ut suis locis fusius in his Annalibus ostendemus. Nec dubitamus, illis diebus, quibus Romæ sanctissimi patriarchæ Dominicus & Franciscus commorati sunt, quin mutuis inter se amoris & charitatis officiis mirifice certaverint, dulcissima de Deo colloquia sæpius miscuerint, quibus modis populis prodesse, salutem animarum adjuvare, virtutem ubique promovere possent, non raro contulerint. O si videre licuisset sanctam illam Christi xynoridem, & par in terris sine pari! Quam inexhausta siti, quo mentis ardore Dei honorem, vitiorum exstinctionem, virtutum propagationem in mundo statuere conabantur! Hactenus ille, qui ex conjectura putat, hanc rem Romæ circa ultimos menses anni 1219 gestam esse; Soëgius vero in Actis Gallicis S. Dominici pag. 381 censet, id ibidem ante Pascha anni 1220 contigisse.

[660] Waddingus in Opusculis S. Francisci, quæ anno 1623 Antverpiæ typis Plantinianis edita sunt, [quod S. Dominicus & S. Franciscus habuisse dicuntur,] tomo 3 colloquio 10 pag. 449 hunc utriusque Sancti congressum etiam Romæ collocarat; sed postea in Annalibus Minorum sententiam mutavit, & probabilius existimat, sanctos illos Patriarchas Perusii paulo ante Capitulum storearum coram Cardinale Hugolino convenisse, & in laudatis Annalibus ad annum Christi 1219 num. 2 rationem mutatæ opinionis ita reddit: Sunt, qui putaverint, hoc initum colloquium in Urbe, quos ego secutus sum in collectione Opusculorum sancti Patriarchæ; sed magis credendum hic judicaverim B. Leoni testi oculato, ipsiusque hujus itineris socio. At miramur, quomodo Waddingus ex testimonio Leonis dicat, istud colloquium Perusii habitum esse, cum Speculum Vitæ S. Francisci, quod eidem Leoni aliisque coævis Sancti sodalibus adscribitur, in impressis & manuscriptis quibusdam exemplaribus clare exprimat, id Romæ evenisse. Hæc inter se concilient Franciscani, ad quos pertinet.

[661] [& ideo Echardus putat, illud fictitium esse;] Interea audiamus Echardum, qui tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 80 omnes hujus congressus assertores ita impugnat: Verum nec sanctus Antoninus, nec qui eum ex nostris excipiunt, Waddingum quicquam juvant: ille enim non Perusii, sed Romæ habitum hoc colloquium scribit absque nota anni. Soëgius noster Anni Dominicani Gallici tomo 1 Augusti pag. 381 Romæ item collocat ante Pascha anni MCCXX; quod cum chronologia Vitæ sancti Francisci nullo modo cohæret: nam post annum MCCXVI ambos Sanctos Romæ convenisse negat, & probat Waddingus. Anno autem MCCXX vix e Palæstina vel Syria, ubi annum circiter hæserat, redux sanctus Franciscus, non Romam, sed per plures Longobardiæ civitates pedetentim Assisium, ubi plurima ipsi negotia erant, se contulit. Tandem ex hac opinionum diversitate concludit, illum utriusque sancti Fundatoris congressum fabulis annumerandum esse.

[662] [quæ ratio ipsius nimium probat.] Sed hæc Echardi argumentatio nimium probat: nam ex discrepantia temporis & loci, quibus res aliqua gesta fuisse dicitur, non statim inferri potest, eam numquam aut nusquam evenisse. Sic canonizatio S. Dominici diverso loco ac tempore secundum varios scriptores peracta dicitur, ut postea videbimus, & ipse Echardus in notis ad Chronicon Humberti tomo 1 pag. 70 fatetur his verbis: Mirum in re tam publica, qualis fuit beati Dominici canonizatio, tantum inter scriptores & æquales & suppares, imo eorumdem scriptorum varios codices, & bullæ ipsius varia exempla esse discriminis, ut nec quoad locum, nec quoad annum, mensem, diemve conveniant. Nemo tamen inde concludit, S. Dominicum nullibi aut numquam solenniter catalogo Sanctorum adscriptum fuisse. Igitur ex differentia loci ac temporis nondum sequitur, memoratum amborum istorum Patriarcharum congressum, quem S. Antoninus refert, fictitium esse.

[663] [Scriptores Franciscani de illo colloquio,] Waddingus aliique scriptores Franciscani huic colloquio multa addunt ex præfato Speculo Vitæ S. Francisci, quod in editione Philippi Bosquieri Centuria 1 cap. 42 illum duorum Sanctorum congressum ita narrat: In urbe Roma, cum illa duo luminaria clara orbis, videlicet beatus Franciscus & beatus Dominicus, essent simul coram domino Hostiensi, qui postea fuit summus Pontifex, atque vicissim eructarent de Deo melliflua, dixit tandem illis dominus Hostiensis: In Ecclesia primitiva pastores & prælati erant pauperes homines, cum charitate, non cupiditate ferventes. Cur ergo non facimus de Fratribus episcopos & prælatos, qui documento & exemplo omnibus aliis prævalerent? Fuit inter Sanctos de respondendo humilis & devota contentio, non quidem præcipientibus, sed deferentibus sibi invicem, ac se cogentibus ad responsum. Sed tandem vicit humilitas beati Francisci, ne prius responderet. Vicit etiam Dominicum, ut prius respondendo humiliter obediret. Respondens ergo beatus Dominicus dixit domino Guidibono: (in Ms. Lovaniensi legitur dixit: Domine, gradu bono, quam lectionem Waddingus videtur etiam sequi) sublimati sunt Fratres mei, si hoc agnoscere volunt; & pro posse meo numquam permittam, ut aliud assequantur speculum dignitatis. Tunc beatus Franciscus inclinans se coram dicto domino dixit: Domine, Minores ideo vocati sunt Fratres mei, ut majores fieri non præsumant; & docet eorum vocatio, ipsos in plano subsistere, & humilitatis Christi vestigia imitari, ut per hoc tandem in respectione Sanctorum plus aliis exaltentur: si enim vultis, ut faciant fructum in Ecclesia Dei, tenete illos & conservate in statu vocationis eorum, atque ipsos si ad alta conscenderint, ad plana reducite violenter, & ad prælationem aliquam illos numquam ascendere permittatis. Hæc fuerunt Sanctorum responsa: quibus finitis utriusque responsionibus, fuit ædificatus valde dominus Hostiensis, & immensas gratias egit.

[664] Discedentibus autem ambobus simul, rogavit beatus Dominicus beatum Franciscum, [quod duos hos Sanctos de variis rebus instituisse narrant,] ut dignaretur ei donare chordam, qua cingebatur. Recusavit beatus Franciscus ex humilitate, sicut ille poscebat ex charitate. Vicit felix tandem postulantis devotio, & chordam beati Francisci, per violentiam charitatis acceptam, ipse beatus Dominicus sub inferiori tunica cinxit, & ex tunc devote portavit. Tandem alter posuit manus suas inter manus alterius, & alter alteri se mutua recommendatione dulcissime recommendavit. Dixitque beatus Dominicus beato Francisco: Vellem, Frater Francisce, unam Religionem fieri tuam & meam, & nos in Ecclesia vivere pari forma. Post hæc, cum se ab invicem separabant, dixit beatus Dominicus pluribus, qui adstabant: In veritate dico vobis, quod hunc sanctum Virum omnes Religiosi imitari deberent; tanta est enim sanctitatis ejus perfectio.

[665] Hic non exprimitur, quid S. Franciscus responderit S. Dominico desideranti, [ex antiquis testibus multa tradunt,] ut uterque Ordo sub eadem regula in Ecclesia Dei viveret. Sed Waddingus inter opuscula S. Francisci tomo 3, colloquio 10, pag. 449 & sequente hanc responsionem ex Bartholomæo Pisano, Pelbarto Themeswariensi, & Ms. Codice Fanensi sic refert: Obviam se habuere in Urbe vir Dei, & beatus pater noster Dominicus Prædicatorum patriarcha & fundator inclytus, quibus seria quædam ad animarum salutem & plurima ad Ecclesiæ Catholicæ emolumentum & pacem secum proponentibus & disponentibus, ait Prædicatorum magnus ille decor ad socium & amicum suum Franciscum: Frater charissime, propter magnam meam tecum necessitudinem, præcordialem erga filios tuos amorem, & pacis fraternitatisque inter tuos & meos stabilitatem, utrosque gauderem sub una Religione militare, ut quos patrum firmus amor ita conjunxit, Religionis aut vitæ disparitas non dissolvat. Cui summa humilitate Franciscus: Divinæ est voluntatis, amantissime Frater, quod factum est ab eaque ordinatum est, diversas a nobis fundari Religiones, ut in utriusque varietate, præceptorum diversitate, illorum rigore & horum lenitate varietati subveniatur humanæ infirmitatis, & quibus hæc non placent, illa non displiceant; quibus una dura videtur, altera lenior appareat, & sic non unius Religionis angustiis Deus animas perdat, sed alterius capacitate lucretur. Waddingus in Annalibus Minorum ad annum Christi 1219 num. 1 & sequentibus hæc aliaque jam superius relata narrat, & testimonio Leonis synchroni, ac Bernardi de Bessa supparis, confirmat.

[666] [quæ vehementer offendunt Echardum,] Verum tota hæc Waddingi relatio offendit Echardum, qui tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 79 & 80 illam sic acriter impugnat: Tria in colloquio Perusino inter utrumque acta narrat Waddingus: primum, ambos coram Hugolino Cardinali præsentes, ab eoque interrogatos, an non e re Ecclesiæ censerent eorum sodales ad infulas abripi; alterum, Dominicum a Francisco petiisse, ut ex ambobus Ordinibus unus fieret, quod iste non probavit; tertium, Dominicum tandem amica humilitate & sancta importunitate a Francisco saltem nodosam, qua præcingebatur, chordam obtinuisse, quam mox ille sub suis vestibus corpori circumdederit. Nænias scilicet istas tyrunculis Minoritis, cum vestiebantur, canebant: puerilia enim ejusmodi & insulsa pueris tantum conveniunt; verum Sanctorum ad majorem Dei gloriam non nisi magna cogitantium haud majestate digna. Non chorda Dominicum, sed catena ferrea occulte cinctum; sanctum Franciscum vero, quam antiquiores monachi sub vestibus ferebant chordam, suis, ut aperte supra vestes omnium oculis objicerent, præscripsisse, dissertatione superiore ostensum est.

[667] [qui propterea diversis argumentis contendit,] Alterum, ut ex ambobus Ordinibus unus fieret, quocumque modo intelligatur, in mentem Dominici venire non potuit: non quidem ut in Franciscanum suus transiret, quem tot laboribus instituerat, per Europam jam disperserat, cælum tot visionibus approbarat, summus Pontifex solemni diplomate confirmarat, & multis privilegiis jam ornarat, cum sanctus Franciscus nullam adhuc suæ societatis confirmationem, scripto saltem, obtinuisset, nec nisi pluribus annis postea obtinuerit; neque etiam ut suo Franciscani accederent: Dominicus enim, ut alter Paulus, quemque in sua vocatione permanere suadebat. Sic, ut dissertatione sequente ostendetur, varios ex variis Ordinibus & monasteriis socios in prædicatione anno MCCXX asciscebat, sed in proprio quemque sui Ordinis habitu. Cur Minores suum deportere voluisset?

[668] [totum istud colloquium esse fabulosum,] Jam quantum ad Cardinalis Hugolini propositionem, utrumque Sanctum Waddingus, fateor, summa cum modestia respondentem exhibet. At idne tanti est, ut tota Dominici Vitæ ratio propterea evertenda sit? Sanctus Bonaventura quidem de his Hugolinum cum sancto Francisco aliquando egisse refert; at cum nec ille, nec scriptores nostri, qui ante seculum MCCC floruerunt, Dominicum in eo congressu præsentem fuisse meminerint, istud postea adinventum credere est ab iis, qui res, ut apud primos ac ingenuos auctores legitur, simpliciter narrare non sustinent, nisi novis pro libito circumstantiis augeant & adornent. Deinde ibidem fatetur, S. Antoninum de prima colloquii parte in Actis S. Francisci meminisse. Denique tamen concludit, narrationem illius non esse admittendam, ut jam supra indicavimus.

[669] [quod tamen necdum evincit,] Thomas Cantipratanus lib. 2 Apum cap. 10 § 10 scribit sequentia: In clericis nostris triplex vivendi modus distinguitur. Clerici seculares laborant in studio; Canonici seculares vel regulares horis canendis invigilant; monachi vero, vel alii Religiosi, institutionibus regularibus diligenter insudant, & in his omnibus suo modo vivendi singuli sunt contenti. Fratres autem Prædicatores & Minores, prout Ordo eorum instituit, simul hos tres vivendi modos servare videntur. Student cum clericis, cum Canonicis horis canendis invigilant, cum monachis vero, & aliis Religiosis, in conventibus suis accusationes, vapulationes, jejunium, & pro magna parte silentium, quotidianasque fere ac generales post Completorium sustinere tenentur disciplinas; præter illa, quæ intrinsecus sunt, ut est ad nudum in Prædicatoribus durus super lumbos funiculus, vestis in itinere pedestri lanea, multis sudoribus infecta, cum eo quod sine ullis possessionum proprietatibus vivere elegerunt. Georgius Colvenerius, Duacenus sacræ theologiæ doctor, ad hunc Cantipratani textum notat; Dominicanos a se consultos respondisse, sibi talem funiculum ex instituto gestandum esse, & occasione hujus funiculi cum Sedulio Franciscano meminit de chorda S. Francisci, qua S. Dominicus se sub interiori tunica cinxisse traditur.

[670] Cum hæc doctoris Duaceni observatio displiceret Echardo, [cum non destruxerit fidem veterum testium, qui allegantur,] illam tomo 1 pag. 77 sine refutatione prætereundam non putavit: Ex hactenus dictis colliges, inquit, Georgio Colvenerio in suis notis ad locum Cantimpratani supra citatum nostros sciscitanti recte respondisse, eam se ex Ordine consuetudinem habere, duro nempe funiculo ad carnem constringi; sed putam putam fabulam esse, quod ibidem Colvenerius subjungit ex Henrico Sedulio in commentario ad caput XII Vitæ sancti Francisci, & ex libro cui titulus Speculum Vitæ ejusdem Sancti, Dominicum, cum Francisco aliquando congressum, ab eo chordam nodosam, qua cingebatur, petiisse, &, licet ægre, tamen obtinuisse, qua mox sub interiori tunica se cinxit, nec deinceps dimisit. Primo enim licet beatus Dominicus durum funiculum ad renes suis præscripserit ex more apud Religiosos communi, ipse funiculum numquam gestasse legitur, sed catenam ferream. Postquam de catena ferrea id solide probavit ex Rodolpho, teste oculato, quem postea in processu Bononiensi audiemus, ibidem ita prosequitur: Quis locus illic chordæ, ubi catena ferrea? Sane si & illa etiam fuisset, eam non secus ac catenam, ceu depositum duplici ex capite sacrum, Rodolphus servasset, & quod sancto Francisco usui fuisset aliquando, & quod sancto Dominico tam arcte tamque intime adhæsisset; cujus tamen nulla est memoria.

[671] Sed Echardus (quod salva eruditissimi viri pace dictum sit) hoc argumento rem non conficit: [& ex quorum inspectis codicibus lis decidenda esset.] potuit enim S. Dominicus chordam gestare, quemadmodum suis præscripserat, eique majoris pœnitentiæ causa catenam ferream superaddere. Sic in Opere nostro ad diem XIX Februarii in Actis B. Bonifacii, episcopi Lausanensis, legimus, quod hic præsul corpus jejuniis vigiliisque domuerit, & majoris castigationis causa cum cilicio simul circulum ferreum gestarit. Adde, quod in Officio proprio diœcesis Antverpiensis de S. Lamberto, episcopo & martyre, quotannis recitemus sequentia: Incredibili ejus abstinentiæ orationumque instantiæ cilicinus ad nudam carnem repondebat cum nodosa chorda amictus. Locus ergo erat nodosæ chordæ, licet illic cilicinus esset amictus, aut etiam catena ferrea fuisset. Quod autem nulla fiat mentio de funiculo, quem Rodolphus etiam servasset, nihil, aut nimium probat. Sic speciatim non memorantur aliæ interiores S. Dominici vestes, quarum aliquas propter istud silentium Sancto abjudicare, aut quas omnes simili argumentandi ratione ab eodem Rodolpho servatas dicere possemus, cum tamen nulla hujus rei distincta memoria exstet. Nos probabiliter opinamur, post mortem S. Dominici sacras hujus exuvias inter socios distributas aut ab illis præsentibus certatim acceptas esse, & in ea distributione vel acceptione, catenam ferream memorato Rodolpho obtigisse, aliasque reliquias aliis sodalibus datas esse, quamvis expressa harum notitia non inveniatur. Ceterum de summa hujus controversiæ idem pronuntiamus, quod paragrapho præcedente de altera diximus: nam etsi argumenta quædam Echardi robore suo non careant, tamen omnem vim perdent, si Franciscani ex antiquis Mss. codicibus legitime probaverint, hanc narrationem ab oculato teste, nimirum Fratre Leone, aliisque supparibus Ordinis sui historicis posteritati relictam esse. Nunc series Actorum postulat, ut S. Dominicum deducamus Bononiam, & varia illius gesta ante primum Capitulum Bononiense recenseamus.

§ XXXVI. Varia Sancti gesta & itinera usque ad Pentecosten anni 1220, sive primum Capitulum generale.

[Cum S. Dominicus æstate anni 1219 Bononiam venisset,] Nescimus, quo mense anni 1219 S. Dominicus Bononiam pervenerit, cum Soëgius adventum ipsius mensi Julio, alii scriptores Augusto affigant. Præterea ignoramus, an propagandi Ordinis aut negotiorum causa non adierit plures Italiæ civitates, priusquam se ad urbem Bononiensem conferret. Attamen ex testimonio Theodorici de Appoldia, aliorumque synchronorum constat, illum in æstate anni 1219 Bononiam advenisse. Frugerius Pennensis in processu Bononiensi infra num. 59 testabitur, quod ipse Kalendis Septembris Bononiam revertens, ibidem S. Dominicum invenerit. Hinc patet error Joannis Garzonis, qui hunc adventum nimis diu distulit, dum apud Leandrum Albertum in Opere de Viris illustribus Ordinis Prædicatorum lib. 1 fol. 17 reditum Sancti ex Gallia in Italiam ita narrat: A Natali Salvatoris anni erant mille & ducenti ac decem & novem, cum Dominicus Parrhysio proficiscens, ad castrum, cui Castellioni est agnomen, pervenit. Deinde relato miraculo, quod Sanctus in itinere illo patravit, ibidem hæc subjungit: In exitu anni Bononiam venit. Verum ex dictis liquet, S. Dominicum Kalendis Septembribus jam Bononiæ fuisse, adeoque ingressum illum Bononiensem perperam ad finem ejusdem anni 1219 differri.

[673] [ibi paululum commoratus,] Non videtur Sanctus ibi diu mansisse ex sententia Malvendæ, qui in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1219 cap. 23 scribit sequentia: Facile autem disertus quisque nobiscum existimabit, quod est quam maxime verisimile, Virum Dei paucis diebus Bononiæ commoratum, statim Romam contendisse, summo Pontifici Honorio III rerum a se in Hispania & Gallia in fundatione & constitutione Ordinis gestarum rationes omnes expositurum; quod & Pontifici gratissimum fore non dubitabat, & muneris sui eas esse partes arbitrabatur. Quem morem æquum & bonum servant ad hanc usque diem generales Magistri Ordinis nostri, ut simul atque ex provinciarum lustratione, quam visitationem vocant, Romam redeunt, ipsi Christi Vicario majorum rerum ab se in provinciis actarum, veluti summam quamdam referant, breviter statum Religionis, merita Fratrum præclara, statuta imposita, & id genus alia perstringentes. Attamen Echardus tomo 1 pag. 87 existimat, Sanctum tunc Bononiæ tribus circiter mensibus substitisse.

[674] Quidquid sit de hac breviore aut longiore commoratione, [socios ad varias Italiæ civitates misit,] Sanctus Reginaldum Bononia Parisios ablegavit sperans, ab ipso non minorem fructum referendum in urbe Parisiensi, quam antea retulerat in Bononiensi, ubi egregius ille vir multos Ordini aggregarat. Misit etiam inde socios ad varias Italiæ civitates, ut cœnobia Ordinis erigerent, quibus forsan ipse Sanctus viam aperuerat peragrando illas urbes, antequam Bononiam veniret. Certe Echardus putat, anno sequenti nova quædam Prædicatorum cœnobia erecta esse in diversis Italiæ civitatibus, quas tomo 1 pag. 20 in notis sic enumerat: At non Bergomum solum aut Mediolanum anno MCCXIX sodales misit beatus Dominicus, sed & ad celebriores Longobardiæ civitates, Veronam, Brixiam, Faventiam, Placentiam; qui verbo & exemplo ita earum urbium cives sibi devinxerunt, ut & plures ad Ordinem aggregarint, & intra annum sequentem MCCXX, forte etiam ante Pentecosten, in iis omnibus cœnobia erexerint.

[675] Cum autem S. Dominicus Bononiæ negotia sua peregisset, [& ipse Viterbium discessit ad Honorium III,] assumptis aliquot sodalibus, profectus est ad Romanum Pontificem, qui tunc Viterbii degebat, & videtur Sanctus in eo itinere transiisse per urbem Florentinam, ubi feminam liberioris vitæ ad frugem reduxit, de cujus conversione postmodum fuse agemus. Hæc omnia Echardus loco proxime citato sic breviter exponit: His ita Bononiæ constitutis, sed & pluribus eximiis viris recens in societatem aggregatis, Fratre Ventura Veronensi, qui primus fuit in processu Canonizationis testis, Fratre Stephano Lombardo, qui septimus in eodem, & aliis, Dominicus ipse Romanum iter aggressus est, summo Pontifici gestorum rationem redditurus, & plura seu pro regimine Ordinis, seu pro ejus ad exteros commendatione petiturus. Comites duxit Fratrem Guillelmum de Monte-ferrato, & Fratrem Bonvisium de Placentia, quod & ipsi testantur; nec dubium, quin & alios adjunxerit. Quocumque vero die Bononia excesserint, Florentia transeuntes, ut postea probabitur, jam Viterbii Honorium III ibi agentem convenerant XV Novembris: eo enim die Dominicus ab eo diploma obtinuit datum Viterbii XVII Kalendas Decembris, anno IV, quo Papa archiepiscopis & ceteris prælatis, per Hispaniam constitutis, latores præsentium commendat omni meliori modo.

[676] Diploma, de quo Echardus hic meminit, in Annalibus Malvendæ ad annum Christi 1219 cap. 37 legitur, [a quo impetravit tria diplomata,] & ibidem ita sonat: Honorius episcopus servus servorum Dei. Venerabilibus Fratribus archiepiscopis, episcopis, ac dilectis filiis abbatibus, Prioribus, & aliis ecclesiarum prælatis per Hispaniam constitutis salutem & Apostolicam benedictionem. Si personas Religiosas diligere & honorare curatis, Deo, cui servire, regnare est, satis gratum obsequium exhibetis, qui quidquid uni ex minimis suis fit, sibi fieri asseverat. Rogamus proinde devotionem vestram & exhortamur attente, per Apostolica vobis scripta mandantes, quatenus dilectos filios latores præsentium Ordinis Prædicatorum, quorum utile ministerium & Religionem credimus Deo gratam, in eorum laudabili proposito confoventes, ad officium prædicationis, ad quod deputati sunt, curetis benigne recipere; ac habentes eos pro nostra & Apostolicæ Sedis reverentia commendatos, in suis eis necessitatibus assistatis: qui verbum Dei gratis & fideliter proponentes, intendentes profectibus animarum, ipsum Dominum solum secuti, paupertatis titulum prætulerunt. Preces & mandatum nostrum taliter impleturi, ut in districti examinis die positi ad dexteram, cum electis regnum cum eis percipiatis æternum: non audituri damnationis sententiam reproborum, quos pro contemptu talium ipse Deus, qui se asserit in eorum despectione contemni, perpetuo incendio deputabit. Datum Viterbii XVII Kalendas Decembris, Pontificatus nostri anno quarto. Hi characteres chronologici mensem Novembrem anni 1219 designant, ut manifestum est.

[677] [quibus Pontifex Ordinem Prædicatorum] Sanctus ab Honorio Pontifice ibidem eodem anno, die VIII Decembris, obtinuit alterum diploma, quod apud Odoricum Raynaldum in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 1219 num. 54 & 55 exstat sequenti tenore: Archiepiscopis, & episcopis, & abbatibus, & aliis ecclesiarum prælatis, ad quos litteræ istæ pervenerint. Dilecti filii Prior & Fratres Ordinis Prædicatorum provide attendentes, quod, qui abscondunt frumenta, maledicuntur in populis, frumentum suum, verbum prædicationis videlicet, quod est pabulum animarum, super aquas multas, id est populos multos, seminant incessanter, & sarcinis divitiarum mundanarum abjectis, quo expeditius currant per mundi hujus agrum, quem plus solito sentes operiunt vitiorum, in abjectione voluntariæ paupertatis eunt, & flentes semina sua mittunt, ut, Domino dante misericorditer incrementum, ad ejus aream suos cum exultatione valeant manipulos reportare.

[678] [variis præsulibus commendat,] Ipsos igitur, quorum & propositum sanctum & ministerium necessarium arbitramur, universitati vestræ affectuose duximus commendandos, charitatem vestram rogantes & exhortantes in Domino, ac per Apostolica vobis scripta mandantes, quatenus pro reverentia divina ad officium prædicandi, ad quod deputati sunt, benigne recipientes eosdem, ac populos vobis commissos, ut ex ore ipsorum verbi Dei semen devote suscipiant, sedulo admonentes pro nostra ac Apostolicæ Sedis reverentia in suis eis necessitatibus liberaliter assistatis, quatenus ad illud suscipiendum vestris exhortationibus præparati, tamquam bona & fructifera terra pro vitiorum tribulis incipiant segetem germinare virtutum, & dicti Fratres per cooperationem vestram, suscepti ministerii cursum felicius Deo consummantes, optatum reportent sui laboris fructum & finem, salutem videlicet animarum. Datum Viterbii VI Idus Decembris, Pontificatus nostri anno IV.

[679] [& ecclesiam S. Sixti Dominico, Fratribusque concedit.] Denique Honorius Pontifex mense Decembri ejusdem anni in civitate Castellana absolute dedit S. Dominico Romanam S. Sixti ecclesiam per litteras, ex quibus Raynaldus ad eumdem annum Christi 1219 num. 50 excerpsit sequentia: Ligna pomisera in Ecclesiæ paradiso plantare, ac fovere plantata, juxta quod ex officii nostri tenemur debito, cupientes, dilecto filio Fratri Dominico & Fratribus sui Ordinis ecclesiam sancti Xisti de Urbe duximus concedendam, sperantes in Domino, quod tam ipse, quam Fratres sui poma nova & vetera, quæ Sponsus legitur Sponsæ servasse, ministraturi sint esurientibus animabus &c. Datum apud civitatem Castellanam XVI Kalendas Januarii, Pontificatus nostri anno IV. Nemini mirum videatur, quod hoc anno primum data fuerit Prædicatoribus ecclesia S. Sixti, quam jam dudum antea incoluerant: nam etiam Parisiis ecclesiam S. Jacobi intrarant mense Augusto anni 1218, quæ tamen absolute dumtaxat eis concessa est mense Maio anni 1221, ut superius § 26 notavimus, & recte observat Echardus, qui etiam ex jam relatis diplomatibus concludit, mensibus Novembri ac Decembri S. Dominicum Viterbii aut in vicinis Romæ civitatibus commoratum esse, & de negotiis suis cum Pontifice Romano egisse.

[680] Deinde Sanctus exeunte anno 1219, vel ineunte 1220, [Dein Sanctus Romam profectus est, ubi nonnulla fecit,] si stylo novo computes, Romam profectus est, & ibidem patravit multa miracula, quæ infra in Actis nostris narrabuntur. Echardus integra dissertatione probare nititur, S. Dominicum eo tempore nobilem juvenem Neapoleonem publice ad vitam revocasse, moniales Trans-Tiberinas ad cœnobium S. Sixti transtulisse, & tunc S. Hyacinthum aliosque ab ipso sancto Fundatore ad Ordinem Prædicatorum admissos esse. Verum Odoricus Raynaldus, Abrahamus Bzovius, Thomas Malvenda, aliique historici existimant, hæc & iis connexa in priori Romana S. Dominici commoratione contigisse. Quare superius § 29 ex monumentis Polonicis obiter indicavimus, huic opinioni Echardianæ plures difficultates chronologicas opponi posse. Sed non est operæ pretium, ut ibidem monuimus, operosius disputare de re, quæ gloriam Sancti nostri neutiquam diminuit, sive uno sive altero anno gesta sit.

[681] Quinimo Echardus tomo 1 pag. 87 in gratiam sententiæ suæ violenter torquere cogitur textum Theodorici de Appoldia, [quæ Echardus ad præcedentes annos refert,] qui infra num. 146 sic scribit:Tempore quodam rediens de Hispania Pater sanctus detulit Sororibus cochlearia cypressina, unum pro qualibet Sorore. Echardus non diffitetur, hunc loquendi modum adversari opinioni suæ, dum ibidem post relata Theodorici verba sic disserit: Hæc enim jam in sanctum Sixtum translatas moniales indicare viderentur, priusquam beatus Dominicus iter Hispanum susciperet, adeo ut ille filiarum suarum vel Segobiæ vel Matriti memor, singulis hæc xeniola compararit. Sed idne tanti est, ut propterea tota ratio itinerum Sancti, tot monumentis firmata, sit evertenda? Itaque cum ὕστερον πρότερον in narratione Theodorici necessario sit agnoscendum, ubi translationem monialium refert ante iter Dominici Hispanum, utrumque tamen ad annum MCCXIX collocans; quod si verum, ut mihi constat, iter præcessit, & translatio subsecuta est, ut supra a nobis constitutum: sic & in ista cochlearium delatione ac distributione aliquid in Theodorico necessario supplendum. Non satis intelligimus, quomodo Echardus hic innuat, Hispanicum S. Dominici iter a Theodorico ad annum 1219 collocari, quandoquidem eodem tomo 1 pag. 78 asserit, quod Theodoricus annum non notet, quo Dominicus Roma exiit Hispaniam petiturus.

[682] Postea Echardus supradicta pag. 87 veritatem narrationis Appoldianæ sic in dubium revocat: Præterea incredibile est, inquit, etiamsi moniales illæ ante iter Dominici Hispanum translatæ asserantur, Sanctum ex Hispania tot regiones peragrare pedes * cogitantem, [& propter quæ narrationem Theodorici, opinioni suæ contrariam,] scilicet Galliam universam Parisios usque, exinde per Burgundiam in Italiam, tandem Bononiam, ubi tribus circiter mensibus substitit, priusquam Romam adiret, hujusmodi onus plus quam centum cochlearium (nam ab ipsis initiis plus quam centum Sorores apud sanctum Sixtum fuisse, omnes produnt) centum, inquam, illa & amplius cochlearia suis humeris imposuisse; onus illud importunum & fastidiosum secum semper habuisse Tolosæ, Parisiis, in Burgundia, per Alpes, Bergomi, Mediolani, Bononiæ; sodales eum non interrogasse, quid secum deferret, nullos, ut sibi daret, postulasse. Serio Dominicum alta omnia pro Dei gloria, pro majori Ecclesiæ incremento, pro stabilimento Ordinis in toto hoc itinere cogitantem, ubique prædicationi indefatigabiliter insistentem, aliunde codicibus Euangeliorum & Epistolarum Pauli, quos semper secum in via ferebat, satis onustum, ad cochlearia attendisse, nemini sapienti probabitur.

[683] [cogitur mutare,] Denique textum Theodorici de Appoldia mutandum censet, eumque opinioni suæ accommodat, dum ibidem sic ratiocinari pergit: Quid ergo? En quod verisimilius videtur; nimirum quemdam e sodalibus Hispanis, qui ad prima Ordinis comitia Bononiam anno MCCXX venerunt, hæc cochlearia secum attulisse, a quo beatus Dominicus dono accepta, postea sub finem anni Romam, ut dictum est, se conferens Sororibus San-Xistinis munusculum hoc Hispanum distribuerit; sicque verba Theodorici recte ordines: Tempore quodam rediens Romam beatus Dominicus detulit Sororibus ex Hispania allata cochlearia cypressina, unum pro qualibet Sorore. Hæ Echardi conjecturæ satis speciosæ sunt; sed si ubique textum veterum auctorum ita mutare aut supplere liceat, facile nos multis difficultatibus expediemus.

[684] [ac testimonium Sororis Cæciliæ] Attamen illa Theodorici narratio nititur auctoritate Sororis Cæciliæ, testis oculatæ, de qua idcirco Theodoricus in suo prologo infra num. 4 sic scribit: Tandem dilectus pater noster, Frater Gerardus, Prior provincialis Theutoniæ rediens de generali Capitulo, in Luca celebrato, detulit quædam præclara gesta sancti Dominici, de Bononia, quæ ex ore Sororis Cæciliæ Romanæ, quam beatus Dominicus ad Ordinem receperat, conscripta sunt; quæ sicut vidit & audivit, plena fide sincerissime enarravit, quæ usque ad annum Domini millesimum ducentesimum nonagesimum religiosissimam & sanctissimam vitam duxit. Dein Theodoricus in ipsis Actis hanc cochlearium apportationem, & quædam prodigia, quæ S. Donimicus Romæ tunc temporis patravit, testimonio ejusdem Sororis Cæciliæ infra apud nos num. 148 ita confirmat: Soror Cæcilia, decem & septem annorum puella, prima de sancti patris Dominici manu habitum Ordinis accepit, quæ Bononiam translata ad instaurandum cœnobium sanctæ Agnetis, ibidem adhuc vivit in senectute bona, & conversatione sanctitatis summa. Hæc ea, quæ memorata sunt, oculis suis perspexit, & auribus audivit, & fideliter enarravit.

[685] [in dubium revocare.] Malvenda testimonio Sororis Cæciliæ contentus asserit, ipsum S. Dominicum hæc cochlearia cypressina ex Hispania attulisse, & in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1219 cap. 24 laborem illum humili ejus charitati ita adscribit: Miranda divini Patris humilitas & charitas, qui munuscula illa, amoris tamen & paupertatis signa, ex Hispaniis apportaverit, eaque Sororibus dederit. Dein ibidem cap. 25 & sequentibus acriter tuetur aliud miraculum, quod Theodoricus ex ore Sororis Cæciliæ refert, & quod tamen Melchior Canus explodit. Ad hunc severiorem criticum proxime accedit Echardus, dum loco mox citato indicat, quod Soror Cæcilia præ senio vix mentis compos facile in quibusdam circumstantiis errare potuerit, aut vetularum more ea, quæ in juvenili sua ætate acciderant, forsan exaggerarit, ut alia occasione superius § 6 diximus, ubi ipsa Echardi verba recitavimus, & Malvendam cum Melchiore Cano concertantem vidimus. Illud utriusque critici judicium non omnibus placiturum existimamus: nam hac argumentandi ratione de pluribus aliis Theodorici narrationibus dubitari posset. Nos interim litem illam, inter tam eruditos ejusdem Ordinis scriptores agitatam, dirimere non audemus, ejusque decisione peritioribus relicta, potius ad discutienda alia Sancti nostri gesta pergimus.

[686] Videtur S. Dominicus, Romæ transactis tribus circiter mensibus, [Denique Sanctus Roma rediit Viterbium,] ad Romanum Pontificem adhuc Viterbii agentem rediisse, ut Echardus tomo 1 pag. 20 in notis censet, & colligitur ex diplomate, quod Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum 1220 cap. 9 sic retulit: Honorius episcopus servus servorum Dei. Dilectis filiis & universo populo Majorici (id est Matritensi, ut supra notavimus) salutem & Apostolicam benedictionem. Gratum & acceptum nobis fuit, quod audivimus, videlicet quod nostros dilectos filios, Fratres Ordinis Prædicatorum, qui habitant apud Majoricum, recepistis in visceribus charitatis, & protexistis laudabiliter cum officiis pietatis: in quo intelligimus, vos gratum obsequium Deo præstare; quia inter bona opera, quibus Deo servimus, fere nullum invenitur illi gratius, quam subvenire illis, qui propter sitim, quam habent, salutis hominum hauriunt in gaudio & lætitia aquas de fontibus Salvatoris, ut eas dividant in plateis; non solum ad satietatem animarum, quæ sitim habent, sed etiam in salutare remedium & medicinam contra venenum ægrotantium animorum. Et ut plenius cognoscatis sincerum affectum, quem erga prædictos Fratres gerimus, rogamus proinde devotionem vestram & exhortamur attente per Apostolica scripta mandantes, ut sicut laudabiliter cœpistis, ita pro nostra & Apostolicæ Sedis reverentia eos habeatis affectuosius commendatos, & in suis eos necessitatibus, beneficiis & eleemosynis vestris assistatis, taliter ut Deum vobis propitium reddatis, & nos obligetis vobis esse magis favorabiles & benignos. Datum Viterbii XIII Kalendas Aprilis, Pontificatus nostri anno quarto.

[687] Pontifex ibidem eodem anno Christi 1220, die VI Maii, [ubi rursus ab Honorio III Pontifice] dedit alias litteras, quibus Ordinem Prædicatorum archiepiscopo Tarraconensi commendat, & quæ loco proxime citato apud Malvendam sic sonant: Honorius episcopus servus servorum Dei. Venerabili fratri archiepiscopo Tarraconensi salutem & Apostolicam benedictionem. Quoniam abundavit iniquitas, & refriguit charitas plurimorum, Ordinem Fratrum Prædicatorum, sicut credimus, Dominus suscitavit; qui non, quæ sua sunt, sed quæ Christi quærentes, tam contra profligandas hæreses, quam contra pestes alias mortiferas exstirpandas se dedicarunt euangelizationi verbi Dei in abjectione voluntariæ paupertatis. Nos igitur eorum pium propositum & necessarium ministerium favore prosequentes, fraternitatem tuam pro cis rogandam duximus & monendam, per Apostolica tibi scripta mandantes, quatenus ob reverentiam divinam & nostram eos habeas devotius commendatos, ut ad promotionem eorum Ordinis taliter intendere studeas, quod apud Deum, cui est eorum grata Religio, possis multipliciter promereri, & dicti Fratres per cooperationem tuam & aliorum fidelium roborati, suscepti ministerii cursum felicius consummantes, optatum reportent sui laboris fructum & finem, salutem videlicet animarum, ac nos devotionem tuam exinde possimus in Domino commendare. Datum Viterbii pridie Nonas Maii, Pontificatus nostri anno quarto.

[688] [in illa commoratione vel post discessum suum,] Si hoc secundum diploma Viterbii S. Dominico præsenti datum fuerit, ut Echardus tomo 1 pag. 84 innuit, ex die VI Maii, quo illud signatum est, & die XVII ejusdem mensis, quo Sanctus Bononiæ Capitulum generale celebrare cœpit, manifeste sequitur, illum spatio decem dierum Viterbio Bononiam pervenisse, adeoque quotidie magna itinera conficere consuevisse, ut superius alia occasione dictum est. Sed non videtur præsens Viterbii ab Honorio Pontifice obtinuisse tertium diploma, quod Echardus tomo 1 pag. 85 ex Soëgio ita refert: Honorius &c. Dilectis filiis Magistio Roberto sancti Victoris, Vincentio de Sillia, Cattorgio de Mansu, Josepho de Flore, Jacobo Vallisumbrosæ, & Domingo de Aquilari monasteriorum monachis &c. Quia qui seminant super aquas, & qui frumentum abscondunt, in populo maledicuntur, consulte agitis, si talentum vobis a Deo creditum in sudario non ligatis; cum a nemine accendatur lucerna, ut ponatur sub modio, sed super candelabrum, ut cunctis, qui in domo sunt, luceat, statuatur.

[689] [obtinuit diversa diplomata,] Cum ergo dilectus Frater Dominicus, Prior Ordinis Prædicatorum, magnum credat animarum profectum, si quam recepistis a Domino prædicationis gratiam, juxta suam erogetis providentiam utilitatibus proximorum, discretioni vestræ per Apostolica scripta mandamus, quatenus pro illius amore, qui propter nimiam charitatem, qua dilexit nos, de secreto Patris ad publicum humanæ conditionis exivit, proficiscamini cum ipso Fratre Dominico ad proponendum, quibus expedire viderit, verbum Dei, quo lumine veritatis ostenso, errantes ad viam justitiæ revertantur, scientes, quod vos concessimus Fratri prædicto, ut eidem in ministerio verbi Dei cooperari teneamini, proprium semper habitum deferendo. Datum Viterbii IV Idus Maii, Pontificatus nostri anno quarto. Cum litteræ illæ signatæ sint die XII Maii, verosimillime S. Dominicus eas absens impetravit, quandoquidem nullo modo est probabile, Sanctum intervallo quatuor dierum ex urbe Viterbiensi ad Bononiensem pervenisse. Unde Echardus ibidem post relatas istas litteras notat sequentia: Hoc diploma non putem Dominicum præsentem accepisse, cui non satis superfuisset temporis, ut Bononiam rediret, ubi XVII ejusdem mensis, die Pentecostes, Capitulum suum generale aperire debebat; sed saltem ad ejus preces, dum Roma paulo ante reverteretur, a Pontifice obtentum.

[690] [quæ hoc loco exhibuimus] Echardus tomo 1 pag. 20 in notis tradit, S. Dominicum etiam tunc temporis, seu viva vocis oraculo, seu scripto & sigillato diplomate, quod jam forsan periit, absolutam & plenam in universum Ordinem Prædicatorum ab Honorio Papa potestatem obtinuisse. Causam hujus rei Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1219 cap. 29 erudite explicat, & ibidem allegat irrefragabile testimonium Venturæ Veronensis, quo in Processu Bononiensi infra apud nos num. 2 id ipsum confirmatur in hunc modum: Frater Ventura Veronensis presbyter & Prior Conventus Fratrum Prædicatorum de Bononia juratus dixit, quod XIII anni sunt & plus, quod ipse testis intravit Ordinem Fratrum Prædicatorum ad inductionem & admonitionem Fratris Dominici, Ordinis Fratrum Prædicatorum fundatoris & primi Magistri, & in manu ejus fecit professionem, & ab eo habitum recepit. Et tunc temporis ipse Frater Dominicus habebat plenam potestatem & dispensationem & ordinationem & correctionem totius Ordinis Prædicatorum post dominum Papam. Similia occurrent apud Theodoricum de Appoldia inferius in Actis num. 182, ubi memorabit primum Capitulum generale, de quo jam nobis agendum est.

[Annotata]

* forte pedibus

§ XXXVII. Acta quædam in primo Capitulo generali, quod Bononiæ anno 1220 celebratum est.

Hæc prima Ordinis comitia celebrata sunt anno Christi 1220, festo Pentecostes, quod eo anno in diem XVII Maii incidit. [Humbertus de primo Capitulo Ordinis Prædicatorum,] De tempore veteres & recentiores historici consentiunt, & inter illos venerabilis Humbertus in suo Chronico eumdem annum ac præcipua decretorum capita summatim indicat his verbis: Anno Domini MCCXX primum Capitulum generale celebratum est Bononiæ sub beato Dominico, cui interfuit etiam Frater Jordanis missus ad istud de Parisius, ubi intraverat paulo ante Ordinem in Quadragesima præcedenti. In hoc autem Capitulo inter multa, quæ statuta fuerunt, fuit & hoc statutum, quod amodo possessiones & redditus non reciperentur, & quod illa resignarent, quæ habebant in partibus Tolosanis, & quod Capitulum generale uno anno Parisius, alio anno Bononiæ celebraretur, quod longo tempore observatum fuit; sed postmodum aliter est statutum.

[692] Decretum illud celebrandi Capitulum alternis annis Bononiæ & Lutetiæ Parisiorum postea in Comitiis Parisiensibus anni 1241 explicatum est, [cujus aliqua decreta postmodum mutata sunt,] ut apud Edmundum Martene tomo 4 Thesauri anecdotorum Col. in Actis horum comitiorum num. 1 exprimitur hisce verbis: In constitutionibus, ubi dicitur, Capitulum generale uno anno Parisius, alio anno Bononiæ celebretur, addatur; Nisi Magistro & definitoribus ex causa legitima quandoque aliud videatur. Mos tamen iste alternandi comitia generalia obtinuit usque ad annum 1245, quo Capitulum Coloniæ celebratum est. Quod autem attinet ad comitia singulis annis habenda, id mutatum videtur in Capitulo Burdigalensi anni 1287, in cujus Actis apud laudatum Martene tomo 4 Thesauri Col. num. 4 legimus sequentia: Capitulum generale uno anno intermittatur, & sequenti anno celebretur. Et quidquid contra formam hujus constitutionis repertum fuerit in constitutionibus, per definitores Capituli generalis, in quo hæc constitutio confirmabitur, removeatur. Ceterum de celebratione Capitulorum generalium Malvenda ad annum Christi 1220 cap. 21, & Constitutiones Ordinis Prædicatorum dist. 2 cap. 8 ac 9 consuli possunt.

[693] [& Bernardus Guidonis summatim meminerunt:] Bernardus Guidonis in Libello de Magistris Ordinis Prædicatorum apud Edmundum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 402 & 403 de iisdem comitiis hæc habet: Anno Domini MCCXX sanctus Dominicus primum generale Capitulum Bononiæ celebravit: in quo Capitulo per constitutionem perpetuam, omnibus temporalibus abdicatis, resignando tam præsentibus quam futuris, Ordo Prædicatorum paupertatem voluntariam est professus: in quo etiam fuit statutum, ut Capitulum generale uno anno Parisius, alio anno Bononiæ celebretur, ita tamen quod sequens immediate Capitulum deberet proter solemnitatem numerosi tunc Conventus apud Bononiam celebrari, sicut & factum fuit. Multa etiam fuerunt statuta ibidem, quæ usque hodie in Ordine observantur. Huic Capitulo interfuit Frater Jordanis, successor beati Dominici, sicut ipsemet in suo libello describit. Hoc testimonium infra in Actis S. Dominici num. 64 ex ipso B. Jordano audiemus.

[694] [etsi nobis desint ipsa hujus Capituli Acta,] Laudatus Edmundus Martene tomo 4 Thesauri anecdotorum a Col. Capitula generalia Ordinis Prædicatorum ex Ms. Tolosano edidit; sed non invenit singularia hujus primi & aliquot sequentium Capitulorum decreta, quæ jam dudum perierunt, aut alicubi delitescunt: nam antiquus eorum collector, quem Bernardum Guidonis esse suspicamur, ibidem Col. ante illa Acta Capitulorum generalium ita præfatur: Ab anno Domini millesimo ducentesimo vigesimo usque ad annum ejusdem Domini benedicti millesimum ducentesimum quadragesimum, de actis Capitulorum generalium pauca, quæ potui reperire, inferius annotavi. Ab anno vero Domini MCCXL usque ad annum Domini MCCCXIII, quo hæc scripsi, habentur completius recollecta, quibusdam tamen exceptis, pro quibus suo tempore recolligendis & complendis spatia vacua locis suis inferius dimitruntur. Deinde ibidem de primo Capitulo Bononiensi fere memorat eadem, quæ jam numero præcedente retulimus.

[695] [tamen aliunde scimus, Sanctum ibi cum magna animi demissione] Etiamsi ignoremus multa, quæ in his primis comitiis gesta sunt, tamen præter jam memorata Theodoricus de Appoldia inferius apud nos cap. 16 narrat, quomodo S. Dominicus tunc magistratum abdicare voluerit, & ad demonstrandam ejusdem Sancti humilitatem, ex veteribus monumentis refert sequentia: Præsidens autem Capitulo humilis Servus Christi, dixit inter Fratres: Ego sum dignus depositione, quia sum inutilis & remissus. Et qui sanctitate & auctoritate major erat omnibus, multum se humiliavit in omnibus coram omnibus. Cumque cessionem ipsius nequaquam Fratres admittere acquiescerent, decrevit ex eorum beneplacito, ut deinceps statuerentur diffinitores, qui haberent potestatem super ipsum & totum Capitulum diffinïendi, statuendi, ordinandi, donec duraret Capitulum, salva imposterum reverentia magistrali … Prædicatorum Ordinem ad utilitatem Ecclesiæ divina dispensatione erectum, ac a Sede Apostolica rite confirmatum Christi confessor beatus Dominicus auctoritate ejusdem Sedis hactenus regendo cum omni sanctitatis diligentia gubernarat. Nunc autem illustres dicti Ordinis viri ipsum in hoc Capitulo cessionem humiliter petentem unanimi caritate sibi ac devotione voluntaria concorditer prætulerunt. Magister igitur & rector ab eis constitutus, fuit in illis sicut unus ex illis, nisi quod rigore primus, abstinentia, vigiliis, jejuniis, & castigationibus in se ipsum maximus, sanctitate summus, humilitate exstitit altissimus. Hæc infra testibus oculatis in processu Bononiensi confirmabuntur.

[696] Malvenda vero in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1220 cap. 14 ex his & similibus monumentis ita concludit: [se frustra voluisse supremo Ordinis magisterio abdicare,] Sic igitur Vir Dei, qui præ humilitate generali Magisterio Ordinis & supremæ præfecturæ, quam Apostolica auctoritate sibi impositam hactenus gesserat, renuntiare cupiebat, communi definitorum & totius generalis Capituli consensu, electus est generalis Magister & summus totius Ordinis prælatus; & quod ante a Pontifice habebat, nunc electione Fratrum accepit, seu potius communi consensu, auctoritatem supremi præsidentis, quam in totum Ordinem a Sede Apostolica acceptam exercebat, Fratres acceptarunt, agnoverunt, probarunt, inspexerunt, venerati sunt; & si opus esset, ipsi de novo eum in suum Magistrum & præfectum eligebant, ipsumque humiliter rogarunt, ut eam potestatem deinceps exerceret & continuaret, eosque, ut hactenus fecerat, gubernaret, regeret, & quidquid auctoritatis ipsi poterant ex vi illius religiosi cœtus & confirmati Ordinis, vel more vel statutis, aut ratione approbatæ in Ecclesia Religionis in se ipsos dare, eidem sancto Patri plenissime permisere. Dein fuse disserit de auctoritate Magistri generalis, potestate definitorum, ac regimine Ordinis Prædicatorum: quæ omnia nos curiosis harum rerum lectoribus assignamus, ac ibidem pervolvenda relinquimus.

[697] Porro Malvenda ad eumdem annum 1220 cap. 17 circa abdicationem possessionum ac reddituum, [& edidisse decretum de stricta paupertatis observæntia,] in illis comitiis stabilitam, hæc observat: Mirus euangelicæ paupertatis amor, & ardens illa Christianæ perfectionis sitis, in pectore Dominici exæstuans, Virum apostolicum ad sanciendam severam illam de paupertate constitutionem adegit. Sed cum res Ordinis, uti videmus, in eum statum evaserint, ut exiguæ possessiones & redditus in communi a Conventibus pro modica & temperata alimonia Fratrum sint admissæ, paucis videndum, quamdiu rigor illæ disciplinæ regularis de non habendis possessionibus in Ordine nostro viguerit, & ut cœperit remittere, quanam occasione vel causa possessiones inductæ fuerint, & num contra statuta majorum & sancti patris Dominici factum, ut redditus & bona stabilia Conventus nostri possiderent. Nam quod quidam aiunt, sanctum Dominicum maledictionem Dei & suam in eos fulminasse, qui possessiones in Ordinem importassent, agemus fusius de his in obitu Viri Dei anno sequenti, cap. 37, quando ea exsecratio ab eo jacta traditur.

[698] Deinde ibidem cap. 18 & sequentibus copiose de hac re disputat, [cujus mitigationem postea inductam Antonius Senensis excusat,] & auctoritate S. Thomæ, S. Antonini, aliisque rationibus probat, stabiles possessiones licite postea in Ordinem Prædicatorum inductas esse. Nos neutiquam dubitamus, quin illa primi Capituli constitutio postmodum legitime mutata fuerit, & propterea libenter acquiescimus argumento Antonii Senensis seu Lusitani, qui in Chronico Prædicatorum pag. 19 & 20 rem totam expedit his paucis verbis: Anno MCCXX beatus pater Dominicus generalia comitia celebravit Bononiæ; & in eis ordinavit, ne possessiones ullas aut redditus haberent Conventus nostri, & habitis renuntiarent. Et quidem, si ea hoc nostro seculo in nobis fervens charitas perdurasset, quæ in patribus nostris viguit olim, in populo etiam Christiano ad erogandas eleemosynas non jam foret adeo diminuta vel potius exstincta, opportuna admodum esset hæc Religionis statui constitutio. Sed illo antiquo fervore spiritus in nobis tepefacto, & in populo per cupiditatem (quæ utique est charitatis venenum, teste Augustino) charitate sopita & exstincta, oportuit secundum conditionem legum, quæ sive ecclesiasticæ fuerint, sive civiles, variatis temporibus, etiam mutantur interdum, hanc constitutionem Pontificia dispensatione mutari: nam experientia hodie comprobatur clarissima, quod regularis disciplinæ integritas hoc seculo nostro ægre potest, regulariter saltem, ita consistere, cum Conventus necessariorum premuntur penuria; quinimo ibi abusus consurgunt innumeri, & exsecrabile proprietatis vitium fit multis familiare.

[699] [& cui strictioris paupertatis decreto,] Nunc discutienda sunt nonnulla, quæ in iisdem comitiis gesta memorat Flaminius, dum in Vita S. Dominici lib. 2 fol. 45 verso imprimis hæc scribit: Anno autem MCCXX primam per dies Pentecostes generalem synodum Bononiæ celebravit ea potissimum de causa, ut quædam ad stabiliendum magis & amplificandum Ordinem pertinentia in tanto patrum conventu decerneret. Convenere autem ad edictum, ut de diversis quidem aliis locis, ita Parisio quidam. Primum vero decretum fuit, ut prædia omnia, quæ ad eam diem Prædicatores possederant, ubicumque essent, sine mora dimitterent: quod quamvis (ut supra ostendimus) agitatum antea fuisset, ac propterea sacris virginibus Prulianensibus multa essent condonata, non tamen publice adhuc decretum id fuerat, ut bonis talibus Ordini interdiceretur.

[700] [sicut & vestium mutationi, dicuntur Fratres Tolosani restitisse,] Cumque Tholosani quidam Prædicatores hanc rem moleste ferrent, & auctoritate jussi Apostolica nolle parere synodo viderentur, nec etiam vetus indumentum deponere, ac Virgineum accipere, Pontificem maximum appellarunt; qui cum Romam ea de causa ituri, prius Bononiam venirent, graviter mulctati sunt: nam, petente beato Dominico, Bononiensis magistratus nummos, quos secum attulerant, & equos illis ademit. Nec passus est Vir sanctus præsenti synodo interesse, ut exemplo ceteris essent, & continuo Tholosam abirent, jussit; qui demum sibi ipsis displicentes, & factum suum improbantes, synodo paruerunt, & jussum indumentum accepere. Ita de servanda imposterum euangelica paupertate, ac gestando virginali habitu, lata ibi lex & promulgata est. Quidam scriptores hanc Flaminii narrationem mitigant; alii autem cum Echardo eamdem, tamquam fabulosam, totam explodunt, ut postmodum videbimus.

[701] [quod certe tunc non contigit, si umquam factum fuerit.] Si id umquam factum fuerit, certe post hæc prima comitia fieri oportuit, ut Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1221 cap. 2 recte contendit sequenti ratiocinio: Hoc ipso anno MCCXXI, inquit, procul dubio contigisse putamus, quod auctores referunt de Fratribus Tolosanis, detrectantibus parere constitutionibus Capituli generalis superioris anni, & ad Pontificem Romam ea de causa euntibus, atque a sancto Dominico detentis & increpatis: nam quamvis Flaminius, id anno superiori in ipso Bononiensi Capitulo factum existimet, actum id non potuerit accidere, nisi postquam Acta Capituli generalis Tolosam delata & publicata fuere, & in ea contentione ultro citroque oportuerit multa inter sanctum Dominicum & ipsos per litteras agitari, in quibus non modicum tempus intercessisse necessum fuerit, verisimilius est, controversiam anno superiori versari cœptam, hoc anno tandem finitam & compositam, ut Antonius Senensis in Chronico pag. 21 & alii annotarunt. Ceterum infra suo loco examinabimus, an verosimiliter id umquam revera contigerit.

[702] Interea pergamus cum Flaminio, qui in Vita S. Dominici fol. 46 hæc præcedentibus subjungit: [Statuerat Sanctus curam rerum temporalium Fratribus Conversis committere;] In eadem synodo optavit beatus Dominicus [se] abdicare Magisterio; sed id passi non sunt patres. Quosdam etiam instituit (diffinitores vocant) quos in se quoque potestatem habere voluit, ut arbitrio illorum & jussu vel abdicaret [se] Magisterio, vel id retineret, qui & ipsi, ut abdicaret, non permisere. Ex eorum numero fuit insignis vir Jordanis Theutonicus, qui tunc vix tertium mensem in Ordine agebat. Voluit etiam beatus Dominicus, ut ab iis tantum, qui Conversi dicuntur, temporalia tractarentur, a reliquis spiritalia, ne quid illorum studiis, ne quid prædicationibus & divinis officiis impedimento esset. Sed non permisere diffinitores, veriti, ne Prædicatoribus accideret, quod & Grandimontensibus, qui ob talem causam defecisse dicebantur: quorum sententiam Vir sanctus æquo animo tulit, & approbavit. Quod Flaminius hic refert de desiderio abdicandi supremum Magisterium, jam supra ex antiquioribus monumentis exposuimus; ad illud autem, quod de administratione rerum temporalium Fratribus Conversis relinquenda tradit, etiam Theodoricus infra in Actis num. 194, & S. Antoninus parte 3 Chronicorum tit. 23 cap. 4 § 12 alludunt. Id ipsum F. Joannes Hispanus infra in Processu Bononiensi num. 30 clare explicabit. Quod denique addit de exemplo Grandimontensium, explicatione nonnulla indiget.

[703] Bollandus noster ad diem VIII Februarii egit de S. Stephano, [sed sententiam mutavit, territus exemplo laïcorum Grandimontensium,] fundatore Ordinis Grandimontensis, & ea occasione in Commentario prævio § 2 retulit aliqua ex Cardinale Jacobo de Vitriaco, qui cap. 19 Historiæ Occidentalis, Ordinem Grandimontensem ita describit: Est altera Fratrum Religio seu regularis institutio, quæ de Grandimonte nominatur, quorum caput & originale monasterium in partibus est Aquitaniæ. Hi siquidem Grandis-montis Fratres a principio Ordinis prudenter instituerunt, quod monachi spiritualibus & divinis officiis tantummodo intenderent, temporalium administratione & providentia laïcis Fratribus credita & relicta. Deinde Ordinis regulam explicat, & ad rem nostram hæc subdit: Licet autem monachis & viris spiritualibus videatur expedire, temporalium administrationem, seu qualecumque dominium, non habere, ut tanto tranquillius spiritualibus vacare valeant, quanto de temporalibus non cogitant, inimicus tamen humani generis & totius religionis callidus impugnator tam sanctis quam & salutaribus invidens institutis, hac occasione murmur valde perniciosum, seditionem & scandalum aliquando suscitavit inter clericos & laïcos, monachos & Conversos prædicti monasterii Grandis-montis. Postea ibidem exponitur, in qua re potissimum superbi isti laïci peccaverint, & quomodo demum clericis subjecti fuerint.

[704] [quorum superba insolentia] Sed ista Conversorum Grandimontensium insolentia graphice depingitur in litteris, quas Edmundus Martene tomo 1 Thesauri Anecdotorum a col. 845 nuper inseruit, & in quibus monachi Grandimontenses apud Innocentium III Pontificem post alia sic miserabiliter conqueruntur: Ipsi siquidem laïci nos opprimunt ultra quam credi potest, & affligunt, & de die in diem suis astutiis suæ nos satagunt subjicere servituti. De servientibus facti sunt domini, magistri de discipulis, Fratres de nuntiis, & divites de egenis. Nolunt corrigi, sed corrigere; non doceri, sed docere. Volunt videri philosophi, cum sint omnino stolidi. Sapientes autem sunt, ut faciant mala; bona autem facere nesciunt, quia a Deo non sunt. Domos siquidem Ordinis, quibus præsident, destruunt, instituta Religionis violant, bona communia dissipant, consanguineis, notis, & amicis secularibus ea nequiter erogantes, & sic Hebræos spoliant, abutentes præcepto Domini, & Ægyptios ditant, & ideo de receptis & expensis juxta mandatum tuum, domine, nolunt reddere rationem; sed contradicunt dicentes, quod curam habent temporalium de mandato tuo, & prout voluerint, dispensabunt. Sequuntur deinde atrociora laïcorum istorum facinora, quæ brevitatis ac verecundiæ causa omittimus.

[705] [ex monumentis coævis hic breviter indicatur,] Habebant tamen Conversi illi magnificos superbiæ suæ patronos, ut colligimus ex epistola Innocentii III Papæ, qui tomo 1 ejusdem Thesauri anecdotorum col. 847 Robertum de Corchon Cardinalem, eorumque fautorem acriter reprehendit his verbis: De tua prudentia mirari cogimur & moveri, quod cum aliis debeas esse vivendi forma, & religionis & honestatis exemplar; tu, sicut ex tuarum rescriptis perpendimus litterarum, materia dissensionis & scandali dignosceris esse factus: nam cum Conversi Grandis-montis jam dudum calcaneum suum erexerint contra Priorem & Clericos loci ejusdem, tu Conversos ipsos, ut majoris elationis cornua assumerent, & in fastuosam mentem * ascenderent superbiæ grandioris, ipsos protinus, cum fuisti legationis tuæ fines ingressus, sub tua protectione suscipiens, inhibuisti præfato Priori, ne quid contra statum Fratrum Ordinis permutare modo quolibet attentaret; mandans tam archiepiscopis, quam episcopis, ceterisque ecclesiarum prælatis, ac universis Christi fidelibus, ut contra ipsum Priorem ipsos fideliter tuerentur &c. Post hæc Pontifex tota illa epistola nervose ostendit, quod iste Sedis Apostolicæ legatus in hac causa multipliciter erraverit, ac limites suæ potestatis transgressus fuerit.

[706] [& refellitur error Flaminii qui falso putavit,] Jam ab hac explicatione seu digressione revertamur ad Flaminium, qui de iisdem comitiis agens in Vita S. Dominici eodem fol. 46 sic pergit: Dum hæc synodus haberetur, recepti sunt in Ordinem Prædicatorum præclari duo viri, & humani ac divini juris scientia insignes, Raymundus Barchinonensis Decretalium scriptor, ac postea totius Ordinis generalis Magister loco tertius, & Joannes Theutonicus, Pontifici maximo charus pœnitentiarius, ac non multo post ad episcopatum Bossinæ promotus. Et cum non multo post episcopatu [se] abdicasset, totius Ordinis generalis Magister quartus post beatum Dominicum factus est, de quo quædam infra dicemus, quæ quantus vir fuerit, ostendent.

[707] Sed constat, Flaminium errasse in assignando tempore, quo S. Raymundus de Peñafort Ordinem Prædicatorum amplexus est, [S. Raymundum in hoc Capitulo ad Ordinem Prædicatorum admissum esse.] ut Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1222 cap. 9 evidenter ostendit his verbis: Mansit Raymundus Barcinone Canonicus & præpositus illius ecclesiæ ad præsentem usque annum MCCXXII, summa cum doctrinæ & probitatis laude in ore omnium celebris, quo anno mota lite inter Berengarium de sancto Vincentio & Bernardum Rapacem, Canonicos ecclesiæ Barcinonensis, uterque Berengatii episcopi consensu judicem arbitrum in ea causa delegerunt sanctum Raymundum, atque totum litis judicium & arbitrium deposuerunt, ut in publico instrumento dicitur, in manu magistri Raymundi de Peñaforte, qui hoc anno MCCXXII, decima quarta Martii sententiam in causa tulit, subscripsitque manu propria in hæc verba: signum magistri Raymundi de Peñaforti. Exstat tota de re ipsum publicum instrumentum autographum in archivo Capituli Barcinonensis. Atque hoc eodem anno in die Parasceues, sumpto sanctæ Religionis habitu, sanctum Raymundum Ordinem Prædicatorum ingressum, affirmat Nicolaus Rosellius. Deinde tempus illud variis monumentorum testimoniis confirmat. At ex memorato instrumento satis patet, etiam hallucinatos esse illos auctores, qui ingressum S. Raymundi ad annum 1218 vel 1219 retulerunt. An autem Joannes Theutonicus tempore hujus primi Capituli ad Ordinem receptus fuerit, ut visum est Flaminio, curiosis Ordinis Dominicani historiographis accurate indagandum relinquimus, cum hactenus apud antiquos scriptores nondum invenerimus determinatum annum, quo eximius ille vir, & postmodum generalis Magister, habitum Prædicatorum suscepit.

[Annotata]

* forte fastuosum montem

§ XXXVIII. Sanctus post primum Ordinis sui Capitulum generale ad diversas Italiæ civitates excurrit.

Flaminius, Castillus, aliique recentiores scriptores passim tradunt, S. Dominicum post finita prima Ordinis sui comitia ad varias Italiæ civitates excurrisse, [Quamvis Sanctus post prima Ordinis sui comitia] inter quas nonnullæ gloriantur, sese bis terve diversis temporibus eumdem Sanctum hospitem habuisse. Saltem ex veteribus instrumentis post hunc commentarium edendis constabit, Sanctum Mediolani, Mutinæ, & in quibusdam aliis Italiæ urbibus aliquando substitisse. Sed antiqua illa documenta non exprimunt determinatum tempus, quo sanctus Ordinis Fundator ad eas accesserit. Quare hic præfari cogimur cum Malvenda, qui in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1220 cap. 31 lectorem de apostolicis illis sancti Viri excursionibus ita monet: Nos, quia in hac visitatione sancti Dominici seriem temporum & locorum, quæ invisit, exacte exprimere nequimus, nec ordinem itineris exponere licuit, simul hic omnia, quæ investigare ea de re potuimus, dabimus, gesta nimirum in his urbibus, quas adiit Vir Dei a Bononia profectus. Nos hoc paragrapho idem faciemus, omissuri tamen ea, quæ infra in Actis aliisque antiquis instrumentis referentur.

[709] Joannes Petrus Puricellus in Dissertatione Nazariana cap. 109 num. 16 ex Ambrosio Taëgio in hanc rem profert sequentia: Finito autem Capitulo generali, [ad aliquas Italiæ civitates excurrerit,] beatus (nimirum Dominicus, ut Puricellus supplet) toto illo anno planum Lombardiæ circuivit, prædicationi & saluti animarum intendens. Pervenit itaque Mediolanum in festo sancti Barnabæ apostoli, & ad Conventum Fratrum declinans, magnum ibi reperit numerum Fratrum, a quibus summo cum honore & omnium lætitia receptus fuit. Post non modicum arripuit eum febris, in cujus accessione jugiter orabat. Unde Frater Bonvisus, de quo supra mentio sæpius facta est, qui socius ejus tunc temporis erat, per signa vultus deprehendit, ipsum multas consolationes recipere divinas, ac cælestia contemplari. Discedente vero febre, librum ante se deferri fecit, lectionemque legi faciebat. Postmodum cœpit Deum laudare & Fratribus prædicare; convalescensque de infirmitate, valedicens Fratribus, inde discessit. Hæc ad annum Christi 1220 refert, & numero sequente addit, S. Dominicum anno 1221 post celebrationem secundi Capituli rursus Mediolanum venisse, quod alterum iter Mediolanense postea discutietur.

[710] [tamen interdum rediit Bononiam,] Dum Taëgius hic dicit, quod S. Dominicus planum Lombardiæ toto illo anno circuierit, id ita intelligendum est, ut Sanctus interdum Bononiam redierit: nam Bononiæ erat festo Assumptionis Deiparæ, quemadmodum discimus ex sequenti narratione, quam Humbertus in Vita S. Dominici cap. 50 sic instituit: Viri vitæ venerabilis, Alatrini episcopi, fidelissima attestatione res infra scripta comperta est, qui hoc etiam F. Joanni de Columna, Priori Fratrum tunc temporis in Romana provincia solicite perquirenti per suas litteras proprioque sigillo communitas transmisit. Hic cum adhuc esset Prior monasterii Casamaris * de Ordine Cisterciensi, quodam tempore dum a bonæ memoriæ Papa quondam Honorio in Theutoniam missus, per Bononiam iter faceret, ad dilectum virum Dei Dominicum, cum quo magnæ familiaritatis notitiam dudum Romæ contraxerat, visitandum accessit. Erat autem tunc temporis Bononiæ magister quidam Conradus Theutonicus, cujus ingressum ad Ordinem Fratres mirabiliter affectabant.

[711] [ubi Conradum precibus suis mirabiliter ad Ordinem attraxit,] Cum ergo in vigilia Assumptionis beatæ Mariæ vir Dei Dominicus cum præfato tunc Priore, quem intimo diligebat affectu, secretam atque consolatoriam de divinis vitæque cælestis deliciis collocutionem haberet, familiari quadam confidentia, exigente materia, dixit ei: Fateor tibi, Prior, quod tamen adhuc nulli umquam exposui, nec tu alteri, quamdiu vixero, revelabis, quod numquam adhuc a Deo in hac vita aliquid petii, quod non assequerer juxta votum. Ille vero vehementer admirans, & desiderii, quod habebant Fratres circa conversionem supradicti magistri Conradi Theutonici, conscius, confidenter adjecit: Pete ergo, Pater, ut det tibi magistrum Conradum ad Ordinem, cujus Fratres introitum tam ardenter flagitare videntur. At ipse, Rem, inquit, Frater bone, difficilem postulasti. Si tamen volueris in hac nocte orationi mecum insistere, confido in Domino, quod nos a petitionis nostræ desiderio non fraudabit.

[712] [& festo Assumptionis Deiparæ in eumdem recepit;] Finito itaque Completorio, Fratribus ad quiescendum pergentibus, vir Dei Dominicus in ecclesia, præsente dicto Priore & vidente, remansit, & in oratione more solito pernoctavit. Peractis vero solemniter tam celebrium matutinarum vigiliis, illucescenteque die, convenientibus ad Primam Fratribus, cum cantor incecepissit JAM LUCIS ORTO SIDERE, ecce lucis vere sidus novum futurus magister Conradus subito veniens, & ad pedes beati patris Dominici se posternens, habitum Ordinis & instanter petiit & perseveranter accepit: quo statim cum Fratribus aggregato, Deus omnipotens servi sui Dominici & præcedens verbum & sequens, quam ab effectu suo nequaquam vacua fuerit *, indicavit. Narravit quoque prædictus episcopus, quod, cum beatus Dominicus rogaret, ut hujusmodi factum secretum haberet, dum viveret, & ipse episcopus responderet, quod fortassis prius quam ipse moreretur, respondit beatus Dominicus, quod sciret ipse, post eum se * supervicturum; quod & postmodum rei demonstravit eventus, cum multo plus quam XX annos post beatum Dominicum ipse vixerit. Excepta hac postrema prædictione, quam exitus probavit, Constantinus Urbevetanus in Actis S. Dominici num. 42, & Vincentius Bellovacensis lib. 30 Speculi historialis cap. 110 eamdem historiam narrant.

[713] Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 34 in notis ad similem Constantini Urbevetani narrationem solerter advertit, [in qua historia Echardus] Alatrium esse civitatem episcopalem Campaniæ, Romano Pontifici immediate subjectam, ad cujus cathedram Prior iste Cisterciensis postea evectus fuit; & hinc recte corrigit Malvendam, & Menologos Cistercienses, qui ex corrupta Vincentii Bellovacensis editione hunc Priorem vocant Alacrinum vel Alacrionem, & ita appellationem sedis pro nomine proprio istius episcopi perperam acceperunt. Ab his in errorem inductus est Angelus Manrique, ut satis ostendit, dum in Annalibus Cisterciensibus ad annum Christi 1220 cap. 4 num. 8 post allegata Malvendæ verba sic disserit: Ergo ex his, si exacte perpendantur, non solum annus colloquii Alacrini cum beato Dominico, sed & mortis ipsius deduci potest: quippe si ab eo supervixit viginti annis, consequitur obiisse MCCXL, non tamen quoto episcopatus anno, nec cui ecclesiæ præsederit, quod neque in aliis invenire hactenus potui. Denique Augustinus Sartorius in Historia elogiali Ordinis Cisterciensis, non ita pridem vetero-Pragæ edita, tit. XI pag. 305 & tit. XXVII pag. 898 ad eumdem scopulum bis impegit.

[714] Quapropter Echardus loco proxime citato sic concludit: [errorem quorumdam neotericorum corrigit,] Legendum itaque Alatrinus episcopus; ille vero haud dubie est, qui decimus nonus inter episcopos Alatrinos ab Ughello numeratur, nomine Joannes, qui jam sedebat anno MCCXXXIII, ut constat ex diplomate, eo anno, mense Junio, Indictione sexta, dato, & ab eodem Ughello relato, quo dictus Joannes episcopus cum suis Canonicis Stephano presbytero Cardinali sanctæ Mariæ trans Tiberim dat ecclesiam sancti Benedicti pro monasterio sancti Sebastiani. Hunc autem esse, evincitur ex ipsamet relatione, in qua dicitur sic scripsisse Fratri Joanni de Columna, tum provinciæ Romanæ Priori, quod munus iste jam obibat prima vice anno MCCXXXVI. Licet hoc Echardi argumentum solide episcopum Alatrinum istius temporis demonstrare videatur, tamen circa hanc rem nobis scrupulum ingerit Ughellus ipse, dum in novissima editione Veneta Italiæ sacræ tomo 1 col. 290 de Jacobo episcopo Alatrino & memorati Joannis decessore, ita scribit: Jacobus vivebat anno MCCXXXVI, quem nonnulli scriptores Cardinalem fuisse affirmant, e Comitum gente Anagnia, ac IX Gregorii affinem; sed ut multum conatus sim, hoc ipsum perspicue reperire non potui. Quid si error in numeros aut seriem præsulum Alatrinorum irrepserit, vel, sicut ibidem Echardus asserit, Joannem cum successore confundi, & mortem illius ab Ughello nimis diu differri contigerit?

[715] [& nos circa annuni rei gestæ aliquid observamus.] Quod vero ad tempus rei gestæ attinet, Echardus cum Malvenda consentit, id anno Christi 1220 contigisse, & illam chronologiam probare nititur, quando pagina mox citata in notis circa conversionem Conradi Theutonici hæc observat: Iste Ordini nomen dedit XV Augusti, MCCXX: nullo enim alio anno festum Assumptionis beatæ Virginis Dominicus Bononiæ celebravit; anno vero sequenti in comitiis generalibus ad Pentecosten habitis datus est primus Teutoniæ præfectus provincialis. At illa argumentatio rem nondum omnino conficit: nam hactenus non videmus, cur S. Dominicus Bononiæ anno Christi 1219 festum Assumptionis Deiparæ celebrare non potuerit, cum ex antiquis monumentis tantummodo constet, Sanctum æstate anni 1219 Bononiam venisse, & ibi Kalendis Septembris certo certius fuisse. Sed illa testimonia non impediunt, quo minus jam ibidem per unum alterumve mensem Sanctus antea substiterit. Si igitur cum Soëgio adventum illum Bononiensem mensi Julio affigamus, potuit S. Dominicus anno 1219 Bononiæ festum Assumptionis beatissimæ Virginis celebrare, adeoque mense Augusto anni 1219 memorata historia evenire. Facile tamen admittemus, id contigisse anno Christi 1220, quamvis certior hujus rei chronologia eruenda esset ex tempore, quo præfatus Prior Cisterciensis, & postmodum episcopus Alatrinus, ab Honorio III Pontifice in Theutoniam seu Germaniam missus est, quod hactenus ignoramus. Quare circa annum nihil certi determinamus, & ad alias Italiæ urbes cum Sancto nostro proficiscimur.

[716] [Waddingus asserit, SS. Dominicum & Franciscum fuisse Bergomi,] Waddingus in Annalibus Minorum ad annum Christi 1220 inter alias Italiæ urbes, quas S. Franciscus ex Oriente redux adiit, recenset Bergomum, & ibidem num. 5 ad propositum nostrum hæc narrat: Adfuisse asserunt (nimirum Bergomi cum S. Francisco) sanctissimum Prædicatorum Institutorem, & habitasse in sacello sanctæ Mariæ Magdalenæ, sito in arce; Franciscum vero in oratorio sancti Vigilii episcopi Tridentini, sito prope ipsam arcem, quo tempore erat pastor hujus urbis Joannes Novariensis e familia Torniella, quem sancti Viri sæpius visitabant, & cum eo multis ad animarum salutem agebant. Monachos vallis de Astino sub ipsa urbe frequenter invisebant, & apud eos Dominico sacra facienti sancta humilitate & charitate pius Diaconus Fratribus ministrabat. Tandem clerus, senatus, populusque Bergomensis sanctis Viris ab urbe recessuris duas ecclesias dederunt in Fratrum suorum habitationem; sancto Dominico, quæ sancti Stephani dicebatur; sancto Francisco, quæ sancti Joannis Baptistæ, & hodie Minorum est conventualium: quibus occupatis, & relictis, qui contigua adderent habitacula, Brixiam perrexerunt. Antonius Guarnerius Canonicus in Commentariis de Vita & rebus gestis Sanctorum Bergomatum fol. 127 & sequente similia distincte ac eleganter memorat, penes quem aliosque scriptores recentiores fidem hujus traditionis relinquimus, cum auctores veteres de illo utriusque Sancti congressu non meminerint.

[717] Deinde ambo illi illustrium Ordinum Fundatores dicuntur venisse Brixiam, quam urbem non minus favorabilem & piam expertus est uterque Patriarcha, [& Brixiæ, quod Brixianum illius iter] ut Waddingus ibidem num. 6 tradit. At miramur, nullam distinctam hujus commorationis Brixiensis memoriam exstare apud obvios scriptores Dominicanos, cum Jacobus Malvecius, nuper inter Scriptores Rerum Italicarum tomo 14 a col. 777 editus, jam a trecentis & pluribus annis in suo Chronico Brixiano cap. 94 seu ibidem col. 899 scripserit sequentia: Illis in diebus beatissimus Dominicus, Ordinis Fratrum Prædicatorum pater & conditor, Lombardiæ loca perambulans, hanc urbem ingressus est. Hic apud basilicam sanguinis sanctorum Faustini & Jovitæ hospitium habens, illic quosdam religiosos viros sub jugo suæ sanctissimæ regulæ Christo domino servire constituit. Sane prægrandi devotionis & reverentiæ cultu eumdem locum observandum & sacra religione putavit.

[718] Qui cum ibidem diebus multis inducias ageret, [ex antiquo Chronico confirmamus,] juxta ipsam ecclesiam versus septemtrionalem plagam, ut a senioribus traditum est, arborem junibarum * plantavit, de cujus radicibus plantulæ exortæ sunt, a quibus & diebus meis plancta * convaluit. Hoc autem potius ad suam suorumque Fratrum recreationem, quam ad ipsius memoriam creditur esse factum. Post hoc vero ab hac civitate discedens, per loca multa Christi domini Euangelium prædicando, qui vita & actibus semper floruit, tandem ab hac luce ad æternam patriam migravit anno ab adventu Christi Jesu domini nostri MCCXXI. Ferdinandus Ughellus istud Brixianum S. Dominici iter etiam memorat, quando in editione Veneta Italiæ sacræ tomo 4 col. 546 inter gesta Alberti episcopi Brixiensis de benevolentia hujus antistis erga Sanctum nostrum ejusque Ordinem ita scribit: Adhuc viventem sanctum patriarcham Dominicum, Ordinemque non ita pridem a se fundatum proferentem Brixiæ excepit, & in honore habuit, eidemque locum idoneum attribuit, qui peramplo ædificando cœnobio posset sufficere. Inde digrediens, Gaulam *, sui Ordinis insignem virum, loci præfectum reliquit. De hoc Fratre Guala, qui ex Ordine Prædicatorum ad cathedram Brixiensem evectus est, & memorato Alberto successit, in Actis post hunc Commentarium edendis mentio occurret.

[719] Denique Waddingus in laudatis Annalibus Minorum ad eumdem annum 1220 num. 6 sanctum suum Fundatorem Brixia Cremonam, [ac inde eos deducit Cremonam, ubi traditio est,] & alterum S. Dominici cum illo congressum ita narrat: Venerunt demum Franciscus cum socio Cremonam, quæ nobilis civitas est in Cenomanis Italis, in eadem regione Lombardiæ Transpadanæ, ubi per aliquot dies hæserunt, & monasterii ædificandi situm adepti sunt, quod dum ædificarent, supervenit sanctissimus patriarcha Dominicus, qui ad dilectum suum Franciscum visendum statim concessit. Cum una essent, & longum de divinis rebus sermonem haberent, convenere ad eum cœnobitæ, qui penuria puræ laborabant aquæ, rogantes utrumque, ut Deum precarentur, ne putei sui aqua turbulenta & cœnosa esset. Fuit aliquamdiu inter Viros sanctos certamen,uter aquæ benediceret: demum beatus vicit Franciscus. Igitur beatus Dominicus afferri sibi vasculum ex ea jussit aqua, cui postquam benedixit, in puteum mitti, ac paulo post inde hauriri aquam voluit, quæ quidem purissima & haustui optima inventa est, ac fuit deinceps & perduravit. Sic ille ex Flaminio & Ferdinando de Castillo, quos in margine citat, & quorum posterior lib. 1 cap. 50 putat, cœnobitas illos, qui puræ aquæ inopia laborabant, Franciscanos fuisse.

[720] Nicolaus Janssenius in Commentario ad Vitam S. Dominici pag. 253 & sequente, [ambos hos Sanctos signo crucis] istam puræ aquæ penuriam civibus attribuit, & eamdem rem diversimode ex aliis sic refert: Hanc amicitiam sartam tectam conservavere duo sanctissimi Patriarchæ; qui deinde iterum se mutuo amplexati sunt in civitate Cremonensi (ubi adfuit etiam sancta Clara) anno MCCXVIII, si vera asserit chronicon ejus urbis vulgatum ab Antonio Campo & Vincentio Cavitello: Ferdinandus autem de Castello refert, id contigisse anno MCCXX, postquam sanctus Dominicus Mediolano, ubi gravissima fuerat corporis ægritudine conflictatus, venisset Cremonam. In hac civitate, ut prædictum chronicon enarrat, duo Viri sanctissimi nobile miraculum patravere. Puteus erat ad ipsum pomerium aqua turbida & fœtida, civibus nulli commodo nec usui. Illam isti in vase ad Sanctos deferunt, & rogant, uti consignent sacra benedictione. Auditæ sunt preces civium; sed pia quædam exsistebat contentio, cum alter alteri benedictionem impertiendam cederet. Tandem uterque simul impendit, & mox aqua illa perspicua & suavissimi saporis reliquæ in puteo superfusa est, hodieque dulcedinem collatam divinitus conservat. Ferdinandus de Castello tradit, noluisse sanctum Franciscum benedictionem impendere, & hanc datam a beato Dominico: qua in re (si gesta hoc modo) iste suam humilitatem, quod sacerdos esset Dominicus; hic obedientiam, qua paruit amico, posteris commendavit. Ceterum de tempore hujus congressus consule Supplementum ad Annales Minorum anno 1215 num. 4, quod Taurini anno 1710 editum est.

[721] [insipidam putei aquam in dultem commutasse,] Ludovicus Cavitellius in Annalibus Cremonensibus ad annum Christi 1218 fol. 78 verso & sequente idem miraculum aliter narrat his verbis: Divi Dominicus & Franciscus una cum diva Clara Assisiate Cremonam accesserunt, & hospitati sunt in domibus, in quibus olim fuit gymnasium publicum extra portam Pulesellam ipsius civitatis, in quibus cum esset puteus, qui haberet aquas turbidas & lutulentas, & potui insuaves, & ex eis hausta hydria & portata coram ipsis per habitantes in eis domibus, & ad eorum intercessionem benedictæ fuerint per ipsos venerabili signo sanctæ crucis, & per eos, qui ipsas asportarunt, projectæ in puteum, ejus omnes aquæ fuerunt purgatæ ab omni immunditia, & effectæ dulces & suaves ex gratia & virtute omnipotentis Dei, & summa fide in eum, ac bonitate & meritis ipsorum Sanctorum, & omnium illic incolarum stupore; & adhuc exstat puteus in eodem loco, in quo fuit templum ad honorem divi Guilielmi, tunc erecto monasterio monialium Ordinis de Observantia divæ Claræ sub vocabulo sacratissimi Corporis Christi in vico sancti Pauli ipsius civitatis, exhortantibus divis Dominico, Francisco, & Clara.

[722] [qui puteus nuper retectus est, & cujus aquæ potu varia miracula hactenus patrantur.] Ex his patet, puteum istum adhuc notum fuisse ætate Cavitellii, qui Annales suos Cremonenses anno 1588 typis vulgavit. Imo memoria illius perseveravit usque ad annum Christi 1649, quo propter ingruens bellum & nova civitatis Cremonensis munimenta puteus coopertus, memoriam & venerationem perdidit, ut legimus in libello Italico, qui nuper Cremonæ editus est. In eodem libello narratur, quomodo hic puteus tandem anno Christi 1728 detectus fuerit, ac pristinam venerationem recuperaverit. Quinimo benignissimus Deus anno 1728 & 1729 per intercessionem S. Dominici & S. Francisci multis ægris aquam ex hoc puteo bibentibus prodigiose sanitatem restituit, & ad gloriam utriusque Sancti plura patravit miracula, quæ ibidem legitimis ac juratis testimoniis solide confirmantur. Libenter hæc omnia ætatis nostræ prodigia Latine edidissem, si per occupationes licuisset. Quare præfatum libellum obtuli RR. PP. Prædicatoribus, ut ab aliquo idiomatis Italici perito Latine verteretur, & post hunc Commentarium, præfixo interpretis nomine, typis excuderetur. Sed cum interpretationem istam obtinere non potuerim, & jam prælum numquam quiescens me urgeat, omittere cogor illa miracula, quibus forsan quotidie nova accedunt. Cum tamen ea gloria posthuma partim etiam ad S. Franciscum spectet, poterunt prodigiosa illa beneficia, aliaque forsan accessura, Actis S. Francisci ad diem IV Octobris inseri, si PP. Franciscani ea nobis Latine communicaverint.

[723] Interim pergamus ad Faventinam S. Dominici commorationem, [Malvenda narrat, S. Dominicum Faventiæ prædicasse,] quæ insigni miraculo illustrata traditur, ut Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1220 cap. 32 & 33 ex monumentis cœnobii Faventini refert in hunc modum: Beatus pater Dominicus cum indefesse pro Ordinis sui dilatatione laboraret, Italiæ partes sedulo peragrabat, & inter cetera quamplura memoratu digna, quæ circa eum dispositione divina contigerunt, hoc unum fideliter annotatur. Siquidem [per] Romandiolæ partes ferventi prædicationum zelo discurrens, Faventiam advenit; ubi tunc primum apud ecclesiam sancti Vitalis juxta portam commoratus, confluenti illic populo aliquamdiu prædicabat. Postmodum vero ulterius progrediens, Forlivium petiit, ibique paucis diebus permansit, ac denuo Faventiam rediens ab episcopo civitatis est receptus: deputata sibi camera cum socio, ibidem multorum dierum spatio mansit.

[724] Cum itaque Sanctus Dei, ut consueverat, nocte surgeret ad matutinas, [ibique ab angelis de nocte ad ecclesiam deductum fuisse,] visi sunt aliquoties duo pulcherrimi juvenes in ipsa hora luminaribus accensis ad ostium cameræ ejus accedere, & beatum Dominicum cum socio, januis penitus obseratis, extra episcopatum ducere, ac post aliquantulum spatium etiam redire. Igitur ex inspectoribus quispiam episcopo hæc nuntiavit: de quo cum ille stupens hæsitaret, voluit cum ipsis observans, id ipsum visu potius experiri. Dum itaque matutinali hora prædictos juvenes cum ardentibus cereis, sicut relatum fuerat, evidenter aspexisset, foresque diligenter omnino obfirmatas agnosceret, facto mane, ad Sanctum Dei pergens, sic illum affatur: Dilectissime Pater, scio, te optime nosse, quod scriptum sit; Quoniam secretum regis abscondere bonum est; opera autem Dei revelare & confiteri honorificum. Quapropter precor, insinues, qui sunt illi juvenes, qui nocte cum lumine inde te ducunt, atque reducunt. Ad hæc beatus Pater rem subticens, ne eam videretur agnoscere, dixit: Heu reverende domine, de quibusnam juvenibus percunctamini? Cui præsul: Scientes, inquit, duos juvenes vos inde cum luce comitari, simulque vobiscum reverti, in nomine Christi, qui sint, & quo pergatis, ut declaretis, oramus.

[725] Hac obtestatione motus Vir Dei Dominicus, humiliter ait: Domine, ut ego, quod a me quæritis, explicem, [ut ipse Sanctus fateri coactus est episcopo,] vos meam petitionem excipite. Quo annuente, sic est prosecutus: Noveritis plane, reverende præsul, omnes vitæ meæ labores, jam diu ad proximorum salutem anxius aspirans pro Ordinis mei dilatatione instantissime adhiberi. Quare numquam quietus, Hispaniam, Gallias, Italiam, & omnes pene partes occiduas frequenter & cum anxietate perambulans, omni studio ut Ordini Fratres, & Fratribus loca multiplicentur, invigilo. Ex quo aliquantulum hic demoratus, si Fratribus meis idoneam mansionem Deus præparasset, cum orando inquirerem, duos angelos hos, quos sciscitatus es, sub juvenum specie ad me misit, qui matutinali tempore ad ecclesiam sancti Andreæ inter Vineas sæpius me perducentes, ibi devote Matutinis persolutis, & adorato Domino, etiam huc reducebant. Hoc autem ideo Deus vobis innotescere voluit, ut locum ipsum pro dedicando Conventu Fratribus meis confidentius expeterem. Supplex ergo, ut mihi concedatur, elaboretis, deprecor.

[726] [qui cœnobium Prædicatoribus exstrui curavit in ea urbe,] Episcopus autem, hoc audito, eum tenerrima charitate amplexatus, ait: Omnino id faciam, Pater. Eodem itaque die ad civitatis rectores rem exposuit, & ecclesiam illam sancti Andreæ cum circumjacente spatio patri ipsi Dominico pro Fratrum Prædicatorum mansione, sub publico instrumento, solemnique communitatis sigillo, obtinuit designari. Insuper quoque episcopus, quo prompta populo prædicandi beato patri Dominico facultas adesset, pulpitum ex lapidibus in media fronte palatii prætoris super publicum forum erigi procuravit; ibique beatus pater Dominicus divini verbi semina populo Faventino largiter ministravit. Ex tunc igitur cœperunt in prædicto loco sancti Andreæ ab urbis civibus pro construenda Fratribus domo fundamenta jactari & parietes erigi; ecclesiaque illa amplificata, atque ad latus Occidentis claustro disposito, dormitorioque, & aliis quibusdam completis, in tantum populi devotio ac solicitudo profecit, ut spatio breviori Fratres circiter viginti ibidem hospitarentur. In horum autem memoriam adhuc in via publica, Imolensi appellata, pulpitum antedictum apparet, & adhuc exstat via, per quam a duobus prædictis angelis divus pater Dominicus sociabatur, quæ ex illo eventu ANGELORUM VIA usque in præsentem diem nuncupatur.

[727] [ubi, præter alia posthuma harum rerum vestigia,] Hæc relatio non præfert magnam vetustatem, & colloquium istud S. Dominici cum præsule Faventino videtur magis rhetorice exornatum, quam historice certum: auctor enim in illo adducit potius ea, quæ probabiliter in simili casu dici potuerunt, quam quæ dicta fuisse constat. Propterea tamen in dubium non revocamus substantiam hujus historiæ seu traditionis Faventinæ, quam Julius Cæsar Tondutius in Historia Faventina, Italice anno 1675 excusa, part. 2 pag. 252 ex F. Michaële Pio contrahit, & pro qua antiquiorem auctorem non allegat. Certe cuperemus, ut tam illustre miraculum vetustioribus documentis probaretur: nam eorum, quæ Malvenda citat, antiquitatem & auctoritatem ignoramus. Attamen piæ Faventinorum persuasioni non refragamur, etiamsi jam sæpius experientia didicerimus, traditiones hujusmodi populares sine idoneis instrumentis caute admittendas esse. Sed miramur, in his monumentis Faventinis nullam fieri mentionem de perpetua pulpiti istius memoria posthuma, quam Flaminius in Actis S. Dominici lib. 2 fol 49 commemorat his verbis: Præcipue vero Faventiæ constitit, ubi multos commoratus est dies; qua in urbe, cum ad ejus conciones numerosa nimis multitudo conflueret, cives publice suggestum illi loco celeberrimo fabricarunt, ubi sæpe concionatus est, ac post illum beatus Thomas, ac Petrus martyr; cautumque est, atque in hunc usque diem servatur tribus illis Sanctis reverentia, ne alius quisquam diversi Ordinis in eo concionetur.

[728] Porro circa erectionem pulpiti lapidei, quæ in superiori relatione memoratur, [legitur recens inscriptio,] difficultas quædam nobis occurrit: Malvenda namque hanc historiam, & consequenter erectionem lapidei pulpiti, quod hac occasione constructum est, anno Christi 1220 affigit. Laudatus vero Julius Cæsar Tondutius in opere Italico mox citato pag. 21 Latinam Prædicatorum Faventinorum inscriptionem marmori insculptam exhibet & explicat his verbis: Anno Domini MCCXVIII, cum beatus pater Dominicus pro ferventi fidei zelo et Ordinis dilatatione Italiæ partes sedulo peragraret, Faventiam devenit, et a reverendissimo civitatis episcopo benigne acceptus est, qui ut prompta populo prædicandi beato patri Dominico facultas adesset, suggestum hoc ex lapidibus erigi procuravit, ubi sanctus pater Dominicus divini verbi semina populo Faventino largiter prædicavit, ac a reverendissimo episcopo civitatisque rectoribus ecclesiam sancti Andreæ inter Vineas cum circumadjacente spatio pro Fratrum mansione precibus impetravit. Lapidem hunc (alio vetustiore consumpto) humiles ejus filii in tanti patris memoriam gratitudinis ergo renovarunt MDXC. Quomodo annus Christi 1218, in hac inscriptione expressus, cum chronologia Malvendæ cohæret?

[729] Non nescimus, quod præfatus Tondutius duplicem S. Dominici adventum distinxerit, [in qua occurrit difficultas chronologica,] & pag. 247 sine ullo solido fundamento asserat, Sanctum anno 1218, atque iterum postea anno 1221 Faventiam venisse. Sed illa chronologia cum Actis S. Dominici non concordat, & ea distinctio certe repugnat monumentis Faventinis, quæ superius ex Malvenda retulimus: in his enim omnia tribuuntur eidem præsuli Faventino, cum interim Ughellus in editione Veneta Italiæ sacræ tomo 2 col. 500 de duobus istorum temporum episcopis Faventinis ita scribat: Rotlandus igitur, translato nuper Ubaldo, tamquam dignus suffectus est, cum esset Cathedralis præpositus anno MCCX. Decessit MCCXIX. Tum de immediato Rotlandi successore hæc addit: Albertus ex Præposito ad hanc sedem promotus est anno MCCXX. Fratres Prædicatores in civitatem recepit. Si igitur S. Dominicus anno 1218 Faventiam venerit, & anno 1220 vel 1221 rursus eo redierit, primus illius adventus sub Rotlando, alter sub Alberto collocandus esset. Nihilominus jam relata monumenta Faventina indicant, totam historiam sub uno eodemque episcopo contigisse, & Joannes a sancta Maria in Actis Gallicis S. Dominici lib. 4 cap. 6 antistitem illum expresse Albertum appellat. Quapropter Faventini in gratiam suæ traditionis hæc inter se concilient, aut chronotaxim Ughelli evertant.

[730] Post has similesque excursiones Sanctus iterum Romam discessit, & Florentia transiens ibi feminam solutioris vitæ, [qualem etiam Malvenda invenit in historia Benedictæ Florentinæ,] quam antea converterat, & per annum obsessione dæmonis liberaverat, rursus a dæmone vexari permisit, eamque tandem omnino ad frugem reduxit. Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1221 cap. 3 plurimum laborat, ut tempus hujus historiæ inveniat, & in sua opinione textum Vincentii Bellovacensis ac sancti Antonini mutare cogitur. Verum Echardus tomo 1 pag. 32 in notis seriem chronologicam hujus rei sic apte disponit: Ut hæc historia cum serie gestorum beati Dominici conveniat, dicendum, illum, cum primum ex itinere Hispano & Parisiensi Bononiam accessit mense Augusto MCCXIX, & in quasdam Longobardiæ civitates sodales dilatandi Ordinis causa mitteret, Florentiam etiam aliquos destinasse, præfecto iis superiore F. Joanne Salernitano, viro insigni: Dominicum ipsum postea anno eodem circa Novembrem Romam proficiscentem, Florentia, ut suos visitaret, iter instituisse, tumque concionibus, quas indesinenter ubique habebat, Benedictam, de qua hic, ad meliorem frugem adduxisse, & a maligno spiritu liberasse. Non dubitaverim, quin Sanctus anno sequenti post Pascha Roma per Viterbium Bononiam repetens, etiam Senis & Florentia transierit. Ut ut sit, certe sub finem anni MCCXX, puta Novembri, Romam rursus vadens, Florentia denuo iter habuerit, & Benedictam tepidam & in rebus salutis negligentem reperiens, ea consentiente, ipsoque rem Deo committente, iterum a maligno spiritu vexatam viderit.

[731] [quam Echardus probabiliore modo disponit.] His ita explicatis, necesse non est, ut vult Malvenda, Constantinum, eumque excipientes Humbertum, Bellovacensem & sanctum Antoninum emendare, quodque illi omnes habent, ULTRA ANNUM sanam perstitisse Benedictam, expungere. Sed ipse potius corrigendus Malvenda, qui de itineribus beati Dominici tribus his ultimis vitæ suæ annis haud accurate agit. Opponit tamen Malvenda pag. 313 traditionem antiquam, nostros scilicet Florentiam non accessisse, nisi anno MCCXX post Capitulum primum generale Bononiæ habitum; nimirum tum civem Florentinum, nomine Deusdedit, Bononiam venisse, ac domum quamdam Religiosis accommodam a se in planitie Ripolitana exstructam, sancto Dominico obtulisse, qui continuo eo Fratres miserit, sicque sibi a Seraphino Razzio scriptum. Sed facilis responsio. Si monumenta antiqua proferrentur, rem ita se habere testantia, libens acquiescerem; sed traditionem absque documentis frustra opponat quis notitiæ antiquæ Romanæ provinciæ, juxta quam Conventus Florentinus post Romanum ceteros antiquitate præit, qui proinde jam anno MCCXIX erectus fuerit: nam Senensis posterior anno MCCXX, mensis Martii die XIV certo fertur inchoatus, nempe a sodalibus, quos Dominicus, tum Romæ existens, eo misit, qui die indicata cum domus hospitalis Magdalenæ curatoribus transegere. Jam paragrapho sequente illam Benedictæ Florentinæ historiam narrabimus ex teste aurito & fide dignissimo, eamque conferemus cum alia fabulosa ejusdem historiæ narratione, ut lector ex hac collatione semel evidenter agnoscat ingenium Alani de Rupe, qui veræ alicui rei plurima falsa admiscere consuevit.

[Annotata]

* Const. Casamariæ

* lege fuerint

* forte eum post se

* forte juniperum

* lege planta

* al. Gualam

§ XXXIX. Vera narratio de conversione Benedictæ Florentinæ, quæ cum fabulosa ejusdem conversionis historia conferri potest.

[Constantinus Urbevetanus, aliique veteres scriptores] Constantinus Urbevetanus in Actis S. Dominici num. 35 conversionem Benedictæ Florentinæ, & mirabilia eam subsecuta, exponit his verbis: Rem promo, quam tanto securius refero, quanto per eamdem, circa quam gesta est, Sororem Benedictam videlicet ancillam Christi, instructus certius devote scribo. Hæc namque mulier multo tempore mundo dedita, carnis illecebris vacabat; sed culpa tandem pœna non caruit: nam hanc malignus spiritus per intervalla temporum graviter vexare cœpit. Erat autem vicina ecclesiæ, in qua tunc temporis Prædicatores Fratres Florentiæ morabantur; quo adveniens vir Dei Dominicus, ipsam primitus ad pœnitentiam exhortando perduxit. Postmodum etiam vexationi ipsius compatiens, suis orationibus, ut ab ea malignus discederet spiritus, impetravit; ita ut quæ vix interpolatis diebus quietem modicam habere poterat, ultra annum vexationis solitæ molestiam non sentiret.

[733] Verum a vexatione carnis libera, vexari se deterius in animo deprehendit, [narrant conversionem Benedictæ Florentinæ,] & medicina corporis sibi facta est protinus morbus mentis, tantoque negligentius a Dei servitio cœpit tepescere, quanto a carnis illecebra redivivis tentationibus fortius trahebatur. Quod ubi Viro Dei exposuit, illeque beneficium præstitum in ruinæ scandalum versum vidit, blande eam, an reduci vellet ad statum pristinum, requisivit. Quæ cum voluntati Dei suæque discretioni committeret: Rogabo, inquit, igitur Dominum, filia, ut tibi fiat, quod saluti tuæ magis viderit expedire. Unde factum est, ut non post multos dies malignus spiritus super corpus ancillæ Christi iterato potestatem acciperet, quatenus anima salva permaneret, & vexatio, quæ prius pœna culpæ exstitit, postmodum fieret conversationis * remedium, & cumulus meritorum. Ita testis ille omni exceptione major narrat totam hanc historiam, quam venerabilis Humbertus in Vita S. Dominici cap. 42, Vincentius Bellovacensis lib. 30 Speculi cap. 75, & S. Antoninus parte 3 Chronicorum tit. 23 cap. 4 § 6 iisdem fere verbis retulerunt.

[734] Nunc audi & mirare verbosam facundiam Alani Rupensis, qui eamdem rem variis stupendis exornavit episodiis, [cum qua confertur narratio ejusdem historiæ apud Alanum,] seu potius figmentis contaminavit. Quod si quis eruditus abunde convictus sit præcedentibus argumentis de fabulosa hujus auctoris indole, illumque tædio afficiat prolixa fictæ narrationis lectio, is ad paragraphum sequentem transiliat. Cum tamen Joannes a sancta Maria strenue pugnet pro auctoritate Alani, & forsan adhuc aliquos commilitones habeat, in illorum gratiam ex ipso Alano transcribimus hanc longam historiam, ut utramque narrationem commode inter se conferant, & ex hoc specimine mature judicent, quam fidem hic scriptor in aliis hujusmodi narratiunculis aut revelationibus mereatur.

[735] Igitur in editione Moguntina Alani redivivi a pag. 514, seu parte 5 cap. 60 legimus sequentia: Fuit quædam mulier in civitate Florentia Tusciæ, [qui fingit, Benedictam illam fuisse publicam meretricem,] nomine Benedicta (omitto hic pauca verba parenthesi inclusa, & alio charactere expressa, eo quod potius videantur editoris, quam auctoris) nobilibus orta natalibus, & incomparabili decorata pulchritudine. Annos adolescentioris vitæ perdidit & consumpsit lubricis discursibus. Tandem facta est ibidem publica meretrix in laqueum maximum perditionis animarum. Quam videns beatissimus Dominicus, sponsus singularis beatissimæ virginis Mariæ, miratus est nimiam ejus pulchritudinem, simul & ejus turpitudinem, & doluit vehementer de ipsius & multarum animarum, Christi sanguine redemptarum, perditione. Dei autem nutu peccatrix illa post sermonem Dominici, ex ejus sermone compuncta, venit ei ad confessionem. Cui post cetera, confessione facta; Vis, inquit Dominicus, ut Dominum nostrum Jesum Christum sponsum tuum, & dulcissimam Mariam, matrem suam, orem pro te, ut te reponant in illum statum, qui magis tibi expediens est pro tua salute? Cui illa: Etiam, pater dulcissime, rogoque humiliter & deprecor, ut sic facias. Surgensque Dominicus a sede confessionis, mox pro illa oravit.

[736] [quæ post conversionem suam a plurimis dæmonibus obsessa fuerit] Et statim multitudo dæmonum corpus mulieris intravit, & per annum integrum sic ligata & obsessa permansit non sine magno totius populi stupore atque terrore, & signanter amasiorum ejus, & aliorum multorum hominum carnalium. Quid plura? Post annum Dominicus rediens, suam captivam visitavit. Tunc illa fletibus & suspiriis maximis deprecabatur eum, ut sibi manus porrigat pietatis, liberando eam ab hostibus humani generis. Quod ille libenter annuit, signoque crucis facto, virtute Psalterii Virginis Mariæ (per quod magnalia semper solitus erat facere) dæmones omnes ab illa fugavit, qui erant numero quadringenti quinquaginta. Ob hoc ipsi in pœnitentiam injunxit diebus singulis tria dicere Virginis Mariæ Psalteria, in quibus sunt tot, scilicet quadringenta quinquaginta ave Maria contra tot prædicta dæmonia. Res dolenda! Audi, quid sequitur.

[737] [& ab iis per preces S. Dominici liberata, ad pristinam luxuriam redierit,] Postquam illa infelicissima peccatrix fuit ab illis liberata & sibi derelicta, in ea inceperunt carnis iterum incendia excitari, carnales cogitationes succrescere, & nova desideria carnalium pomparum ebullire. Amatores pristini ad eam redeuntes, cum eam primæ gloriæ & corporis pulchritudini cernerent restitutam, ad peccandum solicitabant, adeo ut miserrima illa, Dei misericordiæ & gratiæ oblita, pristinis actibus malignis, profundiusque, quam antea consueverat, semetipsam manciparet. Ad eam pene innumerabiles currunt, & fit theatrum diaboli gravius, quam umquam fuerat. Novum spectaculum! Dominicus piissimus præfatæ Benedictæ audiens ruinam, innumerorum hominum perniciem, ad eam concitus Dei spiritu veniens (cum tamen longinquis tunc esset in partibus) eaque reperta in domo, miserorum stipata solatiis, cunctisque divina luce fugatis, facie terrifica ad eam conversus, ait: Estne, inquit, o filia, verum, quod Christo & virgini Mariæ promiseras, vitam ducere immaculatam? Agnoscens quidem jam cognosce, grandem jacturam tibi a Domino imminere in vindictam, nisi te cito pœniteat recidivasse. Quod illa audiens, cum tremore tacens & obstupescens, non audebat loqui. Tum inquit Vir Dei: Sequere me; & duxit eam eadem hora, sicut tunc fuit, meretricali habitu indutam, in majorem ecclesiam, in qua populorum multitudo maxima advenerat, ibique pro tribunali sedens confessiones illius maledictæ audivit, cunctis videntibus, & in immensum stupentibus. Nova Dei manus & stupenda! Confessione facta, ait Dominicus ad eam: Vis, filia, pro tua & aliorum salute, te dulcissimæ Matri committere misericordiæ! Ad quem illa paupercula tremens ac stupens, ait: Etiam, domine; fiat ejus voluntas.

[738] Cum igitur Dominicus (qui in omnibus suis petitionibus ad votum exaudiebatur) paululum pro ipsa orasset, [& quam ideo dæmones quadringenti quinquaginta rursu; possederint.] subito cunctis cernentibus a quadringentis & quinquaginta dæmonibus, ut prius, est arrepta, & coram omnibus horribiliter vexata. Capitur, catenatur, ligatur, & ululans ac clamans maximo cum stridore & horrore omnium, qui adstabant, ad domum deducitur. Dominicus autem subito disparens, post horam repertus est Parisiis. Sic igitur illa misera per annum & amplius obsessa permansit, & quotidie horribiliter vexabatur. Tempus tamen qualibet die habebat quietum & liberum, quo tria Virginis Mariæ Psalteria frequenter orabat: nec eam tunc illo tempore vexare poterant vel impedire, licet ad extra percussionibus tabularum, aut murmure vocum seu tractionibus vestimentotum ejus vel crinium molirentur pauperculam illam a servitio Dei Matris impedire.

[739] Cum igitur tantis tribulationibus agitaretur beatæ virginis Mariæ & Dominici captiva paupercula, [Teste eodem Alano, hæc mulier ad tribunal divinæ sustitiæ trahitur,] contigit quadam vigilia Mariæ virginis, quod attonita & in spiritu rapta (Dominico iterum jam subito ad eam Dei nutu reverso, & pro illa suppliciter Deum orante) cernit, se ad tribunal Christi in infinitum terribiliter pertrahi, agminibus Sanctorum sole fulgentioribus vallati; liberque ingens ad modum cellæ vel cameræ est delatus, signis maledictionis & inferni consignatus: in eo perfecte tota vita Benedictæ illius erat depicta simul & descripta. Jubetur illa paupercula primi folii picturam & scripturam intueri & legere; quæ scriptura tanti erat terroris & oneris, ut multo libentius fornacem incendii centum quinquaginta stadiorum intrasset, quam ut solum primum folium respexisset.

[740] Tunc tremens ac stupens, clamare altis vocibus cœpit, [& cogitur legere librum vitæ suæ,] dicens: Heu, heu me maledictam & non Benedictam! Cur misera veni in mundum? Cur male fortunata præ aliis filiis Evæ & filiabus, tot malis repleta sum? Væ mihi miseræ maledictionis filiæ! Væ parentibus, qui me genuerunt, & non docuerunt! Et heu! væ amplius his, qui primo me deceperunt. Heu, heu me! Quo pergam? Quo ibo? Ubi latitabo? Quo fugiam? Quid dicam, aut quid faciam? Heu, heu me miseram! Infernum apertum ad me suscipiendum intueor; Judicem mihi terribiliorem inferno conspicio. Heu me! Cur juvenis non sum mortua? Cur non in cunis sum exstincta? Sed heu prolixa vita mala ad has extremas miserias sum deducta! O si scivissem ista tanta pericula & bene cognovissem, utique sancte vixissem. O si mundus, & mundanæ mulieres ista, quæ video, cognoscerent, quid hujusmodi cogitarent? Quid dicerent? Quid facerent? Væ mihi abominationis filiæ, & confusionis, miseriæ & omnis immunditiæ, baratro horribilis turpitudinis & omnis iniquitatis! Brevia fuerunt mea gaudia, & ecce heu heu! pro illis intueor ante me mihi parata esse æterna supplicia!

[741] Sicque clamans & in terram corruens coram summo Judice, [quæ lectio eam intoleratilibus tormentis afficiebat;] dolore immenso agitabatur. Ad quam Judex iratus terrifica voce ait: Surge, inquit, surge; fac quod dixi, & lege in tuo libro coram omnibus, quæ fecisti. Legitque illa primam primi folii marginem & vidit: cunctæque litteræ & apices sibi videnti cum figuris varia inserebant tormenta, ut longe facilius fuisset & dulcius mitiusque corporis mortem sufferre, quam libri illius minimæ litteræ sufferre dolorem. Res horrenda! Vellet, nollet, hæc misera primi folii paginam libri mortis legit cum tantis clamoribus, suspiriis, lamentis & doloribus, ut viribus deficiens, quasi mortua ante Judicem procumberet: quam tamen atrocius terribilissimus Judex inclamans, consummare totius libri sui scripturam jubet. Cumque folium aliud ad legendum verteretur, sic clamavit paupercula illa cum tanto terrore, pavore, & tremore præ timore pœnarum sequentis scripturæ, ut etiam lapides & cetera inanimata, si eam audissent & intellexissent, cum ea flevissent. Propterea adstantes ipsi compatientes, ad Judicis genua sunt provoluti, veniam postulantes isti miserrimæ pauperculæ; quos Judex longe repellens, gravius se per eam offensum fuisse, & animas quamplurimas per eam perdidisse, asserebat; & ideo juste istum librum, quem ipsa fecerat, totum legero debebat, & tandem ex illo condignam, sicut meruerat, suscipere sententiam pro meritis suis.

[742] [sed S. Dominicus ei suasit, ut recurreret ad Deiparam,] Tunc unus de adstantibus, qui, ut sibi videbatur, erat sanctus Dominicus (qui totam rei visionem clarius quam ipsamet cernebat) ad illam miserrimam conversus, aiebat: Ad Mariam matrem Dei, cui in Psalterio servivisti, nunc celeriter clama, ut tui misereatur. Tunc fortiter gemens & suspirans, ad Dei genitricem Mariam conversa, humiliter ait: O Domina, dulcissima misericordiæ mater & regina, miserere mei maledictissimæ peccatricis, in tantis angustiis pro delictis meis heu! hic jam stantis. Tunc Domina nostra pro ipsa Judicem orans & obsecrans, tandem sub spe emendæ, illum placabat. Benignius, quam ante, illam Judex tunc alloquens ait: Ecce, filia, jam pœnitentiæ tempus tibi concedo. Vide ergo bene diligenter, per pœnitentiam cuncta deleas peccata, quæ scripsisti in tuo mortis libro. Si autem aliter feceris, damnationis æternæ de te dabo sententiam in die, qua non speras. Sic itaque disparente visione, ad se rediit, & Dominicum in ecclesia secum præsentem conspexit; cui celerius confessa attentius, & postulat modum, quo terrificum oportet delere librum. Ad quam ille: Commenda te, filia, virgini Mariæ: quæ enim te sic juvit hodie, te sibi servientem etiam in futurum adjuvabit indubie; alio enim propero, & cum reversus fuero, sicut Dominus pro te mandabit, tibi manifestabo.

[743] [quæ ei ostendit septem lilia, in quibus videbat gravitatem peccati,] Itaque trium mensium spatio quotidie viribus totis dulcissimam in Psalterio suo salutabat Mariam. Adveniente Dominico, cum Missam celebraret, rapta fuit in spiritu, quasi trium horarum spatio, in quo dulcissimam Virginem intuetur se sic alloquentem: Filia, filia, de modo delendi librum tuum infernalem sæpius me rogasti, & ecce ego Mater misericordiæ adveni, ut artem & modum docerem te, qualiter ipsum totaliter delere poteris. Moxque lilium dulcissima Maria proferens pulcherrimum, aureis litteris inscriptum, dedit Benedictæ dicens: Lege, filia, & in hoc dele tua peccata. Ista autem erat lilii scriptura: Memorare gravitatis peccati, & in hoc erga te misericordiam Dei. Et cum illa obmutesceret præ confusione, Domina nostra eam alloquens ait: Dico tibi, filia, quod tanta est gravitas minimi peccati mortalis & tam odibilis Deo, & omnibus Sanctis, curiæque cælestis paradisi adeo detestabilis (si possibile esset) quod ego & omnes Sancti in cælo existentes uno solo mortali peccaremus peccato, mox in infernum caderemus, & in æternum damnaremur. Ob hoc, filia, nonne Lucifer & tot dæmonum millia propter unicum solum peccatum mortale subito de cælo sunt expulsi & in æternum damnati? Cum igitur, o filia, tu magis demerueris, quam omnes isti, in numero peccatorum, & sis indignior, miserabilior, in infinitum minor & ipsis & nobis sine ulla comparatione, numquid parva misericordia & gratia tibi facta est? Ergo tanta misericordia debet te movere, ut redeas ad clementiam & gratiam per misericordiam Conditoris. Quod audiens Benedicta, singultus & fletus virtute hujus lilii dabat abundantissime.

[744] Post hoc benedicta Virgo in mulieribus Maria secundum protulit lilium ipsi Benedictæ legendum, [mortem Christi & pœnitentias Sanctorum,] in quo erat scriptum; Memorare innocentissimæ Christi mortis, & Sanctorum pœnitentias attende. Si, inquit Domina nostra, Deus Pater in tantum odio habuit peccatum, ut proprio Filio suo non pepercerit, sed triginta tribus annis eum ad mundi injurias exposuerit, & finali morte turpissima condemnari fecerit propter solum inobedientiæ peccatum Adæ, numquid ergo Deo debes quamplurimum regratiari, qui usque nunc dedit tibi pœnitendi tempus sine pœna tui peccati, cum tamen ipse Dei Filius a principio suæ conceptionis usque ad mortem inclusive pro te semper fuit omni instanti in tot angustiis mortis, quot Deum offendisti peccatis? Et insuper non vides, quod qui magis fuerunt Deo grati, uti prophetæ, apostoli, martyres, confessores ac virgines, ac Sancti omnes, fuerunt in mundo magis tribulati? Et tu miserrima tanta mala fecisti, & tamen tot temporibus exspectata es misericorditer, & nullam pœnam sustinuisti. Quæ verba cor Benedictæ penetrabant, velut sagittæ acutæ, & fontes in ea provocabant copiosos lacrymarum.

[745] Tertium lilium proferens sapientissima Maria tradidit Benedictæ legendum, [punitionem Adami,] in quo erat hoc scriptum: Memorare punitionis peccati primi hominis & omnium justorum peccantium. Quod exponens Maria ait: O filia Benedicta, numquid non debet tibi tua vita multum displicere ex recognitione divinæ misericordiæ, cum videas protoplastum Adam cum sua consorte Eva de paradiso expulsum, mortis damnationem toti suæ posteritati inferentem, & sic esuriei, siti, frigori, calori, & infinitis mundi calamitatibus usque in finem mundi subjectum, sicut patet? Ecce coram te vides divinæ ultionis gladium ubique & undique punire omni hora Adæ peccatum, & tamen tu tanta & tot mala toties, tam fœtida, tam horrenda, a tot annis commisisti, nec pro eis correpta fuisti, sed semper dulciter supportata. Nonne tibi, o filia, hoc magnum & non modicum apparet? Et amplius, nonne totus mundus pene in diluvio periit propter peccatum luxuriæ, non solum homines, sed etiam animalia cuncta & insensibilia, & quod maius est, pueri innocentes innumeri. Et tu tantis peccatis repleta non vis ad Deum converti, quæ nec adhuc aliquid mali passa fuisti? Vide, inquit, Sodomam & Gomorram, & civitates alias eis conjunctas, in quibus in igne de cælo descendente perierunt innumerabiles fere innocentes cum eorum parentibus; & tu habitaculum omnium vitiorum & peccatorum manes illæsa. Nonne patres omnes sic in deserto (quinimo Moyses & Aaron sanctissimi) mortui sunt propter solam gloriam, aut murmurationem? Et tu tam abominabile scortum, tam nefandis plena peccatis, necdum punita pro eis non recognoscis erga te clementiam Judicis, tam severi & terribilis aliis? Quæ verba audiens Benedicta, tantis absorbebatur fletibus & gemitibus, ut pene moreretur.

[746] [gratiam vocationis suæ ad fidem] Quartum lilium clementissima mater Maria protulit filiæ suæ Benedictæ, in quo erat scriptum: Memorare, quomodo es vocata, & tot regna gentium & Judæorum a Christo non sunt tracta. Quod exponens fons pietatis sancta Maria ait: Numquid non, o filia, magna tibi gratia facta est, quod Christus te vocavit, totque reges paganorum, duces & nobiles, tam pulchros juvenes, & pulchras mulieres, fortissimos, ditissimos utriusque sexus tot annis jam ad legem suam non traxit; te autem pauperculam, miseram, & miserabilem, & minimam omnium, carnalem & lubricam, ad sui cognitionem adduxit? Pensa hoc ergo, & pensa, an non tibi hoc magnum videatur, quod illi sunt filii diaboli, & cum dæmonibus ambulant in cunctis peccatis, & vadunt per viam mortis descendentes in infernum; & tu indignissima a Deo in baptismo es vocata, angelis sociata, & in via salutis constituta. Cogita hæc, & recogita in hoc, quanta est tibi gratia & benignitas & clementia ostensa, & tamen plus omnibus Judæis & paganis sine omni comparatione Deum tuum offendisti. O quanti, putas, sunt Judæi & pagani, qui nunc jejunant, cilicia continuo portant, & se acriter disciplinant, silentium tenent, misericordiæ opera implent, & tamen cum his omnibus ad inferna trahuntur. Et tu plena miseriis & peccatis, huc usque sine pœnitentia & bonis, a Deo exspectaris, & in viam salutis a me & angelis custodiris. O si tales essent conversi & fideles, & talia circa eos fierent, quanta, putas, facerent pro amore Dei, si tanta faciunt cum errore seculi. Unde, inquit, nunc vide attentius, quoniam in hoc tibi magis datur, quam si omni die viginti quatuor montes aurei tibi donarentur; & tu tamen hæc non cogitas, neque times. Quod illa audiens & dentibus stridens præ terrore & timore quasi exsanguis reddebatur, se cunctis miseris miserabiliorem cognoscens.

[747] [pœnas peccatorum præteritorum,] Deinde quintum lilium pulcherrimum protulit benedicta Dei Mater & regina Benedictæ ancillæ suæ, in quo sic scriptum erat: Memorare pœnas mundanas temporibus præteritis peccatoribus in isto mundo inflictas. Quod exponens benedicta mater Maria ait: Numquid scis, quam pœnam habuit Saul, quam pœnam Cain, quam pœnam Pharao, Datan & Abyron, & multi? Quanti, quæso, fuerunt suspensi pro uno furto? Quanti incensi, combusti & jugulati pro una luxuria? Quanti autem flagellati, incarcerati, adjudicati, exactionati, & tribulati pro uno solo peccato a principio mundi? Et tu cum infinita feceris mala, & nihil horum passa fueris, numquid parum tibi videtur? Quinimo in vita donis naturæ & fortunæ dotata & servata fuisti, indigna omni dono & immerita, cum plus omnibus tu promerueris. Quod illa audiens, & conscientia remordente ita esse confitens, in immensum confusa, pedibus ejus provoluta, fletibus irremediabilibus humiliter veniam precabatur.

[748] Sextum lilium protulit regina pietatis Maria, [ac præsentium,] quod talem scripturam in se continebat: Memorare pœnas præsentium, & futurorum in hoc seculo viventium. Quod exponens ipsa Magistra omnium scientiarum, domina nostra Maria inquiebat: Sane, filia Benedicta, plerique hodie bonæ vitæ corruerunt, & tu erigeris; multique hodierna die propter unum solum mortale morientur: quidam enim miles dormiens, & suo scorto cohabitans, in somno subito morietur pro hoc solo peccato. Et quidam in Anglia pro uno solo peccato iræ decollabitur. Et in hac civitate Florentia tres pro uno peccato comburentur. Hoc die plerique in una mensa pro peccato gulæ exstinguentur. Quinimo & quidam religiosi sine observantia viventes, propter proprietatis vitium singulariter, ac cum toto Conventu in Alemaniis comburentur, & cum oppido adjacente majori ex parte, quia participes sunt peccatis illorum, & etiam defendunt illos. Et tu scelestissima usque nunc remanes impunita. Item hodie aliqui efficientur leprosi, aliqui rabidi, aliqui dæmoniaci, aliqui infirmi, aliqui submergentur, aliqui damnabuntur. Et tu omnibus illis pejor non agnoscis Dei misericordiam te vocantem? O quanti sunt & erunt in hoc mundo, qui, si inspirationem, quam habes, & occasiones conversionis haberent, totis viribus ad Deum per pœnitentiam redirent. Vide ergo ista, quoniam in hac misericordia tibi exhibita magis tibi donatur, quam si centum mundi aurei tibi donarentur. Vide ergo & audi, quæ dico, & convertere ad Deum toto corde. Illa hæc audiens, & voces lamentabiles proferens, peccataque sua confitens, capellam totam sic lacrymis implebat, ut etiam ejus vestimenta viderentur undique madefacta simul cum terra.

[749] Septimum lilium dedit domina nostra inclyta & benignissima Maria præfatæ Benedictæ, [& damnationem variorum hominum,] in quo sic scriptum continebatur: Memorare damnationem hominum præcedentium, præsentium, & futurorum. Quod exponens Mater pietatis ait: Non est aliquis damnatus, quin, si esset, ubi tu es, summe posset pœnitere. Et rursum plerique sunt damnati & erunt, qui si tuam gratiam habuissent vel haberent, procul dubio salvati essent. O quanti sunt pro uno solo peccato mortali damnati! Et tu, quæ tanta commisisti flagitia, adhuc es indamnata. O quanti usque ad mortem fuerunt justi, & in morte peccantes, fuerunt & sunt damnati, justo Deo juste hoc faciente vel permittente! Et tu misera adhuc es viva. O quanti propter solum peccatum ignorantiæ sunt damnati & damnabuntur; & tu, quæ tanta perpetrasti scelera ex certa malitia affectata, adhuc es reservata, & impunita. Cognoscis, quæ dico? Si credis, convertere; si non credis, iterum adverte, quæ dicuntur. Hodie puella una duodecim annorum propter solum peccatum luxuriæ, cum proprio patre occisa, in æternum est damnata: & hodie in Hispania puer octo annorum submergetur, & solum propter peccatum luxuriæ, quod cum sorore egit, etsi non consummavit, tamen inchoavit, in æternum damnabitur. Quid plura? Hodierna die quædam domina pulcherrima & nobilissima choreas ducens, coram omnibus subito morietur, & propter chorearum peccatum damnabitur in æternum. Quinimo quidam ab omnibus bonus & quasi sanctus habetur in Lombardia, qui solum propter peccatum negligentis confessionis & non perfectæ conscientiæ examinationis morietur, & in æternum damnabitur, cum tamen de hoc nullam haberet conscientiam remordentem. Timeant ergo cuncti in posterum grosse confiteri & negligenter, sicut heu! hodie quamplures faciunt.

[750] [quæ omnia Deipara exemplis confirmat.] Hodie etiam in hac civitate quatuor morientur, & unus burgensis damnabitur propter solam negligentiam, quod filios suos & etiam servos diligenter secundum Deum non erudivit. Quidam etiam curatus sive pastor in sua persona bonus, sed quia negligenter, nimis rexit oves suas, & in examinatione confessionis non correxit, subito morietur & damnabitur. Quidam etiam religiosus de cellario hodie corruens, fracto collo, morietur, & damnabitur propter hoc, quod non habebat firmum propositum vivendi secundum statuta & regulam sui Ordinis, ad quod propositum habendum ad minus in voto & intentione sub periculo peccati mortalis quilibet religiosus obligatur. Est autem & alius religiosus in alio monasterio, qui hodie in pestilentia subito morietur & damnabitur singularissime propter hoc, quod negligenter & vagabunde dicebat Officium divinum. Et tu misera peccatis plena, quæ plus in una hora, peccasti, quam omnes isti quatuor in sua vita, non timebis, nec expavesces, cum tamen hodie in hac hora duæ sociarum tuarum in lupanari a ribaldis nunc jugulantur & damnantur? O si nunc tibi hæc contingerent, quid faceres, diceres, aut cogitares? Vide ergo, vide & pensa, quod in inferno sunt multi te meliores, salvo statu, qui tamen numquam salvabuntur. Et tu omnibus illis magis rea, adhuc non es damnata. Quid amplius vis audire? Cernis, quanta tibi bona Deus fecit, nec tamen facit aliis, te in immensum melioribus? Vide ergo, & pensa bene, & nota, quæ dixi, ne post hæc ad infamiam tuam rediens, ruat super te, absque misericordia, Dei ira: nam in hoc dono plus tibi donatum est, quam si tibi fuissent dati tot mundi lapidum pretiosorum, quot sunt stellæ in cælo. Sic igitur hæc audiens supradicta paupercula signanter mortes subitaneas sibi conviventium, & se ream supra modum agnoscens, palpitare cœpit coram Virgine gloriosa: venæ franguntur, & sanguis per omnes corporis meatus fluit, & quasi exanimata præ cordis angustia remansit. Ad quam, post populi adstantis clamorem, Dominicus adveniens de Missa (in qua tribus horis illis steterat, quibus præfata Benedicta in raptu fuerat, supplicius pro illa orando) cuncta, quæ dicta & facta fuerant erga filiam suam agnoscens, & eam per manum apprehendens, ac in virtute Psalterii virginis Mariæ consignans, mox illam fere mortuam integræ restituit sanitati, populo universo adstante & vidente, atque immensas in cælum laudes proclamante.

[751] [Denique hæc femina resipiscens,] Post hebdomadem dierum cum devotissimus pater Dominicus celebraret in ecclesia beatæ Virginis, & illa Benedicta præfata præsens esset, vidit Dominicum in crucifixi specie cum stigmatibus omnibus & corona spinea ad altare procedentem cum assistentia virginis Mariæ & plurimorum angelorum. Cumque facta esset consecratio, apparuit Christus visibiliter in cruce extensus cum omnibus signis passionis, stillabatque super Dominicum sanguinem divinissimum, & eum perfecte sibi configuravit. Quo facto, vidit a dextris librum maximum, quem prius viderat in judicio, candidissimum factum, sed nondum scriptum. Cumque vehementius super hoc miraretur, clara voce audivit Dominum Jesum Christum sibi dicentem: Filia Benedicta, librum tuum septem liliis delevisti ab omni specie septem peccatorum mortalium. Vide, ut de cetero rescribatur, non ut prius, picturis infernalibus nigris & horribilibus, sed litteris albis, rubeis. Sin autem; vindictam rursus de te accipiam, & corrues. Quod audiens illa vehementer territa, & ad pœnam priorem venire pertimescens, propius accedens, & ad pedes dulcissimæ Virginis Mariæ se prosternens, misericordiam petebat, ne, ut prius, tantis afficeretur pœnis.

[752] Tunc misericordiæ Regina chlamydem suam elevans, [habuit incredibiles revelationes ac cælestes favores,] ex variis lapidibus pretiosis, de collo suo traxit Patriloquium pulcherrimum dicens: Hoc, filia, mihi donasti, & ego illud tamquam torquem imperialem in collo meo defero: Filiusque meus, quem cernis in cruce pendentem, similiter pro torque regali habet suum sertum, collo suo impositum miræ pulchritudinis & valoris, quæ tu nobis dedisti, & in quibus librum tuum mortis cum adjunctione liliorum delevisti. Nunc ergo, filia, constanter age. Ecce Psalterium meum, in quo in posterum tua peccata & aliorum delebis, tibi commendo. Et in prima quinquagena, quæ est ex lapidibus pretiosis albis & claris, scribes in libro articulos Incarnationis filii mei & Dei, Jesu Christi, meditando dignitates meas in ordine ad Filium secundum omnes corporis mei partes, scilicet quam reverenter caput ei inclinavi, auribus ejus vocem audivi, manibus maternis & virgineis ejus tenerrima & pulcherrima membra contrectavi, ac materna ministeria impendi, per singula membra discurrendo usque ad pedes. Litteris autem rubeis scribes cum secundo serto, quod dices devote ad horas Passionis Filii mei: quod sertum est de rubeis lapidibus pretiosis, meditando scilicet hic quinquaginta articulos Passionis Filii mei, & habendo ante te crucifixi imaginem, & cuilibet vulneri ave Maria offerendo, nec non cum hoc meditando dolorem illius partis. Litteras autem aureas scribes cum tertio serto, quod erit ad honorem Sacramentorum sanctorum & contra tua peccata, & pro imaginibus habebis imagines tuæ ecclesiæ & tuæ patriæ, de una in aliam meditando [&] spiritualiter discurrendo; & hoc designatur post tertium sertum ex signis aureis compositum. Sic igitur, filia, prædicto in Psalterio mihi & Filio meo devote servias, sicut incepisti, & quoties nobis Psalterium obtuleris, tot torques imperiales infiniti valoris collis nostris honore condigno ac regio circumaptabis.

[753] Igitur Missa sic miraculose consummata, in qua Virgo Maria partem Hostiæ & Sanguinis Christi accipiens, [si credimus Alano jurato,] Dominico sibi familiarissimo communicavit in signum summæ & singularissimæ amicitiæ, tamquam sponsa cum sponso, eumque juvit ad vestes ecclesiæ deponendum, & humiliter ei valefaciens, & Benedictam consignans (de qua prædicta acta sunt) cum gratissima facie dispatuit. Atque post Benedicta ista a dæmonibus omnino liberata, & in bono proposito confirmata, in servitio Psalterii Christi & virginis Mariæ usque in finem permansit in omni sanctitate devotionis & pœnitentiæ fervore, adeo ut Domina nostra postea ipsi sæpius appareret, & plurima sancti Dominici facta, quæ nemo hominum sciebat, revelaret, quæ in Legenda S. Thomæ de Templo pro parte sunt scripta; qui fuit Hispanus, & sancti patris nostri Dominici socius: ex qua Legenda, & pluribus aliis Legendis, facta, quæ nunc de Dominico dicta sunt, fuerunt extracta; & sunt nuper per revelationem Christi & virginis Mariæ confirmata cum signis magnis & portentis. Et de omnibus his fidem & testimonium sub juramento fidei Trinitatis perhibeo, sub periculo omnis maledictionis mihi infligendæ in casu, quo deficio a veritatis recto tramite.

[754] [vel auctori speculi peccatricis animæ,] In Speculo Peccatricis animæ, quod F. Ludovicus Loumans Antverpiæ anno 1635 edidit, conversio ista Benedictæ Florentinæ iisdem longis ambagibus, seu totidem sere verbis, a pag. 203 exponitur, & auctor narrationis in fine ibidem pag. 240 & 241 sic clarius indicatur: Post hæc Benedicta a dæmonibus omnino liberata, & in bono confirmata, in servitio Psalterii Christi & virginis Mariæ usque in finem permansit, in omni sanctitate devotionis & pœnitentiæ, adeo ut Domina nostra sæpius ei apparuerit, & plura Dominici facta, quæ nullus hominum sciebat, revelarit, quæ in Legenda Thomæ de Templo aliqua pro parte sunt scripta, qui fuit Hispanus, & sanctissimi Dominici socius: ex qua Legenda, & pluribus aliis Legendis, de tanto Sancto factis, quæ nunc de Dominico dicta sunt, fuerunt extracta, & sunt nuper per revelationem Christi & virginis Mariæ confirmata cum signis magnis & portentis, adeo ut ipsa Domina nostra visibiliter desponsaverit illum, cui ista revelavit, ubera sua dederit ad sugendum, osculumque virgineum sibi impresserit, & maximis gratiis decoraverit, adeo ut nulla umquam fuerit mulier viro suo sic familiaris, sicut Christus & virgo Maria frequentius familiares sunt præfato sic desponsato. Et de omnibus his fidem sub juramento fidei Trinitatis & testimonium perhibeo sub periculo omnis maledictionis mihi infligendæ in casu, quo deficio a veritatis recto tramite. At illa desponsatio, aliique singulares favores Alano Rupensi adscribuntur, ut apud Hyacinthum Choquetium inter Sanctos Belgas Ordinis Prædicatorum cap. 23, pag. 202 & sequentibus in Vita ejusdem Alani videre est.

[755] [cui utrique scriptori, aut forsan eidem,] Quisquis porro hanc prolixam historiam levi oculo percurrere voluerit, facile intelliget, ab Alano veram Benedictæ conversionem hyperbolicis circumstantiis & variis fictionibus scenice amplificatam fuisse. Si quis autem eamdem narrationem attente pervolvat, in ea quædam vix secum cohærentia inveniet: nam auctor inducit Deiparam huic peccatrici dicentem, quod nihil hactenus pro peccatis suis passa fuerit. Attamen antea narraverat, Benedictam ad expianda peccata a quadringentis & quinquaginta dæmonibus obsessam ac vexatam fuisse. Præterea attento lectori occurrent aliqua dogmata absona, quæ theologis discutienda relinquimus. Nobis maxime displicet juramentum, quod auctor ad confirmandam narrationis suæ veritatem in fide sanctissimæ Trinitatis adjungit, & quod cum pictate relatoris conciliare non possumus, nisi is mente captus aut falsis visionibus delusus fuerit, ut supra § 3 innuimus.

[756] [fidem Echardus in hac narratione recte abrogat,] Echardum præcipue offendit narratio de communione Deiparæ in Missa S. Dominici, & tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 33 in notis ad textum Constantini Urbevetani de tota hac historia tale fert judicium: Hanc mulierem, quam prius BENE, scilicet cum adhuc esset in seculo, nominat Humbertus, nunc vero Sororem Benedictam uterque Constantinus & Humbertus nuncupant, indicant ambo, cum hæc scriberent, adhuc fuisse in vivis, & Ordini aggregatam sive in monasterio Ripolitano ad Florentiam, ex Fratrum cœnobio in sacrum gynæceum paucis post beati Dominici obitum annis converso, quod verius æstimo; sive sub regula tertii Ordinis de Pœnitentia tantum, ut vult sanctus Antoninus. Quas vero huic Sorori Benedictæ visiones tribuit Flaminius, a Malvenda exceptus pag. 320, nec probamus, nec ab ullo exquisiti judicii viro probandas censemus. Quis eos ferat narrantes, Benedictam, dum beatus Dominicus Sacrum faceret, vidisse beatam Virginem partem Eucharistiæ sumentem ac edentem, similiter partem Sanguinis ex eodem calice bibentem, sicque cum Sancto in signum amicitiæ una communicantem, & cetera ejusdem farinæ ex libello, cui titulus, SPECULUM PECCATRICIS ANIMÆ deprompta; qui libellus licet sub nomine nostri Alani de Rupe ab ejus morte prodierit, vix adducor, ut ejus esse credam?

[757] At hactenus ignoramus, Speculum peccatricis animæ sub nomine Alani prodiisse: [& ab omnibus viris eruditis abrogandam censet.] nam Ludovicus Loumans opusculum istud edidit sub nomine auctoris anonymi ex Ordine Prædicatorum, etiamsi editor in dedicatione, reverendissimo totius Ordinis Magistro facta, pag. 7 non prorsus temere suspicetur, illud Alano adscribi posse. Insuper ipse Echardus tomo 1 pag. 851 Speculum peccatricis animæ inter opera Alani recenset. Sed cujuscumque sit istud Speculum, nostra nihil interest, cum Echardus eadem pagina fateatur, historiam Benedictæ Florentinæ ab Alano Rupensi interpolatam esse, ibidemque de illa interpolatione lectorem moneat his verbis: Ingenium Alani ut cognoscas, confer historiam Benedictæ Florentinæ, quam habet parte 5 cap. 38, cum numero 35 Vitæ Dominici per Constantinum, qui ex ore ipsius Benedictæ rem gestam audivit, & simpliciter narrat. Heu quantum discrimen! Quod si tamen quis contendat, Alano non esse adscribenda opuscula, quæ sub titulo Alani redivivi prodierunt, non repugnabimus, modo ille agnoscat, auctorem longioris historiæ jam relatæ (quiscumque is demum sit) ineptum fabulatorem fuisse.

[Annotata]

* Humb. conservationis

§ XL. Ultima Romana Sancti commoratio, & reditus Roma Bononiam, ubi exeunte Maio anni 1221 secundum Capitulum generale celebravit.

[Sanctus Romæ commorans] Eo tempore S. Dominicus verosimiliter Florentia Romam profectus est, jamque in Urbem advenerat ineunte Decembri anni 1220, ut colligimus ex sequenti diplomate, quod apud Malvendam in Annalibus Prædicatorum ad annum 1220 cap. 36 sic legitur: Honorius episcopus, servus servorum Dei. Dilecto filio Fratri Dominico, Priori Ordinis Prædicatorum salutem & Apostolicam benedictionem. Ex parte tua nobis fuit humiliter supplicatum, ut cum quibusdam de Fratribus tuis, quorum quidam adhuc in seculo existentes minus canonice Ordines ecclesiasticos assumpserunt, dignaremur misericorditer dispensare, ut ministrare in Ordinibus sic susceptis, & ad superiores valeant promoveri. Nos ergo de tua discretione gerentes fiduciam pleniorem, per Apostolica tibi scripta mandamus, quatenus sic, prout eorum saluti videris expedire, cum ipsis dumtaxat, qui jam habitum Ordinis susceperunt, super hoc misericorditer agas, quod justitiam non relinquas, ac sic moderate mandatum hujusmodi exsequaris, quod in extremo districti examinis [die] dignam coram Domino possis reddere rationem. Datum Laterani VI Idus Decembris, Pontificatus nostri anno V.

[759] [exeunte anno Christi 1220,] Malvenda ibi ex conjectura notat, hoc privilegium anno V, vel IV Pontificatus Honorii datum esse, & hujus disjunctivæ chronologiæ ibidem sic antea rationem reddiderat: Cum diploma illud datum dicatur VI Idus Decembris, Pontificatus Honorii anno VI, quo tempore sanctus Dominicus jam de vita excesserat (nam ostendemus, obiisse anno sequenti, VIII Idus Augusti, Honorii Pontificatus sexto) nimis perspicue liquet, mendum in datam temporis Apostolicarum litterarum illapsum, & quod proclivius videtur, restituendum in Pontificio diplomate pro VI anno Pontificatus Honorii, V vel IV, qui lapsus numeri facile admitti potuit. Sic igitur existimamus, bullam illam vel anno superiori, cum sanctus Dominicus rediens ex Hispaniis & Galliis, Romæ illam a Pontifice postulasset, vel hoc anno, octava die Decembris concessam. Sed non erat opus hac disjunctiva conjectura, cum diploma ejusdem Pontificis, quod supra § 36 a num. 677 ex Raynaldo retulimus, evidenter demonstret, Honorium III eo die anni 1219 Viterbii commoratum esse, adeoque manifeste sequitur, præsentes litteras anno Christi 1220, sive quinto ejusdem Pontificis anno, Romæ datas fuisse.

[760] [& ineunte 1221,] Honorius III mense Januario anni 1221 (annum stylo novo cum Malvenda aliisque computamus) sive XV Kalendas Februarii, anno quinto Pontificatus sui, Sancto concessit alterum diploma, in quo Ordinem Prædicatorum, & nominatim Fratrem Dominicum, præsentium latorem archiepiscopis aliisque Ecclesiæ prælatis commendat, illumque Canonicum supradicti Ordinis appellat. Has litteras commendatitias, quia similes sunt iis, quas supra § 36 ad archiepiscopum Tarraconensem datas recitavimus, hoc loco non repetimus, easque apud Malvendam in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1221 cap. 1 legendas assignamus. Cum autem Honorius in his & superioribus litteris S. Dominicum, modo Priorem Ordinis Prædicatorum, modo Canonicum nuncupet, Malvenda & Echardus ex ea appellatione concludunt, tunc titulum Magistri Ordinis nondum ei collatum fuisse.

[761] [ab Honorio III Pontifice] Sanctus Fundator sibi ac Ordini suo circa hoc tempus ab eodem Pontifice impetravit alias litteras commendatitias, quæ apud Malvendam loco proxime citato sunt hujus tenoris: Honorius episcopus servus servorum Dei. Venerabilibus Fratribus archiepiscopis & episcopis, & dilectis filiis universis ecclesiarum prælatis, ad quos litteræ istæ pervenerint, salutem & Apostolicam benedictionem. Cum, qui recipit prophetam in nomine prophetæ, mercedem prophetæ accipiat, universitati vestræ viros Prædicatores Ecclesiæ sanctæ pernecessarios, pro eo quod ministrant pabulum verbi Dei, merito commendamus, ut ex hoc mercedem vobis incomparabilem comparetis. Hinc est, quod dilectum filium Fratrem Dominicum, Priorem Ordinis Prædicatorum, qui paupertatem & vitam regularem professus, verbi Dei est euangelizationi totaliter deputatus, vobis duximus propensius commendandum; universitatem vestram rogantes, & hortantes attentius, ac per Apostolica vobis scripta mandantes, quatenus, cum ad partes vestras accesserit ad prædicandum * officium, ad quod deputatus est, charitative recipiatis eumdem, & populos vobis commissos, ut ex ore ipsius verbi Dei semen devote suscipiant, sedulo admonentes pro divina & nostra reverentia, in suis ei necessitatibus liberaliter assistatis. Illum autem super his studeatis ei exhibere favorem, ut per cooperationem vestram suscepti ministerii cursum felicius consummando, optatum reportet sui laboris fructum & finem, salutem videlicet animarum.

[762] Quia vero sæpe vitia sub specie virtutum occulte subintrant, [sibi ac Ordini suo] & angelus satanæ in angelum lucis se plerumque simulate transformat, præsentium vobis auctoritate mandamus, quatenus, si qui de prædictorum Fratrum Ordine se dicentes in vestris partibus prædicaverint ad quæstum se pecuniarum convertendo, per quod Religionem eorum, qui paupertatem professi sunt, contingeret infamari, vos tamquam falsarios capiatis, & condemnetis eosdem. Datum Laterani IV Kalendas Aprilis, Pontificatus nostri anno quinto. Ex hac clausula conjicimus, tunc temporis quosdam impostores sub nomine, ac forsan etiam sub habitu, Prædicatorum circumcursasse. Nec videtur istorum circulatorum audacia hoc diplomate Honorii III prorsus compressa fuisse: nam Gregorius IX Pontifex eadem clausula usus est in litteris, quas § 24 num. 451 retulimus. Imo suspicamur, Innocentium IV propter eamdem causam prohibuisse, ne quis absque speciali sedis Apostolicæ mandato deferret habitum Prædicatorum, aut ita consimilem, ut Frater Prædicator credi posset, quemadmodum § 28 num. 544 in epistola hujus Pontificis expressum est.

[763] Mabillonius in Itinere suo Italico, quod anno Christi 1685 instituit, [varia obtinet diplomata,] ad mensem Julium ejusdem anni num. 22, sive tomo 1 Musei Italici pag. 74 testatur, se Romæ in bibliotheca Chigiana legisse vetus instrumentum, quo magister Centhius Gregorii Ranpazoli, in præsentia Stephani Cardinalis sanctorum Apostolorum, reverendo & per omnia referto Fratri Dominico, Priori venerabilis monasterii sancti Sixti, recipienti pro ipso monasterio, & pro monasterio sanctæ Mariæ in Tempulo, & eorum servientibus, in perpetuum concedit MXC libras prov. Sen., quas dominæ Eugeniæ olim abbatissæ dicti monasterii sanctæ Mariæ in Tempulo mutuaverat, & de quibus ipsi pignus fecerat, scilicet in hortis ipsius monasterii de Circulo maximo. Actum anno MCCXXI, Pontificatus domini Honorii Papæ anno V, indictione IX. Echardus tomo 1 pag. 86 ex anno hujus instrumenti colligit, illud scriptum esse anno 1221 post diem XXV Martii, quo die, inquit, annus Romæ tum incipiebat. Sed jam supra ostendimus, hanc regulam chronologiæ non adeo generalem esse, ut ex ea semper certum tempus erui possit. Porro parum interest, quocumque mense anni 1221 id exaratum fuerit, cum saltem ex assignato anno constet, donationem illam in ultima S. Dominici commoratione Romana factam esse.

[764] Anno Christi 1221, die XVII Aprilis, Sanctum adhuc Romæ substitisse, colligimus ex alio instrumento, quod Bernardus Guidonis apud Edmundum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 447 & 448 sic refert: Anno Domini MCCXXI, [& ibidem donationem sibi olim factam,] Indictione nona, XV Calendas Maii. In nomine Domini. Notum sit omnibus præsentem paginam inspecturis, quod nos Fulco, Tolosanæ ecclesiæ gratia Dei episcopus, donamus & libere concedimus per nos & successores nostros, in remissionem animæ nostræ, & ob tuitionem fidei Catholicæ, & ad utilitatem totius diœcesis Tolosanæ, tibi dilecto nostro Dominico, magistro prædicationis, & per te tuis successoribus & Fratribus ejusdem Ordinis, ecclesiam beatæ Mariæ Fani-Jovis, quam eidem Ordini prædicationis cum decimis, sive ad nos, sive ad fabricam ecclesiæ, sive ad capellanum ibidem instituendum, quondam pertinentibus, primitiis, oblationibus, & cum omnibus juribus suis pertinentibus, jure perpetuo & possidendam integre assignamus, te & per te Fratres ejusdem Ordinis cum traditione præsentis cartæ in possessionem inducentes, salvo tamen jure episcopali nobis & successoribus nostris tam in cathedratico, quam in procurationibus & visitationibus, & in commissione curæ animarum illi sacerdoti, qui a magistro & Priore in dicta ecclesia a dicto magistro instituto, vel a Fratribus jam dicti Ordinis nobis vel nostris successoribus fuerit præsentatus.

[765] Et nos supradictus Magister prædicationis per nos & successores & Fratres ipsius Ordinis vobis, [rescindii legitimo instrumento] domine Fulco episcope, vestrisque successoribus sextam partem decimarum ecclesiarum parochialium totius Tolosanæ diœcesis, quam nobis & Ordini prædicto de consensu Canonicorum sancti Stephani Tolosani retroactis temporibus libere concessistis, sicut in instrumento publico plenius continetur, solvimus & desamparamus in perpetuum; ita quod dictum instrumentum sit penitus irritum & inane; renuntiantes omni legum & canonum auxilio, quod nobis & Ordini antedicto ex donatione vestra, vel alio modo, super prædicta parte decimarum posset competere vel valere. Ut autem omnia supradicta omni firmitate subnixa permaneant, sigillorum nostri, & Dominici magistri prædicationis præfati munimine fecimus roborari. Actum in urbe Romæ anno & die prætaxatis, præsentibus ad hoc vocatis Aymerico & Petro monachis Cisterciensis Ordinis, & Fratre Bertrando ejusdem Ordinis, & magistro Arnaldo de Compragnano, & Guillelmo Calveto, & me Guillelmo Gayraudo, qui hæc rogatus scripsi, domino Amico Arelatensi archidiacono dictante.

[766] Echardus tomo 1 pag. 85 exhibet istud ipsum instrumentum, [cui appendeus sigillum S. Dominici hic repræsentamus.] quod cum jam relato concordat, si exiguam paucorum nominum discrepantiam excipias, & annum, mensem, ac diem circa finem ponas, qui in nostro sub initium signantur, & qui una cum testibus apud Echardum sic in fine referuntur: Actum in urbe Romæ anno Domini MCCXXI, Indictione 9, XV Kal. Maii. Præsentibus ad hoc convocatis Aimerico & Petro, monachis Cisterciensis Ordinis, & F. Bertrando Converso ejusdem Ordinis, & magistro Arnaudo de Campragnano, & Willelmo Calveto, & me W. Garrado, qui hæc rogatus scripsi, D. Amico Arelatensi archidiacono dictante. Ibidem Echardus monet, Tolosano istius instrumenti archetypo, quod apud Prædicatores etiamnum servatur, appendere tria sigilla, primum ecclesiæ S. Stephani, alterum Fulconis episcopi, & tertium S. Dominici, ut satis patet ex characteribus, in circuitu expressis, quibus sigillum Dominici ministri prædicationum indicatur. Nos ex tribus istis sigillis ultimum, tamquam ad rem nostram proprie spectans, hic æri incisum repræsentamus. Vides hic manicas ad pugnum strictiores, & reliquum habitum Prædicatorum satis distincte expressum. Sed utinam invenire liceret sigillum, quod S. Dominicus anno 1211 apposuit instrumento clientelæ, quam Guilielmus de Cardalliaco, episcopus Cadurcensis, mense Maio ejusdem anni 1211 apud Simonem comitem Montis-fortis professus est, ut laudatus Echardus tomo 1 pag. 14 in notis testatur. Tunc forte ex oculata similis sigilli inspectione Echardum de mutato Prædicatorum habitu prorsus convincere possemus. Sed hunc defectum utcumque supplevimus, & superius mutationem illam ex variis veterum testimoniis probavimus. Denique Echardus ad illud instrumentum Romanum anni 1221, citata pagina 85 notat, S. Dominicum jura omnia, sibi & suis Fratribus super dictam ecclesiam Fani-Jovis per hoc instrumentum acquisita, monialibus Prulianis cessisse, quæ iis ab eo tempore etiamnum potiuntur.

[767] Dubitari potest, an S. Dominicus Romæ præsens suo Ordini obtinuerit privilegium, [Sanctus Roma rediturus Bononiam,] quod apud Malvendam in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1221 cap. 2 sic sonat: Honorius episcopus servus servorum Dei. Dilectis filiis Fratribus de Ordine Prædicatorum salutem & Apostolicam benedictionem. Postulastis a nobis, ut cum extra civitates & villas frequentius exsistatis, nec vobis expediat per hujusmodi loca discurrere pro divinis Officiis audiendis, celebrandi vobis, ubi Conventus de Ordine vestro fuerit, super altari portatili licentiam præberemus: Nos autem his vestris supplicationibus inclinati, concedimus sine juris præjudicio alieni. Datum Laterani Nonis Maii, Pontificatus nostri anno quinto. Diximus, dubitari posse, an Sanctus Romæ præsens die VII Maii privilegium istud acceperit, tum quod in illo nulla fiat mentio de S. Dominico, tum quod ipse die XXX ejusdem mensis Capitulum secundum generale Bononiæ celebrare cœperit. Præterea videtur sanctus Fundator in illo reditu ex urbe Romana ad Bononiensem aliquamdiu Viterbii substitisse, ut jam dicemus.

[768] Malvenda & Echardus consentiunt, quod eo tempore S. Dominicus, [videtur transiisse Viterbio,] Roma Bononiam reversurus, cum Cardinale Capoccio Viterbium iverit, ibique ab eo ecclesiam S. Mariæ ad Gradus & adjunctum monasterium acceperit. Verum de prodigiosa cœnobii Viterbiensis origine, seu donatione Prædicatoribus tunc facta, audiamus Malvendam, qui in Annalibus ad annum jam memoratum cap. 5 ex monumentis Viterbiensibus illam ita refert: Gradus plures lapidei cunctis ad ecclesiam hanc accedentibus scandendi sunt, a quibus cognomentum accepit. Raynerius Capoccius Viterbiensis, sanctæ Mariæ in Cosmedin diaconus Cardinalis, vir fuit dignitate conspicuus, & vitæ sanctitate clarus. Consueverat autem sanctis precibus frequenter vacare. Nocte igitur quadam orationi incumbens, somno oppressus obdormivit. Visa est autem dormienti femina decora & valde formosa, quæ ardentem cereum tenens, Cardinalem manu apprehendit, ducereque videbatur ad nemus seu inter arbusta, ubi nunc ecclesia nostra est, positum, cereoque illo herbas arbusculaque comburere toto eo ambitu, quo nunc ecclesia nostra protenditur.

[769] [ubi, cælesti visione ductus piis viris ostensa,] Expergefactus Cardinalis, quod viderat, recogitare & pensare cœpit. Nesciens autem, quid sibi vellet visum, quod tamen divinitus factum non dubitabat, mane ad monachum, nomine Album, vere monachum, qui montem, qui nunc sancti Martini dicitur, solitarius incolebat, accessit eum consulturus: solebat enim sæpius illum invisere, & de arduis sibi occurrentibus negotiis exquirere consilium, qui Deo vacabat, & ut spiritualis divina & humana judicare noverat. Venit ergo ad eum, & totam visionis seriem monacho narravit. Is statim respondit Cardinali: Maria mulier illa est, quæ ibi eo spatio & loco ecclesiam a te sibi ædificari exposcit. Quare ut cæli Reginæ auscultes, etiam atque etiam hortor: ea enim est, quæ tibi propterea maxime propitiari & adesse poterit, & tuto itinere ad cæli alta deducere. Quid multa? Cardinalis eremitæ verba læto & alacri animo accepit, & Mariæ obsequi paratus, a monte descendens, ad visum locum contendit, & incendii vestigia, ut dormiens viderat, oculis vigilans cernit, nec distulit Mariæ voto facere satis. Non prius e loco dimotus est, quam accitis fabris murariis, clero & populo Viterbiensi adstantibus, & gaudentibus, ecclesiæ fundamenta jacere cœpit, quam juxta designatum ignium spatium brevi absolvit, & Mariæ perpetuo virgini dedicavit.

[770] [cœnobium Fratribus suis impetrat,] Eadem autem nocte monachus ille viderat eo in loco, ubi nunc maximum sacellum est, Mariam regio cælesti solio residentem, suadentemque Cardinali, qui adstare videbatur, hujusmodi ecclesiam ædificare. Unde non mirum, si, ut audivit Cardinalis visionem vel somnium, statim quo tenderet, intellexerit: voluit enim Deus utriusque visionem ex alterutrius certiorem & firmiorem consistere. Ecclesiam vero non absolutam, sed tantummodo inchoatam, & ei adjacens exile monasterium sanctæ Crucis, olim sacrarum virginum habitaculum, tunc autem vacuum, in colle Caponio vocato situm, idem Cardinalis beato Dominico, quem ab Urbe Viterbium secum duxerat, tradidit pro se & Ordine suo possidendam. Conventum autem Ordo habuit anno Domini MCCXX, vel, ut alii putant, sequenti anno. Quis vero tunc primus institutus fuerit Prior, ignoramus. Cum collector monumentorum Viterbiensium ingenue fateatur, ibi certum fundationis annum non exprimi, & primum cœnobii istius Priorem ignorari, facile conjicimus, documenta illa diu post fundationem Conventus conscripta esse, forsan ex vulgari incolarum traditione, quæ utinam antiquioribus testimoniis confirmaretur.

[771] [& tunc etiam Florentiæ prophetiam edit.] Echardus tomo 1 pag. 21 in notis putat, eo in reditu Sanctum etiam Senis ac Florentia transiisse, suosque Fratres ibi agentes visitasse. Hinc nos quoque non omnino temere suspicamur, tunc Florentiæ contigisse illam S. Dominici prophetiam, quam venerabilis Humbertus in Vita ipsius cap. 46 memorat his verbis: Apud Florentiam quidam Clericus secularis pro eo quod ecclesia, in qua erat Clericus, collata fuerat Fratribus (in qua etiam Fratres aliquanto tempore in principio Ordinis commorati sunt) gravem in eumdem Ordinem persecutionis tyrannidem exercebat. Erat & quædam mulier in eadem parochia per virum Dei Dominicum de mundo noviter ad Deum conversa, Bene nomine; nunc vero Soror Benedicta, de qua paulo superius sermo est habitus, cui etiam in Fratrum odium non paucas dictus Clericus quotidie molestias inferebat. Cum itaque frequenter super hoc ad virum Dei Dominicum præfata mulier lamentabiles querimonias detulisset, tandem ille blandis eam consolans sermonibus: Patienter, inquit, age filia, sciens, quod iste, qui te & Ordinem tam insolenter persequitur, adhuc & cito bonus Ordinis Frater erit, & in eodem Ordine labores non paucos & longo tempore sustinebit. Fidelis sermo. Effectus sequens totum per omnia, quod Vir Dei prædixerat, comprobavit. Constantinus Urbevetanus in Actis S. Dominici num. 37 eamdem rem narrat, & Clericum illum, qui postea Ordinem Prædicatorum ingressus est, Hugonem appellat. Cum autem mulier illa, nomine Bene, postmodum Benedicta, tantum anno 1220, ut supra ostensum est, ab iterata dæmonis obsessione liberata fuerit, & tunc prorsus ad frugem redierit, non improbabiliter existimamus, S. Dominicum nunc istam Clerici conversionem ei prædixisse.

[Annotata]

* forte prædicandi

§ XLI. Acta in secundis comitiis generalibus, quibus Sanctus interfuit.

Anno Christi 1221, festo Pentecostes, vel die XXX Maii, celebrari cœpit secundum Capitulum generale Ordinis Prædicatorum, [Anno 1221 Prædicatores missi sunt in Angliam,] de quo Humbertus in Chronico hæc habet: Anno Domini MCCXXI celebratum est secundum Capitulum generale Bononiæ sub eodem patre Dominico, & de illo Capitulo missi sunt Fratres in Angliam, & Fratri Jordani, qui præsens non erat, injunctum est officium Prioratus provinciæ Lombardiæ, ad quod officium exsequendum cum iret de Parisius, Frater Everardus, archidiaconus quondam Lingonensis, vir magnæ auctoritatis, qui suo exemplo ad ingressum Ordinis multos commoverat Parisius, vadens cum eo, desiderio videndi beatum Dominicum, & ipsius Fratris Jordanis amore illectus, mortuus est apud Lausannam, ubi aliquando in episcopum fuerat electus. Interim autem eodem anno mortuus est beatus Dominicus octavo Idus Augusti, & intra ecclesiam Fratrum honorifice sepultus. Beatus Jordanus, testis oculatus, de pia morte Everardi Lingonensis inferius post hunc Commentarium prævium plura narrabit. Alia vero hujus Capituli Acta sigillatim infra discutientur.

[773] Illud autem, quod hic ab Humberto summatim attingitur de missione Fratrum in Angliam, [ut Nicolaus Trivetus distincte explicat,] Nicolaus Trivetus, scriptor Anglus ejusdem Ordinis, in Chronico suo ad annum Christi 1221, sive in novissima Spicilegii Acheriani editione tomo 3, pag. 188 distinctius exponit his verbis: De secundo Capitulo generali Fratrum Ordinis Prædicatorum, quod sub beato Dominico celebratum est Bononiæ, hoc anno missi sunt Fratres Prædicatores in Angliam, qui numero tredecim, habentes Priorem Fratrem Gilbertum de Fraxineto, in comitiva venerabilis patris, domini Petri de Rupibus, Wintoniensis episcopi, Cantuariam pervenerunt; ubi cum se domino Stephano Cantuariensi archipræsuli præsentassent, audito, quod Prædicatores essent, statim Fratri Gilberto imposuit, ut coram se sermonem faceret in ecclesia quadam, in qua ipsemet proposuerat eodem die prædicare: cujus verbis admodum ædificatus pontifex, toto suo tempore Religionem Fratrum Prædicatorum & officium prosecutus est gratia & favore. Progredientes autem Fratres de Cantuaria, venerunt Londonias in festo sancti Laurentii, & ulterius Oxoniam in festo Assumptionis Virginis gloriosæ, in cujus honore oratorium construxerunt, & habebant scholas illas, quæ nunc sancti Edwardi dicuntur, in cujus parochia locum acceperant, in quo tempore aliquo morabantur. Sed cum non esset opportunitas locum sufficienter dilatandi, transtulerunt se ad locum a rege eis concessum, ubi nunc habitant extra muros.

[774] [cui Malvenda & Janssenius Scotiam Hiberniamque gratis addunt;] Malvenda in Annalibus ad annum Christi 1221 cap. 6 & sequente existimat, Prædicatores ex Anglia statim in Scotiam & Hiberniam transiisse, ac inde illos Sueciam, Norvegiam, aliasque Septemtrionis regiones eo tempore penetrasse. Hanc Malvendæ opinionem secutus est Nicolaus Janssenius in Vita S. Dominici lib. 1 cap. 8, ubi varias mundi plagas; ad quas Fratres ab ipso Sancto adhuc vivente missos putat, asseverate recenset his verbis: Sanctus præterea Dominicus anno MCCXXI, quo ex hac vita in cælos abiit, tribus ferme, antequam decederet, mensibus, ipso Pentecostes die per comitia Ordinis, quæ Bononiæ agebantur, Fratres aliquot in-Angliam, Scotiam, Scandinaviam, Groenlandiam; item in Hungariam & Cumanorum regionem destinavit, haud sine fructu, schismaticis plerisque ad Catholicam fidem perductis, atque excisa pluribus locis dæmonum superstitione. Libro 1 ejusdem Vitæ cap. 11 id ipsum repetit.

[775] [cum ad has regiones videantur Fratres serius venisse.] De missione Anglica satis constat ex iis, quæ jam supra retulimus. Sed non immerito dubitari potest, an etiam adierint alias regiones jam memoratas, S. Dominico adhuc vivente: nam ipse Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 22 & III asserit, sodales Ordinis sui non tam cito Scotiam ingressos esse, & ad assertionem suam probandam ibidem ex Chronico Maylrossensi allegat sequentia: Anno Domini MCCXXX primo ingrediuntur Scotiam Fratres Jacobini, quos allexit Alexander II rex, & in magna teneritudine, tamquam patronus & procurator singularis, eis astitit, assignavit loca, ornavit ac fundavit. Ut autem Chronici istius Maylrossensis antiquitatem cognoscas, audi eumdem Echardum, qui pagina 22 tomi proxime citati post jam relatum ejusdem Chronici textum hæc notat: Chronicon illud Ms. memb. seculo XIII scriptum, servatur etiamnum in Anglia in celebri bibliotheca Cottoniana, viditque D. Ines Scotus, vir eruditus, Parisiis hoc anno MDCCXVII agens, ac illustrandæ historiæ ecclesiasticæ Scoticæ incumbens, a quo & notitiam istam accepi; qui & conjicit, e domo San-Jacobea Parisiensi primos nostros sodales a rege Alexandro laudato accitos, quia in ipso in Scotiam ingressu dicti sunt Jacobini; non vero ex Anglia, in qua hoc nomine nostros audiisse, nuspiam legitur. At sive ex Gallia, sive ex Anglia, Prædicatores in Scotiam transierint, ad præsens examen nobis sufficit, aliquot annis post mortem S. Dominici illos primum eo pervenisse, quod etiam veteribus documentis destituti suspicabimur de aliis regionibus, quas Malvenda & Janssenius supra enumerant; si tamen excipias Hungariam, de cujus ingressu mox aliqua testimonia proferemus.

[776] Bernardus Guidonis apud eruditissimum Martene tomo 6 Collectionis amplissimæ col. 403 de iisdem Ordinis comitiis agens, [Bernardus Guidonis provincias, in quas tunc Ordo divisus erat,] sic caute & candide scribit: Anno Domini MCCXXI fuit a beato Dominico secundum generale Capitulum Bononiæ celebratum, in quo Capitulo, vel in præcedenti (quod magis æstimo; sed certitudinem plenariam non inveni) fundatis jam per orbem Conventibus circiter sexaginta, dicti Conventus per octo provincias sunt distincti, scilicet Hispaniam, Provinciam, Theutonicam, Lombardiam, Romanam provinciam, Franciam, Hungariam, Angliam. Echardus tomo 1 pag. 21 circa numerum Conventuum in hoc textu expressum notat sequentia: Quoad numerum domorum, videtur hic positus certus pro incerto; vel quæ brevi sperabantur erigendæ indicatæ, ceu jam essent institutæ: nam ex notitia Ordinis supra posita jam erectæ ultra quadraginta ascendisse non apparent.

[777] Porro Bernardus Guidonis loco proxime citato præfectos harum provinciarum ita nominatim recenset: [earumque Priores Provinciales enumerat,] Priores provinciales primi instituti sunt hi, qui sequuntur. Primus Prior provincialis in provincia Provinciæ, Frater Bertrandus de Garriga supra commemoratus & inferius memorandus. Primus provincialis in provincia Hispaniæ Frater Suggerus Primus Prior provincialis in provincia Franciæ, Frater Matthæus supra memoratus, qui fuit primus & novissimus Ordinis nostri abbas. Primus Prior provincialis in provincia Lombardiæ Frater ac pater Jordanis, sicut ipsemet in suo libello descripsit. Primus Prior provincialis in provincia Angliæ Frater Gilibertus. De Theutonica, Hungaria, & Romana provincia nondum potui certitudinem invenire. Anno Domini MCCXXI Frater Paulus Hungarus, qui, quando intravit Ordinem, erat actu legens in jure Canonico Bononiæ, cum aliis quatuor Fratribus missus est in Hungariam per beatum Dominicum. Hunc æstimo primum Priorem provincialem fuisse illius provinciæ; non tamen assero, quia aliter non inveni. Nunc aliqua dubia & incerta, quæ hic occurrunt, ex documentis postmodum detectis cum Echardo illustranda sunt.

[778] Primus Prior provincialis Hispaniæ, quem laudatus Bernardus hoc loco Suggerum nominat, [circa quos cum Echardo] ab aliis communiter Suerius Gomes appellatur, & de illo Echardus tomo 1 pag. 15 in notis hanc notitiam suppeditat: Frater Gnomitius (legunt alii Gomizius, quod agnomen fuisse volunt, nomen vero Suerius) vir nobili loco natus, Lusitanus ortu, cœnobium Scalabitanum erexit, in eoque plures ad Ordinem adduxit. Ludovicus de Sousa, in Historia Prædicatorum regni Lusitanici, quam anno 1623 Lusitanice edidit, lib. 1 cap. 9 multis argumentis probat, huic Priori nomen Suerii & cognomen Gomesii fuisse, idque inter alia ostendit ex veteri necrologio, quod in monasterio Ulyssiponensi sancti Vincentii Latine sic habet: Sexto Calendas Maii obiit Suerius Gometii, quondam Prior Prædicatorum. De illius nobili stirpe ac egregiis gestis ibidem capita sequentia consuli possunt.

[779] Echardus tomo 1 pag. 115 & sequente contendit, Petrum Remensem, fuisse primum Priorem provincialem Franciæ, [ex documentis postea detectis,] & ibidem ex litteris Wilhelmi præpositi Insulensis probat, anno Christi 1224 illum adhuc isto munere functum esse. Unde pagina 21 ejusdem tomi in notis antea lectorem monuerat his verbis: Scio, a quibusdam Fratrem Matthæum primum Franciæ provincialem dici, qui nempe titulo abbatis non solam domum Parisiensem, sed & ceteras Franciæ a MCCXVII rexit; sed expuncto in comitiis anni MCCXX abbatis titulo, Prior Parisiensis tantum habitus est postea, quod gerebat etiamnum anno MCCXXV: tantum abest, ut obierit anno MCCXX, ut habet Malvenda. Verum hæc cum sententia Bernardi Guidonis conciliari possunt, si dicamus, Matthæum ab anno Christi 1217 usque ad annum 1220 vel 1221 provinciam Franciæ gubernasse, tumque exstincto abbatis titulo, Priorem cœnobii Parisiensis factum esse, cui tunc Petrus Remensis in administranda provincia Franciæ suffectus fuerit, quemadmodum hic eidem mortuo postea in officium Prioris Parisiensis successit. Forsan hoc modo Bernardus primam Franciæ præfecturam Matthæo assignat, licet eo tempore titulus Prioris nondum in usu esset, ut infra dicetur. Jam indaganda sunt ea, de quibus laudatus Bernardus certitudinem non invenit.

[780] [& Vitis Fratrum] In provincia Romana Prior provincialis videtur fuisse Frater Clarus, de quo in Vitis Fratrum, anno 1619 Duaci editis, part. 1 cap. 4 hæc legimus: Frater Clarus vir bonus & magnæ auctoritatis & peritus in jure civili, qui etiam in artibus & jure canonico rexerat, postmodum fuit Prior Provincialis, (Ms. nostrum hic interserit in Romana provincia) & domini Papæ pœnitentiatius & capellanus &c. Similia de illo refert Echardus tomo 1 pag. 92, & inde ibidem ita disserit: Ex quibus discimus, tum quis fuerit ante ingressum Ordinis, scilicet academiæ Bononiensis juris utriusque doctor & professor, virque auctoritate gravis; tum quæ in Ordine gesserit munia, primus nempe in Romana provincia Prior provincialis a beato Dominico in alteris suis comitiis Bononiæ anno MCCXXI institutus, exinde a summo Pontifice Honorio III & Gregorio IX pœnitentiarius & capellanus ascitus. Plura ibi de patria & scriptis ejus discutiuntur.

[781] [aliaque distinctius notamus.] Prior provincialis Teutoniæ seu Germaniæ fuit Conradus, qui medio mense Augusto anni 1220 mirabiliter Ordinem intraverat, ut supra § 38 ex Humberto narravimus. Cum is in hoc secundo Ordinis Capitulo Teutoniam administrandam accepisset, statim iter arripiens, Frisaci vel Friesaci cum sociis substitit, ibique primum provinciæ suæ cœnobium erexit, vel ab Hyacintho, ut alii volunt, jam antea erectum instauravit. De hac urbe Echardus tomo 1 pag. 21 disserit, & ibidem Malvendam sic corrigit: Est autem Friesacum, non, ut rursus habet Malvenda, Viranum Ptolemei, quod ad Dravum in Noricis, & vernatule Volckmarck nunc dicitur; sed urbecula ditionis archiepiscopi Salisburgensis seu Luvaviæ * in superiori Carinthia ad torrentem Matnitz sita cum arce supra rupem vicinam valida, & in qua episcopus Lavantmundensis sæpius commoratur. Ceterum de pia hujus Conradi morte, quæ Parthenopoli seu Magdeburgi post aliquot annos accidit, Vitæ Fratrum part. 5 cap. 2 legi possunt.

[782] Omissis denique aliis provinciarum præsidibus, qui satis noti sunt, primus Prior provincialis Hungariæ verosimiliter fuit F. Paulus, de quo in codice nostro membraneo P. Ms. 7 post Vitas Fratrum legimus sequentia: [In secundo Capitulo Prædicatores destinati sunt in Hungariam,] Anno Domini millesimo ducentesimo vigesimo primo cum magister Paulus Ungarus, qui actu legens erat in jure Canonico Bononiæ, intrasset Ordinem, cum aliis quatuor Fratribus missus est in Ungariam per beatum Dominicum, & primo venerunt in civitatem Lauriensem, ad quorum prædicationem concurrebat multitudo hominum, tamquam ad novum & inauditum spectaculum; ubi in ipsa prima prædicatione tres de bonis scholaribus ad Ordinem sunt recepti. Dum Echardus tomo 1 pag. 21 illam Pauli sociorumque missionem ex Theodorico contrahit, situm memoratæ urbis ad clariorem rei intelligentiam sic explicat: Civitas Lauriensis hic laudata haud dubie est Lauriacum ad confluentem Anisi in Danubium, Lentiam inter, cui proximus, & Vindobonam situm; quod quidem alias florentissimum fuit, sedesque archiepiscopi: verum nunc, dignitate Luvaviam * translata, in oppidum redactum, Lorch ab indigenis etiamnum dictum. Revera hinc secundo Danubio Hungariam, quam petebant, ingredi facile; aliunde Italiam egressis, Noricisque Alpibus superatis & mediterraneis transactis, portus ille commodus occurrebat.

[783] Deinde noster Ms. Codex iter eorum prosequitur his verbis: [& postmodum inde perrexerunt] Et quia nondum locum habebant, egressi inde transierunt in Panoniam, ubi ipsa nocte Fratri Sadoch, qui unus erat de quatuor, & postmodum Prior Conventus Sagrabiensis exstitit, vir magnæ perfectionis, multitudo dæmonum apparuit alta voce & multo ululatu dicentium: Venistis, ut auferatis jus nostrum? Et dirigentes [aspectum] in illos tres novitios juvenes aiebant: Heu per tales parvulos nos confunditis! Quod dictus Frater dictis sociis suis post Matutinas narravit. Inde procedentes venerunt in civitatem Visprimensem, & inde in Albiam. Tandem numero Fratrum accrescente, missi a Fratre Paulo, intraverunt terram, quæ Feuriensis vocatur; cujus habitatores schismatici pariter & publici hæretici erant: ubi multis tribulationibus perpessis, tandem convalescentes, multos ab hæresi ad veram fidem & a schismate ad Ecclesiæ unitatem converterunt.

[784] Deinde memores Fratres devotionis beati Dominici de paganorum conversione & præcipue Cumanorum, [ad Cumanos,] qui nullam omnino Dei notitiam habuerunt, ordinaverunt Spiritus sancti consilio, Fratres viros virtutis ad gentem mittere jam dictam; ubi tribulationibus & vix credibilibus miseriis affecti, repulsi sunt a paganis, & nullo fructu allato, redire ad propria sunt compulsi. Sed Spiritu sancto inflammante, & zelo animarum urgente, secundo ad gentem jam dictam redierunt, & per multa viarum discrimina pervenerunt ad eos juxta quemdam fluvium, qui dicitur de Neper, ubi frequenter fame & siti & nuditate ac varia persecutione sunt afflicti: alii ex ipsis in captivitatem sunt ducti ab infidelibus; duo sunt interempti. Alii nihilominus in incepto prædicationis officio constanter permanebant. Post hæc sequitur, quomodo in altera illa expeditione quidam duces Cumanorum ad Christianam fidem conversi fuerint, quæ, aliaque Theodoricus de Appoldia apud nos cap. 27 fere ad verbum transcripsit.

[785] Quamvis hæc inferius in Actis partim repetenda sint, [quos S. Dominicus adire statuerat,] tamen pauca illa ex Ms. nostro codice referre voluimus, ut assignaremus fontem, ex quo Theodoricus sua hausit: nam horum relator certe antiquior est Theodorico, ut ibidem satis patet ex sequenti narrationis epilogo: Noveritis etiam, quod infinita miracula per gratiam Dei & meritis beati Dominici in pluribus Conventibus nostris facta sunt in Ungaria, adeo quod numerum excedant. Sed & noviter anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo nono (hinc ætas narratoris facile colligitur) cum populus venisset ad ecclesiam Fratrum nostrorum de Poroch in vigilia translationis beati Dominici, & post celebrationem de beato Petro martyre, causa devotionis accederet populus ad reliquias beati Petri martyris, mulier quædam Rutenica in manu dextera a gravi infirmitate, quam patiebatur, recepit sanitatem, videntibus cunctis tam Religiosis, quam secularibus, qui ibi interfuerunt. Multa insignia miracula, quæ in Hungaria patrocinio S. Dominici patrata sunt, inferius in Actis Appoldianis narrabuntur. Ceterum in Ms. nostro ibidem refertur epistola (hæc etiam in editione Duacena post Vitas Fratrum pag. 139 & sequente legitur) quam ad Capitulum quoddam generale miserunt Fratres Prædicatores, qui inter Cumanos degebant.

[786] [& quorum regio ab auctoribus diversimode describitur,] At quoniam de Cumanis hic & alibi sæpius mentio occurrit, indagare lubet, qualis gens illa fuerit, & ubi sedes suas habuerit; qua de re variæ reperiuntur auctorum sententiæ, ut testatur Sigismundus Ferrarius in Opere de Rebus Hungaricæ provinciæ Ordinis Prædicatorum, ubi parte 1 cap. 4 de natione ista hæc habet: Cumani qui fuerint, non una sententia est. Non mihi displicet, quod apud Maginum a nonnullis est annotatum, Tartarorum Præcoperitum tractum inter Boristhenem & Tanaim circa Pontum Euxinum & Meotidem paludem, Cumaniam appellatam, cum Theodoricus asserat, Cumaniæ flumen conterminum fuisse Neper (quem Latine scimus dici Boristhenem) ad quem denique venerint Fratres in Cumaniam proficiscentes, ut postea referemus. In Hungariam porro multi ex eis convenientes, in ea tandem regione consederunt, quæ ultra Temeswarum & Tibiscum hodie Cumania vocatur, viginti quinque Hungarica milliaria in longum, & quindecim in latum amplectens. Qua occasione Cumani sedes in Hungaria obtinuerint, & quomodo incolis usque ad invidiam permixti fuerint, apud obvios rerum Hungaricarum scriptores passim legitur.

[787] [etsi certe habitaverint circa fluvium Borysthenem,] Haitonus Armenus in Libro de Tartaris cap. 5 regionem Cumanorum ita describit, ut propter antiqua vel vernacula locorum nomina distincte cognosci non possit, ubi illi antea habitaverint. Sed saltem videtur gens illa prodiisse ex Tartaria minori, & fuisse genus quoddam Tartarorum, ut colligimus ex Antonio Bonfinio, qui Decade 2 Rerum Hungaricarum lib. 10 apud nos pag. 350 de Ludovico Hungariæ rege sic scribit: Cumanos, Tartarica feritate ac ritibus infectos, ad veram fidem impensissime revocare studuit, & spe sua nequaquam frustratus revocatos, immissis eo sacris declamatoribus, religionis magistris, quantum in se fuit, diligentissime confirmavit. Hoc ipsum confirmat Nicolaus Isthuanffius, dum in Historia Rerum Hungaricarum lib. 18 apud nos pag. 324 de munitione urbis Temeswariensis sic meminit: Temesvarium urbs & arx celeberrima a fluvio Temesso, qui ex Alpibus ad Severinum urbem haud procul ab Istro seu Danubio sitis profluit, urbemque & arcem præterlabitur, nominata est, quam veteres Pannoniæ reges contra Bulgarorum nondum Christiana religione imbutorum, qui a Pannoniæ finibus solo Istro dirimuntur, ac Cumanorum seu Cunorum, quos Poloni Poloucios (hoc nomen juxta interpretationem quorumdam vagos significat) nos nunc Tartaros vocamus, crebriores incursus avertendos ædificaverant. Denique ex vicino fluvio Borysthene, qui in Actis nostris Neper & nunc communiter ab accolis Nieper vocatur, præterpropter conjicere possumus, quo loco Cumani olim sedes suas habuerint. Porro Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1222 cap. 22 de origine & sedibus Cumanorum diversas opiniones assignat. Atque hæc dicta sint occasione missionis Hungaricæ, quam in hoc Capitulo decretam putamus.

[788] Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum 1221 cap. 8 aliud ejusdem Capituli statutum exponit his verbis: [ætque aliud ejusdem Capituli decretum refertur.] In eadem quoque generali patrum synodo institutum, ut Conventuum præfecti Priores, provinciarum vero præsidentes Priores provinciales, & supremus totius Ordinis moderator Magister Ordinis appelltaretur, facile suspicamur; cum certum sit, has nomenclaturas ante Capitulum hujus anni non fuisse, uti superius vidimus, & statim post hoc Capitulum hujusmodi appellationes usu recipi cœperint. Equidem anno MCCXXV ostendemus, jam usurpari solitas. Alia ejusdem Capituli Acta nos latent. Huic Malvendæ opinioni subscribimus cum Echardo, qui tomo 1 pag. 22 in notis circa easdem præsidum appellationes observat sequentia: In his alteris a beato Dominico habitis comitiis ultimam Ordinis regimini formam præscriptam recte monet Malvenda, & ut, qui certo domorum numero præfecti fuere, Priores provinciales dici placuit, sic & statutum, ut, qui universis præpositus esset, Magister Ordinis deinceps vocaretur.

[Annotata]

* lege Juvaviæ

* lege Juvaviam

§ XLII. Examen eorum, quæ Sanctus post secunda Ordinis comitia usque ad ultimum morbum fecisse traditur.

Jam supra § 37 meminimus de Fratribus Tolosanis, qui abdicationi possessionum ac mutationi vestium dicuntur restitisse, [Antonius Senensis ad hoc tempus refert repugnantiam Fratrum Tolosanorum,] & ibidem ex ratiocinio Malvendæ conclusimus, a Flaminio illam repugnantiam (si tamen id umquam contigerit) tempori primorum comitiorum perperam alligari. Quapropter huic quæstioni discutiendæ non invenimus aptius tempus, quam præsens, quod etiam assignat Antonius Senensis in Chronico Prædicatorum, dum ibi pag. 21 post secundum Capitulum generale & ante felicem S. Dominici obitum de eadem Fratrum Tolosanorum dissensione sic mitius scribit: Eodem anno (nimirum Christi 1221, quo secundum Capitulum generale Ordinis celebratum est, & sanctus Fundator ad cælum migravit) cum Fratres aliquot Tolosanæ provinciæ nollent recipere habitum Ordinis, quem sacratissima Virgo beato Reginaldo dederat, & in Ordine nostro gestandum monstratat, sed antiquum, quo primo usus fuerat pater Dominicus; nec vellent possessiones abdicare, prout ante in generali Capitulo fuerat ordinatum; ut de his apud sedem Apostolicam verba facerent, Romam proficiscebantur. Dum vero illi Bononiam pervenissent, ubi tunc temporis erat gloriosus pater Dominicus, ab illo de hac re fuerunt reprehensi, & illi ad obtemperandum divinitus inclinati; & ita Tolosam mox reversi, se in habitu & abdicatione possessionum & redituum ceteris conformarunt, & possessiones universas abdicarunt, monialibus nostri Conventus Pruliani eas donantes.

[790] [quam cum Echardo fabulosam censet] Etiamsi hæc narratio multo tolerabilior sit altera crudiore, quam superius ex Flaminio retulimus, tamen Echardus tomo 2 Bibl. Prædicat. pag. 272 de Antonii Senensis scriptis agens, hunc auctorem propter hanc similesque historias ita carpit: In digerendis autem tum Chronico tum Bibliotheca sæpius & graviter Senensem impegisse, certum est; quod in eruendis hisce prioris ætatis & tot seculorum ruderibus proclive, auctorique facile donandum; sed certioribus nunc monumentis & luminibus accedentibus, quæ apud illum vel dubia vel falsa reperiuntur, sunt emendanda. Inter alia fabulis accensendum, quod Chronici pagina 21 refert de Fratribus Tolosanis, de mutatione habitus & possessionibus abdicandis, cum sancto Dominico contendentibus, quo nihil excogitari potuit insulsius, historiæque nostræ antiquæ magis adversum, quod & egregie refellit Soëgius noster in Annuali Dominicano Gallico, ad IV Augusti. At non videmus, quomodo narratio illa veteri Ordinis historiæ adversetur, cum in ea nullum de hoc dissidio verbum occurrat.

[791] [Joannes Rechacus, qui certe in re quadam hallucinatur,] Joannes a sancta Maria, qui quaslibet fabulas avide arripere solet, in Actis Gallicis S. Dominici lib. 4 cap. 6 hanc Flaminii & Antonii Senensis narrationem variis argumentis impugnat. Attamen ipsemet lib. 3 eorumdem Actorum cap. 7 jam asseruerat, Guilielmum Claretum ante mortem S. Dominici ab Ordine Prædicatorum discessisse, eo quod abdicationi possessionum ac reddituum consentire nollet. Ex hac assertione saltem sequeretur, unum ex primis sodalibus Tolosanis professioni strictioris paupertatis restitisse. Sed Joannem a sancta Maria hic hallucinatum esse, colligimus ex testimonio Bernardi Guidonis, qui apud Edmundum Martene in Collectione amplissima veterum scriptorum tomo 6 col. 452 de illo sancti Fundatoris socio tradit sequentia: Frater Guillelmus Clareti Apamiensis, Prior Pruliani anno MCCXVIII, item MCCXIX, item MCCXXII, item MCCXXIV, item MCCXXIX, sicut patet in quibusdam litteris ipsius monasterii, in quibus nominatur & scribitur Prior. Hic transtulit se ipsum ad monachos albos Cisterciensis Ordinis, in abbatia de Borbona Apamiensis diœcesis (hoc monasterium vulgo Bolbona vocatur, & in comitatu Fuxensi situm, nunc ad diœcesim Mirapicensem pertinet) ut audivi dici, & ad eos transferre monasterium voluit; sed, nolente Deo, minime valuit. De quo Fratre Guillelmo habetur etiam supra inter Fratres, qui cum beato Dominico regulam elegerunt, inter quos fuit unus. Hinc liquet, Guilielmum illum ante mortem S. Dominici ab Ordine Prædicatorum non descivisse, & verosimiliter alia ratione motum esse, ut ad Cistercienses postea transiret.

[792] Ferdinandus de Castillo in Hispanica Ordinis Historia lib. 1 cap. 51, [& quam alii scriptores Dominicani admittunt,] & Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1221 cap. 2 illam Flaminii ac Antonii Senensis narrationem sine ullo scrupulo admittunt; imo Malvenda eamdem ab aliqua difficultate, quæ opponi posset, ibidem vindicare nititur his verbis: Verum ne illud quemquam offendat, quod sanctus Dominicus Fratres Tolosanos, Romam ad Pontificem appellantes, vi retinuerit, & ab incepto itinere & causa deterruerit, & redire coëgerit, quasi ea in re dignitati Apostolicæ Sedis parum detulerit: Sciebat probe Vir sanctus, Pontificem Honorium laudasse & approbasse, quæ in Capitulo generali de abjiciendis possessionibus statuta fuerant, hæcque velle ab omnibus, nisi cum quibus ex justa causa dispensatum esset, observari, nec eam Fratrum Tolosatium appellationem admissurum, cum quo Vir Dei omnia contulerat. Unde certum est, in hac re nihil inconsulto Pontifice sanctum Dominicum attentasse; siquidem secus facere sibi inconcessum esse, non ignoraret. Verum effugia illa nos nondum movent, ut fidem adhibeamus huic historiæ, prout a Flaminio narratur.

[793] Nunc audiamus Echardum, qui tomo 1 pag. 73 non tantum narrationem Flaminii, [etsi illam Echardus acriter impugnet] sed etiam Antonii Senensis seu Lusitani, aliorumque rejicit, & simul præfatam vestium mutationem ex hac parte sic evertere conatur: Id non attenderunt primi immutationis scriptores; sed posteriores, ut Joannes Antonius Flaminius, Lusitanus, & ex iis Malvenda, videre, qui & narrant, sodales Tolosanos, eos nimirum primogenitos Dominici filios, immutationi revera obstitisse; & quidem ita pertinaciter, ut, licet Sanctus post admissum Reginaldum Hispaniam petens, Prulio & Tolosa iter habuerit, & ex Hispania regressus, Tolosa iterum Parisios petens transierit, eosque, utpote non amplius visurus, tenerrime amplexus sit, novum ejus habitum exhorruerint, ac induere detrectarint. Imo amplius. Etsi anno MCCXX in comitiis primis, Bononiæ sub Sancto habitis, nova illa habitus forma præcepta fuerit, mortuo tum Reginaldo, & visione omnibus jam revelata, Tolosanos adhuc non solum non acquievisse, sed summum Pontificem appellasse, Romamque procuratores litem contestaturos misisse, quos nisi casu Bononia transeuntes Dominicus, adhibito brachio seculari, apprehendisset, ac severius castigasset, Ordo nascens funestissimum schisma cum maximo Ecclesiæ scandalo passurus erat.

[794] Hæc referre visum est, ut, quæ immutationis defensores fingere ac devorare coguntur, [variis argumentis,] omnibus pateat. Nam ista omnia putidissimam esse fabulam certo certius est, cujus nec apud Jordanum, nec in Vitis Fratrum, quo in libro nostrorum defectus nec omittuntur, nec palpantur, nec apud ullum scriptorem æqualem aut supparem, vel levissimum vestigium. Tolosanos itaque sodales Dominico summa animorum consensione conjunctissimos semper fuisse, certissimum est. Neque sanctis illis Ordinis lapidibus primariis ejusmodi protervia nisi per summam calumniam tribui potest. Scio, nostros Soëgium & Percinum fabulam illam Flaminianam ex eo refellere, quod velint, Tolosanos ita Sancto semper obsecutos, ut ad primas ipsius litteras continuo novum habitum assumpserint. Verum an non promptius, revera non reluctatos, quia revera nulla facta est immutatio? Factam enim, nemine reluctante, Flaminii sequaces sibi persuaderi difficillime patientur.

[795] Non intelligimus, qua ratione Echardus contendat, ab immutationis defensoribus fabulam Flaminianam devorandam esse: nam illa vestium mutatio fieri potuit, nemine Fratrum reluctante. Sic teste ipso Echardo, restricta est paupertas, & decreta abdicatio possessionum ac reddituum, nullo repugnante, [quæ tantum evincunt hanc Antonii Senensis narrationem incertam esse.] tametsi hæc paupertatis restrictio magis, quam exigua habitus mutatio, illos commovere potuisset. Quid si cum Soëgio & Percino dicamus, sub initium utrique mutationi repugnasse paucos Tolosanos, qui mox facti pœnitentes Sancto obtemperaverint? An propterea monstra fingere, ac fabulas devorare cogimur? Stat enimvero hactenus inconcussa vestium mutatio, quam superius antiquis testimoniis confirmavimus, licet aliqui, aut nulli, eidem contradixerint. Libenter tamen fatemur, hæc argumenta Echardi tantum apud nos effecisse, ut crudam Flaminii historiam de fictione suspectam habeamus, & mitigatam Antonii Senensis narrationem judicemus prorsus incertam, cum præsertim nullus veterum de hac dissensione meminerit.

[796] [Malvenda, aliique a Bzovio decepti,] Certius judicium ferre poterimus de epistola, quam nonnulli auctores Dominicani existimant, hoc tempore ab ipso S. Dominico ad Fratres Polonos datam esse, & cui Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1221 cap. 8 præmittit sequens elogium: Ex hoc Capitulo generali (agit ibi de secundis generalibus Ordinis comitiis, seu ultimis, quibus sanctus Fundator interfuit) aut mox ab ejus celebratione, datas a sancto Dominico litteras publicas & patentes ad Fratres provinciæ Poloniæ, quibus eos ad omnem virtutem, & regularis disciplinæ cultum vehementer hortatur, vetera illius provinciæ monumenta testantur. Eas litteras, pretiosissimum divini Patris thesaurum, e vetustissimo codice descripsit Abraham Bzovius in Historia Prædicatorum Poloniæ, dignas plane, quæ semper & ubique legantur, cordibusque Prædicatorum altius infigantur, tamquam aurea quædam documenta, hic inserimus.

[797] [S. Dominico tribuerunt epistolam encyclicam,] Deinde ibidem recitat ipsas litteras, quæ apud illum sic sonant: Filiis & Fratribus charissimis, universis Prioribus & Conventibus Ordinis Prædicatorum per provinciam Poloniæ * constitutis Frater Dominicus * servus humilis in consolatione sancti Spiritus gaudium & salutem. Quotidiana * de omnium vestrum profectu & salute soliciti, & annua vos exhortatione admonere consueti, ecce iterum celebrato Capitulo generali, quasi annuum nostræ servitutis tributum vestræ charitati rependimus, charitatis debitum in hoc exsolventes, quod quanto magis solvimus, plus debemus. Itaque, Fratres mei desideratissimi & dilectissimi, gaudium & lætitia cordis mei, per Dei misericordiam obsecramus, ac per charitatem sancti Spiritus contestamur, ut inter mundanas varietates & fluctus feri maris, in quibus reproborum confusiones, ut cernitis, deprimuntur *, vos qui ad vitam Religionis, Dei adspirante gratia, confugistis, ad portum cælestis patriæ inde continuis desideriis & indefessis laboribus contendatis.

[798] [eamque sub ejus nomine] Intumescentes adversitatum procellas & tentationum varias tempestates magna fide calcantes, & ad Christum, potestati maris dominantem, & motum fluctuum ejus mitigantem, confidenter & alacriter properantes festinate, charissimi, ingredi in requiem, qui alios festinare monetis. Estote vigilantes, qui alios ad vigilantiam excitatis. Estote omni puritate & sanctitate conspicui, qui fideles ad sanctimoniam invitatis. Calceati pedes in præparationem Euangelii, fraterna charitate estote concordes. Humilitatis & obedientiæ [persuasores, Christo humillimo & obedientissimo] vero Dei Patris Filio vos exhibete conformes, ut angelicum vestræ professionis officium condignis actibus honoretis, qui in salutis humanæ officium * missi estis. Divinis aspectibus in omni loco reverenter assistite, & proximorum ædificationi fideliter ministrate, ut ignito prædicationis eloquio, & salutari in confessionibus consilio, abundare possitis. Scripturas divinitus inspiratas, & legem Domini immaculatam, convertentem animas, audiendo, meditando, scrutando sectemini, studio semper utilium insistentes, & curiositatis dispendium evitantes.

[799] Et quoniam linguam vestram sacratissimis eloquiis consecratam decet exhibere orationem charitatis, [perperam ediderunt,] non officium vanitatis, sermo vester semper sit sale conditus, ut det gratiam audientibus, & resumpta censura silentii, quæ jam minus reverenter ac patenter a quibusdam vestrum noscitur esse projecta, argentum vestrum & aurum conflate, verbis vestris stateram justam facite, & frænos rectos imponite ori vestro. Sit vobis sermo vivus & efficax, omne vanum & non planum respuens, lingua placabilis, lignum vitæ, verbum sanctum & irreprehensibile, quod adversarius revereatur, quo ædificetur proximus & Dei gloria dilatetur. Ferveat in cordibus vestris animarum lucrandarum zelus [incessabilis,] ardens & acutus, quem regat ratio, dirigat discretio, temperet conversatio mansueta. Et quoniam vos in eminentissima specula constitutos oculi multorum respiciunt, & a vobis magis virtutum exempla requirunt, quam ornamenta sermonis, mittamus manum ad fortia, digitis myrrham probatissimam distillantes, rigorem * in operibus, perseverantiam in adversitatibus exhibentes, ut per patientiam & consolationem Scripturarum, spe concepta, cælestium secura mente convivium prægustemus in terris, quo nobis est in æternitatis abundantia perfruendum. Valete, ut vigeat fraternitas vestra in Domino Jesu Christo, meque inutilem servum vestrum cum sociis habere vestris orationibus commendatum.

[800] Cum hæc epistola non sit indigna S. Dominico, & singulis septimanis sub ipsius nomine in Conventibus Poloniæ publicitus prælegi consueverit, [cum spectet ad Joannem Theutonicum, qui illam anno 1250 Londini scripsit,] ut Malvenda ibidem ex Bzovio refert, non magnopere mitamur, Michaëlem Pium in Progenie S. Dominici lib. 2 cap. 61, & Nicolaum Janssenium lib. 1 Vitæ cap 11 illam sancto suo Fundatori adscripsisse. Hinc etiam Romani editores Constitutionibus Prædicatorum, anno 1620 excusis, eamdem sub nomine S. Dominici præfixerunt. At omnes illi a Bzovio decepti errarunt: nam hæc ipsa epistola Joanni Theutonico, quarto totius Ordinis Magistro generali, evidenter tribuenda est, cum ex Actis Capitulorum generalium manuscriptis, inquit Echardus tomo 1 pag. 113, adhuc ubique servatis certissimum sit, non beati Dominici, sed nostri Joannis a Wildeshusen fœtum esse. Joannes autem ille anno Christi 1250 has litteras dedit ex Capitulo Londinensi, ut patet ex earumdem clausula, quæ tomo 4 Thesauri anecdotorum Col. sic habet: Valete & vigeat fraternitas vestra in Domino Jesu Christo, meque inutilem servum cum sociis viæ nostræ habete in vestris orationibus commendatum. Datum Londoniis in Capitulo generali. Ceterum illa Joannis Theutonici epistola, quam eruditissimus Edmundus Martene in laudato Thesauro anecdotorum a Col. inter Capitula generalia Prædicatorum ex Ms. Tolosano edidit, cum jam relatis litteris concordat, si potissimum excipias illam majoris momenti discrepantiam, quam superius in margine notavimus. Quapropter non satis clare intelligimus, qua fide Bzovius eamdem epistolam primus S. Dominico attribuere potuerit. Nunc discutiamus reliqua, quæ Sanctus ante ultimum morbum revera gessit.

[801] [Sanctus forte Mediolanum divertit,] Puricellus in Dissertatione Nazariana cap. 109 num. 17 ex Ambrosio Taëgio citat sequentia: Post celebrationem Capituli beatus Dominicus domini Hugolini sæpe dicti, legati in Lombardia, curiam visitavit. Regrediens autem a legato circa sinem mensis Julii, venit Bononiam valde lassus: æstus quippe erat magnus, & labor itineris fuerat multum gravis. Tunc ægrotare cœpit ea infirmitate, qua decessit. Similia apud Theodoricum de Appoldia inferius num. 232 legemus. Ex his quidam scriptores inferunt, Sanctum in illo itinere rursus ad civitatem Mediolanensem divertisse. Hinc suspicari quis posset, Sanctum tunc tantummodo Mediolani cum Cardinale Hugolino, legato in Lombardia, de negotiis Ordinus sui egisse, cum Carolus Sigonius lib. 17 in historia Regni Italiæ, ad annum 1221 de S. Dominico sic obiter meminerit: Mediolano reversus, cum adhuc de via langueret, per totam noctem cum Ventura Priore & Rodulfo procuratore de statu Ordinis consultavit, ac postridie vehementi tentari febri cœpit; quod ut ille sensit, vitæ sibi adesse finem intelligens, Fratres advocavit, ac testamento facto res familiæ suæ composuit.

[802] [quando non diu ante mortem Venetiis Bononiam reversus est.] At ipse Frater Ventura, testis oculatus, qui hic a Sigonio allegatur, in Processu Bononiensi apud nos num. 7 diserte asserit, S. Dominicum tunc Venetiis, ubi Cardinalis Hugolinus erat, Bononiam rediisse, ut patet ex sequenti ejus testimonio: Item dixit, quod circa finem mensis Julii, sicut de tempore credit, fuit reversus de curia domini Hugolini, tunc temporis Ostiensis episcopi & Apostolicæ sedis legati, & nunc summi Pontificis, qui erat Venetiis, sicut ipse certissime credit de loco, & rediit Frater Dominicus valde lassus, & licet sic fatigatus esset, locutus fuit cum ipso teste, qui tunc fuit novus Prior, & Fratre Radulpho, usque ad magnam partem noctis de facto Ordinis. Quamvis hoc testimonium cum narratione Sigonii aliorumque pugnare videatur, tamen cum ea haud difficulter conciliari potest, si dicamus, S. Dominicum in reditu illo Veneto Mediolanum divertisse, atque inde Bononiam reversum esse. Jam paragrapho sequenti promiscue referemus aliqua Sancti gesta, quæ in Actis nostris omissa sunt, aut alio modo narrantur, & quæ certo tempori affigere non potuimus.

[Annotata]

* al. Provinciæ

* al. Johannes

* forsan Quotidie

* al. despumantur

* al. ministerium

* al. vigorem

§ XLIII. Aliqua Sancti gesta, quæ ad certum tempus reduci non potuerunt.

[Sanctus aliquando cœnobium clausum ingreditur,] Etsi in decursu hujus Commentarii nonnullas S. Dominici actiones ex conjectura ad determinatum tempus præterpropter reducere conati simus, tamen alias, nulla temporis nota distinctas, huic paragrapho reservavimus, inter quas primo loco nobis occurrit duplex miraculum, quod in Vitis Fratrum part. 2 cap. 13 exponitur his verbis: Venit aliquando beatus Pater ad quemdam religiosum Conventum, postquam omnes lectos intraverant; & timens eos inquietare, prostratus ante portam cum socio rogavit Dominum, ut sine eorum inquietudine suis necessitatibus provideret. Mira res! sic enim prostratos, ut erant foris, statim invenerunt se intus. Hoc ei idem accidit, cum esset in conflictatione hæreticorum cum quodam Converso Ordinis Cisterciensis, viro valde devoto: venit enim sero ad quamdam ecclesiam, & clausam invenientes, cum orassent ad ostium, se deintus subito invenerunt, & totam illam noctem orationibus dederunt.

[804] In iisdem Vitis Fratrum part. 4 cap. 2 aliud exemplum, [arcana cordis videt,] quod S. Dominicum arcanorum conscium probat, ita narratur: Dum iret quidam Frater ad quamdam sibi injunctam obedientiam, obviavit beato Dominico a prædicatione redeunti. Post aliqua ergo verba quæsivit ab eo Sanctus, an aliquam portaret pecuniam: sensit enim in spiritu, eum non regulariter ire. Dictus ergo Frater se deprehensum videns, humiliter se habere confessus est: qui * statim jussit projici, & ei condignam pœnitentiam pro hujusmodi excessu injunxit. Huic ibidem subjungitur alterum memoratu dignum, quod cap. 6 ejusdem partis in Ms. nostro sic correctius legitur: Quidam Frater magnæ auctoritatis in Ordine, vitæ & famæ præclaræ in provincia Lombardiæ narravit, quod cum esset novitius tempore beati Dominici, & quadam nocte post Matutinas ante altare paulum obdormisset, audivit vocem dicentem sibi: Vade, iterum rade caput tuum. Qui evigilans interpretatus est, quod iterum moneretur confiteri, & melius dicere circumstantias omnes. Unde ad * beatum Dominicum se prosternens, confessus est omnia cum contritione & majori attentione, quam prius fecisset. Qui cum post modicum paululum recepisset quietis, vidit angelum descendentem de cælo, & in manu portantem coronam auream miro modo ornatam, & appropinquans posuit in capite ejus. Evigilans ergo Frater se multum consolatum invenit, & gratias egit Deo.

[805] Denique parte 4 ejusdem Operis, historia de Fratre energumeno, [Fratrem energumenum liberat,] quæ potestatem S. Dominici contra dæmones ostendit, in Ms. nostro codice cap. 14 ita refertur: In Conventu Bononiæ contigit, quemdam Fratrem Conversum subito a dæmone vexari gravissime. Conversi ergo surgentes (quia jam lectos intraverant) vocaverunt magistrum suum, dehinc beatum Dominicum, qui tunc in domo erat: qui præcepit, eum ad ecclesiam deferri, quem vix decem Fratres portare poterant. In ingressu autem ecclesiæ exsufflans, exstinxit omnes lampades uno flatu. Cum ergo multis modis eum dæmon vexasset, dixit ei beatus Dominicus: Adjuro te per Christum, ut dicas, quare vexas istum Fratrem, & quando, & quomodo huc intrasti. Respondit: Vexo eum, quia meruit: bibit enim heri in civitate sine licentia & sine signo crucis; unde tunc intravi in eum in specie bibitoris *; imo ipse me bibit cum vino. Interea pulsatum est signum ad Matutinas. Et ait dæmon: Amodo hic manere non possum, quia surgunt caputiati ad Deum laudandum. Et recedens dimisit Fratrem quasi mortuum in terra: Fratres autem tulerunt ipsum in infirmatorium, & mane sanus surrexit, nesciens, quid sibi accidisset. Hoc autem narravit Magistro Frater, qui interfuit. Ex hac narratione quidem scimus, id Bononiæ contigisse; sed cum S. Dominicus inter annum Christi 1219 & 1221 sæpius aliquo tempore in ea urbe substiterit, & identidem ex illa ad quasdam Italiæ civitates excurrerit, ut supra demonstravimus, ad certum annum referre non possumus hæc & similia, quæ jam sequuntur.

[806] Sanctus Antoninus part. 3 Chronicorum tit. 23 cap. 2 § 1 summam castitatis curam, [ædituum ob oculos non caute custoditos acriter castigat,] quam S. Dominicus in suis Fratribus requirebat, indicat hoc severo exemplo: Cum quadam vice beatus Dominicus cum Fratribus tractaret de aliquo negotio Bononiæ, sacrista vocavit unum de istis Fratribus ad audiendam confessionem unius mulieris, ut creditur, dixitque ei: Una pulchra mulier petiit vos; venite cito. Et quamvis submisse dixerit, audivit in spiritu pater Dominicus, & zelo honestatis turbatus, dixit sacristæ: Confitere reatum tuum; Deus fecit mihi notum, quod tu putabas occultum. Et veniam petentem disciplinavit fortiter & diu, ita ut Fratres moverentur ad compassionem propter livorem verberum. Et ait: Vade, fili; didicisti de cetero qualiter intuearis feminam, ut de colore non judices: ora & tu, ut Deus te faciat pudicum. Verosimiliter sanctus historicus id hausit ex Theodorico de Appoldia, qui infra num. 412 eamdem rem narrabit. Sed apud biographos, Theodorico antiquiores, nihil simile invenimus.

[807] Etiam ignoramus, in cujus anni commoratione Bononiensi acciderit mira illa res, [dæmoitem ficta confessione Fratribus insidiantem,] quam laudatus S. Antoninus in Opere mox citato tit. 23 cap. 4. § 6 narrat hoc modo: Cum B. Dominicus esset Bononiæ, diabolus in forma juvenis lascivi accessit ad Conventum Prædicatorum, & petiit sibi a sacrista dari unum confessorem. Et adducti sunt successive quinque Fratres confessores. Et hæc erat causa, quia ita affecit & inflammavit primum confessorem ex suis verbis turpibus, quod surrexit ab auditione confessionis, & noluit audire usque in finem illas abominationes. Similiter fecit secundus, tertius, & quartus. Similiter autem recedebant, nec causam dicebant, ne confessionem revelarent; quia ex parte eorum confessio sacramentalis erat, cum crederent, hominem esse, sed non ex parte diaboli.

[808] [& sibi etiam confiteri volentem abigit,] Tunc sacrista accersivit beatum Dominicum, conquerens coram eo, quod quinque Fratres non potuerunt unum peccatorem audire subdens: Scandalum magnum! Fratres prædicant pœnitentiam, & nolunt peccatoribus pœnitentiam imponere. Tunc beatus Dominicus recedens a lectione, oratione, & contemplatione, accessit ad eum in ecclesiam, &, ut vidit, cognovit eum, ipsique dixit: Cur, maligne spiritus, sub hac pietate tentas servos Dei? Et durissime increpavit eum; qui evanescens, ecclesiam dimisit fœtidam odore sulphuris: placatusque est exinde sacrista contra confessores illos indignatus. Similia in Actis Appoldianis infra num. 417 & sequente legemus. At etiam hactenus reperire non potuimus ullum hujus rei narratorem, qui ætate Theodoricum antecedit: quamvis enim Cæsarius Heisterbachcensis lib. 3 Dialogorum cap. 26 mirabilem historiam referat de dæmone, qui peccata sua sacerdoti confitebatur, tamen hæc ab illa multum discrepat.

[809] [vineam hospitis sui mirabiliter conservat,] Non videtur etiam certo tempori affigi posse, quod Flaminius in Vita S. Dominici lib. 2 fol. 33 verso sic narrat: Post hæc beatus Dominicus Bononiam rediens, in Orvietensi agro ad quemdam hospitem suum divertit, qui quoties Vir sanctus ea iter faciebat, hospitio illum benigne ac liberaliter excipiebat. Locus ille sancta Christina dicitur. Tunc forte ingens grandinis tempestas repente oborta est, quæ vineas in eo tractu omnes præterquam hospitis antedicti vastavit; qui tanto motus miraculo, multo magis Prædicatorum admirans & venerans Ordinem, statuit & jussit, ut sua perpetuo domus Prædicatoribus pateret, qui ob suam in eos liberalitatem non solum vineæ suæ fructum illæsum vidit, sed etiam uberiorem solito & multo meliorem expertus est. Theodoricus de Appoldia inferius in Actis S. Dominici num. 342 idem miralum fusiori ac distinctiori narratione exponet; sed nullam temporis notam indicabit.

[810] Interim Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1221 cap. 18 circa tempus hujus miraculi sic conjecturas suas proponit: [de cujus ultimi miraculi tempore Malvenda disputat.] Sed de tempore, inquit, quo tantum miraculum contigit, non levem sentio difficultatem: nam Flaminius ait, accidisse tunc, quando, postquam sanctus Dominicus revertens ex Hispaniis, Romamque adiens, inde Bononiam rediret. At diligenti temporum inspecta ratione, jam superius diximus, reditum eum sancti Dominici e Roma Bononiam ad extremum anni MCCXIX contigisse, quando jam penitus vindemia peracta erat, nec grandine vineæ poterant vastari. Numquam putabimus, Flaminium, virum disertum & pium, ista narrantem incertis & forte falsis rumoribus adductum, sed comperta sibi ex veteribus memoriis expressisse, tametsi in tempore lapsum. Nos ex ductu rerum gestarum sancti Patris, ad certam chronologiam his nostris Annalibus explicatam, existimare aliud non possumus, quam in eo itinere, quo Vir Dei, postquam ex Hispaniis & Galliis Bononiam ad finem æstatis anni MCCXIX venisset, statim ex ea urbe Romam se contulit, illud miraculum apud Orvietensem agrum contigisse: instante enim vindemia, verisimile est, sanctum Dominicum Orvietum pervenisse; nisi dicamus, anno MCCXXI, quando sanctus Pater Florentiam, Viterbium, & forte Romam adiit, in reditu Bononiam, illud miraculum accidisse, nempe mense Maio, quando vineæ florere incipiunt.

[811] Ea, quæ hactenus hoc paragrapho retulimus, satis certa sunt, [Flaminius etiam refert miraculum incertum,] etiamsi determinatum illorum tempus assignare non possimus. Verum non de tempore dumtaxat, sed etiam dubitamus de ipsa re, quam Flaminius in Vita S. Dominici lib. 2 fol. 47 verso sic narrat: Tantus creverat in beatum Dominicum populi Bononiensis cultus ac reverentia, admiratio tanta sanctitatis, & audiendi concionantem adeo vehemens erat desiderium, ac tantus consequebatur ex ea re animarum fructus, ut, cum modo in hoc templo, modo in illo, ut rogantibus morem gereret, concionaretur, non ad id templum populus, sed ad ædem, ubi commorabatur, divi Nicolai frequens conveniret, ut euntem illum comitaretur. Die quadam cum multitudine ita confluentis populi, duo scholastici facti sunt illi obvii, cum nondum ex templo divi Nicolai recessisset; quorum alter propius accedens, ait: Rogo te, Pater, ut meorum peccatorum, quæ sum omnia confessus, mihi veniam a Deo impetres. Se libenter id facturum, continuo respondit, & ad aram templi unam accessit, ac brevi oratione usus, ad eum rediit ac dixit: Bono, fili, animo esto, & crede tibi Deum ignovisse. Hoc audiens alter, idem ab eo petiit ac impetravit. Sed Vir sanctus ab oratione ad eum reversus dixit: Non potest, fili mi, Deus falli. Tua confessus delicta es, sed non omnia: nam tibi pudor obstitit, quo factum est, ut unum reticueris; ac seorsum ducto, quod illud esset, dixit. Vera juvenis dixisse Virum sanctum affirmavit, ac delicti illius vere pœnitens ab eo recessit. Nescimus, unde Flaminius eruerit ea, de quibus veteres biographi omnino siluerunt. Quare exigimus antiquius testimonium, antequam huic miraculo certam fidem adhibeamus.

[812] [& deinde duo alia prodigia,] Multo magis dubitamus de duobus aliis prodigiis, quæ laudatus Flaminius in eadem Vita fol. 38 & sequente sic refert: Concionantem per diversa loca (nempe S. Dominicum, ut ex antecedentibus patet) & audientem benigne sibi confiteri delicta volentes, felicissima illum Virgo, quæcumque agenda essent, admonebat. Ante omnia jubebat, ut suum Psalterium mulcta esset confitentibus, dum eos absolveret; ac insuper, ut eos cum Rosariis conscriberet. Cum ergo pie mandata Matris sedulus exsequeretur Filius, in mulierem quamdam Romanam incidit, cui confessæ mulctam ejusmodi septem dierum indixit; dein hortatus est, ut per totum dicere annum Psalterium, non mulctæ quidem nomine, sed solo Dei Genitricis honore, ne gravaretur, a qua id institutum ac mandatum esset. Ac, ne causari occupationes & impedimenta posset, permisit, ut eundo, sedendo, & alia quælibet agendo id faceret, & quocumque tempore vellet. Sed illa onus ejusmodi detrectavit, nec suasu & adhortationibus sancti Viri potuit adduci, ut illud admitteret.

[813] [nullis temporum characteribus distincta] Post hæc affuit illa die quodam, beato Dominico sacrificanti; cui dum esset intenta, ablata corporeis sensibus, ad tribunal æterni Judicis rapta est, ubi prius accusata graviter, quod mulctam sibi a Famulo indictam Christi respuisset, atrocibus destinata suppliciis fuit; quæ Genitricis mox recordata Dei, opem illius imploravit. Affuit illa continuo, deque pœnis exemit. Affuit & beatus Dominicus cum multis funiculis, Rosarii numerum continentibus, de cujus unum manibus Virgo felicissima sumpsit, & in lance posuit: in altera vero lance quidquid boni mulier illa umquam egisset, aut agere quisquam posset; & Rosarii par pondus inventum. Tunc Dei Mater ad illam conversa; Mulctam, inquit, Famuli contempsisti mei, nec voluisti Rosariorum adscribi numero. Jam videre potes, quantum erraveris, & quantam vim Rosarium meum habeat. Restituta sensibus mulier, quantum deliquisset, intellexit, &, omni sublata mora, fecit omnia, quæ sanctus Vir jusserat, pro quo felicem vitæ exitum sortita est.

[814] Deinde is auctor ibidem huic mox alterum ita subjungit: [& non parum nobis suspecta de fictione] Cum in Italia quoque Psalterium publicaret, & ad id vehementi adhortatione populos accenderet, quidam eques motus vehementer ad eum venit, & sua delicta confessus est. Quod ubi fecit, ait illi beatus Dominicus: Tu quidem parva delicta confessus es, sed reticuisti magna; &, quæ essent, dixit: nam dabat illi Deus, ut sæpe arcana etiam cordium nosset. Stupuit eques & ait: Ii, quibus confiteri solemus, non ista nos docent; & quis docebit, ubi tu, Pater, discesseris? Tunc beatus Dominicus; At ego magistrum, inquit, tibi relinquam, qui te numquam deseret. Is erit Rosarii funiculus, in quo calculi quinque magni erunt, qui toties dicendam orationem Dominicam monent; sequuntur illos quinquaginta minores, numerum Angelicæ salutationis complexi. Quinque autem illi majores hoc ordine hisque coloribus distincti erunt. Et primus quidem, in quo diversitatem videbis colorum, varia figurat flagitia, quæ ab hominibus in Deum, in se ipsos, & in proximum, quæque cogitatione, verbo, desidia, & opere patrantur. At decem minores, qui sequuntur, calculi particularia designant peccata. Secundus major suo pallore mortis tibi memoriam suggerit, quali sunt colore mortuorum cadavera. Decem, qui post illum sunt, minores discrimina monent, quæ morienti homini accidere possunt. Tertius igneo colore iram in peccatores æterni Judicis indicat, qui pro qualitate meritorum sententiam in quemlibet prolaturus est. Decem minores, qui post illum sunt, pericula indicant, quæ tali tempore accidunt. Quartus atro colore infernos cruciatus; minores decem particulares inferni pœnas ostendunt. Quintus denique aureus cælestis patriæ lætitiam, minores decem particularia illius gaudia demonstrant. Hic est magister, quem tibi relinquo: hic te vivendi modum, & quomodo vitanda sint flagitia, docebit, si diligenter in eo, quæ dixi, consideraveris.

[815] Lætanter hæc excepit eques, & sancti Viri consilium secutus, [ex Alano Rupensi narrat,] ita Psalterium magnæ Virginis accepit, ut illud postea non omiserit: quod dum die quodam proferret, putavit, se videre, quoties angelicam Salutationem repetebat, angelum in ipsius Virginis manu ponentem lapidem, in magnitudinem mox ac diluciditatem miram excrescentem, [&] ita cum totum peregisset Psalterium, de centum & quinquaginta lapidibus admirandæ pulchritudinis ædificium fuisse constructum. Ex quo intellexit, locum in cælo unicuique parari, qui sancti cultores Psalterii existant. Cum hæc primo legerem, adhuc ignorans, unde Flaminius ea hausisset, suspicari cœpi, istud fabulosi cujusdem scriptoris commentum esse, & ab ingenio Alani Rupensis non multum abhorrere. At ecce, dum Alanum Redivivum leviter percurro, utrumque hoc prodigium, multis verborum ambagibus & variis rerum circumstantiis adornatum, parte 5 cap. 42 & 71 reperio. Cum igitur hæ merces rursus ex officina Alani Rupensis prodeant, nobis non immerito spuriæ videntur; & propterea existimamus, duo illa miracula nulli tempori alliganda esse, quamvis Malvenda in Annalibus Prædicatorum eadem ad annum Christi 1219 cap. 28 retulerit. Etsi autem simile judicium ferendum sit de plerisque ejusdem Alani narrationibus, quas in decursu partim indicavimus, partim omisimus, facile tamen fieri potuit, ut S. Dominicus mulierem aliquam Romanam & equitem quemdam Italum mirabiliter ad frugem reduxerit, quorum conversionem Alanus episodiis suis interpolaverit, ac Rosario applicuerit, quemadmodum superius in historia Benedictæ Florentinæ vidimus. Cum tamen de duplici hac conversione veteres biographi sileant, ne quidem substantiam Flaminianæ narrationis asserere audemus, donec quispiam in vetustioribus & fide dignioribus auctoribus illam assignaverit.

[816] Vehementer etiam dubito, an ad S. Dominicum nostrum spectet, [quibus addi potest apparitio S. Norberti, quæ Sancto nostro facta dicitur,] & an ei ullo tempore aptanda sit prodigiosa sanatio, quam Josephus Stephanus de Noriega in superius laudata Dissertatione historica § 21 num. 181 sic pathetice narrat: Receptus itaque in Vitensium Canonicorum consortium spectabilis puer Dominicus, eorumdem oculos & corda rapiens, cum aliquando graviter ægrotasset, sanctissimi patris nostri Norberti ope, sibi archiepiscopali ornatu apparentis, & baculo pastorali caput infirmi leniter tangentis, illico fertur convaluisse. Quid enim faceret Pater piissimus? Cessaverat gaudium tympanorum, quieverat sonitus lætantium, conticuerat dulcedo cytharæ, ingemebant omnes, qui pridem lætabantur corde, luxit vindemia, quoniam clamor futurus præsentiebatur super vino in plateis, ex quo in uno tenello palmite Dominico ad mortem jamjam crederetur infirmata Norbertina vitis. Nuper, Domine (ad cælum clamantes auscultare mihi videor Vitenses) nuper orta ex Parente nostro, dilecto servo tuo Jacob, stella ista matutina, Solis justitiæ prænuntia, nobis resplenduit. Ut quid ergo tam celeri cursu ad occasum properat? Nuper flos iste, suavissimo fragrans odore, in terra nostra apparuit, & jam tempus putationis advenit? Vixdum vidimus, Austro flante, quod vinea nostra sic floruit, cur non videamus, te protegente, spei nostræ florem hunc uberrimos fructus parturire, quos promittit?

[817] [& quæ forsan ad alium Dominicum Vitensem pertinet.] Comprimite at lacrymas, venerandi Patres: ecce nube cælo delapsus vineæ nostræ plantator & custos pervigil Norbertus, invidæ numquamque sæviori Atropo falcem præripiens, baculo suo inserendum sarmentum designat; marcescentem palmitem fotu juvat, & fœcundissima per universum orbem propagine traducendum, tenellum filium suum Dominicum ab imminentis mortis periculo reservat. Anno 1643 R.P. Joannes de Sossa ex Ordine Prædicatorum in concione Hispanica, quam festo S. Norberti instituit, idem miraculum retulit, ut laudatus scriptor Præmonstratensis in eadem Dissertatione § 1 pag. 8 num. 7 affirmat. At propter argumentum chronologicum, quod supra § XI proposuimus, non immerito suspicamur, Dominicum de Guzman, Canonicum Vitensem Ordinis Præmonstratensis, cum S. Dominico nostro confusum fuisse. Quinimo propter illa, quæ in Actis Appoldianis postea annotabimus, probabiliter existimamus, sanctum Prædicatorum Fundatorem numquam in Ordine Præmonstratensi religiosam professionem emisisse. Quod si forte S. Dominicus adhuc puer in monasterio Vitensi aliquamdiu vixerit, & tunc intercessione S. Norberti mirabiliter sanitatem obtinuerit (de ea re tamen apud veteres biographos altum est silentium) nullum certum tempus assignare possumus huic miraculo, quod ideo in hunc paragraphum rejecimus.

[Annotata]

* Ms. quam

* al. ante

* al. bibionis

§ XLIV. Ultimus Sancti morbus, & pia mors, cælitusque absentibus facta ejusdem obitus revelatio.

[Sanctus de imminente sua morte præmonitus,] Sanctum nostrum de morte sua præviam revelationem habuisse, colligimus ex Vitis Fratrum, ubi part. 2 cap. 27 leguntur sequentia: Visitaverat ipse beatus Pater scholares quosdam sibi familiares; cumque recedere vellet, eis inter cetera transitum suum prædixit, inducens eos ad mundi contemptum & memoriam mortis. Vos, inquit, charissimi videtis me modo sanum; sed antequam veniat Assumptio Dominæ nostræ, ego submotus ero de vita hac mortali; quod rei probavit eventus: nam parum ante Assumptionem Dominæ nostræ a Domino est assumptus. Quinimo Bartholomæus Tridentinus asserit, illum de imminente obitu ab angelo præmonitum fuisse, ut infra apud ipsum num. 13 Vitæ brevioris videbimus. Propterea tamen non statim credimus Alano Rupensi vel auctori anonymo, qui in Speculo peccatricis animæ pag. 182 certum hujus præmonitionis tempus determinat, & ibidem alia immiscens sic Deiparam alloquitur: Pulcherrima virgo Maria, propter beatissimum Dominicum, cui sæpius pœnas inferni ostendisti, & paradisi gaudia demonstrasti cum ordinibus Sanctorum ibidem existentium, sibique obitum suum per centum & quinquaginta dies ante mortem prædixisti, & dies illos omni genere miraculorum plus quam umquam adornasti, privilegiaque pulcherrima, utilissima, & maxima dicentibus Psalterium tuum dudum sibi prius ostendendo verbis, signis, prodigiis & portentis confirmasti atque corroborasti &c.

[819] Porro S. Dominicus exeunte Julio anni 1221 Venetiis Bononiam reversus, [jam æger convocavit Fratres, & maledictionem minatus est iis,] in morbum incidit, ut jam supra indicavimus, & finem vitæ suæ instare præsentiens, fecit ea, quæ Constantinus Urbevetanus in Actis ejusdem sanctissimi Viri num. 45 exponit his verbis: Igitur appropinquante peregrinationis termino, fineque certaminis, quo laborum bonorum vir Dei Dominicus gloriosum fructum perciperet, coronamque victoriæ reportaret, constitutus apud Bononiam, gravi cœpit corporis infirmitate languere. Positis autem ex his, qui tum aderant, filiis coram eo, testamentum pacis disposuit, in quo præcipue tam ipsis, quam cunctis per Ordinem circumquaque diffusis, salubri quadam admonitione præmissa, caritatis, humilitatis atque paupertatis legitimam successionem legavit; in hujus, inquam, triplicis proprietate thesauri summopere universos filios heredes instituit, per quem nimirum illius regni, quod repromisit Deus diligentibus se, secum fierent coheredes. Illud vero qua potuit districtione prohibuit, ne quis umquam in suo Ordine possessiones induceret temporales, maledictionem Dei omnipotentis & suam terribiliter imprecans ei, qui Prædicatorum Ordinem, quem præcipue paupertatis decorat professio, terrenæ substantiæ veneno respergere laboraret.

[820] Denique circumstantibus Fratribus, & quasi inconsolabiliter de tanti Patris destitutione dolentibus, [qui possessiones temporales in Ordinem suum inducerent,] dulciter consolans eos, adjunxit: Ne vos mea, filii, corporalis turbet discessio, nullatenus dubitantes, vos meliorem me mortuum habituros, quam vivum. Grandis sane, sed non vana fiducia! sciebat enim nimirum, cui crediderat, & de reposita sibi corona gloriæ certus erat, qua percepta, tanto fieret ad impetrandum potentior, quanto in potentias Domini jam securior intrasset. Venerabilis Humbertus in Vita S. Dominici cap. 53 & Vincentius Bellovacensis lib. 30 Speculi cap. 113 prorsus similia habent, præterquam quod narrationem Constantini Urbevetani nonnihil amplificaverint. Ceterum Theodoricus de Appoldia inferius in Actis, & testes oculati in Processu Bononiensi minutiora morbi adjuncta, & singularia istius temporis gesta destinctius explicabunt.

[821] Reverendissimus Ordinis Magister Vincentius Bandellus narrationem istam de maledictione, [quod tamen negat reverendissimus Magister Bandellus,] quam S. Dominicus vibrasse dicitur contra eos, qui primi possessiones ac redditus in Ordinem Prædicatorum inducerent, falsitatis arguit, & ut commentitiam explodit, dum apud Malvendam in Annalibus ad annum Christi 1221 cap. 37 eam opinionem evertere nititur his verbis: Nec est verum, quod beatus Dominicus in testamento suo maledictionem Dei & suam cuilibet inducenti redditus & possessiones in Ordine dederit; tum primo, quia in contestationibus factis pro canonizatione ejus per illos, qui interfuerunt morti ipsius, hoc non reperitur, sed bene istud: Charitatem habete, humilitatem servate, paupertatem voluntariam possidete. Tum secundo, quia in Legenda antiqua ipsius, quæ dicitur fuisse edita a beato Jordane, talis maledictio scripta non invenitur. Tum tertio, quia in Capitulo apud Argentinum celebrato anno MCCLXX (lege annum 1260, quo in urbe Argentinensi istud Capitulum habitum est) mandatur omnibus Fratribus, ut utantur Legenda beati Dominici, quæ fuit edita a beato Jordane, & est inserta in Lectionariis antiquis, & aliæ deinceps non legerentur. In prædicta autem Legenda, quæ est in antiquis Lectionariis, talis maledictio non habetur.

[822] [& opinionem suam ex silentio quorumdam auctorum,] At illa argumenta, quæ reverendissimus scriptor huic narrationi opponit, non satis firma sunt, ut jam paucis ostendere conabimur. Primo non sequitur, imprecationem illam esse fictitiam, quia testes synchroni & beatus Jordanus de ea non meminerunt: jam enim per decursum hujus Commentarii ex Constantino Urbevetano, venerabili Humberto, Vincentio Bellovacensi, aliisque varia retulimus, & infra in Actis Appoldianis plura narrabuntur, quæ tamen omnia non statim fabulis annumeranda sunt, licet hæc ab oculatis testibus & beato Jordano sileantur. Unde Gerardus de Fracheto in Vitis Fratrum part. 2 spicilegium Actorum S. Dominici conscripsit, etsi jam ab aliis ampla gestorum ejus messis collecta esset, & ibidem cap. 1 de hoc labore suo sic nos præmonet: Non debet videri superfluum, si ea, quæ ab ipsis compilatoribus Legendæ beati patris nostri Dominici fuerunt omissa vel ignorata, quasi spicas elapsas de manu metentium colligamus.

[823] [falsaque hypothesi frustra probare nititur,] Præterea in comitiis Argentinensibus anni 1260, quæ reverendissimus Bandellus pro opinione sua allegat, nullum fit verbum de Legenda S. Dominici, quam beatus Jordanus dicitur edidisse; sed in iis apud Edmundum Martene tomo 4 Thesauri anecdotorum Col. tantummodo mandat Magister, quod Fratres utantur Legenda beati Dominici, quæ inserta est in Lectionario, & aliæ deinceps non scribantur. At tunc Lectionario inserta erat Legenda S. Dominici, quam Humbertus concinnaverat, ut Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 143 & 147 ex ipso Humberti autographo evidenter demonstrat. Si necesse foret, pluribus argumentis probari posset, Lectionarium istud ab Humberto ordinatum, & ante comitia Argentinensia anni 1260 jam in toto Ordine Prædicatorum receptum fuisse. Id etiam patet ex codice nostro membraneo P. Ms. 10, in quo Vita S. Dominici in Lectiones divisa est, & ubi legimus sequentia: Illud autem Pater egregius quanta potuit districtione prohibuit, ne quis in hoc Ordine possessiones induceret temporales; maledictionem Dei & suam terribiliter imprecans ei, qui hunc Ordinem, quem præcipue paupertatis decorat professio, terrenarum divitiarum pulvere præsumpserit obfuscare. Atqui hæc sunt ipsa verba, quæ venerabilis Humbertus in Vita S. Dominici cap. 53 habet, ut apud Echardum tomo 1 pag. 36 in notis videre est.

[824] Quapropter nobis magis placet ultima reverendissimi Magistri responsio, [etsi postmodum hæc Sancti constitutio legitime mutata sit,] quam apud citatum proxime Malvendam præcedentibus argumentis ita subjungit: Et dato, quod in prædicta Legenda talis maledictio esset inserta, intelligenda est data illis Fratribus, qui sine ulla necessitate & causa legitima, & sine dispensatione Magistri hujusmodi dispensationes inducerent. Unde reperiuntur Conventus instituti a beato Dominico, qui possessiones & redditus, quos tunc habebant, etiam nunc habent. Non ignoramus, monasterio Pruliano & forsan aliis monialium cœnobiis possessiones ac redditus relictos esse; sed hactenus nobis ignoti sunt Conventus Fratrum, qui bona hujusmodi stabilia tempore S. Dominici post primum aut secundum Capitulum retinuerint. Neutiquam tamen dubitamus, quin constitutio illa sancti Fundatoris postmodum legitime mutata fuerit, quandoquidem concilium Tridentinum sessione 25 cap. 3 de reformatione omnibus monasteriis & domibus tam virorum quam mulierum etiam mendicantium (excipe illos, qui ab hoc privilegio excludi petierunt) possessionem bonorum stabilium concessit aut confirmavit.

[825] Sanctus Antoninus part. 3 Chronicorum tit. 23 cap. 4 § 13 videtur quodammodo hanc sacrosanctæ synodi concessionem præsensisse: [quas justas mutationis causas S. Antoninus] postquam enim acriter ibidem reprehenderat illos Religiosos, qui temere regulas & statuta sui Ordinis violant, in rem præsentem hæc addit: Quod autem, ut in sacra habetur ejus (videlicet sancti Fundatoris sui) historia, dicitur, quod quanta potuit districtione prohibuit, ne quis in hunc Ordinem possessiones induceret temporales, maledictionem Dei & suam imprecans in contrarium facienti; in hoc commendatus est zelus ejus ad paupertatem & omnino servandum testamentum ejus, ubi necessitas non urgeat, ne maledictionem incurrat; sed ubi necessitas (quæ non habet legem, sed ipsa sibi facit legem, ut dicitur 1 q. 1 § SED NOTANDUM) ad hoc urgeat, utpote quia Fratres aliter vivere non possunt in numero competenti, experientia habita, quæ est rerum magistra.

[826] Verum quia ultra prohibitionem beatissimi Patris cum maledictione adjuncta expresse per constitutiones factas in Capitulo generalissimo hoc etiam strictissime inhibetur, [etiam ante concilium Tridentinum examinavit.] quæ constitutiones approbatæ sunt ab Ecclesia, ideo non videtur tute hoc fieri sine dispensatione Sedis Apostolicæ, quæ in hujusmodi (cum positiva sint) habet plenitudinem potestatis. Si enim Deus secundum diversitatem temporum mutat prohibitiones & ordinationes factas hominibus, ut patet de ceremonialibus & judicialibus præceptis veteris legis, quæ ablata sunt in novo secundum litteram, cum etiam ad illa additæ sunt multæ maledictiones Dei in transgressores eorum, & Ecclesia etiam mutat sua decreta & constitutiones, cum necessitas vel utilitas urgeat, ut de consan. & affi. NON DEBET; nec hoc adscribendum est levitati, sed rationi: ita etiam, si mutatis conditionibus illius temporis, mutetur seu dispensetur illa constitutio, cum aliter apparet, sustentari non posse [nullum inde sequitur inconveniens.] Tunc enim alii Religiosi non erant, nisi monachi, qui non mendicabant, quia non egebant; unde copiose eleemosynas recipiebant. Nunc multiplicatæ sunt Religiones quæstuantium etiam in utroque sexu. Et quoniam abundavit iniquitas, refriguit caritas multorum, & multiplicatis penuriis ex guerris & pompis laïcorum, parci sunt in eleemosynis dandis, & libentius expendunt in capellis vel ornamentis superfluis & pompis ecclesiarum, quam in subventione pauperum. Hæc breviter & incidenter sint dicta, salvo semper meliori judicio. Ex hactenus dictis liquet, constitutionem illam Prædicatorum justa de causa mutatam fuisse.

[827] [Sanctus moribundus ob publicam declarationem suæ virginitatis] Nunc alia Sancti nostri ægrotantis gesta prosequamur cum eodem Antonino, qui in Opere mox laudato tit. 23 cap. 4 § 14 de illo hæc narrat: Invalescente autem infirmitate, confortatus spiritu, Deo infatigabiliter adhærebat, tam patienter ægritudinem illam sustinens, ut semper jucundus & hilaris appareret, licet dysenteria urgeretur, & febribus ureretur. Sciens autem diem mortis proximo sibi imminere, jussit coram se novitios convenire; quos serena facie intuens, ad amorem Dei & Ordinis, & ad devotionem religionis & observantiam verbis dulcissimis hortabatur. Nec tamen sic debilis acquievit requiescere super lectum. Exinde vocatis duodecim Fratribus discretioribus, Priori Conventus Fratri Venturæ (vel Bonaventuræ) de omnibus actibus suis generaliter est confessus, dixitque Fratribus: En usque in hanc horam incorruptum carne misericordia Dei me conservavit, illibatamque virginitatis munditiam custodivit: quæ ut in vobis immaculata permaneat castitas, feminarum omnium suspecta consortia devitate. Alia occasione superius § 1 indicavimus, & infra ex libello B. Jordani apparebit, quid ab hac periodo rescissum fuerit.

[828] [scrupulo angitur, quod Soëgius perperam numerat inter fabulas,] Ferdinandus de Castillo in Historia Hispanica Ordinis Prædicatorum lib. 1 cap. 56 similem S. Dominici monitionem refert, & huic narrationi addit, Sanctum postea remorsu conscientiæ, seu potius scrupulo, vexatum fuisse, eo quod virginitatem suam publice coram Fratribus declarasset. At Soëgius in Anno Dominicano tomo 1 Augusti pag. 459 istud Castilli aliorumque auctorum additamentum, tamquam fabulam, rotunde refellit. Sed non videtur Soëgius vidisse testimonium ipsius Fratris Venturæ, quem Castillus loco proxime assignato citaverat, & qui in Processu Rononiensi apud nos num. 5 affirmat, S. Dominicum post hanc publicam virginitatis suæ declarationem sibi dixisse hæc verba: Frater, ego peccavi, quia publice dixi de virginitate mea coram Fratribus, quod non debuissem dixisse. Attamen profecto absit, ut propterea sanctissimum Virum accusemus ullius culpæ, licet ipse præ teneritudine conscientiæ sese reum alicujus noxæ putaverit: Bonarum quippe mentium est etiam ibi aliquo modo culpas suas agnoscere, ubi culpa non est, ut S. Gregorius Magnus in Responsionibus ad interrogationes Augustini Cantuariensis cap. 10 testatur. Jam discutienda restant nonnulla, quæ in Actis infra edendis omissa sunt, etsi illa tempore ejusdem ultimi morbi contigisse tradantur.

[829] [quibus potius accensemus apparitiones, ab auctore Speculi relatas,] Alanus de Rupe, sive auctor anonymus ejusdem furfuris, in Speculo peccatricis animæ pag. 189 & sequente narrat, miros favores S. Dominico ægrotanti cælitus collatos esse, dum ibidem Deiparam invocat his verbis: O pulcherrima Maria, propter dulcissimum filium tuum sanctum Dominicum, cui infirmanti plus quam quater apparens ministrasti; quinimo cum ipso in signum amicitiæ singularissimæ de bonis per te allatis comedisti & bibisti, etiam cum Filio tuo, domino nostro Jesu Christo, veraciter & realiter, sicut ipse Filius tuus comedit & bibit cum discipulis suis, postquam surrexit a mortuis, da nobis duo mandata legis naturæ implere &c. Nescimus, ex quo sonte auctor ille hæc singularia privilegia hauserit. Si forsan quis dixerit, ista auctori Speculi divinitus revelata fuisse, quemadmodum ipsemet de aliis quibusdam exoticis narrationibus suis affirmat, requirimus certiorem personæ notitiam & plura historicæ fidei motiva, antequam huic privatæ revelationi credamus.

[830] Majoris apud nos auctoritatis sunt revelationes S. Birgittæ, [& transcribimus verosimiliorem S. Birgittæ revelationem,] quæ in Ecclesia rigidum examen subierunt, & in quibus lib. 3 cap. 17 ad laudem Sancti nostri legimus sequentia: Item loquitur Mater Dei ad sponsam (nimirum S. Birgittam) dicens: Dixi tibi heri de duobus, qui erant de regula sancti Dominici. Certe ipse Dominicus Filium meum habuit pro suo charissimo Domino, & me Matrem ejus dilexit plus, quam cor suum. Huic Sancto inspiravit Filius meus, tria esse in mundo, quæ displicebant eidem Filio meo; superbiam scilicet, & cupiditatem, & concupiscentiam carnis: ad quarum trium diminutionem sanctus Dominicus impetravit maximis suspiriis auxilium & medicamentum, cujus Deus compassus lacrymis, inspiravit ei legem & regulam vivendi, in qua ipse Sanctus contra tria mala mundi tria bona constituit: nam contra vitium concupiscentiæ instituit nil possidere, nisi cum licentia Prioris sui. Contra superbiam instituit habere humilem habitum & simplicem. Contra carnis insatiabilem voraginem instituit abstinentiam, & tempus debitum ad se regulandum. Priorem quoque constituit Fratribus suis ad observationem pacis & custodiam unitatis. Deinde volens quoddam spirituale signum dare Fratribus suis, impressit quasi unam spiritualem crucem & rubeam in sinistro brachio eorum juxta cor, per doctrinam & exempli sui efficaciam, quando docuit & monuit eos continue recordari Passionem Dei, prædicare serventer verba Dei, non propter mundum, sed propter amorem Dei & animarum. Docuit insuper illos magis subjici quam præesse, voluntatem propriam odire, contumelias patienter ferre, nihil præter victum & vestitum desiderare, veritatem corde diligere & ore proferre, laudem propriam non quærere, sed divina verba semper in ore habere & docere, & illa non propter pudorem dimittere, nec propter favorem humanum recitare.

[831] Dein immaculata Dei Genitrix alia occulta, quæ in postremo S. Dominici morbo evenerunt, [in qua narratur, quomodo S. Dominicus] ibidem S. Birgittæ sic revelat: Cumque instaret tempus resolutionis ejus, quod Filius meus ei in spiritu ostendit, ivit ad me Matrem ejus, cum lacrymis dicens: O Maria regina cæli, quam ipse Deus præelegit sibi in conjunctionem Deitatis & humanitatis! Tu es illa singularis virgo & singulariter dignissima Mater; tu es illa potentissima, de qua ipsa potestas prodiit, audi me rogantem te: quia enim scio, te potentissimam, ideo præsumo de te. Suscipe Fratres meos, quos educavi & fovi sub stricto scapulari meo, & defende eos sub lato mantello tuo. Rege eos & refove, ne hostis antiquus prævaleat eis, & ne dissipet vineam novellam, quam plantavit dextera Filii tui. Quid vero, Domina mea, aliud noto per scapulare strictum, quod palliolum unum habet ante pectus, & aliud retro, nisi duplicem considerationem, quam ad Fratres meos habui. Solicitabat quippe nocte & die pro eis, quomodo in rationabili & laudabili deservirent Deo temperantia. Orabam etiam pro eis, ne quid de mundo concupiscerent, quod vel Deum offenderet, aut famam humilitatis & pietatis apud proximum denigraret.

[832] [Ordinem suum commendaverit Deiparæ paulo ante mortem,] Nunc igitur quia tempus remunerationis meæ instat, assigno tibi membra mea. Doce ergo eos, sicut filios, & porta eos, sicut mater. Cum his enim verbis & aliis vocatus est Dominicus in gloriam Dei. Cui ego per similitudinem loquendo respondi taliter: O Dominice, amice dilecte, quia dilexisti me, plus quam te, ego sub lato mantello meo defendam & tegam filios tuos, nec non & omnes, qui in regula tua perseverant, salvabuntur. Mantellus vero meus latus, misericordia mea est, quam nulli feliciter petenti denego; sed omnes, qui quærunt, sub misericordiæ meæ sinu proteguntur. Sed quid credis tu, o filia mea, quod regula Dominici sit? Utique humilitas, & continentia, & contemptus mundi: nam omnes, qui hæc tria assumunt, & perseverando diligunt, numquam damnabuntur, & hi sunt, qui tenent regulam beati Dominici. Postmodum eodem capite & sequenti fusius explicatur, quinam vere sub regula S. Dominici militent, ne quis forte has promissiones perperam interpretetur, aut iis temere confidat.

[833] [quam anno 1221, die sexta Augusti, obiit,] Tandem sanctissimus Ordinis Fundator post alias morbi circumstantias, quæ infra in Actis & Processu Bononiensi minutim exponentur, anno Christi 1221, die VI Augusti ad cælum migravit, ut venerabilis Humbertus in Vita ejusdem Sancti cap. 53 testatur his verbis: Denique beatus Dominicus post labores diuturnos, quibus in vinea Domini Sabaoth fideliter desudaverat, introivit in gaudium Domini sui, diurnumque accepit denarium, complevitque dies suos in bono, & annos suos in gloria, anno Incarnationis Dominicæ MCCXXI, octavo Idus Augusti post secundum Capitulum generale, quod eodem anno Bononiæ fuerat celebratum. Constantinus Urbevetanus, & alii plerique scriptores eumdem annum ac diem morti ejus assignant. Quare non est operæ pretium hoc loco refellere illos auctores, qui ab hac chronologia aberrarunt, & quos Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum 1221 cap. 34 recenset.

[834] [& quæ statim duobus Fratribus absentibus] Felix Sancti mors statim cælitus duobus Fratribus absentibus revelata est, ut Bartholomæus Tridentinus in compendio Actorum num. 14 & 15 infra narrabit. Sed cum B. Jordanus tantum de prima hujusmodi revelatione meminerit, juverit hic secundam transcribere ex Constantino Urbevetano, qui in Actis S. Dominici num. 47 illam testimonio suo ita confirmat: Verum non inferioris habet stuporis indicium, non minoris certitudinis argumentum, quod de transitu ejusdem beati Patris Fratri Raoni, ejusdem Ordinis viro prorsus sanctitatis præcipuæ, longius posito, luce clarius revelatum fuisse compertum est. Eadem namque die defunctionis ipsius dictum Fratrem Raonem cum Fratre Tancredo, de quo in loco alio facta est mentio, de Urbe Tibur contigit accessisse. Pervenientibus autem ipsis ad hospitium solitum hora quasi sexta de mandato ipsius Fratris Tancredi Frater Rao ad altare Missam celebraturus accessit: a quo etiam, præmissa confessione, injunctionem accepit, ut dilecti Patris, quem ægrotasse Bononiæ nuper audiverant, memor esset.

[835] [divinitus revelata est.] Cum igitur ad illum locum, in quo in Missa de vivis consuevit fieri mentio, pervenisset, injunctionemque factam solicitus ad memoriam revocasset, subito factus est in excessu mentis, stansque immobilis in altari, raptus in Spiritu, vidit manifesta siquidem visione virum Dei Dominicum corona quadam aurea laureatum, totumque mirabili splendore fulgentem, duobus quibusdam reverendis viris comitatum hinc inde extra Bononiam via regia procedentem. In eadem vero visione, revelatione certa sibi dabatur intelligi, quod vir Dei Dominicus eadem hora, scilicet sexta, sextaque feria migrans a corpore, cælestem patriam gloriosus adiisset. Visione autem illa perfecta, mox ad se reversus sibique redditus, ab eodem loco, quo in excessu factus, dimiserat, quam inceperat, Missam prosecutus explevit. Frater vero Tancredus, qui se post eum ad terram prostraverat, sive somni, præ lassitudine viæ, sopore depressus, sive alia quacumque meditatione suspensus, nec interpositæ moræ distantiam, nec ipsius raptus argumentum aliquod deprehendit. Hanc autem visionem ex humilitate quadam, qua procul dubio plenus erat, is, qui viderat, Frater longo tempore tacuit; postmodum autem divina inspiratione præmonitus, pluribus revelavit, eoque referente, frequenter audivi, eamdemque manu propria mihi scripsit. Ex his fit verosimile, B. Jordanum de illa revelatione non meminisse, eo quod Frater Rao fortasse post discessum aut obitum B. Jordani eamdem tantummodo patefecerit, Ut ut est, venerabilis Humbertus in Actis S. Dominici cap. 55 istam visionem refert, & Bartholomæus Tridentinus in compendio Actorum infra num. 15 testabitur, sese eamdem ex ore ipsius Fratris Raonis excepisse.

§ XLV. Corporea Sancti forma, & Opera litteraria, quæ ab eo posteritati relicta dicuntur.

[Theodoricus de Appoldia describit corpoream S. Dominici formam,] Hic imitabimur hagiographos illos, qui exteriorem Sanctorum formam depingere solent, priusquam corpora eorum oculis hominum subtrahantur ac sepulturæ mandentur. Utinam B. Jordanus, aliive testes synchroni, qui S. Dominicum sæpius viderant, accuratam hujus Sancti effigiem nobis repræsentassent! Sed forte illi id prætermiserunt, eo quod externa corporis forma nihil ad sanctitatem conferat. Attamen plerisque hominibus insita est quædam curiositas, qua cupiunt inclytos antiquitatis heroës, & viros doctrina aut sanctitate illustres, vivis coloribus depictos contemplari. Hinc Theodoricus de Appoldia illam historiæ partem sibi non negligendam putavit, & infra apud nos num. 213 imaginem S. Dominici expressit isto verborum penicillo: Erat staturæ mediocritate æqualis, corporis tenuitate agilis, facie pulcher & paulisper rubens; barba vero ejus & capilli aliquantulum rufi coloris speciem præferebant. De fronte ipsius & interciliis splendor quidam radiosus micabat, qui omnes ad venerationem ac dilectionem ejus attrahebat. Hilaris semper & jucundus apparebat, nisi cum ad compassionem per quamlibet afflictionem proximi movebatur. Manus longas habebat ac pulcras; vocem magnam & pulchram, & tubaliter resonantem. Calvus non fuit; sed coronam rasilem totam integram habebat, paucis canis respersam.

[837] Videtur hoc loco Theodoricus præ oculis habuisse antiquiorem S. Francisci Legendam, tempore Gregorii IX Pontificis scriptam, ex qua Waddingus in Annalibus Minorum ad annum Christi 1221 num. 48 refert similem S. Dominici effigiem, [quæ ab alio scriptore antiquiore etiam depingitur;] quæ iisdem fere verbis in veteri illo monumento sic depingitur: Erat statura mediocris, æqualis corpore, tenuitate agilis, facie pulchra & rubicunda, barba, & capillis subrufus, & decorus aspectu. De fronte ejus & superciliis splendor quidam radiosus micabat, qui omnibus venerabilem reddebat. Religiosam præ se semper ferebat lætitiam & hilaritatem, nisi quando ex naturali compassione egenis commiserebatur. Manus longas habebat, vocem claram & sonoram. Nihil capitis calvum, sed integre concinnum in orbem æqualem habebat paucis canis respersum. Candidus Chalippe in notis ad Vitam S. Francisci, nuper Parisiis editam, pag. 228 & sequente eamdem Sancti imaginem Gallice exponit.

[838] [sed huic duplici descriptioni opponitur difficultas] Etiamsi hæ duæ corporis descriptiones optime inter se concordent, non tam facile conciliari possunt cum historia seu revelatione, quam Gerardus de Fracheto in excusis Vitis Fratrum parte 3 cap. 26, & in Mss. nostris cap. 25 ita narrat: In nocte circumcisionis Dominicæ cum secundum morem Parisius dictus Pater (videlicet B. Jordanus, in cujus Actis hæc referuntur) nonam * legeret lectionem, quidam Frater obdormiens vidit pulcherrimam dominam stantem in pulpito, habentem coronam auream in capite, & pallio miri decoris ornatam, respicientem intentissime in legentem. Cum autem finisset lectionem, ipsa librum accipiens de manu ejus, cœpit mature ante ipsum per gradus descendere, hinc inde assistentibus Sanctis, inter quos unus, aliquantulum calvus, major & dignior videbatur, qui baculum portans, quasi viam faciens, ipsam Dominam præcedebat. Frater autem, qui hoc manifeste viderat, æstimans, ipsam esse beatam Virginem, & præcedentem beatum Paulum vel beatum Dominicum, qui etiam circa finem vitæ fuerat calvus, accedens ad Magistrum quæsivit, an in ista lectione aliquid sensisset dulcedinis, & ei, quod viderat, manifestabat: qui ad verba ejus arridens, noluit aliquid revelare.

[839] [ex Vitis Fratrum circa calvitiem Sancti,] Hoc loco dicitur S. Dominicus circa finem vitæ calvus fuisse, & superius in duplici corporis delineatione Theodoricus de Appoldia, & alius illo vetustior asserunt, eumdem Sanctum nihil capitis calvum, sed coronam rasilem totam integram habuisse. Hæc difficulter componi possunt, nisi dicamus, utramque priorem formæ descriptionem, licet post obitum Sancti concinnatam, S. Dominico juniori, & alteram istius Fratris assertionem eidem Sancto jam seniori convenire. Quid si Frater ille S. Dominicum pro S. Paulo perperam acceperit, cum præsertim dicat, quod iste Sanctus, qui calvus erat & Deiparam præcedebat, major & dignior videretur? At hæc major dignitas S. Paulo tribui potest. Quare facile fieri potuit, ut hic Frater in illa visionis circumstantia erraverit: superius enim alia occasione diximus, ex quibusdam revelationum adjunctis argumentum historicum tuto deducendum non esse. Ut ut est, Joannes a sancta Maria in Actis Gallicis S. Dominici lib. 4 cap. 11 affirmat, Sanctum illum nullo modo calvum fuisse, & ibidem carpit eos, qui in imaginibus ipsius aliquam calvitiem appingunt. Attamen aliqualem S. Dominici calvitiem supra frontem exprimit quædam ejusdem Sancti effigies in Soriano, quæ e cælo delata traditur, ut infra fusius referemus.

[840] Hæc lis decidi posset ex antiqua & genuina Sancti imagine, quæ alicubi adhuc conservari dicitur, & cujus accuratum ectypon mihi jam diu promissum est. [quæ tamen in effigie hic exhibita non apparet.] Certe nulla calvities exprimitur in depicta S. Dominici effigie, quam non ita pridem, curante Reverendissimo totius Ordinis generali Magistro, ab Antverpiensibus Prædicatoribus accepi, & quæ cum duplici corporis descriptione superius relata satis recte convenit. Loquor hic de sola vultus similitudine, cum fortasse forma vestium aliaque picturæ ornamenta pro arbitrio pictoris expressa sint. Sed quia hæc S. Dominici pictura multum discrepat ab alia ejusdem Sancti effigie, quæ tamen cælitus ad Sorianense Prædicatorum cœnobium allata creditur, aliquot quæstiones circa illam abhinc sex aut septem mensibus proposui, ut de corporea Sancti forma cautius certiusque judicarem. Inter alia tunc per litteras inquisivi, quo circiter tempore prototypon imaginis mihi traditæ depictum esset, & an ex immemorabili traditione semper pro vera S. Dominici figura habitum fuisset: cum enim inter hanc picturam & imaginem Sorianensem (posterior hæc § 51 postmodum exhibebitur, & cum illa conferri poterit) vix ulla appareret faciei similitudo, egomet mecum sic argumentari cœpi: Si imago illa Sorianensis e cælo delata sit, ut Soriani habet traditio, non potest magis certa aut vera S. Dominici effigies requiri, cum haud dubie cælestes pictores formam Sancti istius viventis optime noverint, ac divino penicillo expresserint; si autem pictura ad me missa veram ejusdem Sancti effigiem repræsentet, alteram Sorianensem minime genuinam esse oportet. Hac argumentatione intricatus hæsi, & quamdam dubitationis meæ solutionem exspectavi; at post diuturnam aliquot mensium moram nihil hactenus mihi responsum est. Quapropter picturam ad me missam, quæ saltem ad memoratam Theodorici de Appoldia & alterius veteris auctoris descriptionem propius accedit, exacte exprimi atque æri incidi curavi, eamque hic fideliter exhibeo, quantum fert cælatoris ars, etiamsi hæc varios penicilli colores distincte imitari non possit.

[841] Jam superest alia quæstio, utrum S. Dominicus corpore similis fuerit Redemptori nostro, [Nicephorus Callistus repræsentat formam Christi,] quem Nicephorus Callistus lib. 1 Historiæ ecclesiasticæ cap. 40 depingit his verbis: Porro effigies formæ Domini nostri Jesu Christi, sicuti a veteribus accepimus, talis propemodum, quatenus eam crassius verbis comprehendere licet, fuit. Egregio is vividoque vultu fuit. Corporis statura ad palmos (Græce legitur ἑπτὰ σπιθαμῶν, ubi vox σπιθαμὴ significat palmum majorem seu mensuram duodecim digitorum) prorsus septem. Cæsariem habuit subflavam ac non admodum densam, leniter quodammodo ad crispos declinantem: supercilia nigra, non perinde inflexa. Ex oculis fulvis & subflavescentibus mirifica prominebat gratia; acres ii erant, & nasus longior. Barbæ capillus flavus, nec admodum demissus; capitis porro capillos tulit prolixiores: novacula enim in caput ejus non ascendit, neque manus aliqua hominis, præterquam matris, in tenera dumtaxat ætate ejus. Collum fuit sensim declive, ita ut non arduo & extento nimium corporis statu esset. Porro tritici referens colorem, non rotundam aut acutam habuit faciem, sed qualis matris ejus erat, paulum deorsum versum vergentem, ac modice rubicundam; gravitatem atque prudentiam cum lenitate conjunctam, placabilitatemque iracundiæ expertem præ se ferentem. Persimilis denique per omnia fuit divinæ & immaculatæ suæ Genitrici. Ita Græcus ille seculi XIV scriptor, qui nimium juvenis est, ut de re tam antiqua certum testimonium perhibeat: nam inter ipsos veteres de vera Christi effigie non convenit, & recentiores auctores de ea disputare non cessant.

[842] [cui S. Dominicus corpore similis fuisse dicitur,] Ceterum mox descripta Redemptoris nostri imago non multum differt ab illa S. Dominici, quam Theodoricus de Appoldia & alius vetustus scriptor superius delinearunt. Quinimo auctor Speculi peccatricis animæ pag. 21 asserit, S. Dominicum Christo simillimum fuisse, dum ibidem Deiparam ita precatur: Rursus, o amorosissima Maria, propter sponsum tuum Dominicum, Domino Jesu Christo Filio tuo virgineo & naturali in corpore simillimum, in quantitate, colore, figura & eloquentia, sicut sanctæ Catharinæ Senensi divinitus fuit revelatum, aufer a me & meis hæc mala horrendissima, quæ consequuntur ex omni mortali culpa &c. Editor vero Ludovicus Loumans ad hunc Speculi textum pag. 248 notat sequentia: Quod auctor ait, sanctum Dominicum facie & aliis ibidem appositis, Christo similem fuisse, ingenue fateor, me numquam legisse, cum tamen Vitæ sancti Patris scriptores diligenter consuluerim & perspexerim. Proinde donec luculentum istius rei habeamus documentum, tamquam incertum, nullius fidei & apocryphum hoc loco adnotare lubet. Si quis vero in probato aliquo auctore istud legerit, & probaverit, ut me certiorem reddat, precor.

[843] [& quam similitudinem confirmamus] Non parum miramur, quod Loumannus non consuluerit Vitam S. Catharinæ Senensis, quam Raimundus Capuanus synchronus conscripsit, & quæ anno Christi 1553 Coloniæ typis vulgata est: in ea enim invenisset illam revelationem, quæ ab auctore Speculi breviter indicatur. Nos Acta hujus sanctæ Virginis ex editione ista Coloniensi cum manuscriptis collata, ad diem XXX Aprilis in Opere nostro recudimus, e quibus hic ad gloriam S. Dominici non pigebit transcribere sequentia, quæ laudatus Raimundus, generalis Magister Ordinis Prædicatorum, & confessarius ejusdem Sanctæ, apud nos tomo III Aprilis pag. 904 sic refert: Verum quia beato Dominico me, ut veritatem fatear, miraculose vocante, ejus Ordinem immeritus sum ingressus; ne ingratus inveniar tanto Patri, si ejus gloriam, huic Virgini revelatam, silentio pertranseam, visionem hujus virginis superius tactam, inserere hic decrevi. Narrat siquidem mihi supradictus Frater Bartholomæus, qui nunc actualiter mecum est, quod dicta die Virgo sacra, dum sibi loqueretur, asserebat actualiter se videre in imaginaria visione summum & æternum Patrem de ore suo (ut videbatur) coæternum sibi Filium producentem, qui etiam cum assumpta natura humana ei demonstrabatur aperte. Quod dum attenderet, ex alia parte vidit beatissimum patriarcham Dominicum ex ejusdem Patris produci pectore, luce ac splendoribus circumdatum; audivitque ex eodem ore prolatam vocem, quæ verba infra scripta formabat: Ego, dulcissima filia, istos duos filios genui; unum naturaliter generando, alium amabiliter & dulciter adoptando.

[844] [ex revelatione S. Catharinæ Senensis,] Cumque illa nimium miraretur de tanta comparatione, & tam alta ipsius Sancti assimilatione, pro admiratione tollenda, taliter verba supradicta fuerunt exposita per ipsum, qui protulerat ea: Sicut hic Filius a me naturaliter & æternaliter genitus, assumpta natura humana, in omnibus fuit perfectissime obediens mihi usque ad mortem, sic filius adoptivus meus Dominicus omnia quæ operatus est ab infantia sua usque ad terminum vitæ suæ, fuerunt regulata secundum obedientiam præceptorum meorum; nec umquam semel fuit transgressus quodcumque præceptum meum, quia virginitatem corporis & animæ illibatam servavit, & gratiam baptismi, quo spiritualiter renatus est, semper conservavit. Et sicut Filius naturalis hic, tamquam verbum æternum oris mei, locutus est palam mundo ea, quæ imposita sunt ei per me, testimoniumque perhibuit veritati, prout ipse dixit Pilato; sic filius meus adoptivus Dominicus veritatem verborum meorum prædicavit palam mundo, tam inter hæreticos, quam inter Catholicos, & non solum per se ipsum, sed etiam per alios; nec tantum, dum vixit, sed & per successores suos, per quos adhuc prædicat & prædicabit: nam sicut Filius meus naturalis misit discipulos suos, sic iste adoptivus misit Fratres suos: unde sicut Filius meus naturalis est Verbum meum, sic iste adoptivus est præco & portitor verbi mei; propter quod ex singulari dono datum est ei, & Fratribus ejus intelligere veritatem verborum meorum, & ab ipsa non discedere.

[845] Item sicut Filius meus naturalis totam vitam & actus suos tam doctrinales quam exemplares ordinavit ad animarum salutem; [quam videtur ignorasse Loumannus, qui frustra hanc rem apud veteres quæsivit.] sic filius meus adoptivus Dominicus totum studium & conatum suum posuit semper ad liberandum animas tam de laqueo errorum, quam de laqueo vitiorum: & ista fuit ejus principalis intentio, quare suum Ordinem inchoavit & irrigavit, pro zelo scilicet animarum. Propter quod dico tibi, quod ipse assimilatur Filio meo naturali quodammodo in omnibus actis suis; & ideo tibi nunc ostenditur etiam similitudo corporis ejus, quod habuit multum de similitudine corporis mei sacratissimi Filii naturalis & unigeniti. Papebrochius noster in Responsionibus suis ad accusationem proœmialem articuli XX recte monuit, ex revelationibus exstaticarum mulierum, etiam sanctarum, controversias historicas prudenter dirimi non posse. Nos tamen hæc referre voluimus, ut satisfaceremus desiderio Loumanni, qui corpoream S. Dominici cum Christo similitudinem frustra in antiquioribus monumentis quærebat, eamque sibi alicunde assignari cupiebat. Nunc agendum est de scriptis, quæ Sanctus posteritati reliquisse traditur.

[846] Non possumus determinare, quid singillatim continuerint duo opuscula, [Bibliographi tribuunt S. Dominico quædam opuscula,] quæ S. Dominicus contra Albigenses scripsit, quandoquidem illa jam perierunt. Hoc loco etiam prætermittimus duplicem formulam, qua Sanctus hæreticos pœnitentes Ecclesiæ reconciliavit, & quam supra § 16 retulimus. Hisce Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 88 subjungit alterum ejusdem sancti Fundatoris scriptum, cui diverso charactere hunc titulum præfigit: Constitutionum, quas sancti Augustini regulæ superaddidit, corpus ab ipso de primorum sodalium assensu ex antiquiorum Ordinum statutis collectum & concinnatum. Laudatus Echardus ibidem de opere illo tradit sequentia: Hoc Ms. in memb. etiamnum apud nostros Ruthenenses servari me monuit R. A. P. Melchior Thomas de Lermite, ceu a se visum, dum provinciæ Tolosanæ præfectus visitationes suas obiret. Opus jam rarum, ex quo beatus Raimundus, tertius Ordinis Magister, licet idem, alia tamen ratione, composuit. Nos huic domestico testi libenter credimus, cum de opere nobis incognito & numquam viso judicium ferre non possimus.

[847] Antonius Senensis sive Lusitanus in Bibliotheca Prædicatorum pag. 68 jam memoratis opusculis polemicis, [quæ nobis ignota sunt,] quæ S. Dominicus contra hæreticos Albigenses scripsit, alia ad explicationem sacræ Scripturæ spectantia, sic subdit: Magister autem sacri palatii existens, ab Honorio III summo Pontifice factus, legit Romæ, & postillavit Epistolas divi Pauli; Bononiæ autem Epistolas Canonicas & Psalterium, in fine cujuscumque psalmi pulchram faciens collationem. Euangelium quoque Matthæi postillavit, & super illo verbo Matth. 8 abeunte Jesu in naviculam &c., omnia ad navem necessaria pulcre moralizavit. Ambrosius de Altamura in Bibliotheca Dominicana, & Antonius Possevinus noster in Apparatu sacro easdem S. Dominici lucubrationes, seu scriptas sacrarum Litterarum expositiones recensent.

[848] [& quorum aliqua Nicolaus Antonius censet supposititia;] Nicolaus Antonius lib. 8 Bibliothecæ veteris Hispanæ cap. 7, sive tomo 2 pag. 69, similia opuscula ex Antonio Senensi citat; sed videtur ea S. Dominico abjudicare, dum post aliud eidem abrogatum de his ipsis sic disserit: Nullus vero aut vidit manuscriptos codices, aut de loco monet, in quo visi ab aliis, aut videri possunt. Vix autem est, ut doctissimi & sanctissimi Parentis lucubrationes tam viles apud suos fuerint, ut nemo hactenus, si minus ediderit, servari tamen has veneratione magna hoc vel illo bibliothecarum Dominicanarum aut aliarum angulo, nondum admonuerit. Vereor igitur, ne ista ejusdem commatis sint cum his, quas Alphonsus Cicarellus, impostorum coryphæus ille, quem vir clarissimus Leo Allatius integro opusculo descripsit, vivis coloribus exprimens, Dominico attribuit, homilias tres videlicet de gratia Dei, ac totidem de ineffabili Trinitate, quas penes se habere planus aiebat.

[849] [sed putamus ab ipso scriptas esse nonnullas sacræ Scripturæ interpretationes,] Quidquid sit de sex istis homiliis, quas nemo præter Cicarellum memorat, probabiliter existimamus, S. Dominicum aliquas sacræ Scripturæ partes interpretatum esse: nam S. Antoninus part. 3 Chronicorum tit. 23 cap. 2 § 2 agens de donis gratiæ S. Dominico collatis, inter alia charismata ei tribuit interpretationem sermonum sive explicationem sacræ Scripturæ, & de hujusmodi scriptis illius sic meminit: Quosdam libros Scripturæ postillavit, ut Euangelium Matthæi & Epistolas Pauli, quæ opera aliqui fide digni retulerunt se vidisse. Unde verosimillimam judicamus conjecturam, quam Echardus tomo 1 pag. 88 & 89 proponit his verbis: Qui Matthæi Euangelium, qui Pauli Epistolas continuo legebat, adeo ut corde teneret integras, difficile est, quin de his plura commentatus sit, præsertim cum, asserente Stephano, in eodem Processu teste septimo, juvenis adhuc & in schola Palentina agens, codices plures, quos Scripturæ sacræ recte conjicias, manu sua glossis illustrasset. Fatendum tamen, rerum ac temporum seu vicissitudine seu incuria, ubi jam hæc ejus scholia habeantur, a nemine prodi. Ex hac clausula patet, argumentum Nicolai Antonii non evincere, quod ex eo probare intendebat.

[850] [& litteras, quibus tamen annumeranda non est epistola ad Polonos,] Ex teste synchrono constat, S. Dominicum quasdam litteras scripsisse ad suos Fratres: nam Joannes Hispanus in Processu Bononiensi apud nos num. 34 inter alia de ipso dixit, quod prædictus Frater Dominicus sæpe monebat & hortabatur Fratres dicti Ordinis verbis & litteris suis, quod semper studerent in novo & veteri Testamento; & hoc scit, quia audivit eum illa dicentem, & litteras ejus vidit. Beatus Jordanus in libello suo meminit de illa epistola, qua sanctus Fundator quatuor Fratres Parisienses ad prima comitia generalia evocavit. Non dubitamus, quin plures aliæ ad Fratres & Sorores ab ipso datæ fuerint; sed utinam auro pretiosiores omnes servatæ fuissent, ut desiderare cogimur cum Echardo, qui ibidem tomo 1 pag. 89 contra supposititiam quamdam epistolam nos præmunit his verbis: Caveas autem, ne quam in fide Bzovii idem Malvenda refert, ceu a beato Dominico e suo altero Capitulo generali ad provinciam Poloniæ scriptam, ejus esse credas: est enim Magistri Ordinis IV Fratris Joannis a Wildeshuzen e comitiis Londini anno MCCL habitis data, ut ex actis ubique servatis constat. Adde cœnobia Poloniæ in provinciam distinctam nonnisi in generalissimis, Lutetiæ anno MCCXXVIII habitis, fuisse erectam. Hanc epistolam supra § 42 exhibuimus, & Bzovium aliosque ejus sequaces de errore evidenter convicimus.

[851] Major controversia est circa librum de Corpore Christi, [ac in dubio relinquimus librum, de quo plures viri docti inter se discoptant.] quem Bernardinus de Bustis, Pelbartus de Temeswar, aliique, & ex nostris Petrus Canifius, Alphonsus Salmeron, Franciscus Suarez, Gabriel Vasquez, S. Dominico adscripserunt. Contra vero Joannes de Turre-cremata, Bartholomæus de Pisis, Thomas Malvenda, Theophilus Rainaudus noster, & Nicolaus Antonius eumdem S. Dominico plane abjudicant.Altamura autem & Antonius Senensis opus illud cuidam Dominico de Pantaleonibus, qui seculo XIV floruit in Ordine Prædicatorum, diserte attribuunt. Hinc Echardus tomo 1 pag. 89 de priori plurium auctorum opinione sic asseveranter pronuntiat: His omnibus, & si qui sunt alii, qui idem astruant, allucinandi occasio fuit, quod noster Dominicus de Pantaleonibus Florentinus librum scripsit hoc titulo de Corpore Christi, & quod erat discipuli, ob nominis cognationem Magistro tribuerunt. Nos non dirimimus hanc controversiam, quæ ex diligenti Operis istius perquisitione, & oculata Mss. codicum inspectione decidenda esset.

[Annotata]

* al. novam

§ XLVI. Prima Sancti sepultura, & postmodum honorifica sacri cadaveris elevatio.

[Cærdinalis Ostiensis sepelivit cadaver Sancti,] Non commemorabimus hoc loco visiones, miracula, atque alia prodigiosa, quæ statim post mortem Sancti, & in exsequiis illius contigerunt: siquidem hæc omnia inferius in Actis & processu Bononiensi copiose exponentur. Paucis tantummodo hic referemus primam sacri cadaveris sepulturam, de qua Humbertus in Vita S. Dominici cap. 53 sic breviter meminit: Interfuit autem ejus exsequiis venerabilis Ostiensis episcopus, tunc Apostolicæ Sedis in Lombardia legatus, postmodum vero Papa Gregorius, corpusque ejus sacro-sanctum cum digna devotione per se ipsum sepulturæ mandavit: noverat quippe sanctam conversationem ejus in Domino, & specialis eum sibi, dum adhuc viveret, adstrinxerat dilectionis amplexu. Sepultus est autem Bononiæ in ecclesia sancti Nicolai Fratrum Prædicatorum, quorum Ordinis ipse primus exstitit institutor.

[853] Interim crebra miracula, quæ per intercessionem S. Dominici fiebant, occasionem dederunt honorificæ sacri cadaveris elevationi, ut Constantinus Urbevetanus in Vita Sancti cap. 48 testatur his verbis: [quod post aliquot annos honorifice elevatum est,] Post transitum quoque venerabilis patris beati Dominici a multiplicandis miraculis per ejus merita, divina potentia incessanter non destitit; quorum quamplurima indiscreta Fratrum humilitas, ne videlicet sub hoc obtentu notam superbiæ vel cupiditatis incurrerent, occultavit: sicque sibi tam improvide providentes, unde famæ suæ cogitaverunt inconsulte consulere, inde quantum Dei subtraxerint gloriæ, minus providi non viderunt. Nonnulla vero per negligentiam prætermissa ingratitudinis proles oblivio sub silentio sepelivit; sed Deus omnipotens, qui in Sanctis suis gloriosus ostenditur, non est passus solem sub nubilo obumbrari, nec thesaurum in pulvere latitare, ut nimirum lucerna tam inclyta super candelabrum Ecclesiæ posita, ad profectum omnium coruscaret signis, radiaret exemplis. Quapropter crebrescentibus indesinenter miraculis, cum non posset ulterius beati Viri sanctitas occultari, fidelium dignum duxit devotio, corpus ejus, humili prius loco depositum, ad altiorem debito cum honore transferre. Tam celebris fuit hæc prima corporis elevatio, ut memoria illius in Martyrologio Romano ad diem XXIV Maii quotannis celebretur hac annuntiatione: Bononiæ, translatio sancti Dominici confessoris, tempore Gregorii Papæ noni.

[854] [quam elevationem seu translationem B. Jordanus,] Inferius in Processu Bononiensi audiemus de hac translatione plures testes oculatos, præter quos B. Jordanus de eadem re scripsit sequentem epistolam encyclicam: Dilectis in dilecto Dei Filio Fratribus Ordinis Prædicatorum universis Frater Jordanus, ejusdem Ordinis humilis Magister & servus, salutem & gaudium sempiternum. Solet divina bonitas sua inindagabili sapientia plerumque bonum differre, non ut auferatur, sed ut dilatum surgat uberius in tempore opportuno Sive igitur Deo Ecclesiæ suæ melius providente, sive diversis diversa sentientibus, quidam viam simplicitatis absque prudentia sectantes, immortalem memoriam servi altissimi Domini, Ordinis, qui Prædicatorum dicitur, institutoris sancti Dominici fatebantur sufficere notam esse apud Deum, nec curandum fore, utrum ad hominum notitiam perveniret: nam quædam caligo, ut supra dictum est, Fratrum corda sic obtexerat, ut vix esset, qui divinæ gratiæ condigna gratiarum occurreret actione.

[855] [testis oculatus,] Expergefacta siquidem est post obitum Viri Dei reverentia populi, occurrentibus multis, qui diversis infirmitatum quarumcumque premebantur molestiis, ibique permanentes diebus ac noctibus, fatebantur omnino percepisse se remedia sanitatum. Unde curationum suarum testimonia deferebant, suspendentes ad tumulum beati Viri cereas oculorum, manuum, pedum, ceterorumque membrorum effigies, prout varia eorum infirmitas fuerat corporum, sive rerum multifarie reddita valetudo. Enimvero vitam, quam in cælis possederat, in terris miraculis declarabat. Visum est autem plerisque, non debere receptari miracula, ne sub specie pietatis notam quæstus incurrerent. Frangebant itaque allatas imagines, & dejiciebant; & dum propriam opinionem inconsiderata celare cupiunt sanctitate, communem Ecclesiæ neglexere profectum, & gloriam sepeliere divinam. Alii etiam aliter sentiebant; tamen pusillanimitatis depressi spiritu, his non obviabant. Sicque factum est, ut beati patris Dominici gloria absque omni sanctitatis veneratione per annos fere duodecim sopita maneret. Jacebat nempe thesaurus absconditus,carens utilitate, & subtrahebantur beneficia desuper a virtutum Largitore: justitiæ enim æquitas exigebat, iis gratiam subtrahi, qui gratiam Dei & gloriam occultare nitebantur. Nec enim granum in fructum prodiit *, si, quando prodierit, sæpius conculcetur. Prodibat sæpius virtus Dominici; sed suffocabat eam incuria filiorum. Patiens & multum misericors patienter exspectabat, sed cum vox non esset, neque sensus de debito honore sancti Dominici cogitans, adjecit Deus occasionem, qua Fratrum segnities excitaretur.

[856] Crescente denique Fratrum numero apud Bononiam, [& dignissimus S. Dominici successor] necesse erat domos & ecclesiam dilatati. Novis succedentibus, vetera diruuntur, & corpus Dei Famuli sub dio remansit. Quis rationis capax dignum existimaret, puritatis speculum, castitatis vasculum, virginitatis sacrarium, sancti Spiritus organum, sic humili tectum loculo permanere, qui tota vita sua, ut ejus ultima adstantibus duodecim Fratribus confessio declaravit, mortalis culpæ macula ipsum dulcem hospitem animæ numquam a suæ animæ hospitio ejecit? Ad cor igitur quidam e Fratribus reversi, conferebant inter se, ut ad locum decentiorem transferretur. Sed nec hoc absque Romani Pontificis licentia fieri volebant. Vere in multis perpenditur, humilitatis virtutem exaltationem promereri: poterant siquidem per se Patrem sepelire Fratres & filii; sed dum in hoc majoris auctoritatem requirunt, cessit in melius, ut non solum simplex, sed canonica fieret translatio gloriosi. Neglectum tamen est & hoc diutius, Fratribus interim de decenti sarcophago ordinantibus, & aliis summum Pontificem Dominum Gregorium adeuntibus, ut prædictum negotium eidem intimarent. Ille vero, ut erat vir magni zeli & fidei, durissime illos corripuit, qui tanto Patri debito honore neglexerant famulari. Subjunxit autem: Novi Virum totius Apostolicæ regulæ sectatorem, quem in cælis non ambigo sanctorum ipsorum Apostolorum gloriæ copulatum. Ravennati igitur archiepiscopo scripsit, ut quia multis præpeditus ipse personaliter adesse non poterat, tantæ translationi cum suis suffraganeis interesset.

[857] Volens itaque omnipotens Deus, consilio universalis Ecclesiæ Pastoris, [accurate descripsit] segnitiei nebulas detergere, aperuit & ipse manum suam de alto, & miraculorum fragore intonuit de cælo, ut manifeste daretur intelligi, totam illam cælestis Jerusalem curiam immensa tunc lætitia exultare & congratulari, gloriam sui magni Concivis terrigenis declarari: Sancti namque invidiæ fomite excluso, & divini amoris gremio amplexati, suæ benedictionis abundantiam omnibus volunt esse communem. Cæcis visus, claudis gressus, paralyticis sanitas, mutis loquela, dæmonibus fuga, febribus convalescentia, & diversis languoribus exsilium indicitur, & Dominici sanctitas luculenter omnibus demonstratur. Salientem vidimus Nicolaum Anglicum, diu paralyticum, in hac solennitate. Morbus viri incurabilis, voto emisso, cessit; apostemata fugiunt, & multa alia in ipsius canonizatione coram summo Pontifice, & dominis Cardinalibus, & universis adstantibus perlecta & exposita clarissime patuerunt. Nec mirum, si cum Deo regnans hæc facere potuit, qui mortali theca vestitus librum fidei ab igne illæsum rehabuit, Virginem Matrem infirmanti Fratri adesse persensit, pluviam signo dominico repulit, prece candelam in luto accendit (hoc miraculum candelæ accensæ nusquam in Actis Sancti legimus) novitium a stupendo vestium ardore eripuit, dæmonem cruce expulit, duobus mortem corporis, duobus animæ prænuntiavit. Duobus Romæ vitam restituit, Christum se vocantem in morte vidit, in canone existenti discipulo coronatus apparuit, scalis candidis a Virgine Maria & ejus Filio in throno gloriæ elevatus ostensus fuit. Testantur Domini Gregorii Papæ de ipsius canonizatione litteræ plurima miraculorum ipsius insignia, & virtuosæ vitæ fastigia gloriosa.

[858] [in litteris encyclicis,] Adest igitur dies celebris, ut translatio eximii Doctoris celebretur; [adest & venerabilis archiepiscopus, & episcoporum ac prælatorum multitudo;] adest innumerabilis diversarum linguarum * populi devotio; adsunt & Bononiensium catervæ armatæ, ne sanctissimi corporis patrocinia ipsis auferantur. Sunt Fratres anxii, pallent, & orant timidi, illic trepidantes timore, ubi non erat timor, ne scilicet sancti Dominici corpus, quod pluviis & æstui, tanto tempore vili reconditum loculo, sicut alius, qui inter mortuos computabatur, patuerat, vermium scateret voragine, fœtore horrido præsentium odoratum gravaret, & sic tanti Viri devotio fuscaretur. Ignorantes ergo, quid agerent, hoc solum habent residui, ut totos se Deo committant. Accedit pia episcoporum devotio, accedunt & alii: instrumentis fabrilibus lapis durioti cæmento sepulcro compaginatus aufertur, & erat de subtus capsa lignea terræ suffossa, sicut venerabilis Papa Gregorius, Ostiensis tunc episcopus, sacrum corpus humaverat, in qua parvulum soramen eminebat. Ablato siquidem lapide, cœpit odor quidam mirificus ex foramine exhalare, cujus fragrantia adstantes attoniti mirabantur, quid esset. Removeri jubent capsæ tabulam, & ecce apotheca unguentorum, paradisus aromatum, hortus rosarum, campus liliorum & violarum, ac omnium florum suavitas victa perhibetur. Bononia quondam, quod plaustra ingredientia tetrum odorem fundant adveniente rota, fœtore perfunditur; dum gloriosi Dominici sepulcrum panditur, odore omnium aromatum suavitatem vincente, purificata exhilaratur. Stupent, qui aderant, & stupore perterriti cadunt. Hinc ruunt dulces fletus, miscentur & gaudia; timor & spes in campo animæ consurgunt, moventque bella mirifica, mirifici odoris suavitatem sentientes.

[859] [quas ad universum Prædicatorum Ordinem misit,] Sensimus & nos hujus odoris dulcedinem, & quæ vidimus & sensimus, hæc testamur: numquam enim, licet diutius juxta corpus eloquii portitoris sancti Dominici studiose steterimus, poteramus tanto dulcore satiari. Dulcor ille fastidium expellebat, devotionem ingerebat, miracula suscitabat. Si manu, si cingulo, si aliqua re tangebatur corpus, per tempus prolixum odor ille permanebat. Delatum est corpus ad monumentum marmoreum, cum propriis aromatibus ibidem recondendum. Spirabat odor mirificus ex corpore sancto, ostendens cunctis dilucide, quam bonus Christi odor hic esset. Celebrantur Missarum solennia ab archiepiscopo. Et quia tertius dies Pentecostes enituit, Accipite jucunditatem gloriæ vestræ gratias agentes Deo, qui vos ad cælestia regna vocavit, in Introitu chorus intonat; quam vocem de cælis sonantem Fratres in sua jucunditate susceperunt. Tubæ concrepant, innumeram cereorum multitudinem populi erigunt, processiones etiam honestæ fiunt; benedictus Jesus Christus ubique resultat. Acta sunt hæc in civitate Bononiensi IX Kalendas Junii, anno gratiæ MCCXXXIII, Indictione VI, Romanæ Sedi Gregorio nono præsidente, & imperii sceptra Friderico II gubernante. Ad honorem Domini nostri Jesu Christi, & beati Dominici servi sui fidelissimi. Hanc epistolam transcripsi ex Nicolao Janssenio, qui in Actis S. Dominici lib. 3 cap. 2 illam refert, etiamsi eadem apud Malvendam in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1233 cap. 9 & 10, aliosque ejusdem Ordinis scriptores passim occurrat. Videtur autem tantummodo ad Fratres missa esse anno 1234 post peractam Sancti canonizationem, cum hic B. Jordanus de canonizatione illa meminerit, ut Echardus tomo 1 pag. 99 solerter observavit.

[860] Confirmationis causa huic epistolæ subnectimus ineditum hactenus testimonium Bartholomæi Tridentini, [& quas Bartholomæus Tridentinus] qui in supradicto codice bibliothecæ Barberinianæ de eadem translatione hæc habet: Translationem sancti Dominici, qui Ordinem Prædicatorum instituit, cui ipse interfui, fideliter cupio elucidare. Anno Christi millesimo ducentesimo trigesimo tertio, Indictione VI, Bononiæ ad Capitulum generale multi Fratres dicti Ordinis cum piæ memoriæ magno Jordano, sancti Dominici successore, convenerunt. Crebrescebant tunc in ecclesia, ubi sanctum ejus corpus satis humiliter erat reconditum, miracula, & devotio populorum exuberabat. Vocatus est Ravennas archiepiscopus, & alii episcopi quamplures, inter quos dominus Wilhielmus, tunc Mutinensis, qui est Sabinensis Cardinalis episcopus, vir quasi Thomas miraculorum incredulus, qui tamen postea, sicut ipse audivi, testimonium perhibuit veritati.

[861] His ex parte Domini Gregorii fuit injunctum, ut glebam sacri corporis honestius collocarent: [oculato suo testimonio confirmat,] jacuerat enim annis fere duodecim altius terræ suffossum, & sæpius pluviæ & nivi monumentum patebat. Decimo igitur Kalendas Junii, qui tunc tertia feria post Pentecosten erat, propter nimiam multitudinem populorum nocte pontifices cum Fratribus aliquibus, & aliis devote conveniant, ut sibi injunctum [officium] exsequantur; instrumentis ferreis prægrandem lapidem superpositum elevant, & inveniunt cæmentum fortissimum, quod cum difficultate ejecerunt. Dein capsam ligneam inveniunt, cujus operculum removentes, tanti suavitatem odoris omnes persenserunt, acsi apotheca paradisi eructasset. Erat autem odor ille aliis odoribus fragrantia dissimilis, & ut liquido dominici eloquii Prædicatorem pateret in agro Ecclesiæ Christi bonum odorem fuisse, videbatur odor agri pleni, cui Deus benedixit. Et merito: viola pollebat humilitatis, liliis virginitatis albescebat, vernabat rosa patientiæ in ipso. Botrum jucundæ prædicationis in calice sui regis expresserat, Salvatori unguenti apotheca exstiterat, & bonæ famæ balsamum ac nitorem conscientiæ conservaverat illibatum Hoc etiam erat mirabile, quod non solum sacris membris aut aliis rebus proximis odor immanebat; verum sive manu sive pannis ossa tangerentur, odor diutius in iis remanebat. Mane populorum frequentia cum summa devotione accelerat; chorus voce altisona Accipite jucunditatem gloriæ vestræ intonat, & cum gaudio divina peraguntur. Denique consurgunt miracula, quæ coram summo Pontifice fuerunt fidelissime comprobata, quæ etiam post Vitam beati Viri suo loco scribentur.

[862] [quibus Thomas Cantipratanus addit miraculum, ab illis omissum.] Hoc loco prætermittimus minutiores istius sepulturæ ac primæ elevationis circumstantias, quæ infra in Actis & processu Bononiensi distinctius explicabuntur; sed miramur, nullam hic nec ibi occurrere mentionem miraculi, quod B. Joanni Vicentino in ea translatione contigit, ut Thomas Cantipratanus lib. 2 Apum cap. 1 num. 9 post alia ejusdem Beati gesta narrat his verbis: Præterea, Fratre Ordinis Prædicatorum narrante, cognovi, dictum Fratrem Joannem venerabilem elevationi corporis Dominici cum ceteris Fratribus in Bononia interfuisse Posito autem quodam episcopo Cardinali ex parte capitis in elevatione corporis sacri, dictus Frater Joannes positus est ad pedes. Et subito facta est mirabilis & inexcogitabilis conversio, ut ipse Frater ad caput, episcopus vero ad pedes subito videretur. Repositus est autem episcopus ad caput, & Frater ad pedes; iterumque subito conversio facta est, stupentibus universis. Quis autem dubitat, in hoc facto sancti viri merita divino judicio placuisse, qui eum in digniore parte corporis sacri episcopo prætulit collocandum? Nunc exponamus, quo tempore & modo egregius ille religiosi Ordinis Fundator numero Sanctorum solenniter adscriptus fuerit.

[Annotata]

* al. prodiet

* al. terrarum

§ XLVII. Legitimus Processus, & alia ad locum tempusque canonizationis spectantia.

[Gregorius IX Pontifex] Quomodo Gregorius IX Pontifex ad instituendum examen de virtutibus & miraculis S. Dominici inductus fuerit, discimus ex Flaminio, qui in Vita Sancti lib. 3 fol 66 de hac re tradit sequentia: Magnitudo & claritas eorum, quibus in translatione sacri corporis illustrem multo magis Sanctum suum fieri Deus voluit, movere Gregorium nonum Pontificem maximum & senatum Apostolicum, ut merito illum honore prosequerentur, & catalogo Sanctorum adscriberent. Ejus nos rei seriem scribere non gravabimur, ut Viri sanctissimi populorum præconio celebratæ laudes sacra Ecclesiæ sanctæ approbatione & attestatione magis clarescant & illustrentur. Secutus igitur veterem in referendis in catalogum Sanctis Ecclesiæ morem, ad tantum Pontifex ipse negotium claros scientia, fide, ac omni vitæ integritate tres viros delegit. Ii autem fuere Tancredus Bononiensis archidiaconus, Thomas sanctæ Mariæ ad Rhenum præfectus (Priorem dicebant) & Palmerius sanctæ Mariæ cognomento Campagnolæ, ut ii auctoritate Apostolica diligenter Magistri Dominici Ordinis Prædicatorum institutoris, & generalis Magistri Vitam, obitum, & miracula conquirerent.

[864] [archidiacono Bononiensi aliisque delegatis mandat,] Habemus testes hujus rei ipsas Gregorii IX litteras, quibus hic Pontifex archidiacono Bononiensi & ceteris ad id delegatis mandat, ut inquirant de miraculis Fratris Dominici, plantatoris Ordinis Fratrum Prædicatorum. Porro has litteras non invenimus, nisi apud Joannem a sancta Maria, qui in Actis S. Dominici lib. 4 cap. 20 illas vitiose exhibet, & quas propterea ex conjectura utcumque emendare conati sumus. Apud ipsum autem loco citato sic sonant: Visibilium & invisibilium Conditor cunctipotens & æternus, etsi gratis multorum perpetuitate bonorum populum reficiat, quem plasmavit, illum tamen gratorum *, & suæ salutis effectibus [aptiorem reddit, si] sint votiva *, prout probat inspectio florum amœna recentium, & exhibet perceptio fructuum gratuita novellorum. Igitur ad æternas delicias fidelibus exponendas, ad dandum gentibus fidei, spei & charitatis augmentum, ad dirigendos in viam pacis & charitatis æternæ pedes in tenebris & mortis umbra sedentium, solis & lunæ mirificus Operator in cælesti solio nova produxit lumina, lucis inexstinguibilis emissiva, per quæ cordibus devotorum, quærentium luminis ineffabilis lucidissimas mansiones immensitas exultationis diffunditur, & alia infinita beneficiorum genera conferuntur. Porro lætantur plures hujus præsentia temporis solam stellam in die prospicere, qui decursæ noctis tempore innumeras se recolunt inspexisse. Gaudebant & Magi fulgorem siderum, quæ ab initio Dei sapientia fecerat, intueri; sed spectantes stellam novam in Oriente, Regis novi nuntiam, gaudio inexplicabili sunt perfusi. Exultet nimirum & sancta mater Ecclesia, cum in ejus fulgido firmamento, diversis Sanctorum splendoribus illustrato, fulget de novo sidus conspicuum, singularis & præcellentis luminis ostensivum, per quod ignorantium Dominum tenebræ propelluntur, per quod hæreticorum perversum dogma confunditur, & fidelium beata credulitas adaugetur.

[865] Sane gaudentes pridem accepimus, quod recolendæ memoriæ Frater Dominicus, [ut inquirant in miracula S. Dominici,] plantator Prædicatorum Ordinis & Magister, divina misericordia favente, aggregatus existat collegio Supernorum, gloriam concessæ beatitudinis signis exprimens gloriosis: nam circa sepulcrum ejus & locis aliis, per invocationem sui nominis & devotionis sinceræ suffragia, complura miracula circa multos mirabilis in altis Dominus multipliciter operatur. Verum etsi per virtutum insignia, quibus olim memoratus Frater exstitit multiformiter insignitus, seu per pretiosa miracula, quibus ejus sancta rutilare dicitur sepultura, cælestis sponsæ vocibus de Sanctorum esse numero debeat affirmari, tamen quia mentibus ambiguis subito rei veritas non clarescit, & repentinis non solet miraculorum relatibus quorumdam spiritus exultare, eo quod omne rutilum, nomen auri non impetrat, nec ebur quodlibet niveum imitatur; nos, quos providentia præambula docet festinos in certis, & lentos in dubiis inveniri, discretioni vestræ, de qua plenam in Domino fiduciam obtinemus, mandamus, quatenus provide attendentes, quod lux vera Sanctorum Dominus Jesus Christus signis publicis, & prodigiis evidentibus trepidantium discipulorum pectora roboravit, mentes eorum rutilas de resurrectionis admiranda gloria expressæ certitudinis clarificans fulcimentis, vitam & conversationem præfati Fratris, quibus Deo & hominibus noscitur placuisse, nec non miracula, quæ auctore Deo de sui corporis sanctitate procedunt, habita præ oculis sola divinæ reverentia majestatis, per testes idoneos studeatis inquirere cauta diligentia & solicitudine vigilanti; quæ in scriptis redacta sub sigillis vestris fideliter conservetis, illa nobis, postquam mandatum Apostolicum receperitis, per fideles & solennes nuntios transmissuri. Datum Laterani III Idus Julii, anno VII Pontificatus Gregorii IX, seu Christi 1233. Raynaldus in Annalibus ecclesiasticis ad annum 1233 num. 39 recitat quoddam hujus epistolæ fragmentum, ex quo correximus prorsus vitiosam ejusdem epistolæ clausulam, quam Joannes a sancta Maria misere luxaverat, aut luxatam invenerat, sicut etiam satis patet ex initio, quemadmodum ex uncis & margnaili nostra emendatione ibidem colligi potest.

[866] [quorum severum examen Bononiæ] Ceterum isti, quibus hoc examen a Pontifice commissum erat, mandata Apostolica exsecuturi, monuerunt F. Venturam, Priorem cœnobii Bononiensis, ut de mediis ad promovendum negotium sibi injunctum deliberaret. Hic statim convocavit Capitulum, in quo statutum est, ut ea res legitime perageretur, quemadmodum Flaminius in Actis proxime laudatis fol. 66 verso testatur hac narratione: Ventura, qui monasterio Prædicatorum sancti Nicolai Bononiæ præerat, & patrum monasterii collegium, quod Capitulum vocant, huic negotio legitimum procuratorem Philippum Vercellensem præfecere, qui de diversis locis patres Ordinis vocaret, qui vitam & Acta beati Dominici, quod cum eo vixissent, optime noverant. Is ex omni numero novem delegit viros, sacerdotio, gravitate ac vitæ sanctitate insignes, ac omnium fide dignissimos, qui beato Dominico familiarius usi fuerant, qui jurejurando promiserunt, se vere ac sincere testimonium de vita & gestis illius dicturos. Illorum autem nomina hæc sunt. Ventura Veronensis, monasterii præfectus, ut modo diximus; Guilielmus Montiferratensis; Amizus Mediolanensis; Bonvisus; Joannes Hispanus; Rodulphus Faventinus; Stephanus provincialis Magister; Paulus Venetus; Frigerius Pennensis. Adducti igitur hi a Philippo, quem diximus, procuratore in conspectum trium illorum, qui auctoritate Apostolica delecti ad hoc inquisitionis negotium fuerant, virorum, singuli quidem indicto prius jurejurando interrogati super vita, obitu & miraculis sancti Viri sic, ut infra relaturi sumus, responderunt. Deinde Flaminius refert jurata illa testimonia, quæ etiam Joannes a sancta Maria Actis S. Dominici lib. 4 post caput 21 Latine inseruit; sed cum testimonia ista ibi interpolata sint, ut Echardus tomo 1 pag. 2 monet, primigenio & authentico stylo eadem inferius repræsentabimus.

[867] [ac Tolosæ institutum est,] Neque solum Bononiæ hæc inquisitio instituta est; verum etiam delegati illi in Galliam & forte alias regiones, in quibus Sanctus aliquamdiu commoratus fuerat, litteras miserunt. Certe scripserunt ad Tolosanos, ut patet ex titulo, quem verosimiliter Bernardus Guidonis apud Echardum tomo 1 pag. 56 Processui Tolosano præfixit in hunc modum: Exemplum epistolæ, quam miserunt quidam abbas & duo archidiaconi de Tolosa venerabilibus viris magistro Tancredo archidiacono Bononiensi & D. Thomæ Priori sanctæ Mariæ de Reno, & Fratri Palmerio de Campagnola, a Sede Apostolica delegatis super examinatione vitæ beati Dominici, de his quæ invenerunt & audierunt ab his, qui conversati sunt cum prædicto Viro Dei, sicut inferius continetur. At quisquis sit auctor hujus tituli, ex ipso ejusdem epistolæ initio constat, ab inquisitoribus Bononiensibus litteras in hanc rem datas fuisse ad Tolosanos, ut post hunc Commentarium prævium apparebit.

[868] [sicut ex instrumentis postea edendis patebit.] Hunc brevem Processum Tolosanum, sive responsorias subdelegatorum Tolosatium litteras, infra recudemus ex Echardo, apud quem tomo 1 pag. 58 Bernardus Guidonis, ni fallimur, authenticis testimoniis hanc clausulam addidit: In fine autem hujus litteræ posita erant ultra trecenta nomina virorum & mulierum sub juramento testificantium supradicta, inter quos erant multi Religiosi & presbyteri, & clerici & sanctimoniales & aliæ personæ honestæ & fide dignæ. Sed & super hæc omnia de his omnibus in partibus illis, in quibus fuerat commoratus, erat tunc publica vox & fama de sanctitate & virtutibus ejus, sicut patet in littera, sigillorum prædictorum dominorum munimine roborata. Hoc instrumentum Tolosanum, quod post Processum Bononiensem infra sub titulo Epistolæ authenticæ edemus, singularia nonnulla continet, quæ Ferdinandus de Castillo, Malvenda, Joannes a sancta Maria, aliique Actorum collectores non viderunt.

[869] Omnibus itaque severe discussis ac juridice peractis, [Miraculis S. Dominici rite probatis,] Gregorius IX solenniter catalogo Sanctorum adscripsit Dominicum, quem adhuc viventem optime noverat, & de cujus virtutibus ac miraculis tam certam opinionem conceperat, ut Stephanus Salanhacus apud Malvendam in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1234 cap. 2 de eodem Pontifice narret sequentia: Dominus quoque Gregorius, Papa nonus, qui eum catalogo Sanctorum adscripsit, sanctitati ejus testimonium perhibens, cum de ipso canonizando coram ipso & Cardinalibus tractaretur, adeo parum de ipsius sanctitate dubitare se dixit, sicut de sanctitate Petri & Pauli. Igitur Pontifex ille, processibus mature expensis, egregium hunc Virum & præclarum Ordinis Fundatorem, in numerum Sanctorum retulit singulari bulla, quam hic transcribere non est necesse, cum Theodoricus de Appoldia eamdem Actis S. Dominici inseruerit. Nos postea illam conferemus cum Codice canonizationum, quem illustrissimus Fontaninus nuper Romæ edidit, & occurrentes majoris momenti discrepantias in margine vel in Annotatis observabimus.

[870] At profecto mirum est, auctores veteres & recentiores in re tam publica, [Gregorius IX Papa ipsum numero Sanctorum adscripsit;] qualis est hæc S. Dominici canonizatio, inter se de loco & tempore datæ bullæ non convenire: nam venerabilis Humbertus in Chronico apud Echardum edito, & nostro Ms. codice hæc tradit: Anno Domini MCCXXXIII translatum est corpus beati Dominici ad locum honorabiliorem, & eodem anno est Sanctorum catalogo aggregatus apud Perusium per Papam Gregorium nonum; in quo tempore tanta gratia prædicationis & mirabilium per Fratres diffusa est in Lombardia & alibi per Fratres inde venientes, quod totus mundus fere ex auditu stupebat. Vides, hic ab Humberto canonizationem S. Dominici collocari in urbe Perusina, & affigi eidem anno 1233, quo sacrum illius cadaver honorifice translatum est. Theodoricus de Appoldia inferius in Actis num. 311 eumdem locum & annum exprimit; at postea num. 371 ipsam canonizationis bullam Spoleti V Kal. Septembris datam exhibet.

[871] Quod attinet ad locum, circa quem varii eorumdem auctorum codices differunt, [sed de loco,] Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1234 cap. 1 diversas de illo opiniones sic refert: De loco vero, ubi canonizatio beati patris Dominici facta est, hæsitatio quoque inest. Theodoricus, Susatus, Flaminius Perusii factam existimant; sanctus Antoninus Spoleti, Castillus Romæ; Humbertus (hic apud nos illam Perusii collocat, ut jam vidimus) Martinus Polonus, Bernardus Guido, & alii Reate; & hæc est veritas. Ambiguitas inde partim nata, quod diploma ipsum Pontificium canonizationis sub diversa loci, ubi datum fuit, nota consignatum in variis exemplaribus circumferatur. Nos cum Malvenda, aliisque probabilius putamus, illam canonizationis bullam in urbe Reatina datam esse: nam præter alios hujus opinionis nostræ assertores, in ipsa Gregorii IX bulla, quam reverendissimus Magister Vincentius Bandellus anno 1505 post Constitutiones Prædicatorum edidit, sic in fine notatur: Datum Reate III Idus Julii, pontificatus nostri anno octavo. His adde Sebastianum Perusinum ex Ordine Prædicatorum, qui in Vita B. Columbæ Reatinæ apud nos tomo V Maii pag. 321 * patriam ejus laudat, & ea occasione ibidem in rem nostram sic scribit: Ibidem canonizatus fuit sanctus Dominicus a Gregorio IX, relatusque catalogo Sanctorum. Hæc dicta sufficiant circa locum, qui ex infra dicendis confirmabitur.

[872] [anno] Malvenda in Annalibus Prædicatorum loco proxime citato illos auctores, qui canonizationem S. Dominici anno 1233 affigunt, recte impugnat his rationibus: At valida nimis sunt argumenta, inquit, quæ nos, ut hoc anno MCCXXXIV potius factam beati Viri canonizationem existimemus, inducunt. Primum fatentur omnes, post translationem sancti Dominici cœptum agi de ejus canonizatione; scilicet magna signa & prodigia, quæ in translatione sacri corporis contigere, permovere Pontificem, ut in diversis orbis provinciis auctoritate Apostolica juberet fide publica inquiri de sanctitate & miraculis Viri Dei. At dum mittitur in longe dissitas partes, dum perquiruntur, discutiumtur, excipiuntur testimonia, dum formantur Processus, & ad Pontificem remittuntur; dum in curia iterum examinantur & comprobantur, quis dicet, non nisi unum mensem interfluxisse? Cum translatio sancti Dominici facta fuerit XXIV Maii, litteræ autem Apostolicæ canonizationis ejusdem datæ procul dubio sint tertio Idus Julii, ut mox videbimus. Deinde ipsa canonizationis bulla, disertissime in autographo Vaticano Registri Gregorii noni, & in cunctis sinceris, quæ videre potuimus, exemplaribus data legitur anno octavo Pontificatus Gregorii IX, tertio Idus Julii.

[873] [ac die canonizationis] De loco & anno cum Malvenda consentimus; sed superest quæstio circa diem canonizationis, quem ille in omnibus sinceris bullæ exemplaribus tertio Idus Julii signari existimat. Attamen Bernardus Guidonis in libello de Magistris Ordinis Prædicatorum apud Edmundum Martene tomo 6 collectionis amplissimæ col. 404 haud dubie ex antiquioribus monumentis locum & tempus canonizationis diserte indicat his verbis: Hunc beatum patrem Dominicum paræfatus dominus Hugolinus, episcopus Ostiensis, post mortem Honorii III factus Papa, & Gregorius IX appellatus, canonizavit, & Sanctorum catalogo annotavit apud Reatam, civitatem Tusciæ, V Nonas Julii, anno Domini MCCXXXIV, Pontificatus ipsius Gregorii Papæ noni anno VIII, & a felici ejus transitu anno XIII. Cum hac die convenit Bullarium Romanum LaërtiiCherubini, & Codex canonizationum, quem illustrissimus Fontaninus anno 1729 Romæ vulgavit.

[874] [inter veteres auctores & diversos Mss. codices non convenit.] Quamvis Bernardus Guidonis alibi alium canonizationis diem assignet, tamen Echardus huic ipsius lectioni adhærendum putat, & tomo 1 pag. 70 in notis ab opinione sua dissentientes ita oppugnat: Omnes tamen hactenus relatos fatendum est, rem ad unguem non attigisse, quamvis ultimi ad veritatem propius accesserint. Certissimum itaque habeat lector, beatum Dominicum Sanctorum fastis inscriptum Reate anno MCCXXXIV, quinto Nonas Julii, Pontificatus VIII: sic enim habet bulla ejus ætatis authentica, sigillo plumbeo firmata, & apud nostros Tolosanos servata. Sic antiquum Bullarium Ordinis apud eosdem servatum Ms. in memb., in quo eædem litteræ Apostolicæ integræ transcriptæ. Sic etiam eædem ibidem tertio habentur ad calcem Vitæ beati Dominici per B. Humbertum V Ordinis Magistrum concinnatæ. Odoricus Rainaldus, qui easdem refert ad MCCXXXIV num. 24 & 25 haud dubie ex ipso Gregorii IX registro datas prodit Reate quinto Nonas Julii, anno Pont. VIII. Hanc eamdem epocham confirmat Stephanus Salanhacus æqualis, & jam anno MCCXXVIII Ordini adscriptus, in suo de rebus Ordinis opere, quod bis habetur Ms. Tolosæ apud nostros in duobus variis Bernardi codicibus Mss: in utroque enim legitur bulla data Reate v Nonas Julii, Pontif. VIII. Verum est, in alio ejusdem operis codice seorsim scripto legi III Nonas Julii; sed non dubium, quin sit notarii erratum: nam codicem illum non ita esse accuratum, aliunde mihi perspectum est, ut alibi moneo. Deinde citat emendatiorem Bernardi Guidonis textum, quem nos jam supra retulimus.

[875] Hæc Echardi sententia confirmari potest ex Francisco Pagio, [Pagius putat, festum S. Dominici non fuisse celebratum die ejus emortuali,] qui in Brevario Romanorum Pontificum tomo 3 pag. 273 eumdem canonizationis diem assignat, & simul de celebranda S. Dominici annua festivitate sic disserit: Sequenti anno millesimo ducentesimo trigesimo quarto idem Gregorius Pontifex, fama miraculorum sancti Dominici Prædicatorum institutoris excitatus, præmissa anno antecedenti debita miraculorum inquisitione, Cælitum fastis eum etiam adscripsit, de quo gravissimas litteras ad ecclesiarum prælatos dedit Reate v Nonas Julii, anno VIII Pontificatus, ideoque anno MCCXXXIV. Obierat sanctus Vir anno vigesimo primo supra millesimum ducentesimum Bononiæ, & quidem die sexta Augusti; ait enim Pontifex in iis litteris: “Statuentes firmiter, & universitati vestræ præsentibus injungentes, ut Nonis Augusti ante diem, quo, posita carnis sarcina, dives meritis penetravit in sancta, similis Sanctorum factus in gloria, ejus natalitia celebretis, & faciatis solenniter celebrari”. Ex quo conjicere est, festum sanctæ Mariæ ad Nives non fuisse tunc solemniter celebratum, vel ejus celebrationem fuisse intermissam, si verum est, quod scribit Raynaldus anno MCCXXIII num. 22; Honorium scilicet Papam jussisse illud agitari: cum enim Pontifex sancti Dominici solemnitatem celebrari præceperit die quinta Augusti, quæ immediate præcesserat diem ejus obitus, qui concurrebat cum solemnitate Transfigurationis Domini, evidens est, diem quintam Augusti non fuisse solemnem ob festum sanctæ Mariæ ad Nives; alioquin Gregorius ad alium diem transtulisset sancti Dominici festivitatem, quam ad diem ante ejus obitum retraxisse videtur, quia mortis ejus dies sacer erat Transfigurationi Domini, quod festum longe ante hæc tempora celebratum ostendemus in Callisto III.

[876] Nec dici potest cum Baronio in notis ad Martyrologium Romanum, [quia hæc impediebatur festo Transfigurationis,] ideo Gregorium IX statuisse, ut sancti Dominici solemnitas die quinta Augusti in Ecclesia ageretur, quia eo die relatus est inter Sanctos: ex sententia enim ipsius Baronii Sanctorum catalogo adscriptus est Dominicus anno octavo Gregorii IX; ideoque anno MCCXXXIV, & litteræ canonizationis datæ sunt Reate v Nonas Julii, & consequenter ante diem quintam mensis Augusti. Nulla itaque alia hujus rei mihi videtur posse assignari causa, quam mox a nobis assignata; quod scilicet cum dies mortis Dominici concurreret cum festo Transfigurationis Domini, Pontifex ejus solemnitatem fieri præcepit die ejus obitum antecedente, nempe quinta Augusti, quæ ideo non erat impedita festo sanctæ Mariæ ad Nives. Ex quo & inferri potest, longe post hæc tempora festivitatem sanctæ Mariæ ad Nives in universa Ecclesia fuisse celebratam, & ideo Paulum IV festum sancti Dominici retraxisse ad diem quartam Augusti, quia tunc dies quinta ejusdem mensis coincidebat cum solemnitate sanctæ Mariæ ad Nives, quæ in universa Ecclesia agebatur. Ecce hic paucis ea, quæ auctor anonymus fuse deducit in dissertatione impressa, quam præ manibus habemus, & qua demonstrare nititur, annuam S. Dominici festivitatem die IV Augusti ab omnibus ubique celebrandam esse.

[877] [quam rationem refellit Echardus,] Sed Echardo hic displicet argumentum, quo Pagius contendit, festum Transfigurationis Domini tunc obstitisse, quo minus annua S. Dominici festivitas die ejus emortuali, sive sexta Augusti, celebraretur. Quapropter laudatus Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 46 in notis tacite Pagium, aliosque ejusdem opinionis propugnatores, refellit his verbis: Obiter animadverte, inquit, speciatim ab eo (nimirum Fratre Ventura, qui in Processu Bononiensi de gestis & virtutibus sancti sui Fundatoris testimonium reddit) notari festum sancti Sixti, non festum Transfigurationis, quia scilicet festum Transfigurationis etsi jam in quibusdam ecclesiis celebraretur, non tamen ea ætate in Ecclesia Romana, nec in Ordine: neque enim in Kalendariis nostris seculi XIII & sequentis XIV annotatur. Falluntur ergo, qui hactenus putarunt, festum beati Dominici ab octavo Idus ad Nonas Augusti a Gregorio IX translatum ratione festi Transfigurationis, cum nonnisi ob festum sancti Sixti, summi Pontificis & martyris, id factum fuerit: seculo vero XVII ob festum sanctæ Mariæ ad Nives a Nonis Augusti ad pridie Nonas a S. P. Clemente VIII (Pagius supra id Paulo IV Pontifici tribuit) rursus est translatum. Festum vero Transfigurationis Calixtus III primus per totam ecclesiam Latinam jussit celebrari ob insignem victoriam sexta Augusti de Turcis reportatam anno MCCCCLVI.

[878] [cujus argumentatio nobis hactenus probabilior videtur.] Istud Echardi ratiocinium nobis valde probabile videtur, quamvis Odoricus Raynaldus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 1457 num. 73 circa institutionem ejusdem festivitatis notet sequentia: Hoc anno Callistus ad memoriam divinitus concessæ Christi fidelibus anno superiori victoriæ recolendam, ecclesiasticum de Transfiguratione Domini in monte Thabor diem festum agi jussit sexta Augusti die, recurrentibus in posterum singulis annis, celebrandum: quod ab eodem Pontifice conceptum testatur Platina ac promulgatum, propositis iisdem indulgentiarum præmiis, quæ in sacra Corporis celebritate sunt concessa. Porro festivitas non tam instituta, quam instaurata a Callisto fuit, cum eam longe ante hæc tempora celebratam in suis ad Martyrologium Romanum notis adjectis ostendat Cardinalis Baronius ex vetustissimis cum Græcorum tum Latinorum monumentis, ex quibus eorum error refellitur, qui festum hoc a Callisto III primo institutum affirmarunt. Certe Wandelbertus, qui seculo IX floruit, ad diem sextam Augusti de Transfiguratione Domini meminit, ut in Usuardo nostro illustrato ad eamdem diem videre est. At probare oportet, festum Transfigurationis in universa Ecclesia, aut saltem in Italia, antiquitus isto die celebratum fuisse, ut lis illa secure decidatur. Cum igitur Pagius supra promiserit, sese majorem hujus festivitatis antiquitatem ostensurum in Callisto III, ad quem in edito hactenus Breviario Romanorum Pontificum nondum pervenit, claram hujus rei probationem ab ipso exspectabimus, & interea ad celeberrimum Sancti nostri cultum pergemus.

[Annotata]

* forte gratiarum

* lege nova

§ XLVIII. Sancti cultus diversimode propagatus & auctus.

Anno Christi 1234 post solennem S. Dominici canonizationem statim festivitas ejusdem Sancti non sine cælesti revelatione celebrari cœpit, [Anno 1234 cœpit publica S. Dominici veneratio] ut Stephanus de Salanhaco, testis oculatus, apud Malvendam in Annalibus Prædicatorum ad eumdem annum 1234 cap. 5 narrat his verbis: Anno Domini MCCXXXIV, die hac beati Patris solemnitatem primariam præcedente, contigit, me obvium habere in Tolosa devotum virum Fratrem Aymericum de Solemniaco, monachum Cisterciensis Ordinis, cum multis monachis de Grandi-Silva; quem, quia antiquus socius & fidelis amicus beati Dominici fuerat in domo Fulconis episcopi Tolosani, instanter rogavi, quod ad festum veniret in crastino celebrandum. Qui exultans in spiritu (spiritualis enim vir erat & sanctus) dixit: Omnipotens Deus gratias ago tibi, quia glorificas servum tuum Dominicum, quia per totam noctem sui per spiritum in visione cum eo, & more solito post caritativa oscula, post divina colloquia mutuo habita, obnixe rogabat, & omnimode injungebat, quod hodie ad domum filiorum suorum venirem, & suæ curiæ interessem: solemnis enim futura erat valde. Et ecce veniam læto animo, & adero cum gaudio & exultatione. In crastina venit cum multis, & munera orationum & laudum obtulit, honorans Deum in Sancto suo.

[880] Circa idem tempus B. Jordanus venerationem ac devotionem suam erga S. Dominicum prodidit, [quam B. Jordanus auxit,] composita in illius honorem piissima oratione, de qua Malvenda in laudatis Annalibus Prædicatorum ad annum 1237 cap. 25 sic meminit: Illud quoque scitu dignum, beatum Jordanem singulari affectu dilexisse sanctum patrem Dominicum adhuc viventem, & post mortem incredibili erga eumdem devotione & amore flagrasse; unde auctor exstitit piissimæ illius orationis, cujus initium est: Sacerdos Dei sanctissime, confessor alme &c., in qua miram dilectionem & affectum erga charissimum Parentem ostendit: quæ sane Dominicanis Fratribus assidue est merito recitanda. Usus tam piæ orationis non tantum Fratribus Prædicatoribus, sed omnibus Christi fidelibus suadendus est. Certe ego, ne turpissimum ingrati animi vitium incurram, de memet ipso testari cogor, hanc orationem mihi plurimum profuisse: cum enim in difficili ac pertinaci morbo, qui me non ita pridem corripuit, eamdem quotidie per duos fere menses magna fiducia recitassem, animum ad tolerandas morbi molestias alacriorem sensi, & paulatim ita vires recuperavi, ut huic Commentario, tunc cœpto, finem imponere potuerim. Etsi in ea re nullum sit miraculum, tamen libens agnosco beneficium, cujus ne videar immemor, illam orationem ad honorem S. Dominici, & communem omnium fidelium usum, hic transcribere non gravabor.

[881] [composita in ejus honorem pia oratione,] Nicolaus Janssenius in Vita S. Dominici lib. 3 cap. 5 illam sic exhibet: Sacerdos Dei sanctissime, confessor alme, & prædicator egregie, beatissime Pater, sancte Dominice, virgo electe a Domino, & super omnes in diebus tuis placens atque dilecte; vita, doctrina, miraculis gloriose, quem apud Dominum Deum nostrum gratiosum advocatum habere gaudemus; ad te, quem inter Sanctos & electos Dei devotione præcipua veneror, de profundis clamo in hac valle miseriæ. Adesto, quæso, piissime, peccatrici animæ meæ, omni virtute & gratia destitutæ, multisque vitiorum & peccatorum maculis involutæ: adesto miseræ & infelici animæ meæ. O benedicta & beata anima Viri Dei, quam tanta benedictione ditavit gratia divina, ut non solum te ad beatam requiem, tranquillam sedem & cælestem gloriam sublimarit, sed & alios quoque innumerabiles ad eamdem beatitudinem tam laudabili vita traxerit, dulci admonitione incitarit, suavi doctrina instruxerit, & ferventi prædicatione provocarit: adesto igitur, beate Dominice, & inclina aurem pietatis tuæ ad vocem supplicationis meæ. Ad te confugiens pauper ac mendica anima mea tibi se prosternit, qua humili mente potest, tibi sese conatur languida præsentare, tibi moribunda, quantum valet, supplicare flagitans, ut potentibus meritis & piis precibus tuis eam digneris vivificare atque sanare, & benedictionis tuæ dono copioso replere. Scio namque & vere scio, & certus sum, quod potes; confido ex magna charitate tua, quod voles, & spero ex immensa misericordia Salvatoris, quod apud eum, quidquid volueris, efficies. Spero utique ex magna tua familiaritate, quam habes cum dilectissimo tuo & ex millibus electo Jesu Christo, qui tibi nihil negabit; sed apud eumdem, quamvis Dominum & Deum, tamen amicum etiam tuum, quidquid volueris, obtinebis: quid enim dilecto suo negare poterit tam dilectus? Quid non dabit illi, qui, postpositis omnibus, se ipsum & sua omnia ipsi dare non dubitavit?

[882] [qua devotionem erga suum Fundatorem prodit,] Sic utique didicimus, sic te laudamus & veneramur. Tu, ætate adhuc florente, virginitatem tuam specioso virginum Sponso dedicasti. Tu candidatus fonte sacro, & decoratus Spiritu sancto, animam tuam castissimo amore Regi regum devovisti. Tu jam pridem regularibus disciplinis instructus, ascensiones in corde tuo disposuisti. Tu de virtute crescens in virtutem, de bono semper in melius profecisti. Tu corpus tuum hostiam viventem, sanctam, Deo placentem exhibuisti. Tu institutione divina formatus, te ipsum totum Deo sacrasti. Tu viam denique perfectionis aggressus, relictis omnibus, nudus nudum Christum sequens, thesaurizare magis in cælestibus, quam in terra elegisti. Tu vehementius te ipsum abnegans, crucemque tuam viriliter bajulans, Redemptoris nostri, veri utique ducis, sequi vestigia studuisti. Tu zelo Dei & superno igne succensus, propter nimiam charitatem tuam, in vehementi spiritus fervore & paupertatis voto, perfectissimæ adeoque apostolicæ Religioni temetipsum totum impendisti, & ad hoc opus, alto jam dudum consilio providente, Ordinem Prædicatorum instituisti. Tu per orbem terrarum gloriosis meritis & exemplis tuis sanctam Ecclesiam illuminasti. Tu relicto tandem carnis ergastulo, ad supernam sumptus curiam, cælum gloriosus ascendisti. Tu, prima jam decoratus stola, advocatus noster ad Deum accessisti,

[883] Te ergo quæso, mihi & omnibus charis meis, [& quam ad majorem Sancti gloriam hic transcripsimus.] imo universo clero & populo, nec non & devoto femineo sexui subveni, qui salutem humani generis tanto zelo desiderasti: tu enim præ cunctis Sanctis post beatam virginum Reginam spes mea & dulce solatium; tu singulare mihi refugium. Intende igitur propitius in meum auxilium: ad te namque unum confugio, ad te solum audacter accedo, ad tuos pedes me prosterno, te patronum supplex invoco, te imploro, & tibi devote me commendo. Tu suscipere & custodire, tu protegere & adjuvare me, quæso, digneris propitius, ut tuo interveniente præsidio desideratam Dei gratiam obtinere, misericordiam invenire, & præsentis denique atque futuræ vitæ remedia ad salutem merear impetrare. Sic sic Magister obtine, sic fiat, dux inclyte & pater alme, beate Dominice. Sic mihi, precor, adsis, & omnibus te invocantibus; esto nobis vere Dominicus, hoc est Dominici gregis custos assiduus. Custodi nos semper & guberna tibi commissos, nos emenda, emendatos Deo reconcilia, & cum gaudio post hoc exsilium nos repræsenta benedicto Domino & dilecto altissimo Dei Filio, Domino nostro Jesu Christo, Salvatori nostro, cujus honor, laus, & gloria inenarrabilis, gaudium & beatitudo perpetua cum gloriosa virgine Maria, & universa civium supernorum curia sine fine manet in sempiterna seculorum secula. Amen. Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 99 eamdem orationem inter opuscula B. Jordanis recenset, additque, illam insertam fuisse Breviario Prædicatorum, quod anno 1492 in urbe Veneta excusum est, ut ea in festo S. Dominici pro sex primis Matutinarum lectionibus recitaretur.

[884] Haud dubie Prædicatores, ad varias mundi regiones transgressi, [Prædicatores ad varias mundi plagas missi,] una cultum sanctissimi Fundatoris sui in eas invexerunt: nam apud Edmundum Martene tomo 7 Collectionis amplissimæ col. 132 Constitutiones episcopi Sabinensis, quæ anno 1239 in concilio Tarraconensi confirmatæ sunt, festivitatem S. Dominici solenniter celebrandam præscribunt. Sic etiam apud Harduinum nostrum tomo 7 Conciliorum col. 346 in synodo Wigorniensi, quæ anno Christi 1240 celebrata est, decreto 54 legimus sequentia: Festa autem sanctorum Dominici & Francisci in ecclesiis cum novem lectionibus volumus super hoc celebrari; nolumus tamen per hoc opera laïcorum fidelium impediri. Waddingus in Annalibus Minorum ad annum Christi 1251 num. 3 ad rem nostram scribit, Innocentium IV Pontificem eo anno venisse in civitatem Ferrariensem, in qua ædes duas recens constructas unam Fratrum Prædicatorum, alteram Minorum consecravit, atque illam divo Dominico, hanc divo Francisco dicavit. Itaque ab illo tempore civitas hos Divos tutores sibi apud Deum constituit. Nolo hic enumerare Beneventum, Neapolim, aliasque civitates, quæ singulari devotione sese in clientelam S. Dominici contulerunt, eo quod ista patroni electio vel recentior sit, vel determinatum illius tempus ignorem.

[885] Porro cultum S. Dominici propagarunt ipsi Pontifices Romani, [ac ipsi Pontifices Romani] inter quos Alexander IV apud Edmundum Martene tomo 1 Thesauri Anecdotorum Col. Cisterciensibus ita scribit: Alexander episcopus servus servorum Dei, dilecto filio abbati Cistercii, ac generali Capitulo Cisterciensis Ordinis salutem & Apostolicam benedictionem. Licet Apostolica Sedes per justum & meritorium judicium beatum Dominicum confessorem, institutorem Ordinis Fratrum Prædicatorum, & beatum Petrum martyrem ejusdem Ordinis catalogo adscribens Sanctorum, per universos mandaverit eorum festa solemniter celebrari; vos tamen occasionem sumentes ex eo, quod id vobis specialiter non exstitit demandatum, Sanctorum ipsorum festa solemnitate debita, ut dicitur, minime celebratis. Hinc est, quod universitatem vestram rogamus, monemus & hortamur attente, per Apostolica vobis scripta mandantes, quatenus attendentes, quod Sanctorum meritis inclyta gaudia illi procul dubio assequuntur, qui eum venerantur in ipsis, quorum gloria ipse est & retributio meritorum, per universum Ordinem vestrum prædictorum Sanctorum festivitates celebrari solemniter faciatis, juxta quod per Sedem eamdem pie noscitur ordinatum. Datum Anagniæ XII Cal. Augusti, Pontificatus nostri anno primo. Hic primus Alexandri IV annus cum anno Christi 1255 concurrit.

[886] [late propagarunt] Clemens IV Pontifex anno Christi 1266 annuam ejusdem sanctissimi Viri festivitatem solemniter celebrari præcepit, datis ad præsules Lusitanos litteris, quæ apud laudatum Edmundum Martene in Thesauro Anecdotorum tomo 2 col. 294 & sequente sic sonant: Clemens episcopus servus servorum Dei venerabilibus Fratribus archiepiscopo Bracharensi, & episcopis per regnum Portugaliæ constitutis, ad quos litteræ istæ pervenerint, salutem & Apostolicam benedictionem. De meritorum excellentia, quibus BB. Dominicus confessor & Petrus martyr Ordinis Fratrum Prædicatorum claruerunt in hujus mundi tenebris sub vitæ studio innocentis, processisse dignoscitur, quod eos Sedes Apostolica post felicem eorum obitum adscripsit catalogo Beatorum, festa Confessoris & Martyris eorumdem celebrando solemniter annuatim ad illius gloriam & honorem, qui utrique ipsorum diversis illustrato miraculis contulit præmia perpetuæ claritatis, sicut ad generalem notitiam cunctorum Christi fidelium a multis annis præteritis pervenisse credimus multis modis, & præcipue per supradictum Ordinem, quem scilicet præfatus Confessor, illectus amore cælestium cum despectione omnimoda terrenorum, per inspirationis divinæ gratiam adinvenit, quemque memoratus Martyr, tamquam vir in divinæ legis meditatione sedulus, & in operibus bonis assidue studiosus, diligenter & constanter observans, tandem pro defensione Catholicæ fidei, martyrii palmam meruit adipisci.

[887] [cultum S. Dominici,] Cum itaque res tam celebris & solemnis vobis & ceteris fidelibus regni Portugaliæ non inculta vel incognita, sed modis omnibus debeat esse reverenda, universitatem vestram rogamus & hortamur attente, per Apostolica vobis scripta firmiter præcipiendo mandantes, ac in remissione peccaminum injungentes, quatenus festum Confessoris ejusdem Nonis Augusti, ac solemnitatem præfati Martyris tertio Calendas Maii, diebus videlicet, quibus iidem Sancti, absolutis mortis vinculis, ad perennis vitæ delicias pervenerunt, celebretis annis singulis, & ab universis vestris subditis præfati regni celebrari cum debita reverentia faciatis, ipsorum festa in vestris & illorum calendariis conscribi nihilominus procurantes, ut id vobis de thesauris cælestibus eorum pia intercessione perveniat *, quod uterque ipsorum, præstante Dei Filio, percepisse dignoscitur, & possidere perpetuo gloriatur. Datum Perusii XIII Calendas Aprilis, Pontificatus nostri anno secundo. Quamvis Clemens Papa in hac epistola innuat, S. Dominicum obiisse Nonis Augusti, tamen in fine §§ 44 & 47 ex Gregorio IX Pontifice, aliisque auctoribus retulimus, sanctum illum Confessorem octavo Idus Augusti, seu die sexta istius mensis, ex hac vita migrasse.

[888] Etsi jam ubique terrarum vigeat veneratio S. Dominici, [qui potissimum viget Bononiæ,] tamen ea celeberrima est Bononiæ in Italia, ubi sacrum ejus corpus quiescit, ut Nicolaus Janssenius in Vita ejusdem Sancti lib. 3 cap. 4 testatur his verbis: Clarior enimvero exstitit beatus Pater in dies, perque omnium aures diffusa est gloria miraculorum, quibus eum Omnipotens magis magisque inclarescere voluit. Hinc certatim ad monumentum ejus accedere ægri pariter & sani: illi quidem, ut levamen acquirerent morbo; isti ut pericula fors imminentia discuterent. Alii in hoc laborabant, uti circa & ad sepulcrum egregia cum primis ornamenta certarent. Unde advecta marmora, imagines artificiosæ in eam majestatem brevi ipsum tumulum & ædiculam extulere, ut inter splendidissima non solum Ordinis, sed totius Italiæ decora censeantur. Sarcophagus quidem undique incrustatus candidissimo marmore historias aliquot mirifice excisas repræsentat; quibus cædendis inter alios artifices nobilissimos doctam hercle navavit operam F. Damianus Bergomensis, nostri Ordinis Conversus, qui peritiam artis suæ in choro majori omnium cum admiratione expressit, ut testabitur facile, quisquis viderit. Notandum vero ditissima illa arca non contineri integre corpus sancti Dominici: quippe aperto iterum sepulcro, anno MCCCLXXXIII, decimo sexto Kalendas Martii, episcopi duo sacrum caput a reliquis membris disjunxere, quod theca argentea inclusum ac ditissimis ornatum cimeliis in summa ecclesiæ ara spectatur.

[889] Papebrochius noster, qui Bononiense RR. PP. Prædicatorum templum anno Christi 1660 attente inspexit, [ubi sepulcrum ejus magnifice exornatum est.] in Ms. suo Itinerario magnificentiam illius fuse describit. Dein ibidem agit de amplissimo S. Dominici sacello, quod stellato pavimento stratum, & ubique artificiosis picturis, pretiosoque marmore adornatum est. Denique de sacris sancti Fundatoris reliquiis ad rem nostram habet sequentia: Ipsum sancti Dominici corpus super altari ac basi marmorea in tumba itidem marmorea elegantissimæ cælaturæ requiescit, in qua Alphonsi Lombardi manus varias historias minutim velut in ebore expressit; signa superposita Michaël Angelus elaboravit. Includit ea tumba argenteam thecam, & in hac crystallinam, ac cedrinam denique, in qua sancti Patriarchæ corpus conservatur. Sequitur denique eodem in latere post altaria aliquot interjecta, reliquiarum sacellum, in quo altare inauratis clatris munitum continet sancti Dominici caput, digitum divi Thomæ, aliaque lipsana, thecis argenteis inclusa, & per modum perspectivæ disposita intra eosdem cancellos, per quos, sublata intermedia tabula, Rosariis ad bacillum appensis singula contingi poterant. An interea situs quarumdam reliquiarum mutatus sit, ignoramus. Saltem ex dictis patet, congesta esse in hanc ecclesiam omnia illa ornamenta, in quibus ars cum materia certet, eo quod semper creditum fuerit, illic præcipua S. Dominici ossa requiescere, tametsi quidam illam sacri corporis præsentiam in dubium revocaverint, aut etiam negaverint, quos paragrapho sequente refutabimus.

[Annotata]

* forte proveniat.

§ XLIX. Præcipua Sancti ossa apud RR. PP. Prædicatores Bononienses conservata, iisdemque asserta.

[Præter alia improbabilia quidam asserunt,] Cherubinus Ghirardaccius in Historia Bononiensi, quam anno Christi 1596 Italice edidit, part. 1 lib. 5 pag. 135 & sequentibus refert ac refellit varias opiniones eorum, qui negant, corpus S. Dominici in Bononiensi Prædicatorum ecclesia hactenus conservari. Nonnulli, inquit, putarunt, corpus istius sancti Fundatoris in Hispania inveniri; sed hi haud dubie sanctum Institutorem Ordinis Prædicatorum cum alio sancto Dominico Hispano confuderunt, ut R. P. Ghirardaccius ibidem recte respondet. Alii vero existimant, sacrum cadaver S. Dominici sepultum esse in ecclesia Annuntiationis B. Mariæ, prope muros Bononienses, ut præter hunc auctorem Michaël Pius in Opere Italico de Viris illustribus Ordinis Prædicatorum lib. 1 col. 119 memorat, ubi Franciscani anno Christi 1475 cœnobium sui Ordinis obtinuerunt. Verum hæc opinio nullum habet fundamentum, ut laudatus Cherubinus notat, fusiusque ostendi posset ex illustrissimo Francisco Gonzaga, aliisque scriptoribus Minoritis, qui de tanto thesauro tacent, etsi fundationem & reliquias ejusdem Conventus recenseant. Plures denique volunt, S. Dominicum Assisii cum S. Francisco in ecclesia quadam subterranea adhuc quiescere.

[891] [corpus S. Dominici requiescere Assisii,] Hæc ultima opinio jam abhinc duobus seculis apud quosdam recepta fuit, ut colligimus ex Joanne Garzone, qui in Actis S. Dominici apud Leandrum Albertum fol. 21 verso hæc habet: Aiunt, me veritatem non mediocri contaminasse mendacio, quod Dominici corpus Bononiæ in Nicolai templo sepultum scripserim, quando gravissimi & sapientissimi viri Assisii in sepulcro conditum affirment. Exstant litteræ Clementis quarti Pontificis maximi, quibus si fidem nullam habendam putant, vereor, ne ad insaniam redigantur, vel sint natura levissimi. In his & Magistro & Fratribus Religionis Prædicatorum, ut in urbe Bononiensi nobiliorem pro sanctissimo Dominici corpore in sepulcro constituendo ad voluntatem deligant locum, potestatem facit: se in illo transferendo eorum sententiæ accedere; Dominicum ita caste, pie, sancteque vitam instituisse, ut qui se Christianos profitentur, eum venerari & colere debeant. Venerunt & ad manus meas Vincenensis episcopi litteræ, quas cum diligenter accurateque legissem, coactus sum eos fateri aniliter desipere, qui Dominici corpus ad Assisium delatum, atque in Francisci templo sepultum asserunt.

[892] Affirmat vir gravissimus, cum corpus transferebatur, [sese] affuisse. Hæc ejus verba sunt: Cum Dominici corpus, quod humili jacebat loco, [quam opinionem Joannes Garzo explodit,] transferendum esset, convenerunt Bononiam Fratrum multitudo; accersiti sunt Arnulfus ac Ægidius, quorum alter Hunianensis, alter Torcellanensis episcopatus dignitate præditus erat: imperator præterea Bononiensis, consulesque ac tribuni plebis. Omitto populum Bononiensem universum, qui ad rem perspiciendam profectus est. Dixisses ipsam Bononiam prope convulsam sedibus suis: quippe omnium generum, ætatum, ordinum, viri ac mulieres omnis fortunæ ad perspectandum corpus, & evulsum ab humeris caput, iter contulerunt. Hæc omnia ex mox dicendis majorem lucem accipient, postquam verosimilem contrariæ opinionis originem detexerimus.

[893] Suspicamur, popularem illam traditionem de Assisiensi S. Dominici sepultura ortam esse ex epistola Francisci de Bautio, [& quæ forsan originem habet ex epistola Francisci de Bautio,] quam Waddingus in Annalibus Minorum ad annum Christi 1230 num. 4 exhibet. In ea narratur, quomodo Nicolaus V Pontifex anno Domini 1449 visitaverit Assisii in ecclesia subterranea corpus S. Francisci, & hac occasione ibidem viderit aliud cadaver incorruptum, cujus utriusque status ita describitur: Ex Orientali latere corpus illud sacrum Francisci Seraphici erectum stabat, facie ad occasum tendens, & oculis elevatis in cælum; manus vero coopertæ erant habitus manicis & simul junctæ, ut Fratres ferre consueverunt. Erat autem corpus ita incorruptum, quasi esset prima die positum: videbatur enim quasi dormiens. Ex alio vero latere alium erectum stantem vidimus habitu beati Dominici, qui & manus simul junctas habebat cum articulis sursum junctis, veluti mos est orantium; oculi vero ejus ad beati Francisci pedes intuebantur. Ambo autem ita lucidos & splendentes habebant oculos, ut nulla ad vivos esset differentia. Fides hujus epistolæ ad diem IV Octobris, quo illustranda sunt S. Francisci Acta, severius poterit examinari.

[894] Interim supposita narrationis istius veritate, nondum sequitur, [etsi scriptor quidam Franciscanus fateatur,] alterum illud cadaver esse S. Dominici, etiamsi habitu Dominicano indutum videatur: potuit enim Assisii circa obitum S. Francisci pius aliquis Dominicanus mori, ac ibidem sepeliri, ut Soëgius recte observat. Hinc F. Petrus Rudolphius, ex Ordine Franciscanorum Conventualium ad episcopatum Senogalliensem assumptus, in Historiis Seraphicæ Religionis lib. 2. a fol. 247 verso eamdem Francisci de Bautio epistolam referens, ibidem fol. 248 verso ad supra relata epistolæ verba in margine sic notat: Errant, qui ex hoc loco colligunt, beatum Dominicum hic cum beato Francisco conditum esse, cum pro comperto habeamus, eum Venetiis redeuntem Bononiæ fessum ex itinere & æstu, utpote circa finem Julii, urgente obitus die, ibidem obiisse & tumulatum esse anno MCCXXI, superstite adhuc beato Francisco.

[895] Primo ex hac Rudolphii notatione liquet, quosdam ex laudatis epistolæ verbis Assisiensem S. Dominici sepulturam collegisse. [ex hoc talem consequentiam erronee deduci.] Secundo ex eadem patet, non fuisse hanc communem omnium Franciscanorum sententiam, licet id innuat Eminentissimus Vincentius Maria Orsini, postea sub nomine Benedicti XIII ad Cathedram Romanam evectus, dum in supradicta Dissertatione reliquias S. Bartholomæi vindicans ecclesiæ suæ Beneventanæ, articulo 6 pag. 21 sic adversariis suis respondet: Asserere quoque poterant, ibi adfuisse corpus sanctissimi parentis Dominici, quod confratres mei religiosissimi. Franciscani Assisii, apud se quiescere contendunt, non Bononiæ, in cujus urbis celeberrimo meæ Religionis Conventu, cum sacris theologiæ studiis vacaremus, pluries sanctissimi Patriarchæ caput continens ostensorium pro summo honore manus meæ contrectaverunt. Saltem ex hac Eminentissimi Dissertatoris responsione colligimus, exoticam illam sententiam de Assisiensi S. Dominici sepultura aut translatione adhuc ab aliquibus propugnari. Sed ne quis circa hanc rem scrupulus remaneat, ex antiquis & authenticis instrumentis corpoream S. Dominici præsentiam Bononiensi RR. PP. Prædicatorum ecclesiæ jam evidenter vindicabimus.

[896] [Authentico testimonio B. Bartholomæi,] Constat ex duobus testibus oculatis, quos superius § 46 citavimus, corpus S. Dominici anno 1233 Bononiæ ab innumeris hominibus visum fuisse. Postmodum anno Christi 1267 B. Bartholomæus ex Ordine Prædicatorum, episcopus Vicentinus, interfuit alteri ejusdem sacri cadaveris visitationi seu translationi, de qua ipsemet Beatus apud Michaëlem Pium lib. 1 de Viris illustribus Ordinis Prædicatorum col. 118 fidem facit sequente diplomate: Venerabilibus Christi fidelibus, præsentes litteras inspecturis, Frater Bartholomæus, miseratione divina episcopus Vincentinus, salutem & æternam in Domino caritatem. Justus & pius Dominus, de cujus munere venit, ut sibi a fidelibus suis digne & laudabiliter serviatur, vota bene servientibus multo majora retribuit, quam valeant promereri.

[897] [episcopi Vicentini;] Cum itaque in generali Capitulo Ordinis Fratrum Prædicatorum apud Bononiam celebrato sanctissimum corpus piissimi patris Dominici, Ordinis institutoris ipsius, præsentibus & cernentibus venerabili patre F. Joanne Vercellensi Magistro, & Fratribus dicti Ordinis in dicto Capitulo anno a Nativitate Domini MCCLXII, Indictione X, die Pentecoste, V Junii congregatis; venerabilis pater dominus Philippus, Dei gratia archiepiscopus Ravennas, præsentibus & adstantibus venerabilibus patribus dominis Dei gratia Octaviano Bononiensi, Tomasio Imolensi, Fratribus Arnulfo Humanensi & Ægidio Torcellanensi episcopis, atque nobis, nec non viris nobilibus dominis Yrech de la Turre potestate, Guiesto de Ponte Carali capitaneo, & Antianis Bononiæ, de tumulo lapideo non cælato, ad marmoreum & cælatum cum debita reverentia & debita devotione transtulerit, atque caput pretiosum ad devota dictorum episcoporum, Magistri & Fratrum oscula primo reverenter exhibitum, consequenter in angulari pulpito ecclesiæ dicti Sancti in platea exteriori, præsente laudabili fidelium multitudine, ad tollendum de ipsius corporis in dicta ecclesia conservatione solida & integra dubitationis cujuslibet scrupulum, qui forte quorumdam cordibus insidebat, per nos ibidem, præmissa solemni prædicatione, monstraverit, ipsum in prædictum tumulum cælatum manu devota reducens, & in sui compagine corporis in osculo sancto recondens: nos de dictorum dominorum archiepiscopi auctoritate & episcoporum concessione cupientes, ut jam dictum corpus in dicta ecclesia singulis annis, festivis honoribus visitetur, omnibus vere pœnitentibus & confessis, ad quos jam dictorum dominorum archiepiscopi, episcoporum, & nostra jurisdictio se extendit, qui prædictum corpus in festo translationis ipsius, & usque ad octavas devote ac laudabiliter visitare curaverint annuatim, ex parte dicti domini archiepiscopi duos annos, & dictorum dominorum episcoporum & nostra pro unoquoque annos singulos de Omnipotentis misericordia, & gloriosæ Mariæ Virginis Genitricis ejus meritis, sanctorumque Apostolorum Petri & Pauli auctoritate, Sanctorumque omnium confisi suffragiis, de injunctis sibi pœnitentiis, misericorditer in Domino duximus relaxandos, præsentibus in perpetuum valituris. In cujus rei testimonium præsentes litteras fieri fecimus & nostro sigillo muniri. Dat. Bononiæ anno Domini MCCLXVII, Indictione decima, die nona, intrante Junio. Liquet ex hoc instrumento, cui vetera historicorum Bononiensium testimonia consonant, sacrum S. Dominici cadaver usque ad annum Christi 1267 in Bononiensi PP. Prædicatorum ecclesia quievisse. Nunc porro ad recentiora tempora paulatim pergamus.

[898] Anno Christi 1383 sepulcrum S. Dominici rursus apertum est, [aliisque posterioribus instrumentis probatur,] ut Carolus Sigonius in Opere de episcopis Bononiensibus lib. 3 pag. 154 narrat his verbis: Anno millesimo tercentesimo octogesimo tertio, XII Kal. Martias, Fratres Prædicatores caput sancti Dominici ex arca, Philippo episcopo, magistratibusque præsentibus, extraxerunt, & ad usum ecclesiæ nobili loculo argenteo condiderunt. Mirum vero illud oculis mortalium accidit, quod interim dum arca patuit, stella supra ecclesiam clarissime fulsit: quæ res animadversa, civitatis religionem erga sanctum Confessorem accendit. Hæc publica prodigiosæ stellæ apparitio, aliæque circumstantiæ memorantur in veteri Chronico Bononiensi, quod nuper Italice inter Scriptores Rerum Italicarum tomo 18 col. 525 editum est. Præterea in archivo civitatis Bononiensis exstant antiqua & authentica hujus narrationis testimonia, ut Michaël Pius in laudato Opere de viris illustribus Ordinis Prædicatorum lib. 1 col. 120 testatur.

[899] Ceterum sepulcralis illa inspectio anni 1383 confirmatur altero instrumento anni 1473, [sacrum S. Dominici cadaver] quod apud Michaëlem Pium loco mox citato col. 122 & 123 sic sonat: In nomine Domini nostri Jesu Christi. Amen. Anno Domini MCCCCLXXIII. Noverint universi, qualiter ego Joannes Bologninus, Bononiensis civis, ex quatuor viris unus ad curandum perfici sepulcrum divi Dominici, annuentibus aliis sociis, videlicet Joanne Guidoto vexillifero justitiæ, Ludovico de sancto Petro & Baptista Manzolo, hora tertia feriæ sextæ, videlicet die XVI Julii hujus anni MCCCCLXXIII, & annuente venerabili P. F. Georgio de Vercellis Priore monasterii sancti Dominici cum Patribus & Fratribus dicti monasterii, ac adstantibus, operimentum vetus ex præfato sepulcro, veluti tanto opere indignum, auferri jussi, ut superimponi possit novum, miro opere elaboratum per Nicolaum Barrensem.

[900] Quo ablato, invenimus capsam ligneam ex larice, [in Bononiensi Prædicatorum ecclesia] clausam, bene firmatam, clavibusque munitam, super quam ternas litteras obsignatas, quæ per partes resignatæ & lectæ fuerunt: quorum alteræ, prout subscriptio præ se ferebat, manu Bartholomæi de Saliceto, præstantissimi ac litteratissimi doctoris scriptæ fuerant; alteræ a quodam Patre de Ordine Prædicatorum, ultimæ per Jacobum Blanchettum, notariorum correctorem. Siquidem manibus propriis omnes illi præfatam ligneam capsam anno Domini MCCCLXXXIII fuisse reseratam, ac in ipsa sacra divi Dominici ossa reperta, eaque ibidem intacta demissa, & eo tempore a reliquo corpore venerandum caput extractum, & loculo argenteo collocatum, ubi modo asservatur, attestabantur. Ad laudem & gloriam omnipotentis Dei, & antedicti beatissimi patriarchæ Dominici, protectoris & defensoris hujusce nostræ civitatis, cujus precibus & interpellationibus apud Deum oro ac deprecor, ut civitas nostra ab imminentibus periculis eruatur. Et in præmissorum fidem, & ad perpetuam rei memoriam ego Joannes Bologninus supradictus hæc propria manu scripsi, & sigillo, quo utor, signavi die, mense & anno, quibus supra &c.

[901] [adhuc honorifice conservari.] Carolus Sigonius lib. 4 Operis proxime laudati pag. 204 de eodem eleganti ornamento, quod tunc tumulo S. Dominici impositum est, sic breviter meminit: Fastigium etiam marmoreum, miri artificii ac singularis & antiquæ elegantiæ opus, arcæ quadratæ sancti Dominici supra commemoratæ impositum, sic sepulcrum illud nobilitavit, ut hodie nemo paullo humanioris ingenii Bononiam veniat, quin illud in primis, vel eo nomine sibi invisendum existimet. Quamvis post hæc tempora sepulcrum ejusdem Sancti apertum non fuerit, tamen ad augendum illius splendorem varia ornamenta collata sunt, & multi principes, tum ecclesiastici tum seculares, venerati sunt Bononiæ has sanctissimi Confessoris reliquias, quas ibidem quiescere sibi certissime persuadebant. Nolo hic referre diplomata Romanorum Pontificum, qui corpoream S. Dominici præsentiam Prædicatoribus Bononiensibus asserunt, & fidelibus has sacras reliquias pie visitantibus indulgentias concedunt. Prætermitto etiam alia argumenta, quibus Michaël Pius, aliique scriptores Dominicani sacra Fundatoris sui ossa Bononiensibus vindicant: nam hactenus relata instrumenta mihi abunde videntur sufficere, ut cordati hujus communissimæ opinionis adversarii errorem suum agnoscant. Quod si quis ex his pertinacior priori suæ sententiæ adhuc velit adhærere, is nobis edisserat, qua occasione, aut quo tempore, corpus S. Dominici alio translatum fuerit, quemadmodum nos id de quibusdam eorumdem sacrorum ossium particulis jam ostendemus.

§ L. Nonnullæ ejusdem Sancti reliquiæ alio translatæ, & varia per eas patrata miracula.

[Præter costam S. Dominici, quæ Pisas delata est,] Non est mihi voluntas aut facultas ad enumerandas omnes S. Dominici reliquias, quæ in variis Ordinis Dominicani cœnobiis vel ecclesiis honorantur. Quapropter defectu distinctioris notitiæ hic tantum recensebo illas, quæ mihi facile occurrerunt, & inter quas Papebrochius noster in schedis posthumis notavit costam ejusdem Sancti hoc modo: Frater Wilhelmus Pisanus Conversus, optimus lapidum sculptor, vir beatus & bonus; hic interfuit secundæ translationi corporis beati patris Dominici Bononiæ anno Domini MCCLXVII, tempore Magistri Joannis Vercellensis, quo in tempore clandestine unam de costis ipsius beati Dominici secum Pisas detulit, ignorantibusque Fratribus, sub altari beatæ Mariæ Magdalenæ, quamdiu vixit, veneratus est. Demum morti appropinquans, Fratribus rem patefecit; qui locum adeuntes, prout dixerat, sanctam costam invenerunt. Claruit autem vir sanctus circa annum Domini MCCLXX. Cum schedula illa Papebrochii ab aliis ejusdem codicis ecgraphis separata fuerit, nescio, unde eam desumpserit, & propterea ulteriorem hujus sacri lipsani notitiam curiosis indagandam relinquo.

[903] Joannes Garzo in Vita S. Dominici apud Leandrum Albertum fol. 22 de quibusdam ejusdem Sancti reliquiis, [memorantur Asculanæ ejusdem Sancti reliquiæ,] olim in urbe Asculana servatis, refert sequentia: Asculum civitas est Piceni, a qua non longe abest amnis, cui Truento est nomen. Huc se mulier quædam linteum lotura contulerat. Subsequebatur eam filius nondum quintum annum agens. Is dum in ripa ludum ludit, fato, nescio quo, in flumen decidit. Imperitum nandi hauserunt gurgites. Sic absorptus impetu aquæ ad molendinum quoddam deductus est. Mater ubi filium exanimem audivit, dolore commota, juges lacrymas continere non poterat. Quæ aderant mulieres accurrunt; miseram consolantur. Illud unum superesse, ut cadaver extrahatur, sepeliaturque. At matrem, quamquam puerum pro egressione aquæ pedibus appendisset, nec succederet exitus, magna spes tenebat, illum in vitam rediturum, si ad Dominici templum, in cujus sacrario ejus dens, qui ab ipsius ore, dum vitam agebat, exciderat, servabatur, deportasset. Igitur mortui super aram constituti ventrem [dum] Fratres dente contigerunt, subito defunctus revocatus est, & qui non vivebat, vixit.

[904] Flaminius in Actis S. Dominici fol. 88 verso idem miraculum narrat; [ubi per eas patrata sunt miracula,] sed puerum istum digito ejusdem Sancti, qui in Asculana civitate honorifice conservabatur, tactum fuisse asserit, & ibidem narrationi suæ hæc præmittit: Erat Asculi, quæ urbs in Piceno est, sicut jam ostendimus, ex digitis beati Dominici unus, cujus attactu varii quidem a corporibus humanis morbi depulsi fuerunt; & magno in honore is erat, & præcipua cum veneratione asservabatur. Deinde exponit, quomodo puer submersus, de quo supra, ad tactum hujus sacri digiti revixerit. Laudatus Flaminius folio 85 verso citati opusculi jam de iisdem reliquiis meminerat, & ea occasione aliud miraculum Asculanum exposuerat his verbis: In Asculana civitate præfectus ædis Prædicatorum, tabulam grandem marmoream beati Dominici superpositurus aræ, operas & ipse adjuvabat; sed dum ponderis ferre gravitatem non possent, qui saxum attollebant, totum onus in ipsum præfectum recidit, ac ita quatuor manus digitos illisit & confregit, ut ferreo viderentur malleo contusi. Jussit ille Dominici digitum, qui ea in æde asservabatur, ad se afferri, cujus tactu ita continuo restituti sunt digiti, ut nullum in iis diræ illisionis vestigium remanserit. Eum postea digitum Joannes Vercellensis, generalis Prædicatorum Magister, regi Gallorum Philippo, sancti Ludovici filio, aliquid reliquiarum beati Dominici, quem magno cultu prosequebatur, petenti dono dedit. At rex accepti muneris tanti gratiam referens, unam de corona Christi spinam ad Asculanum monasterium misit.

[905] Echardus tom. 1 Bibl. Præd. pag. 258 etiam meminit de Asculano sancti sui Fundatoris digito, [quæ aliqui auctores adscribunt digito,] eumque postea ad Galliam translatum esse refert his verbis: Cum Asculi digitum sancti Dominici servari & coli sanctus rex Ludovicus rescisset, & ejus habendi desiderium suum indicasset, mox Magister Ordinis F. Joannes de Vercellis jam laudatus, de eo monitus, Asculum accedens digitum accepit, & ad sanctum regem detulit, qui gratissimum habens munus, vice versa spinam ipsi coronæ Domini dedit, quæ ea est, quam apud se venerantur Asculani nostri. At Sebastianus Andreantonellus in Historia Asculana, quam summo studio elaboravit, pag. 214 de hoc digito agit, illumque alteri Galliæ regi datum fuisse sic memorat: Custodiebatur vero in eadem (scilicet Asculana Prædicatorum ecclesia, de qua ibi mentionem facit) veneranda reliquia, ipsius nimirum sancti Dominici digitus, Philippo Galliarum regi, cognomento Pulchro, traditus a Fratre Francisco de Jacobis, cive Asculano, ejusdem cœtus Religioso, qui fuit ejusdem regis a confessionibus; a quo etiam accepit spinam ex patientis Christi serta corona avulsam, quæ ibidem summa colitur veneratione. Has diversas narrationes inter se componat, qui potest.

[906] [alii autem denti,] Nos interim de Asculanis S. Dominici reliquiis hic transcribemus ea, quæ accepimus ex Ms. Pragensi, in quo Vitæ quædam Sanctorum, ab illustrissimo Bernardo Guidonis scriptæ, simul cum translatione S. Dominici continentur. Itaque in scriniis nostris ad diem XVI Octobris post alia Sanctorum Acta legitur translatio reliquiarum S. Dominici, ex qua ad propositum nostrum excerpimus sequentia: Tempore venerabilis patris Fratris Joannis de Vercellis, Magistri Ordinis Fratrum Prædicatorum, corpus beati Dominici fuit translatum secunda vice de tumulo marmoreo, in quo in prima ejus translatione fuerat collocatum; fuitque transpositum in capsam pretiosam candidi marmoris, super columnas elevatam, quam vocant arcam sancti Dominici, sub anno Domini MCCLXVII. Tunc vero Frater Franciscus de Esculo civitate (sic etiam pro Asculo vocatur hæc urbs, ut Sebastianus Andreantonellus in opere supra laudato pag. 204 tradit) socius præfati Magistri Ordinis, dentem unum beati Dominici clam accepit, quem postea de ipsius Magistri licentia dedit & posuit in Conventu Fratrum Prædicatorum de Esculo pro reliquiis venerandis, ubi ad contactum ipsius dentis, meritis sancti Dominici, multa miracula sunt patrata, ex quibus unum duximus subnectendum.

[907] [Asculi olim servato,] Mulier quædam in Esculo in canali molendini juxta ecclesiam beati Dominici cum aliis mulieribus pannos lavabat, quæ filium suum parvulum, Franciscum nomine, secum adduxerat. Cumque mater suo intenta esset operi, puerulus super canalem ludens, in aquam cecidit, & suffocatus est; fuitque ab aquæ decursu usque ad rotas molendini deductus, & vehementer sub aqua compressus a rotis. Audiensque mater casum & periculum filii cum ceteris mulieribus cucurrit ad rotas molendini, & vix violenter de sub rotis filium mortuum elevavit. Cumque adstantibus pluribus, qui convenerant, nihil aliud videretur, nisi quod puer mortuus traderetur sepulturæ, mater ubertim flens, mente recogitans, quod in propinquo erat ecclesia Fratrum Prædicatorum, ubi esse audiverat dentem sancti Dominici, & multa miracula esse facta, assumpta fiducia, ait: Non sepelietur filius meus, sed ipsum deferam ad reliquias sancti Dominici, quia spero, quod per ipsum [Deus] vivum & incolumem mihi reddet. Elevans autem mater in ulnis suis filium mortuum, ingratis vocibus ad ecclesiam beati Dominici properans clamabat: Beate Dominice, redde mihi filium meum. Quid plura? Corpusculum mortuum super altare beati Dominici posuit, rogans Fratres, ut dentem ejusdem Sancti ponerent super eum. Commoti vero Fratres ad compassionem & devotionem, dentem sanctum cum multa reverentia super defuncti pueri corpusculum posuerunt. Omnibus autem ibi existentibus condolentibus, & orantibus Deum, & sanctum ejus Dominicum, puer, qui mortuus fuerat, subito revixit, & mater, quæ flens filium attulerat mortuum, gaudens beati Dominici meritis reportavit vivum.

[908] Post hæc autem annis aliquibus jam elapsis, dum præfatus Magister Joannes de Vercellis esset Parisiis, [ac postea inde in Gælliam translate,] rogatus est ab illustri rege Francorum Philippo, filio quondam Ludovici regis, ut ei daret pro reliquiis de ossibus sancti Dominici, ad quem magnam habebat devotionem. Cum idem Magister aliunde commode habere non posset, fecit idem domino Regi dentem prædictum de Esculo deferri Parisios: quem Rex in thesauro reliquiarum suarum in vase pulcherrimo reposuit reverenter, & pro recompensatione spinam unam de corona Christi spinea, quæ in capella Regis habetur, transmisit præfato Conventui Esculano. Vides, hic de dente S. Dominici omnia referri, quæ alii scriptores, paucis mutatis, de digito ejusdem Sancti narrant.

[909] Præterea in his diversis narrationibus occurrunt nonnulla, [circa quam variam narrationem intricata difficultas proponitur.] quæ inter se conciliare non possumus: nam primo Joannes Garzo affirmat, hunc dentem S. Dominico adhuc viventi excidisse, cum interim Ms. Pragense asserat, eumdem dentem a Fratre Francisco Asculano in secunda sacri cadaveris translatione clam surreptum fuisse. Secundo apographum nostrum Pragense tradit, hunc dentem Asculanum a Joanne Vercellensi datum fuisse Philippo regi Francorum, qui patri suo Ludovico successit, & vulgo audax cognominabatur. Quod si pro dente digitus substituendus sit, iterum inter scriptores non convenit: Echardus enim tomo 1 Bibl. Præd. pag. 211 & 258 scribit, illum S. Dominici digitum sancto Ludovico Galliæ regi ab eodem Joanne Vercellensi fuisse traditum. Laudatus vero Sebastianus Andreantonellus ait, eumdem Sancti digitum a Fratre Francisco de Jacobis Asculano delatum fuisse ad Philippum, cognomento pulchrum, qui Philippo Audaci in regnum Galliæ successit. Verum hæc omnia inter se & cum chronologia ægre componentur, quamvis uni Francorum regi dentem S. Dominici, & alteri digitum ejusdem Sancti diversis temporibus concessum esse dixeris. Etsi autem in quibusdam narrationis circumstantiis erratum sit, tamen propter illas difficultates non dubitamus de miraculis, quæ per Asculanas S. Dominici reliquias contigerunt.

[910] Nescio, quo tempore in Hungariam translatus sit digitus S. Dominici, [In Hungaria] de quo Flaminius in jam sæpe citatis ejusdem Sancti Actis fol. 89 verso sic scribit: Cum jam multa per Pannoniam fabricata fuissent Prædicatorum monasteria, unus ex sacro divi Dominici corpore digitus in eam provinciam allatus est in urbem, quæ Simlu dicitur. Deinde inter alia miracula, quæ illic patrata sunt, fol. 90 verso refert sequens his verbis: Alba Regalis ejusdem provinciæ urbs est, cujus ecclesiæ Præpositus (dignitatis id ecclesiasticæ nomen est) fato functus est. Circa jacentis cadaver, cum jam pararentur exsequiæ, multi assidebant, e quibus unus divino (ut est credibile) instinctu ait: Ego quidem in spem adducor, posse defunctum hunc nostrum ad vitam revocari, si digitus huc beati Dominici afferatur. Placuit omnibus consilium, & ad multa funalia accensa allatus est in calice sacro digitus, quem monasterii præfectus aqua lavit, quam ori jacentis immisit; quæ ubi descendit in guttur, exstinctus ille continuo revixit. Vincentius Bellovacensis & Theodoricus Appoldianus de his Hungaricis S. Dominici reliquiis plura memorant, quæ post hunc Commentarium suo loco infra referentur.

[911] [mortui ad vitam revocari sunt,] Sed ab his antiquis scriptoribus etiam omittitur aliud miraculum, in Hungaria patratum, quod laudatus Flaminius præcedenti sic subnectit: Obierat annorum duodecim puella in loco, qui ab urbe Simlu antedicta diei unius itinere distabat. Propinqui & amici patrem hortati sunt, ut aquam juberet afferri, qua beati Dominici sacer digitus esset ablutus, sperantes, fore ut ope acceptissimi Deo Sancti ad vitam puella revocaretur. Laudavit consilium pater, & continuo ipse profectus est. Abiens autem jussit, ne ullo pacto, priusquam redisset ipse, filiam sepelirent. Sed cum differre nimium propter distantiam loci videretur, decreverant illam sepelire domestici. Quare cum jam efferrent, inciderunt in patrem, qui aquam afferebat. Excanduit ille, ac suos graviter increpans, qui contra suum jussum filiam sepelirent, consistere jussit lectum ferentes funebrem. Tunc ipse, adstante multitudine, ori per vim aperto aquam immisit, & statim, stupentibus omnibus, vitæ restituta est.

[912] [& Leodii vel Laudæ] In Vitis Fratrum, quæ Duaci anno 1619 excusæ sunt, part. 2 cap. 39 quædam miracula, alibi per reliquias S. Dominici patrata, recensentur hoc modo: Civis quidam Leodiensis, villicus ejusdem urbis, morbum patiebatur in collo, pro quo loca Sanctorum visitaverat multa; & cum minime curaretur, rogavit Priorem Fratrum Prædicatorum, ut secreto reliquias sancti Dominici poneret super morbum: quo facto, perfectam recepit continuo sanitatem. Hæc ipse Prior mihi narravit. Alius de ditioribus ejusdem civitatis morbum gravem cum tumore magno & ulcere terribili patiebatur, ita quod de vita ejus sui penitus desperabant: tantus enim erat dolor & cruciatus, quod nec palpationem medici poterat sustinere. Frater autem Lambertus, cum videret illius afflictionem permaximam, induxit eum, ut haberet devotionem ad beatum Dominicum, quia per eum Dominus fecerat mirabilia multa. Ille statim rogavit devote, ut afferretur ei aqua ablutionis reliquiarum beati Dominici, qua super locum aspersa, statim incepit dolor minui, & tumor evanescere, & sic est perfecte curatus. Ignoro, an hic memoratæ Sancti reliquiæ ad Leodiensem in Belgio, an ad Laudensem in Italia civitatem spectent: Echardus enim tom. 1 Bibl. Præd. pag. 43 in Ms. codice seculi XIII pro Leodiensis legit Lodiensis, & ibidem in notis censet, hac voce indicari civitatem Italiæ, quæ vernacule Lodi appellatur. In Ms. nostro codice idem iste civis Lodienensis vocatur.

[913] [ac Metis contigerunt alia miracula,] Laudatus Echardus tomo proxime citato pag. 44 notat, B. Jordanum anno Christi 1233 distribuisse sodalibus, qui tunc Bononiam convenerant, sacrum pulverem, in tumulo S. Dominici inventum, & ibidem ex Vitis Fratrum narrat facta per has reliquias sequentia miracula: Frater quidam in Conventu Metensi ob os, quod supercreverat * ei in conjunctura *, quæ est inter pugnum & brachium, graviter patiebatur in manu, ita ut timeret probabiliter amittere usum manus: super quo frequenter a medicis & chirurgicis habuit responsum, quod non posset curari nisi per incisionem; quod tamen periculum erat propter venarum & nervorum ibidem concursum. Contigit autem in vigilia beatæ Mariæ Magdalenæ, patronæ in Conventu prædicto, quod duo Fratres venientes de remotis partibus Teutoniæ, hora, qua parabatur altare, post nonam introirent chorum ad benedictionem: Frater autem, qui patiebatur in manu, unus erat de parantibus cum sacrista. Qui dimittentes altare, Fratribus benedictionem dederunt, & surgentes a benedictione dixerunt: Detulimus nobiscum de pulvere beati Dominici patris nostri.

[914] Frater ille, qui patiebatur in manu, audito nomine beati Dominici & adventu reliquiarum ejus, [per sacra ejusdem Sancti ossa,] repletus devotione & mentis exultatione non modica, cœpit dicere corde & ore: Pater, Pater, bene veneris ad nos. Qui sequendo Fratres, sacras reliquias ad altare deferentes, plaudens manibus post eos incessanter, Pater, Pater, bene veneris, clamabat. Et accedens ad altare, reliquias accipiens cum duabus manibus, & eas deosculans, subito est ab ossis illius periculo liberatus. Et cum recederet ab altari, videns quasdam immunditias circa lampadem in medio chori, tangendo & mundando lampadem, manus aliquantulum sordidavit; & vadens ad lavatorium, dum manus lavaret, scivit tunc primo, ab illius ossis periculo se curatum, & præ gaudio illotis manibus currens ad Priorem, qui erat in Capitulo, curatum in adventu reliquiarum beati Dominici se ostendit. Quod cum esset mirabile in oculis Fratrum, & divulgaretur per domum, Frater quidam decumbens in infirmitorio, qui torsionibus ventris gravissime torquebatur, hoc audiens, petiit devote sacras reliquias beati Dominici sibi deferri, & ad tactum earum alleviatum se a suis doloribus asseruit & sanatum. Hæc etiam in citata editione Duacensi leguntur, paucis mutatis, quæ in margine observavi.

[915] Non dubito, quin in aliis Prædicatorum cœnobiis plures hujusmodi reliquiæ serventur. [que haud dubie in plurimis aliis urbibus ac regionibus inveniuntur.] Sic illustrissimus Joannes Lopez in Historia Prædicatorum part. 4 lib. 2 cap. 75 ad annum 1598 agit de monasterio sui Ordinis, quod in Hispania non procul Matrito situm est, & inter alias sacras reliquias, quibus illud ditatum est, os quoddam S. Dominici recenset. Etiam in Scorialensi monasterio, præter tria minora ejusdem Sancti ossicula, conservatur articulus digiti pedis cum sicca pelle sua, ut anno 1722 ex Lipsanologio magnifici istius monasterii descripsi. Ceterum hoc paragrapho dumtaxat mentionem feci de illis S. Dominici ossibus, quæ ex urbe Bononiensi alio translata sunt: nam de vestibus ejusdem Sancti, aliisque sacris hujusmodi exuviis vel in Commentario nostro prævio jam actum est, vel porro per decursum agetur. Cum itaque ignorem, quales sint Panormitanæ S. Dominici reliquiæ, nihil hic de illis dixi, etiamsi per eas insignia quondam patrata sint miracula, quæ apud Sylvestrum Frangipanium in Appendice ad prodigia Sorianensia Italice, vel apud Joannem Doye in altera additione Gallice legi possunt.

[Annotata]

* edit. Duac. supervenerat

* edit Duac. junctura

§ LI. Effigies sancti Dominici in Sorianensi Prædicatorum cœnobio, ubi intercessione ejusdem Sancti plura clientibus ejus beneficia conferuntur.

[Teste Choquetio, Prædicator quidam] Ut sequentia, quæ hoc paragrapho referemus facilius intelligantur, iis præmittemus mirabilem cœnobii Sorianensis fundationem, quam P. Hyacinthus Choquetius in Mariæ Deiparæ erga Ordinem Prædicatorum maternis visceribus cap. 27 sic eloganter describit: Anno superioris seculi decimo (id est anno Christi 1510) Catanzari Calabriæ superioris urbe, quidam e nostris erat vir cumprimis pius, ac monasticæ disciplinæ ad amussim sectator egregius, Vincentius nomine, cui eadem ipsa urbs cognomen fecit. Hic mensis Decembris nocte quadam post brevem somnum lecto adstare sanctissimum parentem Dominicum multo lumine cinctum videt, serioque monentem, & porro imperantem audit, uti confestim in pagum Sorianum iret, cujus homines ad sui Ordinis cœnobium exstruendum propensissimos promptissimosque reperiret. Visum istud Vincentius ex interno animi affectu occultaque vi, quæ eum parere impelleret, e cælo profectum interpretatus quidem est; itineri tamen continuo non accinxit sese, quod forte istius provinciæ præfecti seu provincialis placitum, pro Ordinis legibus, ne quid temere tentasse videretur, expetere cuperet.

[917] [post trinam S. Dominici apparitionem Ordini suo cœnobium impetrat,] Dum hæc & plura animo versat, hæretque anceps & consilii inops, nocte proxima illi ipsi incumbenti rursus spectandum se offert supremus ipse maximusque sui Ordinis e cælo moderator Dominicus; ut moras omnes abrumpat, ocyusque proficiscatur, jubet; injectos animo scrupulos dubitationesque posthabeat. Vincentius primo diluculo Priorem adit, tantæ rei sacramentum aperit, eundi facultatem petit, obtinetque; dum tamen ad jussa exsequenda se parat, diem illum etiamnum hæret: cum tertio soporem illi excutit clarissima lux, Dominicumque multo quam antea splendidiorem, graviore tamen subiratoque vultu contuetur, tantas moras increpantem: quo territus Vincentius, mox sub auroram in Sorianum properat. Quo cum venisset, pagi optimates reperit de quopiam cœnobio exstruendo inter sese consilium ineuntes; dumque multa ultro citroque in medium proferunt expenduntque, in ipsum illorum cœtum introgressus Vincentius, itineris adventusque sui causam ex ordine exponit. Sorianenses attoniti juxta, & maxima lætitia perfusi, Vincentium uti cælo delapsum angelum excipere, votis annuere, sibique ipsis gratulari.

[918] [quod non sine variis miraculis] Ergo lætis animis Ordini Prædicatorum ejusque beatissimo patenti Dominico templum cœnobiumque decernunt ac vovent, locoque quem antea in pagi bifidi seu bicorporis medio statuerant, grandem crucem illo ipso die figunt. Hæc crux prodigiorum, quæ Soriani olim patranda erant, initium fecit: proxima siquidem nocte ex loco, ubi pridie fixa fuerat, olivis consito, sua sponte in alium confragosum durissimas inter rupes, juxta ædiculam Virgini Annuntiatæ sacram transmigravit. Postero die cum omnibus exploratum esset, crucem loco amotam, atque in superiore pagi clivo positam, rati Sorianenses inferiores, superiorum dolo id factum, ut nimirum templum cœnobiumque illis viciniora essent; crucem ad priorem sedem, communibus votis destinatam, referunt, altius tenaciusque infigunt. Et porro superioris Soriani incolis nullam se fraudem nosse sancte profitentibus, illi nihilominus plures viros cruci custodiendæ, & fraudi (siqua esset) retegendæ adhibent: qui cum nocte tota illam cinxissent insomnes, invigilassentque attentius, sub crepusculum ex eorum oculis dilapsam vident, stupent, perquirunt, atque eidem loco infixam adspiciunt, in quem ipsa se priore nocte transvexerat. Agnita mox ab omnibus divina virtus & sententia. Quocirca consentientibus animis continuo, tum communi ære, tum privatis multorum muneribus, templum exstrui cœptum, pluribus suas quoque operas ultro impendentibus.

[919] Duo porro miranda isto in opere tunc acciderunt. [in Soriano exstructum est,] Primo quidem cum calx procul quærenda esset, multo scilicet labore & impendio, optarunt nonnulli, calcariam fornacem viciniore aliquo loco excitari; quod plerisque, ac potissime natu majoribus haud probabatur, quibus exploratum erat, Sorianum juxta istiusmodi fornacem haud umquam fuisse, quæ nimirum olim non semel tentata, minime successisset. Vincentius vero tantorum laborum sudorumque misertus, qua maxima erat in beatissimum Parentem fiducia, illam aptari curat; duri saxi fragmentis ex arte compositis ignis supponitur, felicissimoque exitu succedit, proditque calx omnibus numeris absoluta, cum neque antea, neque postmodum, ex fornace quidem illa eadem prosper fuerit calcis eventus. Alterum haud minore stupore dignum fuit, quod cum omne saxum in lapicidina Fellerina excisum operarii in ædificii locum abeunte die semper deferrent, postridie tamen totidem excisa reperiebant, ignari prorsus, quis exscidisset, atque fossæ in ora, unde ipsi alia detulerant, reposuisset. Multa in eam rem sciscitantibus, nocturnosque labores demirantibus, placuit non semel, quis id ageret, explorare: quod dum agunt, saxorum fragorem, secantium ictus, & ex fossa seu valle in locum superiorem ac planum comportantium gressus auribus clarissime excipiunt, nemine tamen conspecto, nisi quod interdum visus aliquis est in Prædicatoria veste supra humanam speciem operi præesse, veluti ergodioctem *, quem sanctissimum ipsum Dominicum haud dubie interpretati sunt. Supponimus, illam narrationem ex antiquis loci istius monumentis prodire. Sed utinam genuina veterum hujusmodi instrumentorum apographa nancisci, & curioso lectori authentica talium prodigiorum testimonia exhibere potuissemus! Nunc videndum, quomodo ad hoc monasterium pervenerit imago S. Dominici, quæ innumerabilibus miraculis fulget.

[920] Nicolaus Janssenius in Vita S. Dominici lib. 2 cap. 12 hanc rem paucis verbis sic expedit: [ad quod dein miro modo effigies Sancti aelata est, ut narrat Janssenius;] In Calabria anno a Virginis partu MDCVI (alii ædificationem cœnobii anno Christi 1510 collocant, & donationem prodigiosæ imaginis ad annum 1530 referunt) loco, quem vocant Surianum, non procul Monte-Leone novam ædem nostri exstruxerant. Modicus erat ornatus, paucæ ad parietes tabulæ, religiosæ paupertatis indicium. Cum inopinato fores pulsant binæ matronæ, humana specie majores. Deipara erat & sancta Maria Magdalena, ut deinde cognitum. Interrogant, quid esset loci, quis cœtus, cui ædes sacra? Sancto Dominico, responsum, & Fratres Prædicatores ibi sedem fixisse. Hic illæ: Effigiem ergo Dominici ecquid habetis? Pudore quasi attonitis (nec enim habebant) Accipite, aiunt, & hanc media templi ara collocate. Erecta est, & ad novum munus undique concursum: cæci, claudi, hydropici, aliisque afflicti morbis sanitatem acceperunt; mortui etiam ad vitam revocati; ut vulgo diceretur: Corpus sancti Dominici quiescit Bononiæ; sed anima in Suriano. Id paucis abhinc annis & nostro ævo. Ubi sane, qui hactenus Dominico, ejusque filiis Virgo Mater sit affecta, manifesto arrhabone declaravit, effecitque, ut ibidem veneratio ejus cresceret, & plurima tum divinæ potentiæ, tum humanæ pietatis monumenta viserentur. Nescio, unde Janssenius eruerit hanc narrationem, quæ ab aliis discrepat, ut cuilibet eam & sequentem attente inter se conferenti patebit.

[921] [sed ab hujus narratione discrepat Choquetius,] Laudatus Choquetius cap. 27 Operis proxime citati eamdem miræ imaginis historiam fuse & ornate sic narrat: A Joannæ Aragoniæ præpropera morte, quæ hoc anno accidit, tota Calabria ingentibus infestissimisque bellis arsit, fusoque plurimorum hominum cruore, propemodum vastata est. Quæ temporum injuriæ atroxque calamitas inchoati feliciter templi tardiores progressus fecere; adeo ut a primis illius initiis viginti anni lapsi fuerint, templo necdum exstructo; sed posterior dumtaxat illius pars surrexerat, quam ecclesiastico vocabulo chorum vocamus: ea pars muro interclusa, sacelli seu sacræ ædis loco erat, in qua e nostris pauci divina officia peragebant, nimirum Dominicus quidam, ab illo ipso pago cognomine Sorianensis, in Vincentii locum subrogatus, & alii duo. Hic meminisse oportet eorum, quæ de mira cœnobii Sorianensis origine & prima templi ædificatione superius ex Choquetio retulimus.

[922] [qui fuse refert, quomodo ædituus illam effigiem acceperit] Deinde ipsam memoratæ imaginis narrationem sic aggreditur: Accidit vero anno MDXXX, nocte, quæ natæ Virginis Deiparæ octavum diem proxime antecedit; is, qui sacristæ munere fungebatur, in templum (sic enim partem dumtaxat templi appellare lubet) ivit; cereos ad matutinas preces persolvendas pro suo more & munere incendit, & ecce, dum ab ara regreditur, tres conspicue feminas, vultu & veste supra modum decoras videt. Attonitus & porro veritus, ne nocte templum sua incuria patuisset, confestim fores adit, lustrat, obseratas videt, & magis stupet. Hærentem anxiumque ad se vocat, quæ illarum princeps habebatur, mediaque stabat, forma aliis augustiore, ex eoque sciscitatur, cujusnam nomini ea ædes sacra esset, quæve imago e muro penderet. Refert ille, templum beato Dominico dicatum consecratumque esse, cujus unica imago rudis, & indocta manu picta, pro ara spectabatur. Tum illa e sinu involutam telam profert, aitque: Cum in hocce templo non alia vestri Institutoris ac ducis effigies sit, tu istam accipe, & ad tuum hujusque domus præfectum defer, illique dicito, uti in hac æde honoris illi locum tribuat.

[923] [ab ipsa Deipara, duabus feminis comitata,] Ædituus quamquam intempestivo feminarum conspectu attonitus, ac stupens, qua illuc irrepsissent via, obseratis undequaque foribus serisque impositis; cælitus tamen illapsa animi lætitia perfusus, istud iconis munus venerabundo vultu accipit, continuoque ad præfectum, seu (ut Ordinis more loquamur) vicarium properat, eum accersurus *; quem ad Matutinas venientem offendit. Illi rem omnem ordine exponit, telamque, ut involutam acceperat, offert. Illico adfuit sacerdotum alter, qui vicarium pone sequebatur, simulque rei novitate percelluntur: ac primo quidem ædituum accusant, cujus incuria templum noctu patuisse crederent. At cum telam explicant, iconemque contuentur, ardentes pietatis flammas in ipsorum corda ejaculantem, & occulta quadam vi ad sui venerationem permoventem, nihil quidem ejus, quod suberat, suspicati; sed dumtaxat muneris dignitatem & præstantiam vehementius admirati, in templum eunt, nobilibus istis feminis gratias acturi.

[924] Verum in cælum sese jam receperant; quas cum non reperisset præfectus, [quæ omnes postea quæsitæ, disparuerunt.] viderentque nostri & porro magnopere obstupescerent, illas occlusis foribus abivisse, cœpit eos ex rerum novitate ardor, quænam essent, disquirendi. Quocirca domo, intempesta etiam nocte, exeunt, per pagum undequaque eas investigant diligentissime: nullum illarum vestigium assecuti, domum redeunt, imaginem rursum inspiciunt attentissime, venerantur, Deumque precantur, beatissimæ Virginis Deiparæ & sancti Dominici opem implorant, ut ejusce rei mysterium, iconisque, quam divinum quiddam merito suspicabantur, originem, a cujus scilicet manu illis obvenisset, aperire sua benignitate haud dedignentur. Cum post multas preces, variaque ea de re inter sese toto die habita colloquia, insequente nocte beatissima Catharina virgo & martyr nostrorum sacerdotum uni (cujus in illam erat singularis amor & pietas) a Matutinis idem oranti ardentius conspicua fuit, remque totam clarissime retexit; illam nimirum Dominici effigiem, non hominis cujuspiam penicillo aut arte pictam, e cælo ad eos delatam esse, ipsamquemet sanctissimam Dei Parentem attulisse, & ædituo tradidisse, seque una cum beata Maria Magdalena, Virginis Matris comitem fuisse.

[925] Sed nunc effigiem ipsam, quantum Deus dederit, [Hæc imago ab eodem auctore describitur,] inspiciamus: etenim qualis ipsa est, supra omnem humanæ artis apicem industriamque, haud magis calamo assequi nos posse confidimus, quam ingenio manuque præstantissimi, nec Apelle inferiores, pictores, ex ea, proposito sibi archetypo alias exprimere, illamque imitari sæpius conati, haud umquam potuerunt. Aliquorum namque oculis illam contuentibus maximus clarissimusque fulgor objecit sese, qui illud simulacrum penitus obtexit. Alii imaginis majestate territi, titubante penicillo & manu, ab incepto destiterunt. Porro illius paulo amplius quam palmorum quinque longitudo est; Dominicum vero exhibet formoso, sed longe venerando aspectu, & ad omnem virtutem composito, facie nonnihil oblonga, naso aquilino, capillis ut plurimum canis, subinde tamen aliquantulum subrufis intercurrentibus. Candidus est faciei color cum gratissimo pallore conjunctus, sereniores oculi in omnem partem conversis similes cum placidissimo terrore. Vestes ultra talos non protensæ; uterque pes calceis nigris indutus; dextera librum, sinistra lilium gestans, clarissima eruditionis & virginei pudoris symbola. Picta imago non variis colorum floribus tincta est, sed simplex tantum, & quæ virum non ab arte factum, sed potius a natura formatum genuine referat. Et tandem nihil in imagine est, quod cælestem penicillum artificemque non arguat: quæ enim exprimit, humanæ artis opere simul cohærere nequeunt. Exhibet siquidem illa raram viri majestatem, & nihilominus summam in eodem sui ipsius abjectionem & contemptum. Elucet vultus serenitas, intuentibus lætitiam provocans; terret tamen, & ad pœnitudinem permovet pius mœror. Præ se fert pallorem maciemque; splendet nihilominus jucunda animi tranquillitas. Pariter eminent maturitas senis & amœnitas infantis. In se ipsum rigidior severiorque spectatur, simulque in alios suavior, placidiorque. Denique arctior externorum sensuum custodia totum sibi ipsi intentum demonstrat; æque tamen emicat in suos clientes solicitudo & benevolentia. Enimvero de hac imagine dicere liceat, quod humanæ arti, naturæque ipsi negatum est: Et bene conveniunt, & in una sede morantur majestas & amor.

[926] [ejusque ectypon hic repræsentatur,] Huic descriptioni lucem afferet verum exemplar prodigiosæ imaginis sancti Dominici in Soriano, quam F. Joannes Baptista de sancto Georgio, Prior Conventus Sorianensis Prædicatorum, æri incidi jussit, & illustrissimo D. Antonio Dardinelli dedicavit, ut Italice in eodem imaginis ectypo notatur. Cælatorem nostrum monuimus, ut hanc S. Dominici effigiem in minorem formam contraheret, & nihilominus cum proportione omnia prototypi sui lineamenta exacte imitaretur, prout hic expressam videt. Noluimus hoc loco memorare, quid Petrus Paulus Rubbens, famosissimus Belgii nostri pictor, judicaverit de ipsa Sorianensi S. Dominici pictura, quam aliquando penitius inspexit, quia judicium istud tantummodo ex vaga aut incerta fama refertur, & forsan authenticis testimoniis probari non posset. Ceterum calvities, quæ hic in corona Sancti supra frontem exprimitur, non convenit cum descriptione formæ, quam supra § 45 num. 836 & 837 ex Theodorico de Appoldia & altero antiquiori scriptore dedimus, ubi etiam repræsentavimus aliam S. Dominici effigiem, quæ ab hac plurimum discrepat, ut utramque conferenti facile apparebit. Tantum obiter in hac imagine observamus, manicas tunicæ esse laxiores, cum tamen antiquitus illæ ad pugnum strictiores fuisse videantur, ut patet ex veteri Prædicatoris figura, & ipso S. Dominici sigillo, quæ duo antiquitatis monumenta superius § § 28 & 40 exhibuimus. Nihil hic dicimus de minutioribus utriusque effigiei adjunctis, quæ forsan ab arbitrio pictoris pendent. Sed qualiscumque sit hæc primigenia pictura, & undecumque Sorianum pervenerit, ex indubitatis testimoniis constat, illic fidelibus, patrocinium S. Dominici implorantibus, plurima beneficia conferri, ut jam summatim narrabimus.

[927] Eximius Choquetius alia prodigia, quæ memoratam ejusdem imaginis donationem subsecuta sunt, [& ratio redditur, cur antiqua ejus miracula non fuerint litteris mandata,] ibidem referre pergit his verbis: Verum prima omnium admiranda portenta, quæ ad cælestem hanc sancti Dominici effigiem sua benignitate patravit Deus, nostrorum incuria, alta oblivione sepulta sunt: tres enim solummodo illorum erant, variis rebus præpediti; siquidem post preces & quotidiana sacrificia, pars ædificii curam gerebat, pars eleemosynis tum ad illud, tum ad rem domesticam victumque conquirendis vacabat, ut aliis negotiis pene obruti, adnotandis, quæ frequentissime contingebant, prodigiis animum non adjecerint; vel forte si illorum quispiam sibi ipsi conscripserit, nulla ab aliis eorum ratio habita est. Tandem quæ demum fuerit ejusce incuriæ causa, plurima sane ac stupenda sanctissimi Dominici meritis, Virginisque Deiparæ favore ad portentosam hanc imaginem, vel ab ipsis cælitus allatæ initiis evenisse compertum est, clareque demonstrat augusta atque ampla Soriani nostrorum templi structura, quæ, rejecta priori idea, in elegantem prorsus formam surrexit. Etenim cum nostri rerum omnium inopes essent, & totius pagi æs non sufficeret, ex libro computus fabricæ constat, in solam illius sacræ ædis structuram supra aureorum quadragena millia impensa esse; quæ sane auri vis non aliunde cogi potuit, quam ex piorum hominum, qui ex religione in Sorianum ad stupendæ hujus iconis præsidia profecti sunt, prodiga manu, & pro muneribus receptis effusa pietate.

[928] Ex vetustis quoque sancti Dominici ad suam hanc effigiem prodigiis pauca in nostram ætatem constante memoria & omnem dæmonis invidentiam superante, [ex quibus tamen uno] perstiterunt; e quibus duo obiter indicamus. Unum est: alta quædam rupes posteriori ædis muro proxima imminebat, ex qua continuo decurrens aqua parietem, ex quo imago ipsa pendebat, jam dudum infecerat, certo certius exesura, dum indies perplueret, sensimque fieret putris. Veriti Patres, ne & ipsa imago humorem admitteret, præsentissimum telæ & pictis coloribus exitium, prudente (uti videbatur) consilio, illi cautum volentes, eam alio loco reposuerant. Cum vero secundo & tertio id fecissent, totiesque priorem sedem ipsa repetivisset, rati Patres, ab ædituo id factum, eo severius habito, vicarius seu præses, templi claves ei eripit, imaginem alio loco ipsemet ponit, ædem occludit, in quam nisi ipsi accessus non esset; ipsemet ad Matutinas preces reserat, omnium primus ingreditur, imaginemque in pristinum veteremque & a Deipara quidem destinatum locum revertisse spectat & stupet.

[929] [breviter referunter.] Rursus id temporis accidit, annis nimirum a cælitus allata icone decem (præter alios prodigiorum Sorianensium collectores, F. Carolus Myleman in Compendio Flandrico eorumdem miraculorum cap. 5 pag. 42 tradit, illud anno Christi 1609 contigisse) cum nostri illo miraculo didicissent, sedem illam divinitus imagini datam; ut quod verebantur, tum illius, tum templi detrimentum amolirentur, rupem templumque inter, aquæductum fieri curarunt, quo aquas in partem alteram declinarent. Huic operi dum incumbit Stephanus Schiavellius Sorianensis, vir magnæ in sanctum Dominicum pietatis, fragorem audit, oculos attollit, saxum ingens rotari, atque in se ruere videt, & adeo celeri fuga saxi illapsum haud potis antevertere, sancti Dominici nomen inclamat & opem. Adfuit illico Dominicus, visusque sinistra grande illud saxum detinere; dextra vero Stephanum ipsum apprehendere, & loco amovere, additis his ad eum verbis: Secede nonnihil, fili, & vitæ discrimen fuge, cui te mei gratia objecisti. Dixit, abiit, adspexitque Stephanus, illam saxi molem in locum, ubi ipse prius constiterat, decidisse.

[930] [Denique ad illam Sancti picturam devote consluit] Quidquid sit de variis hujus narrationis circumstantiis, & diversa prodigiorum chronologia, quas antiquioribus monumentis confirmatas cuperemus, ex unanimi omnium auctorum consensu ac quotidiana experientia constat, innumeros cujuslibet conditionis homines devotionis causa ad imaginem illam Sorianensem confluere, & intercessione S. Dominici illic plura evidentiaque patrari miracula, quæ laudatus Choquetius loco citato summatim ita recenset: Præterea cum ab ipso sacræ imaginis primordio ingens semper fuerit ad eam hominum concursus, nihil tamen speciatim a nostris de eo litteris proditum est, uti nec de miraculis ad annum usque hujus seculi nonum (id est Christi 1609) quo Augustinus Galaminius, S. R. E. Purpuratorum patrum nunc numero a Paulo V additus, generalem tunc Ordinis Prædicatorum præfecturam gerens, & Sorianum adiit, &, ut singula tum prodigia, tum scitu memorabilia, fastis inscriberentur, imperavit. Ex iis vero, quæ ab anno illo memoriæ prodita sunt, operæ pretium est, nos hic pauca vel breviter referre. Anno ipso nono peritorum quidem judicio & calculo a XXIX Julii ad usque Nonas Augusti recensita sunt in Sorianum piæ peregrinationis ergo venisse centum circiter hominum millia; aliis interdum ad centum triginta millia. Nec solum venere inopes, rustici, & ex infima plebe plurimi; sed innumeri quoque locupletes, patricii, illustres, principes viri feminæque, & tandem cujusvis status ordinisque homines.

[931] [ingens multitudo hominum, etiam illustrium,] Sorianum pietatis ergo, atque ad sancti Dominici iconem, Virginis Deiparæ manibus cælo allatam, venerabundi venere sacrorum antistites episcopi, Miletensis, Neocastrensis, Catanzarinus sive Cathacensis, Cotroniensis, Strongolensis vel Strangulensis, Oppidensis, Umbraticensis, aliique. Venere abbates, prælati, canonici, & cujusvis instituti regulares. Eodem supplices profecti sunt marchio Arenensis, dux Nucerinus, comes Melissanus, marchio, Grotteriensis, princeps Rupellanus, marchio Castriveteris, principissa Squillacina, dux Cerisanus, dux Cardinalius, princeps Maidensis, marchio Paulinas, princeps Geracinus, marchiones Nicosianus & Casabonus; aliorum tametsi sanguine illustrium vel accurata ratio iniri haud potuit, vel certe nomina perscribere, nullius pretii fuerit labor. Nos ex innumeris istos, tum sacros proceres, tum aviti sanguinis sua majorumque gloria illustrissimos principes adnotavimus, ut quanta quorumque adversus hanc sancti Dominici effigiem sit religio, quamque celebris ad eam omnium undique peregrinatio, indicaremus. Porro nuper etiam serenissimus Cardinalis Medices, prodigiose recuperata a Dominici manu valetudine, voti fidem liberaturus, & sospitatori suo grates acturus, Sorianum adspexit.

[932] Sed pro dignitate & merito satis explicari non potest maximus pietatis ardor, [quorum pietas ibidem] quo sancti Dominici præsidium enixissime implorant omnes, infimi, summi: plures siquidem videre est ab ipso templi limine ad majorem usque aram reptantes solum ipsum elingere, plures durissimis flagellis se atrociter diverberare, copiosumque cruorem profundere; alios caput, humeros, pectus lumbotenus nudatum pungentibus carnemque lacerantibus spinis ingeniose opertos in templum ingredi, sacræque imagini sistere sese, & post mistas lacrymis preces, silvestre illud & aculeatum indumentum ad aram deponere. Cernere est feminas puellasque etiam illustres, vel in templo ipso comas capillosque sibi præscindere, vel antea præcisos illuc adferre, & veluti carissima pignora, anathematis loco beato Dominico vovere atque offerre. Conspicere est etiam antistites ac optimates in sacram illam peregrinationem aliquot dierum spatio venire nudipedes. Et quia ex donariis populi undique concurrentis tum multitudo tum pietas supra id, quod antea diximus, utcumque conjici possunt, anno hujus seculi nono a XXIX Julii ad VII usque Augusti numerata sunt septingenta pondo serici, quingentæ faces, boves, equi, jumenta viginti duo, oves & capræ centum quinquaginta tres, pecunia ad ducatos mille. Insequente anno, ejusdem temporis spatio, feriis nimirum sancto Dominico thaumaturgo sacris, in ære oblati sunt bis mille quadringenti triginta septem ducati; absque aliis cujusvis generis rebus maximo pretio æstimandis: sicque in singulos annos crescit minuiturve munerum copia, prout unus alio fœcundior, feliciorque est.

[933] Quia vero prodigia, quæ per sanctum Dominicum, [crebris compensatur miraculis,] sacramque ejus in Soriano effigiem patrare dignatus est Deus, quod innumera sint prorsusque stupenda, sigillatim percensere, supra institutum nostrum est: lubet tamen vel verbulo pauca indicare. Ab anno salutis MDCIX usque ad ejusdem seculi vigesimum cum splendida, [tum] admiranda, & quæ stuporem provocant, ad Sorianensem hanc sancti Dominici effigiem, effuso cæli favore, cujusvis generis patrata sunt prodigia: sane e mortis præsentissimæ faucibus, supra naturæ cursum & vires, erepti fuere undetriginta, & a morte ipsa in vitam revocati duodecim. Plura deinceps in hunc usque diem nec inferiora continenter acciderunt, semperque succedunt. Quia tamen eorum exactam rationem assequi non potuimus, hic præterimus. Quæ vero toto hoc capite dedimus, memoriæ prodidit Sylvester Frangipanis, suo de hac ipsa imagine libro, Florentiæ excuso, anno MDCXXII, quem consule, si lubet, omnia prolixius Italico idiomate enarrantem.

[934] Habemus duas miraculorum Sorianensium collectiones, sub nomine Sylvestri Frangipane Italice editas, quarum una Venetiis anno 1630 prodiit, altera Messanæ anno 1635 excusa est. [quæ apud varios scriptores vernacule legi possunt.] Sed inter tot lucubrationes nobis non vacabat, integrum istud opus ex Italica lingua Latinum reddere. Quapropter in scheda memoriali, quam abhinc duobus annis R. P. Priori Conventus Antverpiensis obtuli, quamque is ad Reverendissimum Ordinis Dominicani Magistrum Generalem transmisit, præter alia suppliciter petieram num. 2 sequens adjumentum his verbis: Circa prodigiosam sancti Dominici imaginem in Soriano tantummodo habemus, quæ R. P. Hyacinthus Choquetius breviter scripsit. Illustria autem miracula, quæ istic contigerunt, Sylvester Frangipanius Italice, & R. P. Joannes Doye Gallice ediderunt duabus partibus, quarum primam R. P. Ægidius van Swieten, secundam R. P. Cornelius Janssenboy Flandrice transtulerunt. Si quis Reverendorum Patrum miracula illa ex idiomate Italico, Gallico, vel Flandrico interpretari velit, ea Actis nostris inseremus, præfixo interpretis nomine. Quod si forte hoc opus majoris molis videatur, posset Latine reddi compendium utriusque partis, quod R. P. Carolus Myleman Gandavi anno MDCL Flandrice typis vulgavit. Tunc multa nobis promissa sunt; sed præter promissionem hactenus nihil horum accepimus. Nemo igitur negligentiæ nostræ adscribat illam miraculorum omissionem, cum præter exspectationem auxilio isto destituti, urgentibus jam typothetis, ea prætermittere cogamur. At hunc defectum utcumque supplebit insigne ejusdem loci prodigium, quod Latine editum inter schedas nostras invenimus, & quod paragrapho sequenti inseremus.

[Annotata]

* Græce ἐργοδιόκτης est præfectus operis

* lege accersiturus.

§ LII. Posthuma Sancti gloria ex innumeris miraculis.

[Præter innumerabilia beneficia,] Certe innumerabilia sunt beneficia, quæ S. Dominicus clientibus suis contulit, & quæ omnium pene gentium linguis celebrantur. Libenter post hunc commentarium ad gloriam Sancti etiam edidissem ea, quæ in variis Europæ partibus vernacule conscripta sunt, si satisfactum fuisset desiderio meo, quod in præfata scheda memoriali, R. P. Priori Antverpiensi oblata, num. 4 indicaveram his verbis: Denique si quæ nova miracula contigerint, de quibus S. Antoninus, Flaminius & Malvenda non meminerunt, dignentur Reverendi Patres illa Latine colligere, ut Actis sancti Dominici inserantur. Si RR. PP. noverint alia ad elucidandam sancti Dominici Vitam spectantia, quæ nos latent, ne graventur ea nobis subministrare. Sed cum nihil impetraverim, huic commentario & Actis S. Dominici subjungam dumtaxat ea miracula, quæ apud varios auctores Latine exarata inveni.

[936] [quæ S. Dominicus ubique clientibus suis contulit,] Nescio, quo tempore contigerit aut quibus testimoniis nitatur miraculum, quod apud antiquos scriptores non inveni, & quod tamen Joannes Garzo in Actis S. Dominici apud Leandrum Albertum folio 22 asseveranter narrat his verbis: Eques quidam auratus Apulus Dominico amplissimos honores habebat. Qui Prædicatorum Religioni addicti erant, si ad oppidum suum diverterant, hos humane benigneque excipiebat. Erat huic in cubiculo non longe a cubili tabella, Dominici signo exornata. Casu accidit, ut, quas habitabat, ædes corruerent: ipse universaque familia, præter unicum filium in cubiculo relictum, abessent. Ad rem inspiciendam factus est hominum concursus existimantium, equitem una cum familia periisse. Semotis lapidibus, inventus est puer illæsus, tabellaque incorrupta, ac nullis maculis infecta. Quærebatur ex eo, ullone fuisset metu perculsus. Nullo, aiebat ille, quod eum Dominicus tutatus esset. Utinam Garzo, locum, tempus, ac testes hujus miraculi distincte expressisset!

[937] Ceterum hoc loco referam singulare prodigium, quod mense Martio anni 1638 in Soriano contigit, [mense Martio anni 1638] & quod R. P. Hyacinthus Choquetius anno 1639 Antverpiæ in expanso folio Latine edidit. Præter aliqua antecedentia & consequentia, quæ hoc loco ad propositum nostrum non pertinent, elegans idem scriptor ipsam historiam narrat hoc modo: Calabriam utramque, eam scilicet quæ Tyrrhenum mare spectat, citerior superiorque dicta; & quæ ab Ionio incipit ulterior inferiorque nuncupata, ultimam Italiæ regionem amœnissimam, omnique rerum ubertate florentissimam, quam post alios accurate libris quinque describit Gabriel Barrius, superiore anno, sexto Kalendas Apriles, infestavit & porro miserandum in modum funestavit horrendus terræ motus, qui urbes aliaque loca gravi ruinarum labe concussit, quædam solida absorbuit. Pro Deum immortalem, quæ tunc non fuerunt totius populi in communi illo excidio lacrymæ! Eorum, quos non oppresserat calamitas, oculis non aliud obversabatur, nisi certissimæ mortis ingens metus, & ab ejus jam tum occursu trepidatio. Immensæ hiabant non uno loco terræ voragines; ubique obvia erant suorum vel parentum, vel amicorum & popularium funera. Omnium unica erat Dei misericordiam inclamantium deplorata vox. Quoquo pedem verterent, præsentissimum vitæ discrimen metuebant & incurrebant. Nec erat vel una perfugii umbra vel spes salutis: ecquæ enim esse poterat, irato atque in scelerum vindictam armato Numine, & in eorum perniciem conjurata terra, quæ scelera, iisque deditos Dei hostes haud ultra velle sustinere videbatur, sed in orcum proscribere?

[938] Sane si flammæ pariter tunc in miseram Calabriam desæviissent, [in horrendis terræ motibus,] poterat cuique videri supremus iste orbis dies, cujus terræ ille motus vere prodromus & imago erat. Quid enim aliud fuit tot urbium eversio, tot terrarum exstinctio, tot hominum interitus? Quantum quidem nos ex hujus rei relatione quadam, typis Ludovici Grignani Romæ edita, quam solam impressam vidimus, assequi potuimus, horrendo illo terræ motu, vel penitus excussa sunt, vel graviter concussa populosa oppida novem decemve, atque in iis Consentia superioris Calabriæ, & Catanzarum inferioris, metropoles; Messana Siciliæ quidem clara urbs, at tunc Calabriæ nimis vicina; Miletum, cujus episcopus beati Dominici meritis, cujus opem ardenter concepto etiam voto expoposcerat, opportune ex communi periculo ereptus est. Neocastrum, amœnissima urbs ac frequens, funditus eversa, in ruinam secum tria hominum millia & principem Castiglionensem traxit. Pagi etiam triginta tres vel terra obruti sunt, vel ab ejus fremitu quassati. Interierunt hominum cujusvis ætatis ac status quindecim millia, quorum magna pars sub ruinis sepulta, atque inde tanto ejulatu Dei miscricordiam hominumque opem inclamare audita, ut & lapides quoque lamentari coëgisset.

[939] Ad Neocastrum, cujus jam meminimus, fluvius Ametus labitur: [qui Calabriam afflixerunt,] hujus aquæ dies aliquot sanguinem colore retulerunt, sulphureum odorem spirantes. Fragmentum præterea cujusdam epistolæ vidimus, quæ alterius quoque terræ motus, isto posterioris, in eadem Calabria meminerat; & ab hoc quidem priore plures homines interemptos, plura oppida & loca oppressa vel afflicta commemorabat. Nos illi, aliisque Romana illa Grignani posterioribus narrationibus facile fidem habebimus, quod Romanæ scriptor majorem certitudinem progressu temporis exspectandam dicat, ut nobis plane persuasum sit, Romanam illam Grignani relationem typis commissam, re non satis adhuc perspecta. Et sane cum numerus hominum urbiumque ac locorum eversorum aut concussorum, quem hic ponimus, illius terræ motus atrocitatem, & miraculi, quod subjicimus, magnitudinem satis demonstret, major tamen copia cladium funerumque, utramque exaggeraret magis. Utut sit, miseranda prorsus & æternis lacrymis deploranda est ista florentis Calabriæ calamitas, atque funestissimus tot hominum a terræ dehiscentis vorantisque ingluvie interitus. Quod si noctu, ut interdiu, insanivisset terra, profecto longe deterius fuisset malum; sed benignius fuit cælum, & Deus, qui non umquam misericors esse non potest; &, cum iratus fuerit, misericordiæ recordatur (ubi præsertim afflictorum opitulatrix Maria sua fulmini opponit ubera) non solum furenti terræ modum posuit, sed & in tanta malorum inundatione, insolitoque & periculosiore naufragio faventem cynosuram voluit esse beatum Dominicum, cælestemque ejus iconem, Virginis Deiparæ manu ostensum Soriano sidus, quod nova tunc luce splenduit.

[940] [Sanctus Sorianenses opem suam implorantes] Igitur cum horrendum infremeret terra, unde unde poterat, ad suum illud, quod unicum superesse videbatur, asylum maxima hominum accurrit frequentia. Cœnobii nostri Prior sacram iconem, reserata argentea porta, qua clauditur, palam detegi jussit. Erant omnium oculi lacrymis perfusi, atque ab ejulatu exterriti & consternati populi haud minor erat omnium perturbatio & confusio, quam a terræ ipso motu. Beati Dominici, qui unica afflictis spes erat, facies in imagine, tetrica, tristior ac severior omnibus visa est; quæ res mortis metum non excussit, sed, velut funestum necdum placati Numinis omen, & precibus non annuentis Patroni, ad quem recurrebant, auxit magis. Accedebat in momenta fama, alia atque alia loca ab eodem terræ motu occupata, & vel eversa vel concussa. Altero die, qui XXVIII Martii fuit, & ex Ecclesiæ ritu Dominica Palmarum, nostri supplicationem publicam instituerunt, & nudipedes ac cinere conspersi processerunt; quos pone sequebantur omnis ætatis, sexus, & conditionis homines, collacrymantes, unoque ore tutelarem suum Dominicum obtestantes, ut infaustam illam rerum faciem in sereniorem benignioremque commutaret. Continuatæ preces, ac totus ille dies magnis pietatis operibus impensus, cum ab ortu solis fidelium devotioni publice expositum fuisset augustissimum Eucharistiæ Sacramentum, & secundum Deum omnipotentis Deiparæ Virginis Rosarii gratiarum rosis coronata statua.

[941] [consolatus est prævio imaginis suæ splendore,] Finito sub vesperum Completorio, cum nostri Dei & suam amantissimam Matrem, sanctissimam Mariam, quotidiano & singulari sui Instituti ritu, per Hermanni contracti tota Ecclesia celebre & nobile canticum Salve Regina consalutassent, atque in odeum reverterentur, dictus cœnobii præfectus in sancti Patris iconem oculos cursim conjecit, adspexitque in eo rutilantem stellam: quod cum ipse tunc, &, cum in odeo esset, summopere tacitus miraretur, ecce auditæ voces populi, sibi ipsi gratulantis, voluptate & nimia rei insolitæ lætitia gestientis, atque inclamantis, se non unam stellam in sacra illa imagine contueri, sed plura faventia sidera sibi allucere. Ad hos clamores, in populi medium & sacræ imaginis prospectum penetrat Prior, miraturque, a se verum deprehendi, quod tota hominum frequentia clamitabat: ab omnibus siquidem conspicue visebantur tres in sancti patris Dominici pectore splendentes revera stellæ, & in singulis genibus singulæ, ejusque vultum sereniorem ac lætiorem; Dei scilicet nutu, quantum Sorianum suum deperit, ostentat, missis e cælo, quibus olim mortalis & nunc Deo proximus hominum salutem ardet, ignibus in suam illam iconem, elementi furores triumphantem. Misit & in genua, quibus ipse Numen potentissimus orator Soriano excidium deprecatus est; ad quæ clientes suos supplices manus tendere, atque ut aras venerari, haud sine commiseratione videbat. Etenim & ex gentium observatione, hominis genibus religio quædam inest, teste inter alios Plinio lib. 11 cap. 45; & amoris sedem cor esse, cujus flamma non uno loco in Dominici pectore tunc erupit, nescit nemo.

[942] Aderat tum in cœnobio nostro magni nominis spectatissimæ fidei vir quidam (secularem aut alterius Ordinis magnum, [quam multi stellis rutilantem viderunt,] qui voti ergo ad tempus ubi agebat, omnino existimamus, cum viri qualitas in litteris ad Generalem nostrum scriptis non perscribatur; & si ex nostris quispiam fuisset, tunc maxime in Completorio & meditatione, quæ proxime sequitur, stationem cum aliis servasset suam:) is ad tantas omnium voces festivasque acclamationes in templum descendit, & oculis suis vix credens, ad omne dubitationis nubilum semovendum, templi valvas fenestrasque omnes occludi, faces, cereos, lampades omnes exstingui voluit. Tum hinc inde omni ex parte diligenter iterum iterumque circumlustrans, deprehendit tandem, splendorem illum non a sole esse, non a facibus cereisve, sed qui revera a prodigiosis illis stellis in Calabriæ ac maxime Soriani salutem, maximo portento luceret. Etenim præcluso omni externæ lucis aditu, obseratis quoque argenteæ portæ (intra quam prodigiosa icon asservatur) foribus, radii tamen rimas invenerunt, per quas latens sidus emicaret. Vir sane ille magnus sua sagacitate, male feriatorum nec non hæreticorum proterviam in radice ipsa præsecuit, &, si quæ occurrere possent deliramenta, palam fecit, ac tandem tanto in sacra icone prodigio integram fidem asseruit. Verum populus ardens & moræ impatiens, delapsum cælo salutis suæ sidus, eoque radiantem tutelarem suum Dominicum obnubilari haud ferens, eclipsim accusat, atque certissimæ suæ cynosuræ conspectum magnis vocibus repetit & obtinet.

[943] Postridie, cum percrebuisset tantorum prodigiorum gloria, [eosque ab imminente ruina mirabiliter servavit,] multo major hominum frequentia fuit, pariaque omnium tot mala sibi suisque deprecantium vota; ideoque & toto illo die patuit omnibus conspicua inusitato sidere nobilis sancti Dominici icon. Aliquot in ea stellæ etiam tum cum omnium stupore atque applausu splendebant, & sparsim cælestis quædam nec antea conspecta lux. Ad plures deinde dies unica dumtaxat stella in Dominici pectore superfuit, quam non cuivis conspicere datum; eam videbant soli, quorum erat major vitæ integritas, a peccati sorde purior animus; eam videbat cælo grata & necdum sceleri matura infantium & puerorum ætas: vidisse quoque se inter alios publice fassus est, & posteritati ad æternam fidem testes litteras dedit inclytus Soriani Comes. Enimvero exploratum cuique erit, omnem illam tantorum prodigiorum in sancti Dominici icone non claritatem & bonorum laudem dumtaxat, sed maximam etiam gloriam, non aliud significasse, quam eum studiose a se delecti Soriani singulare columen esse ac tutelarem; ipsique Numinis clementiam propitiare, interpellata scilicet ope omnipotentis Mariæ Deiparæ: nihil etenim etiamnum in æternis gloriæ triumphis circa mortales aggreditur Dominicus, quod non prius cum sua suique Ordinis Matre, a cujus nimirum ubere pendet, composuerit, ipsaque opem addixerit. Hinc cum magna Calabriæ pars funesta illa terræ motione vel dehisceret, vel horrende concuteretur, communis ista calamitas Sorianum quoque prostravisset; & porro minas intulit, terruitque: at Mariæ Dominicique præsidio, futuro alioqui exitio absque cujusquam damno prælusit solum.

[944] [quod miraculum plurimos peregrinos eo attraxit,] Nescio, quid ædificii moliebantur nostri: cœnobiarcha pridie illo Palmarum, cura lustrandi operis urgente, aliquam contignationem inscenderat, stabatque super necdum concluso arcu seu fornice, cum tigna vehementer inter se collidi, marmora concuti, haud secus quam furente vento arbores casuris simillimæ acrius concirantur. Quo tempore & de se & de ædificio solicitum cœnobii præfectum alter e nostris, singulari virtute vir, qui forte juxta inferne stabat, submisse admonet, conspexisse se duas præstanti corpore & eximia supra humanam specie feminas, fabricæ molem suis manibus sustinentes. Nemo sane earum heroïdum unam augustissimam Mariam fuisse inficiabitur, vel ejus imperio cælo totoque orbe celeberrimas Magdalenam & Catharinam Alexandrinam, quæ Deiparæ cælestem iconem afferenti comites olim fuere. Porro ubi fama per utramque Calabriam finitimasque provincias tanta hæcce prodigia nuntiavit, effusa hominum cujusvis sexus, ætatis, ac conditionis supra mensem integrum ad sacram peregrinationem in Sorianum certatim accurrit frequentia; qualem quotannis videt Sextilis, cujus initium eidem beato Dominico sacrum. Accurrerunt, inquam, innumeri, atque insolita prorsus & admiranda dederunt tum pietatis tum pœnitentiæ argumenta. Præiverunt viamque straverunt principes & optimates; ac supra omnes eluxit singularis episcopi Miletani religio, qui, comitante Canonicorum collegio, ceteroque Clero, & frequentissima hominum multitudine, toto itinere nudipes fuit, & sacco amictus, maximo virtutis & gratitudinis exemplo. Tota hujus narrationis substantia confirmatur ex epistola, quam R. P. Franciscus Castel-vetere, tunc Prior Sorianensis & testis oculatus, dedit ad reverendissimum totius Ordinis Magistrum Generalem, & quæ apud Joannem a Sancta Maria in Actis S. Dominici lib. 4 capite ultimo Gallice legi potest.

[945] [& cultum ejusdem Sancti propagavit.] Denique Choquetius ibidem breviter exponit, quomodo propter hoc beneficium veneratio erga S. Dominicum creverit, & illud publici cultus augmentum sic paucis indicat: Fecit quoque fama illa, & perspecta atque explorata rei veritas, ut plurimi in perpetuam sancti Dominici clientelam se suaque dederint; ac in primis ut universi regni Neapolitani principes, proceres, urbes eumdem sanctum Dominicum totius regni patronum tutelaremque maximo consensu a se delectum, missis ad Urbanum VIII legatis, per Sedis Apostolicæ oraculum declarari, constitui, ac confirmari quam ardentissime expetierint. Hanc regni Neapolitani clientelam R. P. Paulus Caracciolus ex Ordine Prædicatorum celebravit in opere Italico, quod inscribitur Triumphus sancti Dominici, & quod variis carminibus aliisque ornamentis litterariis decoratum Neapoli anno 1644 edidit.

[946] Huic prodigio Sorianensi subnecto miraculum Antverpiense, [Puella Antverpiæ] eo quod ad Sorianensem S. Dominici imaginem quodammodo spectet, quandoquidem puella Antverpiensis, ibidem oleo Sorianæ lampadis inuncta, statim ex morbo convaluit. Accidit illud Antverpiæ circa finem anni 1632, & in expanso folio, quod ibidem anno sequente cum approbatione episcopi typis excusum est, refertur in hunc modum: Catharina Praet, puella octennis Antverpiæ nata, eo devenerat ægritudinis, humore e cerebro continuo defluente, & jam hebdomadas pæne quinque inveterato, ut decem dierum spatio pedibus nullo modo posset insistere; quod clarissimus dominus Lazarus Marquis, civitatis Antverpiensis juratus & ordinarius medicinæ doctor, post crebras satis visitationes fideliter attestatus est. Die XXIII Decembris hora sexta mane Maria Tengieters Deo devota, & prædictæ puellæ cognata, eam miserrime afflictam ad sacram ædem sancti Pauli Ordinis Prædicatorum Antverpiæ suis ipsam brachiis detulit, pie confidens, eam sancti patris Dominici sacris precibus adjutum iri.

[947] Quare rogat obnixe R. P. F. Jacobum de Brouwer, [oleo lampadis Sorianæ inuncta,] sacræ theologiæ magistrum & ejusdem Conventus Priorem, ut cognatæ suæ votivam benedictionem impertiat, oleoque ex lampade prodigiosæ imaginis sancti Patris Dominici in Soriano eam inungat. Reverendus pater Prior, qui horariis precibus (quas Primas vocant) intererat, exspectare jubet, donec Officio canonico finis imponatur. Imponitur; & puella ad sacristiam defertur; collocatur in suppedaneo, & preces beatæ Mariæ Virgini & sancto patri Dominico sacræ a reverendo patre Priore recitantur; fronti oleum applicatur una cum benedictione; e sacristia ad templum, reverendi patris Prioris Sacrum auditura, deportatur. Audit; domum denuo Mariæ brachiis defertur; in consueta sede collocatur; & ita ad cognatam: Nonne Deus, si vellet, in instanti, tibiarum defectui posset mederi? Posset, inquit, illa. Et ecce novum quid sentit in crure, in pedibus; gressum affectat, & quod mirum, sponte sua surgit, valide stat, & feliciter incedit. Eodem die mane hora octava, comitante cognata, ad sancti Pauli revertitur, adit reverendum patrem Priorem, pœnitentiæ Sacramentum gregi suo, ut solet, administrantem, & gratulabunda, multis adstantibus æque atque admirantibus, beneficium insolitum exaggerat. Hic, inquit, a sancto Dominico mihi favor; illi debeo salutem hanc, & pedum incolumitatem. Petita & obtenta benedictione, pedes nullius adminiculo domum exultabunda redit.

[948] Reverendus pater Prior, rei novitate perculsus, [statim sanitati restituta est,] eam accedit, totius rei seriem ad amussim examinaturus; sed (quod Dei donum) puella sospes & incolumis, Maria comite, visitanti occurrit, eique & aliis circumquaque cursitantibus divinam opem, & sancti patris Dominici auxiliantem manum, qua potest pietate, extollit. Hora post meridiem prima rogat R. P. Prior clarissimum & expertissimum medicinæ doctorem D. Lazarum, puellam adeat, mature discernat, judicem se exhibeat & arbitrum, candide profiteatur, quid rei sit, cui adscribendum, naturæne, an naturæ Auctori. Inspecta sunt omnia & singula: & quinta die manu propria luculente testatus est, adeo repentinam medelam non homini, sed Deo soli & Sanctis ejus deferendam. Tunc vero ibidem sequitur approbatio episcopi Antverpiensis, quæ sic sonat: Nos Joannes Malderus episcopus Antverpiensis, examinatis & expensis supradictis attestationibus, auditoque desuper theologorum & piorum virorum judicio, sanationem supra nominatæ Catharinæ Praet declaramus per præsentes, videri nobis, precibus & meritis sancti Dominici miraculose esse obtentam. Datum Antverpiæ XII Januarii, anno Domini MDCXXXIII.

[949] [& altera ibidem ab inveterato cancri morbo liberata est,] Anno Christi 1635 in eadem urbe contigit aliud miraculum, quando intercessione S. Dominici filia quædam, nomine Catharina Vande Vaert, ab inveterato cancri morbo prodigiose liberata est, ut constat ex approbatione illustrissimi ac reverendissimi D. Gasparis Nemii, episcopi Antverpiensis, quam R. P. Joannes Doye Gallice interpretatus est, & miraculis Sorianensibus pag. 293 subjunxit. Fortassis hoc authenticum episcopi Antverpiensis testimonium & Latina hujus miraculi narratio conservantur in archivo Prædicatorum Antverpiensium, ut conjectare licet ex Belgio Dominicano, quod R. P. Bernardus de Jonghe Bruxellis anno 1719 edidit, ubi pag. 205 & sequente post mirabilem Catharinæ Praet sanationem, de hoc posteriori miraculo ita meminit: Alterius miraculi obtenti eadem erga sanctum Dominicum devotione mentionem facit Auctarium seu Registrum resolutionum Patrum a concilio hujus Conventus (nimirum Antverpiensis, de quo ibi agit) in cujus regesto asserit legi sequentia: Die XXV Augusti MDCXXXV conclusum fuit, ut proxima Dominica, prima Septembris, promulgaretur miraculum factum in persona Catharinæ Vande Vaert miraculose sanatæ unctione olei lampadis sancti Dominici in Soriano; quæ Catharina subito sanata fuit a cancro in pectore, quem per septemdecim annos habuerat, & ab aliis gravissimis morbis.

[950] [quibus alia miracula post hunc Commentarium addemus.] Præterea laudatus Joannes Doye in præfato Opere pag. 290 & sequentibus Gallice refert miraculum, quod anno 1634 Valencenis in Belgio evenit, & quod ab illustrissimo & reverendissimo D. Francisco Vander Burch, archiepiscopo Cameracensi, publicis litteris approbatum est. Sed hæc aliaque mira S. Dominici beneficia, quæ vernacule scripta sunt, ob rationem supradictam omittere coactus sum. Attamen hanc omissionem satis compensabunt plura ejusdem Sancti prodigia, quæ apud Theodoricum de Appoldia aliosque auctores Latine exarata inveni, & quæ ab Echardo, Flaminioque collecta postmodum Actis illius subnectam. Nunc huic Commentario meo finem impono, per cujus decursum more nostro vera a falsis, & certa ab ambiguis, secernenda esse existimavi. Quod si crisis illa mihi non semper ex voto successerit, & præter mentem meam subinde a veritate aberraverim, corrigi non recuso, facile genuinis veterum auctorum testimoniis, aut probabilioribus quorumlibet argumentis cedere paratus. Interim eruditus lector, hac prævia rerum gestarum discussione munitus, jam pervolvat antiqua S. Dominici Acta, quæ consuetis notis post singula capita breviter illustrabo.

VITA
Auctore B. Jordano synchrono ex Ordine Prædicatorum, & secundo ejusdem Ordinis Magistro generali.
Ex antiquo Ms. membranaceo Uxamensi, quod conservatur in codice Musei nostri, signato ✠ Ms. 162, & cum editione Echardi collatum est.

Dominicus conf. Bononiæ (S.)

BHL Number: 2210

EX MS.

PROLOGUS.

Filiis gratiæ, & coheredibus gloriæ Fratribus universis Ordinis Prædicatorum Jordanis a, eorumdem servus inutilis, [Beatus auctor rationem reddit, ob quam Acta S. Dominici] salutem, & in sancta subsequi professione lætitiam. Flagitantibus plerisque Fratrum, & scire cupientibus, qualiter hic Ordo Prædicatorum, per quem horum temporum novissimorum periculis dispensatio divina providit, sumpserit institutionis exordium, quales etiam exstiterint, qualiterve numero multiplicati fuerint, & confortati per gratiam primitivi Ordinis nostri Fratres, jam dudum investigatum est & compertum ab eisdem Fratribus, qui novellis interfuere primordiis, quique viderunt & audierunt venerabilem servum Christi beatum Dominicum, primum Religionis hujus institutione * magistrum & Fratrem, qui in hac carne vivens inter peccatores, cum Deo & angelis pia mente conversabatur, præceptorum custos, consiliorum æmulus, & ex omni, quod scivit & potuit, æterno suo Creatori deserviens, & lucens in hujus mundi tetra caligine per vitam innocuam, & conversationis sanctissimæ cœlibatum.

[2] Igitur visum est mihi, omnia hæc per ordinem assecuto, [& primordia Ordinis Prædicatorum litteris mandet.] qui licet omnino de primis non fuerim, cum primis tamen conversatus sum, & ipsum beatum * Dominicum non solum extra Ordinem b, sed existens in Ordine satis vidi, familiariterque cognovi, utpote qui ei confessus sum, & ad ejus voluntatem suscepi diaconatus officium, qui etiam quadriennio post primam Ordinis institutionem habitum hunc assumpsi; visum est igitur mihi ea, quæ vidi personaliter & audivi, ac partim verorum * Fratrum relatione cognovi, de principiis Ordinis, de vita & miraculis beati viri, patris nostri Dominici, & de aliis quoque quibusdam Fratribus, prout se memoriæ meæ talium ingessit occasio, sub scripto redigere, ne filii, qui nascentur & exsurgent, Ordinis hujus ignorent primordia, & tunc frustra scire desiderent, cum inveniri non possit ex nimio processu temporis, qui de eisdem principiis certum aliquid enarrare sufficiat. Igitur, dilectissimi in Christo, hæc, quæ subsequentur, [&] ad consolationem atque ædificationem vestram qualitercumque collecta sunt, devote suscipite, & primæ caritatis Fratrum nostrorum æmulatione fervete c.

ANNOTATA.

a Vocatur etiam Jordanus, ut videri potest in ejus Actis, quæ Henschenius noster ad diem 13 Februarii illustravit.

b Nempe B. Jordanus in academia Parisiensi ante ingressum Ordinis studebat, quando S. Dominicus ex Hispania Parisios venit.

c Ex toto hoc prologo patet, certam fidem adhibendam esse iis, quæ deinceps narrabuntur.

* al. institutorem

* al. sanctum magistrum

* al. primitivorum

CAPUT I.
Sancti patria, pueritia, studia litterarum, virtutes, dignitas in Ordine Canonicorum Regularium, itinera, & prima cum hæreticis Albigensibus certamina.

In Hispaniarum partibus vir erat venerabilis vitæ, [Cum Didacus vir pius Oxomensi præesset ecclesiæ,] Didacus a nomine, ecclesiæ Oxomensis episcopus, quem sacrarum Litterarum notitia, & secundum seculum natales ingenui *, magis autem morum insignis decorabat honestas: hujus amor sic Deo totus inhæserat, ut seipsum abjiciens & solum, quæ Jesu Christi sunt, quærens, ad id summopere animum intentionemque converteret, qualiter animarum multarum fœnerator effectus, talentum sibi creditum cum usura multiplici suo Domino reportaret. Satagebat ergo, ubicumque perscrutari posset, viros honestate vitæ moribusque laudabiles sibi modis, quibus valebat, attrahere, & in ecclesia, cui præerat, beneficiando locare; illos vero subjectorum suorum, quibus [desidiosa] b foret ad sanctitatem voluntas, prona magis ad seculum, ut laudabilioris atque religiosioris vitæ formam assumerent, suadebat verbis, invitabat exemplis. Hinc accidit, ut daret operam suis persuadere Canonicis crebris admonitionibus & exhortatione pervigili, quatenus sub regula beati Augustini ad observantiam canonicæ Religionis consentirent; & tanta hoc ipsum egit solicitudine, ut eorum animos (licet quosdam ex ipsis contradictores habuit) ad suum desiderium inclinaret.

[4] [S. Dominicus Palentiæ] Hujus in temporibus fuit quidam adolescens, nomine Dominicus, in eadem diœcesi, villa, quæ dicitur Chaleruega *, c oriundus, quem ab annis puerilibus parentum suorum, specialiter autem cujusdam archipresbyteri avunculi sui diligentia nutriebat. Hunc primitus in usu ecclesiastico erudiri fecerunt, ut quem sibi Deus vas electionis futurum præviderat, in ipsa adhuc puerili ætate, velut testa recens exhiberet * (a quo nec postmodum immutaretur) sanctitatis odorem. Postmodum autem missus Palentiam, ut ibi liberalibus informaretur scientiis, quarum studium eo tempore vigebat ibidem; postquam eas, ut sibi videbatur, satis edidicit, relictis iis studiis, tamquam in quibus temporis hujus angustias minus fructuose vereretur expendere, ad theologiæ studium convolavit, cœpitque divinis vehementer inhiare eloquiis, utpote dulcioribus super mel ori suo.

[5] Itaque in iis sacris studiis annos transegit quatuor, [studiis operam dabat,] per quos hauriendis sacrarum Scripturarum rivulis tam incessanter, tamque avide inhiabat, ut præ discendi infatigabilitate noctes pene insomnes perageret, & veritatem, quæ auribus ingerebatur, profundo mentis repositam sinu, tenaci memoria retineret. Ea nempe, quæ facilitate capiebat ingenii, piis irrigabat affectibus, & ex iis salutis opera germinabant. Beatus in hoc sane juxta Veritatis sententiam dicentis in Euangelio: Beati, qui audiunt verbum Dei, & custodiunt illud. Etenim cum gemina sit verbi divini custodia; una, qua, quæ aure suscipimus, memoria retinemus; altera vero, qua & ipsum, quod audierimus, mancipamus effectui, & exhibemus in opere: quod custodiæ genus commendabilius fore, nemo quidem ambigat, quemadmodum granum frumenti melius conservatur terræ mandatum, quam in arca repositum. In neutro felix hic Dei Famulus deficiebat, cujus memoria velut quoddam Dei promptuarium ex hoc in illud eructabat uberius, forisque mores & opera, quid sacro reconditum lateret in pectore, manifestissime clamitabant. Ob hoc ergo, quia mandata Domini tam fervido complectebatur affectu, excipiens vocem Sponsi tam pio bonæ voluntatis applausu gratiam ei scientiarum Deus adauxit, ut non solum ad lactis potum redderetur idoneus, sed & quæstionum difficilium humili cordis intelligentia penetraret arcanum, & solidioris cibi scrutinium sufficienti admodum facilitate glutiret.

[6] Iste fuit ab ipsis cunabulis indolis valde bonæ, & jam magnum aliquid insignis præconizabat infantia, [& inter alias virtutes] quod futurum maturiori præstolaretur ætate. Non se cum ludentibus miscuit, nec cum iis, qui in levitate ambulant, participem [se] præbuit; sed instar placidi Jacob vagos Esau cavebat excursus, sinum matris ecclesiæ ac domestica sanctæ quietis tabernacula non relinquens. Juvenem simul ac senem aspiceres, quoniam & paucitas dierum loquebatur infantiam, & senem jam ipsa conversationis maturitas & morum constantia prædicabat. Respuebat seculi lascivientis illecebras, ambulans in via immaculata, virginitatis suæ decus illibatum usque in finem incorruptionis amatori Domino conservavit. [Cogitavit a vino tunc abstrahere carnem suam; unde & vinum per decennium non bibebat.] Jam autem illa sua juvenili ætate futurorum præscius Deus aliquatenus est dignatus ostendere, quod insigne aliquid proventurum ex Puero speraretur. Denique matri suæ in visione monstratus est velut habens lunam * in fronte; quo profecto præfigurabatur, dari eum aliquando in lucem gentibus illuminare his, qui in tenebris, & in mortis umbra sederent, ut rei postmodum probavit eventus.

[7] Eodem tempore, cum Palentiæ studens persisteret, orta est fames valida fere per universam Hispaniam d; [insigni exemplo misericordiam erga pauperes exercet.] cum ecce pauperum necessitate permotus, & æstuans in se compassionis affectu, uno decrevit opere dominicis simul obsecundare consiliis & resarcire pro posse morientium egenorum inopiam. Vendens itaque libros, quos sibi oppido necessarios possidebat [cum omni supellectile sua] & eleemosynam quamdam instituens, dispersit, dedit pauperibus: cujus pietatis exemplum sic aliorum theologorum ac magistrorum animos provocavit, ut juvenis liberalitate suam parcam segnitiem æstimantes, eleemosynis ex tunc largioribus abundarent.

[8] [Postea institutum Canonicorum regularium amplexus,] Cum hujusmodi ascensiones taliter in corde suo Vir Dei disponeret, de virtute progrediens in virtutem, & se ipso melior effectus quotidie cunctorum oculis, inter quos quasi stella matutina in medio nebulæ per vitæ innocentiam rutilabat, mirabilis videretur, ad audientiam episcopi Oxomensis ejus fama pervenit; qui diligenter percunctata de ipso veritate, accersitum in sua fecit ecclesia Canonicum regularem. Ille confestim inter suos concanonicos velut jubar singulare emicuit, humilitate cordis imus, sanctitate præcipuus, factus omnibus odor vitæ in vitam, & quasi thus redolens in diebus æstatis.

[9] [ab illis Supprior eligitur,] Mirantur Fratres tam celerem & invisum Religionis apicem, Suppriorem eum constituunt, quatenus in eminentiori specula constitutus, omnium splenderet obtutibus, omnes invitaret exemplis. Ille autem velut oliva pullulans & cypressus in altitudinem se extollens, die noctuque terebat ecclesiam, orationi sine intermissione vacabat, & redimens sibi contemplationis otia, vix extra septa monasterii comparebat. Flendi pro peccatoribus, pro miseris, pro afflictis, singularem gratiam tribuerat ei Deus; quorum calamitates in intimo gestans compassionis sacrario, æstuantem interius per exitus oculorum foras ebulliebat affectum.

[10] [& magnum orationis, salutis animarum,] Pernoctandi in orationibus mos erat ei creberrimus, & clauso ostio orare Patrem suum. Interdum & inter orationes a gemitu cordis sui rugitus & voces [solebat] emittere; nec continere se poterat, quin erumpens evidenter eminus audiretur. Fuit autem ei frequens & specialis ad Deum petitio quædam, ut ei largiri dignaretur veram caritatem, atque curandæ & procurandæ saluti hominum efficacem, arbitrans, sese tunc primum fore membrum Christi veraciter, cum se totum pro viribus, lucrifaciendis animabus impenderet, sicut Salvator hominum dominus Jesus Christus totum se nostram obtulit in salutem.

[11] [ac sacræ lectionis studium ostendit.] Librum quemdam, qui COLLATIONES PATRUM e inscribitur, tractantem de vitiis & omni spiritualis perfectionis materia; hunc, inquam, legens & diligens, in eo salutis rimari semitas & easdem tota animi virtute studuit imitari. Hic liber ad arduam conscientiæ puritatem, ad multam contemplationis lucem, ad magnum eum perfectionis apicem, gratia suffragante, provexit. Dum vero in hunc modum decoræ Rachelis foveretur amplexibus, Lia non sustinens cœpit ipsum impetere, quatenus ad ipsius ingressum prole fœcundata multiplici suæ lippitudinis sopiret opprobrium.

[12] [Didacus episcopus S. Dominicum assumit socium] Accidit igitur tunc temporis Aldefonsum, regem Castellæ, inter filium suum Ferdinandum & quamdam nobilem de Marchiis f, desiderare connubium. Quam ob causam adiit præfatum episcopum Oxomensem, postulans fieri eum hujus procuratorem negotii. Precibus regiis acquievit episcopus, moxque adjuncta sibi juxta sanctitatis suæ exigentiam honesta societate, secum virum Dei Dominicum, præmemoratum ecclesiæ suæ Suppriorem, adduxit, atque iter arripiens, Tolosam usque pervenit: cujus terræ incolas cum deprehendisset dudum fuisse hæreticos, cœpit super illusis tam innumeris miserabiliter animabus multa compassione turbari. Ipsa vero nocte, qua in præfata civitate hospitati sunt, Supprior ille cum hospite domus hæretico multa disputatione & persuasione fortiter & serventer agens, dum non posset hæreticus resistere sapientiæ & spiritui, qui loquebatur, ad fidem ipsum, Spiritu Dei mediante, reduxit.

[13] Postmodum recedentes inde, & ad locum destinatum, [in quadam legatione, ab Alfonso rege Castellæ imperata,] ubi puella erat, multorum laborum dispendio venientes, exposita causa sui itineris, habitoque consensu, confestim ad regem festinavere reverti; cui rem prospere actam & puellæ responsum vel consensum nuntiavit episcopus. Rex igitur iterato duxit, eum cum majoris apparatus honorificentia remittendum, quatenus cum honore puellam duceret suo filio copulandam; qui laboriosum iter rursum aggrediens, cum ad Marchias pervenisset, puellam interim defunctam invenit, Deo salubrius sui causam itineris disponente, quatenus per ejusdem occasionem viæ multo magis excellentium nuptiarum causaretur * exordium inter Deum & animas per universam Ecclesiam ad æternæ salutis copulam de diversis peccatorum erroribus multifarie revocandas, sicut consequentium probat eventus.

[14] Igitur episcopus, remisso ad regem nuntio, ipse cum suis Clericis, [qua peracta, totus conversioni infidelium vacare cogitat;] nacta opportunitate, adire curiam festinavit. Veniens autem ad dominum Innocentium g, summum Pontificem, instanter petiit, si fieri posset, gratiam cessionis, suam allegans multipliciter insufficientiam, & immensam supra vires officii dignitatem: Revelavit quoque summo Pontifici sui cordis esse propositum conversioni Sarracenorum * h pro viribus operam adhibere, si cessionem ejus dignaretur admittere. Non acquievit Papa postulantis instantiæ; sed nec saltem ei; quamvis petenti, voluit indulgere, [vel in remissionem peccatorum injungere,] ut manens episcopus fines Sarracenorum * ad prædicandum intraret, occulto sane consilio vel Dei nutu, qui ad alterius salutis uberem frugem tanti viri labores providerat.

[15] Revertens igitur, in via Cistercium visitavit, ubi multorum servorum Dei conversationem intuitus, [sed, Deo disponente, invenit oppugnatores Albigensium hæreticorum,] & altitudine Religionis illectus, assumpto ibidem habitu monachali, & aliquibus monachis, quorum instructione formam conversationis addisceret, secum adductis, reverti in Hispaniam properabat, ignorans adhuc, qualem in via, procurante Deo, suæ festinantiæ foret obicem habiturus: eo etenim tempore dominus Innocentius Papa duodecim abbates Ordinis Cisterciensis cum uno legato contra hæreticos Albigenorum * i ad prædicandam fidem direxerat; qui, celebrato cum archiepiscopis & episcopis, aliisque illius terræ prælatis concilio, deliberabant, quisnam esset aptior modus ad id, pro quo missi fuerant, fructuosius exsequendum.

[16] Interim dum sic consiliarentur ad invicem, accidit, [& illis suggerit optimum consilium,] præmemoratum Oxomensem episcopum per Montem Pessulanum k iter agere, ubi concilium agebatur. Venientem ergo cum honore suscipiunt, quærunt consilium, scientes hominem sanctum, maturum, & justum, & fidei zelatorem. Ille, ut erat vir circumspectionis & gnarus viarum Dei, de ritu & moribus hæreticorum cœpit inquirere, atque addiscere modum, quo alios ad perfidiæ suæ partem persuasionibus & prædicationibus, ac simulatæ sanctitatis exemplis allicere consueverunt. Vidensque ex adverso grandem eorum, qui missi fuerant, in expensis, equis, & vestibus apparatum; Non sic, ait, Fratres, non sic vobis arbitror procedendum. Impossibile mihi videtur, homines istos solis ad fidem reduci verbis, qui potius innituntur exemplis.

[17] [ad hos hæreticos convertendos,] En hæretici dum speciem præferunt pietatis *, dum euangelicæ parsimoniæ & austeritatis mentiuntur exempla, persuadent simplicibus vias suas. Quamobrem si contraria monstrare veneritis, ædificabitis parum, destruetis forsitan *, & nullatenus acquiescent. Clavum clavo retundite; fictam sanctitatem vera religione fugate, quia fastus pseudo-apostolorum evidente vult humilitate convinci. Sic Paulus cogitur fieri insipiens suas veras enumerando virtutes, austeritates & pericula proferendo, ut eorum tumorem refelleret, qui de vitæ merito se jactitabant. Dicunt ei: Quod ergo das consilium, pater bone? Quod me videritis facere, inquit, faciatis.

[18] [quod exemplo istius episcopi] Mox itaque, insiliente in eum Spiritu sancto, vocavit suos, eosque Oxomam l cum equis & supellectilibus & diverso, quem secum adduxerat, apparatu remisit, paucis clericis in sua societate retentis. Dixitque, suum propositum in eo esse, ut in illa terra moram faceret causa fidei propagandæ. Detinuit & secum prædictum Dominicum Suppriorem, quem magni æstimabat, magno complectens eum caritatis affectu. Hic est Dominicus, primus Prædicatorum Ordinis institutor & Frater, qui ex eo deinceps tempore cœpit, non Supprior, sed Frater Dominicus appellari; & vere Dominicus custoditus a Domino, innocens a peccato; vere Dominicus omni virtute Domini custodiens voluntatem.

[19] [ceteri sequuntur, & contra hæreticos strenue certant,] Audito igitur abbates, qui missi fuerant, hujuscemodi consilio, & animati exemplo, acquieverunt & ipsi simile aggredi, remittentes singuli ad loca sua, quæ secum adduxerant, retentis sibi dumtaxat libris ad Horas, & ad studium, atque ad disputationem, cum opportunum foret, necessariis; & habentes prædictum episcopum super se majorem, & quasi caput totius negotii, pedites sine expensis in voluntaria paupertate fidem annuntiare cœperunt. Quod ubi viderunt hæretici, cœperunt & ipsi ex adverso fortius prædicare. Factum est autem, ut apud Apamias & apud Labancum; apud Montem quoque Regalem & Fanum Jovis m frequenter disputationes fierent sub judicibus deputatis, ad quas conveniebant statutis diebus magnates & milites, mulieres, populi, fidei disceptationi interesse volentes.

[20] [quos S. Dominicus miraculo confundit.] Contigit autem apud Fanum Jovis celebrem quamdam disputationem institui, ad quam convocati sunt tam fidelium, quam infidelium plurima multitudo. Plerique suos in communi conscripsere libellos, rationes atque auctoritates confirmationis fidei continentes, inter quos, omnibus inspectis, beati viri Dominici libellus plus ceteris est commendatus & communitet approbatus, quatenus cuilibet de arbitris, de consensu partium ad sententiæ diffinitionem electis, cum libello hæreticorum, quem & ipsi pro se conscripserant, præsentari deberet; & cujus partis libellum rationabiliorem arbitri judicarent, ejus fides præstantior haberetur. Cumque multa verborum disceptatione ad alteram partem arbitri venire non possent, tandem incidit eis consilium, ut libellos utrosque flammis injicerent; & si quem illorum non comburi contingeret, ille veram fidem procul dubio contineret. Accensus igitur est ignis magnus; utrumque librorum * injiciunt: liber hæreticorum confestim uritur; alter autem, quem conscripserat vir Dei Dominicus, non solum permansit illæsus; sed & de flammis palam omnibus in longinquum exsiliit: iterum rejectus & tertio, totiesque resiliens monstravit fidei veritatem, & ejus, qui libellum conscripserat, sanctitatem.

[21] At vero tam insigne morum decus fulgebat in viro Dei Didaco episcopo, [Didacus Oxomensis, instituto monasterio Pruliano,] ut ipsorum quoque infidelium sibi vendicaret affectum, & cordibus omnium, inter quos conversabatur, influeret. Unde de ipso pronuntiabant hæretici, impossibile fore, talem hominem non esse prædestinatum ad vitam, atque ob hoc in partes illas fortasse transmissum, ut veræ fidei inter ipsos apprehenderet disciplinam. Ad susceptionem autem quarumdam mulierum nobilium, quas parentes earum ratione paupertatis erudiendas & nutriendas tradebant hæreticis, quoddam instituit monasterium, situm inter Fanum Jovis & Montem Regalem, & nomen loci ejusdem Prulianum n, ubi usque in hodiernum diem ancillæ Christi grata exhibent suo Creatori servitia, magno sanctitatis exemplo, & præclara innocentiæ puritate vitam agentes, salutarem sibi, exemplarem hominibus, jucundam angelis, gratam Deo.

[22] In hujusmodi prædicationis exercitio permansit Didacus episcopus annis duobus, [Dominicum aliis fidei prædicatoribus præficit,] quibus expletis, veritus, ne negligentiæ forsan argui posset circa suam domesticam ecclesiam Oxomensem, si diutius moram protraheret, in Hispaniam redire decrevit; proponens, visitata ecclesia sua, aliquam inde pecuniam ad consummationem præfati monasterii feminarum secum assumere & reverti, & tunc demum cum consensu Domini Papæ in illis partibus aliquos ordinare viros ad prædicandum idoneos, quorum esset officium, hæreticorum errores semper elidere, & tuendæ veritati fidei non deesse. Eis autem, qui remanserant, Fratrem Dominicum in spiritualium cura, tamquam spiritu Dei vere plenum, præposuit; in temporalibus Guilielmum Clareti Apamiensem o, ita dumtaxat, ut ad Fratrem Dominicum referret omnium, quæ ageret, rationem.

[23] Vale ergo dicens Fratribus, cum venisset Oxomam, [& ad suam diœcesim reversus, pie moritur.] pedes transiens per Castellam, post paucos dies infirmitate corripitur, & ad finem usque perductus, vitam præsentem in magna sanctitate complevit, bonorum laborum gloriosum fructum percipiens, & in abundantia sepulcrum ingrediens in requiem opulentam. Fertur autem, ipsum quoque post obitum miraculis claruisse. Nec mirum, si in operandis virtutibus potens apud omnipotentem Deum existeret, qui inter homines in hoc insimo & flebili positus incolatu, tantis pollebat gratiarum insigniis, tanto radiabat decore virtutum. Igitur intellecto viri Dei transitu, ii, qui in partibus Tholosanis remanserant, ad propria redierunt; beatus vero Dominicus solus ibidem in prædicationis officio permansit; quem licet interdum aliqui sequerentur, non tamen ei quasi per obedientiam tenebantur. Ex his autem suis sequacibus erant memoratus Guilielmus Clareti, & Frater Dominicus quidam Hispanus, qui postmodum in Hispania Prior exstitit de Manionio * p.

ANNOTATA.

a De hoc Didaco, Uxamensi episcopo, plura videri possunt apud Ægidium Gundisalvum Davila in Theatro ecclesiarum Hispaniæ. Tamayus in Martyrologio Hispanico ad diem VI Februarii eumdem numero Beatorum adscribit. Majores nostri eadem die illum inter Prætermissos collocarunt defectu certi cultus, cujus ultertorem notitiam requirimus.

b Quæ in hac Vita uncis inclusi, in Ms. Codice nostro non leguntur, eaque ex editione Echardi desumpsi, quod semel monuisse sufficiat.

c Hoc nomen patriæ ab amanuensibus aut scriptoribus varie exprimitur, ut § 8 Commentarii prævii monuimus.

d De tempore hujus famis non convenit inter auctores, ut § 10 Commentarii indicavimus.

e Auctor hujus Operis est S. Joannes Cassianus, de quo Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum 1194 cap. 4 & sequentibus fuse disserit.Sed is Cassiani accusator in aliquibus est corrigendus, ut facile intelliget, quisquis Acta sancti illius Scriptoris, ad diem 23 Julii a nobis discussa, attente evolvere voluerit.

f De hac regione, ad quam S. Dominicus cum Didaco Uxamensi profectus est, in Commentario prævio § 12 varias conjecturas proposuimus.

g Is est Innocentius III, qui ab anno Christi 1198 usque ad mensem Julium anni 1216 Ecclesiam gubernavit.

h Quales fuerint hi infideles, quos Didacus Uxamensis & S. Dominicus ad fidem adducere cupiebant, § 41 Commentarii prævii alia occasione explicare conati sumus.

i Hæretici illi passim noti sunt, quorum historiam noster Joannes Baptista Langlois ex antiquis monumentis non ita pridem Gallice edidit. Eamdem quoque Latine conscripserunt auctores synchroni, quos in Commentario prævio citavimus.

k Mons Pessulanus, vernacule Montpellier, sat nota Galliæ civitas in Occitania inferiore. At obvia similium regionum & urbium nomina deinceps non explicabimus.

l Uxamum, vulgo Osma, est civitas Hispaniæ, cujus situm § 8 Commentarii prævii ex Malvenda assignavimus.

m Sunt oppida Galliæ, quæ curiosus lector apud Baudrantium aut in mappis geographicis facile inveniet.

n De fundatione monasterii Pruliani actum est in Commentario prævio, § 13.

o Hujus Guilielmi Clareti, qui postea ex Ordine Prædicatorum ad Cistercienses transiit, alia occasione mentionem fecimus in Commentario prævio, § 42.

p Forte legendum est Matrito. Ceterum cum Echardo hoc nomen diligentiæ indigenarum disquirendum relinquimus.

* al. natales, ingenium

* al. Charaloga

* al. imbiberet

* al. stellam

* al procuraretur.

* al. Cumanorum

* al. Albigenses

* al. sanctitatis

* al. multum

* al libellum

* al. Manino

CAPUT II.
Bellum contra Albigenses decretum, intrepida S. Dominici inter hæreticos constantia, confirmatio Ordinis Prædicatorum ab ipso procurata, & Hispanicum Sancti iter.

Post mortem vero episcopi Oxomensis cœpit crux adversus Albigenos in Francia prædicari: siquidem indignatus Papa Innocentius, [Mortuo Didaco, bellum contra Albigenses decernitur,] quod indomabilis hæreticorum rebellio nulla veritatis posset pietate molliri, non transverberari gladio Spiritus, quod est verbum Dei, materialis saltem gladii decrevit aggrediendos potentia; quam secularis districtionis animadversionem Didacus episcopus adhuc vivens quasi prophetalis spiritus inspiratione * futuram prædixerat: nam dum aliquando erroneam hæreticorum rebellionem coram multis nobilibus evidenter & publice confutasset, illique irridentes suos subversores sacrilega excusatione defenderent, indignatus, manus in cælum tetendit, & ait: Domine, mitte manum, & corrige eos (quod verbum qui audierunt prolatum in spiritu, postmodum adverterunt) ut eis saltem hæc vexatio tribuat intellectum.

[25] Eo tempore, quo ibi cruce signati fuerunt, mansit ibidem beatus Dominicus usque ad obitum comitis Montis-Fortis verbi divini sedulus prædicator. [quo tempore Dominicus minas & insidias hæreticorum] Quantas in illis partibus pertulit ab iniquis injurias, superavit insidias! Denique dum aliquando ei minarentur interitum, imperterritus eis respondebat: Non ego martyrii dignus sum gloria; nondum merui mortem istam. Postmodum autem locum pertransiens, in quo positas sibi forte suspicabatur insidias, cantans & alacer incedebat. Quod cum insinuatum fuisset hæreticis, mirantes tam inconcussam ejus constantiam, dixerunt ei: Numquid non horres mortem? Quid acturus fuisses, si comprehendissemus te?

[26] At ille, Rogassem vos, inquit, ne repentinis me subito perimeretis vulneribus; [tam intrepide contemnit, ut ipsimet mirarentur.] sed successiva mutilatione membrorum protraheretis martyrium; dehinc autem ostensis ante oculos meos detruncatis membrorum particulis, & erutis postmodum oculis, truncum reliquum relinqueretis in hunc modum suo sanguine volutantem, & exstingueretis omnino, quo majorem coronam martyrii protractione mererer. Stupuerunt ad hujusmodi verba veritatis inimici & jam ultra ei non posuerunt insidias, nec captabant in animam justi, tamquam cui mortis illatione potius obsequerentur, quam nocerent. Ipse vero totis viribus & zelo ferventissimo satagebat, ut animas, quas posset, lucrifaceret Christo. Et inerat cordi ejus mira & pene incredibilis salutis omnium æmulatio.

[27] Nec certe deerat ei caritas, qua majorem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis: siquidem dum piis exhortationibus quemdam infidelem ad fidele matris Ecclesiæ gremium invitaret, [Interim Sanctus propter virtutes & eximiam caritatem] & ille responderet, necessitudinem temporalium provocativam esse societatis infidelium, pro eo quod eidem ab hæreticis necessariæ ministrabantur impensæ, quas aliunde habere non poterat, ex intimo mox ei compassus affectu, seipsum venumdare decrevit, & pretio sui redimere animæ periclitantis inopiam: quod & fecisset, nisi Dominus, qui dives est in omnibus, aliunde providisset, quo illius hominis resarciretur egestas.

[28] [omnibus orthodoxis venerabilis ac dilectus,] Itaque virtute & opinione proficiebat servus Dei Dominicus, quod invidebant hæretici. Quanto iste bonus erat, tanto nequior eorum oculus sua lippitudine radium lucis ejus ferre non poterat. Irridebant autem eum, & adhærentes ei varie subsannabant, de malo thesauro cordis proferentes mala. Sed subsannantibus infidelibus, fidelium ei congratulabatur devotio, & a Catholicis omnibus multo venerabatur affectu; ita ut sanctitas ejus, suavitas, & venustas morum magnatum quoque corda percelleret, & ab archiepiscopis & episcopis, & aliis prælatis illarum partium multo dignus haberetur honore.

[29] [cum variis possessionibus] Comes Montis-Fortis a, qui spirituali ipsum devotione fovebat, cum assensu suorum castrum insigne, quod dicitur Cassames *, dedit ei, & successoribus suis sive sequacibus, quicumque ei in officio inchoatæ salutis assisterent b. Habebat & ipse beatus Dominicus ecclesiam Fani Jovis, & quædam alia, de quibus omnibus poterat sibi & suis necessaria providere. [Quæ vero de eisdem redditibus sibi possent subtrahere, impartiebantur Sororibus monasterii de Pruliano.] Necdum Ordo Prædicatorum fuerat institutus; sed solum de Ordinis institutione fuit tractatum, quamvis ipse pro viribus officio prædicationis insisteret: nec illa postmodum edita constitutio servabatur, ut nec recipere possessiones, nec jam receptas retinere liceret.

[30] [quosdam sui imitatores & socios acquirit,] Igitur a tempore obitus episcopi Oxomensis usque ad Lateranense concilium anni fluxere fere decem, quo tempore quasi solus permansit. Ingruente autem tempore, quo ad Lateranense Romam episcopi adire cœperunt, obtulerunt se servo Christi Dominico probi viri & idonei de Tholosa, quorum unus fuit Frater Petrus de Salam *, postmodum Prior Lemovicensis; alter Thomas, vir admodum gratiosus, & sermone facundus c. Horum primus F. Petrus sublimes & nobiles domos, quas Tholosæ circa castrum Narbonense possederat, tradidit F. Dominico & ejus sociis, a quo tempore cœperunt primo apud Tholosam in eisdem domibus commorari; atque ex tunc omnes, qui cum eo erant, cœperunt magis ac magis ad humilitatem descendere, & Religiosorum se moribus conformare.

[31] [& Ordinem Prædicatorum instituere cogitat,] At vero episcopus Tholosanus felicis memoriæ, Fulco nomine, qui tenerrime dilectum Deo & hominibus F. Dominicum diligebat, videns eorumdem Fratrum religionem & gratiam, atque in prædicatione fervorem, exultans ad novæ lucis exortum, de consensu totius Capituli sui contulit eis suæ diœcesis sextam partem omnium decimarum; cujus emolumenti subsidio suis ad libros atque ad sustentationem necessariis providerunt d. Adjunctus autem eidem episcopo F. Dominicus, ut simul adirent concilium Lateranense, & pari voto Dominum Papam precarentur Innocentium, confirmari F. Dominico & sociis ejus Ordinem, qui Prædicatorum diceretur & esset; & confirmaret nihilominus prædictos redditus, tam a Comite quam ab episcopo Fratribus assignatos.

[32] Auditis ergo eis super hac postulatione, Romanæ Sedis Antistes hortatus est F. Dominicum reverti ad Fratres suos, [habitoque cum sodalibus consilio, & electa S. Augustini regula,] & habita cum eis plena deliberatione, cum unanimi omnium eorum consensu regulam aliquam jam approbatam eligere, ac demum iis exactis, rediret ad Papam, confirmationem super omnibus accepturus. Itaque celebrato concilio, revertentes, verbo Domini Papæ Fratribus publicato, mox beati Augustini, prædicatoris egregii, ipsi futuri prædicatores regulam elegerunt, quasdam sibi super hoc in victu & jejuniis, in lectis & laneis arctiores consuetudines assumentes. Proposuerunt etiam & instituerunt non habere possessiones, ne prædicationis impediretur officium solicitudine terrenorum; sed tantum redditus recipere, unde possent sibi in victui necessariis providere. Episcopus etiam [Tholosanus cum assensu sui Capituli tres] eis ecclesias assignavit; unam juxta * terminos civitatis; aliam in Appamiensi villa; tertiam inter Poreda * & Podium Laurentii, scilicet sanctæ Mariæ de Lescara; in quarum qualibet Conventus & Prioratus esse deberet.

[33] Anno Domini MCCXVI æstatis tempore data est Fratribus prima ecclesia in civitate Tholosa, [confirmationem ejusdem Ordinis ab Honorio III Papa impetrat.] quæ in honore beati Romani fundata est, in reliquis autem duabus nullum umquam Fratrum contigit habitare. At vero in prædicta ecclesia sancti Romani protinus ædificatum est claustrum, cellas habens ad studendum & dormiendum desuper satis aptas. Erant autem Fratres tunc numero sedecim. Interim dominus Innocentius Papa sublatus est de medio, & successor pro eo Honorius constitutus est, quem mox adiit beatus Dominicus, & juxta propositum ordinationemque conceptam, confirmationem Ordinis, & ea, quæ obtinere voluisset, plene per omnia impetravit.

[34] Anno Domini MCCXVII disposuerunt Tholosani contra Comitem Montis-Fortis insurgere, [Sanctus Vir, prævisa morte comitis Montis-Fortis,] quod & virum Dei Dominicum per spiritum aliquatenus antea cognovisse cognovimus *. Monstrata est ei arbor in visione, protractione grandis, venustate gravis, in cujus ramis multus avium numerus habitabat. Præcipitata est arbor, & requiescentes in ea volucres diffugerunt. Intellexit igitur Homo Dei spiritu plenus comiti Montis-Fortis, magno videlicet & sublimi principi, & multorum populorum * tutori, proximum imminere mortis exitium: & invocato Spiritu sancto, convocatisque Fratribus, dixit, hoc esse sui cordis propositum, ut omnes eos, licet paucos, per mundum transmitteret, nec jam diutius insimul habitarent.

[35] Admirati sunt omnes tam subitæ dispositionis ab eo prolatam sententiam; [in varias regiones dispersit socios suos,] sed quoniam animabat eos evidens in ipso sanctitatis auctoritas, acquievere facilius, ad bonum hæc omnia finem perventura sperantes. Visum est autem ei bonum, ut aliquem sibi Fratrum in abbatem eligerent, cujus auctoritate ceteri regerentur, ut majoris & capitis, cujus tamen correctionem ipse sibi retinuit. Et electus est F. Matthæus Celoide * e in abbatem. Ipse in hoc Ordine primus atque novissimus abbas appellatus est, quia postmodum placuit Fratribus, ut ob humilitatis insinuationem is, qui præesset, non abbas, sed magister Ordinis diceretur.

[36] Destinati sunt igitur quatuor Fratres in partes Hispaniæ, F. Petrus Matritensis, & F. Gnomicius, F. Michaël de Utero *, [ex quibus misit quatuor in Hispaniam,] & F. Dominicus; qui novissimi [duo] postmodum missi Bononiam de Roma per magistrum Dominicum, ad quem de Hispania redierant, moram secerunt ibidem: neque enim, sicut desideraverant, fructificare in Hispania potuerunt, reliquis tamen duobus abunde proficientibus & disseminantibus verbum Dei. Fuit autem hic memoratus Dominicus humilitatis eximiæ, homo parvus quidem scientia, sed virtute magnificus f, de quo breviter aliquid commemorare non erit inutile.

[37] [inter quos fuit quidam Dominicus, cujus castitas] Dispositum fuit aliquando consciis * quibusdam, forsitan æmulis, ut mulier quædam effrons & meretrix, instrumentum sathanæ, castitatis obex, facula vitiorum, sub simulatione confessionis veniret ad eum, quæ talibus ipsum alloquitur: Angustor nimis, supra modum exæstuo, vehementer aduror, & nunc heu me non novit! sed etsi novisset, non me forsitan dignaretur ille, quem diligo, cujus amor cor meum tam irremediabiliter penetravit. Da, quæso, consilium; adhibeto remedium pereunti: potes enim. Dum his virulentis & exquisitis sermonibus ad illecebrandum innocentem uteretur meretrix, & a sua per salutiferam Fratris persuasionem flecti non posset instantia, scrutatur ille personam, causamque periculi.

[38] [miraculo probata est;] Prodit illa, suum incendium ipsum esse. Vade, inquit, nunc, & ad tempus revertere: parabo locum, ubi congruenter convenire possimus. Intrans itaque in cubiculum duos ignes præparat, hinc & inde, vicinos tamen ad invicem, & veniente meretricula, se ipsum prosternit in medio, illamque hortatur, ut veniat: En, inquit, locus congruus tanto facinori. Veni, si placet, ut commisceamur ad invicem. At illa vehementer exhorruit videns hominem circumflagrantibus ignibus imperterritum irruisse; & exclamans, compuncta recessit. Ipse vero surrexit intactus, nullo sibi prorsus æstu vel materialis incendii vel illecebrosæ libidinis dominante g.

[39] [quosdam vero destinavit] Missi sunt quoque Parisius Matthæus supradictus abbas cum F. Bertrando, qui postmodum fuit Prior provincialis Provinciæ, vir existens sanctitatis magnæ & rigoris circa se ipsum inexorabilis, quoniam suæ carnis erat mortificator acerrimus, & magistri sui, beati Dominici, exemplar se in multis exhibebat *; cui etiam aliquando comes itineris sui fuit. Hi, inquam, missi sunt Parisius cum litteris summi Pontificis, ut Ordinem publicarent, & cum eis alii duo Fratres ad studium; videlicet F. Johannes de Navarra, & F. Laurentius Anglicus, cui, antequam Parisius ingrederentur, multa ex iis, quæ circa Fratres postmodum acciderunt Parisius, videlicet de habitatione & situ domorum, de receptione multorum Fratrum, a Domino revelata sunt, prout ipse prædixit, & rei postmodum probavit eventus. Seorsum autem ab iis F. Mames, uterinus frater beati Dominici, & F. Michaël Hispanus, habentes secum Conversum Normannum, cui nomen Oderius h.

[40] [Lutetiam Parisiorum] Hi omnes Parisius sunt transmissi; sed novissimi tres agentes celerius, citius pervenerunt. Ingressi sunt igitur Parisius pridie Idus Septembris, quos post trium septimanarum spatium subsecuti sunt alii supradicti. Conduxerunt autem sibi domum juxta hospitale beatæ Virginis ante fores Parisiensis episcopi. Anno Domini MCCXVIII data est Fratribus domus beati Jacobi, quamvis nondum absolute, a magistro Johanne, decano sancti Quintini, & ab universitate Parisiensi ad instantiam precum domini Papæ Honorii, quam intraverunt ad habitandum VIII Idus Augusti. In ipso etiam anno missi sunt Aurelianis quidam juvenes Fratres & simplices, qui & ipsi tamquam parva quædam semina futuri postmodum uberioris germinis principium exstiterunt.

[41] Anno Domini MCCXVIII circa principium missi sunt a Roma per beatum Dominicum Fratres Bononiam, [& Bononiam in Italia, ubi Reginaldus] videlicet F. Johannes de Navarra, & quidam F. Bertrandus; postmodum vero F. Christianus cum Fratre Converso, qui moram facientes Bononiæ magnam perpessi sunt ibidem paupertatis angustiam. Eodem anno, cum sanctus Dominicus esset Romæ, magister Reginaldus, decanus sancti Aniani Aureliensis *, mare transiturus, illuc usque pervenit. Erat vir opinione magnus, doctus scientia, celebris dignitate, qui in jure canonico rexerat Parisius annis quinque. Hic igitur cum venisset Romam, gravi infirmitate corripitur: ad quem magistrum Dominicus aliquoties, ut eum visitaret, advenit, & exhortans eum ad paupertatem Christi, & Ordinis sui consortium, liberum & plenum ab eo suscipiendæ Religionis hujus consensum elicuit, ita ut se voto obstringeret.

[42] Relevatus est igitur ab infirmitatis suæ gravi & quasi desperato periculo; [post receptam prodigiose in urbe Romana sanitatem,] sed non sine divini virtute miraculi: nam visibiliter inter æstus febrium suarum ad eum veniens Regina cæli, misericordiæ mater, virgo Maria, & ejus oculos, nares, os, umbilicum, manus, pedesque quadam salutari, quam secum detulerat, unctione perungens, hujuscemodi verba subjunxit: Ungo pedes tuos oleo sancto ad præparationem Euangelii pacis. Nihilominus etiam ei omnem hujus Ordinis habitum demonstravit. Confestim igitur sanatus est, & sic repente toto corpore reparatus, ut medici, qui de ejus convalescentia quasi desperaverant, visis ejus sanitatis indiciis, mirarentur. Hoc insigne miraculum multis usque hodie manentibus magister Dominicus postmodum publicavit; & cum hoc aliquando pluribus in collatione recitaret Parisius, ego ipse præsens interfui i.

[43] Igitur magister Reginaldus, sanitate recepta, licet jam professione Ordini teneretur, [& peractam peregrinationem Hierosolymitanam Fratribus præfuit,] ad complendum desiderium suum mare pertransiit, & inde revertens, venit Bononiam XII Kalendas Januarii. Cœpit autem mox prædicationi totus insistere, & ignitum erat eloquium ejus vehementer, sermoque ejus quasi facula ardens corda cunctorum audientium inflammabat, ut vix esset tam saxeus, qui se absconderet a calore ejus. Tota tunc fervebat Bononia, quia novus surrexisse videbatur Elias. In diebus illis multos Bononiæ recepit ad Ordinem, & numerus discipulorum cœpit excrescere, & plures additi sunt ad eos.

[44] Anno eodem perrexit in Hispaniam magister Dominicus, [quem S. Dominicus, ex Hispania reversus,] ibique duabus domibus instauratis, una apud Madrid, quæ nunc est monialium, altera vero apud Segobiam, quæ prima fuit domus Fratrum Hispaniæ. Revertens inde, venit Parisius anno Domini MCCXIX, ubi Fratrum ferme triginta congregationem invenit. Paululum autem demoratus ibidem, divertit Bononiam, & apud sanctum Nicolaum magnum invenit Fratrum collegium, quos sub disciplina F. Reginaldi cura & diligentia nutriebat. Venientem igitur omnes recepere cum gaudio, reverentiam deferentes, ut patri; & mansionem faciens apud eos, informabat teneram adhuc novæ plantationis infantiam monitis & exemplis.

[45] [Parisios migrare jussit.] Transinisit autem inde Parisius F. Reginaldum non sine gravi desolatione filiorum illorum, quos per verbum Euangelii recenter genuerat; qui flebant, a consuetæ matris uberibus sese tam festinanter avelli. Sed hæc omnia divinis nutibus agebantur. Eratque quiddam mirabile de servo Dei beato Dominico, ut in mittendis huc illucque Fratribus per diversas Ecclesiæ Dei partes, quemadmodum supra memoratum est, sic faceret omnia confidenter, & absque hæsitationis ambiguo, licet non sic faciendum aliis videretur interdum, acsi jam de futuris eventibus certus existeret, aut per revelationem Spiritus fuisset edoctus. Et hoc inficiari quis audeat? Paucos primum Fratres secum habuerat, & eosdem ut plures illitteratos & simplices, illosque mittens sparsim per Ecclesiam dividebat, ut filiis hujus seculi, secundum suam prudentiam judicantibus, potius id, quod fuerat inchoatum, diruere, quam magna struere videretur. Quos autem mittebat, orationum prosequebatur suffragiis, & virtus Domini erat ad multiplicandum eos.

ANNOTATA.

a Hic est illustris ille heros, & in sacra profanaque historia notissimus, qui acerrime contra hæreticos Albigenses pugnavit.

b De hac aliisque hujus Comitis donationibus in Commentario prævio, § 14 obiter meminimus.

c In Commentario prævio, § 23 de primis S. Dominici sodalibus abunde egimus.

d De liberalitate Fulconis episcopi Tolosani erga S. Dominicum ejusque Ordinem suis locis actum est, & per decursum Commentarii prævii aliqua donationum diplomata exhibuimus.

e Nescio, an illud sit cognomentum hujus Matthæi, an vox corrupta pro adverbio canonice, ut habet editio Echardiana. Saltem Ms. nostrum fideliter secutus sum. Porro de Matthæo isto apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 92 plura legi possunt.

f Paragrapho 26 Commentarii prævii monuimus, hoc elogium Dominici ab alio scriptore aliter referri.

g Apud Malvendam in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1219 cap. 8 & sequentibus videri potest, quam diversimode hæc aut similis historia ab antiquis auctoribus narretur.

h Hos ceterosque primos S. Dominici socios in Commentario prævio § 23 ex Bernardo Guidonis recensuimus.

i Ex hoc B. Jordani testimonio intricatam difficultatem eruimus, eamque superius § 28 proposuimus.

* al. imprecatione

* al. Cassanel

* al. Cellani

* al. intra

* al. Soricinium

* al cognovisse declaratum est.

* al. pupillorum

* al. canonice

* al. Uzero

* al. cum sociis

* al. sibi formam & exemplar in multis imbiberat.

* lege Aurelianensis

CAPUT III.
Pia Reginaldi mors, professio religiosa Jordani & Henrici in Ordine Prædicatorum, & ejusdem Henrici laudes.

Venit itaque sanctæ memoriæ F. Reginaldus Parisius, & indefesso mentis fervore Christum Jesum & hunc crucifixum verbo prædicabat & opere; sed cito de terra sustulit eum Deus, & consummatus in brevi, explevit tempora multa. [Beatus scriptor hic narrat piam Reginaldi mortem,] Denique pauco post tempore correptus infirmitate, & ad mortem carnis usque perductus, obdormivit in Domino, pergens in gloriosas divitias domus Dei, qui dum hic viveret, paupertatis ac vilitatis strenuum se exhibuerat amatorem. Sepultus est autem in ecclesia beatæ Mariæ in Campis, eo quod nondum Fratres sepulturam haberent. Sed jam subit animum, quod, dum adhuc viveret F. Matthæus, qui ipsum in seculo gloriosum delicatumque cognoverat, aliquoties veluti admirans requisivit ab eo: Estne vobis, magister, severum, hunc habitum assumpsisse? At ille submisso vultu respondit: Nihil in hoc mereri me reputo, quia nimis in eo mihi semper complacuit.

[47] Ipsa nocte, qua spiritus viri sancti evolavit ad Dominum, [de qua sibi visionem oblatam fuisse testatur,] visum est mihi, nondum quidem secundum habitum Fratri, sed in ipsius manibus jam professo, Fratres quadam navi per medium aquæ vehi. Submersa est autem navis, qua vehebantur; ipsi vero de aqua incolumes exierunt. Hanc navem fuisse F. Reg naldum existimo, quem utique Fratres tunc temporis suum baculum * a æstimabant. Visum est alii cuidam ante mortem ipsius, veluti si videret fontem quemdam limpidum obturari, pro quo duo fontes alii protinus eruperunt: quæ visio an aliquid sibi voluerit verum, ego propriæ sterilitatis conscius interpretari non audeo b. Unum scio, neminem apud Parisius præter duos ipsum ad professionem Ordinis recepisse; quorum quidem ego primus; alter vero F. Henricus, postmodum Prior Coloniensis, mihi singulari affectu præ cunctis, ut puto, mortalibus in Christo carissimus, tamquam vere vas honoris & gratiæ, quo gratiosiorem creaturam me in hac vita vidisse non recolo: qui quoniam celeri maturitate festinavit jam ingredi in requiem Domini, quantarum virtutum homo fuerit, commemorare non erit inutile.

[48] Hic igitur Henricus bonis secundum seculum ortus natalibus, [& explicat, quomodo ipsemet,] cum esset in ecclesia Trajecti inferioris c Canonicus, ibidem ab annis puerilibus a viro quodam sancto ac plurimum religioso ecclesiæ illius Canonico, sub timore Domini & disciplina diligenter educatus est: nam cum ibidem vir bonus & justus carnem suam crucifigendo seculi hujus nequam calcaret illecebras, & multis abundaret pietatis operibus, tenerum adhuc adolescentis animum ad omne virtutis opus imbuerat, faciens eum lavare pedes pauperum, frequentare ecclesiam, horrere vitia, spernere luxum, diligere castimoniam; & iste, cum optimæ esset indolis adolescens, in omnibus sese exhibuit ad disciplinam docilem, facilem ad virtutes; sicque dum cresceret ætate, crescebat & moribus usque adeo, ut si cum ipso conversareris, velut angelum æstimares, & quasi innatam ei crederes honestatem.

[49] Itaque processu temporis venit Parisius, & statim ad studium theologiæ se contulit, [concionibus ejusdem Reginaldi permotus,] habens magnum ingenii naturalis acumen, & ordinatissimam rationem. Adjunctus est autem mihi hospitio, & commanentes in suavem ac validam convenimus unitatem. Interea F. Reginaldo felicis recordationis veniente Parisius, & strenue prædicante, ego divina præventus gratia, concepi & vovi intra memetipsum Ordinem istum assumere, arbitrans, securam me reperisse salutis semitam, qualem & ante Fratrum cognitionem in animo meo sæpe deliberando conceperam. Firmato igitur cordis mei proposito, laborare cœpi tota solicitudine, qualiter socium & amicum animæ meæ pari mecum voto pertraherem, videns eum naturali & gratuita dispositione ad ministerium prædicationis perutilem. Renuebat ipse, & ego magis instare non desii.

[50] [quemdam egregium juvenem Henricum,] Itaque procuravi, ut ad F. Reginaldum confessionem facturus & exhortationem accepturus accederet: a quo rediens ad me, codicem Isaiæ velut conjecturandi causa aperuit, & in eum locum primum conjecti sunt oculi ejus, ubi dicitur: Dominus dedit mihi linguam eruditam, ut sciam sustentare eum, qui lapsus est verbo. Erigit mane, mane erigit mihi aurem, ut audiam quasi magistrum. Dominus Deus aperuit mihi aurem; ego autem non contradico, retrorsum non abii. Quæ verba prophetæ dum interpretarer ei, veluti ipsius intentioni tam proprie respondentia, & quasi de cælo sonantia (erat enim linguæ facundissimæ) & hortarer eum sub jugo obedientiæ suam redigere juventutem, advertimus post paululum illud, quod sequitur: Stemus simul, tamquam si admoneremur, in hoc præclaro societatis genere alter alterum nequaquam deserere. Hujus occasione verbi postmodum, dum essem Bononiæ, ipse de Colonia mihi scripsit: Ubi nunc estis, STEMUS SIMUL? Vos Bononiæ, & ego Coloniæ. Dixi itaque ei: Quidnam, quæso, ditius ad meritum, quid gloriosius ad coronam, quam si paupertatis illius participes, quam in se ipso Christus exhibuit, & sui sequaces Apostoli tenuerunt, totum hoc seculum ejus amore spreverimus? Acquievit igitur rationis judicio; sed voluntas pigra recalcitrans suadebat contrarium.

[51] [initio reluctantem induxerit,] Eadem igitur nocte, cum ad Matutinas ecclesiæ beatæ Virginis perrexisset, perduravit ibi usque ad diluculum orans & deprecans Matrem Domini, quatenus ejus voluntas ad hoc propositum flecteretur. Et cum nihil, ut sibi videbatur, orando proficeret, sentiens adhuc cordis duritiam, super se ipso compati cœpit & parare recessum, dicens intra se: Nunc, o Virgo beata, quod me non digneris, experior; non est mihi pars in pauperum Christi collegio. Siquidem urgebat cor ipsius perfectionis illius appetitus, quam inesse sciebat voluntariæ paupertati, quoniam aliquando monstratum erat ei a Domino, quam secura sit coram districti Judicis examine paupertas assistenti.

[52] [ut juxta visionem ei antea ostensam,] Nempe cum quadam vice in visione se coram tribunali Christi putaret assistere, immensam illic judicandorum & cum Christo judicantium vidit adesse multitudinem. Ipse autem inter alios judicandus, dum sibi de nullo crimine conscius, securus & innocens putaret evadere, quidam a latere Judicis extensa versus eum manu talibus alloquitur: Tu, qui adstas, dic, quid aliquando pro Domino reliquisti? Exterruit eum tam districtum interrogationis examen; quoniam, quid ad interrogata responderet, non habuit; sicque visio illa disparuit. Hinc ergo admonitus, magis optabat euangelizare paupertatis fastigium, nisi voluntatis segnities impediret.

[53] [voluntarium paupertatis jugum subiret,] Itaque, sicut memoratum est, dum jam pene de ecclesia se ipsum redarguens & mœstus abscederet, subvertit fundamenta cordis ejus ille, qui humilia respicit: & obortis lacrymis ac resolutus spiritu, se totum coram Domino cœpit effundere; & contrita est omnis illa durities in spiritu vehementi, ut suave jugum Christi, quod paulo ante gravissimum æstimarat, jam computrefactum a facie olei, leve per omnia fieret & jucundum. Surgens igitur in illius fervoris impetu, & ad ipsum F. Reginaldum properanter accedens, votum emisit: moxque ad me rediens, dum in angelico ipsius vultu lacrymarum considerarem vestigia, & unde veniret, perquirerem, respondit: Votum vovi Domino & solvam. Distulimus tamen usque ad Quadragesimæ tempus tirocinium nostrum, lucrati interim unum e sociis, F. Leonem, qui F. Henrico postmodum successit in officio Prioratus.

[54] Veniente itaque die, quo cinerum impositione suæ fideles admonentur originis & reversionis in cinerem, [& secum Ordinem Prædicatorum ingrederetur.] disposuimus & nos congruo ad pœnitendum exordio, quod Domino voveramus, implere, ignorantibus tamen adhuc sociis ejusdem nobiscum hospitii. Unde cum F. Henricus egrederetur hospitio, & unus sociorum requireret, Domine Henrice, quo itis? Vado, inquit, in Bethaniam. Quod ille verbum non tunc quidem, sed facti postmodum explicatione, quid sibi voluerit, intellexit, cum ipsum Bethaniam, quod est interpretatum DOMUS OBEDIENTIÆ, videret ingressum Convenientes igitur nos tres ad sanctum Jacobum, Fratribus jam decantantibus IMMUTEMUR HABITU, nos in medium eorum improvise quidem, sed opportune advenimus, & confestim veterem hominem exuentes, ibidem novum induimus; ut quod illi voce psallebant, in nobis opere compleretur d.

[55] Hic est F. Henricus, cui multam atque mirabilem in verbo suo ad clerum Parisiensem Dominus largitus est gratiam, [Henricus ille, insignibus gratiæ] cujus sermo nimis efficax audientium corda violentissime penetrabat. Non est visus ante ipsum nostræ recordationis temporibus apud Parisius in audientia omnis cleri tam juvenis, tam facundus, tam gratiosus per omnia prædicator. Et quidem in hoc vas electionis multa contulerat Deus gratiarum insignia: erat nempe obedientia promptus, patientia firmus, mansuetudine placidus, hilaritate gratus, caritate diffusus. Nec deerat ei morum honestas, cordis sanctitas, & in carne virginali integritas: quippe qui in omni vita sua mulierem impudicam cordis intentione non vidit, nec contigit.

[56] Inerat ei sermonis modestia, linguæ facundia, acumen ingenii, [ac naturæ dotibus præditus,] gratia faciei, personæ venustas, scribendi habilitas, dictandi peritia, vocis angelicæ melodia. Numquam tristem, numquam turbulentum aspiceres. Semper æquanimis, semper hilaris. Licentiaverat eum ab austeritatis rigore justitia, totumque sibi eum vendicaverat misericordia. Tanta cordibus felicitate omnium influebat, tam se cunctis exhibuit socialem, ut, si cum eo conversareris ad modicum, dilectum te ab ipso præ omnibus æstimares. Et necesse fuit, ut, quem perfuderat Deus gratia, ab omnibus amaretur. Et cum in prædictis omnibus sic excelleret, ut singulariter bonus in quacumque gratia videretur, de iis tamen nesciebat extolli: a Christo enim didicerat esse mitis & humilis.

[57] Post ingressum F. Henrici vir ille sanctus, qui ipsum nutriverat cum duobus aliis ejusdem ecclesiæ spiritualibus & bonis viris, [quem amici ab Ordine retrahere cælitus prohibentur,] qui tres eum grandi affectu dilexerant, gravissime sunt turbati, ignorantes novam adhuc eis Religionem, & quasi perditum tantæ spei juvenem æstimantes. Igitur in hoc pene convenerant, ut aliqui vel aliquis eorum vadens Parisius, ipsum ab hac indiscretione, ut videbatur, averteret atque retraheret. Tunc unus ex eis, Non sic, ait, præcipitanter agamus, sed noctem pari voto cum orationibus peragamus, postulantes, ut suum nobis super hac re Dominus beneplacitum aperire dignetur. Venit nox; & orantibus eis, vocem de sublimi sonantem unus eorum audivit: A Domino factum est istud, & non poterit immutari. Itaque hac revelatione divina facti certissimi, jam non amplius turbabantur; sed scribentes ei Parisius, ut perseveraret, fiducialiter hortabantur, insinuantes ei revelationis hujus modum & ordinem: quas litteras pietate plenas, suaves & melleas ego legi.

[58] [postmodum fuit Prior Coloniensis,] Missus autem pro Priore Coloniam e, quam copiosum ibidem & uberem manipulum animarum in virginibus, in viduis, & vere pœnitentibus per assiduam prædicationem lucrifaceret Christo, quam etiam diligenter ignem, quem Dominus venit mittere in terram, in cordibus multorum accenderit, & accensum nutrierit, tota adhuc clamat Colonia. Nomen Jesu admonere consueverat omni reverentia cultuque dignissimum; nomen, inquam, quod est super omne nomen, in tantum, ut usque hodie, cum in ecclesia aut prædicatione sacrandum hoc nomen sonuerit, multorum cordium ad alicujus exhibitionem reverentiæ confestim expergefiat devotio.

[59] [& post felicem mortem,] Tandem completo felicis vitæ cursu, præsentibus Fratribus & orantibus, sancto fine quievit in Domino. Sed ante egressum animæ, cum extremæ Inunctionis eidem exhiberentur officia, ipse velut unus ex Fratribus litanias & suffragia vivaciter perorabat, & completo illo officio, devotis verbis Fratres admonens, uberes eos provocavit ad lacrymas. Quanti autem in ejus morte fletus, quot viduarum & virginum singultus & gemitus, quot Fratrum & amicorum suspiria, quis enumeret? Multa quidem de ipso mens suggerit; sed ne forte nimis in longum pergat oratio, unum saltem ex iis, quod post mortem ejus [inter] plura per veritatem confessionis, & a personis sanctis & fidelibus intellexi, commemorare sufficiat.

[60] [juxta pactum cum pia matrona initum] Fuit in civitate Colonia venerabilis quædam matrona, quæ, dum ipsum F. Henricum adhuc viventem mira devotione diligeret, aliquando precabatur eum, ut sponderet ei post mortem apparere velle, si tamen ipse primitus moreretur. Acquievit ille precibus postulantis, si tamen divinæ foret placitum voluntati. Defuncto igitur eo, præstolabatur, & graviter æstuabat videre promissum: & tunc quoque quadam pulsari consueverat tentationis molestia, ut circa fidem graves inquietudines ab adversario pateretur; an scilicet post hanc vitam redigerentur in nihilum, an viverent, animæ defunctorum. Sed exspectanti diutius & desideranti, nihil apparuit. Itaque gravius invalescebat tentatio, & dicebat illa in corde suo: Si quid de futura vita, quod nobis annuntiatur, veritatis haberet, is, quem tanto venerabar affectu, me jam sane certificasse debuerat.

[61] [prius cuidam religioso viro] Dum sic affligeretur & in corde tabesceret, ecce cuidam viro religioso F. Henricus apparuit, & dixit ei: Vade ad matronam illam, proprio eam vocans nomine, quod videlicet nomen usque tunc vir ille nescierat, quia mutatum ab infantilibus annis ex quadam delicatione * vocabulum, vero nomini, in baptismate dato, præjudicaverat; quod tunc primum vir ille, F. Henrico sibi declarante & exponente, cognovit. Vade, inquit, ad eam, & cum ipsam pro me salutaveris, dices ei: Hæc & hæc opera facere consuevisti. Non sic amodo facies; sed talem & talem modum observabis in eis. Erant autem eadem opera sic occulta, ut præter eam nullus hominum nosset. Dum hæc itaque loqueretur, advertit ille vir bonus gemmam in pectore claram nimis & fulgidam, & quemdam murum ante faciem ejus lapidibus pretiosis intextum, quem multo contemplabatur intuitu, dixitque ei: Quid sibi vult, domine mi, gemma hæc in pectore vestro tam fulgida, & murus iste tam pretiosus? At ille: Hæc gemma munditiei mei cordis indicium est, quam habebam in seculo; & dum eam respicio, multa consolatione perfundor. Hic quoque murus pars illa est in ædificio Domini, quam adhuc vivens consilio, prædicatione, & confessione construxi.

[62] Interea supervenit regina cæli, mater misericordiæ, virgo Maria; [gloriosus apparuit,] & ea appropinquante, dixit F. Henricus ad hominem: Hæc est domina mea, Salvatoris Mater, quæ me in suum famulatum elegit. Pensa, quantum mihi sit refrigerium in ipsius consortio. Hæc cum dixisset, confestim associatus ei, cum ipsa discessit. Venit itaque vir ille bonus, & eidem matronæ revelavit cuncta per ordinem, prodens ei quædam suorum operum, maxime secretorum, manifesta inter signa, quorum relatione veritas probaretur. Illa vero, multa consolatione recepta, a suæ tentationis æstu relevata est. Sed fortius consolabatur eam quiddam, quod per se postmodum meruit experiri.

[63] Denique dum aliquando reclinata super arcam quamdam in thalamo domus suæ litteras, [ac dein eidem matronæ se videndum præbuit.] a F. Henrico sibi quondam transmissas, cum pia delectatione relegeret, occurrit in eisdem litteris verbum quoddam, cujus secundum Latinam interpretationem hæc erat sententia: Super Jesu dulce pectus recumbite, & animæ nostræ sitim exstinguite. Cujus verbi commemoratione succensa, veluti si illud ex ore viventis & præsentis adhuc exciperet, rapta est in spiritu, viditque, se ab una parte juxta pectus Jesu Christi assistere, & F. Henricum ab altera: in quo raptu tam profundum tamque mirificum experta est divinæ consolationis gustum, ut inebriata prorsus tam immenso salutaris influxionis irriguo, præsentes ancillas domus & vociferantes ipsam, quatenus ad mariti præstolantis mensam festina veniret, minime persensisset, quousque ab hujuscemodi melliflua spiritus debriatione reversa, sensibus reddita est. His de F. Henrico commemoratis, jam residua prosequamur.

ANNOTATA.

a Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 93 legit bajulum, per quam vocem ibidem in notis intelligit tutorem, mystagogum, ceu penes quem erat cura & educatio sodalium. Non satis apparet, utra lectio sit præferenda.

b Præ modestia B. Jordanus illam visionem de se & F. Henrico clare interpretari non audet; sed Gerardus de Fracheto in Vitis Fratrum part. 3 cap. 4 eam de eodem Beato exponit.

c Trajectum inferius est urbs Belgii in regione Batavorum, quam nunc communiter Ultrajectum & vernacule Utrecht vocamus, ut distinguatur a Trajecto superiore, alia Belgii civitate, quæ vulgo Trajectum ad Mosam & Belgice Maestricht appellatur.

d Ex his temporis circumstantiis colligimus,B. Jordanum cum F. Henrico & F. Leone vestem Ordinis induisse die 12 Februarii, anno 1220, in quam illo anno dies cinerum incidebat.

e In Vitis Fratrum part. 4 cap. 13 § 3 dicitur hic Henricus fuisse primus Coloniensis Prior, quod Ordinis cœnobium anno 1224 erectum est, ut Echardus affirmat.

* al. bajulum

* al. devotione

CAPUT IV.
Duo prima Ordinis Capitula generalia, Sancti felix obitus, honorificæ exsequiæ, quædam miracula, & eximiæ virtutes.

[Narrat B. Jordanus, qui primo capitulo anni 1220 intersuit,] Anno Domini MCCXX primum Capitulum generale hujus Ordinis Bononiæ celebratum est, cui ipse ego interfui, missus de Parisius cum tribus Fratribus, eo quod magister Dominicus mandasset per litteras suas, quatuor Fratres de eadem domo Parisiensi ad Bononiensem sibi mitti. Sed cum mitterer, nondum duos menses in Ordine peregeram. In eodem Capitulo de communi Fratrum consensu statutum est, generale Capitulum uno anno Bononiæ, altero vero Parisius celebrari; ita tamen, ut proximo futuro anno apud Bononiam ageretur. Tunc etiam ordinatum est, ne possessiones vel redditus de cetero tenerent Fratres nostri; sed & iis renuntiarent, quos habuerant in partibus Tholosanis. Alia quoque plura ibi constituta sunt, quæ usque hodie observantur.

[65] [& ab altero sequentis anni abfuit,] Anno Domini MCCXXI in generali Capitulo Bononiensi visum est eis, mihi officium Prioratus super provinciam Lombardiæ primum imponere, cum anni spatium peregissem in Ordine, necdum fixis, quemadmodum oportuit, in altum radicibus, ut regendis aliis ante præficerer, quam meam imperfectionem regere didicissem. In ipso Capitulo quoque Conventus Fratrum in Angliam cum F. Gilberto Priore transmissus est. Huic ego Capitulo minime interfui.

[66] [quam secure F. Ever ardus, Ordinem Prædicatorum non diu ingressus,] Intraverat autem tunc temporis Parisius F. Everardus, archidiaconus Lingoniensis a, vir multarum virtutum, opere strenuus, consilio providus: qui cum esset auctoritatis eximiæ, quanto fuerat notus in seculo, tanto plures assumpto paupertatis ædificavit exemplo. Hic mecum, ituro in Lombardiam, quem tenero diligere videbatur affectu, iter arripuit, desiderans videre magistrum Dominicum; & per omnes partes Galliæ & Burgundiæ, per quas transitus nobis erat, in quibus ipse fuerat aliquando notissimus, Christum egenum & pauperem in corpore suo circumferens, tandem infirmitate corripitur, & apud Lossanam b, ubi aliquando fuerat electus episcopus, sed acceptare renuerat, vitam hanc ærumnosam & flebilem, festino quidem, sed omnino felici fine, complevit.

[67] [ex hac vita migraverit,] Paululum vero antequam moreretur, cum jam certum ipsi obitum physicorum pronuntiaret sententia; sed hoc ipsum celaretur ab eo, dixit mihi: Si moriturus sum medicorum judicio, quare mihi non dicitur? Celetur ab eis mors, quibus est amara mortis memoria. Ego morte non terreor. Nihil ei timendum, qui, si terrestris domus hujus miseræ carnis subruitur, domum non manufactam, æternam in cælo felici commutatione consolationem exspectat. Defunctus est igitur, commendans ibidem terræ corpusculum, spiritum Creatori Felicis autem defunctionis ejus hoc mihi laudabile fuit indicium, quod in exitu spiritus ejus, cum me ad dolorem cordis & turbationem spiritus crederem excitari, quadam econtra devotione atque jucunda hilaritate perfusus, ut jam minime flendum eum, qui migrasset ad gaudia, testimonio conscientiæ commoverer c.

[68] Interim apud Bononiam magister Dominicus, appropinquante suæ peregrinationis termino, [& deinde refert monita S. Dominici ægrotantis] cœpit graviter ægrotare, & in ipso suæ ægritudinis lectulo duodecim de Fratribus discretioribus advocans, cœpit ad fervorem, & ad promotionem Ordinis ac perseverantiam sanctitatis hortari, admonens feminarum, maxime juvencularum, suspecta vitare consortia, quoniam hoc genus illecebrosum est nimis & efficax illaquendis animabus, nondum ad purum excoctis. En, inquit, usque ad hanc horam in carnis incorruptione misericordia me divina servavit; non tamen hanc me imperfectionem evasisse confiteor, quin magis me afficerent juvencularum colloquia, quam vetularum affatus d.

[69] Ante mortem quoque suam dixit Fratribus confidenter, [ejusque mortem,] quod defunctum eum utiliorem forent habituri, quam vivum: sciebat nimirum, cuinam credidisset sui laboris & uberis vitæ depositum, non diffidens, sibi coronam de reliquo esse repositam justitiæ, qua percepta, tanto fieret ad impetrandum potentior, quanto in potentias Domini jam securior introisset. Itaque invalescente magis infirmitatum angustia, denique febribus simul laborabat & fluxu. Tandem pia illa anima carne soluta est, pergens ad Dominum, qui eam dederat, & lugubrem incolatum in cælestis habitationis perenni consolatione commutans.

[70] Eodem die, eademque hora defunctionis ipsius F. Guala e Prior Brixiensis, [quæ eodem tempore Fratri Gualæ revelata fuit.] postmodum autem civitatis ejusdem episcopus, in loco campanilis Fratrum in Brixia reclinatus obdormierat levi somno, viditque aperturam quamdam in cælo præfulgidam, per quam in terram scala aurea descendebat, cujus summitatem Jesus Christus una parte tenebat, & gloriosa Mater ipsius alteram f. Positus est igitur in imo scalæ Frater quidam, cujus non agnoscebat vultum, quem cuculla tectum habebat, ut moris est nostros mortuos sepeliri; & hic super cathedram erat sedens: scalam autem sursum trahebat Christus Dominus & Mater ejus, quousque ad summum usque pervenit, qui in imo scalæ fuerat collocatus; isque demum, cum receptus fuisset in cælum, clausa est illa apertura cæli præfulgida, nec quidquam ultra comparuit. Frater igitur, qui hanc viderat, paulo post cum venisset Bononiam, comperit, eadem die, atque ipsa diei hora defunctum fuisse servum Christi Dominicum, sicut, ipso nobis narrante, didicimus.

[71] Sed adhuc paulisper ad beati Viri venerabiles redeamus exsequias. [Exsequiis ejus honorifice celebratis,] Diebus igitur defunctionis suæ contigit, ordinante Deo, venerabilem patrem Ostiensem episcopum, sedis Apostolicæ tunc temporis in Lombardia legatum, postmodum vero Romanæ Sedis summum Pontificem, Papam Gregorium venisse Bononiam, ratione cujus multi magni viri, & ecclesiarum prælati præsentes tunc aderant; qui, cognito magistri Dominici ab hac vita decessu, præsens advenit (quippe qui valde familiariter eum noverat, & multo dilexerat amoris affectu, sciens Virum justum & sanctum) ejusque sepulturæ per semetipsum explevit officium, multis ibidem præsentibus, in quorum cordibus felix beati Viri transitus & manifesta cunctis sanctitas, quam hic vivens habuerat, stola quoque immortalitatis æternæ, quam eum percepisse jam adstantium conscientiæ testabantur, despectum seculi loquebantur, dum in eisdem exsequiis considerandum occurreret, quam sit securum supernæ illius habitationis, & æternæ requiei locum, vitæ præsentis despectione mereri, & vilitate conversationis hanc mortem sibi conquirere pretiosam.

[72] [simplicitas Fratrum occultavit prima mortui Sancti beneficia, ægris collata,] Itaque expergefacta est devotio vulgi, reverentia populorum, & accurrentes multi, qui diversis infirmitatum quarumcumque premebantur molestiis, ibique permanentes diebus ac noctibus, fatebantur omnino, percepisse se remedia sanitatum, & curationum suarum testimonia deferebant, suspendentes ad tumulum beati Viri cereas oculorum, manuum, pedum, ceterorumve membrorum effigies, prout varia fuit eorum infirmitas, & corporum seu rerum multifarie reddita valetudo. Sed inter hæc vix erat e Fratribus, qui huic divinæ gratiæ condigna gratiarum occurreret actione: siquidem visum est plerisque non debere recitari * miracula, ne sub velamento pietatis, quæstus maculam incurrerent; sicque dum propriam opinionem inconsiderata sanctitate celarent, communem Ecclesiæ neglexere profectum, & gloriam sepelivere divinam.

[73] [quorum defectu B. Jordanus memorat pauca,] Constat tamen, eum etiam in hac vita positum certis fulsisse virtutibus, coruscasse miraculis; & ex iis plura audivimus, sed ob diversitatem narrantium scripto mandata non sunt, ne forte, dum res gesta ordine describeretur incerto, incertum generaret legentibus intellectum. Libet tamen quædam eorum, prout certius innotuerunt nobis, advertere. Cum esset aliquando Romæ, quidam domini Stephani Cardinalis de Fossa-nova consanguineus adolescens, dum insideret equo, & incaute lasciviens cursu ferretur præcipiti, lapsus gravissime deferebatur cum lacrymis, quem vix semivivum vel forte jam indubitanter exanimem inter mortuos æstimabant. Cumque circa illum * mœror & ululatus incresceret, affuit ibidem beatus Dominicus, & cum ipso F. Tancredus g, vir bonus & fervidus, Prior aliquando Romanus, cujus revelatione * hæc didici, qui dixit ad eum: Videsne circumstantium ululatum? Quare dissimulas? Cur non interpellas Dominum? Ubi nunc compassio tua ad proximos? Ubi ad Deum fiducia cordis tui? Commotus igitur exhortatione Fratris, & victus æstuantis compassionis affectu, asportatum juvenem in conclavi virtute precum suarum refocillavit ad vitam, & palam cunctis eduxit incolumem.

[74] [sed insignia, viventis miracula,] Retulit quoque mihi F. Bertrandus h, de quo transmisso Parisius superius facta est mentio, quod cum aliquando una cum ipso iter ageret, & gravis super eos intemperies aëris oriretur, jamque pluviarum inundatio multa terram infunderet, facto signo crucis, magister Dominicus sic ante se depulit omnem ejusdem inundationis eluviem, ut gradientibus eis, dum semper coram se viderent ad trium cubitorum spatium stillicidia dense stillantia super terram, nec una quidem gutta vel fimbriam vestimentorum ejus contingeret. De curationibus etiam infirmitatum plura nobis innotuerunt, quæ ad præsens scripto mandata non sunt, ejus sanctitatis insignia *.

[75] Ceterum quod ipsis fulgentius est magnificentiusque miraculis, [quibus tamen præfert] tanta morum honestate pollebat, tanto divini fervoris impetu ferebatur, ut ipsum esse vas honoris & gratiæ, vas ornatum omni lapide pretioso haud dubium probaretur. Inerat ei firma valde mentis æqualitas, nisi cum ad compassionem & misericordiam turbaretur. Et quia cor gaudens exhilarat faciem, placidam interioris hominis compositionem manifesta deforis benignitate ac vultus hilaritate prodebat, nec aliquatenus acquiescebat irasci. Tantam autem servabat in iis, quæ secundum Deum rationabiliter fieri concepisset, constantiam, ut vix aut numquam semel enuntiatum cum digna deliberatione sermonem acquiesceret immutare. Et cum multa in ejus facie, sicut commemoratum est, de bono conscientiæ testimonio semper eluceret hilaritas, lux tamen vultus ejus non cadebat in terram. Denique per hanc omnium sibi facile vendicabat amorem, omnium sine difficulatate, mox ut eum aspicerent, illabebatur affectibus.

[76] Ubicumque versaretur, sive in via cum sociis, [eximiam vitæ sanctitatem] aut in domo cum hospite, reliquaque familia, aut inter magnates & principes & prælatos, semper ædificatoriis affluebat sermonibus, abundabat exemplis, quibus ad Dei amorem, seculive contemptum audientium animi flecterentur. Ubique virum Euangelicum verbo se exhibebat & opere. Tempore diurno cum Fratribus sociisve nemo communior, nemo jucundior: nocturnis horis nemo vigiliis & obsecrationibus per omnem modum instantior. Ad vesperum demorabatur fletus, & ad matutinum lætitia. Diem impartiebatur proximis, noctem Deo, sciens, quoniam in die mandavit Dominus misericordiam suam, & nocte canticum ejus. Flebat autem uberrime atque creberrime, & fuerunt ei lacrymæ suæ panes die ac nocte; die quidem tunc magis, cum Missarum crebra sibi & quotidiana celebraret solennia; nocte vero, cum super omnes infatigabilibus excubaret vigiliis.

[77] Erat ei pernoctandi in ecclesiis creberrima consuetudo usque adeo, [& varias illius virtutes,] ut vix aut raro certum, ad quiescendum, lectulum habere videretur. Orabat igitur noctibus, & perseverabat vigilans, quantum a fragilitate corporis extorquere potuisset; & cum tandem lassitudine succedente, & lentescente spiritu, somni interpellaret necessitas, sive ante altare, seu alio quocumque loco, aut certe super lapidem, instar patriarchæ Jacob, capite reclinato, paululum requiescens rursus evigilabat ad spiritum, orationisque fervorem. Omnes homines largo excipiebat caritatis sinu; & cum omnes diligeret, ab omnibus amabatur. Gaudere cum gaudentibus, flere cum flentibus sibi proprium vendicabat, affluens pietate, & se totum in proximorum curam ac miserorum compassionem effundens. Hoc etiam cunctis eum faciebat gratissimum, quod simplici gradiens via, nullum umquam in verbo vel opere duplicitatis ac fictionis prætendebat vestigium. Verus erat paupertatis amator, vilibus utens indumentis, & in cibo simul ac potu modum temperatissimum observabat, delicata vitans, & libenter simplici pulmento contentus, habens firmum suæ carnis imperium, & utens vino sic temperate limphato, ut necessitudini satisfaciens corporali, numquam subtilem ejus spiritum ac tenuem hebetaret.

[78] Quis hujus hominis usquequaque virtutem imitari sufficiat? Mirari possumus, & ipsius exemplo pensare nostri temporis inertiam. [quas meritis laudibus extollit.] Posse vero, quod ille potuit, non humanæ virtutis, sed singularis est gratiæ, nisi quem forte miserans Dei bonitas in simile dignata fuerit prorogare sanctitatis fastigium. Sed ad hoc quis idoneus? Imitemur tamen, Fratres, ut possumus, paterna vestigia, simul & agamus gratias Redemptori, qui talem in via hac, qua ambulamus, ducem exhibuit servis suis, per eum nos in hujus conversationis lucem regenerans; & deprecemur misericordiarum Patrem, ut illo nos regente spiritu, quo filii Dei aguntur, per terminos, quos posuerunt patres nostri, ad eamdem metam perpetuæ felicitatis & æternæ beatitudinis, ad quam ille sine fine felix intravit, nos quoque indeflexo tramite pertingere mereamur.

ANNOTATA.

a Lingones, urbs Galliæ, vernacule Langres in Campania provincia, cujus incolæ plerumque Lingonenses appellantur.

b Lausonium seu Lausanna, vulgo Lausanne, urbs Helvetiæ, in qua olim episcopus degebat. Sed cum jam civitas illa hæreticis subsit, sedes episcopalis Friburgum translata est.

c Hæc pia ac tranquilla Everardi mors in Vitis Fratrum part. 5 cap. 2 etiam refertur.

d Ultima illa periodus jam ab anno 1242 deleri jussa est, ut § 1 Commentarii prævii monuimus, & ex hac ibidem § 5 antiquitatem codicis nostri Uxamensis collegimus.

e Hic F. Guala anno 1229 ex Ordine Prædicatorum ad cathedram Brixiensem evectus est, eamque solitariæ vitæ amore relinquens, anno 1244 inter monachos Vallumbrosanos spiritum exhalavit, ut tradit Ughellus, apud quem in editione Veneta Italiæ sacræ tomo 4 col. 547 breve hujus pii viri elogium legi potest.

f Hæc in editione Echardi sic leguntur: Viditque velut aperturam quamdam in cælo, per quam duæ scalæ candidæ descendebant, quarum unam Christus in summitate tenebat, alteram Mater ejus, & per utrasque angeli descendentes & ascendentes discurrebant.

g In Vitis Fratrum part. 4 cap. 13 narratur mira vocatio hujus Tancredi ad Ordinem Prædicatorum. Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 90 & sequente plura de illo habet, eumque ab alio homonymo distinguit.

h Is est F. Bertrandus, cognomento de Garriga, de quo laudatum Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 16 in notis consule.

* al. receptari

* al. defunctum

* al. relatione

* al. valida argumenta

CAPUT V.
Mira F. Bernardi energumeni historia, honorifica corporis S. Dominici elevatio seu translatio, & diversa miracula eo tempore per intercessionem ejusdem Sancti patrata.

[Cum B. Jordanus provinciam Lombardiæ visitaret,] Jam exactis iis, quæ de temporibus magistri Dominici memoranda fuerunt, convenienter de quibusdam gestis postmodum advertendum. Itaque defuncto apud Losannam, ut dictum est, F. Everardo, ego procedens, Lombardiam intravi, injunctum mihi per illam provinciam ministerium peracturus. Erat autem tunc temporis Frater quidam, Bernardus nomine, Bononiæ, qui obsessus acerrimo cruciabatur dæmonio, in tantum, ut die noctuque furiis exagitaretur horrendis, & supra modum omne Fratrum exturbaret collegium: quam tribulationem haud dubium operandæ patientiæ servorum suorum causa divina misericordia providerat.

[80] Sed referam, quo ordine Fratri huic tale flagellum evenerit: [invenit Bononiæ Fratrem obsessum a dæmone,] post ingressum enim suum ad nos, crebro peccatorum suorum doloribus stimulatus, desiderabat a Domino aliquod genus infligi purgationis. Suggerebatur igitur cordi ejus frequentius, an vellet affligi obsessione per dæmonem; & horrebat animus, nec poterat consentire. Tandem post multas deliberationes, dum quadam vice suis offensis esset gravius indignatus, assensit animo, ut corpus ejus operandæ purgationis causa dæmoni traderetur, ut ipse mihi perhibuit. Et sic confestim factum est, ut idem, quod corde conceperat, permittente Deo, perficeretur opere.

[81] Multa miranda per os ejusdem dæmon evomuit. Interdum quoque, [qui interdum eruditum sacræ Scripturæ interpretem agebat,] licet obsessus ille non foret in theologia peritus, & sacrarum velut inscius Scripturarum, adeo tamen profundas per os ejus de Scripturis sanctis eliciebat sententias, ut hujusmodi etiam per Augustinum edita laudabilia merito censerentur. Gloriabatur autem quam plurimum (sed suggerente superbia) si quis aurem suis sermonibus inclinaret. Interdum hanc, ut recolo, conditionem mihi exhibuit, ut a prædicatione desisterem, & ipse a Fratrum omni tentatione cessaret. Cui ego: Absit, ut fœdus cum morte ineam, aut pactum faciam cum inferno a. Tuis tentationibus, te nolente, Fratres proficient, & ad vitam gratiæ convalescent, quia tentatio est vita hominis super terram.

[82] Nitebatur autem, sub quadam fraudulenta palliatione verborum, [ac inter alias fraudes] crebro aliquod in cordibus nostris suæ nequitiæ seminare vestigium; quod ego dum adverterem, dixi ei: Ut quid nobis toties ingeminas dolos tuos? Non ignoramus cogitationes tuas. At ille: Et ego cognovi figmentum tuum: quod semel oblatum tibi respuis & contemnis, tandem mea supplantatus improbitate facile & gratanter admittes. Audiant hoc milites Christi, quibus non est colluctatio adversus carnem & sanguinem, sed adversus principes & potestates tenebrarum harum, contra spiritualia tela nequitiæ in cælestibus, ut discant ex ipsorum hostium sedulitate continua suum econtra continuare fervorem, & vitare spiritus in se torpentis ignaviam.

[83] Interdum quoque, quod amplius est, tam efficacibus utebatur, [corpus obsessi suavi odore perfundebat,] velut in modum prædicationis, sermonibus, ut ipso pronuntiationis modo ac pietate, simul & profunditate verborum uberes elicuerit lacrymas de cordibus auditorum. Mirum in modum & Fratris ipsius obsessi corpus suavissimis aliquando super omnem humanam confectionem perfudit odoribus, idemque tentationis genus mihi in memetipso nequiter intulit, simulans, se torqueri graviter eisdem odoramentis, velut ab angelo cælitus procuratis, cum ipse foret omnino, per quem ad suscitandam temerariam sanctitatis præsumptionem hujusmodi tendebantur insidiæ.

[84] Denique dum quadam vice Fratrem illum, nobis præsentibus, graviter afflixisset, cœpit simulare turbationem gravi voce, & dicere: Ecce odor, ecce odor, ecce odor. Et post pusillum effusa super ipsum Fratrem odoris illius suavitate, [eum ab angelo ejus afferri fingens,] horrorem & despectum se pati vultu simul ac voce simulatorie demonstravit, dixitque mihi: Scitisne, quid modo abhorrui? Ecce angelus hujus Fratris suavissimis eum consolatus odoribus advenit, & in hac ejus consolatione grave mihi tormentum incussit. Sed ecce profero tibi de thesauris meis alterius modi odoramenta, quibus ego visitare consuevi: moxque ut verbum protulit, sulphureis aërem respersit fœtoribus, intendens eorumdem successione, præcedentis illius suavitatis palliare fallaciam.

[85] [& eadem odoris fragrantia ipsum Jordanum imbuit,] Igitur cum & mihi fecisset similia, ego multa perplexus ambiguitate, diffidebam quidem de meritis; sed tamen hæsitabam incertus, quocumque pergerem. Mira circumfusus fragrantia, vix ipsas manus audebam exserere, veritus eam, de qua nondum conscius eram, perdere sanctitatem. Si gestarem calicem, ut interdum fieri solet, pro hostia dominici Corporis deferenda, tanta de ipso calice mihi videbatur prodire suavitas, ut totus possem præ immensitate tantæ dulcedinis immutari. Sed non passus est Spiritus veritatis, maligni spiritus in longum durare fallacias. Nempe cum quadam die divina celebraturus in quodam loco, psalmum istum JUDICA DOMINE NOCENTES ME, propulsandis tentationibus efficacem, cum aliqua attentione spiritus perorarem, & jam istum versiculum ruminarem OMNIA OSSA MEA DICENT; DOMINE, QUIS SIMILIS TIBI? repente tanta super me effusa est odoriferi dulcoris immensitas, ut revera viderentur omnes medullæ meorum ossium irrigari.

[86] [qui post detectam dæmonis fallaciam] Stupefactus ergo, tali plus solito raritate percussus, oravi ad Dominum, ut, si diabolicis hic ageretur insidiis, sua gratia revelaret, nec jam calumniari sineret pauperem a potente, cui aliunde certus non erat adjutor. Mox ut oravi ad Dominum (in ipsius laudem refero) tantam recepi spiritus illustrationem intrinsecus, & tam indubitatum per infusam veritatem plenæ securitatis indicium, ut jam omnino non ambigerem, cuncta hæc fraudulenti hostis exstitisse figmenta. Jamque ex tunc revelato iniquitatis arcano, cum Fratrem illum certum de diabolica tentatione fecissem, ab utroque nostrum cessavit illius odoris immissio, atque ex tunc mala loqui cœpit & turpia, qui prius sermones devotione plenos nobis narrare consueverat. Cui cum dicerem; Ubi nunc pulcri sermones tui? respondit mihi: Manifestum est nunc meæ fraudis consilium: manifestam jam volo exercere nequitiam.

[87] Hujus prædicti F. Bernardi tam fera vexatio, fuit occasio, [ea occasione Antiphonam salve Regina in Ordinem induxit.] qua permoti antiphonam SALVE REGINA post Completorium decantandam instituimus apud Bononiam, qua de domo eadem per omnem postmodum Lombardiæ cœpit frequentari provinciam, & sic postmodum per universum Ordinem hæc pia & salutaris invaluit consuetudo. Quantas præconium venerandæ Matris Christi lacrymas devotionis excussit, quoties audientium pariter atque psallentium liquefecit affectum, mollivit duritiem, & pium eorum cordibus invexit ardorem! An non credimus, Matrem Salvatoris nostri talibus delectari laudibus, misceri præconiis? Retulit mihi vir quidam religiosus & fide dignus, frequenter vidisse in spiritu Dei Fratres canentes EJA ERGO ADVOCATA NOSTRA, ipsam Matrem Dei ante Filii sui prosterni præsentiam, & pro totius Ordinis conservatione precari. Quod idcirco commemoratum sit, ut legentium Fratrum devotio magis jam deinceps in laudem Virginis animetur.

[88] Quando corpus beati Dominici translatum fuit, [Elevato S. Dominici corpore,] cum palis ferreis vix fracto duro cæmento, cum difficultate magna elevato lapide, qui superpositus fuerat monumento, mirabilis & suavissimus odor de ipso monumento exivit, & talis, qui videbatur omnia aromata superare; nec odori alicujus rei humanæ similis videbatur: & odor non solum erat in ossibus, capsa, & pulvere; verum etiam in manibus eorum, qui supradicta tetigerant, vel aliquid de supradictis, per plures dies duravit.

[89] Quidam scholaris, nomine Nicolaus de Bosco, [Nicolaus quidam Anglus] Anglicus Wigorniensis diœcesis, Bononiæ commorans, quem dolor renum & genuum a festo sancti Michaëlis usque ad Pentecosten miserabiliter afflixerat, non poterat se erigere nec per domum ire, nisi sustentaretur baculis vel servientibus. Et tandem adeo gravata fuit infirmitas per quindecim dies, quod non poterat lectum exire; & coxa ejus sinistra sic erat attenuata, & carnibus evacuata, quod aliqua medicorum ope non poterat liberari; sed per varia medicamenta deterius sibi erat, ita quod de sanitate ejus amici sui & medici desperarent. Facto voto beato Dominico, statim restitutus est sanitati b.

[90] Quædam puella, nomine Thomasina, filia Thomasini scriptoris, [& plures alii] qui stat Bononiæ juxta curiam sancti Ambrosii c, per quindecim dies in maxilla sinistra gravi detenta fuit infirmitate, ita quod, rupta carne, multa sanies & putredo defluebat, nec poterat restingui aliqua re. Itaque timebant parentes ejus, quod non de facili sanaretur, & deformitatem incurreret valde magnam. Facto autem voto beato Dominico, sequenti mane, nullo apposito medicamine, ita fuit liberata, quod nec cicatrix, nec aliquod vestigium infirmitatis remansit, nisi quædam rubedo in maxilla, quæ nullam præbet deformitatem.

Quædam domina, nomine Gilla, uxor domini Marscoti, qui stat in strata Castillionis per octo annos & amplius in dextro latere a cingulo inferius omnes amiserat corporis sui vires, ita quod nec movere pedem nec tibiam poterat, nisi cum manibus sic moveret baculum. Facto autem voto beato Dominico, statim fuit liberata.

[91] Quidam juvenis, nomine Manfredinus, de Mausolino, [tum viri, tum feminæ] a festo sanctæ Agathæ usque ad festum diem post Pontecosten, vires omnium membrorum suorum amiserat, ita quod non sine baculo vel alio sustentamento ire poterat, nec super ancas d suas, sed supinus, nec in terra se ponere ad sedendum, nec etiam se erigere; & inflaturas habebat & tumores magnos & medicinas fecit, & nullis profuit, imo multum nocuit, & non poterat tibias attrahere, nisi manibus moveret, volveret, vel attraheret. Facto voto beato Dominico, restitutus est sanitati, ita quod eadem die propriis pedibus ambulavit XXVIII milliaria absque adminiculo vel auxilio alieno.

Quædam mulier, Gilla nomine, filia Joannis de Corviago, de castro Mansolini a carni-privio e usque ad tempus translationis corporis beati Dominici, infirma fuit in toto corpore, & infirmitate amisit brachium sinistrum penitus, ita quod non poterat de ipso aliquo modo se juvare, & facta minutione, sanguis nullo modo exivit, quia brachium erat aridum & mortuum, & insensibile, ita quod in minutione non sensit vulnus; & dictum brachium erat magis tenue, quia adeo attenuatum, scilicet in ægritudine. Facto autem voto beato Dominico, statim fuit curata.

[92] [variis morbis afflicti,] Quidam puer, filius Jacobini Bonfantini, nomine Petriciolus, per duos annos ruptus est in inguine, ita quod intestinum defluebat in bursam testiculorum, & nulla medicorum ope sibi subveniri poterat. Facto voto beato Dominico ante translationem corporis, liberatus est.

Quædam mulier, Menecata nomine, filia Hugonis Massarii de Sesso, cui labium inferius ita ingrossatum fuit & quasi emortuum, quod absque maxima pœna comedere non poterat, nec bibere, nisi labium illud sustentaret; nec intelligibiles voces proferre poterat, cui & prædicta infirmitas per annum & quinque menses duraverat, facto voto beato Dominico, statim restituta est sanitati.

Quidam Geminianus nomine, filius Petri Bachalari, quadam infirmitate per quatuor annos & ultra detentus fuerat, ita quod ex capite ejus capili ceciderant, & putredo sanguinea defluebat, nulla medicorum ope liberari poterat. Facto voto beato Dominico a matre sua, statim fuit liberatus.

[93] [implorata Sancti istius intercessione] Quidam Cambius nomine de Barticoribus dum purgaret aream quamdam, arista guttur ejus intravit, & occasione illius aristæ per octo dies gravi dolore detentus, per quatuor dies nec comedere, nec bibere, nec intelligibiles voces proferre poterat, nec ei [ab] aliquo medico subveniri poterat. Facto autem voto beato Dominico, plene statim fuit liberatus.

Quædam mulier, nomine Bona-filia, passa fuit malum fici f in naso & labio superiori per duos annos & amplius; & habebat nasum & labium grossum plus quam ovum gallinæ, & multum fœtebat ut nulla medicorum ope sibi subvenire poterat. Facto autem voto beato Dominico, statim fuit liberata, ita quod vestigium infirmitatis aliquod in ipsius naso vel labio non remansit.

Quidam puer, nomine Petrinus, filius Gerardi Petrini de Tornello, per quindecim dies & amplius, gravissima fuit infirmitate detentus, & ab umbilico inferius usque ad pedes erat gravissime inflatus, ita quod non poterat stare, nec aliquo modo se juvare; & ab omnibus pro mortuo habebatur. Facto voto beato Dominico, statim restitutus est sanitati.

[94] [& voto facto,] Quædam mulier, Alda nomine, filia Bertæ Tuscæ, per quinque annos habebat scrofulas sub ascella dextra & glandulas, & circa mamillas in dextro latere vesicas multas, quæ saniem multam & putredinem emittebant; & multum fœtebat, ita quod sibi abominabile videbatur, & multum affligebat eam, ita quod non poterat super latus jacere. Facto voto beato Dominico, incontinenti liberata est.

Quidam puer, Rodulfus nomine, filius Hymeliæ, uxoris Ildebrandini Jucellini, detentus fuit gravi infirmitate, ita quod per octo dies nec comedit, nec mamillas sumpsit; & jam cor ejus quasi frigidum & aridum factum erat, & de ejus sanitate omnes penitus desperabant. Facto autem voto beato Dominico a parentibus, statim fuit liberatus. Quidam puer, nomine Aimericus, per octo dies & amplius gravissima detentus fuit infirmitate, ita quod nec comedere, nec bibere poterat, nec loqui: & totum corpus ejus jam frigidum factum fuerat, & omnes de ejus sanitate penitus desperabant. Facto autem voto beato Dominico, statim fuit liberatus.

[95] Quædam mulier, nomine Cortesina, uxor Maynardi, [statim sanitatem mirabiliter recuperarunt.] per annum & dimidium & plus, gravissima infirmitate detenta fuit in omnibus membris suis, ita quod se juvare non poterat, nec aliquid operis exercere. Facto voto beato Dominico, statim fuit liberata.

Quidam nomine Marsilius de Suavitis, quem febris continua, & jugis dolor totius corporis, & præcipue circa pectus, adeo afflixerat per sex dies, quod sumpta Eucharistia & facto testamento, de sanitate ejus amici ejus penitus diffidebant; facto voto beato Dominico, statim fuit liberatus.

Quidam, nomine Andulfus, de Mazanello, per unum mensem & amplius habuit gravissimam infirmitatem apostematis a latere dextro sub ascella, interiori parte, ita quod omnes, qui videbant, ipsum ad mortem judicabant. Facto autem voto beato Dominico, statim fuit sanitati restitutus.

Quidam puer, nomine Johannes, per tres dies adeo gravissima infirmitate detinebatur, quod, apparentibus signis mortis, de salute ipsius medici, & omnes alii desperabant. Facto autem voto beato Dominico, statim fuit liberatus.

Quidam scholaris, nomine Willelmus Alare, de Castro Vauri diœcesis Tholosanæ, Bononiæ commorans, per octo dies graviter affligebatur duplici tertiana, ita quod amici ejus diffidebant de ejus sanitate: ex quo autem jacuit super lapidem, qui est sub tumba beati Dominici, statim restitutus est sanitati.

Quædam mulier, Gilla nomine, uxor Hugonis, qui fuit Bononiæ; sed nunc g stat Imolæ, gravissimo dolore dentium tenebatur, ita quod nullatus quiescebat, semper quasi furiosa clamabat. Facto voto beato Dominico, statim fuit liberata.

ANNOTATA.

a Ex hoc irrefragabili B. Jordani testimonio constat, errasse Thomam Cantipratanum, dum lib. 2 de Apibus cap. 57 num. 48 asserit, Jordanum huic conditioni, quam dæmon obtulerat, ad aliquod tempus consensisse; & postea pactum istud rescidisse; cum nempe de fœdere illo frangendocælitus moneretur. Gerardus de Fracheto in Vitis Fratrum part. 3 cap. 31 in editione Duacena, & in nostro Ms. codice cap. 30, hoc B. Jordani testimonium prorsus confirmat.

b Hoc miraculum apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 58, & infra apud Theodoricum de Appoldia num. 280 ac sequente fusius narratur. Haud dubie B. Jordanus fuit oculatus hujus miraculi testis, cum in epistola encyclica, quam § 46 Commentarii prævii exhibuimus, inter alia sic scribat: Salientem vidimus Nicolaum Anglicum, diu paralyticum, in hac solennitate.

c Hæc adjuncta præsentis habitationis indicant, collectorem horum miraculorum synchronum aut istis temporibus maxime vicinum fuisse, & ea verosimiliter ab ipso B. Jordano conscripta esse, ut arbitramur. Hæc opinio nostra confirmatur ex similibus sequentium miraculorum circumstantiis, quas posteriores auctores omiserunt, ut facile videbit, quisquis eadem beneficia conferre voluerit cum iis, quæ apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicatorum a pag. 58, & infra in Actis Appoldianis cap. 24 referuntur.

d Anca voce Gallica hanche vel ab Italico nomine anca, coxendicem significat; unde satis clara est hujus loci interpretatio.

e Carni-privium apud auctores mediæ ætatis idem est, quod jejunium Quadragesimale.

f Ea vox hic accipitur pro tuberculo ulceroso, quod varias corporis partes occupat, ut apud Castellum in Lexico medico ad vocem ficus videre est.

g Istud adverbium præsentis temporis confirmat ea, quæ superius littera c de collectore horum miraculorum diximus.

VITA ALTERA,
Quam F. Bartholomæus Tridentinus ex Ordine Prædicatorum ante medium seculi XIII breviter conscripsit.
Excerpta est ex Ms. Codice 2061, qui Romæ in bibliotheca eminentissimi Cardinalis Barberini exstat, & nunc primum typis excuditur.

Dominicus conf. Bononiæ (S.)

BHL Number: 2214

EX MS.

[S. Dominicus pie educatus] Dominicus, qui [Domini] custos, vel a Domino custoditus etymologicatur, vel quia præcepta Domini custodivit, vel quia Dominus custodivit eum ab inimicis, a vico Calagora diœcesis Oxomensis, provinciæ Hispaniæ, patre Felice, matre Joanna editus, ante suam præfiguratus est nativitatem: vidit enim se mater sua catulum gestare in utero, qui egressus, faculam ore gestabat, ex qua totum mundum incendere videbatur: nam eloquium ejus, sicut facula ardebat, sicut postea manifeste [patuit.] Bonæ erat indolis, & [cum esset] in cunis positus, examen apum circa os volitabat insantis; & matronæ, quæ eum de baptismo levaverat, ostensus est stellam habere in fronte a. In puerili ætate ab avunculo suo archipresbytero ecclesiasticis officiis imbuitur.

[2] [post absoluta theologiæ studia fit Canonicus Regularis,] Deinde Valentiam b mittitur, ubi liberalibus studiis eruditur. Fame grandi ingruente, libros suos vendens, pauperes pavit, & multos ad id induxit. Non se cum ludentibus miscuit; carnem suam immaculatam servavit, decem annis a vino abstinuit; in lapidibus vel super terram sæpe solitus fuit dormire. Ecclesias libentissime visitabat, divina devotissime audiebat. Theologiam audiens, eam opere adimplebat. Didacus ergo Oxomensis episcopus eum in sua ecclesia Canonicum fecit sub regula Augustini, inter quos post pauca proficiens, eis prælatus efficitur.

[3] [& occasione cujusdam legationis] Post hæc rogatu Alphonsi regis … episcopus cum beato Dominico pro conjugio filii sui Ferdinandi proficiscitur; apud Tolosam hospitatur in itinere, in qua tunc hæresis valde pullulabat, & sanctus Dominicus hospitem suum convertit. Post hæc Romam veniunt; abinde redeuntes, visitant Cistercium, ubi episcopus Oxomensis assumpsit habitum c. Deinde Tolosam venit, ubi tunc legato Romanæ Ecclesiæ cum multis prælatis concilium celebrante contra hæreticos, de consilio dicti episcopi Didaci & sancti Dominici omnes pompas superfluas abjecerunt, & in paupertate Christum pauperem prædicabant.

[4] Hæretici contra se muniunt ac libellos contrarios scribunt fidei. [strenue contra hæreticos Albigenses certat,] Apud Fanum Jovis fit solennis disputatio sub judicibus constitutis; & dum nimia esset verborum altercatio, libellus unus approbatus ab hæreticis, & libellus unus a sancto Dominico compositus, & approbatus a Catholicis, hinc inde examinantur; sed cum veniret in dubium judicibus, quem libellum approbarent, placuit, ut examine ignis comprobaretur. Libellus hæretici mox consumptus; liber Dominici tunc * igni injectus, tunc * prosiliit illæsus, ipsius & scientiam & sanctitatem in fidei approbans puritate.

[5] Dum igitur multi præ inopia filias suas, in partibus illis, [magnumque fidei zelum ostendit.] hæreticis alendas traderent, Didacus Priuillianum monasterium instituit, ancillas Christi [congregans] & Tolosæ excidium prædicens, apud Castellam obiit, & multis claruit miraculis. Beatus vero Dominicus Tolosæ remansit, ubi ab hæreticis multa perpessus, in tantum martyrium sitiebat, ut desideraret membratim dirumpi præ zelo fidei. Caritate in tantum fervebat, ut se ipsum pro Christianorum necessitate vendere sæpius esset paratus. Per totam Quadragesimam cilicio indutus in pane & aqua jejunavit, ut vera parsimonia vinceret hæreticos, quia ficta parsimonia multos seducebant.

[6] Adhæserunt tunc quidam Viro Dei, inter quos F. Petrus de Sela, [Postea Sanctus Ordinem Prædicatorum instituere incipit,] & F. Thomas viri generosi. Episcopus Tolosanus Fulco sanctum Dominicum diligens, suos & alienos redditus [ex] bonis dedit, & insuper de consensu Capituli sextam partem omnium decimarum totius diœcesis suæ … Romæ tunc ab Innocentio tertio generale celebratur concilium, ad quod cum dicto episcopo sanctus Dominicus perrexit, & Ordinem, qui Fratrum Prædicatorum diceretur, & esset, impetravit. Assumpta ergo sancti Augustini regula de consilio Fratrum Tolosæ, ecclesiam sancti Romani anno Christi MCCXVII d sunt ingressi.

[7] Obitum comitis Montis-fortis sanctus prævidit Dominicus, [ejusque confirmationem ab Honorio III Papa impetrat,] arbore sibi perpulchra in visu apparente, in qua multitudo avium quiescebat; sed succisa corruit, & aves disperguntur. Dispersit igitur & ipse paucos, quos habuit, Fratres, & multi appositi sunt ad eos. Honorius itaque Papa Ordinem confirmavit, &, ne pusillus grex timore quateretur, miraculis & revelationibus Deus eos cœpit consolari. Etiam quidam, qui F. Dominicus simplex dicebatur, a quadam illecebrosa tentatus, inter duos rogos accensos & vicinos se projecit, & nil læsus miseram convertit.

[8] Pater bonus Dominicus multis etiam cœpit miraculis clarere: [& variis miraculis] nam Romam eundo signo crucis a se, & a Fratre Bertrando pluviam in circuitu inundantem depulit, ut nec gutta eos contingeret; Fratrem Raynaldum decanum sancti Aniani Aurelianensis a desperata infirmitate sanctus Dominicus per illam, quæ vitæ medicinam mundo attulit, orando liberari impetravit: visibiliter ei Mater misericordiæ, duabus pulcherrimis comitata puellis, ægrotanti apparuit, dicens: Pete a me, quod vis, & dabo tibi. Deliberanti, ne quid indiscrete peteret, una ex domicellis suggessit, ut se Dominæ nostræ committeret voluntati: quod dum fecit, Regina cæli manu virginea oculos, aures & nares, os, manus, renes, & pedes saluberrima quadam unctione perunxit, his utens verbis: Stringantur renes tui cingulo castitatis, & ungo pedes tuos in præparatione Euangelii pacis; addiditque: Die tertia mittam tibi ampullam restitutionis plenæ sanitatis; statimque habitum Ordinis, quo nunc FF. Prædicatores utuntur, ei ostendit dicens: Ecce habitus Ordinis tui.

[9] [ac revelationibus illustratur,] Hanc visionem liberatus illico sancto Patri retulit, & habitum, ut præviderat, assumpsit: nam ante superciliis * utebantur. Tertia die solicita suorum Mater Dei affuit, & totum corpus Raynaldi Regina angelorum perunxit; & non solum ardores febrium, verum etiam motus libidinum in eo prorsus exstinxit. Hic postea Bononiæ, Parisiis, & alibi Jesu Christo plurimos attraxit, & post pauca in pace quievit. Claruit eisdem temporibus sanctus Franciscus, qui Ordinem FF. Minorum instituit: ei tanta caritate sanctus Dominicus fuit conjunctus, ut idem velle & idem nolle esset uterque *. Dilatantur ergo sub his Patribus duo Ordines. Nec invidi hostis versutia defuit, quin decipulam poneret pedibus multorum: sanctus nempe Dominicus, dum esset in Hispania, vidit in visione draconem immanissimum Fratres, qui secum venerant, absorbere; unde factum est, ut, exceptis tribus, omnes alii abscederent, quos dum sanctis persuasionibus retinere non valuit, orando reduxit. Sic & cujusdam delicati novitii, ad seculum redire volentis, oratione ardenti vestes incendit, ut ignem tentationis exstingueret in eodem.

[10] [quibus Ordinem suum dilatavit,] Conversum, qui sine licentia & benedictione [sumpserat] potum, a dæmone, qui eum invaserat, liberavit. Ludibria dæmonum sæpe ipse pertulit: nam aliquando post Completorium diutius oranti in specie Fratris dæmon apparuit, cui dum ex compassione diceret: Vade, dormi; ille insultans, Fregisti silentium, inquit. In refectorio etiam aliquando intrarunt, de mensa ad mensam salientes, & dicentes repetendo: Intellexit autem plus aut minus e. Duorum Fratrum mortem in anima, qui Ordinem exierant, duorum in corpore eadem hebdomade prædixit. Duos mortuos suscitavit; Romæ nepotem domini Stephani Cardinalis de Fossa-nova, qui in equo lasciviens & corruens exspiraverat, sicut a suis parentibus in Hispania ego ipse audivi; alterum operarium, quem apud sanctum Sixtum moles monticuli oppresserat, orando a morte similiter revocavit. Fratribus in mensa dum panis deesset, Patre sancto orante, advenerunt duo juvenes omnibus ignoti, albissimos panes portantes, & Conventui capita inclinantes, ultra non comparuerunt: id a Fratre, qui intererat, intellexi f.

[11] [illiusque institutionem Deus sibi gratam esse ostendit.] Denique Patris hujus opus inchoatum, Deo bene placitum esse, non solum suis, sed & aliis est demonstratum: quidam enim sacerdos Ordinem istius intrare disponens, dum nullam aliam dilationem quæreret, nisi quod novum emeret Testamentum, subito quidam affuit, & ei vendidit, quod optabat: quo empto, mox venit in dubium ambiguum, quod prius fuit peroptatum. Ex ipso ergo libro a Deo quærit oraculum, & facta cruce, librum orando aperuit, & in prima apertione invenit verba Domini dicentis ad Petrum de nuntiis Cornelii: Surge, descende, & vade cum eis nihil hæsitans, quia ego misi illos. Certus igitur factus, adjunctus est Sancto. Dominus etiam Conradus g, Portuensis episcopus, cui in dubium venerat, utrum hic Ordo a Deo esset, an ex hominibus, oravit a Deo certificari; &, aperto Missali, in prima linea legit: Laudare, benedicere, et prædicare. Unde omni ambiguitate exsiliata, devotissimus Ordini deinceps exstitit. Sic & dominus Guilielmus, tunc Mutinensis, nunc autem Sabinensis Cardinalis episcopus, mores sancti Dominici sedule explorans, se in confratrem Ordinis ab eo petiit recipi: cui sanctus Pater annuens, eidem, tamquam patri, Ordinis negotia recommisit; quod idem episcopus ferventer observat usque in hodiernum diem h.

[12] Denique venerabilis vir Dominicus plus de divina gratia, [Sanctus Fundator post piam Ordinis sui gubernationem] quam de humana sapientia præsumens, Fratres, quos ad prædicandum emittebat, sedulis orationum suffragiis prosequebatur. Quantum autem oratio justi valeat, loco omnium duos introducam: ii pro Deo incarceratam visitarant, quorum juvenilem elegantiam intuens, hæsitare cœpit, vix tales, aut horum similes, immaculatos ab hoc seculo posse custodiri. Anxiatæ pro talibus, & devote oranti adstitit Regina, mœrentium consolatrix, protectrix suorum, virgo Maria, & inenarrabile pallium, quo ei tunc amicta videbatur, coram anxia expandens, pro quibus erat solicita, juxta se adstantes ostendit, dicens: Ne sis pro his anxia aut horum similibus, qui mei sunt, & mihi eos servabo. Merito tanta spe fulciti *, clamant assidue: Vita, dulcedo, et spes nostra, salve.

[13] His ergo & multis aliis copiis virtutum in se & in filiis beatus Pater effulgens, [anno 1221 ad Superos migrat,] cupiebat dissolvi, & esse cum Christo, qui [ad] annum Christi MCCXXI Bononiæ constitutus, dissolutionem sui corporis novit imminere: vidit enim pulcherrimum juvenem his verbis se vocantem: Veni, dilecte mi, veni ad gaudia, veni. Convocatis itaque XII spopondit securissime, se post mortem corporis utiliorem fore Ordini, quam in vita. Virginitatem sui corporis eis in exemplo relinquens, caritatis, humilitatis & voluntariæ paupertatis condens testamentum, intravit in gaudium Domini sui. Venerabilis autem pater, dominus Ugolinus, tunc Ostiensis episcopus & Apostolicæ Sedis legatus; postea vero IX Papa Gregorius, eum in ecclesia sancti Nicolai, quæ nunc suo nomine intitulatur, inter duo altaria sepelivit.

[14] Hora sui exitus F. Guala piæ memoriæ i, tunc Prior FF. Prædicatorum Berisiæ *, [cujus mors eodem tempore revelata est] postmodum autem episcopus ejusdem civitatis, in campanili ecclesiæ Fratrum, capite ad murum inclinato, levi somno occupatus, vidit cælum aperiri, & duas scalas candidas ad terram submitti, quarum summitates Jesus cum Matre sua virgine tenebat, & angeli per eas jubilando ascendebant & descendebant in medio scalarum: in imo posita erat sedes, & super eam sedens Frater velato capite; Jesus autem & Maria scalas sursum trahebant, psallentibus angelis. Sedente in cælum elevato, porta clausa est, quæ antea [aperta] videbatur. Expavit his, quæ viderat, & pandens ea Fratribus suis, Bononiam festinat, & visionis ac transitus eadem hora invenitur. Hoc ipsum episcopum in festo Dominici Bononiæ coram omnibus in nova * Lectione devote legentem audivi; hoc, cum mihi Dei & sui gratia esset familiarissimus, coram multis sæpe protestantem intellexi.

[15] Frater Rao mihi narravit, quod Romæ in ecclesia sancti Sixti, cujus festum imminebat, Missam ea hora celebrabat; & dum in canone, ubi vivorum memoria agitur, [duobus Fratribus Prædicatoribus,] more solito pii Patris devotam memoriam habere proponeret, vidit ipsum reverendo collega associatum, & corona adornatum gloriæ per amœnissimam incedere viam; & licet eum tunc transisse nesciret, horam tamen notans, reperit, Sanctum eadem hora transisse. Unde de hac visione idem Frater Antiphonam composuit, quam in dicta sancti nostri Dominici die, voce ejus audivi. Alter adolescens, mihi familiaris, Bononiæ tunc exsistens, ibi sanctæ veritate fidei retulit invocata, se quidem obitum Sancti novissime cognovisse; sed se plus trimestri ignorasse. In visione igitur noctis vidit sanctum Dominicum in throno glorioso inter doctores sedentem, sacerdotalibus indumentis gloriosissime adornatum, cui dum videns diceret, Mi domine, itane mortuus non estis? respondit: Mi fili, non sum mortuus, quia bonum habeo Dominum, in quo vivo in æternum. Mane hic, qui viderat, dum ecclesiam intrat, in eodem loco sepultum reperit, ubi eum viderat sedentem.

[16] [& post obitum suum multis ægris,] Crebrescebant ibidem miracula; sed quorumdam Fratrum insulsa simplicitas imagines, ob curatorum vota illuc delatas, frangebant, dicentes, sub sanctitatis specie, cupiditatis vitium subrepere posse. Verum Dominus ad tempus talia sustinuit. Sed dum de translatione ejus, quam supra memini k, ageretur & canonizatione, tanta eruperant miracula, ut celari non possent; e quibus probata & approbata quædam breviter tangam. Nicolaus Anglicus, sicut ipse vidi, a gravi & multiplici paralysi curatus, coram nobis omnibus adstantibus tamquam cervus prosiliit lætus & gaudens l. Alios etiam paralyticos diversimode infirmos, diversimode curatos, probatumest; apostemata incurabilia quatuor, probata & approbata, & multa alia ejus meritis Christus curavit.

[17] [opem ipsius implorantibus, sanitatem restituit.] Allophitium m & apostematicum similiter eum curasse, probatum est. Præfocatum crusta in gutture, quatuor diebus nec cibo nec loquela potitum, invocato Dominici nomine, sanatum cognovimus. Febricitantes plurimos, votis ad eum emissis, Jesus Christus meritis Servi sui liberavit. Corruptos igitur in intestinis plures suis meritis Jesus Christus redintegravit. Tres desperatos & morti proximos, sicuti probatum & approbatum est, vitæ restituit & sanitati. Puerum pro mortuo a cunctis habitum per plutes dies, voto ad sanctum Dominicum facto, vitæ præsenti [reddidit.] Mutorum quatuor & multorum aliorum linguas absolvit; cæcis visum restituit, & surdis auditum. Multa quidem & alia signa & miracula Jesus Christus per hunc sanctum servum suum Dominicum fecit, quæ longum esset enarrare: ista autem ad fidelium ædificationem sufficiant; quia sine dubio plura sunt sanctitatis ejus indicia, quam narrentur.

ANNOTATA.

a Beatus Jordanus supra num. 6 matri S. Dominici tribuit hanc visionem, quam hic Bartholomæus, aliique veteres biographi matrinæ ipsius adscribunt, ut in Commentario prævio § 10 monuimus. Non video, quomodo hæc diversa narratio componi possit, nisi forte B. Jordanus matrem ejus spiritualem intelligi voluerit.

b Eodem paragrapho diximus, mutatione unius litteræ initialis facile hunc errorem ab amanuensibus committi potuisse; & ibidem ostendimus, pro Valentia legendam esse Palentiam.

c Soegius contra habitum Cisterciensem, tunc ab episcopo Didaco assumptum, non leves movet difficultates, ut § 12 Commentarii prævii monuimus, & ubi argumenta ejus cum expressione veterum scriptorum conciliare conati sumus.

d Supra B. Jordanus in Actis S. Dominici num. 33 asserit, anno Domini MCCXVI æstatis tempore Tolosanam S. Romani ecclesiam Fratribus datam esse. At Fratres ecclesiam sancti Romani anno Christi MCCXVII sunt ingressi, ut hoc loco Bartholomæus scribit. Uterque biographus conciliari potest, si Fratres Tolosanam S. Romani ecclesiam anno 1216 acceperint, eamque anno 1217 primum ingressi fuerint, aut in illa functiones sacras obire cœperint.

e Hic sensus obscurus est, & forte aliquid ei deest.

f Ex hac similibusque phrasibus patet, quantam fidem narratio hujus scriptoris mereatur.

g Elogium hujus præclari viri apud Ughellumin editione Veneta Italiæ sacræ tomo 1 col. 127 & sequentibus legi potest.

h Guilielmus ille obiit anno 1251 Lugduni, ibidemque sepultus est apud Prædicatores, ut Ughellus in editione Veneta Italiæ sacræ tomo 1 col. 172 tradit. Itaque ex hoc loquendi modo liquet, hanc brevem S. Dominici Vitam a Bartholomæo Tridentino ante illum annum 1251 conscriptam esse.

i Cum F. Guala anno Christi 1244 e vivis excesserit, ut superius ad lucubrationem B. Jordani post caput IV littera e observavimus, & hic idem F. Guala piæ memoriæ appelletur, quæ phrasis mortuis convenit, non improbabiliter concludimus, hæc compendiosa S. Dominici Acta post annum 1244 ab eodem Bartholomæo collecta fuisse.

k Hoc loco auctor innuit, se etiam scripsisse de translatione S. Dominici, cui interfuerat, & quam § 46 Commentarii prævii ex ipso retulimus.

l Circa hanc publicam Nicolai Angli sanationem superius nonnulla notavimus ex teste oculato, ad cujus confirmationem hic testis ejusdem fidei accedit.

m In Glossario Cangii legimus, allopitium aliquando usurpari pro alopecia, quæ est capillorumdefluvium propter vitiatos humores; de quo morbo consule, si lubet, Lexicon medicum Castelli, aut Gorræum in Definitionibus medicis. Suspicor, hic per vocem allophitium indicari illum, qui tali morbo laborat.

* forte ter

* forte superpelliceis

* forte utrique.

* lege fulti

* lege Brixiæ

* forte nona

ACTA AMPLIORA,
quæ F. Theodoricus de Appoldia, suppar Ordinis Prædicatorum scriptor, ex variis antiquioribus monumentis collegit.
Nunc primum ea sincera & integra exhibemus ex membranaceo nostro Codice P. Ms. 8, quem cum altero Musei nostri Codice signato P. Ms. 7. contulimus.

Dominicus conf. Bononiæ (S.)

BHL Number: 2226

EX MSS.

PROLOGUS PRIMUS.

[Auctor ait, diu prænuntiatum fuisse Ordinem Prædicatorum,] Multifarie multisque modis olim Deus electos ad æternum invitans convivium, novissime istis diebus, id est hora undecima, misit servum suum dicere invitatis, ut venirent, quia jam parata sunt omnia. Servum hunc, ordinem prædicatorum, sanctus interpretatur Gregorius, novissimis dirigendum temporibus ad humanas videlicet mentes de vicino adventu judicis commonendas: novum enim aliquem prædicatorum ordinem futurum Scriptura præmonuit, quem circa finem seculi mittendum tam signanter expressit, Misit, inquiens, servum suum hora cœnæ. Hora cœnæ finis est mundi; nos autem sumus, in quos fines seculorum devenerunt. Missus est igitur hora cœnæ, id est diebus novissimis, Ordo novus; novus inquam, pariter & antiquus; novus institutione, antiquus auctoritate; novus, imo novissimus spatio, primus autem officio; conductis equidem primo mane vineæ ex denarii conventione cultoribus, & etiam hora tertia, sexta, & nona, hora restat, imo exstat, jam undecima, qua novissimi multiplicentur.

[2] [quem S. Dominicus instituit,] Hi sunt prædicatores, quorum Ordinem temporum horum novissimorum periculis dispensatio divina providit, ut appropinquante judicio illius, cujus in humilitate judicium sublatum est, testium numero augeretur. Idcirco jam nunc multiplicantur in senecta uberi, ut bene patientes annuntient, quoniam rectus dominus Deus noster. Hæc sunt tintinnabula, quibus pontificalis poderis extremitas decoratur. Hi sunt equi fortes & varii in quadriga novissima de medio duorum montium æreorum egressi, ut perambulent omnem terram. Hujus Ordinis primus institutor & pater inclytus exstitit beatus Dominicus, cujus vitam virtutibus plenam, Deoque gratissimam, obitum quoque, & ex parte miracula, & Ordinis ipsius, in occiduis mundi partibus & occasu temporis orientis, exordium rudi quidem, sed veraci stylo perstringere operæ pretium est, opitulante gratia Jesu Christi a.

[3] [& assignat auctores] Sciendum, quod venerabilis pater noster beatus Jordanus, secundus nostri Ordinis Magister, successor sancti Dominici dignissimus, libellum de initio Ordinis composuit, in quo primorum Patrum & Fratrum sanctorum gesta gloriosa & mirabilia opera conscripsit, ne in oblivionem venirent Patres tam excellentes, eorumque exempla tam eximiæ sanctitatis: de quo libello prima sancti Dominici Legenda conscripta est b. Postea de mandato beati Johannis episcopi c, qui quartus a sancto Dominico Magister exstitit, Frater Constantinus d secundam Legendam edidit, multa insignia superaddens. Sanctus Pater succedens Humbertus e, Magister Ordinis quintus, ex prædictis tertiam conflans Legendam, multis superadditis, non modicum ampliavit; qui etiam librum, qui Vitas fratrum dicitur, sua devotione & diligentia compilavit f.

[4] Tandem dilectus Pater noster, Frater Gerardus, Prior provincialis Theutoniæ, [ac documenta] rediens de generali Capitulo, in Luca celebrato g, detulit quædam præclara gesta sancti Dominici de Bononia, quæ ex ore Sororis Cæciliæ Romanæ, quam beatus Dominicus ad Ordinem receperat, conscripta sunt; quæ sicut vidit & audivit, plena fide sincerissime enarravit, quæ usque ad annum Domini millesimum ducentesimum nonagesimum h religiosissimam & sanctissimam vitam duxit. Præterea dicta illustrium virorum, videlicet novem Fratrum, quorum testimonia credibilia nimis, auctoritate domini Gregorii noni approbata, etiam aliis præferenda, Patris nostri eximiam prædicant sanctitatem i. Accedunt ad hæc revelationes Sanctorum, quæ spernendæ non sunt, relationesque veterum fidelissimæ, & omni credulitate dignissimæ, per quas & Prædicatorum Ordinis auctoritas, ac Fundatoris ejusdem inclyta merita declarantur k.

[5] Ex iis omnibus præsentis opusculi materia sumpta, [ex quibus sancti hujus Fundatoris Vitam collegit,] in unum libellum conscripta est fideliter & compacta, cui auctoritatem præstat gestorum veritas, sine qua nulla valet auctoritas. Quis vero prædictis Patribus auctoritatem audeat derogare, quorum hic sententiæ & plerumque verba de verbo posita sunt. Distinctus est autem hic libellus in octo particulas, & subdistinctus per capitula, ut, quod quærit quis, facilius inveniat, & legendo distincta amplius delectetur. Est autem ex hoc libellus iste prolixior, quod gesta magistri Reynaldi; & obitum ejus, & quorumdam aliorum Patrum, & quæ ad commendationem Ordinis spectant, plenius inserta continet & adscripta.

[6] Fateor, quod hæc omnia ornatius & ordinatius exprimi poterant & conscribi; [& scriptionis suæ rationem ac methodum explicat.] sed concedendum est mihi, quia in iis compingendis nullus mihi affuit, nec propter hunc laborem aliquid, quod regularis observantia exigit, intermisi; feci autem hanc ex diversis collectam compositionem, ut cum quanta gloria & religione Prædicatorum institutus sit Ordo, & sanctorum Patrum eumdem fundantium eximia devotio & præclara discretio posteris innotescat. Nec volo, quod Legendæ vocabulo censeatur, sed libellus de Vita & obitu & miraculis sancti Dominici, & de Ordine, quem instituit, nominetur. Pleraque, sicut in prænominatis exemplaribus reperi, de verbo ad verbum hic posui, pauca propter continuationem immutans & prolationis decorem. Oro autem & desidero, ut ad utilitatem sint legentium, cupioque, ut omnis pius lector & devotus auditor attento studio hæc corrigat & emendet.

ANNOTATA.

a Huc usque Theodoricus prologum partim ex Constantino Urbevetano, partim ex venerabili Humberto transcripsit, ut apparebit ei, qui textum utriusque istius scriptoris apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 25 consulere, & cum hoc conferre voluerit.

b Hunc synchronum ac primum Actorum scriptorem superius edidimus.

c Is est Joannes a Wildeshusen, communiter cognominatus Teutonicus, qui ex quarto Ordinis Prædicatorum Magistro generali factus est episcopus Bosniensis, & de quo apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 111 & 112 plura licet videre.

d Iste est Constantinus, cognomento Medices, qui ex Ordine Prædicatorum ad cathedram Urbevetanam evectus est, ut laudatus Echardus tomo1 Bibl. Prædicat. pag. 153 & sequente fusius exponit.

e Hic est celeberrimus Humbertus de Romanis, cujus gesta & scripta Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 141 & sequentibus recenset.

f Paragrapho 1 Commentarii prævii explicuimus, quomodo Humbertus dici possit compilasse istud opusculum, quod Bernardus Guidonis Gerardo Lemovicensi adscribit.

g Hoc Capitulum anno 1288 Lucæ celebratum est, cui interfuit iste F. Gerardus Teuto, quem Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 450 laudat.

h Papebrochius noster tomo 2 Junii pag. 366 putavit, Cæciliam illam usque ad annum Christi 1297 vixisse. Sed Echardus tomo 2 Bibl. Prædicat. pag. 830 in elogio hujus Cæciliæ ex hoc Theodorici textu contendit, illam anno Christi 1290 mortuam esse. Omnibus mature expensis, rationes Echardi probabiliores judicamus, & ejus opinioni adhærendum censemus.

i Hæc jurata novem Fratrum testimonia hisce Actis ex codice Echardiano subjungemus.

k Utinam Theodoricus auctores harum revelationum subinde distinctius assignasset!

PROLOGUS SECUNDUS.

[Theodoricus in hoc altero prologo] Caritas de corde puro & conscientia bona, & fide non ficta, quæ finis præcepti est, & per occultam inspirationem a Deo Sanctis infunditur, interiorem hominem penetrando sanctificans, ac in eorum cordibus per Spiritum sanctum diffunditur, mentis vires irrorando fœcundans, atque ad utilitatem Ecclesiæ in electorum virtutibus se manifestans effunditur, prout ille unus atque idem omnium artifex vult Spiritus, qui omnia in omnibus operatur. Hujus operatione Artificis divinissima expolitus & perfectus famulus ejus sacer Dominicus in ædificationem corporis Christi, & in opus Euangelii destinatus est inter eos, quos Apostolus ad consummationem Sanctorum datos pastores & doctores enumerat, non infimus computandus: quos enim mellifluis erudivit sermonibus, hos & gratissimis pavit beneficiis, & sanctissimis roboravit exemplis; cujus sanctitatis præclara præconia, vitæ perfectissimæ merita eximia, signa varia nec non miracula innumera, a diversis multifarie conscripta, præcelsi quidem Prædicatoris laudes personant, nec tamen ad plenum exprimunt, quod intendunt. Impossibile namque est cuilibet spiritualem hominis spiritualis describere vitam, nisi Spiritus vitæ mentem irradians & loquens mysteria, moveat linguam ejus.

[8] Quis ergo describet Vitam Dominici, nisi in spiritu Dominici, [sodales suos] adjutus per Spiritum Domini? Nempe erat hic ex iis, qui Spiritu Dei aguntur, filiis, habens spiritum adoptionis filiorum, in quo adorans Patrem postulat pro nobis gemitibus, id est desideriis, inenarrabilibus, clamans fiducialiter: Abba pater. Vere non erat in spiritu ejus dolus, cui primitias & pignus Spiritus habenti testimonium fidele reddebat conscientia sua in Spiritu sancto, quod filius Dei esset. Statuens igitur servire Deo in Spiritu suo, in Euangelio Filii ejus, perfectionis euangelicæ & institutionis Apostolicæ adamavit regulam, quærens eam sponsam assumere, ut ex ea spirituales filios procrearet. Nec fraudatus est desiderio suo: ecce enim jam sterilis euangelica perfectio peperit plurimos, & multi filii desertæ religionis Apostolicæ, magis quam ejus, quæ habet firmamentum temporalis substantiæ: sterilis namque peperit plurimos, & quæ multos habebat filios, infirmata est.

[9] Infirmata est prorsus opulenta Religio, peperitque plurimos sterilis paupertatis professio. [ad imitandas S. Dominici virtutes exhortatur.] Hujus matris Patrisque nos vere sumus filii, si maternæ paupertatis amatores fieri, & paternæ sanctitatis imitatores studuerimus effici: sicut enim fidem & justitiam sectantes Abrahæ, ejus solummodo æstimantur filii, ita pietatem matris nostræ Religionis, Patrisque nostri sanctitatem conversationis imitantes, filii merebimur appellari. Imitatione omnino erimus filii carissimi, qui non secundum carnem, sed secundum spiritum ambulamus, ne spiritualia prædicantes, & carnaliter viventes, efficiamur ab hereditate paterna reprobi, & velut infatuatum sal despectionis pedibus conculcati. Filiis igitur, sicut ille ambulavit, ambulare volentibus ejus vestigia præscripta sunt, ut & manifestentur opera ejus, quia in Deo facta sunt, & nobis monstretur via justitiæ, & innotescant semitæ æquitatis, per quas ad hereditatis paternæ patriam procedamus, ipso comite & præduce, qui hunc Justum deduxit per vias rectas & mirabiles, ostendens illi gloriam regni sui, qui est via ducens, veritas lucens, & vita indeficiens, Jesus Christus dominus noster, qui est super omnia Deus benedictus in secula seculorum. Amen.

TITULI VETERUM CAPITULORUM.

PARS PRIMA.

Cap. I. De honestate & pietate parentum sancti Dominici.
II. Quod in physica & theologica scientia sufficienter eruditus sit.
III. De venerabili Didaco Oxomensi episcopo, qui beatum Dominicum fecit in sua ecclesia Canonicum Regularem.
IV. De perfecta ejus religiositate, & admirabili sanctitate.
V. De societate & mutua caritate inter Didacum episcopum, & sanctum Dominicum.
VI. De prædicatione contra hæreticos, & de libello ab incendio conservato.
VII. De iis, quæ post mortem episcopi evenerunt, & de miraculis, quæ per sanctum Dominicum Dominus fecit.
VIII. De mira Sancti patientia, & caritate fraterna, desiderio martyrii, & stupendis operibus.
IX. De multiplici pugna contra hæreticos, & pluribus miraculis perpetratis.
X. De gloriosa fama, & contemptu dignitatum.
XI. De abstinentia & spiritu prophetiæ, quo claruit Vir Dei.
XII. De revelationibus, quibus Ordo Prædicatorum præmonstratus est.

PARS SECUNDA.

Cap. I. De confirmatione Ordinis Prædicatorum per beatam Virginem impetrata.
II. De dispertione Fratrum per Ecclesiam Dei, & profectu eorum.
III. De gratia prædicationis, & veneratione populi ad ipsum, & suscitatione duorum mortuorum.
IV. De commissione Apostolica, facta beato Dominico de unione monialium Urbis.
V. De monialibus sanctæ Mariæ trans Tiberim.
VI. De suscitatione juvenis, dicti Napuleon, filii fratris Stephani Cardinalis.
VII. De transitu Fratrum Prædicatorum ad sanctam Sabinam, ubi nunc manent.
VIII. De transitu monialium sanctæ Mariæ trans Tiberim ad sanctum Sixtum.
IX. De instructione Sororum, & miraculis apud eas perpetratis.
X. De solicitudine salutis animarum, & Ordinis dilatandi.
XI. De magistro Reynaldo, quem beata Virgo perunxit, eique Prædicatorum habitum ostendit.
XII. De commendatione magistri Reynaldi & Ordinis.
XIII. De revelatione sacratissima, & omni acceptione dignissima.
XIV. De quibusdam miraculis.

PARS TERTIA

Cap. I. De adventu Fratris Reynaldi in Bononiam.
II. De gloriosis gestis Fratris Reynaldi in Bononia.
III. De consolatione Fratrum post turbationem, & de illustribus viris.
IV. De pane & vino cælitus ab angelis ministratis.
V. De prophetiis, & quodam juvene recepto ad Ordinem.
VI. De triplici miraculo gloriose perpetrato.
VII. De potestate, qua prævaluit dæmonibus imperare.
VIII. De miraculis, quæ contigerunt per Servum Christi in itinere existentem.
IX. De adventu sancti Dominici in Bononiam.
X. De morte Fratris Reynaldi, & de duobus ab eo receptis ad Ordinem.
XI. De religiositate veneranda sanctissimi Patris nostri.
XII. De vilitate habitus & vestimenti, & stratus austeritate.
XIII. De amore paupertatis, & humilitate mendicitatis.

PARS QUARTA.

Cap. I. De primo generali Capitulo apud Bononiam celebrato.
II. De custodia religionis, & dulci correctione Fratrum.
III. De sanctitate, quam servavit in itinere.
IV. De ferventi prædicatione sancti Dominici.
V. De zelo animarum, & missione Fratrum per partes Ecclesiæ.
VI. De efficacia orationis Viri sancti.
VII. De secundo Capitulo generali apud Bononiam celebrato, & morte Fratris Everardi.
VIII. De exteriori forma, & dispositione corporis Viri Sancti.
IX. De perfectione operum activæ vitæ.
X. De contemptu secularis gloriæ, & vitatione curiositatum.
XI. De quibusdam, quæ in præcedentibus sunt omissa.
XII. Quod vocatus a Domino, prædixit mortem suam, vel diem mortis suæ.

PARS QUINTA.

Cap. I. De extrema ægritudine sancti Patris, & de iis, quæ dixit tunc & fecit Dominicus.
II. De ultima exspiratione.
III. De revelationibus in ejus transitu factis.
IV. De sacri corporis involutione, & de exsequiis circa corpus exhibitis.
V. De solenni & devota sepultura.
VI. De glorificatione sepulcri prima per quædam miracula.
VII. De merito, & præmio sancti Dominici glorioso ex revelationibus.

PARS SEXTA.

Cap. I. De primo statu sanctorum Patrum & Fratrum Ordinis Prædicatorum.
II. De perfecta conversatione, & vera cordis contritione.
III. De diligenti novitiorum institutione, & stricta silentii observatione.
IV. De divini Officii frequentatione, & continua oratione.
V. De abstinentia Fratrum, & obsequiis mutuæ caritatis.
VI. De veneratione Fratrum ad beatam Virginem.
VII. De frequentia & fervore prædicationis.
VIII. De principio Ordinis. Ex revelationibus hoc capitulum est assumptum.

PARS SEPTIMA.

Cap. I. De miraculis beati Dominici.
II. De curationibus membrorum quorumdam debilium ad invocationem beati Dominici.
III. De curationibus diversarum infirmitatum.
IV. De curationibus mutorum, cæcorum, & surdorum.
V. De his, qui translationem corporis sancti Dominici procurarunt.
VI. De iis, qui interfuerunt apertioni sepulcri.
VII. De odore suavissimo de sepulcro progresso.
VIII. De collocatione sacrosanctorum ossium in novo sepulcro.
IX. Recapitulatio & contemplatio de prædictis.
X. De inquisitionibus, delegatis, & dictis testium.
XI. De canonizatione solenni beati Dominici.
XII. De quibusdam miraculis post canonizationem factis.

PARS OCTAVA.

Cap. I. De profectu Fratrum, quos sanctus pater Dominicus misit in Hungariam.
II. De conversione ducis pagani.
III. Item de alio duce pagano converso.
IV. De suscitatione quorumdam mortuorum.
V. Item de suscitatione aliorum.
VI. De curatione quorumdam languidorum, & quorumdam monstruose contractorum.
VII. De curatione mutorum, surdorum & aliorum.
VIII. De curato a dæmonibus, & miraculo exhibito in candelis.
IX. De muliere blasphema, & puella a passione lapidis curata.
X. De hydropicis a beato Dominico curatis.
XI. De vino meritis beati Dominici augmentato.
XII. De sanctimoniali, quam sanctus Pater unctione salutifera curavit.
XIII. De puero a mortuis suscitato.
XIV. De iis, quæ Fratres Minores ad commendationem sancti patris Dominici Fratribus nostris scripserunt & narrarunt.
XV. De Fratre sanato.
XVI. De abbate Dithmaro Cisterciensis Ordinis.
XVII. Exemplar epistolæ, quam dominus Papa Gregorius nonus direxit per totam Ecclesiam de solenni canonizatione sanctissimi patris nostri Dominici, almi confessoris.
XVIII. Sequuntur revelationes factæ devotis personis in diversis partibus de sanctis patribus Dominico & Francisco, & de Ordinibus ab eisdem institutis.
XIX. De verissimis revelationibus a Sanctis.
XX. De eximia sanctitate primorum Patrum & Fratrum Ordinis Prædicatorum.
XXI. Item de gloria, quam accepturi sunt in patria.
XXII. Qualiter beatus Dominicus defunctos Fratres suscipit, & omnes excellit.
XXIII. De triplici statu privilegiatorum.
XXIV. [De modo orandi corporaliter sancti Dominici.] Excodice Vaticano, num. 1218.

CAPUT I.
Sancti prænuntiata nativitas, pia pueritia, studia litterarum, misericordia erga pauperes, aliæque virtutes; conversatio & dignitas inter Canonicos Regulares.

Pars I.
Cap. I.

In nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti. Dominicus humilis servus Jesu Christi, segregatus in Euangelium Dei, [Sanctus in Hispaniæ] sobrie & pie & juste conversatus, dignus factus in partem fortis Sanctorum in lumine, vere est lux mundi; qui velut stella matutina in medio nebulæ coruscus apparens, innocentiæ, pudicitiæ, verecundiæ, simplicitatisque radiis omnes a se puerilis stultitiæ, lascivientis adolescentiæ, petulantisque concupiscentiæ tenebras elongavit. Hic studiis sapientiæ, operibus misericordiæ, perfectioneque Religionis Canonicæ, ut lux splendens, procedens sicut luna plena in diebus suis, se & proximos illustravit, & tamquam sol oriens ad perfectum excrescens diem in altissimis Dei donis, Prædicatorum Ordinem erexit, qui rutilans in virtute sua, per omnia prospexit, opaca illuminans, sterilia fœcundans, frigida calefaciens, & tepida reaccendens. Nunc a claritate in claritatem transfiguratus a Domini spiritu gloriosus effulget in patria, qui in hac peregrinatione admirabilis refulsit in gratia, naturalisque nativitatis ortu humiliter fulsit ex Hispania a. Tempus, quo hujus splendidissimi sideris radios super filios terræ Dominus consurgere fecit, sequentia declarabunt.

[11] Præsidente Romæ in Sede sancti Petri magno patre domino Alexandro tertio, [post duos suos germanos fratres] ac Friderico imperatore hujus nominis primo per orbem rempublicam gubernante, in Hispaniæ partibus villa, quæ dicitur Calaroga, Oxomensis diœcesis, anno Dominicæ Incarnationis MCLXX fuit vir unus, qui vocabatur Felix, & accepit uxorem, nomine, Johannam: qui secundum statum seculi satis quidem erant honesti b, & ante Deum Christiana pietate devoti; qui divinæ dispensationis munere præventi, benedictionem in fœcunditate prolis sanctissimæ meruerunt: genuit enim Johanna Dei gratia viro suo Felici duos filios, qui litteris instructi & probabiliter conversati, gradum sacerdotii conscenderunt. Horum unus in hospitali quodam obsequiis pauperum se dedicans, humilitatis gratia & misericordiæ operibus, aliisque virtutibus in vita sua clarus exstitit, &, ut fertur, post obitum miraculis coruscavit; alter vero relinquens seculum ad Religionem transiit, in qua multo tempore Domino laudabiliter serviens, vir sanctus & contemplativus beato fine quievit c. Tales itaque fructus terra bona profert, quorum unus exhibendo misericordiam, gratiam redolet; alius contemplando veritatem, felicitatem perpetuam prægustat.

[12] Adjecit autem adhuc Dominus, magnificans misericordiam suam cum illis: [in visione quadam prænuntiatus nascitur,] nempe excellentioris gratiæ filium paritura mater, priusquam conciperet, visione futuri partus indicativa a Domino cælitus præventa est: vidit enim se gestare catulum in utero, qui ardentem in ore faculam bajulabat; egressus autem ex utero totum mundum ignibus de ore suo procedentibus incendebat. Post hæc visitabat Johannam Dei gratia, & inebrians partus sui fructum, germinare eam fecit, multiplicans genimina ejus sacra. Impletum est tandem pariendi tempus, & peperit filium, fratrum decus & matris gaudium, exultantis in Domino, quia prævisum præsagio intuetur & continet in gremio. Cathezizatus * ex more infantulus sacerdotali benedictione sanctificatur, unctioneque salutari chrismatis consignatur. Baptizatur in nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti, & nutu ejus, cui Dominus nomen est, Dominicus appellatur. Matri quoque ejus spirituali d, feminæ nobili cuidam, sacer infans Dominicus per visum apparuit, stellam præfulgidam habens in fronte, cujus splendore nimio totius mundi facies illuminata radiabat.

[13] [& ab honestis parentibus] Attendite nunc infantulum gloriosum. Generatur a patre Felice; parturitur, nutritur, fovetur a Johanna Dei gratia matre; renascitur, & Dominico nomine insignitur gratiæ alumnus, divinitatis cupidus, æternæque felicitatis heres futurus. Nondum natus signo veraci præostenditur, renatus nomine reali attollitur, facieque corusca splendore stellæ demonstratur. Flammescit ignis in facula tam copiosus, quo totus mundus ardeat; fit nomine tam gloriosus, ut adversarios terreat; luce tam radiosus, ut peccatis tenebrosos illuminet, & inter astra cæli luceat, fervore caritatis igneus, famosa auctoritate solidus, luce scientiæ radiatus. Sed & in ortu suo hic Infans beatissimus præclari, cujus futurus erat pater & princeps, Ordinis forma & signifer exstitit & propheta: nam prædicatio succendens cor peccatoris ad pœnitentiam, ardens catuli facula est; auctoritas reconcilians in gratiam, potentiæ nomen est; doctrinæ claritas ad sapientiam ducens, fulgor stellæ est. Errat valde, qui non credit, hæc futura ab æterno disposita, & sic in hoc tempore cælitus præsignata.

[14] [pie educatus,] Nutrit puerpera filium cum diligentia, lactat & ablactat, & ad incrementum perducit parvulum lætabunda. [Cum autem jaceret in cunis, quodam tempore examen apum circa os ejus volitabat, linguam ejus melle divinæ sapientiæ effluere præfigurabat e:] qui ablactatus a lacte, & avulsus ab ubere, mox nutriri cœpit mamilla gratiæ. Unde statim, cum potuit, adhuc infantilibus annis non completis, piorum exemplo parentum ecclesias frequentare, Deumque colere didicit. Lectulum quoque proprium tener existens, sæpius deseruit; stratusque mollitiem declinans, super nudam humum infantilia membra composuit f, quod etiam in diebus suis indefessus postmodum observavit. Crevit itaque sub piorum parentum custodia religiose nutritus, quem specialiter etiam in annis puerilibus quidam venerabilis archipresbyter, ipsius avunculus, cum magna diligentia instruens, educavit. Horum religioso & prudenti consilio traditus est Puer sanctus, ecclesiastico principaliter imbuendus officio.

[15] [& in pueritia variis fulgens virtutibus,] Affuit ergo sanctæ devotionis voto divina promotio, cœpitque esse puer ingeniosus & docilis, utpote sortitus animam bonam, vasculum gratiæ, scientiæ receptaculum. Proficiens autem in divini cultus instituto venerabilis Puer in ecclesiis morabatur, cum clericis psalmos orabat, hymnos decantabat, altaria circuibat, devote sacris mysteriis assistebat, Christi ministris & sacerdotibus serviebat. Sic velut testa recens anima puerilis in iis exercitiis sanctitatis sibi odorem imbibit, quem perpetuo tenore servavit. Jam tunc manus summi Artificis formare cœpit ex isto vas electionis sibi, in quo effunderet suæ charismata benedictionis. Custodivit electus Puer innocentiam, amavit munditiam, conservavit disciplinam. Pudicus in sensibus, & in actibus exstitit verecundus. Hæc & alia in secundo ætatis suæ septenario, prout suggerebat unctio, adhuc Puerulus observabat, nil puerile gerens in opere: jam enim ei senile cor inerat, & sub tenella facie, sensus veneranda canities latitabat: ab ipsis namque cunabulis tam peroptimæ indolis exstitit, ut aliquid magnum futurum tam insignis infantia præconizandum *, tamque sancta pueritia testificans loqueretur.

II.

[16] Videntes pii parentes continuum ætatis & gratiæ in sancta Prole profectum, [Palentiam mittitur,] ipsum ad studendum Palentiam transmiserunt g: ibi enim tunc generale vigebat studium, abundans tam multitudine scholarium, quam peritia magistrorum. Cœpit ergo providus adolescens non segniter agere; sed studio, cujus gratia missus fuerat, diligenter intendere, adeo ut, gratia opitulante, supra multos coætaneos suos spatio proficeret breviore: omissis namque [frivolis,] quibus juventus effluit, se necessariis mancipavit. Noxiæ societatis, maximeque feminarum, vitiosa * & lubrica devitans contubernia, cum ludentibus non miscuit se, neque cum iis, qui in levitate cordis secundum concupiscentias carnis ad curiositates superfluas, ad insanias falsas & spectacula novissima * ambulant, participem se præbuit. Respuebat seculi blandientis & fallentis lætitiam, & carnis spurcitias immaculati affectus pede transiens, suæ decus virginitatis illibatum Domino consecravit. Influebant ergo [largiter] puro intellectui, mentique sordibus liberæ, liberales scientiæ, quæ tantum mundis intellectibus capiuntur.

[17] Sane angelicus adolescens Dominicus iis humanæ sapientiæ scientiis, [tibi studiis operam dans] quas tamen facile capiebat, non satis rapiebatur, quod non in ipsis, quem quærebat, Christum Dei sapientiam intuebatur: nullus enim eam philosophorum tradidit, nec aliquis principum hujus mundi cognovit. Proinde ergo, ne florentis fortitudinem juventutis vane consumeret, & ut sitim, qua æstuabat, exstingueret, ad fontem theologicæ sapientiæ se transtulit, ut hauriret, [quod avide cupiebat.] Invocans itaque orando Christum, Patris sapientiam, inclinavit cor suum disciplinæ, sanctarumque Scripturarum doctoribus aurem suam; erantque eloquia illa dulcia super mel & favum cordi ejus: quibus addiscendis pius Juvenis tanta aviditate tantoque desiderio per quatuor annos instabat, quod pene noctes ducebat insomnes, quietis tempus vigiliis occupando; veritatem vero auditam humiliter, pio complectens affectu dulciter, animoque tenens memoriter, opere complevit efficaciter: nam ut de fonte salutaris sapientiæ poculum mereretur accipere, per decem annos vinum, in quo est luxuria, castitatis amator penitus non gustavit.

[18] Mirum valde fuit & amabile videre hominem, quem & paucitas dierum juvenem prætendebat, [varia virtutum exempla præbet,] senemque conversationis maturitas & morum constantia prædicabat. Juvenilia fugiebat desideria, sectabatur justitiam, vagosque cavens excursus, sinum matris Ecclesiæ & sanctæ quietis tabernacula non reliquit; in ecclesia orans, & in studiis residens assidue morabatur. Ob hoc ergo, quia mandata Domini tam fervido complectebatur amore, in tantum implevit eum Dominus spiritu sapientiæ & intellectus, ut etiam quæstionum difficultates faciliter penetraret. Quia vero ex toto corde suo dilexit Dominum, qui fecit illum, non neglexit proximum, quem Deus in se censuit diligendum.

[19] [& venditione librorum suorum] Fulsit ergo in Dei famulo Dominico erga proximorum calamitates & miserias piissima admodum compassio, & miserationum affectum comitabatur effectus operis manifestus: cum enim adhuc Palentiæ moraretur in studio, universam fere Hispaniam fames prævalida opprimebat. Deficiebant præ inedia & siti pauperes, & non erat, qui reficeret. Moriebantur miseri & inopes, nec fuit, qui curaret. Clamabant pupilli & viduæ, parvuli & debiles; nec erat, qui exaudiret. Inter hæc affligebatur spiritus juvenis Dominici, & compatiebatur anima ipsius misericors pauperum multitudini. Tunc jam euangelici consilii non surdus auditor, & perfectionis sectator vendidit libros & omnia, quæ habuit, acceptumque pretium dispersit & dedit pauperibus.

[20] [tenerum erga pauperes affectum declarat.] Sic dulcissimus Juvenis, Christi obediens verbo, proximorum succurrit periculo, & intuentes sacro provocavit exemplo. Auxit in eo concupiscentia sapientiæ, non diminuit opem justitiæ, nec retraxit a perfectione studium scientiæ; sed consummavit in virtute: sciebat enim, quomodo oportuit eum scire, factus super senes intelligens, quia mandata Domini quæsivit, & beatus complens operando, quod scivit. Agebat hæc & alia præclara angelicus Dominicus, necdum habitu vel convictu sequestratus a mundo h, &, ut vere dicamus, non ipse; sed Dominus & inhabitans in eo virtus Christi fecit hæc omnia: prævenit etenim eum benedicto dulcedinis Dei, mirificans signiferis ejus infantiam sacramentis, sanctificansque innocentem pueritiam munditiæ rudimentis; adjecitque concomitans adolescentiam Sancti, misericordiam Dei roborare solidissimis geminæ scientiæ fundamentis, morumque suavium ornamentis; nec destitit, donec consummaret in finem, bonorum operum virtutumque omnium incrementis.

III.

[21] In diebus illis erat vir vitæ venerabilis, Didacus nomine, [Didacus Oxomensis episcopus] ecclesiæ Oxomensis episcopus, quem sacrarum Litterarum notitia, & secundum seculum carnalis ingenuitas, magis autem morum insignis decorabat honestas: hujus amor sic Deo totus inhæserat, ut se ipsum abjiciens, & sola, quæ Jesu Christi sunt, quærens, ad id summopere animum intentionemque converteret, qualiter animarum multarum fœnerator existens, talentum sibi creditum cum usura multiplici suo Domino reportaret. Satagebat igitur ubicumque perscrutari posset viros honestæ vitæ, moribusque laudabiles, sibi modis, quibus valebat, attrahere, & in ecclesia, cui præerat, beneficiando locare. Illos vero subjectorum suorum, quorum studiosa foret ad sanctitatem voluntas, pœna ad seculum, ut laudabilium virorum, atque religiosioris vitæ formam assumerent, suadebat verbis, invitabat exemplis. Hinc accidit, ut daret operam id suis persuadere Canonicis crebris admonitionibus & exhortatione pervigili, quatenus sub regula beati Augustini ad observantiam Religionis Canonicæ consentirent. Denique hoc tanta egit solicitudine, ut eorum animos, licet aliquos contradictores habuerit, ad suum desiderium inclinaret.

IV.

[22] Ad audientiam hujus venerandi pontificis, celebris & odorifera servi Christi Dominici fama pervenit, [eum Canonicis suus Regularibus aggregat,] qui percunctata diligenter veritate & comperta, accersitum eum fecit in sua ecclesia Canonicum Regularem, beatum reputans se in hoc ipso, dum & sibi de tali filio, & ecclesiæ suæ de ministro tam idoneo providisset. Habitu igitur Canonicæ Religionis indutus exterius, servus Christi Dominicus per gratiam Dei novum hominem induit interius; moxque in Dei timore ad totius sanctitatis studium conversus, cœpit agere in se ipso, quod alios erat docturus. Satagens igitur perfectorum imitari vestigia, virtutumque conscendere fastigia, Canonicus novitius cœpit solicite de semitis antiquis quærere, quæ esset via bona, ut ambularet in ea. Unde librum, qui Collationes Patrum inscribitur, in quo veterum Sanctorum perfectio summa describitur, aggressus est studiose legere, lecta intellectu capere, affectu sapere, effectu fortiter adimplere; edoctus in eo puritatem cordis, contemplationis viam, omniumque virtutum perfectionem, unctione magistra: agit siquidem de hujusmodi liber ille.

[23] Abjiciens itaque & despiciens se ipsum, in humilitate cordis omnibus cessit, [a quibus Supprior eligitur,] reverentiam exhibens concanonicis & honorem: invitatus quippe ad æterni Sponsi nuptias, novissimum locum tenuit, inferiorem se, & ceteros reputans sanctiores. In oratorio morabatur, nocte dieque orationi sine intermissione, lectionibusque sacris & meditationibus assidue insistebat. Exteriora solatia parvipendit, excursusque vanos omnino vitavit, contemplationique tempus redimens, extra [septa] monasterii vix umquam comparuit. Sic Sanctus Dei inter canonicos, velut singulare jubar emicuit, miraque celeritate de virtute in virtutem progrediens, omnium in se provocavit affectum. Mirantur omnes tam subitum Religionis apicem, & eum, licet invitum, communi decreto constituunt Suppriorem.

[24] Tunc quasi lucerna supra candelabrum, & civitas supra montem posita, [& in ea dignitate constitutus,] factus est omnibus vitæ speculum, sanctitatis exemplum: erat enim in oratione assiduus, in caritate præcipuus, compassione anxius, contemplatione suspensus, & sibi subditis cum omni humilitate subjectus. Vigil ei cor & sensus ad Deum erat, crebroque in orationibus pernoctabat; eratque oratio ejus lacrymosa & fervida, rugiebatque a gemitu cordis sui, nec continere se poterat, quin vox plangentis devotissima eminus audiretur. Macerabat corpus jejuniis & abstinentia multa, ut vix necessariam sumeret sustentationem naturæ. Unde etiam vinum, quod per decennium non bibebat, a venerabili Didaco episcopo suo sumere propter infirmitatem stomachi cogebatur, quod tamen permodicum & aquis bibebat dilutum & permixtum.

[25] Vehemens erat in ejus pectore desiderium salutis omnium animarum, [variis virtutibus] quam ut procurare cum effectu dignus fieret, frequentibus precibus & votis specialibus a Domino flagitabat. Optabat se totum saluti impendere proximorum, arbitratus, tunc se veraciter membrum Christi, si se exemplo ipsius omnino lucrifaciendis impenderet animabus. Nec fraudatus est a desiderio suo: semen enim fratri suo defuncto, Christo videlicet crucifixo, verbum ipsius disseminans & Prædicatores instituens, suscitare meruit. Et ecce granum seminis multiplicans Deus, auget frugum justitiæ incrementa.

[26] Plenum erat sanctissimis affectibus pectus ejus, & ad omne commodum, [inter illos splendet.] incommodumve proximi piissime movebatur; afflictorum cruciatibus torquebatur, pauperum defectibus miserorumque doloribus afficiebatur, maximeque pereuntium animarum zelo succensus, mente vulnerabatur. Sic propheticus Dominicus peccata populorum miserorumque calamitates aspiciens, æstuabat interius, & flens uberrime latentem compassionis affectum per lacrymas prodebat exterius: hanc enim excellentissimam caritatis gratiam infuderat ei Deus. Quantum autem per compassionem miserorum defectui compatiens, turbabatur, tantum bonorum profectui congratulans, tamquam pigmentis refectus odoriferis, consolabatur. Inter hæc, quæ sursum sunt, quærens, agebatur in Deum homo divinus, gloriam Sanctorum contemplans, & ad patriam anhelans, deflebat largiter diuturnum sui exsilii incolatum.

ANNOTATA.

a Ex his Theodorici verbis circa natales Sancti in Commentario prævio § 9 num. 140 nonnulla observavimus.

b De hac phrasi, quam Echardus ad violentam significationem detorquet, loco proxime citato Commentarii prævii disputavimus.

c In Commentario prævio § 8 contra opinionem recentioris scriptoris Hispani ex veteribus monumentis probavimus, hunc secundum S. Dominici fratrem appellatum fuisse Mametem, etiamsi hic nomen ejus non exprimatur.

d Jordanus hanc visionem matri ejus tribuit, nisi forte matrem spiritualem intelligere voluerit, ut supra monuimus.

e Hæc uncis inclusa desunt in codice nostro Francofurtensi. Attamen hæc res satis certa est ex testimonio Bartholomæi Tridentini, ut § 10 Commentarii prævii diximus.

f Hoc Theodoricus ex Constantino & Humberto desumpsit.

g Si parentes Sanctum Palentiam miserint, ut hic asseritur, corruit argumentum R. D. Josephi Stephani de Noriega, qui in nupera Dissertatione historica pag. 21 & 201 contendit, S. Dominicum studiorum causa ab abbate Vitensi Ordinis Præmonstratensis Palentiam missum fuisse.

h Si tunc Sanctus necdum habitu vel convictu sequestratus a mundo fuerit, evertitur tota proxime laudati scriptoris Hispani Dissertatio historica, in qua probare nititur, S. Dominicum a teneris annis habitum Præmonstratensium in monasterio Vitensi induisse, & usque ad trigesimum ætatis annum sub regula S. Norberti militasse.

* id est catechizatus

* al. præconizans

* al. viscosa

* al. vanissima

CAPUT II.
Iter cum episcopo Oxomensi, prima contra hæreticos Albigenses certamina, & varia Sancti miracula.

Cum tot & tantis virtutum fulgeret insignibus angelicus Dominicus, [Didacus Oxomensis & S. Dominicus occasione legationis,] a venerabili Didaco, episcopo suo, miro diligebatur affectu: erat enim in mentibus eorum similitudo spiritus & convenientia gratiarum, quia pari zelo domus Dei ad procurandam animarum salutem sancti Spiritus impetu ferebantur. Cum ergo placuit Deo in eis revelare gratiam suam, ut virtus prodiret utriusque in publicum, sic eos in ministerium, quod voluit, assumpsit, ut ipsi quoque, licet sancti, erga se divinæ providentiæ consilium ignorarent. Ecce enim Aldefonsus, rex Castellæ, rogavit Didacum episcopum, ut suam apud Marchias legationem agere debuisset. Profecturus itaque ad regalia negotia prudens pontifex, ecclesiæ suæ Suppriorem, dilectum sibi Dominicum, assumpsit in suæ societatis ornamentum, & sanctæ collationis solatium. Dum ergo transiret Tholosam, audito, quod incolæ illius terræ hæreticis essent fraudibus depravati, ingemiscens Christicola Dominicus, spiritu turbatus est, hospitemque suum hæreticum deprehendens, tam affabili quam rationabili sermone devincens ad Catholicæ fidei veritatem reduxit. Et hic est primus manipulus, quem diabolo ereptum ad aream Domini reportavit.

[28] Pertractatis tandem apud Marchias regalibus, pro quibus missus erat, [quam jussu regis Castellæ peregerant,] negotiis, remissoque regi responso per nuntium, episcopus cum suis ad curiam profectus est, expositoque summo Pontifici suo desiderio, cessionem petivit, ut conversioni Cumanorum curam impenderet; sed minime impetravit. Vere felix præsul, in quo tanta eminebat humilitas, ut dignitati cedere, & tam excelsa fervebat caritas, ut pro salute proximi morti & periculis se optaret exponere! Verum disponebat dispensatio divina juxta suum beneplacitum, pium episcopi desiderium aliter adimplere. Redire ergo compulsus est, precis quidem exauditione vacuus, sed obedientiæ & caritatis gratia plenus, & nequaquam a salubri proposito permutatus. Regrediens autem visitavit Cistercium, ubi multorum servorum Dei conversatione virtutis & altitudine Religionis illectus, habitum suscepit monasticum, ducens secum ex monachis aliquos, per quos conversationis consuetudinem, & Ordinis disceret disciplinam.

VI.

[29] Felicem vere dixerim electum Dei Dominicum, qui hujus tanti pontificis & apostolici viri societate meruit & amicitia decorari, [inveniunt in Gallia quosdam Albigensium impugnatores,] per quem nulli dubium, quin sanctitatis exemplum & Religionis sumpserit documentum. Per Montem autem Pessolanum transeuntes, invenerunt duodecim abbates Cisterciensis Ordinis contra Albigenses hæreticos ab eodem Papa Innocentio directos, ibidem cum episcopis & aliis prælatis concilium celebrantes; qui, adventu Didaci episcopi comperto, gavisi ipsum accersunt, cum honore suscipiunt, consulunt, & ejus consiliis acquiescunt: erat quippe homo sanctus, vir justus & maturus, & zelator fidei Christianæ; qui videns eos non recte ad veritatem Euangelii ambulantes, ut erat miræ circumspectionis & gnarus viarum Dei, dixit ad eos: Non sic, fratres, non sic arbitror procedendum. Impossibile mihi videtur solis verbis reduci homines istos; sed magis operibus convincendi sunt & exemplis, qui se de vitæ merito jactitant impudenter.

[30] Dicunt illi: Quod igitur das consilium, pater? [quibus ille faciliorem hæreticos convertendi methodum suggerit,] Quibus ille, Quod me, inquit, videritis facere, facite; moxque familiam cum equitaturis & omni apparatu, quem copiosum habebat, remisit, disponens in illa terra moram contrahere, gratia fidei propugnandæ. Hoc exemplo ceteri excitati sunt, similiter facientes. Vide divinum miraculum & delectabile spectaculum! Duodecim patres conjunxit sibi verbo & exemplo tertius decimus pater patrum & patriarcha factus, quem tamquam magistrum & dominum unanimiter sequebantur. Assumpsit & alios virtutis viros & gratiæ, comites laboris ei fideliter adhærentes; inter quos præcipuus, omnique sanctitate conspicuus vir angelicus Dominicus, episcopo præ aliis dilectus, verbo & opere veluti stella splendidissima rutilabat. Hi omnes cœperunt pedites sine expensis discurrere, in voluntaria paupertate Christum pauperem prædicare. Ecce forma Christi instaurantis Ecclesiam in principio, figuraque Prædicatorum Ordinis secuturi hoc tempore novissimo. Tunc invidentes hæretici cœperunt e regione importunius prædicare; at vero tam insigne fulgebat in episcopo morum decus, ut ipsorum infidelium & omnium, cum quibus versabatur, vendicaret affectum.

[31] [& hic veritatem fidei orthodoxæ insigni miraculo probat.] Fiebant tunc frequenter prædicationes in plebibus & disputationes cum hæreticis sub judicibus deputatis. Nec etiam tunc destituit signis & miraculis Ecclesiam suam Deus. Libellos quoque ad munimentum fidei plures ex fidelibus conscripserunt. Scripsit quoque sanctus Dominicus librum fidei suæ, sacris auctoritatibus & divinis rationibus roboratum, qui etiam præ ceteris approbatus, ab omnibus est receptus; qui ad confutandam hæreticam falsitatem, comprobandamque Catholicæ fidei veritatem, post longam disputationem, apud Fanum Jovis habitam, cum libello cujusdam hæretici ignibus est injectus: verum libellus hæretici mox a flammis consumptus & incineratus periit; libellus confessoris Christi Dominici ab igne prosiliit in longinquum: secundo iterum injectus & tertio, & tunc quidem prosiliit incombustus, sui scriptoris sanctitatem & fidei Christianæ comprobans veritatem a. Stupebant omnes, lætabanturque pii, & compuncti sunt impii.

[32] [Didaco post exstructum monasterium Prulianum mortuo,] Erant autem illis in locis nobiles quidam, qui egestate compulsi, filias suas tradebant hæreticis nutriendas & erudiendas, imo revera erroribus pestiferis eludendas, quarum perniciosum miseratus opprobrium Dei servus Didacus episcopus, monasterium quoddam ad earum susceptionem instituit in loco, qui dicitur Prulianum, ubi usque hodie ancillæ Christi gratum Deo exhibent famulatum. Transacto autem in prædicationis labore biennio, memorabilis pontifex Didacus suam visitare volens ecclesiam, sociis ad prædicandum remanentibus, sacerdotem Dei devotissimum eis præfecit Fratrem Dominicum, ut ad ipsum omnium ratio referretur: magnum enim aliquid in eo perpendebat; unde & ipsum specialissime diligebat. Valedicens autem omnibus rediit, multoque labore pedes transiens per Castellam, tandem Oxomam pervenit; ubi infirmatus extremitate vitæ temporalis, initium æternitatis accepit cum gloria cælesti, claruitque post obitum miraculis, qui in vita sua insignis exstiterat operibus sanctis & virtutibus multis.

VII.

[33] Proposuerat dilectus Deo & hominibus Didacus episcopus ad susceptum prædicationis redire officium, [Sanctus constanier certat contra Albigenses,] ordinareque de assensu summi Pontificis viros, qui semper verbo & exemplo hæreticæ resisterent pravitati; pro consummando quoque monasterio, quod in Pruliano instauraverat, aliqua subsidia reportare. His aliisque sacris refertus gratiæ desideriis migrans ex hoc seculo vivit in Christo: cujus morte comperta, omnes, qui in partibus illis gratia prædicationis remanserant, tamquam non habentes ducem aut principem, ad propria sunt reversi. Tunc surrexit confessor Christi verus, vir beatus Dominicus, ejus in Domino filius pro eo, & adjuvabant eum meritis & precibus omnes fratres ejus conjuncti Patri suo, qui in cælis est, & præliabantur prælium fidei cum lætitia. Similis factus est leoni de tribu Juda in operibus suis, erantque arma militiæ suæ non carnalia, sed spiritualia.

[34] Congregata est etiam ad eum synagoga fortis viribus Cruce-signatorum, [a quibus multa opprobria lætus tolerat,] eorumque, qui fugiebant a malis, nec non omnium voluntariorum in fide. Christiani Catholici additi sunt ad eos, & facti sunt illis in firmamentum: ex mandato enim summi Pontificis domini Innocentii tertii contra illos Albigenses hæreticos crux prædicabatur, signabanturque fideles. Accessit ad hæc fortissimus & Christianissimus princeps, dominus Simon, Comes Montis-fortis, pater orphanorum, defensor viduarum, tutor pupillorum, benefactor pauperum, protector ecclesiarum, qui fidem Catholicam contra hæreticos constantissime defensabat. Hic illustrissimus princeps Christi athletam Dominicum cernens coram Deo & hominibus innocenter & laudabiliter ambulare, sanctitatem ejus multo amplexabatur amore, & venerabatur honore: circuibat enim vir Dei Dominicus vicos & castella & civitates, prædicans verbum Dei. Erat certe vitiorum mirabilis objurgator, hæresum oppugnator, fidei zelator, Christianorum diligentissimus exhortator, verbaque ejus ardebant, ut faculæ, qui in spiritu Eliæ venerat & virtute. Invidebant ergo hæretici & fremebant adversus justum, irridebantque simplicem veritatis doctorem, sputum & lutum, aliaque vilia projicientes in eum, a tergo etiam in derisum sibi paleas alligantes. Ibat itaque gaudens & exultans spiritu, quoniam, dignus habitus est pro nomine Jesu contumeliam pati.

[35] Accidit eo tempore, ut disputatio solennis deberet cum hæreticis ventilari; [& patientia sua hæreticum quemdam convertit,] ad quam cum episcopus loci cum multa se pompa præpararet iturum, dixit ad eum humilis Præco Christi: Non sic, mi domine pater, non sic contra filios superbiæ est procedendum. Humilitatis, ac patientiæ, religionis aliisque virtutum exemplis convincendi sunt veritatis adversarii; non fastu elationis, & ostentatione gloriæ secularis. Armemur ergo devotis orationibus, & humilitatis indicia præferentes, discalceati contra Goliath procedamus. Assensit episcopus consilio pietatis, & discalceati sunt omnes. Cumque de via dubitarent, obvium habuerunt hæreticum, quem Catholicum æstimabant; qui eos ad locum recto itinere, ut spoponderat, non perduxit, sed ad nemus quoddam perfidus malitiose seduxit, ubi inter vepres & spinas pedes eorum vulnerati sunt, & crura sanguine sunt respersa. Tunc Pugil Dei cum omni patientia sufferens, & in jucundam Dei laudem prorumpens, ad collaudandum & sustinendum cum patientia omnes hortatus est dicens: Confidite in Domino, carissimi, quia de cælo nos manet triumphus & victoria; jam enim peccata nostra sanguine expiantur. Cernens malignus ille miram eorum & lætam patientiam, optimisque sermonibus Sancti compunctus, malitiam confessus, hæresim abjuravit b.

[36] Venientibus autem ad locum, rectis corde orta est lætitia; perversis vero confusio & tristitia: propter hoc dissecabantur impii cordibus suis, & stridebant dentibus in Servum Dei, & captantes in animam ejus, mortis in eum disponebant consilia, [libros suos in fluvium delapsos mirabiliter siccos recipit,] ut condemnarent sanguinem innocentem; Dominus autem irridebat eos, & non tradidit eum in manibus eorum; sed & mirificis glorificavit operibus Sanctum suum, qui prædicando discurrens frequenter, fluviolum, qui vocatur Aregia c, vado transibat; in cujus medio libri, quos portabat in gremio, cum se succingeret, ceciderunt. Qui benedicens Deum, cuidam devotæ matronæ innotuit suorum perditionem librorum. Tertia die post, cum piscator de ipsa aqua grandem speraret piscem se hamo extrahere, libros illos eduxit, sic penitus illibatos, acsi fuissent in sicco armario custoditi. Hoc autem valde amplificat miraculum, quod nec pannum, nec corium, nec aliquod habebant conservatorium, præter merita Dominici, libri illi, quos devota femina Tholosam misit cum magno gaudio Sancto Dei d.

[37] [deficiente pecunia, cælitus naulum invenit,] Accidit etiam, cum euangelizans circuiret, ut aquam quamdam in eisdem partibus cum multis aliis transivisset, a quo dum is, qui eum transvexerat, denarium pro mercede peteret importune, dixit ei: Servus sum Dei, & discipulus Christi. Argentum & aurum non est mihi; mercedem regni cælorum tibi promitto: quam sponsionem miser ille vilipendens, instabat acrius, Sanctumque violenter per cappam trahens, Aut cappam, inquit, dimittes, aut denarium solves. Tunc erectis in cælum oculis, paululum intra seipsum oravit, moxque in terram aspiciens, denariumque divino nutu allatum jacentem videns; Ecce, inquit, frater, quod postulas: tolle, & me liberum in pace dimitte e.

[38] [religiosum ignetæ sibi linguæ intelligit, & ab eo intelligitur.] Contigit aliquando, dum iter ageret Famulus Christi, associari sibi religiosum quemdam, conversationis quidem sanctitate domesticum, sed loquela linguæ penitus alienum. Dolens itaque quod divinis verbis una cum illo mutua se consolatione refovere non poterat, a Domino orationum suarum instantia, ut unus alterius lingua loqueretur, impetravit. Sic verbis alterutrum variatis sese per triduum, quo simul ituri erant, intelligentes consolati sunt, Domino gratias referentes f. Vere convenienter omnino dono sancti Spiritus variis loquitur linguis, cujus lingua placabilis & doctrina salutaris mundo cæli exstitit clavis, & portæ apertio æternalis. Benigne desuper misso nautæ pretio honoratur, qui omne suum in Domino jactaverat cogitatum; quique ejus corpus & animam immaculatam custodivit a carnali concupiscentia, ipse libros ejus illibatos conservavit in unda. Itaque donum loquelæ illustrat fidei Prædicatorem, solutio pretii honestat voluntarium Christi pauperem, integritas librorum venustat pudicitiæ florem.

ANNOTATA.

a Hoc publicum miraculum ex aliis testibus synchronis in Commentario prævio § 13 confirmavimus.

b Theodoricus hanc hæretici perfidiam ac conversionem ex Vitis Fratrum part. 2 cap. 2 accepit.

c Teste Echardo, Aregia, qui & Aurigera dicitur, vernacule l' Auriegue vel etiam l' Ariege fluvius est, qui e Pyrenæis montibus ortus, urbes Fuxum, Pamiasque alluit, & duobus supra Tolosam milliaribus Gallicis in Garumnam labitur.

d Hoc miraculum etiam ex Vitis Fratrum part. 2 cap. 2 desumptum est.

e Hæc prodigiosa nauli solutio apud Constantinum Urbevetanum aliosque veteres biographos legitur, & ex Processu Tolosano confirmatur, ut postea patebit.

f In Commentario prævio § 14 miram illam ignotæ linguæ & mutuæ loquelæ intelligentiam ex vetustioribus biographis confirmavimus, & ibidem probabilius judicavimus, istud miraculum tantummodo semel contigisse, quamvis Theodoricus idem bis narret.

CAPUT III.
Ardens martyrii desiderium, conversio quarumdam mulierum hæreticarum, & aliqua Sancti miracula in partibus Tolosanis patrata.

VIII.

Mansit autem in illis Tholosanis partibus multo tempore sacerdos Dei Dominicus, [Minas hæreticorum Sanctus intrepide spernit,] vir per omnia apostolicus, propugnans fidem & expugnans hæresim, verbis & exemplis & miraculis Ecclesiam roborans. Insurrexerunt autem in eum testes iniqui, synagoga sathanæ, & fortes quæsierunt animam ejus. Cumque sibi atroces sacrilegis linguis interitum minarentur, pectore pleno fiducia dixit ap ipsos: Non sum ego dignus martyrio; nondum merui mortem istam. Sitiebat ardore inæstimabili bibere calicem passionis; ideo transiens per loca, ubi sibi paratæ ferebantur insidiæ, cantans & alacriter incedebat. Admirantes Antichristi satellites tantam Viri constantiam, tentantes dixerunt ei: Numquid non tu mortis horrore concuteris? Quid acturus eras, si comprehendissemus te? Tunc Athleta Christi, amore fervens martyrii, dixit eis: Rogassem vos, ne brevi compendio mortem mihi celerem inferretis, aut repentinis perimeretis vulneribus; sed paulatim & successive singula membra mutilata meis ostenderetis oculis intuenda. Deinde rogassem, ut meos erueretis oculos, permitteretisque sic truncatum corpus in suo sanguine volutari. Vere beatissimam animam, in qua non solum perfecta caritas foras misit mortis timorem, verum etiam durandi in tormentis inauditum cunctis infudit amorem!

[40] Animam quoque suam pro salute dare proximi paratus erat Imitator Christi, [pro salute proximi se ipsum vendere] qui dum hæretica pravitate deceptum conaretur ad fidem reducere, dixit ille: Necessaria, quæ aliunde non habeo, ab istis accipio; propter quæ eisdem adhærere compellor. Tunc Sanctus ex intimo compassus affectu, seipsum venumdare disposuit, ut periclitantis suppleret inopiam, & redimeret venumdatum sub peccato a. Tulerat iste veraciter crucem Christi, qui pro ejus amore tam desideranti animo morti se exposuit, & pro salute proximi incunctanter perpetuæ servituti subjici concupivit: flagrabat enim in corde ejus, qua nemo majorem habet, caritas, cupiens omnino Deo similari & conformis esse imaginis Filii Dei.

[41] Satagebat proinde omnibus utriusque hominis viribus, [& ad partes transmarinas transire desiderat,] desideriis, gemitibus, vigiliis, jejuniis, affectibus, orationibus, prædicationibus, laboribus, die noctuque, opportune importune insistendo, ut dignus dono Dei fieret, totus impendi & superimpendi pro animabus salvandis, & per gloriam martyrii confummari: propter quod terram adire disposnerat transmarinam, si quo modo tandem in voluntate Dei mereretur, quod tantopere concupierat, adipisci. Omnipotens vero Deus, piorum inspirator votorum, sic timentium se deprecationem exaudit, & voluntatem clementer perficit, quod tamen a sua inscrutabili dispositione non recedit. Occultus itaque Moderator omnium, & maxime fidelium custos, & amator electorum, sic electionis suæ vas sanctum in domo sua magna in honorem & utilitatem constituit, ut in ipso poculum vitalis gratiæ propinaret, multorumque saluti proficeret, & tamen corona martyrii non careret: sicut enim discipulus ille, quem diligebat Jesus (Johannes euangelista præcipuus) calicem Domini bibit, quamvis sanguinem non fuderit, quia animo passioni non defuit; ita sanctus Dominicus propter ardentissimum, quod habebat, patiendi desiderium, palmam martyrii non amisit.

[42] [exemplo suæ pœnitentiæ nonnullas nobiles matronas ab hæresi reducit,] Ad hæc crucifigebat carnem suam quotidie & mortificabat membra sua austeritate nimia; spiritum vero dolore compassionis pereuntium assiduo animarum: inerat enim cordi ejus mira quædam & pene incredibilis salutis omnium æmulatio; propter quod apud quasdam nobiles feminas, hæretica simulatione deceptas, ut eas ad Ecclesiam reduceret, hospitatus est: a quibus imminente Quadragesima acceptis occulte ciliciis cum socio suo indutus est. Quibus dum ad quiescendum stratus pararetur, dixit: Non sic, sed super tabulas quiescemus. Somnus autem eorum brevis erat: more enim solito noctem vigiliis occupabat. Hoc modo totum illud sacræ Quadragesimæ tempus in rigore pœnitentiæ pro peccatis aliorum homo innocens consummavit, soloque pane & aqua frigida contentus usque ad Pascha diebus omnibus jejunavit. Hinc ergo factum est, ut nobiles illæ feminæ Viri justi meritis, erroribus relictis, ad fidem Ecclesiæ redirent, gratia suffragante b.

[43] [& novem alias hæreticas convertit,] Accidit ad hoc, quod per eum Dominus in eisdem Tholosanis partibus prædicantem operatus est: cum enim apud castrum, quod dicitur Fanum Jovis, prædicans aliquando, fidem probans Catholicam, hæreticorum perfidiam multipliciter improbasset, post prædicationem in ecclesia more solito ad orandum remansit. Et ecce novem matronæ nobiles de eodem castro intrantes ecclesiam, ad pedes ejus prociderunt dicentes: Serve Dei, adjuva nos. Si vera sunt, quæ hodie prædicasti, jam diu mentes nostras erroris spiritus excæcavit: nam istis, quos tu hæreticos vocas, nos autem bonos homines appellamus, usque in hodiernum diem credidimus, & adhæsimus toto corde; nunc autem in medio fluctuamus. Serve Dei, adjuva nos, & ora Deum tuum, ut notam nobis faciat fidem suam, in qua vivamus, moriamur, & salvemur.

[44] [prodigiose ostenso eis dæmone, cui servierant.] Tunc Vir Dei stans aliquamdiu & intra semetipsum orans, post aliquantulum dixit eis: Constantes estote, & exspectate intrepide. Confido in domino Deo meo, quod ipse, qui neminem vult perire, jam ostendet vobis, quali domino hactenus adhæsistis. Moxque viderunt de medio sui cattum teterrimum prosilire, qui magni canis præferens quantitatem, habebat grossos oculos & flammantes, linguam longam, latam, atque sanguinolentam, & usque ad umbilicum protractam; caudam curtam, sursumque protensam. Posteriorum turpitudinem, quocumque se veteret, ostendebat, de quibus fœtor intolerabilis exhalabat. Cumque circa matronas illas se perhoram huc illucque divertisset, ad cordam, quæ ex campana pendebat, exsiliens, & per eam ad superiora conscendens, tandem per campanile lapsus disparuit, fœda post se vestigia derelinquens. Conversus autem ad matronas sanctus Dominicus, territas nimis consolabatur, dicens: Ecce per hoc, quod coram oculis nostris, faciente Deo, figurative apparuit, potestis advertere, qualis est ille, cui, credentes hæreticis, servivistis. Illæ vero gratias Deo referentes, ad fidem Catholicam perfectissime sunt conversæ; quarum etiam aliquæ apud Sorores de Pruliano Religionis habitum assumpserunt c. Sic Servus Christi opus euangelistæ faciens, in omnibusque laborans, priores feminas exemplo rigidissimæ pœnitentiæ, & istas verbo fidelissimæ doctrinæ, ostensioneque fraudis diabolicæ ad matris Ecclesiæ gremium revocavit.

IX.

[45] Beatus itaque Dominicus per decem annos per diversa loca provinciæ Narbonensis versabatur, [Schedula Sancti contra hæreticos scripta,] & præcipue circa Carcassonam & Fanum Jovis impugnando hæreticos, Catholicam fidem extulit, animarumque saluti deditus, totus prædicationis officio vacavit, multas despectiones, vilitates, abjectiones & angustias læte sustinens propter amorem domini nostri Jesu Christi. Illo in tempore dominus Simon Comes Montis-fortis, illustris princeps, pugnans contra hæreticos gladio materiali, & confessor Christi Dominicus gladio verbi Dei, multam societatem familiaritatis & amicitiæ mutuo contraxerunt: legitur enim in gestis dicti principis, quod dum Catholici die quadam cum hæreticis disputassent, sanctus Dominicus quædam fidei argumenta scripsit in cartula tradens hæretico, ut de objectis deliberaret.

[46] Ea nocte hæretici cum sederent ad ignem, protulit ille cedulam, [ter ex igne resilit illæsa, ut testis oculatus fatetur,] quam conscripserat Servus Dei. Dixerunt ergo: Mittatur in ignem cedula, ut sic, quæ sit hinc inde veritas, comprobetur. Mox projecta in ignem cum aliquantulum fecisset in eo moram, cartula illæsa prosiliit a camino. Tunc unus ceteris durior, Projiciatur, inquit, secundo, & sic certius [veritatem] cognoscemus. Projicitur secundo, & iterum resiliit incombusta. Stupentibus autem eis, induratus ille in perfidia, Jactetur, ait, adhuc in ignem tertio, & sic indubitanter videbimus veritatem. Projicitur cartula in ignem tertio, & tunc quidem minime læditur; verum ab incendio resiliit, sicut prius. Viso tanto prodigio, miseri illi compuncti [non] sunt, inhibentes inter se firmiter, ne quisquam eorum hoc fidelibus intimaret. Verum miles quidam, qui tunc aderat, fidei expertæ consentiens, hoc insigne miraculum Catholicis propalavit d.

[47] Venit etiam aliquando Famulus Omnipotentis cum quodam Converso Cisterciensis Ordinis valde devoto de conflictione hæreticorum ad unam ecclesiam sero, [energument precibus ejus ab obsessione dæmonis,] & invenit eam clausam: qui cum orassent ad ostium, intus se subito, clausis januis, mirabiliter invenerunt. Tunc gratias agentes Deo, totam illam noctem in ejus laudibus deduxerunt e. Prædicante sancto Dominico in quadam parochia, oblatus est quidam, qui jam dudum a dæmonio vexabatur; quem Vir Dei orationum suarum suffragio a dæmonio liberavit, aliosque diversis oppressos languoribus, fusis ad Deum precibus, restituit sanitati. Alium quoque multis obsessum dæmonibus sibi contigit præsentari, qui, accepta stola, prius suum, deinde dæmoniaci collum ipsa cinxit, mandans illis, ut hominem de cetero non vexarent f.

[48] [& quadraginta peregrini a submersionis periculo liberantur.] Cum autem vir Christianissimus Comes Montis-fortis cum Cruce-signatis obsideret Tholosam, venerunt peregrini de Anglia, sancti Jacobi volentes limina visitare: qui propter excommunicationem vitantes Tholosam, navem modicam intraverunt, ut fluvium pertransirent; præ multitudine autem (nam fere quadraginta erant) absorpta est navis, & submersi sunt omnes, ita ut nec eorum capita apparerent. Erat tunc ibi orans in ecclesia vicina juxta fluvium sanctus Dei Dominicus, qui ad clamorem pereuntium & circumstantis exercitus excitatus, festinus accurrit, vidensque proximorum periculum, compassione permotus, toto corpore prosternitur, expansisque in modum crucis manibus, flens amarissime, clamavit ad Dominum, ut suos peregrinos liberaret a morte; & post pusillum surgens ab oratione conversus ad fluvium, sumpta de Deo fiducia, imperavit dicens: Præcipio in nomine Christi, ut ad ripam omnes veniatis. Mira res; sed ab eo facta, qui facit mirabilia magna solus! Statim ad hanc vocem omnes, qui submersi in aquis tanto tempore latuerant, cunctis videntibus, qui ad tam triste spectaculum aderant, super undas apparuerunt. Tunc undique accurrentes extendentesque eis lanceas & hastas, universos de fluctibus incolumes eduxerunt, clementiam Salvatoris, & sui almi confessoris Dominici merita prædicantes g.

ANNOTATA.

a In Commentario prævio § 10 contra opinionem Soëgii censuimus, quod S. Dominicus bis similem caritatis actum exercuerit.

b Constantinus & Humbertus apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 28 hanc Quadragesimalem Sancti pœnitentiam fusius exponunt.

c Venerabilis Humbertus in Vita S. Dominici cap. 44 prodigium istud distinctius refert, ex quo illud § 13 Commentarii prævii exhibuimus, & idem postea in Processu Tolosano testis oculata confirmabit.

d Nos hoc miraculum ab altero superiori distinctum putamus ob varias circumstantias, ut in Commentario prævio § 13 diximus.

e In Vitis Fratrum part. 2 cap. 13 narratur duplex hujusmodi miraculum, quod utrumque § 43 inter gesta incerti temporis simul retulimus, etiamsi unum contigerit tempore decennii, quo Sanctus in partibus Tolosanis coversatus est.

f Occasione hujus energumeni, quem Sanctus multis dæmonibus liberavit, in Commentario prævio § 15 fabulosam quamdam hujusmodi historiam rejecimus.

g Theodoricus hæc excerpsit ex Vitis Fratrum part. 2 cap. 3, ubi etiam oculatus hujus miraculi testis ita allegatur: Antiquus quidam & honestus civis Caturci (Cadurcum, vulgo Cahors, est nota Galliæ civitas) narravit Fratribus hoc paratus jurare, quod ipse vidit, cum esset in obsidione Tolosæ, quod peregrini de Anglia, limina beati Jacobi visitare volentes, propter excommunicationem vitantes intrare Tolosam, navem modicam ascenderunt, ut fluvium pertransirent: præ multitudine autem (nam fere quadraginta erant) absorpta est navis, & submersi sunt omnes, ita ut nec eorum capita apparerent. Dein ibidem sequuntur reliqua, prout hic narrantur.

CAPUT IV.
Sancti humilitas in recusanda dignitate episcopali, ecstasis, duæ prophetiæ, benevolentia Comitis Montis-fortis, aliorumque erga ipsum.

Igitur vir inclytus Dominicus, prædicator eximius, Dei gratia plenus, omnique virtute probatus & perfectus, [Renuit acceptare episcopales infulas sibi oblatas,] apud homines opinione & fama sanctissimus habebatur. Invidebant autem ei hæretici, & irridentes blasphemabant Sanctum Dei. Accrescebat ad eum omnium fidelium devotio, & apud archiepiscopos & episcopos, aliosque ecclesiarum prælatos in partibus illis pro suæ excellentia sanctitatis omni dignus reputabatur honore. Contigit ergo, ut a collegiis trium cathedralium ecclesiarum episcopalis dignitas eidem offerretur; ipse vero malens humiliari cum mitibus, paupertatem Christi præposuit sedibus & regnis, ideoque & Biterensis & Converarensis [& Siceranensis] ecclesiarum infulas recusavit, nec cathedras acceptavit a: voluit enim liber esse ab omnibus, ut posset omnium servus esse. Divitibus namque & pauperibus, Judæis & gentibus, quorum in Hispania multi sunt, amabilem se exhibuit, & ab omnibus amabatur, præterquam ab hæreticis & Ecclesiæ inimicis, quos convincebat disputationibus, & prædicationibus impugnabat. Eosdem ad conversionem benignitate gratissima hortabatur.

[50] Sane demoratus apud Carcassonam in domo episcopi per unam Quadragesimam prædicationi ardentius insistebat; [& dum vices episcopi Carcassonensis supplet,] commissas quoque sibi vices episcopi, tunc absentis, in spiritualibus diligentius exercebat. [Egressus igitur de palatio episcopi Vir Dei, cujus vices gerebat, venit ad quoddam monasterium, quod Castris dicitur, ubi ab abbate invitatus ad comedendum, intravit; sed cum hora refectionis protraheretur, more suo solito ecclesiam Vir sanctus oraturus ingressus est; qui cum intentius preces effunderet ad Deum, elevatum est corpus a terra, in Deum spiritu elevato. Cumque refectionis hora adesset, requirebatur, ubinam esset, qui fuerat invitatus; & cum per diversa loca quæsitus, non inveniretur, unus de clericis, qui adstabant abbati, ipsum quæsiturus egressus, ecclesiam casu introivit, & Sanctum Dei inter cælum & terram aspexit mirabiliter elevatum.

[51] Stupefactus ergo valde, stabat admirans & exspectans, [in monasterio quodam a terra elevatus cernitur,] quem exitum esset res tam insolita habitura. Tandem paulatim cœpit elevatum corpus terram attingere, & sensibus exterioribus, a superioribus descendens, coaptari. Tunc accedens, qui hæc viderat, ad Sanctum Dei dixit: Domine, hora refectionis præteriit, & meus abbas vestram præsentiam præstolatur. At Sanctus Dei, quasi de somno dulci evigilans, Ecce, inquit, ego venio, ut dixistis. Post hæc clericus, qui hæc in Sancto Dei mirabilia devotionis & sanctitatis, ut prædictum est, videbat, beatum Dominicum, relictis omnibus, est secutus b] Nempe veneranda Dei providentia Virum hunc mirabili consilio destinaverat illarum partium incolis, inter quos tamquam lucerna ardens & lucens in caliginoso loco frigescentem caritatem in multorum cordibus reaccenderet, & obfuscatam hæretica falsitate fidei veritatem lumine doctrinæ euangelicæ perlustraret.

[52] [imminentem regis Aragonum cædem præscivit,] Stabat tunc pro fide Catholica princeps illustris Simon Comes Montis-fortis, cui Comes Tholosanus, auxilio fultus regis Arragonum, fortiter resistebat, cœperuntque non modicum prævalere. Tunc quidam Conversus Cisterciensis, qui aderat, accedens ad sanctum Dominicum, dixit ei: Magister Dominice, numquamne finem habitura sunt mala ista? Cumque Vir Dei reticeret, illeque importunius ageret, tandem, præsente Fratre Stephano c, respondit: Finem certe habebit istorum Tholosanorum malitia; verumtamen longe adhuc est finis; multorum interim sanguis fundetur, & unus rex in hujus guerræ d certamine interemptus occumbet. Illis timentibus hoc de rege Franciæ dictum, qui de novo Albigense negotium acceperat, ait: Ne timeas pro rege Franciæ; alius rex erit, & cito erit, cujus vitam hujus belli varietas intercidet.

[53] [ut eventus probavit;] Sequenti ergo anno rex Arragonum interfectus occidit, qui utinam non in perpetuum contra Ecclesiam dimicans occidisset! Hæc dudum post futura Sanctus Dei prophetalis spiritus illuminatione prævidit & prædixit. Nec immerito: nam tota illa Quadragesima jejunans, pane solo tantum & aqua refectus fuerat, nec etiam lectum intraverat strati sui. Adveniente vero Pascha sancto, & viribus valentior erat, & specie pulchrior apparebat: invisibili namque intus pastus est cibo, & sicut adipe & pinguedine, Dei dulcedine, repleta est anima ejus, ex cujus redundantia carnis infirmitas firmabatur, & purificabatur mentis serenitas, ut cognosceret mysteria futurorum.

[54] [similiter conversionem hæretici pervicacis prædixit,] Quidam hæretici capti & convicti in partibus Tholosanis, cum redire nollent ad fidem, judicio seculari traditi & incendio deputati sunt; inter quos unum aspiciens secretorum Dei conscius Dominicus, Istum, inquit officialibus curiæ, reservate, & nullatenus comburatur. Et conversus ad illum dulciter ac blande alloquens, Scio, inquit, fili, scio, quod adhuc, licet tarde, bonus homo eris & sanctus. Res stupenda pariter & amanda *! Dimissus ille fere per annos viginti in hæretica cæcitate perduravit: tandem per gratiam rediit ad fidem, Ordinemque Prædicatorum assumpsit, in quo & laudabiliter vixit, & fideliter consummavit e.

[55] [& ei a Comite Montis-Fortis, qui illum magni faciebat,] Denique præfatus Comes Montis-fortis tanto favore amicitiæ, tantoque honore reverentiæ sanctitatem confessoris Christi Dominici prosecutus est, quod voluit, quod ipse filiam suam baptizaret, & nuptias filii sui benediceret. De consensu quoque heredum suorum juxta munificentiam principalem tradidit eidem, suisque in salutis officio sequacibus, castrum insigne, quod Cassamiel dicitur; habuitque ecclesiam castri, quod Fanum Jovis vocatur, & alia, de quibus sibi & suis poterat sustentatione providere f. Episcopus vero Tholosanus, vir sanctus & bonus, fideique zelator, qui sanctum Dominicum tenerrime diligebat, exultans ad novæ lucis exortum, de consensu capituli sui pro libris aliisque necessariis comparandis sextam partem omnium decimarum dedit illi.

[56] Tunc etiam obtulerunt se sancto Dominico duo probi viri de Tholosa, videlicet Frater Thomas, homo gratiosus & facundus; & Frater Petrus Deselan, [aliisque Tolosanis certatim possessiones offeruntur.] qui insignes domos, quas Tholosæ habebat, ei contulit g. Tunc qui cum servo Dei Dominico erant, cœperunt Religiosorum se moribus conformare. Nondum Ordo Prædicatorum fuerat institutus; sed quædam conceptio fuit habita, & de ipso instaurando in consilio tractabatur. Multi quidem multa de hoc sacro Ordine futuro, revelante eis Domino, præviderunt, & congratulantes Ecclesiæ, præsago spiritu prædixerunt: teste enim Scriptura, insignia, quæ facturus est Dominus, consuevit electis & prophetis, servis suis, multifarie multisque modis per suum Spiritum manifestare; ita de hoc quoque electorum electissimo Ordine aliqua dignatus est mirabiliter præmonstrare, de quibus aliqua interserere judicavi utile & decorum.

ANNOTATA.

a De episcopatibus, quos Sanctus recusavit, & quorum nomina hic corrupta sunt, egimus in Commentario prævio § 14.

b Hic uncis inclusa in Codice nostro Franco-furtensinon leguntur. Attamen Stephanus de Salanhaco eamdem ecstasin modo nonnihil diverso narrat, ex quo veteri auctore illam in Commentario prævio § 14 transcripsimus.

c Constantinus in Actis S. Dominici num. 40, & Humbertus cap. 48 apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 34 testimonium hujus prædictionis distinctius exponunt his verbis: Cumque Vir Dei reticeret, illeque (nimirum Conversus Cisterciensis) importunius ageret, non ignorans, quod ei multa Dominus revelaret, tandem præsente F. Stephano Metensi, socio suo tunc temporis, cujus etiam hoc frequenti relatione vulgatum est; Finem, ait, certe habebit istorum Tolosanorum malitia &c.

d Guerra ab auctoribus mediæ ætatis barbare pro bello usurpatur, ut passim notum est.

e Alia occasione in Commentario prævio § 16 hanc Sancti prophetiam ex Constantino Urbevetano retulimus.

f De affectu & liberalitate Comitis Montis-fortis erga S. Dominicum nonnulla monuimus in Commentario prævio § 14.

g De donationibus episcopi Tolosani, aliorumqueactum est suis locis sparsim in Commentario prævio, ubi etiam interdum authentica similium donationum diplomata exhibuimus.

* al. admiranda

CAPUT V.
Prædictiones de instituendo Ordine Prædicatorum, consilium istius institutionis revelatione probatum, & ejusdem Ordinis splendor cuidam theologiæ magistro in visione ostensus.

XII

Venerabilis igitur Aurasitensis a ecclesiæ episcopus Ordinis albi b, vir multæ religionis ac operum virtutis, [Præter alios,] colebatur a populis tamquam sanctus. Hic gratia prædicationis & fervore fidei, non solum in sua diœcesi, sed & in locis aliis singulariter excellebat. Iste publice prædicando asseruit dicens: Ego annuntio vobis verbum Dei, prout scio; sed in brevi venient, qui vobis veraciter prædicabunt, utpote qui officium habebunt & scientiam, nomen & vitam c. Conveniens valde fuit, ut pontifex & prædicator fervens de Prædicatorum Ordine tam solenniter prophetaret. Magnus etiam pater Stephanus, Prior Carthusiensis, Lugdunensis diœcesis, vir eximiæ sanctitatis, Fratribus suis Prædicatorum Ordinem prædixit, rogans eos affectu speciali, ut Ordo hic ab eis in omni amore & reverentia haberetur; quod & impleverunt, devotissime Ordinem honorantes d.

[58] [abbas Florensis,] Abbas quoque & institutor Florensis monasterii de Prædicatorum Ordine in multis libris & locis scripsit: describens autem Ordinem & habitum, monuit Fratres suos, ut post mortem suam, cum talis Ordo exsurgeret, ipsum cum devotione susciperent & honore; illi vero obedientes, venientibus ad se primo hujus Ordinis Fratribus cum cruce & processione obviam exierunt e. Perpendat quilibet, quem in hoc Ordine dignatus est Dominus collocare, quam solicita devotione in eo conversari oporteat, quem divina providentia per servos suos mandavit etiam extraneis tanta pietate colendum. Perpendat nihilominus, quantæ gravitatis personæ, quam sublimis officii, & eximiæ sanctitatis viri exstiterint, quorum credibili nimis testimonio Prædicatorum Ordinis dignitas & utilitas comprobatur.

[59] [pius quidam monachus,] Accedunt & alia non minus vera fidelium testimonia devotorum. Fuit ante Ordinis institutionem monachus quidam honestam ducens vitam; is infirmatus, raptus in ecstasi sine sensu & motu exteriori, tribus diebus continuis sic permansit: rediens vero ad se, nulli dicere voluit, quid vidisset. Elapso aliquanto tempore, cum vidisset in ecclesia sua Fratres Prædicatores, percunctatus diligenter in ipsorum officium, Religionem, & nomen, post prædicationem assumens eos seorsum, coram honestis viris dixit eis: Ea, quæ mihi Deus sua benignitate revelavit, & hactenus silentio occultavi, amodo tacere non debeo. Olim raptus in ecstasi tribus diebus & tribus noctibus, vidi dominam nostram, Dei matrem Mariam, flexis genibus & junctis manibus Filium deprecantem pro humano genere, ut ipsum adhuc ad pœnitentiam exspectaret; qui sæpius dans piæ Matri repulsam, tandem instanti sic respondit: Mater mi *, quid possum vel quid debeo mundo amplius facere? Misi patriarchas & prophetas ad eorum salutem, & parum se correxerunt. Veni ego, misi apostolos; & me & illos nequiter occiderunt. Misi martyres, doctores, & confessores plurimos; nec illis acquieverunt. Verum quia fas non est, ut tibi denegem aliquid, dabo eis Prædicatores meos, per quos illuminentur & emendentur; sin autem, vindicabo me de illis, & veniam contra illos f.

[60] [vir a morte resuscitatus Ordinem Prædicatorum prænuntiarunt,] Eo tempore, quo duodecim abbates Cisterciensis Ordinis ad prædicandum contra Albigenses hæreticos a domino Papa Innocentio tertio missi sunt, quidam, qui de morte revixerat, requisitus ab uno abbatum illorum monachorum, quid vidisset, respondit: Vidi dominam nostram virginem Mariam tribus diebus continuis flexis genibus coram Filio pro populo deprecantem; cui Filius beneficia, quæ mundo contulerat, & mala, quæ mundus retulerat, commemorans, dixit: Et quomodo amplius parcere potero sic ingrato? At Virgo, bone inquit Fili, non secundum eorum malitiam, sed juxta mansuetudinem tuam agas. Victus tandem precibus matris Filius, Ad votum tuum, ait, faciam adhuc misericordiam istam; mittam eis Prædicatores, qui eos ad pœnitentiam exhortentur, & siquidem ab injustitia sua conversi fuerint, omnium iniquitatum eorum non recordabor g.

[61] Anno ab Incarnatione dominica MCCXV, dum ad generale concilium Romam proficiscerentur de omnibus mundi partibus omnium ecclesiasticarum dignitatum principes & prælati, [& instituti illius utilitas] adjunctus est venerabili & sancto viro Fulconi, Tholosano episcopo, illuc tendenti devotissimus Christi famulus Dominicus, quos ita caritas conjunxerat, & Spiritus Jesu direxerat, ut salutem animarum zelo ferventissimo affectarent. Opportunum igitur æstimantes tempus, jam dudum conceptum & deliberatum de institutione Prædicatorum Ordinis consilium summo Pontifici pandere decreverunt. Qui cum reverenter & humiliter, ut oportuit, coram Christo Domini exposuissent cordis sui vota, visus est primitus aliqualiter obsistere Domini Dispensator.

[62] Nocte ergo sequenti idem Vicarius Jesu Christi vidit in somnis, [Pontifici Romano in visione præmonstratur,] quod Ecclesia Lateranensis, suis compagibus resoluta, minaretur ruinam: quod dum tremens simul ac mœrens aspiceret, ex adverso vit Dei Dominicus occurrebat, & humeris suis totam illam casuram fabricam sustentabat. Cujus visionis novitatem vir sapiens admitans, & significationem prudenter intelligens, oblatam petitionem hilariter acceptavit, & pium propositum commendavit h. Hortabatur vero beatum Dominicum, ut ad suos rediret Fratres, habitaque deliberatione, regulam aliquam approbatam eligerent, super quam inchoandum Ordinem firmarent, & sic ad ipsum veniens, confirmationem ad libitum reportaret.

[63] Reversus post celebrationem concilii Servus Dei, [& in quibusdam sancti Fundatoris discipulis] verbum summi Pontificis Fratribus patefecit: qui, invocato Spiritu sancto, regulam beati Augustini, prædicatoris egregii, ipsi Prædicatores futuri unanimiter elegerunt, quasdam tamen sibi, per formam constitutionis, arctioris vitæ consuetudines assumentes i. Et ne prædicationis impediretur officium, proposuerunt ex tunc terrenas possessiones abjicere, & redditus postponere temporales; ac tum in ecclesia sancti Romani Tholosæ, quam eis felix ille Fulco, ejusdem civitatis episcopus, assignaverat, protinus ædificatum est claustrum, cellas habens ad studendum, & dormitorium insuper satis aptum. Erant autem tunc Fratres numero circiter sedecim.

[64] Cum apud Tholosam in theologia regeret magister quidam, [futurus ejusdem Ordinis splendor cuidam in ecstasi revelatur.] genere, scientia & fama præclarus, quodam mane ante diem, dum lectiones suas prævideret, oppressus gravi somno, caput suum in cathedra paululum reclinavit & dormire cœpit, visumque est eidem eadem hora, quod sibi septem stellæ præsentarentur; qui cum de novitate talis xenii plurimum miraretur, subito in lumine & quantitate tantum excreverunt, quod totam patriam & mundum illuminaverunt: qui statim excitatus a somno, ortum diei percepit, & vocatis servientibus, qui libros suos deferrent, scholas intravit. Et ecce beatus Dominicus cum sex sociis ejusdem habitus ad antedictum magistrum humiliter accesserunt, intimantes eidem, quod Fratres essent, qui Euangelium in partibus Tholosanis contra infideles & fidelibus prædicarent, significantes etiam eidem, quod scholas [suas] venerant frequentare, & lectiones avidis cordibus [audire] cuperent & & optarent. Dictus vero magister multo tempore dictos septem Fratres familiares & devotos habuit, & scholares instruxit. Recolens autem visionem, quam ante viderat, beatum Dominicum & socios suos, quos stellas lucidas interpretatus est, quos immenso lumine famæ & scientiæ vidit subito clarescere, summa est veneratione prosecutus, grandi etiam est jugiter ex tunc dilectionis affectu amplexatus k.

ANNOTATA.

a Quandoquidem Vitæ Fratrum, in quibus part. 1 cap. 2 hæc eadem historia refertur, episcopatum illum in provincia Arelatensi collocant, satis facile colligimus, luxato hoc nomine indicari episcopatum Arausionensem vel Arausicanum: nam Arausio, vernacule Orange, est urbs episcopalis in Gallia sub metropoli Arelatensi, de qua Dionysius Sammarthanus in novissima editioneGalliæ Christianæ tomo 1 a col. 763 consuli potest.

b Cum per monachos Ordinis albi ea ætate plerumque intelligerentur Cistercienses, ut alia occasione in Commentario prævio § 8 observavi, non prorsus temere conjicio, hunc episcopum appellari Guilielmum, qui ex Ordine Cisterciensi ad cathedram Arausicanam evectus est, & in locum Arnulfi, cujus coadjutor antea fuerat, anno 1200 successit, ut laudatus Sammarthanus tomo proxime citato col. 776 testatur.

c Gerardus de Fracheto in Vitis Fratrum part. 1 cap. 2 illam ejusdem antistitis Arausicani prophetiam referens, confirmationis gratia in fine hæc addit: Supersunt autem aliqui (in Ms. nostro codice adhuc pro autem legitur) qui eum talia dicentem audierunt.

d Hæc prædictio Stephani Carthusiani etiam ex Vitis Fratrum part. 1 cap. 2 excerpta est.

e De hoc Sancto Florensis monasterii institutore, cujus Acta ad diem XXIX Maii illustravimus, in Commentario prævio § 7 nonnulla dicta sunt, & ibi relatus est quidam textus Stephani de Salanhaco, qui cum hac narratione & ibidem allegato Gerardi Lemovicensis testimonio satis concordat.

f Hæc mira historia fere totidem verbis in Vitis Fratrum part. 1 cap. 1 refertur.

g Illa mortui resuscitati prædictio in Vitis Fratrum part. 1 cap. 1 ex antecedentibus & consequentibus verbis ita confirmatur: Ad confirmationem autem prædictæ visionis facit, quod quidam monachus grandævus, & religiosus in abbatia Bonæ Vallis Cisterciensis Ordinis, diœcesis Viennensis, Fratri Humberto, qui postea fuit Magister Ordinis Fratrum Prædicatorum, narravit. Tum ibi sequitur historia eo fere modo, quo hic narratur, & adduntur sequentia: Hæc, inquit, ille reverendus senex nobis narravit; quia brevi tempore vos Prædicatores surrexistis. Quare sperari potest indubitanter, quod Ordo vester ad preces gloriosæ Virginis sit creatus. Unde & Ordinem tantum * debetis diligenter [Note: ] [Ms. tanto diligentius] servare, & beatissimam Mariam potissime honorare.

h Istam Innocentii III Papæ visionem in Commentario prævio § 22 ex Constantino Urbevetano, aliisque antiquis scriptoribus confirmavimus.

i In proxime citato paragrapho Commentarii prævii examinavimus, ex quo Ordine primi Prædicatores illas constitutiones & arctioris vitæ consuetudines assumpserint.

k Hanc apparitionem in Commentario prævio § 23 ex venerabili Humberto retulimus.

* pro mea

CAPUT VI.
Diversæ Sancti revelationes, approbatio Ordinis Prædicatorum impetrata, & dispersio primorum sodalium ab ipso facta.

Pars II.
Cap. I.

Postquam vir Dei Dominicus juxta mandatum Apostolicum de eligenda regula locutus est Fratribus, Romam, Domino comitante & ipsum in omnibus dirigente, [Sanctus roboratus revelatione,] profectus est. Interea dominus Papa Innocentius defunctus est, & Honorius succedens apostolicæ Sedis dignitatem accepit. Egit ergo apud eumdem Christi Vicarium Sanctus Dei, ut contra hostes Ecclesiæ Prædicatorum Ordinem confirmaret. More autem solito nocte in ecclesia vigil Dominicus sedentem ad Patris dexteram Filium exsurgere in ira sua vidit, ut interficeret omnes peccatores terræ, & disperderet omnes operantes iniquitatem. Stabat autem in æthere aspectu terribilis, & contra mundum, in maligno positum, lanceas tres vibrabat; unam, qua superborum cervices erectas transfigeret; alteram, qua cupidorum viscera effunderet; tertiam, qua concupiscentiis carnis deditos perforaret. Cujus iræ dum nemo posset resistere, occurrit propitia Virgo Mater, & pedes amplectens ejus, rogavit, ut parceret eis, quos redemerat, & justitiam misericordia temperaret. Ad quam Filius, Nonne vides, inquit, quantæ mihi irrogantur injuriæ? Justitia mea tanta mala non sustinet impunita.

[66] Tunc Mater, Tu scis, ait, qui omnia nosti, [in qua se & S. Franciscum Christo offerri viderat,] quia hæc est via, per quam eos ad te reduces. Habeo servum fidelem, quem mittes in mundum, ut verba tua annuntiet eis, & convertentur ad te omnium Salvatorem. Alium quoque habeo servum, quem ei dabo adjutorem, ut similiter operetur. Filius dixit: Ecce placatus suscepi faciem tuam. Verumtamen ostende mihi, quos velis ad tantum officium destinare. Tunc domina Mater obtulit beatum Dominicum Domino Jesu Christo. Et ait Dominus Matri: Bene & studiose faciat *, quæ dixisti. Obtulit quoque sanctum Franciscum, quem similiter Dominus laudavit. Sanctus ergo Dominicus in visione diligenter considerans socium, quem prius non noverat, in crastinum cum in ecclesia invenisset eum, ex iis, quæ nocte viderat, cognovit eum, & in oscula sancta ruens & sinceros amplexus, dixit: Tu es socius meus; tu curres pariter mecum; stemus simul, nullus adversarius prævalebit. Visionem etiam narravit illi. Ex tunc ergo facti sunt cor unum & anima una in Domino, quod etiam posteris mandaverunt in perpetuum [observari.] a

[67] Hujus visionis seriem & cognitionem per sanctum Franciscum meruimus accipere b, [Romæ confirmationem Ordinis sui impetrat,] cui etiam beatus Pater noster ante confirmationem Ordinis [hanc] patefecit; qua roboratus, certusque factus, ad præfatum Christi Vicarium accedens servus Dei Dominicus, juxta propositum ordinationemque conceptam, confirmationem Ordinis Prædicatorum, & omnium, quæ obtinere voluisset, opitulante Dei gratia, plene per omnia impetravit. Si quis magnæ hujus rei processum solerter curaverit advertere, admiratione vehementi tenebitur, stupens, quod homo tam humilis extremæque paupertatis, nullo humano fultus auxilio, apud excellentiam Apostolicam, gloriosissimumque Cardinalium cœtum prævaluerit hoc arduum pietatis negotium solus tam efficaciter exsequi, tamque faciliter consummare. Sed vere non humana industria, imo potens Dei sapientia, prout voluit, per humilem Servum perfecit hæc omnia, sicut obtinuit Dei Genitricis intercessio veneranda.

[68] [quod beneficium auctor intercessioni Deiparæ adscribit,] Efferamus ergo, prout possumus, ejusdem Mediatricis mundi, Virginis matris Dei, potentiam, clementiam, diligentiam. Potentiam nempe dixerim, quæ omnipotentis Judicis iram, qui exacuerat ut fulgur gladium suum, & arripuerat judicium manus ejus, supplici tantum verbo continere prævaluit, ne emissa devoraret impios, sicut stipulam, & arderet usque ad inferni novissima. Clementem autem eam esse quis ambigat, quæ pro perituris continuo tam humiliter atque misericorditer, tamque instanter interpellat? Ejus clementiam exspectant peccatores, ne pereant; prædicatur justis, ut proficiant; euangelizantur pauperes, ut euntes & docentes fructum afferant. Porro solicitudinem diligentiæ tuæ circa nos, o Domina nostra, in iis omnibus experimur, non solum quod potentis furorem judicis intercipis, & pro nobis apud Filium clemens intervenis; imo quod salutis omnium ministros providisti, Filio tuo tam placitos mundo destinasti, tam sanctos quam doctos.

[69] [& socios ad gratum animum ostendendum hortatur.] Isti sunt vere electissimi viri Dominicus & Franciscus, quos Virgo mater ofterens Filio, fidelitatis laudat præconio; & Filius acceptans veritatis approbat testimonio, & velut agnos inter lupos a se missos conservat præsidio. Benedicamus ergo, Fratres carissimi, Patrem & Matrem cum Filio & Spiritu sancto, quorum super nos inscrutabile videmus consilium, & benignissimum sentimus affectum: iratus enim Filius populi peccatis, placatus est precibus piæ Matris, & in ira misericordiæ memor fuit, relinquens nobis semen divinum, sine quo sicut Sodoma fuissemus, & qui Gomorræ similes perissemus. De hoc ergo benedicto germinati semine, mittamus radices deorsum, facientes fructum sursum, ut inveniatur in nobis propriæ recognitio vilitatis, & impermutabilis intentio æternitatis. Nos sumus semen Servorum ejus, cum quo bona permanent: semen, cui benedixit Dominus, ut crescat, & hereditate capiat terram viventium cum beatis mitibus, & portas inimicorum suorum, hoc est dæmonum, possideat. Amplectamur ergo amanter, & imitemur incessanter tantorum Patrum exempla præclarissima, & virtutes eximias cum fide, ut imitatione digni effecti mereamur cum eorum semine inter Dei filios computari.

[70] [Principes Apostolorum apparent Sancto.] Cum ergo in basilica sancti Petri in conspectu Domini orationem suam pro conservatione & dilatatione Ordinis, quem per ipsum dextera ejus propagabat, effunderet, facta manu Domini super eum, gloriosos principes Petrum & Paulum ad se subito venientes aspexit: quorum primus, Petrus videlicet, baculum; Paulus vero librum sibi tradere videbatur, addebantque dicentes: Vade, prædica, quoniam a Deo ad hoc ministerium es electus. Mox in momento temporis vidit filios suos per totum mundum dispersos, incedentes binos & binos, & verbum Dei populis prædicantes c.

II.

[71] Quapropter Tholosam, ubi Fratres reliquerat, reversus est, invocatoque cum ipsis Spiritu sancto, [qui Tolosam reversus discipulos suos dispergere statuit,] dixit, hoc sui cordis esse propositum, ut omnes eos, licet paucos, per mundum dispergeret, tamquam grana pauca, multam segetem allatura: intellexerat enim per revelationem Apostolicam, dispersionem eorum fore Domini voluntatem. Mirati sunt omnes conceptum ab eo tam subitæ dispersionis propositum. Illustris itaque princeps dominus Simon Comes Montis-fortis, & venerabilis pater archiepiscopus Narbonensis, episcopusque Tholosanus, aliique prælati juxta humanam industriam sentientes, viro Dei Dominico obsistenses, tam paucorum dispersionem tam subitam dissuaserunt; quibus Vir spiritu Dei plenus confidenter dixit: Nolite, patres & domini, contradicere mihi; quia ego scio bene, quid facio. Et Fratribus dixit, ut studerent & prædicarent, & Conventus facerent, & non timerent; quia omnia prospera evenirent.

[72] Tunc quia animabat eos evidens in eo sanctitatis auctoritas, [prævisaque morte Comitis Montis-fortis] acquievere facilius, tamquam Deo eis per hominem imperante. Disponentibus jam tunc Tholosanis contra Comitem Montis-fortis insurgere, amicus ipsius sanctus Dominicus hoc per revelationem præcognovit: monstrata namque ei in visione arbor est, protractione grandis, venustate grata, in cujus ramis multus avium numerus habitabat. Præcipitata est arbor, & quiescentes in ea volucres diffugerunt. Intellexit ergo Homo, spiritu Dei plenus, amico suo, principi magno & sublimi, proximum mortis imminere excidium, quod & rei probavit eventus.

[73] Anno Domini MCCXVII de beneplacito sancti patris Dominici electus est in abbatem Frater Matthæus, [ipse terras infidelium adire proponens,] per quem ceteri regerentur; cujus nominis prælatus postmodum in hoc Ordine non surrexit: nam qui toti præest Ordini, Magister Ordinis; ceteri vero inferiores prælati, Priorum & Suppriorum vocabulum sortiuntur. Hanc vero abbatis institutionem fieri sanctus decrevit Dominicus, quia disposuerat terram Sarracenorum adire, ut eis verbum fidei prædicaret: urgebat enim eum caritas Christi, salus proximi, & desiderium martyrii. Unde & barbam aliquamdiu nutriebat.

[74] Porro fidelis servus & prudens Dominicus in agro Ecclesiæ electa grana seminare curavit, [aliquos ex suis sociis in Hispaniam,] fructum, in quo glorificatur Pater, plurimum productura. Destinati sunt ergo in partes Hispaniæ quatuor Fratres, videlicet Gnoninocius, Petrus, Michaël, Dominicus. Hic novissimus quidem corpore exiguus; sed sanctitate, scientia, & virtute erat magnificus d. Missi quoque Parisius sunt Frater Matthæus electus abbas cum Fratre Bertrando, rigoris circa seipsum inexorabilis, quoniam suæ carnis erat mortificator acerrimus, & sancti Dominici sibi formam & exemplar impresserat in multis, qui etiam aliquando comes itineris ejus fuit.

[75] Hi cum litteris summi Pontificis sunt Parisius destinati, [alios misit in Galliam,] ut Ordinem Prædicatorum confirmatum publicarent, & cum eis alii duo ad studium, videlicet Frater Johannes & Frater Laurentius, cui multa de habitatione & situ domorum, de receptione multorum Fratrum, a Domino revelata sunt, quæ prædixit, & rei postmodum probavit eventus. Seorsum autem missi sunt & alii tres, videlicet Frater Manes, uterinus sancti Dominici germanus, vir contemplativus & sanctus, cum Fratre Michaële Hispano, & Frater Otherius Conversus. Hi omnes Kalendis Octobris Parisius congregati, conduxerunt domum ante fores episcopi, in qua primitus habitabant.

[76] [qui Parisiis primo sedem fixerunt.] Anno sequenti ad instantiam precum domini Papæ Honorii data est domus sancti Jacobi a magistro Johanne decano sancti Quintini & ab universitate Parisiensi Fratribus Ordinis Prædicatorum e, quam ad inhabitandam ingressi sunt octavo Idus Augusti, in die Transfigurationis Domini, hoc est in die Sixti Papæ. Eodem anno, quo sanctus Pater filios suos disperserat, ut prædictum est, ipso Domino duce, Romam profectus est, ubi per eum ad honorem sui nominis, & corroborationem inchoati noviter Prædicatorum Ordinis mirabilia operari dignatus est, sicut sequentia declarabunt.

ANNOTATA.

a Theodoricus verosimiliter hic tacite alluditad litteras encyclicas venerabilis Humberti, de quibus in Commentario prævio § 23 num. 437 obiter mentionem fecimus, & quæ apud Nicolaum Janssenium in Commentario post Vitam S. Dominici a pag. 255, aliosque auctores obvios legi possunt.

b Nota, Fratres Prædicatores narrationem hujus visionis mediate per sanctum Franciscum accepisse, ut § 23 Commentarii prævii explicuimus, ubi etiam visionem illam ex Vitis Fratrum part. 1 cap. 1 recitavimus.

c Vincentius Bellovacensis in Speculo Historiarum lib. 30 cap. 67, & venerabilis Humbertus in Actis S. Dominici cap. 26 de illa visione meminerunt, eamque nos § 26 Commentarii prævii ex Constantino Urbevetano retulimus.

d Istud Dominici elogium, & nomina quorumdam primorum sodalium diverso modo leguntur, ut in Commentario prævio § 23 & 26 monuimus.

e Hæc omnia § 26 Commentarii prævii distincte explicavimus, & ibidem diplomata harum donationum exhibuimus.

* al. faciet

CAPUT VII.
Ferventes ejus prædicationes, fama Sanctitatis, reformatio sanctimonialium, & insignia quædam illius miracula.

III

[Cum Sanctus prædicaret Romæ,] Veniens Romam pater & fundator novæ Religionis, confessor & sacerdos Christi Dominicus, prædicationis officium, ad quod divinitus electus, & per Sedem Apostolicam fuerat institutus, in ipso principali Apostolicæ auctoritatis loco, cœpit ferventer, devote, & humiliter exercere. Diffusa est ergo gratia in labiis ejus, & fuit Dominus in ore ipsius, & audiebatur cum desiderio verbum ejus: sermo enim & prædicatio ejus non in persuasibilibus humanæ sapientiæ vel inanis philosophiæ verbis erat; sed in devotione cordis, & ostensione spiritus & virtutis. Cooperabatur proinde Dominus, & sermonem ejus sequentibus signis confirmabat.

[78] [filio viduæ, quæ concioni interfuerat,] Erat namque quædam matrona, civis Romana, vidua Gutadonia, quæ magna devotione erga beatum Dominicum ferebatur. Hæc habebat filium unicum parvulum infirmum. Cum Vir Dei in ecclesia sancti Marci prædicaturus esset, matrona hæc desiderio audiendi verbum Dei ex ore ejus, filio relicto, ad prædicationem venit; qua peraudita, domum reversa filium defunctum reperit: quæ nimium dolorem, quem de morte filii conceperat, silentio premens, de virtute Dei meritisque sancti Dominici confidens, assumptis ancillis suis, tulit secum mortuum puerum ad ecclesiam sancti Sixti, ubi tunc Confessor Domini cum Fratribus morabatur. Et quia domus illa tunc ad receptionem Sororum præparabatur, alii occasione artificum introibant. Ingressa autem invenit eum stantem ad ostium capituli, quasi aliquem exspectaret: quo viso, misit mortuum ad pedes ejus, & prostrata coram eo, cœpit rogare cum lacrymis, ut sibi redderet filium suum salvum.

[79] Tunc misericors Dominicus mœrentis dolori vehementius compatiens, [a mortuis suscitato,] secessit ab ea paululum, & prostratus, oratione brevi completa, surrexit, & accessit ad mortuum, crucis signum faciens super ipsum. Deinde tenens manum defuncti, elevavit eum viventem, & sanum & incolumem reddidit matri suæ, præcipiens ei, ut hoc nulli penitus revelaret. Illa autem cum ingenti gaudio regressa beneficium Dei, quod in filio a morte suscitato consecuta fuerat, jucunda & glorians in Domino indicavit, ut etiam summi Pontificis ad aures perveniret; qui exultans & congratulans donis Altissimi, suis temporibus patefactis, decreverat hoc omni populo prædicandum. At verus humilitatis cultor Dominicus obstitit contestans, si hoc fieret, quod mare transiret, nec ultra in illis regionibus compareret. Destitit proinde Christi Vicarius a decreto. Quanto autem fuit profundior humilitas in corde ejus, ut se deprimeret & abjiceret, tanto apud Altissimum major erat benignitatis sublimitas, ut ipsum magnificaret & erigeret a.

[80] Extunc igitur, quia gloriam propriam non quæsivit, [publicam Sanctitatis famam adipiscitur,] summi Pontificis & Cardinalium, qui eum pridem non minime dilexerant, affectum & benevolentiam ad ipsum abundantius inclinavit, ut majori personam ejus amplecterentur amore, & ampliori prosequerentur honore. Devotionem quoque omnium tantam Deus ad ejus reverentiam excitavit, ut magnates & populi ipsum mira caritate colerent, & tamquam angelum sequerentur, & beatum se crederet omnis, qui eum vel posset contingere, vel quidquam de iis, quæ ad eum pertinebant, mereretur accipere. Unde cappam ejus & caputium adeo incidebant, ut vix sufficere viderentur ad genuum operturam: & cum a Fratribus a tali compescerentur vestimentorum præcisione; Sinite eos, ait Sanctus, suam devotionem perficere: congratulabatur enim proximorum fidei. Idcirco parvipendit, truncato habitu despicabilis apparere. Affuerunt in his sancto Patri nostro viri probati, videlicet Tancredus, Otto, Henricus, Gregorius, & Albertus, quorum nomina ideo hic inseruimus, quia tanti Patris consortio decorati, Prædicatorum Ordinis fundamenta sacra & vivi & pretiosi lapides exstiterunt. Sic etiam inscripta divina majorum nomina venerabiliter memorantur.

[81] In eodem loco, dum Fratres ædificando laborabant, [quæ crevit, dum ibidem architectum mortuum vitæ restituit.] architectum quemdam conductum in quadam crypta moles desuper resoluta contrivit, & diu jacentem sub tanto pondere penitus exstinxit. Concurrunt Fratres ad miserabilis casus eventum, tam diri vulneris mortifera novitate tristes vehementer effecti. At pius pater, misericors Dominicus, & inopinatæ mortis periculo ex intimis visceribus compatiens, & filiorum mœrentium desolationem non sustinens, defuncti corpus de caverna eductum ad se deserri jussit, orationumque suffragio statim vitæ simul & sanitati restituit, gaudiumque filiis reddidit desolatis b.

IV.

[82] In tempore illo de beneplacito Cardinalium decreverat dominus Honorius Papa omnes sanctimoniales, [Jubetur sanctimoniales Romæ dispersas in unum monasterium congregare,] per diversa urbis loca dispersas, si fieri posset, in unionem colligere, ut & facilius possent regi, & cautius custodiri: in unum enim congregata, leviore custodia conservantur; easdem vero sic adunatas apud sanctum Sixtum propter antiquam loci reverentiam & congruentiam disposuerat collocare. Considerans autem servum Christi Dominicum, per omnia religiosum, devotum, & in cunctis gratiosum, eidem hoc opus pium exsequendum committere dignum duxit; qui acquiescens, Apostolicæ voluntati nequaquam restitit; concedi tamen sibi cooperatores idoneos ad hoc tam grande, quod ejus excessit vires, negotium humillime postulavit.

[83] [qua in re tres Cardinales sibi adjutores petit,] Dati sunt ergo ei a domino Papa tres Cardinales in adjutorium, videlicet dominus Hugolinus Ostiensis, qui postea fuit summus Pontifex, dominus Stephanus de Fossa-nova, Cardinalis [Nicolaus] Tusculanus episcopus, qui sibi in hac commissione exsequenda consilio & auxilio fideliter assistebant. Cum autem cum omni modestia & discretione, quod Papa injunxerat, attentatum fuisset, consuetudine inveteratæ libertatis absorptæ parere Apostolicæ voluntati & nuntiorum ejus persuasionibus quadam stolida audacia & feminea pertinacia omnes pariter recusabant.

[84] Erat tamen in Urbe quoddam solenne sanctimonialium monasterium, [& non sine magna difficultate] sanctæ Mariæ trans Tiberim dictum, in quo venerabilis & omnis devotionis honore dignissima ejusdem Virginis matris servabatur imago, quam beatissimus euangelista Lucas ad similitudinem vultus, corporis & habitus memoratæ & memorandæ semper Genitricis Dei, per picturam plenissime creditur expressisse c: quæ dulcissima imago, nescio quo casu, ab illa sublata fuerat [ecclesia;] sed ad eamdem per gratiam Virginis cælesti miraculo reportata. Quam, ut dignum est, illius monasterii Sorores totaque Romanorum frequentia ineffabili veneratur affectu.

[85] [sub certis conditionibus,] Ad hunc locum cum beatus accessisset Dominicus, abbatissam cum omnibus Sororibus præter unam, ad voluntatem Apostolicam inclinavit. Accepit ergo ab omnibus obedientiam manualem. Promisit abbatissa & Sorores omnes, se transituras, si illa dulcis imago illic cum ipsis voluisset remanere: quam conditionem nuntius Apostolicus, famulus Christi Dominicus gratanter admisit adjectam. Quod si illa desiderabilis imago, sicut olim, ad suam rediret ecclesiam, & ipsæ pariter a sua essent obedientia absolutæ. His itaque gestis, prohibuit, ne claustrum egrederentur amodo ad parentes vel personas quasliber visitandas.

[86] [consanguineis sanctimonialium obmurmurantibus,] Audientes cognati, proximi, & amici, quid egerint & in quo consenserint moniales, irati sunt & commoti sunt; furor apprehendit eos, venientesque cum strepitu, in ira sua arguerunt eas, quod ad persuasionem viri ignoti tam solennem locum desererent, & ad aliam ecclesiam disponerent transmigrare. Furentes vesana mente, sacrilegis linguis & blasphemo ore ausi sunt Sanctum Dei, peregrinum, ribaldum, & incognitum appellare. Turbatæ itaque & femineo pavore perterritæ plures ex ipsis de beneficio inutilem tristitiam & irrationabilem pœnitudinem conceperunt. Hæc omnia Vir, spiritu Dei plenus, absens cognovit, Spiritu, a quo regebatur, suo spiritui revelante.

[87] Sustinens hæc per aliquantulum temporis intervallum, [tandem eis claustrum in eodem monasterio persuadet,] quodam die mane accedens ad locum, post celebratam Missam, sermone completo, dicit ad illas in spiritu lenitatis: Filiæ meæ, jam de sanctitatis proposito, utpote de maleficio, resilientes, graviter gemuistis, & vultis pedem retrahere a via Domini, & a tergo ejus recedere. Nunc igitur, quia voluntarie sacrificantes, & spontanea se voluntate offerentes acceptabiles in conspectu Domini sunt & grati, siqua in vobis est timens Deum, & audiens vocem Servi ejus, sponte surgens, ut condictum est, ad manus meas veniat, suam denuo obedientiam Domino oblatura.

[88] Tunc abbatissa cum aliis omnibus, sicut prius, [negotiumque arduum perficit,] ad manus ejus obedientiam voluntariam promiserunt: nam quæ retro post sathanam abierant, sancti Patris meritis sunt reversæ. Tunc prudens Pater quosdam Conversos, viros religiosos & providos, adhibuit, qui monasterio, omni tempore Sororibus clausis, necessaria ministrarent; tulitque Vir religiosus & discretus omnes claves, cunctamque usurpans monasterii potestatem, non concessit, ut deinceps propinquis vel personis aliis sine testimonio loquerentur. Porro sapiens & in commisso Apostolico fidelis cum assensu trium Cardinalium, quorum regebatur & ducebatur * auxilio, ordinavit, ut ipsi quarta feria in capite jejunii apud sanctum Sixtum convenirent, ut ibi prædicta abbatissa cum omnibus monialibus suis præsens, officium & jura omnia monasterii Cardinalibus & sibi liberaliter resignaret; quod & factum est d.

VI.

[89] Cumque Vir sanctissimus cum illis venerabilibus patribus in medio capituli resideret, [& postea consanguineum Cardinalis Stephani,] domina quoque abbatissa cum monialibus adstaret, ut hoc opus a Domino gestum, secuturum mox miraculum declararet, ecce vir quidam ejulans, & sibi capillos extrahens, voce horribili lamentabiliter exclamavit: Heu, Heu! Exterritis omnibus & requirentibus, quid haberet, respondit: Nepos domini Stephani de equo cecidit, & mortuus est. Erat autem nomen juvenis Napuleon. Hac inopinata auditione & miserabili dominus Stephanus Cardinalis, patruus ejus, attonitus & angustiatus, se super beatum Dominicum reclinavit. Alii vero excipientes, sustulerunt eum; surgensque Sanctus aqua benedicta in nomine Domini aspersit eum.

[90] Tunc Vir Dei egressus ibat, ubi corpus defuncti jacebat, [ex equo delapsum ac defunctum,] miseranda concussione nimis dissipatum, & horribiliter deturpatum. Præcepit ergo illud in quamdam domum reportatum recludi; Fratri vero Tancredo & aliis, qui secum erant, dixit, ut sibi pro Missa celebranda altare præpararent. Ibant ergo Cardinales cum iis, qui eis aderant, & abbatissa cum sanctimonialibus suis ad locum, ubi sacerdos sanctus Dominicus salutarem Hostiam immolabat: qui altari sacro cum summa assistens, ut solebat, reverentia, immenso perfusus est lacrymarum imbre, Spiritu sancto flante. Cum vero corpus Domini Jesu tenens purissimis manibus, elevasset in altum, cunctis, qui adfuerunt, videntibus & stupentibus, ipse pariter a terra in altitudinem unius cubiti elevatus est, corpus terrenum & grave devotionis & gratiæ Spiritu sursum divinitus attollente.

[91] [peracto Missæ sacrificio,] Oblationis itaque salutaris officio devotissime terminato, Pater beatissimus ad corpus defuncti, Domini misericordiam invocaturus, accessit. Sequebantur & Cardinales cum familiis * suis, nec non domina abbatissa cum sanctimonialibus suis cum mœrore & fiducia, quid facturus esset Dominus pro gloria nominis sui, penitus ignorantes. Stans autem Vir piissimus ad corpus exanime, caput & cetera membra conquassata ex casu, pedes quoque manu sua sanctissima tetigit, ordinate & dulciter componendo. Deinde ad orationem juxta feretrum se aptando convertit. In hunc modum cum secundo fecisset ac tertio, vultum quoque dilaceratione deformatum, aliaque membra locis suis coaptasset, surgens ab oratione, fecit signum crucis super eum.

[92] [publice coram multis adstantibus ad vitam revocat.] Tunc stans ad caput mortui, elevatis incælum manibus, virtute divina elevatus est ipse a terra super altitudinem cubiti suspensus in aëre, & magna voce clamavit: O adolescens Napuleo, in nomine Domini nostri Jesu Christi tibi dico, surge; & statim, videntibus cunctis, qui ad tam grande spectaculum confluxerant, sanus & incolumis surrexit, & dixit Suscitatori suo: Pater, da mihi manducare. Et Vir pius dedit ei cibum & potum; & sanum & hilarem, nullumque læsionis signum habentem, reddidit ipsum patruo suo, domino Stephano venerabili sancti Apostoli * Cardinali e. Jacuerat autem mortuus a mane usque ad horam nonam. Suscitatus vero est, ut opinor & conjicere potero, XVI Kal. Martii in die martyris Valentini f.

ANNOTATA.

a Illud pueri resuscitati miraculum ejusque adjuncta apud Scriptores, Theodorico antiquiores, non inveni. Quare suspicor, hæc omnia prodire ex narratione Sororis Cæciliæ, de qua superius meminimus.

b Constantinus Urbevetanus num. 27, venerabilis Humbertus in Actis cap. 34, & Vincentius Bellovacensis lib. 30 Speculi cap. 71 etiam idemprodigium referunt, ex quibus haud dubie Theodoricus illud transcripsit.

c Malvenda in Annalibus Prædicatorum ad annum Christi 1217 cap. 21 & sequente traditionem de hac imagine tueri nititur. Etiam consuli potest Floravantes Martinellus, qui Romæ anno 1642 Latinam dissertationem de translatione hujus imaginis edidit.

d Cum hæc historia ab antiquioribus non memoretur, iterum suspicamur, notitiam illius ex relatione Sororis Cæciliæ ad Theodoricum mediate pervenisse.

e Hoc miraculum B. Jordanus, Bartholomæus Tridentinus, & alii veteres testimonio suo confirmant.

f Circa has notas chronologicas fuse disputat Echardus, easque corruptas esse contendit, ut apud ipsum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 82 & sequentibus licet videre.

* al. tuebatur

* al. famulis

* al. Apostolici

CAPUT VIII.
Migratio FF. Prædicatorum & sanctimonialium in alterum locum, translatio imaginis Deiparæ, ejectio dæmonis ex energumena, & tres moniales a febri mox liberatæ.

VII.

Usque ad hoc tempus in urbe Roma Fratres Prædicatores apud sanctum Sixtum morabantur, ubi hæc & alia multa mirabilia & magna dignatus est omnipotens Jesus per dilectum confessorem suum beatum Dominicum operari. [Romæ FF. Prædicatores ex ecclesia S. Sixti] Summus vero Pontifex Honorius, devotus & specialis hujus sancti Patris amator, ecclesiam sanctæ Sabinæ Fratribus præfatis ad inhabitandum tradidit, in qua usque hodie per gratiam Apostolicam perseverant. Ad hunc locum libros & omnia, quæ apud sanctum Sixtum hactenus habuerant, transtulerunt. In hac siquidem ecclesia sanctæ Sabinæ, sanctorum martyrum Alexandri Papæ, Eventii & Theodoli corpora requiescunt.

[94] Hic beatus Alexander a beato Petro Apostolo septimus est, [migrant ad ecclesiam S. Sabinæ,] hujus nominis primus, Romanæ Sedis antistes, sub Adriano principe post vincula & carceres, equuleum, ignem & ungulas punctis * acerrimis per tota membra peremptus est. Eventius quoque & Theodolus presbyteri post longam carceris sustinentiam ignibus examinati, ad ultimum decollati sunt a. Horum Martyrum locus iste Fratrum gloriosis titulis decoratur. Exstat nihilominus hic sub nomine sanctæ Sabinæ titulus insignis, cujus dominus Hugo b, venerabilis vir, religiosissimus pater, doctissimusque hujus Ordinis Frater, floruit Cardinalis; cujus doctrina scriptisque præclaris usque hodie Ecclesia eruditur. In Theutonia etiam Apostolicæ Sedis missus a latere legatus cum omni discretionis scientia & religione sine avaritia suæ legationis ministerium est exsecutus, cujus usque nunc ibidem justitia memoratur.

VIII.

[95] Nunc quoque ejusdem tituli, nominis, scientiæ, [in quorum locum succedunt Sanctimoniales,] religionis, doctrinæ, pietatisque vir, & pater venerandus per omnia cunctis reddit honorabilem locum ipsum c, ad quem cum [Fratres] transissent cum omnibus ad se pertinentibus, ut præfati sumus, procurante beatissimo patre nostro Dominico, constitutum est ab ipso tempus, quo debebant Sorores ecclesiam sancti Sixti, ubi Fratres habitaverant hactenus, subintrare. Anno igitur ab Incarnatione Domini MCCXVIIII, XII Kal. Martii, quæ tunc erat Dominica prima Quadragesimæ d, venerunt domina abbatissa cum sanctimonialibus suis de Trans-Tiberi, accipientes in possessionem ecclesiam sancti Sixti, ibique habitare cœperunt, Domino perpetue servituræ: inter quas erat quædam puella, nomine Cæcilia e, tunc XVII annorum [juvencula,] quæ in ipso portæ introitu prima omnium habitum Ordinis assumpsit a Patre sancto, in manibusque ejus tertia vice obedientiam est professa. Post hanc abbatissa ceteræque moniales, nec non tot aliæ similiter indutæ & professæ sunt, quod omnes quadraginta quatuor exstiterunt.

[96] Romani vero gloriosam illam imaginem genitricis Mariæ, [ad quas Sanctus transfert] quæ apud moniales trans Tiberim manserat, inde auferri nolebant, eo quod ibi pateret eis accessus facilior imaginem intuendi. Idcirco Pater providus nocte sequenti, duobus Cardinalibus, domino videlicet Nicolao, Tusculano episcopo, & domino Stephano, cujus nepotem suscitaverat, comitantibus, aliisque plurimis personis cum multitudine præcedentium & subsequentium luminarium, nudis pedibus incedentibus cunctis, desiderantissimam illam ac dulcissimam Virginis matris imaginem propriis humeris reverentissime deportavit, quam Sorores nudis pedibus in oratione positæ exspectantes, eamdem cum lacrymis & cordis jubilo susceperunt; quæ permanet usque hodie apud ipsas.

[97] [venerandam Deiparæ imaginem,] Hæc est imago veneranda, quam sanctus Papa Gregorius ob imminentem plagam repellendam, tempore quodam Paschali ante processionem cum litaniis deferri jussit per Urbis circuitum reverenter f. Et ecce tota aëris infectio, Virginis virtuti, in sua imagine operanti, cedebat, tamquam fugiens, ejusque præsentiam ferre non sustinens; sicque mira serenitas & aëris puritas per gratiam Dei Matris, Mariæ virginis remanebat; auditæque sunt tunc voces in aëre juxta imaginem in hunc modum: Regina cæli lætare alleluia; quia quem meruisti portare alleluia, resurrexit, sicut dixit alleluia. Et beatus Gregorius mox subjunxit: Ora pro nobis Deum rogamus alleluia. Collocata est itaque apud sanctum Sixtum per almum Christi confessorem Dominicum, & duos Cardinales venerabiliter inter virgines imago Virginis genitricis Dei & Domini nostri Jesu Christi, in qua vultum ejus deprecabuntur omnes divites plebis adorantes in Matre Filium, qui est super omnia Deus benedictus in secula seculorum. Amen.

IX.

[98] Hoc primum Sororum monasterium fundator primus Prædicatorum Ordinis & pater inclytus instituit Dominicus; [ibidemque dæmonem, concioni suæ obstrepentem,] quas cum summa diligentia sub religiosa servans custodia, erudivit, pro quarum consolatione sermones frequenter & collationes, audientibus Fratribus, adhibuit, easque de disciplina Ordinis edocuit, eo quod sibi singularis gratiæ prærogativa virtus affluenter adesset. Coram ipsis & in ipsis per eum multa miracula ostendit virtus Altissimi evidenter: cum enim secunda Dominica Quadragesimæ apud sanctum Sixtum beatus Dominicus prædicaret, & adesset populi plurima multitudo, ecce dæmoniaca prædicationem cœpit clamando nimium impedire [dicendo ac pluries repetendo:] Ribalde, ribalde g, tuis deceptionibus mihi quatuor, quæ meæ erant, abstulisti. Meæ erant, & mihi eas tulisti, sæpe replicans: Ribalde, ribalde.

[99] [ex energumena ejicit,] Cumque populus de prædicationis impedimento murmuraret, dixit ei pluries sanctus Dominicus: Obmutesce, obmutesce. Respondit dæmon per os obsessæ: Nos non ejicies hinc. Nostra est hæc, nec inde egrediemur. Septem sumus, qui in eam sic & sic ingressi sumus. Cœperuntque singuli modum, quo eam possederant, diversis vocibus elatrare. Crescente autem tumultu populi, elevata Vir Dei manu, fecit signum crucis, dicens: In nomine Jesu Christi præcipio vobis, ut exeatis, & eam ulterius non lædatis. Continuo illa horribili corporis distensione commota, magnam carbonum congeriem evomuit, quam tanta sanguinis abundantia subsecuta est, ut quasi mortua videretur. Quam Vir sanctus de ecclesia duci præcepit, & curam ejus agi, donec plenius sanaretur, imponens ei nomen, Soror Amata; quæ postea sana & incolumis in bonis operibus diu vixit. Factum est hoc miraculum octavo die post ingressum Sororum ad ecclesiam sancti Sixti: quæ videntes eum in publica prædicatione stantem, & cum tanta auctoritatis potestate dæmonibus imperantem, stupentes timuerunt valde.

[100] Alio tempore Pater dulcissimus, de filiarum salute solicitus, [& tres moniales prodigiose a febri liberat.] accedens ad rotam, Constantiam rotariam interrogavit, si Sorores, videlicet Theodora, Thedramia & Nimpha corporaliter sanæ essent. Dixitque illi Constantia, quod dolore febrium torquerentur, & soror Theodora jam accessione febrili cruciata jaceret. Tunc misericors Pater, Vade, inquit, dic eis, quod ego præcipio eis, ne amplius febricitent. Abiit illa, præcipiens infirmis ex parte Patris sancti, ne amplius febricitarent. Mox ab omni infirmitate liberatæ, surgentes incolumes abierunt, videntibus aliis Sororibus, & stupentibus de tanto prodigio, virtute Christi [per venerabilem Patrem facto.] Reversa est Constantia (exspectabat enim Pater) nuntians, quod acciderat; qui gratias agens Deo, abiit h.

ANNOTATA.

a Henschenius noster Acta horum Martyrum ad diem 3 Maii, tomo 1 istius mensis, a pag. 367 illustravit.

b Is est F. Hugo, qui communiter de sancto Charo cognominatur, & ex Ordine Prædicatorum inter Cardinales S. R. E. ab Innocentio IV Pontifice adscitus est. De scriptis ac gestis illius fuse agit Echardus, quem tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 194 & sequentibus consule.

c Theodoricus hoc loco tacite indicat F. Hugonem de Bilhonio, qui tunc titulo S. Sabinæ inter purpuratos S. R. E. Patres fulgebat, & anno Christi 1297 e vivis excessit, ut apud laudatum Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 450 & sequentibus videre est.

d Certe hic in numeros diei error irrepsit, & cum superiori nota chronologica componi non potest, ut Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 82 ostendit. Sed quis spondeat, etiam numerum anni ab imperitis amanuensibus non esse corruptum?

e De hac eadem Cæcilia superius meminimus, & gesta ejus apud Echardum legenda assignavimus.

f Soëgius in Actis Gallicis S. Dominici pag. 345 negat, hanc esse eamdem Deiparæ imaginem, quam S. Gregorius Papa circumferri jussit, & consequenter implicite affirmat, Theodoricum in hac narratione popularem sui temporis traditionem sine examine secutum esse.

g Pro vili homine accipitur hæc contumeliosa vox, de cujus etymologia & significatione plura apud Cangium in Glossario ad nomen ribaldi habentur.

h Liberationem hujus energumenæ, & subitam illarum febricitantium sanationem apud antiquiores biographos non invenimus. Quare existimamus, Sororem Cæciliam hæc & similia F. Gerardo Teutonico narrasse, & hinc Theodoricum illa Actis suis inseruisse.

* al. pœnis

CAPUT IX.
Zelus Sancti, missio Fratrum Bononiam, Reynaldi morbus precibus ejus ac mira Deiparæ unctione curatus, novus Ordinis habitus eidem ægrotanti ostensus, & punitio alicujus, qui sacram Prædicatorum vestem ludibrio exposuerat.

Prædicans itaque Romæ Vir beatus, tamquam palmes in vite manens, [Dum Sanctus saluti animarum ubique intendit,] uberes animarum fructus protulit, ut duo præclara (unum Fratrum Prædicatorum, aliud Sororum) monasteria plena personis religiosissimis & devotissimis instauraret: Sanctus enim erat, & cum Sancto conversantes sancti fiebant. Sic, prout semper optaverat, fructificans profecit. Nec tamen dilatatio per caritatem cordi suffecit: diffusa enim erat caritas Dei in corde ipsius per inhabitantem Spiritum ejus in eo, & cupiebat omnes in visceribus Jesu Christi. Hæc namque affectio purissima, Deoque acceptissimum sancti desiderii sacrificium, piissimum illud pectus occupaverat, ut animas proximorum lucrifaceret, & suo conjungeret Creatori.

[102] [missis Bononiam Fratribus,] Hoc lacrymosis orationibus a Domino expetiit, hoc devotis prædicationibus egit, hoc perfectissimis fecit laboribus, & gloriosis miraculis per eum Dominus adimplevit. Desiderabat impendi & superimpendi pro animabus proximorum Salvatoris exemplo, qui se ipsum pro nostris tradidit animabus. Nil tam laboriosum, nil tam terribile, quod pro salute proximi refugeret. Nil tam carum, nil tam pretiosum, quod non caritati postponeret, & pro ea exponeret. Igitur pro multorum salute misericorditer solicitus, Ordinisque sui dilatatione vigilanter studiosus misit ab Urbe Bononiam Fratres Johannem & Bertrandum anno Domini MCCXVII * a circa principium; postmodum Fratrem Christianum cum Converso, qui moram contrahentes ibidem perpessi sunt magnas angustias paupertatis.

XI.

[103] Eodem anno Romam venit Aurelianensis episcopus, [Romam venie Reynaldus, decanus Aurelianensis,] & cum eo magister Reynaldus b decanus, vir per omnia laudabilis, celebris fama, doctus scientia, qui etiam in jure canonico Parisius rexerat annis quinque. Hic habito cum quodam Cardinali familiari colloquio, dixit, hoc suum esse propositum, ut, relictis omnibus, discurrendo per mundum pauper Christum pauperem prædicaret. Verum quonam modo, quod mente conceperat, aggredi posset, nondum animo satis occurrerat. Tunc ille, Ecce, inquit, sicut desiderat anima tua, novus Ordo exoritur, qui prædicationem & paupertatem voluntariam profitetur; & nunc Fundator hujus Ordinis in hac Urbe, prædicationis insistens officio, demoratur.

[104] [qui ibidem in morbum incidens sanatur precibus S. Dominici,] Gavisus ex hoc vir sapiens ad se Christi Famulum convocavit, cujus sanctitatis aspectu delectatus, & benignitatis ac veritatis affatu attractus, vir prudens extunc Ordinis ipsius deliberavit ingressum. Mox sancti propositi examinatrix adversitas magistrum Reynaldum gravi correptum infirmitate dejecit. Invalescente ægritudine, natura succumbens deprimitur, & salus a medicis desperatur. Confidens autem in Dei virtute sanctus Dominicus, sanitatem ei precibus impetrare [curavit.] Et ecce, orante Famulo Dei, magistro Reynaldo vigilanti, & vi febrium graviter æstuanti, regina cæli, Maria virgo, mater Dei cum duabus supra modum speciosis comitantibus se puellis, visibiliter apparuit, dicens ei: Pete a me, quod vis, & dabo tibi.

[105] Deliberanti, quid peteret, una ex his, quæ cum Regina venerat, [& visibili unctione Deiparæ,] puellis, suasit, ne quid peteret; sed se & donum Dominæ suæ committeret voluntati. Qui salubri parens consilio, Reginæ se subjecit per omnia voluntati. Tunc illa manum extendens virgineam, ægrotantis oculos, aures, nares, os, manus salutari, quam secum detulerat, unctione perunxit, proprias verborum formulas ad singulas unctiones subinferens. Ad pedes autem Virgo inquit: Ungo pedes tuos in præparationem Euangelii pacis; & ad renes: Stringantur renes tui cingulo castitatis. Omnem quoque Prædicatorum Ordinis habitum viro eidem Virgo mater demonstrans, ait: En hic est Ordinis habitus tui. Sic ab ægrotantis oculis cælestis illa visio, & a toto corpore omnis infirmitas ablata disparuit, ut mirarentur medici, quorum judicio ejus vita fuerat desperata.

[106] Omnia vero quæ circa magistrum Reynaldum corporaliter per Virginem gesta sunt, [quæ eamdem iterasse dicitur,] famulum Dei Dominicum spiritualiter non latebant, utpote cujus intercessione & meritis sunt patrata. Tertia die post hanc saluberrimam unctionem, cum sederet dictus Reynaldus cum beato Dominico, affuit clementissima Mater & virgo, unctionem præcedentem in magistro, ut promiserat, feliciter iterando. Aderat etiam tunc vir religiosus & devotus de Ordine Hospitalis, testificans, se vidisse beatam Virginem Mariam, magistri Reynaldi corpus totum sua manu perungentem. Illa ergo salutaris unctio corpus ejus sic ab omni carnali concupiscentia temperando purgavit, quod, sicut ipse professus est, nec primus in eo motus carnis deinceps pullulavit c. Hæc omnia sanctus pater Dominicus adjuratus ab eodem magistro, nisi post mortem ejus, nulli umquam voluit revelare, quo defuncto, ea Fratribus patefecit d.

XII.

[107] Suscepit post hæc de manu sancti patris Dominici habitum sibi divinitus præmonstratum honorabilis vir, [eique ostendisse novum Prædicatorum habitum,] magister Reynaldus, Prædicatorum novelle conjunctus Ordini, & consortio pauperum Christi. Hic est vir gratiosus, scientia præditus, gratia præventus, virtute robustus, sanctitate conspicuus, religiositate præcipuus, castitate mundissimus, quem salutari perungens unguento Maria intacta tetigit virgo, quæ præter Filium, nullum umquam tetigit virum, & sanctificatus est ad tactum ejus. Huic ore Matris virginis designatus est habitus Prædicatorum Ordinis. Hic est habitus speciosus, fulvus rigore pœnitentiæ, candidus vigore pudicitiæ, tunica polimita & talaris vestis nuptialis, stola sacerdotis, indumentum honestatis clericalis, donatus, non ab angelis, sed dignatione clementi Virginis matris.

[108] Quanta autem devotionis pietate deferendus, quantaque venerationis honestate sit colendus religiosus iste sacri hujus Ordinis habitus, [quem quidam ludibrio exponens divinitus punitur,] hoc modo dignatus est Dominus postmodum declarare: nam magister quidam regens in artibus apud Silamantiam e, urbem Hispaniæ, ubi studium tunc vigebat, cum in mane cujusdam Dominicæ diei venisset cum multis scholaribus ad domum Prædicatorum, ut sermonem audirent, subito facta est inundantia magna pluviarum, ut domum egredi non valerent. Supprior igitur domus cum dictum magistrum invitans ad prandium retinere non posset, induit ei cappam unius Fratris, ne vestes ipsius a pluvia læderentur. Tunc in præsentia multorum scholarium & doctorum, qui erant in capitulo, dixit supprior: Protestor ego hodie, & vos omnes testes invoco, quod magister Nicolaus habitum nostrum assumpsit. Ipse vero magister ridens & deridens discessit, totaque die illa per plateas & domos scholarium discurrens, cum multo risu & cachinno detulit habitum sanctitatis; propter quod ipsa nocte, gravissima febre continua arreptus, vehementius torquebatur.

[109] [& illum assumere cogitur;] Unde cum ipse & medici non modicum expavissent, tabescebat, sicut aranea, anima ejus, valdeque perterritus anxias ad Dominum preces fudit. Audivit igitur divinitus vocem manifeste dicentem sibi: Credisne tu, quod ego decreverim personas tantum Ordinis Fratrum Prædicatorum haberi in reverentia & honore; imo cognosce, quia & habitum & vestes eorum volo veneratione & honore debito non privari: quæ quia inhonorasti, nisi pœnitendo resipueris, impunitus minime pertransibis. Hæc vox non dormientis, sed vigilantis & anxie supplicantis auribus insonuit, & contremuerunt a voce omnia intima ejus. Vocatis ergo Fratribus, habitum, quem derisione ludendo gestaverat, reverentia multa suscepit, & cum devotione solenniter induit, ut in eo satisfaceret, quo deliquit.

[110] [qua occasione auctor habitum] Beati plane, qui iis vestiri meruerunt indumentis gratiæ multiplicibus, quæ mulier fortis suis contexuit domesticis, ut armis lucis induti honeste ambulent, ne ab Agni nuptiis excludantur. Vere felix & gloriosus Prædicatorum Ordo, omnium Ordinum præcipuus, angelico ordini simillimus: laudat namque, benedicit, & prædicat; & hoc angelorum officium esse, nemo est, qui ambigat. Præterea purgat more angelici ordinis, peccatorum immunditiam, suadendo & offerendo reis pœnitentiam. Illuminat infidelium & insipientium ignorantiam, salutarem prædicans scientiam. Proficit ad patriam proficientibus, excellentiorem demonstrans viam.

[111] [ac Ordinem suum commendat.] Hæc est hujus Ordinis ordinatissima Religio, Deoque gratissima professio, ab æterno ordinata consilio, & ex antiquis Sanctorum designata scriptis, quem Virgo mater expetiit a Filio pro salute populi dirigendum tempore novissimo: hunc juvat patrociniis, attollit beneficiis, decorat miraculis, assistit in tribulationibus, conservat in tentationibus, & a periculis omnibus clementer eripit & potenter. Specialis quoque caritatis indicio, singularisque gratiæ privilegio, hujus sacri Ordinis filios pretiosissimi habitus induit vestimento, & peculiari præ aliis ornavit indumento; qui cum Regularium Canonicorum vestibus induerentur, nunc gloriosissimæ Virginis matris vestitu impretiabili induti ex alto, præ ceteris gloriantur. Quis enim umquam Sanctorum, præter Sanctum Sanctorum meruit a Regina cæli sibi collatis induviis gloriari? Custodi igitur, Frater carissime, omni diligentia hæc regalia & virginalia, quibus indueris, vestimenta; maneant candida omni tempore, ut munditia sit castitatis in corpore, lux veritatis in opere, puritas sinceritatis in corde.

ANNOTATA.

a Etsi hic in uno exemplari signetur annus Christi MCCXVII, tamen videtur cum altero codice legendus annus MCCXVIII, quandoquidem B. Jordanus & venerabilis Humbertus hunc eumdem exprimunt, ut § 28 Commentarii prævii monuimus. Hinc patet, quam facile etiam in numerum annorum error irrepat.

b Iste etiam appellatur Reginaldus, de cujus chronotaxi ac gestis Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 89 & 90 consule.

c Nos in Commentario prævio § 28 mirabilem hanc unctionem ex Constantino Urbevetano retulimus, & ex simili veterum scriptorum narratione contra Echardum aliqua consectaria deduximus.

d Paragrapho proxime citato Commentarii prævii intricatam quamdam difficultatem huic juramento opposuimus.

e Lege Salmanticam, ut patet ex Vitis Fratrum,in quibus Gerardus de Fracheto part. 4 editionis Duacenæ pag. 79 eamdem historiam sic narrare incipit: Anno MCCLII magister quidam regens in artibus apud Salmanticam urbem Hispaniæ &c. Tum denique confirmationis gratia post similem hujus historiæ narrationem in fine hoc addit: Hæc omnia ipse Frater (cui nimirum contigerat) Magistro Ordinis plenarie scripsit.

* al. MCCXVIII

CAPUT X.
Revelationes Sancto factæ de singulari Deiparæ affectu erga Ordinem Prædicatorum, & subitanea duarum mulierum sanatio, precibus illius mirabiliter obtenta.

XIII.

Intuere & imitare patrem gloriosum Dominicum, munditiæ speculum, [Apparet Sancto Deipara, Fratribus dormientibus benedicens,] castitatis æmulum, virginalis innocentiæ vasculum, per cujus puritatem Mater virgo dono Filii omnem hanc Prædicatorum Ordini influit sanctitatem, qui cum Romæ apud sanctam Sabinam in ecclesia Fratrum more solito pernoctasset orando, noctis medio, cum quietem tenerent omnia, ingressus dormitorium, in una ejus parte constitit orans, elevatisque oculis in partem alteram respiciens, vidit tres virgines admirandæ pulcritudinis, quarum media * præ aliis incomparabili decoris specie rutilabat. Una ex iis, quæ erant altrinsecus a latere, portabat situlam, vas splendidum & ornatum; altera vero gradienti in medio Reginæ aspersorium porrigebat. Transiens autem Regina cum virginibus dormitorium, singulos Fratres, suis quiescentes in lectulis, aspergebat, benedicensque eos crucis signaculo consignabat; uni autem ex quiescentibus hanc gratiam aspersionis & benedictionis penitus denegavit, ut discant posteri, quam Religionis disciplinam pudicitiæque custodiam vult in nobis etiam dormientibus visitans nos omni tempore Mater misericordiæ invenire.

[113] Consideravit itaque Pater almus, hoc intuens, Fratrem illum, surgensque ab oratione processit Reginæ obviam usque ad medium, ubi lampas dormitorii dependebat, [excepto uno, qui non satis deceter tectus erat,] & prostratus ante pedes ejus suppliciter oravit dicens: Obsecro, mi * Domina, indica servo tuo, quæ sis. Hoc licet diceret, tamen eam in spiritu cognoscebat. Eo tempore Antiphona SALVE REGINA Romæ in Conventu Fratrum & Sororum, legendo tantum, flexis genibus dicebatur. Respondit servo suo Domina dicens: Ego sum illa misericordiæ Regina, quam omni sero devotis mentibus invocatis; & cum dicitis eja ergo Advocata nostra, prosterno me coram Filio meo, deprecans eum pro conservatione Ordinis istius. Tunc sumpta fidelis Servus fiducia, Quæ sunt, inquit, o Domina, quæ comitantur te virgines istæ pulcherrimæ? Respondens illa dixit: Hæ sunt Cæcilia & Katherina. Iterum ille: Cur, mi Domina, Fratrem aversando præteristi? Cui dixit: Quia non habuit se decenter. Deinde cum Fratres reliquos circuisset, & aspergendo signasset, disparuit.

[114] [& in altera visione ei ostenditur,] At Vir sacer ad locum rediit, ubi prius steterat ad orandum; & ecce repente facta manu Domini super eum, raptus est in spiritu ante Deum, & vidit Dominum sedentem, & Matrem ipsius, quæ sedebat ad dexteram ejus, Virginem gloriosam, amictam cappa coloris sapphyrini. Aspiciens autem in circuitu, vidit ex omni natione spiritualium patrum, qui ex sacris Religionibus Christo filios & filias spirituales genuerunt, multitudines innumeras in conspectu Altissimi gloriantes; &, cum nullum illic suorum conspiceret filiorum, erubescens & compunctus ex intimis, amarissime flere cœpit. Exterritus ergo a gloria majestatis Domini, stetit a longe, nec audebat vultui gloriæ & Virginis excellentiæ propinquare. Innuit autem ei manu Domina, ut ad se veniret. At ille tremens ac pavens non præsumpsit accedere, quousque eum similiter vocavit Dominus majestatis.

[115] [quam singularem curam eadem beatissima Virgo] Accessit itaque homo compunctus & humilis spiritu & contrito corde, amarissimis totus perfusus lacrymis, Filii & Matris propitiis pedibus devotissime & humillime se prostravit: ac consolator flebilium, Dominus gloriæ dixit ei: Surge. Qui cum staret coram Domino, interrogavit eum dicens: Cur sic amarissime ploras? Qui ait: Quia in conspectu gloriæ omnis Religionis homines intueor; de mei vero Ordinis filiis hic, proh dolor, nullum conspicio. Cui Dominus: Vis videre Ordinem tuum? At ille: Hoc desidero, Domine Deus. Tunc Filius Dei manum suam super scapulam Virginis, matris suæ ponens, dixit ad illum: Ordinem tuum Matri meæ commisi. Et cum adhuc pio adhæreret affectu, Ordinem suum videre desiderans, Dominus iterum dixit ei: Omnino vis eum videre? Respondit: Hoc affecto, mi Domine. Et ecce Mater virgo, dum placuit Filio, cappam, qua decorata cernebatur, evidenter patefaciens aperuit, expandens coram lacrymoso Dominico servo suo; eratque hoc tantæ capacitatis & immensitatis vestimentum, quod totam cælestem patriam amplexando dulciter continebat.

[116] [de Ordine Prædicatorum gerat;] Sub hoc securitatis tegumento, in hoc pietatis gremio vidit ille contemplator sublimium & prospector secretorum Dei Dominicus Fratrum sui Ordinis innumeram multitudinem singularis protectionis custodia & brachiis amoris peculiaris complexam. Conversus est ergo luctus ejus in gaudium, & lamentum in jubilum, & exsultans spiritu, prostratus gratias egit Dei Filio, Matrique ejus virgini gloriosæ. Tunc ad se reversus ad Matutinas cum campana signum dedit, Fratresque continuo surrexerunt. Finitis Matutinis, convocatisque ad capitulum Fratribus, prædicavit magnum sermonem & pulcrum, exhortans eos ad amorem Virginis matris, quia fuerat consolationis ejus uberibus satiatus.

[117] Post hæc Fratrem benedictionis gratiæ expertem leniter alloquens, [unde auctor socios ad studium pudicitiæ ac cultum Deiparæ excitat,] reperit, ipsum penitus a culpa alienum; sed tantum didicit, quod expergefactus a somno se invenerat denudatum. O quanta nobis indicta est necessitas disciplinæ, & custodia pudicitiæ, quia etiam ignorantes & nolentes, illos misericordes oculos a nobis avertimus, qui clementer aspiciunt semper vias suas solicite observantes. Quanta a nobis veneratione colenda est, quanta Virgo excellentissima, Genitrix Christi dignissima, mater nostra benignissima, caritatis laude prosequenda est, cui a Majestate committimur, sub cujus alis protegimur, cujus manu benedicimur, cujus gratiæ rore perfundimur, de cujus interventu dilatamur, conservamur & salvamur a. Hæc est, quæ patrem nostrum beatissimum Dominicum, tamquam servum fidelissimum, Filio obtulit, cui frequenter apparuit, dulciter allocuta fuit, in extremis morienti affuit, ipsumque cum Filio in scala candidissima subvectum cum angelis coronavit.

XIV.

[118] Volebat vir iste pater noster piissimus Dominicus visitare tribulatos, [& narrat, quomodo S. Dominicus mulierem solitariam magnæ patientiæ] & pauperes consolari: erat quippe Romæ in turri juxta portam Lateranensem quædam solitaria, magnæ religionis & sanctitatis femina, nomine Bona, veritatem sui nominis assecuta. Hæc infirmitate laborabat gravissima: nam de pectore & mamillis ejus scaturiebat innumerabilis vermium multitudo. Quam horrendam ægritudinem cum tanta patientia & gratitudine mulier hæc sustinuit, ut decidentes quandoque vermes recolligeret, & in suo pectore collocaret. Hanc devotus Dominicus visitabat, confessionem ejus audiebat, & frequenter communicabat. Quam cum die quadam communicasset, verbaque ei consolationis & ædificationis, sedens ad ejus fenestrulam, loqueretur, inter alia petivit ab ea, ut sibi doloris locum horribilis demonstraret; quod & fecit; & erat locus pectoris plenus vermibus. Quod cernens Vir misericors, vehementi dolori compatiens, dixit: Rogo te, ut pro magno munere unum de his vermibus mihi dones.

[119] Noluit illa, nisi se vermem promitteret redditurum. [ab horribili morbo mirabiliter liberaverit] Quod cum spopondisset, illa, Sancto inspiciente, ablatum de suo pectore vermem eidem tradidit per fenestram; qui magnus erat, nigrumque caput habebat: quem cum Pater sanctissimus extensa manu exciperet, digitoque suo verteret & inspiceret, subito versus est in pulcherrimum lapidem pretiosum. Quo viso, qui cum eo erant Fratres stupentes, admirati sunt valde dicentes, quod non restitueret sibi gemmam. Tunc cœpit sancta femina lacrymari, rogans, ut sibi redderet suum lapidem pretiosum. Sanctus vero lapidem restituens super fenestram posuit, ut promisit; quem mox illa, Viro Dei & iis, qui cum eo erant, inspicientibus, pectori suo restituit, unde tulerat eum; qui confestim iterum mutatus est in vermem. Tunc oratione facta super ipsam, Pater sanctus consignans benedicensque Dei famulam in pace dimisit. Quo descendente [de turri,] ceciderunt mamillæ a pectore ejus cum vermibus, & vermes exstincti sunt, pectusque consolidatum, paulatim omnino renovatum est, & omnis dolor horrendæ putredinis ablatus est. Transactis aliquot diebus, Sanctus visitans eam, incolumem ipsam reperit & gaudentem; narravitque [ipsa] Fratribus, qualiter per gratiam Dei, meritis ipsius a tam horribili morbo fuerat liberata.

[120] [& alteri reclusæ sanitatem suis precibus statim restituerit.] Romæ retro ecclesiam sanctæ Anastasiæ, quamdam reclusam, nomine Luciam, crebro cum ad sanctum Sixtum pergeret, beatus Dominicus visitabat; cujus brachium unum gravissima infirmitas adeo corroserat, ut carne & pelle consumpta, totum os usque ad cubitum, nudum penitus appareret: quod cum sancto Patri, eo jubente, devota femina ostendisset, ille dolori compatiens consignavit eam cruce, & benedixit, & abiit. Quæ mox per sancti Patris merita recuperavit integram sanitatem. Aderat tunc Frater Bertrandus, & alii quamplures hoc videntes b.

ANNOTATA.

a In Commentario prævio § 29 circa hanc ecstasim, ac singularem Deiparæ benevolentiam aliqua observavimus.

b Quamvis hæc duo miracula ab antiquioribus biographis non memorentur, tamen initio paragraphi 30 in Commentario prævio nonnulla allegavimus, quibus ea verosimilia redduntur.

* al. una

* pro mea

CAPUT XI.
Gesta Reynaldi aliorumque illustrium Prædicatorum, apparitiones, tentationes, & varia alia, quæ in Conventu Bononiensi contigerunt.

Pars III.
Cap. I.

Porro venerabilis ille magister Reynaldus, sanitate utriusque hominis per beatam Virginem recepta, [Reynaldus Hierosolyma reversus Ordinem Prædicatorum ingreditur Bononiæ,] licet jam professione Ordini obligatus, de consensu tamen patris sancti Dominici cum episcopo Aurelianensi ad complendum desiderium suum mare transiit, indeque reversus, Bononiam venit anno Domini MCCXVIII a, XII Kal. Januarii, hoc est in die beati Thomæ apostoli. Cœpit autem prædicationi mox totus insistere; & erat ignitum eloquium ejus vehementer, sermoque ejus, quasi facula ardens, corda cunctorum audientium inflammabat, ut vix esset tam saxeus, qui se a calore ejus absconderet. Tota tunc fervebat Bononia, quia novus surrexisse videbatur Elias.

[122] [ubi brevi crevit numerus Fratrum,] In diebus illis Bononiæ multos recepit ad Ordinem, & numerus Prædicatorum cœpit excrescere, pluresque additi sunt ad eos, quorum prædicationis luce velut stellæ per mundum plurimi radiant & effulgent; quam lucem primordialiter præcipueque fulsuram Bononiæ, Deus suturorum præscius præmonstravit: etenim antequam Fratres venirent Bononiam, mulier quædam Deo devota & cara, contra locum, ubi futuri erant Fratres, & nunc sunt, frequenter flexis genibus adorabat, quam dum tamquam fatuam homines irriderent, dixit eis: Miseri vos & fatui magis. Si sciretis, qui ibi futuri sunt, & qualia, hic utique mecum Deum adoraretis; nempe per eos, qui ibi futuri sunt, illuminabitur totus mundus b. Itaque dum Fratres prius apud ecclesiam de Vascarella * manerent, paulo post adventum Fratris Reynaldi, ad preces domini Hugolini Ostiensis episcopi, qui post Papa factus est, Bononiensis episcopus ecclesiam sancti Nicolai Fratribus Prædicatoribus conferens assignavit, cujus capellanus & sacerdos, Rudolfus nomine, vir bonus & devotus, Prædicatorum Fratrum Ordinem est ingressus.

II.

[123] Felicem illum locum Bononiæ, Patris nostri domicilium, [& Conventus ille variis signis] Deus noster angelorum concentibus, supernis luminaribus, cælestibusque splendoribus ante introitum Fratrum prophetice decoravit. Ad hoc asylum reorum domumque refugii quidam clericus, sufficienter quidem instructus, seculi tamen vanitatibus admodum seductus, monitus a Deo, salvandus confugit: vidit enim in visione, in campo tempestate valida se circumdatum occupari. Fugiens ergo ad domum quamdam, clausamque reperiens pulsat, petit recipi. Cui hospita ait: Ego justitia hic habito, & hæc domus mea est; & quia tu justus non es, non intrabis in eam. Dolens ille aliam, quam vidit, pulsat domum, petens recipi. Cui hospita, Ego sum, inquit, veritas; [nec ego te recipio, quia veritas] non liberat eum, qui eam non amat. Tertiam item videns mansionem, & ibi petit recipi. Quæ autem de intus erat, dixit: Pax sum ego, & non est pax impiis, sed tantum hominibus bonæ voluntatis. Attamen quia cogito cogitationes pacis, & non afflictionis, utile consilium tibi do. Ultra me habitat soror mea misericordia, quæ semper miseris auxiliatur: ad hanc accede, & mandata ejus comple.

[124] Cumque pergeret, divina misericordia sibi occurrens dixit: [& mira Clerici visione commendatur.] Si ab imminente tempestate salvari desideras, vade ad sanctum Nicolaum, ubi Fratres Prædicatores habitant, & invenies ibi stabulum pœnitentiæ, & præsepe continentiæ, pabulum doctrinæ, asinum simplicitatis cum bove discretionis, Mariam illuminantem, Joseph perficientem, & Jesum te salvantem. Evigilans ille & hæc ruminans, consilium misericordiæ sequitur. Ad Fratres vadens, misericordiam ab ipsis devotissime petiit & impetravit c. Erat tunc in Fratribus fervor caritatis magnus ad omne opus virtutis, suavitas eximiæ devotionis, vigilantia continuæ orationis, observantia strictissima Religionis, ardens animarum zelus in prædicationibus & confessionibus assiduis, pulcritudo conversationis in exemplis & moribus sanctis, rigor strenuissimus in vitiis coërcendis, tuncque levem transgressionem nequaquam levis ultio sequebatur.

[125] Conversus quidam tunc deprehensus est vilem pannum præter specialem licentiam accepisse: [Dum Fratres Bononiæ variis modis] quem magnus pater Reynaldus acriter in capitulo castigavit, pannumque in claustro coram Fratribus concremavit. Verum cum miser ille murmurans; neque culpam recognoscens, se nollet ad pœnitentiam humiliare, præcepit vir Dei Fratribus, ut ipsum violenter ad disciplinam pararent. Tunc ipse, erectis in cælum oculis, cum lacrymis ait: Domine Jesu Christe, qui famulo tuo Benedicto dedisti virtutem, ut a corde monachi sui per disciplinam expelleret dæmonem, da quæso, ut hujus virtute disciplinæ ab hujus Fratris anima tentatio diaboli expellatur. Castigavit autem illum tam acriter verberans, ut Fratres ad fletum moverentur. Nec frustra: ille enim compunctus cum lacrymis ait: Gratias tibi ago, pater, quia vere a me diabolum expulisti. Manifeste sensi serpentem de renibus meis exivisse. Qui conversus postmodum proficiens, Frater bonus & humilis est effectus.

[126] [a dæmone tentarentur,] Alius quoque Frater cum apostatando domum vellet egredi, deprehensus, coram magno patre Reynaldo Bononiæ ad Capitulum adductus est; qui culpam confitens coram ipso, se ad disciplinam humiliavit. Tunc vir Dei ad Fratrem conversus, castigans eum graviter, dicebat: Exi dæmon. Ad Fratres se vertens, Orate, ait, Fratres; per orationem & castigationem volens expellere dæmonem. Cumque diutius id ageret, [exclamavit ille dicens:] Audi me, pater. At ille: Quid, fili, vis? Tunc Frater: Vere diabolus recessit; & ego tibi stabilitatem promitto. Et gavisi sunt Fratres; ille [vero] remansit in Ordine confirmatus d.

III.

[127] Cum adhuc esset Ordo quasi pusillus grex, orta in Conventu Bononiensi tentationis quædam commotio, [& quidam Ordinem deserere cogitarent,] ut aliqui spiritu diffidentiæ decepti, conferrent ad invicem, ad quos Ordines se transferrent, eo quod novella plantatio hujus Ordinis infirmiter posita videretur. Unde etiam duo ex ipsis litteras legati, qui tunc erat, super hujusmodi impetrarunt: quas cum magnus Reynaldus inter Fratres recitasset, factus est ingens luctus, & commotio succrescere cœpit. Tunc vir Dei Reynaldus, erectis in cælum oculis, cordeque ad Deum loquente, Frater Clarus, vir bonus magnæ auctoritatis, utpote qui in artibus & jure Canonico rexerat, insuper peritus jure civili, exorsus est consolari Fratres, & multis rationibus confortare.

[128] [alii viri,] Vix sermonem compleverat; & ecce magister Rolandus, qui tunc regebat Bononiæ, cujus erat fama celebris, spiritu Dei succensus, de mundo fugiens, solus venit ad Fratres: & quia spiritu ebrius erat, nulla locutione præmissa, recipi ad Ordinem simpliciter postulabat. Magnus vero Reynaldus præ nimio gaudio vestes alias non exspectans, exuto suo caputio, mox induit ipsum. Tunc pulsata campana, & Fratribus cantantibus VENI CREATOR, fit cursus virorum, mulierum, & scholarium, totiusque commotio civitatis. Vix autem cantare poterant Fratres præ ubertate gaudii, & abundantia lacrymarum. Tunc revocata pristina devotio, & omnis error & tentatio conquievit; illique duo Fratres prosilientes in medium, male se egisse confessi sunt, & renuntiantes litteris, stabilitatem promiserunt.

[129] [virtute & scientia clari,] Sequenti nocte apparuit Fratri Rodolfo jam prædicto Christus Dominus, & a dexteris ejus Virgo mater, & a læva beatus Nicolaus, qui manum supponens capiti ejus dixit: Ne timeas, Frater, quia omnia prospera evenient tibi, & Ordini tuo, Domina nostra curam habente pro vobis. Moxque vidit in aqua, quæ transit juxta civitatem, navem plenam multitudine Fratrum; & ait illi beatus Nicolaus: Videsne hos Fratres? Ne timeas ergo, quia tot sunt, quod totum mundum implebunt e. Consolatus est ergo Frater, quia de commotione prædicta admodum fuerat conturbatus. Delectat valde horum illustrium memoria virorum, sicut musica in convivio vini, & sicut odor suavium unguentorum. Quantus Frater Reynaldus fuerit, ex præscriptis jam patuit, & ex sequentibus patebit.

[130] [eumdem Ordinem amplectuntur.] Frater Clarus f secundum nomen suum, bonitate & sanctitate vitæ constans & insignis exstitit, scientia præditus claruit, utpote qui in artibus & in jure Canonico rexerat, ac in jure civili instructus fulsit; nec minus auctoritate resplenduit, qui Prior provincialis Romanæ provinciæ, domini quoque Papæ pœnitentiarius & capellanus fuit. At Frater Rolandus Cremonensis g, qui regebat Bononiæ, ex consideratione vanitatis deliciarum & gloriæ, quibus affluebat, compunctus, ad Ordinem veniens, primus inter Fratres Parisius in Theologia legit, & multis annis Domino in sanctitate servivit, fama, scientia, & vita præclarus. Frater quoque Moneta h, qui tunc in artibus legens, in tota Lombardia famosior habebatur, in prædicatione magni patris Reynaldi violenter compunctus, multos, adhuc secularis exsistens, ad Ordinem adduxit. Indutus vero vestibus Ordinis, qualis in omni sanctitate exstiterit, quantum in verbo, & doctrina, & hæresum confutatione profecerit, non potest scripto faciliter explicari. Hi sunt viri gloriosi, Patres nostri & Fratres, quos magnus pater Reynaldus per verbum Euangelii Bononiæ Domino cum multis aliis acquisivit.

ANNOTATA.

a Hinc confirmantur ea, quæ § 28 diximus de tempore, quo F. Reginaldus Hierosolymitanum iter conficere, & in Italiam reverti potuit.

b Initio paragraphi 28 similem prædictionem aliis exemplis confirmavimus, quando de exordio cœnobii Bononiensis egimus.

c Theodoricus hanc visionem excerpsit ex Vitis Fratrum, in quibus part. 1 cap. 3 similis narratio confirmatur sequenti testimonio: Hoc magister Alexander, vir bonus & verax & honestus, super illo versu Misericordia et veritas &c. in scholis dixit, & in suis Postillis notavit. Hic fuit multo tempore doctor in theologia, post factus est episcopus in Anglia, unde fuerat oriundus.

d Hæc duo severioris disciplinæ exempla eodem fere modo in Vitis Fratrum part. 4 cap. 2 referuntur.

e Hæc historia etiam ex Vitis Fratrum part. 1 cap. 4 desumpta est.

f Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 92 & sequente, gesta & scripta hujus F. Clari recenset.

g Laudatus Echardus tomo proxime citato pag.125 & sequentibus, de eodem F. Rolando Cremonensi fusius disserit.

h De hoc F. Moneta etiam consuli potest Echardus, qui tomo 1 Operis laudati pag. 122 & 123 gesta illius ex Vitis Fratrum aliisque auctoribus enumerat.

* lege Mascarella

CAPUT XII.
Mira cibi & potus multiplicatio, prophetia, aliaque Sancti miracula Romæ patrata.

IV.

Retinuit me scribentem dulcis & odorifera recordatio filiorum, [Cum Romæ Fratres magna cibi & potus inopia laborarent,] & suspendit interim animum a magnifica & melliflua paternorum reminiscentia meritorum. Verum reflecto mentis oculum ad radicem dulcissimam, de qua omnis hæc suavitas pullulavit: interea enim, dum hæc per venerabilem patrem Reynaldum Bononiæ agerentur, omnipotens Deus per merita sancti patris Dominici dignatus est per diversa loca mirabilia operari: nam cum Romæ apud sanctum Sixtum cum ipso Fratres, numero centum, congregati sub euangelica viverent paupertate, die quadam missi sunt ab eo duo Fratres, Johannes de Galabria & Albertus Romanus, ut peterent eleemosynam: qui cum a mane usque ad tertiam petendo laborassent, nullam prorsus eleemosynam acceperunt. Et cum redirent, occurrit eis quædam mulier Ordini devota, dans eis unum panem dicens: Nolo, quod omnino vacui redeatis: Quo accepto, ecce vir quidam candidus & pulcher comitatus eos, rogavit obnixe, ut eleemosynam sibi darent. At illi excusabant se, dicentes, non posse sibi dare, cum pro se etiam non haberent. Cumque ille instantius peteret, dederunt ei panem pro amore Dei. Tunc is, qui panem acceperat, mox evanuit ab oculis eorum.

[132] [S. Dominicus fiduciam in Deo collocat,] Redeuntibus illis venit obviam pius Pater, qui, sancto Spiritu revelante, jam omnia cognoverat, quæ illis acciderant, & hilari vultu dixit ad eos: Filii, jam nihil habetis? Et narraverunt, quæ acciderant, & de paupere, cui dederant panem. Ille dixit eis: Angelus Dei fuit; Dominus vero pascet servos suos. Eamus ad orandum; intransque ecclesiam, post modicum egressus, dixit, ut Fratres ad prandium convenirent. Dicunt quidam ex ipsis: Ut quid convenient, cum non habeamus, quod ponamus ante illos? Ipse vero sciens, quid facturus esset Dominus, dixit: Dominus pascet servos suos. Cumque ut pusillæ fidei adhuc dubitando tardarent, vocavit Fratrem Rogerum cellerarium, mandans, ut Fratres congregaret ad prandium, quod Dominus provideret eis.

[133] [& cælitus panem] Tandem coopertis mensis & scyphis appositis, facto signo, ingressi sunt Fratres refectorium, & benedixit sanctus Pater mensas. Residentibus cunctis, legit ad mensam Frater Henricus Romanus. Sanctus autem Dominicus junctis manibus cœpit orare super mensam; & ecce, ut promiserat, affuit providentia divina, ut pasceret servos suos: nam duo juvenes pulcherrimi in medio apparuere refectorii, missi cum duabus aliis pallis *, videlicet candidissimis panibus plenis, a tergo & ante; incipientes autem ab inferioribus, unus ad dexteram & alter ad sinistram, singulis Fratribus panem integrum obtulerunt. Venientes ad sanctum Dominicum, sibi, sicut ceteris, panem integrum apponunt, & inclinantes capita amplius non comparuerunt.

[134] [ac vinum imperrat.] Tunc sanctus Dominicus dixit: Comedite, Fratres, comedite panem, quem Dominus misit nobis. Deinde servitoribus mensæ, Vinum, inquit, Fratribus ministrate; qui cum dicerent: Pater sancte, non habemus; ipse plenus Spiritu sancto dixit: Ite ad vegetem, & de vino, quod Dominus ibi misit, propinate. Euntes ergo, ut sibi fuerat imperatum, invenerunt vegetem optimo vino plenam usque ad summum, & haurientes tulerunt Fratribus propinantes; quibus sanctus Pater ait: Bibite, Fratres, de vino, quod Dominus dedit vobis. Comederunt itaque & biberunt, quantum voluerunt, die illo & sequenti; tertia vero die, postquam comederant, omnia fragmenta, quæ superaverant, jussit sanctus Dominicus dari pauperibus, noluitque, quod de iis aliquid remaneret. Post hæc fidelissimus Pater exhortans filios spem suam in Domino ponere, nec in ulla necessitate desperare, sermonem eis pulcherrimum prædicavit.

[135] [Sanctus alia vice panem multiplicat,] Alia quoque vice in eadem domo procurator Fratrum ad Patrem sanctum accedens, defectum panis nuntiavit, qui exultans spiritu benedixit Deum, eique modicum, quod habebatur, panis, super mensam per partes dividi mandavit. Erant tunc temporis in Conventu Fratres numero circiter quadraginta, qui, facto signo, ingressi refectorium, cum post benedictionem unusquisque buccellam coram se positam cum gaudio frangeret, ecce duo juvenes habitus formæque consimilis intraverunt, palliorum sinus a collo dependentes plenos panibus deferentes: quos cum coram Patre sancto silenter obtulissent, subito discesserunt, nec eorum notitia potuit inveniri. Tunc Vir sanctus manum circumquaque protendens, Modo, inquit, Fratres comedite. O veneranda benignitas Dei, quæ talem timentibus se præparavit escam dulcem a!

[136] In eadem domo Pater sanctus, facto super se Spiritu, [Fratribus futura prædicit,] Fratribus ad Capitulum convocatis, palam omnibus nuntiavit, duos ex ipsis in corpore, & duos in spiritu morituros. Nec mora; verbum comitatur effectus: Frater enim Gregorius, vir pulcherrimus & admodum gratiosus, primo; tertia vero die post Frater Albertus, quem idem Pater pro eleemosynis miserat, qui etiam angelo dedit panem, sumptis devote Sacramentis, in Domino mortui sunt. Alii vero duo discedentes ab Ordine, perierunt b.

[137] Frater Jacobus quadam gravi infirmitate quodam tempore præventus, morboque invalescente quotidie, [F. Jacobum morti proximum morbo liberat,] jam ad extremum vitæ, natura prorsus succumbente, devenerat. Cumque Fratres, Unctionis officio jam præmisso, circa eum, ut egredientem spiritum orando protegerent, convenissent, [tristesque essent] non modicum de subtractione Fratris, sibi tunc temporis tam necessarii, pro eo quod tam notum in urbe Fratrem alium non haberent. Benignus Pater filiorum admodum desolatione commotus, seclusis omnibus, clausoque ostio super eum oratione fusa, egredientem spiritum potenter retinuit, Fratribusque vocatis, reparatum Fratrem ipsis per manum restituit, suoque officio factum incolumem resignavit. Hæc de se facta prædictus Frater Jacobus publicavit, quo etiam procuratore existente, contigit miraculum de multiplicatis panibus, antea memoratum c.

[138] Recepit servus Christi Dominicus quemdam juvenem pulcherrimum, Heiricum nomine, nobilem quidem genere, [& alterum persecutioni consanguineorum mirabiliter subducit.] sed moribus nobiliorem, civem Romanum. Indignantes super hoc propinqui ejus, ipsum extrahere de Ordine nitebantur. Quo cognito, prudens Pater, datis sociis, ipsum ad Conventum alium destinavit: qui cum jam fluvium juxta viam Numentanam transisset; ecce propinqui, ut raperent fugientem, jam ex alia parte fluminis aderant. Tunc novitius Deo se & sancti Dominici meritis commendavit, ut eum de illorum manibus eripere dignaretur. Et ecce nutu Dei in tantum excrevit aqua, ut eum persecutores in equis transvadare nullatenus potuissent: quo viso, stupefacti reversi sunt, relinquentes juvenem in Ordine confirmatum. Videntes autem Fratres, illos redisse stupefactos, complacuit eis, ut redirent. Cumque ad præfatum fluvium venissent, ut redirent, aqua in locum suum reversa est, liberum transeuntibus præbens iter.

VI.

[139] Venit die quadam tardius ad Sorores pater sanctissimus Dominicus, [Quando alia vice coram Fratribus] & convocatis omnibus ad fenestram, præsentibus Fratribus, dixit: Filiæ meæ, ego venio de piscatione, & Dominus dedit mihi magnum piscem. Dicebat hoc de Fratre Gaudione, qui fuit filius unicus domini Alexandri, magnifici viri urbis Romæ, quem ad Ordinem receperat. Facta collatione, multam eis consolationem exhibuit. Quibus finitis, dixit: Bonum est, filiæ meæ, ut modicum gustemus potum. Ad jussum ergo ejus per Fratrem Rogerum cellerarium allatus est scyphus vino plenus usque ad summum. Deinde benedixit, & primo ipse bibit, & postea ceteri Fratres, qui præsentes erant numero triginta: qui omnes postquam biberunt, quantum voluerunt, non est imminutum vinum; sed scyphus in sua plenitudine permansit.

[140] [& Sororibus vinum multiplicaverat,] Tunc vocans Sanctus Sororem Nubiam, dixit ei: Vade ad tornum, id est, rotam, tolle scyphum, da potum Sororibus universis. Abiit illa cum socia afferens scyphum plenum usque ad summum; & cum ita esset plenus, nec una quidem gutta ex eo effusa est, licet per multas manus & locorum spatia transferretur. Biberunt igitur primo Priorissa, omnesque aliæ Sorores, dicente eis frequenter Patre benigno, Bibite satis, filiæ meæ. Erant tunc Sorores centum quatuor. Cumque Fratres & Sorores omnes de illo poculo caritatis biberent, plenus tamen ac sine diminutione scyphus permansit.

[141] [nocte ad cœnobium S. Sabinæ rediens,] His itaque gestis, dixit Pater sanctus: Dominus vult, quod vadam ad sanctam Sabinam consolari filios meos. Priorissa autem & filii nitebantur eum detinere dicentes: Pater, hora præteriit; jam prope mediam noctem est. Non expedit, ut hinc amodo recedatis. Ille autem non acquievit eis, dicens: Quia Dominus omnino vult, ut proficiscar, & ipse mittet angelum suum nobiscum. Assumens igitur Fratrem Tancredum, Priorem Fratrum, & Fratrem Odonem, Priorem Sororum, cœpit proficisci. Cumque egrederentur, ecce juvenis pulcherrimus adstitit ante portam, tenens in manu baculum, tamquam paratus ad iter, cœpitque præcedere eos in via.

[142] [mirabiliter ab angelo in illud introducitur,] Tunc Pater sanctus Fratres socios ordinavit inter se & illum, & ipse loco tertio sequebatur. Venientes autem ad portam Fratrum, invenerunt eam diligenter seris firmatam. Tunc juvenis, qui dux viæ fuerat, ad unam partem portæ se traxit, quæ statim aperta est eis: & primo quidem ingressus est ipse; deinde Fratres; & post eos pater Dominicus introivit, egressoque juvene, qui eos introduxerat, inventa est clausa janua, sicut prius. Tunc Frater Tancredus interrogavit beatum Dominicum, dicens: Pater sancte, quis fuit iste juvenis, qui venit nobiscum? Respondit: Fili, angelus fuit sanctus, quem ad nostri custodiam Dominus destinavit. Videntes itaque in choro ad Matutinas Fratres Patrem sanctum & socios suos, mirabantur, quomodo clausis januis introissent.

[143] [& novitium ab Ordine discedere prorsus volentem,] Erat tunc quidam juvenis novitius in Conventu, civis Romanus, nomine Jacobus, qui vehementi tentatione victus, deliberavit omnino, cum ecclesiæ aperirentur januæ, ab Ordine discedere. Quod Pater almus divina revelatione prænoscens, in spiritu lenitatis dulciter monuit, ne se a tam sancto consortio segregaret. At ille deprecanti & supplicanti non acquiescens, surgens abstraxit sibi habitum, dicens, se deliberasse recessurum. Vir autem mitissimus violentæ tentationi compatiens, Exspecta, inquit, modicum, fili mi, & post facies, quod volueris.

[144] [fusa ad Deum oratione, facile retinet.] Tunc prostravit se in oratione Pater pius, supplicans Domino pro filio perituro. Mox quantum valuerit justi deprecatio, apparuit, & quam facile potuerit, quod voluit, obtinere. Necdum orationem finierat, & ille lacrymarum imbre perfusus, ad pedes Sancti provolutus, habitum, quem rejecerat, sibi reddi petiit, pollicens, se semper in Ordine Domino serviturum: quem benignus Pater dulciter alloquens, habitum reinduit, ad perseverantiam exhortans: qui meritis sui Intercessoris adjutus, postmodum in Ordine laudabiliter temporibus multis vixit. Mane regressi cum Fratres, quæ acciderant, omnia Sororibus recitarent, ea Pater verax sic esse simpliciter recognovit, & dixit: Filiæ meæ, inimicus Dei rapere voluit ovem dominicam; sed Dominus liberavit ipsam de manibus ejus d.

ANNOTATA.

a In Commentario prævio § 27 duo illa miracula panis cælitus allati ex antiquiore teste retulimus, & ibidem notas Echardi circa hanc rem exhibuimus.

b Constantinus Urbevetanus apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat pag. 33, Humbertus in Actis Sancti cap. 47, & Vincentius Bellovacensis lib. 30 Speculi historialis cap. 77 eamdem prophetiam narrant.

c Paragrapho 27 Commentarii prævii hanc mirabilem sanationem transcripsimus ex laudato Constantino Urbevetano, qui illud exceperat ex ore ipsius F. Jacobi, cui id acciderat.

d Nescio, unde Theodoricus eruerit illa miracula, quæ post sanationem F. Jacobi narrat. Tamen suspicor hæc & aliquot sequentia ex relatione Sororis Cæciliæ prodire, ut ad caput sequens observabimus,

* al. missi a Deo cum duobus palliis

CAPUT XIII.
Dæmon a sancto castigatus, vinum rursus multiplicatum, mira linguæ ignotæ intelligentia, aliaque prodigia.

VII.

Ingressus Vir sanctus cum pluribus Fratribus claustrum Sororum, [Sanctus dæmonem sub specie lacertæ,] ibidem prædicabat constanter de fallaciis inimici. Et ecce affuit sathan in specie lacertæ nimis horribilis & deformis, habens duo capita, eratque * magna valde. Discurrens autem juxta ripam, ubi sedebant, caudam & unum de capitibus citissime elevabat & deponebat, impetum faciens in Sorores, acsi ipsas aggredi niteretur. Pater vero sanctus agnoscens, quis esset, accensus contra eum zelo Dei, terribili aspectu agitans caput dixit: Inimice, inimice; & conversus ad Sorores, ait: Nolite timere, quia vobis nocere non potest. Cumque præ nimio terrore jam aliquæ surrexissent, ut fugerent, dixit illi: Præcipio tibi, humani generis inimice, ut statim te projicias in hanc aquam. Et mox, cunctis videntibus, immersit se aquæ, & nusquam comparuit.

[146] Tempore quodam rediens de Hispania Pater sanctus, [& alias sub forma passeris,] detulit Sororibus cochlearia cypressina, unum pro qualibet Sorore. Et cum ad fenestram sedens cum pluribus Fratribus, prædicaret Sororibus, inimicus humani generis in similitudine passeris prope terram, ut manu capi posset, super Sorores volitans in aëre, prædicationem impedivit. Quod videns Sanctus, Sorori Maximillæ dixit: Surge & apprehende, & adduc eum ad me. Quæ surgens, sine difficultate apprehendit eum, & per fenestram tradidit Viro sancto. At ille cœpit eum festine depennare dicens: Inimice, inimice. Cui cum, subridentibus omnibus, lamentabiliter garrienti pennas omnes abstulisset, projecit eum dicens: Vade inimice generis humani; modo vola, si potes. Strepitum quidem magnum facies, sed damnum inferre non poteris. Itaque per fenestram ingressus, ascendit ad vas æreum, quod ante altare beatæ Virginis in catenulis dependebat, in quo erat lampas accensa plena oleo, & magno impetu catenas concutiens, ipsum evertit; lampas vero de vase egressa est, nec læsa, nec exstincta, & in aëre versa stetit, os habens inferius, & fundum superius. Levantes ad strepitum capita Sorores, viderunt lampadem in aëre sine sustentaculo mirabiliter persistentem, quæ nec exstincta est, nec una quidem gutta de ea olei effusa; sed [nec] furfur, quod in pelvi erat sub lampade ob custodiam, dispersum est; sed omnia illæsa permanserunt & integra, velut ore prophetico prædixerat Pater sanctus. Quod videns, ipse cum Fratribus gratias egit Deo. Passer autem ille instabilis ulterius non est visus, præcepitque Vir Dei lampadem restitui loco suo.

[147] [ac simiæ apparentem castigat,] Accidit ibidem cum Vir Dei in oratione usque ad noctis medium vigilasset, ut egressus de ecclesia, ad lumen candelæ in capite dormitorii sedens scriberet. Et ecce dæmon in specie simiæ apparens, cœpit gestus illusorios cum torsione vultus coram ipso deambulans exercere, Tunc Sanctus ei manu innuit, ut fixus staret, dans ei candelam, ut ante se teneret, accensam; qui tenens nihilominus gestus cum irrisione vultus faciebat. Interea finitur candela, cœpitque ardere digitus simiæ, & quasi præ dolore torquendo se lamentari, cum tamen gehennæ ignibus ardens, flammam non timeat corporalem. Sanctus autem ei, ut staret adhuc, innuit. Quid plura? Tam diu stans permansit, donec digitus indicialis usque ad juncturam manus, totus crematus est, & magis ac magis se torquendo lugebat. Sic in fide fortis Homo Dei volenti sibi illudere illudens, ferula, quam semper secum portabat, percussit eum fortiter dicens: Recede nequam; insonuitque percussio, acsi percussisset utrem siccum plenum vento. Tunc in parietem proximum se projiciens nusquam comparuit, fœtoremque post se relinquens, quis fuerit, patefecit. Vere merito inter angelicas potestates coronandus est, qui tam potenter diabolicas confundit & reprimit pravitates.

[148] [ut Soror Cæcilia testatur.] Hæc & multa alia præclara virtutum exempla & miraculorum prodigia per gloriosum confessorem suum Dominicum virtus Altissimi operari dignata est in urbe Romana tempore Honorii Papæ, qui Prædicatorum Ordinem confirmavit, & eumdem Patrem benigno prosequebatur favore, & omni dignum reputavit honore. Soror Cæcilia, decem & septem annorum puella, prima de Sancti patris Dominici manu habitum Ordinis accepit; quæ Bononiam translata ad instaurandum cœnobium sanctæ Agnetis, ibidem adhuc vivit a in senecture bona, & conversatione sanctitatis summa. Hæc ea, quæ memorata sunt, oculis suis perspexit, & auribus audivit, & fideliter enarravit b.

VIII.

[149] Cum in Hispania duos instaurasset Conventus, non quæ sua, sed quæ Jesu Christi sunt, quærens, ad terras alias properavit: qui cum in partibus Tholosanis cum multis Fratribus iter ageret, accidit die quadam, [Iterum vinum multiplicat,] quia pauperes Christi erant, ut ad prandium non nisi unum vini scyphum, quo reficerentur, haberent. Quidam autem ex illis Fratribus in statu seculi multum fuerant delicati; quorum defectui pius Pater compatiens, jussit id modicum vini, quod habebant, in vase magno recipi, & aquam in abundantia superfusam Fratribus propinari. Erant autem Fratres numero octo, qui biberunt ad sufficientiam aquam vinum factam valde bonum, Domino gratias referentes. Superabundavit autem vinum, quod desuper dono Christi fuerat ministratum c.

[150] De Tholosa quoque vadens Parisius Pater sanctus, [& Germanicæ linguæ ignarus] cum ad Rupem Amatoriam venisset, ibidem in ecclesia beatæ Mariæ devote vigilans pernoctavit, habens comitem itineris, societatis & devotionis Fratrem Bertrandum, virum sanctum, qui fuit Provinciæ primus Prior. In crastino procedentes habuerunt in via obvios quosdam Theutonicos peregrinos, qui audientes Virum Dei cum socio psalmos & lectiones orando frequentare, adhæserunt eis devote. Venientes autem ad villam, invitaverunt Sanctos, & eos more consueto dapsiliter procuraverunt: sicque fecerunt per quatuor dies continuos.

[151] Quarta die ingemiscens beatus Dominicus socio suo dixit: Frater Bertrande, [mirabiliter per quatuor dies Germanice loquitur,] vere læsam habeo conscientiam, quod istorum peregrinorum carnalia metimus, cum eis spiritualia non seminamus. Si placet, flexis genibus oremus Dominum, ut linguæ eorum nobis det intelligentiam pariter & loquelam, ut eis dominum Jesum annuntiare possimus. Qui cum orassent, stupentibus illis, intelligibiliter idioma Theutonicum sunt locuti, per aliosque dies quatuor ambulantes & loquentes cum eis de domino Jesu, tandem Aurelianis venerunt. Dimiserunt autem eos Theutonici in strata Parisiensi, eorum se orationibus humiliter commendantes d.

[152] Altera die dixit humilis Pater Fratri: Ecce, Frater, [quod miraculum silere imperat socio suo Bertrando,] ingredimur Parisius, & si scierint Fratres miraculum, quod Dominus dedit nobis, credent nos sanctos, cum simus peccatores; & si ad seculares pervenerit, multæ patebimus vanitati. Per obedientiam igitur tibi præcipio, ne ante mortem meam alicui hominum ista dicas. Sic res latuit, donec post mortem ipsius Frater Bertrandus devotis Fratribus indicavit. Hic Frater Bertrandus vir sanctus, primus Prior provincialis Provinciæ Missam pro peccatis fere quotidie celebravit; a quo Frater Benedictus vir prudens quæsivit, cur raro pro defunctis, & pro peccatis frequenter celebraret. Respondit ei: Quia defuncti salutem æternam certam habent; nos autem adhuc in periculo fluctuamus.

[153] Cui Frater ait: Duo pauperes mendici, unus sana habens membra, [qui Bertrandus comparatione ac visione sæpius pro defunctis orare discit,] alter iis carens, æqualiter egent; quem horum potissime juvabitis? Dicit ei pater: Eum, qui minus se juvare potest. Hi sunt, ait Frater, defuncti non habentes os ad confitendum, manus ad operandum, sola nostra adjutoria præstolantes; vivi autem peccatores iis omnibus poterunt se juvare. Cum autem nec sic acquiesceret pater, sequenti nocte apparens ei terribilis defunctus, & cum cumulo ligneo eum graviter compressit, & plus quam decies illa nocte eum excitans terruit & vexavit. Unde in aurora Fratrem Benedictum advocans, ad altare cum lacrymis devote accedens, extunc pro defunctis sæpius celebravit e. Hic est Frater Bertrandus, pater reverendus & sanctus, cui beatus Dominicus interdixit, ne culpas proprias, sed aliorum defleret: consideraverat enim, quod se pro peccatis suis nimium affligebat: tantæque virtutis erant verba Patris sancti in corde Fratris, quod extunc pro se plorare non poterat etiam volens, cum pro peccatis aliorum plangeret abundanter f.

[154] [& Sanctus alium virum ignoti idiomatis intelligit,] Alio item tempore iter agens Pater sanctus obvium quemdam habuit, hominem Dei sanctum; contristatus est autem, quod eum alloqui non poterat, eo quod linguæ illius & idiomatis intelligentiam non haberet. Tunc consolationis cælestis, fraternæque ædificationis flagrans desiderio servus Dei Dominicus, ad Dominum se in oratione convertit, postulans, ut sibi concederet perfrui colloquio ejus, qui sibi occurrerat, viri Dei. Et ecce datum est utrique per Spiritum Dei, ut variis linguis alterutrum loquerentur; sicque per dies tres, quibus simul gradiebantur, spiritualibus sermonibus & divinis colloquiis affecti, tandem consolati in Domino, valedicentes ab invicem discesserunt g.

[155] [ac signo crucis se sociumque ab imbre intactum servat.] Cum iter ageret tempore quodam Vir Dei per viam cum Fratre Bertrando, sibi dilecto socio, facta est super eos tempestas gravis, quam pluvia est secuta. Cumque densus imber inundans terram per circuitum infunderet, Pater sanctus imminenti tempestati & imbri signum crucis opposuit, itaque in illa tanta aëris intemperie, virtute crucis protecti, processerunt, ut nec fimbriam vestimenti ipsorum pluvia contingeret, [licet imber] circumquaque omnia vehementius irrigaret h. Contigit e regione, ut supervenientibus pluviis, sua suorumque quamplurimum madefierent vestimenta; & cum alii pro vestibus exsiccandis remanerent ad ignem, ipse sancti Spiritus igne fervens more suo statim ad pernoctandum in oratione sic madens complutis vestibus ecclesiam introivit. Mane cum aliorum vestes, qui ad ignem remanserant, madidæ persisterent, ejus vestes adeo siccæ repertæ sunt, acsi tota nocte in loco calido jacuissent i.

ANNOTATA.

a Nempe Soror Cæcilia adhuc vivebat, cum Theodoricus prima vice colligeret Acta S. Dominici, quæ postea auxit & reformavit, ut § 5 Commentarii prævii diximus.

b Certe mirum est, a sola Sorore Cæcilia memorari hæc portenta, quibus tamen tot alii testes adfuisse dicuntur. Quare Melchior Canus, aliique his non æqualem fidem adhibent, ut eodem § 5 Commentarii prævii monuimus.

c Hæc prodigiosa vini multiplicatio ex Vitis Fratrum part. 2 cap. 5 excerpta est, quam alia occasione in Commentario prævio § 33 retulimus.

d Istud miraculum etiam in Vitis Fratrum part. 2 cap. 10 narratur.

e Hæc eadem de F. Bertrando in Vitis Fratrum part. 5 cap. 7 referuntur, ubi tamen ad rei confirmationem in fine sic additur: Hæc ab ore ipsius Fratris Benedicti audivit, qui ista descripsit.

f Efficax illud S. Dominici mandatum in Vitis Fratrum part. 2 cap. 19 totidem fere verbis exprimitur.

g Putamus, idem hoc esse miraculum, de quo Theodoricus supra cap. 2 iterum meminit, ut ibidem annotavimus.

h Confirmatur hoc miraculum ex testimonio B. Jordani, qui illud ex F. Bertrando audivit, ut ipse supra in Actis S. Dominici cap. 4 num. 74 testatur.

i Constantinus num. 31 & Humbertus cap. 38 apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 31 & sequente, de siccatis Sancti vestibus eadem tradunt.

* al. erantque

CAPUT XIV.
Prodigiosa pueri læsi ac matris febricitantis sanatio, severa paupertatis & regulæ observantia, iterata panis ac vini multiplicatio.

Anno igitur Domini millesimo ducentesimo decimo nono veniens Parisius, invenit ibidem in domo sancti Jacobi Fratres numero triginta, [Sanctus puerum graviter læsum ac matrem febri afflictam sanat,] cum quibus modico tempore a demoratus, valedicens eis, & committens Dei gratiæ, profectus est. Cumque per Franciam transiens, ad castrum Castellionis b venisset, capellanus eum hospitio recepit, cujus sororis filius de solario cecidit, & a matre & parentibus, tamquam exanimis, plangebatur: quorum dolori sanctus compatiens Dominicus, in oratione cum lacrymis se prostravit. Exaudivit autem eum Dominus, & puerum incolumem reddidit matri suæ, tristitiaque in gaudium est conversa. Sacerdos igitur, avunculus pueri, magnum fecit convivium, multis Deum timentibus invitatis. Mater vero pueri quartanis febribus vexata, aliis anguillas edentibus, non edebat. At Christi famulus Dominicus morsellum c anguillæ signans cruce mulieri obtulit dicens: Comede in nomine Salvatoris. Comedit, & ab omni febre curata est d.

[157] Tandem in æstate prædicti anni Bononiam introivit, [Bononiam veniens possessiones rejicit,] ubi jam tunc apud sanctum Nicolaum magnus fuit cum Fratre Reynaldo Fratrum numerus congregatus; qui de adventu Patris valde gavisi, cum ingenti eum devotione & reverentia, sicut patrem carissimum, susceperunt. Mansit autem Pater sanctus in eadem civitate usque ad finem vitæ suæ, nisi cum ivit ad curiam Romanam, & quando egressus visitavit quasdam terras Lombardiæ, civitatemque Venetiarum. Diligebat autem verus Jesu Christi imitator super omnes divitias euangelicam paupertatem. Unde cum venisset in Bononiam, & dominus Odericus Galicani possessiones suas, quæ valebant ultra quingentas libras Bononiensium, vellet dare Fratribus, iste verus divitiarum contemptor accipere penitus recusavit, factamque inde coram domino Bononiensi episcopo cartam rescindi fecit e non enim voluit, quod Fratres haberent possessiones aliquas temporales; sed solummodo de eleemosynis parce viventes, vilibus vestibus contenti, parvas domos & humiles habitarent.

[158] Cum ergo Frater Rudolfus procurator Bononiæ parvas & vilissimas cellulas, [vigidam paupertatis] quas habebant Fratres, absente Patre sancto, per brachium elevare cœpisset, reversus videns hoc, procuratorem & alios dolenter & cum gemitu reprehendit; & erumpens in lacrymas, cum fletu dixit ad ipsos: Heu tam cito vultis paupertatem relinquere, & magna palatia ædificare? Ad mandatum igitur ejus opus hoc imperfectum remansit, quamdiu vixit. Erat Sanctus Dei patiens & gaudens in tribulationibus, quas ex defectu victus & vestitus illo tempore ipse cum Fratribus multiplices sustinuit, in quibus jucundatus & delectatus est, sicut invenisset spolia multa.

[159] [ac regulæ observantiam profuetur,] Regulam in se rigide & integre custodivit, voluitque a Fratribus firmiter observari. Et si quos transgressores reperisset, mansuetudine maxima & verborum dulcedine puniebat, ut nullus turbaretur, licet esset pœnitentia multum gravis. Cui [aliquando] Frater vadens, ut injunctam sibi impleret obedientiam, occurrit de prædicatione revertenti (intellexit autem Vir sanctus in Spiritu, quod non regulariter ambularet) a quo post salutationis verba dum Pater quæreret, quemadmodum pergeret, & si quid illicitum deferret, deprehensum se videns miser, erubuit, seque portare pecuniam humiliter recognovit, quam statim religiosissimus Pater projici jussit, Fratremque per injunctam satisfactionis pœnitentiam emendavit f. Silentium horis semper consuetis & debitis secundum Ordinem observabat; a verbis otiosis abstinebat; semper de Deo & cum Deo loquebatur.

[160] Eodem anno, quo sanctus Dominicus Bononiam venerat, [& F. Reynaldum Parisios mittit,] non sine gravi desolatione Fratrum, quos receptos ibidem paterno consolabatur affectu, missus est ab ipso Frater Reynaldus Parisius, ut ibi Christum euangelizans, impartiretur etiam eis aliquid gratiæ spiritualis. Venerabilis igitur Frater Reynaldus mandato humiliter obediens, Parisius veniens, indefesso cordis fervore prædicabat Jesum Christum verbo, [& opere.] Sed cito tulit eum Deus: placita enim erat Deo anima ipsius; propterea festinavit educere illum de medio iniquitatum. Verumtamen duos dedit ei Deus filios admodum generosos, dulcissimum videlicet magistrum Jordanum, beati Dominici successorem, & illum gratiosum prædicatorem, Fratrem Henricum de Colonia, Theutonicos natione; de quorum inenarrabilibus virtutibus malo humiliter tacere, quam insufficienter aliquid enarrare: gloriam enim virtutis eorum quis poterit explicare?

[161] [qui grave Ordinis jugum pro levi repulans,] Frater vero Matthæus, primus & ultimus abbas hujus Ordinis, tunc Prior exstitit Parisiensis: is, quia magistrum Reynaldum olim decanum Aurelianensem in seculo gloriosum & delicatum cognoverat, requisivit ab eo aliquoties cum admiratione dicens: Magister, estne vobis severum, hunc durum & asperum habitum assumpsisse? At ille vultu demisso respondit: Nihil in hoc Ordine mereri me reputo, quia nimis in eo mihi complacuit [semper.] Nimirum unctione cælica perunctus vir sanctus, jugum durum euangelicæ paupertatis leniter tulit, & grave onus monasticæ Religionis odor unguenti fragrans suaviter portabile sibi fecit.

[162] [pie ex hac vita discedit,] Postquam brevi tempore idem Frater Reynaldus Parisius manserat, cœpit infirmari corpore; sed confortari mente, qui dum ad hujus labentis terminum, & perennis vitæ introitum approximaret, accedens ad eum Frater Matthæus Prior, de Sacramento secum extremæ unctionis contulit, dicens, quod pugna mortis & dæmonum immineret. Respondit beatus ille: Ego luctam hanc non timeo; sed exspecto cum gaudio & exopto. Mater misericordiæ quidem Romæ me inunxit, in qua confido, & ad ipsam cum multo desiderio vado; tamen ne hanc ecclesiasticam unctionem contemnere videar, placet mihi, & eam peto: qua devote suscepta, coram positis Fratribus & orantibus, in Domino feliciter obdormivit. O vere beatum virum, in die obitus sui benedictum, qui nec asperitatem mortis, nec crudelitatem dæmonis expavit; sed confidens in dulcedine Virginis matris, ad æternitatem cum gaudio properavit! Sepultus est in ecclesia sanctæ Mariæ de Campis, eo quod Fratres nondum propria gauderent sepultura, anno Domini millesimo ducentesimo decimo nono.

[163] Post mortem vero ipsius duo illi Theutonici, Jordanus videlicet & Henricus, [postquam duos egregios juvedes ad Ordinem admisisset.] valde gratiosi, qui in manibus ipsius votum emiserant, uti prædictum est, in capite jejunii, dum Fratres cantarent Antiphonam IMMUTEMUR HABITU, secularibus vestibus exuti, Ordinis habitum induerunt. Isti sunt duo fontes limpidissimi, qui de obturato fonte protinus orti sunt, prout visio præsignaverat: erant quippe virginei corporis, munditia purissimi, & fluentis doctrinæ gratia dulcissimi, lavandis peccatorum sordibus patentissimi. Isti sunt duæ olivæ, pietatis & misericordiæ visceribus affluentes, qui suæ suavitatis odore totam Ecclesiam resperserunt. Hi sunt duo candelabra, super quæ clara, quæ non marcescit, sapientia lucem pedibus insipientium præbuit in hac vita, augentque nunc Sanctorum gaudia, ante Dominum lucentia g.

XI.

[164] In diebus illis exemplar Religionis & speculum, sanctus pater noster Dominicus manens Bononiæ, [Sanctus Fundator exemplo suo Fratres] sicut oliva fructifera in domo Dei, floribus virtutum & famæ redolens, verbo & exemplis radians, gratiaque devotionis pinguescens, per incomparabiles fructus ubertim germinans pullulavit: qui tamquam lignum vitæ in medio paradisi, sic inter Fratres constitutus, Deo placitam, angelis similem, hominibus amabilem, solisque perfectis vix imitabilem duxit vitam: cujus divinissimam sanctitatem conversationis, quia dignis laudibus nequeo describere, verbis simplicibus attentabo. Fuit igitur iste homo valde humilis, mansuetus, patiens, & benignus; quietus, pacificus, sobrius, & modestus, in omnibusque suis actibus valde maturus.

[165] Regularis observantiæ discretus institutor & sanctus, [ad exactam regularum observantiam excitat,] cultor præcipuus, exsecutor strenuus & justus integre & perfectissime super omnes Ordinem suum servans, in nulloque sibi parcens, rigorem Conventus tenens in omnibus continue sequebatur. In choro, refectorio, vestitu, cibo, potu, jejuniis & aliis, Prædicatorum regulam & Ordinem in se strictissime tenuit, voluitque a Fratribus observari. Interdum quidem bene cum aliis rationabiliter dispensabat; sibimet vero supra humanum modum asper & durus, in nullo penitus condescendit: aliis namque duo pulmenta edentibus, ipse sibi alterum subtrahebat: valde enim virtute abstinentiæ præeminebat: cum enim Frater Rudolfus, tunc procurator, quandoque pitanciam h Fratribus faciebat, vocans eum silentio dixit ei: Quare interficis Fratres, dando pitanciam? Modico enim contentus erat.

[166] Quando vero dictus Frater defectum victualium intimabat ei, [in summa penuria cibum divinitus obtinet,] ait: Vade in ecclesiam, & ora; qui dum iret, frequenter eum sanctus Dominicus sequebatur; sicque dono Dei factum est, ut semper sustentationes haberent idoneas. Quandoque modicum panem, quem habebat, ponebat de mandato ejus in mensa, & ipsius meritis abundabat. Quadam die jejunii, cum in refectorio panis deficeret, dedit Sanctus procuratori signum, ut panis coram Fratribus poneretur: qui dixit ei, quod non esset panis. Tunc Vir Dei alacri vultu elevavit manus, & laudans Deum benedixit; & in continenti intraverunt duo portantes duo canistra, unum plenum pane, aliud quoque plenum ficubus siccis, ita quod ex iis abundanter Fratres sunt refecti i. Prædicatores etenim sanctos, spe & contemplationis pennis ad sublimia evolantes, qui non serunt, nec metunt, nec congregant in horrea, Pater cælestis pascit, qui juxta mandatum Unigeniti soliciti non sunt, quid comedant, vel quid bibant.

[167] [& rursus panem] Igitur in eodem Conventu procurator Fratrum ad sanctum Virum accedens, dolenter querebatur, quod non nisi duos haberet panes, tam ingenti Fratrum multitudini apponendos: quod audiens Christi Confessor, præcepit in particulas minutas dividi panes illos, & in nomine Domini benedixit, confidensque de benignitate divina, servitori dixit, ut circuiens per mensas, duas vel tres particulas apponendo singulis ministraret. Circuivit sic servitor secundo & tertio apponendo, & tunc, quod modicum fuerat, abundavit. Quid plura? Toties circuivit, quod omnes satiati sunt, & multo plus de pane sublatum est Dei miraculo, quam per homines appositum fuerat die illa k.

[168] [vinumque multiplicat.] Et cum Fratres illius Conventus primitivo tempore propter paupertatem, aquam plerumque biberent, infirmis tamen vinum providebatur, sicut poterat, undecumque. Quod cum defecisset de vasculo, infirmarius hoc cum multa compassione pio Patri, qui tunc aderat, nuntiavit; qui mox ad orationem currens more solito, ad hoc etiam ipsum & alios hortabatur. Dixit autem Prior infirmario, ut attolleret vas, &, prout posset, infirmos reficeret die illa. Qui dum mandatum vellet perficere, vas usque ad summum plenum reperit vino cælitus procurato l. Itaque & per sancti Patris merita filiis timentibus Deum nihil defuit, & quærentibus regnum Dei principaliter & justitiam ejus, necessaria adjecta sunt, & jactantes cogitatum in Domino ipse misericorditer enutrivit.

ANNOTATA.

a Omnes scriptores consentiunt, Sanctum modico tempore, vel paululum, ut B. Jordanus & venerabilis Humbertus scribunt, tunc Parisiis commoratum fuisse.

b Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 40 in notis duplex Castrum Castellionis distinguit, quorum unum ad Sequanam, alterum ad Matronam situm est, & putat, sequentia miracula in Castro Castellïonis ad Sequanam contigisse.

c Morsellus hic accipitur pro frusto vel buccella, ut videre est apud Cangium in Glossario.

d Hæc duo miracula in Vitis Fratrum part. 2 cap. 12 iisdem fere verbis exponuntur.

e Hanc chartæ rescissionem infra testis oculatus in Processu Bononiensi num. 40 confirmabit.

f Hoc exemplum § 45 Commentarii prævii ex Vitis Fratrum inter gesta incerti temporis retulimus.

g Quæ hic de Reginaldo & duobus insignibus ejus discipulis dicuntur, superius ex ipso B. Jordano audivimus.

h Pitancia, Gallice pitance, est obsonium seu portio rei comestibilis, quæ Religiosis ad manducandum apponitur.

i Ipse F. Bonvisus, tunc procurator, hoc miraculum infra in Processu Bononiensi num. 24 confirmabit.

k Idem miraculum in Vitis Fratrum part. 2 cap. 20 refertur cum hac præfatione: Narravit F. Reginaldus, (hic obiit anno 1256, ut Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 41 in notis observat) domini Papæ pœnitentiarius, & post archiepiscopus Armachanus, valde religiosus, quod ipse præsens fuit Bononiæ, quando procurator accedens ad virum Dei Dominicum, cœpit conqueri, quod non haberet, quod apponeret ingenti Fratrum multitudini, nisi tantummodo duos panes &c.

l Hæc mira vini augmentatio in Vitis Fratrum part. 1 cap. 4 similiter narratur.

CAPUT XV.
Variæ dæmonis insidiæ fraudesque patefactæ, summa in Sancto dilectio euangelicæ paupertatis, & ejusdem virtutis commendatio.

XII

Sed neque de vestimento, quo operiretur, solicitus fuit Vir sanctus. Vestibus vilissimis induebatur, [Cum rigidus ille sui ipsius Contemptor] indeque gloriabatur; nec erubuit etiam inter magnos deformi habitu apparere: curtum enim & vilissimum aliquando scapulare deferens, cappa operire noluit in præsentia magnatorum: a superfluis quoque omnino abstinens, hieme & æstate contentus tunica sola fuit. Nullo umquam lecto in domo vel extra sanus vel infirmus uti voluit, nisi terra vel banco, crate, stramine, palea, vel saccone; jacebatque nocte vestitus, sicut ambulabat in die, nisi quod extrahebat subtalares. Semper portabat catenam ferream, cinctam ad carnem super lumbos, qua, cum mortuus esset, cinctum invenit Frater Rudolfus, & ablatam a carne sanctissima [retinuit,] posteaque pro munere dedit Fratri Jordano, magistro Ordinis, ejusdem Patris sanctissimi successori.

[170] Post Completorium & orationem, a Fratribus communiter factam, [in oratione pernoctaret,] faciebat eos intrare dormitorium, seque ad orandum in ecclesia occultabat. Orabat autem cum clamore valido, gemituque maximo ad tantum prorumpens planctum & motum, quod in vicino dormientes excitabantur a somno, & plerumque ad lacrymas movebantur. Sic orans usque ad Matutinum pernoctabat, & nihilominus stabat ad Matutinum cantans alacriter, & vociferans usque ad cælum. Circuibat etiam utramque partem chori in voce jubilationis, monendo & solicitando Fratres, ut alte cantarent psalmos & devote, & cantarent solenniter & distincte. Post Matutinum autem tradens cor suum ad vigilandum diluculo ad Dominum, qui fecit illum, ita orans perstitit, quod numquam visus est in lecto dormire. Inveniebatur tamen quandoque sedendo, vel in terra jacendo, vel in assere præ lassitudine obdormisse a.

[171] Sic devotus suspensusque insistebat orationibus, quod proter tumultum vel turbationem qualemcumque non movebatur ab oratione, [frustra illum terrere,] abstractus a sensibus & devotioni conjunctus. Nocte ergo quadam sanctum Dominicum, in oratione ante altare prostratum, diabolus revocare conatus, de tecto ecclesiæ lapidem b magnum projecit tanto impetu, ut per totam ecclesiam resonaret; venitque tam prope sacro capiti jactus lapis, ut caputium ejus contingeret. Cumque Sanctus maneret immobilis, inimicus ejulans terribili voce, confusus abscessit.

[172] [aut illudere conatus est dæmon,] Qui cum eum terrere non posset, illudere attentavit: cui post Completorium oranti dæmon in specie Fratris orantis ante quoddam altare apparuit; quem Sanctus Fratrem æstimans, manu innuit, ut ad quietem iret. Tunc ille inclinans caput discessit. Postea monuit Pater Fratres, ne quis post ultimum signum in ecclesia remaneret. Nihilominus tamen falsus ille & fictus Frater, sicut primo orationem simulans, sic secundo fecit & tertio. Tunc accedens ad eum Pater dixit: Quænam est ista inobedientia, quod in hoc, quod toties prohibui, te tertio deprehendi? Tunc cachinnans ille nequissimus; Modo, inquit, silentium te frangere feci. Noli, ait Sanctus, miser lætari in eo, quod tibi non proderit. Ego sum super silentium dispensator, & loqui potero, cum mihi videbitur expedire.

[173] [qui alias ei apparens] Occulto & jucundo judicio suo insidiatoris nequissimi versutias electis suis Deus prævidit & ordinavit ad meritum & salutem: etenim sanctus Dominicus vidit quadam nocte accusatorem Fratrum quasi ferreis manibus tenentem scedulam, & ad lumen lampadis hanc legentem; a quo dum Vir sanctus quæreret, quid legeret, respondit: Peccata Fratrum tuorum lego. Præcepit ergo Pater potens, ut scedulam dimitteret, quam in nomine Christi coactus dimisit; in qua Pater quædam reperit, super quibus filios emendavit. Ecce quomodo in insidiis suis iniquus capitur, & justi de angustiis liberantur.

[174] [insidias ac fraudes suas] Cum idem Sanctus civitatem, quam dilexit anima sua, quærendo circuiret, & vigilans muros Hierusalem custodiret, invenit eum, qui circuit quærens quem devoret, tamquam leo rugiens, omnia loca monasterii pervagantem, & dixit ei: Cur hic circuis, sæva bestia? Respondit: Propter lucrum, quod inde recipio. Dixit ei Sanctus: Quid lucraris in dormitorio? Respondit: Somnum necessarium eripiens, quietem impedio, lenteque surgere faciens, pigritiam ingero, sicque ab Officio divino remanere persuadeo. Insuper, cum permittor, carnis stimulos & illusiones immitto. Traxitque eum Sanctus ad chorum & ait: Quid in tam sacro loco lucraris? Respondit: Facio tarde venire, cito exire, & seipsum oblivisci.

[175] [patefacere cogitur.] De refectorio quoque interrogatus, respondit: Quis non plus, quis non minus? Hinc ad locutorium ductus, respondit cachinnans: Hic locus est totus meus. Hic veniunt risus, hic narrantur rumores, verba proferuntur in ventum. Cumque a Sancto traheretur nequam ad Capitulum, cœpit locum exhorrendo fugere, dicens: Iste locus mihi infernus est: nam quod alibi lucratus fuero, hoc hic perdo: etenim hic monentur, hic confitentur, hic accusantur, hic verberantur, hic absolvuntur. Idcirco hunc locum ceteris plus abhorreo & detestor. Sic coactus a Sancto virtute Altissimi, malitiæ suæ fraudes detexit invitus, ut videant justi, & ipsum irrideant, sibique a laqueis caveant, ne irretiti capiantur, & teneantur in ipsis c.

XIII

[176] Summus erat Pater noster paupertatis amator, in omnibus actibus & moribus suis ipsam præferens & ostendens, [Sanctus in victu & vestitu] filios & Fratres suos in id ipsum exhortans cum omni devotione & diligentia, monitis & exemplis. Propter hanc divinam & singularem discipulorum Christi virtutem, possessiones habitas abjici voluit, & oblatas accipere renuit, possidendasque in Ordine suo, statuto perpetuo prohibuit, & strictissime interdixit. In ædificiis sumptuositatem vitari voluit; in ecclesiis quoque cavendo curiositatem paupertati studuit. In cultu etiam & ornatu ecclesiasticarum vestium, paupertatis & sanctitatis indicia voluit apparere, magis quam divitias ostentari. Idcirco multum ad hæc nisus est in diebus suis & operam dedit, ne Fratres super se, vel in altaribus, sericeis vel purpureis uterentur præparamentis, aut vasis aureis vel argenteis, nisi in calicibus tantum, & ut vestes sacræ de buchirano d, seu de panno alio simplici haberentur.

[177] Injunxit quoque Fratribus, & ipse tenuit, ut vilibus induti numquam in via portarent pecuniam, [ubique paupertatem dilexit ac commendavit,] sed ubique de eleemosynis victitarent. Possessionibus suum Ordinem omnino obfuscari noluit, & hæc in regula sua scribi mandavit. Sciebat Vir prudens, quod spinæ semen, injectum sibi, suffocant, ideoque ne pungens solicitudo divitiarum, anxiusque temporalium amor sanctitatis fructum aut prædicationis semen opprimeret, paupertatem Euangelicam, quæ solicitudinem abjiciens, de crastino non cogitat, elegit, mandavitque filiis eligendam: dum enim temporalium curæ vehementer insistitur, minus diligenter spiritualibus intenditur, & plerumque prædicatio dissipatur. Hoc certe Pater noster dulcissimus non fecit, cui numquam illa temporalium cura fuit; quin potius propter Christum & Euangelium omnia detrimentum fecit, & tamquam stercora reputavit, Christique inopia divitem eum fecit.

[178] O si attenderemus Patrem sanctum, penetraretque cor nostrum sincerissimus ille intimusque paupertatis Euangelicæ amor, [qua occasione biographus socios suos] qui ejus præcordia tanta perfudit dulcedine cum effectu, ut nec in divinis Officiis, nec quibuscumque necessariis judicaret ei aliquid præponendum. Gaudebat inopiæ & egestatis defectibus; sicut filii seculi gaudere solent in abundantia & superfluorum profectibus. Lætabatur, cum nuntiabatur defectus victualium, sicut lætantur in messe portantes manipulos suos. Exultabat in nuditate, sicut exultantes victores capta præda, quando dividunt spolia. Hæc procul dubio effecit in mente ejus gratiæ copia & caritas paupertatis non ficta. Plerumque tunc Fratres inopia pressi cum Patre sancto aquam bibebant, modicoque cibo contenti, Domino læti gratias referebant: anima enim eorum sicut adipe & pinguedine desuper replebatur.

[179] Hæc profecto Patrum nostrorum vita, perfectio fuit Euangelica. Nos autem vita vivimus tantum, [ad amorem euangelicæ paupertatis,] & non erit tale nomen nostrum. Pauperes quidem sumus, quia omnia pro Christo dimisimus. Summa nostræ perfectionis paupertas voluntaria & Euangelica est. Paupertas quidem omnibus mortalibus communis est, & miseriam habet; voluntaria vero paupertas philosophorum est, & gloriam habet; sed non apud Deum. Euangelica autem tantum Apostolorum & perfectorum est, & hæc habet miseriam propter Deum, gloriam apud Deum, suavitatemque amoris in Deo. In paupertate sine amore miseri erimus, & apud Deum gloria carebimus, licet voluntaria sit, & apud homines habere gloriam videatur. Euangelica autem præ amore miseriam non sentiet: perfundetur enim dulcedine, habebitque gloriam apud Deum.

[180] Hanc amavit & exquisivit a juventute sua, & quæsivit sibi sponsam assumere Pater noster, [& ad imitandum sancti Patris exemplum] amator factus formæ illius. Summa namque sapientia est omnia relinquere, unique, quod solum est necessarium, adhærere: Christus etenim Dei sapientia id non suasisset, nisi hoc esse veram sapientiam cognovisset. Itaque & euangelicus pauper Dominicus, hac caritate affectus, ostiatim aliquoties quærebat eleemosynas, nec dedignabatur Vir humilis porrectum sibi pro nomine Christi panem accipere, ut mendicus. Instigavit ad hoc animam ejus non cupiditas, aut egestas; sed humilitas & caritas: nec fuit istud causa necessitatis, sed exercitium pietatis. Contigit ergo, quod ei sic mendicanti homo quidam integrum panem dedit. Sanctus vero & gratus pauper Dominicus flexis genibus oblatum pro Deo panem cum multa devotione & humilitate accepit.

[181] [impense hortatur.] Donet Deus, ut hæc Patris nostri mendicitas eximia, Euangelicæ caritatis dulcedine respersa, humilitatisque pinguedine ac devotionis referta, gratitudo quoque in acceptione muneris in ipso comperta sic in nostris mentibus perseveret, ut paupertatem, cum adfuerit, tamquam sponsam amanter amplectamur, mendicitati libenter & humiliter conjungamur, acceptisque eleemosynis gratissimi inveniamur. Dilectio paupertatis murmurationem cohibens, dat patientiam; humilitas desidiam expellens, reddit alacres; gratitudo duritiam cordis auferens, orationem multiplicat & gratiam.

ANNOTATA.

a Hæc omnia ex Processu Bononiensi confirmabuntur.

b De posthumis hujus saxi monumentis in Commentario prævio § 30 sat fuse actum est.

c Has dæmonis illusiones & apparitiones in Vitis Fratrum part. 2 cap. 14, & tribus sequentibus invenies.

d In codice nostro Ultrajectino pro buchirano legitur burrono; sed forte legendum est boqueranno: nam buquerannus, bucaranum & buchiranum est species telæ subtilioris aut levioris, ut in nova & auctiori Glossarii Cangiani editione ad vocem boquerannus pluribus exemplis probatur.

CAPUT XVI.
In primo Capitulo generali effulgens Sancti humilitas, fortis ac suavis suorum gubernatio, stricta regularum & jejuniorum custodia etiam in itineribus servata.

Pars IV.
Cap. 1.

Anno Incarnationis Dominicæ millesimo ducentesimo vigesimo, a confirmatione Ordinis Prædicatorum sexto *, [Anno 1220 habitum est primum Capitulum generale,] servus Altissimi, beatus pater Dominicus, ipsius inspiratus Spiritu, decrevit pro conservatione Ordinis inchoati capitula generalia a posteris frequentanda: ex concessione quippe Sedis Apostolicæ acceperat & habebat tunc temporis super totum Prædicatorum Ordinem disponendi, ordinandi, corrigendi plenariam potestatem. Mandavit igitur ipse primus magister Ordinis inclytus pater Dominicus per litteras suas Parisius, ut sibi quatuor Fratres de illo Conventu ad celebrandum generale Capitulum Bononiam mitterentur. Missus est ergo venerabilis Frater Jordanus Theutonicus cum aliis tribus ad Capitulum, prout mandaverat Pater sanctus. Frater vero Jordanus, cum missus fuit ad Capitulum, nondum in Ordine peregerat tres menses; erat autem gratia plenus, & ad omne opus bonum idoneus & paratus.

[183] In hoc Capitulo, cui beatus confessor, almus pater, [in quo S. Dominicus frustra desideravit] sanctusque magister præsedit Dominicus, consilio sancti Spiritus & illustrium virorum, quos advocaverat, collocata sunt hujus Ordinis fundamenta. Ibi paupertas Euangelica primarius lapis fuit: abjecerunt enim statuto perpetuo possessiones & redditus temporales, renuntiantes etiam iis, quas habebant in partibus Tholosanis, paupertatem Christi Ægyptiorum divitiis præferentes. Præsidens autem Capitulo humilis Servus Christi, dixit inter Fratres: Ego sum dignus depositione, quia sum inutilis & remissus. Et qui sanctitate & auctoritate major erat omnibus, multum se humiliavit in omnibus coram omnibus.

[184] Cumque cessionem ipsius nequaquam Fratres admittere acquiescerent, [officio Magistri generalis se abdicare,] decrevit ex eorum beneplacito, ut deinceps statuerentur diffinitores, qui haberent potestatem super ipsum & totum Capitulum diffiniendi, statuendi, ordinandi, donec duraret Capitulum, salva imposterum reverentia magistrali. Ad exstirpandas etiam vitiorum frutices, & plantanda virtutum germina, statutum est ab illis sanctis patribus, ut singulis annis generalia Capitula celebrarentur. Transacto Capitulo, Frater Jordanus, accepta benedictione a magistro sancto Dominico, valedicens eidem Parisius est reversus, ubi Euangelium beati Lucæ tam gratiose Fratribus legit, quod ex ejus doctrina & profectum veritatis in scientia, & affectum pietatis in conscientia perceperunt: eratque conversatio ejus sancta,. & vita perfecta. Unde & doctrina ipsius utilis exstitit & accepta.

[185] Prædicatorum Ordinem ad utilitatem Ecclesiæ divina dispensatione directum, [& in supremo illo munere confirmatus] ac a Sede Apostolica rite confirmatum Christi confessor beatus Dominicus auctoritate ejusdem Sedis hactenus regendo cum omni sanctitatis diligentia gubernarat. Nunc autem illustres dicti Ordinis viri ipsum, in hoc Capitulo cessionem humiliter petentem, unanimi caritate sibi ac devotione voluntaria concorditer prætulerunt. Magister igitur & rector ab eis constitutus, fuit in illis, sicut unus ex illis, nisi quod rigore primus, abstinentia, vigiliis, jejuniis & castigationibus in se ipsum maximus, sanctitate summus, humilitate exstitit altissimus; die noctuque divinum in choro frequentans Officium, mensa conventuali parce præ omnibus utebatur.

[186] Religiosæ institutionis [cultor] erat, custosque præcipuus, omnique studio nitebatur, ut sincere & integre ab omnibus servaretur: [subditos fortiter ac suaviter rexit,] & si quando, sicut humana fragilitas est, aliqua a quoquam commissio fiebat negligentius, vel omissio, non parcebat omnino. In correctionibus autem tam dulcem servabat rigorem, tam rigidamque tenuit dulcedinem, ut & sufficienter puniret culpabilem, & hominem non turbaret. Si videbat quandoque Fratrem præoccupari aliquo delicto, fiebat quasi non videns, nec habens os loquelæ, & dissimulando transivit. Opportunitate vero facta, cum multa mansuetudine dixit illi: Frater non bene egisti, faciens quod non licet. Da gloriam Deo, & confitere peccatum tuum. Et sicut patrem se exhibuit verba correctionis infligendo, sic etiam matrem consolationis ubera infundendo in spiritu lenitatis; eratque tam dulcis & efficax consolator, ut omnes turbati, venientes ad ipsum, discederent consolati a.

[187] [& ad perfectionem concionibus excitavit.] Custodivit semetipsum & animas Fratrum suorum solicite, de omnis honestatis & religiositatis observantia curam habens. Unde quia scriptum est; Incessus hominis & risus dentium & amictus corporis enuntiant de illo, si cujus Fratris vestes videbat formam Religionis paupertatisve excedere, nequaquam sustinuit, sed protinus emendavit. Omni fere die, nisi grande impedimentum obstaret, prædicationem vel collationem Fratribus faciebat: cum tali vero devotione, tantaque lacrymarum effusione loquebatur, ut ipsos ad compunctionis gratiam & lacrymas provocaret. Nec est inventus similis illi, cujus verbum sic Fratres ad fletum & ad gratiam emolliret. Quando videbat filios aliqua occasione eventus cujuslibet desolatos, movebantur ex pietate paterna omnia viscera ejus, ipsisque semper orationis præsidio succurrebat, multosque ad consolationem suorum, ut prædictum est, orando miraculose suscitavit a mortuis, & a diversis infirmitatibus liberavit.

[188] [Sanctus Fratrem a dæmone obsessum liberat,] Quidam Frater Bononiæ ad serviendum infirmis deputatus, reliquias carnium frequenter sine licentia comedebat; quod cum sero unius diei fecisset, arreptus a diabolo, cœpit horribiliter clamare. Accurrentibus autem Fratribus, pius Pater advenit, compatiensque graviter patienti, arguebat dæmonem, quod corpus invaserat Fratris sui. Dixitque ei diabolus: Intravi in eum, quia meruit comedendo carnes infirmorum contra ordinationem constitutionum tuarum. Sanctus pater Dominicus ait: Ego eum absolvo auctoritate Dei a peccato, quod fecit; tibi autem, dæmon, præcipio in nomine Domini nostri Jesu Christi, ut exeas ab eo, & amplius eum non vexes. Quo dicto, statim Frater liberatus est b.

III

[189] Cum egrederetur occasione quacumque Vir beatus, [& in itinere discalceatus incedens & orans,] omnibus secum euntibus per se vel per alios proposuit verbum Dei, & aut disputans, aut conferens, aut docens, aut legens vel orans, a divinis eloquiis non cessabat; ac quando loqui vel orare cum aliis non oportebat, dicebat sociis suis: Præcedite, & cogitemus de Salvatore nostro. Tunc audiebant eum gementem ad Dominum, & medullitus suspirantem. Numquam iratus visus est, nec commotus, vel turbatus in labore itineris, vel fervore passionis, seu occasione quacumque; sed semper in tribulationibus erat patiens. Discalceatus per vias nudis pedibus ambulabat; villas autem & civitates transiens, calceos induebat, quibus egressis, rursus discalceatus incedebat. Portabat autem calceos super scapulas, & cappam, aliasque vestes suas, & nolebat in iis portandis ab aliquo sublevari. Et si quando offendebat pedem ad lapides, imperturbatus alacri facie sustinebat dicens: Hæc est pœnitentia.

[190] [aut hymnos cantans] Sic nudis pedibus ambulans ab urbe Roma, cum venisset ad locum, ubi erant acuti lapides, dixit socio: En ego miser hic fui coactus semel calceare me. Qui dum quæreret causam, respondit beatus Dominicus: Quia tunc pluerat. In eadem via ex redundantia pluviarum [rivi & flumina plurimum] excreverunt. Tunc Sanctus gaudens in turbine laudabat & benedicebat Dominum cantans hymnos AVE MARIS STELLA & VENI CREATOR SPIRITUS integraliter alta voce. Venientes autem ad aquas inundantes signabat eas signo crucis, dicens socio multum pavido, ut transiret. Confisus tamen ille de obedientia, & signo crucis ab eo facto, pericula inundantium aquarum cum Sancto securus & prospere pertransivit.

[191] Cum autem declinare deberet cum sociis ad manendum, [statuta Ordinis] non secundum suam, sed secundum sociorum voluntatem hospitium requisivit. Ambulans autem per civitates & villas, a terra vix oculos elevabat. Existens in via, singulis fere diebus Missam celebrabat, si ecclesiam inveniebat; & quando Missam celebrabat, multas lacrymas effundebat. Veniens ad hospitium, si erat ibi ecclesia, semper ibat ad orandum in eam. Cum extra Conventum esset, audiens primam pulsationem Matutinarum monasterii, surgebat & excitabat Fratres, celebravitque totum Officium cum multa devotione tam diurnum quam nocturnum horis competentibus, ita quod nihil dimittebat. Et post Completorium erat cum sociis in silentio in itinere, acsi essent in Conventu: maneque dum ibat, servabat & faciebat Fratres servare silentium usque ad horam tertiam.

[192] Jacebat in palea vestitus & calceatus, sicut ambulabat, [& jejunia severe observabat.] nisi forte extraheret sotulares. Per vias eundo observabat jejunium continuum a festo Exaltationis sanctæ Crucis usque ad diem Dominicæ Resurrectionis. In æstate quoque omnia jejunia ab Ecclesia constituta, & omnes sextas ferias jejunabat. Comedebat autem ea, quæ dabantur, patienter, excepto, quod carnes non edebat, nec aliqua cibaria condita cum carnibus vel sanguine scienter; & si quando exilis esset procuratio, inde gratulabatur in Domino. Quando veniebat ad Conventus Fratrum, convocans eos, faciebat sermonem, proponens verbum Dei cum multa consolatione; & si quando in Conventibus moram trahebat, conformabat se Conventui in cibo & mensa, observabatque regulam integre & plenissime, & pro posse laborabat, ut Fratres eam totis viribus observarent: erat enim vir sapiens, discretus, patiens, & multum misericors, valdeque familiaris, sobrius & justus; qui dum iret Romam, graviter infirmatus in via, propter hoc non fregit jejunium, nec carnes comedit, nec pitanciam sibi fecit, nisi de pomis sive de rapis aliquando, servans jejunia omnia statuta in regula in sanitate & infirmitate: nam apud Viterbium & apud Mediolanum infirmatus, similiter faciebat; quando vero remittebat infirmitas, loquebatur de Deo cum Fratribus, & tenebat librum, vel faciebat sibi legi, & laudavit Dominum. Gaudebat quoque in infirmitate, sicut moris ipsius erat gaudere semper in tribulationibus potius, quam in prosperitatibus.

[193] Multum erat hic primus Prædicatorum Dux solicitus exhibere se ipsum operarium inconfusibilem, [Frequenter prædicabat,] recte tractantem verbum veritatis. Ne, quod lingua decorum sonaret, vita reprehensibilis deformaret, curavit prius opere exercere, quod postmodum nitebatur alios edocere Prædicabat frequenter, clamabatque non cessans, veritatem & salutare Dei dicens in corde suo: Ejus justitiam non abscondi. Et erat ignitum eloquium ejus vehementer, habebatque verba multum motiva: prædicando uberes lacrymas effundebat, plurimique compuncti ad fletum in ejus sermonibus movebantur. Prædicabat generaliter omnibus scholaribus, populis, sapientibus & insipientibus debitor factus. A concilio multo veritatem Dei & misericordiam non abscondit. Religiosorum monasteria visitabat, eisque verbum prædicationis & gratiæ proponebat.

[194] [& suos ad prædicationem] Hortabatur etiam Fratres cum omni diligentia caritatis, ut de salute animarum essent soliciti, & ad prædicandum benevoli, & parati: & ut hoc divinum officium possent liberius exercere, noluit, ut ad hoc habiles & deputati, temporalium exteriorumque occupati solicitudine ad alia traherentur. Decreverat etiam ab initio Pater noster, ut Conversi illitterati temporalibus administrando præessent, & ceteri Fratres orationi tantum, & meditationi prædicationique essent intenti. At discretiores Fratres in tali administratione Patri non annuerunt, timentes, ne forte inconvenientia sequeretur c.

[195] [ac studium sacræ Scripturæ hortabatur;] Quia vero sine sanctarum scientia Scripturarum perfectus prædicator nemo esse potest, suadebat fideliter filiis, ut semper studerent in novo & veteri Testamento. Ipse etiam beatus Vir Euangelium sancti Matthæi & epistolas Pauli secum deferens, multum studebat in eis, ut eas fere cordetenus retineret: Euangelicam quippe & Apostolicam doctrinam & vitam diligens & amplectens, figmenta philosophica parvi pendit. Ad confessiones peccatorum audiendas paratus & benignus fuit, & ad consolationes valde serenus & clemens faciendas omnibus tribulatis. Nempe summus & optimus tentatorum, turbatorum, omniumque, & maxime Fratrum suorum consolator erat, misericordiæ & compassionis visceribus affluens, efficacibusque sermonibus & dulcibus semper abundans.

[196] [quo exemplo sacerdos quidam] Quidam sacerdos videns beatum Dominicum cum Fratribus prædicationi ferventer insistere, nulla terrenorum præmii solicitudine, ceterisque postpositis, solis spiritualibus indulgere, cœpit eorum vitam pia æmulatione appetere, beatum fore se reputans, si eos posset aliquando imitari; deliberavitque, prorsus omnibus relictis, eorum vestigiis adhærere, dum modo novi Testamenti librum haberet, quem sibi ad prædicandum necessarium existimabat. Hæc autem eo cogitante, ecce quidam juvenis, venalem bajulans sub veste codicem, affuit; quem sciscitatus presbyter, cujusmodi liber esset, agnovit, esse novum Testamentum, statimque cum magno gaudio illud emit. Habito autem libro, mox irrepsit ei tentatio, & cœpit hæsitare, an propositum illud, quod mente conceperat, exsequi expediret, & an forsitan Deo placeret.

[197] [mirabiliter ad Ordinem pertrahitur.] Cum ergo in mente variæ sibi cogitationes succederent, visum est ei in libro illo divinum flagitare responsum, & fusa ad Dominum prece, impressaque exterius in libro cruce, invocatoque Dei nomine, librum aperuit, & oculos ad capitulum, quod primo se obtulit, in ipsa libri apertione conjecit. Occurrit autem ci mox illud, quod in Actibus Apostolorum beato Petro de Cornelii nuntiis dictum a Spiritu sancto legitur: Surge, descende, & vade cum eis nihil dubitans, quia ego misi. Statimque tamquam divino certificatus oraculo, relicto seculo, secutus est eos d.

ANNOTATA.

a Apud Edmundum Martene tomo 3 Collectionis amplissimæ col. 810 de mansueto gubernandi modo inveni notum paucis apophthegma S. Dominici, quod F. Albertus Sarthianensis Minorita, in Capitulo Patavino anni 1443 concionem instituens, refert usurpatum præclare nimis a beato Dominico, quem, inquit, devotionis causa nomino: Frater enim in Christo nostri patris beati Francisci, in Christo patruus itidem nobis est. Hic DURUM, aiebat, IMPERIUM CONTEMPTUM PROVOCAT ET SCISSIONEM INDUCIT.

b Eodem modo hæc Fratris energumeni liberatio in Vitis Fratrum part. 2 cap. 22 exponitur.

c Supra § 37 Commentarii prævii indicavimus, quare hoc decretum non fuerit exsecutioni mandatum.

d Bartholomæus Tridentinus supra num. 11, Constantinus Urbevetanus num. 22, & venerabilis Humbertus cap. 30 miram illam sacerdotis vocationem describunt.

* al. quarto

CAPUT XVII.
Fervens Sancti zelus in procuranda animarum salute, magna orationis efficacia, & firma in Deo fiducia.

Sciens Pater noster, quia Deus humanarum animarum æternus amator est, satagebat toto nisu, ut omnes animas suo conjungeret amatori: [Sanctus salutem animarum sutiens] inerat enim ei mira quædam & pene incredibilis salutis omnium æmulatio, zeloque ferventissimo æstuabat molas iniqui conterere, & de dentibus illius eruere prædam. Nec tantum Christianorum, verum etiam gentilium, maxime Cumanorum, desiderabat salutem, quos etiam personaliter adire decreverat, ut eis verbum fidei nuntiaret: tantus enim erat animarum zelator, ut vix aliquis in hac virtute sibi possit similis inveniri: ea quippe, qua majorem nemo habet, plenus erat, etiam cum adhuc esset juvenis, caritate; nam mulier quædam, cum adhuc in sua maneret patria, conquesta est ei, fratrem suum apud Sarracenos retineri captivum. Tunc ille compassionis gladio mox saucius, vendendum se obtulit pro redemptione captivi, ut sicut pro nobis Christus animam suam posuit, sic ipse paratus erat pro fratre animam suam dare a.

[199] Sed & peregrinari & pro salute animarum proximorum exulare cupiens, [sine viatico mittit suos Prædicatores,] loquens Fratribus patefecit votum suum pergendi ad exteras nationes; dicebat enim: Cum instruxerimus & disposuerimus Ordinem nostrum, ibimus ad gentiles, eosque prædicando lucrabimur Domino Jesu Christo. Exemplo autem Christi & Apostolorum filios, quos dederat ei Deus, misit in universum mundum prædicare pœnitentiam in remissionem omnium peccatorum. Instruxit autem eos, ut spem suam in Deo ponerent, pecuniamque non portarent; sed tantum viverent piorum hominum eleemosynis sustentati. Egressi itaque multam experti sunt penuriam, vias difficiles ambulantes.

[200] Contigit ergo duos Fratres itinerantes, cum jam transisset hora nona, [quibus Deus providet, ut exemplo probatur,] quærere ad invicem, ubi possent sustentationem necessariam corpori invenire: jejuni enim erant, lassique & in terra paupere & ignota. Mox illis ita solicitis adstitit vir magnus in habitu peregrino & ait: Quid confertis ad invicem, modicæ fidei? Primum quærite regnum Dei, & hæc omnia adjicientur vobis. Credidistis Deo, ut propter eum omnia dimitteretis, & nunc timetis, quod ipse vos dimittet impastos? Qui dat jumentis escam ipsorum, non affliget fame suorum animas filiorum; & hoc vobis signum: Transibitis campum istum, ac in valle sequenti parvam villam invenietis, ubi, cum intraveritis ecclesiam, vos invitabit sacerdos; adveniet autem quidam miles, qui vos ei auferet violenter. Illis vero sic pie altercantibus, patronus ecclesiæ superveniet, qui vos, ac sacerdotem, & militem largissime procurabit. Quibus dictis, disparuit. Fratribus vero omnia, ut prædixerat, evenerunt. Revertentes autem Parisius, hæc Fratribus, qui tunc erant ibi pauci & pauperrimi, retulerunt b. Benignus pater familias Dominus noster propheticum sancti sui Dominici verbum complens ministrat usque hodie largiter alimoniam servis suis.

[201] [eosque orationibus suis juvabat,] Paucos quidem in principio Pater sanctus Fratres habebat; tamen eosdem ad prædicandum per totam Ecclesiam dirigebat. Confidenter autem & sine hæsitationis scrupulo misit eos, licet quandoque simplices & exigue litteratos, sciens quia per stultitiam prædicationis complacuit Deo salvos facere credentes: qui cum se propter novitatem & imperitiam excusarent, edocebat eos dicens: Ite, & fructum facite, quia ad hoc sumpti estis, suadentes, ut agant pœnitentiam de iis, quæ & vos aliquando, diligentes hoc seculum, perpetrastis; quia qui converterit peccatorem ab errore viæ suæ, liberabit animam suam a morte, & operit propriorum multitudinem peccatorum. Et addidit: Confidite in Domino, & nihil deerit vobis; securus de protectione Dei cæli, cui eos precibus commendabat. Exeuntes autem in spiritu humilitatis & zelo Dei, fructum faciebant multum, & omnes operarii iniquitatis conturbati sunt, quia virtus Domini erat ad multiplicandum eos. Denique quos Pater sanctus mittendo periculis exponebat, orationis suæ clypeo protegebat.

[202] [sicut duo Fratres ejusdem Ordinis] Venerunt ergo duo Fratres sic missi in Theutoniam ad quamdam Cisterciensis Ordinis abbatiam, cui religiosus & devotus præerat abbas, nomine Hebberardus, cui Dominus apparens in somnis, ait: Cras ad te mittam equos meos, & tu ferrabis eos mihi. Evigilans vir sanctus, interpretari somnium nesciebat. Sequenti die adierunt idem monasterium, quod Salem dicitur, in diœcesi Constantiensi situm, præfati duo Fratres, quorum unus erat ille illustris vir, F. Johannes Theutonicus, postmodum in Ungaria Bernensis * episcopus, sanctique Dominici successor quartus: quos adhuc in locis illis incognitos religiosus abbas sciscitatus est de Ordine dicens: Cur, inquit, libros, & baculos, & varium portatis habitum?

[203] [in abbatia quadam Germaniæ experti sunt.] Cui vir prudens & doctus F. Johannes eleganter respondit ad singula. Prædicatores, ait, sumus, liberque scientiæ * nobis competit; & quia Virgo Dei genitrix virga est aromatum, Christique crux directionis virga est, iis utimur, & tamquam baculis sustentamur. Secundum prophetiam etiam Zachariæ vatis sancti, quadriga ultima de medio duorum montium æneorum egressa, habens equos varios & fortes quadrifidam Euangelii prædicationem significat, quæ de duobus Testamentis confecta per viros ornatos variis scientiis, virtutibus, & miraculis, fortesque contra diabolicos, mundanos, & carnales incursus, paratosque ad discurrendum prædicando per omnem terram, in extremo seculi tempore per orbem vehitur universum: Angelus enim magni consilii misit illos. His auditis, abbas procidit ad pedes eorum, & devote osculans eos dixit: Vere vos estis equi, quos promiserat * mihi Dominus. Statimque lotis pedibus eorum, calceamenta nova & vestimenta jussit proferri; ipseque & Fratres illius cœnobii usque in hodiernum diem, Prædicatorum Ordini sunt devoti c.

VI.

[204] Quidam decanus de Francia Romam pergens, beatum Dominicum apud Mutinam prædicantem invenit: [Precibus suis Sanctus cuidam donum castitatis impetrat,] ad quem accedens, & de salute animæ suæ secum conferens, hoc inter alia dolenter exposuit, & quasi inevitabile naufragium esse dixit, quod a carnis lubrico continere non poterat, propter quod etiam a variis bonis operibus quasi desperatus abstinebat. Cui Vir Dei fide, qua plenus erat, consortatus dixit: Vade de cetero; viriliter age, & de misericordia Dei non desperes. Ego tibi carnis continentiam impetrabo. Sic dixit, & veraciter sic evenit: nam qui immundus fuerat & lubricus, deinceps castus & continens est effectus d. Ecce quantum valet deprecatio justi, qua carnis concupiscentia exstinguitur, castitas acquiritur, dæmones fugantur, morbi curantur, spiritualia simul & temporalia commoda conferuntur.

[205] Tempore, quo sanctus pater Dominicus Bononiæ morabatur, [& iisdem tantum efficit, ut ad Ordinem Prædicatorum amplectendum] erat ibi magister Conradus Theutonicus, cujus consortium habere in Ordine Fratres ardenti desiderio cupiebant. Contigit autem, ut religiosus quidam, ac venerabilis Prior Cisterciensis Ordinis ex speciali amicitia, quam Romæ contraxerant, patrem sanctum Dominicum transiens Bononiam visitaret: qui dum insimul in vigilia Assumptionis de cælestibus dulciter loquerentur, ex familiaritatis confidentia dixit beatus Dominicus ad amicum: Vere fateor tibi, Prior, quod numquam in hac vita petii aliquid a Domino, quod non assequerer juxta votum. Hoc tamen nulli umquam hominum dixi; nec tu illud alicui, quamdiu vixero, revelabis.

[206] Admirans ille tam specialem in Patre sancto gratiam, [moveatur Conradus, vir insignis] memorque desiderii, quod de conversione magistri Conradi habebant Fratres, dixit ad eum: Pete ergo, Pater, ut det tibi magistrum Conradum ad Ordinem, cujus societatem Fratres desiderant tantopere & exquirunt. Cui Pater sanctus ait: Rem, Frater bone, difficilem postulasti. Si tamen hac nocte Dominum volueris mecum deprecari, solita ejus benignitate confido, quod nos a petitionis nostræ desiderio non fraudabit. Dictoque Completorio, Pater almus, præfato Priore præsente & vidente, orans in ecclesia more solito pernoctabat. Illucescente vero die, cum Fratres Primam decantarent, ecce magister Conradus ad pedes Confessoris Christi procidens, Ordinem instanter & humiliter petiit, & perseveranter accepit e.

[207] Hic F. Conradus conversatione religiosus & lector gratiosus obitum suum & locum prædixit; [cujus pius obitus hac occasione narratur,] qui morti proximus in Magdeburch, Priore & Fratribus præsentibus, dulci voce cecinit: Cantate Domino canticum novum alleluia. Et cum aliud non proferret, orabant Fratres septem psalmos. Tunc apertis oculis circumspiciens omnes, dixit: Dominus vobiscum. Et cum respondissent; Et cum spiritu tuo, subjunxit: Fidelium animæ per misericordiam Dei requiescant in pace. Responderunt: Amen. Et obticuit; & cœperunt orare quindecim gradus. Cumque dicerent, Hæc requies mea in seculum seculi, elevato brachio & extento digito ad cælum, ore jucundo & facie lucida exspiravit. Tunc prostrati sunt omnes pro reverentia Salvatoris, & quidam ibidem tantam dulcedinem experti sunt, quam nec credere nec exprimere valuerunt. Ii quoque, qui defuncti corpus induerunt, delectabilem & suavem odoris senserunt fragrantiam, quæ ipsorum manibus diutius post adhæsit f. Vere beata & efficax Patris nostri oratio, quæ talem filium gratiæ & coheredem gloriæ meruit obtinere.

[208] [aliosque discipulos contra vim consanguineorum vel amicorum] Recepit etiam sanctus Dominicus Bononiæ Apulum *, Thomam nomine, quem propter innocentiam & simplicitatem tantum dilexit, ut ejus filius specialiter vocaretur. Hunc seculares sui socii a claustro insidiose abstractum, Religiosis vestibus spoliantes, secularibus induerunt. Currunt igitur Fratres ad sanctum Patrem, conquerentes: En filius vester ad seculum trahitur violenter. Mox ecclesiam intrat Confessor almus, postulaturus judicium de rapina; judicavitque Dominus humili Dominico. Et ecce, mox ut lupi illi rapaces ovi raptæ lupinam vestem camisiam vi induerunt, exclamavit: En totus exuror; nec quiescere potuit, donec vestibus agninæ Religionis reindutus, ad ovile claustri tutissimum est ductus; qui postea tempore multo vivens, utilis & admodum exstitit gratiosus.

[209] [in eodem Ordine retineat.] Legistam quemdam Bononiensem dum amici violenter de Ordine extrahere conarentur, timentes Fratres deliberabant quosdam milites patronos suos ad sui defensionem advocare; quibus pius Pastor ait: Non indigemus seculari brachio, vel humano præsidio: ego enim video plus quam ducentos angelos circa ecclesiam, ad Fratrum custodiam a Domino destinatos. Recesserunt ergo, terrore cælesti pavidi & concussi g.

ANNOTATA.

a Propter has circumstantias aliasque rationes, quas § 10 Commentarii prævii breviter protulimus, hunc caritatis actum duplicavimus.

b Huic divinæ providentiæ exemplo in Vitis Fratrum part. 1 cap. 4 testis seu relator illius sic præmittitur: Narravit Frater Henricus Theutonicus, quod circa principium Ordinis contigit, duos Fratres itinerantes jejunos, cum jam hora nona transiret, ad invicem quærere, ubi comedere possent in terra paupere & multum eis ignota. &c. Suspicor, hunc Henricum Theutonicum esse eumdem, qui cum B. Jordano Ordinem intravit, & qui fuit primus Prior Coloniensis: nam Thomas Cantipratanus lib. 2 Apum cap 54 num. II eamdem historiam narraturus, ita præfatur: Consimile prope duobus Fratribus Ordinis Prædicatorum (ut per Fratrem Henricum de Colonia, Prædicatorem elegantissimum inter Fratres indubitabili relatione didicimus) contigit in partibus Galliarum, illo Ordine noviter inchoato. Finita dein historiæ ejusdem narratione, laudatus Thomas hæc addit: Reverrentes Parisios dicto Fratri Henrico de Colonia & Fratribus quibusdam aliis, quæ sibi contigerant, retulerunt.

c Totam hanc abbatis Cisterciensis historiam eodem fere modo in Vitis Fratrum part. 1 cap. 4 legimus.

d Constantinus num. 43 & Humbertus cap. 51 idem castitatis donum, Decano Gallo impetratum, iisdem ferme verbis commemorant.

e Subitam istam Conradi Teutonici conversionem alia occasione in Commentario prævio § 38 ex antiquioribus biographis confirmavimus.

f Pia ejusdem Conradi mors in Vitis Fratrum part. 5 cap. 2 narratur, ubi collector istius Operis ad confirmationem in Codice nostro Ms. hæc addit: Hæc ipse Frater Robertus, Prædicator bonus, qui ejus servitor fuit, & omnibus iis interfuit, mihi Gerardo narravit.

g Mira illa duorum tironum liberatio etiam in Vitis Fratrum part. 2 cap. II & 21 legi potest.

* lege Bosnensis vel Bossinensis

* al. conscientiæ

* al. misit

CAPUT XVIII.
Propagatio & incrementum Ordinis Prædicatorum, forma corporea sancti Conditoris, & singulares animæ ejus dotes.

VII.

Anno ab Incarnatione dominica millesimo ducentesimo vicesimo primo contigit, [Frendente dæmone, Ordo propagatur,] duos Fratres proficisci Bononiam ad Capitulum generale, quibus in via junxit se quidam succinctus ad iter, speciem præferens cursoris, dicens: Quo pergitis? Responderunt: Bononiam imus ad Capitulum generale. Tunc ille: Quid ibi tractabitur? Responderunt: Ordinabitur ibi, ut Fratres eunres in mundum universum, prædicent Euangelium omni creaturæ, & annuntient regnum Dei. Tunc ille: Mittenturne aliqui in Ungariam? Dixerunt: Dante Domino, multi mittentur. Tunc fictus ille cursor exsilivit in aëre, terribili voce clamans: Ordo vester, confusio nostra est; & mox ab oculis eorum evanuit, tamquam fumus. Fratres autem illi venientes Bononiam, narraverunt hæc omnia patri sancto Dominico, & aliis ibi in nomine Domini congregatis a.

[211] Eo quoque tempore magister Paulus Ungarus, actu legens in jure canonico Bononiæ, [& insignibus viris splendet, inter quos archidiaconus Lingonensis] inspiratus Dei gratia, Prædicatorum Ordinem est ingressus. Post celebrationem hujus secundi generalis Capituli missus est conventus in Angliam cum F. Giselberto Priore. Misit quoque tunc beatus Dominicus prædictum F. Paulum in Ungariam cum quatuor Fratribus, quorum unus fuit F. Sadoch, vir magnæ perfectionis. In hoc præfato Capitulo injunctum fuit venerabili viro, F. Jordano Theutonico absenti officium Prioratus provinciæ Lombardiæ b. Intraverat tunc temporis Parisius Ordinem FF. Prædicatorum dominus Ebberhardus, archidiaconus Lingonensis, vir multarum virtutum, opere strenuus, consilio providus, qui auctoritatis magnæ quanto fuerat latius notus in seculo, tanto plures assumptæ paupertatis ædificavit exemplo. Hic cum F. Jordano, quem valde dilexit, in Lombardiam iter aggressus est desiderio videndi magistrum Ordinis sanctum Dominicum. Et per omnes partes Galliæ & Burgundiæ, per quas transierunt, & in quibus erat notissimus F. Ebberhardus, Christum egenum & pauperem in corpore suo circumferens, tandem infirmatus apud Losannam, ubi episcopus electus fuerat, sed acceptare renuit, vitam hanc ærumnosam & flebilem festino quidem, sed omnino felici fine complevit.

[212] Paululum vero antequam moreretur, cum jam certum ipsius obitum medicorum pronuntiavit sententia, [brevi piam vitam cum secura morte commutavit.] & dum hoc celaretur ab ipso, dixit ad Provincialem: Si moriturus sum medicorum judicio, quare mihi non dicitur? Celetur mors ab eis, quibus mortis est amara memoria. Ego morte non terreor. Nihil timendum, si terrestris hæc domus miseræ carnis subruitur, qui domum non manu factam æternam in cælis felici commutatione exspectat. Defunctus est itaque, commendans ibidem corpusculum terræ, spiritum Creatori; de quo sic scribit magister Jordanus dicens: Felicis defunctionis ejus hoc mihi laudabile indicium fuit, quod in exitu spiritus ejus, cum me crederem ad dolorem cordis & turbationem spiritus concitandum, quadam econtra devotione atque jucunda hilaritate perfusus, ut minime flendum eum, qui migrasset ad gaudia, testimonio conscientiæ commoverer. Itaque defuncto apud Losannam F. Ebberhardo, F. Jordanus procedens, Lombardiam intravit, injunctum sibi per illam provinciam ministerium peracturus c.

VIII.

[213] Interim sanctus pater Dominicus in conventu Fratrum Bononiæ morabatur, [Scriptor Actorum hoc loco formam corporis,] ex hoc seculo in proximo migraturus; qui utriusque hominis sui decore ac puritate gratiosus, omnium in se provocavit aspectum pariter & affectum: erat namque staturæ mediocritate æqualis, corporis tenuitate agilis, facie pulcher & paulisper rubens. Barba vero ejus & capili aliquantulum rufi coloris speciem præferebant. De fronte ipsius & interciliis splendor quidam radiosus micabat, qui omnes ad venerationem ac dilectionem ejus attrahebat. Hilaris semper & jucundus apparebat, nisi cum ad compassionem per quamlibet afflictionem proximi movebatur. Manus longas habebat & pulcras; vocem magnam & pulcram, & tubaliter resonantem. Calvus non fuit; sed coronam rasilem totam integram habebat, paucis canis respersam d

[214] [& diversas Sancti virtutes,] Hoc vas fictile & corpus fragile plasmavit, suaque sic gratia perornavit Conditoris manus, ut ei digne infunderetur Spiritus sanctus: sic instituit corporis hujus membra, ut essent donorum Dei vascula, & spiritus ejus organa. Templum revera Spiritus sancti fuit hoc corpusculum, quod numquam maculavit mortalis culpæ contagium, nec infecit carnalis concupiscentiæ vitium. Vere beata membrorum hujus corporis organa, in quibus talis ac tanta est cordis ac carnis in Deum vivum exsultantis consonantia: ad omnem enim sanctitatis perfectionem tendenti caro in eo cum spiritu concordabat: agebatur namque spiritu Dei, liberum habens imperium suæ carnis. In operibus miraculosis signorumque prodigiis, in gratia sanitatum & curationibus infirmitatum, quibus Christus glorificat Sanctos suos, clarusque efficitur in conspectu hominum Christianus, nulli secundus vel inferior reperitur.

[215] [eximiasque animæ dotes] Ceterum quod ipsis fulgentius est magnificentiusque miraculis, tanta morum honestate pollebat, tanto divini fervoris impetu ferebatur, ut ipsum esse vas honoris & gratiæ, vas ornatum omni lapide pretioso verissime prædicemus. Inerat ei firma valde mentis æqualitas, nisi ad compassionem & misericordiam cujuspiam turbaretur. Et quia cor gaudens exhilarat faciem, placidam interioris hominis compositionem manifesta deforis benignitate ac vultus hilaritate prodebat. Tantam autem servabat in iis, quæ secundum Deum rationabiliter fieri concepisset, cordis constantiam, ut vix vel numquam semel enuntiatum cum digna deliberatione sermonem acquiesceret immutare. Et cum multa, ut memoratum est, in ejus facie de bono conscientiæ testimonio semper luceret hilaritas, lux tamen vultus ejus non cadebat in terram.

[216] Erat jucunditas ejus secundum faciem Sanctorum, [graphice depingit.] per quam omnium sine difficultate, mox ut eum aspicerent, illabebatur affectibus. Ubicumque versabatur, sive in via cum sociis, aut in domo cum hospite reliquaque familia, aut inter magnates aut principes & prælatos, semper ædificatoriis affluebat sermonibus, sacris abundabat exemplis, quibus ad amorem Christi seculive contemptum præsentium animi flecterentur. Ubique virum euangelicum verbo se exhibebat & opere, excipiens omnes largo caritatis sinu. Et cum omnes diligeret, ab omnibus amabatur. Gaudere cum gaudentibus, flere cum flentibus, sibi proprium vendicabat, affluens pietate se totum in proximorum caritatem atque miserorum compassionem effundens. Et cum pie moveretur ad omnia, super peccatis tamen hominum miserabili tabescens turbabatur affectu. Unde civitati vel villæ, quam longe videre poterat, propinquans, & hominum miserias recogitans, totus in lacrymas solvebatur e. Hoc etiam eum cunctis faciebat gratissimum, quod simplici gradiens via, nullum umquam in verbo vel opere duplicitatis aut fictionis prætendebat vestigium.

ANNOTATA.

a In Vitis Fratrum part. 4 cap. 15 eadem dæmonis apparitio narratur.

b Paragrapho 41 Commentarii prævii examinavimus ea, quæ in his secundis comitiis gesta fuerunt.

c Quæ de Everhardo Lingonensi hic dicuntur, supra ex B. Jordane teste oculato retulimus, ex quo similia in Vitis Fratrum part. 5 cap. 2 repetuntur.

d De corporea Sancti forma, quæ hic describitur, in Commentario prævio § 45 fuse egimus.

e Huc pertinet oratio, quam Joannes a sanctaMaria in Actis S. Dominici lib. 4 cap. 15 eidem Sancto adscribit, & exhibet his verbis: Domine pro tua bonitate, quæso, peccata mea ne respicias, nec ad ingressum meum iram tuam in istum populum effundas, aut propter iniquitates meas illum punias aut evertas. Soëgius eamdem orationem ex monumentis monasterii Pruliani edidit, & Actis Gallicis S. Dominici Latine inseruit.

CAPUT XIX.
Efficaces Sancti conciones, ardens orationis ac mortificationis studium, tenera devotio in sacrificio Missæ, abstinentia, & prævia imminentis mortis suæ notitia.

IX.

Hic dulcissimus Homo, paterque piissimus, Prædicatorum Ordinis institutor devotissimus in hac carne vivens inter peccatores, [Post apostolicos labores] cum Deo & cum angelis pia mente versabatur, præceptorumque Dei custos, consiliorum æmulus, ex omni, quod scivit & potuit, æterno suo Creatori deserviens, lucens in hujus mundi tetra caligine per vitam innocuam, & conversationis sanctissimæ cælibatum, diem impartiebatur proximis, noctem Deo, quia mandavit Dominus in die misericordiam suam, & nocte canticum ejus. Prædicabat diebus populis & clericis, nec revertebatur verbum ejus vacuum: nam multos avertit ab iniquitate. Audiens namque quidam clericus eum peroptime prædicantem, & de Scripturis potenter & lucide disserentem, quæsivit ab ipso, quorum librorum studiis tam sublimia didicisset. Cui benigne Sanctus respondit: Fili, in libro caritatis plus quam in aliis studui; hic enim liber de omnibus docet a. Erat itaque eruditus pater familias de thesauro caritatis proferens nova & vetera. Circuibat vicos, civitates & castella, prædicans & annuntians regnum Dei, visitans infirmos, consolans desolatos & curans languores.

[218] [Sanctus in oratione] Cum post laborem itineris ad hospitium declinabat, exstinguebat prius sitim ad aliquem fontem vel aquam, timens ne ex siti, quæ labore accenditur, plus bibendo notam incurreret, quam in omnibus toto conamine devitabat. Diebus cum sociis ac proximis nemo communior, nullus utilior; noctibus vero vigiliis & obsecrationibus nemo per omnem modum instantior. Ad vesperum demorabatur fletus, & ad matutinum lætitia. Pernoctabat in ecclesiis & orabat, modo geniculans, modo prostratus, quantum a fragilitate corporis extorquere poterat. Cumque tandem, lassitudine succedente, somni interpellabat necessitas, sive ante altare, sive alio quocumque loco, aut certe super lapidem, instar patriarchæ Jacob, capite reclinato paululum requiescens, rursus evigilabat ad orationem spiritusque servorem. Circuibat vero tunc visitans altaria, Sanctorumque patrocinium invocans, sic usque noctis medium perdurabat.

[219] [& Fratrum custodia persoverabat,] Postea Fratres dormientes quietissime visitans, discoopertos operuit, ipsosque cruce Christi consignans, ad oratorium rediit, orationem continuans vigilando. His horis multos dæmonum insultus & tentationes sustinuit, multosque de ipsis triumphos in virtute nominis Altissimi reportavit. His horis multas animæ illuminationes, multasque supernas visitationes ac divinas revelationes, de quibus præscriptum est, meruit, quia Deum in nocte desideravit, & ad eum totis suspirando præcordiis vigilavit. Hæc erat ei vigilandi & orandi creberrima consuetudo, & vix umquam lectulo dormiens quiescebat, cum tamen Fratres ad quietem diligentius hortaretur. Oratio ejus munda & accepta in conspectu Dei fuit, quam sine intermissione obtulit, in quam omnem spem contulit, per quam quidquid voluit, a divina misericordia impetravit: sicut enim ipse confessus est, numquam aliquid in hac vita a Domino orando petiit, quod non ab ipso perceperit juxta votum. Nempe quia veritati promittenti credidit, quod acciperet, quidquid peteret, a benignitate largiente omne quod petiit, impetravit.

[220] [carnem suam affligebat,] Non suffecit ei vigiliis jugibus macerando tabefacere carnem suam; sed afflixit etiam & attrivit Vir innocens multis flagellationibus virgineum corpus suum. Nempe tres accepit singulis noctibus de catena ferrea disciplinas; unam pro se; aliam pro peccatoribus, qui versantur in mundo; tertiam pro iis, qui in purgatorio cruciantur. Sane de suis oculis quasi quemdam fontem effecerat lacrymarum, flebatque uberrime atque creberrime, fueruntque lacrymæ suæ sibi panes die ac nocte. Die quidem tunc magis, dum Missarum crebra & quotidiana celebraret solennia; nocte vero, cum super omnes infatigabilibus vigiliis excubaret. Erga dominici corporis Sacramentum flagrabat devotione permaxima, & Crucifixi memorans divinissimam caritatem & abundantissimam suavitatem, frequenter, dum elevaretur in Missa corpus Christi, in mentis rapiebatur excessum, Majestatis divinæ præsentia delectatus.

[221] Dives in fide, hujus mundi divitias respuit, & despexit pompam seculi, [& contemneus honorem, in adversis lætabatur.] humilitatem amplectens Christi & euangelicam paupertatem: nam electus in Cozeranensem episcopum, omnino renuit, dicens, se potius terram velle deserere, quam electioni de se factæ alicui consentire b. Mundus sibi, & ipse mundo crucifixus fuit, dum ipse mundi gloriam contemneret, & contemnendam prædicaret, amatoresque mundi ipsum despicerent, & despicabilem judicarent. Interrogatus namque, cur non libentius in Tholosana diœcesi moraretur, quam in Carcassona, respondit: Quia in Tholosana multos, qui me honorant, invenio; in Carcassona vero omnes econtrario me impugnant. En verus mundi contemptor, Christique imitator, qui, proposito sibi gaudio, sustinuit crucem, confusione contempta.

[222] Verus erat paupertatis amator, utens vilibus indumentis: [Cum verus ille pietatis Amator,] amorem quippe suum sic divinitati affixum tenebat, quod non solum a magnis abstinere, sed etiam a minimis affectus suos studuit cohibere. Unde vestimenta, calceamenta, libros, cultellos, cingulos, aliaque sui corporis usui necessaria, pretiosa ac curiosa habere noluit; sed humilia Religionique consona, & paupertati congrua acceptavit. Monebat etiam Fratres, ne quidquam talium appeterent, vel deferrent, quod Religioni & modestiæ non per omnia concordaret. In cibo quoque & potu temperatissimus erat, delicata vitans, & libenter simplici pulmento contentus: sic necessitati naturæ satisfaciens, ut numquam cor ejus crapula gravaretur, aut refectio corporis subtilem ejus spiritum hebetaret: a prima enim ætate usque ad finem vitæ suæ, carnem in servitutem redegit spiritus, corpusque suum impollutum ac innocens vigiliis, jejuniis, orationibus, flagellis, ceterisque pœnitentiæ operibus castigavit.

[223] Quis hujus hominis virtutes usquequaque imitari poterit, [quem copiosis gratiarum donis] quas etiam lingua exprimere non sufficit? Tanta quippe fuit in anima ejus per Spiritum sanctum gratiarum ac virtutum diffusa copiositas, in corde sinceritas, in sermone veritatis auctoritas, talisque in actione caritatis ac humilitatis lucebat sanctitas, quod humanam naturam excederent, Deumque inhabitantem verissime prædicarent. Mirari possumus, & ipsius exemplo pensare nostri temporis inertiam: posse vero, quod ille potuit, non humanæ virtutis, sed gratiæ est singularis, nisi quem forte miserans Dei bonitas, in hanc dignata fuerit gratiam prorogare. Sed ad hoc quis idoneus?

[224] Benedictus Deus, Pater domini nostri Jesu Christi, [misericors Deus ditavit,] qui benedixit servum suum sanctum Dominicum omni benedictione cælesti, ut nihil illi desit in ulla gratia: præparavit enim cor suum, in mente habens Deum & quærens eum in omni virtute sua & operatione: providens enim Deum in conspectu suo semper, visus est in contemplatione, elevatis in cælum manibus, stare suspensus, ut vix terram contingere videretur. Vigilabat & orabat plus ceteris, majores & frequentiores accipiens disciplinas. Verberabat se, & verberari ab aliis faciebat cum catena ferrea, quæ tres habebat ramos, castigans innocens corpus suum.

[225] [saluti proximi] Missam celebrans quotidie, in domo & extra, uberes fundebat lacrymas, tantaque devotione sacris adstabat altaribus, orationemque dominicam dicebat in Missa, ut intelligerent præsentes gratiam infusam cælitus cordi ejus. In horis Canonicis & psalmodia, quas cum multa reverentia & devotione dicere consuevit, visa est facies ejus frequenter lacrymis irrigari. Coram hominibus quidem serenus & gaudens semper erat, in abscondito autem Patrem orans deducebat, velut torrentem, lacrymas, quas ab oratione evocatus a facie detergebat. Observabat diligentissime, ne delinqueret in lingua sua; volebatque in via & in domo semper de Deo vel cum Deo loqui, raroque alias loquebatur: testatique sunt viri perfecti, cum ipso multo tempore conversati, quod non est inventus in ore ejus dolus, nec est auditum, verbum otiosum vel nocivum, vel detractionis, vel adulationis umquam processisse ex ore ejus. Maledicentibus sibi benedicebat, nec omnino umquam pro maledicto reddidit maledictum, qui non solum maledici, verum etiam flagellari, & frustatim incidi pro caritate Christi concupivit & mori.

[226] [ac propriæ perfectioni] Sane volens, Fratres solis spiritualibus intentos semper esse, prohibuit, ne intromitterent se de negotiis domus vel consiliis temporalium, exceptis iis, quos obedientia ad hoc adstrinxit, & prælatorum injunctio obligavit: in solicitudine enim caritatis Fratribus præerat, attendens sibi & universo gregi. Delicta juste satis, benigne tamen & misericorditer puniendo correxit; cruciabaturque mente compatiens eis, quibus nihilominus debitas pœnitentias infligebat. Sic tamen dulcis consolator erat, quod a multis & variis tentationibus novitii per eum pluresque alii sunt erepti. Gratuitam etiam gravemque in corpore suo pœnitentiæ portans crucem, cum de terra ad terram pergeret, discalceatus nudis pedibus incedebat. Siquidem proximis compatiebatur omnibus & afflictis, maximeque peccatoribus ac infidelibus, quorum salutem laboribus promovere & apud Deum precibus obtinere ardentissimo desiderio cupiebat. Sanctorum Patrum Religiones venerabatur devote, Religiosasque personas omnes affectuose præ ceteris diligebat, tamquam cives Sanctorum & domesticos Dei, statumque ipsorum & vitam condignis præconiis extollebat, utpote consortum & confratrum.

[227] [omnem vitam impendisset,] Porro propter præcedentes vigilias parum comedit, minusque bibit. Unde frequenter in mensa præ lassitudine dormitavit. Itinerando tempore jejunii, horam nonam certam semper & debitam exspectavit; socios autem prævenire ac bis refici dispensavit. Numquam pro cibo vel potu, aut lecto seu procuratione tenui, sanus aut infirmus, querulosus fuit, sed gratias agens omnibus diebus vitæ suæ. In via priusquam vespere post Completorium ad quietem se aptaret, orationibus tamdiu incubuit, ut plerumque per fletum a somno socios excitaret. Zelator erat Ordinis & regulæ ferventissimus, religiosusque & valde strenuus statutorum conservator, Fratrum etiam piissimus consolator, adeo quod in istis habere non creditur successorem.

[228] Inter cetera doctrinæ suæ monita vitæque eximia exempla, [easdemque virtutes filiis suis sæpe com mendasset,] tria præ ceteris a posteris observanda solicitus flagitavit; videlicet ut semper de Deo vel cum Deo loquantur; pecunias per vias eundo non deferant, & in æternum possessiones non recipiant temporales: hæc enim sunt, quæ cor mundum, & a curis liberum efficiunt animum, servumque Christi ad meditanda divina, tractandaque spiritualia constituunt expeditum. Conemur igitur, Fratres, imitari monita paterna, prout possumus, & vestigia; simulque agamus gratias Redemptori, qui talem in via hac, qua ambulamus, ducem exhibuit servis suis, per eum nos in hujus conversationis lucem regenerans; deprecemurque Patrem misericordiarum, ut illo nos regente spiritu, quo filii Dei aguntur, per terminos, quos posuerunt patres nostri, ad eamdem metam perpetuæ felicitatis, ad quam ille felix introivit, nos quoque indeflexo tramite pertingere mereamur.

XII

[229] Cum in omni sanctitate perfectus beatissimus pater Dominicus cunctis fulgeret virtutibus, [ei instans mors] inter cetera spiritualium charismatum dona etiam spiritum prophetiæ a Domino meruit accipere, quo multa futura prævidit, effectus divinorum conscius secretorum; cui etiam, tamquam specialis electionis dilecto, suæ vocationis terminum Dominus præostendere dignatus est: quomodo enim celaret a dilecto, quæ imminebat, mortem, suorumque dissolutionem membrorum, qui ei multorum mortes revelaverat aliorum. Nempe quia fuerunt ei lacrymæ suæ panes die ac nocte præ desiderio veniendi & apparendi ante faciem Dei sui, audivit desiderium pauperis Dominus, ponens in conspectu suo lacrymas ejus.

[230] Et ecce oranti, supernorumque desiderio vehementer æstuanti vidit sibi juvenem pulcherrimum assistere, [ab angelo prænuntiatur,] qui vocans eum, dixit illi: Veni, dilecte mi, veni; intra ad gaudia vera c. O gloriosa & omni caritatis dulcedine plena amicabilis hujus sancti & felicis Viri vocatio, qua non ad vana & caduca, sed ad certa mansuraque perpetuo gaudia invitatur. Vere beatus homo, qui vocatus non quæsivit inducias, Judicem formidando, nec venire jussus ad cœnam magnam Agni, distulit perperam excusando; sed præcinctus lumbos, lucernamque ardentem in manibus bajulans Vir euangelicus pulsanti incunctanter aperuit, venientique Domino obviam alacriter properavit.

[231] Gratulans itaque & gratias agens de certitudine suæ gloriæ Vir justus visitavit quosdam clericos Bononiæ sibi familiares admodum & dilectos, [quam quibusdam amicis suis prædixit.] cum quibus de contemptu mundi, & incolatu transeuntis seculi habita collatione perutili, postremo vale faciens eis, dixit ad eos: Vos quidem, carissimi, videtis me nunc sanum; sed ego adhuc ante illam solennissimam Dominæ nostræ Virginis Matris assumptionem de hac vita assumptus, ad Dominum emigrabo. Fidelis sermo: sicut enim prædixit, sic evenit d: nam decimo die e ante festum assumptionis Virginis assumptus est ab ipsa Dominicus servus ejus fidelis, super omnia bona ipsius Filii constitutus.

ANNOTATA.

a Hoc responsum clerico datum in Vitis Fratrum part. 2 cap. 25 etiam refertur.

b Hæc honoris fuga, aliæque jam relatæ Sancti virtutes infra in Processu Bononiensi ab oculatis vel auritis testibus exponentur.

c Putamus, hunc fuisse angelum, de cujus prævia apparitione ac monitione Bartholomæus Tridentinus in compendio Actorum supra num. 13 meminit.

d Vitæ Fratrum part. 2 cap. 27 eamdem Sancti prædictionem quoque memorant.

e Videtur Theodoricus hac computandi ratione indicare, Sanctum die 6 Augusti mortuum esse, cum postmodum num. 246 clare dicat, illum octavo Idus Augusti ex hac vita migrasse.

CAPUT XX.
Ultimus Sancti morbus, pia monita, & felix mors absentibus quibusdam statim revelata.

Pars V.
Cap. I.

Celebrato secundo generali Capitulo, beatus Dominicus domini Hugolini Ostiensis episcopi, tunc in Lombardia Sedis Apostolicæ legati, [Sanctus Bononiam reversus] curiam pro sui directione & promotione Ordinis visitavit a. Regrediens autem a legato circa finem mensis Julii, venit Bononiam valde lassus: æstus quippe erat maximus, & labor itineris fuerat multum gravis. Tamen, licet sic concussus, cum Priore domus, F. Ventura, & cum F. Rudolfo usque in noctis partem de statu & factis Ordinis loquebatur: qui cum ad quiescendum pergerent, instabant ei, ut ad quietem fatigata membra componeret, Matutinoque non interesset. Quorum non acquievit precibus; verum ecclesiam ingressus, in ea more solito pernoctavit, insuper & interfuit Matutino. Post Matutinum vero dixit Priori, quod dolorem capitis pateretur.

[233] [ex defatigatione morbum contrabit,] Extunc ergo cœpit manifeste languere infirmitate, qua ex hac luce subtractus est. Qua invalescente, confortatus spiritu, Deo infatigabiliter adhærebat, tam patienter hanc ægritudinem sustinens, ut semper jucundus & hilaris appareret, licet dysenteria urgeretur, & febribus ureretur. Sciens autem diem mortis sibi proximum, jussit coram se novitios convenire; quos serena facie intuens, ad amorem Dei & Ordinis, ad devotionem, Religionisque observantiam verbis dulcissimis hortabatur. Moreque suo contentus sacco, nec sic debilis acquievit requiescere super lectum.

[234] [in quo Fratres de castitatis] Tunc vocatis duodecim discretioribus Fratribus, Priori domus F. Venturæ, multis sacerdotibus audientibus, de omnibus actibus suis generaliter est confessus, & dixit eis: En usque in hanc horam incorruptum carne Dei misericordia me servavit, illibatamque mihi virginitatis munditiam custodivit: quæ ut in vobis immaculata permaneat, feminarum omnium suspecta consortia devitate; qua custodita, servus Dei per puritatem vitæ gratus Christo, ac per odorem bonæ famæ fructuosus & gloriosus erit in populo. In fervore spiritus persistite, & in ipso semper Domino deservite, promotioni & dilatationi inchoati Ordinis intendite, stabiles in sanctitate manete, in Religione canonica & virtutum omnium incremento perseverate.

[235] [ac paupertatis custodia monet,] Et quoniam, revelante Spiritu sancto, se de hoc seculo cognoverat migraturum, congregatis coram se filiis & Fratribus, testamentum condidit, cui superordinare nulli licet: testatoris enim morte confirmatum est. Hæc sunt, ait, Fratres & filii, quæ vobis hereditario jure possidenda relinquo: caritatem habete, humilitatem servate, paupertatem voluntariam possidete. Argentum & aurum terrenaque substantia, unde testamentum conderet, quod filiis relinqueret, non erat illi; quod autem habuit dives in fide, hoc legavit; videlicet divitias salutis, thesauros cælestes, & opes immortales, quas ipsum possedisse sacra insinuat vita, clamant exempla, miracula protestantur. Ne autem paupertas euangelica, firmissimum hujus Ordinis fundamentum, per inimicam Deo carnalem sapientiam quateretur, quanta potuit districtione prohibuit, ne quis in hunc Ordinem possessiones induceret temporales, maledictionem Dei omnipotentis & suam terribiliter imprecans ei, qui Ordinem Prædicatorum, quem præcipue decorat paupertatis professio, terrenæ substantiæ pulvere præsumpserit offuscare b.

II.

[236] Cum autem de die in diem invalesceret ægritudo, [eoque ingravescente, ad salubriorem locum transfertur;] filii de Patris salute soliciti, ipsum ad sanctam Mariam in Montem deportaverunt, sperantes, ipsum ibi ad vitam reformari, quia sanior erat locus: qui ibi positus, cum viribus magis cœpisset destitui, sentiretque, dissolutionem sui corporis imminere, jussit ad se vocari Priorem; qui venit, Fratresque viginti secuti sunt eum, desiderio Patrem sanctum debilem visitandi. Quibus coram se positis prædicavit jacens sermonem pulcrum valde & motivum. Audito vero, quod rector illius loci ipsum disponeret in sua ecclesia sepelire, dixit humiliter & mansuete: Absit, ut ego sepeliar, nisi sub pedibus Fratrum meorum. Tunc homo caritatis & pacis spiritu plenus, præcavens, ne vel optato fraudaretur sepulcro, vel forsitan oriretur contentio, Portate me, ait, extra, ut in vinea illa moriar sub divo, ut possitis me in nostra ecclesia sepelire. O vere fidelem Patrem & felicem virum, qui magis incommodam & despectam elegit sepulturam *, quam a filiis separari corporaliter etiam post mortem.

[237] Tollentes igitur filii dilectum Patrem, retulerunt ad domum Prædicatorum paventes nimis, [sed sese inde reportarijubet,] ne in via forsitan moreretur. Collocatus est autem in quadam cella, unctionis sacræ sibi præstito Sacramento: ubi dum aliquamdiu permaneret, F. Rudolfus caput Sancti tenens, sudorem faciei ejus cum tobalia c linea detergebat. Flebant autem adstantes Fratres videntes in agone jam constitutum dulcissimum Patrem, cujus se dolebant consolatione destitui, numquam in ea gratia sui similem habituri. Quos Pater pius lacrymantes aspiciens, consolans eos dixit: Nolite plorare, filii carissimi, nec vos mea corporalis turbet discessio; in loco, ad quem vado, utilior vobis ero, quam hic fuerim, & post mortem advocatum me potiorem habebitis, quam in hac vita me habere possitis. Grandis hæc in morte sua fiducia vere justum eum omnino proloquitur, quia nec mori timuit, nec de æternitatis introitu dubitavit, ubi patrocinari tam confidenter filiis se promisit.

[238] Tunc interrogavit eum unus Fratrum dicens: Pater, [sub pedibus Fratrum suorum sepeliri cupiens,] ubi vis corpus tuum sepeliri? Respondit: Sub pedibus Fratrum. Invitatus ad nuptias, locum elegit novissimum, quem jam Paterfamilias summus ad locum superiorem, utpote amicum honoratiorem, transferret, & coram simul discumbentibus in gloria sublimatum. Tunc convocatis ad se Priore & Fratribus dixit: Præparate vos. Qui dum ad commendationem dicendam essent solenniter præparati, dixit eis: Exspectate adhuc. Tunc dixit ei Prior: Pater, tu scis, quomodo dimittis nos desolatos & tristes. Memento nostri, ut ores pro nobis ad Dominum.

[239] [& placide spiritum Creatori reddit,] Tunc in Deum jam totus absorptus Homo suavissimus, elevatis manibus ad cælum, dixit: Pater sancte, tu scis, quia libenter perstiti in voluntate tua, & illos, quos dedisti mihi, custodivi & conservavi. Ego recommendo eos tibi; conserva eos & custodi. Et ego venio ad te, Pater cælestis. Et post paululum sciens, quia venit hora, ut ex hoc mundo transeat ad cælum, dixit Fratribus: Incipite. Qua devotione, quibus lacrymis & singultibus tunc completum fuerit commendationis officium, novit, qui non spernit preces pauperum, nec gemitum mœrentium despicit & affectum. Interea Pater migrans motu labiorum orabat in spiritu, licet vox minime audiretur. Cumque in conclusione commendationis, ut moris est, dicerent, Subvenite sancti Dei, occurrite angeli Domini, suscipientes animam ejus, offerentes eam in conspectu Altissimi, elevatas ad cælum habens manus, emisit spiritum d. Et ecce manus angelicæ susceperunt eum, conspectui divinæ gloriæ præsentantes. Remansit autem jacens in cinere corpus exanime, mœrentium desolationi miserabile, fidei pietati amabile, & pro sua sanctitate cunctis venerabile.

III.

[240] Affuit in hac hora sacratissimæ mortis fideli Famulo gloriosa cum Filio Mater,[cujus felix obitus Priori Brixiensi] Maria Virgo, angelorumque psallentium multitudo, beatum spiritum in cælum deferentes cum gaudio, quemadmodum fidelibus suis divina patefecit revelatio: eadem quippe die, eademque hora defunctionis ejus, venerabilis vir ejusdem Ordinis, F. Wala, Prior Brixiæ, postmodum ibidem episcopus, levi depressus somno, vidit interioribus oculis quamdam aperturam in cælo, per quam submittebantur duæ candidissimæ scalæ. Summitatem unius scalæ manu tenebat dominus Jesus Christus; summitatem vero alterius scalæ tenuit Virgo, mater ejus beata, angeli vero discurrebant ascendentes & descendentes per eas.

[241] [in mira quadam visione,] Et ecce inter utramque scalam sedes posita erat in imo, & supra sedem sedens; & qui sedebat, similis erat Prædicatori, habenti faciem euntis in Jerusalem supercælestem. Scalas autem illas sursum ducebant paulatim Christus Jesus, ejusque Mater, virgo gloriosa. Ducebatur pariter sedes cum sedente, donec psallentibus angelis cælo illatus est. Receptis itaque in cælum scalis & sede pariter cum sedente, cæli apertura clausa est, visioque disparuit. Veniens prædictus vir Bononiam, reique veritatem explorans comperit, eamdem fuisse diem & horam, qua Pater sanctus migravit a corpore, qua sibi visio illa cælestis fuerat revelata: qui etiam ad gloriam Dei & sancti Dominici visionem manifeste populo prædicavit e.

[242] [& F. Raoni Missam celebranti] Ipsa etiam die migrationis beatissimi Patris nostri contigit, duos viros Ordinis Prædicatorum, F. videlicet Tancredum, de quo supra facta est mentio, Fratremque Raonem in via pariter ambulare; qui cum in hospitium pervenissent, F. Rao ad altare Missam celebraturus accessit: cui F. Tancredus, ut magistri Dominici, quem ægrotare Bononiæ audierat, memor esset, injunctionem fecit. Cumque ad illum locum, quo pro vivis in Missa solet fieri memoria, pervenisset, injunctionemque sibi factam mente revolveret, subito factus in excessu mentis, stans ad altare immobilis, raptus in spiritu, vidit manifesta visione sanctum patrem Dominicum corona aurea laureatum, totumque mirabili splendore fulgentem, duobus reverendis viris comitatum hinc inde, extra Bononiam via regia procedentem.

[243] In eadem vifione vir ille devotus, Spiritu sancto sibi revelante, [statim revelatur.] didicit, quod eadem die, sexta scilicet feria, hora sexta confessor sanctus Dominicus migrans a corpore cælestem patriam gloriosus adisset. Hanc visionem præclaram is, qui viderat, Frater ex humilitate, qua utique plenus erat, longo tempore sub silentio custodivit; postea vero admonitus a Domino, quibusdam Fratribus ad laudem Dei & sancti confessoris Dominici recitavit f. Sic dulcis Pater, almus Christi confessor, adstantibus Fratribus & orantibus, mundus ex hoc mundo transiit ad obvia angelorum agmina, præsentis vitæ & incolatum miseriæ, supernæ habitationis decore commutans.

ANNOTATA.

a In fine § 42 de hoc itinere disputavimus.

b De necessitate relaxandi hanc paupertatem in Commentario prævio § 44 abunde egimus.

c Tobalia hic accipitur pro linteamine vel sudario, ut ex sensu patet.

d Has felicis mortis circumstantias postea in Processu Bononiensi ex oculatis testibus audiemus.

e Hanc revelationem, Fratri Gualæ vel Walæ factam, B. Jordanus in Actis S. Dominici supra num. 70 etiam narravit.

f Licet B. Jordanus de hac secunda revelatione non meminerit, tamen Bartholomæus Tridentinus num. 15, & Constantinus Urbevetanus num. 47 eam satis confirmant, ut § 44 Commentarii prævii ostendimus.

* al. mortem

CAPUT XXI.
Honorificæ Sancti exsequiæ, varia beneficia statim post obitum ejus nonnullis collata, & revelatio cuidam facta de magnis illius meritis ac virtutibus.

IV.

Cum autem filii sacrosanctum corpus beati Patris ad sepeliendum involverent, [Sancti cadaver catena ferrea cinctum invenitur,] invenorunt carnem ejus ad lumbos catena ferrea circumcinctam; quam F. Rudolfus auferens, & reverenter conservans, postea venerabili patri magistro Ordinis Jordano pro munere magno dedit. Itaque reverenter ac religiose involutum sanctissimum corpus cum lacrymosa solennitate ad ecclesiam deportarunt. Assistentes vero Fratres sacro funeri cum psalmis & canticis congruis, illud devotione lugubri venerabiliter ambiebant. Affuit tunc inter eos quidam vir religiosus & devotus, beatæ Catharinæ in Bononia Prior, dominus Albertus, qui beatum Dominicum speciali familiaritate & devota coluerat caritate; qui cernens Fratres miserabilem planctum in amicum jubilum commutasse, cœpit & ipse gaudentibus congaudere: concepta namque de gloria Patris sanctissimi non inani fiducia, jubilare cœperant filii Dei, & laudare Dominum super omnibus, quas viderant, virtutibus.

[245] [& cuidam instantem ac felicem mortem prædicit,] Vir autem ille sui ipsius misertus, in semetipso compunctus, accessit ad sacrosanctum defuncti corpus exanime, ruens cum mœrore in pia oscula & devotos amplexus, quibus tam diu inhærens, inde non recessit, quousque mortis suæ, quæ imminebat, indubitatum meruit habere responsum. Quo accepto ad votum, vir bonus & pius surgens ab amplexibus corporis sacri, quibus devotus inhæserat, ait Priori Fratrum jucundus & gaudens: Fidelis sermo & omni acceptione dignus! Magister Dominicus amplexatus est me, dicens: Hoc anno ibis post me ad Christum; quod & factum est: nam eodem anno defunctionis sancti Patris, vir ille justus migravit ad Dominum, sicut prophetavit mortuum corpus sanctum a.

[246] Contigit in diebus illis venerabilem Hugolinum Ostiensem episcopum, [illudque coram variis præsulibus sepelitur,] sedis Apostolicæ in Lombardia legatum, qui post fuit summus Pontifex Gregorius, Bononiam, ordinante Domino, advenisse: propter quod multi magni viri & ecclesiarum prælati aderant tunc præsentes. Hic, cognita beati Viri morte, advenit, & corpus ejus sanctum condigna devotione personaliter sepulturæ mandavit. Noverat quidem sanctam ejus conversationem in Domino, & specialis eum, dum viveret, sibi adstrinxerat amoris amplexu; qui etiam præsens exstiterat, quando idem sanctus Pater Romæ domini Stephani Cardinalis nepotem a mortuis orando suscitavit. Aderat nihilominus illustris patriarcha Aquileiensis, pluresque episcopi & abbates, aliorumque prælatorum ac populi non minima multitudo. Transiit igitur ex hoc seculo sanctus iste confessor Dominicus octavo Idus Augusti, sepultus Bononiæ juxta filios & Fratres suos Prædicatores, quorum Ordinis primus magister exstitit & fundator, anno Domini millesimo ducentesimo vicesimo primo.

[247] [ac firmo tumulo includitur,] Porro monumentum hoc sacri corporis hospitium de contemptibili quidem est & nequaquam pretiosa materia compositum; verumtamen pia devotione ac solerti studio præparatum: nempe F. Rudolfi diligentia, qui tunc procurator erat, ad cujus nutum omnia gerebantur, fabricata est arca de lignis ad hoc aptis & congruis, in qua per eumdem depositum corpus sacrum, ferreis clavis firmiter est conclusum; locumque sepulcri magnis lapidibus forti cæmento connexis circumseptum undique communivit: metus quippe erat eis, ne quid circa tam pretiosum thesaurum agerent impii malo dolo. Suppositus est igitur tumulo sancto grandis cæmento firmatus lapis, sub quo gleba illa auro præclarior, argento mundior, omnique gemma nobilior servaretur.

[248] [quem locum, licet humilem,] Dormit itaque in sinu matris suæ sic contentus, requiescens in pace; suavisque est somnus ejus; nec evigilabit, donec tuba novissima excitatus resurgat, cum electis Dei in parte dextera collocandus. Vigilat tamen anima ejus, discussa tenebrarum caligine, apertis oculis desideratam æterni luminis intuens claritatem. Vigilat, miserorum precibus ac languentium clamoribus patulas aures præbens, eorumque calamitatibus jugiter occurrens: omnipotens enim Dei virtus multa in morte & post mortem electi famuli sui Dominici evidenter ad exaltationem ipsius miracula dignanter operatus est, & usque hodie per ipsius merita in omnibus regnis Ecclesiæ operatur.

VI.

[249] Jacet igitur, sicut desideraverat, Pater sanctus inter filios, [Deus variis miraculis] in loco humili & depresso conditus, nullisque, aliorum Sanctorum more, aromatibus conditus, terra tantum & pulvere ab aspectibus hominum absconditus & opertus. At Deus, qui facit de tenebris lumen splendescere, ex hoc obscuro lumine dignanter & misericorditer præcepit miraculorum fulgara coruscare: clericus etenim quidam honestus, Bononiæ constitutus, de morte quidem beati Dominici audierat; verumtamen qualitercumque impeditus, sepulturæ ejus solenniis non meruit interesse. Nocte igitur sequenti vidit in somnis beatum Dominicum in ecclesia sancti Nicolai sedentem in cathedra, gloria & honore mirifice coronatum. Dixitque clericus ad ipsum: Numquid vos estis magister Dominicus, qui estis mortuus? Respondit: Non sum mortuus, fili, quia Dominum bonum habeo, cum quo vivo. Mane facto, pergens ille ad ecclesiam Fratrum, in illo loco Sanctum sepultum reperit, ubi eum in visione inthronizatum vidit b.

Ipsa die ad hoc sancti Patris sepulcrum dæmoniacus quidam adductus est; qui cum ingressus esset ecclesiam, cœpit clamare dæmon dicens: Quid mihi vis, Dominice? Frequenter hoc clamans, & replicans Dominice. Sic super sepulcrum ejus tractus, a dæmonio liberatus est c.

[250] Eodem etiam anno dormitionis Viri sancti, tempore hibernali cœpit odor suavissimus & maximus juxta sacrum fragrare sepulcrum, [& suavi odore illustravit.] ac per totam ecclesiam circumfundi. Duravit igitur hujus odoris fragrantia per multos dies, quam F. Ventura Prior Bononiensis, ac de ipso Conventu Fratres alii persenserunt. Cumque cœpissent innovari signa, & multiplicari mirabilia, videntes Christiani fideles, vere in loco operari Dei virtutem, decreverunt præ reverentia claudere sepulturam & pannis sericis operire. Fratres autem non admiserunt timentes, ne cupiditatis vel jactantiæ notam incurrerent, si hoc facerent, vel fieri paterentur.

VII.

[251] Cuidam beatum Dominicum speciali caritate diligenti Dominus multa de meritis ipsius & gloria, [Devotæ cuidam personæ] & etiam de Ordine Prædicatorum revelavit, quæ scripta reliquit d; ubi inter alia sic loquitur: Peculiari dilectum meum affectu prosequor, arctiorisque amoris, quantum fas est, amplexibus stringo præ ceteris delicatum virum sanctum Dominicum. Igitur in ejus solennitate cum Dominum pro Prædicatorum Ordine deprecarer, dignatus est mihi Dominus suam exhibere præsentiam, dilectum meum mihi in gloria manifestans. Ecce, inquit Dominus, quæ in omnibus fidelium meorum requiro rectoribus, iis servus meus fidelis & bonus pastor inter ceteros effulsit Dominicus. Nimirum in carne degens, nullum umquam subditorum sibi Fratrum amaricavit corde, aut exasperavit verbo vel opere: non enim poterat de scaturigine caritatis, quidquam amaritudinis emanare.

[252] Inerat ei quoque tam larga benignitas ac suavis pietas erga omnes, [revelantur eximiæ virtutes,] ut corporalem necessitatem, non solum religiosam & frugalem, verum etiam commodam pro tempore, sicut poterat, procuraret, ne vel adolescentior ætas inedia tabescens, saturitatem Ægyptiam appeteret, neve senilis gravitas, jejunio confecta, deficeret. Sic autem clementer omnibus condescendens, antecessit omnes, eleganti docens exemplo laudabilem esse modestiam & abstinentiam salutarem. Misericordiam insuper & judicium superexaltans, in corrigendis delinquentium commissis intra regulares limites se continuit juste parcens hujus clementia, & pie sæviens disciplina. Hæc dilectus dixit ad me de dilecto; & vidi, & ecce dilectus meus erat vestitus multis coloribus, & varietate admirabili circumtectus: nam amictu candoris nivei, decorisque purpurei ac virentis coloris specie resplendebat: tincta namque est illa immortalitatis, qua tegitur, tunica virginalis munditiæ candore pulcherrimo, super nivem nitido, veritatisque primæ viriditate, quæ cælestes oblectat & reficit mentes, splendore radiat, rutilo permixta caritatis geminæ colore roseo, qua per compassionem jungebatur proximo, & pro Christo ponendi animam flagrabat desiderio.

[253] [quas sanctus Prædicatorum Fundator] Et adjecit Dominus loqui ad me, de Sancto suo dicens: Cum aliquando rideret hic Electus meus, de suavitate spiritus mei prodiit risus ejus. Verax erat, talique risu veracis debuit os impleri. Cum autem orans funderet lacrymas, totius Ecclesiæ causam & angustias, specialiter filiorum Ordinis sui, & necessitates in thuribulo devotionis suæ cum grandi fide conspectui meo præsentabat. Consideravit diligentissime Pastor pius pecoris sui vultum aspectu benigno, devotione sincera, discretione prudenti: perversi sensus homines pia animadversione convertit. Docebat sapientes scientiam suam columbina simplicitate juxta Domini Salvatoris Euangelium perornare, informans simpliciores eam, quæ desursum est, sapientiam pudicam & modestam quærere præ omnibus, & amare.

[254] [in vita sua exercuerat.] Tentatorum pericula & turbulentas molestias compassione paterna & miseratione anxia in secreto sacri portabat pectoris, pie consolans, discrete consulens, & oratione sustentans. Suadebat juvenibus juge silentium propter assequendam prudentiam & observantiam disciplinæ. Debiles & infirmos piissimo fovebat affectu, necessitatibus eorum solicito providens cum effectu. Gaudebant igitur de ejus diutina præsentia universi, ejusque dulcissimæ conversationis desiderabilis societas tolerabilem eis reddidit omnem paupertatis inopiam, & totius laboriosæ vitæ austeram duritiem levigabat. Agamus gratias Domino Jesu Christo, & gloriemur in laude ejus, qui talem nobis hujus peregrinationis Ducem ac principem contulit, cujus magnificentia sanctitatis probata & laudata est ore ipsius dominicæ Veritatis. Gloriemur de ipso in Domino, quia ex honore Patris nostri gloria nostra est, nosque ejus erimus gloria, si fuerimus sapientes.

ANNOTATA.

a Ista sacri cadaveris prophetia rursus ex Vitis Fratrum part. 2 cap. 28 desumpta est.

b Revelatio, quæ huic Clerico Bononiensi facta est, etiam in Vitis Fratrum part. 2 cap. 29 legitur.

c Illa energumeni liberatio in Vitis Fratrum part. 2 cap. 30 cum prologo sic refertur: Narravit Frater Chabertus de terra Sabaudiæ, fervens & gratiosus Prædicator, qui post mortem multis dicitur miraculis claruisse, quod cum esset scholaris Bononiæ, in crastinum sepulturæ beati patris Dominici vidit cum aliis multis quemdam dæmoniacum ad sepulcrum beati Patris adduci; qui, cum esset ingressus, clamare cœpit dæmon: Quid mihi vis, Dominice? frequenter clamans & replicans Dominice: & sic super sepulcrum tractus, liberatus est.

d Utinam Theodoricus nomen & professionem hujus anonymi indicasset, ut tutius judicare nobis liceret, quam fidem revelatio illa mereatur!

CAPUT XXII.
Illustre Ordinis Prædicatorum incrementum post mortem sancti Institutoris, & magnus primorum Fratrum fervor ad imitandam Fundatoris sui sanctitatem.

Pars VI.
Cap. I

Anno dominicæ Incarnationis millesimo ducentesimo vicesimo secundo, patre nostro sancto Dominico inter angelos & Sanctos translato, [Auctus est Ordo Prædicatorum] celebratum est Parisius tertium Capitulum generale, in quo vir vitæ venerabilis, F. Jordanus Theutonicus de Saxonia oriundus, per voluntatem Dei, dirigente spiritu Jesu, in magistrum Prædicatorum Ordinis est electus. Hic primo ejusdem Ordinis fundatori sancto Dominico, non tam administratione regiminis, quam æmulatione justitiæ & rectitudinis, successit, intentionis ac religionis, fervorisque paterni factus perfectissimus imitator: qui dilectus Deo & hominibus quæsivit bona genti suæ, & dilatavit gloriam Ordinis sui, amplificans eum in provinciis, in Conventibus, & in optimarum multitudine personarum: nam multi natalibus & dignitatibus præeminentes, plurimi possessionibus & beneficiis locupletes, plerique diversarum scientiarum magistri & doctores, aliique innumeri delicati juvenes & litterati scholares, ad sermonem ejus & mellifluum eloquium compuncti, omnia propter Christum & Euangelium relinquentes, Prædicatorum Ordinem assumpserunt. Creverunt tunc filii Dei, & quasi germinantes multiplicati sunt, & roborati nimis impleverunt terram a. Nempe purissimum illud tritici granum mortuum in terra latens, sed in cælo vivens, sanctus Dominicus in hanc pulcherrimam & copiosissimam segetem pullulans redundavit.

II.

[256] Erat profecto tunc tempus acceptabile diesque salutis, [doctis & illustribus viris,] cum tot illustres viri de sua aliorumque salute soliciti, se ipsos aliosque odoriferum sacrificium & in conspectu Domini holocaustum acceptabile obtulerunt. Erant tunc vere dies immaculatorum, quos novit Dominus, qui spiritu ferventes, Domino servientes erant in sanctitate & justitia coram ipso. Miserat namque tunc Deus ignem de excelso in ossibus eorum, & facta sunt corda ardore caritatis æstuantia vehementer. Diffundebatur autem flamma exterius lucentium operum & efficacium exemplorum, de quibus innumeris aliqua pauca sanctitatis perfectionisque opera memoramus ad ædificationem modernorum. Qui enim per gratiam a voluptatibus seculi & peccatis tunc convertebantur ad frugem vitæ melioris, de malis perpetratis compuncti, in tota tribulatione animæ suæ præterita expurgare peccata conati, cor contritum immolabant sacrificium Deo, delicta sua strictissime purissimeque confessoribus accusantes. Rimabantur solicite suarum secreta conscientiarum, ne quid vel modicum cor pungeret vel ejus munditiam offuscaret: delicata enim conscientia non solum criminalibus, verum etiam minimis culpis affligitur & mordetur.

[257] [qui a terrenis rebus abstracti] Fiebant igitur tunc discussiones mentium assiduæ, confessionesque quotidianæ; nec tantum uno diei tempore, aut semel; sed vespere & mane & meridie, quandocumque quidpiam occurreret, quod piam conscientiam perturbabat. Tunc contra omnes carnis dæmonisque tentationes armati viriliter, primos sentire motus indignum reputabant; admittere vero, vel in eis moram contrahere, utpote abominationem turpissimam respuebant. Omnium præcedentium negotiorum, commodorum, deliciarumque nulla erat eis recordatio; sed solum peccata plangere, divinis intendere, se intra se continere, corpus suum servituti subjicere & despicere, Deo omnia committere, eique soli jugiter adhærere, solicitudo & intentio tota fuit; animadvertentesque Ordinis honestatem & Religionis assumptæ pulcritudinem, eamque sermonibus & cordibus efferentes, hoc tantum querebantur, quod eam assumere, Deoque servire tanto tempore distulissent.

III

[258] [diligenter novitios erudiebant,] Magna valde tunc fuit ad novitiorum informationem diligentia, grandis ad conservationem salutis, corporalisque sanitatis eorum ac studiosa custodia, ne nimietate indiscreti laboris debiles effecti, postmodum ad potiora inutiles redderentur. Sicut necesse est tepidos ac remissos ad operandum stimulis urgere, sic oportuit tunc frenum discretionis nimio devotionis calore ferventibus adhibere: & sicut plerique nunc vix excitantur impulsibus, ut a somno evigilent, sic tunc in diversis angulis requisiti ac in orationibus inventi, vix compelli poterant, ut dormirent.

[259] [ut exemplo ostenditur,] In observatione silentii, quod fundamentum Religionis sacræ est, stricta fuit censura, devora cura, & observatio studiosa & pura: nisi enim grandis urgeret necessitas, vel periculum immineret, disciplinam silentii infringere, inter eos nefas erat. Verbi gratia, cum quidam Frater Bononiæ ante altare prostratus post Completorium exoraret, diabolus eum apprehendens pede, usque ad medium protraxit ecclesiæ: quo clamante, accurrunt plus quam triginta Fratres, qui in diversis ecclesiæ angulis orantes latitabant, qui tractum intuentes, trahentem vero penitus non videntes, nitebantur, sed nequaquam eum poterant, retinere. Valde itaque territi, ipsum aqua resperserunt benedicta; nec sic etiam profecerunt. Frater vero unus de senioribus illi ad retinendum adhærens, & ipse cum tracto pariter trahebatur. Multo tandem conamine ad altare sancti Nicolai perductus est. Tunc veniens venerabilis pater Reynaldus confessionem ejus audivit, & confestim eum Dominus a potestate diaboli liberavit: latuerat enim nescio quod in corde ejus malum, quod non ejecerat confitendo b. Mira vere & miranda virtus puræ confessionis, & imitanda nihilominus & commendanda disciplina Fratrum in observantia religionis: nam in tali tantaque vexatione non est inventus Frater, qui vel modico uno verbo legem silentii sit transgressus.

[260] [in rigida linguæ custodia,] Fuit igitur pax in eis, quia refrenabatur lingua loquax: nam sicut obstructo ore clibani, calor intus fovetur, sic, servato silentio, gratia Spiritus sancti in corde retinetur. Hoc cognoscentes ponebant custodiam ori suo, ut non delinquerent in lingua sua, ideoque concaluit cor eorum intra eos, & in meditatione eorum exarsit ignis ille consumens vitia, Deus noster. Hanc observantiam sacer Dominicus instituit & exemplo docuit, qui detractorium vel adulatorium verbum numquam protulit aut nocivum: qui etiam in itinere constitutus silentium usque ad horam tertiam tenuit, mandans idem a sociis observari. Numquam nisi de Deo seu cum Deo loquens, os aperire dignum duxit.

IV.

[261] Matutinum & Missa, omnesque horæ canonicæ certis temporibus quotidie cantabantur solenniter & distincte, [in orationibus,] quibus magister Ordinis, sanctus pater Dominicus semper interesse consuevit, dans operam diligentem, ut psalleretur alacriter & devote. Adstabant cum eo divinis laudibus viri reverendissimi hujus Ordinis Patriarchæ, ac generaliter omnes Fratres, quorum medius stetit, qui se promisit congregatis in suo nomine affuturum. Præterea raro vacabat obsecrantibus, raroque ecclesia sine Fratribus videbatur; unde inveniebantur ibi frequentius a quolibet homine requisiti: non enim discedebant, die ac nocte orationibus insistentes. Alta pœnitentiæ suspiria internosque cordis dolores Domino immolantes, sua aliorumque peccata expressis quandoque clamoribus deplorabant. Alii centenis ac ducentenis genuflexionibus per diem & noctem laborantes affligebant se, Majestatem Domini adorantes.

[262] Expletis cum observatione debita & omni pietate Horis diurnis, [aliisque pietatis] Fratres tamquam desiderabile quoddam Completorium exspectabant, seque ad id tamquam ad festum aliquod solenne devotius præparantes, mutuis se invicem orationibus commendabant. Pulsato autem signo, de omnibus monasterii locis ad ecclesiam festinantius properabant, salutataque post Completorium per Antiphonam Regina cæli, subjiciebant se Fratres communiter disciplinis. Deinde cives Sanctorum & domesticos Dei, patronos suos, quorum in oratoriis altaria habebantur, ipsi ut peregrini, nec habentes hic manentem civitatem, jam beatos in patria corde & corpore visitantes, & eos a longe aspicientes, devotissime salutabant. Interim ex devota Sanctorum memoria mundabatur cogitatio, incaluit affectio, serenebatur conscientia, elevebatur in Deum mens, & radiante luce gratiæ compuncta corda & commota sunt viscera, & erumpebant lacrymæ; nec poterant se continere, quin ab extra stantibus audiretur expressius vox ploratus & ululatus multus, qui putabant, quod funus a circumpositis plangeretur. Unde plurimi compuncti sunt, & aliqui habitum Ordinis susceperunt.

[263] Nec tamen hac exercitatione contenti, in angulis quibuscumque se monasterii occultabant, [ac pœnitentiæ exercitiis perseverabant,] actusque suos examinatione strictissima discutientes, alii virgarum verberibus, alii nodosis corrigiis carnem suam acerrime lacerabant. Ex his ardentissimæ devotionis exercitiis facti quasi ignis effulgens, & quasi thus ardens in igne; alii in oratione elevati inter cælum & terram aliquamdiu manere cernebantur, igne Spiritus ipsos sursum agente; alii pœnitentiæ flammis concremati, in favilla gemebant & cinere, ponentesque in pulvere os suum, nolebant oculos levare ad cælum, quousque ardor ebulliens per lacrymas doloris incendium irritaret; alius præ desiderio amoris quiescere non valens, somnum oculis indulgere renuit, donec calefacientem se novam gratiam invenisset. Perpendat omnis devotus, quantum noctis spatium post hujusmodi exercitia ad quiescendum servis Dei potuerit superesse.

[264] Surgentes ad Matutinas, Officium Virginis Matris reverenter, [& Deiparam devote venerabantur.] ut moris est, stando complentes, ad altare ipsius devotius percurrebant, ne illud tantillum tempus orationi deesset. Dictis autem Matutinis & Completorio, præfatum altare Virginis triplici quandoque ordine ambiebant in gyro, ut merito cantetur, quod circumdabant eam flores rosarum & lilia convallium: nimirum gyrabant adorantes eam pœnitentes, verecundia rofei, & innocentes virginali pudiciria liliati. Itaque post Matutinas pauci ad lectionum studium, pauciores recurrebant ad lectum, plerique remanebant vigiles ad orandum. Cum autem claresceret, & ad celebrationem Missarum signum fieret, vix inveniebatur, qui non per confessionem ante Missam, suam conscientiam emundaret. Tunc ad unum sacerdotem concurrebant plurimi gratia ministrandi, eratque inter eos sancta contentio, qui potissimum sacerdotem in tam sacro officio adjuvaret c.

ANNOTATA.

a Hæc ingens multitudo, quam B. Jordanus ad Ordinem admittebat, facile colligitur ex Thoma Cantipratano, qui lib. 2 Apum cap. 19 § 2 de hac re sic scribit: Memor sum loci & temporis & personæ, quod beatissimæ memoriæ Frater Jordanus, Magister Ordinis Prædicatorum secundus, prædicator strenuus, juvenes uno tempore tam parvæ litteraturæ ad Ordinem recepit Parisiis sexaginta, ut plures eorum vix possent, ut audivi, cum multa repetitione ad Matutinale Officium unam legere lectionem. Super quo, ut dicitur, a Fratribus graviter ad generale Capitulum accusatus, Spiritu sancto repletus dixit: Sinite istos; ne contemnatis unum ex his pusillis. Dico vobis, quod multos & fere omnes Prædicatores videbitis gloriosos, & per quos Dominus, super multo lucidiores & litteratiores, in salutem operabitur animarum. Quod nos veridico ore dictum, usque in hodiernum diem vidimus & videmus. Etiam istud Ordinis incrementum sub magisterio B. Jordani ex Vitis Fratrum part. 3 cap. 12 confirmari potest.

b Theodoricus hic dicit, Fratrem illum sic a dæmone tractum fuisse, quia latuerat nescio quod in corde ejus malum, quod non ejecerat confitendo. Sed Gerardus de Fracheto malum istuddistincte explicat, dum in Vitis Fratrum part. 4 cap. 4 narrat, eumdem Fratrem ab hac dæmonis vexatione liberatum esse, quando advenienti magistro Reginaldo unum mortale peccatum, quod numquam dixerat, confessus est.

c Hæc & sequentia primævi fervoris elogia ex Vitis Fratrum part. 4 excerpta sunt, ubi similia variis capitibus referuntur.

CAPUT XXIII.
Ordo Prædicatorum magna primorum Fratrum pietate, singulari Deiparæ cura, quibusdam revelationibus, & caritate erga proximum clarus.

Post tantos in divinis Officiis impensos labores, accessuris ad refectionem plerumque panis & cibus deerat atque potus. [Austera primorum Prædicatorum abstinentia,] Verumtamen Christi benignitas sive per merita patrum mirabiliter, sive ex eleemosynis fidelium misericorditer providit, ut in se confidentibus nihil deesset. Et licet mensa conventualis per se parca & sobria satis esset, ipsam tamen quorumdam sobrietas & superaddita abstinentia perornabat: alius enim per octo dies a potu abstinens non bibebat; alius saporem cibi superfusa aqua frigida diluebat. Multi etiam ne notam singularitatis incurrerent, nunc ab uno cibo, post ab alio abstinebant, de oblatis sibi aliqua subtrahentes. Alius per totam Quadragesimam stetit non bibens nisi semel in die, nec loquebatur, nisi de aliquo requisitus.

[266] In Conventu vero lecturis & servituris tam gregatim alii pro adjutorio occurrebant, [fraterna caritas,] quam solent fidissimi suis amicis in prælio congressuris. Nimirum tanta fuit in iis pietatis servitiis devotio, tantaque cordis hilaritas, ut non hominibus servire viderentur, sed angelis; tantamque nonnulli senserunt dulcedinem, ut præ jubilo cordis scutellas etiam deoscularentur occulte. Præterea quanta in fraternæ caritatis obsequiis promptitudo fuerit, quis enarrare valebit? In sublevandis etenim infirmorum Fratrum necessitatibus misericors valde erat omnium compassio & indefessa & efficax sermonis & operis consolatio.

[267] In susceptione advenientium de laboribus affectuosa admodum fuit & caritativa jucunditas, [magna erga peregrinos hospitalitas,] quorum servitiis se Fratres passim ingerebant, & in abluendis pedibus se humiliter provolvebant. Proinde si quis in compassione infirmorum suavior, in susceptione hospitum lætior, in lotione pedum humilior, in conventualibus servitiis sedulior esse poterat, feliciorem se coram Domino reputabat. Exuebant frequenter tunicas, cappas, & scapularia, spoliantes semetipsos, & peregrinis Fratribus vel alia occasione indigentibus exhibebant. Plures quoque ex Fratribus asperitate regularis habitus non contenti, induti occulte ciliciis, carnem propriam afflixerunt, lumbosque suos super nudo cingulis serreis accinxerunt.

VI.

[268] Inter hos prædictos rigores exterioris hominis & corporalis afflictionis, [& immaculata vitæ puritas,] quod majus est, virtutum veritas in hac Religione munda & immaculata, & innocentiæ puritas eminebat. Nempe, Fratre sancto viroque magno referente, compertum est, quod infra modicum tempus centum Fratrum confessionem audierat generalem, qui mente integri pariter & corpore pudicitiam conservaverant virginalem a. Si unus sacerdos in confessione tot sanctorum castimoniam meruit experiri, quot & quanta putas in toto Ordine latere sanctimonia? De florido nimirum Prædicatorum Ordinis horto, Virginis Matris manu plantato, hæc lilia colligit flos Filius ejus, Dominus Jesus Christus. In hunc hortum, regio cultu & manu consitum, Regina mundi supernis comitata proceribus ac virginibus ad deliciandum progrediens, exstirpat vitiorum genimina, plantans virtutum omnium germina ac inserens semina, fundens desuper gratiæ stillicidia. Hic cum Filio Ecclesiæ sponso ejusque sodalibus, deliciis affluens, delectatur venustate florum, suavitate odorum, & satietate saporum. Flores sacros dico mores, orationes odores, consolationes spiritus sapores.

[269] [ob quam Deipara singulari cura hunc Ordinem fovit,] Iis ex hoc horto refecta Virgo delicata refertaque deliciis, libenter ipsum perambulat & frequenter, conclusumque Dei custodia circumdat & protegit diligenter: non enim solum summis excelsisque hujus horti cedris, sancto videlicet Dominico, dulcique Jordano, & Reynaldo doctissimo, ut prædictum est, dignata est suam exhibere præsentiam; verum etiam myrtum & hyssopum, rosam, lilium, & violam & nardum non respuit manifestata facie visitare. Hæc hortulana in laboribus, in tentationibus, in periculis, in extremis vitæ constitutis Fratribus visibiliter apparens, fatigationem, titubationem, angustiam & timorem abstulit; itemque in choro, in cellis, in dormitorio, in Completorio ac in itinere positis præsentia sua gaudium & consolationem infundit, quæ omnia alteri tempori & operi reservantur. Unum tamen de solicita hujus horti custodia, quod quanto extranius tanto carius, enarrabo.

[270] [ut ipsa ostendit apparens cuidam mulieri,] Femina quædam devota in Lombardia b solitariam agens vitam, audiens novum Prædicatorum Ordinem surrexisse, videre ex iis aliquos concupivit. Contigit autem, duos Fratres partes illas prædicando transire; qui divertentes ad eam, ipsam more Fratrum verbis sacris allocuti sunt. Quæ cum quæsisset, qui & de quo forent Ordine, responderunt, se de Prædicatorum Ordine novo esse. Quæ considerans eos pulchros & in habitu decenti, juvenes, despexit existimans, quod sic non possent in hoc nequam seculo subsistere illibati. Cui nocte sequenti beata Dei Virgo Mater turbata facie adstans, dixit: Ab heri me graviter offendisti. Non credis, quod valeam servos meos juvenes custodire illæsos, pro salute animarum per mundum discurrentes? Ut autem noveris, me in specialem eos custodiam suscepisse, ecce ostendo tibi, quos heri despicere præsumpsisti: & elevans pallium ostendit ei multitudinem Fratrum magnam, & eos, quos despexerat, inter illos. Tunc femina sacra compuncta, Fratres deinceps ex intimis dilexit, & hæc per ordinem enarravit.

[271] [quæ hos ignotos beatissima Virginis clientes despexerat.] Sane pallium Dei Matris Virginis insignis habitus est sacri Prædicatorum Ordinis, quem si cum religiosa caritate in vera humilitate gestamus, profecto sub alis protecti ejusdem Virginis in adjutorio Altissimi habitamus. Tanta igitur fuit ad hanc Dei Genitricem Mariam Fratrum omnium devotio, tam mira in ejus reverentia piaque in laudis ejus cultu diligentia, tam sedula ac fervens ad eam oratio, sanctique amoris affectio, tam grandis fidelisque de ipsius patrocinio confidentia atque insatiabilis in ejus contemplatione suspensio, quod hæc humanus sermo non prævalet explicare. Habebant itaque in cellulis habitaculisque suis expressas imagines Virginis cum Filio, & Crucifixi pendentis in ligno, quarum aspectus memoriam dormitantem excitaret, exterioremque sensum contra vana lubrica spirituali robore solidaret.

VII.

[272] Accidit etiam eo tempore, cum jam Fratrum Conventus numerosior esset Bononiæ, [Episcopus Portuensis Ordinem Prædicatorum magni facit, fortuito inventis verbis,] ut quidam Apostolicæ Sedis legatus, episcopus videlicet Portuensis, Conradus nomine, vir religiosus Ordinis Cisterciensis, Bononiam c devenisset. Hic in Conventum Prædicatorum veniens, cum honore debito est susceptus. Quædam autem hæsitationis de hoc Ordine mentem ejus cogitatio agitabat, videlicet quid sibi vellet nova hujusmodi & inusitata Religio, & an esset ex hominibus, an ex Deo. Posita autem sibi cathedra residens in ecclesia Fratrum, librum aliquem petiit, & allatus est ei liber Missalis: quem facto signo crucis aperiens, in superiori primi folii parte legit: LAUDARE, BENEDICERE, ET PRÆDICARE. Quo tamquam cælitus emisso responso exhilaratus, omnem ambiguitatis scrupulum jam certus abjecit. Tunc quasi totis visceribus Fratres amplexus, ait: Ego quidem, etsi alterius professionis habitum exterius præfero, vestrum tamen interius mente gero; nec dubium vobis sit, quin totus sim vester. Vestri Ordinis sum: vobis me tota devotione committo.

[273] Bene revera hujus Religionis viris laudatio, benedictio, [quæ præcipuum ipsorum officium exprimebant,] & prædicatio per divinum oraculum coaptatur, in quorum ore laus Domini semper resonat, totaque die benedicunt ei, virtutem, magnitudinem ejus populis prædicantes. Etenim quatuor illa sancta animalia mystica Ezechielis prophetæ visione, Johannisque apostoli Apocalypsi in Prædicatorum figura descripta non cessant die ac nocte clamare SANCTUS, SANCTUS, SANCTUS, quia Prædicatores sancti laudare, benedicere, ac prædicare Majestatis divinæ magnificentiam non disistunt: gratiam enim admirandi fervoris Spiritus sanctus cordibus eorum infuderat, ut verbum Dei annuntiare fidelibus, & Jesum Christum prædicare pio desiderio affectarent. Qui quia sciebant, Ordinem principaliter ob prædicationem animarumque institutum salutem, aliqui simplici zelo moti, ad sumendum cibum non accedebant læti, nisi prius pluribus vel saltem uni verbum Domini prædicassent. Vere isti prædicabant cum Apostolo, non ut comederent; sed comedebant, ut prædicarent. Ponam hic aliqua, quæ de iis sanctis Prædicatotibus dignatus est Dominus revelare.

VIII.

[274] In diebus illis fuit in Tuscia in monasterio sancti Galgani Cisterciensis Ordinis monachus, [& Christus eumdem Ordinem commenda precibus pii monachi,] nomine Jacobus, multæ simplicitatis & gratiæ & famæ, cui frequenter Dominus in orationibus suam præsentiam exhibebat: cui Fratres duo Prædicatorum Ordinis illuc venientes, se & totum Ordinem devotissime commiserunt. Post Matutinum igitur orans, dum cogitaret, quomodo pro Prædicatoribus exoraret, apparuit ei Dominus dicens: Frater Jacobe, accipe has orationes, & sic pro Prædicatoribus ora d. Quas vir devotus intellectu capiens, publicavit, & auctoritas Apostolica confirmavit, & in Officio Missæ frequentare concessit: erat quippe monachus ille propter sanctitatem suam acceptus, & ad curiam sæpius vocabatur.

[275] Hic vir simplex & rectus dum cujusdam Fratris sermonibus frequentius interesset, [qui etiam vidit Deiparam cuidam Prædicatori verba suggerentem,] Domino revelante, vidit, quod beata Dei Mater virgo Maria librum apertum tenebat coram facie ejus, ex cujus lectione tota prædicationis illius series decurrebat. Alterius quoque Prædicatoris, de materia improvisa loquentis, sermonem idem vir electus audiens, vidit beatam Virginem dignanter adstantem, quæ verba jactabat in os Fratris, & singula, quæ protulit, largitatis suæ munere ministravit. Secuta est ex iis Prædicatorum dictis animarum multa salus, nimirum Matre Verbi, virtute multa verbum euangelizantibus ministrante. Dilexit proinde vir iste sanctus Ordinem, Fratresque sequebatur, optans, quod omnes sui Ordinis, aliique clerici litterati Prædicatorum Ordini juncti essent, ut curam saluti impenderent animarum e.

[276] [cum tunc Fratres servidis concionibus] Erat autem tunc prædicatio fervida, continua, & voluntaria, annuntiabantque verbum Domini desideranter, ardenter, & frequenter. Deus igitur, cui complacuit per stultitiam prædicationis salvos facere credentes, supplebat effectu gratiæ in eis defectum scientiæ, ut multos ad salutem acquirerent, & ad agendam pœnitentiam provocarent. Beati Matthæi Euangelium cum septem Canonicis epistolis tantum in prædicatione euntes deferebant. Divinus namque pater noster Dominicus hæc deferenda, provida dispensatione decreverat, ut filiorum suorum prædicatio & euangelica veritate roboraretur, & auctoritate Apostolica firmaretur. Sic simplices filii Dei, scientiam principum hujus mundi, quæ destruitur & quæ inflat, contemnentes, per caritatem, quæ ædificat, & per scientiam Sanctorum, quæ stultissimos hominum facit *, ibant, & fructum faciebant, & fructus eorum manet. Ardebat in se ipsa igne divini amoris mens prædicantium, ideoque verba exinde procedentia alios inflammabant.

[277] [& pio vitæ exemplo salutem proximi ubique quærerent,] Nec solum ardor scintillabat in sermone; imo plus flammescebat in actione: cum enim in generali vel provinciali Capitulis de mittendis trans mare vel ad Tartaros, aut certe ad alias barbaras gentes Fratribus mentio fieret, quot cum veniis * & lacrymis multis, devotissimisque se offerebant precibus, nullus prævalet enarrare f: flagrabat siquidem in eis gloriosus ardor salutis proximi & adipiscendi martyrii. Hunc missum in terram ignem sui amoris accenderat tunc Salvator in cordibus hujus Congregationis volens, ut arderet & accenderet, & tenebrarum hujus mundi lux & illuminatio magna esset. Ibant igitur accincti virtutibus, flammis sancti Spiritus ardentes: erat enim aspectus eorum, ut carbonum ignis ardentium, & incendebant ignito vehementer Dei eloquio ad compunctionis gratiam frigidos peccatores, illustrantes devotos, mentibus puriores, ferebanturque sursum flamma, ceteris humilitate altiores.

[278] [quem zelum optat auctor refervescere.] O utinam refulgeat igneus ille, qui jam nunc (proh dolor!) est in nubilo, fervoris sol, qui nos accensos devoret, ut ignis cælitus missus olim consumpsit sanctorum patrum mysticum holocaustum! O Domine Deus, perfunde crassa illa tuæ benedictionis aqua, de abscondito sacri ignis loco concepta, jam dudum siccos ac gelidos majores dignitate hujus structuræ lapides, ut accensa ex eis flamma tenebrosos irradiet, & tepidos reaccendat, ut, sicut olim, tibi serviant cum fervore, tuoque ardeant in amore!

ANNOTATA.

a Gerardus de Fracheto in Vitis Fratrum part. 4 cap. 1 editionis Duacenæ pag. 61 hæc paulo aliter exponit his verbis: Quidam valde religiosus Frater retulit, quod infra paucum tempus centum Fratrum confessionem audierat generalem, quorum invenit sexaginta integritatem corporis & animæ conservasse. At Vitæ Fratrum in nostro Codice P. Ms. 7 cum expressione Theodorici concordant.

b Thomas Cantipratanus lib. 2 Apum cap. 10 num. 17 scribit, similem apparitionem mulieri solitariæ seu reclusæ in Saxonia factam esse, ut alia occasione in Commentario prævio § 29 diximus.

c Laudatus Thomas Cantipratanus lib. 1 Apum cap. 9 num. 4 eamdem rem narrans, asserit, illum Sedis Apostolicæ legatum venisse Parisios, & ibi in novo Prædicatorum cœnobio id contigisse. Sed Constantinus num. 23 & Humbertus cap. 31 in Actis S. Dominici indicant, id Bononiæ evenisse. Bartholomæus Tridentinus supra apud nos num. 11 idem breviter referens, locum non expressit.

d Hic in Vitis Fratrum part. 1 cap. 4, unde hæc narratio excerpta est, adduntur ipsæ orationes, quæ sic sonant: Oratio. Corda famulorum tuorum, Domine, illumina Spiritus sancti gratia, & ignitum eis eloquium dona, & qui tuum prædicant verbum, largire virtutis augmentum. Per Dominum &c. Secreta. Famulis tuis, Domine, verbum tribue gratiosum, & munera oblata sanctificans, corda eorum in salutari tuo, quæsumus, visita. Per Dominum. Postcommunio. Conserva, Domine, famulos tuos Unigeniti tui Corpore & Sanguine suscepto, & tuum nuntiantibus verbum largitatem tribue gratiarum. Per eumdem Dominum nostrum &c. Deinde confirmationis gratia adjunguntur sequentia: Istas autem orationes dominus Papa approbavit, & concessit (in Ms. nostro legitur licentiavit,) ut dicerentur in Missa.

e De eodem monacho Cisterciensi similia in Vitis Fratrum part. 1 cap. 5 narrantur.

f Zelus ille primorum Prædicatorum confirmatur ex Vitis Fratrum, in quibus part. 4 cap. 1 hæc narrantur: In quodam Capitulo generali Parisiis, cum incumberet aliquos Fratres mittere ad provinciam Terræ sanctæ, dixit Magister Jordanis Fratribus in ipso Capitulo, quod si qui parati essent bono animo illuc ire, quod hoc significarent ei. Vix verbum compleverat, & ecce vix fuit aliquis in illa multitudine, quin faceret statim veniam, cum fletu & lacrymis petens mitti ad illam terram, Salvatoris nostri sanguine consecratam. Ibidem alia de hoc ferventi zelo sequuntur.

* Hic videtur aliquid deesse.

* id est genuflexionibus

CAPUT XXIV.
Aliquot miracula patrata per intercessionem S. Dominici, antequam solenniter catalogo Sanctorum adscriberetur.

Pars VII.
Cap. I.

Interea dum sanctus pater iste Jordanus aliique devoti Fratres, tamquam stellæ radiantes, ut prædictum est, [Inter miracula coram Romano Pontifice probata] luce suæ prædicationis, & exemplo datæ conversationis, peregrinam adhuc in hujus mundi tenebris perlustrarent ecclesiam, gloriosus ille jam fulgens in regno claritatis æternæ, ut sol, radios caritatis igneos exsufflans, beatissimus Dominicus beneficiorum fulgores spargebat, & miraculorum fulgura coruscantia indesinenter per virtutem emittens, admirationem & amorem cordibus infudit fidelium & stuporem; qui sicut in hac mortalitate positus, nulli umquam clausit gremium caritatis, ita nunc fonte pietatis inebriatus, omnibus invocantibus se præstat, quod desiderant, suæ Majestatis potentia sublimatus, cujus virtute ipsius meritis salus ægris, lumen cæcis, auditus surdis, loquela mutis, gressus claudis redditur, membra quoque mortalium paralysi dissoluta, ariditate inutilia, contractione monstruosa, putredinis fluxu sordida, febribus languida, variisque infirmitatibus morbida, optatæ sanitatis remediis solidantur: quorum nonnulla diligenti inquisitione discussa, coram domino Gregorio Papa nono recitata, & ab ipso approbata sunt.

II.

[280] Scholaris quidam, nomine Nicolaus de Busco, [occurrit sanatio Nicolai Angli,] Anglicus Wingonensis * diœcesis a, degens Bononiæ, gravi renum ac genuum dolore vexatus a festo sancti Michaëlis usque ad Pentecosten, nec per se poterat surgere, nec per domum sine baculo vel alterius sustentationis adminiculo se movere. Denique invalescente morbi molestia, quindecim diebus de lectulo non surrexit. Sed & lævum semur ejus vehementi macie attenuatum emarcuit in tantum, quod omnis ab eo secundum medicorum judicia spes curationis abscessit: adhibitis enim quampluribus medicinæ remediis, nihil ei proderat; sed magis deterius habebat.

[281] [qui a gravi morbo statim per invocationem S. Dominici liberatus est.] Itaque humano destitutus auxilio, Christo domino & beato Dominico se devovit. Volens etiam in signum devotionis offere candelam juxta modum propriæ quantitatis, cœpit filo stuppeo, de quo candela facienda erat, corporis sui longitudinem & grossitudinem mensurare. Cumque se mensus esset in longum, caput etiam & collum, ac pectus, deinde renes ac femora, tandem genu filo ambiente, succinxit, invocato ad quamlibet mensurationem nomine Jesu Christi & beati Dominici, continuo se alleviatum sentiens, exclamavit: Ego sum liberatus. Et exsurgens lacrymabatur præ gaudio, currensque sine baculo vel aliquo fulcimento venit non egens vehiculo ad ecclesiam, ubi corpus beati Dominici quiescebat. Distabat autem ecclesia ab ejus hospitio, quantum jacere potest arcus. Recessit igitur restitutus pristinæ sanitati, Christi gratias agens nomini, ac beati Dominici testimonium perhibens sanctitati b.

[282] [Alii multi] Quædam puella Bononiensis, nomine Thomasina, gravem morbum & pene incurabilem diebus quindecim in sinistra patiebatur maxilla. Cumque multa putredinis sanie ulcerata ejus facies fœdaretur, impossibile videbatur, quin aliqua cicatrice vel deformi macula turparetur. Tentatis igitur frustra variis medicinæ remediis, ad invocationem beati Dominici beneficium obtinuit sanitatis: mane siquidem diei sequentis nec vestigium quidem morbi remansit in facie, excepta quadam rubedine, nullam prorsus deformitatem præstante, sed tanti dumtaxat miraculi memoriam commendante.

Bononiensis quædam domina, Hilla nomine, octo annis dextri lateris a cingulo inferius vires prorsus amiserat, ita quod nec pedem nec tibiam movere poterat, nisi forte manibus, sicut lignum. Hæc, invocato beato Dominico, accepta protinus sanitate, caruit omni morbo, gratias agens Deo.

[283] [diversi sexus] Juvenis quidam de Manzelino, nomine Manfredinus, a festo sanctæ Agathæ usque ad festum Pentecostes omnium membrorum viribus destitutus, nec ambulare per se poterat, nec super latus jacere, nec in terra, nisi alio se deponente, sedere, nec se, nisi alio trahente, levare. Tibias quoque proprias frustra, & quasi alienas portabat. Is, cum adhibita sibi medicamina expertus esset inania & nociva, invocavit beatum Dominicum, & perfectæ sanitatis continuo assecutus est donum.

Ghislina c quædam mulier apud Mansolinum commorans, ab introitu Quadragesimæ usque ad translationem beati Dominici, gravi totius corporis infirmitate detenta, brachii sinistri usum pariter & sensum amiserat, quod ita erat emortuum & penitus arefactum, quod nec vulnus in eo causa minutionis illatum sentire poterat, & nec ex ipso vulnere sanguinem emittebat: eratque ipsum brachium dextro gracilius, quia ipsum nimis extenuaverat longus morbus. Quæ ut beato Dominico se devovit, statim perfectæ curationis beneficium reportavit.

Alia quoque manens apud Mansolinum mulier, nomine Menatheta, labii jam per anni spatium privata erat officio, ut nec loqui posset, nec sine magna difficultate sumeret alimenta, eo quod enormiter labium illud intumuerat, & quasi emortuum dependebat. Invocabat opem beati Dominici, & dudum amissæ reddita est continuo sanitati. Nec mirum, si labia sanat corporis, cujus labiis sæpe curatæ sunt pestes mentis.

[284] Quidam Cambrius nomine de Bacicoribus apud Pragatuli, [& variæ ætatis] dum purgaret aream, ingressam in guttur atque inhærentem rejicere non valebat aristam. Octo denique diebus gravi gutturis dolore gravatus, per dies quatuor increscente gravamine, nec cibum sumpsit, nec sermonem emisit. Cumque sibi medicinæ remedio subveniri non posset, ad invocationem beati Dominici statim redditus est sanitati.

Quædam mulier, nomine Johanna, quinque annis habens scrofulas & glandulas sub ascella, vesicas etiam circa mamillas in dextro latere, fœtida valde sanie defluente, gravi admodum affligebatur dolore, ita ut nec etiam super dextrum latus posset jacere. Hanc quoque ad invocationem sancti Dominici, Jesu Christi pietas continuo liberavit.

Quædam mulier, Johanna nomine, ultramontana usum digiti viginti annis amissum (incurabiliter siquidem arefactus fuerat & contractus) sancti Dominici devota invocatione statim recepit.

Rafanelus quidam nomine ruptus in inguine, descendentibus quoque in virilia intestinis, vehementer afflictus, invocato beato Dominico, fuit continuo liberatus.

[285] Ante translationem corporis beati Dominici quidam puer *, [gravibus morbis] nomine Petriolus, rupturam passus in inguine, annis duobus defluentia in ocream * d intestina gestabat; cumque nulla posset medicorum opera curari, matre ejus invocante beatum Dominicum, præter spem, diu desperatam recuperavit salutem.

Adjiciendum ad hæc laudibus Viri sancti ad conterendas molas obloquentis iniqui, quod mulier quædam, nomine Geyla, apud Imolam gravi dentium urgebatur dolore. Itaque vehementissimi cruciatus aculeis agitata, nec quiescere poterat, nec somnum oculis capiebat; sed velut furiosa continuis clamoribus ululabat. Facto autem ad beatum Dominicum voto, incolumitatem obtinuit in momento.

III.

[286] Sed & juvenis quidam, nomine Germinianus, per quatuor annos & amplius gravi languore detentus, [vel insanabilibus malis afflicti,] ita ut capillis elapsis capite, & sanie defluente, gravissimæ passionis præferret indicia, beati Dominici meritis potitus est beneficio sospitatis: cum enim juvari non posset a medicis, invocato beato Dominico a longe, breviter curatus est a morbo.

Alius quoque, nomine Marsilius, de sua vita desperans, febri continua, & gravi pectoris dolore vexatus, & quasi jam in extrema vitæ suæ regula constitutus, beato se commendans Dominico, statim convaluit, admirantibus cunctis pro subitatione insperatæ salutis.

[287] [implorata S. Dominici ope,] Scholaris quidam, nomine Guillelmus, de castro Vari * diœcesis Tholosanæ, studens Bononiæ, duplici tertiana graviter cruciatus, cum jam incurreret desperationem de recuperando remedio sanitatis, is ad ecclesiam sancti Nicolai veniens, super lapidem superpositum sepulcro beati Dominici jacuit, perceptaque continuo sanitate, surrexit.

Quædam mulier, nomine Bona-filia, nasi & superioris labii tumore non mediocriter gravabatur: obortus siquidem morbus, qui ficus e dicitur, sic labium illius & nasum inflaverat, quemadmodum ovi gallinæ ori ejus grossities imminebat, ac fœtorem horribilem exhalabat. Hoc malum igitur perpessa biennio, nec umquam proficiens medicorum auxilio, beatum Dominicum precibus adiit, & diu desideratam salutem protinus impetravit.

Puer quidam, Johannes nomine, gravissima per tres dies discubuit infirmitate; cumque evidenter apparerent mortis indicia, omnes etiam medicinæ artis periti de ejus desperarent vita, mater ejus beatum Dominicum petiit, & ab ipsius mortis januis revocatum, incolumem mox recepit.

[288] [vel voto quodam emisso,] Mulier quædam, nomine Corthesina, gravi per annum & dimidium & amplius infirmitate confracta, cum fere membrorum esset officio destituta, & inutilis prorsus effecta, ita ut non posset quidpiam operis exercere, invocatione autem facta ad beatum Dominicum, liberata continuo vires corporis recuperavit & usum.

Quidam puer, nomine Henricus, per octo dies & amplius gravissima ægrotatione decumbens, nec loqui jam poterat, nec cibum aut potum fumere prævalebat, totumque corpus ejus lethali jam frigore pene congelatum, vicinæ mortis evidens præferebat indicium. Cunctis igitur de salute ejus desperantibus, invocatus beatus Dominicus, & subito rediit salus.

Alius quoque puer, nomine Petrinus, per quindecim dies & amplius gravissimæ infirmitatis molestiis occupatus, miserabiliter intuentium molestabat aspectus: ab umbilico siquidem inferius gravi tumore inflatus, suique impotens erat effectus, ut nec ire posset aut stare, vel aliquatenus se juvare. Nec erat quisquam, qui eum cerneret, qui non ipsum, quasi unum ex mortuis reputaret. Facto autem voto ad beatum Dominicum, contra spem omnium adeptus est celerem sanitatis effectum.

[289] [per intercessionem ejusdem Sancti] Nec silenda est pueri Rudolfi mira curatio ad ejus gloriam, qui ex ore infantium perficere novit laudem, ut destruat inimicum suæ perfidiæ defensorem: languens siquidem per tres septimanas & amplius dictus puer, ad portas mortis evidenter & secundum rationem inferioris naturæ irrevocabiliter appropinquabat. Denique diebus octo nec cibum sumere poterat, nec mamillam sugebat; eratque illud corpusculum summa confectum macie, naturalique calore adeo destitutum, ut nemo esset, qui ipsum ad vitam præsentem confideret rediturum. Facto autem pro ejus salute a parentibus voto ad beatum Dominicum, invenerunt eum protinus liberatum.

Illud quoque nulla oblivione delendum est, quod Andulfus nomine de Mazanello, in se ipso expertus est, patratum miraculum: periculosa namque admodum apostematis per mensem & amplius gravatus inflatione, ab omnibus videntibus judicabatur mali illius gravamine moriturus: erat enim apostema illud perturgidum parte interiori dextri lateris sub ascella, nec videbatur ei posse ulla succurrere medicina. At ubi facto voto invocatus est beatus Dominicus, sanitatis effectrix statim affuit Dei virtus: nam protinus ulcus detumuit, & is, de cujus vita desperabatur, homo sanus evasit.

IV.

[290] Scribantur & hæc in generatione altera, ut populus, [derepente & mirabiliter] qui creabitur, laudet Dominum in Dominico servo suo, & nihilominus Dominicum laudibus attollat in Domino, qui aperit os mutorum, & linguas infantium facit disertas. Duo itaque pueri, cujusdam Alberti de Casmato * filii, muti a nativitate permanserunt; ætatis quidem alter supra quintum & dimidium; alter vero supra tertium & dimidium agens annum. Facto autem voto, pater eorum invocavit beatum Dominicum, & statim utrique datum est divinitus expeditæ locutionis officium, & vetus absolvit silentium novum verbum.

Huc accedit & Bertæ puellæ diu quidem perdita, sed mira celeritate restituta loquela: hujus enim lingua, trans guttur bovis cornupetæ percussione discussa, muti oris inutiliter occupabat claustra, coactoque pressa silentio, nulla formare poterat prorsus verba. Invocato autem beato Dominico, fecit votum, & integritatem linguæ recuperavit & usum.

[291] Nec sane prætermittendum est sanctitatis abundans quidem & evidens argumentum, [optatam sanitatem recuperarunt.] quod beati Dominici meritis non tantummodo salus ægris, gressus claudis, loquela mutis, sed etiam lumen cæcis redditur, & surdis auditus: nam quædam mulier, Druda nomine, oculorum privata lumine, per tres annos & amplius subtracti sustinuit damna visus, nec ullius potuit medicaminis exhibitione juvari. Invocato autem beato Dominico, votum fecit, & statim lumen oculorum recepit.

Quædam autem puella, Gilborga nomine, surditatem incurrerat, ita quod per mensem & amplius nihil prorsus intelligere poterat vel audire. Clamans igitur ejus mater ad beatum Dominicum, exaudiri meruit, & auditum filiæ impetravit.

Similiter quædam mulier, nomine Riochaldina de Serra, diœcesis Imolensis per annum & amplius tantæ surditatis sustinebat incommoda, ut nihil auditu perciperet, nisi quis super eam auribus ejus fortiter inclamaret. Invocatus igitur ab ea beatus Dominicus, & clamosis precibus aures præbuit, & auditum surdis auribus restauravit f.

ANNOTATA.

a Arbitror legendum esse Wigorniensis, ab urbe vernacule appellata Worcester, quæ est civitas episcopalis in Anglia: nam Nicolaus iste erat Anglus, ut supra observavimus.

b Duos oculatos hujus miraculi testes supra in Annotatis assignavimus.

c Echardus tomo 1 Bibl. Prædicatorum a pag. 58 ex Ms. codice hæc eadem miracula alio ordine referens, mulierem illam Gillinam appellat. Sed non est operæ pretium frequentes similium nominum discrepantias observare, cum veram illorum expressionem certo argumento probare non possimus. Quare deinceps istas levioris momenti variationes non annotabimus.

d Echardus loco proxime citato in notis per ocream intelligit scrotum, & propterea ibidem in textu hanc vocem pro illa substituit.

e Quid hoc loco sit ficus, superius ad lucubrationem B. Jordani in Annotatis post caput 5, littera f explicuimus.

f Pleraque hæc beneficia vel miracula ex B. Jordano, aut saltem ex auctore synchrono superius dedimus, ut ibidem ex notis præsentis temporis eruimus.

* al. Wigamensis

* al. vir

* al. ocreas

* al. Vauri

* al. Casinato

CAPUT XXV.
Translatio sacri cadaveris ad honorificentiorem locum & in ea translatione fragrantissimus odor ab omnibus adstantibus perceptus.

Crescentibus itaque per totam Italiam per merita sancti confessoris Dominici tam evidentibus miraculis, [Frater Stephanus, qui miro modo ad Ordinem vocatus fuerat,] fidelium dignum duxit devotio, corpus ejus, humili prius solo repositum, ad altiorem locum debito cum honore reverenter transferre: indignum quippe erat, ut ejus ossa humanis subjecta pedibus humus obtegeret, cujus anima æthereis jam sublimata sedibus in cælis regnabat. Erat tunc Prior Provincialis Lombardiæ F. Stephanus, vir strenuus & probatus, quem beatus Dominicus studentem Bononiæ habuerat in confessione specialem filium ac dilectum. Huic quodam sero cœnanti cum sociis misit sanctus Pater duos Fratres dicentes: Frater Dominicus mandat vobis, ut statim veniatis ad ipsum. Cui respondit: Cum cœnavero, ego veniam ad eum. Imo, inquiunt illi, statim veniatis. Et surgens, relictis omnibus, venit ad eum. Invenit autem eum cum multis Fratribus, & ait sanctus Pater: Instruite eum, quomodo petat veniam; & facta venia, tradidit sese in manus ejus, induitque eum habitu FF. Prædicatorum dicens: Ego volo tibi dare arma, cum quibus toto tempore vitæ tuæ debeas pugnare contra diabolum, hostem tuum a. A Domino factum est istud, eratque mirabile in oculis hujus: nihil enim super eo secum pertractaverat Pater sanctus.

[293] [corpus Sancti ad honoratiorem locum transferre statuit,] Extractus itaque per Patrem sanctum de hoc nequam seculo, junctus bonorum consortio, rependit nunc vicem Patri fidelis filius, laborans & satagens, ut transferatur a mortalitatis opprobrio, adscribaturque Sanctorum catalogo. Ordinatione ipsius etenim dies & modus transferendi sacrosanctum corpus Confessoris sanctissimi constitutus est, & devotione celeberrima frequentatus: ad Capitulum namque generale, quod tunc occurrerat celebrandum, Fratrum copiosa confluxerat multitudo, inter quos F. Nicolaus de Juvenacio, virtute & opinione præclarus, dum intentus cogitaret, an Dominus Sanctum suum dignaretur in hac translatione aliquibus miraculis exaltare, adstans quidam in visione dixit ei: Hic accipiet benedictionem a Domino, & misericordiam a Deo salutari suo.

VI.

[294] Præfatus autem Prior provinciæ Lombardiæ Stephanus, [& coram plurimis testibus, tum domesticis, tum exteris,] ceterique Fratres Bononiensis Conventus considerantes locum sepulcri humilem & depressum, ubi pluviales aquæ confluxerant, simulque verentes conditionem humanæ miseriæ, si corruptio quælibet exhalaret, translationem occulte facere disponebant, sed nullatenus potuerunt: noluit enim Omnipotens suam Sanctique sui gloriam occultari; sed ex mandato Potestatis multi honorati cives Bononienses, antequam aperiretur sepulcrum, pluribus diebus custodiebant illud, timentes, ne surriperetur eis, & perderent inpretiabilem hunc thesaurum.

[295] Statuta igitur hora, qui ad hoc opus sacratissimum exsequendum & intuendum digni & idonei reputati sunt, [aperit sepulcrum firmissime clausum,] convenerunt; videlicet Dominus archiepiscopus Ravennas, aliique plures episcopi, nec non Magister Ordinis dulcis pater Jordanus cum diffinitoribus Capituli, Potestas quoque cum multis Bononiensibus, aliarumque civitatum non paucis civibus honoratis, cum Fratribus, & clericis, & laicis affuerunt, ambientesque sepulcrum almi Confessoris circumsteterunt: in quorum omnium præsentia F. Stephanus Prior provincialis, Fraterque Rudolfus cum aliis Fratribus accedentes, ut aperirent sepulcrum, invenerunt terram durissimam, cæmentumque fortissimum, utpote jam per annos tredecim solidata. Foderunt tamen cum piconibus & ferreis instrumentis; & malleis ferreis confregit F. Rudolfus murum sepulcri, quem fieri jusserat valde fortem. Vix tamen cum difficultate magna elevaverunt cum palis ferreis lapidem superpositum monumento.

VII.

[296] Elevato igitur taliter lapide, egressus est odor suavis & delectabilis, [ex quo prodiit suavissima odoris fragrantia,] ut non tam sepulcrum, quam cella sentiretur aromatum patuisse; eratque tam magnus & ingens, quod omnium, qui aderant, sensus totamque ecclesiam adimplevit, incognitus dissimilisque omni rei naturali, & aromata superans universa. Tunc archiepiscopus cum episcopis & omnes, qui aderant, stupore & gaudio repleti, ad terram se cum devotione & lacrymis prostraverunt, laudantes Dominum, qui glorificavit tam magnifice Sanctum suum. Revoluto vero penitus superiori saxo grandi, invenerunt capsam ligneam, clausam studiose clavis ferreis & firmatam, in qua exanime corpus jacuerat sacrosanctum: quæ dum manifestata est, ampliatus & odor dulcis ac bonus, & inclinantes se circumstantes, osculati sunt capsam, eratque fluminis & lacrymarum impetus, Dei lætificans civitatem. Erutis deinde clavis ferreis, quibus firmata fuerat arca, inæstimabilis odor de sacrosanctis ossibus exspiravit. Tunc Magister Jordanus aliique Fratres cum multa devotione & reverentia de veteri capsa tollentes ossa sacra, in nova, quam paraverant, posuerunt, clausamque & firmatam clavi, quam tenebat Potestas Bononiensis, & tenet idem Magister, & Provincialis Stephanus, coram omnibus usque ad sepulcrum marmoreum transtulerunt.

VIII.

[297] Mane facto, præsentibus archiepiscopo aliisque episcopis cum Fratribus & multis, aperta denuo & reserata fuit arca, [quam omnes præsentes senserunt,] pristinum odorem effundens, per manusque episcoporum deposita est capsa cum ossibus sacris in novo sepulcro, seris & clavibus obfirmato. Deinde quidem in octava die post, Potestas Bononiensis cum multis honoratis civibus ad instantiam eorum, qui translationi non interfuerant, sepulcrum iterum aperuit, ut a devotis filiis sacrosanctæ reliquiæ viderentur. Tunc dulcis Magister Ordinis Jordanus piissimi prædecessoris sui sancti Dominici caput purissimis manibus tenens, filiis obtulit osculandum. Erant trecenti & ultra Fratres, qui ad hoc sanctitatis osculum accedentes, eum, de quo dictum est, inenarrabilem suavitatis odorem sensibiliter perceperunt. Remansit autem sacer odor ille postmodum multo tempore in priori sepulcro, & in rebus in eo positis, in vestimentis quoque & manibus eorum, qui sanctas reliquias contigerant, & usque hodie in ossibus mirabiliter perseverat. Facta est autem hæc translatio anno Domini millesimo ducentesimo tricesimo tertio, Indictione sexta, Pontificatus domini Gregorii noni anno sexto, Friderici Romanorum imperatoris undecimo anno, a confirmatione Ordinis anno decimo septimo; a transitu vero ipsius beati Dominici anno decimo tertio b. Per omnia benedictus Deus. Amen.

IX.

[298] Delectat immorari aliquantulum recapitulando & memorare contemplando corpus illud immaculatum & multiformem gratiam sanitatum, [cujus odoris occasione auctor digreditur] quæ hæc florigera Patris nostri & odorifera salutiferaque translatio repræsentat. Revera etenim corpus ejus virgineum, quod illibata integritate manserat incorruptum, unde tam mirifica manabat odoris fragrantia, sancti Spiritus organum, salutarisque unguenti exstiterat alabastrum, virtutum cella, charismatum apotheca; quod dum in hoc mundo vitalis vegetaret spiritus, conversatione gratissima floruit, suavi fama fragrans redoluit, prædicationis verbo fronduit, pretiosa morte aruit, translatione refloruit, odore mirifico sensus exteriores implens, corda lætificans, atque languentia membra sanans: eratque odor iste tam magnus tamque mirabilis, ut inusitata fragrantia cuncta superaret aromata, nec alicujus rei naturalis odori similis videretur: non enim de terra vel terrenis aromatibus processit odor iste, nec naturaliter, sed supernaturaliter ac divinitus de mortui hominis ossibus & pulvere fluebat redolentia tam suavis.

[299] [ad laudandas sancti Patris sui virtutes,] O gloriosum sepulcrum, in quo tam pretiosus thesaurus immaculati corporis latuit, in quo tam sanctus Pater a suis laboribus requievit, de quo spirat tam dulcis odoris jucunditas, & tam mira emanat & varia ægrotis sanitas! Ingressus est enim in abundantia sepulcrum, ideoque redundant & effluunt fidelibus de ipso deliciæ gratiarum: nam non solum virginei corporis pulverem ossaque sacrosancta cum capsa deliciosus ille ac divinus odor perfuderat, verum etiam circumquaque in re congesta sic hæsit, ut ad longinquas regiones delata odorem sacrum multo tempore retineret. Fratrum quoque manibus, aliquid de sacrosanctis reliquiis contingentibus, illa fragrantia sic adhæsit, ut quantumcumque lotæ vel confricatæ redolentiam suavissimam reservarent. Qua in re pensandum, quam immensis in cælo deliciis perfruatur spiritus, cujus tanta suavitate redolet adhuc in pulvere jacens corpus. Nempe ædificaverat, dum adhuc viveret, in templo corporis sui altare aureum Domino, super quo thymiamata sanctorum desideriorum & thura suavium orationum jugiter incendebat; quorum odor dulcissimus in conspectu majestatis ascendens, supercælestes cives odoramentis mirificis respergebat. Odoratus igitur Dominus suavitatem odoris, benedictionem inæstimabilis hujus fragrantiæ superfudit ossibus fidelissimi Prædicatoris & sanctissimi Confessoris. Et ecce factus est odor bonus in omni loco dominationis ejus, curruntque in odore unguentorum salutarium istorum omnes fideles, alii spiritus, alii corporis sanitatum beneficia capientes.

[300] Redit nunc ad mentem odoriferæ sanctitatis gloriosi Patris hujus insigne miraculum, [& narrandum miraculum, quod in vita ejus contigit,] quod per manum ejus adhuc in carne positi dignatus est Dominus operari. Auditurus namque sermonem & Missam ad Fratres Bononiæ scholaris quidam, carnalis concupiscentiæ lubrico sordens, accessit in festo solenni, qui, dum sancto Dominico celebrante Missam, oblaturus accederet, tantam in deosculatione manus ejus sacræ, suavissimi odoris percepit fragrantiam, quantam in vita sua non senserat umquam. Mira satis res de odore percepto; sed admiranda magis de lubrico carnis in homine restricto: sicut enim fassus est, tantam in ipso carnis temperantiam illa divini odoris fragrantia operata est, ut postmodum facilis ei esset continentia, quæ prius impossibilis videbatur c. Si de clauso adhuc tam efficax tamque salubris erupit odoris suavitas, quid mirum, quod de fracto & aperto ore tot spiritualium unguentorum alabastro nunc emanans effluit cum odoris jucunditate infirmitatum curatio? Multi namque de populo in hujus effusi unguenti odore concurrentes, sanitatum beneficia perceperunt. Vere celebris omnino tumba, quæ tanto tempore sacrosancti corporis fovit membra, de quibus tam dulcis exuberat fragrantia; unde inardescunt corda, languida reparantur corpora, & dilatantur præconia Christi.

[301] Ad hanc itaque sacrosanctorum ossium beatissimi patris nostri Deo dilecti Dominici translationem convenerant cum tota devotionis reverentia magnus pater, [simulque enumerat eos, qui interfuerunt huic translationi,] dominus scilicet archiepiscopus Ravennas; necnon & venerabiles viri Salunnensis *, Bononiensis, Brixiensis, Cornatensis * episcopi. Aderat etiam dulcissimus & felicissimus ejusdem patris sancti Dominici successor dignissimus F. Jordanus Magister Ordinis cum diffinitoribus Capituli, & Fratrum multitudine devota; adstabat etiam Potestas Bononiensis cum suis militibus reverenter. Hi omnes cælestis doni benedictione perfusi, dum inæstimabilis ille virginei corporis effoderetur thesaurus, gavisi sunt vehementer, invenientes sepulcrum tanta munditia præditum, tamque suavi fragrantia respersum, necnon supernæ virtutis magnificentia refertum. Lacrymabantur tunc Fratres, omnesque Deo devoti præ exultatione cordis & gaudio spiritus. Jubilabat clerus & conclamabat populus in voce exultationis, resonabatque in ore omnium gratiarum actio & vox laudis. Stupebant autem omnes & mirabantur, quod de sepulcro gratia Spiritus sancti in odore dulcissimo effusa est, factusque tumulus defuncti paradisus deliciarum, pigmentorum areola, & aromatum apotheca. Nempe facta est memorabilis hæc translatio in diebus Pentecostes, quando Spiritus sancti gratia super Apostolos effusa est, feria videlicet tertia, ut sicut tunc per ignem inflammavit ad amorem, ita nunc invitaret ad gratiam per odotem.

[302] Collocatis itaque in loco honorabili sacrosanctis reliquiis, [quam magnus prædicationum fructus subsecutus est.] singuli redierunt in sua, Jesum Christum in servo suo sancto Dominico collaudantes. Tanta tunc temporis prædicationis gratia totque mirabilium operum efficacia non solum in Italia, verum etiam in aliis provinciis, per Fratres Ordinis, meritis sancti Patris hujus effulsit, quod totus mundus stupuit, ac in amorem & laudem Salvatoris exarsit: nam F. Johannes Vincentius d, vir utique devotus, ubique Dei prædicator egregius, prædicti Ordinis filius, cœpit tunc circa Bononiam gloriosis coruscare miraculis, adeo ut virtute fidei per gratiam mediantem decem mortuos suscitaret: aliaque ducenta miracula admiranda per eum dignatus est Dominus potenter & misericorditer operari: postquam enim idem F. Johannes revelationem de patre sancto Dominico divinitus sibi factam cœpit prædicare, vitamque & conversationis ipsius sanctitatem populo nuntiare, & postquam F. Stephanus Prior provincialis de translatione sacrosancti corporis ejus cœpit tractare, extunc manifeste tam in Fratribus hæc prædicantibus, quam in auditoribus amplior gratia benedictionis refulsit: in civitatibus etenim Lombardiæ maxima hæreticorum multitudo resipiscere nolentium, igne cremata est, & plus quam centum millia hominum, qui nesciebant, utrum Ecclesiæ Romanæ, an hæreticis, adhærere deberent, ad Catholicam fidem per Prædicatores conversi sunt; nunc persequuntur hæreticos, & abominantur, quos primitus defendebant. Civitates etiam Lombardiæ & Marchiæ fere omnes facta sua & statuta in manibus Fratrum tradunt, eorum consiliis & judicio ordinanda. De bellis quoque exstirpandis & discordiis componendis, de usuris & male quæsitis reddendis Fratrum sententiæ se submittunt e. Hæc admiranda, quæ in cordibus fidelium est, gratia, stupendaque Dei, quæ per orbem coruscabant, mirabilia ad audientiam Apostolicam pervenerunt.

ANNOTATA.

a Hunc mirum Ordinis ingressum ipse F. Stephanusinfra in Processu Bononiensi num. 46 de se narrabit.

b Hæc & alia, quæ in illa translatione contigerunt, partim § 46 Commentarii prævii retulimus, partim infra in Processu Bononiensi ex oculatis testibus audiemus.

c Istud continentiæ donum, mirabiliter scholari Bononiensi collatum, in Vitis Fratrum part. 2 cap. 26 narratur.

d Is est B. Joannes Vicentinus, cujus Acta in Opere nostro ad diem secundam Julii, tomo 1 istius mensis a pag. 465 illustravimus.

e De his gestis ipse F. Stephanus infra in Processu Bononiensi num. 51 juratum testimonium reddet.

* al. Sabinensis

* al. Tornatensis

CAPUT XXVI.
Compendium juridicæ relationis novem testium juratorum de virtutibus Sancti, quas viderant, & aliquot miracula, quæ circa tempus hujus examinis contigerunt.

Eodem igitur anno, quo sancti patris Dominici corpus translatum est, [Ex Ordine Prædicatorum novem Fratres,] summus Pontifex dominus Gregorius nonus honorabiles viros magistrum Tancredum, Bononiensem archidiaconum, & Priorem sanctæ Mariæ de Reno, Fratrem quoque Palmerium ecclesiæ de Campagnola Bononiensis & Reginæ diœcesium, inquisitores auctoritate Apostolica delegavit, ut de vita, conversatione, transitu miraculisque prædicti Confessoris perquirerent diligenter. Frater vero Philippus Vercellensis Ordinis Prædicatorum a Fratre Ventura Priore & Conventu Bononiensi ejusdem Ordinis, hujus rei procurator legitime institutus, Fratres de diversis Conventibus collectos, qui supererant, ejusdemque sancti Dominici familiari consortio & amicitia decorari meruerunt, pro testimonio introduxit; qui utique illæsæ dignitatis, omnique exceptione majores, utpote viri sacerdotes, Religiosi & sancti, coram præfatis inquisitoribus se de iis, quæ viderunt & audierunt, quibus interfuerunt, reddituros veritatis testimonium jurarunt sub anno Domini millesimo ducentesimo trigesimo tertio, Indictione sexta; quorum testimonia Olderandus quondam Theobaldi, auctoritate imperiali notarius, in præsentia memoratorum inquisitorum recepit, eorumque mandato in publicam formam redegit & subscripsit.

[304] Hi præclarissimi viri & testes fide dignissimi coram prædictis dominis paternæ sanctitati testimonium perhibentes, [qui cum S. Dominico familiariter conversati fuerant,] singulis diebus quasi singulas edidere legendas, de quibus ex magna parte præsens opusculum est confectum: non enim poterat laus & præconium tantæ sanctitatis verbis paucissimis explicari. De quorum prolixis de tam prolixa sanctitate prolatis testificationibus verba quædam paucissima breviter hic repetendo ponuntur, de late patentibus & virentibus pratis quidam pro delectamento flosculi decerpuntur, ut per hæc succincta verba & abbreviata humilis viri F. Dominici eximia sanctitas, reique processus veneranda auctoritas, necnon testium religiosa dignitas, omnium fidelium maximeque filiorum memoriis arctius imprimatur.

[305] Anno igitur Domini MCCXXXIII, Indictione sexta, [videlicet F. Ventura & F. Wilhelmus] die sexta intrante, Augusto, F. Ventura Prior Bononiensis, vir timoratus & devotus testimonium perhibuit dicens: “Magnæ auctoritatis exstitit sanctus Dominicus, pater noster, super confirmatum a Sede Apostolica Prædicatorum Ordinem, habens ejusdem Sedis plenariam potestatem, qua fretus Ordinem, quem instituit, omni carnali commoditate destituit, cunctisque terrenis possessionibus habitis & habendis carere constituit. Immaculatam & rigidam valde ducens vitam, virgo obiit, de cujus tumulo in translatione corporis ejus, odor suavissimus prodiit, qui ante & post multo tempore perduravit”. Ipso die F. Wilhelmus, vir prudens & constans testificatus est dicens: “Religiosus valde fuit Pater sanctus, sanus & infirmus jejunia ecclesiastica & regularia servans, vigiliis & orationibus instans, silentium secundum Ordinem semper tenens, virgo permansit. In apertione sepulcri ejus odorem delectabilem & admirabilem ego sensi”.

[306] [F. Amizo & F. Bonvisus,] Die octava intrante, Augusto, F. Amizo, vir pius & modestus Prior Paduanus sic ait: “Magister Dominicus fuit homo humilis, mansuetus, patiens & benignus, quietus, pacificus, sobrius, modestus, & in omnibus actibus & verbis suis valde maturus, pius consolator omnium, maxime Fratrum; regularis observantiæ cultor præcipuus, summus paupertatis amator in victu & vestitu ac ædificiis; de cujus ossibus odorem dulcem percepi”. Die nona intrante, Augusto, Kanevisus * vir bonus & devotus dixit: “Audivi Virum Dei frequenter noctibus in ecclesia cum clamore valido & lacrymis orantem, gemituque maximo Dominum deprecantem. Religiosos & Religiones omnes diligebat. De terra vadens ad terram, nudis pedibus incedebat. In psalmodia frequenter, & in officio Missæ semper in tanta abundantia per faciem ejus lacrymæ decurrebant; quod vix gutta aliam exspectabat. Odorem mirificum ex ossibus ejus sensi”.

[307] [F. Joannes, & F. Rudolfus,] Die decimo intrante, Augusto, F. Johannes Hispanus, unus de primis vir expertus testificans ait: “Pater noster, contemptor mundi, electus in episcopum renuit, Prædicatorum Ordinem instituit, quia salutem animarum ardentissime concupivit. Sæpe & frequenter prædicabat, Fratresque ad prædicandum modis, quibus poterat, inducebat, rogans & exhortans, ut de salute animarum essent soliciti. Persuadebat verbis & litteris Fratribus, ut in utroque Testamento divino suum studium firmiter collocarent. Raro loquebatur, nisi de Deo. Abstinens, cum lacrymis semper orans, virgo permansit, pro fide mori cupiens”. Die tertio decimo intrante, Augusto, F. Rudolfus de Francia, capellanus ecclesiæ sancti Nicolai, vir sanctus & bonus sic dixit: “Pater noster frequenter in ecclesia orabat cum multo gemitu & lacrymis. Sanctus Dei catena ferrea cinctus ad lumbos, dormiebat in terra indutus, sicut ibat in die. Verbum otiosum vel malum aut nocivum nullum umquam dixit. Prædicans plorabat. Religiosus & devotus super omnes erat, hilaris, jucundus, patiens, misericors, & benignus, Fratrum consolator, omnium hominum salutem desiderans. De sepulcro ejus processit odor aromata superans universa”.

[308] [F. Stephanus, qui erat Prior Provincialis Lombardiæ,] Die tertio decimo intrante, Augusto, F. Stephanus, Prior provincialis Lombardiæ, vir reverendus testatus est dicens: “Post orationem a Fratribus communiter factam pater noster sanctus Dominicus in ecclesia remansit, & orans ad tantum gemitum & planctum motus prorumpebat, quod in vicino dormientes a somno excitati ad lacrymas movebantur; sicque usque ad Matutinum permanens, in Officio nihilominus perstitit, utramque partem chori circuiens innuit, ut Fratres alte psallerent, & psalmos cum reverentia decantarent. In prædicando sic erant efficacia verba ejus, ut ad fletum se & alios commoverent. Dum Missas celebraret, oculi ejus & maxillæ lacrymis rigabantur. Oblatas possessiones respuit paupertatis summus amator, & Ordinis æmulator. Corpus ejus de terra sustuli, & odoris percepi cum omnibus, qui aderant, inæstimabilem suavitatem”.

[309] Die tertio decimo F. Paulus Venetus, vir prudens & justus testabatur dicens: [F. Paulus, & F. Frigerius de virtutibus sui Fundatoris dant testimonia,] “Sermonem otiosum aut malignum de ore sancti Patris nostri procedere non audivi. Paupertatem amans, panem ostiatim ut pauper accepit. Virgo semper fuit, & omnibus virtutibus ita pollebat, quod meliorem tunc temporis non credo fuisse; sed nec adhuc ei similem inveni. Modo, cum a Venetiis venissem Bononiam pro isto testimonio ferendo, arripuit me dolor renum maximus, qui me diebus pluribus affligere consuevit. Timens igitur in hoc sancto actu impediri, ad sepulcrum Sancti orans, sanitatem continuo impetravi”. Die quarto decimo exeunte, Augusto, F. Frigerius Penensis, vir humilis & devotus dixit: “Sanctus Pater noster asper sibi erat, etiam in via jejunia Ordinis servans, nec ante horam debitam cibum sumens, licet cum sociis dispensaret. Æstate & hieme una tunica contentus fuit. Ex confessione ejus didici, quod numquam lethali crimine inquinatus fuit; sed virgo semper permansit. In tribulationibus patiens, in adversitatibus gaudens, misericors consolator omnium, sic cunctis adornatus virtutibus, quod sui similem non cognovi a”.

[310] Hi sunt discipuli magistri primi beati Dominici, [quibus auditis, Papa statuit eum adscribere catalogo Sanctorum,] qui testimonium perhibent de his, & scripserunt hæc, & scimus, quia verum (sub sacramento quippe factum) est, testimonium reddente eis conscientia eorum in Spiritu sancto, & receptum approbatumque est testimonium eorum a Sede Apostolica cum effectu. Accedit ad hoc testimonium Dei, quod majus est; nempe Pater, Verbum, & Spiritus sanctus, unus Deus, qui facit mirabilia magna solus, testificatur in Ecclesia signis & prodigiis veram sui dilecti famuli Dominici sanctitatem. Summus igitur Pontifex, qui sanctam ejus conversationem in Domino noverat, eumque sibi speciali, dum adhuc viveret, adstrinxerat dilectionis amplexu, pari una cum Cardinalibus devotione decrevit servum Christi Dominicum Sanctorum catalogo adscribere in hac Ecclesia militante, quem certissime cognoverunt, cum ipsis regnare in Ecclesia triumphante.

XI.

[311] Anno igitur dominicæ Incarnationis millesimo ducentesimo trigesimo tertio constitutus apud Perusium Pater patrum, [quod postea solenniter exsecutioni mandavit.] præsentibus archiepiscopis & episcopis, aliisque ecclesiarum prælatis multis, cum Fratribus & populis, fidelem Christi famulum humilem Dominicum inter Sanctos Dei nominavit & invocavit, ejusque nomen Sanctis adscribi, ac diem celebrari Ecclesiæ universali mandavit. Consummatum est hoc canonizationis officium solenniter apud Perusium per dominum Gregorium Papam, regnante Friderico Romanorum imperatore, anno a confirmatione Ordinis Prædicatorum decimo octavo, a transitu ipsius beati Dominici tertio decimo, sub venerabili ac sancto patre Jordano, Prædicatorum Ordinis Magistro secundo. Directæ sunt etiam litteræ Sedis Apostolicæ per omnia regna Ecclesiæ de sancti Patris hujus solenni canonizatione, in quibus vitæ ipsius sinceritas & gloriæ sublimitas universis Christi fidelibus declaratur b.

XII.

[312] Fuit tunc temporis Frater quidam plus quam sexagenarius in Conventu Lemovicensi, quem ad Ordinem recipi sanctus pater mandaverat Dominicus. [Interim ope Sancti Dominicanus sexagenarius] Hic, antequam canonizaretur, audiens signa miranda, quæ ad tumbam ejus super infirmis divina operabatur potentia, prosternens se ante altare, humiliter orans, dixit: Domine Jesu Christe, si vera sunt, & si aliquid potest servus tuus Dominicus, per quem ad hunc Ordinem me vocasti, sicut vere credo, quæso, ut ejus meritis curare me ab hac turpi infirmitate digneris: erat enim hæmorrhoïdarum morbum patiens multis annis. Statim ergo sanatus, Deo gratias egit, nec umquam postea, cum per septennium vixerit, est ea infirmitate vexatus.

[313] [bis sanitatem, & monialis quædam surda auditum recuperant,] Postmodum idem Frater in Cadurcensi Conventu positus, canonizatum audiens sanctum Patrem, cum Fratres ob hoc exultantes hymnum angelicum TE DEUM LAUDAMUS canerent, idem senex humili corde dixit: O bone pater Dominice, ab hoc quoque gravi morbo meam libera senectutem. Hac oratione completa, a ruptura, quam per aliquot annos habuerat, continuo perfecte curatus est c.

In eisdem partibus monialis quædam, quæ multis annis surda fuerat, cognitis beati patris Dominici miraculis, ipsum devote invocans, plene recuperavit auditum d.

[314] [litteræ canonizationis mirabiliter in aquis siccæ manent,] Frater e Bartholomæus f vir valde venerandus transfretans, cum litteras canonizationis beati patris Dominici transmarinis directas partibus transportaret, contigit, navem ex vi ventorum & tempestate contra quemdam portum fractionis sustinere jacturam. Unde omnia, quæ supra & infra litteras conjuncta erant, per aquam totaliter sunt corrupta; litteræ vero canonizationis sacræ in nulla sui parte læsæ sunt, sed illibatæ penitus permanserunt, cum tamen ex solo contactu rerum aqua madentium destrui potuissent. Custoditæ autem sunt Dei miraculo, ne gentes illæ Sancti privarentur patrocinio, & ut Christus magnificaretur in ipso.

[315] [vir Bononiensis gravi morbo statim liberatur,] Vir quidam magnæ religionis in Bononia defluentibus ad inferiora intestinis graviter torquebatur, qui timens oneri esse iis, cum quibus vivebat, interpellabat pro curatione beatum Jacobum, cujus visitaverat limina, aliosque Sanctos, quos familiares habebat: & cum a nullo sibi præstari sentiret auxilium, occurrit menti ejus beatus Dominicus nuper canonizatus; quem quidem bonum hominem & cum Christo regnare credebat, nec tamen tanti meriti, qui posset se invocantibus patrocinari, ut multi asserebant. Firmans tandem animum ad invocandum eum, vovit, se crediturum operibus mirificis per ipsum gestis, & glorificaturum in eo Deum, si ipsius meritis curaretur. Igitur post prolixam orationem soporato apparuit beatus Dominicus, colligens in anteriori parte scapularis sui defluentia intestina. Expergefactus a somno vir debilis & senex, puta septuagenarius & amplius, invenit se ab omni infirmitatis molestia absolutum g.

[316] [& alia beneficia multis conferuntur.] Non est morbus, quem sanctus Dominicus non curet, dummodo morbidum infidelitas non obduret. Multa quidem & alia tam in vita gloriosi Patris hujus, quam etiam post obitum perpetrata innotuere miracula, quæ non sunt styli officio designata. Hæc autem breviter annotata sunt ad sanctitatis ejus demonstrationem, ad fidelium ædificationem, ad laudem quoque & gloriam ejus, qui facit mirabilia magna, qui trinus in personis, & unus in essentia vivit & regnat per infinita secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Testimonia illa, quæ Theodoricus hoc loco in compendium redegit, postmodum ex authenticis instrumentis integra exhibebimus.

b De loco & tempore hujus canonizationis in Commentario prævio § 47 verosimiliora testimonia produximus.

c Duplex hujus Fratris sanatio in Vitis Fratrum part. 2 cap. 31 invenitur.

d Sanatio hujus surdæ monialis in iisdem Vitis Fratrum part. 2 cap. 33 sic refertur: In eodem Conventu Bononiæ cum Prior Fratrum de miraculis beati Dominici populo prædicaret, quædam monialis, quæ multis annis surda fuerat, beatum Dominicum invocans, plene recuperavit auditum.

e Etiam in Vitis Fratrum, quas in codice nostro P Ms. 7 habemus, part. 2 cap. 33 Bartholomæus iste Frater appellatur. Hinc Flaminius in Actis S. Dominici fol. 87 confidenter asserit, huncBartholomæum fuisse virum memorabilem ex Ordine Prædicatorum. Sed in editione Duacena & Echardiana ejusdem partis, vocatur idem Bartholomæus dominus, qui titulus ei potius convenire videtur, ut ex observatione sequenti apparebit.

f Bartholomæus ille cognominabatur de Clusa, eratque antea archidiaconus Matisconensis & Canonicus Carnotensis, de quo Stephanus de Borbone coævus apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 42 in notis, ad rem nostram narrat sequentia: De eodem beato Dominico dixit mihi idem archidiaconus, quod cum ipse esset Romæ canonizatus, & ipse præsens esset in canonizatione beati Dominici, cum ipse esset tunc Tripolitanus cantor, & deberet transfretare, rogaverunt eum Fratres Prædicatores, qui tunc erant Romæ, quod ferret litteras canonizationis beati Dominici ad Fratres transmarinos: quod cum faceret, in quodam loco cum applicuisset, submersa est navis, & omnia, quæ erant dicti archidiaconi cum aliis; & quæcumque erant in ejus cophinis repleta sunt aqua, in qua diu jacuerunt & læsa; litteræ autem dictæ inventæ sunt illæsæ solæ ab aqua, in qua diu jacuerant in medio aquæ, acsi eas aqua omnino non tetigisset. Stephanus itaque ex ipso Bartholomæo id audivit, ut præterea apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 18 in notis videre licet.

g Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 62 idem miraculum narrat ex Ms. codice, ubi ex circumstantiis facile colligitur, hunc virum in Ordine quodam Religioso tunc vixisse.

* lege Bonvisus

CAPUT XXVII.
Apostolici Prædicatorum labores apud Cumanos & Hungaros, & varia prodigia, quæ patrocinio S. Dominici in illis regionibus patrata sunt.

Pars VIII.

Miracula prænotata ad tumbam sancti Dominici & in Italia per merita ipsius ante translationem ejusdem virtute Dei facta sunt: [In Hungariam, Cumanis conterminam,] quoniam tunc in illa terra Pater sanctus tantummodo notus, ibique erat magnum nomen ejus; super candelabrum vero canonizationis positum lucet omnibus, qui sunt in domo Ecclesiæ, nomen ejus, & beneficiorum splendores, mirabiliumque radii per omnia diffunduntur: a solis enim ortu usque ad occasum in sancto Dominico laudant pueri nomen Domini: nam propitium eum sentiunt in necessitatibus invocatum. Multis namque in diversis, sed in iis præcipue, quæ infidelibus adjacent, regionibus, miraculis gloriosius coruscavit. Unde in regno Ungariæ, cui Cumanorum gentilis populus conterminus est, cujus fidem & salutem beatus Confessor summe desideraverat, stupenda & innumera mirabilia per ejus merita contigerunt.

Cap. I.

[318] Anno Domini millesimo ducentesimo vicesimo primo cum magister Paulus Ungarus, [profecti sunt quidam Prædicatores;] qui actu legens erat in jure canonico Bononiæ, intrasset Ordinem, cum aliis quatuor Fratribus missus est in Ungariam per beatum Dominicum ipso anno a. Et egressi primo venerunt in civitatem Lauriensem; ad quorum prædicationem concurrebat multitudo hominum, tamquam ad novum & inauditum spectaculum: ubi in ipsa prædicatione tres de bonis scholaribus ad Ordinem sunt recepti. Et quia nondum locum habebant, egressi inde transierunt in Pannoniam, ubi ipsa nocte Fratri Sadoch, qui unus de quatuor erat, viro magnæ perfectionis, multitudo dæmonum apparuit, alta voce & multo ululatu clamans: Venistis huc, ut auferatis jus nostrum. Et conversi ad illos tres novitios aiebant: Heu per tales parvulos nos confunditis. Hæc, dictis Matutinis, Frater Sadoch sociis enarravit.

[319] [ex quibus duos pauper piscator benigne hospitio excipit,] Illis temporibus duo Fratres in eadem provincia ad quamdam villam venerunt hora, qua solet ad Missam audiendam Christianus populus convenire. Qua celebrata, cum redirent omnes ad propria, & ecclesiam sacrista clauderet, remanserunt soli Fratres in atrio; nec erat, qui eis caritatis viscera aperiret. Vidit eos piscator pauper, & misericordia motus super eos, cum non haberet, unde eos pasceret, ad hospitium trahere non præsumpsit. Præcurrens tamen ad domum conjugi suæ affectum compassionis indicat dicens: O si haberemus, unde possemus pascere duos Fratres! Torqueor valde pro peregrinis Fratribus, qui stant in atrio ecclesiæ, & a nemine colliguntur. Cui mulier: Non habeo, nisi parum de milio ad vescendum. Ad mandatum ergo viri revolvens marsupium, præter spem reperit æra duo. Unde gavisus homo nimis, Accelera, ait, uno ære panem, & altero eme vinum. Milium etiam coque & pisces.

[320] [& propterea cælitus ditatur.] Obedivit mulier viro imperanti, qui reversus adhuc invenit eos, ubi reliquerat, in atrio stantes, & humiliter eos invitans, deduxit eos & excepit in domum suam gaudens. Qui dum in mensa paupertatis, ferculis immensæ caritatis fuissent refecti, gratias agentes abierunt, hospiti suo retributionem a Domino imprecantes. Dedit ergo Dominus mercedem viro illi pro misericordia, quam fecerat, & ab illo die non defecerunt in zonis ejus æra duo pro quibuslibet necessariis domus suæ. Sed duobus datis & consumptis, duo alia mox habebat. Ditatus est igitur homo in ædibus & agris habens oves & boves, & alia quæque bona, addiditque sibi heredem Dominus. Cumque secundum statum suum sufficiens esset sibi, subtracta est gratia æris, sibi cælitus ministrati. Deinceps vero Fratrum receptor exstitit & amator.

II.

[321] Post hæc numero Fratrum crescente, missi a Fratre Paulo quidam intraverunt terram, quæ Feuriensis * vocatur, [Posteaadeunt Cumanos infideles.] cujus habitatores schisinatici & publici hæretici erant: ubi multis tribulationibus perpessis, tandem convalescentes, multos ab hæresi ad veram fidem, & a schismate ad unitatem Ecclesiæ converterunt. Deinde memores fideles filii devotionis & zeli patris sancti Dominici, qui Cumanos personaliter adire decreverat, qui nullam Dei omnino habebant notitiam, ordinaverunt Spiritus sancti consilio Fratres, viros virtutis mittere ad gentem jam dictam, ubi tribulationibus & vix credibilibus miseriis affecti, a paganis repulsi, nullo fructu allato, redire ad propria sunt compulsi.

[322] At, Spiritu sancto inflammante, zeloque animarum movente, [& post longam patientiam multasque tribulationes, unum,] secundo ad eam gentem redierunt, & per multa viarunt discrimina pervenerunt ad eos juxta fluvium, qui dicitur de Neper; ubi frequenter fame & siti, ae varia persecutione afflicti, alii ex ipsis in captivitatem ducti, alii ab infidelibus interempti sunt. Alii nihilominus in cœpto prædicationis officio constanter permanserunt. Respexit tandem Altissimus constantiam & laborem eorum, deditque eis gratiam, ut audirentur a paganis; & sic primo omnium ducem, nomine Brut, cum aliquibus de familia sua baptizaverunt; qui post aliquot annos in confessione veræ fidei perseverans, obdormivit in Domino, facta prius confessione, & communione, ut moris Christianorum est, suscepta, per manus Fratrum in capella beatæ Virginis, quam in eadem gente commorantes Fratres, ut se ibi quandoque colligerent, ædificaverant, honorifice est sepultus.

III.

[323] Post hæc Bernborch nobiliorem ducem cum mille circiter de familia sua ad fidem Jesu Christi convertebant, [alterumque eorum ducem cum familia ad fidem convertunt.] quem de sacro fonte baptismatis non sine magno gaudio illustris rex Ungariæ Andreas, pater sanctæ Elisabeth levavit. Hic dux, dum in extremis ageret, in manibus Fratrum in agone constitutus, dixit: Discedant a me omnes Cumani pagani, quia video circa eos dæmones horribiles; remaneant soli Fratres & Cumani baptizati, quia ecce circa me video Fratres martyrizatos, qui exspectant me, ut secum ducant ad gaudia, quæ prædicaverunt. Et his dictis, cum mirabili gaudio exspiravit, & in capella beatæ Virginis supra memorata traditus est sepulturæ. Profecerunt itaque in regionibus illis Fratres prædicando, hæreticos & schismaticos, gentilesque, ut prædictum est, ad fidem Catholicam convertendo, Domino cooperante & sermonem signis efficacibus confirmante b: infinita etenim miracula per gratiam Dei meritis beati Dominici in pluribus Conventibus nostris sunt in Ungaria facta, adeo quod numerum etiam excedunt: de quibus aliqua, quæ fideli testimonio probata sunt, adscribere curavimus ad gloriam Domini nostri Jesu Christi.

IV.

[324] Est quædam illius regni regio, quæ Sumlu c nominatur, [Patrocinio S. Dominici, cujus reliquiæ in Hungaria quiescunt, puer mortuus,] ubi in Conventu Fratrum almi Confessoris reconditæ habentur reliquiæ sacrosanctæ, quas populus cum multa devotione frequentans veneratur, reportans meritis ipsius optata beneficia sanitatum. Accessit igitur vir quidam nobilis cum uxore ad Conventum Fratrum, devotionis causa, ad sancti Patris reliquias visitandas, cujus filius, quem secum duxerat, parvulus infirmatus, ibidem ad extremum vitæ moriendo pervenit: quem pater mœrens ad ecclesiam deferens, & coram altari beati Dominici collocans, voce flebili lamentari cœpit & dicere: Beate Dominice, lætus veni ad te; en triftis redeo: cum filio veni; en orbatus recedo. Redde mihi, quæso, filium meum; redde mihi lætitiam cordis mei. Cumque lugens usque ad noctem perseveranter insisteret, circa noctis medium puer revixit, lac suxit, & per ecclesiam ambulavit, tandemque ad domum propriam a parentibus est incolumis cum lætitia reportatus.

[325] [juvenis in flumine submersus,] Juvenis quidam dominæ Justinæ, Michæ Comitis uxoris, mancipium, dum in Cris flumine piscationi minus cautus insisteret, in aquam lapsus, suffocatus disparuit. Magno autem spatio temporis interjecto, ejus corpus in profundo fluminis requisitum, mortuum est eductum. At præfata domina super subtracti famuli nece tam miserabili condolens, pro resuscitatione ejus beatum Dominicum invocavit, promittens, se ad suas reliquias in Sumlu visitandas personaliter nudis pedibus accessuram, & resuscitatum mancipium libertati daturam. Statimque, qui fuerat mortuus, in medium, videntibus omnibus, vitæ redditus prosilivit; quem devota domina in Sumlu, sicut promiserat, veniens, Priori domus & Fratribus & suscitatum retulit, & liberum præsentavit.

[326] [puer febribus exstinctus:] Cujusdam viri nobilis, Ladissai nomine, filius parvulus lethali febrium infirmitate præventus, per mortis transitum ex hac vita discessit; cujus corpusculum pannis juxta consuetudinem involutum, extra domum fuerat jam delatum. Mater vero nobilis domina inter nimiam, qua fuerat absorpta, tristitiam, resumens spiritum, accersiri fecit ad se continuo sacerdotem, coram quo emisso voto, cum devote beatum Dominicum invocasset, quæ plorabat mortuum, recepit filium vitæ protinus restitutum; cum quo in Sumlu reverenter accedens, præsente sacerdote, coram quo puer fuerat suscitatus, viroque ipsius, & rei gestæ veritatem exposuit, & in sancto suo Dominico debitas egit gratias Salvatori.

[327] Vir quidam de castro Somuf de villa Lelei, Gothart nomine, [& alius defunctus revixerunt,] orbatus filio, Thoma nomine, jam defuncto, superveniente nocte circa corpus plorans & ejulans residebat. Socio tandem, qui secum aderat, ad quiescendum pergente, cum remansisset solus, accenso lumine, juxta caput adolescentis filii defuncti se collocavit, habenas lacrymis relaxavit, beatum Dominicum, ut patri redderet filium, incessanter votis pariter & vocibus interpellans. Factum est igitur circa pullorum cantum, ut, qui mortuus fuerat, se moveret: & apertis oculis patri dixit: Quid est, pater, quod sic habeo faciem madefactam? Cui ille: Lacrymæ patris tui sunt, fili, quia tu mortuus fueras, & ego solus remanseram omni gaudio destitutus. Et ille; Multum, inquit, flevisti pater; sed beatus Dominicus desolationi tuæ compatiens, ut tibi vivus redderer, suis meritis impetravit.

[328] [quale prodigium ibidem duo alti viri] Crebrescente per totam Ungariam virtutum fama, quas per merita beati Dominici super vivos & mortuos manus Domini frequentabat, vir quidam ad omnia infidelis prorsus & incredulus persistebat. Contigit autem, ejus filium, quem habebat, graviter infirmari; in qua etiam infirmitate tandem ultimum spiritum exhalavit. Quidam autem de iis, qui ad consolandum patrem, & assistendum nocte circa corpus defuncti filii ex more convenerant, dixit illi: Crede, beatum Dominicum magni esse meriti apud Deum, virtutemque Dei in veritate operari per cum miracula, quæ feruntur, nec non ipsum invoca toto corde: forsitan, qui plerosque mortuos suis meritis suscitavit, tuum etiam filium suscitabit. Tunc ille compunctus corde super incredulitate præterita, amare redarguit semetipsum, assumptaque fiducia, ab invocatione beati Dominici per noctem illam cordis gemitibus ac oris precibus non cessavit. Igitur prima hora diei, qui jacebat mortuus, manum movit, velamen abjecit, quo ejus facies involuta fuerat, ac surrexit. Tandemque pater cum filio suscitato in Sumlu properans, quanta sibi fecerat Dominus, ad honorem gloriosi confessoris sui Dominici nuntiavit.

[329] Honestus quidam vir, Gentus * nomine, de villa Pinar, [in filiis suis experti testantur.] quæ est sub castro Crassu, cum suis parochianis ad Fratres venit, filium parvulum secum ferens ac dicens: Hic est filius meus, quem beatus Dominicus jam defunctum a mortuis suis meritis suscitavit: nam cum a summo mane usque post meridiem in domo mea in medio ululantis familiæ jaceret exanimis, subtraxi me paululum, & recordatus, quod Deus beato Dominico super mortuos suscitandos tantam gratiam contulisset, sumpta fiducia, locum, in quo orare consueveram, adii, & gloriosum Domini Confessorem, ut orbato patri unicum redderet filium, fusis amarissimis lacrymis invocavi. Cumque rediissem ad corpus pueri, & me super faciem ejus flens & ejulans incurvassem, ecce puer aperuit oculos factus vivus, quem ad vos gaudens attuli ad laudem & gloriam Salvatoris, qui sancti Dominici merita tot & tantis miraculis exaltare non cessat d.

ANNOTATA.

a De sedibus Cumanorum & hac missione Hungarica in Commentario prævio § 41 aliqua diximus.

b De his Prædicatorum laboribus consule Appendicem ad Vitas Fratrum, & Sigismundum Ferrarium in Opere De rebus Hungaricæ provinciæ Ordinis Prædicatorum, qui parte 1 cap. 2 & sequentibus hæc omnia fusius exponit.

c Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 60 legit Similou; sed hæc & ejusmodi nomina invariis codicibus ita luxata sunt, ut veram earum expressionem detegere non possis. Quare deinceps variis illorum lectionibus indicandis non immorabimur.

d Hæc miracula Hungarica simili fere modo apud Vincentium Bellovacensem in Speculo historiali lib. 30 cap. 116 & 117 referuntur. Echardus tomo 1 Bibl. Prædicatorum a pag. 60 etiam hæc & sequentia ex quodam Ms. Codice edidit.

* al. Furiensis

* al. Getus

CAPUT XXVIII.
Aliqua miracula, quæ intercessione ejusdem Sancti in Hungaria & Sicilia contigerunt.

Languidus quidam & morti proximus lecto decumbens, [Quidam languidus & simul cæcus,] qui etiam ad decem & octo annos lumen amiserat oculorum, cum audisset sacerdotem cum suis parochianis proficisci velle ad beati Dominici reliquias visitandas, confortatus spiritu voluit & ipse pariter proficisci. Cum autem eum sacerdos, tamquam rem impossibilem præsumentem, modis omnibus prohiberet, tandem valetudinem corporis desiderio superans, tamquam tentans ire, de lecto surrexit, tantamque subito sibi sensit infundi virtutem, quod passu concito gradi cœpit, tanto magis ac magis in convalescentia corporis & oculorum illuminatione proficiens, quanto quotidie in itinere procedebat; donec tandem ad locum destinatum perveniens, perfectum recepit utriusque beneficium sanitatis.

[331] [mulier monstrose contracta,] Quædam mulier de villa Corzordinem ab antiquo tempore dorsum habens monstruose contractum, ita ut quasi in dorsum versa statura cetera corporis videretur, ad reliquias beati Dominici super currum posita ducebatur. In mentem autem illi venit, ut, quod petebat, facilius impetraret, ex devotione, quamvis non sine multa molestia, pedes aliquantulum ambularet. Igitur de curru posita, dum, vix attrahens spiritum, cœpisset incedere, subito fracto cingulo & in terram fluente, corpus ejus in directum extensum est, & ad statum debitum mirabiliter reformatum. Quam sacerdos suus & ceteri convicini, qui secum venerant, accedentes ad locum, Fratribus præsentaverunt, tam infirmitatis pristinæ, quam sanitatis taliter subsecutæ, testimonium perhibentes.

[332] [alius diversis infirmitatibus afflictus,] De villa Tytuliensis ecclesiæ quidam, Tequeren nomine, cum propter infirmitates graves, quas patiebatur in dorso, scapulis atque brachiis, reliquias beati Dominici visitasset, sanitatem ad integrum de omnibus reportavit. Post paucos autem dies morderi cœpit in conscientia; quod perceptæ beneficium sanitatis, quo Deo debitæ gratiæ redderentur, nequaquam Fratribus revelasset. Unde & se promisit continuo rediturum. Cum autem iterum ex negligentia ire differret, nocte quadam apparuit ei beatus Dominicus, & ab eo sanitatis præstitæ pretium exigebat. Quapropter expergefactus de somno, statim iter arripuit, ad locum venit, & coram Fratribus de ingratitudine seipsum digne redarguens, quod factum fuerat, totum tam de sanitate prius exhibita, quam de revelatione postmodum facta, simul devote & diligenter exposuit, audiente quamplurimo, qui aderat tunc, populo, & Deo gratias referente.

[333] [multique variis malis vexati,] Juvenis quidam retortos miserabiliter habens pedes, ita quod in superficie pedum cum afflictione non modica plantis contractis & inversis posterius ambulabat, ad beati Dominici sacrosanctas reliquias accedens, curationis est integram gratiam assecutus. Huic non solum mater & cognati, vicinique quamplurimi, verum etiam ipsa pedum postmodum superficies figuram plantæ retinens ingrossatæ, infirmitatis pristinæ testimonium perhibebat.

Filius cujusdam Comitis curialis, diebus pluribus graviter infirmatus, ductus tandem ad reliquias sacrosanctas, & tactis eisdem, perfectam recepit in virtute Domini sanitatem, ita quod post paucos dies occidebat bestias coram rege.

VII

De villa Ondon puer quidam mutus, cujus pater vocabatur Morith, ad tactum reliquiarum beati Dominici, loquelæ protinus beneficium reportavit. Vidua quædam Orodiensis, Pita nomine, post annum tertium maritalis thori, loquelæ usum prorsus amiserat, muta facta. Hæc jam vetula, tactis sacrosanctis reliquiis, linguæ officium sibi sensit statim integre restitui.

[334] Senex quidam clericus, qui ab antiquo gravem aurium incurrerat surditatem, [inter quos erant muti, surdi, & cæci,] cum convicinis suis ad reliquias beati Dominici visitandas accessit; quas cum osculatus esset, ab eisdem iterum iterumque tactus, ad auditum integrum proficiendo pervenit.

De villa Reseud vir quidam, nomine Tybi, filium suum surdum penitus, Gurtu nomine, ad reliquias sacrosanctas adduxit; quibus tactis, audiendi gratiam incunctanter accepit.

Cæcus quidam, Paulus nomine, de villa Vrecha in festo beatorum martyrum Abdon & Sennen, meritis beati Dominici lumen recepit integrum oculorum.

Eodem die mulier quædam, Leuseva nomine, uxor Uvonet, paralytica perfectæ sanitatis gratiam est adepta.

De villa Thyca vir quidam, Bulchum nomine, tanta cordis vesania vexabatur, quod in omnes homines, quos habebat obviam, quasi canis rabidus insurgebat, & fere nihil comedens, die noctuque agitatus furiis ferebatur. Hic ad reliquias ductus beati Dominici, ad earum tactum sanæ mentis statim compos effectus est, rationi pristinæ restitutus.

VIII.

[335] De villa Genen juvenis quidam, Orodiensis præpositi dapifer, [apud reliquias Sancti in Hungaria conservatas,] gravissima quadam infirmitate detentus est, in qua manifeste contra se videbat irruere multitudinem dæmonum infinitam, nunc ad suspendium eum trahentium, nunc diversis generibus affligentium tormentorum. Ipse vero inter hæc inæstimabili timore depressus, voto simul & voce, qua poterat, Deo se & beato Dominico commendabat: statimque in forma Fratris beatus Dominicus aderat, qui sinu cappæ collecto, importunas ab eo dæmonum abigebat molestias, eorumque impetum virtuosa potentia coërcebat; nec mora, simul eumdem ab infirmitatis desperato gravamine penitus liberavit. Quapropter ad reliquias beati Dominici properans, & de tanto beneficio coram Fratribus gratias retulit, & peccata sua humiliter confitens, emendationem vitæ proposuit & promisit.

[336] Matrona quædam de villa Pinar, ætate pariter & honestate provecta, [prodigiosum ejusdem auxilium evidenter experti sunt.] votivam Missam ad honorem beati Dominici disponens facere celebrari, candelas tres ad hoc idoneas præparavit; sed hora debita sacerdotem, qui Missam celebrare debuit, non invenit. Quapropter candelas ipsas in vase quodam reposuit, manutergio mundo pariter involutas. Cum autem aliquantulum divertisset, post horam rediens, candelas flammis patentibus ardere vidit. Stupefacta igitur foras exiit, vicinas undique convocavit. Concurrunt omnes ad mirandum spectaculum, tamque diu ibidem trementes pariter & orantes steterunt, donec prædictæ candelæ, ipsis videntibus, penitus arserunt. Sic autem usque ad extremum paulatim ardendo consumptæ sunt, quod manutergium vel aliquid, quod in vase fuerat, non læserunt a.

IX.

[337] Ad hoc accedit, quod in Sicilia apud Augustam per Fratres, [In Sicilia mulier festum Sancti sperneus punitur, sed pœnitens curatur,] tunc temporis ibidem manentes, contigisse probatum est. In festo namque translationis beati Dominici cum matronæ quædam, quæ in ecclesia Fratrum Missarum interfuere solenniis, domum redirent, invenerunt mulierem quamdam, domus suæ sedentem præ foribus, & filantem: quam cum verbis caritativis arguerent, quare in festo tanti Patris a servili opere non cessasset, illa protinus indignanti animo, & turbata facie dixit eis: Vos, quæ estis bezozæ b Fratrum ejus, festa colite Sancti vestri. Statimque oculi ipsius in tumorem cum pruritu conversi sunt, & ex ipsis cœperunt vermes protinus scaturire. Itaque vicina quædam, quam ad se perterrita convocavit, decem & octo vermes eduxit ex ejus oculis instanti. Quapropter contrita spiritu, ad ecclesiam beati Dominici cum ejulatu cucurrit; ante cujus januam se prosternens, & peccata sua confitens cuidam Fratri, facto voto, quod de cetero sancto Dei Dominico numquam detraheret, & festa ejus devotissime custodiret, continuo tumor cum pruritu disparuit, & in ejus oculis vermer amplius non fuerunt.

[338] [& ibidem puella calculo laborans, & hydropicus quidam sanantur,] In eadem civitate devotæ cujusdam matronæ filia vitio lapidis * longo tempore graviter laboravit. Nullo autem medicinæ consilio suffragante, sibi solum supererat remedium incisuræ. Cum igitur dies esset statuta, qua puellam oportebat incidi, mater timens periculum filiæ, præcedenti die ad ecclesiam beati Dominici perrexit, orationi se contulit, suamque filiam Deo & beato Dominico voto, quo potuit, commendavit. Sequenti ergo nocte dormienti puellæ beatus Dominicus adstitit, in manu ejus, quo torquebatur, lapidem posuit, & abscessit: quem puella evigilans, & se liberatam inveniens, matri dedit, & visionem per ordinem explicavit. Mater vero cum ingenti lætitia lapidem ad Fratres attulit, rem gestam coram se exposuit, quem Fratres in ecclesia coram imagine beati Dominici in futuram memoriam tam stupendi miraculi suspenderunt.

Hydropicus quidam monstruose inflatus, auditis beati Dominici miraculis, ipsum devote invocans, pro salute corporis votum fecit; cui dormienti sanctus apparens Pater, ventrem ejus aperuit, immunditias exstraxit sine molestia & dolore, ipsum denuo consolidans sancta manu: qui evigilans, seque sanatum inveniens, gratias Deo & sancto Dominico dignas egit.

[339] [ubi etiam juveni cuidam,] In Siciliæ castro, quod dicitur Johannis, erat juvenis quidam ventrem habens mira turgiditate distentum, ceteris membris tanta gracilitate debilitatis, ut mortem exspectaret vicinam. Is tamen egestate compulsus ad campos ibat, ut fascem lignorum apportaret, qui se ipsum portare non poterat. Et dum die quadam jacens in campo, miseriam suam querulosis vocibus deploraret, venit in mentem, quod beatus Dominicus se invocantibus clemens esset. Invocans igitur ipsum, votum fecit, ut, si ipsius meritis sanaretur, Fratribus suis per annum gratis in Placentia c deserviret. Mox adstitit Frater extendens manum ad arborem, sub qua jacebat, dicens ei: Accipe folia hujus sambuci, & ter bibe succum ejus, & sanaberis. Quo dicto, disparuit. Surgens autem infirmus lapidibus de foliis succum expressit, ter bibit, & mox venter ejus detumuit, pleneque curatus est: & confortatus magnum lignorum fascem incolumis domum tulit, seriem miraculi cunctis narravit, & valedicens matri, Placentiam venit, Fratribus, ut voverat, serviturus.

[340] Ibidem apud Placentiam mulier quædam pauper videns Fratres in opere ecclesiæ laborantes, [& matri a terius remedia recuperandæ sanitatis cælitus suggeruntur.] vovit sancto Dominico, quod filium suum ad labores Fratrum deputaret, si ab infirmitate, quam patiebatur, per ejus merita sanaretur. Et ecce nocte illa apparuit sanctus Dominicus mulieri in specie Fratris dicens: Mulier cognoscis has res? Expressit autem hæc; videlicet æs viride, pylatrum, lappacium d, & succum porri. Et ait mulier; Cognosco. Tunc Sanctus intulit: Accipe hæc, & cum succo porri conficias, & super bumbacium e pone, colloque filii tui adhibe, & sanabitur. Mane facto, fecit mulier, ut edocta fuerat, & sanatus est filius ejus, & sanum eum Fratrum laboribus præsentavit.

XI.

[341] In eadem terra in villa, quæ dicitur Placicia *, erat femina Deo & Fratribus valde devota, [Sanctus in gratiam piæ mulieris vinum multiplicat,] viro tamen malevolo renitente; quæ, cum in Conventu vinum deficeret, ignorante viro, ipsa Fratribus ministrabat. Quod cum defecisset, vir de illo vase, unde Conventui devota mulier dederat, vinum exigebat. Cumque non nisi sex reperiretur in vegete, stupens ancilla, dominæ nuntiavit. Mittit ergo domina ancillam iterum. Interim autem domina, positis in terra genibus, beatum Dominicum invocat, viri metuens malitiam & tumultum. Accepta autem de meritis sancti Patris fiducia, ad vegetem tertio remittit ancillam: quæ murmurando vadens, reperit vas plenum usque ad summum. A Domino factum est istud: vinum enim, quod Fratribus familiæque illorum per sex tantum hebdomadas consuevit sufficere, hoc Fratribus & familiæ per menses quatuor, Domino multiplicante, abundavit. Quod dum vir admirans cognovisset per uxorem, Deo & Fratribus postmodum factus est devotus.

[342] In comitatu Urbevetano in patrimonio beati Petri, [& alibi vineam hospitis sui, qui eum viventem recipere consueverat, a tempostate servat.] civitate, quæ ad sanctam Christinam appellatur f, erat quidam ex civibus, qui beatum Dominicum, loca illa transeuntem, hospitio recipere consuevit. In illo tempore in territorio civitatis ejusdem exorta tempestas prævalida omnes in circuitu ejus vineas cum vitibus contrivit penitus & destruxit. Tunc omni inspectante populo & mirante, apparuit visibiliter Frater in habitu Prædicatorum Ordinis, qui inter cælum & terram in aëre stans, cappa sua memorati hospitis vineam a turbine protegebat. Unde cum omnia vineta plaga illa tempestatis terribiliter grassando percuteret, & funditus destrueret, sola illa vinea penitus illæsa permansit, quia sanctus pater Dominicus amictum suum expanderat super illam. Igitur vinea hæc uberes fructus tempore illo, & vinum delicatius germinavit. In memoriam ergo tam evidentis miraculi ordinavit dominus hujus vinæ, ut Fratres Prædicatores in perpetuum benigne a suis successoribus suscipiantur, & de illo vino sufficienter refecti, commodius procurentur: quod usque in præsens tempus observant fideliter devoti hospitis successores. Accidit hoc tam insigne miraculum, dum adhuc in hac mortalitate degeret, & in hujus viri hospitio quiesceret Pater almus. Et cum alia illius fundi habitacula propter vetustatem renovata sint, solum sancti viri domuncula pro ejus reverentia perseverat adhuc, in qua Fratres usque hodie requiescunt.

ANNOTATA.

a Vincentius Bellovacensis lib. 30 Speculi cap. 118 quædam ex his miraculis Hungarisis narrat, adeoque Theodoricus potuit ea ex illo excerpere. Sed nescio, unde Theodoricus eruerit alia, ibi omissa, nisi ætate Theodorici antiquior sit codex Ms. Echardianus, in quo omnia fere cum his concordant.

b Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 62 legit bizotæ. At quocumque modo scribatur ea vox, videtur esse nomen injuriosum, & forsan deductum ab Italico bizocchi vel bizoci, aliisve vicinisnominibus, quibus sectam Fratricellorum appellabant.

c Echardus loco proxime citato pro Placentia ubique legit Placia, atque ibidem in notis observat, esse municipium Siciliæ, fere in meditullio insulæ situm, quod vernacule Piazza nominatur. Hoc miraculum, & duo alia, quæ hic reliquis immiscentur, legi possunt in Vitis Fratrum part. 2 cap. 26 & duobus sequentibus.

d Laudatus Echardus ibidem notat, pylatrum corrupte legi pro pyretro, & lappacium pro lapatho, quia in remediis hujus morbi frequens est usus istarum herbarum: nam juvenis ille affligebatur infirmitate quadam scrophularum, quas in collo solent habere pueri.

e Echardus pro bumbacio legit baubantium, & hanc lectionem suam explicare conatur. Sed puto, melius apud nos legi bumbacium vel bambacium, quæ vox telam gossypinam significat, ut apud Cangium in Glossario ad vocem bombax & bambax fusius explicatur. Videtur itaque hoc locomandari, ut ex his herbis, telæ gossypinæ illitis, fiat emplastrum.

f Suspicor, Ferdinandum de Castillo errasse, quando in Historia Hispanica Ordinis Prædicatorum lib. 1 cap. 53 eumdem locum nomine sanctæ Cæciliæ appellat. Porro nos istud miraculum in Commentario prævio § 43 inter gesta incerti temporis ex Flaminio recensuimus.

* id est calculo

* al. Placita

CAPUT XXIX.
Mira sanatio monialis cujusdam in Syria, & resuscitatio pueri mortui in Hungaria, qui postmodum Ordinem Prædicatorum ingressus est.

XII.

Fuit in Syria vir quidam nobilis, valde devotus beato Dominico, [Cum monialis Maria variis morbis laboraret,] cui se cum liberis totamque commendaverat domum suam. Hic duas filias virgines in monasterio apud Tripolim, quod Magdalenæ dicitur, divino famulatui dedicavit: quarum una, Maria nomine, simplex & innocens, post multas infirmitates, in tibia & pede tanta passione per quinque menses vexata est, quod nec per se nec per alios se verti sustinere poterat, jacens resupina continue, ex adhæsione lecti carnibus jam consumptis. Primis quidem tribus mensibus tam acutis cruciabatur doloribus, ut Sorores miserabilibus clamoribus inquietaret; præ doloris autem vehementia septem diebus sine cibo & potu languit; aliquando etiam in pallorem vultu converso sine sensu & motu jacens putabatur illico moritura: cujus tandem femur cum tibia & pede arefacta, quasi lignum insensibile, permanebant.

[344] [& tamen væletudinis recuperandæ causa nollet exire monasterio,] Quam dum mater & proximi pro adhibendis medicinæ remediis de licentia majorum de monasterio vellent educere, id Religiosa & pudica puella penitus recusavit. Unde germana ejus irata improperans, Modo, inquit, propter sanctitatem tuam sanabit te Dominus. Mater quoque indignans, Non est, ait, antiquum tempus, in quo miracula fecit Deus. Tunc illa pavens periculum, confugit ad Dominum, & recordata paternæ devotionis, qua beatum dilexerat Dominicum, humiliter deprecando dixit: Mi domine Deus, non sum digna rogare te, nec apud tuam misericordiam mereor exaudiri, ideoque rogo dominum meum sanctum Dominicum, dilectum servum tuum, ut inter te & me mediator existat, & suis mihi meritis impetret beneficium sanitatis.

[345] Tanta vero precum instantia, tantaque lacrymarum abundantia beatum interpellavit Dominicum, [apparet ei S. Dominicus, cujus opem imploraverat,] cui erat devotissima, quod data est in corde ejus fiducia impetrandi. Et cum adhuc ad probationem ejus sanitas differretur, admirabili quadam interpellatione Sanctum allocuta est, cur tam diu exaudire distulerit preces ejus: quem cum iteratis orationibus nocte quadam in suis obnixius interpellaret doloribus, in ecstasi facta mentis, vidit ipsum cum duobus Fratribus aperta cortina, quæ lecto præerat, introëuntem. At illa, cum datum esset ei Sanctum cognoscere, cœpit eum suppliciter pro sua sanitate rogare. Cui Sanctus; Cur, inquit, tanto desiderio sanari exoptas? Respondit: Ut devotius Christo famulari valeam, si tamen meæ congruit hoc saluti. At ille, Extende, ait, tibiam tuam in nomine Christi. Quod cum se nullo modo posse virgo assereret, ille de sub cappa proferens unctionem miræ & inconsuetæ fragrantiæ, manu sua perunxit eam. Confestim perfecte sanata, tibiam extendit libere & retraxit.

[346] Postea dixit ei beatus Pater: Hæc unctio salubris pretiosa est & dulcis, [illamque sensibili unctione sanitati restituit.] unde & valde difficilis. Cujus verbi dum puella quæreret rationem, Sanctus respondit: Hæc unctio dilectionis Dei signum est & figura, quæ revera pretiosa est, quia nullo pretio comparari potest, & nullum in donis Dei melius est. Dulcis, quia nihil dulcius caritate. Difficilis, quia cito perditur, nisi valde caute custodiatur. Ipsa nocte apparuit sanctus Pater sorori ejus in dormitorio dicens: Ego curavi sororem tuam; quæ statim currens ad ipsam, invenit sanam, Domino & sancto Dominico gratias referentem. Inveniens autem unctam se etiam unctione sensibili virgo, illam panno detersam per plures dies apud se ex humilitate conservavit occulte. Tandem, urgente conscientia, matri & confessori suo aperuit, ut docerent, quid ageret de tam sacra penes se recondita unctione. Et cum protulisset, quod latuerat apud ipsam, confessor & mater, sororque tanta & tam nova suavissimi odoris fragrantia sunt perfusi, ut nulla ei possent aromata comparari a.

XIII

[347] Erant quidam in Ungaria honesti homines, quorum filius in annis infantilibus viam universæ carnis ingressus, [Puer mortuus arbitrio S. Dominici reviviscit,] ad cælestia evolavit. Unde contristati vehementer, sanctos martyres Cosmam & Damianum pro suscitatione pueri, anxia devotione & supplici exorabant: solebant enim hos martyres jejuniis, orationibus, eleemosynis, & oblationibus præ ceteris Sanctis specialiter honorare. Sancti igitur martyres, beatæ Dei Genitricis adstante patrocinio, suorum supplicum vota Domino obtulerunt; qui de divino oraculo tale acceperunt responsum, quod consilium Altissimi hoc servi sui Dominici arbitrio commisisset. Interpellatus igitur a Regina cæli sanctisque Martyribus pius Arbiter & sapiens decrevit, tantorum intercessorum precibus annuendum. Mox puer parentibus redditur, ab angelis corpori restitutus: qui adolescens ejus, cujus arbitrio revixerat, Ordini se conjunxit, quod circa se gestum fuerat nulli dicens; qui cum studeret Parisius, novitius quidam insignis ad exitum Ordinis tentatus, nullis potuit persuasionibus retineri.

[348] [qui postea Ordinem ejus amplexus, novitio tentato istud miraculum aperuit.] Tunc zelo caritatis accensus, ut Fratrem periclitantem Domino lucraretur, eidem tentato, quod secum Dei gestum erat consilio, revelavit, affirmans, quod in conspectu Domini beatum Dominicum admirabili præ ceteris fulgentem decore, Prædicatorumque Ordinem super omnes inenarrabili superexaltatum gloria pervidisset. Itaque quod diu latuerat, patuit, & tentatus Frater, accepta consolatione, remansit. Erat autem Frater ille, qui revixerat, valde devotus & maturus, & semper ad superna, quæ gustaverat, intentus totis viribus & suspensus: qui licet raro loquens, exactus tamen quædam de angelis & de regina cæli Virgine enarravit. Dixit autem, quod angelus lux est clarissima & excedens, de quo plus intelligere potuit, quam proferre. Asseruit etiam, Dei genitricem Virginem, corpore & anima glorificatam, superexcellenter Filio conregnare b.

ANNOTATA.

a Hæc prodigiosa Tripolitanæ monialis sanatio in Vitis Fratrum part. 2 cap. 35 fusius describitur, & ibidem in fine testis hujus miraculi allegatur his verbis: Hoc miraculum magna cum diligentia examinavit & scripsit Frater Ivo, Prior Provincialis Fratrum in Terra sancta, vir totius sanctitatis & religionis, apud Deum & homines gratiosus, & in linguis plurimis optimus prædicator, quem rex Franciæ & regina transeuntes mare invenerunt, & specialiter dilexerunt, & laudes ejus mirifice extulerunt.

b Nescio, ex quo fonte Theodoricus hanc mirabilem mortui resuscitationem hauserit, cum hactenus eam apud scriptorem, Theodorico antiquiorem, invenire non potuerim.

CAPUT XXX.
Quædam revelationes ac punitiones, quas Fratres Minores ad gloriam S. Dominici Fratribus Prædicatoribus indicasse dicuntur, & repentina sanatio abbatis Cisterciensis, qui eumdem Sanctum ejusque Ordinem diligebat.

XIV

Antequam ossa sacrosancta beati Dominici de primo tumulo transferrentur, [Minorita juxta pactum initum, post mortem apparens F. Prædicatori,] duo Fratres Minores cum F. Johanne Vincentino de Ordine Prædicatorum, in via convenerunt: quorum F. Johannes unum assumens, reliquum socio suo junxit. Qui dum de Jesu loquerentur in via, factum est cor eorum ardens in ipsis, & orta est in mentibus ipsorum ad invicem quædam confidentia ex amore. Inierunt ergo inter se illi devoti & sancti viri pactum caritatis in Domino, ut qui prior de hoc seculo emigraret, superstiti in hac vita, si Dominus concederet, appareret. Post hæc verba, resumptis sociis, in suos Conventus redierunt, & infirmati sunt illi duo, qui inierant simul pactum.

[350] Mortuus est autem ille Ordinis Minor Frater in Domino, [asserit, S. Dominicum in cælo suos filios Deo offerre,] & ab angelis in sinu Abrahæ collocatur. Frater vero Johannes Vincentinus convaluit de infirmitate; cui post ægritudinem die quadam in meridie de somno evigilanti sedens ante lectum ejus apparuit Frater Minor, ad quem territus dixit: Quis es tu? Ego, inquam, ille sum, qui pepigi tecum pactum, & veni, ut spopondi. Tunc F. Johannes ait: Quomodo circa te gestum est? Ait: Amaritudo mortis, quam pertuli, omnem culpam delevit, pœnamque sustulit, & in gloriam Christi misericordia me perduxit. Et F. Johannes, Quis te, inquit, coram Domino præsentavit? At ille, Sanctus, ait, Franciscus obtulit me Domino, sicut & sanctus Dominicus offert Fratres suos.

[351] Postquam autem sacrosancti corporis translatio, in qua sanctitatem Servi sui per odorem mirificum, [& alius Minorita ægre ferens laudes S. Dominici, febri affligitur,] ut prædictum est, Omnipotens mirifice declaravit, facta est, accidit, ut quidam Prædicatorum Ordinis Frater ejus Patris præconia exaltaret. Frater Nicolaus Veronensis de Ordine Fratrum Minorum, qui præsens erat, eidem verbis stomachantibus contumaciter obsistens contradixit. Quia vero Deus corripit, quem diligit, ipsum mox febris valida arripuit, & tota nocte vexavit; ad quem visitandum præfatus Frater accedens, dixit ei: Attende, Frater, ne hæc tibi plaga evenerit, quia dilectum Dei sanctum Dominicum blasphemasti. Tunc ille cæca mente & obstinato corde, laudantem virum gloriosum Patrem suum, acrius irridebat.

[352] Cumque circa meridiem febre invalescente, vehementius æstuaret, [& tandem facti pœnitens subito sanatur.] vexatione dante intellectum, in se reversus dixit: Vere vereor, quia Sanctum inhonoravi, aggravata est super me manus Domini, plaga crudeli me percutiens & prosternens. Voveo igitur Deo, & servo ejus sancto Dominico, quod, si meritis ipsius ab hoc dolore in hac die fuero liberatus, de cetero numquam ejus gloriæ derogabo; imo etiam derogantibus contradicam. Vix verba finierat, & sensit se continuo ab omni dolore penitus liberatum. O veneranda misericordia Dei, quæ & pœnitentis votum tam faciliter acceptavit, dolores curando, Sanctique sui gloriam ampliavit tam patenter declarando. Frater vero Nicolaus Dei in se virtutem expertus, quod circa se gestum erat, Fratribus Prædicatoribus per litteras demandavit a. Mira certe dispensatione inscrutabilis misericordia Dei electos suos aliquando in veritatis lumine caligare permittit, ut postmodum in ea firmius roborentur, & veritatis splendor clarius elucescat.

[353] Miles quidam honestus in Theutonia de consilio cujusdam probatissimi Fratris Ordinis Prædicatorum, [Alteri Minoritæ graviter ægrotanti] assumens Fratrum Minorum Ordinem & vitam, religiose valde & devote conversatus, labores Fratrum suorum cum omni utilitate & humilitate tractabat, & ab omnibus Fratribus amabatur. Prædicatorum vero Ordinem, per quos ad conversionem venerat, speciali prosequebatur amore, & venerabatur honore, ipsis ad domum, in qua erat, venientibus procurans, quæ poterat, commoda, exhibensque obsequia caritatis. Tandem adeo graviter infirmatus est, ut elephantino morbo putaretur infectus: quem cum Fratres sui post Matutinas, utpote desperatum, communicassent, præ nimia debilitate soporatus, leviter obdormivit.

[354] Raptus autem in visu in quamdam perpulcram domum, vidit dominum Jesum sedentem, habitu Ordinis Prædicatorum vestitum; eratque miri decoris habitus, [ostenditur mirabilis visio,] maximeque album de subtus indumentum candore nimio * delectabiliter effulgebat. Assistebant Domino omnes Apostoli, & aliqui ex prophetis, sanctique Martinus & Nicolaus episcopi, multique doctores. Aderat etiam beatissimus F. Franciscus cum multis Ordinis sui Sanctis. In illo quoque raptu sanctus ille & simplex Frater conspexit insignes viros Jordanum & Johannem episcopum, Prædicatorum Ordinis Magistros & patres; præterea juxta Magistros istos, Johannem Magdeburgensem, Zachariam Halverstadensem, Gotscalcum Lipzensem Priores, intuens recognovit. Mirabatur autem apud se, quod in tam copiosa Prædicatorum sanctorum multitudine F. Wichmannum Repinensem Priorem, nuper tunc defunctum, quem sanctum noverat, non videbat. Tunc repente dictus pater Wichmannus surgens ostendit in se, qua pollebat, gloriam excellentem.

[355] [in qua S. Dominicus] Dixit vero Salvator præsidens clara voce: Dominice, Dominice. Et exsurgens sanctus Dominicus, Adsum, inquit, Domine. Et Dominus demonstrans infirmum, Ecce, ait, amator tuus, & tuorum. Assume igitur ipsum, duodecimque legiones angelorum, eique lavacrum adhibe balnei salutaris, cunctisque tui Ordinis dilectoribus beneficia salutis semper procurare memento: quem cum laveris, indue eum sui Ordinis vestimentis. Assumens ergo sanctus Dominicus infirmum, in dolio aureo, ministrantibus angelis, lavit ipsum; cui in illo lavacro, ut testabatur, delectatio magna fuit. Sic juxta mandatum Domini loto, vesteque suæ Religionis induto, beatus Dominicus ait: Duodecim litteras sume, & ad Capitulum Hyldense defer, ut mitantur duodecim Ordinis mei provinciis, ut quod in te factum est miraculum omnibus innotescat. Audierat quidem, quod in civitate Sosato * assignatum fuerat Capitulum; nunc vero discit, quod ex causa in Hyldensem b postea est translatum.

[356] [derepente & integre eum morbo liberat.] Reconditis ergo apud se litteris evigilans, rediit ad se ipsum. Cumque litteras quærens, hinc inde manus verteret, sensit corpus suum, quod tamquam leprosum ulceribus plenum exstiterat, restitutum per omnia sanitati. Sanitatem igitur & virtutem in se advertens, surrexit incolumis, ingressusque ecclesiam gratias egit domino Jesu Christo omnium Salvatori. Mane facto, Fratres, quem æstimaverant moriturum, in consuetis laboribus invenerunt: qui dum causam suæ salutis inquirerent, respondit: Sancti curaverunt me. Hujus visionis seriem is, qui sanus factus fuerat, Fratribus Prædicatoribus cum humilitate magna occultissime revelavit. Accidit hoc signum in diœcesi Havelburgensi in civitate, quæ Kyriz nominatur.

[357] [Quidam Euangelium huic Sancto proprium legere nolens in Missa panitur,] Sanctæ memoriæ F. Ludowicus Theutonicus, qui Gardianus in Ordine suo exstiterat, Prædicatorum sincerus amator, narravit eis dicens: Fuit sacerdos quidam in quodam famosæ Religionis Ordine, qui in festivitate beati patris Dominici Missas celebrans, Euangelium illud vos ESTIS SAL TERRÆ, ejus Officio annotatum, quod proprie doctoribus & apostolicis Sanctis congruit, pronuntiare in oblatione salutaris Hostiæ recusavit. Accidit autem in anniversario ejusdem Patris die, ut dictus Frater in suo pertinaci errore permanens, Missam quidem de sancto Dominico celebraret, præfatum tamen Euangelium prætermittens. Omnipotens vero Deus, piorum benignus corrector, famulum suum nequaquam in hujus perversi erroris stultitia reliquit. Et ecce dum dominici Corporis sacramentum secundum sui Ordinis morem in patena depositum sumere debuisset, invenit patenam totam salis massa terribiliter occupatam. Coactus itaque acerbum sal pro dulci Sacramento sumere, didicit, beatum Dominicum conditum esse sale divinæ sapientiæ & Apostolicæ doctrinæ. Compunctus igitur, exarsit in amorem, qui deviaverat per errorem.

[358] Accidit in quodam prædicti Ordinis Conventu, ut quidam erroris perniciosi spiritu seducti, [& aliqui honori ejusdem Sancti detrahentes] verbis malignis in sanctum Dei Dominicum garriendo, ipsius meritis derogarent. Erat inter eos unus Deo devotus Frater & bonus, qui ab hoc blasphemiæ malo custodierat linguam suam. Huic sanctus apparens Dominicus, dixit illi: Dic Gardiano & Fratribus tuis, ut omnia, quæ conservare voluerint, hinc efferant: incendam enim domum istam, blasphemiam, qua mihi detrahunt, vindicando. Manet namque propter hoc divini judicii sententia super eos. Quæ cum Fratribus retulisset, irridebant ipsum, phantasticum asserentes. Die ergo, qua non credebant, & hora, qua non putabant, venit ignis, ut prædictum fuerat, & omnia concremavit.

[359] Æstimantes igitur non divina ultione, sed casu hoc factum, [post iteratas frustra monitiones prævias,] impœnitentes super peccato suo, reædificare cœperunt: qui dum casulas viles & domunculas humiles, in quibus utcumque habitare poterant, erexissent, nec tamen de commisso contriti ad cor redissent, apparuit secundo ei, cui pridem apparuerat, sanctus Dominicus dicens: Dic Fratribus, ut de iis casulis, quæcumque habent, educant: delebo enim per ignem in ultionem blasphemiæ habitacula ista. Qui dum hæc referret Fratribus, visa sunt eis quasi deliramenta verba ista. Tunc, quia non crediderunt Deo, exarsit ignis improvisus, ut prius, & flamma combussit eos, multo amplius sæviens & devastans. Sed nec tunc reversi sunt ad cor, casui plagam blasphemiæ adscribentes.

[360] Ædificaverunt igitur iterum, quæ non poterant persistere, [triplici domus suæ incendio plectuntur;] quia carebant fundamento pœnitentiæ pro commisso. Instauratis itaque structuris congruentibus, tertio apparuit illi devoto Fratri pater sanctus Dominicus dicens: Adhuc oportet, in vobis ut injuriam meam puniam & ulciscar. Tunc bonus ille Frater ait: Parce, pie Pater; quia jam pauperes facti sumus nimis. Cui sanctus Pater, Exigit, ait, Dei justitia, ut trinam de vobis capiam ultionem. Post hæc egressus ignis a Domino omnia, quæ habebant, consumpsit etiam usque ad fundamenta, penitus nihil relinquens. Si vocem Domini audissent, & non obdurassent corda sua, conversique egissent pœnitentiam, propitius fuisset Deus peccatis eorum, & non delevisset incendio habitacula eorum c. Non ergo ponat homo terrestris in cælum os suum, ut Sanctis Dei detrahat: introierunt enim in potentias Domini, tenentes gladios in manibus, ut faciant vindictam in hostes suos, conculcentque suis pedibus colla regum. Judicabunt enim nationes, & dominabuntur populis; quos utique, si voluerimus, humili devotione ac supplici reverentia amicos nobis facere possumus, & patronos propitios, ut ab ipsis & cum ipsis in æternis recepti tabernaculis, lætemur in requie opulenta.

XVI

[261] In Thuringia, Alemaniæ provincia, monasterio quodam Cisterciensis Ordinis, quod Volkolderode * dicitur, Moguntinæ diœcesis, erat vir valde venerabilis abbas, Dithmarus nomine, religiosus admodum & devotus, [contra vero abbas Cisterciensis,] moribusque suavissimis adornatus. Hunc pro suæ sanctitatis reverentia honorabant ecclesiasticæ & seculares personæ, principes & nobiles, Clerus & populus, & omnes generaliter diligebant: inter omnes enim patres illius Religionis & Fratres in hac terra, sicut sol super sidera, effulgebat: eleganti namque statura spectabilis eminebat, benignitate multa præditus, sermone dulcis & affabilis, misericors in pauperes & afflictos, in monachos devotus & humilis, & de observantia Ordinis & pacis solicitus, utilitateque monasterii procuranda industrius & discretus.

[362] [qui S. Dominicum & ipsius Ordinem amabat, isto Sancto ei apparente,] Hic gloriosus pater Deo dilectus, & hominibus pariter acceptus, singulari quadam devotione ad beatum Dominicum ferebatur, omnes personas Ordinis ab eo instituti sincero corde complectens & benefica caritate. Unde Conventibus prædicti Ordinis sibi vicinis largas frequenter conferebat eleemosynas, & nihilominus familiaribus Fratribus nonnulla solatia impendebat. Dum hæc indefessus ageret, contigit, eum ad generale Capitulum euntem in quodam cœnobio sui Ordinis graviter infirmari: quem dum medicus visitasset, infirmitatisque circumstantias considerasset, desperans de vita viri, pronuntiavit, eum in proximo moriturum. Licet taliter loqueretur, erat tamen cor abbatis fiduciam habens in Domino & meritis sancti Dominici servi ejus. Cumque nimia oppressus debilitate jaceret anxius, vidit vigilans sanctum Dominicum cum socio introëuntem ad se. Sedit autem sanctus Dominicus ad caput lectuli, socius ad pedes ex adverso. Abbas vero putabat, quod Fratres aliqui venissent ad eum gratia visitandi, & sanctum Dominicum non cognovit. Tunc dixit sanctus Dominicus ad infirmum: Confortare, abba, in Domino, & non paveat cor tuum, quia non morieris tu; sed vives, & de hac infirmitate protinus convalesces. Dicit ei infirmus: Unde hoc nosti, dilecte mi? Respondit Sanctus: Ego sum Dominicus servus Altissimi, qui Fratrum Prædicatorum Ordinis institutor exstitit *, quem sincero corde hactenus dilexisti; & nunc missus sum a Domino tibi hæc salutis tuæ gaudia nuntiare.

[363] [statim a periculoso morbo liberatur.] Audiens abbas, sanctum adesse Dominicum, exhilaratus nimis sperabat, se cum tam dilecto Patre propensius locuturum. At ille declinaverat, atque transierat absque mora. Abbas autem confortatus a sancto Dominico, recepta plena sanitate, convaluit. Sequenti die medicus, qui eum moriturum autumaverat, supervenit, & quæsivit, quomodo mortis periculum evasisset. Et dixit ei abbas: Non carnalis medicinæ industria, sed supercælestis unctionis gratia me sanavit. Vixit autem postea pluribus annis, beatissimæ virginis Dei Mariæ specialis amator & devotissimus famulus abbas Dithmarus, proficiens in omni bonitate, Fratrumque Prædicatorum amicabili caritate, quos etiam in extremis constitutus, successori suo diligentissime commendavit. Defunctus est tandem in senectute bona, conversatione & devotione eximia, anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo tertio, quinto Idus Octobris.

ANNOTATA.

a Vincentius Bellovacensis lib. 30 Speculi cap. 120 eamdem rem narrat, & Fratrem Prædicatorem, qui tunc S. Dominicum laudibus extulerat, Jacobinum de Mantua appellat.

b Inter Capitula Ordinis Prædicatorum, quæ ab anno 1220 usque ad 1300 celebrata sunt, nullum reperio Hyldense vel Hildesiense, quod tamen in hac visione nominatur. Consuli potest Echardus ante tomum 1 Bibl. Prædicat. pag. XVI & XVII, ubi singula Capitula quotannis exhibet.

c Theodoricus debuisset hic locum & tempus exprimere, si certam sibi fidem adhiberi volebat: licet enim non difficulter credamus, quod privatus aliquis tam impius fuerit, attamen tantam tamque impiam totius Religiosi Conventus pertinaciam sine evidenti testimonio non admittimus.

* al. niveo

* al. Solato

* al Volbrorde

* al. exstiti

CAPUT XXXI.
Bulla Gregorii IX Pontificis, qua eximium Prædicatorum Fundatorem albo Sanctorum inscribit.

XVII.

Exemplar epistolæ quam dominus Papa Gregorius nonus direxit per totam Ecclesiam de canonizatione sanctissimi patris nostri Dominici almi confessoris. [Papa epistolam dirigit ad viros in ecclesiastica dignitate constitutos,] “Gregorius episcopus servus servorum Dei, venerabilibus Fratribus archiepiscopis & episcopis, & electis * filiis abbatibus, decanis, archidiaconibus, præpositis, Prioribus, ceterisque ecclesiarum prælatis, ad quos litteræ istæ pervenerint, salutem & Apostolicam benedictionem a.

[365] Fons sapientiæ, Verbum Patris, Dominus Jesus Christus, [desumptisque ex sacra Scriptura comparationibus, significat,] cujus natura bonitas, opus misericordia, redimens & renovans, quos creavit; qui vineam, quam de Ægypto transtulit, usque ad consummationem seculi non relinquit, sapienter signa propter instabiles mentes innovat, & mirabilia propter * diffidentiam incredulitatis immutat, dum in Ecclesiæ nascentis exordio, post obitum Moysi, videlicet finem legis, ascensurus equos in Euangeliorum quadrigis, quæ vere sunt sanitas *, arcu sacri eloquii, quem, donec Judæus infirmetur, intenderat, & juramentis, quæ in patribus nobis disposuerat, suscitatis, confidentiam Jericho, gloriam mundi, quem prædicationis fremitu, obstupefactis gentibus, vicerat, calcaturus, viam equis suis in mari faceret, & in Raab salutem latitudinis gentium signo coccineo figuraret.

[366] In prima quadrigarum quatuor, egredientium, in Zacharia, [quomodo Deus post primos novæ Legis prædicatores,] de medio duorum montium æreorum protulit equos rufos, populorum principes, fortes terræ: qui per obedientiam fidei Deo Abraham, patris credentium, in fundamentum novi fœderis adhærentes; ad ducis instar tinctis de Bosra, id est tribulationis angustia, vestibus cuncta signa suæ militiæ rubricarunt, ut pro futuræ gloriæ gaudio præsentem gladium non timentes, effecti martyres, id est testes novæ legis, libro confessionis voce subscriberent, & forinsecis miraculorum signis, ad stipulationum robur appositis, librum & tabernaculum, quod Deus, & non homo fixit, ac euangelici vasa ministerii, non brutorum, sed rationabilium hostiarum sanguine tingerent, & in universam spatiosi maris faciem sagena prædicationis expansa, multiplicatam super numerum arenæ maris, de cunctis, quæ sub cælo sunt, nationibus Ecclesiam congregarent.

[367] [aliasque Religiosas congregationes] Sed quia præsumptio multitudinem, & malitia subsecuta est libertatem, in quadriga secunda sub colore, qui lugentibus & pœnitentibus congruit, equestrem cuneum deputavit, qui ad claustrale desertum ductus per spiritum sub novo Israëlis auriga, sanctissimo Benedicto, velut sub altero Helisæo, filii prophetarum, communis vitæ bonum, occasione multitudinis perditum, in jucundæ cohabitationis grata societate restituit, & sic unitatis scissum rete reficiens, ac per bona opera pietatis ad terram Aquilonis, unde omne malum panditur, proficiscens, eum fecit in ingressis thesauros nivis, & contritis corde quiescere: qui dedignatur in corpore peccatis subdito habitare: post quos quasi lassum renovaturus exercitum, & redditurus jubilum post lamentum, applicitis ad quadrigam tertiam equis albis, Fratribus Cisterciensis Ordinis & Florensis b, velut tonsarum greges, geminæ caritatis fœtibus uberes, de pœnitentiæ lavacro fecit ascendere, sancto Bernardo, ariete ovium in virtute spiritus, qua ex alto indutus exstitit, & in abundantia frumenti vallium præeunte, ut transeuntes liberati per eum, in fortitudine clament ad Dominum, dicant hymnum, & ponant castra Dei exercituum super mare.

[368] [excitaverit Ordinem Prædicatorum,] Novo igitur Israële his tribus agminibus, turmis totidem, quas Philistiim fecerant, occurrente hora undecima, cum dies jam declinasset ad vesperum, & propter iniquitatis abundantiam, caritate plurimum frigescente, vergeret justitiæ radius ad Occasum, quia vineam, ad quam pater-familias operarios diversis temporibus, denarii conductos conventione, præmiserat, & quam sua dextera plantaverat, non solum vitiorum vepres & spinæ pervaserant; sed jam propemodum vulpeculæ demolientes, convertere in alienæ vitis amaritudinem intendebant, adversus infestissimam multitudinem, militiam adunare voluit promptiorem. Et sicut in præsentiarum cernimus, post trium signis differentium tirocinia quadrigarum, in quadriga quarta equos varios & robustos, Prædicatorum & Minorum Fratrum agmina cum electis ducibus simul in prælium directurus, spiritum sancti Dominici suscitavit, & ei, velut equo suæ gloriæ, præbens fidei fortitudinem & fervorem, divinæ prædicationis hinnitum circumdedit collo ejus: qui gerens a pueritia cor senile, ac in mortificatione carnis eligens vivere, vitæ requisivit auctorem, & Deo deditus, ac in Nazaræum sub beati Augustini regula consecratus, sedulum circa sancta Samuëlis imitatus obsequium, in castigatione desiderii piissimum Daniëlis continuavit affectum, justitiæ semitas & Sanctorum vias strenuus athleta custodiens, & velut ad momentum de tabernaculo Domini, de militantis Ecclesiæ magisterio ac ministerio non discedens, carnem spiritui & sensualitatem subjiciens rationi, & factus unus cum Deo spiritus, totus in eum per excessum mentis pergere studuit, & sobriæ compassionis studiis a caritate proximi non recessit: quo sagittante delicias carnium, & vulnerante * mentes lapideas impiorum, omnis hæreticorum secta contremuit, omnis Ecclesia fidelium exsultavit.

[369] Ætate crescente, crevit & gratia; quandoquidem inexplicabile gaudium de zelo concipiens animarum, [cujus pium Fundatorem ob virtutes & miracula] ad eloquia Dei dedit animum, & per Euangelium Christi multos generans in conversione tam strenuæ multitudinis Euangelicæ dignitatis officium perficiens, nomen & opus in terra meruit obtinere magnorum. Pastor & dux inclytus in populo Dei factus, novum Prædicatorum Ordinem instituit meritis, ordinavit exemplis, nec miraculis confirmare desiit evidentibus & probatis: nam præter opera sanctitatis, & signa virtutis, quibus in carne positus claruit, diversorum curatis languoribus, loquela mutis, visu cæcis, surdis auditu, gressu paralyticis, & sanitate pristina multarum generibus invaletudinum restitutis, aperte patuit, qualis spiritus in ejusdem sanctissimi gleba corporis habitavit.

[370] Cum igitur ex multa familiaritate, quam nobiscum, [numero Sanctorum adscribit,] in minori constitutis officio, habuit, argumenta sanctitatis ipsius ex insignis vitæ testimonio constitissent, essetque postmodum de miraculorum veritate dictorum facta nobis per testes idoneos plena fides; Nos cum commisso nobis grege Domini confidentes, ejus posse suffragiis per Dei misericordiam adjuvari, ut cujus in terris solatium gratiosæ familiaritatis habere meruimus, ejus in cælis potenti patrocinio gaudeamus, ipsum de fratrum nostrorum consilio & assensu, ac omnium tunc apud Sedem Apostolicam consistentium prælatorum, catalogo Sanctorum adscribi decrevimus, statuentes firmiter, ac universitati vestræ præsentibus injungentes, ut Nonis Augusti ante diem, quo, posita carnis sarcina, dives meritis penetravit in sancta, similis Sanctorum factus in gloria, ejus natalitia celebretis, & faciatis solenniter celebrari, quatenus ipsius precibus Deus, quem vivens coluit, exoratus, gratiam in præsenti seculo, & gloriam nobis tribuat in futuro.

[371] Nos vero tanti Confessoris venerabilem sepulturam, [& festa ejus luce indulgentias largitur.] quæ miraculorum fulgoribus generalem illustrat Ecclesiam, cupientes dignis Christianæ devotionis honoribus frequentari, vere pœnitentibus & confessis, illam in festivitate præfata annis singulis cum devotione ac reverentia debita visitantibus, de omnipotentis Dei misericordia, & beatorum Petri & Pauli apostolorum ejus auctoritate confisi, unum annum de injuncta sibi pœnitentia misericorditer relaxamus. Datum Spoleti V Kal. Septembris, Pontificatus nostri anno VIII” c.

ANNOTATA.

a Hæc bullæ inscriptio & sequens textus apud S. Antoninum part. 3 Chronici tit. 23 cap. 4 § 17, Malvendam, aliosque auctores passim obvios referuntur. Nos eam contulimus cum illa, quam illustrissimus Fontaninus nuper ex Tabulario Vaticano desumpsit, & suo Codici Canonizationum a pag. 70 inseruit.

b De Ordine Florensi egimus tomo VII Maii a pag. 125 post Acta B. Joachimi abbatis, qui Ordinem illum instituit.

c Errorem, qui circa locum & tempus canonizationis in hunc codicem Theodorici & alia quædam exemplaria irrepsit, in Commentario prævio § 47 correximus, & cum illustrissimo Fontanino aliisque ibi allegatis hic in fine sic legendumputamus: Datum Reate quinto Nonas Julii, anno octavo.

* al. dilectis

* al. contra

* al. sagittæ sagittatæ

* al. fulgurante

CAPUT XXXII.
Mystica quædam visio ac revelatio de S. Dominico & S. Francisco, eorumque Ordinibus.

XVIII.

Hoc in loco interserere opportunum omnino judicavi & congruum ea, [Eremita quidam dicitur vidisse] quæ Spiritus sanctus ad commendationem Sanctorum suorum Dominici & Francisci patrum nostrorum, nec non & Ordinum, quos per ipsos instauravit, dignatus est suis fidelibus revelare. Ex gestis sancti Isidori Hispalensis sequens revelatio est conscripta a, quæ circa principium Ordinum Fratrum Minorum & Prædicatorum, adhuc in carne viventibus sancto Francisco, sanctoque Dominico, ad commendationem utriusque & robur cælitus est ostensa; quam conscriptor miraculorum beati Isidori, qui tunc temporis magnis prodigiis coruscabat, domino Jacobo Tusculano episcopo b transmisit, ita scribens:

[373] [similitudinem seu figuram alatam] Advenit quidam eremita de partibus Asturiarum *, nomine Johannes c, qui miræ abstinentiæ in nostra regione * habetur famosus, qui a beato Isidoro fatebatur se missum, & ut, quæ asserebat, scriberem in præsentia quorumdam FF. Prædicatorum, imperavit dicens: Cum essem in oratione hora diei nona, vidi cujusdam venerabilis pulcritudinis similitudinem corporis sex alas habentem; ex quibus duæ supereminebant capiti, duabus volabat, & duabus totum corpus tegebatur. Hujus similitudinis caput erat Christus filius Dei, & facies ejus rutilabat, ut sol clarissimus: in circumferentia ejus aureum diadema fulgebat. In superiori diadematis parte, beati Petri Apostolorum principis, & successorum ejus Romanorum Pontificum facies refulgebant; atque ad ejus dorsum Pauli, Jacobi, & ceterorum Apostolorum & Euangelistarum vultus decori gloria in ordine apparebant. Ad lævam autem veteris Testamenti patriarcharum & prophetarum facies consistebant, inter quos Abraham, Moyses, & David ceteris erant pulchriores. Salomonis autem locus vacuus tenebatur; diversarum tamen gemmarum ornatu conscriptus erat.

[374] [in qua Christus & Deipara] Inter faciem & pectus similitudinis, Dei Genitricis Mariæ facies cum ineffabili claritate & gloria celsior assistebat: hinc inde Johannem Baptistam & Johannem habens Apostolum & Euangelistam. In alis etiam singulis doctores ecclesiæ duodecim; in eminentioribus alis Augustinus & Hieronymus, tenentes libros & phialas aureas; in mediis alis Gregorius habens sagittas igneas & arcum extentum, & Isidorus Hispalensis ignem & gladium fulgentem nimium, ex utraque parte acutum. In iis vero alis, quibus tegebatur corpus, Ambrosius & Hilarius tenentes thuribula aurea, & fumus aromatum odoris suavissimi in conspectum Domini ascendebat. Ex thuribulo atque thymiamatis odore terris immerso multi mortui resurgebant.

[375] [cum innumeris Sanctis repræsentabantur,] Horum doctorum singuli erant in alis singulis, & cum unoquoque eorum Sanctorum facies, qui quiescunt in provinciis, ubi maxime ipsi doctores verba vitæ docuerunt. Omnes alæ diversis insignitæ erant gemmis & coloribus, & in eis multitudo vultus Sanctorum. Ubi etiam super humeros superiores alæ mediis jungebantur, Martinus episcopus eminebat, tenens Christi Euangelium, & Nicolaus Myrensis vetus Testamentum: quo autem mediæ alæ jungebantur eis, quæ corpus tegebant, erant Benedictus & Bernardus, lucernas splendidissimas tenentes in manibus. Miræ magnitudinis & pulcritudinis erat similitudo, & manus ejus extensæ & candidæ, & pedes ejus recti erant & igniti, & sub pedibus ejus duæ rotæ igneæ, undique splendidos radios emittentes. Spiritus vitæ & facies hominis erat in rotis.

[376] Quando similitudo volabat per aëra, in momento ferebatur ab Occidente in Orientem, [quam S. Dominicus ac S. Franciscus] a Septemtrione in Meridiem, & iterum revertebatur in locum suum pristinum; quando vero descendebat ad terram, beatissimi Franciscus & Dominicus, & ipsi senas alas habentes, Ordinis FF. Prædicatorum & Minorum primi, similitudinem ducebant; habebat enim Fanciscus funem interius innexum rotis, & Dominicus catenam auream similiter rotis innexam. Funiculus Francisci triplex & tricolor; scilicet rubeus, albus, & viridis: aspectus ejus tamquam fulgur; Dominici albus tamquam nix: eorum operatio ad mortuorum vitam, sanitatem ægrorum, & Christi Ecclesiam decorandam. Oculi autem Domini, Apostolorum & Euangelistarum, patriarcharum & sex doctorum, sex alas regentium, erant continue intendentes in Franciscum & Dominicum.

[377] Rotæ volubiles erant, & tanta celeritate movebantur per terram, [ubique comitabantur,] quanto volatu ferebantur per aëra. Quando similitudo ducebatur per terram, vestigia rotarum imprimebantur lapidibus, & liquescebant quasi cera: quando ducebatur per loca plena & arida, vestigia rotarum erant madida, acsi a rotis largissima flueret aqua; quando autem per maria & flumina, rotarum vestigia remanebant ignea; quando vero per loca lutosa, nulla omnino apparebant impressionis vestigia, nisi exsiccato luto in aridam verterentur. Si volatu similitudo ferebatur, Franciscus & Dominicus similitudinem sequebantur, & ipsi totis viribus adjuvantes. Et sonitus eminentium alarum, sicut sonitus musicorum; sonitus mediarum alarum, sicut sonitus tubarum & cornuum adhortantium ad bellum; & sonitus earum alarum, quæ corpus operiunt, sicut sonitus aquarum multarum. Sonitus rotarum, quasi sonitus tympanorum, & ferrariorum contra incudem ferientium.

[378] Aspiciebam; & ecce draco ingentis magnitudinis, gallus, [& quam contra draconem aliasque bestias defendebant.] & multæ vulpes, mulierum & diversarum bestiarum facies habentes, insequebantur similitudinem: & horum unus erat labor, rotarum scilicet vestigia & impressiones totis viribus destruere ac calcare. Dum igitur Franciscus & Dominicus cum summa diligentia & suavissima harmonia per universum orbem similitudinem ducerent, super terram & per omnes vicos universi cantarent dulciter alleluja, adhæsit draco rotis & similitudinis cursum fere per dimidiam detinuit horam. Tunc Franciscus & Dominicus quasi dolentes in similitudinem contra draconem concitaverunt tumultum, & in omnibus alis & rotis personuit buccinæ clangor & belli clamor, atque Francisco & Dominico exercitus populorum, & principum accrevit innumerabilis multitudo; qui contra draconem similitudinem impellentes, confracto capite, draco interiit. De capite draconis innumerabiles stellas Franciscus & Dominicus excusserunt, qui decorem nimium similitudini attulerunt: quæ gallus ut vidit, dolens, se rotarum vestigia pro viribus delevisse, in locum, unde ceciderat, volavit, & in pectore similitudinis locum accepit, & omnes Sancti exultationis voce laudabant Deum, Latine & Græce dicentes: Quoniam Domini est regnum, & ipse dominabitur gentium.

[379] [Deinde terribilem bestiam abyssi vulnerant,] Post hæc, dum universa viderentur tranquillitate perfrui, bestia terribilis surrexit de abysso. Anteriora ejus mulieris erant similia, posteriora leonis, & cornua ferrea deaurata in capite ejus. Loquebatur suavia & placentia, atque lingua viperea infundebat occulte venena. Ad similitudinem dolose accessit, catenam Dominici fregit, & funem Francisci, rotasque in parte evertit. Lætatus est aries super bestia, & coronam æream deauratam accepit ab ea. Adhæserunt vulpes bestiæ, & spem suam posuerunt in ea. Obtenebrata est similitudo, & partem exercitus Sanctorum bestia interfecit; sed bestiæ doli memores Franciscus & Dominicus, accepto de manu Gregorii arcu & sagittis, & Isidori gladio, bestiam in manu valida expugnabant. Abbreviati sunt dies bestiæ, atque ignis a Domino exiens, bestiam & multas vulpium vorando consumpsit.

[380] [& cum sic pulchrior facta esset similitudo,] Facta est similitudo solito pulchrior, & usque ad terminos universæ terræ alas suas expandit. Instauratæ sunt rotæ, & funiculus Francisci, & catena Dominici eis indissolubiliter insertæ sunt, & earum splendor in septuplum coruscabat. Evanuerunt vulpes, & nec una quidem superfuit. Lætatus est lætitia sempiterna populus Sanctorum in Francisco & Dominico, & eis laudibus & canticis applaudebant. Aries vero considerans, hactenus se errasse, dolore cordis erubuit, & coronam acceptam a bestia fregit, & pedibus conculcavit. Respexit Dominus arietem, & fontem vivum perennem ostendit illi, in quem descendens, candidior nive factus est. Datæ sunt illi alæ a Domino, & corona aurea. Volavit aries, atque in pectore similitudinis locum obtinuit. Et facta est multitudo quasi arenæ maris innumerabilis, Latine, Græce & Hebraïce laudantium Deum, & dicentium alleluja. Et tuba de cælo mugiente, vox in parte dulcis & in parte terribilis audita est dicens: Mortui, qui in pulvere terræ dormitis, surgite: appropinquabit enim hora misericordiæ & judicii. Et continuo surrexerunt, & in conspectu Dei & similitudinis steterunt. Et libri aperti sunt, & discussa sunt merita singulorum; & in similitudine mansionem meruerunt multi, atque alii in stagnum ignis ardentis missi sunt. A similitudine ignis exiit, & totam terram exurendo splendidiorem auro reddidit.

[381] [angeli ambobus Sanctis gratulabantur,] Igitur perfecta est similitudo decore ineffabili & ab inenarrabili angelorum multitudine congratulantium Francisco & Dominico, Deum laudantium, quia in his militibus triumphavit in Ecclesia, delata est in cælum. Et factus est cæli & terræ color inæstimabiliter delectabilis, & vox suavissima continue personabat undique laudantium atque dicentium: Est Deus omnipotens omnia in omnibus, & regnabit in æternum, & omnes Sancti ejus cum eo. Facta est hujus visionis revelatio anno ab Incarnatione Domini millesimo ducentesimo decimo sexto.

[382] [quibus obscura quædam futurorum prædictio additur.] Præterea interrogatus a nobis, quæ sit causa vel occasio, quare funis Francisci aut catena Dominici separetur a rotis, vel qualiter Antichristus poterit dominari: Afficientur, inquit, Sancti tædio propter luxus Religiosorum cupiditatem, & avaritiam prælatorum. Surgent Religiosi contra episcopos propter eorum oppressa monasteria, & privilegia annullata: reges & principes contra Clerum propter possessionum & divitiarum affluentiam, & regnum in se ipsum divisum desolabitur. Tunc homo peccati, proditionis filius revelabitur, regnum & sacerdotium & imperium obtinebit, terram gratuito dividet, contra Deum & Antistitem Romanum loquetur, atque sanctorum Patrum traditiones evertet. Studio autem concordante Sanctorum, omnia in statum debitum convertentur, ita ut unusquisque gradu proprio sit contentus, Romanus Pontifex se esse Christi vicarium glorietur. Hæc ideo vestræ scripsi paternitati, quia vos prudentes inter gramina colligere flores scitis.

XIX

[383] Ex secretissimis & verissimis revelationibus sumpta sunt, [Alia revelatio explicat,] quæ sequuntur. Cum dominus noster Jesus Christus, sicut promiserat, discipulos electos Apostolos accepisset ad semet ipsum, & essent, ubi ipse est, viventes, sicut & ipse vivit, in gloria, cœperunt lapsu temporis magistri negligentius agere, populusque immemor multitudinis misericordiæ Dei a mandatorum ejus aberrando rectitudine deviare. At Deus misericors pater omnium nostrorum, electorum suorum curam gerens, uno tempore duos, quasi gemellos de sponsa sua, scilicet Ecclesia, per gratiam progenuit filios fratrum suorum fidelium in salutem; quos genitrix Ecclesia uberibus de cælo tam copiosa dulcedine, quæ exhauriri non potest, plenis fideliter enutrivit. Hæc sunt duo testamenta, quibus omnes Dei filii per matrem Ecclesiam educantur. Hujus matris gemini Fratrum Minorum & Prædicatorum Ordines duo sunt, quorum radices & origines, beatissimi Franciscus & Dominicus exstiterunt.

[384] Mihi vero de divina providentia admiranti dixit Dominus: [cur Deus S. Dominicum & S. Franciscum miserit in mundum,] Servum meum electum Franciscum ad hoc in mundum destinavi, ut clericorum avaritiam malam, irrationabilem & detestabilem ostenderem, quæstumque inutilem & damnabilem confutando libertatem misericordiæ imitabilem, humilitatemque virtutum omnium eximiam in ejus conversatione mihi placitam declararem, paupertatemque euangelicam cunctis venerabilem, meisque conspectibus acceptabilem comprobarem. Inani autem gloria, mundique fastu tumentibus ac superbis laïcis ipsum crucis præferentem stigmata formam statui & speculum exhiberi recognoscendi infirmitatis propriæ pravitatem. Et famulum meum Dominicum verbi mei bajulum ac prædicatorem inclytum ad incredulorum duritiam, hæreticorumque perfidiam conterendam direxi, Ecclesiæque meæ aream ab erroribus doctrinæ exempli ventilabro permundandam. Dedi eum in lucem gentium, ut sapientibus & insipientibus debitor illuminet eos, qui in tenebris & in umbra mortis sedent, dans salutis scientiam plebi meæ, fiantque oris ejus verba sustentatio lassorum, consolatio afflictorum, & medicina saluberrima peccatorum.

[385] Hi sunt duo filii novissimi Jacob patriarchæ senescentis, [& postquam laudavit eorum virtutes,] qui extremitate genituræ, singularitate amoris, nominumque significationibus duos Ordines præfigurant: augmentum enim doloris & dextræ filii nuncupantur; dextera enim Domini faciens virtutem, a tribulatione malorum & dolore exaltans eos auget & multiplicat super numerum, in omni tribulatione consolationibus suis lætificans animas eorum Hos igitur dilectionis suæ filios Pater æternus multitudinis Sanctorum patres effectos honoravit in filiis, constituens eos super omnem terram. Generatio autem & gloria eorum non derelinquetur a Domino, & cum semine eorum bona perpetuo permanebunt. In præsenti etiam vita quis enarrabit, quanta a Patre misericordiarum hi præcordiales filii benevolentia foveantur. Abstulit a cordibus eorum solicitudinis jugum gravissimum, volens eos tantummodo cum Domino suo solicitos ambulare, & omnium ecclesiarum solicitudinem corde & opere exercere. Misit proinde spiritum suum in corda filiorum hominum, ut honorificent eos, suscipientes sicut angelos, ad se verbi Dei gratia venientes.

[386] [auctoritatem, potestatem,] Antiquorum quoque mirabilium suorum memoriam faciens Altissimus, qui per quadraginta annos Israël manna pavit in eremo, ipse per omnia mundi climata his pueris suis largitur gratuito victui necessaria, & nihil deest eis. Et quod abundantius est, cibat eos pane vitæ & intellectus, verbi, quod procedit de ore Dei, in quo solo vivit homo, quod est solidus perfectorum cibus, & panis cor hominis corfirmans, quem de manu Domini acceptum edunt, & satiati distribuunt populis tempore opportuno. Ut ne quid desit gloriæ filiorum Dei, gladii ancipites auctoritatis & scientiæ in manibus eorum sunt: ligant enim reges & nobiles alligatura pœnitentiæ salutari; faciunt autem vindictam in nationibus, increpationes in populis, peccata dijudicando, Deique justitiam intonando. Hæc est hereditas servorum Dei, & gloria, qua filii Sanctorum per universalem Ecclesiam sublimantur, quam Patrum humilitas, devotio, & caritas posteris prævaluit impetrare.

[387] [Ordinesque ab illis institutos] Hos viros gloriosos, duces & patres inclytos sequitur piorum filiorum & expeditorum militum innumera multitudo. Verumtamen non sunt inventi similes illis, qui ad tam eminentem puritatis prærogativam, sanctimoniam vitæ, disciplinæ rigorem, Religionis observantiam, abstinentiæ parsimoniam attingerent, fervoremque tam inæstimabilis caritatis ac zelum proximorum salutis, devotionis studium, omniumque perfectionem virtutum potuerint adæquare. Heu, heu, heu! Quot sanctissimæ consuetudines, quot pietatis humilitatisque exercitia, quot spiritualis disciplinæ studia, & regulares observantiæ saluberrimæ defecerunt; quæ omnia Patres illi devotione fidelissima servaverunt, & servanda posteris exemplo efficacissimo docuerunt, & auctoritate firmissima mandaverunt!

[388] [nonnulla futura obscure prædicit,] Quanto autem igniti fervoris devotio, paupertatisque Christi desiderabilis & affectuosa imitatio tepescere cœpit, & non capere incrementum, tanto periculosius imminet exterminium: sicut enim imminente eversione Babylonica, regem sanctum Josiam, zelatorem legalis justitiæ synagoga Moysi progenuit, ita imminente Antichristi tyrannide, generabit Ecclesia Agni Sponsa statum duorum Ordinum perfectionis altissimæ, qui fideles contra draconem virulentum confortabunt, & ab ipsa bestia pessima conterentur martyrio coronati. Et erit Romani dignitas imperii exordium ejus, excelsaque & sancta Religio ejus annorum exigui temporis numero trium denariorum terminata. Cessent nunc interim præsentium Ordinum rectores cum austeritate imperare subditis: nam durum imperium contemptum provocat, & scissionem inducit d.

ANNOTATA.

a Majores nostri Acta & miracula S. Isidori Hispalensis in Opere nostro ad diem 4 Aprilis ediderunt; sed inter ea nusquam similem visionem invenimus.

b Ex adjunctis temporum circumstantiis colligo, hic indicari Jacobum de Vitriaco, qui anno Christi 1228 ad purpuram & cathedram Tusculanam a Gregorio IX Pontifice evectus est, ut apud Ughellum in novissima editione Veneta Italiæ sacræ tomo 1 col. 234 videre est.

c Iste Joannes eremita nobis hactenus ignotus est, ac propterea auctoritatem sequentis visionis erudito lectori dijudicandam relinquimus.

d Albertus Sarthianensis ex Ordine Minorum hoc apophthegma S. Dominico adscribit, ut supra post cap. 16 littera a diximus.

* al. Austriæ

* al. religione

CAPUT XXXIII.
Aliæ mirabiles visiones de primitiva sanctitate Prædicatorum, & magna eorum gloria in cælo.

Exordium hujus Ordinis primitivum ardenti caritatis deificæ fervebat calore, eximiæque puritatis munditia candens, [Quidam videt, primitivam Prædicatorum sanctitatem] velut lilium, fragrabat odore, fictionis hypocrisisque nescius, veræ simplicitatis effulsit decore. Itaque Dominus dixit ad me: In hoc Prædicatorum Ordine duo, id est statum cultum, & fructum multum, adeo complectens amo, quod eisdem conjucundans, semper arrideo ex mei beneplacito cordis multo. Ipsi namque totis utriusque hominis sui viribus studiose prædicant meæ gloriam majestatis: prodit enim ex eorum intimis vehemens gemitus, præcordialis fletus, desiderium mundum, solicita cogitationum restrictio, humilitas fida, caritas jucunda, frequens mutatio peregrina. Porro exterius resultat ministerii sacri devota solennitas, prædicationis utilitas, absolvendi peccatores auctoritas, afflictorum pia & dulcis consolatio, nutantium confortatio, Catholicæque unitatis salutaris connexio. Hæc quoque dixit Dominus: Eleemosyna, quam pro nomine meo larga ipsorum tribuit inopia, paupertasque largitur prodiga, accipientium culpas diluit ac minuit, diabolum elidens expellit per virtutem euangelicæ paupertatis a.

XXI

[390] At ecce mihi exsuli non desideranti, futuram Prædicatorum gloriam dignanter Omnipotens revelavit, [in cælo copiose compensari,] & vidi in choro Cherubim sedes eorum admirabiles, præmiaque singularia meritorum. In anteriori parte sedium duo candelabra lucentia, quæ sunt ardens caritas & exempli claritas cum intentione sincera; in interiori vero sedis sella ac reclinatorio ineffabilis pausatio, admirabilisque requietionis dulcedo. Pro labore cursus & itineris, speciosi facti sunt pedes eorum, decorati margaritis & lapidibus, de quibus optarem coronam meo capiti superponi. O Prædicatores, cur ad prædicandum tam inviti ora laxatis & aperitis labia? Quare sic graves estis audire culpas pauperum, & inclinare aurem vestram in ora peccatorum? Ego vidi spiritum oris vestri egredientem, tamquam fumum aromatum ad thronum majestatis æternæ, qui vobis sapientiam inspiravit, vestri confortem officii Filium Dei glorificantem cum sancto Spiritu, qui gratiarum omnium est largissimus distributor.

[391] [& eorum Ordinem usque ad extrema tempora perseveraturum.] Orta est aliquando gravis quorumdam fallacium doctorum, aliorumque, qui avaritiæ student, peccatorum adversus Ordinem electorum veritatis lucidæ Prædicatorum persecutio; quibus ex intimis animæ meæ visceribus compatiens, oravi Dominum, ut in Ordine tam necessario Ecclesiæ suam gloriam conservaret. Et dixit Dominus ad me: Quamdiu eos tenere meæ placuerit voluntati, impossibile est, eos per hominis cujuspiam quantamcumque malitiam aboleri. Et dixi ad Dominum: Numquid, mi Domine, usque ad consummationem seculi manebit Ordo iste? Et respondit mihi Dominus: Usque ad extrema tempora permanebit.

XXII

[392] Consuetudo mihi erat ad sepulcra piorum accedere defunctorum, [Deinde narrat, quomodo sacerdos ejusdem Ordinis] ipsosque tamquam Dei domesticos salutare. Accidit autem, ut quidem sacerdos de Ordine Prædicatorum a me more solito salutatus in tumulo, ad suæ me cælestis susceptionis solennia invitaret. Et ecce universa illa supernorum civium multitudo in occursum se illius felicis animæ per suas cohortes & turmas ordinabat, cum gaudio processura. Venit itaque dux & princeps exercitus sacri Prædicatorum Ordinis gloriosus Dominicus cum filiorum suorum multitudine copiosa, qui singuli serta deferebant aurea ineffabiliter micantia, prout in carne positis promereri contulit misericors Dei clementia. Occurrens vero Pater de exsilio revertenti filio, dux triumphanti militi de prælio coronam protulit in morem solis mirifice radiantem, propter quod ipsius exemplorum vestigia fuerat imitatus.

[393] [a sancto Fundatore suo] Excellebat tamen incomparabiliter omnes filios Pater excelsus in gloria: universorum enim merita, ejus sunt beatitudinis incrementa. Byssus namque & purpura viridisque coloris jucunditas ipsius indumentum ornabat, veritatis doctrinam cum patiendi desiderio exprimens, ac innocentiam virginalem. Sequebantur autem Prædicatores, ac eorum consiliis adhærentes, insigne quoddam, quod præferebatur, vexillum, quod nulli, nisi ipsorum, erat congruum dignitati. Sic illa beata Fratris anima sedenti in throno oblata, pro obedientia grata, pro paupertate voluntaria, pro abjectione accepta, de manu ipsius divitias accepit & gloriam, atque perpetuam libertatem.

[394] [in gloriam receptus fuerit,] Gratias igitur agens dixit: Gloria tibi, Domine, pro talentis mihi traditis, pro iis quoque per tuam gratiam conservatis, quodque tua Majestas mihi misericorditer condescendit. Et inclinans Majestati, conversus ad Fratres cum exultatione multa excipitur. Dixitque illi pater Dominicus gloriosus: Bene venisti, dilecte fili; intra in gaudium Domini tui alleluja. Tunc in jubilo mihi influente divinitus vidi felicem illam animam summæ Trinitatis beatis amplexibus dulciter & inseparabiliter inhærentem. Vere non est personarum acceptio apud Deum: ecce enim mendicus cum gloria susceptus, sicut signaculum positus inter brachia Altissimi delectatur.

XXIII

[395] Vidi; & ecce triplex privilegiatorum exercitus Sanctorum, [& quomodo simul videret] indumento splendidus, cantu jucundus, serto redimitus, in conspectu Domini apparuit gloriosus. Erat candoris lilii vestimentum virgineum, Prædicatorum igneum solis fulgorem præferens, martyrum roseum valde rutilans. Virginum serta fuerunt multiformia, martyrum grandia & evidentia, Prædicatorum florida & fragrantia, quæ sunt Dei verba. Hæc præcellentia agmina simul juncta cum ineffabili ducentes choros lætitia coram throno sua depromebant modulamina. Et egrediens inde fluminis triplex impetus, mentes ipsorum debrians voluptate, ora complevit jucunditate.

[396] Tunc Prædicatorum cœtus intonans voce altisona conclamabat dicens: [triplex agmen privilegiatorum,] Te magne laudamus Domine, quia digni inventi sumus tua sequi vestigia, pauperes effecti voluntarie & abjecti. Te adoramus, Pastor æterne & bone, quia oves, pro quibus animam tuam posuisti, derelictas a mercenariis, errantes congregare, reducere, pascere, in tuoque ovili meruimus collocare. Præserebatur his miri decoris eximiique ornatus vexillum, ceteris omnibus incommutabile Sanctis, quod aspicientes sequebantur cum gaudio, qui in carne positi Prædicatorum fide & dilectione consiliis adhæserunt. Exclamabant autem & martyres sancti dicentes: Benedictus es, Domine Jesu, Fili Dei, agnus immaculatus, cujus innocens sanguis nos purificans, sanctificavit mortem nostram, conformes nos & socios tuæ beatificæ & divinissimæ passionis. Tibi laus & gloria alleluja.

[397] Insonuit quoque vox dulcisona pudoris virginei, [seu gloriosorum Prædicatorum.]in æternis tabernaculis mellifluam reboans * armoniam dicens: Sanguis tuus impollutus, dulcis Jesu, & meus unum sunt ineffabili unione. Amor tuus & meus unum sunt inaccessibili caritate. Tuum os & meum inosculabile unum sunt propter inscrutabilem veritatem. Tuum pectus & meum intactum unum sunt propter incorruptionis integerrimæ sanctitatem. Hæc hujus concentus verba capere potui; organici autem amotis suavitas & resonantis affectionis dulcedo verbis non exprimitur, nec depingitur atramento b.

ANNOTATA.

a Nescio, an hæc ad superiorem revelationempertineant, & utrum hæc atque sequentia eidem personæ an diversis adscribenda sint.

b Hic iterum conqueri cogimur, quod Theodoricus auctores similium mysticarum visionum distincte & nominatim non expresserit, ut de fide eorum cautius aut certius judicaremus.

* al. resonans

CAPUT XXXIV.
Novem orandi modi, quibus Sanctus utebatur, & duo exempla, quæ alibi omissa sunt.

XXIV.

Asanctis doctoribus Augustino, Leone, Ambrosio, Gregorio, [In oratione, de qua fuse agunt doctores] Hilario, Isidoro, Joanne Chrysostomo, & Joanne Damasceno, & Bernardo, & aliis doctissimis doctoribus Græcis & Latinis latissime dictum est de oratione, quantum ad ejus commendationem, descriptionem, necessitatem, utilitatem, & modum, & præparationem, insuper & impedimenta; sed & gloriosus & venerabilis doctor sanctus Thomas & Guilielmus, & Albertus Ordinis Prædicatorum in suis libris in tractatu de virtutibus nobiliter & scientifice, & devote & pulcre prosecuti sunt. Tamen de modo orandi secundum quod anima exercet membra corporis, ut ipsa devotius feratur in Deum, ut anima movens corpus removeretur a corpore, & fiat quandoque in exstasi, ut Paulus; quandoque in agonia, ut Salvator; in excessu mentis, ut David propheta; quemadmodum sæpe beatus Dominicus orabat, hic aliquid dicendum est ad operis terminationem a.

[399] [præter alios modos,] Namque & Sancti veteris & novi Testamenti inveniuntur taliter aliquando orasse: talis enim modus orandi incitat devotionem alternatim ex anima in corpus, & ex corpore in animam: & iste modus faciebat sanctum Dominicum resolvere vehementer in lacrymas, & accendebat fervorem bonæ voluntatis in tantum, ut mens cohiberi non posset, quin devotionem membra corporis manifestarent certis indiciis. Unde ipsa vi mentis orantis quandoque insurgebat in postulationes, obsecrationes, gratiarum actiones. Modi autem orandi præter illos modos, quos habebat devotissimos, & omnes in celebratione Missæ, & decantatione psalmodiæ, ubi videbatur subito sæpe rapi supra se, & confabulari cum Deo & angelis, in horis canonicis, sive in choro, sive in itinere, fuerunt isti.

[400] [Sanctus aliquando orabat profunde inclinatus,] Primus videlicet modus humiliando se ante altare, acsi Christus per altare significatus, realiter & personaliter esset ibi, non tantum in signo juxta illud; Oratio humilitatis penetrabit nubes. Dicebat aliquando Fratribus illud Judith: Humilium & mansuetorum tibi semper placuit deprecatio; humilitate obtinuit Chananæa, quod voluit, & filius prodigus; sed ego non sum dignus, ut intres sub tectum meum. Humilia, Domine, valde spiritum meum: nam, Domine, ante te humiliatus sum usquequaque. Et sic Sanctus erecto corpore inclinavit caput suum & renes capiti suo Christo, considerans servilitatem suam, & Christi excellentiam, & totum se dans in ejus reverentiam. Et hoc docebat fieri a Fratribus, dum transirent ante humiliationem Crucifixi, ut Christus pro nobis humiliatus maxime videret nos humiliatos suæ Majestati. Item toti Trinitati mandabat Fratribus sic humiliari, cum solenniter diceretur: Gloria Patri, & Filio, & Spiritui sancto. Et iste modus, ut descriptus est in figura, erat principium devotionis ejus se inclinando profunde sic b.

[401] [prostratus in terra,] Orabat etiam sæpe beatus Dominicus projiciendo se totum ad terram pronum super faciem suam, & compungebatur in corde suo, & erubescebat semetipsum, & dicebat aliquando ita alte, ut etiam audiretur, illud Euangelicum: Deus propitius esto mihi peccatori; & pie & verecunde satis memorabat verbum David dicentis: Ego, qui peccavi, & qui inique egi. Et flebat atque gemebat fortiter, & postea dicebat: Non sum dignus videre altitudinem cæli præ multitudine iniquitatis meæ, quoniam irritavi iram tuam, & malum coram te feci. Et de illo psalmo, Deus auribus nostris audivimus, fortiter & devote dicebat: Quoniam humiliata est in pulvere anima mea; adhæsit in terram venter noster. Et iterum: Adhæsit pavimento anima mea, vivifica me secundum verbum tuum.

[402] [Fratres suos docens reverentiam in oratione,] Volens autem aliquando docere Fratres, quam reverenter deberent orare, dicebat eis: Magi illi devoti reges, intrantes domum invenerunt puerum cum Maria matre ejus. Certum est autem, quod invenimus hominem Deum cum Maria ancilla ejus. Venite adoremus & procidamus ante Deum; ploremus coram Domino, qui fecit nos. Juvenes etiam hortabatur dicens: Si non poteritis flere vestra peccata, quia non habetis, sunt tamen multi peccatores ordinabiles ad misericordiam & caritatem, propter quos prophetæ & Apostoli gemuerunt, quos videns Jesus, eos flevit amare, & sanctus similiter David flebat dicens: Vidi prævaricantes, & tabescebam. Unde stabat sic.

[403] Ista de causa recipiebat surgens de terra de catena ferrea disciplinam, [& ferrea catena se percutiens,] de qua supra dictum est, dicens: Disciplina tua correxit me in finem. Unde & totus Ordo statuit, quod omnes Fratres in memoriam exempli sancti Dominici essent orantes & dicentes: Miserere mei Deus & cetera, sive De profundis & cetera; & reciperent omnibus profestis diebus post Completorium de virgulis ligneis super dorso nudo disciplinam, sive pro suis culpis propriis, sive pro alienis, quorum de eleemosynis vivunt. Unde ab hoc sancto exemplo nullus, quantumcumque innocens, debet se subtrahere; cujus exempli figura talis est.

[404] Post hæc sanctus Dominicus ante altare sive in Capitulo fixo vultu ad Crucifixum, [sæpe genua flectens,] firmo intuitu respiciebat eum, genua flectens iterum atque iterum sive centies; imo quandoque a post Completorium usque ad mediam noctem modo elevabat se, modo genua flectebat, sicut Jacobus Apostolus, sicut leprosus euangelicus, qui dicebat genu flexo: Domine, si vis, potes me mundare. Et sicut Stephanus, positis genibus, clamabat voce magna dicens: Domine, ne statuas illis hoc peccatum. Et fiebat in sancto patre Dominico grandis fiducia de misericordia Dei pro se & pro cunctis peccatoribus, & pro conservatione novitiorum Fratrum, quos faciebat discurrere ad prædicationem: & non poterat continere aliquando vocem suam; sed audiebatur a Fratribus dicens: Ad te Domine clamabo; ne sileas a me, ne quando taceas a me, & assimilabor descendentibus in lacum: & quædam similia divinæ Scripturæ verba.

[405] Quandoque autem loquebatur in corde suo, [ac lachrymas fundens,] & vox penitus non audiebatur, & quiescebat in genuflexione stupefactus animo aliquando diu valde; & aliquando videbatur in ipso modo aspectus ejus intellectu penetrasse cælum, atque cito videbatur exhilaratus gaudio, & exstergens lacrymas defluentes. Et fiebat in magno desiderio, quasi sitiens cum perveniret ad fontem, & sicut peregrinus, cum jam est prope patriam. Et prævalebat & invalescebat, & multum composite atque agiliter movebatur, & sursum erigendo se, & genu flectendo: & in tantum assuefactus erat flectere genua, ut in itinere, & in hospitiis post labores viarum, & in viis etiam, aliis dormientibus & quiescentibus, quasi ad quamdam suam artem, & suum singulare ministerium, reverteretur ad genuflexiones. Et hoc exemplo plus faciens, quam dicens, docebat Fratres hoc modo.

[406] Stabat aliquando erectus sanctus pater Dominicus ante altare cum esset in Conventu, [interdum stans & nulli rei innixus,] toto corpore directus super pedes suos, non appodiatus, nec hærens alicui rei, habens aliquando ante pectus suum manus expansas ad modum libri aperti; & ita se habebat in modo standi, quasi ante Deum legeret valde reverenter & devote. Et videbatur tunc in oratione meditari eloquia Dei, & velut sibi ipsi dulciter enarrare: habituaverat enim sibi illum Domini modum, qui in Luca legitur; scilicet, quod intravit Jesus secundum consuetudinem suam die sabbati in synagogam, & surrexit legere. Et in psalmo dicitur: Stetit Phinees, & oravit, & cessavit quassatio.

[407] [manus varie ordinans,] Quandoque jungebat manus invicem, extendens fortiter ante oculos complosas, constringens semetipsum; & quandoque manus [elevabat] ad humeros, sicut moris est sacerdotis, cum celebrat Missam, acsi vellet aures figere ad aliquid diligentius percipiendum, quod ab altero diceretur. Tunc existimasses, si vidisses devotionem stantis erecti & orantis, videre prophetam cum angelo vel cum Deo modo loquentem, modo audientem, modo cogitantem silenter de his, quæ sibi revelata fuissent. Quod si quando erat in itinere tempus orandi, tota mente stans subito intendebat in cælum; & cito audisses eum dulcissime loquentem, ac delicatissime [proferentem] aliquod suave verbum de medulla & adipe sacræ Scripturæ, quod videbatur hausisse de fontibus Salvatoris. Et hoc exemplo valde Fratres movebantur in aspectu Patris sui & Magistri sui; & devotione ea optime instruebantur ad orandum reverenter & continue, sicut oculi ancillæ in manibus dominæ suæ, & sicut oculi servorum in manibus dominorum suorum, ut hic patet.

[408] [nonnumquam brachiis extensis,] Visus est etiam aliquando orare sanctus pater Dominicus, sicut a vidente audivi auribus meis, manibus & ulnis expansis, ad similitudinem crucis vehementer extensis, & rectus secundum suam possibilitatem. Hoc modo oravit, quando suscitavit Deus oratione sua puerum Napoleon Romæ in sancto Sixto, in loco sacristiæ, & in ecclesia in celebratione Missæ, quando elevatus est a terra, sicut narravit mihi illa devota & sancta Soror Cecilia, quæ præsens erat, & vidit cum alia multitudine c. Sicut Elias, quando suscitavit filium viduæ, expandit se atque mensus est super puerum. Similiter oravit, quando juxta Tholosam liberavit peregrinos de Anglia in periculo submersionis fluminis, ut supra scriptum est. Hoc modo oravit Dominus pendens in cruce, scilicet extensis manibus & ulnis, & cum clamore valido & lacrymis exauditus est pro sua reverentia.

[409] [quando rem difficilem] Nec istum modum frequentabat vir sanctus Dei Dominicus; sed cum aliquid grande & mirabile fieri cognovisset, inspiratus a Deo, virtute orationis. Nec vero prohibebat Fratres sic orare, nec etiam suadebat. Et cum puerum illum suscitavit orando scilicet & stando expansis brachiis & manibus ad modum crucis, nescimus, quid dixerit. Forte dixit illud verbum Eliæ: Domine Deus meus, revertatur, obsecro, anima pueri hujus in viscera ejus, sicut etiam modum ejus servavit in orando. Sed Fratres & Sorores, & domini Cardinales, & ceteri attendentes ad modum orandi eis inconsuetum & mirabilem, non recollegerunt verba, quæ dixit: nec postea licuit eis interrogare de his Sanctum illum & admirabilem Dominicum, qui in hoc facto valde exhibuit se eis omnibus tremendum & reverendum.

[410] [vel singularem gratiam a Deo postulabat,] Illa vero verba, quæ in Psalterio mentionem faciunt de isto modo orandi, ponderose & graviter, & mature proferebat, atque attente, videlicet: Domine Deus meus salutis meæ, in die clamavi & nocte coram te, usque tibi clamavi ad te, Domine; tota die expandi ad te manus meas & cetera usque ad finem. Item: Domine exaudi orationem meam, auribus percipe obsecrationem meam; in veritate tua exaudi me in tua justitia usque ibi; Expandi manus meas ad te, anima mea, sicut terra sine aqua tibi; velociter exaudi me. Per hoc poterit quilibet devotus orator intelligere hujus Patris doctrinam in orando hoc modo, cum vellet Deum mirabiliter movere virtute orationis, vel potius cum sentiret ex occulta inspiratione, se a Deo magnifice moveri ad singularem gratiam sive pro se, sive pro alio [petendam,] fultus ex doctrina David, ex significatione Eliæ, ex caritate Christi, ex devotione Dominici, ut in hac figura patet.

[411] Inveniebatur nihilominus sæpe in orando erigi totus ad cælum, [elevatus & extra se raptus,] per modum sagittæ electæ, de arcu extenso projectæ, sursum in directum, elevatis manibus sursum supra caput fortiter extensis atque conjunctis invicem, vel aliquantulum ampliatis, quasi ad aliquid recipiendum de cælo. Et creditur, quod augebatur ei gratia tunc, & rapiebatur, & impetrabat a Deo pro Ordine, quem inceperat, dona Spiritus sancti, & suavitates delectabiles in actibus beatitudinum sibi & Fratribus, ut in altissima paupertate, in amaro luctu, in gravi persecutione, in multa esurie, & siti justitiæ, in anxia misericordia quilibet reputaret se beatum, & ut in servandis præceptis, in perficiendis consiliis euangelicis, devoti delectabiliter se haberent. Videbatur tunc ingredi sanctus Pater raptim in sancta sanctorum, & in tertium cælum. Unde & post illam orationem sive in corripiendo, sive in dispensando, sive in prædicando, more prophetico se habebat, ut in miraculis memoratum est.

[412] Sed unum hic ponendum est breviter ad ædificationem Post talem orationem sanctus magister Dominicus requisivit Bononiæ super quibusdam agendis, [quo orationis modo peracto, Fratrem delinquentem corripit,]secundum morem suum, consilium seniorum, quia, ut dicebat, revelatur uni bonorum, quod non revelatur alteri, ut patet in prophetis. Et tunc sacrista de assistentibus in illo consilio vocavit unum ad ecclesiam feminarum, gratia, ut puto, audiendæ confessionis, & subintulit fatue (non tamen ita, ut putaret audiri a sancto magistro Dominico) Una pulchra domina petiit vos; venite cito. Factus autem in Spiritu sanctus Dominicus agitabatur in se ipso, & reveriti sunt eum consiliarii. Tunc præcepit advenire sacristam, & dixit illi: Quid dixisti? At ille, Petivi, inquit, sacerdotem ad ecclesiam. Et Pater dixit: Increpa te ipsum, & confitere reatum, quod pervenit usque ad os tuum. Deus, qui fecit omnia, fecit, quod me non laterent verba tua hæc, quæ putabas occulta. Et disciplinavit eum ibi fortiter & diu, ita ut adstantes moverentur in compassionem propter livores. Et ait: Vade, fili, didicisti de cetero qualiter intuearis fixo aspectu feminam, ut de colore non judices. Ora & tu, ut Deus in oculis faciat te pudicum d. Sic cognovit occultum, sic corripuit fatuum, sic docuit castigatum, sic in oratione præviderat; & admirati sunt Fratres, quia sic dixit esse fiendum *.

[413] Et dixit sanctus Magister: Justitiæ nostræ, justitiæ divinæ comparatæ, [& brevi ad se reverti consueverat.] immunditiæ sunt. Itaque sanctus Pater in illo modo orandi non diu stabat; sed revertebatur in se ipsum, quasi de longinquo veniens, & velut peregrinus mundo videbatur: quod faciliter perpendi poterat in aspectu ejus & moribus. Verumtamen orans clare aliquando auditus est a Fratribus ita dicens, ut Propheta dicebat: Exaudi vocem deprecationis meæ, dum oro ad te, & dum extollo manus meas ad templum sanctum tuum. Et docebat verbo & exemplo sanctus Magister Fratres sic orare, dicens illud Psalmistæ: Ecce nunc benedicire Dominum omnes servi Domini. Et illud: Domine, clamavi ad te, exaudi me; intende voci meæ, dum clamavero ad te; elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum. Quod ut melius intelligatur, perspecta figura docet.

[414] [Denique pium librum legens] Erat nempe sancto patri Dominico & alius orandi modus pulcher & devotus & gratus: post horas quippe canonicas, & post gratiarum actiones, quæ communiter post sumptionem cibi fiunt, sobrius & delibutus Pater spiritu devotionis, quem spiritum hauserat ex divinis verbis, quæ cantabantur in choro, seu in refectione, cito ponebat se ad locum aliquem solitudinis in cella vel alibi, ut legeret vel oraret consistendo secum & stando cum Deo; & sedebat quietus; & expandebat librum aliquem ante faciem suam munitus signo crucis: & legebat, & afficiebatur mente dulciter, acsi audiret Dominum loquentem, sicut dicitur in psalmo: Audiam, quid loquatur in me Dominus Deus; quoniam loquetur pacem in plebem suam, & super sanctos suos, & in eos, qui convertuntur ad cor. Et quasi cum socio disputaret, nutibus & mente modo impatiens videbatur, modo quietus auditor disceptare & luctari, & arridere simul & flere, & figere intuitum, & submittere, & iterum loqui silenter, & tundere pectus.

[415] [quasi cum Deo colloquebatur,] Si aliquis curiosus voluisset eum videre latenter, videbatur sibi sanctus pater Dominicus, sicut Moyses, qui intrasset ad interiora deserti, & conspiceret rubum ardentem, & Dominum loquentem, & se humiliantem: mos enim iste propheticus viro Dei erat, cito ex lectione superferri ad orationem, & ex meditatione ad contemplationem. Et cum sic solitarius legeret, venerabatur librum, & inclinabat libro, & osculabatur quoque librum; maxime, si erat codex Euangelicus, vel si legeret verba, quæ Christus ore suo protulerat. Quandoque vero faciem abscondebat, & avertebat alio, vel deponebat faciem in manibus suis, aut modicum velabat eam caputio suo: & etiam tunc fiebat totus anxius, & plenus desiderio, & etiam, quasi redderet gratias personæ excellenti de receptis beneficiis, modicum reverenter assurgebat, & inclinabat, & totus refertus & factus quietus in se ipsum, iterum legebat in libro.

[416] [& ex meditatione hauriebat spiritum prophetiæ,] Talem modum etiam eundo de patria ad patriam servabat, cum esset in aliqua solitudine, & ludebat cum meditationibus suis in contemplatione sua, & dicebat aliquando sociis in itinere: Scriptum est in Osea; Ducam eam in solitudinem, & loquar ad cor ejus. Unde aliquando a socio declinabat, vel præibat, vel potius sequebatur a longe., & vadens seorsum orabat, & ambulabat, & in meditatione ejus accendebatur ignis. Et hic inerat ei in tali oratione [gestus, ] acsi abigeret favillas aut muscas a facie sua. Et propter hoc muniebat se sæpe signo crucis. Putabant autem Fratres, quod in isto modo orandi adeptus sit Sanctus plenitudinem sacræ Scripturæ, & medullam intelligentiæ eloquiorum divinorum, & potestatem audacem ferventer prædicandi, & occultam familiaritatem Spiritus sancti in cognoscendis occultis.

[417] Unde semel accidit, ut unum adducamus de multis, quæ omissa sunt, quod diabolus venit ad ecclesiam FF. Prædicatorum Bononiæ in modum juvenis habentis mores vanos & lascivos, [qua semel dæmonem Fratribus insidiantem,] & petiit confessorem: & adducti sunt ei alternatim quinque sacerdotes, modo unus, modo alius; & fuit hæc causa, quia ita affecit, & male inflammavit primum confessorem ex suis verbis, quod surrexit ab auditione confessionis, & noluit audire usque in finem illas abominationes. Similiter fecit secundus, & tertius, & quartus, & quintus. Silenter autem recedebant, & numquam voluerunt hanc confessionem revelare, quia ex parte illorum, qui audierant, confessio illa sacramentalis erat, licet non a diabolo.

[418] Tunc sanctus Dominicus, in Conventu præsens, [& confessionis causa se venire fingentem, novit & abegit.] accersitus a sacrista querulo contra sacerdotes, eo quod quinque non potuerunt unum peccatum audire, dixit hoc sancto Patri, & adjecit: Scandalum magnum est; prædicant sacerdotes Fratres pœnitentiam, & nolunt imponere peccatoribus pœnitentiam. Et surrexit sanctus pater Dominicus a lectione & oratione & contemplatione (puto negotii non ignarus) & venit audire confessionem diaboli. Cum ergo intrasset ecclesiam, accessit ad eum diabolus, & statim cognovit eum sanctus Pater, & dixit ei: Cur, maligne spiritus, sub hac pietate tentas servos Dei? Et durissime increpavit eum. Et diabolus ibidem statim evanuit, & dimisit ecclesiam fœtidam odore sulphuris; & placatus est sacrista super indignatione contra sacerdotes e.

ANNOTATA.

a Ex illo loquendi modo conjicimus, hoc caput, quod in codice nostro non legitur, & quod ex Bibliotheca Vaticana accepimus, esse coronidem alicujus operis, ut § 5 Commentarii prævii dictum est.

b Hæ & similes expressiones secuturæ denotant, huic capiti adjunctas fuisse diversas imagines seu picturas Sancti orantis, ut eodem § 5 Commentarii prævii verbo indicavimus.

c Propter illam phrasim citato proxime paragrapho suspicati sumus, forte Gerardum Teutonicum hæc de novem orandi modis conscripsisse, & hanc lucubrationem a Theodorico adoptatam esse.

d Alia occasione idem exemplum § 43 Commentarii prævii ex S. Antonino retulimus.

e Hoc prodigium ibidem inter gesta incerti temporis ex eodem S. Antonino recensuimus.

* forte faciendum

RELATIO JURIDICA,
in qua novem testes oculati & jurati ex Ordine Prædicatorum narrant pia gesta & miracula S. Dominici, quæ in vita, obitu, vel post mortem ejus observaverant.
Ex editis apud R. P. F. Jacobum Echardum, qui hoc authenticum instrumentum inter Scriptores Ordinis Prædicatorum recensitos tomo 1, pag. 44 & sequentibus, nuper ex Ms. codice Carcassonensi in lucem dedit.

Dominicus conf. Bononiæ (S.)

BHL Number: 2208

EX IMPRESSIS.

PROOEMIUM NOTARII.

[Coram inquisitoribus, a Gregorio IX Papa delegatis,] Testes recepti super vita, conversatione, & transitu Fratris Dominici plantatoris, fundatoris Ordinis Fratrum Prædicatorum, & primi Magistri, auctoritate D. Gregorii Papæ IX per magistrum Tancredum archidiaconum Bononiensem, & Thomam Priorem sanctæ Mariæ de Rheno, & Fratrem Palmerium ecclesiæ de Campagnola Bononiensis & Reginæ diœcesium: & sunt introducti a Fratre Philippo a, ejusdem Ordinis Canonico b, constituto procuratore a Fratre Ventura Priore Conventus ecclesiæ S. Nicolai Ordinis FF. Prædicatorum, & Capitulo ipsius ecclesiæ congregato more solito ad sonum campanæ in ipso Capitulo: & super miraculis, quæ Deus operatus est per merita F. Dominici ante obitum ejus, & post. Et juraverunt coram dictis inquisitoribus sub anno Domini MCCXXXIII, Indictione sexta c.

ANNOTATA.

a Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 103 & sequentibus huic Fratri Philippo varia gesta adscribit.

b Hinc patet, Prædicatores olim appellatos fuisse nomine Canonicorum, quem titulum in Commentario prævio § 25 eis vindicavimus.

c Supra ex Actis Theodorici cap. 26 distinctius intelligimus, testes istos mense Augusto anni 1233 auditos fuisse, quem mensem etiam Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 46 in notis recte huic examini assignat.

CAPUT I.
Testimonium Prioris Bononiensis de iis rebus, quas in conversatione, ultima ægritudine, ac post mortem Sancti conspexit.

[Frater Ventura, sancto Dominico familiaris,] Frater Ventura Veronensis presbyter, & Prior Conventus Fratrum Prædicatorum de Bononia, juratus dixit, quod XIII anni sunt & plus, quod ipse testis intravit Ordinem Fratrum Prædicatorum ad inductionem & admonitionem Fratris Dominici, Ordinis Fratrum Prædicatorum fundatoris & primi Magistri, & in manu ejus fecit professionem, & ab eo habitum recepit. Et tunc temporis ipse F. Dominicus habebat plenam potestatem & dispensationem & ordinationem, & correctionem totius Ordinis Fratrum Prædicatorum post D. Papam. Et eodem anno fuit celebratum primum Capitulum generale Ordinis, ipso teste præsente, apud Bononiam. Et tunc placuit ipsi F. Dominico, quod diffinitores constituerentur in Capitulo, qui haberent plenam potestatem super toto Ordine, & super ipso Magistro, & ipsius Ordinis diffinitoribus, scilicet diffiniendi, statuendi, ordinandi & puniendi, salva reverentia magistrali. Et stetit cum ipso F. Dominico in civitate Bononiensi, & in eundo cum ipso extra civitatem per provinciam Lombardiæ, & multa familiaritate uniebatur ipsi F. Dominico in eundo, redeundo, stando, comedendo & bibendo, & jacendo, & orando.

[3] Item dixit, quod eundo per viam fere omnibus, qui ibant secum, volebat proponere verbum Dei per se vel per alios; [de ardenti orationis studio,] & hoc scit, quia sæpe vidit prædicta. Et semper volebat vel disputare de Deo, vel conferre, vel docere, vel legere, dum in via erat, vel orare. Et etiam eundo fere singulis diebus celebrabat Missam, si ecclesiam inveniebat. Et quando Missam cantabat, multas lacrymas effundebat, sicut ipse testis vidit. Et quando veniebat ad hospitium, si ibi erat ecclesia, semper ibat ad orandum in ecclesia. Et fere semper, cum esset extra Conventum, cum audisset primam pulsationem Matutini monasteriorum, surgebat & excitabat Fratres, & celebrabat cum multa devotione totum divinum Officium diurnum & nocturnum, ita quod nihil dimittebat: & post Completorium erat, & faciebat socios suos esse in silentio in itinere, acsi essent in Conventu. Et in mane dum ibat, servabat & faciebat suos servare silentium fere omni die usque ad Tertiam. Et dum erat in itinere, jacebat in palea vestitus & calceatus, sicut ambulabat in die; tamen credit, quod extrahebat sotulares a.

[4] Item dixit, quod eundo per vias observabat jejunium continuum a festo Exaltationis sanctæ Crucis usque ad festum Resurrectionis, [jejuniis,] & etiam in æstate omnia jejunia ab Ecclesia instituta, & omnes Sextas ferias: & in itinere ea, quæ dabantur sibi ad comedendum, patienter comedebat, excepto quod non comedebat carnes, nec aliqua cibaria condita cum carnibus vel sagimine scienter. Et si quando male procuraretur in via in cibo & potu, non inde conquerebatur; sed inde videbatur gaudere. Et cum erat in itinere, quando veniebat ad locum, ubi Fratres habebant Conventum, non ibat ad quiescendum, sicut quidam faciunt; sed convocatis Fratribus, faciebat eis sermonem, & proponebat eis verbum Domini & multam consolationem.

[5] [aliisque piis exercitiu] Item dixit, quod, quando F. Dominicus erat in Conventu, ubi moram deberet facere, conformabat se Conventui in cibo & mensa, & observabat regulam integre & plenissime, & pro posse laborabat, ut Fratres sui servarent. Et omnia prædicta scit, quia vidit, & numquam recordatur, quod viderit vel audiverit eum contraria facientem vel dicentem: nec audivit umquam vel vidit, quod diceret verbum otiosum vel injuriosum, vel detraheret alicui. Item dixit, quod idem F. Dominicus erat sapiens, discretus, patiens, benignus, & multum misericors, multumque familiaris, sobrius & justus, ita quod toto tempore vitæ suæ non credit se vidisse aliquem hominem, consideratis omnibus conditionibus, qui magis polleret omnibus virtutibus, licet multos viderit & noverit bonos Religiosos viros in diversis partibus mundi. Et dixit, quod audivit ejus confessionem in ægritudine, de qua migravit ad Dominum, generaliter de omnibus actis suis, præsentibus multis sacerdotibus & audientibus, & credit, eum numquam mortaliter peccasse: & credit, eum semper virginem fuisse, & hoc credit per confessionem prædictam generalem, quam ab eo audivit: & postea dixit ipsi Fratri in secreto: Frater ego peccavi, quia publice dixi de virginitate mea coram Fratribus, quod non debuissem dixisse b.

[6] [testimonium reddit,] Item dixit quod quando erat in itinere, visitabat loca religiosa, cujuscumque Ordinis essent, & prædicabat eis, & hortabatur ad bonum, & hoc sæpissime vidit. Item dixit, quod si quis Frater sui Ordinis vel alieni tentationem vel turbationem haberet, & iret ad eum locuturus super hoc, valde bene hortabatur eos, ita quod fere omnes bene consolati recedebant ab eo: & hoc sæpissime vidit per provinciam Lombardiæ, scilicet apud Mediolanum & Columbam c, & alibi in multis locis. Item dixit, quod fere omni die non magna necessitate impeditus faciebat prædicationem & collationem Fratribus, & multum plorabat, & provocabat alios ad plorandum. Item dixit, quod zelator erat regulæ & rigide puniebat culpas Fratrum; tamen in tanta dulcedine & benignitate injungebat pœnitentias, quod Fratres patienter sustinebant. Item dixit, quod assiduus erat in Officio, & sequebatur chorum in Officio. Item dixit, quod nescivit umquam, quod haberet proprium locum jacendi, nisi in infirmitate, nec de levi potuisset habuisse, quin scivisset. Item dixit, quod pro majore parte noctis erat in oratione, & sæpissime pernoctabat in ecclesia, & multum plorabat in oratione. Interrogatus quomodo sciret, respondit, quod sæpissime invenit eum in ecclesia orantem & plorantem, & aliquando victum somno, dormientem: & propter multas vigilias præcedentes sæpissime dormitabat in mensa.

[7] [& speciatim narrat ea,] Item dixit, quod circa finem mensis Julii, sicut de tempore credit, fuit reversus de curia domini Hugolini, tunc temporis Ostiensis episcopi & Apostolicæ Sedis legati, & nunc summi Pontificis, qui erat Venetiis, sicut ipse certissime credit de loco, & rediit F. Dominicus valde lassus, & licet sic fatigatus esset, locutus fuit cum ipso teste, qui tunc fuit novus Prior, & F. Radulpho usque ad magnam partem noctis de facto Ordinis: & dum iste vellet dormire, rogavit dictum F. Dominicum, quod iret ad dormiendum, & non surgeret in nocte ad Matutinas; sed ipse non acquievit precibus istius, sed intravit in ecclesiam, & pernoctavit in oratione, & nihilominus interfuit in Matutinis, sicut audivit a Fratribus, & ab eodem F. Dominico; & post. Matutinas audivit ab eo, quod dolebat caput, & extunc cœpit languere manifeste de illa ægritudine, de qua migravit ad Dominum. Item dixit, quod, dum jacebat in ipsa ægritudine, noluit jacere in lecto, sed in saccone d, & faciebat vocari ad se Fratres novitios, & dulcissimis verbis & alacri vultu consolabatur eos, & hortabatur ad bonum: & ita patienter sustinebat illam ægritudinem, & etiam alias, quod nec conquerebatur, nec gemitum emittebat; imo videbatur esse semper hilaris & jucundus.

[8] Item dixit, quod dum graviter infirmaretur, fecerunt eum portare ad sanctam Mariam de Monte, [quæ contigerunt in ultimo Sancti morbo,] qui erat sanior locus, & cum crederet se mori, vocavit istum Priorem & Fratres: & venerunt illuc fere viginti Fratres cum dicto Priore, & cum essent circa eum, ipse sic jacendo cœpit prædicare eis, & fecit eis valde bonum sermonem, & compunctivum, & numquam audivit magis ædificativum sermonem ab ore ejus; &, sicut credit, tunc inunxerunt eum. Et audivit tum a quibusdam, quod monachus, qui erat tunc rector in dicta ecclesia dixit, quod, si moreretur ibi, non dimitteret asportari eum, sed faceret eum sepeliri in dicta ecclesia. Sed cum ipse Prior retulisset prædicta F. Dominico, ipse F. Dominicus respondit: Absit, quod ego sepeliar, nisi sub pedibus Fratrum meorum: portate me extra, ut * ego moriar in vinea illa, ut possitis me sepelire ad ecclesiam nostram. Et tunc sumentes eum, reduxerunt eum Bononiam ad ecclesiam S. Nicolai, timentes, ne in via moreretur.

[9] Et cum fuisset illic, stetit per bonam horam, & fecit vocari postea Priorem, [imminente mortis tempore,] & dixit ei: Præparate vos. Et cum iste Prior & alii Fratres præparassent se solemniter ad commendationem animæ, & cum venissent circa eum, ipse F. Dominicus, dixit huic Priori & Fratribus: Expectate adhuc. Et dum ista fierent, dixit ipse Prior ei: Pater tu scis, quomodo dimittis nos desolatos & tristes; memento nostri, ut ores pro nobis ad Dominum. Et ipse F. Dominicus, elevatis oculis in cælum & manibus, dixit: Pater sancte, quia libenter perstiti in voluntate tua, & illos, quos dedisti mihi, custodivi & conservavi, ego recommendo eos tibi, conserva & custodi eos. Et dixit, se audivisse a Fratribus quod, dum rogarent eum de se, respondit eis: Ego utilior ero vobis & fructuosior post mortem, quam fuerim in vita mea. Et post paululum ipse Frater Dominicus dixit huic & Fratribus: Incipite. Et inceperunt Officium commendationis animæ solemniter facere. Et sicut credit, ipse F. Dominicus dicebat Officium cum eis, quia movebat labia: & dum Officium facerent, vitam finivit, & credit firmiter quod, dum dicebant verba illa, Subvenite sancti Dei, occurrite angeli Domini, suscipientes animam ejus, offerentes eam in conspectu Altissimi, quod tum emisit spiritum. Et sic credit, quod ex benignitate & providentia Dei factum fuit, quod D. Hugolinus Ostiensis episcopus, & nunc Apostolicus, & D. patriarcha Aquileiensis, & multi venerabiles episcopi & abbates interfuerunt sepulturæ ejus. Et ipse D. Ostiensis episcopus, nunc Apostolicus, celebravit Missam, & commendavit animam ejus, & fecit exsequias. Et dixit, quod in festo S. Sixti e proxime præterito fuerunt XII anni quod migravit ad Dominum.

[10] [honorificis exsequiis] Item dixit, quod in eodem anno, quo mortuus fuit, in hieme sequenti maximus odor sentiebatur in ecclesia veteri, in qua sepultus fuit, & per totam ecclesiam; sed præcipue circa sepulturam, & ipse testis sensit ipsum odorem, & multi Fratres senserunt, qui adhuc vivunt, sicut eos audivit dicentes, & duravit per multos dies; sed nesciebant, quis odor esset, credentes firmiter, quod de sepultura exiret. Item dixit, quod, sicut audivit & firmiter credit, Deus multa miracula operatus fuit per eumdem Fratrem Dominicum in morte ejus & post mortem ejus in eo anno & sequentibus annis. Et hoc ideo credit & dixit, quia multi viri & mulieres veniebant ad sepulturam ejus cum candelis, & imaginibus, & votis, dicentes, quod Deus operatus fuerat miracula circa eos vel suos per merita beati Dominici. Et voluerunt quidam claudere sepulturam ipsius F. Dominici, & cooperire pannis sericis; sed Fratres prohibuerunt, ne Ordo inde propter multitudinem turbaretur, & ne aliqui dicerent, quod propter cupiditatem & jactantiam facerent Fratres, vel fieri paterentur.

[11] [translatione sacri cadaveris] Item dixit, quod, quando corpus prædicti F. Dominici debuit transferri de loco, in quo erat, in locum, in quo nunc est, ex mandato Potestatis Bononiensis, multi honorati cives custodierunt arcam per multos dies, timentes, ne subriperetur eis. Unde cum in nocte Fratres venerunt ad aperiendam arcam, præsente Potestate f, & multis civibus Bononiensibus, & aliis honoratis & religiosis viris clericis & laicis, invenerunt sepulcrum bene clausum & cæmentum durum & valde forte, ita quod vix elevaverunt lapidem superiorem. Et cum elevatus fuisset lapis, exivit inde mirabilis & suavissimus odor, & omnibus, qui ibi erant, incognitus, & talis, qui videbatur superare omnia aromata; nec videbatur habere odorem alicujus rei humanæ. Et elevato dicto lapide, invenerunt capsam ligneam bene clausam & firmam cum clavis ferreis, in qua dictum corpus F. Dominici requiescebat, quam similiter aperuerunt, & valde majorem fragrantiam odoris statim senserunt: & ossa ipsius corporis, quæ erant in antiqua capsa, posuerunt in nova bene firmata cum clave, quam semper tenebat Potestas & tenet; quæ postea in aurora in adventu archiepiscopi & multorum episcoporum aperta fuit, & eumdem reddidit odorem, & deposita fuit cum ossibus per archiepiscopum & alios episcopos in novo sepulcro: quo clauso, idem sepulcrum in octava die apertum fuit, præsente Potestate Bononiensi, & multis aliis civibus, & Magistro Jordane, Priore provinciæ, & multis aliis Prioribus & Fratribus Ordinis Prædicatorum: & tunc Magistro Jordane tenente caput dicti F. Dominici in manibus suis, quasi trecenti Fratres de Ordine Prædicatorum & ultra osculati fuerunt caput, sentientes eumdem inenarrabilem odorem: & mirabilis & inenarrabilis odor remansit in manibus Magistri Jordanis, & hujus testis, & omnium illorum, qui tetigerunt de ossibus suis.

[12] Interrogatus, quomodo scit prædicta omnia, respondit; quia interfuit omnibus prædictis, & vidit, & sensit odorem non solum in ossibus & vestimentis, [in qua magnam odoris fragrantiam percepit.] & capsa & pulvere, sed etiam in suis manibus, & Fratrum, qui tetigerunt supradicta, vel aliquid de prædictis. Item dixit, quod multoties usque ad hoc tempus sensit istum odorem incognitum. Item dixit, quod in tantum erat zelator animarum, quod non solum ad fideles, sed etiam ad gentes & infideles, & in inferno damnatos extendebat caritatem suam, & compassionem, & multum pro eis flebat, & multum erat fervens quoad se ad prædicandum, & quoad alios in mittendo prædicatores, in tantum etiam, quod desiderabat ire ad prædicandum gentibus. Interrogatus, quomodo scit hoc, respondit; quia audiebat ab eo, & ab aliis Fratribus, & in talibus tractaribus sæpe fuit cum eo, & etiam in collationibus.

ANNOTATA.

a Sotulares vel subtalares accipiuntur pro calceis, ut apud Cangium in Glossario fusius ostenditur.

b Ex his verbis in Commentario prævio § 44 contra Soëgium ostendimus, hunc scrupulum S. Dominici non esse inter fabulas numerandum.

c Videtur esse castrum, quod Fredericus Ænobarbus anno 1164 ad Lambrum fluvium exstruxit, & de quo Leander Albertus in Descriptione Italiæ, quam Coloniæ Agrippinæ anno 1566 Latine editam habemus, pag. 646 inter oppida Lombardiæ Transpadanæ mentionem facit.

d Sacco vel fisco videtur usurpari pro culcitra straminea, ut apud Cangium in Glossario ad vocem fisco quibusdam exemplis explicatur.

e Quia hic festum sancti Sixti nominatur, nulla facta mentione de festo Transfigurationis Domini, in Commentario prævio § 47 proponitur aliqua difficultas Francisco Pagio, qui putat, festivitatem S. Dominici a Gregorio IX ad Nonas Augusti retractam esse, eo quod ipse emortualis Sancti dies festo Transfigurationis impediretur.

f Potestas aliquando significat dominum alicujus loci, vel magistratum, vel præcipuum civitatis, ut apud Cangium in Glossario ad hanc vocem fusius licet videre.

* forte ne

CAPUT II.
Narratio eorum, quæ F. Guilielmus de Monteferrato, & F. Amizo Prior Paduanus in vita & post obitum Sancti observarunt.

[Guiliemus de Monteferrato] Frater Guillelmus de Monteferrato de Ordine Prædicatorum presbyter juratus dixit, quod XVI anni sunt vel circa tempus illud, quod ipse venit ad urbem Romanam, ut celebraret ibi Quadragesimam, & dominus Papa, qui nunc est, qui tunc erat Ostiensis episcopus, recepit eum in domo sua: & in diebus illis F. Dominicus, Ordinis Prædicatorum inventor & primus Magister, erat in curia Romana, & sæpe veniebat ad domum D. Ostiensis episcopi: unde extunc ipse habuit notitiam ejus, & placuit sibi conversatio dicti Fratris, & cœpit diligere eum, & multoties tractabat cum eo de his, quæ pertinebant ad salutem eorum & aliorum hominum. Et videbatur sibi testi, quod F. Dominicus esset multum religiosus magis, quam aliquis homo, quem umquam viderat, quamvis cum multis Religiosis ipse testis locutus fuisset. Et videbatur ei, quod magis esset zelator salutis humani generis, quam aliquis, quem vidisset. Et in eodem anno ipse testis ivit Parisius auditurus theologiam, quia primo promiserat, & convenit cum eo, quod, postquam audiisset per biennium theologiam, & ipse ordinasset Fratres suos, ambo simul irent ad convertendum paganos, qui morabantur in Pcia a & aliis partibus Septentrionis.

[14] [laudat accuratam regularum observantiam] Et dum ipse studeret Parisius, venit præfatus F. Dominicus illuc de Hispania, & tunc recepit habitum Fratrum Prædicatorum, & intravit Ordinem, & extunc conversatus fuit cum eo pluribus temporibus, diversis locis, in eundo ad curiam Romanam & alibi, eundo, stando & redeundo, comedendo, bibendo, jacendo, orando, cum eodem Fratre Dominico sano & infirmo. Et dixit, quod toto tempore, quo fuit cum eo, vidit eum servantem regulam Fratrum Prædicatorum & ordinem multum districte; & bene dispensabat cum Fratribus suis, sed secum non dispensabat. Et vidit, quod jejunia statuta in regula omnia servabat & in sanitate & in infirmitate. Et vidit eum eundo secum Romam patientem gravem infirmitatem, scilicet fluxum ventris, & tamen propter hoc non fregit jejunium, nec carnes comedit, nec pictantiam sibi fecit, nisi de pomis sive de rapis aliquando: & hoc scit, quia semper erat in comestione cum eo; & in infirmitatibus, in quibus eum vidit, eodem modo se habebat. Interrogatus, ubi eum vidit alias infirmum, respondit; quod apud Viterbium, sed non recordatur, quam infirmitatem patiebatur.

[15] [patientiam; studium orationis ac pœnitentiæ,] Item dixit, quod quamdiu fuit cum eo, licet sæpe male procurarentur in cibo & in potu, & male reciperentur, & male jacerent, numquam audivit eum conquerentem de his, nec in infirmitate, nec in sanitate. Item dixit, quod quotiescumque debebat se collocare in lecto, prius incumbebat multum orationi, & pluribus vicibus cum gemitu & lacrymis, ita quod sæpe excitabat ipsum testem, & alios cum gemitu & fletu suo a somno. Et firmiter credit, quod majori spatio temporis erat in oratione, quam in dormitione: & semper jacebat indutus & cum capa, & cinctus, & cum caligis calceatus, dum cum eo fuit, & semper sine culcitra, videlicet in terra, tabula, sive palea, vel alio stramine. Silentium semper horis consuetis & debitis secundum Ordinem observabat, a verbis otiosis abstinebat, & semper de Deo vel cum Deo loquebatur. Interrogatus, qualiter scit ista, respondit; quod tamquam principalis socius conversabatur cum eo de die & nocte eundo & stando, & videbat & audiebat prædicta, sicut præmissa sunt.

[16] Item dixit, quod firmiter credit, quod idem F. Dominicus semper servaverit virginitatem; [aliaque, quæ in Sancto vivente.] & hoc credit propter bonam conversationem, quam vidit eum habere, & quia hoc audivit a multis viris religiosis, & ab aliis fide dignis, qui cum eo longo tempore fuerunt conversati. Interrogatus a quibus hoc audivit, respondit: Ab episcopo Oxomensi, cujus Canonicus fuerat, & a Canonicis suis, cum quibus erat in seculo conversatus, & ab aliis, de quorum nominibus non recordatur.

[17] Item dixit, quod ipse interfuit in translatione præfati F. Dominici, quando corpus ejus translatum fuit a priori sepultura in ecclesiam ad locum, [& mortuo, vidit vel audivit,] in quo nunc est. Et dixit, quod Prior provincialis & Fratres ecclesiæ S. Nicolai timebant, ne fœtor esset in ecclesia, ubi jacebat corpus, & ideo, quia locus erat valde depressus, & aquæ multæ pluviales defluxerant ad locum sepulturæ; & propter hoc nolebant, quod laici & extranei interessent, quando aperirent sepulturam: sed non potuerunt facere, quin Potestas cum XXIV nobilibus & honoratis civibus Bononiensibus interessent in apertione dictæ sepulturæ, quorum quidam custodierant ipsam sepulturam, antequam aperiretur, pluribus noctibus. Et cum sublatus esset lapis, qui superpositus erat dictæ sepulturæ, & apparuit capsa, in qua jacebat corpus dicti F. Dominici, exivit tunc de ipsa tumba odor suavis & delectabilis, nec potuit umquam perpendere, cujus rei aromaticæ esset odor ille. Et ipse & omnes alii senserunt ipsum odorem: & inclinavit se, & osculatus fuit capsam, & majorem sensit odorem. Hoc etiam alii fecerunt, tam Fratres, quam seculares, qui erant ibi, & senserunt eumdem odorem, & præ gaudio & devotione multum fleverunt. Tandem translatum fuit corpus ad locum, in quo nunc jacet. Item dixit, se postea plures vidisse personas, quæ dicebant, se passas graves infirmitates & diversas, & se liberatas fuisse per merita B. Dominici; sed non recordatur, qui fuerunt, scilicet qualiter nominarentur, quia non noverat eos ante, eo quod erat unus do diffinitoribus, & non poterat illis intendere.

[18] Frater Amizo b Mediolanensis, prior Paduanus & presbyter, [& Prior Paduanus] juratus dixit, quod magister Dominicus fuit homo humilis, mansuetus, patiens & benignus, & quietus, pacificus, sobrius, & modestus, & in omnibus actibus suis & verbis valde maturus, pius consolator aliorum, & maxime Fratrum suorum, regularis observantiæ zelator præcipuus, summus paupertatis amator tam in victu & vestitu Fratrum Ordinis sui, quam in ædificiis suis & ecclesiis Fratrum, & in cultu etiam & ornatu vestium ecclesiasticarum. Multum enim ad hoc studuit in diebus suis & operam dedit, quod Fratres in ecclesiis non uterentur vestimentis purpureis vel sericis tam super se quam in altaribus, nec vasa aurea vel argentea haberent, præterquam in calicibus.

[19] Item dixit, quod fuit assiduus in oratione tam diebus, [similia a se visa] quando vacabat, quam noctibus, & pernoctabat frequenter in oratione, ita quod parum vel nihil recipiebatur in lecto. Item dixit, quod integre Ordinem suum super omnes suos servabat, nec de levi sibi parcebat in aliquo, sed plene tenebat Conventum suum in choro, & in refectorio, & in aliis. Item dixit, quod erat multum frequens in prædicatione & zelator animarum, & ad hoc ipsum Fratres suos studiose invitabat. Item dixit, quod Religiones & viros Religiosos multum diligebat, & commendabat. Interrogatus, quomodo sciret hoc, respondit; quia fuit conversatus cum eo aliquanto tempore, & ex prædictis plura vidit & cognovit in ipso, pluraque audivit, & firmiter credit ita fuisse.

[20] Item dixit, quod audivit & credit, quod virgo semper usque in finem perseveravit, & de hoc erat fama publica inter Fratres. [testimonio suo confirmat.] Item dixit, quod post translationem F. Dominici nuper factam quadam nocte, præsente Potestate Bononiensi cum multis militibus & Magistro Ordinis, & Priore provinciali, & aliis multis Fratribus, & Prioribus ad hoc instantibus, aperta fuit arca & capsa, & ostensa fuerunt ossa Fratribus, inter quos unus ipse fuit, & sensit ibi magni odoris suavitatem in deosculatione ossium, & aspectu & adoratu eorum, & talem odorem numquam meminit se sensisse.

ANNOTATA.

a Echardus propter hoc luxatum nomen dubitat, an forte Percia pro Persia, vel Græcia sit legendum. Sed non satis clare intelligo, quomodo Persia vel Græcia accenseri possint aliis partibus Septemtrionis, quæ hic conjungi videntur cum illa regione assignata, in qua pagani morabantur.

b De hoc F. Amizone, quem alii Amizium vocant, Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 48 in notis plura refert ex Taëgio vel Galvaneo Flamma, quæ tamen ab antiquioribus biographis tacentur.

CAPUT III.
Testificatio F. Bonvisi & F. Joannis Hispani de diversis Sancti virtutibus, quas viderunt vel audiverunt.

[Frater Bonvisus narrat ea,] Frater Bonvisus Placentinus a, sacerdos de Ordine Prædicatorum juratus dixit, quod XIV b anni sunt & plures, quod intravit Ordinem Fratrum Prædicatorum, & fuit conversatus cum F. Dominico circa tempus quatuor c mensium Bononiæ in claustro B. Nicolai, & etiam Romæ, & eundo Romam & Mediolanum conversatus fuit cum eo, & in infirmitate custodivit eum. Et dixit, quod habebat hanc consuetudinem, scilicet quod quando Fratres sui post Completorium egrediebantur de ecclesia, ut irent dormitum, ipse F. Dominicus, ut oraret, se in ecclesia occultabat. Et ipse cum hoc cognoscere vellet, quid dictus F. Dominicus faceret in ecclesia, sæpius se occultabat in ecclesia, & audiebat eum cum clamore maximo & lacrymis orantem Dominum, & cum gemitu maximo. Interrogatus, quomodo scit, quod esset F. Dominicus, respondit; quia videbat eum, cum esset lumen in ecclesia, & eum in voce similiter cognoscebat, ita quod bene certus est, quod erat F. Dominicus. Item dixit, quod firmiter credit, quod sæpius pernoctabat in oratione Dei, & hoc erat famosum inter Fratres: & cum vellet scire locum, ubi jaceret, non potuit invenire, quem locum haberet ipse proprium jacendi, sicut habebant alii Fratres: sed quandoque inveniebatur in banco d dormire, quandoque in terra, & quandoque funibus cathedræ e vel cadeleti f. Item dixit, quod ita jacebat indutus in nocte, sicut ambulabat in die. Interrogatus quomodo scit hoc, respondit; quia vidit, & communis erat fama inter Fratres.

[22] [quæ vidit in itinere,] Item dixit, quod veniendo Romam cum eo, quando F. Dominicus egrediebatur de aliqua civitate, seu villa vel castro, discalceabat se, & nudis pedibus ambulabat, & ipsemet portabat sotulares super spatulas g, & nolebat dare ipsi testi, qui paratus erat portare, donec venirent prope aliquam civitatem vel villam vel castrum; & tunc calceabat se, & exeundo iterum discalceabat, & discalceatus ibat, donec venirent ad locum destinatum. Et cum venissent ad quemdam locum, ubi lapides erant acutissimi, tunc dixit ipsi testi: Heu ego miser! hic fui coactus semel calceare. Et dictus testis quæsivit, quare; & ipse F. Dominicus respondit, quia tunc pluerat. Interrogatus, quomodo scit hoc, respondit; quia interfuit & vidit. Item quod, cum dictus testis ambularet cum dicto Fratre Dominico in eadem via, invaserunt eum inundationes aquarum & pluviarum, ita quod rivi & flumina plurimum creverunt, & tunc ipse, cum esset gaudens in tribulationibus, laudabat & benedicebat Dominum, cantando alta voce, Ave maris stella; & finito isto hymno, incipiebat alium hymnum scilicet; Veni creator Spiritus, & cantabat cum alta voce usque in finem. Item dixit, quod quando veniebant ad aquas magnas, quæ creverant propter inundationes & pluvias, dictus F. Dominicus signabat aquas, & dicebat ipsi testi, qui timidus multum erat in aquis, quod ingrederetur in nomine Domini: & ipse confisus de signaculo crucis ab eo facto, & obedientia securus, intrabat aquas, quæ periculosæ videbantur, & prospere credebat ei. Item dixit, quod aliquando juvabat eum in celebratione Missæ, & tunc inspiciebat vultum ejus, & videbat lacrymas decurrentes in faciem suam in tanta quantitate, quod una gutta non expectabat aliam: & hoc etiam vidit ei contingere in psalmodia.

[23] Item dixit, quod quando debebant alicubi hospitari vel comedere, [quod cum Sancto confecerat,] non sequebatur voluntatem suam, sed voluntatem Fratrum suorum, qui secum erant: & si male procurabatur, majora signa gaudii ostendebat, quam si bene procuraretur. Interrogatus, quomodo scit hæc, respondit; quia vidit & fuit præsens prædictis. Item dixit, quod, cum esset Mediolani, & custodiret eumdem F. Dominicum in infirmitate positum, & ipse haberet accessionem febris, non conquerebatur de infirmitate; sed videbatur ipsi testi, quia ipse esset in oratione & contemplatione: & istud videbatur propter quædam signa, quæ videbat in facie sua, quæ quidem signa consueverat ipse habere tempore sanitatis, cum esset in oratione & contemplatione, sicut ipse bene noverat. Item dixit, quod, quando febris recesserat, tunc loquebatur de Deo cum Fratribus, vel tenebat librum, vel faciebat sibi legi, & laudabat Deum, & de infirmitate gaudebat, sicut moris erat ipsius gaudere semper in tribulationibus potius, quam in prosperitatibus.

[24] Item dixit, quod, cum idem testis esset procurator Bononiæ, [& testatur de pane mirabiliter subministrato,] & procuraret Fratres in Conventu Bononiensi in refectorio, & deficeret panis in refectorio quadam die jejunii, tunc F. Dominicus fecit signum, ut apponeretur panis coram Fratribus: qui testis etiam dixit ei, quod non erat panis ibi. Tunc F. Dominicus alacri facie elevavit manus suas, & laudavit Dominum & benedixit, & statim incontinenti intraverunt duo, qui portaverunt duo canistra, unum de pane, & aliud de ficubus siccis, ita quod abundanter habuerunt Fratres: & hoc dixit, se scire, quia interfuit his. Item dixit, quod fuit valde humilis, benignus, pius, & misericors, patiens, sobrius, zelator paupertatis & salutis animarum, amator Religiosorum, & Religionum omnium. Item dixit, quod in se regulam rigide observabat; & dixit, quod non reddebat malum pro malo, nec maledictum pro maledicto, sed maledicentibus benedicebat. Interrogatus, quomodo scit hoc, respondit; quia conversatus fuit cum eo in eundo & redeundo, stando, in sanitate, in infirmitate, comedendo & jacendo.

[25] [& odore post obitum ejus percepto] Idem dixit, quod post translationem corporis beati Dominici de priori loco, in quo jacebat, ad locum, in quo nunc est, a Magistro Ordinis ostensa fuerunt ossa dicti F. Dominici Magistri Ordinis Fratribus, qui non interfuerant translationi, quia multum illa desiderabant videre: & ipse testis tum fuit præsens, quando dicta ossa ostensa fuerunt, præsente Potestate Bononiensi & aliis quibusdam civibus, & Priore provinciali, & aliis omnibus Fratribus: & odorem mirabilem & suavissimum sensit egredientem de ossibus; sed cujus rei aromaticæ esset ignorabat, sed videbatur ei, quod omnis rei aromaticæ odorem excederet; nec credit, quod talis & tantus odor ibi posset esse, nisi miraculose a Domino cælitus esset datus. Et non solum iste testis persensit istum odorem, sed multi alii senserunt, sicut sibi dixerunt positi a remotis.

[26] [ac fructu concionis suæ, jussu Sancti habitæ.] Item dixit ipse testis, quod, quando ipse erat novitius, & non haberet aliquam peritiam prædicandi, quod nondum in sacra Pagina studuisset, prædictus F. Dominicus præcepit ei Bononiæ existenti, quod deberet ire Placentiam prædicaturus ibidem: & cum ipse propter imperitiam se excusaret, dulcissimis eum verbis induxit, quod ire deberet, & dixit: Vade secure, quia Dominus tecum erit, & ponet verbum prædicationis in ore tuo. Et ipse testis obediens ivit Placentiam & prædicavit, & tantam gratiam contulit sibi Deus in prædicatione, quod ad prædicationem ejus tres Fratres intraverunt Ordinem Prædicatorum.

[27] [Frater Joannes Hispanus,] Frater Johannes Hispanus sacerdos de Ordine Prædicatorum juratus dixit, quod in illo anno, quo confirmatus fuit Ordo Prædicatorum in concilio D. Innocentii Papæ III h, ipse testis intravit Ordinem istum, & in festo S. Augustini proximo venturo erunt octodecim anni i, sicut Frater credit de tempore, quod recepit habitum de manu Fratris Dominici plantatoris ipsius Ordinis & primi Magistri, & ipsa die fecit professionem in manu prædicti Fratris in ecclesia S. Romani apud Tolosam: & extunc conversatus fuit cum dicto F. Dominico, & stetit, & ivit cum eo per diversa loca, & per diversas terras tam de die, quam de nocte.

[28] [qui cum Sancto sæpe conversatus est] Et dixit, quod prædictus F. Dominicus erat in oratione assiduus die ac nocte. Item dixit, quod plus orabat, quam ceteri Fratres, cum quibus conversabatur, & plus etiam vigilabat, & majores disciplinas in corpore suo accipiebat & frequentiores; & hoc scit, quia vidit eum prædicta sæpissime facientem. Item dixit, se etiam audivisse a quibusdam de Fratribus, quod idem Magister Dominicus faciebat se disciplinari, & etiam se disciplinabat cum catena ferrea, quæ habebat tres ramos; & de hoc erat fama publica inter Fratres: & dixit, hoc se audivisse a Fratribus, qui ei disciplinas dederunt. Item dixit, quod Fratres peccantes, secundum regulam puniebat; tamen peccantibus compatiebatur, & multum dolebat, quando pro culpa aliquem puniebat.

[29] Item dixit, quod proximis compatiebatur, & salutem eorum ardentissime desiderabat. Sæpe & frequenter ipsemet prædicabat, & Fratres ad prædicandum modis, [& ab eo Parisios missus fuit,] quibus poterat, inducebat & mittebat ad prædicandum, rogans & monens, quod essent de animarum salute soliciti, & multum confidens de Deo, mittebat etiam simplices ad prædicandum dicendo: Ite secure, quia Dominus dabit verbum prædicationis vobis, & erit vobiscum, & nihil deerit vobis. Et ibant, & cedebat eis, sicut dicebat. Item dixit, quod, cum esset cum dicto Fratre Dominico apud Tolosam in Conventu ecclesiæ supradictæ, ipse F. Dominicus contra voluntatem Comitis Montisfortis & archiepiscopi Narbonensis, & episcopi Tolosani, & quorumdam aliorum prælatorum misit hunc testem, quamvis invitum, Parisios cum ullis Fratribus clericis & uno converso, ut studerent & prædicarent, & Conventum ibi facerent, & non timerent, quia omnia eis prospere cederent; & prælatis prædictis, & Comiti, & Fratribus dicebat: Nolite contradicere, ego scio bene, quod facio. Et tum alios etiam misit in Hispaniam, & similia eis dicebat & præcipiebat. Et dum ipse testis & socii studerent Parisiis, data fuit ei & sociis suis a magistro Joanne decano S. Quintini tunc regente in theologia Parisius, & ab Universitate magistrorum & scholarium Parisiensium ecclesia S. Jacobi, posita in porta Aurelianensi, ubi steterunt & fecerunt Conventum, ubi multos bonos clericos receperunt, qui Ordinem Fratrum Prædicatorum intraverunt, & multæ possessiones & redditus tunc eis datæ fuerunt, & omnia cesserunt eis prospere, sicut F. Dominicus eis prædixerat: & etiam temporibus ipsius data fuerunt Ordini Prædicatorum castra & possessiones multæ in partibus Tolosanis & Albigensibus.

[30] Item dixit, quod, cum Ordo Fratrum Prædicatorum haberet castra & possessiones multas in partibus supradictis, [indicat aversionem ejus a possessionibus rerum temporalium] pecuniam portarent secum in via, & equitarent, & superpellicea deferrent, præfatus F. Dominicus laboravit & fecit, quod Fratres ipsius Ordinis dimitterent & contemnerent omnia temporalia, & insisterent paupertati, & non equitarent, & viverent de eleemosynis, & nihil secum in via portarent, & ita datæ fuerunt possessiones de Francia monialibus Ordinis Cisterciensis, & aliæ aliis. Et ut Fratres fortius intenderent studio & prædicationibus, voluit dictus F. Dominicus, quod Conversi ejus Ordinis illiterati præessent Fratribus litteratis in administratione & exhibitione rerum temporalium: sed Fratres Clerici noluerunt, quod Conversi præessent eis, ne contingeret eis, sicut contigit Fratribus Grandimontensis Ordinis de suis Fratribus k. Interrogatus, quomodo scit omnia prædicta, respondit; quia diu conversatus est cum dicto F. Dominico, & vidit ea, quæ de eo dixerat, excepta disciplina de catena ferrea, de qua supra dixerat: & alia scit, quia vidit, & interfuit prædictis, & contigerunt sibi, & suis sociis.

[31] Item dixit, quod omnibus divitibus, pauperibus, Judæis & gentilibus, [zelum animarum,] quorum multi sunt in Hispania, se præbebat amabilem, &, ut vidit, ab omnibus amabatur, exceptis hæreticis & inimicis Ecclesiæ, quos in disputationibus & prædicationibus suis insequebatur & convincebat: & tamen eos charitative ad pœnitentiam & conversionem fidei hortabatur & monebat, sicut prædicta audivit & vidit. Item dixit, quod, sicut ibat in die, sic jacebat in nocte, nisi quod extrahebat sotulares; & dixit, hoc sæpissime se vidisse. Item dixit, quod, quando idem F. Dominicus ibat de una terra ad aliam terram, discalceabat se, & ibat discalceatus usque ad aliam terram, & tunc calceabat se, & iterum in egressu discalceabat se, & portabat ipse sotulares suos, & nolebat, quod aliquis juvaret eum in his portandis. Interrogatus, quomodo scit istud, respondit; quia hoc audivit a Fratribus, & sæpe vidit ea. Et si quando offendebat pedem ad lapidem, alacri facie sustinebat, & non turbabatur, & dicebat: Hæc est pœnitentia, sicut homo, qui gaudebat semper in tribulationibus suis.

[32] [paupertatis amorem,] Item dixit, quod paupertatem multum dilexit, &, ut Fratres eam diligerent, eos studiose monebat. Interrogatus, quomodo scit, respondit; quia vilibus vestibus gloriabatur, & quia temporalia omnia dimisit, &, eo præsente, Fratres sæpissime ad paupertatem hortabatur.

Item dixit, quod in cibo & potu fuit parcus, & in pictantiis maxime, ita tamen quod, licet cum aliis dispensaret, secum tamen dispensare nolebat; imo regulam in se totam rigide observabat. Interrogatus, quomodo scit, respondit; quia vidit hoc. Item dixit, quod quando ambulabat per civitates & villas, oculos a terra vix elevabat, & hoc scit, quia cum eo ambulavit per civitates & villas, & vidit ea. Item dixit, quod non habebat proprium lectum jacendi, sicut alii Fratres: & interrogatus, quomodo sciret hoc, respondit; quia si locum proprium habuisset, bene scivisset, maxime cum studiosus fuit in quærendo.

[33] [humilitatem in recusanda episcopali dignitate,] Item dixit, quod bis vel ter electus fuit in episcopum, & ipse semper renuit, volens potius cum Fratribus suis in paupertate vivere, quam aliquem episcopatum habere. Interrogatus, quomodo scit, respondit; quia non solum de hoc communis fama erat tunc temporis inter Fratres; sed etiam apud omnes alios laicos & clericos. Interrogatus, ad quos episcopatus fuit electus, respondit; ad Biterensem & Convenarum l. Interrogatus, quando hoc scivit, respondit antequam intraret Ordinem Prædicatorum.

[34] [aliaque variarum virtutum exempla.] Item dixit, quod raro loquebatur, nisi cum Deo, scilicet orando, vel de Deo, & hoc monebat Fratres. Item dixit, quod semper vidit eum lætum in præsentia hominum; sed in orationibus frequenter plorabat, & hoc scit, quia vidit & audivit eum plorantem. Item dixit, quod audivit tempore vitæ ipsius F. Dominici, & etiam post, quod permansit in virginitate usque ad mortem; & de hoc est fama publica inter Fratres. Item dixit, se audivisse aliquando ab eo dici, quod desiderabat flagellari & frustatim incidi, & mori pro fide Christi. Item dixit, quod prædictus F. Dominicus sæpe monebat & hortabatur Fratres dicti Ordinis verbis & literis suis, quod semper studerent in novo & veteri Testamento: & hoc scit, quia audivit eum illa dicentem, & literas ejus vidit. Item dixit, quod semper gestabat secum Euangelium Matthæi & Epistolas Pauli, & multum studebat in eis, ita quod fere sciebat eas corde tenus. Item dixit, se audivisse a concanonicis dicti F. Dominici, & a multis aliis viris fide dignis, quod quando ipse F. Dominicus erat in seculo m, & studebat Palentiæ, invaluit fames in regione illa, ita quod pauperes fame affligebantur, & multi moriebantur: unde dictus F. Dominicus, motus pietate & caritate, vendidit libros & omnia, quæ habebat, & dedit pro cibo pauperum, cujus exemplo, sicut audivi, multi multa dederunt.

ANNOTATA.

a Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. Prædicat. pag. 49 in notis aliqua hujus F. Bonvisi gesta ex recentiori historia Placentina recenset.

b Flaminius in Vita S. Dominici fol. 70 verso pro XIV expressit anno XV, quem Joannes de S. Maria in Actis Gallicis ejusdem Sancti lib. 4 cap. 21 pag. 525 cæce secutus est. Sed Echardus loco proxime citato ex Ms. suo codice & probabilissima ratione probat, annos XIV legendos esse.

c Flaminius & Joannes de sancta Maria locis proxime citatis hic rursus contra lectionem Echardi menses X pro quatuor ponunt.

d Bancus hic barbare pro scamno usurpatur, & ab Italico vel Gallico nomine derivatur.

e Cathedra aliquando pro sede & interdum pro arca accipi videtur, ut Cangius in suo Glossario ad illam vocem exponit.

f Nusquam in lexicis Latino-barbaris hoc nomen inveni. Sed cum in Dictionario Italico invenissem, voce cadaletto vel cadiletto significari lecticam & lectulum, suspicatus sum, Sanctum subinde super funes lecticæ aut lectuli, velut in crate funium, quievisse. Quod si hic suspicio aut conjectura mea a vero aberret, aliam significationem edoceri cupio.

g Id est calceos suis humeris imponebat ac portabat.

h Hic testis approbationem seu confirmationem Ordinis inchoat ab eo tempore, quo Innocentius III Pontifex S. Dominicum ad partes Tolosanas remisit, ut regulam approbatam eligeret.

i Videntur hi octodecim anni incomplete accipiendi esse, ita ut festo S. Augustini proxime venturo annus decimus octavus dumtaxat inchoetur, quemadmodum manifestum fiet ei, qui computare voluerit spatium temporis, quod inter Augustum anni 1216 & eumdem mensem sive memoratum festum anno 1233 effluxit.

k Quid Grandimontensibus contigerit, in Commentario prævio § 37 ex antiquis monumentis abunde exposuimus.

l His duobus episcopatibus, quos Sanctus recusavit, in Commentario prævio § 14 tertium exveteribus testimoniis addidimus.

m Si Sanctus tunc adhuc erat in seculo, ut hic testis synchronus affirmat, corruit totum systema Josephi Stephani de Noriega, qui in Dissertatione historica S. Dominicum jam tum Ordini suo Præmonstratensi vindicat, & ibidem § 21 num. 182 pag. 201 de eo sic scribit: Solemni emissa professione, … a D. Nunnio de Lara successore (nimirum abbatis Dominici, sub quo S. Dominicus in monasterio Vitensi tirocinium posuisse dicitur) sub disciplina D. Joannis sive Gundisalvi de Agoncillo, Vitensi item Canonico, viro insigniter erudito, episcopo post hæc Calagurritano, majoribus studiis operam daturus Palentiam (ubi ea tempestate maxime florebant) beatus Dominicus missus, ibidem per aliquot annos (ad decem extendunt communiter scriptores) non minus sanctitatis, quam sanæ sapientiæ opinione celebris, se exercuit &c. Hanc itaque narrationem testis synchronus abunde refutat.

CAPUT IV.
Expositio eorum, quæ F. Radulphus circa conversationem, mortem, & sepulturam Sancti declaravit.

[Procurator cœnobiii Bononiensis] Frater Radulphus, qui fuit de Faventia, de Ordine Prædicatorum juratus dixit, quod ipse erat rector & capellanus ecclesiæ S. Nicolai de Bononia, quando data fuit Fratribus Prædicatoribus a D. Bononiensi episcopo dicta ecclesia S. Nicolai ad preces venerabilis patris Hugolini, tunc temporis Ostiensis episcopi, & Apostolicæ Sedis legati, & nunc summi Pontificis: & sunt quatuordecim anni & plus, quod hoc fuit. Et eodem anno venit F. Dominicus, primus magister Ordinis Prædicatorum & ejusdem Ordinis inventor: & a dicto tempore, ex quo venit Bononiam, usque ad finem vitæ suæ stetit in dicta civitate Bononiensi, nisi quando ivit ad curiam Romanam, & visitavit quasdam villas terræ Lombardiæ, & etiam civitatem Venetiarum. Et toto tempore, quo F. Dominicus stetit in civitate Bononiensi, ipse testis conversatus fuit cum eo in ecclesia, in Officio, in dormitorio, in refectorio die ac nocte, quoniam ipse testis erat procurator domus & Fratrum, & unus de Ordine, qui fecerat professionem antequam dictus F. Dominicus veniret Bononiam, & bene novit personam & vitam dicti F. Dominici.

[36] [vidit sæpe Sanctum in ecclesia pernoctantem,] Item dixit, quod dictus F. Dominicus habebat consuetudinem sæpissime pernoctandi in ecclesia, & orabat, & in oratione plorabat cum lacrymis & multo gemitu. Interrogatus, quomodo scit prædicta, respondit; quia sæpissime sequebatur eum in ecclesia, & videbat eum, & stabat sæpe cum eo de nocte, & videbat sæpe sic orantem, & plorantem audiebat: & sæpe vidit eum stantem in oratione in infirmitate pedum, & tenebat manus suas elevatas, quasi esset in oratione. Interrogatus, quomodo vidit eum, cum esset de nocte, respondit; quia lumen semper erat in ecclesia, & ipse testis ponebat se ad orandum prope ipsum, quia erat multum familiaris ei. Et pro certo dixit, quod multum erat devotus & assiduus in oratione magis, quam aliquis homo, quem umquam vidisset.

[37] [invenitque mortuum ferrea catena cinctum,] Item dixit, quod dictus F. Dominicus semper portabat catenam ferream cinctam ad carnem super lumbos, & portavit eam sic cinctam usque ad mortem. Interrogatus, quomodo scit hoc, respondit; quia, quando mortuus fuit, invenit eum cinctum dicta catena, & ipse accepit eam, & habuit eam; sed postea dedit Magistro Ordinis, scilicet magistro Jordani. Item dixit, quod semper jacebat de nocte ita indutus, sicut ambulabat in die, nisi quod extrahebat sotulares; & quandoque jacebat in terra, quandoque super quamdam cratem, super quam ipse testis consuevit extendere quemdam pannum, super quem ipse jacebat, & sæpissime ipse dormiebat sedendo. Item dixit, quod sæpe dormiebat in mensa propter multas vigilias & pernoctationes, quas faciebat in oratione.

[38] [& testatur, illum temperantiæ & jejuniis,] Item dixit, quod assiduus erat in Officio, & semper sequebatur Conventum, tam in Officio, quam in mensa, & reficiebatur eisdem cibis, quos Conventus manducabat. Et quando ipse testis, qui procurator erat, faciebat Fratribus pittantiam aliquam, ipse F. Dominicus vocabat eum, & sub silentio dicebat ei: Quare interficis Fratres dando eis pirtantias? Item dixit, quod quando panis vel alia cibaria, sive vinum deficiebat in domo, ibat ad dictum F. Dominicum, & dicebat ei: Non habemus panem vel vinum. Et ipse dicebat: Vade & ora, quia Deus providebit. Et ipse testis ibat in ecclesiam ad orandum, & dictus F. Dominicus sæpe sequebatur eum: & sic faciebat Deus, quod semper habebant idoneas sustentationes, & quandoque illum modicum panem, quem habebant, de mandato ejus ponebat in mensa, & Dominus supplebat defectum eorum. Item dixit, quod ipse F. Dominicus plenissime servabat regulam & Ordinem Fratrum Prædicatorum, quoad se, & quoad alios, in vestimentis in cibo & potu, in jejuniis, & omnibus aliis. Et hoc scit, quia conversabatur cum eo, & sæpissime videbat prædicta.

[39] Item firmiter dixit, quod numquam vidit hominem, qui tantum sibi placeret in religione & devotione, [saluti animarum,] quantum dictus F. Dominicus. Item dixit, quod desiderabat salutem omnium animarum tam Christianorum quam etiam Saracenorum, & specialiter Cumanorum, & aliorum: & magis erat zelator animarum, quam aliquis homo, quem umquam viderat, & sæpe dicebat, quod desiderabat ire ad Cumanos, & alias gentes infideles. Item dixit, quod erat jucundus, hilaris, patiens, misericors & benignus, & Fratrum consolator; & si quem Fratrem videbat in aliquo delinquentem, quasi non videret, pertransibat; sed postea placito vultu & blandis verbis [dicebat:] Frater tu malefecisti, confitere; & benignis verbis omnes inducebat ad confessionem pœnitentiæ: & licet cum humilitate verborum graviter puniebat excessus eorum, tamen consolati recedebant ab eo.

[40] Item dixit, quod dictus F. Dominicus multum diligebat paupertatem, & hortabatur Fratres ad paupertatem. [paupertati] Et scit hoc, quia, quando dictus F. Dominicus venit Bononiam, dominus Hodoricus Galiciani volebat dare Fratribus quasdam possessiones suas, quæ valebant bene ultra quingentas libras Bononienses, & facta erat inde charta coram domino episcopo Bononiensi; sed ipse F. Dominicus fecit rescindi contractum, & noluit quod haberent illas, vel quasdam alias possessiones; sed solummodo viverent de eleemosynis & parce; quoniam si haberent in domo, unde possent vivere in die, nolebat, quod reciperent aliquid illa die, nec mitterent pro eleemosynis. Et volebat, quod haberent parvas domos, & viles vestes, & etiam in ecclesia nolebat, quod essent panni serici, sed essent indumenta de bucaranno a, vel aliquo alio panno. Item dixit, quod nolebat, quod Fratres intromitterent se de temporalibus, nec de facto domus, nec de consiliis temporalium, exceptis illis, quibus fuerat commissa cura domus; sed volebat, quod alii semper essent intenti lectioni, orationi & prædicationi: & si quem Fratrem sciebat utilem ad prædicandum, nolebat, quod injungeretur ei aliud officium.

[41] Item dixit, quod semper volebat in domo & in via loqui de Deo vel salute animarum; & numquam audivit verbum otiosum vel nocivum vel detractionis exire de ore ejus. [aliisque piis operibus addictissimum fuisse,] Et omnia prædicta dixit, se scire, quia conversabatur cum eo de die & de nocte, & videbat & audiebat eum prædicta facientem & dicentem. Item dixit, quod multum erat solicitus & devotus & assiduus in prædicationibus & confessionibus; & sæpe plorabat in prædicationibus; & movebat auditores ad plorandum. Item, quod tempore, quo primum Capitulum Fratrum Prædicatorum fuit celebratum in civitate Bononiensi; dictus F. Dominicus dixit inter Fratres: Ego sum dignus depositione, quia ego sum inutilis & remissus; & humiliavit se multum in omnibus: & cum Fratres nollent ipsum deponere, placuit ipsi F. Dominico, quod constituerentur diffinitores, qui haberent potestatem tam super ipsum, quam super alios, & super totum Capitulum statuendi, diffiniendi & ordinandi, donec duraret Capitulum.

[42] [cum magna erga Deum fiducia ex hac vita migrasse,] Item dixit, quod, quando dictus F. Dominicus erat in infirmitate, de qua mortuus est, Fratres erant circa ipsum, & plorabant; & ipse testis tenebat ejus caput cum quadam toalia b, & tergebat faciem ejus de sudore, & F. Dominicus dixit: Nolite plorare, quia ego utilior ero vobis ad locum, ad quem vado, quam hic fuerim. Interrogatus, qui erant præsentes, respondit; multi Fratres, de quorum nominibus non recordatur. Item dixit, quod unus Frater tunc interrogavit eum, & dixit ei: Pater, ubi vultis sepeliri corpus vestrum? Et ipse dixit, sub pedibus Fratrum. Item dixit, quod firmiter credit, quod cum dicebant Fratres, qui faciebant Officium commendationis ipsius F. Dominici, verba illa: Subvenite sancti Dei, occurrite angeli Domini, suscipientes animam ejus, offerentes eam in conspectu Altissimi: quia tunc emisit spiritum. Et dixit, quod ista dicta & facta fuerunt in quadam cella apud S. Nicolaum. Item dixit, quod numquam vidit ipsum jacentem in lecto plumæ, nec etiam in saccone, nisi tunc quando mortuus fuit, quia jacebat in saccone. Item dixit, quod idem F. Dominicus, cum erat in articulo mortis, dixit Fratribus: Parate vos; & Fratres iverunt & paraverunt se, & dum fieret commendatio animæ, emisit spiritum tenendo manus elevatas versus cælum.

[43] [& ex ejus sepulcro, quod ipse testis fieri curaverat,] Item dixit, quod ipse testis fecit fieri sepulturam, & invenit lapidem, qui fuit superpositus sepulturæ, & fecit fieri capsam ligneam, in qua corpus fuit clausum cum clavis ferreis, & ipse clausit ipsum corpus in capsa lignea cum clavis ferreis, & diligenter custodivit, donec sepultum fuit. Et nullæ species c nullæque res aromaticæ fuerunt positæ in capsa vel sepultura, nec potuissent esse, quin ipse vidisset, quoniam ipse procurator erat domus, & omnia ad mandata ejus fiebant. Item dixit, quod fuit unus de illis, qui aperuerunt sepulturam ipsius F. Dominici, in qua primo sepultus fuit, quando translatum fuit corpus ad locum, in quo nunc est, & ipsemet cum malleis ferreis fregit murum sepulturæ, qui murus erat multum fortis, & cum forti & duro cæmento compositus, & cum palo ferreo elevavit lapidem superiorem, quia sepulcrum erat valde magnis lapidibus munitum, & cum cæmento firmatum: quod diligenter fieri fecerat a principio, ne aliqui furarentur corpus illud.

[44] [in translatione fragrantem odorem prodiisse.] Et quando dictus testis elevavit lapidem illum cum palo ferreo & aperta fuit sepultura, magnus, imo maximus, & suavis & delectabilis odor & sibi incognitus exivit de sepultura, & non credit, quod fuerit similis odori alicujus rei aromaticæ: & ita magnum sensit odorem, quod nec in apotheca specialium, nec in aliquo loco ita magnum vel delectabilem vel similem senserit odorem. Et hoc idem testabantur omnes, qui erant ibi, scilicet episcopi, clerici, Potestas Bononiensis, multi honorati cives, qui custodiebant sepulcrum; & odor ille remansit multis diebus in priori sepultura, & in rebus in ea positis, & in vestimentis & in manibus illorum, qui illa tetigerant; & adhuc hodie durat in offibus prædicti F. Dominici. Et prædicta scit, quia vidit, & interfuit, & manibus suis contrectavit.

ANNOTATA.

a Bucarannum, quod etiam buchiranum vel boquerannus scribitur, est telæ subtilioris species, ut supra post caput 15 Theodorici de Appoldia ad litteram d observavimus.

b Existimo, legendum esse tobalia, quam vocem etiam supra in Annotatis ad Theodoricum de Appoldia post caput 20, littera c explicuimus.

c Species, Italice specie sæpius pro aromatibusaccipitur, ut apud Cangium ad eamdem vocem pluribus exemplis probatur. Hinc etiam paulo post apotheca specialium significat apothecam aromatum.

CAPUT V.
Declaratio illarum rerum, quas F. Stephanus, Prior provincialis Lombardiæ de Sancti vita, patrocinio, ac translatione noverat.

Frater Stephanus Prior provincialis Ordinis Prædicatorum provinciæ Lombardiæ juratus dixit, [Prior provincialis Lombardiæ,] quod quindecim anni sunt & plus, quod novit Magistrum Dominicum fundatorem & plantatorem Ordinis Fratrum Prædicatorum & primum Magistrum; sed antequam haberet per visum notitiam personæ ipsius, audivit multa bona de eo a magnis viris fide dignis, scilicet quod, cum esset Prior vel Supprior ecclesiæ Oxomensis, cujus erat Canonicus, studebat apud Palentiam in divina Pagina, & tempore illo incepit invalescere fames pessima in regione illa, ita quod multi pauperes ibi fame moriebantur; unde F. Dominicus motus compassione & misericordia, vendidit libros suos a, manu sua glossatos b, & pretium ipsorum, & alias res, quas habebat, dedit pauperibus, dicens: Nolo studere super pelles mortuas, & homines moriantur fame: cujus exemplo quidam magnæ auctoritatis similia fecerunt, & extunc cum eo prædicare cœperunt. Et sicut intellexit, post paucos dies venit F. Dominicus ad partes Tolosanas cum episcopo Oxomensi ad prædicandum, & præcipue contra hæreticos, & ibi instituit & ordinavit Ordinem Prædicatorum.

[46] Item dixit, quod, cum studeret Bononiæ ipse testis, [qui ab ipso S. Dominico mirabiliter ad Ordinem admissus est,] præfatus Magister Dominicus venit Bononiam, & prædicabat scholaribus, & aliis bonis hominibus; & ipse testis confitebatur ei peccata sua, & videbatur sibi, quod diligeret eum. Et quodam sero, dum ipse testis vellet cœnare in hospitio suo cum sociis suis, præfatus F. Dominicus misit duos Fratres dicentes huic: Frater Dominicus mandat vobis, quod statim veniatis ad eum. Et ipse dixit: Cum cœnavero, statim veniam ad eum. Et ipsi dixerunt: Imo statim veniatis. Et surgens, relictis omnibus, venit ad eum, & invenit eum cum multis Fratribus apud ecclesiam S. Nicolai. Et dictus F. Dominicus dixit Fratribus: Instruite eum, qualiter petat veniam. Et venia facta, misit se in manibus ejus, & antequam recederet, induit eum habitum Ordinis Fratrum Prædicatorum, dicens: Ego volo dare tibi arma, cum quibus toto tempore vitæ tuæ debeas pugnare contra diabolum. Et multun fuit ipse testis tunc miratus & etiam postea, quo instinctu ipse F. Dominicus sic eum vocavit & induit habitum Fratrum Prædicatorum, quia primo nihil tractaverat de conversione ipsius cum eo ad Religionem; credit tamen, quod divina inspiratione vel revelatione hoc fecit.

[47] [testimonium reddit de efficacibus Sancti prædicationibus,] Item dixit, quod dictus F. Dominicus fuit optimus & summus consolator Fratrum, in tentationibus Fratrum & aliorum; & hoc scit, quia cum in principio conversionis ipsius erat novitius, multas & varias tentationes habuit, de quibus per admonitionem & prædicationem ejus plenam consolationem recepit. Hoc idem contigit multis aliis Fratribus novitiis, sicut ab eis audivit. Et dixit ipse testis, quod post conversionem suam stetit cum dicto F. Dominico in claustro S. Nicolai Bononiensis fere per annum, & magnam familiaritatem habuit cum eo: & toto prædicto tempore, quo conversatus fuit cum prædicto F. Dominico, dixit, non audivisse malum vel nocivum vel otiosum verbum ab ore ejusdem F. Dominici. Item dixit, quod in prædicationibus erat assiduus & solicitus, & verba habebat ita commotiva, quod sæpissime commovebat se & auditores ad fletum: ita quod numquam audivit hominem, cujus verba ita commoverent Fratres ad compunctionem & fletum. Item dixit, quod consuetudo sua erat, ut de Deo vel cum Deo semper in domo & extra domum, & in via loqueretur: & ad hoc idem hortabatur Fratres, & etiam in constitutionibus suis posuit: & hoc scit, quia vidit, & interfuit, & audivit, & conversatus fuit cum eo.

[48] [assiduitate orationis,] Item dixit, quod erat assiduus & devotus in oratione super omnes homines, quos umquam vidit: hanc consuetudinem habebat, sicut dixit, se vidisse, quia post Completorium & orationem communiter factam a Fratribus, faciebat nos intrare dormitorium, & ipse remanebat in ecclesia in oratione; & in nocte, dum orabat, ad tantum gemitum & planctum prorumpebat & movebatur, quod Fratres, qui erant in vicino, excitabantur a somno, & quidam eorum ad lacrymas commovebantur; & sæpissime in oratione pernoctabat usque ad Matutinas, & nihilominus stabat in Matutinis circumeundo utramque partem chori, monendo & solicitando eos, ut alte & devote cantarent: & ita pernoctabat in oratione, quod numquam recolit, se eum vidisse dormientem in lecto de nocte, licet quidam locus appropriaretur ei ad jacendum, ubi erat solummodo coopertorium extensum super cadeletum c unum sine palea, & sine saccone, quando tanto tempore stetisset in uno claustro cum eo, & solicite perquisivisset & sæpissime, si eum invenire posset in lecto.

[49] [lacrymis in Missa fusis,] Item dixit, quod sæpissime vidit eum celebrare Missam, & semper in Canone Missæ vidit oculos & maxillas ejus lacrymis irrigari: & cum tanta devotione celebrabat, & orationem Dominicam in Missa dicebat, quod bene poterant circumstantes devotionem ejus intelligere: & numquam recolit, eum se vidisse celebrantem, quin ita moveretur ad lacrymas, sicut superius dixit. Et hæc omnia dixit, se vidisse & audivisse, sicut superius testatus est. Item dixit, quod ipse erat zelator & conservator Ordinis & regulæ, & consolator Fratrum magis, quam aliquis, quem umquam viderit; & vix credit, quod umquam similem sibi in prædictis habeat successorem. Item dixit, quod ipse F. Dominicus erat amator paupertatis, & hoc audivit eum sæpissime prædicantem, & Fratres hortari ad paupertatem: & si quando sibi vel collegio Fratrum offerebantur possessiones, nolebat eas recipere, nec permittebat Fratres recipere: & volebat, quod haberent viles domos & parvas, & ipsemet vilissimum habitum portabat & viles vestes. Interrogatus, quomodo scit hoc, respondit; quia vidit eum sæpissime portare vilissimum habitum, & curtum scapulare, nec volebat ipsum capa cooperire etiam in præsentia magnorum.

[50] Item dixit, quod haberent Fratres apud S. Nicolaum cellas vilissimas & parvas, [studio paupertatis,] & F. Radulphus, qui erat procurator Fratrum, in absentia ejusdem F. Dominici quasdam cellulas cœpit per brachium elevare. Sed F. Dominicus revertens, cum videret cellulas elevatas, cœpit cum fletu pluries prædictum Fratrem Radulphum & Fratres alios reprehendere, dicendo sibi & aliis Fratribus: Vultis tam cito paupertatem relinquere, & magna palatia ædificare? Unde injunxit eis, quod prædictum opus dimitterent, & sic stetit imperfectum, donec vixit. Item dixit, quod, sicut amaverat paupertatem in se, sic amavit eam in Fratribus suis; unde injunxit eis, ut vilibus vestibus uterentur, & in via numquam pecuniam portarent, sed ubique de eleemosynis viverent, & hoc fecit in sua regula seu constitutionibus scribi. Item dixit dictus testis, quod fuit parcus in cibo & potu. Interrogatus quomodo scit, respondit; quia vidit multoties in refectorio, quod, quando Fratres habebant duo pulmenta cocta seu duo fercula, quod unico erat contentus, & aliis Fratribus comedentibus, ipse F. Dominicus quasi semper super mensam dormiebat propter nimias vigilias, quibus adeo fatigatus erat, quia & parum comedebat, & parum bibebat, & sic a somno super mensam quasi violenter occupabatur.

[51] Item dixit, quod firmiter credit, quod dictus F. Dominicus fuit virgo mente & corpore usque ad finem vitæ suæ. [virginitate, potenti patrocinio,] Interrogatus, quomodo hoc credit, respondit; quia & præfatus F. Dominicus sibi fuit confessus, & numquam sua confessione potuit intelligere, eum peccasse mortaliter. Item dixit, quod erat patiens & gaudens in tribulatione. Interrogatus quomodo scit, respondit; quia videbat eum in necessitatibus suis & indigentiis suis & Fratrum, quas patiebatur in illo tempore in victu & vestitu, jucundari & lætari. Item dixit prædictus testis, quod firmiter credit, quod gratia, quæ his temporibus collata est Fratribus Prædicatoribus in Lombardia & in aliis provinciis, precibus & meritis F. Dominici sit collata vel etiam augmentata. Interrogatus quare hoc credit, respondit; quod ab illo tempore postquam F. Joannes Vincentinus cœpit prædicare revelationem sibi de F. Dominico divinitus factam, & vitam & conversationem & ipsius sanctitatem populo nunciare, & ipse testis cum aliquibus Fratribus cœpit tractare de translatione corporis prædicti F. Dominici, extunc manifeste refulsit & apparuit amplior gratia, tam in Fratribus, qui ejus sanctitatem prædicabant, quam etiam in populis, qui eos audiebant, sicut patet per effectum in civitatibus Lombardiæ, in quibus maxima hæreticorum multitudo combusta est, & plus quam centum millia hominum, qui nesciebant, utrum Ecclesiæ Romanæ, an hæreticis deberent adhærere, ad Catholicam fidem Romanæ Ecclesiæ per prædicationes Fratrum Prædicatorum ex corde sunt conversi: & hoc, quia illi conversi hæreticos, quos primo defendebant, modo persequuntur & abominantur. Et fere omnes civitates Lombardiæ & Marchiæ facta sua & statuta ordinanda & mutanda ad voluntatem Fratrum tradunt in manibus eorum, ut radant, addant, minuant, & mutent, secundum quod eis visum fuerit expedire. Et etiam hoc faciunt de guerris exstirpandis & pacibus faciendis & componendis inter eos, & de usuris male ablatis reddendis, & confessionibus audiendis, & multis aliis bonis, quæ longum esset enarrare.

[52] [& suavi odore, quem in translatione ipsius sensit.] Item dixit prædictus testis, quod ipse ordinavit de die & modo transferendi corpus prædicti Magistri Dominici, & interfuit ipsi translationi cum multis Fratribus, & Potestate Bononiensi, & multis honoratis civibus ipsius civitatis, & aliis multis aliarum civitatum, in quorum præsentia ipse testis cum aliis Fratribus palis ferreis & piconibus d cœperunt fodere, & invenerunt terram duram & cæmentum fortissimum & durum, cum quo clausum erat sepulcrum. Et elevantes lapidem, qui erat superpositus sepulcro, tantam senserunt odoris fragrantiam tam ipsi, quam omnes circumstantes, quod ipse, ut asserebat, narrare non posset, cum nullius rei mundanæ videretur habere odorem. Propter cujus odoris fragrantiam, tam Fratres, quam omnes circumstantes, prostraverunt se ad terram, cum lacrymis laudantes & benedicentes Deum, qui tam mirifice ostendit Sanctum suum fore glorificandum. Et invenerunt capsam ligneam, in qua corpus præfati F. Dominici reconditum erat, clavis ferreis fortiter clausam & firmatam, quam similiter aperuerunt, & tunc ex ea major odor primo odore spiravit. Et tunc cum reverentia & devotione Magister Ordinis cum aliis Fratribus præsente D. archiepiscopo Ravennate, & aliis pluribus episcopis, & clericis, & Potestate Bononiensi cum multis aliis civibus Bononiensibus ad sepulcrum marmoreum, in quo nunc est, transtulerunt. Item dixit prædictus testis, quod plures dies postmodum sentiebat vestigia primi odoris, tam in suis manibus, quam aliorum, qui ossa dicti F. Dominici tractaverunt. Et hæc omnia prædicta scit, quia vidit, & interfuit, & suis manibus tractavit, & odorem in suis manibus & aliorum Fratrum, qui prædicta tractaverant & tetigerant, postmodum pluries persensit.

ANNOTATA.

a Propter hoc Stephani testimonium in Commentario prævio § 10 controvertimus, an istud caritatis exemplum sit duplicandum.

b Id est: vendidit libros, manu sua notatos, aut notis illustratos. Unde Echardus conjicit, tunc S. Dominicum Palentiæ sacram Scripturam interpretatum esse, ut proxime citato § 10 Commentarii prævii retulimus.

c Supra suspicati sumus, hac voce cratem seu craticulam funtum indicari; quæ suspicio nostra ex aliis textibus præcedentibus confirmatur.

d Barbare pico vel pica oritur ab Italico piccone vel Gallico pic, quæ voces ligonem, seu instrumentum, unico & grandiore dente ferreo præditum significant.

CAPUT VI.
Notitia eorum, quæ F. Paulus Venetus, & F. Frugerius Pennensis circa gesta Sancti ejusque miracula testati sunt.

Frater Paulus Venetus, sacerdos de Ordine Prædicatorum, juratus dixit, quod quatuordecim anni sunt & plus, [Hic testis exponit caritatem Sancti erga Deum,] quod intravit Ordinem Prædicatorum Bononiæ, & professionem fecit in manibus Magistri Reginaldi, & recepit habitum Dominica, in qua cantatur Euangelium Chananææ a. Et Magister Dominicus in sequenti æstare venit Bononiam. Et ab eo tempore, quo dictus Magister Dominicus venit in civitatem Bononiensem, dictus testis magnam familiaritatem habuit cum eo, & diu conversatus fuit cum eo, stando in conventu Bononiensi, & eundo secum fere per totam Marchiam Trivisinam, comedendo, bibendo, stando, eundo, & in Officiis tam de die quam de nocte fere per duos annos. Item dixit, quod non meminit, se audivisse ab eo verbum otiosum, vel detractionis, vel adulationis, vel nocivum: imo quando erat secum in itinere, vidit aut eum orare, aut prædicare, aut ipse vacabat orationi aut meditationi de Deo. Interrogatus, quomodo scit, respondit; quia dictus Magister Dominicus dicebat ipsi testi, & aliis, qui cum eo erant: Procedite & cogitemus de Salvatore nostro; & audiebat eum gementem & suspirantem. Item dixit, quod, ubicumque esset dictus Magister, de Deo, vel cum Deo semper loquebatur, & ad hoc hortabatur Fratres suos, & in regula, id est in constitutionibus Fratrum Prædicatorum, hoc scribi fecit. Interrogatus, quomodo scit, respondit; quia diu conversatus est cum eo, & vidit & audivit hoc. Item dixit, quod numquam vidit eum iratum, nec commotum, nec turbatum, nec in labore itineris, nec in fervore passionis, nec alibi; sed vidit eum in tribulationibus gaudentem, & in adversitatibus patientem.

[54] Item dixit, quod diligebat paupertatem habere in se & in Ordine, [affectum paupertatis,] & ad hoc hortabatur Fratres. Item dixit, quod quando dictus Magister erat Bononiæ, quidam Bononienses volebant dare possessiones Ordini, & ipse noluit recipere, & prohibuit Fratribus, ne reciperent, & posuit in constitutionibus suis, ne possessiones reciperentur in Ordine. Item dixit, quod habitum vilissimum portabat, & in exitu viarum & civitatum se discalceabat, & nudis pedibus itinerando ambulabat, & hoc sæpissime vidit, eundo secum per viam. Item dixit, quod vidit ipsum F. Dominicum quandoque eundo ostiatim quærendo eleemosynas, & recipere panem, sicut pauper: & apud Duliolum b, dum quæreret eleemosynas, quidam homo obtulit ei unum panem integrum, quem ipse Pater flexis genibus cum multa humilitate & devotione suscepit. Et volebat & dicebat Fratribus, sicut sæpe audivit, quod de eleemosynis viverent.

[55] Item dixit, quod eundo per viam cum eo, numquam vidit, quod ipse jaceret in lecto; sed aliquando jacebat in stramine, [rigorem pœnitentiæ,] & quod, cum venisset cum eo longo itinere & hospitati essent, ipse beatus Dominicus, & ipse testis cum socio apud plebem de Portu Lignatico c, ipse F. Dominicus fecit præparari locum, in quo jacerent socii, & ipse intravit ecclesiam, & pernoctavit in ea in oratione; & nihilominus fuit in Matutino cum clericis ecclesiæ & sociis suis. Item dixit, quod itinerando jejunabat ipse beatus Dominicus, & faciebat socios, qui cum eo ibant, comedere propter laborem itineris. Item dixit, quod, licet steterit cum eo apud ecclesiam S. Nicolai, sicut præmissum, numquam recolit, quod haberet certum locum, in quo jaceret de nocte; sed quandoque jacebat in terra, quandoque in crate de viminibus, quandoque in assere, & sæpissime pernoctabat in oratione in ecclesia, & orando multum plorabat. Et hoc scit, quia vidit eum pluries sic facientem. Et aliquando vocavit eum ab oratione, & vidit faciem ejus lacrymis perfusam. Et dixit, quod ipse erat devotus & assiduus in oratione etiam eundo per viam, & omni die volebat cantare Missam, si inveniebat ecclesiam idoneam ad hoc.

[56] [zelum animarum,] Item dixit, quod multum desiderabat salutem animarum, tam fidelium quam infidelium, & sæpe dixit huic testi: Postquam ordinaverimus & instruxerimus Ordinem nostrum, ibimus ad Cumanos, & prædicabimus eis fidem Christi, & acquiremus eos Domino. Item dixit, quod rigide & perfecte servabat regulam quoad se, & hortabatur Fratres & præcipiebat eis, quod regulam plene observarent, & delinquentes rigide puniebat; tamen cum tanta patientia & benignitate verborum corripiebat eos, quod nullus super correctionem commovebatur vel turbabatur. Item dixit, quod ipse sequebatur Conventum & in cibis & in Officiis, & licet sæpissime pernoctaret in ecclesia & in orationibus, tamen semper erat cum Fratribus in Matutino, & circuibat utramque partem chori, & hortabatur eos verbis & factis, quod bene & intente cantarent, & psalmos devote dicerent, & sic devote insistebat orationibus, quod propter tumultum aliquem vel turbationem aliquam non movebatur ab oratione. Item dixit, quod ipse fuit summus consolator Fratrum, & aliorum existentium in tribulationibus & tempestatibus; & hoc scit, quia in se probavit, & ab aliis audivit. Item dixit, quod fuit patiens & misericors, sobrius, pius, humilis, benignus, castus, &, sicut firmiter credit & audivit, semper virgo fuit; & prædictis virtutibus & aliis ita pollebat, quod non credit, aliquem hominem tempore vitæ suæ meliorem fuisse, nec aliquem scit esse sibi æqualem. Item dixit, quod cum ibat per viam, omnibus, qui se adjungebant ad eundum cum eo, prædicabat, & hortabatur eos ad bonum & ad pœnitentiam.

[57] [fragrantiam ex sacro cadavere perceptam,] Item dixit, quod interfuit translationi corporis Magistri Dominici de sepultura in qua, dum moreretur, sepultum fuit (cui sepulturæ ipse testis interfuit) ad locum, in quo nunc requiescit, & quando debuit aperiri prima sepultura, in qua a principio positum fuerat, & intererant ibi multi episcopi & multi alii clerici, & Potestas Bononiensis cum multis aliis civibus honoratis: & incipientes fodere, invenerunt terram durissimam, & murum fortem, & cæmentum valde forte & durum, ita quod vix fregerunt illud cum malleis & palis ferreis, & cum difficultate levaverunt lapidem, qui superpositus fuerat sepulturæ: & quando ipse lapis separatus fuit a muro, & cœpit aperiri sepulcrum, odor maximus & delectabilis & suavis exivit de sepultura illa, ita magnus, quod replevit totam ecclesiam, ita quod, cum ipse testis sensit & alii, qui ibi erant, prostraverunt se cum lacrymis referentes gratias Domino de odore, quem senserant, & numquam tantum odorem in apotheca specierum, vel in multitudine florum, vel in aliquo loco sensit; & odor ille erat sibi incognitus & aliis, sicut dicebant, nec videbatur similis odor alicujus rei temporalis. Et hoc scit, quia interfuit apertioni, & vidit, & sensit odorem, sicut prædixit.

[58] Item dixit dictus testis, quod die Dominica proxime præterita venit a Venetiis Bononiam pro isto testimonio faciendo, [& sanitatem patrocinio ejus statim sibi redditam.] & eodem die in sero invasit eum dolor maximus renum & lumborum, qui consuevit eum affligere pluribus diebus: unde ipse timens, ne posset facere istud testimonium, ivit ad arcam beati Dominici, & devotissime rogavit, quod juvaret eum, & liberare dignaretur, & quasi in continenti fuit plenissime liberatus.

[59] Frater Frugerius Pennensis, Ordinis Prædicatorum, juratus dixit, [Denique nonus testis similia virtutum exempla,] quod quatuordecim anni fuerunt in Quadragesima proxime præterita, quod ipse intravit Ordinem Prædicatorum, & fecit professionem in manibus F. Reginaldi, & ab eodem recepit habitum apud ecclesiam de Mascarella, ubi primo fuit Ordo Prædicatorum Bononiensium: & eodem anno in æstate sequenti venit F. Dominicus fundator Ordinis S. Nicolai & primus Magister Bononiam. Et quia de licentia magistri Reginaldi visitavit propria, & in Kalendis Septembris d rediit Bononiam, & invenit apud ecclesiam S. Nicolai de Bononia Ordinis Prædicatorum dictum Magistrum Dominicum. Et dixit quod conversatus fuit cum eo quatuor menses & amplius in Conventu Bononiensi, & in Conventu Florentino, & in Conventu Romano, in eundo cum eo Romam & per alias civitates, & stando secum & in Officio & in comedendo, loquendo, confessiones ejus audiendo, & in orationibus, & conferendo de Deo cum eo tam de die quam de nocte. Item dixit, quod fuit assiduus & devotus in oratione, tam in itinere, quam in Conventu, adeo quod numquam potuit percipere, quod in lecto jaceret, licet aliquando pararetur sibi, nec in via, nec in Conventu; sed aliquando fatigatus nimia pernoctatione, super se ipsum, vel super terram, vel super lignum aliquando dormiebat. Interrogatus, quomodo scit, respondit; quia vidit. Item dixit, quod, cum plures Missas audiverit ab eo in Conventu & in itinere, non audivit aliquam, in qua multas lacrymas non effunderet; & hoc scit, quia vidit.

[60] Item dixit, quod pernoctabat in oratione & cum gemitu & lacrymis orabat, [ac pietatis exercitia] &, quando faciebat sermonem Fratribus, lacrymas effundebat & propter hoc Fratres sæpius ad lacrymas movebantur. Item dixit, quod numquam audivit verbum otiosum vel nocivum, adulationis vel detractationis ab eo; sed semper de Deo vel cum Deo loquebatur, & cuicumque se adjungebat in via, prædicabat de Deo, & ad hoc ipsum hortabatur Fratres suos, & hoc in Fratrum Prædicatorum regula fecit poni. Item dixit, quod multum zelabat salutem animarum; quod ipse, Fratribus suis ordinatis, disposuerat ire ad gentes, & mori pro fide, si expediret. Interrogatus, quomodo hoc scit; respondit; quia vidit eum dicentem & facientem supradicta. Item dixit, quod asper erat sibi in tantum, quod, cum esset in via, observabat integre jejunia Ordinis, nec volebat comedere ante horam; socios tamen faciebat comedere bis. Una tunica hieme & æstate utebatur. Item dixit, quod diligebat paupertatem, & ad hoc hortabatur Fratres suos. Interrogatus, quomodo scit, respondit; quia vidit eum portantem vilem habitum, & audivit eum hortantem Fratres suos ad paupertatem amplexandam & diligendam. Et si inveniebat aliquem Fratrem habentem vestimenta reprehensione digna quoad pretiositatem, vel quoad formam, statim corrigebat & emendabat. Et in tantum dilexit paupertatem, quod noluit, quod Fratres deberent recipere possessiones; sed de eleemosynis viverent, & hoc in Fratrum regula fecit scribi. Volebat, quod viles domos haberent, & viles discos e ad legendum, ita quod quasi in omnibus vilitatem & paupertatem prætenderent.

[61] [in eodem Sancto observavit,] Item dixit, quod dictus F. Dominicus in se regulam integre & rigide observabat, & volebat a Fratribus observari. Et si quos transgressores regulæ aliquando inveniebat, cum maxima mansuetudine verborum & dulcedine puniebat, ita quod nullus scandalizabatur, licet pœnitentia esset multum gravis. Interrogatus, quomodo scit, respondit; quia diu conversatus fuit cum eo, & vidit, & audivit ab eo. Item dixit, quod audivit confessionem ejus, & ex ea percepit, & ita firmiter credit, quod numquam inquinatus fuerit aliquo mortali peccato. Item dixit, quod fuit humilis, benignus, patiens in tribulationibus, & gaudens in adversitatibus, pius, misericors, consolator Fratrum & aliorum, & virtutibus omnibus ita ornatus, quod per ea, quæ vidit & cognovit in eo, firmiter credit, quod non habuit similem aliquem sibi, quem ipse viderit, vel cognoverit.

EPILOGUS NOTARII.

[62] [ut notarius juridice testatur] Andrevander f, quondam Tebaldi, auctoritate imperiali notarius, hos testes de mandato dominorum magistri Tancredi Bononiensis archidiaconi, Thomæ prioris de Rheno, Fratris Palmerii de Campagnola, judicum delegatorum a D. P. Gregorio IX, recepit, & in publicam formam redegit, & scripsit. Deo gratias. Amen.

ANNOTATA.

a Cum Euangelium Chananææ tunc Dominica secunda Quadragesimæ cantari consueverit, Echardus tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 54 in notis colligit, istum F. Paulum mense Martio anni 1219 habitu Prædicatorum indutum fuisse.

b Certum hujus loci situm Echardus frustra quæsivit, ut pagina mox citata in notis fatetur. Neque ego eumdem invenire hactenus potui, nisi forsan pro Duliolo legendum esset Dosiolum, de quo Leander Albertus in supradicta editione Latina Descriptionis Italiæ pag. 626 inter oppida Lombardiæ Transpadanæ meminit.

c Videtur hoc oppidum situm esse in Marchia Tarvisina, ut Echardus loco proxime citato notat, & apud Leandrum Albertum in memorata editione Latina pag. 713 videre licet.

d Ex hoc testimonio Frugerii in Commentario prævio § 36 correximus errorem Joannis Garzonis, qui adventum Sancti in urbem Bononiensem perperam usque ad finem anni distulit.

e Discus etiam Latino-barbare varias habet significationes, ut patet ex versu, quem Cangius in Glossario ad vocem discoferæ sic allegat: Discus scutellam, mensam notat atque mapellam. At hoc loco non videtur nisi mensa posse intelligi.

f Qui hic appellatur Andrevander, apud Theodoricum de Appoldia superius num. 303 Olderandus appellatur. Utra lectio sit præferenda, nescimus.

EPISTOLA AUTHENTICA,
qua subdelegati inquisitores Tolosani exponunt ea, quæ circa virtutes & miracula S. Dominici ex testibus oculatis ac juratis audiverant.
Ex editione R. P. F. Jacobi Echardi inter scriptores Ordinis Prædicatorum recensitos tomo 1 pagina 56, & sequentibus.

Dominicus conf. Bononiæ (S.)

BHL Number: 2209

EX IMPRESSIS.

[Inquisitores Tolosani judicious, ab Apostolica Sede constitutis,] Viris venerabilibus & discretis magistro Tancredo, Bononiensis ecclesiæ archidiacono, & Thomæ priori S. Mariæ de Rheno, & F. Palmerio Canonico S. Trinitatis, judicibus seu inquisitoribus a Sede Apostolica delegatis, P. dictus abbas S. Saturnini de Tolosa, Raimundus Donati archidiaconus S. Stephani de Tolosa, & Pontius archidiaconus ecclesiæ S. Saturnini de Tolosa, salutem & reverentiam. Sicut per vestras literas nobis auctoritate Apostolica mandavistis de vita & conversatione beati Dominici per viros reverendos Raimundum Priorem de Pruliano, & P. Agennensem, Fratres Ordinis Prædicatorum, necnon R. de Aura, Priorem S. Antonini & R. de Villario cellerarium S. Antonini, veritatem diligentius inquisitam cum sigillis nostris pendentibus discretioni vestræ duximus transmittendam.

[2] D. P. abbas Bolbonensis a, Ordinis Cisterciensis, juratus dixit, [mittunt jurata testimonia abbatis Bolbonensis] quod ipse erat archidiaconus Tolosanus, & in eadem civitate etiam audivit a D. Fulcone bonæ memoriæ, tunc episcopo Tolosano, & ab ipso beato Dominico, & a multis aliis, quod archiepiscopus Auxitanus præsentavit B. Dominico prædicto episcopatum Coseranensem, qui ad ejus curam pertinebat; & ipse noluit recipere, ad cujus instantiam opposuit excusationem de novella plantatione Prædicatorum & sanctimonialium de Pruliano, quæ ad ipsum spectabant, & credit, quod electio ejus esset canonica & concors. Et novit, quod ipse fuit zelator animarum, fervens in oratione & prædicatione, & persecutor hæreticorum b, amator paupertatis, parcus sibi, aliis benignus, castus, humilis, patiens, in persecutionibus securus, in tribulationibus lætus, religiosus, sibi despectus, pater & consolator infirmorum Fratrum, & eorum, qui erant in tribulationibus, amator disciplinæ, exemplum Fratrum in omnibus, fugiens gloriam mundi, largus, hospitalis, amator universorum Religiosorum, vilis in vestibus, amator negotii fidei & pacis, & quod peccata aliorum cruciabant eum, ita quod de ipso dici poterat, quod de Apostolo: Quis infirmatur & ego non infirmor? Et credit, eum fuisse virginem.

[3] [aliorumque virorum fide dignissimorum,] Frater Guilielmus ejusdem loci sacrista juratus dixit idem, excepta electione episcopatus, & excepto, quod super hospitalitate. Dixit, quod pauper erat, dum ipse secum iret. Dixit, quod largus erat in conferendis tunicis, quæ sibi dabantur, Fratribus.

F. B. Clareti, ejusdem loci monachus; testis juratus, dixit idem, quod sacrista; & adjecit, quod audivit electum fuisse in episcopum Coseranensem, & quod, dum erat Canonicus Oxomensis, carnes cum Fratribus non comedebat, nec respuebat; sed inter pulmenta abscondebat. D. M. abbas Appamiensis dixit idem, quod abbas Bolbonensis, addens, quod ipse novit visu & auditu ejulatum & effusionem lacrymarum in orationibus, & quod unicam tunicam ferebat.

[4] [de virtutibus & miraculis S. Dominici,] Magister A. de Campranhano, ejusdem loci sacrista, juratus dixit, quod ipse vidit & audivit divum Dominicum persecutorem hæreticorum assiduum & redargutorem tam verbo, quam exemplo bonæ vitæ; & quasi viribus indefessis laborabat ad promotionem pacis & fidei, & ob hoc variis periculis se exponebat: & credit omnia capitula prædicta esse vera.

Raimundus Major, canonicus, testis juratus, dixit, quod scit prædicta capitula esse vera, & credit, eum fuisse virginem: & dixit, quod in impositione manus ipsemet sanatus est a febribus.

Raimundus Geraldus, testis juratus, dixit, quod novit & credit, omnia capitula esse vera, addens, quod, cum iret cum eo & aliis per nemora, remanebat ultimus, & cum requireretur, sæpius inveniebatur flexis genibus, non obstante timore luporum rapidorum *, qui multos invadebant.

[5] [quæ ab aliis testibus oculatis] Guilielmus de Varnhola, testis juratus, dixit, quod ipse novit eum visu & auditu, ferventem in oratione & prædicatione, religiosum, sibi despectum, castum, humilem, paupertatis amatorem, cujus lectus erat ecclesia præcipue, persecutorem hæreticorum, & alia capitula credit esse vera.

Geraldus de Oleris, testis juratus, dixit, se scire prædicta capitula esse vera, & credit, eum fuisse virginem, &, cum eum familiarem haberet, numquam de eo aliquid novit vel audivit suspectum vel sinistrum.

Bernardus de Baulhanis, testis juratus, dixit, quod beatus Dominicus fuit zelator animarum, fervens in oratione & prædicatione, persecutor hæreticorum assiduus, amator paupertatis, parcus sibi, & aliis benignus, patiens, humilis, religiosus, & sibi despectus, amator disciplinæ, & fugiens gloriam mundi, vilis in habitu, amator negotii fidei & pacis; omnia capitula alia credit esse vera.

Petrus Bruneti testis juratus dixit, se scire & credere, omnia prædicta capitula esse vera: & addidit, quod, cum quadam die aquam navigio pertransisset, nautæ pro mercede sua petierunt denarium: & cum ipse non haberet, unde solveret, ipsi instantes petierunt pignus, aut denarium, & ob hoc eum detinuerunt: at ipse figens oculos in terra, ostendit eis denarium, dicens: Accipite de terra, quod a me petitis; & accipientes denarium, dimiserunt eum.

[6] Guilielma, uxor Eliæ Martini, testis jurata, dixit, [utriusque sexus] quod ipsa nebat pro cilicio, quod ad induendum ipsi parabatur: & scit & credit, prædicta capitula esse vera, & credit eum virginem: & ducentis vicibus & plus comedit secum; sed non credit, eum quartam partem frustati piscis in uno prandio comedere, vel ultra duo vitella ovorum, nec bibere ultra unum scyphum vini lymphatum pro tribus aquæ: nec etiam vidit eum comedere ultra unam lenam c panis. Vidit etiam, quod, cum gravissimo dolore affligeretur sæpissime, circumstantes eum in lecto ponebant, & ipse se statim in terra prostrabat, quia non consueverat in lecto jacere.

Tolosana Neguesa, testis jurata, dixit, quod novit supradicta capitula esse vera, & eum credit virginem: & dixit, quod ipsa nebat cilicium de pilis pardorum & hircorum ad usum ipsius.

[7] Beceda, monacha S. Crucis, testis jurata, dixit, [ei familiaribus,] quod novit, supradicta capitula esse vera, & eum virginem: & congregavit caudas boum ad cilicium faciendum ad opus ipsius, & D. Fulconis episcopi Tolosani: & non audivit ab eo umquam vanum verbum, licet multum fuerit ei familiaris: & cum ipsa fecisset sæpe ei lectum, non jacebat ibi, imo mane inveniebat ita paratum, sicut dimiserat, quando straverat: & hoc etiam faciebat, quando erat infirmus; imo etiam sæpe inveniebat ipsum dormientem in solo discoopertum, & cum eum cooperuisset, quando redibat, inveniebat eum orantem vel stantem, [vel] prostratum: magnam enim curam habebat circa eum. Dixit etiam, quod, cum ipse comedisset ultra ducentas vices in domo, in qua ipsa habitabat, ad plus comedebat duo ova, licet plura cibaria pararentur ei. De omnibus autem supradictis capitulis est publica & celebris fama per episcopatum Tolosanum totum & Coseranensem, & undecumque ipse transitum fecit, si tamen moram aliquam ibi contraxit, inter Religiosos, clericos & laicos, viros & mulieres, qui eum cognoverunt.

[8] Dominus Guilielmus Petri, abbas monasterii S. Pauli, [& ab abbate S. Pauli,] testis juratus, dixit, quod beatus Dominicus ardentissime sitiebat salutem animarum, & erat zelator maximus animarum: item fervens in prædicatione in tantum, ut de die ac de nocte in ecclesiis, in domibus, in agris, in viis, & ubicumque volebat & hortabatur Fratres, ut verbum Domini prædicarent, & non loquerentur, nisi de Deo. Item dixit, quod fuit persecutor hæreticorum, & eis, prædicando, disputando, & in omnibus, quibus poterat, se opponebat. Item dixit, quod amator fuit paupertatis in tantum, quod possessiones, villas, castra, reditus, quibus in diversis partibus fuerat Ordo ditatus, respuerit, & eis abrenunciarit. Item dixit, quod fuit sibi valde parcus in cibis, & præter panem & unum pulmentum non comedebat, nisi propter Fratres vel circumstantes gustaret aliquantulum de pittantiis. Voluit autem semper alios secundum facultates domus, &, ut possibilitas permittebat, abundare. Item dixit, quod fuit virgo, sicut audivit a multis. Item dixit, quod respuit episcopatum Coseranensem, nec voluit præesse illi ecclesiæ, licet in pastorem & prælatum esset electus. Item dixit, quod numquam in omnibus ita humilem hominem vidit, nec magis contemnentem gloriam mundi, & ea, quæ pertinebant ad gloriam temporalem. Item dixit, quod convitia & maledicta & vituperia patientissime ac cum gaudio, tamquam donum & exenium d magnum, accipiebat. Item dixit, quod in persecutionibus numquam molestabatur; sed securus & intrepidus frequenter ibat inter discrimina, numquam pavore perterritus divertit a strata e. Imo quando somnus eum capiebat, in via vel juxta viam se projiciebat, & dormiebat.

[9] [qui plurima Sancti gesta resert,] Item dixit, quod excellebat universos, quos vidit in Religione. Item dixit, quod se valde despiciebat, & tamquam nullum se reputabat. Item Fratres infirmos paterne consolabatur, & infirmitatum eorum erat mirabilis supportator. Item dixit, quod, quando sciebat aliquos in tribulationibus constrictos, ad patientiam admonebat, &, quando poterat, consolabatur. Item dixit, quod fuit amator disciplinæ, & delinquentes paterne corripiebat. Item dixit, quod Fratribus se præbuit exemplum in omnibus, in dictis & factis, in cibis & in vestitu, & in moribus bonis. Item dixit, quod non vidit hominem tam frequentem in oratione, nec qui tantum in lacrymis abundaret. Item dixit, quod quando erat in oratione, clamabat in tantum, quod undique audiebatur, & in clamore dicebat: Domine miserere populo. Quid facient peccatores? Et sic noctes ducebat insomnes, plorando & ejulando pro peccatis aliorum. Item dixit, quod fuit largus & hospitalis, & cum pauperibus ea, quæ habebat, libentissime dividebat. Item dixit, quod Religiosos, & Religionis amatores, amabat & honorabat. Item dixit, quod numquam audivit vel scivit, quod lectum haberet, nisi ecclesiam, ubi commode poterat ecclesiam invenire. Ubi vero ecclesiam non habebat, semper vel in terra jacebat vel in scamno, vel in chordis lecti, deposita culcitra & pannis, quos posuerant in lecto ad jacendum. Item dixit, quod numquam vidit eum nisi cum una tunica, & illa erat pitaceata f. Item dixit, quod viliores capas volebat semper portare, quam alii Fratres. Item dixit, quod fuit amator negotii fidei & pacis & promotor, quantum potuit, fidelissimus & adjutor.

[10] [similibusque omni exceptione majoribus] Hæc omnia dixerunt & concesserunt, dato & præstito juramento, A. capellanus de Villario, qui & vidit dæmoniacam a dæmonio liberatam in Panojovis, mediantibus orationibus beati Dominici. Et A. Pontii capellanus, & Raimundus etiam de Villario, sacerdos de Fanojovis, & R. clericus, qui etiam meritis ipsius credit, se a febribus liberatum: & isti omnes & alii plures de Fanojovis dicentes una voce, quod numquam tam Sanctum tam honestum hominem viderunt in carne.

Frater Michaël juratus dixit, quod omnia supradicta sunt vera, scilicet quod vidit & audivit. Item dixit, quod beatus Dominicus spiritu prophetico cognovit, quod oportebat recedere Fratres de Tolosa.

Frater R. dixit idem, quod suprapositus: Audivit autem de virginitate sua a D. Fulcone episcopo Tolosano, a Fratre D. Aniamino, & a Fratre Johanne de Calagora, & quod respuit episcopatum Biterensem, & quod vidit quemdam liberatum a dæmone per ipsum.

Marcus diaconus juratus dixit, quod episcopatum respuit, &, ubi oravit, invenit lacrymas, & locum madefactum de lacrymis.

[11] Berengaria g jurata dixit, quod ipsa oculis vidit & auribus audivit, [jurejurando confirmantur.] quando beatus Dominicus præcepit novem mulieribus hæreticis, ab errore conversis, prospicere in dæmonium, quod eas possidebat in specie cati, cujus oculi erant quasi bovis, & velut flamma ignis, & linguam per dimidium pedem extrahentem, quasi ignem, & caudam, quasi dimidiam branchiam h, habentem, & magnum quasi … canem: & ad præceptum ipsius per foramen chordæ campanæ exivit, & ab oculis earum evanuit: tamen primo prædixerat eis, quod non timerent, quia ipse ostenderet eis, cui domino servierant.

Raimundus de Sanchis dixit, quod ad orationem ejus, filia cujusdam mulieris restituta est sanitati: rogaverat enim eum, ut visitaret eam, cui dixerat: Recede, & ego orabo pro ea; & in crastino, ut dixit mater, sanata est filia sua.

Raimundus & Zonzamias dixerunt, quod audierunt ab eo, quod antea fugeret de nocte cum baculo suo, quam acciperet episcopatum, vel aliam dignitatem i.

ANNOTATA.

a Bolbona est cœnobium Ordinis Cisterciensis in comitatu Fuxensi & in diœcesi Mirapicensi situm, de quo Jongelinus in Notitia abbatiarum inter monasteria Galliæ pag. 66 & sequente consuli potest.

b Quia Sanctus hic & infra sæpius persecutor hæreticorum appellatur, Echardus nimis solicite has voces in notis explicat, & explicationem suam infra repetit, eo quod nimirum timeret, ne hic titulus sancto suo Fundatori esset ignominiosus. At in Commentario prævio § 16 hunc scrupulum ei adimere conati sumus.

c Etsi hanc vocem in auctiore Glossarii Cangiani editione invenerim, tamen ibi non ita explicatur, ut significatio illius hic locum habere possit. Ceterum ex sensu satis patet, hoc loco exiguam panis quantitatem significari.

d Xenium vel exenium hic usurpatur pro munere vel dono, ut apud Lexicographos inveniri potest.

e Strata significat viam publicam, ut passim notum est.

f Quandoquidem patacium vel pittacium sæpe frustum alicujus rei significet, ut apud Macrum in Hierolexico videre est, colligo, hic tunica pitaceata intelligi vestem ex detritis frustis consutam.

g Suspicor, hanc Berengariam esse unam ex novem istis mulieribus, quas Sanctus tunc ad fidem Catholicam convertit, eamque in monasterio Pruliano postmodum vixisse, cum ab Echardo tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 6 inter primas moniales hujus cœnobii aliqua Berengaria recenseatur, ut in Commentario prævio § 14 num. 230 dictum est.

h Quid hic proprie per branchiam significetur, non satis certum est. Nihilominus conjicio, illam vocem barbare derivari a nomine Gallico branche, quod Latine ramus appellatur; & hoc loquendi modo indicari, caudam illam instar dimidii rami sursum protensam fuisse. Forsan pro branchia legendum est brachium ita ut longitudo caudæ per mensuram dimidii brachii exprimatur. Ceterum in Commentario prævio § 13 idem prodigium ex Humberto distinctius retulimus.

i Huic epistolæ subscripta erant trecenta & plura testium juratorum nomina, ut illustrissimus BernardusGuidonis affirmat, cujus verba in Commentario prævio § 47 num. 868 recitavimus.

* forte rabidorum

MONITIO PRÆVIA DE QUIBUSDAM MIRACULIS, JAM STATIM EXCUDENDIS.

Postquam Commentarius prævius de S. Dominico, & pleraque ipsius Acta jam typis nostris excusa fuerant, R. P. F. Thomas Turpin ex Ordine Prædicatorum una cum humanissimis litteris Gallicis, die XV Maii, anno Christi 1733 Audomari datis, ad nos misit veterem libellum in membrana scriptum, in quo circa initium finemque aliqua folia deerant, & quem humor atque putredo ita corroserant, ut variis locis vix, aut ne vix quidem, legi potuerit. Continet libellus iste, quem seculo XIV exaratum fuiße conjectamus, primo Vitam S. Dominici, ab Humberto venerabili compositam; deinde miracula nonnulla, quæ a Theodorico Appoldiano aliisque referuntur; tertio miracula, quæ Rothomagi ab anno Christi 1261 usque ad annum 1270 intercessione S. Dominici acciderunt; quarto denique gesta ejusdem Sancti, quæ Gerardus de Fracheto instar spicilegii collegit, & quæ in Vitis Fratrum secundam partem constituunt. Etiamsi pleraque ejusmodi opuscula in manuscriptis Musei nostri codicibus servemus, ut ex Commentario nostro prævio liquet, tamen in iis nusquam invenimus miracula Rothomagensia, quæ proinde ex editione Echardi reeudere decreveramus; sed ea laudatus P. Thomas Turpinus feliciter in quadam Ordinis sui bibliotheca detexit, & opportune ad nos transmisit, antequam editio Echardiana rursus prælo subjiceretur. Quare prædicta miracula dabimus ex Ms. isto libello, quem deinceps codicem Audomarensem appellabimus, eo quod illum Audomaro acceperimus. Celeriter pervoluto hoc veteri monumento, cujus notitiam humanitati & solertiæ R. P. Turpini libenter debemus, mox memoratam libelli partem contulimus cum iisdem miraculis, quæ R. P. F. Jacobus Echardus inter Scriptores Ordinis Prædicatorum recensitos tomo 1, pag. 63 & sequentibus, ex alio Ms. codice excudi jusserat. Itaque variantes utriusque codicis lectiones, ubi operæ pretium videbitur, in margine vel Annotatis breviter indicabimus.

MIRACULA,
quæ Rothomagi in Normannia ab anno Christi MCCLXI usque ad annum MCCLXX contigerunt.
Ex parvo Ms. codice Audomarensi, in membrana exarato, quem cum editione R. P. F. Jacobi Echardi contulimus.

Dominicus conf. Bononiæ (S.)

BHL Number: 2225

EX MS.

SECTIO PRIMA.

[Puer ob infixum faucibus verteolum, seu verticulum,] Anno Domini MCCLXI, placuit Altissimo clarificare miraculis apud Rothomagum in Normannia beatum patrem Dominicum, & celebre facere nomen ejus; ex quibus multis aliqua pauca, quæ ad Fratrum pleniorem notitiam pervenerunt, rudi quidem, sed veraci stylo, sunt conscripta, examinatione diligenti præmissa. Apud Rothomagum in parochia S. Eligii a fuit quidam parvulus, Johannes nomine, circiter anni unius, qui, cum secunda feria in mane infra Octavam beati Dominici coram matre luderet cum quodam verteolo * b ligneo, quod est pondus fusi nentium mulierum, juxta satis grossæ nucis quantitatem, illum cum fuso in gutture infixit; extractoque fuso, verteolus in gutture infixus remansit. Aspiciens autem mater parvulum coram se præ angustia volutantem, digitos infixit in gutture, fortiusque verteolum infixit, quod sibi multi accurrentes faciebant, aliud facere non valentes; tundebantque parvulum per pedes suspensum sub gutture & super collum, nec educi valebat verteolus aliquatenus, nec induci.

[2] Supervenit autem quidam chirurgicus, qui omnem suæ artis expertus industriam, [morti proximus,] tandem dixit, hoc solum superesse remedium, ut guttur parvuli finderetur: quo audito & viso, mater ejus quasi amens aufugit. Accurrens autem avia parvuli, ad memoriam reducens miracula, quæ per beatum Dominicum fieri audierat, exclamavit *: Sancte Dominice, redde mihi filium meum. Susceptusque parvulus ab una e vicinis ad Fratrum ecclesiam gestabatur, semper avia per vicos clamante: Beate Dominice, redde mihi filium meum. Sicque ad altare beati Dominici delato parvulo, Conventu Fratrum Missam de beato Dominico solenniter inchoante, fit concursus populi ad ecclesiam flentis & compatientis parvulo tam elegantis formæ in tanto periculo constituto, cui per humanum auxilium erat omnino impossibile subveniri. Sic enim verteolus gutturi parvuli adhærebat, intraque gutturis angustias constrictus erat, ut carnibus intra verteoli foramina impactis, sicut in axe rota, tangentium digitis in gutture volveretur. Missa itaque solemniter celebrata, dictaque sexta, jam ipsius carne præmortua, colore mutato, artubus rigidis frigidisque jam effectis, invicem dentibus constrictis, anhelitu intercluso, per os, nares, auresque sanguine defluente, cum jam omni motu ac sensu privatus penitus videretur, a multisque mortuus indubitanter clamaretur, omniumque ab omnibus desperaretur de vita: ecce, mirantibus omnibus, subito redit vita, repenteque verteolum multo sanguine cruentatum in manu * Fratris, qui astabat, cunctis cernentibus, evomuit, vivificatoque & exhilarato vultu quasi risum emisit plenarie liberatus. Quo viso clamor populi attollitur, laudes & gratiæ Deo, & beato Dominico, a populo & Fratribus non sine lacrymis exsolvuntur: verteolus autem super altare beati Dominici in testimonium tanti miraculi suspenditur, ad laudem ejus & gloriam, qui in Sanctis suis mirabiliter collocatur *.

[3] Mulier quædam ætate & honestate provecta, Agnes nomine, cujusdam servientis c regis uxor, [mulier arthritica] de parochia S. Laurentii d Rothomagensis, gravi quadam gutta e, quæ dicitur artetica *, in omnibus suis membris detinebatur, per dimidium annum & amplius graviter cruciata, ita quod nec stare, nec surgere, nec aliquod membrorum suorum, excepta lingua, per se movere poterat ad momentum; sed nec etiam ab alio moveri valebat sine gravamine & dolore. Multis autem & variis remediis frustra adhibitis medicorum, cum mulier nullum illorum sibi prodesse, sed potius obesse sentiret, quasi de recuperanda sanitate penitus desperata, omnia medicamina abjecit penitus, & rejecit. Sic itaque omni humano auxilio & consilio de recuperandæ sanitatis beneficio destituta, omnibusque * rite dispositis, ad moriendum parata, beatum Dominicum devote fusis lacrymis invocavit, votumque vovit, se deinceps ejusdem esse servam & famulam, si ipsam a tanto discrimine liberaret. Fidelis sermo. Mox enim ut orationem votumque complevit, manus per se movere cœpit, assumtaque fiducia, voce magna clamans, Beatus Dominicus me liberavit, per se de balneo, in quo suorum manibus posita fuerat, surrexit, per seque, cunctis, qui aderant, stupentibus, lectum intravit, quæ paulo ante, si in aquam fuisset paululum inclinata, se permisisset submergi, nisi alterius auxilio juvaretur. Sicque post modicum recuperatis a Deo per beatum Dominicum plenarie viribus, altare beati Dominici devote visitavit, votumque reddidit, & a longo morbo in brevi liberata, devotas gratias egit de percepto plenariæ & integræ beneficio sanitatis.

[4] [& juvenis phreneticus] Juvenis quidam, Guillelmus nomine, ætatis annorum XV, de parochia S. Petri portarii f Rothomagensis, dominica in Quinquagesima * iter faciens per locum quemdam, in quo multitudo suspensorum g erat, horrore nimio ac tremore percussus, quamdam mentis alienationem incurrit: unde ad domum rediens, quasi alienatus, lecto languidus per octo dies decubuit. Octava autem die cum Christi corpus recepisset, assumptis quibusdam forcipibus h, illas in ventrem infigere, & occidere se volebat, nisi fuisset prohibitus a quadam muliere matrona, illi pro custodia deputata. Confestim autem privatus est sensu, loquela, & auditu, omniumque penitus membrorum usu. Ipsum ergo factum tamquam animal brutum & inutile, ac in tali miseria decem diebus continue permanentem, prædicta mulier multis Sanctis devovit. Cum autem adhuc juvenis semper in eodem statu miserabili persisteret, mulier quasi desperata de recuperanda ipsius juvenis sanitate, dixit, quod ipsum nulli Sancto de cetero devoveret.

[5] Decima autem die ad memoriam reducens miracula, [mirabiliter sanantur.] quæ Deus tunc temporis per beatum Dominicum faciebat, calore fidei succensa, ait: Confido in Domino, quod Deus per beatum Dominicum in isto faciet miraculum, & adjunxit: Beate Dominice, si umquam fecisti, quod Deo placuit, & si quid potes apud eum, redde isti juveni sensum suum & verbum. Mane autem facto, stans mulier coram ægroto, ait: Guillelme, ego te vovi beato Dominico, & te ducam ad illum, si tibi dederit sanitatem. Nonne vis ire, fili mi? Loquere mihi in caritate. Cumque idem verbum iterum repetiisset, ecce subito juvenis, sensu sibi reddito, auditu recuperato, linguæque soluto vinculo, clara voce respondit: Trade ergo mihi vestes meas in nomine Domini, & ibimus ad beatum Dominicum. Confestim currens mulier attulit candelam longitudinis ejus cum gaudio. Continuo vero surgens juvenis se induit, seque ipsum per se calceavit, qui paulo ante nec ad modicum pedem aut manum movere poterat, signo crucis se muniens, Deoque & beato Dominico recommendans, sicque ad altare beati Dominici ab amicis cum ingenti lætitia deducitur proprio restitutus sensui & saluti.

[6] Eadem hora, cum prædictum miraculum multis astantibus coram altari beati Dominici referretur, [Civis quidam Rothomagensis, morbo tibiæ,] Deoque & beato Dominico gratiæ agerentur, affuit quidam civis Rothomagensis, vir honestus, Deo & beato Dominico pro se similiter gratias agens, asserens, se per eum liberatum a gravi dolore & morbo tibiæ medullitus intercluso, qui nec curari valebat a medicis nec cognosci. Siquidem paulo ante se beato Dominico devoverat, & in signum devotionis tibiam ceream obtulerat, spem suam ponens in Deo & beato Dominico, auxilio in hominibus non invento.

[7] Frater quidam de Conventu Rothomagensi, vir religiosus & antiquus in Ordine, [Frater Ordinis Prædicatorum dolore dentium,] Frater Johannes de Ergolio nomine, de civitate Rothomagensi, gravi dentis cujusdam maxillaris dolore torquebatur: vocatus autem quidam peritus artis extractoriæ dentium, cum in extrahendo dente cum forfice i ferreo, non sine Fratris angustia, ter totum frustra exeruisset * conatum, quarta vice dentem medium fractum extraxit, reliqua parte media radicitus remanente. Cum autem partem illam toto conamine extrahere bis attentasset, nec posset, remansit dens cum vehementissimi doloris angustia, tumore nimio vultus & gutturis subsecuto. Paucis autem evolutis diebus, cum nec adhuc dolor cessaret, quin potius dens corruptione & fœtore os inficeret, mandavit idem Frater pro quodam alio, qui se in hac arte peritiorem dicebat. Cum autem ejus adventum trepidus expectaret, non immemor pristini adhuc recentis vehementissimi cruciatus, adhuc expectans similem vel majorem, ad beatum patrem Dominicum, ut tutum refugium, se convertit, ipsum devotus invocans atque orans in hæc verba: Beate pater Dominice, miserere mihi servo tuo, Deo tibique in tuo Ordine famulanti, & me a tanto dolore, quem jam tam anxium sum expertus, & quem iterum expecto pavidus, digneris misericorditer liberare. Mox autem ut orationem complevit, dens ille evulsus radicitus sine omni, imo omni prorsus fugato, dolore in manum ejus mira celeritate protinus exsilivit: currensque Frater cum ingenti lætitia ad altare beati Dominici, Deo & beato patri Dominico de tanto beneficio dignas laudes exsolvit. Factum est autem hoc eo tempore, quo adhuc Fratres apud S. Matthæum ultra Secanam * morabantur k.

[8] In parochia sanctæ Crucis l Rothomagensis fuit quidam puer, [puer contractione tibiarum,] Garnerus nomine, contractas habens tibias & natibus adhærentes; quæ si aliquando extenderentur aliquantulum violenter, mox ad nates redibant. Accidit autem, ut quadam die mulier quædam, quæ parvulum ex sacro fonte levaverat, ipsum tenens super gremium, contracto filiolo compatiens, diceret matri ejus: Commater, voveamus filiolum meum beato Dominico, qui est ad S. Jacobum m (sic enim Fratrum ecclesia vocitatur) qui, ut dicitur, sanat pueros, ut sanet eum. Placet, inquit mater. Tunc illa: Filiole, voveo te beato Dominico rogans illum, ut tibi in tibiis tribuat sanitatem, & cum candela tuæ longitudinis te ducam ad illum. Mox ut verbum complevit, parvulus unam tibiam extendit, qua appodiare n se cœpit. Tunc illa, assumta fiducia, exclamavit: Beate Dominice, qui unam tibiam reddidisti, redde & aliam. Confestim parvulus aliam tibiam extendit, & juxta suæ ætatis modum ambulare cœpit. Quem mater & matrina ad Fratrum ecclesiam attulerunt gaudentes, dignas Deo & beato Dominico gratias exsolventes.

[9] [puella gravi infirmitate,] Puellam quamdam, Amelinam nomine, annorum trium, de parochia S. Salvatoris o Rothomagensis quodam sabbato invasit subito horribilis infirmitas, ut toto corpore ac membris singulis horribiliter distenderetur, ac tremeret, & sine voce apertis oculis nihil videns, in colorem tetrum ac terreum * mutaretur. Cujus mater nimium stupefacta post longam moram, continue invalescente molestia, ut puella mori morte horribili videretur, per quamdam vicinam suam admonita, parum ante Completorium puellam ad ecclesiam Fratrum coram altari beati Dominici cum lacrymis attulit. Quæ mox voce horribili clamare cœpit, adeo ut clamore terribili ac membrorum motibus, intuentibus & audientibus terrorem incuteret ac horrorem. Appositis autem super illam beati Dominici reliquiis, post modicum spatium, antequam Completorium finiretur, quievit, mammas suxit, & sugendo suaviter obdormivit. Tota autem nocte suaviter dormiens, facto mane, sana & incolumis exsurrexit, cujus mater gratias agens Deo & beato Dominico, puellam sanam & hilarem Fratribus præsentavit.

[10] [& alius puer ab angustia gutturis liberantur.] Parvulus quidam, Durandus nomine, cujusdam divitis filius, de parochia S. Eligii Rothomagensis testam mediam conchæ marinæ, quas Gallice moules p dicunt, habuit in gutture infixam profunde, ita quod nec tonsionibus super collum & guttur, sive aliquo alio remedio aliquatenus educi poterat vel induci. Imminente ergo parvuli morte, vultusque ejus mutato colore, cum jam omnino humanum deesset auxilium, invocavit mater beatum Dominicum, ut sibi redderet filium. Continuo parvulus testam cruentatam evomuit, statimque ad altare beati Dominici defertur cum gaudio, pristinæ redditus sospitati *.

ANNOTATA.

a Rothomagi templum S. Eligii non longe distat a cœnobio Prædicatorum, ut Echardus hoc loco notat.

b Echardus constanter ubique pro verteolo expressit urceolum; sed suspicor, illum hanc vocem perperam legisse, aut ab amanuensi deceptum esse, qui forsan urceolum pro verteolo vitiose scripserit. Ut ut est, lectionem libelli Ms. Audomarensis expressioni Echardianæ præferendam censeo, & nomen verteoli a verbo vertere probabiliter deduci existimo: nam ipse Echardus in notis ad hanc vocem fatetur, hic intelligi globum, qui in aliis minor, in aliis major, pro nentium arbitrio ad extremitatem fusi superadditur, ut hic torquentis manui facilius obediat, & ad primam digitorum pressionem pluribus gyris sibi relictus circumvolvatur. At ea explicatio videtur potius verteolo quam urceolo convenire. Hæc opinio mea confirmatur ex propinqua voce verticulum, quæ similem habet significationem, & quam Martinius in Lexico philologico sic paucis exponit: Verticulum instrumentum, quod fuso adhibetur, ut facilius vertatur.

c Serviens regis, hic accipitur pro ministro aulæ regiæ, ut ex sensu facile colligitur.

d Parochia S. Laurentii fere sita est in meditullio civitatis Rothomagensis, ut laudatus Echardus ibidem observat.

e Gutta hic idem est quod podagra, & provenit a voce Gallica la goutte. Hæc significatio confirmatur ex epitheto arthritica: nam Radulphus in Vita S. Richardi episcopi Cicestrensis apud Cangium in Glossario ad vocem guta vel gutta sic scribit: Cum gutta, quam podagram vel artreticam vocant, frequenter vexaretur &c. Ceterum arthritis fuse describitur a Gorræo, aliisque medicis, qui consuli possunt.

f Hæc parochia S. Petri cognominatur portarii, quia alias ei proxima erat porta civitatis, quæ de Calceia vocabatur, & nunc occlusa est. Porro templum istud situm est in vico, communiter Brasiere dicto, in quo PP. Prædicatores habitant, ut Echardus testatur.

g Echardus in notis suspicatur, hunc juvenem transiisse per montem, urbi Rothomagensi vicinum, ad quem deferuntur corpora furum vel latronum, qui ultimo supplicio affecti sunt, & ubi ad terrorem suspensa relinquuntur.

h Cum Echardo arbitror, pro forcipibus legendumhic esse forficibus, cum facilius intelligatur, quomodo forfices, quam quomodo forcipes, in ventrem suum infigere phreneticus iste tentarit.

i Hic verosimiliter forfice scriptum est pro forcipe: nam forceps est aptius instrumentum ad extrahendos dentes.

k Echardus ad hunc textum notat, Prædicatores Rothomagi primum domicilium habuisse ultra Sequanam in suburbio sancti Severi ad ecclesiam sancti Matthæi, quæ eis circa annum Christi 1221 data fuit, & quæ nunc pertinet ad Sorores ejusdem Ordinis, quas vulgo immuratas appellant. Fratres vero ad locum, quem modo incolunt, in vico Brasiere dicto, se transtulerunt circa annum 1248, ut idem scriptor testatur. Hinc sequitur, istud miraculum ante annum Christi 1248 contigisse, & extra ordinem narrari.

l Rothomagi nunc duplex est ecclesia, nomine sanctæ Crucis insignita, ut notat Echardus. Una cognominatur ad sanctum Audoënum, quæ tunc in suburbio sita erat; altera vero de Pelletariis, & in civitate semper numerata est, quam posteriorem Echardus hic indicari existimat.

m Sic appellatur altera ecclesia, ad quam nempe Prædicatores anno 1248 transierunt, ut supramonuimus.

n Appodiare a verbo Gallico appuyer, quod Latine inniti dicimus.

o Ecclesia S. Salvatoris non longe distat a templo Prædicatorum, quod in ea parœcia situm est, ut laudatus Echardus hic observat.

p Est obvium conchæ marinæ genus, in qua sunt pisciculi, quos Galli moules, Latini mutilos appellant.

* Edit. urceolo & sic deinceps.

* edit exclamat:

* Edit. manum

* Edit. mirabilis prædicatur.

* Edit. arthritica

* Edit. omnibus

* Edit. in Sexagesima

* Edit. exercuisset

* Edit. Sequanam

* Edit. terrenum

* Edit. sanitati

SECTIO SECUNDA.

[Sanctimonialis periculose febricitans,] Sanctimonialis quædam de Bondevilla a Rothomagensis diœcesis, Mabilia nomine, antiqua & devota femina, apud Rothomagum acuta febre laborans, gravissima invalescente morbi molestia, desperata est a medicis evidentibus signis mortis, in qua quidem infirmitate devote Deo & beato Dominico se devovit. In illo igitur discrimine constituta, cum aliquantulum in pectore sudare cœpisset, de lecto surrexit, & postmodum ad lectum rediens, omnino sudorem se amisisse invenit. Cum autem conquereretur nimium ac doleret de sudore perdito, ipsumque recuperare conaretur, nec posset, levi quodam corripitur somno, visumque est ei, quod Frater quidam Prædicatorum, similitudinem habens imaginis beati Dominici, quæ super ejus altare in ecclesia Fratrum decenter habetur insculpta, ipsam aqua suis digitis leviter aspergebat, blandisque verbis eam consolabatur dicens: Confide, filia, ne desoleris, quia tibi dabo satis aquam: in qua aspersione & jocunda visione miro delectabatur modo. Expergefacta vero invenit, sudore se adeo madefactam, ut in aqua immersa penitus videretur, in quo sudore convaluit, & Deo beatoque Dominico gratias dignas egit.

[12] [mercator cardiacus,] Mercator quidam de parochia S. Eligii Rothomagensis in quibusdam existens nundinis, quinquaginta leucis a Rothomago distantibus, gravi cordis dolore per triduum vexabatur, eique videbatur, quod cor ejus acuum aculeis pungeretur, adeo quod nec valeret quiescere ad momentum. Die ergo tertia ad memoriam reducens beneficia, quæ Deus per beatum Dominicum ipsum invocantibus apud Rothomagum exhibebat, beatum Dominicum invocavit, illique se devote devovit, alleviatum, liberatumque se continuo sensit. Qui postquam Rothomagum rediit, beatum Dominicum adiit, votumque suum reddidit, liberatorique suo gratias egit.

[13] [& alii tum viri, tum feminæ,] In festo beatæ Mariæ Magdalenæ venit quidam fullo de parochia S. Machuti Rothomagensis ad reliquias beati Dominici visitandas, quas cum devote oscularetur, devote Deo & beato Dominico gratias exsolvebat, asserens, se a magnis & gravibus doloribus, qui ipsum per triduum vexaverant, liberatum. Testabatur etiam, quod uxorem suam a febre quartana, quæ ipsam per annum integrum vexaverat, mox ut se beato Dominico devovit, penitus liberavit.

Eadem hora astitit matrona quædam Rothomagensis gratias agens, & beati Dominici testimonium perhibens sanctitati, asserens, se die Dominica præcedenti in sero propter ulcus periculosum & grande, quod super aurem habebat, graviter cruciatam; quæ, invocato beato Dominico, beneficium sanitatis obtinuit in momento.

[14] Eadem die post prandium duæ mulieres ecclesiam intraverunt, quarum una matrona puerulum gestabat in sinu, [diversis morbis afflicti,] quem inde extrahens super altare beati Dominici projecit. Cumque a Fratribus, qui astabant, an parvulus esset mortuus (nulla enim ejus vox audiebatur) quæreretur, responderunt: Absit inquiunt; sed per beatum Dominicum vita vivit: nam cum mater ejus in partu per triduum laboraret, plus quam decem galones aquæ, sive quartas b, diebus singulis hauriebat, ita quod parvulum submersum indubitanter in utero credebamus. Heri ergo ipsam & parvulum beato Dominico devovimus, & continuo parvulum istum sanum & incolumem ex maternis visceribus suscepimus, propter quod non immerito Deo & beato Dominico gratias agimus.

[15] Ante festum beati Dominici tribus circiter septimanis, [implorata S. Dominici ope,] Robertus piscarius, de parochia S. Michaëlis c Rothomagensis, gravi dolore dentium cruciatus, invocato beato Dominico, est continuo liberatus; qui tamen ex oblivione vel negligentia Liberatori suo distulit reddere votum suum: unde factum est, ut feria tertia ante dictum festum dolor idem rediret immanior & adeo gravior, ut ab illa die usque ad sextam feriam nec dormire posset, nec nisi vix cibum sumere, nec ad momentum quiescere, dolore nimium ingravante, vultu ejus converso horribiliter in tumorem. Feria ergo sexta prædicta, qua vigilia beati Dominici habebatur d, infirmus ad se rediens, ait uxori: Credo, quod hæc tam gravis infirmitas mihi accidit, quia de sanitate doloris pristini dentium, per beatum Dominicum mihi reddita, ipsi condignas non egi gratias, nec reddidi votum meum. Vade, inquit, cito, & fac mihi fieri vultum cereum, si forte eum inveniam mihi placatum. Quo facto, ad ecclesiam Fratrum venit, votum suum super altare beati Dominici devote obtulit, &, antequam ad domum rediisset propriam, beneficium sanitatis obtinuit. In crastinum autem ad ecclesiam Fratrum rediit, Deo & beato Dominico gratias egit, & prædicta Fratribus nuntiavit.

[16] Mulier quædam, Johanna nomine, de parochia S. Eligii Rothomagensis, [statim sanitatem recuperarunt.] in partu diebus XV laboravit: viribus ergo corporis penitus destituta, succumbente prorsus natura, deficiente voce, cum jam se sentiret in extremo spiritu constitutam, beati Dominici memoria ejus menti occurrit. Cumque ipsum devote, ut poterat, invocasset, illique votum vovisset, si ab instanti periculo liberaretur, continuo prospere partum edidit, liberataque Liberatori suo dignas laudes gaudens exsolvit.

[17] Matrona quædam nobilis, domina Elisabeth de Perches nomine, [Nobilis mulier ob spreta S. Dominici miracula gravi morbo punitur,] de parochia S. Gervasii e Rothomagensis in ecclesia Fratrum aliquando existens, videns populum devote ad altare beati Dominici confluentem, signaque devotionis plurima offerentem, audiensque, quod Deus ibidem per beatum Dominicum miracula & virtutes plurimas faciebat, devotionem hujusmodi & miracula contemnebat, deridebat, & incredula per omnia existebat, nomenque beati Dominici retinere nullatenus poterat; sed quantumcumque sibi frequenter esset nominatum, oblivioni statim dabat. Ipsa igitur in tali cordis duritia persistente, diebus XII circiter ante festum beati Dominici invasit eam subito dolor gravissimus tibiæ, in tumorem nimium repente conversæ, adeo quod tibia cruri in grossitie æquaretur, ulceribus lividis & rubeis sparsim per totam tibiam superfusis. Vocantur chirurgici, apponunt remedia, & augent supplicia: quantoque plura remedia adhibebantur, tanto plus de die in diem dolor intolerabilis augebatur.

[18] [& postmodum pœnitens,] Hujuscemodi ergo flagello per dies circiter XII cruciata, ita quod nec quiescere valeret aliquatenus ad momentum, in sero quodam, quo beati Dominici vigilia habebatur, severitatem divinæ justitiæ in se sentiens manifeste adeo, quod igne infernali comburi tibiam æstimaret, ad se rediit, devoteque beatam Virginem invocavit, vere confitens & arbitrans, tantum & tam grave flagellum sibi propter peccatum aliquod accidisse. Cœpitque ipsam devote circiter centum vicibus salutatione angelica salutare: in qua oratione subito obdormiens, vidit, se in ecclesia Fratrum coram altari beati Dominici orantem in hæc verba, cum tamen de hoc numquam ullatenus cogitasset, & festum penitus ignoraret: Beate Dominice, propitius esto mihi peccatrici, quæ tibi & tuis miraculis detraxi, tibique devotos tamquam fatua derisi: miserere, quæso, mei, & indulge mihi. In quibus verbis excitata, si adhuc dies esset, ad familiam exclamavit. Comperto vero, quod non dies esset, expectata luce cum desiderio, statim ceream tibiam fieri sibi jussit; quam assumens, surgere cœpit dicens, se velle ire ad S. Jacobum ad beatum Dominicum, cunctis, qui aderant, stupentibus & clamantibus, quod hoc facere aliquatenus non valeret.

[19] [sanitati restituitur auxilio ejusdem Sancti,] Cum ergo domum egressa paululum processisset, mox in tibia sensit pruritum, & quasi graves formicarum puncturas. Cum autem portam primam Fratrum fuisset ingressa, cessaverunt omnino punctiones hujusmodi & pruritus; ut autem ad beati Dominici reliquias accessit & adoravit, omnis penitus dolor aufugit: rediensque cum gaudio sine difficultate ad domum, invenit tibiam ab omnibus ulceribus & doloribus penitus liberatam. Mirantur amici, vicini, insuper chirurgici, gratias agentes Deo & beato Dominico, qui, sicut vult, salubriter percutit & sanat, erudit & flagellat. Verumtamen præfata domina rem gestam fortassis ex quadam verecundia, quia Sancto detraxerat, non statim Fratribus intimavit: sed postmodum per soporem frequenter admonita, diligenter de vita beati Dominici a Fratribus inquisivit, devote & cum lacrymis audivit, & totius rei gestæ seriem recognovit, se deinceps servam & famulam beati Dominici profitendo.

[20] [quod etiam mulier, infixo faucibus osse periclitans,] Mulier quædam, Petronilla de Chaumont nomine, de parochia S. Candidi junioris f Rothomagensis in festo beati Augustini in sero carnes comedens, os quoddam ex utraque parte acutum & longum juxta fere duorum latitudinem digitorum transglutivit: sed profunde * in gutture transversatum & infixum remansit, ita quod nullatenus educi potuit vel induci. Cumque vehementissimi cruciatus aculeis agitata, multis se devovisset Sanctis, adhuc nihilominus instabat periculum mortis. In lecto ergo suorum manibus reposita, cum nullatenus quiesceret, utpote quæ mortis instantis in se sentiebat indicia, a filia est admonita, ut se beato Dominico devoveret. Quæ mox de lecto consurgens, cubitos, & genua cum filia in terra posuit, beatum Dominicum devotione, qua potuit, invocavit, illique vovit, quod ejus reliquias nudis pedibus & sine camisia g visitaret, si ipsam ab instanti mortis periculo liberaret. Mirum in modum mox ut verbum complevit, os mira celeritate evomuit, & hæc, de cujus omnino desperabatur vita, sana gaudens evasit. Mane igitur facto, sicut devoverat, devote ad altare beati Dominici venit, rem gestam coram multis retulit, Deo & beato Dominico gratias egit, osque prædictum Fratribus præsentavit.

[21] Puella quædam septennis, Joanna nomine, de parochia S. Hermelandi h Rothomagensis aliquo tempore amiserat usum linguæ: [& puella muta utiliter implorarunt.] ducta autem a matre ad reliquias beati Dominici, mox, ut de vino gustavit, in quo intinctæ beati Dominici fuerant reliquiæ, integritatem linguæ pariter recuperavit & usum.

ANNOTATA.

a Teste Echardo, Bondevilla est antiquum Ordinis Cisterciensis gynæceum, quod bis mille & quingentis circiter passibus versus Caletes Rothomago distat. Hujus cœnobii monialis erat illa Mabilia, quæ intercessione S. Dominici sanitatem recuperavit.

b Galo & quarta hoc loco eamdem potus mensuram significant. Forsan galones hic ponuntur pro lagenis, cum Matthæus Parisiensis in Historia sua ad annum 1256 memoret mensuras vini sive cervisiæ, quas lagenas vel galones appellamus, ut in Glossario Cangii ad vocem galo refertur.

c Ecclesia S. Michaëlis non longe distat a foro piscario. Hinc forte Robertus ille cognominatur piscarius, quia ibidem pisces vendebat.

d Ex hac feria, collata cum festo S. Dominici, quod anno Christi 1262 in sabbatum incidit, Echardus colligit, istud miraculum eo anno patratum esse.

e Ecclesia S. Gervasii sita est in suburbio Caletensi ad portam, quam vernacule de Cauchoise appellant, ut ex Echardo discimus.

f Dicitur hæc parochia S. Candidi junioris, ut distinguatur ab altera, quæ veteris vocatur, quia forte ædificium unius ecclesiæ altero antiquius est: nam Rothomagi est duplex ecclesia S. Candidi, quem incolæ vulgo Candre appellant.

g Cum Echardo suspicor, hic voce camisia indicari subuculam, aut aliud ornamentum, quotunc mulieres utebantur.

h Ecclesia S. Hermelandi sita est in fine magni vici, sic passim dicti, ante aream basilicæ majoris, ut laudatus Echardus in notis nos docet.

* Edit. profundum

SECTIO TERTIA.

[Juvenis quidam ab angustia faucium,] Juvenis quidam, Guillelmus nomine, de parochia S. Gildardi a Rothomagensis, sabbato post nativitatem beatæ Virginis os quoddam grossæ persicæ b usque ad os stomachi transglutivit; sed ultra nullatenus transire valens, ibidem infixum remansit. Qui mox pene exanimatus & spasmum passus, corruit, sed super collum ab astantibus percussus & concussus, expergefactus est, admonitusque a circumstantibus, ad altare beati Dominici, prout citius potuit, cucurrit. Cumque de vino reliquiarum in ejus esset stillatum ore, nec unam quidem guttam potuit transglutire. Volutabatur itaque coram altari beati Dominici miserabiliter, multis eum aspicientibus, & compatientibus in tanta angustia & instantis mortis discrimine constituto. Admonitus autem a quodam Fratre, peccata sua, tamquam mox moriturus, prout potuit, est confessus. Facta autem confessione, Deo & beato Dominico emendationem vitæ, prout loqui poterat, promisit, devoteque se devovit, si eum ab imminentis mortis periculo liberaret. Facto autem modico intervallo, populo & Fratribus Deum & beatum Dominicum pro illo devote rogantibus, cum se jam suffocari sentiret & extingui, jamque anhelitum penitus intercludi, Deoque animam suam velut moriens commendaret, omninoque desperaret de vita, de vino reliquiarum in ejus ore est iterum instillatum. Fidelis sermo: mox enim ut vinum transglutivit, mirabili facilitate, multis astantibus coram altari, super pavimentum os illud evomuit adeo subito, quod nec sensit. Clamor populi cum lacrymis præ gaudio attollitur, devoteque a populo & Fratribus Deus in sancto suo Dominico collaudatur.

[23] [& alius a gravi languore liberantur] In parochia de Doudevilla c versus Fiscannum d, fuit quidam juvenis clericus, Guillelmus de Fraxino nomine, cujus pater eodem nomine vocabatur, nomen autem matris ejus Johanna. Hic cum laborasset diuturna infirmitate febrium & lateris, tandem incidit in languorem. Qui cum vidisset, quod nulla humana medicamina nec in febre nec in languore ei aliquatenus profecissent, licet multa talia circa ipsum apposita fuissent: jam omni spe curationis destituti, non expectabant ipse & parentes ejus de ipso, nisi mortem, maxime cum ipse in tantum fœteret, quod vix poterat sustineri, & jam ita erat extenuatus, quod hanchæ e suæ videbantur perforatæ, & per multum temporis omne, quod comedebat, per os rejiciebat, etiam quod in intestinis jam receptum erat. Accidit autem quadam die, Domino volente, quod quædam mulier de Rothomago familiaris eorum veniebat per locum illum apud Fiscannum peregre proficiscens: & cum mater infirmi desideraret ire cum ea, filius hæc audiens prohibuit, dicens, sibi mortem imminere, ita quod quasi certus erat, quod moreretur ea nocte.

[24] [per intercessionem S. Dominici,] Sed tunc misericors Dominus, qui non vult mortem peccatoris, misit in mentem mulieris advenæ miracula beati Dominici: & ait: Ha! Quare morietur juvenis iste? Et conversa ad infirmum, dixit: Eja carissime, devovete vos ad sanctum Dominicum, cujus altare & reliquiæ sunt in ecclesia Fratrum Prædicatorum Rothomagensium *, qui tam crebra facit miracula apud nos. Qui desiderans salutem propriam corporis, continuo votum emisit, quod requireret eum, & esset de cetero servus ejus; & statim melius fuit ei, &, quod stupendum est, sensit quasi quoddam lignum aridum in corpore suo interius frangi, dixitque clara voce: Ego sum totus sanus. Et venit ad reddendum gratias Deo & beato Dominico cum sacerdote quodam honesto, & Fratribus noto.

[25] [quem etiam aliæ personæ invocarunt] Apud novum castrum f in Braio g quædam mulier, nomine Ydonia, habebat quemdam puerum masculum, qui erat maliginosus h & gravis mirabiliter ad educandum. Quæ cum supra modum gravaretur amittendo somnum suum sæpissime, & in aliis multis, quadam nocte instinctu diabolico, licet esset mulier devota, cum esset valde tædio affecta præ gravamine, quasi effrænata, maledixit puero passione illa pessima, ad quam male assueti sunt multi, & quod horrendum est; statim illa passio occupavit puerum, forte tricesies vel quadragesies, illa nocte & die sequenti vexans eum. Quod cum scivit soror sua, devota mulier valde, recordata miraculorum beati Dominici, emisit votum pro nepotulo suo ad sanctum Dei Dominicum, & extunc a morbo illo caduco liberatus est. Sed non multo post tempore ipsa pueri supradicti mater peracuta febre correpta, in tantum vexata est, ut morte, ut dicitur, imminente, ut credebatur, muta est effecta. Quod videns dicta Beatrix soror sua, cum esset teneræ conscientiæ, vehementer timuit, ne moreretur dicta soror sua insufficienter parata. Unde & beatum Dominicum rogavit devotissime pro reddenda sorori loquela, ut saltem posset sufficienter confiteri peccata, vel, quod mallet, impetraret ei sanitatem perfectam. Quod statim factum est, quia illico ei loquuta est, & in brevi recuperavit sanitatem.

[26] Quædam puella circa XIII annos ætatis habens, Marota i nomine, [in diversis necessitatibus,] de parochia S. Eligii Rothomagensis, cum jam vexata fuisset febre quotidiana fere per totam Quadragesimam, circa Pascha recordata miraculorum beati Dominici, venit ad altare ejus, &, sicut videbat & audiebat ab aliis fieri, candela empta, rogavit Sanctum Dei, ut sanaret eam; statimque curata est, ita quod extunc de illo morbo maculam non senserat aliquam.

[27] Mulier quædam erat Rothomagi, quæ habebat filium parvulum, [& sibi vel suis] quem permultum diligebat, maxime quia videbatur ei, quod pro puero illo maritus ejus magis ipsam diligeret, cum prius eam potius haberet in despectu *; sed diabolus totius boni æmulator procuravit, ut puer subito moreretur. Sed ipsa mater aliunde veniens, puerum mortuum deprehendens, vicinas convocans, & præ dolore in altum ejulans, devovit eum beato Dominico, & attulit, & revixit.

Mulier quædam alia attulit filium suum quasi trium annorum ad altare beati Dominici, cujus brachium dextrum erat emortuum, ita quod pendebat ad latus ejus, quasi quædam manica pellicea. Cum autem mater vellet offerre pro filio candelam accensam, mox puer extendit manum prius mortuam ad candelam, & cepit eam de manu matris, & extunc curatus est.

[28] Alia quædam de parochia S. Gervasii habebat filium parvulum, [propitium expertæ sunt.] quo lacte mamillarum pasto, necesse habuit mater ire in civitatem: & non habens commode & prompte, cui dimitteret filium custodiendum, nisi Deo & beato Dominico, ipsum dimisit securæ commendans beati Dominici custodiæ. Cum vero post magnum temporis spatium, eadem tamen die, rediret, percepit fumum magnum exire de domo & loco, ubi jacebat puer, & cum intraret, deprehendens lectum suum jam inflammatum, clamans quasi furibunda; Beate Dominice, reddite mihi filium, appropinquavit ad puerum, & extrahens eum de lecto, invenit puerum sanum & incolumem, licet ignis fere omnia circa puerum consumpsisset, videlicet stramen, culcitram & pannos, super quæ jacebat, & etiam manicam circa brachium pueri, ipso brachio illæso remanente.

[29] Monialis quædam de Bondevilla, Maria nomine, [Quædam monialis,] cognata de Vernone, cum fere duodecim annis interius, ad minus decem in corpore, quasi morbo, qui dicitur ficus k, vel potius hydropisis, infirmaretur, vultuque semper pallido manente, debilis & aliis onerosa multum esset, nec aliqua medicinalia eidem valuissent, licet multa adhibita fuissent, tandem confirmata est in hydropisim, & tunc venit Rothomagum, & mansit ibidem per fere tres menses, ut haberet consilium medicorum. Sed cum tædio affecta in quærendo & sustinendo diversas medicinas jam esset, nec speraret aliqua humana medicinalia sibi valitura, maxime cum de die in diem deterioraretur, rediit ad domum suam, & quotidie plus & plus sentiebat, se debilitari & inflari, & in corrigia sua percipiebatur inflatio excrevisse circa mensuram pedis. Dicebant etiam medici, quod in brevi moreretur.

[30] [hortatu cujusdam F. Prædicatoris;] Porro quia summus Medicus reservabat eam a se per sancti sui Dominici merita sanandam, cum ei placuit, missa sibi occasione, venit ibi quidam Frater devotus, Amicus nomine, tunc lector in Conventu Fratrum Prædicatorum Rothomagi, qui eam monuit de faciendo voto ad sanctum Dei Dominicum. Quo facto, statim sensit se elevari in spem recuperandi sanitatem, & jam se melioratam, & in brevi quasi in tribus diebus perfecte curata est: infra enim triduum post votum sensit morbum, quasi omnino eam reliquisse. Sed & extunc cœpit in beatum Dominicum tantam fiduciam habere, quod in omnibus necessitatibus suis, sive corporalibus, sive spiritualibus, & angustiis ipsum interpellans sensit semper sibi ab ipso subveniri.

[31] [cum sua discipula S. Dominicum invocans,] Quædam autem alia monialis, discipula supradictæ curatæ, Ascelina nomine, viso tanto miraculo, cum esset quartanaria, & vexasset eam febris quartana per menses circa octo, facto voto ad beatum Dominicum, perfectam extunc recuperavit sanitatem. Voverunt enim tam magistra, quam discipula, quod, si beatus Dominicus impetraret eis sanitatem, facerent Officium suum amodo in festis suis annuis.

[32] [per intercessionem ejusdem Sancti bis sanatur.] Anno etiam Domini MCCLXVII circa Natale * Domini, supradicta Maria monialis de Bondevilla usu membrorum suorum omnino per tres dies destituta, cum se devovisset beato Dominico, quem multoties senserat sibi beneficum in infirmitatibus suis, tam spiritualibus, quam corporalibus, continuo arripuit eam sudor suavissimus, durans per tres dies, & in illis tribus diebus perfecte curata est, licet a multis paralytica judicaretur. Sed & discipula sua supradicta, hoc viso, & a sua magistra de indevotione ad sanctum Dei Dominicum reprehensa, facto voto, liberata est a tentatione & tribulatione maxima, diu tamen a talibus antea vexata. Quæ etiam cum esset in anxietate & fletu magno pro se & pro magistra sua, aliquantulum præ lassitudine soporata, apparuit ei quidam pulcher & venerandus senex in specie Fratris dicens ei: Ne timeas, quia juvabo te.

ANNOTATA.

a Ecclesia S. Gildardi & S. Laurentii, de qua supra actum est, ita sibi invicem vicinæ sunt, ut solo cœmeterio triginta passuum secernantur, ut Echardus notavit.

b Grossa persica, Gallis pesche, significat magnum malum Persicum, cujus os juvenis ille deglutierat.

c Doudevilla pagus est, qui quinque circiter milliaribus Gallicis, seu leucis, Fiscanno versus Rothomagum distat.

d Fiscannum est celebris portus in ora Normanniæ, ubi etiam est magnifica Ordinis Benedictini abbatia, de qua Arturus du Moustier in Neustria pia pag. 193 & sequentibus fuse agit.

e Hanchæ hic accipiuntur pro coxendicibus a voce Gallica hanche, quæ coxam vel coxendicem significat, ut superius in Annotatis iterum monuimus.

f Novum Castrum, præter homonymas aliarum regionum urbes, est oppidum Galliæ in ducatu Normanniæ in Caletensi tractu situm ad initia fluvioli Arcæ, quem Galli vernacule Arques appellant.

g Braium, Gallice le Bray est tractus Galliæ in Normannia versus Eptam fluvium, in quo inter alia non contemnenda oppida situm est Novum Castrum, cujus littera præcedente meminimus.

h Suspicor, hoc epitheton provenire a populari voce Gallica malingre, quæ apud plebem accipitur pro homine, qui sæpe ægrotat, & cadaverosam faciem habet. Saltem vox illa hoc loco similem significationem habere videtur.

i Marota hic idem est quod Maria; quo priori nomine Rothomagi puellæ infra pubertatem vocari solent, ut ab Echardo traditur.

k Hinc patet, morbum fici accipi in diversa significatione, cum hic hydropisim significet, & supra aliud morbi genus designet, ut alia occasione ibidem diximus.

* Edit. Rothomagi

* Edit. despectui;

* Edit. Nativitatem

SECTIO QUARTA.

Fuit apud Vallem Rodolii a quædam devota mulier, a longo tempore dolore dentium acerrime vexata, [Sanctus Dominicus feminam quamdam odontalgia,] Ada nomine; erat autem Priorissa hospitii Dei, & habebat unam sociam de Beguinnis b Rothomagensibus, Aelesiam nomine, quæ hortabatur eam de faciendo voto ad beatum Dominicum. Quæ cum ei non assentiret, fecit sibi dentem extrahi maxillarem a quodam chirurgico dentium; qui fere extraxit maxillam; remansit tamen gena quasi disjuncta cum media parte dentis, in quo dolorem senserat, dolore autem ultra modum augmentato. Sed tandem compuncta; de consilio castellanæ c de Valle Rodolii devovit se sancto Dei Dominico, & continuo fuit curata, venitque statim Rothomagum ad memoriam Sancti, dignas Deo & sancto suo Dominico gratias exsolvens.

[34] Quædam juvenis Beguinna, quæ creditur multum simplex & devota, [alteram diuturna febri liberat;] nomine Johanna, cum infirmaretur gravissime febre tertiana, & jam continuata esset sibi febris per sex septimanas, nec jam expectaret nisi mortem sibi appropinquantem, deficiente sibi penitus cibi cujuslibet appetitu, quasi tota virtute membrorum destituta, cum fiducia venit ad beatum Dominicum, prosternens se ante ejus altare, preces & devotiones suas Deo & Sancto suo effundens, vovitque, quod, si ab illa febre liberaretur, ipsa de cetero festivaret beati Dominici festum. Mira res, quia statim fuit a febre curata, cum illa hora esset in fervore suæ accessionis, nec deinceps habuit aliam accessionem.

[35] In civitate Rothomagensi erat quædam Burgensis, [sed aliam,] cui satis hujus seculi prosperitas arridebat, nomine Johanna de Boutelles, quæ quemdam parvulum habebat, quem tenerrime diligebat, Thomam nomine; qui sæpe gravi laborabat infirmitate, & semel & iterum invaluit in eo, quod nihil aliud in ipso nisi mors sperabatur. Quæ cum filium suum quasi mortuum defleret, nec consolationem vellet accipere, nutrix pueri, Matildis nomine, ait matri: Domina mi *, vovete filium vestrum beato Dominico, per cujus merita Dominus multis patrocinatur. Respondit illa: Quare petam, quod obtinere non possum? En moritur puer. Secure, ait nutrix, vovete, quia inde nihil potestis amittere. Tunc mater, Domine, inquit, sancte Dominice, succurrite isti matri miseræ, & reddite mihi filium meum, si potestis, & ipse erit homo vester, reddens singulis annis altari vestro quatuor denarios. Mira res! Vix verba ista finierat, & ipse puer pristinæ sanitati fuit statim restitutus.

[36] [quæ promissis stare neglexerat, misericorditer punit.] Mater vero ingratitudinis oblivio propositum matris ita impedivit, quod infra usque ad annum ad beatum Dominicum puerum afferre distulit. Unde accidit, quod infirmitas gravissima puerum eumdem arripuit, quæ in tantum eum vexavit, quod jam [non] nisi de sepultura & feretro cogitarent assistentes. Mater tamen ad se rediens, animadvertit, quod votum dudum factum pro puero non solverat, & ideo sibi merito hoc accidere debebat. Quæ accurrens cum magno ejulatu ad ecclesiam Fratrum venit, sed intrare non potuit, quia nimis erat tarde, de voto tamen satisfecit: ipsa vero ad domum rediens, putavit puerum invenire mortuum, sed per Dei virtutem & beati Dominici meritis invenit eum pristinæ sanitati penitus restitutum.

[37] [Parentes post invocatam S. Dominici opem] Sub silentio similiter non est prætereundum, quod accidit in parochia S. Andreæ extra portam d. Quidam enim civis Rothomagensis, Galterus de Ambianis nomine, & uxor ejus Gemmina habebant quamdam filiam parvulam, quam tenerrime diligebant. Hæc, cum quadam die ascenderet solarium domus, in quo solario erat quædam apertura, per quam in domum inferius respici poterat: & pater timens de casu filiæ, multoties ea die ab illa apertura puellulam fecerat reportari; instigante tamen inimico humani generis, occupatis parentibus, filia sua iterum ascendit, & per dictam solarii aperturam respiciens, in aream domus, quæ distabat a solario plus quam XXV pedibus, corruit, & quasi exanimis ad terram jacuit: pater vero casum intelligens, accurrens, & ejulans, & jurans, dicebat matri: Vere accidit, quod verebar; mortua est filia tua. Mater vero ponens in Domino & beato Dominico totam fiduciam suam, votum faciens ad beatum Dominicum, quod si ei illam filiam suam sanam redderet, eidem vultum cereum filia singulis annis offerret. Quo facto, Deus, qui in Sanctis suis ostendit se mirabilem, dictam puellam, prius omni motu & sensu distitutam, ad honorem suum & sancti sui Dominici exaltationem, nulla apparente læsione vel livore, pristinæ reddidit sanitati.

[38] [prolibus suis] Anno Domini MCCLXX *, quodam sabbato Stephanus le Danois de parochia S. Machuti (ejus uxor Johanna nuncupata est) filiam habebat, nomine Petronillam, quæ monstruose & deformiter manus habebat inversas & penitus inutiles ad operandum: cujus pater recolens, multa, per merita beati Dominici, auribus suis insonuisse miracula, eidem filiam suam assumpta fiducia devovit, & suam oblationem beato Dominico se redditurum promisit. Mirum in modum, vix verba finierat, & ecce puella statim usum dexteræ totaliter recuperavit; & in crastino, videlicet Dominica, usum sinistræ, & plenam ambarum manuum ad gloriam Dei & sancti Dominici sui recepit sanitatem.

[39] [mirabilia beneficia obtinuerunt,] Anno autem Domini MCCLXVI accidit in parochia S. Mariæ dictæ la petite e, quod quædam mulier, nomine Aviegne, habebat quemdam puerum nondum anniculum Robinam: huic tradidit mater annulum suum cupreum, quem puer ori suo applicans in guttur recepit; quem cum non posset inducere vel educere, mutato jam colore, propter constrictionem, gutturis angustiam, & anhelitus interclusionem, quasi in extremo spiritu positus, vicinæ mortis eventum sentiens exspirabat. Quo comperto a parentibus, & dicente matre, se credere, quod haberet annulum suum in gutture, pater imposito digito tentabat annulum eripere. Quod cum non posset, devoverunt se & puerum sanguini [apud] Fiscannum f. Quod cum non sibi prodesse viderent, consilio cujusdam devotæ mulieris devoverunt eum beato Dominico. Quo facto, vix etiam voto emisso, puer evomuit annulum sanguinolentum, recuperata penitus sanitate.

[40] Eadem die & anno in parochia S. Petri Honorati g fuit quædam puella quasi XV annorum, [& alii clientes utriusque sexus] Aeliesa nomine, quæ usum linguæ quoad loquelam omnino amisit, & propter curationem in civitate sua Rothomagensi multa de consilio amicorum suorum, Sanctorum & Sanctarum petivit limina, nec profecit: tandem ad reliquias beati Dominici veniens, facta oratione & oblatione, loquelam illico recuperavit.

[41] Apud Bondevillam h, versus Fiscannum, fuit quædam mulier, [Intercessione ejusdem Sancti] quæ os quoddam cum poreta i sua satis magnum ignoranter sumpsit, quod ita fortiter gutturi inhæsit, quod nec inducere illud poterat, nec cibum nisi in liquida substantia sumebat, & fere deficiebat: factis autem votis ad plures Sanctos, videns, se in nullo proficere, de consilio cujusdam alterius ad beatum Dominicum se devovens, statim usum comedendi recepit, & dolorem pristinum amplius non sensit: & interjecto temporis spatio, doloris anterioris oblita, os illud, quod tamdiu gutturi suo inhæserat, absque humano adminiculo in manu sua cecidit, plena sanitate secuta. Hæc omnia dicta mulier cum marito, adjunctis sibi pluribus promiscui sexus, in ecclesia Fratrum coram pluribus Fratribus, & plurimorum testimonio vicinorum asseruit esse vera. Habebat etiam in societate quamdam mulierem cum parvulo & patre, qui, emisso voto ad sanctum Dei Dominicum, uxor ejus a quartana febre & puer a tertiana fuerunt protinus liberati. Hæc autem facta sunt circa nativitatem beati Joannis Baptistæ anno Domini MCCLVI prædicto k.

[42] [sibi vel suis amicis] De parochia de Sotevilla juxta Rothomagum vir quidam, nomine Guillelmus le Pilouer, quem gravis dolor guttæ in via S. Jacobi arripuit, vovit se beato Dominico, & fuit omnino liberatus. Quædam mulier de Bosco Guillelmi l, cujus filius graviter infirmabatur, vovit eum beato Dominico, & continuo recepit sanitatem, & inde gratias Deo & Sancto referens, obtulit in altari beati Dominici pallam m unam.

[43] In domo Sororum Ordinis beati Dominici Rothomagensi, [similia beneficia, aut sanitatem] Soror quædam juvencula, Perreta nomine, neptis Fratris Gaufridi de Belloloco n, gravi manus circa nodum percussa est morbo: invalescenteque molestia, morbus usque ad totum brachium, postremo usque ad spatulam graviter se insudit. Adhibitis igitur per cujusdam Sororis magistræ suæ solicitudinem multis & variis medicorum remediis, non solum non convaluit, quinimo morbus fortius invalescens continue augebatur, & in tantum postremo invaluit, quod brachium emortuum & omnino invalidum remansit. Desperantibus igitur de puellæ convalescentia medicis, videns præfata Soror, humana omnino deesse juvamina, se contulit ad divina.

[44] Unde de consilio & licentia confessoris sui puellam Deo & beato patri Dominico devotione, qua potuit, tradidit & devovit. Dum autem cum puella haberet colloquium, [mirabili modo impetrarunt.] ipsam monendo & instruendo, qualiter a Priorissa peteret licentiam beato Dominico se vovendi, subito manum extendit, quam ante tamquam penitus invalidam nec ad modicum movere valebat. Quo viso, dicta soror tanto repleta est gaudio pariter & stupore, quod pene nesciret, quasi extra se posita, ubi esset. Cum autem puellam ad Priorissam perduxisset, sanum brachium invenerunt. Congregato igitur conventu, Sorores [campanam] pulsaverunt, & Deo gratias agentes Te Deum laudamus devotis mentibus cantaverunt. Interim autem dum cantarent, puella flexis genibus salutationem beatæ Virginis frequenter repetens, formicationes o quasdam in brachio sentiebat. Finitis autem a Sororibus Te Deum, & a puella centies salutatione Virginea, repertum est brachium ab omni infirmitate totaliter liberatum, omnibus prorsus doloribus effugatis. Hæc autem a Priorissa dicti loci, & a prædictis, puella scilicet, de qua agitur, & magistra ejus, fide per omnia dignis audivi, & scripto fideliter commendavi. Actum est hoc annogratiæ MCCLXX.

ANNOTATA.

a Vallis Rodolii est pagus diœcesis Ebroïcensis ad Aduram, qui fere medius jacet inter Luparias & Pontem arcus, ut Echardus hic in notis testatur.

b Existimo, hoc loco per beguinnas vel beguinas intelligi virgines Deo devotas, qualium frequentes congregationes in Belgio nostro videmus. Videtur autem simile beguinarum institutum, quod in Belgio hactenus perseverat, seculo decimo quinto in Gallia desiisse, ut apud Cangium in Glossario ad vocem beghinæ licet videre.

c Cum nomen castellani in Glossario Cangii aliquando promiscue quemlibet incolam castelli, & interdum castelli custodem, & similia in castello munera vel jura designet, æque incerta hic est significatio castellanæ, qua hoc loco uxor cujuslibet castellani, vel domina castelli potest indicari.

d Hic additur extra portam, quia Rothomagi est duplex S. Andreæ ecclesia. Una in urbe inferiori versus portum, altera extra portam Caletensem in ipso suburbio sita est.

e Vocatur Gallice la petite, id est, parva, utab ecclesia majori sanctæ Mariæ distinguatur.

f Sic forsan compendiose loquitur collector miraculorum, quia hæc res indigenis satis nota erat: nam in sacrario monasterii Fiscannensis servatur phiala, Sanguine Christi plena, quam ferunt a Nicodemo, in Angliam transfretante, apud Fiscannum relictam fuisse, & sub Richardo duce Normanniæ a monachis Fiscannensibus retectam, cum diu antea latuisset. Non est hujus loci de auctoritate istius traditionis disputare.

g Rothomagi tres sunt ecclesiæ sub nomine S. Petri constructæ. Prima S. Petri cognomento pottarii, de qua superius egimus. Secunda cognominatur de castello, quæ sita est in civitate inferiore, & a statione navium non multum distat. Tertia denique habet agnomen Honorati, de qua hic fit mentio, & sita est ad initium vici, quem lebetum æreorum fabri incolunt.

h Echardus in notis monet, hunc locum uno tantum milliari Gallico, seu leuca, Fiscanno distare, ac proinde diversum esse a Bondevilla, cujus supra meminimus.

i Quid si pro poreta legendum sit porrecta? Est autem porrecta jusculum ex porris confectum, cui forte immixtum erat ossiculum, quod gutturi hujus mulicris inhæsit.

k Verosimiliter error amanuensis irrepsit in hunc locum, ubi dicitur id accidisse anno Domini MCCLVI prædicto: nam superius nulla hujus anni fit mentio. Quare opinor, legendum esse anno Domini MCCLXVI prædicto, quandoquidem auctor eumdem annum 1266 supra expressit.

l Boscus Guillelmi qui vernacule dicitur Boguilleaume, est pagus amplissimus in monte circa Rothomagum situs.

m Palla aliquando significat aulæum, & subinde linteum, quo tegitur altare. Sæpius etiam palla usurpatur pro coopertorio Corporis Christi in Missa. Simile aliquod donum hic oblatum intelligere oportet.

n Is sancto Ludovico Galliæ regi fuit a confessionibus, ut videri potest apud Echardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 270, ubi gesta & scripta ejus recensentur.

o Cum scriptor ille supra num. 19 dixerit,quod mulier ægra sentiret quasi graves formicarum puncturas, non temere conjicio, hic per formicationes indicari similes punctiones.

* pro mea

* Edit. MCCLXV

ALIA MIRACULA,
quæ variis locis & temporibus patrata sunt, & quæ nec in Commentario prævio, nec in collectione Theodorici de Appoldia leguntur.
Ex Vita S. Dominici apud Joannem Antonium Flaminium folio 86 verso & sequentibus ea excerpsimus.

Dominicus conf. Bononiæ (S.)

EX IMPRESSIS.

In Metensi monasterio Prædicatorum ægrotaverat diu cœnobita quidam ex iis, qui Conversi dicuntur, [Intercessione hujus Sancti quidam febre liberatur,] gravi quartana & capitis inflatione. Erat forte vigilia primi festi beati Dominici, catalogo Sanctorum nuper adscripti. Venit ad ægrotum monasterii præfectus; & Quomodo, inquit, te Frater habes? Ait ille: Mox febris accessum exspecto. At ille: Te potest omnipotens Deus beati patris nostri Dominici meritis ægritudine ista liberare. Ait ille: Ego quidem minime dubito futurum, quin abeat continuo febris, si in ejus nomine, ac in virtute meritorum beati Dominici, ut abeat, jusseris. Cepit his auditis fiduciam archicœnobita, & imperavit febri, quæ cum illo tumore capitis sic abiit, ut amplius reversa non sit a…

[2] Quidam Drepano, urbe Siciliæ, Genuam navigabant. [alii periculo naufragii eripiuntur,] Atrox coorta est tempestas, &, amisso jam clavo & velo, nulla, nisi in ope divina, spes salutis erat. Invocabant igitur omnes cum gemitu & lacrymis Sanctos, quos invocari a navigantibus mos est. Cumque preces exaudiri non viderentur, cœnobita quidam ex Prædicatoribus, qui una erat, hortari eos cœpit, ut relatum nuper in numerum Sanctorum beatum Dominicum invocarent. Illi vero, quia Sanctum non noverant, contempsere initio cœnobitæ consilium. Sed invalescente multo magis tempestate, & illo identidem monente, ut invocarent, sublata voce omnes illius opem implorarunt. Mira continuo res contigit: serenari cælum mox cœpit, flare desierunt venti, & summa tranquillitas in mari est orta, & incolumes Genuam omnes pervenere; statimque, cœnobita nudis præeunte pedibus, & accensis cereis, quia ita se facturos voverant, cum ingenti lætitia Sancti opem testantes ac miris efferentes laudibus, acturi Deo & illi, quas æquum erat, gratias, per mediam urbem ad ejus ædem perrexerunt b.

[3] [& partus femineus in masculum mutatur.] Magna sunt & omni admiratione digna, quæ retuli; sed aliquanto admirabilius, quod nunc referam. Narrabat vir clarus Munio, qui generale Magisterium in Prædicatores gessit, in Hispania matronam, genere ac opibus nobilem, quæ præcipuo cultu beatum Dominicum ac totum Ordinem prosequebatur, optasse ac summis petiisse ab illo precibus filium marem, quem ubi adolevisset, in ejus Ordine illi dicare posset: concepisse illam quidem, & se exauditam credidisse; sed maturo jam partu, enixam esse non marem, sed feminam; quod postquam illi obstetrices nuntiarunt, & miratam esse & indoluisse plurimum; & non aliter, ac familiares consueverint, cum beato Dominico, tamquam præsente, esse conquestam, quod parum efficaces suæ apud illum preces fuissent; posse tamen illum suis apud Deum precibus de femina marem facere; & hoc mira cum fiducia, nec minore impetrandi spe, dum peteret, exauditam: nam cum infantem sibi porrigi ab obstetricibus petisset, stupentibus omnibus, quæ paulo ante feminam esse viderant, marem esse deprehendit; quem sanctis educatum moribus, ubi adolevit, in monasterio Prædicatorum Deo ac beato Dominico dedicavit c.

[4] [Ope ejusdem Sancti puella in proposito virginitatis,] Romana erat puella, quæ virginitatem servare decreverat, nec alium habere sponsum, quam Christum. Sed jam nubilem factam pater eam nobili desponderat juveni. Tristis ac præter modum anxia virgo, quia se videbat ad nuptias a patre cogi, nocte, quæ præcessit diem, quo celebranda erant sponsalia, beati Dominici opem imploravit, ne de sancto proposito violenter extruderetur. Exauditæ continuo illius preces: nam eadem nocte labrum inferius mirandum in modum intumuit ac scissum est, quod puellæ faciem plurimum deformavit. Die, qui secutus est, videns pater, quod repente acciderat, intelligensque, se divinitus admoneri, ne filiam nubere cogeret, permisit ut virgo permaneret.

[5] [& novitius in Ordine Prædicatorum mirabiliter perseverant.] Juvenis quidam in deliciis enutritus, recenter erat in Ordinem Prædicatorum admissus; sed paucis diebus mutata sententia dolebat, quod prioris vitæ mollitiem ac delicias reliquisset, austeritate vitæ offensus monasticæ. Magna nihilominus veneratione beatum Dominicum & cultu præcipuo prosequebatur, & die simul ac nocte sacram illi aram frequentabat. Sed stimulis assidue urgebatur acribus egrediendi monasterium; quos cum diutius ferre non posset, noctem quamdam mali consilii consciam delegit, qua, insciis omnibus, egrederetur. Quare surreptis ecclesiæ furtim clavibus, parabat exire: quod dum faceret, ad Christi sacram effigiem cruci affixi & ad aram divi Dominici, uti consueverat, venerabundus accessit, quasi veniam petiturus abeundi. Ubi oravit, ad ecclesiæ perrexit januam, ante quam Christi effigiem, quam modo adoraverat, & cœnobitam, nescio quem, sequentem se, vidit. Plenus admirationis retrocessit, & restitutam suum in locum Christi cernens effigiem putavit, se falsis delusum imaginibus, & ad januam reversus est. Sed eamdem ibi effigiem, ac sequentem se cœnobitam, plenus stuporis vidit. Pertinax tamen in sententia sub Christi brachium sese submittens, cujus effigies januæ inhæserat, egredi conabatur. Sed id brachium, divinitus de cruce refixum, gravem pertinaci colaphum incussit. Tunc demum, tamquam alto expergefactus sopore, juvenis resipuit, ac divinum intelligens consilium, ne initam nuper [Religionem] relinqueret, in monasterio permansit d…

[6] Apud Regium Lepidi nobilis matrona diu sterilis, [Sanctus Dominicus, a parentibus invocatus,] beati Dominici apud Deum precibus, quem præcipue colebat, atque ob hoc precata fuerat, filium tandem peperit, qui, cum jam duodecimum ageret annum, obiit. Facere conjecturam unusquisque potest, quantus fuerit matris dolor; quæ in tanto luctu & orbitate sua, non tamen beati Dominici oblita, speravit, posse filium suum ejus ope ad vitam revocari. Nec spes illam fefellit: nam inter multas preces pollicita, se quotannis ad illius ædem adducturam filium, & oblaturam tantum tritici, quantum ille penderet, stupentibus, qui aderant, omnibus, voti compos facta est.

[7] Mulier Bononiensis lavabat in Rheno, in cujus ripa filiam infantem collocaverat, [quasdam proles mortuas] quæ reptans, dum suo mater operi est intenta, in flumen decidit. Inops consilii mater (nec erat ibi quisquam, a quo sperare auxilium posset, & altum erat flumen) ad divinam confugit opem, & beato filiam Dominico anxio clamore identidem commendans, cujus tunc maxime clara erat miraculis fama, vidit filiam, quam impetus amnis jam secum procul abstulerat, extulisse caput, mox totam supra aquam erectam: quod cernens mater, ac divinum præsens auxilium intelligens, ad se filiam vocavit, quæ ita per aquas ad ripam venit, ut solidam sub pedibus premere terram videretur.

Ganzanici, qui est agri Bononiensis vicus, puer in magnam prolapsus fossam, mersus interiit, ac post longum spatium difficulter inventus est. Mater post longam lamentationem, post longum fletum & miserabiles clamores, cum sciret, multis jam beatum Dominicum clarere miraculis, magna fide ac spe impetrandæ opis illum invocavit, & mox puer revixit. Sed multo admirabilius, quod referam.

[8] Vir nobilis in regione, quam Provinciam e vocant, [prodigiose ad vitam revocavit.] peculiari cultu & honore beatum Dominicum ac divum Petrum martyrem ipse cum uxore sua prosequebatur; quorum favore filium a Deo, cum diu sine liberis fuissent, impetraverant. Sed antiquus hostis invidens illorum pietati, & a tanto eos cultu retrahere cupiens, in peregrinum se hominem transformavit, & ad hanc veniens domum, benigno est hospitio exceptus. Die postero pueri mater ad ecclesiam se de more contulit. Tunc fraus detecta veteratoris est, qui tempus observaverat, & arreptum puerum non solum occidit, sed etiam exsectum in frusta in ahenum ferventis aquæ conjecit & abiit. Veniens ancilla membra semicocta invenit, & in adventum heræ servat. Ubi domum illa rediit, & quid filio accidisset, cognovit, suppressit ejulatum, & lacrymas cohibuit, ne maritus hoc resciret, & pueri membra in penitiore domus parte abscondit, Domum redit maritus, &, dum paratur prandium, duos vidit ex Ordine Prædicatorum cœnobitas, tamquam peregre proficiscentes. Eos ad se ad prandium vocati jubet. Veniunt illi, &, dum colloquuntur, postulant, quæ habeat chariora sibi & pretiosiora, ostendi. Jubet ille continuo filium adduci. Exanimata est mater, ac nesciens, quo pacto amplius rem celaret, in mandato viri hæsitabat, ac rem differebat. Tunc cœnobitæ hortari, ut eat, ne trepidet, spemque in Domino reponat suam. His pulso metu verbis, lacera filii membra protulit; quæ ubi allata in conspectum patris fuere, cum pararet ille lugubres attollere in tam diro spectaculo voces, inhibuere sancti cœnobitæ pollicentes; fore ut mox Dei erga se benignitatem ac liberalitatem experiretur; & scissa miserandum in modum componentes membra vitæ restituerunt: & ne, qui essent, ignoraret, major natu Dominicum esse dixit, minor, Petrum martyrem. Quibus dictis, evanuere…

[9] [Nonnulli festum S. Dominici contemnentes morbis castigantur,] Celebrabat Regiensis f magno cum honore civitas diem beati Dominici festum, & ad ejus ædem conveniebat utriusque sexus multitudo. Vicinam mulier matronam adiit, & quæsivit, an & ipsa ire vellet; quæ cum pararet sibi caput lavare, indignabunda dixit: l tu, si placet; interim ego mihi caput lavabo. Nimium profecto hi cœnobitæ cum suis tot festis molesti sunt populis. Vix hæc dixerat, quando subitus illam cutis dolor invasit, ut evelli per vim capitis omnes capilli viderentur. Nec satis fuit: ita crines tamquam viscati aut pice illiti sibi inhæserunt, & in unum condensati sunt & conglobati, ut nulla ratione alter ab altero disjungi posset, & necesse fuerit tondere caput & abradere. Quare divinam intelligens ultionem, & suæ pœnitens impietatis, dolore illo cutis perdurante, opem Sancti, quem neglexerat, cum gemitu & lacrymis imploravit, suam fassa impietatem, ac pollicita, se quotannis festos illius celebraturam dies. Quo voto statim dolor omnis sedatus est, & illa continuo comam suam ad ejus ædem pertulit, & ante illius aram suspendit, tanti testem miraculi diu futuram.

[10] [& resipiscentes,] Dies idem festus in Dacia g in Octoniensi h diœcesi, etiam episcopali edicto celebrabatur. Ob id pridie illius diei conveniebat ex agris undique in urbem multitudo. Erat tum forte in prædio suo cum messoribus pater quidam familias, qui tantam cernens multitudinem, quæsivit, quonam tenderent. Ad beati festum Dominici, responsum est. Derisit euntes ille, & ait suis: Nemo ex vobis eat; sed mihi & præsenti quilibet operi vacet. Quæ ubi dixit, invasit illum subita ægritudo, qua totum illum annum laboravit, ut e lecto non surrexerit. Ubi dies beati Dominici festus rediit, & multitudinem, sicut priore anno, prætereuntem sensit, recordatus, quod eo die, quia Sanctum contempserat, in eam ægritudinem incidisset, ab imo trahens pectore suspiria, & suam accusans impietatem, ait: Sancte Dei magne, cujus injuriam tam graviter in me ultus est Deus, rogo te, mei miserere, qui factus ex contemptore supplex opem imploro tuam, & polliceor, me posthac diem hunc tibi sacrum, nec me solum, sed & totam familiam meam persancte celebraturam ac veneraturam. Affuit precanti beatus Dominicus, ac statim omnem diu ægroto morbum depulit.

[11] [sanitatem recuperant.] Alius in Tholosano agro rusticus, qui ad opus in prædium suum cum bobus egrediebatur, cernens & ipse multitudinem die translationis beati Dominici gradientium in urbem, & audiens, illos ob id tendere, ut debito magni apud Deum meriti, & familiarem Tholosanis Sanctum honore tali die prosequerentur, derisit eos, & multo acrius boves ad opus instimulavit. Cumque in contemptum Sancti sic properaret, divinam in se continuo iram sensit: nam sic illi statim distorti atque reflexi sunt pedes, ut in locum digiti calcium & calces digitorum verterentur. Quod ubi miser animadvertit, subito tactus dolore, ac suæ impietatis pœnitentia, omnibus suis promptam & liberalem supplicibus clarissimi Sancti, restitutis in pristinum pedibus, opem ac benignitatem expertus est i.

ANNOTATA.

a Etsi hoc miraculum non inveniatur in Vitis Fratrum, codici nostro P. Ms. 7 insertis, tamen illud legitur in editione Duacena cap. 40, & apudEchardum tomo 1 Bibl. Prædicat. pag. 44, ubi etiam confirmationis causa additur sequens testimonium: Hæc retulit Prior prædictus Frater Jacobus, vir magnæ famæ, Magistro Ordinis.

b Istud miraculum tum in manuscriptis tum in editis Vitis Fratrum cap. 34 refertur.

c Garzo in Actis S. Dominici apud Leandrum Albertum fol. 22 refert idem prodigium, & ibidem in fine hæc addit: Ut duodecimum egressus fuit annum, ad Prædicatorum Religionem advolavit; ubi, cum esset annos quinque & viginti natus, morbo contracto, decessit. Tempus autemhujus miraculi præterpropter colligi potest ex ætate Munionis, qui anno 1257 Ordinem Prædicatorum intravit, & anno 1283 ad generale ejusdem Ordinis Magisterium evectus est.

d Hæc puncta indicant, illic interseri nonnulla miracula, quæ alibi a nobis relata sunt. Hiatus istos superius ac inferius iisdem punctis distinximus, quod hac occasione semel monuisse satis sit.

e Laudatus Garzo apud Leandrum Albertum fol. 22 verso etiam hanc portentosam historiam narrat, & satis significat, hic Provinciam, vulgo Provence, in Gallia designari, cum pater istius pueri ab ipso Gallus appelletur.

f In Italia occurrit duplex civitas Regiensis, quæ utraque vernacule Reggio nuncupatur. Una sita est in Ducatu Mutinensi; altera vero est urbs maritima in Calabria ulteriori. Utra hic assignetur, ignoramus.

g Dacia apud scriptores medii ævi sæpe pro Dania accipitur, ut § 12 Commentarii prævii diximus.

h Hoc luxato nomine indicatur diœcesis Othoniensisin Finnia, regni Danici provincia, quæ urbs episcopalis olim erat sub metropoli Lundensi, de qua apud geographos obvios plura legi possunt.

i Malvenda hæc aliaque miracula, post obitum S. Dominici patrata, ex Flaminio retulit, & Annalibus suis ad annum Christi 1221 a cap. 53 inseruit. Quapropter penes eos sit fides illorum prodigiorum, quorum certiorem aut antiquiorem notitiam hactenus detegere non potuimus.

DE B. CICCO seu FRANCISCO CONF. TERTII ORDINIS S. FRANCISCI,
PISAURI IN MARCHIA ANCONITANA.

Sec. XIV.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De aliquali cultu, ætate & gestis.

Ciccus conf. Pisauri (S.)

AUCTORE J. B. S.

Hic ferme repetenda essent quæ pridem ad XIX Junii dicta sunt de Pisauro & de tertio Ordine S. Francisci, [Tametsi taceat Ferrarius,] dum de B. Michelina vidua Pisaurensi, beati hujus Cicchi populari, synchrona, &, quod aliqui volunt, Sorore, saltem spirituali, ut loquimur, ageretur; utpote cum idem institutum consectatus sit beatus hic noster Franciscus, diminutive, Ciscus seu potius Ciccus dictus; parem, distributis in pauperes bonis suis omnibus, eamque arduam paupertatem rigidissime professus; tum vero admirabilem castissimæ vitæ per annos quinquaginta austeritatem, unde tanta claruit sanctitatis fama, ut cum in una ex cellulis suis anno 1350 purissimam animam Deo reddidisset, in monte Granario, uti appellabatur, sepultus, a Pisaurensibus continuo inde ablatus, & in Cathedrali ipsa ecclesia, sub mensa altaris S. Sebastiani honorifice collocatus, atque ex eo tempore communi populi voce, si non canonizatus, saltem inter Beatos relatus, habitus & cultus sit; quidquid de eo, nescio quam ob causam, agere neglexerit Ferrarius in suo Sanctorum Italiæ Catalogo.

[2] [de Beati cultu constat] Ita me docent monumenta ea omnia quæ jam prope a seculo, opera laudati sæpius in his Actis P. Silvestri Petrasancta collegit ipse Bollandus, tam in ordine ad B. Cicum, Ciccum, Ceccum, seu Cecculum, quam ad jam etiam dictam B. Michelinam, quæ mox paulo fusius explicabit Salvator Salvatorius, de opere nostro sæpius quoque & optime meritus. Ex istis dubia sua ab annis quadraginta proposuit Papebrochius, opera Emin. Cardinalis Coloredi, illustrissimo Avio, tunc Pisaurensi episcopo, unde ea responsa nactus est quibus B. Michelinam, ad jam dictum diem XIX Junii satis copiose illustravit, non neglectis iis quæ ad popularem B. Ciccum nostrum propius pertinebant, quemadmodum ipse sedulo ibi monet in Commentario prævio, num. 8, his ipsissimis verbis: Addenda est grata memoria alterius beneficii (nempe ab eodem Episcopo præstiti) quo simul accepi informationem de veteri cultu B. Francisci, similiter Pisaurensis, vulgo B. Cicchi aut Cecchi, Ordinis fratrum Minorum, quem quidam volunt B. Michelinæ fratrem fuisse.

[3] De ea fraternitate recurret sermo; hic cultus stabiliendus est, [ex certis monumentis;] de quo laudatus Salvatorius sub titulo de B. Cicco Pisaurensi, ita diserte testatur: Beatus Ciccus Pisaurensis in sua ætate juvenili anno MCCC omnia sua bona pauperibus dispensavit, & tertiam Regulam B. Francisci, quæ de Pœnitentia nuncupatur, sumpsit; heremiticam vitam extra suam civitatem ducens. Tres ecclesias seu capellas construxit, unam prope Fanum, alteram prope Pisaurum, tertiam in monte S. Bartoli, in quibus interpolatim orando morabatur, portans pro camisia panseriam seu colectum. Multa miracula in dictis locis & alibi, favente Deo fecit, ita ut fama sanctitatis ejus per provincias undique evolarit. Mortuus est autem anno Domini MCCCL in senectute bona; & ejus corpus translatum est ab ecclesia S. Mariæ de monte Granario in episcopalem ecclesiam Pisauri, ubi gratia Dei ejus corpus requiescit, sequentibus signis & miraculis.

[4] Hactenus propria ipsius Salvatorii verba, quibus quæ italica subdit, [unde & arduam pœnitentiam] sic Latine verto: Beatus iste ad mortificandum corpus supra nudam carnem gestabat loricam loco indusii, ut modo indicatum vidisti superius per ea verba, PANSERIAM SEU COLECTUM PRO CAMISIA PORTANS, id quod manifeste patuit quando anno MDC reperta sunt Beati hujus ossa in capsa temporis diuturnitate attrita, sub mensa altaris S. Sebastiano sacri, ubi hodieque asservantur; dum inventa etiam est inscriptiuncula, parvo alicui lapidi incisa, hujus plane tenoris; Ossa B. Cicchi, ac præterea lorica ipsa, qua olim corpusculum suum attriverat. Addidit porro laudatus jam Salvatorius, veteri traditione istic, nempe Pisauri, invaluisse, quod de prædicto Beato Officium in Ecclesia recitatum fuerit, cujus lectiones, sibi aliunde notas, aiebat se non reperisse. Verum easdem invenit illustrissimus Avius, ex cujus verbis, mox referendis, & de prætensa Officii recitatione & de ipsis lectionibus plenius edoceberis.

[5] Porro quæ Salvatorii erga Ciccum veneratio est, [vel ex imagine colligas.] eadem & laudati jam illustrissimi Avii, titulo Beati Ciccum ubique & semper ornantis. Rogaverat eum Papebrochius, quoniam corpus illius sub altari S. Sebastiani collocatum esset, curaret lipsanothecæ ipsius, quemadmodum & B. Michelinæ delineationem efformari, ad quæ in hunc modum respondet: Cum semper ex traditione haberemus, quod corpus istius Beati ex Monte Granario in urbem translatum, & sub altare S. Sebastiani in ecclesia cathedrali collocatum fuisset, nuperrime, speciali habita diligentia, occasione executionis decreti in novissima visitatione facti, fuit illud ibidem repertum in capsula existens, & modo in aliam decentiorem arcam repositum, donec illi de loco aptiori & honestiori iterum provideatur. At quia corpus hujusmodi non omnimodæ est integritatis, ideo non apte exponi valet ejus imago. Quare hic adjuncta reponitur ejus figura, quæ alias expressa fuerat ad repræsentandam imaginem illius, quando mortali hac vita fruebatur. Non video, quo loco opportunius jam dicta imago referri possit; unde eam, quam simillime in æs incisam repræsento.

[6] [Legenda satis antiqua] Interrogatus idem Illustrissimus, utrum Officium ecclesiasticum de eo recitaretur, respondet negative. Hoc solummodo dici valet, inquit, quod de ejus vita invenitur Legenda manuscripta, & Latino idiomate efformata, quæ incipit; Gratia & benignitas Salvatoris &c. Et quia est distincta in novem paragraphos, ad istorum singulos apposita est postilla marginalis Lectio 1, Lect. 2. Lect. 3 &c. Per quod forte indicatur intentio, quod hujusmodi Legenda esset ordinata ad Officium recitandum, juxta formam qua olim novem lectiones de Sanctis recitari consueverunt. Fatetur porro Illustrissimus in eisdem responsis; sed unde hujusmodi Legenda fuerit desumpta; quisve sit auctor illius, penitus ignoratur. Secure ego superaddidero, quod infra nimis quam manifeste patebit, obscure juxta ac verbose atque adeo barbare concinnatam esse, quam proinde ferme rejicere & Waddingi textui postponere statueramus; verum cum similis prope elegantiæ sit cum ea quam de B. Michelina dedit Papebrochius, satius visum est, eam hic qualemcumque describere, vel sola vetustatis, quam in ipso principio scriptor abunde demonstrat, per particulam nuperrime, commendatione.

[7] [in 9 lectiones distribuitur] Sic de ipsa testatur is qui ipsam ad Papebrochium XXV Novembris anno 1691 misit idem illustrissimus Avius: Quantum vero ad secundum quæsitum, concernens antiquam, quam de nostro B. Cecco vitæ descriptionem habemus, cujus initium est; Gratia & benignitas Salvatoris; dabo eam præsentibus adjunctam. Etsi vero illam multis mendis scatere cognoverim (unde quando publicæ luci foret exponenda, debita egeret emendatione) at omnimodam tamen sinceritatem servandam, satius existimavi; qualem inveni, fideliter exscriptam tuæ paternitati transmittere, quam curare, ut ab iis expurgaretur, in quibus vel prisci exemplatores, verborum defectu seu omissione aut variatione (quod in antiquis Actis sæpissime contingere solet) vel fortasse etiam primi hujus piæ historiæ expositores quoquo modo deliquisse conspiciuntur. Atque eadem hac fide & nos totam historiæ qualemcumque congeriem, nec verbo immutato, hic subjiciemus, lectoris judicio rem totam relinquentes, ut vel ex seculi imperitia Actis ipsis, si non nitoris & auctoritatis, saltem antiquitatis momentum aliquod accedat.

[8] Nunc autem ad fraternitatem supra memoratam quod attinet, [Quomodo frater B. Michelinæ.] ita scribere ausus est D. Salvatorius: Beatus Cicchus fuit Pisaurensis ex familia Metella, frater B. Michelinæ, ad cujus imitationem, dum eam vidit primam sui sexus habitu tertii Ordinis indutam, continuo & ipse eamdem Regulam inter viros professus est. Quæ, nisi multum fallar, valde accommode intelligenda sunt. Sic enim asserit illustrissimus Avius: De ejusmodi inter eos, quæ supponitur, consanguinitate aut parentela, ne verbum quidem invenitur in descriptionibus, quæ hic habentur de illorum vita. Rectissime, opinor, ut sola fraternitas secundum spiritum seu eumdem Ordinem intelligi possit. Minus etiam B. Michelinæ exemplum B. Cicco prælucere potuerit, quandoquidem jam ab anno 1300 mundo ipse valedixerat, dum B. Michelina necdum nata erat: certe ex Vita ejus tom. III Junii pag. 929 conficitur, quadragenaria majorem non fuisse dum anno 1356 e vivis eriperetur; ut prorsus conjicere nequeam, unde Salvatorius accipere potuerit, quæ ex ipso jam recitavimus. Erat itaque ætatis jam provectæ, & B. Michelina multo senior B. Ciccus, dum anno 1350 spiritum Deo redderet, ut ex ipsa Vita seu lectionibus jam intelliges, quibus nihil est quod superaddamus, præter titulum & annotationes hinc inde necessarias. Titulus autem hujusmodi est: Incipit Legenda beati Cicchi de Pensauro, Ordinis Fratrum gloriosi Francisci. Nos eum nostro modo reddimus:

VITA
in lectiones novem divisa,
ex Ms. Pisaurensi.

Ciccus conf. Pisauri (S.)

BHL Number: 3138

EX MSS.

[Multiplici gratia] Lect. I. Gratia & benignitas Salvatoris quotidie pullulans in Ecclesia militanti, nuperrime in servo suo beato Ciccho a refulsit, eumdem præveniens atque ducens ad portum finaliter salutarem, moribus, & vita laudabilem, ac miraculis plurimis coruscantem. Ipsum namque de Pensauri b civitate nativum, ut terrena despiceret, desiderio æternorum multiformis gratia spiravit interna, nec non & ipsa ratio efficax, & impellens spiritualiter duodena c. Exemplaritas quippe Christi, qui, cum dives esset in cælis, factus est egenus in terris, ut non haberet, unde caput suum per terrenum desiderium reclinaret; perfecte monuit, & instruxit eumdem, ut cuncta quæ possideret terrena, protinus venumdaret, pro Christi nomine, pauperibus eroganda. Docibilitas euangelica, qua quisque Christi discipulus nuncupatur, renuntians terrenis, & pro Christi amore indigentibus dispensatis, Viri beati animum liquefecit. Caritas illibata, qua Vir quidem beatus tanto fuit divino amori conjunctus, quanto fuit a terrenis disjunctus, & eo fortius proximum diligit, quo mundi cupiditas perfecte deseritur, hujus Viri, in Christo devoti, animum incitavit, terrenis despectis, cælestia recepturi. Stabilitas pugnæ continuæ, & victoria capescente d cum nudo serpente; ut nudus luctans cum nudo, victoriam reportaret, & coronam exinde reciperet, adepturus gloriam laureatus. Multiplicitas gloriæ fructus centesimi e dulcoravit, ut vilipenderet animo omnia, quæ habentur in terris, procul dubio adipisci considerans, quæ & quanta sint, quæ nobis promittuntur in cælis.

[& virtutum stimulis] Lect. II. Brevitas temporis terrenorum, & ea possidentium breve tempus, veluti uni guttæ aquæ maris, ac arenæ sabulo comparatum, affectum Viri a Deo electi, ita a terrenis disjunxit, ut nullas rerum labentium delectationes requireret, nihil in hoc mundo cordialiter possideret, superni æternitate pensata. Ponderositas terrenorum inclinans affectionem diligentis ad ima, ac impediens cælestia contemplari, ita Viri beati animum terruit, & pavorem incussit, ut omnibus abdicatis, etiam quæ animo poterat possidere, velut Viator vacuus, & cælitus f exinde effectus, orationibus die nocteque insistens, collega fieret civium supernorum, adhuc in corpore situatus in terris. Viscositas ipsa terrena, more picis, contactu inquinans, a Deo separans inquinatum, animo Viri beati taliter terrorem induxit pariter & dolorem, ut a terrenis solutus, & in Christi servitio liber effectus, uxorem evitans, ut quoque modo placeret Deo, ei conjunctus, perpetuo cogitaret, militaturus summo Domino, nequaquam se negotiis secularibus implicaret. Spinositas terrena pungitiva, quæ ferit animam, atque pungit per avaritiam sitibundam, superflua sitientem, & propriis non contentam, alienorum famelicam, ac per hoc proximorum sanguinem usurpantem, ita Viri Dei mentem terroris pavore incusserat, & dolore, ut, jam cæcus terrenorum effectus, studeret in hoc hoc seculo nil amare, nil appetitu etiam possidere; & conversans dumtaxat in cælis civium cælica tenens, civilium cælicorum consiliorum carorumque ipse Cicchus existens cupidus, atque custos, velut civis cælum binas suas custodiens jam fenestras, angelorum, civium supernorum Cicchus jam comes, & civis, aliquantarum ovium custos fieret in Ecclesia militanti: existens ipse pariter mitis ovis sub cura Romanæ Ecclesiæ Papalium prælatorum, qui foret percommodus, magnus futurus in Ecclesia triumphanti.

[incitatus hic Beatus,] Lect. III. Laboriositas nempe mundi pleruneque impediens animam contemplari volentem a studio quietis mentalis, Viro Dei suasit, ut potius optimam partem Mariæ eligeret, a Domino commendatam, solicitudine Marthæ aliis reservata. Varietas, & contrarietas morum existens, qua nemo potest Deo, & mundo, mammonæ iniquitatis servire, Viro beato consuluit, & ipsum exhortando induxit, ut moribus terrenis penitus abdicatis, cælestibus conformaretur. Falsitas demum terrenorum præsentium, quæ & vanitas nuncupatur, quæ veritate subdola, & veridica falsitate decipiunt animas, & defraudant; Virum Dei Cicchum præmonuit, gratia annuente superna, ut nequaquam rebus temporalibus inhæreret, quæ numquam asserunt veritatem: vovent enim lætitiam duraturam; donant at postea mæstitiam, & dolorem: promittunt requiem, & quietem, & condonant laborem: gloriam paciscuntur supernam, & ad inferos jam impellunt: promittunt satietatem imponentem rebus terrenis habenam, & dant esuriem acquirendi: spondent pacem cum omnibus universam; at turbationem ac rixam cum pluribus incitant, & plurima mala producunt: promittunt vere inanem gloriam temporalem, & dant postea ingentem ruinam spiritualem.

Lect. IV. Prædictis igitur omnibus animo viri Cicchi beati a Deo infusis, [omnia in pauperes erogat & in tres capellas] vir Cicchus a Deo electus cœpit, atque perfecit sua bona omnia pauperibus erogare anno videlicet Domini MCCC, existens ipse Vir Dei juvenilis ætatis, & gloriosi Francisci tertiam Regulam adipiscens, quæ de Pœnitentibus nuncupatur, heremiticam vitam duxit, morans ut plurimum extra Pensauri civitatem nativam, interpellatim in tribus locis solitariis, & devotis. Construxit namque Vir iste beatus, divina favente clementia, tres parvas ecclesias, sive capellas, unam prope Fanum per unum milliare, quæ vocatur S. Maria de Fano, sive de al Metero; ubi figuram, & majestatem gloriosæ Virginis Mariæ ordinari instituit, sub ejus nomine & honore, cum aliquali ædificio adjacenti, & hospitali parvo constructo. Aliam capellam construxit, assistentibus ei in Christo devotis amicis, prope Pensaurum per unum milliare, versus viam, qua itur Fanum, juxta ecclesiam ædificatam ibidem per fratrem Petrum suum spiritualem socium atque fratrem, sub vocabulo S. Mariæ Montis Granarii nuncupatam. Tertiam capellam solitarii loci construxit prope Pensaurum, per unum milliare in Monte S. Bartholi, sic vocato, ubi orando devotus morabatur.

Lect. V. Tribus igitur prælibatis constructis ecclesiarum capellis in fide beatissimæ Trinitatis & in assertione trium fidei spei & charitatis theologicarum virtutum, [in quarum una frustra eum impetit diabolus;] & in præsagium triplicis gratiæ, inchoatæ, adauctæ, & perseveratæ a Deo, & collatæ: quinimo in ostensione triplicium graduum salvandorum, videlicet conjugatorum, viduorum, & virginum, seu claustrorum g. Dum in loco Montis præfati S. Bartholi cælitus, & contemplativus orator orationes Deo humiles, & devotas obnixius exhiberet, prope cimam h montis existens Cicchus prædictæ Ecclesiæ, atque eo loci instans, & orans, diabolus serpens ejus felicibus actibus invidens, aquarum violentia, & pestilentiæ inauditæ ita fortiter lamam i cimæ superioris induxit, & irruit in ecclesiam prælibatam, credens, & sperans interimere devotum incolam, atque locum, ut ecclesia ipsa cum loco vehementi impulsione percussa, per jactum lapidis, de loco suo integraliter moveretur; divina gratia protegente, ut illibata stabilitate maneret.

Lect. VI. Perseverante viro Dei Ciccho in Domino, adjunctis ei aliquibus sociis Deo devotis, [etiam in gula mire superatus.] circuibat semel in mense, & amplius opportune civitates & castra, Cicchus ipse parvi gregis Custos & ovis, pro petenda eleemosyna a fidelibus eroganda; cujus devotioni Christianus quicumque devotus accurrens, tanta eum exhibitione reverentiæ verebatur, ut, qui ejusdem Viri beati crucis signaculo signaretur, manum, vel fimbriam vestimenti contingeret, vel haberet, se fore beatum præ magno gaudio reputaret. Receptarum vero eleemosynarum modicis, pro substentatione ipsius, ac parvi sui gregis, alimentis servatis, totum pro maritagio pauperum puellarum, ceterisque mendicis, ac commodis ecclesiarum & hospitalium erogabat. Corpus suum jejuniis multis castigabat, assidue portans pro camisia nudam panseriam k vel colectum. Semel autem, dum per locum quemdam civitatis Pensauri, more solito humilis mendicaret, porcellæ assatæ ibidem odore sensui ejus odoratus infuso, gulæ vitio a dæmone incitatus, particulam aliquam præsatæ porsettæ emptam a quodam suo carissimo compatre procuravit, quam ad domum apportans, & in cassa recludens, ad se ipsum reversus, spiritu Dei superno, multorum dierum curriculo jam elapso, quoadusque vermibus scaturiret, ipsam videns, & tangens, tactu, & visu omnibus aliis horribilem, & despectam, velut fœtentem, & vermibus correpletam, odoratu nasi proprii, & oris osculo intrepide porrigebat. Hincque se totum nudum ex illa perungens, taliter vitium gulæ devicit & dæmonem, qui tentator confusus abscedens, eum de gulæ vitio, tamquam victus, amplius non tentavit.

[Non uno miraculo avarum corrigit.] Lect. VII. Revertente Viro Dei de indulgentia Portiunculæ, videlicet S. Mariæ de Angelis, prope Assisium constitutæ, cum sociis pluribus devotis in Christo, cum ejus sanctitatis fama esset Provinciis plurimis patefacta, retento violenter a civibus Perusinis, non odio, sed amore, ut ibidem moraretur cum eis quibusdam diebus, recedentibus comitibus, præ tristitia absentiæ Viri sancti plorantibus, atque mœstis dixit Vir sanctus: Ite in pace, quia prope Pensaurum, Dei gratia operante, vos me videbitis præsentem; sicque factum est, ut ipsis sociis appropinquantibus Pensaurum propriæ civitati l Virum beatum ibidem alacres cum ineffabili lætitia invenirent, quem in districtu Perusii retentum invitum tristes cum magna mæstitia dimiserant. Nobilis quidam de Arimino de domo Philippi Domini grandi de Malatestis, compater Viri sancti, duas anguillas salitas, & affumatas per internuntium transmisit eidem beato in monte S. Bartholi commoranti. Qui nuntius, avaritia & gula commotus, una illarum in sylvuncula quadam dimissa sub quadam parva arbore, & appensa, aliam Viro Dei Ciccho, ex parte dicti nobilis assignavit, & recedens, applicans ad anguillam appensam, inveniensque eamdem in vivum serpentem conversam, stupefactus, & tremens, ac se ipsum corrigens de peccato, quod commiserat in virum nobilem & Beatum, reversus ad Sanctum, gemens, & lacrymans, genuflexus, furtum, & factum annuntians, petens veniam ab eodem ei misericordiam condonante: pariter & anguillam quam in pristinam formam reversam a Viro Dei audiverat inveniri, petita licentia, & benedictione secuta, cum magna fiducia est reversus ad sylvam. Inveniens autem anguillam propriæ primæ formæ, & eamdem secum apportans, de tantis visis miraculis, Deum mirabiliter collaudavit.

[Gallus gallinaceus piodigiose vitæ restituitur:] Lect. VIII. Vir Deo devotus, dum graviter esset infirmus, assistentibus ei commatribus m suis plurimis, & devotis. Una illarum, pietate commota, gallum quemdam, quem Vir ipse beatus tenere diligebat; pro eo quod ad singulas horas cantans, eum incitabat ad laudes, absque ferro aliquo interfecit, & eumdem præmortuum in aqua calida balneans, & humectans, pelatum in cassa servavit, volens perutile ferculum facere ex eodem, ipsi Viro Dei ægroto, pro recuperanda pristina sanitate, reddendum. Vir Dei ad se qualicumque vigore reversus, galli cantus amore privatus, sentiens finaliter rei factum; Apportate, inquit, gallum festine meum socium interfectum, quem a commatre illa concita apportatum intuens mortuum, & pelatum, suspirans compassionaliter, manibus apprehendit, & orans Dominum suppliciter decubans in grabato, facto Crucis signaculo, gallus vivus, & sanus, ac pluma velatus cantavit præ gaudio, Domino reddens laudes. Dum Vir Dei per civitatem pergeret Pensaurinam, & more solito mendicaret, duo homines insultantes eum duriter arguerunt de tot, & tantis per eum quotidie mendicatis. Quorum, nutu Dei subito permisso unus perdidit modulos promptæ loquelæ, & alius aridus est effectus.

Lect. IX. Domina Elisabeth nobilis, & generosa uxor domini Malatestæ Pensauri de Malatestis, [femina vero docetur, vota esse complenda.] dum graviter infirmaretur in tibia, a cujus morbo nullo poterat medicorum remedio liberari, vovens fratri Ciccho beato, mediante, & suadente consilio nobilis dominæ Niesinæ de Urbino spiritualis & in Christo devotæ, atque per eamdem dominam Niesinam voto emisso viro Dei Ciccho, ejus santulo atque patri, qui eam de fonte levaverat, fuit precibus, & meritis Viri sancti pristinæ sanitati illico restituta. Et dum non redderet laudes Deo, & fratri Ciccho beato, ut promiserat jam infirma, sed potius illud attribueret medico, & unguentis, recidivavit protinus in infirmitatem pristinam, & pejorem; & præ nimio dolore ejulans, ac gemens, amaras dabat lacrymas, atque voces. Quapropter contrita de ingratitudine prælibata, & accepti beneficii memor effecta, eidem Beato votum fortius iteravit: cujus vota Deus ex alto prospectans, meritis Viri beati præfatam dominam iterum liberavit. Quæ grata Deo, & beato Ciccho existens, votum, quod promiserat, perfecte implevit; & omni anno, dum vixit, fecit in die natalis Viri beati Officium solemniter celebrari, convocatis ibidem omnibus Religiosis & monachis ad Officium, ad laudem Dei, & reverentiam dicti Sancti devotius celebrandum ab ipsa domina, refectione sequente, & postea ab ipso domino viro, & heredibus subsequuta. Mortuus est autem Vir Dei Cicchus anno Domini MCCL n in senectute bona, & plenus dierum, in Monte S. Mariæ Granarii, translatus postea ab eadem ad ecclesiam episcopalem civitatis Pensauri; ubi ejus corpus Dei gratia requiescit, sequentibus signis, & miraculis multis, ejus meritis a Deo factis, & divina gratia annuente, omnibus eum invocantibus pro salute, ad laudem & gloriam Domini nostri Jesu Christi, cujus est honor, & gloria, cum Deo Patre, & Spiritu sancto, per infinita secula seculorum o. Amen.

ANNOTATA.

a Jam dixi Cicchum diminutivum esse a Francisco, ubi aspiratio Italorum more recte inseritur ante litteram i, non item ante o & u, ut alii passim scribant Cicco, Ciccum, nos hic Vitæ ipsius orthographiam sequimur.

b De Pensauro, ut a sciolis medii ævi scribi solet, egit Papebrochius citata superius pag. 929. Nos hic etiam & barbarismos & solœcismos intactos relinquimus, modo aliqualiter intelligi possint.

c Quæ sit hic ratio efficax duodena, fallor, siquis facile observet, nisi digito ferme præmonstretur. Adverte igitur ad tres primas lectiones, in quibus dodecadem illam demum invenies, incipiendo ab Exemplaritate Christi, tum a Docibilitate euangelica, Caritate illibata, Stabilitate pugnæ, Multiplicitate gloriæ, Brevitate temporis &c.

d Caperem aliquid, si scriberet capessenda vel obtinenda.

e Aut fallor, aut vult dicere fructum centuplum.

f Quid sibi vult cælitus? Diceret cælestis: Verum similibus observandis supersedeo.

g Voluit dicere claustratorum, seu in Claustris viventium. Triades istæ procul accersitæ sunt.

h Cima Italis est summitas seu vertex: atque id quidem intelligitur; sequentia OEdipo ferme opus habent.

i Lama sumitur pro plano seu planitie. Ast illam aquarum violentiam, pestilentiam inauditam, & lamam cimæ inducere & irruere melius ferme explicat Beati imago superius data, quam contorta scriptoris narratio. Dicamus ecclesiolam fuisse in montis declivi, in quam diabolus ejus verticem devolverit cum pestilenti pluvia.

k De panseria superius in commentario actum est.

l Patet, opinor, legendum omnino esse prope civitatem.

m Plurimæ commatres, & supra compater, satis ostendunt, Viri famam multos impulisse, ut infantes suos de sacro baptismi fonte ab eo suscipi curarent.

n Patet error manifestus, ex eo quod Beatus diserte dicatur pœnitentis vitam aggressus anno 1300.

o Talis etiam est finalis clausula Vitæ B. Michelinæ, unde recte advertit Papebrochius, paratas fuisse Lectiones ut in Officio recitarentur; quidquid de harum usu non satis constet.

Anhang August I

Heiligenlexikon als USB-Stick oder als DVD

Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon

Seite zum Ausdruck optimiert

Empfehlung an Freunde senden

Artikel kommentieren / Fehler melden

Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 4. August

Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 4. August

Fragen? - unsere FAQs antworten!

Im Heiligenlexikon suchen

Impressum - Datenschutzerklärung

Zum Schutz Ihrer Daten:
mit 2 Klicks empfehlen!

Unser Reise-Blog:

Reisen zu den Orten, an denen die
Heiligen lebten und verehrt werden.

- zuletzt aktualisiert 00.00.2014
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.