6. Februar
VI. FEBRVARII.
SANCTI QVI VIII ID. FEBRVAR. COLVNTVR.
Sanctus Bucolus Ep. Smyrnensis in Asia.
S. Vitalis Mart. Abulæ in Hispania.
S. Antholianus Mart. Claromonte in Gallia.
S. Saturninus, Martyr.
S. Theophilus, Martyr.
S. Revocata, Martyr.
S. Dorothea Virgo, Martyr, Cæsareæ in Cappadocia.
S. Theophilus Scholasticus, Martyr, Cæsareæ in Cappadocia.
S. Christe, Martyr, Cæsareæ in Cappadocia.
S. Calliste, Martyr, Cæsareæ in Cappadocia.
S. Dorothea Virgo, Alexandriæ in Ægypto.
S. Silvanus Ep. Martyr, Emesæ in Phœnicia.
S. Lucas Diac. Martyr, Emesæ in Phœnicia.
S. Mucius Lector, Martyr, Emesæ in Phœnicia.
S. Iulianus, medicus, Martyr Emesæ in Phœnicia.
S. Mel, Ardachadensis, Episcopus, frater, in Hibernia.
S. Melchus, Ardachadensis, Episcopus, frater, in Hibernia.
S. Munis, Fornagiensis, Episcopus, frater, in Hibernia.
S. Riocus, Inisbouindensis, Episcopus, frater, in Hibernia.
S. Vedastus, Ep. Atrebatensis in Belgio.
S. Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio.
B. Andreas, Abbas Elnonēsis in Belgio.
S. Finianus Ab. Mellifonte in Hibernia.
S. Ina, Rex Occidentalium Saxonum in Britannia.
S. Guarinus, S.R.E. Cardinalis Ep. Prænestinus.
B. Hildegundis Comitissa Marensis, Ord. Præmonstrat.
S. Aldericus subulcus Fusseniaci.
S. Brynolphus Ep. Scarensis in Suecia.
B. Angelus a Furcio, Ord. Eremit. S. Augustini, Guasti-Amonij in Aprutio.
B. Francisca, tertij Ord. S. Francisci, Eugubij.
PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.
| Sanctus Fulgentius, Carthaginis Spartariæ in Hispania Episcopus, refertur hoc die a Philippo Ferrario. De eo egimus | XIV Ianuar. |
| S. Auiti Ep. nomen hoc die Martyrologio Aquisgranensi inscriptum, huc translatum a | V Februar. |
| Commemorationem animarum cognatorum & benefactorum, hoc die in suo Martyrologio indicit Franciscus Maurolycus. Sancta & salubris est cogitatio pro defunctis (præsertim benefactoribus) exorare, vt a peccatis soluantur. 2 Machab. 12.43 | |
| Sanctæ Crucis stata ac solennis est veneratio, Pontificis Maximi auctoritate firmata, hoc die Ceruariæ; quod oppidum est Celsonensis diœcesis in Catalania, vulgo Ceruera. De ea agit Antonius Vincentius Domeneccus, & miracula isthic facta narrat. | |
| S. Siagrius, Sagericus, Sangericus, vel Gangericus, discipulus S. Dionysij Parisiorum Apostoli ab aliquibus statuitur Episcopus Cameracensis, & quidem sub Traiano Imp. ac frater S. Taurini Ep. Ebroicensis. Hic XI Augusti colitur, vna cum S. Gaugerico Ep. Cameracensi, qui VI seculo vixit. Vnde illius senioris Gangerici, siue Sangerici, qui Taurini æqualis fuerit, confingendi occasio nata; vti infra, hoc ipso die, ad Vitam S. Vedasti Ep. § I ostendemus. | |
| S. Felix, Romæ. Ita Martyrol. Aquisgranense. Multi fuere hoc nomine Martyres, quatuor Pontifices Maximi. Sitne hic eorum vniis, an alius quispiam, nos latet. | |
| S. Saturninus, S. Theophilus, S. Reuocata V. in Chronico quod Dextri dicitur, atque ex eo in Martyrologio Ioannis Tamayi de Salazar referuntur, Vianæ in Gallæcia hoc die, anno CCLX martyrium paßi: atque alij iisdem omnino nominibus, nisi quod Reuocatæ virginitatis aureola non tribuitur) anno CCC Argenteolæ in Asturibus. Cur dubitemus, num iidem sint, quos Martyrol. Romanum hoc die celebrat, infra indicabimus, cum de relatis in Romano agemus. | |
| S. Diogenes, vel Giogenes, natione Græcus, a Romano Pontifice missus in Gallias, a S. Nicasio Ep. Remensi ordinatus Atrebatensium & Cameracensium Episcopus, a Wandalis, vel Hunnis occisus, ac Martyr, traditur a Massæo, Locrio, Miræo, Molano, Rayssio, aliisq;. De quo, in omnium Martyrologiorum, & vetustiorum Scriptorum silentio, nihil certi a nobis posse statui dicemus ad Vitam S. Vedasti § I. | |
| Multi serui Dei, sub Attila Rege Hunnorum anno CDL Atrebatum ferro & igne vastante, circa altaria altissimi Regis sanguinem fudisse dicuntur in Vita S. Vedasti num. 14. Baldericus Ep. in Chronico Cameracensi & Atrebatensi lib. I cap. 5 quadam vetustatis obscuritate memoriam eorum abolitam deplorat. Hinc necdum in vllo Martyrologio eorum legimus consignatum natalem. | |
| Dominicus, Vedulphus, qui S. Vedasto in episcopatu Atrebatensi & Cameracensi immediate successerunt, a Massæo in Chronico mundi, & Rayßio in Belgica Christiana, Sancti appellantur: Coluenerius in catalogo ante Balderici Chronicon, soli Vedulfo Beati titulum tribuit. Agit ae vtroque Baldericus lib. I cap. 12 vbi in gestis S. Gaugerici tradi ait, Vedulsum rebus humanis exemptum ad meliora transiisse, cui ipse merito addit præmia pro innocentia reddita. Si quid certius occurrat, proferemus XI Augusti ad Vitam S. Gaugerici, vel alibi. Vedulphus porro Sedem Episcopalem Atrebato Cameracum transtulit: quod factum arbitramur, quando defunctis apud Austrasios Theoderico, Theodeberto, & Theodebaldo Regibus, Chlotarius Austrasiam, in qua Cameracum erat, regno suo adiecit, post annum Christi DLV. | |
| Nicasius monachus Elnonensis, qui Sanctis Amando Ep. Traiectensi, & Humberto Abbati Maricolensi, comes fuit itineris Romani anno DCL tempore S. Martini Papæ, in antiquis chartis monasterij Elnonensis, siue Amandini, Beatus dicitur. De eo infra agitur ad Vitam S. Amandi. Haud tamen remur publicum ei cultum impendi. | |
| Chrodobaldus discipulus S. Amandi, & Præpositus Marchianensis, paralysi ob inobedientiam percussus, a S. Amando sanatus, vir sanctus habitus, & miraculis celebris, & Beatus a Raißio appellatur. De eo infra agimus in Vita S. Amandi, vbi plura in Notationibus ad cap. 14 Vitæ per Philippum Abbatem. | |
| S. Ronanus Scottis, qui in Synodo Pharensi, siue in Streneshealh, nunc Withbie, anno DCLXIV habita, strenue Catholicam Paschæ obseruationem contra Finanum Ep. defendit, vti memorat Beda lib. 3 histor. Anglic. cap. 25. refertur ad hunc diem a Dauide Camerario, diciturq; post eam Synodum in Scotiam rediisse, inq; vna Hebridum insularum, cui iam ab S. Ronano nomen, sancte obiisse, circa annum DCCLXXVIII. Quis credat ita longæuum fuisse? Insula quidem ab S. Ronano nomen obtinuit; quo, nobis compertum non est: neque an Ronanus ille Paschæ legitimi defensor, sit in Diuos relatus. Nam quod Colganus VIII Ianuarij, ad S. Finani Vitam, ait in Gallia Armorica coli I Iunij, probatq; ex Vita, quam Gallice Albertus Magnus Morlaix edidit, haud nobis id persuadet, cum ea Vita nil simile referat. Camerarius Regij Kalendarium citat, & Breuiarium Aberdonense, in quo quidam Ronanus VII Februarij: an idem, non liquet. | |
| Commemoratio fit hodie Traiecti ad Mosam omnium Sanctorum illius vrbis Episcoporum: & quidem (vt ex veteri Breuiario Ecclesiæ S. Seruatij patet) ritu duplici. Eam consignarunt in suis Martyrologiis Galesinius, Canisius, Ferrarius, Molanus in addit: ad Vsuardum & Natalib. SS. Belgij; etiam monasticis, Wion & Dorganius, propterea quod nonnulli eorum vulgo existimentur monachi Benedictini fuisse. De omnibus hæc recitatur Oratio, quæ etiam apud Molanum extat: Propitiare nobis, quæsumus Domine, famulis tuis, persanctorum Confessorum tuorum, Seruatij, Monulphi, Gondulphi, Martini, Valentini, Candidi & Amandi, & aliorum, qui in præsenti ecclesia requiescunt, merita gloriosa, vt eorum pia intercessione ab omnibus semper protegamur aduersis. Numerat ca Ecclesia XXXI sanctos Episcopos, quotquot isthic, & antea Tungris pontificia fulsere dignitate. Et Tungris quidem IX fidem prædicasse, administrasse sacra, Cæthedram Episcopalem obtinuisse traduntur. XXI Traiecti sederunt, a S. Seruatio, (qui Atuatucæ Tungrorum Episcopus fuit, Sedemq; inde transtulit Traiectum) vsque ad S. Floribertum, cuius decessor S. Hubertus Leodium migrauit. S. Candidum fatentur, Traiecti quidem in fide ac pietate propaganda laborasse, sed alterius Sedis fuisse Episcopum. Bartholomæus Fisen noster in Floribus Ecclesiæ Leodiensis scribit, hunc sextum Februarij diem omnibus simul ab ea Ecclesia consecratum, quod quo die plerique diem obierint, ignoretur. Quæ nobis ratio non probatur. Nam Tungrensibus, (quos ipse Treuirenses Antistites fuisse certum habet) anniuersarium singulis diem ex Treuirensi Breuiario ipsemet aßignat: nos ceteris quoque, plerisque ex Breuiariorum, aliis ex quorumdam Martyrologiorum fide, vti suis locis patebit. Priores porro illi hoc ordine ex Tabulis Treuirensibus apud Browerum & Fisenum recensentur: | |
| I S. Maternus | XIV Septemb. |
| II S. Nauitus | VII Iulij. |
| III S. Marcellus | IV Septemb. |
| IV S. Metropolus | VIII Octobr. |
| V S. Seuerinus | XXIV Octobr. |
| VI S. Florentius | XVI Octobr. |
| VII S. Martinus | XXI Iunij. |
| VIII S. Maximinus | XX Iunij. |
| IX S. Valentinus | XVI Iulij. |
| Sed mirum est, si illi omnes vna Treuirorum Episcopi fuerunt, cur qui inter S. Maternum, tertium a S. Euchario, & S. Nauitum vndeuicesimum, Treuiren sem rexere Ecclesiam, non etiam Tungrenfibus aßignentur, siue proprij Episcopi, siue Apostoli: nisi dicantur nouem illi præcipuo studio, sacra Tungris præ reliquis curasse. Illud item mireris, horum plerosq; martyrij laurea coronatos, quibus retulimus diebus, celebrari ab Ecclesia Treuirensi; ab Traiectensi Confessoribus annumerari, & sere aliis diebus, vt suis locis dicemus. Post eos Tungris, at nentiquilam Treuiris, Episcopus fuit | |
| X S. Seruatius, qui Sedem Traiectum transtulit, coliturq; | XIII Maij. |
| S. Candidus Ep.aliunde aduenisse Traiectum narratur, ad venerandas S. Seruatij Reliquias, ibiq; episcopalia aliquamdiu munia exercuisse, deceßisse | VII Iunij. |
| XI S. Agricolaus | V Febru. |
| XII S. Vrsicinus | I Octobr. |
| XIII S. Designatus | XIII Ianuar. |
| XIV S. Resignatus (Fiseno Renatus) | I Decemb. |
| XV S. Sulpitius (Fiseno & aliis quibusdam Supplicius) | XVIII Ianuar. |
| XVI S. Quirillus | XXX April. |
| XVII S. Eucherius, | XX Febru. |
| XVIII S. Falco, siue Fulco, ait Folco | XX Febru. |
| XIX S. Eucharius | XXVII Febru. |
| XX S. Domitianus | VII Maij. |
| XXI S. Monulphus | XVI Iulij. |
| XXII S. Gondulphus | XVI Iulij. |
| XXIII S. Perpetuus | IV Nouembr. |
| XXIV S. Euergisus, siue Ebregisus | XXVIII Martij. |
| XXV S. Ioannes Agnus | XXV Iulij. |
| XXVI S. Amandus | VI Februar. |
| XXVII S. Remaclus | III Septembr. |
| XXVIII S. Theodardus M. | X Septembr. |
| XXIX S. Lambertus M. | XVII Septembr. |
| XXX S. Hubertus, qui, relicto Traiecto, Sedem Leodium transtulit, | III Nouemb. |
| S. Amandus, seu Marcus Amandus Episcopus Castellonensis, siue Castulonensis, in Catalania, vel Bætica, memoratur in Iuliani Petri Chronico & Martyrologio Hispanico, coliturq; officio duplici in diœcesi Giennensi. Sacras etiam Reliquias S. Amandi adseruari prope Perpinianum scribit Domeneccus de Sanctis Catalaniæ hoc die. Eum vero hi esse putant, qui Episcopus Traiectensis nobis est; quod infra ad huius Vitam § XXII resutabimus. | |
| Ethelburga Regina, vxor S. Inæ, relicto coniugio & regno, facta sanctimonialis, dein Abbatissa monasterij Berkingensis in Comitatu Essexiæ prope Tamesim fluuium, beato illic fine quieuit; vt infra § 7 ad Vitam S. Inæ dicitur. | |
| S. Mathildis Virgo & Abbatissa in Germania, memoratur hoc die a Francisco Lahierio in Magno Menologio Virginum, nulla vel gestorum mentione, vel Fastorum Scriptorumue auctoritate.De variis eius nominis Virginibus agemus alibi. | |
| S. Gerwis Virgo in Siluolde refertur in MS. Florario, & Hermanni Greuen addit. ad Vsuard. Necdum de ea certi quidquam comperimus. | |
| Leo, siue Leonius, primum Lobiensis, deinde Bertinianus Abbas XLIII, de nobilioribus terræ Furnensis, vti in Bertiniano Chronico scribit Ioannes Iperius, hoc die anno MCLXIII mortitus, Beatus indigetatur a Ferreolo Locrio in Chronico Belgico, Guilielmo Gazæo in histor. Ecclesiast. Belgij, Hugone Menardo in Martyrol. Benedictino; Sanctus ab Andrea Saussaio in Martyrol. Gallicano. Beatum quoque facit Arnoldus Rayßius, sed ad XXVI Februarij refert, & cum vigesimum ageret annum seculo nuntium remisisse, fuisse autem XL in numero Abbatum. Refellit ista Iperius, & ipse Abbas, qui XXII annos ætatis excedentem, Curialium officiis seculoque relictis, in monasterio Aquicincti monachum effectum scribit: anno deinde MCXXXVIII Abbatem Bertinianum XLIII honorabiliter inthronizatum; atque ex eius epitaphio diem mortis indicat: Februi sexta, suprema tui. In eius laudem ista addit: Cuius memoriam Sithienses habere debent in secula, sibi reddentes orationum pia suffragia. Nam multa in libertatibus & possessionibus acquirendis, ampliandis & defensandis, libris, ornamentis & aliis modis pluribus eis multa tribuit beneficia. Verum nulla ei publica habetur in Sithiensi, siue Bertiniano, cœnobio veneratio. | |
| Godefridus ex Comite Palatino monachus Hirsaugiensis, vir quondam in seculo strenuus & illustris, in religione autem feruens & deuotus … post multa bona opera in Domino quieuit VIII Id. Februar. anno MCLXXXVI, sepultus non sine opinione sanctitatis in medio Fratrum suorum. Ita Trithemius in Chronico illius cœnobij. Eum Wion, Dorganius, Ferrarius, Menardus, absolute S. Godefridum, (Wion Godofridum) suis Martyrologiis inscripsere. Si in numero Sanctorum habitus fuisset, non id sane reticeret Trithemius. | |
| F. Simon, Minister Turoniæ, ad cuius os Spiritus sanctus in specie columbæ visus est, (vti eum celebrat Bartholomæus Pisanus lib. I Conformitatum, fructu 8, parte 2, in prouincia Turoniæ) recensetur a Francisco Gonzaga inter Beatos Ord. Seraphici, cum eodem elogio: eiusq; natalis ab Arturo in Martyrol. Franciscano VI Februarij aßignatur. Verum neque eius vspiam in Gallicano Martyrol. Saussaij, quamquam amplißimo, mentio fit; neque aliunde quidquam de eius veneratione comperimus. | |
| S. Alto Confessor. MS. Florarium. De eo nos | IX Febru. |
| S. Soteris V. M. Romæ. Martyrol. S. Hieronymi, Beda, Rabanus, Notkerus, Maurolycus, & alij; quorum quidam in Oriente passam scribunt. De ea agemus | X Februar. |
| S. Zoticus, S. Irenæus, S. Iacinctus, S. Amantius, Martyres Romæ, referuntur hoc die in vulgato Bedæ Martyrologio. De iis agemus cum Romano Martyrol. & aliis | X Febru. |
| S. Scholasticæ V. depositio hoc die annotata est in Martyrol. Aquisgranensi. De ea dicemus | X Februar. |
| S. Relindis, quæ & Renula, Virgo, hac die colitur Masecæ. Fuit post S. Harlindem sororem secunda Abbatissa Alteikensis (vt nunc vocant) cœnobij. Porro S. Harlindis, quæ hic quoque a multis cum sorore refertur, peculiare festum habet XII Octobris. Sed præcipua vtriusque solennitas agitur | XXII Martij. |
| Festum Reliquiarum Atrebatensis Ecclesiæ annotatur hoc die (occasione, opinor, S. Vedasti) a Molano in Natalib. SS. Belgij: qui tamen ostendit festum id peragi Dominica 2 post Pascha, & Dominica intra Octauas Corporis Christi; vti ostendemus ad | V Aprilis, |
| & | XXIV Maij. |
| S. Quirini M. aduectas Coloniam hoc die Reliquias ostendit in Fastis Agrippinensibus Gelenius. Alij pridie, vt diximus, eam Translationem locant. De ea agemus ad | XXX April. |
| B. Ladislaus Gielnouius Ord. Minorum hoc die refertur ab Arturo in Martyrol. Franciscano. At Vincentius Morawskiusin eius Vita tradit obiisse | IV Maij. |
| S. Odo Cantuariensis Archiepiscopus refertur hoc die a Ferrario. Vitam dabimus | IV Iulij. |
| S. Pantaleonis M. translatas Coloniam reliquias hoc die annotant Martyrol. Coloniæ editum an. MCCCCXC, Hermannus Greuen, Gelenius, Florarium, Doctrinale Clericorum: alij pridie ponunt. Nos de ea translatione agemus ad eiusdem Sancti natalem | XXVII Iulij. |
| S. Helena Augusta refertur hoc die in MS. monasterij S. Martini Treuiris, MS. S. Mariæ Vltraiecti. Natalis eius agitur | XVIII Augusti. |
| Translatio a pluribus ponitur | VII Februar. |
| Merinus memoratur quidam ab Hectore Boëtio lib. 6 histor. Scotorum, monachus extitisse, insigni pietate vir, quo tempore S. Regulus Abbas dicitur S. Andreæ Apostoli Reliquias in Britanniam, ex Achaia attulisse. Merinus (inquit Georgius Conæus lib. I de statu religionis apud Scotos) aut secutus venientem, aut inuentum in monastica vita imitatus est. Regulum tradunt Adamus Regius, Dauid Camerarius aliiq;, XVII Octobris coli, XXX Martij Breuiarium Aberdonense. Ferrarius VI Februarij S. Merinum refert, ex Martyrol. Scotico, vt ait; non Regij certe, nec aliud vidimus. Quod addit, testari Boëthium, monachum S. Basilij fuisse Merinum, ac reliquias S. Andreæ attulisse Patris in Scotiam; id de eo Boëthius non refert, vt, cum de Regulo erit sermo, dicemus. Dempsterus lib. 12 hist Eccl. Scot. cap. 909 ait homilias de Sanctis scripsisse. Alius Merinus Abbas & Ep. (Dempstero ibidem cap. 859 Minnus) colitur, vt ex Breuiario Aberdonensi patet, | XV Septembr. |
| S. Fausta, S. Euilasius, S. Maximus, Martyres Cyzici in Propontide. Menæa ac Menologium Græcorum, Galesinius aliiq; De iis cum Martyrol. Romano agemus. | XX Septemb. |
| Garinus Abbas Altæ-cumbæ, Ep. Sedunensis, refertur hoc die in Kalendario Cistercien. Diuione edito: a Chrysostomo Henriquez VI Ianuarij cum titulo Beati: ab Hugone Menardo in altera appendice Martyrol. Benedictini, recensetur in Catalogo SS. & BB. Ord. Cistercien. ex veteri Missali an. MDXXVI Parisiis edito, nullo adscripto die. Henricus Murerus in Heluetia sancta inter XII Sanctos Valesiæ numerat X loco Garinum, siue Guarinum: sed videtur alius esse ab illo S. Bernardi coætaneo, facit enim eum CC annis S. Bernardo seniorem. De eo agemus ad | XXIII Septemb. |
| S. Vrsicinus Ep. Traiectensis, in Kalendario SS. prouinciæ Leodiensis, hoc die, & cum ceteris Episcopus Traiectensibus, vt diximus, & iterum seorsim refertur. De eo agemus | I Octobr. |
| S. Lubentius Presbyter, S. Maximini II Ep. Treuirensis, discipulus, hoc die refertur a Canisio, Hermanno Greuen, MS. S. Maximini, & Kalendariis quibusdam. Colitur | XIII Octobr. |
| S. Amandus Ep. Argentoratensis, interfuit Concilio Coloniensi an. CCCXLVI. Eius & S. Antandi Episcopi Traiectensis res gestæ confunduntur, vti infra ad huius Vitam obiter dicemus, plenius de eo acturi quo die Ecclesia Argentoratensis suum Amandum celebrat | XXVI Octobr. |
| S. Iustinus, siue Iustus, S. Maximinus, S. Valentinus, S. Solarius, Episcopi Argentinenses, post S. Amandum, vti dicemus ad Vitam S. Amandi Ep. Traiectensis hoc die. S. Iustinum inter viros Apostolicos & Patronos Argentinensium censent Acta S. Deicoli, quæ dedimus XVIII Ianuarij. Eum quoque, & Maximinum ac Valentinum appellant Wimphelingus & Guillimannus Sanctos: addunt Solarium Bruschius & Demochares. Si alius, quo colantur, non occurrerit proprius dies, poterunt cum S. Amando Argentoratensi referri | XXVI Octobr. |
| S. Amandus Episcopus Wormatiensis eius nominis II, floruit tempore Dagoberti I, cuius sacra pignora adseruantur in æde primaria, eiq; templum parochiale dicatum est in suburbio: at Lectiones ad Matutinum recitantur ex Vita S. Amandi Episcopi Traiectensis, de quo hoc die agimus; quando & Wormatienses Commemorationem faciunt S. Amandi: at solenni cultu eum celebrant | XXVI Octobr. |
| B. Didacus, Oxomensis in Hispania Episcopus, VI Ianuarij, quo die Cisterciensi Kalendario Diuione edito inscriptus erat, in VI Februarij fuit a nobis reiectus, quod hic eum Menolog. Cisterciense Chrysostomi Henriquez locaret. Sanctus quidem appellatur a Petro de Natalib. lib. II cap. 72, cuius titulus est, De S. Didaco Ep. vti & a Ioanne Marietta lib. 6 de SS. Hispaniæ cap. 83. item a Constantino Ghinio in Natal. SS. Canonicor. ad diem XII Nouembris. Beatus vero dicitur ab Hugone Menardo in appendice altera ad Martyrol. Benedictinum. Et fuit plane vir sanctus & Apostolicus, vti ex citatis auctooribus patet, & iis omnibus qui gesta contra Albigenses, ac Vitam S. Dominici scripsere; præsertim vero ex Thomæ Maluendæ Annalibus Ord. Prædicatorum, & Angeli Manrique Annal. Cistercien. to. 3. qui duo tamen postremi Scriptores, accurati comprimis, Beatum eum non appellant, etsi alias illius tituli dignatione minime parci. Ioannes Tamayus de Salazar in Martyrol. Hispan. ad hunc diem Vitam eius refert ex peruetusto Legendario Ecclesiæ Vxamensis, sub cuius finem ista habentur: Eius corpus sanctissimum in Crucifixi ædicula tumulatum, deinceps claruit miraculis: cuius tanta suæ Ecclesiæ conciuium & vicinorum accolarum veneratione colitur, vt absque eius deprecatione nullus opus etsi minimum aggredi audet, vt propositi successus optimus consequatur a Deo. Quæ tamen non videntur vllum publicum cultum, vel Ecclesiastica auctoritate sancitum, vel publico aliquo monumento testatum significare: nec eleuatio facta aliqua vel Translatio memoratur. Quare tantisper hic eum omittimus, dum certiora assequamur. Et sane cum, vt ex illius epitaphio constat, Æra MCCXLV, siue anno Christi MCCVII, obierit, existimat Maluenda non nisi sub anni eius finem decedere potuisse; licet citata ex Tamayo Vita ponat VIII Id. Febr. obiisse. Si quid certius de publico aliquo cultu, Beatiue titulo nobis postea constiterit, licebit cum Ghinio eum dare | XII Nouembr. |
| S. Ansani Martyris reliquiæ hoc die Senas a loco martyrij solenniter translatæ sunt, vti tradit in Vitis SS. Etruriæ Seraphinus Razzius: eaq; translatio hic a Ferrario annotata. Vitam dabimus | I Decembr. |
| S. Lucia, Virgo Martyr, Syracusis. Martyrol. S. Hieronymi, MSS. S. Lamberti Leodij, Aquisgran. S. Maximini. De ea agemus | XIII Decembr. |
| S. Gelasius Confessor in Martyrol. Coptico memoratur hoc die. An forte sanctus Papa Gelasius sit, de quo agemus XXI Nouembris, haud scimus: an potius Gelasius Abbas, qui & Anastasius appellatus reperitur in Vitis PP. videturq; referri in Menæis Græcorum | XXXI Decembr. |
DE S. BVCOLO EPISCOPO SMYRNENSI,
CIRCA AN. CHR. C.
Commentarius præuius.
Bucolus Ep. Smyrnensis in Asia (S.)
Avctore I. B.
[1] Smyrnæ in Asia primus Antistes fuerit S. Bucolus, an Stratæas, Eunices filius, in ambiguo est. Pionius enim in S. Polycarpi Vita, quam XXVI Ianuarij dedimus, [S. Bucolus Smyrna Ep.] tradit, postquam Smyrna discessit Paulus Apostolus, suscepisse munus docendi Stratæam & alios quosdam cum ipso. Decessor certe quidem Polycarpi fuit Bucolus. Ita Menæa ibidem a nobis in Prolegomenis § I nu. 3 relata: Fuit hic (Polycarpus) Ioannis Theologi & Euangelistæ, vna cum Ignatio Theophoro, discipulus, & post Bucolum sanctissimum Smyrnæ Episcopum, [decessor S. Polycarpi,] qui prædixerat ei sacerdotium, ab Episcopis est consecratus. Suidas quoque, ibidem § 2 nu. 15 citatus, Polycarpus, inquit, Ioannis Euangelistæ & Theologi auditor, Bucoli autem primi Ecclesiæ Smyrnæorum Episcopi successor, qui & post ipsum secundus tenuit episcopatum.
[2] Natalem S. Bucoli ita consignauit hoc die Molanus in addit. ad Vsuardum: [colitur 6 Febr.] Die sexta, sancti Patris Buculi, Episcopi Smyrnæ. quæ sunt ex Horologio Græco sumpta. Et Ferrarius: Smyrnæ in Asia S. Bucoli Ep. discipuli S. Ioannis Apostoli. Galesinius in Notat. ad VI Februarij: In Græcia S. Bucoli, Smyrnæ Ep. vt in Menologio & Horologio scriptum est. Fuit is Ioannis Apostoli discipulus, habuitque in episcopatu successorem B. Polycarpum.
[3] Res a S. Bucolo præclare gestas, a Pionio traditas esse litteris, coniicere licet ex iis quæ idem scribit in vita S. Polycarpi cap. I nu. 3: Suscepit, [quæ egit, vnde descriptat] Suscepit, inquit, docendi munus Stratæas & alij quidam cum ipso, quorum nomina, prout reperire potuero, & qui qualesue extiterint, exponam. An is vspiam extet commentarius, necdum comperimus. Dabimus hic Vitæ eius epitomen ex nouo Anthologio, quod Romæ an. ⅭⅠƆⅠƆXCVIII excudi curauit, & Clementi VIII dedicauit, Antonius Arcudius: deinde ea subiungemus quæ in Vita S. Polycarpi sparsim de illo dicta.
[4] Celebrem fuisse miraculis, siue factis in vita, siue ad eius tumulum diuinitus patratis, ostendit Nicephorus Callistus lib. 3 cap. 34 ita scribens: [miraculis clarus,] Apostolorum sectator Polycarpus martyrio est defunctus, qui post Bucolum Thaumaturgum, siue mirandorum operum effectorem, Smyrnæorum Ecclesiæ præfuit. Huc facit quod de eo canunt in Menæis Græci: Sacerdotij luce micans populos illuminasti, [in vita] o Hierarcha, idolorum tenebras dissipasti; ac per splendorem curationum, nebulapassionum discussa, transisti ad inaccessum iubar, plurimum intercedens pro nobis, qui te veneramur, Beate Bucole. Quod de miraculis in vita factis dictum videtur: illud de iis quæ ad sepulchrum contigerunt, canunt eadem Menæa: [& post mortem:] Vt palma germinans in aula Dei, debito iustis somno consopituses, o Bucole Dei præco. Nam ante diuinum tuum monumentum plantam producis miraculum videntibus. Terra quidem beatum tuum corpus obtegitur, medelas & gratias manifeste scaturiens, o gloriose Bucole, sed animam tuam simul cum electis, vere diuinis refulgentem splendoribus, cælum obtinet.
[5] Quo is obierit anno, quantoue tempore Ecclesiam Smyrnensem tenuerit, nusquam diserte traditum est. Sed cum ex S. Polycarpi Vita constet, iam tum Episcopum fuisse, quando is admodum adolescens Smyrnam adductus est; tamdiuq; protraxisse vitam, vt iam canis respersum sacerdotio initiarit; [diu in episcopatu vixit:] merito in eadem Vita longum pietatis stadium percurrisse dicitur. Si, quod quidam scripserunt, a S. Ioanne Euangelista Episcopus constitutus est Polycarpus; necesse est Bucolum deceßisse non serius, quam LXVIII post Paßionem Domini anno, [circiter annum Chr. 90 mortuus,] cum Ioannes eo ipso anno mortuus sit, vti S. Hieronymus testatur lib. de illustr. Ecclesiæ scriptorib. cap. 9. Is autem est annus Æræ vulgaris nonagesimus nonus, Traiani secundus. At prius etiam obiisse Bucolum oportet, si vere adolescens ille, de quo ad Polycarpi Vitam § 4 nu. 32 egimus, ab Ioanne commissus ei fuit, & non cuipiam alteri circa Ephesum Episcopo: multoq; magis, si Polycarpus est Angelus ille Ecclesiæ Smyrnæ, cui Ioannes e Pathmo scripsit Apocalypseos 2. Nobis neutrum liquet: multoq; magis eo inclinamus, vt Bucolum fuisse istum Angelum credamus.
[6] Fortaßis etiam non aliter constitutus Episcopus ab Ioanne est Polycarpus, quam quod Episcopum futurum prædixerit: quod & Bucolus, si non verbis, certe actione ipsa moribundus designauit, & ipse cælitus edoctus: licet ab eo ipso consecratum Græci asserant in Anthologio infra, & in Menæis, [Polycarpūconsecrasse, perperam asseritur:] vbi præter alia, S. Bucolo ista decantantur: Postquam egregie administrasti sacram Smyrnæorum Cathedram, o prorfus benedicte Bucole, Spiritus Polycarpum post te Pastorem manu tua consecrandum adducit. Et, Cognita per Spiritum euocatione tua, o sapiens Bucole, successorem tuum, in gratia rationalium ouium ducem, ad altare adducis, virtutum fulgoribus coruscantem. Refellit hoc Pionij narratio, in quæ Ioannis eum vel consecrantis, vel suffragio suo deligentis, nulla mentio.
[7] Quædam in iisdem Menæis de S. Bucolo pronuntiantur, que ad S. Polycarpum verius spectant: Tuis sacris concionibus, o gloriose Bucole, [restitit hæriticis, sed non Marcioni] execrandus Marcion impugnatus eiectusque est, omnis absurditatis sordes velut rabidus eructans. Nam Marcion (vti S. Epiphanius hærefi 22, alias 42, scribit) non nisi circa Hygini Papæ, atque Antonini Pij Imp. tempora hæresim suam procudit; vixq; natus adhuc erat, [fors tunc necdum nato.] cum Bucolus deceßit. Pugnauit tamen S. Bucolus aduersus hæreses, Ebionis præsertim ac Cerinthi. Hinc ea illi laus in citatis sæpius Menæis tribuitur, quod Dominicum gregem bonus pastor ad pascua pietatis deduxerit, omnemque hæresim, vtimmanes feras, abegerit: suaque doctrina ex intelligibilis lupi faucibus populos extraxerit, & hæreticorum ora, ostio carentia, obturarit, diuina sua eruditione.
VITÆ EPITOME
ex nouo Anthologio Græco.
Bucolus Ep. Smyrnensis in Asia (S.)
a
[Bucolus a S. Ioanne Episcopus ordinatur:] Hic a prima ætate innocentiæ atque integritati animum dedidit, factusque est domicilium Spiritus sancti. Quem celeberrimus ille Christoque dilectus Ioannes Theologus, probatum dignisque præditum moribus reperiens, Episcopum ac pastorem vtilissimum Ecclesiæ Smyrnæorum consecrauit. Is initiatus & a Spiritu sancto b velut in publicam lampadem erectus, sedentes in errorum tenebris cælesti luce perfudit, & per baptismum c filios lucis constituit, ab innumeris ac immanibus inferorum monstris liberatos. [Polycarpum Episcopum designat:] Priusquam vero migraret e vita, B. Polycarpum in eadem vrbe pastorem ac doctorem ratione pollentium ouium d consecrauit, ac demum ipse ex humanis excessit. Tumulato autem corpore e plantam oriri Deus fecit, quæ huc vsque plurimis morbis curationem præbet. [miraculus a morte clarus.]
[Annotata]
a Eadem habentur in Menæis.
b Λαμπαδογούμενος: qua voce sæpe vtuntur Menæa.
c υἱοὺς ἡμέρας. filios diei. ita etiam Menæa.
d Aliter id narrat Vita S. Polycarpi, eq; ea nos infra.
e Myrtum vocat Pionius in eadem Vita S. Polycarpi. siueμυρίνην.
ALIA VITA
ex actis S. Polycarpi, XXVI Ian.
Bucolus Ep. Smyrnensis in Asia (S.)
[1] Cvm Smyrnæ Episcopus esset Bucolus, [S. Bucolus Episcopus] Polycarpus puerulus, ex Oriente genus ducens, Smyrnam adductus est: quem mulier religiosa ac Deum timens, bonisque assidue vacans operibus, Callisto nomine, [Polycarpum aduenam] Angelico monitu, emptum domum duxit, & gaudebat honeste illum educans, & cælesti erudiens disciplina: cap. I nu. 3.
[2] Bucolus Polycarpum vnice diligebat, & maximi semper inde a prima ætate fecerat; [vnice diligit,] &, quam de eo conceperat, spe exultabat, vti lætari filiorum probitate parentes consueuerunt, quod prudentes nacti sint suarum facultatum hæredes. Ipse quoque mutuum Bucolo affectum rependebat: eum vt parentem reuerebatur, non fucatis sermonibus, nec omnino vna vice ac subito conciliata inuicem caritate, sed sensim ac tacite. Aspernabatur enim eos qui dicunt: [amicitia non temere contracta,] Nouerat tempora opportuna, vt neque fastidium afferret, neque semper eadem placitura existimaret. Domum quidem aut munus aliud neque hic illi, valenti etiam aliis subuenire, largiri studuit, [sed mutuæ æstimatione virtutis:] neque Bucolus accipere. Nam proprium hic lucrum censebat, adolescentis erga egentes promptitudinem: is vero Domini Iesu præceptum decenter exequebatur, tribuens non valentibus remunerari: cum quidam artificio quodam honorem venentur, maioremque minori quodammodo mercari appetant. cap. 3 nu. 10.
[3] Multa quoque ab eo recte gesta ipse suis oculis vidit Bucolus. Intelligens igitur vere eum Ecclesiastico ordine dignum esse, propter ætatis necdum satis prouectæ imbecillitatem, in Diaconorum gradu primum eum constituit, vniuersa suffragante Ecclesia. [Diaconum eum ordinat:] Beatus ipse reuera, qui dignus fuerit manum imponere sancto illi capiti, & suo ore benedicere tali animæ. Est enim rite electorum ordinatio probata & legitima, apud homines irreprehensibilis, conscientiæ innoxia, caussaque tranquillitatis & lætitiæ, quæ fit ab iis qui sunt in diuini officij munere collocati, per fidem in Deum. ibid. nu. 11.
[4] Crebro autem eum admonens & adhortans Bucolus, vix tandem persuasit vt Christianam fidem publice doceret, & in ecclesia catecheseos sermones haberet, (hic est enim traditus a Christo, [catechesin ei imponit:] velut principium rectæ doctrinȩ, Ecclesiasticus Catholicus canon) & mysteria sufficienter interpretaretur, quæ multis occulta. ibid. nu. 12.
[5] Ceterum cum in dies ætate proueheretur Polycarpus, vtiam etiam senij prænuntia floreret canities, [iam caniscentem,] atque albi in temporibus ridere capilli cœpissent, … cernens Bucolus & maturam Polycarpo esse ætatem, & maturiorem quam pro numero annorum compositionem vitæ totius, intellexit posse eum sibi optimum consiliarium esse in iis quæ ad Ecclesiam pertinebant, & socium doctrinæ. Confirmauit autem quasique consignauit Dominus hanc eius sententiam, [diuino monitu,] idem ei per visum præcipiens. Itaque eum Presbyterum ordinauit, omni Ecclesia vnanimiter eum cum magno gaudio suscipiente; cum ipse contra id munus vehementer refugeret: dicebat enim vix se pro loco vno, [licet diu reluctatum,] deque vno officio reddentiæ rationi sufficere, nedum de pluribus. addidit deinde: Si quis indignus honore, suscipere eum audet, iudicium habet: sin dignus est, at priorum mercedem recipit; suscipiens veluti præmium quoddam benefactorum, sacerdotij dignitatem. Cum non sineretur plura dicere, Dei voluntati & piorum consilio cessit, initiari se sacerdotio passus, [Sacerdotem consecrat:] visione quoque diuina, & plurimis adhorationibus permotus. cap. 4 nu. 17
[6] Cum longum pietatis stadium percurrisset Bucolus, ac sæpenumero edoctus esset cælitus qualem esset successorem habiturus, gaudens & exultans, [diuinitus intelligit eum sibi successuris,] atque veluti in sapiente dispensatore acquiescens, ita decessit, vt imminente iam morte, Polycarpi manum caperet, & primum quidem pectori suo eam apprimeret, dein vultui; ostendens quod quæcumque munia ac charismata illis sensuum facultatibus & instrumentis administrantur, corde quidem intelligendo, [idq;signis patefacit:] videndo oculis, auribus audiendo, naribus Christum aspirando, ore Deum Patrem & Filium eius Iesum prædicando, ea omnia illi essent commissa. Quæ cum egisset Bucolus, Gloria tibi Domine, inquit, [pie moritur:] itaque obdormiuit. Polycarpus vero nihil eorum tunc cogitabat: semper enim illi solum futurorum spes studiumque inerat. At qui præsentes circumstabant & hæc videbant, mutuos de iis sermones priuatim conferebant, spe pleni fore vt talis sibi Pastor obtingeret.
[7] Efferentes vero B. Bucoli corpus ad cœmeterium basilicæ Ephesiacæ dictæ, [sepelitur:] a iuxta Smyrnam sitæ, illud condiderunt, vbi nunc b myrtus crescit, post translationem corporis S. c Thraseæ Martyris: peractisque omnibus, obtulerunt panem pro Bucolo & ceteris: vna vero omnium sententia fuit, [planta salutifera ad sepulchrū enata: celebrat inexequiis Polycarpus.] vna vero omnium sententia fuit, vt Polycarpus offerret. Ille vero vt semper modeste & circumspecte se gerebat, quæ ad honorem suum spectabant rescindere conabatur: illi vero præoccuparant, ne aliter fieret. Cessit ergo voluntati eorum, sacrificumque peregit. cap. 5 nu. 20.
[Annotata]
a Halloix ita exponit: Delato igitur in vrbem Smyrnam Bucoli corpore (quippe in suburbanis mortem oppetierat) atque in cœmeterio non procui ab Ephesina poria tumulato. Vnde didicit foris eum obiisse? Erant certe olim extra vrbes sepulchra plerumque ac cœmiteria.
b De hac supra dictum.
c Colitur S. Thraseas, Eumeniæ in Phrygia Pacatiana Episcopus & Martyr, 5 Octobris.
DE S. VITALE MARTYRE ABVLÆ IN HISPANIA.
[Commentarius]
Vitalis Mart. Abulae in Hispania (S.)
I. B.
[1] Tres reperio, celebre apud Hispanos obtinentes nomen, Vitales. Primus est, qui cum SS. Zenone & Felicula, [Tres in Hispania SS. Vitales MM.] Romæ XIV Februarij, fecisse martyrium legitur. Alter, qui a S. Sebastiano Romæ, cum Tranquillino & aliis, Christi fide imbutus, martyrio deinde in Campania coronatus est die 11 Iulij: hunc volunt SS. Iusti & Pastoris parentem fuisse. Tertius S. Agricolæ famulus & socius martyrij fuit, coliturq; cum eo IV Nouembris; sed eorum Reliquias in vrbem Najaram translatas, isthic XXVII Nouemb. celebrari scribit Ioannes Marietta lib. 2 de SS. Hispaniæ cap. 98.
[2] Colitur Abulæ VI Februarij, ritu duplici, S. Vitalis Martyr, [vnus colitur Abulæ,] vti ex Ordine recitandi officium Diuinum, excuso Matriti an. MDCXXXV, patet. Sit necne e tribus illis vnus, haud equidem facile pronuntiem. Clemens VIII Pontifex Maximus eius corpus an. ⅭⅠƆⅠƆXCV ad Sanctium de Auila misit, [quo eius translatū Roma corpus:] Carthaginis Spartariæ tunc Episcopum, qui deinde ad Giennensem, post ad Seguntinam, ac demum ad Placentinam promotus est tiaram. Is, quia & Abula oriundus, & primum isthic Canonicus fuerat, Abulensem Ecclesiam eo pignore, anno ⅭⅠƆⅠƆC, honorauit: vti Ægidius Gonsalez Dauila to. 2 Theatri Ecclesiastici Hispaniarum, in catalogo Episcoporum Placentinorum, testatur: eiusq; iterum meminit, cum de Sanctorum corporibus Abulæ quiescentibus agit. Ipsemet Sanctius de Auila lib. 3 de veneratione sanctarum Reliquiarum cap. 8 nu. 3 testatur corpus sibi S. Vitalis M. a Clemente VIII donatum, illudq; se Ecclesiæ Abulensi, vti & quas plurimas in suo oratorio habebat Sanctorum reliquias, relicturum, in sacello, quod construi curabat, collocandas.
[3] Vitalem hunc Sanctio Antisbiti & Hispanis aliis eum coniicio haberi, qui, vt ante dictum, Zenonis & Feliculæ socius fuit. Nam, vt auctor est Franciscus Biuarius Commentario in Dextri Chronicon, [scriptus de eo liber a Sanctio de Auila.] Sanctius idem, non minus doctrina & scriptis, quam sanguinis claritudine decoratus, cum Gienni degeret Præsul, in lucem edidit specialem librum de vita martyrioque S. Vitalis, primi Toletanorum Archipresbyteri. Eum librum videre adhuc nobis non licuit. Suspicamur tamen Sanctium eius celebrare gesta ac memoriam Vitalis voluisse, cuius Roma corpus acceperat.
[4] Addit Biuarius, illum eo in libello, Dextri testimonio narrationem suam confirmare. [credūt Hispani Archipresbyt rum Toleti fuisse.] Dexter autem tum ad an. 105 nu. 6. consultum Vitalem aliosq; viros sanctos a S. Eugenio de primatu Hispaniæ scribit, tum ad an. 110 nu. 6 ista habet: S. Vitalis primi Toletanorum Archipresbyteri, (ex his quos venisse scimus) qui cum Zenone & Felicula venerant Toletum, Romamque ex Chersoneso reuersi, mirificum certamen fuit, quod ad Ecclesias totius Occidentis scribitur. Quæ ita interpretatur Biuarius: Is cum Toleti aliquamdiu quieuisset, ex Chersoneso (hoc est, Peninsula, seu Peniscola Valentiæ) soluens, Romam cum sociis contendit, vbi martyrij palmas acceperunt.
[5] Plura de S. Vitale Hieronymus de la Higuera Noster in Diptycho Toletano, ac tandem hæc: Credo (& ita narrat historia) a S. Marcello Eugenio fratrem nomine Vitalem, Archidiaconum suum, [Romæ martyrio coronatū.] missum ad eos (Nereum nempe & Achilleum) consolandum, reficiendum, & recreandum: in quo pietatis|officio aliquod tempus transegit S. Vitalis frater S. Marcelli & Archipresbyter: quo transacto, rediit ad fratrem & Episcopum S. Marcellum. Postea negotiorum grauissimorum caussa misit eumdem Parisios, ad conueniendum S. Dionysium: inde adire iussit Clementem Papam, vt rationem ei redderet legationis suæ, & progressus prouinciæ in fide & religione. Interea S. Clemens mittitur in exilium: fuit comes exilij Vitalis, eoque defuncto rediit Romam, & sub Traiano patitur cum Felicula Diaconissa, & alio socio, præclarum pro fide martyrium. Hæc omnia neque confirmare neque refellere animus aut otium est: quare ea citatorum auctorium fidei relinquimus.
DE S. ANTHOLIANO MARTYRE, CLAROMONTE IN GALLIA,
Circa An. Ch. CCLV.
Commentarius historicus
Antholianus Mart. Claromonte in Gallia (S.)
Avctore I. B.
[1] Aruernis in Gallia S. Antholiani Martyris VIII Id. Februarij triumphuni recoli tradunt Martyrol. Romanum, Beda, Ado, Vsuardus, Notkerus, Bellinus, Maurolycus, Galesinius, [S. Antholiani nomē in Martyrologiis,] Petrus de Natalibus lib. 11 cap. 130 nu. 51, ipsumq; antiquißimum Romanum Martyrol. quod S. Hieronymi appellamus. Beda vulgatus, & MS. Adonis ex monasterio S. Laurentij Leodij, Anatholium vocant; quædam MSS. Antholium, [varie scriptum:] Canisius Anatolianum; Labbeus noster ex MS. monasterij S. Laurentij Bituric. Ancolianum; MS. Florarium, Antholianum vel Anatolium; MS. monasterij S. Maximini Treuiris, Amilianum. Galesinius isto eum elogio celebrat: [non fuit Episcopus:] Aruernis, S. Antholiani Martyris; qui in ea vrbe, pro Christo sanguine profuso, illustre fidei testimonium dedit. In Notis (nisi mendum sit ab incuria typographi) passim in codicibus, recte exaratis, Anthoenum legi scribit. Nos certe quidem in nullo exarato codice, quales plures habemus, ita scriptum reperimus. Neque Episcopum appellari, præterquam in vnico monasterij Centulensis, Bedæ nomen præferente, in quo ita habetur: Aruernis S. Antholiani Ep. & Mart. Ad marginem tamen Martyrologij Vsuardi a Molano editi, adscripserat, nescio e quo exemplari, Andreas Scottus noster: Aruernis S. Antolini Episcopi & Martyris.
[2] Acta S. Antholiani S. Præiectus Aruernorum Episcopus scripsit. Ita huius Vitæ secundæ auctor XXV Ianuarij, [Acta de scripta a S. Præiecto:] cap. 1 nu. 9. Passiones Martyrum Cassij, Victorini, Anatoliani & Astrebodij, ac ceterorum Sanctorum, qui in eadem vrbe sanguinem fuderunt pro Christo, glorioso elucubrauit stylo. Eas nondum videre contigit. Si non interciderunt, proferet atque illustrabit Ignatius Iosephus a Iesu Maria, doctus vir & pius, ex Ordine Carmelitarum Discalceatorum, qui dudum sacram Aruernorum historiam meditatur.
[3] Prioris S. Præiecti Vitæ scriptor coætaneus cap. 1 nu. 5 de S. Antholiano & sociis ista refert: Opinio vera habetur, quod in eadem vrbe, [Claromōte martyriū subist.] sub paganis Principibus, legio sancta occubuerit Sanctorum, qui pro Christi nomine proprium ibi fuderunt sanguinem. Huius legionis Principes Cassium & Victorinum, Anatolianum quoque fuisse confirmat antiquitas. Si de militari legione agit auctor, refutatur sane quidem, quod ad Cassium & Victorinum attinet, verbis S. Gregorij Turonensis, quæ mox proferemus: sui vero de turma Christianorum simul palmam adepta illi sermo est, verißima videtur prædicare.
[4] Liceat autem non temere suspicari, non a Romanis Galliarum Præsidibus, [sub Chroco Rege Alamannorum, Gallieni tempore] sed ab Chroco Alamannorum Rege, S. Antholianum sociosq; fuisse interfectos. Nam S. Gregorius Turon. lib. 1 hist. Francor cap. 30 ita scribit: Vicesimo septimo loco Valerianus & Gallienus Romanum imperium sunt adepti, qui grauem contra Christianos persecutionem suo tempore commouerunt. Tunc Romam Cornelius, Cyprianus Carthaginem felici sanguine illustrarunt. Horum tempore & Chrocus ille Alamannorum Rex, commoto exercitu, Gallias peruagauit. Hic autem Chrocus multæ adrogantiæ fertur fuisse. [Gallias populato;] Qui cum nonnulla inique gessisset, per consilium (vt aiunt) matris iniquæ, collectam (vt diximus) Alamannorum gentem, vniuersas Gallias peruagatur, cunctasque ædes, quæ antiquitus fabricatæ fuerant, a fundamentis subuertit. Veniens vero Aruernos delubrum illud, quod Gallica lingua Vasso Galatæ vocant, incendit, diruit atque subuertit…
[5] Iuxta hanc vrbem Liminius Antholianusque Martyres requiescunt. Ibi Cassius ac Victorinus in dilectione Christi fraterno affectu sociati, [sub quo & SS. Cassius ac Victorinus;] per effusionem cruoris proprij, cælorum regna pariter sunt adepti. Nam refert antiquitas, Victorinum seruum fuisse ante dicti templi sacerdotis. Qui dum plerumque vicum, quem Christianorum vocant, ad persequendos Christianos adit, Cassium reperit Christianum. Cuius prædicationibus atque miraculis motus, credidit Christo: relictisque fanaticis sordibus, ac baptismo consecratus, magnus in virtutum operatione enituit. Nec multo post per martyrium, vt diximus, in terris sociati, ad cælestia pariter regna migrauerunt.
[6] Inruentibus autem Alamannis in Gallias, S. Priuatus Gabalitanæ vrbis Episcopus… de quo XXI Augusti … spiritum exhalauit. [S. Priuatus Ep. Gabalit. Mimate,] Chrocus vero apud Arclatensem Galliarum vrbem comprehensus, diuersis adfectus suppliciis, gladio verberatus interiit; non immerito pœnas, quas Sanctis Dei intulerat, luens.
[7] Cur illi de Chroco narrationi interiecta Antholiani sociorumq; mentio, nisi quia ab eo vel militibus eius interfecti, æque ac S. Priuatus Gabalitanus? Nam licet ob delubrum illud Aruernicum euersum, cuius sacerdoti famulatus antea S. Victorinus fuerat, illius, atque vna Cassij meminisse potuerit; at non Liminij & Antholiani. Deinde cum barbarus pœnas luisse, quas Sanctis Dei intulerat, dicatur; videntur ij indicari Sancti, qui immediate vna cum S. Priuato erant nominati. Denique id suo iudicio confirmat doctißimus Andreas Saussaius in Martyrol. Gallicano ita scribens: Claromonte Aruernorum, natale S. Antholiani Martyris, qui pro fidei testificatione a Chroco tyranno impio, Galliarum vastatore, capitis damnatus, ibi erecto tropæo immortali, [S. Liminius,] cum S. Liminio gloriosi certaminis consorte, prope mœnia vrbica, in loco vbi nunc ecclesia S. Galli condita cernitur, sepultus est. Eadem fere XXIX Martij de cæde S. Liminij prædicat. Plura de ceteris Antholiani sociis, (nulla facta temporis, quo occubuerint, mentione) XV Maij: Claromonte Aruernorum, inquit, natalis SS. Cassij & Victorini, qui in Christi dilectione fraterno affectu sociati, per effusionem cruoris proprij, cælorum regna pariter sunt adepti. Quibuscum Maximus, Anatholianus & Austremonius, [& alij 6200 Aruernis passi:] aliique sex mille ducenti tres sexaginta (quorum nomina Deus scit) hac truculentastrage prostrati, præclara pro Christi fide & gloria concertatione, nec spiritu nec corpore sciuncti, occubuerunt, &c. in Indice notat hoc die Martyres 6663, sic nimirum interpretatus legionem, quam isthic occubuisse auctor Vitæ S. Præiecti supra citatæ asseruit. Austremonium certe Kalendis Nouembris longe ab his seiungit, quem S. Petri Apostoli discipulum facit. Lib. 1 de Ecclesiis Claromont, apud Sauaronem, cap. 10, dicuntur in ecclesia S. Venerandi, sex millia ducenti in corpore quiescere: de quibus ad XII Maij agemus.
[8] Neque tamen hic reticendum, alium ab hoc Chroco esse illum Alamannorum Regem, itidem Chrocum, quo auxilij gratia cum Constantino comitato, ac præcipue annitente, imperium ille cepisse memoratur lib. 11 histor. Miscellæ cap. 2. At seniorem illum cum gente Wandalorum, Sueuis quoque & Alanis, Gallias depopulatum scribit Aimoinus histor. Franc. lib. 3 cap. 1, tandem variis euersis vrbibus, Arelas expugnare nisum, a quodam milite, Mario nomine, captum, per ciuitates quas euerterat ductum, pœnis excruciatum, [ipse Chrocus captus necatusq; a Mario.] interiisse. Marius miles, fortaßis ille est, quiseptimus inter XXX Tyrannos memoratur a Trebellio Pollione, vir strenuus ac militaribus vsque ad imperium gradibus euectus. Militauit certe is in Galliis, sub Posthumio primum, [vno e 30 Tyrannis.] Transrhenani limitis Duce, qui per annos septem Imperatorem se geßit, & Gallias instaurauit, submotis omnibus Germanicis gentibus; ac iam nutante Gallieni luxuria in veterem statum Romanum reformauit imperium. Dein Lolliano Posthumij interfectore interempto, sub Victorino, militaris industriæ viro, atque assertore Romani nominis, quemq; Posthumius in participatum vocarat imperij, idem Marius meruit, & ab huius matre Victorina, vel Victoria, Augusta & Matre castrorum appellata, post Victorinum, admotus ipse imperio est, sed tertio die a quodam milite occisus. Hæ de Chroco tyranno, Sanctiq; Antholiani martyrio, de quo plura fortaßis & certiora ex S. Cassij Vita, quam manu exaratam Sauaro citat, erui possent.
[9] De ecclesia illius honori initio sexti seculi constructa, istæ tradit S. Gregorius Turon. lib. 1 Miracul. cap. 65. [S. Antholiano templum ædificatum,] Antholianus autem Martyr apud vrbem Aruernam martyrium consummauit. In cuius honore Alcima soror, & Placidina coniux Apollinaris Episcopi, templum ædificare cupientes, multa Sanctorum corpora, dum fundamenta iacerent, remouerunt; nescientes cuius meriti essent, quorum sepulchra repererant: quæ cum viritim sepelire ea vt possent, propter aliorum sepulchrorum multitudinem, quæ locum illum ab antiquo repleuerant, [(cemere congestis in vnū multorum SS. corporibus.] non haberent, congregatam ossium massam in vnam proiicientes foueam, humo operuerunt. Ideoque quod. Deo vel sancto Martyri acceptabile non fuisset, per visum cuidam apparuit, viditque homo ille conquerentem B. Antholianum cum reliquis Sanctis atque dicentem: Væ mihi, [quod illi displicuit)] quia propter me multi Fratrum meorum iniuriati sunt. Verumtamen dico, quia qui hæc cœperunt, ad effectum perducere non poterunt. Quod ita gestum est. Erectis tamen parietibus super altare ædis illius, turrim, a columnis, pharis, heraclisque transuolutis arcubus, erexerunt; miram cameræ fucorum diuersitatibus imaginatam ad hibentes picturam. [turri vel cupula eleganti ornatum;] Nam ita fuit hoc opus elegans & subtile, vt per longa tempora rimarum frequentatione diuisum, pene in ruinam pendere videretur.
[10] Quod periculum Auitus Pontifex cernens, anticipans futuram columnarum stragem, iussit tigna, asseres vel tegulas amoueri: quibus submotis, nec adiutoriis columnis appositis, nutu Dei, descendentibus de machina structoribus, vt cibum caperent, [quo postea corruit,] recedentibusque & reliquis a basilica, dato columnæ immenso pondere cum magno sonitu super altare, & circa altare diruerunt; completaque est ædes nebula de effractæ calcis puluere. At Sacerdos exanguis, duorum damnorum detrimenta suspirans, ne & marmora confregissent, & aliquis deperissete populo, scire non poterat quid damni accessisset. [nec hominibus læsis, nec altari, quod sub ea erat.] Nullus enim propter nebulam pulueris illuc poterat accedere. Post duarum vero horarum spatium recedente nebula, ingressisunt vel defunctorum colligere corpora, vel columnarum fragmenta rimari. Nullum hominem periisse cognoscunt: altare quoque mirantur inlæsum, in quod e tanta altitudine impactæ columnæ nihil læsionis intulerint. Quid plura? inuenerunt omnia integra, cuncta contemplantur esse saluata: glorificant Martyrem: conspiciunt Dei virtutem, qui sic altare columnasque seruauit inlæsas.
[11] Hactenus Gregorius ex MS. S. Laurentij Leodij, collato cum Coloniensi editione Materni Cholini. In hac tamen quædam aliter legebantur. Imo vtrobique pro illis verbis, Alcimœ soror & Placidina coniux erat: [a S. Apollinaris Ep. sorore & vxore id structum templum.] Alchima soror Placidinæ, coniux Apollinaris Episcopi. Legitimam lectionem nos docuit Sirmondus noster in Notu ad Sidonij Apollinaris lib. 3 ep. 13. Fuit vero Apollinaris, cui coniux Placidina, Sidonij Apollinaris filius, vti idem ostendit auctor; æque ac parens, Diuorum adscriptus tabulis, ad Septembris mensis XXV filius, pater ad XX, quo & natalis agitur S. Auiti Ep. qui hic narratur satiscentem S. Antholiani ædem sustentare ant restaurare voluisse. At quod Gregorius Turonensis ait, (si recte assequor) a columnis transuolutos arcus pharis heraclisque; id sic interpretor, [Heraclæ & phari infornite.] vt arcus Telamonibus, siue athlantibus, quos heraclas, quasi Hercules appellat, aut certe columnarum maiori coronidi, innixi, ac transuersariis siue tignis (si lignei erant) siue lapidibus, in fastigium fornicis κωνοείδως concurrentibus, itaq; decussatis, vincti inuicem fuerint: atque ea tigna phari dicta sint, quia phari in modum assurgant. Clarius eum locum explanabunt, qui tectonicæ artis periti sunt.
[12] In libello de Ecclesiis Claromentanis a Ioanne Sauarone edito, scripto vero, vt ipse censet, circa annum ⅠƆCCCCL, [S. Antholiani reliquia.] nulla fit ædis S. Antholiani mentio, vt quæ penitus euersa antea fuerit. At libello priori cap. 8 dicitur in ecclesia S. Galli, intra altare S. Mariæ requiescere cum aliis S. Antholianus. Alibi trædit Sauaro, euersa S. Galli ecclesia, S. Antholiani reliquias ad S. Illidij esse translatas.
DE SANCTIS MARTYRIBVS SATVRNINO, THEOPHILO, REVOCATA.
[Commentarius]
Saturninus, Martyr (S.)
Theophilus, Martyr (S.)
Reuocata, Martyr (S.)
I. B.
[1] Interciderunt, vt innumerabilium aliorum, aut latent certe etiamnum, horum Martyrum Acta. Ita eorum meminere plurima MSS. Martyrologia, [Horum SS. nomina in Martyrologiis.] pleraque Vsuardi prætitulata nomine, Parisinis exemplaribus demptis; excusa quoque, Lubecæ an. MCCCCLXXV & Coloniæ MCCCCXC, Bellinus item, Florarium, Maurolycus, aliiq;: Ipso die sanctorum Martyrum, Saturnini, Theophili & Retrocatæ. Refert eos quoque Petrus de Natalib. lib. 11 cap. 130 nu. 52. At Martyrolog. Romanum, Molanus atque Hermannus Greuen in addit. ad Vsuardum, & Galesinius, [varie expressa.] pro Reuocata Reuocatum habent: Maurolycus Theophilam pro. Theophilo; MS. monasterij Albergensis Theopholum. MS. S. Hieronymi duos Saturninos refert, sed cuncta intricate: In Achia (opinor in Achaia legendum) Saturnini. alibi Reuocatæ. Dorotæ, Theophili scholastici. Siracussa passio S. Luciæ Virg. alibi Antholiani, Saturnini. Achaiæ quoque eos attribuit vetus MS. Ecclesiæ S. Mariæ ad Gradus Coloniæ, his verbis: [an in Achaia passi,] In Achaia nat. SS. Reuocatæ, Theophili. omittit Saturninum: quem solum memorat Martyrol. Aquisgranense, sed nullo adscripto loco. Galesinius Romæ passos scribit: sed familiare est illi auctori, vt quos e Græcorum Menæis in suum Martyrologium transfert Sanctos, si nullus adscriptus est locus, in Græcia passos addat; Romæ, si e Martyrologio Romano.
[2] Vulgatum Fl. Dextri nomine Chronicon Hispaniense, bis eos refert, sed ad loca ac tempora diuersa; nam ad annum Christi 260 nu. 2 ita habet: Vianæ in Gallæcia prope Tudem ciuitatem, [an Vianæ,] passi sunt sancti Martyres, Theophilus, Saturninus & Reuocata Virgo, sub Iulio Mineruio, in persecutione Imperatoris Valeriani, quæ septima est, eadem quæ sub Decio: sexta vero quæ sub Maximino Cæsare, anno a natali Domini CCXXXIX. Extat quidem in Lusitania vrbs maritima Viana circa ostia Limij amnis, iuxtaq; eam, vt Franciscus Biuarius Dextri commentator scribit, Septemtrionem versus, in monte, [nunc Lusitania vrbe;] veteris Vianæ ruinæ cernuntur. Eam ab Chronici auctore Vianam hic designari verosimilius est, quam alteram ad Bibeium amnem in Gallæcia, cuius meminit Licentiatus Molina: nam & propius abest a Tudensi vrbe maritima illa Viana, & olim intra Gallæciam erat, cuius nunc angustiores sunt fines. Prudentius Sandouallius in libro de Epp. Tudensibus, huic eidem Vianæ dictos Martyres tribuit; vti & Antonius Vasconcellius noster in Descriptione regni Lusitan. pag. 452. Ludouicus dos Anjos de fæminis sanctitate claris in Lusitania; Georgius Cardosus in Hagiologio Lusitaniæ.
[3] Idem Dextri Chronicon ad annum Chr. 300 Comment. [an in oppido Asturiæ Auiles?] 2 nu. 20 ista habet: Argenteolæ in Asturibus sancti Christi Martyres, Saturninus, Theophilus & Reuocata, pro Christo passi. Monet Biuarius, itidem vt ad superiorem locum, & in Martyrol. Hispan. Ioannes Tamayus de Salazar, de his agi in Martyrol. Romano & in Catalogo Petri de Natalibus: diuersos tamen hos ab illis esse ex vrbis temporumq; differentia demonstrari autumant. De neutris habemus, quod pronuntiare certo poßimus. Idem Biuarius Argenteolam nunc Auiles dici ait, alij Medules: Tamayus, non liquere. [S. Reuocata an Virgo?]
[4] Dextri auctoritatem secutus Lahierius noster in Menologio Virginum, S. Reuocatam Virginem & Martyrem nuncupat: cui priorem aureolam nec tribuunt, nec detrahunt, citata antea Martyrologia.
DE SANCTIS MARTYRIBVS DOROTHEA VIRGINE, THEOPHILO SCHOLASTICO, CHRISTE ET CALLISTE, CÆSAREÆ IN CAPPADOCIA,
Svb Dioclet.
Commentarius præuius.
Dorothea Virgo, Martyr, Caesareae in Cappadocia (S.)
Theophilus Scholasticus, Martyr, Caesareae in Cappadocia (S.)
Christe, Martyr, Caesareae in Cappadocia (S.)
Calliste, Martyr, Caesareae in Cappadocia (S.)
Avctore I. B.
§ I SS. Dorotheæ, Christes, Callistes, Theophili publica veneratio.
[1] Cappadociæ primæ metropolis Cæsarea, multis nobilitata est Martyrum tropæis; vel hoc ipso die SS. Dorotheæ Virginis, Theophili Scholastici, [S. Dorothea ignota Græcis.] Christes & Callistes: quorum nomina mirum est nusquam in Græcorum Menologio & Menæis extare. Extant autem in Latinis omnibus Martyrologiis. Ac vetus quidem Romanum ab Rosweydo nostro editum, ita habet: Apud Cæsaream Cappadociæ, S. Dorotheæ Virginis, & Theophili Scholastici. Antiquius Romanum, quod solemus sub S. Hieronymi nomine citare, die VI & XII Februarij eos refert: sexto quidem his verbis: Et alibi Reuocatæ, Dorotæ, Teofili Scolastici. [celebris apud Latinos,] Duodecimo vero: Et alibi Dorotæ, Teofili. Solet hoc die in quibusdam Ecclesiis commemoratio S. Dorotheæ fieri: sexto autem, Officio simplici (vt vocant) ab Romana Ecclesia colitur; ab aliis quibusdam semiduplici, vt patet ex Breuiario Herbipolensi; duplici ab aliis, inter quas Bruxellensis S. Gudilæ, & sacer Ordo Prædicatorum.
[2] Vsuardus monachus hoc eam elogio ornat: Apud Cæsaream Cappadociæ, [in Martyrologiis Vsuardi, & aliis.] natalis S. Dorotheæ Virginis, quæ primum equuleo vexata, dein palmis diu cæsa, ad vltimum capite punita est. In cuius confessione quidam Theophilus Scholasticus conuersus, & mox equuleo idem (paucula quædam MSS. eodem) acerrime tortus, nouissime gladio cæsus est. Eadem habet Bellinus de Padua, aliiq;. [sub quo Præside passa?] Romanum Martyrologium modernum addit: sub Sapricio illius prouinciæ Præside. Quod eidem Præsidi nomen tribuit Notkerus, & MS. Martyrologium Centulense. Apritium vocant Rabanus, Ado, Beda vulgatus, Galesinius, Maurolycus, MSS. S. Maximini, Vltraiectinum, Brugense, Bruxellense Ecclesiæ S. Gudilæ, aliaq; cum Florario. Fabricium, Doctrinale Clericorum Lubecæ an. ⅭⅠƆCCCCXC excusum, Viola SS. Hymnus antiquus, siue sequentia, in veteri Missali Herbipolensi & Cracouiensi.
[3] Plura scribit Ado Episcopus, quæ, quia ad Actorum explicationem faciunt, hic dare, operæ fuerit. Apud Cæsaream Cappadociæ, inquit, natalis S. Dorotheæ Virginis, quæ sub Apricio prouinciæ ipsius Præside, primum equulei extensione vexata, [Actorum compendiit ex Adone,] dein palmis diutissime cæsa, ad vltimum capitali sententia punita est. Cumque egrediens de prætorio duceretur ad mortem, Theophilus quidam Scholasticus ait ad eam: Eia tu sponsa Christi, mitte mihi mala de paradiso sponsi tui. Quæ statim promisit se esse missuram. Vbi ergo ventum est ad locum in quo iugulanda erat, paullisper oratione facta, protulit orarium suum; & vocato ad se quodam puero annorum sex, misit Theophilo, dicens: Dorothea ancilla Dei mittit tibi mala de paradiso sponsi sui Christi. Accipiens ille, & gratias agens quod petitionem eius implesset, cœpit sibi faciem tergere, tantaque repente suauitate perfusus est, ita vt tota mente mutatus, cum grandi exultatione & clara voce sæpius replicaret: Benedictum nomen Domini mei Iesv Christi. Ob quam confessionem mox & ipse tentus, ac suspensus in equuleo, tanta crudelitate tortus est, vt omnes circumstantes horrescerent: nouissime cæso capite martyrium consummauit. Eadem habent MSS. Martyrologia, Morinense, S. Maximini, (quod alioquin alibi cum Rabano fere congruit) & Pragense; sed in hoc puer ad Theophilum missus quatuor annorum fuisse dicitur.
[4] Rabanus paullum diuersa habet: In Cæsarea Cappadociæ, passio S. Dorotheæ Virginis, [& Rabano.] & Theophili sub Apricio Præfecto: quæ cum duabus sororibus, id est, Christæ & Callistæ, quæ a fide nuper apostatarant victæ doloribus, commendata esset, vt eam auerterent a Christo; eas iterum conuertit ad Christum, ita vt in cupam missæ per Præfectum incensæ ad martyrij palmam peruenerint. Postea vero Dorothea ducta ad locum pœnarum, vbi & passa est, cum a Theophilo quodam scholastico derideretur, quod a sponso suo Christo & poma & rosas florentes sibi mitteret, hoc citius impetrauit. Quod cum vidisset Theophilus, mox Christum confessus est verum Deum, & martyrizauit sub eodem Præfecto, capite plexus. Priora habentur & in Bedæ vulgato Martyrologio, vsque ad illa verba, rosas & mala ei mitteret. Nam quæ in eo sequuntur, sumpta sunt ex Adone. Vnde manifestum est (quod & sæpe monuimus) illud a Beda ita collectum non esse. MS. Centulense, siue S. Richarij, quod Bedæ præfert nomen, ita habet: Apud Cæsaream Cappadociæ S. Dorotheæ Virginis sub Sapricio Iudice, & Theophili scholastici. Wandelbertus metrico suo Martyrologio ita eam inscripsit:
Idibus octonis Martyr Dorothea coruscat.
[5] Christen & Callisten, quarum in Actis S. Dorotheæ certamen memoratur, vna hoc die consignant tum citati Beda, [SS Christo & Calliste,] Rabanus, Notkerus, tum Maurolycus & Canisius; Molanus quoque & Hermannus Greuen in addition. ad Vsuardum. Christa & Callista a Maurolyco, Canisio & aliis appellantur; Χρηστὴ, Optima, benigna, suauis; & Καλλίστη, Optima, formosissima. Christen Baronius to. 2 ad an. 304 nu. 70. in Actis Christenam & Christinam; in Notis vero ad Martyrol. a Beda Christianam seu Christetam, ait appellari: solum Christæ & Callistæ sororibus commendatam scribit Beda, seu quisquis illius Martyrologij auctor est. Octauius Pancirolus in Thesauris absconditis vrbis Romæ reg. 8. eccl. 18, vnam Christianam, alteram Cælestenen vocat. Has Dorotheæ ipsius fuisse sorores tradunt Martyrol. [an eius sorores:] Coloniense an. 1490 excusum, Viola SS. Canisius, Laherius in Menologio, qui & Virgines asserit fuisse: neutrum ex Actis satis liquet.
[6] Molanus Annotat. 1 ad Martyrologium Vsuardi hoc die, censet S. Theophilum rectius Aduocatum quam Scholasticum appellari: hoc enim nomen non nisi semel, [S. Theophilus Scholasticus, siue Aduocatus.] idq; per contemptum in Actis vsurpari; esse enim Scholasticum, declamatorem versatum solum in fictis caussis & otiosis, non in veris litibus. Melius Baronius Annot. b. Ea voce significari ait Rhetores & declamatores litium fictarum, qui deinde transirent ad tractandas veras: atque ipsos etiam Aduocatos, Scholasticos appellatos. Virumque ex veteribus Legibus & aliis auctoribus confirmat: & quid sit scholastice dicere, qui scholares, ac scholæ, erudite disserit. Plura etiam Rosweydus in Onomastico ad Vitas PP. de Scholaribus & Scholasticis: & notat scholasticum sæpe vsurpari pro viro erudito & eloquente, etsi nec fictas caussas ageret, vt declamator, nec veras vt aduocatus. Ita S. Hieronymus de illustr. Eccles. Scriptorib. cap. 99 de S. Serapione loquens, qui XXI Martij colitur, Serapion, inquit, Θμούεως Ægypti vrbis Episcopus, qui ob elegantiam ingenij, cognomen Scholastici meruit.
§ II Acta S. Dorotheæ, & sociorum.
[7] Acta S. Dorotheæ ex quodam egregio MS. codice edidit Laurentius Surius, stylo hinc inde modice (vt ait) emendato. Nos primigeniam phrasim restituimus ex Cornelij Duinij MS. codice, [Acta vnde hic edita?] qui olim fuit Fratrum sanctæ Crucis in Horen, exaratus a CC sere annis per F. Theodoricum Poll, Venlonensis Conuentus Crucigerum. Contulimus vero ea cum MS. imperialis monasterij S. Maximini Treuiris, haud paullo antiquiore, sed in quo multa Sanctorum Acta, vt sæpius obseruauimus, aliquantum interpolata. Hic certe Hornanus codex propius ad Surianam editionem accedit. Vsi sumus & MS. S. Martini Vltraiecti, in quo tamen S. Theophili certamen deerat. Breuius eadem Acta perstringit Vincentius Bellouacensis lib. 12 Speculi historial. cap. 47 & Boninus Mombritius, apud quem quod regnante Augusto passa dicitur S. Dorothea, [alibi eorum epitome.] restituendum, Diocletiano Augusto. Agit de eadem Petrus de Natal. lib. 3 cap. 101. Thomas a Kempis 3 parte sermonum ad Nouitios ser. 8 nu. 9, vbi ait, Theophilum per martyrij palmam in paradisum lætum intrasse, sicut eidem egregia sponsa Christi Dorothea promiserat. Omitto quæ variis linguis edita sunt eiusdem Acta, e Surianis pleraque deprompta.
[8] Alia Acta exhibet Iacobus de Voragine, in quibus hyperbolice exaggerata quædam, [Alia suspecta in Aurea Legenda: vbi dicitur, Roma oriunda,] vt propterea haud multum absimilia apocryphis videri poßint. Eorum hæc fere est summa. Dorus & Thea senatoria ambo familia Romæ orti, vt sæuientis vim persecutionis declinarent, amplis relictis posseßionibus, vltro in Cappadociam cum Christe & Calliste filiabus exulatum abiere. Dein fixo Cæsareæ domicilio tertiam genuere filiam, quam baptismo tinctam Episcopus de patris matrisq; nomine Dorotheam appellauit. Hæc cum honestis artibus, ac præcipue Christianis virtutibus esset prædita, liuorem in se dæmonis prouocauit. Quia enim eximia floreret formæ dignitate, in eius amorem Fabricium prouinciæ Præsidem tartareus Cupido succendit. Oblatas ab eo cum coniugio opes luculentas, [amara a Præside,] Christi auersata est sponsa. Præses vt contemni se sensit, amore in odium verso, [oleo bullienti immersa, innoxie,] in bullientis olei lebetem mergi Dorotheam imperat. Illæsam Christi virtus, ac veluti balsamo perunctam, eduxit. Hinc multis Ethnicorum amplectendæ Christianæ religionis occasio data.
[9] Tum nouem ipsos dies inclusa carceri, vt fame interiret, annonam cælitus, Angelorum ministerio, percepit. Speciosior inde producta, [in fame pasta ab Angelis;] minis nequidquam intentatis ad deorum venerationem sollicitatur. Verum ea precante, columnam a Præside erectam, impositumq; dæmonis simulacrum, Angeli penitus contriuere. [prece statuam euertisse, vlulantibus dæmonibus; torta equuleo, flagris, vncinis, facibus, conuersis & coronatis sororibus, baculis verberata, innoxie;] Simul impurorum geniorum auditi vlulatus, vocesq; ferales: Dorothea, cur nos sic dißipas? Multa Ethnicorum millia hoc prodigium Christo adiunxit, qui deinde martyrio coronati. Interea Virgo equuleo distenditur: corpus omne flagris vncinisq; dire laniatur: vbera faculis vstulantur. Semianimis in custodiam recluditur. Postridie corpore integerrimo educta, miraculo intuentibus fuit. Antea binæ illius sorores Christe & Calliste, victæ tormentis, a Christo defecerant. His Dorothea traditur peruertenda: quas ipsa contra ad fidem reuocauit. Eas propterea Fabricius colligatas cremari iussit, Dorotheæ faciem baculis conuerberari. At feßis iam labore carnificibus, nullum in ea verberum cernere erat vestigium. Postera luce fertur capitis in eam sententia.
[10] Cum foras ad triumphi sui arenam ducitur, Theophilus Aduocatus occurrit, petiitq; irridens, vt cum in sponsi sui, cuius sæpius meminerat, paradisum venisset, rosas sibi inde mitteret. At Dorothea inter cetera precata est Deum, vt cunctis, qui sui memores certaminis essent, propitius fieret, [precata pro sui memoriam agentibus,] eosq; in aduersis consolaretur, ac sub vitæ exitum gratiam iis largiretur, qua ad suorum pœnitudinem scelerum excitarentur: mulieribus quoque prægnantibus, suumq; implorantibus patrocinium, subueniret. Voxq; e cælo æudita: Veni electa mea; quæ postulasti, [Deo preces ratas habente;] omnia euenient. Iam tetenderat ceruicem lictori; cum puer adstitit eleganti forma, purpura stellis, aureis restersa indutus, nudis pedibus, crispa cæsarie; mala tria, [per Angelum rosas & poma misisse Theophile.] rosasq; totidem apportans in Orario: quod Auctor non recte sportulam interpretatur, licet alioquin in sportula alij diuinos illos fructus, alij in orario seu sudario, alij in sinu vestimenti a puero allatos veliut. Huic Dorothea: Obsecro te, Domine mi, defer isthæc Theophilo scribæ. Ipsa plexa capite est. Venit mox in prætorium puer ad Theophilum; &, Has, inquit, rosas ac poma tibi soror mea Dorothea e sponsi sui paradiso mittit. Atque ea effatus, videri desiit. Prorupit in Christi laudes Theophilus, tantoq; animi sensu & verborum efficacia virtutem ac diuinitatem eius prædicauit, vt reliquus fere omnis populus Christiana sit sacra complexus. Varia ei irrogata a Præside supplicia, tandemq; (sed prius baptismo lustratus, ac corporis Christi sumptione recreatus) frustatim concisus, in cælos abiit victor.
[11] Hæc fere Genuensis Episcopus, [Eadem alibi relata.] nescio quæ secutus antiquiora monumenta. Eadem in Legendam Coloniæ an. ⅭⅠƆCCCCLXXXIII, & Louanij an. ⅭⅠƆCCCCLXXXV excusam, transscripta sunt. Eadem fere in magnum Menologium Virginum retulit Franciscus Laherius noster, qui patrem eius Theodorum, Theodoram appellat matrem.
[12] Anno Christi CCLXXXVII contigisse S. Dorotheæ & sodalium martyrium arbitratur Iacobus de Voragine; [quando obierit martyriū?] Alfonsus Villegas CCLXXXIX. MS. Florarium CCXCII. Canisius CCC. Ribadeneira, Rosweydus, Baronius, CCCIV. Nil certi est, nisi sub Diocletiano, aut durante adhuc eius persecutione, passam.
[13] Tam præclarum certamen haud putat a S. Basilio silentio prætermissum, Baronius to. 2 ad an. 304 nu. 70. Sed, vt aliæ complures Martyrum, [creditur laudata a S. Basilio:] qui itidem Cæsareæ passi sunt, laudationes, vna cum aliis plerisque scriptorum monumentis viri sanctissimi periere; ita quoque eius de ipsa encomium excidisse.
[14] S. Aldhelmus Occident alium Saxonum in Anglia Episcopus, qui an. ⅠƆCCIX vita functus traditur, [a S. Aldhelmo, ante fere 1000 annos.] ac fuit proinde plerorumq; Martyrologiorum, quæ hactenus excusa sunt, scriptoribus antiquior, libro de laudibus virginitatis cap. 25. ita S. Dorotheæ meminit: Porro Scholastica ac Christina, simulque Dorothea apud Cæsaream oriunda in prouincia Cappadociæ, licet dispari seculorum serie sequestrarentur, pari tamen integritatis gratia a Christo coronabantur. Et paullo inferius: Tertiam vero cum Sapricius, Orthodoxorum cruentus carnifex, non solum ad nuptias, sed ad nefandas quoque idolorum culturas, & ineptas gentium cæremonias cogere nequiret; confestim furibundus catastarum crudelitatem exercuit, liuidas palmarum vibices exhibuit, torrentes lampadum flammas applicauit. Duabus quoque fæminis, quæ nuper a fide naufragauerant, & a Christi consortio apostatauerant, eamdem tradidit deprauandam. Sed versa vice, earumdem probrosas apostatarum cicatrices, pœnitudinis medicamento ita salubriter curauit, vt statim ordine præpostero doctricem propriam ad martyrij palmam præcederent. Verum cum egrederetur crudele prætorium, Theophilus cum cachinnanti cauillatione flagitauit, vt de paradiso sponsi cælestis, ad quem properare fatebatur, grata fructuum munuscula mitteret: quod cum contumelia prolarum, in veritate completum est. Nam pridie quam pateretur, & cruentis mucronibus truncanda subderetur; tria mala cum purpureis totidem rosis ad eumdem Theophilum destinasse describitur: qui huius rei gratia, propriæ occasionem salutis adeptus, rubicundis martyrij sertis est coronatus. Hæc S. Aldhelmus.
§ III Reliquiæ S. Dorotheæ.
[15] Octauius Pancirolus loco ante citato tradit, Romæ in Transtiberina regione ædem spectari S. Dorotheæ, ita appellatum fortaßis, postquam in eam gloriosæ huius Virginis illatum est corpus, [S. Dorotheæ corpus Romæ,] cuius index inscriptio est Confeßioni superposita. Addit, mala illic quotamis sexto die Februarij benedici, ad quæ accipienda mortales confluunt, & aliquod offerunt vicißim donarium, [vbi annisaria pomorum benedictio; vti & Rononia:] ceu gratitudinis argumentum. In Iudice reliquiarum, ait in ea quidem æde Virginis corpus, particulas tamen eius in aliis Vrbis ecclesiis asseruari. Masinus in Bononia perlustrata tradit, in pluribus illius vrbis Ecclesiis aliquas S. Dorotheæ reliquias extare; atque ab sodalitio SS. Simonis & Iudæ festum eius celebrari, cum reliquiarum veneratione, pomorumq; benedictione ac distributione.
[16] [Reliquiæ Arelate:] Arelate in Gallia, extra muros vrbis, in campis qui Elysij dicebantur, vulgo Aliscamps, in ecclesia S. Honorato dicata, tum eiusdem sancti Antistitis, tum aliorum Diuorum, ac nominatim S. Dorotheæ Virginis & Martyris cultæ olim reliquiæ fuerunt; vti XVI Ianuarij in Historia Translationis S. Honorati ex Vincentio Barrali Salerno retulimus. Huc respexit Saussaiu: cū ad VI Februarij ita scripsit: Arelati susceptio corporis S. Dorotheæ Virg. & Mart. cuius hodie natalem Ecclesia, tropæumque vbique celebrat gloriosum. [Translatio 28 Martij: an earum?] Ea sit necne Translatio, quæ XXVIII Martij consignata in vetusto Martyrologio monasterij S. Laurentij Leodij, haud equidem pronuntiem ita habet: Item Dorotheæ Virg. & Mart. Eadem leguntur in Florario; & in alio quodam MS. diserte additur, Translatio S. Dorotheæ V.
[17] Verum & alibi extant S. Dorotheæ, siue huius, siue Alexandrinæ, [altæ Vlyssippone.] reliquiæ. Duas enim particulas Vlyßipponem an. ⅭⅠƆⅠƆLXXXVII allatas e Germania a Ioanne Borgia, Viro illustri, donatasq; Domui professe Societatis Iesu ad S. Rochum, diximus XXV Ianuarij. In Rutilensi quoque Carthusia, oppido Sirk propinqua, [Rutila,] Treuiros inter & Theodonisvillam seruari, cum aliis quamplurimis, S. Dorotheæ Virg. Mart. reliquias aliquas testatur Arnoldus Rayßius in Hierogazophylacio Belgico; in eo corrigendus, quod ad Mosam flumen sitam eam Carthusiam scribat, quæ est ad Mosellam.
[18] Ægidius Gelenius V. CL. lib. 3 & 4 de Coloniæ Agrippinensis magnitudine, [Coloniæ multiplices:] testatur in pluribus eius vrbis ecclesiis aliqua S. Dorotheæ pignora exstare; in collegiatis S. Gereonis; S. Seuerini, S. Andreæ; parochiali S. Pauli; SS. Ioannis & Cordulæ, Widenbacensi, Horto S. Mariæ Cisterciensium Virginum, in S. Michaëlis Virginum Regularium, in Monte Mariæ Carmelitissarum; sed præstat ceteris, quæ in Carmelitarum virorum ecclesia visitur, Mandibula S. Dorotheæ Virg. & Martyris, hermæ argenteæ inclusa: quam, vt idem scribit, Carmelo Coloniensi transmisit Bartholomæus Raccolius, Generalis illius Ordinis Præses, qui deinde Episcopus Maßiliensis fuit. Sacræ huius mandibulæ meminit quoque in Sacrario Agrippinæ Erhardus Winheimius. Sed cum vna e sodalibus S. Vrsulæ S. Dorothea Virgo fuerit, (vti in Hermanni Crombachij nostri historia Vrsulana pag. 636 videre est) merito ambigi potest, an non aliquæ ex modo relatis Coloniensibus reliquiis, illius Dorotheæ fuerint.
[19] [caput in Bohemia.] Pragæ olim, vel Carelsteinij, in Bohemia asseruatum ferunt S. Dorotheæ caput, a Carolo IV Imp. vt reor, isthuc allatum.
ACTA
ex tribus MSS. codicibus.
Dorothea Virgo, Martyr, Caesareae in Cappadocia (S.)
Theophilus Scholasticus, Martyr, Caesareae in Cappadocia (S.)
Christe, Martyr, Caesareae in Cappadocia (S.)
Calliste, Martyr, Caesareae in Cappadocia (S.)
BHL Number: 2323
EX MSS.
CAPVT I
S. Dorotheæ confessio, tormenta.
[1] In prouincia Cappadociæ, apud Cæsaream ciuitatem, erat quædam puella, nomine Dorothea: [Dorothea, Virgo sancta] hæc quotidianis diebus, in castitate & sobrietate & puritate, Deo sedulum exhibebat officium; & cum humilitate & mansuetudine, ieiuniis & orationibus insistebat. Erat autem ita prudentissima, vt vix eam pauci imitari possent viri. Omnes autem qui eam nosse potuerant, magnificabant nomen Domini nostri Iesu Christi, qui talem habebat famulam; cuius & aspectus gratus, [& sapiens,] & vita & sapientia incomparabilis erat, & immaculata virginitas. Quia ergo intantum extitit in caritate Christi perfecta, vt ad eius thalamum perueniret, duplicauit certaminis sui palmam; & vnam virginitatis coronam tenens, alteram martyrij, cum gaudio peruenit ad Christum. Quo autem ordine passa sit, gestorum euidens pagina edocet.
[2] Cum fama sanctitatis eius per aures hominum curreret, peruenit ad Præsidis persecutoris auditum. Qui ingressus ciuitatem memoratam, id est Cæsaream, [comprehensa] famosissimam Christianorum præcepit Dorotheam Dei famulam coarctari. Cumque fuisset illi sedenti pro tribunali intromissa, inclinato capite orans Deum suum, stetit ante Præsidem. [sistitur Præsidi:] Tunc interrogauit eam Præses, nomine Sapricius, dicens: Dic, quæ vocaris? At illa respondit: Dorothea nomen est mihi. Sapricius dixit: Ideo exhibere te volui, vt diis immortalibus immoles, secundum imperium Principum Augustorum nostrorum. Dorothea dixit: Deus, [recusat diis immolare:] qui in cælo est Augustus, imperauit mihi, vt ipsi soli seruiam. Sic denique scriptum est: Dominum Deum tuum adorabis, & illi soli seruics. [Matth. 4. 10] Et iterum: Dij qui non fecerunt cælum & terram, a terra pereant. [Ierem. 10. 11] Videndum ergo est, cui Imperatori obtemperare debeamus; terreno, an cælesti; Deo, an homini. Quid sunt enim Imperatores, nisi homines mortales, sicut fuerunt & isti dij, quorum effigies adoratis?
[3] Sapricius dixit: Si vis euadere & reuerti sana & immaculata & illæsa, pone animum tuum & sacrifica diis. Sin, alias legibus acta amaris, dabis timoris exemplum. [minas temporalium pœnarum contemnit:] Dorothea dixit: Omnibus dabo Dei timoris exemplum, vt hi timeant Deum, homines rabidos non timeant. Hoc enim faciunt, quod canes rabidi; laniant enim homines innocentes: & quia ratio in illis nulla est, insaniunt, desæuiunt, irascuntur, latrant, & suis morsibus lacerant transeuntes. Sapricius dixit: Tu, quantum video, perseuerare disposuisti in ista ineptissima professione, & vis cum ceteris mori. Audime & sacrifica, vt equulei pœnas euadas. Dorothea dixit: Equulei tui pœnæ, temporales sunt; gehennæ autem tormenta, æterna sunt. Vt ergo æternam pœnam euadere mihi liceat, temporalia timere non debeo. Memorsum, dixisse Dominum meum: Nolite, inquit, timere eos qui occidunt corpus; animam autem non possunt occidere: sed potius eum timete, qui potest corpus & animam perdere in gehennam. [Matth 10. 28]
[4] Sapricius dixit: Ergo timere debes deos; ne irati & animam tuam & corpus tuum perdant, si non eis sacrificaueris. Dorothea dixit: Iam tibi dixi, Saprici, quia nullo modo poteris persuadere, vt sacrificem dæmoniis, [deos ridet:] quæ habitauerunt in his vanis hominibus, qui sic vixerunt, vt turpe sit etiam dicere; qui sic mortui sunt, sicut animalia, quia, cum viuerent, non cognouerunt eum quifecit cælum & terram, mare & omnia quæ in eis sunt. Horum ergo animæ in igne ardent, quorum per varia metalla adoratis effigies. Et necesse erit, vt cum ipsis etiam illi in ignem æternum mittantur, quicumque relicto Creatore suo horum voluerint esse cultores.
[5] Cumque hæc audisset Sapricius, vehementer iratus est, & conuersus ad tortores dixit: [extensa in catasta,] Sistite eam in catasta, vt videns se constitutam in pœnis, vel sic consentiat diis se exhibere cultricem. Dei vero famula, cum se vidisset erectam in catasta, constanter, intrepida & non interrogata, ait ad Iudicem: Quid a me tricas? fac quod facturuses; vt possim eum videre, pro cuius amore mori non timeo, & torqueri non paueo. Sapricius dixit: Et quis est, quem desideras? Dorothea dixit: Christus filius Dei. Sapricius dixit: Et vbi est Christus? Dorothea dixit: Quantum ad omnipotentiam eius attinet, [Christum libere confitetur.] vbique est; quantum ad humanam capacitatem, quia sensus humanæ fragilitatis vanum quidem putat, quod non in aliquo loco esse didicerit, & ideo confitemur Filium Dei ascendisse in cælum, & sedere ad dexterem Patris sui Dei omnipotentis: qui vnitatem diuinitatis obtinens cum Patre suo & Spiritu sancto, inuitat nos ad paradisum deliciarum suarum, b vbi nemora omni tempore pomis ornantur, omni tempore lilia albescunt, [eiusq; paradisi delicias deprædicat,] rosæ florescunt, campi virent, montes virent, montes virent. colles ornantur, fontes dulcorantur, & Sanctorum animæ in Christo iocundantur. Hæc si credideris, Saprici, liberaberis, & ingredieris paradisum deliciarum Dei. Sapricius dixit ei: Oportet te relinquere vanitatem, & sacrificare, & accipere virum, & lætari in vita tua, ne taliter intereas, sicut & patres tui perierunt propter stultitiam suam. [eumq; solū sponsum optat.] Dorothea dixit: Nec sacrificabo dæmoniis, quia Christiana sum; nec virum accipiam, quia Christi sponsa sum. Et hæc est fides mea, quod me introducat in paradisum suum, & ad suum thalamum me faciat peruenire.
[Annotata]
a MS. Vltraiect. me terres? Max. moratis?
b Deest hat deliciarum paradisi amplificatio in MS. S. Maximini.
CAPVT II
SS. Christes & Callistes conuersio, martyrium: alia Dorotheæ tormenta, ac cædes.
[6] Tvnc Sapricius iussit eam duci ad duas sorores Christen & Callisten, quæ nuper apostatauerant; & commendauit eam illis Sapricius, [traditur Christa & Callistæ peruertenda:] dicens: Sicut vos, relicta vanitate & superstitione Christiana, diis sacrificastis inuictis, & remunerari vos feci; adhuc melioribus donis honorari vos faciam, si istam potueritis ab ista stultitia reuocare. Cumque suscepissent eam in domum suam, & dicerent ei, Consenti isti Iudici, & libera te de periculo pœnarum, [quas, se ad apostasiam inuitātes,] sicut & nos fecimus: melius est tibi agere, vt lumen istud non consumas in pœnis, & ante tempus tuum non pereas; respondens Dorothea dixit: O si audiatis consilium, & vos idolis sacrificasse pœniteat! [ipsa ad pœnitentiam.] Bonus est enim Deus & copiosus in misericordia iis qui conuertuntur ad eum ex toto corde suo. Dicunt ei Christe & Calliste: Iam semel periuimus a Christo: quomodo potest fieri vt reuerti possimus? Dorothea dixit: Peius peccatum est, desperare de Domini misericordia, quam vanis idolis immolare. [& spem excitat:] Nolite ergo desperare de medico bono & peritissimo, quia potest curare vulnera vestra. Non est aliquod vulnus, quod curare se non conueniat: nam ideo Saluator dicitur, quia saluat; ideo redemptor, quia redimit; ideo liberator, quia liberare non cessat. Vos tantum ex animo ad pœnitentiam conuertimini, & sine dubio ad indulgentiam peruenietis.
[7] Tunc miserunt se ad pedes eius, flentes ac precantes, vt oraret pro eis; quatenus possent pœnitentiam suam per ipsam Deo offerre, [pro iis pœnitentibus] vt indulgentiam diuinam perciperent. At illa cum lacrymis misit voces ad Deum dicens: Deus, qui dixisti, Nolo mortem peccatoris, sed volo vt conuertatur & viuat; Domine Iesu Christe, [Deū orat:] qui dixisti, super vno peccatore pœnitentiam agente plus gaudij haberi in cælis ab Angelis, quam super nonaginta nouem iustis, qui non peccatuerunt; ostende pietatem tuam in istis, quas diabolus tibi conatus est rapere. [Ezech 33. 11; Luc. 15. 7] Reuoca oues tuas ad gregem tuum, vt exemplo earum redeant ad te, qui recesserunt a te.
[8] Cumque hæc & his similia diceret, ecce Præses misit, & ad domum suam eas cum Dorothea fecit venire. Quas cum tulisset in partem, cœpit eas inquirere, si Dorotheæ animum inclinassent. [illa Christum confessa,] At illæ vno ore responderunt, dicentes: Errauimus & satis inique egimus, timentes pœnas & dolores transitorios, quia sacrificauimus idolis vanis: & ideo rogauimus eam, & dedit nobis pœnitentiam, vt possimus ad Christi indulgentiam peruenire. Tunc Sapricius scidit vestimenta sua, & in furore nimio iussit, vt dorsum ad dorsum ligatæ mitterētur in cupam, si statim sacrificare noluissent. At illæ clamantes dixerunt: Domine Iesu Christe, accipe pœnitentiam nostram, & da nobis indulgentiam tuam. In iis verbis & in ista confessione durantes in cupam missæ sunt, & incensæ in conspectu S. Dorotheæ. [comburūtur,] Gaudebat autem Dorothea in hora exitus earum, & clamabat eis dicens: Antecedite me securæ de indulgentia criminis vestri, & scitote quoniam palmam martyrij, quam perdideratis, [animanos eas Dorothea:] sine dubio inuenistis, & in amplexu vestro occurrit Pater, qui in filio perdito & recuperato lætatur.
[9] Tunc Sapricius iussit S. Dorotheam iterum in catasta leuari. Cumque leuata esset, tanto gaudio exhilarata est, [quæ in catasta exultat:] vt probaretur vere ad desideratum peruenisse suæ deuotionis a effectum. Dicit ei Sapricius: Quid est, quod sic vultu tuo simulata lætitia mendacem ostendis, & in supplicio posita exultationem te habere fingis? Dorothea dixit: Numquam in omni vita mea sic lætata sum sicut hodie; primo omnium de his animabus, quas diabolus per te tulerat Deo, & per me recepit Christus: hodie in cælo epulæ sunt: de iis gaudent Angeli, lætantur Archangeli, simul omnes Apostoli & Martyres & Prophetæ exultant. Festina ergo, Saprici, & fac quod facturus es, vt possim ad istam exultationem Sanctorum occurrere, & simul cum ipsis gaudeam, cum quibus fleui in terris. [lampadibus vstulatur:] Tunc Sapricius fecit circa latera eius b lampades applicari. At vero Dorothea magis ac magis faciem suam Iudici hilarem & insultantem ostendens, dicebat ei: Miser ad nil redactus es cum idolis tuis.
[10] Iterum depositam de catasta fecit diu in faciem palmis cædi, dicens: Ipsa facies cædatur, [palmis cæditur:] quæ mihi insultat. Cumque diu multumque cæsa iterum gauderet, & cædentes eam fatigati deficerent, hoc ordine Sapricius dictauit sententiam: Dorotheam superbissimam puellam, [morti addicitur:] quæ sacrificare noluit diis immortalibus vt viueret, sed voluit absolute mori propter nescio quem hominem, qui dicitur Christus, iussimus gladio percuti. Ad hæc Dorothea cum clamore dixit: Gratias tibi ago, amator animarum, quia me ad paradisum tuum vocasti, & ad thalamum tuum inuitas.
[11] Et cum egrederetur prætorium Iudicis, dicit ad eam irridicule quidam Aduocatus, nomine Theophilus: Eia tu sponsa Christi, [Theophilo promittit e paradiso rosas & poma,] mitte mihi de paradiso sponsi tui mala aut rosas. Et Dorothea dixit: Plane, quia ita faciam. Cum ergo venisset c in ictu percussoris, rogauit carnificem, vt eam modicum permitteret orare. Quæ dum complesset orationem, ecce puer ante ipsam apparuit, d ferens in orario tria mala optima, & tres rosas. Cui illa dixit: Obsecro te, [mittitq; per Angelum;] vt feras ea Theophilo, & dicas ei: Ecce quod a me petisti, vt tibi de paradiso sponsi mei transmitterem. Ipsa autem percussa gladio, cum triumpho mortyrij perrexit ad Christum, cui est gloria in secula seculorum, Amen.
[Annotata]
a MS. Hornense. affectum.
b MS. Vltr. ignem apponi.
c Sur. ad ictum. MS. S. Max ad locum vbi decollanda erat.
d Addit MS. Vltrai. purpura indutus, discalceatus, crispo crine, in cuius veste stellæ aureæ sparsæ fuerunt. Quæ sunt ex Aurea Legenda transcripta, vt supra diximus.
CAPVT III S. Theophili Aduocati conuersio, tormenta, mors.
[12] Igitur Theophilus Aduocatus Præsidis, irridens promissionem S. Dorotheæ suis sodalibus referebat, dicens: Hodie cum a percussore duceretur Dorothea, quæ se sponsam Christi dicebat, [qui apud socios promissionem ridenti] & ad eius paradisum pergere memorabat, ego dixi illi eunti: O tu sponsa Christi, dum perueneris ad paradisum sponsi tui, mitte mihi exinde rosas aut mala. At illa ait: Plane, quia ita faciam. Cum autem hæc narraret, irridens sanctæ Virginis promissionem; ecce & puer ante eum cum orario, in quo ferens tria mala mirifica & tres rosas floridissimas, dixit ei: Ecce sicut petenti tibi promisit Virgo sacratissima Dorothea, [ea offert:] transmisit hæc tibi de paradiso sponsi sui.
[13] Tunc Theophilus accipiens exclamauit voce magna, [is Christū confitetur,] dicens: Verus Deus Christus est, & non est simulatio vlla in eo. Dicunt ei collegæ sui: Insanis, Theophile, an iocaris? Dicit illis Theophilus: Non insaniam patior, nec iocantis animum gero; sed est in me rationabilis fides, vt credam verum Deum esse Iesum Christum. Dicunt ei: Quæ ratio te repente in istam vociferationem conuertit? At ille, Dicite mihi, inquit, quis mensis nunc est? Dicunt ei: Februarius. Dicit eis Theophilus: [& sociis illa ostēdit,] Cum totam Cappadociam glaciale frigus tegat, & nulla penitus virgulta iā foliorum suorum tegmine vestiantur; vnde istas rosas aut ista mala mirifica cum suis frondibus adesse æstimatis? Dicunt illi: Hoc nos nec suis temporibus vidimus. Dicit eis: Me quem videtis, irridens allocutus sum euntem Dorotheam ad accipiendam sententiam percussoris. Cui quod quasi fatua esset, [ac rem gestam serio narrat:] quæ diceret sponsum suum Christum, & quod perueniret ad paradisum eius, insultans quasi stultæ, dixi ei: Dum perueneris ad paradisum sponsi tui, mitte mihi exinde rosas & mala. At illa dixit: Plane faciam. Et ecce repente, posteaquam pro nomine Christi passa est, venit ad me infantulus pulcher, breuissimus, non plus quam quatuor annorum, quem ego putabam loqui non posse præ ipsa infantia. Hic pulsauit a latus meum. Quem cum respexissem, tulit me in partem, & cœpit mecum ita perfecte loqui vt me putarem rusticanum in conspectu eius & proferens mihi orarium hoc cum his malis & rosis, dixit mihi: Virgo sacratissima Dorothea, sicut te petente promisit, transmisit tibi hæc munera de horto sponsi sui. Cum accepissem & clamarem, ille infans nusquam comparuit: quem ego non dubito Angelum Dei fuisse. Et hæc dicens clamabat: Beati qui credunt in Christum, & qui patiuntur pro nomine eius. Ipse est enim verus Deus; & omnis qui fidem suam ipsi committit, vere sapiens est.
[14] Cumque hæc & his similia diceret, ingressi sunt quidam ad Præsidem, [defertur ad Præsidē:] & dixerunt ei: Scholasticus tuus Theophilus, qui vsque hodie postulabat contra Christianos, & persequebatur eos vsque ad mortem, hic pro foribus vociferatur, laudans & benedicens nomen illius nescio cuius Iesv Christi, & multi credunt per prædicationem eius. Tunc Præses iussit eum introduci ad se. Cui intromisso ait: Quid est, quod foris loquebaris? Theophilus dixit: Laudabam Christum feliciter, [coram eo Christum confitetur,] quem vsque hodie infeliciter denegabam. Dicit ei Præses: Miror te hominem prudentem, hoc nomen iam nominare voluisse, quod hucusque quicumque nominauit persecutus es. Dicit ei Theophilus: In hoc apparet verum Deum esse, qui me conuertit ab errore ad viam rectam, & fecit me agnoscere, quia ipse est verus Deus. Dicit ei Præses: Omnes in sapientiæ sapore crescunt, vt de sapientibus sapientiores fiant: tu ex sapiente insipiens repente effectus es, dum Deum dicis, quem a Iudæis crucifixum, ab ipsis Christianis audisti. Dicit ei Theophilus: Hunc & ego crucifixum audiui, & errorem passus, putabam Deum non esse, & blasphemaui quotidie nomen eius. Nunc autem pœnitentiam gerens de præteritis criminibus & blasphemiis, hunc Deum esse confiteor. [priorem errorem detestans:] Dicit ei Præses: Et vbi aut quando factus es Christianus, qui vsque hodie sacrificasti? Dicit ei Theophilus: Ea hora qua Christum confessus credidi, sensi me Christianum effectum. & ideo sic ex toto corde meo immortali Christo Dei filio credens, prædico nomen eius verum, nomen sanctum, nomen immaculatum, nomen in quo nulla est simulatio, nulla impostura, quæ in idolis regnat.
[15] Dicit ei Præses: Ergo impostura in diis nostris regnat? Dicit ei Theophilus: [deos irridet:] Ergo non regnat in omnibus his simulacris, quæ homo dolauit in ligno, conflauit in ære, limauit in ferro, constabiliuit in plumbo; quæ noctuæ custodiunt, quæ araneæ texunt, quorum concaua muribus & soricibus plena sunt? Mentior, si ista probari non possunt. Sed quia non mentior, iustum est vt veritati consentias, & a falsitate animum tuum tollas. Decet enim, vt qui alios iudicas mentientes, teipsum a mendacio auferas, & ad veritatem, [Præsidi conatur fidē suadere:] quæ est in Christo, conuertas. Præses dixit: Ergo dij non sunt viui? Theophilus dixit: Interum effigies videmus sine sensu: Dei autem sensus est inuisibilis. Isti custodiuntur: ille custodit. Si ita non est, conuinci debeo ratione. Si autem de potestate agitur, constat te ratione superatum.
[16] Præses dixit: Ego video, infelix Theophile, quod mala morte interire desideras. Theophilus dixit: Ego vero bonam vitam inuenire desidero. Præses dixit: [eius minas contemnit,] Scias quia si in ista stultitia perseuerare volueris, primum tibi adhibeo diuersa supplicia, & ita demum crudeliter interfici iubebo. Respondens Theophilus dixit: Hoc ego desiderare iam cœpi. Dixit ei Præses: Consulere te oportet tibi & tuis & domui tuæ & patrimonio aut filiis aut affinibus tuis; & non ita præcipitem te tradere in mortem publicam, quam stulti & criminosi & incauti merentur. Theophilus dixit: Summa sapientia hæc est, vt philosophiam geram de omnibus affectibus meis, & de omnibus cruciamentis tuis nihil penitus timeam. Nec hoc irrationabili temeritate, sed rationabili consideratione diffinisse me approbo, cum omnibus temporalibus rebus æterna præfero, & labentibus præpono perpetua. Præses dixit: Magis tormenta eligis, quam requiem, & mortem magis quam vitam desideras. Theophilus dixit: Ego & tormenta timeo & mortem horresco: [docens, æterna potius timēda supplicia:] sed illa tormenta timeo quæ finem non habent, & illam mortem timeo quæ æternas pœnas habet. Istas autem pœnas tu potes inferre, quæ in breui tempore finem accipiunt: tormenta vero quæ idolorum cultoribus irrogantur, acrius subinde desæuiunt, & finem nullum inueniunt.
[17] Præses dixit: Appendatur in equuleo vir disertus Theophilus, vt verba vana acrioribus verberibus derelinquat. At vbi in equuleo suspensus est, dixit: Ecce modo factus sum Christianus, [in equuleo exultat:] quia in cruce suspensus sum. Equulei enim factura crucis similitudinem gerit. Gratias tibi, inquam, Christe ago, quia me in signo tuo leuari permunti. Dicit ei Præses: Infelix, parce carnibus tuis. Cui respondens Theophilus ait: Infelix, parce animæ tuæ. Ego vero carnibus meis temporaliter non parco, vt animæ meæ in æternum parcatur. Tunc in furorem ductus Præses vngulis latera eius attrectari præcepit, [raditur vngulis: lampadibus vritur:] & lampadibus ardentibus exuri. At vero Theophilus nihil aliud in tormentis clamabat, nisi hoc: Christe fili Dei, te confiteor; adiunge me in numero Sanctorum tuorum. Erat autem intrepidus in vultu, & constans in vultu, [nec videtur sentire] ita vt non putaretur ipse torqueri.
[18] Cumque torrores inter ipsa tormenta deficerent, hanc impius Præses dictauit sententiam: Theophilum, qui nunc vsque diis immortalibus sacrificauit, & cultor eorum extitit, [morte dānatur.] nunc vero præuaricator inuentus est, ita vt ab iis discederet, & sectæ se traderet Christianæ, iussimus capite plecti. Theophilus dixit: Gratias tibi ago, Christe. & gaudens pergebat ad coronam supernæ vocationis: qui hora vndecima conductus, meritus fuit cum iis æquam portionem, qui a prima hora vsque ad vndecimam operati sunt, per gratiam eius qui glorificat Sanctos suos: cui est honor & imperium cum Patre & Spiritu sancto in secula seculorum, Amen.
[Annotatum]
a MS. S. Max. ad ostium meum.
DE S. DOROTHEA VIRGINE DEO SACRATA, ALEXANDRIÆ IN ÆGYPTO,
INITIO IV SEC.
COMMENTARIUS HISTORICUS.
Dorothea Virgo, Alexandriae in Aegypto (S.)
Avctore I. B.
[1] Altera hæc est Dorothea, cuius cum fortassis ignoraretur natalis, hic cum Cæsariensi illa nomen adscriptum Martyrologiis, ab Richardo Wytfordo primum ante fere CXL annos, [S. Dorothea Alexandrina colitur 6 Febr.] deinde Francisco Maurolyco, Petro Galesinio, Petro Canisio, Philippo Ferrario. Meminere quoque eius Molanus in Notationib. ad Vsuard. & Baronius in suis ad Martyrol. Romanum, licet hic alibi Catharinam eam fuisse coniectet, de qua re infra. Galesinius his eam verbis prædicat, quibus ceteri fere congruunt: Alexandriæ, Sanctæ item Dorotheæ: quæ Maxentium & Maximinum Imperatores, Christianæ pudicitiæ & fidei hostes, fugiens, in solitudinem se abdidit: vbi in orationibus & ieiuniis assidua, complures alias exemplo ad illud sanctissimæ vitæ genus adduxit. [vixit non sub Maxentio,] Maximinum Galerium Cæsarem fugit Dorothea, non Maxentium; hic enim Romæ, non Alexandriæ, pari tamen atque ille vesania, & Christianam religionem, & Virginum matronarumq; pudicitiam expugnabat. Wytfordus Maximum vocat pro Maximino.
[2] Huius sanctæ Virginis nomen, ab Eusebio omissum, ad posteros transmisit Ruffinus, paullo aliter quoque rem ipsam, quam ille, complexus, lib. 8 hist. Ecclesiast. cap. 17 his verbis: Vincebatur sæpius, [sed Maximino Galerio;] Maximinus, non solum a viris, sed etiam a fæminis, quæ verbo Dei & fidei calore succensæ, vt fæminæ quidem comprehendebantur, sed vt viri fortes in certamine coronabantur: mortem quippe promptius subire, imo vero & vltro expetere, quam corporis maculam recipere malebant. Verum cum duobus grauissimis dominis, libidine & crudelitate, præceps ageretur; fuit apud Alexandriam Dorothea quædam, [nobilis, diues, docta, formosa,] satis nobili orta familia, ingentibus diuitiis, & propinquis nobilibus pollens. Sed in ea ingenij atque industriæ bonum, certarumque honestarum artium studia, magis quam hæc vigebant. Formæ vero & decoris gloria tanta ei fuit, vt mirum ac speciale in ea Dei figmentum crederetur. Sed illa, quæ religione animi & honestate vitæ pulchrior quam vultu corporis esse studeret; [Deo deuota:] æquissimo mentis iudicio, quod pulchrum & decorum inter homines videbatur, id potius Deo consecrare, quam vsui humano statuit indulgere, & Virgo Deo sacrata persistere.
[3] At ille qui Diuina atque humana, libidine simul & crudelitate, fœdaret; cognito solius formæ, non etiam ingenij ac propositi, bono, ad temerandam Virginem, ac polluendam eius castitatem animum intendit. Comperto vero quod Christiana esset, [a tyranno interpellata de stupro,] quæ secundum sua edicta pœnæ magis quam libidini subiicienda videretur, in ambiguo positus æstuare cœpit, & in quam se partem verteret ignorare. Sed vbi dubios animos libido, quæ ei latius dominabatur, obtinuit, & expectantem Virginem pro martyrio ad supplicium rapi, per occultos nuntios de stupro interpellauit, illaque nefas sibi esse respondit, templum corporis sui, quod semel Deo consecrauerat, idolorum cultu aut libidinis contagione polluere: proinde se quidem ad mortem paratam esse; a crudeli vero tyranno non decere blandum aliquid aut molle proferri, nec esse dignum resolui erga se truces animos, quos quotidie vndatim Christianorum profusus cruor duraret.
[4] Ad quæ responsa cum ille libidine accensus acrius incalesceret, &, nisi verbis acquiesceret, vi agere decerneret; [vim minante,] omnibus Virgo pudicissima facultatibus suis, domoque & familia derelicta, noctu clam cum paucis fidissimis famulis, [clam profugit:] & cum amicissima sibi comite castitate, discedit, atque illusum tyrannum vanum amentemque derelinquit. Sed & alias plurimas nobiles mulieres simul ac Virgines exemplo illius adortus, sed exemplo nihilominus illius paratiores ad mortem, quam ad seruitutem libidinis nactus, crudelibus suppliciis affici iubet. Quæ multo promptius & lætius, [alia pro castitate martyriū subeunt.] quam ceteri omnes, mortem subidant, eo quod duplices sibi coronas a Domino præparandas, non solum pro pietate verum etiam pro castitate, credebant.
[5] Hæc Ruffinus in editione an. ⅭⅠƆCCCCLXXIX, per Ioannem Schallum accurata. Eadem ex illo refert Vincentius Bellouacensis Speculi historial. lib. 13 cap. 10. Agit quoque de hac S. Dorothea Petros de Natalib. lib. 3. cap. 102, vbi post alia sic scribit: [ipsa in eremo sancte viuit:] Dum igitur Virgo Christi ab eodem (Maximino) pro adulterio impetitur, accepta dilatione, timensque virginitatem amittere, nocturno silentio clam aufugit: & eremum petens, orationibus & ieiuniis multo tempore vacans, in pace quieuit. Cuius exemplum multæ Virgines imitatæ sunt.
[6] Eusebius lib. 8 cap. 27 ita scribit: Mulieres vero, non minus quam viri, Diuini verbi doctrina corroboratæ, aliæ quidem eadem quæ viri certamina subeuntes, paria quoque virtutis præmia reportarunt, aliæ ad flagitium pertractæ, vitam prius morti subiicere quam dedecori corpus maluerunt. Vna quidem certe Alexandrina mulier, cum aliæ tyranni libidini cederent, nobilissima splendidissimaque cum esset & Christiana, intemperantia ac lasciuia furentem Maximini animum virili constantia superauit. Illustris illa quidem rebus ceteris erat, diuitiis, nobilitate, doctrina, sed decora isthæc omnia longe posthabuit pudicitiæ. [dicitur multis blāditiis a tyranno tentata, relegata, & bonis spoliata:] Eam multis frustra tentatam blanditiis, ac mori potius paratam, interficere tamen tyrannus non potuit, cupiditate magis animum eius occupante: eam igitur relegat, omnibus spoliatam facultatibus. Aliæ vero innumeræ, quia stupri minas, quas præfecti prouinciarum intentabant, ne audire quidem sustinebant, genus omne tormenti, conuulsionis, mortiferique cruciatus, tolerarunt: dignæ illæ quidem profecto admiratione.
[7] Franciscus Laherius noster in magno Menologio Virginum, eadem fere quæ Ruffinus memorat: sed interpellatam a tyranni satellitibus, dißimulatione vsam ait, ac biduum postulasse, quia tunc apte comparata non esset: [mortua circa an. 320.] itaq; accepta (vt Petrus de Natalibus ait) dilatione, clam profugisse. Coniectat vero circiter annum CCCXX obiisse, ac VII Februarij eius natalem locat.
[8] Baronius to. 3 Annal. ad an. 307 nu. 31 putat Heroidem, quam diximus, [Quidā putant eam esse S. Catharinam;] esse Catharinam Virginem ac Martyrem, quæ XXV Nouemb. colitur: quæ cum Hecaterina diceretur ab Hecate, in baptismo Dorothea sit appellata: cum tamen apud omnes esset celeberrima, priori nomine notior etiam apud posteros extiterit. Præcipuum eius argumentum est, quod non videatur quietura fuisse impotentis tyranni ira ac libido, vt non eam curaret retrahi e fuga: imo suspicatur, ipsam fuga lapsam montes Arabiæ petiisse, quo se Christiani Alexandrini recipere persecutionis tempore consuerint; eamque fido comitatu Christianorum, conscendisse verticem Sinæ montis: sed & … perquisitam denuo, inuentamque, atque tormentis exagitatam, fuisse martyrio coronatam; eoque corpus (vt tradunt) diuinitus translatum, vbi latebras nacta fuisset in fuga.
[9] Solertem viri magni coniecturam, nulla tamen vetustiori auctoritate, aut solida satis ratione firmatam, haud est cur leuiter amplectamur. [parū probabiliter.] Demus enim ab Hecate Hecaterinam duci posse, & non potius Hecatæam, aut simile quid; vbilegit Hecaterinam dici? In Menologio Latine edito Catherina est, in Menæis ac Menologio Græco αἰκατερίνα. quid hoc ad ἑκάτην? Henricum Adamum nostrum, Græce Hebraiceq; doctißimum, memini ante annos XXXV disserere de hoc nomine, ac contendere cum ἡκαθαρίνα pro ἡ Καθαρίνα scriptum legisset quispiam, Hecaterinam fecisse. At Menæa forsan non viderat, quæ aliter longe efferunt. Sed de Catharina alibi. Dorotheam Eusebius exilio multatam scribit, Ruffinas, qui primus prodidit nomen, quod Ægyptum obeundo fortaßis didicerat, non ignorasset sic fuga retracta fuisset, itaq; immaniter excarnificata.
DE SANCTIS MARTYRIB. EMESENIS, SILVANO EPISC. LVCA DIAC. MVCIO, SIVE MOCIO, LECTORE,
AN Chr. CCCXII.
COMMENTARIUS HISTORICUS.
Siluanus Ep. Martyr, Emesae in Phoenicia (S.)
Lucas Diac. Martyr, Emesae in Phoenicia (S.)
Mucius Lector, Martyr, Emesae in Phoenicia (S.)
I. B.
[1] Emesæ, in Phœnicia Libani, Episcopus fuit S. Siluanus, glorioso martyrio cum Luca Diacono, ac Mucio, siue Mocio, Lectore, perfunctus sub Maximino Galerio Cæsare, [Emesæ Episcopus S. Siluanus,] Maximiani Armentarij Imperatoris sororis filio. Eum primus, Gregorij XIII Pontif. Max. auctoritate, Martyrologio Romano inscripsit Cæsar Baronius ad VIII Idus Februarij his verbis: [6 Febr.] Emessæ in Phœnicia S. Siluani Ep. qui cum eidem Ecclesiæ annis XL præfuisset, sub Maximino Imperatore vna cum aliis obiectus feris, [sub Maximino Galerio,] membratimque discerptus, martyrij palmam accepit. Nupera editio Martyrologij, Vrbani VIII auctoritate recognita, habet sub Maximiano occisos esse. Infra ex Eusebio ostendemus potius sub Maximino id videri contigisse. Græci ad Numeriani tempora referunt, [non Numeriano:] perperam: licet Numeriano imperante Ecclesiam illam, inde ab Aureliani primis imperij annis, Siluanus administrarit.
[2] Citat Baronius Menologium Græcorum, quod Lucam Mociumque adiungit: Eodem die, inquit, sancti Martyris Siluani Episcopi, [cum Luca & Mucio,] Lucæ Diaconi, & Mocij Lectoris; qui Imperatore Numeriano, ex regione Emesenorum, martyrium passi sunt. Galesinius quoque, Emissæ, ait, in Phœnicia, sanctorum Martyrum, Siluani Episcopi, Lucæ Diaconi, & Mocij Lectoris. Ij Numeriano Imperatore, cum Christi Iesu fidem palam prædicarent, ab idolorum cultoribus ad vrbis Prætorem vincti perducuntur: quos ille, perspecta eorum cælesti constantia, primum grauiter excruciatos, feris obiici iussit; [feris obiectus;] quarum morsibus tandem necati Deum sancte precando, ad præmium abierunt in cælum.
[3] Menæa ad XXIX Ianuarij prolixiori eos elogio celebrant, quod mox dabimus. [vel 29 Ianuarij:] Infra quoque ad XX Februarij memoratur in plurimis Martyrologiis S. Siluanus, diciturq; Tyrios Martyres, qui an. CCCIV coronati sunt, ad constantiam animasse, vna cum S. Tyrannione Tyri Episcopo & aliis. [laudatus 20 Febr.]
[4] Eusebius lib. 8 histor. Ecclesiast. cap. 25. recensens illustriores Martyres, qui circa annum octauum persecutionis Diocletiani, id est, Christi CCCX, palmam obtinuerunt, Siluanum quoque nominat: [& relatus inter passos sub Galerio Maximiano:] Ex Martyribus Phœniciæ, inquit, longe illustrissimi, omninoque sanctissimi, rationalis Christi gregis pastores, Tyrannio Episcopus … Siluanus etiam Episcopus Ecclesiarum quæ erant Emisæ: Græce est, τῶν ἀμφὶ τὴν Ἔμισαν ἐκκλησιῶν Ἐπίσκοπος: Episcopus Ecclesiarum quæ circum Emisam: quia nempe non vnius vrbis, sed totius ciuitatis Emesenorum Episcopus erat. Pergit Eusebius: Sed hic quidem bestiis esca, vna cum aliis in ipsa vrbe Emisa factus, choris insertus Martyrum est. Eadem habet Nicephorus Gallistus lib. 7 cap. 16. vbi eum ait ἐν Ἐμέσῃ τῆς ἐκκλησίας ἄριστον ἐπίσκοπον Χρηματίσαι. Ecclesiæ Emesenæ optimum Episcopum præfuisse. Ruffinus quoque lib. 8 cap. 14. Et Siluanus Emessanorum Ecclesiæ Episcopus, qui in sua ciuitate bestiarum morsibus absumptus, Martyrum sociatus est choris.
[5] Neque tunc tamen id contigit: sed cum persecutio primum repressa fuisset, [non tum occisus.] etiam Galerij Maximiani Armentarij edicto; Maximinus Galerius Cæsar post sex menses eam denuo suscitauit, non nouo quidem edicto, sed Præsidibus vrbium & prouinciarum clam inductis vt in Christianos sæuirent: id quod fuse & dilucide enarrat Eusebius lib. 9 cap. 2 & sequentibus. [sed renouata a Maximino persecutione,] Nicephoriis quoque lib. 7 cap. 25 & seqq. ac Ruffimus lib. 9 cap. 2 vt mirum sit Baronium to. 3 an. 311 nu. 48 negare hæc ab Eusebio esse scripta, sed ab alio adiecta. Ita porro de S. Siluani cæde scribit Eusebius lib. 9 cap. 5. In nos autem denuo exilia & crudeles persecutiones commouentur: acerbi Præfectorum singulas prouincias obtinentium, contra nos tumultus rursus cientur: vsque adeo, vt nonnulli ex iis qui in verbi Dei propagatione multum pollebant, ex improuiso comprehensi sententiam mortis ineuitabilem exciperent. Quorum tres, Emisæ vrbe Phœniciæ, cum se Christianos libere profiterentur, bestiis deuorandi obiiciuntur: quorum vnus Siluanus Episcopus erat, grandis natu, [admodum senex,] qui annos quadraginta sacerdotio functus esset. Eadem habet Nicephorus lib. 7. cap. 27.
[6] At Ruffinus lib. 9 cap. 6 ita ea vertit: Nostrorum vero rursum fuga, rursum persecutio & supplicia renouari. Iudices prouinciatum, tamquam gratum aliquid ex hoc Imperatori exhibentes, in nostros atrocius desæuire. Igitur apud Tyrum Phœnicis vrbem, tres quidam iuuenes correpti, cum se Christianos esse profiterentur, bestiis subiguntur. Cum quibus & Siluanus Episcopus, XL annis functus sacerdotio, [Emesæ non Tyri.] vir mansuetudine animi & ipsa iam senectute venerabilis. Ita Ruffinus. At qui tunc cum illa gererentur, & octo annis prius Tyriorum Martyrum certamini adsuerat Eusebius, diserte tres ait fuisse, interq; eos Siluanum, & Emisæ passos.
ACTA EX MENÆIS GRÆC.
Siluanus Ep. Martyr, Emesae in Phoenicia (S.)
Lucas Diac. Martyr, Emesae in Phoenicia (S.)
Mucius Lector, Martyr, Emesae in Phoenicia (S.)
Siluanus, Lucas & a Mocius cruciatibus
Obtulere corpora, animas Deo.
b Numeriano imperante mota est aduersus Christianos persecutio. Relatum est ad Emesenorum ciuitatis Præfectum, [Sancti capti,] de sancto Patre nostro Siluano Episcopo eiusdem ciuitatis. Ac subito comprehensus est Sanctus, cumque eo Lucas Diaconus, & Mocius Lector: ac vincti omnes Præfecto sistuntur. Quos ille diligenter examinatos, vt audiuit Christum solum ac verum Deum confitentes, atque idola & qui hæc venerarentur execrantes, cum blanditiis eos emollire non potuisset, ingenti iracundia percitus atque in rabiem actus, flagris eos atrociter cecidit, ac deinde in carcerem coniectos longa inedia torsit. Deinceps per multos dies identidem interrogatos, flagellari, vinculis coërceri, fame ac siti emaciari, tandem feris obiici præcepit. [post varia tormenta, feris obiecti, & ab iis intacti, moriuntur.] Producti vero in stadium, variis iam in eos immissis belluis, orauerunt vt isthic finire certamen possent. Statim suorum famulorum vota audiens Deus, eorum animas suscepit. Belluæ autem eorum corpora reueritæ, iis omnino intactis recesserunt. Nocte deinde ingruente, Christiani quidam clam eorum reliquias subripientes, magna cura sepelierunt, gratias Deo agentes.
[Annotata]
a Μώκιος quoque appellatur a Græcis qui 13 Maij a Latinis colitur S. Mucius Presbyter M. At Mucios Romanos Μουκίους vocat Plutarchus aliiq;.
b Supra monuimus non sub Numeriano, (qui exiquo tempore cum patre Caro imperauit, & non multis post huius mortem mensibus Aprisoceri insidiis oppressus est an. 284.) sed sub Maximino Galerio Cæsare, an. Christi 312, occisos esse hos Martyres.
DE S. IVLIANO MEDICO MARTYRE EMESÆ IN PHOENICIA.
AN. CHR. CCCXII.
[Praefatio]
Iulianus, medicus, Martyr Emesae in Phoenicia (S.)
I. B.
Ignotum Fastis Romanis S. Iuliani medici Emeseni nomen, primus adscripsit Petrus Galesinius e Græcis, atque ex eo Molanus retulit in Diarium Medicorum totidem verbis: Hoc ipso die, ibidem (Emesæ, nam de S. Siluano immediate egerat, [S. Iuliani M. Emeseni & medici nomen in Martyrologiis.] de quo & nos) S. Iuliani Martyris. Hic ab adolescentia medicus, illud in adhibēda corporibus medicina spectabat, vt Christi fidē docendo, animis salutare medicamentū afferret. Is autem cum illos, de quibus mox supradictum est, Martyres e carcere in theatrum, vbi a bestiis conficerentur, vinculis adstrictos duci videret, fidei ardore accensus accurrit: Sanctos osculatur, idque supplex precatur vt fortiter agerent. Quamobrem comprehensus, in speluncam includitur; vbi capite clauis confixo, & manibus pedibusque item, animam Deo reddidit. Breuiter Ferrarius: Emesæ in Syria S. Iuliani M. Menologium Græcorum ab Henr. Canisio e bibliotheca Sirleti Cardinalis editum: Sancti Martyris Iuliani Emeseni. Fusius Menæa, e quibus sua Galesinius accepit.
ACTA EX MENÆIS GRÆC.
Iulianus, medicus, Martyr Emesae in Phoenicia (S.)
Christo manus pedesque vulnerati sunt clauis:
Iulianus adiicit etiam caput.
Is ex Emesa ciuitate ortus, ab ipso flore ætatis Diuinarum rerum studio deditus fuit, [curatis corpora animasq;,] professus vero artem humanis corporibus medendi, maiorem tamen animarum curam gessit: erat enim artis vtriusque apprime gnarus. Captis igitur, tempore a Numeriani Imperatoris, Siluano Episcopo, Luca Diacono, & Mocio Lectore, atque a cultoribus idolorum damnatis ad bestias, [ac Martyres salutās] dum abducerentur occurrens Iulianus eos amplexus est. Quare & ipse apprehensus, postquam ij sublati de medio fuere, clauis per caput, pedes ac manus traiectis, in quodam antro ita vt erat confixus, inclusus est, Deoque spiritum reddidit. [fit ipse Martyr.]
[Annotatum]
a Idem quod de S. Siluano hic dicendum, non sub Numeriano, sed sub Maximino Galerio martyrio defunctum.
DE SANCTIS HIBERNIS EPISCOPIS MELE, MELCHO, MVNE, RIOCO,
Svb finem V secvli.
Commentarius historicus
Mel, Ardachadensis, Episcopus, frater, in Hibernia (S.)
Melchus, Ardachadensis, Episcopus, frater, in Hibernia (S.)
Munis, Fornagiensis, Episcopus, frater, in Hibernia (S.)
Riocus, Inisbouindensis, Episcopus, frater, in Hibernia (S.)
Avctore I. B.
§ I Horum IV fratrum natalis. SS. Mel & Melchus Episcopi Ardachadenses.
[1] Qvatuor hosce fratres Martyrologio Sariburiensi ad VI Februarij Richardus Wijtfordus inscripsit, seu quia ita in Fastis Hibernicis reperisset, [Coluntur hi 4 fratres, 6 Febr.] seu quia vno editos thoro, iisdem laboribus vnanimi constantia perfunctos, anniuersariæ memoriæ celebritate disungi inuicem non censeret oportere. Eum sequitur tomo 2 de Actis Sanctorum veteris Scotiæ Ioannes Colganus, & de Mele quidem ac Melcho aliorum quoque Hiberniensium Martyrologiorum testimonia profert; Munem vero ab aliis ad XVIII Decembris, Riocum ad Kalendas Augusti fatetur referri: quamquam alibi dubitat, an non alius Decembri mense Munis colatur, huius consobrinus. Wytfordi porro verba sunt: In Hibernia festum S. Melis, S. Melki, S. Munysi Episcoporum, & S. Rioki Abbatis: fuere hi quatuor fratres, nepotes S. Patricij ex S. Darerca sorore, omnes singulari sanctimonia & magnis miraculis clari.
[2] Qui vulgo Mel, siue Melus, is supra in 4 Vita S. Brigidæ ex MS. codice Hugonis Wardæi, [Melis & Melchi varie expressum nomen.] lib. 1. cap. 1. nu. 5 Maol appellatur. & Colganus Notat. 9 ad eamdem Vitam mauult Maol, seu Mael, dici, (eumdem enim esse vtriusque illius Hibernicæ diphthongi sonum) Latine Mælum. Mel paßim in gestis S. Patricij & aliorum scribitur. At Melchus, vulgo Melchu, in citata S. Brigidæ Vita Maolchu, in Metrica nu. 12 Melchon, paßim apud Colganum Melchuo, ab Wytfordo Melke vocatur.
[3] Eos autem S. Patricij sorore genitos, ex iisdem S. Patricij gestis liquet: nam Iocelinus monachus cap. 50 in editione Colgani ita scribit: Darerca sororum vltima, [Omnes S. Patricium comitantur in Hiberniam.] Darerca sororum vltima, mater erat Episcoporum sanctorum, Mel, Rioch & Munis; quorum pater dicebatur Conis. Hi similiter in prædicatione & itinere B. Patricium comitabantur, & in locis diuersis pontificalem dignitatem sortiebantur. Eiusdem quoque Sancti Vita tripartita lib. 2. cap. 21 apud eumdem Colganum: Cum S. Patricius ex Britannia in Hiberniam traiecisset; S. Munis Episcopus ipsum suosque germanos fratres, S. Melem Episcopum, & S. Riochum de Inisbofinne, secutus est. Hi erant filij Conis & Darercæ, quæ fuit S. Patricij soror, vt referunt Ecclesiarum S. Patricij rectores. Horum fratrem fuisse Melchum, siue Melchuonem, ibidem cap. 26 indicatur: Profectus S. Patricius in australem Teffiam, conuertit & baptizauit Manium Nielli filium, Regis Laogarij fratrem. Exstruxit ibi in loco Ardachadh nuncupato ecclesiam, quæ in hunc vsque diem Sedes est episcopalis; cui & præfecit Melem Episcopum, suum ex sorore nepotem: & cum eo reliquit Milchuonem Episcopum, eiusdem Melis fratrem germanum.
[4] [Mel Ep. Ardachadensis,] Est Ardachadh in Longfordiæ Comitatu haud procul a Regito lacu, vrbs episcopalis: quam post S Melis obitum S. Melchus rexit, antea quidem Episcopalem Ordinem adeptus, vt eo æuo, nulla ei certa Cathedra adscripta, sed fratris in omnibus indiuiduus comes & adiutor; nusquam enim illius fieri mentionem legi, [ist hic magnum monasterium cum Melcho regit:] quin vna S. Melis fieret. Monasterio fortaßis sub fratre præerat, de quo in Vita prima S. Brigidæ supra cap. 4 num. 26. Episcopi sancti Mel & Melchu cum S. Brigida perrexerunt in Campum Tehtfe, quia illi Episcopi monasterium grande ibi habuerunt. Huius monasterij partem, aut certe contiguam ei domum, S. Mel incolebat cum matertera sua Lupita, quæ fortaßis rem illius familiarem curabat. Verum ex huius simplici quidem, tamen imprudenti, facto, vtrique suspicio incestus a quopiam maleuolo aspersa. Rem totam ita narrat Iocelinus in Vita S. Patricij cap. 102.
[5] Magni vir meriti Mel supra memoratus, qui cum fratribus suis viris sanctissimis, Munio & Riocho de Britannia in Hiberniam aduenit, ab ipso S. Patricio in Pontificalem gradum promotus, ipsi in prædicatione coadiutor extitit. [labore manuum viuit:] Hic ex proprio labore manuum suarum, more Apostoli Pauli, studuit victitare; & quod ei a diuitibus datum fuerat, solebat egenis erogare. [1 Cor. 4. 12] Cum isto beato viro, vtpote nepote suo, commanebat in vna domo, [cohabitat ei S. Lupita matertera:] modo primitiuæ Ecclesiæ, S. Lupita soror Patricij, vt eius verbo & exemplo proficere posset in exercitio Diuini obsequij. Euoluto vero aliquanto tempore, cum sanctus Sacerdos, iuxta morem, media nocte surgeret ad confitendum Domino, sancta illa fæmina solebat se ad soporandum collocare, pellibusque cooperire in sancti Præsulis lecto. Nihil sinistræ suspicionis ex hoc facto fingi suspicabatur, quia ex conscientiæ propriæ puritate aliorum mentes metiebatur. Comperiens consuetudinem mulieris quispiam, [suspicionem incestus incurrunt:] nefandam fore familiaritatem ipsius cum Episcopo denotabat, denotatam in vulgo disseminabat. Et quoniam infamiæ dilatandæ ianua linguis vulgi reserata patuit, res latere Patricium diutius non potuit.
[6] S. Patricius, si sic res se haberet, euidentius voluit experiri: conuertit gressus ad habitaculum præfati Episcopi. S. Mel melius arbitrabatur, [purgant se, Mel piscibus in sicco captis,] innocentiam suam probare signo quam iuramento: arans tellurem in quodam colle, pisces multos & magnos cepit ex vomere in sicco, ipso etiam vidente Patricio. Taliter enim captos obtulit Sancto Dei, quasi pro miraculo; vt nulla suspicio remaneret in cordibus hoc videntium, dum tale signum fieri non soleat ab incestuoso. Soror etiam S. Patricij, [Lupita viuis carbonibus illæsa veste gestatis:] collectam vestem in gremio viuis carbonibus impleuit; quos sufficienter portans, & excutiens in conspectu fratris, absque vllo vstulationis vel læsionis signo, innoxiam se comprobauit.
[7] S. Patricius innocentiam signis tam euidentibus probatam approbans, illos mundos & immunes pronuntiauit: attamen quod ipsis aliisque multis salubre foret, [S. Patricius iubet eos non tētare Deum edendis miraculis,] palam edicere curauit. Inprimis ergo Episcopum conueniens admonuit, vt in terra araret, in aqua vero piscaretur, ne tentare Dominum suum videretur: denique ne gloriari præsumeret in aliquo miraculo ex Diuina gratia in se patrato. Denique sanxit Sanctus, vt a mulieribus viri sequestrarentur, & vtrique sexui ædificia & oratoria distincta construerentur. Sic profecto, vt ait idem Patricius, nomen Dei per eos inter gentes, quibus illud prædicabant, non blasphemaretur; [& seorsim habitare,] nec infirmis scandali occasio vlla in casu tali, vel detrahendi materia tribueretur. Quod ergo S. Patricius edixit, & statuit, obseruari fecit.
[8] Idem narratur in S Patricij Vita tripartita lib. 2 cap. 29, vbi non inter arandum pisces cepisse, S. Mel dicitur, sed in terra paullo ante aratro fissa, & imbre humectata, inter sulcos cœpisse piscari, & pisces, eosque salmones, capere. Ac post pauca: Et in perennem vtriusque memoriam, locus in quo primum a S. Mele patratum est miraculum, vulgo An chora thirim, id est, Piscina sicca; & secundum An maoil-tene, id est, fatuus ignis, nuncupatur. Ac deinde: [in remotis domiciliis.] Et sic reliquit eos S. Patricius in diuersis domiciliis locisque, montis interiectu separatos. Melum enim reliquit ad Ard-achadh ad Orientem, sororem in Druimcheo ad Occidentem montis Bri-leith nuncupati inter vtrumque locum iacentis. Porro S. Lupita Virgo colitur XXXVII Septembris, sepulta, vti Iacobus Vsserius de Britamicar. Ecclesiar. primordiis pag. 858 tradit, in Fearta, quæ est in orientali plaga ciuitatis Ardmachæ.
§ II. SS. Melis & Melchi cum S. Brigida familiaritas.
[9] Magna sanctis Episcopis Meli & Melcho cum S. Brigida Virgine interceßit neceßitudo: quippe qui eius nondum natæ diuinitus cognouerunt futuram sanctitatem, & plurimum deinde prouexerunt. Ita prima S. Brigidæ Vita cap. 1 nu. 3. In illis autem diebus, Deo instigante, duo sancti Episcopi ex Britannia venientes, [SS. Mel & Melchus ad ædes patri S. Brigidæ veniunt:] intrauerunt in domum Dubtachi, quorum alter vocabatur Mel, & alter Melchu. Dixitque Mel ad vxorem Dubtachi: Quare tristis es? Famulæ tuæ partus præcellet te & semen tuum. Sed tamen illam ancillam sicut filios tuos ama; quia progenies illius tuo semini multum proficiet. [S. Meleius nondum natæ sanctitatem prædicit:] Idem in 4 Vita cap. 1 nu. 5 refertur, & cum amplificatione in 5 nu. 3.
[10] Idem deinde S. Mel Episcopus sacram Confirmationem sanctißimæ Virgini contulit, [Confirmationem postea ei confert;] vti ex Calendario quopiam narrat Colganus Appendice 5 ad Vitam S. Patricij, cap. 4. nu. 7. & to. 2 ad 6 Febr. in Vita S. Melis cap. 6.
[11] Eadem postea Brigida, annos (vt vulgo tradunt) XIV nata, acceptis secum tribus puellis, vt in eadem prima eius Vita cap. 3 nu. 16 dicitur, perrexit ad fines Nepotum Neil, ad duos Episcopos Mel & Melchu, qui discipuli S. Patricij fuerunt; & in oppidis Medi illi habitauerunt, & habebant quemdam discipulum, nomine Maccalle, qui dixit ad Mel: [dein sacrum velum, cum Melcho & Maccallo,] Ecce Virgines sanctæ foris sunt, quæ volunt velamen virginitatis de manu tua accipere. Tunc introduxit eas ante Episcopum; intuensque illas Episcopus Mel, subito apparuit columna ignis de vertice Brigidæ. Lectis ergo orationibus, Brigida capite submisso pedem altaris ligneum manu sua tenuit, & ab hac hora pes ille viridis sine vlla putredine, [non sine miraculis:] & sine defectu manet in æternum: oculusque eius sanatus est, dum velamen acciperet. Aliæ vero VIII Virgines acceperunt velamen simul cum S. Brigida. Fuse in Prolegomenis ad Vitam S: Brigidæ § 4 a quo ea & vbi velum acceperit, quia recentiores quidam scriptores iam dictis refragantur, disputauimus.
[12] Melem certe & suum Episcopum appellauit & venerata est Brigida. Vitæ eius primæ cap. 4 num. 24. Alia autem die, postquam consummata est septimana Paschæ, dixit S Brigida puellis suis: Si deficit cereuisia, [excipitur ab ea conuiuto, aqua in vinum benedictione mutara:] quam parauimus solennitati Paschæ? Sollicita enim sum de Episcopo nostro Mel, & de hospitibus Christi. Responderunt puellæ dicentes: Deus mittet. Et cum hæc dixissent, venerunt in domum puellæ, vas aqua plenum in humeris portantes, & dederunt illud Brigidæ, vt benediceret solito more. At vero Brigida putans quod cereuisia esset in vase, ait: Deo gratias agimus, qui dedit cereuisiam istam Episcopo nostro. Et sic conuersa est aqua illa in cereuisiam, adinstar vini optimi facta fuit statim.
[13] Eodem tempore S. Brigida dolore oculorum cruciabatur. Hoc audiens Episcopus Mel misit ad eam, vt veniret ad se, [ducit eam oculis dolentem ad medicum quærendum,] quatenus ambo ad quærendum medicum pergerent, qui curaret eam. Cui Brigida dixit: Corporalem medicinam quærere nolo; sed tamen quod tu vis faciemus. Factum est autem, dum Episcopus Mel & Brigida iter agerent ad quærendum medicum, cecidit S. Brigida de curru suo in vado cuiusdam fluminis, & vulneratum est caput eius lapide, & sanguis vehementer fluebat … Accidit autem post hæc, vt ille medicus, [sed in via, misso sanguine sanatur,] quem quærebant, occurreret eis in via. Qui cum manu tetigisset caput Virginis, dixit: O Virgo, medicus caput tuum sanauit, qui multo melior me est: nullum locum inuenit, ex quo effunderet sanguinem. Illum medicum semper quære, qui potest morbum ex te repellere. [nec deinceps medico eget.] Tunc Episcopus ad eam dixit: Nequaquam iterum hortabor te, medicum quærere temporalem.
[14] Post hæc autem Episcopi sancti Mel & Melchu cum S. Brigida perrexerunt in campum Tehtfe, quia illi Episcopi monasterium grande ibi habuerunt. [ducant eam Mel & Melchus Ardachadā:] Cumque Sancta cum suis ibidem moraretur, quadam die Rex Tehtfe haud procul ab eis fuit in conuiuio; & rusticus quidam accessit, vt tolleret de mensa Regis vas quoddam pretiosum, facturæ mirabilis, & materiæ pretiosæ: & hoc vas apud veteres vocabatur Septiformis calix. Illud autem vas cecidit de manu rustici, & confractum est. Tunc iratus Rex iussit eum alligari vt occideretur. Hoc audiens Episcopus Mel, perrexit vt rogaret pro misero. [Melpro reo intercedit, frustra; quem Brigida miraculo liberat:] Sed Rex non dimisit eum. Tunc Mel portans fragmenta vasis confracti, venit ad S. Brigidam; & illa rogauit Deum, & restauratum est vas, & redintegratum est, & miser liberatus est,
[15] Ibidem cap. 5 nu. 34. Tunc sancti Episcopi Mel & Melchu ad S. Brigidam dixerunt: Vis vt nobiscum pergas in Campum Breg, [ducunt eam ad S. Patriciū.] ad S. Patricium salutandum? Brigida respondit: Ego volo ipsum alloqui, vt benedicat me. Tunc perrexerunt in viam sancti Episcopi & Brigida. Subrogauit eos quidam Clericus, habens multam familiam & vaccas & currus & onera multa, cum irent in campum Breg: sed nolebant Episcopi, ne tardaret iter eorum de multitudine pecorum eorum & onerum. Dixitque ad eos Brigida: Ite ante nos. Nam & ego remanebo, & compatiar istis, &c. Porro illi ad Concilium properabant, vt ex sequentibus patet, vbi caussa S. Broni Episcopi agitata.
[16] Idem S. Mel gesta S. Patricij auunculi sui mandauit litteris. [Melacta S. Patricij scribit, adhuc viuentis:] Ita Iocelinus cap. 186 apud Colganum, & citatur ab Vsserio cap. 27 pag. 816. De his quæ mirifice gessit in mundo, libelli vel tractatus referuntur conscripti sexaginta sex numero; quorum pars plurima principantibus Gurmundo & Turgesio consumpta periit incendio. Quatuor tamen codices de virtutibus & miraculis eius, partim Latine & partim Hibernice conscripti reperiuntur: quos diuersis temporibus quatuor discipuli eius, videlicet B. Benignus successor illius, & S. Mel Episcopus, & S. Lumanus Pontifex nepos eius, & S. Patricius filiolus eius, qui post decessum patrui sui Britanniam remeans in fata decessit, & in Glasconiensi ecclesia sepultus est honorifice, conscripsisse referuntur. Melem citat idem Iocelinus cap. 3. Sufficiat ergo miraculum memorasse, inquit, quod S. Mel Episcopus testatur se sæpius conspexisse.
[17] Videtur autem Patricij adhuc superstitis, Acta Mel scripsisse, si verum est, quod habet Vsserius in Indice chronologico ad annum CCCCLXXXVIII. [moritur S. Melan. 488.] Hocanno, vt Vltonienses Annales indicant, mortem obiit S. Mel, primus Ardachadensium Episcopus. At Patricius anno demum CCCCXCIII deceßit. S. Melchum Mele mortuo verisimile est Sedem Ardachadensem suscepisse: sed nihil de eo deinceps reperimus.
§ III S. Munis Ep. Fornagiensis.
[18] Melis Melchiq; frater Munis & ipse Darerice Conisq; filius, cum germanis suis (vt § 1 dictum est) S. Patricium auunculum in Hiberniam comitatus, ei diutißime adhasit. [S. Munis comes S. Patricij,] De eo auctor Vitæ tripartitæ S. Patricij lib. 2 cap. 23. Postquam in Hibernia appulissent, S. Munis reliquit baculum suum, cuidam arbusto innixum, in loco in quo moram traxerunt: nec eius fuit recordatus, donec ad locum remotum peruenerint. Ibi autem coram sancto Antistite conqueritur se baculum amisisse. [baculum amissum] Patricius autem suauiter eum admonens, vt in Domino confidat, ait baculum esse serui Dei, seruorum suorum necessitatibus potentis & (quando expedit) semper volentis succurrere. Sermones autem tales vix finiunt, [procul inde, eius meritis, recuperat,] cum ecce baculum super alio arbusto iacentem & præsentem conspiciunt. Tunc etiam sanctus Antistes ait: Baculos commutemus; ego tuum habeam, & tu teneas meum. Et ita factum est. Et baculus ille inter reliquias, quæ Fornagiæ apud S. Munem asseruantur, [& cum eius baculo commutat:] recensetur.
[19] Cū esset S. Patricius in monte de Cruachanaigle, cuiusdam consultationis gratia destinauit S. Munim ad Romani Antistitis præsentiam, [mittitur ab eo Romam] qui & sacras dedit ei reliquias. Contigisse dicitur ea legatio XXX annis antequam nasceretur S. Keranus artificis filius: hic autem natus est an. ⅠƆXVI, vti in Indice Chronologico tradit Vsserius, & nos ad eius Vitam IX vel XXIX Septembris dicemus: ergo anno CCCCLXXXVI vel CCCCLXXXV, Romam profectus est Munis, cum S. Felix III Ecclesiæ præesset. In Vita tamen Kierani, [an. 486 vel 466] quam habemus imperite & negligenter scriptam, neque leprosi (vt hic mox) neque reliquiarum mentio fit, & dicitur annis L priusquam nasceretur, a S. Patricio prædictus: vnde consequens esset, hæc anno CCCCLXVI esse gesta, cum Romæ sederet St Hilarus.
[20] Dum in itinere esset Munis, obiit in Hibernia leprosus quidam, S. Patricij alumnus, cuius sanctitas Muni reduci cælestibus ostentis declarata est. Mortem eam breuiter auctor Vitæ tripartitæ S. Patricij lib. 2 cap. 24 ita perstringit: Contigit aliqua occasio, [interea leprosus] ob quam S. Patricius in regione Vmhall existens, eiusque leprosus fuerint ab inuicem separati. Leprosus autem se contulit ad locum in quo Cluainmhucnoisia est hodie. Ibi reperit arborem quamdam concauatam, duoque eius brachia ex vna radice versus Orientem protensa: inter quæ & ipse sedem sibi fixit. Cum ibi esset, venit ad cum quidam, a quo petiit an esset Christi fidelis. Qui & respondit, se Christianum esse. Tunc ab eo humiliter petiit leprosus, quatenus e vicinis iuncis fasciculum radicitus euulsum; & in vase mundo haustum de aqua, ibidem mox erumpente, vellet sibi adferre. Ille iussa exequitur. Denuo leprosus petit, quatenus velit adferre instrumenta fodiendi terram, vt suum corpus ibi sepeliat: quod & alter deuote fecit. Et leprosus illi est primus, [in Cluanmicnois moritur,] qui sub humo Cluanensi sepultus est.
[21] Iocelinus cap. 113 secessus a S. Patricio caussam, & vt corpus exangue a lepra emundatum sit, ita narrat: S. Patricius, sancta consuetudine ductus, quemdam leprosum secum detinebat, cui cum magna deuotione cuncta pro Christo necessaria ministrabat, vlcera manibus propriis lauit, vtrumque ipsius hominem quemlibet cibo competenti, reficere consueuit. [diu a S. Patricio alitus,] Leprosus enim corporali sospitate penitus perdita, saluti animæ omnibus modis inuigilare studuit, orationi iugiter incumbere, in omnibus agere semper Deo gratias. Cum autem lepræ squalore succisus, [vir sanctus;] fœtorem commanentibus ingereret; timuit ne ceteris esset horrori, ac clam & humiliter a consortio ceterorum secessit, & in quadam arbore concaua, fortuito inuenta, solitarius secum habitauit. ac paullo post: Ad petentis igitur, vel potius adiurantis, vocem pergens ad locum homo, iuncum exstirpauit, & confestim perspicuus fons erupit: fascem autem de iunco ad leprosum attulit, & de noui fontis scaturigine quod accidit, retulit. Ille gratias & laudes Deo reddidit, deinde homini dixit: Noueris, frater carissime, [cuius meritis elicito fonte] quod Dominus noster Iesus Christus huc te adduxit, vt in fontis illius aqua corpus meum abluas, & in eo loco sepelias. His dictis, oculos ac manus in cælum leuans, [corpus eius ablutum a lepra mundatur,] expirauit: corpusque illius præfatus vir in fonte diluit: nullumque lepræ vestigium in eo videns, sed suauissimum repertum ibidem sepulturæ tradidit & discessit.
[22] Pergit idem Iocelinus: Euolutis aliquantis diebus S. Munis, multarum reliquiarum Sanctorum deuotus baiulus, de Roma reuertebatur, & necessitate coactus in loco prædicto de nocte morabatur. [& ab Angelis noctu honoratur:] Sub noctis autem silentio vidit lucem magnam circumfundere locum istum, & Angelos psallentes audiuit excubias agere vsque mane circa tumulati sepulchrum. Hæc omnia narrauit ille S. Patricio, [volente id auferre S. Mune,] dicens se velle amouere corpus illud sanctum a loco illo deserto. S. Patricius prohibuit hoc fieri, prædiceris ibidem habitaturum quemdam filium vitæ, nondum natum, Kieranum nomine, qui locum illum repleret præclaro Sanctorum examine, & corpus illud sanctum multo sublimaret honore. Quod enim prædixit, [iubet S. Patricius S. Kierano nondum nato relinqui;] processu temporis euenit. Est enim locus ille inter Mediam & Connactiam, in quo sita est ciuitas Cluanensis, in qua habetur hodie Sedes Episcopalis.
[23] Aliud prodigium memorat auctor Vitæ tripartitæ lib. 2 cap. 25 quod ad locum illum Cluain-mic-nois S. Muni contigit. Nam isthic pernoctaturus, deposuit suam thecam cum inclusis reliquiis in vicinæ arboris concauo sinu: quam & arbor ambiisse, [vti & reliquias Roma allatas.] obductaque cortice, omni cauitate abiecta, vndique conclusa crastino mane reperta est. Mira miraculi nouitate attoniti, secures aliaque ferramenta arripiunt, arborem discindere casso conantur labore. [sed intra arborem nocte vna penitus occlusas.] Et cum fatigati nihil proficerent, quæ contigerunt S. Patricio referunt. Patricius ad eos ait: Est quidam filius vitæ, nondum natus, qui illis reliquiis indigebit, nempe S. Kieranus Fabri filius; cui, Diuinæ prouidentiæ speciali fauore, ita reseruatæ sunt, idcirco relinquendæ.
[24] S. Munis memoratus (inquit idem Iocelinus cap. 114) de Roma reuersus, [S. Munis, amore quietis,] ex itineris longi fatigatione fastiditus vsum vlterius itinerandi, precabatur S. Patricium, vt sicut fratribus suis, Ecclesias habentibus, requiem prouidit, sic sibi procuraret locum habitationis contemplationi congruum. Sanctus igitur Patricius illum, licet internæ quietis dilectorem, saluti tamen plurimorum profuturum sciens, obtulit illi locum aptum & optimum, dicens: Ecce collis, ecce vallis; ædifica & inhabita, vbi gratius videatur oculis tuis. Illud autem scito, quod si in valle habitaueris, plures ad Dominum animas producere possis: si autem in colle manseris, [monasterium Fornagiæ ædificat,] pauciores acquires, ob vanitates & amœnitates oculis obiiciendas, & alias caussas casusque complures. Præmonitus & præmunitus Munis a Spiritu sancto, respondisse fertur S. Patricio: Non conqueror de colle seu de valle, sed de stagno proximo; quoniam inibi regalis existat habitatio. Crebra namque aulicorum aliorumque secularium frequentatio fiet mihi molesta, mentisque meæ sabbato ingeret impedimenta. [stagno procibus S. Patricij, Diuina vi submoto:] Confirmans illum S. Patricius, asseruit facile fore Deo, huic molestiæ mederi: recedensque paullulum, preces deuotas & efficaces effudit in conspectu Dei. Nocte igitur sequenti stagnum illud, cum habitaculis & habitatis in eo, tam remore transtulit Dominus, vt nullam molestiam aut grauamen inde sustineret seruus eius.
[25] Sanctus enim Munis manens illic ecclesiam exstruxit, cui S. Patricius de reliquiis sanctorum Apostolorum Petri & Pauli, & aliorum Sanctorum perplurium, ac insignia quædam ad Ecclesiasticum ministerium necessaria dedit. Ipse postea, licet inuitus, [reliquias & ornamenta ei donat S. Patricius.] virtutibus clarescentibus, ad officij pontificalis promotus fastigium, signis etiam coruscans multis, migrauit tandem ad Dominum. Hæc ibi. Est vero Fornagia, siue, vt dicitur in Vita tripartita S. Patricij lib. 2 cap. 2. Forgnuidhe, in regione Cuirene, in Boreali parte Midiæ, ad ripam Australem fluminis Ethne.
§ IV S. Riocus Abbas Inisbouindensis, & Episcopus.
[26] Qvartus sanctorum horum fratrum fuit S. Riocus, qui in Inisbouinde colitur, siue in insula albæ vitulæ. Duæ porro erant eiusdem nominis insulæ apud Hibernos, [Inisbouinde duplex, vbi sita?] vna quæ ad Occidentalem plagam ab Hibernia procul secreta, vt scribit Beda lib. 4 cap. 4 atque ex eo, Vsserius pag. 825 & meminit Cambdenus in descriptione Comitatus Galway: altera in Rigio, siue Regito, lacu Sinei fluminis, inter Mediam & Conactiam. In illa monasterium condidit S. Colmanus Lindisfarnensis Ep. vti cap. citato Beda refert, sed ducentu post Riocum annis. Huius tamen monasterium in eadem insula extitisse censet Vsserius. Colganus in hoc Rigiensi; quod longe verisimilius est.
[27] Pauca de hoc sancto viro tradita litteris reperimus. Vnum illud memorant, [Eugenius, Nelli filius deformis,] eximia præditum fuisse oris corporisq; totius dignitate. Ita Iocelinus in Vita S. Patricij cap. 84. Fuit quidam ex Hiberniæ Magnatibus, Eugenius vocabulo, qui diu prædicanti sibi resistebat Patricio: sed verbi viui & efficacis ratione tandem circumseptus & constrictus, ac signis irrefragabilibus conuictus, credidit, atque vitalis vndæ lauacro lotus in Christo renouari meruit. Erat idem diues & potens in regno, sed vultu menibrorumque habitudine cunctis deformior, qui fuerunt sub eius constituti dominio. Hic multoties super deformitate sua S. Patricio conquestus, precabatur illum, vt precum suarum obtentu, suæ larualis faciei horrorem exterminaret; vt sic Dei sui omnipotentiam, in quem omnis populus credit, experiri posset. Quadam vice S. Patricius precibus pulsatus hominis, de seipso sic verecundati & confusi, sciscitabatur ab eo, cui in forma optaret assimilari. [S. Rioco formosissimo,] Ille vero circumspectis cunctis in circuitu positis, prælegit speciem Riochi Ecclesiastici, custodis codicum S. Patricij. Erat ipse natione Brito, gradu tunc Diaconus, sancti Præsulis consanguineus, speciosus forma præ filiis hominum in finibus illis degentium. Erat nihilominus homo vitæ sanctissimæ, vt dicere posset illud Psalmistæ ex sententia: Domine, in virtute tua præstitisti decori meo virtutem, Sanctus vero Patricius fecit eos in vno lecto sub vno amictu somnum capere: [precibus S. Patricij,] stansque super eos leuauit puras manus in oratione. [Psal. 29. 8] Res mira & valde inusitata. Cum excusso sopore a strato surrexissent, nulla in vtriusque vultu apparuit distantia; discreuit illos tantummodo tonsura. [similis efficitur,] Cunctos ergo hoc agnoscentes admiratio percussit: sed hoc in se signum experti copiosior lætitia pectus perfudit.
[28] Idem in 4 Vita S. Patricij apud Colganum cap. 71, & in Vita tripartita lib 2 cap. 116 narratur, ac simul qua ratione idem Eugenius, S. Patricij benedictione, [& altior,] longiorem corporis staturam adeptus sit. Erat autem tunc ætate prouectus Eugenius hic Nelli filius, quippe multorum iam liberorum parens, e quibus Muredachus ei auctor fuerat, vt Christi fidem complecteretur, [S. Patricio admodum familiaris.] vt in citata tripartita Vita lib. 2 cap. 114 narratur. S. Patricius autem adeo ei erat familiaris, vt Conallo Endæ Cromij filio, Amalgadij Regis Connactiæ nepoti, Ængusij patrui sui fraude aditu aulæ Temoriensis excluso, ne patris caussam agere coram Laogario Rege & Eugenio, aduersus regni competitore; posset, ita vir sanctus præscripserit: Ingredere nunc ianuis apertis, ad Eugenium filium Neill, amicum meum fidelem, qui te adiuuabit: capiesque occulte annularem eius digitum, quod signum est inter nos semper. Eugenius autem hæc aduertens, petiit quid placeat S. Patricio. Ita lib. 2 Vitæ tripartitæ cap. 78. At de S. Rioco nihil aliud comperimus.
DE S. VEDASTO EPISCOPO ATREBATENSI IN BELGICA II,
CIRCA Annvm DXL.
Commentarius præuius.
Vedastus, Ep. Atrebatensis in Belgio (S.)
Avctore G. H.
§ I Episcopatus Atrebatensis & Cameracensis quondam vniti. An alij istic ante S. Vedastum Episcopi?
[1] Atrebates, Ptolemæo Ατρεβάτιοι, quibusdam Atrabates & Atrauates, notissimi Belgicæ secundæ populi, quibus quondam caput fuit Nemetocenna, seu Nemetocerna, deinde Nemetacum & Nimetacum, [In Belgica II Atrebatum] dictum: quo postea abolito nomine, ab ipso populo, Ciuitas Atrebatum, vel Atrebatta appellata est. Ptolemæus Atrebationum caput censuit Origiacum, quod alteri eius fere tractus oppido, vulgo Orchies, videri potest nomen adhæsisse. Cum deinde, seu Romano imperio inclinante, seu potius sub primis Francorum Regibus, per Gallias imperio potitis, regiones in varios pagos distinguerentur, hæc vrbs Atrebatum pago Adertiso, aut Adarteso, inclusa: vnde incolæ Adartesij, & Artesij dicti sunt: estq; etiamnum inter Belgicas prouincias celebris Comitatus Artesia, late per Morinos extensa. Qua Atrebatibus Neruij contigui erant, horum extat præclara vrbs Cameracum, antiquo etiamnum nomine appellatum. [& Cameraeum, Sedes Episcopales olim vnitæ.] Vtrique vrbi iidem diu fuerunt Episcopi vsque ad annum Christi ⅠƆXCIV, quo proprius Ecclesiæ Atrebatensi datus est Antistes. An vtrique præfuerit S. Vedastus, infra inquiremus. Vtriusque Chronicon conscripsit Baldericus, dein Nouiomensis Episcopus, ante a secretis Gerardo I, Lierberto & Gerardo II, vltimis vnitæ ædhuc Sedis vtriusque Episcopis. Præfatur hic auctor, illud a se Chronicon contextum esse ex Annalibus atque historiis Patrum, seu etiam ex gestis Regum, sed & ex chartis quoque, quæ adhuc in archiuo ipsius Ecclesiæ sunt: nec vllum reperisse se ostendit harum vrbium Episcopum, aliumue diuini verbi præconem, S. Vedasto, de quo hic agimus, antiquiorem. Nam, vt inquit lib. 1 cap. 5, primos earum Ecclesiarum Patres quædam vetustatis obscuritas a nostra seclusit memoria, imo ea, quæ peccatis exigentibus Galliarum Ecclesias Paganorum persecutio subuertit: quæ adeo in Christianorum populum efferbuisse legitur, vt Christiani, qui ea tempestate fuerant, per latibula Diuina celebrarent mysteria. Hæc Baldericus.
[2] Inter hos Patres primos alij statuunt Sagericum, seu Gangericum, & Diogenem, seu Giogenem, Episcopos. Liber Chronicarum cum imaginibus anno MCCCCXCIII Nurimbergæ excusus, [Sub Romanis non fuit istic Episcopus Sagericus,] refert folio CVII sub Traiano floruisse Irenæum Episcopum Lugdunensem, Lucianum Bellouacensem, discipulum B. Petri, Santinum Episcopum Meldensem discipulum Dionysij, Taurinum Episcopum Eboracensem, (imo Ebroicensem) Sagericum Episcopum Cameracensem discipulum Dionysij, & alios. Centuriatores Magdenburgenses centuria 2, cap. 10, inter Gallicanos Doctores relatis fere eisdem Episcopis, Taurinum eodem errore Eboracensem Episcopum statuunt, eiq; iungunt Gangericum, quem illius fratrem faciunt, Episcopum Cameracensem, cum ante fuisset discipulus Dionysij. Coluntur die XI Augusti & S. Taurinus Episcopus Ebroicensis, [qui S. Gaugeritus est.] & S. Gaugericus Episcopus Cameracensis, quos illi antiquitatis Ecclesiasticæ perturbatores, coniunxerunt tamquam fratres & simul Episcopos ordinatos, cum pluribus seculis inuicem distent. Nam S. Gaugericum Clerus, populusque Cameracensis a Childeberto Rege Austrasiorum sibi ordinari postulauit; quorum votis confestim voluit Rex satisfieri missis ad Ægidium Remensem litteris: vt Acta illius docent. Cœpit autem dictus Childebertus regnare vix lustro ætatis vno peracto, vt tradit Gregorius Turonensis lib. 5 histor. Franc. cap. 1, die Dominici natalis, anni DLXXV; vita functus, anno ⅠƆXCVI. At vero memorato Ægidio, iussu Childeberti anno regni eius XV, Christi ⅠƆXC, in exilium pulso, ordinatus est Remensis Episcopus Romulsus, vt idem Gregorius refert lib. 10, cap. 19. De S. Irenæo supra memorato, qui sub initium seculi tertij martyrij palmam adeptius est, agemus XXVIII Iunij: & de S. Sanctino XXII Septemb. De S. Luciano Bellouacensi egimus VIII Ianuarij; vbi plura de tempore martyrij eius atque aliorum Galliæ Apostolorum: plenius rursum acturi ad Vitam S. Dionysij IX Octobris.
[3] Non defuisse interim arbitramur viros Apostolicos, qui in ditionibus Atrebatensi & Cameracensi, etiam cum Gentiles Imperatores dominarentur, fidem Christi plantarint, [Christiani fuerunt hi populi sub Romanu,] quandoquidem Morinis & Ambianis, inter quos medij erant Atrebates, Christum prædicauerint SS. Fuscianus & Victoricus, postmodum apud Ambianos XI Decembris martyrio coronati: quo etiam tempore SS. Piatus, Eubertus & Chrysolius, in ditiones versus Lisam fluuium sitas, Christi nomen atque Euangelium intulerunt: estq; Chrysolius sepultus Cominij, Piatus & Eubertus Siclinij. Postquam vero fides Christi sub Christianis Imperatoribus florere cœpit, tum Notitia Prouinciarum & Ciuitatum Galliæ ordinata est, iuxta quam in Prouincia Belgica secunda, [potissimum Imperatoribus Christianis;] sub Metropoli ciuitate Remorum, leguntur Ciuitas Atrabatum, & Ciuitas Camaracensiū. Sed ea Notitia ciuilis potius a viris quibusdā eruditis censetur quam Ecclesiastica: Baldericus lib. 1 ca. 7 eam Notitiā S. Dionysio Papæ attribuit, & Ecclesiasticam credidit, qua Sedes Episcopales indicentur.
[4] Interea Wandali & Alani secundum Prosperi Chronicon, Arcadio VI & Probo Coss. anno Christi CDVI, [passi persecutionem a VVandalis,] Gallias traiecto Rheno pridie Kalendas Ianuarias ingressi: a quibus aliisq; barbaris, vt deplorat S. Hieronymus in Epistola XI ad Ageruchiam viduam, Moguntiacum, nobilis quondam ciuitas capta atque subuersa est, & in ecclesia multa hominum millia trucidata. Vangiones longa obsidione deleti: Remorum vrbs præpotens, Ambiani, Atrebates, extremique hominum Morini, Tornacus, Nemetes, Argentoratus, Aquitania, Nouemque populania, Lugdunensis & Narbonensis prouincia, præter paucas vrbes populata sunt cuncta: idque annis potißimum CDVII & sequenti. [anno 407 & 408,] Nam Honorio VIII & Theodosio III Coss. anno CDIX, secundum idem Prosperi Chronicon, Wandali Hispanias occupauerunt. Wandalis hisce iungit Idatius Alanos & Sueuos. Hac incursione barbarorum S. Nicasium Remensem Episcopum, cum Eutropia sorore aliisq; Christianis, a Wandalis interfectum esse tradit Flodoardus lib. 1 historiæ. Remensis cap. 6. Verum quod asserat cum eo inter Episcopos in Galliis renituisse gloriosos viros beatissimum Aurelianensium Pontificem Anianum, Sanctum quoque Lupum Trecassinum, & B. Seruatium Tungrensem, aliosque nonnullos virtutibus insignes; videri potest vixisse S. Nicasius ad Hunnorum inundationem, vt in eius Actis legitur, quod accuratius inquiretur ad dictorum Episcoporum natalem S. Nicasij XIV Decembris, S. Aniani XVII Nouemb. S. Lupi XXIX Iulij quibus S. Seruatius male iungitur, multo ante vita functus. [& ab Hūnis anno 45.] XIII Maij. In posteriore illa persecutione, vt infra in Actis num. 14 dicitur, Hunnorum, Rex Attila vrbem Atrebatum ferro vastauit & igne, & circa altaria altissimi Regis sanguinem seruorum Dei effudit &c. Anno hæc Christi contigerunt circiter CDL. Cæsis anno sequenti Hunnis Franci deinceps sub Meroueo & Childerico suum in hisce regionibus stabiliuerunt regnum, sub quibus adhuc Paganis nequiuerunt Christiani ad florentem religionis cultum redire: atque ita prædictorum Atrebatensium Martyrum gesta, imo & nomina a nostra memoria (vt Baldericus ingemiscit) vetustas obscura seclusit.
[5] Vnus ab recentioribus profertur Diogenes, in aliqua Barbarorum irruptione occisus. Primus, quem reperimus eius meminisse, [An eorum Episcopus Diogenes,] est Christianus Massæus, qui anno ⅭⅠƆⅠƆIX a Iacobo Crojo Episcopo Cameracum euocatus, ibidem scholis publicis ad iuuentutem erudiendam præfuit. Hic in Chronico mundi a se conscripto adnotat lib. 13 ad annum ⅠƆCXV inter Episcopos Cameracenses, quorum catalogum interserit, primum omnium eorum, qui memoriæ traditi sunt, fuisse Diogenem, Martyrem Wandalorum temporibus. Extat eiusdem nomen in Gallico MS. catalogo Episcoporum Cameracensium vsque ad dictum Iacobum Crojum, vt illius aut idem Massæus fuisse auctor videatur, aut certe alius ex eius Chronico illum excerpsisse. Ferreolus Locrius, ad S. Nicolaum apud Atrebates Parochus in suo Chronico Belgico, ad annum ⅭⅠƆⅠƆC perducto, tradit eumdem in tabulas Ecclesiæ Cathedralis relatum, [natione Græcus,] his verbis: Quidam Diogenes, natione Græcus, tempore Vandalicæ persecutionis, quæ crudeliter grassata est in regno, & in Ecclesiis eiusdem regni Francorum, a Romano Pontifice in Galliam gratia prædicationis est directus, & a quodam temporis illius Remorum Archiepiscopo Episcopus consecratus. [Roma missus; at non ad Frācos:] Hic primum prædicauit Atrebati. Sic illæ tabulæ, in quibus perperam statuitur regnum Francorum tempore Vandalicæ persecutionis fuisse in Gallia, quam Clodio, qui ab anno CDXXVIII ad annum CDXLVIII Francos rexit, primus ad Somonam vsque fluuium occupauit: contra quam incursionem Atrebates defensi videntur a Romani exercitus Ducibus Aëtio & Maioriano, a quibus Francos apud vicum Helenam profligatos fuisse tradit Sidonius Apollinaris carmine V, siue Panegyrico huic Maioriano dicto. Quis locus fuerit Helena, aliis Hedena, disceptatur: quibusdam Lendium est, quod oppidum Lenense castrum dixit Baldericus lib. 2 cap. 22: aliis Houdaing aut Olhain pagi: nonnullis Hesdinum oppidum. Ceterum prima Francorum irruptione Cameracum interceptum fuisse constans scriptorum consensus est: eam irruptionem refert Sigebertus ad annum CDXLV.
[6] Secundo, easdem tabulas, in quibus in Gallias dicitur Diogenes tempore persecutionis Wandalicæ directus, [an tempore persecutionis VVandalorum?] quo S. Innocentius Papa Ecclesiam regebat, refutant idem Locrius, Riaßius in Belgica Christiana, Coluenerius in Notis ad lib. 1. Balderici cap. 5, & alij dum Roma a Siricio Papa anno CCCXC missum volunt. At Guilielmus Gazæus in Historia Ecclesiastica Belgij, missum tradit circa annū CCCLXVIII aut CCCLXX, [num sub iis Martyr,] quo Ecclesiæ præerat S. Damasus Papa. Tertio, quod silent tabulæ prædictæ, martyrium ipsi adscribunt omnes, & fere in Wandalica persecutione: adduntq; S. Nicasium Episcopum Remensem; a quo Diogenem & Episcopum ordinatum, & ad Atrebates delegatum scribit idem Locrius. Molanus ad VI Februarij in elogio S. Vedasti ait proditum esse, Diogenem, vel Giogenem, Atrebatum Episcopum martyrij coronam Hunnorum ferocia percepisse. [an sub Hunnis?] In silentio Flodoardi, Balderici aliorumq; antiquorum, nihil certi de hoc Diogene pronuntiare possumus, veriti aliquam hic confusionem, quam ante in Sagerico vel Gangerico ostendimus. Hunc tamen Sagericum Episcopum primum statuit Franciscus le Bar in suis collectionibus monasticis MSS. tomo 5, par. 2, ac secundum subiungit Diogenem. Vtrumque recensent ac Sanctum appellant Vinchantus lib. 1 Annalium Hannoniæ cap. 22 & Catullius in Tornaco Syntagmate 2. Coluenerius priorem reiicit, quem repererat S. Siagrium dictum in lib. MS. monasterij Henniacensis, & ab S. Euaristo Papa directum vrbi Cameracensi Episcopum. At S. Diogenem ait constare ex traditione, quam iam discußimus, præfuisse Ecclesiæ Atrebatensi. Nos si aliquid certius nactifuerimus, iterum de eo agemus XIV Decemb. quo die ad elogium S. Nicasij addit Molanus, quosdam in eadem tempora referre Diogenem quemdam Episcopum & Martyrem Atrebatum. Sigebertus primum Atrebatensium Episcopum statuit S. Vedastum.
§ II Ætas SS. Remigij & Vedasti, vtriusque Episcopatus. Francorum ad fidem conuersio.
[7] Francorum originem, sedes, migrationes, & in varia regna diuisionem, cum accurata epocha temporum deduximus I Februarij ad Vitam S. Sigeberti, [S. Remigius natus anno 435.] eorumdem Francorum ex prima Merouingorum stirpe Regis; & in Diatriba de Episcopis Traiectensibus. Antequam hi Franci Gallias occuparent, iam natus erat circa annum CDXXXV, futurus illorum Apostolus, S. Remigius: [fit Episcopus anno 457:] ordinatus deinde anno ætatis suæ XXII Remensis Ecclesiæ Episcopus circa annum CDLVII, cum alterum iam annum Francis imperaret Childericus, vita functus anno CDLXXIX; cui tum filius Chlodoueus subrogatus, primum regni annum numerat Christi CDLXXX. Natus iam pridem S. Vedastus, eo tempore in virum eximium euaserat, de quo & S. Remigio, huiusq; fratre, ita scribit Sigebertus in Chronico ad annum CDLXXXVI: Clarent in Galliis Remigius Remensis, [cum eo floret S. Vedastus Sacerdos anno 486:] & Principius frater eius Suessionum Episcopus, & Vedastus post Episcopus Atrebatensis. Hunc Richardus Wassenburgius lib. 2 Antiquitatum Belgicarum, eumq; secutus Locrius ad annum Christi CDLXXXVI, aiunt fuisse nepotem S. Firmini Episcopi Virdunensis, cui dies IV Maij sacer est, quibus vt firmiter valcamus assentiri, vetustiora proferenda essent monumenta. Rassius in Belgica Christiana scribit eumdem S. Vedastum primum a S. Remigio fuisse consecratum Episcopum Tullensem; quod prorsus improbamus. [non fuit Episcopus Tullensis:] Erat Tullum in Belgica 1 sub Metropoli Treuirensi. Nec vlla Vedasti mentio est in catalogis Episcoporum Tullensium: atque infra in Actis num. 5 dicitur sanctus Dei Sacerdos, & Prædicator Euangelicus, qui nu. 7 laudabili religione soli seruiebat Deo, & dulcissimos contemplatiuæ vitæ carpebat fructus; quiq; diu postea, vt mox dicemus, ordinatus est Atrebatensibus Episcopus. Consecratus quoque Atrebatensi Ecclesiæ Episcopus a S. Remigio dicitur in antiquis Martyrologiis infra citandis; non ergo Tullensi. Interim Rex Chlodoueus, [ducit Chlodoueū baptizandum ad S. Remigiū:] cum anno CDXCIV victoria de Alamannis obtenta rediret, apud Tullum oppidum eum agnouit: eoq; socio itineris assumpto, ad S. Remigium baptizandus properauit, quod festo Natalis Christi factum esse docuimus V Februarij ad Vitam S. Auiti § 4.
[8] S. Vedastus a Rege, cui admodum carus erat, commendatus S. Remigio, ad Episcopatum Atrebatensem promotus est, [ordinatur Episcopus Atrebatensis, non anno 531, neque 530.] sed quo tempore variant Auctores. Sigebertus, qui eum ad annum CDLXXXVI claruisse dixerat, fui non satis memor ad annum DXXXI scribit primum Atrebatensium Episcopum ordinatum a S. Remigio. Eumdem annum aut præcedentem DXXX signant quam plurimi auctores, Massæus lib. 13 Chronici, Meierus lib. 1 Annalium Flandriæ, Locrius, aliq;. Baronius in Notis ad Martyrologium Romanum, hoc VI Februarij, differt eius ordinationem ad annum Christi DXLII. Lectiones Breuiarij Atrebatensis, [neque 542,] cum Officiis propriis Festorum eiusdem Ecclesiæ Duaci anno ⅭⅠƆⅠƆCXXXII recusæ, statuunt S. Vedastum ordinatum Episcopum, [neque tēpore Hormisdæ Papa, facti anno 514,] vrbique Atrebatæ directum, cum S. Remigius vices Hormisdæ Papæ per regnum Francorum obtineret. Quidquid sit de hac Vicarij dignitate atque auctoritate S. Remigio conceßa, quam suspectam habet Carolus a S. Paulo Episcopus Abrincensis lib. 5 Geographiæ sacræ num. 12, hoc certum nobis atque indubitatum est, ante Pontificis Hormisdæ tempora ordinatum esse Episcopum S. Vedastum. Sedit S. Hormisda a XXVI Iulij anni ⅠƆXIV vsque ad annum ⅠƆXXIII, quo vita functus est VI Augusti: vt rationes adferendæ multo magis oppugnent ante nominatos auctores diu post S. Hormisdæ obitum eius consecrationem differentes.
[9] Factus est aliquot annis ante Episcopus S. Vedastus, quam e vita migraret Chlodoueus, [sed sub Rege Chlodoueo, defuncto anno 509,] defunctus anno ⅠƆIX, die XXVII Nouembris, vt alibi accurate probatum. Nam, vt in breuiore Vita legitur, actum deinceps, cum diu Episcopus fuisset, vt mortuo Chlodoueo, Chlotharius filius eius, in locum patris suffultus a Francis, regnaret, & egregie regni regimina regeret &c. Quæ Alcuinus in Vita repetit num. 17, vbi conuiuio cum S. Vedasto dicitur adfuisse Rex Chlotharius prædicti Regis Chlodouci filius, qui tunc temporis regni regebat sceptrum, in tetrarchia scilicet fratrum, sede eius regia apud Sueßiones constituta. Ob hanc caussam recentiores plurimi Scriptores, [non post baptismū eius anno proximo,] anno proximo post baptismum Chlodouei inchoarunt Episcopatum S. Vedasti. Ita Buzelinus noster lib. 1 Annalium Gallo-Flandriæ refert in annum Christi CDXCVI & victoriam Chlodouei de Alemannis, & suscepto baptismo eius ad fidem Christi conuersionem, ac deinde in annum sequentem CDXCVII confert consecrationem S. Vedasti in Episcopum Atrebatensem. Coluenerius in scholiis ad Flodoardum lib. 1. cap. 13 baptismum Chlodoueo censet collatum anno CDXCIX, secutus Baronium; & in Catalogo Episcoporum Cameracensium & Atrebatensium, quem Balderico præfixit, S. Vedastum tradit Episcopum factum circa annum quingentesimum. Miræus in Chronico Belgico, relato baptismo Chlodouei in annum CDXCVI, [aut secundo,] biennio post statuit Episcopatum S. Vedasti, anno CDXCVIII ita scribens: Sub hoc tempus S. Remigius Remorum Archiepiscopus religionem Christianam in Belgica restituit; Atrebatensibus & Cameracensibus S. Vedastum, Tornacensibus Theodorum, Morinensibus Antimundum, Episcopos dedit. Hæc ibi. Nos plures etiam annos inter conuersionem Regis Chlodouei, & initium Episcopatus S. Vedasti interponendos arbitramur, [sed fere sexto circa annū 500:] quod medio tempore, vt in Actis legitur num. 10 & 11, moratus apud S. Remigium, dicatur vitæ meritis & virtutum claruisse exemplis, a multis visitatus ob celeberrimam sanctitatis famam, ob eamq; late celebratam ordinatus Episcopus. Quæ eadem habet Baldericus cap. 7, ac tandem addit S. Vedastum cum B. Remigio ita detentum, fauente Rege Chlodoueo ordinatum esse Episcopum &c. Requirimus ergo moram quinque circiter annorum interpositam, & qui baptismum Chlodouei referimus in finem anni CDXCIV, verosimilius ex anno obitus infra aßignando statuimus consecratum esse Episcopum circa annnum quingentesimum: quem cum Coluenerio etiam amplectuntur Claudius Robertus in Gallia Christiana, Raißius in Belgica Christiana, Miræus in Fastis Belgicis aliiq;.
[10] Baldericus vbi exposuit cap. 7 libri 1, quo Zelo S. Vedastus iam Episcopus ecclesiam Cathedralem, quam istic olim fuisse arbitratus est, [non suppleuit in Synodo Viennensi vices S. Remigij euocati a S. Mamerto,] in nouum sinceræ religionis vigorem renouarit, & cap. 8 quomodo circumiacentis prouinciæ populos a falso deorum cultu ad veram Christianæ fidei notitiam perduxerit, subdit hæc eodem capite 8: Huius temporibus habita Synodus Vienna vrbe describitur; ad quam Galliarum Episcopi a B. Mamerto conuocati, pene omnes conuenerunt: vbi & ipsi B. Remigium, vtpote diuinis eloquiis eruditissimum, & præstantioris gratiæ priuilegio facundissimum, venire petierunt. At vir sanctus senio grauis, cum corporis imbecillitate detineretur, beatum illuc Vedastum vicariæ sollicitudinis cooperarium direxit: vbi Episcopi communi consilio decreuerunt seruari ieiunium, quod triduo ante Ascensionem Domini vsque nunc per omnes Galliarum Ecclesias agitur. Hæc Baldericus, nescimus qua in errorem eum occasione abductus. Quæ etiam ex Tabulis Ecclesiæ Vedastinæ refert Locrius ad annum DXXX. De S. Mamerto nonnulla disputauimus ad Vitam S. Auiti Episcopi Viennensis V Februarij § 1, qui eum habuerat in sacro baptismo patrinum, eiq; post S. Isichium patrem suum in Episcopatu successerat: ibiq; diximus S. Mamertum Episcopum circa annos CCCCLX & CCCCLXX floruisse. [defuncto seculo 5,] Reliqua accuratius discutiemus XI Maij ad eius Vitam. Ado Episcopus etiam Viennensis, cum vno loco de Litaniis ab eo institutis egisset ante obitum S. Martini (quem 1 Februarij ostendimus conuenire in annum CCCXCVII) altero loc, relata ad fidem Christi conuersione Chlodouei, subdit: Hoc tempore beatissimus Mamertus Viennensis Episcopus cladem imminentem lacrymis & precibus suis a Viennensium vrbe remouit … concepit animo Rogationes &c. Quo tempore si aliqua Synodus habita fuisset, non incommode a S. Remigio viro sexagenario, seu morbo, siue aliis negotiis maioris momenti ob Regem connersum impedito, in eius locum Vedastus magna tum sanctitate celebris Sacerdos potuisset mitti. Verum id non factum est in dicta ante Synodo Viennensi, tum quod non tantum S. Mamerto, sed & S. Isichio mortuis, iam aliquot annis Ecclesiam eam rexerat S. Auitus, cuius litteras ad Chlodoueum Regem Christianam religionem amplexum, dedimus ad huius Vitam § 4; [sub Regibus Burgundionū.] tum etiam quod Vienna subiecta Regibus Burgundionum esset, a quibus, Arianæ hæresi addictis, non facile fuisset permissum, vt Episcopi e regno Francorum aut Gothorum, qui reliquis Gallis imperabant, ad Synodum inuitarentur. Egimus ibidem § 8 de synodo Epaonensi sub S. Sigismundo Rege Catholico celebrata, ad quam nulli præter eius subditos fuerunt euocati. Quid si Synodus I Aurelianensis sub Chlodouico anno Christi DVIII aut sequente habita cum Viennensi a Balderico confundatur? Certe in ea Canon XXVII præscribit, [an fuerit in Synodo Aurelianensi?] Rogationes, id est, Litanias cum triduano ieiunio ante Ascensionem Domini ab omnibus Ecclesiis celebrandas. Ibi loco S. Remigij, & nomine suo potuit interfuisse S. Vedastus, cuius tamen nomen, quod catalogus mutilus sit, subscriptum non reperitur.
[11] Pars magna interim Francorum, ait Flodoardus lib. 1 Historiæ Ecclesiæ Remensis cap. 13, necdum ad fidem Christi conuersa, cum quodam Raganario Principe trans Somnam fluuium post aliquamdiu in infidelitate versata est, donec superna disponente gratia, [An datus Episcopus Cameracensibus,] præfato Rege Ludouico (ita Chlodoueum appellat) gloriosis potito victoriis, idem Raganarius, flagitiorum sectator ac turpitudinum, vinctus a Francis traditus est & interemptus, omnisque Francorum populus ad Christi fidem per B. Remigium conuertitur ac baptizatur. Hæc Flodoardus, cuius historia recitata addit Baldericus lib. 1 cap. 4, eos potius credi per B. Vedastum conuersos ac baptizatos. Numquam enim, ait, S. Remigium in nostris partibus verbum Dei populo prædicasse audiuimus; sed ab illo & a Rege nouiter baptizato huic nostræ vrbi ad conuertendam gentem directum B. Vedastum cognouimus: quare illum huius negotij auctorem credimus. Hæc Baldericus. [occiso Rege Ragnachario?] Fuit autem Ragnacharius, secundum Gregorium Turonensem lib. 2 Histor. Franc. cap. 42, Rex apud Camaracum, propinquus Chlodouei: quo aliisque Regibus interfectis, Chlodoueus paullo ante obitum regnum suum per Gallias dilatauit. Quo tempore potuit a S. Remigio Ecclesia Cameracensis S. Vedasto commendari: qua tamen de re silent auctores æuo vtriusque viciniores. De Optimatibus sub Chlothario necdum ad Christum conuersis infra agemus.
§ III Annus obitus SS. Remigij & Vedasti.
[12] Mortuo Chlodoueo XXVII Nouembris anno Christi DIX, quatuor eius filij regnum inter se partiti sunt, quorum senior Theodericus in regno Metensi, quod postea Austrasiorum dictum est, obtinuit Remos, & Cameracenses; Chlotharius vero apud Sueßiones sedem regiam habuit, & simul imperauit Atrebatibus: apud quos S. Vedastus suum Zelum sub eo exercuit. Anno horum Regum primo, Christi DX, scripsit epistolam S. Remigius ad tres Episcopos, Leonem, quantum colligimus, Senonensem, Haraclium Parisiensem, [S. Remigius scribit epistolam ad 3 Episcopos anno 510, Episcopatus 53.] & Theodosium Autißiodorensem, de Claudio Presbytero, in cuius caußa spretum se ab illis fuisse conqueritur. Præsidebat tum S. Remigius Sedi Episcopali, vti de se testatur, quinquaginta & tribus annis, qui ab anno CDLVII, quo Episcopum diximus consecratum fuisse, ad hunc DX congrue numerantur, quando post obitum Chlodouei has se litteras dare significat, dum Claudium a se Presbyterum factum esse ait præcellentissimi Regis testimonio, [post mortem Chlodouei,] qui erat non solum prædicator fidei Catholicæ, sed defensor; vbi vocabulo erat illum tum obiisse innuit. Sirmondus eam Epistolam retulit inter Concilia Galliarum, [non anno 523,] ad annum Christi DXXIII; quo solum intuitu Petauius parte 1 Rationarij temporum lib. 6 cap. 19 & lib. 7 cap. 4, & Miræus in Chronico Belgico ad annum 535 inferunt S. Remigium circa annum CDLXXI ad Episcopatum Remensem promotum fuisse. Verum eadem epistola legitur apud Andream du Chesne tomo 1 Scriptorum Historiæ Francorum absque vlla anni a Sirmondo præpositi mentione; [pridem ante defuncto S. Theodosio Episc. Autissiodorensi, cui scribit:] vt eum hic annum videatur elegisse, morti vtcūmque modo vicinum. Præterea duo Episcopi, ad quos S. Remigius scripsit, Heradius Parisiensis, & Theodosius Autißiodorensis interfuerunt Synodo Aurelianensi 1, sub Chlodoueo anno DVIII aut sequente habitæ; cum tamen secundum tabulas Ecclesiæ Autißiodorensis apud Baronium in Notis ad XVII Iulij, & Saussaium in Martyrologio Gallicano S. Theodosius, qui eo die colitur, VIII tantam annos, cum aliquot mensibus, illi Ecclesiæ præfuerit, nec potuerit vixisse vsque ad annum ⅠƆXXIII. [huius successores] Imo si tempus illorum, qui viginti post S. Theodosium annis eidem Autißiodorensi Ecclesiæ præfuerunt Episcopi, diligenti trutina examinetur, non videtur vltra annum ⅠƆX diu superfuisse. [SS. Gregorius,] Nam qui ei subrogatus est S. Gregorius, XII annis & mensibus VI ibidem Episcopus sedit, vt ex eisdem credo tabulis, asserit XIX Decembris ad diem eius natalem Saussaius. Successerunt deinde SS. Optatus, [Optatus, Droctoaldus,] & Droctoaldus ob illustria patrata facinora Cælitibus adscripti, vt singulis aliquot etiam anni sint concedendi. Colitur S. Optatus XXX Nouembris, S. Droctoaldus VIII eiusdem Nouembris. [& Eleutherius Episc. anno 531.] Et qui huic subrogatus est S. Eleutherius, (cui dies XXVI Augusti sacer est) interfuit Synodo Aurelianensi II, anno Childeberti & fratrum Regum XXII, Christi ⅠƆXXXI.
[13] His positis de eiusdem S. Remigij obitu facilius certi quid stabilitur. [S. Remigius obit anno 530,] Hincmarus in eius Vita, & Flodoardus lib. 1, cap. 16 tradunt illum cursum sancti certaminis consummasse, postquam septuaginta quatuor annos in Episcopatu Domino ministrauerat, nonagesimo sexto ætatis suæ anno; Christi aut ⅠƆXXIX, aut, si eos completos sumamus, & quod Idibus Ianuarij ad cælestem coronam euolarit, [13 Ianuarij.] anno potius ⅠƆXXX. Annos eius Episcopatus confirmat Gregorius Turonensis libro de Gloria Confessorum, cap. 79, asserens illum septuaginta & eo amplius annos expleuisse. Eumdem etiam Christi annum eius obitu illustrem colligimus ex eiusdem Epitaphio ab Hincmaro posito, in quo dicitur sacri eius corporis Translatio facta Kalendis Octobris anno ⅠƆCCCLII, cum
ter centenus octauus tangeret annus,
Hic Iustus Domini quo petit astra poli:
Ter centum fuerant tres & deni quater anni, [(error 15 annorum in Epitaphio)]
Quo vitæ Francos gurgite lauit ouans.
Vbi a calculo Hincmariano, vt ad rectam alibi statutam Chronologiam deducatur, tollendi sunt anni quindecim. Baptizatum diximus Chlodoueum anno Christi CDXCIV, quod Hincmarus additis quindecim annis statuit factum anno ⅠƆIX, cui dum iungit annos in Epitaphio expressos CCCXLIII, efficit annum ⅠƆCCCLII, quo sacræ reliquiæ fuerunt translatæ. Ita vice versa si ab eo anno ⅠƆCCCLII detrahantur CCCVIII, supererit annus DXLIV, cui ascripsit obitum S. Remigij; si autem, vt clare demonstratum est fieri oportere, alij quindecim anni in calculo Hincmariano superflui etiam auferantur, dictus ante annus ⅠƆXXIX supererit. Verum quia mensis October ab Idibus Ianuarij sequentis anni minus distat, ad eum iudicamus obitum S. Remigij potius referendum, quem supra statuimus annum Christi ⅠƆXXX. Preæclare hanc correctionem quindecim annorum contra Hincmarum confirmant S. Remigij successores S. Romanus, [succedunt S. Romanus,] Flauianus, & Mappinius. De S. Romano agimus XXVIII Februarij, eius Sedi aßignantes triennium aut summum quadriennium, obitumq; eius referentes ad annum ⅠƆXXXIII, aut sequentem. Qui huic subrogatus est Flauius, interfuit Aruernensi Synodo sub Theodeberto Rege V Idus Nouemb. post Consulatum Paulini iunioris habitæ, [Flauius, Episcopus anno 535.] is est annus ⅠƆXXXV. Ast a Flauij successore Mappinio missus Protadius Archidiaconus subscripsit Aurelianensi Concilio V, anno Regis Childeberti XXXVIII, Christi ⅠƆXLVII.
[14] [Mappinius, 547.] Quod S. Remigius condidit testamentum, cum reliqua Vita daturi sumus I Octobris, in quo nulla S. Vedasti mentio est: illud ex duplici codice MS. erutum conimunicauimus Ioanni Iacobo Chiffletio; qui in disquisitione de Ampulla Remensi vulgauit cap. 3. [An S. Vedastus subscripserit testamento S. Remegij.] Quod ante extabat apud Flodoardum lib. 1 cap. 18, Brissonium lib. 7 de Formulis & solennibus populi Romani verbis, Miræum in Codice Donationum cap. 1, aliosq;, pluribus interpolatum est, cui secundus subscripsit S. Vedastus his verbis: Vedastus Episcopus, cui pater meus Remigius maledixit, maledixi; & cui benedixit, benedixi: interfui quoque, atque subscripsi. In eo testamento dotatur Ecclesia Atrebatensis hac formula: [an acceperit ab eo] Ecclesiæ Atrebatensi, cui Domino annuente Vedastum fratrem meum carissimum Episcopum consecraui, ex dono iam dicti Principis villas duas in alimoniis Clericorum deputaui. Ortos videlicet & Sabucetum, quibus etiam pro memoria nominis mei solidos viginti dari iubeo. [villam Ortos,] Est autem Ortos villa, vulgo Ourton, pagus in meditullio Artesiæ inter pagum Housdain & oppidum Pernes, cuius ecclesia S. Vedasto est dicata. Villa vero Sabucetum, [& Sabucetum?] vulgo Souche, pagus tertio lapide Atrebato distat, qua Bethuniam abitur, haud procul a monasterio Montis S. Eligij. Vtriusque pagi decimas poßident Canonici Atrebatenses. Forte alia particulari donatione hæc loca S. Vedasto sunt concessa. Quod huc facit, clare inde demonstratur, multum a vero abesse eos, a quibus supra diximus referri annum consecrationis S. Vedasti in Episcopum Atrebatensem, aut DXXX, aut DXXXI, aut etiam DXLII.
[15] His positis facilis via sternitur ad designandum obitum S. Vedasti, [rexit Episcopatum 40 annos:] quem Acta infra num. 18 docent annis circiter quadraginta Ecclesiam Christi rexisse, Episcopum scilicet prædictæ vrbis Atrebatensis, vt addit Baldericus cap. 9, & omnes prorsus consentiunt scriptores. Qui eadem Acta in Lectiones Ecclesiasticas, ad Matutinum decantari solitas, atque in Breuiario Atrebatensi excusas, distribuit, dum Lectione quinta diei VI intra octauam refert S. Vedastum sacrosancto Corporis & Sanguinis Christi confirmatum viatico, inter manus lacrymantium spiritum emisisse, vti in Actis repererat, anno, [obiit non anno 570;] vltro addit Dominicæ Incarnationis quingentesimo septuagesimo. Quo eum etiam anno e vita migrasse scribunt Baronius ad VI Februarij, statuens Episcopum solum annos XXVIII fuisse; Massæus lib. 13 Chronici, Meyerus lib. 1 Annalium Flandriæ, Locrius in Chronico Belgico, & paßim alij, secuti chronicon Sigeberti, mire, vt supra notauimus, hic confusum: vtpote in quo traditur anno CDLXXXVI floruisse, anno ⅠƆXXXI Episcopus Atrebatibus datus, atque anno ⅠƆLXX vita functus, qui iuxta eam epocham, quamuis XVI anno ætatis diceretur cum SS. Remigio & Principio floruisse, quod nemo facile admiserit, tamen centum vitæ annos peregisset: cuius decrepitæ senectutis nulla vspiam mentio est, vt miremur a tot illustribus Scriptoribus id non fuisse animaduersum. [sed anno circiter 540:] Annos ergo illius Episcopatus quadraginta in Actis expressos, extendimus ab anno Christi circiter quingentesimo, ad ⅠƆXL, quo cum Coluenerio, Claudio Roberto, Arnoldo Raißio aliisq; eum e vita migrasse iuxta calculum annorum hactenus probatum statuimus: cum annum infra probaturi, dum narrabimus corpus eius a S. Autberto anno ⅠƆCLXVII translatum, & quidem post obitum eius CXXVIII. Buzelinus noster vti Episcopatum initum supra tradidit anno CDXCVII, ita obitum refert ad annum ⅠƆXXXVII.
§ IV Dies natalis S. Vedasti sacro cultu celebris.
[16] Annum obitus S. Vedasti apud auctores intricatum discußimus: dies, quo e vita migrauit, vnanimi omnium consensu aßignatur VIII Idus Februarij: [6 Februarij,] quo die sacra eius memoria in omnibus fere Ecclesiasticis Fastis celebratur. Antiquum Martyrologium MS. sub Bedæ nomine, quod olim Centulensis monasterij S. Richarij, nunc Vedastini apud Atrebates cœnobij, breuiter de more sic habet: Atrebas S. Vedasti Episcopi & Confessoris. Beda excusus, Rabanus, Notkerus: In Gallia, ciuitate Aderato, depositio S. Vedasti Episcopi & Confessoris. [refertur in Martyrologiis, seorsim,] Henricus Canisius ad Rabanum & Notkerum margini adscribit pro Aderato reponendum esse Atrebato. At quidni vrbs illa eo etiam appellata sit nomine, ac vulgarem Gallis dederit nomenclaturam, qua eam solent Arras nuncupare? Martyrologium MS. cœnobij Tornacensis S. Martini: Eodem die Atrebato depositio S. Vedasti Episcopi & Confessoris. Hic, dum plurimorum miraculorum signis rutilaret, diuersis diuersas impertiens sanitates, gentem Francorum barbaricam, ad fidem paullatim vocauit Catholicam. Eadem leguntur in Martyrologio MS. Lætiensi, atque ex Martyrologio Ecclesiæ S. Vedasti referuntur in Natalibus Sanctorum Belgij a Molano editis: in his tamen, Atrebatis, vel Atrebata ciuitate, hæc depositio facta scribitur. Plura etiam ex sacris Fastis cœnobij Vedastini traduntur ab eodem Molano, his verbis: Apud Atrebatam ciuitatem depositio B. Vedasti, qui Pontifex a S. Remigio Remorum Archiepiscopo consecratus, & ab eodem huic ciuitati, gratia Saluatoris ordinante, destinatus; per quadraginta annos Ecclesiam Dei verbo prædicationis & exemplo vitæ strenue gubernauit. Ad cuius merita declaranda columna miri splendoris e cælo super domum illius ægrotantis irradians obitum eius præsignauit. Eadem leguntur in Martyrologio Romano Galesinij, Germanico Petri Canisij, & in Auctario Molani ad Vsuardum.
[17] Hoc eodem VI Februarij vita functus est sub finem seculi septimi alter Belgarum Doctor S. Amandus, de quo infra agemus. [& cum S. Amando Episcopo:] Hunc & S. Vedastum plures sacri Fasti coniunxerunt. Martyrologium MS. monasterij S. Maximini prope Treuiros: Eodem die Vedasti & Amandi. MSS. Vltraiectinum Ecclesiæ S. Mariæ, & Treuirense S. Martini: In Gallia Vedasti & Amandi Episcoporum & Confessorum. Eadem fere traduntur in Appendice Adonis apud Rosweydum. Vsuardus MS. in vetustioribus codicibus: Eodem die sanctorum Episcoporum Vedasti & Amandi, quorum & vita & mors plurimis extitit miraculis gloriosa: quorum prior Adartensium, sequens vero Traiectensium rexit Ecclesiam. Posteriores loco Adartensium reposuerunt vsitatius Atrebatensium nomen, quo modo in Martyrologio Romano, apud Bellinum de Padua, & in plurimis MSS. ad vsum Ecclesiarum Belgicarum auctis legitur. Similia sunt in MSS. Martyrologiis Adonis monasteriorum Lobiensis & Leodiensis S. Laurentij, in Florario Sanctorum MS. apud Maurolycum, Constantium Felicium, aliosq;, quorum nonnullos infra referemus, cum de S. Amando agemus. Fusior a elogia contexunt Saussaius in Martyrologio Gallicano, Molanus in Natalibus Sanctorum Belgij, Miræus in Fastis Belgicis.
[18] Solenni etiam cultu, prohibitis operibus seruilibus, honorant hoc VI Februarij suum Patronum Atrebatenses, quem particulari officio per integram Octauam prosequitur Clerus. [colitur festo publico:] Nec huiusmodi cultus eius diœcesi includitur: Bellioli Flandriæ Occidentalis oppido, inhibito etiam plebi opere seruili, honori S. Vedasti sacer hic VI Februarij hactenus fuit dies. Pleraque etiam antiqua Belgij Breuiaria eius festum recolunt, aut seorsim, aut cum S. Amando. Ita Cameracense, Mechliniense, Brugense, Blandiniense in vrbe Gandensi, Leodiense, Vltraiectinum, Corisopitanum etiam in Britannia Armorica; [& in variis Breuiariis:] & Sarisburiense in Anglia. Appellatur autem Anglis Vedastus S. Zawster: vt in Martyrologio-Sarisburiensi Richardi Wythfordi di videre est. De variis aliis diebus S. Vedasto dicatis infra agemus, cum Translationes sacri eius corporis referemus. Celeberrima est S. Amandi memoria pluribus in locis ad XXVI Octoris, vt infra ad eius Acta dicemus: quo diu de vtroque hæc leguntur apud Adonem: Commemoratio agitur ipsa die sanctorum Episcoporum Vedasti & Amandi, [refertur etiam 26 Octob.] quorum vita & mors plurimus extitit miraculis gloriosa. Vterque illo die refertur in Calendario Breuiarij Treuirensis MS. & Moguntini anno ⅭⅠƆⅠƆVII editi.
§ V Corpus S. Vedasti translatum a SS. Autberto & Audomaro. Horum obitus assignatus.
[19] Atrebatum vrbs duplex etiamnum est, intermedio nuper adhuc distincta muro, iam ad maiorem vtriusque partis securitatem deiecto. Huius altera, minor quidem, [Atrebatū duplex vrbs.] sed antiquißima est a S. Vedasto exculta, templo pulcherrimo, Deiparæ Virgini sacro, exornata, ac Sede Episcopali illustrata. Altera, eaq; præcipua, suam originem debet S. Vedasto, qui inibi ad ripam Crientionis fluuioli oratorium extruxit, in quo iuxta altare aut sepultus fuit, vt nonnulla MSS. Acta persuadent, aut certe sepeliri se voluit; licet postea suis obnixe poscentibus, passus sit se in basilica Cathedrali tumulari: vnde tamen postea est ad idem oratorium reportatus. [S Vedasto succedit post alios sex Episcopos] Succeßit ei in episcopatum Dominicus; huic Vedulfus, qui Atrebato relicto Sedem Cameracum transtulit. Ambo paßim Sancti habentur, sed quo die aut obierint, aut cultu sacro honorentur, necdum legimus. Licebit, ni verus natalis eruatur, de iis agere XI Augusti, quo Vedulfi successor Gaugericus colitur. Post Gaugericum sederunt Bertoaldus, seu Bertrandus, tum S. Ablebertus, siue Emebertus, qui & frater S. Gudilæ pro vno eodemq; habentur, cum is potius fuisse videatur Hildebertus, quem præcesserunt post Emebertum SS. Autbertus & Vindicianus, vt ad illius Vitam XV Ianuarij diximus. Verum, [S. Autbertus,] quia a die depositionis S. Vedasti vsque ad tempus B. Autberti sex fuere Episcopi, quibus ipse septimus ad Pontificij culmen successit: vt infra in Historia Translationis ex antiquis Actis S. Autberti desumpta dicitur, videtur nomen alicuius Episcopi intercidisse; nisi, quod hactenus nulli probatur, diuersus Ablebertus ab Emeberto statuatur. Coluntur S. Autbertus XIII Decembris, S. Vindicianus XI Martij, qui in Actis S. Maxellendis XIII Nouembris octauus a. S. Vedasto habetur Episcopus.
[20] Septimus ergo post depositionem S. Vedasti Episcopus Cameracensis Autbertus, corpus illius ex templo S. Mariæ extra antiquam vrbem translatum, [& corpus S Vedasti transfers] in cratorio a S. Vedasto extructo, in quo ab initio sibi sepulturam elegerat, solenni cum apparatu deposuit. Annus paßim huic Translationi aßignatur ⅠƆCLVIII, ad quem hæc leguntur in Chronico Sigeberti: Theodardo Episcopo martyrizato, S. Lambertus filius Apri Comitis Episcopatum Traiectensem illustrat gloria nobilitatis & gratia sanctitatis. Hæc Sigebertus, cui a posteriore aliquo adiuncta vult Miræus sequentia: Atrebatis dum corpus S. Vedasti transferretur ab Autberto Episcopo, præsentibus Lamberti Tungrensi, [cum S. Audomaro,] & Audomaro Taruanensi, aliisque sanctis Episcopis, Audomarus, qui præsenio cæcus erat, dum precibus præsentium Episcoporum & meritis S. Vedasti illuminatus esset, ægre ferens se liberatum esse a cæcitate, quam pro salute sua sibi a Deo immissam esse gaudebat, rursus ad votum suum excæcatus est. Obiit Ioannes Abbas Blandiniensis, cui successit Baudemundus. Hæc siue a Sigeberto, siue ab interpolatore scripta magnam afferunt ἀταξίαν, infra ad Vitam S. Amandi accuratius emendandam: vbi demonstrabimus, primo S. Remaclum dicto anno ⅠƆCLVIII præfuisse Traiectensibus Episcopum, sicuti & Blandiniensi monasterio S. Florbertum. Colitur hic Kalendis Nouembris, Remaclus III Septemb. Secundo S. Theodardum, qui S. Remaclo suffectus est anno ⅠƆCLX, [noncum S. Lāberto, necdum Episcopo,] vixisse ad annum circiter ⅠƆCLXXVI, illiq; X Septembris occiso succeßisse sub initium anni sequentis S. Lambertum. Tertio S. Autbertum circa annum ⅠƆCLXXV, longe ante quam S. Lambertus consecraretur Episcopus, deceßisse diximus etiam I Februarij ad Vitam S. Sigeberti num. 53. Hinc quarto inserimus S. Lambertum non interfuisse huic Translationi corporis S. Vedasti: quod ante Sigebertum eiusue interpolatorem non reperimus ab vllo scriptum fuisse; secuti illum plurimi, Massæus, Miræus, Locrius, ac prolixe Fisen lib. 4 Historiæ Leodiensis, num. 4 & 5 & cap. 4 Vitæ S. Lamberti inter Flores Ecclesiæ Leodiensis editæ. Coitur is XVII Septemb. Forte huic eleuationi interfuit S. Amandus, & dedicationi ecclesiæ Vedastinæ S. Lambertus, vt infra dicetur.
[21] In Historia miraculorum a S. Vedasto diuersis temporibus patratorum num. 2 dicitur beatum cadauer in ecclesia beatæ Dei genitricis Mariæ iacuisse circiter centum viginti & octo annos. [anno post obitū 128,] In Chronico Sigeberti ad an. 697 apud Miræum ex Lipsiano MS. hæc leguntur: Translatio S. Vedasti post annos obitus sui CXXVIII. Quos annos mox ostendemus optime Chronologiæ nostræ congruere. [non an. Ch: 697.] Male Sigebertus eiusue interpolator eos numerat ab anno DLXX, ad DCXCVII, sed priore mendo admisso in obitu eius aßignando, alterum necessario consequebatur. Locrius in Chronico Belgico decem hinc sustulit, aitq; annos circiter CXVIII legi in tabulis Ecclesiæ Atrebatensis, quas § 1, cum de Diogene ageremus, ostendimus correctione sæpius indigere. Ex illis Locrius infert Translationem corporis S. Vedasti anno ⅠƆCLXXXVII factam fuisse: aßignato ante obitu euisdem ad annum DLXX, productis itidem tabulis Atrebatensibus firmatum; veritus præterea vt ad annum vsque ⅠƆCXCVII in Sigeberti Chronico notatum vixerint SS. Autbertus & Audomarus, e quibus illum tradit obiisse anno ⅠƆCXC, istum vero ⅠƆCXCV; vtrumque post ⅠƆCLXXXVII, [neq; 687.] cui anno ipse eam Translationem aßignat. Verum fallitur & ipse Locrius: contra quem aliosq; supra demonstratum est S. Vedastum circa annum DXL vita functum. Deinde nec S. Autbertus vltra annum DCLXXV vita, vt iam dictum; nec eum attigisse videtur S. Audomarus. Nam suscepit hic Taruanensis Episcopi Sedem & dignitatem agentibus Rege Dagoberto & S. Aichario Nouiomensi Episcopo. vti Acta eius ad IX Septembris habent: ergo factus Episcopus ante annum ⅠƆCXLIV, quo vita functus est XIX Ianuarij Rex Dagobertus. At vero postquam Morinensis, siue Taruanensis Ecclesia, iuxta eadem Acta, triginta annorum spatio tanto fuisset potita Præsule, deceßit V Idus Septemb. Non ergo vltra annum ⅠƆCLXXIV, superstes fuit, si non etiam prius obiit.
[22] Vt autem Translatio S. Vedasti post obitus sui annos CXXVIII contigerit iuxta ea, [sed anno 667,] quæ supra diximus, annum censemus accipiendum esse ⅠƆCLXVII, quo, aliquot mensibus a Februario ad Octobrem elapsis, vltimus annus maxima sui parte præterierat. Viuebant eo tempore ambo Episcopi, qui huic Translationi præfuerunt, S. Autbertus scilicet & S. Audomarus, tum secundum Acta Translationis infra danda, senio pressus & amissione oculorum debilior factus. Hac se laborasse cæcitate illo anno testatur S. Audomarus in quodam diplomate, quo donat S. Bertino basilicam Sithiuensem S. Mariæ, apud Malebran cum nostrum lib. 4 de Morinis cap. 3 in scholiis, vbi diploma integrum exhibetur cum hac clausula. Actum in basilica ipsa sub die XVIII Maij, [S. Audomaro tum cæco.] anno VI regni Domini nostri Chlothacarij Regis, In Christi nomine quamuis peccator ego Audomarus nomine, absque merito, Episcopus, hanc epistolam voluntarius dictaui, & recensere audiui, & qui subterius subscribere deberent rogaui. Hæc abs ocellis feci, vt alius manum meam tenens scripsit & subscripsit. Huius diplomatis & alterius eodem anno dati meminit Ioannes Iperius Abbas Sithiuensis in Chronico Bertiniano MS. capitulo 1, parte 10, additq; hæc duo priuilegia data fuisse anno VI Chlotharij; signum enim regium nec fallere, nec falli. Quibus verbis innuit se primigenia diplomata ceram inspexisse, ac diligenter examinasse. Iam annum Chlotharij VI incidere in annum Christi ⅠƆCLXVII constat ex dictis ad Vitam S. Sigeberti § 9. quo etiam anno hanc Translationem arbitramur factam: atque ex S. Audomari senio cæcitateq; reiicimus prius allatam sententiam eorum, qui anno ⅠƆCLVII aut sequente illam contigisse scribunt.
[23] Celebritas huius Translationis peragitur quot annis apud Atrebatenses Kalendis Octobris, & quidem officio Ecclesiastico sub vitu duplici, vt vocant: quem diem indicat Auctor Miraculorum S. Vedasti seculo nono celebrari solitum: [1 Octobris celebratur Translationis memoria,] quo etiam die plurimis nomen S. Vedasti inscriptum est Martyrologiis. MSS. Vltraiectinum S. Mariæ, & Treuirense S. Martini: Atrebatis Vedasti Episcopi & Confessoris. quæ etiam leguntur apud Bellinum. In antiquißimo Vsuardi MS. exemplari, quod penes nos est: Apud castrum Atrabetis S. Vedasti Episcopi. [seorsim,] In aliis fit mentio Translationis. MS. Centulense: Atrebas Translatio S. Vedasti Episcopi & Confessoris. Vsuardus MS. monasterij S. Germani Parisiis: Translatio S. Vedasti Episcopi. Martyrologium antiquum Coloniense. Atrebati translatio S. Vedasti Ep. & Confessoris, qui Atrebatensem & Cameracensem rexit Ecclesias. additur in MS. Bruxellensi: qui a B. Remigio ordinatus, VIII Idus Februarij migrauit ad Christum. In MS. Florario dicitur hæc Translatio facta anno salutis ⅠƆCLVIII ab Autberto septimo successore suo & S. Audomaro Episcopo. Est is annus ab interpolatore Sigeberti traditus, ex cuius augmento non tamen accurate descripta hæc leguntur in Auctario Hermanni Greuenad Vsuardum, & Martyrologio Canisij: Atrebati translatio S. Vedasti Episcopi, cui interfuerunt S. Lambertus Tungrensis, Ausbertus Rotomagensis, & Audomarus Taruanensis, qui lumen oculorum amiserat, cumque precibus sanctorum Episcoporum & meritis visum recuperasset, moleste tulit, atque, vt iterum obcæcaretur, obtinuit. Qui hic cum S. Autberto Cameracensi confunditur, est S. Ansbertus anno ⅠƆCLXXXIX S. Audoëno mortuo factus Episcopus Rotomagensis: de quo agemus IX Februariy. S. Lambertum huic Translationi non interfuisse, necdum etiam fuisse Episcopum, ante dictum est. Molanus in Natalibus Sanctorum Belgij ad VI Februarij hæc addit: Calendis Octobris Translatio corporis S. Vedasti de loco sepulturæ in eum, in quo nunc requiescit. Transtulerunt autem beati Confessores Autbertus & Audomarus. Plurima ex Vita & Historia miraculorum congeruntur in Martyrologio Adonis MS. monasterij S. Laurentij Leodij.
[24] In aliis Martyrologiis coniungitur cum variis Sanctis; qui eo die fere coluntur. In Adonis appendice apud Rosweydum: [& cum SS. Bauone, Piato,] Eodem die SS. Vedasti Episcopi, & Bauonis Confessoris. In MS. S. Maximini: Alibi Vedasti, Bauonis, & Piatonis. S. Bauo quiescit Gandaui, huius vrbis Patronus: de eo ac Piato, seu Piatone, illo die agemus. In pluribus MSS. Vsuardi ad vsum Ecclesiarum Belgicarum auctis: Ipso die translatio sanctorum Confessorum Germani & Vedasti, quorum primus Autissiodorensem, [Germano Autissiodorensi,] alter vero Atrebatensem & Cameracensem rexit Ecclesias. S. Germani Acta dabimus XXXI Iulij. Ado MS. monasterij Lobiensis: Eodem die Translatio corporum sanctorum Confessorum Remigij Remensis Episcopi, & Vedasti Atrebatensis. MSS. Lætiense & Tornacense S. Martini: In Gallia Translatio corporum SS. Remigij, Germani, [& Remigio:] Vedasti. Martyrologium nostrum MS. sub nomine Bedæ: Eodem die Translatio sanctorum Confessorum & Episcoporum, Germani, Remigij & Vedasti, quorum prior Autissiodorensem, alter vero Remensem, tertius vero Attrabatensem rexit Ecclesiam: additur in Vsuardo Lubecæ excuso, & Armeracensem. Cameracensem supra appellat MS. exemplar Vsuardi: sed, vt vel inde colligi potest, a posterioribus auctum. Maiore mendo adiungitur in Maurolyco: Germanum tralatum esse de Rauenna Autissiodorum, reliquos, Remigium & Vedastum, ad vrbem Remensem.
[25] Demum XXX Septembris, seu pridie Kalendas Octobris, eamdem Translationem referunt Molanus in Auctario Vsuardi, [vti seorsim 30 Sept.] eumq; secutus Ferrarius in Catalogo generali Sanctorum: Atrebati Translatio S. Vedasti Episcopi. Saussaius in Martyrologio Gallicano: Atrebati Translatio corporis S. Vedasti facta per sanctos Confessores Autbertum & Audomarum, qui orbatus oculorum lumine, visum tunc inexpetitum recepit, opeque ipsius Cælitis implorata, sibi recludi lucis meatum ad exercitium patientiæ impetrauit.
§. VI Monasterium Vedastinum. Templa S. Vedasto erecta.
[26] Apud Saussaium in elogio S. Vedasti VI Februarij hæc traduntur: Quiescit Vedastus Atrebati in sui nominis monasterio, cuius ipse fundamenta iecit ad ripam riuuli Crientionis. Sanctus vero Autbertus, septimus Episcopali serie successor, illud auxit, ac demum Theodericus Rex Christianissimus, qui ibidem sub auspiciis tanti Confessoris iacet cum Doda coniuge, [Monasterium S. Vedasti in loco Nobiliaco] munificentissime dotauit. Locus primo, vt infra Acta num. 24 habent, pro nobilitate sui Nobiliacus est appellatus, præclaro præsagio, vbi nobilißima & opulentißima S. Vedasti Abbatia (qua vix alia toto Belgio illustrior) extruenda esset. Post translat as ergo sacri corporis reliquias, & in oratorio, ab ipso Vedasto ædificato depositas, S. Autbertus, qui dein octo adhuc vixit annos, monasterium construxit, Fratres in obsequia diuini cultus deputauit, [cœpit extruere S. Autbertus,] vt infra ex Actis eiusdem S. Autberti referemus. Verum iuxta Chronicon Vedastinum, non potuit morte præuentus anno DCLXXV, mausoleum D. Vedasto satis illustre erigere, sed tantum extructa monachorum æde, [perfecit S. Vindicianus,] successorem habuit S. Vindicianum, qui Theodericum Regem Franciæ, occiso fratre Childerico anno ⅠƆCLXXX restitutum, conscium necis D. Leodegario anno ⅠƆCLXXXV illatæ, ac sententia Præsulum Gallicorum damnatum, sibique commissum pœnitentia mulctandum, [dotauit Theodericus Rex:] adduxit ad perficiendam, ornandam, locupletandam, & ad iustam amplitudinem euehendam hanc insignem ac percelebrem Abbatiam Vedastinam. Hæc ex Chronico Vedastino Locrius ad annum 690, Malebrancus lib. 4, de Morinis cap. 26, & Franciscus le Bar in Tractatibus monasticis necdum editis. Omittimus hic varia prædia concessa, priuilegia immunitatis indulta, aliaq; beneficia a Theoderico Rege huit monasterio collata, quorum aliqua XI Martij ad Vitam S. Vindiciani referentur. Chronologicas tricas, quæ circa annos regni Theoderici plurimæ sunt, ad Vitam S. Sigeberti dissoluimus, diximusq; Hattam constitutum Abbatem anno ⅠƆCXC, [eius Abbates aliquot Sancti.] ac ⅠƆCXCI, a S. Vindiciano solenniter benedictum. Huic succeßit S. Hadulphus, postea Episcopus Atrebatensis, cuius natalis celebratur XIX Maij. Reliquos Abbates recenset in suo Chronico Locrius, e quibus adscripti Cælitibus sunt Fulco, dein Archiepiscopus Remensis, & Poppo: de illo agemus XVII Iunij, huius edidimus ad XXV Ianuarij Vitam.
[27] Extructa S. Vedasti æde, noua adornata est corporis eius eleuatio, [Dedicatio Ecclesiæ 21 Februarij,] cuius vna cum dedicatione Ecclesiæ mentio fit in perantiquo Martyrologio MS. Tornacensi S. Martini ad Kalendas Octobris: Eodem die in Gallia Translatio corporum, & dedicatio Ecclesiarum SS. Remigij, Vedasti & Germani. Verum, vt ad VI Februarij Molanus de Natalibus SS. Belgij obseruat, ea dedicatio celebratur XXI Februarij: Nono Kalendas Martij, inquit, Nobiliaco monasterio dedicatio ecclesiæ S. Vedasti Episcopi & Confessoris, quæ per reuelationem Angelicam B. Autberto est manifestata, scilicet extruenda, quam successor eius S. Vindicianus & Theodericus Rex absoluerunt. [facta a S. Vindiciano,] Idem S. Vindicianus, quemadmodum, euocato S. Lamberto Episcopo Traiectensi, consecrauit, teste Balderico lib. 1 cap. 26, ecclesiam in villa Hunolcorth prope Cameracum, ita eumdem S. Lambertum adhibuisse socium huius dedicationis ecclesiæ Vedastinæ videtur, [& forte S. Lamberto;] qui ideo creditus Translationi corporis sub S. Autberto interfuisse: imo in Gemblacensi & Lipsiano MS. Chronico Sigeberti refertur ad annum ⅠƆCLVIII ea Translatio a Vindiciano facta, quæ in MS. Aquicinctino, & Orteliano, nunc Domus Professæ Societatis Iesu Antuerpiensis, recte tribuuntur S. Autberto: sed temporibus confusis, facile perturbantur etiam gesta ipsa Sanctorum.
[28] Antiquißimum extat in Hannonia haud procul Malbodio monasterium Altimontense a S. Vincentio Comite, Madalgario dicto, extructum, vbi a prima sua origine fuit oratorium quoddam in honore & reuerentia S. Vedasti dedicatum, [In oratorio S. Vedasti Altimontensi,] in quo S. Aldegundis (cuius soror S. Waldetrudis nupta fuit dicto S. Vincentio) benedictione sacerdotali cum a SS. Amando & Autberto in sponsam Christi consecraretur, Spiritus sanctus in specie columbæ velum beatissimæ Virginis capiti imposuit: [S. Aldegūdis Christo despōsatur.] vt tradit Hucbaldus in Vita S. Aldegundis XXX Ianuarij, cap. 4. Coluntur S. Vincentius XIV Iulij, S. Waldetrudis IX Aprilis. Idem S. Autbertus, secundum Baldericum lib. 1, cap. 18, assumpto secum Amando, ecclesiam, quam S. Gislenus construxerat, in honore Apostolorum consecrauit. Colitur S. Gislenus IX Octobris. Vtriusque huius ecclesiæ dedicatio contigit sub Chlothario Rege Francorum, quando etiam ab eodem S. Autberto translatum fuit corpus S. Vedasti, cui solennitati forte interfuit S. Amandus; quo expuncte, cum alij scriberent eum anno ⅠƆCLXI deceßisse, potuit substitui, qui ab eo quartus Traiectensem rexit Ecclesiam S. Lambertus. Quæ coniectura infra ad Acta S. Amandi § 14 temporibus vitæ eius accurate digestis confirmabitur.
[29] Eodem tempore Renticæ in Artesiæ parte ea, quam olim Morini incoluerunt, [Templa S. Vedasti Rentica.] Wambertus Comes eiusq; coniux Homburga, vt dicitur in Actis S. Bertulphi V Februarij cap. 1, num. 4, præter cœnobium, construxerunt tres ecclesias, vnam Principi Apostolorum, aliam beatissimo Martino, tertiam S. Vedasto. At tempore illo, quo S. Vindicianus a S. Vedasto octauus, Cameracensi Ecclesiæ præsidebat, S. Maxellendis, vt huius Acta testantur XIII Nouemb. martyrij palmam adepta est, & corpus in proximo pago, quem Pomeriolas vocant, terræ mandatum; vnde post tres annos ad locum cædis Chauldericum a S. Vindiciano reportatum est constitutis illic viris Clericis, [Chaulderiaci,] & religiosis fæminis ad debitum omni tempore officium persoluendum. Addit Baldericus lib. 1 cap. 23, constructam esse basilicam in honore omnium Sanctorum, præcipue quidem S. Vedasti, nec non & veneratione ipsius sacræ Virginis Maxellendis. Est autem Calderiacum, vulgo Caudri, in ditione Cameracensi, inter vrbem & castrum Cameracesium.
[30] Bethuniæ illustri in Artesia oppido duæ parœciæ sunt, altera S. Bartholomæo dicata, altera S. Vedasto, ex suburbiis, [Bethuniæ,] vbi eiusdem ecclesia visitur, translata. In vicino Decanatu oppidi Bassæi extat sacellum eiusdem S. Vedasti. At Cameraci, [Cameraci,] vbi SS. Autbertus & Vindicianus eorumq; successores Sedem Episcopalem habuerunt, ecclesia Parochialis est S. Vedasto dicata, ad quam sub Carolo V Imperatore, cum hic arcem conderet, vbi edes fuerat S. Gaugerici, Canoniri huius ædis cum sacro eius corpore inducti, ecclesiam S. Vedasti, nomine S. Gaugerici, auxerunt.
[31] Transmarus ex monacho Vedastino Episcopus Nouiomensis factus anno ⅠƆCCCCXXXVII, dedicauit in Hereem in oppido Gandensi inter Scaldim & Legiam fluuios capellulam in honore S. Ioannis Baptistæ, [Gandaus,] nec non SS. Bauonis & Vedasti, Kalendis Maij anno ⅠƆCCCCXLI. Ita legitur in codice MS. cœnobij Blandiniensis, de rebus potißimum Gandauensibus scripto: quam capellulam, perperam Cathedralem Ecclesiam S. Poannis interpretatur Sanderus lib. 5 rerum Gandauensium cap. 1, quasi tum extructam, quam multo post ibidem condidit quidam Lausus, peregrinationis in Palæstinam ad sepulchrum Domini aliaq; loca sancta socius S. Popponis Abbatis, vti XXV Ianuarij in huius Vita legitur cap. 2, num. 6. Einhami prope Aldenardam ad Scaldim, [Einhami.] antequam fundaretur monasterium Benedictinorum, exstitisse ecclesiam S. Vedasti traditur in diplomate Balduini Insulani Flandrorum Comitis anno Christi ⅭⅠƆLXIII signato, apud Miræum in Notitia Ecclesiarum Belgij cap. 92. Illustris ecclesia S. Vedasti collegiata visitur Augustæ Suessionū, cui varia olim indulta diplomata edidit Melchior Regnault in Historia Sueßionensi: [in vrbe Suessionesi.] inter ea vnum est Ludouici VII Regis Francorum, datum Siluanecti anno ⅭⅠƆCLXXVII, in quo testatur se pro remedio animæ suæ & Philippi filij & prædecessorum, Ecclesiæ S. Vedasti Suessionensi & Canonicis ibi Deo seruientibus in perpetuum donare duos modios vini & vnum modium frumenti &c. De aliis eidem in Gallia, ditione Leodiensi, & Scotia, erectis ecclesiis infra agemus.
[32] Denique tam celebris olim erat cultus S. Vedasti, vt eidem non templa solum sint dicata, [varia loca a S. Vedasio nomen sortita.] sed integri a S. Vedasto pagi appellati, quales duo visuntur in Hannonia inter oppida Bauacum & Quesnoium. In diœcesi Atrebatensi duæ etiam parœciæ sunt a S. Vedasto appellatæ, harum altera de Marij altera de Neuueuille cognominatur, illa in Decanatu Bapalmensi, ista in Heninensi. In diœcesi Ambianensi sunt pagi S. Vedasti in Calceia, & S. Vedasti Daron dicti. At plures apud Normannos, vbi in diœcesi Rotomagensi ad mutuam distinctionem cognominantur de Seneuille, Esquiqueuille, Guillemecourt &c. Alia etiam loca a S. Vedasto appellata sunt in diœcesibus Constantiensi, Sueßionensi aliisq;.
§ VII Vita S. Vedasti conscripta. Rado Abbas XI Vedastinus.
[33] Inter Abbates Vedastinos ordine succeßionis vndecimus fuit Rado, [Rado Abbas Vedastinus,] seu Raddo, monasterij, templi & cultus S. Vedasti magnus instaurator: cui ob res præclare gestas in Chronico Vedastino apud Locrium & Franciscum le Bar in monumentis MSS. hæc relicta est memoria: Rado ad res instaurandas Diuino munere datus anno ⅠƆCCXCV, expectationi omnium cumulate respondit: [cultum S. Vedasti promouet,] qui ambustum fœdatumque incendio templum magnifice instaurauit, ornauitque omnibus suis partibus: inprimis magna vi auri argentique fusi & cælati in calices & thecam S. Vedasti & consimilia, tum aulæis & * vestibus byssinis, impensis sane quam maximis, parsimonia idoneum vectigal suppeditante. Missale implicatum satis (vt ferebat temporis conditio) examini venerabilis Alcuini subiecit: cuius descriptæ etiamnum apud nos extant duæ ad Radonem epistolæ, [familiaris Alcuino:] atque aliquot versus, quibus opera eiusdem posteritati commendat. E quibus videre est, magni admodum nominis fuisse Radonem, qui extrema ætate, rebus actis, pietate, & canitie venerabilis, anno ex quo Christus natus ⅠƆCCCXV mortem obiit, cum viginti annos præfuisset: post mortem ob vitæ innocentiam in terris * vnus indigetum habitus.
[34] Epistolarum Alcuini altera ad Radonem, Vitæ S. Vedasti, de qua mox agemus, præfixa; altera vero, vt auctor est Locrius, communis fuit Abbati & monachis, de versuum compositione & Missalis emendatione: quæ inter epistolas Alcuini tertia parte operum editas non habetur. Ast inter versus eiusdem extat poëma LXVI de instauratione templi Vedastini a Radone Abbate facta, [ab hoc laudatur,] vbi ista leguntur:
Hæc domus alta Dei flammis crepitantibus olim
Arsit, & in cineres tota redacta ruit.
Sed miserante Deo, Rado venerabilis Abba
Construxit melius, [ob templū post incendia renouatum] ac renouauit eam:
Plurima præsenti domui ornamenta ministrans,
Exornans totam muneribusque sacris.
Cancellos, aras voluit vestire metallis,
Vedasti fabricans sarcophagumque Patris.
Pallia suspendit parietibus, atque lucernas
Addidit, [& ornatum,] vt fieret lumen in æde sacrum.
Officiis Domini fecit quoque vasa sacrata
Argento, nec non aurea tota quidem.
Induit altaris speciosa veste Ministros,
Vt foret egregium semper vbique decus.
Omnia mellifluo Christi deuotus amore,
Restaurans opera vir pius in melius.
Pro quo, quisque legas titulos, rogitare memento,
Adiuuet vtque illum gratia summa Dei.
Cultum vero sacrum in ara S. Vedasti a Radone ornata poëmate LXVIII celebrat idem Alcuinus his versibus:
Pontificalis apex, meritis viuacibus aram
Vedastus sanctus hanc regit ipse Pater. [& altare S Vedasto erectum:]
Hanc Abbas humilis vestiuit Rado metallis,
In Domini laudem, ductus amore Patris.
[35] Huius Alcuini stylo extat Vita S. Vedasti in gratiam Radonis Abbatis emendata, [huic dedicat Alcuiniss Vitam S. Vedasti emendatam:] vt initio epistolæ dedicatoriæ ad eumdem Abbatem præfatur. Quæ vero fuerit ante conscripta Vita, & Alcuini correctioni submissa, non satis constat. Andreas Chesneus tomo I Scriptorum historiæ Francorum inter Fragmenta, quæ gesta Chlodouei I exornant, edidit decerpta ex antiqua, [ei præponitur breuior Vita, vtraque in MSS. exstat.] vt præfatur, & rudi Vita MS. S. Vedasti Atrabatensis Episcopi & Confessoris, quam postea Alcuinus, petente Radone Abbate, emendauit. Extat ea Vita Atrebati inter MSS. monasterij Vedastini, quam hic priore loco damus, ac breuiorem Vitam appellamus. Nulla in ea fit mentio Translationis corporis a SS. Autberto & Audomaro anno DCLXVII factæ, vt ante illud tempus videatur conscripta. Quod tamen plurimum differat a Vita altera ab Alcuino emendata, non improbabile nobis videtur aliquam aliam vberiorem extitisse. Hanc autem Vitam ab Alcuino emendatam edimus secundo loco, iam ante excusam apud Surium, & ab Andrea Chesnæo ex vetustis codicibus MSS. insertam operibus Alcuini. Eamdem & nos contulimus cum MSS. exemplaribus Ecclesiæ Audomarensis, & monasteriorum Marchianensis & S. Maximini prope Treuiros, ac duplici codice nostro. Extat eadem MS. in monasterio Vedastino, & Collegio Duacensi Societatis Iesu.
[36] Differre inter sese plurimum antiqua MSS. circa ea, quæ ad sepulturam S. Vedasti pertinent, infra ad Acta annotamus: imo suspicamur eadem Acta post obitum Alcuini aucta circa ea, quæ initio num. 24 referuntur post Translationem corporis, his verbis: Porro & miracula, [An altera Vita post obitum Alcuini aucta,] quæ & tum in Translatione gesta sunt, & quæ iam ab eo tempore per annos ferme centum sexaginta per merita B. Vedasti patrata sunt, nullo sunt stylo memoriæ mandata: qui anni ab ea Translatione, anno ⅠƆCLXVII facta ad obitum vsque Alcuini non intercedunt. Mortuus is est anno ⅠƆCCCIV ipso die Pentecostes XIX Maij, vt ex eius Vita a discipulo conscripta probauimus IV Februarij ad Vitam B. Rabani: neque etiam ab obitu S. Vedasti iidem anni numerari possunt, quod ab anno DXL elapsi sint ducenti sexaginta anni, vt annus octingesimus habeatur, circa quem Vita hæc videtur emendata fuisse. Eadem Vita paucis omißis distributa est in lectiones sacras, [vti eadem in Lectiones Breuiarij distributa.] quæ per octauam eiusdem in diœcesi Atrebatensi ad Matutinum in Officio Ecclesiastico recitantur; sed quod supra correximus temporis nota vitiose inserta: vt & ordinatus tradatur Episcopus, cum vices Hormisdæ Papæ per regnum Francorum obtineret S. Remigius; & vita functus anno Dominicæ Incarnationis quingentesimo septuagesimo, & demum a SS. Autberto & Audomaro translatus, cum corpus in ecclesia S. Mariæ iacuisset circiter centum octo & decem annis: qui prioribus annis adiuncti, annum Chr. DCLXXXVII aut sequentem conficiunt: ante quod tempus SS. Autbertum & Audomarum obiisse supra diximus. Eamdem vitam in suum vsum contraxerunt Baldericus lib. 1 Chronici cap. 6. 7 & 9, Molanus in Natalibus Sanctorum Belgij, Haræus, Lippelous, & paßim alij in suis operibus de Vitis Sanctorum, quorum plerique obitum eius retulerunt in annum ⅠƆLXX. Petrus de Natalibus lib. 3 cap. 99 ait, circa annum Domini DC in pace requieuisse. Quæ supra satis refutata sunt.
[37] Subiungimus huic Vitæ adhortationem ab eodem Alcuino conscriptam, [Adhortatio eiusdem Alcuini,] qua inculcat imitationem virtutum S. Vedasti in Actis propositarum. Deest ea adhortatio, siue homilia parua, inter opera a Chesnæo edita, quam hic damus ex MSS. monasterij Vedastini, & nostro, seu Domus professe Societatis Iesu Antuerpiæ. Addimus ab eodem Alcuino conditum S. Vedasto epitaphium, [& epitaphium S. Vedasti.] quod inter illius carmina extat poëmate LXVII. Ad pleniorem præterea notitiam rerum in Translatione corporis gestarum, referimus eamdem ex Vita S. Autberti auctore Fulberto, iubente Gerardo Episcopo Cameracensi, conscripta, vt tradit Baldericus lib. 1 cap. 77. Ex S. Autberti Vita lectiones Ecclesiasticæ ad Matutinum recitantur in Octaua S. Vedasti XIII Februarij, & in Translatione corporis 1 Octobris. [Fulbertus de Translatione corporis.] Possent addi varia diplomata a Theoderico Rege, Ioanne Papa, & S. Vindiciano super rebus ecclesiæ S. Mariæ & monasterij Vedastini concessa: verum ea commodius ad Acta S. Vindiciani XI Martij discutientur.
[38] Alcuini discipulus habetur Haiminus Presbyter, cui Milo monachus Elnonensis dicauit Acta S. Amandi Episcopi carmine a se descripta: [Haiminus Presbyter, discipulus Alcuins] cuius ibidem additur ad eumdem Milonem responsum. De quo ad calcem Vitæ ita canit Vulfaius Milonis condiscipulus:
Hæc tuus, hæcque meus Haiminus iure Magister,
Quo duce firmauit, deuia nemo petit.
Quod huc spectat, de eo Valerius Andreas in bibliotheca Belgica ita scribit: Hayminus Ordinis S. Benedicti, monachus ad S. Vedastum in ciuitate Atrebatensi, reliquit librum de Miraculis S. Vedasti, cuius initium: Sane quæ nuper & oculis probauimus &c. Legi is per Octauam in choro basilicæ Cathedralis Atrebatensis solet. [scribit miracula S. Vedasti;] Item sermonem de virtutibus eiusdem Sancti; incipit: Excitentur, obsecro, filij lucis, corda vestra. Fuit Alcuini discipulus, Caroli Magni condiscipulus. Obiit anno Domini 834: vbi numeris transuersis reponimus annum 843. Nam superfuisse vltra annum etiam ⅠƆCCCXXXV, quando Hincmarus factus est Archiepiscopus, constat ex elegia memorati supra Vulfaij, vbi ambo Milonis carmina perlecta dicuntur approbasse, & hoc apponitur de Hincmaro distichon:
Hæc Archipræsul toto notissimus orbi
Hingmarus verbis sustulit eximiis.
Miracula ea fere coram obseruauit Haiminus ecclesiæ S. Vedasti ædituus, quæ damus ex MSS. Audomarensi, & duplici Antuerpiensi Domus Professæ Societatis Iesu. [hic edita ex MSS.] Extant eadem in monasterio Vedastino: ex cuius codice MS. addimus eiusdem Haimini sermonem de duobus paruulis, meritis S.Vedasti sanatis: eumq; sermonem contulimus cum MS. Antuerpiensi nostro.
[39] [vti Hubertus discipulus; Haimini:] Eiusdem Haimini discipulus fuit Hubertus Presbyter, qui eidem inscripsit historiam apparitionis S. Vedasti factæ moribundo, & valetudinis huic restitutæ: eam edimus ex eodem MS. nostro. Extat etiam in monasterio Vedastino.
[40] Sequuntur deinde miracula alia a S. Vedasto diuersis temporibus patrata, atque a monachis Vedastinis collecta, occasione Eleuationis corporis S. Vedasti anno DCCCLII factæ; [& alij Vedastini eodem seculo.] idq; saltem vsque ad finem capitis tertij; vbi prior pars concluditur: cui sequentia postea sunt adscripta ante annum ⅠƆCCCLXXX, quo translatum est Bellouacum S. Vedasti corpus, cuius translationis in iis miraculis nulla mentio fit. De horum aliorumq; miraculorum auctoribus it a scribit Locrius in Catalogo Scriptorum Artesiæ: Vedastini cœnobitæ anonymi Vitam D. Vedasti ab Alcuino accurate conscriptam, magnopere auxerunt & locupletarunt, additis quam plurimis miraculis, quæ precibus & meritis D. Vedasti patrata fuerunt, potissimum vero illustribus adiectis historiis, quibus manifeste constat, quam rigidam Dei vindicis manum experti sunt isti, qui bona & iura monasterij Vedastini violare attentarunt. Proferimus hæc miracula ex MSS. Ecclesiæ Audomarensis & Collegij Duacensis Societatis Iesu, & duobus codicibus nostris: atque ex horum altero præfigimus prologum, qui etiam cum reliqua historia extat in monasterio Vedastino.
[41] [Translationem & Relationē corporis scripsit auctor coæuus,] Proximum locum exigit Historia Translationis S. Vedasti Bellouacum, & Relationis Atrebatum, auctore anonymo, sed monacho Vedastino, qui interfuit dictæ relationi: adiungitq; miracula apud Bellouacenses ope S. Vedasti patrata, quæ istic a fide dignis hominibus acceperat. Eam historiam damus ex MS. Vedastino & duplici codice nostro. Epitome eiusdem historiæ recitatur XV Iulij Lectione VI ad Matutimum, quam exhibent officia propria Ecclesiæ Atrebatensis. Extat sermo in Relatione corporis B. Vedasti habitus hoc exordio: [as postea Ioannes de Bruxella,] Gaude plebs Attrebata hodierna die gratuita munerum Diuinorum munificentia, per relationem gloriosissimi corporis Patroni tui & Doctoris beatissimi Vedasti oppignorata &c. Reliqua omittimus, ne moles, nimium excrescat, cum nihil in eo sermone historicum contineatur, præter pauca infra referenda. Compilatus & scriptus dicitur anno ⅭⅠƆCCCLXXVIII die Veneris ante festum Relationis ipsius. Dein subscripsit Ioannes de Bruxella, auctor, vt videtur, illius sermonis.
[42] [vti posteriora miracula Baldericus & duo alij.] Succedunt alia miracula a tribus auctoribus, & fere oculatis testibus, sed diuersis temporibus conscripta. Extant ea MSS. in monasterio Vedastino; quæ tamen secundo loco referuntur, habent auctorem Baldericum, in cuius Chronico Cameracensi & Atrebatensi sunt excusa lib. 1 cap. 10 & 11. Vltima contigerunt seculo XIV, quando memoratus Ioannes de Bruxella vixit, forte eorum auctor. Illustrarunt etiam Vitam S. Vedasti celebres superioris seculi Poëtæ, Antonius Meierus & Panagius Salius: ille libros tres de rebus D. Vedasti edidit typis Parisiensibus anno ⅭⅠƆⅠƆLXXX, eosq; Vrsum appellauit: iste libros quinque vulgauit Duaci anno MDXCI excusos sub titulo Vedastiados, seu Galliæ Christianæ: quos nostro instituto minime necessarios omittimus.
[Annotata]
* Locrius clara veste.
* Locrius felix habitus.
§ VIII Translatio corporis S. Vedasti Bellouacum, & Relatio Atrebatum.
[43] Bellouaci vrbe antiqua atque illustri Belgicæ II in regno Francorum, nono Christi seculo cultus S. Vedasti celebris erat in prima ac præcipua vrbis parœcia eidem Sancto dicata, [Bellouaci parœcia S. Vedasti,] quam tamen apud vulgus frequentius appellari S. Stephani, monet Antonius Loiselius in suis de Bellouaco commentariis cap. 2 § 9. Quod in dicta S. Vedasti ecclesia est collegium Canonicorum, ius patronatus habet variorum huius diœceseos locorum, vt quinque aliarum vrbis ecclesiarum parochialium. Tam celebris autem S. Vedasti ibidem extitit memoria, vt creditus sit vno eodemq; tempore Atrebatensi & Bellouacensi Ecclesiæ præfuisse Antistes: vt infra dicitur in Historia Translationis: vbi & miracula referuntur tum ab ipso adhuc viuo, tum postea, [celebris eiusdem miraculis.] potißimum seculo Christi nono, ibidem patrata: ob quæ historia Translationis corporis apud recentiores quosdam scriptores videtur confusa esse, quasi miracula in templo ipsi dicato facta, exegissent præsentiam corporis translati.
[44] Petrus Louuetus in Historia Bellouacensi asserit corpus S. Vedasti duabus vicibus fuisse Bellouacum translatum; [Non est corpus S, Vedasti bis Bellouacū translatū.] sed quo tempore prior contigerit translatio, silet. Relationem tradit lib. 3 cap. 12 factam sub Herminfrido Episcopo, postquam ope S. Vedasti in eius ecclesia Bellouacensi dæmoniacus fuisset liberatus: quæ infra traduntur absque vlla Reliquiarum aut corporis S. Vedasti mentione.
[45] Sub Abbate Vedastino Adalardo auctoritate S. Theoderici Episcopi Cameracensis, ob persecutionem Normannicam eleuatum est anno ⅠƆCCCLII die VI Nonas Iulij corpus S. Vedasti. Eum diem Atrebatenses huius rei memoriæ consecrasse, [Eleuatio facta an. 852, recolitur 2 Iulij,] obseruant Molanus ad VI Februarij, & Locrius ad dictum annum. In Florario MS. Sanctorum hæc eo die traduntur: Attrebatis translatio & eleuatio S. Vedasti Episcopi & Confessoris. Vbi plura annectuntur de priore translatione sub S. Autberto facta. Anno sequenti eadem sacra S. Vedasti essa, IV Iunij reposita sint, quo die in eodem Florario MS. hæc leguntur: [repositio 4 Iunij. facta an. 853.] Apud Atrebatum depositio S. Vedasti Episcopi & Confessoris anno salutis ⅠƆCCCLIII.
[46] Saussaius in Martyrologio Gallicano vnicam ad Bellouacenses constituit translationem S. Vedasti ac relationem: sed inter vtramque vult elapsos annos fere quinquaginta, [Non fuit corpus Bellouaci 50 annis, neque translatū circa an. 843,] vt mox dicetur. Hinc quia Atrebatum sacra hæc pignora anno ⅠƆCCCXCIII relata sunt, Bellouacum deberent anno ⅠƆCCCXLIII fuisse asportata, quo tempore adhuc latebant Atrebati, anno dein ⅠƆCCCLII eleuata, ac sequenti reposita, vt ante dictum, idq; tunc scripta historia miraculorum confirmat. Illam autem translationem memorat V Iulij Saussaius his verbis: Apud Bellouacum sub secundæ Belgicæ capite, [neque 5 Iulij,] translatio S. Vedasti Episcopi Atrebatensis & Confessoris, quando ob Normannicæ incursionis metum sacra eius gleba eam ad ciuitatem, quæ munitissima erat, delata, in ecclesia primum S. Stephani Protomartyris, ac postea in ædicula ad sancti ipsius Confessoris cultum constructa, condigna honorificatione reposita est: vbi miraculis præclaris emicuit; in quibus illud memorabile narratur, quod lampas ante hierothecam posita, exhausto oleo sine vllo pabulo ardere & rutilare visa est. Hæc Saussaius, sed cum extenuatione miraculi, cum lampas tradatur infra cælitus purissimo repleta oliuo, & diuino accensa lumine. Secundo quia S. Hildemannus Episcopus Bellouacensis, eiusq; successores illo oleo vsi fuerunt in sacro Baptismate, & Extrema vnctione, non contigit illud miraculum præsente istic corpore, etiamsi Bellouaci integros annos quinquaginta quieuisset, cum S. Hildemanno tum mortuo, iam istic esset Hermenfridus Episcopus, qui subscripsit priuilegio monasterij Corbeiensis in Concilio dein Parisiensi anno ⅠƆCCCXLIV confirmato. Præterea ecclesiam S. Stephani vocat, quæ proprie S. Vedasti est, & huic solum ædiculam tribuit: quæ in historia Translationis non leguntur. Denique diem V mensis Iulij huic Translationis aßignat, quo nec die neque mense contigit.
[47] In Gestis Normannorum ante Rollonem Ducem, ab auctore coæuo ad annum ⅠƆCCCXCVI deductis, hæc leguntur: Anno Domini ⅠƆCCCLXXX Northmanni incendiis & deuastationibus inhiantes, [sed anno 880] sanguinem humanum sitientes, ad interitum & perditionem regni mense Nouembrio in Gandauo monasterio sedem sibi ad hiemandum statuunt: [mense Decembri,] & mense Decembrio corpus S. Vedasti Vallis supra Summam in villa sua refertur, & inde Bellouacum. Consentit auctor historiæ Translationis, vti ad hanc obseruamus. Diem huic Translationi sacrum necdum in vllo Martyrologio legimus annotatum, qui fuit XXII Decembris aut aliquis vicinus dies, vt mox e tempore relati corporis constabit. Præerat Vedastinis Rudolphus Abbas XX, anno ⅠƆCCCLXXVII electus, qui, vti ex Chronico Vedastino edidit Locrius, onus obiuit iniquissimo tempore, cum fractis Christianorum viribus, omnis pene patria prædæ esset barbaris. Vedastini fuga salutem sibi quæsiuere, profecti Bellouacum, asportato secum B. Vedasti corpore, & quidquid erat, quod minus perditum vellent. Sed vna fere fuit omnibus fortuna. Quidquid hæserat domi, direptum a barbaris; [anno 886 illæsum ab incendio;] ipsa domus incensa: solum templum inustum mansit. Quidquid tuto creditum erat loco Bellouaci, fortuito eius vrbis incendio XV Kalendas Octobris anno ⅠƆCCCLXXXVI, parum abfuit, quin totum perierit: ad B. Vedasti reliquias dumtaxat non pertinuit ea clades.
[48] Solennitas corporis S. Vedasti Bellouaco Atrebatum relati hactenus perseuerat. Illius dies ita describitur in Historia Relationis num. 4: [relatum an. 893, die Dominica, 15 Iulij:] Tandem quarto die egressionis a Bellouago, in Dominica die, Idibus mensis Iulij, Domini misericordia nos adiuuante, Atrebatum ingressi sumus. Hæc testis oculatus. Conueniunt hi characteres in annum Christi ⅠƆCCCXCIII, quo, Cyclo Solis VI, & littera Dominicali G, primus & decimus quintus Iulij inciderunt in diem Dominicam. Idem Auctor coæuus tradit num. 3 corpus fuisse Bellouaci bis senos semis & eo amplius annos. Molanus in Additionibus ad Vsuardum ex propriæ Ecclesiæ Martyrologio hæc scribit: Atrebati anno Dominicæ Incarnationis octingentesimo nonagesimo tertio, Relatio corporis S. Vedasti a Bellouago ad proprium locum, post annos duodecim, menses nouem, dies viginti quatuor. Quæ eadem leguntur in Martyrologio Germanico Canisij. Verum idem Molanus in Natalibus Sanctorum Belgij ad VI Februarij eadem repetit omißis mensibus & diebus: veritus forte ne quis subesset error, quod auctor historiæ & testis oculatus menses tantum sex addat & eo amplius, scilicet diebus XXIV, nempe a Decembri anni ⅠƆCCCLXXX, quo Atrebato Bellouacum corpus translatum diximus.
[49] Eamdem relationem referunt XV Iulij MS. Martyrologium Centulense, [Martyro logiis inscripta relatio 15 Iulij,] quod & Vedastinum: Atrebas relatio S. Vedasti Atrebatensis Episcopi & Confessoris. Florarium MS. Translatio S. Vedasti Episcopi & Confessoris, cum de Beluaco Attrebatis reuectus est. At pluribus Saussaius: Atrebati reuectio corporis S. Vedasti Episcopi eiusdem Sedis & Confessoris ex vrbe Bellouacensi, vbi fere quinquaginta annis quieuerat in ecclesia S. Stephani proprio in sacello, cum multorum signorum coruscatione, ab eo scilicet tempore, quo ob metum Normannorum fuerat illuc ad custodiam delatum. Hæc Saussaius, cuius opinio singularis in quinquaginta illis annis corporis apud Bellouacenses relicti constituendis, antea est refutata:
[50] [& 14 Iulij,] Pridie Idus Iulij apud Bellinum hæc leguntur: Eodem die S. Vedasti Episcopi & Confessoris: quæ de eadem sunt Translatione accipienda. In sermone Ioannis de Bruxella, anno ⅭⅠƆCCCLXXVIII de hac translatione scripto, hæc traduntur sub finem: Relata fuerunt gloriosissimi Patris nostri Vedasti pretiosissima ossa Idibus Iulij, anno ab Incarnatione Domini octingentesimo nonagesimo tertio, a Bellouago ad proprium locum & Ecclesiam suam, quæ ei ab Angelis iussa est fieri nominibus, vbi per eius merita, beneficia orationum plurima sanitatesque diuersæ ægrotantium fiunt vsque in hodiernam diem. [miracula.]
§ IX Reliquiæ S. Vedasti in æde B. Mariæ Atrebatensi & Cameracensi: aliæ Duaci & Lætiis.
[51] Iperius in MS. Chronico Bertiniano capitulo 35, tradit Hemfridum eius loci Sithiuensis Abbatem XXXV incepisse sedere temporibus Regis Roberti Francorum, [Reliquiæ Sanctorum inuentæ in æde B. Mariæ Atrebati post annum 1012,] ac Imperatoris Henrici primi, anno Domini ⅭⅠƆXII. In Atrebatensi ciuitate inuentas esse multas Sanctorum reliquias, ibique multa miracula prouenisse. Baldericus, non diu post ea tempora natus, hæc refert lib. 2 cap. 13: Ibi vero, inquit de templo B. Mariæ cathedrali, iuxta altare Dei genitricis Mariæ, quod B. Vedastus suis diebus consecrauerat, anno quidem secundo Gerardi Episcopi, multæ & multum pretiosæ Sanctorum Reliquiæ inuentæ sunt, ad quarum illustrationem diuersa miracula, per tres circiter annos Diuina clementia operata est. Leprosi enim mundati, contracti humanis vsibus solidati, multique a diuersis languoribus curati, sospitate donantur. Acta Gerardi I Episcopi prosequitur toto fere libro tertio, ab initio ad caput vsque LXIII. & cap. 4 hæc de inuentis Reliquiis repetit: Tunc etiam temporis in monasterio S. Mariæ Atrebatensium iuxta altare multorum Sanctorum Reliquias pretiosas contigit inueniri. Ad quarum quidem merita propalanda Diuina clementia diuersi generis signa & prodigia operante, non solum ex vicinis sed etiam longe positis regionibus, per totum fere biennium, multitudo maxima confluebat.
[52] Deinde cap. 32 refert epistolam Gerardi Episcopi ad Leduinum Abbatem S. Vedasti, [aliæ post combustam ecclesiam anno 1030] qua inter cetera deplorat ecclesiam S. Mariæ Atrebatensium, igne de cælo adueniente, videntibus cunctis, III Kalend. Augusti totam combustam esse, anno ⅭⅠƆXXX, vt margini adscripsit Coluenerius, & confirmat Locrius citato Ludouico Bresinio tomo I Chronici MS. Artesiæ & Flandriæ. Iterum Baldericus cap. 58 de reliquiis S. Vedasti aliorumq; Sanctorum hæc tradit: Domnus Gerardus Episcopus dedicationem ecclesiæ in honore sanctæ Dei genitricis Mariæ facturus, [inuentæ circa annū 1040,] remouit altare a proprio loco; & effossa terra, quæ circa erat, multæ Sanctorum Reliquiæ ibidem repertæ sunt. Insuper brachium Confessoris Christi Vedasti, [cum brachio, parte capitis, aliisq; S. Vedasti.] & non modica pars de capite eius & de quibusdam membris. Consecrata est igitur ipsa ecclesia II Nonas Ianuarij, apportato S. Vedasti corpore cum aliis Sanctis a monachis eiusdem loci. Hæc Baldericus, qui deinde cap. 60 recitat epistolam Gerardi ad Henricum III Imperatorem, in qua testatur se triginta tum annos Episcopum esse: vnde colligimus eam capitis S. Vedasti inuentionem contigisse circa annum ⅭⅠƆXL. Locrius refert eam inuentionem capitis ad annum ⅭⅠƆXIV: quod monumenta MSS. Ecclesiæ Atrebatensis addant: Inter cetera fuisse brachium S. Vedasti cum capite eius, & quibusdam membris ipsius &c. sed ex tertio Balderici loco, cuius non meminit Locrius, ea sunt desumpta.
[53] Arnoldus Bayßius in Hierogazophylacio Belgico agens de S. Mariæ ecclesia Cathedrali Atrebatensi, refert autographum veteris membranæ MS. post chori ambitum in tabula appersæ, [Alia istic facto Translatio reliquiarum anno 1287,] in qua inter cetera ita legitur: Anno Domini ⅭⅠƆCCLXXXVII, Dominica qua cantatur Misericordia Domini, (ea est secunda post Pascha) fuit facta translatio reliquiarum, quæ sequuntur, in ecclesia Atrebatensia Reuerendo Patre Domino Guilliermo Atrebatensi Episcopo, præsentibus venerabilibus Patribus, Abbate Montis S. Eligij, Abbate Aquicinctensi, Abbate Marchianensi, Abbate Hannoniensi, Abbate Arrosiensi, Abbate Igniacensi, Abbate de Mariolo, Abbate de Viconia, Abbate de Mortagnia, Abbate Mortagnia, Abbate de Caro-campo, ac multis aliis tam Decanis, Prioribus, quam aliis personis Ecclesiasticis, Religiosis & secularibus. Omnibus visitantibus Ecclesiam Atrebatensem die dicta solennitatis, ac per omnes octauas, Dominus Remensis Archiepiscopus, & omnes sui Suffraganei, quibuslibet eorum quadraginta dies de pœnitentiis sibi iniunctis contulerunt. In subiuncto dein Catalogo Reliquiarum valde amplo leguntur quasi simul iunctæ Reliquiæ SS. Vedasti, [inter quas S. Vedasti,] Remigij, & Hilarij. De hoc egimus XIII Ianuarij. Festum hoc Reliquiarum dicta secunda post Pascha Dominica etiamnum Atrebati quot annis colitur officio, vt vocant, Duplici maiori.
[54] Ecclesia noua B. Mariæ Cameracensis, teste Balderico lib. 3 cap. 49, [vti & Cameraci anno 1030] vetere diruta, a memorato ante Episcopo Gerardo septennij spatio reædificata est, & die XVIII Octobris anno ⅭⅠƆXXX solenniter dedicata, ordinatis circa altare Sanctorum corporibus, beatissimi Gaugerici in cathedra Pontificali, [eum eius baculo.] iuxta quem medium sanctorum Pontificum Autberti, Vindiciani, Hadulfi altrinsecus statutorum, interposito etiam baculo S. Vedasti cum reliquiis suis. Hæc pluribus Baldericus. Colitur S. Hadulphus XIX Maij: de aliis sæpius actum.
[55] Idem Raißius tradit in Hierogazophylacio, varias Duaci in ecclesia S. Amati repositas esse reliquias particulari feretro cum duobus instrumentis publicis, [Duaci,] quorum alterum datum anno ⅭⅠƆCCXXV, alterum vero ⅭⅠƆCCCIX. Inter illas seorsim referuntur reliquiæ S. Vedasti, tum SS. Vedasti & Benedicti Andegauensis Episcopi, qui sedit sub Ludouico Pio, sed hactenus latet, die eius natali incognita. Demum referuntur de vestibus SS. Martini & Vedasti istic esse partes. Dies harum Reliquiarum venerationi attributus est primus Aprilis, quo reconditæ fuerunt. Denique inter reliquias, quas aureis fere aut argenteis conclusas hierothecis religioso cultis seruat monasterium Lætiense S. Lamberti in Hannonia ad Helpram fluuium, [Lætiu,] ipsi coram venerati sumus aliquas S. Vedasti particulas, quarum etiam meminit dictus Raißius. Reliquias eius aliquas Brugis in ecclesia cathedrali asseruari tradit Sanderus in Flandria. [Brugis.]
[56] Quæ hactenus de cultu & veneratione S. Vedasti dicta, concludimus prolatis ex Officio Atrebatensi, Hymno, Antiphona & Oratione de S. Vedasto; ne quis ea quoque desideret. Euangelium ex Communi Euangelistarum legitur ex capite X S. Lucæ. Designauit Dominus & alios septuaginta duos &c.
Hymnus
Voce iucunda resonemus omnes, [Hymnus de S. Vedasto,]
Laudibus sacris studium ferentes
Atrebatensem modulando Patrem
Laude Vedastum.
Hic pius pastor gregis atque tutor,
Lux fuit cæcis, baculusque claudis,
Signa patrauit, miserante Christo,
Plurima terris.
Obuio cæco comes ipse Regis
Lumen ablatum citius rependit,
Vnde cernentes meruere cordis
Sumere lumen.
Summa virtutum viguit per ipsum,
Caritas cunctum superans charisma,
Vase nam sicco dederat amico
Gaudia vitis.
Lustra beluarum dedit Angelorum
Esse concentum, Dominique templum
Ac decachordo reboare psalmum
Nocte dieque.
Laus Deo Patri, genitæque Proli,
Et tibi compar vtriusque semper
Spiritus alme, Deus vnus omni
Tempore secli.
Vers. Confessor sancte, & Sacerdos magne,
Resp. Beate Vedaste, intercede pro nobis.
Antiphona. [Antiphona,] Hic est beatus Vedastus, quem fama celebrior verbum Dei prædicaturum Chlodoueo Regi socium itineris adsciuit. ������ Oratio.
[Oratio.] Deus, qui nos deuota B. Vedasti Confess oris tui atque Pontificis instantia, ad agnitionem tui sancti nominis vocare dignatus es; concede propitius, vt cuius solennia colimus, etiam patrocinia sentiamus. Per Dominum nostrum &c.
VITA BREVIOR
Ex MSS. Vedastinis, & Andrea Chesnæo.
Vedastus, Ep. Atrebatensis in Belgio (S.)
BHL Number: 8503
Avctore Anonymo, ex MSS.
[1] Omnium sanctorum Præsulum gloria potissimum semper ac sollicita inquisitione, vel imitando exemplo, vel litterarum serie, memoriæ est commendanda: vt clara prorsus luce reddita, [Prologus Auctoris.] ad sui cultus imitationem, delinquentium animos studeant prouocare; quatenus non solum sibi mercede lucri abunde, verum etiam aliorum profectu vna congaudeant. Eritque æquus arbiter rerum Sator æternus: vt, qui illis solamina ad augendam religionis copiam tribuit, imitatoribus supplementum proficiendi præbere non abnuat. Nec fastidire quispiam audeat, in aliquibus rebus, quæ exiguæ hominibus videantur, supernæ virtutis suffragia postulare: cum crebro in magnis ac minimis rectus Arbiter & pensando subueniat, & subueniendo, vt in maioribus conualescant, auxilium præstet. Venerandi ergo viri Vedasti, Pontificis Atrauatum vrbis, memoriam posteris commendare ratum duximus, vt, vnde originem duxerit, vel qualiter sanæ vitæ cursum peregerit, quemque finem habuerit, prosequi studuimus verbo.
[2] [Rex Chlodoueus,] Igitur cum inclytus Francorum Rex Chlodouius, omni industria solers, Francis regnauit, euenit, vt quodam tempore inter incendia bellorum, aduersus Alamannos gentem ferocem bellaturus pergeret. Quo cum venisset ab vtroque acies, & nisi obuium hostem habuisset a Rheni, tam Franci, quam Alamanni ad mutuam cædem inhiarent. Commisso prælio, ita vehemens terror Chlodouij animum obrepserat, vt in ea pugna se viuendi finem horrenda anxietate trutinaret. Cumque ergo suos pene ad internecionem opprimi cerneret, tandem Diuino fultus auxilio in animo, oculosque in cælum eleuatos attollit. Vnicæ, inquit, potestatis ac maiestatis Deus, quem Chrotildis collateranea mea confitetur, [inuocato Christo,] quemque humili prece die noctuque supplicare non cessat, tu mihi hodie de his hostibus concede victoriam, vti & ego te deinceps corde credendo teneam & adorem. Cumque is huiusmodi precibus rerum Auctorem pulsaret, cessit tandem hostis, terga vertendo, victoriam Chlodoueo. Victos deinde Alamannos cum Rege in ditione cepit, ouansque ad patriam festinus rediens. [Alamannos cædit:] ad Tullum oppidum venit.
[3] Et cum iam desiderium, vt celer ad baptismi gratiam confugeret, sciscitando comperit inibi B. Vedastum sub religionis cultu vitam degere, [a S. Vedasto ductus Remos,] quem mox sibi itinere iunxit. Dum pariter pergerent quadam die venerunt in pago Vongise ad locum, qui dicitur Grandeponte iuxta villam b Rilugiago super fluuium Axona … Deinde ad Remorum vrbem ad Pontificem Remigium, qui tunc inibi sacerdotalem Cathedram regebat, perduxit. Quo tantisper moratus, [baptizatur.] sacræ Trinitatis fidem Chlodoueus professus, baptismi gratiam recipit. Indeque progressus victor ad patriam rediens, iam dictum Vedastum B. Remigio commendauit.
[4] Qui cum apud eum moraretur, & in præfata vrbe Remorum vitam duceret, accidit, vt in quodam tempore aliquis ex illustribus viris ad cellulam eius veniret. Erat enim mitis animo, alloquioque suauis. Nouerat enim opem ferre miseris, mœstosque verbis fouere, ac ignauos ad sobrietatis normam restringere, omnemque itemque religionis censuram, & exemplo monstrare, & verbis studebat edocere. Cum ergo, vt diximus, quidam de illustribus viris ad eum venisset, ille ex industria ministro iussit, vt concito gradu post salubria effamina huic poculum vini afferret. Ille ait, nequaquam in vas, quo haurire solitus fuerat, quid quam vini remansisse. [S. Vedastus precibus vinum impetrat:] Quo audito gemens cælum aspicit, ac mentem ad superna attollit, vt cito clemens pietas subueniret, illud recordans miraculum, quo in Cana Galilææ aquas in vini mutauit saporem, huius necessitatis tribuat vicissitudinem. Post impletam orationem ministro vrgens imperat, vt ad vas festinus properet, & quæ Dominus tribuerit, afferre festinet. Mox obediens minister celeriter venit, vasque, a quo vinum haurire solitus fuerat, superfluens reperit. Repletus gaudio imperatum munus apportat, ac de affluente munere lætus renuntiat. Quod ille statim audiens, ne fauor patratæ virtutis mentem macularet, ministro iubet, vt nulli hoc in propatulo iactitando denuntiet. Sed quoad vsque inter superos degerit silendo tegi iubet.
[5] Cumque iam celeberrima fama in præfata vrbe Remorum esset, & B. Remigius eum venerationis cultu attollere niteretur; [sit Episcopus:] fuit tandem consilij, vt Atrebatum vrbis eum Pontificem faceret, qui Francorum gentem ad baptismi gratiam paullatim docendo ac de industria monendo attrahere curaret. Suscepto itaque Pontificalis Cathedræ onere ad vrbem Atrebatum venit, dumque muros intrare vellet, obuiam habuit cæcum & claudum alimoniam postulantes. Cumque ille de Apostolico fonte hauriens, verba depromeret, ac diceret se nequaquam supplemento auri & argenti onerari; [Act. 3] illi attentius petebant, ac de industria pecuniam ab ipso extorquere nitebantur. Ille importune opem petentibus ait: Pro auri argentique munere, si vestra fides meo committeretur affectui, Diuini muneris vberius affluentia abundaretis. [signo Crucis cæcum & claudū sanat:] Illi, aiunt, sese ad omnia paratos. Inquit: Si fides vestra meis committatur dictis, pristinam sanitatem vtrique vestrum Omnipotentis pietas largietur. Manuque mox oculis superposita, ac debilibus membris attrectatis, signo Crucis facto, sursum cælos aspiciens, quæ poposcit, impetrauit. Nam cæcus visum, claudus gressum recipiens, ouantes ad propria remearunt.
[6] Contigit ergo vt Ecclesiam introiret, quam cernens incultam, ac negligentia ciuium Paganorum prætermissam, veprium densitate oppletam, [Atrebaii squalorem templi deplorat,] ac stercoribus bestiarumque habitaculis pollutam, memoriter cordi subdidit, omnique tristitiæ colla submisit. Hæc prorsus hominis habitatio vrbem frequentabat. Quæ olim ab Attila c Necaronorum Rege diruta, turpi fuerat squallore relicta. Ibique habitatione vrsi reperta, cum eum animi dolore a vallo vrbis eiecit, [vrso abitum imperat:] & ne Crientium fluuiolum, qui ibi fluit, vltra progrederetur, imperauit; nullatenus illuc visus rediisse. Erat gratus penes aulam regiam, nec valebat Francorum viros a profanis erroribus ex integro retrahere: sed paullatim, quos per dulcia effamina religioni subdebat, Ecclesiæ recipiebat sinu.
[7] Actumque deinceps est, vt mortuo Chlodouæo Chlotharius filius eius in locum patris susceptus Francis imperaret: [in conuiuio Chlotharij Regis,] & cum egregie regni regimina regeret, euenit, vt aliquis vir Francus, nomine Hozinus, Regem Chlotharium ad prandium vocaret, & inter aulicolas Regis venerabilem virum Vedastum Pontificem inuitaret. At ille, non quod eis consentiendo gulæ faueret, sed quo coadunatam ad Regis prandium turbam suis salubribus doctrinis edoceret, ac per Regis auctoritatem plene ad sacrum vsque Baptismum prouocaret, venit, [væsa gentils ritu fœdata,] Cum ergo bis ille ad prandium vocatus venisset, domum introiens conspicit d gentili ritu vasa plena ceruisiæ domi astare. Quod ille sciscitans quid sibi vasa in medio posita vellent; responsum est, alia Christianis, alia Paganis apposita ac gentili ritu sacrificata. Cum, ita sibi denuntiatum fuisset, omnia vasa signo Crucis sacrauit, & omnipotētis Dei nomine inuocato, cum fidei adminiculo cælitus auxiliante dono benedixit. Cumque benedictionem Crucis signo super vasa, quæ gentili ritu fuerant sacrificata, præmisisset, [signo Crucis frangit,] mox soluta ligaminibus cunctum ceruisiæ liquorem, quem capiebant, in pauimentum deiecerunt. Vnde Rex miraculo perculsus, ab omni Procerum caterua sciscitaretur, quæ gestæ rei caussa fuerit, vt in propatulo sibi narraret venerandus vir Vedastus, summusque Pontifex ait: O Rex, tuorum decus Francorum, cernere potes, quanta sit diabolicæ fraudis astutia ad animas hominum decipiendas. Numquam putas hic dæmonum fuisse coniecturam, quæ per hunc liquorem corda hominum Dei per præuaricationem suffocata morti æternæ subdere studebant? [& multos conuertit:] Sed nunc virtute diuina pulsata, & effugata dæmonis arte, scire cunctis necessarium est, qualiter ad salubria medicamenta veræ fidei Christianæ queant confugere, & superstitiones Gentilium omni nisu studeant prætermittere. Quæ caussa multis, qui aderant, profuit ad salutem. Nam multi ex hoc ad gratiam baptismi confugerunt, & sanctæ religioni colla submiserunt.
[8] Erexit ergo supradictam Ecclesiam multa per spatia temporum, annos circiter quadraginta, cursum vitæ consummans. Cum iam vellet eum Dominus de huius vitæ ærumnis ad cæleste prouocare regnum, [annis circiter 40 in Episcopatu peractis;,] febris corripuit, ac exitum suum denuntiauit. Nam cum in eadem vrbe in quadam cellula iaceret, ignea columna cælo delapsa super cellulæ tegumenta, per longa noctis spatia plusquam duarum horarum immobilis stetit. Quod cum vir venerabilis audisset, suum exitum denuntiauit, ac omnibus valedicens post monita salubria animam Creatori reddidit octauo Idus Februarij: felicemque de hac vita exitum agens, [obit 6 Febru.] solum desiderium viuentibus reliquit. Multi in hac hora psallentium voces audierunt in cælo. Cum hoc funus omnes audissent, aduenerunt Clerus & plebs non solum de illo oppido, sed etiam de vicinis vrbibus Pontifices & Sacerdotes, vt seruum Dei Vedastum Pontificem, sicut dignum erat, traderent sepulturæ. Beatum corpus in medio positum, vt mos est, omnibus accipientibus feretrum cum ipso sancto corpore, nullatenus de loco potuerunt mouere. [sepeliendus nequit moueri:] Interrogatum est a viro venerabili Scobilione Archipresbytero loci illius, quem ipse Pontifex enutrierat, quidnam esset. At ille se nescire dixit. Vtique vnum scio, quia cum esset in corpore, sæpius audiui eum dicentem, quia infra muros ciuitatis nullus defunctus requiescere deberet. Nam ipse Pontifex in oratorio, quod super littus Crientij fluuioli ædificauerat, requiescere disponebat. Sed tamen neque locus sic delectus nec monumentum paratum esse videbatur. Dum hæc ad inuicem loquebantur, & quid de ipso agerent dubitabant, [precibus fusii monetur;] venerabilis vir Scobilius, mœrore cordis repletus, commouetur in lacrymis, & super corpus B. Vedasti prouolutus in vocem erumpit, dicens: Heu me, heu me, beatissime Pater, quid vis vt faciam? quia iam dies declinat ad vesperum, & omnes qui conuenerunt, remeare ad propria festinant. Iube te ergo portare, dulcissime Pater, ad locum quem olim tibi præparauimus. Cum hæc dixisset, accepto feretro, in quo gleba sancti corporis iacebat, leuauerunt in humeris suis, nullum onus sentientes, & cum magno silentio deferentes canebant: [sepelitur in æde Cathedrali:] Ambulabunt Sancti in viam quam elegisti: festina ad locum qui præparatus est tibi. Tradiderunt eum sepulturæ, sicut decuit seruum Dei, in ecclesia a dextro cornu altaris, vbi ipse pontificalis cathedræ fungebatur officio. Nam actum est aliquanto tempore post, vt cum eadem domus, in qua vir sanctus vitam finierat, ignis incendio cremaretur, & pars domus consumeretur, vna ancillarum fidelissima, nomine Habita, B. Vedastum cerneret, & igneni a cellula in qua defunctus fuerat expelleret: quæ sola cum lecto incombusta remansit. Quam propterea rerum Sator vrere non permisit, vt virtutis suæ munere memoriale viuentibus relinqueret.
[9] e Nunc sicut superius memorauimus, vnde originem duxerit, ratum ducamus. Aquitania montem habet, qui æqualibus pene spatiis Petragoricam & Lemouicam ciuitates dirimit. Mons ille magnus, & sui quantitate multum terræ occupans, longe lateque altitudine fere nubes penetrans si graues sint. [origine creditur Aquitanus,] Super cacumen eius antiquis & præteritis ætatibus, incertum an ciuitas an castrum situm fuit, cuius enormitatem & munitissimam magnificentiam ruinarum indicia & moles dirutæ satis demonstrant, quanta fuerit res ipsa: nomen montis ex tunc & nunc Leucus est, ex nomine montis castrum illud etiam nomen sortitum est: sed & populus regionis illius Leuci sunt dicti maxima pars Aquitaniæ vsque in Oceanum. Testes sunt perpetua fama & plures scripturæ iam hodie, quod illa omnia ita nuncupantur. De Leucis ergo B. Vedastus oriundus fuit, nobilibus procul dubio natalibus, prosapia sicut ingenua, ita insigni & famosa, prædiorum affluentia, & abundantia diuitiarum locupletissimis, vt nihil de seculari defuerit gloria. Puer studio litterarum felici auspicio mancipatus est: nam omnia quæ ad institutum studium attinebant, Diuino suggerente suffragio, plenissime hausit. [in studiis sancto educatus,] Verum in his omnibus nullo abusus est, sed gradatim ad summa aspirans, vere secundum Deum, & quæ illius sunt, demum philosophatus est, vt solum Deum & voluntatem eius, & præcepta amplecteretur, certus de reposito fructu. Demum Beatissimus plusquam adolescens parentes fugit, diuitias contempsit paternas, & gloriam & amplissimas prædiorum possessiones ita spreuit, ac si breuissimæ essent, ita patriam euasit. Applicuit tandem ita solitarius, ita vacuus ad fines qui Alemannos prospiciunt. Ibi de loco ad locum pauper exulauit pro amore Dei & vitæ æternæ. [versus Alamanniam profectus est.] f Et quia tanto tempore in partibus illis conuersatus fuit, incolæ illius patriæ existimauerunt illum, & adhuc existimant, in Tullo, tunc oppido, nunc ciuitate, fuisse natum.
[Annotata]
a Videntur deesse duæ voces, ad ripam vel circa ripas, vt in sequenti Vita legitur: ad quam plura.
b Deest nomen alibi. In altera Vita dicitur Rege pontem transeunte obuiasse cæcus, ibidem a S. Vedasto illuminatus; quæ hic a descriptore videntur omissa. Vti etiam in Chesnei Fragmento.
c Imo Hunnorum, vt in sequenti Vita dicitur.
d Hæc maleficiis attribuuntur in sequenti Vita.
e Hæc post prologum iuxta partitionem ibidem factam videnturfuisse, sed quod minus certa sint, huc reiecta. Alibi pro alio prologo seorsim leguntur.
f Sequentia deerant in altero MS. Vedastino.
ALIA VITA
ab Alcuino emendata,
ex Chesneo, Surio, variis MSS.
Vedastus, Ep. Atrebatensis in Belgio (S.)
BHL Number: 8508
Avctore Alcvino, ex MSS.
PROLOGVS ALCVINI.
a[1] Dvlcissimo dilectionis filio b Radoni Abbati, humilis Leuita Albinus salutē.
Dilectionis vestræ venerabile prȩceptum secutus, Vitam S. Vedasti Patris vestri & Intercessoris nostri, c emendare studui: non quod aliquid illius excellentissimis meritis dignum valuissem, sed quod nihil tuæ Reuerentiæ iussis denegare ratum putaui. Idcirco ad te maxime pertinet harum laus vel vituperatio litterarum. Vtinam tibi & Fratribus, qualescumque sint, placeant. Deprecor autem, vt meum laborem orationum vestrarum solatio remunerare dignemini; & vnus merear esse vestrum in caritatis communione: illius semper memores mandati, qui dixit: [Ioan. 15. 12] Hoc est præceptum meum, vt diligatis inuicem. In hoc enim mandato omnium salus consistit. [Abbati in caritate regendi subditi,] Hoc cunctis pernecessarium esse constat, & maxime iis, qui gregem Christi regendum accipiunt. Quapropter tu, Carissime, gregem, quem accepisti regendum, fraterno amore diligenter erudire studeto, & sanctis admonitionibus eum per pascua vitæ deducere satage. Habes in omni opere bono Christum adiutorem, Sanctum quoque Vedastum intercessorem. Sicut magno labore domum Dei optime habes ornatam, & largissimis donis decoratam; ita tibi subiectos bonis moribus ornare contende, & eos in diuina laude deuotissime fac consistere, & quod Angeli semper agunt in cælis, hoc Fratres iugiter faciant in ecclesiis. Tuum est præcipere, illorum obedire. Tuum est præire, illorum subsequi, Omnium itaque in seruitio Dei vna debet esse voluntas, vt vna fiat in regno Dei remuneratio.
[2] Nullus horis canonicis se diuinis subtrahat laudibus, ne propter aliquam negligentiam cuiuslibet locus in conspectu Dei vacuus inueniatur: [cura hæbenda officij diuini,] & verba Dei in ecclesiis intimo cordis affectu proferantur, & cum magna reuerentia Dei omnipotentis officia celebrentur. Omne vero ministerium Christi humiliter & deuote impleatur. Omnis itaque obedientia in seculi necessitatibus fideliter & strenue peragatur. d Fiat equidem inter omnes concordissima pax & sanctissima caritas, & deuotio vitæ regularis. Seniores bonis exemplis & sedula admonitione erudiant iuniores, illosque diligant vt filios, & illi, quasi patres, eos honorificent, illorum cum omni alacritate obediant præceptis. [caritatis fraternæ,] Tua vero, venerande Fili, conuersatio omnibus sit exemplum salutis. Caue, vt nec minimus quis in tua scandalizetur vita, sed ædificetur & roboretur in via veritatis,: quia tibi ex illorum salute merces iudicabitur æterna. Cani capilli, extremum denuntiant properare diem. Quapropter paratus esto omni hora in occursum Domini Dei tui. Dilectio fraterna, & eleemosynæ miserorum, & vitæ castitas præparent tibi gradus in cælum. Diligenter elabora tibi æternos dies felices. Honor secularis, quem habes spiritualem tibi abundet in gloriam.
[3] Festiuis diebus veniente ad ecclesiam populo, fac eis prædicari verbum Dei: & quocumque vadis, [ædisicationis,] Clerici, qui seruitium Dei pleniter peragant, tecum eant; sobrietate ornati, non ebrietati assueti: quorum honestas vitæ, aliis sit doctrina salutis. Curamque vbique habeas maxime pauperum, viduarum, & orphanorum, vt audias in die tremendo a Domino Christo cum aliis eleemosynam facientibus: [eleemosynarum,] Quamdiu vni ex his minimis fecistis, mihi fecistis. [Matth. 25. 40] Esto miseris vt pater, & caussam ad te clamantium diligenter discute, & parce in te peccantibus, vt Deus tuis parcat peccatis. Esto iustus in iudiciis, & misericors in debitis, magister virtutum, moribus honestus, verbis iucundus, vita laudabilis, in omni opere Dei deuotus. Fratres quoque cohortare, vt sanctas diligentissime legant Scripturas. Non confidant in linguæ notitia, [& studij Scripturarum,] sed in veritatis intelligentia, vt possint contradicentibus veritati resistere. Sunt tempora periculosa, vt Apostoli prædixerunt, quia multi pseudodoctores surgent, nouas introducentes sectas, qui Catholicæ fidei puritatem impiis assertionibus maculare nitentur. [2 Tim. 3. 1; 2 Petr. 3. 3] Ideo necesse est, Ecclesiam plurimos habere defensores, qui non solum vitæ sanctitate, sed etiam doctrina veritatis, castra Dei viriliter defendere valeant.
[4] Has vero piæ admonitionis litterulas non quasi nescienti direxi, sed vt veræ caritatis in meo pectore fidem ostenderem. Quid facit amicus, si seipsum verbis non ostendit? Si diuites pauperum munuscula non spernunt, cur & vestræ sapientiæ flumina, nostræ riuulos intelligentiæ respuere debent? [monita amice suscipienda.] Nam & maiores amnes riuulis augentur influentibus, & ipse Dominus viduæ laudauit duo minuta, quæ ex inopia suæ paupertatis larga manu Deo, quod habuit, obtulit. [Luc. 21. 3] Et ego, quamuis scientia inops, tamen fraterno fidelis amore, vestræ hæc munuscula direxi pietati: obsecrans, vt tam humili fraternitatis ea intuitu respicere digneris, quam nos pia deuotionis caritate illa vobis dirigere studuimus, Omnipotens Deus te tuosque carissimos Fratres in omni bono proficere faciat, & ad beatitudinem æternæ gloriæ peruenire concedat.
[Annotata]
a Prologus deest in MSS. S. Maximini & Marchianensi, & altero Antuerpiensi, in altero Actis postponitur.
b Surius Rodani. de eo iam egimus.
c Scilicet, vt monuimus, ante Alcuini tempora scriptam.
d Surius breuius: Omnes vtique obedientiam iu seculi necessatibus fideliter & strenue peragunt.
CAPVT I
Doctrina Christiana Regi Chlodoueo explicata a Vedasto.
[5] Postquam Deus & Dominus noster Iesus Christus ouem quærere perditam de cælis in hunc mundum per virginalem venerat vterum, & tota suæ dispensationis, & nostræ salutis peracta plenitudine, cum triumpho gloriæ ad sedem paternæ maiestatis reuersus est, vt atetricas ignorantiæ tenebras toto depelleret orbe, multa sanctorum lumina Doctorum, Euangelicæ prædicationis luce fulgentia, toto diuiserat mundo: vt, sicut cælum fulgentibus ornatur stellis, quæ tamen omnes ab vno illustrantur sole; sic & lata terrarum spatia sanctis splendescerent Doctoribus, [Inter Doctores Ecclesiæ claret S. Vedastus:] qui tamen ab æterno sole illuminati, Diuina præeunte gratia, cæcas ignorantiæ tenebras veræ fidei fulgore & glorioso Christi nomine illustrarent, vt eis ministrantibus, longa ab initio mundi esuries, æternæ vitæ epulis satiaretur. [Luc. 15. 4] De quorum numero sanctus Dei Sacerdos Vedastus & Prædicator egregius, temporibus fortissimi Regis tunc temporis Francorum b Clodouei, in has, Diuina dirigente gratia, ob multorum salutem peruenit regiones: quatenus supernæ pietatis suffultus auxilio, populum diabolica fraude deceptum, & errorum laqucis captiuūm, in viam dirigeret salutis æterne, & veræ, quæ in Christo est, libertati restitueret. Sed vt hoc acceptabili, secundum Apostolum, fieret tempore, qui ait: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis; Dominus Tesus, qui vult omnes homines saluos fieri, competentem suo famulo præuidebat caussam, quomodo opportune ad ministerium verbi Dei peruenire valuisset. [2 Cor. 6. 2; 1 Tim. 2. 4]
[6] Contigit vero præfatum Francorum Regem Clodoueum c Alemannis bellum inferre, qui tunc d temporis regno suo per se potiti sunt: sed non eos ita offendit imparatos, vt voluit. Nam fortissima collecta manu, Regi circa ripas e Rheni fluminis obuiauerunt, vnanimes bellica virtute patriam defendere, vel liberā manu pro patria mori: & fortissime vtrimque decertatum est: hi, ne triumphi gloriam, illi, ne patriæ perderent libertatem, in mutuam corruentes cædem. Igitur Rex nimio turbatus terrore, dum inimicos vidit fortiter pugnare, & suos pene f ad internecionem vinci, magis cœpit de salute desperare, [Chlodoueum, potitum in Christi nomine victoria,] quam de vitoriā sperare. Etsi autem necdum g voluntate renatus esset in Christo, tamen necessitate cogente, ad Christi confugit auxilium. Et quia Reginam habuit religiosam, baptismique Sacramentis initiatam, nomine h Clotilden, i oculos cum hac voce ad cælum leuauit: O Deus vnicæ potestatis, & summæ maiestatis, quem Regina Clotildis colit, confitetur & adorat; concede mihi hodie de inimicis meis victoriam. Nam ex hac die tu solus mihi eris Deus, & veneranda potestas. Tu mihi triumphum præsta, & ego tibi seruitium promitto sempiternum. Mox Diuina operante pietate, terga verterunt k Alemanni, victoria cessit Regi & Francis. O mira omnipotentis Dei clementia! o ineffabilis bonitas! qui sic exaudit, & numquam derelinquit sperantes in se. Quanta fide Christiani nomen illius & misericordiam inuocare debent, dum paganus Rex ad vnius precis effectum tantam promeruit victoriam. Cui ex antiquis huius diuinæ pietatis adæquare auxilium debemus, qui ob vnius momenti lacrymas tam celebrem venturo suo seruo contulit triumphum, nisi Ezechiæ Regi, qui in angustia tribulationis vna tantummodo petitione promeruit, non solum a præsenti vastatione ciuitatem superna protectione defendi, sed etiam in eadem nocte, qua preces in diuinas effuderat aures, centum octogintaquinque millia hostium lætus & liberatus occidi viderat? [4 Reg 19]
[7] Hæc vero victoria, de qua ante diximus, Regi populoque suo caussa fuit salutis æternæ: & ne lucerna, Sanctus videlicet Vedastus sub modio lateret absconditus, sed supra candelabrum positus, exemplis vel prædicationibus, in domo Dei lucens, ab errore idololatriæ & caligine ignorantiæ in viam plurimos educeret veritatis. Igitur superatis hostibus & rebus in pace compositis, & Alemannis suæ subiectis ditioni, Rex ouans cum laude triumphi ad patriam rediit. [instruit,] Et vt fidelis tantæ sibi gloriæ Largitori sponsor appareret, l festinauit seruorum Christi sacra imbui prædicatione, & sancti baptismatis ablui Sacramentis. Venit autem ad m Tullum oppidum, vbi Sanctum agnouit Vedastum laudabili religione soli seruire Deo, & dulcissimos contemplatiuæ vitæ carpere fructus. Hunc vero ad S. Remigium, Christi clarissimum Sacerdotem, ad Remorum properans ciuitatem, sibi socium assumpsit: quatenus per singulos itineris sui gressus saluberrimis ab eo imbueretur doctrinis, [ad S. Remigium deducit baptizandum.] & Catholicæ fidei firmis initiaretur fundamentis: vt paratus fide & virtutum scientia, a tanto Pontifice spirituali ablueretur lauacro, & ab illo donis cælestibus confirmaretur, quod ab isto Diuina prius præueniente n gratia euangelicis cœptum fuerat prædicationibus. Hic ad fontem vitæ festinantem deducebat Regem: ille in fontem salutis æternæ venientem abluebat. Ambo propemodum pari pietate Patris: hic doctrina fidei, ille baptismatis vnda: vtrique æterno Regi Regem temporalem munus obtulerunt acceptabile. Hi sunt duæ oliuæ, & duo candelabra lucentia, a quibus Rex præfatus in via Dei eruditus & a diaboli catenis erutus, miserante Deo, portam perpetuæ lucis ingressus, cum fortissima gente Francorum credidit Christo, & facta est gens sancta, populus acquisitionis, vt annuntientur in eo virtutes illius, qui eos de tenebris vocauit in admirabile lumen suum.
[Annotata]
a MSS. Marchian. & alterum Antuerp. tetras.
b Imperauit Chlodoueus a fine anni 479 ad 509, quo obiit 27 Nouemb.
c Alamanni, siue Alemanni, ξυνιήλιδές εἰσιν ἄνθρωποι καὶ μιγάδες, καὶ τοῦτο δύναται αὐτοῖς ἡ ἐπωνυμία, [Alamanni vnde dicti?] Conuenæ sunt & miscellanei homines; quod & appellatio eorum lingua indicat. Ita lib. 1 de rebus Iustiniani Imperatoris Agathias, secutus Asinium Quadratum hominem Italum, accuratum rerum Germanicarum, vel ipso Agathia teste, scriptorem. Et certe ipsum nomen Alleman Germanis Belgisq; omnem virum significat. Habitarunt olim hi Alamanni inter fluuios Mœnum, Rhenum & Danubium: [eorum sedes:] quem prætergressi pristinum locum Sueuis & Francu Orientalibus reliquerunt. Hincmarus in Vita S. Remigij ait pugnatum Francos inter & Alamannos Sueuosq; De singulis actum 1 Februarij ad Vitam S. Sigeberti.
d Alamannos post Romanorum, quibus subiecti ante fuerant, excussum imperium, pro libertate sua vindicanda acerrimos factos illorum fuisse hostes docet Ammianus Marcellinus, [Romanorum imperium excutiunt:] potissimum lib. 28 in Valentiniano & Valente cap. 6. De hoc Chlodouei cum iis bello agunt Gregorius Turonensis lib. 2 cap. 30. Aimoinus lib. 1 cap. 15. Hincmarus aliiq; antiqui Scriptores gestum id est anno regni eius 15. Christi 494.
e Ita etiam in Vita priore obuius hostis dicitur factus ad Rhenum. Circa partes Argentorato vicinas pugnam contigisse arbitramur, primo quod ab altera Rheni parte sedes Alamannorum fuerit. Secundo ac potissimum, quod, cum Remos Suessionesque festinans repeteret, [victi a Clodoueo circa Argentoratum, non Tulpiacum:] transierit Tullum vrbem, ac pagum Vongisum ad fluuium Axonam, quæ loca inter Argentoratum & Remos interiacent. Recentiores scriptores prælium hoc assignant Tulpiaco, vulgo Zullich, oppido Ducatus Iuliacensis; sed itinere dici a Rheno distat, & erat tum sub regno Sigeberti Regis Coloniensis, qui istic secundum Gregorium Turonensem lib. 2 cap. 37 pugnans contra Alamannos percussus in geniculum claudicauit: quod in alia hostium irruptione factum fuerit: nec enim ad sedem regiam rediturus Clodoueus Tullum venisset.
f Turonensis, exercitus Chlodouei valde ad internecionem ruere cœpit.
g Idem:: Compulsus est confiteti necessitate, quod prius voluntate negauerat.
h Colitur 3 Iunij S. Clotildis, aliis Chlotildis, Crotildis, Hlotild, Rothilt, Rothildis.
i Greg. Turon. Eleuatis ad cælum oculis, compunctus corde, commotus in lacrymis, ait: Iesu Christe, quem Crothildis prædicat esse filium Dei & c. Hincmarus addit Regem ante monitum ab Aureliano Consiliario id fecisse. Quæ etiam leguntur in Gestis Regum Francorum.
k Hincmarus addit, Alamannos, videntes Regem suum interfectum, [an eorum Rex occisus?] potestati Chlodouei se subdidisse, qui eos & terram eorum sub iugo tributario constituit. Ast in Vita priore Chlodoueus victor Alamannos eum Rege in ditione cepit: quod verosimilius credimus.
l Ita secundum Vitam priorem, festinus rediit, vt celer ad baptismi gratiam confugeret. Ergo non procul circumiuit: quod factum esset, si Tulpiaco per vrbem Tullensem rediisset.
m Tullum ad Mosellam vrbs Episcopalis. Aimoinus lib. 1, cap. 16: Victor Chlodoueus regrediens, [Tullum vrbs.] Tullo ciuitatem deuenit, reperrumque inibi B. Vedastum, postea Adartensium Episcopum, comitem sui adsciuit itineris.
n MS. March. clementia.
CAPVT II
Miracula & virtutes S. Vedasti. Baptismus Chlodouei Regis.
[8] Sacra igitur Euangelicæ auctoritatis narrat historia, Dominum Iesum Hiericho pergentem ad confirmanda in fidem suæ maiestatis corda populi præsentis, cuidam cæco ad se clamanti lumen reddidisse oculorum, vt per corporale vnius illius cæci lumen, spiritualiter multorum illuminarentur pectora. [Luc. 18. 41] Ita & S. Vedastus, [S. Vedastus cæcum obuium,] Deo Christo donante, per cuiusdam illuminationem cæci, fidem, quam verbo prædicauit, in corde Regis miraculo confirmauit: vt Rex ipse intelligeret, tam sibi esse necessarium cordis lumen, quam cæco oculorum illustrationem: & quod Diuina operata est gratia, per preces famuli sui, in oculis cæca nocte castigatis; hoc per sermones eiusdem famuli, eadem operante potentia, per spiritualis intelligentiam lucis in suo pectore perficeretur. Nam dum regia excellentia condigno comitatu cum multitudine maxima iret populi, [Rege præsente,] iter agentibus illis, venerunt in quemdam pagum, qui incolarum terræ illius consuetudine a Vungise pagus dicitur prope b Reguliacam villam, quæ sita est super florigeras Axonæ fluminis ripas. Et ecce eiusdem fluminis c pontem Rege transeunte cum multitudine populi, obuiauit illi cæcus quidam, huius diutissime solaris expers luminis: forte nec sua cæcatus culpa, sed vt manifestarentur opera Dei in illo, & per illius illuminationem præfentem, plurimorum illuminarentur corda spiritualiter. Qui cum intellexisset a prætereuntibus S. Vedastum Christi seruum in eodem iter agere comitatu, clamauit: Sancte & electe Dei Vedaste, miserere mei, & supernam pio pectore diligentius deposce potentiam; vt meæ subueniat miseriæ. Non aurum posco, nec argentum, sed vt mihi lumen per sanctitatis tuæ preces restituat oculorum. Sensit itaque vir Dei virtutem sibi adesse supernam: non ob illius cæci tantummodo, sed plus propter præsentis d populi salutem, to tumque se in sacras effudit preces, in Diuina fidens pietate, [signo Crucis illuminat:] & dexteram cum signo Crucis posuit super oculos cæci, dicens: Domine Iesu, qui es lumen verum, qui aperuisti oculos cæci nati ad te clamantis, aperi oculos & istius, vt intelligat populus iste præsens, quia tu es Deus solus, faciens mirabilia in cælo & in terra. Mox ille cæcus lumine recepto, gaudens perrexit viam suam. In quo loco tempore sequenti a religiosis viris ædificata est ecclesia, in testimonium miraculi istius, in qua orantibus & credentibus vsque e hodie beneficia præstantur diuina.
[9] Igitur Rex a viro Dei Euangelicis apprīme imbutus doctrinis, & hoc præsenti miraculo in fide firmiter confortatus, nil moratus in via, nil dubitans in fide, sed magna alacritate animi, magna festinatione itineris, sanctissimum Pontificem Remigium videre properauit, vt illius sacratissimo ministerio, Spiritu sancto operante, in remissionem peccatorum, & spem vitæ æternæ, Catholici baptismatis viuo ablueretur fonte. Cum quo aliquantis moratus est diebus, [a Chlodeueo] vt Ecclesiasticis satisfaceret sanctionibus, & pœnitentiæ, secundum Apostolicum præceptum, prius ablueretur lacrymis, dicente B. Petro Principe Apostolorum: Pœnitentiam agite, & baptizetur vnusquisque vestrum in nomine Domini nostri Iesu Christi; & sic in nomine sanctæ Trinitatis, cælestis mysterij baptisma susciperet. Sciens vero beatus Pontifex Apostolum dicere Paulum, Omnia vestra f honesto cum ordine fiant: constituit g diem, quo Rex Ecclesiam intraret ad suscipienda diuinæ pietatis Sacramenta. [1 Cor. 14. 40] Quale fuit tunc h Sanctis Dei gaudium, qualis in Ecclesia Christi lætitia, cum viderent Regem Niniue ad prædicationem Ionæ de solio maiestatis suæ descendisse, [post baptismum] & in cinere sedisse pœnitentiæ, & sub pia Dei Sacerdotis dextera, suæ Excellentiæ caput humiliare! [Ion. 3.] Baptizatus est itaque Rex cum optimatibus suis & populo, qui Diuina præueniente gratia, salutaris lauacri gaudebat suscipere Sacramentum.
[10] Vtriusque & victoriæ ex hostibus, & suæ salutis voti compos, ad sceptra regni gubernāda reuersus est, Sanctumque Vedastum beato Pontifici commendauit Remigio. [commendatur S. Remigio:] Qui ibi moratus, vitæ meritis & virtutum claruit exemplis, omnibus amabilis & venerabilis factus est. Fuit enim morum dignitate religiosus, caritate præcipuus, fraterna dilectione iucundus, humili pietate eximius, orationum vigilantia assiduus, sermone modestus, corpore castus, ieiunio sobrius, miserorum consolator. Non de crastino cogitans, sed semper de Dei confidens clementia, omnes ad se venientes, æternæ vitæ pascebat alimento. Nullum in sua despiciebat angustia, sed piæ consolationis verbo reficiebat mœstos. Nemini vel verbo nocuit, sed fraterno amore cunctis prodesse satagebat. [omni virtute excellit:] Vnde & a quam plurimis illustribus frequentabatur viris, vt illius sacratissimo alloquio vel in tristitia cuiuslibet sollicitudinis susciperent consolationem, vel in religione Ecclesiasticæ exercitationis puram ab eo audirent veritatem. Vnde & illius pia deuotione i multi a diaboli laqueis liberati sunt, & vias vitæ perpetuæ, superna adiuuante pietate, ingressi sunt. Scilicet multi, vt supra diximus, ob celeberrimam sanctitatis famam eius nobilium vel plebeiorum virum Dei visitare solebant, vt consolarentur per gratiam, quæ abundabat in labiis illius, & quia ex abundantia cordis os loquitur, & quia fraterno amore omnes diligebat, omnibus se affabilem præstabat. Aliorum salutem suum reputans lucrum, [omnes instruit:] nec Dominicæ talentum pecuniæ pigritiæ obruit humo, sed quotidiano caritatis sudore multiplicare studebat, ne vacuus reueniente Domino suo, in conspectu illius k appareret.
[11] Igitur quidam vir nobilis & religiosus inter alios famulum venit visitare Christi, vt per cum cælestis doctrinæ reficeretur melle. Et dum sermo dulcissimæ allocutionis in longum traheretur, & sol medium cæli transiens centrum, crescentes duplicaret vmbras, nolebat vir Dei hospitem suum absque caritatis dimittere viatico: sed mandauit puero, vt si quid illi remansisset vini, caro pocula portaret amico, quatenus in vtroque & anima refectus, & corpore confortatus, domum rediret. Sed propter hospitum frequentiam, & viri Dei largam erga omnes munificentiam, non arida patris caritate, aridum inuenit vasculum, in quo vinum seruari solebat. Mox tristis, tacito murmure, hoc ipsum puer paternis intimauit auribus. Qui verecundiæ rubore perfusus, caritatis tamen dulcedine abundans corde, in diuina confisus suffragia, tacitus paulisper Deo preces effudit: nil de diuino dubitans auxilio, nil de suæ petitionis hæsitans effectu, totus in eius credens clementia, qui de arida petra sitienti populo fontem aquæ viuæ produxit, vel in Cana Galileæ aquam l in mirabilis vini conuertit saporem; dixit puero: Vade in Dei confidens bonitate, & quodcumque inueneris in vasculo, non cuncteris nobis adferre. Qui celer paterno obediens præcepto, [Precibiis vinum obtinet.] cucurrit, & vas vino optimo superaffluens inuenit: gratias Deo agens, alacri animo venienti & suis sociis propinauit amico. Qui duplici roboratus caritate, remeauit in propria. Sed famulus Christi, ne vanis iactantiæ verbis vel rumigero populi celebraretur fauore, sub magna attestatione præcepit puero, omnibus vitæ suæ diebus hoc tacere miraculum, plus Deo soli cognitus esse cupiens, quam hominibus, certo sciens, omnium esse virtutum veram in humilitate custodiam, & hanc esse, quæ caritatis gradibus altissima cæli regna conscendit, ipsa dicente Veritate: Omnis qui se humiliat, exaltabitur. [Matth. 23. 12]
[Annotata]
a Vungise, siue Vngise; aliis Vungisus pagus: in Itinerario Antonini Vongus vicus. [Vungisus pagus.] In Capitulis Caroli Calui ad annum 853 dum pagi per Missaticos ordinati describuntur Vonziso; in præcepto Ludouici pro Ecclesia Remensi castrum Vonzense: & apud Flodoardum municipium Vongum; vulgo Vouzy, quod pago feuditioni subiectæ nomen dedit.
b In Vita priore villam Rilugiaco.
c Ibidem, locus qui dicitur Grandeponte.
d In MS. March. seculi.
e Baldricus testatur adhuc suo tempore extitisse eam ecclesiam in testimonium virtutis huius constructam; id est, seculo Christo vndecimo. Consuli potest caput 6 libri 1.
f MS. March. honeste & ordinate. In Vulgata editione legitur: Omnia autem honeste & secundum ordinem fiant.
g Diem, inquit S. Auitus in epistola ad Chlodoueum Regem, quo natum redemptionis suæ cæli Dominum mundus accepit, [Chlodouius baptizatus nocte natiuitatis Christi.] & quo Christus ortus est mundo. Vnde, addit. nos iam securos vestri sacra nox reperit, qua videtur baptizatus.
h Suum gaudium exprimit S. Auitus: Nobiscum tractabamus sacra illa nocte, quale esset illud, cum adunatorum numerus Pontificum, manu, sancti ambitione seruitij, membra regia vndis vitalibus confoueret: cum se Dei seruis inflecteret timendum gentibus caput: cum sub casside crines nutritos salutari galeasacræ vnctionis indueret: cum intermisso tegmine loricarum immaculati artus simili candore fulgerent, &c.
i MS. March. admonitione.
k Idem inueniretur.
l Idem, vertit in vinum.
CAPVT III
S. Vedasti episcopatus Atrebatensis.
[12] Cvmque viri Dei celeberrima vulgaretur fama, & caritatis in eo munificentia, & religio vitæ, & verbi Dei instantia a longe lateque ab omnibus celebraretur, visum est beatissimo Pontifici Remigio, tam prȩclaram Christi lucernam melius esse supra candelabrum ponere, vt splendidissimo suæ sanctitatis fulgore latius ad salutem luceret multorum, quam sub vnius loci b latebris propemodum abscondita lateret. Diuina igitur dispensatione & salubri Sacerdotum consilio, [Ordinatus Episcopus it Atrebatum:] ordinauit eum Episcopum, & ad prædicandum verbum vitæ Atrebatensi eum direxit vrbi, quatenus populus diu in antiquis malæ consuetudinis erroribus iacens, Deo auxiliante, per assiduam sacræ prædicationis instantiam, per illum in viam veritatis, & agnitionem Filij Dei deduceretur. Qui pontificatus gradu & prædicationis officio suscepto, concitus ad iam præfatam perrexit vrbem: sed in auspicium futuræ prosperitatis & salutis, Deus cuiusdam miraculi testificatione eius patefecit ciuibus introitum.
[13] Igitur in ipsa ciuitatis porta duos habuit sibi obuiam egenos & infirmos, cæcum scilicet & claudum, miserabili a viro Dei voce c stipendia postulantes. Mox sacerdos Christi, illorum condolens miseriæ, secum tractabat, quid illis solatij præstare posset. Et cum Apostolicus prædicator pecuniam in sacculis se non habere sciret, in Diuina confidens clementia, & sanctorum Apostolorum Petri & Ioannis confortatus exemplo, ait: Aurum & argentum non est mecum: quod autem habeo, id est, caritatis officia, & d pietatem orationis ad Deum, hoc vobis præstare non differo. [Actor. 3. 6] Et post hæc verba vir Dei ex intimo cordis affectu pro illorum miseria fudit lacrymas, & cum fidei puritate opem illis poscebat Diuinam, [precibus cæcum & claudum sanat:] vel pro illorum corporali, vel pro populi præsentis salute spirituali. Nec tam piæ & necessariæ preces inefficaces esse potuerunt, sed ab illo, qui per Esaiam inquit Prophetam: Tempore opportuno exaudiui te, & in die salutis adiuui te: mox ambo in conspectu multitudinis optatam receperunt sanitatem, hic luminis claritate ditatus, ille pedum velocitate lætatus. [Isa. 49. 8] Ambo supernæ gratias agentes pietati, maiora quam sperauerāt munera reportantes, domum reuersi sunt. Sed & hoc miraculum sanitatis in illis, plurimis caussa fuit salutis æternæ. [multos conuertit:] Videntes enim cælestem virtutem verba consequi Sacerdotis Dei, relictis idololatriæ sordibus, in Christum credentes, viuo sacri baptismatis fonte purgati sunt.
[14] Præfati vero miraculi testificatione, vir Dei fauore populi suffultus, singula ciuitatis loca peragrans; quæsiuit inter ruinas ædificiorum, si quod ecclesiæ signum inueniri valuisset. Nam in antiquis ferme temporibus, sacræ in illis locis fidei floruisse religionem agnouit; sed propter peccata habitatorum terræ illius, occulto Dei iudicio, sed iustissimo, tradita est cum ceteris Galliæ vel Germaniæ ciuitatibus, pagano & perfido Hunnorum Regi e Attilæ, vrbs quoque illa deprædanda. Qui propter nimiam animi sui sæuitiam, [templi antiqui ab Attila vastati.] nec Sacerdotibus Dei honorem, nec Ecclesiis Christi reuerentiam impendere sciebat: sed omnia, quasi tempestas immanissima, ferro vastauit & igne. Tunc in similitudinem Hierosolymitanæ vastationis. [4 Reg. 25.] quæ ab impio Babyloniæ Rege facta est, venerunt gentes in hæreditatem Dei, & pollutis manibus profanauerunt sacraria Christi, effundentes sanguinem seruorum Dei circa altaria altissimi Regis. Non hæc paganorum fecit fortitudo, sed populi Christiani promeruerunt peccata. Inuenit vero famulus Christi antiquæ ruinas ecclesiæ inter murorumque fragmēta, [reperit vastigio:] veprium crescere densitates: vbi quondam psallentium chori, ibi lustra & latibula ferarum visa sunt, stercoribus & immunditiis omnia plena, ita vt vix vestigium aliquod remansisset murorum. Hæc cernens, intimo cordis dolore ingemuit, dicens: O Domine, hæc omnia venerunt super nos, quia peccauimus cum patribus nostris, iniuste egimus, iniquitatem fecimus. [Psal. 105. 6] Sed tu Domine memor esto misericordiæ tuæ, & nostris parce peccatis, & ne obliuiscaris pauperum tuorum in finem.
[15] Dum hæc itaque lacrymosis murmuraret querelis, ecce subito, ex ruinosis speluncis vrsus prosiliuit. Cui vir Dei cum indignatione præcepit, vt in deserta secederet loca, & sibi commoda inter condensa siluarum quæreret habitacula, nec vltra illius fluminis ripas transiret. Qui mox tali territus minatione, fugit, [vrso abitum imperat:] nec vnquam postea illis visus est in partibus. O mira omnipotentis Dei in Sanctis suis potentia, quibus bestiæ ferocissimæ rocissimæ obedire sciunt. O miserabilis hominum audacia, qui salutiferæ prædicationis verba, a sanctis prolata Doctoribus, contemnere non metuunt. Irrationabilis bestia, in obtemperando Sanctorum præceptis, quodammodo ratione vtitur humana: homo vero ad imaginem Dei conditus, ratione præditus, honorem suum non intelligens, comparatus est iumentis insipientibus, & similis factus est illis. [Psal. 48. 13]
[16] Dum vero comperisset vir Dei ecclesias Christi desertas, cor populi idololatriæ erroribus infectum, ignorantiæ tenebris obcæcatum, gemino se pietatis subdidit labori. Populum sedula intentione ad agnitionem veri luminis perduxit, ecclesias ad culmen summi decoris erexit, [construit sacras ædes,] Presbyteros & Diaconos sibi in adiutorium per diuersa Ecclesiarum disposuit loca, & vbi prius speluncæ fuerunt latronum, ibi orationum domos construxit f : magisque diuinis intendit eas ornare laudibus, quam pompaticis seculi diuitiis comere. Fuit vero pauperibus largus, diuitibus affabilis, quatenus omnes vel largitate munerum, vel iucunditate verborum in viam deduceret veritatis. Sciens itaque nullatenus superba secularis potentiæ colla ad Christianæ religionis humilitatem conuerti vel inclinari posse, nisi per suauissimas pietatis admonitiones, Apostolico instructus exemplo, omnibus omnia factus est, vt omnes lucrifaceret, seniores honoribus præueniens, iuniores paterna dilectione admonens, vbique per officia caritatis, [omnibus omnia factus.] non sua quærens, sed quæ Dei sunt, Christi sequutus vestigia, potentium conuiuia non contempsit, non luxuriæ caussa, sed prædicationis obtentu, vt familiaritatis concordia, facilius verbum Dei conuiuantium infunderet cordibus. [1 Cor. 9. 12]
[17] Igitur quidam nobilis Francus, potentia clarus, Ocinus nomine, Regem g Clotharium, prædicti Regis Clodouei filium, qui tunc temporis Francorum regni nobiliter regebat sceptrum, vocauit ad prandium,quod magno apparatu in domo sua Regi & suis parauerat h Optimatibus. Rogatus quoque est Sanctus ad conuiuium Vedastus. [In conuiuio, Rege præsente, signo Crucis] Qui domum intrans, more sibi solito, dextera extenta, omnia sanctæ Crucis vexillo signauit. Quædam vero vascula ibi ceruisia adstabant plena, sed male gentili errore dæmoniacis incantationibus infecta. Quæ mox ob potentiam sanctæ Crucis destructa crepuerunt, & quicquid liquoris habuerunt, in terram effuderunt. [frangit pocula maleficiis infecta.] Territus vero Rex & Optimates illius, huius visione miraculi, sciscitabatur Pontificem caussam repentini prodigij. Cui sanctus respondit Episcopus: Per quasdam maleficorum incantationes, ad decipiendas conuiuarum animas, diabolica in his latuit liquoribus potentia: sed virtute Crucis Christi territa, sic inuisibiliter de domo effugit ista, sicut visibiter considerastis, liquorem effundi in terram. Hæc vero res multis proficiebat in salutem. Nam plurimi, occultis diabolicæ fraudis catenis absoluti, auguriorum vanitate spreta, incantationum consuetudine relicta, ad veræ religionis i conuolauerunt puritatem, intelligentes Diuinæ potentiæ efficaciam in suo famulo facere signa, nihilque contra eius sanctitatem antiqui serpentis valere machinamenta. Et quod ille ad perditionem parauerat aliquorum, hoc Christi gratia ad redemptionem conuertit plurimorum.
[Annotata]
a MS.S. Maximini, magis magisque excresceret.
b Surius lateribus.
c idem stipem.
d MS. S. Maxim. pietatis orationem.
e Anno Christi 450 & sequenti. De Attila Sidonius Apollinaris in Panegyrico Auiti, carmine 7, versu 327 ita canit: [Attila.]
Et iam terrificis diffuderat Attila turmis
In campos se, Belga, tuos.
f Baldricus addit, inuentam aram sanctæ Dei genitricis Mariæ inter stragem murorum illæsam diuinitus seruatam. Raissius in Belgica Christiana ait eam a § Diogene erectam, & a S. Vedasto templo constructo inclusam. De Diogene in silentio antiquorum nihil supra § I ausi sumus affirmare.
g Chlodoueo anno 509, die 27 Nouemb, defuncto successeruntquatuor filij, inter quos Chlotharius I, apud Suessionas sede posita, præfuit Atrebatibus.
h Plures ex his Paganos fuisse, eisq; pocula superstitione gentili sacrata fuisse indicat Vita prior.
i Surius conualuerunt.
CAPVT IV
S. Vedasti obitus, sepultura.
[18] Rexerat igitur præfatus Dei Sacerdos Ecclesiam Christi, Diuina auxiliante gratia, annis circiter a quadraginta, sub magna Euangelicæ prædicationis deuotione, sub magno pietatis amore, [S. Vedastiss excolit 40 annis diœcesim,] ac per id temporis multitudinem populi Catholico dogmate ad Christianæ fidei conuertit sanctitatem. Claruit vbique Diuinæ cognitio legis, sanctissimum Christi nomen cunctorum audiebatur in ore, floruit in moribus castissimæ vitæ honestas, ardebat in pectoribus singulorum cælestis patriæ amor, populus statutis diebus ad ecclesiam concurrebat, [vberrimo fructu:] festa cum magno gaudio nostri Saluatoris opportunis celebrabantur diebus, eleemosynæ circa domos vberrime pauperibus dispertiebantur, verbum Dei quotidie per loca singula populis prædicabatur, hymnidicas laudes Deo horis canonicis chorus cantabat in ecclesiis. Beatum dixerunt populum, cui hæc sunt: beatus populus, cuius Dominus Deus eius. [Psal. 143. 15] Omnes enim in pulchritudine pacis quiescebant, in agnitione veritatis gaudebant, in sanctitate Christianæ religionis lætabantur.
[19] Postquam vero pius prædicator & sanctus Dei Sacerdos, meritis maturus & annis, præmia sui laboris accipere debuit, Deo dispensante, in eadem Atrebata ciuitate validæ infirmitatis febre correptus est, [æger] Diuina præuidente misericordia, vt, vbi plurimum in Dei sudauit seruitio, inde ad palmam æternæ beatitudinis perueniret, & inter carissimorum manus filiorum animam suo redderet Creatori. [columna lucida apparente, obitum suum præsagit:] Vt vero sui famuli obitum Deus designaret, visa est nocte quadam clarissimæ columna lucis, a culmine domus, in qua sanctus iacebat Sacerdos, vsque ad summum cæli, horarum ferme spatio duarum, stare fastigium. Quod cum viro Dei diceretur, intellexit statim, hoc signum suum demonstrare obitum. Vocauit igitur suos ad se filios, vt eorum precibus suam fideli conditori commendaret animam. Et post dulces paternæ pietatis admonitiones, [sumpta Eucharistia obit:] & extrema caritatis verba, sacrosancto Corporis & Sanguinis Christi confirmatus viatico, inter manus lacrymantium spiritum emisit. O dies sancto lætissima Sacerdoti, sed cuncto mœstissima populo, quem tantus subito corporali vita deseruit Pastor, quem tamen spirituali numquam deserit intercessione, si sacræ illius admonitionis verba, & probatissimæ vitæ vestigia sequi non desistat.
[20] Conuenerunt itaque ad vltimas venerandi viri exequias Clerus & populus copiosus, aliarumque Ecclesiarum Sacerdotes, Presbyteri & Diaconi. [sepeliendus nequit moueri,] Sed mirum: inter lacrymantium voces in terra, psallentium (vt fertur) a quibusdam religiosis viris cœtus audiebantur in cælo: & dum digno honoris officio feretrum, in quo iacebat corpus, paratum staret in medio, accedentes mouere illud non valebant. Quid vero agerent, ambigebant; quo se verterent, nesciebant. Sciscitabantur a Scopilione Archipresbytero, viro equidem religioso, qui secretarius fuerat sermonum Sancti b Dei, si aliquid de sua eum testari sepultura memoraret: timentes, ne forte illis hoc ideo accidisset, quia intra murum eiusdem ciuitatis illum sepelire disponebant. Quibus ille respondit, sæpius eum se audisse dicentem, quod nullus c intra muros ciuitatis sepeliri debuisset: quia omnis ciuitas locus debet esse viuorum, non mortuorum d. Volebant siquidem illum in ecclesia beatæ semper Virginis Mariæ, vbi Sedi pontificali præsederat, tumulari. Ipse vero sepulturæ suæ locum in oratorio, quod paupere sumptu, id est, ligneis tabulis prope litus e Crientionis fluuioli ædificauerat, fieri disposuisse cognoscitur. Quod licet ipse pro humilitate, qua semper vsus est, fieri voluisset, omnes tamen, qui aderant, attendentes meritorum eius insignia, indignum ducebant tanti viri corpus in loco humili debere sepeliri; præsertim cum nec locus ipse habilis esset tanto monumento, [(petierat in oratorio extra muros sepeliri)] nec palude obsitus, foret accessibilis populo.
[21] Dum talia inter se quererentur, venerabilis vir Scopilio, doctus virtute precum, ad solita sibi credidit arma currendum, vt videlicet oratio fidei obtineret, quod multa hominum manus viribus nequiuisset. Vnde cunctos hortans ad precem, [factis precibus mouetur:] ipse prior illacrymans, super corpus sacratissimum incumbens orationi, in hanc vocem, mœrore cordis affectus, erupit: Heu mihi, inquit, o beatissime Pater, quid vis vt faciam, quoniam & dies in vesperum declinat, & omnes, qui ad tuas exequias conuenerunt, ad propria iam remeare festinant? Permitte, obsecro, te perferri ad locum, qui tibi filiorum cura præparatus existit. Et his dictis, accipientes capulum, in quo sancti viri corpus iacebat exanime, nullum onus sentientes, portauerunt eum subiectis humeris cum alacritate animi ad sepulturæ locum. Sepelieruntque eum in ecclesia iam dicta beatæ Dei genitricis semper Virginis Mariæ, in dextera parte altaris, [sepelitur in æde B. Mariæ,] vbi quondam pontificalis Cathedræ fungebatur officio, nobilem terræ abscondentes thesaurū.
[22] In quo loco per aliquod iacuit tempus, quousque Domino reuelante, ad locum, vbi nunc fulget eius memoria, est a viris sanctis, Autberto & Audomaro Episcopis felici mutatione translatus. Nunc autem, quid in eodem episcopio post eius excessum visum est dignum memoriæ, referatur. Superueniente igitur tempore, domuncula, in qua Deo dilectus diem obiit, flammis arrepta, [incendium apparens discutit.] ardere cœpit. Sed vidente quadam religiosa fœmina, Abita nomine, Sanctus adueniens Vedastus, flammas a domo discussit, & ita incolumis remansit cum lectulo, in quo vir Domini sanctam ad cælestia regna animam emisit: vt omnes agnoscerent, quanta illius esset beatitudo in cælis, cuius lectuli domicilium in terris ardere non potuit.
[Annotata]
a Ab anno circiter 500 ad 540, vt supra docuimus.
b MSS Marchian, & S. Maxim. a S. Phyleone.
c MS. March. infra muros, phrasi eo æuo obuiā, pro intra muros.
d Vita ita concluditur reliquis omissis in MSS. Marchianensi & S. Maximini: Consilioque ab eo accepto foras ciuitatem in oratorio, quod sibi ipse parauerat, sepelirent Patrem. Qui mox facillime leuantes feretrum portabant sanctum corpus cum luminibus, [An initio sepultus in oratorio suburbatio?] laudibus & hymnis ad locum sibi placitum, sepelientes eum cum magno honore iuxta altare eiusdem oratorij nobilem terræ condentes thesaurum. In quo loco diuina præstante pietate vsque hodie solent miracula fieri, quæ magis cernentium ore narrantur, quam dictantis stylo scribantur. Superueniente itaque tempore, domus, in qua Deo dilectus diem obiit, flammis arrepta ardere cœpit. Sed vidente religiosa fæminā, Abita nomine, Sanctus adueniens Vedastus, flammas a domo discussit, & ita incolumis remansit cum lectulo, in quo vir venerabilis sanctam ad cælestia regna animam emisit, vt omnes agnoscerent, quanta illius esset beatitudo in cælis, cuius lectuli domus in terris ardere non potuit: pro cuius meritorum quoque sanctitate Diuina operante pietate quotidie vel vetera narrantur miracula vel noua videntur. Felix equidem Attrebata ciuitas tam excellenti munita Patrono, & si ruinis murorum vilescat, illius tamen meritorum nobilitate clarescit. Totus itaque populus pro eius sanctitatis intercessione gaudeat & omnipotenti Deo æternas deferat laudes, qui tam clarum illis perdonauit Doctorem: cuius prædicatione viam veritatis agnouit, cuius precibus si in firmitate fidei & vitæ sanctitate consistir, ab omni aduersitate secura permanebit, & vsque ad perfectam beatitudinis gloriam peruenier, præstante Domino nostro Iesu Christo, qui cum Patre & Spiritu sancto viuit & regnat per omnia secula seculorum, Amen.
e [Crientio fluuius.] Crientio, aliis Trientio, vrbem perluit. Eius meminit Carolus Caluus apud Miræum lib. 2 Dip. natum Belgicorum, cap. II, vbi concedit Stephano Episcopo legalis iustitiæ disciplinam in ciuitate Atrebatensi.
CAPVT V
Translatio corporis S. Vedasti.
[23] Iacuit autem in loco eodem vsque ad tempus B. Autberti, qui septimus ei in Sede pontificali successit Episcopus. Is autem, vt maiorum relatione cognouimus, & vt in innumerabilium hominium ore versatur, & quod oculis etiam factum probamus, [In visione admonitus] dum quadam die post hymnos matutinos in a mœnianis consistens, rubente aurora, Orientem versus intenderet, vidit eminus trans fluuiolum, qui Crientio vocatur, virum præfulgidum, virgam manu tenentem, basilicæ locum metiri. Quod ille cernens, reuelante Deo, visionem cognouit Angelicam: ostensumque est illi, Beatum illuc Vedastum, annuente Christo, [S. Autbertus transfert eius reliquias.] sine dubio transferendum. Qua reuelatione certior factus, inuitauit ad tantum opus B. Audomarum, qui ea tempestate Taruennæ Morinorum vrbis Episcopus, in Dei rebus magnificus habebatur. Qui licet iam senio pressus, & amissione luminum videretur debilior factus, animum tamen vt arcum habens spiritali studio intentum, illico promptus, Christo gressus regente, festinus ad venerabilem peruenit Autbertum. At ille quid animo gereret, & quid sibi diuinitus esset ostensum, referens, pari voto communique consilio cum magno populorum gaudio, qui vndique confluxerant, ad locum designatum beatissimum transtulerunt Vedastum. In qua translatione perhibetur B. Audomarus lumen recepisse oculorum, sed illico precibus eamdem, quam vltroneus ferebat, reimpetrasse cæcitatem. [B Audomarus recepto visis, impetrat denuō cæcitatem.] Paruipendebat quippe lumen carnalium oculorum, qui lumen meruit ciuium supernorum.
[24] Porro autem miracula, quæ & tunc gesta perhibentur, & quæ iam per annos ferme centum sexaginta per merita B. Vedasti patrata sunt, nullo sunt stylo memoriæ tradita, excepto, quod vocibus cantorum huiusmodi canitur antiphona: Hic est Beatus Vedastus, cui templum fieri ab Angelis iussum est hominibus. Est autem locus ipse non longe ab eadem vrbe, qui pro nobilitate sui Nobiliacus primo est appellatus: sed procedente tempore tam insignis effectus, vt vrbis nomine, quæ iam ruinis crebrioribus pene obsoluerat, vocitetur. Est namque & largitione fidelium sublimatus, & agmine monachorum, & aliorum Deo deuotorum grege refertus: vbi incessanter quotidie Diuina celebrantur præconia, & frequenter cælestia facta sunt, & fiunt miraculorum signa, quæ iam magis cernentium ore narrantur, quam dictantis stylo scribantur. Felix equidem Atrebatum ciuitas, tam excellenti munita Patrono: & si murorum ruinis vilescat, [Felix Nobiliacus & Atrebatum reliquiis, miraculis, intercessione S. Vedasti.] illius tamen meritorum nobilitate clareseit. Totusque pro eius sanctitatis intercessione gaudeat populus, omnipotentique Deo æternas referat laudes, qui tam clarum illi perdonauit Doctorem, cuius prædicatione viam agnouit veritatis. Cuius precibus, si in fidei firmitate & vitæ sanctitate consistit, ab omni aduersitate secura permanebit, & vsque ad perfectam beatitudinis gloriam perueniet. Obiit autem idem Sacerdos Christi Vedastus VIII Idus Februarij regnante Domino nostro Iesu Christo, qui cum Patre & Spiritu sancto viuit & regnat Deus per omnia secula seculorum, Amen.
[Annotatum]
a Surius humanis. Fulbertus infra ex Vita S. Autberti, stans in mœnibus.
ADHORTATIO
ad imitandas virtutes S. Vedasti, in Actis descriptas,
AVCTORE EODEM ALCVINO,
Ex MSS. Vedastino & Antuerpiensi.
Vedastus, Ep. Atrebatensis in Belgio (S.)
BHL Number: 8509
[1] Gaudete, dilectissimi Fratres in Domino, qui ad sanctissimi Patris & protectoris nostri, Sancti scilicet Vedasti, solennia conuenistis, & spiritali iucunditate lætamini, & ex intimo cordis affectu Clementiam Domini nostri Iesu Christi collaudate, [Ad fidem a S. Vedasto cōuersi,] qui nos ab idololatriæ erroribus ad agnitionem sui sancti nominis per huius sancti Sacerdotis prædicationem perducere dignatus est. Sequamur vnanimiter tam sancti Doctoris vestigia: non simus tanti Patris degeneres filij: [imitari debent virtutes illius.] sed sanctitatem vitæ illius morum nobilitate imitemur. Abiiciamus a nobis opera tenebrarum, & induamus nos arma lucis, sicut in die honeste ambulemus: quia nox ignorantiæ recessit, & veræ scientiæ nobis lumen illuxit: vt filij lucis in omni castitate & pietate ambulemus. Non sint alicuius nequitiæ vel malitiæ occulta in cordibus nostris semina: quia homo videt in faciem, Deus autem corda, considerat, nec aliquid illius Omnipotentiæ oculis occultari potest. Præparemus nos in omni bonitate, vt præclarus Pontifex, & pius prædicator noster Vedastus, gaudens nos ante tribunal summi Iudicis in die vltimo deducat, quatenus ex numerositate filiorum illius cumulemur gloria, & nos cum illo desiderabilem audire mereamur sententiam. [Matth. 25. 34] Venite benedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi. [æterno præ mio digna.] Ille de cælesti patria piis orationibus nostrum quotidie agonem adiuuare non desistit, desiderans * nos carissimos filios, quos paterna pietate genuit in Christo, ad gloriam perpetuæ peruenire beatitudinis. Quapropter, carissimi Fratres, vnusquisque in suo ordine secundum virium facultatem, fortiter diabolicis resistat suggestionibus, vt æternam triumphi coronam cum pio parente nostro accipere dignus efficiatur. [Rom. 8. 18] Non sunt enim condignæ, vt ait Apostolus, passiones huius temporis ad superuenturam gloriam, quæ reuelabitur in nobis. Igitur breue laboris tempus Diuina nobis voluit esse pietas, & agonis nostri retributionem esse perpetuam, & pro temporali tribulatione, permanentis gloriæ mercede gaudere.
[2] Audiuimus itaque, cum Deo dilecti Sacerdotis Vita legeretur, [in Vita illius descriptas;] quantam in omni bonitate habuit deuotionem, quomodo per abstinentiæ rigorem suum castigauit corpus, qualiter per caritatis officia omnibus prodesse contendit. Incedamus cum omni alacritate mentis & tota virium facultate illius vitæ vestigia, vt beatitudinis, in qua regnat cum Christo, consortes effici mereamur. Nulla carnalis concupiscentia, nulla secularis ambitio impediat iter nostrum. Curramus per opera pietatis ad cælestis patriæ portas. Expectant nos ciues æternæ ciuitatis, & Rex ipse, qui vult omnes homines saluos fieri, nostram cū Sanctis suis vehementer desiderat salutē. Decet enim nos illius esse cooperatores in salute nostra, [maxime caritatem Dei,] qui nos in tantum dilexit, vt proprio Filio suo non parceret, sed pro nobis omnibus tradidit illum. Diligamus eum, quia ille prior dilexit nos: faciamus illius voluntatem, quia voluntas illius felicitas est nostra. Habeamus semper in mente, quod ipsa Veritas cuidam diuiti respondit in Euangelio: Si vis vitam ingredi, serua mandata. [Matth. 19. 17] Quæ sunt mandata, nisi caritas Dei & dilectio proximi? In his duobus præceptis tota lex pendet & Prophetæ. Dilectio itaque proximi in operibus misericordiæ comprobatur: Qui seculi habet substantiam, auxilietur non habenti. Qui doctrinæ habet scientiam, corrigat errantem, dicente Apostolo Iacobo: Qui conuerterit peccatorem ab errore viæ suæ, cooperit multitudinem peccatorum suorum. [Iacob. 5. 20] Scire debemus, carissimi Fratres, [& zelum salutis proximorum;] quod quantas animas quisque lucratus fuerit Deo, tantas accepturus erit mercedes a Deo. Quantam gloriam habere putatis S. Vedastum in cælesti regno cum Christo, qui tam innumerabilem populum populum sedula prædicatione Christo in terris adquisiuit. Vel quanta sit gloria animæ illius speratis inter Angelos, dum tantum honorem habet corpus illius inter homines? Vel quid non potest pietatis precibus impetrare in cælis, qui tantis in mundo claruit miraculis? Sed omnibus miraculis maior est Euangelicæ prædicationis instantia, & sanctæ caritatis in corde flagrantia. Valde enim viriliter accepta Dominicæ pecuniæ talenta multiplicare studuit; ideo feliciter sibi Dominum audiet dicentem: Euge serue bone & fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium Domini tui. [Matth. 25. 23] Parua sunt præsentis vitæ bona in comparationem futurorum bonorum. Sed qui in his fideliter laborat, in illis fideliter requiescet.
[3] Iste Sanctus, ad cuius concurrere festa voluistis, pro multorum laborauit salute, [præmium cæleste cum illo accepturi,] ideo plurimorum præmia in die iudicij suscepturus erit. Seipsum per abstinentiæ macerauit rigorem, aliis prædicationis profuit sedulitate, ideo laudabilis omnibus extat, iuxta vocem sapientissimi Salomonis: Memoria iusti cum laudibus, & nomen impiorum putrescet. [Prouerb. 10. 7] Dum vita iustorum laudatur, iniquitas impiorum quasi stercus detestatur ab omnibus. Quid est felicius, quam in bona conuersatione a Deo perpetuæ promereri beatitudinis gloriam, & omnium ore laudari? Cogitemus quotidie, qua fiducia veniamus ante tribunal summi Iudicis, quid boni operis nobiscum deferamus. Æquitas illius nullius accipiet personam; sed vnicuique reddet secundum opera sua: & qui plus laborat in opere Dei, plus mercedis accipiet in regno Dei. Vnusquisque in qua vocatione vocatus est, in ea viriliter suam operetur salutem. Omnibus cælestis regni ianua patescit, sed meritorum qualitas alium introducit, alium expellit. Quam miserum est hominem a gloria excludi Sanctorum, & æternis cum diabolo deputari flammis! Peccatorum sarcina animam submergit in Tartara: iustitiæ abundantia ad cælestem euehit gloriam. Frequentemus sæpius ecclesiam Christi, audiamus in ea diligentius verba Dei: &, quod aure percipimus, hoc corde retineamus, vt fructum boni operis feramus in patientia, & fraterno amore vnusquisque alium adiuuare studeat. Habemus præclara sanctissimi Patris nostri abundanter exempla in omni caritatis officio, in fidei feruore, in spei longanimitate, & perseuerantia totius bonitatis illius, quem tanta celebramus laude, & tanto diligimus amore, tota mentis intentione in omni conuersatione sancta sequamur vestigia eius, quatenus viam vitæ illius currentes, æternæ beatitudinis cum illo gloriam accipere mereamur, auxiliante nos Rege æterno Domino nostro Iesu Christo, qui cum Patre & Spiritu sancto viuit & regnat Deus per omnia secula seculorum, Amen.
[Annotatum]
* MS. Vedast. suos
VERSVS ALCVINI
ad Radonem Abbatem.
Vedastus, Ep. Atrebatensis in Belgio (S.)
Noli, quæso, Pater, munuscula spernere nostra.
Paruula si videas, magna hæc dilectio mittit.
EPITAPHIVM S. VEDASTI,
auctore eodem Alcuino.
Vedastus, Ep. Atrebatensis in Belgio (S.)
Hic Pater egregius Vedastus corpore pausat,
Cuius honore sacro hæc domus alta micat,
Fulcitur & tanti meritis per secla Patroni,
Per quem multa Deus signa salutis agit.
Qui sacra celsithroni viuens vestigia Christi
Lingua, mente, manu namque secutus erat.
Multiplicauit opes bis quinis forte talentis,
Nec data marsupiis lucra migrauit opes.
Audiet idcirco vocem mox Iudicis almi:
Intra nunc Domini gaudia sancta tui.
HISTORIA TRANSLATIONIS S. VEDASTI,
Ex Vita S. Autberti Episc. Camerac.
auctore Fulberto.
Vedastus, Ep. Atrebatensis in Belgio (S.)
BHL Number: 0861
Avctore Fvlberto.
[1] Rerum necessitas vrgebat, vt venerabilis Pater a Canonicos suos, qui Atrebati in B. Mariæ monasterio famulabantur, visitaturus adire deberet: qui locus olim & ambitu murorum, & frequentia ciuium celeberrimus fuerat, [S. Autbertus] sed Gentium infestatione a prisco statu deformatus, crebris ruinis hucusque consistit. Vbi cum de rebus Ecclesiæ satis ad tempus tractasset, quadam nocte, vt illi semper erat moris, Fratribus adhuc quiescentibus, surgens, nocturnæ orationis tempus, vsque in lucis crepusculum continuauit Necdum vero cursum orationis expleuerat, cum se foras, quasi pro refocillandis aliquo releuamine artubus, [agre ferens sepultura S. Vedasti minus honorari.] suspensa interim oratione, contulit: & stans in mœnibus, cœpit piæ meditationis motibus pulsari, quamobrem Vedastus, tantorum spatio annorum vilis sepulcri cespite clausus, debito honore careret, quem iam supernorum ciuium consortio exultantem, cælestis Hierusalem ceu gemmam virtutum fulgore micantem adsciuisset. Etenim a die depositionis eius, vsque ad tempus B. Autberti, b sex fuere Episcopi, quibus ipse septimus ad pontificij culmen successit, cum tot labentibus c annis gemma Dei pretiosa subterraneo adhuc specu claudebatur, cuius sepulcrum haud longe a dexto cornu d altaris B. Mariæ distabat. Cum vero tot egregios Christi Confessores illis fuisse temporibus audiamus, meritis sublimes, virtutibus illustres, minimis in rebus solicitiores; [in visione discit] proculdubio manifestum est, non eorum ignauia negligentius iacere tantum thesaurum, sed Diuino iudicio & voluntate B. Vedasti, hoc exequendi muneris ministerium B. Autberto reseruatum. Cœpit igitur animo æstuare, quonam transferri sanctus Confessor debuisset, reputans secum, incongruum fore, duo luminaria magna, angusta vnius domus sede cohiberi: [corpus alio transferendum esse:] videlicet, ne vbi præclara Dei Genitricis memoria primatum nominis tenebat, tanti Patris gloria obscurior videretur: cum repente aurora rubente, Orientem versus intendens, videt eminus trans fluuiolum, qui e Trientio vocatur, virum splendidum, virgam manu tenentem, basilicæ locum metiri: ceu quondam Ezechiel secus fluenta Babylonis corpore positus, in spiritu venit ad terram Israël, vbi in visionibus Dei, templum Domini manu hominis vidit metiri. Quod ille cernens, reuelante Spiritu, visionem cognouit Angelicam. Intellexit igitur vir Dei B. Vedastum illuc, annuente Christo, transferendum.
[2] [S. Audomarus ad id euacatur ] Beatus igitur Pontifex tali reuelatione certior factus, B. Audomarum, qui ea tempestate Taruanensis vrbis gregem cura peruigili regebat, ad tam solenne translationis officium inuitandum æstimauit. Qui licet senio pressus, & amissione luminum debilior factus, imbecillioris tamen corporis tantum non formidabat laborem, quantum B. Autberti mandato satisfacere gaudebat. Difficultatem igitur corporis superabat caritas mentis, Christoque gressus regente, deuotus ad venerandum peruenit Episcopum. At ille, cum quid animo gereret, & quid sibi diuinitus esset ostensum, referret, congratulabatur visioni, & se fraternæ sedulitatis studio obedienter accinxit. Iam vero æstimari non potest, quanta confluentis populi turba eo die ad eum locum conuenerit; Clerus videlicet, & vtriusque sexus non ignobile vulgus. Parato igitur feretro, [& in solenni S. Vedasti translatione] & omnibus, quæ necessaria videbantur, detecto sepulcro, & imposita antiphona, cum magna reuerentia sanctum thesaurum sustulerunt, paratisque Crucibus & cereis, & omnigenis solennis pompæ ornatibus, cum magna plebis exultatione sanctum corpus ad locum destinatum transferre cœperunt. Transeuntes autem prædictum fluuiolum, cum iam suburbanos fines contingerent, & B. Audomarus S. Autberti vestigia pedetentim prosequeretur, statim supernæ operationis in se agnouit virtutem: vt ei aperte daretur intelligi, quanti essent meriti, & is qui portabatur, & is, quem portando sequebatur. Nam depulsa longæ cæcitatis nocte, [visum recipit] statim oculorum lumen recipit, in loco videlicet, vbi in memoriam B. Autberti f ecclesia constructa, a præsentibus adhuc cernitur in testimonium præsentis miraculi. Sed quia venerandus vir Audomarus paruipendebat lumen carnalium oculorum; [sed dein obtinet cæcitatem priorem.] qui lumen certe ciuium desiderabat supernorum, illico precibus eamdem, quam vltroneus ferebat, rursus impetrauit cæcitatem. Qua in exhibitione miraculi non latet virtus operantis, sed superest quærere meritum optatæ virtutis. Verum subtilius speculantibus dubium esse non potest, quia præeuntibus meritis S. Vedasti, fides, vt efficeretur, obtinuit B. Autberti. Stupentibus autem, qui aderant, vario euentu miraculi, beatum corpus ad locum ab Angelo designatum honorifice transtulerunt. Quo in loco venerabilis Episcopus monasterium construxit, [Monasterium exstruitur.] & ex rebus sui Episcopij in vsum famulantium pro rerum opportunitate donauit: vbi iuxta congruam rerum facultatem Fratres in obsequia Diuini cultus deputauit.
[Annotata]
a Baldricus lib. 2, cap. 13 scribit suo tempore fuisse Canonicos quadraginta. annotat Coluenerius totidem hodie esse, [Canonici Atrebati] & Capellanos 52, personatus 12, regique diœcesin per 12 Decanos rurales.
b An hinc inferri possit S. Ablebertum diuersum ab Emeberto videri, nolumus asserere.
c Annis 128 ab anno 540, ad 667: vt supra probatum.
d Erat illud altare a S. Vedasto consecratum, teste Baldrico ante citato.
e Crientio aliis dicitur.
f Ecclesiam illam S. Autberti, dein parochialem factam, [ecclesia S. Autberti.] adhuc extare, monet Coluēnerius ad cap. 19 Baldrici, vbi de hæc Translatione agitur.
MIRACVLA S. VEDASTI
auctore Haimino Presbytero,
Ex MSS. Antuerpien. & Audomarensi.
Vedastus, Ep. Atrebatensis in Belgio (S.)
BHL Number: 8510
Avctore Haimino ex MSS.
[1] aSane, quæ nuper & oculis probauimus, & ab his qui illa experti sunt audiuimus, [S. Vedasti meritis sanantur,] pauca de multis referemus. Ego siquidem, qui ista nunc suppleo, interfui his qui viderant mutum & surdum ante paucos annos, meritis B. Vedasti, subito percepisse & auditum aurium, [mutus & surdus:] & linguæ solutionem. Poterat denique loqui curatus pauper ille; sed ignerabat penitus, quid diceret, nisi quod ab aliis audisset: quippe qui numquam ante non modo humanum eloquium, sed nec fragorem potuit audire tonitruorum.
[2] Me siquidem Ædituo Ecclesiæ eiusdem, in qua nunc pignora Sancti Dei seruantur, contigit miraculum, quod narro. Pauper quidam, cuius oculi iudicio legis seculi fuerant effossi, dum longa maceratione carceris ac neruo teneretur pedibus obstrictis, adeo pede vtroque claudus effectus est, [claudus,] vt neruis contractis non plantis insisteret, sed repens potius genibusque innitens, magis se manibus, lignea tenens instrumentula, traheret, quam ambularet. Is dum quotidie pro foribus vel intra limen ecclesiæ Beati resideret Vedasti, quatenus ab introeuntibus eleemosynam potius acciperet, quam salutem speraret, suffragio Sancti Dei & stipem quotidianum promeruit, & pristinam sanitatem pedum recepit. Nam, sicut ipso referente cognouimus, nocte quadam, [in somno monitus,] qua Theophaniæ festa celebrantur, apparuit ei quidam in somnis, hortans eum, vt ad ecclesiam, ad agendas vigilias, properaret; nec vbi antea iuxta valuas templi, sed cancellis quam proxime recubaret. Quod audiens misellus ille æstuare cœpit, qualiter id faceret, conquestus se non habere, qui ei manum pro ducatu præberet. Sed modo quo potuit, quæ illi fuerant imperata, compleuit. Præterea populo ecclesiam replente, [ecclesiam ingressus:] Clero autem diuina cantica personante: & ecce subito claudus ille exclamans, a compedibus diuitinæ implicitatis se solutum, extendit, sed humi extentus, proceriorque factus, nondum suis fidem præbens gressibus, audebat se propriis attollere pedibus: sed aliorum fultus auxilio erexit se, & firmis deinceps vsque hodie gressibus lætus incedit. Manuum vero illius sustentacula, cum manibus inreperaret, postibus ecclesiæ, quoniam recens factum est, visuntur suspensa.
[3] Similiter etiam vidimus paullo ante quemdam, omnibus ciuibus vrbis illius notum, [alter claudus:] pedibus diutissime debilem, meritis Patris Vedasti pristinæ redditum sanitati.
[4] Non solum ergo animabus humanis & corporibus fidelium vir Domini opem curationis impendit; sed etiam animalibus brutis pro solatio hominum est dignatus medicari. Ante hoc ferme triennium, facta sunt hæc miracula fide poscentium, quæ narro. Dum itaque quadam die per ecclesiam vadens, vt templi ædituus negotij quid acturus, obuium me habuit quidam rusticus dicens, se velle mecum paullisper fabulari: vnde secedens in exedram nobis proximam, requisiui quid vellet. At ille, quasi satisfacturus, volens in terram ruere, dixit, se voti reum, ac grauiter obligatum. Anno, inquit,præ terito, dum circumquaque per viciniam nostram pestis animalium grassata, [curantur a peste] pæne armenta omnia persorberet, accidit iuuencos, quos habere poteram, morbo correptos, mihi desperationem subsidij vitæ huius inferre: quoniam præter ipsos, nulla mihi spes restabat in rebus terrenis. [iuuenci voto S. Vedasto facto,] Interea incidit mihi cogitatio, vt Domino meo pro eis supplicarem Vedasto. Qua de re obligans me voto, pollicitus sum iugeri, quod primum ex his essem araturus, prouentum, seruitio famulatum iri ecclesiæ B. Vedasti, imponensque iugum bobus ægerrimis, in campum araturus processi. Quibus subito conualescentibus araui, seui, messui, & frumentum, auenam scilicet, vendidi: & ecce pretium attuli, quantum inde nundinatus accepi. Sed ex hoc nimis trepido, & indulgentiam posco, quia non statim adimpleui promissum. Necessitate quidem compulsus, familiaris curæ necessitatibus illud tunc pretium expendi, quod nunc eiusdem quantitatis persoluo. Nam de boum meorum sospitate & fortitudine totus hilaresco.
[5] Simile quid euenit cuidam homini, qui vota persoluens, mihi ipsi narrauit huiusmodi factum, dicens: Ad mercatum, inquit, veni; sed quem sedi equum, quadraginta solidis præstantem, subito moribundum amisi. [equus moribundus,] Cui, iam desperans, etiam capistrum a capite mœstus nimis auferrem, quidam circumstantium me confortans, ait: Animæquior, inquiens, esto, & pollicere luminaria B. Vedasto: [cera promissa;] tunc fidens in eius meritis, ipso eodem, quo venisti equo, peruentum ire poteris domum. Quod audiens, actutum vota promisi. Et ecce, dicto citius, equus ille surrexit, & pabula repetiuit. Quapropter recipe ceram quam voui. Nam massam ceræ non modicam protulerat. Quo facto gaudens, sanato caballo, quo aduectus fuerat, perlatus est domum.
[6] His igitur diebus quibus hæc gesta sunt, b venit quædam mulier vili quidem habitu, sed pauper spiritu, diues autem fide, & vt statim comperi, simplicis naturæ. Quæ, cum solenniter vota, prout poterat, apud sepulchrum B. Vedasti persoluisset, meam adiens mediocritatem, c exenia, quæ manus eius inuenire potuit, mihi quidem obtulit, dicens: Quoniam te huius sacræ domus ministrum cognoui, dignum duxi tibi etiam post vota peracta aliquid offerendum. Quibus non libenter adeo susceptis, delectatus eius simplicitate, petensque eius secessum: aliquantisper cœpi cum ea, paucis assistentibus, sermocinari. Nam humanitatis aliquid illi impensum est. Sed inter loquendum, huiuscemodi proferens dicta: Licet, inquit, tam pauper videar, [& pecora eius custodiæ commissa.] quoniam duris & immitibus dominis premor, pro quibus non audeo cultioribus indui vestimentis, non sum tamen adeo inops & mendica, vt putas. Pastor siquidem meus Vedastus, meique pecoris custos, non sinit me paupertate confici, ex die qua ei mea pecora commisi. Estne, inquam ego subridens, ille armenti tui præfectus? Est plane, inquit, mihi armentarius, iam olim fidissimus. Nam ex tempore, quo illi armenti mei curam ex fide tradidi, nec pestilentia consumptum, nec captum a bestia pecus iuris mei cognoui vel vnum. Et, si quando pestis animalium sæuit, non tamen medicamina, vt quidam, in eis requiro: quia pestem in meum pecus valere non formido. Qua de re, semper quotannis meum Dominum non cesso frequentare Vedastum. Esto, inquam ego, in ea fide fixa, & manere poteris tuta. Sum plane, inquit illa, nec possum esse de illius suffragiis dubia, quæ iam per tot annos eius experta sum beneficia.
[Annotata]
a Hinc coniicere est, præfixum fuisse huic narrationi Prologum, quem nondum vidimus.
b MS. Audomar. inuenit.
c Xenium, munus hospitibus dari solitum, pro quo Gallie præposito more suæ linguæ exenium scribunt, [Exenium.] & pro quocumque dono accipiunt.
SERMO HAIMINI IN NATALI S. VEDASTI,
de II paruulis, meritis eius sanatis,
Ex MSS. Vedastino & Antuerpiensi.
Vedastus, Ep. Atrebatensis in Belgio (S.)
BHL Number: 8511
Auctore Haimino ex MSS.
[1] Excitentur, obsecro, filij lucis, corda vestra pro collatis beneficiis ad diuina præconia. Erumpat, quæso, in vocem, quod iam ardet in mente; vt, quos fides illustrat, confessio pura confirmet. Præsto est igitur materia laudis, in promptu est caussa iubilationis. Oculis cernitur, manu tenetur, vtilitate sentitur: testimonium reddunt, qui fallere nescierunt. Iam sunt diserti, qui necdum perfecte didicere loqui. [Psal. 8. 3] Ex ore, inquit, Psalmista, infantium & lactentium perfecisti laudem. [Sap. 10. 21] Omnium idem Dominus diues in omnes, qui inuocant illum, [Intercessione S. Vedasti cæcus a natiuitate illuminatur,] linguas infantium facit esse disertas. Docent fide, etsi nondum possunt sermone: imo Christus per illos docet, quibus tantam gratiam præbet. Ipse enim interius illuminat, qui foris per miracula coruscat. Mira fiunt omnimodis & stupenda, & quo rariora, eo sunt amplius prædicanda. Prisca redeunt, antiqua recurrunt, frequenter audita patescunt. Quæ namque in sacris Paginis legimus, oculis repetita videmus: Cæcus a natiuitate videt. Operatur etenim Christus in Ecclesia, quod iam olim gessit in Synagoga: illum siquidem & corde illuminauit & corpore; hunc, quia renatus erat, illuminauit in corpore, vt fidem torpentium resuscitaret in mente. [Ioan 9] Nostis plane, qui adfuistis, quæ hodierna die Dominus Iesus per merita serui sui, beati Patris nostri Vedasti, opera fecit; imo imperfecta suppleuit. Duos scilicet ægrotos sanauit, vni lumen oculorum dedit, non reddidit: [claudus gressum recipit.] alteri quia claudus erat gressum restituit.
[2] Mira dicturus sum, quod omnes mecum pariter nostis. Ipse Pater noster, sacer Vedastus adhuc præbet e tumulo, quod viuens in carne operatus est in mundo: & præclarus Senator, de cælesti curia salutem filiorum decernit. Per exteriora denique miracula ostendit, quod in secreto Sanctorum pro animabus nostris intercedat. Id ipsum, vt dixi, repetit, quod olim gessit. Meministis, Fratres carissimi, & meminisse potestis, quod directus a S. Remigio, Beatus ipse Vedastus ad prædicandum Gentibus Dei verbum, in introitu vrbis Atrebatum duos egenos curauerit ægrotos, cæcum videlicet & claudum, quatenus ostenderet miraculo, quod acturus erat in verbo: quoniam sicut oculos corporis aperuit ad videndum mundum, ita corda hominum semine verbi Dei per fidem illustrauit ad cognoscendum Deum. Et sicut reddidit gressum pedis, ita direxit gressus fidelium ad iter operationis. Sed quia (pro dolor!) iam corda nostra torpescunt a bono opere, excitanda sunt miraculorum exhibitione. Attendite, quæso, Fratres dilectissimi, quæ facta sunt, & in quibus sunt gesta. Nam non solum prouidit Dei clementia, quæ per serui sui merita ageret, sed quibus tanta medicamina salutis adhiberet. Solent namque minus Dei beneficia considerantes, si quando sanationes fiunt per merita Sanctorum in corporibus hominum, (heu!) quia solent dicere, non sanatos esse, quoniam credunt eos debilitates non pertulisse. Quid dicent de istis, quorum ætas non sinit eos simulare? quibus illos poterunt criminibus accusare? Ecce sunt nutrices & matres, quæ debiles attulerunt, & sanos reducunt. Quorum vnus de a Corbeiensium villa, quæ b Walgiacus dicitur, alter colonus ipsius Ecclesiæ B. Vedasti; [horum patria.] visu scilicet donatus Corbeiensium, qui claudus fuerat, B. Vedasti famulorum: vterque paruulus, vterque innocens, vterque humilis & c rectus. Quia est Dominus noster paruulorum, id est, humilium salus, paruulos nunc sanauit, vt nos esse humiles, id est paruuli esse discamus. Adhuc enim clamat: Sinite paruulos venire ad me, talium enim est regnum cælorum. [Marc. 10. 14] Ecce amplexatus est, & sanauit, accepit a parentibus, benedixit & reddidit.
[3] Agamus singuli, agamus omnes gratias Omnipotenti, qui nos reuisitare, & paterna viscera Pontificis sacratissimi nobis manifestare dignatur. Excitemur de somnio pigritiæ, [Adhortatio ad virtutem.] & per ea quæ foris miranda cernimus, interius ad formam pietatis imprimamur. Aperiamus oculos mentis nostræ, vt æternum lumen mereamur videre. Lauemur lacrymis, vt purificari mereamur. Curramus dum lucem habemus; ne tenebræ nos comprehendant. Mundemur ab omni inquinamento mentis & corporis, sit lucerna pedibus nostris verbum Dei, sit nobis indesinenter in desiderio lumen indeficiens. Quæramus & faciamus opera lucis, non tenebrarum & iniquitatis. Curramus viam mandatorum Dei, dicamus ore & corde Deo nostro: Dirige me Domine in veritate tua & doce me, & gressus meos dirige secundum eloquium tuum, vt non dominetur nostri omnis iniustitia. Imploremus d clementiam Domini per intercessionem tanti Patroni. Omni custodia seruemus cor nostrum, quoniam ex ipso vita procedit. Humili corde & supplici voce præueniamus faciem Domini in confessione, vt experiamur in mente, quod modo paruuli meruerunt in membrorum reformatione. Redeamus ad conscientias nostras, conueniamus nosmetipsos, puniamus mala quæ fecimus. Cogitemus quid in die iudicij magni Dei dicturi sumus, quid excusationis habebimus, cum Doctor noster B. Vedastus cum iudicantibus Apostolis sedebit, cum ministrantibus Angelis apparebit, pro saluatis filiis exultabit. Nam qui eum audire noluerunt, iam vlterius non curabit. Quid amplius exhibere potuit? Viuens nocte dieque audientibus verba Dei ministrauit: nam & verbis pluit, & miraculis coruscauit. Et iam in cælis cum Christo regnat, & adhuc nostram salutem curare non cessat. Non negligamus tanta Dei beneficia, ne nobis veniat ad cumulum damnationis, quod impenditur ad caussam salutis. Imploremus misericordiam Domini per intercessionem sancti Patris, quatenus & hic maneamus in eius doctrina: & illic gaudeamus de æterna & communi gloria. Sic ergo in hac vita monitis eius obedientes simus, vt communi retributione inibi lætemur. Paremus hic in via, quod possideamus in patria. Dominus Iesus, qui vult omnes homines saluos fieri, faciat nos ad tantum Patronum bene operando venire, & in æterna lætitia semper cum illo gaudere. Amen.
[Annotata]
a De Corbeia egimus 1 Ianuarij ad Vitam S. Adalardi primi Abbatis, & 3 Febru. ad Vitam S. Anscharij istic in adolescentia monachi. Oppidum est Picardiæ ad Somonam fluuium.
b MS. Antuerp. Valgiacus.
c MS. Vedast. erectus.
d MS. Antuerp. misericordiam.
APPARITIO S. VEDASTI, ET VALETVDO RESTITVTA MORIBVNDO,
auctore Huberto Presbytero ad Haiminum Præceptorem;
Ex MS. Antuerpiensi.
Vedastus, Ep. Atrebatensis in Belgio (S.)
BHL Number: 8512
Avctore Hvberto, ex MSS.
[1] Præceptis tuis satisfacere, peritissime Præceptor, satagens, barathrum propriæ imperitiæ vsquequaque nudabo, videlicet describens cuidam nuper homini, tignario pauperculo, nomine Dagoberto, [Prologus.] visionem reuelatione sanctissimi Vedasti euidenter ostensam: tibique caussa sublimandi a stylo proprio in melius exornandam contradens; malens siquidem imperitiæ incurrere culpam, quam tibi, Domino meo, quippiam, quod æquum fore videtur, abnegare præsumam. Audiat siquidem per subsequentia rusticitatis meæ verba, omnem rei gestæ ordinem Paternitas tua: & tunc, si quid dignum forsitan fuit memoriæ, hinc obtentu sumpto, stylo rudi, propriis vt libitum fuerit inserat membranulis.
[2] Quarta namque feria iam tertia diei hora imminente, messores Imbodi Sacerdotis, patrui scilicet mei, ab agro reuertentes, iuxta tuguriolum cuiusdam prædicti tignarij, videlicet Dagoberti, transitum forte habuerunt: cuius equidem muliercula præ foribus stans, [Dagobertus tignarius] tundebat pugnis crebro miserum pectus, crinesque manibus dilacerans, eiulabat, nimio quippe dolore confecta. Quam cum vnus eorum percunctatus fuisset, quo dolore sic afficeretur; respondit, ob immane viri sui periculum, qui iam in vltimo vitæ exitu erat detentus: addensque, ob hoc se maxime fore afflictam, quod sine pœnitentia & communionis gratia idem vir suus ex hac esset luce subito migraturus. Quod ille audiens, ad me festinus vsque peruenit, & hæc mihi ignoranti miseranter innotuit. Quibus illico auditis, obstupui, [periculose, æger,] formidans, ne forte sine pœnitentia & viatico æui præfentis excederet metas, fieremque reus pro credita oue in die vltima magni iudicij Domini: fidens tamen in Dei clementia, surrexi propere, sumensque mecum mysterium viuifici corporis ac sanguinis Domini, concito gradu in domum perueni iacentis: qui prolixa ægritudine tabefactus, non solum loqui nempe sed nec oculos ad videndum attollere vel paullulum valebat. Sedens vero ante stratum eius mœstus ferme duarum spatio horarum; cœpit oculos diu clausos tandem aperire parumper, hac illacque aciem sollicitus euoluere luminum. Quod ego cernens, interrogaui eum, si me aliquatenus recognosceret. Respondit, se bene vtique nosse me. Cui ego: Visne ergo secundum morem ceterorum hominum pœnitentiam sumere, & antequam hinc recedas Dominico roborari viatico? ait: O Domine, omnia quæ iusseris, si tantum dignus fuero, libenter adimplebo. [post extrema Sacramenta sumpta,] Quam vocem dum auribus hausissem, lætior animo effectus, dixi vxori eius: vt paullulum aquæ ori eius immergeret, quatenus facilius aliqua verba exprimere posset. Quod protinus actum est. Denique pœnitentia sumpta, & Dominico edulio secundum consuetudinem accepto, ita grauis in momento extitit, vt non solum crastinam lucem, sed nec ipsius diei limitem solisue occasum posse pertingere videretur. Hoc ergo ita dimisso repedaui domum, nullatenus spem recuperationis eius omnimodo habens.
[2] Facto autem vespere, & quadam iam parte noctis exacta, cernens eum vxor sua tali immobilitate sepultum, conata est eum blandiloquis compellere sermonibus, [in extasin vaptus,] vt confortaret eum, & sui memor aliquatenus foret. Tunc vero ille tandem ab intimo pectore longa trahens suspiria, annisu tamen omni, quo poterat, ait: O gratissima quondam coniux, vt quid me tantum inquietas? Cur tantæ me gloriæ efficis expertem? Numquid non cernis omne hospitiolum nostrum infelix claritate inenarrabili enitescere? Desine me, precor, tuis amplius sollicitare querelis: & aliquamdiu his interesse gaudiis permitte, quibus nunc per modicum sum, antequam a te excitarer, potitus. Ad hæc verba mulier conticuit. Ille autem prædictam iterum sumens pausam, quæ sibi diuinitus sunt ostensa, euidenti relatione hactenus propalare non cessat. Dicit, præuisum sibi B. Vedastum, Patronum nostrum, adstitisse, & quid ageret, [a S. Vedasto monita æccepit,] in quoue spem collocatam haberet, studiosissime requisisse. Cui, cum respondisset, quod iuxta possibilitatem propriam ageret, & in misericordia Dei, & in auxilio Patroni sui Vedasti, fortiter confideret, ait: Bene. Sumensque proprij oris saliuam digitis, vt ipsi iam dicto viro visum fuit, intulit ori eius, dicens: Caue deinceps, ne Sacerdotis, Senioris, Iudicis, aut magistri te metus terreat vllus: quin potius interritus refer omnia, quæ a me tibi ex ordine iussa fuerint: & ne credas audaciæ tuæ moneo, vt vel vnum silentio proprio tegas verbum: sed vnicuique personæ prout fuerit, rei veritatem, quam audis euidenter, præcipio pandas.
[3] [dicenda Huberto Presbytero,] Primo omnium iuniori huius Ecclesiæ Huberto Presbytero huiusmodi celer stude edicta referre: Præcaue solerter, ne aliquando a cœptis lassescas, & ad ea quæ non prosunt olim diuertas: sed cœptum iter tanta industria perseueranter conficere satage, vt ad metas eius irreprehensibiliter vsque pertingere queas. Demum patruo eius, [Imbodo Sacerdoti,] Imbodo scilicet, etiam hæc innotesce: Vacas enim sollicitudine in exterioribus rebus, & paruipendis nostræ vtilitatem Ecclesiæ: sed nisi te ab huiusmodi sollicitudine propere correxeris, & quæ sunt apta Ecclesiæ nostræ restaurare studueris; scias te Domini & nostra vsquequaque gratia carere, & maius tibi signum, quam quod ad præsens possides, adfuturum.
[4] [Adalgiso villa Domino,] Adalgiso autem, huius Domino villæ, etiam ne ista quidem formides summa cum diligentia referre: a Dagobertus etenim inclytus quondam Rex Francorum, & conditor villæ istius, portiunculam quamdam terræ videlicet & vernaculorum sub b chartula & sigillo proprio nostræ contradidit Ecclesiæ: quæ vsque ad improbi Echardi æuum, qui huic villæ præfuit, intemerata permansit: qui tandem ductus inuidia, quod talis Ecclesiæ huic attributa foret donatio, auxit proprium scelus: & præfatam portiunculam diuidens, vnam partem sibi temere retinens, alteram vero eidem Ecclesiæ reliquit. Sed audacis huius facti haud longe post meritam subiit vltionem. Nam subito Domini sui Regis priuatus gratia, villaque amissa, omniumque solatio destitutus est. Ad extremum vero, dum tentaret iam senior equestrem exercere ludū, equo terratenus deiectus, fregit sibi infelix propriam coxam: ab illo etenim die vsque nunc sustentaculo ligni proprium conficit iter. Quocirca & tu memor illius, ne similia quandoquidem subeas, omnia, quæ nostræ fuerunt, stude velociter restituere Ecclesiæ. Non enim ob id paupertate afficieris aliqua, si nostris in hoc parere tentaueris edictis: sed magis ditaberis, & lætior quippe quandoque efficieris. De calcis autem fornace, quam iussit contiguo loco in silua fieri, & de vicinorum auxiliis efflagitandis ad opus aliquod peragendum, & laquearibus nouis ponendis, & de ædificio peragendo, quod Herradus perficere conditor eiusdem ecclesiæ morte præuentus nequiuit, nihil tuæ Paternitati scribere iudico: ne forte prolixitas ipsa fastidium gignat.
[5] [VVinfrido Iudici,] Intulit etiam ista: Sic & verbum ad Winfridum Iudicem edicito mea ex parte: Vt non familiam loci huius immerito excruciet: ne forte eamdem, quam Gillebertus olim expendit, qui eodem diu functus est officio, habeat pœnam. Nam & ipse, vt Echardus, præsidio ligni morte tenus proprium conficit iter. Reddat itaque & nummos vndecim, quos ab Ebruino immerito sumpsit: qui scilicet Ebruinus, quia & ipse nostram ausus fuit inique proprio seruitio subiugare familiam, intelligat se dextri luminis amisisse virtutem, filiamque propriam ita vna corporis parte esse debilem, vt vix iam recuperationem adipisci amplius queat vllam. Nam & pro eisdem quippe mancipiis admodum iam dictus Hubertus, quando ab isto loco amota sunt, mœstus extitit, haud secus & Imbodus prius: nam postea ne Ioannes, qui eius neptem in matrimonio habebat, & aliquos ex eadem prosapia vernaculos, quos tenere videbatur, amitteret, assensum dedit. Suadente quidem Orico maiore, qui malitiæ huius, aliarumque complurium caput extitisse probatur; qui & ipse pro huiusmodi infeliciter mulctatus, quotidie sceleris sui pœnas expendit meritas. [& Sacerdotibus:] Præcipe etiam ex eisdem Sacerdotibus iam sæpe dictis, vt eos, quos sacramenti occasio subrepsit, per quam nostra sunt auulsa mancipia, sub arcta pœnitudine coërceant, & ad reconciliationis remedium quandoque reducant: ne forte simili suasione assensum aliquando præbere, & ad tam nefandum manus proprias extendere præsumant sacramentum. Tu vero deinceps omnia, quæ tibi præcepta sunt, euidenti narratione pandere sollicita: nec iam alicui amplius, nisi domui nostræ aliquid seruitij impertire præsumas. Si enim Dominus huius loci iam præfatus, te nostræ etiam proprio reddiderit Ecclesiæ manso, debitum caue quantum valet seruitium. Si autem in hoc non euenerit, matricula tibi tantum sufficiat nostra. Non enim indigebis necessariis victus quamdiu nostris fueris subiectus ministris. In hæc quidem verba finem tandem fecit loquendi.
[6] Iam vero aurora diei splendente cœpit idem ægrotus, Dagobertus videlicet, propriam alloqui leniter vxorem, interrogans eam, si haberet aliquid, quod comedi posset. [Æger petito cibo] Quæ cum se partem casei recentis habere respondisset, inquit ad eam: Affer mihi, obsecro, simul cum eo & paullulum cereuisiæ, si habes, vt hauriam. Quibus apportatis, comedit parumper. Qua quippe comestione confortatus, ad alterius diei, id est, sextæ feriæ auroram incibatus vsque peruenit: qua plenius radiante, [dein vestibus,] ait vxori suæ: Affer mihi, obsecro, solita calceamenta. Durum quidem mihi videtur, quod tam prolixo spatio ego & paruuli mei hic sine igne consistentes, frigore nimio quatimur. Nam si plaustrum alicubi cum trionibus inuenire quiuero, cito me, onerato eo materia siluarum, [ligna e silua adfert,] huc affore videbis. Super quo illa admirans ac nimium stupefacta, sedibus hærebat in propriis. Ille autem cernens eam stupefactam, ait: Ne mireris, o coniux. Nam, quod dico, misericordia Domini adiutus, & auxilio Patroni mei B. Vedasti, qui me præterita nocte confortauit, suffultus, protenus impletum videbis. Quod & ita mox actum est. Nam, indutus solitis vestibus, sumptoque baculo, ac vicini sui carpentum mutuans, perrexit siluam: & sicut prædixi, onerato plaustro, mox domum celer repedauit ad propriam. Quod tamen omnibus, qui hoc videre & audire potuerunt, valde mirabile visum est: quod is, qui tam prolixa ægritudine debilitatus, & ante triduum ad vltimum fuerat deductus, tam subito conualuerit, & tale quid vltra vires agere tentauerit: nec postea aliquid incommodi sustinuerit. Hoc tamen & ille, [ope S. Vedasti sanatus,] vt certum est, non suis viribus, sed clementia & suffragio B. Vedasti se profitetur egisse.
[7] Nec tamen silentio & hoc tegendum autumo, quod idem vir prius cum tardiloquus & blæsus extiterit, sed in hac reuelatione tanta ditatus est copia fandi; [& ex blæso factus eloquens.] vt plura nunc vna queat hora recte exprimere verba, quam prius per totam vnquam aliquatenus valuisset diem.
[8]
Audax & modicos Haimino pandere versus,
Incipe charta Patri, cuius tu rustica iussu
Mirandæ caussæ promisit, nempe notamen.
Ingenio non fulta licet, non arte salubri:
Nec studio quoquam tamen aude dicere tandem:
[Epilogus.] Viue valeque diu, Pater inclyte, munere Christi
Saluatus, semper tendens ad gaudia vera,
Noli, quæso, Pater, munuscula spernere nostra:
Paruula si videas, magna hæc dilectio mittit.
[Annotata]
a Duo fuerunt Dagoberti Reges, quibus Atrebates fuerunt subiecti, de quibus agimus 1 Februar ad Vitam S. Sigeberti Regis, nati patre Dagoberto seniore, qui forsan benefecit Ecclesiæ Cathedrali Atrebatensi. Monasterium extructum est a Theoderico Rege eius nepote; cuius itidem nepos fuit Dagobertus vltimus, qui regnauit ab an. 711 ad 715.
b Diploma illud necdum licuit Videre.
MIRACVLA S. VEDASTI, FACTA DIVERSIS TEMPORIBVS,
a Monachis Vedastinis collecta:
ex quatuor MSS. codicibus.
Vedastus, Ep. Atrebatensis in Belgio (S.)
BHL Number: 8513
a
Auctoribus monachis Vedastinis ex MSS.
PROLOGVS.
[1] b Lvce clarius patet, dilectissimi Patres, Iesum Saluatorem a cunabulis mundi per Patriarchas prædictum, pueritiam orbis lege illustratam, adolescentiam seculi a Prophetis vaticinatam, iuuentutem, vt ita dicamus, omnium elementorum ab ipso Redemptore de diaboli faucibus erutam, & instar imaginis incorruptibilis ad similitudinem Dei transformatam: & quod ipse per se gessit, quatuor mundi partibus per sua membra diffudit. Vnde nouerit Caritas dilectionis vestræ, beatissimum Vedastum nobis a Deo destinatum, virtutibus floruisse, religione viguisse, prodigiis coruscasse, & cuius meriti vixerit in mundo, quotidie signis demonstrari a Christo. Sed negligentia scriptorum, & desidia imperitorum, plurima vidētur obnubilata, quæ fuerant ab Omnipotente collata. Nam ferrugine puerorum rodente stylum, inertia scabrosas reddidit adolescentium linguas.
[Annotata]
a Varius titulus præfigitur: in altero MS. Antuerpiensi: Incipiunt miracula S. Vedasti Episcopi in Translatione eiusdem legenda. In altero: Incipit præfatio de Virtutibus S. Vedasti diuersis temporibus ostensis, sed nuper a Fratribus eiusdem cœnobij in vnum collectis. In MS. Duacensi hæc præsiguntur verba: Sequitur translatio beatissimi Vedasti Episcopi & Confessoris, & miracula quædam. In MS. Audomarensi coniungebantur absque vllo titulo miraculis ab Haimino descriptus.
b Præfatio solum extabat in altero exemplari Antuerpiensi. Est etiam in cœnobio Vedastino, quod non vidimus.
PARS I
Eleuatio Reliquiarum S. Vedasti.
Beneficia collata ægris. Pœna inflicta maleuolis.
Cap. I.
[2] Sanctissimus igitur Vedastus postquam commune mortis debitum soluens, veteri suum Adæ chirographum reddens, ac Domino Iesu animam commendans, cælestia regna petiuit; iacuit beatum cadauer in ecclesia beatæ Dei genitricis Mariæ annos circiter a centum viginti & octo. Dehinc translatum est a BB. Autberto & Audomaro in locum, [Corpus S. Vedasti a S. Autberto translatum,] vbi nunc seruantur beata illius pignora. Sed tempore Caroli gloriosissimi Regis, filij Imperatoris Ludouici, peccatis nostris promerentibus, infuderunt se Nortmanni intra Galliam b Comatam, vastantes vniuersa, quæ sibi iusto Dei iudicio tradita sunt, & vsque ad c nos irrumpere volentes, prohibiti sunt auctore Deo & precibus B. Vedasti. Sed quia nemo Deum tentare debet, cœnobitæ, nostri monasterij metuentes similia vicinis nostris, cum essent sub potestate Adalardi Comitis, adierunt venerabilem Antistitem d Theodericum, supplicantes ei, vt sua freti auctoritate, [a S. Theoderico Episc.] perquirerent vbinam essent pignora tanti Patris recondita, vt si, quod absit, vastarent locum, spes reliquiatum nobis maneret: & maxime quia ferebatur a maioribus neminem nosse, quonam in loco sepultus esset. Itaque auctoritate tanti Pontificis vsi, statuerunt quæsitum iri vbicumque reperiri potuisset. Et præstante eo, qui suis pollicitus est: Petite & accipietis, quærite & inuenietis, pulsate & aperietur vobis, tandem inuenerunt thesaurum, vbi spes habebatur. Profectum est ad Episcopum. [Matt. 7. 7] At ille, vt erat benignissimus & summæ mansuetudinis vir, gratias agens Deo, actutum peruenit ad cœnobium. Quid dicam, quantus populorum conuentus? [eleuatur,] quanta vtriusque sexus confluentia nobilium vndique & plebialium concurrerant? Quid plura? Leuatus est ille nobilissimus de cinere thesaurus, sexto Nonas Iulij, [2 Iulij an 852] Dominicæ Incarnationis anno octingentesimo quinquagesimo secundo, cuius anima lætatur in cælis cum Christo. Venerabilis itaque Theodericus Deum laudans, & sacris sanctas tractans reliquias manibus e exultabat, quod patefecerit seruulis suis Christus, quod diu occultauerat seculis. Cuius patrocinio munimur non solum a f Germanicis hostibus, sed & diaboli insidiis: cuius precibus credimus peruentum ire ad indulgentiam peccatorum & æternorum perceptionem præmiorum. g Repositæ autem sunt reliquiæ beati viri sub sigillo Episcopali in eadem basilica, quoad fabricaretur crypta tantis pignoribus apta, vt, si similis nos tempestas, peccatis nostris promerentibus, occupauerit, facilius possint leuari (quod Christus auertat) & comites fieri, imo duces fugæ & latibuli nostri.
[3] Transactis autem ferme vndecim mensibus conuentus iterum fidelium populorum, vt reponerentur reliquiæ Patris in suum locellum: concurrerunt, & occurrerunt vndique. Videres totam florere prouinciam, & quasi post diluuium h Getarum tripudiare Franciam. Gaudebant omnes, lætabantur vniuersi, ac si conspicerent in corpore venisse Vedastum. Adest & Deo dilectus Antistes Theodericus cum Clero, fit lætitia, omnibus insultant hostibus, quibus auxiliatur Christus. i Reponuntur iterum membra venerandi Patris Vedasti, [reponitur 4 Iunij anni 853.] insuum digno cum honore locum secundo Nonas Iunij anno ab Incarnatione Domini octingentesimo quinquagesimo tertio. Quis dicturus est, quanta inibi sunt collata a diuitibus, a secularibus oblata, a deuotis promissa.
[4] Superueniente vero anniuersario translationis die, fit conuentus totius prouinciæ, & nocturnas agentibus monachis vigilias, in medio vulgi aderat quidam pedibus debilis, ita vt calcanei natibus adhærerent. Et ecce subito, [Sanantur incuruus,] quasi a duobus tractus fuisset viris, soluuntur nerui, tenduntur venæ, fitque prolixus qui fuerat curuus. Adeptus est Vedasti precibus, quod non habuerat ex vtero matris. Clamor populi attolitur, k laudantium Deum & benedicentium Dominum. Non credant his, qui negant Christum de Virgine natum.
[5] Superest sanctimonialis seruientibus Deo Fratribus deseruiens in sarciendis vestibus, quam vidimus deferri contractam manibus suorum ad limina S. Vedasti, [contracta.] Kalendis Octobris translationis eiusdem Patris die, quæ ita reddita est incolumis, vt vsque hodie membris omnibus videatur sana, & cicatricum non desint indicia. Et hoc dicimus propter eos qui dicunt (sed absit vt dicant) hæc mendaciter ficta.
Cap. II.
[6] Olim gestum est, quod modo recitatur l Aminiacus dicitur fundus almi Vedasti super fluuium m Isam, in pago n Laudonensi. Quæ villa, quia procul erat a monasterio, omnes circum habitantes, sicut de Madianitis legitur, cum pecudibus, & quæcumque habere poterant, gregatim veniebant, vastantes & diripientes vniuersa vsque ad solum, [Depopulati agros S. Vedasti,] nullo eis præbente auxilium. [Iudic. 6. 5] Qua necessitate quidam seruulorum compulsus, sumpto victu venit ad monasterium, conquerens suam suorumque calamitatem. At postquam nil solatij suarum reperit querelarum, cucurrit ad tumbam Patris Vedasti. Ridiculum est, quod narro, fuit tamen verum. Exclamansque; Heus, inquit, Vedaste, si moraris hic in corpore, vt omnes fatentur, & habes aliquid honoris in cælis, cur nos deseris? cur fruges tuas alieni diripiunt, & tua hostes pascua vineasque deuastant? Nullus tibi defert. Nos tuos famulos, si panis fuissemus, forsitan absorberent. Et quoniam hic clausus es, longe non potes videre; non tibi molestum videatur, si vili gestatorio fruaris, atque hunc intra follem, vt videas lacrymas miseriarum nostrarum. His & aliis querelis peractis, [villico ad sepulchrū eius peregrinato,] expandit peram coram sepulchro, resoluensque, Intra, inquit, ne moreris: humeris meis defereris illæsus, & postea reuerteris securus. Cerneres follem inflari, & quasi carnibus & durissimis ossibus fortiter impressis vtrem impleri. Quod videns rusticus fide diues, credens se adeptum quod petierat, concito gradu ad sua reuertitur. Proiiciensque vtrem in medio camporum inclamauit: Ah, ah, Sancte Vedaste, videsne, quomodo deripiunt aduersarij, quæ tua fuere? Nullus tui nec tuorum miseretur. Cerne cunctos contra te confluentes. Mirum dictu, sed horrendum factu! Omnia pecora o concurrunt in se, & impetu facto tum dentibus frendentes, cornibus se appetentes, necnon pedibus totoque corpore vindicauere in sua viscera, quod admiserant in hereditate aliena; sicque dum vastauerunt, [puniuntur varie.] a semetipsis vastata sunt. Pastorum quoque quidam debiles redditi sunt, alij diuersis cladibus attriti. Nam deinceps, nullus incolarum voluit depopulari S. Vedasti prædia atque vineas, quæ tanta habebant præsidia.
[7] p Anno Dominicæ Incarnationis octingentisimo septuagesimo quinto, contigit miraculum meritis Patris nostri Vedasti, quod narro. In Britannico mari, quod nobis vicinum est, soliti sunt piscatores simul proficiscipiscatum, ad capiendam balenam. [Piscatores irridentes S. Vedastū,] Et accidit altercatio prioratus inter nostros & aliarum potestatum nautas, recusantibus illis consortium nostrorum, nisi darent solidos contubernij. Negantibus hoc nostris, conglobati omnes, qui de diuersis Ecclesiis illic erant ad piscandum, subsannauerunt nostros, sicut pueri Bethel Heliseum caluum dicentes: En vestra apparebit piscatio: capietis integrum cete, quod præsentetis monachis vestris, quod hactenus non sunt contemplati, qui nec decimam partem adipisci meruerunt, & hoc ipsum nostra donatione. [4 Reg. 2. 23] [nihil capiunt,] Mox itaque intrauerunt mare, fidentes in multitudine nauium & numerositate sociorum, sed spes in hominibus frustra est: quia non solum piscium nihil adepti sunt, verum cum magno euaserunt periculo. At nostri commendantes se Deo & beato Patri Vedasto, cum voto & duabus nauiculis, non dubitauerunt vitam committere ventis. [colentes, copiosam habent piscaturam.] Et qui semper adest inuocantibus se in veritate, quique Petro piscanti adduxit piscem cum auro, piscem seruis suis dedit immanem. Tunc partes, quæ vnicuique piscantium ex more debebantur, miserunt vt vouerant, Fratribus & B. Vedasto argenti solidos duos, quot statuerant. Et, ne cui incredulum videatur, gestum est q primo Imperij anno gloriosissimi Karoli, filij Imperatoris Hludouici, regni autem eius trigesimo sexto, Indictione nona. Non credant istud, qui negant Ionam inobedientem r ventre ferino vectum ad regiones, quas ignouerat.
Cap. III.
[8] Intercessione meritorum S. Vedasti etiam Britannia, quæ; vt scriptum est, nihil aliud nouerat, nisi barbarum frendere, olim cœpit & Christum venerari, & Sanctos illius debito cum honore supplicare. Accidit autem, vt quidam Scottigena adiens monasterium, in quo venerabile corpus Beatissimi diem præstolatur & horam, qua remeante spiritu Sanctus in terra sua possideat duplicia, petiuit humiliter, [Ablatis a sepulchro pulueribus in Scotiam,] vt sibi reliquiæ darentur, in quarum memoria construeret basilicam in Scotia. Quod cum negaretur vt aduenæ, & vt imposter haberetur, accessit cum fidei puritate ad altare Dei & tumulum Patris Vedasti. Tunc pauimenti colligens cineres & puluerem, qui scopantium effugerant manus, reuertitur ad sua. Quid plura? Fabricat Ecclesiam pro viribus suis & collatione fidelium. Habebat itaque idem bonus vir aluearia plena mellis & apum pro foribus basilicæ B. Vedasti. [erecta S. Vedasti ecclesia:] Et ecce subito noctis initio, cum sibi mortales iudulsissent quietem soporis, adest far, irrumpit locum, vult sibimet possidere, in quo noluit laborare. Et dum studuit prædari, præda factus est. Stat miser, onustus honore alieno, non honoratus propria calliditate: fit latro immobilis, nec latere poterat. Videres hominem velut simulachrum exanime, dum nec sine rapina nec cum ipsa gressum mouere poterat. Cumque galli cantus instaret, surgit senior ad pulsanda matutinorum signa: inuenit quod volebat, & nolebat. Cognita autem re præcepit latroni, vt cum ipso mellis vase operiretur, quo ad vicini congregarentur; volens miserum Iudicibus tradere puniendum. Dein cum cubitum isset Scottus, [fur immobilis factus.] apparuit illi senex pulcherrimi vultus & venerabilis s caluitici, dicens: Nil pœnarum inferas illi misello, Christus illum t vinxit, non tu: & ego absoluo eum in nomine Iesu. Noueritis quoque me non vocari Badastum, sicut vestra barbaries solita est nuncupare, sed Vedastum. Et ecce subito, soluta sunt dicto citius vincula, quibus tenebatur reus occulte ligatus. Dimissoque vale, discessit illæsus. Et si quis curiose seu peruicaciter scire desiderat, vnde nos ista scisse contigerit, respondemus: Nobilissimus illius indigena u soli, nomine Echo, relictis parentibus, abdicato patrimonio, voluntariam adgressus est peregrinationem. Nam pater illius ex regia prosapia ortus, inter primores prouinciæ secundus post Regem extiterat. Quod non solum ab illo comperti sumus, qui quanto generosior habebatur, eo vilior & pauperior videri volebat, sed & ab omnibus accolis Scoticæ telluris audiuimus. Nam & hodie cognatus Fratris x Echonis nobiliter Scottorum sceptra gubernat. Ipse quoque religiosissime in nostro viuens cœnobio, triginta circiter annos, Christo vitam finiuit. Ipse nobis sæpissime fassus est, hanc virtutem in istiusmodi verissime peractam.
[9] Omissis Britanniæ vel marinorum fluctibus, reuertamur ad Francigenarum agros. Dominus Vedastus quanto suauis est mitibus, tanto seuerus apparet pertinacibus. Temporibus y Hlotarij Imperatoris, filij Hludouici Cæsaris, deuenit abbatia Patris Vedasti in manibus Adalardi Comitis. Et dum z villas Sancti suis impertiret, [Tyrannicus villæ S. Vedasti possessor,] quidam prædiues fundus, nomine Ymburius, mancipiis nobilior suis, & pascuis vberrimis, traditus est cuidam aa Lethardo vsu beneficij. Qui adeo grassatus est in familiam, vt minaretur vniuersos ad mendicitatem perducendos, & qui maiores in eis videbantur, pannis suarum vxorum operiendos. Vxor quoque eadē tenebatur acerbitate crudelitatis, & quia, sicut Propheta dicit, a planta pedis vsque ad verticem non fuit in eis sanitas, vltio diuina subsecuta est. Nam iusserat cunctos adire locum, quo propriam videbatur habere possessionem. Quod renuentes, non propter superbiam, sed ne in consuetudinem haberetur, furibundus interminatus est, id acerbiter vindicandum. Tunc omnes mœsti confugerunt ad limina Sancti, conferentes cereum miræ magnitudinis. Quadam igitur die dum sederet, & satellites sibi astarent, horribili voce clamauit: Eheu, quis me interficit? succurrite, adiuuate, ferte præsidium, En quidam aduersarius in figura Clerici, appetit me mortificare. Et mox cunctos tantus pauor inuasit, vt relicto Domino fugarentur, præter villicum eiusdem loci, nomine Rimundum, quem nullus occupauerat horror, a cuius hausimus ore, quod notamus calamo. Ipsa quoque torua inclamatio repetita est tertio. [punitur morte prolis & vxoris,] Eadem tempestare mortua est soboles, quam habebat vnicam. Post hæc vxorem tantæ crudelitatis adiutricem languor inuasit, ita vt, (fama est) crustæ lardi superponerentur linguæ oris illius, & exponerentur quasi carbones nigræ: hoc dicitur cruciatu vitam finiuisse. Tunc isdem Lethardus febre correptus, sed mente correptus iniit fugam, quasi non esset reperturus mortem, imo reperiendus a morte. Fatebatur iam dictus hoster villicus iuratus cateruatim coisse coruorum multitudinem, & cornicum super illum crocitantium. Canes quoque ferebat immensos dedisse latratus ad illius discessum ad vnam vsque leugam. Vtrum diabolica fuerit subsannatio, an fortuito fuerit auditum, non est nostrum iudicare. Tandem perueniens, quo tendebat, cœpit indies fieri debilior. Tunc, vt alter Pharao, obduratus mente, non prospiciens instare sibi vltionem Diuinam, iussit parari conuiuium solenne, trigesimum vt putabat celebraturus vxoris diem. [propria.] Adest dies statutus, & ecce moritur Lethardus secundum nomen suum, si ita volueris compositum bb ex Latino & Tendisco, mors dura, quam non sibi optamus, & prandium, quod parauerat, in suis exequiis expensum est. Sicque factum est, vt vsque hodie ipsa villa omnibus sit Dominis reuerenda, scientibus B. Vedastum Pontificem suorum fore defensorem, adiuuante Christi gratia, qui cum Patre & Spiritu sancto viuit & regnat in secula seculorū, Amen. cc
[Annotata]
a Ita MS. Antuerp. quos annos supra § 5 probauimus. In Duacensi annos centum decem & octo. Audomaren. centum quadraginta nouem.
b Gallia Comata tribus distincta populis, Aquitanis, Celtis & Belgis; in his erant Atrebates.
c Normanni anno 851 monasterium S. Bauonis Gandaui incenderunt, venientes vrbem Rotumum vsque, (ea est Rotomagum) ad Beluacum pedestri pede peruenerunt: qua incensa cum redirent, aliqua ex parte profligati sunt. Ita Annales Bertiniani Erant autem Atrebates medij inter dictarum ciuitatum populos.
d Colitur S. Theodericus Ep. 5 Augusti. Agit de eo Balaericus lib. 1 cap. 41 & sequentibus.
e Ita MS. Antuerp. quæ in aliis plurimum contorta erant.
f Dania, vnde Nordmanni venerant, Germaniæ magnæ pars erat, illiq; fere Germanica lingua loquebantur. De Normannis eorumq; incursionibus egimus 3 Februarij ad Vitam S. Anscharij, & alibi sæpe.
g Baldericus cap. 42 ait, Theodericum quæsiuisse & inuenisse, scilicet facultate ad id monachu concessa: inuentum vero ita parasse, vt si forte metus Danorum cogeret, fugientes aliorsum deferrent.
h Getæ accolæ Danubij, vicini Dacis, quos imperiti cum Danis confundunt, vti alibi Getas cum Gothis. Hic pro Normannis accipiuntur, quorum vicini, si non pars, erant Gothi. De ea confusione iterum agimus 12 Februarij ad Vitam S. Benedicti Abbatis Anianæ & Indensis.
i MS. Audomar. interponit hoc epiphonema: Pro nihilo habent Nortmannos, quos fouet ipse Vedastus. deest in aliis MSS.
k Idem MS. addit: qui est mirabilis in Sanctis suis.
l Ita MS. Antuerp. at Duac. Amasiacus. Audom. Antimacus.
m Isa fluuius, aut forte Isara; (quo nomine æuo illo appellabatur Aisia, siue Oesia,) aut fluuiolus aliquis vicinus.
n Laudunum, seu Lugdunum Clauatum, vrbs Episcopalis Picardiæ superioris in confinio Campania: inter Laudunenses & Atrebates interiacent Veromandui.
o MS. Duac. corruerunt.
p Piscationis huius in MS. Antuerpiensi nulla mentio.
q Coronatus est Carolus Caluus Imperator a Ioanne Papa VIII ipso Natalis Christi die exeuntis anni 875.
r MS Duac vento sereno.
s Idem, canitiei.
t MS. Audomar. iunxit Duac. vexat.
u Duac. poli.
x Idem MS. S. Ethonis.
y Lotharius præfuit Imperio ab anno 840 ad 855.
z Aliis Yburius, & Iburius.
aa Aliis Letardus, Leotardus & Liethardus.
bb Letum scilicet Latinis mors est, & hardt Teutonibus durum.
cc Hic finit prior collectio, cui videntur postea reliqua accessisse.
PARS II
Alij iniurij S. Vedasto puniti. Miracula Bellouaci facta.
[10] Temporibus a Pippini & Karolomanni Principum b Adalrico eiusdem monasterij Abbate, Comes Atrebatensis prouinciæ, nomine c Theutbaldus, ambiebat Fratribus auferre quamdam culturam cum horto, quia sedes comitatus videbatur in d Dominica curte, cui villæ proxima erat ipsa cultura & hortus, sicut & vsque hodie permanet. [Comes Theutbaldus, hortos monasterij ablaturus,] Quæ postea industria e Adalrici Abbatis, qui fuerat probatissimus illis temporibus f medicus, tradente g Karlomanno Principe, cessit vsibus Fratrum. Cumque mœrentes conuolarent ad Deum & suum Vedastum, non sunt fraudati desiderio, quod petierunt cum voto. Nam isdem Comes dicitur adiisse h Principem, rogans mitti viros a latere suæ auctoritatis, qui pauperibus vim Fratribus inferrent, & suæ satisfacerent cupiditati. Iussusque est i Remensis prouinciæ Comes his interesse altercationibus. Quadam igitur die cum post quietem ædituus basilicæ S. Remigij, vir bonus & iustus, inibi solus excubaret, audit quemdam voce flebili Sanctum inclamasse Remigium. Quo interrogante, Quis es? Frater, [obsistentibus Sanctis vicinis,] inquit Vedastus: Misisti me, Pater sancte, verbum Dei prædicare Gentibus incredulis, quod & feci gratias Deo: & ecce conglobati palatij Proceres auferunt matriculariis, quod collatum est a fidelibus. Vade dixit S. Remigius, conuoca Fratres & cooperatores verbi diuini vicinos tibi, k Audoënum scilicet & Audomarum vt audiant, Bertinum, cum Vulmaro & reliquos l maritima possidentes loca. Nec relinquas m Amandum; Quintinum accersi, Gaugericum suade cum gaudio venire, electus Eligius nostro non desit placito, Lucianus cum n luce veniat. Ipse mihi assumam B. o Martinum, cum Sanctis Aquitaniam incolentibus, necnon p Medardum suos medentem. q Sutores quoque Augustæ Suessionum vtrosque adsciscam germanos, r Dionysium cum suis aduocabo, atque ita properabimus in occursum tui. Quibus auditis custos Episcopo nuntiat mane. Adest & Comes, socij satisfacturus precibus. Pontifex refert. Comiti quod audierat a Fratre. At ille stomachans subsannat, monachum vino sepultum narrasse somnium, & cum suis iter decreuit carpere. [adiutore punito,] Et conscendens equum, vt peruenit ad ædem, in qua visio apparuit, cecidit & fracto crure manibus suorum perlatus est domum. Ast Theutbaldus, delator Fratrum, auctor tot querelarum, statuto die sessurus sonipedem, musca nares intrauit & tam diu calcitrauit, [collapsus moritur.] donec dominum terræ deiiceret, & mox fracto collo mortuus est. Sicque Fratres vsque in hodiernum diem, suas res sine molestia quiete possident.
[11] Diuina sancitur auctoritate, duorum testimonio vel trium verbum fieri ratum. [Matth. 18. 16] Beatissimus noster Vedastus non contentus suis subuenire, sed & longe, vt dictum est, lateque peragrans, Christo largiente, famam suæ liberalitatis diffundens; Bellouagum adiit, s atque quadriuium occupauit more sibi solito, cum nusquam sibi inuenias t circuitis Galliis basilicam suo dedicatam nomine, nisi in publico aggere. Cumque multo tempore veneraretur ab incolis, [Bellouaci in templo S. Vedasti] & maxime religiosis monachis & Canonicis, necnon sanctimonialibus memoria venerandi Patris, qui de silice produxit aquam, & ex nihilo vinum, ad laudem sui nominis oleum inibi manare præcepit. Cumque omnibus id foret admirationi, quidam superuenientes pro nihilo ducentes, cœperunt, habere contemptui. Et dum hæc gererentur, videntibus cunctis & qui mirabantur, & qui dubitauerant, exiliuit vsque ad solum quidquid olei videbatur haberi in lampade, [oleum & lumen divinitus datum:] & statim cælitus purissimo u repleta est oliuo, & diuino accensa est lumine, vt nulli dubitarent verum fuisse, quod antea dicebatur. Vnde factum est, vt Dominus x Hildemannus, & vniuersi successores Bellouacensis Ecclesiæ inde sumerent oleum, tam ad baptizandum, quam ad infirmorum vnctionem, adiuuante gratia Dei Amen.
[12] y Quædam mulier inibi degens vouerat beato Pontifici Vedasto linteum valde bonum. Cumque sibi finem vitæ cerneret imminere, præcepit illud filiæ loco deferri destinato. At illa cupiditate ducta, vt mos est fæminis, [linteum voto deterius oblatum, ter ab altari auolat:] deterius, z imo comparatione illius pessimum altari superposuit. Cumque cum sua egrederetur fraude, linteolum diuino nutu proiectum est ab altari. Videres cum impetu volasse rem insensatam, ac propriam requirentem dominam. Cumque tertio repositum esset altari, & tertio reiectum, conuenta est mulier, & publice confessa, reddidit Sancto, quod abstulerat furto.
[13] Naturale scitis esse, cuncta vetustate consumi. In eadem basilica Bellouagi in honore B. Vedasti consecrata, paries lapideus ab vna pene decidens fronte spatio vnius cubiti quotidie lapsum minabatur. Conueniunt quibus locus fuerat commissus. [paries subito firmatus:] Nam pauperum hospitale totius Episcopatus inibi summa cum diligentia custoditur. Et cum sollicite quæritur, vtrumne destruatur murus, & ex integro reædificaretur, an cuneis & arte mechanica fulciretur, dormitum est. Et crastino paratis omnibus quæ forent necessaria tantis impensis, cernunt firmissime parietem, qui labebatur, erectum & suis compactum gressibus cohæsisse parietinis sociis.
[14] Rodente temporum antiquitate, deciderat tectum basilicæ S. Vedasti, in eadem vrbe positum. Collatum est vndique ac refabricatum, quod fluminis more defluxerat. Superfuit materies perquirenda, cuius longitudo non erat facile reperienda. Et ecce quidam opibus pauper, fide locuples, dixit se habere quod quȩrebatur, impositūque plaustro aduexit illo: mensuratum a fabris & inuentum est breue. Tunc mœsti, [tecto reficiendo materia] qui videbantur lætabundi, tandem respiciente corda illorum, qui respexit Petrum negantem, pura fide ad materiem præparandam accesserunt. Et, [mire accreuit.] sicut testantur hodie per Deum & S. Vedastum, qui præsentes affuerant, inuenta est creuisse plusquam necessarium illi foret loco. Præterea multas Dominus operatur virtutes meritis B. Vedasti, in illa basilica, fide poscentium. Cuius & nos precibus adiuuari credimus, per Dominum nostrum Iesum Christum, vna cum Patre & Spiritu sancto, qui viuit & regnat Deus per omnia secula seculorum, Amen.
[Annotata]
a Mortuo Carolo Martello anno 741 successerunt duo filij Pipinus & Carolomannus, secluso fratre Grifone natu minore, Suanihilde matre nato. At Carolomannus anno 747 in Italiam profectus, institutumq; monasticum amplexus est. In MS. Audomar. nulla facta Carolomanni mentione habetur: Temporibus Pipini Regis: qui in ea dignitate vixit ab anno 752 ad 768.
b Videtur legendum Romano Abbate: qui præfuit Vedastinis ab anno 744 aut sequente, ad 747, quo Carolomannus imperium deposuit.
c Aliu Theobaldus, & Theodbaldus.
d Francile Bar in Tractatibus monasticu MSS. ex Chronico Marchianensi refert an. 745, quo Romanus erat Abbas, Dominicam curtem a Carolomanno traditam B. Vedasto.
e Adalricus, aliis Adalericus, vt habet Chronicon Vedastinum apud Locrium, præfuit ab an. 747 ad 763.
f In Chronico Marchianensi MS. hæc leguntur ad an 747: Adalricus, arte medicinali peritissimus, Atrebatensium Abbas efficitur.
g MS. Audomar. Pipino Rege.
h Idem MS. iterum Regem. at alia MSS. Principem vbique habent.
i Flodoardus in Historia Remensi plurimorum Comitum meminit, qui ei prouincia præfuerunt.
k Coluntur hi Sancti, Audoënus 24 Augusti, Audomarus 9 Septembris, Bertinus 5 eiusdem; Vulmarus 20 Iunij.
l Aleuinus in Vita S. Richarij Abbatis maritimam Franciam statuit a Scalta fluuio vsque ad Sequanam, atque ita reliquos a S. Vedasto conuocandos includit Sanctos.
m Coluntur & hi Sancti, Amandus hoc 6 Februarij, Quintinus 31 Octobris, Gaugericus 11 Augusti, Eligius 1 Decembris, Lucianus 8 Ianuarij.
n MS. Audomar. cum Lucio veniat: potius si socius adfuisset, Maximianus Presbyter & Iulianus Diaconus socij S. Luciani fuissent.
o Colitur S. Martinus 11 Nouembris. Turenes Aquitanis vicini, cum illis subfuerunt Gothis.
p S. Medardus Episc. Nouiomensis colitur 8 Iunij.
q Sunt hi SS. Crispinus & Crispinianus, Patroni sutorum, apudSuessiones martyrio affecti: coluntur 25 Octobris. Hinc liquet Nouiomenses & Suessiones non censeri inter maritimos Francos.
r De S Dionysio & sociis agemus 9 Octobris.
s In MS. Audomar. interponebantur hæc verba: Allatæ sunt reliquiæ ipsius: quæ melius desunt in MSS. Duacensi &Antuerpiensi.
t MS. Duacense, in cunctis.
u Saussaius ad 5 Iulij ait, lampadem ante hierothecam, positam exhausto oleo sine vllo pabulo ardere &rutilare visam esse. Vbi male præmittit corpus S. Vedasti tunc Bellouaci adfuisse, quod post 50 & amplius annos eo primum translatum est.
x Adfuit S. Hildemannus S. Adalardo morienti an. 826, vt dictum 2 Ianuarij ad huius Vitam, & subscripsit depositions Ebbonis Archiepiscopi Remensis anno 833: colitur 8 Octobris.
y Reliqua desunt in MS. Antuerpiensi: postea adiuncta.
z MS. Duacense nimio.
HISTORIA TRANSLATIONIS S. VEDASTI BELLOVACVM, DEIN ATREBATVM,
auctore monacho coæuo,
Ex MSS. Vedastino & duplici Antuerpiensi.
Vedastus, Ep. Atrebatensis in Belgio (S.)
BHL Number: 8516,8517
Avctore coævo ex MSS.
PARS I
Narratio rei gestæ.
[1] Valde dignum est, Fratres carissimi, vt in hac præsenti solennitate beatissimi Confessoris Christi, ac carissimi Patris nostri Vedasti, omnipotenti Deo deuotas laudes & gratias persoluamus: ne forte, si eius beneficiis ingrati fuerimus, pro tali tantaque contemptus insolentia, necnon veternosa negligentia, [Solennitas recepti corporis S. Vedasti recolenda.] ab illo grauius iudicemur. Magnum siquidem beneficij munus nobis hodie Dominus præstitit, quando sanctissimum Vedastum Patronum nostrum diu sublatum, diuque desideratum, nobis restituendo reddidit. Quis, rogo,sermo, quæue mens concipere potest, quanta tunc hilaritas, quanta tunc iocunditas omnibus hoc in loco fuerit; cum proprius Dominus, Sanctus scilicet Vedastus, ad proprium locum, vnde (pro nefas,) per aliquot tempus peregre oxulauerat, per relationem sui corporis iam iamque retierti dignaretur? Nulli prorsus dubium est, quin (heu, pro dolor!) vnum pro peccatis nostris accidit, aliud vero nihilominus miserante ac tandem repropitiante Deo, nobis seruis suis diuinitus contigit. Quod autem sublatus est, nostra fecit miseria, quod vero receptus, miserentis Dei factum est misericordia. Sed vtinam, atque o vtinam, numquam deinceps tam grande tamque graue malum permittat prouenire Omnipotens. Verum iam summatim ac breuiter dicatur, qua necessitate cogente idem terque quarterque beatissimum corpus Bellouagum delatum sit.
[2] Igitur postquam diuæ memoriæa Carolus Rex, & ad vltimum Imperator Augustus, [Post mortem Caroli Calui,] qui fuit filius Ludouici æque Imperatoris, filij videlicet Magni Caroli Regis & Imperatoris, ex hac vita discessit; b Ludouicus filius suus ei in regnum, nullo obstante hæreditario iure, [& Ludouici filij.] successit: qui etiam paullo plus vno anno vitales auras carpens, hominem celerius exuit. Quo terris sublato, &, quod minime decuit vel debuit, Principibus inter se & contra se pro constituendo Rege c diuisis, audientes Northmanni hanc regni desolationem (nam fama, malum quo non velocius vllum mobilitate viget, hanc illis nuntiauerat) omnes pene de suis finibus egressi, atque mare Oceanum trangressi, d Gallias intrauerunt:sed fines nostros, quia marinis littoribus proximiores erant, [Nordmannis triumpentibus,] primitus inuaserunt. Quibus cuncta ferro & igne depopulantibus, neminem viuere sinentibus, monasteria & cetera loca sancta euertentibus; hoc monachi pauore consternati, [defertur corpui S. Vedasti Bellouacum:] & futurum prospicientes periculum (præsertim cum adhuc locus monasterij huius afforet immunitus, nec muris esset circumseptus, nec saltem vallo circumdatus) assumpto in humeris locello, in quo ossa sancta recondita erant, actutum fugæ præsidium inierunt, & Bellouagum petierunt: quo deuenientes, non e modicum temporis spatium ibidem exegerunt. Denique vt hæc profectio, si id necessitatis incumberet, absque alicuius moræ dilatione liberius atque expeditius posset peragi; iam pridem hoc futuri mali prefaga mente monachis præuindentibus, Antistes illorum venerabilis vir ac totius sanctitatis Pater, nomine Theodericus, eadem sancta ossa de nobilissimo mausoleo fossa humo elata f exposuerat; atque in ipso iam dicto locello eumdem thesaurum omni auro Arabico pretiosiorem, honorifice commutando posuerat: susceptas ergo apud Bellouagensem ciuitatem has sanctas reliquias, [honorifice ab Odone Episc. excipitur:] cum summo gaudio & debita veneratione gloriosissimus g Odo tunc eiusdem Sedis Episcopus, quondam vero Corbeiensis monachus & Abbas, & dum Carolus Rex vixit, gloriosissimus in palatio.
[3] [refertur post annos 12] Postea euoluto aliquanto tempore, hoc est, post bisserios semis & eo amplius annos, iam monasterio muris circumsepto, turribus affirmato, vallorum ambitu circumdato, monachis etiam ex diuersis patribus ad illud reuertendo coadunatis, quærebatur, tractabatur, consiliabatur; quatenus S. Vedastus ad suum reportaretur locum & proprij iuris prædium. Quoniam illo absente nil boni, nec spes cuiusquam boni ibi videbatur haberi: imo indies omnia retrograda erant, & in deterius cuncta diffluebant. Itaque cœnobitæ pro hoc exercendo negotio adierunt proprium Pontificem, non minus bonum quam doctum, nomine Dodilonem h (qui olim eiusdem monasterij monachus atque Præpositus ab omni Clero & populo electus, [a Dodilone Episc. Cameracensi,] velut alter i Gregorius, de monasterio k expellitur, dehinc canonice Episcopus ordinatus, gregis Christi Pastor efficitur) qui desiderium monachorum perpendens, ac preces illorum benigne suscipiens, vt erat benignissimus & in Dei rebus valde strenuus, votis precantium minime abnuit, imo magis consensit, fauit, consuluit, atque suum iter non distulit. Quapropter certatim vndique secus Bellouagum itum est. Vt autem illo peruentum est, excepit eos honorifice & affatim humane. l Honoratus, eiusdem vrbis honorabilis Episcopus. Sanctum pignus, quod repetebatur, [permittente Honorato Episc. Bellouacensi,] negare non potuit, retinere nequiuit, ideoque licet inuitus reddere non distulit. Voluisset tamen si potuisset, numquam tanto in sua vita carere bono. Hospitium vero illis præbuit, hospitalitatis iura non denegauit, obsequio iuuit. Porro illius tanti Sancti, sæpe & semper cum honore & amore nominandi, Vedasti, prout potuit, cessit honori: quin minus, quam quod dignum erat, circa eius honorem explere satagere demum cum regredientibus egressus est, cum repatriantibus longius comiratus est. Tota etiam ciuitas cum hymnis & laudibus illos prosecuta est, cantantibus & dicentibus omnibus: [& aliquo vsque comitante.] Via iustorum recta facta est, iter Sanctorum præparatum est. Deinde quando venerabilibus Episcopis sibi in via vale mutuo dicentibus, Honoratus Episcopus cum suis ad sua reuersus est, noster vero Pater & Pastor Dodilo cum suo comitatu cœptam carpebat viam.
[4] Videres ergo illud confici iter sine labore, absque difficultate, sine vllo impedimento, cum magna animorum alacritate, cum iocunda lætantium iubilatione, cum suauissima aëris tranquillitate. Quid plura referam? [Recipitur Atrebati] Præ amore illius dulcissimi Patris, qui portabatur, cuncta dulcia & suauia erant, nec aliquis grauabatur labore. Tamdem quarto die egressionis a Bellouago, in Dominica die, Idibus mensis Iulij, Domini misericordia nos adiuuante, Atrebatum ingressi sumus, deferentes S. Vedastum benignissimum, amantissimum Dominum, atque desideratissimum in ipsum venerabile & augustum templum, quod sibi fieri ab Angelis iussum est hominibus. Sed quis enarrare, quis æstimare possit, qui concursus & occursus populorum illic fuerit? Quot millia plebis illuc conuenerint? [maximo omnium concursis,] Quæ facies rerum, qualis dignitas vel pulchritudo nobis tunc visa sis? quæ si ab inferis Maro emersisset; & noster Augustinus, ille Doctor egregius, orator facundissimus, flumen eloquentiæ, quod de cælesti Paradiso profluens, omnem terram irrigat imbribus æthereis: si, inquam, ille & ille affuisset, ad talem tamque admirandam gloriam depromendam, vterque elinguis obstupuisset, atque obstupescendo subriguisset. Quippe aderat, non parua monachorum caterua, aderat & multiplex conuentus Canonicorum, Presbyterorum, reliquorumque Clericorum, aderant viri cum mulieribus & paruulis, iuuenes & virgines, senes cum iunioribus, ibi laudabant nomen domini. Iam de agris & villis, per quas commeauimus, nemo subsedit, qui non cum lætitia sanctum sequeretur feretrum. De tota etiam ipsa parochia nullus se subduxit, qui ad hanc tam gloriosam non conueniret susceptionem. [& gratiarum actione:] Omnes pariter excelsa voce Deo gratias cum Kyrie eleison referebant, Gloria in excelsis Deo cantabant, Te Deum laudamus personabant. Nihil ibi nisi laus Dei audiebatur. Credo quidem (nec vana fides) quoniam numquam & nusquam illo die lætior dies eluxit in terris. Præ nimio siquidem gaudio a plurimorum oculis fontes defluebant lacrymarum, nec tanto gaudio explere mentem valebant. Quis enim, rogo, tam saxei pectoris, vel quis tam ferinæ mentis esse poterat, qui in his & de his non compungeretur, atque in dulcissimas lacrymas non deflecteretur? O quanta rerum immutatio! Pro certo tunc in nobis completum est illud Dauidicum: Qui seminant in lacrymis, in gaudio metent. [Psal. 125. 5] Nimis quidem ægre & nimis diu doluimus, lacrymauimus, tristati sumus: at nunc ex sententia res nobis cunctæ geruntur.
[5] Tali modo talique iubilatione cum exultantibus Angelis, [eo in ara posito,] qui sine dubio semper assistunt Diuinis officiis, cum hymnis & laudibus ad sidera vsque personantibus (nam totum cælum ita plenum erat dulcisono iubilo, sicut nudatum fuerat omni mœstifero nubilo) in iam dictum templum illud sanctissimum corpus referebatur, ac perferebatur: de qua re sic tripudiabant cuncti, quasi viuus adesset B. Vedastus. Sed venerabili feretro, vt decebat, supra altare posito, omnibus rite ac solenniter compositis, [sub Missa] reuerendus Pontifex adorsus est Missas, qui deinde perueniens ad prædicationis locum, sermonem fecit ad populum, imo magis omnibus viuentibus atque viuere quærentibus amplectendum; locutus est de Deo, locutus est de regno Dei, locutus est de fide Catholica, [concionem habuit Episcopus,] locutus est de vita æterna. Proposuit etiam exemplum cunctis Christicolis imitandutu beatissimum Vedastum: in quo licet omnes virtutes placidam sedem habuerint, tamen caritas in illo magis eminuit, quæ a puero eius vernula virtus fuit. [de vitutibus S. Vedasti,] De qua & de tota vita eius, nec non & miraculis, vt affatim affabilis erat, retractans, nonnulla sancta & vtilia prosecutus est, & euntem plura loquendo detinuit sermone diem. Quæ vero suspiria, qui singultus, quæ vbertas fletuum illic tunc fuerit, nemo est qui sufficienter dicere possit. Deus enim omnium illorum corda visitauerat, & ad tam piam exhortationem benignissimi Doctoris, cui lacrymanti conlacrymabant, respectus Diuinus illos interius inflāmauerat.
[6] Præterea quando in huiusmodi sermocinationis epilogo exhortatus est, [& statuit diem Relationis Idibus Iulij recolendū,] suasit & admonuit Dominus Pontifex, vt hic dies Relationis corporis B. Vedasti ad proprium locum omnibus annis celeberrimus ageretur, atque in prædicto die, Idibus Iulij mensis, vt ab omnibus sublimiter & solenniter hæc festiuitas obseruaretur, diuina & Episcopali auctoritate sanxit & statuit. Quod vt fieret, ore omnium se velle conclamatum est. Præcipue tamen ipsos monachos super hoc negotio compellatus est, ne vllo genere hoc statutum negligerent, quos de tam pij Patris præsentia semper gaudere oportebit: qui eius nunquā adminiculo carebunt, si eorum nimium grauis reatus non fuerit.
[7] Post hanc vero allocutionem & Missæ celebrationem Domnus Episcopus data benedictione, [ac data benedictione dimisit populum.] dimisit in pace populum, qui omnes cum magno gaudio reuersi sunt ad propria, laudantes & benedicentes Dominum in honore beatissimi Vedasti, senioris & Protectoris nostri: cuius sanctitatis dignissimis precibus apud Dominum promereri tota deuotione deposcimus, vt numquam ab eodem Patre semoti illuc perueniamus, quo eum peruentum ire cognoscimus, [Epilogus.] videlicet ad beatissima ac felicissima æternæ vitæ gaudia, atque immarcessibilia semper virentis Paradisi amœnissima pascua: vbi in florigeris sedibus collocati, omnique spiritalium aromatum flagrantia delectati, Dominum nostrum Iesum Christum filium Dei, pro nobis hominem factum, cum Patre suo & Spiritu sancto, laudare, benedicere, glorificare, misericordias eius in æternum cantando, valeamus: atque de eiusdem omnipotentis Dei dulcissima, exoptatissima, suauissima continua visione, quem tum facie ad faciem videbimus, cum Angelicis choris & omnibus Sanctis sine fine gaudere mereamur: cui soli est honor & gloria, laus & iubilatio, potestas & imperium, decus & omne bonum, per infinita secula seculorum, Amen.
[Annotata]
a Mortuus est Carolus Caluus an. 877, mense Octobri.
b Ludouicus Balbus obiit an. 879, 4 Id. Aprilis in Parasceue Domini.
c De hac Principum alter catione videndi historici illius temporis, ac potissimum Annales Bertiniani. Tum euocatus ab aliis Ludouicus Rex Germaniæ patruelis Ludouiti Balbi. Hugo LotharijRegis, ex VValdrada filius Lotharingiam inuasit. Boso etiam, Richildis vxoris Caroli Calui frater, ab vxore incitatus, inhiabat regno reliquo: quo reiecto inter Ludouici Balbi duos seniores filios ex Ansgarde susceptos, anno 880 regnum diuisum est: Ludouico Francia & Neustria, Carlomanno Burgundia & Aquitania obtigit.
d Normannos anno 880 in Ganto, siue Gandaui, resedisse tradunt Annales Bertiniani: at Fuldenses addunt eos in Gallia prædas & incendia exercuisse, & plurima loca & monasteria depopulatos esse.
e Ab anno 880 ad 893.
f De hac eleuatione, sub S. Theoderico Episcopo Cameracensi facta, supra egimus.
g Odo Belgiuagorum Episcopus an. 870 missus est a Carolo Caluo ad fratrem eius Ludouicum Regem Germaniæ, vt ad regnum Lotharij diuidendum conuenirent: vt tradunt Annales Bertiniani. In Synodo apud Pontigonem anno 876 vltimo Iunij cum aliis Episcopis confirmauit Imperium Carolo Caluo collatum.
h Dodilo, teste Balderico lib. 1 cap. 60, Episcopus Cameracensis & Atrebatensis factus XVI Kalend. Aprilis anno 887. quem an. 900 interfuisse ordinationi Heriuei Archiepiscopi Remensis refert Flodoardus lib. 4 cap. 9.
i Scilicet vt S. Gregorius Magnus, qui in Romanum Pontificem electus, alieno vestitu in spelunca delituit, ne id onus subiret; vti pluribus dicitur in Vita 12 Martij.
k Seis potius, inuitus extrahitur.
l Flodoardus lib. 4 cap. 6 refert, quæ Fulco Archiepiscopus Remensis, cui dictus ante Heriueus successit, diuersis scripserit Episcopis:inter quos fuerunt Dodilo Cameracensis, & Honoratus Bellouacensis, cum præclara huius narrationis confirmatione.
PARS II
Energumenus ope S. Vedasti liberatus. Virga arida in siluam excrescens.
[8] Igitur miraculum quoddam, quod Deus omnipotens per Beatissimum Vedastum in vrbe Bellouacensi operatus est, a huic nostræ paginulæ inserere decreuimus: quoniam eadem die, qua vrbem cum eiusdem Sancti pignoribus egressi sumus, illud a monachis, Canonicis seu laicis, viris religiosis veraci narratione didicimus; & quod maioris certitudinis est, ipsi se vidisse testati sunt. Denique fuit quidam adolescens, vnius Canonicorum eiusdem loci famulus, [Quidam post scelera punitus,] lubricus atque lasciuus: qui etiam pro quodam grauiori commisso, a Domino suo sæpe numero redargutus, cum nequaquam monitis illius adquiesceret, sed (heu pro dolor!) in sua iniquitate perduraret, pedetentim ad aures plurimorum eius culpam contigit peruenisse. Vnde palam ac publica inuectione correctus atque verberatus est. Qua confusione in magnam delapsus est tristitiam, non illam tristitiam, quæ salutem operatur, sed tristitiam seculi quæ b mortem ingerit. Quem ita sese agentem, nec ad Deum conuerti volentē, iusto Dei iudicio inuasit immundus atque malignus spiritus; nec vno tantum, [a dæmonibus obsidetur:] vti res postea innotuit, sed multipliplici dæmone antrum pectoris eius repleuit: & iuste quidem satis, vt qui noluit Deo subdi volens, diabolo traderetur inuitus & nolens.
[9] Deinde cum tantis furiis ageretur infelix, vinctus durissimis loris atque catenis ducitur ad monasterium S. Luciani Martyris, ibique præsentatur Domino c Episcopo: [in ædo S. Luciani] nam tum erat eiusdem Sedis Episcopus Venerabilis vir Ermenfridus. Tunc congregata multitudine Cleri & populi diutius & deuotius pro liberatione iam dicti arreptitij in psalmis, [ab Hermēfrido Episc. exorcisatus,] supplicationibus, Litaniis, & orationibus plurimum laboratum est. Additi sunt exorcismi iuxta morem, adiurationes & increpationes. Quibus cum necdum cederet inimicus, d indixit Episcopus, fontes baptisterij impleri aqua, in quam benedictam atque sanctificatam iussit immergi hominem. [aquæ benedictæ immergi nequit:] Cuius præcepta implere volentibus, velut pelagi rupes immota resistit fluctibus ac procellis, sic ille restitit, atque vtroque pede super marginem sacri vasis altrinsecus posito, ita immobilis hærebat fixusque manebat, vt nulla virtute, nullo ingenio nulloque conamine, non solum immergi, sed nec moueri potuisset.
[10] Tunc ille pestifer serpens antiquus insultans Episcopo dixit: Quid frustra laboratis? Nescitis cuius potestatis cuiusue virtutis simus? [diadolus se Legionem vocat,] Nam ego sum ille, qui interrogatus a Domino Iesu, sicut legitis in Euangelio, quo nomine censerer, respondi, Legio. [Mat. 59] Ego enim sum Legio: plurimi enim sumus in vnum collecti. Multiplex enim potestas mea & diffusa per omnes gentes, & omnium illarum lingua mihi adeo cognita est: quod Iudæi, quibus plurimæ linguæ cognitæ sunt, [variis linquis loquitur:] experiri possunt. Tunc vocati Iudæi, diuersisque linguis alloquentes eum, in vnaquaque lingua, facile & plane ab eo responsum est eis. Post hæc iactando & gloriando se adiecit: [absentia refert.] Hodie enim fui Constantinopoli, & innumerabilium hominum stragem peregi: & ecce in prato tuo inter tuos & Comitis homines magnam discordiam seminaui, & iam iamque se interficient: & melius esset illuc ire, quam hic inaniter fatigari. Quod audiens Episcopus, iussit ire illuc. Quantocyus perrectum est, & inuentum est ita esse, vt ille fallax gloriando de suis dolis dixerat: sed statim per Dei gratiam omnia pacata sunt.
[11] His ita gestis, quia iam tardior hora imminentis vesperæ incubuerat, omnes ab ecclesia, licet cum dolore, ad propria redierunt. Remansit ibidem homo iussu Episcopi: vt, si forte Deo placeret, ibi sanaretur meritis eiusdem sancti Martyris, interuenientibus pro hoc ipso ipsius loci beatissimis monachis. Sed cum per aliquot dies ibi moraretur; [Obsessus cælesti reuelatione] cuidam viro religioso reuelatum est diuinitus in somnis, vt ille male sanus ab eodem loco recedens, ad ecclesiam S. Vedasti, quæ non longe ab vrbe posita erat, velocius properaret: quia in ea, miserante Deo, & ille sanandus, & in hoc miraculo amabilis Deo beatissimus Pontifex Vedastus honorandus erat. [ad ecclesia S. Vedasti ducitur,] Cuius reuelationi propinqui eius fidem accommodantes, perduxerunt illum ad eamdem ecclesiam. Quo cum peruentum esset, repente cœpit illum immundus ac ferox spiritus solito atrocius vexare, ac totum discerpere. Cumque hoc diutius faceret, ille saltu se proripuit extra ædes ecclesiæ, & tanto se pondere præcipitauit in terram, vt eadem terra concuti videretur. Tunc mirum in modum sanguis plurimus effluebat ex ore eius, quem subinde non modica nigredo fellis cum magno fœtore subsequebatur. [& dæmonibus instar vespertilionū extūtibus,]
[12] Tunc demum his expletis, quod numquam & nusquam nostris temporibus auditum, vel visum fuerat, visi sunt erupisse ab eiusdem ore calui sorices, qui etiam vespertiliones dicuntur, ita vt nullum examen apum ex suis alueariis densius contingat erumpere: vnde & totum impleuerunt inane aeris, quorum velamine & cælum obductum & splendor solis obscuratus est, & nihil aliud per aliquantas horas, nisi ipsa nigredo volantium, desuper apparebat. [mortuus creditus,] Idem vero homo quasi exanimis iacebat, nec aliquod signum vitæ in eo remanserat. Tunc sui, qui aderant, existimantes illum esse mortuum, exequias funeri peragentes, & in medio Ecclesiæ ponentes, excubias noctis celebrauerunt. Circa quartam vero Vigiliam noctis cœpit corpus moueri, manus foras loculum extendere. Cucurrit mater (nam mater illi adhuc erat) interrogauit si viueret. [subito sanatur.] Respondit: Deo gratias & S. Vedasto, quia viuo & viuam: & eius meritis & precibus donata est mihi vita: & liberatus sum a tam graui periculo, in quo fueram: ablata est mihi morbosi pernicies, & concessa est sanitatis optata libertas. Postulauit bibere, & bibit: ac protinus de capulo surgens, per omnia sanus & alacer extitit: nec vlterius huius incommoditatis quidquam sustinuit. Vnde cum omnibus, qui audito huius facti rumore, vndique secus longe lateque concurrerant, misericordias Domino & S. Vedasto decantans, ac hymnidicas laudes, vt dignum erat, cum gratiarum actione referens, lætus & gaudens reuersus est ad propria.
[13] Dicitur quoque idem beatissimus Sacerdos Dei Vedastus, vno eodemque tempore & huic Atrebatensi atque pariter e Beluacensi pastorali cura præfuisse & profuisse Ecclesiæ. Quod veris signorum & operum indiciis, eiusdem loci atque regionis testantur indigenæ: apud quos plus miraculorum quam apud nostros viuens in carne fecisse narratur. [S. Vedastus] Interque omnia vnius mentionem agere commodum duximus. Denique cum quadam die esset in itinere, & iam pausandi hora, ac reficiendi corporis incumberet; huius rei gratia declinauit ad quemdam amicum, scilicet in villam quæ vocatur f Wardara in pago g Vilcasino: & ipse vir & potentissimus & nobilissimus erat; cuius etiam filium iam pridem de fonte lauacri idem Sanctus susceperat: [amico & hospit, suadet,] vnde & familiarissimi inter se esse videbantur. A quo cum magno honore & amore cum suis susceptus, postquam cibo & quiete refecissent corpora, inter diuina spiritualium sermonum colloquia dixit vir Dei ad suum hospitem: O carissime consodalis, & pats animæ meæ, volo & hortor, vt meis assertionibus assensum præbeas. Cerno siquidem hunc locum amœnissimum, & necessitatibus seruorum Dei aptissimum, [vt xenodochium exstrisat,] & Diuinis rebus congruentissimum: qua de re benefeceris, si saluti tuæ consulens, illum Deo deuouendo, Senodochium cum ecclesia in eo construxeris: pro quo iuxta pollicitationem Domini nostri, & in præsenti centuplum accipies, & in futuro vitam æternam possidebis.
[14] Ille vero hæc audiens, cum paullisper hæsitans hæreret, Quid, inquit Sanctus, dubitas? Ecce virgam omnimodis aridam atque decorticatam, [infigit terræ baculū] quam manu teneo, huic terræ infigam, & si de illa arbor prouenerit, experiri poteris absque vlla cunctatione vera esse, quæ dico. Qua terræ infixa valedicens amico, cœptum aggressus est iter. Nam Parisius ad Reginam h Hlotilt, Deo ac sibi deuotissimam, quæ tunc ibi morabatur, profectum iri contendebat. Igitur virga actutum & viridescere, & cortice circumdari, [accrescentem in arbarem & siluam:] & frondescere in ramos & folia, & in paruo spatio temporis facta est arbor procera, referens naturam virgæ, de qua pullulauit, nam de tilia fuit. De qua arbore processu temporis ingens silua & pulcherrima exorta est. Nam, vt ferunt incolæ eiusdem loci, quia si quid ramorum illius tiliæ, aut impulsa venti, aut auis deportatu alicubi decidisset, & deorsum mittebat radicem, & sursum in arborem succrescebat.
[15] Verum dictus illius prædij possessor ac dominus ammonitus verbis spiritalibus amici, atque huiusmodi miro ac nimis mirando miraculo confortatus, dedit Domino totum illud prædium, & construxit in eo xenodochiale monasterium ad susceptionem peregrinorum & pauperum: [extruitur xenodochiale monasterium,] in quo multas animas per multa tempora Deo adquisitas non dubium est. Verum postea nacta opportunitate, beatissimus Vedastus reuertens illuc, immensas gratiarum actiones iam dicto amico retulit: videlicet quia sibi paruit & Domino Deo suarum rerum patrimonium spontaneus contulit. Deinde ipsum locum ad vtilitatem seruorum Christi, [cum ecclesia a S. Vedasto consecrata,] & necessitates pauperum, ordinate disponens, sua benedictione consecrauit, & ecclesiam Episcopali auctoritate dedicauit. Vbi deinceps totius bonitatis sanctitas floruit, omnium virtutum copia exuberauit. Nullus quippe pauperum inde eliminatus est, nullus peregrinus exclusus: omnes recipiebantur, sanabantur, reficiebantur: & inerat omnibus gaudium & lætitia in Spiritu sancto, ad laudem & gloriam sanctæ Trinitatis & memoriam beatissimi Vedasti Confessoris sui, per quem tanta bona & tam insignia miracula Deus operabatur in mundo.
[16] Præterea sciēdum est, quia idem Dei Sacerdos, vbi cumque opportunum fore viderat in illis partibus, & in tota Neustria vsque ad fines Britannici soli, xenodochia fieri constituit. [vti plura in Neustria.] Nam Regia potestas, & Principum ei in omnibus operibus suis fauorem præstabant. Huius rei gratia omnia illa xenodochia, cum ipsis ecclesiis in viis siue iuxta i vias positis, quia ostium eius semper viatori patuit, in eius memoria & honore consecrata esse cernuntur, vbi laus & gloria Dei peragitur, & meritum sancti viri ab omnibus honorifice celebratur.
[Annotata]
a MS. Antuerp. non prætermittere decreuimus.
b MS. Vedast. morte mulctatur.
c In MS. altero Antuerp. hæc breuius ita dicuntur: Episcopo venerabili viro Hermenfrido: qui fuit decessor Odonis, sub quo hæ reliquiæ Bellouacum sunt delatæ.
d Idem MS. in aquam baptismi sanctificatam iussit Episcopus hominem immergi.
e Non numeratur inter Episcopos Bellouacenses: quare arbitramur eum Sede vacante, isti ditioni etiam iussu S. Remigij Archiepiscopi inuigilasse.
f Infra dicitur esse villa S. Vedasti.
g In Capitulis Caroli Calui coniunguntur Vircasinum & Belluacense suspicamur hoc tempore Vulxinum & Vexinum dici, quod duplex est Normannicum & Francicum.
h Est hæc S. Chlotildis, siue Crotildis, vxor Chlodouei I, quæ colitur 3 Iunij.
i Quadriuium dicitur supra vbique occupasse.
MIRACVLA ALIA
Auctore anonymo teste oculato,
Ex Ms. Vedastino.
Vedastus, Ep. Atrebatensis in Belgio (S.)
BHL Number: 8518
Avctore Anonymo. Ex MS.
[1] Mirabilis Deus in Sanctis suis, & respectus misericordiæ eius in filios hominum: in nobis scilicet peccatoribus ostendens diuitias bonitatis suæ; in electis autem suis iam summa pace profunctis gloriam magnificentiæ suæ. [Misericordia Dei illuminati,] Nullius enim mortalium est meriti, quod nobis dona suæ benedictionis impendit: neque etiam nostri est muneris, quod ad cognitionem sui sancti nominis perduxit, & viam veritatis ostendit. Exuit siquidem nos vetustate antiqua perditionis, & induit nouitate suæ redemptionis: abstulit errorem profanæ superstitionis, & dedit cultum veræ religionis: ostendit per seipsum, quid nobis sit faciendum atque sequendum: docuit verbis, quid sit vitandum atque fugiendum: ostendit vbi sit vita & mors: ostendit, quia rectæ viæ Domini, & iusti ambulabunt per eas. [seruare mandata eius debent,] Ergo scrutemur pura mente semitas eius, & inoffenso pede iter mandatorum eius curramus; vt de nobis recte dicatur: Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini. [Psal. 118. 1] Beati qui scrutantur testimonia eius: in toto corde exquirunt eum. Si itaque fideliter in stadio hunc cursum itineris conficiemus, de munere retributionis in prouentione gaudebimus. Nam quod fidelibus suis promittit, præmium est ineffabile: quod vero iubet, volentibus est leue & facile. Sic namque monemur Dominica iussione: Discite a me, quia mitis sum & humilis corde: & inuenietis requiem animabus vestris. [Matth. 21. 29] Iugum enim meum suaue est, & onus meum leue. Et Apostolus de præmij magnitudine, Non sunt, inquit, condignæ passiones huius temporis ad futuram gloriam, quæ reuelabitur in nobis. [Rom. 8. 18] Enimuero nec oculus vidit, nec auris audiuit, [accepturi præmium cæleste,] nec in cor hominis ascenderunt, quæ præparauit Deus diligentibus se: O quam pia cælestis patriæ gaudia Christi fidelibus præparata! [1 Cor. 2. 9] Sed si nos tantæ visionis delectat gloria, non deterreat contra crudelem hostem aspera pugna. Habemus siquidem Dominum nostrum adiutorem: si perfecto pugnauerimus animo aduersus huius mundi principem. Si ergo ad obtinendam victoriæ palmam fuerit perseuerans sancti propositi voluntas, conscientia munda, sancta simplicitas, Domino opitulante, nulla erit difficultas. Nam, Veritate teste, credenti & in nullo hæsitanti omnia possibilia sunt. [Marc. 9. 22] Incredulis vero & inuitis omnia possibilia rediguntur ad impossibilia. Neque enim quidquam tam leue aut facile est, quin id fiat graue & difficile homini inuito facienti. Quæ autem sit pœna impiis & incredulis denuntiata, insinuat Propheta: Flamma, [& tormenta æterna euitaturi:] inquit, eorum non extinguetur, & vermis eorum non morietur. Et Psalmista: Veniat mors super illos, & descendant in infernum viuentes. [Isai. 66. 24] Et iterum: Introibunt in inferiora terræ. [Psal. 54. 16 & 62. 10] O quam dura & crudelia erunt illorum tormenta, qui viuentes descenderunt ad laci inferiora! Itaque omni hora vitæ nostraæ his nobis est valde timendum, qui nullum de actibus nostris habemus iudicium, quorum sumus habituti consortium. Verum, quia sanguis Christi est pretium nostrum, ipse vero Redemptor noster nihil aliud a nobis, quam nos ipsos requirit; præcepta autem vitæ æternæ seruemus, quæ nobis dedit, & in ipsis viuemus, sicut promisit.
[2] Habemus namque, vbi, & vnde, quæ præcepit, faciamus, & quomodo vestigia eius sequamur. Ipse denique mandauit mandata sua custodiri nimis, proponit nobis materiam pugnæ, [adiuuandi a Sanctis,] Sanctorum scilicet suorum triumphos de sæuissimo persecutore. Hi etenim, abiecta omni carnis cupiditate, florentem mundum spreuerunt, expediti mente & corpore, sicque omnia diabolicæ fraudis machinamenta fortiter eorum deuicit inuictissima patientia. Succensi igne diuini amoris, extinxerunt ardorem illicitæ persuasionis. Ideo ergo puluis eorum in terra animatur, cum animæ in cælis perpetua lætitia perfruantur. Reddunt cæcis visum, claudis gressum, mortuorum luci restituunt animata, & eorum iussioni omnis famulatur creatura. Hæc autem tua sunt munera, Christe, quæ semper agis pro tui nominis gloria & honore, ac Sanctorum tuorum digna veneratione. Inter hos ergo tuum pretiosissimum Confessorem assiduis donans miraculis, ostendens mundo, quam sit tibi carus cælo, qui vere dicitur Vedastus. [& S. Vedasto, miracula patrante,] In huius itaque deuotione & memoria, quia debitores sumus eius, sub quadam exhortatione mandamus posteris scripto aliqua signa, quæ nostris temporibus, vel etiam nobis præsentibus, a Domino, ipsius intercessionis merito mirabiliter sunt gesta.
[3] Igitur in comitatu Baduano, in villa S. Vedasti, quæ dicitur a Wlfara, hæc res accidit noua. Erant ibi duo vicini compatres, [Oue furto sublata,] quorum vnusalteri furtim vnam subripuit ouiculam: sed pauper sicut de magno sæpe S. Vedastum precibus inclamat damno. Presbyter autem in ecclesia, si quis huius rei esset conscius, quærit in populo, & interdicit verbo, seque pollicetur excommunicare in proximo. Sed nemine confitente, iterumque Dominica die, [chirotheca furis balasum edit:] Presbytero de eadem re populos admonente, cum reus sceleris præsens inter reliquam multitudinem astaret; subito de sinu ipsius, chirothecæ quasi balatum dederunt. Quo signo populus viso, Dominum voce in altissimis glorificat, qui secreta reuelat, & Sanctum veneratur Vedastum, cuius meritis hoc miraculum affirmat factum. Satis plane inanimatæ rei ipse potuit dare balatum, qui asinæ Balaam dedit loquendi vsum.
[4] Quidam etiam de eius familia, Witrannus nomine, quondam contractus & debilis, [sanantur ad Sancti reliquias] in hac morabatur ciuitate, qui se manibus & natibus per terram trahebat miserrime. Idibus vero mensis Iulij, quando ad proprium locum est Relatio corporis Sancti, [contractus,] inter alios, vt potuit, ad sepulchrum viri Dei properauit, cum magna deuotione preces fudit: sed subito miseratione Antistitis in pedes constitit erectus: ac cunctis qui hoc videre poterant, mirantibus apparuit sanus. Per omnia benedictus Deus.
[5] [ceta,] Sic etiam, dum sequenti tempore continuum orbis reduceret annum, in eadem festiuitate venit quædam mulier cæca ad viuificos Sancti cineres orationis caussa, & per ipsius suffragia recipere meruit oculorum lumina.
[6] Per idem quoque temporis spatium venerat in hanc quidam b Theotiscus ciuitatem, nomine Gerardus, toto corpore ita tremulus, vt nullo modo in suo statu valeret esse, [tremulus corpore,] vel vno momento immobilis, Hic ergo cœpit ecclesiam Sancti frequentare, ac Missarum solenniis interesse. Quadam vero Dominica die, dum ad locum orationis ex more conueniret, antequam sanctum legeretur Euangelium, surrexit ire ad capitium, quasi per corrigiam sui vestimenti Sancto se ipsum dediturus. Vt autem a loco voluit redire, multis exagitationibus fatigatus, vt nobis esset mirabile intuentibus, in terram concidit, sed inde post paullulum quasi nil mali fuisset aliquando perpessus, sanus surrexit. Sic denique, vt in magnis & paruis, semper est Deus mirabilis.
[7] Eadem vero tempestate paruulus quidam amborum incurrerat cæcitatem oculorum. Hunc itaque amita sua sæpe deferebat ad limina Confessoris Christi, [cæcus,] & prostrata ante eius tumulum lacrymis rigabat solum. Vnde respectu Diuinæ pietatis & intercessione almi Pontificis, præsentis recepit gaudia luminis.
[8] Alio quoque tempore Scottus quidam cæcus Roma rediens, [alius cæcus.] in hanc peruenit ciuitatem, & a suis est comitibus desertus: quem Abbas & Fratres huius loci aliquamdiu secum morari caritatis gratia fecerunt. Sed dum hic assiduis orationibus & vigiliis insisteret, & gloriosum Confessorem Christi Vedastum sibi adesse inuocaret, amissum recuperauit lumen oculorum.
[9] His atque aliis quamplurimis Dominus militem suum insignit titulis, decoratque cōtinuis virtutum miraculis, & nobis insinuat quorum sequi debeamus vestigia. Sic namque nouit nutrire populum suum, vt non deficiat in æternum, sed potius proficiat per singulos dies ad cælestis vitæ augmentum. Verbis hortatur ad spem, [Præ miraculis vita Sanctorum imitanda.] miraculis informat ad fidem. Sed non tantopere sunt simpliciter attendenda miracula, quin magis miracula facientium vita. Nam multum nobis est cauendum, ne in hoc præsenti seculo non tantum prosint vtentibus ad suffragia, quantum in futuro sint ad opprobria. [1 Cor. 14. 22] Signa enim, vt Paulus ait, sunt non fidelibus sed infidelibus. Et Dominus: Nisi signa & prodigia videritis, non creditis. [Ioan. 4. 48] Ergo qui signa & merita Sanctorum digna celebratione venerari desiderant, oportet vt deuotæ mentis imitatione mores & actus eorum sequantur. Illi namque non desidia & vanitatibus huius mundi ac carnalibus concupiscentiis vacando, meruerunt accipere, quæ modo videntur facere posse, sed ieiuniis & vigiliis atque orationibus operam dando, æternæ gloriæ consecuti sunt dignitatem. Igitur & nos his exemplis instituti, Domino & Patrono nostro Vedasto fideliter seruiamus, vt consortes cælestis regni esse mereamur, quod nobis ipse tribuat, qui sine fine viuit & regnat, vt eius gratia de nobis etiam dicatur: Mirabilis Deus in Sanctis suis.
[Annotata]
a Supra in pago Vilcassino sit a dicitur.
b Gallice Theois, id est Tento, siue Germanus.
MIRACVLA ALIA
Auctore Balderico Episcopo,
Ex lib. 1 Chronici Cameracensis, & Atrebatensis cap. X & XI.
Vedastus, Ep. Atrebatensis in Belgio (S.)
[1] a Pauca vero, quæ nostris diebus meritis huius beati Confessoris a videntibus facta accepimus, nequaquam prætereunda æstimauimus. In Deriensi namque territorio quemdam ex familia S. Vedasti hominem, mali rapinatores alienæ substantiolæ inhiantes, prauis insimulationibus adorti sunt, & ob hoc suum aduocatum in ius quærentes, ipsum quidem hominem ad b singulare certamen, quod rustice dicimus campum, prouocauerunt. [In duellū vocatus.] Qui aduocatum suum affuturum pollicitus, intra huius legis diffiniendæ terminum, sumpta pera cum baculo, ad cœnobium viri Dei pergere festinauit, caussamque proclamans, Abbatis aduocatiam implorauit. Abbas autem pro difficultate longi itineris detrectauit ferre suffragium, imo diuinum monuit expectare auxilium. Omnino itaque desolatus, ad sua reuertitur, solaque in Domini fisus clementia, susceptam legem refellere nequaquam æstimauit. Ergo præscripta die iudicio se repræsentans, [patrocinio S. Vedasti] aduocatiam Dei & S. Vedasti profuturam assumpsit, nullumque aliud scutum, quam peram sibi opponendam fiducialiter ad dirimendam pugnam exclamauit. Factumque est Diuina operante clementia, [nebula offusa, liberatur,] quod, vbi obluctator alter diligenter armatus, congressu habito, illius inermis peram ingenti ictu percusserit, tanta & tam densa nebula inter eos de ipsa pera statim exoritur, vt neuter alterum videre potuisset.
[2] In vna quoque ecclesia, quæ in Episcopio Leodecensi sita, in honore S. Vedasti colitur, raptor quidam pessimus, compositis fraudulenter calumniis, [alius iniuste vinculis ligatus.] hominem cepit, nexisque post tergum manibus, & fune ascellis supposito, torquendum durius abducebat. Quem mox cælitus emancipatum respiciens, equo desiliit, illumque per se fore solutum, quoquo modo existimans, male verberatum, iterum arctius vinculauit: equoque ascenso, repente quoque laxatum intuitus, cum furore etiam per comam arripuit, verberibusque affectum tertio per genitalia ligauit. Nec longum vero, [vltro ter absoluitur.] dissolutum respexit, sicque tandem deuictus, Diuinæ potentiæ cedendum æstimauit, hoc autem meritis S. Vedasti a Deo concessum, nemo est qui dubitat.
[Annotata]
a Egerat Baldericus cap. 9 de obitu S. Vedasti, ac corporis eius translatione facta a SS. Autberto & Audomaro: atque ita caput illud concludit: Huius post obitum miracula alias diligens lector inueniet: quæ hactenus retulimus, ac tum hæc profert.
b Duella olim a barbaris inducta, legitima probationis vim habuisse; vti ferrum candens, aquam frigidam vel calidam, alibi sæpius diximus. De iis hic agit Coluenerius, ad quem remittimus Lectorem.
MIRACVLA ALIA FACTA SECVLO XIV.
Vedastus, Ep. Atrebatensis in Belgio (S.)
BHL Number: 8519
Avctore Anonymo, Ex MS.
[1] Anno Domini millesimo trecentesimo septimo, Ioannes Bursarij, qui pro tempore inter Scabinos villæ Atrebatensis principalior habebatur, [Ioannes Bursarius incitatis Scabinis,] maligno spiritu agitatus, velut alter Saul, Scabinos præfatæ villæ, vna cum communitate eiusdem, contra ecclesiam B. Vedasti & personas eiusdem monasterij, deuote Domino famulantes, dissensionem commouit intantum, quod Scabini prædictæ villæ Atrebatensis multas iniurias, violentias, oppressiones prædicto monasterio intulerunt: &, vt prædictam ecclesiam exhereditarent, totis viribus nitebantur. Et, vt pauca de multis sumamus, aliquos excessus, quos contra prædictam ecclesiam commiserunt, breuiter exprimemus. Primo siquidem cum villa Atrebatensis sit situata in fundo Ecclesiæ B. Vedasti, [priuilegia monasterij Vedastini pessumdat,] & in illo fundo ecclesia præfata talem dignoscatur libertatem habere, quod non licet cuicumque fodere in dicto fundo villȩ pro quocumque muro vel ædificio construendo, nec etiam licitum est cuicumque infra prædictum fundum puteos vel cellaria construere, nec fenestras qualescumque vel alias aperturas sine Dominorum dicti monasterij B. Vedasti scitu, licentia, beneplacito & assensu: non obstante libertate prædicta, præfatus Ioannes, qui in malitia alios excedebat, voluit quod in præiudicium ecclesiæ B. Vedasti quædam Crux construeretur, in paruo foro, ipsorum Dominorum assensu nullatenus requisito. Insuper per Scabinos fuit inhibitum, ad suggestionem eiusdem, omnibus qui personis præfati monasterij necessaria victui ministrabant, quod nullo modo eis victualia venderent, [excommunicationem latam contemnit,] vel aliquatenus ministrarent, licet fuisset lata sententia excommunicationis contra omnes, qui talem inhibitionem facerent quibuscumque. Quam quidem sententiam præfatus Ioannes contempsit animo indurato.
[2] Item inhibuit ne aliquis ligna vel carbones præfato monasterio duceret cum vectura, [subministrari necessaria vetat,] & quod nullus prata ad monasterium pertinentia secundum exigentiam temporis adaptaret: quia prata appropriata, ecclesiæ B. Vedasti intendebat communibus pascuis applicare. Et quia aliqui operarij suæ iniustæ inhibitioni noluerunt parere, fecit eis iniurias & molestias irrogari. Verum quia Religiosi viri monasterij B. Vedasti procurauerunt apud Regem, vt eorum prata sub protectione regia pararentur, præfatus Ioannes ad augmentum suæ nequitiæ misit aliquos in habitu incognito, & laruatos, qui operarios monasterij ante dicti verberibus & contumeliis affecerunt. [operarios monasterij affligit;] Insuper ad procurationem eiusdem Ioannis aliqui de communitate villæ Atrebatensis, pisces in aquis prædicti monasterij degentes, furtiue ceperunt. Vnde licet prædictus Ioannes plures haberet complices, tamen ipse solus, velut ille, qui principalior erat, & qui alios induxerat ad talia enormia committenda, promisit omnibus aliis, quod de omnibus excessibus præmissis eos immunes redderet & indemnes.
[3] Et cum processu temporis Religiosi monasterij B. Vedasti super præmissis deposuissent querimoniam apud Regem, vt iustitia suadente ipsi in suis libertatibus remanerent; [et iusto Dei iudicio,] licet nondum esset adhuc per diffinitiuam sententiam determinatus processus, nihilominus tamen, quia manifesta peccata non sunt occulta correptione purganda, Deus, qui non permittit, quod excessus finaliter remaneant impuniti, sed iuste, occulte vel manifeste, secundum merita vel demerita retribuit vnicuique, voluit excessus istius manifeste punire, vt futuris temporibus posteris cederet in exemplum, & vt omnes timerent contra iura & libertates Ecclesiæ B. Vedasti de cetero attentare. Vnde sciendum est, & diligenter memoriæ commendandum, quod prædictus Ioannes Bursarij timens, ne iuste ex decreto Regis pro præmissis grauibus excessibus & iniustis oppressionibus puniretur, [veritus sententiam Regis, in templo suburbano] secessit per modum refugij ad quamdam ecclesiam, extra muros ciuitatis & villæ Atrebatensis, quæ ecclesia S. Vincentij nominatur. Vnde iste, Iudæ similis proditori, quia ille loculos habebat, & isto cognomine Bursarius dicebatur, cum insuper esset eidem similis in aliquibus actibus vitiosis, consimilem vitæ exitum est sortitus, quia manibus propriis se suspendit, [semet suspendit.] & execrabilis execrabiliter sibi ipsi vitam corporalem extorsit in ecclesia B. Vincentij supradicta, & in tali statu fuit ostensus per duos dies omnibus, qui ipsum voluerunt videre.
[4] [Vedastinis ex bonis illius restitistio fit,] Ex quibus manifeste apparet quod euidens iudicium reliquit persecutionis iniustæ, & fuerunt omnia bona prædicti Ioannis, de mandato Regis, in recompensatione grauaminum ecclesiæ illatorum, eidem ecclesiæ & monasterio applicata, & quia Prouerbiorum XIX habetur, quod flagellato pestilente, stultus sapientior erit; Scabini villæ Atrebatensis in prædicto Ioanne vltionem Diuinam considerantes attente, supplicauerunt humiliter Ecclesiæ B. Vedasti, [Scabini reliqua priuilegia cōfirmant,] quod dicta Crux in prædicto loco fieret, & recognouerunt per litteras suis sigillis munitas, quod illa Crux est in fundo Ecclesiæ situata, & in specialem recognitionem quolibet anno in festo Relationis B. Vedasti ab illis de villa Atrebatensi vna columba alba deportatur in ecclesia B. Vedasti, hora qua Missa solennior celebratur, cum decenti solennitate & magna, & cum hoc in specialem recognitionem dominij dicti fundi ecclesia B. Vedasti determinatam quantitatem pecuniæ de omnibus rebus venalibus, quæ super gradus illius Crucis venduntur, [& obseruant.] accipit: & gaudet pacifice ecclesia B. Vedasti de omnibus, quæ eis subripuerant Scabini villæ Atrebatensis, de fraudulento consilio Ioannis Bursarij supra dicti.
[5] Fuit quidam in villa Atrebatensi, qui Bertoldus de Beughij suo tempore vocabatur, [Alius Vedastinorū bona surrepturus,] in temporalibus diuitiis valde potēs, & quia, vt dicitur Ecclesiastici XI, Si diues fueris non eris immunis a delicto; hic auaritiæ laqueo irretitus, multas fraudulentias adinuenit, per quas posset damnificare ecclesiam B. Vedasti, &, vt obtineret intentum, specialiter, modo quo sequitur, suas augeret diuitias, cupiditatis fræna laxauit. [falsa conficit instrumenta:] Nam idem falsas composuit litteras, quibus falsorum sigillorum falsa apposuit munimenta, nec non & falsa composuit publica instrumenta, per quæ deceptione proponebat & conabatur probare, quod Domini monasterij S. Vedasti, ratione mutui in magna quantitate pecuniæ tenebantur eidem, & cum hoc quod in magna quantitate reddituum ad vitam suam & liberorum suorum erat prædictum monasterium obligatum. Sed Deus, qui est simplex veritas, cui nulla falsitas est admixta, quoniam vt Psalmo X Psalmista concludit: Iustus Dominus & iustitias dilexit, [is dolo detecto,] æquitatem vidit vultus eius, illius nefandi dolositatem & falsitatem detexit. Nam a peritis examinatis eius litteris & publicis instrumentis, cum in eis essent falsa continentia deprehensa, omnia illa fuerunt iuridice reprobata & sententialiter condemnata. Ipse autem sibi ipsi conscius, timens incidere in manus iustitiæ secularis, se Clericum esse dixit. [in carcere extinctus,] Vnde a suo Iudice ordinario tamquam criminosus in a prisione detentus, ibidem non post multos dies vitam ignominiose finiuit, & post istius infelicem decessum illi de sua posteritate in magna paupertate diem clauserunt extremum. Nec est in dubium reuocandum, quin præmissa incommoda illi & suæ posteritati euenerint, eo quod contra libertates & iura Ecclesiæ B. Vedasti iniuste attentare præsumpserat & dolose.
[6] b Anno Domini millesimo trecentesimo vigesimo septimo, Ægidius dictus Hakins, Gubernator castellaniæ Insulensis, multa damna intulit, & multas molestias fieri procurauit subditis Ecclesiæ B. Vedasti, qui in Castellania Insulensi in territorio, [Alius subditos eorū iniuste affligens,] quod Allodia S. Vedasti dicitur, morabantur. Nam eos compellere nitebatur, vt essent suæ iurisdictioni subditi contra tenorem priuilegiorum eidem Ecclesiæ concessorum, a tanto tempore quod de opposito memoria non existit, in quibus continetur expresse, quod subditi Ecclesiæ B. Vedasti in certis casibus debent ad Bailliuum Ambianensem, qui fuerit pro tempore, habere recursum, & cum fuerunt eidem ostensæ litteræ Regiæ, quæ de prædictis expressam faciunt mentionem. Sed omnibus præmissis non obstantibus, ipse in superbia eleuatus, fultus caterua satellitum, qui erant in malitia sibi pares, de Insula per Duacum venire Atrebatum disponebat, cum intentione deliberata inferendi grauamina Ecclesiæ supradictæ tam in casu proposito, quam in aliis quibuscumque: & cum esset in via inter Atrebatum & Duacum, velut alter Saulus, furiis inuectus versus villam, quæ c Gauerelle dicitur, subito de equo cecidit, [sensibus destitutus,] & fuit cæcitate percussus, ita vt nullis sensibus corporis vteretur. Tunc deportauerunt eum aliqui de comitiua sua extra territorium supradictū. Et cum essent in territorio d de Fampous, transacto aliquo temporis interuallo rediit ad sensum, & petiit ab illis, qui sibi astabant, vbi erat: quo cognito, ipse reatum suum aliqualiter recognoscens, aliqua verba protulit, quæ consimilem sententiam continebant illis verbis, quæ dicta fuisse ab Antiocho recitantur secundo Machabæorum IX cap. Iustum est subditum esse Deo. Et cum postea intraret in territoriū de Haties & de Haruaing, quod est de iurisdictione B. Vedasti, iterum de equo cecidit, & cælesti eum iudicio perurgente, pristinæ eum debilitas corporis apprehendit, & in propria domo monasterij B. Vedasti, quæ Haruaing dicitur, [misere moritur.] dies suos obitu miserabili consummauit. Vnde ex præmissis manifeste apparet, quod facinus illius dilationem non habuit vltionis. Eo igitur sublato de medio, subditi B. Vedasti in prædicto loco commorantes, a tempore illo & deinceps vsque in præsentem diem absque calumnia in suis libertatibus remanserunt.
[7] Anno Domini millesimo trecentesimo nono, Ioannes dictus Cosset, insecutus a Dominis ecclesiæ B. Vedasti, eo quod ipsis inuitis, in viuariis dictæ ecclesiæ furtiue pisces acceperat, in indignatione sui spiritus, contra præfatam ecclesiam male motus, magnam partem communitatis villæ Atrebatensis commouit, exhortando & mendaciter asserendo, quod Domini monasterij B. Vedasti sibi appropriauerant terras, arbores, [Alius populari commotione in Vedastinos concitata,] ripariam & aquas adiacentes eidem, quæ ad communitatem dictæ villæ pertinere debebant. Vnde aliqui de communitate prædicta, suis fraudulentis exhortationibus concitati, sclusas viuariorum dicti monasterij ruperunt, inde pisces traxerunt, suis vsibus propriis indebite applicantes, arboresque quam plurimas euerterunt, & multos excessus alios commiserunt. Insuper prædictus Ioannes subditis ecclesiæ B. Vedasti intulit minas graues, & his qui morabantur in domo dictæ ecclesiæ, quæ nemori est coniuncta, & Domus nemoris nuncupatur, irrogauit iniurias corporales. Et quia, vt ab antiquis temporibus est compertum, & in scriptis diligenter redactum, Deus qui diu non patitur contra ecclesiam B. Vedasti quorumcumque malignorum insultus, hunc impunitum noluit remanere. [agnoscit ex alia imposita culpa se morti adiudicatum] Prædictus igitur Ioanes a seruientibus Comitis Atrebatensis captus, & in prisione detentus, eo quod treugas fregerat, vt imponebatur eidem, licet multi ad eius expeditionem totis viribus laborarent, post modicum temporis interuallum fuit morti sententialiter condemnatus. Vnde cum egrederetur de castello Comitis, & ad extremum supplicium duceretur, & videret campanile ecclesiæ B. Vedasti, consimilia verba protulit, [ideo puniri.] audientibus fide dignis: Ego sum sententialiter condemnatus, cum tamen non perpetrauerim illud, quod mihi est impositum. Sed ego firmiter teneo, quod propter forefacta & damna, quæ ego contra ecclesiam B. Vedasti feci sine caussa rationabili, & fieri procuraui, istam pœnam recipio: & supplico Deo quod omnia illa, quæ contra dictam Ecclesiam iniuste commisi, mihi benigne remittat.
[Annotata]
a Gallico idiomate prison carcerem significat: ita Beka in Chronico Vltraiectino in Episcopis Conrado 22. Hereberto 26, Theoderico 31, & VVillebrando 35 prisionem & prisonem dixit.
b Ioannes Buzelinus noster lib. 7 Annalium Gallo-Flandriæ hæc refert ad an. 1307. citatis monumentu MSS. monasterij S. Vedasti, ex quibus tamen hæc damus.
c Buzelinus Cauerellam scribit, memorato cœnobio parentem.
d Idem, Fampousij alterius vici.
DE S. AMANDO EPISCOPO TRAIECTENSI ELNONE SIVE AMANDOPOLI IN BELGIO,
AN. CHR DCLXXXIV
Commentarius præuius.
Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio (S.)
BHL Number: 0340, 0341
Avctore G. H.
§ I Aquitania S. Amandi natalibus, vita monastica, prædicatione illustrata.
[1] Sanctum Amandum prædicat Hucbaldus, monachus Elnonensis, vir eruditus, in Vita S. Aldegundis Virg. XXX Ianuarij, pene toti notum orbi fuisse fama celeberrima virtutum: qui, tamquam in messe Dei strenuus operator, [S. Amandus fama virtutum celebris,] & multas nationes ad fidem perduxit Catholicam, & multa cœnobia virorum ancillarumque Dei construxit. Consimilia tradit alter Vitæ S. Aldegundis scriptor, Hucbaldo senior. Ea nos singillatim hic exequemur. A patria & prima monastica institutione ordimur. Dein labores in Aquitania ac reliqua Francia ab eo susceptos prosecuti, ad Belgicas prouincias veniemus, in quibus antiquiora monasteria pleraque S. Amandum aut venerantur fundatorem, aut fundatorum adiutorem agnoscunt.
[2] Patriam ei Aquitaniam dant Harigerus ac Milo infra producendi. Verum id latius patet nomen, quam vt Garumna fluuio, velut æuo Cæsaris, terminata intelligatur Aquitania. [natus in Aquitania II] Nam XII adiunctis populis, ab Celtica diuulsis, ad Ligerim fluuium extenta dein fuit, atque in Notitia Imperij in Primam, Secundam, Tertiam, distincta. Baudemundus, S. Amando coæuus, ei patriam aßignat Aquitaniæ partes, haud procul a maris Oceani littore. [parte maritima,] Sed a montibus Pyræneis ad Ligerim vsque, Oceano partes Aquitaniæ II & III alluente, vaga nimium ea descriptio. Auctor anonymus Vitæ ex MS. Chesnæi, quem Aquitanum ortu arbitramur, affirmat eum traxisse originem in pago Herbasilico, non longe a littore Oceani Galliæ. Quæ Philippus Abbas ita explicat: Herbatilicus loco nomen est, qui titulo natiuitatis eius insignis, sicut ab Oceano non plurimum distat, sic Aquitanicæ collimitat regioni; ex parte scilicet Britanniæ Armoricæ adiunctus, dum hic auctor viueret seculo Christi duodecimo. [pago seu Comitatu Herbadilico:] SS. Benedictus Episcopus & Viuentius Presbyter, vt huius Acta referunt XIII Ianuarij cap. 3, Herbedilicam vrbem seculo Christi quarto attigerunt. Verum, quod ciues prædicatione S. Martini, Vertauensis monasterij fundatoris, noluerint ad fidem Christi conuerti, vrbs Herbadilla terræ hiatu absorpta traditur. Colitur hic Martinus XXIV Octobris, aliquot ante natiuitatem S. Amandi annis mortuus. Sunt autem & Vertauum & lacus Herbadilla, vulgo Herboge & Grand-lieu, in agro Namnetensi, duabus circiter a Ligeri leucis, iam Britanniæ Armoricæ, olim Aquitaniæ II annumerata.
[3] Vrbe Herbadilla euersa, nomen cum dignitate Comitum diffusæ circumquaque ditioni adhæsit. Ibi teste Ademaro inter Normannicos scriptores edito, variisq; monumentis a Ioanne Beslio in historia Comitum Pictauensium & Ducum Aquitaniæ erutis, Rainaldus Arbatilicensis Comes anno ⅠƆCCCXXXV cum Northmannis dimicauit in Herio insula: [an parentes habuerit Comites Herbadilicos?] & congressus anno ⅠƆCCCXLIII cum Lamberto Comite Namnetensi IX Kalendas Iulij occisus est: quem conflictum pluribus describit Adreualdus lib. 1 miraculorum S. Benedicti cap. 33. Ab hoc Rainaldo prognati sunt Duces Aquitaniæ & Comites Pictauorum, quorum vltimus fuit Guilielmus a schismate Anacleti Antipapæ per S. Bernardum Abbatem conuersus, de quo alibi plura. Sed ad S. Amandum redeamus: cuius parentes vocant Baudemundus & Auctor Aquitanus inclytos, claros sanguine Philippus, secundum seculi dignitatem addit Harigerus. Miloni Poëtæ nobilis est genitor, & egregia genitrix. Molanus in Natalibus Sanctorum Belgij & Yepez in Chronico Benedictino ad an. 630 opinantur patrem Ducem Aquitanorum fuisse. Aquitaniæ Comitem appellat Ioannes Ooghius in Vita S. Amandi, Belgico sermone edita. Comitem potius Herbadilicum, si coniecturæ locus sit, dicamus, sed pro eius æui more beneficiarium, arbitrio Regum abdicandum, vti nunc Gubernatores solent.
[4] Adolescens Amandus, vitæ monasticæ studio seceßit in insulam Ogiam, auctori Aquitano Oyem, in Breuiario Spirensi an. 1477 edito Oye, [fit monachus in insula Ogia, siue Oyem prepe Rupellam,] eodem etiamnum nomine appellatam, e regione Rupellæ, adeo insulæ Reaco, vulgo S. Martini, propinquam, vt æstu maris defluente ex vna in alteram siccis pedibus transeatur. Est nunc insula Oyem ((vnde aliquod antiqui monasterij vestigium eruitur) sub ditione monasterij S. Michaëlis in eremo diœcesis Lucionensis, non procul distantis. Inde Amandus, quod pater quietum in Ogia rebus Diuinis vacare haud pateretur, ad S. Martini Turonensis sepulchrum profectus, precatus est Deum, vt numquam, inquit Baudemundus, eum Dominus ad solum proprium remeare permitteret, aut sicut ipse apud Milonem Poëtam,
Ne repetam natale solum, notosque relictos,
eiusmodi solum innuens etiam Ogiam insulam esse, [distincta ab Augia e regione Normaniæ:] fortaßis Comitatu Herbadilico ad eam vsque pertingente. Auctor miraculorum S. Wandregisili XXII Iulij, insulam Augiam, quæ vox ab Ogia non multum discrepat, a gente Britonum excultam, ait adiacere pago Constantino: quam Augiam attribuunt institutioni monasticæ S. Amandi Massæus lib. 14 Chronici, Yepez, aliiq;: Ogiam appellant Lambrechtus Episcopus Brugensis, & Rosweydus in Vita Belgice edita, & sitam tradunt circa Constantiam & Maclouiopolim, vrbes maritimas, illam Normanniæ, hanc Britanniæ Armoricæ: vbi insulæ aliquot sunt, & fere Anglis subiectæ. Verum ea coniectura ex hactenus dictis satis refellitur.
[5] Aquitaniæ Episcopus appellatur S. Amandus a Ferrario in Topographia ad Martyrol. Rom. Burdegalensis in Breuiario Spirensi an. 1509 excuso. [alius a S. Amando Ep. Burdegalensis:] Sed senior Amandus is est, qui colitur XVIII Iulij, ad quem scriptæ aliquot a S. Paulino, quæ extant, epistolæ. Facilis error in eodem nomine fuit, præsertim ob iunioris Amandi ad has ditiones profectionem, & populorum circumquaque in fide, pietate, ac Christanis moribus institutionem. Vltra Garumnam Aquitania III est, alias Nouempopulania dicta. Hanc seculo Christi sexto Vascones occupare cœperunt: quos sensim inualescentes, ac nouo dominatu elatos, Franci sæpius domuerunt: Charibertus Aquitaniæ Rex, anno Christi ⅠƆCXXXI repressos, etiam regno suo adiecit. Ad hunc Regem fugit S. Amandus, [Vascones docet tempore exilij,] a Dagoberto ob eius in continentiam castigatam in exilium missus. Tunc, inquit Hucbaldus in Vita S. Rictrudis XII Maij, libentissime pro Christo optabat proprium fundere sanguinem, per diuersa loca serendo diuini verbi semen: tandem inter cetera genuinam B. Rictrudis aggressus est patriam, scilicet Vasconiam, vt illic & plures, & hanc pulchram sibi cælitus infuso, quo ardebat, irradiaret lumine stellam: reputans etiam ob illius gentis sæuitiam se inibi posse martyrij palmam adipiser. Additur infra in MS. Chesnæi, eum etiam ad loca maritima perrexisse, & mare Britannicum transire voluisse ad gentes Saxonum: vt eis Euangelium prædicaret, & in prædicatione cunctis diebus vitæ suæ permaneret. Cœperant hi eo ipso fere tempore, in Britannia, dudum occupata, ad fidem Christi conuerti.
[6] Baudemundus solum tradit, S. Amandum tempore huius exilij remotiora perquirentem loca, [& sub Chlothario III,] verbum Dei Gentibus prædicasse: at deinde alterum eius iter tempore Chlotharij III susceptum num. 18 describit, asseritq; Vascones, gentem circa Pyrenæos saltus per aspera atque inaccessibilia loca diffusam, auguriis deditam, idola pro Deo coluisse. Auctor quoque Gestorum Dagoberti cap. 36 tradit, Vascones esse de intermontium rupibus egressos: vbi subsecutis temporibus Bascones, lingua, moribus & vitæ instituto a reliquis Vasconibus diuersos, vixisse diximus II Februarij ad Vitam S. Adalbaldi mariti S. Rictrudis § 4. Petrus de Marca lib. 1 Historiæ Bearnensis cap. 25 num. 9 omnem ab Vasconibus conatur idololatriam remouere, quasi extollendæ virtutis S. Amandi studio illis a Baudemundo & Hucbaldo affictam. Opponit Episcopos Aquenses, Benarnenses, Oloronenses: [adhuc idololatras] addat etiam, si lubet, Bigorritanes & Vico-Iulienses Conciliis Agathensi, Aurelianensi IV & V, Matisconensi II, imo & Parisiensi IV, interfuisse, siue omnes, siue illorum aliquos; sed ante habitis, quam Vascones in illis ditionibus consederint. Agnoscit idem Petrus de Marca totius Aquitaniæ Episcopos Agathensi consilio subscripsisse, Ariano tamen Regi Alarico subiectos: quidni igitur, maxime in locis maritimis illi, [in locis maritimis:] ad quos Anglo-Saxones aliiq; a fide Christiana alieni appellebant, paganicis erroribus inhærere potuerint? Ita infra Gandenses, Antuerpienses aliiq; populi in cultu idolorum perstiterunt, etsi Tornaci, Cameraci, Traiecti, vrbibus vicinis, essent Episcopi, doctrina vitæq; sanctitate clari.
[7] Auctor Aquitanus infra num. 16 narrat S. Amandum (quem, nomine non multum discrepante, Alanum appellat) a Rege Sigeberto impetrasse locum in Gallia, qui Vaurum dicitur, ibique cœnobium ædificasse. [an Vauri condiderit monasterium?] Est Vaurum, vulgo Lauaur, in Aquitania I vrbs anno Christi ⅭⅠƆCCCXVII Episcopalis facta, ex Prioratu Ordinis Augustiniani anno ⅭⅠƆXCVIII per Isarnum Episcopum Tolosanum extructo: in cuius fundationis diplomate, apud Catellium lib. 2 Historiæ Occitaniæ cap. 16, dicitur ecclesia S. Elani olim a fidelibus constructa. quam Isarnus restaurarit ad honorem Dei genitricis Mariæ & S. Elani. Meminit huius Saussaius in Supplemento Martyrologij Gallicani XXV Nouembris his verbis: In agro Tolosano S. Elani, seu Alani, Episcopi, Vaurensis Ecclesiæ ad Agotum amnem in pago Lauracensi Patroni. Celebratur & XXVII Nouembris S. Alanus in antiquo Breuiario Corisopitano in Britannia Armorica, eadem S. Amandi Vita in Lectiones IX ad Matutinum distributa: in qua traditur locum, vbi cœnobium ædificauit, obtinuisse a Rege Aldeberto: qui forte Charibertus est, in cuius regno Vaurum fuit, vicinum Tolosæ, regiæ sedi: vt verisimilius videatur aliquod istic cœnobium tempore exilij inchoasse S. Amandum. Potuit tamen Vaurum confundi cum Vabrio, vbi & Sedes Episcopalis ex Abbatia Benedictina eodem anno MCCCXVII erecta est, [extruxit Nantense apud Rutenos:] in cuius diœcesi extat municipium Nanto, quod eum a Rege Childerico ad construendum monasterium impetrasse aiunt Baudemundus, Milo aliiq;. Extat etiamnum illud monasterium S. Petro dicatum in superiori Rutenorum Marchia, prope fontes Darbij, non procul inde ad Milialdim vrbem sese in Tarnim fluuium exonerantis. Habere autem Abbatem plenum municipij & castrisatis muniti dominium, tradit Ranchinus tomo 11 Generalis descriptionis Europæ a Petro Dauitio editæ. Qui tum obstitit S. Amando Episcopus Mummulus, Sedem Vcetiæ habuit, vrbe itinere bidui distante. Fuisse vero Vcecios & Rutenos vicinosq; Aquitaniæ I populos sub Regibus Austrasiorum diximus I Februarij § 3 ad Vitam S. Sigeberti, [diuersus a S. Amātio Episcopo Rutenensi.] decessoris Childerici. In Lectionario MS. monasterij Moyßiacensis in diœcesi Cadurcensi ad VI Februarij Vita breuior S. Amandi refertur, sed qui per errorem habetur Episcopus Rutenensis, pro Traiectensi, occasione aberrandi sumpta, quod istic Episcopus fuerit S. Amantius, qui IV Nouembris colitur. Simili errore alij dictum monasterium Nanto, cum Nantua, seu Nantuaco, abbatia Comitatus Beugij, Geneuam inter & Lugdunum sita, confundunt; quos commodius sub finem huius Commentarij § XX & XXI refutabimus, vti & XXII illos, qui S. Amandum volunt in Hispaniam transgressum, ibiq; Episcopum Castellonensem obiisse.
§ II Francia a S. Amando piis exercitationibus, conditisque monasteriis, exculta.
[8] Amandum per quindecim annos cellæ inclusum apud Bituriges egisse, omnes tradunt. Auctor Aquitanus Bethoricas ciuitatem terræ Burgundionum adscribit. [Biturigibus cellæ inclusus vixit, 15 annos:] Fuerat a morte Chlodouei I Aurelianensi subiecta Regi, dein sub Gunthramno, Childeberto & Theoderico II regno Burgundionum annumerata, nomine istic Aquitaniæ, cuius metropolis erat, fere oblitterato. In ea parte agri Borbonij, quæ ad Bituricensem diœcesim spectat, [in agro Borbonio an monasterium cōdiderit?] visitur ad Carim fluuium oppidum ab hoc S. Amando appellatum: cuius Ecclesiæ beneficia conferuntur a Priore de Monteto, seu Monticulo-monachorum, diœcesis Claromontanæ; ad cuius etiam nominationem ibidem exstat Prioratus. In quo loco, quantum coniectura assequimur, a S. Amando extructum est monasterium, num. 20 a Baudemundo indicatum: Cum, inquit, e Vasconia in fines remearet Francorum: eo vsque enim regnum Aurelianense pertingebat. Quæ eadem innuit Milo lib. 4 cap. 2.
[9] Inter loca apud Francos virtute doctrinaque S. Amandi illustrata, fuit vtraque aula regia; tam Austrasiorum Metensis, quam Neustrasiorum Parisiensis. [Episcopus factus,] Cum ex primo itinere Romano in Gallias veniret, coactus, inquit Baudemundus, a Rege & Sacerdotibus, Episcopus ordinatus est. Sedem illi Parisiensem aßignat Ioannes Serranus in Inuentario Historiæ Francicæ in Dagoberto; [non Parisiensis,] quasi alioquin huius incontinentiam redarguendi ei defuisset potestas. Verum, teste Harigero, iuxta morem illius æui ad prædicandum est ordinatus Episcopus: & bene exponente poëta Milone,
Non Sedem propriam suscepit Pontificalem:
Sed veluti Paulus populus aggressus Eoos, [sed ad Apostolicam prædicationem;]
Sic iste Occiduas partes transmissus adiuit,
Gentibus & sparsis sparsit pia verba salutis.
Parisios interim sæpius regressus, Reges conuenit, aut facultatem varia per regnum monasteria condendi impetraturus, [degit Parisiis,] aut eorumdem literis muniendus, vt verbum Dei maiore cum auctoritate prædicaret, aut ipsos etiam Reges eorumq; aulicos viam salutis edocturus. Ab exilio redux in veterem Regis Dagoberti gratiam restitutus est Clypiaci, [Clypiaci,] villa regia, in agro Parisiensi, vltra Montem-Martyrum. Eodem tempore baptizauit filium eius S. Sigebertum, [Aurelianis,] Chariberto Rege eum Aurelianis de sancto lauacro suscipiente, vt refert Fredegarius cap. 62 Chronici. Carus inde S. Sigeberto Regi Austrasiorum fuit, quo vrgente Episcopatum Traiectensem suscepit, eoq; permittente se illo abdicauit. Ad eumdem Regem Sigebertum, Metis habitantem, S. Martinus Papa legatum misit S. Amandum, vt eum consultissime admoneret, [Metis:] precareturque, vt Episcopus Romam dirigeret &c. quæ infra apud Philippum num. 49 leguntur.
[10] [a Childerico Rege & Imnechilde vidua S. Sigeberti Regis,] Fuit S. Sigeberto Regi vxor, nomine Imnechildis, quæ marito anno DCLXIII vita functo superstes, Childerico, adhuc adolescentulo, Rege constituto, Austrasios rexit: perperam vero ipsa, & vxor Bildechildis in vnam eamdemq; conflantur ab Hieronymo Vignerio in Tabulis Genealogicis Alsatiæ pag. 2, Philippo Labbeo in Genealogia domus regiæ Francorum, tabula 1 num. 10, aliisq;. Ab hoc Childerico Rege, & Imnechilde Regina (de qua plura diximus in Analectis post Vitam S. Sigeberti § 1) S. Amandum obtinuisse in agro Laudunensi Barisiacum, leuca a Couciaco, altera fere ab Oesia fluuio oppidoq; Calnico remotum, legitur in antiquo MS. nostro, vbi sub finem Vitæ S. Amandi, post varia monasteria enumerata, dicitur: Cellulam quoque, quæ vocatur Barisiacus, [impetrat Barisiacū in agro Laudunēsi,] quem locum cum adiacentibus sibi appendiciis illi Hildericus Rex & Ymnechildis Regina visi sunt condonasse: cuncta legimus ab ipso diuino viro ædificata fuisse. Eadem leguntur apud Chesnæum tomo 1 historiæ Francorum pag. 647. Donationis diploma edidit Miræus lib. 1 Diplomatum Belgicorum cap. 3, vbi tamen nomine Reginæ Imnechildis expuncto, substituitur Bildechildis, quæ illi postea, cum virilem attigisset ætatem, vxor fuit. Philippus Labbeus in Miscellaneis curiosis cap. 4 § 3 propter pueritiam Regis in diplomate indicatam ratus abesse debere nomen Bildechildis, iudicauit reponendam Baldechildem matrem Childerici. Sed ea cum Chlothario, seniore filio, etiam puerulo, rexit Neustrasios, nec propter Optimatū æmulationem potuisset vel minimum Austrasiorum regimini intendere. Ipsum diploma genuinum subiicimus.
[11] Childericus Rex Francorum & Imnechildis Regina, viro illustri Bertuino Comiti & Bertelando Vicario. Merito largitatis nostræ munere subleuantur, [dato hoc diplomate.] qui pro parentibus nostris, vel etiam pro adolescentiæ nostræ ætate famulantur. Proinde cognoscat magnitudo vel vtilitas vestra, quia nos propter nomen Domini vel amorem cælestem, Apostolico Patri nostro Amando Episcopo, villam nostram, nuncupatam Barisiacum, sitam in pago Laudunensi, quam vsque nunc fiscus noster tenuit, promptissima deuotione cum vniuersis villulis ad se adspicientibus, & cum omni integritate ad se pertinente concedimus & concessam esse volumus. Quapropter auctoritate nostra præsenti decernimus ac volumus, quod in perpetuum volumus esse mansurum, vt ipsam villam memoratam Barisiacum cum omnibus ad se pertinentibus, tam in terris, domibus, vineis, siluis, pratis, pascuis & mancipiis ibidem commanentibus, sicut fiscus noster ibidem tenuit ac possedit, & ipse Dominus Amandus ad opus monachorum suorum absque vlla contradictione vel diminoratione teneat ac possideat. Sic igitur in integrum hoc nostræ concessionis beneficium firmum esse volumus, vt iam dictus Pontifex de ipsa villa Barisiaco, & de rebus ad eam pertinentibus, habendi, tenendi, freda exigendi, mansiones faciendi, dandi, commutandi, vel, quidquid elegerint, faciendi, liberam ac firmissimam per nostram auctoritatem habeat potestatem. Insuper omnes successores nostros, per nomen Domini adiuramus, vt nullus eorum ipsam villam, cum omnibus ad se pertinentibus, Domno Patri Amando vel suis monachis auferre præsumat, vel vllam inquietudinem faciat. Quod, quicumque est ille, fecerit, iudicium portet, & sententiam damnationis incurrat. Et vt hæc auctoritas circa ipsum Pontificem & monachos eius firmior habeatur, & per tempora succedentia perpetuo conseruetur, & ego, dum propter imbecillam ætatem minime potui subscribere, manu propria subtersignaui, & Regina subterscripsit. Signum Childerici Regis. Imnechildis Regina subscripsi. Datum sub die Kalend. Augusti, anno II regnante Domino nostro Childerico Rege. Philippus Abbas infra in Vita num. 60 addit, monasterio dispositione congrua collocato præfectum esse Andream, dein Abbatem Elnonensem: cui monasterio etiamnum subiectum est Barisiacum.
[12] Resbaci non procul a Matrona fluuio, in diœcesi Meldensi, & saltu Brigensi, extructum est a S. Audoëno monasterium, [Resbaci ecclesiam dedicat.] cuius ecclesiæ dedicationi interfuisse S. Amandum narrat idem Philippus num. 22. Rotomagi extat præclarum monasterium S. Amandi, vbi an. ⅭⅠƆ CVII altare extabat, [Rotomagi est monasterium S. Amandi,] in quo olim S. Amandus Missas celebrare consueuerat, vt infra testatur Abbatissa. Est in eadem diœcesi Rotomagensi pagus S. Amandi de Guillemecourt dictus, cum ecclesia parochiali. Vicinus est ager Bellouacensis, & cæca muliere a S. Amando illuminata, & verbo diuino prædicato ab eo excultus: in quo etiamnum extat prioratus S. Amando dicatus. [Prioratus apud Bellouacos.]
§ III In Belgio Elnonense monasterium a S. Amando constructum: diplomatis Regio & Pontificio munitum. Menapiis sedes vindicata.
[13] Sanctus Medardus, vt eius Acta habent VIII Iunij, dolens ciuitatis Viromandensis, quam regendam susceperat, factam destructionem, veritusque iterandam Paganorum irruptionem, sano satis consilio Sedem Episcopalem constituit Nouiomi, [Nouiomēsi Sedi Tornacensem vnitam excolit S. Amādus:] in agro Sueßicnum; apud quos antiqua tamen permansit Cathedra Episcopalis. Huic Sedi Nouiomensi tunc adiuncta est Tornacensis ad Scaldim fluuium, cuius diœcesin S. Amandus assumpsit excolendam; inq; ipsa vrbe cellam sibi sociisq; habuit, vbi fauore Diuino adspirante magnam sibi conciliauit auctoritatem, cum hominem suspensum, a morte suscitasset. Tunc paßim, teste Baudemundo, fana destruebantur, monasteria ecclesiæque construebantur. Quid præstitum fuerit vrbi Tornacensi, non æque commodum est in silentio antiquorum coniectare: forte molitus est S. Amandus bene inchoare, quod opere compleuit S. Eligius Episcopus, dum illustre S. Martini monasterium ibidem extruxit, degente tunc in diœcesi Traiectensi S. Amando. Cum vrbe Tornacensi, & Tornacesio, seu Castellania, aut Baliuagio, vt vocant, [condit monasterium Elnonense, nunc Amandinū dictum,] Tornacensi, vnam quodammodo prouinciam constituit tertium membrum Amandopolis: quod oppidum ex monasterio Elnonensi excreuit, octo vicinos pagos sub sua iurisdictione complectens. Inter monasteria quam plurima a S. Amando condita, eminet maxime Elnonense, in quo & vitam in senectute sancta peregit, & sepultus e cælo adfuit hactenus benignus Patronus, ac miraculorum patrator: vt eius propterea nomine iam tantum manserit notum. Nomen Elnoni dedit amnis paruulus: ita Milo infra lib. 4 cap. 12,
— Locus est de flumine dictus,
Quod recipit largoque sinu Scarb purior effert.
Influit Elno in Scarpum ad finem pomarij seu prati versus Septemtrionalem plagam ædificiorum monasterij. Scarpus autem in Artesia exortus, primo Atrebatum, tum Duacum alluit, inde illustriora monasteria, Marchianense, Hasnoniense & Elnonense præterlapsus, prope Mortaniam supra Tornacum Scaldi miscetur.
[14] Philippus Abbas infra num. 31 tradit vrbem Menapiorum esse, quæ vulgato nomine Tornacus dicitur, & num. 64 Elnomen asserit intra Menapiorum positum fines, [in antiqua Menapiorū ditione late diffusa,] Propontiis Neruiisque conterminum. Vbi manu exarato codici nostro adscriptum est: Menapios esse Tornacenses, Propontios Bracbatenses, Neruios Hainonienses. De hisce duobus populis etiam a S. Amando excultis infra agemus. At diœcesis Tornacensis continet præterea cum agris suis vrbes, Insulas & Cortracum, & iam abstractas Gandauum cum Aldenarda, Brugas cum Aldenburgo, Slusa vicinisq; opdidis. Vnum qui fecerit populum, Menapios dixerit, & ad Morinos vsque extendet. De vtroque populo egimus III Februarij ad Vitam S. Anscharij § 5. Menapios Morinis adiungunt Cæsar de bello Gallico lib. 2 cap. 4, lib. 3 cap. 9, lib. 4 cap. 38 & alibi, Plinus lib. 4 cap. 17: [Morinos inter] ita ὁμοροῦντας τοῖς Μεναπίοις Μορίνους statuunt Strabo lib. 4 & Dio Caßius lib. 39. Adstipulantur posteriores Scriptores: nam iuxta Gesta Normannorum ante Rollonem Ducem, Normanni, Tornaco ciuitate omnibusque monasteriis super Scaldem fluuium anno DCCCLXXX ferro & igne deuastatis, & Cortriaco castro ad hiemandum constructo, Menapios & Sueuos vsque ad internecionem deleuerunt, omnemque terram iuxta flumina Scaldim & Legiam consumpserunt. De Sueuis infra agemus. Eodem modo apud Auctorem ineditum, a Vredio cap. 1 veteris Flandriæ citatum, [& Bracbantos,] Normanni Taruanna vrbe Morinorum vastata, omnem terram Menapiorum perambulando ferro & igne vastant. [sub varia appellatione,] Posthæc Scaldem fluuium intrant, & omnem Brabantionum terram incendio & ferro delent. Iidem Normanni, iuxta fragmentum historicum de Corbeia destructa, tomo 11 Scriptorum Franciæ, destruxerunt ferro & igne vrbem Taruennam, fines Morinorum, Menapiorum, Brachatensium, omne quod circa Scaldum flumen erat. Similia refert Sigebertus in Chronico ad an. 882. Ludouicus Pius Imperator in Præcepto diuisionis Imperij inter filios faciendæ, videtur hanc Menapiorum ditionem diuidere in Menapiscon, Medenenti, & forte Franderes, siue Flandram, quibus contiguas adiungit regiones, Bragbentum, Ainau, Austerban, Adertensem & Teruanensem. At Flandros tum incoluisse loca maritima Brugas inter & fretum Zelandicum, Medenatenses partim agri Insulensis, diximus ad Vitas SS. Adalbaldi & Anscharij. Menapiscis reliqua igitur ad Scaldim & Legiam est ditio attribuenda. De aliis ab hoc populo distinctis Menapiis, seu Genapiis, Iulij Cæsaris, & Dionis, qui a Tacito Gugerni, tam fere Cliuij dicuntur, alibi agemus. Ptolemæus dum hos Menapios confundit, multos in errorem induxit. Hunc mirum vbique Germaniarum turbatorem appellat Cluuerius lib. 3 Germaniæ cap. 1, eumq; in Gallia antiqua paßim emendat Brietius noster.
[15] Ceterum Elnonense monasterium ex diplomate S. Martini Papæ mox dando constat, æuo S. Amandi fuisse in Francorum Austrasiorum finibus, vbi vicinum Austerbantum a limite Austrasiorum appellatam esse alibi diximus. [in regno Austrasiorum,] Addit Philippus Abbas, Elnonem, sicut regni Germanici & Romani finis est Imperij, sic Belgicæ Remensis portionem, sic limitem dignosci esse Francorum: scilicet Occiduorum, vbi posteri Caroli Calui Francorum nomen retinuerunt. [dein Francorum occiduorum,] Ita auctor chronici Marchianensis & Sigebertus ad an. 812, dum eleuationem corporis S. Amandi referunt, Elnonense cœnobium in Francia collocant: at vicini Cameracenses, Hannones, Bracbanti, qui olim sub Austrasiis Regibus, dein sub Lothario Imperatore fuerant, Romano-Germanico Imperio sunt annumerati. Censetur & Elnonensis ditio, [sub Archiepiscopo olim Remensi,] Belgicæ Remensis portio, cum ea ab Austrasiis ad Francos occiduos translata: cui, tunc Belgicæ secundæ metropoli, suberant vicini Episcopi, Tornacensis, Cameracensis, Teruanensis, Atrebatensis: sed nouis erectis in Belgio Episcopatibus, [nunc Cameracensi,] Tornacenses Episcopi subiiciuntur Archiepiscopo Cameracensi, vti & alij, a Francis separati. Demum Pabulensi ditioni attribuitur monasterium Elnonense in eiusdem loci Martyrologio infra citando: vnde etiamnum, [in Pabulēsi ditione.] vnde etiamnum, teste Buzelino lib. 1 Gallo-Flandriæ cap. 17, monasterij Amandini Antistes intra Pabulanam ditionem Comes appellatur, imo & Flandriæ Gallicanæ annumeratur. [Gallo-Flandriæ.] Duo extant diplomata pro hoc Elnonensi monasterio data S. Amando, quorum alterum est Regis Dagoberti; alterum vulgo S. Martini Papæ esse volunt. Prius est huiusmodi.
[16] In nomine Domini nostri Iesu Christi. Dagobertus Diuina ordinante clementia Rex. Deum nobis fore propitium credimus, [Dagobertus Rex diplomate] si ad reformandum & confirmandum religionis cultum præcipuam curam impendimus, & religioni deseruientibus munificentiæ & liberalitatis nostræ manum aperimus. Proinde tam præsentium quam futurorum solertiam scire volumus, quod venerabilis vitæ Amandus Episcopus, [S. Amāda] qui per gratiam Dei filium nostrum Sigebertum baptizauit, iam quibusdam ecclesiis seu monasteriis ad augmentum diuini cultus constructis ac bene dispositis, Excellentiam nostram adierit, & vt non deficiens Dominicæ vineæ cultor, confidens autem de nostræ largitatis beneficio, locum situm inter duos fluuios Scarp & Elnonem a nostra liberalitate sibi concedi humiliter petierit. [Elnonem donatum] Qui locus licet esset propter multam siluæ densitatem ad extirpandum difficilis, tamen labori suo, imo post laborem suum, quieti & vsui Deo militantium, quos ibi se iam præmeditabatur per Dei gratiam ordinaturum, videbatur opportunus. Nos igitur considerantes dignam reuerendi Pontificis petitionē, tum propter totius regni nostri, ac prolis nostræ stabilitatem ac pacem, tum propter animarum nostrarum salutem, locum quem petierat, cum vtraque aqua & silua circumquaque succrescente, [confirmat,] prona animi deuotione concessimus, & concessionem nostram rata legum sanctione stabilimus. Præcipimus igitur, & ex auctoritate regia iubemus, vt nulla secularis vel Ecclesiastica persona de loco suprascripto cum aqua & silua præfato Pontifici a mea liberalitate concesso, ipsi Pontifici seu successoribus eius vllam inquietudinem, aut refragationem, vel præiudicium siue violentiam facere tentet; sed potius hoc regalis munificentiæ beneficium tam ipse Pontifex, & quos ipse ordinauerit, quam qui ei successerint sine vlla diminoratione absque vlla calumnia & contradictione secure ac perpetualiter habeant & possideant. Quod si Diuina pietas locum ipsum per industriam huius amabilis viri ac successorum eius, & per deuotam largitionem bonorum hominum meliorari & amplificari voluerit, [& a iure fisci eximit.] quidquid exinde siue in caussis, siue in fredis, siue in pratis, siue in terrarum diuisionibus & redibitionibus, siue aliquo modo ius fisci exigere poterat, in integrum tam præfato Patri quam successoribus eius concedimus. Ipsum vero locum & res ad eum pertinentes, quidquid etiam largitas Principum vel deuotio quorumlibet fidelium deinceps addiderit, sub tuitionis & immunitatis nostræ defensione consistere volumus. Et, vt hæc regalis auctoritas firma ac inconuulsa perpetuo perseueret, præsens præceptum manu propria subterfirmauimus, & annuli nostri impressione signauimus; successores etiam nostros, vt in hoc ipsum morem nostrum imitentur, commonemus. Datum Kalendis Maij, Indictione * II, anno XI regni Domini Dagoberti. Actum Parisius ciuitate feliciter, Amen. Gerardus Notarius ad vicem Dadonis Cancellarij recognouit. Huc vsque diploma. Annus XI Dagoberti conuenit in annum Christi ⅠƆCXXXVIII, quo erat Indictio XII non II neque VII, quæ melius abest more eius æui, a posteris adiuncta. Alterum diploma S. Martini Papæ est huiusmodi:
[17] Martinus Episcopus, [S. Martinus Papa alio diplomate creditur] vltimus seruorum Dei, omnibus diligentibus Deum salutem. De quotidiano sanctæ matris Catholicæ atque Apostolicæ Ecclesiæ profectu ac multiplicatione gaudere debemus, atque in vinea Domini pro mercede laborantibus auxilium ferre debemus. Vnde notum fore volumus sanctæ vniuersalis Ecclesiæ filiis tam præsentibus quam & futuris; qualiter sanctæ dilectionis nostræ filius Amandus cum consensu & petitione carissimi filij nostri … memoriæ Dagoberti Francorum Regis, siue filij eius Sigeberti priuilegium auctoritatis nostræ expetierit de quodam cœnobio, [monasterium Elnonense SS. Petri & Pauli] cui Helnonis indidit nomen, quodque etiam ab ipso consecratum est in honore beatissimi Apostolorum Principis Petri, Doctorisque Gentium, Pauli intra decursum duorum fluminū Scarp & Helnonis Priuilegium quidem sanctæ auctoritatis nostræ, nostris futurisque temporibus memorato loco indulgemus. Ordinamus itaque atque firmamus de stabilitate ipsius loci, de villis & facultatibus, de ecclesiis & ecclesiarum decimis, siue familia & de quibuscumque stipendiis specialiter inibi Deo seruientium. Interdicimus autem in nomine Domini nostri Iesu Christi, & ex auctoritate B. Petri Apostolorum Principis prohibemus, [exemisse a iurisdictione Episcopi;] cuius vice huic Ecclesiæ Romanæ, auctore Deo, præsidemus: vt nullus Episcoporum vltra præsumat de reditibus, rebus vel chartis eorum, vel villis quocumque modo qualibet exquisitione minuere, nec dolos vel intermissiones aliquas facere, nec illorum ingredi monasterium, neque placita, nec aliud quid facere. Sed si qua caussa forte inter terram venientem ad partem … ecclesiæ & monasterij euenerit, & pacifice non potuerit ordinari, apud electos Abbates & alios Patres timentes Deum sine voluntaria dilatione, mediis sacrosanctis Euangeliis, finiatur.
[18] Defuncto vero Abbate non extraneus, [liberam Abbatis electionem,] nisi de eadem congregatione, quem sibi concors congregatio elegerit, & qui electus fuerit, sine dolo & venalitate aliqua ordinetur. Pariter autem custodiendum est, vt inuito Abbate ad ordinanda alia monasteria, aut ad Ordines sacros vel Clericatus officium tolli exinde monachi non debeant. Sed si abundantes fuerint, qui ad celebrandas Dei laudes, [ac promotionem ad Ordines sacros,] vel vtilitates loci complendas sufficiant, de his, qui superfuerint, offerat Abbas coram quos dignos potuerit. Quisquis autem ex monasterio ad Ecclesiasticum ordinem peruenerit, vlterius illic nec potestatem, nec licentiam habeat habitandi. Missas quoque publicas ab Episcopo in eodem cœnobio fieri omnino prohibemus, ne in seruorum Dei recessibus, & eorum receptaculis vlla popularibus præbeatur occasio conuenticuli; [aliaq; pro quiete monasterij concessisse,] nec audeat cathedram ibi collocare, vel quamlibet potestatem imperandi, nec aliquam ordinationem, quamuis leuissimam, faciendi habeat: nisi ab Abbate eiusdem loci fuerit rogatus; quatenus monachi semper maneant in Abbatis sui potestate. Hanc ergo scriptorum nostrorum paginam, omni in futuro tempore, ab omnibus Episcopis firmam statuimus illibatamque seruari: vt & iam suæ Ecclesiæ, iuuante Domino, suo tantum sint iure contentæ, & Abbas iam dicti monasterij atque monachi Ecclesiasticis conditionibus, seu angariis, vel quibuslibet obsequiis secularibus nullo modo subiaceant, nullis laicis viris deseruiant; sed remotis vexationibus ac cunctis grauaminibus diuinum opus cum summa animi deuotione perficiant. Quicumque in Apostolicis constitutionibus sincera dilectione obseruator extiterit, benedictionem & misericordiam a Domino percipiat. At qui ea, quæ Apostolica Sedes stabiliuit, pro nihilo ducere atque violare tentauerit, B. Petri Apostolorum Principis, nostrique Apostolatus auctoritate, [apposite anathemate in repugnantes.] anathematis vinculis irretitus, vt sacrilegus a sinu matris Ecclesiæ, & participatione corporis & sanguinis Christi separatus, cum diabolo & angelis eius sententiam damnationis accipiat. Scriptum per manus Stephani Notarij & Regionarij & Sacriscrinij sanctæ Romanæ Ecclesiæ in mense Ianuario, Indictione II. Datum XIV Februarij, per manum Amandi Episcopi, bibliothecarij sanctæ Sedis Apostolicæ. Huc vsque diploma S. Martini Papæ, in quo Indictio II cum tempore Sedis eius non conuenit; IX potius ponenda, vt anno ⅠƆCLI, quo infra probabimus S. Amandum Romæ fuisse, videri datum queat, ac XIV Kalendas Februarij, qui dies infra legitur in alio diplomate pro monasterio Gandensi impetrato.
[Annotatum]
* al. VII
§ IV Ecclesiæ & monasteria a S. Amando erecta in Belgio, ad Scarpum, Legiam & Scaldim fluuios. Flandri, Antuerpienses aliique instructi.
[19] Ex monasterio Elnonensi S. Amandum adiisse vicina loca, obseruat Buzelinus lib. 2 Annalium Gallo-Flandriæ: Promptum erat, inquit, inde quoslibet Pabulæ locos obire, vt populus, quod maxime gnauus Pater optabat, [S. Amandus ex monasterio Elnonensi vicinas regiones excolit:] Christi legibus ad salutem animorum excoleretur. Inde facilis etiam erat Valentianas & Tornacum eumdem in finem excursio. Et paullo inferius: Ex eo quippe loco, postquam Vrsum ei præfecisset, nunc Tornacum adire, nunc Pabulæ regionem peragrare, nunc Martianas, Duacum, Insulas, alio tendere; vbique modo concionari, modo priuatim de rebus diuinis colloquia instituere; eo etiam conatus appellere, vt plerosque opulentos & nobiles viros ad pietatem vehementius impelleret, certum aliis ad virtutem incitamentum futuros. Inter viros magni nominis iis temporibus ab D. Amando piis alloquiis ad virtutem incitatos, non dubito tres fratres numerare, Erchenaldum videlicet, Adalbaldum, & Sigebertum. De iis egimus ad Vitam S. Adalbaldi II Februarij, & de Erchenoaldo Præfecto palatij Chlodouei II ad Vitam S. Sigeberti. De Adalbaldo, addit Buzelinus, id certum habeo, fundum hoc fere tempore D. Amando in Pabulensi ditione dedisse, condendo illic monasterio. [a S. Adalbaldo fundum Marchianensem obtinet;] Ad flumen Scarpum is iacet, haud procul Hamagia in extimis Pabulæ finibus. Parum cultus tunc erat is locus, multisque palustribus aquis, arundinibus , arena, nemoribus horrebat. Verum ideo S. Amandus continendis hominibus, quos relicto seculo diuina contemplandi studium incendebat, aptissimum iudicauerat.
[20] Hic ergo, vt legitur in Chronico eius monasterij, Marchianensem ecclesiam in honorem S. Petri Apostoli in Adalbaldi Ducis allodio construxit. Imo & monasterium, vti Hucbaldus auctor est in Vita S. Rictrudis: Porro locum, vbi hæc, inquit, spiritualibus daret exercitiis operam, cum consilio & auxilio sæpe dicti Antistitis Amandi, [ibiq; monasterium condit,] valde sibi congruum delegit, nempe monasterium, quod Martianas vocant, ab eodem Antistite ad fluuium Scarbum exædificatum, cui disponendo & constituendo vir sanctus Abbatem præfecerat S. Ionatum venerabilem virum, cuius adhuc in eodem monasterio corpus conditum habetur. [sanctimonialibus datum,] Et Amandus quidem monachos illic haberi voluit; sed Ionatus sanctimoniales ibi congregauit. Hunc ergo locum satis opportune ab hominum strepitu remotum, Dei famula Rictrudis expetiit, & B. Amando non solum consentiente, sed etiam inter Regem & ipsam pacem conciliante, cum maiestatis regiæ priuilegio obtinuit, vt illic se totam rebus diuinis manciparet. Additur in Chronico Marchianensi: [præfecta iis S Rictrude,] quoniam sua bona B. Rictrudis huic loco consecrarat, ibique Deo deseruite statuerat, sanctimoniales inter seruos Dei collocatas, primatus ordinem suscepisse. Ast anno Christi ⅭⅠƆXXVIII, vt habet Meierus in Annalibus, sub Balduino Barbato Comite Flandriæ, & Gerardo I Episcopo Atrebatensi & Cameracensi, [nunc virerum est:] in locum sanctimonialium introducti monachi Benedictini ex monasterio Atrebatensi S. Vedasti, quibus huius Abbas Leduwinus præfuit annis nouem.
[21] Quæ supra dicitur Hamagia villa, est hodie Prioratus Marchianensi abbatiæ annexus, olim monasterium a S. Gertrude auia S. Adalbaldi constructum, [an iuuerit in condendo Hamaticensi,] apud quam educata, & ad vitam monasticam informata est eius proneptis S. Eusebia, filia SS. Adalbaldi & Rictrudis: a qua Eusebia illud monasterium ex rebus suis hereditariis constructum scribit Baldericus lib. 2, cap. 27. Quæ consilio atque opera S. Amandi præcipue peracta arbitramur. Ad eiusdem Scarpi alteram ripam, inter oppidum Amandinum & Marchianas, [& Hasnoniensi ad Scarpum?] visitur cœnobium Hasnoniense; quod a Ioanne viro nobilißimo, lociq; illius toparcha, eiusq; sorore Eulalia, cum S. Amandus in vicino Elnonensi monasterio senex degeret, vtriusque sexus religiosis construi cœpit; ac primus creditur Ioannes præpositus monachis Abbas, sanctimonialibus Abbatissa Eulalia. Hi quoque exemplo, auxilio, consilioq;, quantum coniicere ob loci vicinitatem licet, a S. Amando adiuti. Ecclesiam Deo & sancto Apostolo Petro dedicauit S. Vindicianus Cameracensis & Atrebatensis II Kalendas Maij anno Theoderici Regis IV, quo infra probamus S. Amandum defunctum esse. De origine huius cœnobij plurima traduntur in monumentis monasticis ineditis Francisci le Bar tomo 6 par. 2.
[22] Cortracum vrbs ad Lisam, seu Legiam, fluuium, fidem Christi acceptam refert SS. Eligio & Amando. Fertur, inquit Meierus tomo 1 rerum Flandricarum, [Cortraci monasterium S. Amandi.] S. Eligius Cortracensibus pietatis rudimenta tradidisse, eorumque templum fecisse augustum, S. Martino sacrum. At quæ istic extat præpositura S. Amandi cum capella S. Mariæ, olim prædiues, spectat ad abbatiam Elnonensem, a Flandrorum sanctißimo Apostolo Amando erecta, vti ex Elnonensium relatione tradit Sanderus in Flandria illustrata. Idem S. Eligius, vt lib. 2 Vitæ eius cap. 3 refertur a S. Audoëno, Flandrensibus, Andouerpensibus, Frisonibus, Sueuis, & barbaris circa littora maris degentibus verbum Dei prædicauit. & multum vti cap. 8 dicitur, in Flandris laborauit, iugi instantia Andouerpis pugnauit, multosque erroneos Sueuos conuersit; fana destruxit, idololatriam funditus subruit. Quæ eadem de S. Amando iure meritoq; dici debent. [Sueuis in Flandria prædicat:] Sueuos immistum Menapiis populum supra ostendimus: eorum vestigia exhibent pagi celebres, Sweueghem leucam vnam Cortraco distans, & Sueuesalia medio itinere fere Cortracum inter & Brugas, in Decanatu Thorholtano: de cuius oppidi monasterio egimus III Februarij ad Vitam S. Anscharij § IV: quod adiutorio S. Amandi nobis verosimilius videtur conditum, quando S. Bauo eius discipulus, [Thorholtij monasterium extruit,] vt in huius Vita I Octobris, legitur, quocumque diuini sator germinis ibat Amandus, illuc studens subsequi, & indiuisibiliter adhærens Magistri lateri, ardebat sanctæ prædicationis adipe repleri, & familiarem notitiam contraxit cum Domlino Torholtensis Ecclesiæ Presbytero, quem Angelus Domini ad eum adduxit moribundum: de quo pluribus agemus ad Kalendas Octobris, quo Sanderus lib. 3 Hagiologij Flandriæ Domlinum coniungit S. Bauoni.
[23] Flandrorum olim caput fuit vrbs Rodenburgum, quam Ardenburgum hodie nominant, [& Ardenburgi:] in qua post alios Flandricarum rerum scriptores tradit Sanderus, ecclesiam fuisse Deiparæ Virgini a S. Eligio dicatam, monasterium per D. Amandum constructum, eiq; aliud a S. Vrsmaro adiunctum; de hoc agemus XVIII Aprilis. Frisij ad eam Flandriæ partem, [prædicat Frisiis vicinis,] qua brachio maris interni (Hontum appellant & Scaldim Occidentalem) a Zelandia separatur, eo æuo habitabant; in quatuor ambacta, seu præfecturas, distincti, qui cum oppidis Hulsto, Axela, Sasso, Biervlito, sicut reliqui Frisij, sub Episcopis vrbis Vltraiectinæ, quæ Frisiorum metropolis erat, ad annum vsque Christi MDLIX, quo noui in Belgio erecti fuerunt Episcopatus, permansere: qui, in diuisione regni Lotharij anno DCCCLXX facta, videntur cum vicinis Zelandis tertiam partem Frisiorum fecisse, a Carolo Caluo cum Taxandro & Bracbanto obtentam; Ludouico Regi Germaniæ duabus Frisiorum partibus cis vltraq; Rhenum, cum Comitatu Tiersterbanto & Batua relictis. His Frisiis adiuncta in Scaldis fluuij æstuariis Calloa, [& Calloanis.] Baudemundo Chauelaus, Philippo Abbati Canelaus, Harigero Chanalaus, Miloni Poëtæ Calolo, quæ metathesis est scioli scriptoris ex Calloo, quod etiamnum loco nomen. Calloaniæ Ecclesiæ, vniusq; capellaniæ patronatus spectat etiamnum ad Abbatiam S. Petri, a S. Amando Gandaui, vt mox dicemus, extructam.
[24] Distat Calloa altera circiter leuca ab vrbe Antuerpiensi, cuius expresso nomine omnium primus meminit Audoënus. [Antuerpiæ, ecclesiam construit,] Hæc Apostolos suos, a quibus fidem edocta, agnoscit colitq; SS. Eligium & Amandum: eisq; aliquanto iuniorem Willibrordum Episcopum Vltraiectinum, cui plurima bona contulit Rohingus Antuerpiensium Princeps duobus datis diplomatis, in quibus præclara quædam S. Amandi illic opera memorat. In priore ita ait: Ego in Dei nomine Rohingus, & coniux mea Bebelina, donamus Apostolico Domino & Patri nostro Willibrordo Episcopo, donatumque in perpetuum esse volumus, hoc est, ecclesiam, quæ constructa est infra castrum Antwerpis, super fluuium Scalde, quam Dominus Amandus Pontifex in honore SS. Petri & Pauli Apostolorum Principum, [ad honorem SS. Petri & Pauli,] vel ceterorum Sanctorum construxit, & nos pro ipsa ecclesia, vel quidquid ibidem aspicere videtur, venerabili viro Firmino Abbati de monasterio Quercolodora locellum nostrum nuncupatum Tumme in concambio dedimus. … Actum publice est hoc Weimodo regia villa cum fecit October dies viginti, regnante Theodorico Rege anno sexto. id est anno Christi DCCXXVI. In secundo diplomate fere eadem repetit his verbis: In nomine Dei ego illuster vir Rohingus, & coniux mea Bebelina, donamus ad sacrosanctam ecclesiam Petri & Pauli Apostolorum, quam Dominus Amandus in Antwerpo construxit, vbi Willibrordus Episcopus præesse videtur, donatumque in perpetuum esse volumus &c. Integra diplomata exhibet Miræus in Codice Donationum cap. 6 & 7. Ceterum, sicuti S. Eligius ab Audoëno in eius Vita non dicitur tantum Episcopus Nouiomensis aut Tornacensis, sed etiam Veromandensis, Corturiacensis, Gandensis & Flandrensis, quod singulæ hæ vrbes ditionesue a propiis Comitibus aut Marchionibus regerentur; ita S. Amandus videtur & dici potuisse Episcopus Antuerpiensis; vti S. Willebrordus Episcopus Vltraiectinus, in memorato diplomate etiam dicitur Ecclesiæ Antuerpiensi præfuisse, ea tunc vrbe sub Principe Rohingo constituta: cuius donationum meminit in suo testamento idem Willebrordus: Rohingus, inquit, mihi condonauit, vel tradidit ecclesiam aliquam, quæ est constructa in Antuerpo castello super fluuio Scalde, in pago Renensium, cum appendiciis suis &c. Castrum seu castellum vulgo adhuc burgum appellatur, vti ecclesia burgensis, quæ postquam ciuitas anno ⅭⅠƆCCCXXXVI, vt tradunt Annales Fuldenses, incensa est a Nordmannis, sub honore sanctarum Virginum Catharinæ & Walburgis dein est restaurata. [nunc S. VValburgis.] Iam fere solius Walburgis nomine agnoscitur, vt plenius ad huius Vitam XXV Februarij dicetur.
[25] Socium S. Amando in conuertendis Antuerpiensibus fuisse S. Humbertum Abbatem Maricolensem indicāt carmina a Molano in Natalibus Sanctorum Belgij XXV Martij edita, quæ sic incipiunt:
Inclyte, qui meritis fulges, Humberte, coruscis,
Cuius ad exemplum vitæ ac moderamina, quondam
Barbara doctrinam nacta est Antuerpia Christi.
De eiusdem Humberti cum S. Amando itinere Romano agemus infra. Quod supra in donatione Rohingi Querquelodora appellatur Firmini Abbatis monasterium, [In pago Deurne] Durini fuisse videtur, siue Turnini, qui pagus est vulgo Deurne, Antuerpia leuca vna distans. Et vero suspicari licet, illud ipsum monasterium a S. Amando constructum ad firmamentiem recens plantatæ isthic fidei, ac propagationem. Quercolodoram autem, seu Kerckelodoram dictum, [monasterium Quercolodora.] quasi Kercke-loo-dor; ab aqua (quæ dor aut dur, vel deur, veteri Belgica lingua dicebatur) fluente iuxta siluam, seu loo, apud quam siluam templum erat, Kercke, κυριακόν. Aqua autem illa est Scenda amnis, qui Durninum pagum alluit. Qui huic monasterio primus creditur præfuisse S. Fredegandus, Durinensium hactenus Patronus, colitur XVII Iulij, cui forsan memoratus supra Firminus succeßit. Magna huic Quercolodoræ coniunctio fuit, & quædam bonorum communicatio, cum altero monasterio a S. Amando ad Sabim fluuium, vt dicemus infra, extructo: quo translatum est corpus S. Fredegandi, cum Nordmanni omnia circa Antuerpiam vastarent.
§ V Gandenses a S. Amando ad fidem conuersi. Tria ibi monasteria extructa.
[26] Gandauum nobilißimam hoc tempore Flandrorum vrbem, maximis Europæ vrbibus amplitudine parem, Baudemundus, qui istic seculo Christi septimo vixit, infra num. 12 Gandauum pagum, [Gandenses idololatras conuertit S Amandus;] & locum vocat, nen vrbem, vt num. 13 Tornacum agnoscit. S. Audoënus Baudemundo aliquanto senior, in Vita S. Eligij Episcopi. Tornacum regalem ciuitatem nominat, Gandauum vero & Cortracum censet inter municipia, Comitis alicuius præfecturæ subiecta, & tamquam diœceses distinctas a S. Eligio administrata. Auctor Aquitanus in MS. Chesnæi infra llum vocat in confinibus Francorum & Gentilium. Inter hos Gandenses, licet Francis subessent, constituendi sunt, qui, teste Baudemundo, fana atque idola adorabant, adeo feroces, vt nullus Sacerdotum auderet illis verbum Domini annuntiare. S. Amandus, contempto mortis periculo, zelo Apostolico hos aggressus, mysteria nostræ religionis edocuit: nec ob sæuitiam eorum, animo fractus, etiam comitibus ad propria remeantibus, solus perstitit, & post longos sæpiusq; resumptos labores fidem Christi plantauit: [ecclesiam S. Petri & omnium Apostolorum construit: excipit S. Eauonem;] ac secundum Chronicon Bauonianum, idolo Mercurij contrito, araque eius subuersa, ecclesiam construxit: atque in honorem S. Petri Apostolorum Principis ac reliquorum Apostolorum consecrauit.
[27] Ibidem S. Bauonem ex Hasbania ad se venientem excepit, doctrinaque & pietate instructum, in Clericum attondit, & tandem sanctißime mortuum sepulturæ mandauit. Monasterij tum conditi meminit S. Bonifacius Archiepiscopus Moguntinus in Vita S. Liuini Episcopi & Martyris XII Nouembris: [ac S. Liuinum in cœnobio,] Cum plurima, inquit, perlustrasset loca, conuenit cum discipulis suis ad quoddam cœnobium, a vico vocabulo Gandauum nominatum, quod beatus Pontifex Amandus, extirpatis Gentilium sanis, fecit fundari, quod & ipse dedicauit ad honorem S. Petri Apostoli, & omnium Apostolorum, congregatis ibidem cultoribus, quibus præposuit Abbatem nomine Florbertum, sanctæ religionis Rectorem, dignis moribus compositum, & totius honestatis exemplo refertum. A quo etiam & a ceteris Fratribus monasticæ caritatis officio susceptus est. Ibi quoque inuenit mirificæ sanctitatis virum, & egregium Confessorem Christi Bauonem recentina morte in Domino pausantem, & in monasterio S. Petri sanctorumque Apostolorum a B. Amando & Abbate Florberto & deuotis Fratribus condigno honore humatum, atque gloriosis miraculis coruscantem. [quod dein S. Bauonis dictum,] Hinc postea monasterium S. Bauonis dictum est.
[28] Inde S. Liuinus, in terram, Deo disponente, properauit Brabantiam: cui ditioni hoc monasterium adscribit Ludouicus Pius diplomate, per Miræum in Notitia Ecclesiarum Belgij cap. 27 vulgato, his verbis: Ludouicus Diuina ordinante prouidentia Imperator Augustus. Nouerit omnium fidelium solertia, quod vir venerabilis Einhardus Abbas ex monasterio, quod dicitur Ganda, quod situm est in pago Brachbatense, constructum in honore S. Petri Principis Apostolorum, [in pago Bracbatensi situm,] vbi etiam S. Bauo Confessor Christi corpore requiescit, detulit obtutibus nostris auctoritatem immunitatis Domini & genitoris nostri Caroli, bonæ memoriæ præstantissimi Imperatoris; & postulauit, vt paternæ auctoritati nostram quoque superadderemus. Cuius petitioni libenter assensum præbuimus. Data Idibus Aprilis anno, Christo propitio, Imperij nostri VI, Indictione XII. Actum Aquisgrani palatio regio in Dei nomine feliciter, Amen. Signum Ludouici serenissimi Imperatoris. Annus is fuit Christi ⅠƆCCCXIX. Ast octo annis ante, teste ipso Eginhardo in Annalibus, Carolus Magnus ad Scaldim fluuium veniens, in loco, qui Ganda vocatur, naues ædificatas aspexerat: quo tempore potuit dictam immunitatem huic monasterio contulisse. Anno ⅠƆCCCL Normanni monasterium S. Bauonis in oppido Gandauo incendunt. Dein ⅠƆ CCCLXXX, [a Normannis combustū,] quo supra diximus a Normannis Cortriacense castrum constructum, iidem Normani mense Nouembrio in monasterio Gandauo sedem sibi ad hiemandum statuunt, vt Chronicon de Gestis Normannorum refert. Addit antiquus auctor Anglo-Saxo, cum Beda Cantabrigiæ editus, exercitum Normannum apud Gaent in Francis annum moratum esse.
[29] Illud deinde monasterium ab Arnulpho Comite Flandriæ, eiusq; filio Balduino, opera S. Gerardi Abbatis Broniensis, [a S. Gerardo Broniensi restauratū, confirmatum a Lothario Rege Francorum,] instauratum, sua auctoritate firmat Lotharius Francorum Rex, anno regni primo, Christi ⅠƆCCCCLIV, in cuius diplomate apud Miræum in Codice donationum cap. 26 dicitur monasterium in vico Gandauo positum, vbi Legia & Scald is flumina confluunt, in honore S. Petri constructum, in quo etiam S. Bauo corpore quiescit humatus. Vt etiam ab Imperatoribus defenderentur cœnobij eius priuilegia, adlaborasse monachos colligere est ex diplomate S. Henrici anno Christi ⅭⅠƆIII signato, cuius hæc pars est: Henricus Diuina fauente clementia Rex… Nouerit omnium fidelium sanctæ Dei Ecclesiæ, [Ottone & S. Henrico Imperatoribus:] nostrorumque præsentium scilicet & futurorum industria, quod vir venerabilis Eremboldus Abba ex monasterio Gandensi, quod est situm, vbi Scaldis fluuius Legiæ fluuio iungitur, constructum a B. Amando Pontifice in honore S. Petri Principis Apostolorum, vbi etiam insignis Bauo Confessor Christi corpore requiescit, obtulit nobis auctoritatem immunitatis Domini antecessoris nostri, scilicet Ottonis inuictissimi Imperatoris. Integrum refert Miræus in libro Donationum Belgicarum cap. 17. Omitto aliorum Principum diplomata. Tandem anno Christi ⅭⅠƆⅠƆXXXVII, auctoritate Pauli III Pontificis Romani, [destructum an. 1540.] monachis S. Bauonis veste mutata in Canonicos assumptis, & triennio post in Parochialem S. Ioannis Baptistæ basilicam Gandensem. nunc Cathedralem, translatis, Carolus V Imperator loco monasterij arcem ad vrbis custodiam extruxit.
[30] Aliud est nobilißimum amplißimumq; impensi a S. Amando apud Gandenses laboris monumentum, [S. Amandus ibidem extruit monasterium Blādinium,] excitatum in monte Blandinio ad honorem SS. Petri & Pauli monasterium: de cuius situ atque ædificatione agitur in diplomate S. Martini Papæ quod S. Amando coram Romæ concessum volunt. Illud ita habet: Martinus Episcopus, vltimus seruorum Dei, omnibus diligentibus Deum salutem. De quotidiano sanctæ matris Catholicæ atque Apostolicæ Ecclesiæ profectu ac multiplicatione gaudere debemus atque in vinea Domini pro mercede laboris operantibus auxilium ferre debemus. Vnde notum fore volumus sanctæ vniuersalis Ecclesiæ filiis, tam præsentibus quam & futuris, qualiter sanctæ dilectionis nostræ filius Amandus cum consensu & petitione carissimi filij nostri diuæ memoriæ Dagoberti, Francorum Regis, siue filij eius Sigeberti, priuilegium auctoritatis nostræ expetierit de quodam cœnobio, quod ipse deliminatis Gentilium spurcitiis fundo tenus extruxisse dignoscitur, cui nomen Blandinium indidit: quodque etiam ab ipso consecratum est in honore beatissimi Apostolorum Principis Petri, [dicatum SS. Petro & Paulo,] Doctorisque gentium Pauli; situm inter decursum duorum fluminum Scaldis & Legiæ. Priuilegium quidem sanctæ auctoritatis nostræ, nostris futurisque temporibus, memorato loco indulgemus, [bonis dotatum,] ordinamus atque firmamus de stabilitate ipsius loci, de villis & facultatibus, de ecclesiis & ecclesiarum decimis, siue familia, & de quibuscumque stipendiis specialiter inibi Deo seruientium, & ecclesiæ ornamentorum atque luminariorum ac matriculariorum, hospitum atque pauperum, iuxta petitionem carorum nostrorum præcellentissimorum Regum Dagoberti atque filij eius Sigeberti, nostra Apostolica auctoritate stabilimus, corroboramus, atque inconuulsa statuimus.
[31] [dispositioni Abbatum traditum.] Decreuimus itaque, vt liceat regulari Abbati Florberto ad præsens inibi subrogato vel constituto a filio nostro Amando, tam ipsi quam in reliquum futuris Abbatibus, in vniuersis vtilitatibus loci, diuino solatio, ita omnia disponere & ordinare, absque vllius contradictione vel refragatione, vt libere inuigilent mandatis Domini, secundum regulam S. Benedicti. Si quis vero (quod non optamus) temerario ausu contra huius nostri priuilegij Apostolici publica scripta agere præsumpserit, reum se Diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, ac a sacratissimo corpore ac sanguine Domini Redemptoris nostri Iesu Christi alienus fiat, atque perinde in æterno examine districtæ vltioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco ius seruantibus & de suis bonis locum ditantibus sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatenus & hic fructum bonæ actionis recipiant, & apud districtum Iudicem præmium æternæ pacis inueniant. Scriptum per manum Stephani Notarij & Regionarij & Sacriscrinij S. Romanæ Ecclesiæ, in mense Ianuario, Indictione II. Datum XIV Kalendas Februarij per manum Amandi Episcopi Theatrapi sanctæ Sedis Apostolicæ.
[32] [S. Martini Papæ de eo diploma expenditur.] Hactenus diploma S. Martini Papæ: cuius aliud supra dedimus monasterio Elnonensi indultum, in quo Indictionis numerus idem vitium habet: cui istic IX substituendam diximus, vt anno ⅠƆ CLI fuerit datum. Deinde Amandus istic Bibliothecarius, hic Theatrapus dicitur. Num, forte eius curæ commissum, vt codices in biblitheca inspicerentur non vero auferentur? θέα Græcis visio, inspectioue est, & ἄτραπος, siue ἀτράπελος, immobilis. Miræus relato diplomate in libro Donationum Belgicarum cap. 1, dubitat an hæc verba, secundum regulam S. Benedicti, glossema sint a posterioris æui manu. Idem in Chronico Belgico ad annum 653 meminit solius diplomatis, a S. Martino Papa Elnonensibus conceßi. Censuit fortaßis Blandiniense illud dubium esse. Certe nomen Sigeberti Regis Austrasiorum bis repetitur, omisso Chlodoueo II eius fratre, in cuius regno erat Blandinium, cuiusq; cum imperio consilium habitum tradit Audoënus, dum S. Eligius Tornacensis, Gandensis, Flandrensis &c. Episcopus eligeretur. Nomen monasterio a S. Amando inditum dicitur Blandinium, quo vocabulo a prisca gentilitate vocari consueuisse tradit Philippus Abbas infra num. 30, cuius proinde ad notitiam non videtur diploma venisse.
[33] In diplomate Caroli Magni apud Sanderum monasterium hoc vocatur Blandinius, [Eius monasterij priuilegia confirmata a Carolo Magno & Ludouico Pio,] a S. Amando in vico Gandensi constructus, in honore SS. Petri & Pauli consecratus. Ludouicus Pius dato priuilegio bene de eodem monasterio meritus est: illud integrum edidit Miræus in Notitia ecclesiarum Belgij, quod ita habet: Ludouicus Diuina prouidentia Imperator Augustus. Nouerit omnium fidelium solertia, quia vir venerabilis Abbas Ainhardus ex monasterio Blandinio, quod est constructum in honore sanctorum Apostolorum Petri & Pauli, [in pago Gandensi siti.] quod est situm in pago Gandensi super fluuium Scaldem, obtulit obtutibus nostris auctoritatem Domini & genitoris nostri Caroli bonæ memoriæ piissimi Augusti, & postulauit: vt eamdem auctoritatem nostra quoque confirmaremus auctoritate. Cuius petitioni libenter acquieuimus, & hoc nostræ auctoritatis præceptum fieri iussimus. Signum Ludouici serenissimi Imperatoris. Helizachar recognoui & notaui. Datum IV Nonas Iunij, Christo propritio, anno II Imperij Domini Ludouici piissimi Augusti, Indictione VIII. Actum Aquisgrani palatio regio in Dei nomine feliciter. Amen. Annus is erat Christi ⅠƆCCCXV. Plurima diplomata summorum Pontificum, Imperatorum, Regum Galliæ, Comitum Flandriæ, aliorumq; Principum & virorum illustrium huic monasterio concessa videri possunt in Auctario Flandriæ illustratæ Sanderi: inter quæ est Wicmanni Comitis ab Ottone I constituti, in quo monasterium a S. Amando extructum dicitur.
[34] [Aliud S. Mariæ in pago Mempisco,] Tertium ibidem monasterium a S. Amando erectum traditur apud Sanderum lib. 3 rerum Gandauensium cap. 7. Primam, inquit, huius loci ecclesiam in pago Mempisco super fluuium Legiam, Deiparæ Virgini sacram a S. Basino Regulo & Martyre constructam & dotatam, B. Amandus Traiectensis Episcopus & Gandauensium Apostolus collegio Canonicorum, siue, vt veteres loquebantur, monasterio Clericorum in communi viuentium decorauit. Hæc Sanderus ex MSS. monumentis eiusdem cœnobij, quod Altum dicitur in Chronico Blandiniensi, & monasterium S. Mariæ super ripam Leyæ a Normannis cum monasterio S. Bauonis anno DCCCL incensum. [nunc Trūchinium dictum.] Nunc Trunchinium dicitur a Præmonstratensibus restauratum. S. Basinus colitur XIV Iulij.
§ VI Monasteria in Bracbanto antiquo, & Hannoio, a S. Amando extructa. Diœcesis Cameracensis exculta.
[35] Ex diuisione regni a Ludouico Pio Imperatore in filios facta Menapios Bracbanto coniungi; [S. Amandus in antiquo Bracbanto,] imo solo Scaldi fluuio distingui, ex fragmento Corbeiano & Sigeberto aliisq; supra ostendimus. In diuisione regni Lotharij anno ⅠƆCCCLXX inter Carolum Caluum & Ludouicum Regem Germaniæfacta, quatuor in Brachanto (aliis Bracbanto) aßignantur Comitatus, cum his vicinis Comitatibus, Hanoio, Lomensi, Hasbanio, Taxandro, & tertia parte Frisiorum supra indicata. Eam Bracbanti regionem fluuiis Haina, Scaldi, Rupela, Dilia & Senna fere conclusam arbitramur. Vltra Scaldim pago Bracbantensi adscribi monasterium Gandense S. Bauonis ante retulimus. [agrum Teneramundanum videtur exceduisse:] Quod idem de agro Teneramundano dicendum est; in quo ad dexteram Scaldis ripam visitur pagus S. Amandi, in scriptis antiquis Basseroda S. Amandi vocari solitus, cui Basseroda alia contigua est. Illi anno ⅭⅠƆCCLXVI a Roberto Guidonis Comitis Flandriæ primogenito, Abbate S. Amandi in Pabula, & Leonio Domino de A præscripta leges exhibet Dauid Lindanus lib. 3 Teneræmundæ cap. 2, additq; Comitem Veldensem & Sponheimium ex Comitibus Palatimis Rheni & Ducibus Bauæriæ, sed sub clientela Abbatis S. Amandi, eo potiri loco: quem Gandauum inter & Antuerpiam situm prædicatione S. Amandi olim excultum arbitramur.
[36] In agro Alostano eiusdem Bracbanti, iam Flandriæ attributo, extant vici Escha & Hauthem, martyrio & sepultura S. Liuini Episcopi illustrati, [in agro Alostano] ambo in ditionis huius meditullio, a S. Bonifacio in huius Vita Bracbanto adscripti. Qua inde Aldenardam abitur, oppidum Rotornacum, siue Rotnacum, visitur; de quo Baldericus lib. 2 Chronici Cameracensis cap. 44 ita scribit: [extruit monasterium Rotnacense,] In vico Rotnasce est monasterium Canonicorum S. Amando in honore eorumdem Apostolorum Petri & Pauli constructum, vbi martyr Dei pretiosus Ermes quiescit. Hoc autem demiramur, quod hunc locum tam antiquum & tam opulentum Ludouicus Pius Endensi cœnobio subiacendum donauit. Illud monasterium cuidam Heridago Presbytero a Carolo Magno, [a Carolo Magno donatum Heridago,] cum Sedem Archiepiscopalem, cui ille præficeretur Hamburgi erigere statueret, collatum fuisse; eaque spe dilata a a se Indensi monasterio attributum, testatur idem Ludouicus Pius in diplomate, quo Archiepiscopatum Hamburgensem S. Anschario confirmat. Integrum dedimus III Februarij, ad Vitam S. Anscharij; in quo inter alia de Carolo Magno patente hæc ita refert: Delegauit etiam eidem Presbytero Heridago quamdam cellam Hrodnace vocatam, quatenus eidem loco periculis vndique circumdato fieret supplementum. Sed quia consecrationem iam dicti viri velox ex hac luce transitus pij genitoris nostri in diebus eius fieri prohibuit; [a Ludouico Pio Indensi monasterio,] ego autem, cum in multis regni disponendis negotiis insisterem, hoc quoque prædicti patris mei studium regni in finibus peractum, minus caute attend erem, suadentibus quibusdam, iam dictam cellam ad Indam monasterium contuli. Hæc Ludouicus Pius, qui S. Benedicto Abbati ex monasterio Aniana in diœcesi Magalonensi, quæ nunc Montis-Pessulana est, in Narbonensi Gallia sivo, [prope Aquisgranum,] Aquisgranum euocato, hoc monasterium, mutuato de riuulo vallis vicinæ nomine Indam vocatum, a palatio sex millibus passuum distans, miro opere construri iussit; ecclesiæ dedicationi adfuit, eamque de suis copiosissime ditauit fiscis; vt in huius S. Benedicti Vita XII Februarij scribit S. Ardo Smaragdus eius discipulus. Hinc Balderico eodem lib. 1, cap. 75 referente, B. Hermes Martyr Christi, Danis furentibus, & sanctas Dei casas incendentibus, de Rotnasce villa Brabatense, de monasterio videlicet, quod B. Amandus construxit ad monasterium villæ Ende, [nunc S. Cornelij dicto:] quæ iuxta Aquisgranum sita est, asportatur. Inda illa, siue Enda, iam monasterium S. Cornelij appellatur: cuius Abbas Rainardus anno ⅭⅠƆCCLXXX suum in Rotnacenses ius vendidit Guidoni Flandriæ Comiti. Colitur S. Hermes Martyr XXVIII Augusti.
[37] Quæ Bracbanti pars a Rotnaco ad Hainam vsque fluuium interiacet, [apud Propontios] nunc Hannoniæ annexa, a Philippo Abbate infra in Vita cap. 44 Propontiorum sedes vocatur, nomine accepto a Ponte-Scaldis, cuius & meminerunt Itinerarium Antonini, tabulæq; Peutingerianæ, & vestigium præbent rudera antiqua viæ Romanæ. Certe inter vias, quas etiamnum ostentant Bauacenses, sexta, inquit Miræus in Chronico Belgico ad an. Ch. 613, a Bauaco ducit ad Pontem-Scaldis, obscurum hodie vicum primo lapide a Condato, transitoque Scaldi siluam Abbatiæ S. Amandi a silua Martaniensi separat. [construit monasterium Lusosanum:] In eadem Hainoensi Lutosa, seu Leuza, oppidum exiguum est, sed laboribus S. Amandi decoratum. Nam apud sæpe laudatum Baldericum cap. 43 libri 2, monasterium Canonicorum in honore Apostolorum Petri & Pauli est in vico, qui dicitur Lutosa, quod construxit B. Amandus, & est diues Abbatia, vbi vir Dei venerabilis Baidilo requiescit, coliturque VIII Octobris. De hisce duobus locis Rotnaco & Lutosa ita legimus in memorato supra MS. nostro inter monasteria ab ipso Amando, diuino viro ædificata, esse illud, cui ipse sanctus vir Lotosa nomen imposuit, seu Rothnace, quod præfato pene est contiguum. Luitosæ præterea mentio fit in diuisione regni Lotharij anno ⅠƆCCCLXX facta, de qua sæpius egimus.
[38] In eodem Bracbanto ad fluuium Sennam, seu Sinnam, qui, vbi Hallas, Bruxellas, & Vilfordiam perluit, [eius consilio extruūt monasteria, Forestanum] infra Mechliniam, Diliæ mox miscetur, pagus Senonagus est, ex quo Samo Francus, Rex Sclauorum, de quibus agit Baudemundus infra in Vita num. 13, oriundus dicitur apud Fredegarium in Chronico cap. 48, Prope hunc Sennam non procul Bruxella est Forestum, vulgo Vorst, opulentū sanctimonialium instituti Benedictini monasterium, [S. Alena,] cultu S. Alenæ Virginis & Martyris celebre: in cuius Actis MSS. XIX Iunij dicitur S. Amandus Episcopus domum lapideam, quam Foresti diues Christianus habebat, crescente fidei Christianæ religione, in ecclesiam permutasse, & in honore Dei & B. Dionysij solenniter dedicasse. Addit Molanus in Natalibus Sanctorum Belgij ad VI Februarij, S. Amandum inter occidentales Brabantos sæpius prædicasse, potissimum in Comitatu Bruxellensi, ibique Alenam Martyrem, & in Niuellensi Gertrudem cum matre discipulas habuisse. [Sogniacense S. Vincentius,] De S. Gertrude eiusq; parentibus & consanguineis infra agemus, vbi de Episcopatu eius Traiectensi actum fuerit. Prope eiusdem Sennæ fontes oppidum Sogniacum accreuit ex monasterio, quod istic S. Vincentius Comes, Madalgarius dictus, extruxit; qui mundo renuntians viuificæ prædicationis S. Amandi instinctu, iuxta beati Pontificis salutarem doctrinam … factus est voluntariæ municeps paupertatis, & sanctitatis laudabile propositum gloriosæ consummationis exitu coronauit: de quo iterum infra num. 34 Philippus Abbas. Baldericus lib. 2 cap. 46 Sungeias vocat; Sumniacum monasterium dictum in diuisione regni Lotharij: de quo, eiusq; fundatore S. Vincentio accuratior differendi locus erit ad huius Vitam XIV Iulij.
[39] [apud Neruios] Præterea idem Philippus Elnonensi S. Amandi monasterio vicinos aßignat Neruios, quos supra indicatus Interpres intellexit Hainonienses, quorum regio in diuisione regni tam Ludouici Pij, quam Lotharij Ainau, & Hanoium dicitur, [ad Hainam fl. Cellense S. Gistenus,] a descripto modo Bracbanto diremptum fluuio Haina, seu Hagna, vt vocat Fulbertus in Vita S. Autberti XIII Decemb. supra quem ait a S. Gisleno monasterium extructum, atque a S. Autberto & beato ac venerabili Dei cultore Amando, cum magna circumfusæ plebis exultatione ad laudem Domini & honorem Apostolorum Petri & Pauli consecratum. Quæ etiam referunt Baldericus li. 1, ca. 18, Otto 1 Imperator in Notitia Belgica Miræi cap. 62, & infra Philippus num. 34, qui iterum de alio S. Amandi ad monasterium S. Gisleni aduentu agit num. 54. Quod huic monasterio circumadiectum oppidum, veteri lege ac iure agnoscit Ecclesiasticum ciuilemq; Dominum huius loci Abbatem.
[40] Altero a Gislenopoli lapide extant Montes Hannoniæ, Comitatus totius metropolis; Castrilocum veteres dixerunt, [S. VValdetrudis Montense Castriloci,] in quo illustre Canonicarum nobilium extat cœnobium, a S. Waldetrude dicti S. Vincentij coniuge, quæ, istic sacri velaminis habitum sumpsit, ex prædiis propriis & dotalibus beneficiis in honore S. Mariæ conditum: [S. Vincentius Altimontense;] vti post alios tradit Baldericus lib. 2, cap. 39. At S. Vincentius Altimontense monasterium, teste Philippo Abbate, ex proprio sumptu fundauit, quo S. Aldegundis soror S. Waldetrudis, cum audisset (verba sunt Hucbaldi in huius Vita cap. 4) aduenisse S. Amandum atque venerabilem Autbertum Episcopos, illuc properauit, ad vestigia eorum sese prostrauit … Tunc B. Amandus ita puellæ fatigatum roborauit animum, vt non solum ipsum respueret mundum, verum etiam parata fieret subire martyrium. [S. Aldegundis, a S. Amando in sponsam Christi sacrata,] Deducta a sanctis Episcopis in oratorium quoddam eiusdem cœnobij, in honore & reuerentia S. Vedasti dedicatum, benedictione sacerdotali ab ipsis digne consecrata, sponsoque suo Domino Iesu Christo desponsata, sacræ religionis velamen suscepit & habitum, Spiritu sancto in specie columbæ velum beatissimæ Virginis imponente capiti: quod illa beatorum Christi Sacerdotum merito adscribens, Deo gratiarum actiones innumeras reddidit … largas possessiones pauperibus Christi consilio BB. Amandi atque Autberti Episcoporum distribuit. Illud Altimontense cœnobium hodieq; a monachis Benedictinis inhabitatum distat milliari vno a Malbodio oppido ad Sabim itidem sito, [Malbodiēse.] quod suæ initia debet illustrium Canonicarum monasterio, cui consilio beati Præsulis Amandi, vt prosequitur idem Hucbalbus, S. Aldegundis cum duabus sororis suæ B. Waldetrudis filiabus semetipsam contradidit. Harum vna Madalberta, altera vocabatur Aldetrudis. Coluntur illa VII Septembris, hæc XXV Februarij, vtriusque mater Waldetrudis IX Aprilis: omnes ad eminentem pietatis ceterarumq; virtutum gradum obtinendum a S. Amando adiutæ.
[41] Demum indiuiduus itineris Romani comes, cum tertio limina Sanctorum Apostolorum S. Amandus inuiseret, [S. Humbertus Maricolense,] factus S. Humbertus, fundator monasterij Maricolensis in codem Neruiorum agro, altero a Landreciaco oppido vix distantis milliari. De mutua visitatione, & S. Amandi hospitandi gratia ad domum B. Humberti declinantis, & huius post alterum suum ab vrbe reditum, ad virum Dei Amandum descendentis Elnonem, agit infra Philippus num. 65 vt huius monasterij extruendi auctor & consiliarius S. Humberto videatur fuisse S. Amandus. De eo agemus XXV Martij.
[42] Sunt præterea in eadem ditione quatuor tunc extructa monasteria, si non auxilio aut consilio S. Amandi, certe eius exemplo. Fundatorem agnoscunt S. Landelinum, ab Episcopo Autberto, [an alia ibidem S. Lādelinus extruxerit adiutus a S. Amādo?] familiari S. Amandi amico, ex nefario prædone ad Christum conuersum. Sunt autem monasteria Laubiense, Alnense, Waslariense, & Crispinium, de quibus XV Iunij ad Vitam S. Landelini agemus. Et hæc de exculta a S. Amando diœcesi antiqua Gameracensi, late diffusa per Neruios, & Neruiorum clientes (quos Iulius Cæsar Centrones, Grudios, Leuacos, Pleumosios, & Gordunos dixit, & Neruiorum nomine comprehendunt Tacitus, aliiq;) æuo S. Amandi fere Bracbantos appellatos, nunc partim sub Hannonia, partim Flandria, partim adhuc Brabantia constitutos. Habebat eosdem Episcopos & Cameracensis & Atrebatensis diœcesis. In hac extructum est ab Autberto, eiusq; successore S. Vindiciano celebre Vedastinum monasterium, [quid præstitum Vedastino?] vt supra hoc die diximus. Quid illis auxilij a S. Amando præstitum sit, in silentio antiquorum non liquet. Illustri certe Zelo atque exemplo præiuit. Distat Atrebato sesquimilliari versus montem S. Eligij Mareolum, antiqua Abbatia Canonicorum Regularium, [Mareoli in Artesia] a Fulberto Episcopo Cameracensi & Atrebatensi circa annum DCCCCXL constructa, quam Lotharius Rex in diplomate an. DCCCCLXXVII dato, [monasterium, ecclesia & Curia S. Amandi.] appellat monasterium S. Amandi & S. Bertiliæ, vti ad huius Vitam III Ianuarij in Appendice dictum est, vbi & in Historia miraculorum cap. 1 ecclesia dicitur S. Amando dicata, & in Historia Translationis mentio fit Curiæ B. Amandi apud Mareolum
§ VII Traiectensis S. Amandi Episcopatus. Cathedra Traiecto vindicata.
[43] Qvæ ante annos aliquot pararæm de Episcopatu Traiectensi, hoc & sequenti § edenda, nuper singulari Diatriba seorsim vulgaui, [De Episcopatu Traiectensi Diatriba a nobis edita,] suadentibus ita vrgentibusq; viris aliquot primariis: vt, quia operis nostri vasta moles non ita celeriter, atque ipsi nobiscunt optant, vel a nobis perpoliri, vel a typographis procudi potest, aliquid opponeretur recentioribus quibusdam scriptoribus, ausis pronuntiare, numquam Traiecti Cathedram Episcopalem fuisse, ac nullos vere Traiectenses Episcopos extitisse. Contra hanc Diatribam mox prodiit exile quoddam & nullius momenti scriptum hoc titulo: Veritatis & Ecclesiæ Tongrensis breues vindiciæ. In quarum conclusione auctor, [hic contra obirectatores paucis vindicatur.] qui prodere nomen aut non est ausus, aut certe noluit, hoc effatum pronuntiat: Dehinc licebit, vt Episcopi sui ab Traiectensibus Traiectenses nominentur, modo eo nomine habitationem, non Sedem caputue gentis ac diœcesis intelligant. Ad quæ refutanda, repetimus testimonia auctorum antiquorum, grauium, integrorum, incorruptorum, quorum nullus est Traiectensis: quibus tamen olim licuit, Veritatem, quam indagamus, proferre, eosq; Episcopos, de quibus controuersia est, Traiectenses appellare, plerosque a Clero ciuibusque Traiectensibus electos dicere: licuit Traiectum nuncupare vrbem Episcopalis Sedis, vrbem propriam Episcoporum; illiq; vrbi, vti vere intelligebant, attribuere Sedem, Cathedram, Solium Episcopale, Episcopium, Pontificium, Prouinciam, Ecclesiam, dignitatem Episcopalem: vt non videam qua verborum formula clarius, quodnos affirmamus, efferre potuerint; aut quid aliud hic intelligere aduersarius poßit, nisi Latinarum vocum velit nouas effingere notiones.
[44] Auspicati sumus sententiæ nostræ confirmationem lib. 3 Diatribæ cap. 3 a S. Seruatio antea Tungrensi, dein primo Traiectensi Episcopo. Eius Vitam, factaq; post mortem miracula primus breuiter attigit S. Gregorius Turonensis, qui ante mille ac sexaginta annos vixit, S. Gregorij Magni æqualis. Is lib. 2 Historiæ Francorum cap. 5 cum ea narrat, quæ gesta a S. Seruatio, priusquam Tungris relictis Traiectum migraret, ita incipit: Erat tunc temporis apud Tungros oppidum Seruatius eximiæ sanctitatis Episcopus &c. Vbi autem miracula refert ad eius tumulum facta cap. 72 libri de Gloria confessorum, ita loquitur:Seruatius vero Traiectensis Episcopus, [S. Seruatius Episcopus Traiectēsis appellatus a S. Gregorio Turon.] tempore Chunorum, cum ad inrumpendas prorumperent Gallias, fuisse memoratur: qui & sepultus refertur iuxta ipsum pontem aggeris publici, circa cuius sepulchrum quamuis nix defluxisset, numquam tamen marmor, quod super erat positum, humectabat. Hæc ipsa forma est & ratio loquendi, quam & ab aliis obseruatam ostendimus, vbi, cum de Episcopatibus ab vna in aliam vrbem traductis agunt, posterioris titulum Episcopis tribuunt. Hunc tanta antiquitate, nobilitate generis, vitæ sanctimonia, rerum diuinarum ac humanarum scientia clarum Episcopum, errare hic fatetur aduersarius; [ideo perperā ludibris exposito.] præclara nempe aduersus tantæ auctoritatis scriptorem reuerentia. Quid ergo tandem de primis Francorum gestis certum erit, cum pleraque ab eo solo ceteri scriptores acceperint? Sed ne longum hic faciam, cum in Diatriba probatum sit de singulis, Traiectenses Episcopos vere habitos a coætaneis, aut ceteroquin perantiquis scriptoribus; duos hic dumtaxat ex toto eorum Antistitum numero seligam, S. Amandum, cuius Sedis occasione hæc nata disputatio est, & S. Lambertum ortu etiam Traiectensem, Ecclesiæq; Leodiensis & diœcesis vniuersæ Patronum primarium. Ostendam autem veleuulsis erasisq; antiquis monumentis, ex placito aduersarij nihil sciri de iis posse; aut stabilitis iisdem monumentis, eos fuisse vere Episcopos Traiectenses, sedemq; seu Cathedram Episcopalem Traiecti fuisse.
[45] Baudemundus discipulus S. Amandi, atque ab eo Abbas Blandiniensis constitutus, de morte S. Ioannis Agni, suffectoq; ei S. Amando, ita scribit: [S. Amandi Episcopi Ecclesia Traiectēsis,] Triectensium Episcopus migrauit ad Christum. Rex ad regendum Treiectensium Ecclesiam Amandum proposuit. Auctor Aquitanus ex MS. Andreæ Chesnæi, Contigit, inquit, vt Traiectensium Episcopus moreretur. Tunc vir Dei Amandus, a Rege coactus, & a Sacerdotibus iussus, & a populo electus, Traiectensium Ecclesiam regendam suscepit. Milo Poëta lib. 3 sub hoc titulo, Vbi Sanctus Ecclesiam Treiectensium ad regendum suscepit, ita cecinit ante annum Chr. ⅠƆCCCXL.
Angelus euexit celsi trans sidera cæli
Pontificem, cuius Sedem Treiectus habebat. [Sedes Traiectensis,]
Quo Rex comperto, Sanctum accersiuit Amandū:
Plurima Pontificum conducens agmina secum,
Præsulis ad tanti solennia, iungit honores.
Interea Sanctus sacra sublimis in arce
Ducitur ac trahitur iam dicta in Sede locatur.
Similia habent Harigerus Abbas Lobiensis, & Philippus ab Eleemosyna Abbas Bonæ-Spei in Actis S. Amandi. Eumdem venerabilem virum Amandum, Treiectensium vrbis Episcopum, appellant monachus S. Dionysij in Gestis Dagoberti Regis cap. 24 & Aimoinus lib. 4 Histor. Franc. cap 20. [Episcopatus Traiectensis,] Eumdem Amandum Traiectensium Episcopum dixerunt Huebaldus, monachus Elnonensis in Vita S. Aldegundis XXX Ianuarij cap. 1 Stephanus Abbas Leodiensis ad S. Iacobum in Vita S. Modoaldi Episcopi Treuirensis XII Maij, Rainerus in Vita S. Gisleni Abbatis IX Octobris aliiq;. Vsuardi omnia exemplaria typis excusa & manu exarata ad VI Februarij coniungunt SS. Vedastum & Amandum, quorum prior Adartensium, sequens vero Traiectensium rexit Ecclesiam. Verba Vsuardi hactenus retinet in Martyrologio Ecclesia Romana, [approbante Ecclesiā in Martyrologio Romano.] sed Atrebatensium Episcopum facit, qui Vsuardo Adartensium est, mutata voce vna claritatis caußa; ea retenta, qua prisca auctoritas Ecclesiastica stabilitur. Ipsa Martyrologij Romani verba hæc sunt: Eodem die sanctorum Episcoporum Vedasti & Amandi, quorum vita & mors plurimis miraculis extitit gloriosa, equibus prior Atrebatensium, alter vero Traiectensium rexit Ecclesiam. Eadem leguntur in Adonis MSS. exemplaribus monasteriorum S. Laurentij Leodij & Lobiensis, & in antiquo Martyrologio monasterij Elnonensis, vbi sepultus Amandus est.
[46] Bartholomæus Fisen lib. 3 Historiæ Leodiensis & in Floribus Ecclesiæ Leodiensis VI Februarij in Vita S. Amandi, studiose nomen vrbis Traiectensis declinat; cuius ne in solo quidem titulo meminit, & vbique substituit Tungros, citatis etiam hisce auctoribus, qui Tungrorum non meminerunt. Sed proferatur, qui integris quatuor seculis ab obitu S. Amandi eum aliter, quam Traiectensem Episcopum scripserit. Ipse Notgerus Episcopus Leodlensis, ordinatus anno ⅠƆCCCCLXXI, vita functus ⅭⅠƆVII, ita loquitur in Vita S. Remacli successoris S. Amandi: [eiusdem Amandi Cathedra Traiectensis,] Inclytus Rex S. Amandum fecit in Traiectensium Cathedra sublimare; siue vt Surius edidit: in Traiectensi Cathedra collocare. & in Vita S. Landoaldi, Traiectensium Cathedræ præsidere fecit. Notgerianus scriptor est Harigerus, cuius in Vita S. Remacli, cap. 49 Gestorum Episcoporum Tungrensium & Traiectensium verba sunt: Beato igitur Ioanne a corpore decedente, [Pontificiū Traiectense.] Beatus ei Amandus in Pontificio Traiectensi successerat. En testimonia grauium, integrorum, & tantum antiquorum auctorum, quorum nullus (quod sciatur) Traiecti vixit. Hi autem non solum appellant S. Amandum Episcopum Traiectensem, ob solam in ea vrbe habitationem, sed clare pronuntiant eumdem in Traiectensi Cathedra sublimatum & collocatum fuisse, & in Sede dicta locatum, in Pontificio Traiectensi successisse, Cathedræ Traiectensium præsedisse, & Traiectum Sedem Pontificis habuisse. Denique S. Amandum Traiectensium rexisse Ecclesiam post Baudemundum, Milonem, Vsuardum, aliosq; confirmat Ecclesia Romana, quam propugno: a cuius sensu qua caußa alij discedant, ipsi viderint.
[47] [Eadem confirmani scriptores Vitæ S. Lamberti Ep. Traiectensis, Godeschalcus Diaconus Leodiensis,] Venio ad S. Lambertum Episcopum Traiectensium, at Leodiensis vrbis prouinciæq; tutelarem Diuum. Vitam eius primus scripsit Godeschalcus Ecclesiæ Leodiensis Diaconus, iussu Agilfridi Episcopi anno ⅠƆCCLXI ordinati. asseritq; decessorem eius summum Pontificem Theodardum oppidi Traiectensis Cathedræ Pontificali præsedisse. Quo interfecto, S. Lambertus per totius plebis in Spiritu sancto vnum consilium, & simul Regis imperium, fauente Domino, subrogatus est, vt præesset Ecclesiæ Traiectensi. At S. Lamberto de Sede Pontificali deposito, Pharamundum in Cathedra illius constituerunt, qui post septem annos de Sede Pontificali & Prouincia Traiectensi depositus atque repulsus est, & S Lambertus cum magno honore ad propriam Sedem reuocatus, & ad Vrbem propriam regressus. Cuius corpus a morte defertur Traiectum, quæ vrbs Episcopalis Sedis apud se eum reposcebat ex debito humandum; quem populus Traiectensis vt Pastorem bonum lamentis prosequebatur. Hæc Godeschalciis, qui eodem, quo sanctus Martyr Lambertus occubuit, vixit seculo, forte etiam ante cædem illius natus. Si quæ tamen Godeschalco, quia Diaconus solum Leodiensis nominatur, desit auctoritas, eam firmabit sustentabitq; Stephanus affinis consanguinitati Caroli Simplicis Regis Francorum (vt in huius diplomate lib. 3 Diatribæ cap. 8 ostenditur) Episcopus Leodiensis, [Stephanus Episc. Leodiensis,] circa annum ⅠƆCCCCIII ordinatus, vita functus anno ⅠƆCCCCXX, & ipse scriptor Vitæ S. Lamberti. ex qua hæc summatim excerpo: S. Lambertum plebs Traiectensium pariter congregata, Spiritus sancti præeunte clementia, Episcopum fieri elegit, & in loco Magistri S. Theodardi succedere acclamauit: Lambertus noster Episcopus fiat, Lamberte noster Episcopus eris. Ita Episcoporum benedictione consecratus, in Traiectensis Ecclesiæ fascibus Pontifex institutus est, in Solio Pontificali sublimatus, & Ecclesiæ Traiectensis Pastor supereminens habetur. Verum S. Lamberto de Pontificali Cathedra eiecto, suggestum Traiectensis Ecclesiæ latro Pharamundus inuasit. Post infelix inuasor Ecclesiæ Traiectensis expulsus est a Pontificali Cathedra, & ab eadem eiectus Prouincia. Hinc beatissimus Confessor Lambertus ad propriam Sedem est reuersus, Gregem suum recepit, & in Cathedra Traiectensium decenter relocatur. Hæc Stephanus Episcopus Leodiensis.
[48] [Renerus monachus Leodiensis,] Tertiam Vitam S. Lamberti scripsit Renerus ad S. Laurentium monachus: ex illa hæc seligo: S. Amandus Traiectensium Episcopus, S. Remaclus Cathedram Traiectensium Ecclesiæ suscepit. S. Theodardus Traiectensium Episcopus substitutus. S. Lambertus Traiectensium Ecclesiæ substitui debet Episcopus, Episcopatu Traiectensium ceteris dignior. Pharamundus ad Episcopatum Traiectensem contra ius & fas promouetur: tandem non tantum ab Ecclesia Traiectensi, sed etiam a tota Prouincia expellitur. Lambertus pius Pater Traiectensium, Pastor ouibus restituitur, & in Cathedra Traiectensium decenter relocatur. [Anselmus Canonicus Leodiensis,] Anselmus Canonicus Leodiensis post Harigerum suam a S. Theodardo historiam exorditur, & hæc tradit: B. Theodardus in Sede Traiectensi succedit: huic Lambertus Patronus noster ex nobilissima Traiectensium stirpe, quo a Sede Cathedrali expulso, deuotio filiorum Ecclesiæ Traiectensium, Pastoris damnum reminiscitur, Lambertum ad Sedem Episcopij reducunt, rursus in Cathedra Pontificali sublimant. Denique S. Lamberto successit Hubertus. Hic cum ossibus B. Lamberti Leodium transtulit Sedem Episcopij, quæ eatenus habebatur Traiecti. Hæc ille. Similia tradit in additionibus ad Anselmum Ægidius a Leodio monachus Aureæ-Vallis: [Ægidius a Leodio:] B. Theodardus, inquit, in Sede Traiectensi successit: huic venerabilis Patronus Lambertus, quem filij Ecclesiæ Traiectensis ad Episcopij Sedem reducunt. Venerandus Præsul Hubertus a Clero & populo Traiectensi honorifice suscipitur, & in Cathedra Pontificali inthronizatur. Ipse est, qui ab oppido Traiectensi transuexit Leodium Sedem Episcopij. Hæc ibi, quæ lib. 3 Diatribæ cap. 7 prolixiut enarrantur. En clarißima testimonia non Traiectensium, sed quinque Leodiensium, virorum antiquorum, grauium, incorruptorum. Contra quos tamen exceptionem dari sibi postulat auctor Vindiciarum: si aliter Episcopos hosce Traiectenses appellent, quam vt eo nomine habitatio, non Sedes caputue gentis ac diœcesis intelligatur. Quid ergo significant ab iis, qui res gestas Episcoporum ex professo tractarunt, toties repetitæ eæ voces, [horum sententia clarissima repetitur,] Traiectum Vrbs Episcopalis Sedis, Vrbs propria, Sedes propria Episcoporum, Traiecti Cathedra Episcopalis, Cathedra Pontificalis, Sedes Cathedralis, Sedes Pontificalis, Sedes Episcopij, Solium Pontificale, Episcopatus Traiectensis, Prouincia Traiectensis, Episcopi Traiectensium, Episcopi Ecclesiæ Traiectensium, Pontifices Ecclesiæ Traiectensis, Pastores & Patres Traiectensium, ab Traiectensibus Episcopi electi? Producantur, qui hisce contraria tradant, aut hæc negent, aut certe nemine habitationis, hospitij aut domicilij vsi sint.
[49] Opponit Vindex § 2: Contrariam opinionem tuentur apud nos, id est, Leodienses, quicumque antiquitatem & verum amant. Pro ea scripsit Chappauillæus, [An Chappauillæus nuper Vicarius Leodiensis negarit, & primus quidem, Sedē Traiectensem?] nuper Canonicus & Vicarius Leodiensis, eumque secuti varij. Hæc ibi. Veneratur antiquitatem Chappauillæus, eamq; sinceram atque intactam tradit. Vtinam alij eum secuti essent! Inspiciatur pagina VII Florum Ecclesiæ Leodiensis, vbi Vitæ S. Lamberti scriptores Leodienses referuntur a nobis laudati, Godeschalcus, Stephanus, Renerus, Anselmus, Ægidius, quorum verba ex Chapauillæo protuli: at longe diuersa substituit Florilegus ille. Chapauillæus repertum in MSS. codicibus hunc titulum edidit: Gesta Pontificum Tungrensium, Traiectensium, & Leodiensium: Qui eum secuti sunt, expunxerunt nomen Traiectensium.
[50] Alios illius opinionis auctores protuli lib. 3 Diatribæ cap. 2, qui noluerunt cum antiquis suis Episcopis, aliisq; religiosißimis atque integerrimis viris Leodiensibus, eum honorem, quem a nongentis annis tribuerunt antiqua monumenta, S. Lamberto concedere. Sed quid opponent Martyrologio Romano? In eo illustre hoc elogium, quo antiqui a nobis indicati approbantur auctores, refertur XVII Septembris: Apud Leodium B. Lamberti Episcopi Traiectensis, [S. Lambertus Episc. Traiectensis dicitur in Martyrologio Romano.] qui cum regiam domum zelo religionis increpasset, a nocentibus innocens occisus, aulam regni cælestis perpetuo victurus intrauit. Hactenus lux meridiana, adeo larga ac pura splendet, vt quicumque antiquitatem & verum amant etiam apud Leodienses, hanc non opinionem, sed claram veritatis demonstrationem non poßint non amplecti; nisi malint fateri, de S. Lamberto nihil sciri, erasis, vt dixi, euulsisq; antiquis monumentis.
[51] At nostra, inquit aduersarius § 8, pro veritate tuenda vnica peremptoriaque ratio est, in Conciliis, & a Summis Pontificibus Episcopos nostros Tongrenses vocatos esse. Agimus hic de XXI sanctis Episcopis Traiectensibus, quorum primus S. Seruatius est, vltimus S. Hubertus: de quorum Sede nullus Pontifex, qui secus ac nos statuerit quidquam, adfertur. [Episcopi Leodienses a Pontificibus dicti Tungrenses, non Traiectenses.] De nomine Tungrorum post translatam Traiecto Leodium Episcopalem Cathedram vsurpato egimus lib. 3 Diatribæ cap. 8, ostendimusq; Stephanum exactißimum scriptorem, a quo SS. Theodardus & Lambertus appellantur Episcopi Traiectenses, & Sedes, Cathedra, Solium Episcopale attribuitur vrbi Traiecto, semet in Epistola dedicatoria scribere humilem Tungrorum Episcopum, resumpto nomine Tungrorum pro Leodiensi, non vero Traiectensi. Sint ergo Episcopi Leodienses a Summis Pontificibus ad annum vsque ⅠƆCCCCXXI appellati Episcopi Tungrenses, vti etiam Stephanus se Episcopum Tungrensem scribit: nihil inde conficitur contra XXI Episcopos Traiectenses, quos Ecclesia in SS. Amando & Lamberto agnoscit, Episcopos Traiectenses extitisse, & Traiectensium rexisse Ecclesiam.
[52] At § IX hic titulus præfigitur: In Conciliis, quæ peremptoria est auctoritas, vocati Tongrenses. Proferantur Conciliorum decreta, canones, aliaue statuta, & liti finis imponetur. [In Conciliis nihil scitur de Sede Traiectensi decretum.] De D. Seruatio, inquit, quin Tongrensem se ipse vocarit, ambigi non potest ex Sardicensi, Ariminensique Conciliis & Agrippinensi Synodo, in quibus solis nomen eius legitur. At qua fide isthæc ita inculcantur? Fuerunt ea Concilia habita XX aut XXX annis, antequam in Imperium Romanum irrumperent Chuni, ob quorum ferociam cælesti monitu S. Seruatius Sedem Episcopalem Tungris Traiectum transtulit: qui ergo potuisset in iis conciliis se Traiectensem scribere? Pergit Vindex: A D. Seruatio ad Diuum vsque Domitianum in Synodis nomina Episcoporum nostrorum non leguntur, adeoque inde nil possumus statuere. [neque S. Remigius appellauit Falconem Episc. Tungrensem.] Nisi forsan, additur, Epistolam Diui Remigij producamus in tomum primum Conciliorum Galliæ relatam ad annum ⅠƆXXIV, & inscriptam ad Falconem Tongrensem Episcopum. Sed eius Epistolæ titulus est: Domino vere sancto & in Christo beatissimo fratri Falconi Episcopo Remigius Episcopus, non addito Episcopatus nomine, adeoq; inde in alterutram partem nihil confici potest. Male ergo aduersarius pro titulo Epistolæ producit inscriptionem argumenti per librarium præfixi, vti hisce verbis sibi applicandis vtitur aduersarius § 10. Sed inscriptiones illas non moramur.
[53] De Diuo, inquit, Domitiano res aperta est. In Aruernensi enim Synodo ad annum ⅠƆXXXV ex vulgata Chronologia est hæc subscriptio: [S. Domitianus Episcopus Traiectensis ex propria inscriptione,] Domitianus in Christi nomine Episcopus Ecclesiæ Tungrorum, quod est Traiectum, subscripsi. Vbi diserte vocat se Episcopum Ecclesiæ Tongrorum, non autem Ecclesiæ Traiectensis, licet Traiecti nomen addatur ad exprimendum habitationis locum, Hæc ibi, sed procul hinc, cum suo habitationis loco, nuper excogitato, & antiquis prorsus incognito. Traditur Episcopi Domitiani in Concilio subscriptio, additurq; hæc antiqua interpretatio a Sixto V Pontifice Maximo in sua Conciliorum editione approbata: [& antiqua interpretatione,] scilicet ideo Traiecti nomen addi, quia a Tungris Sedes Episcopalis in Traiectum translata est, atque inde postea ad vrbem Leodiensem. Et ita intellexerunt proxime secuti auctores, Baudemundus, Godeschalcus, Milo, Vsuardus, Hucbaldus, Stephanus, Notgerus, aliiq;, quorum auctoritatem cum Sixto Pontifice Maximo tuetur Ecclesia in Martyrologio, dum agnoscit eos Traiectenses Episcopos & Traiectensium rexisse Ecclesiam; non vero Tungrensium, nisi addatur quod est Traiectum. Quæ verba in Aurelianensi Concilio subintelligenda sunt, licet diserte non exprimantur. Idem proinde dixi & dico de Concilio V Aurelianensi iudicium esse debere. Occlamatur hoc a me sileri non bona fide. Quoties ea verba contorquere in aduersarios potui in mea Diatriba! at modestiæ caußa tacui. Certe plenam solutionem dedi, imo vltra quam ipse requirere aduersarius posset, qui cum quadam contumelia, superuacuam Diatribam, & superuacuas quæstiones nuncupat. Dico ergo iterum, S. Domitianum Episcopum Traiectensem interfuisse Conciliis Aruernensi & Aurelianensi cum Episcopis quam plurimis Aquitanis procul a Germania II degentibus, qui tum lege Romana Theodosij vtebantur, ac Romani appellabantur, quibus vt clariorem Sedis suæ cognitionem daret Domitianus, sub scripsit secundum Notitiam antiquam Prouinciarum ac Ciuitatum Galliæ, illis maxime notam, [Traiectum caput Ecclesiæ, olim Tungrensit.] cui tamen Sedis Traiectensis, quam tunc tenebat, & sub qua Tungrinuper euersi erant, nomen adiunxit. Est ergo Traiectum, non Aduatuca, caput Ecclesiæ Tungrensis in istis Conciliis nominatum. Verum opponitur dici posse, voces istas, Quod est Traiectum, assumentum esse alicuius interpolatoris. Hoc vltimum aduersarij effugium est, scilicet hactenus bene insita atque ædificata euellere ac destruere. Quidni potius dicat librarios, has voces, Quod est Traiectum (cum viderent similes aliis Episcopis in Aurelianensi non appositas, neque enim necesse erat) tamquam superfluas expunxisse? Id enim facilius a stupidioribus fieri potuit, quam ita apte apponi. Et hoc siluit, qua fide? Fateatur ergo rem de Diuo Domitiano apertam non esse, imo sententiæ suæ eam aduersari.
§ VIII Diœcesis Traiectensis late diffusa: monasteria in ea extructa, aliaque a S. Amando præclare gesta.
[54] Diatribam de Episcopatu Traiectensi a nobis excusam in tres distinximus libros: [Diœcesis Traiectensis, late diffusa.] horum primus ipsum veluti Episcopatus corpus ostendit, populos videlicet ad eum pertinentes, eiq; subiectos. Exordimur ab ipsa Sedis Traiectensis distinctione, quia aliqui hanc & Vltraiectinam ad Rheni antiquum alueum pro vna eademq; habuerunt. Capite II indicantur antiqui Eburones, Sunici, Condrusi, Pæmani, Segni, Cæresi populi diœcesis Traiectensis, finitimi Coloniensi, Treuirensi, & Remensi Episcopatibus, vti capite III Aduatici, Tungri, Bethasij, Taxandri, finitimi antiquæ diœcesi Cameracensi. De quibus breuitatis studio nihil hic repeto, contentus indicasse curioso lectori, & Belgicæ antiquit atis studioso, istic ea a me examinata esse, & Philippum Cluuerium atque alios æui nostri Geographos emendatos.
[55] Capite IV protuli Masacos, Masegauos vel Maselandos, ad fluuium Mosam, quam accolæ Masam dicunt, [Traiectum Masacorū, seu Maselandia, vrbs primaria,] & horum primariam fuisse Traiectum probaui: ex qua vrbe Masacorum, siue in districtu Mosegauiæ, primaria, extra ditionem Tungrorum, cum Sedes Episcopalis a S. Huberto Leodium transferretur, resumptum est nomen Tungrorum, trecentis & amplius annis ab Episcopis Traiectensibus non vsurpatum. Erat namque, teste Godeschalco Leodiensi, auctore coætaneo, Leodium villa non magni nominis: hinc ab illa nomen Episcopatui imponere minus honorificum videbatur. Placuit ergo a ditione Tungrorum, in qua Leodium, eiusdemq; tractus vicina vrbe, in qua olim Sedes Episcopalis fuerat, nomen Episcopale repetere, potißimum quia, si verum Florilegus Leodiensis narrat, Leodium prædium erat Ecclesiæ Tungrensis. Ne ergo successoribus reditus ad priorem Sedem Traiectensem foret ita facilis, relicta est illius Sedis appellatio; quod vrbs ea extra Tungros esset in ditione Masacorum, seu Masegauia aut Maselandia. Rancida hæc aliis visa nomina, quæ Regia sunt & Imperatoria. [agnita in diplomatis Regum & Imperatorum:] Traiectum in comitatu seu pago Maselandiæ fuisse confirmant in suis diplomatis Arnulphus Rex, postea Imperator, Zuendeboldus Rexillius filius, Carolus Simplex Rex Francorum. Ea diplomata exhibent Miræus in Notitia Ecclesiarum Belgij cap. 44, 46 & 49. Christophorus Brouwerus lib. 9 Annalium Treuirensium, vti fusius diximus citato cap. 4 Diatribæ nostræ. In diuisione regni Lotharij inter Ludouicum Regem Germaniæ & Carolum Caluum Regem Francorum, omnis ea Masacorum ditio distincta est in duos Comitatus, superiorem & subteriorem Masau, seu Masegau.
[56] Eginhartus Caroli Magni Imperatoris Cancellarius, vir scientia, doctrina virtuteq; eximius, lib. 4 Historiæ translationis SS. Marcellini & Petri cap. 8 apud Surium 2 Iunij, [pagus Mosanus apud Eginhartum,] Gangluden, vulgo Gangelt, oppidum prouinciæ Iuliacensis, aliquot a Mosa leucis distans, fundum regium in pago Mosano esse tradit. Quo tempore floruerunt SS. Lambertus & Hubertus Episcopi Traiectenses, [& tempore Episcoporum Traiectensium] præerat Austrasiis Pipinus Herstallius, pater Caroli Martelli, de quo Brouwerus lib. 7 Annalium Treuirensium pag. 435 hæc habet: Diploma vetus inspeximus, quo ipse, Pipinus in villa Bagoloso, regnante iam tum Dagoberto, iacens ex morbo S. Willibrordum prædio Suuestra donat, quod prædium ipse ad riuum cognominem in pago Mosariorum situm esse confirmat, [pagus Mosariorum in diplomate Pipini Herstallij:] atque vt in nepotum Grimoaldi & Drogonis filiorum sit tutela, cauet. Denique cum propter morbi magnitudinem subnotare non potuisset ipse, Plictrudi coniugi dat negotium, vt ipsa donationem subscribendo corroboret. Quæ Theofridus in Vita S. Willibrordi ita confirmat: Idem munificus Princeps sub chirographi conscriptione anno IV Regis Dagoberti VI Nonas Martij tradidit illi Willibrordo villam in pago Mosariorum sitam, & a præterfluentis fluuij nomine Suestram nuncupatam, & egregiæ Blittrudis sagaci industria, ab ingenuis viris pecuniæ impendiis comparatam. Est Suestra, siue Sustera, illustre nobilium virginum monasterium cum oppido adiuncto, circiter ter mille passus a Mosa remotum, [Masaci populi apud Tacitum.] e regione fere Masaci, seu Masecæ oppidi, Traiectum inter & Ruremundam. Nec procul ab Sustera distat relatum ante Gangluden. Demum ostendi lib. 1 Diatribæ cap. 5 Tacitum lib. 4 Historiarum eosdem Masacos appellare, & Sunicis, Tungris, Bethasis & Caninefatibus finitimis populis coniungere: quæ hic nil opus est repetere. Caput ergo gentis Masacorum, Mosariorum, Mosanorum, seu Maselandorum, fuit Traiectum, quam totius prouinciæ vrbem maximam dixit Ægidius a Leodio; vbi & Reges solitos fuisse commorari colligimus ex diplomate Childerici Regis, quo donationes monasteriis Stabulensi & Malmundariensi confirmat. Datum, id est, quando fecit mensis September dies VI, anno VIII regni Domni Childerici Regis, Traiecto feliciter. Annus is erat Christi ⅠƆCLXXII, quo S. Theodardus Ecclesiæ Traiectensis Episcopus loca monasteriis donata cum Hodone Domestico & forestaris regiis iussus est determinare: non ergo anno ⅠƆCLV occisus, vt tradunt Bucherius, Fisen, atque alij, quorum opinionem auctor Vindiciarum Ecclesiæ Tungrensis vulgatam Chronologiam, vocat, ac Belgis Gallisque sequendam statuit. Sed quomodo hi manifeste in tempore Sedis horum Episcoporum errant, ita idem inferre cogitur eos in vrbe Sedi aßionanda errare potuisse. De Chronologi infra agemus.
[57] Quantum S. Amandus in hac diœcesi Traiectensi excolenda laborarit, hic paucis inquirimus. Inter familias illustriores, quas arctiori vinculo ad virtutem excitatas Christo coniunxit, [S. Amandus ad pietatem instituit familias SS. Bauonis & Pipini,] prima censeri potest S. Bauonis, ditißimi apud Hasbanos Principis, cuius mater & filia, quibus idem dicitur nomen Adeltrudis fuisse, & soror Adilia habitæ sunt conspicienda sanctitate fœminæ. Altera fuit & ipsa nobilißima familia B. Pipini Ducis, qui apud Austrasios Maior-Domus palatio Dagoberti 1 eiusq; filij S. Sigeberti præfuit. Huius vxor S. Itta, siue Iduberga, filiæq; SS. Gertrudis & Begga Ecclesiastico cultu honorantur. Hic Pipinus sacrum corpus S. Hermelindis Virginis leuauit e tumulo, & sacrarum Virginum monasterium Meldariæ in præfectura Cumptichensi prope Thenas oppidum instituit, prædiis multis locum ditans. [fundatorum monasteriorū Meldariæ & Caluimontis:] Quibus Virginibus vt diuinum sacrificium Presbyteri, ex monasterio S. Bauonis, quod in vicino monte, Teutonice Calfmont, situm erat, adiuncti sunt. Sed neutrum monasterium nunc subsistit. vt allatis verbis scribit Molanus in Natalibus Sanctorum Belgij XXIX Octobris. Quin ea istic consilio impulsuq; S. Amandi a SS. Bauone & Pipino erecta sint monasteria, vix fas ambigere est.
[58] S. Gertrudis, vt in eius Vita legitur XVII Martij, patre Pipino humanis exempto, inhærens matris in viduitate permanentis vestigio, cum quotidie multimodis sanctitatum incrementis famula Dei proficeret, venerabilisque mater eius maximas curas animo peruolueret, quatenus cogitata ad effectum perduceret, contigit venerabilem Episcopum Amandum ad eius domum aduentare, qui tunc in Dei rebus Magnus habebatur. Tunc venerabilis Itta depoposcit, [monasterium Niuellense consecrat,] vt ab eo sibi sacrum velamen imponeretur, & ex sua domo monasterium consecraret. Quod & factum est. Nam non solum se, sed & omnia, quæ habere potuit, libentissime Domino deuouit. Illa fuere celeberrimi monasterij Niuellensis exordia, [eius Abbatissæ SS. Iduberga & Gertrudis,] cui post S. Idubergæ matris obitum filia Gertrudis, ab illa olim attonsa, præfuit Abbatissa, totumque regiminis pondus in se solam recepit. Eadem beatißima Gertrudis magna cum veneratione peregrinos suscepit SS. Foillanum Episcopum & Vltanum fratres S. Fursei, eisq; in villa hæreditatis suæ monasterium Fossense supra Namurcum, inter amnes Sabim & Mosam, extruxit. Coluntur S. Foillanus Martyr XXXI Octobris, 1 Maij S. Vltanus. Hanc Fossensem Abbatiam pago & Comitatui Lummensi attribuit, & Stephano Episcopo Leodiensi confirmat anno ⅠƆCCCCVII Ludouicus Rex, Arnulphi Imperatoris filius.
[59] Otto primus Imperator diplomate anno ⅠƆCCCCLXVI dato, in Notitia Ecclesiarum Belgij a Miræo cap. 62 relato, confirmat Niuellensibus hæreditatem S. Gertrudis, sitam in pago Tessandria, super fluuio Struona, in villa quæ dicitur Bergom. Hilsundis Comitissa Striensis, vxor Ansfridi Comitis, sed ab eius thoro separata, illoq; Episcopo Vltraiectino ordinato, fundatura monasterium Thorense, nobilium Virginum, prope memoratum ante oppidum Masecam, in quo ipsa filiaq; eius Benedicta monasticam amplexæ sunt vitam, pro dote inter alia donauit ecclesiam de Stryen, [eiusdem S. Gertrudis Oratoriū consecrat S. Amandus in oppido Gertrudis Berga,] quæ est consecrata in honore Mariæ Virginis, Montem-littoris, vbi beatissima Gertrudis corporaliter conuersata est, & cellam habet a S. Amando consecratam. vti in diplomate anno ⅠƆCCCCXCII signato refertur apud eumdem Miræum cap. 73. Dictum Bergom, seu Mons-littoris, nunc Berga seu Mons-S. Gertrudis dicitur, estq; oppidum prouinciæ Hollandicæ, quamuis in vlteriori Brabantiæ ripa non procul Breda situm, olim Traiectensis, ac postea Leodiensis, nunc Siluæducensis diœcesis. Est ibidem vltra fretum Bisboßium insula, cuius regiunculæ caput est ante indicatum Stryen.
[60] Altera Pipini & Idubergæ filia fuit S. Begga, primo nupta Ansegiso Duci, filio S. Arnulphi Episcopi Metensis (ex quorum stirpe prognati Pipinus Herstallius, Carolus Martellus, Pipinus Breuis Francorum Rex, Carolus Magnus Imperator) tum mortuo marito vidua, [S Gertrudis soror S. Begga monasterij Andanensi fundatrix.] acceptis e Niuellensi S. Gertrudis sororis monasterio sacris Virginibus, nouum monasterium ad Mosam infra Namurcum, Adanæ, siue Andennæ, condidit, quod Ad-septem-ecclesias (tot enim ab ea istic extructæ hodieq; visuntur) solet appellari. Quæ omnia vti sanctorum parentum sororisq; Gertrudis gloriosam famam honoremq; amplificant, ita non minima pars laudis debetur S. Amando sanctissimæ huius familiæ rebus diuinis Doctori ac Magistro.
[61] [Harum consanguineæ SS. Gudila,] Eidem familiæ sanguine copulata S. Gudila Virgo, vt in huius Vita dicitur VIII Ian. cap. 1. ex ipso fonte a Gertrude sancta eius nepte suscepta, ad eius pedes adulta, saleque diuinæ legis litterarum imbuta est. Imo & S. Pharaildis, cuius Vitam dedimus IV Ianuarij, [Pharaildis,] a B. Gertrude cognata sua de sacro fonte leuata, litterisque instructa pietatem a teneris annis egregie coluit. Habetur ea S. Gudilæ soror a Molano aliisque. Fuit certe Gudilæ soror Raineldis Virgo & Martyr, [Raineldis, Amelberga.] quæ XVI Iulij colitur. Earum mater S. Amelberga a dicto Pipino nuptui tradita Witgero Comiti, sed aliquot procreatis liberis, maritus Lobiensibus monachis adiunctus, ipsa velamine sacro ornata, totam se Deo dedicauit Malbodij apud S. Aldegundem, quam supra diximus a S. Amando in sponsam Christi sacratam. De S. Alena in Comitatu Bruxellensi, discipula S. Amandi habita, iam ante egimus.
[62] Ad Sabim fluuium, secundo ab vrbe Namurcensi lapide, monasterium idem Amandus extruxit, [Ad Sabim Monasterium a S. Amando conditum.] atque ad honorem S. Petri Apostoli Deo consecrauit, vbi antiquitus fuisse congregationem sub regula monastica viuentium nomen loci Moustier, seu Monstier, indicat. Adseruantur istic in ecclesia collegiata Monasteriensi Reliquiæ S. Fredegandi, illuc tempore Normannorum translatæ e monasterio Quercolodora prope Antuerpiam, cui illum præfuisse Abbatem supra diximus. De hac Translatione agitur in Officiis propriis XVII Iulij, ad quem diem, monasterij illius conditorem fuisse S. Amandum, testantur Molanus in Natal. SS. Belg. Miræus in Fastis Belg. & Fisen in Floribus Eccl. Leod. qui eadem repetit cap. 3 Vitæ S. Amandi. Est nunc monasterium nobilium Virginum Canonicarum XVII, & collegium X Canonicorum.
[63] [Templa S. Amandi Gela,] Ex antiquioribus Brabantiæ Baroniis est Gela apud antiquos Taxandros oppidum cum territorio satis amplo, vbi altera parochialis ecclesia sane elegans S. Amando dicata est, altera S. Dympnæ Virgini & Martyri, quæ XV Maij colitur. Aliud S. Amandi antiquum sacellum Traiecti fuit, [Traiecti,] nunc intra septa collegij Societatis Iesu. Plurimi ipsum S. Amandum huius oratorij auctorem faciunt. In agro Iuliacensi prope Marcodurum Patronus est S. Amandus ecclesiæ siue sacelli Girbertzrodensis, [Girbertzrodæ.] vt constat ex antiquo loci huius Missali anno ⅭⅠƆCCCCLXXXVIII renouato.
§ IX Sclauis ab S. Amando in Carinthia prædicatum Euangelium. Apud VVormatienses, & Argentoratenses antiqui Episcopi: aliqui Amandi appellati, & Sancti.
[64] Sclaui anno XIII belli Gothici, Christi ⅠƆXLVII, & sequentibus, transito Danubio inter alias prouincias Carinthiam obtinuerunt, [S. Amandus Sclauu in Carinthia prædicat.] diu sine Rege: graui dein ab Hunnis seruitute oppreßi, Regem elegerunt Samonem, natione Francum, cuius industria libertatem recuperarunt. Fuit hic Samo ex pago Senonago in antiquo Bracbanto ad Sennam fluuium, (vt supra coniectauimus) oriundus, in Regem electus anno Chlotharij II Regis Francorum XL, Christi ⅠƆCXXIII, regnauit annis XXXV, vt ex Procopio, Fredegario aliisq; diximus ad Vitam B. Domitiani Ducis Carinthiæ V Februarij § 4. Accepta horum Sclauorum, eorumq; Regis Samonis, notitia, S. Amandus, instructus etiam fortasse litteris consanguineorum Regis, in eodem pago Senonago religione Christiana iam ante institutorum, vltra Rhenum, Danubiumq; profectus est, æstuans desiderio aut hanc gentem, eiusq; Regem, ad fidem Christi adducendi, aut martyrij palmam consequendi. Quid præstitum sit ab eodem Sancto in reliqua Germania, prorsus silent antiqui. Recentiores Episcopatus Wormatiensem & Argentoratensem ab eo administratos tradunt: sed veremur, ne similitudines nominis decepti ei attribuerint, quæ ab aliis sanctis Episcopis, etiam Amandis appellatis, præclare fuere gesta.
[65] Wormatiæ Vangionum vrbe Sedem olim Episcopalem fuisse manifestum est ex Synodo Agrippinensi sub Constante Constantini Magni filio, [VVormatiæ olim inter primos Episcopos Amandus,] post Consulatum Amantij & Albini, IV Idus Martias, anno Christi CCCXLVI, habita. Interfuit huic Synodo Victor Vangionum Episcopus, qui, cum alij, si qui forte ante eum fuerint, ignorentur, paßim in Catalogis primus Wormatiensis Episcopus scribitur. II Amandus, qui cum innumera ciuium multitudine ad portam S. Seruatio, Episcopo Tungrensi, obuiam ruit Wormatiam intranti; vti in huius Vita XIII Maij tradit Iocundus Presbyter. Ægidius in additionibus ad Harigerum de Episcopis Tungrensibus & Traiectensibus cap. 26 scribit S. Seruatium Wormatiæ appropinquantem, [S. Seruatium hospitio excipit:] magnifice a B. Amando vrbis Præsule susceptum esse. Quæ totidem fere verbis in aliis Actis MSS. S. Seruatij reseruntur. Mortuus est S. Seruatius Traiecti, quo Sedem Episcopalem Tungris transtulerat, anno CCCLXXXIV cum aliquot annis ante elapsis limina Apostolorum inuisisset, eaque occasione Wormatiam venisset. III Vangionum Episcopus habetur Carolus. IV Crotoldus. VIII S. Rudpertus, siue Rupertus, quem Acta eius antiqua XXVII Martij tradunt anno II Childeberti Regis Austrasiorum, Christi ⅠƆLXXVII, in Wormatia fuisse Episcopum, sed magna eiectum iniuria, primum Salisburgensem Episcopum factum. Aliorum quatuor sequentium Antistitum, qui eam Ecclesiam rexerunt, nomina intercidisse in tanta Chunorum, Gothorum, Wandalorum, Alamannorum, aliorumq; Christianæ religionis hostium persecutione tradunt Bruschius, Demochares, Cratepolius, Claudius Robertus, aliiq; Catalogorum Episcopalium scriptores.
[66] X Episcopus habetur S. Amandus eius nominis secundus, qui, teste Bruschio, tanta religione ac tantis miraculis etiam claruit, [alter ibidem Amandus Episcopus,] quibus doctrinam Christianam confirmauit Deus, vt ei senatus populusque vrbis Vangionum, templum gratitudinis ac pietatis ergo post mortem statuerent, quod hodie adhuc in suburbio situm, S. Amandi parochia dicitur. Præerat Ecclesiæ Wormatiensi S. Amandus anno VI regni Dagoberti 1 apud Austrasios, [an. 626,] is est Christi ⅠƆCXXVI aut sequens, quando II Kalendas Octobris Dagobertus Rex e consilio procerum, [sub Dagoberto Rege,] Pipini Maioris, Arnulfi Metensis Episcopi, & Chuniberti Coloniensis Archiepiscopi donauit Ecclesiȩ Wormatiensi ciuitatem Laudemburgensem. Quam donationem approbarunt postea Childericus Rex Austrasiorum, Pipinus Rex Francorum, eiusque filius Carolus Magnus, vti ex huius priuilegio constat, signato anno XXX regni illius. Hoc deinde priuilegium confirmarūt Ludouicus Rex, Otto Imperator, Henricus Rex, Rudolphus Rex Romanorum: quæ diplomata referuntur a Marquardo Frehero in libro de Lupoduno, posteris Laudemburgo dicto. Testatur & Bruschius in S. Amando, X Episcopo Wormatiensi, originale diploma Dagoberti Regis suo tempore adhuc integrum fuisse, in archiuis Episcopi Wormaciensis. Bertramus Limburgius, collegij Societatis nostræ olim apud Vangiones Rector, de Sanctis vrbis Wormatiensis a nobis interrogatus, respondit anno ⅭⅠƆⅠƆCXXXVIII, corpus S. Amandi huius nominis II, Episcopi Wormatiensis, adseruari in Cathedrali æde, in eiusque honorem extructum templum parochiale extare in suburbio, dictum S. Amandi, eiusque festum celebrari XXVI Octobris; [colitur 26 Octobris.] ac Lectionem in Breuiario Wormatiensi recitari de S. Amando Belgij Apostolo, nulla facta Sedis Wormatiensis mentione. Hæc ille. Sed diuersus plane est S. Amandus II Wormatiensis ab S. Amando Traiectensi, & hoc senior, iam tum Episcopus, cum iste apud Bituriges inclusus degebat, tiro adhuc vitæ spiritualis.
[67] [Argentorati Amandus Episc an. 346:] Est ibidem ad Rhenum fluuium nobilißima Argentoratensium Ecclesia, sub Imperatoribus Romanis Sede etiam Episcopali exornata. Certe in supra indicata Synodo Agrippinensi, anno Christi CCCXLVI habita, condemnationi Euphratæ Episcopi Coloniensis subscripsit Amandus Argentinensium Episcopus, fassus se suis epistolis ad eum deponendum ante etiam consensisse. Num aliqui ante eum ibidem Episcopi fuerint, & quinam, defectu scriptorum sciri nequit. Auctor Vitæ S. Deicoli, Lutrensis in Burgundia Abbatis, quam XVIII Ianuarij ex Lutrensibus membranis edidimus, de S. Amando aliisq; vrbis Argentoratensis Patronis circa annum ⅠƆCCCCLXV hæc scripsit cap. 1: Ciuitas Argentina, quæ vulgarico vocabulo Strasburch vocatur, exceptis Reliquiis principalibus, proprios se gaudet habere Patronos, quos a Domino suscepit veræ fidei fundatores, & Diuini verbi prodigos seminatores, id est, [eius istic olim Reliquiæ adseruata:] Amandum, Iustinum, Arbogastum, Florentium, & alios nonnullos, quorum nomina in beati ordinis albo superna illa regio sine fine tenet coaxata. Hæc ibi, agiq; de sanctorum Patronorum reliquiis toto capite innuitur: in quo Floriaci monasterij dicuntur Patroni SS. Benedictus & Scholastica, vrbis Sueßionis S. Sebastianus Martyr, & sic de reliquis. Primus ergo fidei apud Argentor atenses fundator dicendus est senior Amandus, qui aliquot seculis vixit ante S. Amandum Episcopum Traiectensem, cuius sacras Reliquias semper magna cum veneratione fuisse apud Elnonenses adseruatas, ex infra dicendis certo constabit. In antiquo Breuiario Argentinensi, anno ⅭⅠƆCCCCLXXVIII, & ⅭⅠƆCCCCLXXXIX excuso, [colitur 26 Octob.] celebratur XXVI Octobris festum S. Amandi Episcopi Argentinensis, Lectionibus, quæ ad Matutinum recitantur, ex Vita S. Amandi Episcopi Traiectensis decerptis: vnde aliis errandi occasio data est, maxime quod eodem die etiam colatur S. Amandus Episcopus Traiectensis ob Reliquias ea luce translatas.
[68] Iacobus Wymphelingus in Catalogo Episcoporum Argentinensium, anno ⅭⅠƆⅠƆVIII excuso, de origine huius Episcopatus hæc refert: [perperam isthic S. Amandus Traiecten. dicitur Episcopus primus fuisse.] Dagobertus Austrasiorum & Alsaticorum Rex, cognita sanctitatis & virtutum Amandi fama, ipsum, vt ex Traiecto vocatus, primis Argentinensis Ecclesiæ Antistes præficeretur, effecit anno ⅠƆXCVI. Scilicet cum bimulus esset Amandus, vt pote anno ⅠƆXCIV natus, quinquaginta demum post annis Ecclesiæ Traiectensi præfectus; cum Dagobertus I, Francorum Rex, aliquot ante annis obiisset, diu licet post aßignatum annum ⅠƆXCVI & ipse natus. Franciscus Guillimannus in Commentario de Episcopis Argentor atensibus, errorem Wymphelingi chronologicum correcturus, tradit S. Amandum ab Dagoberto Magno, Francorum Rege primum Argentinensium institutum Episcopum circiter annum Domini nostri ⅠƆCXL, atque in eius Episcopatus fundationem quidquid iuris aut regiæ superioritatis in Alsatia sibi aut suis quocumque modo competeret, in Amandum & eius in præsulatu legitimos successores liberrime transfudisse. Quæ verba, tamquam ex vetusto scriptore (sed qui ignoratur) deprompta, magni æstimat Iodocus Coccius in Dagoberto Rege cap. 14: additq; ad diem VIII Idus Februarij, quo S. Amandus migrauit, ei publice in Fastis Argentoratensibus honorem haberi. Quo VI Februarij in citato Breuiario perantiquo Ecclesiæ Argentoratensis solenni ritu Officium de S. Dorothea Virgine & Martyre peragitur, nulla facta S. Amandi mentione. Molanus vero in additionibus ad Vsuardum XV Nouemb. hæc habet: Argentinæ S. Amandi Episcopi & Confessoris. Addit Galesinius: qui illius ciuitatis primus Episcopus, sancte factis Euangeliique propagatione, fidelem Christo Domino Ecclesiæque operam præstitit. Hæc illi, quæ Wion & Dorganius, in sui Ordinis honorem, de S. Amando Traiectensi intelligunt. Wionem sequitur Ferrarius in Catalogo Sanctorum, & in noua Topographia, vbi ex tabulis Ecclesiæ Argentinēsis, quas ante citarat Galesinius, asserit Amandum primum Aquitaniæ, deinde Argentorati fuisse Episcopum, eo a Dagoberto missum. Sed quas hi tabulas Argentinenses velint, non exprimunt. In citato antea Breuiario Argentinensi Officium dicto XV Nouembris de Feria simulq; de S. Martini Octaua fieri debere præscribitur, absque vlla S. Amandi mentione. Nec alibi de S. Amando a Rege Dagoberto Argentoratum misso apud antiquos scriptores quidquam reperimus. Imo qui præcipuas posseßiones donauit Ecclesiæ Argentoratensi, non Dagobertus senior est, sed eius nepos filius S. Sigeberti, & ipse Dagobertus appellatus, vti alibi pluribus ostendemus.
[69] [Antiqui Episcopi Argentoratenses] Amandus ergo, qui primus Episcopus Argentoratensium habetur, vixit seculo Christi quarto, atque, vt diximus, interfuit anno CCCXLVI Synodo Agrippinensi. Secuti illum in eadem Sede Episcopi, II Iustus, siue Iustinus. III Maximinus. IV Valentinus. quos Sanctos adpellari pingique cum diadematibus, & credi inter Diuos receptos esse, tradunt Wymphelingus & Guillimannus. V Solarius, quem etiam Sanctum nominant Bruschius & Demochares. VI Biulfus Solarij successor a Bruschio statuitur. VII Magnus. VIII Goarinus, seu Garoinus. IX Landebertus. X Rodobaldus. XI Magnebertus. XII Labiolus, aliis Vbiolus. XIII Gundoaldus. XIV Aldus, si tamen alius, tempore Heraclij Imperatoris, inquit Wymphelingus, id est, tempore Chlotharij II, a quo Dagobertus filius Austrasiis Rex datus est. XV Gando (forte S. Amandus Traiectensis creditus) vir clari ingenij, vt ait Wymphelingus. XVI Vtho. Addit Wymphelingus, de horum patria, genere, vita, morte, sepulchris nihil pene se offendere potuisse. XVII Ansoaldus, teste Bruschio, a Rege Childerico constitutus: attigerit forte primos eius annos. XVIII Rodtharius teste eodem Bruschio, Ducali origine & stemmate natus, ex regiæ curiæ Magistro ac strenuo equestris ordinis viro a Childerico Rege Episcopus constitutus, extruente tunc S. Deodato monasterium Vallis Galilææ, in confiniis Alsatiæ & Lotharingiæ. Huius Deodati in Vosagi eremo socij fuerunt SS. Arbogastus & Florentius: ex his XIX Episcopus fuit a Dagoberto filio Sigeberti creatus Arbogastus, cui XX succeßit S. Florentius, quorum tempora alibi stabilimus. XXI Wicgernus. Hic cellam monachorum quȩ iam Ettenheim-munster vocata est, de rebus B. Mariæ fundauit, de quo in testamento Heddonis. Ita Wymphelingus. XXII Wandelfridus. XXIII Heddo, siue Etho, aut Ethico, filius Ethiconis, fratris S. Odiliæ Virginis, Alsatiæ Comitis, nati patre Adalrico, siue Athicone, & matre Beresuinda, sorore Reginæ Bilichildis, vxoris Childerici Regis.
[70] [viginti tres ab an. 346 ad 744.] Est autem dictus Heddo, siue Etho, factus Argentoratensium Episcopus anno ⅠƆCCXXXIV, quo etiam anno Carolus Martellus Frisiam vastauit, vti illa apud Hermannum Contractum coniunguntur. Zacharias Papa inter Episcopos Galliæ & Germaniæ, quibus epistolam VI, a Sirmondo tomo I Conciliorum Galliæ relatam, scripsit circa an. ⅠƆCCXLIV, Heddum Strateburgensem numerat: En viginti tres Episcopi, qui ab anno CCCXLVI vsque ad annum ⅠƆCCXLIV per quatuor secula Ecclesiæ Argentoratensi ab S. Amando vsque ad Heddonem præfuerunt. Nec plures aliarum Sedium Episcopi reperiuntur, inter illos, qui dictæ Synodo Coloniensi anno CCCXLVI cum S. Amando Argentinensi intersuerunt, eosq; qui in citata Epistola Zachariæ Papæ memorantur. Nam Rotomagenses referuntur Eusebius & Reginfridus; inter quos fuerunt Episcopi XXI. A S. Seruatio vltimo Tungrensi ac primo Traiectensi, ad S. Hubertum Traiecti sederunt XX, post eum Leodij S. Florebertus, ac dein Fulcarius in epistola Zachariæ memoratus. Apud Ambianenses inter Eulogium & Rambertum quindecim solum Episcoporum supersunt nomina, vti quinque tantum inter Iessen & Dauidem apud Spirenses. Eadem fere reliquorum Episcopatuum ratio est, quorum Episcopi Synodo Agrippinensi subscripserunt, & ad quorum successores Epistola Zachariæ missa est. Expensa nobis accurate singulorum succeßio: at ne cui fastidium creet, hic omissa. Vdonem siue Vthonem Episcopum Argentoratensem, quem tradunt Posseuinus, Voßius, aliique seculo Christi decimo scripsisse Vitam S. Amandi Episcopi Argentoratensis, necdum licuit videre.
[71] Habent ergo & Wormatienses & Argentoratenses suum vtrique Amandum Episcopum, [Cultus celebris S. Amandi Episc. 26 Octob. Spiræ & Moguntiæ.] quem anniuersario cultu celebrant XXVI Octobris: qui itidem dies in Breuiario Spirensi anno ⅭⅠƆCCCCLXXVII & ⅭⅠƆⅠƆIX excuso S. Amandi Episcopi veneratione dicatus est, quando in Officio Ecclesiastico tres Lectiones ad Matutinum recitantur ex Vita S. Amandi Episcopi Traiectensis. Eodem die in Breuiario Moguntino anno ⅭⅠƆCCCCXCV & ⅭⅠƆⅠƆVII vulgato recolitur memoria S. Amandi Episcopi. Et hæc hactenus dicta sufficiant de regionibus, per quas Dominicæ vineæ cultor Amandus, Traiectensium Episcopus, velut imbrifera nubes circumquaque pluendo discurrit, vti prædicat totidens verbis Hucbaldus in Vita S. Aldegundis cap. 1.
§ X Chronologia stabilita a natiuitate S. Amandi vsque ad annum Christi ⅠƆCXXXVI.
[72] [Chronologia æuo S. Amandi,] Qvod Kalendis Februarij ad Vitam S. Sigeberti Regis probatum est, eius hic iubemus meminisse lectores, scilicet Francorum Regum stirpis primæ Merouingicæ temporibus discernendis non fuisse adhibitos annos Christi, Pontificum, Imperatorum, Consulum Romanorum, aut etiam, nisi in quibusdam Conciliis Indictionum: sed solis annis Regum inuicem succedentium indicatis, [solā Regum successione nixa.] solita tum dirimi discrimina temporum. Reges autem Francorum, sub quibus vixit S. Amandus, sunt hi: Chlotharius II, Dagobertus, S. Sigebertus apud Austrasios, eiusq; frater Chlodoueus II apud Neustrasios, tum huius tres filij, Chlotharius III, Childericus primo solum Austrasiæ, dein etiam Neustriæ moderandis habenis adhibitus, ac Theodericus: quorum regni tempora accurate demonstrauimus I Februarij ad Vitam S. Sigeberti Regis §§ IX, X, XI & XII, & in Diatriba de Episcopatu Traiectensi lib. 2.
[73] Character temporis certißimus in testamento S. Amandi proponitur, dum annus signatur Theoderici Regis II, dies XV Kalendas Maij: post quem infra probabimus S. Amandum VI Februarij vita functum esse anno Christi ⅠƆCLXXXIV. Hic nodum implexißimum apprehendunt, qui tribus & viginti annis prius, eius obitum referunt ad annum ⅠƆCLXI: quos infra suo loco refutabimus, postquam pari passu ostenderimus & natiuitatem eius & reliqua gesta serius reponenda. Annos eum vixisse vniuersim nonaginta plerique cum Milone censent, [Nascitur S. Amandus circa annū 594,] ac proinde natum anno ⅠƆLXXI. Nobis verosimilius videtur, natum eum esse anno ⅠƆXCIV, dies VII Maij Natiuitati illius dicata est in antiquo MS. Martyrologio Tornacensi monasterij S. Martini, his verbis: Nonis Maij in pago Aquitaniæ prouinciæ Herbatilico, natiuitas S. Amandi. Ita menses tres ad complendum nonagesimum ætatis annum requirentur. Hic annus natiuitatis a nobis constitutus, mox in eius ad S. Austregisilum Archiepiscopum Bituricensem accessu firmabitur.
[74] Ab infantia, inquit Baudemundus, sacras Amandus litteras edoctus, cum iam adolescentiam transiens in robur migraret virile, [degit adolescens in Ogia insula:] Ogiam insulam petiit, vbi viso miræ magnitudinis serpente perterritus puer est, sicut ipsa patiebatur ætas. At deinde blandis a patre sermonibus irretitus, vt rursus secularem sumeret habitum, relicto solo parentibusque Turonos petiit, vbi ad sepulchrum S. Martini, coma capitis abscissa, adeptus est Clericatus honorem. Posthæc Bituricas ciuitatem petiit, a S. Austregisilo, eiusque Archidiacono S. Sulpitio, clementissime susceptus. Hæc Baudemundus, quem in eumdem modum Milo exponit. At Harigerus Abbas, Dum puer, inquit, adhuc esset, Ogiam insulam expetiuit, & viso serpente pro puerili ætate extimuit. Et post modicum tempus pater eum tentauit a monasterio abstrahere; sed negotio imperfecto puerum sanctum nolens reliquit. [Bituricas venit:] Philippus narrato ad S. Austregisilum aduentu, Agebat, inquit num. 15, pubertatis annos B. Amandus in adolescentiæ flore primæuo, feruorem spiritus ab ætatis feruore non diuidens. Quæ ante annum Christi ⅠƆCXII, cum ætatis XVIII expleret S. Amandus, fieri non potuisse satis est manifestum; vt sic, quo tempore in Ogia insula vixerit, facile statui poßit.
[75] [cuius vrbis Episcopi obierunt, S. Sulpitius Seuerus anno 591,] Decessores Episcopos Bituricenses habuit Austregisilus SS. Sulpitium Seuerum, Eustasium, & Apollinarem, quorum primus e vita migrauit anno Christi ⅠƆXCI, id est, Childeberti Regis XVI, & Gunthramni XXX, vt qui non inde procul tunc Episcopus viuebat, scribit Gregorius Turonensis lib. 10 Historiæ Francorum, vbi annis Regum cap. 24 propositis, hæc cap. 26 subdit: Obiit & Sulpitius Bituricæ vrbis Pontifex, cathedramque eius Eustasius Augustidunensis Diaconus est sortitus: quæ ad diem XXIX Ianuarij, Sulpitij natalem, explanata. Ioannes Chenu Bituricensis, in Notitia Archiepiscoporum & beneficiorum diœcesis Bituricensis describenda diligens, [S Eustachius anno 602,] tradit S. Eustachium eam Ecclesiam annos XII rexisse, extremumq; diem obiisse pridie Kalend. Ianuar. anno iuxta computum positum secundo & sexcentesimo ad exitum dilapso. Huius successorem S. Apollinarem tradit idem Chenu annos IX sedisse, [S. Apollinaris 611:] ac III, (alij II) Nonas Octobris obiisse: ergo anno Christi ⅠƆCXI, aßignato vtrique tam Eustasio quam Apollinari anno vltimo imperfecto: vt citius non potuerit ordinari S. Austregisilus, in cuius Vita auctor synchronus XX Maij ista scribit: Mortuo Bituricensi Episcopo Apollinari, suffectus est Austregisilus, quam functionem duodecim annis præclare administrauit, [succedit S. Austregisilus,] quemadmodum ab Angelo ei nocte illa fuerat prædictum, cum primos fines vrbis esset ingressus, & diluculo narrauit Sulpitio Diacono, qui ei postea in Episcopatu successit, anno scilicet Christi ⅠƆCXXIV. De S. Sulpitio Pio egimus XVII Ianuarij, ex cuius Vita cap. 2 constat, S. Austregisilo Episcopo facto, Theodericum Regem Burgundionum, cui suberant Bituriges, adhuc vixisse. Vbi is anno Christi ⅠƆCXIII prosluuio ventris extinctus est, Chlotharius II monarchiam Francorum occupauit, magno statutæ a nobis Chronologiæ firmamento. Venerit ergo S. Amandus ad Austregisilium Episcopum anno Episcopatus eius primo, Christi ⅠƆCXII, quo seu puer, [hunc adit S. Amandus circa an. 612.] seu in adolescentiæ flore primæuo, annos agebat pubertatis, & sic adolescentiam transiens in robur migrabat virile, annos, vt diximus XVIII natus. Quam procul ab hac ætate absunt alij, secundum quos S. Amandus anno DLXXI in lucem editus, Bituricas dici deberet venisse quadraginta & vnum natus annos!
[76] Hoc posito fundamento progredimur. Bituricis, teste Baudemundo, cellulæ inclusus, tribus ferme militans lustris, [ibi cellæ inclusus ad 15 annos:] pane & aqua corpus suum sustentauit: quibus lustris annos quindecim exprimunt Anonymus Aquitanus, Milo Poëta, Harigerus & Philippus Abbates. Sic ergo, inquit hic, annis fere quindecim viro Dei viuitur, sub SS. Austregisilo & Sulpitio Pio, ad annum vsque Christi DCXXVII, [dein it Romam circa an. 627,] quo Romam prosectus: hic a S. Petro sibi apparente admonitus, in Gallias ad verbum Dei prædicandum est reuersus. Milo hoc itinere Romano relato librum primum concludit his verbis:
Volui hoc complere libello,
Quæ iuuenilis adhuc, sed non iuueniliter, egit:
Aptum opus, vt iuuenis iuuenem laudare mererer.
Annum tum ex nostra supputatione agebat Amandus ætatis suæ quartum & trigesimum, quo maturam satis iuuentutem complerat. Secūdum alios necessario egisset annum ætatis LVII, omnemq; iam pridem prætergressus iuuentutem, seniles dudum attigisset annos, tantis laboribus, quos hactenus enarrauimus, perferendis minus aptos.
[77] Philippus Abbas infra in Vita num. 20, Regem Chlotharium designat, a quo aliisq; Sacerdotibus S. Amandus Roma regressus, dicitur coactus in Episcopum ordinatus. Verum quia eius in conuertendis ad fidem Christi hominibus peritia ratioq; agendi Regi ceterisq; innotescere primum debuit, [ordinatur Episcopus circa an. 628.] vix hæc ante annum ⅠƆCXXVIII, quo Chlotharius succedente Dagoberto, defunctus est, peragi potuisse arbitramur. Huic ordinationi sacer est XXVI Octobris, ad quem diem MS. Kalendarium Benedictinum ita habet: Ordinatio S. Amandi Episcopi Traiectensis superioris & Abbatis Elnonensis. Martyrologium MS. Treuirense S. Martini: Treueris ordinatio & translatio Amandi Episcopi Confessoris. Degebat Dagobertus Rex apud Austrasios, & frequenter Treuiris, vt istic potuerit contigisse dicta ordinatio, cui ab aliis adiuncta est Translatio Elnone facta. Ast vrbem Traiectensem substituunt Molanus, Wion, Menardus: Traiecti ordinatio episcopatus S. Amandi, & Elnone cœnobio translatio corporis &c. Ferrarius in Catalogo: Traiecti ad Mosam S. Amandi Episcopi: annotatq; ordinationem intelligi aut translationem. Omißa vrbe ita legitur in antiquo Martyrologio MS. Lætiensi: Elnone monasterio translatio corporis S. Amandi, & ordinatio eius, & dedicatio basilicæ ipsius, & dedicatio basilicæ S. Mariæ perpetuæ Virginis. At sequenti die hæc apud Wionem & Molanum leguntur ex Martyrologio Elnonensi: Sexto Calendas Nouemb. Elnone Commemoratio ordinationis S. Amandi Episcopi, quæ licet præcedenti die, sicut & translatio corporis & dedicatio facta fuisse credatur, tamen hac die specialius recolitur.
[78] Quid quoque anno Episcopus consecratus gesserit, quamuis tam exacte demonstrari nequeat, ex multis tamen certisq; instrumentis reliqua eius acta probabili indicio ad sua conabimur tempora reuocare. Ac primo, [Gentibus prædicat: an. 629:] accepto Pontificatus honore, inquit Baudemundus, cœpit Gentibus verbum Domini euangelizare: interq; alia pietatis opera, pueros transmarinos captiuos pretio dato redimebat, ac spiritali regeneratos lauacro, litteris imbui præcipiebat. Theodericus Abbas in Vita S. Bauonis I Octobris, tradit, Gandauensibus tum euangelizasse verbum Dei; sed videntem parum se proficere, Romam abiisse: apud Papam de infructuoso in infructuosam gentem suo labore conquestum; iterum ab eo in opus Euangelij animatum, Gandam a reditu rursus aggressum esse. Chronicon etiam Bauonianum, sed multis post seculis scriptum, apud Sanderum lib. 4 rerum Gandauensium cap. 3 tradit, quinto ante anno Gandaui a S. Amando prædicatum, atque ara Mercurij subuersa, ecclesiam constructam esse, sed ab incredulis biennio ante destructam, quam S. Amandus auctoritate Aicharij Nouiomensis Episcopi, litterisque Dagoberti Regis munitus, Gandauum redierit. Anno ergo XXIX supra sexcentesimum Gandenses aggressus, eos videtur aliquamdiu excoluisse: [it secundo Romam an. 630.] inde anno eius seculi XXX Romam iuisse, reuersusq; intellexisse oratorium, forte in priuatis ædibus ante erectum, a feroci illa gente, a qua omnes Sacerdotes, teste Baudemundo, se subtraxerant, deiectum fuisse: tum miseratus eorum errorem, impetratis per S. Aicharium epistolis Dagoberti Regis, [Gandaui prædicat an. 631,] intrepide illuc anno ⅠƆCXXXI perrexisse. Ibi plurimas perpessus iniurias, cæsus, in flumen præcipitatus, a sociis relictus, alimentum propriis acquisiuit manibus: ac captiuos innumeros redimens, sacro baptismate emundauit.
[79] Hæc Gandaui. Tornaci interim sibi sociisq; cellam habebat; in quam mortuum patibulo detractum curauit deferri, [Tornaci mortuum suscitat:] precibusq; ad Deum fusis, ad vitam illum reuocauit. Quo miraculo diuulgato, ecclesiæ monasteriaque circumquaque exstrui cœpta. [monasteria construit an. 632:] Forte Lutosanum & Rotnacense intelliguntur in antiquo Bracbanto, non procul Tornaco sita. Notitia tunc quoque inita in reliquo Bracbanto, pago Senonago, ac vicina Hasbania, in quibus locis degebant B. Pipinus Dux, pater SS. Gertrudis & Beggæ; Walbertus parens SS. Waldetrudis & Aldegundis; Witgerus, a quo progenitæ SS. Gudila & Rainildis, omnes viri Principes, & magno in honore habiti in aula Dagoberti Regis, qui circa annum ⅠƆCXXXII, vt scribit Fredegarius in Chronico cap. 58, tanta prosperitate regale regimen regebat, vt etiam gentes, quæ circa limitem Auarorum & Sclauorum consisterent, eum prompte expeterent: vt ille post tergum illorum iret feliciter, & Auaros & Sclauos ceterasque Gentium nationes vsque manu publica suæ ditioni subiiciendum fiducialiter spondebat. [Sclauos adit an. 633:] Præfuisse tunc Sclauis Samonem Francum ex pago Senonago oriundum, supra diximus: quem ea occasione S. Amandus ad fidem Christianam allecturus, vltra Danubium in Carinthiam vicinasq; prouincias profectus, annum ⅠƆCXXXIII, quantum colligimus, in eam expeditionem insumpsit.
[80] Interea Rex repudiata Gomadrude vxore, Nanthildem monacham coniugem acceperat, imo, teste Fredegario cap. 60, luxuriæ supra modum deditus, tres habebat ad instar Reginas, [incontinentia Dagoberti culpatā, in exilium relegatur an. 634:] & plurimas concubinas. Hanc Regis incontinentiam simul atque redarguit S. Amandus, eo iubente e regno eius fuit expulsus circa annum ⅠƆCXXXIV. Præerat tum Charibertus, Dagoberti frater, magnæ parti Aquitaniæ, Hispaniis viciniori: quo tunc se recepisse S. Amandum, notitiamque cum S. Rictrude contraxisse supra ex huius Vita auctore Hucbaldo diximus. Ibi tum Vascones in fide & pietate instituti: ac forte Vauri monasterium conditum. Dagobertus interea anno regni sui VIII, [S. Sigebertum baptizat an. 635.] Christi ⅠƆCXXXV, Ragnetrudem stratui suo adsciuit, de qua eo anno habuit filium, nomine Sigibertum. Ita non sine hactenus statutæ Chronologiæ firmamento testantur Fredegarius cap. 59, Monachus S. Dionysij in Gestis Dagoberti cap. 24, Aimoinus lib. 4 cap. 20. Tum S. Amandus, qui ad loca maritima Aquitaniæ perrexerat, ad Anglo-Saxones conuertendos in Britanniam insulam nauigandi opportunitatem expectaturus, ab exilio a Rege Dagoberto reuocatus, S. Sigebertum baptizauit Aurelianis, Chariberto Rege eum de sancto lauacro excipiente: & quod multum renuerat S. Amandus, suscepit in filium sibi spiritualem,
Illum docturus diuina lege Magister.
Quæ pluribus Fredegarius cap. 62, Baudemundus & Milo infra in Vita prosequuntur. Nec diu superfuit Charibertus Rex, anno sequente, regni Dagoberti IX, Christi ⅠƆCXXXVI, vita functus. Quæ omnia prolixe exponuntur I Februarij, ad Vitam S. Sigeberti § 9.
§ XI Chronologia S. Amandi firmata ab anno ⅠƆCXXXVI vsque ad ⅠƆCL. Triennium Episcopatus Traiectensis.
[81] Beneuolum Dagoberti Regis animum nactus Amandus, ad pristinas rediit stationes, [Gandaui cœpta monasteria octo annos regit,] ac potißimum Gandauense reuisit sacellum, vbi dein monasterium conditum, S Petro & reliquis Apostolis dicatum, quod postea S. Bauonis appellatum est. Aliqua etiam iacta fundamenta monasterij in Blandinio, SS. Petro & Paulo postea sacrati. Hoc cœnobium, teste Chronographo Blandiniensi, S. Amandus in propria persona, vna cum capella Gandensi, quæ postea S. Bauonis nuncapabatur, octo annos rexit, idque, vt ex successorum tempore constabit, ab anno ⅠƆCXXXVI, [ab anno 636:] post baptismum S. Sigeberti pace quieteque restituta. Certe annis octo sequentibus S Amandum Gandaui sæpius fuisse arbitramur, indeque crebrius vicinos populos inuisisse, tam ad dextram Scaldis ripam Antuerpienses, Bracbantos, Hasbanos, Neruios, quam ad alteram Flandros, Sueuos, Cortracenos, Tornacenses, & fluuij Scarpi accolas, eosque frequenti pabulo diuini verbi sanctorumque Christi Sacramentorum refecisse, quibusdam ecclesiis seu monasteriis ad augmentum Diuini cultus constructis ac bene dispositis. [Elnonense extruit anno 638:] Quo tempore non deficiens Dominicæ vineæ cultor, locum designauit Elnonensi monasterio exstruendo, eumq; a Rege Dagoberto impetrauit anno regni XI, Christi ⅠƆCXXXVIII, quo is filium suum Sigebertum in regno Austrasiæ, teste Fredegario aliisq;, sublimauit. Locum conceßit Rex tum propter totius regni ac prolis ad regnum promotæ stabilitatem, tum propter animarum salutem, vt verba diplomatis supra dati declarant. Florebant eo tempore sancti coniuges Adalbaldus & Rictrudis, quatuor sanctorum liberorum parentes: [S. Clotsendem de sacro fonte suscipit anno 640.] e quibus S. Clotsendem de sacro fonte suscepisse S. Amandum circa annum ⅠƆCXL diximus ad S. Adalbaldi Vitam II Februarij § 4. Huius auia S. Gertrudis istic quoque viuebat, Hamaticensis monasterij fundatrix & Abbatissa, consilio S. Amandi in rebus suis constituendis vsa. S. Autbertus anno ⅠƆCXLIII Cameracensibus Episcopus datus, annos tres & triginta ei Sedi præfuit: cui fidelem operam nauasse S. Amandum alibi ostensum.
[82] Dagoberto Rege rebus humanis exempto XIV Kalendas Februarij anni ⅠƆCXLIV, [Chlodoueo II & S. Sigeberto regnantibus,] succeßit in Neustria & Burgundia Chlodoueus II. at S. Sigebertus Austrasiorum integrum adeptus est regnum. Eodem anno S. Florbertum vtrique monasterio Gandensi præfecit Abbatem Amandus, vt ipse liberius apud vtrumque Regem rem Ecclesiasticam coram promoueret, [S. Florbertum facis Abbatem Gandensem, anno 644,] tum vt Elnone sæpius commorari posset, ac vicina monasteria vel erigere, vel fouere erecta. Fundum etiam, in quo Marchianense monasterium extrueretur, a S. Adalbaldo acceperat. Postquam autem ecclesiam S. Petri in Blandinio constructam S. Florberto Abbati commiserat, Marchianensem quoque, in honore eiusdem beati Apostoli, in præfati Ducis Adalbaldi allodio conditam esse, [monasterium Marchianense extruit anno 645,] refertur in Chronico Marchianensi: quod sub initium regni Chlodouei circa annum DCXLV & sequentem factum est. Huic monasterio perficiendo & ornando, teste Hucbaldo in Vita S. Rictrudis, idem Præsul Amandus discipulum suum præfecerat S. Ionatum venerabilem virum, ordine monachorum colligendorum præscripto. Defuncto interim S. Aichario Episcopo Nouiomensi XXVII Nouembris anni ⅠƆCXLV, subrogatus est S. Eligius, atque anno III Chlodouei, XIV Maij, Dominica ante Rogationes siue Ascensionem Domini, anno Christi DCXLVI, cum S. Audoëno Episcopo Rotomagensi consecratus.
[83] [S. Ioanni Agno defuncto anno 646] Quo eodem anno vita functus est S. Ioannes Agnus Episcopus Traiectensis XXV Iulij, qui dies sacro eius cultui dicatus: de eius electione hæc scribit Harigerus cap. 39: Regnum Austrasiensis Franciæ Dagobertus adolescens administrabat. Lotharius pater eius quatuor regnorum monarchiam solus regebat. Regia vero præcepta edicuntur, B. Ioannem Traiectensem fore Episcopum a cunctis acclamatur: [sub Chlothario facto Episcopo Traiectensi,] consentiunt omnes, vniuersi lætantur: rapitur, inthronizatur. Quod factum ante annum Chlotharij XLII, Christi ⅠƆCXXV, quo Dagobertus adolescens, necdum ducta vxore Austrasiam tantum septemtrionalem, in qua Traiectum, regebat. Annos Ioannem minimum viginti eam Ecclesiam administrasse persuadet morientis senectus ab Harigero indicata: B. Ioannes, inquit, cursum vitæ præsentis explens, in bona senectute vita decessit. Huius S. Ioannis Agni tempora innuit Sigebertus Gemblacensis in Vita S. Theodardi, de quo infra agemus, vbi tunc, antequam S. Amandus illum Episcopatum suscepit, ait, Ecclesiam Traiectensem magna possessionum suarum quantitate fuisse mutilatam: in eo scilicet Episcopi senio. In vulgata Chronologia Bucherij, Fiseni aliorumq; S. Ioannes Agnus dicitur sex tantum annos Episcopus fuisse, idq; ab anno ⅠƆCXXXI vsque ad annum ⅠƆCXXXVII, sed nulla addita ratione. At nostram epocham sequentia firmabunt. Mortuo ergo die XXV Iunij anni ⅠƆCXLVI Ioanne Agno, [substituitur S. Amandus,] S. Amandus a Rege & Sacerdotibus coactus ad regendam Treiectensium Ecclesiam, Pontificalem suscepit Cathedram, & per triennium vicos & castra circumiens verbum Domini constanter omnibus prædicauit. Hæc Baudemundus, quem Anonymus ex MS. Chesnæi ita explicat: Tunc vir Dei Amandus a Rege coactus, & a Sacerdotibus iussus, & a populo electus, Traiectensium Ecclesiam regendam suscepit. [regit] Castra, vicos, villas circumiens, prædicando, arguendo, obsecrando, per triennium viam Dei populo demonstrabat, multique ad viam pœnitentiæ sunt conuersi. [per tres annos:] Harigerus etiam tradit, ipsum suscepto pastorali officio, commissorum sibi sollicitudinem gerentem vicos & castra per triennium circumiuisse, ac verbum vitæ annuntiasse. Triennium illud, quo hanc Ecclesiam rexit S. Amandus, terminamus annis Christi ⅠƆCXLVII & duobus sequentibus. Rex autem Austrasiorum Sigebertus, annos decem natus, ex suo erga S. Amandum Patrem spiritualem affectu, eiusq; consilis intimus S. Chunibertus, Episcopus Coloniensis vrbis, ac Germaniæ II, in qua Traiectum erat metropolis; S. Modoaldus Episcopus Treuirensis, Amandi gentilis, ex eadem nempe oriundus Aquitania, frater S. Idubergæ, de qua mox agemus; S. Autbertus Episcopus Cameracensis; quorum omnium diœceses Episcopatum Traiectensem circumcingunt aliiq; Sacerdotes persuaserint, vt Traietensem Cathedram susciperet.
[84] In hac diœcesi B. Pipino Duce XXI Februarij anno ⅠƆCXLVI humanis exempto, S. Itta, siue Iduberga vidua, soror S. Modoaldi Episcopi Treuirensis, [consecrat monasterium Niuellense,] secundum vitans matrimonium, a S. Amando Traiectensi Episcopo diuinitus ad eam directo, sacrum velum sanctæque religionis habitum suscepit, vt in Vita S. Modoaldi legitur XII Maij. imo ex domo eius consecrauit monasterium Niuellense, vt supra diximus ex Vita S. Gertrudis: cui cellam consecrauit etiam in Monte-littoris, iam Monte seu Berga S. Gertrudis dicto. Tum Franciæ monarchiam Chlodoueo gubernante, cum Sigeberto fratre, degebat in Hasbania Bauo, [S. Bauonem instruit,] qui in coniugio animum ad superna inflectebat, mundique deliciis spretis virtuti egregie studebat, & monachum viuebat laicus, vt in eius Vita refert Theodericus Abbas. Quod autem postea mortua vxore S. Amandum secutus fuerit, vt infra dicetur, innuit antea quoque eius præceptionibus ad illa virtutis studia fuisse informatum. De Calfmontano S. Bauonis monasterio, alteroq; ad Sabim in eadem Traiectensi diœcesi a S. Amando extructo supra actum. Præfectus ab eodem Marchianensi cœnobio S. Ionatus Abbas, loco monachorum, [S. Ionato Marchianensium, Vrso Elnonensium, tunc Abbatibus.] sanctimoniales, prout sibi visum fuerat, aggregauit, occupato tunc sui Episcopatus Traiectensis administratione S. Amando, a quo Elnonensibus tum datum fuisse Vrsum Abbatem tradit Buzelinus lib. 2 Annalium Gallo-Flandriæ. Quæ omnia confirmant impensos hoc triennio labores Hasbanis, Taxandris, ceterisq; diœcesis Traiectensis populis. Eam antem Ecclesiam ac diœcesin ne prius existimetur gubernasse, faciunt quæ plurima ante ad Scaldim, Scarpumq; fluuios, vt diximus, gesta ab eo præclare. Bucherius, Fisen aliique præfuisse Amandum Ecclesiæ Traiectensi, vel vt loqui malunt, Tungrensi, annis ⅠƆCXXXVIII & duobus sequentibus tradunt.
[85] Verum, quod præcipuum statutæ hactenus Chronologiæ robur est ac præsidium, quo tempore Ecclesiam Traiectensem administrabat Amandus, [A S. Martino Papa,] Ecclesiæ vniuersæ præfuit S. Martinus Papa, Roma per Theodorum Calliopam auectus, vt ipse epistola XV testatur, feria quarta XIII Kalendas Iulias. Imo præcedentem Dominicum diem ait conuenisse in XVI Kalendas Iulias, ergo anno Christi ⅠƆCLIII, cyclo Solis XVIII, littera Dominicali F. Ante quod tempus, teste Anastasio Bibliothecario, viro in Actis exilioq; eiusdem indagandis studioso, rexerat Ecclesiam annos sex, [anno 647 electo,] creatus anno Christi DCXLVII. Ab hoc Pontifice S. Amandum epistola missa petiisse onere Episcopatus Traiectensis liberari, constat ex ipsius Martini ad eum responso. Quæ epistola Actis Concilij Lateranensis, anno Constantis Imperatoris VIII, die III Nonas Octobris, Indictione VIII, [petit liberari onere Episcopatus Traiectensis an. 649,] (ergo anno ⅠƆCXLIX) habiti subiuncta est, editaq; a Philippo Abbate infra in Vita cap. 5. Ex relatione, inquit S. Martinus, iuxta tenorem tuæ Fraternitatis epistolæ, præsentium latoris, laborum tuorum certamen cognouimus. Suggestum est namque nobis, eo quod Presbyteri seu Diaconi, aliique sacerdotalis officij, post suas ordinationes in lapsu coinquinantur: & propterea nimio mœrore Fraternitatem tuam adstringi, [ob Cleri inobedientiam.] velleque pastorale obsequium pro eorum inobedientia deponere, & vacationem ab Episcopatus laboribus eligere &c. Quæ Baudemundus paucis his verbis expreßit: Multi etiam, quod dictu nefas est, Sacerdotes atque Leuitæ prædicationem illius respuentes, audire contempserunt. Eadem narrant Auctor Aquitanus, Harigerus, Milo, cuius hi sunt versus:
Triste nefas, qui debuerant agnoscere primi,
Ac verbum Domini plebi monstrare sequendum,
Ecclesiæ gradibus prælati rite Ministri,
Reiiciunt, spernunt, contemnunt, despiciuntque,
Postponunt pellūtque probum per probra Patronū,
Quo sibi nil lucri, sed maxima damna tulere.
[86] [Tempore Dagoberti nec S. Martinus Papæ sedit nec Traiecti S. Amandus:] Plura ista huc congerimus, quo clarius liqueat de eodem tempore agere & S. Martinum Papam, & hos Vitæ S. Amandi scriptores: ac perperam hæc transferri ab Harigero & Philippo ad regnum Dagoberti aliquot ante annis vita functi, ad cuius tamen regnum, vnde aberrandi occasio data est, S. Martini Pontificatum retulit Hucbaldus XXX Ianuarij cap. 1 Vitæ S. Aldegundis: at magis a vero abreptus Chronographus Blandiniensis apud Sanderum annum V Pontificatus S. Martini enormi mendo coniecit in annum Christi ⅠƆCX, regni Dagoberti XIV. Decepti forsan fuere hi auctores, vsitata Baudemundo transitionum formula, qua indicato S. Sigeberti baptismo pergit: His ita gestis, adueniente obitus sui die, Treiectensium Episcopus feliciter migrauit ad Christum. Verum idem Baudemundus regnum Childerici, quod XIX annis ab obitu Dagoberti distat, mox Episcopatui Traiectensi annectit, his solum tribus interpositis connexionum formulis, Næc multo post, his ita peractis, & eodem fere tempore vir sanctus Domini Amandus Childericum adiit Regem: neque vlla expreßa temporis mora, sed his solum positis verbis, aliquantis diebus. An ergo etiam sub Childerico Rege Traiectensem Ecclesiam rexisse Amandum dicemus? Sed his obiter indicatis ad epistolam S. Martini Papæ redeamus, in qua de Sigeberto Rege, non Dagoberto, hæc præscribit S. Amando: [sed Sigeberti R. Austrasiæ,] Sigebertum præcellentissimum filium nostrum, Regem Francorum prosuæ Christianitatis remedio consultissime admone, atque precare: dirigere nobis ex corpore Fratrum nostrorum dilectissimos Episcopos, qui Sedis Apostolicæ legatione fungi debeant. Misit vna S. Martinus Acta Synodi Romanæ cum epistola encyclica, vt ab Episcopis regni Sigeberti congregata Synodo confirmarentur: quod etiam eum egisse apud Chlodoueum fratrem eius liquet ex Vita S. Eligij, in qua dicitur S. Martinus Papa fidem omnibus orthodoxis consentientibus contra hæreticos in Concilio editam cum subiuncta epistola Galliarum partibus destinasse, [& Chlodouei II Neustria.] mandans & obtestans Regem Francorum Chlodoueum, vt viros eruditos Catholicos sibi adminiculum ob hæresim comprimendam faceret destinari: vbi tum Eligius cum sodali Audoëno libentissime perrexisset, nisi ei quædam caussa impedimento fuisset. Ita Audoënus in Vita S. Eligij. Eadem fere leguntur in Vita S. Audoëni XXIV Augusti.
§ XII S. Amandi tertium iter Romanum. Datus ei successor, non S. Landoaldus, sed S. Remaclus.
[87] Hacvsus occasione S. Amandus, dum Sigerberto Regi indicaret sanctißimi Papæ voluntatem, [S. Amandus relicto Traiecto,] vna ab eodem Romani eundi impetrauit facultatem. Tum ab introitus sui tempore (verba sunt Philippi num. 51) triennio taliter euoluto, cum suam prorsus circa eos (diœcesanos) videret operam profligari, recessit ab eis; priuatus eligens habitare in domo Dei, quam inter transgressores titulo dignitatis excellere. Et, vt refert Baudemundus, puluerem de pedibus excutiens, ad alia properabat loca. Quæ etiam in poëmate expreßit Milo. Tunc beatus Confessor Amandus (verba sunt Raineri in Vita S. Gisleni) amabilis Deo & hominibus, [inuisit S. Gislenum:] quem … per triennium fere inuitum tenuit Traiectensis Episcopatus, cum de eodem Episcopio reuerteretur, zelo Dei, vt quondam Elias zelatus, contigit, vt visitandi & consolandi gratia adiret locum, quem incolebat S. Gislenus. A quo vir sanctus cum honorifice esset susceptus, more solito mentes fidelium, qui aderant, recreabat documentis salutaribus, inflammans eas igne Spiritus sancti. Qui imbuti pabulo sanæ doctrinæ, & accensi geminæ dilectionis ardore, ditati insuper cælesti benedictione deducunt sanctum Episcopum tendentem ad Elnone. Ac interposita narratione piscis e fluuio prosilientis, ac prandij sumpti, pergit: His ita peractis, miraculorum patrator Amandus, Elnonenses Fratres reuisit.
[88] Consentit Chronicon Elnonense apud Buzelinum lib. 1 Gallo-Flandriæ cap. 45, [præficit S. Ionatum Elnonensibus:] his verbis: Ionatum Marchianis instituerat B. Amandus primum Abbatem. Verum cum Episcopalem curam renuntiasset, & limina Apostolorum pro tertia vice, adiunctis sibi SS. Humberto de Maricolis & Nicasio Elnonensi monacho & discipulo, [assumptis Nicasio Elnonensi,] petere decreuisset, prædicto Ionato Marchianensi Elnonense cœnobium similiter duxit commendandum. Quæ in Actis S. Humberti XXV Martij ita confirmantur: Cum Humbertus, [& S. Hūberto Abb. Maricolensi,] inquit auctor, ad quemdam locum suæ ditionis peruenisset, superuenit ibi S. Amandus Episcopus cum venerabili viro Nicasio, qui peregrinationis gratia ad Apostolorum limina pergebant. Cum ergo a B. Humberto hospitio recepti & consolati fuissent, [Romam an. 650 proficiscitur:] ipse S. Humbertus eadem deuotionis gratia peregrinationem cum ipsis accepit. Hæc ibi; quæ anno DCL facta sunt.
[89] Romæ aliquamdiu morati sunt, vt codices, quos ante a S. Martino Papa sibi mitti petierat Amandus, maiore otio sibi suisq; monasteriis procuraret. [priuilegia a S. Martino Papa impetrat Ianuario an. 651.] Istic etiam traditur immunitatem aliaq; priuilegia Elnonensi monasterio impetrasse, diplomate mense Ianuario signato, manuq; Amandi Episcopi, bibliothecarij sanctæ Sedis Apostolicæ subscripto; anno igitur ⅠƆCLI. Ex altero S. Martini diplomate, quod sibi tum Blandinienses indultum volunt, constat S. Florbertum illorum Abbatem ab Amando constitutum anno, vt diximus, ⅠƆCXLIV, adhuc eo tempore superstitem floruisse, quem Chronographus Blandiniensis Abbatem anno ⅠƆCXVIII ordinatum tradit, diemq; extremum anno ⅠƆCXXXIX obiisse.
[90] [Secum inde ducit S. Landoaldum,] De reditu S. Amandi ita scribit Notgerus Episcopus Leodiensis in Vita S. Landoaldi XIX Martij: Romam, inquit, deliberauit S. Amandus iterato adire. Romanum vniuersalem Pontificatum Martinus Papa tum administrabat. Cui B. Amandus votum, cuius obtentu venerat, exprompsit: qui, vt sibi ad id opus peragendum suppetiæ mitterentur, poposcit. Destinati sunt ei plures, [cum aliis,] quorum nomina exciderunt, adiutores: inter quos S. Landoaldus Archipresbyter, Amantius Diaconus, quos etiam comitatæ sunt sanctæ Virgines Vinciana & Adeltrudis cum aliis viris & mulieribus septem. Ita Notgerus, qui hæc ad regnum Dagoberti transfert: Per idem fere tempus, inquit, B. Ioannes Tungrensium & Traiectensium feliciter regens Pontificatum, mortem occubuit. Dagobertus Rex, qui patre defuncto anno Christi ⅠƆCXXVIII, rerum potitus auspicabiliter successerat, B. Amandum euocauit, Traiectensium Cathedræ præsidere fecit. Ac mox indicata eius post triennium inde migratione, addit: Incompertum est deinde, quanta temporis intercapedine plebs Traiectenium fuerit vsque ad B. Remaclum sine pastorali benedictione, nisi quia fama ad nos vsque perferente, (post CCCL annos) accepimus B. Landoaldum illic remansisse, & per nouem annos vices Pontificis administrasse. [male Vicarium Sedis vacantis Traiectensis existimatum a Notgero.] Cui opinioni illud nos facile facit accedere, quod refertur idem B. Landoaldus specialem Patronum nostrum, Sanctum scilicet Lambertum prima pueritia nutriuisse. Idem Notgerus, sui non satis memor, ita scribit in Vita S. Remacli III Septembris: Incompertum deinde est, quanta temporis intercapedine plebs Traiectensium fuerit sine Pastore: donec Sigebertum pater Regem Austrasiis anno ⅠƆCXXXVIII præfecit, & in Mediomatricum vrbe sedem habere instituit. Cui plebs Traiectensium cum electione communi Sacerdotum, cum frequentia & audientia Magnatum, cum vociferatione etiam & acclamatione omnium ordinum obtulit tale precum suarum votum, neminem sibi debere nisi Beatum præesse Remaclum &c. Quæ iisdem fere verbis repetit idem Notgerus in Vita S. Hadelini III Februarij cap. I, vbique coniungens Papatum S. Martini, cum regno Dagoberti: vt mirum non sit Harigerum Abbatem, qui suam Historiam collato cum eo studio concinnauit, ab eodem Rege Dagoberto referre, S. Amando Episcopatum esse collatum.
[91] Non defuerunt deinde, qui Notgerum imitati, nouem annos Ecclesiæ Traiectensi S. Landoaldum præfuisse vellent: inter quos Theodericus Abbas, integro seculo Notgero iunior, [Theoderica Abbate,] in Vita S. Bauonis hæc refert: Sanctum Papam Martinum adiit Amandus … animatur datis suppetiis, venerabili Archipresbytero Landoaldo, & Amantio Diacono. Emensis igitur Alpibus Galliam ingressi sunt: cumque videret Amandus messem quidem multam, operarios vero paucos, Landoaldum Traiecti reliquit, vbi & per nouem annos vices Pontificis (nam Ioannes Episcopus nuperrime obierat) administrauit vsque ad tempus S. Remacli. Ita Theodericus alios errores congerens, quasi Ioanni, non Amando Episcopo, succeßisset Vicarius Landoaldus. Similia habet Gemblacensis in Vita S. Theodardi Episcopi Traiectensis, [aliisq;] Renerus & Nicolaus in Vita S. Lamberti, Ægidius cap. 49 ad Harigerum: quos sequuntur Bucherius, Fisen & alij: adduntq;, Landoaldo S. Lambertum studio litterarum initiandum, a patre commissum fuisse. [an instituerit Lādoaldus S. Lambertum puerum,] Cuius institutionis non meminere Godeschalcus Diaconus & Stephanus Episcopus Leodiensis auctores præcipui Vitæ S. Lamberti, Nicolao & Renero multo antiquiores: quorum ille refert cap. 1 traditum eum a prima fere ætate viris sapientibus & historicis, sacris litteris edocendum: at pueritiæ annos excedentem, commendatum esse Theodardo Episcopo Traiectensi, anno ⅠƆCLX ordinato, diuinis dogmatibus & monasticis disciplinis erudiendum: postquam autem ipse adolescens per doctrinam Theodardi sapiens effectus est; virtute adultum … tam cum Pontifice, quam in domo regia militare cœpisse. Hæc Godeschalcus, quibus similia memorat Stephanus Episcopus. [natum circa annum 650?] Vnde constat non videri ante annum ⅠƆCL natum esse S. Lambertum, potuisseq; inter viros sapientes, quorum disciplinæ puer commissus fuit, numerari Landoaldum a S. Martino Papa in Belgium socium adiutoremq; S. Amandi missum. Non tamen continuo probamus, quod post Ægidium censent Bucherius in tabulis Chronologicis, & Fisen lib. 4 Historiæ Leodiensis cap. 1, & in Vita S. Lamberti cap. 4 hunc annum ætatis XXI agentem inauguratum esse Episcopum: quod infra docebimus non ante annum ⅠƆCLXXVII factum fuisse.
[92] Quid interim Episcopatu Traiectensi, cum inde abiret S. Amandus, factum fuerit, silent Baudemundus & Milo. Aderat eo tempore in palatio S. Sigeberti Regis Remaclus, [S. Remaclus ante Episcopus,] infulas Sacerdotales adeptus, vt præsulatus officium gerens omnibus in necessitate sua subueniret: vti testatur monachus Stabulensis in libello Vitæ eius, quem Notgerus integro seculo iunior, quod breuius, quam vt res postularet, conscriptus esset, se extendisse fatetur in Præfatione Vitæ a se editæ, in qua diximus nullam Episcopatus Traiectensis a S. Landoaldo per annos nouem administrati fieri mentionem. Hic ergo vir Dei S. Remaclus, vt in eius Vita dicti auctores referunt, [succedit S. Amando Traiecti,] subrogatur S. Amando, ordinante Dei prouidentia, & rogante Regem plebe, Clero, senatuque Traiectensi: ipso etiam, vt verisimile est, S. Amando Regi persuadente, vt eam dignitatem illi imponeret, & S. Remaclum hortante, vt suscipere dignaretur: se Romæ, vt Martinus Papa rata esse omnia velit, effecturum. Suffectus ergo S. Amando Remaclus anno ⅠƆCL, [anno 650.] sedit annos circiter decem, quos exprimi in Chronico MS. cœnobij Trudonensis, planeq; supponi in Vita S. Trudonis XXIII Nouemb. a Theoderico Abbate illius monasterij supra memorato conscripta, demonstrauimus ad Vitam S. Sigeberti Regis § X, occasione monasteriorum Stabulensis & Malmundarij ab hoc Rege anno VI Episcopatus S. Remacli, Christi ⅠƆCLV extructorum, & triennio post ab eo adhuc Episcopo Traiectensi dedicatorum, vt mirum sit a Bucherio, Fiseno, aliisq; annos illi tres quatuorue solum attribui. Eius quandoque apud Regem fortasse procul a diœcesi agentis, aut ceteroquin monasteriorum illorum ædificatione occupati vices supplere potuit S. Landoaldus, si nouem annis, vt traditur, Traiecti sub eius Episcopatu Archipresbyter vixit.
§ XIII Res a S. Amando præclare gestæ ab anno DCLI ad DCLXIV.
[93] [S. Amandus Roma reuersus an. 651,] In Belgium redux anno ⅠƆCLI S. Amandus, & satis vegeto corpore, annos solum LVII natus, non, vt plures alij statuunt, LXXX; & ad rerum maximarum molitionem egregio præditus animi robore; S. Londoaldo Traiecti relicto, monasteria ante extructa, potißimum Gandensia, reuisit: cuius fama longe lateque diffusa, S. Allouuinus, Bauo dictus, Gandam venit (verba sunt Theoderici in eius Vita) Amandum inuenit, Clericum ait se esse velle. Gauisus Amandus, vbi videt eum nihil cunctari, sed ad omnia sustinenda paratissimi esse animi, gratias agens Deo, quasi carissimum amplexatus filium, inducit in Dominici scholam seruitij, atque in ecclesia Gandensi ante aram B. Petri Apostoli, [S. Bauouem Clericum ordinat,] militiam Christi professum, barba & capillo tonsum, assumit in Clericatum: qui, quocumque diuini sator germinis ibat Amandus, illuc studens subsequi, & indiuisibiliter adhærens Magistri lateri, ardebat sanctæ prædicationis adipe repleri. Imo consensu sui Amandi, & loca Sanctorum & vicinos cœnobitas accingitur circuire, si forte contingeret aliquid ante inexpertum vel intentatum inuestigare, ad quod agendum merito se animare deberet. Quo tempore etiam sibi familiarem fecit Domlinum Thurholtensis Ecclesiæ Presbyterum.
[94] [S. Adalbaldo anno 652 occiso,] S. Adalbaldum, itinere in Vasconiam arrepto, insidiis consanguineorum S. Rictrudis vxoris, anno ⅠƆCLII in agro Petragorico interemptum fuisse diximus II Februarij. Qua occasione, forte adhuc eodem anno labente, S. Rictrudis, vti, tradit Hucbaldus in eius Vita, init cum philochristis sibi familiaribus, maximeque cum Amando sanctissimo Dei Pontifice & capit consilium salubre. [S. Rictrudi suadet castitatem,] Cui ille verus consultor proposuit vitam monasticam. Vsa ergo consilio sui Symmistæ, Deiferi scilicet Amandi, ad opiparum con uiuium Regem cum Optimatibus inuitat, & inter prandendum secundum salubre sui Consiliatoris Amandi inclyti Præsulis consilium, ex sinu suo prolatum capiti superponit iam benedictum ab eodem Pontifice velum, & locum, vbi spiritualibus daret operam exercitiis, cum consilio & auxilio sæpe dicti Præsulis, qui eidem erat a secretis, elegit valde congruum; monasterium scilicet Martianas vocatum, [ac vitam monasticam,] quod ab eodem Pontifice super fluuium Scarp fuerat constructum. Rictrudis post professam Deo viduitatis continentiam, & post sumptum sanctum sanctimonialis habitus indumentum, [assumptam ab ea & tribus filiabus:] tres quoque filias vni despondit Christo in ætate adhuc tenera. Ex quibus S. Adalsendis in iuuentute diem extremum obiit XXIV Decembris. S. Eusebia annos nata duodecim, circiter annum Christi ⅠƆCLVII, post obitum proauiæ S. Gertrudis monasterij Hamatici facta Abbatissa, colitur XVI Martij. S. Clotsendis vero matri in regimine monasterij subrogata, habet suo dicatum cultui XXX Iunij.
[95] Interea, vt tradit Rainerus in Vita S. Gisleni, cum Cellæ oratorium esset fideliter peractum, [oratorium S. Gisleni circa an. 653 consecrat:] deprecatione eiusdem B. Gisleni a sanctissimis Christi Episcopis Autberto Cameracensi atque Amando, cum maximo Cleri plebisque tripudio, sub annum Christi, quantum colligimus, ⅠƆCLIII, in honore Apostolorum, Ecclesiastico more decentissime est dedicatum. Ibi populo pasto prædicatione, nec non corroborato in fide, donato insuper Episcopali benedictione, quidam Comes nobilis, nomine Madalgerus, [S. Vincentium Comitem ad vitam monasticam inducit;] (qui S. Vincentius est) prædicantibus Episcopis, Diuina inspiratione compunctus, fallaci mundo renuntiato, capite est tonsus, præfati Cameracensis Episcopi manibus, ac quia crucem Domini tollendo, vestigiaque illius sequendo, mundo volebat esse mortuus, in Alto-monte, (quod cœnobium tunc extructū) sub regulari habitu est reclusus. Cuius vxor S. Waldetrudis marito consentiens, [imitante maritum S. VValdetrude:] cum in seculari habitu aliquamdiu caste degisset, proles & prædia strenue gubernans, S. Gisleno exhortante Cameracum maturauit adire, atque benedicente S. Autberto Pontifice, sacro induta est velamine, omnibus norma salutis & speculum sanctitatis facta, monasterium Castrilocense, quod est Montibus Hannoniæ, extruxit. [laborat in diœcesi Cameracensi & Tornacensi:] Nec solum adfuit S. Amandus Autberto Episcopo Cameracensi, eumq; iuuit in variis supra indicatis monasteriis ædificandis, sed etiam sæpius adiit S. Eligium Episcopum Nouiomensem, a quo ait S. Audoënus Flandrenses atque Andouerpenses, Frisones quoque, & Sueuos, & barbaros quosque circa littora maris degentes, quos velut in extremis remotos, nullus adhuc vomer prædicationis impresserat, magna parte populi relictis idolis ad verum Deum conuersos esse Christoque subiectos. Quarum rerum nonnullæ Sancti quidem Eligij auspiciis, ab Amando tamen gestæ, in illius diœcesi, videntur.
[96] [S. Bauonem anno 655 includit:] S. Bauo post vitam aliquamdiu solitariam, ac sub S. Florberto monasticam actam, accersito sancto Pontifice Amando & venerabili Abbate Floreberto, integram corpusculi reclusionem obsecrat, ac vix aliquando impetrat; recluditurque manibus sancti Pontificis V Idus Nouembris, anno Christi ⅠƆCLV: a qua reclusione necdum biennio elapso, die prima Kalendarum Octobris anno DCLVII, Angelorum præsentia delectatus, [mortuum sepelit anno 657.] spiritum efflauit, a S. Amando dein sepultus: & quidem secundum Chronicon Bauonianum, anno Abbatis Floreberti XIII: cuius initium retulimus ad annum ⅠƆCXLIV. Aliter sentiunt de hisce annis Christi appositis & Theodericus Abbas in Vita S. Bauonis, & auctor Chronici Bauoniani, qui plurimorum iam sæpius indicatum errorem secuti, Florebertum tradunt Abbatem anno ⅠƆCXVIII constitutum a S. Amando (quem tum apud Bituriges inclusum vixisse supra ostendimus) & S. Bauonem anno DCXXIX inclusum, [non 631.] atque anno ⅠƆCXXXI sancte mortuum: & quidem Martino vniuersalem administrante Pontificatum, quem post sedecim demum annos suscepit. Sed plura magisq; enormia alibi menda. Nam dicitur Bauo vxorem duxisse Chlodoueo Franciæ monarchiam gubernante; cum numquam integram tenuerit, sed solius Neustriæ imperium adeptus sit, & quidem puer adhuc, an. ⅠƆCXLIV a morte Dagoberti patris, Deinde vxore mortua, Gandauum vsque S. Amandum quæsiuit Bauo, Roma reuersum, acceptus a S. Martino Papa sociis Landoaldo aliisque. Præterea apparuit felix anima S. Bauonis, [pro funere Tinteamina mūtit S. Gertrudis,] in ipsa exitus sui hora, longe manenti in monasterio Niuellensi, sanctæ Virgini Gertrudi, vt mitteret linteamina condendo funeri necessaria. Ita Theodericus, qui tamen annum obitus S. Bauonis adstruit sexcentesimum trigesimum primum; quo nata est S. Gertrudis, [nata an. 631,] quæ B. Pipino patre anno ⅠƆCXLVI moriente adolescebat, ac quatuordecim erat annorum: igitur quando mortuus est Bauo secundum calculum nostrum anno ⅠƆCLVII, pertigerat ad annum ipsa ætatis XXVI, [mortua an. 664,] tandemq; XVII Martij anno Christi ⅠƆCXLIV ætatis suæ XXXIII pie deceßit. Consobrinos fuisse SS. Bauonem & Gertrudem tradit Othelboldus, anno ⅭⅠƆXIX creatus S. Bauonis apud Gandenses Abbas, [eius consobrina.] in epistola ad Otgiuam Flandriæ Comitissam, Balduini Barbati coniugem, edita a Miræo in Notitia Belgica cap. 82, vbi meminit libri Vitæ S. Bauonis, quam dolemus modo non extare; nisi a Theoderico Abbate S. Trudonis multo iuniore non recte annis Christi adiunctu interpolatam. Bauone egregio Christi Confessore recentina morte in Domino pausante, atque a B. Amando & Abbate Florberto condigno honore humato, miraculisque coruscante, venit ad monasterium Gandense S. Liuinus, & accipiens ab officio monasterij sumptus, [S. Liuinus martyrio coronatur anno 659,] qui in itinere necessarij sunt, profectus est & in terram properauit, Deo disponente, Brabantiam, vbi apud Escham vicum multis plagis irrogatis decapitatus est pridie Idus Nouembris, vti testatur in eius Vita S. Bonifacius Archiepiscopus Moguntinus. Annus martyrio eius celebris est ⅠƆCLIX, biennio secundum Chronicon Gandense post obitum S. Bauonis elapso.
[97] Sæpius S. Amandum visendorum Antuerpiensium ac fidem Christi docendorum caußa, in castrum, siue oppidum, Antuerpiam venisse non dubitamus; [S. Amadus dedicat Ecclesiam Antuerpiensem circa an. 660,] sed ad hæc tempora, tertium nempe ab obitu S. Bauonis annum referimus ecclesiæ istic in honorem SS. Petri & Pauli extructæ dedicationem, ad annum scilicet Christi ⅠƆCLX, quo S. Eligius XIV Episcopatus sui annum explebat. Eodem tempore cum S. Liuino aliisq; viris Apostolicis in Belgium venit fortaßis S. Fredegandus ab S. Amando Durinensi monasterio, vt supra diximus, præfectus. Calloanis a S. Amando post Traiectenses abdicatas infulas, [extruit monasteria:] verbum Dei prædicatum esse tradunt Baudemundus, Milo aliiq;: postremis nimirum, quos iam retulimus, annis. Inter discipulos S. Liuini numeratur S. Foillanus Martyr, a quo, fratreq; eius Vltano monasterium Fossense, Sabim inter & Mosam, in villa S. Gertrudis hæreditaria, extructum esse supra diximus. Eodem quoque forsan tempore Trunchinij, Ardenburgi, Cortraci condita, quæ antea retulimus, ab S. Amando monasteria, quorum ecclesiæ traduntur a S. Eligio consecratæ.
[98] Extructis monasteriis Altimontensi a S. Vincentio, & Montensi ab eius coniuge S. Waldetrude, S. Aldegundis, huius soror, Bertiliæ matris, nuptias suadentis, illecebras aspernata, a sorore ad monasterium suum euocata est, [S. Aldegūdem Christo cōsecrat circa annum 661.] inq; proposito seruandæ virginitatis confirmata. Inde postea ad SS. Amandum & Autbertum, quos ad Altimontense monasterium venisse intellexerat, profecta, susceptoq; ab iis sacræ religionis velamine in sponsam Christi sacrata, Malbodiense monasterium construxit. Quæ Regibus Chlodoueo & Sigeberto fratre adhuc regnantibus contigisse videntur. Chlodoueo post annos regni octodecim, anno Christi ⅠƆCLXII vita functo, Chlotharius filius primogenitus, eius nominis III substitutus, per annos circiter quatuordecim apud Neustrasios Burgundionesq; regnauit: vti demonstratum est ad Vitam S. Sigeberti Regis Austrasiorum, qui & ipse anno ⅠƆCLXIII piißme mortuus est. Intrusus inde in solium fertur Childebertus, filius Grimoaldi fratris S. Gertrudis: eo expulso, adscitus ad sceptrum Childericus, alter Chlodouei II filius, qui ad obitum vsque fratris Chlotharij solis Austrasiis imperauit. [mortuo anno 664 S. Florberto,]
[99] Chlothario III regnante, mortuus est S. Florbertus monasteriorum Gandensium Abbas, anno regiminis XXI, Christi ⅠƆCLXIV, Kalendis Nouembris. Substituti sunt in monasterio S. Bauonis Aldebertus, apud Blandinienses Ioannes, qui ambo testamento S. Amandi subscripserunt. Chronologiam statutam egregie confirmant Acta Ioannis ex archiuo Blandiniensi a Sandero edita. [Abbates creat Aldebertum S. Bauonis, Ioannem Blandiniensium,] Ibi Ioannes vas Domini electum, mundum, sanctum, temporibus Chlotharij Regis iunicris in hoc tabernaculo Dei custos vasorum Dei efficitur, a S. Amando Abbas Blandiniensibus præpositus: cui obtulit munus omni sanctitate plenum, id est phylacterium, quod a S. Martino Papa impetrauerat, [& huic varia donat.] & cucullam omni veneratione dignam, qua ipse pro Pontificali cultu & honore indui solitus erat, cum ad diuina mysteria celebranda sese præsentaret: & pedum pastorale incuruum, quod tempore deambulationis siue peregrinationis suæ portabat. Quorum aliqua tunc forsan donata, cum S. Amandi testamento Ioannes subscripsit. Cœpit tunc temporis, pergit Auctor, Gandensis pagi territorium, quod primo Apostolicus Pater Amandus, velut cælestis agricola excoluit, & vomere verbi diuini exarauit, sub sanctissimo Patre atque successore suo Ioanne ramos germinis expandere, & fructus vitæ perpetuæ facere. Hæc ibi. [S. Eligio subrogatur S. Mōmelenus an. 665.] Sub Chlothario III mortuus etiam est S. Eligius Kalendis Decemb. anno circiter ⅠƆCLXV. Ei in Cathedram Nouiomensem subrogatus S. Mummolenus: qui & ipse testamento S. Amandi subscripsit.
§ XIV Chronologica distributio rerum ab S. Amando summa iam senectute gestarum; ab anno nimirum Christi ⅠƆCLIV ad ⅠƆCLXXXII; ætatis ipsius LXXXVIII. Tempus Episcopatus SS. Theodardi, Lamberti, Huberti.
[100] Amandus annos natus septuaginta, auctoritate longaque prudentiæ & sanctitatis fama celebris, tota Gallia peragrata, [Ab anno 665 S. Amandus Vascones instruit:] Vascones sub Pyreneis montibus habitantes iterum adiit, siue rogatu S. Rictrudis, vt corpus S. Adalbaldi, aliquot annis ante in agro Petragorico interempti, Elnonem ad suum monasterium, vbi dein sepultum fuit, adueheret (quod ad huius Vitam insinuauimus nobis non improbari) siue vt quos olim tempore exilij Vascones cœperat instruere, iam fidei morumque doctrina perpoliret. Verum illis in cæcitate permanentibus, teste Baudemundo, ad alia demigrauit loca: [monasteris ædificat, an in agro Borbonio?] atque in itinere, cæcus aqua, qua manus Antistes abluerat, aspersus, visum illius meritis recepit. Ad fines deinde Francorum venit, monasteriumque extruxit, vt supra coniectauimus in agro Borbonio, sub Bituricensi diæcesi, vbi etiamnum oppidum S. Amandi nomine extat. Quo eodem tempore, secundum Baudemundum, in loco Nanto, apud Rutenos a Rege Childerico donato, cœnobium condidit, [aliud Nato apud Rutenos:] passusque multas iniurias ab Vceticensi Episcopo, singulari Dei fauore innoxius euasit. Ab eodem Rege Childerico anno regni II Kalendis Augusti, anno Chr. ⅠƆCLXVI impetrauit Barisiacum in Laudunensi agro, vbi extructæ cellulæ præfecit Andream, [aliud Barisiaci an. 666.] vt supra diximus. Ad Belgica sua monasteria fere rediuit, sub annum Christi ⅠƆCLXVII, quo Atrebati corpus S. Vedasti ex templo S. Mariæ Cathedrali ad oratorium suburbanum, [an anno 667 traslationi S. Vedasti adfuerit?] quo loco nunc in altera ciuitate monasterium S. Vedasti visitur, a SS. Autberto & Audomaro solenni pompa translatum est: cui translationi forte S. Amandus, vt supra ostendimus, videtur interfuisse, sed eius nomine expuncto, quidam, rati eum aliquot annis ante mortuum, S. Lambertum substituerunt, decennio integro prius quam hic Episcopus fieret. Ita adfuit S. Amandus eidem Autberto oratorium S. Vedasti in Alto-monte consecranti: quando sacrum velum istic S. Aldegundi collatum.
[101] Elnonense monasterium in silua extructum, ac procul ab hominum turba semotum, præcipue adamauit S. Amandus, [Elnone degit:] ibiq; sedem senectutis suæ, ac sepulturam elegit. Inde tamen ad constituta a se monasteria visitanda, aut noua erigenda ad finem vsque vitæ alio identidem profectus est: ideoq; fere nonagenarius in suo postea testamento cauit, vt, si in itinere, aut vbi vbi finis vitæ peruenisset, Fratres vel Abba de ipso monasterio licentiam haberent, corpusculum eo reuocandi. Inde rogatu S. Rictrudis ad Marchianense monasterium profectus, [S. Maurōtum Clericum ordinat.] vidit caput S. Mauronti eius filij apibus cingi, qui ab eo decisa coma in Clericum attonsus, dein Leuita factus, Regia honoratus est bulla, Notarius regalium præceptorum conscribens edicta: vt tradunt Hucbaldus in Vita S. Rictrudis & Philippus infra num. 37. Colitur S. Maurontus V Maij. Itinere ad Bellouacos instituto, cæcam istic illuminatam esse inter postrema S. Amandi gesta recensent Baudemundus, Milo aliiq;. Chlothario III anno. ⅠƆCLXXVI mortuo succeßit primum Theodericus tertius fratrum eoq; mox pulso monarchiam. Francorum adeptus est Childericus, postquam annos XII apud solos Austrasios regnasset. Mortuo etiam anno ⅠƆCLXXV die XIII Decembris S. Autberto Episcopo Cameracensi subrogatus est anno ⅠƆCLXXVI S. Vindicianus, [S. Autberto succedit S. Vindicianus an. 676.] qui testamento S. Amandi etiam subscripsit.
[102] Præerat hactenus Ecclesiæ Traiectensi S. Theodardus Episcopus ab anno Christi ⅠƆCLX vsque ad annum ⅠƆCLXXVI, quo apud Nemetes X Septembris interemptus, martyrij lauream obtinuit. Bucherius in Tabulis Chronologicis, Fisenus lib. 3 Historiæ Leodiensis & in Vita eiusdem, aliiq; eorum Chronologiam secuti, eius Episcopatum biennio circumscribunt, quasi S. Remaclo Stabuletum anno ⅠƆCLIII secedenti suffectus, & anno ⅠƆCLV martyrio foret coronatus. Extat illustre diploma Childerici Regis Austrasiorum, signatum Traiecti VI Septemb. anno regni VIII, [S. Theodardus Episc. Traiectēsis adest Childerico Regi an. 672,] Christi ⅠƆCLXXII, in quo Rex confirmat monasteriis Stabuleto & Malmundario collatas a S. Sigeberto patruo varias posseßiones. Vnde, inquit Rex, iussimus pro hac re Domno & Patri nostro Theodardo Episcopo, vel inlustri viro Hodoni Domestico, cum forestariis nostris, ipsa loca mensurare & designare per loca denominata &c. Integrum diploma alibi dedimus, cui Regina Bilichildis Childerici coniux etiam subscripsit. [martyriū subit anno 676, 10 Sept.] S. Theodardo anno ⅠƆCLXXVI interfecto, consilio totius plebis & imperio Childerici Regis subrogatum esse S. Lambertum, tradunt in huius Vita Godeschalcus cap. 2, Stephanus Episcopus cap. 4. Anselmus in gestis Episcoporum Traiectensium cap. 5 & 6, omnes æuo eius propinqui. Annos tum natus erat S. Lambertus circiter septem & viginti, nuper adolescens iuxta eosdem auctores a S. Theodardo Episcopo diuinis dogmatibus & monasticis disciplinis eruditus. Auctor Vitæ S. Theodardi, a Sigeberto Gemblacensi meliori stylo adornatæ, dum ab Episcopatu S. Amandi anno ⅠƆCXLVI inchoato, ad martyrium vsque S. Theodardi triginta circiter annos interponit (quibus Ecclesia Traiectensis, possessionum suarum quantitate mutilata, atque irruentibus vndique procellis agitata est) necessario necem S. Theodardi ad annum vsque ⅠƆCLXXVI reiicit. Ordinatus aliquot post illius martyrium mensibus S. Lambertus sub initium anni ⅠƆCLXXVII, sub Childerico Rege, [succedit ei S. Lambertus an. 677,] qui eum secundum Godeschalcum aliosq; præ omnibus Pontificibus & Optimatibus diligebat, illam Ecclesiam triennio administrauit. At Childerico ab impiis carnificibus anno ⅠƆCLXXX in æstate interfecto, & Theoderico fratre eius assecuto regnum, iussu Ebroini Palatio eius præfecti, [anno 681 expulsus,] de Sede sua anno ⅠƆCLXXXI depositus est, & honore debito priuatus, ac Pharamundo in Cathedra illius constituto, in monasterio, quod vocatur Stabulaus, septem annos peregit. Dein Pipino Herstallio apud Austrasios anno ⅠƆCLXXXVII in Maiorem-Domus, vt vocabant, assumpto, atque Ebroino a quodam Hermenfrido anno sequente ⅠƆCLXXXVIII interempto, [vestitutus anno 688.] Pharamundus de Sede Pontificali & de prouincia Traiectensi depositus atque repulsus est: Dominus autem Apostolicus S. Lambertus ad propriam Sedem reuocatus, magna vniuersi populi exultatione susceptus est. Ac tum, cuius antea nulla apud vllos auctores mentio est, pedes suos ad euangelizandam pacem dirigens, populum sibi commissum omnimodis sacræ doctrinæ cibis reficere curauit, innumeras infidelium turmas de gentilitate vocauit ad Christianitatem.
[103] Bucherius cap. 6 Disputationis historicæ de Episcopis Tungrorum seu Traiectensium num. 100, tradit ab eo tempore, quo S. Amandus a Martino Papa impetrarit veniam decedendi Episcopatu, id est, ab anno ⅠƆCL, [Perperam negatur 77 annis ad Episcopos Traiectēses vltimos ordinandos nullum reperiri characterem,] nullum definitum Episcoporum Traiectensium Characterem apparere ante mortem S. Huberti primi Leodiensium Episcopi, siue annum Christi ⅠƆCCXXVII, per annos omnino septuaginta septem, quo interuallo quatuor tantum concluduntur Episcopi, Remaclus, Theodardus, Lambertus, Hubertus, omnes Sancti. Ex his LXXVII annis concedit S. Huberto triginta, eiusq; ingressum componit cum vere anni ⅠƆCXCVII, S. Lambertum tradit cœpisse ineunte anno ⅠƆCLVI, ac labente Episcopatus sui anno XLI cæsum, XVII Septembris: atque ita SS. Remacli & Theodardi Pontificio simul quinque solum annorum spatium relinquitur: idq; vt fatetur, absque vllo apparente charactere. Et hæc est vulgata illa Chronologia, quam Belgas Gallosq; sibi sequendam statuisse clamitat auctor Vindiciarum. At contra eam dedimus characterem, expressum annis quinto, octauo, decimo, Episcopatus S. Remacli, quem proinde ostendimus sedisse ab anno ⅠƆCL ad ⅠƆCLX. Protulimus dein diploma Childerici anno regni VIII, Christi ⅠƆCLXXII, datum, cum Ecclesiæ Traiectensi præesset S. Theodardus: quem ex altero charactere ostendimus ad annum vsque ⅠƆCLXXVI vixisse, quo X Septembris cæsus est. Demonstrauimus etiam S. Lambertum anno ⅠƆCLXXXI e Cathedra Traiectensi pulsum (quod sub prioribus Sedis annis factum est) & anno ⅠƆCLXXXVIII eidem Ecclesiæ redditum, occiso tum Ebroino, cuius cædem idem Bucherius retulerat ad annum ⅠƆCLXXV, quo ostendimus Chlotharium III adhuc regnasse. Nos Episcopatui SS. Lamberti & Huberti annos integros quinquaginta aßignamus, ab anno scilicet ⅠƆCLXXVII ad annum ⅠƆCCXXVII. Sed quot anni sint horum singulis aßignandi, non æque liquet. Annorum numerum Episcopatui S. Lamberti adscripsit Renerus cap. 27 Vitæ eius in Epilogo: Passus est, inquit, S. Lambertus XV Kalendas Octobris, [Non fuit S. Lābertus 40 annos Episcopus,] anno Episcopatus sui quadragesimo sub Rege Francorum Hildeberto Theoderici Regis filio. Verum ex calculo nostro tum sedisset S. Lambertus Episcopus ab anno ⅠƆCLXXVII, vsque ad annum ⅠƆCCXVI: ante quem non solum obierat Rex Childebertus, sed etiam filius eius Dagobertus iunior. Non est adeo exactus Renerus in annis computandis, qui cap. 8 tradit S. Lambertum emicuisse inter sanctos sui temporis Episcopos, [neque tēpore SS. Austrigisoli & Eligij:] Austrigisilum Biturigensem, Eligium Nouiomensem aliosq;, quorum ille anno ⅠƆCXXIV, iste ⅠƆCLXV mortuus est, quando S. Lambertus necdum Episcopus erat imo, circa annum ⅠƆCL tantum natus. Regnauit Childebertus ab anno ⅠƆCXCVIII ad annum ⅠƆCCXI, quo tempore Pipinus Dux cum amplißima potestate regno potißimum Austrasiorum præerat: a cuius familiari, nomine Dodone, de Primatibus Palatinis vno S. Lambertum telo transfixum, animam Deo transmisisse scribit Godechalcus in eius Vita.
[104] Mortuus est Pipinus anno ⅠƆCCXIV, a quo post obitum filij Droci, siue Drogonis, magis amatus est filius Carolus Martellus, eiusq; mater Alpais instar vxoris habita. Ob hanc Principis incontinentiam reprehensam, S. Lambertus ab Alpaidis fratre Dodone interfectus est. Qui iussu Childebrandi Comitis, [an post obitum Drogonis filij Pipini,] Chronico Fredegarij partem vltimam a capite XCVII adiunctam auctor coæuus de Pipini familia scripsit, hæc ita narrat cap. 102 & seqq. Post hæc Drocus filius Pipini a valida febre correptus, mortuus est, & sepultus in basilica B. Arnulfi Confessoris in Mettis vrbe. Grimoaldus quoque ex quadam concubina genuit filium, nomine Theudoaldum. Igitur præfatus Pipinus aliam duxit vxorem nobilem & elegantem, nomine Alpheidam, [assumpta quasi in vxorem Alpaide,] ex qua genuit filium, vocauitque nomen eius lingua propria Carolum. Creuitque puer elegans atque egregius factus est. Mortuus est his diebus Childebertus Rex, & sepultus Cauciaci in basilica S. Stephani Martyris. Hæc auctor ille iussu Childebrandi, dicti Caroli Martelli fratris, vltimis istis annis ex Alpaide nati, quam in huius fauorem aliam vxorem Pipini appellat. Ita Dagobertus I tres simul habebat ad instar Reginas, vti tradit Fredegarius cap. 60. Drogonem, seu Drocum, filium Pipini mortuum esse anno ⅠƆCCVIII habent Annales breues in monasterio S. Nazarij ad Rhenum scripti, atque a Frehero & Chesuæo editi. Imo tempore veris obiisse addunt Annales ab eius obitu cœpti, atque ex MSS. Tiliano & Petaniano sub initium tomi II Scriptorum Galliæ a Chesnæo vulgati. [occisus post an. 708?] Mortuum esse Childebortum Regem anno ⅠƆCCXI supra diximus. Quæ autem inter obitum Drogonis & Childeberti Regis narrantur gesta de ducta siue assumpta Alpaide in alteram quasi vxorem, quidni referantur ad annos interpositos ⅠƆCCIX aut ⅠƆCCX? Eo namq; tempore accrescebat Carolus Martellus puer, forte X aut XII annorum. Ad eosdem circiter annos referri cædes S. Lamberti posse videatur: saltem, dum alius occurrat character. [non videri saltem ante an. 707.] Certe non ante annum ⅠƆCCVII, quo triginta in Episcopatu explerat annos, deceßisse arbitramur. S. Willibrordus Episcopus Vltraiectinus & S. Lambertus maximo sese inuicem videndi desiderio inflammati, conuenerunt referentes, quæ & quanta per eorum ministerium Diuina gratia operata est in Gentibus. Vti cap. II Vitæ S. Lamberti tradit Nicolaus: quibus multi vtrimque anni in Episcopatu peracti innuuntur: & tamen a Bucherio, Fiseno, Ioanne Roberti aliisq; traditur ante occisus S. Lambertus, quam S. Willibrordus consecratus Romæ Episcopus, rediisset in Belgium. Quæ refertur reuelatio martyrij S. Lamberti facta Sergio Papæ, quia antiquis scriptoribus incognita est, alibi inter apocrypha esse reponendam probauimus. Et hæc de successoribus S. Amandi in Sede Traiectensi dicenda putauimus, ne vel inde semita aliqua deuia ad Chronologiam statutam infringendam aliis panderetur.
[105] Sed ad tempora Childerici Regis, facti iam Francorum monarchæ, [Sub Childerico fuit Maior domus S. Leodegarius. S. Niuardo anno 678 mortuo,] redeamus. S. Leodegarius Episcopus Augustodunensis, teste Vrsino auctore coæuo in huius Vita, super omnem domum Childerici in Neustria confirmati, sublimatus erat, & Maior-domus in omnibus factus: qui præsente Rege Childerico cum S. Niuardo Episcopo Remensi, & S. Mummoleno Nouiomensi subscripsit epistolæ S. Bercharij Abbatis, qua hic cœnobio Deruensi a se condito e propria sua hæreditate plures villas largitur. Cui Berchario idem Rex Childericus priuilegium dedit in Compendio palatio regni Neustriæ, IV Nonas Iulij, anno III regni, Christi ⅠƆCLXXIX, subscribentibus eodem Leodegario, Attelano Episcopo Laudunensi, & S. Reolo Episcopo Remensi, [ordinatur S. Reolus Episcopus Remensis:] post obitum S. Niuardi qui Kalendis Septembris anno DCLXXVIII contigit, ordinato. Hic est S. Reolus III Episcopus, qui testamento S. Amandi subscripsit: de eo agemus XXV Nouembris, de S. Berchario Abbate XVI Octobris: cuius epistola ac priuilegium Childerici referuntur a Nicolao Camuzato in Promptuario Tricaßino post Acta eiusdem S. Bercharij. De S. Leodegario post resumptum a Theoderico anno ⅠƆCLXXX regnum Francorum, ab Ebroino in exilium misso, & anno ⅠƆCLXXXV interfecto, egimus ad Vitam S. Sigeberti Regis; prolixius acturi II Octobris die eius natali.
§ XV Tempus conditi a S. Amando testastamenti, eiusque obitus.
[106] Sanctus Amandus, quod erexerat Elnone templum, teste Chronologo Elnonensi apud Buzelinum lib. 2 Annalium Gallo-Flandriæ, [S. Amandus consecrat templum Elnonense,] insigni pompa dedicauit in honorem sanctorum Apostolorum Petri & Pauli, conuocatis Episcopis in monasterio Elnone, Reolo Archiepiscopo Remensi, Mommoleno Tornacensi & Nouiomensi, Vindiciano Cameracensi & Atrebatensi, Abbate Bertino, [& condit testamentum anno Theoderici 2,] Aldeberto, Ioanne, quibus subscribentibus testamentum suum confirmauit: idq;, vt ipsi testamento adscribitur, anno secundo regni Domini nostri Theoderici gloriosi Regis, sub die XV Kalendas Maij. Cum autem S. Leodegarius post Pascha anni ⅠƆCLXXX Luxouium profectus, aliquanto temporis spatio cum Ebroino inter monachorum contubernia pœnitentiam agens tam strenuese gesserit, vt perpetuo illic in monastico instituto mansurus videretur; antequam Childerico inter venandum occiso, Theodericus ad regni sceptra perueniret; arbitramur diem XVIII Aprilis, quo testamentum S. Amandi subsignatum est, referri debere ad annum Christi ⅠƆCLXXXII, [Christi 682,] quo solennitate Paschatis peracta XXX Martij potuit Ecclesia dedicata fuisse feria quarta aut quinta, die XVI aut XVII Aprilis, ac deinde ab illis inductus, testamentum S. Amandus confecisse XVIII Aprilis feria sexta post Dominicam II a Paschate. Subscriptores nostram Chronologiam confirmant: ac primo Episcopi ordinati, [subscribētibus 3 Episcopis,] vt supra demonstratum est, Reolus Remensis anno ⅠƆCLXXIX, Mummolenus Nouiomensis DCLXVI, Vindicianus Cameracensis ⅠƆCLXXVI. Deinde præter S. Bertinum (qui quod vltra quinquaginta annos Sithiuensi a se condito monasterio præfuerit, neutrius partis luminibus præstruit) sunt Abbates Gandenses, [& 2 Abbatibus post annū 663 ordinatis: constituit anno 683. 7 Martij Baudemādum Blandiniensem Abbacem:] Aldebertus monasterij S. Bauonis, & Ioannes Blandiniensis; cui sub die Nonarum Martiarum anno regiminis XX, Christi ⅠƆCLXXXIII defuncto, Abbas a B. Florberto tertius, ordinante sanctissimo Patre Amando, efficitur Baudemundus magnificæ sanctitatis vir: cuius Abbatis tempore sanctissimus Pater Amandus vniuersæ carnis viam ingressus est. Scripsit idem Baudemundus testamentum S. Amandi eiusdem viri iussu, tum scilicet necdum Abbas. Hæc ex Chronico Blandiniensi: quæ ad proximum Februarium anni sequentis cogunt differre obitum S. Amandi. Eodem etiam, aut præcedenti anno B. Andream Barisiaco euocatum præfecit Amandus Elnonensibus Abbatem, qui quo tempore testamentum factum ibi necdum erat.
[107] Hoc rerum gestarum ordine in singulos ferme annos producto, annum obitus S. Amandi statuimus ⅠƆCLXXXIV, [moritur anno 684.] quo anno ætatis nonagesimo, cælestem gloriam ingressurus, VI Februarij mortalem hanc vitam reliquit, sesqui anno circiter prius quam S. Leodegarius II Octobris anni ⅠƆCLXXXV occideretur. Hinc ad Theoderici Regis vsque tempora, ait Auctor Elnonensis, § sequenti edendus, [altero ante S. Leodegarium anno,] vixisse B. Amandum chartarum instrumento, quæ apud nos hactenus habentur, docemur. Quibus etiam diebus Ebroinus Maior domus nefandas regno Francorum inferens calamitates, B. Leodegarium diuersis tormentorum pœnis excruciatum, Christi Martyrem fecit. Hæc ibi, quæ nostram Chronologiam maxime confirmant, produntq; inscitiam auctoris, dum annum Christi ⅠƆCLXI adscribit. Idem morienti S. Amando aßignat diem Dominicam, Philippus Abbas noctem Dominicam, Massæus lib. 4 Chronicorum Sabbatum. Silent auctores antiquiores. Anno ⅠƆCLXXXIV, quo statuimus S. Amandum e vita deceßisse, [Sabbato ante Dominicā Septuagesimæ.] in Sabbatum conueniebat dies VI Februarij ante Dominicam Septuagesimæ, quæ a Sabbatinis Vesperis, dum solenne canticum Alleluia omittitur, potest censeri inchoata: sub cuius noctem si obierit S. Amandus, alij dixerint mortuum esse Sabbato, alij nocte Dominica, aut etiam cum quadam ampliatione die Dominica, maxime si tum sepultus fuerit. Nam diem depositionis multi a die obitus non distinguunt, vt alibi non semel adnotauimus.
[108] Hanc diem Dominicam obseruant nonnulli, quia infra in Historia Translationis, ex MS. Insulensi & Surio edita, [S. Aldegūdus vidit gloriam S. Amandi,] dicitur num. 1 S. Aldegundis nocte Dominica in ipsa, qua B. Amandus transiit hora, in ecstasi mentis vidisse virum senem, cygneo capite reuerendum, Sacerdotalibus & præclaris vestibus indutum, baculum in manu tenentem, ad superna quasi transire. [non tunc mortui,] Similia referuntur a Philippo num 74, & ab Hucbaldo Elnonensi monacho in Vita S. Aldegundis num. 25, additq; ea in Vita B. Gisleni plenius inueniri: innuens scilicet illum auctorem potius a se describi, quam eo seniorem in Vita eiusdem Aldegundis, ex veteribus MSS. primo loco a nobis edita, vbi cap. 2 ita legitur: Illo in tempore erat inibi in proximo B. Amandus Episcopus multis fulgens virtutibus, qui plurimas per circuitum nationes prædicationis verbo & vitæ meritis ad Christianitatis perduxerat titulum: multaque monachorum cœnobia, & Canonicorum collegia puellarumque congregationes ad summos prouexerat honores. Ostensum siquidem est Aldegundi, quasi S. Amandus transiret ad Dominum, & multitudo populi, quæ per eum crediderat Christo, [sed adhuc viuentis.] sequeretur illum: ipsa quoque Virgo Christi in eodem * habere comitatu. Beatus itaque Amandus percipiebat a Domino Iesu coronam numerositatis virorum, quos Christo lucratus fuerat: benignissima vero Aldegundis brauium multitudinis puellarum a suo meruerat sponso. Hæc ibi, quæ nobis vt veriora probantur. Potuit ea visio accidisse nocte Dominica, quam alij ad horam, qua S. Amandus mortuus est, cuius hic nulla fit mentio, inconsiderate transtulerunt.
[109] [Corpus S. Amandi translatū anno 698, non a S. Eligio, anno 665 defuncto;] Simili errore referunt Milo infra, aliiq;, venerandum Christi Confessorem Eligium corpusculum sancti Patris Amandi sexto decimo post transitum anno, reperisse incorruptum, ac VII Kalendas Nouembris, transtulisse: quod factum est anno Chr. DCXCVIII: quasi vti in Vita S. Audomari IX Septembris legitur, post decessum Aicharij Mummolinus illi in Nouiomensis Ecclesiæ Cathedra successisset, ac sex & viginti annos strenue se gessisset, atque illi tum fuisset subrogatus S. Eligius, qui in Chronico Gandensi simili mendo dicitur circa tempora Baudemundi & Ferreci Abbatum ad annum vsque DCC prædicasse verbum Dei in Flandris, Blandinium amplificasse, ecclesiam S. Martini Cortraci dedicasse, Brugis item & Aldenburgi, Rodenburgi & in Oostburg templa construxisse. S. Mommoleno anno DCXCI succeßit Guidonius vel Gunduinus, [sed a S. Mommoleni successore.] eoq; mortuo Geralphus vel Guarulphus, quorum Acta magis obscura sunt, & forte aliqua S. Eligio adscripta. Aliud mendum pluribus commune additur, scilicet corpus S. Amandi, Lothario sacri templi ædituo, [eleuatum anno 809,] esse eleuatum XII Kalendas Octobris anno Christi DCCCIX, postquam in imis terræ visceribus vsque ad annum sui obitus centesimum quinquagesimum occultatum iacuisset. [ab obitu non 150,] Qui idem annus a Milone tam in sermone de hac Eleuatione corporis quam in poëmate exprimitur. In hoc Milo, vbi iuuenis S. Amandum laudare meretur, hos promit versus:
Curricula annorum centum vergente recursu
Transierant, numerus pariter partitus & idem,
Transiit ætheream quo vir venerandus ad aulam:
Cum corpus tumuli disiecta mole leuatum,
Incolume inuentum est, & dens sublatus ab ore
Fudit sanguineas vt viuo gutture guttas.
In his versus secundus, vt ab anno DCLXXXIV perueniatur ad annum DCCCIX, [sed 126,] ita legendus foret, numerus quarto partitus & idem. Interfuerunt enim anni CXXIV, menses septem & dies XIV, a sexta scilicet Februarij ad XX Septembris: at dum exprimitur annus ab obitu centesimus & quinquagesimus, [male inde illato anno obitus 661.] vna indicatur mendo communi annus obitus DCLXI, apud Elnonenses, ne oblitterari posset, lapidibus insculptus, vt ex sequentibus constabit.
[Annotatum]
* forte haberi.
§ XVI Scriptum Elnonense de anno obitus S. Amandi excussum.
[110] Qvamquam hactenus iis qui obitum S. Amandi ad annum DCLXI referunt, abunde satisfactum esse videatur; tamen, ne aliquem in monumentis MSS. latentem thesaurum existimemur neglexisse, [Anonymus Elnonensis] addimus ex MSS. Elnonensi & Marchianensi, Argumentum, quo tempore beatus Christi Confessor Amandus vel natus vel defunctus sit: vti illud sub hoc titulo proferens Auctor Elnonensis, hæc ita disputat. [statuit S. Amandū vixisse ab anno 571 ad 661] De tempore natiuitatis & cursu vitæ atque obitu beati Pontificis Christi Amandi aliqua lectioni inserere ad plenam cognitionem legentium necessarium duximus. Qui, sicut probabili argumento historiis ac chronicis sibi concinentibus inuestigamus, anno ab Incarnatione Domini nostri Iesu Christi DLXXI, Nonis Maij mensis, in prouincia Aquitaniorum, & pago præfatæ regionis vocabulo Herbatilico, ex patre Sereno, matre Amancia, natiuitatis initium habuit, anno scilicet septimo, quo Iustiniani successor minor cum Sophia coniuge in Republica arcem imperij tenebat: quo videlicet tempore Ioannes Pontifex Romanæ Ecclesiæ in ordine Pontificum LXIII Cathedram eiusdem Vrbis anno sui Præsulatus VII strenue gubernabat. [sub his Pontificibus Romanis] Computantur autem ab anno natiuitatis præfati viri Diui Amandi vsque ad obitum ipsius, Pontifices Romanæ Sedis sedecim, a Ioanne scilicet incipientes numerare, cuius octauo anno * Pontificatus natus est, hoc modo. Primus idem Ioannes, secundus Benedictus, tertius Pelagius, quartus mirabilis Doctor Ecclesiæ Gregorius, in cuius ordinationis initio vir Domini Amandus XXII ætatis agebat annum, in obitu vero ipsius Papæ XXXV, qui erat annus a Natiuitate Domini DCV, regni autem Phocæ Cæsaris annus II, sicut Beda venerabilis Presbyter in Chronicis suis refert. Et vt cœptum persequar calculum, successor Gregorij Pontificis quintus Sabinianus, sextus Bonifacius, septimus alter Bonifacius, octauus Deusdedit, nonus Bonifacius, decimus Honorius, vndecimus Seuerinus, duodecimus Ioannes, tertius decimus Theodorus, quartus decimus Martinus B. Amando familiarissimus, quintus decimus Eugenius, sextus decimus Vitalianus, cuius tertio anno Pontificatus B. Amandus est defunctus VIII Idus mensis Februarij, atque ita computati ab anno dicto Incarnationis Dominicæ DLXXI, qui erat annus octauus Præsulatus Ioannis Papæ, vsque ad annum Domini DCLXI, qui erat annus Episcopatus Vitaliani Papæ tertius, inueniuntur anni vitæ præfati Patroni XC, quibus præsentis vitæ munus expleuit.
[111] Simili etiam modo, si Reipublicæ Imperatores reuoluas, septem in tempore vitæ præfati Patris Amandi regio officio functos inuenies hoc ordine. [Imperatoribus in Oriente,] Primum Iustiniani successorem Iustinum iuniorem, cuius septimo anno regni natus est: secundum Tiberium, tertium Mauritium, quartum Phocam, (cuius secundo anno Imperij, vt iam diximus, qui erat annus Domini DCV, Gregorius Papa obiit: post quem B. Amandus vixit annis LVI) quintum Romani Imperij Principem Heraclium, sextum Constantinum, septimum eiusdem nominis Constantinum, cuius anno regni XXIII, qui erat annus Dominicæ Incarnationis DCLXI, vltimum præsentis æui tempus sæpe dictus Pater expleuit. Quod si & Principes regni Francorum, qui tempore vitæ eius ius regium tenuerunt, aliquis quærere voluerit, (quamquam enim id non facile propter historiarum semiplenam indaginem videatur fieri posse) diligentius animi viuacitate perspiciens, reperiet tempore vitæ eius, hos apud Francos honore functos regio, hoc ordine. Primum Hilpericum, secundum Lotharium, [& Regibus Francorum:] tertium Dagobertum, quartum Sigebertum, eiusque fratrem Hlodoueum quintum, cuius filij fuerunt hi, Lotharius, Hildericus, ac Theodericus. Sed Lothario in iuuentute mortuo, ac deinde Hilderico a Francorum Primatibus interfecto, regalem, quam nuper tonsoratus amiserat, Theodericus excepit dignitatem. Ad cuius vsque tempora Beatum vixisse Amandum, [mortuum esse sub Theoderico Rege, & Ebroino Maiore, domus, circa tempus martyrij S. Leodegarij.] chartarum instrumento, quæ apud nos hactenus habentur, docemur. Quibus etiam diebus Ebroinus Maior-domus nefandas regno Francorum frendens inferebat calamitates, augens de die in diem vsque ad seram scelerata piacula mortem. Qui Regibus cum omni populo perturbatis, ad vltimum omnium malorum suorum cumulum, B. Leodegarium diuersis tormentorum pœnis excruciatum Christi Martyrem fecit.
[112] Si quis vero hunc sermonem ab exiguitate ingenioli nostri depromptum quasi minus idoneum ac veritate suffultum probabili argumento inuestigare voluerit, hunc monemus; vt primo annum obitus præfati Confessoris Christi Amandi, [Error is lapidibus insculptus,] qui fuit a natiuitate Domini DCLXI, diligenter memoriæ figat: quia in eo, sicut priores nostri non solum in libris, sed etiam lapidibus, ne oblitterari posset, scriptum reliquerunt, ab hoc mundo ad Dominum transiit. Vnde hoc numero, quasi fundamentum, in animo stabiliter collocato: ab ipso demum ad superiora calculando, XC annorum, quibus vixit, numerum computet, & sic ad DLXXI natiuitatis Dominicæ annum, quo natus est sæpe dictus Pater, gradatim perueniet. His igitur duobus calculis vno ortus & altero obitus diligenter animo commendatis, adhibeat sibi historias Regum, qui eo tempore ius regium tenuerunt, insuper & chronicas venerabilium Patrum, nec non & librum de Pontificibus Apostolicȩ Sedis editum, eosque quasi ante & retro oculatus, hinc & inde sensus viuacitate circumspiciat, atque, qui Apostolici, quiue Imperatores vel Principes B. Amando in corpore adhuc viuente fuerint, solerter consideret. Et, si post nonnullam laboris operam, rei veritatem inuenire quiuerit, nequaquam hæc nostra dicta, qualiacumque sint, vt opinor, reprobabit. Hactenus Auctor Elnonensis, totus in colligendis Pontificibus Romanis, ac Imperatoribus Constantinopolitanis, quasi muris illis atque propugnaculis procul extra Galliam sitis, hæc controuersia foret defendenda. Imo quasi hæc non sufficerent, additur epocha illius anni ⅠƆCLXI, qua tunc veluti firmißimo, præsidio munita ea sententia nequiret deinde expugnari. Ita ergo in MS. nostro adiungitur sub titulo de obitu B. Amandi: Anno Incarnationis Domini nostri Iesu Christi ⅠƆCLXI, Indictione IV, Epacta XV, Concurrente IV, Termino XII Kalendas Aprilis, Pascha V Kalendas Aprilis, Luna XXI, VIII Idus Februarij, die Dominica, Luna I, obiit S. Amandus annorum circiter nonaginta. Hæc ibi, quæ, excepta die Dominica, conueniunt in illum annum ⅠƆCLXI, Cyclo lunæ XVI, Solis XVI, littera Dominicali C, vti etiam ex Concurrente IV constat, ergo VI die Februarij in Sabbatum incidente. Quid si epocha anni ⅭⅠƆⅠƆCLXI eodem modo apponeretur, num inde conficeretur S. Amandum mille annis serius vita functum esse? Sit potius, nomine asserentium annum obitus eius ⅠƆCLXI, hæc proposita conclusio, atque ex intimis historiæ visceribus deducta.
[113] [Conclusio aliorum de anno 661 obitus,] S. Amandus ante Episcopus Traiectensis, Elnone in monasterio a se extructo, ab his auctoribus mortuus dicitur anno Christi ⅠƆCLXI, ergo Sabbato ante Dominicam Quinquagesimæ, cyclo Solis XXVI, littera Dominicali C, & cyclo Lunæ XVI, Paschate deinde celebrato XXVIII Martij: anno ætatis LXVII, ordinationis Episcopalis XXXIII, suscepti Episcopatus Traiectensis XVI: regni Chlodouei II apud Francos Neustrafios anno XVII, S. Sigeberti fratris apud Austrasios XXIII, antequam in Neustria Chlotharius III (sub quo tamen Ioannem Blandiniensium constituit Amandus Abbatem) regnum auspicaretur, [plurimas continet contradictiones,] integro anno, at biennio ante quam regnum Childericus apud Austrasios capesseret, qui tamen ei fundum donauit, & apud Rutenos in quo monasterium Nantense extruxit; & Barisiaci in agro Laudunensi: ac demum anno XX antequam Childerico occiso Theodericus, (sub quo testamentum condidit) regnum Francorum accepit. Eadem ratione secundum illos auctores mortuus est anno XVII, antequam S. Reolus consecraretur Archiepiscopus Remensis, anno XV ante Episcopatum S. Vindiciani, anno V ante Episcopatum S. Mummoleni: & anno III priusquam Abbates crearentur Aldebertus apud Gandauenses S. Bauonis, & Ioannes Blandiniensium; qui tamen omnes tam Episcopi quam Abbates eius testamento post S. Amandi propriam signaturam subscripserunt. Demum anno XXIII, antequam ab eo Baudemundus constitueretur Blandiniensium Abbas; anno XVII ante martyrium S. Theodardi Episcopi Traiectensis, & succeßionem S. Lamberti, & anno XXV ante cædem S. Leodegarij, qui eisdem fere diebus, vt traditur ab Auctore Elnonensi, martyrium passus. Postremo anno S. Vitaliani Papæ non tertio, vt illi volunt, sed quinto, vtpote sub finem Iulij anni ⅠƆCLVI creati: & anno non Constantini XXIII, sed Constantis patris Constantini Pogonati, de quo mox agemus anno XXI. Horum interim annorum tam Pontificis quam Imperatoris nulla mentio fit apud Baudemundum, Auctorem Aquitanum, Milonem, ceterosq; æuo S. Amandi magis propinquos. [& temporum confusiones.] Constantis, qui & Constantinus, meminit Harigerus, eiusq; annum XXIII, Christi ⅠƆCLXV exprimit: cui Constanti adiungit annum ætatis S. Amandi nonagesimum, quem etiam cum Imperio Constantini, vt vocant, & pontificatu Vitaliani tradunt Auctor Elnonensis, & Philippus Abbas, asserentes ambo mirabili temporum confusione, tunc in Francia Theodericum regnasse. Quare de eius sub hoc Rege obitu sit etiam opposita alteri hæc nostra conclusio.
[114] [Conclusio de anno 684 obitus,] Amandus antea Episcopus Traiectensis, Elnone in monasterio a se constructo mortuus est anno ⅠƆCLXXXIV, ergo Sabbato ante Dominicam Septuagesimæ, cyclo Solis XXI, litteris Dominicalibus C B, ac cyclo Lunæ 1, Paschate dein celebrato X Aprilis; anno ætatis XC, ordinationis Episcopalis LVI, [in omnibus clara,] a suscepto Episcopatu Traiectensi XXXVIII, anno regni Theoderici III, Episcoporum Lamberti Traiectensis VII, Reoli Remensis V, Vindiciani IX, Mummoleni XIX, Abbatum Aldeberti monasterij S. Bauonis XX, Baudemundi Blandiniensis I, altero anno labente ante necem S. Leodegarij Martyris, Leone II Pontifice Romano, [tum imperante Constantino Pogonato.] & Constantini Pogonati Constantis filij, Imperatoris anno XVI. Ab hoc Imperatore aliquos occasionem perturbandi hanc Chronologiam hausisse non dubitamus. Nam Regino Abbas Prumiensis, qui sub finem noni atque initium decimi seculi floruit, [non tempore Dagoberti Regis.] tempore huius Constantini Pogonati tradit Dagobertum Regem vixisse, eiusque filium Sigebertum, dum a S. Amando catechumenus fieret, non amplius quam quadraginta dies natum, cunctis audientibus Amen respondisse. Præterea annum Christi siue ab eodem Reginone, siue ab alio, vt ad Vitam S. Sigeberti diximus, potius intrusum, apponi ⅠƆCV; [neque anno 605, iuxta Chronicon Reginouis,] regnasse XVII annos, ac tamen Iustinianum eius filium succeßisse anno Christi ⅠƆCXII, decennio integro ab immemore sui siue interpolatore siue Reginone magna cum socordia absorpto. Verum hic Iustinianus, ab præcisis deinde naribus Rhinotmetus posteris dictus, Constantino patri succeßit anno Christi ⅠƆCLXXXV: sub cuius imperio tradit idem Regino S. Sigebertum Regem in regno Austriæ sublimatum, Chlodoueum II, illi Lotdouuicum natum, eorumq; patrem Dagobertum Regem mortuum esse, & in basilica S. Dionysij sepultum. Hos Reginonis errores exprimit Chronologus Gandensis, [descriptum a Chronologo Gandensi,] dum asserit monasterium Blandinium cœptum anno Dominicæ Incarnationis ⅠƆCX, Indictione I, Dagoberti XIV, qui idem annus reperitur in Chronico Sigeberti, & vulgaribus his versiculis confirmatur:
In sexcenteno deno fundauit Amandus
Anno Blandinium, Patronum dans ibi Petrum:
Rexit Florbertus, dotauit Rex Dagobertus.
Quia autem circa illud tempus natus baptizatusq; est a S. Amando Sigebertus Rex secundum Chronicon Reginonis, illud principium fontemq; omnium errorum prorsus iudicamus. Inde mendum haustum a Theoderico Abbate, statuente S. Bauonem anno ⅠƆCXXXI mortuum esse. [Elnonensi,] Inde Elnonenses reliquam ætatem S. Amandi supputantes obitum eius coniecerunt in annum ⅠƆCLXI, quem mox lapidibus insculptum, sacrosanctum existimarunt Elnonensis Chronologus, Sigebertus in Chronico, Philippus Abbas in Vita: [aliisq;.] secuti posteriores cæco quasi impetu nullum dubitandi aut examinandi locum relictum esse censentes: sufficere correctionem Imperatorum, quos errore nimium crasso a suo tempore remotos esse luce clarius videbant: relinqui posse S. Amandum, vt hominem priuatum ab exteris scriptoribus neglectum.
[115] Inter præcipuos Scriptores, qui vltimo hoc seculo Historiam Belgicam scripserunt, sunt primo Molanus & Meierus, qui ex Elnonensibus tabulis annum Christi ⅠƆCLXI seruarunt: Molanum describunt Rosweydus noster in Historia Ecclesiastica Belgica, in Annalibus Baronius, aliiq;. [Ab Elnonensi traditione recedunt Doctores Duacenses ad annum 645,] At Doctores Duacenses in suis ad Molanum notationibus fauent Placentio mortem eius referenti ad annum ⅠƆCXLV: pro quo facit, inquiunt, quod S. Lambertus (qui ei post Remaclum & Theodardum successit) legatur interfuisse eleuationi S. Vedasti, quæ, teste Sigeberto, facta est anno ⅠƆCLVIII. Sed ea satis reiecta sunt tum hic, tum ad Vitam S. Vedasti. Tantum cum pace veniaque Religiosißimorum Patrum monasterij Elnonensis liceat nobis, adhibito diligenti studio veritatis ab hac intrusa traditione recedere, quam nulla prope caußa Doctores Duacenses reiiciendam iudicarunt. Bucherius, Ioannes Roberti, Buzelinus, Fisen sæpius citati, aliiq; tradunt obiisse S. Amandum anno ⅠƆCLXII. Tunc, inquit Bucherius, S. Amandus moritur VI Februarij, [Bucherius aliiq; ad annum 662] die Dominico. Meierus. Ergo hoc anno, etsi ipse cum Sigeberto vocet ⅠƆCLXI, quod & verum est; nam tunc a Paschate primum inibant anni. Ast ab Christi natiuitate cœptos tunc annos infra dicemus. Addit Meierus Indictionem IV, quam Bucherius V statuit. Demum recedit ab Elnonensibus tabulis Ioannes Cognatus lib. 2 Historiæ Tornauensis cap. 34, & Malebrancus lib. 4 de Morinis cap. 10, statuentes obitum S. Amandi incidisse in annum ⅠƆCLXXII, [& alij ad annum 672 & 671.] eumq; fuisse Regis Theoderici IV. Quæ supra satis refutata sunt. De anno ⅠƆCLXXI a Guichenono morti eius attributo agemus infra § XXI.
[Annotatum]
* Eln. Prȩsulatus.
§ XVII S. Amandi publica variis diebus veneratio. Eius Reliquiæ.
[116] Hactenus anni vitæ S. Amandi vniuersi discußi, ac tempus obitus stabilitum est. In die ac mense vnanimis est consensus omnium, [Celebratur S. Amandus 6 Februarij, quo obiit,] qui eum ab aliis Amandis distinxerunt. Dies is est VIII Idus Februarij, sacra eius memoria in plerisque tabulis Ecclesiasticis celebris. Eo certe quidem die inscriptum eius nomen Calendario antiquo ante annum ⅠƆCCXLI scripto, & martyrologio S. Hieronymi adiuncto. Martyrologium MS. [in variis Martyrologiis,] Centulensis olim, nunc Vedastini monasterij, sub nomine Bedæ: Cœnobio Helnone S. Amandi Episcopi & Confessoris. MS. Leodiense S. Lamberti sub Bedæ quoque nomine: Eodem die natale S. Amandi Episc. & Confess. Beda excusus, [aut seorsim,] Rabanus, Notgerus: Et in Ellone, siue Hellone, corrige Elnone, depositio S. Amandi Episc. & Confess. MS. Tornacense S. Martini & Lætiense primo loco hæc habent: Elnone monasterio, depositio S. Amandi Episc. & Confess. qui multorum miraculorum virtutibus pollens, inter alia fertur, quod reum, cui ante mortem a sæuo Iudice non potuerit vitam impetrare, post mortem a pio Iudice Deo vitam impetrauit & salutem. Quæ eadem referuntur in Martyrologio Elnonensi apud Molanum in Natalib. Sanctorum Belgij, præpositis his verbis: In Pabula; cuius ditionis Comitem haberi Abbatem Amandinum supra diximus: dein Episcopus Traiectensis nominatur vti supra etiam insinuauimus. Galesinius hoc eum elogio exornat: Traiecti S. Amandi Episcopi & Confessoris. Hic illustri genere in Aquitania natus, monasticæ vitæ disciplinam a puero amplexus, parentis rogatu ab ea amoueri nullo modo potuit: sicque annis quindecim omni admirandæ abstinentiæ genere corpus macerauit. Religionis caussa Romam peregrinatus, cælesti admonitu in Galliam rediit: vbi multis locis fidem prædicauit, complures habuit discipulos sanctitatis laude præstantes, & ab impietate innumerabiles ad Christianæ religionis cultum perduxit; sicque in omni vita sanctissime versatus, fideique caussa multis laboribus pie perfunctus, quieuit in Domino. Canisius in Martyrologio Germanico insigne quoque eius habet elogium, in quo dicitur suis precibus obtinuisse Dagoberto Regi filium, a se dein baptizatum, atque Amen respondentem, qui fuit S. Sigebertus: quem eius precibus obtentum alibi non legimus. Longioribus eumdem encomiis celebrant Molanus in Natalibus Sanctorum Belgij, Miræus in Fastis Belgicis & Saussaius in Martyrologio Gallicano, qui volunt illum & Argentoratensem ad Rhenum condidisse Episcopatum, & primum fuisse vrbis illius Episcopum. Quæ supra reiecimus.
[117] Hoc eodem VI Februarij egimus de S. Vedasto Episcopo Atrebatensi, [aut cum S. Vedasto,] altero Belgarum Doctore, quem cum S. Amando in pluribus sacris Fastis coniunctum istic diximus, allatis verbis Martyrologiorum MSS. Treuirensium S. Maximini & S. Martini, Vltraiectini Ecclesiæ S. Mariæ, ac potißimum Vsuardi ex vetustionibus codicibus. Huic fere consentit Martyrologium Romanum, cuius verba supra § 7 dedimus. In MS. Martyrologio Bruxellensi S. Gudilæ, clausula adiecta dicitur Traiectensem supra Mosam rexisse Ecclesiam. Ast in Martyrologio Coloniensi, Florario MS. aliisq; compluribus MSS. sub nomine Vsuardi ad vsum Ecclesiarum Belgicarum auctis dicitur, Traiectensium tribus annis rexisse Ecclesiam: sed infructuosum inibi cernens laborem suum, vitam eremiticam eligens in quadam cella iuxta ciuitatem Turonicam quindecim annis cilicio semper tectus (aliis MSS. supertectus) & aqua & pane hordeaceo sustentatus permansisse. Quæ cum Vitæ historia non consentiunt, neque Turonis, sed Bituricæ XV annos in cælestium rerum contemplatione exegit, neque post relictam Traiectensem Sedem, sed sub ipsa conuersionis initia. Aliter hæc efferuntur in Martyrologio MS. Leodiensi S. Laurentij, quod est Adonis, sed auctum: Eodem die depositio SS. Vedasti & Amandi Episcoporum, quorum actus, & miracula & vitæ consummatio in Ecclesiis clara & celebria habentur (eratque antiqua manu additum) Vedastus Atrebatensem rexit Ecclesiam, in qua etiam requiescit. Amandus vero Traiectensem tribus annis Ecclesiam rexit; sed infructuosum inibi videns esse suum laborem, vitam eremiticam elegit, in saltum transiens Beuium: vbi nunc honorifice requiescit super fluuium, qui Scarbs nominatur. Apud Molanum in Auctario ad Vsuardum additur, eum, benedictione ab Aichario Episcopo accepta, in pago præter fluenta Scaldi fluuij, cui vocabulum est Gandauum, verbum Domini intrepidum annuntiasse. Maurolycus addit eum Traiectensem rexisse Ecclesiam tempore Heraclij, qui imperauit ab anno ⅠƆCX ad annum ⅠƆCXLI: post quem regnarunt eius filij Constantinus, tum Heracleonas, singuli aliquot mensibus tantum; dein Constans, Constantini filius, Heraclij nepos; sub cuius imperio S. Amandum tribus annis rexisse Ecclesiam Traiectensem supra probatum est. Annus obitus additur Martyrologio Germanico DCLIII, Florario MS. aliisq; ⅠƆCLXI: qui error supra confutatus est.
[118] [aut cum reliquis Episcopis Traiectensibus.] In Ecclesia Traiectensi hoc VI Februarij colitur S. Amandus simul cum reliquis Episcopis Traiectensibus; officio duplici, vt videre est in antiquo Breuiario S. Seruatij. Eamdem omnium Episcoporum commemorationem recolunt Saussaius, Galesinius, Canisius, Ferrarius, Molanus, aliiq; ac nos supra hoc die inter Sanctos in alium diem remissos de ea fuse egimus. De eadem omnium Pontificum Traiectensium celebritate agunt Wion in Martyrologio Monastico, & Dorganius in Calendario Benedictino, quod nonnulli eorum vulgo existimentur monachi Benedictini fuisse, eaq; de caußa seorsim de S. Amando agunt iidem Wion & Dorganius; vti etiam Menardus, & Kalendarium MS. Benedictinum his verbis. S. Amandi Episcopi Traiectensis superioris, prius Abbatis Elnonensis, cui cum quidam Episcopus caussa humilitatis & hospitalitatis aquam in manibus daret, ex lotura cæcus est illuminatus. De die natiuitatis & ordinationis Episcopalis supra egimus.
[119] Milo in historia Translationis corporis S. Amandi num. 4 tradit, VII Kalendarum Nouembrium, [Memoria Ordinationis, Translationis & Dedicationis ecclesia 26 Octob.] seu XXVI Octobris, triplicem S. Amandi memoriam, numeroso populorum cœtu, debito cum honore celebrari, videlicet Dedicationem sacræ basilicæ, Translationem B. Amandi, & Episcopalis honoris assumptionem. Antiquum Martyrologium MS. Tornacense S. Martini ea ita refert: Treiecti ordinatio Episcopatus S. Amandi, & in pago Tornacensi Helnone cœnobio Translatio corporis ipsius ab ecclesia sanctorum Apostolorum Petri & Pauli in basilica S. Stephani Protomartyris, agente B. Eligio Pontifice; atque Dedicatio eiusdem basilicæ. Eadem habent (omißis solum verbis, in pago Tornacensi) Wion, & Menardus in Martyrologio Benedictino, & Molanus ex Martyrologio Elnonensi in Natalibus Sanctorum Belgij atque in posteriore editione additionum ad Vsuardum. Fusius Florarium Sanctorum MS. Translatio S. Amandi Traiectensis superioris Episcopi & Confessoris: cuius corpus cum in cœnobio a se condito, cui Eluonis (imo Elnonis) nomen adhæsit, mansisset sedecim annis sepultum, post tantum temporis a S. Eligio Nouiomensi Episcopo, qui floruit anno salutis ⅠƆCXLIX, repertum est incorruptum: qui gratias egit summæ Deitati, quod sanctitas, quæ in viuente claruerat, in mortuo non latebat. Quæ verba ex Historia translationis a Milone scripta. sumpta: qui etiam S. Eligium adhuc superstitem fuisse dicit, quod supra refutauimus. Aliqua Martyrologia eodem die referunt S. Amandum, nulla addita solennitatis caußa: ita Beda excusus, Viola Sanctorum, Bellinus, quædam sub nomine Vsuardi excusa & MSS. Ipso die S. Amandi Confessoris. Alia MSS. sub Vsuardi nomine: Ipso die Eleuatio S. Amandi Confessoris. Hermannus Greuen, & Martyrologium Coloniense antiquum: Translatio S. Amandi Episcopi Traiecti superioris & Confessoris. MS. S. Richarij: Cœnobio Helnone Translatio S. Amandi Episcopi & Confessoris. Alij addunt S. Vedastum, illi VI Februarij iunctum socium. Ado a Rosweido editus: Commemoratio agitur ipsa die sanctorum Episcoporum Vedasti & Amandi, quorum vita & mors plurimis extitit miraculis gloriosa. Habentur eadem in prima editione Auctarij Molani ad Vsuardum, in Martyrologio Germanico, in MS. Treuirensi S. Maximini, ac fere in Galesinio. De vtrisque ita cecinit Wandelbertus:
Pontifices fama, signis, tumulisque coruscos
Septimus ostendit, vero de nomine Amandum,
Vedastumque simul meritis & tempore iunctos.
Plurimæ Ecclesiæ dicto XXVI Octobris hanc solennitatem celebrant, vti videre est in antiquis Breuiariis Cameracensi, Leodiensi, Vltraiectensi, Brugensi, Antuerpiensi, Bruxellensi, Tornacensi, Atrebatensi, Blandiniensi, Coloniensi & c. in quorum aliquibus agitur festum duplex, in aliis solum Commemoratio. De celeberrimo S. Amandi culta eodem XXVI Octobris apud Argentinenses, Spirenses, Wormatienses actum supra § IX: quo die colitur & S. Amandus Wormatiensis Episcopus, aliusq; Amandus Episcopus Argentoratensis. [aliquibus 25 aut 27 Octob.] Martyrologium MS. Leodiense S. Lamberti pridie, id est XXV Octobris, hæc habet: Item Translatio vel Ordinatio, siue Dedicatio S. Amandi Episcopi & Confessoris. Postridie, siue XXVII Octobris, commemorationem Ordinationis S. Amandi specialius recoli supra diximus.
[120] Altera S. Amandi eleuatio, quæ anno Christi ⅠƆCCCIX a Lothario custode facta est; [Eleuationis 20 Septemb.] celebratur XX Septembris: quo die in Martyrologiis Elnonensi & Tornacensi S. Martini hæc leguntur: Duodecimo Calendas Octobris, Elnone Eleuatio corporis S. Amandi Episcopi & Confessoris, cuius corpus post centum quinquaginta a transitu annos integrum inuentum est, atque de oris eius geminis ab inuentore dentibus ablatis, stillæ scribuntur fluxisse cruoris. Eadem habet Molanus in Auctario Vsuardi, Wion & Menardus. Meminit eiusdem Ferrarius & MS. Martyrologium Bruxellense S. Gudilæ. In Florario MS. hæc Eleuatio pridie, seu XIX Septemb. refertur his verbis: [aliis 19 Septemb.] In Francia apud cœnobium Elnonense Eleuatio S. Amandi quondam Traiecti superioris Episcopi, consecratoris S. Gertrudis Virginis Niuellensis, facta a Lothario custode anno salutis ⅠƆCCCXII, a depositione eius anno circiter CLII, cuius corpore adhuc inuento integro, cum eius capilli & vngues, qui excreuisse videbantur, succiderentur, & de ore dentes adhibita forcipe extraherentur, sanguis inde profluxit, qui ad memoriam posterorum adhuc seruatur. Hæc ibi, numeris plerisque mendose expreßis: dies fuit XX Septemb. annus ⅠƆCCCIX, qui Miloni aliisq; est a transitu eius CL, nobis CXXVI, vt supra probatum est. Mansit tum corpus omnium aspectibus & venerationi expositum duos & triginta dies, [Repositionis 23 Octobris.] ac deinde sepositum, seu sacræ sepulturæ restitutum, XXIII Octobris. qui dies in Martyrologio Elnonensi apud Molanum celebris habetur: Decimo Calendas Nouembris, Helnone restitutio corporis S. Amandi Episcopi & Confessoris. Eadem habent Wion & Menardus. Demum Dominica post Ascensionem Domini celebratur vltima eius Reliquiarum translatio.
[121] Kalendis Octobris, quo die colitur translatio Reliquiarum S. Vedasti, [Alius cultus 1 Octobris.] in quodam Martyrologio MS. Benedictino, sed nec admodum antiquo, neque accurato, isthæc leguntur: Translatio S. Amandi Abbatis Elnonensis & Episcopi Traiectensis. Gemeliacum, modo Gemblacum, vetus est Brabantiæ oppidum cum monasterio: in quo S. Amandi, (ob templum forte olim ibi erectum, populosq; fide virtuteq; instructos) cultus annotatur XXV Iunij, quo die Molanus in Auctario Vsuardi: [25] In Gemeliaco natalis SS. Amandi & Domnoleni Confessorum. Saussaius socium Domnelum appellat. MSS. antiqua Leodiense S. Laurentij & Treuirense S. Maximini: In Gemiliaco Natale S. Amandi. Florarium In Genuliaco S. Amandi. Hæc ibi. An qui Domnelus vel Domnolenus est, censendus fit Domlinus Torholtanus, de quo egimus num. 22, non constat. In Auctario MS. Carthusiæ Bruxellensis non antiquo ad Vsuardum, refertur eodem XXV Iunij, Eleuatio S. Amandi: sed quænam ea fuerit necdum legimus. Ferrarius XXIV Iunij, citatis tabulis Ecclesiæ Lemouicensis ad se transmißis, hæc scribit: [& 24 Iunij.] Lemouicis SS. Amandi & Domnoleni Confessorum. Infra ad caput V Vitæ per Baudemundum littera h dubitamus, num Lemouici cæcus ab eo fuerit illuminatus. Corpus S. Amandi Elnone, inde Amandopoli dicta, [Corpus Elnone,] seruatur thecæ inauratæ artificiosißime elaboratæ inclusum. At magnam eiusdem cranij partem habere Patres Recollectos in Cortracensi conuentu, aliquas etiam reliquias esse in nobili monasterio sanctimonialium Broucburgensium, [aliquæ reliquiæ alibi.] ac de sudario & vestibus eius obtentis gloriari Maricolenses monachos scribit Rayßius in Hierogazophylacio Belgico. Coloniæ in Ecclesia B. Mariæ Virginis ad Gradus spectari aliquas reliquias S. Amandi tradit Gelenius lib. 3 Coloniæ Agrippinensis syntagmate 7 § 4, num. 17. Delatæ fuerunt reliquiæ S. Amandi & aliorum Sanctorum XIX Ianuarij anno DCCCXCIV in villam Nemmicum pugi Veromandensis, ad contractum firmandum, vt dicitur IV Ianuarij in Translatione S. Rigoberti cap. 5. Et XVII Ianuarij fit commemoratio S. Amandi in veteri Breuiario Præmonstratensi.
§ XVIII Vita S. Amandi a variis conscripta.
[122] Qvod S. Amandus testamentum, siue coniurationem de sua sepultura, fecit die XV Kalend. Maij, anno Theoderici Regis II, Christi ⅠƆCLXXXII, scripsit Baudemundus eius tum discipulus, vti indicat sub finem his verbis: [Baudemūdus scriptor testamenti S. Amandi,] Ego Baudemundus peccator, iubente Domno meo Amando, hanc epistolam deliberationis suæ scripsi, & subscripsi. Hic secundum ea, quæ ex Chronico Blandiniensi supra num. 106 dicta sunt, Ioanni Abbati Blandiniensi, qui dicto teslamento subscripsit, [Abbas Blandiniēsis creatus an. 683,] Nonis Martiis anno DCLXXXIII mortuo, succeßit, tertius a B. Florberto Abbas, ordinante S. Amando, anno sequente DCLXXXIV vita functo. Quamdiu superfuerit Baudemundus, dubium est, tabulis Blandiniensis cœnobij corruptis, in quibus cum Ferreco successore traditur rexisse annis XCV: quos solum XXIII censemus fuisse. Nam Hatta primus monasterij Vedastini apud Atrebates Abbas, vt traditur in Chronico Vedastino, anno Christi ⅠƆCCVI etiam Blandiniensibus, e quibus assumptus fuerat, datus est Abbas; e viuis dein sublatus Kalendis Februariis anno ⅠƆCCX: vt ex eo Chronico scribit Locrius. Qui Hattæ succeßit Cælestinus, expulsus fuit a Carolo Martello, quod Raginfrido anno ⅠƆCCXVII ab eo deuicto adhæsisset. Hæc de tempore, quo Baudemundus eiusq; successores Blandiniensi monasterio præfuerunt. Quam primo loco damus Vitam S. Amandi, [scripsit eiusdem Vitam,] hic Abbas Baudemundus scripsit: de quo in Martyrologio Elnonensi hoc VI Februarij ita legimus. Baudemundus, qui Vitam S. Amandi scripsit, dicit quemdam Bonum Presbyterum sibi narrasse, quod præsens erat, cum Amandus Tornaci a Iudice non obtinebat furis liberationem, quem suspensum ad vitam reuocauit. Ea num. 13 relata ætatem auctoris produnt. Eodem mode num. 22 ait se Erchengisilo Presbytero venerabili atque fideli viro narrante didicisse. & num. 3 ex ore S. Amandi scribit, sicut idem vir Dei narrare consueuerat. & num. 20 ait se ex Fratribus in monasterio a S. Amando excultis plures postea Abbates seu honorificos vidisse viros. Videtur autem Baudemundus hanc Vitam composuisse ante primam corporis S. Amandi eleuationem, [ante annum 699,] factam ab obitu eius anno XVI, Christi ⅠƆCXCIX: quam alioquin non ita tacitus præteriisset, imo nec ipse Baudemundus forte tam diu vixit: Omittit idem auctor quæ per Belgicas prouincias extruxit plurima cœnobia ac templa, quasi iis, quibus scribebat, sat nota. Surius eam Vitam edidit, & quidem, vt præfatur, a Baudemundo, vt habent codices ad S. Amandum, scriptam; fortassis autem meliori stylo redditam a Milone monacho S. Amandi, qui huic historiæ alium librum subiunxit. Est hic liber de visione S. Aldegundis, eleuatione corporis S. Amandi, eiusq; discipulis Sanctis, a Surio huic Vitæ adiunctus: quem hic seiungimus, infra cum de Translationibus agemus, daturi, atque ostensuri non a Milone, de quo mox agemus, sed ab aliquo recentiore auctore, non absque variis mendis, vt dictum est num. 108 & 109, editum. [hic editam ex variis MSS.] Hanc ergo a Baudemundo scriptam Vitam damus collatam cum peruetustis codicibus MSS. duobus Domus professæ Societatis Iesu Antuerpiæ, tum monasteriorum Blandiniensis, Elnonensis, Marchianensis, S. Maximini, Rubeæ vallis, tum Guilielmi Lindani, & Cornelij Duinij. Contulerat & Rosweydus noster cum alio MS. Extat etiam in codice Vltraiectino S. Martini, sed phrasi paßim mutata.
[123] Aliam perbreuem Vitam Parisiis ab Andrea Chesnæo accepimus, sed sub nomine S. Alani; cuius ipse partem aliquam edidit tomo 1 Scriptorum historiæ Francorum pag. 657. [Iunguntur compendia, aliud ex MS. Gallico,] Quæ eadem extat in MS. Pragensi Bernardi Guidonis; atque etiam edita est in Breuiario antiquo Corisopitensi ad XXVII Nouemb. vt supra diximus. Auctorem arbitramur aut Aquitanum, atque ad distinctionem ita appellamus; aut certe Britannum Armoricum. Nonnulla habet ab aliis non relata, adeoq; digna, quæ hic adiungatur. Simile compendium in Gestis Episcoporum Tungrensium & Traiectensium edidit Harigerus Abbas Lobiensis creatus anno ⅠƆCCCCXCI: [aliud Harigeri ex Gestis Episc. Traiectensium.] quod hic vel ideo magis adiungimus, vt veritas rerum supra discussarum clarius appareat. De Harigero supra sæpius actum est.
[124] Vitam eiusdem S. Amandi eleganti stylo descripsit Philippus Haruengius, vulgo ab Eleëmosyna dictus, monasterij Bonæ-Spei apud Binchium in Hannonia Ordinis Præmonstratensis secundus Abbas, [Philippus Haruengius, ab Eleemosyna Abbas Bonæ-Spei] S. Bernardi æqualis & familiaris. In elogiis Abbatum Elnonensium hæc de eo traduntur:
Non mihi facundi laus est reticenda Philippi,
Eloquij cuius vndique serpit odor,
Hugonisque ætate fragrat: quo principe gestis
Admouit calamum, Præsul Amande, tuis.
Huic Hugoni scripsit Philippus priorem Epistolam Vitæ S. Amandi instar Prologi præpositam, eoq; anno Christi ⅭⅠƆCLXIX mortuo, scripsit alteram Epistolam Abbati Ioanni eius successori: sub quo Vitam S. Amandi in lucem editit circa annum ⅭⅠƆCLXX. [circa an. 1170 scripsit Vitam S. Amandi,] Obiit tandem anno ⅭⅠƆCLXXXIII, cum aliquot mensibus ante regendi monasterij onere se abdicasset. Illius hoc legitur epitaphium:
Marcescit florum flos Philippus, via morum:
Sub me Sanctorum sit consors, Christe, tuorum.
Christe Iesu non da Philippo morte secunda
Lædi, sed tribue viuere perpetuo.
De Philippo hoc tribus locis agit Voßius in libris de Historicis Latinis, ac lib. 2 cap. 49 vocat Philippum ab Eleëmosyna Abbatem Bonæ-Spei: dein lib. 3 par. 2 litt. P, refert Philippum Abbatem Bonæ-Spei, quasi a superiore diuersum: ac mox Philippum Abbatem Elnonensis cœnobij profert scriptorem Vitæ S. Amandi, a Meiero citatum ad annum 661 in Annalibus Flandriæ. Posseuinus quoque Elnonensem velut ab Abbate Bonæ-Spei diuersum tradit. Iosias Simlerus vnicum habet, & Elnonensem Abbatem facit, nisus & ipse auctoritate Meieri: cuius hæc verba sunt. Philippus Abbas de situ eius (Elnonensis) cœnobij: Locus est, inquit, inter Menapiorum fines Propontiis Neruiisque finitimus. Quæ verba habet Philippus infra num. 64. Hanc Vitam ex MSS. monasterij Blandiniensis, & Nicolai Belfortij descripsimus, [hic editam ex MSS. & operibus excusis.] contulimusq; cum editione Duacena operum Philippi Abbatis, & alio vetusto codice MS. cœnobij Elnonensis: extat etiam MS. in bibliotheca Vedastina. Meminerunt Vitæ huius a Philippo scriptæ Miræus in Fastis Belgicis & de scriptoribus Ecclesiasticis, Valerius Andreas in Bibliotheca Belgica, sed qui in prima huius editione S. Amandum scribit Episcopum Vltraiectensem, in secunda Leodiensem: quo satis innuit eam sibi Vitam non fuisse cognitam. Philippi chronologiam non satis accuratam supra cœpimus corrigere, plenius ad ipsam Vitam emendaturi. Alia ad Milonem spectant sub nomine Philippi edita.
[125] Succedit Milo monachus ac Sacerdos Elnonensis, Harigero & Philippo multo antiquior: sed ordo rerum ab eo scriptarum hunc locum deposcit: ac primo damus, [Milo Presbyter Elnonensis,] ex codice MS. Antuerpiensi domus Professæ, Societatis Iesu, alteroq; Amandino, quam stylo soluto exarauit Baudemundus Vitam S. Amandi, carmine redditam libris quatuor, ac versibus Heroicis vniuersim ⅭⅠƆⅠƆCCCXVIII: in quorum vltimo libro innexuit miraculum sanguinis e dente fluentis in eleuatione corporis facta anno ⅠƆCCCIX. [carmine Heroico edidit eiusdem Sancti Vitam,] Meminit huius poëmatis Sigebertus de Scriptoribus Ecclesiasticis cap. 106 his verbis: Milo monachus S. Amandi, scientia litterarum clarus, scripsit metrico stylo Vitam S. Amandi. Scripsit etiam ad Carolum Regem metrice librum de Sobrietate. Ad quem locum annotat Miræus, eum virum eruditissimum, scripsisse Vitam S. Amandi versu & prosa. Hanc Surium ad diem VI Februarij publicasse. Quæ iam reiecimus, neque etiam, vt Surius ait, eam meliore stylo reddidit, sed metrico. Eiusdem metricæ Vitæ meminere Trithemius, Posseuinus, Gesnerus, Voßius, Valerius Andreas, aliiq;, quorum aliqui cum Miræo Vitam a Surio editam ei perperam etiam attribuunt. Opus illud a se iuuene conscriptum esse indicat sub finem libri primi:
Aptum opus, vt iuuenis iuuenemlaudare mererer. Dicauit illud Magistro suo Haimino, monacho Vedastino, Alcuini quondam discipulo, anno DCCCXLIII vita functo, vt diximus ad Vitam S. Vedasti, vbi aliquot eius tractatus dedimus. Approbauit illud poëma Wlfaus monachus in subiuncta Elegia relatis viris illustribus, [ante annum 840.] quorum iudicio satis factum fuisse ostendit. Sunt autem Episcopi Hincmarus Remensis, Theudericus Cameracensis, & Emmo Nouiomensis, Adalardus Abbas, ac monachi Haiminus, & Teudingus, de quorum ætate infra agimus ad hanc elegiam: indeq; colligimus circa annum DCCCXL poëma suum absoluisse Milonem, qui etiam testes eleuationis anno ⅠƆCCCIX factæ fuisse superstites indicat his versibus.
Si quæris testes, fidei virtute vacillans,
Huc venias, moneo: aspicies diuersa virorum
Agmina, multiplicesque senes ætate verendos.
§ XIX Historia translationum & miraculorum S. Amandi a variis conscripta.
[126] Scripsit idem Milo soluta oratione historiam Translationis corporis S. Amandi factam quindecim ab obitu eius annis. [Scripsit idē Milo Historias Translationis & Eleuationis corporis S. Amandi.] Hanc se per traditionem a Patribus fideliter referentibus acceptam referre num. 1 attestatur: additq; se alterum de eleuatione incorrupti cadaueris eius sermonem habuisse. In hoc sermone, siue historia Eleuationis, ait num. 12, se hæc a Patribus, qui his interfuere, & numerosi supersunt, audiuisse: vti ante ab eodem in poëmate dictum vidimus: atque ita vtroque loco sanguinem, qui e dente euulso manauit, comparat cum pretioso sanguine lateris Christi. In hac eadem historia num. 9 se Elnonensis monasterij filium, quamuis degenerem, inenarrabili pietate existere, asserit. Demum miraculo cerei diuina virtute accensi se adfuisse ait num. 16: Ego ipse, qui hæc qualiacumque sunt, describo, coram positus, & auribus audiui, & ignem oculis vidi: hos etiam versiculos in ipsis concentibus tanto Pontifici dixi, vbi se Poëtam ostendit. [cum miraculo cerei celitus accensi, an: 855, a se spectati.] atque ante num. 13 refert miraculum illud contigisse anno ⅠƆCCCLV: vt mirum sit sub nomine Philippi Abbatis eam historiam editam esse, quam cum codicibus MSS. contulimus: ex quibus historiam Translationis hactenus ineditam adiunximus, potißimum ex MS. Vltraiectino S. Saluatoris, & duplici codice, quem vtrumque ne lacerarentur, pretio a bibliopegis redemimus: ex quorum altero etiam damus Milonis poëma. In eo quoque continetur eiusdem Milonis carmen hexametrum de Cruce in modum sphæræ ingeniosißime factum, cum hoc ad Carolum Caluum Regem initio:
Accipe, Karle, precor, carmen pietate serena.
Milonis in rebus Chronologicis errores supra refutauimus; & suis locis indicamus. Annum obitus S. Amandi iudicauit DCLXI & S. Eligium interfuisse Translationi corporis eiusdem, vti in vtraque historia & Translationis & Eleuationis narrat.
[127] Extat alia Translationis corporis S. Amandi historia, ex relatione Milonis fere excerpta, adiuncta sub initium visione S. Aldegundis, [Additur Epitome] de qua supra egimus § XV num. 108. Enumerantur a num. 6 discipuli S. Amandi virtute ac sanctitate illustres: inter quos recensetur S. Landoaldus, cuius reliquiæ & Gandauum traduntur translatæ (quod sub finem decimi seculi factum est) & populis fidelibus beneficia impendere: [post annū 1000 scripta,] circa quæ tempora ea increbuit opinio, quod idem Landoaldus, vti hic etiam narratur; vice S. Amandi curam pastoralem in Episcopio Traiectensi egerit. Historiam hanc damus ex MSS. Insulensi Societatis Iesu & Blandiniensi, quam Vitæ S. Amandi a Baudemundo scriptæ etiam subiunxit Surius, tamquam alium librum, vti præfatur a Milone scriptum, qui Auctore illo hactenus ignoto, duobus circiter seculis antiquior est. Huic historiæ adiungimus paruum fragmentum Chronici Elnonensis, [cum fragmento Chronici Elnonensis.] in quo aliqua ad historiam Eleuationis corporis S. Amandi pertinentia attinguntur, atque ex eo initium anni tum a Natiuitate Christi seu XXV Decembris sumi solitum confirmatur.
[128] Sequitur Historia miraculorum S. Amandi a Gilleberto descripta: [Gillebertus testis oculatus scripsit Historiam miraculorum priorem,] de quo hæc traduntur apud Le Bar ex monumentis Elnonēsibus: Gillebertus Sacerdos venerabilis, primo S. Andreæ Elnone Decanus, & postea Elnonensis factus monachus, vir in diuinis Scripturis eruditus, vita quoque & sanctitatis conuersatione insignis, qui contra vitiorum tumultus & versutias viriliter dimicauit, & qui tam Clero & populo quoad viueret, Doctor egregius & Prædicator eximius enituit. Opuscula non spernendæ lectionis edidit de incendio monasterij sui Elnonensis, de deportatione S. Amandi per Franciam, de miraculis per Amandum in via patratis, de reparatione eiusdem cœnobij, stylo soluto & prosaico. Quæ omnia in Historia miraculorum sæpius aucta continentur, & hic eduntur ex MSS. Gandensi & Belfortij, atque editione operum Philippi ab Eleemosyna. Extant etiam MSS. in bibliotheca Vedastina. Præfatur Auctor nihil scribi, nisi quæ euidenter obtutus probauere scriptoris, testimonium ei reddentibus eiusdem temporis monachis, Clericis, atque etiam venerandæ memoriæ & insignis famæ laicis. Quæ de priore parte stylo soluto conscripta intelliguntur: at vbi carmine describit hominem e carcere liberatum, præmonet id esse
Gestum Cocceij, postquam remeauimus ipsi:
Quod iā non oculis, sed fonte probauimus auris.
Tum de suspenso olim a S. Amando suscitato agens, hac cautela miraculum, sicut quorumdam relatione didicit, legere volentibus qualicumque scripto notificare curat. Quo autem vixerit tempore, constat ex incendio, quo monasterium conflagrauit anno ⅭⅠƆLXVI. An dein superstes fuerit ad annum ⅭⅠƆXC, & quæ vltimo capite subiunximus, etiam scripserit, dubium est. Ab aliis eiusdem cœnobij viris eruditis potius addita suspicamur.
[129] Alia in iisdem MSS. additur Historia miraculorum S. Amandi corpore anno ⅭⅠƆCVII per antiquum Bragbantum delato: [posteriore forte Gunterus, auctor coæuus,] quo tempore vixit Gunterus monachus S. Amandi, qui, teste Sigeberto de Scriptor. Eccl. cap. 166, scripsit martyrium S. Cyrici metrico stylo: cuius & hæc historia calamo potuit concinnari. Vtraque hæc Historia miraculorum edita fuit sub nomine Philippi de Eleemosyna cum reliquis eius operibus, sed vti prior auctorem habuit Gillebertum Amandinum, ita posterior potius referenda est ad dictum Gunterum, aliumue monasterij Elnonensis alumnum. [miraculū Marsilia Abbatissa.] Quæ subiicitur Historia mulieris suspensæ anno eodem ⅭⅠƆCVII Rotomagi ad vitam reuocatæ, editur ex MSS. Elnonensi, Insulensi, aliisq;, & operibus Philippi ab Eleëmosyna, scripta a Marsilia monasterij Rotomagensis S. Amandi Abbatißa, forte nitidiori stylo reddita a dicto Guntero, alioue vltimorum miraculorum scriptore. Demum laborem hunc nostrum concludimus duplici Hymno olim in honorem S. Amandi cani solito, & in codice nostro MS. Vitæ S. Amandi per Milonem carmine editæ subiuncto.
[130] Præter ea quæ de S. Amando damus, extant nonnulla, quæ consulto prætermittimus, [Omittūtur hic alia; Supplemētum MS.] oratione soluta sub variis titulis congesta. Horum primum in MS. Elnonensi & Blandiniensi est huiusmodi: Suppletio quæ addita est libello Vitæ S. Amandi a Milone monacho & Sacerdote cœnobij ipsius: quasi huius suppletionis auctor esset Milo. Est in nostro codice MS. cui prima folia recenti manu suppleta sunt, ita legitur: Supplementum Vitæ S. Amandi a Milone monacho conscriptæ, & editæ a Laurentio Surio, tomo 1 die 6 Febr. Vitam S. Amandi per Baudemundum, perperam Miloni attributam supra ostendimus: quo aliquot seculis iunior fuit auctor Epitomes translationis & Eleuationis corporis S. Amandi simul cum Vita a Surio excusæ. Incipit illud supplementum his verbis: Prælato libello de virtutibus S. Amandi edito, sciendum est quantus vir idem & cuius honoris apud homines habitus est, licet ipse declinare honores mundi semper desideraret. Deinde post indicata breuißime aliquot monasteria ab eo extructa, amicitia eius cum S. Martino Papa explicatur, atque huius contra hæresim Monothelitarum vigilantia laudatur. Subiungitur sub titulo nouo Epistola Martini Papæ ad S. Amandum, quæ infra datur in Vita per Philippum Abbatem. Tituli sequentes sunt De obitu B. Amandi. Quo tempore Beatus Christi Amandus vel natus vel defunctus sit. Hoc scriptum supra § 16 datum est excussumq;, in quo cum Auctor colligat scrupulose Pontifices Romanos atque Imperatores Orientis, quos in supra memoratis operibus ne semel quidem attingit Milo, alius ac multo recentior auctor est, qui obitus S. Amandi annum a maioribus inscriptum libris, & lapidibus insculptum tradit: quod partim a Milone, partim eius tempore factum est.
[131] Adiungitur sermo legendus in transitu siue depositione ter beati atque gloriosi Pontificis Christi Amandi: [& Sermo MS legendus die natali.] in cuius exordio diem depositionis in Sanctis tradit dici diem natalem; tum mortem Sanctorum comparat cum transitu Israëlis in terram promißionis, eosq; dum viuunt, enutriri in deserto manna cælesti corporis Christi. Prolixe dein ostendit exemplo S. Amandi patriam, parentes diuitiasq; contemni debere: tum adolescentiæ eiusdem in Ogia insula peractæ adiungit gloriam in cælo collatam: ad eamq; alios inuitat, inculcata fide, spe, caritate cum operibus misericordiæ, concluditq; sententia extremi iudicij. Quis huius sermonis auctor fuerit, nos latet. Aliquis Milonem imitatus eum conscripsit, vt die Natali legeretur, sicut huius tractatus legebantur in Translatione & Eleuatione corporis S. Amandi: in quibus nusquam istius Sermonis meminit, sed Vitæ per Baudemundum scriptæ: Quia, inquit, Vitæ ter beati ac Deo dilecti Confessoris Christi Amandi libellus satis plene sufficienterque disseruisse cognoscitur. Nos hic eum sermonem, quia nihil in eo, quod ad historiam pertineat, omittimus, indicatis solum primis verbis, quæ sic habent: Quia ad anniuersariam ac sacrosanctam solennitatem beatissimi Patris Amandi, Fratres dilectissimi, religioso deuotionis studio conuenistis, opportunum esse arbitror, vt exhortatione nostri sermonis operum illius insignia cognoscatis, &c.
[132] S. Amandi res gestas plures alij scripsere, Vincentius Bellouacensis lib. 21 Speculi Hist. cap. 119 & 120, [Alij Vita scriptores.] S. Antoninus par. 2 tit. 12 cap.8 § 9, Iacobus de Voragine in Legenda Aurea, qui præter alios errores tradunt eum Turonis ad sepulchrum S. Martini in quadam cellula inclusum XV annos vixisse, quod apud Bituriges factum est. Petrus de Natalibus lib. 3 cap. 100 & Georgius Wicelius; qui eum scribunt sub Heraclio obiisse anno DCXX. Franciscus Haræus, Cornelius Grasius, & linguis peregrinis quam plurimi: tum varij antiqui in Actis aliorum Sanctorum, quos plerosque supra attigimus.
[133] Euerhelmus Abbas in Vita S. Popponis XXV Ianuarij cap. 5 visionem a S. Amando apparente B. Adelwiua matri eius factam ita describit: [B. Adelvviua mater S. Popponis] Adelwiua in Elnone monasterio ad S. Amandum vna cum filio suo perducta, ibidem desidorij sui ex cælestis visionis oraculo securitatem est adepta. Nam ante B. Cyrici lipsanas, eadem in vigiliis precibusque pernoctante, atque post paullulum ex diutina sui defatigatione semi-vigilante, quia eam superna respexerit exauditio, huiusmodi ad se diuinitus perlata patefecit visio. Noua rerum certe facie quamplures Christi Sacerdotes in consistoriis dealbatos vidit, quos in modum coronæ diuina ostensio altrinsecus positos spectaculo sibi dedit: [a S. Amādo in visione apparente,] inter quos etiam B. Amandus, vtpote eiusdem loci primus, præ ceteris promotius honestiusque residere videbatur, atque ad sententiam ipsius, sicut eum eo loci tunc decebat, omnium intuitus suspendebatur. Sed & B. Cyricum serico, gemmisque totum videbat nituisse, elegantisque pueri vultum imitatum fuisse, tum cum singulis Sacerdotum sermonem conseruisse, proque se ibidem in medio prostrata preces fudisse. [commendata S. Cyrico,] Cui S. Amandus vna cum pari considentium sibi consensu, Eia, inquit, bonæ indolis puer, tuum est pietatis dextram cum precibus etiam huic viduæ porrigere, quæ ante sacrosanctas lipsanas tui continuas non desistit preces admittere. Qua auctoritate venerabilem puerum Cyricum certiorem factum, ad se appropinquasse, totamque se quasi de terra, vbi iacuerat prostrata, vidit leuasse. Atque huiusmodi visio hic finem sui habuit, ipsaque B. Popponis mater mox expergefacta ad se rediit. [fit sanctimonialis.] Quæ hanc quidem visionem filio retulit, cum quo etiam ipsa eadem visionis fide animæquior facta, Virdunum se contulit, veloque piæ conuersationis ex consilio beati viri sibi imposito, iustitia & moribus iam cœnobialis vitæ arrisit proposito. Colitur S. Cyricus seu Quiricus XVI Iulij.
§ XX Nantua in Beugesia monasterium an a S. Amando constructum?
[134] Ad huius Commentarij finem duplex reiecta disputatio: sitne S. Amandus, Belgio procul, in veterum Burgundionum Oris, [In Beugesia, Bressiæ adiuncta,] an vero & apud Hispanos mortuus? Beugesij ad Breßiam nunc spectant populi, S. Amandi æuo, intra Burgundiam numerati: ac nuper cum ad Sabaudiæ Duces antea pertinuisset, Salußiarum marchionatu commutata eorum ditio, & ad Coronam Gallicam translata. Gentis eius historiam, erudito æque ac laborioso commentario illustrauit Samuel Guichenonus: qui in continuatione partis 2 pag. 75 & sequentibus, [Nantua monasterij origo perperam S. Amando attributa,] agit de Nantua, vel Nantuaco, Ordinis Benedictini cœnobio, in media sito Beugesia, qua Lugduno, in cuius diœcesi est, iter est Geneuam atque in Heluetiam. Hoc monasterium autumant accolæ, ab S. Amando ædisicatum, ibiq; eum & in fata conceßisse, & conditum tumulo esse. Neu vana fides queat cuiquam videri, Vita antiqua prosertur, a Baudemundo scripta, sed fœde corrupta. Eam ex duobus codicibus Nantuacensibus descriptam submisit nobis Diuione Petrus Franciscus Chiffletius noster: quam & Guichenonus in probationibus ad historiam Breßiæ & Beugesiæ pag. 210 & seqq. edidit ex Nantuacensi Breuiario.
[135] Quæ Baudemundus narrat cap. 6, ita hic amplificata: His ita peractis, inquit Baudemundus, idem vir Domini Amandus in fines remeauit Francorum, elegitque sibi locum prædicationis aptum, [In Vita S. Amandi ibidem interpolata,] in quo cum Fratribus, qui cum eo per diuersas prouincias, multas pro nomine Christi perpessi sunt passiones, ædificauit cœnobium: atque ex eisdem Fratribus plures postea vidimus Abbates seu honorificos viros. Et hæc quidem vere Baudemundi sunt: dein ita pergit: Eodem fere tempore &c. Quæ ita in codice Nantuacensi leguntur: Temporibus igitur Mauritij & Phocæ Cæsarum, rediens a præfatis Vaccensibus & Pyrenæis montibus Sanctus Dei Amandus, [afficta Beugesia Ozindinsis vrbs Episcopalis,] lustratis pene finibus Francorum, flagitans secretum reperire locum, in quo solitariam vitam ducere posset, liberiusque Deo vacaret; tandem deuenit in quamdam ciuitatulam, nomine Ozindinsem, sitam in finibus Lugdunensium, decentissime turribus eminentibus circumseptam, quæ deinceps a Sarracenis & Vandalis & Gottis, vsque ad solum desolata atque diruta est. Habebat autem hæc vrbs a Septemtrione montem quemdam, nomine Helnon, [mons Helnon, & regio Helnonensis:] ex cuius nomine omnis circa regio Helnonensis vocabatur: in cuius cacumine castrum insigne quadrato lapide & polito constructum habebatur, munitio & defensio vrbis: circa cuius ambitum apparet grata planities, fœcunda pascuis atque irrigua, nemoribus consita, saltu decora, venationi atque piscationi commoda: in quam influunt duo aluei Onix & Lengis. Ab Aquilonali vero parte mons Dunicus circumcingebat eam, simili modo copioso munimine oppugnatus. Extra cuius gyrum quidam collis prospiciebatur, quem reducto paullulum sinu, in æquo complanabat natura, per quam fluuius discurrens planitiem, vocabulo Merulus, ab Alpibus progrediens, bifido cursu nando meat in quoddam stagnum iuxta positum, præstans incolis piscium non modicum quæstum: quæ etiam triugis montium cacuminibus protegebatur, scilicet Dunico, [& Nantua ab nando dicta,] Ibico, & Heenco. Præterea fons prælucidus ab rupibus profluens, saluberrimis vallem irrigat aquis: cuius vocabulum hactenus vicus omnino retinuit. Quem locum vir sanctus, quasi a Deo sibi cælitus offerretur, amplectens, citato gradu in Franciam rediens, Childericum adiit Regem, petens humiliter, qualiter hoc præmemoratum municipium, ad construendum habitaculum monachorum, largiri dignaretur. Nam adeo remotus & secretus erat commeantibus vel itinerantibus, vt, nisi venandi gratia, nullus ibi diuerteret hospes, præter paucos ruricolas inibi degentes, qui ex contignatis lignis iamdudum basilicam in honorem Andreæ Apostoli inibi ædificauerant. Quod Rex libentissime annuit, deditque ei Rex Childericus filius Lodouei, & frater Theoderici postulatum locum Nantuacum, [etiā Helnone dicētur appellata:] qui & alio vocabatur nomine secundum regionis nuncupationem, videlicet Helnone, in quo vir Dei sagaci studio cœpit ædificare cœnobium, non ambitionis gratia, sed ob animarum salutem. Mummulus autem præfatæ Ozindinsis ciuitatis Antistes valde ferebat moleste, quod idem vir Dei eumdem locum impetrauerat a Rege &c.
[136] Hæc Nantoacensis interpolator, pro quibus paucula hæc habet Baudemundus: Eodem fere tempore vir sanctus Domini Amandus Childericum adiit Regem, [existimata quod a Baudemūdo memoratur] eumque humiliter postulauit, quatenus ei aliquod municipium ad construendum monasterium, non ambitionis gratia, sed ob animarum salutem, largiri dignaretur. Deditque præfatus Rex ei locum, nuncupatum Nanto: in quo vir Domini sagaci intentione cœpit ædificare cœnobium. Mummulus autem quidam Ozindinsis vrbis Antistes valde ferebat moleste, quod idem vir Domini eumdem locum impetrauerat a Rege &c. Hæc Baudemundus, quem loqui de monasterio Nanto, apud Rutenos prope fontes Darbij amnis a S. Amando extructo, [Nanto monasterium apud Rutinos.] & de Mummulo Episcopo Vceticensi supra num. 7 ostendimus. Ast hic interpolator suo monasterio Nantuaco ea applicaturus, ingeniose excogitauit vrbem Episcopalem Ozindinsem istic vicinam, hactenus reliquis scriptoribus incognitam, quam nempe dirutam a Vandalis & Gothis asserit: sed quo tempore? Num anno Christi CCCCVI? [ficta vrbs Ozindinsis a Vandalis & Gothis diruta:] quando secundum Prosperi Chronicon, Arcadio VI & Probo Coss. Vandali & Alani Gallias traiecto Rheno pridie Kalendas Ianuarias ingressi. & triennio post, Honorio VIII & Theodosio III Coss. Hispanias occupauerunt. Subsecuti Vandalos Gothi, & Honorio IX & Theodosio V Coss. Rege Athaulpho Gallias ingressi sunt anno CCCCXII. Anno sequenti Burgundiones hanc Galliæ partem, in qua Breßia etiam & Beugesia sunt occuparunt. Sed hæc tempora æque potuerit scriptor ille confundere, quam quæ tradit, temporibus Mauritij & Phocæ Cæsarum suum Nantuacum a S. Amando facultate a Childerico impetrata constructum esse. [temporibus confusis] Imperium adeptus est Mauritius anno Christi ⅠƆLXXXII, quod ei anno ⅠƆCII Phocas extorsit; & ipse anno DCX interfectus: quando S. Amandus natus circa annum ⅠƆXCIV, adolescens in Ogia insula degebat, [fingitur epistola S. Gregorij Magni ad Childericum Regē] & Chlotharius II, dicti Childerici proauus, Francis imperabat. Hanc tamen qualemcumque chronotaxim (aut chronotaraxin potius) Nātuacenses tuentur duplici diplomate in archiuo suo seruato, atque inde a Guichenono in Probationibus pag. 212 & sequenti edito. Prius est S. Gregorij Magni, Phoca regnante anno DCIV mortui, cuius hæc istic verba referuntur:
[137] Gregorius seruus seruorum Dei, Childerico Francorum Regi. Quoniam innumerabilibus mundus procellis quatitur… quid autem in aliis mundi partibus agatur, [quasi is rogante S. Amando,] ignoro. Solummodo a Beato Amando nostro Coëpiscopo didicimus, in omnibus rebus spiritalibus honestissimo vestro regimine regnum vestrum præ ceteris pace & tranquillitate, Christo tribuente, pollere. Retulit quoque vestra munificentia sibi olim concessum cœnobium in finibus Francorum positum, quod Helnone, [Nantuaci ab illo fundati] siue Nantuacum nuncupatur, nunc a vobis affluentissime de vestris reditibus & prædiis & fiscis ad Fratrum victualia dotatum atque locupletatum: de quo vobis gratiarum dona cum benedictione misimus. Ipsum namque præfatum cœnobium, dum responsis Ecclesiæ deseruirem, & ob hoc ad venerabilem prædecessorem nostrum illuc cum regrederer, poscente memorato Patre Amando atque Abbate Latercenio cum multis religiosissimis viris sanctitate præditis, [ecclesiam in honorē SS. Petri & Pauli dedicasset,] basilicam ipsius loci in honorem Petri & Pauli omniumque Apostolorum honorifice consecraui, ipsique loco tale priuilegium concessi, vt nullus Princeps, nec Episcopus, neque vlla iudiciaria potestas ibidem præficere audeat Abbatem, [priuilegia,] nisi quem concors congregatio pari consilio & voluntate secundum Deum elegerit, sicut Benedictus Pater præcepit. Postquam electus fuerit ab illis, [immunitates] prius Sedis Romanæ munus accipiat, ipsiusque benedictione fungatur, nisi assensu eius concedatur alicui licentia. Sed neque ipsi Archiepiscopo Lugdunensi, neque vlli Episcopo committimus illi Ecclesiæ vim excommunicationis inferre vllo modo, nisi Apostolica deliberatione. Sed & si quis fidelium Romam ire disponens, [& indulgentias cōcessisset,] sumptusque ei defuerint, ipsum memoratum locum adeat, & ibidem pro posse eleemosynam Fratribus impendat, eadem forma benedictionem Apostolicam sine dubio inibi percepturus, sicuti si limina Apostolorum peruenisset. Statuimus de cetero, vt nullo modo quis hunc locum violare audeat, nec vim inferre: quod si quis temerario ausu infregerit, anathematis vltione damnetur, ita vt deinceps inuiolata, illibataque hæc nostra præceptio siue interdictio conseruetur.
[138] Secundum diploma est Childerici Regis, eiusdem omnino momenti, [ipseq; Childericus eā epistolam misisset S. Amando,] quod ita incipit: Rex Childericus, filius bonæ recordationis Clodouei, Amando Præsuli atque Abbati. Gaudeo, Frater carissime, sanctitatem tuam opinionemque tuæ religiosæ vitæ toto orbe dilatari. Supra namque cum ad ciuitatem Parisius deuenissemus, delata ad nos scripta Beati Gregorij Papæ, in quibus cœnobium a te constructum Nantuacense mirifice exornat, suisque præconiis exaltat. Quod ideo tuæ sanctitati mittere curauimus, vt pro magno munere ibi conseruetur. Ipse quoque supradictus Papa omnino petiit, vt ea quæ ipse auctorizauit, nos more regio laudaremus atque confirmaremtis… Omnia prænominata tibi & Fratribus in dicto cœnobio commorantibus, [omnia approbans,] tam præsentibus quam futuris per nostri priuilegij firmitatem tribuimus, quatenus pro salute nostra, vel regni nostri prosperitate, incessanter Dei omnipotentis clementiam exoretis. Hoc autem donum frater meus Theodericus ob amorem tui laudauit atque concessit. [vti & Theodericus frater:] Actum est hoc donum siue priuilegium in ciuitate Parisius anno quinto Childerici Regis. Hæc ibi. Regnauit apud Neustrios & Burgundos Childericus ab anno Christi ⅠƆCLXXVI ad ⅠƆCLXXX, interemptus anno regni IV. Frater eius Theodericus tum regno pulsus, ac monasterio S. Dionystij inclusus, inter monachos attonsus degebat, cuius approbatio in hac dissensione frustra conficta est. Sed quam procul hæc tempora distant ab ætate S. Gregorij Magni, & quidem necdum ad Pontificatum euecti, vt, [integro fere seculo iuniores S. Gregorio.] cum pro decessore suo Pelagio Papa II responsis Ecclesiæ deseruiret, basilicam huius monasterij consecrare potuerit? &, quod consequens est, ante annum ⅠƆXC, quo Pelagius mortuus est?
[139] Claudius Robertus in Gallia Christiana Nantuam fundatam scribit tempore Gregorij Magni Papæ, Childeberto Rege dotatore, qui cum esset Rex Austrasiorum, [Nātua an fundata a Childeberto Rege Burgūdia?] S. Guntramno patruo suo anno Chr. ⅠƆXCIII mortuo, in regno Burgundionum succeßit, vita regnisq; functus anno ⅠƆXCVI, huiusce regni quarto vix inito, vt diploma fundationis non potuerit datum esse anno regni quinto, multo minus Parisiis, vbi tum agebat Rex Chlotharius II: quæ tamen verba ex superiori diplomate Regis Childerici a Claudio Roberto translata ad Childebertum fuerunt. Ad hæc porro S. Gregorij Magni tempora fundationem huius monasterij referendam esse persuadet diploma Lotharij Imperatoris, ex archiuo Nantuacensi a Guichenono in probationibus pag. 214 excusum, cuius hic partem damus: In nomine Domini nostri Iesu Dei æterni. Lotharius, Diuina imperante prouidentia Imperator Augustus. Omnibus fidelibus sanctæ Dei Ecclesiæ & nostris præsentibus videlicet & futuris notum sit, quia monachi Nantuacensis monasterij nostræ retulerunt Celsitudini, quod a quibusdam peregrinis Abbatibus aliunde venientibus, res ecclesiæ illorum, [eius ecclesia dedicata a S. Gregorio.] vnde victum vestitumque habere continuatim debebant, seu vnde familia eiusdem loci seruitium illis impendere solita erat, expoliabantur & consumebantur… Quare interrogauimus, quid inde vellent, & flexis poplitibus nostra deosculantes vestigia, vnanimiter exclamauerunt ex seipsis velle habere Abbatem. Quorum petitionibus ob B. Petri Apostolorum Principis venerationem, in cuius honorem memoratum cœnobium constat esse a B. Gregorio Papa dedicatum, assensum præbentes, hos Serenitatis nostræ apices fieri iussimus, &c. En vt monasterium tunc crediderint, tempore S. Gregorij fuisse ædificatum. Quam opinionem firmant relata supra tempora Mauritij & Phocæ Cæsarum, eidem ædificationi aßignata. Quæ dum omnia ab Actis S. Amandi absunt, propria huic monasterio fuisse existimamus: quibus reliqua assuit auctor Nantuacensis, arbitratus suum Nantuacum monasterium esse illud, quod Baudemundus scripserat a S. Amando constructum esse, vocabulo Nanto, sed situm apud Rutenos, populos cum vicinis Aruernis, Gabalis, Cadurcis, Albigensibus & Vceciis, Austrasiorum regno, cui tum præerat Childericus, subiectos.
§ XXI Obitus S. Amandi affictus Nantuæ. An ea monasterium S. Amandi dicta?
[140] Alterum addi monasterio eidem ornamentum debuit, quo plurimi circumquaque gloriabantur monachi: scilicet vt fundator eius Sanctus fuisse, inq; suo monasterio migrasse e vita diceretur, & in eo magnifice sepultus; [S. Amandus Elnone in Belgio obiit,] eiusq; patrocinio ibidem multa fieri miracula. Quæ quia Baudemundus attribuit loco, cui vocabulum est Elnone; qui antiquitates istas Nantuacenses coagmentauit, nomen illud monti vicino affinxit, in eiusq; cacumine extructo castro; vnde omnis circa regio Helnonensis dicta sit, ipsumq; etiam Nantuacum secundum regionis nuncupationem Helnone appellatum. Verum aut non viderat ille, aut negligenter transcurrerat, quæ Elnonem in Belgio locant antiqua & certa monumenta, maximeq; inuicem congruentia; inter quæ sunt diplomata Dagoberti Regis ac S. Martini Papæ. Quæ si ille vidisset, non montem Elnonem, sed fluuium, alterumq; Scarpum ex eo monte elicuisset. Locum Amando datum, asserit Dagobertus inter duos fluuios Scarp & Elnonem situm. & S. Martinus Papa statuit cœnobium, cui Helnonis inditum nomen, intra decursum duorum fluminum Scarp & Helnonis. Inclamant Nantuacenses, suo Martyrologio inscriptum S. Amandi Patroni sui nomen, in hunc modum: VIII Idus Februar. In diœcesi Lugdunensi, monasterio Nantuacensi, sanctissimi atque omni laude dignissimi, [non Nantuæ:] almi Amandi, qui dictum monasterium fundauit; cuius mors pretiosa & vita inclyta virtutibus & miraculis in cælo & in terra effulsit: qui quondam Vltraiectensium Episcopus fuit; postea vero dicti monasterij Abbas, vbi beato fine quieuit. Hæc ibi, amplificata ex Martyrologio Vsuardi, in quo ita legitur: Eodem die sanctorum Episcoporum Vedasti & Amandi, quorum & vita & mors plurimis extitit miraculis gloriosa: quorum prior Adartensium, sequens vero Traiectensium rexit Ecclesiam. Quod autem tempore scriptoris illius Nantuacensis, non esset Traiecti Sedes Episcopalis, olim Leodium translata, apposuit Vltraiectum, vrbem Episcopalem, posterioribus temporibus valde celebrem, quæ erat quidem, dum viueret S. Amandus, metropolis Frisiorum, sed adhuc a fide Christiana abhorrentium.
[141] Annum mortis & sepulturæ S. Amandi apud Nantuacenses ⅠƆCLXXI aßignat ex Martyrologio Nantuacensi idem Guichenonus. Sed quot eum tunc oportet annorum fuisse, si cœnobium illud grandis natu condiderat, quod minimum LXXX ante eius decessum annis Magnus dedicarat ante pontificatum Gregorius? Testamento quoque S. Amandi (nam & illius meminit) an subscripserint euocati e Belgica II S. Reolus Archiepiscopus Remensis, pro Lugdunensi? & Episcopi S. Mummolenus Nouiomensis, [Testamentum S. Amandi,] & S. Vindicianus Cameracensis, vice propinquorum, Bellicensis, Matisconensis aut Geneuensis? & Abbates S. Bertinus Sithiuensis, & Gandenses duo Aldebertus monasterij S. Bauonis, [variæq; corporis Translationes ostēdunt] & Ioannes Blandiniensis, loco Abbatum istarum ditionum? An tum ab his Antistitibus templum istic Elnonense dedicatum, quod apud Belgas Elnonenses factum diximus? An corpus eiusdem Sancti istic etiam translatum anno ⅠƆCXCVIII, & eleuatum anno ⅠƆCCCIX? An, vt reliqua omittamus, idem sacrum corpus inde Tornacum, Gandauum, & per alia loca Flandriæ & antiqui Bracbanti, anno ⅭⅠƆCVII delatum? Certe affictum Nantuaco nomen Elnonense ignorarunt antiqui. [Nantuam non esse Elnonem dictam.] ita Rex Pipinus in priuilegio eidem monasterio dato anno VI regni, Siagrium appellat Abbatem monasterij Nantuaci. Ludouicus Pius in constituto de monasteriis, quæ Regi militiam, dona vel solas orationes debent, monasterium Nantuadis in secunda classe statuit, dona absque militia conferentium. Lotharius Imperator in memorato diplomate monachos Nantuacensis monasterij dixit. Albitius & Odda Comites Geneuenses seculo decimo varias donationes conferunt sacrosancto S. Petri Nantoadis monasterio. Paschalis II Papa anno ⅭⅠƆC inter alia monasteria Cluniacensibus subiecta in Prioratum redigit Nantuacum. Eugenius Papa III anno ⅭⅠƆCXLVI Bulla inscripta Priori Nantuacensis monasterij, priuilegia confirmat. Quæ omnia exhibet Guichenonus in Probationibus: ast in iis nusquam Elnonis aut etiam Amandi nomen; vt perspicuum sit, omnem illam fabulam ex sola voce Nanto extudisse posteros. Extat apud eumdem Guichenonum epitaphium Caroli Calui Regis Francorum & Imperatoris, in monasterio Nantuacensi, tempore Helmedij VIII Abbatis, sepulti. Quod qua occasione contigerit, ita refertur in Annalibus Francorum Bertinianis: Carolum in vilissimo tugurio mortuum II Nonas Octobris aperientes, [Nantuæ Carolus Caluus sepultus.] qui cum ipso erant, ablatis interaneis, & infusum vino & aromatibus, quibus poterant, & impositum locello, cœperunt ferre versus monasterium S. Dionysij, vbi sepeliri se postulauerat. Quem pro fœtore non valentes portare, miserunt eum in tonna interius exteriusque picata, quam coriis inuoluerunt: quod nihil ad tollendum fœtorem profecit. Vnde ad cellam quamdam monachorum Lugdunensis Episcopij, quæ Nantoadis dicitur, vix peruenientes, illud corpus cum ipsa tonna terræ mandauerunt.
[142] Edita est in Bibliotheca Cluniacensi columna 313 Charta Lotharij Regis de monasterio S. Amandi Cluniacensi Abbatiæ tempore S. Maioli Abbatis subiecto: [Diploma Lotharij Regis,] quod monasterium Guichenonus Nantuacum esse ratus, eamdem Chartam a Petro Francisco Chifletio nostro ex archiuo Cluniacensi descriptam, sibiq; communicatam vulgauit in Probationibus pag. 216: quam hic damus. In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis Lotharius Dei gratia Rex. Prædecessorum nostrorum consuetudines Regum obtinemus, si familiariter congruis in petitionibus fideles nostros exaudimus. Quapropter vniuersæ sanctæ Dei Ecclesiæ, nostrorumque omnium fidelium, tam præsentium quam & futurorum, animis notum esse volumus: quoniam Domina mea mater gloriosissima Gerberga Regina, [de monasterio aliquo S. Amandi] per consensum suorum nostrorumque fidelium, accessit nostræ præsentiæ serenitatem, maternis cum iussionibus rogans: vt monasterium, quod est situm in Comitatu * Varesino, in honore S. Amandi dicatum, eo quod absque Rectoribus, etiam veluti in inhabitabilibus locis, monasterio Cluniacensi suisque Rectoribus subderemus, [Cluniacēsibus subiiciendo,] cum suis omnibus ad se pertinentibus, tam in villis quam in prædiis omnibus, cum mancipiis vtriusque sexus, pratis, vineis, siluis, aquis, aquarumque decursibus, & egressibus & exitibus. Cui assensum præbentes, quod æquum fuerat, petitiones in hac iussione vt in aliis suscepimus, præfatumque monasterium S. Amandi cum omni integritate, vt iam dictum est, iam dicto Cluniacensi monasterio subdendo concessimus eostatu, vt inquantum Deus illis suppeditauerit auxilium, eum construant, locumque habitabilem, prout potuerint, reddant, quatenus cunctipotens Deus ibi iugiter laudetur cum Sanctis, Dominaque mea gloriosissima nobiscum mater, quæ hoc statuit, æternæ felicitatis præmio, Christo largiente, donetur. Et quo firmius credatur, stabiliusque possideatur, manu propria subterfirmauimus, & annulo nostræ auctoritatis insigniri iussimus. Signum Domni & gloriosissimi Lotharij Regis. Gebe humilis Quæstor ad vicem Artoldi Archiepiscopi summique Cancellarij cognouit. Datum IX Kalend. Decemb. regnante gloriosissimo Lothario Rege anno V Indictione III Actum Diuionensi in palatio feliciter, Amen. Hæc ibi. Lotharius anno Chr. DCCCCLIV, ab Artoldo Archiepiscopo Remensi pridie Idus Nouembris in Regem inunctus est: adeoq; si sequens annus integer primo regni anno attribuatur, annus quintus conueniet in annum Chr. DCCCCLIX, quo Indictio III ab Octobri numerari cœpta. Annum regni omisit Guichenonus, ratus forte eum cum Indictione III minus congruere.
[143] Sed maior difficultas est apud eumdem, vt probetur, quo ductus argumento scribat, memoratum locum, monasterium S. Amandi appellatum, non distingui a Nantuaco, [non conuenit Nantuæ dicata S. Petro,] quod tamen in diplomate Lotharij Imperatoris dicitur a B. Gregorio Papa in honorem B. Petri Apostolorum Principis esse dedicatum; imo in instrumento donationis ab Albitio & Odda circa tempora Ludouici Transmarini, quo patre Lotharius Rex natus est, factæ, appellatur sacrosanctum S. Petri Nantoadis monasterium, & postea monasterium S. Petri, cui tum præerat Abbas Alranus, ante Episcopus Matisconensis. Nec facile intelligi potest, quomodo mox illud monasterium esse potuerit, absque Rectoribus, [tum valde celebri,] & veluti in inhabitabilibus locis, vt de monasterio S. Amandi dictum est, cum isti pro solis luminariis, sacrificiis & psalmodia a dictis Comitibus Geneuensibus donati sint reditus plurium villarum siue pagorum, & quinque in iis ecclesiarum. Præterea inter celebriora monasteria habitum fuisse Nantuacum, colligimus ex vndecim Prioratibus illi immediate subiectis, qui enumerantur in Catalogo Abbatiarum Prioratuum & Decanatuum mediate & immediate monasterio Cluniacensi subditorum. Quando autem Nantuacenses hanc Cluniacensem reformationem susceperint, non constat. In supra indicata Bulla Paschalis Papæ II postponitur Nantuacum monasterio S. Martini de Campis, interiectis Siluiniaco, Virgeno & Ginniaco. [Cluniacēsibus postea subiectæ,] Fuisse autem monasterium S. Martini de Campis ab Henrico I Rege Francorum anno Chr. ⅭⅠƆLX fundatum, docet ipsum fundationis diploma vna cum reliqua huius monasterij historia editum a Martino Marrierio. Aliquot dein elapsis annis S. Hugo Abbas Cluniacensis ad Ecclesiam Nantuacensem transtulit corpus S. Maximi, aßistente Odone Episcopo Ostiensi tunc in Gallias misso a B. Gregorio Papa VII, qui præfuit Ecclesiæ ab anno ⅭⅠƆLXXIII ad ⅭⅠƆLXXXVI. Mentio Odonis est in veteri inscriptione posita an. ⅭⅠƆLXXXV, [seculo II.] apud Vghellum in Italia sacra. Post reformationem ab S. Hugone inductam primus istic Prior fuit Franciscus, qui traditur apud Guichenonum aliquam bonorum commutationem anno ⅭⅠƆXCIX cum Amato Geneuensi Comite iniuisse. Eodem anno creatus est Papa Paschalis II, qui, abdicato Abbatum nomine, voluit eos omnes, qui præessent monasteriis Cluniacensi subiectis, Priores appellari. Denique in prædicto Catalogo Cluniacensi hæc de Nantuaco habentur: Prioratus Nantuaci Lugdunensis diœcesis, vbi debent esse viginti quinque monachi, & debent ibi celebrari tres Missæ cum nota, & debet fieri eleemosyna ter in qualibet septimana omnibus venientibus, & debent dari tredecim præbendæ tredecim pauperibus, in festo B. Mariæ Magdalenæ & S. Petri, scilicet Patroni.
[144] Postremo etiamsi omnia in Lotharij Regis tempora conuenirent, [tēpore Lotharij Regis subditæ Conrado Regi Burgundiæ;] & nomen S. Amandi dicto monasterio Nantuacensi proprium foret, vnde huic Regi ius erat de illo monasterio extra suum regnum sito statuendi? Suberant eo tempore Bressia & Beugesia Conrado Regi Burgundiæ, Alamanniæ & Prouinciæ, cui nupta soror Lotharij Regis in dotem contulerat at vrbem & ditionem Lugdunensem. Fuit is Conradus filius Rudolphi II, nepos Rudolphi I, itidem Regum Burgundiæ. De iis agunt Chesnæus lib. 2 Historiæ Regum & Ducum Burgundiæ capp. 22, 23 & 24, & Guichenonus par. I Historiæ Breßiæ & Beugesiæ cap. 9. Imposuit fortasse huic scriptor Nantuacensis, Lotharij diplomate ad suum etiam monasterium aptato.
[145] Cur autem in catalogo monasteriorum Cluniacensi Abbatiæ subiectorum non legatur vllum S. Amandi monasterium, nil certi, quod respondeamus, occurrit. Forsan postea destructum, [vbi illud monasteriū S Amandi fuerit?] aut aliud obtinuit nomen. Quid si reclamantibus monachis reformationem Cluniacensem non admisit, aut postea ad priorem institutionem rediit? Hactenus etiam situm Comitatus Trahesini, siue Varesini certo assecuti non sumus.
[Annotatum]
* al. Tahesino
§ XXII Episcopatus Castellonensis an a S. Amando administratus?
[146] Ea virtutum S. Amandi per omnem fere Europam celebritas fuit, vt post aliquot secula complures eum sibi olim fuisse Episcopum aut Abbatem optarint. Quapropter noua ab Hispanis quæstio mouetur, in hunc commodius locum a nobis reseruata, vtpote apud alios Scriptores intacta, atque ex supra dictis, potißimum ratione chronologica, dissoluenda. Fundamentum sternitur in Chronico Iuliani Petri Archipresbyteri S. Iustæ, [S. Amandus Episc. Castellonēsis in Chronico Iuliani] in quo hæc leguntur ad annum 660, num. 336. S. Amandus Episcopus Castellonensis in Hispania per id tempus floret, ad quem litteras mittit S. Martinus Papa. Contrahitur Amando impulsore Concilium contra Monothelitas anno Domini ⅠƆL, mendose. Anno ⅠƆCL legit Tamayo Salazar, [anno 650] de quo mox agemus. At pergit Iulianus num. 337. Florebat S. Ildefonsus Toletanus Antistes, qui prima die Decembris anni ⅠƆCLIX accipitur ad Sedem Toletanam loco S. Eugenij III, qui mortuus, est ad Superos relatus die XIII Nouembris. Sed succedit Ildefonso Toletano Iustus in regimine monasterij SS. Cosmæ & Damiani. Sanctus vero Ildefonsus VII Idus Nouembris hoc anno Concilium Toleti contrahit contra quosdam hæreticos male sentientes de virginitate B. Mariæ, quod dilatatis virginalibus claustris, vt ceteræ mulieres, peperisset sine nouo quodam miraculo. Anno Domini ⅠƆCLXVI, vt num. 338 pergit, [& 666,] Hæreticos Gallos Theudium & Helladium loquentes de parturiendi modo beatæ Virginis Mariæ editis libris, quos ad moniales Deliuiensis (aliis Deibiensis) monasterij in agro Toletano positi dedicarat, confutat. Concilium multorum Episcoporum contrahit, inter quos fuit vnus S. Amandus, primus Episcopus Traiectensis, deinde vero Castellonensis in Hispania, vir doctus & sanctus.
[147] Ita Chronicon Iuliani: cuius auctoritate motus Ioannes Tamayo Salazar S. Amandum Martyrologio Hispano inscripsit his verbis: Apud Castellonenses Hispaniæ populos S. Amandi, primo Traiectensis Episcopi, post Castellonensis, qui peragratis Italiæ, [apud Tamayum Salazariū in Martyrolog. Hispano,] Galliæ & Germaniæ prouinciis, Hispaniam adiuit, Ildephonso Toletanæ Sedis Episcopo carus, cuius exhortationibus beatus Præsul Toletanus Concilium contra Monothelitas indixit, cui interfuit Amandus, post in patriam reuersus glorioso fine quieuit. Adiungit deinde Acta ex variis Scriptoribus collecta, [& Actis adiunctis,] in quibus postquam Episcopatum Traiectensem ab eo relictum narrauit, hæc addit: Episcopalis ergo oneris diruptis compedibus, vt Pontificis placitum vbiuis adimpleret, Aquitanos suos, illis deposcentibus, inuisit. Ibidem quantis Vaccea gens, quæ hodie dicitur, citra & vltra Pyrenæos viuens, implicaretur erroribus agnoscens, eorum miseratus excidium, illo quo æstuabat fidei zelo in illorum populos descendens, illis prædicare aggreditur, vt ab idolorum fœda abstraheret seruitute: demum in Castellonensem deuenit populum, vbi mirabilia patrans, Euangelici verbi semine, innumeram Christo obtulit frugem. Ex quo Castellonensis Episcopus factus, totam Hispanicam Vasconiam lustrauit. At audita fama, quod Theudius & Helladius hæretici, ex Gallia Hispanias ingressi, virus sui erroris in tenera credentium viscera diffundere decernebant, B. Ildephonsum Toletanum Antistitem litteris interpellat, vt contracta Synodo aduersus hæreticos gladius Ecclesiasticæ vltionis acriter elucescat. Ildephonsus, qui etiam a Genesio Episcopo Aruernensi fuerat admonitus, continuo Concilium indixit Toleti, cui itidem Amandus interfuit, in quo damnatis hæreticis Gallis & aliis ex Concilij Lateranensis decretis, quorum Amandus Apostolicus executor extiterat, facile turbulenta illa hæreticorum seditio sedata est. His in Hispania peractis, in Galliam reuersus, Childerici Regis munificentia illustre Elnone condidit cœnobium, quod postquam monasticis institutionibus vitæque exemplo stabiliisset, eiusque dedicasset basilicam, ad promeritam tot laboribus coronam in cælum euolauit, sub annum vitæ nonagesimum, VIII Idus Februarij anno Domini DCLXXI.
[148] Hactenus Tamayo Salazar, qui prorsus de S. Amandi apud Castellonenses Episcopatu ab anno ⅠƆCL ad ⅠƆCLXVI, atque eius tum ad Concilium Toletanum aduentu securus, prolixe Sedem illam Castellonensem inquirit; ac triplicem Castellonem, seu Castulonem aßignat, [eius officiū Duplex recitatur in Giennensi diœcesi,] aliam in Catalania ad radices Pyrenæi, aliam in Nauarra, ac tertiam in Bætica, quæ hodie Episcopatui Giennensi paret. Ideo nuper Episcopus Cardinalis de Moscoso & Sandoual, Giennensis tunc Episcopus, dein Archiepiscopus Toletanus, præcepit ab omnibus illius diœcesis Clericis, tam secularibus quam regularibus, qui ad Diuinum officium legendum obligantur, illud de S. Amando Confessore Pontifice, ritu duplici, die VI Februarij recitari: datis litteris III Iulij anno DCXL, cum aliquot ante annis Franciscus de Rus-Puerta edidisset historiam Ecclesiasticam regni & diœcesis Giennensis, in eaque seculo 7 cap. 2 scripsisset S. Amandum istic fuisse Episcopum Castulonensem. Verum opponit Tamayo Salazar hoc Cardinalis Baronij dictum in Notis ad X Decemb. Coluntur vbique sancti Martyres, (idem dicendum de aliis) quorum Deus omnia in omnibus, & diues in omnes, qui inuocant eos. Dein reiicit hanc Bæticam Castulonem, quam Hispanice Cazlona vocant, quod Marcus Episcopus Castellonensis Concilio Toletano X anno Christi DCLVI, Æræ Hispanicæ DCXCIV, celebrato subscripserit: cum iam ante S. Amandus esset Episcopus Castellonensis.
[149] [in Catalania statuitur Marcus Amādus a Ramirez de Prado,] Sed quidni potius hic Marcus fuit Episcopus Castellonensis in Catalania, quam in Bætica, cum velit vrbem Catalaniæ olim Castulonem dictam? Secundo quidni binominis, & Marcus Amandus appellatus? Ita Laurentius Ramirez de Prado in Notis ad Luitprandi Chronicon, in quo ad an. Æræ Hispan. 687, Christi 649, traditur num. 85 tum habita Synodus Hispalensis contra Monothelitas. vbi ita addit: Quod vt melius intelligatur, oportet obseruare, sanctum Pontificem Martinum Papam I litteris ad M. Amandum Episcopum Castellonensem (Castellon de la Plana vulgo) in regno Catalaniæ significare inuentionem librorum a Taio petitorum, sed non expectasse, vt scriberentur Moralia… Circa materiam huius Concilij sic scribit ad dictum Episcopum S. Martinus … Marcus Amandus acceptis litteris a S. Martino Papa mittitur ad Reges, qui iubeant Eugenio, vt congreget Synodum Toleti. Hæc est contra Monothelitas, vt videamus, quanta sit Hispanorum Regum obseruantia erga sanctam Sedem Romanam, & Episcoporum obedientia, qui habita Synodo Toleti, vbi recepta est honorifice Synodus Lateranensis, & abiurantes ac detestantes hæresim Monothelitarum, mittunt Romam hanc Synodum cum Taio & M. Amando Episcopis. Et mirum est, quomodo hæc Synodus interciderit, quamquam eius vestigia in Onuphrio & Roderico, ac Iuliano Toletano, clara expressaque reperimus. Hæc Ramirez de Prado de binomini Marco Amando, [applicata huic epistola S. Martini Papæ ad S. Amandum Traiectensem.] inserta parte epistolæ S. Martini Papæ ad S. Amandum Episcopum Traiectensem datæ: emißaque priore parte ad Sedem Traiectensem pertinente, incipit ab his verbis: Credimus autem ad vos peruenisse, quomodo a conturbatione verȩ fidei & Catholicæ Ecclesiæ cōculcatione ante hos plus minus XXIV (alij XXV) annos a Sergio falso Episcopo Constantinopolitano, in auxilio habente Imperatorem Heraclium, execranda & abominanda hæresis pullulauit. A quibus verbis infra in Vita S. Amandi per Philippum Abbatem incipimus numerum 48. Omittuntur aliqua num. 49 de Rege Francorum Sigeberto interposita; præpositis sequentibus, quæ num. 50 de reliquiis Sanctorum donatis, ac codicibus describendis referuntur. Extatne vspiam codex aliquis Conciliorum, in quo hæc seorsim tradantur? Cur non citatur si extat? Si non extat, vnde ista hoc modo protruduntur in lucem? Apud Onuphrium Panuinium ab eo citatum hæc verba, Synodus Hispalensis contra Monothelitas ex Luitprando repetuntur ad annum Christi ⅠƆCL. At Rodericus Toletanus lib. 2 Historiæ cap. 22, in Concilio Toletano sub Eugenio Metropolitano, mysterium sanctæ Trinitatis traditum asserit absque vlla mentione S. Amandi Episcopi Castellonensis: quo impulsore ea Synodus habita scribitur in Chronico Iuliani.
[150] [Non fuit noster S. Amandus in Hispania anno 649 aut seqq.] His positis, censemus si aliquis eo tempore fuit in Hispaniis S. Amandus Episcopus Castellonensis, necessario alium statuendum ab S. Amando tunc Episcopo Traiectensi, ad quem S. Martinus Papa illustrem epistolam, adfinem Synodi Lateranensis anno ⅠƆCXLIX habitæ hactenus excusam misit. Hic relicta Sede Traiectensi, vt demonstratum est § 12, Romam petiit, non cum Taio quopiam Hispano, sed assumptis sibi sociis Nicasio Elnonensi, & S. Humberto Abbate Maricolensi. Dein Roma non in Hispaniam, sed in Belgium rediit anno ⅠƆCLI acceptis adiutoribus SS. Landoaldo Archipresbytero, Amantio Diacono, Vinciana & Adeltrude Virginibus, aliisq; viris & mulieribus septem. Ac mex S. Bauonem ordinauit Clericum, eumq; anno ⅠƆCLV cellæ inclusit, ac sancte mortuum anno ⅠƆCLVII sepeliuit: S. Adalbaldo anno ⅠƆCLII occiso, suasit S. Rictrudi continentiam vitamq; monasticam: prædicatione verbi diuini, dum oratorium S. Gisleni cum B. Autberto consecrat, S. Vincentium Madalgerum ad vitam cœnobilicam induxit. Dein circa annum ⅠƆCLX dedicauit Antuerpiæ ecclesiam a se extructam, ac varia in Belgio monasteria condidit, Calloanis prædicauit ad Scaldim, quorum oppidum Chauelaus apud Baudemundum, frustra Castulonem seu Cazlonam in Bætica sitam somniarunt quidam. Demum mortuo apud Gandenses Kalendis Nouemb. anno ⅠƆCLXIV S. Florberto, Abbates creauit Amandus monasterij S. Bauonis Aldebertum & Blandiniensis Ioannem. Quæ omnia supra § XIII firmantur.
[151] [inuisit Vascones, dein Rueenos post an. 664.] Post hæc tempora, vti § XIV indicamus, Vascones instructurus versus Piræneos saltus prosectus est. Verum illis in cæcitate permanentibus, ad citeriorem Franciam reuersus, monasteria extruxit, aliud, quantum ex coniectura assequimur, in agro Borbonio, aliud Nanto clare expressum apud Rutenos populos prorsus vicinos Aruernis, quorum Episcopus S. Genesius, vt tradit Luitprandus in Aduersariis num. 220, S. Ildefonsum anno DCLXV admonuit per epistolas de hæresi Iouiniani per quosdam excitata, qui dicebant beatam Virginem in partu corruptam mansisse &c. de S. Genesio agemus III Iunij. Potuit S. Amandus aut collato cum S. Genesio studio, aut sua sponte ac zelo excitatus scripsisse S. Ildefonso, & sic occasionem dedisse confundendi res gestas huius & alterius Amandi Episcopi Castellonensi, vt supra factum diximus cum S. Amando Episcopo Burdegalensi, S. Amantio Episcopo Rutenensi, S. Alano, siue Elano Episcopo, Vaurensis Ecclesiæ Patrono, S. Amando Episc. Argentinensi, & S. Amando Episc. Wormatiensi; quamuis aliqui horum aliquot seculis distarent a S. Amando Traiectensi.
[152] [Cuius Amandi reliquiæ seruentur Perpiniani?] Antonius Vincentius Domeneccus libro de Sanctis Catalaniæ ad sextum Februarij tradit, sacras S. Amandi Episcopi & Confessoris reliquias magna cum veneratione ad seruari in Ecclesia Eulana vrbis Perpiniani in Helenensi diœcesi: quod de parte non minima e Belgio eo translata conatur explicare Tamayo Salazar. Verum vti aliorum, qui S. Amandi dicti sunt, Reliquiæ adseruatæ fuerunt apud Argentinenses & Wormatienses, licet officium Ecclesiasticum de S. Amando Episcopo Traiectensi istic recitetur; ita alterius S. Amandi in Catalania, vbi S. Amandus traditur Castellonensis Episcopus fuisse, prorsus opinamur Reliquias adseruari. Meminit Amandi Episcopi Castellonensis Franciscus Portacarrero noster cap. 14 Vitæ S. Ildefonsi, cuius Sedem in Bætica statuit in loco iam Cazlona dicto.
Vita
auctore Baudemundo eius discipulo, Abbate Blandiniensi,
Ex XI codicibus MSS. & Surio.
Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio (S.)
BHL Number: 0332
Avctore Bavdemvndo, Ex MSS.
PROLOGVS AVCTORIS.
[1] aScripturis vitam B. Amandi, habitatorem eius inuoco Spiritum sanctum: vt, qui ei virtutes largiri dignatus est, [Auctor pauca de S. Amando seligit,] mihi etiam eas sermonem tribuat narrandi: quatenus & caritati vestræ debitum seruitutis impendam officium, & ne is lateat, qui omnibus modis est imitandus. Licet enim b tantæ rei sim impar ingenio, atque nugacitatis vel desidiæ pondere opprimar; ad illum tamen spem erigo, qui dixit: c Aperi os tuum, & ego adimplebo illud: maximeque vestris d fretus suffragiis, vt, quod meritis meis obtinere non valeo, orante pro me beatitudine vestra, opus tam arduum atque difficile, a meque hactenus indiscussum, superna opitulante gratia, possim aggredi. [Psalm. 80. 11] Prius enim scire vos cupio, me ad omnes virtutes, quas per eum Dominus operari dignatus est, attingere minime posse. Et quamuis ad omnia illius peruenire nequeam, tamen, prout Dominus vires infuderit, pauca e pluribus cursim succincteque, & vt ita dicam, breuiter aggredi conabor. Indignum est enim, vt de tanto viro silere quis audeat, dum pius rerum Arbiter talem in Ecclesiasticæ culturæ campo cultorem instituit, per quem, agrum ipsius intenta operatione fidei rastro e colenti, ad centeni numeri red ditum Christi seges excresceret. Satis enim sunt solicita circa humanum genus immensæ Diuinitatis prouisura remedia, dum talem ad illuminationem patriæ dignata est dirigere, misericordia consulente. Et licet longe lateque se per rumigerulos fauores diuulgare noluerit, tamen, vt ait ipsa veritas, ciuitas in monte posita, f latere non potuit. Et quod mihi pace Sanctorum omnium liceat confiteri, nulli est secundus in meritis eorum, [quem nulli Sanctorum arbitratur secundum.] quorum agnouimus virtutes. [Matt. 5. 14] Igitur ne prolixa oratio horrorem incutiat, generetque, vt assolet, legenti fastidium, vitam S. Amandi, qualiter a pueritia vsque perfectam vixerit ætatem, qualiterue ante episcopatum vel in episcopatu gesserit, aut circa beatum finem qualis extiterit, vel qualiter rigorem mentis atque propositum tenuerit, licet rustico ac plebeio sermone, propter exemplum tamen vel imitationem, memoriæ, contempta verecundia, tradere curabo. g
[Annotata]
a Hoc exordio vtitur S. Hieronymus in Vita S. Hilarionis, 21 Octob. & alij eius imitatione.
b MSS. tanti sim impar ingenij.
c In lectione vulgata, dilata os.
d MS Lætiense, fultus.
e Surius, colentem.
f In lectione, vulgata abscondi.
g Subiunguntur in multis MSS. capitula de virtutibus S. Amandi Episcopi, quæ vt a posteris apposita negligimus, Acta more nostro distinctisri. Illa tamen, si quis forte requirat, hic apponimus. [Capita diuisionis a posterioribus facta.]
| 1 | De initio conuersionis illius. |
| 2 | De serpente ex Ogia insula orationibus illius fugato. |
| 3 | De responso ad patrem, qui eum secularem rursus cogebat assumere habitum. |
| 4 | De aduentu ipsius ad S. Martini sepulchrum, & de clericatus honore. |
| 5 | De eo, quod ciuitate Bituricas ad S. Austregisilum petiit, & de conuersatione eius. |
| 6 | De abstinentia ipsius, & qualiter Romam petierit. |
| 7 | De eo quod sedente eo in extasi mentis, Sanctus eum alloquitur Petrus. |
| 8 | De reuersione ipsius in Gallias, & de adsumpto Episcopatu. |
| 9 | De pueris emptis, & instructione eorum. |
| 10 | De reuersione ipsius a Roma, & de puero in Centumcellensi loco a dæmone erepto. |
| 11 | De tempestate in pelago orta, & oratione illius sedata. |
| 12 | De eo, quod in naui residens, Sanctus eum alloquitur Petrus. |
| 13 | De pago, cui vocabulum est Gandauus, ab errore liberato. |
| 14 | De mortuo suscitato. |
| 15 | De fanis destructis, & Gentilibus conuersis atque baptizatis. |
| 16 | De eo, quod prædicationis gratia ad Sclauos perrexit. |
| 17 | De eo, quod Dagobertus Rex Sanctum Dei virum petiit, vt filium eius de sacro exciperet fonte atque enutriret. |
| 18 | De eo, quod Ecclesiam Traiectensium ad regendum suscepit. |
| 19 | De insula reperta & militatione ipsius in ea, & de contemptoribus verbi Dei. |
| 20 | De eo, quod dum gentem Wascanorum verbum Dei admoneret, ab eis repulsus sit, & de mimilogo a dæmone atrepto. |
| 21 | De cæco, ex aqua, in qua vir Dei manus abluit, illuminato. |
| 22 | De reuersione ipsius in fines Francorum cum monachis, & de cœnobio ædificato. |
| 23 | De comitatu ipsius ad Childericum Regem, & municipio impetrato, & de Mummulo, qualiter eum voluit interficere. |
| 24 | De muliere cæca in pago Beluacinse illuminata & destructo fano. |
| 25 | De monacho propter inobedientiam soluto paralysi, & oratione ipsius sanato. |
| 26 | De obitu vel sepultura ipsius, atque virtutibus reliquis. |
CAPVT I
Vita S. Amandi, in patria, insula Ogia & Biturigibus.
[2] Amandus igitur sanctissimus atque religiosissimus, a Aquitaniæ partibus haud procul a maris Oceani litore ex Christianis atque inclytis parentibus b editus peur est. [S. Amandus ortu Aquitanus,] Pater eius c Serenus nomine, genitrix vero Amantia vocabatur. Sed cum iam adolescentiam transiens, in robur migraret virile, & immodicis desideriis in Christi flagraret amore, patriam parentesque relinquens, ad d Ogiam insulam, quæ a litore Oceani maris quadraginta distat e millibus, felici nauigans cursu, tandem portum monasterij petiit, [inter monachos Ogiæ insulæ exercetur:] ibique a Fratribus spiritualibus cum magno receptus est gaudio: & quia sacras ab infantia didicerat litteras, ex hoc maiori succensus desiderio, amplius quotidie in Dei rebus crescebat.
[3] Quadam igitur die, dum ei a Fratribus imperatum fuisset, vt obedientiæ caussa per insulam deambularet, fit ei repente obuiam miræ magnitudinis serpens, sicut idem vir Dei narrare consueuerat, ita ingens atque immanis, qualis nec post, nec antea in eadem visus est insula. Quo viso, perterritus puer, sicut ipsa patiebatur ætas, quid ageret, ignorabat. Tum subito superna respectus gratia, ad orationum confugit auxilia. [immanem serpentem videns, terretur: signo crucis pollit:] Statimque solo prostratus, cum aliquantisper orationi incubuisset, signum Crucis contra immanem opposuit anguem, potentique virtute verborum, vt ad latebras quantocyus rediret, imperat. Qui dicto obediens, atque ad signum viri Dei fugiens, rapidoque cursu ad latebras remeans, in eadem insula vlterius nusquam comparuit. Sicque eamdem insulam per orationem beati viri Amandi omnipotens Deus ab imminenti liberauit periculo. Hoc initium signorum eius, ad nos multorum fama volitante perlatum est.
[4] Dein, f cum adhuc in puerili esset ætate, cœpit pater eius blandis eum sermonibus irretire, [patri habitum secularem suadenti resistit:] vt quantocyus de monasterio egrederetur, & rursus secularem assumeret habitum. Cumque his atque huiuscemodi persuasionibus animum illius conaretur euertere, obtestans, nisi citius assensum daret, vt de monasterio egrederetur, iam paterna priuaretur hæreditate; respondisse fertur: Nihil mihi, Pater, tam proprium videtur, quam vt Christi assumam seruitium, qui est pars & hæreditas mea. De paternis enim substantiis nihil adipisci cuplo: solummodo, vt Christo militem, permitte.
[5] [Turones ad S. Martinū abit:] Sicque in eodem permanens desiderio, relicto g solo parentibusque, Turonis ad sepulchrum sanctissimi petiit Martini. Ibique prostratus, & profusis in oratione vberrime lacrymis, ex toto cordis petiit affectu, quatenus vir sanctus oratione sua apud Deum obtinere mereretur, vt numquam eum Dominus ad solum proprium remeare permitteret, sed omnem vitæ suæ cursum in peregrinatione expenderet. Cumque ab oratione surrexisset, statim comam capitis sui abscidit, adeptusque Clericatus honorem, [in Clericū tondetur:] ommem gratiam transcendebat in Clero.
[6] Post hæc vero ab Abbate ipsius loci, & a Fratribus benedictione percepta, ciuitatem Bituricas, ad Sanctum h petiit i Austregisilum, qui tunc in Dei rebus magnificus atque insignis habebatur. Cumque ab eo, [apud SS. Austregisilum & Sulptium Pium solitarius degit 15 annis.] & ab eius Archidiacono, sanctissimo videlicet k Sulpitio, qui postea Episcopus claruit, clementissime fuisset susceptus, omni ei humanitate exhibita, cellulam iuxta ecclesiam in superiori ciuitatis muro construi fecerunt, in qua cellula multis diebus ob amorem æternæ vitæ, cilicio tectus & cinere, ieiuniis attritus atque inedia, hordeaceo tantum contentus pane atque aqua perpaullulum corpus suum sustentauit potius quam aluit. Sicque ibidem l tribus ferme militans lustris, a vino & sicera omnino abstinuit.
[Annotata]
a In pago Herbatilico versus Ligerim fluuium: vt supra § 1 diximus.
b Anno 594, die 7 Maij, vt dictum.
c Serranus Guillimanno de Episc. Argentoratensibus: eum alij Ducem, alij Comitem Aquitanorum appellant: potius Comes Herbatilicus dicatur.
d MS. Rubeæ vallis Orgiam. MS. Vltraiect. Egiam. Buzelinus Ogiacam. Yepez Augiam. at melius MS. du Chesne, Oyem. [Oyem insula.] Adiacet insulæ Reaco, siue S. Martini non procul Rupella.
e Alij milliaribus: tot enim distat Ogia, sine Oyem, a portis S. Benedicti.
f Desunt sex verba hæc Surio, & nonnullis MSS.
g Scilicet natali, patrio, aut proprio, vt expressit Milo, & mox hic explicatur.
h Circa annum Ch. 612, ætatis 18.
i Colitur S. Austregisilus 20 Maij. De tempore Episcopatus illius & decessorum S Eustachij & Apollinaris actum est § 10.
k Hic est S. Sulpitius Pius, successor S. Austregisili, cuius Vitam dedimus 17 Ianuarij.
l Siue quindecim annis, vt Milo, Auctor Aquitanus, Harigerus & Philippus habent.
CAPVT II
Iter S. Amandi Romanum duplex. Ordinatio Episcopalis. Tempestas sedata.
[7] His ita gestis, cælesti iterum inflammato desiderio, incidit ei cogitatio, vt ad limina beatissimorum Apostolorum Petri & Pauli properare deberet. Assumptoque secum vno tantummodo comite, squalida atque deuia lustrans loca, [It Romam:] tandem Romam a peruenit. Ibique sancto satiatus desiderio, prædulcia in liminibus Apostolorum figens oscula, diebus ecclesiarum Dei circuibat loca, [loca sacra inuisit;] nocte vero ad sancti Petri reuertebatur ecclesiam.
[8] Quadam namque die iam appropinquante vespera, cum custodes iuxta morem in ecclesia fecissent diligentiam, [eiectus ex ecclesia,] sanctus vir Domini Amandus, egredientibus cunctis, in ecclesia paullulum substitit, ibi ex deuotione tota nocte vigilare cupiens. Tum vero vnus ex custodibus eum inuentum, contemptibiliter affectum iniuriis, eiecit extra ecclesiam. Sedente autem eo in ecstasi mentis in gradibus ante fores ecclesiæ, subito ei Sanctus apparuit b Petrus, blande leniterque eum alloquitur, & vt in Gallias ad prædicationem exercendam reuerti deberet, [a S. Petro apparente in Gallias remittitur:] admonuit. De qua visione sanctus vir Amandus hilarior redditus, accepta benedictione Apostoli atque patrociniis, feliciter remeauit in Gallias.
[9] Cum interim paucis post transactis diebus, coactus a Rege ac Sacerdotibus, c Episcopus ordinatus est. Acceptoque pontificatus honore, d Gentibus verbum euangelizare cœpit Domini, [ordinatur Episcopus Apostolicus,] atque seipsum in omnibus exemplum præbere bonorum operum. Erat autem piissimus, atque omni bonitate repletus, vultu serenus, eleemosynis largus, sensu sobrius, corpore castus, atque inter diuites & pauperes medius: [omni virtute præditus:] ita vt pauperes illum quasi pauperem adspicerent, diuites quasi superiorem se æstimarent. Vigiliis atque orationibus deditus, sermone cautus. Si quos etiam captiuos vel pueros e transmarinos inuenisset, dato pretio redimebat spiritalique eos regenerans lauacro, [captiuos redimit, & instruit:] litteris affatim imbui præcipiebat, præmissaque libertate per diuersas f distribuebat Ecclesias. Pluresque ex his postea Episcopos, vel Presbyteros, seu honorificos Abbates fuisse audiuimus.
[10] [in altero a Roma reditu] Illud etiam non est prætermittendum, quod idem vir Dei Amandus a Roma secundo g rediens, ascensa naui, peruenit ad h Centumcellensem locum. Quadam igitur nocte dum solus, vt illi mos erat, oraret, immundus spiritus vnum e famulis apprehensa manu trahebat ad mare, volens eum ibi i demergi. Sed idem puer, qui trahebatur, magnis cœpit vocibus clamare, dicens: Christe, adiuua me: Christe, adiuua me. [famulo a diabolo submergendo succurrit:] Mox malignus spiritus eidem puero insultando respondit: Qualis Christus? Sed dum puer, qui trahebatur, minime responderet, ait S. Amandus: Die illi fili: Christus filius Dei viui, crucifixus. Statimque ad vocem illius inimicus vt fumus euanuit.
[11] Nec multo post, cum quadam die per medium pelagus nauigaret, nautasque verbum moneret Domini, subito apparuit illis miræ magnitudinis piscis. [sæuiente tempestate,] Nautæ vero, misso in pelagus rete, eumdem piscem ceperunt. Cumque epularentur, mutuisque plausibus exsultarent, subito inopinata orta tempestas est, quæ omne gaudium eorum in luctum conuertit. Cœperunt kautem, quic quid in naui habebant, tam ad stipendia cibi quam omne subsidium, vel etiam armamenta nauis, in pelagus proiicere, vehementerque labori insistere, lvt ad terras egrederentur: sed nihil omnino proficere valebant. Nauis vero quassata, huc illucque a fluctibus ferebatur. Itaque omnes de vita spem nullam habentes reddiderat, statimque nautæ ad seruum Dei cucurrerunt Amandum, rogantes vt Dominum deprecaretur, quatenus eos per orationem ipsius de imminente liberaret periculo. Vir autem Domini Amandus blande eos consolatus, confidere iussit, & vt de Domini misericordia fiduciam haberent, fideliter admonuit. Nautæ vero nimio fessi labore, [solatur nauias] huc illucque in naui iacebant sopore depressi. Ipse etiam Sanctus in puppi nauis residens, quiescebat. Tum ei ex improuiso Sanctus apparauit Petrus, transiens per puppim nauis: [apparente S. Petro,] excitansque cum ac blanditer alloquens, ait: Noli timere Amande: non peribis, neque qui tecum sunt. Mox vero ad verbum illius sedata tempestate, [impetrat tranquillitatem.] transquillitas reddita est magna. Et facto mane, omnes, qui in naui cum viro erant Dei, sani atque incolumes ad terras egressi sunt.
[Annotata]
a Circa annum Ch. 627, ætatis 34.
b Hinc summe erga S. Petrum affectus, omnia fere monasteria ac templa a se extructa ad honorem eius dedicauit.
c Circa annum 628. Ordinationi huic dicatus dies 26 Octob.
d Tum etiam Gandauum venisse, Mercurij aram euertisse tradunt supra § 10 relati.
e Anglo-Saxones tum vendi solere liquet ex Actis S. Bathildis Reginæ 26 Ianuarij, S. Gregorij Magni 12 Martij & aliorum.
f MS. Lætiense, relinquebat.
g Circa an. Ch. 632.
h Notus Etruriæ portus, quem celebrat Plinius iunior lib. 6 epist. 31.
i MS. Elnonense, demergere.
k Surius: quæ ad cibum pertinebant, quam reliqua subsidia omnia.
l Idem: cunctosque de vita spem omnem abiicere cogebat. Mox igitur nautæ.
CAPVT III
Verbum Dei a S. Amando prædicatum Gandensibus. Mortuus Tornaci suscitatus.
[12] Per idem autem tempus, cum loca vel diœceses ob animarum sollicitudinem vir Domini circumiret Amandus, audiuit pagum esse quemdam præter fluenta a Scaldi fluuij, cui vocabulum est b Gandauum. Cuius loci habitatores antiquitas diaboli eo circumquaque laqueis vehementer irretiuit, [Gandenses a fide alienos adit,] vt incolæ terræ illius, relicto Deo, arbores & ligna pro Deo colerēt, atque fana vel idola adorarent. c Propter ferocitatem enim gentis illius, vel ob terræ infœcunditatem, omnes Sacerdotes a prædicatione loci illius se subtraxerant, & nemo audebat in eodem loco verbum annuntiare Domini. Quo audito, vir sanctus magis eorum miseratus errorem, quam de vitæ suæ periculo pertimescens, d Aicharium Episcopum, qui tunc e Nauiomensis vrbis cathedram præsidebat sacerdotalem, adiit, eumque humiliter postulauit: vt ad Regem f Dagobertum quantocyus pergeret, epistolasque ex iussu illius acciperet, vt, si quis se non sponte per baptismi lauacrum regenerare voluisset, g coactus a Rege, sacro ablueretur baptismate. Quod ita factum est. Percepta namque a Rege potestate, & benedictione a Pontifice, illuc vir Domini Amandus h perrexit intrepide. Vix enim quis digne enarrare sufficiet, [multa patitur ab incredulis:] quantas ibidem pro Christi nomine perpessus sit iniurias, & quam frequenter ab incolis loci illius cæsus sit, nec non & a mulieribus vel a rusticis non absque iniuria sit repulsus, verum etiam & in flumen sæpe præcipitatus. Quæ omnia vir sanctus pro nihilo deputans, verbum Domini non destitit monere, memorans illam sancti Euangelij sententiam, quæ ait: Maiorem caritatem nemo habet, quam vt animam suam ponat quis pro amicis suis. [Ioan. 15. 15] Comites etiam illius, qui eum fuerant germana caritate secuti, ob inediam vel sterilitatem loci ad propria remeantes, eum ibidem solum reliquerunt. Ipse vero in prædicationis permanens officio, alimentum propriis acquirebat manibus. [captiuos redimit:] Sane captiuos innumeros redimens, sacro baptismate emundabat, & vt in operibus bonis persisterent, fideliter hortabatur.
[13] Illud etiam operæ pretium huic schedulæ annectendum putauimus, quod viro venerabili Presbytero, nomine Bono, narrante didicimus: qui testabatur se præsentem fuisse, quando hæc gesta res est. Aiebat namque, quod Comes quidam ex genere Francorum, cognomine i Dotto, congregata non minima multitudine Francorum, in vrbe Tornaco, vt erat illi iniunctum, ad dirimendas resederat actiones. Tum subito a lictoribus ante eum præsentatus est quidam reus, quem omnis turba acclamabat dignum esse mori. Erat namque idem fur plagis iam crudeliter affectus, vehementerque cæsus, [furem suspensum] & corpore etiam semiuiuus. Cumque præfatus Dotto decreuisset, vt eum patibulo deberent affigere, vir Domini Amandus adueniens, obnixa prece postulare cœpit, vt ei vitam concedere dignaretur. Sed vt erat sæuus, atque omni bellua crudelior, nihil apud eum obtinere potuit. Tandemque a ministris vel apparitoribus idem fur affixus patibulo est, atque extremum exhalauit spiritum. Dotto igitur domum reuersus est, populi constipatus caterua. Sanctus vero vir Domini Amandus citius ad patibulum cucurrit, hominemque iam mortuum inuenit: depositumque de ligno, ad cubiculum, in quo familiariter orare consueuerat, deferri fecit, fratribusque cellula egressis, ipse super defuncti membra, orationi tamdiu incubuit, lacrymis ad Dominum profusis ac precibus, [a morte suscitat:] donec iubente Deo anima in corpus rediit, atque cum viro Dei loqui cœpit. Adueniente itaque matutinali tempore, conuocatis Fratribus, aquam iussit afferri. Suspicantibus autem illis, vt corpus ad sepeliendum, sicut mos est, abluere deberet, subito cellulam ingressi, viderunt eumdem hominem, quem mortuum reliquerant, sanum cum viro Dei sedentem, atque incolumem colloquentem: mirarique vehementer cœperunt, quod viuum videbant, quem paullo ante mortuum reliquerant. [petit celari miraculū] Tunc igitur sanctus vir Domini Amandus assistentes cunctos vehementissime obtestari cœpit, vt ne cuiquam vnquam proderent: hoc videlicet quod per eum Dominus operari dignatus est; asserens, non suæ hoc esse asscribendum virtuti, sed misericordiæ Domini, qui in se sperantibus vbique dignatur adesse. Loto itaque omni corpore atque cicatricibus, carnem carni restituit, ita vt de plagis, quas ante pertulerat, in eius corpore nullum indicium appareret. Sicque eum ad propriam remittens domum, parentibus restituit incolumem.
[14] At vbi hoc miraculum longe lateque diuulgatum est, statim incolæ regionis illius cursu celeri ad eum cucurrerunt, &, vt eos faceret Christianos, humiliter postulabant. [templa & monasteria extruit.] Fana etiam, quæ ante adorare consuerant, propriis destruentes manibus, ad virum Dei omnes vnanimiter peruenerunt. Nam, vbi fana destruebantur, vir Domini Amandus tam ex munificentia Regis, quam ex collatione religiosorum virorum, religiosarumque fæminarum, statim k monasteria aut ecclesias construebat: verbique sacri pabulo populum reficiens, omnium corda mandatis cælestibus illuminabat.
[Annotata]
a Ita habent MSS. Elnon. Blandin. Duinij, Lindani, at Scaldæ MS. Rubeæ vallis: [Scaldis.] passim Scaldis vocatur, fluuius notissimus, corruptis litteris Tabuda Ptolemæo dictus.
b De Gandauensium conuersione ac monasteriis istic tribus a S. Amando extructis actum § 5.
c De ferocia vicinorum populorum agitur in Vita S. Eligij 1 Decemb.
d S. Aicharius, Aycharius, Acharius, Yepezio Ycarius, decessit S. Eligij, colitur 27 Nouemb. vita functus anno 645.
e Nouiomensi Sædi vnitus tunc erat Episcopatus Tornacensis, cui suberat Gandauum.
f Tenuit monarchiam Francorum ab obitu Chlotharij II, patris sui anno 628 defuncti, vsque ad an. 644.
g Quid possint Principes Christiani circa subditos infideles, disputant Theologi. Verisimile est, S. Amandum litteras solum regtas petiisse, ad conciliandam sibi apud eos populos auctoritatem, & vt ad prædicationem Evangelij audiendam inuitarentur, neue eam impedirent.
h Circa an. Ch. 631.
i In MSS dicitur Dotto, Docto, Docco, apud Yepez Doto, in MSS. Chronicis Episcoporum Traiectensium Otto. In Vita S. Eligij memoratur Atto Comes Tornacensis fortassis idem. [Dotto Comes Tornacensis.]
k De variis monasteriis tum cœptis extrui supra actum.
CAPVT IV
Iter ad Sclauos. Exilium S. Amandi. Baptismus S. Sigeberti.
[15] Cvm iam vir sanctus videret prædicatione sua quosdam ad Deum conuerti, ex hoc maiori æstuabat desiderio, quatenus adhuc alij conuerterentur. Audiuit denique, quod a Sclaui nimio errore decepti, b a diaboli laqueis tenerentur oppressi. Illicque c martyrij palmam se assequi posse confidens, transfretato Danubio, eadem circumiens loca, [Sclauis Christum prædicat:] libera voce euangelium Christi Gentibus prædicabat. Paucis vero ex eis in Christo regeneratis, videns etiam sibi non satis accrescere fructum, & martyrium, quod semper quærebat, nondum se adepturum, ad proprias iterum reuersus est oues, curamque gerens earum, ad cælestia regna prædicando perduxit.
[16] Interea Rex Dagobertus, d amori mulierum plusquam oportebat, deditus, omnique spurcitia libidinis inflammatus, sobolem minime videbatur habere: sed tamen ad Domini confugit auxilium, deprecabaturque sedulo, vt ei filium dare dignaretur, qui post eum regni sui gubernaret sceptra. Quod ita dante Deo factum est. Cumque sibi nuntiatum fuisset, quod ei Dominus filium dare dignatus esset, magno mox repletus gaudio, cogitare cœpit, cui ipsum puerum traderet, qui eum sacro baptismate regenerare deberet. Statimque accersitis ministris, [redarguers incontinetiam Regis Dagoberti, relegatur:] vt Sanctum perquirerent Amandum, sagaci intentione præcepit. Nam dudum ipse Pontifex, dum pro capitalibus criminibus, e quod nullus ex Sacerdotibus facere ausus est, ipsum redargueret Regem, iubente eo, non absque iniuria de f regno eius g fuerat expulsus. Ille vero remotiora perquirens loca, verbum Dei Gentibus prædicabat. [reuocatur:]
[17] Cumque a ministris tandem fuisset repertus, &, vt ad Regem ire deberet admonitus, memorans illud Apostoli præceptum, Potestatibus sublimioribus se subdi debere, tandem peruenit ad Regem, qui in illis diebus in villa, cui vocabulum h Clypiaco est, morabatur. [Rom. 13. 1] Visoque Rex beatissimo Amando, magno repletus est gaudio: prostratusque pedibus beati viri, deprecabatur vt tanto sceleri, quod in eum perpetrauerat, veniam largiri dignaretur. Sed ille, vt erat mitissimus, atque supra modum patiens, citius eum elenauit a terra, facinusque in se perpetratum clementissime indulsit. Tunc Rex ad Sanctum ait Amandum: Pœnitet me valde, quod stulte aduersum te egerim. [Rege veniam petente,] Precorigitur, ne memineris iniuriæ, quam tibi irrogaui, atque preci meæ qua summopere postulo, ne dedigneris annuere. Dedit mihi Dominus filium, non meis præcedentibus meritis, precorque, vt eum sacro digneris abluere baptismate, atque in filium tibi spiritualem suscipere. Quod vir Domini vehementer renuens, scilicet sciens esse scriptum, militantem Deo non oportere implicari secularibus negotiis, & quietum atque remotum, [SS. Audoëno & Eligio deprecantibus,] palatia non debere frequentare regia, e conspectu Regis abscessit. [1 Tim. 2. 4] Statim igitur Rex misit ad eum virum illustrem i Dadonem, atque cum eo venerabilem virum Eligium, qui tunc in palatio Regis sub seculari degebant habitu, quos tamen k postea egregios sacerdotes, atque præclaros in meritis, signis quoque atque virtutibus fuisse plurimis compertum est. Hi vero humiliter virum Dei petierunt, vt precibus Regis daret assensum, atque filium ipsius sacro dignaretur diluere fonte, & vt eum enutrite, atque lege imbuere diuina quantocyus assentiret, dicentes, quod si hoc vir Dei non renueret, per hanc familiaritatem liberius in regno ipsius vel vbicumque eligeret, haberet licentiam prædicandi, seu nationes complures per hanc gratiam se posse conquirere fatebantur. Tandem fatigatus precibus amborum facturum se esse promisit. Audiens autem Rex, quod preces suas Sanctus non renueret Amandus, statim ipsum puerum l afferri præcepit, qui fatebatur non plus a natiuitate habere, quam mdies circiter quadraginta. Accepit igitur vir sanctus in manibus puerum, & benedicenseum, catechumenum fecit. [baptizat S. Sigebertum, respondētem Amen.] Cumque finita oratione, nemo ex circumstante multitudine respondisset, Amen: aperuit Dominus os pueri, atque audientibus cunctis, clara voce respondit, n Amen. Statimque eum regenerans sacro baptismate, impositoque nomine Sigeberto, Regem atque omnem eius exercitum tunc S. Amandus magno repleuit gaudio.
[Annotata]
a De Sclauis Curinthiam incolentibus, atque S. Amandi ad eos accessu supra actum § 9 & 10.
b [Sclaui infideles.] De Sclauorum Rege Samone, qui duodecim ex VVinidis vxores habebat, agit Fredegarius cap. 48 & 68, vbi Samo Rex Sichario Dagoberti Regis legato ita respondit: Si vos estis Dei serui, & nos sumus Dei canes; dum vos assidue contra ipsum agitis, nos permissum habemus, vos morsibus lacerate. Et mox eiectus est Sicharius de conspectu Samonis.
c Refertibidem Fredegarius,, multitudinem plurimam Francorum negotiantium a Sclauis Winidis in regno Samonis interfectam fuisse. Hinc Sicharius missus repetundarum agens, ac tandem triplex a Dagoberto exercitus Austrasiorum, Alamannorum, & Langobardorum expeditus est anno regni huius 9 Ch. 636: [Francos mercatores occidunt.] vt cædes mercatorum aliquot annis ante contigerit, quando etiam istic fuit S. Amandus circa an. Ch. 633.
d Repudiata legitima vxore, assumptis tribus Reginis, & plurimis concubinis, teste Fredegario cap. 60.
e Hucbaldus in Vita S. Rictrudis tradit eum super hocscelere a Pontisicibus, maximeque a sanctissimo viro & mirabilium patratore operum Præsule Amando, redargutum esse.
f Eum tum in Vasconiam abiisse, subiectam Chariberto fratri Dagoberti, diximus § 1 num. 4.
g Circa annum 634.
h In agro Parisino vltra Montem-Martyrum: in qua villa regali Dagobertum in coniugem accepisse Gomadrudem tradit Fredegarius cap. 53.
i S. Dado, siue Audoënus, colitur 24 Augusti, S. Eligius 1 Decemb.
k Anno Chr. 646, 14 Maij Dominica ante Rogationes ordinati Episcopi.
l Aurelianiss S. Sigebertus baptizatus est anno 635. Plura 1 Februarij dicta nil attinet hic repetere.
m Aimoinus lib. 4 cap. 20 triginta.
n Miraculum hoc primus retulit hic Baudemundus: quod plurimi dein Scriptores tradiderunt. Simile infantis responsum apponimus, quod Vienna perscriptum his fere verbis: [infans ter respondet, Deo gratias.] Anno 1650, 4 Februarij in Saran pago ditionis Archiepiscopi Strigoniensis, Stephanus infans quinque horarum Parocho benedicenti his verbis: Stephane vade in pace, & Dominus sit tecum, Amen; distincte respondit: Deo gratias, Deo gratias. Cunctisq; admirantibus cum Parochus solennem illam post baptismum benedictionem repeteret, subiunxit infans tertium, Deo gratias. Res iussu Cæsaris examinata per Archiepiscopum Strigoniensem, & auditis legitime testibus authentice approbata est.
CAPVT V
Episcopatus S. Amandi Traiectensis. Fidei doctrina instituti Calloani & Vascones.
[18] His ita gestis, adueniente obitus sui die, a Treiectensium Episcopus feliciter migrauit ad Christum. b Rex igitur, huius viri venerabilis comperiens obitum, [Fit Episcopus Traiectensis:] Sanctum accersiri fecit Amandum. Congregataque multitudine Sacerdotum, populique turba non modica, ad regendam Treiectensium Ecclesiam eum præposuit. Illo vero renuente, atque se indignum vociferante, omnes vna voce clamabant, dignum eum esse sacerdotio atque ob animarum sollicitudinem Ecclesiam magis, quam pecuniæ quæstum debere suscipere. Coactus igitur a Rege ac Sacerdotibus, pontificalem suscepit cathedram. Sicque per c triennium fere vicos, vel castra circumiens, verbum Domini constanter omnibus prædicauit. Multi etiam (quod dictu nefas est) Sacerdotes atque Leuitæ, prædicationem illius respuentes, audire contempserunt. At ille secundum Euangelij præceptum, puluerem de pedibus in testimonium excutiens, ad alia properabat loca. [Matt. 10. 14]
[19] Igitur tandem paruam reperiens insulam, cui vocabulum est d Chauelaus, iuxta Scaldum fluuium, aliquantis diebus cum Fratribus spiritualibus ibidem Christo militare studuit. [prædicat Calloanis,] Sed verbi Dei contemptores per biennium fere ingens attriuit plaga, ita vt euersæ domus & agri in solitudinem essent redacti: necnon etiam vici vel castra destruerentur, [(punitis Traiecten.)] nullusque pene in his regionibus remaneret, qui virum Dei contempserat prædicantem.
[20] Nec multo post, cum a Fratribus, quos ob animarum curam per diuersa reliquerat loca, rogaretur, vt eos præsentia sua visitaret, & vt verbi sacri pabulo reficere dignaretur; tandem prece accepta peruenit ad eos, audiuitque ab eis, gentem, quam e Vacceiam appellauit antiquitas, quæ nunc vulgo nuncupatur Wasconia, nimio errore deceptam, ita vt auguriis vel omni errori dedita, idola etiam pro Deo coleret. Quæ gens f erga Pyrenæos saltus per aspera atque inaccessibilia diffusa erat loca, fretaque agilitate pugnandi, frequenter fines occupabat Francorum. Vir autem Domini Amandus eorum miseratus errorem, enixe elaborare cœpit, vt eos a diaboli reuocaret seruitio. [& Vasconibus:] Dum autem eis verbum prædicaret Diuinum, atque Euangelium annuntiaret salutis, vnus e ministris assurgens, leuis ac lubricus, nec non & superbus, atque etiam apta cachinnans risui verba, quem vulgus g mimilogum vocat, seruum Christi detrahere cœpit, Euangeliumque, quod prædicabat, pro nihilo ducere. Sed eadem mox hora arreptus a dæmone miser, propriis se cœpit manibus laniare, atque coactus publice confiteri, quod ob iniuriam, quam Dei irrogauerat seruo, hæc perpeti mereretur. Sicque in ipso constitutus tormento, spiritum exhalauit extremum.
[21] Illis autem adhuc in eorum cæcitate permanentibus, dum vir sanctus ad alia demigraret loca, peruenit ad h ciuitatem quamdam. Vbi cum ab Episcopo ciuitatis illius honorifice fuisset susceptus, & ei hospitalitatis more Episcopus aquam in manibus funderet, secretius præcepit ministro, vt eamdem aquam, in qua vir Dei manus abluerat, diligenter in sacrario ecclesiæ custodiendam deportaret. Quod ita factum est. Præfatus namque ciuitatis Antistes satis fidens exstitit, quod eadem viri Dei benedictio salutem fidelibus restituere posset. Eodem quoque tempore homo quidam cæcus sedebat ante fores templi mendicans, qui multo iam tempore corporalem amiserat visum. Ad quem ciuitatis ipsius Episcopus ait: O homo, si habes fidem, ablue oculos tuos ex aqua, [cæco visus restitutus aqua, qua lauerat manus,] in qua vir Dei Amandus abluit manus. Confido enim, quod per ipsius sanctitatem, pristinam consequaris salutem. Cumque idem cæcus oculos ex eadem aqua abluisset, statim iubente Deo pristinum recepit visum, ita vt omnia clare videret.
[Annotata]
a S. Ioannes Agnus obiit anno 646, 25 Iulij.
b S. Sigebertus, mortuo patre Dagoberto, vt probatum est § 11.
c Ab anno circiter 647 ad 550.
d MS. Duinij Chanalaus. Surius & nonnulla MSS. Chanelaus: melius MS. Rubeæ vallis Chauelaus, vnde Chalelaus, [Calloa.] & Calaus. Milo Calolo, aut rectius Calloo, quod vocabulum etiamnum loco manet, de quo dictum § 4.
e MS. S. Maximini Vaceiam. MS. Duinij Vaclam. Sunt autem Vaccæi, interioris Hispaniæ ad Durium fluuium populi, [Vaccæi a Vasconibus diuersi] quorum metropolis Pintia fuit, nunc, vt censent viri eruditi, Vallisoletum. At Vascones degebant ante Iberum fluuium inter & Pyrenæos montes, secundum Isidorum Hispalensem ab vrbe Vacca (quam alij Iaccam nominant) ita appellati.
f Surius circa Pyrenæos saltus: desunt ea verba in MSS.S. Maxim. Rub. & Rosvveydi, & sic legitur: Quæ gens montibus per aspera.
g MS. Vltraiect. Vinc. Bellouac. S. Antoninus aliiq; iocularem vocant
h In Aquitania sitam: an Lemouicum? in huius diœcesi plures pagi a S. Amando nominantur.
CAPVT VI Monasteria a S. Amando extructa, miracula patrata.
[22] His ita peractis, idem vir Domini Amandus in a fines remeauit Francorum, elegitque sibi locum prædicationis aptum, [Monasteria extruit Amandinum] in quo cum Fratribus, qui cum eo per diuersas prouincias, multas pro nomine Christi perpessi fuerant passiones, ædificauit b cœnobium. Atque ex eisdem Fratribus plures postea Abbates seu honorificos vidimus viros. Eodem fere tempore vir sanctus Domini Amandus c Childericum adiit Regem, eumque humiliter postulauit, quatenus ei aliquod municipium ad construendum monasterium, non ambitionis gratia, sed ob animarum salutem, largiri dignaretur. Deditque præfatus Rex ei locum, nuncupatum d Nanto. In quo vir Domini sagaci intentione cœpit ædificare cœnobium. [& Nantoënse:]
[23] Mummulus autem quidam, e Ozindinsis vrbis Antistes, valde ferebat moleste, quod idem vir Domini eundem locum impetrauerat a Rege: inuidiæque facibus accensus, eumdem virum Domini extinguere conabatur. Missisque agilibus viris, iussit vt eumdem virum Dei a loco ipso contemptibiliter iniuriis affectum eiicerent, [abducitur, dolo interimendus,] aut certe in eodem punirent loco. Venientesque ad eum ministri, simulato dolo dixerunt, quod ei locum aptum ad construendum monasterium ostendere deberent: tantummodo cum illis illuc properare deberet. Sed eorum fallacia, reuelante Deo, latere non potuit. Cumque eum ad prædictum locum ducere simularent, non erat inscius vir Domini Amandus, quo in loco eum interimere disponerent. Tamdem igitur peruenerunt ad supercilium montis, vt eum ibi capite truncarent. Vir tamen Domini suis hoc ante indicare noluit, quia ad martyrium libentissime properabat. Sed subito orta tempestate pluuiæ grandinisque, [liberatur immissa tempestate & cæcitate latronibus;] omnem illius montis locum tenebrosæ obtexerunt nubes, ita vt apparitores, qui ad interficiendum eum fuerant missi, amisso lumine, nihil penitus viderent. Spemque vitæ iam nullam habentes, prostrati pedibus sancti viri, veniam postulabant, &, vt eos viuos abire sineret, [hos precibus sanat:] humiliter deprecabantur. Tunc vir Domini ad consueta recurrit præsidia, scilicet ad orationum auxilia, profusisque vberrime lacrymis, tam diu orationi incubuit, donec red dita serenitate, lumine etiam apparitores recepto, non absque metu vel stupore ad propria reuerterentur. Talique perculsis timore ministris, vir Domini mortem incolumis euasit.
[24] Nec illud quoque prætereundum putaui, quod Presbytero quodam, nomine Erchengisilo, venerabili atque fideli viro narrante didici. Quadam die, dum vir Domini Amandus in pago f Beluacensi verbum Domini prædicaret, peruenit ad quemdam locum, cui vocabulum est g Rossonto, secus h Aronnam fluuium. Eratque ibi mulier quædam cæca, [mulierem, quod arborem dæmoni dicatam coleret, factam cæcam,] quæ longo iam tempore amisso lumine, nihil præter tenebras nouerat. Ingressus autem vir Dei domum illius, cœpit percontari ab ea, qualiter ei hæc cæcitas euenisset. Responditque illa, quod non ob caussam aliam ei ipsa cæcitas euenisset, nisi quod auguria vel idola semper coluerat, insuper ostendit eilocum, in quo prædictum idolum adorare consueuerat, scilicet arborem, quæ erat dæmoni dedicata. Ad quam vir Domini ait: Non miror, si pro hac stultitia cæca facta sis: sed admiror clementiam Domini, qui te tam diu expectando sustentat, vt, cum Factorem & Redemptorem tuum adorare debeas, adores dæmones & idola muta, quæ nec tibi nec sibi possunt prodesse. Nunc igitur accipe securim, [iubet succidere arborem] & hanc nefandam arborem quantocyus succidere festina, per quam lumen amisisti corporis, & animæ perdidisti salutem. Confido enim, quod, si firmiter credideris, lumen pristinum a Domino consequi possis. Deducta autem mulier puellæ suæ manibus, ad arborem citius peruenit, atque eam excidere conabatur. Tum vir Domini Amandus eam ad se aduocans, signumque Crucis super oculos eius imprimens, [& signo Crucis illuminat.] inuocato Christi nomine, pristinæ reddidit sanitati. Instructam qualiter se agere deberet relinquens: omnibus diebus vitæ suæ caste atque sobrie se exhibuit, & correctiorem vitam deinceps gerens, mores commutauit in melius.
[Annotata]
a Hos fines in diœcesi Bituricensi locauimus supra § 2.
b Illi accreuisse oppidum S. Amandi in agro Borbonio ibidem coniectauimus.
c Childericus factus Rex Austrasiorum anno 664 ac totius Franciæ an. 676, occisus anno 680.
d Apud Rutenos Aquitania 1 populos De eo monasterio actum § 2.
e MS. Antuerp. Ozidensis. Philippo Abb. Osindensis. Est autem Vceticensis in Gallia Narbonensi visina, in antiqua Notitia prouinciarum & ciuitatum Galliæ Vcetinsis, & Vcecinsis. [Ep. Vceticensis.]
f Bellouaci Iulio Cæsari noti Belgicæ II populi, eodem adhuc nomine appellantur, inter Picardos, Normannos & Francos.
g Ressontum, & Ressonum: a quo Archidiaconatus seu Decanatus Ecclesiasticus diœcesis Bellouacensis (quæ in nouem Archidiaconatus rurales diuiditur) etiamnum appellatur.
h Aronda dicitur, atque Oesiæ fluuio prope Compendium miscetur. Arondæ adiacentia loca pertinent ad Decanatum Ressonensem.
CAPVT VII Inobedientia punita. Obitus S. Amandi.
[25] Hoc quoque, quod ad cumulum laudis eius Dominus ostendere dignatus est, non videtur silentio contegi. Quodam itaque tempore cum cuidam monacho, videlicet Præposito a monasterij sui Chrodobaldo nomine, [Monachū inobdeientē paralysi percussunt,] per quemdam missum iussisset, vt vehicula ad vinum in vsibus Fratrum monasterio deferendum præparare deberet, dicitur inobediens extitisse. Sed eum nocte eadem vltio diuina subsecuta est. Nam eo iter agente, vt ad virum Dei pergeret excusationis caussa, quod vehicula minime haberet, ita dicitur omni corporis paralysi dissolutus, vt nec manum quidem vel pedem posset mouere. Omnique iam carne velut mortua in solo pectore vitalis anhelabat spiritus. Tenuique flatu confiteri, vt valebat, nitebatur, quod ob inobedientiam & contumaciam hæc perpeti merebatur. Igitur præfatum monachum Fratres mittentes in nauim ad monasterium, cui vocabulum maiores indiderunt Elnonem, ad virum Dei adduxerunt Amandum. Cumque iam vesperascente die, finitis Missarum seu vespertinarum solenniis, vir Domini ad reficiendum iuxta morem isset, subito ei nuntiatum est, qualiter idem monachus ægrotatet. Leniterque, vt aiunt, subridens, dixisse fertur: Adhuc maiora sustinebit pericula, quia valde iactantiæ atque inobedientiæ deditus erat. Sed tamen Presbyterum quemdam, fidelem virum, [misso pane & vino sanat:] ad se vocari præcepit, eidemque monacho calicem vini & fragmen panis per eumdem transmisit Presbyterum, eique mandauit, dicens: Vade, & dic monacho illi, vt sumat partem panis istius & vini, & cras, iubente Deo, cum ad eum visitandum perrexero, obuiam mihi procedat, & in lectulo iacere non patiatur. Quod ita factum est. Accepta itaque idem monachus Patris benedictione, ita totius corporis recepit sanitatem, ac si nullam vnquam pertulisset læsionem. Adueniente igitur sancto viro, obuiam ei processit, atque cum eo loqui cœpit. Mirarique vehementer Fratres cœperunt, quod viuum & incolumem videbant, quem mortuum fere suspicabantur. Vir autem Domini Amandus indulta Fratri venia, vt mores deinceps in melius commutaret, admonuit, atque eum sanum ad monasterium direxit.
[26] Alia quidem sunt multa, quæ per eum Dominus operari dignatus est, [multa patrat miracula:] nobis quidem incognita, Deo autem nota. Sed quantum ad nostras, fidelibus narrantibus viris, perlatum est aures, si omnia cupiam persequi, dies, vt opinor, ante, quam sermo, cessabit. Nam quas per eum Dominus virtutes non edidit, cum & mortuis vitam, cæcis visum, paralyticis gressum, leprosis munditiam, surdis auditum, a dæmonibus oppressis restituit sanitatem?
[27] Igitur sanctissimus Domini Amandus, cursu fideliter peracto, [sancte moritur:] repletusque omnium bonorum operum fructu, adueniente sanctissimi obitus die, feliciter migrauit ad Christum. Sepultusque est cum magnifico honore in loco, cui vocabulum est Elnone. In quo loco multa fiunt orationibus eius beneficia, & laudatur ibi ab omnibus nomen Domini Iesu Christi: [Elnone sepelitur.] cui est cum æterno Patre & Spiritu sancto virtus & honor, gloria & imperium, laus & potestas per infinita seculorum secula, Amen. b
[Annotata]
a Marchianensis, vt infra dicetur ad Vitam a Philippo scriptam.
b Quæ addebatur apud Surium Historia de Visione S Aldegundis, Eleuatione corporis S. Amandi, ac sanctis eius discipulis, ab homine minus perito scripta, hic omittitur, infra, cum de Translationibus agetur, Referenda.
ALIA VITA
Auctore Aquitano anonymo,
Ex MS. Andreæ du Chesne.
Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio (S.)
BHL Number: 0335
Avctore Aqvitano Anonymo.
[1] Beatus a Amandus in pago b Herbasilico non longe a littore Oceani Galliæ, [S. Amandus oriundus ex pago Herbatilico,] ab inclytis & Catholicis parentibus traxit originem: cuius pater Serenus nomine dictus est, mater vero Amantia nuncupata est. Hic ab infantia litteris eruditus, inspirante sibi diuina gratia, relictis parentibus & patria, vitam cœnobitarum eligens, nauigauit insulam, nomine c Oyem, quæ distat a littore Galliæ XL milliaribus: [monachus,] ibique in quodam monasterio religionis habitum assumens, cum gaudio est susceptus. Quadam vero die dum per insulam ambularet, vidit quemdam serpentem seu colubrum miræ magnitudinis. Quo viso territus puer S. Amandus, [signo Crucis serpentē fugat:] in oratione prostratus, signum Crucis contra serpentem opposuit, & ad latebram suam, vt inde numquam exiret, fugere compulit, nec ex tunc apparuit. Et sic habitatores illius insulæ a serpentino periculo liberauit. Parentes vero eius voluerunt eum ad propria reducere, quibus minime acquieuit.
[2] Post hæc Amandus licentiam & benedictionem a Patre monasterij, quod erat prope mare, postulans, caussa peregrinationis solus in terra d Burgundiorum in ciuitate Bethoricas multis diebus, [includitur apud Biturigas:] annis videlicet XV peregrinauit, & a S. Austregisilio illius ciuitatis Episcopo benigne susceptus est. Vbi constructa cellula iuxta ecclesiam, cilicio indutus, & pane hordeaceo & e sicera sustentatus, vitam austeram duxit. Dum autem quadam die ad quēdam orationis locum ire desideraret, hora diei quasi sexta radio clarissimo perfusus, per momentum horæ totus orbis terrarum quasi sibi apparuit. f
[3] Deinde assumpto vno comite, g asello sedens, per deuia Alpium Italiam penetrans, ad visitanda sanctorum Apostolorum ac Martyrum limina & patrocinia, [Romæ] ad vrbem Romam peruenit. Vbi deambulans per loca Sanctorum diebus, ad ecclesiam S. Petri noctibus reuertebatur. Sedente autem eo in gradibus ecclesiæ in extasi mentis, Sanctus Petrus apparuit ei sereno vultu, [a S. Petre visitatur:] & blando sermone dixit, vt causa prædicationis reuerteretur. Gaudensque de visione, cognouit inuenisse gratiam Dei, quam quæsiuit.
[4] Post hæc Amandus in Gallias remeauit, prædicans Euangelium regni Dei. Erat autem vultu serenus, [prædicat in Galliu:] corpore castus, vigiliis & orationibus deditus, sermone cautus. Sic inter Gentes anachoretarum gerebat vitam. Hic vero pueros transmarinos comparauit plurimos, & per baptismi lauacrum emundauit.
[5] Rursum cum h officio Clericorum ad vrbem Romam perrexit, & ab Apostolico honorifice est susceptus. Pueros vero, quos duxit, [Romam adit:] per loca Sanctorum donauit. Codices diuinos vtriusque Testamenti & tractatus, rediens Galliam, secum tulit. Cum autem pelago Sardiniæ nauigasset, nautis de pace & caritate prædicauit. Illis vero bibentibus & manducantibus apparuit piscis ingens, qui arte piscatoria captus est, vnde nautæ gauisi sunt. Orta autem magna tempestate, [rediens in tempestate a S. Petro recreatur:] de vita desperantes, omnia quæ habebant, iactabant in mare. Tunc omnes seruum Dei Amandum deprecabantur, vt per orationem eius Deus illos de mortis periculo liberaret. At ille consolans eos, verbum Dei intrepidus prædicabat. Beatus vero Apostolus viro Dei Amando apparuit, dicens: Noli timere; non enim peribis tu & qui tecum sunt. Facto autem mane reddita est tranquillitas, & omnes ad portum incolumes peruenerunt.
[6] [Gādēsibus prædicat:] Transacto autem aliquanto tempore, audiuit S. Amandus esse in confinibus Francorum & Gentilium vnum llum, cuius vocabulum est i Gaudens, iuxta k Sotaldis fluenta: qui propter ferocitatem gentis & terræ infœcunditatem, prædonibus derelictus est, sed profanus & idololatriæ deditus. Propterea Amandus exposuit se periculo, vt habitatores loci illius a laqueo diaboli liberaret, & Deo duce illuc perrexit, vbi multas tribulationes pro nomine Christi perpessus est, & sociis suis propter inopiam victus & vestimenti ad propria remeantibus, solus remansit: [multa patitur:] & propria manu l molam vertebat, & panem cinere mixtum, quem edebat, faciebat. Sæpe etiam dum fana destruebat, a fæminis virisque percussus in flumine iactus. Captiuos tamen nihilominus de seruitute redimens, ad baptismi gratiam perduxit.
[7] Dum autem quadam die ad m Francorum curiam cultor Dei Amandus adueniens, vt Francis in vnum venientibus Euangelium prædicaret, adduxerunt illi Comites vnum vinctum semiuiuum, grauissimis vulneribus percussum. Deprecatus est vir Dei pro ipso, vt religiosam vitam haberet, si de illis vulneribus euadere potuisset: nihilque potuit cum illo Principe obtinere; iussitque Comes illum hominem in ligno suspendi. [hominem suspensum] Igitur suspenderunt eum, mortuumque relinquentes, domum sunt reuersi. Seruus autem Dei Amandus ad stipitem cucurrit, & corpus eius ad suam cellulam portari præcepit, vbi more solito solus soli Deo pro se & omni populo preces fundere solebat. Iussitque Fratres quiescere, & cellulæ ostia claudere. Totamque noctem in vigiliis, lacrymis, & orationibus deducens, facto signo ad Matutinas, aquam portari iussit, [a morter suscitate,] quam Fratres more humano ad illum hominem sepeliendum putabant necessariam. Cumque cellulam fuissent ingressi, inuenerunt hominem illum, quem mortuum dimiserant, sedentem atque loquentem, super quo plurimum admirari cœperunt. Amandus vero manibus suis plagas illas oleo fouit, & carnem ad alteram coniunxit, & cum cælesti medicina sanum & viuum ad domum suam ire permisit.
[8] Audito autem tanto ac tali facto, ad baptismi gratiam & pœnitentiæ lamenta populus vtriusque sexus currere cœpit, [monasteria & templa extruit:] & idola atque fana ipsorum igne concremauit, & in illis locis, vbi inimicus humani generis habitabat, S. Amandus monasteria construxit, ecclesias fundauit, & ad cultum Christi populum induxit, & animas errore cæcas luce veritatis illuminauit.
[9] Deinde trans Danubium ad terras, vbi Christus non nominabatur, prædicare perrexit, ad martyrij palmam animo præparatus, [Sclauis prædicat:] vbi libera voce Euangelium salutis prædicans, aliquos ad baptismi gratiam adduxit; sed adhuc peccatis exigentibus alij verbum Dei audire noluerunt.
[10] His itaque gestis, contigit vt Traiectensium Episcopus moreretur. [fit Episcopus Traiectensis:] Tunc vir Dei Amandus a Rege coactus, & a Sacerdotibus iussus, & a populo electus, Traiectensium Ecclesiam regendam suscepit. Castra, vicos, villas circumiens, prædicando, arguendo, obsecrando, per triennium viam Dei populo demonstrabat, multique ad viam pœnitentiæ sunt conuersi. Sacerdotes vero & Leuitæ vocabulo, non officij merito, virum Dei prædicantem, & eis viam salutis demonstrantem, audire contempserunt. Sanctus vero Amandus excusso puluere a pedibus suis, in testimonium illis, in solitudinem perrexit, ibique in parua insula aliquanto tempore habitauit. [discedit, contumacibus diuinitus punitu:] Ingens autem plaga diuinitus illos verbi Dei contemptores subsecuta est. Vnde per biennium inopinata pestilentia castra deserta sunt, vacuæ domus, agri in solitudinem redacti sunt. Per illam omnem regionem, vbi prædicare ipse voluit, pene vllus remansit qui eius prædicationi contrarius fuit.
[11] Post spatium vero temporis visitatis Fratribus, quibus per diuersas prouincias monasteria & ecclesias regendas commendauerat, audiuit esse quandam gentem ferocissimam errore deceptam, quæ nunc Wasconia appellatur. [prædicat Vasconibus,] Quæ gens per saltus Pyrenæos, per aspera & inuia diffusa est loca: quæ crebris eruptionibus, pugnandi agilitate, Francorum fines longe lateque vastando contriuit. Illuc itaque caussa prædicationis accessit, vt eos ab idololatria & rapinis & a fallacia huius mundi eriperet. Cum quadam autem die prædicaret, surgens vnus ex eis, verbis risui aptis, Euangelium Christi & seruum Dei Amandum detrahendo irrisit, & populum post se illa vana lætitia attraxit. Eadem hora, Diuina vltione, angelus sathanæ miserum inuasit, statimque omnia membra eius contraxit, [irrisore subito exstincto:] & inter pœnas confitens quod ideo patiebatur,quia seruum Dei Amandum irriserat, miserabiliter expirauit.
[12] De finibus autem Vasconum egrediens, dum ad ciuitatem quamdam venisset, Episcopus illius illum suscepit, & pro reuerentia hospitalitatis, aquam ad lauandum manus S. Amando detulit, iussitque ministro vt ipsam aquam seruaret. [lotis aqua manibus ea c??acum illuminat:] Erat autem illic homo, qui lumen amiserat oculorum: cui Episcopus ille ait: Si habes fidem crede, & laua oculos tuos in illa aqua, in qua Amandus lauit manus suas, & lumen recipies. Cumque lauisset oculos, aperti sunt oculi, vt videret clare.
[13] Venerabilis autem senior Amandus, Christo duce, reuertens in extremas Francorum regiones se direxit, egitque ibidem prædicationem apertam propter Christi nomen, & per diuersas prouincias multas perpessus est iniurias. [docet vbique in regno Francorum:] Construxitque cœnobium, & sicut pastor filios in Christo quotidie verbis Diuinis instruens, quosdam docebat verbo, alios proprio erudiebat exemplo. n
[14] Quadam die Dominica dum S. Amandus Palatinis Proceribus prædicasset, rogatus ab Episcopis & a Rege Dagoberto Missarum solemnia celebrauit: finita vero oratione, [Regū Dagobertum arguit:] priuatim colloquium a Rege secretius expetiit, ipsumque Regem de capitalibus criminibus arguere cœpit. Rex vero typho superbiæ elatus, verba viri Dei audire noluit, sed iratus de finibus eius exire iussit. Cumque seruus Dei Amandus gaudio repletus a conspectu Regis o … ad locum maritimum nauem inuenire volens perrexit, & mare Britannicum transire voluit ad gentes Saxonum, vt eis Euangelium prædicaret, [in exilium pellitur:] & in peregrinatione cunctis diebus vitæ suæ permanere volebat. p
[15] Post hȩc Rex correptus febribus culpam, quam in virum Dei Amandum commiserat, recognoscens, [reuocatur:] misit celeriter pro eodem, vt ad se rediret: rogans humiliter, vt sibi indulgeret, & filium Sigebertum, [baptizat S. Sigebertum,] qui ei natus erat, baptizaret. Sanctus vero Amandus benigne Regi offensam remisit, sed timens secularibus negotiis implicari, puerum baptizare primitus renuit, sed tandem per S. Eligium & S. Audoenum, qui tunc in curia Regis morabantur, precibus & instantia flagitatus, puerum filium Regis baptizauit. Finitis vero collectis & orationibus catechismi & baptismi, [respondentē Amen.] cunctis tacentibus, infans ille Regis filius XL diebus, clara voce respondit, Amen. Quod pater audiens, repletus est gaudio, & compatrem suum cunctis diebus vitæ suæ habuit in magna reuerentia & fauore.
[16] Sanctus autem Amandus impetrauit a Rege Sigiberto locum vnum in Gallia, qui dicitur q Vaurum, & ibi cœnobium ædificauit. [Vauri monasterium condit:] Sed Episcopus proximæ ciuitatis hoc moleste gerens, iussit famulis suis, vt inde eum eiicerent, aut certe occiderent. Beatus vero Amandus eorum malitiam, Deo reuelante, cognoscens, iuit cum eis ad cacumen montis, vbi eum occidere cupiebant, nec suis sociis hoc reuelauit, [occidendus cælitus protegitur:] quia martyrium affectabat; sed subito orta tempestate, pluuiæ & grandines ita montem obtexerunt, quod maligni, qui eum volebant occidere, nihil viderent. Tunc sanctus Amandus tamdiu orauit, donec reddita serenitate & visu recepto ad propria redierunt. Multa quidem & alia miracula fecit Deus meritis sancti Amandi, quæ hic scripta non sunt. [sācte obit.] Hic quoque plenus dierum & operibus bonis migrauit ad Dominum.
[Annotata]
a Alanus vbique erat, substituimus Amandum.
b Alij Herbatilico De eo actum § 1.
c Hinc ostendimus esse contiguam insulæ Reaco, seu S. Martini prope Rupellam. In Breuiario Corisopitano dicitur Oyam, aliis Ogia.
d Bituriges cum regno Aurelianensi subfuisse Burgundionibus diximus § 2. Et patet ex Concilio Matisconensi 2, vbi Gunthramnum Regem suum agnoscunt Episcopi, inter quos erat Sulpitius Seuerus Bituricensis.
e Siceræ non meminerunt alij.
f Visio hæc ab aliis etiam intacta.
g Silent alij de asello.
h Et hic multa particularia narrantur ab aliis neglecta. Nihil etiam de officio Clericorum habetur in Breuiar. Corisop.
i Imo Gandens, Gandensis, aut Gandauum legendum.
k Mendum etiam a librariis, corrigendum Scaldis.
l Nihil alij de mola, & pane cinere mixto.
m Tornaci ad Scaldim.
n Sequentia num. 14 & 15, ante numerum 10 referenda.
o Deest verbum abitet, aut quid simile.
p Silent alij de his Anglo-Saxonibus.
q De Væuro accurate disputatum § 1 num 7: alij Childericum Regem & monasterium Nanto appellant: Breuiarium Corisopit. Regem Aldebertum vocat, & loci nomen omittit.
ALIA VITA
auctore Harigero Abb. Lobien.
Ex gestis Pontificum Tungrensium & Traiectensium.
Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio (S.)
BHL Number: 0336
Avctore Harigero Abbate.
Cap. 41
[1] Post hæc S. Amandus, vicesimus sextus subrogatur Episcopus, [S. Amandus nobilibus & Christianis parentibus natus,] de cuius vita, quia plena virtutibus habetur descripta, placuit hinc inde decerpere pauca, & ipsa ante Episcopatum eius gestorum repetere initia. Igitur in a Aquitania oriundus, patrem habuit Serenum, mater Amantia est nominata: non solum secundum seculi dignitatem inclyti, verum Christianissimi.
Cap. 41
[2] Dum puer adhuc esset, patriam parentesque reliquit: Ogiam insulam ad occidentem maris Oceani expetiuit. [in Ogia insula monachus,] Illic a Fratribus gaudenter suscipitur: &, cum litteratus esset, Dei seruitium frequentabat ardenter. Primum autem signorum eius hoc fuit initium. Eunti per viam die quadam magnitudinis nimiæ serpens occurrit. Et primum quidem pro puerili ætate extimuit, demum post fusam orationem surgens, Crucis signum opposuit, [signo Crucis serpentem fugat:] &, vt ad latebras redeat, indicit. Statim iussis obtemperans serpens, ocyus rediit: & in eamdem insulam deinceps non comparuit. Post modicum tempus pater eum insecutus, a monasterio tentauit abstrahere; sed negotio imperfecto, puerum sanctum nolens reliquit.
[3] Deinceps Turonicam expetens ciuitatem orationis caussa, [inuisit Turones,] B. Martini Antistitis inuisit sepulchrum, vbi & comam capitis abscindens, Clericatus adeptus est honorem. Inde Bituricas deueniens a S. Austrigisilo eiusdem ciuitatis Episcopo, [& Eutiricas,] & eius Archidiacono S. Sulpitio, postea Episcopo, deuote suscipitur. Quorum suasu cellam sibi illic construxit, [vbi ad 15 annos cellæ includitur:] quam per quindecim fere annos inhabitauit, cilicio tectus & cinere, vigiliis assuetus, & ieiuniis, hordeaceo pane contentus, a vino abstinuit, aqua corpus sustentauit.
[4] Posthæc sancto tactus desiderio, Romam profectus est, vt beatorum Apostolorum limina expeteret. Et, [it Romam:] cum quadam nocte egressis custodibus, ipse in ecclesia delitescens, & orans b pernoctasset, sequenti die repertus, [a S. Petro apparente iubetur in Gallias redire:] iniuriis afficitur, & ab ecclesia propellitur. Hac de caussa in foribus sedenti & præ cordis mœstitia extasi detento, Sanctus apparuit Petrus Apostolus, blandeque delinitum, vt Gallias prædicandi caussa repetat, hortatur. Ipse vero redditus hilarior, ad Gallias est reuersus.
Cap. 42
[5] Nec mora, coactus a Rege & Sacerdotibus iuxta morem ad prædicandum est ordinatus Episcopus. [Episcopus ordinatus,] At ipse commissum sibi strenue implens officium, circumquaque positis verbum Dei annuntiabat, c monasteria construens, religionem ampliare curabat: ipsaque cœnobia a prædiis & opibus, [proximos iuuat:] a Rege sibi & Principibus collatis, ditabat. Captiuos pretio redimebat, nudis vestimenta præbebat, esurientes cibis reficiebat.
[6] Item subiit animus Romam proficisci, contigitque inde reuertentem Centumcellis hospitari. Cumque illic esset, [iterum Roma rediens,] diabolus vnum de famulis arripiens, ad mare necandum trahebat. Qui cum Christum ad suam liberationem inuocaret: diabolus autem irridendo, quis esset Christus, [submergēdū liberat;] inquireret; d ait B. Amandus: Filius Dei viui pro salute hominum crucifixus. Ad hanc vocem, disparente diabolo, ereptus est homo. Per idem pelagus, nauigantibus eis, captus est piscis; cuius captura gaudium cumulauerat nautis. [tempestatē precibus,] Sed hanc eorum lætitiam orta subito turbauit tempestas; quæ eos de vita desperantes,ad virum Dei confugere compulit. Orante Sancto, B. Petrus per puppim nauem transiens, [apparente S. Petro sedat.] apparuit, confidere iussit, saluandos omnes promisit. Sedata est mox procella, tempestas fugata. Facto mane omnes ad terram incolumes exiere.
Cap. 43
[7] Ingressus interea Gandense oppidum, Scaldi fluentis insitum, diabolicis laqueis sic inuenit irretitum, vt eius loci homines pro Deo colerent ligna & arbores. [Gandensibus prædicat:] Ceteris circumquaque positis Christi fidei subiectis isti vel propter efferos mores, vel propter infœcundos cespites adhuc idolis seruiebant. Igitur fauente Aichario Nouiomensi Episcopo, regia insuper auctoritate incumbente, tanto se discrimini opposuit, nimis succensus animi feruore. Quoties iniuriatus, quoties flagris est cæsus, quoties e ab inhonestis mulieribus est deturpatus? Quam sæpe in fluuium est præcipitatus? Ad vltimum, fugatis sodalibus, solus remansit prædicationi assiduus. f S. Petri cœnobium illic ædificauit: g S. Bauonem ex Hasbania prædonem conuertit, [S Bauonē conuertit.] & trans fluuium facta cellula pœnitentem inclusit. h
[8] In eodem pago reus quidam iudicandus est præsentatus. Superueniens sanctus vir, pro eo,ne moreretur, Comiti preces humiliter satis effudit. Obduratus ille, beati viri precibus non intendit, quin potius damnatum hominem, primo cædi iussit, [suspensum] deinde ligno præcepit affigi. Postea, discedentibus cunctis, defuncti iam corpus in patibulo relinquitur; [a morte suscitat,] sed sanctus vir visitaturus miserum, post modicum regreditur. At, vbi iam defunctum reperit, depositum de ligno ad cubiculum, vbi orare consueuerat, secum facit deferri. Et, cum iuxta corpus orans pernoctasset, mane Fratres conuocans, aqua lotum, viuum restituit, ita vt ne vulnerum quidem eius saltem cicatrix appareret. Cuius miraculi nouitas i loci illius incolis intantum profuit, vt ad eum vndique concurrentes, idola sua, [multos conuertit:] propriis manibus diruerent, & ea in ecclesiis construendis expenderent.
[9] Post horum conuersionem, transito Danubio, Gentibus prædicare disposuit, [Slauis prædicat:] sed pluribus ex eis in infidelitate persistentibus, paucos tamen Christo regenerauit, ac deinde ad propria regressus est.
Cap. 44
[10] Contigit interea Dagobertum Regem ex coniuge suscipere filium: &, [ob Regem monitum exul,] quia idem Rex subita præuentus ira, beatum virum cum iniuria regno dudum expulerat, quod pro quodam crimine corriperetur ab eo, ductus pœnitudine, ex occasione baptizandi pueri sibi eum voluit reconciliare: & idcirco directis honestioribus viris, [reuocatur:] Eligio scilicet & Audoëno, ex commisso in eum, primum quidem veniam precabatur, deinde vt ad baptizandum filium suum veniret, obnixe rogabat. Tandem repertus vir Domini Amandus, regiæ petitioni veniendo paruit, noxam remisit, [baptizat S. Sigebertū] sed tantæ Maiestatis filium baptizare, quasi indignus, humiliter recusauit. Sed Rege in prece perseuerante, puerum quadraginta a natiuitate dies habentem, catechizauit. Circumstantibus in alia occupatis, & non respondentibus, [respondentem Amē.] puer clara voce respondit: Amen. Sicque baptizatus, Sigebertus est nominatus, cunctis qui aderant mirantibus pariter & gaudentibus.
[11] Posthæc B. Ioanne Traiectensi Episcopo ad superna translato, Rex k Dagobertus conuocatis Sacerdotibus plurimis, S. Amandum Traiectensibus præfecit. [fit Episcopus Traiectensis:] At ipse, suscepto pastorali officio, commissorum sibi sollicitudinem gerens, vicos & castra per triennium circumiuit, verbum vitæ annuntiauit. Sed nihil se proficere cernens; quin potius Sacerdotes & Diaconos insultare sibi perpendens, dimissis eis, ad alia se loca transmisit.
Cap. 45
[12] Chanalaus postea, insulam Scaldi fluminis, deuenit: ibique cum Fratribus religiosis aliquamdiu mansit. [Calloanis prædicat.] Contemptores autem verbi Dei plaga crudelis per biennium attriuit, ita vt in eo loco nullus remanserit ex his, qui sanctum virum prædicantem spreuerant. Postea in Wasconiam secedens, Gentilibus populis verbum salutis prædicabat. [& Vasconibus:] Mimilogus quidam seruum Christi derisit, Euangelium annullauit, protinus a dæmone arreptus, propriis se lacerans manibus,miserabili obtutu vitam finiuit. Sed & illic minime proficiens, cum reuerteretur, ciuitatem quamdam hospitandi gratia intrauit. Illo ab Episcopo ciuitatis honorifice suscepto, aqua manibus eius infusa, iubente Episcopo, [cœcum illuminat:] iubente Episcopo, reseruata est: de qua cæcus quidam, dum oculos intingeret, lumen recepit.
Cap. 46
[13] Postea Franciam rediens, cum illic habitare decerneret, Hildericum Regem poposcit, vt sibi locum monasterio construendo aptum largiri dignaretur: [monasteriū Nanto extruit:] quem protinus impetrauit. Sed Mummulus Ozidinsis Episcopus hoc ægre tulit, qui mox contra virum Dei ardentissima stimulatus inuidia, in mortem eius aspirauit. Illico misit apparitores, qui locum alium conuenientiorem sibi simulate ei ostenderent: [a periculo mortis,] vt, dum ab hominibus eum abstraxissent, clanculo perimerent, & corpus in abdito loco proiicerent. Quo Beatus ille, Spiritu sibi reuelante, [excæcatis hostibus, scribitur:] cognito, sitiens tamen martyrium, ad montem quemdam secutus est illos: illicque cæcitate feriuntur inimici; sed pœnitentes, orante Sancto, curantur.
[14] Reuertens autem Beluacum, in pago ciuitatis apud cæcam quamdam mulierem hospitatus est. Sciscitatus caussam cæcitatis, [cæcam illuminat:] didicit eam adorasse arborem dæmoniis dicatam: mox illam incidi præcepit, & mulier lumen recepit.
[15] Præposito monasterij cuiusdam, vt ad euehendum Fratribus vinum plaustra pararet, indixit. Ille plaustra se non habere mendaciter respondit, [inobedientem paralysi percussum] & iussioni eius parere ad horam distulit. Mox paralysi dissolutus, crimen inobedientiæ suæ recognouit, & naui impositus, Elnonense monasterium viro Dei deducitur, a quo vinum & panem accipiens, [sanat:] mox vt gustauit, in integrum sanitati restituitur, & de suis prauis moribus in reliquum emendatur.
[16] Alia multa miranda peregit, innumera cœnobia construxit, [Elnone sancte moritur.] & opibus ditauit. Ad vltimum Elnonense monasterium inhabitauit: vbi & vitæ finem accepit, octauo Idus Februarij, anno l Constantis, qui & Constantinus, XXIII, anno Domini m DCLXV, anno ætatis suæ nonagesimo.
[Annotata]
a Adscripsit Ægidius margini, teste Chappeauillæo; ex pago Berbantico, imo Herbatilico, vt supra dictum.
b Baudemundus, tota nocte vigilare cuperet.
c Hæc post secundum iter Romanum & mortuum suscitatum facta.
d Imo puer iussus a S. Amando respondit secundum Baudemundum & alios.
e Baudemundus ait,a mulieribus vel a rusticis non absque iniuria repulsum.
f De monasteriis Gandaui extructis actum § 5, & de tempore, quo condita sunt, § 11.
g Hic inuerti ordinem rerum gestarum constat ex disputatis § 11 & 13.
h Imo Tornaci.
i Regionis illius, vt vicini Gandenses potissimum intelligantur, vbi ideo contigisse putauit Harigerus.
k Imo Sigebertus, Dagoberto aliquot ante annis mortuo, vt probatum est § 11.
l Sub Constantino Pogonato Constantis filio obiisse S. Amandum supra probatum est § 16.
m An errore typographico? alij annum legunt 661, qui fuit 684.
ALIA VITA
Auctore Philippo Haruengio de Eleemosyna, Abbate Bonæ-Spei Ord. Præmonstrat.
Ex II MSS. collatis cum edit. Duac.
Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio (S.)
BHL Number: 0334
Avctore Philippo Abbate, ex MSS.
Epistola dedicatoria ad Abbatem Hugonem.
[1] Reuerendo in Christo Patri a Hugoni, Dei gratia venerando monasterij Elnonensis Abbati, & congregatis ibidem in Domino Fratribus, Frater Philippus de Eleemosyna, in semine computari, cui benedixit Dominus.
Sanctorum meritis flores adhibere sermonum, & officio scriptionis electi generis ornare præconia, difficile probatur & arduum : maxime vbi nec vita conuenit, nec scientia suffragatur. Qui enim Beatorum prædicare mores, explicare vitam, retexere gesta disponit, sic expedit viuat, vt loquitur, & factis ornet, quod oratione commendat: ne vocis propriæ testimonio redargutus, imitatione non approbet, quod assertione prosequitur. Ab vniuersitatis vestræ desiderabili sanctoque collegio, ad corrigendum mihi Amandi beatissimi Vita porrigitur, vt exercitio vigili recipiant obscura lucem, modum superflua, hiantia iuncturam, [Auctor rogatus ab Amandinis,] minus habentia, supplementum. Sed quis ego, aut quid ego, cui nec meritum vitæ, nec sapientiæ condimentum, nec eruditionis cultus, vsusue scribendi, tam clari spondet operis paritatem? Laudo quidem scriptoris primi diligentiam, veneror antiquitatem: placet industria: si stylus iacet, ordinem non refello. Sed facile noua cudentibus accedit inuidia, nec æstuans liuor detractionum caret aculeis: maxime cum in sugillatione veterum nouitas induci serio videatur. Sic que antiquorum deploratur iniuria, tamquam pereat illis, quidquid nouis accesserit. [inuidia aliorū contempta,] Sed expectatur securius iudicium veritatis, quam murmur timeatur inuidiæ, quæ locum non habet in atrio caritatis. Hæc est, quæ nostræ præstat imperitiæ fulcimentum, vires suggerit, ministrat audaciam; & in procellosum pelagus nauiculam timidæ sedulitatis impellit. Cui tamen si nauta detur humilitas, clauus obedientia, veritas malus, antenna discretio, remex sedulitas, auctoritas velum, quod gratiæ cælestis fauorabilis aura sustollat; facile turbidi sali vndosa cacumina, & tristes commotionis inuidæ sinus secundo cursu poterit enatare. [scribit Vitam S. Amandi:] Quia igitur sinceritati vestræ caritatis teneor deuinctus affectu; negare nequeo, si quid iniungitis,maxime cum debeat honestis imperiis executio comes semper assistere, & iocunditatis afferre fructum sancta mandantibus. Nec enim debet esse,quod honestas imperat, importunum; quod dictat amor, difficile; quod persuadet vtilitas, onerosum.
[2] Quid autem iudicari potest vtilius, quam spiritualibus exercitiis exempla formare, serere moribus disciplinam, Sanctorum celebrare virtutes, & tradere posteris, quæ sequantur in sanctitate & iustitia coram Deo? Sane quid est aliud Deo digni vita Pontificis, quam bene viuendi lumen eximium, speculum sanctitatis, iustitiæ titulus, magisterium pietatis, forma doctrinæ, disciplinæ b sanctio, religionis exemplum? Habet omnis in eo sexus, ætas, conditio, gradus, ordo, statusue, [qua instruuntur omnes,] quid eligat: & in omnes abundanter emanat luminis huius sancta serenitas. Inuenit in eo pueritia quid miretur, quid imitetur adolescentia, robur virile quid appetat, quid sequatur vigilantia senectutis. Instruitur in eo nobilitas, plus animæ quam carnis affectare delicias, & ornare natalium dignitatem decore virtutum. Humiliari & obedire status ordinis edocetur, ne peruersi turbinis aura supra se raptus inaniter animus, [nobiles,] elatione gestiens intumescat, & ad eius sortem pertinere videatur, qui est rex super omnes filios superbiæ. [Principes,] Potestas eruditur non altum sapere, sed timere: & terrenæ sublimitatis eminentia, cælestibus imperiis humiliter subiici, nec Diuinam refellere voluntatem. Informatur Pontificalis auctoritas in delinquentes sic zelo rectitudinis erigi, ne mansuetudinis deserat lenitatem; [Episcopi,] sicque iudiciorum studeat æquitati, ne dissolutionem redoleat indulgentia, vel vindicta sæuitiam. [Concionatores,] Conuenitur prædicatorum vita, non in doctis humanæ sapientiæ verbis Euangelium ponere, sed in ostensione spiritus & virtute: ne gloriam quærens ab hominibus, gloriam, quæ a solo Deo est, non obtineat; & foris effusa, mercedis internæ munere vacuetur. [populus:] Componitur populorum status, non recedere a fidei fundamento, persistere in lege Testamenti, principalibus edictis esse subiectus, nec publicis executionibus aduersari. Sic fructificatur omnibus vnius exemplo, & in omni eius opere, pietatis cultus & semita veritatis elucet.
[3] Laudemus Dominum, qui fecit illum, qui sicut in Sanctis suis semper est & vbique mirabilis, sic est in Amandi beatissimi virtute miranda laudabilis. Ipse in illo nomini suo dat gloriam,laude, qui magnificauit eum in laude, qui fecit eum excelsum in verbo gloriæ, & in verbis eius monstra placauit. Orationum itaque vestrarum patrocinante suffragio, de imperitia quidem timidus, sed de caritate præsumens, [agit gratias Deo datori sanctitatis:] obedientia duce, quod mandastis aggredior, satisfaciens pro viribus imperio caritatis. Ad corrigenda tamen quæ primo sunt posita non ascendo, ne antiquitatis reuerentiam videar minus reuerenter infringere, neu styli varietas opus proferat inconcinnum, quæ sensuum pondus, & materiæ gloriam, in capacis iuncturæ non conserat vnitatem. Thematis igitur tenore seruato, dispositisque certa sub assignatione c capitulis, sub diuinæ pietatis & vestræ deuotionis adiutorio, [implorat eius gratiam.] cum gratia sancti Spiritus opus ordior imperatum.
[Annotata]
a Fuit hic Hugo, vt patet ex monumentis Einonensibus, gente Burgundus, eloquentia, consilio, morumq; Ioannis, deinde Abbas Humolariensis, [Hugo II Abbas Elnonensis.] postea Gualtero II ob inertiam amoto, factus Abbas Amandinus XLII, & sui nominis II, anno 1150. Turrim incendio colapsam ā superioribus fenestris in sublime eduxit: duas piscinas effodit: claustrum reparauit: triclinium extruxit: possessiones ampliauit: e vita abiit anno 1169. Eius laudes celebrat Philippus in sequente Epistola.
b MSS. fatio.
c Hanc ab auctore distinctionem Capitum factam margini apponimus.
Epistola eiusdem ad Ioannem Abbatem.
[4] Dilecto in Christo Patri & amico a Ioanni, Dei gratia monasterij Elnonensis Abbati, & sancto eiusdem loci conuentui, Frater Philippus de Eleemosyna, seruare vnitatem spiritus in vinculo pacis. Ritu perpetuo iubetur ignis ardere iugiter in altari: cui per singulos dies Sacerdos ligna subiiciens, alimenta suggerit consummationibus hostiarum. Excubat ante fores tabernaculi litteræ legalis auctoritas, hoc interius significante Spiritu sancto, quod igne caritatis debet semper ara cordis ignescere: cui velut quotidianum fomitem, continua debet pietatis opera suppeditare fidelis & sedulus operator. Quia non est holocausti forma laudabilis, si non in conspectu Domini mutuæ dilectionis incensum in odorem suauitatis ascendat. Hæc mihi consideratio in amore vestri non permittit vitabilem b fruticare defectum, sed piæ deuotionis affectibus circa obsequium vestrum mens studiosa motu sinceræ caritatis inuigilat, vt coram Deo rationabile sit obsequium nostrum, & vtrimque proficiat oblationis huius hostia salutaris. Sed & ad vestræ sanctitatis occursum nuper ascendere proponenti factus est mihi leo in via, cerastes in semita: duræ subitationis accessus. Audiui & conturbatus est venter meus, [Luget Hugonem Abbatē mortuum:] a voce contremuerunt labia mea, confusi sunt sensus, & status mentis emarcuit: quia tam repente sublata est de medio columna sublimis, summi artificis manu potenter expressa signo sanctitatis, gloriæ & honoris. Recessit Pastor bonus, decus ordinis, pietatis exemplum, disciplinæ sator, religionis ornatus, domicilium virtutum, consilium pacis, rectitudinis via, metator vtilitatis publicæ: pauperum c solutor, & arbiter æquitatis. Cuius vberem sapientiam, cuius industriam celebrem, monasterij status in cultu iustitiæ coram Deo, & in conspectu hominum plenius ædificia præclara testantur. Quis dabit capiti meo aquam, & oculis meis fontem lacrymarum; vt plangam non cæsos gladio filios populi mei, sed Patris communis excessum, dissidium triste prædulcis amici, lamentabilem publicæ desolationis ærumnam. Articulus nobis huius necessitatis impingitur, vt lacrymas funebribus dependamus obsequiis: lacrymabile nihil est illi, qui palea carnis exutus, feliciter in horreum cæleste demigrat. Cuius etsi careamus iocunda præsentia, recondere tamen debemus in thesauro memoriæ de illo quid d miremur: quid dulce sit imitari, quid aliis proponere gratiosum.
[5] Benedicta gloria Domini de loco suo, quæ in tanti luminis occasu, locum vestrum vendicauit a tenebris, diuisionum turbines in tanta turbatione compescuit: & consolationis piæ gratiam retulit post dolorem. Gaude Pastor, in electi gregis vnitate laudabili, [gaudet Ioannem ei suffectū,] fideli constantia gratia singulari. Gaude in prouectibus ordinis & exercitio disciplinæ, gaude in cultu iustitiæ & operibus sanctitatis. Gaude sacer conuentus de noui subrogatione Pastoris, qui non per cancellos Simonis, vel cuniculos falsitatum, tamquam mercenarius introiuit: sed vestra famulante concordia vocatus a Domino tamquam Aaron, Petri minister & Amandi successor effectus est. Quem firmum cum Petro, & amabilem cum Amando desidero feliciter inueniri. Cuius ætatem si quis minus sincere iudicat vel oneri dispatem, vel honori; [cuius iuuenilem ætatem excusat.] audiat Apostolum Timotheo dicentem: Adolescentiam tuam nemo contemnat. Legat & intelligat quia Ieremias ad prædicandum puer vocatus est, Daniel puer contra senes impudicos, in spiritu iudicij & spiritu ardoris districte & humiliter erectus est. [1 Tim. 4. 12; Ierem. 1. 6; Dani 13. 45] Circa id ætatis Dauid a Domino electus est & vnctus in Regem, Ioannes Euangelista in Apostolatus ordinem sublimatus. [1. Reg. 16] Vtilior est multoque probabilior adolescentia cum moribus senectutis, quam senectus annosa iuuentutis implicita lusibus & obnoxia leuitati. Cani enim sunt sensus hominis, & senectus vtilis vita immaculata. Gratulamur in Domino, Fratres, quod sic vniti estis fœdere spirituali, vt & caritatis vestræ zelus in alterutrum ferueat, honestatis lumen præferens & pietatis exemplum.
[6] Et ecce ad manum est quod quæsistis; quod iussistis, impletum est; quod mandastis, exhibitum. Non quidem, vt decuit, exaratum est, nec vt Patroni tanti reuerentia vel materiæ dignitas exigebat; [Acta S. Amandi mittit a se conscripta.] sed vt pauperis ingenij tenuitas, & occupatio multiplex indulserunt. Et nunc os meum patet ad vos, cor meum dilatatur ad vos; sed præsentiam meam vobis inuidet necessitatum mearum fœcunda progenies, quæ sic me trahit & distrahit, vt non quod volo, hoc faciam, sed plerumque, quod odi, cogar exoluere. Communis filius noster Frater Albertus, vice nostra, quod caritati vestræ dirigimus, exhibebit. Bene valete semper in Domino, & orate pro nobis. e
[Annotata]
a Ioannes II, Abbas XLIII, antea Supprior eiusdem monasterij, post annos 14 coactus Atrebati præsente Guilielmo Archiepiscopo Remensi sese abdicare; [Ioannes II & Eustachius Abbates Elnon.] successorem habuit Eustachium Blandiniesis Ecclesiæ Thesaurarium, virum egregium.
b Ita MS. codex. alter fructicare. excusa, fructicarum.
c MS. solator.
d Ita MSS. Ast excusa, meremur.
e Hic indiculus Capitulorum adiunctus erat in MSS. & excusis. Ea in margine indicamus. Vitam autem more nostro in capita longiuscula distinximus. Ipsorum tamen capitulorum hic breuiaria adnotamus.
| 1 | De natiuitate & institutione beati Amandi. |
| 2 | De conuersione eius. |
| 3 | De dracone. |
| 4 | Qualiter voluit eum pater reuocare a conuersione. |
| 5 | De peregrinatione viri Dei. |
| 6 | De reclusione eius apud Bituricas. |
| 7 | De itinere Romano. |
| 8 | De iniuria viro Dei ab ædituo illata. |
| 9 | De apparitione & solatio beati Petri Apostoli. |
| 10 | De ordinatione viri Dei in opus prædicationis. |
| 11 | De consolidata mensa altaris, quæ per incuriam fracta erat. |
| 12 | De instantia prædicationis. |
| 13 | De secunda peregrinatione ad Vrbem. |
| 14 | De puero liberato a dæmone. |
| 15 | De pisce & tempestate. |
| 16 | De secunda apparitione beati Petri Apostoli & sedata tempestate. |
| 17 | De profectione viri Dei ad Gandauos. |
| 18 | De duritia Gandauorum & constantia viri Dei. |
| 19 | De effectu prædicationis. |
| 20 | De resuscitatione mortui apud Tornacum. |
| 21 | De fructu gratiæ sequente miraculum. |
| 22 | De colloquio beati Gisleni & conuersione Vincentij. |
| 23 | De beata Aldegunde. |
| 24 | De beata Rictrude & filio eius Mauronto. |
| 25 | De prædicatione Sclauis facta. |
| 26 | De excessu Dagoberti Regis, & exilio viri sancti propter correptionem eius. |
| 27 | De reuocatione viri sancti. |
| 28 | De infante cuius linguam Dominus aperuit in verbo præsignationis. |
| 29 | De electione beati viri in Traiectensi Ecclesia. |
| 30 | De mala conuersatione Clericorum. |
| 31 | De morte Regis Dagoberti, & de missa legatione ad Vrbem ad beatum Martinum Papam. |
| 32 | Epistola Martini Papæ ad beatum Amandum. |
| 33 | De recessu beati Amandi a Traiecto. |
| 34 | De conuersione beatæ Ittæ. |
| 35 | De filia eius sancta Gertrude. |
| 36 | De aduentu sancti Amandi ad monasterium beati Gilleni, de miraculo piscis. |
| 37 | De contemptoribus prædicationis viri Dei, qui pestilentia graui mulctati sunt. |
| 38 | De blasphemo correpto a dæmone. |
| 39 | De cæco illuminato. |
| 40 | Quomodo vir sanctus orta tempestate manus euasit apparitorum. |
| 41 | Quomodo Rex Hildericus dedit viro Dei Barisiacum. |
| 42 | De muliere cœca illuminata. |
| 43 | De tertia peregrinatione ad Vrbem. |
| 44 | De ædificatione Elnonensis monasterij. |
| 45 | Qualiter sanctus Humbertus ab Vrbe rediens venit Elnonem ad sanctum Amandum. |
| 46 | De Præposito Elnonensis monasterij propter inobedientiam percusso & sanato. |
| 47 | Qualiter Blandinienses monachi elegerunt sanctum Amandum post mortem beati Florebetti. |
| 48 | Qualiter Elnonensi monasterio beatus Amandus præfecit sanctum Andream discipulum suum Abbatem Barisiaci. |
| 49 | De testamento quod fecit ante transitum. |
| 50 | Petitio seu adiuratio sancti Amandi de corpore suo. |
| 51 | De transitu eius & sepultura. |
| 52 | Visio beatæ Aldegundis virginis de transitu sancti Amandi. |
CAPVT I S. Amandi ortus, pueritia, vita monastica.
Cap. 1
[7] Gloriosus igitur Christi Confessor Amandus, fide claris & sanguine parentibus ortus, [S. Amandus genere nobilis,] natalium dignitatem vitæ meritis illustrauit. Pater eius Serenus, mater Amantia, nuncupatione tam celebri sobolis sanctæ nomen & gloriam felici denuntiauere præsagio. Herbatilicus loco nomen est: qui titulo natiuitatis insignis, sicut ab Oceano non plurimum distat, sic Aquitanicæ collimitat regioni. Agente itaque circa susceptum filium paternæ circumspectionis industria, præceptoris diligentiæ sacris traditur litteris imbuendus: vt ætatis primæuæ rudimenta prima, liberalium studiorum cultus insignis erigeret: & doctrinam gratia condiente, ab vberibus sapientiæ, diuinæ legis sugeret intellectum. Iam in id temporis rutilabant in puero futuræ sanctitatis insignia: [signa sanctitatis futuræ ostendit:] & secuturi fructus vbertatem lucidi floris circumferebat aspectus. Etenim manus Domini erat cum illo; cuius operante potentia tanquam vitulus nouellus promouendus ad aratrum, cornua producebat & vngulas: quibus antiqui hostis calcaret immunditiam, malitiam ventilaret. Vigebat in eo cælestis exercitium disciplinæ, & in castris mens deuota certatura regalibus, ignem & gladium ad victimam deferebat. Erat sermo fidelis, fides affectuosa, affectio sincera, sinceritas firma, firmitas constans, constantia perseuerans, perseuerantia non aberrans. Agebat sane quemdam senectutis ornatæ moribus castigati operis cælibatum; & in fragili corpore virilis animus & consilia matura conuenerant. Et, quia semper vanitatem reprimit æstimatio veritatis: &, vbi spiritus Domini, ibi libertas; in libertatem gloriæ Filiorum Dei reformari pius animus affectabat. Iamque salutis partus, [seculum deserere statuit;] quem a timore Domini mens sancta conceperat, in lucem gestiebat erumpere: & ad fugam seculi fidelis præsuspirabat affectus.
Cap. II
[8] Sacro igitur animum stimulante desiderio, relictis parentibus & domo paterna, in Ogiam insulam, quæ ab Oceani littore quadraginta ferme millibus distat, secunda nauigatione deuehitur. Ibi Deo seruientium Fratrum iocunda deuotione susceptus; conceptæ propositionis arcanum celebri concludit effectu: & mundi gloriam cælestis philosophiæ conterit argumento. [fugit in monasteriū insulæ Ogiæ:] Abdicat generis claritatem, vt abiectus viuat in domo Dei, carnis fugit illecebras, abiicit præstigia vanitatis; renuntiat infulis dignitatum, ponit modum cupiditatibus, curiositati metas affigit: [sancte obseruat institutum monasticū,] indicit vitiis bellum, famulatum virtuti prærogat, & corde non ficto viam veritatis insumit. Pauperem Christum pauper factus insequitur, & regularis disciplinæ cultum tota sedulitate nouus cœnobita complectitur. Pascitur ieiuniis, vigiliis recreatur: laboribus hilarescit, oratione respirat, lectionum ferculis saginatur. Vincit occupationibus tædia, fastidium varietate detergit, ornat meditatione silentium, motus stabilitate componit, Fratrum studiis delectatur, imitatione proficit, ignescit exemplis, adliortationibus informatur. Iustitiæ viam caritatis illustrat obsequiis, & operis gratiam salubris obedientiæ decorat ornamento. Stupet Fratrum fidelis vniuersitas, in ætate tam fragili tantæ perfectionis ornatum, & tamquam noui sideris miratur exortum: ac de tanti commilitio bellatoris apud eos in conspectu Domini gratiarum resonat actio, & vox laudis.
Cap. III
[9] Solet profectibus alienis tabescere mordax inuidia, & iniquitatis est proprium, non sereno vultu processus innocentiæ contemplari. Videt peccator & irascitur, fremit dentibus & tabescit: & ad gloriam sanctitatis turbida indignatione confunditur. Reparat antiquæ fraudis insidias, & per familiare sibi organum, radiantem noui luminis flammam, vel extinguere nititur, vel turbare. Agebat absque arbitris iter solitarium puer sanctus aliquando per insulam, [solus ambulans per insulam,] præsidentium citatus edicto: nec detrectabat obsequium, quo gratiam mereretur. Ibatigitur sibi totus incumbens, & cælestia mente contrectans, ante altate aureum, quod est in conspectu Dei, piæ deuotionis adolebat incensum. Constituebat diem solennem in condensis vsque ad cornu altaris: de mensa propositionis epulabatur exultans, & delectabatur in lætitia. Fit plerumque iocunda quies, origo discriminis: & exorta est de messe gaudiorum, planta tristitiæ. Liuoris exagitatus aculeis, humani generis affuit inimicus: eamdem formam referens eamdemque naturam, [obuio serpente terretur:] qua protoplastis intulit plagam mortis; & sponsionis fraudulentæ fractos illecebra, iugo miseræ captiuitatis addixit. Subito namque serpens immanis corpore, forma terribilis, horrendus aspectu, sese sacris iniecit obtutibus: & mentis sabbatum transtulit in stuporem. Facile rudes animos improuisa concutiunt, & animi statum leuiter repentina subuertit accessio. Ad occursum monstri puer. Domini timore corripitur, sollicitatur angustia, trepidatione confunditur, fugam meditatur anxius, sed draconis horret instantiam; nec apud eum constat, fugitare sit, an restare securius.
[10] Respectus Domini semper est in electos, nec derelinquit Sanctos suos in die malorum, & in tempore superborum sine adiutorio. Reparat subito Diuina miseratio fluctuantem, trepidum reficit: & æstuantis animi motus confidentiæ subleuat in profectum. Conuersus igitur ad cor, in feruorem pristinum recalescit. Spei lætioris armamenta recolligit: & felicis insigne victoriæ de promptuario diuinæ pietatis expectat. [fiducia in Deum cōfirmatus,] Itaque solo prostratus, de priori quidem turbatione compungitur, de visitatione gratias agit: pro subuentione breuis & efficax ad thronum gratiæ deriuatur oratio. Auditur in excelso clamor eius: & de cælesti propitiatorio munus exauditionis in auxilium reportatur. Illico surgit intrepidus, [signo Crucis eum fugat.] & in hostem fidei signo Crucis edito, potenti verborum virtute imperat vt a finibus insulæ malitia draconis emigret; nec se deinceps damnis afferat incolarū. Velut a baleari percussa tormento, potentis imperij virtute virtus serpentis eliditur: submisso capite confusus abscedit; nec edicto recalcitrat imperantis. Vincitur in serpente diabolus, & induitur tamquam diploide confusione sua: pro ingesto timore recipit doloris anxietantisque manipulos, &, quo videtur ætas victoris infirmior, eo grauiori pulsatur insania: turbatur vehementius, & amplius erubescit.
Cap. IV
[11] Non capit infrunitus animus de præteritis coniecturam: iugiterque tabernacula calumniæ procax irreuerentia confrequentat. Quem frangere terrore non potuit, tentat aduersarius eneruare blanditiis: & a sancto nititur reuocare proposito b captiosæ satellitio pietatis. Ad visitandum eum cor patris euerberat: iam tepentes in eo recidiuat affectus. Nouis suggestionibus antiqua suscitat desideria: c nouumque generat in animo genitoris ardorem. [parentis eū inde abstrahere conantis,] His aspersa tenebris mens Sereni patris deficit a sereno: tam dulci pignore carere non sustinet: & quasi post cineres sepulchri, viuente se filio credit orbatum. Proinde respectu diuini timoris abiecto, disponit a monasterio diuellere, quem paternæ auctoritatis votiua non assignarat oblatio: & in ius hæreditatis contemptæ reuocare deliberat profugum successorem. Enauigato igitur mari descendit in insulam, veniens in monasterium gratanter excipitur: consalutatisque Fratribus, a Priore loci colloquium filij postulat & meretur. Quo in partem secretius euocato, post dulcia oscula, sermonesque promiscuos de abiiciendo sacræ religionis accinctu, de reditu in patriam, de repetenda hæreditate, consilia matura procedunt, & persuasio seria subinfertur. Proponitur paternæ titulus orbitatis, teneritudinis maternæ continuus & anxius dolor, nobilitatis iniuria, contribulium querimonia frequens, generalis commanentium de reuersione voluntas.
[12] Velut auræ tenuis sibilus a puero Domini reputantur hæc omnia, reiiciuntur paternæ preces, respuuntur blanditiæ, [respuit blanditias, minas,] consilia prædamnantur. Indignationis nubem Serenus induit non serenam: contumescit animo, & in iram totus attollitur, minas congerit ad terrorem, nec contemptum suum valet æquanimiter sustinere. Tactus itaque dolore cordis intrinsecus, abdicat filium, successionis iura conuellit: & exhæredationis indicit d elogium. Ille in alta mentis specula constitutus, mundo altior, quasi nihilum & inane ducit hæc omnia: vultuque ac mente immobilis, blandientem pariter ac minantem despicit patrem: sic tamen vt non reuerentiæ iura confundat, nec pietatis infringat officium. [hæreditatem:] Moderationis nempe retinens internæ temperiem, disponit sermones suos in iudicio; Tibi sit, inquiens, pater, hæreditas tua: Dominus pars hæreditatis meæ & calicis mei, ipse es qui restituet hæreditatem meam mihi. Dignior est cælestis generatio quam terrena. Mortali patri, patrem præferre condecet immortalem. Spe frustratus pater, ad hanc vocem turbatus egreditur, profligata opera vacuus cedit & refertur ad propria. Hoc iam secundo mirificauit Dominus Sanctum suum, timentem se glorificans: & in conspectu eius ad nihilum deducta est impostoris antiqui maligna peruersitas.
Cap. V
[13] Non est turpe cum re mutare consilia: nec improbabile causis vrgentibus adhibere consensum. Motus, vt creditur, hoc impulsu seruus Domini, peregrinari disposuit: vt, & laboris instantia castigatio carnis assumpta præstanter augesceret, & similes in reliquum vitaret incursus. Sicut enim fugienda sunt cum suis vitia caussis, sic declinanda est ingestæ tentationis occasio. Ad malum namque facilius necessitudinum carnalium motus, quam gladiorum terror aut sæuitia potestatis inclinat: & humana natura sequi, quam trahi solet semper esse paratior. Igitur ad vrbem Turonicam votiuæ peregrinationis primi deriuantur incessus: vt beati Martini patrociniis sic destinata dirigatur intentio, [Turones peregrinatur, ad sepulchrum S. Martini:] & Sanctorum suffragiis opus promoueatur inceptum. Ad sepulchrum sane gloriosi Confessoris in spiritu humilitatis accedens, inter deuotos sacræ confessionis ascensus, hoc specialiter sibi Patris sancti meritis apud Deum postulat obtineri, vt omnis sibi in reliquum redeundi in patriam præcludatur accessus, occasio præcidatur. Quia, sicut non est tutum vicino serpente dormire; sic inter notos & affines secularibus deditos, non est secura conuersatio profitentibus pietatem. Aliquantisper in loco eodem demoratus, [in Clerum assumitur:] primitias capitis obtulit Deo, regalis sacerdotij suscipiens signum, & ecclesiastica tonsura initiatus in clerum.
[14] Petita postmodum a Fratribus loci benedictione progreditur, & iter repetit intercisum. Inde Bituricas, Domino ducente, peruenit: [it Bituricas,] & ad vrbis Antistitem hospitandi gratia declinauit. Eo tempore præsidebat ecclesiæ vir vitæ venerabilis beatus Pater Austrigisilus, [vbi a SS. Austregisilo & Sulpitio Pio excipitur:] cuius ornabat celebri sanctitate collegium Sulpitius archidiaconij Confessor insignis, vitæ merito & morum gratia post sanctum virum Pontifex mox futurus. Hi venientem ad se seruum Dei debito susceperunt humanitatis officio: & ex beneuolentia caritatis, congrua necessitati subsidia ministrarunt.
Cap. VI
[15] Agebat pubertatis annos Beatus Amandus, in adolescentiæ flore primæuo, feruorem spiritus ab ætatis feruore non diuidens: vt caperet virtus animi cum corpore pariter incrementum;corpore pariter incrementum; & in azymis sinceritatis & veritatis deuotam consecraret Domino iuuentutem. Intellexit hic vir Deo plenus, sibi secretius aliquid exequendum: quo arctiori custodia, promptiori studio, vigilantia puriori, rudes ætatis lubricæ motus, & genuinos carnis impetus subneruaret. [carnē spiritui subiecturus,] Ad æterna namque tendentibus circa motus domesticos seueræ castigationis est adhibenda censura: ne misere seruiat animus, qui nobiliter debuit imperare. Desiderio desiderabat hoc pascha cum perfectis edere vir electus, & de hoste victoriam, conflictu quærere singulari; iuxta verbum Sapientis quo dicitur: Beatus homo cum portauerit iugum Domini ab adolescentia sua, sedebit solitarius & tacebit, & leuabit se super se. [Thren 3. 27. & 28] Successus congruos sancta facile sortitur intentio: & vix affectum possibilitas deserit, quem pietatis studia suscitarunt. Ad petitionem eius, a viris misericordiæ, sancto Pontifice & fideli Archidiacono, supra murum ciuitatis instantia celeri cella construitur, [cellæ includitur:] vbi felici peregrinationis genere, peregrinus a mundo, peregrinus a carne, peregrinus a sensibus, & contubernio vanitatum, soli Deo liberius adhæreret, vacaret ardentius, fidelius obsequeretur, fructuosius militaret. In hoc voluntariæ necessitatis ergastulum, vir Dei caritatis compede vinctus ingreditur, contra vitia carnis ac spiritus, contra mundi gloriam, contra spiritales nequitias circumspectione modesta & humili pugnaturus.
[16] Fit pugnanti cilicium vestis, hordeaceus panis edulium, potus vnda communis: [corpus affligit:] reclinatorium terra vilibus constrata segmentis. Fit abstinentia iugis, vigiliæ frequentes, indefessa oratio, fidele silentium, [diuina cōtemplatur.] meditatio sacræ legis assidua, efficax diuinæ studium lectionis. Sicque libratur occupatio multiplex, vt non inueniret otiositas inimica progressum, & hosti callido deesset accessus, & clauso aforis ostio, diuina custodia contra turbines externos intra arcam sapientiæ, iustum seruaret absconditum. Sic annis fere quindecim viro Dei viuitur, [annos 15.] & in talibus vita spiritus eius virtutum ducens ab æterna vite propagines, & de stillicidiis gratiæ germinans sanctitatem, post affectati carceris labores egregios, post conflictationis eximiæ fideles excubias, post assiduos macerati corporis cruciatus, ætatis incessibus potenter edomitis, tractu temporis, quem diximus, euoluto, votiuæ peregrinationis recrudescit affectus: & ad iter primo dispositum, propositi prioris memoria non segnis erigitur.
[Annotata]
a Ita MSS. ast excusa, grauiori.
b MSS cautiosa.
c Excusa, nonnumquam.
d In altero MS. eloquium.
CAPVT II S. Amandi primum iter Romanum. Verbum Dei prædicatum.
Cap. VII
[17] Deseritur solitaria mansio, secreti dulcis negotiosa otia laxantur in publicum: conuersationis occultæ latebra, [Spiritu Dei incitatus, cellam deserit:] sub aspectum solis educitur. Non hic tamen vsum leuitate credimus seruum Dei, vel absque familiari processisse mandato, quod paginæ cordis calamus scribæ velociter scribentis impresserat. Spiritualis quidem omnia iudicat, & ipse a nemine iudicatur, & cum Sanctorum semper imitanda sit virtus, non tamen semper imitabilis actus: & eorum pleraque opera non viuendi formam, sed priuilegium diuini muneris eloquuntur, in quo sunt admirationi tradita, non exemplo. Mirari liceat super hoc Dei seruum, non libeat imitari: quia non in generale transit edictum priuata concessio: nec in omnes diffunditur gratia specialis. Spiritus enim sanctus non vbique, sed vbi vult, spirat, & vocem virtutis prærogat voci suæ: vt, qui docetur interius, audiat, quid loquatur: & a mandatis intelligat, semitas eligens veritatis. Taliter, vt dignum est credi, vir sanctus, vno tantum comite contentus, egreditur: & aggreditur viam, quam, Spiritu sancto dictante, conceperat, spiritalis emolumento gratiæ munerandus. Emensoque itinere, post Alpium horridam & arduam viam, post anfractuosos & lubricos vertices Appennini, [Romam peruenit:] post naufragosos & difficiles fluminum commeatus, Apostolici culminis Vrbem iocunda peruentione lætus ingreditur. Ibi ad B. Petri confessionem, cum lacrymis & oratione reuerenter affusus, obsecrationibus sacris mente deuotus indulget, [sacra loca inuisit:] ad reliquum vitæ tempus & ordinem postulat profutura, pietati diuinæ totus innititur, & in iubilo cordis de subuētione gratuita gratiarum replicat actionem. Inde ad memorias Martyrum & Sanctorum a titulos auiditate sedula circumfertur, & eorum suffragiis operi suo fructum a Patre luminum flagitat assignari.
Cap. VIII
[18] Sicut studet exequi iustitia, quod suum est; sic a ferali proposito liuor improbus non recedit. Iustorum namque semitas obsidet sathanæ malitia peruicax, & insidiando circumuolat: vt conuertat studia pietatis in scandalum. [pernoctare volens in oratione,] Reuersus erat in vna dierum B. Amandus, sicut consueuerat a visitationis sacræ votiuo circuitu, vt in B. Petri basilica consummaretur dies, & continuaretur oratio. Cumque post vespertinam synaxim, recedentibus aliis, vellet ibi solus huius rei gratia demorari; affuit ex ædituis vnus, loca sancta perscrutans in ordine vicis suæ, ne quid accideret, quod seruitutis suæ turbaret obsequium. [e templo pellitur,] Hic cum non agnitum sibi Dei seruum in loco abdito reperisset; repentino turbatus impulsu, minus ciuiliter attrectatum, non sine verbis contumeliæ, violenter a templi ambitu & irreuerenter extrusit. [idq; patienter fert.] Ille intra patientiæ claustra se continens, in spiritu mansuetudinis portat iniuriam, calumnias despicit, molestiæ reluctatur. Non recedit ab opere sanctitatis excitatus opprobriis; sed in hymnis, & psalmis, & canticis spiritualibus, cordis & vocis ministerio consonante, seruitutis suæ pensum Domino cum omni humilitate dependit. Retunditur & hic antiquus illusor, & illuditur ei iudicio veritatis: quia reportat humilitas allisa solatium, & in desiderio cordis fui fraudulenta non requiescit impietas.
Cap. IX
[19] Cum ergo sic exclusus, in gradibus ascensionis pro foribus ecclesiæ resideret; post orationis cursum, post pietatis lacrymas, & amoris intimi sancta suspitia, subito raptus, [S. Petre iubente,] in excessu mentis B. Petrum videt propter assistere, aspectu læto, serena facie, claritatis habitu renitentem. Hic post visitationis piæ munus exhibitum, post communionem suauis alloquij, post familiaritatis sanctæ lene solatium, reflectendum denuntiat iter in Gallias; vt in agro Domini laboret attentius, & super messem, quæ multa succreuerat, promptus minister inuigilet. Ille cælesti certificatus oraculo, & Apostolicæ vocis roboratus hortatu, [in Gallias reuertitur:] viam conuertit in Gallias: & quod a mandatis intelligat, opere protestatur.
Cap. X
[20] Regnabat in Galliis ea tempestate b Lotharius, vir strenuus in rebus bellicis, non minor virtute quam gloria, & Christianæ fidei propugnator insignis. [sub Chlothario II.] Hic quartus a Clodoueo (quem c B. Remigij constat ministerio baptizatum) præferebat in potestate clementiam, morum titulos in eminentia dignitatis, in abundanti rerum prosperitate gratiam mansuetudinis exigebat. Colebat in reuerentia Pastores Ecclesiæ, donariis frequentibus & prædiis ornabat Ecclesias: & regni gloriam continuis propagabat augmentis. Ad eum cum beati viri celebris emanasset opinio, gloriosis viris d Audoëno & Eligio non segniter adnitentibus, qui inter aulicos Principes adhuc in seculari habitu non mediocriter eminebant, euocatur ad Regem: [curantibus SS. Audoëno & Eligio, Episcopus ordinatur:] & Pontificali auctoritate præmissa, voluntate Principis, & Magnatorum probante consensu, in officium prædicationis ordinatur Episcopus, sicut mos illius temporis exigebat, & ad disseminandas in Gentibus euangelicas sanctiones, ad propalandum Christi nomen incredulis, ad ponenda fidei fundamenta, cum omnium fauore & gratia destinatur.
[21] Vir sanctus impositum suscipiens reuerenter officium, studet opus Euangelistæ diligenter implere: studet omnibus verbo proficere, pariter & exemplo: [verbum Dei prædicat:] studet ad lucra spiritualia talentum sibi creditum fideliter erogare: studet annonam fidei, fidem nescientibus dispensare cum gratia: & ab idolorum cultibus ad veritatis viam reuocare satagit aberrantes. Et, quia redemptionis æternæ gratiam prædicat, captiuorum redemptioni miseranter insistit: vt in eis mundanæ pariter & diabolicæ iugum seruitutis absoluat, [captiuos redimit,] & prædicationi sanctæ pondus & gratiam conferat æstimatio pietatis. Si quos autem infra pueritiæ terminos redemptioni casus assignat, purificatos vnda baptismatis, studiis applicat litterarum, ne confundat indisciplinatio renascentes, vel obruat ignorantia promouendos. Ex his postea nonnulli, beati Patris adnitente subsidio, [eosq; educat in viros præclaros:] facti sunt veritatis assertores egregij, Sacerdotes electi, Doctores Ecclesiarum, & prælati monasteriis sancti vitæ monasticæ professores.
Cap. XI
[22] Dum commerciis talibus vir beatus ordinationis suæ coronat initia, ab illustri viro, quem supra memorauimus, Audoëno ad consecrationem monasterij, quod iussu prædicti e Regis instruxerat, inuitatur. Vocatur f B. Faro Meldensis Episcopus, & ad opus destinatum cum B. g Agilo fideli opera consummandum diligentius elaborat. Cumque omnibus rite peractis ad altaris consecrationem sancti Pontifiees accessissent; [in consecratione altaru] inæquali positione locatum superpositum marmor apparuit: differunt ad horam sancta mysteria, correctionem parant inæqualitatis inuentæ; & ad reformandum mensæ decliuis statum vigilanter intendunt. Quam loco motam sancti viri dum sustentarent manibus, & inconsideratius attrectarent; defluxit in terram subito marmor elapsum, [marmor lapsu fractum] & allisum vehementius in duas partes subita diuisione dissiliit. Turbati & conterriti venerabiles viri, non mediocriter contristantur, & casus vrgentis incommodum verbis cæremoniæ prosequuntur. Tunc B. Amandus cum Beatis Farone, & Agilo, spe de Domini pietate præsumpta, cum lacrymis in orationem procumbunt: & affectu penetrante cælestia, solatium tristis incommodi, de Patris æterni clementia præstolantur. Surgentesque ab oratione, [signo Crucis redintegrat.] signo super lapide viuificæ Crucis emisso, h reconsolidatum marmor, in integritatem pristini tenoris aspiciunt; sed ad signum virtutis, signique memoriam, virgula subtilis in medio loco scissuræ, tamquam lineare discrimen apparuit. Fit de diuino munere solennis gratulatio, consecrationis opus in gaudio consummatur, & aguntur vberes gratiæ tam celebris misericordiæ Præstitori. Audoënus igitur vir illustris, ne tam dignum opus, vel vetustas absumeret, vel occultaret obliuio, prædictum marmor litteris iussit eminentibus insigniri, certo sensu continentibus, altare præsens B. Amandi fuisse ministerio consecratum. Locum præterea i Ierusalem præcipiunt sancti Patres ab incolis appelari, propter crebras reuelationum spiritualium visiones, & assidua miraculorum beneficia, quæ dignabatur in seruis suis diuina pietas ibidem multipliciter operari.
Cap. XII
[23] Inde, ne quid a titulo gloriæ, ne quid a cumulo mercedis excideret; ad loca remotiora, & irretitas idolorum cultibus Gentes, dilectus Deo & hominibus B. Amandus egreditur, [Gentibus prædicat verbū Dei.] ad dandam scientiam salutis plebi Domini in remissionem peccatorum eorum: vt lumen Christi splenderet in tenebris, & notum fieret salutare Domini, & reuelaretur infidelibus iustitiæ cultus, & gratia veritatis. Hic labor, hoc studium viri Dei, huic operi diebus insistit & noctibus, & lucris spiritualibus ampliatur, Domino cooperante & sermonem confirmante sequentibus signis.
[Annotata]
a Edita, tumulos.
b Hic est Chlotharius II, cui anno 628 mortuo successit filius Dagobertus, ac sub hoc sequentia potius peracta.
c Quartus a Chlodoueo I non ordine regendi, sed nascendi, habuit enim eum proauum, Chlotharium I anum, & Chilpericum patrem.
d Colitur 1 Octobris. De eius ætate & baptismo Clodouei egimus hoc die ad Vitam S. Vedasti; vti & de baptismo Regis 5 Februarij in Vita S. Auiti Episc. Viennensis.
e Imo a Dagoberto Rege post obitum Chlotharij, petiuit S. Andoēnus & impetrauit locum, extruxitq; monasterium, vt constat ex Vita S. Agili primi Resbacensis Abbatis 30 Augusti cap. 11 & 12.
f Colitur S. Faro 28 Octob.
g In altero MS. Agasilo, minus recte.
h Idem miraculum in Actis S. Agili cap. 15, & S. Faronis narratur, & in vtrisque S. Amandus adfuisse dicitur.
i Aimoinus lib. 4 hist. Franc. cap. 41 scribit, B. Audoënum fabricasse monasterium intra Brigensem saltum, quod Hierusalem quidem est nominatum, sed a fluuiolo, super quem est situm, Resbacense dici cœnobium.
CAPVT III S. Amandi secundum iter Romanum. Gandenses aliique instructi.
Cap. XIII
[24] Nvmquam de se vera præsumit humilitas, & quo altius in arcem virtutis euehitur, eo arctius sua in se excrementa recolligit, & his existimat se minorem, quorum dicitur æstimatione sublimior. Poterat sufficere viro Dei cælestis auctoritas, & Apostoli Petri fidelis indictio: quo mandante, prædicationis onus opusque susceperat. [Romam redit:] Sed ne præsumptionis notam liuoris ei genius infligeret, si absque Vicario Christi, Christum euangelizaret in Gentibus, iterato Romam tendit itinere: [Papæ votum prædicationis aperit:] & apud summum Pontificem, laboris & intentionis suæ summam, cum subiectionis humilitate depromit, cordis affectum verbo scintillante prosequitur: & sancti desiderij flammam, summi Patris ingerit sanctitati. Dominicæ messis opulentiam docet operariis indigere, & subuentione paterna suam postulat indigentiam subleuari. [laudatur:] Deo dignus Antistes, viri Dei miratur zelum, probat industriam, doctrinam commendat, propositum veneratur, laudat instantiam, labores extollit, compatitur periculis, profectibus delectatur. Ad supplementum igitur consortij vel laboris, probabiles & industrios viros, [socios impetrat:] a Landoaldum Archipresbyterum, & Amantium Leuitam, segregatos in opus ministerij sancti, cum aliis quorum nomina non tenemus, auctoritate Apostolica cum B. Amando delegat in Gallias. Ille voti compos, cum benedictione Patris ab Vrbe digrediens, Centumcellis subuectione nautica deportatur, spe magna concipit & fidelis collegij plenitudine gloriatur.
Cap. XIV
[25] Lætis semper imminet transgressor antiquus; & aspergine fæculenta maculare nititur gaudia beatorum. Orationi circa vesperam more solito vir Domini secretius incumbebat; cum subito malignus spiritus, [puerum a dæmone submergendum] vnum de pueris arreptum, concussione valida trahebat in pelagus suffocandum. Ille timore noctis & hostis horrore circumdatus, stridore terribili, quoad poterat, Christi nomen frequentius inclamabat, Christi flebiliter implorabat auxilium, Christo se fideliter commendabat. Insulatorie b peruasor iniquus clamanti respondit: Quis esset hic Christus, cui se tam sedulo commendaret? Quo tacente, ad hanc vocem vir beatus infremuit, & clamore valido puero subintulit dicens: Responde fili: Christus qui natus est de Virgine, [confessione Christi liberat.] qui pro nobis passus est, & resurrexit a mortuis. Ad vocem confessionis dæmon confusus euanuit, & merito sanctitatis puer ab imminenti naufragio liberatur.
Cap. XV
[26] Ascensa dehinc naue, Thyrreni legit æquoris plagas, & sinuosos littorum prætercurrit anfractus. Cumque secum in naui residentibus, vt moris habebat, tamquam pincerna cælestis, diuini verbi nectar infunderet, improuiso piscis magnus occursu nauigantium se conspectibus intulit, & vicinis incursibus naui cœpit insistere. Quem gnara piscandi turba diligentius intuens, venationis æquoreæ circumuoluit & extulit armamentis. Læta igitur diuino muneri gratias agit: [inter epulas nautarum.] & in commune de tam solenni præda, refectionis subsidia præparantur. Epulantur & gaudent, & ducunt in lætitia diem festum, iocundi successus grata stipendia celebrantes. Incerta sui est semper mortalis infirmitas, & sicut caussas, sic rerum minime comprehendit euentus. Inter epulas & verba lætitiæ, subito facies maris inhorruit, cælum triste sole subducto migrauit in tenebras: & vehementius incumbens spiritus procellarum, violentia turbinis, & vndarum crebris incursibus, [tempestatem sedaturus, orat:] lætantium mentes & statum securitatis absorbuit. Deuoluitur in pelagus, quicquid ad victualia seruabatur, iactantur sarcinæ, vasa cum vtensilibus exponuntur, vacuatur nauis omnibus, vt vndosa cacumina saltu leuiore supernatet, & rebus perditis sola saltem possit vita seruari. Vbique metus, vbique mortis imago plurima, nec nisi suprema cogitat miseriarum comes desperatio. Supplicant igitur viro Dei, vt partes suas apud misericordiam Iudicis interponat: & pro communi periculo, precum victimas offerat Redemptori. Consolatur attonitos vir beatus, & toto corde conuerti monet ad Dominum, & salutis euentum de Omnipotentis sperare clementia. Inde ad orationem conuertitur, familiare in omni tribulatione refugium, & pro sua suorumque salute, preces summæ porrigit Maiestati. Cælum pulsat affectibus, deuotione transcendit excelsa: & valido mentis incessu, patrem misericordiarum, & totius consolationis Deum, ad remedia solitæ pietatis inuitat.
Cap. XVI
[27] Inter orandum vir Domini subitum rapitur in soporem, & in labore spiritus vehementi, [S. Petro apparente cōfirmatus,] carnis subsidit infirmitas. Adest cælestis clauiger quiescenti, & in secretarium misericordiæ, per ostium blandæ consolationis inducit, dicens ei: Surge Amande, ne timeas, non peribis: & euadent periculum, quos tibi necessitatis huius societas aggregauit. Hoc dicto somnus pariter & procella dispergitur, [serenitatem impetrat:] & tranquillitatis optatæ refulget læta serenitas. Mane itaque facto, naue dimissa, refunduntur omnes in aridam, & de liberatione sua gratias exhibentes, ad propria diriguntur. Gloriosus Deus in Sanctis suis, qui clamentem ad se seruum suum, tam misericorditer audiuit, adiuuit potenter, efficaciter liberauit. Dignus & ipse præconio, cuius insigne meritum, vita laudabilis, opus egregium, tantum de Domini sui gratia meruit obtinere; vt non sibi tantum, sed & aliis proficeret ad salutem, & exurgens in exitium commune triste periculum, orationis sanctæ beneficio propulsaret.
Cap. XVII
[28] Interea viam vniuersæ carnis ingrediente c Lotario Rege, successor ei constituitur Dagobertus, sicut regiminis, sic virtutis & pietatis paternæ strenuus imitator. Quo regnante, B. Amandus ab Vrbe regrediens, ministerium verbi, sicut assueuerat, cœpit diligentius exercere, & animarum lucra profectu diuini muneris operari. [Gandauū venit,] Huius rei gratia, Gandauum progreditur, & sterilitatem gentis incredulæ, fœcunditate diuini germinis satagit adimplere. Hic, vt liberius securiusque possit in euangelicæ sationis opus assurgere, interueniente sanctæ recordationis Aichario Nouiomensi Pontifice, [Regis Dagoberti litteris munitus:] a præfato Rege suscepit epistolas, vt nullus verbum vitæ, iugum fidei, sacramenta gratiæ detrectaret: sicque Regi cælesti Rege militante terreno, velociter curreret sermo sanctus, & in exitium mortis, iugulumque diaboli, duo gladij conuenirent: quia felix est & iocunda communio, cum ad classicum militiæ spiritualis, erigitur terrenæ satellitium dignitatis.
Cap. XVIII
[29] Populus autem ille, sicut vbere glebæ, sic vbertate gratiæ sterilis & ieiunus, fanatici erroris cultibus & idolorum sacrificiis insistebat. [Ob Gandensium duritiam,] Sicque instigante salutis aduersario, dura fronte, & indomabili corde, pacis æternæ consilium respuebat, & salutaribus monitis, ceruicoso reluctabatur annisu. Satagebat nihilominus vir Domini, studio pertinaci & iugi opera, vt in diuersoria mortis inductos, in regnum vitæ per gratiam sanctificationis educeret. Renitebatur impietas pietatis obsequiis: & ministrum vitæ frequentibus ad mortem trahere moliebatur insidiis. [multa aduersa patitur,] Ille spreta sui corporis morte, sæpenumero cæsus, affectus contumeliis, pulsatus iniuriis, opprobriis lacessitus, frequenter præcipitatus in flumen, ab ipsis etiam mulierculis, persecutionis iniuriam sustinebat. Quarum quanto est fragilior sexus, tanto est nequior sensus, tanto affectus improbior, [et que a sociis deseritur:] & procacior solet esse malitia. Fratres itaque qui eum, nimia eius deuincti caritate, secuti fuerant, & in opere Dei præstabant familiare contubernium, timore mortis, & inediæ squallore compulsi, fracti animo recesserunt, [victum labore conquirit:] relicto eo ad propria remeantes. Ille, ne quem grauaret, & sine sumptu poneret Euangelium, propriis manibus laborabat, vnde viueret, &, vt pro facultate ministraret necessitatem patientibus.
Cap. XIX
[30] Nihil est tam arduum, tamque difficile, quod non expugnet opera pertinax, & frequens lima complanet; maxime cum diligentiæ comes gratia suffragatur. [populum conuertit:] Aperitur tandem laboribus sanctis ostium grande, & Magnatis ad fidem cum populo confluentibus, vir sanctus in virtute Dei confringit idola, templa destruit, [idola deiicit:] altaria demolitur, cultum miseræ superstitionis excludit, & abdicat deceptæ gentilitatis errores. Ad laudem igitur & gloriam nominis Dei viuificæ Crucis erigitur triumphale vexillum: mutato ritu, pro fidelibus offeruntur hostiæ salutares: & carnificini libaminis cruore sublato, religionis Catholicæ cultus eucharis instauratur. [ecclesias construit:] Ædificatur in eodem loco fidelium sumptibus fabrica celebris, quæ in fidei domicilium solennibus edita sacramentis, sub Apostolorum Principis honore & nomine, B. Amandi ministerio consecratur. Construitur item altera cultibus diuinis ecclesia, in loco quem Blandinium vocare consueuerat voluptatum sectatrix prisca gentilitas: eo quod blanditiis lenis, & amœnitate præcipuus videretur. Vbi Deo seruientium probata constituens officia Clericorum, curæ pastoralis officium, [discipulos habet SS. Florbertum & Bauonem:] discipulo suo viro venerabili tradidit Floreberto. Sub illius felici magisterio, S. Bauo secretum votiuæ reclusionis intrauit, postquam a vanitate seculi B. Amandi prædicatione conuersus est, & ecclesiastico ritu, benedictionis gratia tonsuratus. In qua, vigiliis, ieiuniis, orationibus conuenienter intentus, seipsum Deo patri hostiam viuam, sanctam, beneplacentem, iuxta institutionem viri Dei satagebat fideliter exhibere.
Cap. XX
[31] Gloriosa semper & efficax circa suos Diuina dignatio, bonis meliora d supponit, & optima perfectionis coronat accessu. Magna & admirabilis Amandi gloria in salutari sancto: gloriam & decorem magnum posuerat Dominus super eum; sed, quanta fuerit virtutis eius, sanctitatisque perfectio, sequentis attestatione miraculi declaratur. Ad vrbem e Menapiorum, quæ Tornacus vulgato nomine dicitur, vir beatus ascederat, patriam gloria sanctitatis illustrans, & gratiam suauitatis infundens populo iam credenti. Residebat ibi Comes Dotto Iudex a Rege delegatus in prouinciam, vt publicis actionibus ordinem, finem controuersiis, iudiciis formam, culpis supplicia, iusta merentibus exhiberet. Sedente eo pro tribunali, [adiudicatum morte liberari petit, nec impetrat:] vir a lictoribus exhibetur, corruptus infamia, correptus in culpa, miserabilis pœna: cui mortis sententiam populus terribiliter inclamabat. Iudex, sicut paullo truculentior & indulgens iræ iusto amplius erat, ad clamorem plebis, in miserum, suspensionis ferale iaculatur edictum. Sed vir beatus, qui totus semper in Domino misericordiæ visceribus affluebat, miseratus addictum, partes suas apud Iudicem suppliciter interponit: preces pro absolutione porrigit perituri: & dari sibi postulat animam, quam sententia supremæ damnationis inuoluerat. Obstinationem plerumque parit elatio, & immitis nascitur de obstinatione contemptus. Immobilis manet animositas iudicis, nec meritum sanctitatis aduertit; sed precum supplicatione reiecta inreuocabiliter manere decernit, quæ semel fuerat indicta damnatio. Igitur ad patibulum miser trahitur, miserabilior cruciatu, quam diffinitione crudeli; sicque iam totus fere plagis absumptus, vt non homo, sed cadauer ereptum bestiæ videretur.
[32] Mens humilis non confunditur ad repulsam: sed in illius miseratione respirat, qui non derelinquit in finem, nec precem pauperis auersatur. Mox a facie iudicis vir sanctus egreditur, & ad locum supplicij cum festinatione procedit; sed misericordiæ gressus, manus apparitorum violenta præcesserat, & extorta laqueo vita, carnis ac spiritus obiecerat triste dissidium. [suspensum in cellam suam deferri curat:] Deponit itaque de ligno corpus exanime, & ad cellam, in qua orare consueuerat, iubet assistentium manibus deportari. Hinc amotis omnibus, orationi totus incumbit, prodit ab intimo pectore sancta suspiria: rigat faciem piarum profluuio lacrymarum, & totis animæ viribus, in occursum Diuinæ miserationis exurgit: vt ad vitam redeat sic extinctus, & ad salutis remedia denuo reparetur. Non præciditur a fonte riuus, [precibus resuscisat:] nec vena beneficio propriæ fraudatur originis. Pius affectus in amplexum pietatis, obuia benignitate colligitur, & petitionem filij non auertit paterna dignatio. Redit transfuga spiritus in ius possessionis ereptæ, & rediuiuis donata sensibus, caro mortua suscitatur, exclusis tenebris lumina reuoluuntur in lucem, & corporis ingesti rigore laxato, in pristini sermonis lingua, renouatur officium. Mane itaque facto, conuocatis Fratribus, aquam vir sanctus iussit afferri, vt vulnerum sordes, vt fluxi cruoris asperginem, minister deuotus ablueret, ne quid pietatis deesset officio. Credunt ad obsequium funeris, ablutionis exigi famulatum, & donandum corpus existimant beneficio sepulturæ. Sed ingressi cellam, colloquentem pariter, & assidentem viro Dei, quem defunctum reliquerant, non sine stupore, & admiratione conspiciunt, magnificantes in opere tam solenni misericordiam redemptoris. [miraculum celare petit:] Quos vir sanctus humiliter obsecrat & obtestatur in Domino, ne publicent hoc secretum; sed silentio supprimant cautiori; quod non de merito fragilitatis humanæ, sed de indulgentia fuerat Diuinitatis exceptum. Mens etenim sancta, numquam ab humilitatis tenore dissiliens, nihil aliud in operibus suis, nisi Diuini nominis claritatem, nisi cælestis regni gloriam requirebat; humani fauoris illecebras & hominum laudes, tamquam virus execrabatur horrendum. Loto igitur corpore, sic carnis scissuras, & hiantia vulnera solidauit: vt nullum superesset de pristina corruptione vestigium. Muneratum taliter remittens ad propria, sanum parentibus & incolumen resignauit.
Cap. XXI
[33] Frustra quæritur latebra, cum fama loquatur in publicum, nec caret ornamento gloriæ, quem glorificare Maiestas æterna disposuit. Crescit in dies, lateque diffunditur amabilis Amandi nomen & gloria, & tamquam de promptuario luminis, gloriosus emicat de tanti admiratione miraculi magnificentiæ clarioris sincera serenitas. [ab Ethnicis honoratur:] De tantæ virtutis eminentia gratiam recipit ampliorem: rigore deposito Gentilium, colla pridem dura mollescunt, odiorum sepultis aculeis, persecutionis inuidia defluit in amorem: & malitiæ vepres dulcorem referunt caritatis. Ceruices spontaneas subiiciunt fidei sacramentis: & profligatis sedibus idolorum, sicut erroris terminum, [templa ab eis & altaria erigi impetrat.] sic exterminium deferunt feritati. Erigunt præclara dominicæ passionis insignia: & in honorem Saluatoris ecclesias, & altaria sancta constituunt, ac fideli obedientia sancti Patris monita prosequuntur.
[Annotata]
a S. Landoaldum sociosq; a S Martino Papa adiutores datos S. Amando in tertio eius itinere Romano ostendimus § 12.
b In altero MS perueisor.
c Philippus tradit S. Amandum obiisse anno 661: hinc anticipat, quasi sub Chlothario II facta, quæ sub filio Dagoberto & nepotibus Chlodoueo II & S. Sigeberto contigerunt.
d Ita MSS. ast edita, superponit.
e Hanc Menapiorum sedem vindicauimus § 3.
CAPVT IV
Conuersio variorum ad vitam monasticam. Exilium & reditus S. Amandi. Baptismus S. Sigeberti.
Cap. XXII
[34] Erat ex multo tempore desiderans videre eum a B. Gislenus, qui tamquam sidus eximium, cuius rutilans splendor ab oriente paret in occidentem, [Visitatura B. Gisleno:] cælesti ductus oraculo, a Græciæ finibus migrarat in b Gallias. Hic cum viri Dei visione pariter & c alloquio fuisset instructus, & in opus sanctum continua fructificatione proficeret; occasione sumpta pro dedicatione monasterij sui, quod de nouo construxerat, seruum Dei diligentius studuit euocare: vt cum d B. Autberto Cameracensi Episcopo, noui operis fabricam, in gratiæ cælestis habitaculum consecraret. Hic dum sacris mysticis ambo pariter insudarent, & formæ visibilis exemplar fidelium mentibus satagerent conuenienter imprimere, pio conuentus auditu Madelgarius Comes, qui & e Vincentius, a seculi vanitatibus ad diuinæ conuertitur obsequia pietatis. [S. Vincentium Madelgarium conuertit:] Hic, cum inter Palatinos Principes clarus & nobilis, Regique gratissimus haberetur; mundo renuntians, viuificæ prædicationis instinctu, iuxta beati Pontificis salutarem doctrinam, didicit a voluntatibus suis cor auertere, resistere carnis f affectibus, proprium nil habere: factusque est voluntariæ municeps paupertatis, & sanctitatis laudabile propositum, gloriosæ consummationis exitu coronauit.
Cap. XXIII
[35] Laudatur arbor a fructibus, & ex odore suo balsama comprobantur. Pretium mercibus species & vsus ascribunt, venustas operis commendat artificem; seruo Dei celebrem compingit ornatum, quam in Christo per euangelium genuit susceptæ sobolis generosa fœcunditas. Inclyta virgo g Aldegundis, quam formæ dotibus & dignitate natalium, [S. Aldegundem] morum gratia fecerat & fidelis institutio digniorem, pudicitiæ procos & copulæ nuptialis illecebras fugiens, in incorruptionis æternæ thalamum peruenire cum titulo virginitatis ardentius affectabat. [nuptias fugientem,] Hæc clandestinæ fugæ, siluestrisque latibuli beneficio, de manibus elapsa quærentium, vbi ad h Altimontis monasterium præfatos comperit aduentasse Pontifices; desiderium mora corporis non tardante, festinanter ad eos tamquam ad vrbem refugij conuolauit. Ad Sanctorum itaque procumbens vestigia, quid timeret, edocuit, aperuit quid optaret, quid expediret, petiit erudiri. [Deo consecrat:] Cuius animum fluctuantem B. Amandus diserto sermone reficiens, in arcem propositi celsioris euexit: & imposito sacri velaminis vsu, sponso virgini, sponsam virginem i consecrauit. Quæ voti compos roborata felicius, k Malbodium rediit, vbi primum latuerat. Ibi sancto annitente Pontifice, & l Dagoberti Regis munificentia suffragante, monasterium construxit Deo seruientium fœminarum.
Cap. XXIV
[36] Simili m B. Rictrudis cum filia S. Eusebia exemplo, gloriosi Pontificis monitis animata, munita consiliis, adiuta precibus, euecta suffragiis, [SS. Rictrudem & Eusebiam in monasterio collocat:] n Martianis monasterio, quod sanctus Pater ante o fundauerat, sub eiusdem discipulo p Ionatho Abbate, vouit & exsoluit Domino salutaris continentiæ cælibatum.
[37] Filius eius q Maurontus, sancto Patre diuina celebrante mysteria, cum sacris astaret reuerenter altaribus; vidit idem sanctus Pontifex apis volatu caput girante circumdari. Concipit hic altius aliquid perspicax animus viri Dei, & quia ministra dulcoris est, & castitatis mater apicula, fideli coniectat auspicio, [S. Maurontum apibus cinctum videt:] perpetuæ suauitatis in eo gratiam castimoniæ merito propagari. Dehinc adolescentem secretius euocans, quid viderit, indicat: quid visio portendat, edisserit: & ad formam propositi r sanctioris inuitat. Ille, licet amicis suadentibus, & matris conniuente consilio, & hereditatis orbatæ prouocante defectu, propensius ad coniugij copulam traheretur; ruptis necessitatum vinculis, [monachū facit:] salutaribus monitis animum pariter & caput inclinat: & præstito solenniter continentiæ voto, iuxta morem Ecclesiasticum, beati Pontificis ministerio tonsuratur, & diuinis efficaciter totus mancipatur obsequiis.
Cap. XXV
[38] Nihil relinquit intentatum sancta sedulitas, nec difficultatis obiectus affectum veræ pietatis elidit, vel amori sancto generat diffidentiam res timoris. Vir itaque, ne quid sibi apud Dominum meriti defluat aut fauoris, non sibi parcere proponit, vt saluti consulat aliorum, & vt congreget pereuntes, offerre proprij sanguinis hostiam non recusat. Igitur ad Sclauos iter s dirigit, quibus necdum fuerat annuntiatum de Christo: [ad Slauos prædicandi Euangelij caussa tendit:] vt in castra fidei colligat alienos, & ad gloriam Regis æterni sub signis doceat militare cælestibus, & tyrannicis sathanæ legibus reluctari. Sed non est omnium fides, nec obediunt omnes Euangelio: quia non capiunt tenebræ luminis sacramentum; nec sementi congruit terra, quæ non humoris proprij fœcundatur impendiis. Paucis tamen ad fidem conuersis, [paueis conuersis redit in Gallias:] verbi diuini curam delegat, & ministeria sacra disponit, ne quid posset deesse saluandis. Ipse vero ad proprias oues reuertitur, cum pertinaciter & promiscue cetera turba in errorum suorum iaceret inuolucris: nec sibi videretur idoneum, si margaritas Domini mitteret ante porcos, & sanctum canibus erogari. Excusso itaque in eos iuxta Domini præceptum puluere pedum, commeatu felici euocatur in Gallias, & prædicationis opus repetit intercisum.
Cap. XXVI
[39] Interea Dagobertus ingentibus victoriis, & rebus supra fidem prosperis factus elatior, [Dagobertum Regē luxuriæ deditum,] a via iustitiæ cor deflectit in facinus, & flagitiis inquinat regiam dignitatem. Coniugij violat sacramentum: & t reiecta vxore legitima, in assumptæ pellicis demigrat amplexus. Quod vbi ad sancti Pontificis processit auditum, mœrore conficitur, innocentiæ statum, ruinam virtutis, regiæ maiestatis iniuriam, notam feralis exempli, mentis anxietate prosequitur. Et quia iustus, vt leo, confidit, & probata virtus corripit insipientes, ingreditur audacter ad Regem, [corripit:] sicque hominem corripit, vt gradui deferat, & sic verbum reprehensionis exponit, vt nec offensæ locum perquirat aut gratiæ. Leonis feritas non verbere, sed blanditiis regitur; regia dignitas non reprehensione corrigitur, sed prosilit in furorem. Ad monita viri Dei, [in exilium pelletur:] Regis animus contumescit in iram: Diuinitatis honore calcato, pietatis eliminato respectu, iubet a regni sui finibus ministrum veritatis excedere: confusionis suæ reputans inuenire solatium, si viri Dei remoueat crudelis vindicta præsentiam. Ille vocis Diuinæ non immemor: Si vos persecuti fuerint in vna ciuitate, fugite in aliam, dat iræ locum, & ad interminationem Regis egreditur, remotiora u penetrat loca, reclinatorium pacis exilio quæritans & labori. [Matth. 10. 23]
[40] Numquam tamen animus exulat a Diuinis: sed verbum præstat Dominus euangelizanti virtute multa, & in die nubis & caliginis seruum solatur insontem. Nocenti pœnas ingerit, & fructu ventris priuat adulteram: [Rege punito] quia iuxta verbum Sapientis: Spuria vitulamina non dabunt radices altas, & semen ab iniquo thoro exterminabitur. [Sapien. 4. 3] Rex igitur de successione diffidens, repudium mandat adulteræ, & totus in alios transit affectus: hoc specialiter affectans, & sedulis expetens votis, ne careant sceptra regentibus, nec regia dignitas liberorum posteritate fraudetur. Tertius aptatur thalamus, & secundum Regis voluntatem virgo nobilis inducitur & fœcunda: quæ maritum sobole, regnatore subditos, regnum muneret successore. Inter hæc Dagobertus non immenior præuaricationis admissæ, [dein pœnitente,] ad Dominum conuertitur ab ærumna delicti, dum cordi eius infigitur terribilis spina iudicij. Eleemosynis peccata redimit, obsecrationibus cælum, donariis altaria confrequentat. Respicit Dominus humilitatem serui sui, [eiq; filio nato,] & datur ei diuino munere filius, parentum gloriatio, reparatio generis, spei bonæ titulus, gaudium subditorum. Deliberat ergo lætus & anxius pater, cui potissimum committere paruulum debeat, ad suscipienda regenerationis sanctæ salutaria Sacramenta: quem tanti muneris velit esse custodem, quem tutorem spei suæ, quem regiæ successionis ministrum præparet & altorem.
Cap XXVII
[41] Subit animum multa cogitantis Sancti memoria, solusque apud eum non dubiæ æstimationis iudicio dignus quam maxime reperitur, cui iure debeat tantæ reuerentiæ tam dulcis fasciculus assignari. Protinus ex ore Regis emissis circumquaque cursoribus, quæritur seruus Dei, [reuocatur,] multoque repertus labore, cum gaudio & exultatione reducitur. Regredienti Dagobertus hilaris & iocundus occurrit, & iniuriæ memor, & regiæ dignitatis oblitus, ingredientis vestigia pronus amplectitur, delicti veniam postulat, & errorem suum confessione humili detestatur. Pretiosus Domini Confessor, sicut mitis semper erat, [mansuete Regem suscipit,] & humilis corde, plusque veniam paratus x exerere, quam vindictam, præuenit humilitatis obsequio sic prostratum, iacentem subleuat, & gratiam compensat iniuriæ. Factus ille de viri Dei benignitate securior, quid postulet, aperit: &, vt indultum sibi cælitus paruulum cælestibus innouet Sacramentis, multa supplicatione deposcit. Vir Domini, [& baptismum filij addicit:] qui nihil in mundo nisi Domini voluntatem, nil nisi cæleste requirebat imperium, ne terreni Regis familiaritatem tali videretur vsurpare voluisse commercio; primo quidem renuit: sed agente supplici Regis instantia, & idipsum supersuadentibus gloriosis viris, Audoëno & Eligio (quos adhuc regia familiaritas inter Palatinos Principes, dilectionis & fidei speciali celebrabat exemplo) reuerenter annuit postulatis, & pium regiæ voluntati spopondit obsequium.
Cap XXVIII
[42] y Conuenientibus itaque Aurelianis in vnum Magnatis & Primoribus regni, [S. Sigebertum baptizat,] iuxta Regis edictum, deportatur ad baptisterium paruulus sancti Pontificis ministerio sacris mysteriis innouandus. Cumque præsignatione solenni, iuxta morem Ecclesiasticum, catechumenum eum faceret, quantæ apud Deum virtutis esset & gratiæ, Diuina pietas in conspectu hominum mirabili declarat iudicio. Puer namque quadraginta ferme ab ortu habens dies, cum, oratione finita, non esset in multitudine tam frequenti, qui locum suppleret idiotæ, clara voce respondit, Amen, [respondentem, Amen.] & omniumqui audierunt in se oculos & corda conuertit. Mirantur & stupent tam insolitum, tamque solenne miraculum: beatum prædicant Regem de tam felici susceptæ prolis auspicio: puero futuræ probitatis vaticinantur insignia, commendant in rei nouitate bonitatem Dei, meritum viri sancti, gratiam Sacramenti. Renouatur itaque paruulus salutaribus Sacramentis, & in nouam transfertur diuino munere creaturam. Fit omnibus communis exultatio, referuntur ab omnibus gratiæ tanti muneris Largitori, & cum lætitiæ manipulis singuli reuertuntur ad propria. Sic serui Dei fauor & gratia gloriosius augmentatur, & quo diffusius circumfertur, dulcius enitescit.
[Annotata]
a Colitur S. Gislenus 9 Octobris.
b Belgicam scilicet, vbi ad Hainam fluuium, a quo Hannonia Comitatus appellatur, monasterium condidit, cui oppidum ab eo Gislenopolis dictum, accreuit.
c Hunc inuisit, relicto Episcopatu Traiectensi, anno 650.
d Fulbertus in Vita S. Autberti 13 Decemb, refert etiam hanc consecrationem a SS. Autberto & Amando factam. Contigit circa an. 653.
e Colitur 14 Iulij: in cuius Vita & S. Autberti eadem referuntur.
f Alterum MS. voluptatibus.
g Triplicem S. Aldegundu Vitam dedimus 30 Ianuarij.
h De Altimoniesi monasterio egimus 16 Ianuarij ad Vitam S. Marcelli Papæ, cuius Reliquiæ illuc sunt translata.
i Hæc supra retulimus, facta circa an. 661.
k De oppido Hannoniæ Malbodio, a quo leuca distat monasterium Altimontense, egimus ad eius Vitam.
l Imo S. Sigeberti, quem tum Austrasiæ Regem fuisse, & quam plurima monasteria condidisse, diximus 1 Februarij.
m De iis egimus ad Vitam S. Adalbadi mariti S. Rictrudis 2 Februarij.
n De Marchianensi, seu Martianensi, monasterio egimus ibidem & supra § 4. Eleganter id describit Buzelinus lib. 1 Gallo-Flandriæ cap. 41.
o Anno 645.
p S. Ionatus colitur 1 Aug.
q Hanc eamdem historiam refert Hucbaldus in Vita S. Rictrudis. Id § 14 in senectute S. Amandi contigisse diximus.
r Alter codex, arctioris.
s Circa annum 633, vt dictum § 10.
t Gomadrude, quod sterilis esset.
u Regnum Chariberti fratris Dagoberti adiit exul anno 634.
x In altero MS. exercere.
y Anno 635.
CAPVT V
Episcopatus S. Amandi Traiectensis Epistola S. Martini Papæ.
Cap XXIX
[43] Sane post decessum beati a Ioannis Traiectensis Episcopi, feruente circa virum Dei b Dagoberti Regis affectu, electione Cleri, petitione populi, honoratorum assensu, comprouincialium voto, seruus Domini reuerenter & instanter expetitur, [Episcopus Traiectensis eligitur:] renitens & inuitus trahitur ad Cathedram, & pastorali cura dignus, omnium voce & desiderio conclamatur. Ille se honore indignum constanter edicit, oneri se fatetur imparem, non satis vtilem curæ, minus idoneum dignitati. Sed pietatis subnixa zelo multorum studia conualescunt, & in Cathedra pontificali, generali omnium assensu fauorabiliter collocatur. Indignum siquidem iudicatur ab omnibus, si tam clara Sedes, tanti patris solatio non ornetur, si tantus Pater tanto tempore, sine titulo debeat militare, si tam fideli dulcique consilio domus regia defraudetur. Tam sinceræ deuotionis instantiæ vir beatus, querulus, [Episcopatum inuitus suscipit:] tristis & anxius acquiescit, & quo indigniorem se clamitat, dignior ab omnibus æstimatur, dignoque vniuersitatis præconio, sanctæ humilitatis exhibitio commendatur. Peractis igitur, quæ in ordinatione Pontificis solent & debent solenniter exhiberi: vir sanctus omni sagacitate, & studio satagit honorare ministerium suum, praua corrigens, debilia sustentans: consolidans fracta, sana conseruans, dispersa recolligens. Non exerit typum dominantis in Clero; sed forma factus gregis, omnibus se præbet humilitatis exemplum, iustitiæ viam, innocentiæ speculum, castimoniæ decus, titulum sanctitatis. Æquabilem se præstat humilibus, in elatos rectitudinis erigitur zelo: [omni virtutum genere excellit:] corrigit in mansuetudine delinquentes: rebelles piæ seueritatis animaduersione concludit. Colit diligentia subditos, pares obsequiis, reuerentia summos, recreator pauperum, mœrentium consolator, plebis deliciæ, gloriæ Magnatorum: salutis in omnes & gratiæ propagator.
Cap XXX
[44] Sed, quemadmodum scriptum est: Ecce, qui seruiunt ei, non sunt stabiles, & in Angelis suis reperit prauitatē; [conuersationem malam Clericorū Traiectensium] reperta est in ministris altaris tristis & ærumnosa calamitas, & inuenta est eorum misera conuersatio ad pondus sanctuarij minus habens. [Iob 4. 18] Sacerdotes namque & Leuitæ qui cælestibus cæremoniis arctius deberent & sincerius obligari, respectu diuini timoris abiecto, commessationibus & ebrietatibus, cubilibus & impudicitiis deseruiebant, curam carnis agentes in desideriis, desideria patris sui diaboli, voluptatis obscenitatibus adimplentes. Angariatur animo vir beatus, [corrigere studet.] & in fortitudinis zelum iusta seueritate se subrigens, constanter insistit errantibus, arguit, increpat, obsecrat opportune & importune, prædicat innocentiæ viam, & correctionis sarculo de vinea Domini densitatem veprium conatur auellere. Non facile medicamini desperata cedit infirmitas, nec libenter verbum veritatis recipit indurata malitia. Flammis edacibus salamandra conuiuit, &, quæ in exitium dantur homini, vitam præstant venena serpenti. Sic in fæcibus suis malesana requiescit impietas, & præuaricationum frutices radicis malæ germinat infausta fæcunditas. Deprehensus in sphæram se conuoluit ericius, & attrectantis manum spinarum cruentat aculeis. Sic malignantium rebellis & fraudulenta congeries, non solum monitis salutaribus non obaudit; sed machinationibus noxiis appetit innocentem: & pro subuentionis sanctæ beneficio, persecutiones excitat & offensas.
Cap. XXXI
[45] Rex interea Dagobertus c diem claudit extremum, regnantibus pro eo filiis suis Clodoueo in d Francia, & in Austria Sigeberto, quem B. Amandus de sacro fonte susceperat. Considerans idem vir Domini, suam nihil industriam proficere, nil conferre solicitudinem, beneuolentiam nil mereri, nisi contradictionum stimulos, & cuniculos odiorum, latere disposuit, & exire de medio nationis prauæ & peruersæ, ne vel illis de rebellione delicti pondus accresceret, vel eorum culpis exigentibus, labor suus insructuosior appareret. Sed quia sapientis est examinare consilia, & non cito ad noua facili volubilitate prolabi, sicut per Salomonem dicitur: Omnia fac cum consilio & post factum non pœnitebis, directa ad Vrbem legatione, laboris suscepti molestias, [Legationē mittit ad S. Martinum Papam:] & desiderium cordis sui B. e Martino tunc Romano Pontifici, signatis direxit apicibus, eius volens vti consilio, cuius suberat potestati. [Eccli. 32. 24] Quos plenis veneratione oculis vir Apostolicus, pio perlegens intellectu, plenam consolationis & reuerentiæ rescripsit epistolam, cohortans eum ad perseuerantiæ virtutem, qua fidelium omnium merita coronantur. Iam enim famæ discurrente præconio, vitæ sanctitas, prædicationis instantia, gratia virtutum beato Papæ innotuerant, & quem Deus perfuderat gratia, sincerius ab eo & ardentius amabatur. [munera ab eo accipit.] Destinauit præter hoc ei Sanctorum pignora, quæ postulauerat, & synodalium decretorum volumen egregium, quod f quinque partitum tomis ipse g descripserat, & mandata Regi Sigeberto perferenda transmisit. Vnde datur intelligi B. Amandum magni meriti, & nominis extitisse: quem tantus Confessor, fidei columna, & vniuersalis Ecclesiæ Pater, tantæ dignationis munerauit insignibus, cuius absentem præsentiam familiari recolligebat intuitu, quem dignius ea sui parte recolebat & dulcius, quia fidelius atque iocundius amicitiæ ratio possidetur. Vt vero prædictæ locutionis nostræ assertio, deterso dubietatis nubilo, confirmetur, præfatam epistolam eiusdem Papæ ad B. Amandum directam, huic nostro sermoni subiungere placuit, cuius iste modus est:
Ca. XXXII
[46] h Dilectissimo Fratri Amando Martinus. Fraternitatis tuæ, studio pietatis congestam epistolam i suscipiente, animus noster releuari cognoscitur: quippe quoniam huius seculi fluctiuagas, [S. Martinus Papa laudat eius labores,] atque transitorias, despiciens oblectationes, illa quæ perpetua & sublimia dona pro Domini Dei nostri obsequiis tribuuntur, appetere certum est. Ex relatione igitur, iuxta tenorem tuæ fraternitatis epistolæ, latoris præsentium, laborum tuorum certamen cognouimus, ex quibus cælestis patriæ ascensum humiliatis mentibus, atque contritis corporibus, vobis futurorum gaudiorum largienda sunt munera. Nam, cum sit nulli omnino comparationi coæquandum, quod a Creatore nostro pro bonis seruitiis compensatur, [a Deo remunerandos:] dum breui atque paruo temporis spatio finiuntur labores, quos pro dilectione ipsius sustinemus; consideratione refrigerij nos oportet libenti animo tolerate præsentis vitæ angustias. Sed, quantum nobis laborum vestrorum operatio magnam gaudij vbertatem inducit, tantum pro duritia Sacerdotum gentis illius conterimur, [hortatur ad perseuerantiā;] quod postpositis salutis suæ suffragiis, atque Redemptoris nostri contemnentes seruitia, vitiorum fœderibus ingrauantur. Quibus ad præparandam salutem, quandoquidem tanto nos necesse est importunis prædicationibus imminere, quantum perfectæ negotiationis, creditorum nobis talentorum duplicat assignatio, atque Dominicæ vocis ad suscipiendam eius requiem persuadet assertio. Suggestum est namque nobis eo quod Presbyteri, seu Diaconi, aliique sacerdotalis officij post suas ordinationes, in lapsum inquinantur, & propterea nimio mœrore fraternitatem tuam adstringi, velleque pastorale obsequium pro eorum inobedientia deponere, & vacationem ab episcopatus laboribus eligere, & silentio atque otio vitam degere; quam in his, quæ tibi commissa sunt, permanere: dicente Domino, Beatus qui perseuerauerit vsque in finem. [Matth. 10. 22. & 24. 13] Vnde namque beata perseuerantia, nisi de virtute patientiæ? Quia secundum apostolicam prædicationem omnes qui voluerint in Christo pie viuere, persecutiones patiuntur. [2 Tim. 3. 12] Ideoque frater carissime, non vos afflictionum amaritudo a pio mentis vestræ proposito coarcter recedere, considerans quanta pro absolutione nostri, & liberatione, Creator Dominusque noster pertulerit, quibusque contumeliis afficiendum tradiderit, vt nos a vinculis potestatis diabolicæ liberaret.
[47] Propterea nullatenus in huiusmodi peccato delinquentibus, ad destructionem k canonum, compassionem exhibeas. [monet Clericos lapsos nonpromouendos essæ ad sacros ordines:] Nam qui semel post suam ordinationem in lapsum ceciderit; deinceps iam depositus erit, nullumque gradum sacerdotij poterit adipisci; sed sufficiat ei lamentationibus, fletibusque assiduis quoad vixerit, in eadem pœnitentia perdurare: vt commissum delictum diuina gratia extinguere valeat. l Si enim tales quærimus ad sacros ordines promouendos, quibus nulla ruga, nullumque vitæ contagium præpediat; quanto magis; si post ordinationem suam quispiam in lapsum ceciderit, & præuaricationis peccato deprehendatur obnoxius, omnimodo prohibendus est, cum manibus lutulentis atque pollutis, mysterium nostræ salutis tractare? Sicque huiusmodi semper iuxta sacrorum canonum statuta in hac vita depositus, vt ab illo qui mentis interiora scrutatur, nullumque que de ouibus errare congaudet, dum aspexerit sinceram pœnitentiam eius, in terribili iudicio habeat reconciliatum. Ideoque iterum hortamur caritatem tuam, exemplo eius qui pro nobis pati & mori voluit, promptos vos in cunctis eius seruitiis permanere. Neque nos pigeat temporales cruciatus pro Christi nomine sustinere: sed emolumenta futuræ remunerationis, huius seculi vexationes tolerare persuadeant. [Psal. 115. 12. 13] Scriptum namque est: Quid retribuam Domino pro omnibus quæ retribuit mihi? Calicem salutaris accipiam, & nomen Domini inuocabo. Tantum enim a nobis exigitur, quantum possumus famulatus nostri obsequia commodare. Cumque cuncta quæ nobis, ad confortandos fraternitatis vestræ animos, poterant ministrari, largiente supernæ maiestatis clementia, vobis sint procul dubio manifesta; restat vt de aliis, quæ nos per sua scripta consuluit, fraternitati vestræ significemus.
[48] Credimus etenim ad vos peruenisse, quomodo in conturbatione rectæ fidei, & catholicæ Ecclesiæ conculcatione, ante hos plus minus m quindecim annos, a n Sergio falso Episcopo Constantinopolitano, in auxilio habente o tunc imperantem Heraclium, execranda & abominanda hæresis pullulauit p Apollinaristarum, & q Seuerianorum, r Eutychianistarum, atque s Manichæorum errorem renouantem. Quam successor eius t Pyrrhus, idemque Episcopus, qui ambitionis fastu Constantinopolitanam Sedem arripuit, [indicat hæresim Monothelitarum Episcoporum Constantinopolitanorum,] in deterius auxit. Pro qua re sæpius u Apostolica Sedes persuasionibus, contestationibus, atque increpationibus plurimis, ammonuit eos; quatenus ab huiusmodi errore recederent, & ad lumen pietatis, ex quo lapsi sunt, remearent. Et non solum hoc facere nullatenus voluerunt; sed & nunc successor eius x Paulus, temerator fidei, Episcopus Constantinopolitanus aliud nequius excogitauit in præiudicio catholicæ fidei conamen: quasi quæ a decessoribus suis hæretice exposita fuerant destruens, & imperialem y typum, sacrilego ausu, totius plenum perfidiæ, a clementissimo Principe nostro z fieri persuasit, in quo promulgatum est, vt omnes populi Christiani credere debuissent. Ideoque necesse habuimus, ne pro quadam negligentia, & animarum detrimento, [in Concilio Romano damnatam esse:] quæ nobis commissæ sunt, culpa reatitudinis adstringamur: cœtum generalem fratrum & Coëpiscoporum nostrorum, in hac Romana ciuitate congregare. Quorum præsentia memoratorum hæreticorum scelerosa conscripta examinata, atque denudata sunt, & Apostolico mucrone, Patrumque diffinitionibus, vno ore, vnoque spiritu condemnauimus, vt cognoscentes vniuersi errorem, qui in eis continetur, eorum pollutione nullatenus maculentur. Vnde præuidimus volumina gestorum synodalium in præsenti vobis aa dirigere, vna cum Encyclia nostra, ex quorum serie omnia subtiliter potestis addiscere, & tenebras illorum nobiscum, vt filij lucis, extinguere.
[49] Id circo studeat fraternitas tua omnibus eadem innotescere, vt tam abominandam hæresim nobiscum execrentur: quamque suæ salutis sacramenta indiscere valeant, atque synodali conuentione, omnium fratrum & Coëpiscoporum nostrorum partium illarum effecta, [petit subscribi ab Episcopis Francia:] secundum tenorem Encycliæ a nobis directæ, scripta, vna cum subscriptionibus vestris nobismet destinanda concelebrent: confirmantes, atque consentientes eis, quæ pro orthodoxa fide, & destructione hæreticorum vesaniæ nuper exortæ a nobis statuta sunt. Et Sigebertum prȩcellentissimum filium nostrum Regem Francorum, pro suæ Christianitatis remedio, consultissime ammone atque precare, [& horum aliquos a Sigeberto Rege Romam mitti:] dirigere nobis ex corpore fratrum nostrorum, dilectissimos Episcopos, qui Sedis Apostolicæ legatione, diuina concedente propitiatione fungi debeant, & quæ in nostro concilio peracta sunt, cum his synodalibus apicibus bb nostris, ad clementissimum Principem nostrum sine dubio asportari cc faciemus, vt nostrorum laborum particeps effectus, mercedis cumulum adipisci valeat, & sui regni protectorem inuenire eum, cuius caussa flagitari dignoscitur. Hoc namque & in eius epistola exhortari eum cognoscimus.
[50] Reliquias vero Sanctorum, de quibus præsentium lator nos admonuit, dari præcepimus. [Reliquius ei mittit.] Nam codices iam exinaniti sunt a nostra bibliotheca, & vnde dare ei nullatenus habuimus: transcribere autem non potuit, quoniam festinanter de hac ciuitate regredi properauit. His igitur ita prælibatis, quæ a nobis per epistolam vobis scripta sunt, effectui mancipari fraternitatem vestram hortamur. Deus te incolumem custodiat, dilectissime frater.
[Annotata]
a Anno 646, 25 Iulij.
b Imo S. Sigeberto, triennio post mortem Dagoberti.
c Anno 644, 19 Ianuarij.
d In Neustria seu Francia Occidentali, vt antiquiores loquebantur.
e S. Martinus creatus anno 647, in exilium deportatus anno 653: colitur 12 Nouemb.
f Acta Synodi Romæ sub S. Martino Papa habitæ anno Constantis 8, III Nonas Octobr. Indictione 8 tum cœpta, Christi 649, distincta habentur quique secretariis, actionibus, vel sessionibus.
g In Actis S. Martini dicitur, faciens exemplaria: quæ describi curauerat: infra enim ait: Præuidimus vobis dirigere volumina.
h Extat ea Epistola in fine dictæ Synodi, & tomo 1 Conciliorum Galliæ a Sirmondo editorum. Eamdem contulimus cum MSS. Elnonensi, Blandiniensi, & quatuor aliis.
i Alij suscipiens, & suscipientes.
k Hæc Pontificis verba retulit Gratianus in Decretum dist. 50 cap. 2, Qui semel post.
l Hæc quoque recitat Gratianus dist. 50 cap. 12.
m Ergo circa annum Ch. 634, Heraclij Imp. 24, quo Patriarcha creatus fuit Hierosolymitanus Sophronius orthodoxus, sub quo hæresis Monothelitarum, quæ anno Heracij 20. Christi 630 cœperat, fuit damnata.
n Creatus est Sergius, anno Phocæ Imperatoris 7, [Sergius Constantinopol.] & anno vno ante Imperium Heraclij, ergo Christi 609: mortuus vere Indictione 8 apud Nicephorum in Breuiario, anno 636.
o Dein mortuum anno Imperij 31, Christi 641. octo annu antequam hæc epistola scriberetur.
p Ita in dicta Synodo secretario; S. Martinus Papa tradit Sergium vnam, secundum impium Apollinarem, in Christo voluntatem & operationem instituere. Cœpit ea hæresis sub Imperatoribus Valente & Valentiniano, damnata a S. Damaso Papa Romæ in Synodo anno 373: agit de ea Sozomenus lib. 6 cap. 25.
q Seuetus sub Zenone Imperatore vixit. [Seuerus hareticus,] S. Martinus Papa loco citato ait, Cyrum Alexandrinum ad similitudinem Accephalorum hæreticorum vnam operationem in Christo prædicasse.
r Eutyches naturatum in Christo omne discrimen sustulis, damnatus in Chalcedonensi Synodo Oscumenica.
s Manichæi plurima de Christo fabulas commenti erant, quas refert Timotheus Presbyter apud Combefis in Histeria Monothelitarum .
t Successor Sergij eiectus est sub Constante anno 642.
u Potissimum S. Martini decessores Ioannes IV & Theodorus.
x Sedit Paulus ab anno I Constantis Imperatoris ad annum II, ab anno Christi 641 ad 652.
y Typum auctor Vitæ S. Martini appellat morbum inuentæ hæreseos, [Typus.] quo Catholicum dogma destruitur, & omnes omnino voces sanctorum Patrum eneruantur; & nec vnam nec duas voluntates aut operationes in Christo Domino licet confiteri.
z Indictione 6 anno Christi 648.
aa S. Martinus, vt in eius Actis legitur, exemplaria per omnes Ecclesias Orientis & Occidentis direxit, & per manus orthodororum fidelium direxit.
bb Sirmondus in Concilius Galliæ, vestris.
cc Ita MSS. at Sirmondus omittit faciemus.
CAPVT VI
Variorum institutio. Miracula a S. Amando patrata. Monasteria extructa.
Ca. XXXIII
[51] Svsceptis tanti Patris ammonitionibus, perstitit in ministerio suscepti regiminis vir beatus, de subditorum transgressione graues sustinens doloris aculeos, & ad salutis remedia sagaci reuocans instantia detrectantes. Sed sicut per Prophetam dicitur, Curauimus Babylonem & non est sanata, sanctæ medicationis antidotum refugit indurata peruersitas: vt merito posset dicere vir beatus, Tota die expandi manus meas ad populum non credentem, sed contradicentem mihi, qui ambulant vias non bonas, sed post peccata sua. [Ierem. 51. 9] a Triennio igitur ab introitus sui tempore, taliter euoluto, cum suam prorsus circa eos videret operam profligari: [Traiectum deserit:] recessit ab eis, priuatus eligens habitare in domo Dei, quam inter transgressores titulo dignitatis excellere. [Rom. 10. 21] Tutior est enim innocentia paupertatis, & priuati secessus abiectio; quam peccatricis opulentiæ luxus, & tumentis extollentia potestatis. Ibat igitur amarus animo, in indignatione spiritus sui, malitiam miserans improborum, perditioni timens, & exhibens tristi periculo sanctæ compassionis affectum. Verumtamen manus Domini erat cum illo, confortans eum, quæ pro sterilitate derelicta, fructus pretiosi rependeret vbertatem.
Ca. XXXIV
[52] Erat in eadem regione matrona nobilis, b Itta nomine, natalium gloriam conuersationis & morum titulis antecedens. [B. Ittam viduam] Hæc gloriosi Ducis c Pipini recens defuncti viduata consortio, felicis copulæ triste diuortium, mente lugubri sustinebat. Fit plerumque molestia temporalis, propositi sanctioris læta progressio, & aliquando in vsum virtutis transformatur dura necessitas. Ad arcæ sinum reuolat columba, cum diluuio regnante non inuenit, vbi pedes porrigat in quietem. Cogitabat & hæc sancta mulier inter angores suos, [pietati deditam inuisit:] maritali destituta solatio, quomodo Christo soli placere posset, & votiuum castimoniæ decus, thesauri cælestis inferre sacrario: quia secunda post naufragium tabula est in virginitatis amissæ solatium vidualis continentiæ merito reparari. Diuertit ad eam consolationis gratia vir beatus, initæ dudum familiaritatis sanctæ suadente commercio. Exhibetur ingredienti comis hilaritas, depromuntur obsequia congrua sanctitati, conseritur modesti sermonis inuicem grata communio. Vir Domini vbi ad intimæ voluntatis est admissus arcanum, [pia eius proposita confirmat:] & deprehendere potuit ad quid sanctæ viduæ pia suspiraret intentio, congratulatione fouet, erigit admonitionibus, confirmat exemplis desiderij sancti fidele propositum. Illa sancti Pontificis hortatu facta robustior, voto se castitatis astringit, & bene viuendi arctioribus obligat institutis. Et quia non potest esse amor otiosus, sed quantus sit, opere protestatur, Beata Itta facultates & prædia cælesti sponso consecrat quem elegit, & domum suam cælesti purificatam sacramento, rogat in Ecclesiam consecrari. Ibique inter sacra Missarum solennia, de manu sancti Pontificis, [sacrum ei velum confert:] humilitatis & castimoniæ signum, sacrum velamen accepit. Aggregato deinceps ibidem cœtu Deo seruientium mulierum d locum ipsum possessionibus ampliauit, & multiplici diuersi generis decorauit ornatu, studens omnibus fieri obedientiæ & humilitatis exemplum.
Ca. XXXV
[53] Erat ei vnica filia, Gertrudis nomine, quæ generis & formæ dotibus clara, cōpetitores sibi plurimos excitabat, quam pia mater de corruptionis voragine cœnulenta cupiens liberare, [S. Gertrudem Christi sponsam consecrat:] crinibus attonsis, & habitu demutato, sacris applicauit altaribus, & obtulit sancto Pontifici consecrandam. Affectabat enim quam maxime, vt, quod emarcuerat in radice, germinis integritas exhiberet: &, quod in se non poterat, virginitatis in filia titulum possideret. Sacris igitur initiata mysteriis, & mystico redimita velamine, cœpit inter ceteras virgines excellere plurimum conuersatione, gratia, fide, moribus, disciplina. Nec multo post, diuina operante clementia, Niuiallensi monasterio præficitur, & electionis canonicæ trahente cōcordia, Virginum Mater, dispositione sancti Pontificis ordinatur. Vbi postmodum plena bonis operibus, & merito virtutum celeberrima, beato e fine quieuit in Christo.
Ca. XXXVI
[54] Inde digressus vir Domini, ad monasterium B. Gisleni, de quo actum est, læta profectione dirigitur, susceptusque gratanter a Fratribus, salutis annonam poscentibus, hilari dispositione communicat. Hiatus sæpe graues patitur angusta paupertas: [S. Gisleni monachos adhortatur:] & quæ sibi non sufficit, alteri sufficientiam præstare non potest. Non habentibus illis, quod dignum mensa tanti hospitis iudicarent, sanctus Pontifex impransus egreditur, non sine multiplici Fratrum querimonia, cum penuriam sustineret diues affectus: nec inueniret manus, quod animus gestiebat. Deducitur ergo ad nauem f Hainæ fluuium transiturus, sicut necessitas postulabat itineris. [pisce vltro se offerente reficitur:] Iamque sibi inuicem, valedicentibus viris sanctis, Amando atque Gisleno, g subito piscis magnus, quem lucium vocant, de flumine vltro prosiliuit in terram, qui sui magnitudine multos posset reficere conuiuantes. Ad spectaculum nouæ rei omnes cum exultatione conueniunt, & auctorem muneris Deum gratiarum actione, & laudum præconio prosequuntur. Releuatur hoc beneficio pristinæ confusionis angustia, pia compassio sancti Pontificis hilaratur, tollitur de medio ieiunij dura necessitas, conuiuium præparatur, & ad monasterium vir Domini cum lætitia reuocatur. Facta est ibi inter sanctos Patres humilis & pia contentio, dum Gisleni meritis munus hoc sanctus Pontifex imputaret, & ascriberet idem sancto Pontifici B. Gisleni simplex & deuota sententia. Fit altercatio sine rancore, dissensio sine molestia, sine transgressione certatio, & variatur vtrimque iudicium sine præiudicio veritatis: quia ab animorum pace semper est aliena dissensio, nec ab idem sapientibus voluntatis vnitas violatur. Postquam igitur Diuini muneris est peracta refectio, cum gaudio reuertuntur ad fluuium, & se inuicem salutantes in osculo sancto, famulante nauigio, per decursum fluminis ab aspectu mutuo separantur. h Subuectus igitur in insulam, quæ vulgo i Canelaus nuncupatur, Scaldo proxima, nec multum differens a Gandauo, laboris sui reclinatorium breue, [Calloam venit:] cum timentibus Deum viris ibidem habitantibus habere disposuit.
C. XXXVII
[55] Post aliquanti temporis moram, postquam nomen eius processit in publicum, veritatis viam cœpit annuntiare finitimis, & doctrinæ salutaris beneficio, [prædicat verbum Dei,] ab errore viarum suarum satagebat auertere delinquentes. Sed perit officiositas medici, cum sanari detrectat ægrotus, & mente captis ad correctionem verba sapientiæ non procedunt. Appetitum negant incolæ vitalibus alimentis, & velut tristem vomicam passi, potum salutis stomacho languente reiiciunt. Contemnitur Dei seruus ab impiis, imo in seruo suo Christus abiicitur, [contemptoribus peste multatis:] qui in illo venerat quærere & saluare quod perierat. Mandat eis libellum repudij Dominus pro repulsa, & in limo profundi deserit contempta clementia desertores, & quia sicut humilitas veniam, sic pœnam contumacia promeretur; tamquam in reos maiestatis, cælestis vindicta progreditur, continuoque fere biennio, de populatrix in eos pestilentiæ plaga desæuiit, donec absumerentur omnes, qui superbe viri Dei felicibus restiterant documentis.
C. XXVIII
[56] Nec multo post, cum Fratres suos, quos ob animarum salutem, per diuersa reliquerat loca, [prædicat Vasconibus,] vir Domini circumspectione sedula visitaret, Vasconum fines ingressus est, quos idolorum cultibus, & auguriis audierat & variis erroribus occupari. Cum igitur in conuentu publico, verbum veritatis, & salutis ordinem perfidæ multitudini prædicaret, extollens vocem suam quidam de turba, leuis, ac lubricus, [blaspheme a dæmone correpto,] de peruersi cordis abundantia cœpit turpes effutire blasphemias, & in seruum Dei, fideique doctrinam non sine cachinno, plena conuitiis verba nimis absona iaculari. Qui statim correptus a dæmone, seipsum propriis morsibus cœpit incessere, & lanio factus corporis sui, oris hiatum, quem in sanctum Pontificem irreuerenter extulerat, in sui pernitiem cœpit horribilius aperire. Confitebatur nihilominus inter ipsa sui tormenta, se ob iniuriam serui Dei talia sustinere, [& misere extincto.] sicque ad extrema deductus, procacem spiritum pœnis vrgentibus exhalauit.
Ca. XXXIX
[57] Inde cum in vnam ciuitatum caussa prædicationis intrasset, ab Episcopo loci illius hospitio reuerenter exceptus est. Cuius manibus cum deuotæ hospitalitis obsequio aquam prædictus ministrasset Episcopus, iussit quod susceptum fuerat, in sacrario reseruari. [qua manus lauerat aqua,] Sedebat ad portam ecclesiæ vir multo tempore cæcus & mendicans, ad quem Pontifex fidelis accedens ait: Fili si credere potes, confide in Domino, & ablue oculos tuos aqua, vnde vir Dei Amandus abluit manus suas, & visum recipies, liber ab incommodo cæcitatis. [ea cæcus illuminatur.] Ille verbo Pontificis animatus in fide, spem concipit ampliorem, & oppressos nube caliginis oculos ablutionis vnda perfundens, de tenebris reuocatur in lucem, & solis ministerio fungitur, quod primitus ignorabat. Sic humiles spiritu saluat Dominus, & in virga furoris malitiam comprimit improborum. Iustoque Dei iudicio, nec a vindicta maledicum liberat confessio veritatis, & fidelis a vinculo cæcitatis absoluitur. Sic serui sui Dominus clarificat vitam, clarificat opus, meritumque commendat, & se in Amando viuere, certis demonstrat indiciis.
Cap. XL
[58] Relictis interim vir Domini Vasconum finibus, remeauit in Franciam: veniensque ad Hildericum Regem Francorum, locum postulauit, vbi conuenienter posset ædificare cœnobium. Qui secundum regiam magnificentiam, prædium contulit ei nomine k Nanto. Ibi vir sanctus alacritate prompta, studio pertinaci, [Nanto monasterium exiruit:] diligenti opera, nouæ plantationis cæpit ponere fundamentum, & congregantis in ea filiis gratiæ apta ædificia præparare. Mummulus autem quidam l Osindensis Episcopus, moleste ferens liberalitatem Regis, [ab Episcopo Mummulo] & sancti viri propositum, veneno pestiferi liuoris infectus, filios Belial delegauit segregato in opus malum, qui demolirentur opera sanctitatis, & a prædicto loco seruum Dei crudeliter exturbarent. Venientes igitur ad eum loquuntur verbis pacificis in dolo, & locum in quo aptius ædificaret, se demonstraturos in proximo repromittunt. Sequitur ministros nequitiæ sancta simplicitas, [præscit insidias sibi parari:] & licet reuelante spiritu, molitionis impiæ machinam non ignoret; corde tamen & animo ad martyrium deuotus aspirat, & affectat effusione sanguinis diu protensi laboris exitum coronare. Noluit tamen hoc indicare discipulis, ne vel impedimentum facerent ad extrema tendenti, vel de instanti periculo grauius turbarentur.
[59] Cum igitur ad montis supercilium peruenissent, vbi disposuerant carnifices trucidare seruum Dei, in iudicium conuersa iustitia de cælo prospexit, flagellans impios, & iustum protegens piæ defensionis auxilio. Exoritur repentina tempestas, [subita aëris tempestase] cæli facies densatur in tenebras, aër caliginis horrore perfunditur, & solis splendorem turbo procellosus inuoluit. Absconditur rerum facies, & vniformi confusione conuoluitur, apparitoribus eripitur lumen, & subita cæcitate percussi, mortis proximæ discrimen horrescunt, [perculsos insidiantes] crudelitas vertitur in timorem, transit in supplicationem ferocia, in abiectionem ceruicositas inclinatur, & quem trucidare venerant, humili poscunt instantia, vt abire liberi permittantur. Mouetur ad indulgentiam pietas viri Dei, & multo lacrymarum fluore perfusus, orationi fidenter incumbit, [recibus fusis] &! absolutionem culpæ postulat miserorum. Aperitur pulsanti ianua misericordiæ, redit erepta serenitas, sublatis turbinibus status aëris reparatur, & resolutis ad lucem luminibus, in vsum diurni splendoris, cæcitate semota miseri reformantur. Igitur pœnitentia ducti de liberatione sua gratias agunt, [liberat.] seruum Dei digna admiratione venerantur: & in pace reuertentes, ad propria, magnalia Dei, quæ viderant, plenius eloquuntur. Sic Dominus a seductoribus tutauit illum, & velut aqua decurrens, ad nihilum coram eo deducta malitia, nec flagellum dignæ seueritatis euasit, nec a misericordiæ beneficiis extitit aliena.
Cap. XLI
[60] Anno itaque circiter m quinto, iam prædicti Regis Hilderici, dum n Lauduni moraretur, venit ad eum beatissimus Pater Amandus, & agente Deo, gratiam inuenit in oculis eius. Ad dilatandum itaque diuini cultus obsequium, & propagandum regularis ordinem disciplinæ, nobile prædium Barisiacum nomine, cum omnibus eius pertinentiis, regia liberalitate, & debita libertate beato viro contradidit, [Monasterium Barisiaci construit,] quod benigne cum gratiarum actione suscipiens, pro loci & temporis opportunitate, monasterium inibi dispositione congrua collocauit, congregatisque in eo Deum timentibus viris, & Christi professis militiam, venerabilem & Deo dignum o Andream discipulum suum prouida dispensatione præfecit, successorem sibi in Elnonensi monasterio mox futurum. [eiq; Andream præficit:]
Cap. XLII
[61] Cumque, vt moris habebat, euangelizandi gratia loca finitima circuiret, Ressumthum venit, quod in pago Beluacensi, super Aronam fluuium situm esse dignoscitur. Erat ibi mulier infidelis, quæ perfidiæ pænas, [mulierem cæcam,] cæcitatis sustinebat incommodum: & propter opera tenebrarum, tenebris addicta, plenam mortis imagine vitam ducebat inutilem. Ingressus ad eam vir Domini, caussas infortunij sciscitatur, quod sibi iuste accidisse pro dæmonum cultu, & auguriorum obseruatione mulier anxia confitetur. Dehinc signo quo præualet, ostendit arborem, sub qua profanis ritibus imbuta, dæmoni consueuerat immolare. Cui vir sanctus, [reiecto diabolico cultu,] Si vis, inquit, pristinam recipere sospitatem, prima in contemptum superstitionis, ad excidendam arborem mitte securim, & a cæcitatis horrore sanaberis. Credula mulier viro Dei, puellæ suæ deducta ministerio, prompta ferrum librat in arborem: & quod propria virtute non expedit, adstantium manibus monet & gratulatur impleri. Stans igitur super eam vir domini, inuocato Dei nomine, Crucis signo, [Crucis signo illuminat.] luminis tetigit officinas, & ad lucis officium diuina gratia reformauit. Dehinc qualiter amodo viuere deberet instructam, docuit in timore Dei, omni custodia seruare cor suum, & actus vitæ suæ diligentius custodire: vt sicut exterius lumen in capite, sic interius splendor veritatis radiaret in mente. Mulier igitur ad monita sancti Pontificis edocta fideliter, & in omnibus facta correctior, in sanctitate & iustitia viuebat coram Deo omnibus diebus vitæ suæ.
[Annotata]
a Auctor intra triennium Episcopatus Traiectensis concludit regnum Dagoberti, & Pontificatum S. Martini: quæ supra refistata sunt.
b De B Itta, siue Iduberga, agemus 8 Maij.
c Anno 646, 21 Februarij.
d Monasterium Niuellense.
e Anno 664, 17 Martij.
f Iuxta Hainam iacet monasterium S. Gisleni: ab eo Hannonia Hainan, & Henegau dicta.
g Idem refertur in Vita S. Gisleni 9 Octob.
h Philippus in Vita S. Gisleni ait inde Elnonem profectum, quod supra § 12 probauimus.
i Calloa intelligitur.
k Apud Rutenos in Aquitania 1.
l Imo Vceticensis.
m In diplomate Regis supra relato exprimitur annus 2, Christi 666.
n Laudunum, seu Lugdunum Clauatum, vrbs Galliæ ad Picardiæ Campaniæq; confinia.
o De B Andrea infra hoc die agemus.
NOTA in capite VII sequenti litteras d e f male positas debere transferri ad sequentes g h i, & has sequentium loca occupare.
CAPVT VII
Tertium iter Romanum S. Amandi, Laus Elnonensis monasterij.
Cap. XLIII
[62] Circa a idem tempus, disponebat vir sanctus, Romam iam tertio proficisci: vt labore peregrinationis, & orationum fructu, [Tertio Romam profecturus,] sicut initia sua dedicauerat, sic extrema vitæ tempora promoueret. Aggressus iter, ad b domum B. Humberti hospitandi gratia declinauit. Susceptus ab eo est cum omni reuerentia caritatis, [S. Humbertum sibi adiungit:] & omnis humanitas in procuratione diligenter exhibita. Requirit inter conuiuandum vir sanctus ab hospite, si cum eo velit suscepti laboris pondus insumere, si laboris velit communicare mercedi, & apostolicis se præsentare liminibus. Annuit B. Humbertus, & sequitur sancti Pontificis cum omni hilaritate consortium.
[63] [vrsum onera iumenti, quod occiderat, ferre iubet,] Quadam vero die, sicut mos est itinerantium, dum prandendi caussa iuxta siluam viæ proximam consedissent, egrediens vrsus, animal illud decerpsit, quo sarcinas deportare consueuerant. Quem virtute diuini nominis alligatum deducunt ad sarcinas, & loco iumenti vtuntur, in suppellectilis domesticæ subuectione, & vectorem faciunt de raptore. Sic accedentibus ad Vrbem viris Dei, familiari colloquio Romanus Pontifex, edoctus ab Angelo, ministerio cursoris occulte denuntiat, vt absoluant ab hoc ministerio feram: ne pompatice magis, quam religiose videantur ingredi ciuitatem, quæ religionis & honestatis caput esse debet in gentibus: neue spectaculi nouitate concursus moueant populorum, & omnium in se voces & ora conuertant. [dein liberum dimittit:] Apostolicæ iussioni sancti Patres obediunt, & absolutam ab iniuncta obedientia feram, ad saltuum latebras redire permittunt, subinde respectantem, & obsequium suum signis, quibus poterat, exhibentem. Inde ciuitatem ingressi, digne ac reuerenter excipiuntur a summo Pontifice: [redit:] peractisque omnibus ad quæ venerant, & perquisitis Sanctorum suffragiis, ad propria cum gaudio reuertuntur.
Cap. XLIV
[64] Diuertente Beato Humberto Maricholas, vir Domini Amandus secessit Elnonem, quem sibi locum Dagoberti Regis munifica manus c dudum concesserat; & ad amplificandum diuinitatis cultum, [Elnone exstruit monasterium,] donatione solenni liberaliter assignarat. Locus ipse intra d Menapiorum positus fines, Propontiis, Neruiisque conterminus, sicut regni Germanici, & Romani e finis est imperij; sic Belgicæ Rhemensis portio, sic limes dignoscitur esse Francorum. Hic duobus in vnum conuenientibus fluuiis, f Elnone & Scarpo, spatiosus in medio distenditur angulus, circa quem fluentis irrigua prata, pascualis vbertas, & piscatio fœcunda porrigitur; dehinc apta venatibus silua, recessus productioris offertur. Gleba nec adprime fertilis, nec ieiuna; lactis & mellis copiam prærogat vsibus incolarum. Huc Dei seruus adueniens, præsago mentis intuitu, reclinatorium laboris, pacis domicilium, quietis habitaculum, titulum consummationis habere disposuit. Sed quia religioni congrua nondum illic ædificia collocarat, sollicite considerare cœpit, vbi ædificationis nouæ fundamenta disponeret. Ingressus itaque prædictæ intercapedinis angulum, cœpit dumeta præcidere, conuellere frutices, eradicare carecta, & fluuialium demetens arborum stipites, & arundineta demoliens, natiuo terram vellere spolians, pristinæ densitatis horrorem complanauit in aream, & regularibus officinis locum præparauit aptissimum. Iactis itaque fundamentis, in honore Apostolorum Principis Petri fundauit ecclesiam, quem præcipuum suæ prædicationis auctorem, laboris ducem, molestiæ consolatorem, frequenter habuerat. Extruxit hic ardenti studio conuenientes monastico ordini officinas, quæ nec superfluæ curiositatis ambitum, nec attritæ paupertatis angustiam redolerent. Inde retia laxat piscator sedulus in capturam, & strenuos vndique colligit cœpti operis adiutores, & institutionum regularium prouisores fidissimos. Conueniunt ad eum viri spiritu feruentes, zelantes legem Domini, mandata vitæ propensius amplectentes, & erectam diuini seruitij scholam celebri prosequentes instantia. Gaudet pastor fidelis de boni gregis augmento, & inuicem grex deuotus sub tanti Patris regimine, de bonorum communium profectibus hilarescit. Inde nouam a fundamentis in honore Beati Andreæ Apostoli fabricari iussit ecclesiam: [& ecclesiam.] quam dignis Deo famulantium decorauit obsequiis. Ipse tamquam dispensator egregius, nunc exteriorum suscipit turbines actionum, nunc ad interiora velaminis non sine orationis incenso, & sancti feruoris igne progreditur, vt audiat quid in eo loquatur Dominus Deus, & in seruos eius pacem postulet & profectum.
Cap. XLV
[65] Non multo post hæc elapso tempore, secundo rediens ab Vrbe S. Humbertus, ad visitandum virum Dei descendebat Elnonem. Cumque iam loco propinquaret, accessit g Angelus Domini ad B. Amandum, monetque, vt egrediatur obuiam seruo Dei, & quanti sit apud Deum meriti, signo, quod vertice prætendit, [ab Angelo de aduentis Humberti fit certior:] agnoscat. Egreditur vir beatus, & de tanti hospitis gratulatur aduentu, & dato pacis osculo, caput eius retegens radiare conspicit in vertice signum Crucis, [Crucem in capite eius radiare videt:] quod non tamen dabatur omnibus intueri, nisi quorum diuina virtus oculos illustraret. Fit communis inter eos, ingensque lætitia, quæ non adulationis fucum, sed sinceritatis sanctæ spiraret indaginem; nilque referret insolitum, quod non vtriusque proposito, quod non sanctitati, non ordini conueniret, nec posset hospitalitatis sanctæ legibus reluctari. Perendinato apud eum, quanto libuit spatio, post exhortationis mutuæ collationes sacras, post dulcia pietatis sanctæ colloquia, data inuicem benedictione, B. Humbertus cum gaudio refertur ad propria.
Cap. XLVI
[66] Erat in cœnobio h Elnonensi, Præpositus quidam, Chrodobaldus nomine, Fratrum deputatus obsequiis, & exteriori curæ sancti Patris assignatus imperio. [monachū inobedientem,] A quo mandatum suscipiens, vt potum Fratribus tempore congruo iuxta solitum ministraret, iusta mandantis contempsit edictum. Sed vindictam iusti Iudicis non euasit. Ad excusandas excusationes in peccatis, ad virum Dei parabat ascendere, vt obductionis velo contumaciam sui reatus obnuberet: cum subito paralysis horrore conuoluitur, profligantur sensus, hebescit memoria, visus caligat, hebetatur auditus, [paralysi percussum,] omnibusque in illo præmortuis membris, vitalis adhuc spiritus in solo pectore palpitabat. Voce tamen & nisu, quo poterat, confitebatur instanter, quod inobedientiæ culpa tantis illum malis ingesserat. Impositus igitur naui ministerio Fratrum, cursu i fluminis deportatur Elnonem. Nuntiantur hæc viro Dei, qui subridens dixisse fertur: Adhuc sustinebit maiora; quia iactantiam sequitur, & obedientiæ gratiam non attendit. Dehinc per fidelem Presbyterum fragmen panis, & modicum vini data benedictione dirigit, [data benedictione sanat:] & vt his reficiatur edicens, mandat vt obuiam sequenti die, se visitaturo sine cunctatione procedat. Gustata Præpositus benedictione Patris, pristinæ redditur sanitati, & reparat obedientia vires, quas inobedientiæ reatus abstulerat. Sequenti die, venienti ad se seruo Dei, læto se repræsentauit occursu, postulans veniam pro delicto, & beneficio gratias referens. Miratur vniuersitas Fratrum, quod sanum vident, & vegeto corpore, quem quasi exanimem alienis manibus illatum viderant misere decumbentem. Agitur in commune laus Deo, & sancti Patris virtus ac meritum gloriosius prædicatur. Ipse autem correptum blande ac leniter fratrem Martianas remittit, & hortatur, vt in reliquum sibi caueat, & actus suos satagat vtilius reformare.
Cap. XLVII
[67] Interea Beatus Florebertus, quem Blandiniensi monasterio iam dudum ipse præfecerat, k appositus est ad Patres suos, [a Gandēsibus, mortuo Floreberto, in Patrem requiritur,] ingressus in gaudium Domini sui, immortalitatis regnum sortitus & gloriam. Fratres autem loci pari voto, & vnanimi voluntate legatione transmissa, supplicatione qua præualent & obsecratione non ficta, pulsant paternæ pietatis affectum, vt ad eos declinet vir sanctus prouideat monasterio quod fundauit, enutriat filios, quos de spiritali generatione suscepit, riget vberius arbusta quæ posuit, nec gregem deuotum patiatur in dispersionis abire iacturam. Beatus Amandus filiorum petitione concussus, timoris pariter & amoris subito transfixus accessu, nec Elnonem relinquere, nec sine consilio remittere volebat filios supplicantes. Sic ex studio pietatis diuisus in partes, post multos sanctæ deliberationis motus, & exquisita consilia petentibus blanda humilitate respondit: Nolite, filij, [dignitatē illam detrectat,] nolite Patris vestri sollicitare quietem, nolite de portu reuocare in pelagus, sufficit mihi paupertas mea, vt diuitiæ computentur, hæc requies mea in seculum seculi, hic habitabo quoniam elegi eam. Vobis non deerit, propitiante Deo, virtus cælestis auxilij, vel nostræ sollicitudinis adiumentum. Hac voce Fratres a cursu propositæ intentionis exclusi, ne vacui reuertantur implorant, & sancti Patris consulunt cum omni deuotione sollertiam, quid de Blandiniensis monasterij ordinatione sentiat, quid censeat adimpleri. Sanctus Pater Amandus, qui nec suos Elnonenses deserere, nec gregi deesse poterat desolato, probatæ conuersationis virum, moribus insignem, moderatione præcipuum, l Ioannem, discipulum suum tradidit eis: cui Fratrum curam data benedictione commisit, [Ioannem iis præficit,] & remisit cum exultatione Blandinium.
Cap. XLVIII
[68] Sentiebat iam ex tunc beatus Pater Amaridus corporis sui defectus, laboribus confectus & senio, nec abesse longius exitus sui diem secreta inspiratione præsenserat. Euocatum igitur ad se venerabilem Andream, quem Barisiaco prius Abbatem præfecerat, constituit m super familiam suam, quam Domino iuuante collegerat, vt in manu eius virtus ordinis, [B. Andreā Elnonensibus:] & seueritas disciplinæ, prouida moderatione floreret, & ipsi vacandi Deo secretior ac liberior pateret introitus. Reuocari tamen decreuit in ius Elnonensis monasterij possessionem perpetuam, quidquid Barisiaci ante posse derat, de munificentia Regis Hilderici, quod vsque in hodiernum diem secundum viri Dei dispensationem irrefragabiliter conseruatur.
[Annotata]
a Imo relicto Traiecto anno 650, vt dictum § 12; ergo annis 26 ante conditum Barisiacum monasterium.
b Maricolense monasterium.
c Anno Dagoberti II Christi 638.
g Hæc ex Vita S. Humberti 25 Martij excerpta sunt.
h Imo Marchianensi, de quo hæc tradit Gualbertus Marchianensis monachus apud Buzelinum lib. 1 Gallo Flandriæ cap. 41. Quinto loco beato Abbati Ionato vicinum & iuxta positum Sanctum Chrodobaldum celebri memoria a que dignum, meritis gloriosum, [Chrodobaldus Sāctus habitus,] sanctissimi Confessoris atque Pontificis Amandi monachum & Præpositum, percussum tamen a Deo ob contumaciam, iactantiam atque peruicaciam, sed humiliatum scilicet ab eodem Pontifice, coniuncta membrorum, paralysis morbo dissoluta propter inobedientiæ vitium, erga beatum virum commissum, præcipiente Magistro & non obaudiente discipulo caritatis obsequium; per virtutem Domini sanatum atque correptum. Pro cuius merito posteris demonstrando de eo tale miraculum innotuit in Marceniensi cœnobio. Quando enim prisco tempore combustum est eiusdem cœnobij templum, [miraculo illustratus.] tapete eius sarcophago suppositum, prunis ardentibus vndique cooperum, flamma vndique feruente per totum monasterium, sicut ab antiquis Patribus relatum est, omnino permansit illæsum. Ad cuius miraculi insigne oculis tam futurorum quam præsentium quotidie innouandum, tapetum adhuc reseruatur reconditum vel potius in reuestiario, vbi superponuntur albæ, cappæ, & cetera ornamenta, extat appositum. Eiusdem miraculi meminit Raissius in Hierogazophylacio, & Beatum appellat.
i Scarpi, cui adiacent Marchianense & Elnonense monasteria.
k Anno 664 1 Nouemb. quo Vitam eius dabimus. De eius obitu actum supra § 13.
l Præfuisse Ioannem vsque ad annum 683 diximus ibidem.
m Anno 683 vt dictum § 15.
CAPVT VIII
S. Amandi testamentum, obitus, sepultura.
Cap. XLIX
[69] Solet circa posterius genitam sobolem paterna pietas esse propensior, & genuinæ caritatis ardorem semper extremis reseruat affectibus. Sic Magister pietatis, cum dilexisset suos, qui erant in mundo, in finem dilexit eos, & infirmis adhuc rudibusque discipulis vitalem suæ mortis exhibuit medicinam. Huius imitator beatus Pater Amandus, cum sciret articulum sui transitus imminere, conuocatis ad se Fratribus, post exhortationis verba, post piæ consolationis blanda colloquia, post inculcata salutis æternæ mandata, vocationis suæ tempus indicat propinquare; &, [mortem suam prænuntiat:] quantum eos viuens dilexerit, manifestis declarat indiciis, cum nec in morte sustineat ab eorum dulci collegio separari. Facto igitur eis testamento, sicut in archiuis huius monasterij continetur, stabile de corpore suo confirmat edictum, idemque constanter adiurat, precatur, monet, hortatur, & imperat, vt inuiolabiliter obseruetur. Conuenerant ad eum fama sanctitatis, opinione virtutum, meritorum fructibus, & operum signis illecti, reuerendæ auctoritatis, & insignis excellentiæ Patres, a Reolus Metropolita Remensis, Mummolenus Nouiomensis Episcopus, Cameracensium Pater Vindicianus, Bertinus & Aldebertus Abbates, Ioannes Blandiniensis cœnobij Pastor b egregius, cum aliis Deum timentibus viris, quorum auctoritate & consilio dispositionis suæ roborauit effectum. Disposuit igitur sub horribilis interminatione sententiæ, [de sepultura statuit:] ne cuiquam liceret Ecclesiasticæ seculariue personæ, corpus suum ab Elnonensi remouere cœnobio, vel transferre cuiuslibet occasionis obtentu; sed cum Fratribus, qui eius inductu mundum vicerant, depositionis suæ locum præsentia sui corporis immobiliter possideret: & resurrectionis vltimæ diem cum eis fideliter expectaret, quos nec viuens deserere sustinebat, nec admittebat moriens aliquatenus dimoueri. Vt ergo omnem ambiguitatem huius rei scire volentibus auferamus, testamentum pij Patris nobis placet vt huic operi inseramus.
Cap. L
[70] c In nomine Domini nostri Iesu Christi, ego Amandus miserrimus, & peccator. Credimus vbique Diuinam nos pietatem regere, & clementer saluare velle, [testamentū condit:] quia & ingressum nostrum in mundum, & exitum de mundo, ante secula ipse prænoscit. Proinde omnibus non habetur incognitum, qualiter nos longe lateque per vniuersas prouincias, seu gentes, propter amorem Christi seu verbum Dei annuntiare, vel baptismum tradere, discursum habuimus: & nos de multis periculis pietas Dei eripuit, & vsque tempore isto perducere dignatus est. Sed, dum iam corpore fesso & multis laboribus fatigato, iam in summa senectute pene corpore præmortuo, exitum de hoc mundo in proximo habere speramus, & quia nos Deus d in istum locellum, qui vocatur Elnonis, [sepulturā eligit apud Elnonēses:] perducere dignatus est, quem super largitate regia, proprio labore visi fuimus construxisse; si nos ibi Deus de hoc mundo decreuerit emigrare, peto & coram Christo Iesu filio Dei coniurare præsumo, vt nulli Episcoporum vel Abbatum, seu secularium virorum, aut quibuslibet potestatibus hoc contrarium sit, vt corpusculum meum in ipso monasterio, quod superius diximus, Elnone, inter illos Fratres requiescat, vbi iam nos ad ipsos Fratres & corpore & anima commendauimus.
[71] Et si in e itinere, aut vbivbi finis noster prouenerit, ad ipsum locum, quem superius memorauimus, corpusculum nostrum licentiam habeant Fratres vel Abba de ipso monasterio Elnone ibidem reuocare. Siquis vero contradicere, aut de ipso monasterio corpus meum per fortia abstrahere, aut temerario spiritu contradicere voluerit; [fert anathema in transgressores.] imprimitus sanctæ Trinitatis incurrat offensam, & ab omnibus Ecclesiis Catholicis excommunicatus appareat, & a societate Sanctorum extraneus efficiatur: & damnationem, quam Dathan & Abiron sustinuerunt, quos infernus viuos absorbuit, ipse sustineat, & sit anathema maranatha, quod est perditio, in aduentu Domini nostri Iesu Christi. Et nec sic nostram voluntatem mutare valeat; sed hæc deliberatio nostra in perpetuo firma, & inuiolata permaneat. Et vt certius credatis, manu propria subscripsi: & omnibus hominibus Deum timentibus vt subscribant supplicamus & rogamus. Quam epistolam fratri nostro Baudemundo Presbytero fieri rogauimus. Facta epistola in monasterio Elnone anno secundo regni domini nostri Theodorici gloriosi Regis sub die decima quinta Kalend. Maij. [subscribit cum variis aliis.] Ego Amandus peccator hanc epistolam a me factam consensi & subscripsi. Ego in Christi nomine Reolus acsi peccator subscripsi. Ego in Christi nomine Mummolenus episcopus subscripsi. Ego in Christi nomine Vinditianus ac si peccator Episcopus hanc epistolam, rogante Domno Amando, consensi & subscripsi. Ego Bertinus Abba subscripsi. Ego Aldebertus Abba subscripsi. Ego Ioannes rogatus a Domno Amando, consentiens hanc epistolam subscripsi. Ego Baudemundus peccator, iubente Domno meo Amando, hanc epistolam deliberationis suæ scripsi & subscripsi.
Cap. LI
[72] Laudabilis zelus, inuictus amor, delectabilis gratia, iocunda suauitas, mirabilis vnio caritatis, quæ sic animam viri sancti vinculo pietatis indissolubili colligarat: vt in propriæ dissolutionis excessu, dissociari a Fratribus iacturam sancti fœderis æstimaret. Igitur gloriosi Pontificis imminente reuerendi transitus die, [moritur] cum esset in oratorio B. Andreæ, post orationum munus, post suscepta cælestis Sacramenta mysterij, inter discipulorum manus, finito vitæ cursu migrauit ad Dominum; & appositus est ad Patres suos cum gloria. Felix operum merito, felix gratia sanctitatis, felix consummatione laudabili, [ante altare B. Mariæ:] cui diuinitus concessum est, vt ante altare beatæ Virginis vltimum redderet spiritum, cuius se meritis adiuuari deuotissime postubat, cuius sacra vestigia toto mentis annisu studerat imitari. Nullius enim apud Deum familiarior interuentus, nullius efficacior potest esse gratia, quam illius quæ mater esse meruit, cuius pater est Deus. In qua sancti Spiritus operatione mirabili deitatis, [4 die sepelitur.] virginitatisque complexus naturarum proprietate seruata, æterni Verbi communicat genituram.
[73] In quartum sane diem differtur exequiarum sancta solennitas, vt religiosis vndique conuenientibus viris, [magno concursu] iusta soluantur sancto funeri & pretiosi thesauri depositio fauorabilius celebretur. Excitati fama finitimi, concursu frequenti pariter, ex oppidis, vicisque conueniunt, vt tanti Patris venerentur exequias, &, quem viuentem dilexerant, exanimem pietatis officio prosequantur. Adest de diuersis euocata partibus discipulorum eius sancta frequentia. Adsunt pietatis filij Clerus & populus adiacentes: & elatam de loco transitus sanctissimi corporis glebam, vsque ad locum sepulcri, psalmis, hymnis, & canticis canora cælestibus fidelis turba prosequitur. Quæ licet de tanti Patris felici victoria sentiat esse gaudendum, lacrymas tamen doloris, pietatis extorquet affectus: & de vno eodemque fonte, pari tenore scaturiens, disparibus excitata caussis, mæroris & gaudij vena progreditur; dum triumphanti pietas debet, vt gaudeat, & funebribus obsequiis exhibere decet, vt doleat. Sepultus est igitur in oratorio B. Petri, [in oratorio S. Petri,] quod ipse fundauerat: vt, qui prædicationis auctor, adiutor in opportunitatibus, in tribulationibus consolator extiterat, in extremis promptus adsisteret, portas iustitiæ reseraret intranti, & foueret in terræ gremio quiescentem. Præstantur ad sepulchrum eius beneficia præclara poscentibus, quæ Patris sancti meritum plenius attestantur, & Confessorem suum corusca miraculis visitatio diuina commendat, & in seruo suo Christus se viuere gloriosis demonstrat ostentis. Qui cum Deo Patre, & sancto Spiritu viuit & regnat Deus: per infinita secula seculorum. Amen.
Cap. LII
[74] Pretiosa est in conspectu Domini mors Sanctorum eius, quæ licet minus capacibus iter exterminij videatur, magnificat tamen eos cælestis auctoritas, & resurrectionis æternæ gloriam prædicat in defunctis. Deposito carnis onere B. Amandus, dum f nocte Dominica migraret ad Dominum, inclyta virgo Aldegundis, in monasterio Malbodiensi, ante venerandum altare sanctæ & perpetuæ Virginis; vigiliis & orationibus ardentius insistebat. [B. Aldegūdis eum in cælos deduci videt,] Cum g subito rapta in excessu mentis, videt reuerenda canitie virum, clarum sacerdotalibus indumentis, virga pastorali subnixum, cum ingenti gloria coruscæ lucis ad superna conscendere. Præcedebat, & subsequebatur euntem cuneus innumerabilis albatorum, quos e vestigio sequi, quorum dulci sociari collegio, quorum felicibus interesse gaudiis affectabat, & nisu quo poterat vestigia sequebatur. Interrogatur ab Angelo itineris duce, sciretne, quis esset ille tantæ reuerentiæ & gloriæ senex, quem stiparet tam solennis candidatæ multitudinis comitatus. Quod cum se nescire virgo Domini fateretur; Hic est, inquit, seruus Domini Amandus, qui cursu vitæ præsentis laudabiliter & innocenter expleto, in gaudium Domini sui, cum lætitiæ manipulis intrare festinat, vt sic ei iocunda quietis mansio post labores, & de spe translatus ad speciem manifestæ contemplationis gloria satietur. [stipatum pluribus Sanctis ab eo instructis:] Spectabilis autem illa dealbatæ multitudinis turba, quæ pone sequitur aut præcedit, ij sunt qui sacris eius institutionibus eruditi, Diuina sententia præordinantur ad vitam: signum apostolatus ipsius in Domino, pro imitatione sancta gloriæ comites & mercedis.
[75] Virgo Domini tegens silentio visionem nulli suorum voluit indicare, [id indicat SS. VValdetrudi & Gisleno;] sed destinato ad sororem suam B. Waldetrudem nuntio, ad colloquendum sibi cum ea, vitum Dei S. Gislenum pariter euocauit. Quibus ad locum qui h Meruius vocatur, occurrens, familiari colloquio mysterium sacræ visionis edisserit. Quod vir sanctus prudenter aduertens, Gratias, inquit, age Deo virgo fidelis, cui dignatio & serui sui meritum, & exitus tui proximum diem voluit indicare. Proinde quod cœpisti, conuenienter & solerter exequere, vt cuius exhortationis es amplexata consilium, eius, in æternitatis gloria, collegio socieris. [quo anno iuxta hunc auctorem obierit?] His dictis ab inulcem recesserunt, & fidem verbis fidelis exitus applicauit.
[76] Transiit autem B. Amandus nocte Dominica octauo Idus Februarij, anno ab incarnatione Domini i sexcentesimo sexagesimo primo, præsulatus Vitaliani Papæ k tertio, imperij l Constantini vicesimo tertio, qui ab Eracleo tertius rempublicam gubernauit. Regnante in Francia m Theoderico. Anno vitæ beati pontificis nonagesimo. Præstar te Domino Iesu Christo: cui cum Patre & Spiritu sancto est honor & gloria per infinita secula seculorum. Amen.
[Annotata]
a Coluntur Reolus 25 Nouemb Mommolenus 16 Octob. Vinditianus 12 Martij, Bertinus 5 Septemb.
b Hunc Molanus 1 Nouemb. in S. Florberto omnium morum probitate comptum vocat: eumdem recenfet Sanderus in Hagiologio Flandriæ.
c Contulimus testamentum hoc cum MSS. Elnonensi, Blandiniensi & aliis tribus. Edidit illud Miræus in Fastis Belgicis.
d MS. Elnonense, in isto locello.
e Idem, ab ipso loco.
f Obiisse S. Amandum Sabbato ante Dominicam Septuagesima dictum est § 15.
[]
g Imo viuente S. Amando hanc potius visionem contigisse diximus supra.
h Rainerus Meinriuum vocat.
i Anno 684.
k S. Vitalianus, de quo egimus 27 Ianuarij, pontificatum iniit anno 656, [S. Vitalianus Papa] ergo tertius illius annus fuit, Christi 659, & quintus 661.
l Imo Constantis: qui nepos Heraclij, & filius Constantini, cœpit regnare anno 641, [Constans Imp.] cuius annus 20 conuenit in annum Christi 661: fuit Constans pater Constantini Pogonati, sub quo e vita decessit S. Amandus. De errorum caussa actum § 16.
m Theodericus cœpit regnare anno 680. eius solius meminit testamentum S. Amandi. [Theodericus Rex]
ALIA VITA METRICA
auctore Milone monacho Elnon.
ex MSS. Antuerpien. & Elnonen.
Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio (S.)
BHL Number: 0333
Avctore Milone, ex MSS.
EPISTOLA MILONIS LEVITÆ,
postea Presbyteri, ad venerabilem Patrem Haiminum Christi Sacerdotem directa.
Reuerentissimo Patri Haimino Milo deuotissimus filiorum indelebilem æternæ felicitatis iocunditatem.
Perfruitus quondam vestræ mansuetudinis benignissimo affatu, eo scilicet tempore, [Fretus amicitia Haimini,] quo susceptus a vobis vestra immeritus merui iocundari allocutione, ac melliflua perfoueri dulcedine, gratiarum actionem persoluo. Siquidem erga exiguitatem meam tanta vestræ excellentiæ benignitas viguit, vt deinceps non cessaret, quod inflammatum erat in corde meo vestri amoris ardere incendium. Et non immerito: quippe melle pleni sincerissimæ dilectionis cordis ac corporis gesta eructantes, quæ interiora vestri pectoris habebant cubilia, facile obtinuistis, ne de fibris meis vllo vnquam tenore vestra labatur amabilis mentio; sed æternaliter innouata conseruetur & perduret flore immarcescibili. Qua de re fidens in tam laudabili paternitate vestra, ceu filius indidi manibus vestris ineptas meæ imprudentiæ nænias, [poëma de Vita S. Amandi] præexercitamen scilicet ingenioli mei in vita beatissimi Amandi, suppliciter obsecrans, vt si in his aliquid fidei Catholicæ minus consonans, vel incongruum legi metricæ inueneritis, [eius cēsuræ subiicit,] ad certæ normam regulæ misericorditer, more paterno reducatis: nec me meo dimittatis errori, contestor & obsecro per sanguinem Christi, qui fusus est pro salute populi Christiani. Quod si, misericordia supernæ maiestatis præeunte, æquas textus carminis mei obtinuerit partes; tunc vna mecum huius doni largitori, sancto scilicet Spiritui, gratiarum laudes debita exultatione persoluite: cuius munere tantum opus quiui vtcumque compingere. Rusticitati autem meæ veniam dare necesse est, quia rusticatio, vt quidam ait, [humili cōscriptum stylo.] ab Altissimo creata est. Et quamuis difficilioribus vti potuerim aliquibus in locis verborum ambagibus, ne id facerem sum prohibitus, quia etiam credidi futurum opus istud gratius, si omnium Fratrum pateret auditibus. Faueat ergo excellentia vestra non vitiis meis sed laboribus; vt illud percipiatis in cælestibus, quod mortalis non vidit oculus. Valere vos optamus ad omnium fidelium profectum æternaliter.
[Annotata]
a Ita codex noster MS. Incipit Epistola Milonis Leuitæ &c. at codex Amandinus: Incipit Epistola Milonis Philosophi ad venerabilem Patrem Haiminum &c.
b De Haimino Sacerdote & monacho Vedastino egimus ad Vitam S. Vedasti.
RESCRIPTVM HAIMINI AD EVMDEM.
Avctore Milone, ex MSS.
Infimus seruus Christi Haiminus Miloni suo salutē. Carmen quod mihi, Frater amantissime, porrexisti, auida mente perlegi: sed quia non satis est legisse semel, iuuit vsque videre. Vnde repetens a principio non sine iudiciali censura, quod ante summotenus tetigi, totum ex integro legens & inculcans, [Haiminus poëma probat.] omnes in eo intentionis meæ vires impendi. Nam primo putaui me fateor in planum posuisse pedem; sed vt comperi meam exiguitatem non modo poculo fontis irrigari, sed fluctibus eloquentiæ obrutum iri, non sine cautela deinceps totum id flumen Fratribus, qui mecum sunt, quomodo sit nauigandum ostendi. Et, quia in eo nec scopulum, qui fidei obstet, offendi, nec, quod legi metricæ refragetur, inueni; horror Fratres nostros, qui a talibus studiis non abhorrent, [commendasq; aliis,] munus hoc libenter suscipere, & obsecro, vt satius velint ad simile studium prouocari, quam inuidiæ facibus concremari. Nouimus siquidem semper ciues ciuibus inuidere, & secundum Saluatoris dictum neminem Prophetam, siue, vt tu solitus es dicere, nullum Poetam acceptum esse in patria sua. [Luc. 2. 24] Sed quia paruulum occidit inuidia, minor esse cognoscitur qui inuidet, quam ille, cui inuidetur. Papæ! miror opiparum valuisse diuitibus præparare conuiuium, quem putabam vix posse pauperibus exhibere vel gustum. Plane amantissimi Amandi ego quidem id meritis imputo, de cuius præconiis exsultare ac Christum laudare non cesso. Est igitur eloquium suaue & carmen salibus dulce, [a styli suauitate:] leni lapsu & plano sermone decurrit oratio. Quid amplius? Dicant & iudicent sodales vt velint: ego autem arcanum cordis mei peruulgo: quia præconia tanti Patris, mi dilecte, satis abundeque tuo carmine illustrasti. Noli tamen, obsecro, ab incepto desistere, noli desidiæ aut inerti otio succumbere; noli gratiam, quæ tibi adiacet, negligere; sed, dum vacat, [incitat auctorem ad similes lucubrationes.] semper te bonis studiis exerce; & noli quod gratis accepisti, aliis denegare: noli solus bonum commune possidere velle. Hæc sola pecunia est, quæ nouit expensione augeri: hæc sola est, quæ sparsa crescit, & erogata emolumenta capit: hæc est etiam, quæ absconsorem suum pœnis addicit, & bonum dispensatorem æterni muneris gloria insignit.
Macte noua virtute, vale Milo optime vates,
Haiminique tui, dic, misere Deus
PROOEMIVM OPERIS SEQVENTIS.
aFesta propinquabant nostri veneranda Patroni,
Instabatque dies terrigenis celebris.
bOrnabat nitidi præcelsa habitacula templi
Peruigili cura sancta caterua gregis. [Alius triūphum Natalis paratibus,]
Candentes tunicas atque ornamenta per aras
Ponebant texta stamine purpureo.
More parabantur solito pauimenta decenter
Marmore commixtis ordinibus variis.
Pars aliqua aptabat redolentia lumina ceris,
Formabatque chorus cantica mellifluus.
Pars & oliuiferis appendens vasa coronis,
Fundebat lucem corde, manu rutilam.
Tunc me solicitum, ne in tantis munere turmis
Parerem vacuus, istud opus rapuit, [Auctor poëma hoc scribit,]
Laudibus apta piis, florentia gesta venusti
Præsulis vt metro dulcisono canerem.
Dulce decus, pietatis opus, compingere versu
Pontificis vitam suasit amor fidei.
Quorumdam monitis Fratrum compulsus, enorme
Suscepi pondus viribus exiguis.
Antiquos proh non puduit reticere poëtas,
Quis doctrina inerat vana, caduca, leuis.
Fallendi studium quos cunctum lusit in æuum,
Totaque vita fuit dedita criminibus. [non Gentilium more,]
Carmine distincto verborum ferre cothurno,
Ac nomen laudis quærere per facinus.
Dumque per errores variis anfractibus irent,
Perfecere aliud nil, nisi mortis opus.
Aqua decepti, inferno tumulisque reposti,
Fletibus assiduis talia facta luunt.
Muta mihi & sicco languebit lingua palato,
Falsaque qui damno, vera tacere queo.
Nam meliore via Christi celebrare tropæa
Muneris intuitu spes bene fida monet.
Laus vt summa Deo, veneratio debita Sancto,
Exemplum populis sit quoque Christicolis. [sed amore Dei & S. Amandi.]
Et mihi succrescat cumulato fœnore merces,
Transferar & Iusti huius ad astra prece.
Intentata tamen prius isto schemate res est,
Et quæ non didici, conor amando loqui.
Ergo Dei fidens bonitate & munere sancti
Flaminis aggredior inscius istud iter.
Quisquis erit, nostrum qui carmen rodere mauult,
Verme fero iustæ roditur inuidiæ,
Et qui tam iusto cupit aggaudere labori,
Patre Deo genitus, patris amator hic est.
Ergo euangelicum primo percurrere textum,
Illius & septem sacra sigilla iuuat.
Tunc melius Sancti potero properare per actus,
Principium tale si pia membra habeant. c
[Annotata]
a Hæc præponebantur: In nomine Domini incipit Vita S. Amandi Confessoris Christi, de prosa oratione in Heroicum carmen metrico stylo transfusa, habens libellos IV, edita a Milone monacho cœnobij ipsius.
b En ornatus ad celebranda Sanctorum festa ab annis octingentis & amplius adhiberi solitus.
c Hæc capita margini adscribimus, ac more nostro distinguimus: Illa hic indicasse sufficit. [Capitula libri 1. ab auctore præfixa.]
| 1 | Hvmana Christi natiuitas, & quod hunc omnia elementa Dominum fore cognouerint exponitur. |
| 2 | Apostolorum electio, passio ac resurrectio & ad cælos Christi ascensio, Spiritus quoque sancti emissio breuiter indicatur. |
| 3 | Quibus in locis Apostoli euangelium prædicauerint. |
| 4 | Commemoratis Apostolorum successoribus B. Amandus subnectitur. |
| 5 | Editor operis confitens inscientiam, sancti Spiritus postulat gratiam. |
| 6 | Patria parentesque Beati commemorantur. |
| 7 | Vbi Sanctus cognatos relinquens, Ogiam petiit. |
| 8 | Vbi serpentem validum prece & Crucis vexillo fugauit. |
| 9 | Responsio ad patrem. |
| 10 | Quod ad sepulchrum S. Martini orans caput sibi totondit. |
| 11 | Qualiter Bituricas adiit, & de abstinentia & conuersatione ipsius. |
| 12 | Vbi Romam fidei ardore proficiscitur. |
| 13 | Vbi a custode de ecclesia pellitur. |
| 14 | Apparente Petro ammonetur ad Gallias redire. |
| 15 | Reditus Sancti refertur, simulq; libellus cum prece finitur. |
LIBER PRIMVS
Avctore Milone, ex MSS. Lib. I.
CAPVT I
Introductio Poëtica, a Christo & Apostolis ad S. Amandum. Huius ortus.
[1]
Arbiter omnipotens, hominum rerumque Creator,
Errorum tenebris mundo pereunte, misertus,
Virginis intrauit thalamum, intactumque parauit
Hospitium sibimet, [Christus Incarnatus] clausæ quo nomine portæ
Hezechiel signat quam nullus conditus intrat,
Ni solus, cui clausa patent habitacula, Christus.
Vtque magis stupeas quodque est mirabile dictu,
Cælestis clausam penetrauit ianua portam: [Ezech. 44. 2.]
Vnde Maria sui genitrix effecta parentis,
Virginis antiquæ delictum deluit Euæ,
Protulit & mundo verum sine semine fructum.
Ergo vbi conspicuo processit honore Redemptor, [agnoscitur ab omni creaturas]
Et mundo effulsit Phœbo rutilantior ipso;
Pastores pecorum primi, pressique pauore,
Conspicuos ciues carmen cæleste canentes
Audiuere astris arrectis auribus: Auctor
Ad terras rerum quod venerit & Reparator,
Cuius in exortu cælesti gloria regno
In terrisque foret homini pax sancta volenti.
Astra polisensere, suus quod Conditor esset,
Ad cuius cunas stellam misere coruseam,
Huncque suum Dominum pelagus cognouerat esse,
Se plantis cuius calcabile præbuit. Almus
Sol quoque condoluit, cum fixum stipite vidit
Flens famulus Dominum furuo velatus amictu.
Terraque cognouit, quando est concussa tremore
Horribili fractis Sanctorum rite sepulchris.
Infernusque pauens tremuit, cum claustra reuulsa
Vidit, conspicuo contractis lumine valuis.
[2]
Sed quia terrigenæ Regem super omnia necdum
Hunc fore credebant, simulacra nefanda putantes,
Pro dolor, esse Deos; non amplius ista manere
Passus, & antiquæ nec damna videre ruinæ, [eligit Apostolos,]
Elegit quosdam, quos gratia sola beauit:
Per quos quadrifido mundi sub cardine gentes
Saluaret; quibus ostendit miracula magna,
Defunctis vitam tribuens, dans lumina cæcis.
Venerat & quoniam supera de sede Redemptor,
Vt proprio totum saluaret sanguine mundum,
Illusus, cæsus, damnatus, dispoliatus,
Iudicio iniusto Iudex iustissimus, index
Iustitiæ, extremo crucifixus, & inde sepultus, [moritur,]
Multimodum superas spolium releuauit adauras. [refurgis,]
Inde polum penetrans, iam dictis dona remisit
Discipulis promissa suis, quis Spiritus ignis
Affuit in specie sanctus, dans munia linguæ, [mitrit Spiritum sanctum:]
Qua possent mundo magnalia visa referre:
[3]
Hi quoque peruigili complentes iussa labore,
Partitas sibi terrarum partes adierunt,
Lumine conspicuo rutilantes more lucernæ
Præcelsi Proceres Petrus, Paulusque priores
Ardua Romuleæ properant ad mœnia Romæ; [Apostoli Christum prædicans variis per orbem populis:]
Romanosque lauant melius quam gurgite Tibris;
Atque ibi constituunt primi fundamen honoris.
Hinc petit Andreas properando virilis Achaiam
Ac nomen proprium patrando viriliter implet.
Hinc Iacobi geminis Iudæam legibus ornant.
Prisca docent simili resonare tenore nouellis.
Inde Asia accedit monitis conuersa Ioannis:
Quam paradisiaco sitientem flumine potat.
Lampadis & Scythiæ resplenduit ore Philippus,
Atque ibi compleuit proprio quod a nomine signat.
Mattheus Æthiopas torrente ardore crematos
Vt b Geon eximius sacrato diluit amne,
Et facit in speciem lotos candere niualem.
Indorum tenebras discussit Bartholomeus,
Fecit & egregia splendoris luce coruscos.
Parthos sollicitus cognato more beatis
Explorat Thomas digitis, & vulnera narrat
Quæ Domini vidit post mortem in corpore viui.
Simon Persidem dulci comitatus Iuda,
Bellica quæ fuerat, verbi mucrone subegit.
Ægyptum terram, melius quam Nilus inundans,
Fruge euangelij complet quoque Marcus opima,
Semina sancta ferens. Sanctus sermone superno
Viuifico mundat populos baptismate Lucas,
Hos quoque post missi Doctores rite sequentes, [secuti varij Doctores;]
Per mundum sparsi sparserunt verba salutis:
Actus prosaico quorum sermone notati,
Et nunc vsque manent, & in omnia secla manebunt,
Carmine quin etiam quorumdam facta canuntur:
Versibus & breuibus numquam breuianda ligantur:
[4]
De quorum numero Confessor fulsit Amandus,
Ad cuius modo gesta manum calamumque nouellum
Mittimus, [ex his S. Amandus,] & nisu prægrandia tangimus arcto,
Inspirante Deo: quia magna est portio laudis,
Illius calamo varios replicare labores:
Ac genus & patriam seu fortia scribere gesta
Ad laudem Domini, hæc cuius virtute peregit.
Quiquid enim canimus seruorum in laude bonorum,
Respicit ad Dominum; cuius hoc munere sumunt,
Cum bene quid produnt iustum & laudabile Sancti
Mente, manu lingua, meditando, operando, loquēdo;
Quo sine puluis homo est; quo cum nil carius extat.
[5]
Nam quantus fuerit, cuius describitur actus;
Qualis in hoc virtus, pietas, deuotio qualis,
Centenis nullus poterit depromere linguis,
Gutture millesono tonitrus si more boarit:
Quin minus hæc gracili sermone referre valebo, [Poëtæ, eum digne laudare non valenti]
Qui rudis existens, apicum primordia vix nunc
Addidici, doctrina & verbi flumine siccus,
Quid faciam? loquar an taceam pia gesta Patroni?
Hæc quia non possum compingere carmine digno,
Sed trepidum spes illa iuuat, fiducia firmat,
Quod Sanctus mihimet poterit præbere loquendi
Vires, [aderit,] qui valuit mutis conferre loquelam
Sacratis precibus, cum spes hanc firma rogaret,
Cuius & in manibus speciosis c Regius infans
Sermonem didicit, quem numquam corporis vsu
Respondit, modicumque fuit proferre latina
Verba, sed Hebraicæ deprompsit famine linguæ
Amen dulce, viri complens pia vota precantis.
Ergo, vt rite queam laudes ac gesta notare
Pontificis magni, diuini postulo supplex
Flaminis auxilium, quod continet omnia, complens
Astra, [procurata ope Dei.] polum, pelagus, terras; quo cuncta reguntur:
Cum quo lingua valet; sine quo facundia muta est.
Si tua sunt quæ narro, Deus, nunc oro precanti
Elingui mihimet da linguæ munus honestæ
[6]
Sed prius arce genus rutila celebrabile cretum
dPangere gestit amor, cursimque notare beatam
Progeniem Iusti, primoque referre priora,
Quatenus infixam radicem pagina seruans
Arboris eximiæ, demum præcelsa propago
Ramorum & celsum tollatur ad astra cacumen.
Est regio antiquis Aquitania dicta colonis,
Bellipotens, [Oriundus ex Aquitania,] & frugiferax, populosaque tellus:
Fertilior tamen & multum fœcundior hinc est,
Quod talem fructum venerando protulit ortu.
Hæc tibi, rite colis quem Gallia, misit Amandum;
Nobilis huic genitor fuerat, qui iure Serenus
Est dictus, [patre Sereno, matre Amantia,] quoniam meruit generare serenum.
Egregia & genitrix est cuius, Amantia dicta.
Rem stupidus miror diuino munere gestam,
Quod sibi conueniunt genitor, genitrix, genitusque
Nominibus dignis donorum munera fantes:
Namq; Serenus ouans, genitrix & Amantia pollens,
Non mirum est generent si talem iure puellum,
Nomine qui sancti memoretur amoris Amandus.
O felix regio, quæ talem promeruisti
Cernere, ferre virum, nutrire! hunc si tenuisses,
Non tantæ quaterent te nunc hincinde procellæ.
Ergo Serene pater tali pro pignore salue:
Inclyta mater aue, quæ claro germine flores.
[Annotata]
a Φίλιππος significat amantem equorum. at bellicosum, ac generosum intelligit Milo.
b Gehon, secundum inter 4 flumina Paradisi, Genes. 2 v. 13 circumit omnem terram Æthiopiæ.
c S. Sigebertus, vt supra & 1 Februarij dictum.
d Aliud MS. Tangere.
CAPVT II
Vita S. Amandi monastica in insula Ogia. Serpens fugatus. Promissa patris contempta.
[7]
Qvi puer a cunis primordia forte minora
Sumere detrectans, signum dedit, imperfectum
Se nil velle sequi: summam subuexit ad arcem
Iustitiæ gressum, crescens ætate Beatus.
Immodico feruens cum Christi arderet amore, [patria relicta,]
Deseruit patriam, sicut venerabilis Abram,
Cognatosque suos linquens peregrina petiuit.
Est locus Oceani distans a littore magni,
Nempe quater denis, vt fertur, millibus æque:
Insula quo præbet venientibus Ogia portum; [Ogiam insulam petit,]
Quo veniens agnus lanis candentibus albus,
Excipitur niueo grege congaudente benigne:
Emicuitque breui meritis in tempore summis.
Et quia scripturas curauit discere sacras,
Quis labor est primo, [sacram Scripturā edoctiis,] sed post pretiosa laboris
Præmia, multiplici virtutum fruge replenda;
Quæque cibant animas mortali carne grauatas,
Sanctificant, curant, saluant, vegetantq;; perorrant;
Non sancto desiderio protectio Christi
Defuit; ad summum sed vexit culmen honorum
Talia quȩrentem, sitientem, & amantem Amandum.
[8]
Hinc maiora sequens operum miracula, dicam
Qualia principio Domini deuotus amator
Prælia pertulerit, & quantos inde triumphos
Corporis ac meritis superato sustulit hoste.
Forte dies aderat quædam, qua instabat agenda
Caussa monasterij iam dicti, [celer in obedientia,] quaque benignum
Eximij Fratres puerum complere volentes
Iniungurit caussas operis; quod protenus ille
Impiger exequitur, cunctis seruire paratus,
Subditus obsequio famulus celeranter in omni.
Sed dum forte minus loca Sanctus cognita lustrat,
Obuiat immanem horrendi corporis anguem
Sæuum, squamigerum, dirum, vastum, truculentum;
Quem puer aspiciens, pariterque horrore pauescens
Terretur, stupet, admiratur, & anxius hæret, [serpentem obnium]
Attonitusque tremit, quo gressum verteret, a angit.
Cælica sed Domini mox hunc vt gratia fulsit,
Corruit in faciem, terram quoque corpore pressit,
Suppliciter stratus, sed mente ad sidera vectus.
Hinc quoque vexillum, nostræ quo summa salutis
Consistit, valida opposuit virtute chelydro: [Crucis signo fugat,]
Iussit & ad notas illum remeare latebras.
Letifer ast hydrus signi virtute repulsus,
Effugiens rediit, notumque relapsus ad antrum,
Vlterius hominum nusquam comparuit vlli,
Ereptusque locus tanto iam dictus ab hoste est.
Fama est serpentes b Marsos turbare suëtos
Exigua sibimet vallum tellure parare,
Quod nequeat transire cohors numerosa nocentum.
Sed meliore via multum præstantius iste
Reppulit ignitos diuino famine rictus
Serpentis, Sanctus prostratus in aggere terræ
Per vexilla crucis, digitis quæ pinxit in aruis.
Hoc primum patrauit opus; quod rite notatum
Linquimus; hoc aliis post narret scheda futuris.
Ergo humili voto te, Pastor Amande, precamur,
Antiquum vt pellas anguem, qui corpora nostra
Non curans laniare, [pulsurus postea diabolum.] animis magis optat acerba
Vulnifico nostris infundere dente venena,
Flammiuomus flammas & spirans igneus ignes:
Qui tibi, sancte Pater, proprium transmisit alumnum
Serpens serpentem sæuum (sed sæua serendo
Sæuior aduenit, cuius fuit ille minister)
In Centūcellensem vrbem: quod tunc duce Christo
Ordine rite suo, cum illuc peruenero, pangam.
Nunc iter inceptum gradior, hydrumque relinquo,
Cresce puer virtute noua, sic ibis ad astra.
[9]
In puerilis adhuc ætatis flore Beatus
Succrescens, studiis virtutum intentus honestis,
Corpore erat iuuenis, senior sed canus in actu:
Quem genitor verbis compellans pluribus ambit, [patri e monasterio retrahere conanti]
Ammonet, hortatur, blanditur, postulat, orat,
Sacra monasterij quo linquens atria sancti,
Vertat iter retro, & mundana negotia curet:
Quis labor omnis inest, quo sint sine cuncta quiete,
Fraus, furor, inuidiæ, violentia, cura, tumultus,
In varios casus hominum mergentia mentes.
Verba patris Sanctus, ceu spicula toxica, temnens,
Reiicit, opposito fidei munimine fretus.
Anxius at genitor casso conamine fusa
Cernens verba, minis homo vincere talibus instans:
Ni cœptum, testatur c opus, habitumque relinquat.
Mundanosque citus sese conuertat ad actus,
Iam cunctis rebus, fuerant quæ more paterno
Præbendæ, heredem faceret contemptus inanem.
Sed sacer ista puer verborum verbera spernens,
Doctrina plenus diuini flaminis, inquit:
Nil, [egregie respondet:] pater, esse mihi proprium tam, care, memento,
Quam summo seruire Deo dum vixero; quique
Pars mea cum fuerit, pars illius esse merebor,
Sacra euangelici memoratur voce libelli,
Promisisse Deum quærenti talia Petro: [Matth. 19. 27. & 28]
Omnibus abiectis vos, qui mea iussa sequentes,
Cuncta caducorum spreuisti culmina honorum,
Cum Deus æthereum mundi sub fine tribunal
Sederit, & rapidus cunctum subuerterit orbem,
Exurens ignis terras, pontumque, polumque,
Tunc vos bisseni residere in sedibus, atque
Iudicio faciet recto disquirere mundum.
Omnis enim, quicumque meo conductus amore
Postponit mundum, seu nomina cara parentum,
Centuplicata gerens capiet, vitamque perennem.
Inde, Serene pater, non auribus audio surdis,
Egregij memorat quæ pagina sancta libelli,
Psalmicani tibimet breuiter quoque dicta citantur
Illa, quibus recinit: [Psal. 118. 57] Dominus mea portio solus,
Lex inscripta iubet tabulis de rupe recisis
Leuitas inter fratres non tollere partem. [Numer. 18. 20]
Vnde, pater, curo proprium nil, nilque requiro
Terrenum, [diuitias spernit.] candens ac fuluum sperno metallum.
Terrigenæ teneant terras tellure tenendi.
Quid mihi cum mundo, genitor, cui mortuus exto.
Alma Maria Deum velatum tegmine carnis
In cunis texit vilis velamine panni;
Et vestis mihimet fuluo texenda metallo est?
Vulpibus est fouea, cælique volucribus vmbra;
Ac Dominus noster, qui totam condidit orbem,
Non habet exiguum tectum, quo membra reclinet;
Et mihi magna domus vario pingenda colore est?
Namque bonus non miles hic est, qui iure colendum
Deserit aërio solum sub tegmine Regem,
Et petit ipse fugax vmbrosa cacumina tecti:
Vrbibus ille decem præferri nempe nequibit,
Palma & quæ fuerit capulo sine palma neganda est.
Rex meus est Christus, regnumque illius Olympus;
Ast ego sum miles numquam vincendus Amandus,
Militiam si seruo meam; complector at illum,
Illum & iure sequor, cuius cognomine dicor:
Inuideas mihi ne tantos, pater, obsecro honores,
Est mihi Christus amor, vestis, possessio, victus,
Et domus, & patria, & locus, & substantia, & aurum,
Viuenti mihi vita est, ac lucrum morienti;
Quo sine nil cupio, & quocum bona cuncta tenebo.
Hæc patri attonito referebat verba Beatus,
More apis excerpens Scripturæ germine flores.
Plurima præteriens studio breuitatis omitto,
Adque ea quæ restant veloci famine curro.
[Annotata]
a Angit neutraliter positum pro angitur.
b Marsis Italiæ populis (quos a Circes filio ortos ferunt) vim inesse contra serpentes naturalem olim creditum. [Marsi.] Plinius lib. 7 cap. 2. Hic pro incantatoribus accipi a Milone videntur.
c Testatur, pro detestatur.
CAPVT III
S. Amandi clericatus. Vita anachoretica. Iter primum Romanum.
[10]
Hinc desiderio quo cœperat amplius aucto,
Sanctus Amandus adit Turones, sacrumque sepulchrum
Martini petit, ac sacris prostratus in aruis,
Affectu cordis lacrymans, & pectus honestum
Verberibus tundens, suspiria longa trahendo, [Orat ad sepulchrum S. Martini,]
Has orans imo fundebat pectore voces:
O Martine sacer, quem cœlica regna retentant,
Obsecro vt obtineas apud illum, cuius haberis,
Cuius & obsequiis iugiter copulatus adhæres,
Ne repetam natale solum, notosque relictos;
Dirigat vtque meos gressus in calle salubri,
Vt cœptum peragam cursum peregrinus & exul,
Finetenus carnis donec de carcere soluar.
Hæc Sanctus tumulo sacrati corporis hærens,
Promebat multis vario & sermone querelis,
Ex oculis lacrymas fundens, ex ore loquelas.
Inde comam capitis ferro decidit ibidem, [coma deposita, fit Clericus,]
Mutauitque habitum cleri sortitus honorem.
Atque velut miles terreni Regis in aula
Cingula suscipiens, pondus perferre laboris
Ferrata sub veste solet, sic belliger iste
Ingrueret quodcumque malum laturus in orbe
Sustulit arma Crucis victricia signifer almus:
Corporis & mentis contra hostes fortis vtrimque
Multimodos reuehens hinc atque hinc rite triumphos.
Atque vt apes prudens intendens floribus almis
Exquirit violam, quæ terræ proxima surgit.
Sed tamen egregium præbet tingendo colorem,
Purpureosque facit Reges, populisque tremendos.
Sic humilem tenuit mentem, quæ proxima terræ est,
Sed tamen Angelicum præstat seruata decorem:
Comit & eximium cælesti in sede senatum, [virtutibus splendet:]
Qua sacer hic cordis penetralia pulchrius ornans,
Lilia lustrabat hinc, inde rosaria adibat,
Alternis vicibus per singula castra recurrens:
Quidquid conspicuo virtutum flore vigere
Vidit, hoc proprios sitientem traxit ad actus.
[11]
Dumque iter inceptum felici tramine adiret,
Vrbis Bituricæ quo pollent mænia venit:
In qua conspicuo vernabat pontificatu
Sanctus sanctificans plebem Austrigisilus illam, [adit SS. Austrigisilum Episc. Bituricensem & Sulpitium eius Archidiac.]
Magnificus Præsul, rebusque insignis honestis
Cuius & obsequiis sociatus in æde vigebat
Sulpitius, qui tunc erat Archidiaconus, & post
Extitit illustris meritis atque ordine Præsul,
aNouerat hic digitis ignes placare furentes,
Ingentesque Crucis signo compescere flammas.
Qui Sancti pariter Sanctum clementer Amandum
Suscepere, pie pietatis amore colentes:
Vrbis & in muro cellam struxere benigne,
In qua vir Domini conclusus propter amorem
Perpetuæ vitæ degebat ad ardua tendens, [reclusus degit]
Cilicio tectus, cineris conspersus aceruo.
Quales tunc poteras vrbs formidare ruinas
Tam validis fueras quæ sustentata columnis?
Qualia bellantum quibus tunc tela pauere,
Quæ præfulgebas tantis defensa Patronis?
Quid fecere alij tu scis: nam belliger iste
Fortis in arce tua quindenis constitit annis; [IV annos,]
Firmauitque tuos eius constantia muros.
At si conspicuis renites confisa magistris
Non nos præcellis: micat hic speciosus Amandus
Candidior Phœbo, cuncto rutilantior auro,
Qui in te conclusus pepulit vini ore liquorem,
Non somno satur & non vllis vitæ alimentis, [in magna abstinentia:]
Hordea qui seram sumebat pabula in escam,
Post sitiens tenuis hauribat pocula lymphæ;
Cælestemque solo vitam constanter agebat;
Et corpus crucians, animam pascebat honestis
Virtutum dapibus, Christi præcepta sequutus:
Pro quo multiplices terra pelagoque labores
Anxius, afflictus, contemtus, egenus, anhelus,
Suppliciter Christo laudum præconia reddens,
Pertulit, atque ideo fruitur modo luce perenni:
Qui sæpe esuriit, modo cæli pane cibatur:
Crebrius & sitiens, potatur fonte superno:
Ac quondam nudus, nunc agni est vellere tectus:
Qui olim pauper erat, modo regni munere diues,
Qui memor vt nostri sit, corpore, corde precamur.
[12]
Et quia sanctus amor semper succrescere nouit,
Multiplicesque suo cumulare labore maniplos;
Vir Domini semper magno flagrabat amore,
Corpore lassatus, sed mentis robore fortis:
Quatenus ad celsæ properaret mœnia Romæ, [Romam proficiscitur:]
Quo Petrus Paulusque solo cæloque venusti
Celsa sepulchra tenent, mundo splendentia toto,
Ecclesiæ Proceres fulgentes more lucernæ:
Quorum lingua valet reserare & claudere cælum.
Ergo iter aggressus, quodam comitante ministro,
Squalida perlustrans, & deuia quæque peragrans,
Romam peruenit miro flammatus amore.
Aspice nunc quales socios curauit habere;
Petrum, [veneratur SS. Petrū & Paulū:] sidereæ est cui clauis tradita portæ,
Ac Paulum mundi egregium per secla Magistrum.
O si describi possent incendia amoris,
Littera vel sciret cordis suspiria fari!
Dicere conarer quantum dilexerit illos,
Postibus in quorum sacratis oscula fixit.
Quid credas faceret, si illos in carne videret?
Omnibus interea per singula templa diebus
Currebat, plures socians sibi honore sodales.
Principis & Petri sed in ædem intrabat anhelus,
Cum sol lucifluos pelago tingebat amictus.
[13]
His ita decursis, superant quæ gesta canamus:
Ad finem tendit quia iam pars prima libelli.
Feruens ergo fide dum sacras circuit ædes,
Intrauit Petri perpulchram cernuus aulam:
Sol quoque flammicomus iam magnum innare parabat
Oceanum, & rutilo fulgebat Hesperus ortu.
Interea templi custodum cura repellit
Commixtam plebem, [ex templo pulsus,] foribusque patentia claudit:
Subsistensque parum vir sanctus in æde remansit,
In precibus noctem cupiens deducere totam:
Sed custos templi dum sacra altaria lustrat,
Peruigilem inuenit psalmis precibusque beatum:
Felle igitur motus mitem violentius vrgens
Cædibus insanis, patienter cuncta ferentem
Expulit, atque ipsum portis emisit apertis.
Nec valuit turbare virum dulcedine plenum
Ira tumens hominis, tulit hæc quia cuncta libenter.
[14]
Interea ante fores templi residente Beato
Mentis in excessu, & solium penetrante supernum;
Ianitor æthereæ mox Petrus Apostolus aulæ
Veste alacris, [a S. Petro apparente] vultu dulcis, sermone suauis,
Apparens, blandis solatur vocibus illum;
Hortaturque suum verbis pietatis amicum,
Vt repedaret iter, quo venerat inde reuertens,
Gallorum & populis æternæ semina vitæ
Diuinis sereret verbis, coleretque, rigaret,
Conuersosque sacri baptismatis amne lauaret. [in Gallias redire iubetur,]
Quatenus ad Dominum tanti mercede laboris
Frugifer accedens, messis portando maniplos
Sumeret vberius cælestis præmia regni.
[15]
Sanctus Apostolico tandem sermone potitus,
Insignem Romam præcelso culmine linquens,
Deseruit, Gallosque adiit medicina salubris.
Quæ spes, oro, fuit diuerso limite clausas
Gentes tam sæuas vnum indubitanter adire,
Vacceios, Gallos, Sclauos penetrare feroces?
In tanta fecit quid messe operarius vnus, [barbaros docturus.]
Apparet: veniens etenim per multa laborum
Argumenta, malum tulit, impia quæque reuellens.
Sic populos euangelicos aptauit ad vsus,
Verbaque sancta ferens in cælos lucra reuexit:
Quo fruitur meritis æterna in secula donis.
Cuius gesta canens quamquam sermone poëma
Conficiam stolidum, volui hoc complere libello,
Quæ iuuenilis adhuc sed non iuueniliter egit.
Aptum opus vt b iuuenis iuuenem laudare mererer,
Criminis immensi si magna mole carerem, [Eius precibus]
Qua tamen a Domino me fidens posse leuari
Pontificis huius precibus, meritisque beatis,
Qui sibi non solum, sed cuncto profuit orbi,
Obsecro, posco, precor, iugibusque expostulo votis
Suppliciter supplex, minimum vt miseratus alumnum, [remitti sibi peccata petit Poëta.]
Ignoscendo meæ disrumpat vincula culpæ
Christus cunctipotens hominum Reparator & Auctor,
Aurea, posco prius, propriæ quam tænia vitæ
Effluat, & funis fugiendo argenteus vrnam
Confringat carnis, cunctum effundatque liquorem.
Iustitiam metuo: ad pietatem curro benignam.
Sit pius oro mihi, & iustis iustissimus extet.
Ergo boni meritam teneant in munere palmam.
At mihimet flammas satis est transisse gehennæ,
Et veniam multo pro crimine promeruisse.
Nigra per albentes diffundens semina campos,
Lassus fasce graui completa luce diei
Spargere iam cesso, factoque hic fine repauso. c
[Annotata]
a Hæc fusius explanata in eius Vita 17 Ianuar. cap. 5.
b Hic ætatem, qua hæc scripsit Milo, indicat.
c Addebatur: Finit liber I, habet versus CCCCL. ac sequebantur capita hæc libri II. [Capituli libri II]
| 1 | Viribus suis scriptor posthabitis, pro communi vtilitate dicit se suos diuisisse libellos, & nænias poëtarum abominatus, libelli sui cursum & Spiritus sancti humili prece deposcit ingressum. |
| 2 | Vbi sanctus Episcopus ordinatur. |
| 3 | Editor huius operis Galliam alloquitur. |
| 4 | De pueris emptis & instructione eorum. |
| 5 | Scriptor huius metri Sanctum cum laude affatur. |
| 6 | Puerum Sanctus a diabolo in Centumcellis saluauit. |
| 7 | Auctor operis istius increpato hoste ad gesta narranda reuertitur. |
| 8 | De tempestate in pelago orta Sancto nauigante. |
| 9 | Apostolus Petrus in naui eum alloquens pelagus commotum sedat. |
| 10 | Gandauum pagum Sanctus pergit. |
| 11 | Deuicto peripsum erroris principe, populus credit. |
| 12 | Mentio Beati Bauonis discipuli illius debita cum laudeagitur. |
| 13 | Scriptor huius libri plebem regionis illius exhortans, se etiam commendat. |
LIBER SECVNDVS.
Avctore Milone, ex MSS. Lib. II.
CAPVT I
Ordo Episcopalis S. Amando collatus. Ab eo redempti captiui, & instructi.
[1]
Viribus exiguis canerem cum, Lector Amandi
Inclyta gesta pij, communi hinc inde labori
Prospiciens pariter scribentis, siue legentis,
Quattuor in paruis partiri rite libellis
Hæc eadem volui, capias quo fine leuamen,
Et breuies tantum partito fasce laborem.
Lector enim prudens poteris cognoscere, si vis,
Quod non grammatica decurrit lege loquela,
Rustica sed stolidis texuntur carmina verbis.
Non opus hoc orbis recitandum mitto Magistris,
Quorum sermo fluit torrentis gurgitis instar, [Carmen hoc non vanis philologis,]
Grandia qui oritoni ructantes verba Maronis
Vocis olorinæ concentum gutture promunt:
Quique suum carmen dum musis suauibus æquant,
Ostendunt vanum, nullisque aptabile lucris.
Non his ergo meos versus transmitto citandos,
Sed monachis, quorum requiescit in ore salubris
Thesaurus, [sed piis monachis scriptum.] psalmi & hymni seu cantica, Christo
Quæ per templa canunt tonitrus velut ore boantes.
Petrus piscator populos piscando Poëtis
Præfertur cunctis, qui sancto Flamine plenus,
Vertit multiplices vno sermone cateruas.
Quo facto docuit, quod non sermone paretur
Regnum, sed Domini solidum virtute leuetur.
I liber, i carmen. Tu Spiritus alme venito,
Pectoris & nostri penetralia pleniter intra,
Digno quo valeam, quæ sunt pangenda, relatu
Scribere gesta viri, mundum spargenda per omnem.
[2] [Roma in Galliam regressus Amandus,]
Romana interea vir Sanctus ab vrbe reuertens,
Gallorum ad populos directus cælitus iuit.
Et ceu sub modio rutilans contecta lucerna
Humanis nullum profectum visibus infert;
In base sed posita splendoris luce tenebras
Decutit, intrantique domum sua munera pandit;
Sic sic hic Christi resplendens lumine Amandus,
Illius vt cunctis fulgeret in æde ministris,
Exueretque homines tetra caligine multos,
Principis imperiis compulsus, [consecratur Episcopus] Pontificumque
Deuictus monitis, est factus Episcopus; & quod
Iam pridem meritis fuerat, tunc ordine sumpsit.
Nec Sedem propriam suscepit Pontificalem,
Sed veluti Paulus populos aggressus Eoos, [ad conuersionē Gentilium.]
Sic iste Occiduas partes transmissus adiuit,
Gentibus & sparsis sparsit pia verba salutis.
[3]
Gallia gaude alacris, præclarus Apostolus iste est
Donatus tibimet. Dominus cum mitteret orbi
Lumina Doctorum, ceu stellas luce nitentes;
Tunc tibi sorte pia nostrum seruauit Amandum: [Galliæ lætandum]
Quo radiata pio virtutum lumine facta es
Splendida terrigenis quadro sub climate clausis.
Per quem celsithrono credens in secula Regi,
Semper eris sanctum, [tantum nactæ Patronum,] speciosum, & nobile regnum:
Qui te, conspicuus cum Iudex venerit orbis,
Vndique collectam, ceu pastor ouilia, ducet
Ad Christi solium; veniens quo, munera magni
Percipies Domini, tanto præeunte Patrono:
Audiet & summi vocem Pastoris Amandus:
Euge serue bone, æternis lætare tropæis;
Et mihi qui quondam fueras in pauca fidelis,
Multa super statuam te, ad gaudia nostra perintra.
Tuncque tibi caro populo Rex talia dicet:
Grex benedicte veni, regnum iam sume paratum,
Quæsitum sacris meritis ab origine mundi.
Gallia tanta tui sumes tunc munera Regis,
Actus magnifici si nunc imiteris Amandi:
Qui docuit quodcumque suo compleuit & actu,
Qui iugiter sacrum seruans pietatis amorem,
Et qua plenus erat vultum bonitate serenans,
Visu prodebat, [hic se singulis accommodat,] quæ pectoris arca teneret.
Sobrius & sensu, renitebat pectore castus,
Largaque pauperibus præbebat dona benignus:
Hinc atque hinc medium dum se conformat ad omnes,
Diuitibus diues, pauper sociatur egenis.
Qui vigil & vigilans orandi deditus omni
Tempore, parcus erat sermone, animoque suauis.
[4]
Qui Sanctus hominum dissoluens rite catenas,
Si pueros aliquos captiuos forte videret; [pueros captiuos redimit,]
Aut mare transuectos venales cernere quiret,
Mox pretio cupidus redimebat mercifer amplo,
Vinctorum duras rumpens miserendo catenas.
Nec tamen hic studio cœptoque labore carebat;
Sed quorum vinclis soluebat corpora, cunctis
Internas cordis tenebras radiando fugabat, [instruit,]
Pellebatque omnes sacro baptismate sordes.
Ac vasis nitidis sanctum infundendo liquorem,
Dulcia rorigeris indebat mella canistris,
Perfundens natos doctrinæ fonte nouellos;
Hosque per Ecclesias linquebat Sanctus amicas,
Libertate tamen permissa more salubri: [Ecclesiis præficit,]
Ex quibus eximias plures tenuere cathedras
Pontifices, sanctosque viros actu, ore venustos,
Abbatesque almos audiuimus auribus auctos.
Talia dona omnem spargebat Sanctus in orbem.
[5]
O memorande Pater, qua te nunc laude celebrem
Nescio, tantarum mirans insignia rerum.
Largiris pretium, captorum vincula soluis,
Ad cælumque hac arte facis conscendere numos:
Et pretium & captos pretio super astra reponis. [æterna sua laude]
Et vacuas saccum, dum comples munere cælum,
Et quia mercator fueras, talem esse decebat.
Nam tibi dona viri si mittunt relligiosi,
Non maiora paras seruandis claustra crumenis:
Nec te, sancte Pater, solum seruire supernis
Obsequiis satis est, gentesque hinc inde vocatas
Collegisse, sacro viuoque & fonte nouasse:
Nec speciosa tuum iam Francia complet amorem,
Angusta & tibi terrarum venatio facta est.
Quin pelago allatos ac vasta per æquora vectos
Colligis, & pretij cupidus non tardat auarus
Te, celebrande Pater, neque carus venditor vllus.
Ille capit Regis signatam nomine dragmam;
Dragmam tuque refers, quam Christi nomine signes.
Venditor ille suam lucra ad terrena reportat; [& cælesti lucro:]
Emptor tuque tuam lucra ad cælestia seruas.
Ille suam perdit, vel clausis abdit in arcis,
Tuque tuam Regi Christo seruando coronam
Egregiam fabricas, celsoque in vertice ponis.
Crudelesque lupos mites conuertis in agnos,
In caulisque iubes sacris astare a melodos,
Prædonesque feros, quibus olim vita rapinæ
In studio fuerat, dulces sine felle columbas
Efficis, vt propria expendant, qui aliena vorabant.
[Annotata]
a Id est Cantatores. sic Ausonius in Professoribus Burdegalensibu: carm. 16 ad Nepotianum:
Te fabulantem non Vlysses linqueret,
Liquit canentes qui melodas Virgines,
id est, Sirenes cantatrices. Ita Sidonius lib. 9 epist. [Melodi.] 15 Melodis insonare pulsibus. Prudentius hymno 9 Cathemerinon:
Da puer plectrum, choreis
Vt canam fidelibus
Dulce carmen & melodum,
Gesta Christi insignia.
CAPVT II
S. Amandi iter II Romanum. Puer a submersione liberatus. Tempestas sedata.
[6]
Te neq; prætereo, vrbs, sed carmine visito nostro,
A Centumcellis tali cognomine dicta:
Quæ pelagi solita es discrimina sæpe leuare,
Et nautas reparas, & lassos erigis artus.
Nec te præteriit, [ad Centumcellas] dum Sanctus ab vrbe secundo
Digreditur Roma, naui progressus ab illa,
Ad te peruenit, solitos laturus agones,
Atque ibi more suo tenebris cum noctis opacæ
Oraret solus, iam, credo, [orans noctu,] aduertis Iesv
Exemplo similem famulum portasse laborem.
Nox horrorifera & tetra caligine noctis
Tetrior aduenit, Domini fulgore lucernam
Splendentem fumo cupiens fuscare nociuo.
Et quamquam solita semper feritate rebellet,
Et cupiat radios reparare scelestus iniquos;
Tunc tamen egregium non ausus tangere Amandū est.
Forte memor fuerat, quod quondam miserit hydrum
Ad puerum, celerique fuga conspexerit illum
Aligeris pedibus tremulum repedare retrorsum;
Cum digitis geminis traheret ceu spicula Sanctus
Signum forte Crucis cunctis penetrabile muris. [puerum submergendum,]
Ergo vnum ex famulis temerarius arripit hostis,
Et trahit ad pelagus, quæris cur? mergat vt illum;
Ac lupus vt sæuus niueo cum de grege raptam
Lanigeram pecudem trahit atra fauce vorandam,
Non secus hic raptor dum prædæ arderet amore,
Ferret & arreptam sæuæ ad discrimina mortis;
Ille dabat puer hac repetitam voce loquelam:
Christe iuua me: Christe iuua. Mox ille proteruus,
Qualis Christus? ait, nec verbum reddere victus
Audebat iuuenis; donec bellator Amandus,
Se præsente, fera non passus fauce vorari,
Discipulum pelagique vndis submergier atris, [diabolo pulso,]
Corripit arma, capit pharetram, iactatque sagittam
Saluificam puero, Satanæ sed rite superbo
Vulnificam, victor vi vincens verbere verbi,
Fili qui traheris, dic hosti, dixit Amandus:
Filius ipse Dei est viui Christus crucifixus.
Quem sonitum summo extimuit horrore pauescens
Hostis iners, nec state loco præsumpsit in illo;
Sed vagus in vacuas fugiens euanuit auras.
Et præda incolumis pulso procul hoste remansit. [liberat,]
Belliger insignis sic Sanctus in orbe triumphat.
[7]
Hostis iners, maledicte, ferox, crudelis, inique,
Cuius nunc nomen solita feritate rebellans
Despicis, is quondam tulerat tibi, sæue tyranne,
Imperium mundi, [magna infamia diaboli] quod captum fraude tenebas.
Nec locus est cælo, tibimet quoque terra negatur:
Tartara sola patent, intranti limina aperta
Quæ fuerant, nunc clausa manent exire volenti.
Quo tu flammiuomi sine fine ardore camini
Horrore in piceo vinclis religatus acerbis
Vreris, Væ væque gemens plorando sonabis.
Et si nunc aliquos deceptor callidus auges,
Consociasque feræ torrendos ignibus ollæ, [æternum cruciandi,]
Quot crescis lucris, tantas tibi crescere pœnas
Scito, tibi plus noxie, ter maledicte vorator.
Ille locus tibi condignus, sunt præmia digna hæc.
Hæc sibi regna parant, qui non tibi fortiter obstant.
Et quamquam iugibus tecum contendere bellis
Debitor existat, qui cælum scandere curat;
Ne tamen hoc nostro inlaudatus carmine abires,
Condignas tibimet prompsi carbone camœnas.
Et merito: quia carbo manes per secla perustus.
Effuge, regna parata petens ab origine mundi.
Hactenus ergo, Pater, communi ingessimus hosti
Probra, alapas, risus, iras, maledicta, cachinnos:
Ac sputa, non versus dedimus. Nunc quæsumus omnes,
Vt quondam pueri protector, [a quo liberandi sumus] vbique tuorum
Seruorum sic sis semper saluatio saluans.
Pastor noster ades, grex deuotissimus iste est,
Protege, fer curam, custodi, dilige, serua
Nos de dente lupi, [patrocinio S. Amandi.] prisci de fauce chelydri;
Et, quia te fretum Domini virtute nequiuit
Vincere, terrere, prosternere, habere, vorare;
Eripe, Pastor, oues, quas in præsepe verendo
Pascis ab insidiis, qui caulas circuit istas,
Ne quondam per te victor vincaris ab illo
In nobis, si nos imbelles deuoret hostis.
[8]
Nauigio quondam medium sulcando peræquor
Ibas, o benedicte Pater, diuina monendo
Verba dabas nautis, [Inter nauigandum,] & semina sancta serebas
Per mare fluctiuagum, neque tunc operando vacabas:
Esse imitanda tui credens exempla Magistri,
Qui quondam residens turbas de puppe docebat.
Talibus intento gestis, velut Acta loquantur,
Apparens piscis nautarum visibus ingens
Lætitiam stupidis infudit mentibus amplam,
Retibus & iactis fluidam cepere rapinam.
Quis piscis, Pater alme, tuos non iret ad vsus?
Cœtus forte prior gaudens procurreret omnis
Obsequium præbere, suum si crederet aptum, [capto in escam pisce,]
Felix ille foret: maculis conclusus in amplis
Gaudet nauta, vorax sibi sit quod præda reperta,
Exultatque tuam piscis quia venit in escam. [lætos nautus]
Lætantur remi, depromit gaudia rete;
Nullus non alacer, quia nullus parte carebat.
Liuidus ast hostis non passus, vt illa manerent
Lætitiæ pia vota viris; turbare tridenti
Aggreditur pelagus, fundoque reuoluit ab imo;
Tempestas inopina ruit, magnusque tumultus
Ingruit, assurgunt vndæ, quatiturque carina:
Nauta volat sursum, fluctu portatur ad astra, [subita tempestas turbat,]
Inde profunda petit, bibulasque resulcat arenas.
Gaudia tristitia mutant, lætoque propinqui
Omnia dispergunt, iactant amplustria nauis,
Corpora nituntur saltem subducere morti.
Seruatum Sancto sed hoc pro munere donum est,
Illius vt virtus meritumque nitesceret amplum;
Et quamquam validis turbentur motibus omnes,
Ac b proreta suis & quassæ impendere cymbæ
Auxilium nequeat; non perdunt funditus omne
Consilium, Sanctum sed enim celeranter Amandum
Vnanimes adeunt, & opem sibi ferre precantur;
Famine qui dulci pauidos animare suëtus
Solatur nautas, [solatur Amandus,] promittens experiendum
Clementem Dominum, pellendum pace periclum.
Lassati tandem somno sternuntur inerti.
Ipse etiam iustus residens in puppe quiescit.
[9]
Ne tamen, immensis submersus in æquoris vndis,
Forte minor meritis, carusque lateret in astris;
Inclytus æthereæ mox Petrus clauiger aulæ
Se sine non passus fluctus portarier illos, [exhilarat S. Petrus,]
In puppi recubum fraterna voce salutans
Affuit, in tanto securior inde periclo
Naufragio simili quod iactus, ita orsus amico:
Frater Amande, tuo Regi per secula care,
Ne timeas, quia turpe tibi est timuisse timore.
Nam, quamquam tumidi tollantur ad æthera fluctus,
Non te submergent, nec nunc, mihi crede, peribis
Tu neque nauta tuus, qui præsens nauigat æquor.
Dextera, sed quondam quæ me ne mergerer vndis,
Eripuit, te nunc isto discrimine saluat.
Mox quoque ventus abit, tempestas pellitur omnis;
Placaturque salum cito missa pace per æquor, [serenitatem reducens.]
Lætaque tunc redeunt, cum nox tenebrosa recedit.
Incolumes vdas nautæ celeranter arenas
Impressere suis plantis: Celeuma canentes,
Voce Deo plaudunt, famulique in laudibus almi
Magnificant illum, quo præcipiente procellæ
Cesserunt validæ, pontusstetit, vnda quieuit.
Quod si cœrulei perterruit vnda profundi,
Sorbuit ex illis quemquam non fauce voraci.
[Annotata]
a Iter Romanum non explicat, sed quæ in reditis mira contigerunt.
b Proreta anteriori nauis parti præest.
CAPVT III
Gandenses a S. Amando ad fidem conuersi. Eius discipulus Bauo sanctitate celebris.
[10]
Inde salutiferis dum Sanctus gressibus iret,
Spargebat verbum populis, & sancta docebat,
Gentibus insinuans æterni prœmia regni: [S. Amandus zelo fidei propaganda ardet.]
Christicolis turmis quæ dona parentur in astris;
Atque malis pœnæ quæ conseruentur in antris.
Sicque plagas alacer discurrens ibat in omnes,
Sedulus vt quæstus animarum ferret Olympo:
Hæc sua lucra putans, has secum ducere curans.
Ergo auidus horum dum circuit arua Beatus,
Gandauum pagum, quem Scald præterfluit amnis,
Audiuit vinclis hoste innectente teneri
Criminis, [Gandenses] & nimia peccati mole grauari:
Nec lumen verum, quod mundum fulsit in omnem,
Cæcatos tenebris quiuisse agnoscere priscis.
Robore de nemorum flammantibus apta caminis
Idola compta manu artificum & simulacra colebant
Supplicibus votis diuini nomine honoris. [idololatras]
Heu pndor est coluisse deos, quos flamma crematos
In prunas mutare valet cineresque perustos:
Arboris & rigidis ramis flexisse verenter
Colla superba Deo, [& hostes Apostolicorum virorum,] hosti substrata maligno.
Nullus enim hanc terram fidei sulcauit aratro;
Nullus in hac iecit diuini semina semina verbi.
Namque ferox regio & terra infœcunda remouit
Pontifices cunctos, nec quisquam est ausus adire
Siluicolas apros, sæuas feritate cohortes.
Sed labor iste grauis nostro seruatus Amando est. [aditurus,]
Quærens ergo modum, quo tantos tollere posset
Hostis ab insidiis populos sæuoque tyranno
Qualiter excuteret prædam, spoliumque referret;
Dantem iura gregi Nouiomi ex vrbe regendo
Aycharium petiit, [auxilio S. Aicharij Episcopi] quo cernuus iret in aulam
Regis, tunc etenim validis tractabat habenis
Francorum regnum Dagobertus Rector opimum, [& Dageberti Regis]
Illius & iussu sibimet mandata referret:
Quatenus in sacro qui se non fonte lauare
Ex illis vellet, [protectus,] compulsus dilueretur.
Dante Deo citius sua vota meretur Amandus.
Gandauum properat fretus virtute superna.
[11]
Qualibus ergo queam scriptis monstrare labores,
Quos ibi, dum Verbum turbis crudelibus infert,
Pertulit, immersus fluuiorum crebrius vndis?
Nec tamen, vt cœptis vnquam desisteret ille,
Compelli potuit, populoque furente fugari,
Vulnera non curans, nec verbera ferre recusans;
Donec ætherea depulsis luce tenebris
Viuifico gentem vice versa in fonte lauaret.
Nam si Sanctus ouans, correptis fortiter armis,
Expetiit hostem sæuum, [aggreditur diabolum istic refidētem,] fortemque tyrannum
Iam dicto in castro, quo tunc caput arcis habebat;
Quo pulsus cunctis Gallorum finibus olim
A ducibus Iesu variis multisque tropæis
Venerat, vt muris, fluuiis sic vndique septus;
Non tamen ille sua fraudatus funditus arte est.
Innumeris etenim lectis hinc inde maniplis,
Principibusque quater geminis comitatus & ipse,
Extulit arma foras, læuamque cruore madentem
Ostentans, cecinit sæuus fera classica cunctis
Viribus, & pugnam victus vincendus adiuit,
Promptus ad omne malum. Bellanti cominus atrox
Exiit hinc bellis manifestis obuius hostis,
Inde dolis variis & mille coloribus anguis
Confusus, tremulus, lassus, deuictus, anhelus
Obstitit, absconsis per terga reflexa venenis,
Insidiis sua bella gerens, quo forte latenter
a Subripiens lætum per spicula cæca pararet.
Quid maiora loquar? substratis vndique bellis,
Hostibus & tantis Christo moderante subactis, [& vintit:]
Victor Amandus agens captiuum nobilis agmen
Exiit, & satanæ pereunte tyrannide plebem
Deluit æterno melius baptismate quam Scald
b Flumine suppletus læua de parte meanti. [baptizat incolas,]
Et ne forte iterum rediuiuus surgeret hostis,
Cerberus vtque trifaux feruens ardore vorandi
Contra Christicolas caput exitiale leuaret;
Lorica fidei vestitos, [& instruit:] spe galeatos
Imbuit, instruxit, firmauit, consolidauit,
Vrbem constituit, turresque erexit opimas
Præscius, & sacra in medio vexilla parauit,
Non ignes flantem patula de fauce draconem,
Sed Crucis impressit digitis in fronte figuram; [crucem erigit.]
Proque tubæ sonitu signorum copia facta est,
Rex vbi Christus habet seruos, sanctosque fideles.
[12]
Hæc quoque castra suo post cōmendauit amico,
Festinans alias ad partes belliger ire, [S. Amandi discipulus S. Bauo,]
Fortis vbi populis ductor non deforet illis.
Bauo beate Dei, te præsens pagina signat:
A Duce tu Domini quondam conductus Amando,
Spreuisti mundum, calcasti labile seclum,
Sumens arma Crucis, propero pede bella petisti,
Ac multum spolium truculento ab hoste tulisti:
Inter quæ prædam, quam gaudens abstulit, atque
In regno proprio cupiit, si forte fuisset
Possibile, ignifluis concludere carceris antris:
Sanctas tu lacrymas fundens, pia vota, precesque,
Belligerando boans bellis, benedicte, beatis
Saluasti, & Regi summo tua dona dedisti.
Quod loquor, agnoscis; quoniam tua gesta canuntur. [mortuum suscitat.]
Scilicet ille hostis, cum telum missile vibrans
Impositum plaustro iecit, prostrauit & c vnum
Ex famulis, canibusque feris venatio facta est.
Sed tamen incassum sua tunc tentamina fudit;
Tramite nam reduci quia post orando reductum
A mortis tenebris reuocasti in luce bubulcum,
Multimodis aliis cum sanctis artibus vsus
Hoc vno didicit vincendum te fore numquam.
O quam magnificus fuerat tibi, Sancte, magister,
Qualibus ac signis præceptor fulsit Amandus
Ille tuus! quæ te talem fecere ministrum!
Namque tuis gestis Doctorem cernimus almum,
Egregium, pulchrum, mirandum, glorificandum.
Est mihi dulce tuæ textum percurrere vitæ;
Sed retrahit complenda meum modulatio gressum.
Ne tamen hi versus tibi sint sine fœnore fusi;
Redde vicem, precibusque tuis me, quæso, gubernans,
Obtineas veniam mihimet miserando reatus,
Atque tuo Regi iunctus per secla valeto.
[13]
Tuque locus felix, regio fulgentior auro,
Illustrata pio iustorum lumine, salue:
Plebsque decora satis, [Vtrumque Gandenset colunt Pætronum] multo collecta labore
Patribus a geminis, dignum est vt amando sequaris,
Quos tibi Cunctipotens dulces pietate Patronos
Attribuit, talesque dedit miseratus amicos;
Et si te noster migrans huc corpore Amandus
Deseruit, meritis, si credis, vbique gubernat.
Nos quoque dum precibus sacris meritisque tuetur,
Te memorans etiam, portas tibi pandit Olympi.
Plaudite dulcisonos tantis Pastoribus hymnos;
Ne ingratum reliquis gregibus videaris ouile.
Carmina commiscens chartis, currente camœna,
Vobiscum recinam, præbens insignia amoris
Erga illos monimenta mei sine fine manentis,
Quos quia conspicuos virtutum penna leuauit
Sidereum ad regnum, vobis properantibus illuc
Posse patere piæ monstrarunt ostia vitæ.
Ast ego delictis, vt setis horridus hircus,
Tegminis & nitidi candenti vellere nudus, [Poëta eorum precibus iuuari optat,]
Sæua trahor miseræ miserandus ad atria mortis.
Tendite, posco, manus, & me de fauce vorantis
Tollite; raptus enim propria virtute redire
Non valeo; & quamquam patulum maxilla foramen
Huius habet, forsan per hoc procedere possum,
Si iuuer auxilio vestro precibusque reducar,
Hoc quoque pro Christi faciendum nomine posco.
Vt cum vestra sagax industria iuncta supernis
Sedibus extiterit, pauitans ego, quæso, requirar
Vltimus, & Petri concludar claue Beati,
Quo cum vita, salus, & perpes gloria palmæ
Vobiscum fuerit feliciter omne per æuum,
Tunc mihi sit misero, precor, indulgentia saltem
Per Christum Dominum, qui secla per omnia regnat. d
[Annotata]
a Forte subrepens scripsit Milo.
b Legia adscriptum margini explicationis gratia: Legia, seu Lisa, fluuius Cortracum alluit, & Gandaui Scaldi miscetur.
c Hic est Artimus precibus S. Bauonis suscitatus, de quo agitur in huius Vita I Octob.
d Addebatur. Finit liber II, habet versus CCCCXVIII. & subiungebantur capita libri III. [Capitula libri III.]
| 1 | Mediam se poëta lætatur carminis sui tetigisse viam, seque arduum opus scribere ostendens; lectorem suum, vt viuifica præcepta Christi meditetur, & hortatur eloquio & docet exemplo. |
| 2 | De mortuo suscitato. |
| 3 | Quod factum illud celare voluerit. |
| 4 | De fanis destructis & gentibus conuersis ac baptizatis. |
| 5 | Quod caussa prædicationis ad Sclauos perrexerit. |
| 6 | Sermo laudis ad ipsum. |
| 7 | Qualiter Regem increpans repulsus sit. |
| 8 | Eidem Principi veniam postulanti facinus indulsit. |
| 9 | Quod isdem Rex filium suum Sancto commendare volens impetrare non potuerit. |
| 10 | Eiusdem Regis paruulus dum a Sancto catechizatur eloquitur. |
| 11 | Res eadem laude celebratur. |
| 12 | Vbi Sanctus Ecclesiam Treiectensem ad regendum suscepit. |
| 13 | Quod ab eadem repulsus insulam Calolo petiit. |
| 14 | Ad contemptores Sancti sermo dirigitur. |
LIBER TERTIVS
Avctore Milone, ex MSS. Lib. III.
CAPVT I
Mortuus a S. Amando suscitatus.
[1]
Aspirante Deo describens carmine vitā
Præsulis egregij sanctam celeranter Amandi;
Quæ longis fuerat periodis iure notanda:
Sifandi mihi larga foret seu magna facultas.
Iam mediam breuiore via festinus eundo
Transgredior, binosque pedes ponendo vicissim
Computo ter geminos, dum per compendia curro.
Sic iter emensum est; reliquæ & præconia laudis,
Rhetoricus cui sermo iacet, facundia marcet,
Hinc conor breuibus temerarius arbiter horum
Pangere versiculis, nullo complenda relatu;
Orbis verbifluus si istos conspiret in actus,
Conueniantque omnes vna sub sede poëtæ,
Argumententur, [Inuitantur Poëta,] modulentur, philosophentur.
Vera quidem fateor, non omnes promere versu
Virtutum laudes, vt dignum est, credo, valebunt;
Ac, si vtcumque queunt extrinsecus acta referre,
Confiteor, nullo poterunt modulamine vocis
Promere pro meritis, quæ sumpsit præmia in astris.
Altius ille volat, quam garrula lingua recurrat.
En figmenta canunt lyrico sermone poëtæ; [vt figmentis relictis]
Quæ relegis cur, lector amans, cum nulla salutis
Lucra gerant animis, labor oris, pastio venti?
Quid tibi pugnaces poterunt præstare phalanges?
Qua te veste teget palla discordia scissa?
Cur doleas illa cæsas sub clade cateruas?
Functi functa canant, viuens vitalia pange.
En meliora meo narrantur carmine gesta:
Non gladios, nec tela refert pharetramque Camillæ;
Sed memorat victam Christo sub Præsule mortem:
Et quæ dona dedit caro dignanter amico. [canant a morte]
Qualiter & quondam Domini dilectus Amandus
Mortis adhuc sub lege manens, & carne grauatus,
Mortis iura tulit; [suscitatum.] clausum quoque carcere Auerni
Eripuit, vitæque hominem de morte reduxit,
Commemoro stupidus tanti formidine facti.
[2]
Vrbs fuerat quondam, quod adhuc vestigia monstrant,
Tornacus, nunc multiplici a prostrata ruina
Funditus, [Tornaci] ah turres deflet cecidisse superbas.
Est tamen inde frequens, quod aquis & merce redundat;
Nititur & geminis iam non lapsura columnis, b
Namque arce in media templo surgente venusto
Pontificale tenet solium: nec longe remota
c Nicasius recubat pretiosa Martyr in vrna
Remorum Præsul, felix cui vita coronam
Præbuit, & rutilam fuso pro sanguine palmam.
Quid? multo ad castrum Francorum milite septus,
Dotto Comes rigidus, regali missus ab aula,
Venerat; & querulis impleta est curia turmis.
Ecce trahebatur magna stipante caterua
Fur vinctus multis multo pro crimine nodis, [furem]
Conclamant cuncti; plebs omnis cominus astans
Concinit esse reum: nihil his veniale fatetur.
His turbis Sanctus medium se iniecit Amandus:
Flet, gemit, implorat, dolet, eiulat, obsecrat, orat:
Quatenus huic misero misereri & parcere vellent:
Illis cunctipotens misereri vt Christus haberet.
Sed non obtinuit Sanctus, quod flendo rogabat.
Dotto Comes tumidus quoniam crudelior omni
Bellua erat, iussitque suo pro crimine furem
Stipite confixum meritas exoluere pœnas.
Interea est ductus, suspensus; [suspensum] mox quoque victus
Morte d fera tetras animam transmisit ad vmbras.
Quid tu, sancte Pater, totum memorande per orbem,
e Tunc agis? agnellus pedibus prostratus adhæres
Sæui nempe lupi, fuge ne te sorbeat ipsum.
Erigere ad Dominum; nam quæ petis, ipse verenter
Concedens stabilem tribuet dignanter honorem.
Ergo domum Dotto est populo comitante reuersus:
Ocyus ad hominem Sanctus celerauit anhelus,
Atque vbi defunctum miserum miseratio vidit
Viuifici mentem firmans spiramine flatus, [deponit S. Amandus,]
Depositum propere cognatam vexit ad ædem:
Quo fuerat solitus portam pulsare supernam,
Sternitur hinc aruis, magis inde propinquior astris:
Atque preces simul & lacrymarum flumina fundit:
Quæ quamuis vicina rigent confinia terræ, [& precibus]
Altius ad celsum volitant scandendo tribunal,
Angelico plaudente choro super æthera vectæ.
Dicta hæc facta probant; verbum completio firmat.
Sanctus enim incubuit precibus, prostratus in aruis:
Nec prius ad finem felix oratio venit; [a morte suscitat.]
Donec ambo simul diuersis cominus horis
Surgentes starent iuncti (mirabile visu)
Mortuus a morte, & Sanctus de puluere terræ.
[3]
O quam conspicuum Dominus dilexit alumnum,
Cui tam multa sui tribuit signacula amoris.
Denique ceu præsens nobis scriptura reuelat,
Præualuit precibus sacris meritisque beatis
Reddere distractam multo pro crimine vitam
Defuncto, atque f animæ iam iamque in tartara lapsæ
Obtinuit veniam, Christo miserante, salubrem.
Sit laus summa Deo, qui dona fidelibus addens,
Vt possint exire animæ de carcere Auerni,
Tartara disrumpens, obstacula cuncta reuellit.
Interea madido discussis rore capillis
Præuia venturum iam post sua lumina Phœbum;
Terrigenis aurora suo monstrauerat ortu.
At virtus complens rediuiui corporis artus,
Addiderat reduces solidato robore vires.
Ergo suos læti victor, vitæque reductor,
Confessor Domini signis insignis honestis
Poscit aquas; currunt celeres, tumulanda putantes
Membra viri, peteret lymphas quod more lauacri:
Ingressi incolumem inueniunt (mirabile dictu)
Ordine conuerso cernunt residere verenter.
Quis stupor hic fuerit, facti excellentia prodit.
Fur rediuiuus enim vitam veniamque renarrat:
g Largitumque sibi Sanctus lætatur honorem.
Tunc igitur Fratrum sub Christi nomine plebi
Ne populis prodant factum, obtestatur Amandus,
Donec completo decedat tempore vitæ.
Cuius sancta manus dum singula vulnera palpat,
Restituit celerem felix medicina salutem;
Nec remanet sulcus, digitus quo currit honestus.
Dicite doctiloqui, depromite digna diserti.
Qualis est medicus? [attactu vulnera sanat.] quo contingente, cicatrix
Nulla patet plagis, conclusis vndique cunctis.
Quo meat ista salus? quo manat ab vnguine virtus?
Cessa lingua loquax. opus est hoc Omnipotentis:
Per quem tanta valet quisquis famulabilis illi est.
[Annotata]
a Factum id videtur superioribus bellis ipsorum inter se Francorum. Quamquam postea quoque a Normannis & monasterium S. Bauonis in oppido Gandensi anno 850 incensum fuisse, [Tornacum combustū.] tradunt Gesta Normannorum ante Rollonem; & eorum partem (Menapios, quorum caput Tornacum fuit, Taruisios id est Teruanos, aliosque maritimos) eo anno 850 deprædatam esse referunt Annales Bertiniani. Sed hæc Milo non attigit, nisi forte poëma suum post obitum Haimini, cui id dicauit, emendarit & auxerit.
b In MS. Amandino margini adscriptum erat:
Excidit ab ea iam, proli dolor! ipsa columna.
c [S. Nicasij reliquiæ Tornaci.] Molanus ad 14 Decemb. in Nicasio ita scribit: Huius Martyris pignora quædam Nouiomagensis quidam Episcopus obtenta, ad suam pertulit ciuitatem. Quæ tam apud Nouiomum, quam & apud Tornacum castrum, vbi nunc etiam seruari perhibentur, claris referuntur illustrata miraculis. De iis nos ad illum diem.
d Aliud MS, fere.
e MS Elnon. Nunc.
f Non quasi refigatur semel lata damnationis sententia: sed in similibus casibus non erat absoluta.
g Id est, se a Deo-exauditum gaudet, non vero quod honore sibi a Fratribus ideo impenso lataretur.
CAPVT II
Fides per S. Amandum propagata. Sclaui aditi. Exilij pœna irrogata.
[4]
Ergo vbi fama volās sparsit memorabile signum,
Fit populi subito multus concursus ad ipsum;
Feruere vt miraris apes per prata, per hortos
Erga purpureos flores, ac carpere morsu
Quod referant pedibus cara ad præsepia curuis.
Non secus has videas gentes insistere Amando,
Conspicuo flori, hyeme atque æstate virenti;
Quo sacrosanctum valeant baptisma referre, [Gentiles,]
Virtutumque dapes vt dulcia mella reportent,
Quis mundi Dominus prædulci pascitur haustu.
Fana dehinc vacuo nudantur honore profana, [idolis destructis,]
Illorumque cadunt, quorum creuere labore.
Inde vbi fana ruunt, vir sanctus templa reformat,
Basilicas statuens & claustra monasteriorum:
Perfidiam fidei contundit acumine fido.
O quam magna viro concessa est gratia iusto,
Multiplicem meruit fructum qui germine ab vno!
Incola viuifico sacratur fonte renascens, [baptizat;]
Præclara Ecclesiæ præcelsæ mœnia surgant.
Felix ille obitus, moritur quo plurima pestis;
Sed tamen illa salus multum felicior extat,
Qua surgente vno plures in corde resurgunt.
Hæc est, ni fallor, celsæ mutatio dextræ.
Crescit amor Sancto, laudum celebratio Christo,
Cuius in auxilio dum verbum prædicat omni
In populo, fæcunda seges de cespite surgens,
Reddit centuplicem virtutum gramine frugem.
[5]
Te neque Apostolica numquam purgata securi,
Ac fidei sulcis, vllo neque vomere culta,
Pertransisse virum doleas, Sclauinia tellus.
Sicut auaro etenim cum multa pecunia crescit, [Slauos adit,]
Crescit amor, summamque famem completio gignit,
Sic hic, si liceat fatuis conferre benigna,
Crescere, quo creuit, virtutum lucra bonarum
Accumulare parans, & auarior amplius extans.
Partibus & multis cum sparso semine verbi
Surgeret hinc atque hinc feliciter inclyta messis,
Comperit astrictos Sclauos errore inimici:
Quo se martyrium pro Christo posse mereri
Confidens Sanctus, glacialem transiit a Istrum. [spe martyrij:]
Incipit & glebas duræ proscindere terræ,
Inde Euangelij semen dispergit vbique,
Per loca, perque domos, per rura & compita iactans;
Fundit aquas siccis superis de fontibus aruis,
Suggerit, immittit, concludit, compluit, ambit. [multum laborat,]
Nil facto superest, quod dignum duxit, agendum.
Is tamen vt segetem pleno non gramine votis
Respondere videt propriis, cassumque laborem
Se saxis inferre doleris, resilire retrorsum
Cernens conspicuum ferrum fulcantis aratri:
Per vacuumque tuens in spinis quærere messem,
Martyriique piam nec palmam prendere posse;
Ad proprias iterum Christo est comitante reuersus
Pastor & agnus oues, ouium dux ipse suarum: [paruo fructu,]
Ne tamen incassum tantos fudisse labores
Pœniteat, longumque iter properanter adisse.
Nec quiuisse aliquem, vel paruum, sumere fructum;
Paucula grana legens cælestibus indidit horreis.
[6]
Te quoque, sancte Sator, dum nos comitamur euntem,
Atque tuum sequimur felicem carmine cursum:
Ignotum transimus iter, sermone meantes, [multum laudandus]
Quo nullus missus milleno ex agmine Iesum
Viuificam iecit cornu curuante sagittam.
Non Petrus, Paulus neque seminiuerbius olim,
Propter opus solitum veraci errore vocatus.
Nemo alius validis quamquam confisus in armis
Cuspidis eximiam iactauit acumen in illam.
Seruatum tibimet sed hoc certamen, Amande, est:
Quoque iugo Regis rigidos non subdere quisti, [ob primum accessum]
Ille amor hæc tenuit: hæc duxit honesta voluntas.
Quatenus ad Dominum perfusus fonte cruoris
Victus morte quidem, sed victor amore redires.
Qualis forte tuum texit constantia pectus?
Qualis & inuictum retinens audacia robur
Fecit in ignotam regionem tendere gressum?
De qua pro donis veniebant vulnera Francis,
Rex quibus armorum valido munimine septus
Terga dabat fugiens Franco comitante feroce,
Tu socio sine per b markas c clusasque ruebas. [sine socio.]
Sed mihi parce, precor, quod seruulus audeo supplex
Suppliciter tecum querulam conferre loquelam.
Ac votiua tui deuoti sumito vota,
Inde palatinam quia nunc intramus inaulam,
Respice, Sancte, precor me nunc miseratus euntem.
Dirige tu calamum, ne promat inania, nostrum,
Ne, dum rite tuos cupimus narrare triumphos,
Offensa inueniat regalis virga locellum;
Huc fraterna cohors precibus concurre canenti.
[7]
Rex Dagobertus erat, Francorum, & iura tenebat:
Sed tumidus rigida populos ditione premebat,
Quique potestatis præcellens culmine cunctos, [Regem Dagobertum]
Qui ante ipsum sceptrum gentem tenuere per illam:
Principibus durus, vitiis subiectus alumnus,
Turpiter obsceno luxu maculatus vbique
Infusum Veneris portabat in ossibus ignem. [in luxuriam effusum]
Ne tamen in messe hac spinæ compunctio surgat,
Ac cœptum deturpet opus, caussatio cesset:
Non tulit hos similesque modos constantia nostri
Pontificis, querulam sed prompsit mota loquelam:
Nec timuit renitens sæui mucronis acumen;
In multis didicit quia victor fidere bellis;
Nec pauitare ferum terreno in Rege furorem: [monet,]
Quem his aggressum studuit pulsare loquelis.
Scilicet æterni si limina tangere regni
Curaret, meliora suæ commercia vitæ
Crimine semoto faceret, ne forte repulsus
In chaos inferni scelerum tormenta subiret.
Et quia sunt stimuli iustorum verba malignis,
Mox vt dicta furens atrectis auribus hausit;
Iure licere sibi cupiens, quidquid libuisset, [pellitur in exilium:]
Derisum grauiter Doctorem iusta monentem
Reppulit; ac tali viduauit hospite regnum.
Quiq; repulsus abit, Dominū quoque Gentibus infert.
[Annotata]
a Id est, Danubium. De Sclauis supra actum.
b [Marka] Marka, Teutonicum vocabulum, limitem prouinciæ significat: quod sæpius legitur in Annalibus Fuldensibus æuo Milonis scriptis: videlicet ad annos 788, 827, 861 &c. Quod vocabulum extensum ad totam ditionem vel prouinciam significandam: hinc plures Markæ, [& Markisus.] seu Marcæ in Germania & Italia: & Præfecti limitanei Markisi & Marchiones dicti.
c Clusæ sunt angustiæ adituum, quæ regionem aperiunt & claudunt. Apud Eginhardum in Annalibus ad an. 817, [Clusa.] Bernardus Rex Italiæ omnes aditus, id est, clusas, quibus in Italiam aditur, præsidiis firmauit.
CAPVT III
Reditus S. Amandi ab exilio. Baptismus S. Sigeberti.
[8]
Et quamquam Princeps regalia semina iactet
In triuiis, tamen huic prolis non surgit arista;
Ni veniant sicco stillæ de nubibus aruo.
Quod tamen vt tandem potuit cognoscere, [nato S. Sigeberto,] supplex
Auxilium superis a sedibus expetit, orans
Vt sibi nascatur, quo post sua sceptra regantur.
Dante Deo meruit, quod mens deuota petiuit.
Nuntius vt gaudens regalibus intulit aulis,
Quod puer ad lucem materna prodiit aluo;
Laudibus & votis auctorem prolis adorat.
Illa tamen mentem lætam cunctatio adurit,
Debeat in sancto qui fonte lauare puellum.
Vt redit ad semet captiua memoria Regis,
Discursare iubet celeres per regna ministros:
Ac Sanctum merito adduci demandat honore.
Qui tandem inuentus, [reuocatur:] monitusque palatia adire,
Regis iam dicti sese conspectibus infert,
Quique vt adesse virum cernit, mox desilit alto
E solio, rutilumque caput diademate terræ,
Stabat forte Pij qua pes tunc pacifer, æquat,
Inflectens rigidum sancta ad vestigia collum;
Purpura puluereis prosternitur inde fauillis,
Linguaque, quæ variis dictabat iura phalangis,
Poscit, [Regi veniam petenti ignoscit:] vt ignoscat scelus indulgentia sancta.
At mitis fuerat, cui dulce, ignoscere probra,
Felle carens, placida iugiter dulcedine feruens,
Ocyus a terra prostratum in puluere Regem
Eleuat, & citius commissa piacla relaxat.
[9]
Alloquiturq; dehinc hoc Princeps famine Sanctū:
Pœnitet, alme, tuam, Doctor, spreuisse loquelam:
Displicet, atque meo quod iussu iniuria facta est.
Sed nunc illa, precor, pietatis viscera cedant:
Est quoque dante Deo immerito mihi filius vnus,
Quem tua consecret sancta vt benedictio, posco,
Viuifico ac Christi digneris fonte nouare,
Vtque illum doceas diuina lege Magister. [filium educare renuit:]
Tuque Pater pueri merito dicare secundus,
Dum gignis sobolem præclaro germine fontis.
Sed Sacer his dictis summo conamine fusis
Obstat, commemorans sibi iussum vt semina verbi
Spargeret, & gentes baptismatis amne sacraret,
Non vni tantum sed multis affore missum.
Egreditur, remanet cassata petitio Regis.
Qui quia non valuit contemptus iura mereri,
Credidit a proprij lateris custodibus ipsum
Flectendum, misit socialis amoris amicos,
Vnam animam gemino sub pectore vt esse putares,
Dadonem illustrem Eligio comitante benigno, [inductus a SS. Audoëno & Eligio,]
In laicali habitu quos Principis aula tenebat.
Sed post sub pedibus sternentes labile seclum,
Ecclesias geminas stabiles texere columnæ.
Inditus ille prior, sub cuius pontificatu
Floruit in titulis Rotomagus celsa beatis:
Compar & Eligius diuino munere lectus,
Quo Nouiomus vt vrbs viuente Antistite fulsit,
Sic micat & tumulo multis virtutibus aucto.
Salua fida fides, felix concordia aueto,
Pontifices sancti meritorum luce corusci,
Non mihi tam tenuis de vobis sermo mearet,
Ni vos conspicuos scirem nutrisse Poëtas,
Qui possunt trimoda vobis a pipare Camœna,
Nobile & auratis carmen cantare cicutis.
Vos tamen o nostros petimus releuate labores,
Et cœptum repetat iam linguæ guttula cursum.
[10]
Ergo preces missi deuoto pectore fundunt,
Principis vt sobolem sacrato deluat amne,
Educet atque illum per libros rore nigrantes.
Qui si forte preces non Principis abnuat istas.
Huius amicitiæ tribuat coniunctio multum:
Errante in populo vt liceat conquirere lucrum,
Gentibus & multis diuinum spargere verbum.
Assentit tandem carorum famine victus:
Intrat & inuitus præcelsam Regis in ædem,
b Clypiaco qui illo residebat tempore villa.
Offertur puer huic alienis vectus in vlnis
Ille, quater deno cui sol iam fulserat ortu. [baptizat infantem]
Quem manibus sacris vt sumpsit Episcopus almus,
Et fusa est præstans oratio more suëto,
Ac consignatus catechumenus extitit infans,
Et precis in finem nullus responsa referret. [respondentem Amen,]
Non confusa sonans alliso verba palato;
Sed labiis patulis & clara voce boando
Insonuit populis mirantibus ocyus: Amen.
Inde salutiferi baptismatis amne nouatus,
Viuificis retulit Sigeberti nomen ab vndis,
Ac post Austrasias domuit ditione cateruas.
[11]
Hic mecum Lector laudum concurre relatu,
Dicito sermonis si fons tibi largus abundat,
Et guttis pluuiæ se linguæ comparat imber.
Quis docuit puerum, quis sensus quæso suasit
Hebraico sonitu ignotos proferre c fritillos?
Quis pedagogus eum hac iussit voce boare, [miraculo nouo.]
Quem vagitus adhuc puerili ætate tenebat?
Enarra mihi quæso, dedit quæ schola loquelas
Ignaras? docili quo floruit ille magistro?
Scutica non teneros vnquam vlla lacessiit artus,
Nec graciles digiti paruam tenuere tabellam:
Et iam grandiloquos superat ratione sophistas.
Vocibus externis loquitur, spernitque Latinas.
A natura docet. Men quæ suggestio fundit?
Hoc musto, o Iudæa solens errare, calebant
Qui cunctas didicere breui sub tempore linguas,
Hic, etymologia, tuus confunditur ordo,
Infans dum fatur, nomen tibi tollitur istud;
Ne dubites asinam stolidum increpuisse Balaam,
Huc ades, hoc opus est celebrandum laude perenni.
[Annotata]
a Pipate præcipue de gallinis dicitur.
b Imo Aurelianis, vt dictum supra & ad Vitam S. Sigeberti.
c Fritillus tabula est lusoria. Hic videtur Milo pro sono accipere.
CAPVT IV
Episcopatus Traiectensis S. Amandi.
[12]
His ita decursis, obeuntem missus ab alto
Angelus euexit celsi trans sidera cæli
Pontificem, cuius Sedem Treiectus habebat: [Constituitur Episcopus Traiectensis.]
Sumeret vt rectis meritorum præmia libris.
Quo a Rex comperto Sanctum accersiuit Amandum,
Plurima Pontificum conducens agmina secum,
Præsulis ad tanti solennia iungit honores.
Interea Sanctus sacra sublimis in arce
Ducitur ac trahitur, iam dicta in Sede locatur.
Obstat & indignum se tali clamitat actu.
Sed cum more suo lustraret luce venusta
Oppida, rura, casas, vicos, castella peragrans,
Triste nefas, qui debuerant agnoscere primi,
Ac verbum Domini plebi monstrare sequendum,
Ecclesiæ gradibus prælati rite Ministri;
Reiiciunt, [Obsistente sibi Clero,] spernunt, contemnunt, despiciuntque,
Postponunt, pelluntque probum per probra Patronū,
Quo sibi uil lucri, sed maxima damna tulere.
Puluis enim pedibus iustis excussus in illis
Accusator erit, [discedit] cum tempus venerit illud,
Præmia quo capient dextri, pœnasque sinistri.
[13]
Insula dicta nitet b Calolo de vertice Sancti
Scald iuxta & gyris curuo sinuamine flexis
Præbet secessum, [ad insulam Calloam:] nautis gratissimus amnis,
Quam Sanctus, dictis cum pulsus abiret ab oris,
Reperiens, sibimet tam mœsto in tempore credens
Sufficere, & mentis purum renouare vigorem
Secretus cupiens, aliquanto mansit in illa
Tempore, multiplices studuitque leuare labores.
Dum tamen ille pio frueretur cælitus actu,
Atque polum iugibus cuperet conscendere votis,
Alba velut geminis alis innixa columba;
Æqua repulsores non distulit vltio dictos
Pro meritis pulsare feros, [Traiectenses post eius abitum] ac digna rependens,
Qui voluere magis habilem quam reddere honorem.
Pressi multimodis vt possent scire flagellis,
Quam carus Christo fuerit, qui spretus abisset.
Plaga etenim cælo veniens, & terra resultans,
Proterit, inclinat rigida ceruice rebelles,
Euertitque domos, mores cecidisse ruina
Testatur sonitu labens & pondere grandi: [grauiter puniti,]
Ac viduatus ager segete & nudatus arista,
His meritum spinæ pungentis reddit acumen
Cum tribulis. Referunt commercia talia terræ,
Quæ tanto cultore carent, nec vescitur illis
Incola, ferre cibum quia matris in vbere tempsit.
[14]
Tu quoque plebs, libeat si cursim tangere prisca,
Antiquis damnis prolata hæc vulnera sentis.
Cladibus immensis non obstant mœnia firma,
Sed sternuntur humi ceu puluis flamine venti, [vrbe labefactata;]
Labunturque domi, quæ non custodia fulcit.
Nec mirum, compago ruat si turribus altis
Funditus euulsa, stabilis quam linquit Amandus,
Ecclesiæ nostræ defensio, celsa columna,
Tabificos contra fremitus protectio perstans.
Quo offenso, tibi mors; nobis saluatio venit
c Seruatio seruata tuo dum viueret; inde
Flebile ne funus seu mœstum corde dolorem
Sumeret extremas in te cernendo fauillas,
Transiit ad Dominum, nudam te in morte relinquens:
Qui tibi post nostrum miseratus misit Amandum,
Vt solem radiis operum fulgore micantem.
Sed tu lippa tuos oculos dum vertis ab illo,
Et densas repetis noctis horrore tenebras,
In manibusque lutum retines, dum lumina tergis,
Ac luci adscribis quod tu minus inde tueris,
Sic votis dimissa tuis in carcere cæco es.
Ni tamen huc redeas, [iis pœnitentiam inculcat Poëta,] & lumen amando requiras,
Quod tibi depellens, nobis miserando dedisti.
Non hinc probra tibi, nec iurgia reddimus vlla,
Illius reditu sed congaudemus ouantes.
Nunc nunc ergo tuam detergant carmina culpam,
Laudibus eiectum dignis reuocare memento.
Pœniteat te iam sceleris, [Laudem S. Amandi,] medicamina sunt hæc.
Ac si, vt credo, tuam placarunt vulnera noxam,
Et Sancti pietas crimen concessit enorme;
Astipulare meis, quia non sunt carmina, rhythmis.
Tu cantare vales, tu docta es plaudere versu:
Tu nosti lyrico chordas contingere plectro,
Tuque potens metrum centum reboare camœnis:
Retia ceu filis sic libros texere verbis.
Ast mihi vix tenuis decurrit ab ore susurrus:
Dum tamen alma tuis aptatur musa libellis.
Ne taceam laudare Deum, cum debitor extem,
Noster honore Dei claudatur, posco, d libellus.
Laus, decus, imperium, benedictio, gloria, palma, [& honorem Dei.]
Maiestas, & honor, veneratio, gratia, virtus:
Sit Patri & Genito cum Flamine viuificante,
Et nunc & semper dum secla futura manebunt:
Pro meritis Sanctum qui glorificauit Amandum
Clare comes, curam claustris concludito cannam.
Sat sitiens etenim potauit, tollito rorem,
Flebilis & ne iam rumpatur anhelitus, istinc
Fige gradum, digitos dum tendo, quiesce parumper. e
[Annotata]
a Rex Sigebertus, Dagoberto aliquot tum annis mortuo, vt supra ostensum.
b Hanc lectionem supra probauimus, vbi de Caloanis actum § 4.
c Colitur S. Seruatius 13 Maij: is imminente ab aliis barbaris Belgij vastitate obiit. ad quod hic alludit Poëta.
d MS. Elnon. labellis.
e
Addebatur. Explicit liber III, habet versus CCCCXXXVI. & iungebantur hæc capita libri IV.[Capitula libri IV.]
| 1 | Scripturus vates, quo fine Sanctus astra petiuerit, admodum contremiscit, suosque libellos quatuor Euangeliorum libris subdens, ad finem sancti Amandi suique operis & precetendit & carmine. |
| 2 | Qualiter Vasconibus verbum Dei prædicans Sanctus repulsus sit, & de mimilogo a dæmone arrepto. |
| 3 | De cæco ex aqua, in qua vit Dei manuslauit, illuminato. |
| 4 | De reditu ipsius in Gallias & cœnobio ædificato. |
| 5 | Quomodo pro eo quod municipium Nanto a Rege impetrauerit, Mummulus in insidias illi parauerit. |
| 6 | Quomodo carnificibus diuinitus cæcatis vir Dei mortem euaserit. |
| 7 | Conuersio laudis per energiam ad Sanctum. |
| 8 | De muliere cæca illuminata. |
| 9 | Allegorice eadem res repetitur. |
| 10 | De monacho pro inobedientia paralysi dissoluto & verbo Sancti sanato. |
| 11 | De obitu vel sepultura ipsius. |
| 12 | Laus loci & de eleuatione corporis ipsius. |
| 13 | Oratio auctoris huius operis. |
| 14 | Clausula finalis cum prece completur. |
LIBER QVARTVS.
Avctore Milone, ex MSS. Lib. IV.
CAPVT I
Vascones a S. Amando edocti. Cæcus illuminatus.
[1]
Hactenus eximios Sancti versatus in actus
Præsulis, &, quamquam pede claudo, currere quiui.
Sed nunc res metuenda nimis tractanda, nec vllis
Viribus euolitare facit, super astra petendum est:
Vt sermone sequar, quo non licet ire pedestrem.
Primi namque mei properant hac lege libelli,
Vt labor & meritum Sancti noscatur Amandi:
Quartus hic est nūc, qui in manibus cudendus habetur;
Quos Euangeliis subieci rite quaternis. [Poëma quadripartitum 4 Euangeliis comparatur.]
Mattheus effudit donatus munere primus
Carne Deum natum, qui Virginis vbera suxit.
Hic quoque dum nostræ penetrat præcordia mentis,
Scripsi hominem genitum, qui matris vbera linxit,
Perfectum, purum, iustum, dignum, immaculatum.
Excelsusque dehinc mandati famine Marcus,
Vox clamantis, ait, deserta per arua leonis
Insonuit, qui in morte oculis dormiuit apertis. [Marci 1. 3]
Huncque sequens, quantum valui, sub carmine dixi,
Quadrifidum verbum sanctum sparsisse per orbem.
Consurgensque dehinc quod signat nomine Lucas
Iura sacerdotij veteris sermonibus a infert,
Quo crucis, vt vitulus, Christus mactatur in ara.
Quo lecto, Sedem monstraui pontificalem,
Conscendisse virum, fuerat qui victima viua.
Flaminis & sacri quia gratia susa Ioanni est,
Euolat vt pennis aquilæ super æthera vectus,
Principium canit, atque ante omnia tempora Verbum.
Estque via simili me nunc properare necesse:
Instat enim memorare itiner, quo Sanctus Amandus
Iuerit ad Dominum, meritos sumpturus honores:
Viserit & requiem cælesti in culmine partam:
Quo me nulla leuat factorum penna bonorum.
Velle meos animos vrit; sed posse retentat.
Currere lingua cupit; stridet sed nescia fari.
Cordis in aure tamen si sibilus ille resultet,
Impleat & mentem, calamum quo tingo liquore,
Qui facit humanas asinam formare loquelas,
Indocilemque virum querulo confundere rhythmo;
Carmine succincto quæ restant gesta notabo.
[2]
Eia, age, Vacceiam late, mea Musa, vagantem,
Fidentem frenis, torquentem tela lacertis,
Pande, rogo, & vulgo vulgari voce notato:
Si demas mutesque apices, [Vascones] Wasconia fertur.
Quæ gens dura satis, variis incursibus instans,
Ictibus ac crebris hostilia tela rependens,
Extremis fuerat Francorum finibus hostis. [feros]
Sed nunc vulnificis substrata est pacifica armis,
Frenaque consilio tandem conducta salubri
Non laniat morsu, sed b pacis in oscula tractat.
Illis temporibus, quis Sanctus in orbis manebat,
Vt Gallis fuerat sæua feritate rebellis,
Sic erat & Christo, reliquum qui strauerat orbem:
Relligionis enim nudata decore iacebat
In noctis tenebris, nulla illustrata lucerna,
Horrendumque scelus, cui cuncta nocentia cedunt,
Quo gignente solent reliquæ concrescere pestes,
Cultū Christo habilem muta ad simulachra reflectens,
Idola credebat numen Deitatis habere. [idololatras]
Hos vbi vesanos errorum comperit actus
Præsul Amandus, ab his, quos Fratrum nomine dignos
Fecerat, [adit S. Amandus,] accensus, horum celeranter adiuit
Belliger insignis terras: vt prælia Christi
Bellaret, pariterque sui signacula Regis
Inuictus miles præfatis inderet aruis.
Vt si multiplices non posset iure cateruas
Vincere, [ac multos conuertit,] vel pulchram caperet per vulnera mortem:
Dumque ibi viuificis inferret spicula contis,
Et multos æquaret humo, falsamque deorum
Sterneret ad terram constanter relligionem;
Vnus iners, facilis, male lubricus, atque superbus,
Turpis & impurus scurrilia probra susurrans, [obsistente mimo,]
Quem merito vulgus vocitat cognomine mimum,
Obstitit infelix stolido bacchante cachinno.
Sed mox arreptus miser atro dæmone, plenus
Quo fuerat pridem, [mox a dæmone obsesso] cum vitæ risit alumnum,
Ipse suis manibus male sano membra furore
Discerpit, scindit, disrumpit, diripit, vrit,
Anteque quam patulos Erebi transcurrat hiatus,
Dat certum indicium, duce quo deductus abiret.
Ore vno stupeas millenas currere linguas.
Tandem distortus vacuatus & hospite & hoste, [& extincto.]
Qui ingratus rediens animam violenter abegit,
Abducensque facit secum penetrare gehennam.
Qui fuit incentor culpæ, fit tortor in igne.
Et quia sunt non læta satis quæ scribimus, hinc iam
Tristibus omissis ad dulcia pergat arundo.
[3]
Ergo vbi gens sancto vacuata decore relicta est
Antiquis tenebris, voluit quia spernere lumen
Transmissum sibimet, quam se substernere luci:
Lucifer ille nitens, [Aqua, qua Sancti lotæ manus,] cum iam repedaret ab illis,
Peruenit quamdam tandem lassatus ad vrbem,
Cuius honorificis excepit Episcopus illum
Obsequiis, meritoque colens reuerenter honore,
In manibus sacris latices perfudit, & ipsos
Custodem monuit clausis inferre sacellis.
Antistes namque is sat fidens extitit, illis
Optatam inualidis præberi posse medelam.
Spes neque tam firmos animos certissima lusit.
Tempore quo quidam residebat ad ostia templi
Mendicus, rebus pauper, sed lumine frontis
Pauperior, quem hac affatur voce Sacerdos:
O homo, si fidei retines in pectore lucem,
Ablue aqua clausos oculos, [cæcus] qua Sanctus Amandus
Abluit ille manus: hoc spondeo te renouandum
Vnguine, lux rediens cæcis infufa fenestris
Monstrabit, Sancti quantum benedictio digna est:
Nec vacuus credens fidei virtute redibis.
Hæc promissa, carens mox pauper lumine, credens
Sumpsit aquas, faciemque lauit, [illuminatur.] medicina lauacro
Est comitata pio. O rerum conuersio! Cæci
Dum splendent oculi, fera mortis imago repulsa est.
Dic, rogo, quisquis ades, quanta virtute Beatum
Hunc fulsisse putas, cum præsens corpore adesset,
Ac prece quam celerem quiuisse referre medelam,
Cuius lympha manus lucis largitur honorem?
Cede loco, medice, trito cum puluere, quid stas?
Puluere enim cæcari oculos res notior extat.
Hæc si credis, aquæ superant collyria cuncta,
Quam mundæ sordes. O quam purgatio pura!
Quam doctus medicus, quo cuncta obscura refulgent,
De cuius digitis stillant medicamina pulchris!
Talia signa sui produnt vestigia Regis.
Quod sequitur, perpes hinc Christo gloria summo,
Dignus honor Iusto. quo non pretiosior alter
Ad cæli regnum sociorum ex agmine venit.
Obuius ornata dum sponso lampade pergit,
Manat oliuiferis mox igneus ardor ab vlnis,
Accendens propria reliquorum de face tædas,
Fulserit & quanto demonstrant facta decore.
[Annotata]
a Codex Elnon. effert.
b Vasconiam, æuo Milonis Regibus Aquitaniæ subiectam, explicat Petrus de Maria sub finem libri I & initium sequentis Historiæ Bearniæ.
CAPVT II
Monasteria a S. Amando extructa. Periculum mortis cælitus depulsum.
[4]
Dvmque iter inceptum variis virtutibus iret,
Francorum ad regnum felici tramite venit,
Elegitque locum, quo verbum spargeret aptum,
In quo, deuota Fratrum comitante cohorte,
Qui varias Christi tulerant pro nomine pœnas,
Sacra monasterij construxit claustra nouelli. [Monasterium extruitur:]
Felix illa fuit sub tanto schola magistro,
De qua multiplices procedunt iure Sophistæ,
Pontificum numerosa cohors, doctique Patroni
Ecclesiæ, verbis puri, gestisque nitentes.
Gallia, iam rediit Sanctus, lætare, benignum est,
Sparge alacri flores, tibimet saluatio venit.
Hac etenim non parte cadis, qua turris olympo
Contra sanguineas acies & bella Damasci
Forte tulit caput, vltra & sidera constitit ipsa.
Nam si perualidæ Oceani de parte procellæ
Irruerint, nullo quibunt transcendere pacto,
Passibus egregiis qua gressum fixit Amandus:
Si tamen egregij secteris iussa Magistri.
Est neque, quod timeas feruenti in turbine, freta
Hoc ductore tuo, qui non debellat iniquos
Armis, sed meritis hinc vsque ad sidera notis.
[5]
Tempore quo Princeps regnū Hildericus agebat,
Inuasasque graui bello tractabat habenas,
Dum fremerent reliquæ Martis certamine gentes,
Et gladij gladios, vmbones redderet vmbo; [item aliud, concedente Hilderico Rege,]
Ac frater fratrem, genitus premeret genitorem,
Sæuaque vastaret populos populatio multos,
Tempestate graui totum grassante per orbem;
Non turbo hic tenuit, Iustique ligamine vinxit
Brachia, nec tanta rerum vertigine victus,
Liquit opus cœptum, lucris fidelibus ardens.
Sed Regem petiit iam dictum cernuus ille,
Quatenus illi aliquem præberet iure locellum.
Sacra monasterij strueret quo cœpta venusti;
Quem mox vt petiit Princeps dedit; inde repente
Talibus in rebus quoniam fuit impiger ille
Ecclesiæ iecit fundamina more sagaci.
Dumque ibidem cœptis perstaret Iustus in illis, [impediente Mummulo Episcopo;]
Mummulus inuidiæ facibus flammatus acerbis,
Vrbs Ozidinsis cuius subiecta, sedile
Ornabat celsum variorum gramine florum.
Indignans grauiter Sanctum impetrasse locellum,
Euomuit furiis conceptum mente venenum,
Direxitque suos stimulante furore ministros
Audaces animis atque armis amplius auctos:
Illi acuens gladios, qui pacis lator in omni
Orbe fuit, superi qui prompsit pascua regni.
Hunc, [in quem inuehitur Poëta.] inimice ferox, cur tali fraude repugnans
Persequeris, carumque Deo insectaris alumnum?
Audieras, tibi quæ scansurus ad astra magister
Pacificus dederit seruandæ fœdera pacis:
Cur pignus hoc, dum meditaris inania, scindis?
Cur te tanta tenet sceleris scelerata cupido?
Nonne decens fuerat sudores tergere tantos,
Ac commune bonum sociali ornare labore?
Quid facient alij, dum quæris Episcope bella,
Ac humana tuum si non natura reatum
Comprimit, ordo, gradus, neque te dilectio frænat?
Suspice, fulminei venient de nubibus imbres,
Placabitque tuos cælestis turbo furores.
Angelicas acies, armatas, auxiliantes,
Ferre videbis opem signis victricibus amplam.
Ferre necem telis cui nunc minitaris iniquis.
Carnifices quoque pulso loquens, qui iussa vole bant
Patrare, [eiusq; ministros,] & sceleris pariter consortia ferre:
Quos aliena reos adduxit missio noxæ,
Qui callente dolo se fallere posse putantes
Illum, plenus erat qui puri fluminis haustu.
Fingebant falso fallaces famine falsa,
Aptaque rura satis se Sancto ostendere posse:
Si comitetur eos caussa studioque tuendi.
Callidus & quamquam miles simulauerit ore, [fraudulentos,]
Finxerit & tanto mendacia dicta Prophetæ,
Quem monstrante Deo nil clausum, nilque latebat
Occultum fibris, nil tectum pectoris antris.
Auribus in cuius sic mens vt lingua sonabat;
Non tamen iniustis scelerum latoribus ipse
Obstitit, aut sæuis monstrauit terga ministris.
Tanta nec inuictos animos formido pererrans
Dispulit, aut stabilem liquit constantia mentem:
Martyrij iugiter quoniam feruebat amore. [martyriū illaturos S. Amando,]
Et quamquam dederit nunc temporis optio votum
Martyris, emerito non est fraudatus honore.
Hinc superis magis est laudanda potentia Christi,
Quod dedit huic palmam gratis sine vulnere mortis.
[6]
Iamque supercilium montis pia victima adiuit,
Percussorque ferus, ceu quondam sanctus Isaac,
Vtque maligna manus nimium crudelis Iesum
Quando furore calens, [in montem abducto,] ad montis culmina nostræ
Auctorem vitæ petraxit præcipitandum,
Si tunc posse, velut furibundum velle, habuisset.
Haud secus hic Iustus, cum staret mitis, vt agnus,
Subuacuis pietate lupis, mox cælitus atræ
Collectæ nubes oculos clausere malorum,
Nec phœbea patet digno satis ordine lampas:
His retrahit iubar & radios conuertit in vmbras, [sed cælesti miraculo seruato.]
Qui rutilo spoliare student splendore lucernam,
Lucida diffugiunt oculis, nox ingruit ampla:
Tempestasque ruit commixto grandine grandis.
Ergo solo strati culpam iustumque fatentur
Supplicium, veniam rogitant: curuatur adorans
In terram Iustus, pietatis amore repletus:
Ac membra herbigeris prosternit in aggere glebis;
Nec prius absistit studio votoque precandi,
Donec ætherei se submisore furores,
Nimborum tonitrusque etiam cessere fragores.
Dumque serena illis se reddunt æthra ministris,
Noscunt quam merito sit Sanctus honore verendus.
Ite domum missi, factumque referte Patrono,
Carnifices alios ne post vos mittat Amando.
[7]
O nimium dilecte Deo, cui militat æther,
Cuius in auxilie cælestis machina frendens
Bella parat, lumen retrahit, letumque minatur.
Pro lituis tonitrus, pro telis igneus imber,
Pro parmis quassans immurmurat arduus axis.
Quid mirum est seruisse tuis terrestria iussis,
Quando elementa simul quatiuntur, feruet Olympus,
Cum tibi, fida tuis spes, mors iniusta paratur.
Et quamquam sint magna satis, quæ gesserit ante,
Plus tamen ista nitent, quæ cæli ex arce refulgent.
Pulcher vbique, polo, terra, pontoque coruscans,
Respice diffusos iam iam miserendo fideles;
Hisque iugem precibus sacris deposce salutem;
Quatenus inuictas retinentes pectore vires,
Nec mala nos frangant, nec mentem prospera raptēt.
CAPVT III
Cæcitate & paralysi puniti, sanantur ope S. Amandi.
[8]
Instat iter, iam iamque sequentia gesta retorquent
Carminis excursum, canitur res digna relatu.
Mentio namque viri venerandis laudibus apta est,
Namque Euangelium populo dum prædicat omni,
Nescius incepti curam laxare laboris,
Lassatosque artus modica reparare quiete, [Apud Bellouacenses]
Perlustrans pagi confinia Bellouacensis;
a Rossontus locus est, quo Sanctus venit anhelus
Qua modicus ripis refluit, sed massus opimis b
Vbere frumenti copiosi & munere Bacchi:
Nec procul a tractu, quem cursus complet c Oronnæ.
Hic fuerat mulier geminis viduata lucernis:
Fronte suboscura noctis simulatio vera, [mulier auguriis idololatricis dedita,]
Haud breuibus spatiis densa caligine durans.
Cuius nempe modum dum Iustus cominus instans
Scrutatur, didicit caussas tempusque negatæ
Lucis, & auguriis iustas quæsisse tenebras,
Frondicomæque Deæ se deseruisse renarrans.
Ducit eam rigidis ramorum flexibus arbor,
Quo caput extulerat peruersa fruge colonis
Noxia lætiferum gignens radice venenum,
Rustica plebs prisco quam consecrauerat hosti.
Fudit & vt mulier plangens lacrymansque querelas,
Reddidit his Sanctus miseranti pectore voces:
Non miranda refers, mulier cæcata reatu
Cum proprio plangis discrimina crimine creta. [fit cæca:]
Magna sed admiror quam sit clementia Christi,
Cuius larga nimis te iam patientia portat,
Cuius ad offensam proprio famulabilis hosti
Emeritum retines damnum iustumque pudorem.
At tibi si superest amissæ cura salutis
Assensum nostris iam nunc præbete loquelis.
Ocyus audacter Dea quo stat pestifera, ito,
Spe stabili confirma animum, dextramque bipenni,
Arbor vt ad terras iam proruat acta securi, [sublata superstitione,]
Quam veneraris: enim citius promitto futurum
Credula si fueris, felicia vota reportans,
Quod capies celerem membrorū animæque medelam.
Nec mora dum properat mulier ducente puella,
Arboream truncare Deam, frondensque cacumen
Relligione carens succisum tradere flammis;
Perspiciens Sanctus fidei venerabile lumen
Interius fulgere, [Crucis signo illuminatur,] Crucis celebrabile signum
In frontis medio gemina inter tempora sculpsit.
Mox quoque conspicuus delatus cælitus ignis
Splenduit, & clausæ patuere in fronte fenestræ.
Sic veneranda manus iubar infert, atque relinquit
Nox oculos, exulque dies illuminat orbes,
Ac mediis tenebris aurora crepuscula fundens,
Miratur radios frons illustrata serenos,
Quam tamen instructam veteres contemnere culpas,
Noxia quis pridem creuerunt vulnera in illa,
Incolumem linquens, reliquos visurus amicos,
Dimisit Sanctus, tanti largitor honoris.
[9]
Historiæ manifesta fides, sed mysticus illi
Intellectus inest siluis vmbratus opacis,
Quem tentabo loquens festino pangere versu:
Vt resonans antiqua nouo symphonia flatu
Impleat arentes supero spiramine versus.
Arbor prisca fuit, [uti Euæ culpa] qua vitam perdidit Eua,
Nomen habens vitæ, si culpis abstinuisset.
Pro dolor! anguino nimium decepta suasu
In letum lapsa est, vetitum dum sumpsit edendum,
Ad certum per lucra ruens male credula damnum.
Sed Crucis in ligno Vita moriente, [Cruce Christi sublata est.] piati
Sunt scelerum morbi, & vetiti transgressio pomi.
Aspicis antiquam præsenti in stipite formam,
Auguriis mulier cui dum famulatur ineptis,
Scire futura volens, & iam præsentia perdit,
Ac meritas cæcata capit pro luce tenebras.
Sed Sanctus veniens errores dispulit atros,
Arboris & docuit flexus succidere ferro,
De quo magnificus cecinit Baptista Ioannes,
Arboris eximiam radici instare securim
Fulgenti nocuos quæ truncat acumine succos,
Et reparat celerem pia per collyria visum,
Vnguifer & medicus sic lumina reddit Amandus,
[10]
Hocque quod accumulans laudum præconia Iustus,
Magnificis gestis compleuit, rite canamus.
In grege multiplici Domini quem fecit alumnus
Diuium portare iugum, seruire Tonanti,
Vnus erat reliquis prælatus honore cateruis,
Vt victum sociis & congrua cuncta pararet: [Monachus inobediens,]
Qui dum monte tumens iussis parere Magistri
Despicit & vinum plaustris portantibus vtens
Ad Fratres deferre suos, Sanctoque negare,
Quod sibimet deessent quæsita vehicula, pergit;
Sternitur infelix subiti discrimine morbi,
Et fera paralysis vastans crudeliter artus
Occupat, [punitur paralysi:] & laxis in membris regnat habenis;
Elataque nimis sumptos ceruice rigores
Ocyus excutiens herbis flaccentibus æquat:
Ac miserum corpus letali clade grauatum
Pestis acerba feris stringit hinc inde catenis.
Sanguinis arebant siccato flumine venæ,
Languida & attractis marcebant brachia neruis:
Ac tenuem statum de nare frequentius efflans,
Singultus miseros mutus sermone iterabat.
Iam quoque progrediens animæ calor ostia vitæ
Transibat; sed adhuc medicus viuebat Amandus,
Cuius erat meritis ægro tribuenda medela.
Is monasterio Fratrum famulante cohorte,
Nauigio deductus erat, cum rite peractis
Officiis, mensis resideret Sanctus, edendis
Esuriens epulis, dapibus sed pastus olympi.
Discipulique Pater noscens miserabile vulnus,
Leniter arridens miseranti pectore fatur:
Magna quidem patitur, sed adhuc potiora meretur,
Hunc quoniam nobis iactantia vana rebellem
Contemptusque facit, nimium quis deditus extat.
Dixit & electum Fratrum de plebe benigna
Presbyterum, optatæ gerulum iubet esse medelæ,
Parte data panis, [misso pane & calice] calicis quoque pocula læti,
Vade, ait, & monacho fer hæc mandata iacenti.
Hauriat vt calicem cum missi fragmine panis,
Crastina cumque dies nocturnas sparserit vmbras,
Et sol flammicomus puro rutilauerit ortu,
Visurusque illum celeri properauero gressu;
Excussus propriis pulso languore grabatis,
Incolumis surgat solidatis, impero, neruis,
Obuius ac sano procedat corpore nobis.
Quid sermone morer, cum non medicina moretur? [imperio S. Amandi]
Missa etenim monacho Patris benedictio vitam
Reddidit, & vires medico mandante recepit.
Hinc celer exiliit summo conamine (tellus
Iam prope functa, [sanatus;] suis enisa adstare columnis)
Nec cunctatus iter iussum properare viator,
Aduentante viro procedens obuius almo
Occurrit sanus, gratesque rependit opimas:
Linguaque percusso dum format verba palato,
Insonuit sermo clara de fauce loquentis,
Surrexisse dehinc vita remeante cadauer.
Admirans Fratrum cecinit cum laude caterua.
Qui tamen admonitus mores mutare proteruos
Sospes cum venia sociis mirantibus iuit. [emendatur.]
Materiæ locus est triplicatum texere funem,
Pagina sed multo versu completa redundat.
Nec capit vlterius finalis clausula libri,
Pluribus & quamquam studuissem pangere verbis
Gesta viri, quiuisse tamen non cuncta notare
Confiteor: nec enim tam parua peregit, vt vllis
Dicere sufficiam scriptis aut promere metris;
Quod fidei donum, meritum moresque benigni,
Quanta per ægrotos curatio, gratia quanta,
Virtus, bella, labor, patientia, palma, triumphus.
[Annotata]
a Ita MS Elnon. alterum habet Rossomtus. at Ressontum, seu Ressonum, posteris dici supra notauimus.
b Margini alterius MS. adscriptum erat, fluuiolus.
c Imo, Arondæ, vt supra adnotatum.
CAPVT IV
S. Amandi mors, sepultura. Eleuatio corporis. Epilogus.
[11]
Hactenus ad finem celerans oratio ducta es
Tramite difficili, sed nunc per deuia cœptum
Flectis iter, tumidis & te conuertis habenis:
Forsan ob hoc, subtriste aliquid quia gesta loquuntur,
Pro a dolor! est rutilo comptum fulgore beatum,
Egregios cuius mores descripsimus vsque huc, [Moritur S. Amandus:]
Qualiter ad vitam per mortis limen eundo
Transierit, superi ponendus in ætheris aula,
Diffugere, & finem lacrymoso pangere cantu,
Calcetenus ductum metuens concludere textum.
Si refugis functum, vel dic per secula viuit:
Viuit enim angelicis sociatus rite cateruis.
Tristitiam liquit moriens, planctumque per arua:
Lætitiam fecit cælestibus arcibus amplam:
Terra tenet terram, concrescit puluere puluis,
Mortuus in tumulo recubans perdona coruscat. [sepelitur]
Ast speciosa choris anima est coniuncta supernis.
[12]
Nempe monasteriis per rura per oppida sparsis
Celsior & melior sese structura leuauit
Helnonis nostri. Locus est de flumine dictus,
Quod recipit largo que sinu Scarb purior effert: [Elnone:]
Qui fonte ex gemino Iordanis more meantes,
Dulcia commixtis coniungunt basia labris.
Quo tumulum retinet Sanctus virtutibus auctum.
Qui locus immenso decoratus honore nitescit,
Pax ibidem, pietas, bonitas, concordia pollet,
Spesque , fides, fraternus amor, dilectio summa.
Omne bonum retinens, ad cœli culmina tendit:
Omne malum vitans, discrimina noxia pellit.
Nulla pericla pauens, [claret miraculis:] vbi debilis omnis & æger
Vota petita, fide in medium currente, reportat.
O locus o felix secundo germine cespes!
Cunctis macte bonis æterna in secula salue.
Veste, oue, messe, boue, alite, melle, ape, flumine, pisce,
Glande, sue, flore, fronde, imbre, gramine, vite,
Omnibus his polles tali moderante colono.
Omnibus his retines hoc fœcundate Patrono.
Flumina dant pisces, segetes terrestria soluunt:
Escis nempe cares nullis, quia fruge redundas.
Incola namque famem non ore sed auribus haurit.
Rem canimus miram, quæ credula corda requirit,
Viuere post mortem poteris hac scire Beatum.
b Curricula annorum centum vergente recursu
Transierant, numerus pariter partitus & idem,
Transiit ætheream quo vir venerandus ad aulam,
Cum corpus tumuli disiecta mole leuatum
Incolume inuentum est, [e corpore post 150 annos leuato sanguis fluit.] & dens sublatus ab ore
Fudit sanguineas vt viuo e corpore guttas.
Abneget hoc facile est, quisquis de corpore Iesu,
In cruce confixi percusso militis hasta,
Non credit manasse sacras cum sanguine lymphas.
Si quæris testes, fidei virtute vacillans,
Huc venias, moneo; aspicies diuersa virorum
Agmina multiplicesque senes ætate verendos:
Vas quoque susceptos poterit monstrare cruores.
[13]
O genitor, pastor, doctor, nutritor, amator!
Quo locus iste nitet tantorum diues honorum,
Quem cæli regnum veneranda pace receptum
Exaltat, [Poëta implorat patrociniam S. Amandi] decorat, collaudat, honorat, adornat:
Intercede piis veniæ commercia seruis,
Ac largire tuis consortia lucis alumnis.
Cumque Deus veniens cunctum concusserit orbem,
Cum tremulam terram velox exusserit ignis,
Et sol detracta ceu saccus luce carebit,
Lunarisque globus furuo claudetur amictu,
Sulphur, pix, horror, tortor, tormenta, caminus
Affuerint, Iudexque sedens iustissimus illic,
Sanctorumque cohors ornata sedilia habebit,
Inter & hos Proceres cum celsum iure tribunal
Consulibus iunctis consederis arbiter orbis,
Iudicium & iustum libris pandetur apertis, [in Iudicio extremo,]
Eheu quid faciam tunc? me quis Sanctus ab ira
Conteget instanti? quæ me defensio tantis
Cladibus eripiet? cuius sub tegmine montis
Abscondendus ero, flammis ne exurar acerbis?
Quod me tunc operis iusti velamen opertum
Eximet & tanti secernet ab igne camini?
Oro, tui tunc, sancte Pater, miserere poëtæ,
Dextris atque tuum turmis coniunge Milonem.
Extremum sat erit vel commeruisse locellum.
Est etiam mihimet fiducia magna misello,
Hoc opere horrendos extingui posse furores,
Schemate quod vili scriptum est sed vate fideli.
Paruus honor carmen stolidum est, sed grandia amoris
Sunt mihi vota tuis in laudibus, optime Pastor.
Et si respicias animi præcordia nostri.
In his quam fuerit nobis deuota voluntas,
Non damnanda aderit, velut æstimo, parua facultas.
Orbis honor, nostrumque decus, Pater alme, valeto,
Ante tuum tumulum iugiter recinemus, Aueto,
Tu dignus salue, nobis præbeto valere.
[14]
En opus, alme Deus, hominum Sator atque Redemptor,
Ad laudem obtulimus præclari Præsulis istud,
Acceptumque tuis vt sit conspectibus oro.
Omnis in ecclesiam mundus sua munera defert, [& poëma Deo offert.]
Ille nitet sensu velut auro, munus & alter
Argenti eloquio portans candescit honesto,
Cantorumque chorus vocali concinit ære,
Fertur ab hoc coccus gemino bis tinctus amore,
Offert & tortam carnis maceratio byssum,
Lignum incorruptum hic corpus gerit immaculatum,
Actibus ille piis ceu pulchro splendet oliuo,
Perfususque bono vt thymiamate fragrat odore.
Ast ego munificis commixtis cœtibus assum
Pauper, egenus, inops, trepidans, confusus, & angens:
Qui fero nil placitum, quod in aram ponere fas sit.
Pellis ob hoc mihi rubra genas verecundia pingit.
Hoc carmen textum caprinis offero pilis,
Meque simul hircum pro crimine mortificandum.
Sed qui pro minimo viduam quadrante beasti,
Munera quæ soluo placato suscipe vultu,
Et tua laus nostro perduret in ore per æuum,
Qui solium regnumque tenes per secla supernum.
Care, meum completur iter, requiesce, viator. c
[Annotata]
a MS. Elnonense, pudor.
b Hanc eleuationem contigisse annis 123 post obitum eius diximus § 15.
c Addebatur: Explicit Vita B. Amandi Confessoris Christi, de prosa oratione in Heroicum carmen metrico stylo transfusa, habens libellos IV, in quibus continentur versus MDCCCXVII.
VERSICVLI WLFAII
in confirmatione operis.
Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio (S.)
a
Carmina sidereos merito scandentia campos,
Vt vigeant nostro, Milo, fauore petis.
Quorum vis tanta est, talique refulget honore, [Carmen Milonis probant]
Vt nequeant nostro dicier eloquio.
Aurea materies argento cingitur albo,
Ornat & eloquium lucida massa suum.
Non opus vt nostri decorentur famine verbi.
Eius honore vigent, cuius amore nitent.
Hæc Archipræsul toto notissimus orbe
b Hingmarus verbis sustulit eximiis. [Episcopi]
Hæc Pater & Dominus Cameracæ gloria plebis
c Teudricus tali laude beauit ouans: [Hincmarus Remensis,]
Carmina dulcisono nimium currentia plector,
Digna manete polo, macta valete Deo.
Præbuit his stipulam præclarus Episcopus d Emmo, [Teudericus Camerac.]
Affigens digitis pulchra elementa suis.
Hæc Pater & Pastor Clero gratissimus omni
Mitis e Adalardus extulit ore pro. [Emmo Nouiom.]
Hæc tuus hæcque meus f Haiminus iure magister,
Quo duce firmauit deuia nemo petit. [Adalardus Abb.]
Corpore præmodicus, sed mentis acumine magnus,
g Teudingus dextram præbuit ipse suam,
Quæ domus, oro, ruat tantis suffulta columnis, [Haiminus,]
Flumina nulla pauet, flamina nulla timet.
Sed tamen vt numerus septenus sit perfectus, [Teudingus, VVlfaius.]
Septima sum tecto, Milo, columna tuo.
Sunt equidem nostro tua carmina digna Patrono,
Iudicio nostro, cuius honore micant.
Virgilij pulchro suras iam cinge cothurno;
Sed supera falsum vera canendo virum.
[Annotata]
a VVlfaius monachus, aliis Wlfagus, condiscipulus ante Milonis sub Haimino. Subsecutis mox temporibus fuisse aliquem Vulfadum Abbatem monasterij Resbacensis tradit Claudius Robertus agens de eo monasterio: ac alium Vulphadum, seu Vulphandum, Archiepiscopum Bituricensem proferunt idem Robertus & Ioannes Chenu: quos ab hoc diuersos arbitramur.
b Hincmarus Archiepiscopus Remensis sedit ab anno 835 ad 882.
c B. Theudericus Episcopus Cameracensis ab anno 832 ad 863. Agemus de eo V. Augusti.
d Emmo, vel Immo, Episcopus Nouiomensis, interfectus a Normannis anno 859 aut sequenti.
e Varij eo tempore fuerunt Adalardi Abbates. Temporibus Lotharij Imperatoris deuenit Abbatia S. Vedasti, in manus Adalardi Comitis. & quidem anno 852 sub eius potestate cœnobitæ erant, vti dictum supra in historia miraculorum S. Vedasti. Præerat & Comes Adalardus, cœnobio S. Quintini, regni Caroli Calui 13, apud Heremæum. Alius fuit Adalardus Abbas monasterij S. Bertini apud Sithiuenses, in monasterio Elnonensi mortuus anno 864. De eo agit Iperius in Chronico Bertiniano MS. capitulo 13, 14 & 15. Eodem tempore Elnonensibus præfuisse Adalardum Abbatem, ac decessisse an. 864 scribit Ioannes Cognatus, lib. 2 historiæ Tornacensis ex Chronico Elnonensi, vt, nisi per errorem aliquibus tabulis sit intrusus, suspicemur eumdem esse. Paullo his antiquiores fuere, S. Adalardus Corbeiæ Francicæ Abbas, cuius Vitam dedemus 2 Ianu. eiusq; discipulus Adalardus, Corbeiæ Saxonicæ primus Abbas.
[]
f Haiminus discipulus Alcuini, monachus Vedastinus, cuius calamo dedimus supra descripta miracula S. Vedasti: vbi diximus obiisse anno 843.
g In antiquo Chronici Blandiniensis fragmento infra de eo agitur, & traditur, anno 850 Teutingus ordinatus VIII Idus Martij.
DE TRANSLATIONE CORPORIS S. AMANDI, EIVSQVE ORDINATIONE, ET DEDICATIONE TEMPLI,
Sermo Milonis monachi Elnonensis.
Ex III codicibus MSS.
Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio (S.)
BHL Number: 0342
Avctore Milone, ex MSS.
[1] Diem hodiernum sacrosanctæ festiuitatis solenni deuotione religiosorum conuentui celebrabilem ipse reuoluti temporis cursus indicit. Et quoniam plurimi in hac plebe huius penitus expertes adhuc extant rationis, [Diem solenniorem reddunt Acta cognita,] non otiosum duximus, eis notitiam tantæ ac tam gratæ pandere celebritatis. Dignum igitur, imo necessarium credimus, vt, qui ista celebrant, & quare celebrent ignorant, cognitionem huius rei capiant, & qui hacte nus minus nota festiuo studio honorabant, glorosius ac rectius iam nota excolere atque venerari discant. Quia ergo Vitæ ter beati ac Deo dilecti Confessoris Christi Amandi a libellus satis plene sufficienterque disseruisse cognoscitur, qualis quantusque isdem, dum adhuc mortalitatis istius ærumnis teneretur, extiterit, qualibusque inter b caligosos huius seculi anfractus virtutum signis claruerit, nec non & quam immenso miraculorum iubare terrarum tractus tam prope quam longe sitos illustrauerit, atque de tenebrosa huius seculi Ægypto, columna legis diuinæque gratiæ protectione præeunte, per varias piorum profectuum mansiones ad terram repromissionis, per quam patria viuentium figuratur, qualique fine migrauerit. His interim posthabitis ad indaganda aliqua de multis Diuinorum operum magnalibus, quæ circa ipsum eiusque corpusculum post eius obitum Diuina clementia præstiterit, quamquam impolitum, dirigamus sermonis officium. Ergo ea, quæ referimus, a Patribus fideliter referentibus audiuimus, [a Patribus accepta.] quorum fidem omnipotenti Deo committimus, apud quem etiam peracta quasi instantia & pro præsentibus haberi futura credimus: cui mendacium, quia ex malo est, displicere cognoscimus. Non enim beati viri merita, vt clara hominibus appareant, mendaciis egent adstrui; sed ampliora, quam explicari verbis queant, remota omni ambiguitate debent credi. Sed quia de his non pro sui, quod impossibile est, dignitate; sed pro nostri paupertate ingenioli aliquid præloquendo tetigimus, nunc, Diuina nos præeunte clementia, propositum nobis iter carpamus.
[2] Anno igitur Incarnationis Dominicæ c DCLXI, qua Conditor & Redemptor mundanos miseratus errores humanæ dignatus est vniri naturȩ, Deo bonisque cunctis amabilis Amandus, [S. Amandus] post multa bonorū actuum insignia, ad cæli aulam perenniter cum Christo, cui deuote seruiuit, regnaturus ascendit. Nec immerito ei introëunti cælestia patuere palatia, pro quibus ipse in terris positus voce cantauerat indefessa, Quam amabilia sunt, inquiens, Domine virtutum, tabernacula tua: concupiscit & deficit in iis anima mea. Requieuit vero anno ætatis suæ d nonagesimo, mense Februarij, febris tactus incommodo, die quoque e Dominica: cui mors via ad patriam, ac præsentis vitæ exitus, sequentis ac numquam finiendæ factus est introitus. Ad quam multiplicibus huius mundi ærumnis absolutus, sui Domini obtutibus, plenis oleo lampadibus, virtutum scilicet piarum fertilitate, meruit apparere coruscus. Sepultus sane est debito fidelium honore in cœnobio a se ædificato, cui ex nomine fluuioli ibi decurrentis Helnonis vocabulum hæsit: [Elnone sepultus] quem videlicet locum quondam ipsi viro Dei Francorum Princeps Dagobertus, siluestri f coma non indignum, prona animi contulit deuotione, rata g legum sanctione stabilitum. Cuius licet crebra plurimorum opinione didicerit sanctitatem, amplius tamen, vt in libello Vitæ eius legitur, eamdem isdem Princeps in filij sui Sigiberti contra naturam mirabili propter infantiam locutione, sub sua præsentia Christo Sanctum suum mirificante, meruit cognoscere manifestam. Prædicto igitur in loco, quia amplius ipsum ceteris a se constructis diligendo excoluit, etiam corpusculum ipsius discipulorum suorum obsequio tumulum sumpsit: sicut etiam h testamento terribili scripto pro hac re, quod in archiuo nostri monasterij hactenus seruatur, decreuit. Non tamen in ipsa, qua nunc requiescit, positus est basilica, sed in altera, quæ adhuc superest Principis Apostolorum Petri nomine dedicata. [in ecclesia S. Petri.] Quæ quoniam pro sui paruitate tanti Præsulis tumulo visa fuit incongrua, atque etiam secundo sexui propter monachorum habitacula inaccessa; frequenti religiosorum virorum conuentui visum est, aliam magnitudine præstantem debere ædificari, quæ & vtrique sexui ac confluenti illo sufficeret multitudini populari. Completo itaque Deo deuotorum sumptu opere illius ædificij, tempus aderat quo illo deberet transferri.
[3] Illis igitur diebus supererat adhuc humanis rebus venerandus Christi Confessor mirabiliumque operum patrator i Eligius, qui beatissimo Pontifici Amando dum ad viueret, fuerat familiarissimus, ac sanctitatis ipsius non ignatus. Hic itaque ad dedicationem nouæ Ecclesiæ atque ad transferendas in illam sacri corporis Reliquias, ab vrbe Nouiomagensi venerat, plurima quippe in suæ diœcesis sollicitudine sagacitatis industria pollebat. Vbi vero tumulo sacro remouit cooperculum, [Corpus post 16 annos incorruptum,] reperit insperatum diuinæ virtutis miraculum, corpusculum videlicet sancti Patris, vt ibi ante sedecim annos positum fuerat incorruptum. Tunc demum tam inopinati stupefactus nouitate miraculi, gratias egit summæ Diuinitati, quia sanctitas, quæ in viuente claruerat, in mortuo non latebat. Ne cui forte hoc pro sui magnitudine prodigium videatur incredibile, non desunt adhuc qui mirabilius aliquid in ipsius sancti viri sacratissimo corpore nostra iam ætate miraculum se confirmant vidisse, quod etiam in k altero de eleuatione incorrupti cadaueris eius sermone habito, qui voluerit nostra qualiacumque sint legere, poterit cognoscere. Si enim aromata pigmentariorum arte confecta, humana nequaquam post mortem sinunt putrescere cadauera, multo magis credi decet tanti Patroni merita mirabilium operum indiciis declarata, seruare potuisse membra, vascula videlicet sua, in quibus habitauerant, incontaminata. [transfertur in nouam Ecclesiam tum dedicatam,] Deportatum itaque beati Pontificis Amandi corpusculum sibi præparatæ, eademque die dedicatæ, basilicæ intrauit habitaculum. Ibique vsque in sequentem diem famulantium est obsequio custoditum, donec completa a præfato Antistite Eligio Missarum solenni celebratione ingens spectaculum vniuersæ plebi præbuit ad has exequias congregatæ. Collocatum etenim in medio templi atrio coram altario corpus honorificum omnibus circumstantibus præbuit contemplandum, eiusdemque venerabilem vultum detectum cupientibus turbis monstrauit intuendum: paciferos insuper ipsius sancti pedes atque manus concessit osculari virtutum operatrices. Qualis quantusque ibi stupor gaudio mixtus fuerit, excellentia tam mirabilis facti prodit. Inenarrabile etenim tunc Christicolis populis inerat gaudium, cum gemini Sacerdotes Amandus atque Eligius ordine & merito inclyti, velut duo luminaria mundi, cælestia meritis & terrena complentes virtutum radiis, coram diuino altario positi, suffragia orationum suarum largirentur turbæ circumstanti. Vnus horum superata antiqui hostis tyrannide iam cum Christo, Rege scilicet suo, in cælesti gloria triumphans; alter inter varia huius mundi certamina pro eodem vt inuincibilis l agonitheta desudans. Vnus ex his vt emeritus miles iam sine labore præmia indefectiua recensens; alter contra numerosos huius vitæ labores ac multiplicia pericula sudoris grauatus anxietate persistens. Vnus horum iure pontificali, more videlicet suo, peracto officio repausans; alter necdum terminatis solenniis, [summo omnium gaudio:] vt Pontifex Christum, Pontificum Pontificem, interpellans. Flagrante igitur in sacratissimo famuli Dei Amandi corpusculo incorruptione membrorum & meritorum, si qui intererant, qui eo viuente de signorum ipsius magnitudine dubitauerant, m in mortuo, quod multiplici timoris anxietate pauescerent, videbant. Qui autem eo audito non obtemperasse se eius salubribus monitis meminerant, n se hæc paruipendisse summo mœroris lamento plangebant. At qui eius magisterio præcepta vitalia nuntianti inhæserant, se hæc & auribus audisse, & actibus exercuisse gaudebant. Vt vero turbis quamuis adhuc desiderantibus prædictus Antistes Eligius duxit satisfactum, pretiosissimum depositi corpusculi thesaurum altius telluri, vt tunc moris erat, credidit abscondendum, videlicet vt omnibus non pie quærentibus, inueniendi illud negaretur facultas.
[4] Illius itaque translationis ac sepulturæ decus & qui aderant votis celebrauere solennibus, atque suis posteris celebrandum decretis statuere salubribus, sacræ scilicet encænias basilicæ, atque die eadem deportati cadaueris prodigium memorabile, quod hactenus a nobis numeroso populorum cœtu ad hȩc solennia confluente, anniuersario septimo Kalendarum Nouembrium die, [instituitur solennitas dedicationis ecclesiæ, translationis corporis,] debito celebratur honore. Ordinatis itaque omnibus atque vniuersis, quæ ad ornatum loci siue stipendia ordinis monasterij pertinebant, pro facultate sua bene congruenterque dispositis, singuli quique fidelium ad propria repedarunt, gaudentes gratias sanctæ & indiuiduæ Trinitati super inenarrabilibus eius agentes muneribus, quibus ab initio seculi omnibus se in veritate quærentibus est misereri dignatus. Rationem, vt credimus, hodiernæ festiuitatis reddidimus, ac quid in ea colimus, vtcumque his paucissimis sermonibus explicauimus, sacræ videlicet Dedicationem basilicæ atque Translationem in ipsam Pontificis Christi Amandi memorabilem. Præterea vt etiam veneranda huius solennitas diei trino non indecora sit calculo, tertia supradictæ celebritati caussa concurrit, Episcopalis scilicet honoris assumptio, [& Ordinationis in Episcopū.] quia reuerendum Patronum nostrum hodierna die venerabiliter recolimus ordinatum, atque saluti plurimorum superna dirigente clementia, Pontificem cælitus datum. Hæc ergo summo deuotionis officio honestissime celebremus, eundemque orationum nostrarum adiutorem & suffragatorem quæramus.
[5] Plurimum quippe in cælestibus sedibus obtinere posse creditur iam cum Christo positus, [Comparatur S. Amandus] cui in terris conuersatus in omnibus bonis actibus seruire studuit indefessus. Ab ipsis siquidem pueritiæ suæ crepundiis diuinis famulari elegit obsequiis, ac toto corde viuificis Domini sui obedire mandatis. Nec immerito post Apostolico vocabulo viuens meruit insigniri, [Apostolis,] quorum exempla concupiuit imitari. Siquidem excelsis eorum meritis dignus habitus est particeps fieri, qui patria, parentibus, ac omnibus mundi possessionibus spretis, Christi elegit discipulus effici, vt hȩres ipsius mereretur inueniri, pro quo vniuersas voluptates caduci contempserat mundi. Nec tamen Apostolicis tantum dignus est laudibus adæquari, [Angelicis choris,] sed etiam Angelicis spiritibus ac vniuersis agminibus cæli; cum Archangelis, summis videlicet nuntiis, summa cælestis regni præmia Gentibus nuntians: cum Angelis sacro sacerdotio Angelus Domini exercituum, vt legitur, effectus, communia mortalibus viuendi præcepta dispensans: cum Thronis, sessorem habens Deum: cum Dominationibus in motibus membrorum carnalium sciens tenere dominium: cum Principatibus fratribus & discipulis spiritali disciplina principari non ignorans: cum Potestatibus, Regibus vel aliis quibuslibet praue agentibus plenissima libertate contraire potestatem habens: cum Virtutibus mundum pene totum sanitatis, ac variis virtutum prodigiis complens: cum Cherubim plenitudinem scientiæ, quantum humana potest comprehendere natura, retinens: cum Seraphim ardens ipse diuino amore, & incendens alios geminæ dilectionis ardore. Hic etiam cum Patriarchis multorum nutrimento filiorum pater summus, cum Prophetis cælestium præmiorum atque infernalium tormentorum prænuntius, [ac reliquis Sanctis:] cum Apostolis sua relinquens ac Christum sequens, eumdemque Gentibus variis prædicans Apostolus, cum Martyribus mortificatione corporis ac persecutionibus plurimis pressus Martyr, cum Confessoribus summo sacerdotio Confessor eximius, cum Virginibus, virginitate cordis ac corporis virgo mundissimus. Quod etiam patefecit incorruptione membrorum suorum incontaminatum inuentum honorabile eius corpus. Ipse etiam cum Euangelistarum figuris participium habens, dum Verbum diuinum aliis euangelizat, cum homine rationabilis homo, cum vitulo viuens hostia, cum leone fremitu prædicationis rugiens, cum aquila ad cælestia animi puritate conscendens.
[6] [diues in Christo & vere pauper,] Ipse etiam cum diuitibus Christi diues, monasteria plurima construens & captiuos redimens, cum pauperibus Christi peregrinus & pauper, illum Psalmi versiculum iugi modulatione decantans: Incola ego sum apud te & peregrinus, sicut omnes patres mei: nec non & illum ipsius Domini sermonem, quem cum discipulis in monte sedens habuit continua meditatione atque opere consectans: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum cælorum. [Ps. 118. 19; Matth. 5. 3] Illam ergo paupertatem, id est, mentis humilitatem sanctissimus Pater Amandus concupiuit, & ad huius beatitudinis initia primo festinanter peruenit, ac deinceps ad reliquarum plenitudinem virtutum perfecte sublimiterque conscendit, & id circo percipere dignus fuit cælorum regnum talibus a Domino promissum. Id, quod in præsenti est momentaneum & leue tribulationis cum Apostolo Paulo patienter ferens, [patiens,] supra modum æternum gloriæ pondus operatum est in ipso, vt id in mercede mereretur, quod oculus non vidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit, quæ Deus diligentibus se præparauit. [2 Cor. 4. 17] [in laboribus,] Huius etiam beati Patris personæ illud conuenienter aptari potest, quod Dauid Propheta ingemiscendo clamabat: Pauper sum ego & in laboribus a iuuentute. [Psal. 87. 16] Pauper quippe in hoc seculo B. Amandus esse delegit, qui omnia caducorum culmina honorum, simulque hæreditatem paternam, ipsamque patriam cum parentibus deseruit, & ipsius Domini præceptum cuidam adolescenti dictum, Veni, sequere me, festinanter impleuit. [Matth. 19. 21] Illud vero quod dictum est, In laboribus a iuuentute mea, si opera huius diligenter a principio consideremus, non ab his eum vacasse cognoscemus. [Psal. 87. 16] Quos enim ille in hac miserabili vita, quæ tota ærumnis ac miseriis plena est, non pertulit cruciatus? [inedia,] Præterea in vilitate vestium vel etiam nuditate, nec non & parsimonia ciborum quam asperam & arctam viam incessit, cui hordeacei panis esca, & abstinentia fuit a vino cum omni sicera. Reclusus insuper quasi eremita in cella arctissima, cilicina non horruit indumenta, recubans quasi delectabiliter in cinere, [& vita solitaria:] suumque corpusculum fame, frigore, nuditate castigans, & in seruitutem redigens, inextinguibili iugiter Diuinæ dilectionis amore flagrauit, viamque vitæ, quam agendo didicerat, aliis nuntiauit, talentumque sibi creditum multiplicare studuit, Dominoque suo duplicatum sua suorumque salute veridicus ratiocinator reportauit.
[7] Hunc itaque tantum ac talem non immerito nostræ prouinciæ Apostolum credi decet, nobisque reseruatum fore dicendum, [datus Apostolus nobis,] cum Dominus cuncto orbi ministros verbi sui dirigeret, qui tam immensis Diuinorum donorum prærogatiuis refulget: quique in terra positus, cælesti factus est conuersatione gloriosus. Illum ergo humilibus animorum nostrorum votis obsecremus, vt, quoniam ipse iam nunc in cælesti curia thronum iudiciariæ potestatis est adeptus, nobis cum ante illud terribile omnipotentis Dei tribunal venerimus, [& intercessor apud Christum Iudicem.] rationem reddituri de vniuersis nostris actibus, dignetur fieri propitius, ac pro nostris erratibus in tam tremendo examine assurgat causidicus. Minus sane, quam oportet, ibi securos nos futuros timemus, sed hac in spe fiduciam habemus: quia, quod in nobis minus habemus, ipsius suppleri poterit meritis sacris ac precibus interuenientibus, reddetque nobis ex irato Domino Patrem serenissimum, atque repræsentabit nobis ex Iudice terribili Defensorem, Saluatorem videlicet nostrum, cuius beneficiis & muneribus æternis sit laus iugis, & indeficiens gratiarum actio in omnes æternitates seculi seculorum. Amen.
[Annotata]
a A Baudemundo scriptus; & ab Milone carmine expositus.
b Ita MSS. pro caliginosos.
c Hanc chronologiam supra accurate correximus.
d Hos ætatis annos seruamus, minus errori obnoxios.
e Imo Sabbatino, aut forte nocte ante Dominicam, quam posse Dominicam dici supra ostensum.
f MS Vltraiect. culina.
g Diploma Dagoberti dedimus § 3 num. 16.
h Legitur in Vita per Philippum Abbatem num. 70 & 71: & confirmat nostram chronologiam.
i De hoc mendo supra egimus § 16, ac diximus successorem S. Eligij S. Mummolenum ante hanc translationem obiisse, ac tum fuisse Episcopum Guidonium, siue huius successorem Gerulphum. Non mirum ergo est Milonem obitum S. Amandi quam plurimis annis præuertisse, vt anno XVI post illum adhuc superesset S. Eligius: quem ostendimus anno 665 vita functum.
k Huic a nobis subiuncto.
l Improprie pro pugile, cum agonotheta præmium victoribus statuat & largiatur.
m MS. Vltraiect. In mortuo quoque multiplici timoris anxietate pauescere videbant.
n Idem MS. sed hoc.
DE ELEVATIONE CORPORIS S. AMANDI,
Sermo Milonis monachi Elnonensis,
Ex III MSS. collatis cum editione Philippi ab Eleemosyna.
Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio (S.)
BHL Number: 0343
Avctore Milone, ex MSS.
CAPVT I
Miraculosa corporis constitutio.
[1] Qvia opera omnipotentis Dei enarrare, fore honorificum, per Raphaëlem Archangelum cælestis medicinæ docemur baiulum, [Prologus Auctoris.] dignum arbitramur, imo necessarium, eleuationem corporis sacratissimi Pontificis Christi Amandi memorabilem non tacere. [Tob. 12. 7]Est quippe in ea, & diuini miraculi portio non minima, & eiusdem beati viri laudis ac sanctitatis materies infinita.
[2] Igitur anno Verbi carnem-facti, scilicet filij Dei pro salute ac redemptione humani generis incarnati, octingentesimo nono, qui erat annus a transitu viri Dei Amandi a centesimus quinquagesimus, plurima vltra solitum aquarum inundatio facta, multis in locis metas suas excesserat, [Anno 809 facta inundatione aquarum,] atque circumiacentes fluminibus agros damnosa segetum vacuatione nudauerat. Quod periculi malum adeo vsque excreuerat, vt etiam incolæ fluminibus proximi habitacula auita cogerentur deserere, & in sublimibus colliculis, donec decrescerent, mutatis tabernaculis habitare. Hæc vero excrescentium aquarum copia de die in diem, augmento imbrium intumescens, etiam oras fluuij vocabulo b Scarp nimietate sua impleuerat, qui beatissimi Patroni nostri Amandi tumulo pene contiguus, non amplius ab eo quam viginti passibus distabat. [vsque ad sepulchrū fere S. Amandi;] Qui quotidiano cremento supereffluens, intantum excreuit, vt ad sacrosanctam sacratissimi corporis sepulturam accederet, atque omne illud ædiculȩ ipsius spatium, quod circa pedes adiacet, superfusis aquis impleret, siccumque pergentibus ibi gradiendi iter negaret.
[3] Huius itaque incommoditatis tristis euentus, monachorum animis mœrorem non modicum intulit, præcipue vero venerabilem c Lotharium, sacri templi illo in tempore ædituum, non mediocriter perculit. [a Lothario ædituo,] Cuius sagacis animi industriam, operumque efficaciam, & corpora librorum nostro archiuo indita, ac totius cœnobij in melius augmentata, etiamsi humana lingua taceat, fabricæ structura clamat. Hic igitur insoliti permotus nouitate diluuij secum cœpit pertractare mente sagaci, quibus modis imminenti succurreret periculo, aut tali ac tantæ perniciei quali obsisteret suffragio. Sollicitus enim erat, [valde sollicito,] ne vsque ad pretiosissimi thesauri depositum, sacri videlicet Patris corpusculum, altius telluri, vt in altero sermone diximus, a beatæ memoriæ Antistite d Eligio defossum, eadem aquarum affluentia penetraret, atque ipsum circumflua humectatione, & improbo ausu contingendo violaret. Tandem ergo ancipiti dubietate submota ad hoc se salubre consilium sustulit, Diuino, vt credi decet, instinctu animatus, quatenus ipsam sacri corpusculi vrnam de inferioribus ad altiora subrigeret, eamdemque deinceps ab omni hac alluuione tutissimam, limosaque palude secretissimam, sua prouisione redderet.
[4] Die igitur constituta Clericorum caterua ad tantum opus congregata, fossores necessarios adhibuit, [eleuatur corpus eius 20 Septemb.] atque sarcophago eleuando, plurimam diligentiam impendit. Quod summa cautela, vt dignum erat, leuatum, in sinistra parte deponi fecit, ac festiua celebritate, per ampla ædis spatia lychnis relucentibus, Missarum solennia pro tanti Præsulis honore deuotissime exorsus, super eumdem tumulum impleuit. Et quamuis in circuitu ipsius sepulchri, aquatilis humor extrinsecus fuerit, non tamen intrinsecus lutulentis sordibus, seu aquæ guttulis introitus patuit. Nec immerito credibile est Deum, [ab aqua intactum,] qui omnium creaturarum naturas, pro suo arbitrio in quascumque vult rerum species transformat, ac tumescentia maria proprio nutu, arenis, quasi habenis fortissimis frænat, etiam dilecti sui cadaueri, tanti honoris beneficium præstare potuisse: vt intra ipsius vrnæ vasculum, quo pretiosum tenebatur depositum, nihil intraret sordium: vt cunctis fieret eiusdem venerandi Pontificis meritum manifestum.
[5] Expletis igitur Missarum solenniis, paucis secum quos voluit, ex monachis retentis, ceteros abscedere fecit, ac non tam temerario ausu, quam fidelis animi deuotione feruens, explorare diligentius amica curiositate duxit congruum, quid sub oculis positum intra vterum suum teneret vasis receptaculum: simulque æstimans necessarium, vt ad deuotionem honorandam quærentium, de puluere carnis, siue de ossibus illius tolleret aliquantam portiunculam reliquiarum. [& integrum reperitur,] Interea omni dubietate submota, idem archicustos ad tumulum iam in superficie pauimenti positum humiliter accessit, atque operculo lapidis quo tegebatur remoto, diligentius introspexit. Et ecce obtulit se obtutibus illius vir cano capite reuerendus, abstinentiæ ac ieiuniorum macore, quibus comitibus vixerat, pallidus, sanctitate morum, [incorruptum, bene olens:] meritorumque præcipuus, incorruptione quoque membrorum suaue fragrantium quasi aromaticus, ac toto corpore incontaminatus, hoc solo quod in sepulchro iacebat dormienti simillimus, vestimentis pontificalibus honesta pulchritudine adornatus. Res raritate sui valde mirabilis, atque pro sui magnitudine humano sermone vix explicabilis. Qui enim putauerat se putrefactæ carnis, vti in mortuis fieri assolet, reliquias inuenturum, reperit vltra æstimationem, inuiolati corporis memorabile prodigium. Quali hæc visio digna miraculo, quamque immenso stupori proxima fuerit, eloquentia humani ingenij effari nequit, quin minus ariditas nostri sermonis, hæc explicare, vt decet, tenuissimis valeat verbis. Stupefactus igitur, vt par erat, tam inopinati visione portenti, omnipotenti Deo debitis laudibus benedixit, tantorumque donorum largitori gratias egit. Congaudens etiam tanti inuentione thesauri, non modico iterum cœpit sollicitudinis angore cruciari, multa animo voluens, quid ex ipso ad commemorationem sequentium pro munere deberet auferri.
[6] Vbi vero fluctuantem animum anchora consilij stabiliuit, casulam, qua erat indutus, a sacratissimo eius collo abstulit, [tollitur casula:] eumdemque in latus vtrumque versans, cannas arundinum fluuiales, quæ sub ipso olim positæ fuerant propter humorem aquatilem, subduxit Idque suis desideriis minus esse perpendens, nisi etiam ex corpore aliquam tolleret inuiolatorum portionem membrorum, vertit audaces, vt ita dicam, ad cadauer venerabile manus, [vngues secantur:] vnguesque spiritualis vituli cornua producentis & vngulas, secuit. Quæ post obitum illius, contra naturam ita excreuerant, vt etiam manicas manuum eius cremento suo penetrarent. [raditur barba:] Necnon & barbam Pontificis, nostri scilicet Aaronis, post sepulturam ipsius recrescentem totondit.
[7] Hæc vero omnia sibi summo deuotionis obsequio recondens, nec sibi tamen, suisque desideriis sufficere credens; ad os sacratissimum, per quod diuinæ pietati, crebræ orationum preces fuerant fusæ, ac variis populis frequentes prædicationes directæ, ausus est manum mittere, atque si aliquem de dentibus illius posset eximere, [dentes duo vi extrahuntur;] studuit pertentare. Sed & cum hoc, pro eorumdem firmitate, nequiret perficere, fabrili instrumento, tenaci videlicet forcipe vsus, de gingiuis pulcherrimi oris duos dentes eduxit, rubicundo ebore, vt credi decet, ac antiquo sapphiro pretiosiores. Mirum dictu, [vnde sanguis fluit,] fidelem quærens auditorem, quod contra naturam est, mortui cadaueris de dentibus eductis stillæ fluxerunt cruoris, huiusque monimenti vsque in diem hodiernum testimonium acerra præbet eborea, adhuc eodem quo infusa fuerat sanguine, cum ibi seruandi mitterentur, mirabile dictu, cruentata.
[8] Renouatum sane in hoc facto, immo iteratum Diuinæ maiestatis opus veneramur, quod in primo mundanæ conditionis exordio editum legendo recordamur, quando de primi parentis latere in paradiso dormientis costam eductam legimus, eamdemque in muliebrem formam effigiatam audimus. [comparatus cum sanguine lateris Christi,] Necnon & illud quod eodem actu figurabatur mysterium, de latere videlicet Christi in cruce dormientis cum aqua sanguinem eductum, quando patefacto vitæ fonte, mucrone militis, manauit pretium nostræ redemptionis, atque conscisso thesauri sacculo, sponsalis margariti egressa est plenitudo. Dotalis etiam pacti supra crucem scripti stipulatio, in pulcherrimo, Hebraicis, Græcis, Latinisque expressa litteris, apparuit e albo. De quibus Ecclesia ad sui Conditoris ac Redemptoris similitudinem reformata, omnium credentium mater vitalis videlicet Eua est, remota priori calamitate, effecta. Non penitus incomparabile per omnia, de quo antea diximus, nobis videtur miraculum, quando aperto ore nostri Patris, nos in Christo per Euangelium generantis, pretiosissimi stillæ fluxerunt cruoris, quo omnis huius ecclesiæ conuentus amabilis, augmentum vere percipere meruit credulitatis, castoque coniugij fœdere digna effecta est & fidelis.
[9] Dormiuit igitur vetustus ille in paradiso Adam, & ex osse proprio fabricatam suscepit f coniugale contubernium Euam. [costa Adami,] Quieuit postea Adam nouus illius antiqui protoplasti protoplastes, in crucis supplicio, & ex cruore sui lateris subarrhatam sibi aptauit Ecclesiam, non habentem maculam aut rugam, sed corpore & spiritu immaculatam. Repræsentauit vero quadam similitudine nobis illos vtrosque nostræ plebis Pater & parens iste de proximo post centum quinquaginta annos sui obitus dormiens in sepulchro, primi Adæ similitudinem referens in osse exempto, secundi Adæ, id est, Christi imaginem præbens in cruore effuso. Quibus vtrisque gestis mirabilibus, præsentem sibi Ecclesiam ad sua solennia congregatam, quasi veram dilectionis ac fidei puritate coniugem, omnium nostrum matrem videtur acquisisse. Quæ illi propria aluo, fonte videlicet sacro filios generans, mirabile dictu, & mater perseuerat & virgo. De quorum collegio etiam ego, qui ista nunc suppleo, quamuis degener, eius inenarrabili pietate existo.
[10] Sane illa quæ verax priscorum Israëliticæ nationis Iudicum narrat historia, huic, de quo loquimur, non longe videbuntur dissimilia. [Iud. 14] Samson fortissimum omnium Ducum quærentem coniugium, [& fauo mellis in maxilla leonis a Samsone reperte.] rugientem in semita obuium habuisse leunculum, atque de eiusdem violenter necati maxilla, cum regrederetur, mellis sumpsisse fauum, suisque conuiuis ænigma proposuisse obscurum. Istis hæc aliqua sui portiuncula conueniunt, porro ad credendum titubantium animos instruunt, in quibus adhuc fides frigescente caritate vel viuit, vel potius, vt ita dictum sit, mortua viuere se credit.
Non itaque insanientium more poëtarum, inanes & a veritate vacuas fingimus fabulas, neque iuxta Mantuani vatis figmentum, Æneio exemplo, de tumulo Polydori auri sacra fame necati, hastilia cruenta extrahimus; sed ad laudem Domini, meritum & nomen amabile Amandi Præsulis sancti adornare desideramus. [3. Æneid.] Porro si illa meretricio sermone, & cultu compta persuaderi quasi vera potuerunt paganis, quæ redargutio digna inueniri poterit Christianis, si minori fide dubitent de certis, quam illi de mendacibus & incertis? Superest itaque vt aut omnipotentiam Dei negent, aut de sanctitate tanti viri dubitent, & hac insania etiam paganis deteriores extent. Sed de his iam satis dictum sit.
[11] Igitur ablatas de corpore viri Dei Amandi supramemoratas reliquias, congruo loco, debito honore deposuit: lapidum etiam cæsores, [Corpus altiori loco repositum] necnon & cæmentarios adhibuit, aliaque perplura, quæ ad hoc opus apta videbantur, exquisiuit. Corpus vero venerabile a die duodecimo Calendarum Octobrium, quibus eleuatum est, vsque ad decimum Calendarum Nouembrium, [22 Octob.] quibus restitutum est, per triginta duos dies supra terram manere permisit, ac die eodem, magno Cleri, populique conuentu congregato, in loco præparato recollocauit: vrnamque sepulchri, non, vt antea fuerat, in profundioribus posuit, sed in superioribus, ita vt fundamentum illius videri, & lumen sub illo accendi posset, collocauit atque in eo illum psalmi versiculum, Hæc requies mea in seculum seculi, hic habitabo, quoniam elegi eam, suprascripsit. [Psal. 131. 14] Vtramque vero, eleuationem videlicet corporis, atque restitutionem, celebrem esse fecit, suis etiam successoribus honorabilem in perpetuo fore sanxit. Quod hactenus nos deuotissime hodierna celebritate colimus, ac nostros vt ea maneat cura posteros monemus.
[12] Hæc nos cum a Patribus qui his interfuere, & adhuc numerosi g supersunt, audissemus, frequenti sermone narrantibus, silentio nequaquam infructuoso tegere permissi sumus: sed ad laudem Christi Pontificisque ipsius, licet vili dictatu, posteris transmisimus. Talibus & tantis vsque in præsens virtutibus, eius celebrabilis honoratur tumulus. De sanitatibus vero in basilica eius, qua requiescit, ipsius interuenientibus meritis patratis, aliqua hic commemorare supersedimus: quoniam de his satis in libello vitæ illius expressa cognoscimus. Siquidem ad eius memoriam h cæcitas visum, surditas auditum, [Varia ad eius tumulum fiunt miracula.] debilitas gressum, & taciturnitas linguæ recipit officium. Hæc nempe quasi communia Sanctorum dona referre omittimus, quia ad ignem in eius memoria diuinitus accensum stylus festinat stolidus, cui hebes prona deuotione concurrit animus.
[Annotata]
a Hunc eumdem annorum numerum expressit in carmine, scilicet ab anno 661, quo putabat eum obiisse.
b MSS. Elnon. Blandin. & Antuerp. Iscarb.
c Alij Hlotharium scribunt.
d Eodem errore intrudit iterum S. Eligium.
e MSS. omnia, pulcherrima albo.
f Ita MSS. ast editus liber, in coniugale.
g Eadem expressit in carmine Milo.
h Ea referuntur apud Baudemundum num. 24.
CAPVT II
Ignis diuina virtute accensus.
[13] Denique ab Incarnatione Domini octingentesimo quinquagesimo quinto, a transitu vero beatissimi Amandi a centesimo nonagesimo quinto, atque ab eleuatione corporis ipsius quadragesimo septimo, die vigesimo mensis Septembris, celebritas anniuersaria sæpe dictæ eleuationis illius imminebat, quæ minus digno deuotionis studio solennis extabat. Siquidem b quotidianis diebus consueto contenta officio, nullo feriali honorabilis erat obsequio. [Nonnihil negligitur eius cultus:] Quam negligentiam diuino correctam prodigio, sequenti manifestius liquebit eloquio. Non enim, vt aliquid etiam in transcursu dicamus, Dei omnipotentis miracula, siue per ipsum siue per ministros suos acta, tantum ad strepitum & plausum, fauoremque vulgi excitandum credimus patrata; sed ad fidem corroborandam credentium, correctionemque animarum errantium, cælestia terrigenis monstrari opera tenemus certissimum: vt, quia quotidianis præceptorum sacrorum admonitionibus non emendamur, portentis quibusdam, quasi stimulorum aculeis, corrigamur. Et quia more generorum Loth obdurati, vt perituræ Sodomæ terga fugiendo præbeamus, atque ad montem virtutum ascendamus, obedire nolumus, fit vt nobis sermonem diuinum, qui per Loth figuratur, quasi per lusum loqui videamus, terribiliaque præcepta mortem, ac perditionem minantia, iuxta Prophetam, in canticum oris nostri vertamus.
[14] Quid itaque isto, de quo loqui incipimus signo, ignis videlicet diuini accensione, nos admonitos putare debemus, nisi vt flammam geminæ dilectionis, Dei videlicet & proximi, in nostris cordibus accendamus, qua in conspectu summæ maiestatis lucere valeamus, vitiorumque rubiginem de actibus nostris ardore illius ignis, quem Dominus noster in terram, hoc est, terrena corda misit, ad purum expurgemus: vt depulsa plumbi, id est, iniquitatis & peccati, a nobis grauedine, ad cæleste diadema nostri Regis, quasi aurum purissimum nos præparemus? Sed de his satis, quamuis præpostero ordine dicenda fuerint, præoccupando diximus: nunc ad ipsius signi magnitudinem, linguæ plectro & calamo scribæ accedamus.
[15] Die igitur, qui iam dictam eleuationem ordine temporis præcedebat, terminata synaxi vespertinæ celebritatis, non ita pleno, vt dignum erat, apparatu luminis, neque etiam festiuo conuentu, vt decebat, turbæ popularis, soluebat sol iam a curru flammeo igneos quadrupedes; ac fraterno amore sorori Cynthiæ vicariam functionem præbebat: hacque vicissitudine alternante, æmula nox cæruleo circumamicta peplo veniebat. c Completoriisque completis, tenebrarum horroriam lucernis egebat, ac quoniam quiescendi tempus iam venerat, monachorum singuli lectisternia petierunt, custodibus in aula basilicæ relictis. Qui more sibi solito, lucernis, nocturnis horis ardere suetis, accensis, atque vniuersis per tota ædis spatia cereis extinctis, dum vnus eorum, post paruissimi intercapedinem temporis, diligentiam templi obseruans, redisset, cereum ad Sancti vestigia ardere solitum, ac paullo ante extinctum, fuso cælitus ignis candore reperit radiantem. Quem dum ab aliis æstimat illuminatum, iterato credidit extinguendum. Sic a singulis vicissim sibi succedentibus tertio extinctus, tertio nihilominus apparuit cælesti igne coruscus. Qua de re quod supererat in vnum conuenientes, ac singuli se eumdem extinxisse memorantes, & quis ipsum reaccenderit conquirentes, ita eumdem denuo extinguendum putauerunt, vt etiam carbonem, qui ex filo remanserat, emunctoriis digitis adimerent, probare volentes vtrum rursus repetito luminis candore radiatilis appareret. Necdum quippe rem tanti miraculi pleniter agnoscebant, quamdam tamen animo sollicitudinem de hoc facto iam omnimodis capiebant. [Cereus quarto exstinctus, quarto reaccenditur] Qua de re dum ipsum cereum quarto reaccensum conspicerent, stupefacti, immo perterriti, quod quasi temerario, vt ita dixerim, ausu, eidem prodigio obuiare extinguendo tentauissent, ipsum totiens euindicatum a lumine, ipsi concesserunt. Quid multis? Permissus est eius esse iuris, cuius virtutis maiestate tantis vicibus apparuit inuincibilis. Diu itaque super hac repentini nouitate miraculi gaudio summo attoniti, tandemque dormitum euntes, stupidos oculos soporiferæ tradidere quieti.
[16] Iamque fiox ipsa tanto illustrata lumine prope transierat, & aurora rubescente matutinorum solennitas propinquabat, cum interea custodes grabatis, quibus quieuerant, surrexerunt, [alij cerei diuinitus accensi.] ac de cereis septem maximis, qui ad caput viri Dei sub ipso mausolæo, intra cancellos sub conclaui positi stabant, duos gemino candore, flagrantes repererunt. Ex illo autem ad pedes posito, quem paullo ante accendi viderant, vnde isti ad caput statuti accensi fuerint, non dubitabant. Finitis vero matutinorum solenniis, ac die iam clarescente, vulgata facti fama, omne monachorum agmen in basilicam venit, atque summæ sanctæ & indiuiduæ Trinitati, excelsis laudibus, vocibusque iubilantibus benedixit: Missarum deinde solennia, pro eiusdem honore Patris, vltra solitum deuotissime impleuit. Cuius inexplicabilis melodiæ cantilenam diutius protelatam, ego ipse, qui hæc, qualiacumque sunt, describo, coram positus & audiui auribus, & ignem oculis vidi, atque hos etiam versiculos in ipsis concentibus tanto Pontifici dixi.
Lumen, in æthereo quo clarus haberis olympo,
Monstrasti monachis, Præsul Amande, tuis.
Da famulis ambire tuæ consorria vitæ.
Vt valeant donis participare tuis.
Hoc igitur geminum diuinorum beneficiorum munus, eleuationem scilicet sacri corporis admirabilem, ac dationem ignis de cælo missi memorabilem, summo deuotionis tripudio, qui affuere, celebrarunt, atque, vt a posteris eorum honoretur, decreuerunt. credentes leuamen adepturos æternum, qui eius memoriam cum debita habuerint actione gratiarum.
[Annotata]
a Pergit Milo constanter in computu ante assumpto.
b Ita MSS. ast editum cotidianis diebus contempta, officio nullo &c.
c Ita MSS. quorum loco editum nox propinquabat.
EPITOME HISTORIÆ
Translationis & Eleuationis corporis S. Amandi,
AVCTORE ANONYMO,
Ex MSS. Blandiniensi & Insulensi, ac Surio.
Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio (S.)
BHL Number: 0344
a
[1] Beata Aldegundis, in timore sancto ab ipsis infantiæ annis Domino seruiens virgo, [S. Aldegundis videt in cælum deduci S. Amandum,] & corpore Angelicam in terris vitam peragere studens, inter reliquas visiones sibi frequentius a supernis ostensas, dum nocte Dominica vigiliis & hymnis in ecclesia Malbodiensis cœnobij ante altare S. Mariæ incubaret, in ipsa qua B. Amandus transiit hora, in ecstasi mentis eleuata, & ab Angelo per amœna iocundæ habitationis loca deducta, vidit virum senem, cygneo capite reuerendum, sacerdotalibus & præclaris vestibus indutum, baculum in manu tenentem, ad superna quasi transire, turbamque copiosam albatorum ante & post eum iter habere. Cumque quis esset requisita, nescire se diceret, ab Angelo sancto ita ei responsum est: Vir, inquit, Dei Amandus b migrauit a seculo: [comitatum hominibus a se edoctis:] & quia Sacerdos in vita extitit dignus, seque ipsum bonæ voluntatis obsequio atque sanctarum virtutum exercitio Diuinæ maiestati sacrificauit, tam gloriosus nunc ad gaudia sui Domini pertransiit. Turba, quam vides albatorum, hi sunt, qui per instantiam prædicationis ipsius ad exemplum tanti Magistri feliciter informati, digni Deo & Sanctorum claritati iudicantur asscribi in cælestibus. Quibus pro eo, quod Pastor extitit idoneus, in regno Sanctorum & terra viuentium super eos Princeps in æternum apparebit omnimodis gratiosus.
[2] Hac itaque visione diuinitus ita manifestata, c corpus sacrosanctum B. Amandi in cœnobio, quod idem Sanctus ædificauerat, atque Elnonis vocabulum indiderat, debito fidelium honore sepultum est; non tamen in ipsa, qua nunc requiescit basilica, sed in altera, quæ adhuc superest, [e basilica feminis inaccessa,] Principis Apostolorum Petri nomine dedicata. Quæ quoniam pro sui paruitate tanti Præsulis tumulo visa fuit incongrua, atque etiam secundo sexui propter monachorum habitacula inaccessa, frequenti religiosorum virorum conuentui visum est, aliam magnitudine præstantem debere ædificari: quæ & vtrique sexui, ac confluenti illo sufficeret multitudini populari. Ad quam venerandus Christi Confessor, qui tunc supererat, d Eligius corpusculum sancti Patris sextodecimo post transitum anno, [trasfertur corpus S. Amandi, post annos 16 incorruptū:] integrum & omnimodis incorruptum, septimo Calendas Nouembris transtulit, &, vt tunc moris erat, altius telluri commendauit.
[3] Quod ibi vsque ad annum sui obitus centesimum quinquagesimum in imis terræ visceribus occultatum, longo temporis spatio iacuit: sed anno Incarnationis Domini octingentesimonono sarcophagum, in quo quieuerat, [eleuatur anno 809, inuiolatū] Lotharius, sacri templi ædituus, eleuari faciens, reperit insperatum magni gaudij thesaurum, inuiolati videlicet corporis prodigium. Obstupefactus, vt par erat, tam inopinati visione miraculi omnipotentem Deum debitis laudibus benedixit, tantorumque donorum largitori gratias egit.
[4] Congaudens etiam tanti inuentione thesauri, non modico cœpit sollicitudinis angore cruciari, multa animo voluens, quid ex ipso ad commemorationem sequentium pro munere deberet auferri. Vbi vero fluctuantem animum anchora cōsilij stabiliuit, casulam, [casula tollitur:] qua erat indutus, a sacratissimo eius collo abstulit, eumdemque in latus vtrumque versans, cannas arundinum fluuiales, quæ sub ipso olim positæ fuerant propter humorem aquatilem, subduxit. Idque suis desideriis minus esse perpendens, [vngues resecantur:] nisi etiam ex corpore aliquam tolleret inuiolatorum portionem membrorum, vertit audaces, vt ita dicam, ad corpus venerabile manus, vnguesque spiritualis vituli cornua producentis & vngulas secuit, quæ post obitum illius contra naturam ita excreuerant, vt etiam manicas manuum cremento suo penetrarent. Necnon & barbam Pontificis nostri Aaronis, [barba tondetur:] post sepulturam ipsius recrescentem totondit.
[5] Hæc vero omnia sibi summo deuotionis obsequio recondens, nec sibi tamen suisque desideriis sufficere credens, ad os sacratissimum, per quod Diuinæ pietati crebræ orationum preces fuerant fusæ, ac variis populis frequentes prædicationes directæ, ausus est manum iniicere, atque, si aliquem de dentibus illius posset eximere, studuit pertentare. Sed & cum hoc pro eorumdem firmitate nequiret perficere, fabrili instrumento, tenaci videlicet vsus forcipe, de gingiuis pulcherrimi oris duos dentes eduxit, rubicundo ebore, [dentes cruenti in corpore exanimi,] vt credi decet, ac antiquo saphiro pretiosiores. Mirum dictu, fidelem quærens auditorem, quod contra naturam est mortui e hominis, de dentibus eductis stillæ fluxerunt sanguinis. Huiusque monumenti vsque in diem hodiernum testimonium acerra præbet eburnea, adhuc eodem, quo infusa fuerat, sanguine, cum ibi seruandi mitterentur mirabile dictu, cruentata. Facta est igitur eleuatio ista mirabilis XII Calend. Octobris: signis etiam in ea per supernam virtutem patefactis, fideli populo constituta est ferialis. f
[6] [Discipuli eius Sancti,] Sane Sanctorum memoria, qui per B. Amandum Domino famulari elegerunt, superius generaliter prælibata; restat nunc quorumdam nomina ad laudem præcipui Doctoris intimare, vt eorum si quis legere gesta voluerit, ex illorum virtutibus tanti Patris & idoneæ legionis signiferi merita quodammodo pensare præualeat. Cuius tam beatæ cateruæ pars quædam & honorabilis extitit g Andreas sanctus, ab ipso Pontifice in monasterio Elnonensi constitutus Abbas: Ionatus etiam in Marcianis cœnobio delegatus, [Andreas, Ionatus, Florebertus. Ioannes, Maurontus, Humbertus,] sanctus que Florebertus cum egregio viro Ioanne, vnus post alterum congregationi, quæ Blandinium appellatur, præpositi: necnon Leuita præcipuus, quem idem vir sanctus per reuelationem detotondit, beatus videlicet Confessor Maurontus, vna cum iusto & magnifico viro Humberto, qui Angelo reuelante, tam sibi quam B. Amando coronam in cælis præparatam cognouit, atque ad indicium rei certæ, eodem Angelo imprimente signum in osse, Crucis in modum implicato, visibiliter vsque ad mortem deportauit.
[7] [Gertrudis;] Non elongatur a cœtu isto Beatorum Gertrudis, Virgo sancta, ab ipso fidei initiis insignita, & sacro velamine consecrata: quæ fideliter vsque ad obitum mandatis cælestibus obtemperans, & in vita & post exitum multis se miraculis manifestauit. Iuxta seculi etiam dignitatem nobilis Allouinus, [Bauo,] qui S. Bauo est omnium vocibus appellatus, ex paganorum ritu ad Dei cultum per Pontificem prædictum conuersus, & in via præceptorum salubriter introductus, per Diuinæ inspirationis gratiam in tantum celsitudinis apicem conscendere meruit, vt etiam mortuum ab inferni faucibus reuocaret, & palam omnibus vitæ reconsignatum exhiberet. Cumque Reliquiis felicibus in eadem, qua venerantur, [Landoaldus,] ecclesia S. Landoaldus Archipresbyter Sancti Amandi, hoc est, curam pastoralem vice ipsius agens in Episcopio Traiectensi, g sanctusque Amantius, [Amantius.] post multum obitus sui tempus tandem h reuelante Deo manifestati, atque illuc vsque perlati, modo in pace quietis consociati, beneficia populis fidelibus impendunt assidui. Quod ita cunctis in hac regione cognitum scimus, vt ad præsens scribi necesse non sit: cum ibi cæci visum, claudi gressum, debiles etiam & multi variis infirmitatibus detenti, nostris temporibus saluti congruæ sint restituti.
[8] Sunt vero complures & alij, quos studio breuitatis intermittere horum Sanctorum specialis quodammodo refulgens apud homines gratia suasit: qui & ipsi inuenti sunt in fide & respectione Domini nostri Iesu Christi multipliciter gratiosi. i Ecce quam bonum & quam iucundum, ait Psalmista, habitare fratres in vnum. [Psal. 132. 1] In vnum enim habitant, qui vnum mente simplici adorando Deum, vnius felicitatis, hoc est, æternæ beatitudinis gaudia simul adipisci meruerunt. [Eccli. 44. 2] Laudemus ergo viros gloriosos, quibus multam gloriam fecit Dominus magnificentia sua. Hi sunt enim viri misericordiæ, quorum iustitiæ obliuionem non acceperunt, corporaque eorum in pace sepulta sunt, & nomen eorum viuet in generationem & generationem. Vt igitur nos, vltimo adhuc positi gradu, de virtute in virtutem Sanctos Dei ascendentes aliquatenus imitari, [& Auctor earum suffragia implorat.] eorumque lætitiæ in parte mereamur fieri participes, amabilis Deo & hominibus Amandus Confessor magnus & Pontifex egregius, simulque sancta multitudo discipulorum ipsius, orationibus assiduis nos ad bona virtutum eleuent, & quod prauum est, diluere pie dignentur, meritisque sanctis in numero fidelium Christi consocient: vt in æternum nomen ipsius benedicatur in nobis, nosque eius populus fieri valeamus, per infinita secula seculorum, Amen.
[Annotata]
a In MS. Blandiniensi habetur hic titulus: Visio, qua S. Aldegundis eum ad cælestia transire cognouit, & commemoratio sepulturæ, translationis atque etiam eleuationis, sed & memoria quorumdam discipulorum ipsius. In MS. Insulenlensi: Translatio corporis S. Amandi.
b Contigit hæc visio potius viuente S. Amando. Eadem tamen ita fere narrat Hucbaldus in Vita S. Aldegundis.
c Sequintia ex Milone contracta sunt, cuius etiam errores adsciti.
d Imo successor Mummolenus, qui subscripsit testamento S. Amandi, obierat.
e Surius, cadaueris.
f Hinc Auctor sua addit de variis discipulis: de quibus & nos sæpius egimus.
g MS. Insulense, Sanctaque Amantia.
h Anno Ch 980, vt ad eius Vitam dicemus.
i Reliqua desunt in MS. Insulensi.
FRAGMENTVM BREVIS CHRONICI
monasterij Elnonensis,
Ex MS. Blandiniensi.
Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio (S.)
a Anno DCCXLII Carolus natus est.
DCCLX b Eclipsis solis.
DCCLXIV Eclipsis solis.
DCCLXVIII Carolus regnum c suscepit.
DCCLXXI Carlomannus d obiit.
DCCLXXXII e Gyslebertus Episcopus obiit.
DCCLXXXVIII Carolus Rex… tus est Idus Octob.
DCCXCVI Adrianus Papa f obiit.
g DCCCI Carolus Imperator factus.
DCCCVII Eclipsis solis.
DCCCIX Eleuatum est corpus S. Amandi.
DCCCX Eclipsis solis.
DCCCXII Eclipsis solis.
DCCCXIII Carolus Imperator obiit h V Idus Octob.
DCCCXVIII Teutingus i promissionem fecit.
DCCCXX Eclipsis Lunæ.
DCCCXXVIII k Lotharius custos obiit.
DCCCXL Hludowicus Imperator l obiit
DCCCXLV m Adalleoldus obiit.
DCCCL Teutingus n ordinatur VIII Id. Martij.
DCCCLV Hlotharius Rex obiit.
[Annotata]
a In MS. Blandiniensi post Vitam S. Amandi sequentia adiiciebantur, cum Indictionibus, Epactis, Lunis Paschalibus, ab anno Ch. 741 vsque ad 911. Nos solum historica excerpsimus.
b Omnes hic obseruatæ Eclipses, apud antiquos & recentiores annotantur.
c Suessione 9 Octobris.
d 4 Decembris.
e Nouiomensis, vir doctrina & sanctitate celebris, ante Abbas Elnonensis 14.
f Obiit 26 Decemb. anni 795, quem annum auctor more illius temporis incipit a Natiuitate Christi.
g In festo Natiuitatis, a quo annum incipit. Ita reliqui coæui Scriptores Eginhardus in Annalibus, Annales Francorum ex MS. Loiseliano, Pocta Saxonicus, aliiq; apud Du Chesne tomo 2, Chronicon Moissiacense, Annales Bertiniani, Metenses & alij tomo 3, Regino aliiq; annum incipientes a Natiuitate Christi vocant annum 801, qui more iam vsitato adhuc erat 800.
h Imo V Kalend. Febru. anni 814. quo die eius Vitam dedimus.
i Id est professionem, vt modo loquimur. De Teudinge agitur supra in carmine Vulfadi.
k Hic est qui corpus S. Amandi transtulit.
l XX Iunij.
m Abbas Elnonensis, Ludouico Pio, vt ferunt, familiaris.
n An Abbas Elnonensis? Eius nomen in serie Abbatum non reperitur.
HISTORIA MIRACVLORVM S. AMANDI CORPORE PER FRANCIAM DEPORTATO
auctore Gilleberto monacho Elnonensi,
Ex MSS. Gandensi & Belfortij,
collatis cum editione operum Philippi ab Eleëmosyna,
Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio (S.)
BHL Number: 0345
Avctore Gilleberto, ex MSS.
PROLOGVS AVCTORIS.
[1] Licet interdum humana mens phantasticis visionibus fallatur; sed non miraculorum signis falli potest: quæ virtutum operator Dominus in fidelibus suis operari dignatur. Ab Ægyptiis namque magis illusione phantastica Rex captus est Memphiticus cum vniuersa Ægypto, falsa & imaginabilia habens pro vero: sed, postquam diuinitus ostensa sunt portenta virtutum, magi etiam ipsi cum ceteris, quamquam primum increduli, postmodum tamen professi sunt hoc esse digitum Dei. [Exod. 8. 19] Cæli nempe, hoc est, quique fideles gloriam Dei loquuntur, & in omnem terram virtutum ipsius sonus progreditur. [Auctor miracula scribit] Vnde pro modulo nostræ possibilitatis, impolito quidem sermone, sed non ignobili materie, quædam insignia ad notitiam conabor mittere posterorum, qualiter in terris nostia ætate Rex patefecerit immortalis militem suum, Beatum videlicet Amandum, gloriosæ in cælestibus dono immortalitatis a se muneratum. Si quis autem obstinata mente nostrum in hoc stylum studuerit redarguere, arbitrans nos nisi vulgares rumores sequi velle; huic iaculum opponimus, [aut visa] quod quondam refutantibus veritatem obiecit Pastor & Primipilaris Ecclesiæ. [Act. 4. 10] Non possumus, inquit, quæ audiuimus & vidimus, non loqui. [aut a fide dignis accepta.] Nil namque hic calumus aperit currentibus articulis, nisi quæ euidenter obtutus probauere a scriptoris, testimonium ei reddentibus eiusdem temporis monachis, Clericis, atque etiam venerandæ memoriæ & insignis famæ laicis. b
[Annotata]
a Hinc constat de Scriptoris ætate.
b
Capitulis deinde margine indicatis Historiam more nostro distinguimus. Ea autem ita legebantur [Capitulæ Gilleberti.]
| 1 | De campanis ardendo sonantibus, nemine pulsante. |
| 2 | De insensato Cameraci sensui reddito. |
| 3 | De muliere languida sanitati reddita. |
| 4 | Muti os & lingua referantur. |
| 5 | De puero debili sanato. |
| 6 | De insensato Laudunij sensui reddito. |
| 7 | De contracta muliere sub feretro S. Amandi erecta. |
| 8 | De cæca visui restituta. |
| 9 | De muta a natiuitate ibidem loquente. |
| 10 | De puero apertis oculis non vidente per S. Amandum illuminato. |
| 11 | De cæca Nouiomi illuminata. |
| 12 | De contracto sanato. |
| 13 | De muliere Duaci repente contracta, & coram feretro S. Amandi erecta. |
| 14 | De carcerato Coceij perinuocationem S. Amandi liberato. |
CAPVT I Incendium Elnonense Miracula ad Reliquias S. Amandi Cameraci & Coceij facta.
Cap. I
[2] Igitur anno ab Incarnatione Domini MLXVI, a transitu vero Amandi a CCCCVI sub III Iduum Februariarum, Elnone b accensæ sunt domus in foro hora fere tertia, vnde & in ipsam prædicti Pontificis Ecclesiam plumbeis tabulis tectam, [Conflagrante ecclesia,] per tegulas sub ipsis tabulaticis flamma prorupit, antiqui hostis, vt credimus, inuidia. Quæ ipsa cum omnibus claustris suis statim est incendio deuastata, nec non & Apostolorum Principis, sed & alia c germani ipsius ecclesia. d Campanæ fundendo in puluerem sunt redactæ: diruta etiam quæque ornamenta ecclesiæ, columnas dico de pario lapide cum e analogio honestæ fabricæ. Vbi quiddam contigit relatu dignissimum, quod sicut videntes & audientes in stuporem vertit non minimum; ita lecturis, vt reor, erit veluti monstrum. Nam mox vt ipsæ campanæ a flamma sunt inuasæ, [campanæ miraculose sonant.] cœperunt insimul, nullius nisi solius Dei impulsu resonare, ac si diuinitus monerentur plangere ruinam sui & ecclesiæ, donec, vt prælibatum est, in puluerem sunt redactæ.
[3] Cuius habitationis restituendæ gratia, Fratres cum f Abbate ipsius loci, ex consulto g Marchionis terræ, atque Episcoporum, petitione quoque Francorum obnixa, feretrum, quo corpusculum venerandi Patris recubabat, [Corpus S. Amandi per Galliā circumfertur:] per Galliam detulerunt, quos cum tanto thesauro Galli vbilibet locorum honorifice & summa cum deuotione susceperunt. Excessimus sane monasterio septimo Idus Iunij: repedauimus in idem sub die quarto Nonas Iulij. Quid autem hac intercapedine quattuor hebdomadum, meritis sæpe dicti Pontificis coram immensitate vulgi, in ipsa regione sit gestum, non ducit mater Ecclesia reticendum: quæ filios suos orthodoxos, filiationemque suam in bona perseuerantia quaquauersum conseruantes lætatur functos honore polorum. Sed hæc omittentes, iam ad ea quæ decreuimus notanda, ac memoriȩ commendanda, stylum, quamquam stolidum, vertamus.
Cap. II
[4] Quædam itaque peragrantes loca, Cameracum vrbem deuenimus cluentem pontificali Cathedra. In qua propter valuas quidam insensatus constrictis arctissime in neruo pedibus residebat, [Cameraci] qui, vt ab incolis palam factum est nobis, ob nimiam insani capitis amentiam, quamdam propinquarum suarum sauciauerat. Vbi cum honorifice ab Antistite h Liebertho, cunctoque ipsius loci Clero recepti, hospitandi gratia commaneremus, [insanus ad mentem reuocatur.] illum miserum donari S. Amando interpellauimus, quatenus solutum vinculis corporalibus, Sanctus, cui donaretur, apud Diuinam clementiam obtineret dæmoniacis absolui nexibus. Quod & ita factum est. Nam & Pontifex nostris assensum præbuit petitionibus, & ille Pontifex noster, cuius corpus deportabatur, liberam mentem eatenus captiuato a summo Pontifice Christo impetrauit; ita vt inde nobiscum progrediens, nullum male sani capitis indicium vltra prætenderet.
Cap. III
[5] Ab ipsa quoque vrbe vestigia detorquentes cum immenso comitatu ciuium, tendebamus versus oppidum, cui vocabulum est i Coceium, vbi multæ auersiones ab oppidano, seu iudice eiusdem loci, familiæ inferebantur S. Amandi, quæ circa ipsum degebat oppidum. [Coceij] Sed vbi loco, quo dispositum erat tendere, propiauimus, ecce quemdam Presbyterum ecclesiæ in honore S. Remigij extructæ, Milonem nomine, cum plebe promiscui sexus non modica, obuium habuimus, humiliter obsecrantem, vt thecam tanti Pontificis in ipsam S. Remigij ecclesiam deferri, ibique paullulum requiescere permitteremus. Est autem ab hoc loco, non multum distans quidam viculus, quem dicunt k Vernulium. In hoc iacebat mulier, stratu recubans ob immensum languorem membrorum, [mulier languida 10 annis] quæ a lecto nequiuerat egredi per curricula bis quinque annorum. Hæc vbi aure percepit sonos & cantus plebis eo diuertentis, caussam percunctatur. Cumque didicisset corpus S. Amandi a fidelibus turmis illo transferri, continuo in hæc verba prorupit: O si daretur me saltem manibus reptantem, quasi quadrupedem ei obuiam fieri! implorarem Sanctum, quatenus interuentione sacra meæ suffragaretur imbecillitati. [subito sanatur:] Sed cum inhianter arderet, quæ optauerat completum iri, interuentu tanti Patris, eius vota clemens præuenit Diuinitas, cui, quæ mortales nec optare audent, promptum est præstare. Confestim denique sanguis discurrens circa neruos membra languidæ firmauit, languore exhausit, robore consolidauit. Sicque lecto, cui clinica diuturno languore incubuerat, leniter exiliens, exorsa est pedetentim progredi vsque ad limen domus, inde non contenta incedere, vt est mos mulieribus, rapto cursu accurrens arripit feretrum, narrans cum idoneis testibus, quæ circa se, & quanta suo egerit patrocinio ille miraculorum operator egregius. Tum corrigiam ceruici suæ, quasi seruile iugum imposuit, seque, vt erat libera, dominio Sancti mancipauit. Nec immerito, quippe qui eam, quæ quasi quadrupes vitio naturæ decreuerat exire, sibi bipedem naturali vsu fecerat ouanter occurrere.
Cap. IV
[6] Huius etiam consobrinus quidam iuuenis, liber & ipse, sex lustra & eo amplius habens, mutus a natiuitate, auditum tamen & intelligentiam plene capiens adducitur, qui ob linguæ officium sibi diuinitus concedendum multas Sanctorum ecclesias inuiserat: sed, vt dictum sit pace eorum, [mutus,] tanti Patris meritis istud seruabatur donum. Antiqua in hoc renouantur miracula, & alterius Zachariæ imaginaria agnoscimus surrexisse tempora. Illi innuebant cognati, [voto facto S. Amando,] quod nomen vellet filio imponi; huic itidem innuebant propinqui, qua lege vellet se subiugare seruitio Sancti. Ille nutu postulauit pugilarem sibi præberi, vt quod lingua nequiuerat, notarent articuli; iste nutu æque indicabat se bis binos argenteos pro capitis censu eidem Sancto soluturum singulis annis. Ille quod paginæ indere voluit, restituto mox linguæ officio, aperto sermone pronuntiauit; videamus & in hoc quam iste iocundo miraculo imitatus sit eum, vbi coram feretro assistens corrigiam ceruici suæ circumposuit. [loquela donatur:] Continuo denique accedens Milo Presbyter, cuius supra meminimus, in cuius & hic diœcesi natus perhibebatur & adultus, compendiose eum est allocutus: Quid, inquit, præstolaris frater? Si nequis sermone, saltem digitorum indicio sub testimonio præsentiū exprime, quod tenes in mente. Conticuere omnes, intentique ora tenebant. Tunc ille, vt bis binis conatus est digitis totidem argenteos notificare, clara ac prima voce protestatus est, quod articulis moliebatur expromere. O quem & quantum, si adesses, cerneres plausum turmarum cateruatim vndique confluentium, Deum hymnisonis vocibus nobiscum collaudantium, præ ingenti lætitia malas effusione lacrymarum humectantium! Quid proferam de hac ipsa ætate, sub qua informatus est sermone? Christus mortuum in peccatis hominem, atque in Dei laudibus mutum, passione sua hoc eodem æuo vitæ restituit, in laudes Diuinas os eius aperuit, & B. Amandus interuentione sacra hunc famulum suum, qui quoquo pacto æquiparandus erat mortuo, quasi locutione viuisicauit, eumque laudes Dei extollere fecit, atque in gratiarum actiones Deo soluendas verba formare apud Diuinam clementiam obtinuit.
Cap. V
[7] Nec minus & illud censeo prædicandum, quod in ipso limine portarum castri prælibati vidimus mirabiliter gestum. Simul namque vt ipsa sancti cadaueris lectica oblique tenebatur transposita, quatenus plebs ceruices suas ei submitteret deuotione humillima; mulier quædam approperans debilem filium vlnis ferebat, qui infra vnius anni pene orbitam, terram calcare nequiuerat. Hic itaque, vbi eum genitrix feretro supposuit, clamitare cunctis audientibus cœpit. Depone me, mater, quantocyus ab his, quibus vehor vehiculis, quia videor mihi iam posse tibi pedissequus fieri. Ne velis, obsecro, [dabilis puer sanitati restituitur.] meæ obuiare saluti, tuæ quoque lætitiæ aduersari. Tum illa credens eum verbis hæc proferre puerilibus, aut etiam erroneis, Noli, inquit, fili mi, noli, ne ab imminenti turba comprimaris; dum non possis ad exitum rei perducere, quod effaris. Et puer, Possum, ait, mater, possum. Post hæc non præstolans responsum genitricis, ab ipsius continuo se extorsit lacertis, paulatimque tentata via, in cursum se hilariter proripuit. His & huiusmodi clemens Pontifex perpotratis circa ipsum castrum miraculorum signis, maluit, credo, oppidanos a vexatione suæ familiæ blanditiis compescere, quam minis terrere. Sed quia hæc pro capacitate ingenioli nostri taxauimus, iam ad ea, quæ restant luce clarius nitentia, calamum transferamus, eius, ad hæc explenda, inuocantes patrocinium, cuius credimus meritis reputari tanta insignia gestorum.
[Annotata]
a Sequitur Milonis Chronologiam.
b Monumenta Amandina tradunt incendium illud accidisse die Sabbati, in quem incidit eo anno 11 Februarij. Ioannes Buzelinus refert idem cum miraculis adiunctis lib. 4 Annalium Gallo-Flandriæ.
c S. Andreæ, cuius Decanus fuit Gillebertus scriptor.
d Numero 17 iuxta monumenta Amandina & Buzelinum.
e Analogium est locus altior, seu pulpitum, vnde leguntur sacra Lectiones. S. Benedictus in regula cap. 9. Legantur vicissim a Fratribus in codice supra analogium tres Lectiones.
f Lambertus, qui & Fulcardus dicitur, anno 1063 Abbas constitutus, vita functus anno 1076, iacto fundamento maioris basilica.
g Marchio Flandriæ, Balduinus Pius, siue Insulensis.
h Obiit B. Lietbertus Cameracensis Episcopus anno 1076, 23 Iulij.
i Coceium, vulgo Coussy, inter Aisiam & Axonam fluuios iuxta abbatiam Nogentum.
k Vernulium pagus vicinus in diœcesi Laudunensi, vulgo Verneuil.
CAPVT II.
Miracula Lauduni, Calnici, Nouiomi & Duaci facta.
Cap. VI
[8] Postera denique aurora finem dante, montem a Laudunij accessimus, ipsumque statim conscendimus, atque ibi ab Episcopo b Elenando, [Lauduni] vniuersoque eiusdem loci Clero, cum ingenti veneratione recepti eo die quieuimus. Interea sol vergebat ad occasum, & ecce quemdam insani capitis adducunt, manicis pedicisque ligatum. Nox ruit Oceano, cum interim pretiosissimi illius thesauri thecam circumuallantes pueri, innuptæque puellæ, iuuenes cum senioribus, incipiunt deuote excubias, cum facibus & lychnis ardentibus. Num vero iam nox medium orbem tenebat, [insanus, mentis compos efficitur,] suadebantque cadentia sydera somnos: cum ille de repente iacens sub feretro in hæc verba prorupit: Cur meos lacertos hæc astringant ligamina, aut vbinam deiectus iaceam, posco pandatis qui circumastatis. Tunc illi stupore attoniti, rati eum erratica, vt ante, verba proferre, tamen quæ sciscitabatur edocentes: Ob nimiam, inquiunt, tui capitis amentiam, ligaminum nodis obstrictus ad patrocinium S. Amandi adductus es, cuius corpus in præsenti S. Mariæ ecclesia noueris recubare. Deo, inquit, gratias mecum habetote, vis immanis abscessit dementiæ: abscedant iam nunc oro catenæ. Qui simul ac ab omni nexu immunis factus est, [in ecclesia S. Mariæ:] consignans se signaculo sanctæ Crucis, si quod, diabolo instigante, verbum aduersus fidei puritatem, in ipso errore fuderat, pectus contundens, reum se professus est. Inde seruum se S. Amando tradidit, cuius precibus suæ mentis columen indesinenter reputabat. Et merito eius se subdidit seruitio, cuius suffragio se eatenus mentis impotem a sæui tortoris nouerat eliminatum ergastulo.
Cap. VIII
[9] Illa quoque non sunt silentio prætereunda, quæ die Dominica inde nobis remeantibus, habentur supra ipsum montem cunctis cernentibus gesta. Dum itaque portas vrbis in supercilio montis positas, cum ingenti cohorte promiscui sexus, [clauda erigitur:] ipso feruore meridiei posthaberemus, ecce mulier perplexis tibiis, serpens manibus, vultu tertæ infixo accessit, cunctisque viam pandentibus feretro propinquauit. Res mira, & ad modum stupenda. Vbi se baiulis immiscuit, resolutis neruis se erigens, ipsum gestatorium, mirabile dictu, constanter arripuit. O quis fremitus ab ore vulgi resonabat, quantusque fragor monachorum, Clericorum, atque laicorum in Dei laudes resultabat! Tunc erat cernere turbas vndique ad hoc insigne confluentes, intantum ipsos baiulos gratia videndæ mulieris opprimentes, vt vix quispiam eorum posset mouere pedes. Enimuero sapienti vsi consilio, fecimus sanctum corpus per spatium circiter trium horarum, super quamdam rupem in eodem requiescere loco, vt vel sic aliquantulum respirantes, dein ab ipso descenderemus supercilio.
Cap. VIII
[10] Rem stupidus refero, miraque, fidelem quærens auditorem, enarro: sed non nisi quæ probante visu hæc titulantis acta sunt, fere sub vnius horæ spatio. Continuo namque quædam secundi sexus persona accessit, quæ septem annorum rotam euoluerat in mœrore cæcitatis: hæc simul vt oculis loculum tetigit, [cæca illuminatur:] detersa caligine, amissi luminis dispendia reparauit. Quæ luci pristinæ restituta, inde nobiscum progrediens, cœpit erga se gesta Christi propalare magnalia.
Cap. IX
[11] Quædam quoque puella ab vtroque adducitur parente, quam vti materna fuderat aluus, [muta a natiuitate, loquelam accipit.] perhibebant linguæ officio ad ipsam vsque diem caruisse. Hæc pariter vbi venerandi corporis receptaculum deosculatur; plectro linguæ resoluto, vocis organa in laudem Dei sustolluntur. His & huiusmodi quampluribus plebs Laudunensis exhilarans corda miraculis, quæ obtutibus nostris cernenda abstulit inexplicabilis concio promiseui sexus & ætatis, quæ etiam postmodum nobis relata sunt a fidelibus viris, grates soluebat Maiestati celsitonantis. Non solum huius, sed & ceterarum vrbium indigenæ ad hæc confluentes spectacula, Deo soluebant ora vocibus hymnidicis, Diuino numini laudem dicentes, quod caussa Sanctum illac deportandi accidetit, credentes, quoniam numquam a tanto Patrono talia suis emanarent oculis, nisi Ecclesiam ipsius incendium deuastauerit. Quippe quia nec ipsum suis allatum gauderent confiniis.
Cap. X
[12] Inde vtique cum immensa vulgi alacris pressura detorquentes vestigia, processimus tendentes versus Nouiomi mœnia. Iam c currum immergere sol Oceano parabat aureus, cum castellulum, quod vocant d Calneium, aduenimus, ibique hilariter hospitio recepti, [In castello Calneio] noctu quieuimus. Vbi de mane post vigilias nocturnas quamdam vidimus matronam, quæ in gremio confouebat puerum, gestantem absque lumine lampadem, [cæcus puer] ocellos dico in capite nullam in se habentes lucernam. Hæc itaque accedens incipit effari, mediaque in voce resistit; singultu quatiente dolorem, exprimens quo afficiebatur super glaucomate filij a natiuitate cæcutientis. Cum hoc, inquit, puero noctem hanc peruigilem duxi, excubans sub feretro S. Amandi. Hunc sane enixa sum mundo absque lumine naturali, & ad hoc eum huc detuli, vt radiis meritorum istius illuminaretur Sancti. Sed quia nondum voti compos effecta sum, aliquibus huius Sancti reliquiis tangite obsecro loca lucernarum, si quo modo Diuina pietas mihi condescendat supplici, [tactu reliquiarum S. Amandi illuminatur.] ad hunc sua gratia illustrandum. Tunc dentem sæpedicti Patris, fabrili opere, auro decenter politum, baculum quoque sumentes, quo prædicationis suæ rexerat præsulatum, posuimus, vt poposcerat genitrix, super loca luminum. Paruoque expleto interuallo, mox pueri ocelluli suo vtuntur officio, nulla penitus obstante caligine clarescentes numine Diuino. Tunc vero quique adstantes, genitor in primis cum genitrice, volentes hoc ad certam fidem experimento deducere, offerebant ei monilia, atque candelulas, ceteraque quibus puerilis animus solet arridere, & ipse prout clare diiudicans cuncta celeriter arripiebat, mox quoque ludendo porrigentibus sibi vicissim reiiciebat. Digitis etiam innuebant, & ipse contra similiter faciebat. Nec mora Canonici prosiliunt ad campanas, nos autem cum populo in laudes prorupimus diuinas.
Cap. XI
[13] Dehinc Nouiomum, quo ire pergebamus, peruenimus, ibique S. Eligij quondam S. Amando, [Nouiomi obuiam allato corpore S. Eligij,] dum vterque aduiueret, familiarissimi loculos geminos, alterum cum monachis, alterum vero cum Clericis obuiam habuimus. Vbi ex diuersis quibusque ordinibus suburbani, oppidani, Clerici cum monachis affuere, qui nostri Patroni thecam cum immensa suscipientes veneratione, ac summa deuotione in ipsam Pontificalis Cathedræ ecclesiam detulere. Tenso itaque in platea vrbis nostro papilione, iidem haud sine ipsius loci Antistite e Baldewino reuerenter recipientes, eo asportauere, tanto gaudentes hospite. Vbi nocturnis de more expletis vigiliis, matutinorum quoque nostratim peractis solenniis, [cæca illuminatur,] en mulier affuit oppressa enormi dolore vertiginis, intantum vt sursum, aut dextrorsum, siue sinistrorsum non valens caput deflectere, foret gaudio cassa luminis. Quæ secus feretrum astans, ad ipsam vsque mediantem lucem diei, ita reddita est incolumis, vt his, quibus præ dolore capitis priuata erat remediis, lætificaretur coram cunctis. Nam & visu pristino statim redimita suspexit cælos, ad gratiarum Deo soluendas actiones, & circumferens oculos respiciebat hinc inde ad circumstantes, Domini circa se mirabiliter enucleatas narrans virtutes.
Cap. XII
[14] Quo facto statim per ora vulgi disperso, quidam f sedens pede distorto adducitur, qui propria non credens humo vestigia, [distortus pedibus curatur,] iuuamine fulciebatur alieno. Vnde factum est, vt sanctissimi Confessoris requirens auxilium, ipsius exploraret gratiam meritorum. Nam diutius coram eius manens tremenbundus præsentia, tanti Antistitis inuocabat precamina apud Diuinam clementiam sibi profutura. Tandem igitur quod quærebat, reperit, & qui alienis venerat, suis vestigiis rediit, patrociniumque Sancti sibi non defore persensit. Hæc & huiusmodi quam plurima non modo his, verum & aliis vrbibus in Gallia, per nostrum hunc Patronum, vt prælibauimus, ostensa sunt virtutum insignia, quæ aciei nostræ non valuerunt pertingere notitiam, præ immensitatis popularis pressura; sed quia noluimus excedere promissa, ad præsens ea scribimus dumtaxat, quorum nostros oculos non latuerunt insignia.
Cap. XIII
[15] Sed & illud reticere non ducimus commodum, quod g Duaci perspeximus insigniter perpetratum. [Duaci] Quædam namque inter alias incolumis processit nobis fæmina, sed, nescio cui reatui obnoxia, non est inuenta Sancto occurrere digna, [contracta mulier sanatur.] fortassis in eum alicuius blasphemiæ rea; quam necdum digna punierat pœnitentia. Iudicia enim Domini abyssus multa. Vnde factum est vt statim, vbi domum rediit, pedes eius natibus, manus quoque pectori quasi clauis infixæ hærerent, ac sic semimortua iaceret. Hanc vtique vidimus ipsi ad perfugium nostri Patroni, quasi mortuam, atque nullum penitus in se vitæ spiraculum prætendentem, quodam deferri vehiculo; sed non multo post vidimus eam pedibus resolutis ac manibus versa vice coram ipso erectam adstare feretro. Hæc sunt, quibus per Gallicam prouinciam beatissimi Amandi merita, h ea tempestare declarare dignatus est Dominus. Cum quibus & alia, quæ ab ipsis infirmis sanitate red integratis sub testimonio fidelium nobis sunt relata. Qualia tamen ista, quanta & illa; in omnibus operibus suis sit nomen Domini benedictum in secula, Amen.
[Annotata]
a De Lauduno, seu Lugdano-Clauato, supra actum.
b Elenandi huius Episcopi mentio sit in Miraculis S. Huberti 3 Nouemb.
c Ita MSS. editum, cursum.
d Calneium, Massono Calnicum, vulgo Chaulny, oppidum non procul ab Aisia fluuio, e quo deductus riuus prope muros fluit inter Feram & Nouiomum.
e Balduinus Nouiomensis Episcopus, postquam, teste Buzelino lib. 4 Annal. Gallo-Flandriæ, multos Ecclesiæ Christianæ gratia labores admodum fortiter collocasset.
f Forte, incedens.
g Vrbs hæc nunc præclaram habet Academiam.
h MSS. & excusa habebant, &.
CAPVT III
Ope S. Amandi carceratus liberatur, & suspensus suscitatur.
Cap XIV
[16]
Mos fuit antiquis, necnon manet vsque modernis,
Scriptoris calamum varios percurrere sulcos.
Sic variat mentem dictantis prosa, metrumque:
Vnde metro canimus quiddam mirabilis actus
Gestum Coceij, postquam remeauimus ipsi.
Quod iam non oculis, sed fonte probauimus auris.
Terræ culturæ se condonabat abunde
Quidam Landricus, hic quem ditauerat vsus: [Landricus a messe]
Solibus æstiuis is cum messoribus ipsis,
Tempore quo flauas segetes iam demetit æstas,
Stans lætos fructus proprios sumebat in vsus:
Cum præmissus eques manuum calcaribus vrgens,
Concitus a castro venit, supra memorato
Landrico missus, & ei vim ferre paratus;
Qui nitens aliquos ab agro sibi ferre maniplos. [raptorem arcens,]
Mox ibi sensit agri possessorem dominari:
Denique ridiculum commisit vterque duellum;
Iste negando sua, sed & ille petens aliena.
Tum raptor missus, rapiendi iure potitus,
Conatu cassus proprio repedat pudibundus.
Cumque statim factum foret Albrico manifestum,
(Sic castellanus per nomen erat vocitatus)
Adducatur, ait, vinctis post terga lacertis.
Landricus dirum gestans sub gutture nodum
Carceris ima simul digne satis experiatur. [includitur carceri.]
Ad cuius verbum fera vincula carceris illum
Vallant & vexant, scrobis ac horrore retentant.
Hoc igitur castrum, sic est merito vocitatum:
Nam fera plebs eius barathri se trudit ad actus,
Cuius fluminibus se commiscendo b Cocytus,
Post se Coceium trudit per praua suorum.
[17]
Qualiter hic tetro sit carceris erutus antro,
Pandimus, auctores vt deprompsere fideles.
Nempe catenatus, vallante crepidine clausus,
In diuersa trahi cœpit: mentique reuenit,
Quod nuper titulis insignis Amandus honestis
Patrarat, mutis dans verbum, lumina cæcis. [inuocato S. Amando,]
Tunc orans lacrymis, & dans suspiria cordis,
Edidit ad tantum, sic clamans, verba Patronum:
Pontificale decus, operumque patrator opimus,
Præsul Amande, tuos nunc affore posco triumphos,
Non aliquem quæris verbis vti c cameratis:
Simpliciter dico, iam nunc mihi proximus esto;
Si verum de te nuper deprendimus esse,
Quod per te tanta, circa confinia nostra,
Extent completa, non naturaliter acta;
Exige iam verum clemens ex hoste tropæum
Qui nimis immerito retinet me carceris antro,
Ac in me rerum coaceruat quæque malarum.
Oro iuues precibus, ne squallor carceris huius
Me vexando diu subigat, mortemque minetur.
Pondera mox ferri post eius verba resolui
Sic cœpere simul, [liberatur.] quod fit mirabile dictu,
Ceu quis eum ferro manibus releuaret ab ipso.
Tum tractans sensim, capiens & iter pedetentim,
Egressusque foras venit, Iudex vbi caussas
Exercendo, latus stipante satellite fultus,
Vanos sermones referebat & vndique sontes;
Coram quo positus, cunctis cernentibus exit
Landricus, post se nec quemquam surgere cernit.
Sic cuius clemens miseratio vociferantem
Audiuit pridem, nunc ipsum munit euntem.
Cap. XV
[18] Præcipuum quoddam miraculum in pago Nouiomensi, a B. Amando factum, sicut quorumdam d relatione didicimus, legere volentibus qualicumque scripto notificare curabimus. Beato igitur Amando cum duodenis Fratribus in pago Laudunensi, loco qui dicitur e Baresetum, commorante, contigit vt Rex Francorum f Dagobertus die quadam g Compendium deueniret, cuius aduentu comperto Beatus illuc Amandus pergere disposuit. Qui cum ad villam Melincotum appellatam peruenisset, [Diuertit S. Amandus apud viduam,] in domo cuiusdam viduæ, quæ vnicum habebat filium, hospitandi gratia diuertit. Interea quidam raptores ex Beluacensi regione venientes, quamdam inde prædam furto abductam ante se deducebant. Qui cum ab incolis eiusdem regionis se insequi perniciter cominus aspexissent, opaciore silua sese cum præda sua protinus immerserunt, nec tamen de vita securi, aduersarios se insequentes pernici gressu fugiebant. Fortuito iam casu filius mulieris viduæ, in cuius hospitium Beatus diuerterat Amandus, per eumdem saltum solus deambulabat. Cum caussam penitus ignoranti prædam suam latrones quasi custodiendam reliquerunt, & ipsi semet tantum saluare volentes, expeditius iam fugere cœperunt. Porro viri qui prædam de manu latronum festinabant eripere, iuuenem solum cum præda a latronibus dimissa in saltu repererunt. Quem quia vnum ex latronibus fuisse existimauerunt, [cuius filium suspēsum a morte liberat.] comprehensum illico suspenderunt. Nec mora, rumor excitatur, clamor attollitur, filius mulieris viduæ suspensus atque iam mortuus esse nuntiatur. Ab omnibus pene incolis circumquaque manentibus curritur ad videndum, mater etiam suspensi miserandis clamoribus eiulans cum Beato, quem hospitio susceperat, accurrit Amando. Quid plura? Intantum vir beatus super compassione mulieris indoluit, vt humi prostratus tamdiu orationi plenus lacrymis incubuerit, donec iuuenem viuum & incolumem propriæ matri gaudenti & exultanti, Deo propitiante, restituerit. Ob hoc ergo paradoxi dignam & venerabilem memoriam quædam capellula exiguo sumptu in eodem loco constructa est in honore beati Pontificis Amandi, ad laudem Dei Saluatoris nostri Iesu Christi, Sanctum suum in cælo & in terra mirifice glorificantis: qui cum Patre & Spiritu sancto viuit & regnat Deus per omnia secula seculorum, Amen.
[Annotata]
a Titulu huius capitis excusus erat in elencho supra dato: at carmina deerant.
b Cocytus fluuius infernalis, ἀπὸ τοῦ κωκύειν, lugere, plorare.
c Idest tectis, seu inuolutis. Camera veteribus fornix, Belgis cubiculū, cœnaculū, hinc camerare. Aliud MS. habebat cameracis.
d Dum istic cum reliquiis S. Amandi esset Auctor; quod a reliquis miraculis tum factis seiunxit.
e Seu Barisiacum, de quo egimus § 2.
f A Childerico Rege nepote Dagoberti 1 hunc locum donatum fuisse S. Amando ibidem diximus. An Dagobertus filius S. Sigeberti intelligendus?
g Oppidum elegans ad confluentes Axonæ & Aisiæ fluminum.
CAPVT IV
Periculum mortis amotum. Clinica sanatur.
[19]
Styli pandat obsequium, succedens his miraculum
Vt quod claret præsentibus, pateat subsequentibus.
Processu namque temporis, dum structura fundaminis
Ecclesia b resurgeret, ac valenter proficeret,
Varie operarij occupabantur plurimi.
Quorum mittuntur gemini terram fodere fabuli
Willebertus vocabulo, Alberto sibi socio.
Hi ergo facti compares ad operandum agiles,
Exequebantur gnauiter opus iniunctum pariter. [Fossuri fabulum,]
Qui vnius articulo diei cum fossorio
Intrantes opificium, mortis incurrunt laqueum.
Quos si cepit, non tenuit, sed laxum sinum præbuit:
Et quos Sathanas terruit, Præsul noster eripuit.
Quos turbauit sæuitia, fouit misericordia.
Nam locus erat concauus iacens illis sub pedibus,
Terraque cum lapidibus imminebat ceruicibus,
Quid multis? Moles corruit, [obruuntur terra & lapidibus,] hosque ferme comminuit.
Willebertus pubetenus detinetur intrinsecus;
Albertus autem penitus ad ima scrobis truditur.
Quo concurrens vicinia, membra quærebat mortua.
Nam quis viuere crederet, quem tanta moles sterneret?
Tamen viuebat merito sancti Præsulis inclyto.
Per quem mirum apparuit, quod seruum morti sustulit.
Terram enim quæ ruerat, lapidumque volumina
Amouentes finitimi, vix caput seminortui,
Quod pene iam contriuerant, vt petras illic iecerant,
Repperientes, extrahunt quasi cadauer mortuum.
Nullum vitæ spiraculum in eo nec anhelitum
Percipientes viuidum. Nam ab hora iam tertia
Vsque fere ad septimam in tenebris horrentibus
Iacuerat sic obrutus. [mortui crediti,] Inde trahentes pallidum
Mortuoque simillimum, cum tractarent de loculo
Et faciendo tumulo; cernentes hunc rubescere,
Intellexerunt viuere. Hic quoque multo tempore
Post sanus vixit corpore cum illo suo compare, [superfuerunt.]
Et post illum certissime perseuerans seruitio.
[20] c Anno ab Incarnatione Domini ⅭⅠƆXC cuidam monachorum S. Amandi, per somnum visio apparuit tamquam dehiscens cælum, ardorem igneum flammantem emiserit. Et ecce e vestigio d clades ignea homines inuasit, [Dum preces contra ignem sacrum instituuntur,] quæ contemptoribus Creatoris ardorem præconaretur Diuinæ animaduersionis. Hic est enim calix iustæ damnationis, qui per Prophetam Hieremiam propinatur sanctæ religioni contrariis. Quod ipsa re dignatus est Dominus euidenter declarare. [Ierem. 25. 15] Nam ardentes ad loca deferbantur e Sanctorum, & extinguebantur meritis ipsorum. Quid hoc in facto vtrorumque voluerit mortalibus præmonstrare, nisi quod inobedientes iuste mereantur ignem gehennæ, iussis vero Dominicis obtemperantes, misericorditer adipiscantur refrigerium quietis perpetuæ? Vnde quibusdam in ecclesia S. Amandi quadam dierum datis refrigerio, dum signis concrepantibus astarent monachi cum cordium ac vocum iubilo, iacebat mulier foris in domo languore clinica diuturno. [clinica in templo S. Amandi sanatur.] Quæ auribus sonitum percipiens signorum, dicensque hoc fieri pro remedio ardentium, filiam, quam domi habebat, & quemdam vocans sibi domesticum rogabat se baculo sustentandam, ab eis deduci ad oratorium. Fatebatur enim se fideliter credere, quod S. Amandus etiam ipsi valeret salutis emolumentum meritis suis diuinitus impetrare. Quod & factum est. Denique ad Ecclesiam talibus sustentaculis cum graui perueniens labore simul ac dolore, prostrata implorabat sibi tanti Patris suffragia succurrere. Cum non multo post paulatim erigens se, aliquantulum meliorata, & de augenda sibi iam confisa salute, dans manum alteram filiæ, altera baculum tenens peruenit ad altare. Vbi orans cum fide, ex integro sanitati restituta est pristinæ. Quod sentiens surrexit, atque lætabunda remeare cœpit. Cumque dexteram ei portigeret filia, monens eam assumere virgam in via regenda; illa exiliens & circa altare discurrens, proclamabat, se vltra ad sustentandum non egere baculo, nec alicuius amminiculo; quippe cui S. Amandi beneficiis optatæ salutis commodum diuina concesserit miseratio. Quod tripudium monachorum siue clericorum Deum collaudantium, atque laicorum vtriusque sexus eo confiuentium, ibi tunc fuerit, tanti facti excellentia prodit. Tunc temporis agens in concilio f Antistes Metropolitanus Remensis Ecclesiæ, audiensque consumi homines tam grauida lue, g triduanum ieiunium constituit agi, Niniuitarum more: quatenus diuini examinis censuram placaret humilitas pœnitentium, quam offenderat contumacia inobedientium. Tantam igitur gratiam auctor omnium suo indulsit populo, vt etiam pueri parui tam fide quam deuotione, huic se manciparent constituto. Qui cernens iniquitatem verti in æquitatem, quam iuste hominibus exaggerauerat, misericorditer remouit vltionem; qui in Trinitate perfecta viuit & regnat Deus per omnia secula seculorum, Amen.
[Annotata]
a Hæc duo capita continentur in MS. Amandino, postea adiuncta, siue ab eodem Gilleberto, seu potius alio.
b Ergo post obitum Lamberti, seu Fulcardi Abbatis, sub Bouone, aut primis annis Hugonis.
c Præponebantur hæc verba instar tituli: S. Amandi de Bizo.
d De igne sacro illis annis grassante & cælitus denuntiato pluribus egimus 17 Ianuarij ad Vitam S. Antonij tractatu particulari post translationes, de miraculis eiusdem § I.
e SS. Piatonis, Rictrudis, Martini, Deiparæ Virginis, & S. Antonij, vti ibidem diximus ex Buzelino & aliis.
f Rainoldus, siue Rainaldus, Contractus, Gallice Retire, qui Atrebatensem Episcopatum ex mandato Vrbani II Papæ diuisit a Cameracensi: mortuus Atrebati anno 1095, 21 Ianuarij quo die eius anniuersarium adhuc agit Ecclesia Atrebatensis.
g Eodem tempore aliæ ab Episcopu institutæ publica preces. Ita Meierus lib. 2 Annalium Flandriæ ad annum 1092 scribit: Tornaci religiosa instituta supplicatio ab Rabodone Episcopo die Exaltationis sanctæ Crucis, ob pestem quam vocabant igniariam, hoc est, sacrum ignem. Magna religione sacris vbique operatum, ad procuranda quæ fiebant prodigia, placandamque Dei itam. Nam alij instar carbonum nigrescentes, alij exesis morbo visceribus tabescentes, pars truncati miserabiliter membris, incredibile est dictu, quam multi mortales sacro illo igni sint absumpti.
HISTORIA MIRACVLORVM S. AMANDI CORPORE PER BRAGBANTVM DELATO,
auctore forte Guntero monacho Elnonensi,
Ex iisdem MSS. & operibus Philippi ab Eleemosyna.
Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio (S.)
BHL Number: 0346
Avctore forsan Gvntero ex MSS.
PROLOGVS AVCTORIS.
[1] Mvltis & frequentibus modis, si curamus aduertere, gratia diuina visitare nos, & ignauiæ torpore depressos excitare dignatur; & modo terroribus minatur, modo paternis blandimentis infirmitatem humanam consolatur. Terroribus, vt resipiscant, peccantes increpat; blandimentis bene agentes exhortatur, vt in melius proficiant. Aliquando interna inspiratione nobiscum agit; aliquando sensibus exterioribus insolita ministrando desidiam excutit. Videns enim querelas aliquorum, quod, sicut antiquitus faciebat, prodigia nulla nostris ostendat temporibus murmurantium, renouat aliquando miracula, per corpora vel cineres etiam defunctorum Patrum, quæ viuentibus ipsis concessit operari signa foris apparentia interiorum virtutum. [Miracula indicant Deum in Sanctu habitare,] Quid enim aliud prætendunt sensibus nostris opera diuina, quæ per Sanctos suos operatur omnium creatrix Sapientia, nisi quod in eis habitantem intelligamus, tamquam in templo suo, cunctorum opificem, & loquentem, & facientem? Quamquam etiam vt suam demonstret omnipotentiam, per iniquos operetur ad vtilitatem suorum, & ad confutandam infidelium improbitatem, multa miracula, quas virtutes figurate solet appellare Scriptura; vt ipsa veritas attestatur in Euangelio: Multi dicent mihi, Domine, Domine, nonne in nomine tuo prophetauimus, & in nomine tuo virtutes multas fecimus? [Matth. 7. 22] Cum autem ad corpora Sanctorum diuinitus miracula fiunt, quid aliud inde nobis cælitus innuitur, [& horum virtutes imitandas esse.] quam vt ad imitationem saltem illorum, ad bene operandum accingamur, quorum meritis talia fieri non dubitamus? Euigilent itaque mentes hominum mortifero torpore dormientium, & admota sensibus suis opera Diuinitatis intelligant: vt sanitates corporum, caussæ fiant salutis animarum. Ad hoc enim frequenter in corporibus morituris sanitates reparantur, vt vel occasione tali, videntium animæ numquam morituræ ab interno languore suscitentur. Benignitas etenim Creatoris omnibus consulit, pro capacitate singulorum, beneficia singulis congruentia moderanter impertit. Sic prudentes & fide robustos, ad contemplanda cœlestia erigit, vt simplices tamen & infirmos non deserat: & sensibus carnis deditos visibilia quædam & carnalia eis admouendo, ad maiora & inuisibilia & spiritualia nutriendo sustollat. Iam veniamus ad rem, propter quam ista prælocuti sumus, ne forte longiori præfatione legentibus onerosi videamur. a
[Annotatum]
a Sequebantur hæc capita, quæ hic indicasse sufficit. [Capitula miraculorum.]
| 1 | Principium narrationis rei gestæ & de muliere sanata. |
| 2 | Item de alia muliere a contractione manus sanata. |
| 3 | Item de tertia muliere a totius corporis debilitate sanata. |
| 4 | De circulo supra sancti corpus in aere viso. |
| 5 | De puella a natiuitate cæca meritis Sancti illuminata. |
| 6 | De puero contracto & erecto. |
| 7 | De puella alia cæca a natiuitate & surda, & meritis Sancti sanata. |
| 8 | De surdo in occursu Sancti auditum recuperante. |
| 9 | De muliere apud Tornacum sanata. |
| 10 | De brachio mulieris contracto & sanato, & quod non omnia miracula quæ in Sancti deportatione gesta sunt, in hoc opusculo sint digesta, & quod animarum remedia per ea diuinitus procurata, magis quam corporum sint amplectenda. |
NARRATIO.
Cap. I
[2] Sicut inspiratione diuina compuncti multi fideles, pro remissione peccatorum suorum, de suis rebus & prædiis, ecclesias aut monasteria solent ædificare; sic homines nequissimi, diabolo suadente, [Corpore S. Amandi in Brabantum delato,] res ecclesiis & monasteriis a fidelibus traditas inuadere, diripere quotidie moliuntur, & auferre. Huiusmodi caussa necessitatis vrgente, scilicet ea quæ dudum a Regibus & religiosis Principibus, ob salutem animarum suarum, Deo & S. Amando collata fuerant in pago Brabanti a, malignis hominibus auferre cupientibus, & iam violenter ablata retinentibus, anno Dominicæ Incarnationis millesimo centesimo septimo, cœnobio Elnonensi præsidente Domino Abbate b Hugone, c vigesimo secundo anno ordinationis eius, feria secunda Pentecostes deportatum est corpus Sancti in Brabantum. Ventum est ad prædium Sancti, quod dicitur d Anduennium, & ad aliud, quod dicitur, Ad e sanctum Saluatorem. [in itinere] Populus vnde multus accurrit. Ibi quædam mulier ægra per decem & octo annos, in lecto decumbens, corporis infima parte, id est cruribus & tibiis debilitata, audiuit Sanctum transire, facit illuc se deportari, [cruribus debilu erigitur.] ponitur sub feretrum Sancti. Vbi per aliquot horas prænimio dolore volutata, populis aspicientibus repente subrigitur, astat sana, clamor popularis exoritur, laudes Creatori communiter referuntur.
Cap. II
[3] Cum de Anduennio ad f Geraldi montem deportatum corpus Sancti, de Geraldi monte ad g Herlengouam defertur, sui iuris villam; transeuntibus nobis riuulum, [Herlengouæ alia a contractione manus sanatur.] nomine Lotam, accessit vniuerso mixta populo mulier quædam, manum dexteram neruorum contractione sic habens debilitatam, vt nullum opus inde posset agere, accessit, inquam, ad feretrum Sancti, manum debilem fideliter applicuit, rediit, in redeundo sanitatem manus integram recepit.
Cap. III
[4] Peruentum est ad prædictam villam. Sequenti die lucescente, corpus Sancti, propter confluentem populi multitudinem, ab Ecclesia, quia minus erat capax, elatum est; ac sub aëre nudo, lignea structura cortinis circumpendentibus decenter aptata, super collocatum. Ibi rursus alia mulier toto corpore debilis, [alia contracta erigitur:] & cruribus misere contractis, allata subter feretrum Sancti deponitur, & prius æstuans, & deficiente spiritu pene bis exanimata præ doloris angustia, tandem extenditur, atque domum proprio iam gressu sana rediit, quæ delata fuerat alieno.
Cap. IV
[5] Cumque circa tertiam horam, ante sacratissimum corpus inciperent Missam celebrare (mirabile dictu) vt cunctis euidenter appareret cuius meritis hæc signa fiebant, [circulus candidus super corpus S. Amandi splendet:] sereno puroque sine crassitudine nubium aëre, visus est in cælo circulus candidi coloris, supra corpus Sancti resplendere, tamque diu permansit, donec Sacerdos Missam expleuit. Aderat non modiea populorum frequentia, res insolita mirantium oculos perstringebat, in superioribus aëris partibus cunctis apparens occultari minime poterat.
[6] Prudens lector apud se intueatur, quid per illud signum in cordibus intuentium Diuina bonitas operabatur: suspiria certe lacrymæque cum gaudio mixtæ, deuotionem populorum illud cum stupore cernentium testabantur. Inde perlatum est idem pretiosum corpus super terram, vnde sibi violenter a quibusdam malignis hominibus iniuria fiebat, per siluas & terras quas illi per iniustitiam inuaserant: hos quoque Sanctus æquissime nullo resistente subiiciens mancipauit. Atque in præsentia sancti corporis, cui viuenti S. Petrus Apostolus potestatem ligandi dedit atque soluendi, omnes qui deinceps de terris illis ac siluis aliquam Sancto præsumerent iniuriam inferre, [excommunicantur inuasores bonorum Ecclesiæ:] Fratrum qui Sanctum comitabantur, & circumstantis populi consensu, voluntate, oris & vocis proclamatione sunt excommunicati.
Cap. V
[7] Eodem die vesperascente Sancti corpore iam in ecclesiam reportato, quibusdam e Fratribus Sanctum comitatis iam quiescentibus, [cæca a natiuitate illuminatur:] quibusdam adhuc vigilantibus, puellula quinquennis a natiuitate cæca deducitur a matre sua, iuxta feretrum statuitur, meritis Amandi Patris oculorum depulsa caligine subito diuinitus illuminatur. Quæ cum se videre matri proclamasset, & infantiæ simplicis hilaritare nimis exultaret; talis etenim ætas aut simulare quod non esset, nesciebat, aut dissimulare quod esset, nequibat, rerumque circumpositarum formas, quas antea numquam viderat, admirans valde stuperet; mater eius prima sentiens quæ filiæ contigisset, exclamat: populus dicto citius quid factum esset audiens, rei nouitate perstrepit, curritur ad ecclesiam, campanæ resonant, Fratres ocyus accurrunt, puellam vltra quam dici possit gaudentem mirantur. Experientiæ caussa panem, aliasque res oculis eius admouent, illa manus extendere, quacumque res oblatæ sibi circumferebantur, vultu brachiisque sequi. Quid ad hæc aliud dignius agerent, quam vt inde largitorem omnium bonorum Deum laudarent?
Cap. VI
[8] In crastino parantibus Gandam adire, puer ferme quindecim annorum, de villa, quæ h Niniue dicitur, filius cuiusdam diuitis, vtraque tibia contractus, vt suræ retro cruribus adhærerent, intantum vt vna cutis vtrorumque facta esset membrorum; delatus & loculo Sancti subterpositus, repente suris ac cruribus disiunctis horrendum exclamauit, sanguis a loco disruptionis, ac si ferro membris sectis, vbertim diutius emanauit. Ipse gressibus erectis, [contractus puer erigitur:] super pedes sanus consistens ambulare cœpit.
Cap. VII
[9] Sequente feria secunda post octauas Pentecostes, dum corpus Sancti deportatum fuisset super quamdam terram, de qua miles quidam Razo Demonto, Sancto faciebat iniuriam, [puella cæca & surda curatur:] quædam puella de Ganda circiter duodennis a natiuitate cæca & surda, deducitur a parentibus, coram feretro Sancti statuitur, miseratione Diuina tanti Patris exigentibus meritis, auditu & visu donatur. Quod miles cernens, [pœnitentia Militis viso miraculo:] diuino timore corripitur, culpam de iniuria fatetur, emendat Sancto quod deliquerat, postulat indulgentiam, veniam promeretur.
Cap. VIII
[10] Iam reuertentibus & cum immensa iocunditate tanti pretij thesaurum domum reuehentibus, transire per Tornacum habebamus. [Tornaci] Inter innumerabile vulgus quod de villis circumiacentibus occurrebat vndique Sancto, quidam de rure i Rungiaco, priuatus vtriusque auris auditu, cum suis vicinis Tornacum aduenit, [surdo auditus reditur:] aduentum Sancti cum aliis præstolari cœpit. Cum autem aliqua mora fieret, diuertens cum sociis, prandere cœpit, cum subito signa Ecclesiæ, in aduentum Sancti personuere, audientibus aliis inprimis se clamauit audire, suffragantibus ipsius Patris vere digneque Amandi meritis, confessus est auditum se recepisse. Vota postmodum, ceræ scilicet ligaturam circa suum caput deferens, ad monasterium nobis videntibus deuote persoluit.
Cap. IX
[11] Cumque per ciuitatem transeuntes iam portas egressi fuissemus, repente sequentis populi clamor post tergum nostrum extollitur, mulier debilis quam post Sancti feretrum deportabant, erecta conclamatur; corpus Sancti violentia populi retro portatum ad locum, [debilis sanatur:] vbi sanata mulier stabat, subsistere compellitur; in laudem Creatoris omnium ora conuertuntur.
Cap. X
[12] In hac sancti Patris per viam, seu per rura deportatione, facta sunt & alia quædam nobis quidem absentibus, sed fidelium relatu postea nobis comperta, quæ partim tacemus, vnum autem notamus: scilicet de quadam muliere, quæ apud Anduennium manebat, [contractio brachij curatur.] cuius brachium per debilitatem, ad scapulas ita retortum adhærebat, vt nullatenus illud mouere, vel ad os applicare valeret. Allata est ei aqua, quam ad remedium infirmorum ad Sancti loculum admouebant. Brachium inde lauit, extendit, colum & fusum, opus femineum vt operaretur, quod antea nequibat, efficaciter apprehendit. Mirentur alij sensibus carnis admota signa talia virtutum, sanitates videlicet corporum, nos magis amplectamur curationes inde factas animarum. Quis enim sapiens non magis gaudeat animos dissidentium in pacem reconciliatos, odia mortifera sedata, videlicet animas a morte resuscitatas, quam paruo tempore duraturam sanitatem carnis reparatam? In omnibus autem, corporis animæque Creatorem ac reparatorem laudemus, glorificemus, benedicamus. Amen.
[Annotata]
a De Brachanto antiquo egimus § 6.
b Hugo I nepos Lamberti Fulcardi, perfecit ecclesiam, & dedicari fecit ad honorem SS. Stephani Martyris & Amandi Confessoris.
c Quo eodem anno obiit sexto Idus Septemb. die Dominica littera Dominicali F.
d Auuaing pagus ad Ronnam fluuiolum.
e S. Saulueur pagus inter Anduennium & Rotornacum, siue Ronze.
f Geraldi-mons oppidum Flandriæ ad confinia Hannoniæ & Brabantiæ, vt nostro auo sumitur. De eo libros tres edidit Ioannes VVaesbergius.
g Herlingoua vicus prope Ninouiam, habet Patronum sacelli sui S. Amandum, subiacetq; Pastori Ninouiensi.
[]
h Ninouia oppidum Flandriæ cum illustri ordinis Præmonstratensis monasterio.
i Vulgo Rongy, inter Tornacum & Amandopolim.
HISTORIA MVLIERIS SVSPENSÆ
ad vitam reuocatæ,
descripta a Marsilia Abbatissa Rotomagensi.
Ex MSS. Elnonensi, Insulensi, aliisque.
Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio (S.)
BHL Number: 0347
[1] Desideratissimo & in Christi membris valde venerando a Bouoni, Elnoniensi Abbati, Ecclesiæ, omnique beato a Deo sibi credito conuentui, Marsilia Abbatissa ancillarum Christi vltima, & vniuersa Sororum congregatio in vrbe Rotomagensi Deo & sancto Præsuli Amando seruiens, [Historia miraculi Rotomago transmissa] ita de virtute in virtutem prouehi, vt Dominum Dominorum in Sion valeat contemplari. Virtutibus & miraculis a Deo nobiscum per sanctum & communem Patrem nostrum perpetratis, quoddam præclarum nobis præsentibus in ecclesia nostra, meritis eiusdem Patris nostri, gestum inserendum est miraculum, b quod breuiter stylo exaratum vestræ sanctitati dignum duximus insinuare. Congruum est enim, vt sicut in castris Regis æterni, etsi sexu dissimiles, proposito tamen æquales, sub vno eodemque Patrono militamus; ita de virtutum eius triumphali præconio ad honorem Dei vnanimiter congaudeamus.
[2] [Anno 1107] Anno igitur Dominicæ Incarnationis millesimo centesimo septimo, in pago Lysiacensi quædam illustris fæmina, non tam suis exigentibus peccatis, quam vt gloria Dei in Sancto suo latius claresceret, tantam antiqui hostis incurrit sæuitiam, vt primo malignis & variis cogitationum phantasmatibus delusa agitaretur; postremo naturali sensu perdito, hoc solummodo agendum deliberaret, qualiter absentibus cunctis, manus sibi iniiceret, vel laquei suspensione, aut fluminis submersione, quoquo modo vitam abrumperet. Quod & fecisset, nisi sæpius mariti sui repentinus occursus obstitisset. Seducta enim fuerat a quadam muliercula, quæ inquieta & garrula, [fæmina ex zelotypia tristis & desperabunda,] per domos, per agros, per plateas eam deceptoriis colloquiis adiit, asserens, quod vir eius odio eam haberet, & alteram magis diligens, sibi in carnali copula præferret. Mox illa credula mentienti, quemadmodum olim Eua serpenti, in tristitiam, quæ mortem operatur, incidit, & immemor Dei & Christianæ fidei hoc semper machinabatur, ad hoc laborabat modis omnibus, vt qualicumque arte diabolica miseram vitam finiret. Sed diuina miseratio, quæ neminem vult perire, ad multiplicandam sancti Confessoris sui Amandi laudem & gloriam, ne hoc fieret, prohibuit. Cumque maritus suus tantam insaniam intelligens, crebro eam blandis deliniret verbis & consolationibus, vt ab hoc diabolico intellectu resipisceret, & se suamque familiam tali incommodo tristem exhilararet, illa ad verba exhortationis tale responsum dabat miseræ desperationis, Hoc, inquit, nullatenus fieri potest, sed sinite me ire in infernum cum diabolo, cui prædestinata & data sum. Hoc nequam verbum nullis blandimentis, nullis promissionibus vel minis, ab eius ore potuit auelli.
[3] Tunc inito salubri consilio malesanam mulierem, ad ecclesiam B. Amandi adducunt, [in ecclesia S. Amandi seruatur,] cui hoc specialiter genus virtutum a Saluatore collatum creditur, vt ei nulla vis dæmoniaca valeat resistere. Quapropter meritum illius inter cælestium potestatum numerum sortiri nullo modo ambigimus, quarum ditioni virtutes aduersæ subiiciuntur. Cum autem mulier a nonnullis sanæ fidei, & vtriusque sexus, qui ad eam gratia visitationis & exhortationis confluebant, obnixe deprecaretur, vt se salutiferæ Crucis signo muniret, minime acquiescebat, sed illud superius dictum infelicitatis elogium repetens, conquerebatur attentius, cur tantas moras ageret eundi ad interitum perditionis. Inter quos etiam cum quidam religiosi viri, & c sagacioris ingenij propius accessissent, & eam secretius alloquerentur, composito satis sermone respondebat, infernalibus flammis & sulphureis pœnis se omnino esse traditam, quarum etiam portionem in hoc mundo detenta senserat, & quod est residuum, expectabat non multo post sibi adesse futurum. Tunc ab his, qui integræ fidei & intellectu perspicaciores erant, decretum est, vt aqua dolio infusa benediceretur, & in crastino per manus Sacerdotum, [dolio aquæ benedictæ imponenda,] cum inuocatione nominis Christi, & eius virtutis ac potestatis, ibidem deponeretur. Quibus illa sagaciter auditis & intellectis vehementer obstupuit, & acrius vrgeri ac crebra trahere suspiria cœpit.
[4] Dehinc circumspectis omnibus, calliditate diabolica exterius modestiam simulabat, cum interius inimici fureret insania. Vespere autem facto extra chorum educitur, & coram sacro altari, in quo S. Amandus Missas celebrare consueuerat, statuitur. Deinde ingruentibus noctis tenebris, custodibus ad eam seruandam deputatis, recesserunt qui eam adduxerant. O versutia diaboli! O dolositas serpentis antiqui in perniciem generis humani! Extemplo enim infelix mulier, vbi opportunum neci tempus reperit, fraudulenter vigiles ammonet, vt post tot excubias & labores, quos in eam impenderant, amodo quiescant, & tanta incommoditate fessi iam somno indulgeant. Fingit etiam se cum illis nimium fatigatam velle quiescere. Siquidem iam septem dies, totidemque noctes fluxerant, ex quo illuc adducta fuerat. Cumque stratui parato, & satis honeste composito, paullulum se velut ad dormiendum dedisset, & per gyrum circumspiciens, neminem adfore sensisset, camisia tantum induta, parietem, qui eminentior videbatur, furtim ascendit, & partem pepli, quo caput tegebat, [dæmonis fraude se suspendit:] in summitate columnæ eiusdem parietis connexuit, de reliqua vero parte laqueum cursorium miro modo parauit, in quem collum iniiciens, & cum impetu prosiliens, cum tanta vi collum flexit, vt radius sanguinis de gutture d exiliens, parietis obstantis partem maculasset. Iam medium noctis transierat, & quidam de custodibus expergefactus surrexit: qui eam in lectulo non inueniens, lustrata omni ecclesia, tandem vbi pendebat locum reperit, & ingenti horrore perculsus, corpus rigidum & penitus exanimatum intellexit.
[5] Qui illico magno clamore perstrepens, quid contigisset, vociferando indicauit. Quibus auditis fit vndique sanctimonialium concursus, clamor circumquaque exoritur, misera defuncta misere plangitur, S. Amandus multis gemitibus & lacrymis inuocatur, [inuocato S. Amando,] ne loci sui dignitatem deperire patiatur, sed ad se currentibus clementer subuenire dignetur. Tunc accenso lumine, pendentis collum a laqueo auellitur, & cadauer exanime super templi pauimentum deiicitur. Deinde tres ex sororibus, quæ audaciores vel prudentiores esse videbantur, quia nox erat, Archidiaconum expetunt, & quid facto opus sit flentes inquirunt. Quibus ille tale responsum atque consilium dedit, vt, antequam illucesceret, cadauer de ecclesia abstraheretur, & quamlibet in foueam proiiceretur. Quas redeuntes & ipse Archidiaconus subsecutus est, & cum clamantibus & circumstantibus tantam diabolicæ fraudis ammirans versutiam astitit. Interea dum quædam sanctimonialium propius accessissent, [reuocatur ad vitam,] vna earum palpitantem in pectore spiritum sensit rediuiuum, & interdum paulatim rubere faciem, interdum vero paulatim oculos aperire, & ima suspiria interdum trahere intellexit. Circumstantes autem hoc diligentius explorantes, ingenti clamore sancti Patroni sui Amandi auxilium inuocant, & pectora sua percutientes, orationum vota multiplicant. Dum hæc agerentur, cognouerunt subito Dei omnipotentis virtute, & sui gloriosi & admirandi Antistitis Amandi interuentione, animam ad corpus redisse. Illa tamen die ac subsequente nocte, postquam resuscitata fuit, sine vocis officio mansit. Tantum enim sibi inerat robur fortitudinis, vt vix a quatuor hominibus teneri posset. In crastino vero aurora illucescente, prima vox eius fuit: Sancta Domina, pia Dei genitrix Maria, adiuua me; ac deinde ad laudem nostri Saluatoris, & eius dilecti Confessoris os aperuit, [confitetur peccata,] & multimoda congratulatione omnipotenti Domino gratiarum vota persoluit. His ita gestis, accersito quodam Sacerdote, confessionem de præteritis peccatis suis plenariam fecit, & absolutionem humiliter assecuta est.
[6] Ac deinde subiungit: Gratias ago tibi Domine Iesu Christe, [gratias agit Christo & S. Amando.] qui me tua gratia & S. Amandi Domini mei meritis resuscitasti, & de manibus perniciosissimi hostis & inferni voragine liberasti. Te cum Patre & Spiritu sancto fideliter credo, te adoro, & omnibus satanæ pompis & insidiis abrenuntio. Hoc vbi mirificum longe lateque personuit miraculum, gloriosus & mirabilis Deus in sancto Præsule suo magnificatur, per quem tot signa mirabiliter operatur. Sicut enim quondam in mundo positus, latronem affixum patibulo & extinctum oratione resuscitauit, sic & nunc in cælo viuens cum Christo, miseram mulierem, quæ suspendio interiit, suis pretiosis meritis ad vitam reuocauit, ad laudem & gloriam Domini nostri Iesu Christi, qui solus & vbique cum Patre & Spiritu sancto viuit & regnat Deus per infinita secula seculorum. Amen.
[Annotata]
a Est Bouo II Hugoni I subrogatus anno 1107, quo hoc miraculum contigit. Bauo dicitur in MS. Insulensi, in quo hæc inscriptio miraculo subiungitur.
b MS. Insulense ita concludit: Quod vestræ sanctitati insinuauimus, vt de communi nostro Patrono S. Amando vnaninimiter congaudeamus. Valete.
c Idem MS. sacratioris.
d MS. Antuerp. & excusum, exiens.
HYMNVS ANTIQVVS
Ex MS. Antuerpiensi.
Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio (S.)
| Amande, Præsul optime, | Dignus tuo qui nomine, |
| ���Amando Christū congruū, | ���Sortitus es vocabulum. |
| Audi tuorum dulcia, | Vernaculorum carmina |
| ���Quȩ concinunt, gratissimo | ���Præcordiorum gaudio. |
| Dum floruisti corpore, | Mundum replesti lumine |
| Astrum poli nunc splendidam | Candore vincis Cynthiam. |
| ���Pater pius, pastor bonus, | ���Multis fuisti gentibus: |
| Has recreando flumine, | Illas docendo famine, |
| ���Frater pupilli flebilis, | ���Soror gementis exulis: |
| Patrem vocauit orphanus, | Matremque sensit languidus. |
| ���Cæcis ocellus lucidus, | ���Claudisque pes tutissimus, |
| Perirque ligno pendulus, | Vitam recepit mortuus. |
| ���Quid plura, miles inclyte, | ���Nostro canamus carmine? |
| Quicumque venit debilis, | Nullus recessit flebilis. |
| ���Nunc Abrahæ vernantibus | ���Lætus quiescit sedibus, |
| De Iesu dulci corpore, | Mandis, bibisque sanguine. |
| ���Iam copulatus inclytis | ���Archangelorum gaudiis, |
| Vertex rubescit gemmulis, | Et colla candent infulis. |
| ���Nostri memor Sanctissime | ���Hic exulantum corpore, |
| (Tuus popellus adsumus) | Succurre nobis, quæsumus: |
| ���Vt quando Iesus venerit | ���Cum carne, qua hinc abiit, |
| Non segregemur a tuo | Clemens Pater consortio. |
| ���Deo Patri sit gloria, | ���Eiusque soli Filio &c. |
HYMNVS ALIVS
Ex eodem MS.
Amandus, Ep. Traiectensis, Elnone in Belgio (S.)
| Ave Pater, Pastor noster, | Pontifex egregie, |
| ���Aue carus amor noster, | ���Dulce nomen, Amande. |
| Aue Præsul gloriose, | Semper amantissime, |
| ���Iure tibi laudum melos | ���Concinendo pangimus. |
| Sed condignas tanto Patri | Ferre laudes nequimus, |
| ���Corde tamē quod gestimus, | ���Plectro linguæ promimus. |
| A primæuo nempe flore | Sacræ pueritiæ |
| ���Moribus æuum senile | ���Visus es attingere, |
| Multis & normam præbere | Perfectæ iustitiæ. |
| ���Mox signorum gloriosis | ���Muneratus titulis, |
| Triumphalis signo Crucis | Anguem sæuum proteris |
| ���Verbique virtute pellis | ���Ogiæ de terminis. |
| Virtutes excoluisti | Studio peruigili, |
| ���Ipse sed occuluisti | ���Mente semper humili, |
| Fauor ne daretur tibi | Sed superno numini. |
| ���Hinc factus Prȩsul mactusq; | ���Deitatis munere, |
| Vt lucerna ardens fide, | Claro lucens opere, |
| ���Iure celso candelabri | ���Subleuaris stipite. |
| Tu redemptor captiuorum, | Consolator pauperum, |
| ���Tuque pater pupillorum, | ���Tu mater orphanorum, |
| Vigor paralyticorum, | Effugator dæmonum, |
| ���Tu surdis auditum præstas, | ���Tu cæcos illuminas, |
| Lurida tu membra purgas, | Mortuum resuscitas. |
| ���Verbis simul & exemplis | ���Animas viuificas. |
| Nostra laus succumbit tantæ | Tibi datæ gratiæ, |
| ���Dū mundū reples doctrinæ | ���Virtutumque munere. |
| Famam diffundens & terræ, | Et cæli per cardines, |
| ���Nunc precamur Pater alme, | ���Vota nostra suscipe. |
| Et Iesum benignum posce, | Nobis semper parcere. |
| ���Ac post huius finem vitæ, | ���Tecum semper viuere, |
| Annue votis poscentum, | Deus factor omnium. |
| ���Esse credimus quem trinum | ���Atque vnum Dominum, |
| Manet quem laus ante æuum | Nunc & in perpetuū. Amen. |
DE B. ANDREA ABBATE MONASTERII ELNONENSIS, AMANDOPOLI IN BELGIO,
CIRCA AN Chr. DCXCIII
COMMENTARIUS HISTORICUS.
Andreas, Abbas Elnonensis in Belgio (B.)
Avctore G. H.
[1] Discipulus magni Amandi fuit B. Andreas, atque illius virtutum strenuus imitator, de quo Auctor Elnonensis in Epitome Translationis & Eleuationis corporis S. Amandi supra edita, atque etiam a Surio simul cum Vita eiusdem per Baudemundum excusa, [B. Andreas inter Sanctos Amandi discipulos, olim relatus:] ita num. 6 scribit: Sane Sanctorum memoria, qui per B. Amandum Domino famulari elegerunt, superius generaliter prælibata, restat nunc quorumdam nomina ad laudem præcipui Doctoris intimare, vt eorum si quis gesta legere voluerit, ex illorum virtutibus tanti Patris & idoneæ legionis signiferi merita quodammodo pensare valeat. Cuius tam beatæ cateruæ pars quædam & honorabilis exstitit Andreas Sanctus, ab ipso Pontifice in monasterio Elnonensi constitutus Abbas. Subduntur SS. Ionatus, Florebertus, Maurontus, Humbertus, Gertrudis, Bauo, Landoaldus, Amantius, omnes in Sanctorum album relati. Lippelous in Vita S. Amandi a se edita eosdem Sanctos fere omnes recenset, atque ita de B. Andrea incipit: Quorum vnus,S. Andreas ab ipso Pontifice in Elnonensi monasterio constitutus Abbas. Eodem modo Antonius Vincentius Domeneccus de Sanctis Catalaniæ VI Februarij in Vita S. Amandi discipulos huius Sanctos enumerans, a S. Andrea Abbate Senonensi (legendum Elnonensi,) incipit: vt & alij paßim.
[2] Barisiacum in agro Laudunensi a Childerico Rege Francorum donatum S. Amando diximus ad huius Vitam, producto § 2 ipsius Regis diplomate, [præfuit Barisiaco monasterio extructo anno 666,] scripto Kalendis Augusti anno regni II, subscribente Imnechilde Regina, vidua S. Sigeberti Regis. Annus is erat Christi DCLXVI, vt ibidem probatum est § 14. Donum regium S. Amandus, (vt in huius Vita prosequitur Philippus Abbas num. 60) benigne cum gratiarum actione suscipiens, pro loci & temporis opportunitate monasterium inibi dispositione congrua collocauit, congregatisque in eo Deum timentibus viris & Christi professis militiam,venerabilem & Deo dignum Andream discipulum suum prouida dispensatione prȩfecit, successorem sibi in Elnonensi monasterio mox futurum. & num. 68: Sentiebat iam ex tunc beatus Pater Amandus corporis sui defectus, laboribus confectus & senio, nec abesse longius exitus sui diem secreta inspiratione præsenserat. [dein Elnonensi] Euocatum igitur ad se venerabilem Andream, quem Barisiaco prius Abbatem præfecerat, constituit super familiam suam, quam Domino iuuante collegerat, vt in manu eius virtus ordinis & seueritas disciplinæ prouida moderatione floreret, & ipsi vacandi Deo secretior & liberior pateret introitus. Reuocari tamen decreuit in ius Elnonensis monasterij possessionem perpetuam, quidquid Barisiaci ante possederat de munificentia Regis Childerici; quod vsque in hodiernum diem, secundum viri Dei dispensationem, irrefragabiliter conseruatur. Hæc Philippus Abbas capitulo XLVIII iuxta eius diuisionem, cui hunc titulum sub initium Vitæ præfixit. [anno 683,] Qualiter Elnonensi monasterio B. Amandus præfecit S. Andream discipulum suum Abbatem Barisiaci: quod factum esse anno DCLXXXIII diximus § 15.
[3] Eadem ex Chronico Elnonensi referuntur tomo 8 par. 1 rerum monasticarum a Francisco le Bar collectarum; additurq; sub finem: Iste Andreas (quem sanctum virum ante appellarat) ecclesiam S. Martini supra Scarp construxit. Hic sepultus est in medio Ecclesiæ S. Amandi anno DCLXX, [mortuus circa an. 693. inscriptus Martyrologiis] id est, iuxta computum eius, annis nouem post obitum S. Amandi ad annum DCLXI relatum; adeoq; iuxta Chronologiam nostram vixit ad annum DCXCIII. Refertur in Martyrologio Gallicano Saussaij; V Februarij his verbis: Elnonensi cœnobio in tractu Tornacensi, S. Andreæ Abbatis, discipuli S. Amandi, qui postquam cœnobium suum ad Diuinum beneplacitum gubernasset, magnamque sanctitatis laudem ob merita adeptus esset, morte in conspectu Dei pretiosa placide conquieuit. [5 & 6 Februarij:] Eodem die ista scribit Menardus in Martyrologio Benedictino: Elnone in Belgio S. Andreæ Abbatis discipuli S. Amandi. At VI Februarij referunt alij. Ferrarius: In Hannonia B. Andreæ Abbatis Elnonensis. Willotius noster in Appendice ad Martyrologium Romanum a se Gallice editum, cum egisset de S. Amando addit: Eodem die in dicto S. Amandi oppido colitur S. Andreas Abbas & successor dicti Sancti, mortuus anno DCLXX. Scilicet & ipse mortem S. Amandi ibidem retulerat ad annum DCLXI. Ghinius in Natalibus sanctorum Canonicorum, Claruit etiam, inquit, Elnone B. Andreas, primum Abbas Barisiacensis in Cella Apostolorum, deinde Elnonensis, discipulus eiusdem S. Amandi, qui numeratur inter Sanctos Elnonenses, etsi eius Natalis non celebretur: extatque de eo ibidem in tumulo Epitaphium.
[4] Quæ eadem verba ante dederat Molanus in Indiculo Sanctorum Belgij, & deinde in Natalibus Sanctorum Belgij cum ipso Epitaphio, quod huiusmodi est:
Hunc tumulum quique non irreuerenter adite,
Andreæ Sancti loculum quia claudit & artus.
Qui pius & prudens, humilis fuit, & venerandi
Discipulus Patris, simul & successor, Amandi.
Hunc Pastor caulæ, [corpus eleuatum,] præsentis conditor aulæ
Hugo leuans, lymphaque luens, thecaq; recondens,
Mundato tumulo, solenniter hic relocauit.
Febre fatiscentes ibi conualuere frequenter.
Hugoni Abbati inscripsit Philippus Vitam S. Amandi, quem ibidem obseruauimus vita functum esse anno MCLXIX. Aliud carmen adiungit Franciscus le Bar, quod & his addimus: [circa an. 1160.]
Eximi vt humanis venerandum rebus Amandum
Contigit, adiungi Cælituumque choris;
Barrisio accitur, vbi tecta monastica surgunt,
Hilderice, impensis ædificata tuis.
Aduolat Elnonem Andreas, possessaque dudum
Barrisij dono Principis Hilderici
In ius Elnonis reuocantur: Amandus vt ore
Iusserat, & scriptis sanxerat ante datis.
Occupat Andream non tantum cura peculi,
Quantum Diuinæ relligionis amor.
Vnde piam Diuo Martino suscitat ædem,
Qua fluit irriguis Scarpus amœnus aquis. [Febricantes adiuti,]
Mortuus haud caruit virtutibus: eius ad ossa
Febre male affectos conualuisse ferunt.
De Elnonensi monasterio abunde actum ad Vitam S.Amandi.
DE S. FINIANO ABBATE, MELLIFONTE IN HIBERNIA.
[Commentarius]
Finianus Ab. Mellifonte in Hibernia (S.)
I. B.
[1] Mellifons insigne olim Ordinis Cisterciensis in Hibernia monasterium fuit, [Mellifonte en Hibernia] in Comitatu Louthiano, vltra Bouindum anenem, haud procul Drogheda vrbe ; fundatum a Donaldo Rege Vrielis, per eum tractum dominante. Primus illic Abbas fuit Christianus, S. Bernardi cum Eugenio III Papa in Claraualle discipulus, ac postea Lismorensis in Momonia Episcopus, Legatusq; Apostolicæ Sedis, de Ecclesia Hibernica optime meritus, vti Cambdenus fatetur in Comitatus Waterfordiensis descriptione, qui & in Vltonia Mellifontis meminit, vti & Iacobus Wareus in Cœnobiis Cisterciensibus Hiberniæ.
[2] [colitur S. Finianus Ab. 6 Febr.] Illic publicam olim venerationem obtinuit S. Finianus Abbas die sexto Februarij. Ita auctor Vitæ S. Finiani Lismorensis Episcopi, qui XVI Martij colitur: Fuit & alius, inquit, S. Finianus Abbas, qui apud Mellifontem dicitur esse sepultus; cuius festum colitur VIII Idus Februarij. Eius ita meminit Richardus Wytfordus in Sarisburiensi Martyrologio an. 1516 Londini excuso: In Hibernia S. Fyniani Abbatis, genere clari, at multo sanctitate clarioris.
[3] Agit de S. Finiano ad hunc eumdem diem Ioannes Colganus, citatq; Hibernienses aliquot Scriptores non editos: [cuius ætas Actaq; ignota,] sed de rebus ab eo gestis, deq; eius ætate, nil certi extricat: neque Mellifonti aßignat, sed Insulæ S. Patricij, quam in Bregiorum regione, Bouindo amne irrigua, inq; interiora Mediam versus, supra Droghedam, recedente, locat; cum alibi fateatur (& vere) Insulam S. Patricij obiectam littori Fingalliæ, quæ inter Liffum & Bouindum amnes, vrbesq; Dublinium ac Droghedam iacet.
DE S. INA REGE SAXONVM OCCIDENTALIVM IN BRITANNIA I,
Post AN. DCCXXVIII.
COMMENTARIUS HISTORICUS.
Ina, Rex Occidentalium Saxonum in Britannia (S.)
Avctore G. H.
§ I S. Inæ regium genus: sorores sanctæ: monasteria Abbendonense & VVinburnense ab eo extructa.
[1] Saxones, Germaniæ borealis populi, in Britanniam venerunt, ad propulsandas barbarorum incursiones ab incolis primo acciti; paullatim vero ipsis Britannis pulsis, [In Heptarchia Britannica] præter Walliam, reliquas ditiones occuparunt, Heptarchiaque constituta inter se distribuerunt. Ex his Cerdicus tritauus S. Inæ, illusq; filius Cynricus huius atauus, cum anno Christi CCCCXCV in Britanniam appulissent, post varias de Britannis victorias, regnum occiduorum Saxonum fundarunt, [regnum Occiduorū Saxonum,] in ea Britanniæ primæ parte, quam tempore Romanorum poßidebant Damnonij, Durotriges, Belgæ, Atrebatij; quamq; Angli posteri in has distribuere prouincias, Cornwalliam, Deuoniam, Dorsetiam, Somersetiam, Wiltoniam, Southamptoniam, Bercheriam, fere omnes ex opposito Galliarum sitas. Fuit autem hic Cerdicus filius Elesæ, nepos Eslæ, pronepos Gewisi. Cumq; Beda lib. 3. Historiæ Ecclesiasticæ Anglorum auctor sit Occidentales Saxones antiquitus Geuisse vocatos esse, [Genisse dictorum,] ab hoc proauo Cerdici id nomen eos traxisse arbitramur. Ab hoc autem Gewiso ad proauum eius Wodenum stirps deducitur in Chronologia antiqua Anglo-Saxonica, [Cerdicus tritauus S. Inæ auspicatus, quod dein tenuere Cynricus atauus, Ceaulinus abauus, alij eiusdem stirpis,] cum Historia Bedæ Cantabrigiæ edita. De huius porro Wodeni stirpe multarum prouinciarum regium genus originem ducere tradit idem Beda lib. 1 cap. 15. Cerdico anno DXXXIV vita functo, filius Cynricus vsque ad annum DLX superstes regnauit, cui filius Ceaulinus abauus S. Inæ in regnum suffectus, anno DLXXVII Britannis bellum intulit cum filio suo Cuthwino pro auo S. Inæ. Anno DXC Ceola, DXCVII Ceolvulfus, DCXI Cinegelsus, ex eadem omnes stirpe, regnarunt.
[2] Cinegelsus primus Christianam religionem amplexus, a S. Birino Dorcestrensi Episcopo anno DCXXXV baptizatus est, [Cinegelsus primus Christianus,] suscipiente eum e sacro lauacro S. Oswaldo Rege Northumbrorum. Agit Beda de hoc baptismo lib. 3 cap. 7. Huius Cinegelsi filius senior Cuichelmus, cum parente consors regni paterni, anno post baptismum mortuus est, relicto filio Cuthredo anno DCXXXIX baptizato, dein DCLXI vita functo. Alter autem Cinegelsi filius Kenwalchius patri succeßit anno DCXLIII, [Kenvvalchius,] & ipse triennio post baptizatus, vsque ad annum DCLXXII vixit. Quo mortuo, inquit Beda lib. 4, cap. 12, acceperunt Subreguli regnum gentis, & diuisum inter se tenuerunt annis circiter decem. Quot autem Subreguli simul istic imperitarint, non exprimit. Eorum vestigium adhuc tempore regni S. Inæ fuisse infra constabit. Qui inter hos auctoritate præualuerunt, ab aliis serie Regum numerantur. Ita in Chronologia Anglo-Saxonica proximus ab obitu Kenwalehij Regis annus attribuitur Sexburgæ Coniugi; dein ab anno DCLXXIV Escwinus, ab DCLXXVI Centuinus ex eadem stirpe Reges censentur. At Beda, nulla horum mentione facta, deuictis, [S. Ceadualla decessor S. Inæ:] inquit, atque amotis Subregulis Ceadualla suscepit imperium: & cum duobus annis hoc tenuisset, tandem superni regni amore compunctus reliquit, ac Romam abiens, ibi vitam finiuit. Quæ distinctius idem Beda refert lib. 5, cap. 7: scilicet S. Ceaduallam anno DCLXXXIX, Sergij Papæ II, imperante Iustiniano Augusto, anno Consulatus eius IV, Indictione II, die sancto Sabbathi Paschalis (is tum incidebat in X Aprilis) baptizatum esse, & in albis adhuc positum, XII Kalendarum Maiarum solutum a carne, Beatorum esse consortio sociatum in cælis: quo die hæc accuratius examinata dabimus. Abeunte autem Romam Ceadualla, (verba Bedæ sunt) successit in regnum Ine de stirpe regia, vti etiam Ceadualla, [huius proauus Cuthvvinus, auus Ceovvalilus,] ambo eodem abauo Ceaulino Rege prognati. Huius alterum filium Cuthwinum proauum S. Inæ fuisse supra diximus. Huic Cuthwino alter filius aßignatur in Chronologia Anglo-Saxonica Ceowaldus auus S. Inæ, inter quem & Cuthwinum Wigorniensis & Cestrensis Cutham interponunt, ab Huntindoniensi lib. 4 Historiarum, & Westmonasteriensi in Floribus Historiarum omissum. Patrem habuit Ina Kenredum tempore regni sui adhuc superstitem, [pater Kenredus.] cuius suasu & instituto præfatur seleges suas, de quibus mox agemus, subditis tulisse.
[3] Apud Malmesburiensem lib. 2. de Gestis Pontificum Anglorum, Abendoniæ cœnobium in Berkensi pago fundauerunt Cissa pater Inæ, [S. Ina confundator monasterij Abendoniæ,] mox ipse Ina Rex Occidentalium Saxonum, multique ab origine Reges. Malmesburiensem describit Harpsfeldius seculo 7 Historiæ Ecclesiasticæ Anglicanæ, cap. 19. Abingdonense, inquit, monasterium quoque hoc seculo natum est beneficio Cissæ patris Inæ. Est autem Abbendonia oppidum elegans & frequens ad Isim fluuium, qui inde paullum digressus ab Oxoniensibus Tamem recipit: vnde composito vocabulo Tamesis celeberrimus fluuius dictus. Ipsa ciuitas Abbendonia, vt ex vetusto libro Abbendonensi scribit Cambdenus in Atrebatiis, famosa, aspectu desiderabilis, diuitiis plena, agris circumdata vberrimis, vernantibus pratis, diffusis campis, & gregibus lactifluis,Sheouesham olim dicta. Hic sedes regia: huc, cum de regni præcipuis & arduis tractaretur negotiis, concursus fiebat populi. Addit Cambdenus: Quamprimum autem Cissa Occidentalium Saxonum Rex, monasterium siue Abbatiam construxerat, [cum Cissa, Rege] deposito paullatim vetustiore nomine Abbandun, & Abbington, id est, Abbatiæ oppidum dici cœpit. En qui pater aliis Inæ est, [ac patre eius habito, forte patruo, vel patrino,] hic Occidentalium Saxonum Rex habetur, inter Subregulos, qui iuxta Bedam diuisum inter se regnum tenuerunt, forte numerandus, & patruus vel patrinus potius quam pater Inæ censendus, nisi binominem agnoscamus Kenredum, quem cum Chronologia Saxonica, Wigorniensi, Cestrensi, Westmonasteriensi, Huntindoniensi, aliisq; ipse Ina suum scribit patrem esse. Hoc ergo Abbingtoniense monasterium primum numeramus, quod post Cissam hunc fundauit S. Ina. Hic regiam aulam in australi Somersetiæ parte ad Pedredum fluuium; qui nomen illi fecit Pedridan, in Vita S. Indracti V Februarij num. 3 Pedret, [aulam habuit in Somersetia, & Hamptonia.] nunc secundum Cambdenum in Belgis, Pedderton, foro tantum & nundinis celebre, quæ Henricus Daubeny a Rege Henrico VI impetrauit.
[4] De huius Inæfratre & sororibus hæc traduntur in Chronologia Anglo-Saxonica ad annum DCCXVIII. [frater ei Ingelsus, sorores, SS. Quenburga & Cuthburga:] Hic Ingelsus Inæ frater obiit; quorum sorores erant Cuenburga, & Cutburga: hæc autem Kutburga in vitam monasticam monasterium apud Winburnam instituit. Hæc data nuptum fuit Northanhymbrorum Regi Alfrido: sed ab illo adhuc viuente, vitæ monasticæ studio seiuncta fuit. Eadem habent Wigorniensis, & Westmonasteriensis, & vtramque sororem Sanctam appellant. Colitur S. Quenburga, aliis Cuenburga, Cneburgha, Kineburga XII Septemb. S. Cuthburga, siue Kutburga, XXXI Augusti. De huius nuptiis ita legitur in eius Vita apud Capgrauium: Rex Northanhumbrorum Alfridus misit legatos suos ad Regem Ine Westsaxonum, rogans ,vti ei suam sororem Cuthburgam daret in coniugem. [hanc despondet Alfrido Regi Northumbrorum:] Aduocans igitur Rex sororem suam, Regis legationem indicauit ei. Cui Virgo respondit: Si mihi ad votum meum viuere licet, nullus certe in tota Britannia Rex mihi placere potest. Sed, quia Scriptura dicit, quod, qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit , quæcumque tua maiestas de me ordinauerit, me sibi obedientem, quamuis non voluntarie, inueniet. [Rom. 13. 2] In Domino enim confido, quod humilitatem ancillæ suæ respiciet, nec patietur violari claustra pudicitiæ meæ; neque vnquam sequestrabit me a castis complexibus dilectionis suæ. Potens est Dominus & Sponsus meus me sibi etiam sub matrimonio custodire incorruptam, &, quamuis alicui secundum leges hominum nubam, potest tamen me sibi conseruare inuiolatam.
[5] Fratris interea Regis Inæ imperio, aut certe consilio cedens, Alfrido Regi nuptui tradita (verba sunt Malmesburiensis lib. 1 de gestis Regum Anglorum cap. 2) sed non post multum coniugio diducto, primo apud Berkengum sub Abbatissa Hildelida, [dein sanctimoniali facta,] mox ipsa magistra regulæ Winburnæ Domino placitam vitam transegit, &, secundum Wigorniensem ad annum 718 aliosq;,monasterium Virginum Deo deuotarum construxit. Colitur S. Hildelida XXII Decemb. Est autem Winburna, Anglis a monasterio Winburnminster, oppidum amplum & magna habitatorum multitudine refertum, quod Romanorum putatur fuisse Vindogladia, cuius meminit Antoninus in Itinerario, sita in Comitatu Dorsetiæ, ad fluuium Stourum: quo S. Inæ sororem suam ex monasterio Berkengensi (quod infra Londinum, non procul a Tamesi fluuio, [post Abbatissæ,] in Comitatu Essexiæ, sub Regibus tunc Orientalium Saxonum fuit) ad proprium regnum euocarit, eiq; Winburnense monasterium, aut extruxerit, aut antea inchoatum perfecerit. Id colligimus ex Vita S. Liobæ Virginis & Abbatissæ, quam Rudolfus Presbyter & Ludouici senioris Regis Germaniæ Confessarius scripsit, imperio, vt præfatur, venerandi Patris ac præceptoris sui Rabani Abbatis Fuldensis prouocatus, vt dictum ad B. Rabani, dein Archiepiscopi Moguntini, Vitam IV Februarij § 1. Colitur S. Lioba XXVIII Septembris. [extruit monasteriū VVinburnense,] In huius ergo Vita hæc referuntur: In Winbrunno duo monasteria antiquitus a Regibus gentis illius constructa sunt, muris altis & firmis circumdata, & omni sufficientia sumptuum rationabili dispositione procurata: vnum scilicet Clericorum & alterum fæminarum. Quorum ab initio fundationis suæ vtrumque ea lege disciplinæ ordinatum est, vt neutrum eorum dispar sexus ingrederetur. En monasterium Winbrunnense non tam a S. Cutburga, quam a Regibus gentis illius, S. Ina scilicet aliisq; saltem Subregulis, adiuuante Cutburga, extructum. Nam, vt idem Rudolfus addit, huic loco post nonnullas Abbatissas & spiritales Matres, prælata est Virgo religiosa, nomine Tetta (aut Tecla, vt in codicibus MSS. appellatur) vniuersis sanctimonialibus, quæ tum fere quingentæ aderant: [500 sanctimonialium.] inter quas adultam Liobam mater Deo consecrauit, & supradictæ Tettæ Diuinis studiis imbuendam tradidit: quæ, postquam cælestis vitæ studiis in monasterio floruerat, a S. Bonifacio Archiepiscopo Moguntino, directis ad Tettam Abbatissam cum epistolis Legatis, euocata in Germaniam est circa annum Christi DCCXLVIII, vt dicetur XXV Februarij ad Vitam S. Walburgis Virginis, quam cum S. Lioba in Germaniam venisse verosimilius est. Est hoc secundum monasterium, quod collata opera S. Inæ extructum. Colitur S. Tetta XXVII Septembris.
§ II Glastoniense monasterium innouatum regia S. Inæ magnificentia dotatum, priuilegio munitum.
[6] In Chronologia Anglo-Saxonica initium regni S. Inæ his verbis describitur: Anno DCLXXXIX Ina West-Saxonum regnum capessit,tenuitque annos triginta & septem: Monasterium autem Glastonense extruxit. [De neuo condit Glastoniense monasterium,] Est illud situm in Somersetensi Comitatu, de quo Malmesburiensis lib. 2 de gestis Pontificum Anglorum, cum egisset de Episcopis Wellensibus, hæc scribit: Omnis tractus Episcopatus illius in solo Somersetensi pago iacet, habetque tres abbatias virorum, Glastoniensem, Adelingensem, Miclaniensem. Glastonia est villa, in quodam recessu palustri posita, quæ tamen & pede & equo aditur, nec situ, nec amœnitate delectabilis. Ibi primo Rex Ina consilio beatissimi Aldelmi monasterium ædificauit, multa illic prædia, quæ hodieque nominantur, largitus. Cambdenus antiquitatis Britannicæ diligens inuestigator, descripta insula Glastonia, hæc addit: In hac floruit monasterium Glastenbury, quod admodum antiquam repetit originem, a Iosepho scilicet Arimathensi illo, qui Christi corpus sepulchro mandarat, [quod cœptum creditur a S. Iosepho ab Arimathæa,] quemque Philippus Gallorum Apostolus in Britanniam misit, vt Christum prædicaret. Hoc enim & antiquissima huius monasterij monumenta testantur, & Patricius Hiberniensium Apostolus, qui XXX annos vitam monasticam hic egit, in sua prodidit epistola. Vnde hic locus a maioribus nostris dictus, Prima terra Dei, Prima Sanctorum terra in Anglia, Origo & fons totius religionis in Anglia, Tumulus Sanctorum, Mater Sanctorum, Ab ipsis Domini discipulis ædificata. Nec est, cur hac de re ambigamus, cum antea docuerim Christiariam religionem in prima enascentis Ecclesiæ infantia huic nostræ insulæ eluxisse &c. Ea monumenta exhibentur in codice MS. Glastoniensi, de quo infra agemus, eorum nonnulla profert Henricus Spelmamus ante Concilia Britannica in apparatu de exordia Christianæ religionis in Britanniis num. 8 & sequentibus: de quibus accuratius agendum erit ad Vitam S. Iosephi ab Arimathia XXVII Iulij, & S. Patricij XVII Martij. Sed ad Cambdeni relationem reuertamur: Cum antiqua, inquit, [& reparatum a S. Dauide Meneuensi, aliisq;] illa ædicula a Iosepho posita, vetustati tandem aliquando cederet, Deui Meneuensis Episcopus (aliis Dauid, qui cum Cerdico proauo S. Inæ vixit, cuius natalis incidit in Calendas Martias) nouam eo loci construxit, quæ cum iam æuo fatisceret, duodecim viri a boreali Britanniæ parte profecti, eam instaurarunt: tandemque Ina Rex, hac demolita, magnificum admodum Christo, Petro & Paulo construxit templum. In cuius suprema præcinctione hos versus describi curauit:
[7]
Siderei montes, speciosa cacumina Sion, [versus in templo describi curat,]
A Libano geminæ, flore comante, cedri:
Cælorum portæ, lati duo lumina mundi,
Ore tonat Paulus, fulgurat arce Petrus.
Inter Apostolicas radianti luce coronas,
Doctior hic monitis, celsior ille gradu.
Corda per hunc hominum reserantur, & astra per illum:
Quos docet iste stylo, suscipit ille polo.
Pandit iter cæli hic dogmate, clauibus alter:
Est via cui Paulus, ianua fida Petrus.
Hic Petra firma manens, ille Architectus habetur:
Surgit in his templum, quo placet ara Deo.
Anglia plaude lubens, mittit tibi Roma salutem,
Fulgor Apostolicus Glasconiam irradiat.
A facie hostili duo propugnacula surgunt,
Quot fidei turres vrbs caput orbis habet.
Hæc pius egregio Rex Ina refertus amore,
Dona suo populo non moritura dedit.
Totus in affectu diuæ pietatis inhærens,
Ecclesiæque iuges amplificauit opes.
Melchisedech noster merito Rex atque Sacerdos
Compleuit veræ religionis opus.
Publica iura regens, & celsa palatia seruans,
Vnica Pontificum gloria, norma fuit.
Hinc abiens, illinc meritorum fulget honore:
Hic quoque gestorum laude perennis erit.
Integro ante seculo, quam S. Ina regnum capesseret, [ex Fortunato sumptos:] mortuus erat in Gallia apud Pictones Episcopus Venantius Fortunatus, eximius sui temporis Poëta, e cuius carminibus hi versus pauculis immutatis descripti sunt, ac priora sex disticha ita integraleguntur lib. 3 Poëmatum, num. 7: tum duobus omißis sequens ita legebatur.
Gallia plaude libens, mittit tibi Roma salutem:
Fulgor Apostolicus visitat Allobrogas.
At sequens distichon apponitur immutatum. Agebat istic Fortunatus de Ecclesia Namnetensi. Reliqui versus ex carmine de Ecclesia Parisiaca lib. 2, cap. 11, deprompti; solum vbi Rex Childebertus in primo versu legebatur, hic Rex Ina refertus supponitur.
[8] [stipendiis regiis sanctos viros alii:] Sed pergit Cambdenus: Primis his temporibus viri sanctissimi hic Deo inuigilarunt, & præcipue Hibernici, qui stipendiis regiis alebantur, & adolescentes pietate, ingenuisque artibus instruebant. Solitariam etiam vitam amplexi sunt, vt maiore cum tranquillitate sacris litteris vacarent, & seuero vitæ genere ad crucem perferendam se exercerent. Hæc Cambdenus, cui iungendus esset Stous Annalium Anglicorum auctor, qui in Vita S. Inæ Regis, ex publicis archiuis diligentißime inspectis, multa excerpsit, Latine edita a Clemente Reynero in Apostolatu Benedictinorum in Anglia, tractatu 1, sect. 1, § 12: sed nos primæuo stylo, ex MS. Glastoniensi eadem damus, vbi hoc titulo exstant: De Capella argentea, quam ibidem fecit Ina cum vasis suis. Fecit etiam idem Rex construere quamdam capellam ex auro & argento, [Capellam aurea argenteaque supellectile eruat:] cum ornamentis & vasis similiter aureis & argenteis, ac infra prædictam vetustam ecclesiam collocauit. Ad capellam illam itaque construendam duo millia & sexcentas & quadraginta libras argenti donauit. Et altare ex ducentis & sexaginta quatuor libris auri erat. Calix cum patena de decem libris auri. Incensarium de octo libris & viginti mancis auri. Candelabrum ex duodecim libris & dimidia argenti: coopertoria librorum Euangelij de viginti libris & quadraginta mancis auri: vasa aquaria & alia vasa altaris ex septemdecim libris auri. Pelues de octo libris auri: vas ad aquam benedictam ex viginti libris argenti: imago Domini, & B. Mariæ & XII Apostolorum ex centum & septuaginta quinque libris argenti, & viginti octo libris auri: pallæ altaris & ornamenta sacerdotalia vndique auro & lapidibus pretiosis subtiliter contexta. Hunc ergo thesaurum, ob amorem sanctæ Dei genitricis & Virginis Mariæ, monasterio Glastoniæ dictus Rex contulit deuotissime. Insuper scripto regio terras, possessiones & libertates eiusdem Ecclesiæ confirmauit. Sunt istic enumeratæ libræ seu pondo argenti MMDCCCXLVII cum dimidia, auri vero DCCLV cum LX mancis seu marcis, de quibus infra num. 20 agemus.
[9] Extant aliquot priuilegia Inæ Regis, huic monasterio concessa, [diplomate suo] in codice antiquo MS. eiusdem monasterij, per Walterum de Monitoun istic quondam Abbatem collecto, in quo contineri perhibentur omnes copiæ monumentorum Ecclesiæ Glastoniensis, & vocatur Secretum Abbatis. Horum primum privilegium hactenus typis cusum necdum vidimus, verba inde aliquot excerpta profert Vsserius libro de Britannicarū Ecclesiarum primordiis cap. 6. Integrum ergo hic damus, cuius hic titulus est: Prima charta Regis Inæ. In nomine Domini nostri Iesu Christi. Ego Ina Rex decreto & consilio Præsulis nostri Aldelmi,simulque cunctorum Dei Sacerdotum suggestione, & monachorum petitione, qui in parochia West-Saxonum conuersantur, hanc libertatem monachis, [monasterium omnibus tributis liberat.] qui in Ecclesia beatæ Dei genitricis Mariæ, & B. Patricij, omnipotenti Deo sub Abbate Hemgislo famulantur, in pristina vrbe, quæ dicitur Glastingay, impendo, & hanc priuilegij dignitatem super altare pono, vt sine impedimento secularium rerum, & absque tributo fiscalium negotiorum liberis mentibus soli Deo seruiant, & monasticam disciplinam, Christo suffragium largiente, regulariter exerceant, & pro statu & prosperitate regni nostri, & indulgentia commissorum criminum, ante conspectum Diuinæ maiestatis preces fundere dignentur, & orationum officia frequentantes in ecclesiis pro nostra fragilitate interpellare nitantur. Si quis vero contra huius decreti syngrapham venire tentauerit, sciat se coram Christo, nouemque Angelorum ordinibus, in tremendo examine rationem redditurum. Et pro ampliori firmitatis testamento Principes & Senatores, Iudices & Patricios subscribere fecimus. Actum publice & confirmatum in lignea basilica anno ab Incarnatione Domini DCCIV. Ego Aldelmus subscripsi. Reliquæ subscriptiones desunt. In diplomate Cnutonis Regis, quo donationes S. Inæ aliorumq;, Regum confirmantur in dicto MS. Codice & apud Malmesburiensem lib. 2 de Gestis Regum Anglorum cap. 11 similas clausula adhibetur: Scripta est huius priuilegij donatio & promulgata in lignea basilica sub præsentia Regis Cnutonis anno ab Incarnatione Dominica MXXXII. De hac ligneæ basilica ita scribitur in codice eodem MS. Glastoniensi & apud memoratum ante Vsserium: Anno Domini DCXXV, S. Paulinus Northanhumbrorum Archiepiscopus Glastoniam ad perendinandum venit. Hic muros vetustæ Ecclesiæ ligneo tabulatu construere fecit, & extra a summo vsque deorsum in terram plumbo vndique cooperire fecit: & sic illud sanctum oratorium in eadem factura vsque ad combustionem eiusdem ecclesiæ perdurauit. Colitur S. Paulinus X Octobris: at S. Aldelmus Episcopus Schireburnensis XXV Maij. De hoc sæpius infra agemus.
§ III Priuilegia alia a S. Jna eidem Glastoniensi monasterio data.
[10] Aliud ac præcipuum S. Inæ priuilegium editum est a Clemente Reynero loco ante inditato, & a Spelmanno inter Concilia Britannica ad annum Ch. DCCXXV. quod cum codice MS. collatum hic damus: [Altero diplomata] cui hunc titulum præponit Spelmannus: Charta Inæ Regis Occidentalium Saxonum Glastenburiæ monachis conferta, in qua prædia, immunitates, & exemptiones ab Episcopo, conceduntur. Et sit incipit: Adiuua nos Deus salutaris noster. Quæcumque secundum decreta Canonum, atque Ecclesiastica instituta salubri consilio definiuntur, quamquam sermo tantum absque textu sufficeret, tamen, quoniam plerumque nostris temporibus tempestates & turbines secularium rerum, etiam portas Ecclesiæ pulsant, idcirco operæ pretium censuimus ob cautelam futurorum, ea quæ definita sunt, paginis scripturarum annectere, ne in posterum obliuioni tradita ignorentur. Quapropter ego Ina regali a Domino fretus dignitate, cum consilio Edelburgæ Reginæ, & licentia Beorthwaldi Dorobernensis Ecclesiæ Pontificis, [laudat sanctam loci antiquitatem,] & omnium Suffraganeorum suorum, nec non etiam hortatu Baldredi & Athelardi Subregulorum, ecclesiæ vetustæ, quæ est in loco, qui dicitur Glasteie (quam magnus Sacerdos ac Pontifex summus Angelorum Christus obsequio sibi ac perpetuæ Virgini Mariæ & B. Dauid, multis & inauditis miraculis olim se sanctificasse innotuit) ex his quæ paterna hæreditate possideo, & in dominium peculiare teneo, locis continuis & congruentibus, concedo ad supplementum vitæ regularis, & ad vsus monachorum, [concedit prædia,] Brente decem hidas, Sowij duodecim hidas, Pulton viginti hidas, Dultinge vigintihidas, Bledeneie vnam hidam, cum his omnibus, quæ antecessores mei eidem Ecclesiȩ contulerunt: Kenewalchius, qui, [quæq; antea data cōfirmat,] S. Theodoro Archiepiscopo interueniente, Ferlingmere, Beokerie, Godenie, Martineseie, Edredescie: Kentwinus Rex, qui Glastingie matrem Sanctorum vocare solitus fuerat, & eam ab omni seculari & Ecclesiastico obsequio immunem statuit, & hanc priuilegij dignitatem concessit, vt habeant Fratres eiusdem loci potestatem eligendi & constituendi sibi Rectorem iuxta regulam S. Benedicti: Hedde Episcopus, qui, Cedwalla annuente, & propria manu licet Paganus, confirmante, Lantocai, id est, Lenge; Baldred qui Pennard sex hidas; Atholard qui Pohelt sexaginta hidas, me annuente & confirmante dederunt. Quorum ego deuotioni & benignæ petitioni assentio, & contra malignantium hominum & oblatrantium canum insidias regalium munimine inuigilo litterarum: quatenus Ecclesiam Domini nostri Iesu Christi, & perpetuæ Virginis Mariæ, sicut in regno Britanniæ est prima & fons & origo totius religionis, ita & ipsa supereminentem priuilegij obtineat dignitatem, nec vlli omnino hominum ancillare obsequium faciat in terris, quæ super choros Angelorum dominatur in cælis.
[11] Igitur summo Pontifice Gregorio annuente, & vt matrem Domini sui in sinum & protectionem sanctæ Romanæ Ecclesiæ me licet indignum, cum ipsa suscipiente; consentientibus etiam omnibus Britanniæ Regibus, [& priuilegia indulta:] Archiepiscopis, Episcopis, Ducibus atque Abbatibus, statuo ego atque confirmo; quatenus omnes terræ & loca & possessiones B. Mariæ Glasteie sint quieta, & ab omnibus regiis exactionibus & operibus, quæ indici solent, videlicet, expeditione, & pontis arcisue constructione, & ab omnium Archiepiscoporum, & Episcoporum promulgationibus & perturbationibus, sicut in antiquis eiusdem Ecclesiæ chartis ratum esse inuenitur; & a prædecessoribus meis Kenewalchio, Kentwino, Cedwalla, Baldredo, confirmatum esse dinoscitur, inconcussa & illibata permaneant: & quæcumque immerserint caussæ in homicidiis, sacrilegiis, veneficiis, furtis, rapinis, in dispositione Ecclesiarum, & descriptione, in ordinatione Clericorum, in conuenticulis synodalibus, & in omnibus iudiciariis examinationibus, absque vllius hominis præiudicio, Abbatis & conuentus dispositione diffiniantur. Sed & omnibus regni mei Regibus, Archiepiscopis, Episcopis, Ducibus, & Principibus, super honorem suum & amorem meum præcipio, & omnibus tam eis quam eorum ministris super salutem corporis sui præcipio, ne vllus eorum, insulam Domini nostri Iesu Christi, & perpetuæ Virginis Mariæ Glasteie, nec eiusdem Ecclesiæ possessiones caussa placitandi, perscrutandi, rapiendi, præcipiendi, interdicendi, vel aliquid faciendi, quod ibidem Deo famulantibus possit esse in scandalum, audeat intrare.
[12] Illud autem omnino omnipotentis Dei & perpetuæ Virginis Mariæ & BB. Petri & Pauli & omnium intercessione Sanctorum, interdictione interdico in ipsa Glastingensi Ecclesia, [eximit illud ab Episcopi iurisdictione,] nec in Ecclesiis sibi subditis, videlicet Sowy, Brente, Merlinge, Schapwike, Strete, Budecaleth, Poultone, nec in earum capellis; sed nec in insulis, aliqua interueniente occasione, Episcopus Cathedram sibi Episcopalem statuere, nec Missas solennes celebrare, nec altaria consecrare, nec ecclesias dedicare, nec ordines facere, nec aliquid omnino disponere præsumat, nisi ab Abbate vel Fratribus inuitatus fuerit. Quod si ad hæc inuitatus fuerit, nihil de rebus Ecclesiæ, nec de ipsis oblationibus ipse sibi aliquid vsurpet. Duobus in locis ex ipsius Ecclesiæ possessionibus duas ei delegamus mansiones, vnam in Pohelt, alteram in villa, quæ Poultona dicitur, vt habeat, vbi adueniens hospitetur, vel inde veniens sese recipiat: neque enim ei ibi, nisi importunitate temporis, aut molestia corporis detentus fuerit, aut ab Abbate, vel a Fratribus rogatus fuerit, nec amplius, quam cum tribus aut cum quatuor Clericis pernoctare licet. Hoc etiam prouideat idem Episcopus, vt singulis annis cum Clericis suis, qui Fontanetum sunt, ipsam matrem suam, Glastoniensem videlicet Ecclesiam, feria secunda post Ascensionem Domini cum Letania recognoscat: quod si superbia inflatus eam distulerit, & quæ superius dicta & confirmata sunt, præuaricauerit; mansiones sibi superius delegatas amittat. Abbas vel monachi, a quocumque voluerint Episcopo, qui Pascha canonicum celebret, Ecclesiastica Sacramenta in Glastoniensi Ecclesia, aut in ecclesiis sibi subiectis, aut in earum capellis percipiant.
[13] Quisquis autem huius meæ munificentiæ & libertatis testamentum, quouis deinceps tempore, [anathema adiungit:] aliqua occasione cuiuslibet etiam dignitatis vel professionis vel gradus peruertere, vel in irritum deducere tentauerit, sciat se cum Iuda proditore, æterna confusione edacibus ineffabilium tormentorum periturum flammis. Scripta est autem huius donationis & priuilegij pagina anno Dominicæ Incarnationis DCCXXV, Indictione IV, sub præsentia Inæ Regis, & Beorthwaldi Dorobernensis Pontificis, venerandorumque Antistitum Danielis, atque Fordredis, & aliorum quorum nomina inferius annotantur. [subscribit cum aliis.] Ego Ina Rex propriæ manus subscriptione hanc donationem & libertatem sub sigillo sanctæ Crucis ratam fieri decerno. † Ego Edelburga Regina consensi. Ego Baldredus Rex confirmaui. Ego Adelard frater Reginæ consensi. Ego Beorthwaldus Dorobernensis Ecclesiæ Archiepiscopus Inæ Regis donationem & libertatem sub sigillo sanctȩ Cincis corroboraui. † Ego Daniel plebis Dei Inspector acquieui. Ego Fordredus Episcopus signum Crucis impressi. Waldhere Præfectus. Bruta Præfectus. Ethelheardo Vinmingæ Præfectus. Winchelni Comes cum præsentia populationis consenserunt & firmauerunt.
[14] Hactenus illud S. Inæ priuilegium Glastoniensibus monachis datum, ex quo colligimus primo, [Sancta Glastoniæ antiquitas:] eam ecclesiam illo tempore in regno Britanniæ primam habitam fuisse, imo totius religionis fontem atque originem; ac Sanctorum matrem. Ita etiam Eadgarus totius Angliæ monarcha in diplomate anno Christi DCCCCLXXI dato censet Ecclesiam Glastoniensem ex antiquo principalem in eo regno obtinuisse dignitatem; scilicet respectu habito ad ea, quæ supra de S. Iosepho Arimathæo innuimus. Secundo colligimus confirmari traditionem antiquam, qua Glastoniensis Ecclesia dicitur primitus consecrata a Christo, [ecclesia a Christo dedicata:] tum S. Dauidi Meneuensi Episcopo illam Ecclesiam a se innouatam dedicare disponenti apparente, quod ad huius Vitam examinandum. Tertio reperimus S. Patricij celebrem istic memoriam fuisse, vt vetusta illa Ecclesia B. Mariæ simul & S. Patricij nomen acceperit, [celebris ibi S. Patricij memoria;] vti ex priore diplomate S. Inæ liquet. In charta Baldredi Regis, locum Pennard indicatum concedit Baldredus Rex Hamgislo Abbati ad supplementum honorabilis ecclesiæ B. Mariæ & S. Patricij. Ita sub testimonio Regis Edgari optimatumque suorum vndecim tridæ de Clitan concessæ sunt Ecclesiæ beatæ Dei genitricis & S. Patricio a quodam Ealredo. Colitur S. Patricius XVII Martij, cuius apud se corpus quiescere contendebant olim monachi Glastonienses. Verum vt Iocelinus atque alij tradunt, alius isthic videtur Patricius filiolus eius, [alter S. Patricius Glastoniæ sepultus:] qui post decessum patris sui Britanniam remeans in fata concessit, in Glasconensi ecclesia sepultus honorifice. Dies huic natalis aßignatur XXIV Augusti: Potuit ab hoc aliisq; Hibernis, qui istic alebantur, cultus alterius Patricij promoueri, qua occasione sepulturam vtriusque Glastonienses confuderint. Quæ die vtriusque natali plenius discutientur: nonnulla supra I Februarij ad Vitam S. Brigidæ dicta sunt.
[15] De S. Ina restauratore ita habent monumenta MSS. Glastoniensia sub titulo, De fundationibus Ecclesiarum in insula Aualloniæ, ita enim ante a pomis Britannice dictam volunt: Quartam & maiorem construxit Ina Rex, [ecclesia Saluatoris, ac SS. Petri & Pauli ab Ina extructa: Subreguli, Reges habiti:] in honore Domini Saluatoris & Apostolorum Petri & Pauli, in Orientali parte aliarum, atque primam & vetustissimam de nouo reparauit. Quarto indicantur in eodem priuilegio Subreguli Baldredus & Athelardus, quorum prior inter antecedentes Reges, post S. Ceaduallam statuitur, & Rex tum adhuc superstes subscribit: qui rursum cum S. Ina memoratur in diplomate Regis Cuthredi, anno Christi DCCXLVII Glastoniensibus dato, quo confirmat donationes priorum Regum Kentwynes, Baldredes, Ceadwallan, Ines & Athelardes. Meminerunt donationum Kentwines & Ines, etiam alij Reges, Edmundus anno DCCCCXLI & Canutus anno MXXXII: vtriusque chartam edidit Spelmannus in Conciliis Britannicis: apud quem in charta quoque Eadgari Regis supra memorata recensentur prædia locaq; ab Ina & aliis Regibus donata, vbi Bekeria, hic Beokerie, cognominatur parua Hibernia. De coniuge Regina, Archiepiscopo & Episcopis, qui priuilegiis subscripserunt, infra agemus. Demum non conuenit annus Christi cum Indictione. Vsserius parte huius diplomatis: edita cap. 6 potius legit annum Christi DCCXXI, qui cum IV Indictione congruit: aut certe annus retinendus DCCXXV cum Indictione VIII, vt in sequenti Inæ charta legitur.
[16] Tertium ergo priuilegium Inæ Glastoniensibus datum proferimus ex eodem Codice MS. cui hic præfigitur titulus: Charta Regis Inæ de manerio de Sowy data Ecclesiæ. [Aliæ S. Inæ chartæ Glastoniēsibus data.] Siquidem salutaribus instruimur eloquiis, amicos nobis de Mammona iniquitatis faciendos esse, qui nos in æterna recipient tabernacula. Vnde ego Ini Rex Westsaxonum, vna cum coniuge Ethelburge, portiunculam terræ, quæ nobis dispensatione collata est, Dei seruorum mancipare vsibus decreuimus, quo nobis amplior in hæreditate iustorum portio tribuatur; terram videlicet, quæ sic appellatur, Sowy, duodecim manentium, Christi familiæ, quæ in Glastenburi omnipotenti Domino voluntariæ deuotionis obsequium impendit, liberali munificentia collatam, cum conscientia ac consensu venerandi Pontificis Fortheres, inconuulsa collatione donauimus possidendam, atque, vt certioribus documentis præfata concessio roboretur, propriis subscriptionibus ipsius donationis titulum firmamus… Scripta est hæc chartula anno ab Incarnatione Domini DCCXXV, Indictione VIII… Ego Ina subscripsi † Ego Fortherus Episcopus consensi & subscripsi.
Alia extat eiusdem Inæ charta de Brente Glastoniensibus donato, in qua annus Christi magno errore annotatur DCLXIII, qui corrigendus DCXCIII, relicta Indictione VI quæ vtrique congruit. Subscripserunt Hedda tum Episcopus, Baldredus Rex, Athelbaldus Rex, Subreguli ambo, quorum hic forte Athelardus supra dicitur: demum donatio facta est Hemgislo tum Glastoniensi Abbati. Et sic ea charta prima omnium concessa fuit.
§ IV Episcopatus tempore S. Inæ erecti. Australes Saxones cum insula Vecta subiecti. Leges latæ.
[17] Vniuerso Occiduorum Saxonum regno Episcopus primus fuit S. Birinus, [Sub Ina Rege] a quo Cinegelsum Regem fidei Christianæ mysteria edoctum, & sacro baptismate ablutum fuisse supra diximus. Sedem is Dorcestriæ, (siue vt Beda habet, Dorciniæ) locarat, vrbe in Oxoniensi sita Comitatu ad Tamam fluuium. [Episcopus Occidentalium Saxonum S. Hedda:] Ea dein vrbe ad Merciorum regnum translata, Sedes Visi-Saxonum Episcoporum posita Vintoniæ, clarißima Britannicorum Belgarum ciuitate, in Hamptoniæ Comitatu, quæ Ptolemæo & Antonino Venta Belgarum dicta. Hic quintus illius regni Episcopus erat S. Hedda, cum Ina regimen auspicatus: cuius priuilegio vltimo loco relato subscripsit: in altero vero eisdem Glastoniensibus dato, hic Episcopus, Ceadualla Rege confirmante, prædium aliquod eidem monasterio conceßit: cuius donationis in Codice MS. Glastoniensi charta peculiaris extat facta anno DCLXXX pridie Nonas Iulij. Huius se consilio vsum dicit Ina in legibus suis condendis. Colitur S. Hedda VII Iulij.
[18] Quo defuncto, inquit Beda, lib. 5, cap. 19, Episcopatus prouinciæ illius in duas parochias diuisus est, vna data est Danieli, [Episcopatus diuisus] quam vsque hodie (cum scriberet Beda) regit: altera Aldhelmo, cui annis quatuor strenuissime præfuit; ambo & in rebus Ecclesiasticis & in scientia Scripturarum sufficienter instructi. Consultius hoc Inæ visum. Rex Ina, inquit Huntindoniensis lib. 4, vicesimo anno regni sui diuisit Episcopatum West-Saxoniæ in duo, qui vnus esse solebat. Partem orientalem a siluis tenuit Daniel, occidentalem Aldelmus. Annus eius regni vicesimus conuenit in annum Christi DCCIX primo regni anno ad Christi DCXC aßignato: vt infra dicemus Huntindonensem in reliqua Inæ vita numerare: illumq; annum morti S. Aldelmi attribuendum esse. Et sic hæc diuisio citius facta est ob diploma S. Inæ, [anno 704] consilio decretoque Præsulis Aldelmi Glastoniensibus monachis concessum anno Domini DCCIV, cui etiam Aldelmus subscripsit. Huic diplomati consentit Chronologia Anglo-Saxonica, secundum quam Hedda Episcopus anno DCCIII diem obiit, & Episcopatum in ciuitate Wintoniensi viginti septem annis tenuit. Nam anno DCLXXVI, vt in eadem legitur, Hedda accepit Episcopatum. Wigorniensis initium Episcopatus eidem anno attribuit, sed obitum reiicit in annum DCCV, secutus Bedam loco supra indicato, vbi hæc tradit: Anno Dominicæ Incarnationis DCCV Alfridus Rex Nordam Humbrorum defunctus est, anno regni sui vicesimo necdum impleto. Cui succedens in imperium filius suus Osredus puer octo circiter annorum regnauit annis vndecim. Huius regni principio Antistes Occidentalium Saxonum Heddi cælestem migrauit ad vitam. Hæc Beda, qui obitum Heddæ Episcopi Osredi principio adscribit. At Chronologum Anglo-Saxonem sequitur Westmonasteriensis. Hæc de tempore diuisionis: quam his verbis describit Malmesburiensis lib. 2 de gestis Pontificum Anglorum: [assignata prouincia:] In diuisione Westsaxonici Episcopatus hoc obseruatum palam est, vt qui Wintoniæ sederet, haberet duos pagos Hamptonensem & Sudreiensem; alter, qui Schireburniæ, haberet Wiltunensem, Dorsetensem, Beruchensem, Somersetensem, Domnoniensem, Cornubiensem. Schineburnia est viculus, nec habitantium frequentia, nec positionis gratia suauis, in quo mirandum & pene pudendum, Sedem Episcopalem per tot durasse secula. Eadem scribit Westmonasteriensis.
[19] [Schireburnensis Episcopus S. Aldelmus, cognatus S. Inæ,] Hanc Sedem Schireburnensem accepit S. Aldelmus ex regia Saxonum Occidentalium stirpe oriundus, ex Abbate Malmesburiensi Episcopus ordinatus a S. Brithwaldo Dorouernensi Archiepiscopo. Hic Aldelmus cum esset adhuc Presbyter & Abbas, teste Beda, scripsit iubente Synodo suæ gentis librum egregium aduersus errorem Britonum, quo vel Pascha non suo tempore celebrant, vel alia perplura Ecclesiasticæ * caritati & paci contraria gerunt: multosque eorum, qui Occidentalibus Saxonibus subditi erant Britones, ad Catholicam Dominici Paschæ celebrationem perduxit. Quæ certe Synodus prima est, cuius sub Ina Rege habitæ notitia extet. Vita functum S. Aldelmum anno DCCIX scribunt Chronologus Anglo-Saxo, Wigorniensis, Cestrensis, Westmonasteriensis, aliiq; cum auctore Vitæ eiusdem, quam dabimus XXV Maij. Quo defuncto, ait Beda, [cui successit Fortherus:] Pontificatum pro eo suscepit Forthere, qui vsque hodie (dum scriberet) superest, vir & ipse in Scripturis sanctis multum eruditus. Hic Fortherus duobus antea relatis S. Inæ priuilegiis subscripsit: alteri etiam S. Daniel Episcopus Wintoniensis, [VVintoniensis S. Daniel,] cui sacer est dies X Decembris.
[20] Desierat iam pridem regnum Australium Saxonum, adiunctum hoc tempore Occidentalibus Saxonibus. Hinc Comitatus Surreiæ, [etiam Australium Saxonum sub S. Ina:] ex regno Australium Saxonum in diuisione Episcopatus ante relata, cum Hamptonia attributus Danieli Episcopo VVintoniensi. In altera autem prouincia, quæ ab iis Sussexia appellatur, vixerat S. VVilfridus e Northumbria pulsus, eiusq; incolas ad Christi fidem perduxerat, conditoq; monasterio in peninsula Selsey reuocatus ad suos, tandem eodem anno DCCIX, quo S. Aldelmus, migrauit e vita. Colitur S. VVilfridus XII Octobris. Post huius obitum iterum sub S. Ina Rege Synodus habita de Episcopo Saxonibus Australibus dando, vt prosequitur Beda ante citatus, his verbis. Quibus, Daniele & Forthero, Episcopatum administrantibus statutum est Synodali decreto, vt prouincia Australium Saxonum, quæ eatenus ad ciuitatis Ventanæ, [(his datus Episcopus Eadbertus,] cui tunc Daniel præerat, parochiam pertinebat, & ipsa Sedem Episcopalem & proprium haberet Episcopum. Consecratusque est eis primus Antistes Eadbertus, qui erat Abbas in monasterio beatæ memoriæ Wilfridi Episcopi, quod dicitur Seleseu. Quo defuncto, Ceolla suscepit officium Pontificatus. Ipso autem ante aliquot annos ex hac luce subtracto, Episcopatus vsque hodie cessauit. Hæc Beda: [dein Ceolla)] & ex eo VVestmonasteriensis ad annum Christi DCCXI. De tempore anteriore idem Beda lib. 4 cap. 15 hæc scribit: Qui post Ceaduallam regnauit, is est Ina, simili prouinciam illam afflictione plurimo annorum tempore mancipauit. Quare factum est, vt toto illo tempore Episcopum proprium habere nequiuerint, sed reuocato domum Wilfrido primo suo Antistite, ipsi Episcopo Geuissorum, id est Occidentalium Saxonum, qui essent in Venta ciuitate, subiacerent. Ibidem, vt ait Beda capite sequente. [& Vecta insula,] Insula Vecta sita est contra medium Australium Saxonum & Geuissorum, in qua nemo gradum ministerij ac Sedis Episcopalis ante Danielem, qui nunc Occidentalium Saxonum & Geuissorum est Episcopus, accepit, ob ærumnam externæ subiectionis: qua sibi primus Ceadualla Vectam anno DCLXXXVI subegit.
[21] S. VVillibaldus Episcopus Eystadiensis in Germania, in Vita S. Bonifacij Archiepiscopi Moguntini V Iunij, Synodum sub Ina Rege habitam refert cap. 4 his verbis: [S. Ina adest Synodo Ecclesiastica sui regni:] Regnante In Westsaxonum Rege subitanea quædam incubuerat, noua quadam seditione exorta, necessitas, & statim synodale a primatibus Ecclesiarum, cum consilio prædicti Regis, seruorum Dei factum est Concilium: moxque omnibus in vnum conuenientibus, saluberrima de hac recenti dissensione consilij quæstio inter Sacerdotales Ecclesiastici ordinis gradus sapienter exoritur, & prudentiori inito consultu, fideles in Domino legatos ad Archiepiscopum Cantuariæ ciuitatis, nomine Berechwaldum, destinandos deputarunt, ne eorum præsumptione aut temeritate adscriberetur, si quid sine tanti Pontificis agerent consilio. [mittit S. Bonifaciū ad Archiepiscopum Cantuariensem:] Cumque omnis Senatus, & vniuersus Clericorum ordo tam prouidenti peracta collatione consentirent, confestim Rex cunctos Christi famulos allocutus est, & cui huius præfatæ legationis nuntium imponerent, sciscitatus est. Tunc repente summus in Christo Archimandrita, qui prædicto præerat monasterio, nomine Wynberch; & Wintra, qui monasterio, quod dicitur Dissesburg, præsidebat; & Beorwald, qui diuina cœnobium gubernatione, quod antiquorum nuncupatur vocabulo Glestingaburg, regebat, nec non & alij multi huius sancti propositi Patres, sanctum hunc virum accitum adduxerunt ad Regem, cui & nuntium Rex & legationis notitiam imposuit, & adhibitis secum sociis direxit in pace. Qui etiam nuntio sibi imposito iuxta mandatum Seniorum, prospero itinere peruenit ad Cent, & Archiepiscopo summi Pontificatus infula prædito sapienter cuncta, quemadmodum edoctus erat a Rege, per ordinem reuelauit: [responsum accipit.] & sic spontaneo accepto responso, post non multos dies reuersus est ad patriam, præfatoque Rege & prædictis seruis Dei secum assistentibus, a venerabili Archiepiscopo spontaneum scienter detulit responsum, & magnum vniuersis contulit gaudium. Hæc S. VVillibaldus a S. Bonifacio ordinatus Episcopus, natus sub Ina Rege, cum fratre S. VVunibaldo Abbate Heydenheimensi, & sorore S. VValburga Virgine, vt dicemus ad Vitam S. Richardi illorum parentis VII Februarij Succeßit Beorwaldus Abbas Glastoniensis supra memorato Hemgislo. At VVynbertus Abbas præfuit monasterio nouo, seu Nuiscellensi in Hamptonia, & vrbe forte VVintoniensi, in qua hæc Synodus habita est, & altera erat sedes Regia S. Inæ. Ex eo monasterio Romam abituro S. Bonifacio litteras commendatitias ad Gregorium II Papam dedit memoratus ante S. Daniel VVintoniensis Episcopus, qui VVynberto mortuo monachis præfecit Stephanum Abbatem; & solam interim habuit Hamptoniam ex regni huius Saxonici prouinciis in sua diœcesi.
[22] Erat apud Cantuarienses Archiepiscopus S. Theodorus, cum Ina regnum auspicaretur, cui anno DCXC vita functo subrogatus est Bertualdus: vtriusq; celebris fit mentio in præcipuo diplomate S. Inæ Glastoniensibus monachis dato: in quo prædia eis concedit aliasq; immunitates atque exemptiones, cum licentia Beorthwaldi Dorobernensis Ecclesiæ Pontificis, [Subiectos Reges habet:] & omnium suffraganeorum suorum. Sed & omnibus regni sui Regibus, Archiepiscopis, Episcopis, Ducibus & Principibus præcipit, ne vllus audeat intrare insulam Glasteie caussa præcipiendi, interdicendi &c. Demum apposita cruce subscribit Beorthwaldus, & donationem Inæ Regis corroborat, sub successore eius anno DCCXXXI extinctus. Beda lib. 2, cap. 5, enumerat septem Reges, qui aliis etiam Regibus Anglo-Saxonibus imperarint, quorum vltimus fuit S. Oswius Rex Nord-Humbrorum anno DCLXX vita functus. Quidni octauum illis adiungamus S. Inam Regibus, præcipientem? Sub Regibus Orientalium Saxonum erat comitatus Middelsexia, cuius tamen Episcopum Londinensem S. Erkenwaldum suum Episcopum in proœmiolegum suarum nominat: vbi etiam in Comitatu Essexia S. Cuthburga soror eius & Ethelburga coniux Berkengense monasterium ingressæ sunt. Colitur S. Erkenwoldus XXX Aprilis circa annum DCXCVII mortuus, vt ante istum annum leges illæ a S. Ina fuerint latæ, ex quibus aliquas hic recitabimus, [Leges feri,] ad res Ecclesiæ pertinentes, e ciuilibus aliis decerptas ex regio codice & Iornalensi a Spelmanno editas: quæ sic incipiunt.
[23] Ego Ine Dei gratia West-Saxonum Rex, exhortatione & doctrina Cenredes patris mei, & Heddes Episcopi mei, & Erchenwoldes Episcopi mei, & omnium Aldermannorum meorum, & seniorum & sapientum regni mei, multaque congregatione seruorum Dei, sollicitus de salute animarum nostrarum, & statu regni mei, constitui rectum coniugium, & iusta iudicia pro stabilitate & confirmatione populi mei benigna sedulitate celebrari: & nulli Aldermanno, vel alicui de toto regimine nostro conscripta liceat abolere iudicia.
I Inprimis præcipimus, vt ministri Domini rectam disciplinæ sanctæ regulam iuste custodiant. Postea volumus, [de ministris Dei,] vt totius populi coniugia sint & iudicia deuote conseruata.
II Puer infra triginta noctes baptizetur: si non sit, XXX solidis emendetur. Si moriatur sine baptismo, [baptismo,] emendetur tota pecunia.
III Si seruus operetur die Dominica per præceptum Domini sui, sit liber; & dominus emendet triginta solidis. Si seruus sine testimonio Domini sui operetur, [Dominica die,] corium perdat. Si liber operetur ipsa die sine iussu Domini sui, perdat libertatem suam.
IV Cæricseatta reddita sint in festo S. Martini. Si quis hoc non compleat, reus sit LX solidorum, [ecclesiæ censu] & duo decuplo reddat ipsum Cyricseattum.
V Si quis sit mortis reus, & ad ecclesiam confugiat, vitam habeat & emendet, [& azylo,] sicut consulet. Si quis corium suum forisfaciat, & ad ecclesiam incurrat, sit ei verberatio condonata.
VI Si quis pugnet in domo Regis, totius pecuniæ suæ reus sit, & sit in arbitrio Regis, [pugna in ea,] vtrum vitam habeat vel non habeat. Si quis in ecclesia pugnet, CXX solidis emendet &c.
VII Si coram Episcopo testimonium suum & vadium mentiatur, CXX solidis emendet.
[periurie,] Cetera extant Saxonice cum versione Latina Guilielmi Lambardi integre cum historia Bedæ excusa: alibi manca titulis. Omnia hic producere nihil attinet. Qui hic Aldermanni, id est seniores viri lingua Saxonica & Germanica; ij in Lambardi editione Senatores appellantur. Quodq; hic dicitur, corium perdere, & corium forisfacere, apud Lambardum est, verberibus cædi, & verbera promereri. Cyricseatum, aut Cæricseattum, sunt primitiæ seminum scilicet pro tributo Ecclesiæ debitæ. Kyrick vel Kerck ecclesiam significat; ab Græco forsan κυριακὸν. Set, vel saet, semen est.
[Annotata]
* al castitati, perperam.
§ V Bella S. Inæ cum Regibus vicinis. Fabula de VVallia ei subiecta iure hæreditario, aut nuptiarum.
[24] Cedwalla Romam abeunte, inquit Malmesburiensis lib. I de gestis Regum Anglorum cap. 2, regnum per Inam nouatum, [Rex prudens fortis, & religiosus,] qui magis pro insitiuæ virtutis industria, quam successiuæ sobolis prosapia in principatum ascitus, fortitudinis vnicum specimen, prudentiæ simulacrum: religione parem nescias. Quibus artibus vitam componens, domi gratiam, foris reuerentiam mercabatur. Adeo annis duobus de sexaginta (imo quadraginta, vt infra dicetur) potestate functus, sine vllo insidiarum metu securus incanuit, sanctissimus publici amoris lenocinator. Prima illi in Cantuaritas expeditio, in quos nondum de incendio Mollonis ira deferbuerat. Nam anno DCLXXXVI, vt habet Chronologia Anglo-Saxonica, [Cantuariis bellum illaturus,] Rex Cadualla, eiusq; frater Mollo Cantium vastarunt. Quare anno sequenti, Cadualla rursus Cantium vastante, Mollo fuit in Cantio combustus, aliique viri duodecim. Vnde Ina regnorum hæreditate a S. Ceadualla suscepta, vindictam de Cantuariis erat sumpturus. Verum, vt scribit Malmesburiensis, prouinciales parumper resistere ausi, mox omnibus tentatis & viribus in ventum effusis, cum nihil in pectore Inæ, quod ignauiæ conduceret, reperissent, dispendiorum suorum intuitu, deditioni consulere * tentant regium animum muneribus, sollicitant promissis, nundinantur pacem triginta millibus auri marcis: [pacem admittit,] vt pretio mollitus, bellum solueret; metallo præstrictus, receptui caneret. Qua ille pecunia suscepta, delicti gratiam fecit, in regnum reuersus. Hæc ibi. Matthæus Parisius in historia Anglicana, ad an. 1235, tradit tredecim solidos & quatuor sterlingos pro marca qualibet computari. VVigorniensis ad annum DCXCIV oblatas Inæ scribit ter mille septingentas quinquaginta libras. VVestmonasteriensis refert, (sed perperam) ad annum præcedentem DCXCIII, [pecunia a VVithredo Rege oblata,] Inam Regem, castrorum aciebus terribiliter ordinatis, combustionem Mollonis cognati sui vindicare disposuisse: Regem vero Cantiæ Withredum humiliter obuiam venientem, magnam pecuniæ summam pro nece iuuenis dedisse. Polydorus Vergilius lib. 4 Historiæ Anglicanæ a Withredo Cantiorum Rege grandi auri pondere Inam reconciliatum tradit. At Chronologus Anglo-Saxo anno DCXCIV asserit & Withredum regnum Cantuariorum suscepisse, [anno 694:] & Cantuarios cum Ina intercessisse, donatis triginta viris, quoniam Mollonem prius cremauerant. Rex Withred, inquit Huntindoniensis, obuiam ei adfuit, non cum feroci arrogantia, sed pacifica supplicatione, non cum frendentibus minis, sed rhetorici mellis dulcedine; qua Regi fero persuasit, vt, armis depositis, mulctam pecuniæ a Centensibus acciperet pro cæde iuuenis, & sic lis finita ruit, pax confirmata reuixit. Rex vero Centensis abhinc semper in pace regnauit.
[25] Aliud Ina bellum cum Britonibus, seu VVallis, geßit anno Christi DCCX. Ita Chronologus Anglo-Saxo: Ina autem & Nun propinquus eius, [bellum gerit contra Regē Britonum anno 710,] cum Gerente Rege Wallorum bellum gessit. & VVigorniensis: Gewissorum Rex bellicosus Ina & Nun suus proximus cum Gerente Britonum Rege bellum gessere, victumque in fugam vertere. Hunt indoniensis lib. 4 Historiarum relato obitu S. VVilfridi Episcopi, quem supra anno DCCIX e vita migrasse diximus, subiungit: Anno huic proximo pugnauit Rex Ine & Nun cognatus eius contra Gerente Regem Wales. Cuius pugnæ principio occisus est Dux Higebald, ad vltimum vero Gerente cum suis faciem ab Anglis auertit, & fugiens spolia & arma sequentibus reliquit. Eadem refert VVestmonasteriensis, sed ad annum DCCVIII. Quis hic Nun fuerit, non additur: an forte Subregulus? vti sub eodem Ina fuerunt Baldredus & Adelardus supra relati.
[26] Hinc primo reiiciendus est Galfridus Monumetensis, qui lib. 12 cap. 18 Inam a Britonibus oriundum tradit: Tunc Alanus, inquit, suggessit Cadualladro, vt diuinæ dispensationi pareret, & Britannia postposita, quod Angelicus ei præceperat monitus, perficeret. [& perperā fingitur ab iis oriundus,] Filium suum Iuor, ac Ini nepotem suum, ad reliquias Britonum regendas in insulam dirigeret, ne gens antiquo illorum genere edita libertatem barbarica irruptione amitteret. Tunc Cadualladrus, abiectis mundialibus, [nepos Cadualladri cū S. Ceadualla cōfusi:] propter Deum regnumque perpetuum venit Romam & a Sergio Papa confirmatus; inopino etiam labore correptus, duodecima autem die Kalendarum Maiarum anno ab Incarnatione Dominica DCLXXXIX a contagione carnis solutus, cælestis regni aulam ingressus est. Quæ eadem narrat Beda lib. 5, cap. 7, de S. Ceadualla decessore S. Inæ, qui Pontifice Sergio, die, mense & anno indicato Romæ sancte ex hac vita migrauit. Sed pergit Galfridus cap. 19. Cum autem Iuor & Ini naues sibi collegissent, [& Rex VValliæ Anglos oppugnasse:] quos potuerunt, associauerunt sibi, & applicuerunt in insulam, atque XLIX annis gentem Anglorū sæuissima inquietatione affecerunt: sed non multum profuit… Barbarie etiam irruente, iam non vocabantur Britones, sed Gualenses, vocabulum siue a Gualone Duce eorum, siue a Guales eorum Regina, siue a barbarie trahentes.
[27] Hæc VValliæ Regina vxor dicitur S. Inæ in auctario ad leges Edouardi Regis canone 35: vbi hæc adduntur æque fabulosa: [non cum vxore VVallia Cambria accepit:] Rex Ina cepit in vxorem suam Gualam nomine, propter quam vocata est Wallia illa terra, quæ quondam vocabatur Cambria: bigamus enim fuit. Cepit autem cum vltima vxore sua Cambriam, & Cornubiam, & coronam benedictam Britanniæ, quæ fuerat vltimo Cadwaladro Regi Britanniæ. Et vniuersi Angli, qui tunc temporis extiterunt, vxores suas ceperunt de Britonum genere, & Britones vxores suas de illustri sanguine & genere Anglorum, [neque mutua coniugia Anglorum, Britonum & Scotorum præcepit:] hoc est de genere Saxonum. Hoc enim factum fuit per commune concilium & assensum omnium Episcoporum, & Principum, Procerum, Comitum & omnium sapientum, seniorum, & populorum totius regni, & per præceptum Regis Inæ prædicti. Multi vero Angli ceperunt vxores suas de sanguine & genere Scotorum. Proceres vero Scotorum, & Scoti fere omnes ceperunt vxores suas de optimo genere & sanguine Anglorum Germaniæ, & ita fuerunt tunc temporis per vniuersum regnum Britanniæ duo in carne vna. Et taliter constituit rectum coniugium (& deleuit fornicationem & immunditiam a regno) & recta iudicia pro stabilitate regni, & confirmatione populorum, benigna sedulitate: & tali modo effecti fuerunt gens vna & populus vnus per vniuersum regnum Britanniȩ miseratione Diuina. Deinde vniuersi vocauerunt regnum Anglorum, quod antea vocatum fuit regnum Britanniæ. [neque oppugnatus a Danis & Norvvegis,] Vniuersi prædicti semper postea pro communi vtilitate coronæ regni insimul & in vnum circiter contra Danos & Noruegienses semper steterunt, & atrocissime vnanimi voluntate contra inimicos pugnauerunt, & bella atrocissima gesserunt. Erat enim prædictus Rex Ina optimus, largus, sapiens, prudens, moderatus, strenuus, iustus, animosus, & bellicosus proloco & tempore, [regnum defendit.] & in Diuinis legibus, & insecularibus institutis, scriptis, & bonorum operum exhibitionibus irradiauit gloriosus, rexitque regnum, confœderauit, & consolidauit, & in vnum pacificauit sapientia & prudentia magna, & vbi locus adfuit, vi & manu armata. Hæc ibi: quæ dum iis contratraria sunt, quæ ex antiquis optimæq; fidei atque auctoritatis probatæ historicis proferimus, quiuis vt futilia difflabit. Inter fabulas quoque censemus secundum S. Inæ coniugium cum Guala, seu VVallia, Regis Britonum Cadwaladri filia, cuius nulla apud alios mentio. Fuit illi coniux Ethelburga, subinde in Codice MS. per errorem Sexburga dicta, e Saxonibus Occidentalibus, vti & ipse, oriunda, soror Adelardi Subreguli: quam cum illo regnum reliquisse infra dicemus.
[28] In heptarchia Britannica illustre fuit regnum Merciorum, de quo agemus XIII Februarij ad Vitam S. Erminildæ Reginæ, vxoris Regis VVulfheri: huic successerunt S. Ethelredus illius frater (cuius natalis incidit in diem IV Maij) tum Cenredus, quo Romam abeunte anno DCCIX regno potitus est Ceolredus, [pugnat cū Rege Merciorum anno 715:] patriæ, inquit Huntindoniensis, & auitæ virtutis hæres. Ine anno regni sui XXVI pugnauit contra Ceolredum Regem Merciorum, filium Edelredi Regis Wonebirih: adeo autem horribiliter pugnatum est vtrimque, vt nesciatur, cui clades detestabilior contigerit. Ita Huntindoniensis. Idem prælium ad annum Christi DCCXV, referunt Chronologus Anglo-Saxo, VVigorniensis, Cestrensis, ad annum sequentem VVestmonasteriensis. Locus pugnæ vocatur illis Wodnesburh, Wodnesbirch, Wodnesbeorh, Wodemobirgh. Silentio prætermittit hoc bellum Malmesburiensis, eiusq; loco tradit Orientales Anglos hæreditarium excepisse odium, omni nobilitate primo pulsa, post etiam bello fusa. Sub finem huius seculi occiso Rege S. Ethelberto, qui colitur XX Maij, Angli Orientales Regibus Merciorum subiecti sunt. Agit de bellis hisce etiam Ethelwerdus lib. 2. cap. 12.
[29] Anno DCCXXI Ina Kineuulfum occidit. Ita Chronologus Anglo-Saxo, & VVigorniensis, qui Clitonem Kineulfum nominat: quo indicari obseruat Spelmannus Regis filium fuisse. Pergit Chronologus: Anno DCCXXII Ethelburga Regina castrum Tantun destruxit, quod prius extruxit Ina; & Aldbrihtus in Suthria & Southsexia exul periit. Ina autem contra Suthsaxonas pugnabat. Ea paucis perstringit VVigorniensis. Copiosius VVestmonasteriensis, Ina, [& cū Saxonibus Australibus.] inquit, exercitum grandem in Southsexiam promouit, & in eodem prælio Eadbertum, quem prius fugauerat a castro, quod Tantona dicitur, interfecit: eo quod Ina construxerat castellum prædictum. Historicus Anglo-Saxo cædem eius refert ad annum DCCXXV. Et Ina, inquit, contra Suthsaxonas pugnabat, ibique Aldbrihtum fudit. Aliquam confert lucem Huntindonius: Ine, inquit, anno XXXVI regni eius exercitum in Sudsexe promouit, pugnauitque contra Sudsexas potenter & victoriose, & interfecit in eodem prælio Ealdbrith, quem prius fugauerat a castro, quod vocatur Tantune, quod quidem Rex Ine construxerat; sed, quia iuuenis prædictus Ealdbrith castrum introierat, qui regius hostis erat, Edelburh Regina vxor Ine castrum cepit armis, captumque destruxit, & eum fugere compulit in Sudrei. Eadbertum hunc Polydorus Vergilius Aldinium Australium Saxonum Regem appellat. Est autem Tantona elegans hoc tempore oppidum in Comitatu Somersetensi, ad fluuium Thonum, qui illi nomen peperit.
[Annotatum]
* supple volentes,
§ VI Varia Inæ opera pia in regno & Romæ.
[30] Cvm corpora SS. Indracti & sociorum Martyrum, de quibus V Februarij egimus, in profunda quadam fouea a latronibus abscondita essent, [Corpora SS. Indracti & sociorum Mart. diuina reuelatione inuenit,] Rex Yne, inquit Auctor Vitæ, nocte quadam respiciens in cælum, vidit columnam quasi ignis perspicuam, a loco, in quo corpora sancta abscondita erant, in cælum tendentem, cuius splendor suos oculos, quocumque eos verteret, sequebatur. Cumque per tres noctes eamdem visionem perspexisset, quibusdam secum assumptis, venit ad locum, & inuentis Martyrum corporibus cum magno honore apud Glastoniam ea sepeliri fecit. [ac trāsfert:] Hæc ibi.
[31] Inas vir magni consilij & virtutis, (verba sunt Polydori Vergilij Archidiaconi VVellensis) domi forisque clarus, bonis artibus vacans, ac iusti æquique per omnia amans, cum animaduerteret per administrationem publicarum rerum non licere sibi esse quietum, Crucem suam suscepit, ac Christum ipsum secutus est. Ceterum, antequam id faceret, voluit religionem suis fortunis iuuare: quippe vir sapientissimus ducebat vilissimum stultissimumque esse, in alterius fidem permittere opes in varios vsus erogandas, quas ille, qui acquisiuisset posset ipse largiri. Itaque Welliæ ædem ædificauit magnifico apparatu, [VVelliæ templum S. Andrea extruit,] eamque D. Andreæ Apostolo dedicauit: in qua Sedem Episcopalem collocandam curauit, & eam postea multis locupletauit possessionibus. Wellia vrbs in ea insulæ parte, quæ ad occidentalem solem spectat, sita est ad radices montis, quem Mendepium vocant. Hæc Polydorus. Verum quæ de Episcopali Sede tradit, non satis firma & solida fide nituntur. Certe aliter sentit Malmesburiensis lib. 2 de gestis Pontificum Anglorum: Tertius, inquit Episcopatus Westsaxonum fuit apud Wellas, villam in Somersetensi pago. Ibi a tempore Regis Edwardi senioris fuerunt Episcopi. Addit Harpsfeldius seculo 8, cap. 8 constare ante Edouardi senioris tempora nullum ibi sedisse Episcopum. Cambdenus in Belgis, [& collegiū] templum ait habere & Collegium ab Ina Rege in S. Andreæ honorem conditum. Anno deinde DCCLXVI Kinewulphus Occidentalium Saxonum Rex, vt in eius charta apud Godwinum legitur, aliquam terræ partem, cum consensu Episcoporum & Satraparum, Dei Apostolo atque ministro eius S. Andreæ humiliter adscribendo donauit, ad augmentum monasterij, [seu monasterium.] quod situm est iuxta fontem magnum, quem vocitant Wielea. Consentiente Ina Rege Danielem Britonum Episcopum istic sedisse tradit ex Chronico Glastoniensi Vsserius cap. 5.
[32] Ex fide codicis MS. Glastoniensis bis Romam profectus est S. Ina. De primo itinere hæt istic traduntur: Dehinc post diplomata data monasterio Glastoniensi, prædictus Rex Ina litteras regali signaculo signatas summo Pontifici direxit, [Papæ Romano donat scyphū aureum,] in quibus hæc omnia prædicta cum possessionibus & libertatibus Glastoniensi Ecclesiæ continebantur scripta, simulque cum quodam scypho ex auro purissimo, & cum aliis regalibus donis, quæ idem Rex prædicto Pontifici transmisit, supplicauit, & supplicando obtinuit, [Glastoniēsibus priuilegia confirmata] vt Glastonensem Ecclesiam cum pertinentiis & libertatibus suis in sinum & protectionem sanctæ Romanæ Ecclesiæ susciperet, & ipsam Apostolica auctoritate in perpetuum confirmaret. His autem omnibus a summo Pontifice acceptis, eoque annuente & Iuscipiente, regiam pensionem per Apostolica scripta gloriose confirmauit. [Roma rediens adfert:] Et eodem anno idem Rex Romam personaliter adiuit, & priuilegium Apostolico signaculo corroboratum redeundo Glastoniam apportauit.
[33] Tum forsan Ina celeberrimam eleemosynam, quam Denarium S. Petri vocant, Pontifici obtulit. Rex Ine, inquit Cestrensis, primus omnium Regum denarium ex singulis domibus regni sui B. Petro fertur concessisse, quod diu ab Anglis Romescot, Latine vero Denarius S. Petri appellatur. [Denario S. Petri Pontifici oblato,] Polydorus ait se eius muneris obeundi caussa primum in Angliam venisse, & hanc aliquot per annos quæsturam gessisse. quam ita exponit: Officia autem, eius Regis (Inæ nimirum) pietatis plena infinita produntur: & illud in primis, quod regnum suum Romano Pontifici vectigale fecerit, [regnū illi subiicit:] singulis argenteis numis, quos denarios vocant, in singulas domos impositis. Fecit idem eius exemplo, vt opinor, ductus Offa Merciorum Rex, qui non multo post id tempus regnauit. Fuit is annus salutis DCCXL. Hoc vectigal, prout quidam scribunt, auxit posthac Etheluolphus, seu Athulphus Rex, qui totius fere insulæ imperium obtinuit. Omnis Anglia hoc tempore istud vectigal pietatis & religionis caussa Romano Pontifici pendit domesticatim collectum, & numi illi argentei vocantur vulgo, Denarij D. Petri, quos Pontificius quæstor, quem non inscienter Collectorem nuncupant, exigit. Quid præterea Ina hac sua eleemosyna spectarit, ex VVestmonasteriensi addimus: Fecit Ina Rex, inquit ad annum 727, Romæ domum, consensu & voluntate Gregorij Papæ, quam Scholam Anglorum appellari fecit. [Scholam Anglorum Romæ extruit:] Ad quam Reges Angliæ & genus regium cum Episcopis, Presbyteris, & Clericis in doctrina & fide Catholica erudiendi venirent, ne quid in Ecclesia Anglicana sinistrum aut Catholicæ vnitati contrarium doceretur, & sic in fide stabili roborati, ad propria remearent. Erant enim doctrina & scholæ Anglorum a temporibus S. Augustini per Romanos Pontifices interdictæ propter assiduas hæreses, quæ in aduentu Anglorum in Britannia emerserant, dum pagani Christianis permixti, sanctæ conuersationis gratiam corruperant fidei Christianæ. Fecit præterea, [& templū S. Mariæ.] iuxta domum præfatam, ecclesiam in honorem beatæ Virginis Mariæ fabricari, in qua Anglis Romam aduenientibus Diuina celebrarentur mysteria: & in qua possent, si quem ex Anglis Romæ mori contingeret, sepeliri. Et hæc omnia vt perpetuæ firmitatis robur obtinerent, statutum est generali decreto per totum regnum Occidentalium Saxonum, in quo prædictus Ina regnabat, vt singulis familiis denarius vnus, qui Anglice Romescot appellatur, B. Petro & Ecclesiæ Romanæ mitteretur, vt Angli ibidem commorantes vitale subsidium inde haberent. Hæc VVestmonasteriensis: quæ in primo eius in Vrbem aduentu concipi disponiq; potuerint, in secundo vero ad perfectam executionem deduci.
§ VII Regnum a S. Ina abdicatum. Vita sancte finita Romæ.
[38] Interim Ethelburga vxor eius, fæmina sane regij generis & animi (verba sunt Malmesburiensis lib. 1 de gestis Regum Anglorum cap. 2, & Continuatoris Bedæ lib. 1, cap. 3) dum crebro viri instillaret auribus, vt mundanis rebus vel extremis annis valefaceret, & ille hortantem de die in diem differret; astu tandem vincere parat. Cum enim quadam vice apud villam ingenti tumultu regales luxus explicuissent, [A Regina coniuge pio quodā astu,] postera die cum discessissent, villicus ex Reginæ conscientia palatium quanta potuit deformitate, tam fimo pecudum, quam aggere ruderum infamat. Postremo in lecto, vbi cubuerant, porcam nouiter enixam collocat. Interea cum iam plus milliario processum esset, illa maritum vxoriis delinimentis aggreditur, rogans, vt illuc, vnde abierant, necessario pedem referant; magni discriminis rem fore, si non exaudiat. Re non difficulter impetrata, Rex videns locum pridie Sardanapalicis deliciis parem, nunc fœda solitudine deformem, miratur, tacitoque iudicio oculi rem examinantes, ad mulierem rediere. Tunc illa occasionem aucupata, lætumque subridens: [& persuasione efficaci al. succis] Et vbi sunt, ait, Domine coniux, hesterni strepitus? vbi aulæa Sidoniis * fucis ebria? vbi parasitorum discurrens petulantia? vbi Dædala vasa pondere metallorum mensas ipsas onerantia? vbi terra marique exquisita ad gulæ lenocinium obsonia? Nonne omnia fumus & ventus? nonne omnia transierunt? & væ his qui hæserint, quia simul transibunt. Nonne omnia sicut fluuius præceps & currens in mare? & væ his qui hæserint, [docetur vanitatem rerū mundanarum:] quia scilicet trahentur. Cogita, quæso, quam miserabiliter defluent carnes, quæ modo in deliciis nutriuntur. Nonne nos, qui ingurgitamur vberius, putrescimus miserius? Potentes potenter tormenta patientur, & fortioribus fortior instabit cruciatio.
[39] Nec plura locuta, maritum compulit in sententiam exemplo, quam multis annis frustra insusurrauerat verbo. Nam post triumphales bellorum manubias, post multarum virtutum gradus, summum culmen perfectionis meditatus, [Romam abit:] Romam abiit. Ibi, ne pompam suæ conuersionis faceret, non publicis vultibus expositus, crinem deposuit; sed vt solius Domini oculis placeret, [vbi ignotus, vili habitu, Deo seruit:] amictu plebeio tectus clam consenuit: nec deerat tanti dux fæmina facti: quæ, cum antea virum ad hoc audendum incitasset, tum mœrentem verbis lenire, & labantem exemplis erigere, prorsus, quod ad salutem eius spectaret, nihil dimittere. Ita mutua caritate connexi, temporibus suis viam hominum ingressi sunt. Non sine magnis miraculis, vt accepimus, quibus Diuina dignatio felicium coniugum sæpe respondet meritis. Hactenus Malmesburiensis. Sanctissime cum magnis miraculis ex hac vita migrasse traditur in Codice MS. Glastoniensi. [miraculis clarus obit:]
[40] Eadem attingit Beda lib. 5 cap. 7. Abeunte autem, inquit, Romam Ceadwalla, successit in regnum Ine de stirpe Regia, qui cum triginta & septem annis imperium tenuisset, & ipse, relicto regno ac iunioribus commendato, ad limina beatorum Apostolorum, [reliquit regnum cognatis,] Gregorio Pontificatum tenente, profectus est: cupiens in vicinia sanctorum locorum ad tempus peregrinari in terris, quo familiarius a Sanctis recipi mereretur in cælis. Quod his temporibus plures de gente Anglorum, nobiles, ignobilesque, laici, Clerici, viri ac fæminæ certatim facere consueuerunt. De S. Gregorio Papa II, infra agemus XIII Februarij. Iuniores, quibus Beda ait regnum ab Ina commendatum, sunt Ethelhardus eius successor, & Oswaldus Clito, contra quem eodem adhuc pugnauit anno Ethelhardus. Huntindoniensis de Ina & successore ita scribit: Ine Rex potens & felix, [ex quibus successit Adelardus.] relinquens Adelardo cognato suo regnum, Romam petiit, & ibi peregrinans in terris, stipendia meruit in cælis. Ac recensitis Pontificibus, Imperatoribus, Regibus Francorum, & variis Sanctis, qui eo regnante floruerunt, subiungit:
[41] Reges vero contigui Cedwalla & Ine, magni viribus, quod commune fuit eis cum belluis; maiores vero sanctitate, quod proprium est Angelorum, & hominum, sed paucorum, egregie fecerunt. [Ina Angelis comparatur, Beatus habitus,] Vnde Beatos dicent eos omnes generationes. Sicut & duo Reges contigui fecerunt, scilicet Edelred & Cenred, qui, relictis omnibus bonis falsis, verum & summum bonum, quod est Deus, adepti sunt. Reges ergo terræ præsentes imitamini Reges prædictos sapientes & beatos, [cum aliis Regibus Anglo Saxonibus,] non furiosos & infelices: quorum distinctionem opera & finis operum in præsenti tractatu demonstrant. Quatuor ergo Reges prædicti luminaria sunt omnibus Regibus terræ: vt boni, quos imitentur habeant; mali, vnde excusentur, non habeant. Vos etiam, qui Reges non estis, Reges prædictos imitamini, vt cæli Reges efficiamini. Si enim, cum illi maiora reliquerunt, vos minora relinquere nolueritis, [& Sāctus.] sancti Reges prædicti vestræ damnationis iudices erunt. Adelhard Rex Westsaxe primo anno regni sui pugnauit contra Oswald iuuenem de regia stirpe regnum idem sibi acquirere conantem. Traditur hic Oswaldus filius Ethelbaldi, forte Subreguli, inde Clito agnominatus, & eodem, quo S. Ina, proauo Cuthwino prognatus.
[42] Ferrarius Catalogo Sanctorum Inam adscribit VI Februarij: In Anglia S. Inæ Regis. Menardus in Martyrologio Benedictino, Romæ, inquit, depositio B. Inæ Regis occidentalium Saxonum. [Martyrologiis inscriptus,] Edouardus Maiheu in Natalibus Sanctorum congregationis Anglicanæ Ordinis Benedictini eum pluribus en comiis exornat: Commemoratio, inquit, B. Inæ potentissimi & piissimi Occidentalium Saxonum Regis qui … regno ipse suo omnique mundi gloriæ valedicens, Romam profectus est, ibique vitam monasticam amplexus & professus est … Obiit sanctissime Romæ monachus anno circiter Domini DCCXXVII, sepultusque ad introitum basilicæ S. Petri, vt Ecclesiæ illius tabulæ testantur. Eadem fere referuntur in Martyrologio Anglicano. Wion lib. 4 Ligni Vitæ cap. 6, S. Inas, inquit, Rex Saxonum Occidentalium XI in Anglia, artibus belli & pacis inclytus, Romam pietate motus adiens, ac regno se exuens, monasticam vitam cum magno animi feruore, habitu a Pontifice sumpto, anno Christi DCCXXVI, regni vero sui XXXVII aggressus, [relatus in Sanctorum catalogo:] in ea ad finem vsque permansit, in Sanctorum catalogo postea relatus. Eumdem Sanctis annumer at Hieronymus Porterus in Floribus Sanctorum Britanniæ VI Februarij, vitæ compendio ex Harpsfeldio potißimum descripto. Hic, ita de eius monachatu sentit: Beatorum Apostolorum, inquit, limina inuisere, illisque & illorum se patrocinio ad Dei facilius gratiam promerendam, atque ibi, vnde genssua primam fidem hauserat, residuum vitæ, feriato, quieto, atque tranquillo a rebus omnibus terrestribus animo, inter monachos traducere voluit. [an monachus factus Romæ,] Quod & præstitit, monachumque se non palam, astanteque, vt fit, populi concione (quæ frequens sine dubio ad tam insolens spectaculum accurrisset) sed clam in solo Deo, eiusque aspectu acquiescens, professus est. Hæc ille, citatis ad marginem Malmesburiensi & Cestrensi. Illius verba dedimus, quem iste sere describit: Romam, inquit, vbi non Principis vultibus expositus, crinem deposuit, & plebeio cultu amictus, inter mendicos consedit. Ita respectu regiæ maiestatu depositæ habitus & vita monastica æstimatur. Florebant tum apud Anglo-Saxonas monachi Benedictini, ex quibus erant Glastonienses, quorum monasterium a S. Ina magnificentia vere regia restauratum ostendimus, quibus etiam confirmauit concessam a Kentwino Rege priuilegij dignitatem, [& Benedictinus?] qua posset ab iis eligi & constitui Abbas iuxta regulam S. Benedicti. Ex simili Abbate in Episcopum assumptus erat S. Aldelmus cognatus eius, cuius ille præcepta, teste Malmesburiensi, audiebat humiliter, suscipiebat granditer, adimplebat hilariter.
[43] Sub eadem S. Benedicti regula vitam monasticam professæ erant eius sorores S. Cuthburga & Quenburga. Demum quæ a cunctis laudatur tanti dux fæmina facti, erat coniux eius Ethelburga Regina, [Regina Ethelburga eius vxor] mulier prudentißima & religiosißima, quæ Rege Romam proficiscente, & ipsa (verba sunt Baronij ad annum Christi 740, num. 14) haud imparem fortitudine suo viro, licet in sexu fragili, se exhibens, de contemptu mundi peregregium specimen dedit. Monasticam siquidem vitam amplexa, perpetuo se ergastulo mancipauit, [sanctimonialis,] cum monasterium monialium sanctarum ingressa, ibidem ex Regina se in ancillam conuertit, atque tantum sibi imperare delegit, probe sciens vere esse illum Regem, qui Christi amore aliis subditum se constituit, & vere imperare, qui suis passionibus dominatur. Spelmannus ad annum 725 annotat Reginam hanc Edelburgam primo monialem factam esse in cœnobio Berkingensi supra memorato, in Essexia iuxta a Tamisim fluuium, deinde illic Abbatissam fuisse. [dein Abbætissa in monasterio Berkingensi, beato fine quieuit.] Quod etiam tradunt Harpsfeldius, Maiheu aliiq;. Alia istic priore seculo præfuerat Ethelburga, soror S. Erconwaldi Episcopi Londinensis, ab Regibus Anglorum Orientalium progenita, quæ sanctis Virginibus adscripta colitur XI Octobris. Cestrensis ait Ethelburgam coniugem S. Inæ ad Berginsense monasterium recessisse, vbi soror eius Abbatissa fuerat & ipsa postmodum Virginibus illis prælata, beato fine quicuit.
[44] In annis regni Inæ ordinandis hæc obseruanda. Initium ad annum Christi DCLXXXIX cum antiquis auctoribus retulimus; qui tamen annus, vt pote non completus, in computum non refertur. Hinc qui Huntindoniensi est annus regni XXVI, aliis est Christi DCCXVIII, [Anni regni eius,] quo pugna eius cum Ceolredo Merciorum Rege refertur: qui eidem est annus XXXVI regni, a Chronologo Anglo-Saxone traditur annus Christi DCCXXVII, illustris victoria de Saxonibus Australibus relata. Annos regno eius vniuersim attribuunt Beda aliiq; triginta septem, quos secundum calculum datum finimus anno Christi DCCXXVI, & sic Westmonasteriensis, Anno gratiæ, inquit, DCCXXVII Ina Rex felix & potens, Æthelhardo cognato suo regnum suum relinquens, Romam petiit, vt pro regno temporali commutaret æternum. Aliij tamen hæc referunt ad annum sequentem DCCXXVIII, [tempus peregrinationis.] forte propter aliquod interregnum, cuius tempus illi attribuitur. Ita Chronologus Anglo-Saxo ad eum annum: Hic Ina Romam adiit, ibique spiritum afflauit. Wigorniensis: Relicto imperio, ac Æthelhardo de prosapia Cerdici Regis oriundo commendato, Rex Ina ad limina beatorum Apostolorum, Gregorio Pontificatum agente profectus est, cupiens in vicinia sanctorum locorum ad tempus peregrinari in terris, quo familiarius a Sanctis recipi mereretur in cælis. Quæ vltima ex Beda ante relato sumpta. Ille cum eodem capite descripsisset S. Ceadwallam Romæ repentina morte sublatum esse, [& vita Romæ acta.] S. Inæ tempus aliquod peregrinationis concedit: atque ita eum Romæ clam consenuisse scribit Malmesburiensis, aliquamdiu post annum DCCXXVIII superstitem.
DE S. GVARINO S. R. E. CARDINALE EPISCOPO PRÆNESTINO,
An. Ch. MCLIX.
Commentarius præuius
Guarinus, S. R. E. Cardinalis Ep. Praenestinus (S.)
I. B.
[1] Prænestinam Ecclesiam (cuius Præsul, vti to. I Italiæ sacræ scribit Ferdinandus Vghellus, ab immemorabili, vnus est e septem purpuratis Episcopis, [S. Guarinus Ep. Prænestinus, Bononiæ natus,] qui propiori dignitatis gradu Pontificium thronum circumstant) sub exitum anni ⅭⅠƆCXLIV moderandam suscepit, S. Guarinus, Bononiæ natus, nobili familia, siue Guariniorum, vti Carolus Sigonius lib. 2 de Episcopis Bononiensibus, Vghellus loco citato, & in Historia Pontificum Alphonsus Ciacconius, tradidere; siue Fuscariorum, vti vel idem Ciacconius vel qui eius opus interpolauere, & Gabriel Pennottusin Historia tripartita Clericorum Canonicorum; seu denique Fuscarariorum, [non sat cōstat qua familia:] vti Onuphrius Panuinius in Romanis Pontificib. Cherubinus Ghirardaccius lib. 2 historiæ Bononiensis, & Officia Canonicorum regularium Lateramensium an. ⅭⅠƆⅠƆCXXXIV excusa, habent. Pro Guariniis affert Vghellus S. Guarini insignia gentilitia, bouem erectum, anhelantemque, ac collum millo circumdatum. Alia certe illi Ciacconius tribuit, etiam in postrema editione, cui accurandæ ipse quoque Vghellus operam impendit. Forsan paternum illi ex vna harum familiarum genus fuit, maternum ex altera; & si non vna est Fuscaria ac Fuscararia, e tertia illi auia fuerit; vt omnes ad se partem decoris, quod ex eius dignitate ac sanctimonia in agnatos redit, trahere merito poßint. Lucij II Papæ, qui & ipse Bononiensis erat, Gerardus Caccianimicus ante dictus, consanguineum fuisse aiunt Pennottiis & Ciacconius.
[2] Fuit primum Guarinus Clericus Ecclesiæ Bononiensis. Sed maioris perfectionis studio, institutum Canonicorum regularium complexus est: quo in loco, [fit Canonicus regularis Mortaria,] non satis inter scriptores conuenit. Sigonius, Ghirardaccius, Ciacconius, volunt in cœnobio S. Mariæ ad Rhenū amneni sito, tribus ab vrbe Bononia millibus passuum, id cōtigisse. Officia propria Canonicorum regularium, Ciacconij editio postrema anni 1630, & Pennottus lib. 3 cap. 50 asserunt Mortariæ in ditione Mediolanensi id factum. Qui alioqui ita innotescere virtutem eius Ticinensibus potuisse, si iuxta Bononiam, tanto inde interuallo, habitasset? Vghellus to. 1 Ital. sacræ, scribit ex Canonico S. Mariæ Rhenanæ, siue, vt alij volunt, [vel (vt quidā volunt) iuxta Bononiam:] ex monasterio sanctæ Crucis Mortaræ ad episcopatum vocatum. Pennottus Notat. 8 in Osficia Canonicorum regularium, ita dißidentes Scriptorum sententias conciliat: Hunc nonnulli monasterij Rhenani prope Bononiam Canonicum faciunt: quod parum retulerit, cum essent tunc Canonici Mortarienses, Lateranenses ac Rhenani eiusdem professionis, si non eiusdem congregationis. Quam ob caussam, qui vnius erant, in alterius congregationis Necrologiis & Menologiis notabantur.
[3] Cum Ticinensem Episcopatum, ad quem vi serme rapiebatur, fuga ac latebris declinasset; postea a Lucio II Papa, an. ⅭⅠƆCXLIV, mense Decembri, Cardinalis Prænestinus constitutus est, [fit Ep. Prænestinus & Cardinalis an. 1144] inuitus, & (vt in postrema Ciacconij editione dicitur) imposita ei obedientiæ necessitate. In priori vero anni 1601 de eo ista habentur: Eius etiam pietatis in miseros clarum extat monumentum, Hospitale in patria erectum, quod Sancti Iob appellant. Ghinius id illum de paternis bonis construxisse ac fundasse scribit. Ghirardaccius lib. 2 ad annum Christi MCXLI ita id narrat: Eodem anno Guerrinus Cardinalis Fuscararius, Bononiæ hospitale construxit, [fundat Bononiæ hospitale:] quod nunc S. Iobi nuncupatur, assignatis reditibus, per quos Christi pauperibus subueniretur: vti in eius Vita, quæ penes Canonicos S. Saluatoris extat, memoratur. At necdum eo anno Cardinalis erat Guarinus, quem ipsemet postea Ghirardaccius primum anno ⅭⅠƆCXLIV in eum senatum cooptatum tradit. Si id ex bonis paternis, vti Ghinius auctor est, fundatum, multo ante factum fuisse oportet; post, si a Cardinale. Antonius Masinus in Bononia perlustrata, anno ⅭⅠƆCXLI ex paternis bonis illud condidisse nosocomium scribit.
[4] Deceßit tandem meritis plenus anno ⅭⅠƆCLIX septuagenario maior, [moritur an. 1159.] exactis in Vita canonica annis XL, (vti affirmant Ghirardaccius, Ciacconius, & alij a Pennotto l. 3, c. 50 citati) XV in episcopatu, in seculo non multo pluribus XX, qui dicatur ingenuæ indolis & probatæ virtutis iuuenis, laxiorem sociorum vitam aspernatus, regulare institutum amplexus. Vnde refutes Ciacconium, [quoto suæ ætatis?] Ghinium, Masinum scribentes eum anno ætatis, CX obiisse. Cui hoc credibile videatur, XCV natum annos, fractumq; senio, admotum denique infulis esse?
[5] Inter Sanctos dein Pontificia auctoritate relatus est, & quidem (si Philippum Ferrarium audimus) ab Alexandro III Pontifice Maximo, [canonizatur ab Alexandro III] qui & ipse Canonicus regularis Later anensis fuerat, vti Panuinius memorat, atque eodem quo Guarinus obiit anno, Pontifex renuntiatus est, mense Septembri, mortuus XXVI Nouembris, an. ⅭⅠƆCLXXXI.
[6] [colitur 6 Febr.] Colitur S. Guarinus a Canonicis regularibus Lateranensibus, vti ex propriis eorum Officiis patet, VIII Id. Februarij, ritu duplici. De eo MS. Florarium: Item S. Narrini Episcopi Cardinalis & Canonici regularis. Canisius, & in addit. ad Vsuard. Molanus: [inscriptus Martyrologiis.] Præneste sancti Episcopi & Confess. Garini. Martyrologium Romanum: Bononiæ S. Guarini Episcopi Cardinalis Prænestini, vitæ sanctitate conspicui. Pluribus de eo agit, sæpius ante citatus, Constantinus Ghinius in Natalibus Sanctorum Canonicarum, & Ferrarius in Catologo SS. Italiæ.
[7] Augustinus Ticinensis, Canonicus congregationis Lateranensis, qui vixit an. ⅭⅠƆⅠƆ & deinceps, inter alia scripsit Vitam S. Guarini, [eius Vita a quo scripta?] quæ & a Surio edita; e quo eam hic damus. Pennottus in Notat. ad Officia Canonicor. regular. de sancti huius Præsulis Vita hæc testatur: Vidi etiam eamdem illius Vitam, cum nonnullis libris D. P. Augustini editam Parmæ an. ⅭⅠƆCCCCXCI, curante Seuerino Calco sanctæ Crucis Mortariæ Præposito, cuius, quæ est apud Surium, compendium videtur. Nobis adhuc maiorem illam videre non licuit.
VITA
auctore Augustino Ticinensi,
a Laur. Surio ex MS. edita.
Guarinus, S. R. E. Cardinalis Ep. Praenestinus (S.)
BHL Number: 8816
Avctore Avgvstino Ticinensi, Ex MS.
[1] [S. Guarinus nobilis Bonon.] Beatus Guarinus, Christi Confessor, genere præclarus, Bononiæ oriundus, ad huius mundi caliginem illustrandam, velut splendidissimum sidus, emicuit. a Ex suæ prosapiæ stirpe fuit quidam b Septimus Episcopus, qui doctrina & religione, miraculorum patrator, Catholicam illustrauit Ecclesiam. Cum autem Hierusalem proficisci decreuisset, vt inde apud Ægyptum eremiticam duceret vitam; & Romæ parumper esset immoratus, ab Apostolico detentus, in Reatina Ecclesia Episcopus ordinatur. Vbi vero paruo tempore admirandæ religionis vitam duxit, iterum in priori perseuerans proposito, in Ægypti partibus eremitica austeritate, in vasta & optata solitudine, potitus est.
[2] [a puero pietati deditus,] Præclarus itaque vir Guarinus, parentum diligentia ab ineunte ætate nutritus, & moribus educatus, non lasciuiis, sicut assolet puerorum ætas, sed sacris litteris intentus, sicut assidue, ita strenue quoque ieiuniis, orationibus, ac diuinæ contemplationi inhærebat. Itaque in dies excrescens nouella plantatio, cælesti irrigata doctrina, sub sancti Spiritus disciplina ad religionis & vitæ Canonicæ perfectionem tendens, informis adhuc & tenera ætas formabatur. Spiritus namque pietatis deuoti mentem pueri subarauit, & in cordis eius tabula timoris Dei pariter & amoris rudimenta depingens, ad humilitatis & obedientiæ culmen mentis eius aciem instruxit, & Diuinæ gratiæ concessum sibi talentum, bonorum operum meritis continue augere promeruit.
[3] Factus deinde iuuenis B. Guarinus, inuitis c consanguineis, qui de ipso posteritatem peroptabant, totis visceribus Christi vestigia complectens, maiori in Ecclesia Bononiensi Clericus honorifice fuit ordinatus. [fit Clericus:] Verum cum ingenuæ indolis & probatæ virtutis iuuenis socios mollibus vestitos cerneret, non quæ Iesu Christi erant, [ad perfectionem aspirat:] sed propria quæque sequentes, ipse pauper spiritu cœpit arctius se diuinis mancipare obsequiis: & puro ac sincero Dei famulatu, despectis calcatisque terrenis illecebris, forti animo cælestia quærens, ad amabilem diuini amoris perfectionem venire satagebat. Vtque omnipotenti Deo ad huiuscemodi confirmandum propositum preces assiduas ardentesque effunderet, solitaria loca frequentabat, tantoque sublimius transeuntis mundi gloriam despexit, quantum in culmine mentis agnouit nil esse in Dei amore quod possit auferri.
[4] His igitur sanctissimis instructus studiis, ad Canonicam sanctæ Crucis de d Mortaria aduolans, ibique secundum D. Augustini Regulam Canonicorum habitum ingenti desiderio indutus, [fit Canonicus regularis:] breui tempore perfectionis culmen attingere meruit. Virtutum siquidem studiis annis plurimis intentus, ad vlteriora progressus est: elegitque optimam partem cum Maria, & sedens in speluncæ ostio, diuinis suspensus desideriis ad æterna, sibilum sensit auræ tenuis suo cordi sine sono insonantem. Ad solatium peregrinationis, & ad ærumnas temporalis exilij demulcendas, accuratissime fodit Scripturarum puteos, in quibus viuam aquam indesinenter hauriret: & nocte mortalitatis huius tres ab amico panes exegit: quo sic refectionis aqua potatus, [vacat contemplationis,] & panis soliditate cibatus, ad montem denique Dei Oreb, sicut viriliter, ita feliciter diuinæ contemplationis secreta penetraret.
[5] Destinatus autem ad S. e Frigdiani Ecclesiam, in ea a concanonicis perbenigne & reuerenter excipitur. Erat enim inter Fratres humilitate & obsequenti famulatu vti minister, doctor verbo, magister exemplo. Mortem sibi quasi quotidie imminentem intentus meditabatur: [mortem assidue meditabatur] quæ quidem meditatio est peccatorum omnium peremptoria, iuxta quod scriptum est: In omnibus operibus tuis meditare nouissima tua, & in æternum non peccabis. [Eccli. 7. 40] Vbi enim non est timor mortis, ibi dissolutio vitæ: vbi vero dissolutio vitæ, ibi peccatorum abundantia: vbi denique peccatorum abundantia, ibi & perditio animæ. Timor enim semper emendat, tollit securitatem, parit sollicitudinem, fugat torporem, animum excitat, superbiam deiicit, humilitatem nutrit, caritatem auget, & virtutes multiplicat. Timens Deum, abdicat peccata in verbo, facto, cogitatione, & in omnibus motibus suis: peccatorum occasiones euitans, se, corpus totamque animæ suæ vitam a malo custodire studet illæsa. Hæc. S. Guarinus assidue mente reuoluens, ad Dei seruitutem se præparabat, & contra carnis concupiscentias indesinenter pugnabat. Postremo sanctæ obedientiæ iugo sponte & humiliter colla subiiciens, cælesti Domino in sanctitate & iustitia seruire studebat.
[6] Contigit autem, cum post paucos annos ad Canonicam Mortariensem reuerteretur, ibique aliquamdiu moratus, comperta iamdiu ante eius fama, in dies coram Deo & hominibus clarissimis polleret virtutibus vt nutu diuino f Papiensis Ecclesia proprio priuaretur Pontifice: sicque, inspirante Deo, communi omuium voto, tam Clerus, quam populus vniuersus B. Guarinum Episcopum g elegerunt. Cumque factus esset Cleri & populi concursus, [oblatum Episcopatum Papiensem vt declinet, latet:] vt eum leuantes manifestarent electionem, cœpit B. Guarinus totis reluctari viribus, dicens indignum esse eum fieri Episcopum, qui prius non fuerit doctrina & virtutum moribus probatus. Cumque nulla ratione acquiescere vellet, cuiusdam Archidiaconi occasione præstita, qui ad eum anhelabat Episcopatum, deceptis custodibus, vir sanctus, qui ante fuerat in arcto loco detentus, per fenestram dimittitur: sicque tamdiu latuit, donec alter ibi consecratus fuit Episcopus. Atque ita denique B. Guarinus suo potitus desiderio, ad Fratres suos concanonicos rediens, veluti simplex animal inter eos conuersabatur. Domini namque Iesu Christi B. Guarinus fidelis imitator factus, qui cum eum turbæ facere Regem voluissent, noluit; etiam ipse per hoc imitationis exemplum præbuit, ne sub prælationis occasione, elationis tumore mentis eius cymba periclitaretur. [Ioan. 6. 15]
[7] [creatur Episc. Prænestinus:] Post aliquantulum vero temporis, felicis memoriæ Papa Lucius II, natione Bononiensis, fama eius crescente, quanta potuit instantia egit, vt B. Guarinus ad se veniret. Dei veri amicus in humilitatis custodia persistens, pie renuit Pontificis instantiam, asserens supra meritum suum esse, quod ab illo petebat: & qui in monasterio quadraginta annos egerat, reuerti ad temporalem sollicitudinem timebat. Victus tandem Pontificis instantia, & Prælati sui hortatu, Romam profectus in Prænestinum Episcopum est consecratus.
[8] [amans paupertatis,] Cumque equitatum pretiosum, aliosque Episcopales apparatus a Pontifice dono recepisset, mox venditis omnibus, pauperibus pretium erogauit. Fit interea exultatio & plausus generalis in populo, Christi fauor & gloria tollitur in immensum, & S. Guarini nomen summis in vrbe præconiis celebratur. Clerum insuper & populum salubri reficiebat pabulo, pauperibus alimenta & indumenta propriis manibus erogabat. Conuersabatur autem in loco apud ecclesiam Prænestinam, ieiuniis & orationibus plene vacans, & ceteris omnino studiis pietatis insistens, [liberalis in pauperes:] Euangelicus negotiator vitæ perpetuæ margaritam pretiosis opibus præponebat.
[9] Denique iam senectute grauatus, cupiens dissolui & esse cum Christo, depositionem quoque sui tabernaculi h præuidens, vniuersum ad se Clerum conuocauit: Quamquam autem semper ei fuerit temporalis vita fastidio, [moritur, cælo noctis lucente.] tunc tamen ardentiori mentis incessu ad Christi pulchritudinem contemplandam rapiebatur. Tandem post salubria monita, voluit eum Deus iter vniuersæ carnis ingredi, communi mortalium lege. Sequenti namque nocte totus aër immenso refulsit lumine: tanta postremo emicuit claritas, vt sereno aëre iubar solis appareret. Appropinquante vero solis aurora, S. Guarinus cum claritate, carnis vinculis expeditus, ad vitam, quæ fine claudi non potest, cum gaudio migrauit, sexto Februarij die. Tunc Christi Confessor omnibus carus, virtutum signis coruscans in terris, & meritis in cælis viuens, in sepulchro & ecclesia beati Martyris i Agapiti, Sacerdotum manibus, debita veneratione reconditur.
[10] [Energumena eius meritis sanata:] Gloria sancti viri & solennitas vicinas circumquaque regiones, longe lateque dispersæ, confestim ad sui deuotionem attraxere. Eadem autem die mulier quædam dæmonio vexata, Albanensem vrbem circuiuit, loquebaturque per eam diabolus, sic dicens: Hodie Præsul migrauit ad cælum, cuius precibus ego miser expellar. Statim obsessa muliere beati viri sepulchrum attingente, cœpit per os eius in sanctum virum contumelias dæmon euomere: sed precibus eius erepta mulier, Confessoris sepulchrum festina amplexa est, & ei, cuius ministerio sic sanata erat, gratiarum vota persoluit. Vnde factum est, vt viso miraculo, [lampadas ad sepulchrum diuinitus accensæ.] suspensis ante sepulchrum lampadibus, confestim sine ignis appositione, cernentibus omnibus, luminaria accenderentur, præstante Domino nostro Iesu Christo, cui est honor & gloria in secula seculorum, Amen.
[Annotata]
a Surius fatetur se locum hunc, in exemplari, quo vnico vsus est, obscure expressum, nonnihil illustrasse.
b Vghellus to. 1 Ital. sacræ parte 2. in catalogo Episcoporum Reatinorum, Septimium Quarinium vocat, aitq; an. 1182 Episcopum factum.
c Offic. propr. Canonicor. Lateran. parentibus.
d Iacet Mortaria, siue Mortarium, vulgo Mortara, Nouariam inter & Ticinum. De nominis origine dicemus ad Vitam SS. Amici & Amelij 12 Octobris.
e Colitur S. Frigdianus Lucæ 18 Nouembris. Eius ecclesia, cuius hic fit mentio, fuit aliquando peculiaris congregationis Canonicorum regular. caput.
f Suspicatur Vghellus hoc contigisse sub annum 1139, mortuo Petro Episcopo LXVI.
g Ghirardaccius scribit a Papa illi oblatum Episcopatum. Ferrarius addit, etiam alios Episcopatus accipere eum noluisse.
h Officia Canonicor: regular. cum diuinitus præsciret, appropinquare sibi depositionem sui tabernaculi. Consentit Victorellus in addit. ad Ciacconium.
i Colitur S. Agapitus Prænestinus Martyr 18 Aug.
DE B. HILDEGVNDE COMITISSA, FVNDATRICE COENOBII MARENSIS ORDINIS PRÆMONSTRATENSIS,
POST AN. Chr. MCLXXXIII.
Commentarius præuius.
Hildegundis Comitissa Marensis, Ord. Praemonstrat (B.)
Avctore I. B.
[1] Coenobium est Marense, in ditione Coloniensi, infra Nouesium vrbem, nobilium Virginum instituti Præmonstratensis: quod, multa licet aspera a perpessum nuperis bellis ac seculi superioris, floret tamen etiamnum morum honestate cultuq; religionis. Conditum ab annis fere ⅠƆ, in Meer, siue Mehre, arce ad lacum sita, vnde nomen, quod nostrate Teutonica lingua mare vel lacum sonat: spatiosius deinde ac commodius extra arcem, haud tamen ab lacu procul, ædificatum.
[2] Id B. Hildegundis construxit, ac posseßionibus suis liberorumq; dotauit. [fundat B. Hildegundis,] Ea Hermanno ac Hadewige Lidtbergæ Comitibus prognata fertur, nupta Lothario Comiti Arensi, cuius videtur in Eyflia ditio fuisse, ac circa Aram flumen, vbi etiamnum præter Arenbergani, nuper Ducatus titulo decoratam. Nouæ-Aræ, vulgo Nieuenar, Comitatus, Ar-villare quoque, & Aldenaer, seu Vetus-Ara, & fortaßis Ara Vbiorum olim. Eodem tractu Sibodo ab Hochsteden Comes de Are Steinfeldiam altero ante ortum Præmonstratensium seculo fundasse traditur. Peperit Lothario Hildegundis Hermannum & Theodoricum, [fitq; in eo Religiosa,] filiamq; Haduigem. At viro, filioq; Theodorico mortuis, Deose cum filia consecrauit, ac Marense cœnobium condidit: matris, sororisq; Gertrudis exemplum imitata, [exemplo matris,] quæ, Hermanno Comite vita functo, in Dunwaldense ordinis Præmonstratensis cœnobium, supra Molheinium, Colonia haud procul, secesserant Deo famulaturæ: Pia Hildegundis consilia promouit Hermannus eius filius, qui iam ante eidem Ordini dederat nomen in monasterio Cappenbergensi, [filio iunante:] quod postea per annos XL laudabiliter rexit. Vnde Reinoldus Archiepiscopus Coloniensis in primo suo Diplomate inferius recitando ait, B. Hildegundem, adiuncta sibi manu venerabilis filij sui Hermanni, quem tunc vnicum habebat, Deo bona sua obtulisses Et Alexander III Papa in Bulla itidem paullo post proferendi, iuxta constitutionem, inquit, Hermanni Cappenbergensis Præpositi, cuius iuris castrum Mere noscitur extitisse. Quare idem Hermannus fundator Marensis habitus. Ita XIII Ianuarij § 10 ad Vitam B. Godefridi Cappenbergensis nu. 53 in Catalogo Præpositorum Cappenbergensium: IV B. Hermannus Comes Arensis, ex Lothario & B. Hildegunde natus, fundator cœnobij Marensis, summa cum laude præfuit annis XL. Et mox in alio Catalogo: Quartus Ecclesiæ nostræ gubernacula suscepit. D. Hermannus Abbas, Merensis cœnobij fundator: qui cum annis XL admodum laudabiliter præfuisset, beato fine quieuit.
[3] Alios Marensi fundatrici parentes, nomen aliud ipsi filiæq;, tribuunt MSS. Chronica Cliuiæ, Iuliæ, Gelriæ: Arnoldus, inquiunt, Theodorici germanus, Comes Cliuensis XVII, annis rexit XLVII, temporibus Henrici V, Lotharij II atque Conradi II Romanorum Imperatorum; tantarum quippe virtutum Princeps, [alibi filia Comitis Cliuiæ dicta,] quod Margaretam Suauiæ Ducis filiam, & Frederici I Imp. sororem, in coniugem accipere meruerit: ex qua genuit Theodoricum successorem, Aleydam Comitissam de Altena, siue Marca, [nomine Margareta:] & Margaretam Comitissam de Meer & Aere; quæ singulari deuotione permota, post mariti, viri vtique bellicosissimi, necem, ex castro suo Meer prope Nussiam, abbatiam fundauit Ordinis Præmonstratensis, tunc a nouo incipientis: in qua ipsa, vna cum filia Margareta, seculi pompis despectis, sanctimonialis effecta, post paucos annos in Abbatissam consecrata fuit anno Domini ⅭⅠƆCLXVIII. Quæ & in Christo defuncta, in Choro eiusdem ecclesiæ cum miraculorum gloria sepulta requiescit. Insuper Arnolduin Cliuiæ Comitem, eius genitorem, matremque Margaretam, grauissimis suis moribus & vitæ sanctitate adeo pellexit & inflammauit, quod ex oratorio Comitum in Bedberch erecto, abbatiam insignem eiusdem Ordinis erigerent & magnifice dotarent.
[4] Eadem fere scribit VVernerus Teschenmakerus, qui Arnoldi Cliuensis liberos enumerat, Theodoricum & Arnoldum filios, mutuos vicissim successores, Aleidem Comitissam de Marcka, [alibi eius mater Margareta appellata,] & Margaretam Comittissam de Aere & Meer prope Nouesium. Ex eaque, inquit, præter filium Theodoricum Comitem Meerensem mature mortuum, duæ filiæ vicissim prodierunt, Elisabetha Randeradia, & Hildegundis Meerensis: quarum postrema, diuisione cum sorore instituta, castrum suum Meerense in cœnobium ordinis Præmonstratensis Vestalium anno ⅭⅠƆCLX conuertit: inque eo cum Matre monachatum professa, ipsaque Abbatissa prima renuntiata, post mortem in templi Choro sepulta est.
[5] Dißmulat hic auctor heterodoxus miracula B. Hildegundis, sed & alia (vti parum curiosus est) peccat, vt cum antea Arnoldi Cliuensis vxorem Idam, quæ aliis Margareta est, facit Conradi filiam, Frederici Barb. Imper. sororem, cum constet Frederici Imp. patrem non Conradum fuisse, sed Fredericum, Conradi II Imp. fratrem. Suggerit tamen quo citata Cliuiæ Comitum Chronica corrigi posse videantur: nimirum, vt dicatur Arnoldi filia non Margareta aut Hildegundis fuisse, sed Haduigis, quæ Hildegundem deinde genuit. [quæ Haduigis fuit.] Eam enimuero Cliuensem fuisse tradit in Annalibus breuibus Ordinis Præmonstratensis Mauricius du Pre, ita scribens: Fridericus Archiepiscopus Coloniensis Dunenvaldense Virginum cœnobium dotat cum Arnoldo Comite Montensi: [sed Cliuensis:] moxque illic Hadewigis Comitissa Cliuensis, & Gertrudis eius filia iunior, disciplinæ regulari se subiiciunt. At nullus eo tempore Montensis Comes Arnoldus. Cliuensis autem Arnoldus, vt ex Aleyde filia, Adolpho I Comiti Marcano nupta, nepotem habuisse dicitur Brunonem II, anno ⅭⅠƆCXXXII Coloniensem Antistitem creatum, ita ex altera filia Haduige neptem Hildegundem facile est vt nactus credatur: quæ si nupta est eo anno, quo eius consobrinus Bruno Episcopus obiit ⅭⅠƆCXXXVII; potuerunt sane circiter annum ⅭⅠƆCLX, aut etiam prius, filij eius ea fuisse ætate, vt alter Imperatorem in Italiam comitaretur, alter Præmonstratensi familiæ se addiceret. Quod de Arnoldo dicitur ad studium pietatis pellecto, valuisse ad id filiæ Haduigis, neptiumq; Gertrudis, & Hildegundis, proneptisq; Haduigis exempla, verisimile est.
[6] Diutius genealogiis hisce eruendis firmandisq; inhærere haud opus. Cur aliter atque Chronica illa & VVernerus sentiamus, facit Ægidij Gelenij antiquitatum sacrarum ac profanarium scientißimi viri auctoritas, qui & diplomata e primigeniis Actis transcripta, quorum sane est fides quam vulgarium genealogiarum longe certior, & iis consentientem B. Hildegundis, [B. Hildegundis Vita vnde hic edita?] quam hic damiis, Vitam ex tomo primo collectaneorum scriptorum suorum nobis singulari humanitate communicauit. Idem ex iisdem diplomatis lib. 1 de Coloniæ Agrippinensis magnitudine, syntagm. 7 tradit Reinoldum Archiepiscopum inter alia Ecclesiæ Coloniensi acquisiuisse a B. Hildegunde de Mehre Comitatum infra Nouesium, consentientibus sanctissimis Hildegundis liberis, & sorore Elisabetha Comitissa de Randeradt & Litberg.
[7] Hildegundem porro Beatæ titulo honestat Chrysostomus vander Sterre, monasterij S. Michaëlis in ciuitate Antuerpiensi Abbas, in Natalibus SS. Ordinis Præmonstraitensis, quos ante XXX annos edidit. Plus illi tribuitur in libello an. ⅭⅠƆDCXXXV Matriti excuso, [Non colitur Officio Diuino.] qui Ordo recitandi Officium Diuinum inscribitur; ita enim habet: VI S. Hildegindis Comitissæ, duplex. Verum, extra Sanctos Hispanos, non est istius libelli apud nos auctoritas magna. Consignat enim nonnullos veluti duplici aut semiduplici officio celebrandos, qui ne illis quidem in locis, vbi eorum corpora asseruantur, vllam obtinent in publicis precibus commemorationem.
[8] Beatam etiam appellat Ioannes Pagius Bibliothecæ Præmonstrat. libro 2, vti & Haduigem, de qua agemus XIV Aprilis. Eam quoque & Hadwigem filiam eodem honore condecorat in Fastis Agrippinensibus iam citatus Ægidius Gelenius, sed eo solidius, [Beata tamen appellata,] quod e propinquo explorare omnia potuit: & in Vita, præter miracula quibus est a Deo honorata, traditur corpus bis, cum esset in Conuersarum (vt vocant) Choro sepultum, nocte fuisse virtute Diuina exhumatum, atque Hermanni Præpositi Cappenbergensis aliorumq; consilio ante summum altare conditum: postea inde etiam sublatum, [translata,] & in tumbam belle sculptam honorifice repositum. Demum subditur: Eam iam olim Beatam & Sanctam appellarunt, [picta, inuocata:] consuetoque Sanctorum aliorum more pinxerunt; imo & inuocarunt, vetusta ad eam oratiuncula teste. Cingulum eius parturientibus, & pectinem cephalea laborantibus, ad optatum effectum profuisse, [eius reliquiæ, miracula.] certum est. Ita illic. Et supra relatum ex Chronicis MSS. miraculorum gloria mortuam refulsisse.
VITA
auctore Petro Rostio
Ord. Præmonstr. Steinfeldensi Canonico.
Hildegundis Comitissa Marensis, Ord. Praemonstrat (B.)
[1] Beata Hildegundis, Marensis cœnobij fundatrix, [B. Hildegundis parentes,] Hermannum Comitem Lidtbergensem habuit patrem, matrem vero Hadewigem itidem Comitissam nobilissimam; quæ marito defuncto vna cum Gertrude filiarum tertia, Deo seruitura in Dunwaldense Præmonstratensis Ordinis monasterium secessit, cui prædium egregium; Zulhouen appellatum, contulisse dignoscitur.
[2] Piæ matris suæ exemplum secuta B. Hildegundis, Lothario Comite Arensi marito suo & Theodorico filiorum altero mortuis, [maritus, filij.] alteroque Hermanno in Kappenberg monasticē professo; circa annum MCLXV, postquam ad limina Sanctorum Apostolorum fuisset peregrinata, [peregrinatio,] Christum omnium bonorum suorum constituit hæredem, & in castro suo Meer sacrarum Virginum fundat monasterium. [cœnobij fundatio,] Pios eius conatus & cœpta nonnihil remoratur Elisabetha soror eius, primam bonorum inter eas initam diuisionem retractans, & aliam sibi adiudicari a a Reinoldo Archiepiscopo petens & obtinens. Celebratur igitur multis Prælatis, Comitibus, [bonorum cum sorore diuisio,] Baronibus, aliisque præsentibus diuisio secunda: retinetque B. Hildegundis castrum Meer cum omnibus ministerialibus, hominibus, possessionibus & iustitiis eius; itemque prædium in Burich, Seist, Creueldt, olim Crinfeld, & Quirinfelt, Barmen, Hulsen, Watscherd, Winteren, Wulstorp, Ouermandt iuxta Mosam, Doueren & Bendert, cum omnibus pertinentiis eorum. Elisabethæ vero obtingit castrum Lidberg cum omnibus ministerialibus, hominibus, possessionibus & iustitiis eius; adhæc prædium in Steinfale, Steinfurt prope Lidberg, Scheterhusen, Zoppoldisbroig, & Prumere, cum omnibus pertinentiis singulorum. Sorori iam sua portione contentæ, & omni in perpetuum renuntianti importunationi, B. Hildegundis ex consueta pietatis liberalitate, [inq; eam liberalitas;] superaddit & donat prædium suum in Ouermundt, in Doueren, & in Bendert; ministeriales quoque suos in Barmen (non autem prædium ibidem) & beneficium suum in Bruche.
[3] Monasterij recens fundati cura in spiritualibus venerabili viro M. b Vdalrico c Præposito d Steinfeldensi, sacræ Theologiæ Doctori, [cœnobij præfectura:] eiusque successoribus commissa; B. Hildegundis, vna cum Hadewige filia sua, in eo ordinem & habitum assumit Præmonstratensium: ac non multo post Virginum ad eam confluentium Præfecta, siue (vt eo tempore huius instituti Antistite vocabātur) e Priorissa prima designatur.
[4] Animarum crescente numero, ipsa commodiore loco non procul a mari, [noui cœnobij fabrica,] seu lacu castrum alluente, modernum condit monasterium: cuius ecclesia S. Laurentij (cui & sacellum iam ante erectum sacrum est) anno MCLXVIII extruitur, turrim habens mirabili schemate, [turris,] & (vt aiunt) ad imitationem Laurentianæ extra muros vrbis Romæ factam. Ferturque Theodoricus in Italia militiæ vacans, huius sancti Martyris templum incendisse, ac ideo, quamuis de peccato dolens, a Deo subitanea morte punitus, & in Vrbe honorifice sepultus esse.
[5] [spiritualis profectus,] Porro B. Hildegundis plusculis annis superuiuens, plantationem suam cum incredibili gaudio florere videt, & fructificare suauitatem odoris: & singulari deuotionis spiritu perfusa, non diebus neque noctibus a laudibus Diuinis & oratione cessat: suisque in Christo filiabus vitæ sanctimonia prælucet, quibus vlterius ac melius de temporali subsidio prouidere pergit sollicita, multum eam iuuante Theodorico Comite ab Are & Hochstede, sui quōdam mariti (vt aiunt) fratre. [& temporalis,]
[6] Nouellum hoc collegium Reinoldus, eiusque in archiepiscopatu successor f Philippus benigno fauore prosequuntur: quorum hic varia ei concessit priuilegia; [Reliquiarum thesaurus,] ille fundatrici, Reliquiarum conquirendarum studiosæ, duo donat brachia g SS. Felicis & Naboris Martyrum, h iam pridem vna cum sanctis tribus Regibus Mediolano Coloniam per eum translatorum.
[7] Alexander Papa III anno i MCLXXVIII B. Hildegundis fundationem confirmat, [priuilegia:] amplissimaque cœnobio Marensi largitur priuilegia. Anno MCLXXXIII riuus, qui per vicinos agros aliorsum labebatur, [riuus illuc deductus:] per conuentum ipsum ab ea deducitur.
[8] Post mortem claret miraculis, quæ monasterij libris k bello Coloniensi direptis intercidisse videntur. Defunctæ corpusculum (vt maiorum traditione accepimus) cum in Conuersarum choro bis terræ mandatum esset, vtraque vice sequenti die reperitur exhumatum, [corpus B. Hildegundis] & versus ianuam ad presbyterium ducentem vtcumque directum: [non sine miraculo, honorifice positum, eleuatum:] ideoque filij Hermanni Præpositi Kappenbergensis aliorumque consilio, ante summum altare tertio sepelitur. Eius sacra ossa successu temporis sunt eleuata, vt vocamus, & ipso sepulturæ loco in tumbam belle sculptam ac depictam honorifice collocata.
[9] [eius vt Sanctæ imago, inuocatio, Reliquiæ:] Eam iam olim Beatam & Sanctam appellarunt, consuetoque Sanctorum aliorum more pinxerunt, imo & inuocarunt, vetusta ad eam oratiuncula teste. Cingulum eius parturientibus, & pectinem cephalea laborantibus ad optatum effectum profuisse certum est.
[10] [filius & filia Beati.] Hermannum filium quoque Beatum habitum fuisse, eius olim in ecclesia Marensi ad matris dextram picti testatur effigies. Quin & ossa Hadewigis filiæ (quæ matri in regimine successit, ac prima Magistræ nomen accepit) reuerenter inuoluta prope summum altare vsque ad Truchsesianæ desolationis tempora asseruata fuerunt.
[Annotata]
a Huius de ea transactione Diploma infra dabimus.
b Viricum vocat Cæsarius lib. 4 cap. 62 & virum magnæ litteraturæ ait fuisse, ac præclara de eo narrat.
c Nondum enim, inquit idem Cæsarius, in Ordine Præmonstratensi erant Abbates.
d [Steinfeldia monast.] Steinfeldia abbatia est celebris, in Ardenna, loco saxoso, vt nomen indicat. Ædificata traditur (vt supra indicauimus) a Sibodone Comite de Are, circa tempora Henrici Aucupis, primum sanctimonialibus Virginibus longo tempore habitata: iis deinde ob solutam disciplinam amotis, data Canonicis regularibus, qui non multo post Præmonstratensium institutum recens exortum amplexi sunt. Primus isthic Præpositus fuit Euervvinus, secundus hic Vdalricus.
e [S. Hildegundis Priorissa, non Abbatissa.] Hinc corrige non solum Teschenmakerum & Chronica Cliuiæ citata, quæ in Abbatissam consecratam tradunt, sed & eos qui Præpositam vocant. cautius Vander Sterre & ex eo Pagius Antistitam dixere. Priorissam appellat Alexander III infra.
f De hoc infra agemus ad Bullam Alexandri III.
g Coluntur 12 Iulij, vbi Nos de eorum translatione.
h Imo paullo ante, anno nimirum 1164, in vigilia S. Iacobi Coloniam eas Reliquias attulerat Reinoldus, vti habent Godefridi monachi S. Pantaleonis Annales.
i Infra ad ipsius Alexandri Bullam ostendemus anno 1179 datam.
k Id ante annos fere 70 ab Gebhardo Truchsesio motum, cum Sede esset deiectus, quod Agnetem Mansfeldiam sibi coniugem sumpsisset, eiurata fide Catholica. Bellum illud breuiter describit Famianus Strada de bello Belgico dec. 2 lib. 5.
DIPLOMA REINOLDI ARCHIEP. COLON.
de donatione B. Hildegvndis, & fundatione collegij Marensis,
Ex MS. codice Ægidii Gelenii.
Hildegundis Comitissa Marensis, Ord. Praemonstrat (B.)
Avctore Ægidio Gelenio.
In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, ego Reinoldus Dei gratia sanctæ Coloniensis Ecclesiæ Archiepiscopus vniuersis Christi fidelibus in perpetuum.
[1] Qvæ ad excellentem Domus Dei decorem, tempore nostri præsulatus, & per nostrum ministerium dignatio superna ordinauit, viuacitati scripturarū necessarium duximus committere; ne imposterum in re ordinantissima, & ad exemplum virtutis dignissima, obliuio errorem, error turbationem possit inducere. Ideo vniuersis præsentis æui ac futuri, Ecclesiæ Dei fidelibus, per præsentem paginam cupimus innotescere, quod illustris matrona Hildegundis Comitissa de Are Diuino inspirata consilio, dum Coloniam, a secundo ab Italia, Deo duce, remeassemus, castrum suum Mere & vniuersa prædia sua, [B. Hildegundus Mere castrum dat Ecclesiæ Colon.] quæ ex iure hæreditario in dominium & vsum eius cesserant, ministeriales quoque suos, & numerositate & honestate valde commendabiles, adiuncta sibi manu venerabilis filij sui Hermanni, quem tunc vnicum habebat, Deo in manibus nostris obtulit, ac pro remedio animæ suæ & prædilecti filij sui Theodorici quondam Comitis Arensis, totiusque generis sui, Deo & B. Petro in Colonia, nobisque & successoribus & Sanctæ Coloniensi Ecclesiæ perpetuo donauit.
[2] [in fundationem cœnobij Marensis] Tam honestam autem donationem, honestissima & (vt speramus) Deo gratissima, præcessit conditio, vt iuxta beatum desiderium prædictæ matronæ, nostro & Ecclesiæ Coloniensis consensu ac patrocinio, idem castrum Mere in sortem Religionis cederet, & sacræ castitatis habitaculum fieret: vt vbi quondam terrenæ viguit exercitium militiæ, nunc spiritualis militia sub B. Augustini Regula per collegium sacrarum Virginum & ancillarum Domino deseruiret: essetque cura spiritualis prouidentiæ, [sub spirituali directione Steinseldensium.] & regimen ordinis in manibus venerabilis viri Magistri Vdalrici Steinueldēsis Præpositi, & eius successorum temporibus ita sibi succedentibus in perpetuum.
[3] Præterea concessione nostra & b Priorum ordinatum & firmatum est, vt omnem fructum & iustitiam ex prædiis eiusdem matronæ prouenientem, siue in agris, siue in vineis, siue in nemoribus & forestis, siue piscationibus & pascuis, vel in quibuslibet pensionibus & mancipiis, Merensis Ecclesia sub dominio B. Petri in integro possideret; [Episcopus Colon. omnia confirmat,] & sub nostro successorumque nostrorum patrocinio in sustentationem sacri illius collegij omnia cederent. Prædicta autem Comitissa concedente & conferente omnem respectum ministerialium, & omne ius proueniens ex beneficiis eorum, manibus nostris & successorum nostrorum, libere conseruauimus: hoc tamen ipsi tantum Comitissæ permisimus, si quod vulgo dicitur Hergewede, ipsa viuente de ministerialibus Merensibus vacauerit, ipsa illud ex nostro mandato recipiat: omnesque eidem ministeriales, sicut ante hanc donationem, ipsi Do. Comitissæ seruiant ex nostro præcepto, quamdiu ipsa superstes fuerit: Insuper si qua persona ex ministerialibus illis ad sacrum illud collegium se transferre, vel aliquid beneficiorum, quæ quondam de castro Mere tenebat, Ecclesiæ Merensi, seu sponte seu pro pecunia, libere resignare voluerit, hoc ei omni tempore sit licitum. [& alia dari sinit: cauet cœnobij immunitati:] Præterea statuimus, & sub anathemate interdicimus, vt nullus vnquam Aduocatus, vel subaduocatus, Ecclesiæ de Mere se audeat ingerere: quia tuitionem loci, & ius aduocatiæ, nobis nostrisque successoribus omnibus specialiter reseruamus.
[4] Si quis autem distincte nosse voluerit prædia nostro dominio & vsibus sacri collegij collata, numeret in subscriptis: primū est in Mere, secundū in Budicke, [enumerat bona data,] tertium in Seist, quartum in Creinueldt cum quarta parte Ecclesiæ, quintum in Barmen, sextum in Hulsen, septimum in Wertscheit, cum integra Ecclesia, octauum in Wintre, nonum in Wulkesdorp, Vt autem Coloniensi Ecclesiæ tam grata donatio, & Merensi Ecclesiæ tam prouida, tam sancta ordinatio, inconuulsa & omnino intacta permaneat, banno B. Petri Principis Apostolorum, & sanctæ Dei Genitricis Mariæ, & omnium cælestium virtutum, & nostro, quæ facta sunt & statuta, firmissime communimus: ita siquis vnquam temerarius iis obuiare attentauerit, nisi cito resipiscat, omnipotentis Dei iram, & totius cælestis curiæ vindictam incurrat. Et vt de veritate factorum vel dictorum nullus ex posteris dubitare queat, paginam præsentem, omnem seriem gestorum exponentem, sigillo nostro, quasi veritatis speculo, signauimus.
[5] Hæc autem sunt nomina testium, qui huic interfuerunt donationi: Herimannus Præpositus maioris Ecclesiæ. c Philippus Decanus eiusdem Ecclesiæ. Gerhardus Præpositus Bonnensis. Hugo frater eius, [& testes Donationis.] Præpositus in Gradibus. Bruno Præpositus de S. Georgio. Herimannus Præpositus Knetstedein. Gernodus Præpositus de Hauenbruno. Nicolaus Abbas de S. Martino. Hermannus Comes de Saffenberg, maioris Ecclesiæ Aduocatus. Adolphus frater eius. Henricus de Vorburgh, Vice-Comes. Henricus Comes de Gelren. Wilhelmus Comes Iuliacensis. Vlricus Comes Arensis. Theodoricus Comes de Hoestaden. Euerhardus Comes de Seina. Engilbertus Comes de Berge. Henricus Comes de Kuick. Gozuinus Comes de Heinesbergh. Gerhardus de Mulisfurt, Conradus de Linepo, Hermannus de Hengebach, Theodoricus & Florentius de Kempenich, Herimannus de Diedichem, Engelbertus de Harnē, Euerhardus de Hymbere, Rabodo & Constantinus frater eius de Berge Euerwinus de Holze, Arnoldus Vice-Comes castri Mere, Hermannus de Werbe, Giselbertus de Berge, Arnoldus de Heilislo, ministeriales S. Petri. Gerhardus Aduocatus Coloniensis, Herimannus de Alfetra, Henricus de Folmutestein, Henricus de Alphein, Herimannus Camerarius, Hermannius de Happendorp, Godefridus de Zulpecho, Gerhardus Albus de Colonia, Conradus de Burgele, & multi alij tam ministeriales, quam Comites & liberi, qui testes interfuerunt. Acta sunt hȩc anno Dominicæ Incarnationis MCLXVI, Indict. XIIII, regnante Romanorum victoriosissimo Friderico, anno Pontificatus nostri d primo. Data VIII Calen. Martij, apud Nussiam.
Sigillum Reinoldi consuetum.
[Annotata]
a Ter Fredericum I Imp. in Italiam comitatus est Reinoldus. Secunda vice rediit, vt supra indicauimus, an. 1164. 24 Iulij. Anno 1165, 2 Octobr. consecratus est a Philippo Ep. Osnabrugensi. Anno 1166 iterum in Italiam profectus, anno 1167, 14 Augusti obiit, vir sapientia & industria mirabilis, teste Godefrido monacho; sed in hoc dignus reprehensione, quod in gratiam Imperatoris legitimo Pontifici Alexandro III aduersatus sit
b [Prior pro Decano.] Ita appellari isthic soliti Decani, vt nos eruditissimus Gelenius docuit. Ita in 2 Diplomate: Coram nobis & Comite Hermanno de Saffenberg, cunctisque Prioribus Ecclesiæ, & Nobilibus terræ.
[]
c Philippus Heinsbergius Reinoldi successor fuit, vt post dicemus.
d Quia nimirum an. 1165 consecratus primum erat, licet diu ante electus.
DIPLOMA II
eiusdem Reinoldi Archiepiscopi,
de diuisione bonorum inter B. HILDEGVNDEM & sororem.
Hildegundis Comitissa Marensis, Ord. Praemonstrat (B.)
Ex MS. Ægidii Gelenii.
In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis. Ego Reinoldus Dei gratia Coloniensis Ecclesiæ Archiepiscopus, vniuersis in Christo renatis in perpetuum.
[1] Svadet prouidentia, requirit necessitas, vt obliuionis molestiȩ, quam mundanorum actuum multiplicitas, & humanæ vitæ parere consueuit fragilitas; viuacis remedio scripturæ occurramus. Ideoque præsentis scripti suffragio vniuersis tam præsentibus quam futuris notum fieri cupimus, quod Domina Elisabeth de a Randerode, priorem diuisionem, quæ inter sororem eius Comitissam de Meire, [Secunda diuisione bonorum cum sorore facta,] Dominam videlicet Hildegundem, & inter ipsam facta fuerat, iniustam fuisse conquerente, Dominorum nobilium, qui præsentes aderant iudicio, secunda ei adiudicata est diuisio. Vtræque ergo sorores, ex nostro mandato, rursum conuenientes in nostri præsentia nuntij, sub alterno consensu, consentientibus etiam filiis Dominæ Elisabet, partitæ sunt. Cessit siquidem Dominæ Hildegundi castrum Mere, cum omnibus ministerialibus ceterisque hominibus, & cunctis possessionibus ac iudiciis eidem castro pertinentibus. Præterea allodium eius in Budrecke & in Seist, in Crinuelt, & in Barmen, & in Hulsen, & in Watescheite, in Wintre, in Wulkestorp, in Ouermunte iuxta Mosam, in Doueren, & in Benderth, cum omnibus eorum pertinentiis. E contra Dominæ Elisabet in hac diuisione cessit castrum Litberg, cum omnibus ministerialibus ceterisque hominibus & cunctis possessionibus ac iustitiis eidem castro pertinentibus. Præterea allodium in Steinfale & in Steinfurte prope Litberg, in Schetershusen, in Zopoldersburg, cum omnibus eorum pertinentiis. Vtraque ergo consentiente & diuisionem hanc approbante, interposita reconciliatione sincerissima, vtraque b exfestucante in portionem alterius in perpetuum; tunc Domina Hildegundis, ex consueta pietatis liberalitate, & vt reconciliatio hæc permaneret indissolubilis & diffinitissima, [B. Hildegundis gratu ei aliqua donat.] quæ vulgo dicitur Durasuna; de portione, quæ ipsam contigerat, prædictæ sorori suæ ipsa superaddidit, scilicet allodium suum in Ouermunte iuxta Mosam, in Doueren & in Benderth, & ministeriales suos in Barmen, (ipsum vero allodium sibi in Barmen reseruauit) insuper & beneficium suum in Bruchen superaddidit, ita vt ipsa superstes medietatem eius obtineat, reliqua vero medietas prædictæ sorori suæ deseruiat; post obitum vero Dominæ Hildegundis idem beneficium ad Dominam Elisabet, eiusque hæredes, integraliter deueniat.
[2] Nomina vero eorum qui huic diuisioni interfuerunt, hæc sunt: Wilhelmus Comes Iuliacensis, & frater eius Gerhardus. Albertus Comes de Nouenich. Euerhardus Comes de Seina. Gozwinus senior de Heinesberg, & filius eius Godefridus. Theodericus de Milendunc, & Hermannus de Dicke. Gerhardus de Sneida, & filius Walteri de Hengebag iunior. Reinardus de Stalburg. Gerhardus de Mulesfurt. [Testium nomina.] Goderamus de Freden aldenhouen. Gerardus de Randenrade, & frater eius Wilhelmus. Gerhardus Aduocatus Coloniensis, quem nos; vice nostra vt eidem diuisioni interesset, delegaueramus. His itaque iam dicto modo peractis, in loco qui dicitur Paffeneich, prope Nussiam conuenerant, & hanc patrimonij earum diuisionem sub vtriusque beneplacito, & consensu filiorum ac filiarum Dominæ Elisabeth, factam esse, coram nobis & Comite Hermanno de Saffenberg, cunctisque Prioribus Ecclesiæ & Nobilibus terræ qui aderant, publice confessæ sunt. Ne vero (quod absit) secundæ huius partitionis certitudo quantalibet temporis prolixitate denuo in incertum deuolui valeat, placuit ex consilio Prælatorum Ecclesiæ nostræ, Nobiliumque & ministerialium nostrorum, præsentem paginam sigilli nostri impressione firmari, & quemlibet contra eam aliquid temerario ausu molientem perpetuo a nobis anathemate damnari: insuper etiam nomina eorum, qui prædictæ confessioni earum intererant, placuit subscribi, quorum nomina hæc sunt: Hermannus Comes de Saffenberg, & omnes prænominati; præter ipsos etiam alij qui in subscriptione denotati sunt; Theodericus Comes de Cliuis. Engelbertus Comes de Monte. Ludolfus de Dassele. Reinerus de Frudesberg. Godefridus de Esperode. Harpernus de Helpenstein, Christianus de Wiuenlinchouen. Richardus de Schidreke. Arnoldus de Trostorp. Sibodo de Hoingem. Arnoldus Roggo. Arnoldus de Mere. Giselbertus de Berge. Fridericus de Battenburg. quidam de Brunchurst. Ewerwinus de Hohe, & cognatus eius Brutio Spede. Constantinus de Monte. Acta sunt hæc anno Dominicæ Incarnationis MCLXVI, Indictione XIIII, regnante Imperatore gloriosissimo Romanorum Friderico, anno pontificatus nostri primo. Data VIII Kalendas Martij apud Nussiam.
Inferius pendet ex filis sericis rotundum figillum Reinoldi, in quo Episcopus in sede, dextra tenens pedum, sinistra librum Euangeliorum. Epigraphe circum sigillum:
RENOLDVS DEI GRATIA COLONIENSIVM ARCHIEPISCOPVS.
[Annotata]
a Castrum olim fuit, a Frederico II Ep. Coloniensi, Reinoldi decessore, expugnatum ac funditus euersum, vt habent Chronica Coloniensia, quæ Randeroide vocant. Oppidum nunc est, habuitq; arcem appositam, cuius, a Carolo V Cæsare destructæ, visuntur vestigia, Extinctis Elisabethæ, de qua hic agitur, posteris, ad Iuliacenses deuenit eius dominium.
b Exfestucare verbum est feudale, & significat abdicare ius aut possessionem, festucæ aut virgæ traditione. Plura exempla reperies apud Ioannem Gerardum Vossium de variis glossematis lib. 4 cap. 7.
BVLLA ALEXANDRI III PAPÆ
confirmans fundationem Marensem.
Hildegundis Comitissa Marensis, Ord. Praemonstrat (B.)
Ex MS. Ægidii Gelenii.
Alexander Episcopus seruus seruorum Dei, dilectis in Christo filiabus Hildegundi Priorissæ Ecclesiæ S. Mariæ de Meree, eiusque Sororibus, tam præsentibus quam futuris, canonicam vitam professis.
[1] Cvm infirmioribus membris, sicut Apostolus dicit, maiorem demus honorem, ordo exigit caritatis, vt dicatis Deo fæminis, quæ mundanis spretis illecebris veri sponsi Domini Iesu Christi se vinxerunt amplexibus, tanto fortius Apostolicæ Sedis cura subueniat; quanto pro imbecillitate sexus minus sibi contra tempestates mundi sufficiunt prouidere. Eapropter Dilectæ in Domino filiæ, Venerabilis Fratris Nostri a Philippi Coloniensis Archiepiscopi precibus inclinati, [Alexāder 3 rogante Archiepiscopo Colon. confirmat fundationem Maronsem,] & vestris desideriis annuentes, Ecclesiam vestram a Nobili & Deo deuota matrona Hildegundi, diuinitatis amore in prædio suo fundatam, & per Steinfeldensem Præpositum in sacræ religionis obseruantia institutam, sub B. Petri & nostra protectione suscipimus, & præsentis scripti priuilegio communimus; statuentes siquidem, vt ordo canonicus, qui secundum Deum & B. Augustini Regulam, & obseruantias Præmonstratensis Ordinis in Ecclesia ipsa per iam dictum Præpositum noscitur institutus, perpetuis ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Ita quidem vt Steinfeldensis Præpositi magisterio Merensis Ecclesia semper intendat, & ab eo viuendi formam, emendationis recipiat disciplinam: nec aliqua ibi Priorissa ponatur, nisi quam prædictus Præpositus cum maturitate consilij secundum Deum præuiderit ordinandam. Aduocatus etiam, vel subuocatus nullus vnquam Ecclesiæ vestræ se ingerat, [tribuens immunitatem] vel ab alio præponatur; sed eius tuitio & aduocatiæ præsidium, in manu eiusdem Archiepiscopi & potestate consistat. Addicimus etiam, vt iuxta constitutionem Hermanni, Cappenbergensis Præpositi, si quis vllo tēpore aliquod beneficium eius Ecclesiæ vestræ, cuius iuris castrum Mere noscitur extitisse, aut vendere aut sponte conferre voluerit, liberam recipiendi licentiam habeatis. Præterea quascunque possessiones, quæcunque bona eadem Ecclesia in præsentiarum iuste & canonice possidet, aut in futurum concessione Pontificum, largitione Regum vel Principum, [in bonis etiā acquirendis,] oblatione fidelium, seu aliis iustis modis, præstante Domino, poterit adipisci, firma vobis, & eis quæ vobis successerint, & illibata permaneant. In quibus hæc propriis duximus exprimenda vocabulis: locum ipsum, in quo præfata Ecclesia sita est cum omnibus pertinentiis suis, Mere, Budreke, Seist, Langenserist, Niderseist cum Ecclesia ipsius loci, Barmen, Hulsen, Walescheit cum Ecclesia ipsius loci, Wintre, VVlkesdorp, & Luppe cum omnibus supra dictorum pertinentiis. Sane noualium vestrorum, quæ propriis manibus aut sumptibus colitis, siue de nutrimentis animalium vestrorum, nullus a vobis decimas præsumat exigere. [a decimis,] Liceat quoque vobis personas a seculo fugientes, liberas & absolutas, ad conuersionem recipere, [& interdicto generalis,] & eas sine contradictione aliqua retinere. Cum autem generale interdictum terræ fuerit, liceat vobis, clausis ianuis, exclusis excommunicatis & interdictis, non pulsatis campanis, suppressa voce Diuina officia celebrare. Prohibemus insuper, vt nulli Sororum vestrarum, post factam in eo loco professionem, fas sit de eo loco discedere: discedentem vero absque communium litterarum cautione, [sanciens stabilitatē sanctimonialium,] nullus audeat retinere. Sepulturam ipsius loci liberam quoque esse decernimus; vt eorum deuotioni & extremæ voluntati, qui se illic sepeliri deliberauerint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat, salua autem iustitia illarum Ecclesiarum, [& ius sepulturæ;] a quibus mortuorum corpora assumuntur. Paci quoque & tranquilitati vestræ paterna sollicitudine prouidere volentes, auctoritate Apostolica prohibemus, vt infra clausuras locorum vel grangiarum vestrarum, nullus violentiam vel rapinam seu furtum committere, aut ignem apponere, [prohibens earū turbationem ac vexationem,] seu hominem capere aut interficere audeat. Adhæc ne ad turbationem quietis vestræ aliqua occasio secularibus hominibus præbeatur, auctoritate Apostolica prohibemus, ne aliqua vnquam secularis persona, masculus siue fæmina, infra septa monasterij, videlicet infra ambitum exterioris atrij, siue interioris claustri, vllam faciat mansionem: quod si fecerit & velociter non destiterit, sicut inuasor sacrorum locorum, anathemate feriatur. Decernimus ergo, vt nulli omnino hominum fas sit, præfatam Ecclesiam temere perturbare, aut eius possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conseruentur, earum, pro quarum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, vsibus commodis profutura: [sub grauibus pœnis.] salua tamen Apostolicæ Sedis auctoritate, & diœcesani Episcopi Canonica iustitia. Si qua igitur in futurum Ecclesiastica secularisue persona hanc nostram constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentauerit, secundo tertioue commonita, nisi reatum suum digna satisfactione correxerit, posteritatis honorisque sui dignitate careat, reamque se Diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & a sacratissimo corpore & sanguine Dei Redemptoris nostri Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine Diuinæ vltioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus sit pax Domini nostri Iesu Christi; quatenus & hic fructum bonæ actionis percipiant, & apud districtum Iudicem præmia æternæ pacis inueniant.
Sigillum.
SIS SIS
Petrvs. Pavlvs.
Alexander
PP. III
In circuitu figilli isthæc habentur: † Vias tuas Domine demonstra mihi.
Ego Alexander Catholicæ Ecclesiæ Episcopus SS.
† Ego Hubaldus Ostiensis Episc. SS.
† Ego Ioannes Presb. Card. tit. SS. Ioannis Lat. Pumachij.
† Ego Petrus Presb. Card. tit. S. Chrysogoni.
† Ego Cencius Presb. Card. tit. S. Cæciliæ.
† Ego Hugo Presb. Card. tit. S. Clementis.
† Ego Arduinus Presb. Card. tit. sanctæ Crucis in Ierusalem.
† Ego Matthæus Presb. Card. tit. S. Marcelli.
Ego Rainerius Diac. Card. tit. S. Georgij ad velum aureum.
Ego Gratianus Diac. Card. SS. Cosmæ & Damiani.
Ego Rainerius Diac. Card. S. Adriani.
Ego Bernardus Diac. Card. S. Nicolai in carcere Tulliano.
Dat. Tuscul. per manum Alberti S. Rom. Ecclesiæ
Presbyteri Cardinalis & Cancellarij, XVI Kal. Februarij,
Indict. XII, Incarnationis Domini anno b MCLXXVIII,
pontificatus vero Domini Alexandri PP.
III anno XX.
[Annotata]
a Philippus Heinsbergius, Metropolitanæ Ecclesiæ Coloniensis Decanus, vt supra indicatum, mortuo Reinoldo, absens successorelectus est an. 1167. obiit 13 Augusti 1191. Meminit illius honorifice Cæsarius variis locis; ac nominatim lib. 4 cap. 64 illud profert ipsius sapientissimum pronuntiatum. Vtinam esset in qualibet villa diœcesis meæ conuentus iustotum, qui & Deum iugiter laudarent, & tam pro me quam pro mihi commissis orarent! Puto quia tunc melior multo esser status Ecclesiæ meæ, [monasteria publico vtilia.] quam modo sit.
[]
b Hic est annus Æræ vulgaris 1179, vt patet ex 12 Indictione, & quia quidam ex subscriptis Cardinalibus non nisi mense Decembri an. 1178 in sacrum collegium fuerunt cooptati, vt non potuerint præcedente Ianuario isti Bullæ subscribere, vt Rainerius Diac. S. Adriani, Bernardus, Gratianus, Arduinus &c. Hugo quoque, siue Hugutio, Decembri eiusdem anni ex Diacono Cardinale S. Angeli factus est Presbyter Cardinalis S. Clementis. Cynthius Presbyter tit. S. Cæciliæ ex Diacono S. Adriani. Sed solent Romani Pontifices in suis Constitutionibus signare annum ab Incarnatione Domini, siue a die Annuntiationis; ita vt tum signent annum qui in vsu vulgari inchoatus est die Natiuitatis Christi, vel Kalendis Ianuarij: pergunt autem Ianuario, Februario, & initio Martij, præcedentem annum annotare.
DE S. ALDERICO SVBVLCO, FVSNIACI IN DIOECESI COLONIENSI,
CIRCITER AN. MCC.
Commentarius præuius.
Aldericus subulcus Fusseniaci (S.)
I. B.
[1] Fvsniacum eadem tempestate, qua memoratum iam ante Marense B. Hildegundis cœnobium, sanctimonialibus instituti Præmonstratensis, [Fusniaci, in diœcesi Coloniensi,] nobili stirpe ortis, fundatum: cui imminet Tolbiacum oppidum, Marcodurum inter & Coloniam Agrippinam, huius Archiepiscopo parens, nisi quod Iuliacensis Regulus quamdam illic habet, titulo Aduocatiæ Imperialis, vti loquuntur, iurisdictionem. Vicum cœnobiumq; indigenæ Fussenich appellant, eruditi quidam Vulpiacum, quando & nobilis olim familia, dicta de Fussenich (vti nos Ægidius Gelenius, eximius humanitate & scientia vir, edocuit) sese de Vulpe, & de Vulpiaco denominauit.
[2] Huius cœnobij quondam subulcus fuit, nunc Diuus tutelaris est S. Aldericus, [olim subulcus S. Aldericus, nunc colitur 6 Februarij,] ab hara ad aram merito virtutum ac miraculorum ab immemorabili æuo translatus. Anniuersaria eius memoria agitur VI Februarij, vti infra clarius patebit.
[3] Nescio quem secutus auctorem Chrysostomus vander Sterre, monasterij S. Michaëlis Antuerpiæ Abbas, in Natalibus SS. Ordinis Præmonstratensis, [non 9,] quos dudum publicauit cum Prior esset, IX Februarij natalem S. Alderici consignauit. Eum secuti Ioannes Pagius lib. 2 Bibliothecæ Præmonstrat. [vt quidam scripserūt:] Andreas Saussaius in Martyrol. Gallico, Ægidius Gelenius in Fastis Agrippinensibus. Quo eodem die libellus Madriti cusus anno ⅭⅠƆⅠƆCXXXV, iam ante a nobis sæpius perstrictus, (quippe ex Chrysostomi Natalibus concinnatos a quopiam, non sine nimia amplificatione, supra elogia eleganter in iisdem Natalibus expressa, illius sanctißimi Ordinis exhibens Fastos) is ergo libellus ad IX Februarij ita habet: S. Alderici Confessoris duplex. Cuiusmodi de eo fiat Officium ex Vita liquet cap. 3 nu. 14.
[4] Pagius ex citatis Natalibus, & segregatis Wssenich (vt scribit, ac postea Wissenich) monasterij & Ordinis MSS. codicibus, de Alderico ista scribit: B. Aldericus ex illustrissima Principum Franciæ prosapia ortus, a pueritia sua euidentibus virtutum signis futuræ sanctitatis indicia dedit: & integritatem mentis & corporis incorruptam conseruans, & ad sanctum solitudinis otium anhelans, [peregrinatus dicitur,] post visitata Sanctorum limina, seculi vanitatum pertæsus, & mundi gloria pro Christo conculcata, suaui Christi iugo collum in cœnobio Wissenich, nobilium Virginum Præmonstratensis Ordinis, Coloniensis diœcesis, subdidit. In quo factus Frater (vt vocant) Conuersus & subulcus, vitam admirandæ sanctitatis & Angelicæ conuersationis duxit, & velut alter S. Alexius mundo incognitus latuit. [& multa a dæmonibus passus.] Grauissimis tentationibus exagitatus, fortiter contra communem hostem decertauit; a quo vir beatus sæpe flagellis, cæsus durissime excipiebatur. Horrenda phantasmata, velut alter anachoreta S. Antonius, conspexit: sed fortis Christi athleta semper constans & immotus, nequissima hostis tela viriliter superauit, & eum in fugam vertit. Tandem post longum & arduum in religione agonem, feliciter ad æternam euolauit requiem, die nona Februarij. Cuius corpus communi loco sepultum, tertio exhumatum inuentum est: quod demum in ecclesia Virginum, loco illo quem cælesti luce Deus aliquoties designauerat, conditum fuit: vbi nunc in tumba eleuata honorifice quiescit, & miraculis claret.
[5] De terriculamentis ei obiectis, flagrisq; inflictis a dæmonibus, nihil traditur in Vita: [Vita a quo scripta?] nedum vt longum in religione agonem habuisse dicatur, qui ex oßium, quæ supersunt, magnitudine, vix annum ætatis vicesimum attigisse, aut certe superasse, iudicetur. Composuit eam Vitam ex monumentis & relatione Fusniacensium, Iacobus Polius, prouinciarum nationis Germanicæ Ordinis Minorum regularis ac strictioris obseruantiæ viginti per annos, atque etiam plures, Chronologus, religiosißimus & humanißimus vir, qui & Tolbiaci, vbi puer litteras didicit, & Marcoduri in patria, vbi & sanctimonialibus Virginibus, quas Annuntiatas vocant, a confeßionibus fuit, & sui Ordinis monasterium Guardianus rexit, & habuit cum Fusniacensibus peculiarem notitiam, eruere accurate omnia potuit.
[6] Idem nobis per litteras significauit, antiquitus cantilenam Teutonicam de S. Alderico compositam, in publicis supplicationibus, [de eo cantilena:] recepto gentis more, cani solitam: sed nunc omnino exoleuisse. Idem de S. Alderici imagine ad nos ista scripsit: In veste communi eum exhibet vitrea fenestra conuentus Seraphici in Bethania Marcoduri, [eius imago.] vbi & porci aliquot vt subulco adpicti. At magis genuino sanctiorique schemate instar peregrinantis cum baculo & orbiculari humerali eum expressit vetus pictura ad interiorem fontem claustri Fussenich, nouissimis annis antiquata. Nec omnis antiquitas, quæ præcessit, aliud nos docuit. Ita ille; qui & in Vita nu. 11 cap. 3 corpus eius, velut simplicis famuli, extra ecclesiæ septa, communi cœmeterio illatum scribit.
VITA
auctore Iacobo Polio
Ordinis PP. Minor. strictioris obseruantiæ.
Aldericus subulcus Fusseniaci (S.)
Avctore Iacopo Polio.
CAPVT I
S. Alderici ortus, peregrinatio, officium subulci.
[1] Seculo post Christi ortum duodecimo exeunte, alto parentum sanguine mundo editus est Aldericus: Regis Galliæ filium fuisse tradidit antiquitas, [S. Aldericus regio genere ortus,] idque ipsummet sub mortem fassum. Hinc ducit vir quidam eruditus coniecturam, Telewinum vulgo, quasi Delphinum, appellari. At nec Delphinatus, seu Viennensis dynastia; Alderici æuo, ad Regum Franciæ ditionem spectabat, nedum vt regni hæres Delphinus nuncuparetur, inoleuerat consuetudo: a neque Telewinus aut Delwinus indigetatur. Vrbaniores enim Sant Aldericli vocant, vulgus, accolarum Sant Telerich. Porro seu regia, seu qua alia Principum stirpe procreatus, maiorem spretis auitis honoribus, quam alij amplificatis, splendorem ac gloriam meruit.
[2] Solent Regum ac Principum liberi a teneris inescari historia, temporum teste, non minus hilariter quam fructuose; dum eadem omnis æui decursum, ceu in totius vniuersi theatro quodam, contemplandum repræsentans, vitæ humanæ periodum ob oculos ponit, mundi vanitatem, [variorum Regum & Principum exemplo,] Deique prouidentiam & iudicia iusta docet. Alderico, felicibus orto natalibus, illustrium personarum imagines vel a nutritoribus inculcatas, vel lectione pia haustas, nullus in dubio ponet. Didicerit ergo, inter alios, b S. Lucium Britannum Regem, spreta mundi pompa, in sancta peregrinatione, regnum terrenum cælesti commutasse: S. Iudocum Armoricorum Regis filium, clam vili amictum indumento, post sacra Apostolorum limina visitata, vitæ se cremiticæ addixisse: S. Richardum Anglicum Regem, aut regij sanguinis Principem, peregrinum Lucæ in Etruria obiisse: S. Adelardum Caroli Magni consanguineum in Corbeia Gallica monachum fuisse factum.
[3] Talibus exemplis prouocatus, vel certe eodem, quo illi permoti fuerant, Spiritu instigatus, animum a terrenarum rerum curis ad cælestia fortius inflectens, gloriæ immortalis amore mirabiliter incensus, luxum, dignitates & voluptates terrenas aspernatur, fugam capessens, [peregre abit ignotus,] e Gallia clam secedit: ac variis visitatis, religione aut Sanctorum habitatione ac miraculis celebribus locis; dein Coloniæ Vbiorum lipsanis Sanctorum salutatis, Tolbiacum diuertit. c Vicus is quondam; nunc oppidum; [& iuxta Tolbiacum oppidum] in citeriori versus Rhenum Ardenna, secundo supra Marcodurum milliario, altiori loco positum: quod hodie communiter Tulpetum, & populari voce d Zulpig indigetatur; Francorum Regum memoria, haud semper honestissima, celebratum ad posteros. [in Francorum historiis celebre,] Nam Sigebertus Rex, qui postea Clodouæi 1 fraude, infami paricidio, interiit, pugnans contra Alamannos apud Tulpiacense oppidum, percussus in geniculum deinceps claudicauit, vti S. Gregorius Turonensis tradit lib. 2 histor. Francor. cap. 27. Eo euocatus, data fide, a Theodorico Clodouæi filio Herminfredus Rex Thoringorum, dum quadam die per murum ciuitatis Tulbiacensis confabularentur, a nescio quo impulsus, sed Theodorici dolo, de altitudine muri ad terram corruit, ibique spiritum exhalauit; vti memorat idem auctor lib. 3 cap. 8. Denique Theodebertus, Childeberti filius, Theodorico fratri, Burgundiæ Regi, gentium multarum robore vallatus, ad Tulbiacense castrum pugnaturus occurrit, vti Ionas scribit in Vita S. Columbani: ibi prælio inito, innumeræ hominum phalanges ex vtroque exercitu perierunt; victus Theodebertus &c. Nec desunt viri docti, qui isthic adeptum de Alemannis victoriam, e voto Christianitatis nuncupato, Clodouæum 1 velint.
[4] Tolbiacum vt venit Aldericus, siue illa maiorum facta norat, siue a Deo, ne paria experiendo aliquando nosset, [in Fussenich, monasterio Ord. Præmonstrat.] agebatur, alium inire statuit, multo gloriosiorem, cum mundo ac dæmone conflictum. In contiguam vallem progressus, ad nobilium Virginum, instituti Præmonstratensis, in amœna planitie situm, diuertit, tacito quodam sensu efflorescentis sanctimoniæ illectus. Fussenich est loco nomen, quod Latina voce Vulpiacum haud absone appellatis. Id Ardennæ siluestri schemate plus satis iam tunc adhuc consitum, ortu suo cum monasteriorum Maris infra Nouesium & Lanquaden supra Nouesium fabricarum primordiis, sub Arnoldo I Coloniensi Archiepiscopo, plane coæuum: quæ tria loca sacra sub S. Norberti sanctissima disciplina hodieque laudabiliter perseuerant. Erat autem modo dicti Archiepiscopi annus regiminis nonus, [recens fundate.] Conradi Romanorum Regis octauus, incarnati Verbi MCXLVII, atque Indictio X, dum idem Antistes ecclesiam f S. Nicolai in Fussenich exemit, liberamque instituit, quatenus religiosa vita iuxta Regulam B. Augustini canonicam, & secundum Ordinem Præmonstratensem, Domino cooperante inibi inchoaretur ac iugiter conseruaretur.
[5] Aldericus itaque in loco Fussenich, nouella Dei plantatione, se surculum Paradiso cælesti inserens, mundoque incognitus manens; ex admiranda cordis submissione subulci munus modestissime elegit, [subulcum agit] a Spiritu virtutis edoctus, quod ad humilitatem ceteræ virtutes confluunt, humilitate exornantur & conseruantur, ne marcescant. Illa enim verissima vallis est, ad quam fluenta gratiarum decurrunt, [insigni humilitate:] omnium virtutum varietate implendam. Atque hic, ab alto ortus fastigio, ad haram deiectus ea functione pretium temporis redemit: siquidem a turbis sequestratus, plusculum otij nactus, a cælestibus contemplationibus orationisque studio inuictum numquam remisit spiritum.
[Annotata]
a At quomodo, si vere primogenitus Regis, aula & patria relicta, abscessisset, tantæ rei non meminissent historici? Si Regis filius fuit, Philippi Augusti, qui Ludouici VII patri an. 1180 successit, obiitq; 1223, filius aut frater fuit. Non omnium vtriusque Regis liberorum traduntur nomina, præsertim eorum qui non fuerunt ex legitimo coniugio suscepti.
b Coluntur hi, S. Lucius 3 Decemb. S. Iudocus 13 eiusdem, S. Richardus 7 Febru. S. Adelardus 2 Ianuarij.
c Ita Itinerarium Antonini, Tolbia vicus Supenorum: alibi Tulbiacum, Tulpiacum, Tolpiacum.
d Et vulgo Zulg, & in quibusdam Teutonicis instrumentis T'Zulge, Latine quoque alibi mentio sit Zulpiaci pagi, quo districtus ille, opinor, indicatur, in quo nunc Tolbiacum, ac vici Geich & Fussenich. Et supra transactioni inter B. Hildegundem Marensem & sororem Elisabetham Rander adensem adfuit cum aliis Proceribus Godefridus de Zulpecho.
e De qua fuse hoc ipso die ad Vitam S. Vedasti Ep.
f Constant hæc ex monumentis archiui Fusniacensis. Ædificatum fuit monasterium ad veterem S. Nicolai ecclesiam.
CAPVT II
S. Alderici fons miraculosus.
[6] Contigit vt cum febribus colluctatus, ab humanis splendidi ortus solatiis sponte propter Deum elongatus, in campis iuxta porcos resideret, ac calidæ febris paroxysmo recurrente, siti vehementer excruciatus, a fæmina transeunte haustum frigidæ ex hydria, [ex febri sitiens] quam in prædio Dirlo Ad saltum dicto, siue Fur dem wald, recenter repleuerat, supplex deprecaretur: repulsam passus cum improperio & imperio, vt fortis & iuuenis cisternam longius dissitam, vnde ipsa hauserat, adiret, sitique suæ faceret satis. Proinde Aldericus ab imo pectore longa ducens suspiria, ad Deum omnis boni fontem illico conuersus, sibi, sed & pecoribus creditis, [Deū orat,] quæ corpore imbecillis longius ducere haud poterat, potum tribui postulauit confidenter. Et ecce Angelus Domini consolator adueniens, iubet humo, [& Angeli iussis,] quam calcabat, pedum seu baculum pastoralem infigere: (exemplo euentuque consimili, vti olim a S. Iudoco contigit) atque continuo fons omni crystallo limpidior erupit ac largissime promanauit, [pedo elicis fontem,] hodieque vena perpeti, e scrobiculo in quadro adhuc apparente, vnde fodiendo fontem elicuerat, iugiter perseuerans, deriuatione canalium, tam officinis dicti monasterij Fussenich, [etiamnum manantē,] quam toti districtui, saluberrimas aquas subministrat: cum ante exortam eius venæ scaturiginem adaquatio pecorum remotissime petenda, molestissime obueniret, [& commedissimum,] sed & humanis vsibus aqua longiori distantia aduehi seu baiulari solita, caro stetisset. Vnde clarissima S. Alderici fama omnem regionem petuolabat.
[7] Fons ipse sacer & miraculosus, in perenne largitatis Alderici testimonium, nullo vnquam tempore fornice concamerato, [omnibus semper patentem,] aut lignorum circulo occludi, aut sequestrari potuit, (licet tentatum sæpius) quin postero mane, simili obstaculo Angelicis manibus disiecto, hominibus pecoribusque largifluus semper præsto esse posset. Aqua eius non tantum purissima ac dulcissima vitæ alendæ, [salubrem contra asthma & febret,] sed & in solamen languentium hausta iisdem præsentissima exhibet sanitatum munera, asthmaticis præsertim ac febribus infectis.
[8] Anno circiter MDCXXV, dum veneficio pessimorum hominum fons idem, toxico infectus, quasi in speciem concreti lactis degenerasset; incolis sacri monasterij ac vicinis iacturam dolentibus, [nuper a toxico per eius reliquias repurgatum.] Presbyter venerabilis Adamus Leufgen, sano consilio liturgiam solennem ad fontem deduxit: vbi dum sacræ hierothecæ basis siue pes immersus, viuificæ Crucis signum aquæ impressisset, mox eidem pristina claritas salubritasque adfuere.
[Annotatum]
a Vitam, in qua id narratur, dabimus 13 Decemb.
CAPVT III
S. Alderici sepultura, Reliquiæ, veneratio.
[9] Conflagratio Tolbiaci, & quolibet seculo exundantes Bellonæ turbines, monumenta litteraria absumpserunt, [S. Alderici acta deperdita:] vt de vitæ tramite aut miraculis nil aliud reliquum manserit, præter ea quæ de sanctitate, sacro fonte, natalibus & conditorio S. Alderici maiores nostri constanter annuntiauerunt nobis. Hodieque ad oculum patet, quomodo arca quernea cærulea, vinculis superne & inferne vecti colligatis, eximi, & in sacris olim liturgus circumferri consueuerit.
[10] Sane, Deo vitæ eius cursum moderante, consummatus in breui expleuit tempora multa: nam placuit Altissimo citius eum de medio tribulationum educere. [moritur anno ætatis 20.] Agonem quippe conclusit, annos circiter XX natus, vti argumento ad oculum sunt sacra corporis lipsana, in suo ordine & dimensione requiescentia, stragulo serico colligata; caput vero solutum, bysso decenter ornatum visitur.
[11] Ante clausulam vitæ Confessario aperuit, se Franciæ Principem natum: quod dum Confessarius tegeret, multiplici Deus miraculo illustrauit. Corpus namque sacrum, [corpus in cœmiterio sepultum,] velut simplicis famuli, extra ecclesiæ septa, communi cœmeterio, apparatu humili, illatum. Sed dum diebus continuis tribus funus inibi inhumatum fuisset, [ter reiectum, loco diuinitus indicato] toties ecce altero diluculo supra terram inuentum fuit: simulque die noctuque visa est ardere candela, nullius hominis concurrente ministerio, ibidem loci intra ecclesiam, vbi mox in sarcophago septem pedes longo, & ad quatuor pedes pauimento altius eleuato, [honorifice conditum,] iuxta dextrum inferioris Chori introitum, ex secto lapide decenter adornato sacrum pignus conditum, sub tegmine vitreo & clathris ferreis situm, communis Iustorum, fidem integram seruantium, Retributoris lætum præstolatur aduentum.
[12] Memorant Fusniacenses, accepisse sese a maioribus, Gallos Proceres, &, qui isthac execitum ducebant, Præfectos regios, conatos, oblata ingenti auri summa, [Gallis petentibus negatum,] inducere sanctimoniales, vt corpus reuehi in Galliam, maiori honorificentia venerandum, paterentur: eas vero constantissime pugnasse, ne dato sibi diuinitus thesauro ac præsidio spoliarentur.
[13] Suecis nuper Germaniam crudeli bello vastantibus, Galliæ Regis, ipsis fœderati, auspiciis, hæretici milites Hassi Nouesium occuparant, indeque agrum Coloniensem ac vicinas ditiones exagitabant. [Fusniaco direpto,] Expilatum ab iis Fusniacum, sanctimonialibus sese Coloniam recipientibus. Ibi Antistitam Adrianam Bodbergiam subiit sollicitudo exuuiarum S. Alderici in tutiorem locum transferendarum. In eam rem Catharinam Modershemiam, robustam Virginem, claustri interioris coquam, Fusniacum remittit. Ossa sunt tenelli adolescentis, [Tolbiacum magno labore deportatum,] vt iam diximus, nec omnia, (nam variis Ecclesiis quædam antehac donata) eaque decenter composita, vt non sane ponderosa existimari potuerint. Neutiquam tamen iis gestandis Catharina suffecit. Viros duos, fortes ac validos, adhibuit, qui haud leui labore Tolbiacum ea tulerunt. Quod illud fuerit omen, haud temere affirmauero. Depositus in altera Tolbiacensium basilicarum sacer thesaurus. [ibiq; ab incendio seruatum.] Illic nocte quadam ortum incendium vicina quæque sacris reliquiis de pastum, iis tamen pepercit, haud dubio cælestis præsidij argumento. Gesta hæc anno MDCXLII.
[14] Vetustissimum monasterij Missale, charactere sat antiquo, ad diem VI Februarij sic loquitur: Alderici Confessoris, [S. Alderici festum,] cuius memoria solenniter agitur cum vigiliis IX Lectionum. Collecta: Deus qui animæ famuli tui Alderici &c. Conuentus post Missam cantat Resp. Iustum deduxit Dominus per vias rectas &c. Collecta, vt supra. Nec ea res mira videatur, [eiusq; officium,] cum in Præmonstratensi Ordine pro B. Norberto, eiusdem Religionis Institutore, intra hominum memoriam simile Officium persolui consueuerit.
[15] Calendarium Sanctorum diœcesis Coloniensis in Commendationum vetustis tabulis solenni charactere depictum, die VI Februarij ita habet: [publica inuocatio,] Alderici Confessoris, Vedasti et Amandi. Antiquissima etiam Cantualia duodecim, similiter conscripta, in Litaniis loco competenti conformiter habent: S. Alderice ora pro nobis.
CAPVT IV
S. Alderici miracula.
[16] Anno salutis circiter MDL loci sanctimonialis oculis capta, [eius meritis visus recuperatus,] B. Alderici meritis visum plenissime recepit.
[17] Anno MDCXXXII famulus nobilis matronæ Gartzen, Dominæ in Zeuel, febricitans misit pro fontis prædicti potu salutari: quo delibato, [febres pulsæ,] mox conualuit, peregrinationeque in Fussenich postmodum instituta, dans gloriam Deo, publica id protestatione confessus est.
[18] Anno MDCXXXIII Nonis Februarij, hoc est, pridie natalis S. Alderici, sanctimoniales, pietatis motu, [cereus longo spatio non consumptus,] cereum libræ dimidiæ supra tumbam Sancti locarunt; qui duobus diebus & noctibus continuis arsit: quod omnibus Virginibus contestantibus naturali cursu fuisset impossibile.
[19] Anno MDCXXXV mense Ianuario, Venerab. Pater Hugolinus Moguntinus Ordinis Minorum strictioris obseruantiæ, conuentus a Hammonensis, prouinciæ Saxoniæ Vicarius, atque alibi non semel Guardianus, ob inuasionem Suecorum, in eiusdem Ordinis prouinciæ Coloniæ Marcodurano conuentu exul, vir doctus & pius, acuta febri diu multumque laborans, [febres, aqua fontis eius pulsæ,] post humana præsidia euentu irrito tentata, multo feruore expetiit sȩpe memorati fontis aquam: qua per interpolationes, firma spe restituendæ sanitatis, absumpta, cum nil vltra suppeteret, nocte sequenti febris euanuit. Qui non diu post, vt Deo in Sanctis glorioso sacrificium laudis & gratitudinis offerret, S. Alderici conditorium inuisit, peruigilio natalis eius in ieiunio transacto, diem festum VI Februarij cum gaudio celebrauit, atque duce obedientia, per me pro tempore Marcoduri in Bethania Guardianum imposita, præmissa omnia fideliter consignauit.
[20] Mense Ianuario vertentis anni MDCXXXVIII, egomet, qui hæc scribo, grauibus catarrhis & noxiis humoribus caput pectusque infecta vix sustinens sensim defeci, [Auctor morbo molesto exhaustus,] tussiendo fractus adeo vt totius corporis membris dolores accrescerent, stomachus officium pernegaret, decubando quies quæreretur, & tandem genuinus color sanguineus faciei ac manuum in pallorem maciemque instar cadaueris abiissent, & oculi intra reconditi concauam quamdam fossam exhiberent. Itaque spe sanitatis, ex iudicio ipsius medici, abiecta, sabbato ante Dominicam primam Quadragesimæ, ægre halitum trahens, post confessionem Sororum Annuntiationis Beatæ Virginis Marcoduri, quarumdam auribus ingessi, quatenus Deus vltimum mihi punctum in gratia sua constitueret, ac in actualem peccatricis vitæ expiationem morbum extraheret aggrauaretque, ab eo precibus vnice contenderent. Insuper nocturna suffocatione stamen vitæ abrumpendum timens, sera vespera, sacra exegesi animam serenaui. Interea, sic Diuino expositus arbitrio, altius rem voluens cœpi religioni ducere, quod festum S. Alderici sciens & volens neglexissem; quod etiam ingrauescente, quo affligebar, morbo, pia Patrum Societatis Iesu collegij Marcodurani instantia, Vitam Sancti firma fide extrahens, fidei tamen bonæque spei actus, ad interuentionem eiusdem Sancti, (quem olim puer, ex senum traditione, languidis tutelarem didiceram) nullos direxissem: proinde stimulis internis actus, cœpi errata huiusmodi corrigere, vota de vigilia & festo S. Alderici annue celebrandis Deo offerre; & postera die pro fontis aqua asportanda socium Fratrem emittere. [voto ei facto, sanatur.] Nec mora. Pacatior solito quies successit; fames stomacho, totique corpori sanitas subito, supra opinionem omnium, rediere. Id cum firma fide teneam, Deo non ingratus, ingenue confiteor & præsentibus testatum facio.
[Annotatum]
a Hammona, vulgo Hamm, ad Lupiam amnem sita vrbs, sæpius hisce XXX annis expugnata; ac nominatim (quod huc spectas) an. 1642 a Luneburgicis & Hassis, Suecorum fœderatis.
DE S. BRYNOLPHO EPISCOPO SCARENSI IN SVECIA
An. Chr. MCCCXVII.
COMMENTARIUS HISTORICUS.
Brynolphus Ep. Scarensis in Suecia (S.)
Avctore G. H.
[1] Adamus Bremensis in Sueciæ descriptione, historiæ Ecclesiasticæ subiuncta, tradit ex ipsis Suediæ populis proximos. Danis habitare Gothos, quorum alij sint Orientales, [Scaræ, vrbe Sueciæ,] alij Occidentales: horum regionem Westergothiam confinem esse prouinciæ Danorum Sconiæ, a qua ferant diebus septem perueniri vsque ad ciuitatem Gothorum magnam Scarane. Deinde Ostrogothiam protendi iuxta mare, quod Balthicum dicitur vsque ad Birkam. & infra de Sueonia agens, addit per terram iter esse a Sconia per Gothorum populos & ciuitatem Scaranen, Telgas & Birkam, & completo mense perueniri Sictonam. De Birka, Telga & Sictona egimus III Februarij ad Vitam S. Anscharij § II num. 43. Idem Adamus de prima in Scarane exstructa ecclesia hæc scribit lib. 2 Historiæ cap. 41: Olaph Rex, in Occidentali Gothia, [erecta Sedes Episcopalis:] Ecclesiam Deo Sedemque fundauit Episcopalem. Hæc est ciuitas Scarane maxima, in qua petente Christianissimo Rege Olaph primus ab Vnwano Archiepiscopo Thurgot est ordinatus Episcopus, qui strenue legationem suam agens in Gentibus, [primi Episcopi:] duos nobiles Gothorum populos Christo suo lucratus est labore. De Olaph seu Olao Rege agitur XV Februarij in Vita S. Sigfridi. Præfuit Ecclesiæ Bremensi Vnwanus ab anno ⅭⅠƆXIII ad VI Kalend. Februar. anni ⅭⅠƆXXIX. Succeßit Turgoto Godescalus, huic Adalwardus, quem virtutum claruisse miraculis tradit idem Adamus. Hos tres Sanctis Confessoribus magnæ Scandinauiæ annumerat Ioannes Vastouius in Vite Aquilonia, quorum diem natalem necdum vspiam in sacris Fastis legimus.
[2] In eadem vrbe Scarane, quæ posterioribus Scara & Scaræ dicta, floruit S. Brynolphus Episcopus, cuius obitum incidisse in VI Februarij, [S. Brynolphus colitur 6 Febr.] tradit idem Vastouius in Vite Aquilonia, & ex ea Abrahamus Bzouius ad annum Ch. 1317 num. 39, vbi dicitur consummatus VIII Idus Februarij. Quo die Balinghemius noster in Kalendario Mariano; Nascitur, inquit, cælo anno MCCCXVII B. Brinolphus Vastonius Episcopus Scarens in Suecia. ast vnde Vastonius? Forte apud Vastouium scriptorem dicere voluit. Idem Balinghemius refert XVII Aprilis, [17 & 27 Aprilis,] S. Brinolphum in cælitum numerum repositum esse: quod V Kalend. Maij seu XXVII Aprilis factum scribit Vastouius. In pluribus Martyrologiis refertur XXX Iulij. [&30 Iulij:] Eo die Florarium Sanctorum MS. Item Brunulfi Episcopi, & Helenæ militissæ. Molanus in Additionibus ad Vsuardum: In Suetia S. Brunolphi Episcopi Scharensis & Confessoris. Item in Suetia B. Helenæ. Eadem fere habent Hermannus Greuen, Galesinius, Canisius, Ferrarius, qui Helenam postridie refert: cui S. Brynolphum, [scripsit Vitas SS. Æschyli & Helenæ:] ignorato eius natali, coniunctum suspicamur, quod Vitam & miracula S. Helenæ conscripserit, teste eodem Vastouio, qui & Vitam S. Æschyli Episcopi & Martyris ab eodem Brynolpho editam tradit. Colitur S. Æschylus XII Iunij.
[3] Floruit in Episcopali functione S. Brynolphus sub Magno II Sueciæ Rege, Ladalos cognomento, qui Waldemaro fratri (quem nonnulli Stockholmiæ conditorem faciunt) substitutus anno ⅭⅠƆCCLXXVII, vixit ad annum ⅭⅠƆCCXC: contra quem, ob sororem cuidam Ingemaro Dano iunctam matrimonio, maxima traditur rebellio a nobilitate Sueuica excitata, in eaque a primariis Ducibus ex Folchungorum familia, [ex Folchūgorum familia prognatus,] & Ingemarus occisus, & Ionacopensis arx occupata. Qui tamen Duces, dolo ad Regem inuitati, omnes misere capite plexi, aut bonis omnibus in ærarium regium redactis vitam redimere coacti sunt. Ex hac illustri Folchungorum stirpe, patre Algotho Sture S. Brynolphus oriundus, [Parisiis studet, docet,] in Galliam missus, Parisiis duodeuiginti annis magna cum laude sacras litteras hausit & alios docuit, vt scribunt Ioannes Magnus lib. 3. de Vitis Pontificum Vpsalensium in Iacobo Erlandi X Archiepiscopo, & Ioannes Vastouius, qui addit, Brynolphum ex opulenta studiorum messe in patriam reuersum, Ecclesiastico ordini adscriptum, & in primis Canonicatu Scarensi, de hinc Decanatu Lincopensi exornatum. atque non multo post vniuerso populo expetente, in Episcopum Scarensem electum esse: quo in munere, [fit Episcopus:] vti erat omni genere doctrinæ ac pietatis instructissimus, multos in vinea Domini labores libens sustinuit, atque eximia sanctitatis opera edidit.
[4] Ioannes Magnus lib. 20 Historiæ Sueonum cap. 7. de Magno Rege & S. Brynolpho hæc scribit: In Clerum & Ecclesiæ libertatem pio atque integerrimo studio ferebatur Rex Magnus, summopere contendens Christianum sacerdotium per omnes terminos imperij sui adeo felix efficere, vt nec Dani, nec Teutones, aut aliæ terræ liberaliores in Christi Ecclesiam videri potuissent. [Regis odiū incurrit:] Fatendum tamen est, inter eum & Diuum Brynolphum Scarensem Episcopum, ex illustri Folchungorum familia natum, aliquando grauem controuersiam incidisse. Sed cum Rex multis argumentis considerasset eius sanctimoniam, & vitæ integritatem, prostratus ad pedes eius, suppliciter veniam impetrauit. Eadem aliquanto exactius narrat Olaus Magnus lib. 16 historiæ gentium Septemtrionalium cap. 29. Sæpissime, inquit, Reges & Principes Aquilonares, offensos Episcopos & Prælatos ob vitæ sanctitatem & admirandam fidei constantiam, ne illatæ iniuriæ Deo vltore vindicentur, recipere solent ad gratiam & fauorem: quemadmodum potentissimus Rex Suetiæ Magnus, cognomento Ladalaas, cum sanctissimo Antistite Brynolpho Scarensi, seditiosis procurantibus pro hoste reputato, atque pluries ad mortem quæsito, [ei reconciliatur:] celerrime cunctis admirantibus & congratulantibus in gratiam venit. Die etenim Assumptioni beatissimæ Virginis dedicato circa annum Domini ⅭⅠƆCCLXXXV, solenni Missa Pontificis audita, depositisque a se & satellitibus suis omnibus armis, ante pedes altaris & Præsulis se prosternens, humillime scelerati propositi veniam sub Ecclesiæ disciplina petiuit, & accepit, Pontificem in arcem suam regiam honorifice, vt secum pranderet, adducens: indeque secutum est, vt serenior conscientia Regis fieret, & Episcopo ac Clero eius vbique daretur tranquillitas maior. Quod exemplum necessitate per occasionem exorta, quanto magis & Reges & Præsules, seclusis susurronibus, in mutuam gratiam redeuntes, secuti fuerint, tanto quietius & amœnius vtriusque gubernia solidantur & crescunt. Hæc Olaus. Magno Regi defuncto circa annum Ch. ⅭⅠƆCCXC succeßit Birgerus filius, quem inter & fratres perniciosa ac diuturna discordia fuit: in eaque subditi plurima aduersa ab alterutra parte perpeßi.
[5] De S. Brynolphi obitu & miraculis ista scribit Vastouius: Quinque Scaris Ecclesiastica fundauit, dotauitque ex hæreditariis bonis beneficia, & cum in dies maiora pro Ecclesiæ Dei patriæque salute aggrederetur, tandem felici cursu vitam præsentem consummauit VIII Idus Februarij, [obit an. 1317 miraculis clarus.] anno ⅭⅠƆCCCXVII, cum sedisset in Episcopatu annos XXXVIII, miraculis in vita & post mortem clarus. Et Ioannes Magnus lib. 20 Historiæ Sueonum cap. 24: Nec silentio implicandum est, quod anno Christi ⅭⅠƆCCCXVII ille sanctissimus Ecclesiæ Scarensis Pontifex Brynulphus, post multos labores, atque eximia sanctitatis opera, hoc transitorium seculum felici cursu consummauit. Sepultus in sua ecclesia Scarensi, & tandem miraculis clarus, in numerum Sanctorum dignissime est relatus.
[6] Quo tempore S. Brynolphus mortuus est, adolescebat eximium Sueciæ ornamentum S. Birgitta, [Deipara Virgo sanctitatē eius indicat S. Birgittæ:] in cuius Reuelationibus cumulata huius Brynolphi laus extat: nam capite 108 in Reuelationibus extrauagantibus sub hoc titulo, De B. Brinulpho Episcopo Scarensi, quam acceptabilis erat Deo & Virgini Mariæ hæc leguntur: Accidit quod cum in die Purificationis B. Birgitta esset in ecclesia Scarensi, tunc sensit odorem suauissimum & insolitum. Admirans igitur de hoc, rapta fuit statim in spiritu, & videbat tunc beatam Virginem Mariam, & cum ea quemdam virum miræ pulchritudinis, indutum pontificalibus ornamentis. Tunc vero ait Virgo Maria ad eam: Scias filia, quod iste Episcopus honorauit me in vita sua & honorem opere confirmauit. Cuius vita quam acceptabilis fuit Deo, demonstrauit odor, quem sensisti. Nunc autem licet anima eiusdem est in conspectu Dei, tamen corpus eius iacet hic in terra sine honore. Et sic ista margarita mihi dilecta locata est inter porcos. De eodem Episcopo, (vt subditur ibidem) habetur in secundo libro cap. 30. vbi nomine eius non expresso, hic titulus est: Deprecatio Matris Dei ad Filium pro sponsa & alio Sancto; pro quo deinde Maria loquitur Filio dicens: Hic Sanctus, cum temporaliter vixit, fuit in fide sancta, [petitq; a Christo filio eleuationē corporis eius:] sicut mons stabilis, quem non fregit aduersitas, nulla retraxit delectatio. Fuit & flexibilis ad voluntatem tuam, sicut aër mobilis, quocumque eum impetus Spiritus tui traxit. Fuit insuper in caritate tua ardens, quasi ignis calefaciens frigidos & consumens iniquos. Nunc autem anima eius tecum est in gloria, vas autem instrumenti eius depressum est, & in humiliori loco iacet quam decet. Ideo, Fili mi, da corpori eius altiorem eleuationem: honora illud, quod te pro modulo suo honorauit: eleua illud, quod te labore suo, quo potuit, eleuauit.
[7] Respondit Filius: Benedicta sis tu, quæ nihil relinquis intactum, quod ad amicos tuos pertinet. [eam is tum negat ob peccata viuentium.] Non decet, Mater, vt vides, vt lupis detur cibus optimus: non conuenit, sapphirus membra conseruans sana, & corroborans infirma, ponatur in luto: non etiam decet, vt cæcis accendatur lumen. Iste quippe homo, sicut in fide fuit stabilis, & in caritate feruentissimus; sic & in continentia optime fuit ad voluntatem meam dispositus: propterea sapuit mihi, sicut cibus optimus, [comparat S. Brynolphum cibo] optime decoctus in omni patientia & tribulatione: dulcis denique & bonus in bona voluntate & affectu, melior in conatu & virili progressu: optimus & dulcissimus in laudabili consummatione. Propterea non decet, vt ante lupos talis exaltetur cibus, quorum cupiditas nescit satietatem, quorum delectatio refugit herbas virtutum, & sitit carnes putridas, quorum & vox astuta omnibus est nociua. Fuit etiam quasi sapphirus in annulo per famam & vitæ claritatem, [sapphiro,] per quam ostendit se esse Ecclesiæ suæ sponsum, Domini sui amicum, fidei sanctæ conseruatorem, & mundi contemptorem. Propterea, Mater carissima, non decet, vt tantæ caritatis amator tamquam mundus sponsus tangatur a tam immundis; tantæque humilitatis amicus a mundi amatoribus contingatur. [lumini:] Fuit etiam tertio tamquam lumen positum super candelabrum, per omnium mandatorum meorum executionem: per hanc muniuit stantes, ne caderent: per hanc eleuauit cadentes: per hanc etiam futuros post se ad me excitauit. Hoc lumen indigni sunt videre obcæcati amore suo: hoc lumen discernere nesciunt qui habent albuginem superbiæ: hoc lumen attrectare non valent scabiosi manibus: quia hoc lumen cupidis & suam voluntatem amantibus, est nimis odiosum. Ideo priusquam eleuetur iustum est, vt illi, qui immundi sunt, purgentur, & qui cæci sunt, illuminentur.
[8] Hæc Christus de S. Brynolpho. Constare autem ex Chronico Episcoporum Scarensium ait Vastouius, [postea eleuatū corpus:] ita euenisse, vt S. Birgittæ in visione illa reuelatum fuit. Nam octoginta post annos ossa eius ab altero eiusdem nominis atque etiam vitæ æmulo Brynolpho Episcopo Scarensi e tumulo subleuata, atque condigno collocata fuere loco. Demum, vt supra ex Ioanne Magno diximus, in numerum Sanctorum dignissime est relatus. Quod factum esse ait Vastouius in Concilio Constantiensi V Kalend. Maij anno ⅭⅠƆCCCCXVI, Canonizationem illius sollicite constanterq; [ipse canonizatus.] perurgente Erico XII Sueonum Rege, totoque regni senatu. Est Ericus ille Pomeranus Daniæ simul, Norwegiæ & Sueciæ Rex a matertera sua Margareta Regina adoptatus, cui anno MCDXII defunctæ succeßit, & auctor habetur Chronici seu Historicæ narrationis Regum & gentis Danorum, quæ post Adamum Bremensem a Lindebrogio edita primum, & ab aliis recusa extat.
Michaël O Wexionius lib. 10 epitomes descriptionis Sueciæ cap. 7 refert catalogum Episcoporum Scarensium, & hæc interserit: XXII S. Brynolphus D. Algothi Stwre Equitis & Legiferi Westgi filius: qui postquam XVIII annis Parisiis diligentissime studuisset, Canonicum Scarensem & Decanum Lincop. egisset, tandem Episcopus Scarensis est salutatus: quam spartam annos XXXIII laudabiliter exornauit, quinque præbendas erexit, historiam S. Æschilli & B. Helenȩ Schoduikensis composuit. Obiit anno ⅭⅠƆCCCXVII Post LXXXXIX annos in Concilio Constantiensi Sanctorum catalogo insertus.
DE B. ANGELO A FVRCIO ORD. EREMITAR. S. AVGVSTINI, GVASTI AMONII IN APRVTIO,
AN. MCCCXXVII
Commentarius præuius.
Angelus a Furcio, Ord. Eremit. S. Augustini, Guasti-Amonii in Aprutio (B.)
I. B.
[1] Histonium Frentanorum oppidum fuit, Plinio memoratum lib. 3 cap. 12 in regione quarta Italiæ, atque aliis scriptoribus. Guastum Amonium nunc vocant, aut Vastum Aymonis, vulgo Guasto d'Amone, inter Asinellam Triniumq; citerioris Aprutij amnes; [Guasti Amonij in Aprutio] vbi antiquorum operum vestigia superesse, maximeque sumptuosi prætorij ac perpulchri theatri Leander scribit. Hic VI Februarij festum celebrari B. Angeli de Furcio, nobis testatus est Antonius Beatillus noster, [colitur 6 Febr. B. Angelus:] doctus vir ac sanctus, litteris anno ⅭⅠƆⅠƆCXXXVIII Neapoli datis. Eum quoque recenset Philippus Ferrarius in generali cætalogo SS. VIII Id. Febr. his verbis: Furci, pago Teatinæ diœcesis, B. Angeli Ordinis Eremitarum.
[2] Eum hoc encomio prædicat Cæsar Engenius Caracciolus in Neapoli sacra, de S. Augustini monasterio loquens: In hoc quoque loco habitauit B. Angelus de Furcio, (id castellum est exiguum Aprutij citerioris) eximius Theologus, [habitauit Neapoli,] qui a B. Clemente Auximano, Ordinis Generali, professor primarius constitutus studij publici hoc in cœnobio, post diuturnos labores, multis miraculis vitæque sanctitate clarus, hic beatam animam exhalauit, conspectu fruituram sui Creatoris. Quiescit nunc eius corpus sub ara sacelli, [ibiq; sepultus.] Præsepis dicti. Cernitur autem marmor diffracti eius sepulchri, in altari, iuxta minorem ianuam, qua ad claustrum itur, cum hac epigraphe: hic iacet B. Angelvs de Fvrcio ordin. S. Avg. lector …
[3] Hæc Engenius, qui in margine ista adiicit: Vita B. Angeli est penes auctorem. Eam nos Vitam per Antonium Beatillum ante citatum accepimus ex codicibus sanctuarij Neapolitani S. Augustini. [Vita vnde hic edita?] Ex qua ætas beati viri cognoscitur, quam non satis in Alphabeto Augustiniano expedit Thomas Herrera, qui ab nonnullis traditum scribit, monachum fuisse anno ⅭⅠƆCCLVI, ab aliis ⅭⅠƆCCC, ac demum a quibusdam an. ⅭⅠƆCCCCIX. At constat e Vita, Parisiis vixisse cum Ægidio Romano, Neapoli docēdæ Theologiæ admotum a B. Clemente Auximano: quorum hunc Nicolaus Crusenius in Monastico Augustiniano, parte 3 cap. 4 scribit an. ⅭⅠƆCCLXX Generalem renuntiatum, anno deinde ⅭⅠƆCCLXXV magistratu volentē abiisse, sed coactum anno ⅭⅠƆCCLXXXIV denuo eum capessere, e vita exceßisse anno ⅭⅠƆCCXCI. Cui subscribit Herrera: Clementi autem subrogatum iidem asserunt Ægidium Romanum an. MCCXCII, quadriennio post Bituricensem Archiepiscopum esse factum. [obiit an. 1327.] Beatum vero Angelum anno MCCCXXVII deceßisse Vitæ auctor tradit. Ferrarius ait LXXXI annos vixisse. Quædam horum infra in Notis expensa.
[4] Binæ Orationes & Hymni bini adduntur in Beatilli MS. quæ operæ fuerit hic attexere. Oratio prior: Quæsumus, omnipotens Deus, [Oratio, de eo:] vota humilium respice, & B. Angeli Confessoris tui, vitam & mores eximij Doctoris Augustini Angelico spiramine feliciter imitantis, interuentione placatus, concede, nos corde terrena cuncta despicere, & cælestium semper participatione gaudere. Per Christum. [alia:] Altera: Deus qui per B. Angelum de Furcio multos ab infirmitatibus oppressos liberasti, & varios per eum morbos abstulisti, tribue, quæsumus, vt & nos eius patrocinio omnia nostra delicta plangere valeamus, & tandem ad eius consortium peruenire mereamur. Per Dominum nostrum.
[5]
Hymnus ad Matutinum.
[hymnus,]
Postquam immensus alter Baptista,
Homo cælestis, Angelus terrestris,
Vacans diuinis eremum petisti
Religionem.
Tu qui præclari Patris Augustini
Vitam imitans, Regulamque seruans,
Cuncta caduci mundi despexisti,
Cælica quærens.
Te deprecamur nos tui conciues,
Gaudio plenos detegas ex hoste,
Per te saluemur etiam ex aduerso
Ac gubernemur.
Per eumdem Iesum, qui in perpetuum
Cum sancto Spiritu viuet in secula seculorum, Amen.
Hymnus ad Vesperas.
Angele de Furcio, Angelus tu pacis,
Natus Adalipti, genitus Albatia,
Mente te album, opere te celsum,
Erige pressos.
Præfata proles sacri Augustini,
Meritis nos tuis super Flumen triste,
Tristes ne simus, sed tui conciues,
Deprecamur omnes.
Te colant omnes, patria sed tua
Lacrymanter oret, preces effundat,
Et tibi semper concinendo laudes
Rogat deuotas.
Qui liberasti multos infirmos,
Libera tu Furcium populosque omnes,
Et nobis dones fontem lacrymarum,
Deo plangamus.
Mane quæramus, vesperi te quoque,
Sexta & Nona semper orando,
Cælicos nos reddas, Christo deuotos,
Precibus tuis.
Per te reddamus nostras a morte
Animas Christo, Deo summo Patri,
Spiritui sancto, qui in perpetuo
Regnat honore, Amen.
[6] Atque hi quidem hymni & antiqui sunt, quippe ab huius & superioris seculi elegantia longe remoti; & pro Furciensi Ecclesia compositi. Nam & in primo, stropha tertia, [ambo veteres & impoliti,] & in secundo stropha secunda, conciuem appellant; & stropha tertia patriam eius nominant, vti & secunda Flumen triste, quo nunc vocabulo Furcium nuncupari principio Vitæ dicitur. Est Furcium, siue Flumen triste, vt supra Engenius, [decantari soliti Furcij,] castellum, siue, vt Vita MS. castrum: Furcas vocat Herrera, & oppidulum facit, Ferrarius Furcum, pagum Comitatus Montis Oderisij. Est autem Leandro Alberto teste, iuxta flumen Asinellam, eius in dextera, modicum castellum Mons Dorisius, insigne tamen nomine Comitatus.
[7] Præter ergo, quod supra diximus, monumentum Neapolitanum, vetustumq; Beati titulum, marmori insculptum; [vbi eius aliquæ reliquiæ.] præter celebrem in oppido Guasti Amonij venerationem; Furcij quoque ei sacellum ædificatum est, Ferrario teste, in quo eius reliquiæ seruantur. Meminit B. Angeli de Fursis (vt scribit) Philippus Elßius in Encomiastico Augustiniano, vbi & alios citat.
VITA EX MS. NEAPOLIT.
auctore anonymo.
Angelus a Furcio, Ord. Eremit. S. Augustini, Guasti-Amonii in Aprutio (B.)
BHL Number: 0461
Avctore anonymo, ex MSS.
CAPVT I B. Angelus sterilibus parentibus cælitus promissus.
[1] In regni a Siciliæ prouincia b Aprutina, in c Teatina diœcesi, castrum est quod quondam Furcium dictum, nunc Flumen-triste vocatur: in quo quidam vir fuit, nomine Adaliptus, cum sua vxore, [B. Angeli parentes] nomine Albatia. Ambo autem fuerunt secundum patriæ & seculi dignitatem non infimi, mundi substantia rerumque abundantia fulti, [honesti & valdepij,] copia & potentia genere coniunctorum vallati, sed maxime Dei timore ornati, caritatis erga Deum & homines igne succensi, morum honestate fulgentes, orationibus, pauperum inopumque misericordiis insistentes, ecclesiarum limina visitantes, ieiuniis, vigiliis & peregrinationibus semetipsos macerantes, deuotionis cunctis actibus vacantes, & nihil aliud præmeditantes, nisi qualiter Deo placere mererentur.
[2] Verum cum iam mundum ex corde spreuissent, eorum flore iuuentutis arescente, Diuino spiramine cogitare cœperunt, ne tamquam infructiferæ arbores præcidi mandarentur vel arescerent, sicut ficulnea, cui maledixit Deus. [Matth. 21. 19] In hoc ergo se Dei gratiam & misericordiam assecuturos putabant, si ex eorum corporibus, [sed steriles,] velut ex arboribus virentibus, suisque temporibus fructibus rutilantibus, surculus prodiret in fructum suauissimum Deo. Hoc ergo orantes dicebant: Inclina Deus aures tuas, [filiū a Deo precantur,] & audi preces seruorum tuorum, confidenter totoque corde clamantium; & aperi thesaurum misericordiæ tuæ. Magnifica, quæsumus, nomen tuum super nos, nostrorum corporum fructum concedendo. Aufer, oramus, a nobis sterilitatis opprobrium. Neque hoc ad animi iactantiam, nec pro successorum substantia, seruis tuis concedi optamus; sed solum vt ipse apud te fructus noster fulgeat, [eius seruitio dicandum.] & a tuo famulatu numquam discedat. Visita nos, quȩ sumus, in salutari tuo, sicut es dignatus visitare Annam Elcanæ vxorem sterilem, quæ genuit Samuelem tuum Prophetam fidelissimum. [1 Reg. 1]
[3] Sic ambo orabant: verumtamen quia se putabant indignos a Deo audiri, decreuerunt suum præcipuum Patronum Michaëlem Archangelum super hoc postulatum donum inuocare toto mentis affectu. [ad id in mōte Gargano patrocinium S. Michaëlis implorant;] Ergo vota offerunt, ac ad eius limina ad montem d Garganum pergunt: ibique preces fundunt, ac lacrymas multas emittunt, atque in singultus & suspiria medullitus prorumpunt, hoc meditantes in corde & lingua pronuntiantes: Ah Michaël sancte, suscipe vota flentium, & noli despicere preces tuum poscentium patrocinium, in hoc loco celebri venerabilis tuæ memoriæ, tibi magno cordis feruore porrectas. Posce pro nobis nostræ posteritatis fructum, Diuinis semper obsequiis mancipandum: ipsum enim ex nunc coram te & tuo sancto altari spondemus Deo dicandum. Intret in conspectu tuo oratio nostra, & per te aures Diuinas nostræ lacrymæ subeant. Confortati itaque & confisi se exaudiendos tanti patrocinij fauore, ad propria remeabant gaudentes.
[4] Nocte igitur sequenti, cum nec ex toto vigilarent, nec ex toto dormirent; [qui iis apparet cum S. Augustino,] ecce Angelus Domini assistit iuxta eos, nimia claritate perfusus, blandus in aspectu, iucundus in verbo & gratiosus solatio: ad cuius dexteram adstabat quidam venerabilis Episcopalibus insigniis insignitus, sub cuius Episcopali chlamyde habitus Ordinis Fratrum Eremitarum S. Augustini aperte patebat. Quibus stupentibus visione tam noua, Angelus ipse sic ait: Nolite timere; ego enim sum protector vester Michaël Archangelus, qui adsto ante Deum semper. Ego siquidem, cum me deprecaremini, lacrymas vestras obtuli ante Deum: & nunc missus sum nuntiare vobis, vestras preces esse exauditas, Nascetur namque vobis filius, & vocabitur Angelus. [& filium iis promittit,] Hic erit magnus coram Domino: per ipsum enim Altissimus magnalia operabitur. In suis etiam tenellis annis scientiæ Diuinæque disciplinæ vacabit. Ego denique eius custos & protector ero sollicitus. [Augustinianum futurum] Mundum ipse despiciet, & huic meo comiti adhærebit. Hic autem, de quo dixi, meus comes in hoc ministerio, est e Augustinus Episcopus & Doctor eximius, cuius sub Regula militabit vester futurus filius. Et nunc ex hoc ad vos simul venimus, quoniam ipsius curam nobis commisit Altissimus. Ab ipso itaque Patre veluti fonte luminum, scientiarum omnium & sapientiæ aquam exhauriet, [& doctum.] qua irrigabit orantium corda & florere faciet in agro Diuino. His autem finitis sermonibus, cum lumine immenso ab eorum aspectibus ambo pariter euanuerunt, cælum petentes. Vnde venerunt exhilarati vltra quam exprimi valeat de tanto viso & audito mysterio. Surgunt & se prosternentes in solo deuotione profunda atque humili mente Deo, B. Michaëli Archangelo, & B. Augustino laudes referunt, firma sponsione vouentes peramplius vacare operibus Diuinis.
[Annotata]
a Ita vulgo duæ Siciliæ statuuntur, cis & vltra Pharum, siue fretum, quod Siciliam ab Italia dirimit: [Siciliæ duæ.] idq; quia ante secula aliquot tenuere Siculi Reges, vti & nunc tenent Hispani, præter Siciliam, etiam in Italia prouincias quæ vulgo regni Neapolitani nomine comprehenduntur.
b Aprutium, quod veteribus Samnium fuit, vnde nouum illud nomen acceperit, disputat Leander Albertus in Italiæ regione duodecima [Aprutiū.].
c [Teate.] Teate, quæ Græci Τεατέα, Italis Tieti, & visitatius Chieti, vrbs fuit antiqua Marrucinorum. capta & incensa an. ⅠƆCCCI a Pipino Caroli Magni filio, post restaurata; sita est ad Aternum flumen, siue Piscariam.
d De apparitione S. Michaëlis in monte Gargano, ibiq; ædificata ecclesia agemus 7 Febr. ad Vitam S. Laurentii Ep. Sipontini.
e Colitur sanctissimus Doctor 28 Augusti.
CAPVT II B. Angeli educatio, studia litterarum.
[5] Concepit ergo Albatia, mente peralbissima, Adelipti copulata coniugio, tunc vsque fȩcunditatis priuata solatio, totaque mente gaudebat, munere se ditari diuino: concepit mater & peperit. Angelus procedit ad ortum. Dicunt hoc non humanum, sed Diuinum esse mysterium. Etenim ipsa hora, qua ex matris prodiit aluo, suo ab Archangelo insignitus est nomine, [Nascitur Angelus: nomen ab Archangelo accipit:] & vocatus est Angelus, sicut Michaël Archangelus prædixerat. Super quod stupent parentes, mirantur adstantes, & lætantur hoc audientes vicini, congratulantur cognati, & in laudes Dei prorumpunt. Lactat puerum mater, donec puer expers fiat lactis, & tunc offerant illum Deo.
[6] Completo ablactationis tempore, diuini mysterij non immemores, tradunt eum litteris imbuendum cuidam monacho Ordinis S. Benedicti, Abbati monasterij S. Angeli in a Cornaclano, distantis ab eorum dicto castro per millia duo. Erat autem ipse vir maximæ sanctitatis, vocatus nomine Mons, [litteras discit in monasterio Ord. S. Benedicti, sub auunculo Abbate,] & frater vterinus matris eiusdem Angelici pueri. in quo monasterio indesinenter permansit sub doctrinæ ferula sui auunculi, Montis dicti, & Abbatis illius loci, quousque vir ipse sanctus Abbas vixit. Infra quod tempus nil puerile, vt mos est pueris talis ȩtatis, agebat: sed nunc sui sancti auunculi stringebat complexus, nunc sequebatur incessus; nunc tacitus vitam illorum monachorum & mores contemplabatur; [grauis & serius in pusritia,] nunc, vtcumque ætas permitteret, deuotionis operibus insistebat, adeo vt suum auunculum, singulos monachos & cunctos alios verteret in stuporem. Non solum enim secularium puerorum, verum etiam monachorum suæ ætatis spernebat consortia. Infantia siquidem computabatur in annis, sed erat senectutis mente mirabilis.
[7] Tantum etiā litterarum studia diligebat, quod vltra humanam consuetudinem, & talis ingenij capacitatem, futuri sui Patris Augustini more, [in studiis diligentissimus,] ab ipso suo patruo & libris quos legere poterat, sapientiam & omnem scientiam & virtutem sitibunde sugebat, & tenaci corde seruabat. O mira & inexplicabilis humani ingenij capacitas! [fit Clericus:] Nondum XVIII annos peregerat, & virtutibus & scientia Clericalem in Ecclesia ordinem meruit obtinere. Non tantum enim Grammaticæ doctrinæ atque Logicæ fines & metas attigit, profundæque philosophiæ mediis extitit non ignarus; [studet philosophiæ:] sed etiam naturalium omnium fines & metas possedit, vt doctus philosophus. Cum autem XVIII annos compleuisset, enixe desiderabat aliis liberalibus artibus insudare. Cuius desiderio non statim annuit eius sanctissimus magister patruus, [ad altiora studia aspirat,] volens cautius experiri, vnde esset in etiā tenello puero tanta morum grauitas, in litterarum studiis anxietas, orationum assiduitas, cibi potusque parcitas, nullus mundi amor, affectus diuinorum, compassio egenorum, vitiorū detestatio, & virtutum dilectio, intantum vt religionis omnis perfectio vigeret in eo. Hæc autem cuncta cum infra sui pectoris claustra crebro reuolueret suus ipse patruus, [bona augurante auunculo;] decreuit omnino Diuinis fore obsequiis & Deo sub regulari vita, & Regula quam eligeret, dedicandum, vt Deo vacare & scientiis insudare valeret liberius. Iuxta quod tempus appropinquauit dies finis vitæ ipsius sanctissimi Patris Abbatis, [quo mortuo, redit domum:] qui plenus virtutibus migrauit ad Christum. Adolescens autem Angelus, patruo suo humanitatis, morte interueniente, debitum exoluente, parentum domum repetiit.
[Annotatum]
a Ita Beatilli scriptum. Comaclum alibi, sed procul ab eo tractu, circa Ferrariam. Quæ in Samnio Cornacla aut Comacla, non memini.
CAPVT III
B. Angeli desiderium religiosæ vitæ capessendæ.
[8] Diffusa est autem eius fama sciētiæ & virtutis eximiæ, ac longe lateque per patriam nomen eius præ cunctis eius sodalibus vulgabatur in laudem: erat enim in verbo blandus, in opere rectus, egenis & inopibus pius, [optime moratus,] cunctis benignus; omnes sibi præferebat, nemini se præponebat, honesta quærebat, lasciua spernebat, plateas horrebat, ecclesias visitabat, cunctis humilis, cunctis affabilis, omnes honorabat & neminem despiciebat.
[9] Omnibus his virtutibus in ipso fulgentibus, multi & plures parentum aures pulsare non desierunt, [expetitur a pluribus in generum.] ipsum sibi affinitate sociare cupientes, interueniente copula coniugali. Quibus tale, non aliud, præstabatur responsum: Id fiet quod Deus disposuit, & filio nostro placebit. [responsum.]
[10] Appropinquante autem termino humanæ cōditionis debiti persoluendi Adelipti genitoris Angeli, decidit in lectum: [pater infirmus] ipseque Adeliptus ægrotans vocauit ad se Angelum filium suum, accersita vxore, dicens ei: Ecce, mi fili dulcissime, lumen oculorum nostrorum, & baculus senectutis, atque columna domus nostræ, scio & cognosco, te sensu & omni industria virtutis fulgere. Viginti annorum ætate completa, tempus aduenit, quo te latere non decet vlterius. [id illi proponit,] Requisiti sumus, si te volumus coniugali copula sociare. ad quod nostrum fuit responsum, quod id facere volumus, quod Deus ordinauit, & filio nostro placebit. Et hoc pro tanto, mi fili dulcissime, diximus, quoniam grandi mysterio, Michaële mediante Archangelo, a Deo te impetrare meruimus: & ex tunc te dedicauimus Deo, [sed hortatur vt potius votū ipsorū impleat, quo diuinitus obtētus:] & B. Augustino. Ab eodem Michaële sumus edocti, qualiter in Religione ipsius B. Augustini, nobis simul cum Archangelo Michaële apparentis, Deo tu debeas militare. Nunc ergo, mi fili dulcissime, elige de duobus vnum quod placet. Te certe violentare recusamus, consulere autem cogitamus. Deum tibi, fili, prȩponimus. Nostrum fuit fundere vota, tuum est implere promissa. Audi, fili, & solue vota parentum tuorum, vt addatur gratia capiti tuo.
[11] Auditis his verbis, deuotissimus Angelus Deum glorificauit, & osculatus est pedes suorum parentum, [Angelus id ratū habet,] hilarique vultu locutus est ad eos blando sermone & animo gaudente: Sciat reuerentia vestra & paternitas honoranda, quoniam sicut qui inuenit magnum thesaurum, & sicut qui tenet quod diu concupiuit, sic & ego lætatus sum in his quæ mihi narrastis. Clareat ergo vobis & scitote cor meum, quoniam ex quo discretionis fines attigi, penitus decreui vacare diuinis, insudare scientiis, & Deo placere toto conatu. Ergo vos totis affectibus precor & oro suppliciter, si gratiam inueni in oculis vestris, in his mihi consulite, ad hoc me animate, meam arguite pigritiam, & pusillanimitatem repellite; ac de cetero coniugium mihi non nominetur. In hoc autem me grauiter Deum offendisse conspicio, quoniam a primis meis tenellis annis tale mihi oraculum non reserastis. O me miserum! [dolēs quod non prius sciuerit:] quale & quam longum tempus amisi! Ah Deus! quomodo restaurabo deperditum? O quam infelix sum tantis bonis priuatus! O quam crudeles parentes fuistis, me priuantes tam optima parte! Ah Deus, si merear tantæ Religionis gremio effici dignus! O si prosperum faciat Deus iter meum, & in tanto consortio merear aggregari! Non aliam cupio vxorem, nec aliud eorum quæ sunt in mundo quæro: transit enim mundus & concupiscentia eius.
[12] Quibus auditis, pariter parentes eius glorificauerunt Deum & Michaëlem Archangelum, Doctorique Augustino immensas referunt gratias & laudes. [patre mortuo.] Et osculans filium Adeliptus, vinculis carnis exutus, gaudens migrauit ad Christum, qui semper misereatur nobis. Post mortem denique Adelipti sui patris, remansit Angelus cum sua matre & fratribus suis & sororibus per integrum annum, ad matris curandam substantiam, vt cum eo consiliaretur de suorum filiorum statu iam adultorum, [per annum adest matri:] ipsamque & domum totam gubernaret.
[13] Post quem temporis circulum, ne Deo fauente diutius sui desiderij fraudaretur effectu, [dein par at votum exequi:] dicebat matri: Dimitte me, dulcissima mater, ne in via hac per quam ambulo, superabscōdat inimicus laqueum mihi. Tempus est enim vt vadam ad eum qui me concessit tibi, & congreger indignus ad populum alterum, & in Dei famulatu altissimi. En me Deus expectat, Archangelus Michaë vocat, Pater Augustinus inuitat. Non est æquum vltra dissimulare: impium esset vltra tardare, nequissimum me ipsum retrahere. Vadam ergo & videbo visionem tam grandem. Siue enim comedam, siue bibam, siue dormiam, semper meis auribus insonat tuba terribilis vocis mecum loquentis: Surge qui dormis; exurge a mortuis: & illuminabit te Christus. Surgam ergo & vadam ad Patrem meum Augustinum, & dicam: Pater, peccaui in cælum & coram te: tam longam moram contraxi. Te quæso, miserere mei, quoniam pius es & misericors. Perficiam & complebo, quod præcepisti oraculo tam mirando.
[14] Et conuocans sorores, vterinos fratres, atque sui generis cunctos, in hæc Angelica voce verba prorupit: En, fratres, vobis secretum aperiam cordis mei. Decreui & decerno a vobis corpore separari, iturus quo me dirigit Deus, cui dispono seruire. Vos de me omnem sollicitudinem deponatis: intantum solum mei mementote, vt pro me semper preces fundatis. Est enim & erit continue vobiscum Deus: [aperit id fratribus, sororibus, amicis,] ipsum semper timete & diligite Dominum, Matrem communem, vt conuenit, honorate: alterurum diligite, pacem & dilectionem cum omnibus habete, caritatis operibus insistite, & cunctis diuinis operibus vacate.
[15] Tunc irruens in eum Spiritus Domini sanctus, Valete, [iisq; & matri valedicit:] dicens omnibus, maternis pedibus osculatis, signaculo sanctæ Crucis munitus, discessit a cunctis. Orans autem in sui pectoris claustro, dicebat: Vias tuas, Domine, demonstra mihi, & semitas tuas edoce me: dirige me Domine in veritate tua, & doce me iustificationes tuas, quoniam in te Domine speraui. Tu enim, Domine, abstraxisti me de ventre, & ab vberibus matris meæ in te proiectus sum. Da ergo lucernam pedibus meis, & lumen semitis meis, ne dominetur mei omnis iniustitia.
CAPVT IV
Religiosæ vitæ tirocinium. Studia Theologica.
[16] Ipse autem Domini Spiritus eum direxit, & duxit ad terram, a Vasti Aymonis vocatam; vbi b locus Fratrum Eremitarum S. Augustini constitutus dignoscitur, [it Vastum Aymonis, ad monasteriū Augustinianū,] cultui Diuino aptus; in quo copia Fratrum ipsorum erat, moribus, scientia, miraque sanctitate fulgentium. Cuius cum loci claustrum, ipsius ducatu Spiritus, intrauit; diuino instigante Spiritu, ipsius loci Prior occurrit primus. Quem cum Prior, post mutuam salutationem, vt moris Religionis talis est & deuotorum fidelium, interrogaret, Vnde esset, qua illuc ex caussa venisset, & quo nomine vocaretur; columbina simplicitate & Angelica voce, profunda cum reuerentia, vt doctus fuerat; Angelus ego, inquit, de Furciis sum origine: huc a Deo misus sum, [petit admitti:] licet indignus, vt vestra merear caritate in huius sanctæ Religionis habitu Deo & B. Augustino digne deseruire. Iuraui enim & statui tanti Patris custodire mandata, & ab eius non declinare institutis. Hoc itaque est quod quæro, hoc est quod totis visceribus concupisco. Obsecro, Domine, exaudi preces serui tui, & precibus meis annue: quæso, nec me precantem despicias: & fac ne redeam inanis, sed contentus & consolatus.
[17] Cum autem ipse Prior audiret, confortans eum in Dei & B. Augustini amore; conuocato conuentu, locutus est super deuotionem huius adolescentis tam miram. Quibus omnibus auditis, vere mirantibus Fratribus cunctis atque gaudentibus, in Fratrem tunc est receptus, [admittitur:] traditus est denique nouitiorum & Fratrum magistro, moribus, psalmodia & doctrina ornato, Ecclesiasticum officium more Religionis docendus. In ipso autem suæ Religionis introitu probationis tempus renuere voluit, [postulat statim profiteri,] ac tunc profiteri. Tanto vigebat diuino feruore, & hoc instanter petebat. Cuius in hac parte desiderio non annuit Prior ac dictus Conuentus, vtpote iuri ex eorum sanctorum Patrum institutionibus repugnanti, [quod ei negatur:] ac vt in illa vita & moribus informaretur, & postea vbi comperissent eius mores respondentes verbis, vberius atque deuotius ipsum susciperent iam professum. In ipso itaque nouitiatus tempore ad tantam peruenit complacentiam diuinam, vt cunctos ibi Fratres existentes excederet, [expleto ti rocinio profitetur:] & inter professos iam numerari posset. Completo autem probationis termino, anno videlicet & die, auidissime a Priore & a Conuentu in professum Fratrem, ipso de hoc plurimum gaudente, est susceptus.
[18] In ipso vero post factam professionem peramplius suam misericordiam Deus mirificauit, vt iam inter homines, vt alter Daniel, vir desideriorum, appareret; micansque, vt alter Baptista, Angelus terrenus & homo videretur cælestis. Semper enim aut orationi aut lectioni vacans, cellam & scholas sectabatur, [sedulo studius & pietati vacat,] quas non deserebat, nisi cum horis statutis ecclesiam visitabat, vel cibum sumere expediebat. Quo ad tantum scientiarum lumen peruenit, vt infra quadriennium a suo Religionis ingressu, temporis spatium, omnium septem artium liberalium ac philosophiæ fines penetraret, ac scientias possideret perfecte, ac sacræ existeret non expers Theologiæ. Cunctis autem miseris erat benignus, sibi solum austerus, macerabat se ieiuniis, [omni virtute clarus:] castigabat vigiliis & domabat disciplinis. Creuit ergo eius fama scientiarum intantum, vt gaudio repleretur patria, & exultaret suæ Religionis prouincia: quæ gaudere poterat, & non immerito debebat, cum firmaretur Angeli sanctitate, & eius prius polleret scientiȩ claritate.
[19] Post hæc ad Parisiense studium mittitur anno suæ ætatis XXV. Tunc enim temporis magistratus honore fungebatur F. Ægidius Romanus Doctor luculentissimus, cui complacuerant scientia, [mittitur Parisios:] vita & mores Angelici Fratris; qui sibi mox eum recepit in socium, & in suum pariter hospitium: erat enim locus ipsius ordinis in ipsa Parisiensi ciuitate nimis distans a contrata seu parte ciuitatis vbi studium regebatur; qua de re cuncti tunc temporis pro studio accedentes, per conducta hospitia propriis in omnibus sumptibus permanebant. [cohabitat Ægidio Romano per 5 annos.] Permansit Parisiis ipse B. Angelus per integrum quinquennium notabiliteadiutus in studiis sumptibus & scientia ab eodem Doctore præ cunctis edoctus pariter & amatus. Valde etiam ipsum gerebat in corde, ac conabatur idem Doctor ad fructum plenæ notitiæ omnis scientiæ ipsum perducere, videns eumdem plenum Dei timore, & tota mentis acie studij cultum diligere. [& egregie proficit.] Extitit denique continue Doctoris eiusdem in scholis omnibus scholasticorum cunctorum actuum egregius, vt moris est studij, recollector & fidelissimus.
[Annotata]
a De hoc loco dictum supra. Nominis etymon a Teutonico Gast, deducit Camillus Peregrinius historiæ Principum Longobard. lib. 2 par. 1 pag. 87. Id verō hospitem, aut peregrinum, siue externum, [Gastum;] significat. Vnde Gastaldus, siue Castaldus, qui præturam peregrinam administrat, siue qui externis, & non domesticis Principis, ius dicit. [Gastaldus.] De qua voce agit Gerardus Ioannes Vossius de vitiis sermonis lib. 2 cap. 8 pag. 211. Atque ita Gastum Aimonis, erit quasi dicas prætorium Aimonis. At Godefridus VVendelinus in Glossario Salico vocum Atuaticarum vult Gasti vocabulum idem esse quod Dominum aut toparcham; probatq; ex titulo legis Salicæ.
b Hic est Conuentus Vastinus prouinciæ Aprutinæ apud Crasenium.
CAPVT V
Officia in Religione administrata. Recusatus Episcopatus.
[20] Completo vero integro lustro, Doctor præclarus Ægidius cernens ipsum nedum Lectoris officio & honore dignissimum, [fit Licentiatus:] verum & magisterij culmine mereretur dotari; congregatis cunctis, seruata studij forma, cum ipsius examinatione, solenne ad Lectoris officium licentiauit eumdem. Post itaque Lectoriæ onus susceptum, [redit in patriam,] versus regnum & suam prouinciam suos gressus direxit: &, vt præditus bonitate, & Dei timore repletus, omnique mansuetudine & deuotione munitus, sicut in eundo, sic Parisiis remeando, [& pedibus iter facit:] pedester semper fuit.
[21] Cum vero venisset, vt comperit Priorem Generalem eiusdem Ordinis sanctæ memoriæ B. Clementem esse a Neapoli, ex maxima deuotione illico ad ipsum accessit: a quo est paterne susceptus, & peramplius cum ipsius visitationis vitæ & famæ esset conscius. [Neapoli B. Clementem Generalem salutat:] Eodem autem tempore Neapolitanum studium magistro & Theologiæ Professore carebat, eratque studentium numero & virtute repletum. Importune igitur singulis diebus exposcebant, ne tempus illud ad scientias & virtutes capessendas amitterent. & vt vere cultor studij & scientiarum auide ab eodem Generale Priore opportune prouideri iisdem de Doctore petebat. Aliquibus transactis diebus, beatus ipse Prior Generalis Clemens, [ab eo Professor Theologiæ constituitur:] expertus vera esse, quæ in Angelo dudum Parisiis viderat, & quæ de eius fama didicerat tunc oculate conspiciens, eum in principali loco Magistri Theologiæ Lectorem Neapolitani Conuentus & studij instituit & præfecit, conferens ipsi omnem dignitatem, immunitatem ac auctoritatem, quibus insigniri consueuerunt in Theologia professi Doctores.
[22] Gaudent ex hoc cuncti & lætantur Neapolitani conciues, exultant studentes, congratulantur denique vniuersi Scholarum Rectores, [magno omnium gaudio:] omnes pari voce dicentes: Euge, euge, en Deus visitauit plebem suā, quia Propheta magnus surrexit in nobis, qui dignus est accipere librum & soluere signacula eius. Ipse autem profunda fluuiorum scrutatus est, & abscondita produxit in lucem: lux autem nedum studij Neapolitani arentia corda, verum & totius Apuliæ regnum, ac totius Italiæ omnium mentes, patula suauitate, luciferaque immensitate suæ scientiæ fœcundauit. Nec mirum, quia ipse Angelus ille dicitur, de quo in figura locutus est Ioannes in Apocalypsi, qui habebat potestatem magnam, & terra illuminata est gloria eius. [Apoc. 18. 1] Est & ille Angelus, de quo b sequitur, qui descendit de cælo amictus nube, & Iris in capite eius; facies eius erat vt sol, pedes eius tamquam columna ignis, & habebat in manu sua libellum apertum, & Euangelium æternum, vt euangelizaret sedentibus super terram. [Apoc. 10. 1, & c. 14. 6.]
[23] Crescebat autem & multiplicatum est sub eius doctrina studium, [promouet studia:] & studentium numerus replebatur: vnusquisque scientiæ fructu ac lumine illustratus, feruentius accendebatur auiditate scientiæ. Nec immerito; quia ipse est ille fluuius, vt eius Pater prædixerat Augustinus, in quo & elephas natat, & agnus prædicat, ac decus illius vitæ sanctissimæ partes cunctas replet Italiȩ. Quapropter deuotissime rogatur a deuoto Neapolitano Clero, populo, simulque toto eius studio, vt scribere dignaretur super Euangelium Matthæi, [rogatu Neapolitanorum,] asserentibus eis, quod licet Euangelium ipsum multifarie & sufficienter sit expositum, ex speciali tamen deuotione, quam ad eius gerebant doctrinam, cupiebant ex eodem Euangelio, stylo tanti Patris pabulo saginari, Quorum deuotioni & desiderio iustisque precibus quod poscebatur decreuit implere. Cœpit ergo & aggressus est opus tam altum, & Diuino fultus auxilio, [scribit in Euangeliū s. Matthæis] ad finem perduxit.
[24] Tertio vero anno sui doctoralis regiminis, comperta eius ab vnoquoque Fratre suæ Religionis, eius sanctitate, zelo iustitiæ, animi mansuetudine, caritatis feruore, & omnis virtutis vigore, perfectionis, Christianæque religionis professionis nitore eumdem esse fultum, [fit Prouincialis:] pari voto omnes in Priorem Prouincialem Regni prouinciæ ipsum eligunt & exposcunt in eorum prouinciali Capitulo, vbi interfuit dictus Prior c Generalis, Frater, imo Sanctus, Clemens: cuius præcepto licet inuitus prouincialatus onus suscepit; remanente eidem, sicut prius, studij sæpedicti doctorali cura & regimine.
[25] Eius autem vitæ cælicæ fama simul & scientia regnum impleuit Apuliæ: [recusat episcopatum:] tantoque munere ditatus ad præsulatus apicem eligitur, & duplicem d Acerrarum & Melfiæ Ecclesiam, quas refugit omnimode. Tandem vitæ numerum complens, diem clausit Neapoli vltimum, in conuentu sui Patris Augustini, anno salutis MCCCXXVII, VI die Februarij: [moritur an. 1327, 6 Febr.] cuius postea sacrum sepulchrum multa languentium corpora ad sanitatem restituit pristinam.
[Annotata]
a Id contigisse oportet an. 1274 vel 1275 priusquam Generalatum poneret B. Clemens; si enim 81 annos vixit B. Angelus, & 1327 decessit, sequitur an. 1246 vel potius 1245 natum esse, 1270, ætatis suæ 25, profectum Parisios, post quinquennium venisse Neapolim.
b Non sequitur, sed præcedit. vt patet ex locis indicatis.
c Si vera est relata potius quam asserta ante chronologia, debet priuatus interfuisse huic Capitulo B. Clemens. Viderint qui Annales Ordinis contexuere: quamquam Ferrarius quod scribit 81 annos vixisse, non probat. Quid si solum 71? Tum vero hæc in tempus secundi generalatus cadent. Sed quomodo verum erit quod nu. 21 dicitur, expertum vera esse quæ in Angelo dudum Parisiis viderat? Nisi quis dicat eum abdicato magistratu, Parisios adiuisse, ibiq; Angelum vidisse.
d Seorsim ad singulas electus videtur; neque enim aut caussa apparet aut modus, quo Acerrana ad Clanim amnem, haud Neapoli procul, sita Ecclesia, cum Melphiensi vltra Ausidum in Basilicata, siue Lucania, coniuncta fuerit. Neque Ferdinandus Vghellus, cum de Melphiensibus Episcopis agit, huius coniunctionis meminit: qui tamen aliam Ecclesiam cum Melphiensi in perpetuum vnitam a Clemente VII scribit, Rapollæ videlicet, vix mille passus, vt ait, a Melphia distantem.
DE B. FRANCISCA TERTII ORD. S. FRANCISCI EVGVBII IN VMBRIA.
AN. ⅭⅠƆCCCLX;
[Commentarius]
Francisca, tertii Ord. S. Francisci, Eugubii (B.)
I. B.
[1] Evgubij episcopali Vmbriæ vrbe, in veneratione est B. Francisca, siue Francischina, e tertio Ordine S. Francisci: quamquam secundo Ordini eam Petrus Rodulphius adscribit, [B. Franciscæ, siue Frāchischinæ,] lib. 1 historiar. Seraph. Relig. fol. 139 vbi hoc eam elogio ornat: B. Francischina de Eugubio, miraculis clara, iacet in vrbe Eugubij, in ecclesia. S. Francisci: cuius ossa asseruantur in capsa lignea. Quidam peregrini Hungari experti sunt sanctitatem sponsæ Christi: deinde Eugubini cœperunt eam habere in veneratione. Eadem, sed amplificata aliquantum, non minus re quam verbis, resitat Wadingus Annal. Minorum to. 2 ad an. MCCLV. Moritur Eugubij hoc anno, inquit, B. Francischina ibidem nata, mira abstinentia & miraculis perquam celebris. Asseruantur reuerenter eius ossa in capsa lignea ad ædem S. Francisci, cuius tertium institutum suscepit. [e tertio ordine S. Francisci.] Inculta & neglecta per aliquot delituit annos; donec Hungari quidam peregrini, patenti miraculo eius virtutem experti, dignis laudibus mirificam celebrarunt. Hinc Eugubini eam in pretio habere cœperunt. Idem to. 4 ad an. MCCCLX nu. 3 B. Franciscam indigetat.
[2] Marcus Vlyßipponensis Chronic. Ord. Minor. 2 parte cap. 54 eadem habet, sed, vt supra Rodulphius, S. Claræ institutum amplexam ait, & ossa sub altari asseruari, claui obserata, vt ostendi petentibus queant: [reliquiæ in altari, & imago cum anathematis.] imaginem eius in eodem pictam altari, votiuis circum anathematis e cera ornatam, quæ appensa in argumentum publicæ pietatis ac miraculorum. Neque ob vetustatem aliud de ea compertum. Horatius Diola Marci Italicus interpres, & Gallicus Ioannes Blanconus, non sola e cera, sed ex argento quoque & alia materia posita anathemata scribunt, testantia restitutā multis, eius patrocinio, sanitatē.
[3] Certior nobis illius sanctitatis, publicis argumentis decoratæ, testis est Ludouicus Iacobillus Fulginas in Vitis SS. Vmbriæ, vbi ista, cum iis quæ relata sunt congruentia, scribit: B. Francisca, vulgo Francischina appellata, assumpto tertij Ordinis S. Francisci habitu, magna sanctimoniæ opinione vixit, orationi, pœnitentiæ, mortificationi dedit Coætanea fuit B. Delphinæ sponsæ S. Eleazari, [virtutes,] ac BB. Luciæ Venetæ, & Ioannæ de S. Maria a Balneo, quæ & ipsæ Tertiariæ fuerunt. Decesit e vita Eugubij in patria sua, VI Februarij, anno MCCCLX. Corpus in lignea theca, pie efformata, reuerenter collocatum est intra altare, in ecclesia S. Francisci, in eodemque altari picta eius imago, anathematis circum appensis. Multa autem Deus, [miracula,] meritis dilectæ huius suæ sponsæ, miracula fecit: ac comprimis Hungaris quibusdam, qui illius corpus visitatum aduenerant, benigne succurrit. Quare illud Eugubini in maiori deinceps habuere veneratione.
[4] Citat deinde Iacobillus Rodulphium & Arturum. Et illius quident verba retulimus; [natalis,] hic autem bis eam Martyrologio suo Franciscano inscripsit; VIII Id. Februarij, & IV Nonas Martij; primo die his verbis: Eugubij B. Franciscæ Eugubinæ Tertiariæ, quæ sanctitatis fama vbique refulsit. altero vero: Eugubij in Vmbria B. Francischinæ Virginis, cuius sanctitatem miraculorum gloria exornat. Verum ex Annotationibus vtrobique additis satis liquet, vnam eamdemq; esse. Hinc error forsan offusus scriptori, quod nunc Francisca dicatur, nunc diminutiuo nomine Francischina: eademq; ab aliis Tertio Ordini, ab aliis secundo tribuatur. Ipse Wadingus cum to. 2 scripsisset, eam anno MCCLV obiisse; to. 4 ait non potuisse se certum, quo vixerit, tempus inuenire. Marcus Vlysipponensis Chronicor. par. 2 lib. 9 cap. 23 scribit floruisse circa annum MCCCLIX, [ætas.] quo B. Delphinam ait deceßisse.
TRANSLATIO RELIQVIARVM SS. MARTYRVM, THEODORI, TROSIMI, EVELLII, TARCITII, FELICIS, CANDIDI, THEOPHILI, FOSSANI IN DITIONE PEDEMONTANA.
AN. MDCXLI.
[Commentarius]
Theodorus (S.), Martyris Translatio, Fossani in ditione Pedemontana
Trosimus (S.), Martyris Translatio, Fossani in ditione Pedemontana
Euellius (S.), Martyris Translatio, Fossani in ditione Pedemontana
Tarcitius (S.), Martyris Translatio, Fossani in ditione Pedemontana
Felix (S.), Martyris Translatio, Fossani in ditione Pedemontana
Candidus (S.), Martyris Translatio, Fossani in ditione Pedemontana
Theophilus (S.), Martyris Translatio, Fossani in ditione Pedemontana
I. B.
[1] Fossanum prouinciæ Pedemontanæ oppidum est, ante circiter CCCC annos conditum, ad Sturam flumen, nostra memoria titulo Ciuitatis, Episcopaliq; solio a Clemente VIII Pontifice Maximo, rogante Carolo Emmanuele Sabaudiæ Duce, [Fossanum Roma missæ an. 1638,] ornatum. Cathedralis basilica illustribus Diuorum reliquiis S. Iuuenalis Narniensis Episcopi, Martyrumq; Thebæorum Aluerij & Sebastiani aliorumq; locuples est. Aliæ quoque illic religiosæ ædes simili decore præsidioq; nuper celebres factæ. Tres ab Ioanne Nigro illius Diœcesis Vicario Generali editi Italice libri sunt de origine eius vrbis ac Præsidibus Diuis, & ciuibus sanctimonia claris. Atque secundi quidem libri capite item secundo, allatas illuc nonnullas reliquias scribit, quas e sanctis locis vrbis Romæ eductas, anno MDCXXXVIII, XXVIII Februarij obtinuerat Clemens Ascanius Sandrius Trottus, tabulisq; legitimis & quo par erat apparatu communitas; patruo suo Federico Sandrio Trotto Fossanensi Episcopo donarat. Hit auide amplexus, quod ad suæ vrbis ornamentum populiq; salutem spectare sentiebat, tribus illas Ecclesiis contulit, [variis Ecclesiis donatæ 6 Febr. 1641,] S. Mariæ Angelorum, congregationis Somascæ, & S. Catharinæ Virginum sanctimonialium: ad quas ecclesias an. MDCXLI, die VI Februarij (qui dies anniuersarius erat aditi ab Federico anno MDCXXVIII Episcopatus) insigni pompa ac religione plausuque populi transferendas solenniter curauit.
[2] Erant autem horum Martyrum illæ reliquiæ: S. Theodori capitis siue cranij dimidium, [hæ reliquiæ,] corporisq; pars magna. S. Trosimi tibiæ os crassum. Tibiæ item S. Euellij os integrum, & simile alterum S. Tarcitij. Et hæc Patribus Somascis donata. Sanctimonialibus autem cœnobij S. Catharinæ, os brachij S. Felicis. Ecclesiæ autem suæ Cathedrali reseruauit pius Antistes dimidium cranij S. Theophili, atque os crassum tibiæ S. Candidi.
[3] [SS. Theodori,] Qui porro hi fuerint Sancti, non est nobis exploratum. Theodori Martyres variis locis plurimi fuere: Romæ etiam nonnulli, vt qui XVII Martij inscriptus Martyrologio cum Alexandro; qui XXIX Iulij cum Lucilla; qui XV Decembris cum Irenæo. Horum alicuius sint memoratæ exuuiæ, an cuiuspiam alterius, ignoramus. [Trosimi. Euelliu] Trosimum alium nullum nouimus. Trophimi alibi plures, non Romæ. Euellius Romanus Senator S. Torpetis constantia impulsus, Christo nomen dedit, ac Romæ adeptus est coronam martyrij. Pisis asseruari corpus tradit Ferrarius, agique illius anniuersariam solennitatem XI Maij, licet in Actis S. Torpetis, quæ XVII Maij dabimus, V Kalendas Maij, siue XXVII Aprilis, agonem consummasse dicatur. S. Tarcitius (ita expresso nomine) nullus: [Tarcitii,] sed illustris est S. Tharsitius, qui Martyrologiis inscriptus XV Augusti. Sepultus is fuit in cœmeterio S. Callisti: reliquiæ, vt auctor est Octauius Pancirollus in Thesauris absconditis almæ Vrbis, [ædi Somascorum:] quædam in basilica S. Petri Vaticana, aliæ in S. Siluestri ad Campum Martium, siue in 5 Ecclesia regionis 4.
[4] SS. Felices plurimi, nec fas diuinare, cuiusnam potißimum fuerit sacrum illud os, [S. Felicis, cœnobio S. Catharinæ:] quod ædi S. Catharinæ Fossanensi donatum. S. Candidum supra II Februarij in Martyrologiis memoratum: at III Februarij eiusdem S. Candidi, alteriusue potius, ab Vrbano VIII Pont. Max. donatum Ducis Bracciani vxori, [SS. Cādidi & Theophili Cathedrali.] ab hac Æmilio de Feis Equiti Volaterrano retulimus pag. 330, conditumq; corpus in S. Augustini æde, ac capella propria familiæ Feorum: caput ad Cathedralem delatum, inq; argentea theca positum. Ab huius Candidi corpore auulsum os illud, quod Clementi Ascanio donatum, suspicari quis poßit: ego potius alterius cuiuspiam esse existimo. S. Theophilus Cæsareæ palmam post S. Dorotheam adeptus, hoc ipso die colitur: alij tamen alibi eo nomine insigniti Martyres.
[5] [Eorum SS. anniuersaria memoria.] Horum porro Martyrum an hoc die in tribus illis Ecclesiis memoria recolatur; an seorsim singulorum diuersis diebus, nos præterit. Id solum comperimus, quod est ab Ioanne Nigro litteris traditum, hoc die, anniuersario inaugurationis Federici Episcopi, earum omnium reliquiarum splendido apparatu factam translationem.
Wir werden Fehler deshalb nicht korrigieren.
Wir verantworten nur die Veröffentlichung.
Heiligenlexikon
als USB-Stick oder als DVD
Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon
Artikel kommentieren / Fehler melden
Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 6. Februar
Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 6. Februar
Fragen? - unsere FAQs antworten!
Impressum - Datenschutzerklärung
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.