6. März

VI MARTII.

SANCTI QVI PRIDIE NONAS MARTII COLVNTVR.

Sanctus Marcianus Martyr, Episcopus Dertonensis in Liguria.
S. Victor, Martyr Nicomediæ & Apamiæ in Bithynia.
S. Victorinus, Martyr Nicomediæ & Apamiæ in Bithynia.
S. Claudianus, siue Claudius, Martyr Nicomediæ & Apamiæ in Bithynia.
S. Bassa vxor, Martyr Nicomediæ & Apamiæ in Bithynia.
S. Papias, Martyr Nicopoli.
S. Alexander, Martyr Nicopoli.
S. Claudianus, Martyr Nicopoli.
S. Carisius, Martyr Nicopoli.
S. Claudianus II, Martyr Nicopoli.
S. Mercurius, Martyr Nicopoli.
S. Iocundus, Martyr Nicopoli.
S. Saturninus, siue Saturnus, Martyr Nicomediæ in Bithynia.
S. Cassius, siue Carsus, Martyr Nicomediæ in Bithynia.
S. Victor, Martyr Nicomediæ in Bithynia.
S. Papias, Martyr Nicomediæ in Bithynia.
S. Nicephorus, Martyr Nicomediæ in Bithynia.
S. Filagonia, Martyr in Italia.
S. Victorinus, Martyr in Italia.
S. Lanulus, siue Hianulus, Martyr in Italia.
S. Siluanus, Martyr in Italia.
S. Permia, Martyr in Italia.
S. Plamfagonus, Martyr in Italia.
S. Petronius, Martyr in Italia.
S. Diodorus, Martyr in Italia.
S. Nicorus, Martyr in Italia.
S. Charistus, Martyr in Italia.
S. Donatus, Martyr in Italia.
S. Vibianus, Martyr in Italia.
S. Euphrosynus Martyr.
S. Quiriacus Presbyter Augustæ Treuirorum.
S. Basilius Episcopus Bononiensis in Italia.
S. Iulianus Medicus, Martyr, in Oriente.
S. Eubulus, Martyr, in Oriente.
S. Arcadius Cyprius eorum Magister, in Oriente.
S. Euagrius Confessor, Episcopus Constantinopolitanus.
S. Claudianus Confessor, frater S. Vigilij Episcopi Tridentini.
S. Victor Diaconus Placentiæ ad Padum in Italia.
S. Seznius Abbas in Britānia Armorica.
S. Fridolinus Abbas Seckingæ in Germania.
S. Kineburga, filia Pendæ Regis Mericorum, Virgo Petroburgi in Anglia.
S. Kineswitha, filia Pendæ Regis Mericorum, Virgo Petroburgi in Anglia.
S. Tibba, siue Tilba, earum consanguinea, Virgo Petroburgi in Anglia.
S. Baltherus Presbyter, in Scotia & Anglia.
S. Bilfridus aurifaber, in Scotia & Anglia.
S. Godegrandus, seu Chrodegangus, Episcopus Metensis.
S. Hesychius Thaumathurgus in Bithynia.
S. Theodorus Craterus Protospatarius, Martyr, Amorij captus, in Syria occisus.
S. Constantinus Drungarius, Martyr, Amorij captus, in Syria occisus.
S. Callistus Turmarcha, Martyr, Amorij captus, in Syria occisus.
S. Aëtius, Dux, Martyr, Amorij captus, in Syria occisus.
S. Melissenus, Dux, Martyr, Amorij captus, in Syria occisus.
S. Theophilus Patricius, Martyr, Amorij captus, in Syria occisus.
S. Bassoë, Martyr, Amorij captus, in Syria occisus.
Alij XXXV Proceres agminum, Martyres, Amorij capti, in Syria occisi.
S. Corpreus, seu Carbreus, Episcopus in Hibernia.
S. Cadroë Abbas Metis ad Mosellam.
B. Oldegarius Archiepiscopus Tarraconensis & Episcopus Barcinonensis in Hispania.
B. Sollicitus Ordinis Crucigerorum in Piceno.
S. Cyrillus III Generalis Ordinis B. Mariæ Virginis de monte Carmelo in Terra sancta.
B. Agnes de Bohemia Ordinis S. Claræ Pragæ.
B. Coletta Reformatrix Ordinis S. Claræ Gandaui in Belgio.

PRÆTERMISSI, ET IN ALIOS DIES REIECTI.

Sanctorum Volusiani & Hildolphi Episcoporum Treuirensium & Confessorum memoria adnotata est in Auctario MS. Carthusianorum Bruxellensium ad Hermannum Greuen. Forsan est aliqua reliquiarum susceptio. Fuit autem Volusianus non Treuirensis, sed Turonensis Episcopus; de quo egimus	XVIII Ianuarij.
de S. Hildulpho Treuirensi agemus	XI Iulij.
S. Victor Martyr Mosomi in Gallia Belgica memoratur in MS. Florario, & Hermanni Greuen additionibus ad Vsuardum. Vitam eius dedimus	IX Febr.
S. Iulianæ Virginis & Martyris aliqua reliquiarū Translatio recolitur hoc die Santillanæ in Asturibus, vti diximus ad eius Vitam	XVI Februarij.
S. Conon Martyr in Cypro, in Martyrologio Romano refertur ex Græcis, qui eum colunt	V Martij.
S. Tyrannus Episcopus Antiochenus memoratur in MS. Florario Sanctorum. Theodoricus Pauli Gorcomiensis in MS. Chronico vniuersali de Patriarchis Antiochiæ, scribit eum sub Maximino martyrio diro affectum claruisse miraculis, & coli VI die Martij. Agit de eo Eusebius lib. 7 Historiæ Eccl. cap. 32, & in Chronico, nulla facta mentione martyrij: neque omisisset si tam diuersa tormenta, atque Theodoricus narrat, sustinuisset: imo etiam aliis fastis sacris iam pridem inscriptus fuisset.
Filiæ Lenini de Cella Filiarum Lenini, Muadanus seu Modanus Ep. de Carnfurbaidhe, Molmanus de Druim-ratha, Moldubius filius Berrani, Odranus, in Martyrologijs Hibernicis Tamlactensi ac Mariani Gormani enumerantur: an vt sancti? nihil de iis Colganus hoc die: Muadanum ad 4 Febr. Sanctum & Abbatem de kill-mudain facit, quod ad Vitam S. Columbæ per Odonellum l. 2 cap. 6. de eo agens, sub dubio reliquerat: & merito, quia nihil est istic quod vel sanctitatem sapiat; vel eumdem, qui hic Episcopus dicitur, etiam Abbatem fuisse persuadeat.
Odo primus Abbas cœnobij Aquæ-curtensis B. Mariæ, Canonicorum Regularium in confinibus Franciæ, cum titulo Beati refertur ab Arnoldo Raißio in Auctario ad Natales Sanctorum Belgij, additque ob bellorum incuriam nihil de vita & eximiis eius virtutibus haberi, a nonnullis tamen Beatum nuncupari; sed hos auctores non indicat.
Kunegunda, vulgo Cunissa, Conrado Comite Oeningensi ad lacum Acronianum, nepote Othonis Magni Imperatoris ex filia Richalita, oriunda; a morte mariti, Friderici II Andecensis Comitis, facta secunda fundatrix Diessensis cœnobij ad S. Stephanum, II Nonas Martij anno MXX cum magna opinione sanctitatis obiit: vti videri potest in Bauæria Pia Matthæi Raderi pag. 28, qui etiam Beatam appellat, & plura de eius virtutibus enarrat.
Gradulfus, Abbas Fontanellensis, pie e vita decessit pridie Nonas Martij, anno 1047. vti legitur in Chronici Fontanellensis, a Dacherio tomo 3 Spicilegij editi, Appendice cap. 8. Eius memoria ad hunc diem annotatur in Kalendario seu magno Cartulario Fontanellensi. Arturus du Monstier in Neustria pia Sanctum compellat, quod ante ipsum fecerant Claudius Robertus & Sanmarthani in Gallia Christiana. Interim in nullo prorsus Martyrologio eius reperimus memoriam. Ipsi etiam Fontanellensi in cœnobio fuimus, ac vidimus illum aliosue viros sanctitate eximios circum ambitum chori depictos; & quærentibus nobis de veneratione responderunt, nullam habere præter nudam illam memoriam. Alias Vitam ex Chronico Fontanellensi libentißime subijceremus.
Pontius Episc. Claromontanus, pie defunctus an. 1189, vt talis nominatur a Saussayo: Chrysostomus Henriquez Beatum fecit, quem secutus est Bucelinus.
Godescalcus de Bolmunstein monachus in Valle S. Petri. Kalendarium Cisterciense Diuione excusum anno 1617. Alij sequente die.
Anna Virgo Ordinis Cisterciensis, Abbatissa in Sueuia, pie requieuit anno 1244 in monasterio Paindensi: vbi an venerationem Beatæ habeat, nobis non constat; vt tælem in suis Hagiologiis collocant Henriquez & Bucelinus, Lahierius item & Arturus in Gynæceo.
Ioannes Cuyper in Brabantia in vico Loo ab hæreticis trucidatus, Petrus de Assisio, Andreas de Tuderto Florentiæ, Petrus Ioannes Oliuus Narbonæ, Theodoricus de Osemburch, Ioannes Fassatius Capucinus Mediolani, Beati nominati ab Arturo a Monasterio in Frāciscano Martyrologio: quem consulat Lector.
Anna, Catharina, Leonora, Virgines beatæ ex Ordine S. Francisci in Hispania. Ita Lahierius in Menologio Virginum, nullo auctore citato, de quibus Arturus a Monasterio nihil hoc die.
S. Saturninus, S. Satyrus, S. Reuocatus, Martyres in nonnullis Martyrol. MSS. leguntur, sunt cum SS. Perpetua & Felicitate occisi	VII Martij.
S. Iulianus Episcopus Toletanus ab Vsuardo, & ceteris eum sequutis Martyrologis, hoc die refertur ex elogio per Felicem successorem scripto: sed apud hunc pridie Nonas Martij irrepsisse pro Postridie probabile facit constans vsus Ecclesiæ Toletanæ, quæ Sanctum hunc colit	VIII Mart.
S. Dometius inscriptus hoc die nonnullis Græcorum Menæis, aliis sequenti die: in excusis	VIII Martij.
S. Gaudentius M. hodie Fabriani in ecclesia S. Blasij ab Ordine Camaldulensi colitur propter maiorem partem corporis eo delatam: de quo & de aliis eodem similiter allatis SS. Sabina & Constantia, si monumenta a nobis petita mature submittantur, agemus	VIII aut XIV Martij.
Zachariæ Papæ memoria fit in 3 & 4 Kalendario Capuano apud Michaelem monachum. Colitur	XV Martij.
S. Cyrillus Hierosolymorum Episcopus memoratur in MS. Florario, & in Kalendario Sanctorum, qui in particularibus Ecclesiis Genuæ celebrantur, quasi ab Ordine Carmelitano coleretur: sed is alius est, etiam Cyrillus dictus, non tamen Episcopus Hierosolymitanus. De Episcopo cum Martyrologio Romano agemus	XVIII Martij.
Crucis & clauorum Christi inuentio celebratur in Menæis Græcorum, at nos cum Latinis	III Maij.
Maximus Martyr lapidibus obrutus memoriam hoc die habet in Græcorum Menæis: pleniorem	VII Maij.
Marcianus Episcopus Rauennatium martyrium hoc die passus dicitur a nonnullis apud Rubeum in Historia Rauennatum: qui asserit coli	XXII Maij.
S. Augustini, Ecclesiæ Doctoris, solennis hoc die commemoratio habetur in Officio Canonicorum Lateranensium. Colitur	XXVIII Augusti.
SS. Crispini & Crispiniani Martyrum Inuentio Suessione ex diuina reuelatione facta, memoratur in Martyrologio Gallicano Saussaij. De ea agendum erit ad illorum Vitam	XXV Octobris.
Riccardus Ordinis Minorum S. Francisci, in Calatigorono apud Siculos, multis post mortem miraculis claruit. Ita octauius Caietanus in Martyrologio Siculo. In Martyrologio Franciscano de eo agitur	VIII Dec.
S. Iudicael Rex Britanniæ Aremoricæ hodie memoratur a Bucelino: colitur autem in monasterio S. Maiani, teste Alberto le Grand,	XVI Decemb.

DE S. MARCIANO EPISCOPO ET MARTYRE, DERTONÆ IN LIGVRIA,

CIRCA AN. CXX.

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Marcianus Martyr, Episcopus Dertonensis in Liguria (S.)

[1] Dertona, vrbs antiqua Liguriæ, prope Iriam fluuium Episcopalis, sub Archiepiscopatu & Ducatu hodierno Mediolanensis Metropolis, ab hac & Genua fere æqualiter dißita, Patronum suum primarium veneratur S. Marcianum, primum suum Episcopum & Martyrem: quem antiquiora Martyrologia MSS. referunt ad diem VI Kalendas Aprilis; vtpote duo diuersa sacratißimi monasterij Casinensis, [Cultus sacer XXVII Martij] charactere Longobardico exarata; duo item Romana, alterum Vaticanum ecclesiæ S. Petri, alterum Ducis Altempsiani; quibus addi potest Treuirense ecclesiæ S. Martini, paucis vbique verbis, & fere appellatur Natalis S. Marciani Episcopi & Martyris. In MS. Vltraiectino ecclesiæ S. S. Mariæ, & quarto Kalendario Capuano, a Michaële monacho in huius vrbis Sanctuario edito, scribitur Martinianus. Accedunt Martyrologia excusa Maurolyci & Canisij, vti Hermanni Greuen & Molani in additionibus ad Vsuardum. Ferrarius etiam in Catalogo generali & alio de Sanctis Italiæ; qui asserit Natalem eius ab Ecclesia Dertonensi ad istum diem celebrari. Consentiunt Actæ S. Marciani & S. Secundi Martyris Astensis, de quibus mox agemus: in quibus passim dicitur, corpus S. Marciani a S. Secundo sub die VI Kalendas Aprilis sepultum.

[2] Interim alij referunt S. Marcianum ad VI diem Martij, quibus præiuit Petrus de Natalibus in Catalogo lib. 3 cap. 179, asserens eum a Sapricio capitalem sententiam accepisse, & Secundum corpus eius rapientem sepeliuisse secundo Nonas Martij. [& VI Martij] Secuti Maurolycus & Felicius his verbis: Apud Terdonam passio B. Marciani Episcopi sub Adriano Imperatore & Sapricio Præfecto. Aliquanto plura ex Petro de Natalibus descripserunt Hermannus Greuen, Canisius & VVitfordus. Galesinius ad XXVII Martij ista solum habuit: Terdonæ S. Marciani Episcopi de quo pridie Nonas. Et hoc die ita scribit: Terdonæ S. Marciani Episcopi & Martyris, qui Imperatore Cȩsare Traiano pro Christi gloria occisus coronatur. annotatq;, Dertonam primum Episcopum habuisse S. Marcianum anno Domini CXX, Euaristo Pontifice Maximo, Traiano Imperatore, Claro & Alexandro Consulibus. Regebat eo anno Ecclesiam Dei S. Euaristus: at Traiano IV Idus Augusti, anno CXVII in Cilicia vita functo, præerat Ælius Hadrianus Imperio Romano, sub quo Acta antiqua tradunt martyrio coronatum. At qui citantur Consules, in Fastis correctioribus non habentur. Verum quia persecutio a Traiano contra Christianos commota, ab Hadriano aliquamdiu continuata est, etiam SS. Faustinus & Iouita dicuntur, sæuiente Traiani persecutione vincti in Lectionibus Officij Ecclesiastici: cum tamen sub Hadriano comprehensi sint, & carceri inclusi: vt clarum est ex illorum Actis variis, quæ illustrauimus ad diem XV Februarij. Isto ergo modo Galesinius explicari potest, vti & Tabulæ hodierni Martyrologij Romani, [etiam in Martyrologio Romano.] in quibus ista ex Galesinio fere descripta leguntur. Terdonæ S. Marciani Episcopi & Martyris qui sub Traiano pro Christi gloria occisus coronatur.

[3] Nos in itinere nostro Romano Genua Mediolanum profecturi, Dertonæ fuimus, inde Papiam profecti, egimus cum Illustrißimo Domino Carolo Septala Episcopo Dertonensi, qui tunc ibi ex delegatione Apostolica pro caußa Beatificationis Bernardini de Feltro degebat, & pro sua humanitate & in Diuos Tutelares pietate, curauit postmodum excuti antiqua monumenta Dertonensia per eximium virum D. Ioannem Baptistam Chapuis, Canonicum Theologum Cathedralis Dertonæ, & ad nos præcipua documenta submitti. Ex his manifestum est S. Martiani diem natalem aliquando habitum & celebratum die XXVII Martij; at modo celebrari VI Martij, [& ex hodierno vsa Ecclesiæ Dertonēsis:] prout in Martyrologio Romano enuntiatur. In tabella Episcoporum sacræ Dertonensis Ecclesiæ, quæ habetur in fine Synodi Dertonensis anno MDCLIX habitæ, ista primo loco habentur.

[4] S. Martianus primus Dertonensis Ecclesiæ Episcopus, sanctimoniæ laude & martyrij corona apud omnem posteritatem claruit: a S. Barnaba ad veræ fidei lucem traductum eum fuisse atque a B. Syro, [Vitæ epitome ex Actis Synodi Dertonēsis:] primo Ticinensium Antistite in eadem confirmatum, haud leuis est coniectura. Sub Hadriano Imperatore & Sapricio Mediolanensis prouinciæ Præfecto, cum Dertonæ Christi Euangelium disseminaret, multosque discipulos ad se traheret; cum nec blanditiis nec minis ab optimi Præsulis officio remoueri posset, lamina ignita in pectore tentatur. Verum ab eo igne nihil læsus, tyranni crudelitatem increpare cœpit. Ad hæc excanduit Sapricius, & Martiano caput amputari iussit. Dum igitur e genu ad reportandum de tyranno triumphū se pugnæ accingebat, cælestem hanc vocem audiuit: Martiane, veni ad præparatam tibi beatitudinem. Igitur anno vigesimo supra centesimum, pridie Nonas Martij, coronam martyrij pretiosa morte suscepit. Funus duxit corpusque cum sanguine sepeliuit Secundus: qui non multo post pro Christi confessione martyrij palmam promeruit. Sedit in episcopatu circiter annos quadraginta quatuor. Eius corpus, quod diu latuit, inuenit non absque prodigio S. Innocentius, qui ei in Dertonensi Cathedra successit. Porro sanguis adhuc recens erat: corpus itidem integrum atque incorruptum aderat. Ecclesia S. Martiani nomine, Benedictinis monachis commendata, modo templum extat, in quo Diui Dominici alumni Sacra procurant. Singulis annis, recurrente eius obitus die, cum vniuerso Clero solennique pompa Episcopus supplicationem ad idem templum obit, defertque sacra pignora, quæ in ecclesia principe, magna cum reuerentia ac cultu asseruantur. Hæc ibi. Ex memoratis Sanctis coluntur Barnabas XI Iunij, Syrus IX Decembris, S. Secundus XXX Martij, Innocentius XVII Aprilis. Censetur hic XI Episcopus Dertonensis, & Ducentis & amplius post necem S. Martiani annis vixit. Ceterum vitæ iam per compendium relatæ probatio adfertur ex veteri MS. Antiphonario chori Cathedralis, in quo sequentes Antiphonæ referuntur, quas hic subiicimus.

[5] [alia ex MS. Antiphonario:] I. Dum ingrederetur Secundus ciuitatem Dertonensem cum Sapricio, occurrit ei B. Martianus, & dixit: Intra, Secunde, viam veritatis & accipies palmam fidei. II. Respondit Sapricius: Quis est iste homo, qui talia loquitur? Et videns eius fidem & constantiam posuit eum in custodia, & erat ibi benedicens Dominum. III. Altera die ductus est B. Marcianus ante Sapricium, & dixit ad eum: Quis est iste Deus, quem colis? Qui respondens, ait. Ego ab infantia Deum, qui in cælis est, adoro. IV. Stabat B. Marcianus illæsus in conspectu populi, & inspiciens in cælum, dicebat: Domine, libera animam meam a labiis iniquis & a lingua dolosa. V. Marcianus Episcopus dixit ad Sapricium: Ego sacrifico Deo meo hostiam laudis cum omnibus Sanctis, qui seruiunt ei. Ad Euangelium. Ductus est B. Marcianus extra ciuitatem, & hilari vultu Dominum deprecabatur, dicens: Tu, Domine, seruabis me & custodies animam meam ab inimicis meis. Et facta est vox de cælo, dicens: Veni, Marciane, ad præparatam tibi habitationem. Similia in Responsoriis contineri etiam indicatum est.

[6] Quotquot modo extant Acta paßionis S. Marciani siue apud Mombritium, [alia Acta Passionis & Inuentionis corporis.] siue Petrum de Natalibus aut alios, desumpta sunt ex Actis S. Secundi Martyris Astensis, quæ infra hoc mense damus: equibus quæ ad S. Marcianum spectant, iam fere relata sunt: vnde etiam omittimus quæ a Philippo Malabayla, Visitatore Generali Congregationis Bernardinorum reformatorum in Italia, submissa erant. Addimus solum Historiam inuentionis corporis eius ex veteri codice MS. cœnobij S. Marciani, editam a Ferdinando Vghello tomo 4 Italiæ sacræ in Dertonensibus Episcopis. Solennitas inuentionis inscripta est Ferrarij Catalogo generali ad XX Octobris, quo contigit.

[7] Bellum aliquod Dertonensibus indicit Tamaius Salazar, qui Martyrologium Hispanicum ad VI Martij ita auspicatur: Dertosæ in Ilercaonibus citerioris Hispaniæ S. Martianus Episcopus, [SS. Secundus & Marcianus Hispaniæ perperam adscripti.] qui in persecutione Traiani varie tortus, demum Martyris lauro inuictum spiritum ad cælos emisit. Sagittam vnicam extrahit Tamaius ex nuper excogitato Chronico, sub nomine Iuliani Petri Archipresbyteri Toletani, in quo num. 64 ista traduntur: Aste in Hispania Betica S. Secundus Christi Martyr. Eodem anno (CLVI ante indicato) Dertosæ in Ilercaonibus S. Martianus Episcopus ibi & Martyr. Dum opus hoc recudetur, etiam Mediolanum & Brixia in Hispania, saltem tortis nominibus collocari deberent, vbi SS. Faustinus & Iouita fratres (de quibus mox in Actis) martyres occubuerunt. De S. Secundo suo tempore agemus. At quomodo S. Marcianus anno Christi CLVI occisus in persecutione Traiani dicitur? Tandem arbitratur Tamaius Codicem Iuliani corrigendum ita esse: Eodem die, Dertonæ in Liguria S. Marcianus, Episcopus ibi (supra in Hispania dixerat) & Martyr colitur: quia in variarū Ecclesiarū Hispaniæ Breuiariis veneratio eius reperitur, lectione ex Petro de Natalibus desūpta. De martyrio S. Marciani Episcopi Dertonēsis, & aliquibus eius gestis S. Marciano Episcopo Rauennati attributis, supra inter Prætermissos actum, & latius agendum die XII Maij, quo is colitur.

HISTORIA INVENTIONIS
Ex MS. Dertonensi edita ab Vghello.

Marcianus Martyr, Episcopus Dertonensis in Liguria (S.)

BHL Number: 5263

[1] Veneranda & summa deuotione celebranda nobis est dies, in qua sancti Confessoris & Martyris Marciani corpus, Angelo reuelante, repertum est. Igitur tempore Adriani Imperatoris eum passum fuisse, corpus autem eius sub Constantino Magno Augusto, a B. Innocentio Confessore inuentum, narrat historia. Sed, sicut in Annalibus multorum Chronicorum reperitur, a tempore Adriani vsque ad Constantini tempora anni centum septuaginta duo reperiuntur, scilicet Imperij illius vsque ad initia istius. Præfatus itaque Confessor Innocentius, a Dertonensi vrbe Paganorum persecutionem fugiens, [S. Innocentius Episcopus Dertonensis,] Romam adiit, & primo Melchiadem Episcopum; dehinc cum S. Siluestro moratus est, donec Constantinus Cæsar, relicta idolorum cultura, Christianus effectus est. Itaque S. Siluestro suggerente, Dertonensem Ecclesiam a S. Constantino Cæsare adiregendum, & ab eodem Papa Episcopalem benedictionem suscepit; reuersusque Dertonam, [optat sepulcrum S. Marciani inuenire:] dum sancti Martyris Marciaui Acta & certamina legeret, crebro Dominum precibus exorabat, vt ei sepulcrum eius dignaretur ostendere.

[2] Sed dum quodam tempore B. Iacobus Presbyter vicem suam in ecclesia B. Mariæ Virginis obseruaret, per visum ei ab Angelo dictum est: Veni ostendam tibi Confessoris & Martyris Marciani sepulcrū. Duxitque eum extra portam ciuitatis, & ostendit ei locum, dicens: Vade & dic Innocentio Episcopo: Ecce locus, vbi positum est corpus Marciani Episcopi. Excitatus autem sanctus Sacerdos a somno, [reuelatione facta Presbytero,] confestim iuit ad S. Innocentium, vt cuncta, quæ viderat in somnis, intimaret. Dehinc peracto matutinali Officio, B. Innocentius ea, quæ a venerabili Presbytero dicta fuerant, Sacerdotibus, cunctoque Clero nuntiauit & populo. Conuenientesque in vnum psallentes venerunt ad locum, quem Angelus Sacerdoti ostenderat. Et super sepulcrum arborem sambuci condensam nimis inuenerunt. Tunc B. Innocentius accersitis Celso & Gaudentio Diaconibus, peruenerunt ad lateres, quibus tegebatur sepulcrum, quo pretiosa gemma in sterquilinio latebat. Insuper & hæc verba in vno latere scripta repererunt: [inuenit corpus] Hic requiescit corpus Marciani Episcopi & Martyris. Tunc conuocatis Sacerdotibus, Clero simul & populo, cum psalmis & hymnis venerunt ad locum & aperientes sepulcrum inuenerunt corpus eius, simulque vas vitreum eius sanguine plenum: nec non & spongiam, qua B, Secundus, Martyr inclytus eius sanguinem collegit, & iuxta corpus collocauit. Ipse enim, quando passus est, martyrio eius interfuit, eiusque corpus sepeliuit: & ob hanc caussam per martyrij agonem, tertia die palmam adeptus est sempiternam. [cum sanguine, carne, neruis, incorruptis] Inuentus est itaque sanguis præfati Martyris adhuc recens, acsi eodem tempore caput abscissum fuisset. Carnem, cuncta ossa, neruosque compagem membrorum tenentes, cuncti adstantes viderunt. Quod nulli Christiano incredibile videatur, si Dominus Sanctorum suorum corpora per tot annorum curricula integra manere permisit, donec a fidelibus inuenirētur. Hoc etenim Dominum fecisse credimus, vt corda hominum, quæ nondum in Christum credebant, & quæ iam ad fidem erant conuersa, & nondum in fide firma manebant, hoc viso miraculo arctius conuerterentur, & conuersa firmissime in fide sanctæ Trinitatis perseuerarent. Dominus itaque, cum discipulis aspera de afflictione mortis prædicaret, mox de gaudio resurrectionis consolationem intulit, cum subiunxit: Capillus de capite vestro non peribit. [Luc. 21, 18] Si enim in Sanctis, quod minimum est, perire non posset, non est mirum, id quod magnum est, per multum tempus posse durare. Et quorum vita sine squallore extitit delictorum, cur corpora in sepulcro duratura sine consumptione putredinis manere posse quis ambigat? Aperto itaque sepulcro tantus odor per omnium nares effusus est, qui balsami, [suauem exhalās odorem:] omniumque aromatum fragrantiam vinceret.

[3] Tunc sanctus Innocentius vas vitreum cum sanguine, & spongiam, qua collectus fuerat, tulit, & corpus S. Martyris in eodem, quo primum collocatum fuerat, sepulcro reliquit. [reponitur miraculis clarum:] Clausoque sepulcro eadem verba, quæ fuerunt in latere, scripserunt in lapide. Quicumq; vero cȩci, claudi, aut dæmonio obsessi, vel qualicumque infirmitate detenti adfuerunt, operante sancto Spiritu, per operationes & merita sancti Martyris, plenam illico sunt adepti sanitatem. Tunc S. Innocentius cœpit supra sepulcrum ædificare basilicam, & totum ipsius anni spatium in ædificatione consumpserunt basilicæ: & ipsa die Inuentionis eius, quod est XIII Kal. Nouemb. sanctus Pontifex dedicauit ecclesiam, [ecclesia cōstruitur.] in quo loco eadem die multi infirmi salui facti sunt; & fiunt quotidie merito sanctitatis eius: ideoque inuentio, & dedicatio vna die celebratur. Quapropter sinceris mentibus, & pura deuotione Sanctorum incessanter frequentemus ecclesias, Omnipotenti Deo debitas exhibentes laudes, totisque suppliciter exoremus præcordiis, vt sicut sanctis Martyribus pro labore certaminum tribuit vitæ coronam; ita nobis veniam delictorum omnium conferre dignetur atque societatem Clementer exhibeat ciuium supernorum Iesus Christus Dominus noster: cui est honor, & gloria, & potestas in Trinitate perfecta, per infinita seculorum secula, Amen.

DE SANCTIS MARTYRIBVS VICTORE, VICTORINO, CLAVDIANO, SIVE CLAVDIO, ET BASSA VXORE, NICOMEDIÆ ET APAMIÆ IN BITHYNIA.

[Commentarius]

Victor, Martyr Nicomediæ & Apamiæ in Bithynia (S.)
Victorinus, Martyr Nicomediæ & Apamiæ in Bithynia (S.)
Claudianus, sive Claudius, Martyr Nicomediæ & Apamiæ in Bithynia (S.)
Bassa vxor, Martyr Nicomediæ & Apamiæ in Bithynia (S.)

Victoris & Victorini Martyrum Nicomediensium, absque vlteriori elogio & aliis socijs, memoria celebratur in plurimis MSS. Martyrologiis Latinis: vti & in apographis Martyrologij S. Hieronymi Parisiis & Lucæ excusis, & MS. Blumiano, quæ sic incipiunt: Pridie Nonas Martij. Nicomediæ Victoris, Victorini, seu Victurini: pro hoc subinde Victuri legitur. Vacat hæc dies in genuino Martyrologio Bedæ, in cuius supplemento Florus, aut quisquis id fecit, [Cultus & elogium ex Fastis sacris.] ista tradit: Nicomedia Victoris & Victurini, qui in carcere mortui sunt. Victor solus refertur in MSS. Augustano & Parisiensi Labbæi nostri. Richenouiense MS. In Nicomedia Victurini & in Pamphilia Victoris. Sed forsan alius ibi Victor martyrium subiit. Certe quam maxime distant Nicomedia vrbs Bithyniæ, sedes sæpe Imperatorum, & Pamphilia prouincia ad mare versus Cyprum insulam. Interim vnanimi aliorum consensu attribuuntur Nicomediæ: adiungitur tamen subinde Apamia, altera Bithyniæ ciuitas. Ita Martyrologium MS. S. Cyriaci: Nicomedia Victoris, Victorini, qui per trienniū in persecutione apud Apamiam, ciuitatem Bithyniæ exhibiti, cum Claudio & Bassa vxore eius, qui ex laicis tenti, atque tormentis multis afflicti, & retrusi in carcerem ibidem vitæ suæ cursum impleuerunt. In MS. Vaticano Ecclesiæ S. Petri, non Claudius sed Claudianus dicitur: reliqua consentiunt, quæ in MS. Casinensi & Romano Ducis Altempsij ita breuius referuntur. Nicomedia Victoris, Victorini, qui per triennium cum Claudiano & Bassa vxore eius apud Apamiam ciuitatem in persecutione vitam finierunt. Videntur ergo primo exhibiti & oblati persecutoribus in ciuitate Apamia, imo & tormentis multis afflicti, ac tandem Nicomediæ retrusi in carcerem, ærumnis huius extincti, atque ideo solius Nicomediæ mentionem alij auctores faciunt. Vsuardus, Ado, Beda excusus, Bellinus aliiq; eisdem verbis describunt obitum illorum, quæ ita etiā in Martyrologio Romano leguntur: Nicomediæ sanctorum Martyrum Victoris & Victorini, qui per triennium cum Claudiano & Bassa vxore eius, tormentis multis afflicti & retrusi in carcerem, ibidem vitæ suæ cursum impleuerunt. In nonnullis MSS. pro Claudiano etiam Claudius scribitur. In peruetusto Martyrologio S. Hieronymi, quod apud nos extat, ita legitur. In Nicomedia Victoris, Victorini, Claudiani, Bassæ. Petrus de Natalibus lib. 3 Catalogi cap. 180 ex Adone suum encomium confecit. VVandelbertus hoc disticho certamen complectitur:

Victorinus ouat pridie Victorque, retrusi
Carcere, qui celso penetrarunt astra volatu.

DE SANCTIS MARTYRIBVS NICOPOLITANIS PAPIA, ALEXANDRO, DIODORO, CLAVDIANO, CARISIO, ITEM CLAVDIANO, MERCVRIO, IOCVNDO.

[Commentarius]

Papias, Martyr Nicopoli (S.)
Alexander, Martyr Nicopoli (S.)
Claudianus, Martyr Nicopoli (S.)
Carisius, Martyr Nicopoli (S.)
Claudianus II, Martyr Nicopoli (S.)
Mercurius, Martyr Nicopoli (S.)
Iocundus, Martyr Nicopoli (S.)

Notkerus in suo Martyrologio relatis Martyribus Nicomediensibus, ista subdit: Nicopoli Papiæ, Alexandri, & Diodori Martyrum. Hermannus Greuen in Auctario Vsuardi, aliter ista refert. In Nicopoli SS. Papiæ, Alexandri & Iocundi. Eadem leguntur in MS. Pragensi, [Martyres variis Fastis inscripti.] sed omisso loco, MS. Richenouiense ita habet: Et alibi Papiæ, Alexandri. Quibus additur in MS. Augustano & Parisiensi Labbæi nostri: Diodori, Perpetuæ, Felicitatis, Siluani. In MS. Tornacensi S. Martini celebratur memoria Claudiani Diodori & Mercurij: vti duorum vltimorum in MS. Lætiensi. MS. Florarium, & Ado MS. monasterij S. Laurentij apud Leodium: Eodem die S. Alexandri Martyris. Quæ ita pluribus additis habentur in Martyrologio S. Hieronymi Parisiis excuso: Et Neocepoli Papiæ, Alexandri, Diodori, Claudiani, Carisij. Item Claudiani, Mercurij, Perpetuæ, Felicitatis, Iocundi, Saturi. Iidem, omisso Saturo, referuntur in Lucensi, Blumiano, & nostro martyrol. eiusdem S. Hieronymi. Hoc tamen ita incipit: Et alibi Nicapoli Papiæ, Alexandri. In Africa Diodori &c. In MS. Aquisgranensi sunt nomina: Alexandri, Iocundi, Diodori, Claudiani, Carisi. Tres vltimi seorsim a Greueno memorantur. Hactenus Martyrologiorum tabulæ. Ex Martyribus omisimus in titulo SS. Perpetuam & Felicitatem, quæ referuntur sequenti die in Africa passæ, vt vel ideo in vnicum codicem S. Hieronymi videantur etiam intrusa ista verba, In Africa. Omisimus etiam Saturum, cum illis fæminis interemptum: ac demum Siluanum, quia in codicibus S. Hieronymi, inter sequentes Martyres continetur. Maior difficultas est de voce præposita Neocepoli, Nicapoli, & Nicopoli. Locum aliquem indicari arbitratus est Dacherius, [vbi fuerint coronati.] cum in Indice Sanctorum ad Martyrologium S. Hieronymi nihil de Neocepolo habeat. Idem & nos opinamur, & cum Notkero & Greueno Nicopoli martyrio coronatos, quia Neocepolis & Nicapolis sunt loca ignota. Tres vrbes Nicopolis dictas refert Stephanus, scilicet in Epiro, Bithinia & Armenia minore sitas. Sunt & aliæ ab auctoribus memoratæ, in Mysia, Thracia, & Palæstina, vbi Nicopolis postea dicta, quæ in Euangelio Emaus appellatur: vti scribit S. Hieronymus in Vita S. Paulæ viduæ, a nobis ad diem XXVI Ianuarij edita num. 9.

DE SANCTIS MARTYRIBVS SATVRNINO, SIVE SATVRNO, CASSIO SIVE CARSO, VICTORE, PAPIA, NICEPHORO NICOMEDIÆ IN BITHYNIA.

[Commentarius]

Saturninus, sive Saturnus, Martyr Nicomediæ in Bithynia (S.)
Cassius, sive Carsus, Martyr Nicomediæ in Bithynia (S.)
Victor, Martyr Nicomediæ in Bithynia (S.)
Papias, Martyr Nicomediæ in Bithynia (S.)
Nicephorus, Martyr Nicomediæ in Bithynia (S.)

Martyrologium S. Hieronymi, Lucæ in Italia editum ex codice pergameno, Martyribus præcedentibus relatis, nullo apposito loco, ista adiungit: Saturnini, Carsi, Nicephori, Victoris. At vetustum MS. S. Hieronymi, quod apud nos extat, & locum, & quintum Martyrem addit istis verbis: Nicomediæ Saturni, Carsi, Victoris, Papiæ, Nicephori. Quæ in Martyrologio S. Hieronymi Parisiis excuso, ita scribuntur: Nicomediæ Saturni, Cassij, Victoris, cum aliis duobus Martyribus, Papiæ, Nicephori. Eadem leguntur in Blumiano S. Hieronymi Martyrol. sed loco Victoris legitur Victorij. Hermannus Greuen in Auctario Vsuardi ita expreßit: Nicomediæ SS. Saturnini, Cassi, Victoris cum aliis duobus Papia & Niciphoro. Eorumdem quinque, omisso loco, veneratio inscripta est MS. Martyrologio Pragensi: vti etiam, excepto Victore, MS. Coloniensi S. Mariæ ad Gradus. In Aquisgranensi memorantur, Saturninus, Victor & Victorinus, sed vltimus spectat ad sequentes Martyres.

DE SANCTIS MARTYRIBVS ITALIS FILAGONIA, VICTORINO, LANVLO, SIVE HIANVLO, SILVANO, PERMIA, PLAMFAGONO, PETRONIO, DIODORO, NIGORO, CHARISTO, DONATO, VIBIANO.

[Commentarius]

Filagonia, Martyr in Italia (S.)
Victorinus, Martyr in Italia (S.)
Lanulus, sive Hianulus, Martyr in Italia (S.)
Siluanus, Martyr in Italia (S.)
Permia, Martyr in Italia (S.)
Plamfagonus, Martyr in Italia (S.)
Petronius, Martyr in Italia (S.)
Diodorus, Martyr in Italia (S.)
Nicorus, Martyr in Italia (S.)
Charistus, Martyr in Italia (S.)
Donatus, Martyr in Italia (S.)
Vibianus, Martyr in Italia (S.)

Blumianus codex MS. S. Hieronymi vltimam classem Martyrum ita proponit. In Italia Filagoniæ, Victurinæ, Hienuli, Surani, Permiæ. Item Saturi, Saturnini, Reuocati, Plamfagonij, Italiæ, Petroni, Nigroni, & Acristi. Quibus ita relatis, Lucense Martyrol. S. Hieronymi hunc diem finit: In Italia Filatagoniæ, Victurini, Lanuli, Siluani, Permiæ, Satiri, Saturnini, Reuocati, Plamfagoni, Petroni, Diodori, Nigori & Charisti. In eodem Martyrologio Parisiis excuso ita nomina exprimuntur: In Italia Filagoniæ, Victorini, Hianuli, Siluani, Permiæ. Item Saturi, Saturnini, Reuocati, Planfagoni, Italiæ, Petronij, Diodori, Nigori & Caristi, Donati, Vibiani. Ex his vocem Italiæ in medio repetitam reiicimus. In peruetusto MS. nostro, omißa Italia in initio, reliqua ita traduntur: Plumfigani, Victorini, Ianuli, Siluani & Permiæ. Item in Africa alibi Satiri, Reuocati. Item Plamfagoni. Item aliæ, Petrini, Diodori, Nicofori, Charisti. Notkerus pauca habet: In Italia villa Fagoniæ, Victorini & Siluani. In Aquisgranensi mentio est Mugori supra Nigori, & Victorini. Omittimus in in titulo Saturum, Saturninum & Reuocatum forsan comites in martyrio SS. Perpetuæ & Felicitatis, & ideo in MS. nostro interpositum arbitramur, In Africa. De iis ergo agimus VII Martij. Si hisce adiungendos alij arbitrantur, per nos licet. Certe in peruetusto MS. Richenouiensi seorsim leguntur Africæ adscripti.

DE S. EVPHROSYNO MARTYRE

[Commentarius]

Euphrosynus Martyr (S.)

Dvo solum de hoc Martyre narrantur, nomen & genus martyrij: imo hactenus hunc solum, nomine Euphrosynum, in sacris Fastis reperimus Martyrem: de quo Græci in magnis Menæis & apud Maximum Cytheræum ἐν βίοις ἁγίων ista commemorant: Eodem sexto die S. Euphrosynus aquam bullientem iussus bibere, extinctus est. In Menæis adduntur hi versus:

Ζέον πεπωκὼς φιάλῃ κοίλῃ πόμα
Ὁ Μάρτυς Ἐυφρόσυνος ἐυφράνθη μάλα.

Potionem bullientem cum cōcaua patera ebibisset
Martyr Euphrosynus, ad maximam oblectationem peruenit.

Reliqua cum loco & tempore martyrij desunt.

DE S. QVIRIACO PRESBYTERO AVGVSTÆ TREVIRORVM,

SECVLO IV

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Quiriacus Presbyter Augustæ Treuirorum (S.)

[1] Rabanus Maurus Archiepiscopus Moguntinus, anno DCCCLVI vita functus, cuius Vitam dedimus IV Februarij, inter illustria doctrinæ suæ monumenta reliquit posteris Martyrologium, in quo ad VI diem Martij meminit solius Quiriaci his verbis: II Nonas Martij depositio S. Quiriaci Presbyteri. Quæ eadem leguntur in Beda excuso. [Celebris cultus in antiquis Martyrologiis] Antiquum Martyrologium MS. Treuirense ista habet: Treuiris B. Cyriaci Presbyteri. MS. Reginæ Sueciæ: Natalis S. Quiriaci Presbyteri. Similia habent MSS. monasteriorū S. Maximini, & Carmeli Coloniensis. MS. Florarium & Martyrologium Coloniæ excusum anno MCCCCXC. Item Hermannus Greuen & Molanus in additionibus ad Vsuardum, vti etiam Maurolycus, Felicius, Galesinius, Canisius aliiq;. In nonnullis additur, & Confessoris. Pro quo in MS. Richebergensi perperam Martyris scriptum, vti etiam loco Presbyteri, in MSS. Romano Cardinalis Barberini & Bauarico monasterij Subensis legitur Episcopi. Ghinius in Natalibus Sanctorum Canonicorum ista habet: Treuiris S. Quiriaci Presbyteri & Confessoris, qui post huius seculi labores migrauit ad vitæ gaudia. Celebris est cultus ac veneratio S. Quiriaci Presbyteri ac Confessoris apud ipsos Treuirenses, vti constat ex Breuiariis antiquis MSS. & Lectionario anno MDCXLV impresso, [& Breuiariis.] itemque ex Breuiario secundum vsum monasteriorum SS. Maximini, VVillibrordi & Naboris anno MDC excuso: in quo Lectiones octo de Vita eius recitantur.

[2] Christophorus Browerus noster lib. 4 Annalium Treuirensium in Maximino II Episcopo, cum egisset de S. Castore Presbytero, cuius Vitam dedimus XIII Februarij, ista addit: Ab hoc Sacerdotum collegio Quiriacus Presbyter, (cuius extat in basilica S. Maximini & Tabenæ apud Saram memoria) minime separandus, [& apud Poëtā Treuirensem.] & publicis in fastis titulum gerit sanctimoniæ. De illo Treuericus Poëta ad VI Martij.

Sexta dies auget Quiriaco nomen ad aras:
Deseruit fortes cognatis Pictones aruis,
Assecla Maxmini, donis præstantibus ingens.
Hic doctus rerum euentus, surgentia fata [Pictauensis socius S. Maximini.]
Ante sciens meminit, nec eadem lōge abfore dixit:
Arbitra quippe fidem dedit experientia rerum.

[3] Eiusdem ergo cum S. Maximino patriæ fuit S. Quiriacus, atqui S. Maximinus, vt Lupus in huius Vita ad XXIX Maij scribit, vrbis Aquitanicæ Pictauorum indigena, diuino instinctu genitale solum relinquens, atque in Belgicam Galliam commigrans, in Treuirorum vrbe substitit, & spectati Præsulis Agricij magisterio se informandum submisit. In alia Vita MS. a nobis Parisiis reperta, dicitur Maximinus duxisse originem Aquitaniæ prouinciæ, & natus in ipsa Pictauensi prouincia, perrexisse in Galliam, [ab Angelo edoctus, huic prædicit Episcopatum:] quia audierat opinionem B. Agricij Episcopi, vt ibi Clericatus acciperet onus, quod & factum est. Postea S. Quiriacus nocturna perrexit vigilia ad S. Eucharium, vigilias custodiens noctis, ibique veniens Angelus Domini ad eum, denuntiauit ei, dicens: Vade & dic Maximino: ipse erit Pontifex post obitum B. Agricij. Qui pergens, sicut præceperat ei Angelus, denuntiauit ei. Hæc in aliis Actis MSS, ita efferuntur: Cum S. Maximino augmenta virtutum incrementa parerent consequentium dignitatum; Quiriacus quidam, mira sanctitate præditus, B. Eucharij ecclesiam nocturno tempore oratum de more ingressus; * obuersantem sibi Angelum, non per quietem, sed vigilando intueri promeruit, eiusque vocem corporeis hausit auribus, præcipientis, vt Maximinum ex diuina iussione redderet certiorem, quod Agricio Episcopo ad superna gaudia intromisso, mox ipse esset pastorale ministerium subiturus. Id Quiriacus propere cum compleuisset, B. Maximinus huic honori modis omnibus se imparem fatebatur.

[4] Alia S. Quiriaci gesta ex aliis eiusdem S. Maximini Actis, referuntur in citato trium monasteriorum Breuiario his verbis: Tempore, quo vixit B. Maximinus in corpore, sanctus etiam extitit Quiriacus; vir fide ac virtutibus clarus, piis ac probis actibus totus intentus. Cui inter alia bona, cum id quoque moris esset, omnia scilicet huius vrbis monasteria & oratoria creberrime visitare, & assidua oratione diuinam sibi propitiationem conciliare: [oratoria vrbis inuisit, etiam noctu.] maluit tamen vir sanctus iactantiam vitans, ac laudem humanam fugitans, tanto studio, nocturno potius quam diurno tempore exerceri. Interea aliqui ex Clericis Sancti virtutibus inuidentes, qui nomen tantum ac famam sanctitatis eius, non etiam opera appetebant, inter se mussitare cœperunt, & opinionem viri turpitudinis infamia occulte fœdare: paullatimque in apertiora se attollentes vitia, nocturnos illos labores non iam virtuti, sed vitio reputare. Nec cunctati ad ipsum Episcopum Maximinum tandem infelici temeteritate sinistris suspicionibus agitandū prosiliunt; [perperam de turpi cōuersatione accusatus,] super crimine fornicationis innoxium Quiriacum incusant. His auditis sanctus Episcopus, (vtpote qui autem criminatoribus adhibuisset innitus) fidem quidem integram delatoribus fertur minime accommodasse: Quiriacum tamen cum maxima modestia, a sua interim communione ac familiari contubernio aliquamdiu secreuisse, secumque interea egisse, vt orando tanti a Deo notitiam consequi potuisset ambigui. Erat autem Quiriacus ante hoc ad sacras manus Antistitis oblationes quotidianas offerre consuetus, [arcetur ab altari:] quibus ille Sacramenta Christi conficiens, proprium æque ac Quiriaci spiritum spiritali vegetamine ad sacra ac cælestia assidue roborauit. Quadam vero die Maximinus Missarum solennia celebraturus, ex more procedit: interest & Quiriacus diuinis officiis, ex graui, vt ratus est, tanti Patris offensa trepidus & anxius, totusque mœrore confectus. Et quia ipsum sacri Antistitis conspectum pro humilitate & reuerentia vitauerat, eminus se pudibunde proripiens prope ipsas ecclesiæ fores, anguli cuiusdam receptus sinu, secretus stetit: cum ecce Angelus Domini subito adfuit, blande super anxietate concepta sanctum consolatus virum, [ab Angelo iubetur ad S. Maximinum accedere,] pariterque monens, offerendo ex more hostiarum oblationes præparare: nihil minus Episcopum quam alicuius mali suspicionem de se cogitare: illam offensam propemodum simulatam, totam iam demutatam fuisse in gratiam.

[5] Alia relatio rerum gestarum & miraculorum S. Quiriaci continetur in libello de reliquiis sacris monasterij S. Maximini olim sub initium seculi XVI excuso, & ea est huiusmodi: Quiriacus Confessor Domini pretiosus præsens Dei templum suorum artuum habet conseruatorium. Hunc vna cum B. Maximino atque Paulino, B. Agricij fama duce, ad Treuerim commigrasse supra descripsimus. Erat ei perfamiliare crebro Sanctorum domicilia inuisere orandi gratia: quapropter sibi Angelorum amicam collocutionem conciliauit. Oranti aliquando noctu in Diui Eucharij oratorio, Angelus Domini apparuit dicens: Maximinum redderet certiorem, B. Agricio fore subrogandum: quod & propere deuotus impleuit. Maximino ergo a vicinis Præsulibus in Pontificem consecrato, Quiriacus in orationibus indies magis ac magis ardentior efficitur, quas & nocturno potius tempore quam diurno, iactantiam fugitans, exercere solebat. Inuident idcirco quidam ex Clericis Quiriaco, vnde confingunt ipsum non orandi studio, sed vt licentius vitiis vacet, noctu circuire. Tametsi Maximinus querulosis fidem integram præstaret minime, Quiriacum tamen a communione inuitus repellit. Contigit tamen aliquando B. Maximinum solennia Missarum celebraturum ad altare properare, & Quiriacum in ecclesiæ angulo se occultare, cum ecce Angelus Domini adstat, [eidemq; ab Angelo monito recōciliatur:] dicitque eius orationes exauditas, Episcopum reconciliatum. Maximino quoque apparens Angelus, Quiriacum iniuste accusatum contestatur pariter & commonet: Quiriacus ex more hostias ad altarium ferat. Tunc Maximinus, oraculum Angelicum cunctis innotescens, iubet Quiriacum in angulo ecclesiæ latitantem euocari, & hostias præparare. Confusi tunc criminatores, non zelo Dei, sed inuidia stimulante, beatum virum se incusasse professi sunt. Missa finita Maximinus & Quiriacus in oscula ruunt; flent præ gaudio, pristinam sibi conciliantes amicitiam. Demum Quiriacus pridie Nonas Martij trabea carnis exutus, [a morte clarus miraculis:] in præsenti basilica reconditus est, clarus virtutibus & miraculis coruscans. Cumque miracula ingeminaret, ianuas huius ecclesiæ non contingebant claudi nocturno tempore, ne diurno dixerimus; sed semper ægri, non adulti modo, verum & infantes huc deferebantur sanandi. Illorum strepitu, horum vlulatu Fratres in diuinis peragendis præpediti, in communi statuere, Quiriacum transferendum in quoddam sui iuris seu dominij prædium, [transfertur Tabennam:] super Soroam fluuium situm, Thabena vocabulo; quo vel sic ab huiusmodi inquietatione liberarentur. Translatus tum est B. Quiriacus de hoc loco, aliquibus tamen reliquijs hic reseruatis, ad Thabenam duodecimo Kalendas Octobris, vbi in virtutibus potens, miraculis miracula addit. Porro languentium infantum Quiriacus promptissimus Saluator, [languentes infantes potissimum sanat.] nescios eorum ploratus clementi percipit aure, & qui loqui non norunt infantuli, eiulatu Sanctum Dei ad remediandum interpellant. Tumulus S. Quiriaci, vbi ante corpus, nunc sacratæ eius reliquiæ clauduntur, a dextra huius ecclesiæ chori parte situs est. Hæc ibi, & pagina fere interposita nouus iste titulus ponitur: Reliquiæ de Patronis nostræ ecclesiæ, & inter alia leguntur ista: De S. Quiriaco Confessore Capellano S. Maximini plures reliquiæ.

[6] Extat epitome siue Medulla Gestorum Treuirensium, auctore Ioanne Enen, ac traductore ex Teutonico sermone Ioanne Scheckmanno, in cuius libro III, tractatu de Ecclesia Imperialis monasterij S. Maximini, titulo secundo agitur de Sanctis, qui in huius monasterij basilica requiescunt, & ista inde transcribimus: Ad dexterum chori latus cernitur tumba, [Memoria Translationis 20 Septemb.] in qua sepultus fuit S. Quiriacus S. Maximini sacellanus & discipulus, abhinc Thabenam translatus, aliquibus tamen reliquijs in eadem tumba relictis. Memoria huius Translationis, factæ XII Kalendas Septembris, inscripta est MS. Florario, antiquo Martyrologio Coloniæ anno MCCCCXC excuso, & auctario Vsuardi per Hermannum Greuen his verbis: Ipso die Translatio S. Quiriaci Presbyteri & Confessoris. Inscriptum etiam nomen S. Quiriaci Confessoris MS. Martyrologio Bruxellensi ecclesiæ S. Gudulæ, quod de eodem Sancto, accipiendum arbitramur. Celebratur itidem Commemoratio in antiquo MS. Breuiario Treuirensi, & in dicto Breuiario monasteriorum SS. Maximini, VVillibrordi & Naboris: in quo ad hunc diem ista legitur Oratio: Plebem nomini tuo subiectam, Domine, propitius intuere, & intercedente B. Quiriaco Confessore tuo, consolationes tuas iugiter per cælestem gratiam dignanter operare. Per Dominum &c.

[Annotatum]

* al. obseruantē.

DE S. BASILIO EPISCOPO BONONIÆ IN ITALIA.

SECVLO IV

[Commentarius]

Basilius Episcopus Bononiensis in Italia (S.)

Tabulæ Martyrologij Romani cultum huius Sancti indicant hoc VI Martij istis verbis: Bononiæ S. Basilij Episcopi, qui a S. Siluestro ordinatus, verbo & exemplo creditam sibi Ecclesiam sanctissime gubernauit. In Notis allegantur Tabulæ Ecclesiæ Bononiensis & Sigonius libro de Ecclesia Bononiensi. [Cultus sacer:] Est is liber de Episcopis Bononiensibus, in gratiam Cardinalis Palæoti elaboratus, in quo relata memoria S. Faustiniani, de quo egimus XXVI Februarij, ista subijciuntur: Sanctus inde Basilius celebratur, quē conijcere possumus circa annū tercentesimum quinquagesimū Episcopatū inijsse. Hic potuit inter quadringentos Catholicos Occidentalis Ecclesiæ Episcopos Ariminensi Concilio interesse anno tercentesimo quinquagesimo nono, qui ab Arianis illusi sunt. Idem etiam basilicam aut inchoauit, aut certe a Faustiniano inchoatam perfecit, [basilica SS. Petri & Pauli extructa:] ac SS. Petro & Paulo Apostolis, Constantinum imitatus, dicauit in campo extra vrbem, qui nunc Platea S. Stephani nominatur; atque ibi fortasse conditus fuit, neque enim alibi memoratur. Diem eius Ecclesia celebrat VIII Idus Martias. In Archiepiscopali Bononiensi, auctore dicto Cardinale Palæoto, sub finem annectitur Catalogus Episcoporum Bononiensium, & ista ex Sigonio repetuntur. S. Basilius Episcopus circa annum CCCL. Hic aut inchoauit aut inchoatam perfecit basilicam SS. Petri & Pauli extra vrbem in platea, quæ nunc S. Stephani dicitur: mortuus VIII Idus Martias. In Catalogo Sanctorum Bononiensium dein annexo, inter Confessores ponitur ad annum CCCL S. Basilius Episcopus Bononiensis. Ferdinandus Vghellus tomo 2 Italiæ sacræ, post S. Faustinum, alijs Faustinianum, constituit Domitianum & Ioannem a Sigonio omissos, ac dein ista habet: S. Basilium S. Siluester Bononiensem euexit ad Sedem. Hic Ariminensi conciliabulo interfuit, atque ad viginti annos sibi creditam Ecclesiam administrauit. SS. Petri & Pauli templum vel a fundamentis substruxit vel absoluit. Tradunt enim plures S. Faustinum illius fundamenta iecisse. Ibi ergo decedens sepulcrum accepit anno CCCL vbi fertur vixisse; eiusque festum celebratur die VI mensis Martij. [Ariminensis Synodus] Verum quomodo potuit Ariminensi conciliabulo interfuisse, quod anno CCCLIX habitum, si IX annis ante mortuus sit. Male etiam conijcit Sigonius circa annum CCCL creatum Episcopum, si a S. Siluestro Papa, qui anno CCCXXXV obijt, ordinatus fuerit. Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ in locum S. Siluestri substituit S. Iulium Papam, qui anno CCCL sedit. Sed quidni dicatur ab anno circiter CCCXXX vsque ad annum vsque CCCLX aut CCCLXX Episcopus vixisse: quia nihil certi de tempore decessorum scitur, [tempus Sedis.] & S. Eusebius successor cum S. Ambrosio, cui familiaris erat, interfuit anno CCCLXXXI Synodo Aquileiensi. Obseruat præterea Ferrarius errare Sigonium circa diem obitus S. Basilij, quem statuit VIII Idus Martij, cum pridie Nonas Martij, quo die eius natalis celebratur, obierit. Verum potuit minus animaduertens, ex VI Martij statuisse VIII Idus, vti in octo mensibus debet fieri. Brautius Episcopus Sarsinæ in Martyrologio Poëtico hoc eum disticho exornat:

Basilius multis positis, plerisque refectis
      Basilicis, meritis plenus ad astra migrat.

Masinus in Bononia perlustrata tradit corpus S. Basilij adseruari in ecclesia SS. Naboris & Felicis, [Corpus adseruatum.] quam ab anno MCCC incoluerunt monachi Benedictini; sed ab ijs ad sanctimoniales conuentuales S. Claræ anno MDX translatam addit.

DE SS. IVLIANO, MEDICO ET EVBVLO, MARTYRIBVS. ET S. ARCADIO CYPRIO EORVM MAGISTRO.

svb Ivliano.

[Commentarius]

Iulianus Medicus, Martyr, in Oriente (S.)
Eubulus, Martyr, in Oriente (S.)
Arcadius Cyprius eorum Magister, in Oriente (S.)

[1] Qvamplurimos hoc opere nostro proferimus Iulianos Martyres, e quibus mense Ianuario octo celebrauimus, & Februario tredecim, alij hoc mense Martio & sequentibus occurrunt, sed nullum hactenus socium S. Eubuli reperimus. Celebrantur XXVII Februarij S. Iulianus podagricus & Eunus famulus, sed hi flagris cæsi, dein in ignem coniecti Martyrium consummarunt. Dein celebrem illi solennitatem apud Græcos habent XXX Octobris, vt sileam aliud nomen Euni, aliud Eubuli esse. Eubulus & Nymphas, quorum mentio fit in epistolis S. Pauli, suum cultum habent, etiam in Menæis Græcorum XXVIII Februarij, vti III eiusdem mensis SS. Adrianus & Eubulus Martyres. [SS. Iuliani & Eubuli veneratio:] Ex his Martyrologio Romano adscriptus est Adrianus ad V diem Martij, & Eubulus ad VII eiusdem mensis; inter quos hoc die interponuntur hi duo Martyres, de quibus Græci in Menæis excusis & MSS. apud Chiffletium nostrum, & in Vitis Sanctorum apud Maximum Cytheræum ista habent: Eodem die Iulianus & Eubulus gladio Martyrium consummant. In Menæis adduntur hi versus:

Δεῦρο, ξίφει θάνωμεν, Ευβούλῳ λέγει
Ιουλιανὸς ἐισφέρων ἐυβουλίαν

Age, gladio moriamur, Eubulo dicit
Iulianus, salutare consilium adferens.

[2] In Menologio iussu Basilij Porphyrogennetæ Imperatoris collecto, [S. Iulianus Medicus,] ista leguntur: Καὶ ἄθλησις τῶν ἁγίων Ευβούλου καὶ Ἰουλιανοῦ ἱατροῦ. Et certamen SS. Eubuli & Iuliani Medici. Quæ eadem leguntur ad diem sequentem VII Martij in Synaxario peruetusto Parisiensi Collegij Claromontani Societatis Iesv, & in MSS. Menæis bibliothecæ Ambrosianæ in codice 148 litteræ O.

[3] In dicto Menologio Basilij Imperatoris iterum VIII Martij horum Martyrum & S. Arcadij eorum instructoris fit mentio his verbis. Memoria S. Arcadij Cyprij & certamen Eubuli & Iuliani. S. Arcadius erat ex insula Cypro oriundus, [ambo a S. Arcadio Cyprio instructi,] monasticam vitam a pueritia amplexus & ob rectam viuendi methodum Deo gratissimus, sub Constantino Magno Imperatore hanc palæstram auspicatus. Multis profuit non solum exemplo vitæ suæ & virtutum, sed etiam doctrina & adhortationibus. Ex his erant Eubulus & Iulianus, qui frequentius ad eum venerunt, sermonibusque eius confortati, [sub Iuliano capite plectuntur.] in via virtutis processerunt. Postea vero, regnante impio apostata Iuliano, ab idololatris, qui ab Imperatore potestatem acceperant contra Christianos palam insurgendi, capti fuerunt, & tandem post varia tormenta fortiter tolerata, capite plexi sunt. Quæ vbi S. Arcadius intelsexit, contristatus quidem est; sed Deo, qui omnia ita ordinarat, gratias egit. Perseuerans autem in eodem loco, vbi hactenus vixerat, inter orationes lacrymis plurimis perfusus, vitam finiuit. Græci in Menæis excusis ad VI Martij istos versus de S. Arcadio recitant: [S. Arcadij obitus.]

Ὀσφὴν νοητὴν ἀρεταῖς ἐζωσμένος
Εὔζωνος Αρκάδιε πρὸς πόλον τρέχεις

Lumbos intellectus virtutibus præcinctus,
Bene cinctus, Arcadi, ad cælum curris.

Memoria etiam sancti Patris nostri Arcadij celebratur VI Martij in Menæis MSS. Chifletianis, & ἐν βίοις ἁγίων apud Maximum Cythæreum.

DE S. EVAGRIO CONFESSORE EPISCOPO CONSTANTINOPOLITANO.

SVB FINEM SECVLI IV

[Commentarius]

Euagrius Confessor, Episcopus Constantinopolitanus (S.)

Tabulæ Martyrologij Romani hunc Sanctum isto extollunt elogio: Constantinopoli S. Euagrij Episcopi, qui tempore Valentis a Catholicis electus Episcopus, ab eodem Imperatore in exilium missus, migrauit ad Dominum: Annotatur a Baronio, Græcos itidem de eo agere: non tamen in suis Menæis aut Menologijs vllis, [S. Euagrius] quæ hactenus vidimus. Adscribitur trigesimus Episcopus Constantinopolitanus a Nicephoro Episcopo in Chronico his verbis: Euagrius manibus impositis factus ab Eustathio Antiochiæ, & statim exterminatus a Valente. [30 Episcopus,] Rem gestam plenius enarrat Socrates lib. 4 Historiæ Eccles. cap. 13. Imperator Valens, inquit, denuo Antiochiam ire maturans, Constantinopoli decedit. Qui cum venisset Nicomediam Bithyniæ, ibi ad tempus commoratus est ob hanc caussam. Eudoxius Ecclesiæ Arianæ Episcopus statim post Imperatoris discessum, cum Ecclesiæ Constantinopolitanæ Sedem ad decem & nouem annos occupasset, abijt e vita, Valentiniano iam & Valente tertium Consulibus (Is est annus Christi CCCLXX) Quamobrem Ariani in locum eius Demophilum sufficiunt: [electus anno 470,] sed qui fidei consubstantiali fauebant, se tempus opportunum nactos arbitrati, Euagrium quemdam, suæ ipsorum fidei fautorem designant. Quem quidem Episcopum creat Eustathius ille, qui olim Antiochiæ fuerat, quique & iam dudum a Iouiano ab exilio esset reuocatus, & tum forte Constantinopoli versaretur, fidei Consubstantialis fautores confirmandi gratia, ibique in occulto delitesceret. Quo facto, alia arrepta occasione, [Arianis Tumultuantibus,] Ariani illos de integro acerbe persequi cœperunt: quæ res ad aures Imperatoris celerrime peruenit. Ille igitur admodum veritus, ne ex populi contentione seditio conflata ciuitatem labefactaret, copias militares ex Nicomedia Constantinopolim misit, præcepitque vt vterque tum qui creauerat, tum qui creatus fuerat, alter in alterum locum relegaretur. Quocirca Eustathius Byzam Thraciæ vrbem amandatus est: [in exilium pellitur.] Euagrius alio abductus. His rebus ita confectis, Ariani maiores spiritus sumere, & eos, qui de Ecclesia erant, verberando, contumelijs afficiendo, in carcerem conijciendo, pecunia mulctando, omnia denique incommodorum genera, quæ erant plane intolerabilia, illis imponendo grauissime diuexare cœperunt. Hæc Socrates, in cuius relatione nonnulla obscura, ambigua, aut falsa esse contendit Baronius ad annum CCCLXX numero XXIX. Maxime quod arbitretur Eustathium tam diu non vixisse, quod ad XVI Iulij, diem eius natalem, discutiendum erit. Quamdiu S. Euagrius in exilio vixerit, nullus prodidit.

DE S. CLAVDIANO CONFESSORE FRATRE S. VIGILII EPISCOPI TRIDENTI IN DITIONE SVBALPINA,

SECVLO V

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Claudianus Confessor, frater S. Vigilij Episcopi Tridentini (S.)

[1] Sanctum Claudianum Confessorem ritu Officij duplicis coli VI Martij in ciuitate & diœcesi Tridentina manifestum est ex Proprio Sanctorum, quod Carolus Madrucius, S. R. E. Cardinalis & Episcopus Tridentinus, curauit typis publicari anno MDCXXVII. Verum quod omnia præscribantur desumi debere ex Communi Officio Confessorum non Pontificum, [Cultus sacer S. Claudiani:] nihilinde de rebus eius gestis addiscimus. Eumdem S. Claudianum inscripsit Ferrarius Catalogo Sanctorum, qui non sunt in Martyrologio Romano, & iterum in Catalogo Sanctorum Italiæ cum aliquo elogio, decerpto ex Actis S. Vigilij Episcopi Tridentini. Memoratur etiam a Tamaio Salazario in Martyrologio Hispanico his verbis: In Italia S. Claudianus B. Maxentiæ filius, [nomen Martyrol. Hispanico inscriptum,] & SS. Vigilij Episcopi Tridentini & Magoriani frater, qui omnes ex Cauria vrbe Vettonum in Hispania orti, eorum virtutibus & mirabilibus interpellantibus, & honore debito coluntur & Officio proprio celebrantur. Acta asserit se appingere ex Ferrario, sed mutatis primis verbis. Nam Ferrarius ita incipit: Claudianus Romanus &c. at Tamaius ista habet: Claudianus natione Hispanus, ex antiqua Vettonum vrbe Cauria originem traxit &c. Et huius rei probatio assumitur ex Pseudo-Dextero in Chronico ad annum CCCCXIX ista obtrudente: S. Maxentia Hispana Cauriensis Tridenti floret. Addit Tamaius, a fortiori S. Claudianum Hispanum ex matre credendum. Sed fidem non facile apud viros eruditos reperiet.

[2] Acta S. Vigilij aliqua MSS. habemus descripta ante quingentos circiter annos a Bartholomæo Tridentino Ordinis Prædicatorum; quibus satis consentiunt alia MSS. Carthusiæ Coloniensis, & alia monasterij S. Maximini, & quæ Ianus Pyrrhus Pincius de Vitis Pontificum Tridentinorum edidit anno MDXLVI; & nuper Ferdinandus Vghellus tomo 5 Italiæ sacræ, [patria Romanus,] sed hic obiter & de solo S. Vigilio: quem patria Romanum asserit. Ex Bartholomæo Tridentino ista decerpo: Imperantibus Gratiano, Valentiniano ac Magno Theodosio, matrona quædam nobilis, Maxentia nomine, Romanorum genere præclara, cum filijs suis Vigilio, Claudiano & Magoriano in prædictam ciuitatem Tridentum peruenit, ibique ciues effecti deuotissime Deo deseruiebant… Mortuo Astero, [adest S. Vigilio fratri & Episcopo Tridentino.] decimo septimo Tridentinæ Ecclesiæ Episcopo, Vigilius ab omnibus multum renitens eligitur, & a Patriarcha Aquilegiensi consecratur. Omnes ergo qui gentili ritu adhuc in ciuitate detinebantur, conuertit, & ecclesiam fundauit: in qua plurima miracula per signum sanctæ Crucis in cæcis, surdis, mutis, dæmoniacis & alijs operabatur… Adhuc vnus in sua diœcesi B. Vigilio restabat locus in montanis, nomine Randina, per quem defluit fluuius Sarca. Illuc cum Iuliano Presbytero & Fratribus Magoriano & Claudiano … peruenit. Cuncti fideles ei occurrunt & Eucharistiam ab eo sumentes, cum gaudio ipsum recipiunt. Tamquam fortis miles, Saturni idolum, in cuiusdam diuitis prædio collocatum, confregit, & in Sarcam coniecit… Confluit vulgus; lapidibus obruitur, & gratias agens migrat ad cælos. Germani & alij sui comites lapidibus * exerciti Confessorum gloriam meruerunt. Hæc aliaq; Bartholomæus.

[3] Pyrrhus Pincius copiosius libro primo gesta S. Vigilij prosequitur: ex quo, quæ ad S. Claudianum etiam spectant, hæc pauca delibamus: Vigilius patria Romanus matrem habuit Maxentiam, mulierem præclaram, nobili familia Romæ natam; fratres duos Claudianum & Magorianum habuit. Maxentia, vt sacri testantur annales, Gratiano, [Eorum aduentus Tridentum:] Valentiniano & Magno Theodosio Imperatoribus, seu casu, seu diuinitus monita, relicta patria, superatis Apennini iugis, longo & molesto itinere defatigata, cum filijs Tridentum tandem peruenit: vbi benigne suscepti, omnes iure ciuitatis donati sunt … Mortuo Asterio, Vigilius ab Aquileiensi Patriarcha, quo vocatus se contulerat, de more consecratur, & Ecclesiæ Tridentinæ inuitus præficitur: qui Dei plenus, & flagrans spiritu, suum esse cognouit nauare operam, vt publicæ animarum saluti consultū esset. Quamobrem multos, qui reliqui erant ex vanis idolorum aris, ad Christianum ritum suadendo compulit: qui vt veræ religionis cultu firmius tenerentur, templum in vrbe apud forum erexit, Diuis Geruasio & Protasio dicatum, in quo cæcos, surdos, mutos & omnium generum ægros manu imposita, & more Apostolorum signo Crucis impresso, liberauit…

[4] Restabat ad supremam Vigilij felicitatem Rhendena, prouincia quidem as perrima, nec sine graui labore subigenda… Vigilius igitur se ad difficilem expeditionem parat, in quo multum laboris, sed plus sanguinis impendendum esse animaduerterat. [in Rhendena prouincia,] Quamobrem velut in aciem progressurus, Iuliano Presbytero & fratribus suis Claudiano Magorianoque & alijs probis ciuibus secum in discrimen adiunctis, tamquam valido præsidio munitus, inuita tamen ciuitate, sed volente Dei numine, ad nobilitandam sua clade Rhendensium vallem, porta egreditur… Erat in agro præcipuæ magnitudinis simulacrum ex ære multoq; [idolum Saturni deijciunt.] opere laboratum, communi omnium nomine Saturno positum; cui ex vetusto & patrio more consueuerant Alpini rem diuinam facere. Qui Vigilium secuti fuerant, rem præclaram & memorabilem adoriuntur, vi vrgent statuam, & innixi humeris propellunt: tum vero eam ab imo euulsam, Pontifex tam egregij facinoris auctor, adiuuantibus viris Christianis, magno impetu exturbat comminuitque: & vt eius idoli memoria penitus deleretur, in Sarcam propinquum amnem deuoluit… Interea simulacri deiecti nuntio excitum vulgus decurrit, & ex omnibus partibus fit concursus… fremebundi vociferant omnes, perdendum esse hominem, qui Saturni numen violarit … & ferarum more vlulantes, quæ pro tempore ministrat furor, tela, rupes, rastra rapiunt … in corpus vibrant spicula, spargunt saxa, ictus dirigunt, certant ferire, [S. Vigilius occiditur.] stantem prosternere … Vnde licet detestanda feritate Rhendenenses suum Episcopum labefactarint, numquam tamen a gradu deiectum viderunt: quem tandem telorum iactu diminutum, & per ora oculosque fluente sanguine deformatum, lapidum cumulo obruunt.

[5] Claudianus vero Magorianusque Vigilij fratres, atque alij, qui eius auspicio Saturni simulacrum euerterant, [S. Claudianus cum alijs est in periculo,] vulgi insanientis rabie exterriti Confessorum gloriam meruere. Quæ vbi in vrbem allata sunt, Episcopum collisum inter saxa animam emisisse, eius socios, tantæ cladis reliquias, in summo discrimine trepidare, ad nuntium tam funestum conclamatum est & in forum concursum. Totam ciuitatem inuasit nouus luctus; vt per omnes familias comploraretur & obstreperet clamor … militem conscribendum, ciues cum delectu iuuenum mittendos, qui corpus liberent, & humeris in vrbem deferant, sociosque ab iniurijs tueantur. Dum in his occupati sunt Patres, insperato allatæ sunt litteræ, post cædem Episcopi in Rhendena cessatum esse, nec vltra trepidandum, ex quo, quæ ante commota erat ciuitas, hoc nuntio paulisper deferbuit. Interea Pontificis comites, [corpus S. Vigilij Tridentum deferunt.] quibus vulgi furor pepercerat, eius corpus cruore repletum, per valles Tridentum reportant… Ciuitas Tridentina, Romani viri & sui Episcopi factis illustrata, nihil sane omisit in tanta trepidatione, quod ad eius commendationem attineret … funus per vrbem Sacerdotum humeris elatum, ac pro rostris de more laudatum tumulo imposuerunt… Quod vero Diuis Geruasio & Protasio prius dicatum fuerat, mutato nomine Diuo Vigilio templum consecratur. Hæc Pyrrhus Pincius. In MS. S. Maximini dicuntur: comites grandine lapidum multitudinem ictuum suscepisse: sed nemo eorum liuorem alicuius plagæ perpessus, tamen præmio Confessoris non caruisse.

[6] Hæc ex Actis S. Vigilij, quæ plenius danda erunt ad diem XXVI Iunij; quando singula exactius erunt excutienda, potißimum quæ ad tempora debite ordinanda requirentur. Colitur S. Magorianus alter frater XV Martij, & mater horum S. Maxentia vidua XXX Aprilis. Cum Ferrario lubet hæc concludere, qui de S. Claudiano ista addit: Cum autem post S. Vigilij necem aliquamdiu Tridenti in pietatis operibus occupatus vixisset, denique ex hac vita mortali ad cælestem euocatus, pridie Nonas Martij obdormiuit in Domino. Nicolaus Brautius Episcopus Sarsinæ in Martyrologio Poëtico hoc eum disticho celebrat:

Matre satus sancta, fratrem præcedere vidit
      Martyrio clarum, se superesse dolet.

[Annotatum]

* al. territi

DE S. VICTORE DIACONO PLACENTIÆ IN ITALIA.

CIRCA ANNVM CCCCXLIV.

[Commentarius]

Victor Diaconus Placentiæ ad Padum in Italia (S.)

[1] Placentinus ager, qua parte Orientem Nuramque fluuium respicit, locum habet tribus ab vrbe passuum millibus dißitum; quem a lacunis, humili palustriq; in solo frequentibus, le Mosie vulgus, superiora sæcula Moxias vocauere; [In Moxijs prope Placentiam] vt ex eo constat scripto, quod hactenus ineditum circa annum 1253 Ruffinus, monachus cœnobij S. Sauini, de ædificatione & restauratione monasterij sui conscripsit. Rationem nominis facile intelliget, qui discere voluerit antiquam Gallorum, siue trans siue cis Alpes commorantium linguam, antequam in Latinam conuerteretur, communes habuisse cum Teutonica lingua radices seu primigenias voces plerasque: quarum nonnullæ temporis cuncta mutantis effugere vires, & adhuc in hodiernis linguis conseruatæ supersunt, harum namque istam vnam esse ex eo patet, quod Mose paludem maioribus nostris significarit, vt testatur in etymologico suo Cornelius Kilianus: sane etiamnum lutum nobis eadem vox significat; vnde illa quotidiani vsus composita Mos-gat foramen per quod lutum e platea domibusq; in cloacas publicas deriuatur, Mos-meyer luto colligendo præfectus &c. Mos-karre carrus quo eiusmodi sordes auehuntur.

[2] Hoc in loco ecclesiam Moxiarum Constantinus & Opinianus ædificarunt, [S. Sabini ecclesia,] qui de Roma fuerunt (inquit apud Vgellum in Tomo 2 Italiæ sacræ supra nominatus Ruffinus) ad honorem duodecim Apostolorum, quam consecrauit beatissimus Sabinus; a cuius corpore, eodem per S. Maurum Episcopum Placentinum translato, S. Sabini monasterium dici cœpit: de qua translatione ceterisq; Sanctorum corporibus partim eodem translatis, partim primum ibi sepultis, leguntur apud Ruffinum ex aliquo antiquo vel saxo vel pergameno hæc verba: Ego Maurus vltimus Episcopus, de Lotherio Regno & propter angelicam visionem veni ad propriam ciuitatem, [Sanctorum corporibus ditata,] & sepeliui corpus S. Sabini Episcopi XVI Kal. Februarij, istud altare ego consecraui in suum honorem, & S. Antonini Martyris. Pridie Nonas Februarij S. Gelasium sepeliui. Pridie Nonas Martij sepeliui corpus S. Victoris Diaconi. Idibus Maij recondiui corpus S. Domini. X Kal. Ianuarij migrauit de hoc seculo S. Victoria. Post obitum eorum vixit Maurus Episcopus annos sex: Idibus Septembris migrauit. Ego Abbas Effrem sepeliui corpus eius iuxta corpus S. Sabini in sinistram partem, & scripsi manu mea, & condiui hic.

[3] Cum igitur S. Maurus memoratus a Petro Maria Campi, [ante an. 449.] historiæ Placentinæ auctore, eumq; sequuto Ferdinando Vghello in Episcopis Placentinis, excesserit e viuis anno Christi CCCCXLIX; S. Victoris mors ad annum quinti seculi XLIV pertinebit: de cuius cultu, & quidem sub ritu semiduplici Romæ approbato, vt nobis ex illius Ecclesiæ Officiis proprijs, Philippo Ferrario, citatisque iam auctoribus abunde constat: [in his S. Victor Diac.] ita de vita, virtutibus, atque miraculis, quibus illum promeruit, nihil vspiam comperiri fatentur omnes: quamuis lectiones proprias aliquas in Ecclesia S. Sabini de eo solitas recitari, ante Breuiarij reformati inductum vsum, significet Ferrarius; ex quibus hoc elogium concinnauit in Catalogo Sanctorum Italiæ ad hunc diem.

[4] Victor honestis parentibus Placentiæ natus, ab ineunte ætate pietatem coluit, ac factus Clericus, [elogium ex Ferrario] ob eius probatissimos mores, a S. Mauro Episcopo Placentino Diaconus ordinatur: quo in munere tanto fidei zelo incensus erat, tantoque se studio exercebat, vt omnibus admirandus omnium in se oculos conuerteret. Quoniam autem vitam innocentissimam ducebat, propterea illum Dominus de medio iniquitatum properauit educere. Cum itaque vita hac excessisset, corpus in Moxijs extra vrbem condigno honore sepultum est: quod Euerardus Episcopus, vna cum aliorum Sanctorum corporibus, in Basilicam S. Sauini transtulit, anno DCCCCIII a se prope muros vrbis extructam, [translatio an. 903] omisso scilicet consilio, quod antea Synodo ad id conuocatæ proposuerat, de monasterio ad antiquam Moxearum ecclesiam adiungendo: quia superuenit misera horrendaq; gens infelicium paganorum, qui hostili gladio corpora trucidantes, igneque furoris ecclesias Dei concremantes, concremauerunt pariter præfatam B. Sauini ecclesiam: vt ait in instrumento fundationis a se condito Heurardus in anno Berengarij Regis XVI.

[5] Ex quo alijsque pluribus instrumentis publicis, nullum anno DCCCCXXXIII vel XXXXIII Conradum Episcopum agnoscentibus, [an noua translatio facta an. 933?] sed Guidonem, Bosonemque, conuincitur erroris ea inscriptio, quæ, nescio an & quando incisa, refertur refelliturque ab Vghello, quasi talis nominis temporisque Episcopus in vno tumulo recondidisset corpora SS. Victoris, Domnini, Gelasij & Peregrini: refellitur eisdem argumentis Locatus, quem Petrus Maria Campi ad annum DCCCCXVII, Vghellus ad DCCCCXI dicunt huius translationis meminisse. Eadem porro corpora anno MCCCCLXXXI recognita, atque in decentiorem locum esse translata, subiungit Ferrarius, [recognitio an. 1481.] per Fabritium Marlianum a Tortonensi Episcopatu ad Placentinam Cathedram ante annos quinque euectum: in quo per annos triginta duos ita se geßit, Vghello teste, vt reædificato Episcopali palatio; recuperatis quamplurimis, quæ erant abalienatæ, fortunis; celebratis decem Synodis pro ecclesiasticæ disciplinæ instauratione, cum magna decesserit fama virtutum, quas inter illa in Sanctos pietas etiam merito numerari poterit.

DE S. SEZNIO ABBATE PATRONO PAROECIÆ DE GVIC-SEZNI DIOECESIS LEONENSIS IN BRITANNIA ARMORICA.

SEC. VI.

[Commentarius]

Seznius Abbas in Britānia Armorica (S.)

[1] Diœcesis Leonensis vicus est in eo Britanniæ Armoricæ tractu, qui extremæ Cornawalliæ cuspidi obiacet, qui a Patrono nomen sortitus, [S Seznij cultus VI Martij, & XIX Sept.] Guic-Sezni, eidem festum magna cum solennitate diem VI Martij agit: vt in suo de Sanctis Armoricis opere testis est Fr. Albertus le Grand: quamuis eumdem ipse reserat inter Sanctos XIX Septembris colendos, propterea quod in antiquis Leonensis & Cornuwallensis Ecclesiarum Breuiarijs memoriam eius signatam repererit ad istum diem, cum nouem lectionum Officio, quibus in ecclesijs suspicatur Colganus translationis siue eleuationis alicuius festiuitatem recoli: diem vero natalem in cælis eum potius esse, quo propria in ecclesia hoc VI Martij colitur hic Sanctus; ipsis quidem, Colgano scilicet & Alberto, Hibernus; sed ex eorum Actorum fide, quibus, quatenus huic applicantur Sancto, fides aut nulla aut exigua est. Quin pergit Colganus, & characteribus temporum, quamuis vitiosißime signatis, [Colganus cum Isseruino eumdem facit,] nixus, audet asserere, hunc esse e primis S. Patricij socijs, quem magni illius Apostoli Acta varia modo Serenum, modo Esserinum nominant; titulus vero Synodi Patricianæ apud Spelmannum Isserninum. Mirum quidem est hunc siue Serenum, siue Isserninum in nullis Hibernicis Hagiologijs legi; in quibus tamen pene omnes inuenias, quicumque aliquod in Hibernicorum Sanctorum Actis, potißimum Patricianis, nomen habent virtutis aut ecclesiasticæ dignitatis: ex eoque fortaßis non improbabilis coniectura colligitur, eum qui in Hibernia cultum habet nullum, extra eamdem deposuisse suæ exuuias mortalitatis: [cuius mors cultusq; incertus.] hoc ipsum tamen dubium faciunt Annales Vltonienses apud Vsserium in Chronologico indice, qui anno CCCCLXIX mortuum indicant: quod de mortuis procul ab Hibernia Sanctis facere non consueuerunt. Vellet quidem hunc locum Colganus non de morte siue migratione e corpore; sed de migratione in Gallias intelligi, ne Alberto contradicat, extremum S. Seznio annum statuenti eum, qui est a parta mundo salute post quingentesimum vigesimus nonus: verum prius ei demonstrandum incumbit Seznium & Serenum Patricij socium certo eumdem esse.

[2] Solum igitur Sancti huius cultum certum habemus: quis, [Acta cum Actis S. Kierani Sagiriensis confusa.] vnde, & qualis fuerit omnino incertum. Acta quæ Gallice Albertus compilauit ex antiquis Cathedralis Ecclesiæ Legionensis, alteriusq; collegialis D. Virgini du Foll-coat sacræ legendarijs, nec non ex veteri quodam MS. ipsius Guic-Sezniensis parœciæ, aliena sunt, & ex Actis S. Kierani Sagriensis desumpta, vt vtraque inter se conferenti apud Colganum videre est, satisq; liquet ex nostris ad S. Kieranum annotationibus die V huius mensis Martij. Pag. 392 & sequenti: iuuat tamen extremos tres paragraphos, qui de S. Seznio proprie esse videntur, hoc loco attexere, ex Colgani interpretatione. Ceterum S. Sezninus, [In Leonensem aduectus diœcesim.] cum, firmatis in fide & doctrina Christiana Hibernis, inposterum ad quietem conferre se vellet, admonuit illum Deus, vt mare transfretatet & in Britanniam Armoricam se transferret, secumque religiosorum suorum plures deduceret. Paruit ipse confestim, & assumptis septuaginta discipulis suis prospero vento ad tractum Leonensem, inque portum Polluhelum (qui in Parochia Keriouana est) appulit anno quadringentesimo septuagesimo septimo, quo tempore Franci transmisso Rheno, in Galliā contendebant, circa vltimos annos, quibus Rex Hoelus Magnus Britanniæ imperabat. Et iuxta hunc portum sedem eligens, ibidem velut in eremo, pro se suisque domum extrui curauit, quæ etiamnum visitur, & vulgari idiomate, Peneti San-Sezni, nuncupatur.

[3] Inde profectus ad eum peruenit locum, vbi hoc tempore Parochiale templum est Guic-Sezni, [condito ibidem monasterio immoritur.] ibique Monasterium ædificauit, in quo cum religiosis suis sanctissime ad annum vsque ætatis suæ centesimum vigesimum septimum vixit, ac tandem senio confectus, anno partæ salutis quingentesimo vigesimo nono, magno sui Leonensibus relicto desiderio, in cælum migrauit. Sepultus fuit in eodem monasterio sub altari summo, vbi adhuc cauea quædam, sepulcri locus, visitur. [Reliquiæ transferuntur.] Post cuius obitum tot Deus ad eius intercessionem miracula patrauit, vt eorum fama commoti Hiberni, instructa classe Polluhelum portum ingressi, sacrum eius corpus vi quadam abstulerint, & in Sedem Episcopalem ab illo antea occupatam asportauerint; neque Leonenses, nisi magno labore solicitationeq; quasdam eius corporis reliquias, obtinuerint, quæ in Parochiali ecclesia de Guic-Sezni reuerenter asseruantur. In quibus nihil est quod magnopere displiceat, [Franci quando Rhenum transierint?] præter annum transiti Francis Rheni, cum Ære Christianæ CCCCLXXVII anno comparatum; errore manifesto: certum enim est ex ijs, quæ de Francorum initijs demonstrauimus I Februarij in Commentario præuio ad Acta S. Sigeberti, Childerici in Gallia regnantis annum primum ab anno Christi CCCCLVI esse auspicandum: multisque ante eum annis Salios (qui Francorum primi Ammiano dicuntur) a Saxonibus pulsos in Batauia Rheni insula consedisse, ac porro actos quietam tenuisse in nostra Taxandria commorationem; donec vilescente imperij Romani maiestate exsurgens Rex Clogio, qui anno CCCCXXVIII regnare cœperat, Cameracum inuasit, & ad Somonam vsque amnem suæ cuncta ditioni subiecit: neque ij tantum Franci, qui soli Gallias inuasere, pridem ante annum ab Alberto notatum, transierant Rhenum: sed etiam Ripuarij anno Christi CCCCXLVIII, amißis trans Rhenum ditionibus, in Cisrhenanas partes a Romanis admißi sunt. Plures grauioresq; errores in ipso Vitæ huius exordio apud Albertum lector eruditus deprehendet, quibus nihil attinetrefellendis immorari; cum simus ostensuri ea Acta vsque ad vltimos tres paragraphos totos esse S. Kierani Sagiriensis, licet contracta, & multis hinc inde aspersa mendis.

[4] [S. Serenicus Abbas Sagiensis.] Verum quid caussæ esse potuit, vt ista suo Sancto Guic-Seznienses applicarent potius quam alia quæuis? Omnia circumspicienti in vicina Normannia circa annum Christi DLX Serenicus Sagiensis Abbas occurrit, qui Sedem eam tenente S. Mileardo (vt est apud Claudium Robertum ex Orderico Vitali) in monasterio a se condito posuit centum quadraginta monachos, & a Saussayo in Martyrologio Gallicano refertur VII die Maij: cuius cultus, vel ipso in Armoricos cum aliquot discipulis migrante, vel Reliquijs eodem translatis, vel alia imaginabili ex caußa potuit his in locis obtinuisse: obliterata deinde rerum ab eo gestarum memoria, quærentibus, quis ille S. Serni, siue Sezni esset (nam Britones duarum liquidarum concursum libenter declinant, altera earum in z commutata, ideoque qui S. Armellus est alijs, XVI Augusti recolendus, ipsis est S. Arzel) cum audirent Episcopum vel Abbatem Sagiensem fuisse, [posset cum Seznio idē videri.] & inter Hibernos Sanctos Sagiriensis Abbatis Acta reperirent, pronius nihil fuit quam vt homines imperiti vtrosque confunderent, & patronum suum, de quo alias nihil distincte meminerant, crederent ex Hibernia venisse; ad eumque portum appulisse conciperent naui, quo terra fortaßis aduenerat, in celeberrimam tum temporis litteris æque ac sanctitate insulam traiecturus; sed qui vel diuino admonitu vel morte præpeditus ab vlteriori itinere, eum locum sui corporis deposito sanctificarit, non ab Hibernis Sagiriensibus, sed a Sagiensibus Gallis deinde repetito, eoq; ipso die relato ad suos, quo ipsum colidicit Saussayus. Quibus tamen omnibus, cum meræ sint coniecturæ, non magnopere nec fidimus ipsi, nec alios inniti volumus. Hæc interim voluimus indicare, libenter si quæ certiora suggerantur, daturi XIX Septembris, aut VII Maij.

DE S. FRIDOLINO ABBATE SECKINGÆ IN GERMANIA,

CIRCA ANNVM DXL.

Commentarius præuius.

Fridolinus Abbas Seckingæ in Germania (S.)

§ I Seckingæ situs. Vitæ S. Fridolini scriptores: cultus sacer.

[1] Apud Rauracos, antiquos ad Rhenum fluuium populos, Heluetijs vicinos, sunt hoc tempore Basilea vrbs illustris, ac supra eam destructa Augusta Rauracorum, vulgo Augst vicus: cui in ascensu fluuij vicinæ sunt quatuor vrbes, [Seckingæ situs.] Domui Austriacæ subiectæ, Siluestres seu Forestariæ dictæ, Rhinfeldia Comitatus titulo illustris, Seckinga, Lauffenberga & Walshutta. Ex his vrbs Seckinga, Secanis, alijs Secanica insula, Sancio & Sacconium dicta, [Ecclesia & ager S. Fridolini.] colit Patronum & Fundatorem suum S. Fridolinum Presbyterum, eiusq; nomini dicatam habet præcipuam ecclesiam, in qua etiamnum sacrum eius corpus adseruatur. Appellatur & ager S. Fridolini parua e regione insula: nam & Seckinga in maiore insula Rheni est sita.

[2] Res gestæ olim descriptæ habebantur apud Seckinganos, sed in Paganorum quadam incursione deperditæ, [Vita antiqua,] in altam fuissent obliuionem delatæ; nisi eædem fuissent ad alterum monasterium in ripa Mosellæ a S. Fridolino constructum, transmissæ. Illas ergo damus a Balthero monacho ibi repertas & memoriæ mandatas, [a Balthero monacho seculo 9 reperta, & rescripta:] atque Notkero, suo olim in monasterio S. Galli Magistro, inscriptas. Est hic B. Notkerus Balbulus, a quo conscriptum Martyrologium sæpius in hoc opere nostro allegamus. Vixit is temporibus Ottonis Magni & Ottonis II Imperatorum, quibus erat consanguinitate coniunctus: floruit ergo & tum seculo Christi decimo Baltherus monachus, rerum a S. Fridolino gestarum scriptor. Notkerus a recentioribus etiam traditur Vitam S. Fridolini composuisse, quod per errorem ob dicatum illi hoc opus contigisse arbitramur. Extat hæc Vita apud Sangallenses in antiquis membranis exarata: quam Colganus in Actis Sanctorum Hiberniæ edidit ad hunc VI Martij, sed multis mendis siue amanuensium, siue typothetarum negligentia fœdatam. Eam igitur Seckingam misimus, vsi opera R. P. Ernesti Bidermanni, qui Oeniponte degebat Serenißimo Sigismundo Archiduci a concionibus: cui VII Octobris anni MDCLXIV illam remisit Franciscus Carolus Brandenbergius, Ecclesiæ collegiatæ Canonicus & Custos, addito responso, Vitam S. Fridolini ita contineri & exprimi, prout ex antiqua traditione alijsque auctoribus acceperant nihilque quod veritati contraueniat, apparere. Ceterum remissa est Vita, nullis ex præfatis mendis sublatis, quæ ipsi conati fuimus tollere, ne lectoribus tædium inde nauseaque crearetur.

[3] Vitæ huius partem edidit B. Petrus Damianus, Episcopus Ostiensis, [eius pars edita a B. Petro Damiano,] Cardinalis creatus anno MLVIII, in sermone quem habuit de Translatione corporis S. Hilarij Episcopi Pictauiensis a S. Fridolino procurata: quem sermonem a nobis illustratum, edidimus XIII Ianuarij, post Vitam eiusdem S. Hilarij. Asserit tamen hic auctor, Vitam B. Fridolini, in qua hæc referri historia perhibetur, ad suas manus non peruenisse, sed quod a se scriptum est, indicio fraternæ relationis sibi innotuisse, scilicet descripta ex hisce Actis ea parte, quæ ad illam Translationem spectabat. Compendia ex hac Vita decerpta extant varia; [Compendia MSS. & a varijs facta.] horum aliquod accepimus ex codice MS. Bodecensis cœnobij in VVestphalia, aliud in antiquis codicibus repertum edidit Melchior Goldastus tomo 1 Rerum Alamannicarum parte 2. aliud excusum est anno MDLXI in Breuiario Constantiensis Ecclesiæ & diœcesis, aliud in Breuiario Basileensi & in Basilea sacra nuper recusum. A multis seculis in Breuiario diœcesis Pictauiensis eumdem Sanctum obtinere locum testatur Castanæus Pictauorum Episcopus, in Notis ad Litanias Pictonicas anno MDCXII editas. Illustre etiam ediderunt encomium Franciscus Guillimannus lib. 3 Rerum Helueticarum cap. 6, Gaspar Bruschius in Monasterijs Germanicis, Iudocus Coccius in Dagoberto Rege cap. 6 & alij.

[4] Vitam S. Fridolini sermone Germanico varij ediderunt, inter quos præcipuus est censendus Petrus Canisius Societatis Iesu, vir eruditione & vitæ sanctitate eximius: hanc ex Germanico Latinam fecit Hermannus Crumbach & ipse editis libris clarus. [Vita Germaniee edita a Petro Canisio] Testatur Canisius in Proœmio se vsum vetustis quamplurimis libris de rebus eius gestis consignatis, quos ei non Claronenses tantum & Seckingenses, sed varijs e locis alijs veteres eius amici transmiserant. Distinguitur hoc opus in triginta & vnum capita, quorum singula instar homiliarum, exornantur allatis quamplurimis sententijs e sacra Scriptura & sanctis Patribus, insertis etiam exemplis ex alijs Sanctorum Actis: quibus omnibus aut contra hæreticos veneratio debita Sanctorum, & veritas horum Actorum comprobatur, aut exercitium præcipuarum virtutum ad imitationem orthodoxis Catholicis proponitur. Sunt ea prælo dignißima, sed præter institutum nostrum: quare pauca, quæ in Vita a Balthero non indicantur, infra referimus. Aliam in Heluetia sancta edidit Germanice Vitam Henricus Murerus, [& Henrico Murero:] Carthusiæ Ittingensis Professus: ex qua subiungimus duo miracula vltimis post obitum Baltheri seculis patrata: reliqua ex Actis Latinis aut Canisio transcripta sunt. Varia etiam de rebus gestis S. Fridolini attigerunt scriptores Historiarum Germanice editarum, vti Christianus Vrstitius lib. 1 Historiæ Basileensis cap. 21, [mentio eius apud alios historicos:] Ioannes Stumphius in magno rerum Helueticarum Chronico lib. 12, qui de Rauracis agit cap. 9. Meminerunt denique S. Fridolini Ægidius Tschudius de Rhætia Alpina cap. 12, Fortnatus Sprecherus in Chronico Rhætiæ lib. 2, 3 & 8, Martinus Crusius par. 1 Annalium Sueuicorum lib. 8 cap. 9, Matthæus Merianus in Topographia Alsatiæ pag. 36; vbi & vrbem Seckinganam æri incisam repræsentat: vti etiam in Topographia Heluetiæ Glaronam, in cuius descriptione pag. 37 mentionem S. Fridolini honorificam facit. Citantur etiam a Murero Ioannes Iacobus Grasserus & Ioannes Gulerus de Rebus Helueticis, quos non vidimus.

[5] Beatissimo obitu huius lucis metam pridie Nonas Martij S. Fridolinum finiuisse, [cultus sacer 6 Martij.] & dormiuisse in Domino testantur Acta lib. 2 num. 7 & 8. Ad quem diem eius festum celebrant ante allegata Breuiaria, & confirmant Martyrologia varia, vti MS. Treuirense S. Martini, Coloniense excusum anno 1490, Doctrinale Clericorum, eodem anno Lubecæ impressum, Hermannus Greuen & Molanus in Auctario Vsuardi, Canisius in Martyrologio Germanico, Felicius, Ferrarius, & alij. Verba Molani sunt Seckingi depositio Fridolini Abbatis & Confessoris. Addit Galesinius: cuius & sancte & mirabiliter gesta leguntur. Eumdem celebrant Angli in suo Martyrologio, Hiberni in Catalogo præcipuorum Sanctorum Leodij anno 1619 excuso, & in Actis Sanctorum Hiberniæ per Colganum; Scoti etiam hodierni apud Camerarium & Dempsterum in Menologio Scotico. Demum, quia Abbas fuit, Benedictini suis fastis inscripserunt, VVion, Dorganius, Menardus, & cum longißimo encomio Bucelinus. Iterum sequenti die seu VII Martij Dempsterus consignat Eleuationem S. Fridolini.

§ II Ætas, monachatus, patria, scripta S. Fridolini.

[6] Vnicum temporis characterem indicant Acta: scilicet tempore Chlodouei Regis Francorum Abbatem monasterij Pictauiensis S. Hilarij extitisse S. Fridolinum: [S. Fridolinus sub Chlodoueo I] & hunc Regem fuisse Chlodoueum primum omnes vnico consensu affirmant: sed quod velint id factum anno nonagesimo aut nonagesimo quinto supra quadringentesimum, nullo modo arbitramur probabile esse. Regnauit Chlodoueus secundum Chronologiam alibi a nobis stabilitam, ab anno CCCCLXXIX saltem sub finem creatus: & fidem Christi amplexus est anno CCCCXCIV. Verum tunc vrbs Pictauiensis cum reliqua Aquitania suberat Gothis, quorum Regem Athalaricum in regione Pictauiensis vrbis deuicit Chlodoueus anno DVII, [post annum 507 factus Abbas Pictauij,] & Aquitaniam sibi subiugauit: quare accessus S. Fridolini Abbatis ad Regem Chlodoueum ad hunc aut proximos duos annos, quibus hic solum vixit, necessario referendus est: & quæ deinceps de Rege narrantur, posteris Chlodouei aßignanda sunt. Restaurauit ecclesiam S. Hilarij, & huius reliquias magnicentius collocauit. Disceßit inde versus Germaniam: & primo habitauit apud Mosellam, dein in Vosago monte, postea Argentorati, & tres istis in locis erexit S. Hilario ecclesias cum monasterijs, [postea variis locis degit:] tamdiu, dum perficerentur, ibidem moratus. Profectus dein per regnum Burgundionum, inuisit erecta in eo monasteria: ac peruenit in vrbes Glaronam Heluetiorum & Curiam Rhetorum seu Grisonum: & iterum S. Hilario construxit ecclesias. His omnibus peractis, quæ plures requirunt annos, venit in insulam Secanicam, vnde flagellis eliminatus, [adiit Theodericum Regem:] Regem adiuit, eiusq; donatione nanciscitur insulæ posseßionem. Nomen Regis non exprimitur, quem Theodoricum Chlodouei filium, Regem Austrasiorum fuisse, arbitramur absque vlla dubietate asseriposse & debere. Ibi per multos annos vixit, & quam baptizarat hospitis filiam, postmodum fertur primam sanctimonialem constituisse, cum in ea insula Canonicam sanctimonialium congregationem erigeret. Interea memoratur mortuus esse Rex prædictus, quem Theodericum diximus, anno DXXXIII vita functum: [sub Theodeberto Rege mortuus,] cui tunc filius Theobertus succeßit, in regno vsque ad annum DXLVIII superstes: quo tempore videtur S. Fridolinus migrasse ad Christum.

[7] At dictam Congregationem sanctimonialium cui Ordini subiecerit, posset inquiri. Bucelinus par. 2 Germaniæ sacræ ista habet pag. 81. Seckingen, nobilissimum olim Virginum Benedictinarum ad Rheni fluenta cœnobium, conditum a S. Remigij & S. Benedicti discipulo S. Fridolino, quod deinceps in collegium Canonicarum conuersum est. Sed magis triumphat in suo Menologio ad VI Martij, [An Benedictinus monachus?] vbi in longo suo elogio asserit S. Fridolinum S. Remigij primum discipulis accensum, postea ipsum magnum monachorum Archiducem Benedictum secutum, vtrobique maximos progressus fecisse. Vt tempus huic coniecturæ fauens reperiatur, nihil de S. Fridolini habitatione in Pictauiensi S. Hilarij monasterio traditur, neque indicatur eum ante ibi Abbatem fuisse monachorum, qui ipso etiam S. Benedicto seniores erant. Ceterum nullum vestigium est vllius aut cum S. Remigio aut S. Benedicto factæ communicationis; quin imo hunc constat tum procul in Italia apud Sublacenses vitam monasticam solum fuisse auspicatum. Quod itidem VVion, [ex Hibernia oriundus:] Bucelinus aliiq; Leslæum secuti, statuant Conrani Regis Scotiæ hodiernæ filium, plane aberrant; cum Acta in Hibernia, quæ inferior Scotia appellatur, natum clarißime referant: & nihil de eius origine, aut rebus gestis sciatur præterquam ex his Actis, & paucis forsan Seckingensium aut Glaronensium traditionibus, de quibus mox agemus. Interim Dempsterus libro 6 Historiæ Ecclesiasticæ gentis Scotorum cap. 515 illustrem scriptorem facit Fridolinum, [an libros a se scriptos reliquerit?] & hos ab eo relictos libros enumerat, Exhortationes quasdam lib. 1. Præcepta ad monachos lib. 1. ad Augustanos lib. 1 Acta D. Hilarij lib. 1. Meminerunt & alij adhortationum. At quo fundamento, ipsi viderint. Suspecta paßim in similibus est fides Dempsteri, qui, quæ a Sanctis fieri potuisse somniauit, [non fundauit Augiādiuitem:] pro factis solet enarrare: Ita etiam monasterij Richenaugiensis siue Augiæ-diuitis fundatorem facit eumdem Fridolinum: quod seculo Christi octauo construxit S. Pyrminius, vt ex huius Vita III Nouembris constat. Aliud statuit in Burgundia extruxisse monasterium, arrepto scilicet fundamento, quod Acta habeant eum per monasteria regni Burgundionum suum iter direxisse. [an Burgūdis & Augustanis prædicarit?] Cratepolius etiam in libello de Sanctis Germaniæ asserit, S. Fridolinum anno Christi CCCCXC Augustæ prædicasse Euangelium, & multos homines ad fidem Christi conuertisse. Quæ vti in tempore aßignato plane falsa sunt; ita circa reliquam relationem in silentio antiquorum sunt suspecta.

§ III Excerpta ex Actis a Petro Canisio editis. Alia a Canonico Brandebergio submissa.

[8] Ex antiquis Seckingensium & Glaronensium traditionibus ista habet Canisius cap. 26. Collegium sanctimonialium in insula Seckingensi a S. Fridolino fundatum, etsi initio magnis calamitatibus iactatum fuerit, [Eminentia Abbatissæ Seckinganæ,] tamen tantis qua temporalibus, qua spiritualibus auctum est incrementis, vt summam obtinuerit eminentiam dignitatis: non tantum a maximis viris & Principibus, a Regibus & Imperatoribus regia munificentia dotatum, sed magnis etiam priuilegijs decoratum: ita vt Seckingensi Abbatissæ ciuitas Seckingensis, Glaronensis regio & Lauffenburgum subiecta fuerint, eamque vt Principem agnouerint: vnde Excellentissimi Comites Habsburgenses, deinde Archiduces Austriaci, ciuitatem Seckingensem ac Lauffenburgum cum alijs dynastijs & bonis ab illa velut beneficiarij eius clientes acceperunt. [Imperium in Glaronenses:] More etiam receptum fuit, vt Glaronensium accolæ quotannis legatos Seckingam ablegarent, & Abbatissæ velut Dominæ, munus deferrent honorarium, qui succollatores olim feretro S. Fridolini deportando circa ecclesiam adhibebantur. Probari etiam tabulis vetustissimis signatis & authēticis potest, olim Antistitam quadriennio quouis Glaronam profectam esse, & tractus illius Decemuiros, honestissimos quosque & integerrimos delegisse, qui patriam gubernarent, consilijs & iudicijs præsiderent. Quæ, si infirmitate prohiberetur eo pergere, per Legatos res agebatur. Quod si nec isti designarentur, interim Glaronenses tributis & pensionibus soluendis liberabantur. Quæ administratio quieta diu viguit, ita vt solus Imperator protector censeretur, nec alteri Prætori vices suas delegaret. Postea Comites Hombergenses & Conradi Sueuiæ Ducis soror amplas possessiones cœnobio donarunt; quando fuerunt & mancipia loco obligata, quæ S. Fridolini vernæ dicebantur. Fuerunt ea loca sub Romano Imperio ad tempora Frederici Augusti, qui ea Palatino Comiti Ottoni a Burgundia donauit, inde Comites Habsburgici & Austriaci acceperunt: tandem anno MCCCL Glaronenses cum Prætore regionis confœderatis Heluetijs se adiunxerunt. Hæc ibi. Stumphius citat instrumenta Austriacorum, quibus se fatentur Feudatarios Abbatissæ Seckingensi, sunt ea data anno MCCCCLIV & LIX.

[9] Canisius iterum cap. 29 ostendit Seckingenses sæpius S. Fridolini patrocinium fuisse expertos, quorum Annales multas & illustres victorias memorant, quas eius patrocinio reportarunt. [Seckingan victoriam obtinent:] Anno MCCCCXV tribus septimanis Basileenses Seckingam obsederunt, magnam mœnibus vrbis & domibus ciuium ruinam cōtinuis eiaculationibus intulerunt, & paullo post maioribus viribus ad obsidionem redierunt: sed iterum compulsi sunt re infecta discedere. Alius vetustus codex narrat, quoties vexillo explicato ad pugnam exierunt (vt sæpius factum est) toties sine sanguine, nullo ciuium desiderato, victoriam obtinuerunt: quam semper S. Fridolini patrocinio acceptam retulerunt, quem adeo Dominum, hospitem & Aduocatum præcipuum appellare consueuerunt. Eadem leguntur apud Murerum, & plurima ex præcedentibus apud Stumphium.

[10] Canisius denique cap. 30 & 31 asserit Matricem Glaronensem parochiam a S. Fridolino a fundamentis fuisse erectam, eique S. Hilarium Patronum totius regionis datum. Quocirca veteres Glaronenses S. Hilario adiunxerunt S. Fridolinum, [Glaronēses venerātur S. Fridolinum,] & in grati animi significationem eius imaginem tam extra quam intra ciuitatem magno in honore conseruarunt, & labaris, vexillis, clypeis & sigillo vrbis impresserunt. Quotannis memoriam eius anniuersariam festiuis gaudijs soliti sunt recolere, Seckingam adire, & sacros eius cineres venerari. [victoriā potiuntur.] Præterea aliam mense Aprili supplicationem maxima frequentia Ecclesiastici & seculares solebant honestare, vt Deo gratiæ referantur pro insigni victoria obtenta eo anni tempore, quando trecenti quinquaginta eius regionis incolȩ quindecim hostium millia profligarunt. Prolixe etiam rei gestæ series populo prælegitur, in qua sæpius SS. Fridolinus & Hilarius Patroni & Aduocati nominantur. Insignia vrbis Glaronensis cum imagine S. Fridolini repræsentat Vrstitius pag. 67.

[11] Canonicus Brandenbergius in ante memoratis litteris ista indicauit. Reliquias S. Hilarij, nominatim pollicem, S. Fridolinus Seckingæ reliquit: vbi & casula, culter, baculus & alia præter corpus ipsius S. Fridolini prostant. Anno circiter MCCCXXX ingenti incendio templum & monasterium D. Fridolini Seckingæ conflagrauit. Sequentibus annis, Albertus Romanorum Rex Austrius, cum pluribus Imperij Principibus Ecclesiasticis & secularibus, præsertim Episcopis Argentoratensi, Basileensi, Constantiensi Seckingam venerat, cladem incendij arbitraturus, [Corpus in incendio seruatum:] & maxime corpus S. Fridolini, ingenti miraculo a flammis illæsum diuinitus conseruatum, veneraturus: vbi sarcophagum, seu potius sandapilam sacri corporis sub altari depositam, superiori parte adustam, repererunt: sed de reliquo penitus cum reliquijs in tegram. Ergo in perpetuam miraculi memoria eamdem ipsam tumbam, [capsæ inclusum,] quantumuis superiori parte crematam, cum reliquis vndique ferreis laminis & ligamentis, ac frequenti clauorum nexura posteritati reliquerunt. Cum vero eadem sacra tumba in tantis Suecici belli turbinibus per quam difficulter, ob grauitatem ponderis asserum & ferra mentorum, transferretur, nec minori periculo, ob subitam hostium irruptionem domi relinqueretur; inter Principem Abbatissam & Collegas tam Canonicos quam Canonissas, sæpius consultabatur, quo pacto sacrum pignus in compendiosam aliquam arculam compingi posset, quo facilius ac tutius in euentum necessitatis clanculum auferri ac transferri in saluum posset. Hoc tamen identidem obstabat, quod metus omnes teneret, ne, si forte adminiculo fabrorum ferrariorum (sine quibus impossibile videbatur aperiri posse) ligaturæ soluerentur, publicaretur sacrum corpus non amplius adesse, quod suspicabamur integrum, sed in cineres redactum. Verum cum anno MDCXXXVII Dux Winmariensis partibus Rhenanis infestus, cum Werdio frequentius colluctaretur, [anno 1637 corpus in ea repertum.] conandum nonnihil operæ pretium duximus, experturi num priuatis viribus & industria sacrum pignus aperire, lustrare, ac in commodius promptuarium componere possemus. Igitur annuente Principissa, molem sarcophagi in sublimi, seu medio summi altaris locati, tantummodo duo Sacerdotes, senior Canonicus & ego, amouere & in tabulam seu mensam altaris demittere connitimur; viribus profecto tantæ moli impares, animum prope despondentes: sed ecce nescio quo pacto, qua & facilitate sarcophagum haud difficili negotio in altare deponimus, ac inde ab altari in pauimentum demittere adnitentibus feliciter res successit. cum seniore Canonico in pauimento anteriorem sarcophagi partem apprehendente, ego adhuc super altare existens, posteriorem partem, qua potui maiori vi retinere, ne impetuose in pauimento illideretur, conabar; cum ecce subito resolutis clauis & ligamentis; remanentibus in manibus meis laminis, sarcophagum delabitur: quando extemplo apparuit ostiolum, per quod manus intromitti potuit, & sacræ Reliquiæ contingi. Reperimus ergo sacrum corpus duplici inuolucro compilatum, superius erat peristroma babylonicum elegans auro intextum, aliquot caustomatis adustum, quippe superior pars sarcophagi pœne tota incarbonata est; interius erat pannus e gossipio, sacris his adiacebat scheda, non latior manu; qua præfatus Serenissimus Rex contestabatur lustrationis seriem, in præsentia Præsulum & Principum factæ: & quod illa tumba a nongentis annis nunquam fuerit aperta, nisi per illam ipsam caussam & occasionem, & quod sacram illam tumbam ferramētis tametsi crematam, circumdederit: & posteritati in miraculi memoriam sic reliquerit. Certe & eadem tumba ab illo tempore, nempe a trecentis annis numquam denuo aperta fuerat: nisi ob necessitatem illam & pericula Suecici belli anno MDCXXXVII. De memorato incendio & aduentu Alberti Imperatoris agit etiam Stumphius.

VITA
auctore Balthero monacho Seckingano.
Ex MS. Sangallensi.

Fridolinus Abbas Seckingæ in Germania (S.)

BHL Number: 3170

Avctore Balthero monacho.

LIBER I.

Prologus auctoris

Notkero Doctrinæ Sophiæ, meritorumque sanctitate Beatissimo, Baltherus infimus seruorum Dei Seruulus.

[1] Iam dudum vero, (vt vos optime nostis) dum in monasterio S. Galli iuxta vestros ceterorumq; pedes Magistrorum, scholasticæ vacare disciplinæ desisterem; [Baltherus in monasterio S. Galli eruditus] & cum hoc multo magis cogente miseria, quam copia magistratus deficiente, mihi contigisset in damnum (nam inde fons inferebatur sapientiæ per cunctas totius Europæ prouincias deriuatus, & omnibus huc vsque, Dei nutu suauissimo, se potabilem dulcorabat gustu) bonum mihi visum est, vt huiusmodi, ceu dictum est, felici solatio destitutus, Occidentalis Galliæ Magistros, licet socius gyrouagorum in mēdicando, verecundia penitus posthabita, [per Gallias peregrinatur:] aggrederer. Sperans autem anxius & flebilis in vtriusque mœstitia famis aliquantulam ibi refectionem me inuenturum; vnius scilicet earum caro paullum ad tempus afflicta, dum iterum affluentia diuitiarum sufficienter vtitur, cito fit, vt de his fastidium trahat, quibus paullo ante nimis inhiabat; alterius vero quia mens sitibunda, quanto plus internarum suauitate deliciarum fruitur, tanto magis ad earumdem dulcedinem non fastidio, sed amore coarctatur. Hanc rem ego taliter aggressus, cum peregrinando fines Galliæ per longum etiam cursum ad vsque confinia Hispaniæ, ob amorem circuissem disciplinæ, licet parum in hac profecerim, & ibi per quatuor moratus annos, tunc demum decernerem patriam patriæque familiaritatem reuisere; contigit vt in redeundo quoddam monasterium, a Helera nuncupatum, iuxta Mosellæ cuiusdam littus situm, caussa orationis adirem; [in Helera, monasterio a S. Fridolino cōstructo, benigne excipitur:] quod & S. Fridolinum ibidem in honorem S. Hilarij construxisse per eiusdem loci Fratrum relationem didiceram. Ibi vero huius rei ordine comperto, aliquantulum lætior effectus sum intantum, vt me prorsus obliuiscerer illuc exulem venisse; quia, non vt aduena, eorumdem Fratrum pio solatio congratulabar, sed ceu quilibet bonæ qualitatis indigena, qui in domo sui domini sedula inter alios familiaritate vtitur.

[2] Tunc Pater & prouisor eiusdem monasterij, vt per me certitudinem professionis compererat, hæreditarium esse me seruum horum Sanctorum, de quibus supradictum est, videlicet Hilarij & Fridolini, attulit meam in præsentiam vtriusque virtutes proprio separatim volumini inscriptas: quas vbi videns gauisus sum, & adhuc cautus apertis voluminibus inspiciebam, [reperit ibi Vitam S. Fridolini,] recordabar in Sechanis, ad quod ego seruili iure me pertinere non erubesco, vnius, scilicet S. Hilarij virtutes in quodam volumine scriptas adesse; alterius vero, nempe S. Fridolini, Vitam deesse: nam inde liber ipse, [apud Seckingenses deperditā,] in quo eiusdem Sancti Vita habebatur scripta, ablatus fuit, dum præfatum monasterium a Paganorum iam olim incursione vastatum est. Adhuc etiam supersunt multi, quieumdem librum, antequam ita, ceu dixi, perderetur, non solum viderunt, sed sæpius legerunt: sicque verum esse profitentur, veluti iam per me narratur. Postquam vnus ex his prænominatis libellulis, quem in prædicto deesse non dubitabam, meæ petitioni ad mecum deportandum omnino denegatus est, & b incaustum seu membrana non adfuit, quatenus per me scriberetur; cito sedens recitaui, & hoc quod egebam, memoriter retinui, partim verba cum materia, [memoriæ mandat,] partim materiam absque verborum constructione, vt mea reuersione peracta, eadem, quæ inibi legeram gesta, per me commendarentur aliorum memoriæ scripta. Hunc vero præfatum diligenter inchoans legere, inueniebam titulum S. Fridoldo inscriptum; indeque procul dubio mihi incertum erat, vtrum de nostro Patrono hæc scripta essent, [& ob nomē male formatum,] an de alio quodam, qui Fridoldus, non Fridolinus, nuncuparetur; nisi quod postea mihi in altera monstratum est paginula, qualiter idem Sanctus de quadam Galliæ ciuitate, Pictauis nominata, [ex reliquiis S. Hilarij agnoscit eius esse.] reliquias S. Hilarij in parua capsella in Alemanniæ quamdam insulam, vndique lymphis circumdatam, deportasset: ibique populi se fidei commendans, quoddam monasterium sub honore S. Hilarij in eadem insula Rheni fluminis construxisset: in quo adhuc ipsa prædicta (vt vos nostis) pendet capsella.

[3] Quoniam vero totum (sicut tibi per has literas, o Pater, est manifestum) testimonio aut alicuius bonæ qualitatis viri auctoritate certa, cui credendum esset, a me tantummodo dictum & scriptum esse videatur, [contra obtrectatores se defendit:] qui me totius auctorem falsitatis esse denegare non valeo; licet in huius opusculi rescriptione de materia gestæ rei nil fallaciter addam vel demam, præter solam verborum constructionem, (quam rustico nimis stylo scripsisse me profiteor; malens in hoc meam rusticitatem blasphemari, quam rei veritatem nesciri) reor quod quilibet veritatis amator, meæ qualitatem breuitatis intendens, obiiciendo dicet esse apocryphum, & Magistrorum damnatione hoc exemplar refutandum; quia nullius aliunde fulciatur imperio, sed tantum veluti libero scriptitetur arbitrio: insuper & alium iniustis faucibus, tanta quasi fuligine obfuscatum, minime dubito dicturum, me nullatenus esse veritatis auctorem, sed cuiusdam excogitatæ rei falsum compilatorem. Quocirca, [& patrocinium Notkeri implorat:] o pijssime Pater & Doctor, me tuæ commendans inuictæ fidei, precor, quatenus tuo certissimo indagante comprobetur arbitrio, vtrum iste præsens libellus vna cum cantilena, quam per musicam artem in Fridolini laudem canendo composui, flammarum incendio sit delendus, an ad Dei seruitium posthac reseruandus. Mihi namque melius placet tua mitissima redargui correctione quam aliorum inuidiosa confundi stomachatione. Perpetuum tibi opto vale.

[Annotata]

a Occasio huius monasterij extructi infra cap. 3 indicatur, vbi de illo agemus.

b Incaustrum, id est atramentum, Italis, Inchiostro, Francis Encre.

CAPVT I.
S. Fridolini vita in Hibernia, ex eaque discessus.

[4] Beatus Fridolinus ab extremis partibus inferioris Scotiæ oriundus esse non ambigitur: quæ videlicet apud ipsos Scotigenas Hibernia nuncupata, [S. Fridolinus in Hibernia nobisi prosapia exortus,] ad vsque Oceanum protendit suæ amplitudinis confinia. Parentum etiam generositate adeo eminebat præclarus, quatenus quique potentiores eiusdem regni gratularentur in talis cognati affinitate annumerari. Nam & hoc eis haud immerito magni videbatur honoris fuisse, dum se sub eius meritis totius boni prouectum non dubitarent promereri posse: huiusque generositatis solennitatem non inerti bonorum operum studio, ob hoc præcipue solers studiosius in se curabat ornare; ne illud Psalmographi ipse siue dicendo, siue mentaliter eructando depromeret: Quæ vtilitas in sanguine, meo dum descendero in corruptionem: quia nec tantum gloriabatur de huiusmodi pompatrice cognationis parentela, quantum de illa adoptiua cælestique electorum genealogia, [præfert cælestem nobilitatem:] de qua in Euangelio legitur: Quicumque fecerit voluntatem Patris mei qui in cælis est, ipse meus frater, & soror, & mater est. [Ps. 29. 10] [Mat. 12. 50]

[5] Opum vero diuitiarumque secularium abundantia fere præ cunctis in eodem regno degentibus famosus affluebat, & tam nimiæ largitatis exhibitione se hilarem atque lætum in omnibus ostendebat, vt non solum ditiores suis pretiosis muneribus semper arriderent; [diuitius liberalis in alios expendit:] sed pauperes quoque gratulabunda fronte suis quotidie eleemosynis applauderent. Nam vtrisque quoad poterat, largus singulis: & congruenter erogabat: illorum quidem nimiam cupiditatem, quam suæ facultates minime possent, extinguere studebat, vel pretiosa dando, ne supra modum exæstuaret, aliquantulum placabiliorem reddere; istorum autem laudandam pauperiem, qua ad mundanæ prosperitatis beatitudinem adeo inhianter ardebant, ne in aduersitatum querimonijs omnino deficerent, misericorditer sustentabat. [2 Cor. 9. 7] Et ita se hilarem datorem, quem secundum Scripturam Deus diligit, præferens; omnibus omnia factus est, vt omnes lucrifaceret.

[6] Studijs litterarum delectabilibus archiuis, postquam ab vberibus amatæ nutricis & a cunabulis flebilibus more infantium seiunctus est, sic acute inhærebat, vt non tam materno lacte teneræ fragilitatis ætatem fulciret, quam ad sophiæ mamillas suspensus, [studiis litterarum & scientiis incumbit:] superno rore mentis viuacitatem obdulcaret. Quia sui laudabilis sensus tenorem captiosis argumentosisque sophisticorum & syllogisticorum proloquiorum affectionibus implicare prorsus spernebat; ne dum in aliquo Pythagoricæ Platonicȩque sapientiæ posthumus hæres inconuenienter videretur, summæ Sapientiæ sibi contubernalem amicitiam non ostendisse probaretur: sicut scriptum est; Omnis sapientia a Domino Deo est. [Eccli. 1. 1]

[7] Tunc sancti Spiritus gratia cælitus afflatus, se totum maluit sub officio Clericatus Deo fidelem famulum exhibere, quam sub huius seculi negotiis constitutus, diabolo per laicale ius inseruire: [statū Clericalē amplexus,] & huiusmodi aciem mentis de terrenis ad cælestia suspendens, sibi hunc proponit versiculum in exemplum, Amicus huius seculi, inimicus Dei constituitur. [Iac. 4. 4] Sic ergo cum ob amorem cælestis vitæ secularium incertitudinem postponeret, & spreto totius mundi flore, ceu sedulus minister, vacaret officio Dei; aggressus est omnes fere ciuitates suæ patriæ & multa circumquaque loca circuire, ea scilicet ratione, vt fidem Catholicam, [prædicationi insistit;] in his partibus a Gentilitatis ritu segregatam, suæ prædicationis officio firmiter stabiliret Deo. Et hoc vtique non credendum est, quod huiusmodi ministri sacramentum aliqua præsumptuosa illicitæ audacitate proteruitatis sibi vsurpasset; sed illud multo magis, quod sub Pontificum testimonio omnisque Cleri attestatione, nec non totius circumiectæ plebis acclamatione, per Dei gratiam electus, sibi a Domino commendata duplicarit talenta. Nam ille procul dubio de fidelibus illis seruis, qui a proprio Domino peregre proficiscente pecuniam sub lucro reportandam acceperunt, satis fidelis seruus extitit; dum a Domino suo, scilicet Christo, potius optandas cum vsura gratiarum actiones vellet audire, quam indecentem & horrendam nequam illius serui abiectionem sustinere, qui sine lucro præsumebat reportare pecuniam Domini sui.

[8] Tunc cum desiderabili Clericatus honore pro suo libitu sublimatus, & huiusmodi prædicationis, ceu superius dictum est, officio intantum glorificatus, vt inter omnes Scotorum Principes non solummodo velut aliquis honorabilis Clericus & Sacerdos diligeretur, [videns se honorari,] sed ceu Pontifex summo honore Episcopali & dulcis haberetur; visum est ei bonum & vtile, vt totius seculi florem omnino ob Dei nominis amorem sperneret, illud obliuioni minime tradens, quod in Euangelio scriptum est: Nisi quis renuntiauerit omnibus, quæ possidet, non potest meus esse discipulus. [Luc. 14. 33] Ergo vnaquæque propriæ facultatis bona possessionesque, non tantum proximis seu cognatis ordinatim & sapienter distribuens, sed multis alijs nimia paupertate duriter afflictis erogans, [sua omnia distribuit pauperibus:] videlicet orphanis, Ecclesiasticis hominibus sub vniuscuiusque ordinis honore degentibus, ceterisque quorum infinitus protenditur numerus, implebat hoc quod per Psalmographum dictum est: Dispersit, dedit pauperibus, iustitia eius manet in seculum seculi. [Psal. 111. 9]

[9] Hoc totum cum ita per ordinem, vt dictum est, perageretur, instructus est tantæ dignitatis vir missatico, quatenus mente perseuerabili paternitatis affinitatem & familiaritatem cognationis, patriæque natiuam voluptuosamque dulcedinem, pro Dei nomine non pigresceret postponere. Et hæc non aliter ei accidisse probatur, nisi velut quondam Abrahæ indictum est, vt exiret de terra sua & cognatione. Nunc igitur tantæ fidelitatis miles, constans immobilisque sub hac cælesti iussione perseuerabat, nil remoratus, quin hoc fiducialiter implendum, omnibus derelictis, insisteret, quod summa Celsitudo sibi subiunxisset; [statuit patriam & amicos deserere:] licet, in quas partes huius mundi suum iter a Deo præfinitum disponeretur, prorsus ignoraret. Sed tamen eo ita inopinate sui itineris cursum arripiente, qualis ibi vel quantus audiretur flentium strepitus, nec linguæ motu nec styli acumine valet quis alteri referre. Nam ibi diuersitas plebis plangebat se amisisse impensorem diuersi muneris: [videt magnum omnium luctum:] Ecclesiastici vero ordinis in eodem regno ingens vniuersitas, non tantum suæ conuersationis flebat absentiam, quantum desiderandæ suæ prædicationis dolebat abesse instantiam: quia sancta Ecclesia in istis partibus ad Dei seruitium stabilita, ab eo veluti a quadam firmissima regebatur tunc temporis columna. Clerus vero Episcopatus quantum qualemque honorem vel famulatum ei suppeditaret, non est necesse loquendum; dum ipsi Pontifices vix totis viribus sufficerent, vt eius vitæ tramitem vel in minimis attingerent. Ipse Primatus etiam totius Scotiæ eius præcipue desiderabat consilium salubre, ne sine suo consultu in ijs, quæ seculariter sub iudiciali iure eueniebant corrigenda, offenderetur maiestas Diuina.

[10] Quis dubitat, quomodo aut qualiter, a diligendis in Deo pauperibus, scilicet orphanis, viduis, & a ceteris vtriusque sexus plebibus frustra rogatus fuerit, nempe quando suis amplectendis parentibus suum cœptum iter tardando, differri doluit: nam hæc multitudo nempe pauperum, cum eum diutius flendo sequeretur, interdum fixo in terram sustentationis baculo, ipsique desuper innixus, & gestanti animo, ne propter hortamina vel illorum blandimenta reuerteretur, corroboratus, [eos blande consolatur:] non cessauit blandis mitibusque verbis eos consolari, & semina cælestis vitæ sparsim salubriterque largiri; interdum arrepto sui itineris tramite suadebat eis, ne suum iter, quod in Dei nomine inchoauerat, amplius impedirent, dicens: O amicissimi mei, non solum consanguinei, sed conciues dulcesque nutricij, nonne vobis iam, vt reor, notum est, quia me nulla secularis vitæ pompa retrahere permittitur ab illo peregrinandi exilio, quod proficiscendum mihi cælitus est commissum? Quare me impeditis, quem totus mundus, si solus Deus non resistit, impedire non sufficit.

[11] Ita vicarium alternæ necessitudinis amorem dando, peruenerunt ad mare quoddam, quod spatiatur inter confinia inserioris Scotiæ, de qua superius mentio facta est, & superioris, [ad mare concomitantes spe reductionis,] de qua modo loquendum non est. Illuc eisdem, ceu dictum est, peruenientibus, & inepta tam longi itineris lassitudine fatigatis, semetque aliquantulum requiescendo subleuare desiderantibus, placuit vt causa caritatis cum eo saltem pernoctando sequentis diei spatium obtinerent, & tunc ad vltimum, si fieri posset, salubrius omnes quodammodo illum ad propria reuocandum se expectasse, gratularentur. Nam hoc solummodo ipsis suis comitibus ad huiusmodi fidei fiduciam remansit, vt quem antea totius mundi voluptuosa blandities nequinerat sibi subdere, eum maris periculositas cogeret cedere. In his vero monimentis spatium noctis tali spe perducentes, vix pro dubio ad sequentis diei optandam perueniebant auroram; hoc nempe dolentes, quod totius suæ gentis vniuersalitas eum quasi posthuma superstes adeo plangeret, vt nullum post suam abscessionem suæ qualitatis consimilem speraret se posse promereri.

[12] Interim autem cum iam ab Orientali plaga solis clarior ortus nocturnæ caliginis tenebrositatem propelleret, & sui radij splendore totum mundum illustrando, mortalibus vndique solitum lumen effusum ministraret, hoc solummodo deprecabantur, vt aut cito in patriam remeandi regressum acceleraret; aut si hoc nullatenus fieri posset, saltem eis reuertentibus gratiam suæ benedictionis non denegaret. Illis vero talia efflagitantibus, ab oratione, cui totius transactæ iam noctis spatio vacauerat, surgebat: & euangelicæ profunditatem disputationis ingressus, quomodo Filius Dei videlicet ex Maria Virgine natus incarnaretur, [adhortatur & benedicit:] & quare laboriosam huius mundi voraginem intraret, scilicet propter nostra peccata, seu quod pro nobis pateretur, vtique turpissimam mortem, in crucis patibulo suspensus, tertia die sine corruptione resurrecturus, narrabat. Tunc illi accepta sua largifluæ benedictionis gratia, suæque salubris licentiæ impetrato commeatu, carpebant lugubre in patriam redeundi iter.

[13] Sed tamen ab huiusmodi cœpto itineris tramite aliquantulum substiterunt, quatenus procellosum sui nauigij negotium per inuestigabiles vndosi pelagi semitas, vel procul inspicientes, probarent: [illis diu adspicientibus, mare transit.] atque hunc tamdiu intueri desiderabant, donec intantium prædictus vir ab eorum oculis proficiscens elongaretur, & aëreos tractus marinosque sulcos ab illis protenderet, vt inde ipsorum intuitus quodammodo quasi obstrusus vlterius eum prospiciendo, sequi non sufficeret. Et ita vtrique iste de mari, illi de ipsius maris littore sursum eleuatis dextris, vltimum vale mutuo dantes, ab inuicem separantur; illi dolentes ob patriæ familiaritatem, iste gaudens ad exilij fatigationem.

CAPVT II.
Apud Pictauos S. Hilarij reliquias transfert: ecclesiam restaurat.

[14] Interea vero cum per Dei gratiam, posthabito maris periculo, desiderabili portu littoreæ securitatis iam lætabundus frueretur; receptus est digne in cuiusdam bonæ qualitatis viri hospitium, ibique paucis diebus, suis lassabundis artubus concessa repausatione, demorabatur: ac de ipsius gentis conuersatione solerter inquirebat, quo statu vel quali morum consuetudine se contineret, aut si spreto Gentilitatis ritu Deum cæli coleret. [In Galliam appellat:] Tunc vero vt ipsius hospitis aliorumque quorumdam relatu compererat, quosdam eorum Deum cæli rite adorare ac colere; quosdam etiam idololatrijs paganico cultu nefandissime inseruire, eligebat timore nudus & imperterritus, caritate vestitus, [prædicat verbum Dei:] plebi spargere semina fidei.

[15] Inde suum beatum arripiens iter, postquam Galliæ fines circūeundo lustrauerat, & sanctæ Trinitatis Catholicam fidem in credentium cordibus plantauerat; accidit eum inter alia loca a Pictauiensium vrbem aggressum esse, ibique per longum tempus in b castris S. Hilarij demoratum fuisse, [Pictauij manet in monasterio S. Hilarij:] non ob aliam caussam, nisi vt Deo concedente, ipsiusque S. Hilarij suffragantibus meritis, aliquantulam sui corporis portiunculam ad suæ consolationem peregrinationis acciperet, non meritorum diminutione, sed diminuta corporeæ quantitatis abscissione.

[16] Dum ergo ibi per multarum assiduitates vigiliarum in sua sancta oratione, vna cum casta parcimonia vacaret, [a quo apparente monetur vt suum trāsferat corpus & restauret seruitium:] vt hoc, quod ardēter desiderabat, accideret sibi a Deo, generaliter reuelatum est ei quadam nocte per visionem, quasi ipse S. Hilarius sibi visibiliter appareret, dicens: Frater, exaudita est oratio tua; & ego, inquantum facultas mihi suppetit, per merita & suffragia Beatæ Mariæ Dei genitricis semper Virginis, omniumque Sanctorum interuentione, tuam in conspectu Diuinæ maiestatis orationem adiuuare non desisto; quia ipse Deus elegit te, vt suum in hoc loco restaurares seruitium, & mei corpusculi artus in huius ecclesiolæ sanctiori parte collocare non tardares: hoc tibi ad magnum seruatum est a Deo præmium. Tunc vero huius felicitate reuelationis consolatus, salubriter a dulci somno euigilans, nimiumque gratulabundus de lectuli stramine surgens, ecclesiam intrabat, & gratiarum actiones, vt dignum fuit, Deo Sanctoque Hilario non destitit die nocteque per longum tempus agere. Nam quod antea per indefessam precaminum, ieiuniorumque instantiam supplex curauit postulare; tunc id ipsum sibi a Deo concessum gauisus est impetrasse; non hoc suis deputans meritis, sed Dei gratiæ omnipotentis.

[17] Ergo cum in huiusmodi laudibus, vt dictum est, non paruum per spatium ad Deum contemplatiua tantummodo vacatione plus solito intentus immineret, ac per afflictionem incredibilis abstinentiæ carnem vltra mensuram macerando consumeret; quidam eiusdem loci Fratres, bonæ qualitatis viri suamque nimiæ dilectionis amore fraternitatem venerantes, interrogauerunt eum, quid caussæ hoc esset, quod vltra, quam humana sustinere posset natura, se affligendo mortificaret? Illis caute sciscitantibus talia, dum nollet, nec posset etiam rem prædictam celare, indicauit eis per omnia, [reuelationē sibi factam communicat:] quid ibi desiderauerit, quidque ei inde cælitus acciderit. Illi vero nullo modo eius resistentes precibus, minimeque renitentes, quod diuinitus ei promissum & concessum est, inquirebant quomodo, seu quando hoc fieri post Dei nutum deberet. Ille e contra respondens dixit; se nihil, siue de restauratione Ecclesiæ, siue de sacratissimi translatione corporis, facturum absque consultu licentiaque Pontificis atque Regis adiutorio, scilicet c Clodouei, qui tum temporis longe lateque imperialem obtinebat potestatem.

[18] Inde post paullulum occasione ad d Episcopum eundi recepta, congregauit in vnum suos familiarissimos sibique amantissimos, [adit Episcopum:] vt vna cum eorum vnanimi consilio illuc pergeret, ibique quid ei loquendum aut consiliandum esset, communiter cum eis hoc totum perageret. Illuc vero vbi peruentum est, ipse Episcopus totusque Clerus eum digne receptum, vti Fratrem virumque sanctum, [honoratur ab eo & ciuibus Pictauiēsibus.] sponte meritoque diligebat. Nam ab eodem Episcopo ceterisque Pictauiensis vrbis habitatoribus intantum eius sancta amabatur oratio, vt eumdem locum, scilicet e monasterium S. Hilarij, in quo morabatur, pro suæ prædicationis amore non cessarent frequentare.

[19] Hæc igitur, quæ paulo superius habentur scripta, cum a prædicto viro ceterisque suis familiarissimis amicis Episcopo intimarentur, eique compertum esset, qualiter per reuelationem huic Dei electo contigisset, coadunatis de totius Cleri ordine maioribus natu, senioribusque quamplurimis in eadem vrbe degentibus, pergebat ad illum prædictum locum, vbi S. Hilarius corporaliter requiescebat, ibique sancto eidem viro ab omnibus in Abbatem electo, cuncta, [Eligitur Abbas monasterij S. Hilarij.] quȩ ad illum locum pertinere videbantur, commendabat, huiusmodi dicens; Frater & Domine, omnia, quæ tibi per diuinam reuelationem iniūcta iussaque sunt agēda, siue in f restaurando Sanctorum ecclesiam, siue in transferendo sacrum nostri Patroni corpusculum, differre seu tardare diutius noli: nam me totamq; meam, si placet, possessionem promptus tibi sum in adiutorium dare.

[20] Interea dum sanctus vir potestatem illum regendi locum diutissime reluctaretur accipere, multisque excusationibus, quod longum nimis est enarrare, se tentaret inde substrahere, atque hoc illi nullo modo concederetur; rogauit Pontificem, vt cum eo pariter Regis clementiam adiret, ne talis res absque illius inchoaretur auxilio. In hoc autem vt consenserat Episcopus suæ sanctæ petitioni, deposuit baculum peregrinationis, accipiens, licet coactus, virgam correctionis; non ad sui tantum honoris augmentationem, sed multo magis ad aliorum, Deo concedente, meliorationem. Tunc vero pariter Episcopus & Abbas, condicto itinere arrepto, peruenerunt ad præfatum Regem Chlodoueum: Episcopus, vt decuit, equester, Abbas autem, vt eius mos fuit, pedester. Quod vt statim nuntiatum est Regi, [accedit Regem Chlodoueum,] videlicet eumdem Præsulem vna cum prædicto Abbate illuc venisse; tunc Rex de Pontificis aduentu lætus, nimisque lætior effectus, quia talis viri faciem, cuius sanctitas in eius præsentia tam sæpe diuulgabatur, promeruit videre; & citius ab imperiali surgens throno, cum ei obuiam nimia stipatus multitudine, cursum accelerasset, ipsum amplexu, vt conuenit, [honorifice excipitur;] honorabili, & digno simul cum Episcopo recepit honore; statimque, cum per aliquantulam moram simul familiari fruerentur colloquio, prandij delicijs vacare decreuerunt. Ibi ergo, ceu regalis est consuetudo quamplurimis Principibus ad mensam sedentibus, accidit per huius viri merita quoddā miraculum, quod modo non est prætereundum.

[21] Rex enim cum inter prandendum quoddam vas lapideum vitrei coloris, auro gemmisque mirabiliter ornatum, iuberet afferri plenum mero; contigit vt ipse prior idem vasculum acciperet, postea huic sancto Abbati, licet vinum bibere nollet, præberet ad bibendum; & suis manibus, nescio quo casu, caderet in mensam, de mensæ quoque scamno per quatuor diuideretur partes. Hoc facto, vnus de pincernis, quantocius potuit, istuc currens, collegit in vnum particulas, [vas cōfractum oratione redintegrat;] deditque Regi. Rex autem inde aliquantulum contristatus, magis propter recumbentium inspectionem, quam vasculi perditionem, lætabunda tamen fronte dixit ad Abbatem; Domine, caussa tui amoris ad nihilum redactum est hoc vas: quia nisi tibi per me adhiberetur, nullo modo de meis manibus cadens perderetur. Scias ergo, quid Deus inde per te faciat ad sui nominis laudem & honorem: & vt quidam de istis recumbentibus, qui adhuc spreta sanctæ Trinitatis fide, paganico ritu idololatrijs inseruiunt, hoc cernentes in Deum omnipotentem nobiscum credere non tardent. Taliter ille sanctus vir cautus est admonitus, altaque suspiria pro suæ carnis fragilitate cordetenus extorquens, sed nimium in Dei misericordia more solito confidens, recepit easdem quatuor portiunculas, & sicut ipsa docuit fractura, coniunxit in priorem statum fragmenta, atque vas idem ita iunctum manibus amplectens, paruum ad momentum innixus cernuo vultu brachiis super mensam, orabat ad Deum: completaque citius oratione, reddidit Regi vas ita perfectum & reintegratum, vt ab aliquo nec ipsius signum siue lineamentum fracturæ agnosci posset. Qualis laus a cunctis hoc videntibus, non solum a Christianis, sed etiam ab ipsis Paganis (quorum magna cohors inibi aderat) Deo persolueretur, non est necesse loquendum. In eadem vero hora Rege ceterisque de prandio surgentibus, Deoq; gratias, vt dignum erat, reddentibus, omnes, qui Gentili errore decepti illic adesse cognoscebantur, sanctæ Trinitatis fidem confitentes, sacra baptismatis vnda ab Episcopo baptizantur.

[22] His ita, vt dictum est, peractis, Rex lætus & ouans ad cubiculum, Episcopus Abbasq; Deum laudantes pergebant ad hospitium. Illi vero cum illic percunctantes sequentis inducias expectarent diei, oblationesque Missarum Rege astante celebrassent; petebat idem Abbas Regem, vt sibi vna cum Episcopo locus familiariter secum loquendi designaretur. [accipit expensas pro restauranda ecclesia S. Hilarij:] Hoc postquam a Rege sibi, prout petebat, concessum est; per totum indicauit ei, quomodo seu qualiter sibi diuinitus reuelatum est de prædicti restauratione loci, & de sanctissimi translatione corporis S. Hilarij. Hoc totum intenta mente Rex, ob huius viri locutionem cælesti sale illitam intelligens, nec non Episcopi bona voluntate in hoc præcognita, reddebat ab intimis Deo gratias præcordijs; insuper promittens, quatenus sibi spontanea voluntate concederet, quidquid in auro vel argento, seu pretiosis rebus aliis, ad hoc peragendum desideraret. Huiusmodi autem licentia, diuino nutu præordinante, lætificatus, nimiæ denariis pecuniæ, ad prædictam rem perficiendam, ab eodem Rege suisque fidelibus honeste ditatus, repedauit simul cum Pontifice, illam maxime curam gerens, vt præfinitum opus peragere quantocyus, Deo opitulante, valeret.

[23] Igitur cum, Episcopo post diuinam concessionem vltra vires auxiliante, nec non & ceteris in eadem vrbe manentibus, [transfert reliquias S. Hilarij:] ipsius restauratio ecclesiæ vna cum sanctissimi translatione corpusculi perageretur; ac sibi reliquias eiusdem S. Hilarij, quas antea nimium ardenter optabat, separatim idem sanctus vir Fridolinus eligeret, in vnam caute religandas capsellam; accidit vt hoc toto peracto, duo Presbyteri de vltra-marinis partibus, videlicet sui cognati, ad Episcopum venirent eiusdem ciuitatis. Qui ab eo interrogati, vnde & quare venissent, [visitur a duobus Presbyteris cognatis.] cuiusque professionis essent, responderunt se de Nordumbria Anglorum quadam regione venire, suumque proximum cognatum, nomine Fridolinum, quærere, atque se, licet indignos, Sacerdotali frui ministerio. Quos denique honorifice susceptos per suum transmisit nuntium ad sui, quem quærebant, affinis hospitium. Quem vt optabili visu cernentes agnouerunt, præ lugubri gaudio minime appellare potuerunt. Nam hoc fieri solet sæpe, quando amicus quilibet amabilis & diu quæsitus ad vltimum sub extrema desperatione vix inuenitur; vt de pectore læto ineuitabilis extorqueatur luctus prȩ gaudio. Ille autem cum eos diu inspiciens agnouit suos esse cognatos, & a certo illorum relatu reperit sui amoris caussa eos illuc venisse, ita paternis, vt decuit, amplexibus eosdem diligens, suam recepit in mansionem, cauteq; per omnia interrogauit, quod seu quale negotium inter suæ regionis principes haberetur? Inter hoc autem & alia multa, quæ narrabantur, diu sacro inuicem vtebantur colloquio.

[Annotata]

a S. Hilarius Episcopus Pictauiensis e vita hac decessit anno 367 die 13 Ianuarij, vti tunc ad eius Vitam dictum.

b Id est monasterij parte, instar castri contra insultus hostiles munita, & in qua hospites excipiebantur.

c Chlodoueus I cœpit regnare ab anno 479, saltem sub finem, Christi fidem amplexus anno 494. at Rege Gothorum Alarico in regione Pictauiensis vrbis anno 507 deuicto, Aquitaniam subiugauit, vt alibi probatum.

d Subscripsit anno 508 aut sequenti Concilio Aurelianensi Adelfius Episcopus ex ciuitate Pictauis, alijs de ciuitate Ratiatica, aut de Ratiate, dictus a Ratiatensi tractu pagi Pictauici, de quo Gregor. Turonensis cap. 54 de Gloria Confessorum. Hic ergo Adelfius censendus tunc fuisse Episcopus Pictauiensis: Basileenses volunt legi Rauracorum Episcopum, & suum faciunt.

e B. Petrus Damianus sermone de Translatione S. Hilarij asserit monasterium in Suburbio fuisse, nunc intra vrbis muros inclusum est, vulgo basilica S. Hilarij maior dicta, quia alia est, quæ vulgo S. Hilarij de Cella appellatur: in hac creditur S. Hilarius vixisse & obijsse, in illa apud vxorem & S. Apram filiam sepultus, vt pluribus ad huius Vitam dictum est.

f De euersione huius loci circa annum 409 dum VVandali, Alani & Sueui per Aquitaniam in Hispanias ingressi sunt, diximus ibidem ad S. Hilarij Acta. Quin & dein sub Gothis fuere Pictauienjes, quando non potuerunt restaurare.

CAPVT III.
In Germaniam abire iussus varias in S. Hilarij honorem struit ecclesias.

[24] Postquam vero idem vir sanctus cum eis lætus cœnauerat, suoq; lecto se in eadem nocte commendauerat, signaculo sanctæ Crucis munitus, [a S. Hilario apparente, monetur in Almanniā se conferre:] apparuit ei S. Hilarius altera iam vice eum sic alloquens: Frater Fridoline, cur tardas implere, quod Deo mihique promisisti, quando corporis mei partem quamdam tecum ad deportandam separare promeruisti. Ergo noli diutius deinceps hic morari, quia tuis nepotibus a Deo conceditur, quatenus post tuam abcessionem hunc locum ad Dei non cessent procurare seruitium. Tunc cum idem vir Dei Fridolinus solerter, prout ei licitum erat, interrogaret, vbi eum ire iuberet; responsum est ei datum, vt ad quamdam a insulam Alamanniæ, Rheni cuiusdam fluminis vndique lymphis circumdatam, sui cursum itineris accelerare non differret, illicque suorum fidei se commendaret.

[25] Interim dum ab hac sacra visione stupefactus euigilasset, venit nuntius Episcopi, dicens eum irremediabili per omnia membra percussum esse paralysi, illuc vero sumptis suis secum nepotibus citius adueniens, inuenit eum cunctis artubus corporis ita debilitatum, vt nullus in eo sentiretur motus prætervitalem flatum, quem adhuc a præcordijs aliquantulum trahebat. Tunc sanctus Abbas Fridolinus, [infirmum Episcopum restituit sanitati,] solito confidens medicamine, scilicet in Dei clementia, prostrauit se ad orationem: peractaque oratione, cum anxia sudoris effusione mirabilique fletuum lachrymatione humefactus surgeret, erigebat se cum eo pariter Episcopus, in nullo se dicens membro aliquid mali sentire vel habere. Ergo cum talis ibi Dei gratia tam patenter visibiliterque ostenderetur, vterque eorum, Episcopus & Abbas, vna cum ceteris, qui ad funus prȩparandum illic aderant, Deum laudabant.

[26] Tunc mane facto cum eidem Episcopo per omnia patefaceret, qualiter in eadem nocte per visionem reuelatus est ei S. Hilarius, præcipiens, vt ad insinuatum locum, nihil remoratus, suum acceleraret gressum. Intantum prædictus Pontifex de tali stupefactus visione doluit, vt nec vitam post eius abcessionem obtinere curaret. Nam non solum ille, sed & totus Clerus totiusque regni principatus suam intantum paternitatem abesse plangebant, vt nec suæ propriæ regionis incolæ tantum doluissent, quando talem Patronum ab eis discedere vidissent. Quid plura? [valedicit Pictauiensibus, & eis renitentibus pergit in Germaniam,] Quem proprij dulcedo regni, seu iucundissima parentum affinitas, vel delectabilis paternæ hæreditatis possessio substrahere non valebat, nisi hoc perageret quod per diuinam sibi maiestatem iniunctum est; quomodo quibusue blanditijs ille locus, locique eiusdem habitatores, inter quos exul morabatur, obtinere valerent, quin hoc adimpleret, quod minime dubitabat, Deo iubente, peragendum fore? Ille vero per orationis sanctitatem apud Deum & S. Hilarium licentia commeatuque proficiscendi sumpto, cum pacis oscula daret Pontifici, ceteris suis amicis in eorum certam, sibique promissam commendauit fidem suos dulcissimos, de quibus superius dictum est, nepotes: quos diuina coactus iussione, non solum exules, sed sua carentes paternitate, relinquebat orphanos: itaq; totius vrbis Pictauiensium plebe circumdatus est, vt eorum clamori compassionique renitens, vix ab eis eluctaretur, vt arriperet gressum inde pergendi.

[27] Taliter etiam arrepto itinere, portans secum reliquias S. Hilarij, [adit Regem:] primum aggressus præfatum Regem, omnia, quæ diuinitus sibi acciderant, propalauit ei: ab eoque potestatem accepit, quatenus, vbicumq; prænominatam inueniret insulam, adhuc tamen sibi prorsus insciam, cuncta, quæ vellet, in Dei nomine illic licenter ageret. Huiusmodi potestate accepta, nimiæque gratia consolationis impetrata, lætus a Rege discessit; indeque pergens, venit ad quoddam flumen, Mosella nuncupatum, ibiq; in ipsius b ripa fluuij quodam monasterio sub honore S. Hilarij constructo, diutius, [tria templa S. Hilario excitat,] quam vt hoc monasterium, de quo in proœmio huius libelli supra dictum est, perficeretur, noluit morari. Indeque progrediens inter quædam concaua montium conuallia, in quodam monte, Vosago nuncupato, construxit ecclesiam similiter in eiusdem Sancti honore. Qua illic perfecta, quamdam adijt vrbem, quæ apud Latinos c Argentina vocitatur, in qua etiam sub eiusdem Sancti honore ædificauit ecclesiam.

[28] Ab eadem autem dum pergeret ciuitate, per d monasteria regni Burgundionum suum direxit iter in quamdam regionem, Rhætiam vocatam, caussa e Curiensem Episcopum adeundi. Ibidem vero in illa vrbe, Curia dicta, cum interim moraretur, donec ille f ecclesiam S. Hilario construxisset in seruitium, & ab ipsius vrbis habitatoribus inquireret, si alicubi scirent aliquam insulam alueo Rheni circumfusam, & ab humanis habitatoribus adhuc inusitatam & incultam; responderunt, aliam se nescire, absque cultura scilicet humanæ vsitationis, præter vnam solummodo, quam sibi adhuc non bene notam profitebantur esse. [in insulam venit Sec kingensem:] Sed tamen, vbi esset eadem insula, & per quam viam illuc venire deberet, insinuabant. Illuc postquam per innumerabiles tam longi itineris fatigationes, ad vltimum vix errabundus peruenit, intantum lætus effectus est, vt omnino obliuisceretur, se antea quidquam molestiȩ perpessum fuisse.

[29] Statim igitur incaptibili citus incessu dum ingreditur eamdem insulam absque circumiectæ plebis interrogatione, caussa id tantum inuestigandi, si locus illic ad ecclesiam ædificandam opportunus inueniretur; [pro fure habitus,] ciues absque mora, & eiusdem loci incolæ circumquaque commanentes, dum eum viderent in eodem loco, quasi otiosum, huc illucque vagantem, currebant illuc nimia ira commoti, sciscitantes ab eo, cur tam inconsulte eamdem insulam esset ausus ingredi, illicque quasi insidiator pecorum, [flagellis cæsus, eliminatur:] luporum more vagari: illumque præter illius impensionis excusationem duriter flagellis cæsum, expulerunt.

[30] Illis taliter contra præfatum sanctum virum magna infestatione non semel, sed sæpissime reluctantibus, nullamque spem sibi illic requiescendi promittentibus, iterum adit g Regem, ab eoque eumdem locum, a quo paullo ante fugitiuus comite vita vix euasit, in propriam domum, [Regis donatione accipit possessionem insulæ.] per chartam suæ manus obstipatione firmatam, accepit in perpetuum sibi suisq; posteris possidendam. Nam ad regalem potestatem ab antiquis temporibus ipse locus pertinere non ambigebatur. Cum tali dono, nec non alterius gloria honoris, ab Imperatore prædicto, qui eum multum diligebat, fulciretur; fecit eum per suos missos ad eamdem redire insulam, ea ratione, vt si aliquis contra hanc Imperialem vellet quidquam traditionem, aut huic S. Fridolino eumdem præsumeret contradicere locum, capite sine vllius excusationis dilatione plecteretur.

[31] Hucvsque, o lector solers, scias hunc libellum non me fallaciter excogitasse, sed tantum rescripsisse, nec de meo aliquid additum esse, præter rusticam solummodo verborum constructionem: quem me profiteor non ob aliam caussam construxisse, nisi quia idem liber, in quo huius Sancti gesta habebantur, iam olim Paganorum incursione in eadem insula perditus, mihi, dum in Gallia peregrinus essem, manifestabatur aut idem, aut eiusdem exemplar. [Vnde hæc historia accepta.] Hoc autem pro certo mihi minime notum est, si idem esset. Sed hoc procul dubio me scire affirmo, quod, dum mihi denegaretur ad inde mecum deportandum ille liber, nec instrumenta scribendi haberem, quatenus per me scriberentur omnia: memoriæ mandarim materiæ inuentæ assertionem, sicut in proœmio huius libri vel libelluli dictum est. Cetera vero, quæ hic sequuntur, scias, quorumdam in eadem prædicta insula degentium, veridica me comperisse relatione. Nam ita, dum inde cautius inquirerem, profitebantur, vt quædam de istis sequentibus miraculis, quæ in illo præfato non inueni libro (nam pars eius quædam in fine defuit oculis) an vera essent dubitarent: quædam autem affirmarent per antecedentium certam narrationem Patrum veraciter se scire.

[Annotata]

a Apud Petrum Damianum additum Gallinariam, quod correximus, ac censuimus legendum, Secaniam, vt ex sequentibus constat.

b Supra num. I Helera nuncupatum, vel Hilariacum, inquit Bruschius, idque S. Naboris cœnobium esse existimatur. Sanmarthani vltra ad ducentos annos aberrant, dum dotante Sigeboldo Episcopo Metensi a S. Fridolino conditum aiunt, & dedicatum anno 714. At Meurissius de Episcopis Metensibus pag. 151 tradit Hilariacum a Sigibaldo ex fundamentis conditum in honorem S. Pauli dicatum, prouentibus & priuilegijs cumulatum anno 734. ita haberi in MS. antiquo membrano huius monasterij. Aut ergo Helera, & Hilariacum fuerunt diuersa loca, aut priori monasterio destructo, reconditum est a Sigeboldo seu Sigebaldo Episcopo Metensi.

c Argentina, antiquioribus Argentoratum, posterioribus Strateburgum, vulgo Straesburgh: quod tunc suos Episcopos habuisse euicimus in Diatrida de 3 Dagobertis lib. 4 cap. 4.

d Eminebant illa, quæ a SS. Romano & Lupicino fratribus seculo quinto in Iura monte cœpta erant extrui, & ab eorum discipulis in vicinis locis. Consulenda Acta S. Romani 28 Februarij, & Lupicini 21 Martij.

e Bruschius in Catalogo Episcoporum Curiensium appellat Puricium seu Pruricium.

f Idem Bruschius ait illam ecclesiam nunc S. Martino dicatam esse. Sprecherus in Chronico Rhætiæ pag. 223 asserit ecclesiæ & cellulæ contiguæ vestigia adhuc videri.

g Theodericum Regem Francorum Austrasiorum, filium Chlodouæi, vt supra probatum.

LIBER SECVNDVS.

CAPVT I. Monasterium Seckingæ exstructum, & miracula patrata.

[1] Postquam vero prædictus vir S. Fridolinus hanc superius memoratam a Rege, vt iam dictum est, in propriam domum acciperet insulam, & illam, vt semper optabat, securus intrauerat; accidit, vt quamdam capsellam, reliquijs S. Hilarij plenam, [Reliquias S. Hilarij Seckingæ collocat in arbore.] quam suis humeris omni tempore pendentem solitus erat gestare, suspenderet in cuiusdam arboris ramum: donec aliquantulum suis lassabundis artubus concederet ineuitabilem soporis requiem; antea longi itineris lassitudine, vt eumdem circumeundo locum caussa hoc tantum experiendi, vbi decenter ecclesiam ædificare posset, nimis fatigatus. Interim cum parum refocillatis, prout humana tantum indiguit natura, membris, assurgeret ad summæ dignitatis solitam orationem, nimis stupefactus aliquantulum retorsit gressum; quod nimiam molem eiusdem arboris, in qua prædicta suspendebatur capsella, videbat terratenus inclinatam, [Mox in terram inclinata:] omnesque ramos ab imo stipite vsque ad summum admirabatur quasi conglobatos Deo se humiliasse; ipsa tamen arbore non eradicata, sed lenti more viminis deorsum flexa … a Nonne miranda res quod vir sanctus, nulla carnis fortitudine fultus, tamdiu id gestauerat, [inde diuinitus locū: sibi designatum intelligit:] quod ipsius arboris magnum robur nullo modo sustinere valebat? Hoc vt ille electus Dei vidit, indubitanter se sciebat ibi permansurum: Deoque gratias agens, eadem accepta capsella, lætus inde, hospitium quærendo, discessit. Adhuc supersunt multi, qui eumdem illius arboris stipitem viderunt sæpissime.

[2] Inde dum egens hospitio, cum discipulis suis intraret domum cuiusdam bonæ qualitatis viri, [hospitium quærit:] Wacheri nuncupati, obuiam ei venit ipsius hominis prædicti vxor, non solum interrogans, quid vellet, sed furibunda nimium mente eum increpando, sic alloquuta: Miror, Frater, cur ceteris in hac villa mansionibus prætermissis, me tantummodo aggrederis, dum videas nostra ædificia prorsus igne consumpta, præter vnam domunculam, in qua ego & senior meus vix habitando requiescimus: [dure increpatur:] nec in hoc contentus es, vt solus pergas: sed aliorum (vnde tu vel illi sunt nescio) cōgregata multitudine vagaris circumquaque, minime sciens, quæ famis angustia nos hoc anno constringit. Illa huiusmodi dicente, [patienter sustinet:] ipsoque patienter hoc auscultante, venit eius prædictus maritus, & aliquid leuigata suæ vxoris iracundia, pio eum recepit amore, quia nimiæ dignitatem sanctitatis in eo florere cognouerat: atque intantum eum statim dilexit, quatenus suam filiam, quam eadem nocte sua coniux peperit, in crastinum rogaret baptizare, & de eiusdem sacri baptismatis fonte leuare. Hoc facto cum coniux multum irasceretur, eo quod talis vir peregrinus & famosus, [baptizat hospitis filiam:] sibi in compatrem eligeretur, ampliauit adhuc ei iracundiā vir suus condonans huic sancto viro magnam hæreditatis possessionisque partem. Sed tamen postea, vt eidem prædictæ fæminæ huius viri laudanda pietas innotuerat, commendauit ei etiam ipsa suam, quam de sacro leuauerat fonte, filiam: vt sanctis studijs litterarum ab eo imbuta, diuinoque sacrata velamine, deinceps in prædicta insula in Dei permaneret seruitio. Hæc, [primam ibi postea sanctimonialē:] vt fertur, prima in eodem loco sanctimonialis habebatur, cuius pater & mater ceterique parentes magnam eidem sancto viro præstiterunt caritatem.

[3] Inde vero pergens, dum quemdam balneis vtentem adiret, ea caussa, vt aliquid in adiutorium sibi impenderet ad Dei seruitium, [adiutorium accipit a viro miraculose admonito:] & hoc omnino se acturum denegaret; contigit, illo iam abscedente, vt de ijsdem balneis prædictus vir exire non posset, antequam reuocaret Sanctum, eique quamdam suæ partem hæreditatis donaret, insuper eum interrogans, quid adhuc vellet, vt ei donaret.

[4] Interea post aliquantulum temporis spatium, prædicto Rege defuncto, cum idem sanctus vir Fridolinus præfatam adhuc nemorosam insulam ad planitiem redigeret, radicitus abscissa arboreæ densitatis sylua, [nouas patitur infestationes incolarum,] nec non spinarum inepta spissitudine, prout ei congruum fuit, exposita; contigit, vt ijdem sibi rebelles existerent, a quibus antea talem ac tantam iniuriam, vt superius dictum est, in Regis præsentia planxerat se sustinere non posse. Nam hoc procul dubio se acturos promiserunt, vt nullo modo ausus esset talis vir peregrinus & exul in eumdem locum ingredi, quem hæreditario affirmauerunt iure ad se pertinere. Tunc huiusmodi minis infestationibusque sæpius illi ingestis, condictum est inter eorum communes amicos, vti in vnum vtrisque conuenientibus, inde quod bonum esset & vtile, adijudicaretur: idipsumque iudicium fieri præfinitum est in illa ripa, vbi modo maior eiusdem fluminis inundatio, eamdem affluit insulam. Nam tunc temporis totum id flumen, videlicet Rhenus nuncupatum, non ibi, sed de altera parte sui cursum aluei continebat: nec vlla pars eius inde, [diiudicandas in ripa tenuis aluei,] nisi raro deriuabatur illuc; tunc scilicet quando de Alpinis iugis niuales effusiones per feruidæ calorem æstatis liquescentes, per concaua montium conuallia in eumdem intrassent fluuium. Sed tamen non in tantam excreuerat inundationem vnquam eo tempore, vt diu necesse esset ibi nauigio frui.

[5] Taliter quidem Dei electus, ne tali spe priuaretur, angustiarus, nullam, præterquam in Deum, fiduciam habens, diu noctuque non destitit Diuinam sibi placare Maiestatem: quatenus in condicto die, cunctis ad tale iudicium confluentibus, suæ magnitudinis potentia ostenderetur inuicta & gloriosa. Tunc vespere quodam, quia subsequenti die crastina illud prædictum iudicium futurum erat… solus tandem egressus est insulam, licet enim tristis, tamen in Dei misericordia confidens, in loco memorato… superius, vbi illud prædictum flumen aliquantulum latius liberiusque quodam fluxu insinuatum, contra eumdem spatiatur locum, immersit eidem aquæ per adiutorium sui cuiusdam amici quosdam abietes, sicuti adhuc ibi apparent, ita dicens: Ipse Deus, qui cuncta creauit bona in cælo & in terra, conuertat hanc aquam contra inimicos suos, ne deinceps tam proteruiter, vt ante fecerunt, possint ad hunc locum destruendum transire. Hoc facto reuersus, [oratione transfert cursum fluminis in aduersam partem:] totam illam noctem peruigil orando perducebat. Mane autem facto iam alueum in alteram vidit conuersum ripam: quæ priori die intantum apparebat, vt nec alicuius pes transeuntis humectaretur. Insuper suos inimicos audiuit de altera parte non solum Deum laudantes, sed etiam ad se clamantes, vt pro eis oraret, ne in diuinam incurrerent vindictam.

[6] Inde vero laudes Deo omnipotenti persoluens, cum absque vllius contradictione ecclesiam in eodem construeret loco sub honore S. Hilarij, [monasteriū sanctimonialium extruit:] illicque Canonicam sanctimonialium vitam construeret: habuit secum quemdam magnæ ferocitatis discipulum, quem ipse de sacra baptismatis vnda leuauerat: qui postquam eidem congregationi disposuit carceralem construere anxietatem, hoc totum, quod per diem operabatur, id ipsum per noctem cælitus destruebatur. Sed tamē suus Magister tantæ mansuetudinis erat, [vir plane mansuetus,] vt quando pueri, sicut mos est paruulorum, conscenderent arborum ramos, caussa colligendi poma, iuxta stipitem stans obseruaret eorum descensum, quatenus suo blandius impositi dorso, nullatenus ruinam timerent, eisque tunc prædictum suum fugientibus discipulum ita dixit: Fugite, o miseri, fugite ne ille veniat, qui vos absque misericordia damnet.

[7] Iste vero tantæ sanctitatis vir, cum feliciter in Deo per multos annos vixisset, & in eadem insula, [miraculis clarus moritur 6. Martij:] coadunata sanctimonialium congregatione, multæ per eum, diuina largiente gratia, ostenderentur virtutes, huius lucis metam cunctis mortalibus communem sub conditione ineuitabili transeundo, beatissimo pridie Nonas Martij finiuit obitu, in perpetuum cum Christo victurus in cælis, quo semper in hac degens luce, summo totius desiderij nisu non cessabat, de virtute proficiens in virtutem, anhelare.

[8] Beatus igitur Fridolinus cum construeret claustrum sanctimonialium in Secanis, erant duo fratres germani, qui nobilitate & diuitijs in b Clarona præpollebant, vnus nominatus Vrso, alter vero Landolphus: e quibus c Vrso videns S. Fridolini sanctitatem partem illarum possessionum, quæ sibi erant, [accipit possessiones ab Vrsone,] cum pleno consensu fratris sui, claustro Secanis donauit, & donationem suam instrumentis debito modo vallatis confirmauit. Hac illi eleëmosyna promissa, Vrso diem clausit extremum: post cuius obitum frater eius Landolphus possessiones singulas, a fratre donatas cœnobio præfato, sibi contra iustitiam vsurpauit. Cum autem S. Fridolinus multo tempore coram iudicibus resisteret, [post eius obitum a fratre occupatas:] nec ad plenum ius consequendum proficeret; dictum est ei, quod, si finem suæ litis habere cuperet, donatorem possessionum illarum iudicio litis præsentaret, vt sic veritas testis illius donationem factam rite & legitimam approbaret. Quam sententiam beatissimus Fridolinus acceptauit, rogauitque Landgrauium, cui nomen erat d Baldeberch, vt diem certum super præmissis, sibi & aduersario, & locum iudicij assignaret. Quibus obtentis, venit B. Fridolinus in Claronam, [illum suscitat mortuū & sistit tribunali ad testimoniū veritati perhibendum:] & stans supra sepulcrum Vrsonis, & aperto sepulcro, ipsum ex nomine vocans, confisus de Christi potentia, suscitauit, & apprehendens eum per manum suam, duxit eum inde ad sex milliaria in villam, quæ dicitur Ranckweil, vbi prædictum Landgrauium iudicio præsidentem, & aduersarium præsentem & magnam hostium multitudinem inuenit. Ibi Vrso suscitatus dixit fratri suo Landolpho coram omnibus: Frater, cur animam meam spoliasti rapiendo possessionem, quæ ad me pertinebat? Respondit: Frater optime, tuam partem tibi restituo, insuper meam partem ad idem cœnobium Secanis superaddo. Hoc peracto, S. Fridolinus defunctum illum ad sepulcrum, [accipit duplicatas possessiones.] vnde eum duxerat, reduxit. In testimonium rei gestæ conscripti sunt ibidem versus isti:

Prædia pro Domino dant fratres hæc Fridolino:
Tempore post multo, negat alter fratre sepulto.
Suscitat hunc dignus testem, ducitque benignus:
Turba timore tremit, Sanctus sua iura redemit.

Beatus autem Fridolinus post multa virtutum insignia ac præclara gesta dormiuit in Domino e pridie Nonas Martij. Modo veniamus ad alia quædam sua miracula, quæ post sacratissimum acciderunt obitum.

[Annotata]

a Erant hic sequentia absque sensu bono interposita: quamque vt quilibet nimio fasce grauatus succumbit, ad vltimum diem grauatus.

b Clarona, seu Glarona, vulgo Glaritz, ex tredecim pagis seu cantonibus Heluetiorum prope supra indicatam Rhætiam, & huius vrbem Curiam. Glaronenses quoad religionem hoc tempore mixti degunt ex Catholicis & Protestantibus.

c Vrso, inquit Canisius cap. 24, maior natu, captus consuetudiue viri Dei, Christianis ab eo est rudimentis initiatus.

d Alijs Baldebrecht.

e Ob repetitum diem mortis videtur iam dictum miraculum postea additum, & forsan ab eodem auctore, cum id ab alijs edoctusesset.

CAPVT II.
Miracula post mortem ad sepulcrum facta.

[9] Qvidam homo irremediabili miserabiliter debilitatus paralysi a primis infantiæ annis, vitam absque vitæ officijs per multos ducebat annos. Cui semper in adiacenti extincti corporis funere sola tantum superstes anima, ceu vix palpitans, vigebat, & in præmortui tota massa cadaueris quasi soli viuere cognoscebantur oculi, ac velut vigiles mortuorum probabantur artuum esse custodes. Lingua namque primum nullius volubilitate motus excussa, vocem nullatenus ictu aëreo proferre valebat. Nam ab ima pectorali fistula vox sui tractum sonitus palato ad verba denegabat proferenda. Manuum digitalis annexio per naturam vitiatam marcida flaccens, corpori debitum non præbebat seruitium: neque languidam membrorum structuram pes pedali carens incessu, sustentabat; dum ita totius massa fabricæ torperet, vt nullus quasi in ea motus vigeret. Interea misero sic debilitato, affuit S. Fridolini festiuitas. Ergo ad suam basilicam vndique accurrente, vt sæpius, innumerabili populorum caterua pro sua impetranda clementia, allatus est idem paralyticus a suis parentibus in eamdem ecclesiam. [Paralyticus curatur:] Ibi vero omnibus ad sacra Missarum solennia astantibus, idem prædictus vir, cum supra sepulcrum eiusdem Sancti prostratus iaceret, ita Deo concedente suffragantibusque S. Fridolini meritis, diu optatæ redditus est sanitati, vt ministerio, manuū tactu, pedum gressu, totiusque statu corporis in eadem hora frueretur. Hoc inclyto multiplicique miraculo ita, vt dictum est, peracto, quæ laus Cleri totiusque plebis illius esset, non eget narratione.

[10] Aliud insuper quoddam miraculum, quod ab eo factum scimus, præterire non audemus. Nam quodam tempore, cum Abbatissa quædam cuiusdam a Regis filia, in eodem vna cum suo patre maneret loco, contigit, vt regale, in quo erant, palatium incenderetur: ipseque Rex collectis illuc vernaculis ceteraque plebe vulgari, eiusdem ignis incendium festinaret extinguere, ne ecclesia, quæ prope illic erat, concremaretur. Tunc ipsa eius prædicta filia eiusdem loci rectrix currens ad ecclesiam, prostrauit se super sepulcrum S. Fridolini, hoc procul dubio ostentans & firmans, ne inde abscederet, licet omnino in cinerem consummata, vitam finiret. Cum ipsa ecclesia pene tota incensa esset, ita vt omnes inde fugiendo abscederent, [incendium extinguitur:] prorsus desperantes eam extinguere posse; visus est Regi ceterisque, ipse S. Fridolinus cum sacerdotali infula venisse, omnemque totius inflammationem incendij de tecto basilicæ sic abstersisse, vt nec aliqua fuliginis obfuscatio ibi appareret. Talibus ergo ac multis alijs miraculis per sua merita cælitus ostensis, videlicet in cæcis, surdis, mutis, claudis, languorum varietate oppressis, possumus & aliud miraculum narrare, quod sæpissime scimus euenisse.

[11] Igitur quidam b Paganorum incursus, vt sæpe, eumdem inuisit locum, omnibusque inde fugientibus S. Fridolini sarcophagum vna cum suo sanctissimo corpusculo solum remansisse dimiserunt. [in incursis Paganorum] Ac postquam paullulum, dum spatium respirandi viribus resumptis eis concederetur, suus quidam proprius seruulus, nomine Wenilo, quoad viuus esset, [corpus e sepulcro miraculose aperto aufertur:] mortis periculo se ipsum pro Domini sui amore non dubitauit proponere, tale verbum, non rusticorum more, sed alicuius bonæ qualitatis viri fiducia roboratus, proferens: Diutius viuere non curo, si meum Seniorem a Paganis cremari videro. Hac spe confortatus, recurrens intrauit ecclesiam, osculansque sepulcrum eius, terra tenus prostratus, sic alloquitur eum: Domine, Domine Fridoline, per Omnipotentem te deprecor, vt aut me tuum seruum disponas a superuenientibus Paganis statim interfici, aut concedas te mecum hinc deportari. Hoc dicto sustulit inde quemdam lapidem prægrandem, tantæ scilicet quantitatis, vt sex hominibus sufficeret inde leuare tantum pondus. Tuncque eodem detecto mausoleo, suis imposuit humeris illud, in quo tam sacrum pignus iacuit, feretrum, atque tam sacro onustus fasce peruenit ad ceteros, minime sentiens oneris pondus, quia ab illo quem portabat, procul dubio portabatur. Tunc Clerici simul cum sanctimonialibus illuc obuiam ei properantes, receperunt eum nimis gratulabundi, Deum, suaque sancta merita laudantes. Inde dum eum quamplures de Clericis nobilibusque laicis ad quoddam castellum portare tentarent, tanti ponderis effectus est, vt nec vel vnius pedis passum transire possent. Hoc diutissime cum vicissim multis accedentibus tentassent, [fit suis facile transportabile, alias immobile.] ad vltimum perpauci ex suis Clericis, suisque sanctimonialibus accedentes portabant eum ita leuiter, quatenus eis videretur se quasi nihil grauedinis sentire, & hoc non solum tunc semel accidisse probatur, sed adhuc etiam quandocumque Paganis in hoc regnum aduentantibus foras de ecclesia portatur, contingit vt ipse suis vectoribus interdum se intantum leuem faciat, vt nihil ponderis se profiteantur sentire: interdum se tam grauem reddat, vt vlterius cum eo pondere nequeant abire.

[Annotata]

a Vicinus aliquis Dynasta seu Regulus, intelligitur.

b Stumphius tradit anno 938 Hungaros inuasisse hanc insulam: & repulsos a quodam agricola, Hermigero dicto: ad quæ tempora forsan hic relata referri possunt.

MIRACVLA
Ex Vita, Germanica Henrici Mureri.

Fridolinus Abbas Seckingæ in Germania (S.)

[1] Honoratus vir Iacobus Wyssius, ciuis Bremgartensis in Argouia, [Sanatur puer e magna debilitate,] e legitima sua vxore Margareta Seggina genuerat filium, qui postmodum tam debili corpore fuit, vt infra sesquiannum nec stare neque incedere potuerit: idque cum dolore & gemitu subditorum, & cari parentes nullis volebant sumptibus parcere. Cum vero ex consilio proborum hominum eumdem filium Seckingam ad sepulcrum S. Fridolini offerrent, & pias suas Christianasque preces effunderent; ecce mira Dei operatione per S. Fridolini patrocinium puer iste, qui in equo ligatus eo venerat, mox se pedes i ineri dedit, iam diu optata sanitate potitus, cum magna parentum lætitia & gratitudine erga Deum & S. Fridolinum exhibita.

[2] Huic simile miraculum contigit anno MDLXXII puero decenni, [alius e magno morbo.] filio cuiusdam hospitæ vrbis Badensis ad insigne Angeli, nomine Salomæ Hofmannæ. Hic puer tempore viginti hebdomadarum grauissimo morbo vexatus, & duobus mensibus non nisi manibus aliorum potuerat de loco in locum moueri: nec poterat vllo humano remedio iuuari. Cum iam indies morbus ingrauesceret, & e consilio proborum hominum votum factum esset de eo cum annua oblatione portando Seckingam ad S. Fridolinum; puer de nocte ex improuiso surrexit, & Seckingam profectus, in templum venit: quando Sacerdos, petente matre, sacris vestibus, quibus S. Fridolinus solebat Missam facere (nam eæ adhuc ibi adseruantur) eiusque pedo Abbatiali eum tetigit & fricauit, adiunctis sacris precibus cum inuocatione S. Fridolini: & peracto Missæ sacrificio, erexit se puer, petijtque vt permitteretur solus ire ad hospitium: & sanus eo perrexit cum magna omnium admiratione.

DE SANCTIS VIRGINIBVS KINEBVRGA ET KINESWITHA FILIABVS PENDÆ MERCIORVM REGIS ET HARVM CONSANGVINEA TIBBA SIVE TILBA, PETROBVRGI IN ANGLIA.

SVB FINEM SECVLI VII

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Kineburga, filia Pendæ Regis Mericorum, Virgo Petroburgi in Anglia (S.)
Kineswitha, filia Pendæ Regis Mericorum, Virgo Petroburgi in Anglia (S.)
Tibba, sive Tilba, earum consanguinea, Virgo Petroburgi in Anglia (S.)

§ I Controuersia proposita. Sanctarum Virginum progenies. Petroburgum monasterium fundatum. Illarum ibi sepultura.

[1] Res gestæ sanctarum harum Virginum euidentes satis forent & perspicuæ, nisi varijs fuissent circumfusæ tenebris, in quas posteros auctoritatis suæ robore induxit Guilielmus Somersetus, vulgo Malmesberiensis dictus, qui fuit apud Occiduos Saxones in cœnobio Malmesberiense in Comitatu VViltoniensi monachus, præcentor & bibliothecarius; & gesta Regum & Pontificum Anglorum deduxit ad annum vsque MCXLII, quo viuebat, id est annis circiter quingentis, postquam Penda Rex Merciorum, & Oswius itidem Rex Nordanhymbrorum, de quibus infra agendum, [Errores scriptorum.] regnassent. Malmesberiensem paßim alij descripserunt, eiusque mendis nouos errores addiderunt, ac nouißime agmen clausit Michaël Alfordus, alias Griffith, Societatis nostræ Theologus, ac vir eximie eruditus, ac nobis, dum viueret, amicitia coniunctus. Hic anno MDCLIII ex vita hac mortali ereptus, Annales Ecclesiæ Anglicanæ a se conscriptos reliquit, nuper Leodij quatuor voluminibus excusos. In his Annalibus filiæ Pendæ Regis ac filij Oswij Regis, pluribus in eamdem personam conflatis, magna rerum confusione proferuntur, statuiturque S. Kineburga, de qua hic agimus, nupta duobus filijs Oswij Regis, licet vnicus fingatur; & vltimo peperisse Osredum Regem & hæredem Nordanhymbrorum, natum anno DCXCVII, cum certo constet S. Kineburgam ante annum DCLXXX ad immortalem vitam transijsse. Quare vt clare & dilucide in hac controuersia procedamus, paucis lectori proponimus, quid intendamus circa has regias familias probare.

[2] Statuimus ergo quatuor Oswij Regis filios, primum ac seniorem in legitimo coniugio natum, Alcfridum nomine, [Osvvij Regis 4 filij:] eumque ante annum DLIII coniugatum, ducta in vxorem Cymburga, alijs etiam Kineburga dicta, filia Pendæ Regis Merciorum, qui parte regni a patre accepta, Rex constitutus fuit, forsan regionis Suthumbrorum. Vita hunc functum arbitramur ante annum DCLXVI, siue ante reditum S. VVilfridi e Gallijs, cum esset Episcopus consecratus. Ast postea Oswio Regi anno DCLXX mortuo, succeßit, qui tunc primogenitus in viuis erat Egbertus: inter quem & Ethelbertum Regem Merciorum cum bellum esset anno DCLXXIX exortum, Elfwinus frater, iuuenis XVIII annorum & vtrique prouinciæ, teste Beda, multum amabilis, conserto graui prælio, occisus est. Egberto vero apud Pictos anno DCLXXXV interempto, in Regem assumptus est, qui solum supererat, Alfridus nothus, iuuenis XVIII circiter aut XX annorum, qui relicto regni hærede Osredo, filio VIII annorum, mortuus est. [nupta Alifrido seniori Cymburga soror SS. Kineburgæ & Kinesvvithæ;] Vxores tribus his Regibus fuerunt hæ sequentes: Alcfrido seniori ante memorata Cymburga, siue Kineburga, probabilius in coniugio ante maritum mortua, mater forsan Rumwoldi pueruli, quem miraculis clarum & Sanctum deprædicant Buckingamienses. Verum ea controuersia alibi erit examinanda. Erat hæc Cymburga soror SS. Kineburgæ & Kineswithæ Virginum, quæ a prima ætate Deo dicatæ erant. Imo S. Kineburga viuente sorore, forsan Kinefreda dicta, quod ei a multis nomen datur. Egberto nupta fuit S. Etheldreda Annæ Regis Orientalis Angliæ filia: verum ea, quod Deo virginitatem addixisset, dimißa, alia in matrimonio succeßit, [Egberto S. Etheldreda,] cuius nomen licet ab antiquis non sit expressum, celebris tamen eius mentio fit apud Bedam in Vita S. Cuthberti XX Martij, diciturque post mortem mariti in monasterio Lugubaliensi ab hoc sancto Episcopo habitum sanctæ conuersationis accepisse. [dein alia;] Denique, quod ad controuersiam magis spectat, Alfrido notho fuit ab S. Ina Occiduorum Saxonum Rege nuptui tradita huius soror S. Cotburga. Extat Chronologia Anglo-Saxonica cum Historia Bedæ excusa ab auctore anonymo, sed valde antiquo circa annum millesimum conscripta, [Alfrido S. Cuthburga.] in qua dicitur Cuthburga nupta Northanhymbrorum Regi Alfrido, sed ab illo adhuc viuente, vitæ monasticæ studio, seiuncta: circa annum DCC, ac tum primo in monasterio Berkingensi in Comitatu Essexiæ vixit aliquamdiu sub S. Hildelitha Abbatißa, dein monasterij VVinburnensis in agro Dorsetensi, a S. Ina Rege extructi, facta prima Abbatissa: quam ibi præfuisse anno DCCV testatur S. Aldelmus Episcopus Shirburnensis in epistola tunc in illo monasterio scripta, quam eruit Alfordus, atque ad illum annum inseruit suis, Annalibus. Verum suæ scriptionis immemor, quia Alfridum nothum a seniore Alcfrido non distinxit, eique S. Kineburgam nuptam voluit sexagenariam Osredum genuisse, asserit S. Cuthburgam fuisse nuptam Osredo Regi Alfridi & suo filio, reiecta auctoritate Vitæ S. Cuthburgæ, item VVigorniensis & Malmesburiensis, coactus nullo præuio auctore sibi ipsi contradicere. Habet illa Alfordus ad annum DCCXIII, quasi tunc S. Cuthburga ab Osredo iuuene XVI annorum diuortium fecisset. Colitur S. Cuthburga XXXI Augusti, de ea egimus VI Februarij ad Vitam S. Inæ Regis ac fratris, atque iterum acturi sumus XXIV Martij ad Vitam S. Hildelithæ Abbatissæ, sub qua eam vixisse diximus.

[3] Floruit circa annum MC Coscelinus monachus Bertinianus apud Audomaropolin, inde ob doctrinam & pietatem in Angliam a S. Anselmo Archiepiscopo Cantuariensi alijsq; euocatus, [Laudantur a Goscelino,] teste Malmesburiensi lib. 4 de Gestis Regum Anglorum cap. 1, innumeras Sanctorum Vitas stylo extulit, vel informiter editos comptius emendauit, post Bedam secundus in laudibus Sanctorum enarrandis. Huius calamo descriptam Vitam S. VVereburgæ Virginis dedimus III Februarij, in qua harum Sanctarum, quæ Vulfheri patris illius sorores erant, extat illustre testimonium num. 2 his verbis: Almifluæ quoque Werburgæ generositatem ac sanctimoniam proxime exornant sanctissimæ amitæ suæ, [SS. Kineburga & Kinesvvitha,] Pendæ Regis filiæ, Kyneburga & Kynewida, quæ cum propinqua sua beatissima Tibba Burgensem superni ianitoris Petri illustrant ecclesiam. Suus vero genitor prænominatus Vulfherus ac patrui Reges, id est, Peada, Ædelredus ac Merwala prædictarum sororum fratres, Christianæ institutionis non solum cultores, verum etiam primi atque intensissimi fuere propagatores, & sicut Ædelbrictus Dorouerniæ, ita Wulfherus in Mercijs Christianitatem primus dilatauit. Hæc Goscelinus fide dignus auctor.

[4] Regnauit Penda horum omnium genitor ab anno DCXXVI ad annum DCLV, [filiæ Pendæ Regis Merciorum,] qui licet teste Beda lib. 3 Historiæ Ecclesiasticæ gentis Anglorum cap. 21 non prohibuerit, quin etiam in sua hoc est, Merciorum natione verbum Dei prædicaretur; quin potius odio haberet & despiceret eos, quos fide Christi imbutos opera fidei deprehendit non habere; tamen sordes idololatriæ non abrenunciauit, neque fidei est fonte ablutus. Patre viuo Peada senior filius imperabat Middelenglis, [sorores Regis Peadæ,] siue Mediterraneis Anglis, in hodiernis Comitatibus Staffordiæ, Derbiæ, Cestriæ, ac partibus VVaruicensis agri & Salopiæ, quantum ex antiquis diœcesis Lichfeldensis limitibus erui potest. Altera pars Saloniæ cum Comitatu Herefordensi ac forsan Monumethensi constituit regnum Occidentalium Merciorum, quod habuit alter filiorum Merwala, pater sanctarum Virginum Milburgæ, [Mervvalæ,] Mildredæ & Milwidæ, vti latius dictum est ad Vitam S. Milburgæ XXIII Februarij. Amplexi sunt ambo hi fratres fidem Christianam Peada biennio ante obitum patris, scilicet anno DCLIII, & Merwala circa annum DCLX. At Penda Rege occiso Oswius Rex Nordanhymbrorum Christianißimus Merciorum regnum occupauit, sed Peadæ, ob ductam Alcfledam filiam, genero suo donauit regnum Australium Merciorum, circa fluuium Treantam, discretum ab Aquilonaribus Mercijs, quorum regnum detinuit. [Vulpheri,] At Peada anno DCLVII interempto, cum Oswius Mercijs iterum imperaret, rebellauerunt Mercij, & Vulfherum adhuc adolescentem in Regem leuauerunt: cui anno DCLXXV defuncto, succeßit S. Æthelredus & regnum Borealium Merciorum recuperauit, ac tandem tradito regno Vulfheri filio Coënredo, [& S. Æthelredi,] vitam monasticam auspicatus, postmodum sancte mortuus colitur IV Maij.

[5] Hæc paucis de regia familia indicanda fuere, quod illi suam originem debeat memorata a Goscelino Burgensis S. Petri ecclesia, siue Petroburgense monasterium & oppidum, olim Medeshamsteda dictum, ad fluuium Nenam, [in fundando Petroburgensi monasterio. post Peadam & Osvvium,] Romanis Ausonam in confinijs Huntingdonensis & Lincolniensis Comitatuum. Porro Rex Peada Christianam religionem amplexus, cœnobium hoc anno DCLVI molitus est: cui acceßit cooperator Saxulphus vir præpotens & seculo & religione, Regique & Ecclesiæ acceptißimus, primus dein aggregato monachorum contubernio Abbas factus, ac postmodum in Episcopum Merciorum ac Mediterraneorum Anglorum assumptus. Peadæ socer Oswius, post illius potißimum cædem promouit opus cœptum, vti vel maxime VVulfherus & S. Æthelredus Reges, quorum diplomata extant in Monastico Anglicano: ac VVulfherus inter alia sic loquitur: [VVulfherum iuuant,] Quia propter illum S. Petrum Diuinæ fidei & Ecclesiarum Principem regnique Dei clauigerum, per quem admittar in paradisum Domini, reconciliari mihi gestio per priuilegium domus suæ, quæ in Medeshamstede studio venerabilis Abbatis Saxulphi gloriose est condita, & diuina monachorum familia bene disposita. Cui quidquid antecessor germanus meus Peada vel Oswius Christiana fide confrater & conregnator concesserūt; non solum mea auctoritate cupio stabilire, verum etiam de meo aliquid addere. Ego itaque fauentibus fratribus meis Æthelredo ac Merwala cum beatissimis sororibus meis Kyneburga & Kyneswida … trado B. Petro ad præfatum Medeschamstede monasterium hæc stagna & paludes & lacus & piscaturas cum terris & omnibus infra iacentibus. Quibus late enumeratis, Hæc addit, Ecclesia ista possideat tamquam Regina, non tamquam famula. Hæc nobis B. Petro principante, principalis in sua regione & specialius Romana sic Ecclesia, hic quæramus ipsum Patronum, [subscribunt donationi:] qui Romæ non possumus … Tu mi frater Æthelrede & vos sorores pijssimæ Kyneburga & Kyneswida pro mutua animarum nostrarum redemptione huic testamento nostro testes optimi, vt præmijs subscribite. Quod his verbis factum traditur: Ego Athelredus frater Regis cum eodem consensi. Ego Kyneburga, soror Regis amplector. Ego quoque soror Regis Kyneswida faui … Sancitum est hoc priuilegium anno Domini DCLXIV, Wulfheri Regis VII. Alia circa hoc diploma infra inquiremus.

[6] Anno dein DCLXXX regnante Æthelredo, missa est Roma decretalis epistola Agathonis Papæ directa dicto Æthelredo Regi, Theodoro Archiepiscopo Cantuariensi, & Saxulpho Episcopo ceterisque Consacerdotibus directa: qua constituitur Abbas Medeshamstedæ Legatus Apostolicus pertotam Angliā, & monasterium ipsum instar liminum Apostolorum pro absoluendis votis, quæ de peregrinando Romam concepta fuissent. Extat hæc epistola Decretalis ex MS. Saxonico Latine reddita ab Henrico Spelmanno in antiquis Concilijs Britannicis a pagina 163. [hanc approbat S. Æthelredus:] Lecta ea in Concilio Heatfeldensi dixit Rex Æthelredus. Omnia, quæ frater meus Peada, & frater meus Fulferus, sorores etiam meæ Kineburh & Kynesuith dederunt & legauerunt S. Petro & Abbati huic, rata sint volo & immobilia. [anno 680] Præmonuit Spelmannus parum integra videri ea acta, quæ postea in Monastico Anglicano sunt vberius excusa, vbi pag. 67 Æthelredus Rex asserit: Confirmo, vt monasterium B. Petri in Medeshampstede per industriam spiritualis Patris nostri Saxulphi, alienigena carnis genitore præeunte, benignissimæ memoriæ fratres mei, Peada regaliter instituit, Wulferus regali opulentia & priuilegio principaliter nobilitauit, ego quoque tam pro meæ animæ, quam ipsorum fratrum salute, nec non & pro sacratissimis sororibus meis, [mortua S. Kineburga superstite S. Kinesvvitha;] beatissimæ scilicet memoriæ Kyneburga, & quæ adhuc sacrata Christo virginitate deseruit, Kineswitha, & rebus augere & diuina auctoritate munire curaui.

[7] Ex dictis constat præclarißimi huius Medeshamstedani siue Petroburgensis monasterij posse has sanctas sorores cum tribus fratribus suis Regibus haberi confundatrices, aut multarum posseßionum collatrices: [postea huius monasterij Patronæ ibi sepultæ:] cuius ecclesiæ post S. Petrum Apostolum factæ sunt præcipuæ Patronæ: imo quantum ex sequentibus videtur posse colligi, ab initio & ex proprio testamento ibi fuerunt sepultæ. Elegerant namq; sibi domicilium satis vicinum, duobus milliaribus distans, Henrico Huntingdonensi Caerdorm, & Dormecaster dictum Cambdeno in Icenis & Huntingdonensi Comitatu, contracte Caster vocatum: diciturque Danico furore solo adæquatum. [in vicino loco habitarunt.] Hoc ergo in loco regiæ hæ Virgines, accepta a Medeshampstedanis monachis instructione Christiana, vitam in magna sanctitate duxerunt: quarum Acta in illa Danorum depopulatione simul cum vicinis monasterijs, vt mox dicetur, igne fuisse deleta arbitramur.

§ II Petroburgensis monasterij destructio & restauratio. Translatio corporum harum Sanctarum & Tibbæ in Ankarig & reductio. Cultus sacer.

[8] Chronicon Petroburgense adseruatur manu exaratum in Bibliotheca Cottoniana, in quo videtur monasterij destructio fideliter describi, saltem ex apographo illorum, qui tunc vixerunt: aliqua in Monastico Anglicano excusa sunt: quorum nonnulla ad SS. Kineburgam & Kineswitham spectant, [Dani anno 870 occidūt monachos & cōburūt monasteria, Bardneiū,] hic necessario danda. Ita ergo illa narratio pag. 68 incipit: Anno Domini DCCCLXX Pagani Eboracum relinquentes, in Lindesaj nauigio applicant, vbi patriam depopulantes, etiam monasterium de Bardney, monachis omnibus absque vlla misericordia interfectis, ignibus tradiderunt, pertranseuntesque in Kestiuen, omnia conterunt, perimunt & incendunt … Contra quos collecti Christiani in festo S. Mauritij Martyris bellum cum Paganis commiserunt, largiente Domino victoriam … Dani vero pro cæde suorum magis efferati … tamquam leones in paucas ouiculas pro libito debacchantur … Ibi Christiani pro viribus sanguinem suum vindicantes, tandem innumeris confossi vulneribus, super fratrum suorum cadauera corruerunt: pauci iuuenes, [Croylandum,] proiectis armis, in vicinam siluam vix euadentes, proxima nocte sequenti Croyland ingressi, stragem Christianorum nuntiabant. Abbas Theodorus retentis secum senioribus monachis & paucis infantibus, alios assumptis sacris reliquijs monasterij, alijs etiam iocalibus, chartis & monumentis dimisit … Barbari indignati quod speratos thesauros non inuenissent, vniuersa Sanctorum corpora de tumulis effractis, miserabiliter contracta, immisso igne die tertio more suo cum ecclesia & omnibus monasterij officinis & ædificijs VI Kalendas Octobris combusserunt. Quarto die versus Medeshamstede transmigrarunt, vbi Hubba Comes supra modum ira æstuans & maxime in monachos efferatus omnes sanctæ religionis schemate vestitos, [& Petroburgum:] manu sua interfecit, ceteri in ceteros grassabantur. Nemo de toto monasterio saluatus est, tam venerabilis Pater Hedda senex valde, quam monachi sui vniuersi cum omnibus. Altaria omnia suffossa, monumenta vniuersa confracta, Sanctorum librorum ingens bibliotheca combusta, chartarum monasticarum immensa copia discerpta, sanctarum Virginum Kyneburgæ, [conculcant corpora SS. Kineburgæ, Kinesvvitæ & Tibbæ.] Kyneswythæ ac Tilbæ pretiosa pignora pedibus conculcata, muri funditus euersi, ipsa ecclesia cum omnibus ceteris ædificijs concremata, per totam quindenam sequentem iugi incendio conflagrabat. Quæ de Sāctis Virginibus eisdem verbis vt pleraque alia, apud Ingulfum postea citandum, leguntur. Sed pergit auctor.

[9] Frater Turgarus per fugam elapsus in proxima parietina, perque totam noctem ambulans, summo diluculo Croyland ingressus est. Inuenit ergo Fratres suos conmonachos de Ankarig pridie redisse, & ad extinguendum ignes, [a Turgaro monacho fuga elapso,] adhuc in multis monasterij locis durantes, fortissime insudare: quem cum sanum & incolumem cernerent, aliqualiter confortati; sed audientes ab eodem, quibus in locis tam Abbas eorū, quam ceteri confratres & seniores eorum occisi iacebant … egerentes ruinam tecti ecclesiæ suæ, circa magnum altare corpus venerabilis Patris Theodori Abbatis repererunt … celebrataque electione venerabilis Pater Godricus Abbas est effectus: ad quem veniens venerabilis senex Prior de Ankarig Toretus, ac eius Supprior Dominus Tisa, ambo anachoretæ sanctissimi, deuotissime supplicabant, quatenus, assumptis secum Fratribus aliquibus, [alijs Petroburgum reductis,] dignaretur Medeshampstede adire, & Abbatis sui & aliorum confratrum suorum corpora, feris auibusque adhuc obnoxia & insepulta, Christianæ sepulturæ charitatis intuitu commendare; Obtemperans itaque precibus illorum venerabilis Abbas Godricus cum multis Fratribus, inter quos Frater Turgarus aderat, occurrentibus eis omnibus Fratribus de Ankarig, Medeshamsted adiit, & multo sudore omnia monachorum dicti monasterij corpora numero LXXXIV in medio cœmeterio, [post sepulturam 84 occisorum monachorum,] in vno latissimo tumulo ad hoc aptato, in festo S. Cæciliæ Virginis sepeliuit … Tunc etiam Dominus Toretus, Prior de Ankarig, per Fratrem Turgarum edoctus, quomodo & in quo angulo ecclesiæ sanctissima pignora beatarum Virginum Kyneburgæ, [ostendūtur sacra corpora,] Kyneswythæ ac Tilbæ per Paganos proiecta & conculcata; sed per prȩdictum Fratrem Turgarum, prout potuit, reuerenter recollecta fuerunt & imposita, de communi via prædictas Reliquias secum assumpsit, [feruntur in Ankarig] & cum Fratribus suis ad Ankarig rediens, honorificentius, quam potuit, in suo oratorio collocauit. Hactenus Chronicon Petroburgense. Esi autem Ancharig monasterium cum eremiticis cellulis in honore Dei Genitricis a Saxulpho primo Medeshampstedano Abbate, [eremitoriū illi subiectum.] tempore & fauore VVulfheri Regis in subiacente eremo constructum, quatenus ibi vel cœnobitæ pro anachoretis vel anachoretæ pro cœnobitis diuina pace possint conuersari: vti fere his verbis in supra citata donatione VVulpheri Regis legitur. Ingulfus siluam de Ancharig vicinam insulæ ad Austrum respectu Croylandæ statuit.

[10] Permansit per annos centum Petroburgense cœnobium sub cineribus delitescens ac quasi sepultum, ad tempora vsque Edgari Regis, cognomento Pacifici, qui Merciorum ac Nordanhymbrorum Rex constitutus est anno DCCCCLVII, [Sub Edgaro Rege] ac biennio post monarcha totius Angliæ, vixit vsque ad annum DCCCCLXXV. Quo regnante, anno DCCCCLXIII S. Ethelwoldus episcopatum VVintoniensis Ecclesiæ suscepit, post nauatam egregie operam in restaurando splendore ecclesiarum Anglicanarum, e seculo hoc migrauit anno DCCCCLXXXIV. In cuius Vita ad Kalendas Augusti elucidanda, dicitur ecclesiarum ac diuersorum operum ædificator eximius: atque inter alia, [a S. Ethelvvoldo Ep. restauratur Petroburgum,] emisse a Rege locum Medeshampstede modo Burgh vocatum, basilicamque congruis ædificijs ornatam in honore B. Petri consecrasse: monachos congregasse, eisque Eadulphum instituisse Abbatem: qui post S. Oswaldum Eboracensi Ecclesiæ Cathedrali in honore prȩsedit. In ante citato Chronico Petroburgensi traditur dictus Episcopus S. Adelwoldus anno DCCCCLXX monasterium de Medeshamstede cœpisse restaurare, & Burgum S. Petri appellauisse, anno desolationis suæ æqualiter centesimo. Ad Sancti huius Episcopi petitionem conceßit eidem monasterio Edgarus Rex quam plurima priuilegia, ac varias donauit posseßiones, quorum omnium diploma extat in Monastico Anglicano pag. 65. In eo Athelwoldus Pontifex vocatur infatigabilis ecclesiarum constructor, maxime que laudatur super antiqui monasterij restitutione ac libertate; quod primitus Medeshamstede, modo Dei adiutorio, ac sua ac nostra, inquit Rex, instantia restauratum, Burch appellatur.

[11] [reportātur sacra corpora ad tēplum illis dicatum: anno 980,] In Martyrologio Anglicano ad hunc VI diem Martij legitur monasterium Petroburgense a S. Ethelwoldo ad honorem SS. Kyneburgæ & Kyneswithæ extructum, & sacras earum reliquias ab eodem ad hanc ecclesiam anno DCCCCLXXX fuisse honorifica cum solennitate deportatas, non ex Dordmandcastro, siue Kineburge-castro, vt ibi dicitur: sed ex vicino monasterio Ankarig pro eremitis extructo: ad quod post combustum a Danis Petroburgum, delatas diximus. Non fuit requies admodum longa, ob infestationes nouas Danorum; potißimum quando cum classe Rex Swanus venit, & recenti exercitu omnia depopulatus est … Tunc monasterium Burgi villæque vicinæ maneria sua (verba sunt Ingulfi Abbatis Croylandensis) direpta & flammis tradita sunt. [iterum ad Thorne ciense monasterium deferuntur] Abbas vero cum maiore parte conuentus sui, assumptis secum sacris reliquijs sanctarum Virginum Kineburgæ, Kineswithæ ac Tilbæ, Thorneiam adijt. Prior autem cum nonnullis, Fratribus, assumpto secum brachio S. Oswaldi Regis, ad insulam de Hely aufugit: Subprior vero cum X. Fratribus ad Croylandiam venit feliciter. Hæc ibi, additurque annus 1018, sed vitio typographico loco anni 1013 excusus, [anno 1013.] quo scilicet Rex Swanus mense Iulio cum valida classe aduenisse legitur apud Simeonem Dunelmensem: verum anno sequente post innumerabilia & crudelia mala, quæ gesserat, III Nonas Februarij a S. Edmundo Rege apparente confossus, miserabili morte vitam finiuit. Quæ etiam a Ioanne Sarisberiensi lib. 8 Polycraticon cap. 21 referuntur. Huntindoniensis lib. 5 Historiarum collocat Abbatiam Thornei, prope illam, quæ est apud Burch, in medijs paludibus, loco tamen amœnissimo. Ex quo loco reliquias, cessante ea persecutione & restaurato monasterio Petroburgensi, relatas arbitramur. Harpsfeldius seculo 7 Histor. Eccl. Angl. cap. 23 asserit, reliquias harum Virginum, Chineswidæ, Chinesburgæ & Cibbæ, vt eas vocat, Henrico primo regnante, ad monasterium Petriburgense magna pompa perductas esse atque ibidem repositas. Verum, quia Ioannes Capgrauius margini adscriptus est, videtur loco anni MV apud hunc expreßi, legisse annum MCV, quo Henricus I Anglis imperabat. At quænam illa potuerit esse Translatio apud Capgrauium indicata, non liquet: forsan, quam Martyrologium Anglicanum statuit anno DCCCCLXXX factam, ædillum annum MV refertur.

[12] Cum Acta harum Sanctarum, vti etiam in Noua Legenda iam citata indicatur, aut scriptorum negligentia non fuerint exarata, aut si scripta sint, in Danorum depopulatione igne deleta perierint; paucula ex alijs scriptoribus relicta spicilegia proponimus: [laudatæ SS. sorores ab Ingulfo,] ac primo memoratus Ingulfus, sub Guilielmo Conquestore Abbas monasterij Croylandensis, quod Petroburgo paucis milliaribus distat, in sua Descriptione compilata sub initium enumerat Pendæ fanatici Regis filios, Christianæ religionis cultores deuotissimos, ac dein addit fuisse illi filias Kinenburgam & Kineswidam, ambas sancta continentia præcellentes, & sæpius postea nominat sanctas Virgines Kineburgam, Kineswidam ac Tilbam. Ranulphus Cestrensis in Historia Polychronica, [Cestrensi,] quam manu exaratam habemus, lib. 5 cap. 18 tradit Wlferum Regem habuisse duas sorores sanctas, Kenedridam & Kenewidam, Deo dicatas, quæ ambæ sepultæ apud Medehampstede. Matthæus VVestmonasteriensis eadem, quæ ab his duobus dicta sunt, [VVestmonasteriensi,] aliquanto copiosius explicat in Floribus historiarum ad annum DCCV, vbi relato S. Ethelredi Regis obitu, addit: Habuit Rex duas sorores, Virgines sanctissimas, Kinedridam & Kineswitham, ambas ab infantia Deo dicatas, quæ nobile virginitatis propositum nobilius perduxerunt ad finem … Harum sanctarum Virginum Reliquiæ apud Medeshamstede, quæ villa modo Burgum-S. Petri dicitur, a populo feliciter venerantur. [& alijs.] In Martyrologio Anglicano primæ editionis plurima ex hisce Floribus transcripta sunt vna cum nomine Kinesdridæ, verum in posteriore editione, ijs omißis, nomen Kineburgæ est restitutum. Laudant easdem Virgines Polydorus Vergilius, & paßim posteriores.

[13] Qui dies harum sororum natales sint, non satis liquet. In MS. Florario Sanctorum XXXI Ianuarij refertur S. Kyneswitha Abbatissa. [Coluntur seorsim singulæ.] Additur in Anglia in additionibus ad Vsuardum collectis ab Hermanno Greuen, qui ante annos ducentos floruit Carthusianus Coloniensis. Ille idem ad hunc VI Martij colit S. Keneburgam Virginem: cui vt seniori adiunctæ forsan sunt S. Kyneswitha soror & Tilba siue Tibba consanguinea, mortua, vt mox constabit, ex Noua Legēda Capgrauij, XIII die Decembris. Festiuitas vero, vt ibidem additur, [cum S. Kyneburga simul 6 Martij, in Martyrol. MSS.] SS. Kyneswidæ, Kyneburgæ & Tibbæ in monasterio Burgi-S. Petri pridie Nonas Martij festiue recolitur. In MS. Martyrologio Vsuardi in Anglia aucto, quod Romæ in bibliotheca Ducis Altempsiani extat, ista eadem antiqua manu inserta leguntur: Burgo monasterio SS. Kyneburgæ, Kineswithæ & Tibbæ. Earumdem memoria celebratur in Martyrologio Richardi VVitfordi anno MDXXVI Londini excuso, [& excusis.] item in Floribus Vitarum præcipuorum Sanctorum Angliæ, Scotiæ & Hiberniæ ab Hieronymo Portero Anglice editis, & in Trophæis Congregationis Anglicanæ Ordinis S. Benedicti ab Edouardo Maihew erectis, Ferrarius in Catalogo generali ista scribit: In Anglia sanctarum Virginum Chinisdredæ & Chinisuuidæ sororum. Citatur Martyrologium Anglicanum, in cuius priore editione Kinesdridam legi diximus. In secunda eius editione Translatio reliquiarum traditur hoc die peragi. At maxime improbamus in eodem Martyrologio prioris editionis & ex eo apud Ferrarium legi, has sanctas sorores migrasse ad Dominum circa annum DCXXXIV, quo necdum arbitramur aut progenitas, aut primam adolescentiam superasse.

[14] At tertio Nonas Martij inscriptæ sunt Martyrologio monastico Menardi his verbis: In Anglia monasterio Petroburgensi SS. Kineburgæ & Kineswidæ sororum, [alijs 5 Martij sāctæ sorores] filiarum Pendæ Merciorum Regis. Bucelinus etiam longo encomio prosequitur, citatq; non Menardum, sed Capgrauium & Harpsfeldium. apud quos potuit legere earum memoriam quotannis solenniter agi pridie Nonas Martij, vti & S. Tibbæ, quam ambo seorsim celebrant die XIII Decembris, qua mortua est: quam nos aliis vt in cultu adiunctam reperimus ita & relinquimus: de qua ista apud Capgrauium habentur. Erat B. Tibba sanctarum Virginum prædictarum consanguinea, [& S. Tibbæ 13 Decemb.] quæ multis annis in magna sanctitate solitarie viuens, Deo spiritum commendauit. Quæ cuidam beato viro apparens, inter cetera dixit: Ego ex superna festiuitate nostra descendi, diem transmigrationis meȩ tibi nuntiare veni. Ista enim nox & dies B. Luciæ Virginis est, in qua animam meam Domino Iesu Christo libaui.

§ III Kineburga Alcfrido Regi nupta, est alia a S. Kineburga Virgine. An S. Kinesvvitha desponsata Offæ Regi?

[15] Diximus supra verbis Goscelini, probatißimi auctoris, fratres Reges prædictarum sororum, Sanctarum, inquam Kineburgæ & Kineswithæ, Christianæ institutionis fuisse primos atque intensissimos propagatores; [Afficta cædes 2 filiorū VVulfero Regi:] & potißimum sicut S. Ethelbertus Rex fuit Dorouerniæ, vbi S. Augustinum eosq; socios a S. Gregorio missos excepit, ita Wulfherum in Mercijs Christianitatem primum dilatasse. Cui interim maleuola posteritas vel maxime abominandam calumniam impegit, quasi in Deorum suorum idololatria adeo fuisset obduratus, vt etiam proprios suos filios in odium Christianæ religionis barbara immanitate trucidasset. Calumnia hæc assumpta fuit a magnis & alias eruditis viris, & pro vera historia libris inserta. Nos ad Vitam S. Ermenildæ Reginæ, eius vxoris, ad diem XIII Februarij, qua colitur, totam hanc fabulosam calumniam excußimus, & ex Historia Anglicana venerabilis Bedæ aliorumq; præcipuorum scriptorum ostendimus, perniciosißimum figmentum esse, ac VVulfherum Regem fuisse eiusmodi, qualem Goscelinus describit. Legantur ibidem dicta § II & III, quæ hic repeti non est opportunum. Eodem Goscelino attestante in citata Vita S. VVereburgæ, beata & regia Domneua, regio Wlferi germano Merwalo coniugata, [in locum Domneuæ vxor Mervvalæ perperam assignatur S. Ermēburga.] ad summæ Trinitatis gratiam triplicem Virginitatis protulit lauream, sanctissimas scilicet sorores Milburgam, Mildrydam ac Milgdydam. Fuit Domneua prognata proauo S. Ethelberto, auo Eadbaldo, Cantiorum Regibus, patre Ermerendo fratre Ercomberti, Regis itidem Cantiorum: quæ postea in monasterio in Thaneto insula Cantiorum a se extructo, cum S. Mildreda filia vixit, vti nos ad Vitam S. Milburgæ XXIII Februarij deduximus, & confirmatur in Monastico Anglicano pagina 83 & sequente. Interim Malmesburiensis lib. 1 de Gestis Regum Anglorum cap. 4, in locum Domneuæ substituit S. Ermenburgam illius sororem, Abbatissam Fastreiæ in Cantio Orientali, quasi ea nupta Merwalæ genuisset tres ante nominatas filias. [12 Reges omissi.] At maior inscitia, aut etiam socordia Malmesburiensis apparet in Regibus Northumbriæ, quorum XII omisit & inter illos Eardulfum, a quo S. Alchmundus interfectus est, ad cuius Vitam XIX Martij ista clarius indicantur.

[16] [De S. Kineburga apud Malmesburiensem multa sibi opposita referuntur:] Hæc præfari placuit ob alios errores, quos idem Malmesburiensis capite supra memorato subiungit, dum ista scribit: Kineburgam Pendæ filiam Alfridus Rex Northanimbrorū duxit vxorem, quæ postmodum, carnali copula fastidita, sanctimonialem habitum suscepit in monasterio, quod fratres sui Wlpherus & Ethelredus construxerant. Verum Malmesburiensis non satis sui memor, quæ repererat verba apud Ingulfum, paullo ante repetierat, dum enumerans liberos Pendæ Regis tradit eum habuisse filias duas Kineburgam & Kineswitham, ambas sancta continentia præcellentes. Idem lib. 4 de Gestis Pontificum Anglorum § de Episcopis Dorcestrensibus siue Lincolniensibus ista scribit: In Huntindiniensi pago sunt Burch & Rameseia & Croland. Burch olim Medehamstede dicebatur, sed postquam Kenulfus Abbas locum muro cinxit, a similitudine vrbis Burch vocatus est. Hic beatissimus Æthelwoldus monasterium construxit, adeo elaboratis sumptibus & ampliatis possessionibus, vt pene tota circa regio illi subiaceat. Colunt & fouent ibi Reliquias corporum suorum Virgines eximiæ Kinedreda & Kineswida Pendæ Regis filiæ. Ambæ ab infantia Deo dicatæ nobile propositum tenuerunt ad senium. Sed iunior non solius sui contenta salute, etiam Offam sponsum cælibatui consecrauit. Is fuit Rex Orientalium Anglorum paucis annis, ephœbus iucundi vultus & animi, ætatis floridæ, maximi apud ciues amoris; Kineswidæ, cuius nuptias sperauerat, monitu edoctus amores mutare in melius, Romam cum Kenredo Rege Merciorum & Egwono Wicciorum Antistite iuit, vbi attonsus in monachum, terrenis suo tempore valefecit. Ornat sodalitatem Virginum (vt prædicant) Rex S. Oswaldus, cuius ibi brachium habere dicunt. Hæc Malmesburiensis non satis, vt dixi, sui memor: primo dum hic Kinedredam appellat, quam ante bis Kineburgam vocarat. Dein hic dicit ab infantia Deo dicatam, nobile propositum tenuisse ad senium. At supra nuptā Alfrido Regi, ac postmodum carnali copula fastidita, sanctimonialem habitum suscepisse. Interim ipsa & soror eximiæ Virgines vocantur, imo & ambæ sancta continentia præcellentes, [Tres Pendæ filiæ, senior Cymburga Alcfrido Regi nupta:] ac sodalitas Virginum.

[17] Arbitramur igitur tres Pendæ statui filias debere, quarum prima etiam fratribus suis senior, Cymburga, Cyneburga Chineburga, siue Kineburga, dicta, ante annum DCLIII Alcfrido nupta, Christianißimi Oswij Regis Nordanhymbrorum filio, & quantum colligere possumus, aliquot ante annis in illud regnum missa, vt Christianæ fidei mysterijs imbueretur, fonte baptismatis ablueretur, ac tandem nuptias Christiano ritu contraheret. Illa autem absente, aut forsan nupta, videtur secunda filia prognata, etiam Kyneburga appellata, [duæ aliæ Deo dicatæ:] vti postmodum tertia Kyneswitha: in quarum infantia mortuo Penda patre, potuerunt Deo dicatæ fuisse, aut a matre Cinuise Regina vidua ad religionem Christianam conuersa, aut a pientißimis fratribus Regibus. Quid si hæc secunda Kineburga fuerit ab initio Kinedreda & Kinesdreda appellata, [S. Kineburga forsan ante Kinesdreda dicta:] ac post mortem prioris Kineburgæ a matre ob singularem affectum, eius nomine appellata: atque ita, sicut tres harum sanctæ neptes, Merwalæ fratris filiæ, erant Milburga, Mildreda & Milwitha, etiam harum amitæ fuissent Kineburga, Kinedreda, Kineswitha. Verum etiamsi ab initio fuerit secunda etiam Kineburga appellata, non ideo debuerunt ambæ in vnam conflari. Nonne & Oswio Regi fuerunt nominis eiusdem duæ filiæ, & duo filij? Filiarum altera Alcfleda, Ranulpho & Harpsfeldio Elfleda, Peadæ Regi, [alibi eiusdem nominis fratres & sorores.] dicto anno DCLIII, nupsit: altera est S. Elfleda ab Oswio patre oblata Deo sacra virginitate dicanda, si victor existeret: cuius Vitam dedimus VIII Februarij, vbi & nos a Malmesburiensi in errorem abducti, Alcfridum maritum Cymburgæ siue Kyneburgæ ab Alfrido notho non distinximus, quod iam aliter edocti facimus.

[18] Sed & plura in superiore narratione Malmesburiensis menda sunt: ac primo in pago Huntingdonensi est Rameseia, non autem Petroburgum aut Croylanda: [aliæ apud Malmesburiensem ineptiæ,] cum illud monasterium sit in Northamptonensi Comitatu, istud in Lincolniensi, eiusque patre Hollandia. Dein Petroburgense cœnobium ita tradit a S. Ethelwoldo Episcopo constructum, vt videatur ignorasse eius originem, quæ debetur Peadæ VVlphero & S. Æthelredo, earumque sanctis sororibus Kyneburgæ & Kyneswithæ. Præterea asserit Offam Regem Orientalium Anglorum a S. Kyneswida edoctum spretis nuptijs, [maxime de S. Kinesvvitha]Romam cum Kenredo Rege Merciorum & Egwino Wicciorum Antistite iuisse. Vitam S. Egwini Episcopi VVigorniensis dedimus XI Ianuarij: e qua constat illos tres Romam venisse tempore Constantini Papæ, qui sedit ab anno DCCVIII ad annum DCCXIV. Chronologus Anglo-Saxonicus iter Cenredi & Offæ attribuit anno DCCIX. Verum nimis tempora illa distant ab obitu Pendæ Regis anno DCLV interfecti, vt S. Kyneswida quinquaginta quatuor aut quinque annos vt minimum nata debuerit ad nuptias expeti ab ephœbo iucundi vultus & animi atque ætatis floridæ, vt supra relatum. Interim est hæc fabulæ mirabiliter adornata apud Capgrauium, [apud Capgrauium amplificatæ,] vbi S. Kyneswida dicitur Offæ Regi desponsata, ad id minis & promißionibus fratrum suorum coacta: sed ab apparente gloriosa Virgine Maria, cuius opem implorarat, confortata, rescidisse fœdus & perstitisse in suæ castitatis proposito: quando & Rex Offa Romam profectus est, & in monachum consecratus. Verum omnibus fratribus defunctis, Kenredus filius VVlferi tunc regno relicto, socius itineris factus est. Eodem modo, quæ apud Malmesburiensem de carnali copula fastidita leguntur, [vti & S. Kineburgæ matrimonium.] non solum apud Capgrauium mirum in modum sunt amplificata, sed etiam translata ad donationem VVlpheri: in qua posteris intrusa videntur, verba quæ parenthesi inclusimus: Ego itaque, inquit, fauentibus fratribus meis Athelredo ac Merwala cum (beatißimis) sororibus meis Kyneburga & Kyneswida (quarum prior Regina mutauit imperium in Christi ancillatum, præsidens monasterio Kyneburgensi, quod suo nomine decoratur, mater sacrarum Virginum: altera illibata virginitate in diuinum flagrat thalamum. His, inquam consentientibus) trado B. Petro ad præfatum Medeshamstede monasterium &c. Quorsum hæ laudes potius sororū quam fratrum, æque viuentium? Dein subscriptiones multæ videntur intrusæ. Nam Ithamar Episcopus Roffensis non diu post consecratum Archiepiscopum. Deusdedit mortuus est circa annum DCLVI, & eius loco Damianus sedebat. Sed ea alijs relinquo examinanda.

[19] Mouent nos magis, quod S. Kineburga in descriptione monasterij destructi valde exacta, Virgo æque ac soror habeatur: quod idem præstiterunt Ingulfus, VVestmonasteriensis, &, vti notauimus, Malmesburiensis, easq; Officio Virginum solitas a Petroburgensibus honorari scribit Edouardus Maihew: ideoque excogitauit eam in matrimonio virginitatem seruasse, quod apud antiquos non legimus, nec facile arbitramur concedendum in silentio antiquorum scriptorum, & potißimum Venerabilis Bedæ, qui matrimonij huius meminit lib. 3 Historiæ Anglicanæ cap. 21, & dein cap. 25 scribit Alcfrido fuisse Magistrum eruditionis Christianæ Wilfridum, illum, inquam, beatæ memoriæ Wilfridum, quem lib. 4 cap. 19 virginitatis S. Etheldredæ, nuptæ Egfrido fratri Alcfridi, adducit testem certissimum, qui, inquit, mihimet id sciscitanti, cum hoc, an ita esset, quibusdam venisset in dubium, referebat. Quidni ergo, si vel aliquis huius rei sermo aut rumor fuisset, id indagasset Beda, maxime si relicto matrimonio vitam monasticam fuisset auspicata: quam etiam mutationem status non neglexisset indicare, passim in commendationem Ordinis monastici diligentißimus indagator Regum & Reginarum, qui abiectis sceptris regiis in monasterijs maluerunt delitescere.

§ IV Alcfridi duo Reges filij Osvvij; seniori nupta Kineburga, iuniori S. Cotburga. Monachatus huic perperam affictus.

[20] Vnum hoc loco inquirendum supra statuimus, num memoratus Rex Alcfridus filius Oswij, cui Cymburga siue Kineburga ante annum DCLIII nupsit, vnus idemque censendus sit cum Alfrido filio notho eiusdem Oswij, qui mortuo anno DCLXXXV Egfrido alteri fratri in regno Nordanhumbrorum succeßit. Malmesburiensis lib. 1 de Gestis Regum Anglorum cap. 3 vnum eumdemq; fuisse arbitratur. Oswio, inquit, [Malmesburiensis Alcfridum maritum Kineburgæ, & Alfridum nothum vnū eumdemq; perperam censet.] cuius duo erant filij, minor Egfridus legitime susceptus, reprobato notho, successit. & nonnullis interpositis, Egfridi necem cum insignior fama vbique loqueretur, etiam ad fratris Alfridi aures anxia præcipiti euenit epistola penna. Is, quia nothus, vt dixi, erat, factione optimatum, quamuis senior, regno indignus æstimatus, in Hiberniam, seu vi seu indignatione, secesserat. Ibi & ab odio germani tutus, & magno otio litteris imbutus, omni philosophia composuerat animum. Quocirca imperij habenis habiliorem æstimantes, qui quondam expulerant, vltro expetiuerunt: necessitas medelam ad preces refudit. Nec eos ille sua spe frustratus est: nam per decem & nouem annos summa pace & gaudio prouinciæ præfuit … Habuit successorem filium Osredum VIII annorum puerum. Hæc Malmesburiensis, quem plurimi sequuntur: at non præiuit Beda, ex quo potissimum lis illa est decidenda.

[21] Beda ergo seniorem Alcfridum legitimum Oswij filium agnouit, neque vspiam nothum aut spurium aut illegitimum appellauit. Ac primo meminit illius lib. 3 Historiæ Anglicanæ cap. 21, vbi Peada, filius Pendæ Regis Merciorum, dicitur persuasus maxime ad percipiendam fidem a filio Regis Oswij, [Alcfridus senior ante annū 653 coniugatus,] nomine Alcfrido: qui erat cognatus & amicus eius, habens sororem ipsius coniugem, vocabulo Cyniburgam, filiam Pendæ Regis: qui eam spurio non dedisset. Et narrato illius baptismo, & conuersione Middelanglorum, subditur: Cœpta sunt hæc biennio ante mortem Pendæ Regis, ergo anno DCLIII. Deinde cap. 24 narrans conflictum initum inter Reges Oswium & Pendam, ita asserit: Oswi Rex cum Alcfrido filio paruum habens exercitum, sed Christo duce confisus occurrit. [anno 655 prælio interest:] Nam alius filius eius Egfrid eo tempore in prouincia Merciorum apud Reginam Cinuise obses tenebatur. Cæso ergo Penda Rege, hoc bellum Rex Oswi confecit anno regni sui XIII, Christi DCLV. Postea cum solennis illa controuersia de celebrando Paschatis festo agitaretur anno DCLXIV, de qua agit Beda cap. 25 eiusdem libri 3, peruenit & ad ipsas Principum aures, Oswi videlicet Regis & filij eius Alcfridi … Porro Alchfrid Magistrum habuit eruditionis Christianæ Wilfridum … Venerat eo tempore Agilbertus Occidentalium Saxonum Episcopus, [anno 664 Synodo ob controuersiā Paschæ,] amicus Alcfridi Regis & Wilfridi Abbatis, ad prouinciam Nordanhumbrorum, qui etiam Wilfridum rogatu Alcfridi Presbyterum fecit. Mota ibi quæstione de Pascha vel tonsura vel aliis rebus Ecclesiasticis, dispositum est, vt in monasterio Strenaeshala synodus fieret, & hæc quæstio terminari deberet. Veneruntque illo Reges ambo, pater & filius. Nec diu post, vt inquit idem Beda cap. 28, Rex Alcfrid misit Wilfridum Presbyterum ad Regem Galliarum, qui eum sibi suisque creari faceret Episcopum. Præterea lib. 5. cap. 20, Wilfridus Britanniam veniens, coniunctus est amicitijs Alcfridi Regis, qui Catholicas Ecclesiæ regulas sequi semper & amare didicerat. Vnde & illi, quia Catholicum eum esse comperit, mox donauit terram decem familiarum, in loco, qui dicitur Stanford, [præficit S. VVilfridū Abbatem Ripensi monasterio,] & non multo post monasterium decem familiarum, in loco, qui vocatur Inrhypum. Quem videlicet locum dederat pridem ad construendum inibi monasterium his, qui Scottos sequebantur. Quos vero per Scottos intelligat, explicat idem Beda in Vita S. Cuthberti Episcopi Lindisfarnensis XX huius mensis Martij danda, vbi num. 13 ista habet; Cum Regi Alcfrido placeret pro redemptione animæ suæ, locum quemdam regni sui, qui vocatur Inrhipum, [ante donati Mailrosensibus:] ad construendum ibidem monasterium Eatæ Abbati donare; tollens idem Abbas quosdam e Fratribus secum, in quibus & Cuthbertum, condidit ibi, quod petebatur, monasterium, atque eisdem, quibus antea Mailros, institutis disciplinæ regularis imbuit.

[22] Hæc omnia Beda de Alcfrido, primo filio Oswij Regis, etiam Rege beneuolentia patris constituto, dato regni sui aliqua parte: at quanta, non explicat Beda, sed nominat duo loca regni eius, scilicet Stanford, & Inrhypum: illud situm in limine Lincolniensis agri ad Vellandum fluuium, olim via militari Romanorum clarum, modo adhuc oppidum frequens & munitum. Inrhypum, [Alcfridi regnum] Bedæ in poëmate de S. Cuthberto Hrypense monasterium, inter Skellum & Vrum fluuium in confinijs Occidentalis & Borealis partis Ducatus Eboracensis. Si liceat coniecturam addere, dicerem: cum Alcfridus tantum post victoriam de Penda obtento Rex appelletur, videri, illam ditionem Merciorum, quæ circa Trentam flumen vsque ad tempora S. Ethelredi Regis auulsa mansit a regno Merciorum, vna cessisse Alcfrido, eumque fuisse Regem Suthumbrorum, a quibus postea Ostrita soror Alcfridi, sed vxor S. Ethelredi, fuit occisa: ita huius nomenclaturæ Suthumbrorum, cuius meminerunt VVigorniensis, VVestmonasteriensis & alij, opportuna ratio datur, ex regione cis Humbrum versus Austrum ex partibus regnorum Merciorum & Northumbrorum coalescente. Denique rogo, vt dignetur Lector aduertere, [amicitia cū Regibus.] nulla vspiam alicuius ignobilitatis, quasi nothus, spurius, aut illegitimo thoro natus foret, calumnia notari Alcfridum: [an obierit viuo patre Osvvio:] sed omnium passim, Episcoporum & Regum, etiam Chlotharij III in Francia regnantis, amicitia foueri. De obitu eius silet Beda, sed suo videtur silentio innuere eum ante Oswium patrem, & forsan integro quinquennio vita functum esse, scilicet ante reditum S. VVilfridi e Gallia in Angliam; ideoque cum Oswius regnum filij Alcfridi recepisset, & nuspiam illi Sedes Episcopalis assignata foret, debuisse Inrhypum se recipere, & Abbatem inter suos monachos degere.

[23] Reliqua magis innotescent relatione eorum, quæ idem Beda de Alfrido notho, & Egfrido Regis successore scribit: ac primo quidem lib. 4 cap. 26, Successit, inquit, Egfrido in regnum Alfrid, vir in scripturis doctissimus, qui frater eius & filius Oswij Regis esse dicebatur: [Alfridus posterior nothus,] destructumque regni statum, quamuis intra fines angustiores, nobiliter recuperauit. Clarius ea explicat Beda in Vita S. Cuthberti, qui a S. Elfleda horum Regum sorore interrogatus, vt num. 39 dicitur; Quamdiu Egfridus victurus & regnum gubernaturus esset, prædixit, vnius solum anni vitam superesse. Tum illa petiit, Quem habiturus esset regni hæredem, cum filijs careret & fratribus. [non satis agnitus pro filio Osvvij] Qui parum silens, Ne dicas, inquit, quia caret. Habebis enim successorem, quem germana, vt ipsum Egfridum, dilectione complectaris. At illa, Obsecro inquit, dicas quibus in locis sit ille: Qui ait: Cernis hoc mare magnum & spatiosum, quot abundet insulis … Intellexit ergo, quia de Alfrido diceret, qui ferebatur filius fuisse patris illius, & tunc in insulis Scotorum ob studium litterarum exulabat. [Egfrido successit,] ac dein num. 40. Egfridus post annum Pictorum gladio trucidatur, & Aldfridus in regnum frater eius nothus substituitur, qui non paucis ante temporibus in regionibus Scotorum lectioni operam dabat, ibi ob amorem sapientiæ spontaneum passus exilium. Eadem iam antea scripserat Beda, viuente adhuc Alfrido, in poëmate de eodem Cuthberto, & quæ in colloquio huius cum S. Alfleda dicta sunt num. 21, at quæ de ipsa succeßione sunt num. 22, in quibus, quia ætatem eius iuuenilem, cum Rex crearetur, explicat, hic adiungo. Ita ergo pangit:

Pictorum infesto dum concidit Ecfridus ense,
Et nothus in regni frater successit honorem:
Scotorum qui tunc versatus in incola terris,
Cælestem intento spirabat corde Sophiam.
Nam patriæ fines & dulcia liquerat arua:
Sedulus vt Domini mysteria disceret exul.
Huius nunc Tyrio venerabile pignus in ostro
Iure datas patrio sceptri iam tractat habenas, [plane iuuenis:]
Vtque nouus Iosia fideq; animoq; magis quam
Annis maturus, nostrum regit inclytus orbem.

[24] Hactenus Beda, teste Malmesburiensi, nescius abblandiri. At Iosias Rex Iudæorum 4 Regum cap. 22 versu I Octo annorum erat, cum regnare cœpisset, & sanctitate ac religione excelluit. [antea apud Hyenses sub Adamnano Abbate studuit.] Si Alfridus dicatur ætate XVIII aut XX annorum regnum accepisse, intra vltimum quinquennium vitæ Oswij prognatus foret, & prioris Alcfridi fratris tunc mortui nomen assecutus. Non etiam, vt supra Malmesburiensis asseruit, seu vi seu indignatione secessit in Hiberniam. Sed amore Sapientiæ, vt diuina mysteria addisceret: neque in Hiberniam, sed vt monachus Lindisfarnensis in Vita S. Cuthberti scripsit lib. 3 num. 6, tunc erat in insula, quam Hy nominant, qui nunc regnat pacifice. Ibi tunc vixit sub Adamnano Abbate, a quo Vitam S. Columbæ istius monasterij fundatoris descriptam habemus, qui deinde legatus suæ gentis ad Alcfridum Regem missus, dicitur a Beda lib. 5 cap. 22, qui se admiratum eius virtutes oculatus testis deprædicat.

[25] Hunc denique Alfridum maritum S. Kineburgæ facit Arnoldus VVion lib. 4 Ligni Vitæ cap. 14. S. Chinneburga, inquit, siue Cymburga, Pendæ Pagani Merciorum Regis Christianissima filia, [Kineburga non fuit huic nupta,] & Alfredi Northumbrorum in Anglia Regis vxor, anno Domini circiter DCCV, viro ad Religionem transeunte, mutato & ipsa Imperio, in Christi ancillatum (vt verbis antiqui auctoris loquar) monasterio Dormundcaster ad Auonam, quod ab eius nomine primum Chinneburgecaster, & postea contracte Caster vocari cœpit, mater multarum sacrarum Virginum præfuit. Idem VVion de marito iam ante cap. 6 ista scripserat: S. Alfredus, seu Alfridus, vel Ealfridus, Northumbriæ in Anglia Rex XIII, vir vndecumque doctissimus, monachi cuiusdam inclusi rogatu, qui visiones suas ei narrare solitus erat, cuius consuetudine non modicum delectabatur, anno regni sui vndeuigesimo, Christi Domini DCCV in monasterio Mailros indutus, [neque ipse regno relicto, monachus factus,] monachica etiam tonsura decoratus est, postmodumque, vt quidam referunt, ob vitæ meritum & sapientiæ doctrinam ad Pontificatum Lindisfarnensem assumptus est. Citato VVione, inscriptus est Catalogo Ferrarij & Martyrologio Anglicano, in priore editione ad XV Ianuarij, in posteriore ad XIV Martij, & Menologio Benedictino Bucelini ad XV Maij cum longo encomio: & allegatur ab omnibus auctoritas Bedæ lib. 5 cap. 13 perperam intellecti, cum Beda non Alfredum, [neque recte fastis sacris inscriptus.] sed Dritelmum Alfredi rogatu in monasterium Mailrosense receptum testetur. Dritelmum, seu Tritelmum ad XV Nouemb. retulit idem Bucelinus, qui Kineburgam exemplo mariti asserit, & V Martij & XXVI Augusti, monasticam vitam amplexam, postea Abbatissam factam in Dormundcastrensi monasterio a se & fratribus extructo. Quæ ab antiquis auctoribus confirmari mallemus. Mortuus est Rex Alfridus XIV Decembris ad Hullum flumen in oppido agri Eboracensis Driffelda. Ita VVigorniensis. Addit Cambdenus oppidum illud eius monumento notum esse.

[26] [Perperam 4 filiæ Pendæ Regis Sanctæ habitæ.] Martyrologium Anglicanum prioris editionis mira confusione intricatum est. Nam præter Kinesredam, quam Kineburgam diximus, eiusque sororem Kineswitham Virgines VI Martij relatas, ad XV Septemb. seorsim retulit S. Kineburgam Reginam, vxorem Alfredi, dein sanctimonialem, vti supra ex VVione, qui citatur, retulimus, additurque vixisse vsque ad annum circiter DCXC. Postea ad diem XXI Decembris celebratur S. Edburga, etiam filia Pendæ Regis Merciorum cum tribus iam nominatis, & statuitur Virgo & sanctimonialis in monasterio Dordmuncastrensi sub regimine S. Kinneburgæ sororis, eique Abbatissa successisse, vixisse ad annum DCLXXX, & dein apud sororem sepulta: quæ supra ad decem alios annos vixisse dicitur. Denique magna solicitudine distinguitur hæc Edburga ab alijs eiusdem nominis Sanctis, ac potißimum S. Edburga Abbatissa Wigorniensis monasterij, filia Ethelnulphi Regis Occidentalium Saxonum. Ferrarius in Catalogo generali, vti paßim omnes Anglos, qui non sunt in Martyrologio Romano, ex hoc Martyrologio describit, ita & has quatuor celebrat, ac filias Regis Pendæ etiam nominat. In posteriore editione huius Martyrologij omissa earum mentio ad XV Septembris & XXI Decembris, & quod supra indicauimus, hoc die celebratur Translatio non Kinesdredæ, sed Kineburgæ & Kineswidæ sororum, ac filiarum Regis Merciorum Pendæ. Nulla facta aut matrimonij aut virginitatis mentione.

[27] [Alfrido iuniori nupta S. Cotburga soror S. Inæ Regis.] Huius tantæ confusionis origo videtur conferenda in culpam eorum, qui duos hos fratres Alcfridum seniorem & Alfridum nothum in vnum conflarunt, & Kinneburgam transtulerunt in tempora dicti Alfridi nothi, cuius vxor fuit S. Cotburga, quam ab illo adhuc viuente, vitæ monasticæ studio seiunctam fuisse, diximus ex Chronologo Anglo-Saxonico ista referente ad annum DCCXVIII, occasione Ingelsi fratris isto anno mortui. Seiunctio illa videtur contigisse circa annum DCC, cum Alfridus referatur ab eodem Chronologo anno DCCV obijsse, relicto hærede regni Osredo, quem filium Alfridi agnoscit Beda lib. 5 cap. 19. & puerum VIII annorum.

DE SANCTIS ANACHORETIS BALTHERO PRESBYTERO ET BILFRIDO AVRIFABRO, IN SCOTIA ET ANGLIA,

CIRCA ANNVM DCCLVII.

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Baltherus Presbyter, in Scotia & Anglia (S.)
Bilfridus aurifaber, in Scotia & Anglia (S.)

§ I Acta S. Baltheri. Dies natalis. Sepultura.

[1] Coniungimus hos Sanctos anachoretas, quorum & in vita eadem virtutum exercitatio eodem etiam seculo & regione fuit, & post mortem idem feretrum in eadem ecclesia venerationi publicæ sacra ossa exhibuit. Inter illos dignitate Presbyterij eminuit S. Baltherus, [Ex his anachoretis] Baltherius etiam & Baltere appellatus. De illo Rogerius Houedenus parte priore Annalium ad annum Christi DCCLVI hoc paruum elogium edidit: Eodem anno Baltere anachorita vitam Sanctorum secutus est, [S. Baltherus Presbyter,] & migrauit ad Dominum. Descripsit ea Houedenus ex Historia Simeonis Dunelmensis de Gestis Regum Anglorum, cuius ista verba sunt: Eodem anno Balthere anachorita viam sanctorum Patrum est secutus, migrando ad eum, qui se reformauit ad imaginem filij sui. Ast his senior Turgotus, qui circa annum MC Prior Ecclesiæ Dunelmensis floruit, & vna Christianitatis curam per totum Episcopatum egit, postmodum in Episcopum Sanctandreanum in Scotia assumptus, conscripsit Historiam de Ecclesia Dunelmensi, quam sub nomine dicti Simeonis monachi & Præcentoris Dunelmensis perperam prodijsse demonstrabimus in Commentario præuio ad Translationem corporis S. Cuthberti Lindisfarnensis illustrandam cum Vita eiusdem ad diem XX Martij. Hic ergo Turgotus, quia ad istam suam Dunelmensem Ecclesiam vidit Reliquias S. Baltheri translatas & summa cum veneratione adseruatas, vti infra dicetur; aliquam vitæ illius voluit indicare notitiam, & capiti secundo libri secundi suæ Historiæ hunc præfixit titulum: Qualiter quidam de regio genere ad pacem B. Cuthberti confugerit, & inde abstractus sit, & quomodo Cyneuulf Episcopus pro eo in carcere trusus sit, & de morte S. Baltherij.

[2] Dein in fine capitis huius ista attexitur historia: Regnāte post Ceoluulfum Eadberto, Cyneuulf Episcopatum Ecclesiæ Lindisfarnensis suscepit, [sub Edberto Rege & Cyneuulfo Episcopo Lindisfarnensi,] quem non paruo quidem tempore, sed multis rerum aduersantium molestijs vexatus, tenuit. Denique Offa de genere regio, persequentibus inimicis, ad corpus S. Cuthberti confugerat: indeque post vi abstractus, nefanda est nece peremptus. Vnde offensus Rex Eadbertus, Episcopum cœpit, captum in Bebbamburch teneri præcepit; Friothuberto Hagulstadensi Episcopo Lindisfarnensem Episcopatum administrante, donec placato Rege, de captione relaxatus Cynouulf, ad suam rediret Ecclesiam. Huius Pontificatus anno XVII, regni vero Eadberti XX, [mortuus 6 Martij] vir Domini & Presbyter Baltherus, qui vitam anachoreticam in Tiningaham duxerat, viam sanctorum Patrum ingressus est, migrando ad eum, qui se reformauit ad imaginem Filij sui, pridie Nonas Martias. Hæc ibi, ex quibus certum est & diem obitus conuenire in sextum Martij, [anno 756 aut sequente.] & annum tunc fuisse aut DCCLVI supra ab Houedeno indicatum, aut saltem sequentem DCCLVII. Nam S. Ceoluulfo Rege apud Lindisfarnenses monacho facto anno DCCXXVII succeßit Eadbertus patrui illius filius, & S. Ethelwoldo Episcopo Lindisfarnensi, cuius infra crebrior mentio fiet, anno DCCXL vita functo, memoratus ante Cyneuulfus est subrogatus. Friothubertus etiam iam ante erat Episcopus Hagulstadensis, die VI Idus Septembris anno DCCXXXIV ordinatus: vti ista omnia ad præfatos annos leguntur apud Simeonem Dunelmensem in Historia de gestis Regum Anglorum: In MS. Vsuardo Ducis Altempsiani Romæ, sed in Anglia aucto, ista leguntur ad VI Martij. In Britannia depositio S. Balteri Presbyteri & Confessoris.

[3] Inter memoratas historias, & Turgoti de Dunelmensi Ecclesia, & Simeonis de gestis Regum Anglorum, extat columna 67 & sequentibus sub hoc titulo: Historia de S. Cuthberto, & de commemoratione locorum regionumq; eius priscæ possessionis a primordio vsque nunc temporis: quod tamen non indicatur, vti neque auctoris nomen, qui diu post Turgotum & Simeonem videtur vixisse. In hac historia terminus terræ diœcesis Lindisfarnensis describitur, ac primo pars illa indicatur, quæcis Tweodam fluuium in hodierno Comitatu Nordhumbriæ vsque ad diœcesim Hagulstadensem continetur: dein illa, quæ vltra Tweodam in hodiernæ Scotiæ parte vicina adiacet, & postea additur, tota terra, quæ pertinet ad monasterium S. Balthere, quod vocatur Tinnigaham, a Lombor-more vsque ad Escemuthe. [Tinningahami sepultus,] Sunt hæ ditiones modo in Scotia, vbi primo ad Oceanum est Marchia seu Mersia prouincia: cuius aliqua pars mediterranea versus Lodoneium etiamnum appellatur La myr-moore. Dein Lodoneium, [in Laudonia nunc regni Scotiæ,] quæ Laudonia & Lothiana prouincia etiam dicitur, perluit Tinna fluuius, & antequam in mare Germanicum illabitur, memoratum ante monasterium S. Baltheri & oppidum Tinnigaham alluit. Alter & aliquanto maior dicti Lodoneij fluuius Esca dicitur, terminus borealis diœceseos Lindisfarnensis, vbi Escemuthe supra collocatur. Et hæc tota terra dicitur pertinuisse ad monasterium S. Baltheri.

§ II Idem sub nomine Baldredi honoratus. An recte Episcopus habitus.

[4] Hac die VI Martij, quo S. Baltherus mortuus est, refertur in antiquo Martyrologio Coloniæ anno MCCCCXC excuso S. Baldredus Confessor, [Alijs Baldredus dictus,] quem a S. Balthero non arbitramur diuersum. De Baldredo ista scribit Hector Boëthius lib. 9 Historiæ Scotorum pag. 171. Vixere ea tempestate his, qui dicti sunt, viris sanctis ferme coætanei: Diuus Baldredus Scotus genere, Pictorum Doctor: qui vbi Pictos recta fide pio instituisset sudore, in Bassa (arcis est nomen in Laudonia loci natura omnium munitissimæ, [in insula Bassa mortuus,] scopulo altissimo amplius duobus passuum millibus a continenti, vndique mari cincto, sitæ) vita defungitur. Cumque trium parochiarum viri Aldhamæ, Tinnigamæ & Preston pro efferendo funere decertarent, omnibus vt tam sancto pignore honestarentur contendentibus, spectaretque res prope ad iniuriam; placuit omnium consensu sequentem noctem pijs assistentes precationibus sacras agere vigilias. Postridie quod loci Pontifex (is tum forte illuc, vt sacræ supplicationi adesset, venerat) in re faciundum diceret, absque lite exequerentur. Exacta nocte tres capuli tribus cum corporibus, [cuius corpus triplicatum asseritur:] vestimentis sacris decenter ornati, nullo inter se magnitudine aut colore aut alio quouis discrimine, a Sacerdotibus sub dubiam lucem inuenti, iubente Episcopo, pijs ac lætis populi acclamationibus ad tria vicina templa sunt delati: vbi idem funus diuina opera tribus in locis celebri pompa, honestisque sarcophagis conditum, hoc nostro æuo a religioso populo pijs votis honoratur. Hæc Boëthius, quem sequitur Ioannes Leslæus lib. 4 de Rebus gestis Scotorum in Aidano XLIX Rege, vbi paucis dicta comprehendit his verbis: Eodem tempore Baldredus floruit, qui amplificandæ religionis cupiditate mirabiliter incensus, ad Pictos diuertit, eosque præceptis ad rectam Christi viam tenendam format. De huius post obitum corpore tribus in locis simul reperto, mira nostris historijs aspersa reperiuntur. Ita ille & secum nos omnes dubios relinquens de triplicato corpore S. Baldredi siue Baltheri. Neque obstat, quod referant ad seculum Christi septimum, quem nos sequenti floruisse diximus, cum in illa Christianæ religionis origine sciamus eos circa vnū seculum parum solicitos esse, cum eadem etiam pagina adiungatur apud Leslæum Bathenus, alijs Baithenus & Baterus, qui sub finem seculi sexti Abbas secundus monasterij Hyensis mortuus est, & relatus in Martyrologio Anglicano & Catalogo Ferrarij ad XI diem Septembris, in Menologio Scotico Camerarij ad XIII eiusdem, & apud Dempsterum V & VII Iunij.

[5] [imo Episcopus habitus,] Interim maior controuersia exoritur, quod citato etiam Hectore Boëthio dicatur Baldredus Episcopus a Dempstero ad VI Martij, cuius ista verba sunt: Prestoni Baldredi Episcopi, cuius corpus diuina virtute ad dissidia fidelium sopienda triplicatum reperitur. Est ipsum Prestonum vnum ex tribus locis, in quibus corpus S. Baldredi etiam dicitur adseruari, haud proculmari Germanico, inter exundantes fluuios Tinnam & Escam, cui vicinius adiacet. Interim alij etiam Episcopum vocarunt, Hermannus Greuen in additionibus ad Vsuardum, & qui eodem tempore vixit auctor MS. Florarij Sanctorum, Canisius in Martyrologio Germanico & Ferrarius in Catalogo Generali. Quibus omnibus opponi sufficienter posse videtur Matthæus VVestmonasteriensis in Floribus Historiarum his verbis vsus: Anno gratiæ DCCCCXLI Analafus Rex nuper creatus, dum vastaret ecclesiam S. Baltheri & Tinningham igne cremaret, mox Dei iudicio correptus, vitam miserabiliter terminauit: & Rex Eadmundus Northanhumbriam petens, hostiliter Analafum filium Sithrici & Reginaldum filium Cuthredi Regis inde potenter expellens, monarchiam totius Angliæ iterum subiugauit: quorum vltima ad annum DCCCCXLIV facta traduntur apud Chronologum Anglo-Saxonicum. At perperam mala chronotaxi decem annorum citatis Floribus VVestmonasteriensis referuntur ista in Annalibus Baronij ad annum DCCCCLI.

[6] Demum relata est aliqua Vita S. Baldredi in Breuiario Aberdonensi, [& quidem vrbis Glascuensis.] & traditur Episcopus Glascuensis sub Rege Aidano anno DCVIII & successor S. Kentigerni: cuius Vitam in Notationibus debite castigatam dedimus ad XIII Ianuarij. Hanc ergo Vitæ epitomen, sed a nobis non satis probatam, subijcimus, & Lectoris iudicio relinquimus. Ita ergo legitur.

[7] Anno nostræ salutis & gratiæ quingentesimo tertio, Idibus Ianuarij, reuerendissimo Patre & Antistite S. Kentigerno apud Glascuensem ciuitatem, cui præsidebat ætatis suæ anno tertio supra centesimum & octogesimum, [S. Kentigerni discipulus & Suffraganeus,] post varia & quamplurima miraculorum per eumdem diuinitus ostensa, ad superiores angelico sociato choro ipsius summi Dei virtute translato, B. Baldredus ipsius B. Kentigerni, dum mundo viueret, suffraganeus, virtutibus & claris miraculis in Laudonia floruit: vir sane deuotissimus, omnem seculi pompam & eiusdem curam vanam relinquens, ac diuinum, quantum valuit, insectatus est Ioannem, solitaria deserta & sequestra percunctabat loca, & ad marinas insulas se transtulit. [in insula Bassa degere solitus,] Inter quas marinas insulas ad vnam, nomine Bas, applicuit, vbi vitam indubie contemplatiuam duxit & arctam: in qua per longa temporis curricula beatissimum Kentigernum, præceptorem suum, suæ vitæ sanctitatem iugi meditatione contemplando, commendabat memoriæ: Christi tamen passionem amarissimam, præ ceteris suis meditationibus in ieiunio, fletu & planctu, in cordis sui arcano, vigilijs & orationibus assiduis imprimere non desinebat: intantum quod ipsi Deo & hominibus vbique per orbem placentem & acceptabilem se reddidit. Etenim vero parochiales Ecclesias de Aldhame, Tunninghame & Prestoun, [& parochias tres Laudoniæ excolere,] quas a dicto reuerendissimo Patre Kentigerno gubernandas acceperat, cui etiam Deo operante animarum cura committebatur, suis parochianis Christi fidem prædicandam obliuioni minime tradebat; sed eosdem cum humilitate & deuotione, vt decebat Dei ministrum, instruxit & informauit; ac languidos, si quos reperit, diuina virtute verbo tantum, Crucis interueniente signaculo, curauit & sanitati restituit. Atque inter alia miraculorum suorum insignia vnum satis memoratu dignum venit recitandum. [miraculis clarus,] Scopulus ingens & per naturam grandis, qui inter dictam insulam & viciniorem terram medio in itinere fixus permansit & immobilis, marinis fluctibus se præbens æqualem, nauibus & reliquis nauigantibus præ … maximo præbens impedimento, qui interdum naufragio cum nauibus dari consueuerant: pro quibus B. Baldredus pietate ductus, super eumdem scopulum sese collocari constituit. [scopulum maris ad littus transtulisse creditur,] Quo facto, eius nutu scopulus ille illico desursum erigitur, & velut nauicula prospero agitata vento, ad proximum littus accessit: qui hactenus ibidem in huius miraculi memoria permanet, & vsque hodie tumba seu scapha B. Baldredi nuncupatur.

[8] Sed tandem laboribus & huius vitæ miserrimæ ærumnis vsque decrepitus perueniens, vt illos satius, [& mortuus Adhamæ 6 Martij,] quos ad gubernandum habuerat, instrueret; ad ecclesiam de Aldhame præscriptam attendendum disposuit apud quam non longe posthac in domuncula quadam sui Clerici parochialis, pridie Nonas Martij, cum omni patientia & alacritate ac cordis compunctione, cunctis plangentibus de tam excellentis pastoris a grege de fragili mundo recessu, oratione fusa valedicens, animam Domino commendauit. Audito, inquam, per prædictos trium ecclesiarum parochianos pastorem suum mitissimum & mansuetissimum de hac vita ad cælos ascendisse, [& corpore diuinitus triplicato,] in tribus turmis ad locum corporis Baldredi suauissimi accesserunt, qui hinc vltro citroque inuicem ad eorumdem ecclesias maximo desiderio corpus postularunt, & instanter petierunt: vt, quem in terris habuerunt Doctorem, eidem reuerentiam exhibendo condignam, in cælis haberent pium intercessorem. Quod cum inuicem concordare nequiuerant, cuiusdam senis inito consilio, per noctem corpus inhumatum reliquerunt, & orationibus sese omnes separatim contulerunt, vt ipse ex sua gratia gloriosus Deus signum aliquod emitteret, cui ecclesiæ corpus sancti viri esset conferendum. Mane autem facto, res nec frequenter audita comparatur: [sepultus in tribus templis.] conuenientes, sicuti prius, cum suis turmis dispersi, tria corpora æqualia simili exequiarum pompa præparata inuenerunt. De quo miraculo gratias Omnipotenti Deo & B. Baldredo cum summo gaudio retulerunt; cantantesque & psallentes, quælibet parochia vnum corpusculum cum tumulo leuantes, ad suas ecclesias cum omni reuerentia asportarunt & honorifice collocauerunt; quæ vsque in hodiernam diem in maximo honore & reuerentia habentur & venerantur.

[9] Hactenus epitome Vitæ, in cuius initio dicitur S. Kentigernus anno quingentesimo tertio ad superiores translatus, vitam hanc mortalem reliquisse, [Error Scotorum in ætate S. Kentigerni] quem diu post illum annum arbitramur natum. Nam, vti antiquus Vitæ illius auctor apud Iacobum Vsserum de Britannicarum Ecclesiarum primordijs cap. 15 pag. 684 asserit, vir Dei septies Romam adiens, S. Gregorio, speciali Anglorum Apostolo, totam vitam suam, electionem & consecrationem & omnes casus, qui ei acciderant, seriatim enodauit. Sanctus vero Papa, illum virum Dei & Spiritus sancti gratia plenum intelligens, consecrationem eius, quam a Deo nouerat prouenisse, confirmauit; ipsoque multoties petente & vix impetrante, quæ deerant consecrationi eius supplens, in opus ministerij a Spiritu sancto illi iniuncti, destinauit. Sub eodem Gregorio anno DXCVII mortem obijt S. Columba Abbas, cum quo habitum colloquium S. Kentigerni refertur cap. VII Vitæ huius, a nobis XIII Ianuarij editæ. De morte S. Columbæ sic doluisse Aidanum Scotorum Regem, vt parum superuixerit, tradit Ioannes Maior lib. 2 de Gestis Scotorum cap. 7, & Aidano Rege floruisse S. Kentigenum cum hoc auctore & Adamo King in Calendario titulus harum lectionum monebat, indicato obitu S. Baldredi ad annum DCVIII. Ipse etiam Maior dicto capite 7 ista refert: Sub idem tempus S. Baldredus extitit: [& S. Baldredi siue Baltheri.] cuius corpus integrum in tribus templis non longe distantibus locatum esse dicitur, scilicet Alhmanen, Tynigamen & Præston: quorum duo primi vici a Glegorno mille passibus distant, tertius vna leuca. S. Baldredus in his tribus locis docuit populum verbo & exemplo. Ita Maior. Quæ omnia de S. Baldredo voluimus proferre: quem, ijs non obstantibus, non censemus a S. Balthero alium, eumque dicta loca Lautoniæ prouinciæ excoluisse: quæ tum spectabant ad regnum Nordanhymbrorum, & subijciebantur Episcopis Lindisfarnensibus: quorum cum minorem notitiam haberent Scoticarum rerum scriptores, potuerunt facillime aberrare ad vnum alterumue seculum, quos in ætate & obitu S. Kentigerni Episcopi sui tam fœde hallucinari ostendimus.

§ III Notitia S. Bilfridi, aurifabri. Codex Euangeliorum auro gemmisque exornatus.

[10] Bilfridi anachoresin in Lindisfarnensi diœcesi peractam colligimus ex mox dicendis, verum certo alicui loco attributam necdum potuimus reperire. Fuisse insignem aurifabrum indicat memoratus ante Turgotus in eodem libro II Historiæ Dunelmensis, [S. Bilfridus anachoreta & aurifaber,] occasione sacri corporis S. Cuthberti, quod tempore deuastationis Danorum in Hiberniam fuisset delatum, nisi exorta in mari tempestate debuisset referri. Qua tempestate, inquit Turgotus cap. XI, dum nauis verteretur in latera, cadens ex ea textus Euangeliorum auro gemmisque perornatus in maris ferebatur profunda. Verum, vti capite sequente dicitur, monitu diuino pergentes triduo post ad mare, multo quam consueuerat longius recessisse conspiciunt, & tribus vel eo amplius milliarijs gradientes, [codicem Euangeliorū triduo in mari illæsum,] ipsum sanctum Euangeliorum codicem reperiunt, qui ita forinsecus gemmis & auro sui decorem, ita intrinsecus litteris & folijs priorem præ ferebat pulchritudinem, ac si ab aqua minime tactus fuisset… Quod plane & ipsius S. Cuthberti & ipsorum quoque meritis, qui ipsius libri auctores extiterant, gestum creditur, Eadfridi videlicet venerandæ memoriæ Episcopi, qui hunc in honorem B. Cuthberti manu propria scripserat, successoris quoque eiusdem venerabilis Ethelwoldi, qui auro gemmisque perornari iusserat. Sancti etiam Bilfridi anachoritæ, qui vota iubentis manu artifici prosecutus, [auro gemmisq; exornarat.] egegrium opus composuerat: erat enim aurificij arte præcipuus. Hi pariter amore dilecti Deo Confessoris & Pontificis feruentes, suam erga ipsum deuotionem posteris omnibus innotescendam, hoc opere reliquerunt. Porro, vt testatur dictus Turgotus, [Dunelmi adhuc anno 1000 adseruatū:] liber memoratus in hac ecclesia Dunelmensi, quæ corpus ipsius sancti Patris Cuthberti habere meruit, vsque hodie (& quidem cum anno MIV corpus S. Cuthberti ostenderetur, ad huius caput inuentus) seruatur: in quo nullum omnino, vt diximus, per aquam læsionis signum monstratur.

[11] Ioannes Seldenus in suo de auctore Historiæ Dunelmensis & alijs adiunctis scriptoribus præfixo iudicio pagina XXV de hoc codice in mari diu demerso agit, asseritque iam relata totidem fere syllabis tradi in historia Dunelmensi MS. adseruata in bibliotheca Cottoniana fol. 18, arbitratus memoratum Eadfridum Episcopum Lindisfarnensem, qui in honorem Cuthberti manu propria scripserat, & Ethelwoldum huius successorem, [non vixit seculo 7 sub S. Cuthberto,] qui auro gemmisque perornari iusserat, & demum S. Bilfridum anachoritam, qui vota iubentis manu artifici prosecutus egregium opus composuerat, perfecisse hæc omnia, superstite Cuthberto & honoris eius caussa, dum scilicet Ecclesiæ illius monachi erant Eadfridus & Ethelwoldus, seu sub annum DCLXXX. Verum hic omnia intelligenda prout ipsa verba sonant. Desijt inter mortales viuere S. Cuthbertus XX Martij, anno DCLXXXVII. Celebris in vita & a morte illustribus miraculis: atque inter alia vndecim ab obitu annis, corpus eius cum vestimentis plane incorruptum fuit repertum sub S. Eadberto Episcopo, cui memoratus supra Eadfridus succeßit anno DCXCVIII, & vixit vsque ad annum DCCXX, qui in honorem seu venerationem publicam S. Cuthberti manu propria scripsit, aut ita scriptum saltem moriens reliquit Euangelium, [sed seculo 8 sub S. Ethelvvoldo.] quod successor eius Ethelwoldus auro gemmisque exornari iußit. Mortuus is est anno DCCXL, die XII Februarij, & licet hic solum venerabilis compelletur, inter Sanctos tamen adscriptus est: vti ex Vita illius, quam dicto XII Februarij edidimus, manifestum est. Vnde constat eodem tempore floruisse S. Bilfridum anachoretam & aurificij arte, vt supra dictum, præcipuum. Ad quam dein ætatem peruenerit, & quo etiam anno aut die obierit, nondum legimus.

[12] Addimus vero, quæ Seldeno monuisse visum est, codicem hunc ipsum tam vetustum, [Codex Euangeliorum adhuc extat in bibliotheca Cottoniana,] tantique semper ibi pretij habitum, procul dubio etiamnum inter bibliothecæ Cottonianæ cimelia esse visendum. Nempe habetur ibi perpulcherrimus Euangeliorum illius seculi codex, splendidissime scriptus ornatusque, cui Eusebij & Hieronymi præfationes & canones præfiguntur, interserta etiam Saxonica inter lineas versione Aldredi Presbyteri, & nonnullis ex calce codicis relatis, sequitur ibi, inquit, scriptum Saxonicum in quo expressa operæ iam dictæ Eadfridi, Ethelwoldi & Bilfridi in codice illo scribendo ornandoque, iuxta quæ Turgotus narrat, mentio; vti & Alfridi Presbyteri, tum versionis, tum scripti Saxonici, reliquorumque coniunctorum: sed post Cuthberti & Eadfridi obitum auctoris: ac transcriptis Saxonicis hæc ex illo codice subdit: † Eadfrid, Oetilwald, Billfrith, [cum antiqua notitia S. Bilfridi.] Aldred hoc Euangelium Deo & Cuthberto construxerunt & ornauerunt. Ac tandē concludit Seldenus, hunc eumdē esse ipsū Cuthberti codicē a Turgoto & Simeone sic memoratum: quod monumentū adeo venerandū quisquis introspexerit, facile satis, vt concedat, necesse est. Et hæc solum, quæ hactenus de gestis horum Sanctorum licuit nancisci, quorū Vitam & miracula olim conscripta fuisse non dubitamus.

§ IV Corpora SS. Baltheri & Bilfridi eleuata. Aliquot Ossa Dunelmum translata.

[13] Elapsis post obitum SS. Baltheri & Bilfridi anachoretarum duobus & amplius seculis, corpus S. Cuthberti Dunelmum vna cum Sede Episcopali translatum est, ac primus Episcopus Aldunus siue Alduinus constitutus. Quo vita functo anno MXVIII, [Elfridus Presb. codici Euangeliorum versionem Saxonicam adiicit:] cum Ecclesia illa triennio fere absque Pastore fuisset, ordinatus est Eadmundus: sub hoc Antistite, inquit Turgotus lib. 3 Historiæ Dunelmensis cap. 7, in ipsa Ecclesia claruit quidam Presbyter, qui pijs & religiosis operibus magnæ apud S. Cuthbertum familiaritatis extiterat, vocabulo Elfredus, filius Vueston. Vbi, late eius virtutibus indicatis, additur: In pueris in Dei seruitium educandis multum erat studiosus, quos quotidie cantu & lectione instruere & Ecclesiasticis officijs curabat informare. Vnde colligi potest eum versionis Saxonicæ in dicto Euangelio auctorem fuisse: quæ etiam ex sequentibus confirmantur. [ossa SS. Baltheri & Bilfridi eleuat ad venerationem,] Nam hic iussus per visionem, per antiqua monasteriorum & ecclesiarum loca in prouincia Northanimbrorum discurrere, ossa Sanctorum, quæ in illis sepulta nouerat, de terra leuauit, ac declaranda populis ac veneranda supra humum locata reliquit: ossa videlicet Baltheri & Bilfridi anachoretarum, Accæ quoque & Alcmundi Episcoporum Hagulstadensium & Regis Oswini, nec non etiam Abbatissarum Ebbæ & Ethelgithæ. De quorum omnium reliquijs aliquam secum partem in Dunelmum asportauit, [aliqua Dunelmi collocat cum corpore S. Cuthberti,] & cum Patris Cuthberti corpore locauit. Eadem vix vllis mutatis verbis narrantur in Historia Translationis corporis S. Cuthberti ex insula Lindisfarnensi Dunelmum, quam ex MS. codice edimus ad XX Martij. Quæ paullo contractius & omißa Ethelgitha Abbatißa, etiam referuntur in Actis S. Cuthberti a Capgrauio in Noua Legenda Sanctorum Angliæ olim editis.

[14] In eleuatione corporis S. Cuthberti a dicto Turgoto, tunc Priore Dunelmensi anno MCIV facta, accedentes ad loculum apertum, conspiciunt ibidem tot Sanctorum reliquias, vt eas illius loculi angustia minime capere posset, nisi sanctum Patris Cuthberti corpus in latus incumbens, largius eis vna secum quiescendi spatium hinc & inde permitteret… Voluerunt ergo corpus sanctum resupinare, quod erat ex latere versum; sed quia hoc propter circumpositarum multitudinem reliquiarum commode non poterant, placuit vt amoto inde paullulum sancto corpore, [ea anno 1104 seorsim posita:] Sanctorum reliquias pariter congregarent, eisque seorsim repositis, suam deinceps quietis sedem corpus incorruptum seruaret… Cum ergo venerabile corpus de loco suæ dormitionis leuarent, illud substratis tapetijs ac pallijs reuerenter in pauimentum deponunt, ac reliquijs Sanctorum ablatis, suam in thecam reponunt… Porro ex omnibus reliquijs, quæ ibi repertæ fuerant, solum caput beati Regis Oswaldi iuxta corpus gloriosi Pontificis, sicut & antea fuerat, locauerunt. Nam ceteræ reliquiæ, sicut iam dictum est, inde elatæ, aliter solenniter compositæ in loco ecclesiæ celebri reseruantur. Quæ omnia his verbis narrantur in Historia prædictæ Eleuationis seu Translationis, quam ex pluribus MSS. daturi sumus ad sæpius dictum XX Martij, & vna Historiam Ecclesiæ Dunelmensis dicto Turgoto vindicabimus. Deduxit illam vsque ad annum MXCVI siue obitum & sepulturam VVillielmi I Dunelmensis Episcopi, vita functi IV Nonas Ianuarij, ac XVI Kalendas Februarij sepulti.

[15] Historiæ huic Turgoti adiuncta appendix est a pagina 59, & verosimilius a Simeone Præcentore Dunelmensi, de quatuor Episcopis Dunelmensibus, qui dicto VVillielmo successerunt, & sunt Ranulphus, Gaufridus, Willielmus II & Hugo, XI Kalendas Februarij anno MCLIV electus, qui, [ab Hugone Episcopo,] præter plurima in vrbe & diœcesi extructa ædificia, ecclesiam, in qua corpus S. Cuthberti requiescit, insigni opere produxit, & tam longiorem, quam clariorem reddidit, addito de longinquo marmore, quo totum decoraretur ædificium, multiplicatis circa altaria insigni pictura fenestris vitreis. Præterea vero feretrum nimis pretiosum, [cum ossibus S. Bedæ,] auro purissimo & argento mundissimo optime fabricatum, lapidibusque pretiosis opere mirifico adornatum construxit, in quo viri venerabilis Bedæ Presbyteri & Gerwensis monachi ossa, cum multorum aliorum Sanctorum reliquijs collocauit. [in feretro pretioso collocata,] Referuntur dein reliquiæ in Ecclesia Dunelmensi detentæ hoc ordine. Corpus sancti Patris Cuthberti cum carnibus & ossibus totum integrum, quasi adhuc esset viuus. Caput S. Oswaldi Regis & Martyris, quod locatum est in scrinio cum corpore S. Cuthberti. Ossa sancti Aidani, [cum aliorū Sanctorum reliquijs.] Edberti, Edfridi, Ethelwaldi Episcoporum, Balterij & Balfridi anachoritarum, Corpus venerabilis Bedæ Presbyteri & Doctoris: Ossa sanctarum fæminarum Ebbæ & Elfgitæ: Corpus & vestimenta S. Boisili, qui fuerat Magister S. Cuthberti: Ossa & capilli S. Ethelwoldi Presbyteri, qui successit S. Cuthberto in anachoresi: caput Ceoluulfi Regis & postea monachi in Lindisfarnensi Ecclesia. Hæc ibi. Ex dictis Sanctis coluntur Oswaldus Rex V Augusti, Aidanus XXXI eiusdem mensis, Eadbertus VI Maij, Ethelwaldus XII Februarij, Beda XXVII Maij, Ebba II Aprilis & XXV Augusti, Boisilus XXV Ianuarij, Ethelwoldus Presb. XXIII Martij, Ceoluulfus Rex XV Ianuarij. Aliquorum dies natalis non occurrit, vti supra de S. Bilfrido monuimus, [Cur Bilfridus S. Balthero adiungatur:] quem S. Balthero coniunximus, quod ambo eodem tempore & in eadem prouincia vixerint anachoretæ, & ob sacra eorum ossa coniuncta simul referantur ab iam dictis auctoribus. Eodem modo Eadfridus Episcopus Lindisfarnensis poterit ad VI Maij (nisi interim alius dies occurrat) cum S. Eadberto decessore suo coniungi. Porro Turgotus lib. 1 Historiæ Dunelmensis cap. 11 ita de ijs agit: Eadbertus per decem annos, post quem Eadfridus per viginti duos, duo sancti ac digni Præsules Ecclesiæ præfuerunt. Eodem modo S. Ethelgitha, siue Elfgita Abbatissa vna cum S. Ebba Abbatissa, ob coniuncta ossa, simul venerationi proponi poterit, nisi cum S. Editha potius referenda videatur.

[16] Translata etiam ab Elfredo Presbytero Dunelmum ossa aliqua SS. Accæ & Alcmundi Episcoporum Hagulstadensium fuisse, supra indicauimus: ex his S. Alcmundus colitur IX Septemb. S. Acca XX Octobris, [ad 27 Nouemb. relati a Maihevv,] quo etiam die mortuus est. Ast Edowardus Maihew in Trophæis Anglicanis Ordinis S. Benedicti S. Accam retulit ad XXX Nouembris: cumq; ex Vita S. Cuthberti a Capgrauio edita cognosceret cum reliquijs S. Accæ etiam ossa SS. Baltheri & Bilfridi anachoretarum Dunelmum translata fuisse, & horum ignoraret natalem, ne periret memoria eorum, suis Trophæis ad commodum sibi diem inserere voluit: & quia a die XXIV Nouembris ad XXX eiusdem quinque interpositos dies vacuos habuit, [qua de caussa,] elegit horum medium XXVII Nouembris, ad quem diem eos refert sub hoc titulo: De SS. Balthero & Bilfrido anachoretis, & de Translatione corporum ipsorum & aliorum Sanctorum. Allegat dein verba Capgrauij in Vita S. Cuthberti descripta, additque, cum inter hos omnes Sanctos, quos supra accurate descripsimus, Baltherus & Bilfridus primo loco nominentur, indicium esse, eos inter præcipuos habendos. De S. Balthero adducit etiam verba Houedeni supra relata. Monet denique se arbitrari ipsos monachos fuisse, [tamquam monachi Benedictini:] cum illis seculis ad vitam anachoreticam nisi a monastica homines vix vnquam processerint; & continuo plane securus est, quod Ordini Benedictino sint adscribendi. Neutri parti conclusionis aut violenter contraire, aut facile subscribere statuimus, gnari in Scotia & Northumbria fuisse regulam & statuta S. Columbæ Abbatis, & S. Cuthberti Episcopi obseruata: vti ad huius Vitam erit dicendum.

[17] Hugo Menardus, etiamsi alibi Edowardum Maihew solitus sit describere, hic non ausus fidere relationi Capgrauij, [S. Baltherus etiam a Menardo,] omittit Bilfridum, & ad XXVII Nouembris inscripsit suo Martyrologio Benedictino S. Baltherum anachoretam in Anglia, allegata in Obseruationibus auctoritate Houedeni, sed qui Sanctum non appellat. [Bucelino,] At Gabriel Bucelinus in Menologio Benedictino ad eumdem XXVII Nouembris ista scribit: In Anglia S. Baltherij monachi & eremitæ, qui anno Christi DCCLVI eximia vitæ sanctitate conspicuus refulsit. Dein probationis caußa ista adiungit: Mart. Bened. Gall. Menard. Roger. Houeden. tom. 2. Sanct. Ord. &c. Hæc videntur ænigmatica, forsan ita explicanda: Martyrologium Benedictinum Menardi Galli, aut in Gallia editum, dein Rogerius Houedenus: ac denique tomus 2 Sanctorum Ordinis, sed a quo & quando excusus, nos latet. Colganus etiam memoratam ante Vitam S. Cuthberti, a Capgrauio relatam, [& Colgano,] inseruit suis Actis Sanctorum Hiberniæ, & annotatione 32 obseruat, Baltherum a Menardo referri ad XXVII Nouemb. at non satis sui memor, quem recte ex Capgrauio ediderat Bilfridum, in dicta annotatione appellat Wilfridum, ac multum de eo solicitus, [qui perperam VVilfridum adiungit.] num sit S. Wilfridus Episcopus Eboracensis, seu primus, seu secundus illius nominis, dein magis in secundum inclinat, si tamen is fuerit anachoreta: de qua solicitudine illum, & alios istam annotationem legentes liberamus.

[18] Demum S. Baldredum recolunt XXIX Martij Dauid Camerarius in Menologio Scotico, [Baldredus 29 Martij.] Ioannes VVilsonus in Martyrologio Anglicano tam primæ quam secundæ editionis, eoque citato, Ferrarius in Catalogo generali his verbis: In Scotia S. Baltredi Confessoris, & in Notationibus distinguit a Baldredo VI Martij relato, quem Episcopum crediderat. Verum & Camerarius & VVilsonus eumdem faciunt citatis locis Ioannis Maioris, Hectoris Boethij, & Ioannis Leslæi: quæ nos supra produximus.

DE S. GODEGRANDO, SEV CHRODEGRANGO, EPISCOPO METENSI AD MOSELLAM,

ANNO DCCLXVI.

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Godegrandus, seu Chrodegangus, Episcopus Metensis (S.)

§ I Vitæ epitome a Paulo Diacono descripta.

[1] Paulus VVarnefridi Langobardi filius, Diaconus Foro-iuliensis lib. 6 de Gestis Langobardorum cap. 16 asserit, se librum de Episcopis Metensis ciuitatis, flagitante Angilramno viro mitissimo & sanctitate præcipuo, [Vitæ epitome scripta a Paulo Diacono.] præfatæ Ecclesiæ Archiepiscopo, conscripsisse. Cumq; dictus Angilramnus fuerit proximus S. Godegrandi successor, potuit Paulus Diaconus optime ab illo aliisque huius Godegrandi res gestas intelligere, quas hic describimus. Narratis igitur Sigibaldi decessoris Actis, ita progreditur.

[2] Iam hinc vir egregius, & omnibus præconijs efferendus Chrodegangus Antistes eligitur, ex pago Hasbaniensi oriundus, [S. Grodegrandus ex illustri prosapia, Referendarius Episcopus,] patre Sigrammo, matre Landrada Francorum ex genere primæ nobilitatis progenitus. Hic in palatio Maioris Caroli ab ipso enutritus, eiusdemque Referendarius extitit: ac demum Pippini Regis temporibus Pontificale decus promeruit. Fuit autem omnino clarissimus, omnique nobilitate coruscus, forma decorus, eloquio facundissimus, tam patrio quam etiam Latino sermone imbutus, seruorum Dei nutritor, orphanorum viduarumque non solum altor, sed & clementissimus tutor. Cumque esset in omnibus locuples, a Pippino Rege omnique Francorum cœtu singulariter electus, Romam directus est, [Stephanū Papam in Gallias adducit:] Stephanumque venerabilem Papam, vt cunctorum vota anhelabant, ad Gallias euocauit. Hic Clerum adunauit, & adinstar cœnobij intra claustrorum septa conuersari fecit, normamque eis instituit, qualiter in Ecclesia militare deberent: [Clericis regulam præscribit:] quibus annonas vitæque subsidia sufficienter largitus est, vt perituris vacare negotijs non indigentes, diuinis solummodo officijs excubarent: ipsumque Clerum abundanter lege diuina, Romanaque imbutum cantilena, morem atque ordinem Romanæ Ecclesiæ seruare præcepit: quod vsque ad id tempus in Metensi Ecclesia factum minime fuit. Hic fabricare iussit vna cum adiutorio Pippini Regis sedem S. Stephani Protomartyris & altare ipsius & cancellos, presbyterium arcusque per gyrum: [ecclesiam Cathedralem exornat.] similiter & in ecclesia B. Petri maiore presbyterium fieri iussit. Construxit etiam ambonem auro argentoq; decoratum, & arcus per gyrum throni ante ipsum altare. Ædificauit præterea monasterium in parochia B. Stephani in pago Mosellensi in honore beatissimi Petri Apostoli, [extruit monasteria S. Stephani & Gorziēse,] & ditauit illud opibus magnis, monachosque ibi constituit, atque sub regula sancti Patris Benedicti in vna caritate coniunxit. Construxit etiam alterum monasterium, quod Gorzia vocitatur, vbi pari modo non modicam multitudinem adunauit monachorum. [Corpora 3 Sanctorum accipit;] Expetiit denique a Paulo Romano Pontifice tria corpora sanctorum Martyrum, id est, B. Gorgonij, quod in Gorzia requiescit, & B. Naboris, quod in Hilariaco monasterio conditum est, & B. Nazarij, quod vltra fluuium Rhenum in monasterio, quod vocatur Lorishaim, ædificata in honorem ipsius Martyris miri decoris basilica, collocauit. Hoc siquidem prædium Chillisuindis quondam religiosa fæmina, & Cancro eius filius eidem Chrodegango Antistiti ad partem B. Stephani tradiderant. Fuit siquidem beatus iste vir in eleemosynis largus, in caritate purissimus, susceptor hospitum atque peregrinorum. Sed, quoniam longum est bona quæ gessit ex ordine retexere, satis sit hæc pauca prælibasse de plurimis. Hic consecrauit Episcopos quam plurimos per diuersas ciuitates, Presbyteros nihilominus ac Diaconos, ceterosque Ecclesiasticos Ordines, sicut moris est Romanæ Ecclesiæ, in diebus Sabbatorum quaternis temporibus anni. [fuit 23 annis Episcopus, mortuus 6 Martij.] Rexit Ecclesiam Metensem annis viginti tribus, mensibus quinque, diebus quinque. Obijt pridie Nonas Martias in diebus Pippini Regis. Requiescit in Gorzia monasterio, quod ipse a fundamentis extruxit. Hæc Paulus Diaconus, qui mox suum de Episcopis Metensibus tractatum ita concludit: Hic iam, Pater sanctissime, narrationis series vestram beatitudinem expectat. Sed ego meæ tenuitatis non immemor attentare minus idonee non audeo, quæ de vestræ vitæ cursu laudabili maiori stylo promenda sunt.

§ II S. Chrodegrandi nomen, patria, officium Referendarij. Prosapia illustris. Opiniones aliquorum reiectæ.

[3] Qvæ de S. Chrodegrando certa atque indubitata sunt, in epitome vitæ iam data, continentur: cui nonnulla maioris claritatis caussa sunt addenda: ac primo nomen eius mirum in modum varie scribi, [Nomen varie scriptum.] vt qui paßim dicitur Chrodegandus siue Grodogandus, apud iam relatum Paulum Diaconum scribitur Grodegangus, alijs Chrodegangus, Khrodegangus, Crothgangus, imo etiam Ruodgangus, Rutgangus, Ruggandus & forte Droctegangus. Dein oriundus dicitur ex Hasbaniensi pago. In diuisione regni Lotharij inter patruos eius Ludouicum Germaniæ & Carolum Caluum Franciæ Reges facta anno DCCCLXX, in Hasbanio Comitatus quatuor regno Caroli fuere adiuncti. [Hasbania patria.] Fuit Hasbanium siue Hasbania olim regio satis ampla, per eam Brabantiæ hodiernæ partem, quæ circa Louanium olim suberat in Ecclesiastica iurisdictione Episcopo Leodiensi, cum vicina huius diœcesis magna parte. Visitur haud procul Thenis in præfectura Getensi sub oppido Landa duplex Hasbanum, superius & inferius, vnde ea regio nomen suum videtur sortita. Fuit dicta Landa oppidum B. Pippini Ducis & Maioris-Domus Regum Austrasiæ, vbi etiam tumulatus fuit, sed inde postmodum Niuellas translatus, vti ad eius Vitam XXI Februarij diximus, ac nonnulla ad Vitam S. Gertrudis filiæ eius XVII Martij dicentur. Fuit altera B. Pippini filia S. Begga, cui dies XVII Decembris sacer est: quæ nupta Ansigiso, eidem peperit Pippinum Grossum siue Herstallium, patrem Caroli Martelli, in cuius palatio S. Godegrandus enutritus, [officiū Referendarï, anno 737.] eius Referendarius extitit: certe diplomati, quo Carolus Clippiacum donauit monasterio S. Dionysij, ita subscripsit: Crotgangus iussus hanc epistolam donationis recognoui. Actum XVII Septembris anno quinto post defunctum Theodericum Regem. Is est annus Christi DCCXXXVII aut proxime secutus.

[4] At de familia aliquanto maior controuersia est. Dicitur a Paulo Diacono patre Sigrammo, matre Landrada, Francorum ex genere primæ nobilitatis progenitus. Gorzienses monachi, [Landrada mater non fuit filia Caroli Martelli,] vt sancto suo fundatori fauerent, videntur voluisse deducere ex dicti Caroli Martelli prosapia, quasi mater S. Godegrandi Landrada fuisset filia Caroli ex prima eius coniuge Rotrude progenita. Verum id non siluisset dictus Paulus Diaconus: dein obstant anni ipsius Caroli & S. Grodegrandi. Nam, vti historia iussu Childebrandi scripta & Fredegario annexa habet cap. 103 & 104 Pipinus ex Alpheida genuit Carolum, creuitque puer elegans, atque egregius factus est. Mortuus est his diebus Childebertus Rex, [nō permittente ætate vtriusque,] anno scilicet DCCXI. Dein moriente patre Pippino Herstallio XVI Decemb. anni DCCXIV Carolus adhuc iuuenis erat, a Plectrude sub custodia detentus, e qua liberatus est, quo tempore Dagobertus III Rex obiit, & Chilpericus, ante Clericus & Daniel dictus, Rex creatus est, quæ contigerunt anno DCCXV. Dein anno sequente bella gesta inter Chilpericum & Carolum Martellum clade vtrimque recepta: verum anno DCCXVII Chilperico Vinciaci XXI Martij victo & fuga in Aquitaniam elapso, victor Carolus videtur in vxorem Rotrudem accepisse, quæ traditur mortua anno DCCXXV in Annalibus Francis breuibus monasterij S. Nazarij, ac primum a Frehero, dein ab Andrea du Chesne tomo 2 Scriptorum historiæ Francorum pag. 3 vulgato. Sed esto dicatur etiam ante Carolomannum & Pippinum nata Landrada & quidem anno DCCXVIII, ac postmodum Sigrammo nupta genuisse anno ætatis suæ XVI Godegrandum, quomodo potuit hic anno DCCXXXVII vix triennis, Referendarius Caroli Martelli recognouisse epistolam donationis.

[5] Interim Gorziensis charta apud Meurißium de Episcopis Metensibus pag. 168 profertur hoc exordio: Ego Grodegangus vna cum voluntate Illustrissimi Pippini, [Pippinus Rex auunculus S. Godegrādi in corruptis chartis Gorziensibus,] inclyti Francorum Regis AVVNCVLI MEI, & cum consensu omnium Parium nostrorum &c. Verum in Chartulario Gorziensi MS. eodem exordio exhibetur, quo idem Meurißius pagina præcedente aliam chartam donationis cum hac meliore formula edidit: Ego Chrodegangus ac si indignus, si non opere, vel nomine gratia Dei Metensis Episcopus vna cum commeatu & voluntate Illustrissimi viri Pippini inclyti Regis Senioris nostri & cum consensu omnium Parium nostrorum &c. Et hic Senior noster, id est, Dominus, pro quo inepte supra intrusum nomen auunculi. Porro ipse Pippinus in alia charta fundationis pagina 166 asserit se donare precibus venerabilis Chrodegandi Archiepiscopi admonitum, nulla vllius consanguinitatis, vt solet fieri, mentione adiuncta. Interim eadem pagina 166 editur hoc testimonium ex antiqua membrana: Khrodegangus Regiæ Karolouingorum familiæ Heros clarissimus, Pippini ex Landrada sorore nepos, primum Referendarius seu Cancellarius regni Franciæ sub Regibus… Augustæ deinde Mediomatricum Basilicæ Præsul &c. Buchetus in probationibus ad secundam stirpem familiæ Regum Franciæ, quæ forsan omissa, quod ob vetustatem non possent legi, suppleuit, ac scripsit, sub Rege Pippino, cum tamen ex iam dictis manifestumsit, illum Caroli Martelli Referendarium extitisse. Præterea modus ille scribendi Regiæ Karolouingorum familiæ, non est adeo antiquus, & saltem sub tertia stirpe Capetanorum ad maiorem distinctionem cœptus introduci. Dein Carolus & Pipinus ante susceptum a S. Chrodegando Episcopatum non fuerunt Reges. Denique extat pagina 164 Dotalitium, quo Pipinus Rex dotauit ecclesiam Gorziensem in die, qua dedicata est: sed valde inepte interpolatum, quod sic incipit. Completo ergo dicto monasterio, ordinatisque & prouisis necessarijs ad vitam duodecim vna cum Abbate religiosorum, vrgente Ecclesiastica necessitate, idem Præsul Chrodegangus Romam petijt: & vt primum, ad vngendum Pippinum Regem, beatum Stephanum Papam in Franciam, sic etiam tunc Ecclesiastica vtilitate sanctum Ioannem Apostolicum in Alamanniam adduxit: [vti & confictus Ioannes Papa.] & in Maguntia Concilium cum multis Episcopis celebrare fecit. Peractis ergo omnibus, quorum gratia Apostolicus venerat, eumdem cum Rege auunculo & multis Episcopis venerabilis Pontifex Gorziam ad benedicendum præfatum monasterium precibus adduxit. At quis tunc Pontifex Romanus Ioannes dictus, cum elapsis quinquaginta annis, imo nec subsecutis centum annis nullus sederit Pontifex, Ioannes nomine. Mortuo Stephano III anno DCCLVII, succeßit huius frater germanus Paulus I, mortuus anno DCCLXVII, adeoque vixit anno DCCLXI, quando Ecclesia Gorziensis statuitur dedicata. Nullum etiam vestigium itineris a dicto Paulo versus Germaniam instituti, aut vllius tunc apud Moguntinos habiti Concilij. Quæ omnia cum auunculo Rege possunt censeri absque fundamento intrusa, & quidem ante tempora Sigeberti monachi Gemblacensis, qui fatetur se in prima ætate ad instruendos pueros Metis in ecclesia S. Vincentij vixisse: vnde quæ ibi tunc descripsit, [temere secuti Sigebertus & alij.] postea inseruit Chronico ad annum DCCLVIII his verbis: Walpertus Abbas in Italia, & Chrodegangus Mettensium Episcopus, Pippini Regis ex Landrada sorore nepos clarent in Gallia, qui Gorziam cœnobium fundauit in Mettensi parochia. Sigebertum descripsit Vincentius Bellouacensis lib. 23 Speculi Historialis cap. 158. & secuti paßim alij, maxime Regiæ familiæ scriptores, Sanmarthani, Buchetus & similes.

[6] Franciscus Lanouius de Sanctis Franciæ Cancellarijs in notis ad Vitam S. Godegrandi, arbitratur Landradam fuisse sororem Pippini Craßi siue Herstallij, adeoque filiam Ansegisi & S. Beggæ: Verum ex nuda coniectura ea non audemus asserere. [Landrada an soror Pippini Herstallij.] Conueniunt quidem tempora, vt tunc in palatio Caroli Martelli potuerit Referendarius esse. Sed plures potuerunt vixisse ex genere primæ nobilitatis Francorum, quod solum dixit Paulus Diaconus. Idem Lanouius addit ex eadem domo S. Landradam Virginem & Abbatissam extitisse, cuius Vitam auctore Theodorico Abbate de scripsit Surius ad VIII Iulij: [non mater S Landradæ,] nec improbabile videri sororem illam fuisse S. Godegrandi, cum Pipini etiam neptis esse dicatur, adeoque nomen matris retulisse credi possit. Vnde & Buchetus Landradam Virginem constituit sororem S. Godegrandi, filiam Sigrammi & Landradæ. Verum S. Landrada neptis dicitur B. Pipini Landensis & S. Arnulphi, Maiorum Domus Chlotharij II, dein accensa virtutibus SS. Remacli & Trudonis patriam deseruisse, ac demum tempore S. Lamberti Episcopi ex hac vita deceßisse circa annum DCLXXX aut DCXC, adeoq; censenda foret potius amita aut matertera alterius Landradæ quam filia. Frater S. Godegrandi, siue Rutgangi videtur fuisse Gundelandus primus monasterij Laurishamensis Abbas, [Fratres S. Godegrādi Gundelandus Abbas Laurishamensis,] in cuius Chronico a Marquardo Frehero edito, dicitur præfecisse Rutgangus Gundelandum GERMANVM suum, FRATRI per omnia similem, & Gundelandus traditum sibi a fratre locum summa industria & religionis obseruantia gubernasse, & Gundelandus iure possidere, quod sibi fuerat a FRATRE sine contradictione collatum. & Carolus Magnus anno regni sui VIII, Christi DCCLXXVI agnoscit Gundelandum præsentem adstitisse ac dixisse, quod Willisuinda vel Cancor GERMANO suo Domino Ruodgango Archiepiscopo tradidisset vel confirmasset. Ac postea anno DCCLXXIX Gundelandus traditur deposito carnis onere, ad cælestia commigrasse. De alterius fratris S. Godegrandi posteris ista scribit Theganus in Gestis Lodouici Pij Imperatoris nu. 4. Suprafatus vero Ludewicus postquam ad ætatem peruenit, [& pater Ingorrami soceri Ludouici Pij.] desponsauit sibi filiam nobilissimi Ducis Ingorrami, qui erat filius fratris Ruthgangi sancti Pontificis. Supradicta vero virgo, Irmingarta vocabatur, quam consilio & consensu patris Reginam constituit, atque ex ea tres filios habuit adhuc patre viuente, quarum vnus vocabatur Lotharius, alter Pippinus, tertius æquiuocus eius Ludeuicus. Qui ex his progeniti Imperatores, Reges, Principes, passim noti sunt. Imo horum soror creditur Adelais, ex cuius secundo matrimonio cum Roberto Forti, natus est Robertus pater Hugonis Magni, ex quo progenitus Hugo Capetus Rex Francorum ac reliqui ad hæc tempora Reges.

§ III S. Godegrandi Legatio ad Stephanum III Papam. Acta pro restitutione Rauennæ & aliarum ciuitatum. A Paulo I impetrata corpora Sanctorum. Monasteria extructa.

[7] Browerus noster lib. VII Annalium Treuirensium in Hildolpho Archiepiscopo ista scribit: Chrodegandus vel Chrodegangus, per hosce dies Metensis Episcopus, & magnus in Austrasia rebus gerendis & Ecclesiastico cultu monasteriisque, liberalitatis inito secum ipso quodam certamine, [Creatus Metensis Episcopus] mirabiliter amplificandis ornandisque præclarum metropoli suæ decus addidit: nomen in Ecclesia Metensi propter meritorum amplitudinem reliquit immortali laude dignissimum. Quo maiori studio fuit adnitendum, ne tanta virtus diutius in tenebris iaceret. Et exteris quidem huius vix cognitum obseruo nomen, & Anastasius Bibliothecarius in Stephano sanctissimum eum Episcopum, distorto tamen nomine, salutat. Creatus est Episcopus Metensis circa Kalendas Octobris anno DCCXLII, [circa an. 742.] cum Pippinus cum fratre Carolomanno absq; alio Rege præesset regno Francorum, vt vel ideo Pippini Regis temporibus Pontificale decus promeruisse dicatur a Paulo Diacono. Reliqua infra, dum de obitu eius agemus, latius constabunt.

[8] De eius ad Stephanum Papam itinere ista leguntur in Chronico Laurishamensi: Inter cetera valde memorabilia Stephanum Papam ad Galliam euocans, & Pippinum cum totis Francorum viribus contra Longobardorum tyrannidem accingens, exarchatum Rauennatem, pluraque B. Petri patrimonia Romanæ Sedi restitui iuge studium & operam impendit. [Missus Romam ad Stephanum Papam,] Anastasius bibliothecarius in Stephano Papa nonnulla attingit. Missus est, inquit, Romam a Pippino Rege Rodigangus Abbas (is est S. Chrodegandus) per quem promisit se omnem voluntatem ac petitionem prædicti Regis adim pleturum … Cumque a Longobardis vrbs Romana & vicina illi castra vehementius opprimerentur, adfuerunt extemplo Pippini Regis Missi, Rodigangus Episcopus & Autcharius Dux, quatenus prædictum sanctissimum Papam, iuxta quod petendum miserat, ad suum Franciæ Regem deducerent. [hunc educit ad Aistulfum Regem,] Tunc egressus est idem beatissimus Papa ab hac Romana vrbe ad B. Petrum Apostolum XIV die mensis Octobris Indictione VII … Postquam vero Papiam ciuitatem Pontifex ingressus est, Regique Aistulfo præsentatus, plura illi tribuit munera, obsecrans cum lacrymis, vt Dominicas, quas abstulerat, redderet oues, & propria proprijs restitueret: sed nullo modo impetrare valuit. Prædicti porro Francorum Missi imminebant apud eumdem Aistulfum, vt Papam in Franciam pergere relaxaret … Ad hæc præsente Rodigango Episcopo interrogauit eumdem, an vellet in Franciam proficisci. Cui Papa, [inde in Franciam,] si tua, inquit, voluntas est relaxandi, mea omnino est ambulandi. Tunc … XV die mensis Nouemb. prædictæ VII Indictionis a ciuitate Papia digressus, in Franciam profectus est … vsque ad palatium cum Rege, VI Ianuarij mensis die, in Apparationis Domini & Saluatoris nostri Iesu Christi sacratissima solennitate: ibique intus oratorium pariter considentes, mox Christianissimum Regem Papa lacrymabiliter deprecatus est, vt per pacis fœdera caussam B. Petri & Reipublicæ Romanorum disponeret. Qui de præsenti iureiurando eidem Papæ satisfecit … apud venerabile monasterium B. Dionysij ad hibernandum pergere curauit … Post aliquantos dies idem Pippinus Rex ab eodem sanctissimo Papa, Christi gratia, cum duobus filijs suis Reges vncti sunt Francorum …

[9] Porro Pippinus, vt vere B. Petri fidelis, & Papæ obtemperans monitis, direxit Missos suos Aistulfo Regi, atque bis & tertio deprecatus est, & plura ei pollicitus munera, vt tantummodo propria restitueret proprijs: sed ille obedire distulit. [an missus sæpius ad Aistulfum, fuerit S. Godegrādus,] Quare idem eximius Francorum Rex cernens, quod eius saxeum mollire cor non valeret, generalem contra eum decreuit facere motionem. Et dum iam fere medium itineris spatium Francorum exercituum graderentur cunei, rursum ipse sanctissimus vir præfatum benignissimum deprecatus est Pippinum Regem, denuo sæuissimo Aistulfo dirigi Longobardorum Regi, si quo modo potuisset vel sic tandem eius sedare sæuitiam, & propria propriis saluberrime suaderet reddere, absque humani effusione sanguinis. Et ita factum est, atque denuo ipse benignissimus Francorum Rex suos eidem Aistulpho misit Missos … Potius autem e contrario minas & indignationes præfato Pontifici & Excellentissimo Pippino Regi vel cunctis Francis direxit. Hæc ibi, quæ gesta fuere anno DCCLIII & sequente. Tunc, vt inquit Eginhardus in Annalibus, Pippinus Rex Italiam manu valida ingressus, Haistolfum Regem Langobardorum in ciuitate Papia obsedit, & pro restituendis, quæ Romanæ Ecclesiæ ablata fuerant, obsides recepit. Quibus datis … vt Annales Bertiniani alijque tradunt, Stephanus Papa reductus est ad sanctā Sedē per Missos Domini Regis Pippini, Fulradum & reliquos qui cum eo erant. Verum Aistulfo Rege rebellante anno DCCLV, obsessa iterum Papia fuit, [pro restitutione vrbium collaborat:] & Sedi Apostolicæ restituta fuit Rauenna cum alijs viginti ciuitatibus, vti dictum est XVII Februarij § II ad Vitam S. Fulradi Abbatis, qui summa cum potestate huic restitutioni fuit præfectus: impendit etiam iuge studium & operam S. Godegrandus, vti iam ex Chronico Laureshamensi dictum est, & ex mox dicendis confirmatur.

[10] Idem Chronicon Laureshamense ita cum S. Godegrando incipit: Anno Dominicæ Incarnationis DCCLXIIII … Cancor illustris Rhemensis pagi Comes, cum matre sua religiosa & Deo acceptabili Williswinda, vidua Ruperti Comitis, monasterium Lauresham, in insula quæ nunc appellatur Aldenmunster, initiantes, venerabili Rutgango Metensis Ecclesiæ Archiepiscopo ad initiandum inibi monasticæ professionis militiam, [suscipit gubernationē Laureshamenses monasterij,] nullius quidem episcopij seu cuiuslibet iuri aut dominio subijcientes: sed quia minus id per se poterant, tamquam consanguineo & tum in Dei rebus viro spectatissimo perficiendum gubernandumque sub traditionis titulo commendantes … Reuerendus itaque Pontifex Rutgangus votum ac petitionem venerabilis Williswindæ filijque eius Cancronis gratanter amplexus, cum ipsius monasterij curam gubernationemque per se exequi non posset (vtpote & Ecclesiasticis & Regalibus negotijs iugiter occupatus) Gundelandum germanum suum, prudentem admodum & sanctæ conuersationis virum, fratrique per omnia similem, eidem loco præfecit, [eam transfert in fratrem:] ipsumque cum omnibus pertinentijs suis eo tenore, quo sibi tradita fuerant, suæ dispensationi commendauit. Fratres quoque maturæ ætatis & consilij, Dominique timentes Reginfridum & Vluinum cum alijs XIV a Gorziensi monasterio (quod ipse pridem construxerat) cum ipso direxit, cuncta eis necessaria tam in alimentis quam in ceteris subsidijs impartiens.

[11] Interim missis ad Apostolicam Sedem Legatis, pro cuius liberatione ab oppressione Haistulfi Regis Longobardorum multa instantia laborauerat, expetiuit a Paulo Papa corpora sanctorum Martyrum, [accipit a Paulo Pontifice] in quorum honore constructas a se monasteriorum consecraret ecclesias. Cuius deuotionem ac meritum erga Romanam Ecclesiam Apostolicus Pontifex debito fauore prosequens, [3 corpora Sāctorum,] transmisit ei SS. Nazarium, Naborem & Gorgonium, per Williharium Sedunensem Episcopum delatos ad Gorziense monasterium. Euoluto dehinc anni circulo, in Ecclesia Gorziensi S. Gorgonium, in Ecclesia Hilariacensi S. Naborem collocauit; Beatum vero Nazarium ad Laureshamense monasterium destinauit. In cuius occursum tota simul prouincia, plebsque vtriusque sexus, iuuenes & virgines, [S. Nazarij destinat Laureshamum,] senes cum iunioribus vsque ad saltum, qui Vosagus dicitur, cateruatim ruunt, Comitesque nobilissimi Cancor & Warinus, ceterique id locorum illustres & spectabiles viri thesaurum beati corporis, sibi diuinitus destinatum, proprijs humeris excipiunt; & cum hymnis canticisque spiritualibus, prosequente infinita populi multitudine, vsque ad locum cælitus prouisum, deferunt. Verum quia sinus insulæ illius, breuis admodum & constrictus, tantæ multitudinis receptui & quotidianæ frequentiæ non sufficiebat, & situs ipse loci monasterio, tanti nominis & dignitatis per merita sui Martyris postmodum futuro, [in alium locū transferri curat monasteriū.] non adeo competebat; eadem omnium vota, eadem sententia fuit, vt in editiorem locum, vti nunc cerni datur, tam monasterij quam ecclesiæ fabrica multo amplianda transferretur. Cuius rei executio Gundelando Abbati per venerandum Pontificem arctius iniuncta est, & ab ipso strenue satis & magnifice effectui mancipata. Nam multo post Pontifex humanis rebus exemptus, migrauit ad Dominum, vir egregius meritique incomparabilis, & omnibus efferendus encomiis.

[12] De Translatione horum Martyrum agunt Lambertus Schafnaburgensis, Marianus Scotus, Auctor Annalium Fuldensium alijq; ad annum DCCLXV, & Sigebertus Gemblacensis ad annum præcedentem DCCLXIV his verbis: Chrodegangus Episcopus corpora Martyrum Gorgonij, Naboris & Nazarij Roma ad Gallias transtulit: & Gorgonium quidem in Gorzia, Naborem vero in Hilariaco cœnobio, [corpus S. Naboris donat Hilariaco,] Nazarium autem reposuit in cœnobio Lorisham, quod Canthuyr Comes illustris a se fundatum Mettensi Ecclesiæ priori anno tradiderat. Coluntur XII Iunij Nabor & Nazarius, Romæ via Appia vna cum SS. Basilide & Cyrino in persecutione Diocletiani & Maximiani martyrium paßi. De monasterio Hilariaco siue Helera, nunc ob has eo delatas reliquias cœnobium S. Naboris, egimus supra ad Vitam S. Fridolini, quem suum primum fundatorem monachi agnoscunt. De Gorziensi monasterio a S. [& S. Gorgonium Gorziæ.] Chrodegango fundato, late egimus ad Vitam B. Ioannis Abbatis Gorziensis XXVII Februarij § 1. quæ non sunt hic repetenda. Colitur S. Gorgonius, cuius ibi corpus adseruatur, IX Septembris. Corpus autem aduexit S. Godegrandus ad Gorziam anno ab Incarnatione Domini DCCLXV Indictione tertia, quarto Idus Martij. vti habent ipsa antiqua Gorziensia monumenta, & est ipsa Translationis solennitas ad istum diem nonnullis sacris fastis inscripta.

§ IV Tempus Sedis Obitus. Cultus sacer. Alia analecta.

[13] Rexit S. Godegrādus, teste Paulo Diacono, Ecclesiā Metensem annis viginti tribus, [Moritur anno 766] mensibus quinque, diebus quinque: a Kalendis scilicet Octobris, vt supra diximus, anni DCCLII ad hunc VI Martij anni DCCLXVI. Ita, non multo post translata iam indicata corpora Sanctorum, migrasse eum ad Dominum Chronicon Laurishamense indicat. Imo in Chronico MS. Sigeberti, quod in bibliotheca Reginæ Sueciæ adseruatur, post relatam dictorum corporum Translationem, additur: Chrodegangus Episcopus Metensis obit: scilicet cum post translationem S. Gorgonij, commoda opportunitate eodem anno DCCLXV sint translata corpora S. Naboris Hilariacum, & S. Nazarij ad cœnobium Laurishamense; illi, qui annum a Paschate solebant inchoare, VI Martij diem ad præcedentem annum necessario referebant, qui nobis est anni DCCLXVI.

[14] In Martyrologio Ecclesiæ Cathedralis Metensis ad VI Martij memoria eius ita celebratur: [Inscriptus martyrologijs ad 6 Martij,] Metis depositio S. Grodegangi Archiepiscopi & Confessoris. Eadem habet Molanus in Auctario Vsuardi. Ast Hermannus Greuen, Canisius, Ferrarius, solum Episcopum appellant. In MS. Florario ista habentur: Metis ciuitate S. Crodegandi eiusdem vrbis Episcopi & Confessoris. Hic corpora sanctorum Martyrum Gorgonij, Naboris & Nazarij a Roma ad Gallias transtulit, anno salutis DCCLXIV. Anno sequenti hic beatus Pontifex obiit. Molanus in Natalibus Sanctorum Belgij elogium concinnauit ex libro de Vita eius, quem tamen se non legisse asserit, sed multa inde citari centuria octaua capite decimo. In eo elogio Landradam matrem S. Godegrandi tradit sororem fuisse Pippini Regis, [an iuuenis in monasterio S. Trudonis studuerit?] quod supra reiecimus. Dein S. Godegrandum litteris & pietati operam nauasse primum in monasterio S. Trudonis, deinde Metis: quæ inde describunt Miræus in Fastis Belgicis, Fisen in Floribus Leodiensibus, & Saussaius in Gallia Christiana. Nihil de ea re inuenimus in Chronico MS. S. Trudonis, in cuius libro 2 cap. 9 dicitur Godegrandus Metensis Episcopus quadam vice pro vtilitate suæ Ecclesiæ ad oppidum Sarcinium venisse: ex cuius seruientibus puer vnus pro excessu quodam pœnam correctionis demeruerat, qui veritus acrioribus verberibus disciplinari, ad monasterium S. Trudonis confugit, quem familiares Episcopi temerario ausu insequentes, vi extrahere cupientes, fores ecclesiæ irrumpebant: quibus continuo dextera Excelsi obsistens, [ob miraculum ibi patratum,] delapso cælitus igneo fulmine cereos sacris altaribus adstantes accendit, præsumptoresque tantæ violentiæ metu consternatos, manus in delinquentem extendere nequaquam sustinuit. Deuotus ergo sanctus Episcopus in testimonium tanti miraculi, puero illi culpam remittens, [S. Trudoni addictus.] satellites suos de irruptione tam celebris cænobij castigat, seque sub tam defensibili tutela in orationibus suis sancto Patrono Trudoni commendans, veniamque implorans, ad vrbem Metensem repedauit.

[15] Tradit præterea Molanus, pallam, Archiepiscopi insigne, & potestatem per totas Gallias Episcopos ordinandi, a Stephano Papa accepisse, quæ ex Codice Gorziensi leguntur apud Meurißiump 166 quæ itidē Saussaius, [vnde Archiepiscopus dictus.] Miræus, Fisen, aliiq; describunt. Et inde nomen illi Archiepiscopi adhæsisse arbitrantur, quod Lanouius censet propter natalium dignitatem collatum.

[16] Franciscus Roserius tomo 3 Stemmatum Lotharingiæ Historia capitali 53 fol. 155 sub finem ista habet: Gundegrannus Pontifex Metensis chorum & sacrarium ecclesiæ Metensis struxit, ædem S. Petri strauit; [Metensi ecclesiæ, & monasterio benefacit,] ibidem stallos distinxit auro & argento, dotauit monasterium, Fratresque in eo constituit, in quo postmodum moniales Deo cultum exhibuerunt. Dein sub finem paginæ sequentis. Virdunensis, inquit, ecclesia cum documentis & Ecclesiastica gaza exarsit, ad cuius restaurationem Gondegrannus Metensis & Iacob Tullensis Antistites ingentem nummorum copiam impenderunt. [& Virdunensi ecclesiæ incendio destructæ:] Hic Episcopus Iacob subscripsit anno DCCLVI donationi a S. Grodegando factæ monasterio Gorziensi. De hoc ecclesiæ Virdunensis incendio, & a dictis Episcopis præstito adiutorio, agit etiam Richardus VVasseburgius in Magdalueo XXIII Episcopo Virdunensi.

[17] Eumdem Sanctis Canonicis adscripsit Ghinius: sed hallucinatur dum loco Hasbaniæ scribit Hispaniam, in qua illustri genere natus foret. Quam Paulus Diaconus supra indicauit ab eo scriptam Clericis regulam, eam LXXXVI capitibus distinctam edidit Lucas Dacherius tomo I Spicilegij, & Regulam Canonicorum appellat: in cuius Præfatione S. Godegrandus asserit, [Regulam Clericorum scripsit.] se voluisse necessitate compulsum paruum decretulum facere, per quod se Clerus ab illicitis coërceat, vitiosa deponat, mala diu longeque vsurpata derelinquat, vt dum mens ab assuetis vitiis vacuatur, facilius bona & optima quæque inserantur. Additque: Scripturis sacris intenti decernimus, vt omnes sint vnanimes Officijs diuinis, lectionibusque sacris assidui, atque ad obedientiam Episcopi sui Præpositique, vt ordo canonicus deposcit, parati, caritate connexi, zelo bono feruentissimoque amore coniuncti, a litibus vel scandalis seu odijs semoti &c. Aduertit Dacherius in sua huius Spicilegij ad Lectorem præfatione, Patres Concilij Aquisgranensis, sub Ludouico Pio habiti, tanti fecisse hanc Godegrandi regulam, vt quidquid ad Clericorum mores Canonice efformandos conduceret, ad sua, suppresso licet nomine, decreta transtulerint. Vti annotatiunculis marginalibus paßim indicat ipse Dacherius, qui etiam obseruat plurima e regula S. Benedicti ibidem reperiri excerpta.

DE S. HESYCHIO THAVMATVRGO IN GALATIA VEL BITHVNIA.

CIRCA ANNVM DCCXC.

[Praefatio]

Hesychius Thaumathurgus in Bithynia (S.)

[1] Memoria sacra S. Hesychij Thaumaturgi inscripta est ad diem VI Martij Menæis magnis Græcorum, & Vitis Sanctorum indidem collectis a Maximo Episcopo Cytherorum. Eadē cum titulo τοῦ ἀσκητοῦ inuenitur V Martij in Menæis MSS. Bibliothecæ Ambrosianæ Mediolani & Mazarinianæ Parisijs, [Memoria in Fastis:] itemq; in Menologio Basilij Porphyrogenitæ, quod est in monasterio Cryptæ-Ferratæ. Quin & in Kalendario Syriaco seu Chaldaico nobis Roma transmisso, & in Martyrologio Coptico Collegij Maronitarum Romæ, eiusdem commemoratio fit ad diem IV: sed in his omnibus præter nudum nomen nihil reperias, nisi quod impressa & MSS. quædam hos insuper habeant de eo versus:

Δοὺς σύχῳ ἑαυτὸν Ἡσύχιε Βίῳ
Τέλους φθάσαντος ἡσυχάζεις ἐκ βίου.

Quia dedisti teipsum, Hesychi, quietæ vitæ,
Fine accedente, quietus abis e vita.

[2] Non inane fuisse Thaumaturgi cognomentum persuadent miracula, [nomen Thaumaturgi:] quorum aliqua narrantur in elogio, quod hic damus ad leniendum desiderium prolixioris Vitæ, quam aliquando exstitisse, & forte etiamnum alicubi latere, existimamus. Ex quo etiam cognoscimus patriam Hesychio fuisse Andrapenam, Ponti Galatici regiunculam, nomen sortitam ab Andrapa siue Antrapa Ptolomæi (Neoclaudiopolim Ortelius in Thesauro vocat) pari fere interuallo dißita ab Ancyra, [patria Andrapena:] Galatiæ: vrbe, atque Amasæa: cuius Episcopus, Theophylactus nomine successor illius Danielis, qui synodo œcumenicæ VI nomen suum aliquoties subscripsisse legitur, sacrum Hesychij corpus iuxta altare decentius collocauit anno Christianæ ære DCCCVIII; an in Amasena ciuitate sua, an vero in Adraniensi, circa quam vixit: vel ipsa Regia Constantinopoli, vnde fere accepta Menæa, quis dixerit? Tacet enim mortis ac sepulturæ locum elogium; tantumque dicit corpus eius a præsentibus inuolutum, atque in arca lapidea collocatum, depositum fuisse πλησίον της δεσποτικῆς πύλης.

[3] Πύλη δεσποτικὴ mihi significat eam portam, quæ in ecclesijs Græcorum ab vtroque latere cancellos habens e sacrario, siue aditis soli sacrificio destinatis, [Porta Dominica ad quam sepultus:] in soleam atque anteriorem templi partem ducebat, dicta communiori vocabulo ἁγία, Sancta, eo quod per eam τὰ ἅγια efferebantur populo, ad Eucharistiæ communionem accipiendam ad soleæ gradum ordinate disposito: quandoque vero βασιλικὴ, inquit ad Euchologium Goar, quidni & δεσποτική ob eamdem caussam? quia per illam scilicet transitum habet Rex regum & Dominus dominantium. Ab hoc autem loco, ad quem promiscui sexus populo saltem communicaturo fas erat ingredi, ad sacratiorem locum, laicis omnibus & fæminis etiam sacris interdictum, transtulit Theophylactus sacrum pignus, & ad ipsius altaris dexteram partem collocauit: non intra Tribunam siue concham altari circumductam (vt existimo) sed ad murum intra illam & σκευοφυλάκιον.

[4] [Adrania vrbs; iuxta quam commoratus:] Ceterum Adrania, iuxta quam oratorium suum Hesychius habuit, Bithyniæ est ciuitas haud procul a Prußa, inquit apud Ortelium Leunclauius, Turcis Edrenos dicta: quam tu caue cum Adrane Thraciæ ciuitate confundas: vtraque enim in Concilio supra citato accurate distinguitur, & vtriusque Episcopi, huius Nicephorus, illius Sisinnius varijs eiusdem seßionibus inueniuntur subscripsisse: qui autem huic ciuitati propinquus fuisse dicitur mons Maio, & S. Hesychio optatæ solitudinis ac quietis præbuit commoditatem, [elogium ex MS.] extruendoq; oratorio locum idoneum, eius nusquam alibi nomen legimus: cuius proinde notitiam ceteraque ad S. Hesychium spectantia omnia debemus, vnde elogium accepimus, MS. sex mensium synaxario, sane accuratißimo & infinitas Menæorum Magnorum lacunas, tam in versiculis quam in elogijs supplente: quod magni thesauri loco duximus Diuione apud Petrum Franciscum Chiffletium nostrum reperisse, postquam disiunctis ab inuicem qua licuit paginis, datum est cognoscere cuius illud meriti ac notæ esset.

[5] Nam quod sapientißimo dolo in Apollinarij libris S. [mirabili modo acceptum.] Ephrem fecisse laudatur, conglutinatis ad inuicem paginis inutiles eos reddens, id codici huic infelicißimo casu acciderat, vt non tam liber tractantibus, quam firmiter conglutinatorum inter se foliorum massa esset: aqua namque, quæ totum aliquando librum madefecerat, gummeam spissæ ac peruetustæ chartæ consistentiam dissoluens, postquam exiccata euanuit, ita fixas inter se paginas reliquerat, vt exijs, ægre cum multiplici laceratione ac læsione seiunctis, mirum fuerit potuisse sanum aliquem contextum haberi. Illud vero prodigio proximum, & Sanctorum honori suo fauentium haud dubie adscribendum; quod eo consilio transcriptionem exorsi, vt ea sola excerperemus, quæ excusis Menæis deesse videbantur, inuenerimus vel omnino sana, vel prudenti coniectura sanabilia omnia, quæ alibi non reperiendi Sancti nomen vel elogium continebant. Dixisses folia non fuisse raptim indiscriminatimque diuulsa, sed ijs cautum parcitumque studiosius, quæ aliquid vtile occultabant: cetera enim etsi legi nusquam integre poterant, tantum tamen exhibebant sui, vt collatione ad alia exemplaria facta, clare dignosceretur, quid de quo scriptum continuerint. Quod ad commendationem aliquam huius Sancti, quem primum ex isto codice damus, hic non inepte referri posse iudicauimus.

VITA
Ex MS. Græco Synaxario Petri Franc. Chiffletij Soc. Iesu.

Hesychius Thaumathurgus in Bithynia (S.)

[1] Celebris hic magnusque Dei famulus Hesychius, [Hesychius patria Andrapenus,] ab ipsis incunabulis probe institutus, atque exosus terrenas commoditates, effectus est Spiritus sancti habitaculum, ad supernæ Sionis fruitionem aspirans: quapropter voluntarius exul a patria, solitudines consectatus est. Ex Andrapenorum namque regione procreatus, ad mare, quod Adraniam alluit, contulit sese iuxta imperium vocantis Dei, [inuitis dæmonibus,] vbi in montem Maionis dictum cum ascendisset, inhabitantes locum dæmones, suum hunc fore exterminium suspicati, per fraudem conati sunt ex istis finibus alio traducere Sanctum. Ioanne enim atque Hilarione, velut instrumentis ad opus idoneis, vsi sunt: per ipsos ex illo quæsiuerunt, cuius loci desiderio tractus aduenisset. Eumdem autem incunctanter demonstranti maleuoli illi contradicentes: Vtique ignorans, inquiunt, infelicem loci statum, o homo, in præsentem tendis mortem: ferarum enim atque latronum diuersorium est, quo quicumque accedere ausus est hactenus, ne vnius quidem diei spatio huius vsura lucis perfruitus est.

[2] Collegit ad hæc animum meditabundus Pater, auremque signans Spiritu interius docente cognouit, [in Maione monte sedem figit:] non esse naturalem eam, sed dæmonum per ora ipsorum loquentium vocem: virtuteque Crucis Christi ex corporibus illis incorporeos expulit inquilinos. Tum vero ducem sequutus Deum, in quamdam montis partem secessit, & rectam viuendi instituens rationem, ipsius terræ cultui cœpit vacare pro viribus, nec minus naturæ impetus violentos coërcendo repellere. Accidit aliquando, vt in illum locum irruentes aues escam sibi e satis illic herbis quærerent: [eius horto infestæ aues miraculo extinctæ, vel abactæ.] statimq; præsens vltio adfuit; vtprimum enim eas degustauere, ac si venenum sumpsissent, prostrata videre fuit in terram volatilia: itaque cum alia quadam vice pari modo videret Pater alias aues eidem sese obiicientes discrimini, certum nocentium præcognoscens exitiū, oculos in cælum sustulit, ac veluti infremuit intra semetipsum: & Abite, inquit, Monachorum deinceps labores reueritæ. At illæ, Patris voce quodammodo delinitæ, pennisque sublatæ in aërem, recesserunt a loco; neque deinceps vnquam in eumdem inuolare præsumpserunt.

[3] Ceterum cum in modica quadam decliuitate aquam reperisset, [S. Andreæ oratorium exstruit:] sacellum illic Andreæ Apostolo venerandum excitauit: in quo cum Deo suo quiete conuersantem accesserunt quidam vexatam ab impuro dæmone puellam ducentes, rogantesque, vt liberam eam ac sanam esse iuberet: quibus ille, nihil cunctatus & Apostolorum coryphæi adiutus virtute, mali omnis expertem filiam continuo reddidit, atque vtrumque parentem in hunc modum est affatus: [energumenam sanat:] Hæc mihi, inquit, Spiritus sanctus dictat, futurum vt post mortem meam domus hæc sacrarum Deo mulierum asceterium fiat: quarum efficacia precum omnes hinc dæmonum phalanges effugabit: prædictionemque sequutus non multo post id tempore euentus est.

[4] [depressum a dæmone bouem erigit:] Idem S. P. N. Hesychius, diuina quadam prouidentia egressus aliquando e cella, vidit rusticum quemdam minantem boues, onus super plaustrum trahentes: quorum vnum, nescio quomodo pedibus impeditum, contigit miserabili casu corruere in terram: aduolat e vestigio rusticus, magnoque conatus nisu subleuare iumentum, non plus prosicit, quam si in lapidem illud esset conuersum. Ergo exhaustis nimio labore viribus & bouis sui immobilitate supra modum afflictus, totus perfundi lacrymis rusticus, infelicem se quiritans; moueri ad spectaculum intimæ commiserationis sensu Hesychius, simulque ad prolapsum bouem accurrere, illiusque ceruicem manu perfricans obseruare: ad quem, Surge, inquit, desidiose, & reliquum itineris confice; ne te inutilem hostis instrumentum faciat nequitiæ suæ: ac super eum signum Crucis efformans exurgere fecit, plaustrumque trahere perquam mansuete atque velociter. Obstupuit supra quam dici potest ad ista rusticus, & gratias Sancto agens, viam domum versus hilaris tenuit.

[5] Ad anteriora porro semper sese extendens hic Sanctus, [pie moritur,] partemque deteriorem meliori subijciens, dignus etiam inuentus est, qui Angelico frueretur alloquio: suus enim ex hac vita discessus ante trigesimum diem ab Angelo Domini manifestatus ipsi est. Quem ille nuntium ingenti cum animi sui excipiens gaudio, eos, qui secum commorabantur, aduocat, extremaque eis mandata inculcat: inter quæ præ oculis gehennam statuens, veluti formidabilem illam feruentemque fornacem tunc ipse metueret, eos qui conuenerant omnes exterruit: sed ad mediam vsque noctem exhortationem protrahenti lux cælitus allapsa refulsit, extremumque, In manus tuas Domine commendo spiritum meum, proloquutus, [tumulatur,] ad cælestes transijt mansiones. Cuius venerandum ipsisque Angelis honorabile corpus ij, qui præsentes aderant, obuoluentes in lapideam arcam deposuerunt, [transfertur.] & proxime ad principalem portam collocarunt; Imperij sceptra Constantino cum matre Irene a obtinente. Anno vero sexies millesimo trecentesimo b Theophylactus Amasiæ Episcopatum gubernans, beatissimi Hesychij sacrum pignus ad dexterum latus altaris transtulit, vbi vsque in præsentem diem omnibus ostenditur religiose honorandum.

[Annotata]

a Adeoq; intra DCCLXXX & DCCXCVII, quando redacto in ordinem filio, sola absolute regnare cœpit Irene.

b Iuxta Alexandrinum calculum; quo omnes illius æui sacri scriptores vtuntur: hic autem annus anno Christi DCCC secundum Alexandrinos respondet: anno vero DCCCVIII secundum vulgatam Æram, quam sequimur. De qua differentia vide plura adActa Martyrum Sabaitarum XX Martij.

DE SANCTIS XLII MARTYRIBVS,
Theodoro Cratero Protospathario, Constantino Drvngario, Callisto Tvrmarcha, Aetio Et Melisseno Dvcibvs, Et Theophilo Patriciis, Bassoe Et Aliis Proceribvs Agminvm, Amorii Captis, Et In Syria Occisis.

CIRCA ANNVM DCCCXLI.

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Theodorus Craterus Protospatarius, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Constantinus Drungarius, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Callistus Turmarcha, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Aëtius, Dux, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Melissenus, Dux, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Theophilus Patricius, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Bassoë, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Alii XXXV Proceres agminum, Martyres, Amorii capti, in Syria occisi

§ I Horum Martyrum veneratio sacra Vita. Tempus & locus martyrij.

[1] Amorium vrbs antiqua, & Sede Episcopali honorata, in Phrygia Salutari, Galatiæ vicina, cui postea adscripta, & nouæ Galatiæ metropolis est facta. In hac vrbe capti fuere gloriosi Martyres: quos Græci VI Martij præcipuo cultu celebrant in excusis Menæis & MSS. Mazarinianis, Chifletianis, alijsque & MS. Synaxario Collegij Claromontani Societatis Iesu Parisijs, & apud Maximum Cytheræum his verbis: [Coluntur hi Martyres a Græcis 6 Martij.] Die sexto mensis Martij memoria sanctorum quadraginta duorum Martyrum, Theodori, Constantini, Callisti, Theophili, Bassoë & sociorum, qui Amorij decertarunt. Erant hi ex primarijs vrbis Amorinæ, qui, ea imperante Theophilo ab Agarenis intercepta, captiui abducuntur, quod essent Tribuni ac Duces exercituum, & ex nobilissima apud Romanos prosapia exorti. Hi neque metu, neque vitæ amore, neque animi mollitie, neque diuturna calamitate afflicti, quam erga Christum habebant fidem, deposuerunt: sed virili propositi constantia & generosa animi virtute, tyrannis obstitere. Non enim corporum afflictionibus, veluti inueteratis salsamentis, animas infecerunt: sed heroice omnes decertarunt, ne fidem Christo datam fallerent. Itaque lætitia perfusi ceruices ferro secandas præbuerunt. Eadem leguntur in Anthologio nouo, indicato solum numero Quadraginta duorum, nullo eorum nomine expresso. In Menæis inter odas & hymnos sæpius idem numerus exprimitur, ac quinque in elogio expreßi suis nominibus subinde compellantur, & Theodorus inclytus, Constantinus pius, & instar agni ad martyrium ductus, Callistus diuinis meditationibus excellens, Theophilus magnus & fortis cognominantur. Denique tam horum, quam aliorum omnium inuictus animus inter carceris diuturni squallores prædicatur.

[2] In Menologio Græco MS. quod iussu Basilij Imperatoris Porphyrogennetæ appellati, est conscriptum ad diem sequentem elogium illud habetur: [item 7 & forsan 8 Martij.] Certamen sanctorum Martyrum, qui in Amorio comprehensi, in Syria vero sunt interempti. Regnante Theophilo Iconomacho patre Michaëlis (cuius mater Theodora restitutis imaginibus orthodoxiam celebrauit) fuerunt hi sancti Duces & Tribuni, viri opulenti & nobiles: qui illo tempore, quo venit ex Syria Amyras cum infinito populo in partes Orientales Imperij Romani, missi sunt ab Imperatore ad vrbis Amorij propugnationem. At videntes multitudinem Saracenorum infinitam, ingressi intra castrum, illud fortiter defenderunt. Sed permittente Deo, vt delinquentes castigarentur, castrum vi interceptum est, & multitudo aliqua ciuium mactata. Ipsi autem Duces comprehensi, in Syriam abducti, & in carcerē sunt conclusi, ac plurimos squallores atque miserias perpessi, e carcere educti, & vi, vt præstigias eorum amplecterentur, coacti. Verum cōstanter id recusantes acceperunt sententiam, qua capite deberent plecti. Cumque Constantinus magnopere socios animasset, cum ijs capite est plexus. In Menologio a Sirleto translato, ad diem VIII Martij referuntur, sed ob aliquam rerum transpositionem, quam inter istos dies factam alibi monuimus, forsan ad diem VI aut VII remitti debent. In illo ita scribitur: Eodem die sanctorum Martyrum, qui sunt in Amorio detenti, & in Syria martyrium perpessi. Theodori, Constantini, Theophili, Bassonis & sociorum numero quadraginta duorum. Menologium illud describit ad VIII Martij, Ferrarius in Catalogo generali. Omittitur in vtroque Callistus: at Basson siue Bassion vocatur, qui supra in Menæis Βασσωὴ siue Βασωὴ nuncupatur.

[3] Latini antiqui eorum non meminerunt in sacris Fastis. Molanus in Auctario Vsuardi ad VI Martij ista scribit: Sanctorum XLII Martyrum recenter inuentorum in Ammorio. [a Latinis 6 Martij.] Sed quid per recentem inuentionem intelligi velit, non explicat. Eos die VI Martij occisos esse infra constabit. Galesinius ista habet: In Græcia sanctorum XLII Martyrum, Theodori, Constantini, Calixti, Theophili, & reliquorum, qui in Amorio diuinitus inuenti, iam pro fide propugnatores fortissimi, egregio confecto certamine, stolis sanguineis decorati, in cælis æterna perfruuntur gloria. Qui inde in posteriorem editionem Martyrologij Germanici transcripti sunt. Nulla fit mentio Bassoëi, pro Callisto, Calixtus scribitur, & martyrium Amorio attribuitur, quod in Syria peractum melius traditur in hodierno Martyrologio Romano his verbis: Item passio sanctorum quadraginta duorum Martyrum, qui in Amorio comprehensi, & in Syriam perducti, illic egregio peracto certamine, victores palmam martyrij perceperunt.

[4] Vitam & certamen horum Martyrum olim conscriptum & hactenus ineditum reperimus Romæ in tribus antiquis MSS. codicibus Græcis, scilicet bibliothecæ Vaticanæ, [Vita Græce ab Euodio scripta.] Vallicellanæ Patrum Congregationis Oratorij, & Cardinalis Sfortiæ, ac Latine translatum infra damus. Meminit horum Actorum Leo Allatius in sua de Simeonum scriptis Diatriba pag. 113, his verbis: Φαιδρὰ μεν της παρούσης ἑορτης ὑπόθεsis Euodij. Μαρτύριον τῶν ἁγίων καὶ ἐνδόξων τοῦ χριςοῦ τεσσαράκοντα δύο Μαρτύρων. Euodium esse horum Actorum auctorem ipsi etiam reperimus in codice Sfortiano, & ex ipso contextu colligimus scriptorem coæuum esse, qui sub S. Theodora Imperatrice & huius filio Michaële floruisse videtur, cum fides orthodoxa esset restituta, vti XI Februarij dictum est in Vita S. Theodoræ. In Actis infra num. 36 locus martyrij ita describitur: [Locus martyrij.] ὅτε οὖν πλησίον ἦλθον τοῦ ποταμοῦ Ἐυφρατου, περὶ ἀυτὸν γαρ τὸ Σάμαρα ἡ μεγὰλη πόλις ἀυτῶν κατοικεῖται. Iamque ad Euphratem fluuium accesserant propius, circa ipsum enim magna eorum ciuitas Samara est collocata. Forsan vbi antiquis fuit Samosatha, nec procul inde Taurus mons est, cuius aliquod promontorium Samara dicitur ab Orosio apud Ortelium in Thesauro geographico: nisi Zimara intelligatur Armeniæ vrbs ad Euphratem, & omnis ea regio tunc Syriæ nomine, quæ Saracenis ante data fuerat, intelligatur.

[5] Michaël Balbus Amorio oriundus, Leone Armeno die Natalis Domini inter sacra trucidato, [tempus comprehensionis & martyrij:] Imperium anno DCCCXX arripuit, eique anno DCCCXXIX vita functo succeßit filius Theophilus, mortuus anno DCCCXLI exeunte aut initio sequentis, vti ad Vitam S. Theodoræ vxoris latius deductum est. Georgius Elmacinus in Historia Saracenica Arabice scripta, & Latine reddita a Thoma Erpenio libro 2 cap. 9 meminit belli Theophili Imperatoris cum Calipha Mutasimo gesti, anno Arabico CCXXIII, id est Æræ Christianæ DCCCXXXVIII, quo asserit captam a Theophilo Zabatram, alijs infra Sozopetram & Zapetrum, & dein a Mutasimo applicatis catapultis & balistis occupatam Ammoriam, siue Amorium, quod proximo aliquo anno potius factum. Baronius ad annum DCCCXLI agit de cæde Theophili, capto Amorio, & certamine horum Martyrum. Verum illos septennio integro carceri inclusos fuisse Acta habent infra num. 27, & confirmant alij scriptores. Captos ergo arbitramur circa annum DCCCXL, & postea anno DCCCXLVII martyrium consummasse.

[6] Varia Theophili Imperatoris cum Saracenis bella fuerunt, quæ referuntur a Georgio Cedreno, [Res gestæ in aliis historiis editis & MSS.] Ioanne Scylitza Curopalata & Ioanne Zonara, vti etiam a Leone Grammatico vna cum Theophanis Chronographia typis Lupareis edito, ad quem in Annotationibus sæpe allegat Franciscus Combefis quemdam Continuatorem, e quo nobis submisit, quæ sub Theophilo gesta sunt: asseritque hunc auctorem Constantino Porphyrogenneta Leonis filio Imperatore scripsisse, illique meruisse annis fere septuaginta post horum Martyrum cædem. Continuatorem Vaticanum appellat Combefis, quod ea monumenta in bibliotheca Vaticana adseruentur. Rex Saracenorum apud Cedrenum aliosque memoratos iam scriptores appellatur Amerumnes, Ameramnunes & Amermumnes, ab Elmacino Caliphas Mutasimus, & sub eo varij Duces erant & Principes, Προτοσύμβολοι dicti: ita num. 12 in Actis solum Abesac statuitur, in Menologio Basilij Imperatoris Amyras, qui a Cedreno alijsque Ameras dicitur, [varij Saracenorum Principes.] Melitenæ in Armenia gubernator. In Chronico Simeonis Logothetæ, (quem ipsum esse celebrem illum Metaphrastem testis est eidem Synchornus Thebanus Hippolytus, & ipse Chronici auctor, in bibliotheca Vaticana, vt ait Gesnerus, adhuc extantis) Gudes Dux Agarenorum præcipuus habetur. Ita etiam in prioribus bellis Impraëlus Arabum Dux præfuit. Si tamen in his alia significatio subsit, libenter reliqua addiscemus: interim fragmentum ex prædicto Logothetæ Chronico, ab eodem Combefis subministratum, damus de Sanctorum corporum translatione.

[7] Illustriores Martyres in Actis solum duo numerantur, S. Theodorus e Sacerdote miles, Eunuchus, cognomento Craterus, seu Fortis, dignitate Protospatharius, & S. Constantinus Drungarius, qui solus in Menologio Basilij Imperatoris nominatur. [Martyres 7 suis dignitatibus expressi.] Drungus vox barbara apud Vopiscum globum hominum significat. Apud Leonem Imperatorem in Tacticis, Celocibus per themata diuisis præficiuntur Drungarij & Turmarchæ, ita tertius Martyr est Callistus Turmarcha, qui cum alijs duobus Patricius fuit, ita etiam Theophilus quartus Martyr a Leone Grammatico, & Logotheta Patricius dicitur, Addunt hi duos Duces Melissenum & Aëtium, quorum vltimus etiam Patricius & Dux Orientalium habetur: denique Bassoës siue Bassion aut Basson est, qui Cedreno Bubutzicus, Scylitzæ Boburzicus forsan dicitur, & Cursorum Præfectus infra habetur.

§ II Res gestæ ex Cedreno, Leone Grammatico alijsque narratæ.

[8] Cvm Impraëlus Arabum Dux, expeditiones contra Romanos suscepisset, [Bella varia fortuna gesta:] Theophilus quoque aduersus eum copias suas eduxit, fretus Manuële Protostratore, & Theophobo Persa… Commisso prælio cum vtrimque multi cecidissent, tandem cohortes Theophili inclinatæ cesserunt Agarenis, quos arte deludente Theophobo, fuga salutem Imperator quæsiuit… Anno sequente Theophilus rursum in Saracenos copias eduxit, cum ijsque apud Charsianum congressus, eos fudit & ad * viginti quinque millia captiuos abduxit, domumque illustri potitus victoria redijt. Inter captiuos Saracenos quidam fuit manu promptus, & manuum agilitate celebris, Domestico scholarum notus, eiusque testimonio commendatus, quod & eques præclarus esset, & inter equitandum duabus vtens hastis scite admodum aduersarios deijceret. Cum ergo Domesticus in Circo triumphum victoriæ eius agere iussus, [Saracenū duplici hasta pugnantem,] ante reliquos hominem istum duceret; Imperator laudationibus eius inductus, equum conscendere, duabusque acceptis hastis artis suæ ac prȩstantiȩ specimen coram vniuersis edere eura iussit. Id cum fieret & imperitiores spectaculo delectarentur; [spernit S. Theodorus,] Theodorus cognomento Craterus, is, qui non multo postsanctorum Quadraginta duorum Martyrum cohortis factus est Princeps, propius Regi adstans, subsannare Agarenum istum & affirmare nihil ab eo forte aut terribile agi. Imperator ægre ferre, Craterumque effæminatum & euiratum increpare, qui tale præstare nihil posset. Contra Craterus duabus hastis se nescire vti: neque enim hoc didicisse, quod his nugis in bello nihil opus foret: se Dei auxilio fretum vnica hasta istum equo deturbaturum. Imperator his verbis irritatus, per suum ipsius caput iurare, Cratero se vitam erepturum, nisi impleret facto, quod verbis iactasset. [& congrediens præcipitem deijcit.] Et Theodorus statim conscenso equo, hastaque sumpta, cum Saraceno manum conseruit, citoque eum equo præcipitem deiecit. Pudore quidem affectus est Imperator, ab eunucho deiectum cernens Saracenum, tamen & virtutem hominis veneratus, & suos reueritus, amice compellatum Craterum vestibus honoris caussæ donauit. Eadem habent Ioannes Scylitza Curopalata & Ioannes Zonaras, sed prioris interpres Ioannes Baptista Gabius Theodorum appellat cognomento Fortem, qui paullo post præfectus fuit Phalangi sanctorum Quadraginta duorum Martyrum. At Zonaræ interpreti dicitur Craterus Theodorus, qui paullo post corona martyrij est ornatus, vnus e Quadraginta duorum Martyrum numero: vbi Græce Κράτερος Θεόδωρος legitur, vti etiam habet Continuator. Sed ex Cedreno reliqua prosequamur.

[9] Vere inito, Theophilus rursus contractis copijs in Saracenos mouit… Commissa pugna Ismaëlitica res superior fuit, Imperatorque circumuentus, pene in manus hostium venit… Vere ineunte, Agareni & Theophilus ad bellum inter se gerendum facta expeditione, alter alterius metu domum nulla re gesta redierunt… Sequentis anni Vere appetente, Theophilus magnis cum copijs aduersus Agarenos profectus, vastando ac deprædando obuia quæque, longe est in Syriam progressus, duabus etiam vrbibus expugnatis, hominibusque inde captiuis abductis. [Theophilus expugnat Sozopetram Amermumnæ patriam:] Expugnauit ipsam quoque Sozopetram Amermumnæ patriam, frustra illo per litteras multum deprecato, vt suæ patriæ parceret. His gestis Imperator Constantinopolin redijt. Hæc ibi, quæ ita a Leone Grammatico narrantur: Imperator abijt cum Manuële & Senatu aduersus Agarenos & occupatis Zapetro Samosatoque, ciuitatibus diuitiarum copia muroque valido ab Amerumne munitis, præclara potitus victoria spolijsque inclytus, regressus est. Continuator Theophanis, Ipsa etiam, inquit, Sozopetra, quæ Ameramnunis patria erat, expugnata: pro qua contigit ab eo per litteras rogari Theophilum, vt inde recederet.

[10] Aremumnas igitur, inquit Cedrenus, excidio patriæ animum ingenti dolore saucius, vndique ex Babylonia, Phœnicia, Palæstina, Cœlesyria, [cuius iram & vires veritus,] vlterioreque etiam Africa copias conduxit: militibus mandato, vt quiuis scuto suo Amorium inscriberet: quo innuebat se Amorium aggredi velle. Apud Tarsum omnes eius copiæ conuenerunt. Theophilus quoque expeditione facta ad Dorylæum peruenit, quod tridui itinere abest ab Amorio. Fuere tum multi, qui suaderent Imperatori, vt Saracenorum, maiori quam quæ inhiberi possit vi ruentium, impetum declinaret, incolasque Amorij alio transferret. Sed id infame, ac parum virile ratus Theophilus, [Amorio præficit SS. Aëtium, Theodorū, aliosq; dein Martyres:] præclarumque ac forte statuens vrbem communire & strenui Ducis consilio seruare, Aëtium Patricium Orientalium Ducem cum manu ad profligandos hostes idonea eo mittit, multitudini quoque præficit eos, qui paullo post Martyres facti sunt, Theodorum Craterum, & Theophilum & * Bubutzicum & reliquos, qui non modo tunc Missi exercitus, sed & cohortis Quadraginta duorum Martyrum fuerunt Principes. Saracenorum vero Princeps postquam Tarsum toto cum exercitu venit, cum suis quid facto opus sit, deliberat: diuinatq; non recta ad Amorium esse pergendum, sed mittendum cum parte exercitus filium, qui exercitum Romanum tentet. Sic enim ratiocinabatur: Si quidem filius Imperatorem vicisset, patrem quoque haud dubia potiturum victoria: si res secus caderet, præstare quietem. Mittit ergo filium suum & cum eo Amerum, qui eo tempore Melitenam gubernabat, & Turcorum ad decem millia, omnemque Armeniorum exercitum & Ducem Ducum, qui castra ad * Dazymenum posuit.

[11] Contra hunc profectus Theophilus exercitu ex Persis atque Occidentalibus Orientalibusque composito, eoque nequaquam contemnendo, vt ad locum venit, cui nomen Anzin, [e specula hostiles copias considerat:] statuit ante conflictum multitudinem aduersariorum contemplari. Itaque a Manuële Scholarum Domestico in sublimissimam eductus speculam, indeque hostiles contuitus copias, eas suis esse numerosiores coniecit: monente interim Manuële, ne multitudinem, sed hastarum vtriusque partis segetem consideraret. Postquam hostium exercitum robustiorem suo iudicauit Theophilus, deliberatum est, quomodo eum dolo aggredi posset. Id cum noctu faciendum Manuël ac Theophobus censerent, reliqui Duces interdiu confligendum suasere, quibus & Imperator assensit. Hac ergo sententia prælata, prima luce prælium acerrimum est initum. [in prælio vincere incipit:] Quo in prælio cum Imperatoriæ cohortes fortiter pugnarent, Ismaëlitæ fugæ se dederunt. Turcis autem assiduo sagittarum vsu instantibus, Romanosque ab insecutione hostium repellentibus, mutata est pugnæ fortuna. Nam Romanæ legiones vim Turcicarum sagittarum non sustinentes, deserto Imperatore, fugerunt: [mox superatur.] Ducibus legionum & Persis nihil in se tale admittentibus, sed Imperatorem cingentibus, ac pro eo summa vi decertantibus. Et quidem tunc Imperator cum suis occidione cæsus fuisset, nisi & nox ingruisset, & pluuia exigua delata neruos arcuum Turcorum relaxasset: quo factum, vt Romani sagittarum liberati metu, salutis parandæ occasionem haberent…

[12] Amermumnas suorum cognita victoria, nihil iam cunctari, [Amorium obsidetur:] sed Amorium petere statuit. Collecto igitur suo exercitu, & filio vt idem faceret monito, iter inijt. Cumque copias coniunxissent, castris vallo munitis, Amorium profunda fossa circumuenit, omnique vi oppugnare cœpit; Turcis continenter sagittas iaculantibus & Saracenis machinas ad oppugnandum factas admouentibus: [& strenue propugnatur:] Romanis autem qui intus erant animose vrbem defendentibus, machinasque prompte amolientibus. Durante ita obsidione, nullamque intercapedinem oppugnandi faciente hoste, interim Theophilus ægre ex fuga elapsus Dorylaum peruenit, ibique exitum operitur. Et animum Amermumnæ tentandum sibi ratus, legatos cum muneribus pretiosis multisque pollicitationibus mittit, petens vt obsidionem soluat. Illi vt in castra Saracenorum peruenerunt, & in conspectu Amermumnæ venerunt, ea quæ Imperator mandauerat exponunt. Verum is ira ob excidium patriæ implacabili ardens, Imperatori timiditatem exprobrare, legationem deridere ac pro ludibrio habere, legatos in vinculis detinere, & finem rei præstolari, oppugnationem porro impensius vrgere: diuisoque in multas partes exercitu, per vices vrbem adoriri, sperare fore, vt subinde alijs alijsque recentibus & integris viribus oppugnationi subeuntibus, qui intus erāt laboribus defatigati sese dedant. [proditione Amoriensis capitur:] Sed oppidani fortiter se tuebantur, neque oppugnationibus quidquam efficiebatur, omninoque capta vrbs non fuisset, nisi proditio cuiusdam Amoriensis intercessisset. Is Baditzes nomine, muneribus corruptus, eiurata ob contentionem quamdam Christiana religione, eo prolapsus est temeritatis, vt patriam proderet: & occulte cum Saracenis collocutus, monuit vt ab ea parte vrbem oppugnarent, qua facilius in muros euadi posse norat.

[13] Expugnata vrbe, quantæ cædes editæ sint, & quot captiui facti, dicendo exprimi non potest. Nam Saraceni irati, quod durante obsidione multos suorum illustres amisissent, nulla eorum, in quos incidebant, miseratione moti, viros obtruncabant, mulieres cum infantibus & pueris rapiebant, [Martyres 42 captiui abducuntur,] pucherrima quæque ædificia incendebant. Denique vrbs Orientalium pulchrrima exiguo temporis spatio ita periit, vt nihil præter rudera esset reliquum. Captiui abducebantur cohortium ductores, Callistus, Constantinus, Theodorus Craterus Patricij, cumque his alij plurimi, præturis bellicis aliisque summis dignitatibus illustres. Capto ad hunc modum Amorio, Princeps Saracenorum veluti insultans rebus gestis, inque ijs superbe comessans, Legatos Imperatoris omnia inspicere iussos, quæ acta essent, cladis nuntios ad Dominum remittit. Quos ille rursus ad Amermumnam misit, petens sibi captos in vrbis expugnatione illustres viros, sibique genere propinquos & reliquos captiuos reddi, promittensque pro eorum redemptione XXIV centenaria. [per Legatos frustra obnitente Imperatore,] Hos quoque ignominiose remisit barbarus, stolidum se fore fatus, si captos tot centenariis redderet, cum ipse ⅭⅠƆ centenaria in comparandas copias impendisset. Legatis re infecta domum reuersis, Theophilus mole calamitatis oppressus, omnem pene cibum ac potum auersatus, tantumque aquam ex niue expressam ad mittens, in dysenteriam incidit… Secundum hæc morbo plane consumptus, paullo post debitum naturæ persoluit, cum Imperium annos XII & menses III gessisset. Hactenus Cedrenus, quæ eadem leguntur apud Scylitzam: vti etiam, sed paßim abbreuiata, apud Zonaram. Qui his antiquior est Leo Grammaticus in sua Chronologia vltimam pugnam & Martyrum cædem ita narrat.

[14] Imperatori ad Bryæ palatium cum comitatu procedenti nuntiatum est ab Orientalium Duce, Protosymbolum Saracenorum cum exercitu prædabundum versus Amorium proficisci. Ille, consueta exercitui Proceribusque largitione facta, breui tempore versus Cappadociam contendit. Amerumnes selectis militum octo millibus, Sudem, inter Agarenos virtute prudentiaque nominatissimum, Ducem instituens, aduersus Imperatorem submisit. Manibus consertis profligatus Imperator fugit, & cum dedecore redijt, vixque salutem nactus est. Amerumnes vero virtute multa stipatus abijt, & Amorium obsedit: varijsque certaminibus editis obtinere non potuit, fortiter & generose ciuibus in aduersum præliantibus. Philosophi vero Leonis discipulus quidam in castro habitans, Amerumni recedere volenti cuiusdam ope seu Astrologiæ peritus significauit: Si dies tantum duos ad castrum stationem habueris, obtinebis nos. Quod & contigit. Nam a quodam Boiditze & Manicophago vocato proditum est. [capite plectuntur.] Capti sunt etiam virorum nominatorum & non ignobilium plurimi, & in Syriam abducti captiui: Theophilus Patricius, & Duces isti, Melissenus & Aëtius, & Theodorus Craterus Protospatarius, & Callistus Turmarcha, & * Cyrillus Drungarius, & Bassoës, & quidam agminum Proceres, qui a Protosymbolo tormentis adacti vt fidem negarent, ipsi morem non gerentes, gladio capitibus præcisi sunt, vitæ temporalis vice æternam consecuti.

[Annotata]

* Continuator viginti septem.

* Scylitzæ Boburzicum.

* Scyl. Diazimon,

* alijs Cōstantinus.

ACTA MARTYRII
auctore Euodio synchrono,
Ex III MSS. Græcis.

Theodorus Craterus Protospatarius, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Constantinus Drungarius, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Callistus Turmarcha, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Aëtius, Dux, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Melissenus, Dux, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Theophilus Patricius, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Bassoë, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Alii XXXV Proceres agminum, Martyres, Amorii capti, in Syria occisi

PROLOGVS.

[1] Qvoniam speciosum præsentis panegyris argumentum Martyrū Christi certamen, victoriam, atque remunerationem magnifice introducit, consequens est, vt funestam quoque complectatur tragœdiam: neque enim nisi per illam transeuntes nos possibile est ad Martyrum subsellia inspiciēda pertingere. Nemo tamen tristi hac denuntiatione audita cadat animo: primum quidem quia nihil indecorum, incongruum nihil de proposito eorumdem audietur agone: deinde vero quia, vt sacræ loquuntur litteræ: Si extra disciplinam essemus, adulterini essemus, non filij. [Hebr. 12. 8] Si tamen disciplinam conuenit nominare excidium frequentissimæ ciuitatis, innumerorum exercituum stragem, templorumque & sacrarum rerum, Sacerdotum simul & virginum commune exterminium. [Ecclesiæ calamitates] Quid? quod nequaquam finis hic sit interim dum comminationes illæ: Inebriabo sagittas meas sanguine &c. hactenus heu me! auersæ ab impijs protractæque in longum exitum nullum habent.

[2] Nisi forte quispiam prudenter distinguat dilationis pœnam, & eorum qui probantur diuersa diuersis generibus partiendo tribuat: [Deut. 32. 42] sic vt vnis quidem paterna inueniatur correptio (quis enim filius quem non castiget pater?) vel retributio dura subleuans grauitatem acerbitatemque eorum tormentorum, quæ illinc manent omnes, quibus benefica mansuetudo ad instructionem non suffecit: alijs vero, nisi graue sit fateri, auersionis demonstratio & signum reprobationis manifestum; qui neque paternis correptionibus, neque multiplicibus beneficiis indulgentiaque mouētur, vt sentiant eligantque conducibilia sibi.

[3] Sed licet cogitationibus istis vel maxime nos ipsos muniamus, [ad occulta Dei iudicia referendæ.] ne ignorantiæ, ingratitudinis atque imprudentiæ implicemur erroribus: melius tamen est incomprehensibilibus Dei iudicijs adscribere talia: qui & discipulo Hieremiæ super ruina Ierusalem lamentanti per Prophetam imposuit silentium, dicens: [Ier. 45, 4] Ecce quos ȩdificaui, ego destruo: & quos plantaui, ego euello: & tu quæris tibi gaudia? Ceterum ea, quæ martyrū præcessere certamen, quam possumus breuissime, vti consueuimus, referamus, vt recta nobis via sermonis series progrediatur.

CAPVT I.
Imperium a Saracenis vexatum, captum Amorium, Ordinem ductores cæsis omnibus alijs in captiuitatem abducti.

[4] Fvit cum Romanum Imperium orthodoxa doctrina, rectaque viuendi ratione iuxta Apostolicas traditiones institutum, Duces, Magistrosque gentium ei subiectos habuit, qui ipsius protectionem suscipiens, manifeste edixit: [Matth, 28. 18] Data est mihi omnis potestas in cælo & in terra, [Hæreses Eutychiana & Monothelitica] Iesu, inquam, Christo vnigenito filio Dei. Postea vero mores isti, hi sacrorum dogmatum rationem peruerterunt: a Imperator quidem ipse, quemadmodum Ozias ille sanctioribus Ecclesiæ Dei rationibus & Theologiæ profanorum pedibus non adeundæ seipsum immiscuit, in Theandrica Iesu Christi substantia naturas atque voluntates confundens: quin nec hoc permittens, vt eorum alterutro id, quod creatum est, perfici diceretur; indigere alicuius æstimans diuinam essentiam, neque omni egestate amplius aliquid sublimiusque habere: [2 Par. 26. 16] Sacerdotes vero vt plurimum atque b Episcopi pene omnes, quæ huic placerent, sensa suscipiebant.

[5] Tunc ergo cum ipse Imperij propugnator, vtpote singulari affectus iniuria, [Saracenorum irruptione puniuntur:] ab eo recedere decreuisset, desijssetque succurrere, vt ne proteruius suæ inhereret insaniæ in ipsum blasphemando, aut etiā peius adderet aliquid: admonitio huic quædam & perditionis occasio talis demum incubuit. c Ismaëlitarum videlicet genus, eatenus in solitudinis fere interiora religatum, & vinculo diuinæ vocis compeditum, continuo solutum liberumque dimissum, deuastauit primum quȩ trans Mesopotamiam sunt regiones; deinde Palestinam, Ægyptum, & Africam, & Romanos exercitus pulsos deletosque barbarico consumpsit gladio.

[6] Verumtamen sapientissima eius, [iisdem repressis repressi & ipsi] & in hominum salutem intenta prouidentia non secundum peccata nostra, vt cum Propheta loquar, fecit nobis, neque secundum iniquitates nostras retribuit nobis: non tulit exscindi penitus, atque exitio supremo Imperium tradi; sed terminis quibusdam intra Ciliciam Syriamque inclusit gentem Ismaëlitarum. [Ps. 102. 10] Vix demum recta sentire circa Incarnationis ipsius diuinæ œconomiam in animum induxerant nostri, quando ceterarum, quæ post prædictos fines sunt, regionum, firmam obtinuere possessionem; sed a monarchiæ gloria sunt exclusi, æquum vt reor æstimante Deo non vocari absolutos Dominos eos, qui verum Dominum suum ludibrio habuissent.

[7] Atque ita quidem per tempus aliquot res sese habuerunt publicæ, [donec Iconomachi inualescerem,] donec alia subinde exorta hæresis ne dicam insania, aduersus Christi gloriam irrationabiliter insurrexit, imo ipsum penitus eiurauit Christū, Incarnationis ipsius imaginem e medio auferendo, idola quidem Incarnationis (vt prætexebatur) rebus inanimis assimilata videri cupiens eliminare; reuera autem animatam Verbi diuini carnem ijsdem annumerans, ita vt (siquidem vere propter hanc caussam istud faciebat) simili plane ratione procederet, qua illi qui docebant non esse legitimum matrimonium contrahendum, propterea quod vnus idemque esset coniugij & fornicationis actus.

[8] Hanc viperam ferino nomine congrue appellatam d Isauriæ plaga nobis adduxit: [sub Leone Isaurico,] sed enim ante pedes (vt sic loquar) diuinæ vltionis versabantur indicia, cælestium astrorum in terram reuolutiones ac lapsus, terræmotus continui, regnatricis ciuitatis pulcherrima quæque robustissimaque sublata: quibus accedebant cædes numerosæ ac propemodum insinitæ, nec non immaturæ mortes toto grassantes Imperio. Cum vero in regiam potissimum ciuitatem luculentiores plagæ inducerentur, vtpote aduersus mali totius radicem & caussam inibi existentem; nullus vspiam eorum apparebat sensus, sed blasphemiæ noua cernebantur incrementa: totis enim viribus illa Christi odio æstuans anima, [etiam Θεοτόκου nomen impugnante:] ipsum quoque Deiparæ nomen e medio tollere satagebat.

[9] Sed quæ huic tandem retributio obtigit? sublati sunt, qui Romanos atque Ismaëlitas dirimebant, termini, & rursum pulsis atque exactis per Ciliciam totam vniuersis præsidijs militiæ nostræ, [propterea victi Romani, obsessa Constantinopolis.] ad vsque Cappadociam ipsam occupata omnia. Ad hȩc ipsa Regia obsidione cincta est, non ab Ismaēlitis tantum, sed etiam ab Auaribus, ceterisque diuersarum linguarum nationibus, Propontidem totam & quidquid intra Abydi fauces est regionum implentibus, & septennio integro Constantinopolis oppugnata.

[10] Verum enimvero neque post tales tantasque transgressiones imminuta vel tantillum est inuicta numinis tolerantia: [Restitutis imaginibus pax constituitur,] exemptus quippe a passionibus reuera Deus solus est: sed longanimiter eodem seruos nequam sustinente, iterum sacræ ipsius Incarnationis simulacrum per pios e Antistites atque Imperatores Synodico est restitutum decreto. Atque vt indubitanter cognoscerent, qui rerum ea tempestate potiebantur, quod propter illatam ipsi contumeliam maior potiorque orbis terrarum portio fuerat deuastata, & ex aduerso exhibitæ in ipsum pietatis gratia totus sustineretur mundus, quamuis Romani Imperij sceptra cum puero mulier obtinerent, pacis tamen conditiones cum Romanis inijt præualida illa barbarorum dynastia, nullo alio id procurante quam filio Dei, secundum veram Deoque placitam religionis formam honorato: vt vel inde homines magis ad pietatem incitarentur.

[11] At qui f impium illum moribus æque ac nomine referebat, ad illius reuersus vomitum, & eiusdem hæreseos cœno implicatus, [iterumque turbatur sub Leone Armeno,] in exilium quidem orthodoxos omnes Episcopos relegauit: sacras vero vestes diuinaq; cimelia redacta in cineres, per publicas spargi vias iussit. Aduersus hunc igitur continuo subornata tyranni illius Thomæ rebellio est, ciuilique bello Romanæ potentiæ robur contritum. Et ille quidem acerbo exitu infelicem ipso in solio animam expuens suam Christo exosam væsaniam in Christiana Republica dereliquit, donec imperium tenuit alius non vero nomine dictus g Theophilus, [& Theophilo.] qui prædecessorum suorum amentiam nihilo quam ipsi leuius sategit non tueri modo, sed augere etiam ac promouere. Quantas autem & ipse in bello clades ab Ismaëlitis retulerit, quot regiones, vrbes atque insulæ penitus fuerint desolatȩ, propter eam quæ imagini Christi irrogabatur iniuriam, impossibile nobis est enarrare. Vnius ergo in qua Sancti comprehensi sunt ciuitatis, & quomodo euersa fuerit, sufficiet meminisse.

[12] Post hæc igitur Abesac, ille gentis Ismaëliticæ Protosymbolus, (ita enim nationis suæ appellant Principes) magna cum potentia aduersus celebrem h Amorij vrbem veniens, atque intra tredecim omnino dies obsidionalibus machinis muros deiiciens, [Amorium intercipitur.] illam quidem obtinuit, in viuis autem conseruans septem Ordinum ductores, easque quæ sub ipsis erant legiones interfici, & quidquid virorum inibi vel domum habebat vel refugium iugulari præcepit. Vbi vero in suā reuersus est ditionem, [milites cū plebe trucidantur: ductores Ordinum carceri mancipantur,] custodiæ quidem obscuræ atque fœtenti mancipari mandauit prædictos militiæ Duces, duplicatis triplicatisque compedibus, & lignorum compressione constrictos: modico vero pane & præbita parcius etiam aqua eos præcipiens cruciari verius quam sustentari, custodes eis obseruatoresque imposuit, nequis, exceptis carcerariis, cum ipsis colloqueretur.

[13] Quis lacrymarum illarum, [in quo durissime habentur.] Rex Christe, quis inconsolabilium gemituum multitudinem eorum qui propter te talia perpetiebantur, præter te solum poterit accurate cognoscere? neque enim tantum eis suppetebat aquæ, quantum ex oculis profundebant lacrymarum: non tantum panis accipiebant ij, qui multos quandoque nutriuerunt pauperes, quantum pediculi muresque & quæcumq; sunt alia sub terra reptilia, ex eorum carnibus auferebant. Pro lecto terra, pro lectisternijs cinis erat minutus ac fœtidus: si quando vero vilis aliquis contemptusque pannus eisdem inijceretur, cruciatum eorum augebant perniciosa animalcula in illo nidificantia.

[14] Huc accedebant tenebræ tam densæ, vt ne in ipsa quidem meridie mutuos vultus recte valerent dignoscere, nisi forte igniario aliquo quandoque vterentur. Non eis aut balnei concedebatur vsus, aut vnguium criniumque superflua resecandi facultas. Ad solis vero radios tantum abest vt eis apricari liceret, vt ne intueri quidem illos omnino sinerentur. Deprecabantur custodes suos, vt indulgentibus ipsis, eorum aliqui ad eleemosynam corrogandam procederent: qui si annuerent aliquando postulatis, vnum e vinctis decem subsequebantur milites: eo autem reuerso, discindebatur explorabaturque miserrimus ille panis, & vilissimum excutiebatur vasculum, ne forte insidiosum aliquod scriptum ijsdem occultaretur.

[Annotata]

a Intelligi hic potest Heraclius Imperator Monothelita, aut certe eius nepos Constans filius Constantini, etiam Monothelita, quem S. Martinus Papa cum Monothelitarum errore damnauit in Synodo Romana anno 649.

b Certe Patriarchæ Constantinopolitani, Sergius, Pyrrhus, Paulus, vti Antiochenus Macarius, Alexandrini Cyrus & Petrus alijq; fuerunt Monothelitæ.

c Machomet anno Christi 628 in Imperio locum ad habitandum ab Heraclio impetrauit, mortuus anno 631: cuius successores paullatim regiones Orientis & Africæ occuparunt. Consule Theophanem, & alios temporum istorum scriptores.

d Leo Isauricus anno 730 ferale edictum contra venerationem imaginum proposuit, secuti sunt filius eius Constantinus Copronymus, & Leo huius filius eodem veneno infecti.

e Ab anno Christi 780 Constantinus vltimi Leonis filius, eiusq; mater Irene imperarunt, sub quibus pietas pristina cum imaginum cultu restituta, S. Tarasio anno 784 creato Patriarcha Constantinopolitano: sub quo Nicæna 2 Synodus habita, vti ea omnia ad S. Tarasij Vitam XXV Februarij relata sunt.

f Leo Armenus Imperium capessiuit anno 813, de quo plura dicentur 13 Martij ad Vitam S. Nicephori Patriarcha Constantinopolitani ab eo in exilium nissi. Leoni successit Michaël Balbus, eiusdem farinæ homo: aduersus quem Thomas rebellauit, vt præclare Leo Grammaticus & alij tradunt.

g Theophilus cœpit regnare anno 829.

h Circa annum 840, vt supra diximus.

CAPVT II.
Ad defectionem varie sollicitantur.

[15] Qvamdiu nobilissimis viris pristinum corporis sui robur constabat, nullum ad eos de religione sermonem habuere barbari: [submatuntur a Protosymbolo, qui specie solandi captiuos] vbi vero attenuatos eos ac veluti maceratos conspexere, quidam ex ijs, qui inter ipsos falsorum dogmatum habebantur peritiores, & humanitatis aliquid præseferre simulabant, impulsu Principis accedebant ad carcerem, ac veluti multa deprecatione inductis custodum Præfectis, eumdem reseratum nacti, ad colloquendum captiuis residebant, argentoque donatis aliquoties nonnulla etiam præbebant indumenta: deinde vero ad eiurandam Christi fidem eos non dubitabant adhortari: non enim tanti æstimabat violentus ille Princeps totam ciuitatem illam quamuis magnam, quamuis opulentissimam, in suam redegisse potestatem; quam si hosce Sanctos ad suam religionem traduceret: quippe qui diceret, tanto esse grandius de animis quam de corporibus reportare victoriam, quanto his illi dignitate præcellunt. Corpora namque deijcere, ad animum vero non attingere, etiam feris belluis facillimum est.

[16] Cumque impressionem eorum Sancti exciperent generose, & propositionem sibi factam respuerent veluti facinus abominandum: Non vos, inquiunt, [a Christo defectionem suadeant,] fastus & superbia decet: animum prius ijs, quæ a nobis dicuntur, aduertite, &, nisi vtilia vobis atque conducentia consuluerimus, nolite assentiri. An forte carissimos filios vestros, dulcissimos parentes coniugesque negligitis? an exuistis illum penitus a natura insitum ac necessarium amorem, quem ipsæ etiam feræ venerantur? an suauissimam bonorum vestrorum fruitionem, consanguineorum & amicorum conuictum, obsequentissimorum familiarum ingenuam seruitutem, honorem a principibus, gloriam a subditis deferendam vobis, an patrios in quibus adoleuistis mores contemnitis? quis tali in casu, tantorumque bonorum deficientia non rationem salutis excogitet aliquam; &, si vna solum suppetat, hanc ipsam iudicet amplectendā?

[17] Si vobis omnia ex voto fluerent, nihil foret, quapropter vestram ipsorum salutem abdicaretis: neque enim sanæ id mentis opus videri alicui possit, [saltem simulatam:] qui quidem humano polleat intellectu: nunc vero cum nullum aliud consilium suppetat, quo tanta recuperare bona possitis, humanitatis prosecto quod suggeremus plenissimum est, vt dissimulantes tantisper circumcidi vos patiamini, & vna cum Protosymbolo adorantes infinitis ab ipso cumulemini bonis: rursū vero per belli occasionem licebit ad religionem gentemque vestram fugitiuis redire, aut victores post victoriam omnibus admirationi futuri reuertemini. Ad quæ generosi Christi serui: si in eadem, in quibus nunc comprehendimur, [sed refutantur.] mala incidissetis ipsi, an, qualia suadetis nobis, ipsi facere sustinuissetis? Imo vero reponunt illi: nam quid magis necessarium esse credamus vita, eaque libera atque quieta? suamque in id conuentionem etiam iuramento confirmant. Nos vero, subiungunt illico amatores Christi, non committemus, vt eorum, qui sua in fide sese profitentur instabiles, adhortationem circa fidem suscipiamus. Ita ipsis ad inuicem collocutis, isti confusi re infecta ad eum, a quo submissi fuerant redierunt, passi potius quam operati quod intenderant.

[18] Post aliquantos vero dies subsequentes alij eodem, quem priores tenuerant, modo, [Alij sortem miserātur,] velut ad impertiendam captiuis eleemosynam ingressi custodiam sunt, simulatisque lacrymis ipsos lugere cœperunt, quod scilicet propter ignorantiam atque incredulitatem in eas pœnas incurrissent. Quantorum, inquiebant, malorum caussa est in magnum Prophetam Mahometum non credere, omnibus ignorantibus eum? numquid enim non isti, quos grauibus circumdatos vinculis intuemur, eximij sunt omnes, cognati Imperatorum, & bellandi experientia etiam aliorum magistri? numquid non ingenio corporis respondet robur? numquid non solo armorum apparatu eos quoque qui arma ignorabant, suscitarunt ad bellum? numquid non ingens eis propugnatorum aderat numerus? erenim supra septuaginta millia armatorum, ex ijs tantum qui conuenerant Romanis, traditi sunt in manu fidelissimi Protosymboli nostri. [in quam inciderunt.] Ecquid omnem illam eneruauit potentiam nisi Prophetæ illius reprobatio, in quem credentes serui ipsius ex his victoriam reportarunt?

[19] Verum nihil mirum accidit, si quod sibi expediens erat a nemine edocti non agnouerint, homines cum essent: nam, qui ignorasse aliquid inueniuntur, veniam consequi consueuerunt: quemadmodum hi quoque inconsulti & conuerso sermone, Vos, inquiunt (propter vos enim ista ad inuicem loquimur) transeuntes ab illa angusta via, qua vos ire præcipit Mariæ Filius; [dum facilem Mahometi legem contemnūt:] atque in latam & in hoc & in futuro seculo spatiosam, quam magnus Propheta annuntiauit, introducti, beatos nos appellate, tamquam consiliarios optimos, & multorum vobis commodorum auctores. Quid incredibile docet Propheta noster cum dicit: quia potens est Deus eum, qui sibi obediuerit, & hic omni implere voluptate, & isthic paradisi hæredem constituere? num pecuniarum indigus Deus est, aut ceterarum rerum fruitione destituitur?

[20] Recedite ab illa ignorantium hominum incredulitate, cum omnino contra rationem pugnet, vt Deo duplicia munera & hinc & illinc offerente, [quasi nequeat Deus & hic & in futuro voluptates dare:] vos, tamquam amplius aliquid sapientes, fastidiatis illa, quasi indigere ipsum cogitaretis: & diuisores inter ipsius bona esse velitis, non quando ille dederit suscipientes, sed quando visum fuerit vobis, despicientibus bonitatem ipsius præ nimia arrogantia. Numquid & vos quandoque famulis vestris præbentes aliquid, si eos videritis in accipiendo tergiuersari aut recusare omnino, tamquam graui ab ipsis affecti iniuria pro beneficijs infligitis verbera? Quod si mortales istud homines faciunt: numquid multo magis immortalis id erga vos faciet Deus? Suscipite igitur eiusmodi Prophetæ nostri doctrinam, & præsentibus exempti incommodis, & viui & defuncti oblectamini Dei muneribus propositis vobis. Cum enim misericors admodum Deus esset, videretque quod omnis homo, qui opere ipso exequi vellet duram & difficilem legem Iesu, deficeret animis; hunc suum Prophetam Mahometum misit, qui omne pondus illius auferret, omnem solueret difficultatem; post omnes præsentis vitæ oblectationes atque delicias, eam quoque, quæ istic est, lætitiam promittens, solaque ex fide saluans eos, qui sibi obedirent.

[21] Talia cum sapientes isti viri deliramenta audirent, [quorum dementiam Sancti refellunt.] inuicem sese virili cum grauitate intuiti, simul subrisere leniter, atque oculos manibus extergentes propheticam illam subiunxere cantionem: Narrauerunt mihi iniqui fabulationes, sed non, vt lex tua Domine: omnia mandata tua veritas; iniqui persequuti sunt me, adiuua me. [Ps. 118, 85.] Ad ipsos deinde conuersi aiebant: Itane vero, hanc omnino creditis veram esse & Deo placitam doctrinam, in omni concupiscentia atque iniquitate a deprauatæ carnis appetitibus vinci, eamque, quæ in nobis est, rationem variis voluptatibus seruam addicere; sic vt ne minimum quidem superare illas prudentia possit, & fræno camoque temperantiæ domare reluctantes? Quid inter hominem sic viuentem & brutum animal tandem intererit? euidens sane argumentum præfert eiusmodi lex eius esse sese, qui de Salomone quoque delirando scripsit, non Deum sed agrestem quemdam gallum ipsi fuisse sapientiæ tantæ Magistrum. [Ps. 43. 22] Prosequentes deinde sermonem dicebant: Eorum nos o viri, discipuli sumus, quorum hæ ad Deum audiebantur voces: Non recessimus a te: sed propter te mortificamur tota die: æstimati sumus sicut oues occisionis: nihil autem separabit nos a caritate Dei, quæ est in Christo Iesu, neque instantia, neque futura. Quibus auditis & ipsi ad Principes reprehensi reuerterunt, nihilo magis edocti meliora sapere.

[22] Temporis inter hæc aliquantum præterijt, cum parem prioribus simulationem præferentes aduenerunt alij, quos Gymnosophistas appellant: hi quoque eleëmosynæ distributione in captiuos facta, osculati omnes cum resedissent: Quid, inquiunt: [Gymnosophistæ a progressu Saracenorum argumentantur.] o vincti impossibile apud Deum? illi vero: Nihil: quod maxime diuinam naturam condecet. Si igitur, inquiunt, Deo possibilia sunt omnia, videamus quibusnam potentiam suam indulgeat hoc tempore, Romanis an Ismaelitis? quibusnam pinguissimas & celeberrimas terrarum in possessionem dederit, vobisne an nobis? quorum exercitus ipse amplificet, & quorum veluti fœnum, phalanges demetantur? Numquid iustus est Deus? Nisi nos mandata sua adimplentes reperisset, non adeo magnifice profecto beneficentiam suam in nos demonstraret: ex aduerso vero nisi sciret vos in infidelitatem circa Prophetam a se missum prolapsos, non vtique vos nobis subiugandos præbuisset.

[23] Sancti vero responderunt: [Sancti, quod Mahometilex careat Prophetarum testimonijs,] Si quidem sanctorum Prophetarum persuaderi possetis documentis, facile foret vtique vestram hanc ratiocinationem falsitatis conuincere: & vero eorū vos possetis locum per Scripturam a Deo inspiratam adducere: quandoquidem ad hanc quidem non acceditis; vestro vero magistro dumtaxat inhæretis; & nobis, quod propter incredulitatem circa eum affligamur, improperatis? Agite interrogantibus nobis vos quoque respondete. Duobus super agri vnius possessionem litigantibus, si hic quidem absque testibus vociferetur contendens, agrum hunc sibi adiudicari debere; ille vero citra contentionem multos eosque spectabiles testes adducat, qui dicant ipsi potius quam alteri deferendum agrum: cuius existimatis, o Saraceni, agrum illum accessurum possessioni? Eius, inquiunt, manifeste, qui fide dignissimos testes adduxerit. Recte, aiunt Sancti; & nos ergo Saracenorum magistrū inter & vnigenitum Dei filium Dominum nostrum Iesum Christum ex æquo diiudicamus. Venit Dominus noster Iesus Christus homo factus ex Virgine (prout vos ipsos quoque audiuimus sæpe numero asserentes) antiquos omnes & indubitatæ fidei Prophetas aduentum suum dominationemque prænuntiantes secum habens: missus est insuper, vt vos dicitis, a Deo magnus Mahomet, tertiam vobis legem apportans, nunquid oportebat & ipsum duos aut vnum saltem Prophetarum sibi suffragantem habere, vt ostenderet diuinitus sese ablegatum?

[24] Hanc euidentem conuictionem cum Christi amatores produxissent, [risu dignā esse,] vnus quidam eorum cognomento Basoës admodum gratiose respondit: Habet etiam Saracenorum Propheta celeberrimum ac veracissimum Isaiam prænuntiantem de se, & nisi graue foret eruditis hisce viris, ipsum quoque eius effatum adducerem. Minime vero inquiunt: nouimus enim veniam indulgere non aliter quam ex ignorantia delinquentibus, licet fortassis cum Prophetæ iniuria. Ad quos ille, Nonne vos dicitis Prophetarum omniū nouissimum ac veluti sigillum esse Mahometum? Vere, inquiunt: ipse solus verax & primus Propheta est. Quibus amator Christi respondit: Atqui Isaias, quem & vos Dei Prophetam agnosciris, alicubi inquit: Disperdet Dominus ab Israel caput & caudam, quod interpretans non nemo: caput quidem, inquit, Principem dixit acceptorem personarum; alterum vero Prophetam docentem iniqua: hic scilicet est cauda. [Is. 9. 14.] Ne conturbemini quæso: an non iniquum istud nobis sit, [& quam absurda in ea præcipiantur ostendunt:] quod vester ille præcepto cauit, nequis, qui vxorem propter odium abiecerit, egrediatur denuo recipere eam, nisi alteri prius fuerit coniugata? dimittamus enim cætera prophetiæ ipsius atque legis absurda: mihi certe hoc esse videtur, quod verax ille Propheta Isaias caudam dixit.

[25] Nouimus & nos inquiunt philosophari: verum, si ita placuerit Deo, quinam sumus nos, vt ipsi repugnemus? non eget Mahomed testimonio hominum; quandoquidem a Deo est constitutus propheta ab eoque eiusmodi leges accepit. Christianus vero: Fortassis etiam frequentata coniugia aut, vt verius loquar, furiosam erga mulieres insaniam ieiuniorum vestrorum tempore perpeti, continuandamque ad auroram vsque totis illis noctibus lasciuiam & voracitatem a Deo vobis afferens ipse præcepit? Maxime vero, inquiunt.

[26] At Sancti: Superest vna e rationibus vestris dissoluenda ex triumphis bellicis desumpta: [deinde ad prius obiecta respondent.] quoniam vultis religionem militaribus profectibus definire. An fortasse non meministis prȩteritas Persarum victorias, quibus totum pene mundum subiugarunt? Græcorum deinde, a quibus quoque superati sunt Persæ, atque post hos veterum Romanorū successit imperium, vniuersum orbem terrarum complectens. Quid ergo? An veræ religionis illi fuere cultores? nonne idololatricam Deorum multitudinem omnes, & quidem ad insaniam vsque sectati sunt? Vnde igitur illis tanta victoria atque potentia? Igitur & vere pijs a Deo obtingit subinde victoriam reportare: contingit & superari facillime, quando per ingratitudinem offendunt victoriæ datorem Deum, absque pœnitentia delinquentes: ipse vero, ad eorum, quæ commisere, facinorum exigendam vindictam, non probis vtique, sed maxime improbis hominibus vtitur. Atque hoc est, quod vos latet, facitque vt pios vos, quamuis minime sitis, esse existimetis. Verum ista hactenus dicta sufficiant: nos enim, qui Christiani sumus, consensu ac testimonio sanctorum Prophetarum destitutum magistrum, vt ne dicamus eorum aduersarium, nequaquam recipimus. His dictis, hi quidem ad suum Principem rediere, constantem virorum istorum in sua religione animum eidem renuntiantes: Sancti vero pariter perfusi lacrymis gratias referebant Deo, quod omnino Christiani essent, atque hasce molestias pro eius veritate sustinerent: eosque, qui impij Mahometi retinebantur erroribus, cum magna supplicabant obtestabanturque instantia erui a tam stulta atque irrationabili deuotione.

CAPVT III.
Extremum Sanctorum pro fide certamen.

[27] In hunc modum septem integris annis conclusi, cum animam propter molestias carceris deficientem circumferrent, [Post 7 annos carceris patienter tolerati,] non desistebant nocte ac die Dauidicos hymnos meditari, aut orationum vel in communi vel priuatim continuandarum remittebant curam: sed perpetuam pro omnibus gratiarum actionem dirigebant ad Deum; singulariter vero propter salutem suam, quam multiplici ab ipso prouidentia ordinatam non poterant dubitare. Nam per tribulationem a voluptatum præteritarum maculis expurgati, animoque illustrati per orationis & solitariæ quietis instantiam, talia ad inuicem loquebantur: Quid retribuemus Domino vsque adeo diligenti nos, dignosque censenti quibus ea obtingat felicitas, vt pro ipso patiamur: ecce enim sustinendos pro virtute labores, a quibus longe alieni in seculo, ne mentionem quidem eorum libenter suscipiebamus, septimum nunc annum citra noxam toleramus, ipso omnino nos corroborante: atque vtinam hoc quoque liceat ex Testamento dicere: Calicem salutaris accipiam & nomen Domini inuocabo. [Ps. 115, 13.]

[28] Igitur in eiusmodi exercitatione ac meditatione perseuerantibus Sanctis, quinta Martij mensis die, vergente iam ad occasum sole, adest quidam in carcere exercitus quondam nostri Ductor, & Sanctis apprime notus, quem dicunt magnæ illius ciuitatis proditorem fuisse, [Boodes apostata,] a Christiana fide apostata, & Saracenorum Mystes, a Boodes cognominatus, atque ante custodiæ fores consistens, quemdam b Constantinum nomine inclamat, virum doctum, omnique virtute ornatum, Constantini Patricij notarium atque concaptiuum: præcipit autem per foramen quoddam solus vt accederet; arcana enim quædam asserebat eidem se denuntianda habere. Cumque vir religiosissimus solus eidem auscultaret: Nosti, inquit Boodes, sapientissime Domine, quantam a multo tempore ad hunc diem dilectionem habuerim versus Dominum tuum Patricium Constantinum: cum igitur certo didicerim, [decretum mortis nuntiat & Cōstantinum notarium sollicitat ad defectionem,] quia consilium Protosymbolus inijt de eo in crastinum interficiendo, nisi forte cum eo simul orare consenserit, accurri vt sententiam meam, qua possitis ab eiusmodi morte saluari, vobis exponerem. Tu igitur ei suade Saracenorum vt intersit sacris: sed & tu idem facito: animo vero a Christianorum fide nequaquam desciscite, & propitius vobis erit Dominus propter instantem necessitatem.

[29] At ille verus Christi amator, crucem manu efformans contra os istius impij: Discede a nobis, inquit, operator iniquitatis. Intrantem autem in custodiam interiorem dilectus Deo Patricius requisiuit, quis eum & qua de caussa vocasset? Cui reducto in partem secreto vir religiosus mortis ipsius sententiam renuntiauit: impium vero consilium alterius silentio pressit; veritus ne quem forte aduersus ipsum diabolus locum haberet, eumque supplantaret cogitationibus formidolosis, quasi soli circumcisioni esset adiudicatus. [qui se ad mortem animose disponit.] Christi vero Martyr continuo gratiarum referens actiones Deo: Domini, inquit, voluntas fiat. Deinde per manum sanctissimi Constantini testamentum de ijs, quæ ad se spectarent scripto condens, adhortatus est omnes concaptiuos suos, vt assisterent sibi ad hymnos Deo tota nocte decantandos.

[30] Quod cum illi fecissent, summo mane aduenit Dux aliquis, [Postridie mane productie carcere:] cum apparatu terrifico & armatorum virorum frequenti ministerio, a Protosymbolo missus: qui iubens fores carceris resecari, exirent e vinculis Principes imperat. Prodierunt igitur e custodia duo & quadraginta viri, ostiumque de mandato eius illico occlusum fuit. Sanctis autem coram se stantibus inquit: Quot annos creditis decurrisse vobis hic inclusis? Rem notam, respondent illi, cur interrogas? Septimus hic annus omnino est: Ex tam diuturna, subiungit alter, tot annorum captiuitate didicistis vtique, quantus erga vos fidelissimi Protosymboli humanitatis atque commiserationis affectus fuerit: [iterum sollicitantur:] neque enim abripuit illum aduersus hostes semper armatus furor, vt vos a multo, quod poterat, tempore iuberet interfici: sed neque eum, qui ipsi in dignitate successit. Oportebat igitur expertos vos mansuetudinem & longanimitatem illius, easque erga captiuos demonstrante ipso, orare pro eodem, ipsumq; ex toto corde diligere. Cui Sancti enimuero cum lege nostra præscriptum sit pro persequentibus orare, istud facimus: diligere vero ipsum, eo quo dixisti modo, non permittit is, qui secundum nos Propheta est, dicens ad Deum: [Ps. 138, 21] Quia qui oderunt te Domine, oderam.

[31] At Princeps: Quomodo, inquit, possibile est, odientes aliquem pro ipso orare? Erratis profecto quando vos pro ipso orare dixistis. Vere, aiunt Sancti, istud diximus: orabamus enim pro ipso apud Deum, vt veram sui cognitionem ipsi infunderet, pro ea quam nunc falso putat se veram habere: quod si factum fuisset, non solum diligere, sed & honorare ipsum summopere studuissemus, iuxta magistri nostri sententiam dicentis: Mihi autem nimis honorificati sunt amici tui Deus. [Ps. 138, 17,] Ait ad illos Princeps: Vester hic sermo ad vniuersam nostram gentem pertinet. Vsque adeone ergo Romani Principes amentes sunt, vt existiment multitudinem tantam, potentiamque nationis tam grandis tamque robustæ absque diuina congregari prouidentia posse? hoc enim, si nos odibiles Deo, necessario sequitur.

[32] Non istud dicimus, inquiunt, Sancti: etenim nouimus, quia nemo a prouidentia diuina destitutus subsistit, quamuis Dei numquam appellationem audiuit, quin etiam eumdem iugi contumelia impudenter afficiat: [ostendūtq; Deum dici non posse auctorem mali;] sed quod erronea sit vestra de Deo opinio: Dei namque nomen & quæ eidem adesse conuenit magnalia confitentes, puta quod omnium rerum creator sit visibilium simul & inuisibilium, eidem illuditis auctorem eum mali simul bonique asserentes, veritatis & mendacij creatorem, æquitatis & iniquitatis, iustitiæ & iniustitiæ, modestiæ & arrogantiæ, mansuetudinis & procacitatis, sapientiæ & luxuriæ, & quotquot sunt aliæ eiusmodi contrariæ virtutes atque actiones, ne omnes hic enumerare necesse sit. Siquidem ergo ea, quæ de ipso a vobis dicuntur, possibile esset vera inueniri atque subsistere, recte diceremus vtique veram vos Dei cognitionem reperisse: si vero quantum distant a sole profundissimæ tenebræ, tantum eoque amplius caussa mali abest ab illa beata essentia, & quod minime existit, apparere cum eo nequit cui soli principaliter existere competit: quomodo non reprehenderemini, existimantes vos habere, reipsa autem nequaquam habentes, veram Dei notitiam, quibus consequens est odio haberi Deum, qualis reipsa existit?

[33] Quid ergo reponit Princeps, aliumne vos Deum esse dicitis mali peccatique effectorem, [nec tamen duos Deos credi a Christianis:] quæ toti passim mundo inusta cernimus? Ita duo erunt Dij, bonus vnus, malus alter, qua autem fieri ratione poterit vt subsistat mundus, istis inter sese pugnantibus? Responderunt Sancti: Non diuersum dicimus ab eo qui bonus est, Deum auctorem mali, absit istud: sed Angelorum quempiam inuentum fuisse, qui spontanea voluntatis liberæ electione circa sibi minime vtilia & bonis contraria satageret, horumque amore ad Dei primum, [sed auctorem peccati diabolum dici.] deinde & hominum odium procederet: atq; ita demum permissum sit liberi arbitrij nostri probationem exercere, tentareque num illud versus Deū inclinemus, an vero suggestionibus eius obsequamur. Vos igitur ab ipso in errorem protracti, maleficia ipsius obnoxio nullis passionibus Deo atq; omnino incommutabili affinxistis. Et tamen, subinfert Princeps, Propheta Mahomed omnis humanæ actionis malæ æque ac bonæ omnipotentem Deum docet esse auctorem. Sancti vero dixerunt: Alium igitur, vt videtur, Deum ipse intra se finxit, qualem Græci Agathodæmona, eumque vobis adorandum tradidit, qui neque est, neque erit vnquam. Nos autem verum Deum nouimus & confitemur, in veteri lege a sanctis Prophetis, in euangelica ab Apostolis Christi prædicatum, bonorum dumtaxat auctorem scilicet: alium vero Deum nullum agnoscimus.

[34] [Christum constanter confitētur,] Ait ad eos Princeps: Non vultis igitur hodie cum fidelissimo Protosymbolo adorare? hac enim de caussa ad vos missus sum: scio autem aliquos esse inter vos, qui eam consequi felicitatem desiderent, quos cum viderint ij qui recusant propterea illico glorificatos, infelicitatem suam inconsultamq; deflebunt pertinaciam: cui Sancti vnanimi omnes respondere consensu: Oramus vnum verumque Deum, vt non Protosymbolus tantum, sed & tu, & vniuersa natio Saracenorum ab impio Mahometi errore recedat, Deoque, per Prophetas & Apostolos Christi prædicato, soli cultum & adorationem impendat: neque contingat nos dimisso lumine ad tenebras propria voluntate trāsire.

[35] Videte, inquit Princeps, quid dicatis, ne vos pœniteat: non enim absque magnis supplicijs istæc vestra quasi per negligentiam, dimittetur pertinacia. Sancti vero Deo, inquiunt, immortali atque veraci animas nostras commendamus, in eoque confidimus ad extremum vsque spiritum nostrum, quam in eum habemus fidem, a nobis non esse negandam. Ad quos ille rursum: [& promissa sibi facta reiiciunt:] Exprobrabitur vobis in iudicij die orbitas liberorum vestrorum, & coniugū viduitas: quia vobis omnibus priuantur hodie, propterea quod iuxta Principis voluntatem recusetis adorare. Poterat enim maximus Protosymbolus puero Imperatori vestro præcipere, vt omnes illos saluos huc dimitteret: sed & nunc quoque, si conuerti volueritis, susceperitisque & confessi fueritis Prophetam Mahomed, omnes, vt dixi, Familiares vestros breui videbitis, quos recognoscere vobis iucundissimum erit. Romaniæ enim mulier hoc tempore imperat, quæ non poterit contradicere magni Protosymboli iussioni. De opibus vero atque possessionibus ne solliciti sitis: Ægypti enim tributa, quæ vobis per annum vnum amicorum suorum studiosissimus Protosymbolus præbiturus est, posteris vestris in decimam vsque generationem locupletandis sufficient. Tunc velut ex vno ore exclamauerunt Sancti: Anathema Mahomed & omnibus eum Prophetam confitentibus.

[36] Statim igitur ab armatis militibus comprehendi eos Princeps iubet, [itaque raptantur ad necem.] manusque eorum religari post terga, atque agnorum instar ad occisionis locum raptari. Quo viso, concurrere cœpit infinita multitudo Saracenorum Christianorumque ad futurȩ cædis spectaculum. Iamque ad Euphratem fluuium accesserant propius (circa ipsum enim magna eorum ciuitas Samara est collocata) cum Princeps vnum e Sanctis Theodorum quidem ex nomine, sed Craterum, id est, robustum ex cognomento appellatum aduocans, ait ad illum: Tu qui Clericus fuisti aliquando, [Theodorus e Sacerdote miles] Ordinisque quem Sacerdotalem Christiani dicunt; postquam tantum abiecisti gradum, hastamque & militaria induisti arma factus humani sanguinis reus, ecquid nunc dissimulando contendis Christianus videri, conscius tibi eiuratæ iam pridem religionis Christianæ? Numquid te magis oportet ad Prophetæ & Apostoli Mahometi doctrinam transfugere, atque ab eo auxilium & salutem consequi? Te inquam, qui nullius fiduciæ spem apud Christum habes, [apostasiæ crimen martyrio eluturus,] spontanea per te desertione prius abnegatum. Imo vero respondit Christi generosus Martyr, vel propter hoc ipsum magis debeo pro ipsius fide atque amore meum nunc effundere sanguinem, vt bonus ille mihi veniam concedat eorum, quæ aduersus ipsum deliqui. Numquid non tuus aliquando fugitiuus seruus, reuersusque deinde, & tui caussa ad mortem vsque decertans remissionem consequitur prioris desertionis atque ingratitudinis propter fidem posteriorem? Tua ergo, reponit Princeps, impleatur voluntas; ego, quod tibi expediebat, proposui.

[37] Cum vero carnifices Æthiopes exacuerent gladios, & alij alibi illos in altum iacerent, resilirentque; [Constantinum animat,] iste carissimus Deo Craterus de Patricio sollicitus, ne forte pusillanimitatis affectus ei obreperet, præ oculis habenti amicorum cædem; cum proximus ipsi staret: Age, inquit, Domine mi, tu cum nobis omnibus & dignitatis excellentia & virtutum ornatu antecellas, primus quoque sis omnium nostrum necesse est, & coronam martyrij ab cælesti Rege Christo Iesu primus recipias: quemadmodum & a terreno Imperatore collatis ante omnes muneribus & honoratus. Quo ille tam sancto argumento ab eodem audito, ait ad ipsum: Quin tu potius primus illud magna cum animi fortitudine faciens, & me, & qui mecum sunt omnes subsequentes habebis.

[38] Pluribus opus non fuit ad coronam properanti. Facta ergo oratione, [& ceteris ad mortem præit.] animam Deo commendans ad lictorem accessit, promptoq; animo gloriosam mortem subiit. Post quem ceteri quoque ex ordine Sācti, secundum pristinam quique dignitatem, velut si ad regiam mensam honore debito inuicem præuenirent, vitam generosa morte concluserunt: nemine eorum aut formidinis aut hæsitationis speciem præseferente; adeo vt ipse Princeps obstupesceret eorumdem accessum ad mortem cum singulari fiducia coniunctum.

[Annotata]

a Supra apud Cedrenum aliosq; vti & infra Baduzes appellatur.

b An Constantinus Notarius Martyribus adiunctus fuerit, de quibus agimus non possumus resoluere. Virtus eius & constantia laudatur.

EPILOGVS

[39] [Triplici corona redimitis Martyribus,] Hæc Sanctis ratio certandi pro Christo; talis pro eius dilectione finis eorum beatissimus fuit: cui principium dedere expeditiones militares, ac millenæ earumdem occasionum calamitates, pugnantium aduersus impios, & Dei Ecclesiam defendentium suasque animas iuxta Euangelij præscriptum pro fratribus exponentium morti. Hi autem eorum, quos diximus, beatorum primipili fuere, triplicis victoriæ redimiti corona: quippe qui neque ab Imperatoria hæresi, Christum per eliminationem imaginis suæ oppugnanti, fuerunt a recta via abducti; armaque pro patriæ salute sumpserunt, & necem pro Christo hilariter susceperunt.

[40] [XL Sebastenorum æmulis,] Hi nempe nobilissimo cuique aliquando pares, & quoad carnem æque ac spiritum fuere gloriosi: hi magnorum illorum priscorumque quadraginta Christi Martyrum & numero & honore consimiles, per ipsumq; quo superabant binarium, mystice declararunt, hunc ipsis similem parem, atque secundum futurum quadragenarium sacrum: cum & ipsi ijsdem Quadragesimalis ieiunij diebus extincti sint; vt communia cum illis haberent omnia, & tempus & fidem & mortem & coronas. Horum inconcussa fides multos in Christo corroborauit: ex quibus alios quidem iam aberrantes reuocauit, alios vero confirmauit labefactatos; sed & integros etiamnum præseruauit a noxa. Non illos voluptatum rapuere blanditiæ; non dissoluit cōtentionem amoris, quo ferebantur in Christum, diuturna in carcere miseriarum tolerantia; non perterruit virilem ipsorum animum barbarica feritas atque insolentia.

[41] [de diabolo victoriam,] Sed nec supplantare eos animarum hostis atque deceptor potuit, quamuis omnem aduersus eos mouisset deceptionis modum, diuitias & potentiam promittendo: proponendo possessionum, famulorum, & mille rerum corpori commodarum affluentiam: timores, minas, angustias, probra, persuasibilium illecebras verborum accumulando. Idque non aggrediendo nunc quidem athletas Christi, alias ab ijsdem recedendo, sed ita vt numquam desisteret toto illo pene integri septennij tempore persequi atque infestare ipsos, vt ab amore Christi desciscerent: sed in omnibus & per omnia victum fractūq; viribus Christi Martyres retuderunt, corpori nequaquam parcentes suo; quia pro animæ solius decertabant salute.

[42] [de captiuitatæ lucrū,] Ipsi difficillimæ captiuitatis molestias in occasionem lucrosæ negotiationis regnique cælorum acquirendi conuerterunt: & qua plurimi in perditionem ducuntur via, ea ipsis ad salutē imperiumque ducentis semitæ fuit ingressus. Possunt & ipsi cum Apostolo dicere: [2 Tim. 4, 7.] Bonum certamen certauimus, cursum consummauimus, fidem seruauimus; repositæ sunt nobis denique coronæ iustitiæ, quas nobis dabit in illa die iustus iudex: nec nobis solum, sed & omnibus certantibus pro eo, atque aliquid ei, quod pro nobis obtulit, sacrificio conantibus superaddere.

[43] [de barbaris triumphū] O Sacrificium purum atque perfectum! o victimas electas! o hostias acceptabiles Deo! rationabilis oblatio, holocaustum odoris suauissimi, sacrificium laudis, veram Christo gloriam adferens! Per vos prostrata barbarorum superbia manifeste cognouit, quanto validiores sint pauci milites Christi infinita multitudine impiorum: quodque nec potentiæ aut pietatis abundantia hanc eis contra Christianos fiduciam fecerit, sed nostrorum copia peccatorum; quandoquidem pauci Deo placentes ipsos facillime triumpharint, relata victoria, quam ipsi maiorem ea, quæ de corporibus refertur, arbitrati, bonorum genera omnia velut machinas admouerunt, vt vos circumuenirent, [gratulatur,] sed nullatenus potuerunt præualere.

[44] Per vos exornatur Imperialis ciuitas. De vobis gloriantur quotquot in dignitate constituti aut in Senatum sunt allecti. Vobis suas in bellis orationes cum offerunt Christiani, auxiliatores quoque experiuntur. Vos nostris olim passionibus participantes gnarique quam miseram atque incertam ducamus vitam, [& postulat eorum intercessionē.] quanta in eadem confusio, quanta asperitas inueniatur; estote etiam eximij pro nobis intercessores apud Christum, propter quem decertastis; salutem nobis animarum simul exorantes & corporum, in ipso Christo Domino nostro, cum quo sit Patri, & Spiritui sancto gloria, honor, & adoratio nunc, & semper, & in secula seculorum. Amen.

APPENDIX PRIMA
Horum Sanctorum martyrium.
Ex Chronico MS. Continuatoris Theophanis.

Theodorus Craterus Protospatarius, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Constantinus Drungarius, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Callistus Turmarcha, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Aëtius, Dux, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Melissenus, Dux, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Theophilus Patricius, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Bassoë, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Alii XXXV Proceres agminum, Martyres, Amorii capti, in Syria occisi

Processu vero temporis, [Amorium fortiter defensum,] cum multi vtrimque ex oppugnantibus æque ac defendentibus cecidissent: nec hilum proficientes Agareni multum de suo supercilio remisissent, tandem vniuersa populi multitudo ad septuaginta hominum millia post excidium numerata, ferro cecidit: neque enim possibile erat euadere exterminatorium diuinæ vindictæ gladium, propter peccata, quibus diuinam lacessiuerant maiestatem, hæreseos crimine cumulata: res autem in hunc modum acta est. Fuit inter eos quibus animus fidesque defecerat, infelix quidam Baditzes nomine: hic iamiam abituris barbaris & cum pudore reuersuris ad propria, per litteras cum sagitta missas: Quid? inquit, [prodente Buditze,] tantumne perpessi hactenus vacui recedetis, & frustraneo fatigati labore? Agite, ad eas turres accedite in quibus superne quidem lapideam palmulam, exterius vero leonem marmoreum prostare videtis; istic me conuenite res vestras penitus cognoscentem, ijsdemque optime prospecturum. Ibi cum infirmiora propugnacula sint, eos facile, qui intus sunt, in vestram redigetis potestatem, & me multo honore iudicabitis dignum. Venerunt igitur, vt iussi fuerant, & per insidias subingressi cedere mactareque cœperunt in quoscumque incidissent. Haud fuit, qui mortem euaderet, vllus: [occupatur & excinditur.] ceciderunt vniuersi, riuis sanguinum vbique fluentibus.

Sic igitur excisum Amorium est, & impiorum crudelibus manibus proditi ciues crudelissime perempti sunt, solis in vita relictis, qui ad Bagdad transmissi sunt, Ductoribus ordinum virisque fortioribus, quibus & quadraginta nouem Martyres annumerandi: alij vero omnes hostili gladio sunt consumpti. Neque enim vel secunda legatione obtinere Theophilus potuit, vt redimi eos ducentis centenarijs pateretur inimicus, captiuumque populum ab hostium manibus liberari: petens, si id negaretur, [Principibus frustra repetitis] eos saltem qui sibi genere essent propinqui & in præsidium illuc missi. Ast tyrannus insolentia immodica elatus inflatusque, & primos & secundos legatos remisit irrisos, addita verborum contumelia, inquiens: Adeone paucis emere centenarijs vultis, vbi ad vsque mille gratis atque honoris causa nobis impensa sunt. Quibus animo commotus Theophilus, [moritur Theophilus Imp.] ac veluti igne quodam efferuescenti correptus, necesse habuit aquæ ex niuibus sumptæ refrigerio vti, quæ ipsa etiam tepere præ cordis æstu vehementi videbatur: vnde contigit illum dysenteriæ morbum ex istiusmodi potu contrahere, eoque ipso morbo vel inuitum ex hac vita migrare.

[2] In suam vero regionem regressus Agarenus captiuos Principes in neruum compegit obscuro in carcere, [illi captiui abducūtur:] vitam istic iubens modica aqua ac pane tolerare: tantisque in tenebris constricti seruabantur, vt vel plena in meridie nec minimus quidem lucis radius eis splendesceret, nec nisi ex vocis sono dignoscerent inuicem, omnium hominum, præterquam custodum, exclusi consortio, quasi in vastissima solitudine versarentur. His in ærumnis per annos omnino septem perseuerarunt: donec ad quintam Martij mensis diem, is qui Amorium prodiderat Christumque eiurarat, Boiditzes ad carcerem accessit Constantinum, hominem sapientiæ studijs innutritum, inclamans, qui Patricio ab epistolis & commentarijs erat; præfatusque neminem eorum, qui intus essent, habere se conscium posse eorum, quæ communicaturus venisset, secretorum. Cumque adesse neminem professus esset Constantinus: Age inquit, [ad apostasiam sollicitantur a Buditze:] dilectissima mihi ac suauissima anima; quam enim ardenti tecum a principio fuerim amore coniunctus, cognoscis vtique: Age, inquam, atque vna cum Patricio velis die crastina orare cum Protosymbolo, & sacris illius interesse, ne gladijs telisque confossi misere pereatis: cum enim hæc res ei, vt quæ maxime, cordi sit, congruum duxi id tibi, tamquam amico fideli, notum facere: suadereque vt ei morem quadamtenus palam gerens, Deo corda scrutanti interiori adhæreas fide: nec spe vitæ æternæ peccando excidas.

[3] At ille neque emolliri neque decipi facilis, immoto respondet animo: [siq; ad mortem religiose disponunt,] Apage, inquiens, a me operarie iniquitatis; apage procul: eoque dicto, proripiens sese Patricium seorsim auocat, eique eorum quidem quæ sibi dicta fuerant, nihil manifeste enuntiat, veritus nequa pusilli animi cogitatio perturbato obreperet; illud autem vnum exponit, latam esse in crastinum contra ipsos sententiam mortis. Gratias ad hæc agere numini Patricius; cumque rebus suis disposuisset, præsentes omnes per Constantinum excitare ad hymnos tota ea nocte continuandos. [septimo tādem anno subeundā:] Mane autem facto, terribili specie accedens tribunus aliquis egredi iubet solos Primates: egressique sunt viri quadraginta duo, & statim claudi cum iussisset carcerem: Quotus, inquit, hic annus vobis captiuitatis est? multaque alia stulte effutiebat volens inducere eos, vt impietati suæ consentirent. Illi vero annum hunc quidem septimum esse: ad ceteros autem illius sermones generoso fortique animo responsum e diuinis scripturis petentes, mortis supplicio adiudicati sunt.

[4] Vt autem ad Euphratem ventum est (nam iuxta ipsum eorum ciuitas Samara ædificata consistit) Theodorum Craterum aggreditur nequissimus, [Theodorus nominatum requisitus] si quo modo eum fortasse posset mortis metu ad fidem abiurādam pertrahere. Et tu, inquit Theodore, quam porro animo fiduciam fouens ad Deum speras per mortem accedere, cuius salutaria, vt vocare soletis, mandata minime dilexisti? quippe qui nec clericali ex Ordine sis, cui olim inscriptus, ad habitum regressus es laicalem; neque mundas habeas a sanguine manus, quas denuo inter bella multiplici contaminatione atque immunditia inquinasti. Cui Theodorus nihil cunctatus: Propterea, inquit, & meum effundere festino sanguinem, [vitā oblatā respuit,] vt eum lauacrum delictorum & pretium faciens redemptionis, illius regno merear munerari. Et sane si quis famulorum tuorum fugitiuus rursumque reuersus gratam tibi deinceps seruiret seruitutem, haud credo futurum vt ingratum te experitetur exclusus a venia.

[5] Mox Olympionicæ instar, in certaminis progressus stadium, atque ad Patricium Constantinum conuersus, velut subrepentem formidinem metumque depulsurus: Age, inquit, o Christi miles, tu cui in vita contigit vt primus omnium nostrum esses apud Regem terrenum: primus etiam Martyrij coronam suscipito. [& alios animat.] Tibi vero, retulit Constantinus, tanquam generoso ac forti ea debetur prærogatiua: ideoque teipsum primum in mortem tradens, me habebis subsequentem. Igitur confortantes inuicem adhortantesque secundum ordinem earum, quas in seculo quisque tenuerat, dignitatum ad martyrium morte concludendum processere; admirantibus vniuersis insignem animi promptitudinem atque alacritatem.

APPENDIX II.
Eorumdem Sanctorum martyrium & sepultura.
Ex MS. Chronico Simeonis Logothetæ.

Theodorus Craterus Protospatarius, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Constantinus Drungarius, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Callistus Turmarcha, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Aëtius, Dux, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Melissenus, Dux, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Theophilus Patricius, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Bassoë, Martyr, Amorii captus, in Syria occisus (S.)
Alii XXXV Proceres agminum, Martyres, Amorii capti, in Syria occisi

Sarecenis vero contra Amorium procedentibus, Imperator confestim vsque in Cappadociam fugit. [Victo Imperatore captoq; Amorio] Amermumnes vero quinquaginta virorum millia deligens, eisque celeberrimum inter Agarenos Ducem Gudem præficiens, contra Imperatorem ablegauit; initoque conflictu, victus Imperator profugit, ingentique cum dedecore redijt, ægre vitam tutatus. Saraceni porro circumuallantes Amorium, cum multos fecissent insultus, vrbemque viderent ab ijs, qui intus erant, constanter propugnari, de recessu cogitabant: sed Leonis Philosophi discipulus quidam in castello existens eos admonuit, quod si ad biduum perseuerarent, victoria essent potituri, prout reipsa contigit. Prodita enim vrbs ijs est a Buditze & Manicophane: [Principis lytrum recusante barbaro,] comprehensique sunt viri nominatissimi Theophilus Patricius atque exercitus ductor, Melissenus atque Aëtius & Theodorus Protospatharius, & Eunuchus Craterus: Callistus Turmaches, Constantinus Drungarius, & Basoës cursorum præfectus, nonnullique ductores ordinum: quos redimere volens Imperator, legatos ad Amermumnem misit cum ducentis centenarijs: quibus ille minime persuasus respondit, quod si mille centenarios promitteret redimendæ captiuitatis caussa, nec vnum quidem ex omnibus liberaret.

Abducti ergo in Syriam captiui multam non tantum a Protosymbolo, [post septennem carcerem capite plectuntur:] sed etiam a Buditze passi violentiam sunt, septem annorum custodia macerati: sed cum nulla ratione induci possent vt Christum negarent, gladio demum percussi sunt, præ temporali vita diligentes æternam; & post vnam diem coniecti in fluuium. Tunc vero prorsus admirabile accidit, quod vnumquodque caput post amputationem vnitum corpori suo coaluerit, & quemadmodum animæ in eumdem receptæ sunt paradisi locum, ita & corpora communem sepulturam fuere a fidelibus consequuta. Illis autem interfectis, [ac post eos Buditzos proditor.] iussit Protosymbolus etiam Buditzen capite plecti: dicens quod etiam, ipse si verus Christianus erat, non debuerit magarizare. Quod cum factum esset corpusque in profluentem abiectum vna cum Sanctis præfatis, extra eorum aceruum inuentum est; longeque ab eo caput, nequaquam vnitum corpori, prout factum Sanctis fuerat pariter in fluuium deuolutis: quorum omnium corpora cum populo inspectante in alteram ripam recta deferrentur, huius vnius corpus Crocodili discerpentes lacerarunt comederuntque.

DE S. CORPREO, SEV CARBREO, EPISCOPO CLVAN-MIC-NOSIÆ IN HIBERNIA,

AN. DCCCXCIX.

[Commentarius]

Corpreus, seu Carbreus, Episcopus in Hibernia (S.)

[1] In Occidentalis Mediæ finibus Cluain-muc-nosia fuit, Colgano teste; in eaque eximia sanctitatis laude celebratus Corpreus, siue Corbreus cognomento Crom, suffectus in locum Moeldarij Antistitis anno, [S. Corbreo Episc.] vt Hibernici annales tradunt, DCCCLXXXVI vita functi. Eius Acta aliqua Vitamque exstare haud immerito Colganus arbitratur: id enim persuadent illustria de eo testimonia ab ipso prolata ex domesticis Hagiologijs, quæ ex ipso transcribere non grauabimur. Primum desumitur ex Martyrologio Dungallensi, vt nominat: quia in Dungallensi conuentu recens compilatum a Minoritis Hibernis, de quo multa ipse in præfatione ad tom. 1 de Sanctis Hiberniæ. Huius autem Martyrologij talia sunt verba, ad hunc VI diem Martij.

[2] Corpreus cognomento curuus, Episcopus de Cluain-muc-nois, caput religionis totius fere Hiberniæ suo tempore. [apparens Malachiæ Regis anima,] Est is, cui apparuit spiritus Malachiæ filij Moelruanacij Regis Hiberniæ. Dum enim die quadam post Vesperas solus vacaret orationi in sua ecclesia, apparuit ei quidam in humana & aterrima specie, & ante ipsum constitit. Petiit ab eo Episcopus, & in virtute Dei mandauit, vt quis esset enarraret. Respondit se Regem esse Malachiam, Moelruanacij filium; & exposuit ei quanta pateretur pœnarum tormenta, & ob quas causas ipse cum suo Confessario talia pateretur in Purgatorio tormenta. Episcopus conuertit se ad alios suæ Ecclesiæ Presbyteros, & inter eos conuentum est, vt indicto ieiunio, Episcopus pro Rege, Presbyteri pro Sacerdote eius Confessario liberandis a pœnis diuinam maiestatem interpellent. Fecerunt ita iuxta conuentionem per mediū annum in precibus consistentes.

[3] Post medium vero annum Episcopo feruenter oranti Rex apparuit, [sibi & suo Confessario e purgatorio liberandis vnius anni preces deposcit,] fulgentem media ex parte, ex altera atram, vt prius, præferens speciem: egitque Episcopo gratias, cuius meritis fuerit in tantum liberatus; rogauitque, vt per alteram anni partem preces continuaret, ex toto eum sic liberaturus. Annuit Episcopus: & anno expleto, denuo apparuit ei Rex in specie decora & præfulgida: & egit Episcopo sancto grates debitas pro præstitis beneficiis: narrauitque se mox eodem die ad cælos euolaturum, Presbyterumque die sequenti sequuturum. Interrogante autem Episcopo quare non ascenderet simul; respondit causam suæ anticipatæ liberationis fuisse excellentiam orationis & meritorum sui intercessoris præ meritis & orationibus duodecim Presbyterorum, qui pro eius Confessario intercedebant. Hæc ibi, quæ fidem eo magis apud nos merentur, quod fusius exactiusque referantur a veteri Scholiaste Festilogij Aengußiam, siue auctore auctarij ad idem Festilogium: ex quo Colganus descripsit sequentia.

[4] Fuit Cluain-muc-nosiæ egregius Episcopus, qui Corpreus curuus appellabatur; [atra in specie,] fuitque caput Religionis inter omnes prope Hibernos suo tempore. Contigit, cum hic in sua ecclesia post Vesperas orationi vacaret, vt videret quemdam in aterrima specie comparentem & ante se consistentem; & in tali forma, vt fulgidus circulus eius collum cingeret, & solo indusio altera carente manica, esset amictus. Cui dixit vir sanctus; Quis es tu? te non cognosco. Respondit ille; Spiritus sum ego. Quid te, inquit Episcopus, ita denigrauit. Multitudo, inquit, meorum peccatorum & pœnarum grauitas. Erantne, inquit Episcopus, orationes pro te effusæ? & an habueras amicos spirituales ex Clero dum viueres? Plus, inquit, mihi profuit, quod fuerim Clain-muc-nosiæ sepultus, quam quod illi mihi præstiterunt: comparebo enim in die iudicij iuxta intercessionem S. Kierani.

[5] [& habitu paucarum eleëmosynarum indice,] Miserum est, inquit Episcopus, si non habueris aliquem synedrum siue spiritualem directorem, eiusq; ad arbitrium bona opera non fueris operatus. Habui, inquit, spiritus quemdam synedrum, Presbyterum nempe de Clero Cluanensi: nec tamen multa ei præstiti obsequia, nisi quod curauerim fieri annulum aureum, quem ei donaui. Sed quid hoc profuit, cum nunc magnis crucier tormentis? Væ homini, qui carnem induit, & spiritualem non habet directorem, operaque in vita non facit bona. Ad quid hæc, inquit Episcopus? An tibi erant facultates, quibus opera præstares bona? O! væ, væ mihi, inquit, Domine Episcope? Ego sum Malachias, ex Moelruanacio filio, Dunchadi nepos, Rex Hiberniæ; cui non deerant facultates ad benefaciendum. O miserias! inquit Episcopus, quid agitur cum Presbytero, qui fuit tibi a confessionibus, & an aliquid profuerint factȩ eleëmosynȩ? Ipse, inquit Rex, ingentibus torquetur tormentis, & annulus, quem ego ei donaui, tanquam vnus circulus igneus cingit collum eius; mihi, proh dolor! non potest succurrere; sed & ipse in peiori est statu.

[6] [annuli scilicet & indusij vnius,] Quare ergo & tu, inquit Episcopus, habes prȩfulgidum illum circulum circa collum tuum? Hȩc, inquit, est merces & pignus annuli, quem Presbytero dedi. Sed quid tali, inquit, indusio vestiris? Respondit Rex; quadam vice quidam scholares huius Ecclesiæ ad me accesserunt, supplicantes quatenus cuidam pauperi & seminudo studioso, quem præsentabant, de nuditatis tegumento prouiderem. Ego autem (quia ad manum non habebam vnde alias succurrerem) mandaui Reginæ, vt curet pretiosum quoddam indusium ex meis ei porrigi: & hæc est causa talis mei indusiarij velaminis. Sed quæ fuit causa huius tuæ apparitionis, inquit vir sanctus? Respondit Rex; quando paulo ante in aëre inter dæmones cruciabar hinc inde me flagellantes, auditus est sonus psalmodiæ vestrarum Dominationum, Dominum laudantium, quo territi, & hinc inde per aërem dispersi & fugati sunt dæmones. Nec enim maligni spiritus in aliquo loco, siue in terra siue in aëre sint, consistere possunt, vbi vestras audiunt psalmodias.

[7] [oblatum ab eo thesaurum recusat Sanctus,] Post hæc colloquia ait Rex; o væ væ mihi, iam debeo ad eosdem cruciatores reuerti: tibi autem pro tantilla refocillatione aliquam reponerem mercedem, si placeret eam acceptare. Quomodo, inquit vir sanctus? Quadam, inquit, vice, cum ego Dubliniam aggressus fuissem cum Nortmannis hostibus congressurus, inter spolia accepi auri centum, & argenti mille vncias; quas in quodam loco subtus terram reconditas abscondi, præsente vno ex meis seruo, quem ne thesaurum istum aliis reuelaret vel inde auferret, postea trucidari feci. Illæ autem pecuniæ nemine superstite resciente, iacent ibidem vsque in hunc diem: locum autem tibi indicabo, & de pecuniis dispone, prout placuerit. Protestor, inquit vir sanctus, me ampliorē ab eo non recepturum, cui minor eleëmosyna, quam in vita elargitus est, non profuerit; ideoque tuis gazis absolute abrenuntio. Tunc spiritus ille exiliit eiulans, dicensque; Væ væ ei, qui bona non operatur, dum tempus bene operandi conceditur.

[8] Post hæc vir sanctus congregauit Ecclesiæ suæ Presbyteros, qui erant numero duodecim: eisque deplorandi istius casus enarrauit seriem, [seq; pro Rege, subditos sibi Presbyteros pro eius Confessario oraturum recipit,] petiitque an velint precibus & intercessione cooperari, quatenus Rex eiusque Confessarius a tantis liberarentur tormentis. Responderunt illi, Episcopo committendum, vt Regem; & Presbyteris, vt conpresbyterum satagant a pœnis liberare. Conclusum est ita; in eumque finem preces & ieiunia ab eis indicta sunt. Postquam in his per medium annum perseuerauerant, Rex denuo Episcopo apparuit, ex media parte candidam & splendidam, ex altera atram nigramque præferens speciem. Et cum ab eo vir sanctus peteret in quo iam versaretur statu; respondit, melius quidem agi; adhuc tamen se talibus torqueri tormentis, vt in summitate cuiusdam arboris, supra subiectæ abyssi horrendum fastigium, sine quiete & intermissione inter ventorum flabra & algores cruciaretur: mirumque esse quempiam esse inter eos, qui ad pœnas in altera vita sustinendas deputati sunt, quantumcumque sint exiguæ, qui non putet se torqueri in inferno: hisque dictis disparuit.

[9] Vir vero sanctus vsque ad anni finem in indictis ieiuniis & orationibus perseuerauit: [qui suo benefactori apparet liberatus.] anno autem sic transacto, dum esset solitarius & orationi vacans in eodem loco, apparuit ei iam tertio idem spiritus in fulgida & decora specie: & ratus esse iam memoratum Regem, qui sic apparuit; petiit ab eo, quo in statu tunc versaretur. Respondit ille se in optimo esse statu; & mox in candida & fulgenti forma ad cælos ascensurum; Presbyterumque Confessarium suum die proxime sequenti, eum sequuturum. Et cum vir Dei peteret, quare non potius comitaretur; respondit excellentiam meritorum & orationum ipsius præ meritis & orationibus Presbyterorum pro suo Confessario intercedentium, illius anticipationis causam extitisse. Tunc Rex gratias ei agens ac benedicens ante eius oculos ad cælos euolauit.

[10] Referunt etiam Annales nostri, inquit Colganus ista prosequens, [Conachij ob illatam eidem iniuriam,] quamdam vltionem diuinitus sumptam de exercitu Connaciorum, temere vim inferente loco sacro, cui hic sanctus Antistes præfuerat; quæ & ipsius & S. Kierani pariter meritis merito tribuenda censetur: Connacij enim anno octingentesimo nonagesimo quarto, forti manu inuaserunt fines Occidentalis Mediæ: nec milites pepercerunt prædis & rapinis, donec tandem inuaserint Insulam quamdam lacus Riensis, Inis-angin appellatam, in qua cum S. Kierani sacris scrinijs, tunc erant S. Corpreus Episcopus & Clerus Cluanensis Ecclesiæ: in quorum conspectu nonnullos trucidarunt, [graui clade puniti:] nulla habita S. Episcopi sacrarumque reliquiarum reuerentia. Sed Deo suorum iniuriam patratumq; sacrilegium vlciscente, idem exercitus eodem die ad oppidum Athluanense magnam cladem passus & fugatus est.

[11] Vir autem Dei meritis & virtutibus clarus, anno reparatæ salutis octingentesimo nonagesimo nono spiritum cælo reddidit die sexto Martij, [cultus ex Fastis probatus,] quo eius natalem in ecclesia Cluanensi celebrari domestica memorant Festilogia: videlicet (nam hactenus Colganus) Tamlactense Martyrologium, in quo nullus S. Corbreo iunior nominatus reperitur; vnde de eius vetustate constat, atque adeo magna in re præsenti auctoritate; cum credi poßit non multis post S. Corbrei mortem annis, aut saltem seculo X conscriptum. Item Martyrologia Mariani Gormani & Cathaldi Maguir: ex quibus atque ex elogijs relatis satis certum videtur, eum, in cuius vita res tam illustres tradebantur, non fuisse sine publico cultu relictum apud gentem satis liberalem in eo decernendo.

[12] [Malachiæ Regis ætas,] Quod autem ad Regem Malachiam attinet: obijt ille anno DCCCLX iuxta Quatuor-Magistros, in Annalibus ad eundem annum, & in Catalogo Regum Hiberniæ, vbi de ipso sic scribunt; Malachias primus filius Moelruanacij, filij Dunchadij &c. postquam regnasset annis sedecim, decessit anno DCCCLX. Hibernis patrio sermone vocatur Moeleachluium, & Giraldus Cambrensis in Topographia Hiberniæ distinct. 3 cap. 40 mendose O Machluchelinum Regemque Medensem appellat. Fuit enim Rex Mediæ dum Turgesium, Ducem Norwegiorum, & Hibernicæ Ecclesiæ & Reipublicæ primum turbatorem, curaret e medio tolli, antequam anno DCCCXLV capesseret regnum Hiberniæ. [Turgesij Norvvegi cædes.] Necem enim Turgesij in annum DCCCXLIII referunt Quatuor-Magistri in Annalibus: quem non cultellis per quosdam adolescentes cæsum, vt Giraldus refert, sed captum, & in lacu Varensi suffocatum referunt, vt meruit scelestißimus tyrannus, pacis publicæ subuersor, centenarum ecclesiarum incensor, aliquot millium Presbyterorum Clericorumq; necator, ac Christiani sanguinis helluo insatiabilis.

DE S. CADROE ABBATE METIS IN LOTHARINGIA

AN. DCCCCLXXXVIII.

Commentarius præuius.

Cadroë Abbas Metis ad Mosellam (S.)

§ I S. Cadroë Acta, & VValciodorensis Prælatura ante susceptum S. Clementis monasterium.

[1] Dvisburgensem Synodum nouimus ex Flodoardo congregatam anno nongentesimo vigesimo septimo, aduersus eos, qui Bennonem Episcopum suum ex insidijs appetitum, sacrilega immanitate euirarant excæcauerantque, [Albero Meten. Episc. an. 927.] quo minus idoneus esset gerendo Pontificatui; quem ante biennium fuerat coactus suscipere, relictis Alpibus, in quibus eremiticam vitam duxerat: cuius tam execrandi facinoris auctores omnes, postquam meritæ excommunicationis fulmine perstrinxisset Synodus, pro Bennone Episcopum instituit Alberonem Nobilem, inquit Flodoardus, ad sequentem annum eius initia referens. Et fuit ille sane egregij stemmatis ingenuitate nobilis, vtpote Frederici Lothariensium Ducis frater: sed dignis eo gradu virtutibus nobilior multo, quarum specimen egregium dedit, ipso primo sui regiminis anno veteris disciplinæ & monasticæ obseruationis rigorem reducens in monasterium Gorsienze tota diœcesi celeberrimum; de cuius reformatione ex Vita S. Guiberti fuse egimus ad XXVII Februarij, § 2 ante Acta B. Ioannis, [tum alia monasteria,] eodem loco post Agenoldum Abbatis. Neq; minus alibi deinde præstitit, atque inprimis in ipsius vrbis conspectu, vnde vix dimidio milliario distabat, alterum monasterium, cuius administratio S. Cadroë commissa legitur, & exordia in hunc modum referuntur a San-Marthanis Fratribus tom. 4 Galliæ Christianæ pag. 267.

[2] [tum antiquissimum S. Clementis,] Traditio est S. Clementem, Metensium Antistitem & Apostolum, oratorium ibi sub inuocatione Apostolorum Principis exstruxisse, quod lapsu temporis adeo celebre euasit, vt ibi primorum Pontificum eiusdem Cathedræ mausolæum fuerit: & Vrbicius Metensis augustiorem Basilicam erexit sub patrocinio S. Felicis: quo fit, vt in veteribus documentis Abbatiæ nomen fuerit multiplex: nam & monasterium Basilicarum, & ab oratorio S. Clementis, temploque S. Felicis superstructo appellabatur nonnumquam S. Felicis & S. Clementis; absolute autem nunc S. Clementis inscribitur: (postquam scilicet nouum intra vrbem surrexit Ioannis Gerardini opera circa finem seculi superioris, quo vix vltra dimidium producto, obsidente Metas Carolo V Imperatore, prius illud monasterium destructum fuerat, monachique coacti intra ciuitatem domicilium quærere.) Cum vero diu Canonici seculares in ea deseruissent, [ad regularem obseruantiam reducit an. 938.] propter intemperantes mores ab eo sanctuario eiecti sunt, & Episcopus Adalbero I, rerum gestarum claritudine insignis, S. Clementis instaurator, adductis ex Luxouiensi Abbatia monachis, circa annum DCCCCXXXVIII, basilica, claustro, ceterisque locis regularibus vetustate consumptis, ad ampliorem structuram immutatis & adornatis, nouæ congregationis cœnobitas in hunc locum introduxit.

[3] Hæc illi: catalogum deinde Abbatum subiungunt, a quodam illius cœnobij asceta ex chartis & membranis accurate confectum, [huic S. Cadroë præficitur,] communicatumq; a Petro de Crochets Priore S. Arnulphi: a quo eodem, nunc S. Clementis Priore, aut certe ab eiusdem cognominis & familiæ alio, ea documenta nobis curata sunt, hoc nono post impressam Galliam Christianam anno, reparatæ salutis MDCLXV, quæ infra proferemus. In hoc catalogo primus Abbas constituitur, Cadroë seu Cadroëtus, natione Scotus, Luxouio euocatus ob pietatem; & ipsius Vita haberi dicitur in Legenda, quæ docet floruisse apud Luxouium cum Otberto & Maximino socijs ad annum DCCCCXXIX. Habemus nos beneficio D. Romualdi Hancart, Prioris monasterij Andainensis S. Huberti in Arduenna, ex ipsius loci MSS. membranis, illius Sancti Vitam, proximus viginti ab obitu Sancti annis ab Reimanno, siue Ousmanno monacho (variant enim ecgrapha) scriptam venerabili in Christo Patri Immoni, proximis, inquam, ab obitu annis viginti: præfatur enim se de actibus felicis viri Kaddroë aliquid describere iussum, [cuius Vitam paulo post mortem scriptam damus,] quasi viro illi familiaris fuerit, qui tamen gestorum eius nihil sciat præter audita: quibus verbis satis indicasse videretur, talem esse ætatem suam, qua potuerit beato viro familiaris fuisse; nisi hoc idem euidentius ex Abbatis Immonis Prælatura constaret: siue enim is fuit Gorziensis Abbas Immo, qui ad annū MVI cum hoc titulo nominatur in tabula Henrici Imperatoris, apud San-marthanos; siue alius eiusdem nominis VValciodorensis, qui ab anno DCCCCXC Prælaturam scribitur tenuisse, vterque ad annum S. Cadroë mortualem proxime acceßisse cognoscitur: hic autem maxime, S. Forannani, vt dicemus, immediatus successor.

[4] Eorumdem quoque Actorum initium ex ipso S. Clementis monasterio Metis transmissum habemus, [ex qua constat VValciodoro accersitum,] in nouem, (quæ legi solebant die festo) lectiones distinctum: vt omnino concipere nequeamus, quænam illa Legenda sit, quæ ex Luxouio Cadroëm deducit, Otberti & Maximini socium, & quidem circa annum decimi seculi trigesimum: quo tempore necdum de patria deserenda Cadroë cogitabat. Nam nulla Luxouiensis monasterij totis his Actis fit mentio; sed mox vt in Galliam transmisit Cadroë, de loco, in quo Deo seruiret, consulturus Perronam ad S. Fursæi sepulcrum dicitur adijsse, ab eoque ad Hersendim matronam directus, quæ ei locum in sylua Theorascensi ostenderit S. Michaëli sacrum: vbi cum socijs vixerit sub Maccalani, qui vnus ex ipsis erat, obedientia, donec monasticæ religionis desiderio tacti; Machalanus quidem Gorziam ad Agenaldum, Cadroë vero Floriacum ad Erkembaldum sunt mißi: quorum institutione formati, atque ab Hersinde reuocati; Maccalanus quidem Abbas & Michaelitano & VValciodorensi cœnobiis præesse communiter iussus est, Cadroë vero Præpositi munus VValciodori sustinere sub Abbate prædicto; qui geminam curam minus sibi conuenire expertus, ab obedientia sua absoluit Cadroëm, coëgitque plena cum potestate VValciodorenses regere: quod fecit, donec Metis retentus ab Adalberone, S. Clementis Abbatiam admisit, alio pro se Prælato VValciodori substituto.

§ II S. Cadroë ætas. An S. Forannano VValciodori successerit?

[5] [& anno 988 mortuum,] Hactenus collecta in compendium Acta, quæ vt ad veram chronotaxin ordinentur, proderit definire, quo anno Cadroë ex hac vita decesserit. Hunc autem statuere possumus vulgaris Æræ DCCCCLXXXVIII. Etenim eo anno Otto II Imperator, Dithmaro sub finem libri 3 sic attestante, Principum Italicorum conuentum Veronæ habuit, indeq; paucos post dies Romam proficiscens, relicta matre sua venerabili in ciuitate Papia, grauiter infirmatus, morte sublatus est, VII Idus Decembris: vt credibile sit, quod huius ipsius anni Februario mense in filij comitatu, Adelheidis Augusta Italiam petens, in ripa Rheni fluminis in Neheristein aduenerit, vnde legatos Metim dirigens, virum Dei Kaddroë ad se venire caritatis gratia exorauit. Venit ille: quatriduum & biduum cum Imperatrice mansit, atque in reditu morbo correptus, emeritus senex post septuagesimum vitæ ac tricesimum peregrinationis suæ annum (Sanmarthani nobiscum in anno Christi conuenientes LXXIX vitæ, regiminis XXXII perperam fuisse dicunt) hominem exuit, [decennio post S. Macalanum:] postquam decennio integro superuixisset socio & Abbati suo S. Machalano; in cuius morte finitur duodecim annorum appendix ad Frodoardi chronicum annexa ab eo, qui tum viuebat, his verbis: Anno DCCCCLXXVIII vir Domini Maccallinus, natione Hibernicus, in vigilia S. Vincentij Leuitæ & Martyris, vitam transitoriam, quam habebat exosam, deseruit, & cum Domino, cui indesinenter, dum adhuc viueret, seruiuerat, viuere feliciter inchoauit: qui præfatus Abbas in corpore humatus quiescit in ecclesia B. Michaëlis Archangeli, cuius Abbatiam, dum corporaliter in hoc seculo maneret, pio moderamine rexit.

[6] Egimus de S. Maccallino seu Maccallano XXI Ianuarij: & quoniā in VValciodorensiū Abbatū catalogis S. Forannano succeßisse Cadroë, tum Maccallanus scribebantur, indecisum reliquimus, [& neutrā successisse S. Forannano,] huicne tam antiquo scriptori fides adhibenda esset contra VValciodorense Chronicum, seculo XIII vltra annum L perducto, compilatū; in quo mortuus scribitur anno Incarnationis Dominicȩ nongentesimo nonagesimo: idemq; & Cadroë dicuntur fuisse ex duodenario sociorū S. Forannani numero, qui anno ab Incarnatione Domini nongentesimo sexagesimo tertio de terra sua exiens, [anno 963. post fundatum VValciodorum 23 primum aduecto.] in istius habitationis ingressus est monasterium; vt ibidem legitur: & multo ante, cum scriptum fuisset: anno nongentesimo quadragesimo quarto, Ottonis primi nono, iacta fundamenta templi, & in spatio trium annorum venusto opere consummata omnia, paulo post subiungitur: In illo tempore, transacto viginti trium annorum curripulo, ex Scotiæ partibus Angelica iussione admonitus Forannanus aduenit.

[7] Quæ dum nunc iterum consideramus, nec inducere in animum possumus, [Vnde contrarius error inchronico VValciodorensi?] fictitium esse illud viginti trium annorum interuallum inter Forannani aduentum, & monasterij exordia; neque Colgano credere, cum se ad XXX Aprilis ostensurum promittit, eius expeditionis, qua Cadroë & Maccallanus venerunt in Lotharingiam, ducem fuisse Forannanum, anno, vt ipse statuit, DCCCCXLVI. Quid igitur? VValciodorensi chronico, in eo quod monasterij originem præcipuumque illius patronum ac veluti primum Abbatem spectat, adhibebimus fidem: errorem autem circa Cadroën ac Maccallanum ex eo ortum fuisse dicemus, quod ex antiqua traditione haberent, Sanctos quoque prædictos monasterij sui aliquando fuisse Abbates; quorum cum satis explorata non haberent aut Acta aut tempora, nec de ijs, qui ante Forannanum rexerant quidquam distincte nossent, successores Forannani omnes & peregrinationis comites fuisse crediderunt: & de priori quidem tempore ita scripserunt: Constituta autem ecclesia sub Romanæ Maiestatis imperio, ab eodem Romano Rege donum inuestituræ ipsius loci & Abbatiam præfatus Comes (Eilbertus) accepit, & … per viginti tres annos sustinuit. Deinde vero post B. Forannani transitum hæc de B. Cadroë subiunxerunt:

[8] Beatus ergo Forannanus, qui regularis censuræ normam primus in eodem Walciodorensi monasterio gubernando cum suis comitibus applicuerat; [Sancti elogium ex eodem,] post eius transitum, ex eodem duodeno numero comitum eiusdem, rector iustitiæ & sanctæ conuersationis amator B. Cadroë eidem Walciodorensi Ecclesiȩ præficitur. Hic autem cupiens sequi per omnia documenta eiusdem felicis memoriæ sui præcessoris, meditabatur in lege diuinæ exercitationis. Propterea ibidem sublimatus obtinuit regimen rigoris & rectitudinis, anno ab Incarnatione Domini nongentesimo octogesimo (in recenciori MS. additur secundo & sic etiam habet Vita Forannani post annos centum septuaginta ab excessu scripta) Ipse autem ob sanctitatis suæ auctoritatem, & morigeratæ conuersationis excellentiam, [& cultus Metis,] & prudentis discretionis moderationem (ne lumen eius sub modio tegeretur; sed ex radio sui splendoris Ecclesia illuminata amplificatione suæ doctrinæ dilataretur) B. Felicis Metensi Ecclesiæ regulariter Abbas præficitur, & assensu omnium ibidem pertinentium Dominus domus illius legitime constituitur. Hinc ergo qualis fuerit monstrat gratia supernæ largitionis, quæ multiplicibus insignijs ita eum, misericordiam suam infundendo largiter, repleuit, vt ex magnis prodigiorum beneficijs, quæ per eum eiusdem Domini pietas operando manifestauit, volumen non modicum in ecclesia B. Felicis & apud Walciodorenses conseruetur. Ibi namque in ecclesia B. Felicis ob dignitatis suæ venerationem a maioribus altare constructum continetur, quo singulis annis dies depositionis eius solenniter celebratur.

[9] Itaque in exordio suæ conditionis vel constitutionis tales Walchiodorensis Ecclesia rectores animarum habuisse cognoscitur, [& tempora regiminis VValciodori confusa.] de quorum patrocinio non solum præsentes, verum etiam succedens posteritas misericorditer illuminatur; & intercessione eorum spes miserorum assidue refouetur, remissio peccatorum tribuitur; consolatio quoque languentium, debilium restitutio, naufragantium portus apud conditoris & reformatoris clementiam reperitur. Ergo vir per omnia sanctitate insignis, recepturus præmium doni cælestis, carnis sarcina deposita, hominem exuit & anno ab Incarnatione Domini nongentesimo nonagesimo octauo (octogesimo octauo scribere voluit) ad Christum transmigrauit; vbi, sicuti piu credimus, fruitur vita perenni cum beatissimis spiritibus curiæ cælestis. Surrexit deinde ex eodem contubernio nobilium comitum D. Forannani vir vitæ laudabilis nomine Machalanus … & quia testimonio suæ vitæ hoc commeruit, etiam in basilica B. Michaëlis sub eodem tempore regimen animarum & curam omnium ibidem pertinentium suscepit, Abbatisque nomine decoratur … & anno nongentesimo nonagesimo ex hoc mundo in basilica B. Michaëlis transiuit… Interea ex Walchiodorensis Ecclesiȩ conuentu subrogatur, ac eisdem ecclesijs præficitur Dominus Immo … qui carnis deposito pondere, ex hoc mundo migrauit feliciter, anno Dominicæ incarnationis nongentesimo nonagesimo quinto, & sui regiminis quarto.

[10] Hactenus Chronicon: tacet deinde quibus annis, expulso Godefrido, [Successores Forannani,] subrogatus fuerit Theodoricus, & viuis exemptus locum dederit Eremberto, sub annum MXXXIII mortalitatis communi lege sublato: quod nobis euidens est argumentum, diffisum suæ chronologiæ auctorem, propter intrusos Cadroëm & Macallanum, quot annis posteriores tres sederint de industria reticuisse: vnde vix dubitamus, quin B. Forannano immediate successerit Immo, eique non quatuor, sed quatuordecim anni regiminis sint tribuendi: [an ad hos pertinuerit S. Michaëlis Abbatia?] an autem huic aliquid iuris fuerit in S. Michaëlis cœnobium merito ambigimus. Nulla certe huius, vt cum VValciodorensi coniuncti, mentio sit toto illo chronico, cum fuse frequenterque tangantur subnatæ cum Hasteriensibus ex simili coniunctione difficultates: imo diuersos semper habuisse Abbates, (nisi modico illo quo vtriq; communiter Macallanus præfuit, & quidem longo ante Forannanum tempore) colligimus ex Galliæ Christianæ tomo 2 & 4: vbi ex cartulario S. Petri Viui Senonensis Leothericus Laudunensis Episcopus, anno MLII denatus, Amalrico Abbati S. Michaëlis in Therascia legasse inuenitur quinque altaria: vt quartum quintumue post Maccalanum locum debuerit tenuisse Amalricus hic; cuius deinde successores Abbates vsque ad annum MCCLXXXVI tomo 4 prædicto seriatim enumerantur. Vbi etiam ex veteri MS. cartulario Radulfus Episcopus Laudunensis legitur, anno DCCCCXLV publico instrumento laudasse instaurationem capellæ, quam in saltu de Therascia S. Michaëli Archangelo ædificatam, sed iniuria temporum euersam, liberalitas Hersendis Matronæ extruxerat.

[11] Conferatur hic annus cum anno trigesimo secundo ante annum DCCCCLXXXVIII, quo mortuus est Cadroë, [Anno 945 aduecti Macallanus & Cadroë,] (nam cum auctor vitæ numero pleno rotundoque contentus excessum inferioris numeri taceat, possumus eum ex Sanmarthanis accipere, & quos illi regiminis fuisse scribunt, peregrinationi vniuersim dare) & inueniemus eodem tempore directum ad Hersendem fuisse S. Cadroëm cum socijs, quo capellam dictam Hersendis refecit; quam fundationem eodem anno secuta VValciodorensis fundatio est per eius maritum Eilbertum, quem nequaquam credibile est in seculari (quem ad mortem vsque tenuit) habitu, & coniugali vita (quam nusquam legitur dimisisse) Abbatis sibi auctoritatem in collectos VValciodori monachos arrogasse; aut id significatum voluisse auctorem Chronici: sed tantum eorum habuisse curam velut patronum ac fundatorem: sicut & eorum, quos in alijs sex a se suaque coniuge erectis dotatisque cœnobijs constituit. Si tamen statim a principio monachi isthic sunt introducti, non clerici, aut pij viri, alia ratione seruientes Deo: quemadmodum in primo præcipuoque monasteriorum dictorum, Sancti, inquam, Michaëlis cœnobio, S. Maccalanus eiusq; socij constituti fuere: quos merito iudices Clericos eatenus dumtaxat fuisse (alioqui haud ita facile S. Columbæ Abbatis regulam cum Benedictina commutaturos) & aliquamdiu ibi sic commoratos, [VValciodori ante Forannanum Præsidere.] donec eos monachalis perfectionis desiderium subijt, quam docendi Gorziam Machalanus, Floriacum missus est Cadroë; hic ad Erkembaldum, ille ad Agenoldum: quem vtrumque constat vix ad annum DCCCCLXII viuendo pertigisse. Atqui tum necdum Forannanus aduenerat, & tamen pridem Cadroë erat Metas translatus; quippe quem anno DCCCCLV ex originali instrumento Sanmarthani probant, ecclesiam S. Andreæ suis cum iuribus dono accepisse: imo vix illo aduenerat Forannanus quin mortalem hanc vitam exueret Adalbero, post annos a sua promotione triginta quinque, vt habent hæc Acta, & signantius Chronicon S. Trudonis, in cuius cœnobio mortuus ac sepultus memoratur anno illius seculi LXIV, die XXIII Februarij; cuius proinde nulla fit in gestis S. Forannani mentio, sed Theodorici dumtaxat: cum econtra præcipua pars Actorum S. Cadroë ad Adelberonis spectet Pontificatum.

§ III S. Cadroë Prælatura Metensis, & cultus.

[12] Igitur viuenti ad S. Michaëlem Cadroëli, postquam eo aduenerat, tres quatuorue annos concedimus: [Euocatur ad Abbatiam Metensem,] monastico autem tyrocinio vnum alterumue, sic vt anno seculi illius quinquagesimo cœperint ipse & Maccalanus vtrique monasterio, ea quam didicerant disciplina informando, attendere: & VValciodorense quidem Macallanus eodem ipso aut proxime sequuto anno integre transtulerit in Cadroelem, qui inde anno quinquagesimo quarto vel quinto Metas euocatus, quosdam secum e Walciodoro adduxit, vt habes num. 20, & his, qui remanserant secundum voluntatem illorum Patrem præfecit: qui licet postea a via rectitudinis exorbitauerit non multum ad illum pertinuit. Nempe B. Forannano diuinitus parabatur hic locus, regularis censurȩ normam eidem applicituro, vnde (dißimulatis alijs, qui alio transeuntes nihil ad perpetuitatem durabile instituerant) mereretur primus loci fundator appellari: sicut Cadroë primus censetur inter Abbates S. Clementis, quamuis aliquos eo monachos Luxouio iam antea euocasset Adalbero, fortaßis & Abbatem, si verum est, quod Adalbero monasterium hoc, vt aiunt San-marthani, anno DCCCCXXXVIII restituerit; annis ante Cadroëlis euocationem sedecim aut amplius: illud tamen non facile credemus, donec firmiori probetur testimonio, Actis nostris econtra testantibus, quod locum multorum SS. Corporibus & Reliquijs inclytum, sed tunc iam ad nihilum redactum, victus postulantium precibus Kaddroë susceperit commendatum.

[13] De Corporibus sanctorum Episcoporum Victoris, vtriusque Legontij, [vbi eius aliæq; Reliquiæ,] & Speri istic sepultis, & anno MCXLII repertis, ex antiquißima & autographa, quæ vna cum Reliquijs asseruatur, membrana, agemus ad XXII Iunij, quo die S. Aprincia colitur, simul cum prædictis refossa & eodem inclusa scrinio: cuius membranæ ecgraphum nobis transmisit P. Alexander VVilthemius, Metas profectus Luxemburgo, vt promoueret sperata de S. Cadroë documenta; cuius se caput integrum ibidem veneratum scripsit; quod seorsim in loculo separato per vitrum transparens conspectui accurrentium exhibetur: ceteræ eius Reliquiæ in communi cum alijs lipsanotheca seruantur, e cupro inaurato & metallicis pigmentis veterem in modum inusto; cuius pleniorem descriptionem dicta Iunij die dabimus. Nullum autem nunc in noua ecclesia est S. Cadroë dedicatum altare: [festum VI Martij,] scribunt tamen in ea festum eius quotannis solenniter celebrari VI Martij: quod in lectione Martyrologij ad Primam his verbis indicitur: Metis ad basilicas natalis S. Cadroë Abbatis: vnde in Hagiologium suum Belgicum ipsum transtulit Balduinus VVillot, non absque mendis; quorum hoc præcipuum; quod a S. Felicis Abbatia gradum fecisse dicat ad VValciodorensem regendam. Ad eumdem diem Vitæ compendium, visis citatisq; his, quæ proferimus Actis, habet Bartholomæus Fisen inter Flores Ecclesiæ Leodiensis: sic tamen vt VValciodorensi inhærens chronico S. Forannani faciat successorem: quem errorem nec in Maccalani elogio ad XXX Aprilis audet corrigere; quamuis fateatur, aliud diserte asserere Kadroënis vitam, & cum ea stare rerum ac temporum rationem. [memoria in chartulario,] Superest eiusdem Sancti memoria in duobus instrumentis inter chartas monasterij repertis, altero Ottonis III, sub annum DCCCCXCI, his verbis: Talemque defensionis tuitionem donamus, qualem noster bonæ memoriæ Pater Otto inuictissimus Cæsar, tempore sanctæ memoriæ Cadroëlis Abbatis, iam dicto monasterio concedere dignatus fuit: Calixti Papæ II altero, sub annum MCXXIII, qui rogatu Adelonis Abbatis, monasterium sub Apostolicæ Sedis tuitionem & defensionem suscipit, & in eadem libertate, qua tempore Ottonis Imperatoris ab Episcopo Adalberone primo, petitione Cadroë Abbatis, statutum est, permanere decernit.

[14] Huius monasterij præfecturam, Cadroële mortuo, Abbas excepit Fingenius, [successor Fingenius,] patria Hibernus, inquiunt San-Marthani; quem virum religiosum ac magnæ apud Principes auctoritatis fuisse, trium simul monasteriorum commissa eidem cura declarat. Anno enim DCCCCXCII Adalbero, eius nominis II Episcopus, S. Symphoriani monasterium, quod a fundamentis iuxta ciuitatis mœnia in amœnißimo colle ad meridiem excitarat, Fingenio commisit, & huic circa extremum seculi eiusdem annum S. Vitoni in Virdunensi suburbio Abbatia acceßit. Prioris autem monasterij sub S. Symphoriani inuocatione erigendi caussa fuisse Alberoni videtur, non tantum vetus celebritas loci, quatuor Metensium Episcoporum Papuli, Goerici, Godonis & Felicis II sepultura nobilitati, antequam barbarorum incursu euerteretur; sed etiam studium quietis pacisque monasticæ, cui separatio aduenarum Scotorum seu Hiberniensium ab indigenis Lothariensibus, [Abbas etiā S. Symphoriani Hiberniensiū.] qui hactenus in S. Felicis permixti vixerant, non parum profutura credi poterat: hæc enim videtur esse vnica ratio, propter quam in diplomate Ottonis III, quo hæc fundatio confirmatur, tam expreßis verbis caueatur: vt Abbas primus, nomine Fingenius Hiberniensis natione, quem ipse præ libatus Episcopus nunc temporis ibi constituit, suique successores, Hibernienses monachos habebunt, quamdiu sic esse poterit. Fingenium autem non sic primum S. Symphoriani institutum Abbatem, vt priorem locum alteri cederet, ex eo patet, quod ibidem honorifice sepultus sit, non sine opinione sanctitatis anno MII mortuus, & in S. Clementis necrologio ad XV Octobris relatus. Post eius vero obitum suos vterque locus diuersos Abbates habuit, quos recensent San-marthani: inter quos non immerito fortasse miraberis nullum deinceps nomen occurrere, quod Hibernicum sit: vnde suspiceris, haud diu post eius mortem desijsse Hibernienses, diuersis a Benedictino institutis imbutos, eodem confluere.

§ IV Quæ fuerit S. Cadroë patria: quis Vitæ auctor?

[15] Hic vero, quoniam Hibernicus Maccallanus, Hiberniensis Fingenius, Hibernienses dicuntur monachi, [Sub quo nomine etiam Albanienses Scoti.] ingens se campus aperit Hibernis aduersus hodiernos Scotos insurgendi: quibus quidem contra Demsteri eique similium auctorum deliria ita fauemus, vt tamen veritatem amemus præ ipsorum altercationibus: nec videamus, quid modo memorata loquendi forma alterutri parti, Cadroëm sibi rapere volentium, præiudicet: vti enim hoc tempore, quo Scoticum in Britannia regnum extinctis Pictis præualuit, quoties Scotum aut Scotiæ nomen auditur, nemo Hibernum aut Hiberniam animo concipit, nisi versatus in historijs tempora assueuerit appellationesque distinguere: sic nec olim Franci, Germani, Itali, quibus in principio sola nota fuerat Scotia eadem, quæ Hibernia (prout XVII Martij ad Acta S. Patricij docebimus) Albanienses Scotos satis ab Hiberniensibus distinguebant: maxime cum Hibernica origine, etiam tum Albanienses gloriarentur; necdum antiquam patriam præ noua, in qua Picti potiorem adhuc tenebant partem, fastidire edocti.

[16] De Maccallano tamen Scotusne an Hibernus fuerit, nullo pro Scotis argumento apparente, [S. Cadroë non probatur fuisse Hibernus,] nolumus per coniecturas altercari; multoq; minus de Fingenio, quem vna cum S. Cadroë huc transijsse piæ peregrinationis socium gratis dixit Colganus: potuit enim docendorum Scotorum caußa ex Hibernia cum Cadroë venisse Maccallanus, potuit alio quocumque tempore patriam deseruisse Fingenius. Ad Cadroëm quod attinet, nihil adfert Colganus, quo reuincat euidentem eorum, quæ hic dicuntur, auctoritatem: inter quæ tamen haberi nolumus, quod ad sepulcrum S. Columbani (quo nomine celeberrimus est S. Columbanus siue Columba Abbas instituti monastici inter vtrosque Scotos, per eosq; in Gallia quoque, Germania & Italia propagati auctor, sepultus in Iona insula) quod ad huius, inquam, sepulcrum Cadroë parentum precibus impetratus, atque Beano seni ad prima pietatis & litterarum rudimenta discenda traditus dicitur, quodq; non longe inde nutricios suos ipsosq; habuisse parentes, probari poßit ex num. 6. vitæ. Nolumus, inquam, hæc omnia pro Scotis accipere: quia præter hunc Columbani in Hibernia fuere multi, & huius ipsius ossa iam tum fortaßis Dunum translata erant, eodemq; cum SS. Patricio ac Brigida tumulo condita: [sed litterarum caussa in Hiberniam missus,] quamuis non propterea peregrinantium deuotio desineret Ionam insulam in eius nomine venerabunda adire. Verum hac re, vt dixi, in medio relicta, cogimur Hiberniæ abiudicare S. Cadroëm; eo quod num. 8 tradatur, adolescens in Hiberniam missus & apud Ardmacham in pistrino disciplinarum reclusus ab eo, sub cuius instructione adoleuerat sene; indeque reuersus emenso æquore, ad eumdem suum instructorem Beanum redijsse, quæ vera esse non possunt nisi Hiberniam aut interiecto æquore diuisam concipias ab ea, quæ Cadroë patria fuit, regione; aut aliam a seipsa fingas.

[17] [quas inde reuertens, Scotos docuit,] Quid autem, quod sequitur? Et per totam Scotiam conseruis suis triticum sapientiæ sibi creditum fideliter erogauit. Hiberniam fateor ex vsu priorum seculorū Scotiæ nomine intelligerem, nisi pateret ex contextu auctorem vbicumque Scoti essent Scotiam concepisse, prout tunc fieri a plerisq; incipiebat: licet enim Scotti, inquit, multa millia pædagogorum habeant, sed non multos Patres; in disciplinis enim artium hic illos genuit: volentne hoc, quamuis exaggerantius dictum fateamur, de Hibernia sua Hiberni intelligi? cuius quot erant monasteria tot numerabantur scientiarum litterarumq; gymnasia, ad quæ paßim ex Anglia, Cambria, Albania, confluebant discipuli: adeo vt eo tempore videretur Hibernia publicum Britannicarum insularum gymnasium. Plus autem dicit auctor noster, cum rationem dat, cur inuectæ ad Scotos eruditionis etiam profanæ laudem Cadroëli tribuat: nam, inquit, a tempore, id est, ante tempus aduentus sui nullus sapientium mare transierat, sed adhuc Hiberniam incolebant. Supra veritatem hoc quidem; sed tamen eo valet, vt laudandus ex eo feratur Cadroë, quod ex Hibernia, vbi studuerat, mare transierit Scotis traditurus sapientiam, quæ hactenus videbatur in Hibernia sola habitasse. Fuit igitur Cadroæ patria aut noua Scotia, aut ei proxima Ioana insulæ S. Columbæ, Scotorum Albiensium Apostoli, sedes: spatium autem campusque explicandæ doctrinæ suæ, atque vnde transitum ad nos fecit, ea potißimum regio, quam in Britannia Scoti tenebant ex Hibernia orti, ideoque Hibernicorum & Hiberniensium nomen nequaquam reijcientes; maxime apud exteras nationes, apud quas nomen istud erat in maxima æstimatione sapientiæ & sanctitatis; Scotorum autem, vt ab his distinctorum, in exigua.

[18] Cum autem sub eo nomine nouum iis concessum iuxta Metas monasterium esset, [ex Hibernia genus suum ducentes:] & tota forent diœcesi notißimi Scoti vndecumque aduecti, operæ pretium credidit auctor Vitæ huius, gentis originem antiquitatemque ab aliquo, qui se Hibernicæ antiquitatis peritum diceret, mutuari; & totum illum fabularum contextum (quem pro vera historia quidam confidenter magis quam erudite obtruserat) Actis hisce præmittere: quod quam infeliciter ei cesserit, argumento erunt tot fere menda quot nomina propria, grauissimique non modo contra historiæ veritatem, sed & contra topographiam errores; propter quos admixtasque fabulas totum istud parergon expungere maluimus, ne nauseam lectori nostro moueret; & meliori vitæ huius parti crearet præiudicium, quam alias omni credimus acceptione dignissimam: satis est hæc apud Colganum impressa legi, operose conatum excusare deficientia, explicare obscura, errata corrigere.

[19] [a quibus terrestris itinere in Cambriam transiit,] Qui Colganus cum argumenta colligeret omnia, quibus Albienses Scoti Kadroëm videbantur vel apud se natum, vel saltem a se huc transgressum posse probare; potuisset non siluisse vnum in hanc rem valde efficax ex ipsa itineris descriptione nu. 13 & 14: vbi Rex Scotus videns nihil se dissuadendo deprecandoque proficere, peruasit subditis, vt vestium & equorum adiutoria impendentes Sanctum dimitterent; qui Regis ipsius ducamine venit vsque ad terram Cumbrorum vbi Douenaldus Rex ei preerat plebi, propinquus viri. Inde perductus Eboracum, ac postea Lungdunam, Windecastram accersitur ad Regem Egmundum: & per Cantuariensem Antistitem deducitur ad portum, ex quo erat soluturus, qui hactenus terra iter fecerat; & quidem e Scotia hodierna (nam ex prisca naui faciendum iter fuisset) in Cambriam equis a populo ac Rege subministratis. Cum autem hæc omnia sic cohæreant, vt, quantum est ex vi textus, [relictis apud illos parentibus suis,] eadem regio vnde digressus est Cadroe, parentum quoque ipsius fuerit commoratio, qui & ipsi dicuntur ad deprecandum abitum acceßisse ad filium: cumq; non tantum in Iona insula, sed in pluribus alijs hodiernæ Scotiæ locis templa suo nomini dicata Sanctus habuerit Columbanus: facillime accidere potuit, vt auctor noster votiuæ peregrinationis terminum Sancti tumulum fuerit interpretatus ex ingenio suo, non autem ex fideli eorum, qui rem exactius nouerant, relatione; vel vt impetratus ad tumulum in insula Iona, ad templum vel cœnobium ab eodem Sancto cognominatum intra Scotiam fuerit perductus a parentibus suis, in proximo commorantibus.

[20] Neque nullum, vt Colganus existimat, in Constantino Scotiæ Rege huius nominis III, sed longe maximum momentum est: [sub Malcolmo Rege,] in Constantino autem Onello (cuius filius Aidus, futurus Rex de Oileach anno MIX occisus fertur in Annalibus Hibernicis) est pro aduersa sententia præsidij parum. Nam hic nec regnauit in Vltonia, & an natus esset hoc de quo agitur tempore quæri posset: iste vero quamuis a Malmesburiensi lib. 12. cap. 6 cecidisse dicatur in eo prælio, quod VVestmonasteriensis & alij anno gratiæ DCCCCXXXVII ab Æthelstano Anglorum Rege pugnatum dicunt contra Analafum Danum: aliud tamen nihil hinc sequeretur, quam quod auctor Lotharingus non ita perspectam habuerit Regum Scotorum Chronologiam, aut potiusis, qui hæc auctori dictauit, & Constantinum acceperit pro Malcolmo. Verum cum huius Malcolmi ante annum DCCCCXLV nulla apud scriptores Anglos mentio fiat: & præter Malmesburiensem, in Northumbricis rebus tam imperitum, vt duodecim eius gentis Reges ab eo prætermissos hoc die probauerimus pa. 445, [& Constātino tunc verosimiliter adhuc viuente:] de cæso in certamine Constantino taceant antiqui omnes: Scoti autem secuti Maiorem, Historiæ Britanniæ lib. 3 cap. 2, dicant quod Constantinus prælio victus, amissis turpiter Cambriæ terris, quas Scoti a diebus Gregorij, anno DCCCXCIII iuxta Leslæum defuncti, per annos tenuerant LIV, postea ad Scotiam redierit, quatuor annos regni sceptrum rexerit; & demum in S. Andrea religiosus effectus, illic quinquennio vsque ad mortem steterit. Hæc, inquam, cum Scoti dicant, neque neget Colganus; apparet eum negligenter nimis subduxisse calculos, quibus Constantinum anno Christi DCCCCXLIII mortuum statuit, qui hac ratione vsque ad XLVI vixit: & posito regno Rex tamen dici ab extero scriptore potuit.

[21] Certe longe verosimilius est ab Rege iam monacho deductum Cadroem vsque in Cambriam, quam ab eo, qui tunc iuuenis regnum obtinebat, Malcolmo. [tempore Domnalli Regis Cabriæ.] Douenaldus autem Rex illi tunc præerat plebi, propinquus Cadroë. Ecce aliud pro Scotis argumentum non inobseruatum Colgano; sed qui illud conatur obscurare per frequentia quæ fingit Scotobritannos inter & Hibernos connubia, eo magis quod nullus eo tempore Rex Cambriæ inueniatur hoc nomine. Sed si eum Colganus non inuenit, inuenimus nos eum apud VVestmonasteriensem, ita scribentem ad annum DCCCCXLVI: eodem anno Eadmundus Combriam totam opibus spoliauit, ac duobus filijs Dummaili eiusdem prouinciæ regis oculorum luce priuatis, regnum illud Malcolmo Scotorum Regi de se tenendum concessit. notum autem est, vel solum Colganum legentibus, Douenaldi & Domnaldi ac Domnali nomen vnum idemq; esse Hibernis ac Scotis.

[22] Restat vt de auctore Vitæ mox dandæ dicamus aliquid. Ac primo certum videtur compellādum eum esse nomine Reimanni, vt habet ecgraphum nostrum, vel Ousmanni: [Acta scripsit monachus synchronus,] sic enim in suo Colganus legit, descripto manu propria ipsius Abbatis D. Nicolai Fasonij. Nam licet in prologo sic legatur Immoni Rei-vel-Ousmāno, vt videatur quasi cognomentum esse: quia tamen cognominum vsus eo seculo nullus vel exiguus fuit (vt patet in omnibus Abbatum Episcoporumque catalogis, vnde nec hodie in suis publicis scriptis ea adhibent) & quia vsitata tunc temporis epistolarum formula, post eius cui scribitur nomen, nomen scribentis exhibet: non dubitamus quin librariorum oscitantia factum sit, vt pro recto casu obliquus scriberetur. Porro indicio Teutonici nominis cognoscitur auctor neque Scotus neque Hibernus fuisse; sed indigenarum monachorum aliquis: idque non ex monasterijs Sanctorum Clementis vel Symphoriani; sic enim non debuisset excusare, se parum familiarem viro Sancto audita dumtaxat posse commemorare. Ex hac ipsa tamen excusatione colligimus, non tantum Sancto fuisse synchronum (quod satis probat Immonis cui inscribitur ætas) sed tali loco commoratum, [& vicimus loco,] vbi vel familiarius nouisse Sanctum putabatur, vel ex propinquo habere posset documenta necessaria ad opus eiusmodi conscribendū.

[23] Quare putamus eum vixisse in alterutro monasteriorum duorum, Sanctorum scilicet Vincentij vel Arnulfi, Vrbi Metensi atque adeo ipsi S. Clementis cœnobio proximis: in his enim Theodorici & Adalberonis Episcoporum cura virtutis pariter & litterarum florebant studia, vt ex eo patet, quod Ioannes S. Arnulphi Abbas hoc eodem tempore S. Glodesindis vitam conscripserit, & cognominis sibi B. Ioannis Gorziensis Abbatis Acta, si non absoluit, tribus saltem primis partibus perfectam reliquerit morte præuentus. Quamuis vero, vt diximus, Immones hoc tempore gemini fuerint, Gorziensis alter, alter VValciodorensis Abbas; & magna Cadroë cum B. Ioanne Gorziensi, vt constat ex vita hac num. 24, familiaritas intercesserit: VValciodorensi tamen potius credimus curæ fuisse, [rogatu Immonis VValciodorensis.] vt hæc Acta conscriberentur; tum quia nonnullis annis VValciodoro præfuit Cadroë, antequam eo veniret Forannannus (cuius tamen mirum est nullam vnquam fieri mentionem) tum etiam quia hoc probabile facit VValciodorense Chronicon, vbi ait de prodigijs, quæ per B. Cadroem dignatus est Dominus operari, non modicum in Ecclesia B. Felicis, & apud VValciodorenses volumen conseruari; quod volumen vel hæc ipsa est, quam proferimus, Vita: vel potius miraculorum ab illius morte factorum compilatio: cuius si exemplar habere VValciodorenses curarunt, multo magis esse debuerunt soliciti, vt Vitam haberent sui aliquando Abbatis.

VITA
auctore Reimāno, siue Ousmāno
Ex MS. Hubertino.

Cadroë Abbas Metis ad Mosellam (S.)

BHL Number: 1494

Avctore Reimanno.

DEDICATIO OPERIS

Venerabili in Christo Patri Immoni a
… Omne bonum in summo bono.

[1] Cvm me tibi, Pater, obedire sponderem tale quid imposuisti, quod nisi ad vltima quæque promisissem, digne recusarem: iussisti enim, vt aliquid de actibus felicis viri Kaddroë describerem, quasi aut disciplinarum quippiam consecutus sim, aut ita viro illi familiaris fuerim; cum neque ingenium suppetat, neque gestorum eius aliquid sciam præter audita. Huc accedit, quod me rusticum inter rhetores, verba cogis facere: materia aliquibus profutura, styli grossitudine multos offendet. Verum quoniam inter nos schedulam te comprimere promisisti, parui, vt potui. Si autem incurrerit manus aliquorum, stylum excusabit materia, quæ licet inter æmulos, sicubi forte fuerint, omni carebit inuidia, cum & ipse bono animo acceperim, si quis eam in melius commutatam augmentauerit. Ceterum in situ insularum & nomine regionum minus nos reprehendat, ne inertiam alterius monstrando, suam insipientiam ostendat, legat potius historias, vt nos vera dixisse cognoscat b. Hic & in æternum Pater beate vale.

[Annotata]

a Colganus, Immonio Ousmanno.

b Nempe descripturus Scotorum origines fabulosas hæc sibi præfanda credidit: nos eam laciniam hinc rescidimus, quam apud Colganum legat, qui volet.

PROLOGVS.

[2] [Dei pietas hominibus tum se,] Pietas omnipotentis Dei, sciens humanam naturam assidue inhiare caducis, vt tandem valeret aspirare mansuris, ex incomprehensibilis & æterni iure consilij ordinato tempore apparuit cum gratia erudiens nos: vt abnegantes impietatem & secularia desideria, sobrie & iuste & pie viuamus, & tersa caligine vetusti erroris, portas vitæ cum exultatione intremus. [Tit. 2. 12] Ne vero in eremo huius exulatus, quis patriam petens, deficeret, Venite, inquit, ad me omnes qui laboratis & onerati estis, & ego vos reficiam. [Matth. 11. 28] Et ne ignotum quæratis iter, ego, ait, sum via. Quid autem præmij euntem maneat, ostendit, Per me, inquiens, si quis introierit, [tum Sanctos suos in exemplum proposuit,] saluabitur. [Io. 10. 9] Huius ergo pactionis promissor, quo ad spem vitæ animaret, consortes fragilitatis mortalitatisque nostræ ad iter salutis excitos, debilitati infirmorum speculum exempli assidue proponere voluit: quorum multi ad iustitiam verbo erudientes plurimos, iam fulgent vt stellæ in perpetuas æternitates: plurimi exemplo suorum actuum, ad portum beatitudinis alios appulere, atque in domo Dei, qui vbique pro se laborantibus hilaris remunerator occurrit, vt eorum quisque potuit, insudauere.

[3] [itentidem temporum successu nouos:] Verum quia nostri iam æui inertia, quibus ex iniquitatis abundantia refriguit caritas, vsque adeo detorpuit, vt nō modo nō collaboret aut laborantes attendat, sed nec olim in vinea nostri patrisfamilias laborantium actus, qui nobis solatio conscripti sunt, perscrutari curet; indeficiens largitas Dei semper inuenit quos proferat: vt, si priorum negligimus lectionem, præsentium excitemur visione. Quorum videlicet monumentum bonorum operum, etsi raros imitatores habet, decorum est habeat scriptores: quia manus Domini non erit inualida, vt per id aliquando aliquos suæ seruituti adiiciat, in hoc insistentibus mercede æternæ remunerationis salua: quam multi appetentes, ad profectum nostrum, in quos fines seculorum deuenerunt, non tantum visa, sed audita transmittentes, in domo Dei aurum, argentum, lapides pretiosos obtulerunt: & nos, qui pilos caprarum vix consecuti sumus, ad hoc applicuerunt, vt, si imitandos sequi tardi sumus, tamquam si cæcus iter monstrare velit, aliquem, qui imitari debeat & possit, describere audeamus, & si digne non valemus, olim volentibus & valentibus styli materiam præbeamus.

CAPVT I.
Natales & educatio S. Cadroë.

[4] Regij igitur sanguinis, opibus eximiis vir quidam nomine a Fochertach fuit, qui diuitiis & nobilitate similem sibi sortitus est coniugem, nomine Baniam, [in quibus Cadroë ex nobili progenie] quæ in flore iuuentutis suæ ex priore viro filios susceperat, sed post huic coniuncta, sterilis permanebat: vnde post multa Sanctorum suffragia, quæ ad piissimas omnipotentis Dei aures admouerat, b B. Columbani cum viro suo adiuit merita; nec suo voto est frustrata. Namque cum ad sepulcrum eius cum ieiuniis & orationibus pernoctassent, vix obdormierant, & singulas se tenere candelas cum lumine indissimiliter videbant. Quas cum lætantes attenderent, subito in vnum lumen compactas mirabantur: & ecce vir præclari habitus apparuit: Tuæ, inquiens, mulier, [a S. Colū. bano promissus,] meam infecerunt stolam lacrymæ, & in conspectu Dei astiterunt preces, & qui oranti Annæ concessit Samuelem, petentique Iacob conceptum dedit Rebeccæ, iussit, vt concipias & parias filium nomine Kaddroë, futurum lumen Ecclesiæ, qui iuxta nominis sui virtutem bellator c in castris Domini inuictus ascendet, ex aduerso opponens murum, paratus stare in prelio pro domo Israel. Somno itaque exciti, cum gratiarum actione congratulabantur visioni, nec incerti de promissa misericordia, domum cum exultatione redeunt, quod talem suscepturi essent prolem, fit commune gaudium.

[5] Interea concepit mulier & peperit filium, cui iuxta Domini mandatum Kaddroë imposuit vocabulum. Fama nati pueri finitimas repleuerat nationes; vt moris est patriæ, accurrit vulgus nobile, diuersum sexu & ætate, vnusquisque auidus puerum educare. d Mater ergo tantorum nobilium, [nutrici diuinitus præmōstratæ traditur] petentium scilicet cauens inimicitias; cui Deus iuberet dari, respondit se subtrahere non posse. Forte stratu decubuerat, cum illi inter tantos somnus obrepsit, vixque leniter per membra diffusus, videre fecit quasi domum circumuolasse accipitrem, & omnibus semotis, matronæ cuiusdam vertici insedisse. Expergefacta dehinc circumstantibus, quid viderit narrat. Tunc vero communi omnium consultu, matronæ nutriendus traditur: qui sublatus in domum mulieris, atque ablactatus est. Cuius pater iam in tenera indole futuram præsentiens industriam, secularibus rebus innutrire tentabat.

[6] Erat autem puero patruelis e Beanus nomine, ab ineunte ætate Christi gaudens seruitute, [Beano deinde patruo petenti,] peruigil in orationibus, eleëmosynis intentus, seruator sui: qui si fieri posset, omnes ad Christum trahere volens, conuersus ad Deum pro pueri salute totis incubuit precibus. Mox clementissima diuinitas affuit, atque in visu senem [alloquens] a patre, puerum ad scholas reposci iussit. Paruit senex, & virum super negotio conuenit. abnegat ille, & senem quasi errantem risit. Denuo vero rem repetere iussus, patrem pueri repetiuit, mandata pandit, vtque puer ei qui dederat reddi debeat insistit. Tunc homo ægre ferre se a viro importune infestari, quæ nolebat reposci, senem errare iudicio, non posse se amittere filium sibi per repromissionem in senectute matris generatum, baculum senectutis parentum, quem tanta familia expectabat Dominum.

[7] Itaque sene recedente sine effectu, visitauit Dominus matrem pueri, concepitque iterum & genuit filium nomine f Mattadanum: adiecitque Dominus admonere senem. Vade, inquiens, dic patri pueri: Age, homo, [& inuitū patrem ad hoc compellenti,] repeto abs te puerum iussus a Deo, qui tibi substituit alterum illius loco: qui si noluerit, dic illi imminere iram diuinæ animaduersionis. Nec mora, virum adiit pro re allocuturus; cui renuenti: Acquiesce, inquit, ne contradicentem te inuadat districtio supernæ vltionis. Quod si me non iussum ex meo dicere adscribis; imminentis tibi iræ indicio, equus, qui tibi melior est, [erudiendus committitur.] moritur. Mira velocitas: adhuc voluebantur in ore senis verba, cum puer stabularius equi interitum nuntiat. Quo audito, irruit viro terror diriguitque, & calor ossa reliquit: tandem vero illacrymans, licet inuitus, cum matre pergens ad tumulum B. Columbani, infantem, Deo, qui petebat, offerens, seni prædicto nutriendum tradidit. Susceptum igitur puerum senex curauit, atque in Diuina lege, vt potuit, erudiuit. Iam infantia emerserat, & adolescentiæ proximus, acris ingenij acie coæuos præibat.

[8] Interea quidam pestifero spiritu agitati nutritores olim infantis deuastabant; qui virium resistendi inhabiles, adolescentulum adeunt, [Vlturus illatam nutricijs iniuriam] suæ miseriæ quærimoniam pandunt: moris namque est patriæ, vt si quis nobilium infantem nutriat, deinceps, non minus genitoribus, eius in omnibus auxilium exquirat. Vt autem iuuenem in sui adiutorioincenderent: Cum te, inquiunt, nutriuimus si oues vel equos leuassemus, harum lacte pasti, equorum vehiculo melius hostium rabiem declinaremus; qui te præsente prædæ & vastitati succumbimus. Forte Beanus aberat, cum iuuenis commotus arma corripuit, & socios inclamans, hostes insequi deliberauit. Iamque ripæ fluminis inundantis, trans quem hostes erant, [ad arma prosilit:] astiterant, & nauium vsus exquirebatur; & vnus ex numero comitum, ordine Clericus, custos iuueni deputatus, seni reuerso renuntiat. Tum vero complosis manibus in lacrymas resolutus: Bonum te, ait, custodem iuuenis dereliqui.

[9] Cumque ille non potuisse se respicere satisfaceret: Moras, ait Beanus, rumpe; & vt me præstoletur, coge. At ille cum adolescentem cœptis non destiturum omnino diceret; senex proferens, quo solebat vti, Euangelium: Hoc, inquit, defer; & me vt opperiatur contestare. [sistit eum Beanus,] Præcedit Clericus mandata senis cum signo deferens, & licet lacrymantem & contradicentem in ripa stare compulit. Sequitur Beanus, & causam iræ adolescentis exquirit: ille vero rem retulit, nec sibi aiebat esse posse integrum, vt dolorem nutritorum pateretur manere inultum. At senex eius efferos animos mitigabat: illi autem non acquiescenti ait senex: Super hoc ergo exquire eius voluntatem, cui promisisti fidem: &, vt scire valeas, aperit librum, quem ab eo receperat, & versum, quem primum inuenit, arripuit. Erat autem: Si quis quod tuum est tulerit, ne repetas. Hoc autem cum ei non satisfaceret, denuo reuoluit sententiam & incurrit iuueni contraria, quæ erat: Omnes qui acceperint gladium, gladio peribunt. [& exhibito Euangelio coërcet] Tertioque reuoluenti occurrit: Serue nequam omne debitum dimisi tibi quoniam rogasti me, nonne ergo opportuit & te misereri conserui tui, sicut & ego tui misertus sum. [Luc. 6. 30] [Matth. 26 52] Cumque his contradicere non posset; in pace cum viro Dei reuersus, lectioni & orationi vacabat attentius. [Matth. 18. 32]

[10] Quadam autem die, fessa senex membra stratulo collocauerat, & Kaddroë cum sociis haud procul quiescebat, [atque in visu admonitus,] cum homini Dei Virgo apparuit fulgore vultus fulgorem solis vincens; adeo annosa, vt non putares eam nostri temporis; licet videretur iuuenis, septiformi veste induta, cui quidquid dici & cogitari potest, intextum erat: quam senex miratus, quæ & vnde esset inquirit. Tunc illa; Ego, ait, sum sapientia, quæ habito in consilijs, & eruditis intersum cogitationibus & hunc veni mihi assumere iuuenem. [Pr. 8. 12] Visio euanuerat ab oculis intuentis, & iuuenis amore corripitur discendi: quem nisi secularibus tradatur studijs, moriturum putares. Intellexit vir Dei quod viderat, & paratis quæ viæ & scholis erant necessaria, adolescentem Hiberniam g mittit, qui apud Artmacham in pistrino disciplinarum se reclusit, non veritas post dogmata diuina mundanas litteras quærere, [in Hiberniam studiorū caussa dimittit:] vt his lucidius elimatus, quæ olim didicerat melius posset examinata proferre; cum legeret platonem gentium Philosophū, fama Ieremiæ accitum Ægyptum petijsse, atque cum eodem Propheta collatis verbis, vnum super omnia Deum, quem antea ignorabat, reperisse.

[11] Instruitur itaque & coæuos contubernalesque suos longe præcedens, gymnasium sapientiæ ipsa ductrice angulatim percurrebat. h Quid vltra? Quod Poëta cecinit & orator dixit, quidquid Philosophus cogitauit, expertus est: nihil illum fugit; quidquid numero, mensura & pondere, tactu & auditu a quoquam vestigatum est ebibit; ad vltimum astrorum occultos tractus & cursus radio doctius Egino, quo nescio an aliquis in cæli Hierarchia probatior sit, designauit: taliterque edoctus, æquore remenso, ad Beanum redijt; [inde reuersum Scoti magistrum accipiunt.] & per totam Scotiam conseruis suis triticum sapientiæ sibi creditum, fideliter erogauit: licet enim Scoti multa millia pædagogorum habeant, sed non multos Patres: in disciplinis enim artium hic illos genuit. Vnde quia labia eius erudierunt plurimos, non sociabitur ei afflictio: Nam a tempore aduentus sui nullus sapientium mare transierat, sed adhuc Hiberniam incolebant. Lætabatur senex iuuenem proficere, & ad cuncta, quæ tentabat, neminem similem habere.

[Annotata]

a In Colgani ecgrapho Foitheach, in nostro Fochereach: rectius MS. Remense: ostendit enim Colganus, quamuis illud non viderit, sic scriptum nomen esse familiare antiquis Scotis, adeoque sic scribi debuisse.

b [S. Columbani cultus] Præcipuus huius nominis Scotorum Pictorumq; Apostolus est in Iona seu Hiensi sepultus insulas: qui corpus eius eodem retulit atque occultauit S. Blaitmacus, anno DCCCXXIII Martyrium subijt: quamdiu autem cespite sub denso, vt scribit VValafridus Strabo, abditum manserit, incertum est, Colganus putat prius quam Cadroë conciperetur Dunum esse translatum: quod tamen non impediret, quo minus in veneratione sepulcrum fuerit: aut etiam Reliquiarum paticula vel saltem cultus in aliquo Scotiæ Albanicæ templo, ad quod mater oratura confugerit, quodq; hic parum accurate vocetur sepulcrum.

c Cath prælium Hibernis, roë, certaminis locum significat, inquit Colganus, & mallet Cathoer quod bellatorem sonat. Cadroelem scripsit Ottho III, Cadroetum aliqui: in his Actis semper Kadroë.

d [mos liberos nutricij cōmittendi] Qui Hibernicorum mores apud Cambdenum describit I. Goodt, etiam hodie inter eos obtinere testatur vt probro sit proprios filios enutrire: alienorum vero curam, præsertim nobiliorum, certatim & e longinquo venientes ambiant: eiq; rei tanto stadio se impendant, vt alumni deinde nutrices nutritiosque suos pluris quam parentes faciant: qui autem hodie vigent in Hibernia mores, eos omnes olim inter Albienses Scotos ex Hibernia deductos necesse est diu quoque viguisse.

e Fortasse patruus: fuit enim multo ætate prouectior, vnde senex dicitur paulo inferius: non potuit tamen summa ei ætas fuisse, quippe qui adhuc esset in viuis, cum annum Cadroë quadragesimum excessisset. Septem autem vel octo Beanos Hibernicis fastis adscriptos ait Colganus: & obitus se ad I Ianuarij nec verbum quidem scripsisse de Beano, qui tempore Patricij clarus celebri etiam nunc cultu in Vltonia honoratur, & festum præcipuum habere videtur XVI Decembris, vt ipse docet XI Febr. in notis ad Vitam S. Canoci: lectorem remittit ad Kalendas Ianuarij, quasi istic de ceteris eius nominis Sanctis fuse egerit. Sed vnde sibi sumit Beanum Cadroë instructorem inter Sanctos relatum, aut Hibernum fuisse?

f Vltonicæ nobilitati, vnde Albienses Scoti genus ducunt, frequens hoc nomen fuisse probant ea, quæ ad hunc locum Colganus coaceruat: sed ad intentum eius parum admodum faciunt, cum vtrisq; Scotis vt lingua & origo, sic & nomina communia diu fuerint.

g Nisi aliquam Hiberniam extra Hiberniam nobis Colganus ostendat, non expediat se ab hoc loco: vti nec a sequenti, quo dicitur litterarum studia traduxisse in Scotiam, remenso æquore, quæ hactenus intra Hiberniam se continuerant. Est autem Ardmacha Hiberniæ metropolis a S. Patricio instituta.

h Multum his amplificationis rhetoricæ: in sequentibus autem vbi Scotos, velut omni hactenus litterarum in Albania cultu destitutos, describit, exaggerationem quoque hyperbolicam lector agnoscat & ignoscat.

CAPVT II.
Diuino oraculo monitus patriam deserit, & monachum induit Floriaci.

[12] Interea præteribat tempus, vtque Dominus adolescentem in viam salutis dirigeret, [Beanus cælesti visione docetur,] homo Dei deprecabatur: nec longinqua Dei miseratio fuit, quæ se in veritate inuocantes semper audit. Cumque vnus noctium vigilijs fatigatus, post hymnos membra lectulo collocasset, vt sæpe mane inceptus & lætus est, somnus subierat senem: neque pleniter obdormierat nec plene vigilabat, sed quamdam in extasim raptus, vidit magnorum virorum fieri conuentum; quos admirans, aliquid magni acturos sperabat. Tum illorum vnus ceteris reuerentior, Militiam, inquit, Regis æterni a seculis ordinatam augere expedit, vosque, ait ad reliquos, [Cadroën religiosa militiæ] vt ex his qui hic quiescunt iuuenibus quosdam ascribatis, qui in conspectu Imperatoris saltus dare debeant, ille, qui venit saliens in montibus transiliens colles, direxit: huicque, qui nos aspicit, quid transilire debeant, ostendere præcipit: Ducitur itaque Beanus, & videt tres terræ defossos specus, quorum primus & secundus non paruæ erant quantitatis, tertius altitudine nimij horroris, immensæ latitudinis: huius vlterior ripa plena splendoris erat & gaudij.

[13] Quid sibi hæc vellent, non cunctatur senex inquirere; responsumque est, hos debere iuuenes transilire, si gratiam Imperatoris vellent habere. At vero seni periculum Kaddroë timenti, Ne, inquit magnificus vir ille, paueas: transilient enim, licet dispariliter; sed iste felicius præcedet, [peregre tractandæ destinatū.] cui magis times. Et ne cassam iussionem existimes, quid specus significent attende. Primus itaque rerum est spontanea amissio, secundus patriæ relictio, tertius monasticæ vitæ exercitatio. Porro ripa illius exultationis vitæ perennis perceptio. Disparuit ergo visio, & senex excutitur lecto. Non multi post fluxerant dies, & ipsi a Domino dicitur Kaddroë. Exi de terra tua & de cognatione tua, & de domo patris tui, & veni in terram quam monstrauero tibi, & constituam te Ducem populi mei, atque sustollam super altitudinem nubium, & cibabo hæreditare Iacob, patris tui.

[14] Expergefactus iuuenis, amore corripitur peregrinationis, & relictis omnibus, viam peregrinandi ingreditur. [qui in suscepto peregrinationibus proposito] Fama rem vulgauerat, & cunctos diuites & pauperes mœror & luctus inuasit. Accurrit omnis ætas & omnis conditio, & velut exitium & vastitas totius Scotiæ appropinquaret, fit omnium lacrymabilis acclamatio. Cur nos Pater a deseris, aut cui laboris tui fructum derelinquis? Quare tibi peregre ire placuit, cum omnes aduenæ apud Deum simus, & habitatione Cedar incolatum nostrum (te docente) plangamus prolongari. Aspice, quæsumus, fructum quem tantos docendo facere potes, & quibus necesse est opem scientiæ impertire. Nunquid in Ioannis visione non attendis patris æternum verbum quid te moneat? Qui audit, inquit, dicat veni. [Apoc. 22, 7] Motus ergo his fletibus, aliquantisper ibidem moratus, in semetipsum ipse insurrexit. [post multas preces obfirmatus.] Propter manabat amnis cursus validissimi, iuxta quem, vt crebro contingit, succreuerat moles cuiusdam arboris. Noctibus itaque solo Deo teste illuc accedens, exutus vestibus, in maximi horrore frigoris se mittebat in flumen, & ne vi fluctus in præceps rueret, manu tenebat quem arbori circumligauerat. funem; & tamdiu ibi stabat quamdiu compleret a centesimo octauo decimo centesimum tricesimum tertium psalmum: b

[15] Interea ruente hyeme æquora detumebant, & propositæ peregrinationis denuo aggreditur viam. Tunc vero mœror & luctus iterum totam occupauit regionem; atque accurrentibus omnibus, Rex, qui prȩerat patriæ, Constantinus c nomine, hominem retenturus accurrit. Parte itineris iam emensa, B. Brigidæ d Kaddroë oraturus subintrauerat ædem, cum e diuersis partibus accitum vulgus nobile & rusticum compleuit ecclesiam: vnum omnes petunt, ne deserat patriam. [& nulli cuiusquam deprecationi cedens,] Ad quos ille conuersus, Regi & omnibus hoc tantum respondit: Vos, inquit, non deseram, dum vbicumque fuero, vestram habebo memoriam. Tunc clamor populi attollitur, & Sanctorum reliquijs ante eum positis, eorum obtestationi vt acquiesceret, rogabant. Ille vero si ad hoc, ait, Sanctorum reliquias attulistis, vt me a voluntate proposita compesceretis, mecum eorum suffragia petite, vt vtrum viam salutis aggressus sim, dignentur ostendere: Christus enim cum relinquentibus patrem & matrem, fratres & sorores, [ne parentū quidem,] sua præmia proponeret, nihil consilij vestri subintulit. Abrahæ quoque quia obediens Deo exiuit de terra sua, & de domo patris sui, reputatum est ad iustitiam. Frustra itaque Regi cum plebe laboranti, & maxima quæque promittenti dum non acquiesceret; parentes eius moti, tumentesque cum iurgio: Si, inquiunt, precibus non valemus, ferreis vinculis & carcere cohibebimus. Hoc, ait, vestræ est potestatis; verum quamdiu in vinculis ero, nullo modo bibam vel manducabo.

[16] Forte cum Rege Abbas quidam, nomine Mailedarius e, aduenerat; qui, vt erat æquus consilio, Si, ait, virum hunc a voluntate proposita non valemus auertere, prout quisque potest auxilium viæ impendamus; [a Rege & populo ad iter instruitur.] vt remunerationis eius laborum consortes esse valeamus. Tunc omnes certatim auri & argenti, vestium & f equorum adiutoria impendentes, cum benedictione Dei dimiserunt, & Regis ipsius ducamine, venit vsque terram Cumbrorum. Douenaldus Rex illi præerat plebi, & quia erat propinquus viri, cum omni gaudio occurrit, & secum aliquamdiu retinens conduxit vsque Loidam g ciuitatem, quæ est confinium Normannorum h atque Cumbrorum; ibique excipitur a quodam viro nobili Gunderico, [per Cumbriam] a quo perducitur ad Regem Erichium in i Euroacum vrbem: qui scilicet Rex habebat coniugem, ipsius Domini Kaddroë propinquam. Vnde egressus, Lungdinam k ciuitatem expetijt, atque a quodam sene, Hegfrido nomine, susceptus mansit.

[17] Noctu itaque per incuriam vrbs ipsa incenditur, & maxima iam parte consumpta, [Londinum venit:] quod supererat victrix flamma lambebat. Tunc vero Deus, quid Kaddroe apud se haberet meriti, declarare voluit. A sene igitur rogatur, vt orando pereunti vrbi succurreret, qui confisus in Domino, inter ignem, & quod residuum erat currens, conuersus ad Dominum, dixit: Tibi, Domine, omne quod est famulatur: Iube ergo terrores æstuantium cessare flammarum. Hæc breuiter dixit, eleuataq; manu retro abire iussit incendium. Videres flammam, [subitum vrbis incendium sopit:] velut vi venti retortam, paulatim deficiendo emori. Sic lætantibus omnibus ciuitas liberata est. Tua sunt hec opera Deus, qui gloriosus in virtutibus tuis, ad gloriam tui nominis, qui olim in populum murmurantem exortum incendium, orante Moyse, absorberi iussisti; nunc per famulum tuum Kaddroe flammis vrbem liberasti.

[18] Fama tunc transuolans, & totam replens Regionem, ad Regem vsque, qui in l Winde-castra ciuitate erat, [nauim soluturus, tempestate repellitur:] Hegmundum nomine, deuenit. Qui continuo accersitum hominem ad se venire petit, & aliquamdiu secum esse rogans, eius colloquijs delectatus per Archiepiscopum eiusdem vrbis, Otthonem nomine, in portum vsque, qui Limen m dicitur, deduxit. Ibi igitur conscensis nauibus cum in altum irent, vento excito littori reuocantur: iterumque mare tentantes pene cum naufragio, littori sunt restituti. Putasne Lector & Auditor Deum nolle, vt homo iste mare non transiret? Nonne Paulus ad coronam Romam nauigans, naufragium, hyemem & famem vix euasit?

[19] Turbatis omnibus, Kaddroë mœror inuasit; irruensque nox clauserat diem, & ipse mœrore & ieiunio confecta membra in lectum compulit. [iubetur Nepotem a se dimittere:] Assistens ergo vir eum ita affatur: Hi, inquit, omnes, qui tecum sunt, mare transire non poterunt, ne tibi in via Dei, quam intrasti, molestiam inferant. Nepotem itaque tuum & aliquos secum redire suade; & tunc mari emenso, vlterior te lætum ripa excipiet. Exurgens igitur, visionem socijs retulit, & iuuenem dictum, dato vehiculo & sumptibus, [transuectus adit sepulcrum S. Fursei;] redire præcepit: sicque soluentes nauim plenis velis portum Boloniensem appulsi sunt, & per terram iter agentes Parronam n Monasterium aduenerunt: ibique Domnus Kaddroe Domini clementiam & B. Fursei merita implorat, vt sibi commorationis locum ostendat. Nocte autem veniente adest ei in visu B. Furseus. Quem cum ille quis esset inquireret; nomen edicit: se ab eo inuocatum venisse pandit, &, vt locum mutare debeat, præcipit. Non longe erat Matrona Hersendis o nomine, nobilitate & opibus inclyta, [ab Hersinde suscipitur in S. Michaëlis;] sanctæ deuotionis ardore plena. Et quia erat sterilis, si quos inueniret sanctæ peregrinationis viros, suscipere cogitabat, eisque benefacere propter nomen Domini Saluatoris.

[20] Audito itaque peregrinorum aduentu, mox adest exorans & suadens, vt ad se dignentur venire. Qui cum se locum a seculo eis paratum dixissent quærere, vbi labore manuum suarum viuentes Domino possent seruire; gauisa illa ostendit eis locum in sylua Theorascense sacrū B. Michaëlis p, ex nomine. Quem cum habilem suæ voluntati dilexissent, [socio S. Machalano se subijcit;] & a Matrona Ecclesia ampliata domibusque constructis manerent, communi consilio, erant enim tredecim, statuere, vt Domnum Kaddroë sibi Dominum & Patrem eligerent. Ad quod cum nullo modo cogi posset, coniunctis secum alijs, Machalanum q virū summæ bonitatis, & suæ socium peregrinationis, vt sibi imperare debeat, efficiunt. Ibique diu sic habitantes, Matronæ prædictæ beneficijs aliti sunt. Interea deuotionis desiderio crescente, monasticæ Religioni cœperunt aspirare. Vnde cum voluntate Dei, [monachum induit Floriaci.] domina illa Machalanum Gorziam, scilicet disciplinatui venerabilis Agenaldi; Kaddroë vero Floriacum, vbi Erkembaldus vir magnæ Religionis præerat, direxit. Ambo ergo quod cupierant assecuti, Machalanus apud Patrem Agenaldum monachum professus est: Kaddroë vero die conuersionis Pauli Apostoli apud Floriacum coram Domino Erchembaldo habitum & animum monachalem induit.

[Annotata]

a Annum nempe 40 ætatis iam transcenderat.

b De hac psallendi in aquis frigidis consuetudine vide dicenda XVII Martij ad Acta S. Patricij.

c Hunc in S. Andreæ monachum factum anno 941 scribit Maior quinquennio ibibem vixisse: non igitur ipse, sed Malcolmus patriæ præerat; quod peregrino scriptori ignoscendum.

d Non illius, quam Hiberni apud se natam sepultamq; venerantur S. Patricij æuo florentis: sed eius, [S. Brigida Aberneth.] quæ priori multo iunior Granerdi Pictorum Regis consanguinea sub finem seculi septimi vixit, sepultaq; est, & colitur in Scotia. Abernethi; vnde vix quindecim passuum millibus Andreopolis abest, vbi Constantinus monachus fuisse dicitur. Vide, quæ diximus § 7 ad Acta prioris Brigidæ I Februarij.

e Colganus duos Malodarios inuenit, quorum vnus XVI Iulij, alter XXV Octobris nominetur in Hiberni is Martyrologiis: alterutrum hic signari, nec ipse asserere audet, neque nos asserenti auderemus credere.

f Douenaldus, Domnaldus seu Domnalus vnum idemq; nomen: meminit huius Regis ad an. 946 VVestmonasteriensis, & Dummailium vocat.

g Cambdenus in Northumbriæ finibus trans murum Picticum, ad Tripalli fluuij Borealem ripam, signat syluam ingentem, the forest of Lovves, quod Loydæ syluam videmur posse interpretari, & credere, nomen ab vrbe, olim celebri, nunc autem extincta, loco remansisse.

h Non est cur suspiceris Northan-humbrorum scribi debuisse; quamuis ita scribi potuissent: constat enim ea tempestate Danos (quos passim Normannos vocant Hiberni scriptores) Northumbriamtenuisse: cum quibus Angli Reges multa & frequentia gessere bella: sic confinia Normanniæ atque Britanniæ Malmesburiensis scripsit.

i Rectius Euoracum, seu Eboracum, aquilonaris Angliæ Archiepiscopalis sedes. [Ericus Northumbriæ Rex] Ericum autem Malmesburiensis Iricium vocat lib. 2 cap. 7. quem a Northumbris Regem statutum vult Colganus post expulsos ab Edmundo anno 945 duos eorum Reges Analasum atque Reginaldum, pro quo testem citat Rogerium de Houedon; sed ille hanc rebellionem sub Edredo Edmundi successore motam scribit, intra annos 947 & 955, quod tamen nihil impedit quo minus Rex per anticipationem dicatur, qui potuit sub suorum decessorum imperio, vir princeps in regno domicilium & iurisdictionem Eboraci habuisse: Regum deinde Northumbrorum vltimus.

k Alias Longdonia nunc Londinum vrbs regia, ad Tamesis ripam longo se extendens tractu: vnde & nomen factum; quasi dicas longa vrbs: nam dun, olim, tovvn hodie vrbs est, & in compositis fere ton, qua terminatione vix vlla est in Anglia frequentior.

l Hodie Winchester alias Wintonia non Wigornia (vt perperam Colganus) hæc enim est Worchester. Vtraque autem Londino ad occasum est, versus Boream quidem declinando VVorcestria, interuallo milliarium ferme septuaginta; versus Austrum vero VVincestria, milliaribus circiter quinquaginta remota; vltra quam ad millia passuum viginti quatuor, Wilcestria seu Wiltonia est, a cuius vrbis, non autem a VVincestriæ Episcopatu promotus est ad Archiepiscopatum Cantuariensem Odo ille: qui hic S. Cadroëm dicitur ad mare deduxisse, Regis fortassis aulam comitatus; [Odo Arch. Cantuar.] quæ causa esse videtur cur auctor hic huius vrbis Archiepiscopum Ottonem scripserit, quæ alias suum habebat Episcopum ab Odone diuersum. Hic ab Æthelstano circa annum 947 Archiepiscopus dictus, in illa Sede per annos 20 mira emicuit Sanctitate, vt constabit ex vita IV Iulij danda: interim videri potest Malmesbur. l. 1 de gestis PontificumAngl. cap. 1.

m Celeberrimus olim portus, inquit Cambdenus, donec arenæ, quas mare euomit, obstruxissent: [Limen portus.] 30 passuum millibus Londino adeundus, Dorouernia vero seu Cantuaria octo dumtaxat: Ptolomeo λίμην est, Antonino & auctori Notitiæ imperij Portus Lemanis; cuius opportunitati olim Westhyt incrementum suum debuit; deinde eo destructo Hyth, honestum etiam nunc oppidum: hinc autem commodissimus erat traiectus in Galliam Belgicam.

n Hodie Perona vrbs limitaris Picardiæ, ad Somonam fluuium, distans a portu Bononiensi millibus passuum circiter quinquaginta: adeo vt, si excursionem VVincestricam ad Regem excipias, rectissimum e Scotia ad Hannoniæ fines iter Sanctus tenuerit, & informationes hac etiam parte accuratissimas sequutus scriptor inueniatur: colitur autem S. Fursæus 16 Ian vbi vide, quæ diximus.

o In Chronico VValciodorensi passim Herinsindis, Eilberti Comitis vxor, cum eoq; multarum in Tirascia ecclesiarum fundatrix.

p In Diœcesi Laudunensi, ad Æsiæ fluminis ripam, supra Herison. Diploma loci huius ab Hersinde restaurati citant Sanmarthani ad annum 945: vt opportune omnino aduenerint peregrini, quos hoc vel præcedenti anno credimus e Scotia esse egressos.

q Maccalinus dicitur Frodoardo, & colitur XXI Ianuarij, vbi de eo.

CAPVT III.
VValciodorensis & Metensis præfectura: miracula varia.

[21] Emenso itaque tempore sæpe dicta Matrona Gorziam a misit, omni affectu Domnum Agenaldum orans, [VValciodori factus Præpositus,] vt Machalanus ad locum olim electum posset regredi: reuersusque locum, quem susceperat, gubernabat. Erat autem locus supra Mosam fluuium Prisco vocabulo Walciodorus b nominatus. Huc illum aduocans, Monasticum ordinem instituit, Domnumque Kaddroë a Floriaco reductum, omni conamine renitentem, [mox Abbas,] Præpositum ordinauit. Multi non fluxerant dies, cum videret Machalanus vtriusq; loci curam vires suas excedere, salubri consilio multorum petitionem sibi iungens, Domnum orabat Kaddroe, vt nomen Patris in loco Walciodoro non recusaret suscipere. Expauit homo stupore vehementi, & vltra quam credi potest reluctans abnuit. Illis autem insistentibus, ne pro humilitate scandalum fratribus faceret, Rege tunc, post Augusto, Ottone c cogente, vix acquieuit, vt susciperet nomen Abbatis.

[22] Præconio igitur sanctæ conuersationis nomen eius longe lateque crebrescens, [multos in monasteriū suscipit:] multos ad agonem sanctæ Regulæ aduocabat. Gaudebant multi ex naufragio seculi portum monasterij contingere: inter quos ad Christum Nobilis, Girerus nomine, confugiens, militiæ cingulum soluerat, & monachum professus in monasterio militabat. Moris est monachorum sibi sub caritate deuote inuicem seruire: vnde iste cum socio suo coquinæ officio iussus fuerat insudare. Quod cum libenter exciperet, vt aliquid operis ageret, [miraculo sanat vulneratam manum:] cultrum, qui propter iacebat, arripuit, moxque spiritu nequitiæ se admiscente, manum suam feriens, graui vulnere cruentauit. Currens ergo & ad Patris Kaddroë vestigia prouolutus, damnum, quod fecerat, manum cruentam ostendens, indicauit. Cui Pater compassus, super locum vulneris signo Crucis edito, ad officium iniunctum abire præcepit. At ille cum benedictione discedens, recedente dolore, manum subito miratus est pristinæ redditam sanitati; reuersusque pro adepta sanitate gratias referebat: sed vanæ gloriæ inimicus, ne cui diceret, imperauit.

[23] Prædicta præterea Matrona sancto ardens desiderio, exceptis his, quæ commemorauimus locis, locum quemdam, Bucceleum d nomine, a fundamentis in honore B. Petri erexerat, [In Bucceliensi parthenone susceptus,] atque ad Deo seruiendum, Virginum chorum ibidem aggregauerat; inter quas spiritus erroris vnam præsumpsit, & agitabat. Vt fera igitur corripitur & in vincula conijcitur. Causa extitit, quæ Pater Kaddroë locum visitaret: occurrunt cum gaudio, & susceptum Patrem venerantur, atque inter cetera Sororis infortunium pandunt, vtque captiuæ subueniret precantur. At ille audiens, grauiter doluit, & contra antiquum hostem fidei scutum arripuit. Interea sole ruente, dies clauditur, & ei stratus, in quo quiesceret, in Domo iuxta ecclesiam ab ancillis Dei præparatur. Sene itaque quiescente, sano consilio misera adducitur, [sanctimonialem energumenā liberat.] & in domo illa ponitur. Spiritus autem nequam, se poni, quo nolebat dolens, cellam clamore per os puellæ compleuerat; cum pater Kaddroë excitus, & inquietudine commotus, increpansque spiritum: Discede, inquit, funeste, discede, & plasma Dei agitare desiste. Mirum dictu. Vix vir Dei verba compleuerat, & spiritus impurus dato rugitu per fœdas corporis partes fluxu ventris expulsus, fœtore intolerabili cellam repleuit. Quid est, maledicte diabole, tu super astra cæli tuum exaltares solium, qui super terram loquentem ferre hominem non audes, vermem & cinerem futurum? Bene tibi contigit, vt qui gloriabaris tuo consilio hominem deceptum a patria exulare, peregrinorum a peruasis sedibus verbi eijceris potestate.

[24] [Ab Adelberone Epis.] Rumor igitur vbique nomen eius detulerat, & de virtutibus viri omnes gentes narrabant. Adalbero Præsul nobilis nobilem Metensium nobiliter gubernabat Cathedram: cumque e diuersis partibus multa ad eum perferret fama, huius quoque viri nomen detulit; & vt erat amator religiosorum, venerabiles viros Agenaldum e & Ansteum ad se aduocatos, de viro interrogauit, & quomodo ad eum perueniat, inquirit. Venerabiles iam igitur dicti viri, desiderio Domni Pontificis rescito, sæpe virum Dei super eo alloquuntur. Solennis erat dies, qua B. Martyris Gorgonij agebatur festiua memoria, & vndique confluentibus populis, ipse quoque homo Dei Kaddroë aduenerat. Nacti itaque locum, ei Præsulis voluntatem exponunt, & suas preces ante eum prosternentes, vt secum dignaretur manere, exposcunt. [præficitur monasterio Metensi,] Sed quis eorum non diligeret in terris societatem, qui in cælestibus castris iam meruerant æternam dignitatem. Precibus ergo supplicantium euictus consentit, & locum non longe ab vrbe Metensi positum, & multorum Sanctorum corporibus & reliquijs inclytum, sed tunc iam ad nihilum redactum, suscepit commendatum.

[25] Et quia, vt iam diximus, curam susceperat animarum; quosdam secum a Walciodoro adduxit, & his, qui remanserant secundum voluntatem illorum Patrem præfecit: qui licet postea a via rectitudinis exorbitauerit, f non multum ad illum pertinuit: nam Dominus, cum per Ezechielem de non cōuersis impiis loqueretur, ait: Fili hominis speculatorem dedi te domui Israël, audies ergo ex ore meo verbum: & annuntiabis eis ex me. [Ezech. 3, 17] Si autem tu annuntiaueris impio, & ille non fuerit conuersus a via sua impia, ille quidem in iniquitate sua morietur, tu autem animam tuam liberasti. Suscepti igitur loci curam agebat [quem vt ex] ruinis cineribusque eleuaret, vt poterat, satagebat. Visitabatur indies a ciuibus, accurrebant viri cum mulieribus: quibus ille, [& locum restaurat] vt erat in Domino diffusus caritate, verba vitæ, consilium animarum studebat impertiri. Quis enim ad eum mœstus venit, & lætus non rediuit? Quis eius bonitatis suauitate non vsus est? Clericorum, Monachorum, Virginumque chori hunc, vt Patrem colebant, venerabantur, amabant. Quo enim illorum in via salutis scandalizante, dolore compassionis non vstus est? Sollicitudo illi quanta erat pro periclitantibus, & infirmantibus cura? Damno alterius illum affici putares, cum gaudio alieno velut proprio tripudiaret.

[26] Interea contigit, vt Walciodorum visitaret, & labente tempore B. Gorgonij g Martyris annua remeabat dies, [In itinere constitutus,] vtque ipse occurrere posset cum Wltmaro h Gandensis cœnobij, cumque Aledrando i Gemblacensis monasterij Abbatibus repedabat. Iamque Brieum castrum præteribat, & maturius quam senex soleret, ad epulum suadebant: quibus cum vir Dei non consentiret forte locum amœnum herbis aquisque irriguum peragrabant. Si inquiunt hinc ieiuni eximus, aquæ penuria diutius ieiunabimus. Ad quos Dei homo conuersus, fratres ait scriptum est. [Eccle. 10, 16.] Væ terræ, cuius Rex est puer, & cuius Principes mane comedunt. Aquæ hic & vbique in manu Dei sunt, qui timentibus se, nihil promisit, defuturum. Consentiunt inuiti & aliquantisper eunt ieiuni.

[27] [ad leuandam sociorum sitim fontem elicit:] Hora refectionis aderat, & partem cuiusdam prati subintrauerant: tunc vir sanctus, vt erat vultus hilaris: Ecce, inquit, Domini & Fratres, locus nostris vsibus habilis. Cumque se aquæ vsus non habere quȩrerentur, sciens homo fidere: Nolite, ait, desperare; potens est manus Domini seruis suis aquam dare, qui quærimoniosæ plebi in solitudine maquosam rupem siccam aquam iussit manare. Propter iacebat scirposus cespes, quem vir Domini adiens circumfossum iussit leuari. Parentibus itaque, qui aderant, & cespitem eruentibus, aqua secuta est. Sed cum prædicti viri inferius sedentes, Sanctum Domini expectarent, & quod fecerat ignorarent; iamque in hoc essent, vt manus, & quæcumq; necesse erant, vino diluerent, murmure delabentis ad se riui commoti, aquæ abundantiam sunt mirati. Qui fons vsque hodie permanens, testatur quid Kaddroë apud Deum meriti habeat. Ad socios ergo reuersus, cum mirantes factum laudarent: Dei, ait, Omnipotentis clementia hanc vestræ caritati misit aquam, vt nouerimus Christianam paupertatem semper esse diuitem. Sumptis igitur epulis, iter cœptū explent.

[28] Præterea loci commissi caussa exigebat, vt Comitatum k adiret, ac Fredericum l tunc Ducem alloqui deberet: [baculum suum reclinat ad solis radium:] qui cum a viro Dei in designato loco quæsitus & inuentus esset, venienti cum omni humilitate exurgens, vt seruo Dei, occurrit. Viro autem sancto se officiosissime resalutante, cum in mutuis amplexibus ruerent, putans homo Dei se aliquem suorum sequi, baculum, quem manu gerebat, retro porrexit: quem cum nullus esset, qui susciperet, per fenestram lucebat, vt solet contingere, radius solis m, qui videlicet ruentem baculum, velut elementum aliquod solidum suscepit & sustinuit, vt videres elementa ipsa, Kaddroë velle famulari. Quid vero mirum si amico Dei creaturæ seruiant, cum eius inimicos, terræ semina pascant, quæ cælis veniens pluuia nutrierat. A sæpedicto etiam loco Walciodoro scilicet Metim n pergebat, & secum iuuenem, quem ipse nutrierat, comitari iusserat. [læsum oculum sanat;] Qui, cum fere in medio itineris oculum grauiter dolere cœpisset, ab eo signo Crucis super se edito, dolorem mox sanus effugisse lætatus est.

[29] Idem quoque iuuenis febribus quatiebatur, & fere emenso anno, [febrim pellit:] vi aduersæ valitudinis toto iam corpore effœto, laborabat. Nihil misero febris præter speciem hominis reliquerat; consumptis carnibus, ossibus cutis adhæserat. Interea vir sanctus, vt in Domino totus semper misericordiæ visceribus affluebat, compassus iuueni, forte sibi illum considere iusserat, & manu pateram cum potu tenebat, ex qua cum hausisset quippiam, reliquum iuueni porrigit, &, vt in nomine Domini securus bibat, præcipit; moxque vt infirmus ille potum hausit, febribus fugatis, redditus sanitati est, atque adhuc testis est factæ in se clementiæ. Lazarus o quoque Scotigena monachus, cum viro Dei in monasterio habitabat. Hic infortunio grauissimo tactus ad extrema tendebat: [moribundo vitam prorogat.] quadam autem die, cum nimio febris æstu vreretur, dolore ad præcordia redeunte, in vltimo spiritu positus, non iam vicinitatem, sed præsentiam mortis se euadere desperabat. Cum sanctus vir accurrit; terræ cubantem reperit; quid ageret, inquisiuit. At ille virtute, qua potuit, se morti proximum respondit; quem Sanctus manibus contrectans, & signo Crucis muniens, vt lectulo parum quiesceret, imperauit. Nec mora, æger conualuit, & robore recepto, in pedes ante mirantium ora incolumis assurgit, & quam propinquæ benignissimi Iesus aures precibus Kaddroë essent, ostendit. Nam, vt Scriptura ait, voluntatem timentiū se faciet, & deprecationem eorum exaudiet. [Ps. 144, 19] Quid enim vir iste nisi voluntatem Dei faceret: cui tantum Christus in ore, pax semper in corde erat.

[Annotata]

a Vide quæ de hoc loco diximus XXVII Febr. ad vitam B. Ioannis Gorziensis: cui fuit noster Cadroë familiaris.

b Vulgo Wassor ad Mosam, vno milliari Belgico supra Dionantum: a Sancti vero Michaëlis monasterio Belgicis septem, seu passuum millibus 20 distans, iusto vnius diei itinere.

c Ottho primus, Aquisgrani Rex coronatus 931, Imperator vero Romæ a Ioanne XII 962, mortuus 973.

d De huius monasterij erectione multis agitur in Chronico VValciodorensi, & in spatio duorum milliarium distare a S. Michaële dicitur: est autem ad ripam Borealem fluminis, Æsiæ fluuio proximi ad meridiem, eiq; se inter Veruinum & Capellam miscentis.

e Agenaldum anno Christi 962 aut immediate præcedenti mortuum esse ostendimus ad Acta B. Ioannis Gorziensis num. 25. [Busseliacū monæst.] Ansteum ex monacho Gorziensi creatum Abbatem S. Arnulphi anno 944, decessisse 960 ostendunt San-marthani tom. 4.

f In Chronico VValciodorensi recensetur post Immonem Godefridus, ex Remensi Ecclesia B. Remigij assumptus, atque ob insolentiam a suis monachis tandem exclusus, nec refertur quamdiu Abbatiam tenuerit: suspicari posset aliquis hunc quoque perperam inter Forannani successores locatum, cum eiusmodi aliquis Cadroë successerit vel Abbas vel Vicarius: nobis non libet coniecturis immorari soli præiudicio nixis.

g Colitur 9 Septemb. Romæ passus cum S. Dorotheo. Vnde corpus eius Gorziam transtulit S. Chrodegangus Metensis Episcopus, [S. Gorgonius M.] anno 765; vt scribit Episcopus Milo in opere de passione, translatione & miraculis S. Gorgonij, ad Immonem Abbatem Gorziensem, quod suo tempore dabimus. Vide quæ hoc die diximus de S. Chrodegango.

h In MS. Abbatum Gandensium, seu S. Bauonis Chronico Womarus scribitur: Hugoniq; Abbati anno 955 succedens, mortuus dicitur anno 982, VI Kal. Sept.

i Vulgo Gemblours: Gemmelaus in diplomate Ottonis anno 946 apud Mireum in Notitia ecclesiarum Belgij cap. 56: quo confirmantur ea, quæ S. VVibertus seu Gilbertus fratribus ibidem a se adunatis donauerat anno 922, Erluino Abbate constituto: de hocSigebertus indidem monachus in Chronico ad an. 958 Erluinus primus Abbas Gemmelacensis lumine oculorum priuatur. [Erluinus, Aledrandus, Aluinus, Hervvardus, successiue Abbates Gemblac.] Deinde ad an. 987 longo in longa cæcitate Martyrio cruciatus moritur: vnde Colganus vnum eumdemq; ratus Aledrandum & Erluinum colligit hæc ante annum 958 contigisse, eo quod probabile non sit hominem cœcum iter pedestre facere voluisse: verum si cogitasset nec regendo cœnobio vtilem esse potuisse, & memoratum a nobis in principio Bennonis exemplum, nominumq; nihil inter se affine habentium dissimilitudinem, contrarium potius intulisset, dixisset Aledrandum Erluino vltro se abdicanti suffectum: de quo ne dubitare possimus, facit Aluinus apud San-marthanos memoratus huius monasterij Abbas & Lobiensis reformator, anno 986 vita functus, cum adhuc in viuis esset Erluinus: quem eosdem Sammarthanos mirum est prætermisisse, & eius loco posuisse Guilbertum, fundatorem quidem, non tamen Abbatem, sed in Gorziense monasterio monachum: vbi anno 962 mortuus, colitur XXIII Maij. Aluino successit eius frater Herivvardus vsque ad an. 989.

k In finibus Hannoniæ VValciodorum est: Metæ propius adiacent Lutzemburgensi Ducatui, tum adhuc Comitatui: Barrensem tamen præfert Colganus propter sequentem.

l Fredericum Comitem, quem Lothariensibus ad obsequium reuocatis Archiepiscopus Coloniensis Bruno, Otthonis magni frater anno 959 vice sua præfecit: qui exinde Dux dictus, [Barrensis Comitatus initia.] Barrium in Tullensi ditione exstruxit. Verum merito dubitamus, an cum hæc scriberentur, Comitatus titulus et esset adiunctus: multoq; magis an faerit iam tum ita celebris, vt simpliciter Comitatus nomine posset intelligi, cum forte nec nomen Barrense adhuc esset, quippe ductum a Castro, quod circa annum 970 cœptum est inuito Episcopo strui tamquam barra seu repagulum contra Francos. Episcopo autem Fridericus, ex Otthonis magni sententia, pro illius peruasione prædij mutuæ vicissitudinis conditione duas Abbatias … contradidit, vt posset pacifice possidere, quod præsumpserat sibi: ita libellus de successoribus S. Hildulphi.

m Simile miraculum in Vita S. Deicoli dedimus XVIII Ianuarij num. 20.

n Ex hac frequenti VValciodorum itione cognoscimus, huius loci curam non fuisse depositam a S. Cadroë, vsque ad S. Forannani aduentum: maxime cum is, quem suo loco præfecerat, a rectitudine exorbitasset: hoc enim non diu præcessisse Forannani aduentum, probat ætas Comitis a Sancto enutriti, postquam scilicet Floriaco redijt: quod facile duodecim aut quindecim annorum conuictum indicat.

o Colgano Lassarus, nomen Scotis familiare & frequens, etiam inter Sanctos illius gentis.

CAPVT IV.
Alia miracula, mors, sepultura.

[30] Hvmilitatem in eo laudare necesse non est, pro qua iam Dei consecutus est gratiam. [B. Ioanni Gorziensi ægro,] Quantæ sobrietatis fuerit, nulli mandamus sermoni, quia stylus materiæ victus succubuit. Parcitas eius frugalitatis, raros forte imitatores habebit. Patientia ei vltra humanum modum fuit. Ceterum caritas, quæ est iuxta Apostolum vinculū perfectionis, tanta in eo resplenduit, vt nisi videris non credas. Vt autem ex hac aliquid sub exemplo dicamus, Ioannes Abbas Gorziensis cœnobij, columna in templo Dei (cuius mortem, sicut nescio quis ait, Pœnos gemuisse leones, montesque feræ siluæque loquuntur) graui inæqualitate corporis correptus lectulo decubabat: & quia erat vir inenarrabilis abstinentiæ, aridis cibis, vt solebat, sanus, imbecilles artus, cogente spiritu, excruciabat. Pater Kaddroë hoc audito, [carnium esum suo exemplo persuadet:] caritate ducente Gorziam peruenerat, & nesciente homine, quod eum Ecclesiæ filijs reddere posset, carnium scilicet edulium parari iusserat, & veniente hora refectionis, posita est coram eis mensula. Cumque illatos cibos Ioannes horreret attingere, sciens Kaddroë quia charitas non quærit quæ sua sunt, qui iam olim parcitatis amore saltem ouum non contingere statuerat, carnes suscipiens comedebat. Quod cum vir Dei Ioannes vidisset, iam non valens eius iussui contraire, infirma membra, quoad conualesceret, refocillauit. Quid ergo? Nonne caritati Christi in hoc quoque Kaddroë deseruiuit? Inde ad monasterium reuersus rigore abstinentiæ contra spirituales nequitias scutum recepit.

[31] Est locus Metis sacer nomine B. Petri a, in quo multitudo Virginum Domino pro posse suo seruit. His præerat Mater, nomine Heluidis b omni actu & conuersatione ab ipsis cunabulis pene incomparabilis. Sub huius beata cura, [dæmonem signo crucis expellit:] quædam erat Domina occulta dæmonis infestatione vexata, quæ, vbicumque eam apprehendebat, in terram elisa, stridens dentibus & spumans arescebat. Contra hanc igitur nequam spiritus infestationem, iam dicta illarum Sororum Mater auxilium B Kaddroë inuitat. Qui paratus omni petenti se tribuere, cum Domino Vdone, qui ad se tunc venerat, ad locum vadit. Cum vero in Virgine erroris spiritus non posset cohiberi, medicus ille in Deo fisus, ad lectum patientis cum illo familiari suo, in Crucis nomine accessit. Et quia id genus inimici non nisi in ieiunio & oratione valet eijci, vt Kaddroë ieiunijs & orationibus armatum vidit, ab ancilla Dei exiens ingemuit, & eam vltra repetere non tentauit.

[32] Adelbero opinatissimæ sanctitatis Præsul, cum post triginta c quinque annorum curricula, cursu suæ administrationis expleto, cælicas recessisset ad sedes, Theodoricus d vir Imperatorij generis, ingenij singularis, ad Episcopatus Cathedram, vt erat iam a Deo e ex nomine vocatus, communi omnium acclamatione accessit: [Episcopo Theodorico carus,] qui vt Nobilitatem sanguinis morum honestate vinceret, licet occupatus seculi negotijs (neque enim aliter poterat tantæ consulere vrbi) intentionem sui animi circa Sanctorum memorias, locosque construendos & restaurandos verterat: quare vndecumque poterat, Sanctorum corpora & reliquias in suam diœcesim transferebat: Seruorum Dei amabat colloquia, consortia diligebat. Vnde amore Dei, Domnique Kaddroë, qui eum vnice dilexerat, locum B. Felicis f, his, quibus hodie vsque in eo Christo militantes vtuntur, [multa suo monasterio impetrat.] beneficijs auxit & prædijs, ipsumque beatum virum, ac si Patrem venerabatur, atque ad se crebro vocatum, quia spiritum consilij virum sciebat habere, audiebat, & eius caritatis orationibus se attentius committebat, quas Deo placere, tantarum virtutum testimonio comprobarat.

[33] Ex quibus iam multis satisfecisse putaremus, nisi curiosorum, qui sanctitatem in virtutum æstimatione ponunt, scandalum vitaremus. Neque vero deesset de viro hoc vnde eis satisfieri posset, sed pauca de pluribus ideo loquimur, ne Lectoris fastidio arguamur. Caritas compulit hunc virum Dei, [Hospitam suam curandæ cœnæ sollicitudine liberat.] vt iam dictam Virginum Matrem apud locum, qui Corruptala dicitur, morantem visitaret: qui cum improuisus aduenisset, & Dei iam nominata ancilla se vsibus hominum qui cum tanto viro venerant, minus in promptu carnes habere diceret; virque Dei eam super hoc angustari comperisset, ad se vocatæ; Confortare, inquit, in Domino, & in potentia virtutis eius; eique confitere, qui aperit manum suam, & replet omne animal benedictione: potest namque dare, quod deest nobis in se sidentibus, qui olim querelosam Domum Iacob in deserto coturnicum saturauit carnibus. Cum verbis viri sancti canis ceruam insequens rupe, quæ contigua est monasterio, deturbauit, sicque fractis cruribus, vsibus viri Dei seruitium exhibuit, & ancillam Dei præsenti angustia liberauit.

[34] His itaque & talibus refulgens virtutibus, & quotidie dissolui & cum Christo esse cupiens, [Ad Adeleidem Augustam euocatus,] non longe sui obitus diem fore a Domino audiuit. Interea Adeleidis Augusta, g inuicti Ottonis Augusti genitrix, sancto accensa desiderio; vt omnes, quos Religioni amicos nouerat, hunc quoque beatum virum sincero amore diligebat. Italiam igitur petens ad locum in ripa Rheni fluminis situ & h Neheristeim appellatum, aduenerat. Vnde Legatos Metim dirigens, virum Dei Kaddroë ad se venire caritatis gratia exorabat. Conuentus sæpius a Legatis, atque a Domno Deoderico Præsule coactus; licet finem dierum suorum non ignoraret, ob caritatē, quæ scilicet omnia suffert, proficisci non recusauit; bonum vitæ suæ finem se cōsequi æstimans, si caritati inueniretur deseruire. In via vero positus fratres quosdam secum comitantes aduocat, & sui resolutionem imminere denuntiat: quos cum grauis mœror inuaderet, quia omne consilium perderent, consolans ait: Magni consilij Angelus vos, Fratres, non deseret, nisi eum forte vos relinquatis. Mandata Dei omni auiditate suscipite, opere explete, & ille vos diriget in viam salutis æternæ. [mortem suam prædicit:] Ceterum corpusculum meum, si quis apud vos est locus mearum precum, ad monasterium referte, ibique sepulturȩ mandate: si autem Augusta me aliquantisper retinere tentauerit, vos quæso, ne fiat aduersate: nam si contigerit illa præsente me de vinculis carnis exire, iam sciat caritas vestra, corpusculum meum monasterij sepultura priuari. De cetero post excessum meum, si quid cum consultu agere vultis, sunt apud vos viri boni consilij, quos semper consulite: & matrem Heluidem ne obliuiscamini, quia iuxta sensus mei paruitatem, in sexu illo nunquam ei similem reperi. Domnum Pontificem, & ceteros amicos ex me salutate pro caritate Christi, vt apud Deum pauperi animæ meæ succurrant, exorate.

[35] [redire festinat:] Venit interea ad Augustam: quæ cum virum aduenire audisset, cum ingenti lætitia accurrit, & susceptum officiose salutauit. Vir autem Dei cum Augustam inquireret dicens: Nosti Domina, quare huc venerim? Illaque responderet: Pater, caritatis amore aduenisti: homo Dei, vt erat iucundi vultus, subintulit: Caritas quidem cum me huc compelleret, ipsa quoque necessitas, vt licentiam veniens peterem, imperauit: quæ videlicet licentia quid vellet, ille quidem nouerat, sed Augusta minime aduertit. Cum vero quatriduum vel amplius cum Imperatrice fecisset, & fæmina sanctæ deuotionis eum dimittere nollet, sed vt secum aliquamdiu maneret suis & Episcoporum precibus præsentium exigeret, conuersus ad Fratres: Eia, inquit, Fratres, agite, & quia corpusculi mei resolutio prope est, exire satagite: [ab Imperatrice retentus,] nolite acquiescere precibus, si meum ad monasterium vultis referre corpus. Iam quatriduum fluxerat, & Augusta, vt secum adhuc biduo maneret, insistebat. Consentit igitur inuitus licet, vtque petitus fuerat, biduum explet. Fit ingens gaudium, quod ad hoc vsque Dei compulissent virum. Prandij venerat hora & regni Proceres cum Imperatrice ad epulas discumbebant. Cum inter prandendum ibi ignis accenditur plurimus, ne quid forte discriminis fieret incendio, multi tectum & laquearia subierant domus.

[36] Ecce autem vnus incaute tabulato in nixus, lapso pede ad terram ruit, vbi tanta erat fabricæ altitudo, vt non modo crura frangere, [hominem ex alto lapsum curat,] sed toto corpore dissipari potuisset. Exortum itaque tumultum Augusta compescuit, vtque homo in domum, in qua Kaddroë hospitabatur, portaretur imperauit. Illatus itaque & a viro Dei signatus, vt potum ab eo meruit, integerrimæ est redditus sanitati. Percrebruit apud Palatinos sermo, & viri Dei nomen per ora tollitur omnium. Quod homo Dei comperiens, molesteque ferens, ne inde quisquam amplius loqueretur, vix obtinere potuit. Et expleto biduo, cum ad monasterium regredi vellet, iamque Augustȩ licentia longe aliquantulum discessisset, repente febre corripitur, & mox viribus corporis destituitur. Conuocatisque Fratribus, iter accelerare imperat, vt si fieri possit, monasterium viuens repetat. [moritur in itinere;] Sed Deo iubente, qui constituit terminum hominis, qui nullo modo præteriri poterit, iam senex emeritus post septuagesimum vitæ, & tricesimum annum peregrinationis suæ, cæleste Capitolium, hominem exuens, a remuneratore laborum suorum perpetuo coronandus, intrauit.

[37] Componitur, vt moris est, in feretro; & nescio quæ occasio eius corpus verterat in latus: propter Frater quidam fessus accubuerat, cui apparens. Frater, ait, cur me, [apparet post mortem:] quam negligenter in lectulo positus sim, non attendis? Expergefactus ille cum perquireret, vt diximus, ita iacens corpus reperit: vt petitus fuerat, emendauit. Fratres, comites scilicet eius itineris, mœrore pleni, ad vrbem lamentabilem nuntium dirigunt. Credi non potest quis mœror totam vrbem corripuit: procedunt certatim & obuiam corpori; innumera multitudo ex vrbe, oppidis & vicis & agris ruit: vna vox mœrentium pariterque plagentium. Et licet scirent virum illum non esse lugendum, qui post longa huius vitæ certamina in gaudium Domini sui introierat, tamen memoria eius bonitatis effectum extorquebat lamentationis. [dum Metim refertur, febriētem sanat.] Ab eo autem loco, quo transierat vir beatus, exeuntibus, qui corpus portabāt, Fratribus, vir quidam diutina febre laborans accessit; moxque, vt loculū tetigit, populo teste, sanus abscessit. Aduehitur interea Mettim & ab immensa, quamquam mœrenti, Clericorum, monachorum, virginumque & populi promiscua multitudine, quæ ex vicinis vndique conuenerat locis, excipitur, & ad locum vsque sepulcri cum maximo, non dico funeris, sed triumphi apparatu perductus, sepultus in B. Felicis ecclesia, viuit cum Christo in æterna secula Amen.

[Annotata]

a Seculo VII fundatum a S. Baldrico, cui prima soror eius S. Bouapræfuit, tum S. Doda huius neptis; de quibus ad XXIV Aprilis. Ab Adalberone, [Heluidis Abbatissa S. Petri Meten,] Metensi Episcopo sub Regula S. Benedicti restauratum dicunt San-marthani.

b Abbatissarum Dodam secutarum nomina, an ea, qua proferuntur, serie vspiam collecta inuenerint Sammarthani dubitamus:videnturillas suo digessise iudicio, addito obitus die, prout in necrologio loce reperiuntur. Inter has Heluidis est, 17 Ianuarij mortua, in ordine San-marthanorum XIII. & anno 1160 adscripta: sed ordinem & annum mutari oportet; si ipsa est, de qua hic agitur, quod omnino existimamus.

c Anno 964. vt diximus in comment. num. 11. idemq; in Gallia Christiana scribit Claudius Robertus, vnde typographico mendo imputandum videtur, quod apud eum legatur Adalbero sedisse annis 32.

d Filius Frederici Ducis ex Beatrice Hugonis Capeti sorore ait Claudius Robertus ex Roserio cap. 58. hoc certius, quod ad an. 964 Sigebertus, fuisse consobrinum Otthonis Imperatoris, Magni videlicet.

e [Theodorius Ep. Met.] Hic, vt legitur, inspiciens primas litteras nominum omnium Metensium Episcoporum, quas Angelus Domini dicitur dedisse S. Clementi; & notans alias auro, alias viliori metallo pro multorum [Note: ] [an meritorum?] qualitate esse annotatas: cum videret etiam litteram sui nominis argento esse prænotatam, dixisse fertur se in Episcopatu tanta bona fore facturum, vt ipsa nominis sui littera merito deberet auro annotari: cuius bonæ intentionis initium ostendit in cœnobio S. Martyris & Leuitæ Uincentij, fundato in ipsius vrbis insula. Hæc Sigebertus: ex quibus apparet cur a Deo dicatur vocatus ex nomine. Sedit annis 20.

f Felicem Nolanum Presbyterum Sanmarthani intelligunt; rectius Colganus iudicat Episcopum Metensem esse eum, [S. Felix Ep. Meten.] cuius dies recurrit XXI Febr. vbi diximus ex Meurissio corpus eius in S. Clementis tumulatum, eiusq; adhuc brachium ibidem superesse, postquama S. Henrico Imp. corpus est in Saxoniam translatum.

g Edvvardi Regis Angliæ filiam, sororem Ethestani & Edmundi itidem Regum Angliæ finxit Colganus, [Adelhaidis Augustæ genus] ambiguo Malmesburiensis loco deceptus lib. 2 cap. 5 ita loquentis: Ethildam frater Hugoni; Edgitham & Elgisam idem germanus misit Henrico Alemannorum Imperatori; quarum secundam Othoni filio ille locauit: alteram cuidam Duci iuxta Alpes: veretur autem ne nomina Malmesburiensis transposuerit, vt Ethilda sit, quam Henricus filio Othoni dederit, non Algisa. Sed frustra se torquet, quia id nomen propius ad Adelheidem accedit: certum enim est ex Abbatis Vrspergensis Chronico, Adelheidam fuisse filiam Rudolphi Regis Burgundionum, & Dominȩ Berthæ Reginæ, Burchardi Alemannorum Ducis filiæ, quam, defuncto Rudolpho, Rex Hugo in coniugium duxit, filiamque illius filio suo Lothario copulauit; a quo viduam relictam Adelheidem Berengarius, Hugone pulso, Italiæ adeptus regnum singularis prudentiæ virtutem veritus multis modis afflixit, quo tanti decus splendoris aut extingueret, aut certe obscuraret … Cumque virtus præfatæ Reginæ non lateret Otthonem, simulato itinere Romam proficisci statuit; & vbi Lombardiam intrauit…amore Reginæ fideliter petito, in coniugium sibi eam sociauit, & cum ea Papiam quæ sedes est regni obtinuit… ex eaque nati sunt primogenitus Henricus, secundus Bruno, tertius paterni nominis maiestate designatus, quem iam tum post patrem dominum sperabat orbis vniuersus: filiam quoque sanctæ matris vocabulo insignitam. Quid autem Edgitha? hanc Edidim Vrspergensis vocat, quæ nata ex gente Anglorum, [Edgita prima Otthonis vxor.] non minus sancta religione quam regali potentia claruit: decem annis regni consortia tenuit, vndecimo obiit, Saxoniam vero 19 annis inhabitauit, reliquit filium nomine Luitolfum, filiam Luitgardam, sepulta est autem in ciuitate Magdeburgensi. annis vtique decem antequam Adelheidam petiturus Otto in Italiam abiret, quod anno 951 factum scribit Frodoardus.

h Si Metis euocatus eo est vbi proxime ad Lotharingiam fluit Rhenus, fuerit hic locus inter Moguntiam ac Spiram situs.

DE B. OLDEGARIO ARCHIEPISCOPO TARRACONENSI ET EPISCOPO BARCINONENSI IN HISPANIA.

ANNO MCXXXVII

[Praefatio]

Oldegarius Archiepiscopus Tarraconensis & Episcopus Barcinonensis in Hispania (B.)

[1] Oldegarium siue Ollegarium, Episcopum quondam suum, insigni cultu veneratur Barcino, Comitatus sibi cognominis in Hispania citeriore caput; & paßim religiosa Sancti compellatione prosequitur: [Sancti appellati.] eademque vsum reperimus Romanum Pontificem Clementem VIII (eum ipsum videlicet, qui nimiam facilitatem quorumdam in vsurpando Beati aut Sancti titulo vtili constitutione repreßit) in concedendo quodam Beneficio, In capella S. Ollegarij in ecclesia Barcinonensi constructa instituto & fundato, die IX Februarij, anno 1604. Nempe declarauerat idem Pontifex, non esse mentis suæ quidquam innouare circa eos, qui ab immemorabili, vt aiunt, tempore Sancti aut Beati nominantur. Plura sane de Sancti huius seu Beati cultu nobis necessario præfanda essent, nisi ea de re ageremus explicatius in ipso contextu Vitæ, quam ex publicis vrbis & ecclesiæ Barcinonensis monumentis compilatam exhibemus: prout ea nobis suggeruntur a Fr. Francisco Diago, in historia Comitum Barcinonensium anno 1603 typis Hispanice vulgata, & Fr. Iacobo Rebullosa, in huius beati Præsulis Vita, similiter Hispano idiomate concinnata impreßaque anno 1609; vtroque Ordinis Prædicatorum scriptore. [Vitæ auctores varij.] Sub idem autem quo isti scribebant tempus, Historiam generalem Sanctorum Catalaniæ in lucem dedit Fr. Antonius Domeneccus, Ordinis similiter Prædicatorum, anno videlicet 1602; in eaque habet eiusdem Beati Vitam a se compositam; quam quibusdam resectis aut mutatis, Latine reddidit D. Ioannes Tamayus Salazar in suo Hispanico Martyrologio. Philippus Ferrarius in Catalogo generali Sanctorum, qui in Martyrologio Romano non sunt, cum huius Sancti viri ad sextam Martij diem meminisset, hæc deinde subiungit in notis: Vitam Antonius Ioannes Garcia Canonicus Barcinonensis edidit, anno MDCXVII, in qua innumera miracula enarrantur, & licet officio Ecclesiastico non colatur, Sanctus appellatur eiq; ara dicata est. Eam vitam hactenus nobis videre non contigit: miracula credimus recentiora esse, qualia anno 1602 publica auctoritate collecta esse per Michaëlem Boldo, Ecclesiæ Cathedralis Canonicum, infra videbimus: de quibus rite examinatis Commentarium confectum, vt Romana in Curia ad promouendam Canonizationem offerretur, putamus quidem superesse adhuc; sed nec ipsum ad manus nostras contigit deuenire; nec antiquum Vitæ ac miraculorum summarium, quod ante annos, vt videtur, ferme quadringentos Canonicus quidam Gerundensis anonymus Latine conscripsit, extatque, Diago & Rebullosa testibus, in Archiuio Capituli Barcinonensis in Legendario antiquo MS. cuius etiam videtur Domeneccus meminisse.

VITA
Ex Publicis ciuitatis & ecclesiæ Barcinonensis monumentis collecta.

Oldegarius Archiepiscopus Tarraconensis & Episcopus Barcinonensis in Hispania (B.)

EX VARIIS

CAPVT I.
Natales B. Oldegarij, primum Canonici Barcinon. deinde Priori S. Adriani.

[1] Qvo tempore Maurorum Hispaniensium terror Raymundus Berengarius, [In Catalania natus,] primus eo nomine Barcinonensium Comes, armorum suorum gloria eas illustrabat regiones, quas Ptolomæus Laccetanis, Leætanis, Castellanis tribuit, & posteriorum seculorum vsus Catalaniæ insigniuit nomine, non a Gothis vel Cattis Alanisque (vt comminiscuntur Volaterranus atque Beatus Rhenanus) sed a modo dictis Castellanis relicto: ingens eidem Prouinciæ decus accessit a natalibus B. Oldegarij, cuius hic Vitam damus. Pater ei simili nomine Oldegarius, mater Guilla fuit, [patre Comitū Barcinon. Secretario,] Gothici vterque sanguinis, nisi Gothica nominum forma decipit. Et patrem quidem Dominis suis Comitibus Barcinonensibus a secretis fuisse, atque adeo præcipuæ in republica auctoritatis virum, auctores colligunt e formula iuramenti, peruetustæ membranæ inscripti, seruatique in Prouinciæ totius generali Archiuio a, cuius hic est tenor: Iuro ego Ollegarius, filius, qui fui Guidenelis fœminæ b, vobis Domino meo Raymundo Comiti, filio qui, fuisti c Sanciæ Comitissæ, & Dominæ Almodi d Comitissæ filiæ, quæ fuisti Ameliæ Comitissæ, quod de ista hora in e antea fidelis ero vobis sine vllo f enganno & malo ingenio & deceptione de vestra vita & de omnibus membris, quæ tenetis in vestris corporibus; & de illo honore, quem hodie habetis, & in antea acquisieritis, Deo volēte; & non dicam illas g parabolas, quas vos dixeritis ad me, & mandaueritis mihi, vt celem eas, nulli homini vel fœminæ me sciente, si vos non absolueritis me libenti animo. Per Dominum & hæc sancta.

[2] Quæ iurandi formula ex innumeris, quas se vidisse asserit Diago, [& ipso patris nomine Oldegarius dictus.] sola secreti seruandi promissionem continens, si ad Beati viri genitorem pertinet (de quo ipse alijque non ambigunt) non solum hanc illius digni tatem cum titulo Cancellarij vel Secretarij probat; sed insuper contra Rebullosam conuincit Oldegarij nomen esse proprium, non gentilitium a dominio vel possessione aliqua desumptum: quis enim in præstando fidelitatis Sacramento, alio quam proprio nomine vteretur, aut vsus est vnquam? Quare locum illum in parochia S. Eulaliæ de Prohençana territorij Barcinonensis, Olleguer (quod Catalanis Oldegarium sonat) nuncupatum, non Domino suo dedisse nomen, sed illud ab eo accepisse credimus: nec Bernardi Oldegarij nomen alibi repertum h quidquam probat in contrarium: cum vel ex sola Barcinonensium Comitum serie manifeste constet, secundum istud nomen aut patris esse, aut (si eodem cum patre nomine filius diceretur) aui; nec consuesse temporibus ijs per modum gentilitij transire ad posteros. Sic Comitis prænominati successor synominus Raymundus ab auo cognomen habet Berengarij cum addito iunioris: frater vero illius Berengarius, in quo repetitum aui nomen reuiuiscebat vt proprium, a patre simpliciter Raymundus cognominatur.

[3] [circa annū 1061.] Annum, quo in lucem hanc B. Oldegarius prodijt, fatetur Diagus nusquam expressum legi: verum, si firmis nititur fundamentis quod ait, anno ætatis suæ septuagesimo sexto, Ærȩ vero Christianæ millesimo centesimo trigesimo septimo ipsum excessisse e viuis: euidenter sequitur annum a Christi natiuitate millesimum sexagesimum primum Beato natalem fuisse. Nunc autem cum de ætate ista nullius antiqui scripti laudatur testimonium, vehementer suspicor, [Ecclesiæ S. Eulaliæ offertur in Canonicū] auctorem istum, id quod sibi probabile videbatur secutum, ita definijsse, postquam constituisset, decimum quintum annum fuisse exactum Oldegario, quando eius parentes ipsum Deo & S. Eulaliæ obtulerunt, vna cum fundis, de quibus i hoc extat instrumentum anni millesimi septuagesimi sexti.

In Christi nomine, ego Ollegarius & coniux mea Guilia donatores sumus Domino Deo & Canonicæ Sanctæ Crucis Sanctæque Eulaliæ, & donamus k petiam vnam terræ cum vinea sita in Comitatu l Ausonensi in termino castri Menresana m & de Villalonga in loco vocato Sanctus Ermengādus. [cum dote] Terminatur autem prædicta terra cum vinea ab Oriente in strata; a parte vero meridiei & Occiduo in alodio Guitardi Mironis & Berengarij Bonifilij; a parte vero Circæa in alodio Argemundi: quantum istæ prædictæ affrontationes n includunt atque terminant, sic donamus Domino Deo atque prædictæ Canonicæ solide atque deliberate. Quod est actum IX Kal. Iunij, anno XVI regni Regis Philippi.

[4] [ex vsu illius temporis:] Et sane fundos hos vna cum ipso adhuc puero oblatos ecclesiæ, a nupera Saracenorum inuasione grauiter afflictæ indigentique (quomodo in Sanctimonialium quarumdam pauperioribus cœnobijs nulla admittitur, nisi constituta per parentes dote) probabilissimum facit tum similis donationis instrumentum anno Philippi secundi vigesimo o, quarto Idus Iunij conditum; quo Petrum de Centellas parentes sui eidem obtulerunt ecclesiæ, post quadraginta tres annos Canonicatus sui eiusdem Ecclesiæ futurum Episcopum: tum, quoad oblati ætatem, ea constitutio, qua demum anno millesimo trecentesimo quinquagesimo quarto, Episcopi Petri de Planela totiusque Capituli consensu cautum est, ne octodecim annis minores ad Canonicatum deinceps admitterentur.

Non tamen ita fuisse puerum, quin pubertatis annos esset ingressus, eique quam Diagus statuit ætati proximus, probat Præpositi dignitas, [factusq; Præpositus] qua eum fuisse ornatum anno Philippi Regis trigesimo quarto p, cōstat ex donatione cuiusdam prædij q die decimo septimo Iulij in hæc verba signata: Signum Ollegarij Præpositi, qui hanc donationem & traditionem a donatrice accepi, & præcepto eius scripsi & firmaui, die & anno quo supra. Quæ dignitas quanta esset, qualesque habere soleret viros, declarat Raymundi decessoris electio, anno millesimo centesimo septimo e Præposito in Episcopum Barcinonensem assumpti; vt satis mirum videatur, si S. Oldegarius eam tenuerit annis vix quatuor tricenario maior.

[5] [Sacerdos ordinatur.] Nec minus mirum est quod eum honoris gradum tenuerit necdum Sacerdos; hoc enim videtur colligi ex altera subscriptione sequentis anni, r qua se scribit Sacerdotem & Præpositum; quomodo ante initam Præposituram, anno vigesimo nono s Philippi Regis, dumtaxat apposuerat: Signum Ollegarij Diaconi. Nempe temporibus iis rarus inter Beneficiatos erat, qui iunctum huic gradui onus perpetuæ contitinentiæ non formidaret, aut etiam vxorem legitime ductam sub certis quibusdam conditionibus non haberet: ita Guislabertum postea Barcinonensem Episcopum, dum Canonicus esset, in coniugio vixisse Diagus censet: certe vxorem Guiliam filiumque Mironem vixisse constat, postquam esset ad Episcopatum euectus, ex constitutione cuiusdam feudi t de eorumdem & Capituli consensu instituti. Qualem a parentibus optimis institutionem hauserit Olligarius, quam attentam bonarum artium virtutumque principijs pueritiam duxerit, quantos in vtrisque progressus habuerit adolescens Collegio adscriptus Canonicorum, satius est ex reliquæ vitæ sanctimonia æstimandum lectori relinquere, quam nullo antiquo prælucente testimonio proprijs verbis, ijsque generalibus prosequi velle: singularem in iuuene castimoniam commendat Canonicus Gironensis, qui Vitam eius iam olim Latine breuiterque descripsit, ex qua Rebullosa hæc de eo transcripsit: In iuuenili ætate arctam & sanctam sanctus iuuenis elegit viam; sub Regula B. Augustini regularem habitum & vitam: quod ea, quā narrare exordior, occasione videtur contigisse.

[6] [Bertrādus Episcopus Barcinon.] Berengario Barcinonensi Episcopo e viuis erepto suffectus Bertrandus fuerat: cuius euocandi e S. Rufi, præcipuo Canonici Ordinis in Prouincia monasterio, vel sola vel magna caussa esse potuit spectata viri virtus, & zelus Barcinonensium Comitum, cupientium canonicæ disciplinæ vigorem (quæ seculo illo vndecimo tam feliciter per omnes orbis Christiani Prouincias reflorescebat, sub peculiari Lateranensis congregationis instituto & Augustinianæ Regulæ professione) suis quoque in ditionibus resuscitatum videre per eiusmodi Pastoris electionem: quam oportet ante annum millesimum octogesimum nonum factam statuere; quandoquidem vigesimo nono Philippi Regis anno Kalendis Februarij acceptarit signaueritque donationem Bernardi Guilielmi Archidiaconi sui, Ecclesiæ Barcinonensi transcribentis tertiam partem castri de Montaniola cum decimis suis u; cui Beatus noster nomen subscribens, solum sibi Diaconi titulum arrogat, quod etiam paulo superius obseruauimus. Fuisse Bertrandum, [an ex Abbate S. Rufi?] antequam Episcopatui regendo admoueretur, S. Rufi Abbatem auctores nostri dicunt: quod si verum est (neque enim antiquum vllum testimonium adferunt) habuit is in illius monasterij regimine successorem Arberium, eum ad quem, (apud San-marthanos tomo 4 Galliæ Christianæ) primum in ordine notorum Abbatum, extat Breue Vrbani II, datum Tricastri anno millesimo nonagesimo sexto; quo varia ei monasterio conceduntur indulta, ad immunitatem bonumq; regimen pertinentia. Porro non segniter exequutus iam dictus Bertrandus est, quod ab eo poterat desiderari: nam inter Ecclesiæ suæ Canonicos, quos plerosq; sacrorum Ordinum expertes credibile est eum reperisse, Sacerdotij suscipiendi amorem studuit excitare: idque vt obtineret facilius, præiturum ceteris exemplo Præpositum haud ægre induxit quo volebat. Locum etiam circumspexit, [Canonicos regulares instituit in æde S. Adriani] in quo religiosioris vitæ sectatores colligeret, ijsque, quibus in Gallia ipse inhæserat, institutis informaret: & inuenit proposito suo idoneum; S. Adriani scilicet antiquissimam ecclesiam, per Episcopum Adeodatum vna cum primitijs decimisque iam inde ab anno millesimo decimo tertio Cathedralis Barcinonensis possessionibus annexam, ab vrbe versus Euroboream duarum leucarum distantem interuallo, trans fluuium Besos Badalonam secundum maris littus euntibus. In eam igitur ecclesiam Canonicos Regulares introduxit; Capitulo quidem Barcinonēsi ratione acceptæ ab eo possessionis subordinatos, quoad Ordinis vero monastici disciplinam Abbati S. Rufi subiectos: quibus breui sese adiunxisse B. Ollegarium dicamus necesse est, de quo antiquus Vitȩ auctor scribit: quod permultos annos obtinuit Prioratum S. Adriani: & inde ad Ecclesiam S. Rufi veniens, in Abbatem sit electus. [vbi Oldegarius Priorem agit]

[7] Quod postremum quia consensu vnanimi auctores statuunt anno millesimo centesimo octauo esse factum, quæritur quam multis eum annis oporteat in Prioratu relinquere, vt veritatem suam teneant antiqui illius textus verba; non sufficere decem, vix duodecim, Rebullosa existimat; eoque propendet vt sustineat eodem anno Sacerdotem consecratum, (qui fuit vndecimi seculi nonagesimus sextus, ipsi Bertrando Episcopo vitæ vltimus) ijsdem, quibus Sacerdos fuerat inunctus, manibus, monastico quoque indutum habitu; exiguoque post tempore religiosa professum vota, nouello gregi cum titulo Prioris præfectum: quæ omnia satisne congrue ante Bertrandi mortem modico illo tempore facta esse concipiantur, [per annos aliquot.] prudens lector iudicabit: nobis nouum non est in auctoribus pene coæuis leuia eiusmodi errata quædam circa primam obscurioremque eorum Sanctorum, quorum Vitas scribunt, ætatem deprehendere, & deprehensis ignoscere; satisque videretur, si vltimis illius seculi annis doceretur Ollegarius sacro illi cœtui esse præpositus; id enim, vt minimum, conficitur ex conscriptione contractus cuiusdam censualis, conditi anno Philippi Regis trigesimo nono x XIII Kal. Decembris, quæ est talis: Signum Ollegarij Presbyteri & serui S. Adriani: quam deinde formulam in pluribus huiusmodi scripturis videre est.

[Annotata]

a Sacculo C num. 395, inquit, qui inspexit, Diagus.

b Catalanæ nobilitati vsitatum fuisse patris, aut si eiusdem is nominis esset, aui vel abaui nomen secundo loco vsurpare, infra videbimus: vnde autem vsus factus sit in publicis instrumentis exprimendi nomen matris omisso patre, alteri diuinandum relinquimus; cuius vsus exemplum aliud vide sis apud Diagum lib. 2. cap. 56. vbi Berengarius Barcinonensis Episcopus se scribit filium Isabellæ Comitissæ.

c Filiæ Sancij Castellæ Comitis, & primæ vxoris Comitis Berengarij, secundis deinde nuptijs iuncti Guislæ.

d Fuit hæc secunda, post Isabellam scilicet, Raimundi vxor, Carcassonæ Comitissa, Guilielmi Comitis Tolosani ex priori coniugio mater.

e Idiotismus est, pro eo quod Latine in posterum dicimus; respondetq; syllabatim illi hodie inter Francos vsitato, d'ors-en-auāt.

f Id est dolo: vnde engannar, decipere.

g Id est sermones: parola Italis, Parole Francis, Hispanis, Palabra.

h In Historia Comitum Barcinon: lib. 3 cap. 70 fol. 134. inquit cap 2. Rebullosa: atque adeo indicat diuersam ab ea, quam eodem titulo habemus auctore Diago, cuius liber tertius & vltimus capitibus dumtaxat 26 constat, & tamen folia numerat 318.

i Lib. 4 Antiquitat. Cathedralis Barcinon: fol. 99.

k Id est partem, Francis piece, Italis pezzo, Hispanis pedaço.

l Hodie Osona, cuius vrbs capitalis est Vich: vnde Latine Ausonensis Episcopi dicuntur, qui Hispanis scriptoribus passim Vicenses hoc tempore.

m Manresa hodie dicitur, superioribus seculis Minoresa, super Rubricatum flumen, vulgo Lobrego, vrbs inclyta, 80 millibus passuum Barcinona dissita, S. P. N. Ignatij principijs sacrisq; exercitationibus postea illustrata.

n Ita appellabant terrarum confinia, quæ veluti frontem fronti coniungunt, nunc ea vox significationem mutauit; & Gallis Affronter, Hisp. Affrontar, Ital. Affrontare, significat iniuriose lacessere.

o Æræ vulgaris MCXCIX,

p Christi MXCIV.

q In Parochia S. Petri de Villa-maiori, facta Capitulo per quandam Trudgardam, quæ donatio exstat in lib. 3 Antiquit. fol 97.

r Qui fuit Philippi Regis 35 quando IX Id. Iulij subscripsit donationi, qua Baro Tudisclus cum sua coniuge in Capituli iura transcribit quosdam suos campos, in parochia de Badalona: vt est in lib. 2 Antiqu. fol. 131.

s Christi 1089, 15 Iunij in eo instrumento, quo Comes Berengarius Raymundus Geraldo Alemanni de Ceruellon oppignorauit pro septies mille ducatis Valentinis castrum S. Perpetuæ del Penades, quod ipsum instrumentum originaliter extat in Archiuio Capituli Barcinonensis.

t Turris scilicet de Miralpex in fauorem Arnaldi Arlumini, vt ex Tarasæ Episcopologio refert Diagus lib. 2 cap. 36, vbi etiam meminit donationis, qua idem Episcopus anno 1058 in filiam suam Ermesendam, Raymundo Renardo nuptam, transtulit dimidiam partem Castelli de Cabrera, visæ a se in Archiuio regio lib. 1 Feudorum fol. 348.

u Christi MLXXXIX, extatq; in lib. 3 Antiquitat. fol. 92. inquit Diagus.

x Christi MXCIX, ipsum originale in Archiuio Capituli se vidisse idem vidisse idem testatur: censum autem illum constituit Raymundus, Oldegarijin Præpositura successor, decessor in Episcopatu, de consensu Episcopi Folci & Capituli.

CAPVT II.
Fit Abbas S. Rufi in Gallia, deinde Episcopus Barcinonensis.

[8] [Rē monasterij auget] Proficiebat S. Adriani noua domus spiritualibus indies incrementis, facile sequentibus animatas vitæ exemplo adhortationes Prioris sui religiosis cunctis: nec minus temporalium locupletabatur accessione bonorum; quamuis illius monasterij sola nunc Ecclesia in parochiam conuersa supersit. Præcipua autem Raymūdi Comitis, eo nomine Tertij, liberalitas exstitit, qui II Nonas Augusti, Philippi Regis anno quadragesimo quarto a donauit S. Adriani Canonicis decimas omnium fructuum sibi prouenientium ex cuiuscumque generis nauibus maioribus minoribusque. Eodemque meritis Sancti viri fauente factum credimus, vt in S. Rufi Abbatem proueheretur: [& eligitur Abbas S. Rufi,] quam enim Rebullosa comminiscitur caussam Concilij a Paschali II Trecis celebrati anno millesimo centesimo septimo, vnde missos quaquauersum visitatores Apostolicos dicit, ex ijsque credi vult S. Ollegarium vnum fuisse, pro istius Abbatiȩ reformatione; eam, inquam, caussam omni auctoritate nudam admittere non possumus: Raymundo autem magna tunc erat in Prouincia auctoritas; quippe qui tunc temporis, mortua Almodi, de cuius vita vsque ad annum seculi duodecimi sextum dumtaxat constat, b tertiam duxerat coniugem Dulciam, Gilberti Prouinciæ comitis filiam & hæredem, in cuius ditione prædictum S. Rufi monasterium erat.

[9] Monasterium hoc Diagus & Rebullosa inter Magallonam & Montem pessulanum, vulgo Monspellier, esse fingunt, [non in Occitania,] in veteri quidem Romanorum Prouincia seu Gallia Narbonensi: sed ea parte quæ nunc, relicto cis Rhodanum Prouinciæ nomine, Languedoccia siue Oitaccia dicitur: fingunt, inquam: nam quod in Monte Pessulano, aut iuxta eum aliquando fuit S. Rufi monasterium, circa medium seculi decimi quarti primum conditum est ab Angelico Grimaldi de Brisaco, Episcopo Auenionensi ac deinde Cardinali: qui hoc ei nomen dedit, & simul dictis auctoribus errandi occasionem, a congregationis totius capite antiquissimoque S. Rufi monasterio, quod in primis Ordinis Canonici reflorescentis principijs XI seculo, [sed in Prouincia iuxta Auenionem;] ex initio hactenus obscuro in maximam subito euasit claritatem, vt palmites a mari vsque ad mare extendens, plurima non solum per Galliam, sed per Hispaniam quoque Italiamque ex eo monasteria sint procreata; per Priorem Abbati S. Rufi subiectum administranda: quorum multa interiere vt S. Adriani supra dictum, alia in illustres euasere Abbatias. Ex gemino autem Vrbani II rescripto constat archicœnobium illud fuisse extra muros Auenionenses, vbi primum exigua collabensque S. Rufi Apostolorū discipuli ecclesia fuerat, sacris corporis eius exuuijs venerabilis; ibiq; ad Albigensium vsq; perstitit tēpora; tunc vero eorumdē furore euersum Valentiam transijt, anno MCCX; iterumque ab Hugonotis dirutum, e suburbio commigrauit in vrbem, anno MDLXII. Huius monasterij an Abbas aliquando Bertrandus fuerit, is de quo supra, Barcinonensis Episcopus, vehementer dubito: si tamen ex Prouincia aduenit, facile crederem e dicta S. Rufi congregatione fuisse; & forte illum ipsum, qui anno MLXXVIII ad Cathedram promotus Magallonensem, biennio post tamquam simoniace intrusus, exauctoratus est, succedente sibi Gothofredo: qui curauit confestim vt Canonici sui voto se religionis obstringerent, quibus antea prædecessor eius Arnaldus, ab incestis nuptijs vt abstinerent, persuaserat. c

[10] [successor Adelberti] Porro post Alberium S. Rufi Abbatem supra memoratum, viuis etiam erepto circa hoc tempus Adelberto (Lebertum nominat Ioannes Columbi, in Noctibus Blancalandanis San-Rufensium Canonicorum initia scrutatus) ad quem Vrbani II duplex rescriptum extat; aut, si tamdiu ille non vixerit, mortuo Adalberti huius vel Leberti successore nobis ignoto, quæri non debet quæ caussa fuerit Priori S. Adriani eo se conferendi: cum S. Adriani domus S. Rufi monasterio immediate subiecta esset, adeoque ius haberet suffragij ad Abbatis electionem cōferendi. Electus autem canonice tunc est B. Oldegarius, siue (vt secundum dialecti varietatem idem nomen diuersimode scribit potest) Aldegerius: quem in Galliæ Christianæ tomo 4 Adelgerium perperam existimo nominari, nec enim ab Oldegario diuersus esse potest is, ad quem Paschalis II diploma exstat, priuilegiorum ac possessionum confirmatiuum, interq; eas enumerans Ecclesias S. Petri, & S. Mariæ Egarensis, S. Iuliani de Terracia cum possessionibus, subditis, & ecclesijs per eas constitutis, quas Barcinonensis Episcopus Raymundus concessit, [bona & priuilegia monasterij curat Roma confirmari.] cum patrimonio quondam suo & ceteris possessionibus, quæ Tibi, inquit Paschalis, & Clericis tecum viuentibus collatæ sunt, cum S. Adriani prædijs & ecclesijs, excepta dominicatura Barcinonensis Episcopi. Confirmamus etiam vobis possessionem, quam Raymundus nobilis memoriæ Comes vobis dedit in Tripolitana regione, cum ecclesia S. Rufi, quam ibidem construxit. Quæ IV. Id. Ianuarij anni MCXV scripta (quando haud dubie Oldegarius adhuc erat S. Rufi Abbas) ideo adducere fusius placuit, vt constaret quȩ Barcinonensium esset cum monasterio S. Rufi coniunctio: & quantum Ollegario suo debeat, cuius haud dubie apud prædictum Raymundum auctoritate factum, vt S. Adriani domus, in ipsaque S. Rufi cœnobium, tam amplis, quam ibi referuntur, possessionibus augeretur. Existimant Sanmarthani Abbatem eum, ad quem dicta Paschalis bulla dirigitur, anno quoque MCXVI apud Brinoliam in Prouincia testem interfuisse compositioni factȩ pro castro de Solerijs inter monachos Massilienses: [An subscripserit tractatui Brinoliensi?] quod sane admodum verosimile est: non tamen omnino certum. Nam si epistola Paschalis ad Oldegarium, adhuc S. Rusi Abbatem, eodem anno data die XXIII Maij, eadem æstate vel autumno fuit executioni mandata; posset quis suspicari quod compositio prædicta post abductum Barcinonam Oldegarium facta sit, atque adeo ad Abbatem eius loco nouiter electum pertineat, cui si Adelgerio nomen fuisse concipias, est vnde iudices datam occasionem illius mendi, quo Adelgerius pro Oldegario in transumptum eius, de quo egimus, diplomatis potuerit irrepsisse.

[11] [Episcoporum Barcinon, series.] Interim dum SS. Adriani ac Rufi cœnobijs hunc in modum prospicit Ollegarius: Bertrando Episcopo, vt vidimus, principio anni millesimi nonagesimi sexti ad plures abeunti, Folcus eodem anno d suffectus est, ex Vicecomite secundum aliquos Cardonensi, certe ex familia Vicecomitum. Folcum Berengarius Abbas S. Cucuphatis ætate grandæuus sequutus est, annoque millesimo centesimo, Episcopatus sui secundo, ad subleuendam Ecclesiæ suæ inopiā, terrarum fructuumque decimas a Barcinonensibus in perpetuum impetrauit: qui cum septimo eiusdem Episcopatus anno moreretur, electorum suffragia in Raymundum Guillenum consensere; eum ipsum videlicet, in quem B. Ollegarius Præposituræ dignitatem monachus futurus reiecerat, & ad quem ante biennium supra nominatus Paschalis Papa, secundo Pontificatus sui anno e bullam eam direxerat, qua Capitulo Barcinonensi confirmauit quascumque Episcoporum & Christi fidelium oblationes; [Raymundo Guilleno a Mauris in Maiorca occiso,] cauitque ne vltra quadragenarium numerum Canonici multiplicarentur. Hunc ego Raymundum suspicor Bernardi Gilleni Besuldunensis Comitis fratrem fuisse, paterni nominis ac temporis f conuenientia inductus: virum certe generosum fuisse oportet, qui Raymundo aduersus Mauros Balearium possessores proficiscenti cum magna Ecclesiasticorum manu belli sacri auctorem comitemq; se præbuit, oppignoratis ea de caussa nonnullis sui iuris bonis, in qua & vitam gloriose posuit cæsus a Mauris, strenue sese defendentibus in Maiorica insula, anno millesimo centesimo decimo quarto. Mortem Episcopi sequuta Barcinonensis vrbis obsidio est: quam redux ab inita expeditione Comes non tantum soluit, tertio, quo fuerat cœpta, die, sed maxima etiam clade Mauros attriuit: eaque non contentus victoria, & Pisanorum atque Genuensium suffultus auxilijs, rursum sequenti anno ad Baleares traiecit, vrbeque potitus Maiorica, ingenti cum prȩda atque gloria remeauit, innumeris Christianis ab immani seruitute liberatis.

[12] [Oldegarius eligitur,] Re bellica ex voto gesta, Raymundus Ecclesiasticæ quoque curauit prospicere per B. Ollegarij, tum casu aliquo Barcinone præsentis, promotionem: quod vbi ille factum cognouit, vt erat singulari vir humilitate, cœpit de fuga ineunda cogitare; & cogitata mox effectui mancipans, sub primum galli cantum nauim ingressus est cum comitibus paucis, propereque in Prouinciam nauigauit, in suum S. Rufi cœnobium velut azylum tutissimum se recipiens. Sensit, vt debuit, grauiter Clerus populusque; sensit, vt par est credere, grauissime fugam illam pientissimus Comes: itaque cum zelo defendendæ religionis motus, petendorum auxiliorum caussa, traiecisset in Italiam; ad Paschalis II Pontificis pedes accedens per Legatos suos, [& iussis Pontificio retrahitur a fuga.] quorum præcipui Nicensis & Antipolitanus Antistites, ab eodem speciali Breui, pro egregio in rem Christianam studio collaudatus est, in fidemq; receptus Bosonem Cardinalem Legatum accepit, tum alia ex Comitis desiderio ordinaturum, tum Pontificij mandati auctoritate prospecturum Barcinonensi Ecclesiæ, ne Pastore optato diu careret. Pontificium Breue, cuius mentionē fecimus, exhibēt Diagus ac Rebullosa: sed in eo neque de Bozone neque de B. Ollegario verbum vllum reperias. Eo igitur prætermisso, tamquam parum ad rem nostram faciente, venio ad litteras ipsi B. Ollegario directas: quippe, quæ insignem commendationem contineant, tum virtutum eius vitæque anteactæ, tum ipsius electionis, per quam a Deo ad regimen Barcinonensis Ecclesiȩ fuit a Clero assumptus: eas autem ex Tamayo desumimus, qui in suo Hispanico Martyrologio primus protulit, ex Codice MS. peructusto, continente leges antiquas Catalaniæ.

[13] Paschalis Episcopus, Seruus Seruorum Dei, dilecto fratri Oldegario, Abbati S. Ruffi, electo Barchinonensi, [Litteræ Paschalis II] salutem & Apostolicam benedictionem.

Cum Pastoralis officij cura expostulet, & vigor æquitatis ordoq; exigat rationis, vt ea, quæ a nobis petuntur, si iusta & honesta sunt, ad debitum perducantur effectum. Ea propter noueris, quatenus ex litteris carissimi filij nostri Raymundi Comitis Barchinonensium, eorumque Ecclesiæ & populi propositionibus accepimus, te, qui scientiæ donum tibi a Patre-familias, quasi talentum negotiaturo commissum, nequaquam in terra cum seruo inutili fodiens, in solicitudinem Pastoralem assumptus, sic secundum Apostolum opus implens Rectoris, tuum honorificare ministerium & præesse in solicitudine Abbatiali studuisti; vt, sicut credimus, vere possis dicere cum Propheta: Super speculam Domini ego sum stans iugiter per diem, [Personam eius,] & super custodiam meam ego sum stans totis noctibus, ita te fidelem exhibens super pauca, vt merearis constitui super multa: quod dilecti filij Canonici Barchinonensis Ecclesiæ prouide attendentes, cum bonæ memoriæ eorum Episcopo ab hac luce subtracto, de substitutione Pontificis tractatum diuitinum habuissent, tandem, operante illo, qui facit vtraque vnum, Cleri & populi desiderijs concurrentibus, in suum Episcopum & Pastorem vnanimi elegere consensu. [Isa. 21. 8.] Quo per te cognito, in tuam diffugiens Abbatiam, omnium expectationes fefellisti, ita vt Spiritui sancto resistere videaris, & manum ad aratrum ponere recuses. Quare nobis humiliter supplicari fecerunt & instanter, quatenus te, per cuius circumspectionem solicitam & solicitudinem circumspectam multa credunt Ecclesiæ suæ commoda prouentura, ad huiusmodi oneris munus Apostolica cohortatione suscipiendum compellere dignaremur.

[14] [& electionem probantis,] Nos igitur, qui ipsos in electione & postulatione iam dicta nunc vnanimes esse cognouimus & concordes, eamdem ipsorum inclinati precibus admittendam, teque a regimine Ruffensis Monasterij absoluentes, ipsorum electionem duximus approbandam. Ideoque fraternitati tuæ per Apostolica scripta mandamus atque præcipimus, quatenus vocationem recipiens de te factam, ne diuinæ dispositioni resistere videaris, ad præfatam Ecclesiam Barchinonensem accedas; eidem ita solicite curam studens impendere Pastoralem, vt eiusdem status, iuxta ipsius expectationem & nostram, per tuæ solicitudinis prouidentiam temporaliter & spiritualiter augeatur: vt tu sicut de gradu in gradum, ita de virtute in virtutem proficere videaris. Quod si, quod absit, huic nostræ præceptionis paginȩ obedientiam impartiri renueris, Venerabili fratri nostro Bosono S. R. E. Presbytero Cardinali, quem in Hispaniæ partibus Legatum dirigimus Apostolicum, [ac parere iubentis:] per Apostolica scripta præcipientes mandamus, quatenus te, vt Barchinonensis Ecclesiæ præfatæ, ad quā te electum dignoscimus, gubernacula sumas (monitione præmissa, appellatione remota, nullisue litteris a Sede Apostolica impetratis, veritati & rationi præiudicantibus) per censuram Ecclesiasticam, donec pareas, cogere non desistat; iuxta formam, quam eidem sub mandato nostro dedimus interclusam. Capitulo, Clero, & populo Barchinonensi mandantes, quatenus tibi, sicut Episcopo suo, humiliter intendant, obedientiamque & reuerentiam tibi exhibeant tam debitam quam deuotam. Dat. apud Trans-tyberim, per manum Ioannis S. R. E. Diaconi Cardinalis ac Bibliothecarij, X Kal. Iunij, Indictione nona, Incarnationis Dominicæ MCXVI. Pontificatus autem Domini Paschalis II anno XVII. Ego Paschalis Catholicæ Ecclesiæ Episcopus.

[15] Hasce per Bozonem Legatum cum Comes accepisset Pisis (vbi substiterat metu Henrici IV Imperatoris, infestis contra Pontificem armis per Italiam grassantis, [quibus obediens Oldegarius,] ipsique Comiti priuatim inimici, propterea quod suo assensu minime requisito Prouinciam pergeret vxorio iure possidere) ex Italia cum Legato mature soluit, & S. Rufi Abbatem conueniens, eum de Pontificia admonet voluntate, minimeque repugnare post hæc audentem Episcopum curat consecrandum. Factum id Magellonæ recentiores omnes auctores dicunt: an quia istic credebant S. Rufi monasterium esse, [consecratur. An Magallonæ] cuius Abbas erat Oldegarius? Est Magellona insula ciuitasque obiecta Occitano littori in conspectu Montis-pessulani, in quam Arnaldus Episcopus, post restauratam ecclesiam, quæ fuerat octauo seculo a Saracenis possessoribus euersa, Cathedram Sustantione ablatam restituit circa annum millesimum sexagesimum: manseruntque in ea Magalonenses Episcopi, vsque dum prioris seculi anno trigesimo sexto opportunior eos salubriorque locus Mons-pelium excepit. Verum an Magalonia post tempora Romanorum vnquam ad Prouinciam pertinuerit, prout Hispani scriptores præsumunt, vehementer dubitamus. Nam, qui amplissima ditione Prouinciam tenuit Gilbertus Comes, post mortem eius continuo in duas diuisam partes, quamuis occiduam quoque Rhodani ripam obtineret, [extra ditiones Comitis?] nusquam tamen legitur Occitano littori fuisse dominatus: sed ea Vicecomitum Narbonensium iurisdictio erat, e quibus Aymericus III tunc rerum potiebatur: Magalona vero soli Episcopo erat in temporalibus æque ac spiritualibus subiecta: Mons-peliū g dominum habebat Guilielmum, qui deinde contra Mauros profecturus, condito testamento illud vniuersum Ecclesiæ cessit, cuius erat antiquum allodium. Quare si iuxta Magaloniam inuentus est a Comite Legatoque Oldegarius, ibique, vt præfertur, consecratus: suspicarer ego beatum virum in S. Rufi monasterio non satis securum se credidisse: ideoque ad Canonicos Magellonenses fugisse, eadem instituta regularia amplexos, atque extra Comitis ditionem ita positos, vt tamen latens apud eos, a suo S. Rufi grege, quam minimo posset, seiungeretur interuallo. Erat autem iam inde ab anno seculi duodecimi octauo Magallonensis Episcopus Galterus, Sedemque, vt est apud San-marthanos, totis viginti annis tenuit, & Canonicis Regularibus Ecclesiam S. Briccij cessit: quapropter ex communi opinione sequeretur, eum consecrando Oldegario ministerium suum contulisse.

[16] Porro Barcinonem, vt aduenit Ollegarius, statim ille quam inuitus susceperat Episcopale munus tam illud strenue fortiterq; [Barcinon ecclesiam feliciter regit,] cœpit administrare; cumque S. Cucuphatis Abbatem (monasterium ille sub ipsa Barcinonensi porta S. Eulaliæ sacra habebat, multarum ecclesiarum possessionibus auctum) inaudisset nonnulla sibi suisque arrogare, Episcopali iuri & disciplinæ religiosæ contraria; litem ei indixit & sententiam ferentibus Berengario Gerundensi Episcopo, atque Episcopo Vicensi Raymundo, in claustro Gerundensis ecclesiæ coram Cardinali & Legato Apostolico Bozone, restitutus est in possessionem Castellariensis ecclesiæ, cautumque, vt ne in ecclesia S. Cucuphatis fons baptismalis esset inposterum, neque Clericos absque consensu Episcopi in ecclesijs suis constitueret Abbas, vel cum eo constitutos moueret loco; vtque ad monasterium reuocarentur, qui solitarij dictis in ecclesijs viuebant monachi. h Reliquas B. Ollegarij virtutes paucis verbis complexus Gerundensis Canonicus Vitæ auctor: Fuit autem, inquit, perpetuæ castitatis custos & magister: item Verbum Domini erat clauis oris eius: in verbo namque Domini aperiebat os suum & claudebat.

[Annotata]

a Christi MCIV, exstat etiamnum priuilegium istud in Archiuio monasterij S. Mariæ de Terraca, Ordinis eiusdem, Latine conscriptum,quod Hispanice Diagus exhibet, ex eoq; Raimundi vxorem Mariam Rodriguez Comitissam nominante, docet errare eos, qui, hac prima præterita, duas tantum Raymundi vxores agnoscunt, Almodim & Dulciam: idem etiam constare potest ex contractu matrimoniali inter Bernardum Guilleni Bisuldunensem Comitem & filiam Raimundi eiusdemq; Mariæ Ruderici, de quo agit Diagus l. 2 cap. 87.

b Ita Diagus cap. 85 ex donatione eidem eiusq; futuris liberis (quos nullos habuit) facta a Marito Comite I Nouembris, de qua cap. 86 Diagus: ex hac autem errasse conuincuntur Historici Prouinciales, cum absque vllo certo fundamento coniectarunt, nuptias Raymundi tertias anno DCCCCLXXX, vel XC, aut determinatius XCII, fuisse contractas & celebratas.

c Vide de his Galliæ Christianæ Tomum 3.

d Vt constat ex consecratione ecclesiæ S. Martini de Sorbed, diœcesis Egarensis, per hunc Folcum facta XV Kal. Maij, de qua vide Diagum cap. 81, l. 2.

e 27 Ian. agit de ea Diagus cap. 83; multumq; aberrat, cum annum secundum Pachalis Papæ Æræ nostræ vult esse MCIV, qui fuit tantum MCI, est enim Pontifex creatus Paschalis II an. MXCIX, XII Augusti.

f Nam anno 1077 Besuldunense Concilium legitur celebratum; sub fauore dicti Bernardi & Auspicijs Gregorij VII, vt est apud Diagum cap. 71, l. 2. Vixit autem Bernardus vsque ad annum IIII, quando nulla prole relicta moriens, ex vi pacti ante biennium initi, socerum Raymundum comitem Barcinonensem reliquit sui Comitatus hæredem. Atque hic obserua, Catalanis passim Guillen scribi, qui alijs Guilielmus vel Guilermus, nobis Wilhelmus. Diagus Guilleni nomine semper vtitur, Guillermi vero Rebullosa.

g Hoc autem legi deberet, si vspiam, in partitione hæreditatis a Gilberto relictæ: de qua vide dicenda inserius num. 34.

h Instrumentum latæ tunc sententiæ seruari Diagus affirmat in archiuio Capituli l. I. antiquitatum, fol. 204.

CAPVT III.
Constituitur Archiepiscopus Tarraconensis, dein Legatus Apostolicus.

[17] [Tarraconensis Archiepiscopatus,] Adhuc primum in suscepto recens Episcopatu annum agebat Oldegarius Beatus, quando Ausonensis siue, vt vulgo auctores, Vicensis Ecclesiæ pastorem Berengarium contigit ex hoc seculo emigrare. Hic Metropolitæ dignitatem cum titulo Archiepiscopi Tarraconensis obtinuerat, iam inde a temporibus Ioannis Papæ & Borelli Comitis, annexam Ausonensi Episcopatui, in persona Otthonis tunc Episcopi, [Episcopatui Ausonensi vnitus,] desperata Tarraconēsis vrbis, pridem a Mauris interceptæ, recuperatione: cuius vnionis bullam Diagus habet a l. 2 cap. 19, datam Ianuario mense Indictione XIV: quæ cum æque in Ioannis XIII & XV Pontificatum incidat, ambiguum manet, an ea ad annum nongentesimum septuagesimum primum, [Bernardo Toletano commendatus,] an ad octogesimum sextum spectet, & suos vtraque pars habet auctores. Restaurandæ nihilominus Tarraconæ spem aliquam Vrbanus II suscitauerat, quando Bernardo Archiepiscopo Toletano præcipit ab Hierosolymitana peregrinatione desistere, atque in patriam a Maurorum incursibus periclitantem reuerti, voto eius in reparatione Tarraconensis vrbis & imperij commutato b: cui fundamento Castellani scriptores litem superstruunt, quam Catalanis mouent; quasi non tantum perficere conatus fuisset Bernardus, quod fuerat commendatum: sed reuera vrbe restituta, Synodum inibi celebrasset, vt est in Iuliani Chronico ad annum DCIX.

[18] Verum istius, seu veri seu falsi, Iuliani auctoritate cur nihil moueamur, rationem dedimus in Prologomenis ad Februarium nostrum cap. 4, & ex producendis iam mox monumentis patebit luce meridiana clarius, restitutæ Tarraconæ gloriam in solidum deberi Ollegario nostro, nihilque verosimilitudinis habere, quod Domeneccus, & post eum Tamayus ad diem III Aprilis comminiscitur: Tarraconam, intra paucos a prima restauratione per Bernardum annos, denuo a Mauris captam desolatamque fuisse. Quo anno & quibus prælijs, pulsis procul Mauris, non iam vrbem, [vrbe de Mauris recepta,] sed vrbis ruinas Raymundus Comes recuperarit, nulla quidem indicant monumenta; probabiliter tamen suspicamur, factum id post solutam cum ingenti barbarorum clade Barcinonensem obsidionem: ea enim victoria animatus statim de Tortosa obsidenda cogitare cœpit, vt Paschalis II in suo Breui c commemorat: ad Tortosam autem nisi vindicata Tarracona, quæ medio inter illam & Barcinonem itinere est, transitus tutus esse nullatenus poterat. Adde, quod non aliter ad Comitem spectare poterat ius Archiepiscopi denominandi, nisi quatenus sui iam iuris erat locus, qui proprium posset Antistitem habere: nec aliter citra Ausonensis Episcopi iniuriam potuisset Gelasius in bulla mox producenda contra expressam Constitutionem Ioannis, potestatem & primatum Terraconensis Ecclesiæ ab Otthonis prædicti successoribus in Episcopum Barcinonensem transferre. Qua porro ratione Vrbis & territorij ius omne, ciuile atque ecclesiasticum, Raymundus Comes in Ollegarium, futurosque post eum Archiepiscopos Tarraconenses transtulerit, vt clarius intelligatur; ipsum donationis instrumentum, quod apud Diagum desideratur, ex Rebullosa subiungemus, in gratiam antiquitatum istiusmodi studiosi lectoris. [a Raymundo Comite:]

[19] Raymundus Dei gratia Barchinonensis & Hispaniarum Marchio, Bisuldunensium & Prouinciæ Comes, Dilecto Venerabili Barchinonensium Episcopo Oldegario eiusq; successoribus in perpetuum.

Quoniam diuina clementia secundum beneplacitum suum me honorare & exaltare dignata est, ad honorem ipsius & Ecclesiæ sanctæ & Apostolorum Principis Petri, dono & per hanc scripturam donationis trado Ecclesiæ Sedis Tarrachonensis, quæ in honorem B. Theclæ Virginis d olim fundata fuit, & Tibi Oldegario Episcopo tuisque successoribus Pontificibus, qui eamdem ecclesiam sub obedientia Sedis Apostolicæ rexerint, [B. Oldegario traditur,] ipsam ciuitatem Tarrachonæ, quæ diu per multos annos sub destructione & eremo absque cultore & incolatu mansit e. Trado autem tibi cum terminis & pertinentijs suis ad restaurandum, ad habendum, & libere possidendum: vt præfata Tarrachonensis Ecclesia & rectores suos habeat, & possideat hæc omnia in perpetuum, & absque inquietudine alicuius hominis.

[20] Libertatem etiam dono tibi tuisque successoribus congregandi vndecumque potueris homines, [pleno iure possidendus;] cuiuscumque dignitatis & mediocritatis, ad incolendam terram illam, & regendi & iudicandi eos ad honorem Dei & vtilitatem ipsius ciuitatis; & construendi & disponendi secundum quod vobis melius visum fuerit: quicumque autem cuiuscumque officij sint, siue mari siue terra illuc conuenerint vel habitauerint, libere viuant, & habeant & possideant sua; & iudicentur & distringantur, vbi opus fuerit, secundum leges & mores & constitutiones, quas vos ibi constitueritis. Aliter non a nemine hominum distringantur siue iudicentur. Dominicaturam f quoque & palatium, secundum consilium & dispositionem vestram, inibi mihi habendam reseruo, & Tarrachonenses incolæ, sicut opportunum fuerit sine detrimento ipsius ciuitatis, adiuuent me tenere pacem meam, & facere guerram g; vt & ego adiuuem illos sicut fideles & amicos meos.

[21] Terminantur hæc omnia a parte Orientis in termino de Tamarit h & de Monte-oliuo, [eiusq; termini definiuntur.] sicut descenditur ad mare, & ascenditur per aquam de Aiano vsque ad montes i, & transit a Septentrionali plaga per calcem montium vsque ad Engolador de Cabra & peruenit vsque ad ipsum Embocum, & ascendit per ipsa cacumina montium de Carbonaria, sicut ipsæ aquæ k incipiunt vergere ad Austrum: & ab Occidentali parte transeunt ipsi fines per montem Rubeum & per collem Balagarij vsque ad mare: a plaga Meridionali est terminus ipsum mare, quod commune est ipsius terræ habitatoribus ad vtendum & expiscandum. Quidquid his terminationibus cōcluditur, ipsi Ecclesiȩ Tarrachonensi & vobis cum omni libertate trado habendum & possidendum, cum omni augmentatione & melioratione, quam Deo donante vos & successores vestri vel aliquis sub dispositione vestra inibi fecerit. Siqua autem cuiuscumque sexus vel conditionis persona contra hanc nostræ libertatis donationem & institutionem venire tentauerit, in nullo præualeat: sed omnium rerum suarum prius amissionem patiatur, & segregatus ab Ecclesiæ corpore, iusti iudicis Dei iram incurrat. Acta sunt hæc anno Incarnationis Dominicæ millesimo centesimo decimo septimo, decimo Kalendas Februarij.

[22] [Profecto in Italiam Oldegario,] His rite transactis, Ecclesiasticæ dignitatis restituendæ, non augendæ suæ studiosus Beatus, Romam iter instituit, atque a Gelasio II (qui turbatissimis illis Ecclesiæ temporibus duodecimi seculi anno decimo octauo, mense Ianuario fuerat Pontifex creatus, in locum Paschalis II, ante triduum, id est, XXII Ianuarij ex hac vita ad aliam euocati) confirmatus Archiepiscopus, Pallioque donatus est XXI die mensis Martij, Caietæ: quo Henrici Imperatoris, in vrbem violenter ingressi, arma fugiens, sese receperat Papa. Huius confirmationis Bulla extat in archiuo regali Barcinonæ l, vnde eam verbotenus Rebullosa descripsit. Est autem hæc:

[23] [Gelasius II confirmat Archiepiscopatum,] Gelasius Episcopus Seruus Seruorum Dei, Venerabili Fratri Oldegario Barchinon. Episcopo salutem & Apostolicam benedictionem.

Tarrachonensis ciuitatis Ecclesiæ insignem olim fuisse metropolim, & scripturarum veterum & diuisionum prouincialium monumenta declarant; ad cuius profecto restitutionem prædecessores nostri plurimum laborasse noscuntur, vnde etiam temporibus nostris Berengario Ausonensi Episcopo a prædecessore nostro sanctæ Memoriæ Vrbano Papa Pallium datum fuit. Et nos ergo ad eiusdem ciuitatis restaurationem penitus intendentes, te, carissime Frater Oldegari, Barchinon. Episcopum ipsius Ecclesiæ Antistitem constituimus, & Pallium ipsum tibi ex Apostolicæ Sedis liberalitate concedimus; ea nimirum prouisione & ea fiducia, vt pro data tibi a Domino facultate, [adiecta diœcesi Dertosana,] ciuitatem ipsam & Ecclesiam studeas omnimodis ad Domini Dei nostri honorem & gloriam restaurare. Sane Dertosam m si diuina clementia populo Christiano reddiderit, in suburbanam parochiam metropoli Tarraconensi concedimus; donec præstante Deo, Tarraconensis Ecclesia robur status sui recipiat, mox Dertosa ipsa proprium pastorem obtineat. Porro Tarraconensem ciuitatem cum terminis suis, sicut ab illustri Barchinonensium Comite Raymundo per manus tuas Tarraconensi Ecclesiæ tradita & scripti sui libertate firmata est, præsentis decreti pagina tibi tuisque successoribus, eiusdem Sedis Metropolitanis, in perpetuum confirmamus. Tibi ergo, tuisque legitimis successoribus in eadem Cathedra constituendis, & per te Tarrachonensi Ecclesiæ refirmamus ipsam Tarrachonensem prouinciam; vt in ea debeatis deinceps & suffraganeos Episcopos ordinare, & Concilia secundum formam Canonicam celebrare, & omnia iuxta Metropolitanam curiam largiente Domino prouidere; salua in omnibus Apostolicæ Sedis auctoritate ac reuerentia.

[24] [& Pallium concedit: eius vsus] Pallij vero vsum Fraternitas tua infra Ecclesiam tantum ad sacra Missarum solennia se nouerit obtinere, his videlicet diebus, Natiuitate Domini, Circumcisione, Epiphania, Cœna Domini, Sabbato sancto, Resurrectione Domini, Ascensione, Pentecoste; in solennitatibus Beatæ Dei genitricis Virginis Mariæ; in Natalitijs B. Ioannis Baptistæ atque Apostolorum omnium; in Festiuitate B. Theclæ & B. Fructuosi n Martyris; in consecrationibus ecclesiarum & Episcoporum, seu ordinationibus Clericorū, & anniuersarij tui die, cuius nimirum Pallij volumus, te per omnia genium vendicare: huius siquidem indumenti honor humilitas atque iustitia est. Tota ergo mente Fraternitas tua se exhibere festinet in proximis humilem; [& significatio.] in aduersis, si quando eueniunt, cum iustitia erectum; nullius vnquam faciem contra veritatem suscipiens, nullius vnquam faciem pro veritate loquentis promens, infirmis compatiens, beneuolentibus congaudens, aliena damna tua deputans, vitijs pie sæuiens, in fouendis virtutibus animas auditorum demulcens, in ira iudicium sine ira tenens, in tranquillitate seueritatis iustȩ censuram non deserens. Hȩc est, Frater carissime, Pallij accepti dignitas; quam si sollicite seruaueris, quod foris accepisse ostenderis, intus habebis. Sancta Trinitas Fraternitatem tuam per tempora longa conseruet incolumem.

Ego Gelasius Ecclesiæ catholicæ Episcopus.

Sig† num manus meæ o (Deus in loco sancto suo.)

Ego Crescentius p Sabinensis Episcopus &c…
Caietæ per manum q Chrysogoni R. E. Cardinalis

XII Kal. Aprilis. Indictione XI, anno Dominicæ Incarnationis MCXVIII, Pontificatus autem Domni Gelasij Papæ II anno I.

[25] Redux ad Ecclesiam suam vir beatus non distulit bene cogitata in opus deducere: [Missus ad Lateranen se Conciliū Sanctus:] sed ne longa ei esset in Hispania mora, Lateranensis Oecumenici concilij indictio effecit; cuius præcipuus finis cum esset Terræ sanctæ possessio communibus Christianorum Principum armis aduersus Saracenos tuenda; nonnihil valituram credidit Barcinonensis Comes B. Oldegarij auctoritatem, vt sibi quoque, aduersus eosdem hostes in Hispania pugnanti, opportunis per Sedem Apostolicam præsidijs prospiceretur; quod negotium, quam felici successu ille peregerit, ex subiectæ tenore bullæ r videre est.

[26] Calixtus Episcopus, Seruus Seruorum Dei. Omnibus Episcopis, [reditcum potestate Legati a la tere,] Regibus, Comitibus, Principibus, ceterisque Dei fidelibus, salutem & Apostolicam benedictionem. Pastoralis officij nobis a Deo commissi solicitudo exposcit, vt omni vigilantia & circumspectione gregem Dominicum pascamus: Hispaniarum siquidem Ecclesia quantis calamitatibus, quantisque filiorum Dei mortibus per Paganorum oppressionem assidue conteritur, neminem vestrum latere credimus. Ea propter dilectionem vestram, tamquam Deo, cuius legatione fungimur, exhortante per Nos, admonemus, & tamquam carissimos precibus, quibus possumus, incitamus, quatenus ad fratrum defensionem, & Ecclesiarum liberationem nullatenus desistatis. Omnibus enim in hac expeditione constanter militantibus, eamdem peccatorum remissionem, quam Orientalis Ecclesiæ defensoribus fecimus, auctoritate Apostolica & concessa nobis diuinitus potestate benigne concedimus. Illos autem, qui signum Crucis suis vestibus hac de caussa imposuerunt, [Crucem contra Mauros prædicaturus:] si ab hoc Paschate vsque ad aliud votum suum persoluere non sategerint, a gremio deinceps sanctæ Ecclesiæ, donec satisfaciant, summouemus. Verum quoniam exercitum vestrum per Nos, vt desideraremus, visitare nequimus, carissimum fratrem Nostrum Oldegarium, Tarraconensem Archiepiscopum, ad idem ex Latere nostro delegare curauimus, nostras ei vices in hoc specialiter committentes, vt ipsius consilio & dispositione corrigenda corrigantur, & confirmanda cooperante Domino confirmentur; si quæ vero dubia in exercitu eodem emerserint, ipsius experientia terminentur. Ipsum itaque dilectioni vestræ attentius commendamus: rogantes, vt illam in vobis inueniat caritatem, quæ nos ad eum vobis committendum compellit. Omnipotens Dominus Beatorum suorum Apostolorum meritis, sua Nos miseratione custodiat, & ad gloriosam de inimicis Christianorum victoriam & felicem consummationem peruenire concedat. Dat. Lateran. IV. Non. Aprilis.

[27] [quos Raymundus feliciter domat.] Non irritam fuisse faustam communis Christianorum omnium parentis precationem, belli exitus declarauit: Dertosa, aduersus quam Legato reuertente copias suas ducebat Comes, in manus victoris concessit: eamque sequuta mox Ilerda est, decimo quarto die Nouembris, dedita ijs conditionibus, quas apud Diagum s videre est: quæ omnia gesta esse constat anno Ludouici Crassi decimo tertio, qui Christianæ Æræ millesimus centesimus vigesimus fuit: quo eodem anno præsentem Barcinone fuisse Beatum, patet ex pacificatione quadam per ipsum X Kal. Septembris conclusa inter Canonicos Barcinonenses & Berengarium Guilielmi, cuius scripti originale in archiuio Ecclesiæ vidisse se Diagus asseuerat. Parum erat viro sancto adijsse bis limina Apostolorum, [O'ligarius Hierosolymam proficiscitur.] nisi & sacra viseret Palestinæ loca, Christianorum armis non ita pridem cœptæ a Saracenorum tyrannide liberari; atque trans mare quæreret pietati suæ virtutique fomenta. Quanto eum lætitiæ sensu Hierosolymitanus Patriarcha Guarimundus exceperit, quanto Bernardus Antiochenus, nec non & Tripolitanus Antistes, ex sua nobis imaginatione verius, quam antiqui vllius scriptoris admonitu Diagus & Rebullosa commemorant; quibus accedit Domeneccus: qui vna cum Diago hanc eius peregrinationem differt post reditum a Claromontano concilio. Rebullosa decennio citius statuit, ante annum scilicet millesimum centesimum vigesimum tertium: nullo vtrique fundamento, quod alterutri sententiæ aliquod probabilitatis momentum adferat.

[Annotata]

a Ex archiuio, inquit regio, armario Tarracona inscripto num. 134 fol. 36.

b Ita habemus ex epistola Paschalis II ad Clericos & laicos in regno Castellæ, data VIII Kal. Aprilis, quaquæritur, quod Apostolicæ Sedis iussibus inobedientes, Hierosolymitanæ peregrinationis occasione, partes suas desererent. Eam epistolam, vide apud Tamayum III Apr.

c Egimus de illo Breui superius num. 12.

d [Reliqua S. Theclæ.] Iacobus II Aragonum Rex, cum datis anno MCCCXIX, aa Regem Armeniæ litteris aliquam e corpore sanctæ Virginis partem metropolitanæ Ecclesiæ peteret, scribit vltra mille ducentos fluxisse annos, quod Ecclesia Tarracone sub huius inclytæ Martyris inuocationem fundata fuit; in qua translatio Brachij tunc obtenti XIX die Maij solenniter celebratur, quo die ipsas illas litteras Tamayus habet.

e Si fuisset ante annos circiter viginti Tarracona a Bernardo instaurata, non potuit id ignorasse Comes aut recentis destructionis non meminisse.

f Ex quo Caligula, assumpto diademate, Dominus vocari voluit, eumq; titulum adamauit Domitianus, Cæsares Domini, [Dominicaturæ.] res eorum cœptæ sunt Dominicæ dici, vt patet ex Codice. hinc Dominicaturæ nomen in Hispanijs mansit, pro certis quibusdam iuribus, quæ sibi supremus regionis Dominus reseruare solebat in terris, quarum ceteroqui dominium vtile transferebant ad alios.

g [Guerra bellum.] Hispanis, Italis, Gallis communis vox, a Gothis, Lombardis, Francis, eiusdem radicaliter linguæ communione vtentibus, inuecta: radix autem Wæren (quod est, vim vi repellere) indicat gentibus illis placuisse rei atrocitatem mitigare tali appellatione, quæ arma gerentes commonefaceret, non alio, quam iustæ defensionis intuitu ea esse tractanda. Non sic Teutones nostri: sed potius, quid bellum reapse sit, quam quid esse debeat considerantes, a kryghen rapere, capere, krygh nominauerunt.

h Duo hi vici, quorum Tamarit mariproximus, quinque circiter passuum millibus Tarracona ad citimam illius fluminis ripam, quod vrbi ad Orientem fluens Caya vulgo dicitur; hic autem aqua de Ayano, prima fortasse littera apud Rebullosam deperdita.

i Hos ego montes eo esse puto, qui viginti ferme passuum millibus distantes a Tarracona notantur in Geographicis tabulis; in quibus vestigium præterea nullum reperias nominum deinceps sequentium: ex quibus Engolador, & Embocum, iuxta vocum etymologiam, videntur esse loca alicuius fluuij ostio insignia.

k Eas intelligit, quæ versus Iberum amnem fluunt; a quarum confluentia recta in meridiem via descendentibus ad mare, regiuncula occurrit, Coll de-Balaguer vulgo nuncupata, viginti quinq; passuum millibus distans Tarracone.

l Armario Tarracona num. 134 fol. 39.

m Vulgo Tortosa, in quibusdam instrumentis etiam Tortuosa, ad Iberi fluminis Orientalem ripam sexaginta passuum millibus a Tarracona.

n Colitur is XXI Ianuarij, fuitq; ipsius Tarracona Episcopus ac Martyr illustris.

o Apua Onuphrium Panuinium, qui nullum huius Pontificis diploma originale viderat, deest hoc signum.

p A Paschali II electus ad Callisti II vsque tempora reperitur diplomatibus subscripsisse, inquit Vghellus Italiæ sacræ tom. 1. diciturq; iunior respectu decessoris sui; inter quem ipsumq; intermedius passim statuitur Cynthius: sed merito suspicatur Vghellus eumdem esse cum iuniori Crescentio: modo enim Crescentius, modo Cynthius reperitur, sed cum illa adiectione: alias Crescentius. Subscripserunt præterea huic diplomati. Sennes Archiepiscopus Capuanus, hoc ipso anno XIII Kal. Decembris defunctus: interfuit Vastellensi Concilio, vti & prædictus Cynthius, de quo videri possunt apud Vghellum plura. Ipse se in diplomate quodam anni 1113 Legatum Apostolicæ Sedis & Papæ Vicarium in Principatu Capuano scribit. Lambertus Hostiensis Episcopus postea Honorius Papa II, Bononiensis, ex familia de Faguano. Petrus Portuensis Episcopus Card. Papæ in Vrbe Vicarius: huius tempore Calixtus II Portuensi Episcopatui iunxit Episcopatum S. Rufinæ. Hugo Card. Presbyter tit. Apostolorum, Vicecomes Pisanus, inquit Ciacconnius, patriam & familiam designans, vbi ipsum enumerat inter eos qui creationi Gelasij interfuerunt. Petrus Card. Presbyter tit. S. Susannæ: is fortasse, quem cognomento Rufum Gelasius Caietæ suo loco Cardinalem creauit: vt testis est Ciacconius, sed titulum reticet.

q Presbyter tit. S. Cyriaci in thermis, alteri quoque eiusdem Papæ Bullæ datæ Auenione anno 1118 subscripsit, apud Ciacconium.

r Eam se descripsisse Diagus ait ex Archiuio Cathedralis Barcinon. l. 1. Antiquit. fol. 22.

s Lib. 2, cap. 104.

CAPVT IV.
Ecclesiæ Barcinonensis iura tuetur: Principem pro se Tarracone instituit.

[28] [Ecclesia suæ iura tuetur] Qvi in ipso Episcopatus sui initio Ecclesiæ iura defensurus, non dubitarat grauissimam S. Cucuphatis Abbati litem intentare, satis declarauit nullius se reueriturum personam, si aliquid contra eam attentasset. Quam animi in eo fortitudinem declarant subsequentium annorum Acta, publicis consignata instrumentis. Et primum quidem Petrum Raymundum, [contra Petrum Raymundum,] hominem in sua diœcesi potentem, multisque modis Ecclesiæ iniurium, qui etiam e Presbyteris Canonicis vnum pridem iniusto carcere inclusum macerabat, tandem sic perdomuit, longanimi patientiæ rigorem iustitiȩ adiūgens, vt facti pœnitens non solum restituerit vinctum, sed ad compensationem iniuriæ addiderit transcripseritque Ecclesiæ Præturam (vulgo Bailiuiam vocant) Molleti a, instrumento super ea re condito XVIII Kal. Ianuarij anno millesimo centesimo vigesimo tertio.

[29] [Sacchetum & Humbertum,] Ita Sacchetum Humbertumque germanos fratres, qui decimas Ecclesiæ S. Ioannis b Senatensis, Capitulo Barcinonensi debitas, inique vsurpabant, Ecclesiasticis censuris ad earum restitutionem compulit, III Nonas Iulij anni sequentis. Ita e manibus Arnaldi Guiliermi, [Arnaldum Guilielmū,] anno eiusdem seculi vigesimo quinto, VII Idus Nouembris, recuperauit decimas Ecclesiæ S. Saturnini c Colsabadellensis. Quin etiam illustriora, cum res ferret, capita aggredi nihil metuens, Vicecomitem Cardonensem Bernardum tamdiu ab Ecclesiastica arcuit communione, [Vicecomitē Cardonen.] donec compleret extremam voluntatem sui aui, tres ecclesias iuris sui Capitulo Barcinonensi legantis; prout tandem fecit XIV Kal. Februarij anni MCXXXIV. d Eodem rigore Arnaldum Bernardum, patrem Berengarij Castel-vellani, cohibuit ne pergeret quȩdam Ecclesiæ pascua e iniusta vsurpatione detinere: [Arnaldum Bernardū.] & contra illius filium, ne paria præsumeret, euicit Capitulū VI Nonas Iulij anno MCLX, electo causæ arbitro ac iudice Petro Cæsaraugustano Episcopo f. Quid mirum? quando ab ipso Comite Raymundo impetrarat, [ipsumq; Comitem Raymundū] vt decimas pecuniæ Barcinone cudendæ, nauiumque aduenientium (quas ecclesiæ vsui donarat Ludouicus Rex, Caroli Calui Imperatoris g filius, in gratiam Episcopi Fridolini) desisteret vsurpare, quantumuis honesto titulo maximarum expensarum in bellum sacrum contra Mauros factarum, ac porro faciendarum, vt liquet ex instrumento confecto VII Idus Iulij anni MCXXX.

[30] [qui ante mortem Templarijs iunctus] Non erat videlicet difficile, quod æquum esset, pientissimo Comiti persuadere; qui hoc ipso anno letali correptus infirmitate Templariorum Religioni sese obtulit, cum vrbe & castro de h Graniena, votis in manus Hugonis Rigaldi, dictum Ordinem professi, solenniter emissis. Cumque se mori intellexisset, voluit ad hospitale S. Crucis, vt ibi expiraret, deferri. Quo in supremo actu quam fidele obsequium ei præstiterit B. Ollegarius, colligere licet ex sententia, quam defuncti filius successorque Raymundus, proximo post mortem patris anno, [Oldegarij monitu iniquū tributū tollit.] XI Kal. Iunij tulit aduersus Vicarium Terracinum, in fauorem pistorum exonerari postulantium tributo, quod e venali tritico redigendum Raymundus tertius constituerat, & Vicario illi addixerat; cuius ista sunt verba: i Non videri sibi esse iustum vt eas (mensuras frumenti certas scilicet k aut potius ius eas exigendi) illi redderet: tum quia pater suus Raymundus Berengarius nouiter per violentiam eas imposuerat prædictis Flechanis; & in infirmitate qua obiit sub graui interminatione, quam Archiepiscopus ei super hoc fecit, pœnituit se de hac violentia, & præcepit, ne vlterius hæc exactio in ipsa ciuitate fieret: tum quia ipse Vicarius bene nouerat hanc violentiam, quando eas accepit pro emendatione ipsius feui de l Terracia.

[31] Fortem igitur atque constantem iustitiæ defensorem vbique se præbebat Oldegarius: [Conciliati Decanus & Capitulum:] longe tamen ei gratius fuit, lites, quas vitare omnes non poterat, amice componere: quod reipsa ostendit quando controuersiam, Barcinonense Capitulum inter atque illius Capituli Decanum Arnaldum Hermengandi diu agitatam, super capellania S. Mariæ de la Mar (quam suam esse ac Decanatui annexam aiebat Decanus, Capitulum pernegabat) ita composuit, vt eam, dum viueret, Decanus possideret, deinde Capitulo liberum esset de ea pro arbitratu disponere. Signauit sententiam Berengarius Gerundensis Antistes, seque Episcopum de more scripsit: at vero Archiepiscopus suæ obsequutus humilitati non aliud expressit quam: Ollegarius indignus Terraconensis Ecclesiæ minister m.

[32] [Comitia indicta] Cuius quidem Ecclesiæ immunitati quietique publicæ vt consuleret efficacius minister fidelis, cum statui politico ordinando otium locumque concederent sopita vtcumque bella (Raymundo namque Comiti submiserant sese Agareni Dynaste vrbium n Dertosæ, Ilerdæ, Gallicæ-Flauiæ & Cæsaraugustæ) inuitauit Comitem, vt Comitia indiceret Barcinone, in quibus Reipublicæ status reformaretur, & secularium aduersus Ecclesiastica iura, emendarentur excessus. Annuit Comes propositioni Præsulis, & Comitijs conuocatis adfuere Raymundus Ausonensis, & Bernardus Gerundensis Episcopi, Abbates, Comites, Nobiles, [in quibus ecclesiasticæ immunitati consulitur,] & vrbium Principatus Commissarij, quibus omnibus præfuit Oldegarius: vbi post varia contentionum argumenta, die X Martij, Anno Domini MCXXVI. conclusum: Quod nemo inposterum Ecclesias intra triginta passuum ambitum violare præsumat. Quod Ecclesiasticarum personarum corpora, vel bona nequaquam diuexet. Quod Comes, eiusque filius de consensu Baronum, Archiepiscopo, & Episcopis Principatus, omnes ecclesias cum iuribus earum, cœmeterijs, & possessionibus libere & sine lite restituat. Item forma adsignata est, qua Ecclesiæ sine earum fraude, & absque contribuentium periculo decimas capiant.

[33] [anno 1125.] Hæc istic & alia multa publice vtilia constituta sunt Oldegario Beato adnitente, anno, vt diximus, currentis seculi vigesimo sexto: quamuis enim in Antiquitatum Barcinonensium volumine, quod penes Capitulum est, atque omnia supradicta o continet, annus decimus quintus expressus legatur: librarij tamen eum esse errorem, numerum vnum prætermittentis, constat ex Archiepiscopi Tarraconensis titulo, illo XV anno necdum in B. Oldegarium collato, in Actis tamen Comitiorum expresso, vt Diagus obseruauit: quem autem negligens scriptor, secundum vsum seculi sui annum a Paschate ad Pascha istis in partibus numerantis, vigesimum quintum pene exactum scribere debuit, is vigesimus sextus est volentibus a Kalendis Ianuarij annum auspicari.

[34] [Pax inter Alphōsum Toletanum & Raymūdum Barcinon. constituta:] Quantum in hisce rebus momentum fuerit ad communem tranquillitatem stabiliendam, facile est æstimare prudentibus: nescio tamen an pluris non fuerit pax inter Alphonsum Toletanum & Raymundum Barcinonensem Comites per diuisionem Prouinciæ constituta. Vxores habebant illi, hic Dulciam, iste Faydidam Gilberti Prouinciæ Comitis, si non filias, certe hæredes (filiam fuisse Dulciam probant complura publica instrumenta, quæ vidisse se ait Antonius de Rufi, etsi merito dubitet an ex Tiburga: cohæredem ei quocumque ex capite Faydidam agnoscere res ipsa cogit) mortuo itaque Gilberto circa annum Christi millesimum centesimum duodecimum, communem hæreditatem communiter aliquam diu obtinuere prædicti Comites; subnatisque (vt fieri assolet) ob indiscreta vtrimque iura discordijs, res ad arma & bellum cruentum spectabat, nisi pacis angeli interuenissent, quibus agentibus conuentum est, vt nomine Comitatus Prouinciæ, Raymundus obtineret quidquid ab Alpibus ad extremum vsque Rhodanum, a Durantio flumine ad mare mediterraneum est terrarum, vna cum dimidia Auenione alijsque nonnullis vltra Durantium oppidis pro parte dimidia, cetera ad vtramque Rhodani ripam Toletano manerent. Conuentionis instrumentum exhibet Guilielmus Catel in historia Comitum Tolosanorum, eique subscribentem secundo a Comitibus loco Raymundum Sacristam; quē quia solum inuenio Clericum ex parte Barcinonensis Comitis, dubitare vix possum quin Archiepiscopi ille sui eo in conuentu personam sustinuerit, magnamque curarum partem hoc in negotio habuerit Oldegarius. Anno certe eiusdem seculi trigesimo quarto Cæsar-augustam ipse, [lis de Aragoniæ regno,] Zurita teste, profectus est; compositurus, si fieri posset, controuersiam inter Alphonsum Castellæ Regem, & Ramirum Monachum exortam pro iure succedendi in regnum Arragoniæ, mortuo sine liberis Alfonso Ramiri fratre. Quod autem domi alienæ conatus non statim potuit obtinere; id sua in patria cito feliciter expediuerat anno millesimo centesimo vigesimo septimo, [& Genuēsium cum Raymundo compositæ controuersiæ.] sublatis offensionibus, ob quas Raymundus Catalanis Prouincialibusque interdixerat omne commercium Genuensibus: vt ex eo tractatu liquet, cuius instrumentum in archiuio regio etiamnum seruatur, p decimo octauo die Nouembris signatum.

[35] [Oldegarius Robertum Aquillonium] Porro decimum iam annum Tarraconæ restituendæ curam sanctus Præsul fouebat, vrgebatque (quantum per facultates & publica, quæ vidimus, negotia licebat) inchoatum opus: sed omnium ipsiusque inprimis votis tardius procedebat tantæ rei moles, infestantibus, qui vicinas terras tenebant, barbaris, neque securum aliquid toto Tarraconensi agro relinquentibus. Omnia circumspectanti Archiepiscopo consultissimum visum, Ecclesiæ de Patrono, vrbi de Domino prouidere, qui armis vtramque viribusque defenderet, & temporalia illius commoda tamquam sua curaret. Hinc oculos in Robertum Aquillonium, alias Bordetum coniecit, Militem generosum & opulentum, quicum in hanc, quæ sequitur, q formam conuenit.

[36] Ollegarius Dei dignatione Tarrachonensis metropolis dispensator omnibus in Christo fidelibus. Notitiæ cunctorum innotescere desideramus; [Tarraconæ, sibi olim datæ,] qualiter illustris Comes & Marchio Barcinonæ & Prouinciæ Raymundus ob amorem Dei dedit & tradidit, per scripturam suæ libertatis, Deo & Ecclesiæ Tarrachonensi, quæ caput est Ecclesiarum totius citerioris Hispaniæ, & nobis & successoribus nostris ciuitatem Tarraconæ ad restaurandum, & libere habendum, & possidendum, & disponendum in beneplacito nostro; sicut in scriptura, quam nobis fecit, plenius cognosci potest. Sic quoque bonæ memoriæ Gelasius, & Calixtus Romani Pontifices benignitate sua metropolitanam dignitatem nobis concedendo, eamdem Comitis concessionem suis nihilominus scripturis confirmarunt. Ea propter nos diuina clementia confisi, ipsius ciuitatis restaurationi operam dando, ad honorem Dei & Ecclesiæ eius, consilio & fauore prædicti Raymundi Comitis, & suffraganeorum Episcoporum & Nobilium nostrorum, ad instantiam præcipue Domini Raymundi Ausonensis Episcopi, [te] Reueren. [Principem instituit;] virum & strenuum Militem, ipsius Ecclesiæ hominio & sacramento fidelem, carissime Roberte, ipsius ciuitatis Principem constituimus. Te, inquam, ad hæc omnia exposuisti, vt Deo & Ecclesiæ eius semper ibi seruias, & tuam in defensionem Christianitatis militiam exerceas; vnde, ad honorem Dei & Tarraconensis Ecclesiæ [&] nostram nostrorumque successorum fidelitatem, donamus & tradimus tibi ipsam ciuitatem cum territorio suo, sicut in charta præfati Comitis terminatur, ad restaurandum, habendum & possidendum; tuisque successoribus, vt disponas & regas & iudices homines, qui illuc conuenerint, cum timore Dei & iustitia, secundum leges & bonas consuetudines, quas ibi communi consilio constituerimus. Donamus etiam tibi r choloneas & Ieddas & vsaticos, quæ ad Principem pertinent, tam de terra quam de mari.

[37] Tibi autem & successoribus tuis, quibus post te hunc honorem habendum concesserimus, [seruato supremo iure:] nulla erit licentia alicui extraneæ potestati donare vel alienare hæc; nec alicui nisi illi, qui ita sit fidelis & solidus homo Ecclesiæ nostræ, sicut tu. Retinemus vero ad portionem nostram & Dominicaturam nostram omnes Ecclesias & Ecclesiastica iura & Ecclesiasticas personas & familias nostras, & Clericorum siue monachorum, & omnes, qui Ecclesiastica prædia incoluerint, & omnes, qui in domibus vel possessionibus Ecclesiasticis habitauerint. Ita vt his omnibus nullus Princeps vel inferior persona laica præsumat aliquid iudicare, exigere vel distringere, seu disponere vllo tempore absque nostro iussu. In omnibus quoque, quæ tibi Principi concedimus, retinemus omnes decimas tam de terra quam de mari, domorum videlicet & villarum, castrorum & s fortiarum, quæ ibi sunt aut erūt, ceterarumque possessionum; decimas quoque fructuum terræ & animalium & piscium, & de prædis & t caualcatis & de omnibus prouentibus, quæ ad te Principem per nostram donationem ipsius Principatus accesserint.

[38] [pro quo fidelitatem iurat Robertus:] Propter hæc omnia beneficia, quæ mihi concedit liberalitas vestra, ego quoque Robertus, vester fidelis homo, conuenio Deo & Ecclesiæ Tarrachonæ & vobis Domno Ollegario Archiepiscopo, vt ab hac die & deinceps sim vester fidelis homo, sine aliquo dolo de corpore vestro & de omni honore, quem hodie habet ipsa Ecclesia, & vos habere debetis, & nominatim, quæ in dono, quod mihi facitis, retinetis; & de omnibus Ecclesiasticis iustitijs & directis, quæ ad vos pertinent vel pertinere debent. Conuenio quoque vobis, vt secundum meum posse & sensum contendam restaurare ipsam ciuitatem, & defendere illam & omnem vestrum honorem; & u guerriggiare omnes homines, qui iustitias & iura Ecclesiæ & vestra vel ipsius ciuitatis tollere vel minuere tentauerint; & obseruare iustitiam, sicut superius constituistis. Si qua igitur in crastinum persona Ecclesiastica vel secularis contra hanc vestræ donationis, & nostræ conuenientiæ paginam venire præsumpserit, componat alteri parti, cui iniuriam inferre tentauerit, libras auri triginta, & postmodum hæc pagina robur suum obtineat. Actum est hoc anno ab Incarnatione Domini millesimo centesimo vigesimo octauo, pridie Idus Martij.

Ollegarius Tarrachon. Archiepiscopus ff.
Sig† num Roberti Principis ff.
Raymundus Dei gratia Ausonensis Episcopus.
S. q. Arnalli Sacerdotis atque Decani.

[39] Iuro ego Robertus Tarrachon. Princeps, tibi Domino meo Ollegario, eiusdem ciuitatis Archiepiscopo, quod ab hac die & deinceps fidelis homo x & solidus ero tibi & Ecclesiæ tuæ, & faciam & attendam tibi omnes conuenientias, quas tibi conueni, sicut scriptæ sunt inter me & te, per fidem sine enganno. Et si forsan, quod absit, in his per incuriam deliquero, infra triginta dies, ex quo monitus fuero, vobis satisfaciam. Per hæc sancta quatuor Euangelia.

Hac auctoritate nixus Robertus, [& vrbis instaurationem promouet.] inquit ex Domenecco Tamayus, protinus reparare mœnia, corroborare ciues, distribuere campos, hostes propulsare, tueri terminos: cuius successio ad Guilielmum de Aguillon eius filium tantum peruenit: quia cum iste sacrilega manu sanctissimum Hugonem de Ceruellon, Archiepiscopum Tarraconensem occidisset y, ab Alexandro III Pontifice Maximo excommunicatus z, & vrbis Principatu priuatus, postmodum miserabiliter occubuit.

[Annotata]

a Inuenitur in archiuio Cathedralis lib. 4 Antiquitat. fol. 145. Est autem ea Prætura in Vallesio, quindecim passuum millibus a Barcinone versus Boream.

b Videtur vrbi esse ad Austrum interuallo quinque millium distans.

c Sabadel in Tabulis Geographorum: estq; ciuitati ad septentrionem, a qua abest viginti passuum millibus.

d Constat hoc ex lib. 3. Antiquitatum dictarum fol. 46.

e Dono data a Geriberto Giraldo: vt est in lib. 1. Antiquit. fol. 200.

f Assessoribus Bernardo Marcuz & Petro Sacrista Ausonensi: qui in sua sententia Oldegarium. elapsis dumtaxat tredecim a morte annis, Beatum religiose compellant.

g Quidam imperite Ludouicum Pium, Caroli Magni filium, credunt istorum & aliorum priuilegiorum auctorem, quos refutat Diagus lib. 2 cap. 10.

h Sita in colle quodam paucis ab Ibero flumine passuum millibus: quadraginta millibus Dertosa versus Euroboream: ipsum Professionis donationisq; instrumentum ex Archiuio Regio videsis apud Rebullosam cap. 23.

i Ex lib. 1 Feudorum f. 388 in Archiuio Regio.

k Diagus l. 2 cap. 114 mensuræ pistoribus imperatæ genus Megiras vocat.

l Vicus est in Vallesio dimidio fere inter Barcinonem & Minoressam itinere.

m Hæc Diagus lib. 2 cap. 106.

n Vrbes validæ omnes, hodie Tortosa, Lerida, Fraga, Saragossa: ex quibus prima atque vltima super Iberum fluuium, duæ aliæ ad Sicorim Cingamq; in Iberum influentes, pertinent.

o Lib. 1. fol. 105.

p In armario, quod Girona inscribitur, sacculo Enum. 390. inquit Diagus l. 2 cap. 109, vbi controuersiæ illius & pacificationis seriem paucis clare explicat.

q Apud Rebullosam ea. 22 ex Archiuio Regio. Diagus addit eam contineri in armario Tarracona, num. 134, fol. 6.

r [Chaloniæ Leddæ, vsatica] Rebullosa instrumentum hoc Hispanice reddens vertit: las Calonias, peages Y vsages vnde colligi videtur in texta mendose scri-Choloneas: est enim Calonia Catalanis vsus pene antiquati vox, vti & ceteræ, quoddam tributi genus significans, quale autem, non inuenio qui clare explicet. Peage dicitur esse census viritim, siue (vt Hispanicæ vocis proprietatem exprimam) pectoratim exhibendus: nam vt nobis capita censentur, sic illis pectora. Interim in formula iuramenti a Tolosano magistratu oblati S. Petro de Castel-nouo primo hæreticæ prauitatis inquisitori, & aduersus Albigenses prædicatori, prolata ad eius vitam V Martij, habet libertates vel consuetudines siue vsatica. Apud Vossium de vitijs sermonis lib. 2. cap. 11 Leodes, Lidos, Lidas alterius dominio obnoxios viros fœminasq;. Cholonia autem quidni ea seruitus sit, quam glebæ dicimus, qua coloni velut glebæ affixi vnum quid cum iis cēsentur, cetera liberi,nisi quod inuitis dominis non possint alio commigrare.

s Id est munitionem, hodie fortalezas Hispani, fortezzas Itali, Franci forteresses dicunt. [Fortia Caualcata.]

t Videtur decimari præda per militares excursiones siue pedestres seu equestres acquirenda. Caualcatam vero Hispani, Itali, Franci appellant deductionem equestrem quæ Principes aut eorum legatos, vrbem aliquam intrantes, vel ad publicum euntes colloquium, honoris causa comitatur.

u Id est bellare.

x Passim Vassallum dicimus eum, qui principi alicui iuramento fidelitatis adstrictus est.

y Ab aliis suis fratribus adiutus, inquit Domeneccus in huius Hugonis Vita, quem cæsum dicit XXII Aprilis, anno MCLXXI, postquam Ecclesiam suam rexisset octo annis, mensibus nouem, diebus viginti: notatq; Zurita eodem anno eademq; de causa occisum in Anglia esse S. Thomam Cantuariensem Archiepiscopum.

z Sententiæ exequutionem Alphonsus Aragonum Rex, Raymundi Berengarij IV filius, suscepisse dicitur, misso ad hoc legato requisitus a Papa.

CAPVT V.
Zelus B. Oldegarij, mors Sancta, miracula eam sequuta.

[40] Oldegarius a tuendæ instaurandæque vrbis curis liber, [Redux a Concilio Claromātano.] vacare commodius potuit exstruendo magnifico illi templo, quod hodieque Tarracona habet S. Theclæ Proto-martyri Vrbisque Patronæ primariæ sacrum: in quo deinde ad summum splendorem exornando, successorum Antistitum studia opesque impenderētur. Et quoniam suæ solius facultates tanto operi perficiendo pares esse non poterant, anno millesimo centesimo trigesimo in Gallias ad Concilium Claromontanum ab Innocentio II indictum, profectus, geminas inde Bullas retulit ad suos omnes Suffraganeos directas, quibus constaret ex Pōtificia voluntate certam annuorum vnicuiusque Episcopatus redituum partem in illum finem reseruandam, præter eas eleemosynas, quas constituti eam in rem quæstores e tota Prouincia corrogarent a.

[41] Ceterum obseruatione imprimis dignum est ex tota. [intendit restaurationi Ecclesiæ Metropolitanæ,] Hispania præter Oldegarium Episcoporum neminem interfuisse ei, de quo modo facta est mentio Claromontano Concilio; cuius hactenus inediti summam in vtroque archiuio, Regio scilicet & Capitulari, visam a se testatur Diagus lib. 2. cap. 118. Nempe Hspania vniuersa Petri Leonis, falso nomine Anacleti II inhærebat schismati, eiusque partibus eo impensius fauisse Raymundum Comitem, pronum est credere, quo propinquiori sanguinis vinculo attingebat Rugerium, Siciliæ Regem ab Antipapa creatum, vtpote Roberti Guiscardi ex Rogerio fratre nepotem: cuius Roberti nepos Raymundus erat ex filia Mahalta: tanta tamen in Episcopo constantia, tanta in Comite fuit Episcopi sui reuerentia: vt ceteris domi manentibus non dubitauerit solus ille, legitimum Pontificem agniturus, transire in Gallias; nec vllo signo declarasse Comes inueniatur eam libertatem sibi ingratam accidisse.

[42] Reuersum a Concilio Archiepiscopum multam operam posuisse in restitutione non tantum Tarraconensis metropolitanæ, [aliarumq;:] sed variarum etiam tota Prouincia ecclesiarum, quas Mauri partim destruxerant partim profanarant, scriptores Hispani aiunt: & quidem de consecratis ab eo ecclesijs S. Andreæ de Palomar, S. Cypriani de Aqua-longa atque Colsabadellensi, publica se vidisse & legisse acta scribit Domeneccus. Hoc certum tam operosæ caritatis Præsulem minime fuisse desidem, sicubi res ferret aut necessitas exigeret: nec potuerunt omnia vel in Acta referri, vel relata ad posterorum notitiam conseruari. [nosocomio Barcinon prospicit:] Quod tamen in fauorem publici nosocomij, anno millesimo centesimo trigesimo tertio ab eo decretum inuenimus circa supellectilem morientium Clericorum in vsum pauperum transferendam, non est æquum præteriri: ita ergo edixit: b Notitiæ omnium pateat, quod ego Ollegarius, Dei gratia Tarraconensis Archiepiscopus & Barchinonensis Episcopus, cum omni conuentu eiusdem Sedis, dono Deo & Hospitali pauperum, quod est iuxta sedem, omnes lectos cum pannis Clericorum mortuorum, quicumque sint, exceptis sericis pannis, qui ibi fuerint: tali modo vt nec ego nec aliqua persona hoc vllo modo requirere audeat. Si quis hoc nostræ munificentiæ donum disrumpere audeat, tamquam necator pauperum excommunicetur. Actū est hoc VI Kal. Aprilis, anno XXV Regis Ludouici.

[45] [Tēplariorum Ordinem inducit:] Cognoscens præterea, quantum Christianæ rei aduersus hostium barbarorum ferociam præsidium esset in noua Templariorum religione collocatum; non satis habuit propensum erga eam animum eo vsque in Raymundo tertio exstimulasse, vt in eam ipse ante mortem se transcribi fecerit: sed parem in filio affectum fouere curauit. Qui ne differret simile sibi præsidium contra Mauros comparare, animum continuo applicuit monasterio ijs fundando, ad quod decem vt minimum Religiosos sibi concedi a Magistro c Ordinis postulauit, annoque millesimo centesimo trigesimo quarto, III Non. Ianuarij, Barberanum d, munitissimum in barbarorum confinijs castrum, tradidit Arnaldo Bedoz & Hugoni Rigaldo idque ex consensu præcipuorum procerum: quorum nomina recenset Diagus. Rem vero tam feliciter inchoatam, vt porro Archiepiscopus promoueret, ex vtroque ordine viros primarios conuocauit, cum quibus super hoc negotio agens, XVII Kal. Maij eiusdem anni constitutionem præclaram edidit, in eorum fauorem, qui sacræ huic militiæ auctorati, nec proprij quidquam possidentes, Dei seruitio ac fidei propugnandæ vitam suā consecrarent; multis censuris adiectis in eos, qui molestiam ipsis aliquam inferre præsumerent: cui constitutioni e suum ipse nomen primo loco subscripsit, deinde Comes; qui etiam omnem suum apparatum militarē post mortem suam ex tunc legauit Templarijs, seq; obstrinxit ad certam quotannis pecuniæ summam ijsdem dependendam f. Fuere hæc principia, quibus successit Ordinis amplitudo maxima per Arragoniam Catalaniamque; postquam idem Ordo Raymundo cessisset Arragoniæ regnum, sibi ab Alphonso moriente legatum: de quibus videri potest Diagus. lib. 2. cap. 144 & sequentibus.

[46] [Collectæ in Nouembri Synodo] Placuit tandem supremo agonothetæ Deo, innumeris continuisque Præsulis beati laboribus, pro Christianæ plebis quiete, & fidei defensione exantlatis, coronidem imponere eius virtutis, quæ, Iacobo Apostolo teste, opus habet perfectum: patientiæ, inquam, cuius exercendæ multam copiosamque materiam præbuit grauissima creberrimaque (ita antiquus Vitæ auctor) infirmitas, qua licet corporis vires deficerent: nihil tamen de animi constantia remisit: sed Synodum diœcesanam, Nouembri mēse de more habendam, voluit congregari; in qua cum miro spiritus feruore toto, quo Synodus tenuit, triduo, multa disseruisset de statu Ecclesiæ, de cura pastorali; de religione, fide, operibus Christianis; de officio Sacerdotali, de obedientia & Spiritu sancto (quibus fere verbis Acta Synodi Canonicus Gerundensis complectitur) demum cum postremam hanc se præsente habendam constanter prædixisset; [mortem suam prædicit;] omniū, qui conuenerant, orationes in propinquum exitus sui tempus cum lacrymis depoposcit: qua denuntiatione perculsi, Sanctum Præsulem, dimissa Synodo, in suum regredientem palatium, multo cum gemitu sunt prosecuti: vbi eum in lectulo composuerunt & paterna benedictione muniti, ad suas quique Ecclesias rediere. [Iac. 1, 4]

[47] Exinde grauius grauiusque indies inualescere morbus, eumque ad extrema vitæ paulatim deducere: quare de temporalibus, si quæ sibi adhuc superessent, rebus naturæ disponens, Ecclesiæ Barcinonensis Capitulo duas fecit donationes quorumdam prædiorum; quorum alterum in parochia Mollet sita erat: [infirmus legata quædā pia facit;] de qua instrumentum exstat g anno vigesimo nono Regis Ludouici, duodecimo die Februarij conditum; cui in hæc verba subscripsit: Signum Ollegarij Archiepiscopi, qui grauissima ægritudine detentus, hoc donum in præsentia Canonicorum punctatim confirmo & laudo. Alterum in Graniola, cuius abdicationem h signans decimo tertio Februarij, eamdem ægritudinem nimiam appellat. Moris Sancto Archiepiscopo erat geminam quotannis Synodum ex vniuersa diœcesi Barcinonensi conuocare; primam sub initium Quadragesimæ, secundam mense Nouembri: quam cum anno habuisset superiori, eaque de propinquo vitæ suæ termino, quæ audiuimus, prænuntiasset, sequuta prædictionem fides hoc anno est: qui enim prima Quadragesimæ hebdomade conuenerant Abbates, Presbyteri, Clericique, [moritur finita Synodo Quadragesimali.] suos absque Antistite habuere conuentus; ijsdemque præsentibus Ollegarius, postquam extremis Ecclesiæ Sacramentis ad decretalem agonem esset rite instructus, & suam omnibus impertisset benedictionem, inter lacrymas suspiriaque filiorum beatum Deo reddidit spiritum, pridie Nonas Martij, sole pariter cū illius vita temporali occidente.

[48] [anno 1137] Annum, cum ista fierent, duodecimi seculi trigesimum septimum fuisse, in cursu Diagus asserit, instrumentaque a Sancto postremo in morbo signata, testantur: litem nihilominus Diago Rebullosa indicit, fidenterque pronuntiat annum eum dumtaxat trigesimum sextum fuisse: asserens a Diago perperam numeratos Ludouici Regis annos: verum erroneo calculo deceptus ipse, Tamayum quoque in fraudem induxit: quod minime alterutri accidisset, si ad primā Quadragesimæ hebdomadam, qua vterque mortuum Beatum statuit, animum attendissent. Anno enim trigesimo septimo, quo Pascha in diem XI Aprilis incidit, dies Cinerum occupat XXIV Februarij: atque adeo VI Martij coincidit cum sabbatho primæ in Quadragesima Hebdomadȩ; cum anno præcedenti Bissextili, [VI Martij] quo Pascha XXII Martij diem consecrabat, Cineres fuerint benedicendi quinto die Februarij, ac proinde Martij dies sextus in feriam sextam caderet post quartam Dominicam Quadragesimalis ieiunij. De annis Ludouici Regis similiter cōstat, eo a celebratis I Augusti patris Philippi exequijs, anno seculi duodecimi octauo, numerandos; a quo vigesimus nonus est iste, [Ludouici R. 29.] quem dicimus trigesimus septimus. Nec video quid potuerit spectasse Rebullosa, cum huius Regis annos subduxit; nisi forte incidit in diplomata quædam inter Ianuarij initium & Paschalem (vnde annos suos ordiebantur Franci, Francosque sequentes Catalani) festiuitatem confecta, proindeque annum Ludouici vigesimum nonum, exempli causa, cum ære Christianæ anno millesimo centesimo trigesimo sexto componentia.

[49] Sed ad B. Oldegarium redeo, cuius mortali hac vita defuncti corpus, [& iuxta locum Capituli sepelitur;] dum spiritus cælestis gloriæ possessionem adit, in tumulo honorifice collocato, in claustro Barcinonæ (auctoris antiqui verba hæc sunt) cum maximo Cleri populique sensu est humatum: humatum, inquam (ne quis marmoream arcā suspicetur putrefaciendo corpori minus idoneam) ita enim expresse asserit MS. antiquissimum de rebus Ecclesiam Barcinonensem concernentibus, circa initium huius seculi decimi septimi a Barcinonensi Episcopo, Ioanne Dima Lorisio, repertum, vt Diagus scribit. Idem verosimillimū facit illorum temporum vsus, quo etiam ea corpora, quæ ex voluntate morientium in extructis, dum viuerent, magnifice monumentis erant collocanda; prius humo infodiebantur, donec dissoluta carne, ossa nuda superessent: vt ex plurimorum veterum testamentorum originalibus compertum sibi esse ait supra dictus Diagus, nec non ex ipsa arcarum istiusmodi exigua dimensione, [ac miraculis clarere incipit,] integro corpori recipiendo nequaquam proportionata.

[50] Non diu benignissimus Deus, qui glorificantes se copiose glorificat, distulit Sancti sui gloriam hominibus manifestare: sed mox a peractis solenniter exequijs, miracula quamplurima cœpit meritorum ipsius interuentu patrare: ex quibus quotquot in codicibus ac scriptis authenticis reperi, hic annumerabo, inquit Domeneccus. [reddita mutæ loquela,] Mulier vsu linguæ destituta præsens adderat, cum sanctus Episcopus sepeliretur: quæ ante tumulum illius constituta, cum gemitu cordis atque oculorum lacrymis rogare eum exorsa est, vt iste sibi redderetur: idem pro ea postulabant circumstantes alij, tantaque precum efficacia fuit, vt continuo in verba proruperit, quorum prima fuere: S. Oligari ora pro me.

[51] Rostrata quædam Barcinonensis Hispanicorum Maurorum maritimis appulsa partibus, [& Barcinonensium rostrata naui,] grauia ijsdem damna intulerat, expilatis ædibus, occisis multis, nec paucis in seruitutem abductis; iamque onusta spolijs remeabat triumphabunda. Exciti tantæ calamitatis fama i Almerienses, k Dinienses ac Valentini piratæ classem expediunt numerosam, qua celerrimo cursu subsequuti recedentes, non die non noctu persequi destitere. Aliquando igitur sero vespere, labore fessi & aquæ dulcis penuria coacti, portum, l qui proximus erat, capiunt; locatisque ad proram puppimque vigilijs obdormiscunt, securi periculi ab hoste imminentis; quippe, qui in eumdem portum paulo post inferendus erat, incautos oppressurus. Sed adfuit fidelis Barcinonensium Patronus, nauarchoque in somnis apparens, inde continuo, vt discedant, imperat; abesse non procul Maurorum naues. Ille experrectus, nec quemquam intuitus, inane somnium credidit, rursumque obdormiuit. [ab hostibus liberata.] Ergo cum iam iam proximi adessent barbari, adest iterum Ollegarius, atque a prora ad puppim, vbi iacebat nauarchus, concito delatus cursu, omnes excitauit a somno: Fugite, exclamans, discedite illico: ecce irruentes supra vos Mauros. Nec tantum nauarchus talia monentem audiuit; sed ipsum rocheto indutum albo, virgam, vt solitus erat, manu complexum vidit. Surgunt omnes, discindunt anchoræ retinacula, retroque legentes iter, hostilibus nauigijs obsessas portus illius fauces reperiunt. Restabat vt auxilium Dei ac B. Ollegarij implorarent: implorant, viresque sibi ad remigandum crescere, decedere hostibus experiuntur: quo tam pernici volatu potius quam cursu attoniti Mauri, vacui reuertuntur ad suos, narrantque passim (vt ex captiuis Christianis auditum deinde) Dei atque B. Oldegarij, quem inuocabant, ope tutos euasisse Barcinonenses, qui in suam patriā regressi saluis spolijs incolumes, cereæ nauis simulacrum liberatoris sui sepulcro appenderunt.

[52] Christiani tres ex ea, quæ Panades m dicitur regiuncula, [Captiui tres vinculis exempti:] captiui Valentiam abducti a Mauris, diro in carcere diuersis macerabantur ærumnis, ac fame potissimum: horum vnus Sacerdos erat ab ipso B. Oldegario ordinatus, cuius hortatu cum se omnes Sancti Præsulis meritis commendassent, ipsum sibi videre præsentem, diffringentemque eas, quibus vincti tenebantur, catenas: nec mora eodem duce egressi ex ergastulo, monastratam sibi ab ipso disparente fugæ viam institere, ac mox repertam in littore, quæ Barcinonem soluebat, conscendere nauim: confectoque curriculo ad Beati monumentum compedes ipsos appendere, quos in carcere mirabiliter solutos attulerant.

[53] Nobilis ex eodem territorio Matrona multis annis infirma, [infirma curata:] post multam pecuniam frustra in Medicos & medicinas insumptam, patrocinium inuocauit B. Oldegarij: & quæ noctu cubitum ægrotans concesserat, stupentibus omnibus sana postero die surrexit, atque in filiorum suorum pluriumque militum comitatu sepulcrum Sancti visitauit, gratias Deo ac famulo illius agens, atque tapetem pretiosum adferens, sacris illius Reliquijs insternendum.

[54] [cæci duo illuminati:] Pauper quidam idemque cæcus noctu diuque ad Sancti persistebat sepulcrum, integritatem efflagitans oculorum: quod cum Sabbathino aliquo die faceret, videre sibi visus est venerabilem senem rocheto indutum, qui manica sua oculos eius perfricās, continuo discessit: simulque exclamare cæcus præ gaudio cœpit, se, quæ Dei & Sancti eius beneficentia esset, omnino videre. Eodem die cæcus alius: Miserum me, inquit, qui tanto iam tempore sperans Oldegarij interuentione solatium, nullum hactenus refero, quo meo istud ego peccato commerui? Audijt quiritantem Clericorum aliquis: & quin tu potius Deo confidis, inquit, animumque expias sincera confessione: paret cæcus, & visum nocte sequenti recipit.

[55] [mortua in vitam reuocata:] Alia ex Panadensi districtu mulier tam intenso viscerum torquebatur dolore, vt omnem vitæ spem abiecerit; imo amissa loquendi facultate, desierat arteriæ micantis pulsu vita ipsa moribundæ sentiri. Itaque cum ab omnibus pro mortua haberetur: Quin, inquit aliquis, Deum ac B. Oldegarium rogamus, vt ei sua peccata confessuræ loquelam restituant? Serius id modo esse responderunt alij; omnino exanimem esse: fecere nihilominus, quod monebantur, proximoque mane, multis lecto demortuæ, vt putabant, adstantibus, nec quidquam minus exspectantibus, quam quod factum est, sermo redditur infirmæ. Illi collecto ex admiratione spiritu, Ecquid accidisset ei, ecquid vidisset, interrogant: tum vero narrare ipsa, quomodo ad amœnissimum deducta locum, S. Oldegarium fuisset intuita, coram formosissimo quodam viro prouolutum in genua, deprecantemque, vt ipsam dignaretur reuocare ad vitam, pro qua tam multi supplicarent: cuius postulatis cum vir ille benigne annuisset, ad vitam se, vt conspiciebant, reuertisse. Moxque stupentibus cunctis conualuit mulier, & Barcinonem aduenit, gratias pro accepto tam insigni beneficio relatura.

Eques n Vallesio quidam, prout ipsa beati viri narrat historia, [mancipium fugitiuum reductum:] Barcinonem aduenerat B. Oldegarij tumulum visitaturus: hic dum orationi incumbit attentius, domesticum eius mancipium, absentiam Domini suam existimans libertatem, fugam init: fugitiuo sanctus Præsul apparet, ac domum reuerti nequidquam imperans, pertinaci in suscepta semel mente visum adimit: spondet miser reditum, si visum recipiat: recipit & redit. Verum paulo post facti pœnitens iterato profugit, iterumque simili ratione retrahitur. Adest interim ab vrbe Dominus, & fugitiuum qua requiri iuberet via, voluebat animo: sed ipse mox adfuit lignorum onustus fasce, & quid sibi iam altera accidisset vice, ex ordine retulit.

[56] [aliud simile.] Erat iuxta Barcinonem paupercula vidua, quæ suam filiorumque vitam vnius, quod possidebat mancipij, mercedes merentis opera vtcumque sustentabat: huic, dum prope sepulcrum Beati suas fundit orationes, prædictum mancipium subduxit sese. Redit mulier, mancipuum suum sentit abesse, nec inuenit quamuis diligenter requisitum. Ergo consilij inops, vnde venerat, redit; ibique præ animi mœrore obdormiscens, ipsum sibi Beatum intuetur adstantem, monentemque in pistrino Comitis fugitiuum, vt quæreret. Abit, quærit, inuenit cum altero fugæ socio inter lignorum strues abditum; Deoque & Sancto illius gratias dicit pro reperto rerum suarum præsidio vnico.

[57] Pauperculus quidam, & inferiori præterea corporis parte paralyticus, [Paralyticus,] pedum penitus vsu destitutus iacebat: hic cum in eo claustro, in quo Beati corpus humatum diximus, peruigilaret, pro Capituli foribus senem conspexit venerabilem, albis amictum, virgaque instructum longiore; qui sibi, vt assurgeret, semel ac bis inclamabat. Et negauit ille quidem se posse: intra mediam tamen horam surrexit sanus, firmisque se gradi vestigijs animaduertens, oblatam sibi visionem, & quæ sequuta eam fuerat gratiam, admiranti populo lætus enarrauit. Eodem adductus a parentibus cæcus aliquis post multam orationum instantiam restitutam sibi per S. Oldegarij merita videndi facultatem est gratulatus. [& cæcus sancti.] Hæc cum fusius exposuisset Rebullosa, demum sic concludit caput 42.: Sola ista Gerundensis Canonicus nobis suo in scripto ad memoriam reliquit; profitetur tamen multa præterea esse alia, quæ Deum per huius sui serui intercessionem constet mirabiliter fuisse operatum: Multa quidem, inquiens, (vt est apud Diagum) & alia signa fecit Deus per meritum S. Oldegarij.

[Annotata]

a Ita Rebullosa cap. 24. Sed vbi eæ bullæ inueniri possint, nusquam indicat: Diagus earum omnino non meminit, quapropter suspicor non extare.

b Ex lib. 1 Antiquitat. folio 285.

c Robertus is fuit natione Burgundus.

d In mappis Mas de Barberans, pari decem millium interuallodistans a Dertosa & Centa amne, Valentiæ regnum a Catalania diuidente. Idem castrum biennio ante eidem Ordini pro sua parte tradiderat Hermengaudus Comes Vrgelitanus, consentientibus ijs proceribus, quos idem Diagus recenset

e Reperitur in Archiuio Regio in libro Templariorum fol. 88.

f Cada año veynte Morabitines, inquit Diagus. Exigua sane summa nunc temporis, cum triginta quatuor Marauedini (vt vocant) Hispanici, asses dumtaxat siue solidos Francicos quinque constituant, id est vnum regalem Hispanicum.

g In lib. 2 Antiquitatum fol. 196.

h In lib. 3 Antiquit. fol 37, est autem Graniola oppidum sex millibus passuum longius a Barcinone distans, quam vicus Mollet, de quo supra, in mappis Granolles dictum; ad fluuium vulgo Besos nuncupatum, quem Betullonem antiqui, Besulam vocat auctor Scipionis Plutarcho adscripti; Floriano autem Beses, Varrario Besons nuncupatur, inquit in Thesauro Ortelius.

i Almeria, Ptolomæo Portus magnus dicta, Hispaniæ Boëticæ primus ad Orientem portus circa Charidemi promontorium, Capo de Gares vulgo, in regno Granatensi.

k Denia priscis: ea nunc nomen promontorio fecit, quod Dianium siue Artimisium veteres, quidam etiam Ferrariam dicunt; hisce vero temporibus incolæ Cabo-Martin vocitant, in regno Valentino; cuius caput Valentia, ad Duriæ fluminis occiduam ripam hodie Guadalaniar nuncupati. Denia porro iam ante Ptolomæum nota, & Contestanis in Hispania Tarraconensi attributa.

l Nescio, vnde Tamayus, Domenecci textum non optima fide Latine reddens, imo diuersam multis locis narrationem substituens, Anconem hic somniet, quam in hoc Hispaniæ littore nullam nouimus; at vero in Italia longe celeberrimam.

m Est Barcinonensis diœcesis trans Rubricatum amnem regiunculæ.

n Altera eiusdem diœcesis portio Boream spectans.

CAPVT VI.
Corporis translatio varia, & Barcinonensium studia pro Canonizatione B. Oldegarij.

[58] Talibus prodigijs Cleri populiq; Barcinonensis aucta erga Beatum veneratio, [Corpus e terra leuatur:] non diu potuit tolerare, vt venerabile illius corpus communi cum vulgo sepultura delitesceret: decretum igitur est sacras Reliquias terra eximendas esse, eumque in finem marmorea confecta est arca, eadem quæ hodieque visitur, etsi non eodem occlusa operculo; quæ vna cum sancto cadauere omnis omnino corruptionis experte (vnde non leuis extitit in populo admiratio lætitiæ mixta) collocata est circa Capituli locum, vt credimus; moxque designatio facta est sacelli in illius honorē extruendi: [designatur capella:] ad quod moliendum cum largis ciues Clericique eleëmosynis certarent, vnius Bertrandi de Castellet equitis primarij, Mancipia duo Maurica ex Dertosana a preda sibi obuenientia dono dantis, liberalitas ad nostram peruenit notitiam: quia legitimis proprij testamenti tabulis comprehensa, quod ille testamentum anno iunioris Ludouici septimo b condiderat VIII Kal. Maij.

[59] Studio deinde B. Oldegarium honorandi nouis semper incrementis proficiente, anno decimo nono c atque vigesimo eiusdem Ludouici VII Franciæ Regis, perennes census constituti sunt fouendis, [census pro lampade instituitur.] quæ ad tumulum Sancti arderent, lampadibus; eoque ex largitione Episcopi Barcinonensis Domni Guillerni de Torroia d, consentiente Capitulo, deputata est dimidia pars decimarum, recipi solitarum ex quodam prædio, adsito ei viæ, quæ Mulnera dicitur e: Petrus autem de Sentmenat addidit partem quartam decimarum eiusdem prædij, quam proprio iure possidebat. Eodemque tempore Berengarius de Lobregat testamento legauit centenarium olei ad honorem beati Pontificis impendendum. [Sacelli cura quibus commissa:] Et vero iam tum dicatum ei sacellum custodiæ suæ specialiter deputatum habebat ædilem, eumque e Beneficiarijs aut Canonicis aliquem ad annum vsque ducentesimum quadragesimū primum supra millesimum, quando ad Hebdomadarios siue Domeros ea cura translata est, penes quos mansit per centum & septem annos. Nam anno decimi quarti seculi quadragesimo octauo res in litem deducta est, amboque generales Vicarij Domni Michaëlis de Riçoma, tunc Episcopi f, Guillernus Turrella g & Raymundus Romeus administrationem sacristiæ illius cum titulo Procuratoris cuidam Canonico tradiderunt. Ita ad Petrum de Bramona deuolutum munus illud est, qui in fata concessit anno iam dicti seculi octogesimo primo. Tunc Episcopus Domnus Petrus de Planella h, omnesque Capitulares ad sonum campanæ congregati in palatium Episcopale, vt olim consuetudo ferebat, magis congruere iudicarunt, vt qui minoris sacristiæ illius ecclesiæ curam gerunt, ijdem huic quoque sacrario præessent: quod in hunc diem obseruatum.

[60] [Translatio anni 1180:] Facta fuerat anno immediate præcedenti, millesimo scilicet centesimo atque octogesimo, secunda corporis sacri translatio in nouum Ecclesiæ Cathedralis sacellum III Nonas Nouembris, in Dominicam diem incidente: quemadmodum Barcinonensis Curiæ Notarius & Archigrammateus, Michael Paulus Faldellus, in eiusdem Curiæ Diario scriptum reliquit: facta est autem, vt ait, cum processione solenni, quæ per aream frænariorum egressa, per plateam tunc a pharmacopæis seu aromatarijs, modo a bibliopolis nuncupatam, atque aream S. Iacobi progressa, secundum nouas thermas iter flexit; atque ita per aream, quam nouam vulgus vocat, eo vnde prodierat est regressa, cum ingenti frequentia prælucentium cereorum.

[61] Non pauci post hæc fluxere anni vsque ad tertiam translationem factam occasione alterius, qua S. Episcopi & Martyris Seueri i corpus per Regem Martinum & Episcopum Domnum Ioannem Hermengaudum translatum est ab ecclesia S. Cucuphatis in Vallesio ad Cathedralem Barcinonensem, [altera anni 1405:] III Nonas Augusti anni millesimi quadringentesimi quinti. Tunc enim iterum cœptum est de noua B. Oldegarij translatione cogitari; quod consilium vsque eo promotum anno sequenti est, vt fuerit raro quodam præcipuoque artificio elaboratus lapis e candidissimo marmore, effigiem Sancti expressam exhibens: quo lapide vsque hodie tegitur marmorea arca, de cuius innouatione nihil actum inuenio: nec vero erat, quod ageretur, cum haberetur eo tempore, & etiam nunc sit speciosa satis: quam innouationem quinquaginta florenis k stetisse reperio (inquit Diagus, ex quo totum hoc caput transcribimus) in libris dati acceptique sacristiæ minoris: quo eodem in libro scriptum reperitur a Martino Rege tapetem viridem, [tumuli ornatus:] alterumque nigrum a Barcinonensi ciuitate donatos huic translationi condecorandæ: quin etiam relatum ibidem est, quanti steterit collocatio campanulæ, qua signum datur ad sacrificium matutinum in honorem Sancti celebrandum XVI Kal. Augusti, anno MCCCCVI.

[62] Hac postrema translatione, qua extra ecclesiam Corpus sacrum eductum non est, ad proximam sacello S. Seueri capellam delatum illud fuisse constat; vbi hodieque supra tumulum eius crucifixi imago cernitur; locum occupans alterius tabulæ, [corporis incorrupti miraculū.] quæ S. Onuphrij Eremitæ & Confessoris imaginem referebat. Est autem tumulus euectus supra altare, aliquantulo spatio remotum a pariete; quod spatium conclaue exiguum occupat, intra quod admittuntur, qui religiosa curiositate ducti perfrui desiderant conspectu corporis ad hoc vsque tempus integerrimi, nisi quod a facie modice caro defluxit: quod, vt certius exploratiusque scriberem, inquit idem, qui cetera, Diagus; data mihi facultas est nullo intermedio velo craticulaue inspiciendi attrectandique ipsas carnes, quas in vna coxarū attingens haud aliter, quam recentis cadaueris tractabiles reperi; illud insuper miratus, omnes illius partes a capite ad pedes vsque ita inter se firmas connexasque perseuerare, vt ad vnius motum totius corporis motus sequatur: quod etiam anno, hunc quo scribo præcedenti, secundo scilicet seculi decimi septimi, experimento proprio comperit Domnus Alphonsus Columna Episcopus l, cum nouis magisque pretiosis vestibus pignus venerabile super induit, prioribus (in quibus ne minimum quidem corruptionis vestigium apparet hactenus) nequaquam spoliatum: dum enim mitram impositurus Pontificalem caput sanctum attolleret, moueri pariter sensit reliquum cadauer.

[63] Anni a beatissimi Antistitis morte centum & quadraginta quatuor effluxerant, quibus Barcinonensis Ecclesia Patrem suum sanctissimum priuato, [Anno 1281.] vt sic loquar, cultu prosequi contenta, nihil cogitarat de augustiori quadam veneratione, quæ Sanctis per Romanum Pontificem, examinata rite ac seuere caussa, in Sanctorum Album relatis solet accedere, eosque toti Christiano orbi publice reddere honorabiles. Verum cum pro obtinenda B. Raymundi de Peñaforti Canonizatione, quarto post felicem eius transitum anno, tantis studijs esset allaboratum, vt super eo negotio Rex Arragoniæ, Petrus eius nominis tertius, curauerit Prouinciale Concilium Tarraconæ celebrandum; subijt animos omnium iusta religio atque formido, ne ingrati viderentur in suū Archiepiscopū, centum triginta octo annis ante Raymundū ad cælestem translatum gloriam, & suæ intercessionis efficaciā tam multis prodigijs ac beneficijs declarantem a morte, quam magnis varijsque beneficijs diœcesim suam viuens cumularat. Itaque Rex idem Petrus geminam ad Martinum Papam direxit epistolam, [Petrus Arragoniæ Rex,] indicem ingentis zeli, quo negotium istud complectebatur: quarum prima sic habet m.

[64] Sanctissimo Patri ac Domino præ ceteris Reuerendo, Martino diuina prouidentia S. R. E. Summo Pontifici, [a Martino Papa] Petrus per eamdem Rex Aragonum, recommendationem & reuerentiam debitam & deuotam. Si de gratiarum exhibitione, ac beneficiorum largitione Nobis & Genti nostræ collata vestram sanctam non certificaremus Paternitatem, timemus, quod Dominus Iesus Christus (a quo cuncta bona procedunt) Nos, tanquam beneficiorum suorum immemores, de sua sancta ac pia memoria repelleret, vt ingratos. Quare Sanctitatem Vestram volumus non latere, quod fuit Vir quidam, nomine Oldegarius, de terra nostræ iurisdictioni subiecta n indigena, qui quondam Barcinonæ ciuitati præfuit Episcopus, & Tarraconensi Ecclesiæ Metropolitanus, qui sic inter sibi subiectos deuote vixit & eos rexit & docuit in vtroque, quod firmiter credimus Dominum Iesum Christum, secundum quod per euidentia signa apparet, [B. Oldegarij Canonizationem petit.] desuper Sanctos suos suis dignis meritis misericorditer collocasse. Nam ad eius inuocationem & deuotam populi proclamationem, varijs & diuersis infirmitatibus ȩgrotantes totaliter liberantur, secundum quod apparet per varia miraculorum genera, testibus a publicis Notarijs iuxta iuris ordinem roborata. Supplicamus igitur Vestræ Sanctitati humiliter & deuote, quatenus de solita vestra benigna clementia dignemini dictum B. Oldegarium in terris in Sanctorum numero collocare, cum nostra sit firma fides, vt prædiximus, D. Iesum Christum eum in cælesti solio inter Sanctorum agmina ordinasse. Ad hæc autem & alia proponenda ex parte nostra ad pedes Vestræ Sanctitatis mittimus dilectum nostrum Bernardum de Olorda Decretorum Doctorem, qui pro Nobis multa ad hoc negotium facientia Vestræ Sanctitati verbotenus explicabit. Datum Barcinone Kalendis Martij, Anno Domini MCCLXXX. [non 1280.] Qui annus ne vitij suspectus sit consideranti, quod Martinus Papa huius nominis secundus anno dumtaxat MCCLXXXI, XXII Februarij, fuerit in S. Petri Sede collocatus; necesse est reuocare in memoriam id, quod me superius docere memini, Francis Catalanisque tunc temporis anni initium non a Kalendis Ianuarij, sed a Paschate duci fuisse solitum, quod cum eo, quo Martinus consecratus est, anno in ipsas Idus Aprilis caderet, Kalendæ Martiæ præcedentes, ea supputandi ratione, ad annum decimi tertij seculi octogesimum adhuc pertinebant: vt proinde eodem, quo prior epistola, anno data etiam sequens sit, solo nouem mensium ac dimidij spatio interiecto.

[65] [Alia eiusdem argumenti epistola,] Sanctissimo Patri ac Domino præceteris Reuerendo, Martino diuina prouidentia S. R. E. Summo Pontifici, Petrus per eamdem Rex Aragonum, recommendationem & reuerentiam debitam ac deuotam. Inter eas, quas pro republica gerimus, curas, cordi Nobis extitit diuinarum rerum semper ampliare debita deuotione culturam: in his præcipue, quȩ gloriam Dei, decus Regni, ac Nobis accumulant gaudia subditorum. Sane Reuerendi Patris felicis recordationis B. Oldegarij materia copiosior diem laudis & gratiarum actionis o accrescit in cælis, & in terris Mater Ecclesia suis pastum & p augmentum vberibus alumnum gratissimum, & deuotissimum sponsum de sinu suo ad Patrem omnium verum Deum assumptione gloriosa translatum, eo felicius, quo iucundius gloriatur. [Oldegarij merita,] Nempe Vir iste Venerabilis Tarraconensi, & Barchinonensi Ecclesijs vno præsidens tempore; mandato Apostolico, tamquam obedientiæ filius, ipsas ab antiquo inter barbaras nationes positas gubernando mirifice discretione perutili; lucis arma circumferens deuotius, & miro virtutum coruscans fulgore, fide præuia, iustitia comite, perseuerantia subsequente, Christi militans in acie, cuius ducatu potius & gratia fretus, se totum diuinis dedicans obsequijs, vsque ad sui dissolutionem corporis illustrauit, eas in statu prospero relinquendo: cuius meritis Sanctitatis mirabilis in altis Dominus, & in terris mirabilium operator, Sanctum suum dignatus est immensis signorum mirificare prodigijs & virtutes eius ostendere præclarius vniuersis. [& miracula explicans.] Quot siquidem imagines humanarum personarum pedum ac manuum ceterarumque humani corporis partium, expressis similitudinibus de cera, coram venerando eius sepulcro per fideles apponantur quotidie; & quantum possit eius priuilegiata sanctitas apud Deum super his, qui tam in terra quam in mari grauibus & diuersis infirmitatibus & periculis alijsque necessitatibus detinentur; quantaque & qualia per eum sint facta miracula, si per singula explicare tenemur, vtique vincimur: cum copiosam narrationis affluentiam excedat & superet rerum laudabilium altitudo, quod rerum euidentia protestatur. Exultamus insuper vberius de tanti Patroni meritis, & lætanti Romanæ q congratulamur Ecclesiæ, loca nobis subiecta tanto præeminere Patrono, cuius pio interueniente suffragio, succedant in temporalibus prospera, & adueniant in cælestibus gaudia repromissa. Tantis itaque fidei documentis edocti, tantisq; virtutum exemplis affecti (de vita, & miraculis inquisitione præmissa) Beatitudinem Vestram duximus deprecandā, quatenus ad Sancti huius sacram canonizationem, diu innumerosa multitudine Cleri, & Populi affectatam (si placuerit) tam feruenter quam efficaciter Apostolica procedere dignetur auctoritas, eum Sanctorum catalogo adscribendo; vt eumdem verum fidei zelatorem fideles colant communiter & venerentur in terris, quem Dominus virtutibus plenum, gratia præditum, miraculis clarum, spectabilem & imitabilem præbuit vniuersis. Dat. Xatiuæ XVII Kal. Ianuarij, Ann. Dom. MCCLXXXI.

[66] [Hinc ingens proximæ Canonizationis expectatio,] Hisce præuijs Petri supplicationibus ad Martinum, proculdubio S. Oldegarij canonizatio breui a Barcinonensibus sperabatur, quod fuit in caussa, vt fideles illius vrbis passim in eorum vltimis voluntatibus Capellas extruere, Anniuersaria constituere, & Officia Ecclesiastica designare, in tempus canonizationis specialiter decreuerint. Eminuit in his Iacobi de S. Eugenia, Barcinonensis Canonici & Sacristæ Maioricensis, suprema pietas; qui suo in testamento, quod per manum Nicolai de Samares Notarij publici condidit pridie Idus Iulij, anni MCCLXXXII, post institutam perpetuam in Cathedrali ecclesia Sacellaniam, quam administraturus Presbyter pro sua parentumq; [Sacra anniuersaria ei decreta.] suorum animabus iugiter sacrificium Missæ offerret, horisque Canonicis in ecclesia illa decantandis assisteret, expressis verbis ita cauit: Volo & iubeo, vt, si quando contigerit in Cathedrali Barcinonensi altare erigi B. Oldegario, dictus Presbyter in eo perpetuo sacrificet: interim vero dum id fiat in aliquo alio id faciat, iuxta mandatum Episcopi Capitulique Barcinonensis. Deinde subiungit: Instituo præterea quatuor anniuersaria in dicta modo ecclesia perenniter celebranda, quorum vnum sit in honorem B. Oldegarij, ipso die felicis illius transitus: quod si ei altare aliquod consacretur, transferatur dictum anniuersarium in diem eius festum: eodemque die distribuantur vnicuique Canonico & Clerico beneficiato quatuor nummi ratione istius festiuitatis r. Ex quibus manifesto liquet, quam certo Barcinonæ speraretur eius proxime futura Canonizatio. [Interim excommunicatur Petrus propter Siciliam;] Verum ista tam bene inchoata, si non euerterunt omnino graues irarum motus inter Regem Pontificemque, auerterunt saltem alio animos, vt bellicis curis potius, quam sacris ordinandis liberet vacaretque attendere. Etenim Arragoniæ Rex anno MCCLXXXII, post cæsos Siculorum conspiratione tota insula Francos, in eamdem cum classe inuectus, & tamquam regni legitimus hæres propter Constantiam Manfredi filiam vxorem suam Rex salutatus, grauissimam incurrerat Martini Papæ indignationem; quippe, qui natione Francus Carolum, S. Ludouici Franciæ Regis fratrem, a decessoribus Vrbano IV & Clemente pariter IV vtriusque Siciliæ Regem institutum, impense foueret, omninoq; cuperet restitutum s.

[67] Itaque cum Petrus ab eo excommunicationis vinculo teneretur innodatus, [Sed B. Oldegarij veneratio nihil minuitur.] a negotio Canonizationis promouendo cessatum est quidem, at non a cultu & inuocatione beati Antistitis, quam vna cum miraculis incrementum sumpsisse colligo ex dati acceptiq; tabulis sacristiæ Barcinonensis annorum millesimi trecentesimi octogesimi septimi, octaui & noni: in quibus fit mentio quatuor tignorum ad eum finem coëmptorum, vt centum quinquaginta paxillis ornatis in ea infixis sustinerent dependentia e cera aliaue materia anathemata, petiti acceptiue beneficij significatiua. Quin ab immemorabili tempore ingens Barcinonensis populi erga suum hunc Episcopum veneratio duobus etiam alijs probatur argumentis: primo quod non tantum ab omnibus, quocumque in sermone Sanctus passim indigetetur, sed etiam in litaneuticis precibus inuocetur, vt Sanctus: S. Oldegari ora pro nobis, quemadmodum in antiquis Litaniarum formulis tam manu exaratis in pergameno quam prælo excusis in charta videre licet: altero, quod in ijs festis, quæ ritu duplici Ecclesia recolit, Sacerdos post incensum oblatum ante principem aram, in qua Venerabilis Eucharistiæ Sacramentum seruatur reconditum, ad sacellum sepulcrumque sancti Præsulis progrediatur, illud quoque incensi thuris fumo veneraturus.

[Annotata]

a Anno 1149, 31 Decembris, Raymundus Berengarius eius nominis IV, Comes Barcinonensis, idemq; per Templariorum cessionem Arragoniæ Rex, Dertosam redegerat in potestatem.

b Christi MCXLIII.

c Vulgaris æræ MCLVI, & VII.

d Electus hic anno MCXLIV; anno deinde LXI ad Archiepiscopatum Tarraconensem, morte Hugonis de Ceruellon vacantem promotus; successorem in Sede Barcinonensi accepit Bernardum de Berga.

e Ita habemus ex lib. 1 Antiquitat. fol. 199 apud Diagum.

f Ante biennium assumpti ex Ausonensi Cathedra, mortui anno 1361.

g Hic deinde Michaëlis prædicti successor fuisse dicitur a Diago, ex Præposito Barcinonensi & Oscensi Episcopo, ab Innocentio VI assumptus: anno autem 1369, ad Dertusensem translatus Sedem, Barcinone successorem habuit Berengarium de Eril.

h Successor Berengarij, post biennium Episcopatus defuncti, mortuus anno 1385.

i Primi Episcopi Barcinonensis: colitur VI Nouemb. agit de hac translatione Diagus l. 3 cap. 20.

k Ingens temporibus illis pecuniæ summa.

l Designatus a Philippo II Hispaniarum Rege anno 1599.

m Ex Archiuio regio, registro huius Regis, & anni 1281, folio 102.

n Hinc refellitur auctor catalogi Episcoporum Tarraconensium præfixi collectioni Conciliorum Terraconensium editæ anno 1593: vbi scribitur fuisse Oldegarius, natione Gallus.

o Id est, auget.

p Id est auctum, siue nutritum: forte augmentatum legendum.

q Id est, cum gaudio significamus.

r Continetur testamentum illud in Archiuio Capituli loco 10 testamentorum, num. 22, & in libro Dotationum Ecclesiæ Cathedralis folio 199.

s Errauit Diagus, eumq; temere sequutus Tamayus, cum scripsit Carolum a Martino inuestitura regni Siculi donatum: eamq; discordiarum caussam cum Petro fuisse: Regnum enim vtriusque Siciliæ contra Manfredum tyrannum Vrbanus Carolo obtulit anno 1263, tradidit vero Clemens Romæ in Lateranensi ecclesia 1265, IV Kal. Iulij.

CAPVT VII.
Resumitur negotium Canonizationis, & miracula recentiora colliguntur.

[68] Interim sopita penitus, & quasi ex omnium animis obliterata exciderat cura sepositi semel negotij; [Denuo de Canonizatione cogitatur,] donec demum seculo hoc decimo septimo feliciter inchoato per solennem S. Raymundi Peña-fortij relationem inter Diuos a; denuo ad idem studium vrgendum Barcinonensium incaluere animi: sic vt insolito accurrentium numero frequentaretur sepulcrū, cerei & anathemata multiplicarentur in sacello, quæ noua cælitus beneficia deuocauere. Itaque secundo seculi præsentis anno, III Idus Ianuarij: [& decreto Capituli,] Considerantes Domini Capitulum & Canonici (verba ipsius decreti sunt apud Rebullosam cap. 47) quod corpus B. Olleguarij Archiepiscopi Sanctæ Tarraconensis Ecclesiæ, & simul Episcopi præsentis Ecclesiæ Barcinonensis, sincerum & integrum cum magna reuerentia & decentia remanet custoditum & conseruatum in quadam tumba, de lapide marmoreo mirabili arte confecta, intus dictam præsentem ecclesiam & in capella sub eiusdem inuocatione constructa: ad quam siquidem capellam maximus Christi fidelium numerus tam videlicet masculini quam fœminini sexus habet recursum, propter magna miracula & prodigia, quæ in singulos dies ad preces & deuotionem Christi fidelium, in suis laboribus, necessitatibus & infirmitatibus ad eum recurrentium, diuina faciente clementia, veniunt & exeunt in lucem: & quod mirabile est, quod illius deuotio in singulos dies semper crescit & augetur, non solum inter ciues & habitatores præsentis ciuitatis Barcinonæ, verum etiam inter quam plures alios extraneos, seu extra dictam præsentem ciuitatem Barcinonæ degentes. [procurator constituitur;] Cupientes propterea dicti Domini Capitulum & Canonici ne tam magnus thesaurus remaneat in abscondito, & quod de prædictis miraculis & rebus tam prodigiosis constet, & proinde recipiatur de illis vera informatio, vt prædicta omnia æternæ memoriæ commendentur; adeo vt Canonizatio illius apud Sanctam Sedem Apostolicam maiori deuotione, feruore & affectione instari, & suum debitum & optatum finem & effectum fortiri valeat: quam siquidem Canonizationem tam ciues & habitatores dictæ præsentis ciuitatis quam plures alij Christi fideles cum magna deuotione & animi affectu fieri exoptant. Propterea & alias dicti Domini Capitulum & Canonici de certa scientia & gratis constituerunt & ordinarunt procuratorem, syndicum & actorem eorum, seu verius dicti admodum Reuerendi & Insignis Capituli, Reuerendum Dominum Michaëlem Ioannem Boldo eorum Canonicum &c.

[69] [qui recentiora miracula colligit:] Sic impositum munus ingenti animi alacritate, aggressus Michaël, intra paucos dies Episcopo supplicem libellum obtulit viginti quatuor capita complexum; circa quæ legitime procedi postulabat: continuoque citandis atque audiendis testibus, & singulis rite examinandis deputatus ab Episcopo est Petrus Pla, eiusdem Episcopi Vicarius generalis atque Officialis & in vtroque Iure doctor, Ecclesiæ sæpedictæ Canonicus: atque ita quarto die Februarij ineuntis datum processui informatiuo initium est, discussaque legitime sunt recentia B. Oldegarij miracula, quæ prædictis viginti quatuor capitulis continebantur: ex quibus pauca quædam Rebullosa refert, eo quo probata sunt ordine, nosque ex ipso Latine reddimus.

[70] Anno MDCI Paulus Iulia, duorum annorum puerulus, [in his mortuus infās suscitatus;] dum domesticam famulam ludibundus insequitur, per fenestram quamdam, qua inferiori cubiculo lumen e superiori transfundebatur, infelici casu prolapsus; ab ijs, qui ad sonitum cadentis accurrerant, creditus est omnino mortuus, vel morti citra spem vitæ proximus. Accurrunt pater materque infantuli: hæc gremio excipit miserandum cadauer, iste, cui nomen Antonius Iulia, & magna erga S. Oldegarium deuotio, eius sepulcrum solitus frequentius visitare, oculos manusque attollit in cælum, &, O S. Ollegari, inquit, adesdum in tam præsenti necessitate: & mox, quasi securus impetrati beneficij, plenissima fide adit ad filium, ac nominatim inclamat semel, iterum, tertio. Ad primam vocem iacuit immotus puer, ad secundam suspirans ceruicem versus inclamantem reflexit; ad tertiam denique de matris exiliens brachijs, suis ipse pedibus ad patrem amplexandum procurrit, adiutus a nemine. Quem deinde curiose explorantes, qui aderant, nullum penitus in puero læsionis signum reperere. Omnibus igitur in Dei laudes & gratiarum actiones solutis, tabulam miraculi testem sacello Beati viri affigendam curauere parentes, cum certo sacrificiorum inibi celebrandorum numero.

[71] Hæc ita se habere iuratis testibus compertum est anno MDCII, die IX Februarij: simulque similibus testibus pro certo cognitum, quomodo prædictus Antonius, ipsa, [eiusdem pater mirabiliter a diutus,] quæ filij prodigiosam salutem sequuta fuerat, nocte tam vehementi animi deliquio pectorisque coarctati pressura obrutum se senserit, vt desperatis humanis remedijs, vltimam eam sibi esse horam crederet, nisi de cælo adesset sibi, idem, qui filio, Oligarius: quapropter vxori, vt potest, imperat, iubeat excitos stratis familiares adesse, flexisque coram genibus Sanctum inuocare Oldegarium. Paret illa, nec minus isti: & mox infirmo spectabilis Sanctus adfuit pontificali habitu, mitra, pedo instructus: ad cuius præsentiam pulsus est letalis angor; totoque e corpore prorumpens sudor hominem valetudini pristinæ restitutum reliquit, adeoque validum, vt sequenti mox mane aduolarit ad tumulum, gemini beneficij gratias relaturus.

[72] Nullus erat eo tempore frequentior Barcinonæ sermo quam de B. Oldegarij miraculis, [moribunda infantula sanitati reddita,] vnde pridie Nonas Octobris fiducia nata medicis est, de vita Annæ Mariæ Lopez, puellæ bimulæ ac pestifera febri correptæ, desperantibus, vt auctores parentibus essent diuinum pro filiola auxilium per S. Ollegarij merita implorandi: paruerunt illi vtilia monentibus, votumque nuncupavere, natam, velut suscitatam a mortuis, sistendi ad præsulis beati monumentum in sindone mortuaria, quam ad sacelli parietem cum tabella essent relicturi affixani: tantaque emissum votum sequuta valetudinis conuersio est, vt integra intra dies paucissimos sanitas compulerit eius se reos sistere; prout XI Februarij die eius anni, qui prodigiosam curationem secutus, seculi secundus fuit, complurium testium fide est comprobatum.

[73] Plus etiam mirabilitatis habet quod dicti anni & mensis die XIII exhibitum receptumque fuit; [senex de scalis prolapsus in puteum] anno pariter præcedenti, si nilique mense Octobri, die XIX patratum. Exierat in hortum suum, vespertinam a cœna auram captaturus, Ioannes Branes mercator & ciuis Barcinonensis, octogenarius senex; Punicaque ex proceriori arbore mala decerpturus, scalas admouerat duodecim palmos altas, atque secundum putei, qui aderat, orificium recte, vt putabat, firmatas. Iam summos eorum gradus tenebat: cum robustior ramus, quem carpendis fructibus ad se moliebatur adducere, inuersis scalis vestigio suo emouit infirmum senem, præcipitemque in caput deuoluit; quod in hydriam primum fictilem, quæ putei labro fors imposita stabat, ita violenter impactum est, vt illam confringens, ipsum graui vulnere sauciatum sit; reliquum deinde corpus trahens in aquam decem ac tribus palmis profundiorem. In ipso inuertentium se scalarum disci imine occurrerat animo S. Oldegarij notum iam cunctis inuocare subsidium. Mirum dictu ab ipso putei fundo mox ad illius superficiem elatus, [a submersione liberatus;] sparteum in manu funem deprehendit, eoque sese tantisper sustinuit, donec Mariam Virginem Beatumque Oldegarium & vicinos, si qui forte exaudire possent, inclamanti inuisibili ope isti, hi corporali præsentia adfuere, nō ante tamen quam tres horæ quadrantes effluxissent: quibus omnia circumspectantibus nihil expeditius occurrit, quam ipsas, vnde delapsus fuerat, scalas in aquam dimittere: quibus ille insistens subministratum funem sibi ipsi sub axillas circumducere est aggressus, e puteo extrahendus: quod vbi ex voto factum est; omnibus demirantibus, quomodo octogenario seni vires ad tam diuturnum difficilemque conatum suffecissent: extractus ille reliquo sanus corpore, breui etiam a capitis vulnere consuetis medicorum artibus est curatus; & votiua aliquot sacrificia in sacello Beati facienda præscripsit, addita tabella, quæ rei gestæ seriem intuentium oculis repræsentaret.

[74] [difficile puerperium leuatum] Antiga Vin̄adera difficilis puerperij doloribus multos dies fatigata, XXV die mensis Nouembris ad vltimam metam peruenerat virium pariter ac vitæ suæ, sed concepta magna de Sancto fiducia, pari petitionis instantia flagitauit a præsentibus, vt de sepulcro Beati puluerum aliquid sibi afferrent: allatum protinus potui miscet, eoque haustu vsque adeo sese releuatam sensit, vt partum mox sine difficultate enixa, omni se periculo exemptam gratularetur. Pari facilitate edita recens fæmella proles, quæ iudicio omnium morti debebatur victima, postquam pro ea quoque inuocari cœptum est Oldegarij nomen, intra quadrantem tam sana vegetaque apparuit, quasi aduersi nihil passa fuisset: itaque & hic euentus inter prodigiosos alios relatus est XV Kal. Martij eodē quo cetera anno.

[75] [carcinemata septē subito persanata.] Mariæ Lampisiæ, mulieri in Vrbis Barcinonensis vicinia coniugatæ, septem fœda carninomata exulceratam tibiam ita affecerant, vt loco se mouere nullatenus posset, nisi auxilio alieno: audiuit eam amicorum aliquis, qui visitationis gratia aduenerat, de suis doloribus, quibus nullum medici inuenirent remedium, muliebriter quiritantem; suasitque ad cælestem recurrere medicinam, si terrena deficeret. Audijt illa: ex eoque die cœpit inuocare Sanctum, vt vires saltem tantillas subministraret, quantæ forent necessariæ, vt ad eius tumulum modo quocumque perueniret: eas preces cum integro quatriduo protraxisset, octaua demum die Decemb is, inter suorum brachia eo deportata verius quam adducta, cum suas quasdam preces complesset, subito tibijs valentibus vti cœpit, atque ad extremam ecclesiæ Cathedralis partem ita valens redijt, vt nullo deinceps subsidio eguerit ad complendum, quod nuncuparat, votum de adeundo per integri anni spatium quotidiana pietate sepulcro.

[76] [Nouū Capituli decretum.] Atque hæc, dum cetera lucem videant de S. Oldegarij mirabilibus hoc ipso, quo viuimus, seculo peractis, in præsens sufficient: quibus colligendis cum esset maxima sollicitudine, cautelaque in examinandis processum, anno MDCVI conuocatum denuo Canonicorum collegium Michaëli Ioanni Boldo, Ioanni Casont, & Raphaëli Rieræ, Canonicis e suo numero delectis imperauit; vt vna cum Episcopo dispiciant qua ratione ad maturitatem possint pia totius vrbis ac territorij pro suo Præsule vota perduci. An autem & quid vlterius actum sit nusquam reperi: nec enim ad manum est vita, cuius meminimus in principio, anno millesimo sexcentesimo decimo septimo Barcinonæ impressa.

[Annotatum]

a Facta hæc est per Clementem VIII, de qua vide dicta ad VII Ianuarij, quo die colitur.

DE B. SOLLICITO ORDINIS CRVCIGERORVM IN PICENO.

[Commentarius]

Sollicitus Ordinis Crucigerorum in Piceno (B.)

Matilica oppidum antiqui nominis, Frontino in Coloniis memoratum, situm est in Piceno supra Æsim fluuium in Apennini radicibus, inter Fabrianum & Septempedam, quam nunc Sanseuerinum appellant. Plinius ab hoc oppido lib. 3 cap. 14 accolas nominat Matilicates. Apud hanc vrbem, inquit Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ, B. Sollicitus, qui apud Crucigeros vitæ Sanctitate floruit, venerationem habet. Cuius nomine sacra ædes apud Matelicates extructa est, cuiusque hac die Franciscus Maurolycus meminit. Ita Ferrarius ex Tabulis Fratrum Crucigerorum. Annotatq;, quo tempore vixerit, quæ illi patria fuerit; licet a prædictis Religiosis non semel perquisierit, nihil aliud tamen, nisi quod Matelicæ & in suis cœnobijs colatur, referre potuisse. Idem Ferrarius in Catalogo generali: Matelicæ in Piceno, inquit, B. Solliciti Confessoris Ordinis Cruciferorum. Citatque in Notis Maurolycum & Felicium, ac Tabulas Fratrum Cruciferorum, qui illum Officio Ecclesiastico in propria ecclesia venerantur. Habemus duplicem Maurolyci editionem Venetam, & Felicij Vrbinianam, sed vtrobique absque mentione B. Solliciti. Interim Siluester Marulus siue Maurolycus lib. 1 Oceani Religionum pag. 51 asserit ista in Martyrologio Francisci Maurolyci legi verba: Eodem die S. Solliciti Confessoris Ordinis Cruciferorum. De Ordinis Crucigerorum antiquißima origine, progreßibus, reformatione agit Paulus Morigia historiæ Religionum cap. 31. Episcopus Brautius in Martyrologio Poëtico hoc distichon de B. Sollicito edidit:

Sollicitus portare Crucem, portauit in altum,
      Et super exaltans alleuiauit onus.

DE S. CYRILLO III PRIORE GENERALI ORDINIS B. MARIÆ DE MONTE CARMELO IN TERRA SANCTA.

CIRCA ANNVM MCCXXIV

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Cyrillus III Generalis Ordinis B. Mariæ Virginis de monte Carmelo in Terra sancta (S.)

[1] Mvlti Ordinis B. Mariæ de Monte Carmelo occurrunt viri illustres Sanctis adscripti, quibus studium nostrum libentissime addicimus, optamusq; Acta illorum quam diligentissime illustrare. Vnum interea dolemus, nos non posse omnium Acta olim conscripta nancisci, neque industriam nostram satis secure impendere: vti licuit præstare circa Vitam S. Petri Thomasij, quam primo inseruimus operi nostro de Actis Sanctorum ad XXIX Ianuarij, [Multi in Ordine Carmelitano Sācti.] ac postea secundis curis elimatam edidimus seorsim, ac Reuerendis Patribus Ordinis Beatissimæ Virginis Mariæ de Monte Carmelo, in Comitijs Prouincialibus anno MDCLIX Mechliniæ congregatis, dicauimus: imo & alia Acta eiusdem S. Petri ab altero coæuo scriptore exarata postmodū assecuti sumus, & dictis Patribus edenda obtulimus. Cum Ordo hic, post Terram Sanctam a Christianis recuperatam, [tres primi Generales,] seculo XII & XIII in dicta regione floreret, accepit suos Priores Generales, quorum tres primi Cælitibus adscripti, Ecclesiastico cultu honorantur, primus Bertholdus XXIX Martij, secundus Brocardus II Septembris, tertius Cyrillus hoc VI Martij, de quo modo agimus; [S. Cyrillus horum tertius,] atque vti XXV Februarij ad Vitam S. Auertani eiusdem Ordinis Conuersi fecimus, & placuisse scimus; ita modo antiquiora & certiora testimonia primum proferemus.

[2] Vetustissima mentio S. Cyrilli extat circa Officium Ecclesiasticum de eo ordinatum in Capitulo generali in Conuentu Siluarum Prouinciæ Thusciæ anno MCCCXCIX habito, [officio Ecclesiastico honoratus anno 1399] cuius decretum profertur a Ioanne Baptista de Lezana in Annalibus Carmelitarum ad annum MCCXXIV, quo censet S. Cyrillum e vita decessisse, & est eiusmodi: Item ordinarunt, quod eodem modo fiat omni anno, Officium de S. Cyrillo, Doctore Montis Carmeli & Confessore, cuius festum celebratur * septimo Idus Martij, scilicet die sexta eiusdem mensis, mandantes Prioribus Prouincialibus quatenus dicta festa (scilicet SS. Elisæi & Cyrilli) faciant inseri in Kalendarijs suarum Prouinciarum. Addit Lezana idem ordinatum fuisse in Capitulo generali Bononiæ anno MCCCCXI, & consequenter in perantiquo Ordinis Breuiario in membranis exarato, & in Bibliotheca Transpontina reseruato, festum eiusdem S. Cyrilli haberi. Imo in similibus Missalibus, Breuiarijs & Kalendarijs Ordinis Carmelitici tum manuscriptis tum excusis ista fere ad diem VI Martij prænotari, ab ipsis Patribus huius Ordinis didicimus: S. Cyrilli, Presbyteri Montis Carmeli, tertij Generalis Ordinis.

[3] Quo tempore dicta Capitula generalia habita sunt, florebat Ioannes Grossus anno MCCCLXXXIX in Generalem ab ea parte Ordinis, quæ Clementem Septimum Antipapam sequebatur, electus: ac postmodum anno MCCCCXI, semoto schismate, [Elogium a Ioane Grosso Generale scriptum ante annū 1430] Prior Generalis totius Ordinis vnanimi consensu constitutus, in eo officio perstitit vsque ad annum MCCCCXXX, ac dein post illud resignatum aliquot adhuc annis vixit. Huius industria extat conscriptum Viridarium Ordinis B. V. Mariæ de Monte Carmelo in duas distinctum partes, prima est de Origine, Progressu & Prioribus Generalibus dicti Ordinis: secunda de Sanctis Patribus & deuotis & scriptoribus aliquot illustrioribus. In hac secunda parte inter Sanctos Ordinis est elogium eiusmodi: Fuit S. Cyrillus Presbyter Montis-Carmeli, natione Græcus, Prior Generalis Ordinis tertius. Hic dum pro reuerenda celebritate B. Hilarionis Abbatis Missarum Solennia inchoasset, cum Fratre Eusebio Comite sibi carissimo, & ad illum locum Canonis peruenisset, vbi dicitur: Hanc tibi oblationem &c. nebula condensa sibi adstitit. [Oraculum diuinum ab Angelo oblatum] Ipso igitur stupescente, Angelus virginei aspectus, distans binis cubitis & semisse ab altari, in ipsa nebula visus est capillis flauis & crispis, geminis alis ornatus, ab imis vsque ad talos amictus sandaleis aureis, rubrisque pedalibus calceatus, afferens virgam liliatam & duas tabellas argenteas, litteris Græcis descriptas, dixitque: Cum Sacramenta compleueris, has scripturas transcribes in membrana, & conflans tabellas formabis in calicem & thuribulum, ad libanda & adolenda in ara sacrificij matutini. Mansit autem in ara Angelus vsque ad gratias postmissales. Descendens autem ad mensam posterioris pauimenti, tabellas deposuit, & in ictu disparuit.

Ad libum scandens, fuit Angelus hæc sibi pandens:
Septenis stellis, binis coronare tabellis.

Dum igitur Sanctus iste eas tabellas transcripsisset & conflasset, huiusmodi transcriptum per Telesphorum monachum Abbati Ioachim, viro Sancto & illuminato transmisit, instantius supplicando, vt ratione suæ magnæ obscuritatis super eo cōmentariolum quoddam conficeret, quo abscondita perducerentur in lucem, & nubes vmbrosa profundissimi affatus conuerteretur in solem splendentem clarissimi intellectus. Quod Abbas Ioachim ad instantiam S. Cyrilli facere minime desistebat, rescribens ei epistolam: in qua inter cetera nominat ipsum S. Cyrillum stellam manentem in ordine sanctitatis, in formula honestatis, in nidulo paucitatis, atque orbem opacum, deformem & squallidum virtutibus illustrantem, moribus informantem, & exemplis ornantem. Nec mirum, quia suis virtutibus orbis opacitatem illustrauit, suis moribus deformitatem informauit, & suis exēplis orbis squallitatem ornauit. Sexta die Martij in Monte Carmelo, monte Sancto, monte vberrimo S. Cyrillus, pauper superfluis opibus huius mundi, quod bonum est, sed diues gratia Domini nostri Iesu Christi, quod optimum est, ab hac luce migrauit: cuius gloriosum corpus in prædicto monte, multis clarens miraculis, requiescit ad laudem Omnipotentis Dei, cui est honor in secula seculorum. Hactenus Grossus in secunda parte Viridarij de Sanctis Ordinis sui. Huius duplex nacti sumus apographum, vtrumque ex vetusto codice MS. descriptum, alterum Conuentus Francofordiensis, alterum Mechliniensis anno MCCCCLXXXIV exaratum: vbi per libum in disticho indicatur libamen & sacrificium Missæ. De miraculis infra agemus.

[4] Diuini oraculi ad S. Cyrillum allati duo exemplaria MSS. reperit Lezana in bibliotheca Vaticana, eaque descripta transmisit Philippo a Sanctißima Trinitate Carmelitæ Discalceato, [in MSS. repertum] qui duo alia exemplaria nactus est, alterum a Gilberto Anglico erutum e bibliotheca Cluniacensi, alterum ipse vidit Parisiis in illustri Abbatia S. Victoris, & Lugduni in lucem edidit anno MDCLXIII, præposita epistola S. Cyrilli ad Abbatem Ioachim, in qua ipse exponit modum apparitionis Angelicæ, a Ioanne Grosso in iam dato elogio eisdem pene verbis descriptæ. Ipsi dein Oraculo subiungitur responsio Abbatis Ioachim ad S. Cyrillum cum interpretatione compendiosa Angelici Oraculi. Vtramque epistolam edidit etiam Lezana ad annum MCXCII & sequentem. Edidit postea Abbas Ioachim commentarium siue interpretationem huius Oraculi paullo fusiorem, quam Lezana non audet transcribere, quia reperit aliqua contineri, quæ aliquibus, pusillis saltem, scandali occasionem afferre possent. [& variorū commentariis illustratum.] Asserit autem contineri in bibliotheca Vaticana & Transpontina. Interpretati etiam illud Oraculum sunt Gilbertus monachus Cisterciensis, & Ioannes de Rupescissa Franciscanus. At Ioannes Erghon Anglus Eremita Augustinianus in vnum corpus cum alijs collegit & Compilationes Vaticiniorum inscripsit. Telesphorus Cusentia Presbyter eremitæ in libro de Magnis tribulationibus & statu Ecclesiæ multa de illo refert, vti & Bartholomeus Pisanus in libro Conformitatum Vitæ S. Francisci: quos auctores allegat dictus Philippus a Sanctißima Trinitate, additque Commentarium suum valde amplum, quem curiosus lector consulat. Nos ad antiqua testimonia scriptorū redimus.

[5] Inter alios libros manu exaratos de Actis Sanctorum habuimus codicem Vltraiectinum Ecclesiæ S. Saluatoris, in quo Vitæ Sanctorum, sed paßim contractæ, continentur collectore anonymo, quem post Ioannis Grossi ætatem seculo decimo quinto vixisse existimamus. Ex illo hæc sequentia damus, ante ex eodem MS. transmissa Ioanni de Lezana & ab eo edita ad annum MCLXXIV num. IX. Fuit vir doctus, scientijs sacrarum litterarum eruditus, Deo multum deuotus, [Vita compendium ex MSS.] nomine Cyrillus, in Terra sancta, tunc a Christianis possessa, sancte & pie conuersatus, in ordine Presbyterij constitutus. Qui quidem ob contemplationem miræ sanctitatis & vitæ puritatis, Fratrum in Monte Carmeli commorantium & omnipotenti Deo eiusdem gloriosæ genitrici Virgini Mariæ gratum famulatum die noctuque in pœnitentiæ austeritate & proprietatis abdicatione præstantium, eumdem Montem affectuosius adijt. Mons enim iste vtique est amœnissimus germinosis pascuis, vberrimus fonte scaturienti vertiginis, quem olim Sanctus Pater Helias & Helizæus & alij quamplures filij Prophetarum dicuntur inhabitasse. Ibidem S. Cyrillus deuotis Fratribus in cara fraternitate & dulci conuictu iuxta modum eorum viuendi erat sociatus, vitam cœlibem ducens, Angelico aspectu sæpius consolatus, diuinis reuelationibus crebro illustratus. Reliqua sunt de Oraculo diuino supra ex Grosso relato: quod hic aliquanto amplioribus verbis hinc inde describitur. Subiungebantur varia de rebus gestis virorum illustrium Ordinis Carmelitani: ex quibus verosimile fit auctorem ex eodem Ordine aliquem fuisse.

[6] Lezana ad annum 1224 num. 5 & 6 plurimum tribuit Petro de Natalibus: qui si aliqua scripsisset de S. Cyrillo, necessario hactenus relatis auctoribus præponendus foret, [Nihil de eo scripsit Petrus de Natalibus,] vtpote qui anno MCCCLXIX inchoauit Catalogum Sanctorum die S. Barnabæ, & absoluit anno MCCCLXXI die XVI Maij creatus Episcopus Equilinus: cuius archetypum ipsiusmet auctoris manu conscriptum nactus Antonius Verlus Vicentinus curauit anno MCCCCXCIV Vicentiæ imprimi, eiq; fine imposito ac registro filiorum numerato, ista subnectit. Post quam ad libri calcem, [ab alio elogium adiunctum anno 1494] Deo annuente peruenimus, nobis visum est fore haud inutile, quorumdam Sanctorum gesta subnectere, quæ ex eorum historijs, quam compendiose potuimus, auctorem huius imitati decerpsimus &c. Quibus omissis substituta sunt in posterioribus editionibus ista verba. De Sanctis nuperrime Canonizatis. Ibi capite 3 de S. Cyrillo Confessore ista habentur: Cyrillus Confessor, olim Presbyter, Fratrum eremitarum consors factus, adeo corde deuoto, mente pura, contemplationi vacabat, vt sæpius Angelico foueretur aspectu, & diuinis reuelationibus illustretur, ac paucis relato diuino Oraculo de quo iam egimus, addit: Ex tunc sanctis operibus excellentior occubuit. Eius festiuitas pridie Nonas Martij colitur.

[7] Ante hoc supplementum Petri de Natalibus aliqua Martyrologia celebrarunt S. Cyrillum. Ex his præferendum antiquum Martyrologium Ordinis, quod in membrana habemus excusum his verbis: [memoria in sacris fastis:] Pridie Nonas Martij, in Monte Carmelo B. Cyrilli Presbyteri, melliflui & aurei Carmeli Eremicolæ prædeuoti: cui Deus tamquam fideli ac familiari amico de futuro mundi statu complura reuelauit more cunctis inaudito. Eadem leguntur in Martyrologio siue Hagiologio Ioannis Guillemanni Canonici Regularis in Rubea-Valle prope Bruxellas, anno MCCCCLXXXVII vita functi, & aliquanto contractius apud Hermannum Greuen Carthusianum Coloniæ anno MCCCCLXXX mortuum, in additionibus Vsuardi. Secuti seculo sequenti Molanus & Canisius. In Martyrologio adiuncto Legendæ aureæ Coloniæ anno MCCCCXC excusæ, vti eodem anno Lubecæ, sed cum Doctrinali Clericorum, ista solum habentur: Eodem die S. Cyrilli Presbyteri & Confessoris Ordinis Carmelitarum. In MS. Florario Sanctorum ista continentur: In monte Carmelo B. Cyrilli Presbyteri, melliflui Carmeli Prioris tertij. Hic multa describit posteris profutura seculis, & gloriosis miraculis Deo procurat gloriam, mundoque stuporem. Obiit anno MCCV. Eadem fere habet VVernerus Rolewinck in Fasciculo temporum, sed ad annum MCCXXIV. Franciscus Maurolycus Abbas Messanensis, eumque secutus Constantius Felicius ista commemorant: Item S. Cyrilli Carmelitæ, cui in duabus tabellis argenteis Græce scriptis multa diuinitus sunt reuelata. In hodierno Martyrologio Ordinis Carmelitam inserto Ordidinali siue Ceremoniali anno MDCXVI excuso, nonnulla traduntur ex Palæonydoro siue Bostio, de quibus infra agemus.

[8] Profertur a nonnullis testimonium Iacobi Philippi Bergomatis in Supplemento Chronicorum lib. 12 ad an. 1199. Verum illud deest in impreßione Brixiesi anni MCCCCLXXXV insertum a posteris in editione Parisiensi anni MDXXXV, [elogium Bergomati insertum anno 1535.] vbi lector monetur additos esse nonnullos antiquorum memoria celebratos, & de Cyrillo huiusmodi leguntur: Cyrillus natione Græcus, eiusdem Ordinis montis Carmeli Generalis Prior, & ipse hac tempestate & doctrina ac prophetico Spiritu illustratus, insignis multum fuit, qui cum esset admodum doctus, scripsit quædam ingenij sui opuscula ad Abbatem Ioachim de Oraculo Angelico librum vnum, qui incipit: Tempore annorum Christi. Item de processu sui Ordinis librum vnum & epistolas plures ad diuersos. Verum hæc opuscula iam ante a Trithemio enarrata erant libro de laudibus Carmelitarum & de Scriptoribus Ecclesiasticis cum hoc elogio: [aliud Trithemij.] Cyrillus Presbyter & monachus Montis Carmeli & eiusdem tertius Prior Generalis, natione, vt ferunt, Græcus, vir sanctus & prophetico spiritu illustratus, cui omnipotens Deus suam voluntatem Angelico ministerio aperuisse dicitur, dum argenteis tabulis digito Dei scriptis honoratur. Trithemium subtimide describit Posseuinus in Apparatu sacro, Si, inquit, ei hac in re credendum. Edidit librum de processu Ordinis in Vinea Carmeli Daniel a Virgine Maria iam altera vice Patrum Carmelitarum in Belgio Prouincialis, [liber de Processu Ordinis ab anno 1446 MSS.] vir religiosissimus & diligentissimus, asseritque haberi in vetustis exemplaribus MSS. inter quæ ceteris accuratius, scriptum esse Parisijs in collegio Nauarræ anno MCCCCXLVI per Ioannem Simonis de Terra-noua, & adseruari in Conuentu Gandauensi. Ergo saltem XLVI annis, antequam suum librum de Scriptoribus Ecclesiasticis ederet Trithemius. Reliqua de hisce scriptis discutiant alij.

[9] Trithemio familiares fuerunt, saltem ob litterarum communicationem, duo Ordinis Carmelitici scriptores Belgæ, scilicet Arnoldus Bostius Gandensis, [Vita scripta a Bostio & Palæonydoro anno 1497.] anno MCCCCXCIX vita functus, & Ioannes Palæonydorus Hollandus, ex oppido Oude-water, quod Græce παλαιὸν ὕδωρ sonat, oriundus, quem Trithemius ait obijsse an. MDVII, ætatis LXXIV. Ab hoc typis Moguntinis editus est anno MCCCCXCVII liber trimerestus anaphoricus & panegyricus, de Principio & processu Ordinis Carmelitici. Qui liber sub titulo Antiquitatis & sanctimoniæ Eremitarum Montis Carmeli recusus est Venetijs anno MDLXX ex dispositione Ioannis Baptistæ Rubei, Prioris & Magistri Generalis. Ex huius libri 3 capite 4 damus Vitam S. Cyrilli, quam eamdem Bostius libro 7 Speculi historialis hactenus inediti fere conscripsit, imo & eisdem sæpe verbis, vt vnus ab altero videatur accepisse, aut ambo collato studio composuisse. Effluxerant tunc circiter trecenti anni a temporibus illis, quibus gesta fuerunt, [& carmine a Mantuano.] quæ de S. Cyrillo ab illis narrantur tam præclara & illustria, vt mererentur antiquorum scriptis confirmari. Proximus ad illos accessit Baptista Mantuanus, mortuus anno MDXVI. Hic tertio libro Fastorum Vitam eiusdem carmine heroico edidit, vbi in fine eius peregrinationem ad Medos, Parthos & Armenos celebrat, vti in Notis infra obseruamus. Reliqua plane similia sunt ijs, quæ hactenus edidimus.

[10] Qui postmodum secuti sunt scriptores Carmelitici ac res Ordinis deducunt, vt historiam certam, quæ Palæonydorus & Bostius tradunt, ipsi transcribunt: [recentiores Vitæ scriptores.] procurarunt etiam Lectionibus sacris, quæ adsecundum Nocturnum in Officio Ecclesiastico leguntur, ad hunc VI Martij inseri. Seorsim Vitam S. Cyrilli scripserunt Petrus Thomas Saracenus in Menologio Carmelitarum, Alegræus in Paradiso Carmelitico, Philippus a Sanctissima Trinitate ante Oraculum a se Commentariis illustratum, Ægidius Leo Indelicatus in Horto Carmelitico Italice edito, & Manuel Ferrera inter Vitas Sanctorum huius Ordinis Lusitanice scriptas, Segerus Pauli in tractatu particulari necdum edito. Eamdem inseruit Annalibus Carmelitarum Ioannes de Lezana, varia allegat in Vinea Carmeli Daniel a Virgine Maria, ad quos nouarum narrationum curiosum lectorem remittimus.

[Annotatum]

* Imo pridie Nonas.

VITÆ EPITOME
Auctore Ioanne Palæonydoro

Cyrillus III Generalis Ordinis B. Mariæ Virginis de monte Carmelo in Terra sancta (S.)

BHL Number: 0000

Avctore Palæonydoro.

[1] Cyrillus a Constantinopoli claris ortus parentibus, omnibus diuinarum humanarumque litteris eruditus, dum audisset b Soldanum Iconij sacros Christianæ religionis libros optare, sumptis codicibus, quorum lectione eius animum facilius extimauit imbuendum, c Iconium venit. Igitur in breui adeo ipsum monendo persuadendoque perorauit, vt Catechumenum factum, [Gesta apud Soldanum,] in Paschali solennitate baptismi lauacro intinctum, in Christo generaret. Interea Cyrillum cogebat Emanuelis Imperatoris Constantinopolitani ad Alexandrum Tertium Romanæ vrbis Pontificem d Legatio, pro Imperio Romano ante diuiso, in vnum corpus redigendo. [& Alexādrum 3 Papam] Missi sunt simul cum Cyrillo Oratores, qui magna pollicerentur, si Pontifex in sententiam eius descenderet. Quibus respondit Pontifex, non esse facile in vnum iungere, quod prædecessores sui de industria disiunxissent. Cum vero Soldani desiderium ex beati Cyrilli relatione cognouisset, scripsit illi dicens: Alexander Episcopus Seruus Seruorum Dei, Soldano Iconij salutem, Veritatem agnoscere, & agnitam custodire &c. His literis acceptis, & Legatione fideliter peracta, Cyrillus redijt Constantinopolim. Post hæc inter Cyrillum & Constantinopolitanum Patriarcham resuscitata de Spiritus sancti missione e controuersia, [& schismaticum Patriarchum:] a Græcis, iniurijs vincere cupientibus quod ratione non poterant, Cyrillus de Constantinopoli exturbatus, cessit malitiæ. Reuoluit enim animo in vnam Catholicam sententiam, Græcos & Latinos vix posse conuenire, cum cerneret Græcorum codices schismaticorum astutia vitiatos, ac statuit eos ex toto deserere.

[2] Cum ergo talia animo reuolueret, sequenti nocte quædam venerabilis ætatis ac luminis imago Virginea ipsum alloquitur, vt ei videbatur, inquiens: Noli trepidare, si errores cupis effugere Græcorum, eosque a te procul abijcere, atque tibi laborare, vitam in Eremo Montis Carmeli demonstrandam assume: nam in ipsa saluaberis. His auditis Cyrillus respondit: o Domina Virgo Maria gaude, [Vocatio ad statum religiosum:] tu sola cunctas hæreses interemisti in vniuerso mundo. Tu mihi consolatrix ac magistra. In calcatum publice callem me figere oportet pedem, & altiora sperantem paucissimorum signatum vestigijs iter arripere. Igitur Cyrillus omnia temporalia pauperibus distribuens, secularia quoque seculo relinquens, versus Syriam nauigauit. Tandem ad Sanctam Terram deuenit, & in Hierusalem, Deo ordinante, prædictum Brocardum obuium habuit: qui Cyrillo, Græco & philosophico collobio induto, dixit: Salue vir bone. Quid habes negotij? Gauisus Cyrillus, Græcam Atticamque linguam audiens, respondit: Nihil negotij habeo, nisi prompta voluntate Deo me totum offerre. Quapropter Brocardus sibi talem Doctorem diuinitus missum existimans, ipso in Montem Carmeli secum sumpto ait. [in Monte Carmelo habitus assumptus:] Ex hoc Monte omnis religio primordialiter effluxit. Qui ceteris cuiuscumque habitus formam, viuendi præstitit normam, statuta & regulam, ac omnia, quæ a quocumque institutore noscuntur approbata. In hoc sancto Monte semper benignissima Dei Genitrix Virgo Maria traditur a Patribus, frequenter cum Sodalibus fuisse, & Eremitas tunc hic degentes, fratres suos appellasse. Cum vero Cyrillus corporalem captasset requiem, apparuit illi sacratissima Virgo Maria, dicens: Hic tutus eris. Altera die sacri Ordinis habitu inuestitus a Brocardo quotidie de Scripturis sacris, & Vita Sanctorum Prophetarum Heliȩ, & Helisȩi, ac eorumdem successorum inuicem colloquebantur.

[3] Deinceps puro corde & humilitate Cyrillus Deo inhærens, diuina tum gratia, tum reuelatione dignus habitus est. Nam alicuius temporis interuallo vidit per quamdam noctem virum aspectu eximio venerandum, iuxta se stantem, capite infulatum, & dicentem: Ne timeas Cyrille, sum enim Basilius, quondam montis Carmeli f Eremita, Cæsariensium Pastor, veniens hæc tibi denuntiare a Deo, quatenus in Armeniam pergens, [Verbum Dei Armenis prædicatum:] Verbum Dei illic prædices, & lucernam Christi accendas. Qua visione Priori manifestata, de illius licentia, cum Fratre Eusebio in g Armenia Dei semen spargens, Deo cooperante, sequentibus signis totam Armeniam ad fidem Christi conuertit. Ex tunc suasione Cyrilli Rex Armeniæ cum omnibus Episcopis & subditis suis anno Domini MCLXXXI, h Lucio Tertio Papæ se subiecit. Hinc Cyrillus post i X annos ex Armenia ad montem Carmeli reuersus, [Oraculum ab Angelo allatum:] Angelico tum aspectu, tum affatu, crebrisque diuinis reuelationibus consolationem habuit. In veneranda enim commemoratione k S. Hilarionis eremitæ Carmeliticæ religionis Missarum solennia celebranti, Angelus Virginei aspectus in nebula sibi apparuit, virgam liliatam habens in manu, & duas tabulas argenteas, Græcis litteris inscriptas, & dixit: l Has tabulas misit tibi omnipotens Deus, tamquam familiari amico. In his erat scriptum quoddam compendium, vndecim capitulis distinctum, quod Abbati loachim Ordinis diui Patris Benedicti tradidit explanandum. Initiura tale est: Tempore annorum Christi a MCCLIIII.

[4] Porro post decessum S. Brocardi m anno Domini MCXCVII Prior tertius omnium Fratrum electione factus est. Cælestinus vero Papa anno Domini MCXCI. anno suo I. audita eius fama, admonitum habuit, vt n Patriarchatum susciperet Hierosolymitanum: quod ille omnino renuit, sic rescribens: Beatissimo Patri Cælestino, pedum oscula, [Patriarchatus Hierosolymitanus oblatus:] Cyrillus famulus Christi. Sufficit mihi Thesaurum Domini mei, id est, animam, pro qua magnus ille mercator aduenit, proprium sanguinem fundens, portare in hoc vase fictili. In monasterio nempe Carmeli, terrestres Angelos reperi, quorum veraciter in cælis conuersatio est.

[5] Dum quadam vice cæco eleëmosynam tribuisset. Denarium cæcus oculis applicuit, & protinus vidit. [cæcus illumi natus:] Tunc & mente illuminatus, recipi ad Religionem postulauit. Cyrillus vero propter absentiam Patris Brocardi, acceptare illum distulit. Et factum est post triduū, quod sic illuminatus spiritum exhalaret. Cum autem die quarta Brocardus aduenisset, Fratribus occupatis obsequijs funeralibus, surrexit viuus, & ait: Per Cyrillum a morte sum resuscitatus, [mortuus resuscitatus:] cuius meritis pridem fui a cæcitate mentis & corporis liberatus. Certificatus diuina reuelatione Cyrillus, ob Christianorum scelera Carmeli Religionem a Terra sancta eradicandam, pijssimam Virginem Mariam, vt Carmeli gregem conseruaret, sedulis precibus rogitauit. Nec defuit zeloso Dei Matris amatori diuina consolatio. Diuinitus enim edoctus est, quod diuersarum regionum viri Mariæ religionem profiterentur, qui eam in suis regionibus copiosissime transplantarent.

[6] Demum vniuersarum virtutum ornamento repletus, post tres annos assumptæ curæ sui officij, morbo ingrauescente, [obitus:] cunctis monasterij Carmeli & Ordinis rebus ordinatis, & Sacramentis Ecclesiæ deuote susceptis, anno Domini o MCC, migrauit ad Christum. Est vero sepultus iuxta Corpora SS. Bertholdi, atque Brocardi, vbi sanctam Trinitatem, tres miraculis prædicantes, diem resurrectionis præstolantur in pace. p Eodem mense obitus S. Cyrilli, nautis de Cypro nauigantibus, quidam in naui defunctus, ad littus Montis Carmeli proiectus est. Corpus autem a Fratribus collectum, dum ad sepulturam portaretur, super tumulum S. Cyrilli erat collocatum, [mortuus resuscitatus.] quousque fouea pararetur. Statim vero mortuus surrexit, dicens, se a B. Cyrillo vitæ meliori reseruatum. Ob id habitu Ordinis sumpto XII annis superuiuens, laudabiliter dormiuit in Domino.

[Annotata]

a Grosso & Mantuano natione Græcus dicitur, addit Trithemus, vt ferunt. Sed in ciuitate Constantinopolitana natum honestissimis parentibus asserit Bostius lib. 7 Speculi historialis cap. 4. vbi reliqua fere eadem narrantur.

b Lezana ea refert ad annum 1168 & sequentem. Baronius ex Matthæo Parisiensi indicat conuersionem Soldani eodem anno 1169, [Soldani conuersio.] num. 42 & ad eum epistolæ Alexandri Papæ, a Ioanne Busæo nostro vna cum libris Petri Blesensis editæ, partem interserit num. 43 & postea num. 44 addit sibi incompertum, an Alexander, quos promisit, miserit ad Soldanum viros Catechistas, & quos miserit: vt videatur Palæonydorum, licet Venetijs recusum, aut non legisse, aut eius auctoritatem non satis æstimasse. In Vinea Carmeli num. 716 ex Segero Pauli dicitur factum anno 1181, quia Robertus de Monte in Supplemento Sigeberti refert Soldanum ex voluntate matris morientis erexisse Crucem.

c Iconium Lycaoniæ metropolis satis nota.

d Refert Lezana eam legationem ad annum 1170, quo itidem anno Baronius ex gestis Alexandri Papæ de Legatione simili agit, absque vlla S. Cyrilli mentione.

e Lezana ex Palæonydoro & Bostio hæc & sequentia habet ad an. 1172 & sequentem, quando Patriarcha erat Michaël Anchialus: fatetur tamen Lezana, an cum hoc ea concertatio fuerit, nihil certi constare. Agit de Michaële Baronius anno 1160 numero 41.

f Colitur S. Basilius 14 Iunij, ex cuius Vita aut Scriptis hæc eius habitatio in monte Carmelo esset confirmanda.

g Otto Frisingensis lib. 7 Chronici cap. 32, agit de Armeniorum Legatione ad Eugenium III, facta anno 1145, quam etiam edidit Baronius ad dictum annum num. 23. Saracenus in Vita S. Cyrilli vtramque legationem coniungit, Lezana distinguit.

h Lucius III creatus est 29 Augusti, citati hic anni 1181.

i

Mantuanus tom 3 Fastorum in Vita S. Cyrilli aliquos huiusmodi labores ita celebrat:

Tu vero venerande Pater, per Medica cum iam
Regna, per Armenias vrbes, Parthosque per omnes,
Vndique sparsisses diuini Semina verbi,
Attritus grauitate æui, grauitate laborum
Ad stata perpetuæ migrasti gaudia vitæ.

k Grossus supra B. Hilarionis Abbatis. Vbi de hoc Oraculo latius agitur.

l Melius Grossus ex epistola S. Cyrilli ad Abbatem Ioachim verba Angeli descripsit.

m Lezana viginti quatuor annis serius collocat obitum Brocardi ad annum 1221, asseritque Palæonydorum errare in temporum Chronologia. Contra in Vita huius scribit Philippus a SS. Trinitate creatum Generalem anno 1173.

n Hæc Lezana, vt vera arripit ad annum 1191 num. 7.

o Aliud hic mendum Chronologicum est: ei propius accedit Bostius, dum obijsse anno 1203 tradit. Lezana annum mortis eius assignat 1124.

p Subiungit Bostius apud Lezanam: Dum quidam claudus corpus eius tangeret, sanitatem integram consecutus est.

DE B. AGNETE DE BOHEMIA VIRGINE ORD. S. CLARÆ PRAGÆ,

ANNO MCCLXXXII.

Commentarius præuius.

Agnes de Bohemia Ordinis S. Claræ Pragæ (B.)

§ I B. Agnetis ætas, vita monastica.

[1] Dvas damus hoc sexto Martij Deo in Ordine Seraphico sacratas Virgines, vitæ sanctimonia, ac miraculorum virtute eximias: harum altera est B. Agnes, Regis Bohemiæ filia, Pragæ & nata in terra, & in cælo renata; altera est B. Coleta, Corbeiæ in Picardia patre sabro lignario progenita, [B. Agnes & B. Coleta eiusdem Ordinis hoc die mortuæ,] & Gandaui vita mortali exuta. Prior, acceptis e monasterio S. Damiani a S. Clara submißis quinque sanctimonialibus, prima incepit in transmontanis & borealibus regionibus arctißimam viuendi rationem, quam etsi in arduis nonnullis difficultatibus adaptari nationi Bohemicæ per Summos Pontifices petierit, impetraritque; nihil tamen ipsa, vt pote paupertatis amantißima, pro neceßitatibus contingentibus, oblata etiam facultate, detinere sibi voluit. Posterior ob paupertatem etiam Vrbani Papæ auctoritate relaxatam, eumdem Ordinem ad primam S. Claræ viuendi normam reduxit, habita illius idcirco reformatrix. Plurima vtriusque exemplo instituta monasteria Virginum Clarissarum, quæ harum imitatione sanctißime vixerunt: De B. Coleta infra agemus, nunc de B. Agnete, quæ duobus fere seculis ante illam floruit, agendum est.

[2] [B. Agnes nata anno 1205,] Nata traditur B. Agnes anno Christi MCCV, ac pijssimis moribus adolescentula in monasterijs imbuta, nec deinceps a sanctißima vitæ initæ methodo deflexit. Patre Primislao Ottocaro Rege mortuo, ac fratre VVenceslao regnum administrante, nuptias a patre addictas Frederico II Imperatori, [patre mortuo.] implorato Summi Pontificis patrocinio, abiecit, hortatuque Patrum Minorum, qui Pragæ sub Rege Primislao domicilium fixerant, animum ad vitam monasticam secundum B. Claræ institutionem adiecit, ac patrimonium sibi a patre relictum, in pios vsus distribuit. Ædes sacras Patribus Franciscanis ipsam Fundatricem ingentibus sumptibus absoluisse infra Acta num. 25 habent. [a patrimonio monasteria fundat:] Præterea pietatis ac compassionis intuitu (verba sunt Gregorij IX, qui tunc Ecclesiæ præerat) ad opus infirmorum & pauperum hospitale fecit & dotauit. Demum pro se & alijs sanctimonialibus monasterium extruxit: pro vtroque VVenceslaus Rex Bohemiæ fundum concessit, & Episcopus Pragensis cum Capitulo Ecclesiæ plenam libertatem adiunxit. Confirmantur ea litteris Apostolicis Gregorij IX, quas a VVadingo tomo 1 Annalium Minorum ad an. 1234 num. 5 editas hic repetimus.

[3] Gregorius … Carissimæ in Christo filiæ Agneti, sorori carissimi in Christo filij nostri, illustris Regis Bohemiæ &c. Sincerum animi tui feruorem, tuæque deuotionis fragrantiam nuper cum gaudio sentientes, in hoc sumus, velut in odore agri pleni, cui benedixit Dominus, delectati; attendentes in Agnete altera caritatem, quam aquæ multæ extinguere nequierunt: super quo in laudes & gratias assurgimus bonorum omnium largitori, qui tibi hunc affectum misericorditer inspirauit, vt prudentibus iuncta puellis, improuisum eius aduentum secura cum lumine præstoleris. Agnes enim Agnetem imitata, te nullatenus, quamuis delicata & iuuenis, permisisti seculi decipi blandimentis, [mundi blanditijs reiectis,] aut potentia vel gloria temporali seduci: sed pro nihilo ducens mundi fauores & rerum affluentiam terrenarum, carnem coëgisti spiritui deseruire, vt abdicatis transitorijs vniuersis cælesti sponso in religione pauperum inclusarum elegeris in munditia cordis & corporis famulari: illi voto solenni te dedicans, & eius ancilla fieri cupiens ex Regina, qui celsitudinē diuinitatis humilians, & formam serui suscipiens, exaltat humiles in salutem. Vnde clarissimus in Christo filius noster, illustris Rex Bohemiæ, germanus tuus, pie considerans te ex alto virtute spiritus roboratam, [Christo adhæret.] & caritatis ardore in Christo succensam, tuoque proposito diuinitus inspirato, cohibitis germanæ dilectionis affectibus, grata benignitate concurrens, fundum ad construendum monasterium cum hospitali apud Pragam in honorem B. Francisci, in quo te cum alijs Sororibus claudere statuisti, Ecclesiæ Romanæ concessit, & ipse ac Ven. frater noster Pragensis Episcopus loci Diœcelanus de cōsensu Capituli sui vtrumque locum pietatis intuitu, plenæ libertati donarunt; sicut in eorum litteris ad nos transmissis, plenius continetur. Quia igitur deuotæ mentis est affectio amplectenda, & circa sacræ religionis nouella plantaria humanæ solicitudinis cura debet propensior adhiberi, vt vberes flores & fructus proferant honestatis; nos eorumdem Regis, Episcopi & Capituli precibus inclinati, præfatum monasterium & hospitale in ius & proprietatem ac tutelam Apostolicæ Sedis suscipimus … Statuimus insuper, vt iuxta morem Ecclesiæ Romanæ ibi diuinum Officium celebretur, excepto Psalterio, quod iuxta consuetudinem possitis dicere Gallicanam… Datum Spoleti III Kalend. Septemb. Pontificatus nostri anno VIII. Hæc ibi. At quatriduo serius mißis ad Episcopum Pragensem litteris commendat, vt non permittat dictum monasterium a quoquam molestari. Litteras eas exhibet dictus VVadingus in Regesto Pontificio num. 23. Annus octauus Gregorij IX conuenit in annum MCCXXXIV, quia creatus fuit die XX Martij anni MCCXXVII.

[4] Interea quod statuerat B. Agnes, monasterio vtcumque extructo adimpleuit. Albertus Stadensis in Chronico annum aßignat MCCXXXVI his verbis: [habitum Clarissarū suscipit, anno 1236.] Eodem anno in die Pentecostes soror Regis Bohemiæ, Domina Agnes, hortatu Minorum Fratrum se reddit Ordini pauperum Dominarum de Regula B. Francisci in Praga, spreto propter Christum Imperatore Friderico, qui eam in coniugem antea postulauerat. Florebat tunc dictus Albertus, anno MCCXXXII creatus Abbas Stadensis: qui relicta dignitate Abbatiali, anno MCCXL Ordinem S. Francisci ingressus, reliquam Vitam inter Minores Fratres transegit. Alij B. Agnetem aliquot annis citius & in festo Annuntiationis B. Mariæ ingressam tradunt. Mandarat autem Pontifex litteris mißis Ioanni Ministro Saxoniæ, & Fratri Thomæ Custodi Bohemiæ, vt Agnetem Apostolica auctoritate in Abbatissam illius monasterij præficerent, [iussu Gregorij IX, Abbatissa creatur:] & has scripsit ei cum hoc titulo. Gregorius … Abbatissæ monasterij S. Francisci Pragensis Ordinis S. Damiani. Cum seculi vanitate relicta, fragilitatem humanam in stabilitatem perpetuam commutaris, & ex Regina facta voluntarie Dei Omnipotentis ancilla, perfectionis viam in sancta religione, cui te deuouisti perpetuo, sis ingressa, omne gaudium tuum & solamen reputans in diuinis obsequijs, maxime cum in altari offertur sanctissimum corpus Christi: tuis supplicationibus inclinati, deuotioni tuæ auctoritate præsentium indulgemus, vt quinquies in anno in choro monasterij audire possis Missarum solennia & inspicere Presbyterum celebrantem. Datum II Nonas Aprilis, anno XI, is est Christi MCCXXVII. At litteris V Idus Aprilis ad Moniales eiusdem monasterij datis, [curat moderationem adhiberi regula:] præbet potestatem Abbatissæ, vt propter nimium frigus illius regionis & aëris intemperiem, super eo, quod certis diebus iuxta Regulam in pane & aqua erat ieiunandum, & super vsum calceamentorum & pellium de Visitatoris consilio valeat; prout expedire viderit dispensare. Iterum anno sequente III Nonas Maij conceßit, vt per Quadragesimam diebus Dominicis & quinta feria bis comedere & lacticinijs refici valeant. In omni vero Pascha & solennitatibus B. Mariæ Virginis, ac etiam Apostolorum siue in festo Natiuitatis Domini, nec non tempore manifestæ necessitatis, vtpote infirmitate, nulla ad ieiunium teneatur. Præterea quando secundum Regulam in pane & aqua teneantur ieiunare, refectionem in omnibus sicut in alijs diebus Quadragesimalibus habeant. Demum impertitur licentiam habendi duas tunicas, scapularia & mantellum cum pellibus, & subulares, & vtendi fisconibus plenis fœno vel palea, nec non ceruicalibus.

[5] Interim paupertatis amantißima nullos a fratre Rege oblatos reditus admisit, nulla ad aliquas posseßiones iura, aut dominiolæ propria Sororibus permanere voluit: [reijcit omnes possessiones,] quod vel maxime constat ex eiusdem Gregorij Papæ litteris ad Magistrum & Fratres hospitalis Pragensis S. Francisci, quas hic addimus. Carissima in Christo, inquit, filia nostra Agnes, germana illustris Regis Bohemiæ, & Conuentus inclusarum ancillarum Christi monasterij S. Francisci Pragensis Ordinis S. Damiani, nobis humiliter supplicarunt, vt hospitalis S. Francisci loci eiusdem, [etiam ius ad hospitale:] quod olim cum iuribus & pertinentijs cesserat eis, & per ipsas Sedes Apostolica monasterio memorato concessit, liberam resignationem recipere curaremus. Nos igitur huiusmodi resignatione recepta, hospitale ipsum, quod B. Petri iuris & proprietatis existens, vobis & successoribus vestris concedimus in perpetuum libere possidendum, sub Apostolicæ Sedis protectione sancimus perpetuis permanere temporibus &c. Datum Lateran. V Kalendas Maij anno XII, id est Christi MCCXXXVIII. In litteris ad Agnetem eiusq; conuentum XVII Kalend. Maij, præterea concedit, vt inuitȩ cogi ad recipiendum possessiones non possint.

[6] Duo fuerunt successu temporis, quæ B. Agnetem tenuere perplexam, alterum quod præceptum obedientiæ in principio formulæ vitæ regularis exprimatur, [explicationem regulæ expetit:] alterum, quod in eadem formula litteris Apostolicis Regula B. Benedicti obseruanda illis tradita dicatur. Rogauit igitur Summum Pontificem, vt duæ illæ clausulæ tollerentur. Respondit Innocentius IV anno primo Pontificatus, Christi MCCXLIII, oblonga ad illam mißa epistola, quod Regula ipsa Sorores sui Ordinis non liget ad aliud, nisi ad obedientiam, abdicationem proprij, ac perpetuam castitatem. Præterea quod adiectum sit de B. Benedicti regula, vt per ipsam, quasi præcipuam de regulis approbatis religio authentica redderetur: nulla tamen propter hoc necessitate inducta, vt ipsam teneantur obseruare. Omittimus alias epistolas illi a Gregorio IX missas: in aliqua cum petiuisset quamdam regulæ formam a se contractam confirmari, Papa miti & benigna adhortatione dissuadet, additq; alteram, qua ad sanctum vitæ genus & excelsas virtutes inuitat. Vtramque exhibet VVadingus, num. 12 & 13 anni 1238.

§ II Acta ad impetrandam Canonizationem Vita scripta. Nomen fastis sacris insertum.

[7] [moritur anno 1282.] Vixisse B. Agnetem ad annum vsque MCCLXXXII infra ad Vitam ostendemus, & tum obijsse VI Martij, die XXIV Quadragesimæ ac feria sexta hebdomadæ. Eam a morte plurimis claruisse miraculis petita eius Canonizatio indicat: de hac ista habet Franciscus Haroldus in epitome Annalium Minorum ad an. 1328 num. 16. Laudabilem caussam suscepit hoc anno Elisabetha Bohemiæ & Poloniæ Regina, [vrgetur Canonizatio.] vt instanter ageret apud Ioannem Pontificem pro canonizanda B. Agnete Virgine Clarissa, Ottogari Bohemiæ Regis filia & auia sua, hoc tempore multis miraculis perillustri, in sui Ordinis a se constructo Pragæ monasterio condita: cuius caussæ promouendæ intercessores etiam adhibuit præcipuas e Clero populoque personas: ex quarum litteris ad Pontificem de hac re destinatis, auctor meus Wadingus hic producit eas, quas Pragensis, Chutnensis, Czeslauiensis, Coliniensis ciuitatum Iudices & Vniuersitates conscripserunt. Hæc ibi, in quibus B. Agnes auia dicitur, quod magna amita esset Reginæ Elizabethæ: cuius proauus erat VVenceslaus Rex, frater B. Agnetis. Fuerat huius patrocinio illa puerpera in periculo mortis liberata, vti etiam filius eius adhuc paruulus, dein Imperator Romanus Carolus IV. Quæ infra in Actis huius Virginis leguntur.

[8] Ceterum ex ijs, quæ olim ad obtinendam eiusdem B. Agnetis Canonizationem peracta sunt, damus sequentia ad nos transmissa ex libro, cui titulus, Chronica aulæ Regiæ, ex bibliotheca C. V. Marquardi Freheri Consiliarij Palatini. Ibi pagina LXIII ad annum Domini MCCCXXVIII ista habentur: [Pro Canonizatione institit Elisabeth Regina anno 1328.] Hoc anno circa festum B. Martini Elisabeth Bohemiæ Regina, spiritu deuotionis inflata, propter plurima virtutum opera, quæ Dominus circa corpus & sepulcrum venerabilis Virginis Agnetis, ad S. Franciscum in sua propria scilicet fundatione Pragæ sepultæ, diuersis dignatus est temporibus ostendere, totum Clerum Pragensem & maiores populi conuocauit, ibique deuotionem & intentionem suam de Canonizatione iam dictæ Virginis exposuit. Litteras quoq; intercessorias ad D. Ioannem Papam pro eodem negotio tam Prælatorum quam ciuium obtinuit, quas cum suis proprijs epistolis Domino Apostolico destinauit. Tenor litterarum ciuium iste erat.

[9] Sanctissimo in Christo Patri ac Domino, Domino Ioanni, [Litteræ ciuium Pragensium ad Pontifium Romanum:] Sacrosanctæ Romanæ ac Vniuersalis Ecclesiȩ Summo Pontifici Nicolaus Pragensis, Hermannus Kuttnensis, Henslinus Czaslauiensis, & Gotzlinus Coliniensis ciuitatum Iudices ac Vniuersitates & Communia ciuitatum earumdem, cum debita subiectionis reuerentia, pedum oscula Beatorum. Magnum salutis gaudium, magnum diuinæ pietatis mysterium, in regno Bohemiæ, de cuius incolatu nos sumus, Deus Deorum Dominus hactenus declarauit. Nam hanc nonnullis Regibus & regnis ac quibusdam alijs regni eiusdem filijs, incolis & alumnis deuotionem & gratiam inspirauit, quod ad perfectionis summam virtutum gradibus ascendentes, ad tantam sanctitatis excellentiam sunt prouecti, quod ipsis coram exigentibus meritis ad eminentiam cælestis exercitus Clericalis, scriptis eorum in cælis nominibus, Sanctorum catalogo sunt adscripti: quorum dignis & Deo gratis suffragijs, regni eiusdem incolæ senserunt & sentiunt pium & efficax opitulationis præsidium, & in tribulationibus & necessitatibus remedium opportunum. Verum quia Diuinæ largitatis immensitas munificentiæ suæ mensuram non ponit, nec collata semel liberalitas fastidium ei præstat, illis, quos eidem regno Patres contulit & Patronos, dedit adhuc & Virginem innocentia agnam, & nominis appellatione Agnetem, quæ felicis memoriæ Domini Przemislai, siue Ottakari Boëmiæ quondam Regis filia, ex vtroque parente stirpe regali progenita, sic iuuentutis suæ florem virtutum decore vestiuit, quod ab ineuntis ætatis suæ primordijs ad patriam visa sit festinare cælestem. In Ordine tandem S. Claræ conuersatione degendo sanctissima, vitȩ suæ terminum sic expleuit, quod hoc, quod feliciter inchoauerat, felicius consummauit. Cui perfectioni vitæ laudabilis tantam Dominus contulit gratiam & virtutem, quod in vita & in morte & post mortem tanta miraculorum claritate refulsit, quod euidenter patuerunt & patent quotidie suæ indicia sanctitatis. Quæ quidem lucerna pro Dominorum varietate, qui in regno Bohemiæ post felicis memoriæ Domini Wenceslai Boëmiæ & Poloniæ Regis obitum in ipso regno Bohemiæ successerunt, sic occultata fuit sub modio, quod Virginis vita & sanctitas ad Apostolicæ Sedis & Vestram notitiam non peruenit. Sed nunc in regno ipso stabilitate dominij diuina miseratione concessa, Illustris Dominæ, Dominæ nostræ Elisabeth Boëmiæ & Poloniæ Reginæ Pater misericordiarum Dominus spiritum suscitauit, eiusque cor in amorem & honorem ipsius Virginis, quæ quidem Virgo ipsius Dominæ Reginæ fuit auia, sic accendit, vt ad Sanctitatis Vestræ pedes, memoratæ Virginis sanctitate deducta, supplicaret & peteret, vt illum venerabilem, sanctum & Deo gratum thesaurum iam diu lucentem in cælis, super publicæ ac vniuersalis agnitionis candelabrum Vestræ Sanctitatis benignitas ponere dignaretur in terris, Virginem ipsam Sanctorum catalogo adscribendo. Quod & nos Sanctitatis Vestræ aduoluti genibus, humilitatis nostræ instantia supplicamus. Hæc ibi. Erat tum Pontifex Ioannes XXI, dictus XXII, qui sedit ab anno MCCCXVI ad annum MCCCXXXIV.

[10] Vt iam dicta supplicatio felicem exitum sortiretur, videntur mandante Elisabetha Regina vndequaque conquisita illustriora Acta & miracula, atque ex ijs duplex Vita B. Agnetis confecta, cuius altera sermone Latino, altera Bohemico fuit exarata: prior datur ex vetusto codice Ecclesiæ Pragensis eruta, cuius aliquod apographum extat in collegio Clementino Societatis Iesu apud P. Ioannem Tannerum: & hanc statueramus solam dare, omißa Vita posteriore, quam ex duobus etiam vetustis codicibus descriptam Latinitate donauit vir eruditus e Societate etiam Iesu Georgius Crugerus. Verum dum vtramque inter se contulimus, deprehendimus illustres rerum circumstantias cum varijs miraculis addi, & quia hactenus etiam inedita est, iudicauimus ipsam quoq; prælo dignam esse, & priori addi debere. Codicum horum MSS. quibus Crugerus vsus est, alter appellatur Crumlouiensis, alter Veleslauius: imo vnius auctor creditur B. Agneti coæuus extitisse, & de eo accipienda esse ista verba infra num. 18 relata: Hæc habui e veteri manuscripto coæui auctoris, quæ de insolita virgunculæ regiæ ante sacrum parthenonem virtute paucis annotarem. Ceterum vt ex dictis patet, vt explicarentur obscura, hinc inde interposuit pauca iam memoratus Crugerus. [Memoria in Martyrologijs:] De eadem B. Agnete agunt paßim, qui de rebus & personis Ordinis Minorum, aut gestis Regum & Sanctorum Boëmiæ agunt: quorum plurimos allegat Arturus du Monstier in Martyrologio Franciscano, vbi hoc eam elogio exornat, ad hunc VI Martij: Pragæ in Bohemia B. Agnetis Virginis, Regis Bohemorum filiæ, quæ spretis regalibus oblectamentis, monasticam professa est, & paupertate, pudicitia ac signis emicans cucurrit ad Christum sponsum. Similia habet idem auctor in Gynæceo sacro & Laherius noster in Menologio Virginum. Duo hic compendia subijcimus, Bartholomæi Pisani lib. 1 Conformitatum, fructu 8 par. 2, & Georgij Bartholdi Pontani lib. 4 Bohemiæ piæ: [Compendia 2 Vitæ.] quos duos reliqui fere describunt aut pauca etiam elogia decerpunt. In Pisano referimus Marcum Vlysiponensem Lusitanice, Hispanice, Italice, Gallice editum, & Valerium Venetum Capuccinum in suo Italico tractatu de S. Clara & illustribus Clarißis, qui errorem typographicum, quo ciuitas Plangensis loco Pragensis apud Pisanum legitur, retinuit, & citta di Plagena transcripsit. Hisce præponimus quatuor epistolas S. Claræ ad B. Agnetem, quas a se Latine redditas transmisit Ioannes Tannerus, Societatis nostræ Sacerdos.

§ III Monasterium Clarissarum extructum, abalienatum, restitutum. Ossa anno MDCXLIII reperta an B. Agnetis? Miracula recentiora.

[11] [Acta Praga transmissa.] Cvm Acta hæc prælo apparassem cum adiunctis annotationibus & parte Commentarij præuij hactenus tradita, & tamen mihimet ipse non plene satisfecissem, litteras in Bohemiam misi ad R. P. Ioannem Possmurnium ante Bohemicæ Societatis nostræ supremum Præpositum Prouincialem, tunc Pragæ ad S. Clementem Rectorem Collegij Academici: cuius eximiam beneuolentiam Romæ anno MDCLXI expertus fueram. Hic curam hanc omnem commisit industrijs sui collegij viris, RR. PP. Ioanni Tannero & Tobiæ Hlawitio, qui de ipso monasterio Clarissarum eiusque mutationibus, de Reliquijs effoßis & miraculis, deque cura ad impetrandam Canonizationem impensa aliisque nonnullis ista indicarunt.

[12] Primo harum sanctimonialium monasterium extructum est in angulo vrbis veteris Pragensis prope Moldauam fluuium, a Iudæorum habitatione duabus circiter plateis remotum. [Monasterij situs & iurisdictio:] Habet autem extremum illud Veteris-Pragæ territorium a reliqua Vrbe vetere diuersum magistratum suaque iura: totumq; etiamnum subest iurisdictioni Abbatissæ huius monasterij. [templum olim sub nomine Saluatoris.] Acta vtraque infra danda indicant templum sub nomine Saluatoris a B. Agnete fuisse ædificatum. Accedit, teste Tannero, auctoritas Danielis VVeleslawini, quæ in rebus Bohemicis magno in pretio habetur. Idem tradi in Kalendario Historico Bohemico suggerit Hlawitius: hinc per posteros in summo altari superiorem imaginem collocatam repræsentare ipsum Saluatorem. Interim sæpe sub nomine S. Francisci solitum est indicari. [dein S. Francisci,] Verum his nominibus quasi abolitis ob memoriam B. Agnetis titulus est a populo impositus, & templum Diuæ, Sanctæ aut Beatæ Agnetis paßim appellatur. Extat modo in eadem Vetere-Praga ab alio latere haud procul a Iudæis templum Saluatoris, [post B. Agnetis, notum:] opus recentißimum circa annum MDCXVI aut sequentes inchoatum, quod huc non spectat, nisi vt Lector moneatur ab antiquo Saluatoris templo, etiam situ loci plane esse distinctum.

[13] Sanctimoniales tam huius, Saluatoris siue B. Agnetis monasterij, quam reliquæ omnes, præualentibus Hußitis, [sanctimoniales expulsæ sub Hussitis,] vi extractæ fuerunt & in vnum S. Annæ monasterium, quod erat Virginum secundum institutum & regulam S. Dominici Deo sancte seruientium, simul numero, vt minimum quadringentæ compactæ viuere debuerunt: quod factum tradunt circa annum MCCCCXX, cum bella Zisckiana feruerent, [circa an. 1420.] quando & monasterium harum Clarissarum magna ex parte destructum dicitur, & vacuum permansisse, nullis ad illud redeuntibus sanctimonialibus. Postea centum & pluribus annis elapsis, [monasteriū datum PP. Dominicanis,] Ferdinandus I Imperator & Rex Bohemiæ anno MDLV illud donauit Reuerendis Patribus Ordinis Prædicatorum pro ruinis cœnobij S. Clementis ad Pontem, quas dedit Societati nostræ, vbi nunc illustre est Collegium Academicum: in quo humanæ diuinæque scientiæ tum nostris tum externis magna regni vniuersi vtilitate traduntur. Postea tamen sub Ferdinando II post victoriam in Albo-Monte obtentam, datum est Reuerendis Patribus Ordinis Prædicatorum egregium parochiale S. Ægidij templum, ac monasterium B. Agnetis Patribus Franciscanis restitutum, [restitutum Virginibus Clarissis,] a quibus fuerunt sanctimoniales eo reductæ: verum cum hæ anno MDCXXVII peste perijssent omnes, illis aliæ itidem Clarissæ substitutæ sunt, quæ e Teynecensi oppido, Praga sex milliaribus dißito, quod Virgines illæ inter bellicas tempestates, foris secure non degerent, relicto vacuo illo monasterio huc migrarunt, atque in hodiernum diem in summa paupertate laudabiliter ibidem numero XIX viuunt.

[14] Sepulta est B. Agnes in sacello Deiparæ Virginis, quod in latere dextero ipsius templi Saluatoris est extructum, in quo anno MDCXLIII repertum est aliquod defossum corpus, [Corpus aliquod inuentum anno 1643, dubitatum an B. Agnetis.] & mox e spe omnium existimatum, & sparsum fama quaqua versum volante, esse sacras reliquias B. Agnetis, potissimum quod quamprimum lateres sepulcrum tegentes remouerentur, odor exhalaret valde suauis. Non est tamen motum sepulcrum, sed denuo asseribus duplicatis occlusum: donec Eminētissimus Cardinalis ab Harrach Archiepiscopus Pragensis, certior huius rei factus, consensum præbuisset. Ab hoc continuo constituti Commissarij, qui rem totam attentius examinarent, scilicet Illustrissimus Dominus Iosephus liber Baro de Zollego, tunc temporis Archiepiscopalis aulæ supremus Præfectus; Reuerendissimus Dominus Andreas Clemens Kockerus a Kockenberg, Metropolitanæ Ecclesiæ Pragensis Decanus, & Curiæ Archiepiscopalis Officialis; Reuerendissimus Dominus Nefestinus de Koberowicz, [corā Commissariis examen institutum:] Decanus regiæ capellæ omnium Sanctorum in arce Pragensi, Archiepiscopalis Secretarius. Hi die VI & X Iunij dicti anni MDCXLIII consuetam insimilibus examinibus diligentiam adhibuerunt, & stricte sub iuramento, quid circa inuentum corpus viderint & obseruarint triplicis generis personas examinarunt: harum primæ fuerunt ex monasterio B. Agnetis sex Virgines sanctimoniales, Anna Clara Staniczska de Bystrzice Mater Abbatissa; Ludmilla, quæ nunc Mater Abbatissa viuit, Clara, Magdalena, Salome, Dorothea: dein tres Sacerdotes cœnobij S. Iacobi Fratrum conuentualium S. Francisci, R. P. M. Stephanus Polonus Guardianus, P. Didacus Confessarius dictarum sanctimonialium, postea Prouincialis, P. M. Honorius: denique ex secularibus Balthasar Dietrich pictor & ciuis Neopragensis, & Henricus Ernestus. Omitto singulorum ætatem, & in prioribus annum vestis monasticæ susceptæ.

[15] Hi ergo, quia inuentioni dicti corporis interfuerunt omnes, interrogati fuerunt. Quare foderint, quæ signa præcesserint, & quid inuenerint. [caussa fossionis,] Respondit præ reliquis Mater Abbatissa fossionis procuratæ caussam extitisse, quod thesaurum pro summa monasterij necessitate sperarint inueniendum, cum audiuisset eo loci flammas erupisse: quæ signa solent esse latentium thesaurorum. Quo cognito P. Guardianus, quia & ipse audiuerat, vbi flammæ erumperent, thesauros latere; asseruit se licentiam fodiendi dedisse: quam fossionem Virgo Salome eamdem ob caussam valde vrserat. At flammas erumpentes viderant duæ sanctimoniales, Clara septuagenaria & Ludmilla postmodum Abbatissa: illa, vespere dum Anna Clara Abbatissa in templo oraret; verum non arbitrata est fuisse veras flammas sed quamdam illusionem: altera tempore Completorij viderat instar facis accensæ lucem erumpentem. [signa præuia,] Addebantur & alia signa, quæ fossionem præcesserant, scilicet tempore Matutini visam quamdam sanctimonialem plane incognitam, quæ & chorum introspexit, & sanctimoniales orantes obseruauit, ac postea disparuit. Præterea sæpius & a pluribus auditos fuisse inconditos & horribili voce editos cachinnos, ac Dorotheam adeo fuisse perculsam, vt in quamdam infirmitatem fuerit prolapsa. Matrem etiam Abbatissam præcepisse, vt singulis diebus Canticum aliquod de Spiritu sancto recitaretur. Demum ipsam horribilem vocem coram Commissariis fuisse repræsentatam.

[16] His discußis, quæ circa sepulcrum inuentum apparuerint obseruanda, [reperta tūba lignea,] inquisitum est: ac primo responderunt quasi omnes, primo tumbam, in qua corpus est repertum, fuisse ligneam & quidem putridam, exceptis asserculis mediis circa caput & pedes: [in ea Crux,] dein penes corpus apparuisse Crucem nigram femori adiacentem, [velum, ossa:] eamque, vbi tactum sustinuit, statim in cineres dissolutam. Velum etiam ostensum, quale ipsæ sanctimoniales solent gestare; verum instar telæ aranearum disparuisse: cranium præterea, [sparsus odor suauis:] mentum & dentes in considerationem omnes attraxisse, sed vel potissimum in stuporem commouisse odorem desiderabilem & suauem vndequaque sparsum, dum sepulcrum aperiretur: adeo vt P. Didacus Confessarius, dein Prouincialis, inquisiuerit, num aliquis odoramenta penes se haberet, sed neminem quidquam habuisse. Virginem etiam Ludmillam, postea Matrem Abbatissam, tanto fuisse odore afflatam, vt cogeretur habitum deponere, diceretq; se non posse tam potentem, fortem & suauem odorem sustinere: ipsos etiam lateres sepulcrum tegentes lætum dedisse odorem: imo chirothecas, quibus Balthasar pictor attigerat tumbam, adhuc quarta die gratum & suauem spirasse odorem. Atq; hæc fere sunt, quæ cum iuramento coram Dominis Commissariis confessæ sunt, & deposuerunt supra nominatæ personæ; at nos ne tædio afficiatur lector, quomodo singulæ responderint, negleximus seorsim indicare. Finito examine, descenderunt Domini Commissarij ad templum, ac (lustrato sepulcro, num, [tumba exposita:] prout ante solebat esse, clausum foret ac debito more custoditum) tumbam exponi fecerunt, [ossa inclusa cistulæ, in sacristia reposita.] & curam oßium (quæ in cistula quadam alba lignea reposita, & sigillo Thomæ Iauornicij, Cancellistæ, vt vocant, Archiepiscopalis obsignata fuerant) tribus ante nominatis Patribus Franciscanis, eorumque Prouinciali commiserunt, atque ad sacristiam, vbi de facto reposita manent, in præsentia sua portari fecerunt.

[17] Postmodum die XIII Iunij, hora septima matutina, ad indagandam rei veritatem, ad dictum B. Agnetis templum ac monasterium descendit cum tota fere aula Eminentißimus Cardinalis ab Harrach vna cum prædictis Dominis Commissariis, [Eadem coram Cardinale Archiepiscopo lustrata:] & accepta cistula alba, in qua ossa corporis inuenti reposita diximus, iussit sigillum auferri, & cistulam per P. Prouincialem reserari. Conuocatæ etiam fuerunt sanctimoniales, ac denuo ad aliquot quæstiones iussæ sunt respondere. Verum cum nihil noui addendum occurreret, ex sacristia dimissæ sunt. Lustrata accurate fuerunt omnia in cistula reposita ossa, & duobus etiam Patribus Capucinis ostensa. Quibus peractis, cistula Eminentissimi sigillo annulari in præsentia omnium obsignata est, & curæ dicti Patris Prouincialis commissa, & in sacristia cuidam cistæ maiori inclusa: vt ibidem, dum vlterior resolutio accederet, adseruaretur. Quæstione hac mota inquisitum est, num aliqua monumenta extarent de antiqua ossium B. Agnetis translatione, quod ex traditione diceretur & caro non diu post mortem consumpta, & ossa in nouam cistulam transposita. Seruatus fuerat libellus antiquus de morte B. Agnetis & depositione ossium, [iis cōsentia antiquus libellus.] sed is tempore belli Suecici apud quamdam e nobilioribus Dominam creditur perijsse. Viderat illum ante prædictus D. Iauornicius Cancellista Archiepiscopalis, postea venerabilis Consistorij Secretarius, imo & ad Tabulas regni Perillustris Declamator, testaturque cum rebus postremis maxime quoad cistulam conuenire. R. P. Ioannes Tannerus in suis ad nos litteris scribit sese aliquod ex dictis ossibus vidisse, eorumque fragrantiam sensisse, ac plane inclinari, vt credat ossa e corpore B. Agnetis fuisse.

[18] Alia iussu Augustissimi Imperatoris Ferdinandi III inquisitio facta est. Postquam enim Sacra Cæsarea Maiestas, accepta plena informatione de corpore inuento, [Iussu Ferdinandi III Imp.] sed sub dubio num illud B. Agnetis censeri nec ne debeat, resoluere & clementissime demandare dignata fuisset, quatenus, subministrandis ex Camera regni Bohemiæ sumptibus, sedulo quæreretur, num aliud corpus & forsan B. Agnetis, ibidem lateret; [noua fossio incepta] instituti in hoc negotio Reuerendissimi Domini Commissarij, scilicet ante nominatus D. Andreas Clemes Kocher a Kockinbergh, qui priori examini interfuerat, D. Franciscus Thomas Visenteiner. P. Ferdinandus Veghuben Ordinis Conuentualium Minister Prouincialis, & D. Adamus Raab a Camera deputatus. Hi ergo accinxerunt se operi die XIV Octobris dicti anni MDCXLIII, sed neque isto die, neque sequenti aliquid patratum est, quod huic historiæ inseri necesse est. Dein XVI Octobris inuentum est sepulcrum ex quadratis lapidibus albis confectum: cuius longitudo erat trium vlnarum & trium quadrantium, latitudo vlnæ vnius cum quadrante: quod propter profunditatem & angustiam fossæ per partes, vti etiam erat confectum, est extractum. Quo facto altare capellæ media ex parte deiectum, & alia ex parte exportatum est, & quæsitum, [inuentum sepulcrum,] quidnam appareret in marmore albo sub altari per modum sepulcri eminere. Erat autem illud marmor album, ipsa forma sua aptatum sepulcrum, longitudinis vlnarum trium cum tribus quadrantibus, latitudinis duarum vlnarum cum quadrante, profunditatis vnius vlnæ cum dimidia absque lapide superiore, in quo inter terram & lapides inuenta lignea cistula putrida vnius circiter vlnæ, duplici clausura ferrea obducta: cuius superior pars ob putredinem corruit. Quibus visis statim D. Visenteinir sepulcrum illud intrauit, & manibus proprijs terram plus quam vnius horæ spatio eijciendo, feliciter ista subnotata inuenit. [& in eo varia ossa:] Cranium, os brachij, os cruris, Mandibulas duas cum quatuor dentibus, Particulam de spina dorsi & nonnullas alias particulas. Quæ omnia diligenter cum partibus cistæ putridis & ferramentis nonnullis in cista sacristiæ sub duorum Commissariorum sigillis deposita sunt in diem sequentem XVII Octobris; quando post auditum sacrum dicti Domini Commissarij, quæ pridie inuenerant, lustrarunt & consignarunt, ac tandem in cista reponi & hanc obsigillari curarunt. Huc vsque ex Actis venerabilis Consistorij præcipua, [an alterius?] & fere verbis illorum contracta. P. Ioannes Tennerus corpus hoc secundum, mense Octobri inuentum, suspicatur esse alicuius Imperatricis aut Reginæ in eo templo sepultæ aut etiam defunctæ: cum plures tales ibi habitarint. At certißimam veritatem deprehendi non posse addit, nisi Deus manifesto aliquo miraculo reuelarit.

[19] Interim excitata fuit maior populi Pragensis erga B. Agnetem deuotio, quam etiam nonnulla miracula confirmarunt: inter quæ nobis hæc tria indicata fuerunt, [Sanantur paralytica,] quorum prius contigit anno MDCXLII, & ante dictam inuentionem vno solum anno. Decumbebat in monasterio Soror quædam paralytica, quæ omni manuum & pedum vsu priuata erat. Ea interne stimulata, petijt ad locum sepulcri B. Agnetis deferri: Delata est, ac in modum Crucis auxilio Sororum sese proiecit in terram, expetens sodalium quoque suarum preces auxiliares. Obsequuntur illæ, & pro sanitate afflictæ deprecantur. Vix aliqua mora interiecta, surrexit Virgo luxata firmissima, & quæ antea pedibus consistere non valuit, iam sine vllius adminiculo ad ministerium cum ceteris, acsi infirma non fuisset, repedauit.

[20] Virgo Ludmilla Catharina Kozlowska, dein Mater Abbatissa anno MDCLVII a medicis in infirmitate deposita fuit. [periculose ægra,] Vbi vero cereum donum & virginum preces beatæ Virgini Agneti obtulerat, continuo melius habuit.

[21] Anno MDCLXIII (quo ista Praga ad nos missa sunt) die XXI Septembris Elizabeth Rossleriana Ciuis Neo-Pragensis tulit ad monasterium S. Agnetis filiolam desperata disenteria laborantem, [disenteria laborans.] expetijtque eam habitu monastico indui, B. Agneti prolem deuouens. Annuerunt petenti Virgines, & filiola sequenti die conualuit.

§ III EPISTOLÆ IV S. CLARÆ AD B. AGNETEM.

I. Inclytæ, & Venerabili Virgini Agneti, Filiæ præpotentis semperque inuicti Boëmiæ Regis, Clara indigna ancilla Iesu Christi, & famula virginum Deo dicatarum in monasterio S. Damiani, obsequia sua defert spiritualia, & cum demississima reuerentia æternæ felicitatis gloriam apprecatur

[22] Famam sanctæ tuæ conuersationis, & vitæ irreprehensibilis, quæ non modo ad nos peruenit, sed vniuersum pene orbem iam peruagata est, gloriam audiens, vehementer in Domino gaudeo & exulto; [Laudat quod pro Cæsare spōso Christum,] neque solum ego, sed & omnes ij, qui faciunt, & facere desiderant voluntatem, ac obsequium exhibere Iesu Christo. Notum enim est, quomodo cum super omnes honore & gloria mundi huius vti, Augustissimo etiam Cæsari, prout tuam & eius Maiestatem decebat, nubere potuisses; toto cordis affectu & intimo desiderio magis sanctam paupertatem & carnis mortificationem elegeris; electo etiam in matrimonium longe nobiliore Sponso ipso Domino Iesu Christo. Hic incorruptam, & intaminatam virginitatem tuam semper inuiolatam custodiet, quem cum amaueris, semper casta permanebis, cum tetigeris euades castior; cum sumpseris, virgo permansisti. Eius potentia omni potentia est fortior, gratia gratiosior, aspectus omni alio pulchrior, amor singularis, omnes delicias excedens. Ad huius Sponsi amplexum tu electa es, qui vbera tua lapide pretioso & aures inæstimabilis pretij vnionibus exornauit, totamque te circumdedit chrysolitho; & coronauit corona aurea, expressa signo sanctitatis. Quare Soror dilectissima, imo Domina Venerabilis, nam & Sponsa & Mater & soror es Domini mei Iesu Christi, incorruptæ virginitatis & sanctæ paupertatis vexillo gloriose exornata, [eiusq; extremā paupertatem,] confortare in sancto seruitio, quod exemplo pauperis Iesu Crucifixi feruenti desiderio inchoasti; qui pro nobis omnibus dira tormenta in cruce perpessus, eripuit nos e potestate Principis tenebrarum, a quo ob peccatum primi parentis captiui tenebamur, reconcilians nos Deo Patri. O beatam paupertatem, quæ amantibus, & amplexu suauiantibus se bona largitur æterna! o sanctam paupertatem, quam habentibus regnum cælorum promittitur æterna gloria, & vita beata absque dubietate donatur! o amabilem paupertatem, quam Dominus Iesus Christus, qui cælum, & terram gubernauit & gubernat, qui dixit & facta sunt omnia, singulariter complexus est! ipse enim dicit: Vulpes foueas habent, & volucres cæli nidos, filius autem hominis, id est Christus, non habet, vbi caput reclinet, inclinato capite in cruce emisit spiritum. Quare talis & tantus Dominus vterum purissimæ Virginis ingrediens, vndique indigus & pauper in hunc mundum venire voluit, vt homines, qui pauperes & indigi cælestis cibi erant, in eo fierent diuites, & dominatores regni cælestis. Gaude igitur & exulta vehementer ac spirituali replere lætitia; quandoquidem elegisti magis contemptum mundi huius quam honorem, paupertatem, quam temporales diuitias, & præ terrenis thesauros in cælis, quia digna es habita vt esses soror, sponsa & mater altissimi Dei Filij, [quæ certissima est salutis consequenda via] & gloriosæ Mariæ Virginis. Certa sum te fide firmissima credere & scire, quod regnum cælorum non nisi pauperibus sit promissum, nec vllis alijs quam pauperibus a Domino conferatur; dum enim res mundi huius amantur, fructus amoris perditur. Deo & mammonæ seruire non possumus: aut enim vnum diligemus & alterum odio habebimus, aut vni inseruiemus & alterum contemnemus. Scis quoque quod vestibus indutus cum nudo nequeat conuenire, nec vestibus ornatus pugnare valeat cum mundo; siquidem prius terræ alliditur, qui habet in se quo arripiatur. Splendide in hoc seculo viuere, & in altero cum Christo regnare, difficile est: facilius enim transibit camelus per foramen acus, quam diues in regnum cælorum. Propter quod abiecisti vestimenta, id est diuitias mundi, vt luctata cum eius fallacijs fortiter vinceres, & per viam angustam regnum cæleste ingredereris. Felix certe, & omni laude digna mercatura, dimittere terrena pro æternis, mereri cælestia per mundana, centum accipere pro vno, & beatam vitam sine fine possidere. [& animos addit ad perseuerantiam,] Quapropter Celsitudinem & Sanctitatem tuam humillimis precibus in visceribus Iesu Christi obsecrare constitui, vt conforteris in sancto eius seruitio, & crescas semper de bono in melius, de virtute in virtutem: vt ille, cui toto cordis affectu famularis, cumulatissima sua gratia te exornare dignetur. Rogo etiam te in Domino, quātum maxime possum, vt me ancillam tuam, licet indignissimam, aliasque deuotas Sorores, quæ mecum in monasterio sunt, in sanctis precibus tuis Domino commendare digneris, vt tuis precibus adiutæ possimus mereri misericordiam Iesu Christi, vt vna tecum dignæ simus frui visione æterna. Vale in Domino, & pro me om. Alleluia.

II Filiæ Regis Regum, Virgini Virginum, sponsæ dignissimæ Iesu Christi, & idcirco Reginæ Agneti, Clara pauperum virginum inutilis & indigna ancilla salutem, & semper viuere in magna paupertate.

[23] Gratias ego danti gratiam, a quo omne datum optimum, [Gratulatur ei egregium profectum,] & omne donū perfectum credimus prouenire, qui te tantis virtutibus exornauit, atque ad eam perfectionem adduxit, vt perfecti Patris facta imitatrix, digna fueris fieri perfecta, ne oculi eius imperfectum quidpiam in te viderent. Hȩc est illa perfectio, qua te sibi in æternis gaudijs cælestis Rex coniunget, vbi residet in solio stellato gloriosus. Tu, quæ regni terreni altitudine contempta, delicijsque coniugij Cȩsarei spretis, amatrix facta es sanctæ paupertatis, ac in spiritu magnæ humilitatis & feruentis amoris vestigijs Iesu adhæsisti, digna, quæ ei connubio iungereris, inuenta es.

Et quia noui te virtutibus omnibus repletissimam, nolo verbis multis onerarete, quamuis forsitan nihil superfluum in ijs rebus, e quibus solatium aliquod prouenire potest, tibi videatur. Vnum tantum, quia necessarium, insinuo, & exhortor te per amorem eius: cui in suaueolens sacrificium te obtulisti, vt memineris vocationis tuæ, vt altera Rachel, principium semper respiciens: quod iam tenes, tene, quod agis, age; nec vnquam subsiste, sed cursu veloci, imitatione mansueta, pede celeri, ne incessus tuus de puluere aliquid contrahat, secura & læta in via tantæ beatitudinis progredere: [cōmendat obedientiā,] nulli credens, nulli consentiens, qui te ab hoc proposito auellere, & currenti in via obstaculum ponere vellet: curre in ea perfectione, ad quam te vocauit Spiritus Dei, vt in ea reddas vota tua altissimo, & securius ambules viam mandatorum Dei, sequarisque consilia Reuerendi Patris nostri, Fratris Eliæ Ministri Generalis totius Ordinis, eaque super omnia consilia alia tibi sequenda propone, & pretiosiora æstima super omne aliud donum. Si quis autem aliud quid tibi dixerit aut insinuauit, quod perfectioni tuæ contrarium sit, quod vocationi Dei obsistat, etsi posses exaltari & honorari super omnes homines, huius tamen consilia ne sequere: pauperem autem Christum virgo pauper amplectere, intuere factum tui caussa contemptibilem, eumque sequere, facta & tu contemptibilis propter eum in hoc mundo.

Sponsum tuum speciosum forma præ filijs hominum, pro salute tua factum inter homines deformissimum, [& Christi patientis imitationē.] toto corpore flagellis dilaceratum, & in summis doloribus in cruce expirantem intuere, o Regina inclyta, & exardesce toto affectu in eius imitationem: si compateris, etiam cōglorificaberis; si condoles, congaudebis; si in cruce commoraris, in lumine Sanctorum cum eo habitationes obtinebis cælestes: nomen tuum scribetur in libro vitæ, futurum gloriosum in secula seculorum: pro transitorijs mundi huius bona capies æterna, & viues beata sine fine. Vale dilectissima Soror & virgo, benedicta propter Sponsum tuum, meque cum Sororibus meis (quæ de bonis a Deo tibi communicatis gaudemus vehementer) in sanctis tuis precibus, vna cum tuis Sororibus Domino Deo diligenter digneris commendare.

III In Christo Iesu mihi præ omnibus aliis honorandæ Virgini, & præ omnibus mortalibus dilectȩ Sorori Agneti, serenissimi Regis Boëmiæ Filiæ, & nunc summi Regis cælorū Sorori & Sponsæ, Clara humilis & indigna ancilla Dei, & pauperum virginum famula, salutare gaudium in auctore salutis, & quidquid optimum est desiderabile.

[24] De valetudine tua felici, statu & progressu in bene cœptis cōstanti, [Gaudium suū de eius profectu testatur] in quo te ad adipiscendā cȩlestem mercedem alacriter perseuerare intelligo, vehementi in Domino repleor gaudio: quia agnosco te, dum pauperem & humilem Iesum Christum imitaris, & meos & aliarum Sororum mearum in hac pretiosa imitatione supplere defectus. Vere gaudere possum, nec vllus est, qui me tanto gaudio possit spoliare: nam quod sub cælo desiderabam, iam possides: quandoquidem astutum hostem, superbiam & vanitatem, quæ perdunt ac in insipientiam inducunt corda hominum, mira prudentia & gratia Dei circumdatam te video superare, & thesaurum in agro mundi huius ac humanis cordibus absconditum, quo talia emuntur ab eo, a quo omnia ex nihilo creata sunt, humilitatem virtutis, fidei, & paupertatis amplecti conspicio; atque vt verbis vtar Apostoli, ipsius Dei te assero adiutricem, ineffabilisque ipsius corporis cadentium membrorum sustentatricem & erectricem. Quare quis me de tantis bonis gaudere prohibeat? gaude & tu dilectissima semper in Domino, neque comprehendat te amaritudo aliqua.

O in Christo dilectissima virgo, Angelorum gaudium, & corona Sororum! pone mentem tuam in speculo æternitatis, pone animam tuam in splendore gloriæ, pone cor tuum in figura substantiæ diuinæ, & transforma per Dei contemplationem temetipsam totam in imaginem Deitatis eius; vt sentias, [hortatur ad Dei amorem] quæ sentiunt amici, gustans secreta dulcedinis, quam omnipotens Deus dilectis suis abscondit ab initio, & omnibus ijs, qui in hoc fallaci mundo, qui cæcos sui amatores seducit, existentes eum deserunt: eum ex toto ama, qui ex toto pro tui amore se obtulit, cuius pulchritudinem sol & luna admirantur, cuius mercedis magnitudo, & multitudo est absque fine; hunc ajo altissimum filium Dei, quem Virgo peperit, & post partum Virgo permansit: eius dulcissimæ Matri adhære, quæ talem genuit Filium, quem cæli capere non poterant, ipsa vero in paruulo corpusculi sui vtero portauit, & sinu virgineo reclinauit. Cui non indignationem moueat fallacia hostis generis humani, qui per res cito transituras & vanam gloriam in nihilum conuertere nititur id, quod maius est ipso cælo?

Mihi iam gratia Dei constat certo, quod dignissima creatura fidelis hominis anima maior sit cælo; [super omnia æstimabilem.] siquidem ipsum cum alijs creaturis capere non potuit creatorem: vna vero anima fidelis eius est habitatio & sedes, idque per caritatem, quam non habent impij, dicente veritate: Qui diligit me, diligetur a Patre meo & ego diligam eum, & ad eum veniemus, & mansionem apud eum faciemus: quemadmodum enim gloriosa Virgo Virginum Deum & hominem verum in vtero virgineo portauit, ita & tu imitando eam in humilitate & paupertate, semper eumdem Dominum spiritualiter portare potes, eum continens, a quo omnia continentur: quem dein tu & aliæ, quæ diuitias mundi huius spernunt, plenius continebitis. [Io. 14, 23] Falluntur in hoc aliqui mundi huius Reges & Reginæ, quorum superbia etsi ad cælum vsque ascenderit, & capite suo tetigerit firmamentum, in fine tamen vt stercus peribunt.

Venio nunc ad ea, quæ a me tibi significari petijsti, quæ nimirum essent e a festa, in quibus liceret nobis ciborum varietate vti. Ea ego dilectioni tuæ, prout S. Pater noster Franciscus ea nos celebrare singulariter admonuit, [Declarat quibus Festis non oporteat ieiunare.] tibi transcribo. Sic igitur habet: Præter debiles & infirmos (quibus quoscumque cibos cum omni solicitudine dari admonuit, ac imperauit) nemini licet ex nobis, quæ corpore sana ac fortis est, alijs cibis, quam quadragesimalibus vti, tum feriato, tum festo die; sed ieiunandum quotidie omnino, Dominicis tantum diebus exceptis, sicut & Natiuitatis Domini, in quibus bis in die comedendum est, similiter feria quinta consuetis temporibus, prout cui libuerit, ita vt cui videtur non ieiunandum, ad id non cogatur. Nos autem bene valentes ieiunamus quotidie, exceptis Dominicis, Natiuitatis & omnibus Resurrectionis diebus, sicut Regula S. P. nostri Francisci nos edocet. Diebus etiam B. Virginis Mariæ & SS. Apostolorum ieiunare non tenemur, nisi forte in feriam sextam inciderent; & vt supra dixi, quæ bene valemus ac fortes sumus, semper quadragesimalibus cibis vtimur; quia tamen corpus nostrum æreum non est, neque fortitudo nostra fortitudo lapidis; sed debiles & corporis infirmitatibus subiectæ sumus, a nimio abstinentiæ rigore, quem te sectari cognoui, abstinere te vehementer in Domino rogo: vt viuens & sperans in Domino, rationabile obsequium exhibeas ei, & holocaustum tuum sale prudentiæ sit conditum. Vale in Domino prout ipsa desideras, meque & meas Sorores tuis sanctis Sororibus commenda.

IV Dimidio animæ meæ, & prȩcordialis amoris adyto singulari, Serenissimæ Reginæ Agneti, Matri meæ dilectissimæ, & Filiæ præ omnibus specialiter dilectæ, Clara indigna ancilla Christi, & ancilla in utilis ancillarum eius, quæ degunt in monasterio S. Damiani, salutem, & cum alijs Sanctis Virginibus ante thronum Dei & Agni nouum cantare canticum, & quocumque ierit Agnus, eum sequi.

[25] O mater & Filia, sponsa Regis omnium seculorū; quod nō scripserim tibi ea frequentia, [Quomodo coniuncta Christo] quā anima mea, & tua exoptasset, mirari noli, neque persuade tibi vllo modo incendium amoris, quo erga te flagro, aliquomodo imminutum esse, sicut enim diligebant te viscera matris tuæ, ita ego diligo te: id vnum intercessit: paucitas nuntiorum, & magna in vijs pericula. Nunc autem occasionem caritati tuæ scribendi nacta, coëxulto tecum, tibique in gaudio Spiritus sancti congaudeo, o sponsa Christi: quia quemadmodum prima illa S. Agnes Agno immaculato, qui tollit peccata mundi, coniuncta fuit, ita & tibi, o felix! datum est frui vnione cælesti illius coniunctionis, quam stupent cælorum exercitus: cuius desiderium omnes ad se rapit, memoria satiat, bonitas omni dulcedine replet, odor mortuos resuscitat: cuius gloriosa visio beatos facit omnes ciues supercælestis Hierusalem, quæ est splendor gloriæ, lumen æterni luminis, & speculum sine macula: hoc speculū inspice quotidie o Regina, & sponsa Iesu Christi, in eoque faciem tuam sæpius contemplare, vt foris & intus ita te exornes diuersissimorum florum virtutibus, [in eum, vt speculum inspicere debeat,] ijsque vestimentis induaris, quibus indui decet filiam & sponsam supremi Regis. O dilectissima in hoc speculo inspiciendo licebit tibi cum diuina gratia deliciari. Accede & vide primum in hoc speculo reclinatum Iesum in præsepio, in maxima paupertate, vilibusque panniculis obuolutum. O admirandam humilitatem! & stupendam paupertatem! Rex angelorum, Dominus cæli & terræ in præsepio positus est. In medio huius speculi intuere sanctæ humilitatis beatam paupertatem, cuius gratia plurima incommoda pro redemptione generis humani pertulit. In fine tandem speculi intuere ineffabilem amorem, quo pati voluit in ligno crucis, in eoque etiam morte infami obire. [& amorem erga eum excitare:] Hoc speculum in ligno crucis positum admonebat transeuntes, dicens: O vos omnes, qui transitis per viam, attendite & videte, si est dolor, sicut dolor meus: respondeamus nos ei vocanti & gementi, vna voce & spiritu: memoria memorabor tui, & anxiabitur in me spiritus meus. Hoc feruore amoris exardesce o Regina, simulque memineris cælestis Regis ineffabiles delicias, diuitias & honores æternos, suspiransque ingenti desiderio ex præcordiali amore exclama: Trahe me post te, curram in odorem vnguentorum tuorum, o Sponse cælestis: curram, nec cessabo, donec introducas me in cellam vinariam, donec læua tua sit sub capite meo, & dextera tua feliciter amplexetur me: osculare me osculo oris tui.

In hac consideratione posita memineris pauperem Matrem tuam, & scito quod ego felicem tui memoriam inseparabiliter in tabulis cordis mei scripserim, habens te ex omnibus dilectissimam. Quid plura! [ac sui memoriam comendat,] taceat lingua corporis in amando te, & loquatur lingua spiritus, o Filia benedicta: amorem enim, quem erga te habeo, corporalis lingua nequit exprimere. Quare hæc, quæ scripsi insufficienter, beneuole ac benigne suscipe, & maternum saltem amorem aduerte, quo erga te & filias tuas quotidie exardesco. Filiabus tuis me, & filias meas, dignissima nostra Soror Agnes, diligenter commenda in Domino. Vale o dilectissima cum filiabus tuis vsque ad thronum gloriæ magni Dei, eumque pro nobis exora. Nuntios hos a nobis missos fratres nostros dilectissimos, Fratrem Amatum dilectum Deo & hominibus, & Fratrem Bonaguram dilectioni tuæ quam maxime possum, commendo.

COMPENDIVM VITÆ
a Pisano scriptum.

Agnes de Bohemia Ordinis S. Claræ Pragæ (B.)

[26] Fvit alia in hoc Ordine insignissima genere & sanctitate, scilicet S. Agnes de Bohemia, filia a Orechi Regis Bohemiæ, b nupta Imperatori Frederico II, etsi non fuerit ab eo traducta. [B Agnes reiectis Imperatoris nuptiis,] Hæc siquidem Agnes audita fama S. Claræ, quæ adhuc viuebat, & hoc c ab illis, qui veniebant de Roma & Assisio, cælesti afflata spiritu, d patrem dulciter alloquens, deprecata est, vt ipsam sponso cælesti & non terreno permitteret famulari. Sed patre differente propter timorem Imperatoris, cui erat in sponsam promissa, dare assensum, Dei famula patri promisit quod secure daret assensum, quia Iesus Christus in hoc ipsum iuuaret. Tandem habito consensu patris, virgo Dei Agnes, [assumit habitum Clarissarū:] pro Fratribus Minoribus, qui iam in Moguntia erant, misit, qui ad ipsam accedentes, eam cum multis alijs Principissis & insignibus Dominabus Domino consecrantes, habitum religionis imposuerunt, & iuxta Regulam a Sede Apostolica S. Claræ & suis datam degere instruxerunt. Et cum pater eius Rex Orechus vellet sibi & Sororibus magnos reditus deputare, noluit; sed de eleemosynis, quas Fratres pro ipsis acquirebant, voluit, quamdiu vixit, victitare: & sic vsque e hodie in ciuitate Pragensi, vbi dicta Agnes fuit monialis, sorores illæ, etsi nobilissimæ sint & multæ in numero, non possessiones seu reditus habent, [nullos reditus admittit:] sed sola eleemosyna viuunt, eis per Fratres acquisita. Mundi abdicationem factam ab ipsa S. Agnete, sponsus Fredericus Imperator dum audiuit, paulisper turbatur, sed ipsam agnoscens Christo desponsatam, consolatus est dicens: Quod ex quo non terreno homini sed Domino Deo erat nupta, sibi erat placitum & acceptum, quia ab ea non erat contemptus propter hominem, sed propter Deum. Huius B. Agnetis famam B. Clara cum audisset per nuncios, quos ipsa S. Claræ direxerat, Dominum Deum suum laudauit, [accipit dona a S. Clara missa,] & dictæ S. Agneti aliqua misit, videlicet Pater noster, velum, scutellam, in qua S. Clara comedebat, & scyphum & nonnulla alia: quæ cum summa deuotione ab ipsa S. Agnete sunt suscepta, per quæ Deus multa signa fecit meritis B. Claræ. Quæ omnia auro & gemmis ornata in dicto monasterio reseruantur. Huius fama reboante per Alamanniam, multiplicari cœperunt monasteria, & multæ filiæ Ducum, Comitum, Baronum & aliorum nobilium de Alamannia, mundum deserentes, exemplo B. Claræ & Agnetis sponso cælesti sunt iunctæ, ipsi sine crimine famulando. Ista siquidem Agnes vita clara & signis, [moritur miraculis clara.] postquam multas in suo monasterio Sorores congregauerat ac vitam cœlibem in præsenti peregerat, ad sponsum suum Christum pergens, per ipsum Christum pluribus est signis mirificata: vsque enim in hanc diem miraculis coruscat maximis. Imperatorem Carolum quartum Romanorum & Bohemiæ Regem f bis a mortis faucibus liberauit, [Carolus IV Imp. solicitat pro Canonizatione.] & commisit filio suo Regi Wenceslao, vt totis viribus pro eius laboraret canonizatione, qui alijs intentus & præpeditus, hoc suum velle non g adimpleuit.

[Annotata]

a Imo Primislai Ottocari.

b Desponsata solum, vti infra etiam legitur.

c Imo potius a Fratribus Minoribus, qui Pragæ degebant.

d Fratrem VVenceslaum Regem, patre anno 1229 defuncto, in sequentibus substituendum esse ex alijs Actis constat.

e Per 100 annos post obitum B. Agnetis. Defunctus est Pisanus anno 1401.

f Semel infans circa annum 1317, cuius meminerunt alia Acta: forsan iterum postquam illa scripta fuerunt. Factus est Imperator anno 1355, mortuus anno 1378, cui tunc VVenceslaus successit.

g Scilicet cum eo Imperatore hæc Acta scriberentur. Est illi dignitas Cæsarea anno 1400 ablata, ac vixit dein vsque ad annum 1419.

ALIVD COMPENDIVM
a Bartholdo Pontano scriptum.

Agnes de Bohemia Ordinis S. Claræ Pragæ (B.)

[27] Beata Agnes, Primislai Regis Bohemiæ filia, quam parens in somnis intellexit futuram sanctam, [B. Agnes sancte educata,] ex habitu ostenso S. Claræ, eamq; sæpe in cunis in Crucis modū complicare brachiola, similiter & pedes: illa in Trebnicēsi monasterio assueta pijs exercitijs ieiunijs, eleëmosynis, orationibus & pietatis Christianȩ officijs, repudiauit Frederici Cȩsaris & Angliæ Regis nuptias, quod Legatus Cæsaris in somnis edoctus, dum vnam coronam vidit deponere, alteram gloriosam magis sibi imponere. A Pontifice Gregorio nono obtinet habitum S. Francisci, & multa priuilegia tam ab eodem quam a Cæsare. Conditque monasterium in honorem S. Francisci, quod Ordini Crucigerorum cum rubea stella dedicauit, [condit monasteria,] vt ibi pauperes alerentur cuiuscumque generis. Postea & claustrum pro monialibus S. Claræ liberaliter instituit, vbi seruiuit, vt famula Martha, cui S. Clara audita fama illius gratulata, mittens ab Innocentio IV regulas confirmatas, quas & hæc ab Alexandro IV confirmari denuo petijt. Cumque moneretur a a Cardinale Ioanne, [nihil sibi cupit retinere:] Legato Gregorij X, vt sibi de proprijs quid seruet pro necessitatibus contingentibus, respondit se omnia reliquisse seculo: tamen Ecclesijs vnam partem, alteram Sororibus, tertiam donauit infirmis. Indigenti pro Sororibus quadam feria sexta panem Deus mirabiliter subministrauit, [diuinitus panem & pisciculos accipit:] sicut & alia vice fundulos. Alias ipsa multum ieiunio & carnis macerationi dedita flagellisque, item indumentis asperioribus & precibus frequentioribus, quam solebant Sorores. Filiam fratris Regis a morte precibus suis reuocauit, [neptem resuscitat a morte:] quæ tamen tædio vitæ humanæ paullatim redijt, vnde vocata fuit. Hinc passionem Christi mire meditata & venerata est, & communionem sacram seorsim accepit, visitauit infirmas Sorores, necessaria subministrauit. b Primislao contra Rudolphum Cæsarem obtinuit precibus victoriam. Vidit & diuinitus Angelos & thuris flammam circum Brigittam S. Claræ Ordinis, cum vellet emori: [Angelos videt:] & ipsa mensis Martij die sexta, hora, quæ Christi fuit mortis, obijt cum magna claritate, odore & omnium lacrymis, [moritur miraculis clara.] & in templo beatissimæ Mariæ virginis, vbi frequens orauit, sepulta est, præclara valde infirmis & mortuis exhibens miracula.

[Annotata]

a Hic est Cardinalis Ioannes Caetanus Vrsinus, nobilis Romanus, vir morum maiestate clarus; qui Pontifex creatus VII Kalendas Decembris anno 1277, in S. Nicolai (cuius Basilicæ Diaconus Cardinalis fuerat) venerationem nomen suscepit, ea appellatione tertius.

b Est aliquod σφάλμα auctoris: scribendum Wenceslao fratri contra Fredericum Ducem Austriæ precibus obtinuit victoriam, quam eidem prædixit. At Primislaus huius filius in pugna infelici contra Rudolphum occisus fuit.

VITA
Ex codice MS. Pragensi.

Agnes de Bohemia Ordinis S. Claræ Pragæ (B.)

BHL Number: 0154

Ex MSS. Latinis.

CAPVT I.
Ortus, educatio, & vita in seculo peracta.

[1] [Proœmiū.] Scripturus D. Agnetis, Pragensis Dominæ & ciuis meæ florentissimȩ, eiusdemque sponsæ Christi Optimi Maximi integerrimæ res gestas, priusquam inde, vnde necesse est, exordium petam, hoc partheniacum epithalamium iure illi expromo.

Candidæ vitam recolamus omnes
Virginis, nostræ patriæ Patronæ,
Cantibus, sistris, cytharis, lyrisque
Cum decachordis.
Illa terrenum fugiens cubile,
Nupsit æterno pudibunda Sponso,
Nuptias coram celebrans frequenti
Agmine cæli.

[2] a Agnes inclyta virgo Pragensis, Filia Primislai Ottagari bellicosissimi Regis Bohemorum, [B. Agnes e regia stipe anno 1205 nata,] & Constantiæ Sororis Andreæ Regis Vngariæ, Genitoris S. Elizabethæ, filia; anno a partu Virginis millesimo ducentesimo quinto Pragæ in lucem edita. Singularem viuendi splendorem, quē maturior facta induerat, præcurrentibus ostentis in ipso vitæ limine declarauit. Etenim mater eius vterum ferens, vidit sopori dedita inter suas auro illitas vestes leucophȩam quamdam rudis operæ cum stupeis funiculis lacernam, admiransq; [præsagio præuio,] voce ad se prolata didicit, fœtum, quem parturiret hoc genere habitus vsurum. Nec multo post Agnetem peperit, quam in cunis non semel conformatis in Crucis modum pedibus & manibus cubitantem offendens, Crucis famulam non vane futuram coniectabat. Triennem deinde, & iam præcipuo cuidam Poloniæ Duci desponsam, parentes cum magistra morum & non indecenti comitatu in Poloniam amandant. [in cœnobio degit:] Quæ Trebnicense cœnobium inter sacras virgines triennio incolens, vt ætate ita pietate maturescebat. Hos eius religiosos conatus religiosissima Princeps Polonorum Heduigis institutis suis potenter eo vsque amplificabat, quousque sponsus vitæ hærebat. Eo namque humana perfunctione exoluto, ipsa quoque futuri matrimonij iugo expedita, in Bohemiam iam sexennis reuolauit, atque in cœnobio Doxanensi, inter lectissimas Virgines, Christi obsequijs mancipatas, vitam & intellectum, partim earum exemplo partim Scripturarum lima, ita per anni orbem formauit, vt parentum Regiæ aulæ reddita, candore animi & vitæ innocentia omnibus se magnopere commendaret. Iamque Bohemia eam non capiebat, quæ nominis fulgore Hercinios saltus transgressa, in palatio quoque Cæsaris Friderici tantum insplenduerat, vt filio eius, ne forte ab alio nupta, non nubilis præriperetur, ambitiosa legatione quæreretur. [nouennis desponsatur filio Frederici Cæsaris:] Et admiserunt Reges Bohemi tanti supplicis preces. Protinus ergo Virgo Regia sponsalijs fœderibus coërcita, filio Cæsaris deuincitur: in qua maritali actione illud non vsitatum accidisse memorant, nullum neque ex paranymphorum neque pronuborum cœtu nomen Virginis edere potuisse, vt testatum esset Agnetem excellentiori alicui sponso depactam conseruari.

[3] Iam Cæsaris filij sponsa appellata, in Austriam ad Ducem eius loci, [in Austriā abducta,] virginum exactarum agmine ambita, vt ab eo & poliretur: & oblectamentis teneriori vitæ accommodis mulceretur, prouehitur. Illa vero omnem friuolarum voluptatum illecebram longe ab animo suo proscribens, totum illius temporis curriculum, quo aduentum Domini in carnem memoramus, non in carne nec in dapalibus escis (vt mos eius gentis ferebat) sed in pane solo & vino, [stricte ieiunat in Aduentu & Quadragesima:] nouennalis virgo exegit. Quadragenarium paullo post ieiunium inuadens, cum filij filiæque Ducis Austriæ lactarijs vescerentur, ipsa eadem, quam supra retuli, dura lege confecit: ardentissime interim a Matre Dei contendens, vt se virginitatis suæ imitatricem efficere dignaretur: quam ob caussam festum eiusdem, quo salutarem Angeli voce nuntium accepit, [virginitatem Deiparæ commēdat:] præcipua veneratione & animi in mysteria eius pernoscenda intentione recolebat. Omnia tamen hæc diuinum amorem resipientia opera, vna cum copiosis in egenos largitionibus, ita recte peragebat, vt sola magistra conscia, paucisque fidissimis virginibus facta eius noscentibus, nulli studia sua, resecandæ humanæ laudis ergo, [in Bohemiam redit:] aperiret. Hinc factum, vt nuptiæ ad certum diem indictæ, in incertum prorogarentur, & Agneti in Bohemiam regrediendi idonea facultas hac dilatione offerretur.

[4] Sed neque domi Agneti a nuptialibus curis diu tranquilla fuere omnia, Non magno namque interiecto tempore, [a Rege Angliæ expetitur:] & Cæsarei & Britannorum Regis Legati Pragæ aderant, Agnetem Dominis suis coniugem flagitantes. Sed Christus eam sibi seruari sponsam vni ex Cæsarianis tali (licet perperam interpretanti) per noctem viso declarauit. Coronam ille gemmis splendidissimis distinctam Agnetis capiti inferri, [cælitus corona bis cincta in somnio visa:] eamque breui post demi, atque aliam inexplicabilis decoris imponi videre videbatur: quod omen ad se suosque collegas referens, victoriam sibi de competitoribus Britannis spe certa vsurpat. Sed reuera eo mysterium visi spectabat, Agnetem non fluxam & momentaneam, sed cælestem æternamque gloriam manere. Et sane eo cogitationes omnes conatusque regiæ virginis inclinabant, vt maiorem humana vitam diligere posset. Quapropter mortuo patre, cum Bohemiæ rebus præesset Wenceslaus, [mortuo patre,] germanus Agnetis, his se illa legibus sepserat, vt mutato habitu, fidissimis stipata asseclis, diluculo templa plurima peragraret, Diuorumque exuuias religiose veneraretur, [mutato habitu templa adit:] quantumuis pedes eius frigoris immanitate adusti, sanguine rorarent. Domum reuersa, vbi primum calore se refouisset, in proximam ædem sacram, omni virgineo comitatu prosequente & de Deo tantum loquente, descendebat, numerosisq; sacrificijs intendens, nunc pro erroribus suis preces, nunc pro vita functis decretos Psalmos Christo offerebat. [cilicio induitur:] Extra conchiliato cultu fulgebat, intra cilicij asperitate vrgebatur: lectus pretiosis stragulis & peripetasmatibus ad speciem ornabatur, quem illa numquam, [dure cubat:] duriori abscondite effulta, ingrauauit.

[5] Annus iam b decimus quintus vitæ eius currebat, cum Cæsar insigni fama pietatis eius experrectus, maturare pollicitas filio suo cum Agnete nuptias, ablegato ad Wenceslaum fratrem eius præstanti Oratorum collegio, aggressus est. [ne admittere nuptias Cæsareas cogatur,] Nec Wenceslaus patris Ottogari decreto quidquam suis negantijs derogare præsumpsit: quin potius, ne nomen Bohemum promissorum tenax, macula inconstantiæ intingeretur, sorori, ne moras in tali negotio strueret, auctorem se futurum dixit. Hic Agnes, cum æternæ virginitatis suæ proposito iterum laqueos iaci videret, secretos Romam tabellarios ad Gregorium nonum dirigens, orat, [confugit ad Gregorium IX Pontificem:] vt Christi potius quam hominum caussæ fauere velit, matrimonium illud oraculo vocis suæ ratum non pronunciet, quod consensu animi ipsius numquam coaluisset: consuli sibi coniugium ab affinibus posse, cogi se ad illud inuitam ex lege Christiana non posse, nec debere. Pontifex perfectæ & sapientis virginis oratione commonitus, voto eius pronus subscripsit, & litteris suis eam ad perseuerantiæ studium in hoc vitæ freto cohortatus est: quin & tamquam verus pater filiam plurimis secundum animam laxamentis cumulauit. Hac benignitate Summi Sacerdotis mirifice gestiens virgo, [indicat fratri Regi mentem suam:] Regem Wenceslaum fratrem libertatis suæ certiorem facit, Pontificiumque diploma, quo omnes qualiumcumq; procorum preces, velut ariete, deturbaret, lætabunda proponit. Conturbatus Rex expedite Cæsari, quæ priuato consilio soror patrarat, omnem a se imprudenti culpam in scientem illam deriuari significare festinat. Frendere primo Cæsar, & ad vindictam ira bulliente concitari: mox tempestate animi discussa, serenior factus, hanc Cæsare Christiano dignam pro Agnete sententiam tulit: Si Agnes quempiam hominum excellentium filio suo prætulisset, tum vero se vltricibus armis tantam contumeliam depulsurum fuisse: at cum Dei filium, cuius ille se famulum esse in pretio poneret, suo filio prærogarit, nullam sibi iustam caussam stomachi præberi. [laudatur a Frederico] Quare Virginem bono animo esse, & sacrum Christi thalamum integre & firmiter colere per literas commonefecit: sibi pergratum hunc pertinacem eius virginitatis ardorem esse. Caperet proinde Diuorum, quæ sibi mittebat ossa, quibus, tamquam obsidibus beneuoli erga se fauoris sui, frueretur. c

[Annotata]

a Quæ hic annotari deberent, pleraque ad aliam Vitam dicemus.

b Imo moriente patre annos viginti quinque iam ferme explerat.

c Non filio suo, sed sibi tum viduo petebat illam Cæsar. Nam filius anno 1223 duxerat vxorem Agnetem filiam Ducis Austriæ.

CAPVT II.
Vita B. Agnetis monastica.

[6] Iam debellata aliquot conflictionibus carne Agnetis, protinus sic mundo grauis incubuit. [Addiscit institutum S. Claræ:] Accersitis quippe discalceatis hominibus, ad normam Diui Francisci viuentibus, didicit ab ijs fastigium melioris vitæ, quam B. Clara soror eiusdem Sancti studiose sectabatur, in egestate voluntarie suscepta, & corporis voluptatum contemptione, [erigit nosocomium,] iudicijque sui alterius placitis subiectione constare. Quamobrem nihil morata pretiosum illum muliebrem mundum inter pauperes distrahit: nosocomium ad imitationem S. Elisabethæ cognatæ suæ, perpetuis redditibus fruens, sub nomine D. Francisci prope Pontem constituit: alias deinde ædes sacras intra complexum muri veteris Pragæ eidem Sancto attolli iussit. [ædes sacras,] Virginibus quoque D. Claræ, se per despicientiam rerum omnium confirmare volentibus, [monasterium Clarissarum,] peramplum ædificium sub Seruatoris nomine, omni templi ornatu exaggeratum, concinnauit: eoque quinque Virgines, B. Claræ socias, Pontificis Summi auctoritate ex Italia sibi missas, introduxit. Ipsa non multo post, [Assisio missarum,] cum septem virginum Bohemarum nobilitate illustrium choro, præsentibus septem Episcopis & fratre Rege & Regina, [& illud cum 7 alijs ingreditur:] innumerabilique prope omnis ætatis & dignitatis hominum spectante turba, auream vestem cana, cæsa prius coma, permutauit, & Christo sacrata est. Qua re cognita, permultæ in Polonia maximæ notæ puellæ, calcato ad exemplum Agnetis mundo, a Semnia parare, & certatim in ea ruere cœperunt.

[7] Qualis porro quamque absoluta Agnetis viuendi ratio per omnes annos in cœnobio texta fuerit, [præ humilitate,] enumerare magis quam explicare licet. Sic enim sibi vilis apparebat, vt omnibus semper subesse, sic alias se præstantiores reputabat, vt quamque sibi præesse æquissimum iudicaret. Hac ex radice non mirum si hi Deo grati fructus prouenerunt, quod Agnes omnem præfecturæ excellentiam semper defugerit, quod Sororibus eiusdem instituti hypocausta calefecerit, [vilissima ministeria obit:] quod in culinæ minimis laboribus accurate desudarit, quod delicatiores cibos per se coxerit, vt morbo prolapsis per cœnobia viris eos dispartiret, quod cubicula sociarum sordibus expurgarit, quod fœdas & sanie turpificatas leprosorum aliorumque sordidas ægritudine pressorum hominum vestes, suo iussu allatas & consuerit, & adeo frequenter ipsa eluerit, vt grassante in manus eius illuuiei acrimonia, & concisas & exertatas eas circumferre coacta sit. [accipit a S. Clara leges viuendi, a Pontificibus approbatas:] Quibus auditis D. Clara eximie lætata, & Deo, tantorum operum in Agnete effectori, gratias egit, & Agnetem, vt in aggresso ad cælos processu duraret, litteris cohortata est: leges quoque viuendi suas Innocentij Quarti potestate ratas, ab Assisio illi transmisit. Eas Agnes alacris suscepit, & vt inconcussas commendabilioresque suis redderet, Alexandri Quarti, Vicarij Christi, calculo roborauit.

[8] Paupertatis autem sponte ascitæ adeo amantem accepimus, [paupertatis amans,] vt nullis Caietani Cardinalis, Tutoris Contubernij sui, rationibus adigi potuerit, quo ob difficultatem temporum, certis proprijsque possessionibus se illigaret. Pretiosissima patris sui & Principum dona, partim Christo ad ornatum templorum, partim sibi, partim pauperum morbis euersorum commodo assignabat. Fratre defuncto, ad extremam rerum omnium inopiam bis deuoluta, [incommoda cum gaudio suffert:] alijs mœrentibus, ipsa, licet incommode valens, summa animi voluptate efferebatur, gratias Deo agens, quod se dignam experimento optatæ paupertatis effecerit. Quam tamen breui & panibus mundissimis & fundulis, quibus ægra vesci gaudebat, ad limina eius depositis, atque per ostiariam repertis, Christus mitigauit.

[9] Corpori suo primis conuersionis suæ temporibus vsque adeo infensa extitit, vt nullis illud coctis edulijs, [arcte ieiunat:] vno tantum crudo cœpe, vel aliquot allijs, interdum paucis fructibus sustentarit. Omnibus ab Ecclesia indictis ieiunijs, omnibusque quartis & sextis ferijs, cum quatuor beatæ Virginis festis, præuijs diebus, & toto illo a D. Martino vsque ad Natalem Domini nostri temporis defluxu, [cilicio induitur:] per omnem ætatem pane & aqua vitam tolerabat. Iungebat his pœnis horridum ex setis equinis consertum cilicium, quo veluti lorica defensa carnis ictus sopiret. Hoc vero adeo arcte corpori suo innectebat, vt funiculus eius quasi scrobem sibi quamdam in carne ipsius, [flagris semet castigat:] quo se immergeret, eraserit. Sed & flagris persæpe loro compositis in seipsam crudeliter bacchabatur.

[10] Præter consuetas communesque suæ familiæ supplicationes, in priuato oratorio tanto feruore ad Deum corde & ore nitebatur, vt & lacrymis facies eius humeret & fulgore illo, quo orans infundebatur, [in oratione feruens] oculos conuersarum in se Sororum perstringeret. Inuenta est in eo loco a Benigna Virgine nube fulgida circumfusa, maior humana conditione. [nube fulgida circumdatur:] Excepta est vox virilis, quæ oranti responsa dabat. Eo die, quo Ascensum Domini in cælos Ecclesia solennem agit, cum in horto inter Benignam & Priscam Virgines psalleret, rapta ex medio illarum, [in extasin rapitur:] vix in hora illis reddita fuit, nihilque de absentia requisita, præter decorum & blandum risum significauit. Ad cadauer recens obitæ minoris germanæ, illum versum oranti: Qui Lazarum suscitasti &c. mira res! vitam recipere, corpus moueri, [sororem suam resuscitat:] & cur se gaudijs eijcere tentasset Sororem castigare. Cessauit Virgo precari, & rediuiua illa festinauit mori. His visis, ringere inuidentia dæmon, & laqueos malitiæ suæ explicare. Quocirca egredientem illam oratorium, in gradibus ita euertit, vt ruenti artum humero expulerit, atrocemque dolorem illi crearit. Quam iniuriam tam æquo animo tulit, vt celans dolorem, clancularijs fomentis sibi medicata sit.

[11] [e reuelatione discit se ex consanguineis vlti nam morituram:] Ægra quandoque Christi corpore fruens, didicit a Christo in eo latente, non ante se interituram, quam omnes illius sanguine propinqui occiderent. Id cum sub fidi silentij custodia, cuidam Deo dicato homini credidisset, plane ita euenit, vt prædixerat. Sophiæ nobili Matronæ Conradi Equitis vxori, post partum de vita periclitanti, [sanat ægrā pomo,] Agnes pomum ab ea concupitum per manum mariti obtulit, quo commanso protinus firmæ valetudini reddita est, & mortuo marito, Agnetis imitatrix facta, mundum repudiauit. Hoc autem pomum, cum alijs duobus, intenso in arborē fructibus cassam sanctæ Crucis signo, Agnes excitauit. [signo Crucis procurato:] Nec mirum eam grandia per Crucem machinatam, quæ ad cultum Crucis, & eius, qui ei impactus fuerat Christi, sub ea quibuslibet sextis ferijs vsque ad nonam gemebunda perstabat. Virginem Elizabetham, eamdem vitæ rationem cum Agnete secutam, [dolorem capitis tollit:] non consolabili & intolerando dolore capitis sui ei circumducto curauit. Alio tempore sustentata manibus Dominæ Virginis debilis Agnes, [diabolum signo Crucis fugat:] diabolum tetra facie ligno innixum aspexit: cuius aspectu exanimata Domina clamauit, Agnes vero obiecto ei Crucis signo, ab oratorio eum fugauit. Eumdem hostem postea sub forma bubonis, oratorij aditum sibi cauda præcludere nitentem, ijsdem armis eneruauit.

[12] De beneficentia & comitate eius erga afflictos & morti destinatos illud solum dicendum puto, [comis erga alios,] sic in omnes eam beneficia ponere consuesse, tamquam omnes genuisset: sic Sorores delinquentes admonere, vt admonitione facta, veniam ab ijs, si forte vltra modum in eo opere prouecta fuisset, aduoluta pedibus earum, petere non dedignaretur. [etiam delinquentes:] Virgo quædam ex donatis Agneti præstantibus pomis, vnum specie eius capta ad se auertit, mox conscientia ex culpa laborante, reddidit pomum & numerum expleuit. Cui Agnes duo eximia poma hilaris donauit, asserens satius esse decem secundum leges, quam vnum elaqueato vinculo spontaneæ inopiæ manducare, ita absenti præsens adfuisse probatur Agnes.

[13] Quodam die, Agneti in agmine Virginum præuia Cruce supplicanti, exhibitus est Rex Ottagarus b pater eius, [in visione intelligit Regem Ottacarum mortuum,] duobus hinc inde athletis quasi saucius fulciri: quod cum ijsdem Virginibus enarrasset, & ludificationem dæmonum opinaretur, comperit tandem re vera visum illud Dei significationem fuisse. Eodem quippe die pater eius, qui contra Rudolphum Cæsarem acie decertauerat, proditione quorumdam occubuit. Erigendæ Virgini, secretissimis iuxta ac feruentissimis vocibus, vt quippiam Deus concederet instanti, Agnes seueriori vultu a tali postulatione desinere iussit, indignam enim eam rem Deo, quam largiretur, affirmans. Nec mirum eam vnius tecta consilia aspirationesque nouisse, [agnoscit cogitationes aliorum,] quæ omnium virginum sociarum, vt pœnas ita merita dilucide, Deo intellectum eius collustrante, peruidebat. Et profecto notatum est nihil ab ea vnquam prædictum fuisse, [& merita ac pœnas,] quod secus ac pronuntiarat accidisset. Illud mirabile, quamdam, quæ Agnetis famæ viuens decerpserat, mortuam, aliter tormentis erui non potuisse, [mortuam aliam tormentis detineri,] ni ab Agnete criminis admissi venia postulans donaretur. Brigidda vero, alia virgo sacra, quæ bene morata Agnetem mortalis coluerat, exempta corpori inter agmina Angelorum cælo inuehi ab Agnete aspecta est. [aliam cælo inuectam.]

[Annotata]

a Monasteria: ita Philo Iudæus ὄικημα ἱερόν ὁ καλεῖται σεμνεῖον καὶ μοναςὴριον sacra domus, quæ Semnium & monasterium dicitur: σέμνος, castus, religiosus, est.

b Imo ex fratre nepos Primislaus Ottagarus, eiusdem cum patre nominis. Cædes eius ex altera Vita & omnibus æui istius historicis constat.

CAPVT III.
Morbus, mors, sepultura B. Agnetis. Miracula post mortem.

[14] [Incœpto arcto Quadragesimæ ieiunio,] Cvm magnum quadraginta dierum ieiunium ingrueret, quo illa, vt cum Christo in solitudine ieiunare videretur, non tantum ab externis hominibus, verum etiam a suis Sororibus se auellebat. In eo tempore Deum orare non destitit, vt lapsionum & culparum suarum gratiam propitius ei facere vellet. Quod dum facit, ægrotare breui cœpit, & ægrotatione increscente actum esse de vita sentire: [ægra, extrema Sacramenta suscipit:] tum grauiter anhelans, mox Christi Corporis se participem fecit, & oleo sacro inuncta est. Quod cum Catharinæ virgini, decem annis pedibus insistere non valenti, nuntiaretur, ingenti dolore dissecta, deferri se ad aspectum virginis moribundæ postulauit. [moribunda claudam signo Crucis sanat:] Delata, summis precibus ab Agnete contendit, vt diuino Crucis signo ægritudinem suam expugnaret. Agnes submissionis respectu tergiuersari, & in molliendum animum eius orationem vertere. Catharina, cum virginem digredi, & se in malo relinqui odoraretur, arrepta manu Agnetis, cæleste signum pedibus suis impressit, & cito salua solidis vestigijs exilijt. Agnes vero deterius se habere, & sensim corpore exolui, nihilo secus tamen tum quoque densas ingeminare preces, [adhortatur Sorores:] solari socias, in spem auxilij diuini erigere, caritatem Dei & proximi, paupertatisq; amorem, & Romanæ Sedis subiectionem oppido illis commendare, & pectoribus earum penitus defigere, idque toto illo vespere & nocte succedente.

[15] Circa horam vero nonam incrementis maioribus splendere, [luce splendens moritur,] radijsque fulgidissimis longe micare visa est, & ad inchoati sacrificij principium e vita discessit, anno Seruatoris mundi a millesimo ducentesimo octogesimo primo, sexta Martij die, cum sex & quadraginta annos in cœnobio sancte & religiose decurrisset. Ad cuius visendum corpus, neque rigidum, neque decolor omnis ætatis & generis conuentus agminatim multis diebus fiebant, ter beatosque se homines ducebant, qui aut annulis, aut torquibus, aut baltheis suis cælo digna membra contingere possent. Inclusa tandem sunt ligneo sarcophago, [inclusa sarchopago,] quod solidis laminis ferreis, clauisque reuinctum, ne membratim dilacerataue distraheretur, defensabat. Domina interim Scholastica Sterimbergia, amatrix Agnetis & amata ab Agnete, adueniens magnopere orauit, Pontificium etiam diploma interponens, [vltro aperto,] ne amicissimæ virginis priuaretur extremo aspectu. Deliberantibus eius loci virginibus, an petitionibus satisfacerent, non deliberauit diuina bonitas, quæ compages sarcophagi ferratas ita dissoluit, vt Scholastica libere desideratum thesaurum oculis venerari posset. [sepelitur in ædicula Deiparæ Virginis:] Sepulta autem est in ædicula Diuæ Virginis, non a Tobia Episcopo, nec a proximis illius dignitatis Sacerdotibus, delatum munus recusantibus, sed a quodam, vt præmonuerat, nudipede monacho Bonagratia dicto. [odore suaui afflatur:] Ex cuius sacris ossibus, virgines incolæ diuinos non raro odores spargi persenserunt, quod fieri Agnes ex Beatorum spirituum corpus eius visentium præsentia, cuidam Sorori, ad sepulcrum eius in precibus condormienti, patefecit.

[16] [sanantur Margaretha eius proneptis,] Iuditha Regina Bohemiæ, vxor Wenceslai Regis Margaretham deploratæ valetudinis filiolam, Agnetis sepulcro, cum veste sacra imposuit, & bene habentem recepit. Elizabetha Regina, Ioannis Bohemiæ Regis coniunx, inclamata semel atque iterum noctu, vt depellendi præsentis infortunij sui caussa Agnetis ciuis suæ preces sectaretur, paruit, & Agnetem quamdam viuentem in cœnobio S. Francisci requisiuit, [& B. Agnete apparente Reginæ,] quam cum ex ostiaria adesse didicisset, præ foribus expectabat. Cum interim Agnes sidereo aspectu Reginæ per transennam loci oblata, quid per se fieri vellet percontabatur. Et cum preces quæri audisset, indignanti similis recedebat. Acrius tamen Regina genibus incumbens, auersam virginem appellabat. Quæ conuersa ad eam quasi iam emollita verbis eius, facturam se, quod rogabatur, spopondit. Et cito post nuntiatum est Reginæ, [huius filius:] filium eius vnicum in arce Loket omnium iudicio moriturum reuixisse. Quæ Agnetis opera id apud Deum effectum sentiens, ædes eius splendidis muneribus ornauit. Eadem a partu debilitatione extrema confecta sensum amiserat, & sententia medicorum morti certæ deuota, implorato præsidio Agnetis se agnouit sanatam.

[17] [infans, dubius num viueret:] Puerum Martinum Margarithæ Pragensis ciuis filium, dubium viueretne an mortuus esset, obstetrix Agnetis sepulcro commisit, & commode valentem retulit. Dominicam Virginem sacram, mortuis accensam, Soror pallio Agnetis contexit, [sanctimonialis mortua.] ad cuius tactum, lucem nouam sibi obortam referebat, quæ se & risu soluerit & dolore absoluerit.

[18] Varaciæ virginis cum morte luctantis Sorores animam precibus commendabant. At illa, [liberantur moribūda:] concepto trium sub nomine Agnetis sacrificiorum voto, integre sana surrexit, sed cito orans reuoluta in morbum perijsset, ni votum, quod negligentia Sacrifici suspensum fuerat, diligentia sua explere maturasset. [alia febre,] Ludmillam deinde febri extreme conflictantem vino, in quo ossa Agnetis abluta fuerant, infusam Sorores curauerunt. Pribico seruilis conditionis viro, [alius in lapsu,] qui in templo exanimi similis conciderat, aquam qua aliquot capillos Agnetis humectarant, in os infuderunt, & mox sensibus illum restitutum viderunt. Puella b Mala dicta lintre, quem in Albi agebat, exciderat, & hausta non tantum aquis, sed & arenis inuoluta interibat. [alia in periculo submersionis:] Verum a ratium vectoribus, casu se illi offerentibus, internecioni erepta est. Illa enim ad Agnetem (crines aliquot eius apud se retinens) intermortuis suspirijs ferebatur.

[19] [alia morbo periculoso,] Christina quoque humanam manum in pernicioso morbo frustra experta, vbi primum voto se Christo sub nomine Agnetis alligasset, respirauit, & voti rea Christo se dicauit. Mulier Pragensis pluribus diebus dolore partus mente propemodum emota, [puerpera,] vbi se zona, quæ corpus Agnetis contigerat, circumduxisset, naufragio mortis enauit. [alij dolore fœmoris,] Dobroslaua Slanensis mulier, diro fæmoris dolore diu vexata, epoto vino, quo Agnetis ossa immaduerant, partem illam in suo corpore & repressit & restrinxit. [aposthemate,] Vir nobilis Tasa aposthema guttur obsidens, aqua, quæ crines Agnetis proluerat, ebibita, & membro male affecto illita, ingratam illam faucium suarum obsidionem soluit, & votum, quod eo nomine cum non paucis largitionibus in pauperes susceperat, exsoluit. Eodem sed grauiori morbo tentus Hinco Abbas, [amentia] cum horribili specie linguam eiectaret, exsucto vino, quo ossa Agnetis tinxerant, incommodo illo exemptus est.

[20] Wenceslaus, Equitis cuiusdam amanuensis, sic meatus omnes gutturis præpeditos lentis humoribus ferebat, [aposthemamate in faucibus:] vt vix halitum, ne dum cibum glutiret. Atque is, vbi aqua crinibus Agnetis intinctus & inunctus fuisset, primo balatum, ouis sono similem, deinde purgatam vocem Deumque laudantem, [febri,] expressit. Certum est Constantiam, quæ Diuæ Agneti in officio regendi Parthenotrophij successerat, oblata ad sepulcrum eius oratione, & feruenti & diuturna febri ereptam fuisse. Agnes Gizica virgo cœnobij eiusdem, applicita per adminiculum alterius Sororis Agnetis sarcophago, [debilitate cubiti.] in impotenti & rigente cubito suo protinus robur pristinum recepit. Domina Scholastica Zerotinis, insanabili aposthemate secundum latus onerata, [aposthemate in latere,] cum inter amplexum, quo B. Agnetem mortuam stringebat, latus suum ægrum lateri eius applicuisset, festine reualuit.

[21] [profluuio sanguinis,] De Maladata viri nobilis vxore Lithomisliensi res omnibus vulgata est, eam profluuio sanguinis, voto Agneti facto, leuatam esse. Domca virgo sacra vnco caldarium appensura, [in ignem lapsa,] in flammas foci procidit, & inter cadendum implorata Agnete, integra ab igne surrexit. Hoc quoque miraculi loco fuit, sedem Agnetis, deflagrante domo, in qua asseruabatur, non fuisse afflatam, tantum ignibus ab vna parte notatam. Cum exundans Muldaua, delubrum, quo D. Agnes reposita est, [in aquas lapsa.] irrupisset, Elizabetha virgo, ossa sacræ virginis tollere properabat, & trepide rem gerens, in aquas altiores se decidit. Erepta autem a Zdinica virgine, sicca prorsus beneficio Agnetis apparuit.

[22] Iuditha virgo ingenti amore Agnetis excita, vnguem pedi eius detraxerat, vt monumentum aliquod amatæ a se virginis, quo se solaretur, haberet. Sed ingens copia sanguinis ex plaga illa erumpens, [Sanguis ex vngue profluus, morbos sanat.] velum virginis, quo illum siccare laborabat, ita imbuit, vt eo imbibi præterea non posset. Tum virgo humo affixa veniam delicti postulauit, & sanguis repressus est.

[23] Eo postea multis adempta valetudo largiter reponebatur. Et nobis o virgo, qui te in oculis ferimus, & hunc laborem nostrum tibi sacrauimus, ecquid erit pretij? scis quid petimus, scis quo plurimum indigemus: [Epilogus.] accipe a Sponso & da: ni dederis; ne tu externorum quam tuorum ciuium amantior.

[Annotata]

a Imo anno 1282, vt supra dictum.

b In altera Vita, nomen Parua ei inditur.

ALIA VITA
Ex MSS. Bohemicis concinnata a Georgio Crugerio Societatis Iesu.

Agnes de Bohemia Ordinis S. Claræ Pragæ (B.)

Ex MSS. Bohemicis.

§ I Natiuitatis annus, & dies. parentes & consanguinei B. Agnetis.

[1] Annus millesimus ducētesimus quintus vertebatur, cum primum lucem cælestem Agnes, [B. Agnes filia Regis Bohemiæ,] regia infans Pragæ vidit; ne alius Cælitis nomine signaretur quam Agnetis, insequens natiuitatem lux effecit. Cum enim pridie eius festi in terras prodijsset, iuste ea de caussa infantem regiam episcopus a Daniel Agnetem sub sacrum lauacrum nominauit. Parentes vero natura ei indulserat b Præmislaum II (qui & c Ottogarus I, Boëmiæ Rex III) & d Constantiam Beli III Regis Vngariæ filiam; sed vtrumque, quantumuis sceptro regio insignem, modesto regalium contemptu virgo sanctissima superauit, dum in religiosa D. Claræ lacerna postmodum magis enituit, quam si in purpura & gemmis Princeps Heroina effulsisset.

[2] Fratres præterea ex ijsdem genitoribus vti & sorores Agneti obuenere; quibus scilicet fortuna non omnino aduersa peculiares fauores exhibuit. Nam e Wenceslaus inter Reges primus, Boëmiæ Regem egit IV, qua pietate in sacra, qua etiam bellica felicitate plane singularis; f Præmislaum III, fratrem alterum, Morauiæ Marchionatus satis honeste aliquamdiu Principem aluit, [fratres habuit Regē & Marchionem,] donec cœlibem mors ad sepulcrum primis virilitatis annis induxit.

[3] Sororem primam g Borissauam, Vdalricus primus Carentanorum Dux in thori consortem adsciuit; quo coniugio vltimi styriæ & h Portus-Naonis Domini Vdalricus II & Philippus I generati sunt. [sorores Borislauam nuptā Duci Carinthiæ] Hic primo i Wishehradensium Pragæ Præpositus, inde k Salisburgensium Archipræsul, ac denique l Aquilegiæ Patriarcha vixit; at Vdalricus II, quantumuis vxorem duxisset, cum hæredem nullum haberet, hæreditarias terras m Ottogaro III, Boëmiæ Regi V, suo nimirum amitino, partim pretio partim liberali donatione, transcripsit. n Anna sororum secunda Henrico II, a probitate celebri Wratislauiensium Duci, vxor nupsit; sed o hunc, post aliquot tamen liberos, ad p Lehnicium amisit, cum Tartarus memorabili clade Christianos isthic sub annum Domini MCCXLI afflixit: [& Annam nuptā Duci Vratislauiæ:] ipsa commune humanitati vulnus vltimum Wratislauiæ anno Domini MCCLXV accepit. Itaque inibi ad D. Claræ in Pathenone sacrarum virginum eiusdem instituti quieuit, quem a fundamentis ipsa quondam erexit.

[4] Neque per hæc fratrum regalia aut sororum connubia solummodo inclaruit Agnes, sed etiam prima inter decora accensuit consanguineas siue affines sanctimoniæ fama clarissimas. q Heduigis Henrici Probi, Annæ sororis mariti parens, [consanguineas B. Heduigem & S. Elizabetham.] qua virtute fuerit Dux, etiamnum Silesia recordatur. r Elisabetham item Constantiæ Agnetis nostræ genetricis, germani Andreæ filiam, quæ non prodigia nobilitarunt in Hassia? Et hinc fortasse mirum videri non debet a tam vicino Diuarum fœminarum sanguine, virtutis etiam guttas aliquot in Agnetem defluxisse, itaque consanguinearum exempla ad raram eius sanctimoniam plurimum contulisse.

[Annotata]

a [Daniel Ep. Pragen.] Henrico Episcopo simul & Duci anno 1197 mortuo successit Daniel eius nominis secundus, & vixit vsque ad annum 1214, quando illi defuncto electus est Andreas, ante eiusdem Ecclesiæ Præpositus.

b [Primislaus Rex Bohemiæ] Henrico Duce & Episcopo mortuo, Ducatum obtinuit frater eius, quem Primislaus Vladislai Regis secundi filius armis deiecit, & tertio loco inter Reges Bohemiæ a Daniele Episcopo anno 1200 coronatus est.

c [Ottogarus dictus,] Ottogarus siue Ottischgarus dictus traditur, quod adhæreret Ottoni Duci Saxoniæ in Imperatorem electo, contra Philippum filium Frederici primi Ænobarbi, post obitum fratris Henrici VI ab aliis assumptum: & sic lingua Germanica Ottogaris, est quasi Ottoni totus deditus.

d Repudiata Adela, Marchionis Misniæ filia, anno 1202 duxit Constantiam filiam Belæ, Regis Hungariæ. Ita Hagecius, [Constantia Regina] qui diuortium prius auctoritate Pontificia legitime factum addit. Dubrauius lib. 15. Cum Constantia Belæ Regis Pannoniæ filia contraxit Romani Pontificis assensu. In altera Vita, dicitur Constantia soror Andreæ Regis Vngariæ, scilicet tunc regnantis, post patrem Belam Emerico fratre anno 1200, & Ladislao filio anno sequente vita cum regno functis. Mirum est a Thoma Iordano ad Dubrauium, VVadingo ad an. 1234 num. 4 Arturo in Martyrol. Franciscano, dubium moueri & confugi ad Constantiam, Emerici Regis viduam, dein nuptam Imperatori. vide infra litteram r.

e Natum esse VVenceslaum anno 1206, tradit Hagecius: quem e voluntate Patris in Regem electum confirmauit Fredericus II Imperator, diplomate signato anno 1216 die 7 Kalend. Augusti Indict. 4, anno Romani Imperij 4. Vide Goldastum in Appendice Documentorum Bohemiæ pag. 23. Anno dein 1228 attestati sunt Ottocarus & VVenceslaus Reges Bohemiæ, quod debeant consecrari & coronari a Moguntino Archiepiscopo. Ibidem pag. 26.

f Hic Marchio Morauiæ Primislaus cum matre Constantia Regina Bohemiæ fundauit monasterium Cisterciense sanctimonialium in Morauia, cui nomen Porta-cæli, vulgo Tissniovv, in diœcesi Olomucensi: [Primislaus Dux Morauiæ.] vbi ad altare maius sepulcrum marmoreum dictæ Reginæ Constantiæ apparet. Diploma fundationis editum est a Gaspare Iongelino in Notitia Abbatiarum Ordinis Cisterciensis in Marchionatu Morauiæ pag. 47. signatum in Znoëm anno 1234 pridie Kal. Nouemb. Mortua est Constantia anno 1240, ad quem annum meminit fundationis huius & alterius monasterij extructi Hagecius. Hæc confirmanda fuerunt contra errores Dubrauij & Æneæ Siluij & aliorum, dum hunc Primislaum faciunt aut VVenceslai Regis filium, qui in diplomate frater eius dicitur, aut certe dicitur vixisse post obitum VVenceslai & factus eius in regno successor,

g Natu omnium liberorum senior in lucem progenita est anno 1203.

h [Portus-Naonis] Portus-Naonis, vrbs Fori-Iulij: cuius se postmodum Dominos scripsisse Archiduces Austriæ, monuimus 14 Ianuarij ad Vitam B. Odorici de Portu-Naonis, etiam Ordinis Minorum pag. 983.

i VVischerhada est arx regia in sine Nouæ-Pragæ, vbi Moldaua ad vrbem accedit, [VVischerhada] extructa traditur anno 683, & tredecim postmodum templis exornata: at primariæ ecclesia Præpositus a iurisdictione Episcoporum exemptus fuit.

k [Philippus Archiep. Salisburg.] Hundius in Metropoli Salisburgensi Philippum statuit 35 Archiepiscopum, creatum anno 1249, vbi asserit patrem eius (sed Bernardum appellat) Carinthiæ Ducem anno 1256 mortuum esse, eiq;filium Vdalricum successisse.

l Gregorio de Monte-longo Patriarcha Aquileiensi anno 1259 defuncto, [Patriarcha Aquileien.] Sedem occupauit Philippus & multas difficultates tam in hac quam præcedenti Sede perpessus est.

m VVenceslao patri 23 Octobris anno 1253 defuncto, successit Primislaus Ottogarus Rex Bohemiæ, cui erat Vdalricus Dux Carinthiæ amitinus, [Primislaus 3 Rex] cum mater huius Borislaua esset VVenceslai soror.

n Nata est Anna media inter Borislauam & B. Agnetem, anno 1204.

o Henricus hic infra Probus cognominatur, Henrici Barbari Ducis anno 1238 mortui, & S. Hedvvigis filius & hæres.

p Legnicium, aliis Lignicia, vrbs Ducalis Silesiæ inferioris. De clade Christianis ibi a Tartaris dicto anno 1241, 9 Aprilis in hebdomade post Octauam Paschæ illata, & generoso animo Henrici Ducis ad vltimum vsque spiritum dimicantis, [Tartari irrumpunt in Silesiam.] legendus Mathias de Michouia lib. 3 Chronic. regni Poloniæ cap. 39. Corpus eius ab Anna vxore sepultum est in templo S. Iacobi, quod is cum conuentu adiuncto Fratribus Minoribus circa annum 1236 extruxerat,

q Hæc non tantum fuit Annæ sororis B. Agnetis: sed & ipsius Agnetis destinata socrus; vt infra dicetur.

r S. Elizabetha erat consobrina seu potius amitina B. Agnetis. Gregorius 9 Papa in epistola encomiastica de laudibus S. Elizabethæ ad Beatricem Reginam Castellæ, ita alloquens S. Elizatham ait de B. Agnete: [S. Elizabeth, amitina B. Agnetis.] Inebriasti quoque poculo vasis huius Agnetem, ancillam Christi, virginem, natam Regis Bohemiæ, Sororem tuam in cuius ætate tenera rebus asperis experimur cælestis conuersationis insignia, ita vt Imperialis culminis oblata fastigia fugiens sicut reptilia venenata, & nuda vexillum triumphale Crucis arripiens, iam procedit obuiam Sponso suo accensis lampadibus, choro sacrarum Virginum comitata. Integram epistolam exhibet VVadingus ad an. 1235. num. 14. Verum quia Sororem viderat legi, cum tantum eius esset consobrina aut amitina, arbitratus est Constantiam B. Agnetis matrem non fuisse sororem, sed filiam Andreæ, patris S. Elizabethæ; ac tum hæc amita fuisset B. Agnetis. Verum quia hæc Virgo duobus annis ante B. Elizabetham nata est, forsan & propria matre senior constituenda foret, cum Andreas post Gertrudem S. Elizabethæ matrem, alias adhuc duas prioribus mortuis habuerit vxores.

§ II Indicia futuræ sanctitatis B. Agnetis ante natiuitatem aut in ipsa infantia.

[5] Non temere neque vndequaque magnas animas cælum sibi seligit, nam, antequam corporibus includantur, cui destinentur, produnt superi, ne quis in delicias impudentem manum, numinis prædo, extendat, & subinde etiam innocente aut saltem imprudente diuerticulo longius a Deo id generis cupedias abducat. Conspecta ergo lege, paria circa Agnetē necdum natam aut in cunis non nisi infantem acciderunt. Vidit in primis inter soporem Constantia mater, dum vtero sanctum onus gestabat, in regio suo vestiario inter purpuram & auro gemmisque distinctas vestes, griseam quamdam operæ omnino rudis cum stupeis funiculis lacernam immisceri, locoque primo, velut augustum vestimentum secerni. Ea insolentia habitus cum suspensa hæret, & per omnia formam coloremque in vestitu nouo demiratur; [Præsagio necdū nata futura Clarissa indicatur:] illapsa cælo vox sermone claro mysterium explicuit, dum hoc genere vestis fœtum, quem ipsa iam vtero ferret, aliquando vsurum solenniter prædixit. Visum, & eius vocalem e cælo explicationem, euentus ipse postmodum sub annum Domini MCCXXXIV firmauit, cum Agnes Constantiæ filia purpuram omnem aliasque regias & plane cæsareas vestes, infra Diuæ Claræ a habitum gloriose abiecit, & in illa lacerna mundum muliebrem, aurea nimirum gemmeaque pulchritudinis fœmineæ collegia, vestalis virgo quantumuis modeste, sollenniter tamen triumphauit.

[6] Nata autem, & pro more in cunis infans deposita, licet necdum sciret quid ageret, ipso tamen situ, & manuum pedumque compositione, [infans decussatis manibus & pedibus iacet.] cuius Sponsa esse vellet, & quo duce vitæ orbitam decursura esset, pulcherrime signabat. Etenim cum liberas ei manus, & illigatos pedunculos vel mater vel nutrices sinerent, plerumque regia infans decussatis manibus & inflexis pedunculis, membra virginea in modum Crucis formabat, itaque suauissime, quasi iam tum crucifixi amore soporata esset, quiescebat. Vertit is situs in omen plerorumque piam suspicionem: neque fefellit Agnes sacra auguria, quando, quoad vixit, nihil magis egit, quam vt ad Iesum, nostri amore per omnia in crucis supplicio probatum, suam ipsa in aduersis fortitudinem & iniuriarum contemptum eximie ac ad virtutis insolentiam probaret.

[Annotatum]

a S. Clara attonsa in Virginem sacram esta S. Francisco, anno 1212, id est annis septem & amplius serius, quam hæc visio Constantiæ ostensa sit. Ceterum visionem hanc, & quæ de decussatis manibus & pedibus traduntur, etiam in Bohemia pia Pontanus & passim alij annotarunt.

§ III Sancta B. Agnetis in Trebnicensi & Doxanensi monasterio educatio.

[7] Solicite Principum amor hæredes etiam in infantibus ambit: hinc in id generis vniones in tempore comparandos, ante tempora apta connubijs, tantopere anxiæ exercentur inquisitiones: nullæ prope potiores curæ Regum sunt, quam vt ante maturam ætatem liberorum concilietur cum futuris coniugibus paritas, inducatur amor; quæ vtraque solenni deinde stabilita hymenæo pro æterna quasi coronæ & sceptri possessione, laborent partu, roborentur frequenti fœtu. Quis igitur miretur in regiam puellam intentos similes venatores, in tempore quamquam non pro connubijs, in Boëmiam aduolasse, & pro a Principum Silesiæ filio vnionem pulcherrimum Agnetulam ambiuisse? [Triennis desponsa Principi Poloniæ,] Non erat nata amplius annos tres regia puella, cum desponsatam b Boleslao Silesiæ Principi parentes regij cum magistra morum, & in illustri virginum nobilium comitiua, reliquoque famulitio ad sponsi parentes agnatosque ablegant in Silesiam. Hanc illi pro sancta temporum illorum consuetudine inter sacras virgines Trebnicij in parthenone celebri, duobus Wratislauia lapidibus, includunt. Interim nihil omnino veriti, ne ab Hymenæo Principe, virgo regia, [in Trebniciensi cœnobio degit,] quantumuis ab eius facibus remotissima, ad vicinos Christi amores diuerteretur. Aut enim subinde pijssimi Principes, plerasque optabunt e liberis virgines citra posteritatem Christi seruitio immori, aut non aliunde Christianas coniuges expetebant pro thoro, quam quæ virgineum florem seruassent in cœnobio. In Trebnicensi ergo parthenone virguncula Agnes, sacras inter virgines lac Christi suauissime sugebat, quo nimirum aliquando & ipsa sacra centum socias ad Saluatoris lactaret: & illam pietatem inter virtutis exercitia continua tenerrime condiscebat, cuius exemplo non tantum moniales annis XLIX, sed & ciues, subditosque omnes annis omnino LXX, & aliquot in Dei Diuorumq; amorem palmariter inflammaret. Triennium porro tenuit hæc educatio, [apud B. Hedvvigem:] in qua & illud ad Agnetis felicitatem feliciter conuenit, quod nimirum Heduigis religiosissima Princeps, & quamquam regia vidua, sacrarum tamen virginum virtute coryphȩa, hanc alumnulam curaret accuratius; quæ sancta studia sanctissimæ fœminæ prouocabāt duo maxime, quod Agnetis parentibus propter Henrici filij cum sorore Anna connubium proximius illigaretur mater, & ipsa sua sponte in Christianam pietatem dignasque cælo virtutes mirifice Hedwigis propenderet.

[8] Sed enim Agnetem sponsam sibi ab æterno Christus selegerat; [mortuo sponso reuersa,] hinc ad præcōceptum spe amorem numquam Bolessaus Princeps peruenit. Triennio quippe Trebnicij transacto, ne sponsus aliquando non satis innocentes fortasse delicias Dei ad se diuerteret, ante tempora & tamen in tempore a morte semotus est e numero viuorum ad immortales. Ea propter Agnes virgo iam c sextennis a parentibus in Bohemiam reuocata est; neque tamen in patria alibi virtutis cœpit incrementa, quam vbi eiusdem iecerat fundamenta. E cœnobio Cisterciensium Trebnicensium virginum emigrauit quidem, cum Silesiam excessit; sed reuersa in Bohemiam, parthenonem iterum, sed Norbertinum d Doxanæ intrauit, inibique inter lectissimas e nobilitate Boëma Christi heroinas, [habitat in Doxanensi cœnobio:] qua sacrarum Scripturarum lectione, qua exemplis præcipue heroicarū virtutum, ita a septennio ad nouennium profecit, vt inde in aulam parentum inducta, rara vitæ innocentia Præmislao & Constantiæ, maioribus suis magnopere se vbique probaret; inferiores etiam in venerationem raperet, non tam titulo regiæ dignitatis, quam Christianæ præter consuetudinem eximiæ virtutis prærogatiua.

[Annotata]

a Henricus Barbatus & S. Hedvvigis: Silesiæ & Vratislauiensis Duces hierant, [Boleslaus addictus sponsus Agneti.] quibus erant 3 filij Conradus, Henricus & Boleslaus. Conradus, cui desponsata erat filia Ducis Saxoniæ, anno 1213 in venatione ex lapsu equi extinctus. Ante hunc tertium Boleslaum fato functum esse tradit Duglossus lib. 6 Historiæ Polonicæ pag. 550. Henrico nuptam Annam, sororem B. Agnetis iam diximus. Agunt de his tribus filiis Ioachimus Cureus parte 1 Silesiæ pag. 59, & Iacobus Schickfusius lib. 2 Principum Silesiæ cap. 3, & Boleslaum iuuenem adhuc cœlibem asserunt mortuum esse. De eisdem agitur in Actis S. Hedvvigis 15 Octob.

b Trebnicium vulgo Trebnitz, Orainis Cisterciensis fundatum anno 1203 ab Henrico Barbato & S. Hedvvige: [Trebniciū monast.] cuius fundationem fuisse sufficientem pro centum personis alendis tradit Michouiensislib. 3 cap. 30, vbi pluribus possessiones donatas describit, additque moniales ex Bambergensi monasterio accitas esse, primamque Abbatissam virginem Petrussam Almanam, secundam Gertrudem Henrici & S. Hedvvigis filiam. Ibidem post obitum mariti reliquum vitæ S. Hedvvigis peregit, & piis ac bonis operibus plena obiit 15 Octobris, anno 1243.

c Circa annum 1212, quo Boleslaus futurus sponsus extinctus est.

d [Doxanense monast.] Doxanense cœnobium elegerat sibi pro sepultura Henricus Episcopus Pragensis, anno 1197. Egræ mortuus, qui ibidem ante matrem suam sepelierat. Deuastatum anno 1278 scribit Hagecius. Est ipsum oppidum Doxana situm in territorio Litomeritsio, vbi Egra fluuius se exonerat in Albim.

§ IV B. Agnes a Friderico II Cæsare pro filij Henrici sponsa expetitur, sed irrito connatu.

[9] Hæc tam rara & insolita in regia virgine, vt diximus, virtus, non tantum inaccessos Hercyniæ nostræ recessus intime illustrauit, sed fulgidi eius radij ipsam etiam a Friderici II Cæsaris aulam Imperatoriam penetrarunt: hinc ille pro filio suo Agnetem ambitiosius expetijt, solenni omnino legatione, professus Pragæ apud Prȩmislaum Boëmiæ Regem reperiri delicias, [Despōsatur Henrico Frederici II Imp. filio,] quibus maiestas Romana posset vnice in terris honorari. Qua propter, vt par erat, agnouere suam felicitatem Agnetis parentes, neque quidquam vterque omisit, quo filiæ amorem mortalis sponsi efficacissime persuaderet. Quid autem ageret Agnes seria alias, & in parentes eximie semper officiosa? Nullibi restitit, verbo nullo spes proci infregit, in omnibus conatus suorum consensu prudenti solidauit: itaque magni Cæsaris magno filio solenni cæremonia passa est interim per sponsalia voluntatem vtrimque in amores futuros obligari. Illud tamen subinde non citra admirationem euenit, vt, cum paranymphi & pronubi Cæsarei pro Friderici filio nuptialem actum celebrarent, nemo eorum loco suo Agnetis nomen insereret; [nomine in tabulis nuptialibus non scripto:] vt, cum maxime opus esset, eiusdem aut Henrici sponsi posset reminisci: mutila ergo & manca tam insigni actione clare apparuit, quem cuentum sortitura esset solennitas, quisque sponsam Agnetem præ Henrico ambiret, & elusis amoribus humanis, e cælo amasius virginem castissime deperiret.

[10] Peractis vero solennijs, Agnes Cæsaris filij sponsa designata, in Austriam, [deducta in Austriam,] Friderico Cæsari propter magnas prærogatiuas eiusdem prouinciæ Principibus indultas magnopere obligatam, selectarum e nobilitate virginum ambitu agmine deducitur, vt inibi moribus interim Germanicis instrueretur, & accommodis ætati teneriori oblectamentis demulceretur. Sed frustra fuere omnes illæ adolescentiæ cupediæ: nihil minus virguncula regia, quam id generis carnis illicia fecit, totum illud tempus in primis, quod celebri nomine Aduentum Domini insignimus, [stricte ieiunat in Aduentu] memorabili abstinentia, cui in parthenonibus assueuerat, non amplius quam nouennis Agnes, non nisi modico pane intra diem dimenso & exigua vini mensura extra & citra omnia alia quæcumq; famis & sitis lenimenta, traduxit. Subsequente post paullo Quadragesima, quantumuis Austriæ Duces, liberi Principes, [& Quadragesima.] lacticinijs ex concesso rite vescerentur, illa tamen memor rigidæ apud Boëmos pietatis (quam non tantum in cœnobijs, sed & in paterna aula viderat fuisse in vigore) quadraginta illos esuriales dies, non tantum citra licitam, imo etiam subinde adolescentiæ necessariam indulgentiam, solenniter continuauit; sed rursum cibum omnem insolenter excludens, præterquam panem & modicum quid de vino, nihil admisit.

[11] Ante autem ferias celebriores, quibus Incarnati Numinis beneficium & admirabilis Matris vnaque Virginis designationem quotannis celebramus, [vt Virginitatem seruet,] pridie scilicet festi vel maxime inarsit Agnes desiderio conseruandæ virginitatis: itaque sub ipsam solennitatem, luce, quæ paullo ante cælitus oborta erat, magis ac magis castissimum animum illustrante, certa vltimo, quantumuis iam desponsa, nulli omnino viro nubere, Mariam, [opem Deiparæ implorat:] id generis heroinarum Ducem & votæ castimoniæ primipilam, sacra inter ardentissime implorat rogatque cælo suppetias, quo nimirum miscerentur omnia, ne humanus amor tantum thesaurum prædaretur. Id votum vt subinde omnino secundarent Superi, qua precibus ipsa in dies singulos, qua copiosis in egenos largitionibus, partim per se, partim etiam per alios, afflictim laborabat. Conseruandæ porro virginitatis molimina, nemo nisi aulæ Præfecta & aliquot sciebant virgines: quarum illa egregia in Deum pietate, hæ simili etiam vitæ decreto Agnetem Dominam mirifice in proposito animabant. Neque spe sua etiam excidit Agnes, [reuersa in Boëmiam] quam de suppetijs cælo immittendis serio conceperat. Adfuit enim in tempore aduocata Virginum Princeps Maria, ceterique Cælites, qui celebritatem nuptiarumb fauore insolito impediuerunt: vnde iam ante hymenæus, quibus de caussis nescio, dilatus est. [liberatur.] Hinc lætissimæ eo super diuerticulo virgini regrediendi in Bohëmiam facultas in gesta est.

[Annotata]

a Fredericus II contra Ottonem Saxonem Imperatorem e Sicilia euocatus anno 1210, relictis ibi vxore filia Regis Aragonensis, [Fredericus 2 Imp.] & paruulo filio Henrico, Romam venit. Ita Conradus anno 1215 electus Abbas Vrspergensis.

b Henricus a patre Frederico in consortem Imperij assumitur, & anno 1221 Aquisgrani coronatur, & anno 1223 Agnetem, filiam Leopoldi Ducis Austriæ in vxorem accepit. Ita Vrspergensis. Hæc ergo caussa, quod relicta B. Agnes Bohema, nisi dicatur ab Agnete Austriaca non satis distincta, [Henricus filius.] & quæ ad patrem Cæsarem spectant, vt mox dicetur, partim ad filium transferri: de hoc solo perperam in altera Vita agitur.

§ V Beata Agnes Friderico ipsi Cæsari, præ Angliæ Rege Hērico despōsatur.

[12] Accesserunt loco vnius duo longe potentiores castimoniæ regiæ oppugnatores, pro a Cæsare partim, partim pro Britanniæ b Rege allegati, & Pragam Boëmiæ metropolim insigni vtriusque nationis Procerum comitiua solenniter honorarunt. Horum rationes & regia omnino dona potentissime apud Præmislaum & Constantiam Agnetis parentes in pudorem expugnandum regiæ virginis pugnauerunt. [Expetitur a Cæsare ipso & filio Regis Anglia.] Britannus auersum Cæsaris filij animum in suam potissimum vertebat felicitatem; quod hæc regia sponsa non Cæsari, sed Regi Henrico, e cælo plane destinetur: neque se vano solum nomine, aut electiua maiestate amorem Agnetis licitari, Regem potentissimum Angliæ, natæ nimirum Reginæ, sceptrum & coronam Britanniæ, dotes hæreditarias vltro & de suo liberaliter deferre. Arrham enimuero Regiam imperatoria Maiestate, vt sibi videbatur, facile eleuabat Cæsar Fridericus: addebatque insuper, si saperet sponsa & cum ea parentes, præ Britannia Europæ vnica portione, [Cæsari addicitur.] non difficulter credo terrarum Imperium, & orbis diadema præfecturam. Sed enim cum his quantumuis speciosis parum moueretur in vtramque partem Agnes; moti certe plurimum parentes in Cæsarem generum inclinabant; cui etiam viso per soporem cælesti, vnus ex ablegatis sponsam regiam, diuino quasi consulto, sed perperam, præ Britanno designauit. Coronam ille per somnium viderat, certante inter gemmas & aurum cum arte pretio haud vulgarem, aut etiam subinde Regumque Cæsarumque capitibus frequentatam: hæc cælo delapsa Agnetis caput decora insessione occupauit. Verum modica omnino, [Cælitus bis corona cincta in somnis visa,] & prope momentanea hæc coronatio fuit: exinde submota priore, alia supra omnem æmulationem magis eximia caput idem & tempore omnino longiore explicata maiestate augustauit. Hinc vanus augur e somnio, tamē non vano, pro Friderico II, præ Henrico III, fallax omen extraxit. Signari scilicet prima illa corona ambitum Britannorum, qui postquam egerint omnia, arte denique nulla, nullo pretio Agnetem sponso suo Principi sint conciliaturi. Augustior porro & vltimo etiam diutius capiti regio immorans, quem indicaret, nisi Cæsarem Augustum? Itaque se ad Fridericum breui felicissimis nuntijs cum tabulis sponsalitijs beatum pronubum reuersurum.

[13] Iactata hæc ita insomnia, & additi insuper Legatorum Cæsaris ea de re commentarij, tandem sperato successu hymenæum confecerunt: [Cæsari desponsatur inuita:] sed meliore euentu temeritas ista cælo postmodum correcta, non Cæsari, sed Deo virginem fauit. Illa quippe prima corona siue Henrici III, siue Friderici II, nuptias regno & imperio significauit, quas augustior altera, Christi nimirum Sponsi, citra vllam oppositionem confudit; cum virginis sacræ caput, humano omni decori exemit, & solius diuini diadematis honoramento in perpetuum reseruauit. Et sane Agnes, cum eam parentes pro potestate sua cogerent ad promittendos amores mortali homini, memor scilicet sui etiam voti aut propositi, nihil donis sponsalitijs aut futuri thalami illicijs permouebatur. Sponsum insuper, licet etiam Cæsarem, vt riualem numinis horrebat non obscure, quia iam nolebat placere alteri, quam pulcherrimo e filijs hominum Christo.

[14] Interim pater c Præmislaus sub annum Domini MCCXXX submotus est e vita, fato subditus etiam vulgari: e cuius abitu fatali, doloremne cœperit filia, an potius lætitiam Christi Sponsa, non facile dixerim: [orbatur patre.] ad mœrorem haud dubie, quantumuis intra virtutem, natura Agnetem modice coëgerat; sed gaudijs plenam affuderat memoria remoti obstaculi, præteritæ in conciliandis nuptijs paternæ auctoritatis. Neque fortasse, imo sine dubio non facile, vnquam Præmislaus filiæ laxasset potestatem, citra connubium seruandæ virginitatis, nisi ei, in iusto quamuis sensu, vitam mors solita parcitate infamis, arctauisset.

[Annotata]

a Fredericus Cæsar mortua vxore Aragonia, duxit secundam, Iolam siue Iolantem dictam, filiam Brenni Regis Hierosolymitani, anno 1222 aut sequenti. [Fredericus sponsus B. Agnetis.] Hæc postmodum puerum enixa in puerperia mortua est, annum aliqui assignant 1227. Cæsar vsque ad annum 1235 viduus mansit, tum duxit Isabellam sororem Henrici III Regis Angliæ, desponsatione facta die Pentecostes VI Kalend. Iunij. Ita VVestmonasteriensis.

b Ille erat Henricus III Rex Angliæ, qui eodem anno 1235 contraxit matrimonium 23 Nouemb cum Alienora filia Comitis Prouinciæ. [Henricus 3 Rex Angl.] Vtrasque has nuptias ab Agnete repudiatas, Cæsaris & Regis scribunt etiam Pontanus in Bohemia Pia, VVadingus & alij.

c Primislaum Regem Bohemiæ, 10 Decembris mortuum esse legitur in Inscriptione sepulchrali. [Primislaus Rex moritur.] Hagecius in Chronico statuit annum 1230. Verum quia Wenceslaus filius annum Christi 1234 cum Indictione 7 numerat in suis litteris annum regni sextum, &quidem XII Kalend. Aprilis, videtur patri anno 1228 successisse. Litteras integras edidit VVadingus ad tom 1 Annalium Minorum in Regesto Pontificio num. 24. Ast Inuestitura regni concessa ei est a Frederico Imperatore, anno 1231, Indict. 4. Diploma extat apud citatum Goldastum pag. 24. An in litteris VVendeslai sit annus quartus loco sexti, inquirant Bohemi.

§ VI Virtutes B. Agnetis vsque ad annum ætatis fere XXXI in statu seculari.

[15] Amorte Præmislai, filius iam ante coronatus Venceslaus primus sceptro regio: apud Boëmos Rex IV. manus feliciter admouit: cuius Soror prædicta Agnes designatæ a se vitæ pulcherrima subinde præludia faciebat, itaque sacris exercitijs magno opere virgineo Christianæ solitudini sese assuefaciebat. [Induitur cilicio, & ferreis vncinis.] Fulgebat illa quidem Regis filia, & iam etiam Soror: auro & gemmis vndequaque, eoque splendido illicio curiosos spectatores, imo & Reginæ venatores, cum in publicum prodibat, vt plurimum detinebat: sed sub purpura (quis crederet) ferrei vncini horridique pili latebant. Itaque cum extrinsece vestitu oculos recrearet alienos, ipsa tectum corpusculum, virguncula inter regias delicias educata nobilissime, ex insidijs intrinsece cruciabat. Lectus item pretiosis stragulis & aliunde etiam allatis peripetasmatibus, ad speciem magnificentia omnino digna, quotidie adornabatur: [dure cubat:] iacebant puluilli cygnæa mollitie compti, syndon mundissima candorem niueum præferebat, stragula denique tegumento serico intecta, & aureo argenteoque filo vt plurimum intexta, nihil non pretij, nihil non artis etiam Phrygiæ ostentabant: verum sub his exaggerate incurrentibus in oculos regiæ commoditatis delicijs, ex arte & in occulto delitescebant molestæ voluptatis diuerticula; hinc cuspidatis lapidibus, inde duriusculis fragminibus, citra cuiusquam scientiam, inscite omnino nocte tota Agnes molestabatur.

[16] Quæ autem sic totum corpus & quidem dexterrime tractabat, quomodo ei per cibum aut potum quidquam indulgeret? [ieiunia dissimulat:] Inter regales epulas famebat plerumque, & inter exquisita vina sitiebat, etiam cum bibisset: adeo modice aquam in necessitate ipsa extrema admittebat. Feria porro sexta, qua Christus Seruator noster inter supplicia pro nobis expirauit, ac in die septima a Dei Genitricis cultu celebri, alijsque Vigilijs nihil prope Agnes sumere, quasi cibo & potu sibi interdicere, denique inceptam in infantia Trebnicij & Doxanij inter sacras virgines abstinentiam continuare. Neque hæc tam austera, virtutis in aula insolitæ, studia moleste ferebat frater Venceslaus, quia soror virguncula, in id vnice quotidie intenta, vt pie falleret homines, quantumuis inter opiparas dapes non nisi spectabat edulia, quinimo, etiam cum ederet, vix gustabat: adeo feliciter temerarios fortasse oculos, aut plerumque non intentos, pulcherrimo virtutis artificio, quasi prandisset aut cœnasset lautissime, eludebat.

[17] Sed tam inimica corpori, quanta cum Deo ipsi erat amicitia. Horas illa integras in genua descendere; hinc & illinc, vbi eam animi ardor depressisset, Deo supplex fieri: nunc pro se suisque erroribus vtique & non erratis, clementiam diuinam deprecari; alias fratri Regi, agnatisque Principibus, ac toti regno beneficia omnia exposcere, [preces plurimas fundit:] & Cælites singulos singulis propitios efflagitare; mortuis insuper vel maxime bene velle: itaque in bonum animarum non tantum per se preces & Psalmos ab Ecclesia decretos frequentius deorare, sed & per alios & præcipue sacros homines eadem officia, & palmarie sacrificia accurare. Hæc autem tam pia cum cælesti Sponso commercia non solum Agnes domi suæ, & intra priuatos suæ regiæ parietes habuit; verum præcipue in ipsis sacris ædibus, & ad Diuorum lipsana pietatem exercuit: quo nimirum Dominæ exemplo subditi ipsi ad id generis studia facilius & efficacius publice pellicerentur. Hinc illa quot diebus in numerosa nobilium virginum comitiua media, plerumque mane templa complura pedes adibat, & ea quidem vultus totiusque corporis modestia, [sacra audit:] qua sacras virgines incedentes cum videremus, suaui virtutis spectaculo suspenderemur. Si quid inter eundum sermonis incidisset, id totum in laudes Dei rerumque cælestium memoriam assumebatur: exinde non vni aut alteri Sacerdoti ad aram facienti assistebat, sed vt plurimum a diluculo ad meridiem vsque, inter continua sacra, gradum etiam in media humo, sine regijs puluillis, magno exemplo sustinebat; eademque deuotione a meridie rursum, Vesperas, & id generis sacros ritus pijssime ad noctem continuabat.

[18] Sed enim hæc tam exaggerata pietatis studia non sola Agnes aut prima obijt: multæ regij sanguinis Heroinæ simili virtutis prærogatiua inclaruerunt, & etiamnum posteræ multæ parem famam sacris exercitijs promeruerunt. Illud porro, quod iam subnectam, non nisi a Venceslao Martyre in Boëmia frequentatum ante Agnetem; [mutato habitu templa adit:] post eam vero necdum a quoquam salutari imitatione expressum scimus. Id ætatis Regina Boëmiæ nata, quin etiam Friderico iam desponsata Cæsari supradicto, & orbis futura breui Imperatrix, posita purpura, & non nisi ciuem vestibus induta, paucisque fidissimis aliquot stipata virginibus, dubia adhuc luce & ante solem plene exortum, cælo caligante, templa pleraque peragrabat, & ad Diuorū puluinaria passim procidua, posteaquam eorum sacras reliquias satis superque venerata fuisset, tandem albescente iam die, in regiam ex occulto, insoliti facinoris famam die adhuc vtcumque obscura & insolito supprimente vestitu, diuertebat. Quanti autem putamus ei stetisse hanc matutinam per sacras ædes & ad Cælitum Lipsana peregrinationem? Humectati sæpe sæpius regio sanguine lapides, nudo pede, asperrima hyeme deambulanti Agneti magno vtique stetisse profitebantur: sed illa nihil hac immani frigoris adustione, aut lapidum acuta vulneratione deterrita, pressit scilicet dolorem heroico animo. Cum autem domum reuertisset, deterso in occulto sanguine, vbi calore modico sese refouit, denuo in proximam ædem sacram, sed iam vestitu & comitatu Regina descendebat, eaque, quæ superius prædixi, non occultata sed publica pietate iterabat. Hæc habui e veteri manuscripto coæui scriptoris, quæ de insolita virgunculæ regiæ ante sacrum Parthenonem virtute paucis annotarem; non erit, credo, proinde mirum, si quæ maiora post hæc præludia, in maturiore & sacra quidem ætate consequentur. Talibus enim initijs respondent vt plurimum extrema diuinæ gratiæ, qua in virtute qua prodigijs, indulta: vtrisque Agnetem, vt videbimus, cælum faciet eximiam, & nos conabimur: cum subinde partem in vtramque paragraphis prope decem, siue vitam heroicam, siue illustria cælo priuilegia, stylo, quo possumus, commemorabimus.

§ VII Repudiato Cæsare Friderico II B. Agnes Christo sponso se dicat in Ordine S. Francisci.

[19] [Contra ligationem Cæsaris,] Annus iam demum ætatis Agnetis XXVIII, Christi vero MCCXXXIII vertebatur, cum Cæsar Fridericus II, iam nubilem & maturam tandem connubio virginem ad se adduci percuperet; aspectum porro expetitæ toties sponsæ, vel maxime properabat virtutis raræ fama, per Germaniam late & eximie dispersa. Itaque egregij quique ex Imperio Proceres seliguntur, qui Cæsaris Romani Maiestatem, Pragæ apud Wenceslaum Regem, Agnetis fratrem, pro abducenda e Boëmia vxore, solenniter tuerentur. Nec mora: expediuntur magna pompa & nobilium virorum fæminarumque comitatu insignes Friderici ablegati. Hi vt Pragam attigerunt, prȩmissa Romani Cæsaris salute, nihil non agunt, vt pactam iuxta Præmislai parentis promissa Agnetem, in Imperium abducant: ita sponsum scilicet velle, ita iura omnia pro Cæsare imperare. Excepta, vt par erat, honorifice legatione, [& assensum fratris Regis,] Wenceslaus Rex nihil omnino minus egit, quam vt pactas nuptias impediret: quin eo etiam vrsit amplius, quod abhinc Cæsaris quasi socer, aut minimum affinis magna gloria audiret. Sed exhorruit iam Dei riualem virgo, a quo propter impudicam vitam poterat alias castissima Agnes abhorrere. Fridericus quippe cum graui iactura virtutis Christianæ amorem sibi fecerat in viduitate plane promiscuum; & cum non vnam domi haberet prostitutricem pudoris, passim tamen adhuc infamiter peregrinabatur. Verum qua via tam potentem & iam in ipsa Praga sibi inhærentem venatorem fugiens effugeret præda, & vero maxime cum frater etiam in coniugij retia impelleret sororem? Sed vbi destituebatur humana industria, ibi succurrit diuina prouidentia. Nam illi ipsi ablegati Friderici Cæsaris, cum omnia ad iter accurate parant, vt scilicet sponsa Cæsaris magnifice abducatur, Agneti suggesserant occasionem, non nihil abitū ex occulto differendi. Admonuit ergo sapiens virgo interim per suos heroici consilij a Gregorium IX, Summum per ea tempora Pontificem, [implorat opem Gregorij IX Papæ:] rogauitque modis omnibus, vt prope confectum matrimonium sua vltimo impediret auctoritate: se enim, quantumcunque parentum vota Cæsarem generum maluissent, hactenus semper Sponsum Deum præ homine præelegisse: vrgeret porro frater Wenceslaus, & honestatem nescio quam in paternis pactis approbaret, se inuita, adeoque etiam coacta, pudorem quidem opprimi posse, in hymenæum tamen numquam secundo consensuram, quæ iam semel nuptias Deo spopondisset.

[20] [misso Nuntio Apostolico,] Heroicam carissimæ virginis indolem, tantum abfuit, vt Pontifex optimus subterfugio quopiam debilitaret, sed potius dilaudatam mirificis gratijs indultisque paternis, contra omnia carnis molimina roboraret. Quapropter Gregorius IX extra Ordinem Nuntium Pontificium in Boëmiam ablegat, eique in mandatis apprime committit, vt in tempore, declinata tamen Cæsaris Regumque prudenter indignatione, si fieri possit, modis omnibus Agnetem a connubio Friderici derici diuertat; quo nimirum virginis inuitæ & solum Christum præoptantis, itaque a parentibus hac in parte, quod poterat, libere dissentientis, virginitati præclare caueatur.

Hic vbi in Boëmiam peruenit, aditaque Regina, omnia ex ordine & pro Agnete gesta exposuit, fuit scilicet animus, [& denuntiatione fratris] vt fratrem denique soror supplex adiret, ostensoque Pontificis diplomate, nihil aliud per omnem sanguinem rogaret, quam ne se cum Cæsare per connubium oppugnaret: sibi quippe iam abhinc pridem stetisse nulli nisi Christo nubere, & ita carnem non aliam nisi omnino virginem, serio iam cogitasse in sepulcrum inferre. Caueret ergo, ne, si sororem cogere pergeret, præterquam quod Romanum Pontificem, augustiorem etiam, appropriatis cælo pudoris vindicijs, offenderet corriualem. Hac tam seria denuntiatione Agnetis vehementer ex insperato commotus hæsit Wenceslaus, nesciusque proinde, qua ratione & sororem seruaret Virginem, & illigatum iam solennibus promissis Cæsarem expediret connubio, vltimo denique, vt res erat Fridericum per suos in tempore admonet, a seque omnem innocens omnino nuptiarum intercessionem sapienter amolitur. [liberatur,]

[21] Frendere primo b Cæsar, & suas sibi delicias surripi vehementius indignari, atque ita acrius inquirere omnia, & nescio quas vindicias, ferreo etiā in obstantes animo, [a Cæsare primum irato,] præcipere & plane facto designare. Sed cum vndequaque pro Wenceslao Agnetis fratre pugnaret innocentia, neque aliunde Cæsaris infringeretur victoria, quam a virgine, quæ hoc solo, si rea sceleris ageretur, quod Deum homini, vt æquum erat, præferret, in Fridericum peccabat: tandem subsidente ira & remittente sese ad tantam cum Numine corriualitatem amore, digna omnino Christiano Principe sententia, quantumuis contra se lata, Agnetem vltimo a firmato tabulis etiam solennibus hymenæo absoluit liberaliter, & ad virginitatem, quam tanto pere iret seruatum virgo: Cæsar ipse magnifice damnauit, si damnare fuit, [dein reconciliato,] quam tantopere litteris Cæsareis dilaudauit. Erat porro Imperatorij decreti eiusmodi formula: Si Agnes, spreto Cæsare, hominis alius præpostere ambiuisset amores, [scripta formula absoluta.] arsissetq; maritum, præterquam se Fridericum, quemcumque mortalium; tum vero palmarem contumeliam armis vltricibus contra vtrumque depulsurum haud immerito fuisse: sed enim cum illa non tam suas delicias auersetur, quam Christo desponsa immortales præmalit, nullam denique sibi superesse ex iusto optimis conatibus succensendi occasionem. Quapropter, pergeret, vt cœpit, Christi amore ardere, neque alterius flammis tanti amasij flammas inquinaret: se, qui hactenus ex pactis paternis fuisset molestus, deinceps sacratæ Numini virginitatis fore etiam propugnatorem.

[22] Verba tam solennia, dona insuper magnifica, sed præcipue e Sanctorum Lipsanis, firmauerunt: caperet nimirum, [Reliquijs sacris donatur.] addebat Fridericus, sacra iam prope virgo, de sacro reliquiarum thesauro, præoptata haud dubie auro & gemmis honoraria, ijsque tanquam obsidibus, quibus Cæsar suæ olim, sed nunc melius Christi sponsæ, vellet quam optime, frueretur. Expedita hoc vltimo & quidem molestissimo carnis laqueo, libera iam omnino a mundo Agnes, cœpit exinde serio de Parthenone sacro statuere; vbi nimirum Christo vnice delicias faceret, vicissimque a pulcherrimo hominum castissime amaretur.

[Annotata]

a Gregorius IX electus est 20 Martij anni 1227, sedit annos 14, mortuus 22 Aug. 1241.

b Spretum propter Christum Imperatorem Fredericum, qui eum in coniugem postulauerat, scribit Albertus Stadensis supra relatus. Eam oblata Imperialis fastigij culmina fugisse, scriptum esse a Gregorio IX supra retulimus. Idem scribunt Dubrauius, Bartholomæus Pisanus & passim alij.

§ VIII Expedita curis mortalibus B. Agnes Christo se sponsam dicat, legibus S. Claræ auctorata.

[23] Percommode plane accidit, vt subinde Clara, illustris Francisci partus, [Rationem viuendi S. Claræ inquirit:] suique sexus vnicum miraculum, ea facere molles virgunculas Assissij in Vmbria suo exemplo doceret, quæ multi in viris miramur, pauci autem omnino imitamur. Hæc asperrima vitæ ratio, atque vltima, quam in Ordinem suum inuexit, paupertas, cum maxime regiam virginem a Claræ instituto diuertere potuisset, singulari Dei seligentis sibi hanc sponsam euocatione, præcipue ad idē ab omnibus mundi delicijs & solita id generis personarum mollitie suauissime aduertit. Ergo partim a Boëmis Proceribus, qui religionis caussa Romam aliquando itauerant, & subinde ex occasione Franciscum Claramq; Assisij inuiserant, partim etiam & intimius ex ipsis sacris instituti Franciscani hominibus, postquam omnia apprime dignouisset, matura secum deliberatione præmissa, tandem vltimo eadem asperitate (Rege fratre nihil omnino conatibus sanctissimis intercedente, imo etiam cum Sororibus agnatisque, nepotibus & neptibus facti insolentiam vehementer dilaudante) vitam rari profecto exempli magnopere exorditur. Præterea, [suas vestes in pauperes distribuit:] ne non reliquisse omnia & iuxta Christi præceptum inter pauperes distribuisse videretur, pretiosum suum & regium vere muliebrem mundum, quo hactenus inuitam & gementem non tam ornauerat quam cruciauerat humana maiestas, passim inter victus vestitusque egenos distrahit.

[24] Sed hæc diurna cum quasi liberalitas esset, vt nimirum duraret in secula, magnificum ad a pedes pontis Pragensis, vrbe Veteri-Pragæ erigit b nosocomium: in quo perpetuis redditibus adempta præcipue ægris sanitas, [erigit nosocomium,] aut etiam quocumque maleficio sublata fortunarum valetudo, dimidiato infortunio per alimoniam quotidianam ex integro quasi redderetur, aut minimum parte aliqua iuuaretur. Id loci iam inde siue valetudinario, siue item templo, Diui Francisci agnomen obuenit quod Franciscani instituti fæmina principibus impendijs sacrum ædificium extruxisset: c signati autem Cruce ab ipsa Fundatrice homines, & alij quidem, qui operis præfecturam, alij ægrotorum curam adierunt; eximie primo in Boëmia suam probarunt operam, & post paullo Wratislauiæ ad D. Matthiam secundum hospitale, pari pro egenis opulentia ab Anna Henrici Probi d vxore & Agnetis sorore extructum, simili plane laude administrauerunt: indeque e loco e vtroque diffusi per regiones circumfusas, [vti eius exemplo Vratislauiæ soror,] non tantum in Boëmia & Silesia, sed etiam Polonia Morauiaque magna misericordiæ commendatione afflictis inseruiuerunt. Pragense vero Nosocomium, vti Ordinis sacri extiterat principium, ita pariter sibi præfecto, dignitatis magisterij retinuit principatum f. Perfectum porro pro ægrotis nobile illud valetudinarium aut pauperum opulentum receptaculum sub annum Domini MCCXXXVI est.

[25] Subinde sacras ædes alias, annis duobus aut tribus ante inchoatas, pro Franciscanis sexus vtriusq; inquilinis, excurrente in ripam ipsam Moldauæ, [extruit monasteria Franciscanis] intra tamen complexum muri Pragæ-veteris ædificio magnifico, sumptibus ingentibus, sacra Fundatrix molitur. Ad g D. Francisci viri, eiusdem Auctoris legibus auctorati, posteaquam Moguntia aduenissent, primi omnino sanctimoniæ fama & vestium horrore, pedumque nuditate celebres in Bohemia inclaruere. Iuxta plane ad Saluatoris sacram ædem, contiguæ Franciscanis sacris hominibus Clarissanæ virgines, pari asperitate vitæ & haud impari sanctimoniæ fama conspicuæ, [& Clarissis,] post paullo cum Agnete primipila consederunt. Enimuero licet virile asceterium regia magnificentia vndequaque appararetur, [adiuuante fratre Rege,] Parthenonem nihilominus Venceslaus frater, in societatem pijssimi operis sua sponte adscitus, præterea mirifice exornauerat ædificijs, & distinxerat hortis; vt scilicet nobiles virgines, extreme alias pro Christo pauperes, haberent vbi commode habitarent, & exercitia sacra hortensi diuerticulo nonnihil interrumperent: ne plane sexus mollior rigore insolito solito citius eneruaretur. Sacram insuper Saluatoris ædem sacris donarijs apparatuque pro altaribus ecclesiastico, Agnes Fundatrix ad miraculum eximie opulentauerat; tantum nimirum filia Regis adierat hæreditatis, & has consequenter sponsi, ijque aut Reges aut omnino Cæsares, in regiam Virginem congesserant aureæ gemmeæque liberalitatis diuitias. Valuit id generis Principum exemplum mire ad permouendos animos subditorum: itaque quisque fabricam vtramque, siue e Proceribus siue e ciuibus, suis impendijs parabat adiuuare: sed Principes auidi præterquam suæ, Dei maxime gloriæ, vix tandem seuero edicto id generis liberalitati, quasi regiæ præiudicaret magnificentiæ, satis superque apud vtrosque cauerunt. [& operarijs mercedem recusantibus:] Quis autem quotidianas operas, sine quibus Principes esse omnino non poterant, si illæ liberales esse pergerent, deturbaret ab ædificijs? Hæ nimirum postquam fecerunt omnia, nihil omnino mercedis voluerunt accipere; & cum a Præfectis vel ideo molestiam pertimescerent, adeoque ad receptionem pretij cogerentur etiam, approperato scilicet præscripto opere, sub vesperæ principium dexterrime fuga solutionem declinabant. Hinc Wenceslao & Agneti facile fuit, moles etiam ingentes, ac breui tempore, talibus operis ad perfectionem eximiam adducere, centenisque hominibus sacerrimas ædes tam pio subditorum labore apparare.

[26] [Ingreditur monasterium,] Absoluit porro vtraque Franciscanæ Religionis ædificia annus a Christi obitu celebris supra millesimum & ducentesimum quinquagesimus. Sed iam ante sub MCCXXXIV inde & inde sacri incolæ fuere, Asceterium virile adsciti Moguntia viri Franciscani incoluerunt; Parthenonem vero quinæ ex Italia sacræ virgines, Beatæ Claræ primæ sociæ, Summi Pontificis auctoritate submissæ, primo inhabitarunt. Has Agnes non multo post cum septem Boëmis virginibus illustri sanguine omnibus veterique Procerum stirpe prognatis, magnifice inauxit: qui numerus exinde & quidem merarum nobilium virginum, quantumuis in tanta vitæ asperitate & insolito opum voluptatisque contemptu, adeo tamen excreuit, vt præter regias aliquot filias aut neptes, [secutis centum nobilibus virginibus,] centesimum omnino, superstite adhuc Agnete annis aliquot, vel attingeret vel etiam superaret. Adeo erat efficax vel ad molles virgines, ad asperrima quæque permouendas regiæ virginis tam insolito ordine præuium exemplum, & nescio, quod debitum sequelæ putabant se incurrere nobiles subiectæ, cum earum Domina tanta virtute præiret ad Religionem.

[27] Vertebatur autem subinde annus Christi MCCXXXV, quando Agnes cum septem illis illustrissimis virginibus exemplo magno, [inducta coram Rege, Regina & Proceribus,] insolentem vitam opere solenni ordiebatur. Pulcherrimo spectaculo (nisi fallūt veteres memoriæ) dies XXV Martij ab h annūtiata Numinis Incarnatione nobilis inciderat; vt eo nimirum, quo Mariȩ cum Cælesti Sponso, omine felicissimo, sacræ nuptiæ celebrabantur, desponderentur. Vin' pompæ ordinem & apparatum? Aderat Rex frater & Regina Cunegundis, Cæsaris Philippi filia, regio throno sublimes & raro spectaculo ipsa Boëmiæ corona coronati. Vna cum Regibus assidebant agnati Principes & affines e Carinthia Silesiaque Duces, vltimum locum, sed stantes ad latera infraque thronos regios & subsellia Principum, magno numero Proceres, & ij maxime, qui publica erant in regno dignitate conspicui, occupabant. Inde primo Barones alij, inde Equites innumeri, vetus & omnino per ea tempora purus Zechorum sanguis; genus denique omne satellitum supra & infra latera vtique nobilium stipabant; tum vero circumcirca ciues, ac vltimo plebs multa omnino & vndequaq; infusa sacrum templi locum ad Saluatoris angustabat.

[28] Hora iam nona ante meridiem sonuerat, cum Agnetem auream & gemmeam totam, regali purpura indutam, quasi sponsam (& erat, quia Christo despondebatur) Duces aliquot affines aut alias consanguinei, deinde VII illustres Heroinas vicini e familia aut Proceribus primipili ad principem aram, inter resonantem tubarum clangorem & suauissimæ musicæ symphoniam, deducunt. Inibi Nuntio Apostolico, hac in cæremonia Pro-pontifici, circumstantibus præter i Ioannem XXI Pragensem septem aliarum Ecclesiarum Episcopis, [a Nuntio Apostolico & Episcopis vestitur, cum 7 alijs Virginibus,] comam ipsa prima incidendam de genu offert; exinde vestem auream exuit, ac denique lacernam griseam regio corpori iniectam, sibi aptat, & lacrymans suauissime deosculatur, veloque sacro a k Pro-pontifice cooperta, miris incedit gaudijs; quod tandem post tot infeliciter attentatas cum mundo nuptias, hæ vltimæ cum Christo feliciter successissent. Simili omnino ritu atque ordine virgines aliæ omnia expleuere; neque in lætitijs quidquam Dominæ singulare relictum, adeo easdem ab annis iam multis carnis odium cœperat, & pridem cum Regina ad pares nuptias cum castissimo Agno anhelabant. Collaudata mirifice cum sociabus Agnete, plenariam, vt fieri solet, pro potestate Caietanus, ad complementum operis, sacris iam virginibus Indulgentiam publice indulsit. [a concione] Ioannes etiam Pragensium Præsul pulcherrmi facti breuem sed elegantem, lingua Boëmica adiecit commendationem: qua Regem Reginamque, agnatos cognatosque Principes, inter solennes lætitias, (quis putaret? [sub Sacro communicat:]) ad vberes omnino lacrymas permouit. Inde ad aram, magnifica pompa assistentibus septem illis Episcopis, fecit Pro-pontifex: a cuius communione post paullo Agnes illæque septem virgines sacro Christi Corpore pro more, refectæ sunt: tenuitque hæc insolita festiuitas generis omnis spectatores ad horam omnino secundam infra meridiem, quȩ denique inter gratulationes & festos applausus, tubarum strepitus & musicos concentus solenniter est absoluta. A templo porro itum ad epulas in Parthenone, qua licet instructas: quas Rex & Regina parte vna cum agnatis cognatisque Ducibus Agnetis, consanguineis insuper Proceribus septem illarum virginum; [conuiuio regio cum alijs excipitur:] alia vero Legatus Pontificius, Episcopi octo præter Agnetem & desponsas recenter Christo heroinas cohonestarunt. Secundas tertiasue mensas exteri domesticique Prælati, inde Proceres ac Equitum Primores, vel publicis munijs in regno conspicui vel stirpe illustri Monialibus vicini, singulari vtique honoris prærogatiua admissi, occuparunt. Inde alij supra aut infra alios, numero innumero, prout nobilitas aut ætas cuiusque erat, comederunt: neque ab hilarijs exclusi sunt, qui maxime ijs egebant, pauperes. Stratæ ergo passim in area monasterij mensæ; pastæ non tantum centuriæ, sed numerus omnino talis, qualem hæ decies iterumque toties repetitæ solent condensare.

[29] Neque vero hic actus tam heroicus Agnetis, diem vnam aut alteram vel etiam septimanam aut mensem suspendit admiratione auditores spectatoresque; sed in annum vnum alterumque celebrauit facinoris insolentiam, nulla re alia in ore mortalium frequentiore, quam quod Regina nata & subinde regnantis Wenceslai Soror, paulloque ante Cæsaris sponsa, & iam prope vxor, hæc omnia, quæ tanti fiunt ab hominibus, potuerit tantopere susque deque facere, & Christi vnius in extrema pauperie sacros amores, tot sponsorum amoribus vnice præoptare. Sed supra famam, quæ tanti non est, fuere exempla Principum viraginum, quæ nimirum ex occasione tam gloriosæ Agnetis, cum Deo desponsationis sumpserunt principia: dispersa enim per Germaniam & potissimum Poloniam, aliaque vicina & remota regna pulcherrimi facinoris serie, [exemplo suo alias attrahit ad eamdem Religionem.] exinde numero magno regij sanguinis Heroinæ, eumdem vitæ quantumuis asperæ delectum concupiscere, parique ardore in contemptum mundi carnisque triumphos inardescere, ac vltimo in insolente hoc id generis personis D. Francisci instituto, præcurrentem Agnetem seria exprimere imitatione: quapropter pleraque Clarissarum cœnobia vbiuis terrarum Boëmiæ exemplo non tantum sacris ædificijs, sed vel maxime virtutis raræ eximio studio insurrexerunt. Tantum possunt vnius etiam hominis molimina, si scilicet magno animo suscipiantur, & cum ars vndique destituit, humanaque industria nihil habet amplius, Deus roborat laborantes, & suscitat ad æmulationem operis gloriosi corriuales.

[Annotata]

a MSS. monumenta Ordinis Crucigerorum cum rubea stella, quæ nobis Theodorus Moretus Societatis nostræ Sacerdos VVratislauia transmisit, habent, in frontispicio pontis.

b Monasterium & Hospitale, pro quo B Agnes a fratre suo Wenceslao Rege & Kunegunde eius vxore fundum cum opulentis possessionibus obtinuit. [Hospitale Pragæ.] Ita dicta MSS. monumenta.

c Hi Cruce signati seu Crucigeri e Palæstina in Europam venerant, & assumpta S. Augustini Regula in diuersis locis multa Hospitalia fundauerant, [Crucigeri cum rubea stella.] atque inter alia in Bohemia in pago Porzick haud procul Praga prædum compararunt, Hospitale pro pauperibus construxerunt, & templum D. Petro sacrum ædificarunt. Ex hoc S. Petri hospitali B. Agnes adduci eos Pragam curauit, vtque hi, ab alijs diuersi generis, qui tunc vagabantur, Crucigeri distinguerentur, ad preces B. Agnetis Innocentius IV Cruci stellam addi fecit. Ita pluribus dicta MSS. monumenta. Extat adhuc templum illud cum pulchra turri Nouæ-Pragæ inclusum prope portam Porzicensem, sub iurisdictione illorum Crucigerorum, qui munia parochialia etiam ibidem administrant. Ita Hlavvitius & Tannerus in suis ad nos litteris.

d Imo vidua post cæsum anno 1241 a Tartaris maritum. Hæc ecclesiam S. Elisabethæ, & hospitale S. Mathiæ Vratislauiæ magnis adiectis redditibus vna cum filijs suis construxit, & cum consensit Thomæ Episcopi, [Hospitale VVratislauiæ.] Fratribus Crucigeris tradidit. Innocentius IV diplomate Apostolico donationem confirmauit, alio mandauit Episcopis Pragensi & Olomucensi, vt Rectorem & Fratres Hospitalis S. Elizabeth Cruciferorum Stellatorum VVratislauiensium non permittant indebite molestari. Ita late dicta MSS. Imo Ordinem Crucigerorum ab eodem Innocentio fuisse confirmatum anno I Pontificatus, Christi 1243, post alios obseruauit etiam Ciaconius. At Gregorius IX a se Ordinem Canonicum secundum B. Augustini Regulam in Pragensi hospitali institutum esse, asserit in Regesto dicto num. 58.

e Generali Magistro Pragensi obedientiam præstant hospitalia postea in ciuitatibus Bohemiæ extructa, videlicet Slatouiæ, Mysæ, Ponti, [Hospitalia ijs subiecta.] Lytomeriti, Austæ, Ægræatque Znoimæ in Pottinberg. At Magistro S. Mathiæ VVratislaui ensi obedientiam reddunt hospitalia erecta Crucibergæ, Svvidnitij, Lignitij, Bolestauiæ & Monsterbergæ alijsq; locis, sicut in Polonia & Lithvvania. Ita dictaMSS.

f Obseruat Crugerius Archiepiscopos Pragenses supremam ibidem ab aliquo tempore Præfecturam gerere.

g Dubrauius lib. 15 Historiæ Bohemicæ scribit, Regem Prȩmislaum duo Pragæ cœnobia erexisse, alterum Diui Clementis, alterum Diui Francisci titulo, atque in vtrumque sodales transtulit, quos ipse Franciscus siue Dominicus plantauit. Eadem habet Martinus Boregh in Chronico Bohemico pag. 200. [Conuentus Pragæ ord. Prædicatorum & Minorum.] At Conuentum Fratrum Prædicatorum in honorem S. Clementis anno 1222, incepisse B. Ceslaum a S. Hyacintho Pragam missum tradunt ex antiquis monumentis Maluendus in Annalibus Prædicatorum, & Bzouius ad illum annum: quod plenius ad illius Vitam 15 Iulij & huius 16 Augusti examinabimus. Eodem ergo sere tempore aduenisse Fratres Minores Pragam videntur, quorum hortatu Dominam Agnetem se reddidisse Ordini pauperum Dominarum de Regula B Francisci tradit in Chronico Albertus ex Abbate Stadensi anno 1240 factus Minorita.

h Idem Albertus diem assignat Pentecostes & annum 1236.

i Ioannes cognomine Scholasticus ab Hagecio & Pontano laudatus a pietate & deuotione, præfuisse ab anno 1228 ad 1236 dicitur.

k Monuit auctor hac ab vsu communi remotiori voce, eum intelligi, quem Romana Curia Legatum a latere nominat, ipsius Pontificis personam apud exteros Principes sustinere iussum.

§ IX B. Agnetis inter Clarissas viuentis, raræ heroicæque virtutes.

[30] In cœnobio porro D. Saluatoris ab anno MCCXXXV vsque ad annum MCCLXXXI vitam religiosam per annos omnino XLVI, magna virtute & citra affectatam famam, insigni tamen diffamatione traduxit Agnes: itaque deinceps ab ingressu vsque ad mortem vixit, vt nobilissimis illis superioribus præludijs subsecuta omnia pulcherrime responderent: fueruntque illa instar fundamenti, quibus hæc exempli maximi insolitæque virtutis postmodum inniterentur. Sed in rerum optimarum tanta copia incredibile mihi negotium capiam; si Agnetis virtutes, ceteramque eius multiplicem generosam indolem & religiosam stylo singulari amplecti velim? Satis ergo nobis erit aliquarum dumtaxat syllabum texuisse, & quas illa prolixe habuit, multo hic angustius denarrare. Familiam ducat animi submissio, [Præ humilitate] quæ rariori miraculo Agnetem extulit, quo ipsa inter mortales fortunæ beneficio maior, despicere pro more illas ipsas potuisset, quibus se tantopere submisit aut etiam posthabuit. [præesse monasterio renuit:] Magnum imprimis humilis animi argumentum fuit, quod tantopere, toties, tamque serio pugnauerit, ne Parthenoni præficeretur. Sacri subinde Ordinis Superiores, cum ad deferendam cœnobij præfecturam indole regia & tantis beneficijs Agnetis mouerentur, Sorores nihil nisi virtutem respicerent, itaque nulla contradicente submissionem & subiectionem omnem vltro promitterent; numquam tamen eo negotium deducere potuerunt, vt Agnes ea etiam singularitate emineret. Quippe illa modis omnibus contraire & pugnare, hic tantum intercessores conquirere, alias in omnibus liberaliter obsequi, rogare atque obtestari, affligi denique animo, ac ipso corpore ægrescere, neque ante valetudinem recipere, & sibi animo ex integro constare quam homines ab his intemperijs desinerent, de Præfectura cogitationem omitterent, & Agnetis rationem penitus nullam haberent a.

[31] Ab hac præterea virtute profectum est, vt Regina nata & ad connubia Regum Cæsarumq; tanto opere expitita infra omnes sacras Sorores, [omnibus se inseriorem æstimat:] suas etiam (inquam) subditas, deijceret sese, nulli vnquam se verbo aut facto anteponeret, in omnibus prudentiam maiorem ceterasque animi dotes ac virtutes suspiceret: in se autem nihil horum omnino, quibus alijs compararetur, ne dicam præferretur, plane inueniret. Quid fecisses hac humili Christi ancilla? De ipsa benignius coram loquereris? repente colligebat animum, & oris ruborem, lacrymis etiam confundi videbatur. Familiarem quampiam, aut vltimam de Sororum numero contulisses? comparata illa ad, quamuis vehementius erubescebat, singulas etiam minimas documento sibi esse ad virtutem fatebatur. Verbo ei fortasse restitisses? & quod illa iudicasset alio serio diuertisses? tum vero auctoritatem illa intempestiuam nullatenus ostendere, comis ad obiecta vel silere vel pauca loqui, sua quasi damnare, manibus & pedibus in sententiam contrariam leuissimo vultu tota ire & immigrare. Conuitijs ludibrijsque humillimam virginem vel imprudens vel per iram abreptus conspersisses? [contemptū æquo animo fert:] tum denique delicias fecisses affectanti vndequaque contemptum, ac lætitijs scilicet egregijs animum modestum, neque vlla id generis iniuria confusum, perfudisses.

[32] Hac tali demissione, quid mirum si operam ponebat in abiectioribus officijs. Vidisses illam, Premislai III Regis Boëmiæ filiam, mane summo focos pro Sororibus parantem; illam Wenceslai Boëmiæ Regis IIII Sororem, sordes cubilium emundantem; illam Friderici II. Cæsaris sponsam, [viliora ministeria obit:] instar despectæ ancillæ in culina coquinæ insudantem. Et hæc quidem omnia cum faciebat, non vultu subaustero ac facie confusa damnabat, sed gaudijs diffusa, pro quo tantopere Christi serua laboraret, cælesti delibutis suauitate noui exempli spectatoribus satis superq; ostendebat. Neque hæc modestia vsque adeo insolens in sanos tantum sese extendit: [etiam apud ægros domesticos] tentatis aduersa valetudine vel maxime lubens volens prædicta beneficia impendebat: his illa lectulos molliter sternere, omne quod oculos aut nares in cubili offenderet, laboriose amouere, cibos ipsa suis manibus conficere, & vt gustui seruirent, qua arte qua industria congerere, omnia denique agere & in id solicite vires contrahere, vt morborum molestijs leuatis, diminutisque doloribus, pulsa vltimo ægritudine, sua rediret pristina cunctis valetudo. Hæc submissi animi in proprio parthenone exercitia fuere: sed neque muris obsepta sacra virgo præpediri potuit, quin caritatem in ægrotos, maxime sacros homines, egregie tota Praga exerceret. His illa, quod vnum poterat, ne tantopere moleste ferrent inualetudinem, [& externos.] paupertinis rursum cupedijs, & exquisite a se apparatis ciborum edulijs, quantumuis absens, liberaliter prouidebat. Illud autem paucis Cœlitibus ab hac virtute commendatis, singulare omnino fuit, quod Agnes nostra non semel atque iterum, sed plerumque animum delicijs regijs assuetum, præclarissimæ Elizabethæ cognatæ imitatione erexit; fœda illuuie & leprosorum sanie infectas vestes vndique per vrbis nosocomia & valetudinaria conquiri iubebat, [vestes illorum eluit & reficit:] delatasque ad se in Parthenonem, nullius alius admisso adiutorio, sola Agnes apprime eluebat, tersasque omni industria emundabat ex integro, ac denique, si qua egerent etiam refectione, vltimo suebat, & parte omni egregie sarciebat. Hinc illi scilicet sanies illa subolere non vsque quaque suauiter, hunc tamen fœtorem Agnes odoribus omnibus præferre: hinc sacras eius manus, illuuiei fœdæ acrimonia corruptæ exosæque alijs horrorem incutere, soli tamen Agneti delicias facere: dolorem quidem circumferre, sed de eo nulli conqueri, & quantum fas esset tegere, nobilissimique facinoris laudem nullam apud homines aucupari: verum vnice in Numinis gratiam (agerent dicerentque quid vellent homines) naturam in ea victoria heroice triumphare.

[33] His tam egregijs Agnetianæ virtutis exercitijs, fama optima Assisium ad b superstitem adhuc & inter viuos morantem Claram delatis, [litteris S. Claræ animatur:] exilijt scilicet gaudio nouæ asperitatis prima Auctrix, incessitque lætitijs, postquam regiam virginem tantopere intellexit virtutis appositæ tenacem. Quare humanissimas insuper litteras ad Agnetem conscripsit, quibus eam in arrepto itinere cælum versus mirifice animabat, & vt approperata via, declinatisque periculis compendio quodam felicius decurreret, leges etiam c Innocentij IV Pontificis potestate ratas transmisit. [regulas ab Innocentio IV approbatas] Ad hos Antistitis suæ impulsus, velox cetera virgo, quid ni vehementius adhuc in inchoato cursu impelleretur? præscripta autem vitæ sanctioris documenta, quo gaudio non excepit? Verum vt magis inconcussæ essent leges illæ, eoque intimius a Sororibus & tenacius seruarentur, missis ad d Alexandrum IV. Legatis, prænominatas leges denuo ipsa expetijt, [curat iterum ab Alexandro IV confirmari:] modeste licet, summe tamen ac enixe, Pontificis auctoritate roborari, & gratijs indultisque exornari.

[34] Sed enim præter illam principem virtutem, qua nisi quis eximie inclarescat, plerumque reliquis imponit mortalibus ficta sanctimonia: aliæ etiam magnæ heroicæque dotes Agnetem inter Clarissas virgines mirifice illustrarunt. Istarum post animi submissionem facile coryphæam paupertatem dixeris. [strictæ paupertati dedita] Hinc illius regiæ filiæ, sororis, atque deinde Regum materteræ vestitus, quamuis mundi, extrema vilitas: lectulus pauper ac deinde pro hoc nuda etiam humus: cibi simplices, & leuiter parati: verbo quamuis super ceteras esset, omnibus tamen in Parthenone æquabat se, imo plerumque inter infimas victu & vestitu reliquaque necessitate, non simulata mansuetudine, sed maximo studio affectata paupertate, se ducere solebat. Wenceslaus II, Boëmiæ Rex IV, Agnetis frater, extructo vtroque cœnobio, id vnum intendebat, [reditus a fratre Rege oblatos non admittit:] vt præter sacrum ædificium ipsasque ædes Saluatori & S. Francisco dicatas, in Sororem etiam reliquasque virgines mire liberalis, redditibus æternis sibi conficeret memoriam æternam. Sed Agnes pugnauit contra vehementius; euicit denique ne qua munificentia eius generis, alias celebri & vsitata, frater officeret Clarissarum paupertati: neque insuper e Caietanus Cardinalis, cœnobij recenter erecti ab ipso Pontifice designatus Tutor & Protector, sua aut auctoritate aut facilitate persuadere potuit, vt, difficillimis saltem temporibus, iura ad certas possessiones aut dominiola propria quædam Sororibus remanerent. Vnde memorabili cognomine ad ipsum vsque excidium cœnobiorū, asceterium illud sacrarum virginum, ad Saluatoris, monasterium pauperum Dominarum celebrabatur. Dominas quippe nominabant, quod omnes familijs illustribus prognatas scirent: sed titulum splendidum altero paupertatis adiectiuo diminuebant, quod insolita opum certarumque fortunarum interdictione easdem virgines ab alijs monialibus discretas viderent.

[35] Neque Agnes suis aut sibi proprium quidquam voluit; sed nec vsui quidem concessa permissaq; [monilia in res sacras impendit] pauperibus diu retinuit: quare pretiosissima patris fratrisque donaria, quin & arrhas tot riualium Principum & connubiorum emptrices gemmas, tamquam virtuti huic inimicas, a se quam longissime in Deum vel pauperes semouit. Partem magnam Christo in æde sua ad aras, vel in calices & cruces, [aut vsum pauperum:] vel ipsa altariū tegumenta & Sacerdotum vestes magnifice impendit, aut certe de reliquo pecuniam confecit, qua plurimorum inualetudinem aut extremam pauperiem primarie correxit.

[36] Sed hanc liberalitatem amplius aliquando probauit Christus, cum fratre mortuo, nepos f Ottogarus III, Rex Boëmiæ V, amitæ non iam dicam virtutem, [sub Primislao 3 summam inopiam patienter fert:] sed nec sanguinem tanti fecit, vt modicis subsidijs vltimam indigentiam precario subleuaret. Totus nimirum erat Prȩmislaus in bellis, quibus subinde gloriose confectis, complura trophæa orbe toto suspenderat: itaque æris auidior, non tam dispergebat, quam vndequaque id generis auxilia (iuste an iniuste?) vt fieri solet, corradebat. Hinc Agnes extrema insuper ægritudine tentata & ad parem inopiam deuoluta, nihil opis in humanis omnino reperiebat. Flebant interim Dominæ vicem plæræque subditæ aut Sorores; neque tamen calamitatem, nisi modice, mœrore illo eleuabant. Sed virgo indecoris lamentis susque deq; factis, nihil minus egit, quam vt temporis incommoda, suorumque desertionem dolore aliquo dignaretur. Itaque cum alij casus humanos plorabant, aut anxias suppetias requirebant, tota in Deum effusa Agnes, si qua vellet succurrere, sperabat; sin minus, pro oblata tam nobili opportunitate tentandæ virtutis, gratias sæpe sæpius iterabat.

[37] Hunc porro tam egregium rerum humanarum & fortunarum despectum comitabantur insignes quoque corporis proprij inimicitiæ; [affligit se ieiunijs & abstinentijs] propter quas illa nihil omnino carni indulgebat, sed vbi poterat modis omnibus commoda eius disturbabat. Quis crederet? Primis annis, quibus ex integro ad Christum diuerterat, virguncula id generis & regijs assueta delicijs, nullum edulium coctum nec carnes edebat, vnum tantū crudum pomum vel aliquot alios fructus, & modicam panis crustulam interdiu haud sæpius semel, cum fontana capiebat; eaque potus cibique austeritate, priscis eremi cultoribus quondam consueta, vitam vix sustentabat. Ieiunia deinde non tantum supra nominata abstinentia, sed longe ampliori, & ne dicam fæminæ, sed & cuique homini impotenti ciborum potusque carentia traducebat. Neque solitis esurialibus insolitum tenuit edomandi corporis modum: sed insuper etiam feria IV iterumque VI, atque exinde præuijs quatuor diebus ante festa beatissimæ Virginis, vltimo denique a D. Martino ad Natalem Domini, vitam non nisi pane & aqua tolerabat. Inter tam stupendam corporis oppressionem accedebat alia quoque sacræ virginis sæuitia, qua scilicet carnem omnino expugnauerat; horridum e setis equinis cilicium, tota sibi superinduit, quo demum veluti lorica carnem, contra omnem indecētem motum præseruauit. [cilicio horrido,] Hoc autem adeo arcte corpori annectebat, vt funiculi eius, quasi scrobes in carne eius eraserint, quo se immergerent. Sacraque hac carnificina vltimo ossa etiam singulari cruciamenti genere singulariter cruciarentur. Sed insolens corporis inimica Agnes dolorem dissimulabat, spretisque omnibus lenimentis, solo Confessario facinoris conscio, nobilem victoriam fortiter, dum viueret, continuabat. Præter hanc insolentem armaturam, alia adhuc habebat arma, quibus insolentem contra hostem virgo depugnaret: [vigilijs, genu flexione, flagellis,] noctes plerasq; vigilijs lacrymisque vincebat, horas senas septenasue flexa inter preces ducebat, subinde plagis etiam corpus incessebat: neque tamen grauissima flagrorum animaduersione peracta, quidquam, quod eo supplicio dignum fuisset, inueniebat.

[38] Per hæc tam pertinacis pœnitentiæ studia, breui ita se macerauit, [ægritudinē contrahit:] vt virgini robustissimæ nuper, forma omnis gratiaque defluxerint, neque vires nisi animæ retinendæ necessariæ, ei vix superessent; ergo in hunc fere modum attrito pessumdatoque corpore, non potuit, quin vltimi morbi pericula accesseret, & semel iterumque palmaria Sororum obsequia certantium, medicorumque extremam industriam vix non falleret morte prope subsecuta. Sed stetit illa tum temporis Superiorum consilijs, eaque omnia, quæ iubebatur, vt solebat alias, exactissime perfecit. Verum vt primum ab ægritudine se collegit, [conualescens resumit pœnitentias:] ocyus reputauit apud animum, qui rediret in consuetudinem, pergeretque in corpore rursus exercendo pericula vilia habere. Itaque aliquoties datis quasi per inualetudinem inducijs pœnitentiæ periculosæ, iam cum corpore iam cum morte, semper victrix dimicauit; donec sub annum MCCLXXXI, post tot infelices conflictus, vt postea dicemus, semel tandem mors ex Agnete, sed extreme iam tenuatum corporis spolium inglorie detraxit.

[39] Ab hac autem tam acri cum carne propria inimicitia, vehemens inter Deum & Agnetem familiaritas oriebatur, [oratione feruente,] quam illa præter consuetas & communes suæ religionis supplicationes, in priuato etiam oratorio sæpe sæpius precibus humillimis interfusisq; lacrymis renouabat. Et erant subinde tempora, maxime sub vltimam ætatem iam sacræ virginis, quibus id generis Moyse egebat Boëmia; & nisi fortasse extentum Numinis in vindictam brachium hæc virgo stitisset; propter innumerabiles illas clades, quæ Ottogari mortem subsecutæ sunt, fortasse num qui Boëmi fuerint, [Boëmiam conseruat:] quæreretur; adeo elementa omnia in exitium cum hominibus conspirauerant Boëmorum. Maxime autem familiaritatis cum Deo fructum ibi Agnes prodebat, vbi maxima quæque eius amore, vel in contrarium facere, vel sibi illata pati fortiter debebat: quippe illam præter varias ægritudines, & inopiæ bis terue insolitæ incommoda solita, Sorores etiam per imprudentiam, aut ipsi sacri Superiores ex condicto egregie exercuere. Sed hæc omnia experimenta, intra virtutem semper pulcherrime steterunt. [iniurias omnes sustinet.] Nihil lamentorum aduersa ista, nisi Dei gratias, expresserunt; nullæ iniuriæ, quantumuis etiam impudenter illatȩ, ad iustam querelam, præterquam de suis culpis ante Crucifixi imaginem compulerunt: quam quis plurimis eam maleficijs appetijt, tam maxime beneficijs de eo Agnes heroica Christi imitatione sese gloriose vindicabat.

[Annotata]

a [B. Agnes Abbatissa.] Gregorius IX Papa, litteris missis Ioanni Ministro Fratrum Minorum in Saxonia & Thomæ Custodi eorumdem in Bohemia, iussit, vt Apostolica auctoritate in Abbatissam monasterij præficiant Agnetem. VVadinghus ex illis litteris ad an. 1234 num. 6, & Pontifex in suis ad eam litteris Abbatissam appellat.

b Mortua est S. Clara anno 1253. Eius Regula edita est a VVadingo ad an. 1244 num. 1.

c Sedit Innocentius IV ab anno 1243 ad 1254. Sunt ab illo varia indulta data Clarissis anno 1246, at regulam S. Claræ anno 1253 tribus ante obitum diebus confirmauit.

d Innocentio successit Alexander IV, & quam plurima ab eo concessa Minoribus & Clarissis videri possunt apud VVadingum tomo 2. Mortuus est anno 1261.

e Ioannes Caetanus Vrsinus creatus Cardinalis Lugduni anno 1224 in Concilio generali. In Bohemia pia Bartholdi Pontani dicitur, Ioannes Cardinalis, Gregorij IX Legatus monuisse, [Ioannes Caetanus Cardinalis.] vt sibi de proprijs quid seruet pro necessitatibus contingentibus, at respondit Agnes se omnia reliquisse seculo, tamen Ecclesijs vnam partem, alteram Sororibus, tertiam donasse pauperibus. Caetanus postea Pontifex creatus, & Nicolaus III appellatus est. Gonzaga par. I constituit inter Protectores Ordinis, quartum Ioannem Caetanum Cardinalem.

f Primislaus III, Ottagarus etiam dictus, VVenceslao patri successit anno 1254.

§ X Visiones Cælitum, Inferorumque B. Agnetis.

[40] His tam egregijs virtutibus, qua cælum sanctissima virgo pellexit, vt secretissima quæque sibi concrederet, qua etiam dæmones extreme afflixit, inde nihil non egerunt, quo Agneti incommodarent: sed illa his susque deque contemptis, vnice quoad vixit ad cælestia, vel per vmbram inspecta eminus, vehementissime anhelauit. Dæmoniorum autem imbellia terriculamenta, quasi felium aut canum molimina despexit. Iucundissimorum porro spectaculorum, quantumuis loca pleraque exhiberent cælestem scenam, nullibi tamen amplius Deum, beatissimamque Matrem aliosque Cælites oculis exterioribus habuit intueri, quam cum in oratorio priuato a reliquis mortalibus secreta, tota inter preces & lacrymas in cælestibus suauissime absorbebatur. [In extasin rapitur,] Tū enimvero Agnes destitui sensibus, & magno tempore nihil a sepulta diuersa, quam quod leuiuscula quædam cordis palpitatio viuam proderet, nihil omnino circumcursationes Sororum aliosque id generis motus persentire: sed facie maxime insolenti luce irradiari, eoq; fulgore apud spectatrices sacras virgines diuinum quemdam horrorem incutere, & sibi venerationem eximiam maximo opere conciliare. Inter ostenta, licet prope quotidiana, singulare fuit illud, quod sacra alia virgo subinde vidit, cum caussa, qua nescio, sacrum odæum pro sua confidentia sub horam orationis audactor introiuit. Hærebat Agnes inter preces sublimis omnino a terra, [eleuatur in aëre,] atque tres amplius aut quatuor dodrantes ab humo elata, in aëra ferebatur: neque iam pro more sola facies coruscabat, sed ipsum insuper conclaue plenum numine ex circumfusa nube fulgida habebatur: vox insuper humana maior, velut olim de tabernaculo, oranti virgini responsa dabat: sed quæ, quantumuis clare non caperet, [nube & voce honoratur:] sub dubia tamen eorum aduersione, tota ad præsentis Dei maiestatem tremore insolito concuteretur.

[41] Sub diem autem Ascensionis Domini longe fuit nobilior illa ostensio cuius conscias Priscam & Vratislauam sacras ibidem virgines manu scripti codices profitentur. [in Ascensione Domini in horto colloquens,] Psallebant nimirum cum Agnete in horto cœnobij prædictæ Sorores, agebantque ferias solennes pro priuata deuotione eo amplius, quo magis cælestis Seruatoris in cælos præitus gratitudinem subinde prouocabat. Neque locus pietati aut tempus oberat, a prandio paullo ante surrexerant, &, vt dixi, inter arbusta frequentia florumque areolas accurate castigatas & mire olentes inter psalmodiam diuinam obambulabant: cum Agnes extemplo a terra in altum tolli, nullique aspectabili sed occulto subsidio etiam ad nubes efferri, atque vltimo oculos omnes effugere, & in cælos ipsos immigrare. Prisca interim & Wratislaua, abruptis insolito spectaculo Psalmis, [in cælum eleuatur:] hærere, neque, cum maxime vellet, quidquam hiscere, sed non tantum corpore aut facie, sed ipsa etiam mente confusæ torpere, & inter continuam admirationem quasi suspensæ, cælos assidue intueri, & Agnetem solis lacrymis reducem deuocare. Horam integram desiderium tenuit anxias; exinde media iterum apparuit Agnes: in cuius absentiam cum sacræ virgines accuratius inquirerent, [post horam reuertitur:] nihil omnino extorserum, præterquam decorum & blandum risum, quo reliquiæ deliciarum cælestium notabantur. Nimirum pulcherrimi hominum pulcherrima sponsa viderat quæ nulli hominum tuto poterat concredere: audiuerat arcana Dei, quorum notitiam nemini licebat propalare: hinc modestissima virgo, & ne sui etiam ratio aliqua haberetur, tantopere prodita licet, tamen cælestia ostenta maximopere celabat.

[42] Nec illud minus est memorabile, quod Agneti inter sacram supplicationem in æde Saluatoris anno MCCLXXVIII VI Cal. Septembris euenit. Præuia pro more Cruce obibant psallentes Clarissæ sacram ædem; Deoque supplices, Ottogari Regis V Boëmiæ infelicem in a Rudolphum Habspurgium expeditionem anxie commendabant: [in processione] cum Agnes colore immutato impallescere cœpit, & tota facie timorem insolitum prodere, hærere vestigijs, ac denique subdubijs lacrymis humectari. Ignaræ reliquæ virgines, quid caussæ foret repentinæ mutationis, subsistere eaque super re Agnetem interpellare, ac vltimo etiam rogare, quid id velit ne se cælet, sed omnia ordine rectaque serie enarret. [videt & narrat cladē Primislai 3,] Non distulit modestissima virgo preces Sororum, sed quod viderat, paucis intimauit. Ottogarum Regem corpore toto laniatum duobus hunc athletis fulcientibus, miserabili spectaculo pallorem primo induxisse, inde stuporem insecutum, atque vltimo lacrymas expressas; itaque notarent diem & horam: id generis ostento non nisi ferale quid & luctuosum (vtinam ipsa falleret) præsignari. Dixerat, & verba fidem post paullo repererunt: eadem quippe die, & hora nominatus Rex, vnico illo infelici ad b Lauam prælio, tot trophæa præcedentia corruperat, & quamuis non inultus, suorum tamen proditione vltimo etiam ceciderat. Qui in iugulum Ottogari ferrum adegerit, certa fama necdum designatur c.

[43] Iam illud spectaculum, quo animas e corporibus abeuntes cælum toties petere inspexit, quam illustre est? d Brigitta e submissis septem virginibus ex Italia, [animam morientis videt ab Angelis in cælos ferri.] sanctimonia quoad vixit haud vulgari Clarissarum ad Saluatoris primipila, posteaquam morbis egregie virtutem magnam Sororibus maxime prodidisset, animam vltimo inter ardentia in cælum suspiria creatori reddiderat; vna abeuntem cum Sororibus pijs suffragijs Agnes pro solita in morituros pietate prosequebatur, cumque aliæ desiderium optimæ virginis non ferrent, itaque lacrymis etiam dolorem exprimerent; sola Agnes damnato omni mœrore lætitijs incedebat. Intempestiui gaudij rationem reddere coacta, id quod erat, modeste tandem propalauit, visam scilicet a se Brigittam inter Angelorum agmina cælum inscendere, plenamque luminis, lucem alias inaccessibilem immigrare: quare hortata Sorores est, vt posito inutili luctu, Deo singulæ potius gratias redderent, Sororique in tam eximium locum receptæ votis omnibus gratularentur. Neque difficile fuit hæc tam insolita monialibus de Brigitta persuadere, quia fidem etiam in extremis, prima & media egregiæ, vt dixi, virtutis exempla facile omnibus persuaserunt.

[44] Sed tamen humani generis hostis, his omnibus hucusque narratis, non potuit inhiberi, quin in Agnetem odium exprimeret, eique vano terrore interdum, subinde etiam verbere immani immineret citra omnem virtutis iacturam. En vnum alterumque terriculamenti superati specimen. Ab ægritudine surrexerat Agnes, necdumque collectis viribus, a Dominica, sacra virgine inter eundum sustentabatur, incurrit subinde in vtramque dæmon, alijs atque alijs formis informiter vestitus: [signo Crucis pellit dæmones sub variis figuris visos:] quem cum Dominica vel leuiter tetra facie ligno innixum inspexisset, ocyus clamore sublato, voce quamuis iam fracta timore exanimis suppetias clamauit. At Agnes nihil hac infernali larua exterrita, neque Æthiopum atrore horribilē diabolum formidare, neque canum feliumque habitus ementitum quidquam curare, sed cuiusuis belluæ fœditatem repræsentantem Crucis vnicæ signo ab oculis leuissime summouere. Pari omnino ratione facilitatis alias, cum ante oratorium notatis ludibrijs deformes oppido & fœdissimi spectri imagines indueret, atque vltimo bubonem tetrum mentiretur, & cauda horribili aditum omnem præcluderet, virgo Agnes imbellem hostem cruce abegit. Semel tamen, Dei permissu impudentior, non iam eam in aliena specie affligere conatus est; sed vltra horrorem illum infernalem audacior, inuolauit etiam in virginem egredientem ex oratorio: itaque eam vehementer terræ allisit, vt ruenti artum humero expulerit: quem disordinem membrorum atrox consecutus dolor, extreme Agnetem cruciauit. Sed enim nequidquam hæc rabies in virginem desæuijt: illa quidem, præter iniuriam, [etiam ab iis læsa.] dolorem etiam nemini prodidit, egitque Deo gratias quod tam clementer errata sua plecteret, cum ipsa dignam se eiusdem administri supplicijs præterea extremis iudicaret. Correcto ex occulto humeri vitio, cum dæmon non esset lædendo neque etiam feriendo virtutem, abstinuit deinceps ab his pessimis intemperijs: vt tamen de odio in Agnetem non obscure confiteretur, sæpe eminus imbecillitatem suam schemate vario, sed citra terrorem, ostentauit.

[45] Præter Cælites autem aut infernales laruas, subinde etiam e lustralibus ignibus implorantes suppetias aut iam adiutas animas, suauissimo pietatis sensu delibuta Agnes spectauit. Inter similes visiones non postrema fuit Sororis cuiusdam ibidem Clarissæ. Hæc cum viueret, malo vtique genio auctore, omnia Agnetis ferebat grauius, factaque etiam secundum virtutem diuertebat plerumque ad confinia vitij, aut tamquam in leges delicta præpostera instituti obseruantia & austeritate damnabat. [animā apparentis e purgatorio iuuat:] Audiebat hæc subinde Agnes, tanta tamen natu virgo abiectæ virginis iniurias nec verbo reprimebat: imo interdum, cum aliæ vindictas pararent, interuertebat etiam; rata eam maxime nosse qui tractari deberet, & quasi pro beneficijs mire vbique gratitudinem maleficæ redhibebat. Verum aliud cælo fuit super actis modestissimæ Agnetis iudicium, neque tam facile tulit impudens monialis atque dixerat aut fecerat in viuis. Exempta enim ex humanis, sensit quam toties lingua indiserta offendisset: Delata quippe ad ignes purgatorios, extrema supplicia incurrit, quod Agnetis dicta factaue sinisterius tractasset: neque ante ab illis cruciatibus potuit fieri eximia quam inter preces Agneti aspectabilis, id generis delictorum veniam ab ea impetrasset. Non tulit optimæ alias Sororis miserabilem vicem mitissima Agnes, sed beneficia viuæ olim collata duplicauit, facile indulta erratorum venia: quam vbi obtinuit, demortuæ anima continuo ignes deseruit, approperataque ad cælum via, Agnetis opera ad perpetua gaudia & immortales delicias felix, ipsa spectante, penetrauit.

[Annotata]

a Rudolphus Romanum Imperium, accepit anno 1273, ante Præfectus aulæ, seu Marilcalcus Regis Primislai. Siffridus Presbyter Episcopi Mindensis, qui floruit tempore Alberti Imperatoris, filij Rudolphi, asserit solennes nuntios & multam pecuniam & munera ad Gregorium Papam missa ab Rege Bohemiæ, eo quod ipse aspiraret ad Imperium. Occuparat Austriam, Styriam & Carinthiam, & alia loca, quæ Rudolphus armis recuperauit.

b Laua seu Laba oppidum Austriæ in confiniis Morauiæ.

c Obseruat Crugerius ab Historicis Bohemis designari proditorem Milotam Morauum.

d Mirum est nomen huius Brigittæ non inscriptum Martyrologio Franciscano aut Gynæceo sacro Arturi a Monasterio.

§ XI Prophetiæ spiritus in B. Agnete & futurorum prædictiones.

[46] Hæc & id genus alia possent commemorari multa, nisi nos paucis decerptis, plerisque supersedere decreuissimus: ne prolixitate tædium incurreremus. Et vero ijs ipsa etiam Agnes adeo nihil tribuebat, vt quamuis circumflueret his cæli delicijs aut honoraretur animarum beatarum ostentis, inter sanctitatis tamen testimonia ea nunquam numerarit: sed e contrario memorabili animi modestia suique despectione, tum precandi studio & sui dominandi solertia, veram & genuinam in se alijsque virtutem metiebatur. Quamquam negari non possit, cum his vltimis eximie Agnes inclaruerit; illis etiam, quæ in hominum ore illustria sunt, [Prædicit Regi fratri victoriam in bello,] magnopere a Deo fuisse hominibus commendatam: sed hæc illa modestia sua, scilicet cum tam crebra, & patentia circa illam essent, eleuabat. Vaticiniis insuper clara præsensit ante prædixitque res multas quam fierent. Cæsaris Friderici II auspicijs contra Fridericum, item Austriȩ Ducem, collecto exercitu mouebat, sub annum Domini MCCXXXXVI Wecenslaus frater; pauci felicem exitum expeditioni bellicæ promittebant, sed plerique nescio quid lectissimæ Boëmorum iuuentuti non vsquequaque bene, augures timidi ominabantur. Agnes vna hortari Regem publice, & animos e cælo etiam addere: iret porro, signaque inferret Imperij rebelli Principi, indeque ipse victoriam certam a Deo, spolia milites, subiectionem Cæsar denique expectarent: neque ex his vllum tam magnifica fefellit promissio. Damno suo tandem sapiens Fridericus Dux, Cæsarem agnouit, præda ingenti ex Austria relata milites onusti, domum cum gloria rediere a. Wenceslaus vltimo præter solennem victoriam Viennam etiam cepit: quam tum demum restituit, cum eam propius Dux non ferro, sed multo omnino auro inglorie redemit.

[47] Anno deinde MCCLXIX circiter, cum ægra Agnes periculose decumberet, iamque præter Sorores sacras ipsi etiam medici artem omnem frustra fatigari circa eius inualetudinem corrigendam dicerent, quantumuis ab hominibus deserta, posteaquam tamen pro more viatico vltimo ad extremum mortalitatis iter sese apparasset, [periculose ægra reliquos cōsanguineos ante morituros:] non tantum extemplo cœpit melius habere, sed & insuper clara voce a præsente Domino didicit, non ante se excessuram ex humanis rebus, quam reliqui omnes Agneti cognati Principes via humanitati communi ad sepulcrum præcessissent. Hoc secretum vnice tum concreditum homini sacro, qui ei a confessionibus præerat, annus demum MCCLXXXI cum veritate solenniter propalauit, quando e Præmislæa stirpe vnicus tantum superstes b Wenceslaus III, Rex Boëmiæ VI, Agneti superuixit, alij omnes sexus vtriusque Principes diuerso tempore ante elati, tumulos mortuales inhabitarunt.

[48] Quæ autem circa se suosque tam abdita penetrauerat, vt, longe antea quam euenirent, certo prædiceret, quomodo non etiam minutiora in Parthenone sacro prævideret? Erat ad Saluatoris virgo, quam Erigandam appellabant: [cognoscit alterā indigna a Deo precibus postulare] hæc dies aliquot imo & noctes templum obire, præter communes preces alias etiam continuare, lacrymis fletuque Deum fatigare: nemini tamen interim quid fieri vellet concredebat, aut cuiusquem communicata opera consulebat insolitæ pietati. Displicuit præpostera secreti tenacitas Agneti, edoctaque insuper a Numine, nihil se dignum tot votis & tantis gemitibus postulari ab indiscreta virgine, hic ad seueritatem non nihil coacto vultu, Quin tu, inquit, a precibus desinis: quibus ad iram Deum prius commoueas, quam indigna, quæ tantopere expetis, ad tuum extorqueas dispendium, & Numinis fortasse contemptum? Non tulit obiurgantis modedestissimæ alias Agnetis insolitam seueritatem Eriganda, sed quod vnum potuit, deprehensa scilicet, erubuit; proiectaque ad pedes, admissæ imprudentiæ veniam tum demum obtinuit, dum intempestiuum illud desiderium salutari abstinentia a se amouit.

[49] Alias vestalis alia, cuius nomen fasti veteres tacuere, commisso furto, quantum absens Agnes videret, suo didicit documento. Iacebant in conclaui maiorum permissu poma aliquot, specie exteriori & bonitate intrinseca mire eximia, quæ Illustres matronæ subinde suæ Agneti, cum alia nulla admitteret, leuiuscula & pauperrima dona transmittebant. Eorum pulchritudine quid ni alliceretur Virgo? [aliam abstulisse.] Vnum ergo ad se auertit, cum foret commodum, eo famem aut sitim pulsura: mox tamen recurrente violatæ paupertatis memoria, cum sæpe sæpius & acriter quidem vulneraretur animo, sublatum pomum denuo redhibet, expletoque numero quasi furtum, inscia Agnete ex integro insepelit & abscondit. Sed enim hanc Agnes alia quasi e caussa vocatam cum satis superque longo tempore detinuisset, vltimo duo ex pomis præstantia offert, vultuque subridenti factum nequidquam dissimulans, Satius est, inquit, decem etiam manduces secundum leges, quam contempto spontaneæ inopiæ voto, contra præscripta interuertas. Aduertit rea virgo, quid sibi velit ista donorum additio, deprecataque facinus deinceps hac etiam in parua cupiditate maiores animos paupertati obligauit. Agnes rubore & ingenua confessione satis superque contenta, facillima venia insuper eamdem absoluit. Talia præsensit porro, vt diximus, cōplura prædixitque, ita vt in futuris Agnes nunquam falleretur. Sed expeditis vaticinijs priusquam ad mortem decurramus, pauca quædam supra vires etiam humanas ab ea patrata e plurimis subnectamus.

[Annotata]

a De hac expeditione & capta Vienna agunt Dubrauius lib. 16 & Hagecius ad annum hic relatum 1236.

b Adolescens tum, dein anno Christi 1286 duxit in vxorem Iuditham filiam Rudolphi Cæsaris: de quibus infra agitur num. 64.

§ XII Miracula a B. Agnete in vita patrata.

[50] Eximijs Agnes post mortem, vt paullo inferius videbimus, inclaruit miraculis: verum neque minora, neque etiam pauciora fuere, quibus eius vitam insigniuit e cælo Deus: pleraque tamen negligentia veterum non annotauit, aut Ziskiana disturbia euerterunt. [inter alia miracula] Itaque trium quatuorue necessaria tantum erit mentio: quorum veteres fasti expresse meminere. Alia porro inclyta illa quidem, sed non nisi rumore incerto hucusque dispersa, quoad codex aliquis aut cœnobij aduersaria firment, interim penes traditionem veterem sua fide remanente, omittemus. Principio magnopere eius imperium in genios infelices eminuit, qui qua virtutibus qua alijs cælestibus ostentis non potuere inhiberi, quin in Agnetem odium exprimerent sæpe sæpius. [dæmones compescuit] Verum quantum Agneti contra inferos licuerit, hactenus attigimus; nunc de eius minori imperio in morbos ac ipsam denique mortem vnum alterumque documentum propalemus.

[51] Elisabetha virgo eadem vitæ ratione cum Agnete, D. Francisci instituto in extrema pauperie illigata, egregiæ virtutis religiosa conuersatione specimina ediderat, habebaturque inter sacras Sorores exempli omnino primi. [dolorem capitis tollit] Sed hæc præclara exercitia reliquamque instituti virtutem, vt plurimum dolor acutissimus in capite optimæ virginis extreme turbauerat, cui amouendo, quantumuis insudaret humana industria, parum tamen amplius quam nihil herbis omnibus alijsque medicaminibus in corrigenda inualetudine aliquoties profecit. Desperatis humanis, subijt denique sperare in diuinis subsidijs: itum ergo ad preces, fatigatique pro more Cȩlites, citra tamen mali solitam diminutionem. Cum Agnes miserata sortem afflictissimæ Sororis & in Deum plena fiducia, [velo capitis sui:] detracto e proprio capite sacro velamine, caput hactenus misere tractatum leniter obnubit, & dolorem tamdiu quasi angustat, inuocato Dei super Elisabetha nomine, quoad omnis morbus ab afflicta tandem excessisset. Magni exinde concursus fieri ad liberatam monialem, gratulantium morbi amotionem; Agneti etiam sospitatrici passim gratiæ institui, eiusque opera salus redintegrata virginis vna voce proclamari. Sed modestissima virgo erubescere scilicet, quod ea sibi imputarent, quorum nihil ad virtutem propriam sua sententia attineret: suadere tamen, Deum laudarent vnice, qui memorabili documento, quanti faceret sacrum religionis velamen, restituta supra naturā valetudine ostendisset.

[52] Neque intra solum Parthenonem magna id generis beneficijs Agnes habebatur: in ipsis etiam exteris eadem deprecante, vincebantur dolores, & omnis generis ægritudines corporibus ad miraculum desperatæ naturæ interdicebantur. Inter reliquos autem illustrior fuit Sophia Cunradi Equitis vxor, quæ a partu, cum proximam mortem omnibus medicamentis nequidquam auertere conaretur, itaque conclamata salute, [puerperam e periculo mortis liberat] horam vltimam cum mœstissimo coniuge expectaret; vltimo tamen ne sola humana tentasse crederetur, ad Agnetis suppetias, quasi ex insidijs, ne modestiam demisissimæ virginis, si palam imploraret, offenderet, supplex per maritum accurrit. Ille vero, quasi aliud ageret, Agneti primo Sophiæ suæ coniugis inualetudinem magnopere denarrare, deinde naturam insuper atque industriam frustra esse adijcere, ac tandem nisi Deus vim morbi vnice vinceret, post paullo vxorem non iam vxorem, sed cadauer lacrymis deplorare. Ingemuit inter hæc Agnes, &, si qua posset arte extremam sortem diuertere, partem in omnem conuersa, denique, Deum, inquit, amplius imploremus; neque enim eodum vxor tua deducta est, vnde ad vitam nequeat reuocari. Quia tu, subijcit Cunradus, si tamen potes, vxori pomi auidæ extremum id generis cupedijs gratificaberis! Hoc quippe Sophia ab Agnete impetrandum, viro, cum abiret, imperauerat solicite; rata eo edulio, quod manus Sanctæ contigissent, fortasse mali omnem vehementiam feliciter absumendam. Neque Agnes tam leue donum abnuit, sed domestica pomaria liberalem alias virginem, quantumcumque per Parthenonem in pomum anxia inquireret, [procuratis signo Crucis pomis:] vltimo fefellere. Incurrit nihilominus in vicinum cœnobio arboretum, & alia anni quam æstatis aut autumni parte, tempore scilicet hyemis, sicca etiam arbore tria eaque lectissima poma Cruce Christi excitauit. Horum vnum cum Sophia edisset, interpositis denique meritis B. Agnetis, vim omnem mali dispulit, serioque tandem postliminio valetudinem veterem recepit, cui paullo ante medicamenta omnia, quantumuis seria, sera tamen extitere. Ab accepto tam insigni beneficio non diu superuixit maritus, quare soluta matrimonio Sophia, quo parte aliqua referret Deo & Agneti gratiam, spreto mundo, distraxit fortunas etiam amplas inter egenos, auctorataque inter Clarissas, magno exemplo virtuteque eximia annis compluribus extremam pauperiem egregie honorauit. Nemo autem peculiariter miretur Agneti ad vnicam Crucis sacræ efformationem arboris infæcundæ truncum, poma illa tria effudisse, quia id generis signaculo non tantum arbores, sed alia omnia in corporibus humanis membra, prodigiose cum expediret, corrigebat; quam illa vim a suo sponso Christo Iesu, vel inde extorsisse credebatur, quod præter alia erga crucem sanctam deuotionis exercitia, ferijs quot sextis mane summo ad horam vsque nonam decimamue interdum a sensibus plane alienaretur, & ita plerumque doloribus seruatoris absorpta, inter lacrymas & singultus perstaret. Hæ porro portentosæ membrorum curationes satis superque imperium Agnetis in omnem ægrimoniam declararunt. Superest vnicum in mortem etiam triumphantem prodigiosum omnino documentum.

[53] Excesserat ex humanis minima natu Præmislai tertij iam ante defuncti filia, Wenceslai Ottogari Regis IV Boëmiæ & Agnetis Clarissæ a soror, annos nata circiter XV quam hactenus ad Saluatoris sacrȩ virgines incertam adhuc certi status, solita olim regijs infantibus educatione in Parthenone ad omnem erudiuerant egregie virtutem; [Ludmillā suam Sororem mortuam] dabatque puella regia indicia haud dubia, si modo frater ceterique Agneti fauerent, non alibi quam in asceterio cum Agnete Sorore annos virgineos, vsque dum plane vixisset, transacturam. Et hoc fortasse desiderium mouit Superos, vt approperarent beatum Ludmillæ excessum, cum aliunde haud immerito longior vita in sacro Parthenone, quod ita fratri alijsque consanguineis expediret, certo certius desperaretur. Ne ergo ad terrestres nuptias nubilis iam virgo, sed inuita, traheretur, præter omnem spem, verum non citra dolorem ingentem agnatorum omnium, nescio quo morbo, distracta a mortalibus sub annum MCCXLIV, in æde Saluatoris inhumanda prostrabat in sandapila, humanæ vicissitudinis spectatoribus egregium, quia regium, exemplum: Iamque etiam pro more sacræ virgines, mortuales vt vocāt, exequias solenni defunctorum apprecatione exequebantur; cum Agnes desiderium suæ Ludmillæ non ferens & vicem agnatorum ingemiscens, gratiam hanc palmarem magnis votis a Deo tacita expetebat: sineret scilicet tantisper iura humanitatis contra consuetudinem infringi, & accensam iam inter immortales Sororem, [precibus resuscitat:] si ita tamen expediret, denuo in numerum mortalium, priuilegio Boëmiæ Regibus hactenus inaudito, referret. Nemine porro huius tam eximij indulti conscio, postquam Agnes inter orandum ad illum versiculum, Qui Lazarum resuscitasti &c. peruenisset, cœperunt preces haud irritæ apparere: illud enim, quod hactenus cadauer iacuerat, Ludmillæ corpusculum, extemplo vitam recipere, sensimque membris omnibus commoueri; atque inde puella regia, non iam mortua, sed tota viua, in cubitum sese erigere, atque vltimo in sandapila decore subsidere & circumquaque præsentes oculis numerare.

[54] Interim sanctæ virgines timore concuti, preces abrumpere, fugam denique omnes propter spectrum effuso iam passu circumspectare; sed Agnes pauidis intercessit, bonoque iussas esse animo nihil docuit ab ea timendum virgine, quam ante tantopere vel coluissent infantem regiam, vel prope sacram vestalem modis omnibus dilexissent. [sed conquerentem se e cælesti gaudio reuocari,] Viuere quippe Ludmillam citra oculorum periculum, reuersamque ad mortales, suas virgines amice consalutare. Sed tum interrupit reuocata soror: Quam perperam mea gaudia tuis precibus interruperis, vide sis, Agnes. Admiserat virginem iam virgo Christus sponsam, & numeri illius, quē inuiolato corpore vix aliqui integrant, pars omnino non postrema esse cœperam; cum tu molesta Numini obtinuisti quidem quod volebas, sed mihi (pro quanta iniuria!) delicias imprudens & vna felicitatem omnem eripuisti. Quin tu hæc potius desideria missa facis; & non, quod tibi ad modicum tempus, sed mihi æternum proficiat, attendis? Age redde immortalibus denuo mo talem, & quæ gaudia indulsit cælum abruptis intempestiuis precibus, sine, fruar imperturbata. Erit olim cum similem quietem nec tu velis quibuscumque alijs commutare. Dixerat Ludmilla, auideque, quid se fieri vellet, Agnes expectabat: sed hæc deprehensam se coram omnibus aduertere, itaque vehementius solito erubescere, & quasi sua nihil interesset, quod Ludmilla ad viuos redijsset, superstitis beneficium (an maleficium) serio excusare; vltimo etiam tamen hæc superflua omittere; suasque preces, postquam tam iustas reuocatȩ virginis audiuit quȩrimonias, damnare; totamque illam vitam, quam Ludmilla tantopere horreret, etiam nolle, & ex animo penitus horrere. Quapropter, [permittit denuo mori.] cum Agnes dixisset, Rediret, quo eam Deus vellet, impetrata aliunde a mortalibus ad immortales venia, denuo se, attonitis sacro horrore reliquis virginibus, Ludmilla in tumbam composuit, & erectum hactenus corpus modestissime per sandapilam, quasi somno oppressa, supinauit. Ab hoc motu sensus omnis excessit, iterumque cadauer fuit, quod hucusq; grandi prodigio secundo corpus viuere, moueri ac sentire videbatur: Exinde residuæ preces (quod Ludmillam cælo receptam sua confessione constaret) tamquam superfluæ inhibitæ, & sacræ reliquiæ beatæ illius animæ, magna veneratione, certo loco haud procul ab ara principe in ipso Saluatoris templo tumulatæ. Agnes etiam quantumuis tegeret aut occluderet omnia, ab hoc tempore supra hominem maior æstimata est: eius modestia annis consequentibus nequaquam potuit inhibere, quo minus cælum eiusdem sanctimoniam gratijs insignibus contra opinionem propriam illustraret.

[Annotatum]

a In Bohemia pia Pontani dicitur filia VVenceslai Regis, fratris B. Agnetis.

§ XIII Obitus B. Agnetis & singularia quædam ipsum antecedentia.

[55] a [Anno 1281 ætatis 76] Annus MCCLXXXI vertebatur, & recte magna parte ab acta hyeme ver primum se aperiebat, cum Agnes, magna vtique natu virgo, annos quippe LXXVI nata, & in sacro S. Francisci instituto XL & VI insigni virtutis & sanctimoniæ fama diuersata, cœpit tandem, [anhelat ad cælum:] ætatis vitæque satietate humanas ex animo odisse, & ad immortalia continuis desiderijs anhelare. Dolebat nimirum optimæ virgini, quod corpusculum quantumuis partim asperitate religiosa, partim etiam inualetudinis continuæ tenuatum inclementia, liberū nihilominus & ad cælestia continue aspirantem animum instar carceris illiberaliter coarctaret; itaque, tenue licet, suis tamen delicijs magnum indies & intolerabile repagulum obstaret. Maxime autem imminente quadraginta dierum solenni in Ecclesia ieiunio, solito amplius subit Agneti cælos inhiare, & ad speratas sancto tempore & tot laboribus insuper emptas virginei Agni nuptias, [in Quadragesima ieiunat:] precibus omnibus quin & suspirijs & animi lamentis apud cælestem Sponsum magnopere insinuare. Hinc illa, quantumcumque in contrarium ætatem decrepitam inualetudinemque cōtinuam sacræ opponerent virgines, nihilo secius quam olim, solita austeritate insolitaque alimentorum interdictione vix quidquam quot diebus sumebat; modicum quid panis & fontana: subinde admissæ hominem arguebat, cum alias toto die a mane vsque ad vesperam citra hæc necessaria carnem, non iam carnem sed mera ossa, inedia extrema cruciaret. Interea cum ita corpus solitis alimentis sua sponte caret, non caruere oculi insolitis lacrymarum imbribus, regiæ virginis terga seruilibus flagris: his scilicet Agnes auulsa a mortalibus, & in vltimum angulum sacri Parthenonis abdita, quo magis cor suum Christo exprimeret, in dies singulos vbertim ætatem totam; & in ea, cum vitia non posset, nescio quæ errata, grauissime deplorabat. [errata deplorat:] Sed hanc solitudinem quid ni ferret Agnes leuius, cum eam haud dubie frequentarēt Angeli? Oculorum iacturam pene faceret, cum eos cælestibus hilarijs plerumque sarcirent Superi? Ætatem denique, nescio cuius culpæ flagitijs etiam incusaret, cum hanc certis totiesque repromissis gaudijs aspectabilis absolueret Christus?

[56] b Dimidia porro iam Quadragesima & vltra aliquid effluxerat, a quo Agnes singulariter corpori faciebat pessime; cum vires tanto rigori obnuntiare, & non iam sensim, sed ex abrupta præcipitare ætas id annorum, [periculose ægra] & in tanta religione hoc generis austeritatem ferre omnino grauius, ac plane succumbere. Vita denique magnis dispendijs tenuari, & mors passibus vltimis, id vitæ virgini non improuisa quidem & prȩter ætatem, sed tamen solito amplius propter hæc aspera approperare. Medici insuper, vbi virtus tam male conueniret corpori, nihil opis promittere, pietatem etiam quidem non satis pie incusare, imprudenter prudentiam requirere, ac denique hæc præpostera in Agnete corporis odia conclamata salute frustra serio condemnare. Quid ageret sanctissima virgo inter desperatæ humanitatis tam extrema molimina? Tum tandem cœpit ex animo felicitatem æternam sperare, cum humanam scilicet omnis destituerat natura. Quare increscente magnis incrementis corporis inualetudine, tota ad propitiandum Numen se conuertit. [extremis Sacramentis munitur:] Aduocato autem subinde sacro homine, qui ei a confessionibus præfuerat, cum vitam omnem non sine lacrymis, acrique peccatorum detestatione virgo innocens retexisset, diuino Christi Corpore, tamquam vltimo viatico, ad immortalitatis iter prostemum rite & secure decurrendum, iuxta morem Ecclesiæ sese apparauit: voluitque insuper oleo etiam sacro pie & Christiane solitis cæremonijs præmuniri: quo nimirum fortius & felicius cum hoste vltimo, quem hactenus despicatui etiam habuerat, pro immarcessibili corona decertaret.

[57] Interim exoritur clamor toto Parthenone, accuratis omnibus, nihil iam mortalia curare Agnetem: itaque fugientibus sensim sine sensu viribus e corpore, animo totam in cælos properare: ea propter Sorores sacræ vicem suam ingemiscentes, plorare aliæ, aliæ tardareiam currentem ad horā postremam, qua precibus, qua votis vltimis; omnes denique nihil omittere, quo vel ope diuina vel humana inductria suæ Agneti vita longior protraheretur. Eodem plane tempore Catharina sacra virgo, ab annis decem pedum vsu morbi maleuolentia destituta, viuamne reperiret, quærit: an vt adhuc semel consalutaret, an etiam vt ab ea salutem reciperet? Itaque valetudinariam obsecrat, vt se, [signo Crucis manis eius formato,] quæ prȩ virium imbecillitate pedibus nequibat insistere, ad Agnetem perferat in cubiculum. Huc vbi delata est, nihil non egit, vt ab Agnete gratiam exprimeret, qua se vltimo sacrȩ Crucis signo pro sua consuetudine signaret, eaque ceremonia vetus morbi maleficium expugnaret: sed demissionis studiosissima semper virgo tam magnifica petitione nonnihil attonita, solennia scilicet vota Sororis etiam in mortuali facie rubore extremo damnauit, rogauitq; vnice, ne se mortalium omnium infimam, id generis prærogatiua, quæ ad se nihil omnino attineret, præpostere honoraret. Verum Catharina hac tam humili declinatione non potuit aut voluit submoueri. Itaque iterato institit beneficium precario exigere, & ab Agnete in extremo iam vitæ posita, nihil nisi Crucem vnicam pro solatio postremo auide expectabat. Reluctari tamen Agnes suaque se vilitate defendere, ac vltimo ingrauata magis valetudine, nihil omnino respondere. Quapropter ægra altera, ne se fortasse hæc, non tantum virtute, [moribūda] sed iam etiam morte præteriret, plena in Deum fiducia, dextram Agnetis manum per vim arripit, eaque pedes, qua maxime laborabant sacro Crucis signo consignat. [claudam sanat:] Ab hac pia violentia extemplo depulsus e pedibus morbus abscessit ex integro. Catharina, quæ hactenus ne subsistere quidem ijs poterat, dehinc etiam firmiter ambulauit. Ita Deus Agnetis modestiam extulit, & quam illa tantopere cælauit virtutem, solenni etiam prodigio horis vltimis propalauit.

[58] Sed enim postquam Catharina, vt diximus, ab hoc attactu cœpit, non iam meliuscule, sed plane optime habere; Agneti e contrario pessime omnia esse, vbique naturȩ succumbere, & dissolutionem vltimam horror quidam & membrorum defectus prænuntiare. Hæc inter deliquia hilaris ægra, quod semper vicinior cælo fieret, aut plerumque ardentissimis suspirijs ad Sponsum suum aspirabat, aut etiam subinde, quamquam rarius, [vltima monita suis dat:] circumfusas Sorores alloquebatur. Breuis autem alloquij summa hæc erat: Iactarent cogitatum in Dominum, spem cælo figerent, certa inde auxilia in tempore semper affutura: studerent virtutibus, sed nulli magis vnice quam caritati: fluxa & caduca esse omnia præter Deum: hunc amarent super omnia; neruos & ossa religionis suæ crederent pauperiem, itaque hanc extreme colerent & conseruarent: Sedi denique Romanæ subiectionem infimam, venerationem primam omnes & singulæ deferrent. Iamque dies vltima tandem aderat, hoc etiam Agneti gratior quod ipse generis humani Seruator, ante secula aliquot in monte Golgothȩo expirasset: [luce cælesti illustrata] hora insuper nona sonuerat, cum Agnes deficere omnino vltimo, & cum morte extreme luctari. Sed immutationem miram! eodem plane tempore cælestis quædam lux faciem cœpit illustriorem reddere, quoque decrescebat orta magis, eo amplius splendor circumcirca increscebat, radijsque fulgidissimis cubiculum totum & vicina quæque, horrore sacro concussis virginibus, occupauit. Emisit denique animam sanctissima virgo hora diei decima, & sub inchoati sacrificij initium, tempore nimirum eodem, quo Christum in cruce expirasse sacra eloquia profitentur: [moritur.] vt constaret, credo, quam Agnes cruci asfixo vixisset similis, quæ etiam c die imo hora eadem cum ipso felicissime expirasset.

[Annotata]

a Annis 1281 si a Paschate initium sumatur, qui erat sequens 1282, vt constat ex sequentibus.

b Scilicet die 24 Quadragesimæ, si dies obitus signetur.

c [B. Agnes moritur anno 1282.] Die Veneris ante Dominicam Lætare, vt ritu Ecclesiastico loquimur. Nam anno dicto 1282 cyclo Solis 3, Lunæ 10, littera Dominicali D Pascha incidit in diem 29 Martij. Quæ non conueniunt inannum 1281, aut 1283 quem assignarunt VVadingus, Arturus & alij.

§ XIV Demortuæ Beatæ Agnetis sacra ad Saluatoris in sacello B. Mariæ Virginis inhumatio; & subinde quȩdam vltra vires humanas gesta.

[59] Adie VI Martij in diem vsque decimum eiusdem mensis sacrum B. Agnetis corpus publice prostitit inuisentium pietati: quod, quia neq; rigidum neque decolor appareret, iam tum omnium iudicio, etiam post absentiam beatæ animæ, de cælo honoratum propria Cælitibus prærogatiua audiebatur. Et erat vtique: [Corpus specie illustriore] quod, cum viueret, ieiunijs alijsque asperitatibus vitæ horridum exsuccumque effecerat austera virtus, nunc illud ipsum, e morte quasi colorem & vigorem sumpsisset, specie omnino supra humanam maiore: & forma plane simili, qualem Diuis etiam post fatalem horam indulget plerumque immortalitas, non sine intima diuini spiritus suauitate spectantium oculos recreabat. [publice ostensum:] Hinc illis intermedijs diebus agminatim omnis ætatis ac generis multitudo ad locum, vbi sacrum cadauer expositum prostabat, frequentia insolita peregrinabatur: neque postquam horas etiam aliquot sacro illo spectaculo detinuissent oculos, satis superq; pascebant; sed sæpius aciem in eamdem inflectere, atque identidem visum intendere, & noua semper animum ex hac pia curiositate reficere voluptate. [cum veneratione accurrentiū:] Alij item, vt memoriam exinde quam diutissime continuarent, corpus ipsum intimius adire, & qua auctoritate qua vi ad ipsam Agnetem penetrare, sacra membra de genu venerari & suauissime dissuauiare, annulis aut torquibus aut denique baltheis velisque pretiosis attingere, itaque quasi detergere, nescio quem, e mortuo eoque olim exsucco corpore humorem viuidum, & pro morbis pellendis medicabilem omnino attrahere virtutem. Neque illi hæc vana spe & nullo profectu agebant: admirabile quippe supra vires humanitatis ostentum, quo subinde Numen e cælo suæ dilectæ virginis sanctimoniam mire illustrauit, præterquam alia viuæ viua adhuc Agnetis merita, ad insolentem id generis pietatem piam multitudinem insolenter excitauerat. Vin' rei gestæ breuem memoriam?

[60] Decubuerat, viua adhuc Agnete, ægra admodum ex insanabili apostemate secundum latus, illustri omnino apud Boëmos familia, & in patriam ingentibus actis optime merita, Heroina, Ierotima, cui nomē in baptismate Scholasticæ obuenerat: eratque malum vltra omnem artem medicam; pro quo depellendo in vanum omnia ceciderant auxilia: solennes ipsa effuderat expensas, [apostema curatur.] nullo plane subsecuto remedio aut etiam grauissimi morbi lenimento. Recte ergo cum Agnetis sacrum cadauer ita adhuc expositum iaceret, vt commode manibus deuotis tractari posset, plena in Deum fiducia Scholastica, accessum sibi per suorum obsequia ad locum facit, inibique, postquam de genu supplex diuinam implorasset misericordiam, interpositis beatæ virginis apud Deum meritis, irruit venerabunda in sacrum cadauer, & inter pijssimum amplexum latus ægrum demortuæ Agnetis lateri stricte & intime apprimit. Neque Deus ad interuentionem Agnetis distulit speratam in desperatissimo morbo opem: protinus ab attactu sacri corporis ruptum apostema imminentem mortem dispulit, & deuotæ ad sepulcrum heroinæ annos complures vitæ insigni miraculo prolongauit,

[61] Sed hanc adeo numerose accurrentium pietatem, cui hoc miraculum maximo fuerat incitamento, (cum insolesceret nimium & sua sponte quasi ad vim aliquam spectaret) sacræ cuiusdam virginis indiscreta e sacro corpore vnius vnguis auulsio distraxit, atque deinceps currentem quantumcumque, solito oppositu occlusæ tumbæ, quasi sufflaminauit. Rem autem sic accidisse manu scripta coæui scriptoris aduersaria adnotarunt. Iacebat in paupere sponda pro more sacrarum virginum, D. Claræ pauperiem profitentium, [ob vnguem auulsum] sacrum B. Agnetis corpus, vt nimirum domesticarum Sororum, & vero exterarum etiam parthenonis benefactricum piam curiositatem aliquamdiu pasceret, solareturque desiderium, quod ex abitu sanctæ adeo animæ concepissent; cum ecce vna e sacris Sororibus facinus audet, Iudithæ virgini nomen fuit, audet inquam, quod nisi amor nimius in Agnetem excusaret, pœna omnino vindicandum fuisset. Vnguem e dextro pedis pollice, manu tenera detrahit, rata se monumentum aliquod habituram amatæ a se virginis, quo absentiam solaretur. [copiosus sanguis effluit:] Sed ingens copia sanguinis ex plaga illa erumpens, attentatam perperam pietatem extemplo damnauit: cum tamen iam dies aliquot cadauer sacrum sine anima iaceret, & ceteroqui exsucca ieiunio alijsque corporis afflictationibus Agnes, tantumdem vix sanguinis tota haberet, quantum ex eo vulnere post mortem effluxisset. Exterrita hoc ostento virgo Iuditha, ne scilicet proderetur, sacrum velum capite suo deripit, cruoremque siccat; verum eo ita imbuto, vt magis præterea imbibi non posset, cum nihil proficeret, in genua coram sacro cadauere prouoluitur, & pie in speciem temeritatis precibus & lacrymis veniam rogat. Repressus exinde sanguis mitissimam alias Agnetem Iudithæ placatam fuisse prodidit: [& morbos tollit.] neque e temerario vulnere temere fusus cruor velum amplius humectauit: ne tamen in incertum fusus videretur, certa sanitate plurimorum tentatam aut labefactatam valetudinem inposterum refecit.

[62] Ab hac porro tam celebri violentia, ne scilicet grauiora quis ausus, profanam fortasse manum ad sacra spolia exereret sub prætextu pietatis, corpus B. Agnetis, quod hucusque libere prostiterat ad venerationem expositum, exinde in ligneum sarcophagum Virgines sacræ coëgerunt: cumque nec sic satis indemnitati prouideretur, solidis etiam e ferro laminis, clauisque trabalibus temeritatem omnem fortissime præcauerunt. Ita inclusa in ligneam tumbam, [ligntum sarcophagū laminis ferreis munitum] & ferro insuper inarmata Agnete, superuenit ceteris solito serius perillustri apud Boëmos genere fœmina, quæ vehementer equidem sacri corporis adhuc semel inspiciendi auida; sed tamen beneficij impetrandi caute subdubia, prudenter omnino & in tempore, antequam accederet, a Pontificio Legato diploma impetrauerat, quo liberaliter aspectus amatrici & veneratrici B. Agnetis, citra cuiusquam difficultatem indulgebatur. Sed illa hoc non nisi vltimo vsura, & quidem si proterue remoueretur, orat in primis demisse sacras Virgines, vti tantillum molestiæ subeant, & sarcophago reserato, Agnetis vltimo tantum aspectu se dignentur. Non posse eas nimirum nescire, quæ se intime noscant, id generis sibi gratiam aliquantum præ omnibus alijs deberi, vt quæ viuam Agnetem coluerit obsequentius, & vicissim ab ea honorata sit præ alijs; darent id beneficij igitur sibi & maxime Agneti. [vltro aperitur:] Verum sacræ Virgines hic vix quidquam motæ, religionem nescio quā obtendebant, qua se asserebant constanter a sacri corporis apertione prohiberi. Hic Scholastica Steinbergia Heroina, id ei nomen fuerat, diploma Pontifificium proferre, auctoritate suprema religionem auertere omnem, non iam beneficium rogare, sed debitum plane vehementius etiam vrgere. Cumque hac atque illac, dubiæ tamen adhuc, discurrerent Virgines, & iam tandem in apertionem non nihil difficulter consentirent; inexpectato earum indulto coactam liberalitatem præcepit Deus, cuius opera, nemine ad cistam accedente, compages ferratæ ita dissolutȩ sunt sua sponte, vt Scholastica libere desideratum thesaurum oculis posset venerari. Suppuduit tum vero sacras Virgines tarditatis & subrusticæ religionis, qua tam illustrem Boëmiæ heroinam ab aspectu amatæ virginis tantopere prohibuissent; sed illa eo magis iam Vestalibus agere gratias, quarum pia difficultas caussam cælo dedisset, vt tam insigni ostento Agnetis sacer vultus postliminio sibi proderetur.

[63] Die autem decima Martij, cum a Tobias Pragensium Episcopus XXII, nescio quo, absentiam excusaret, & proximi ab infulari dignitate Sacerdotes, quamuis & ipsi in sua Ecclesia infulares, delatum munus sacræ gestationis a se differrent, fortasse quod fæminam a Prælatis efferri indecorum reputarent, [sepelitur in sacello B. Mariæ.] aut etiam funebribus exequijs, caussis non caussis, interesse recusarent; tandem humillima virgo, vt ipsa prædixerat, id generis vltimam gratiam a vulgari religioso, quamuis inter Franciscanos suos non vulgaris sanctimoniæ viro, consecuta est: neque profecto ille temere videbatur hactenus b Bonæ-gratiȩ nomen circumtulisse, cum e cælo tam bona gratia ei indulgeretur, vt Agnetis inferijs vnus omnino præ Episcopo, cetera sancto, reliquisque Prælatis, Iudice Deo & volente ipsa Cælite, sufficeretur. Quantumuis vero sacræ Virgines ita accurate, vt supra diximus, abdiderint ligno & ferro, quin & insuper ipsa terra, in sacello beatæ Virginis ante aram Marianam B. Agnetis corpus; nihilominus post paullo consumpta carne (quæ etiam vix sub mortem aliqua fuerat) ossa denique arida, hæc omnia obstacula perruperunt: neque semel, [odore suaui afflatur] sed sæpe sæpius cælesti odore, eoque (quid mirum) suauissimo, pias venerantium nares, diuino beneficio honorarunt. Ad insolentiam fragrantiæ suspensis interdum rei prodigio Sororibus, vltimo Agnes aspectabilis per quamdam earumdem, dum indormit inter preces ad sepulcrum, dubium omne sustulit, cum ea odoris prærogatiua a beatis spiritibus, corpus suum inuisentibus, solenniter locum honestari edixit. Neque isthæc Cælitum dignatio latentia sub terra in sepulcro ossa tantum exornauit: sed exinde aliquoties etiam, cum terra eruta in altari prostarent, magno miraculo in honorem B. Agnetis alternauit.

[Annotata]

a Tobias creatus Episcopus anno 1279, vita functus 1296.

b Erat tunc Generalis Minorum Bona-gracia, [Bonagratia.] qui eodem anno 1282 Capitulum generale Argentinæ celebrauit. Num de eo an alio hic agatur, inquirant alij.

§ XV Ab Agnete nata Bohemiæ Regina, cælo iam recepta, in Reges Reginasque eiusdem regni beneficia.

[64] Cvm Reges Reginȩque principem locum inter mortales occupent, quidni in eosdem exercitam cælo liberalitatem primo loco commemoremus? Margaretha regia infans, [Sanantur Margareta proneptis.] olim Boleslai Vratislauiæ & Lehnitij Ducis futura vxor, Wenceslai III, Regis Boëmiæ VI, & Iudithæ Habspurgicæ filiola, pro deposita a medicis habebatur. Nam quantumcumque sponderent omnia parentes, malum omne vicerat artem: itaque sandapilam respectabant, & inter mausolæa regia loculum pro tantillo corpusculo designabāt. Mater vnica, cum e terra nihil spei affulgeret, vertit ad cælū oculos, factaq; supplex nuper Diuis appositæ agnatȩ Agneti, desperatā plane ab omnibus prolē magnis gratijs seruauit in vita. Posteaquam enim Margaretham Clarissano habitu indutam, sepulcro B. Agnetis imposuisset Regina, precataque enixe fuisset, vti vellet iuberetque propitia matertera proneptem saluam & incolumem; continuo infans regia eodem tempore ad se redire, melius habere, ac denique ex integro nullas morbi reliquias sentire. Grati sospitatrici cælesti parentes, ex voto anathema fixerunt. Seruata a morte regia proles, præter parentes aulam vniuersam gaudio repleuit, vrbem & Boëmiam fama præsentis patrocinij mire etiam in honorem & affectum erga Agnetem allexit.

[65] Illud porro longe magis obligauit Boëmos magnæ Virgini, quod eius deprecatione seruatus Carolus IV, imminentem mortem effugerit. Quo sublato, omnia illa regia decora, [Carolus IV Imperator,] per quæ maxime in Europa inclaruit Boëmia, fuissent amissa. Quod ergo primum tum Cæsarem in Boëmia viderimus; quod Academia Carolina constituta sit; quod Boëmiæ Reges coronam habeant, qua solenniter redimantur; quod denique tot sacra Diuorum Lipsana, & ijsdem Cælitibus magnificæ erectæ basilicæ augustam signent pietatem; id totum Caroli Sospitatrici Agneti debet Boëmia, & vtinam digno aliquo cultu agnosceret, & se debere publica etiam profiteretur veneratione. Sed tam palmare beneficium paullo explicatius aduertamus a. Cubili in arce regia b Carolus IV, in baptismo Wenceslaus nominatus, annum non nisi alterum natus, vt sit ea ætas morbis omnibus vndequaque peruia, parū omnino abfuit, quin annū Domini MCCCXVII vitæ vltimum numeraret; [adhuc infans] adeo noxius quidam humor tenerrimum corpusculum regij infantis dissoluerat, vt nullo pharmaco & quocumque pretio adscito calore posset siccari aut dissipari. Interea tamen regij administri & infantis curatores viam omnem intercluserant, ne qua rumor molestus ad aures c Reginæ penetraret, itaque fæminam, cetera etiam propter dissidia maritalia afflictam, vehementius cruciaret, aut plane deijceret: vnde postmodum Boëmia alieno maxime tempore duo simul funera ploraret, & hærede, si tamen ex integro lamentabili iteratione, sed & spe etiam omnimoda e sanguine Boëmo posteritatis orbaretur.

[66] Cum fidem falleret terra, seruauit cælum, & quantumuis Cubitenses ministri celarent filij morbū, Superi tamen, [B. Agnete apparente matri Reginæ:] sed subdubie, certi infortunij prodiderunt periculum. Sopitæ enim subinde, & in Regis thalamo quiescenti Elizabethæ, clara cælo insonuit vox, surgeret strato, & imminentem calamitatem auerteret, & quam ipsa non posset, precibus Agnetis suæ ciuis, in tempore declinaret: moram omnem plenam esse periculi, iret ergo festina, & quæ iuberetur suffragia imploraret. Paruit, vt par erat, Regina cælesti monitori, & inter spem metumque fluctuans, quis casus ea voce signaretur, descendit ad sacrum B. Saluatoris Parthenonem; inibi enim nouerat inter sacras virgines, vnam etiam esse Agnetem: quam propter celebrem virtutis opinionem sibi perfugium crediderat e cælo præmonstratum. Hanc cum aduocatam præ foribus cœnobij præstolatur Elizabetha, priusquam Monialis Reginam accederet, adest Agnes e cælo prædicta, specie supra humanam cultiore, & luce insuper circumfusa, vt mortali alteri sacer horror venerationem persuaderet: verum loqui non audentē suauissime Diua ipsa affatur, quærens quid id loci agat, & in quē finem suas suppetias deposcat. Regina cum incertæ calamitatis tantum admonita fuisset, nihil nisi precibus sibi opus esse respondit. Tum indignanti quasi similis Agnes, quod non signata calamitate solam precum fecisset mentionem, quasi ipsa aliquid plus homine non posset, ab aspectu Reginæ se subducebat. Sed Elizabetha solito amplius territa, & nisi hanc inflexisset, de se actum rata, protinus in genua procumbit, auersamque Agnetem supplex humili deprecatione moratur. Quæ tandem post multa suspiria & immixtas precibus lacrymas, quasi iam emollita Elizabethæ Reginæ supplicijs, vltimo tandem in se recipit, quidquid Elizabetha hactenus anxie a se poposcisset; futura omnia, quæ in rem eius caderent, dummodo Deo fideret, neque de euentu pacto vllo dubitaret. Neque magnifice plus dixit, quam fecit Agnes; eodem temporis prope puncto, vnicus Reginæ filiolus supra omnium iudicium reuixit, itaque Elisabetha vna eademque hora litteras Cubito accepit, quibus significabatur, Carolus morti destinatus, & supra vires hominum eidem ereptus. Hinc non tantum ad tumulum Agnetis, sed in ipsam etiam sacram ædem Parthenonemque Clarissarum, Regina ampliorem extendit munetum liberalitatem d.

[67] Hac autem grati animi in Cælites testificatione Elizabetha non tantum pro filio fecit satis, sed insuper Agnetem in sua etiam propria beneficia prouocauit. [& ipsa Regina a morte liberatur.] Cum enim a partu Iudithæ filiæ, quæ postea Ioanni Valesio, Galliarum Regi vxor obuenit, extremo defectu virium postremam horam expectaret, amissoque sensu, iuxta medicorum sententiam, humanitus nulla remedia suppeterent, quibus ab interitu vindicaretur; adfuit implorata denuo Agnes, & suæ pronepti tam feliciter suspendit mortuale cymbalum, vt ei hora extrema non nisi primo post annos duodecim sonaret. Redijt igitur ad se Elizabetha, receptisque paullatim viribus, omnium timorem vertit in spem, adhibitoque modico auxilio, ex integro sana, iteratam cælestis agnatæ munificentiam regia & ipsa gaza iterato prosecuta est, continuauitque, quoad vixit, magnæ Patronæ cultu solenni, donisque regijs venerationem e

[Annotata]

a Cubitus Bohemis Loket, Germanis Elbogen ad Egram fluuium.

b Carolus IV natus anno 1316, die 14 Maij.

c Elizabetha filia VVenceslai & Iudithæ, & soror Margarethæ, de quibus iam actum, & vltima hæres antiquæ familiæ regiæ, nupta Ioanni filio Henrico VII Lucelburgensis Imperatoris. Coronatus is est Rex Boëmiæ 2 Febru. anni 1311. [Elizabetha mater Caroli IV.]

d Obseruat Crugerius, Hussitarum latrocinia, destructo cœnobio, spoliatisque virginibus eam liberalitatem infamiter prodegisse.

e Ob hoc beneficium Elizabethæ, matri Caroli IV, præstitum forsan VVadingus an. 1283 num. 4 & an 1378 (quo Carolus est mortuus) num. 11 scripsit bis eum a mortis faucibus liberatum: VVadingum describit Arturus, præiuit Pisanus supra relatus. Nisi id scriptis istis Actis contigerit.

§ XVI Domestica seu in sacras Virgines eiusdem cœnobij patrocinia.

[68] Nemo inter mortales intimior Agneti fuit, [Sanctimonialis a morte resuscitata:] quā illæ virgines, quæ S. Francisci legibus auctoratæ, mundum susque deque fecerant, quare quid mirum, si in easdem amplius etiam solito munifica de cælo extiterit consodalis. Earum vna, quam Dominicam appellabant, posteaquam viuere desijsset, ad contactum pallij, quo, cum viueret, Agnes vti assueuerat, vitam recepit. Quippe cum cadaueri illud sacrum tegmen, Soror alia desiderio Dominicæ apposuisset, ocyus hæc pallorem mortualem mutare, colorem viuidum inde induere, torpida hactenus & stupida membra mouere, oculos paullo ante non oculos aperire, linguam denique hactenus elinguem leuare, & se viuam, vixdum credentibus præ nouitate rei, serio tandem persuadere. Aiebat autem Dominica a suprema illa hora sibi incubuisse congeriem tenebrarū; at vbi sacrum Agnetis pallium contexisset cadauer, protinus lucem nouam sibi obortam, cuius adminiculo dolor omnis abscesserit, & mentem vicaria gaudiorum & lætitiæ successio occuparit.

[69] Varaciæ deinde, haud vulgari virtute virgini, [sanatur moribunda:] inibi etiam Pragæ ad Saluatoris inter Clarissas adscriptæ, quantumuis citra funus, paullo tamen ante mortem, par beneficium seruatæ vitæ ab Agnete exhibitum. Iacebat sacra Virgo in mortuali lecto, medicorum arte nec quidquam fatigata, desperata; & iam etiam imminente mortalitatis postrema hora, reliquum virium, quod fecerant morbi, inter fatalem luctam sensim sine sensu amittebat. Interim circa spondam pro more sacræ Virgines circumfusæ, quod vnum poterant, precibus animam laborantis adiuuabant: cum illa necdum certa mori, vbi paululum ad se redijsset, eleuatis in cælum oculis, Agnes, inquit, nostri quondam cœnobij primipila & nunc inter Cælites gloriosa, si faxit vt viuam per te, ego Deum ter sub sacrum Missæ sacrificium honorabo. Vix dixerat, cum rato omnino voto, conseruata sanitas ex integro in stuporem egit circumfusas Sorores, quæ tandem, vbi primum constitisset, cum Varacia ad tumulum sospitatricis prociduæ, hilari professione Dominatricem mortis publice salutarunt. Sed enim Sacerdos, qui pro seruata moniali ter facere debuerat, [delata executione voti, relapsa iterum sanatur:] cum illaudabili dilatione terminum Sacrificij suspendisset, parum abfuit quin cæleste beneficium reuocata morte penitus corrumperet. Hinc ergo Varacia in lethalem morbum relapsa, ijsdem angustijs im ninentis funeris arctata, per sacra profanaque Mystam orare, & denique etiam per Agnetem obtestari, ne se per hanc socordiam perditum iret, itaq; beneficium Cælitis moraretur. Persuaso his Sacerdote, & nisi protinus faceret cælestibus etiam vindicijs exterrito, posteaquam ad aram ter Sacrum fecisset, duplicato miraculo ægra resurrexit, & secundo iam mortem minantem vltima feliciter elusit.

[70] Ludmilla Virgo, [e febri moribunda:] in eodem asceterio religionem D. Francisci professa, quotidiana febri eaque non simplici expugnata, propinqui funeris, iam lingua increscente, recedentibus ac turbidis oculis alijsque omnibus præsagia fecerat. Hic tandem suæ Agnetis Sorores reminisci, & sacra ossa, quod iam aliquoties salutare senserant, vino abluere, eoque moribundam conspergere, imo etiam potare, iubereque bene speraret: Agnetem, quæ toties exteris bene fecisset, demortuæ Sorori non defuturam. Mirum ingens! ipso illo temporis puncto febris exarmata, mens & vox Ludmillæ ab exilio reuersa, & oculi in pristinam hilaritatem correcti, tristia funeris omina mutauerunt. Surrexit ergo e lectulo sacra Virgo, nullo febris vestigio notata, & pro qua paullo ante horæ dimidium sandapilam iam apparabāt, vixit annos adhuc aliquot post tam celebrem cælestis medicatricis curam, virtutum Agnetis celebris prædicatrix.

[71] [ad mortem ægra:] Eadem de familia Virgo, cui nomen erat Constantiæ, & in officio regendi Parthenotrophij ab ipsa diua Agnete emortua secunda Præses, febriebat periculose, tempore haud modico; & quod aggrauabat morbi malignitatem, in eo periculo ægram omnis medicorum res operaque deseruere. Non deseruit tamen suam Sororem & quasi pro se Antistitem asceterij Agnos, paullo ante inter Diuos assumpta; itaque cum Constantia ad eius sepulcrum semel tandem ex voto frequentius oraret, cælesti manu omnem illum febrilem calorem dispulit: vnde consecuta sanitas medicis oppido admirantibus, persuasit facile, plus virium inesse in vnica deprecatione apud Cælites, quam illis in omni arte ex tota farragine herbarum.

[72] Agnes Gysica, sacra item eiusdem instituti Virgo, [curantur rigor brachij.] non quidem pestilēti aliquo calore laborabat, sed non minore dolore rigidum cubitum morbi vis indurauerat: quare brachiū vnum, quasi inutilē truncū, misero spectaculo circumferebat. Multa omnino humana industria tentauerat, vt lentum cubitum afflictæ Virginis excitaret: sed nullo artificio segnities illa diuerti aut moueri potuit. Hinc tandem vltimo, postquam humana nihil possent, ad diuina auxilia per deprecationem B. Agnetis, communi omnium Sociarū decreto, diuersum. Adducunt ergo Gysicam ad locum, vbi sacrum corpus quiescebat, fusaq; ad Diuam, & Sororem toties iam sospitatricem, humili & plena fiduciæ oratione, iubent, vt vna earum, quæ proxima ægræ astabat, ei adminicularetur, rigentemque cubitum Sororis sarcophago admoueat: Gysica interim Agnetem votis omnibus ad impetrandam brachij facilitatem, si ita expediret, nihil hæsitans fatigaret. Vix illæ suaserant & hæ fecerant, cum defectus ille cœpit cælo corrigi. Emollito igitur supra humanam virtutem cubito, brachium exinde facile fuit ad omnem motus necessitatem.

[73] Christiana porro, quantumuis necdum inter sacras Virgines allecta, pari tamen illis beneficio ab Agnete seruata, [& apostema.] occasionem habuit, qua arrepta, mundo profugit, & infra Christum sacra ibidem Virgo connubia deiecit. Seruatæ autem Christianæ hæc est breuis memoria. Apostematene an pleuritide incertum, sed graui tamen periculosoque morbo ad extrema virginem deduxerat calamitas: consulti rogatiq; homines nequidquam profecere, omnem scilicet operam morbi malignitas superabat. Cælestia tandem subijt pia necessitas experiri, quando humana omnia nihil omnino possent: & vt magis obsequentem haberet Agnetem nostram, anathema vouit: quo nimirum sciebat sacræ Virgini nihil fore æque exoptatum: deserto calcatoque mundo, si ex integro rediret valetudo corporis, eam integram Christi seruitio ad Saluatoris impensuram. Placuisse vel maxime ab ipso statim voto Christiana sensit. Quippe vis illa immedicabilis ante morbum sua sponte citra vlla medicamenta, extemplo remisit, sanæque ex integro virgini copiam fecit eximium animum a reatu solennis voti Christo absoluendi. Itaque Christiana allecta in Parthenonem, de duobus, quoad vixit, præcipue fuit solicita; vt Agneti vitam plurimum sese debere meminisset, & eamdem non nisi Christo, imitatione Seruatricis, heroica virtute continuaret. Neque vero maleficia tantum morborum correxit in corporibus suarum Sororum Agnes, sed easdem inter temeraria & casualia infortunia, ne perirent, conseruauit.

[74] Dominica, vna e sacro Parthenone, addicta subinde culinæ officijs, vnco caldarium appensura, [seruantur illæsæ Virgines in incendio,] vel diuertente manum onere, vel fallente vestigium pede, in medium ardentis loci & aggestas magna congerie ignitas prunas pro labitur: sensissetque ab imprudente elemento innocens virgo haud exigue nocentem calamitatem, nisi in ipso casu flammarum sæuitiæ, imploratæ Agnetis potentiam apposuisset. Enimuero quantumuis focus vndequaque arderet, & Dominica non statim, postquam recidisset, a flammis se expediret: nullius tamen maleficij, non tantum in corpore, sed nec in crinibus aut vestitu vestigium notatum est. Surrexit ergo integra omnibus citra vllam vstionem, igne ad imperium Agnetis naturam suam penitus immutante.

[75] [& a submersione,] Addo eius potentiam etiam in aquas. Ruptis aliunde piscium receptaculis, tanta aquæ vis sese congesserat in Muldauam, vt ripæ, quantumuis satis altæ, non essent arctando flumini, itaque quaque versum Pragam maxime veterem per vicos & plateas excurrit. Interim vna e sacris Virginibus, quam Elizabeth dicebant, cum vna etiam in sacrum delubrum, quo B. Agnetis corpus inhumatum requiescit, effrenis Muldaua perrumperet, solicita nimirum de sacris ossibus, festina occurrit, & nisi fallor, exposita illa D. Agnetis lipsana aut in aliqua tumbula conclusa, in tutum abducit: sed fallente vestigio circa ipsas reliquias, provoluitur in aquas, corpori suo etiam vlna altera superstantes. Quid ageret? Illam ipsam Agnetem, quam tanto dispendio vitȩ iuerat saluatum, in ipso fatali prolapsu inclamat attentius, ne se in aperto discrimine deserat, sed inter aquarum vortices indemnem conseruet. Neque Agnes solicitæ de se Virginis periculum neglexit; extracta est in tempore Elizabetha, & quidem prorsus sicca, quasi numquam in aqua fuisset. Post cælestes autem suppetias administra miraculi Zdinica virgo fuit: hæc prolapsam & in profundo ruitantem, implorata Agnete, nulla difficultate e tanta voragine sæuientis elementi, & citra quidem madorem, vt dixi, extraxit. Quin & illud annectendum hic etiam, inanima, quæ B. Agnes, cum viueret, in vsu habuisset, [sedes eius ab igne illasa.] a maleficijs id generis innoxia perstitisse. Fortuito incendio domus integra in cineres subsederat, neque tamen sedile, quo aliquando Diua sese reclinauerat, aut communi calamitate conflagrauit aut etiam vitium notabile traxit: afflatum tantum modice ab ignibus parte vna signa retinuit, ex quibus vindiciæ diuinæ in se factæ notarentur. Sed iam a domesticis ad exterorum patrocinia diuertamus calamum: paria enim, subinde maiora portenta circa hos acciderunt.

§ XVII In exteros qua Pragæ qua per Bohemiam B. Agnetis cælestia auxilia.

[76] Ne temere & sine ordine inter hæc prodigia fides sese amittat, loco primo morti ereptos, inde ab inualetudine varia curatos, [A morte liberantur puer,] morbisque immedicabilibus vendicatos, tandem post hæc cælo patrata centuria iam secunda annorum elapsa, & fortasse decade etiam tertia aut quarta, vt poterimus, e vetustis testimonijs producemus. Puerulo Martino, Margarethæ ciuis Pragensis filiolo, annum vixdumvnum natura vitæ concesserat, cum valetudo aduersa longiorem ætatem vi morbi omnino interrupit, itaque parentes eo amplius iactura cruciabat, quod tam breue delicium habuissent, [puer] cum in eo longæuum hæredem sibi signassent. Sed cum obstetrix, non omnimode deposita spe vitæ, rogaret interim suspendi supremos luctus, quoad ipsa, vel cum viuo vel denique cadauere, ab Agnetis redeat sepulcro. Parent mœstissimi parentes, & interim dum proferat Martinum, suspendunt vltimum lessum, suaque sponte nimium properantes lacrymas, vt possunt subinde, retinent in potestate. Obstetrix autem plena in Deum fiducia, exanime illud frustillum carnis in tumulo B. Agnetis deponit, & qua precibus qua lacrymis, sospitatricis toties iam virginis opem vltimam solicitat, & suam parentumque patientiam voti ream ad omnia interponit. Horam fortasse dimidiam aut quid amplius fatigauerat Agnetem fæmina, tum puerulus, de quo hactenus dubium erat viueretne an mortuus esset, indubio motu prodidit se cælesti auxilio tantisper ad annos aliquot a sepulcro arceri. Itaque plena gaudij obstetrix non iam tantum viuum, sed ab omni illa etiam morbi malignitate indemnem Martinulum ad parentes, hactenus suspēsos rei euentu, hilarrissima spectatorum comitiua deportat. Illi, vt par erat, rursum tumulum adeunt, actisque gratijs, testem diuini facinoris, e cera statuam miraculi monumentum appendunt.

[77] Secundum locum inter ereptos morti tenet Pribico, [vir alius,] seruilis, sed tamen liberȩ conditionis vir, qui, quo morbo incertum, in ipsa Saluatoris sacra æde exanimi similis, magno impetu in terram conciderat, neque post multa tentata restabat aliud vltimo, quam vt inde ad proximum cœmeterium efferretur. Iamq; non nemo vespillonem agere aggressus, auxilium a vicinis pro deportatione funeris implorabat: cum sacræ Virgines inhibent tantisper feralem actionem, allataque aqua, qua aliquot capillos B. Agnetis humectauerant, posteaquam omnis illa multitudo, quæ circumfusa cadauer rei euentum præstolabatur, in preces sese effudisset, Pribiconem illum conspergunt, implorataque B. Agnetis ope, eamdem etiam in os demortui infundunt. Ocyus ab hac humectatione & infusione, qui multo iam tempore riguerat, emollitur, diffusoque frigore, insuper incalescit, ac denique, receptis vicibus, assurgit etiam, & super hæc omnia, quasi numquam quid humanitus ei accidisset, longe valentior roboratur. Laudata Dei ab omnibus misericordia, Pribico, quod vnum potuit, in vicem anathematis, gratias ad tumbam virginis reposuit: quotquot prodigio aderant, reuersi a sepulcro, mire illud fando inter ciues, intra tamen verum, auxerunt.

[78] Tertia mortis victima fuisset puella, cui Paruæ cognomen a futura diminutione notabili indiderant, nisi inuocata sub ipsam submersionem Agnes in tempore adfuisset. Agebat hæc apud parentes, & caussa nescio qua, Albim flumen, certis locis ob profunditatem periculosum, lintre domestico transibat; cum motu imprudente præter intentum ita deprimit lignum, vt illa temeraria iactatione, ipsa deniq; in aquas excutiatur. Hic vero cum nec artem calleret, qua se e profundo ad proximam ripam natatu expediret; nec quiquam vel eminus conspicarentur, qui periculi tanti in tempore extremam opem afferrent, & vndequaque halitum omnem inimicæ aquæ intercluderent; quin & supterfusæ arenæ inuolutæ proximū interitum intricarent; desperatis scilicet humanis auxilijs, ad diuina conuersa, voce vltima lamentabilique eiulatu, notam iam sibi de fama Agnetem implorat. Et vero dabant animos crines aliquot e sacro Agnetis capite non ita pridem decerpti, quos puella, cum virginibus Pragæ inseruiret, dono acceperat: itaque eo intensius suppetias etiam expetebat, quod hos instar pignoris futuræ salutis, si quando vindicijs egeret, plena in Deum fiducia hactenus circumtulisset. Neque irritæ accidere, quantumuis prope iam emortuæ, preces: sustentata aliquamdiu citra vllam spem, nequidquam imploratos ratium vectores tandem præter spem omnem aduertit; horum subsidijs adiuta, vix tandem aquis emergit, actisque extemplo de genu sospitatrici gratijs, post paullo etiam Pragæ ad Agnetis sepulcrum, per sacra obsequia voti ream sese puella pia gratitudine absoluit.

[79] Expeditis ijs, quos morti e vicino subtraxerat Agnes, nunc eos suo ordine recensebimus, qui, [liberæntur Abbas amentia,] quantumuis remotiore calamitate semouerunt proximum sepulcri periculum, molesta tamen & incorrigibili vt plurimum corporis inualetudine ægre admodum dispendia vitæ afflictæ tolerabant. Horum omnium, vti dignitate præstabat Hinco, ita etiam egit in morbi malignitate antesignanum. Erat is porro præterquam sacro instituto, celebri etiam Antistitio monachorum Abbas; sed cuius loci, veteris manuscriptæ historiæ, fidus quidem sed negligens, compilator damnabili obliuione prætermisit. Huic morbi vehementia emouerat mentem. quare cum cetera egregie capiens, ageret omnia insipienter, facile omnes non tantum domesticos sed & exteros spectatores miserabili stultitia subigebat meminisse cum sensu tenero humanæ calamitatis. Illud vero vltra commiserationem etiam terrorem adstantium excitabat, quod linguam ipsam longiore eiactatione specie horribili inter absonos rugitus ostentaret, itaque quasi nescio cuius diuinæ vindictæ, iuxta teneros id generis gestuum iudices, exemplum præberet. Interim sui, qua poterant, opem omnem implorabant; medicorum ingenia, tum auctoritate tanti viri tum expensarum magnificentia, fatigabant. Sed frustra fuere omnia. Desperatis ergo naturæ subsidijs, in mentem venit Agnetem, cuius subinde liberalitas in id generis calamitatibus maxime probabatur, votis vltimis solicitare. Huius igitur honori cum alij ad sacrum tumulum preces fundunt, alij etiam ad aram faciunt, vbi tot viri & cum illis tota humanitas nihil omnino poterat, vna virgo, sed iam cælo recepta, plurimum effecit. Epoto quippe vino, quo sacra ossa Agnetis Clarissæ tinxerant, & linguam retraxit, suoque loco patientem habuit; & mentem recepit, vnaque ab omni morbo liberum corpus sensit Abbas. Dignæ tanto beneficio exinde actæ gratiæ sospitatrici, fixumque ad illa ossa, a quibus tanta profluxerat incolumitas, rei gestæ & gratæ memoriæ diuturnum monumentum.

[80] [Eques apostemate gutturis,] Nunc a sacra dignitate proximum locum occupet nobilitas prodigiose adiuta. Tasæ, viro illustri genere veterique apud Boëmos stirpe Equiti, pestilens apostema intra guttur eruperat; obsidebatque ita arcte faucium meatus, vt non tantum cibo aut potu, sed & ipsi aëri difficilis omnino aditus pateret. Et hoc periculosius vitæ imminebat spiritus sic interceptus, quod nulla vi medicamentorum aut ex insidijs herbarum posset a sua statione alio dimoueri: neglectis ergo hominum subsidijs, statuit exinde vir nobilis nonnisi diuinis pugnare. Qua propter votis se reum facit Numini, si se molesto apostemate ad deprecationem B. Agnetis liberet, tum se & in sacrum tumulum & in egenos largitiones, quæ a suis fortunis sperari poterunt, liberaliter facturum. Fidem habuit serio promittenti Deus sperantique, & in tempore approperata apostematis semotione mire Agnetis, cetera iam a prodigijs famosæ, famam auxit, Nam cum aquam, quæ crines Agnetis proluerat, ebibisset, eademq; vnde poterat affecta membra eluisset, continuo illa gutturis pestilens obsidio soluta est, & tota quanta apostematis malignitas dissipata nihil omnino habuit virium, quo corpori amplius noceret. Recepta tam insigni prodigio sanitate, nihil magis egit incolumis Equitis gratitudo quam vt in tumulum & egenos nontam videretur quam vere esset eximie liberalis.

[81] Simili omnino malo, quantumuis dissimili genere, Wenceslaus, Equitis cuiusdam amanuensis laborabat; ita enim guttur spissi quidam noxijque humores male affecerant, vt angustiȩ cibum non transmitterent, halitus vix tenuis & ille admodum asper modice vitam seruaret. [item alius:] Pari modo par medicina profuit: aquam crinibus sacris Vestales Virgines honorarunt, hac vbi, guttur perluit Wenceslaus, primo quidem balatum, ouis sono similem, sed inde purgatam vocem Deumque laudantem, ex toto sanus expressit. Hæc viris exhibita, sed etiam in suum sexum liberalis tantopere Agnes beneficam manum extendit.

[82] [puerpera adiuta:] Laborabat in partu (nomen negligentia scriptoris excidit) inter Pragenses non postrema mulier, & multis diebus infelicem nixum continuabat. Tentanti inde omnia, neque tamen partus, neque proles subsequi, sed vltra illum cruciatum mens tandem etiam dimoueri, atque ita misera fæmina cœpit admodum ægrescere, ac vltima vltimo experiri. Vbi ergo infelicem humana omnis virtus destituit, ibi diuina eam per merita Agnetis ab interitu vindicauit. Posteaquam corpus zona, quæ Agnetem, cum mortalis viueret, contigerat, intimius astrinxisset, continuo turbatam mentem recolligit & infantem mater incolumem enixa est; familia effuse gestiente, & Diuæ interim gratias inchoante, quas salua exinde mulier, veluti ad quam potissimum spectaret gratitudo, plurimum cum prole ad tumulum verbis & donis continuauit.

[83] a Neque Pragȩ solum in vna vrbe, quantumuis Metropoli regni, [sublatus ignis sacer,] exercebat liberalitatem insolitam Agnes, verum etiam in alijs intra tamen Boëmiam, beneficia cælestia magna sui commendatione frequentabat. Dobroslauam matronam Slanensem sacerrimus, licet impie, tamen afflixit ignis, & femur alterum maligna peste populatus, iam haud diu a vita petenda non temperaturus credebatur. At illa Pragam delata, ad Agnetis sepulcrum se abijcit, & aliquamdiu opem precata, breui præstitam post tam diuturnos dolores sensit. Nam epoto insuper vino, quo eius ossa immaduerant, extemplo nulla hominum manu femur Dobroslauæ correctum est, & pestilens exinde incendium extinctum.

[84] b [& fluxus sanguinis.] Maladata denique nobilis fæmina, & viri item illustris vxor Lithomischlij, prodigam Agnetis manum solenni memoria includat. Hæc sanguinis profluuium cum neque fortunarum expensis neque tanti viri adiutorio posset sistere, stitit vltimo Agnetis patrocinio, cum enim decimo ab vrbe lapide constituta, vnius visitationis aliorumque donorum ad ipsa lipsana suspendendorum promissionem fecisset, statim a voto emisso melius habuit, votumque Pragæ magna pietate post paullo exoluit.

[Annotata]

a Slana vrbs Bohemiæ, cuius territorium ad sinistram ripam Moldauæ fluuij extenditur Pragam vsque.

b Lithomeritia vrbs cum maximo territorio ad vtramque ripam Albis contiguo Misniæ.

DE B. COLETA VIRGINE, REFORMATRICE ORDINIS S. CLARÆ, GANDAVI IN FLANDRIA,

ANNO MCDXLVII.

Commentarius præuius.

Coletta Reformatrix Ordinis S. Claræ Gandaui in Belgio (B.)

BHL Number: 1876, 1877

§ I Ætas B. Coletæ. Vitæ Scriptores. Monasteria extructa.

[1] Gandauum Flandorum metropolis, vti amplißima intra sua mœnia ciuitas est, ita quamplurima continet eaque illustria templa & monasteria tam virorum quam fæminarum: vnum ex hisce extructum est pro sanctimonialibus degentibus secundum strictam obseruantiam Regulæ S. Claræ, cum eam secundum nouam suam Reformationem varijs in locis stabiliret B. Coleta. [Gandaui constructū monasteriū S. Claræ secundum Reformationem B. Coletæ,] Nam cum huic erigendi aliquod monasterium in Belgio, intra Diœceses Morinensem, Cameracensem aut Tornacensem, concessa a Martino V Pontifice Romano fuisset facultas, litteris XXVI Iunij, anno MCDXXVI signatis, & harum executor esset designatus Abbas Bergensis ad S. VVinocum; ea felicitas obtigit vrbi Gandauensi, quæ tunc suberat Tornacensi Episcopo. Fundum monasterio extruendo in Parœcia S. Iacobi obtulit diues ac nobilis matrona, nomine Helena Sclappera, vidua Ioannis Vorhoutani, quæ poßidebat locum in Minestrata parochiæ S. Iacobi. [auxilio piarum personarū,] Adiutores præcipui nominantur Ioannes Hotus, Ioannes Kerbergius, Daniel VVarenewutus, Ioannes VVeuenus, Iacobus Basseneldius, Ioannes Onrius: a quibus alijsque XII aut XX ciuibus, vbi cœptum extrui monasterium, magnam pecuniarum summam fuisse collatam, ipsi Gandaui ex chartis antiquis excerpsimus.

[2] Non defuerunt, quæ rei bene cœptæ obessent impedimenta, [& Philippi Boni Burgundiæ Ducis,] inquit Abbauillæus in Vita Gallica, ob quæ anni quatuordecim aut quindecim traduntur effluxisse, antequam ad debitam perfectionem deduceretur huius monasterij ædificium; ad quod plurimum adiuuerunt Philippus Bonus, Belgarum & Burgundionum Princeps, & ipsius vrbis supremus Senatus. Monasterio extructo nomen impositum Bethlehem: [anno 1442] ad quod vt sacratæ Virgines inducerentur, bellum Anglo-Francicum, quod atrocißimum ardebat, aliquamdiu impediuit. Adduxit tandem illas B. Coleta, anno MCDXLII, die III Augusti, [in eo B. Coleta moritur anno 1447.] feria sexta & postmodum anno MCDXLVI, vt visitaret reuersa est VI Decembris, ipso S. Nicolai festo. Dumque ibidem ea hyeme permaneret, in morbum letalem incidit, ac tandem anno sequente MCDXLVII die VI Martij, feria secunda post Dominicam secundam Quadragesimæ, hora octaua matutina, ex hac vita mortali ad cælestem felicißimamq; migrauit: vti ea infra in Vita num. 193 annotantur: & recte. Nam in dictum annum conueniunt cyclus solis XXVIII, & lunæ IV, quo A littera Dominicali, Pascha incidit in diem IX Aprilis, & dies Cinerum siue initium Quadragesimæ in diem XXII Februarij. Peruenerat ad complementum ætatis sexaginta sex annorum, vti infra num. 190 scribitur: [nata anno 1381.] in antiquis monumentis Gandensibus & apud Iudocum Chlichthoueum in Legenda breui dicitur nata anno MCCCLXXXI, in die Octauarum Epiphaniæ die Dominica. Adeoque moriens vltra annos sexaginta sex vixisset dies duos & quinquaginta. VVadingus cum Iacobo Fodere refert eius natiuitatem ad annum MCCCLXXX, vbi num. 12 de illa pluribus agit: magis autem exerrauit, quando ad annum MCCCCXIX agens de monasterio pauperum Clarissarum, in quo corpus B. Coletæ requiescit, illud collocauit prope Gandauum in Belgio: nam quæ ibi habitarunt, sunt diuites Clarissæ, ob mitiorem Regulam ab Vrbani IV dispensatione acceptam, Vrbanistæ dictæ: quæ per turbas ciuiles deinde ad vrbem venerunt, in platea S. Leuini monasterio extructo.

[3] Nusquam in Belgio de vllo Sancto tam varia atque illustria reperiri monumenta, quam Gandaui de B. Coleta asserit Molanus in Natalibus Sanctorum Belgij: nos ibidem in conuentu istarum sanctimonialium omnia illa lustrauimus, [Instrumēta circa Vitā eius,] & quæcumque nostro instituto apta reperimus, ibi excerpta hic edimus. De B. Coletæ natiuitate ac vita Corbeiæ in patria aliquamdiu transacta, est Instrumentum authenticum Corbeiæ factum: cui subiungimus facultatem Cardinalis Chalanti Nuntij Apostolici, qua licuit ei egredi e reclusorio Corbeiensi: cuius rei executionem præstitit Episcopus Ambianensis. Seruantur ibidem quinque epistolæ a B. Coleta scriptæ ad varios: [& epistolæ.] in harum maiori agitur de Hesdiniensi conuentu recenter extructo. Sunt etiam ad ipsam Coletam epistolæ duæ, altera R. P. Henrici de Balma Confessarij, altera B. Ioannis de Capistrano Commissarij constituti, quam solum hic damus. Vitam B. Coletæ Petrus a Vallibus, [Vita Gallice scripta a Petro a Vallibus Cofessario,] paßim Petrus de Remis appellatus, pluribus annis eiusdem Confessarius, Gallico idiomate composuit: cuius exemplar in membranis curiosißime describendum & artificiosißimis ad singula capita picturis seu miniaturis exornandum curauit Margarita Eboracensis, Eduardi Regis Angliæ Soror, vidua Caroli Valesij Burgundiæ Ducis; & Conuentui Gandensi S. Claræ donauit, eidem propria manu Gallice in hæc verba subscribens: Vestra fidelis filia Margarita Anglica: orate pro ea & ipsius salute: mortua anno MDIII, & in choro Fratrum Minorum Mechliniæ sepulta. Quanti hæc Vita sit facienda, §. 6 proponendum authenticum instrumentum docebit, quod ipsi Gandaui etiam descripsimus: quando & memoratos in eo MSS. codices ibidem vidimus.

[4] Eamdem Vitam a se Latine translatam eodem mox tempore edidit Stephanus Iuliacus, [Latine a Stephano Iuliaco,] ex eodem S. Francisci Ordine Doctor Theologus Sorbonæ Parisiensis. Hanc Laurentius Surius mutato stylo in compendium redegit, paßim ab Luca VVadingo Annalibus Minorum insertum, & a Marco Vlysiponensi in Chronico Minorum alijsq; descriptum aut abbreuiatum. Dictum autem Surij compendium in Gallicum idioma transtulit Michaël Notel, Fidemiensis ad Sambræ fontes monasterij Religiosus, eaq; translatio Gandaui extat MS. ex cuius prologo quædam ad corporis eleuationem anno MDXXXVI factam inferius dabimus. Idem compendium secutus videtur Fr. Valerius Venetus Capucinus, Italice illud reddens post Vitas SS. Claræ Aßisiæ & Catharinæ Bononiensis editas Venetijs anno MDCX. Nos hic integram Vitam damus primigenio stylo, [repertæ in 4 MSS.] repertam in quatuor MSS. codicibus, scilicet Vltraiectino S. Saluatoris, Rubeæ-Vallis prope Bruxellas in secunda parte Noualis Sanctorum, Corsenduncano prope Turnhoutum in quarta parte diuersarum Legendarum, & Louaniensi S. Martini: quorum tria vltima loca spectant ad Canonicos Regulares. Eisdem etiam temporibus e Latino Stephani Iuliaci in linguam Belgicam seu Flandricam transtulit predictam Vitam venerabilis vir, [Belgice ab Oliuerio de Langhe:] Magister Oliuerius de Langhe, Prior monasterij S. Bauonis Ordinis S. Benedicti, cui B. Coleta apparens gratias egit: vti ea in authentieo Instrumento, quo Vitam illam approbari diximus, infra pluribus continentur. Exemplar huius Vitæ originale dicti Oliuerij manu scriptum, ipsi apud sanctimoniales Gandenses vidimus: aliquod eius apographum est Gandaui in Bibliotheca Societatis Iesu. Hæc translatio fuit completa, examinata & correcta anno MCCCCLI, prout inter Gandensia monumenta nos meminimus expresse signatum reperisse. Aliquod inde compendium postmodum confectum fuit, [huius compendiū Latine redditum a Iudoco Clichtoueo.] quod e lingua Belgica in Latinam transtulit ediditque Parisiis Iudocus Clichtoueus Neoportanus, in Gallia e Doctore Sorbonico Canonicus Carnutensis: ex cuius Legenda breui asserit Molanus se desumpsisse præcipuam partem elogij a se editi in Natalibus Sanctorum Belgij. Sed hæc indicasse sufficit: Vitæ a Stephano Iuliaco Latine scriptæ subnectimus varia miracula, primo ea, quæ a B. Coleta adhuc viuente patrata esse, [varia miracula] testatus est Abbas Gandauensis monasterij S. Petri, dein quæ post obitum B. Coletæ obtigerunt tum Gandaui apud ipsas sanctimoniales, vbi corpus illius sepultum erat; [& historia eleuationis.] tum Atrebati & Hesdinij; vbi Ordinis eiusdem fuerunt conuentus extructi.

[5] Inter eos, ex quorum fide dignißimo testimonio Petrus a Vallibus B. Coletæ Vitam compilauit, primus locus debetur Sorori Petrinæ, quæ annos sexaginta sex nata, [prima omnium, qua norat de Beata, dictarat] & cum beata Matre annis circiter triginta familiariter conuersata, non diu post eius excessum videtur per puncta & in forma attestationis dictasse Fr. Francisco des Marez, conuentus Hesdiniensis Confessario, quæcumque vel ipsa viderat oculata testis, vel ex ipsius Beatæ ore se audiuisse meminerat; vel ab illius Confessarijs & antiquioribus Sororibus, rerum sibi certo cognitarum relatricibus, acceperat: inprimis a P. Henrico de Balma, patruo suo, [Soror Petrina de Balma:] qui Reformationis negotium cum B. Coleta suscepit primus, vehementerque promouit; & post primi in reclusorio Confessarij mortem, eidem a confeßionibus fuit. Huius commentarij siue attestationis, fortasse immediate antequam Vita conscriberetur, ad ipsius auctoris instructionem formatæ, authenticum exemplar Gandaui exstat sub hoc titulo le cahier de Sœur Perine, id est, Charta seu scriptum Sororis Petrinȩ: quod rogatu nostro admodū R. P. Franciscus van Huele, Minister Prouincialis per Flandriam siue prouinciam S. Iosephi Ordinis Minorum, Latine reddendum curauit a R. P. Anselmo de Beyl, eiusdem Ordinis Sacerdote ac concionatore. Hac autem interpretatione perlecta & cum prædictæ Vitæ textu collata, reperimus plurima; quæ Petrus a Vallibus præterierat, vel contractius & a circumstantijs minime contemnendis auulsa minus explicate tradiderat. Itaque dignam censuimus, [hæc Latine reddita damus] quā velut præcipuæ Vitæ cōfirmationē egregiam (quippe quæ suis singula auctoribus testibusque stabiliat) eidē subiungeremus. Sed quoniam fidelis attestationis simplicißima ratio, ad singulas periodos articulosue fastidiose iterans has aut similes formulas; Testor ego Soror Petrina de Balma, Item audiui ego Soror Petrina ex Patre Henrico &c. nauseam lectori peperisset ingratam; congruum duximus illis omissis articulos omnes inter se (quantum salua substantia atque ordine licuit) per modum magis continuæ narrationis colligare. Quod dum facimus, neque in transcribendo conseruandæ interpretis phrasi, verbum verbo reddentis, nos scrupulose adstringimus: acceßit fortasse venustas aliqua purioris sermonis, [post Acta eleuationis an. 1491:] sed nihil de rerum veritate decessit.

[6] Præmittimus autem varia circa corporis eleuationem, & Reliquias peracta anno MCCCCXCI & seqq. Coronidis porro loco subnectimus nonnulla recentioris memoriæ beneficia Beatam inuocantibus concessa, quæ partim descripsimus ex memorato sanctimonialium Gandauensium archiuo: [dein recentiora miracula.] partim ex Vita per F. S. Abbauillæum Capucinum nouissime Gallico idiomate compilata, & Parisijs edita anno MDCXXVIII: qui auctor in tres partes opus suum partiēs (quarum prima vitam in seculo actam, secunda clausuram Corbeiensem, [Vita per Abbauillæum composita] tertia religiosæ professionis cursum prosequitur in sex diuisa libros) seruauit accurate temporum rationem, & totum progressum reformationis, & conuentus a B. Coleta erectos descripsit, ducem in his, præter proferenda a nobis monumenta, præcipue secutus R. P. Iacobum Foudere, qui præter Vitam Beatæ, quam breuiter Gallice descripsit impressitq; inter Vitas Sanctarum Virginum Martyrumque Lugduni editas 1609; videtur aliam Coletanæ vel Vitæ vel Reformationis scripsisse historiam, quæ ad nostras hactenus manus non peruenerit, continentem Conuentuum a B. Coleta vel reformatorum vel recens erectorum descriptiones. Hanc autem si videre potuissemus, [ex monumentis præfatis, & Iacobo Fodere] & simul monumenta donationum atque documenta publica, ex quibus singula erui & stabiliri debent, de hac quoque re particularem paragraphum texere potuissemus: nunc in tanta rerum maxime authenticarum copia, non lubet ad alia euagari, vnius auctoris, & quidem apud alium legendi testimonio nitendo cum periculo erroris, si qui forte in numeri typographorum culpa subrepserunt vel aliunde obuenerunt, postmodum forte ex monumentis certioribus refellendi. Interim ne hoc omittamus, quod prædictum Foderæum B. Coletæ deuotissimum filium fuisse indicat, iuuat ex Abbauillæo pag. 474 meminisse, [B. Coletæ ope seruat.] quod aliquando iter faciens ita fuerit in quodam flumine occupatus, vt ab eo, cui insidebat, equo ter quaterque in dorsum reiectus, numquam saluus inde euasisset, nisi inuocata humiliter Beata adfuisset præsidio: prout ipse conuentum Poliniacensem Visitator lustrans Sororibus istic tum repertis narrauit, & illæ in commentarios retulerunt,

[7] Lucas VVadingus relato in Annalibus Minorum obitu B. Coletæ, addit eius reformationem longe lateque propagatam: enumeratq; monasteria Gandiense in regno Valentino, Vlysiponense & Setubalense in Lusitania, Bisuntinum & Poligniacense in Burgundia, [monasteria a VVadingo relata:] Gandense ac Brugense in Flandria, Atrebatense & Hesdiniense in Artesia, Cameracense in prouincia eiusdem nominis, Ambianense & Peronense in Picardia, Rotomagense in Normannia, Mussipontanum in Lotharingia, Nannetense in Britannia mimore, Diense, Dauronense, & Surrense in Delphinatu, Chamberiense & Anessiacense in Sabaudia. Hæc VVadingus, qui exceptis tribus monasterijs, quæ ex Marco Vlysipponensi retulit, reliqua descripsit ex Fastis Belgicis & Burgundicis Autberti Miræi, nulla tamen facta eorum mentione. Abbauillæus Cappucinus in Vita B. Coletæ Gallice edita reprehendit in dicto catalogo misceri ante & post obitum eius extructa monasteria, horum quamplurima omitti, alia intrudi, quorum nullum alibi potest vestigium reperiri: [aliqua correctius indicata:] & sunt Diense, Dauronense & Surrense in Delphinatu: pro quibus arbitramur substitui debere Decesiense in territorio Niuernensi, Aussonense in Ducatu Burgundiæ (quorum in Actis fit mentio) & Surregiense ad Ararim sub Cabilonensi iurisdictione; vbi nunc oppidum Surregium, vulgo Bellogardia dictum. Quo in loco vt B. Coleta vellet conuentum suscipere, venit ad illam, cum Aussonæ moraretur, Iacobus Burgus, futurus huius conuentus fundator: in quem Ducissa Burgundiæ transtulit facultatem a Martino Papa sibi indultam, exstruendi aliquod huius reformationis monasterium: cuius executio commissa erat Theobaldo Archiepiscopo Vesontionensi. Eodem modo e recensitis a VVadingo monasterijs post obitum B. Coletæ incepta sunt Brugense, [alia post obitum cōdita:] Atrebatense, Cameracense, Peronense, Rotomagense, Nannetense, Chamberiense, Anessiacense, & vel maxime tria priora in regno Valentino & Lusitania extructa: quibus addi possent alia quamplurima in Hispanijs, & Gallijs & Belgio hactenus ædificata.

[8] At moriens reliquit B. Coleta suæ reformationis monasteria octodecim: ex his a VVadingo recensentur Bisuntinum, Poligniacense, [in Vita vniuersim 18.] Gandense, Hesdinense, Ambianense, Mussipontanum, cum tribus alijs male Delphinatui attributis, de quibus iam actum. Hisce ergo addi debent constructa Molini in agro Burbonio, Aquæ-persæ apud Aruernos, Podij in Velaunio, Castræ in Albigensi tractu, & prope Narbonam Lesignani: tum prope lacum Lemanum in ditione olim Ducis Subaudiæ, nunc Heluetiorum, Viuiaci, & porro versus Septentrionem haud longe a lacu Neocomensi Vrbæ siue Orbæ: quorum omnium infra in Actis fit mentio: tum Biterris in Occitania, & Heidelbergiæ in Germania; quod tamē post obitum B. Coletæ ob difficultates irruentes relictum est. Quæ omnia præclare consentiunt cum catalogo, quem Abbatissa Gandensis in perantiquo MS. reperit, & Abbauillæo scribenti communicauit; cuius hic ex Gallico tenor est: Bisuntinus conuentus, Auxonensis, Poligniacensis, Surregiensis, Desiensis, Molinensis, Aquæ-persæ, Viuiacensis, Orbanus, Castrensis, Lesignanensis, Biterrensis antiquus reformatus, Podiensis, Hesdiniensis, Ambianensis, Gandensis, & Mussipontanus: omisso ob eam, quam diximus caussam, Heidelbergensi, qui numerum octodecim Conuentuum expleret. Ad monasteria virorum quod attinet Coletanarum obsequijs destinatorum, earum reformationi conformium, [idem virorum monasteria.] de hisce nihil habemus in Actis, præterquam de Dolensi: septem omnino fuisse a B. Coleta constituta Clithouæus asserit: magnum eorum non ita multo post fuisse numerum ex quadam Pij II bulla anno MCCCCLVIII, decem in solis SS. Ludouici & Bonauenturæ prouincijs numerantis, Abbauillæus colligit: sed hæc communi Ordinis Generali subiecta ad Obseruantes, a quibus exorti fuerant, paulatim reciderunt: Sanctimonialium domibus institutionis a B. Coleta acceptæ vigor perseuerat, idque etiam ijs in locis, ad quæ post Beatæ mortem Coloniæ nouæ deductæ sunt, de quibus etiam Abbauillæus agit.

§ II Cultus sacer. Constitutiones scriptæ.

[9] Cvm pluribus post mortem clareret miraculis cœptum est cogitari de promouenda eius apud summos Pontifices canonizatione, & mißi sunt Romam a Carolo Audace, [Actum pro Canonizatione apud Sixtum IV,] Duce Burgundiæ & Belgarum Principe, Oratores ad Sixtum IV, ex Ordine Minorum ad Pontificatum assumptum, rogaturi, vt Virginem Coletam a viginti annis defunctam, tum ob vitæ sanctitatem tum ob illustria miracula ad eius inuocationem a Deo patrata, dignaretur Albo Sanctorum adscribere. Verum quod Pontifex Bonauenturam Ecclesiæ Doctorem ex eodem Seraphico Ordine iam tum statuisset in Catalogum Sanctorum referre, Beatißimæ postpositum negotium est, & in registrum Consistoriale relatum, summo Pontifice affectum suum his verbis professo: Ego haberem pro magna gratia, si possem canonizare talem ac tantam virginem, quam vos dicitis esse Diuam: ego dico esse Beatam ac Sanctam, vt est ad calcem oblatæ tunc supplicationis annotatum. Resumptum postea fuit idem negotium sub Alexandro VI anno MCCCCXCIV, [Alexandra VI, Iulium II, Pium V.] & sub Iulio II anno MDVIII rursum maximis studijs postulata est eadem canonizatio. Verum propter bellorum tumultus & temporum iniquitates nihil est perfectum: si quis autem plenius nosse desiderat, quibus & quot personis vtriusque sexus & supremæ dignitatis postulantibus, quantaq; diligentia & instantia vtraque vice actum Romæ sit; Abbauillæum legat a pag. 510 ad 521 accuratißime ista prosecutum. Tandem Gericus celebris Theologus & Ecclesiastes, vt tradit ante citatus Molanus, dum Belgica quædam Ordinis sui negotia Romæ obiret, a Pio V iterato pro omnibus Coletanis, vt festum eius celebrarent, expetijt, multa virginis proferens encomia. Cui Pius optimus Pontifex respondit: Habeam aliqua eorum, quæ dicis, documenta, & libenter tuo virginumque sacrarum desiderio hac in parte satisfaciam. Itaque documenta multa collecta sunt & a Cornelio Iansenio Episcopo Gandauensi suo sigillo & secretarij manu consignata & Romam transmissa; quæ tamen post mortem demum Pij Pontificis eo peruenerunt. Vnde res non est transacta.

[10] Clemens denique VIII diplomate anno MDCIV dato ad Abbatissam Gandensem monasterij S. Claræ indulsit, [Officium & Missa concessa a Clemente VIII] vt Officium in honorem eiusdem B. Coletæ de communi vnius Virginis anniuersario die obitus eius singulis annis recitare & eodem die Missam in propria ecclesia in illius honorem pariter de communi vnius Virginis celebrari facere libere & licite valeant: [Gandensibus] vti illa verbis allatis in dicto diplomate continentur. Quæ repetijt & confirmauit Paulus V Pontifex diplomate anno MDCX signato: & dictam licentiam extendit ad omnia monasteria monialium reformatarum Ordinis S. Francisci in omnibus prouincijs Belgij; [& aliis in Belgio,] vbi sunt monasteria eiusdem Ordinis S. Claræ existentia. Integra diplomata exhibent Miræus in Fastis & VVadingus ad citatum annum 1447 num. 60 & 61. Addit Abbauillæus eamdem licentiam concessam postea fuisse pro monasterijs extructis Mußiponti, Vesontione, [aliquibus in Lotharingia & Burgūdia, Ambianēsibus,] Polignij & Aussonæ, sed quo id anno contigerit, non profert. At diplomate dato XX Septemb. anni MDCXXII eamdem facultatem a Gregorio XV obtinuisse sanctimoniales Ambianenses indicat: quod demum Parisiensibus in monasterio Paßionis degentibus conceßit Kalendis Octobris anni MDCXXV Vrbanus VIII, [Parisiensibus] quem anno sequente ad instantiam Reginæ matris Franciæ idem concessisse toti Ordini Minorum & vniuerso regno Francorum tradit Arturus a Monasterio in Martyrologio Franciscano. [Ordini Minorum,] In communi Ordinis Breuiario festum eius pro Clarissis celebrandum, insertum est sub ritu semiduplici, & Officio de communi vnius Virginis. Ita Haroldus in Epitome Annalium ad an. 1447 num. 18.

[11] Fastis sacris varijs nomen B. Coletæ inscriptum est: vti MS. Florario Sanctorum ad hunc VI diem Martij his verbis: [Nomen in Fastis antiquis.] In Flandria apud Gandauum depositio Coletæ Virginis de Ordine S. Francisci & reformatricis Clarissarum, anno salutis, MCDXLVII. Hermannus Greuen, qui mortuus est Coloniæ anno MCDLXXX, in suis additionibus ad Vsuardum ista scribit: In Gandauo sanctæ memoriæ Coletæ monialis, Clarissarum reformatricis primæ. Secuti dein alij, inter quos eminet Molanus, qui itidem in additionibus ad Vsuardum, ita eam celebrat: Gandaui obitus sanctæ memoriæ Coletæ de Corbeia anno millesimo quadringentesimo quadragesimo septimo, quæ instituit Clarissas Coletanas. [apud Molanum] Idem in Natalibus Sanctorum Belgij pluribus in laudem eius excurrit, & inter alia. Non hic refero, inquit, quot mortuos suscitarit, & quibus alijs claruerit miraculis: sed Ordinis disciplina commendanda est, quam cum Sororibus suis in prima domo Bisontinensi & sequacibus seruauit. Erant viuentes in rigida austeritate Regularis disciplinȩ, in vera paupertate, nullos reditus aut certa bona possidentes in particulari neque in communi. Toto itidem anni spatio perpetuum seruantes ieiunium, numquam carnibus vescentes, æstate & hyeme semper nudis pedibus incedentes, arctissima clausura ab hominum turba separatæ. Multas superauit tribulationes tum hominum tum immundorum spirituum. Inter visitandum autem monasteria sua vltimam hyemem Gandaui transegit, vbi sexta deinde die Martij Deo spiritum suum cum summa deuotione tradidit. Post obitum, etsi multa admiranda contigerint; corpus tamen, prout petierat, in cœmeterio sine exequiarum apparatu est sepultum.

[12] Hæc Molanus, quo aliquanto Senior Marcus Varnewicus testatur lib. 4 Historiæ Belgicæ cap. 49 hoc Clarissarum monasterium seueritate disciplinæ cetera, quæ Gandaui extant, [& alios.] anteire. Nomen B. Coletæ ad eumdem VI Martij inscripserunt Martyrologijs, Petrus Canisius Germanico, Gallicano Saussaius, Belgico VVillotius & Miræus, Calendario Generali Ferrarius, Calendario Mariano Balinghemius, Menologio Virginum Laherius, & Arturus a monasterio in sacro Gynecæo & Martyrologio Franciscano, vbi in suis Notationibus laudat eius reformationem, qua monasteria sua, profligata ab eis quacumque rerum proprietate, pristino nitori & paupertati iuxta SS. Francisci & Claræ mentem restituit, sanctissimis constitutionibus instruxit communiuitque; quas omnes simul cum pluribus alijs a se editis, Reuerendissimus P. Guillelmus de Casali totius Ordinis Minorum Generalis Minister in sedecim capita redactas, [Constitutiones B. Coletæ] præfatis Sororibus reformatis tamquam inuiolabiles a se seruandas leges præscripsit. Eas VVadingus edidit in Annalibus Minorum ad an. 1435 num. 23 & sequentibus, quibus præfigitur epistola Generalis Ministri, inscripta religiosæ in Christo Sorori Coletæ, Fundatrici monasteriorum quamplurium Dominarum Ordinis S. Claræ & Minorissarum moderni temporis, in Galliarum partibus constructorum, & sub eodem modo ac forma construendorum, Abbatissis quoque, Sororibus & vniuersis earumdem præsentibus & futuris. addit VVadingus, eas constitutiones prius discussas & approbatas a Nicolao sanctæ Crucis & Iuliano S. Angeli Cardinalibus, [approbatæ.] alijsque Patribus in Concilio Basileensi, dum adhuc Eugenio obtemperaret.

[13] Cælestinus Telera in Historia sacra virorum sanctitate illustrium Congregationis Cælestinorum Italico idiomate Bononiæ anno MDCXLVIII edita, recenset Vitam B. Ioannis Bassandi in viginti capita distinctam, & cap. 16 narrat huius apud Aquilanos obitum reuelatum fuisse B. Coletæ: [Reuelatur B. Coletæ obitus B. Ioannis Bassandi.] quæ tum Ambiani in suo monasterio inter orandum in extasin rapta, vidit vt rem sibi præsentem, dicti Ioannis Bassandi felicem transitum ad cælestem triumphum, quem huius occasione intuita est maiore solennitate peractum. Vnde gaudio exultans, ab oratione ad suas Sorores reuersa, eis dixit: Scitote, dilectissimum meum Patrem, Ioannem Bassandum, Ordinis Cælestinorum, cuius opera dignatus est Deus me ad suum seruitium vocare, hodie in vrbe Aquilana exutum mortali hoc corpore abiuisse in cælum, fruiturum æterna gloria, eiusq; exequias a ciuibus, qui eum vt virum sanctum reuerentur, apparari. Obseruatus dies ille est, quo vita functum mortali Bassandum postea intellexerunt. Fuit is dies XXVI Augusti, anni MCDXLV. Quæ eadem ex prædicta Vita tunc necdum excusa edidit Abbauillæus pag. 653. Est Aquila vrbs illustris in regno Neapolitano, & vlterioris Aprutij primaria: in ea custoditur summa cum veneratione corpus B. Bernardini Senensis, [Reformatio Clarissarum per S. Bernardinum.] qui ex Ordine Minorum eodem tempore, exemplo B. Coletæ, quam plurima monasteria Clarissarum in Italia reformauit. Mortuus est MCDXLIX die XX Maij. Legi ea de re potest caput primum vitæ B. Coletæ, quam XXX capitibus distinctam Italice conscripsit Valerius Venetus Capuccinus, ediditque Venetijs post Vitam & Regulam S. Claræ. Meminerunt eiusdem Italicæ reformationis Abbauillæus pag. 431, & ab eo citatus Gonzaga, & Marcus Vlysiponensis, quem dictus Valerius potissimum descripsit. Ad fontem omnium adducimus lectores, ad Stephanum Iuliacum, inquam, auctorem coæuum, cuius stylum hiulcum excusabit a nobis exhiberi, quisquis sinceræ veritatis solidus existit amator. Cui hoc quoque fortassis non erit ingratum intelligere, [Coletæ nomen diminutum pro Nicolaa.] quod Coletæ nomen (Gallice scribentibus ac loquentibus Colette est) diminutiuum sit pro Nicolaa; ordinaria Gallis diminutiuorum huiusmodi fæmineorum terminatione, vt Mariette Henriette &c. nec minus vsitata primæ syllabæ truncatione, quomodo pro Nicolao Colas dicunt, quod Belgis Teutonibus, adhibita insuper contractione, vnica syllaba Claes effertur.

§ III Instrumentum Corbeiense de rebus gestis B. Coletæ, potissimū in iuuentute.

[15] In nomine Domini. Amen. Per hoc præsens publicum instrumentum cunctis pateat & sit notum, quod ab Incarnatione eiusdem Domini MCCCCLXXI, Indictione 1, Pontificatus Sanctissimi in Christo Patris & D. N. Sixti diuina Prouidentia Papæ IV, anno 1, mensis Martij die VI, [Testes Corbeienses.] in mei Notarij publici subscripti & testium infrascriptorum præsentia præsentes est personaliter constitutæ discretæ & honestæ personæ inferius nominatæ Iacobus Guiot Clericus Curiæ spiritualis Corbeiensis, iuratus Notarius, ætatis LXXVI annorum, & Agnes de Vaudemont vxor defuncti Ioannis de Vaudemont ætatis LXXXIV, & Guilhelmum de Baisieu ætatis LXXXIV annorum, & Roberta de Baisieu ætatis LXXVIII annorum, Corbeiæ commorantes, ad petitionem & requestam Fratrum Balduini Christiani & Anselmi Regis, in hac parte Patris Visitatoris pauperum Sororum S. Claræ, per bonæ memoriæ Sororem Coletam reformatarum, Commissariorum seu Procuratorum, dixerunt, [B. Coleta Corbeia nata,] recognouerunt, deposuerunt, & asseruerunt, temporibus suæ infantiæ seu iuuentutis, visu, nomine & notitia exterioribus nouisse bonæ memoriæ defunctam Sororem Coletam Ordinis S. Claræ Professam expresse.

[15] Quæ Soror Coleta, vt dixerunt & sciunt veraciter, traxit & sumpsit originem in Corbeia in vico Calceye: ex vtroque parente in & de legitimo matrimonio procreata extitit: cuius pater Robertus & mater Margareta nuncupabantur. In quorum domo, sua infantia durante, bonæ indolis extitit, deuote pueritiæ suæ primordia consecrans, eisdem parentibus humiliter obediens, [pie educata,] ac maternis exhortationibus & exemplis in passione D. N. Iesu Christi iugiter meditando: ob cuius amorem carnis illecebras mundique fallacem lætitiam contempsit, & se diuino seruitio sanctisque meditationibus & orationibus continuis, quantum ætas illa patiebatur, totaliter dedicauit. Deinde cum ad annos proximos pubertati attigisset, ad frugem melioris vitæ cupiens deuenire, mundique huius inquinamenta deuitare, ad habitationem Beginarum se transtulit, [in Beginagio anno vno,] ibique vitam & conuersationem laudabiliter ducendo, ecclesias & pia loca religiosaque visitando, Missas & diuina seruitia quotidie audiendo, vnius anni durante spatio moram traxit. Quo tempore pendente, famam eius celebremque conuersationem plures burgenses & aliæ deuotæ personȩ diligenter attendentes, eiusque sanctis desiderijs annuentes, maxime Domicella Guillerma Gamelina, vxor quondam defuncti Ioannis le Seneschal, dum vixit Præpositi villæ Corbeiensis, vna cum quibusdam alijs habitatoribus, de licentia & permissione Domini Corbeiensis, domunculam quamdam in loco sacro seu benedicto, inter cœmeteria B. Mariæ Virginis, [reclusa triennio degit:] & B. Ioannis Euangelistæ ecclesiarum parochialiū in Corbeia, erigere fecerunt: quam quidem domum seu reclusorium de licentia & consensu dicti Domini Corbeiensis, sui tunc Prælati, intrauit, & spatio triennij durante stetit & habitauit, ibique cum omni deuotione perseuerauit.

[16] In quo quidem reclusorio dictus Iacobus Guiot eam frequenter visitans, ex iussu Domini Ioannis Guiot bonæ memoriæ Curati S. Martini, fratris sui & Confessoris dictæ Sororis Coletæ, vt eius sanctis monitis & exemplis ad virtutes alliceretur, sibi psalterium docuit; [Confessarijs Fr. Ioāne Pinet & D. Ioanne Guiot vtēs] ac ibidem Fr. Ioannes Pinet, Ordinis Minorum ac Custos Fratrum eorumdem in Custodia Picardiæ, eam frequenter visitauit, ac de Regulari vita diligenter informauit, eiusque Confessor primus ac præcipuus extitit, & in eius absentia præfatus Ioannes Guiot animæ suæ laudabilem curam gessit: & in eodem loco in tanta morum copiositate profecit, quod in odore virtutum famæque celebris, per totam villam diuersaque alia circumquaque loca se promulgante, multi tam ciues quam forenses, Regulares & seculares vtriusque sexus, ad diuinum amorem allecti, ad eam confluebant, vt eius sancta monita diligenter audirent, & suis exhortationibus in fide & caritate diuinoque cultu feruentiores existerent: quos humilis ancilla Christi in visceribus caritatis consolabatur, & ad diuinorum mandatorum obseruantiam verbo pariter & exemplo feruenter hortabatur.

[17] Tribus igitur, annis in eodem loco diuino cultui mancipatur, multis reuelationibus præuenta: instigante se Spiritu, generosi Regis & pauperis Christi Iesu Saluatoris nostri memor effecta, suamque tam mentis quam corporis virginitatem ei dedicans, vt eius voluntati pareret, & consilio pariter & assensu venerabilium Fratrum Ioannis Pinet & Henrici de la Balme, Ordinis Minorum Professorum, in moribus & in scientia probatorum, habita licentia dicti Domini Corbeiensis sui Prælati, [inde egressa Romam,] præfatum reclusorium egressa, assistente sibi præsidio generosæ præpotentisque Dominæ de Brisay, de Burgundia oriundæ, quæ ad huiusmodi præsidium prȩfatæ Sorori Coletæ præstandum diuino nutu Corbeiam venerat, summi Pontificis præsentiam adijt: peractisque negotijs, pro quibus iter arripuerat, comitante semper eam præfata Domina de Brisay, ad partes Burgundiæ remeauit: ibique & in partibus Franciæ, [varia monasteria condidit.] Picardiæ & Flandriæ quæ & quanta gesserit virtutum insignia, testantur mores & exempla sanctissima famaque celeberrima. De & super quibus omnibus & singulis supradictis dicti Fratres Commissarij seu Procuratores petierunt a me Notario publico sibi fieri & tradi vnum seu plura publicum vel publica, instrumentum seu instrumenta. Acta fuerunt hȩc in villa Corbeiensi Diœcesis Ambianensis anno, Indictione, Mense, die & Pontifice prædictis, præsentibus ad hoc venerabilibus & prouidis viris Ioanne Sonache iuniore locum tenente Baliuij Comitatus Corbeiensis, & Ioanne Sonache seniore ciuibus & burgensibus, ac Petro Guiot in decretis Baccalaureo, Corbeiæ degentibus, testibus ad hoc vocatis specialiter & rogatis, approbante rasuras & correctiones interlineares in hoc præsenti publico instrumento existentes. † Gerardus Guiot Notarius.

§ IV Facultas data B. Coletæ vt egredi possit e reclusorio.

[18] Ioannes miseratione diuina Ambianensis Episcopus auctoritate Apostolica ad infrascripta specialiter deputatus, vniuersis &c… Litteras Reuerendissimi in Christo Patris & Domini, D. Antonij S. Mariæ in Via lata Diaconi Cardinalis, [Episcopus Ambianensis] de Chalant vulgariter nuncupati, Apostolicæ sedis Nuntij, cum plena Legati a latere ad regnum Franciæ potestate concessa, specialiter destinati, pro parte deuotæ Coletæ Boiletæ nobis præsentatas, nos recepisse noueritis, formam, quæ sequitur, continentes.

Antonius miseratione diuina S. Mariæ in Via lata Diaconus Cardinalis, [ob mandatum Cardinalis Chalanti Nuntij Apostolici,] de Chalant vulgariter nuncupatus … Reuerendo in Christo Patri Episcopo Ambianensi salutem in Domino sempiternam. Exhibita nobis pro parte dilectæ nobis in Christo Coletæ Boiletæ petitio continebat, quod ipsa dudum zelo deuotionis accensa, in manibus venerabilis Patris, Abbatis monasterij S. Petri antiquæ Corbeiæ, Ordinis S. Benedicti, vestræ Ambianensis diœcesis, ad Romanam Ecclesiam nullo modo pertinentis, vouit se perpetuo solitariam vitam ducere, & inclusam remanere in certo loco, sito prope ecclesiam parochialem B. Mariæ de Corbeia, ad hoc per eam ordinato & electo: in quo quidem loco per quadriennium vel circa solitarie viuendo permansit. Cum autem, sicut eadem petitio subiungebat, præfata Coleta propter certas & rationabiles caussas non possit amplius in dicto loco cum sui quiete animi & sana conscientia remanere, cupiatque cum mulieribus & religiosis Deo dicatis, inclusis vel non inclusis, ac Ordinis per sedē Apostolicam approbati, virtutum Domino famulari, & mansionem suam eligere ibidem pro suæ animæ salute; ideo pro parte ipsius Coletæ nobis extitit humiliter supplicatum, quatenus animæ suæ saluti prouidere misericorditer dignaremur. Nos itaque, qui quietem & pacem animarum, cunctorumque Christi fidelium salutem, quantum cum Deo possumus, ardenti desiderio affectamus, circumspectioni vestræ, cum de præmissis certam notitiam non habeamus, per scripta nostra committimus & mandamus, quatenus super præmissis omnibus faciatis, & etiam dispensetis, prout saluti animæ ipsius Coletæ videritis expedire. Datum Parisijs X Kal. Augusti, Pontificatu D. N. Benedicti Papæ XIII anno XII. sic signatur. Ioannes de Preuio.

[19] Post quarum præsentationem pro parte ipsius Coletæ instanter fuimus requisiti, quatenus ad ipsarum debitam executionem procedere curaremus. Nos igitur mandatum sic nobis directum, volentes exequi diligenter, vt tenemur; [re plene discussa,] cum præsentiam dictæ Coletæ commode habere non possemus, ad ipsam Vicarium nostrum destinauimus, pro certiori informatione habenda super caussis & motiuis huiusmodi litterarum petitæ executionis: ac ipsius ac multorum fide dignorum aliorum relatione audita, propositum & intentionem dictæ Coletæ sanctum & iustum æstimantes, & reputantes caussam ac caussas sufficientes & legitimas ad dispensandum cum ea iuxta dicti mandati tenorem subesse; pronuntiamus & declaramus, [præbet facultatem egrediendi e loco concluso,] quatenus nobis vigore dicti mandati conceditur, & auctoritate qua fungimur, vt voto & promissione in manibus Venerabilis Patris, Domini Abbatis monasterij S. Petri antiquæ Corbeiæ, nostræ diœcesis, de ducendo vitam solitariam perpetuo, & inclusam remanere in certo loco prope Parochialem ecclesiam de Corbeia per eam ordinato & electo, factis & causis alijsque non obstantibus, ab eodem loco & villa libere exire, [& viuendi in monasterio.] & Religionem sanctarum monialium Ordinis S. Benedicti, aut Ordinis S. Francisci Minoritarum appellati, in aliquo monasterio siue domo alterius prædictarum Religionum & Ordinum Prouinciæ Remensis vel Bituricensis intrare, & Ordinem illum profiteri libere possit & valeat: difficultate quacumque alia semota, cum eadem dispensauimus, & per præsentes dispensamus, votumque & promissionem prædictam ad finem huiusmodi relaxamus, ac ipsam ab eisdem & quolibet ipsorum absoluimus. Datum Ambiani sub sigillo nostro rotundo, die primo mensis Augusti anno MCCCCVI.

Sic signatum: M. Bonnaert.

§ V Epistola B. Ioannis de Capistrano ad B. Coletam.

[20] Christo Deo deuotȩ Sorori Coletæ Ordinis S. Claræ, in Sponso Virginum nostræ carissimæ filiæ, Fr. Ioannes de Capestrano, Ordinis Minorum, a Sede Apostolica & a Reuerendissimo P. Vicario Generali in Prouincijs Cis-montanis Commissarius, salutem & pacem in Domino sempiternam.

Cupiens paterno affectu te in Domino consolari, omnes gratias a Reuerendissimis Patribus Ministris Generalibus tibi & Confessori tuo Fr. Petro de Auallibus nec non & Confessoribus Conuentuum Sororum per te ȩdificatorum & etiam ȩdificandorum concessas & approbatas, per præsentes ratifico & cōfirmo ac ratificatas & confirmatas præsentium tenore decerno. Insuper tibi & tuo dicto Confessori eodem tenore concedo, [Extenduntur facultates pro Visitatoribus eligendis.] quod vnum nostri Ordinis Fratrem probatæ vitæ & boni testimonij vel plures nominare possitis, pro officio Visitationis exercendo tam super Sorores dictorum conuentuum quam super Fratres in dictis conuentibus degentes. Cui vel quibus sic nominato vel nominatis præsentium tenore eamdem facultatem & potestatem concedo; & per præsentes concessam denuntio, quam præfati Generales Ministri Visitatoribus prædictorum conuentuum alias concesserunt, mandans per obedientiam salutarem Fratri vel Fratribus sic nominato vel nominatis, vt officium Visitationis reuerenter suscipiant, & susceptum diligenter ac deuote exerceant. Vale in Christo Iesu & ora pro me. Datum Bizuntij die VIII mensis Nouembris, anno Domini MCCCCXLII.

§ VI Vita B. Coletæ conscripta, testimonijs varijs approbata.

[21] Fidem Actorum huius Beatæ comprobant authentica testimonia, publicis Instrumentis inserta; in quibus tam plene tamque accurate ad omnem iudiciorum rigorem obseruata est iuris ac legum forma, vt hoc quoque respectu credi poßit Molanus dixisse, & vere dicere potuisse, de nullo Sancto tam illustria reperiri monumenta, quam Gandaui de B. Coleta. Ad primæ ac præcipuæ Vitæ veritatem legitime attestandam, faciunt duo, quorum hic est tenor:

Guilhelmus, permissiōe diuina Abbas monasterij B. Mariȩ Tronchiniēsis Ordinis Prȩmonstratēsis, & Cornelius Voet, Decanus ecclesiæ Collegiatæ S. Pharahildis Gandensis, Tornacensis Diœcesis, vniuersis præsentes litteras nostras inspecturis, visuris, & audituris, salutem in Domino.

[22] Notum facimus quod Venerabilis & discretus religiosus D. Ricardus de Zadeleere, monachus Professus monasterij S. Bauonis, iuxta Gandauum, Ordinis S. Benedicti; & Soror Ioanna de la Vent, ac Aleydis de Sanchines Ordinis S. Claræ, reformationis Deo dilectæ ancillæ salubris memoriæ Sororis Coletæ, conuentus seu monasterij siti intra limites Parochialis ecclesiæ S. Iacobi Gandensis; & Ioannes Plouuier senior, Clericus coniugatus dictæ Tornacensis Diœcesis, coram nobis in ecclesia dicti conuentus ante clausuram seu cratem ferream, publice & solenniter attestati sunt, & in verbo veritatis modo, forma & ordine, prout aliæ nostræ litteræ siue Instrumenta desuper confecta plenius & diffusius explicant, asseruerūt; [Veritas Legendæ B. Coletæ, probata.] quod omnia & singula in centum & nouemdecim folijs immediate sequentibus contenta secundum puram & meram veritatem sunt conscripta, & nusquam ab ipsa veritate deuiantia. In cuius rei testimonium præsentes litteras exinde fieri & hic inscribi mandauimus, sigillorumque nostrorum in cordulis coricijs viridis coloris, præsenti libro transfixis, iussimus & fecimus appensione muniri. Datum & actum Gandaui in conuentu & loco prædictis, anno Domini MCCCCXCIV, mensis Maij die XV, præsentibus ibidem Venerabilibus & circumspectis viris Dominis & Magistris, Michaële Dullaert alterius portionis S. Ioannis, Ioanne Doelage alterius portionis S. Iacobi, parochialium ecclesiarum Curatis, Antonio de Vlinderbeke, Domino temporali de Aelbeke, Martino Plouuier ecclesiæ S. Pharahildis Capellano, Ioanne Martelare Religioso Trunchinensi, Presbyteris; ac Laurentio Dullart & Martino Vuitendale, Clericis Tornacensis diœcesis, testibus ad præmissa vocatis specialiter & rogatis.

Ita est Ioannes de Fine Notarius ad præmissa rogatus.
Ita est Hubertus de Critsche Notarius.

[23] Litteræ autem super prædictæ veritatis attestatione confectæ in modum Instrumenti publici, [authenticis litteris.] & sigillis duorum Prælatorum ac signis duorum Notariorum corroboratæ, pro verificatione Vitæ seu Legendæ B. Coletæ, quam ad aliarum distinctionem Sorores Maiorem vocant, huius sunt tenoris, qui sequitur: nisi quod prolixitatis vitandæ caussa longiores formulas, nihil ad rei substantiam facientes, substitutis punctis resecuerimus. Guilielmus &c. vt supra… Notum facimus quod Ven. P. Fr. Iacobus de S. Quintino Ord. S. Francisci, Confessor pauperum Dominarum S. Claræ Gandensis; & Ven. Sr. Barbara Boens, eiusdem Ordinis & conuentus Mater Abbatissa, nobis insinuarunt … qualiter … P. Fr. Iacobus Bernardi dicti Ordinis de Obseruantia … in Prouincia Franciæ Visitator … principaliora opera & miracula … quæ Dominus per … Virginem Coletam operari dignatus est … in authenticam formam redigi requisiuit. Quapropter dicti Confessor & Abbatissa … petierunt, quatenus nos ad earum Conuentum declinando … attestationem supra narratam … audire & recipere dignaremur…

[24] [Duæ sanctimoniales, quæ cum B. Coleta 20 annis vixerant,] Quorum precibus … ad dictum conuentum accedentes … præfata Abbatissa duas venerandæ senectutis Sorores … super præmissis examinandas produxit; Sororem scilicet Ioannam de Laueur, alias de Salieres, & Sororem Aleydem de Sanchines, vtramque ex partibus Burgundiæ; quæ annis plurimis & in locis atque prouincijs varijs, ac diuersis cum eadem Christi famula Coleta vixerunt … quarum attestationis tenor sonat in hunc modum: Ego Soror Ioanna de Laueur, ætatis meæ circiter LXXXII annorum, & in Ordine S. Claræ … fere sexagesimum nonum annum agens … temporibus præfatæ Matris Coletæ fui in Ordine annis circiter XXIII: & ego Soror Aleyde de Sanchines LXXVII annorum habens ætatem & vltra, Ordinis vero annos fere LXVI, & annis quasi XX temporibus præfatæ Matris fui dictum Ordinem professa, [ex sua & aliarum scientia testantur, Legendam esse veram:] attestamur… Legendam dictæ ancillæ Christi Coletæ integraliter & in omnibus suis partibus sanam, bonam & securam fore, & nusquam a veritate esse deuiatam, prout nos audiuimus, vidimus & veraci experientia comperimus: vt etiam diuersorum Fratrum ac Sororum hoc idem affirmantium veraci relatione intelleximus … e quibus nonnulli ab istius Reformationis primordio secum moram traxerunt.

[25] Attestamur insuper etiam varia alia perfectionis opera insignia & prodigia fecisse, quæ in hac Legenda nec inseruntur, nec scripto commemorantur. Verum ne … suspiciosus ob variorum copiam librorum credatur præsentis attestationis processus, sed in libris certis & nobis notis veritatem præseferentibus fundetur, idcirco horum librorum registrationem huic scripto insertam habuimus. Quorum alter … Gallicum prodit idioma … alter vero recens est … ex originali prædicto iam scriptus, correctus & per Notarium & testes collationatus… Isto articulo perlecto Sorores prædictæ binos hos libros nobis examinandos … tradiderunt… Et quoniam multiplicatis testibus corrobatur testimonium, eapropter notum facimus, quod Fr. Iacobus Confessor & Abbatissa prædicti coram nobis … produxerunt alias attestationes venerandȩ senectutis Sororum Hesdiniensis & Atrebatensis conuentuum, [vti aliæ Hesdinienses & Atrebatenses.] quæ prænominatum articulum vna cum supra narrata registratione attestatæ sunt…

[26] Attestantur insuper … sub eadem forma, qua supra Soror Ioanna & Adelheydis prædicta, [Scriptor Petrus a Vallibus eius Confessarius,] quod Fr. Petrus a Vallibus, quem communiter venerabilem Patrem de Remis appellarunt, prouectus in ætate annorum LXVI, & in Ordine S. Francisci quinquagenarius, primum Gallico idiomate prædictam confecit Legendam, & annis plurimis huius antedictæ Domini ancillæ Confessor extitit: qui Fr. Petrus prædictus, dum adhuc viueret in humanis, solennem attestationem omnium illorum, quæ de hac prænominata Dei famula conscripserat, faciens, Deum in testem vocauit, iuramentum in verbo Sacerdotis præstans, quod hanc Legendam & eius prodigia atque miracula non aliter scripserat, [ex certa scientia:] quam prout veraciter ipse in persona propria in illa viderat & de ipsa audierat, experimento sic esse compererat & inuenerat, ac prout per veraces & sufficientes testes ad eius notitiam deuenerat. Quod præterea de ea nihil scripto mandauerat, quod non puram & meram veritatem sentiret, asserendo insuper varia alia perfectionis opera per eamdem Sororem Coletam gesta esse, de quibus nihil commemorat Legenda prædicta. Actum est per eumdem Fr. Petrum in hunc modum huius attestationis genus Gandaui, in monasterio S. Bauonis Ordinis S. Benedicti, coram venerabili viro bonæ memoriæ Magistro Oliuerio de Langhe, eiusdem monasterij, dum viueret, Priore, præsentibus quibusdam alijs Religiosis.

[27] Quam attestationem quia primum præfatus Prior audierat solicite ad hoc intendens, [eam Flandrice Oliuerius de Langhe transtulit ex Latino;] curam adhibuit & diligentiam fecit, attestationi dicti Fr. Petri fidem adhibendo, & quam prius hæsitando transferre noluerat, Legendam prædictam transferre voluit. Et de facto in vulgari Flandrico ex Latino transtulit, prout aperte constare potest, dictam Legendam inspiciendo; quam idem Prior propria manu conscripsit correxit & exarauit; quæ vsque in hodiernum diem ad honorem Dei & antedicti Prioris reuerentiam firmæ custodiæ est mancipata, & diligentius conseruata… Præscriptam vero Fr. Petri attestationem prædictæ Sorores ex eiusdem relatu testificauerunt, qui cum in prædicto S. Bauonis monasterio attestationem eiusmodi fecisset, ad earumdem Sororum conuentum, in quo aliquos dies morabatur, rediens, eamdem … coram illis denuo reiterauit. Præterea … D. Riquardus de Zadeleere, Presbyter ac præscripti monasterij S. Bauonis monachus Professus, ac … Ioannes Plouuier senior … asseruerunt … relatu eiusdem Magistri Oliuerij se audiuisse, vt prædictum est. Idem etiam Magister Oliuerius eamdem attestationem, prout eo prȩsente contigerat … in proœmio suæ Teutonicæ Legendæ ad longum inseruit … quam esse veracem eamdem Magistri Oliuerij protractionem Domini Riquardus & Ioannes testes, deponentes se eam optime cognouisse & adhuc cognoscere, affirmauerunt.

[28] Et continuando dictæ Sorores Ioanna & Aleidis prædictam suam attestationem consequenter dixerunt. Et cum sæpedictus Presbyter Magister Oliuerius hanc translationem complesset … præsentialiter easdem Sorores & Conuentum prædictum adijt, asserens hanc præscriptam Domini ancillam ac Virginem Coletam sibi in cella dormitorij eiusdem monasterij S. Bauonis apparuisse, [cui B. Coleta apparens gratias egit:] eique super curis multis & occupationibus varijs ob Dei honorem & eius amorem in transferendo Legendam prædictam habitis, immensas gratias egisse: quæ Venerabilis Soror Coleta promisit & dixit, quod pro eo oraret, quia nequaquam in vanum laborasset, cuius præmium esset magnum. Ex qua apparitione idem Prior iubilo plenus atque exhilaratus, præteritorum laborum & miseriarum immemor effectus est. Qui etiam Prior priusquam ad finem translationis eiusdem perueniret, pœnas multas & tentationes varias sustinuerat, atque in morbos graues inciderat. Hanc etiam eamdem apparitionem huius ancillæ humilis Domini Coletæ, in persona Venerabilis ac deuoti Magistri Oliuerij factam, attestatus est D. Riquardus prænominatus … qui præsens erat, cum antedictus Presbyter D. Ioanni Drooghemont, tunc temporis Suppriori eiusdem monasterij, totius apparitionis seriem narraret: quomodo videlicet hanc præscriptam Domini Ancillam, officio matutinali persoluto, sibi apparuisse dicebat, gratias agentem & præmia promittentem.

[29] De quibus omnibus Fr. Iacobus de S. Quintino, & Soror Barbara Abbatissa prædicti … petierunt sibi confici … Instrumenta publica. Nos igitur Guilhelmus Abbas & Cornelius Decanus… Acta fuerunt hæc Gandaui in dicto Religiosarum Conuentu, [Instrumentum de his confectum.] vulgariter nuncupato ad S. Claram, ante cratem ferream, cortinis seu velis iuxta huiusmodi publicæ attestationis exigentiam patenter apertis, vbi intus cum suarum subditarum consororum & Religiosarum & conuentus communitate præsens aderat præfata Mater Abbatissa, Soror Barbara Boens, & foris cratem earumdem Sororum Confessor Fr. Iacobus de S. Quintino, associato sibi eiusdem Ordinis & Obseruantiæ Religioso, Fr. Rogero de Fraxino, sub anno a natiuitate Domini MCCCCXCIV … præsentibus ibidem… Michaële Dullaert & ceteris superius nominatis…

[30] [Commentarium de Vita ac miraculis B. Coletæ,] Ad alterum de virtutibus ac miraculis B. Coletæ commentarium, qui charta Sororis Petrinæ inscribitur, pari fulciendum auctoritate, similis formæ Instrumentum facit, quod Hesdinij confectum est, & Gandauum transmissum, simul cū authentica Commentarij prædicti copia, per duos Notarios publicos eosdemque Presbyteros, Reginaldum Leurin & Iacobum Gargan ad ipsum originale scriptum collata, & eorum signis munita anno MCDXCIV, mensis Aprilis die XVI. Verba porro Hesdiniensis Instrumenti, in pergamena, quam vocant, charta exarati, eiusdem qui supra Reginaldi Leurin manu, ista sunt:

Vniuersis præsentes litteras inspecturis Balduinus Thorel, Decretorum Licentiatus, Cantor & Canonicus Collegialis Ecclesiæ S. Martini Hesdiniensis, Morinensis diœcesis, salutem in Domino.

[31] [in ordine ad informationem præparatorium,] Cum ex parte deuoti & religiosi viri Fr. Oliuerij Testoris, Ordinis S. Francisci, Confessoris conuentus S. Claræ Hesdiniensis, nobis fuerit expositum; se a suis Superioribus in mandatis accepisse, vt in modum particularis informationis præparatoriæ de vita virtutibus & miraculis felicis memoriæ Deo deuotæ Sororis Coletæ in dicto oppido Hesdiniensi & circum inquireret; supplicando quatenus huiusmodi negotium cum ipso dirigere, & ad effectum perducere dignaremur & vellemus. Cui quidem supplicationi cum non minus auide quam libenter annuerimus, notum facimus, quod anni MCCCCXCIV die XVII Septembris, Pontificatus Alexandri VI anno II, coram nobis (assistentibus præfato Fr. Oliuerio, Confessore dicti conuentus, Notarioque publico, & testibus infra nominatis) personaliter constituta Venerabilis Mater Guillielma Chrestienne, Sororum Ordinis S. Claræ Abbatissa, [testantur Abbatissa & tres Sorores Hesdinienses:] vna cum tribus Sororibus, eius Religiosis; scilicet Maria Maguier, Matthæa Parmentier, & Matthæa Naye attestatæ sunt; & sub iureiurando votisque Religionis, omnia & singula gestorum in præsenti copia contenta siue scripta sinceram & puram veritatem in se continere, firmiter se credere affirmarunt. Quarum affirmationem & declarationem in propria forma & idiomate materno (Gallico scilicet; quod idem, qui cetera Latinum nobis fecit Fr. Anselmus de Beyl) hic subscribi petierunt in hunc modum.

[32] Ad testimonium veritatis omnium contentorum in hoc libro seu copia, collationata ad librum conscriptum a Fr. Francisco des Marez, [dictantibus B. Coletæ coæuis scriptum] loci Confessario, ad supplicationem Sororis Guillielmæ Chrestienne Abbatissæ & aliarum dicti Conuentus Sororum; etiam ope & subsidio Sororis Petrinæ de Balma, neptis P. Henrici de Balma, qui primus fuit & præcipuus Confessarius bonæ Matris Coletæ ab incepta reformatione; adstipulantibus Sororibus, Agnete Tinghiere, Maria Estoquette, & alijs Sororibus, quæ in dicta Reformatione diutius cum dicta Sorore Coleta vixerant in varijs Prouincijs & Conuentibus, hic post obitum inhumatis. Dum complerentur originalia, e quibus hæc copia est extracta, testatæ sunt prædictæ Sorores in verbo veritatis, [veracem esse,] coram tota communitate, & in presentia Visitatoris P. Andreæ, & loci Confessarij, totum, quod hic exaratum est, esse verissimum, & ab omni dubitatione prorsus alienum; scientes se non retulisse vel esse testatas, quin plura essent in rei veritate.

[33] Hinc ego Soror Guillielma, quæ supra, Abbatissa, annorum circiter LXVII nata, [& indubitatis testimonijs roboratum:] quorum LIII in Ordine S. Claræ peregi sub reformatione gloriosæ Christi ancillæ Coletæ; & ego Soror Maria Maguier LIII annorum, & Soror Matthæetta Parmentier LIV annorum, & Soror Matthæetta Naye XXXVII annorum, testamur omnes coram Deo & omnibus requirentibus, sub testimonio veritatis & voto Religionis, totum esse verum in hoc libro manuscripto contentum; quorum aliqua vidimus, aliqua audiuimus tum ab senioribus Sororibus tum a Confessarijs alijsque externis fide dignissimis. Imo præsentibus nobis omnibus horum veritatem confirmauit Soror Petrina de Balma in articulo mortis: habemusque certissimam omnium memoriam absque dubitatione: vnde fortius inclinamur ad hoc testandum, ne diutius veritas celetur. Hinc ad maiorem certitudinem, [itemq; copiam inde transsumptam,] huic copiæ, continenti paginas sexaginta nouem, collationatæ per Notarium Magistrum Iacobum Gargan in præsentia plurium testium & aliorum notatorum, vltima huius copiæ pagina, huiusmodi attestationem adiunximus. De & super quibus præmissis omnibus & singulis præfata Mater Abbatissa, nomine suæ Communitatis, omniumque, quorum interest, intererit, aut interesse poterit, a nobis petijt Instrumentum publicum, quod hic adiunximus.

[34] Acta fuerunt hæc Hesdinij, Morinensis diœcesis, in dicto Conuentu, [coram testibus,] ante cratem ferream, cortinis de gratia speciali apertis, iuxta huiusmodi publicæ attestationis exigentiam; sub anno, mense, die, Pontificatu præfatis; præsentibus ibidem prouidis & discretis viris & Dominis Nicolao Bouqueri, Canonico S. Martini in Hesdinio, Ioanne Bernars Vices-gerente parochialis ecclesiæ dictæ S. Martini, Salomone Iumel Notario curiali Morinensi, Philippo de Blangij Presbytero, & Iacobo d'Arques Clerico, burgensibus Hesdiniensis, Morinensis, & Ambianensis respectiue diœcesis, testibus ad præmissa vocatis pariter & rogatis.

Et ego Reginaldus Levrin, Presbyter, Ambianensis diœcesis, [& Notario.] auctoritate Apostolica publicus venerabilisque Curiæ Morinensis Notarius iuratus, quia præscriptæ attestationi, narrationi, præsentis copiæ præsentationi, ostensioni, foliorum inspectioni, ceterisque præmissis omnibus & singulis, dum sic, vt supra scribuntur, agerentur, dicerentur & fierent vna cum præfatis Domino Cantore, & Patre Confessore, ac testibus prænominatis, præsens fui; eaq; sic fieri vidi, sciui & audiui: idcirco præsentibus litteris, in hanc publicam formam confectis, vna cum sigillo Capituli Collegialis S. Martini in Hesdinio signum mei Notariatus apposui, hic me subscribendo, in testimonium omnium & singulorum præmissorum requisitus & rogatus.

Signatum erat
Levrin.

VITA
ex Gallico Petri a Vallibus siue a Remis, Confessarij ipsius Beatæ,
Latine reddita a Stephano Iuliaco, Doctore Sorbonico Ordinis S. Francisci.
Ex IV Codicibus MSS.

Coletta Reformatrix Ordinis S. Claræ Gandaui in Belgio (B.)

BHL Number: 1869, 1870

Avctore Stephano Ivliaco Ex MSS.

PROLOGVS.

[1] Altissimi Conditoris Vnigenitus, cum eodem spirator, vt vnicum principium supremi Pneumatis, a summis cælorum de regalibus sedibus intuitiue prospectans hæc infima, miserabiliter in præcipitium abyssale turpiter iam dilapsa, suas multiformiter mirificando misericordias; inæstimabili dulcedine pietatis, secundum quod disposuerat ab æterno, visitare dignatus est mundum. [Mira Dei prouidentia varij in Ecclesia gradus virorum & mulierum:] Et ibidem nempe vocatos, ab æterno prædestinatos & electos, infallibilis eiusdem prouidentia sic iustificandos miro modo disposuit: vt quosdam Prophetas, alios Apostolos seu Euangelistas, quosdam vero Martyres, nonnullos Confessores aut legis Doctores efficeret; non absque Virginum sacrarum lilijs, sponsæ suæ sacratissimæ, videlicet sacrosanctæ Matris Ecclesiæ, corpus mirifice venustando. Sed per omnimodam ineffabilemque virtutum & gratiarum redundantiam vnam electam ex millibus, ac super omnes, & prȩ omnibus præelectam in Matrem fæcundissimam & in Sponsam dilectissimam, filiamque fidelissimam, omni puritate rutilantem, sibi miro modo copulauit is, qui candor est lucis æternæ, & speculum sine macula diuinæ maiestatis. Tandem vero quibusdam interiectis annorum circulis, vtriusque sexus statu funestis discriminibus turpiter implicato, per eiusdem complices pugilesque fortissimos ipsum præclare rectificans, ac plene irradians noscitur renouasse. Sed ad extremum nihilominus prælibatorum attenuato vigore, noua surrexit militans, quæ manu quadam gladium tenens ad hostes debellandum, alteram extendit ad sarculum, pro vinea summi Patris-familias iugiter excolenda. Quod totum factum esse, & completum patenter dignoscitur in Matre fȩcundissima culturȩ virtutis omnimodæ, morumque venustatis, [inter has electa S. Coleta.] & meritorum indicibilium inauditorumq; a sæculis, nomine Coleta, summi Regis ancilla deuotissima pariter & Reformatrice totius perfectionis Euangelicæ, velut ad hoc educta diuinitus ab vtroque cælorum supremo polo, quatenus cum sancta Iudith dicere valeat vndecimo sui libri capitulo. Ego ancilla tva Devm colo. In quibus quatuor Prærogatiuas excellentiæ prænominatæ, matris & ancillæ Christi prædilectissimæ valemus contemplari: videlicet in primo spiritalis eius virtutis præeminentiam singulariter demonstratam, [cuius sunt 4 prærogatiuæ:] cum dicitur Ego: secundo cordialis humilitatis condescendentiam officialiter oblatam, cum subditur Ancilla tva: tertio integralis fidelitatis conseruantiam radicaliter solidatam, cum dicitur Devm: quarto visceralis pietatis affluentiam indesinenter dilatatam, cum concluditur Colo.

Primum deducit eius mirifica sanctitas ceteros supergrediens, propter quod dicitur Ego. Secundum adducit eius mystica paruitas animo se subijciens, quare subdit Ancilla tva. Tertium inducit eius pura saluifica firmitas errores abijciens, vnde subiungit Devm. Quartum producit eius pacifica liberalitas vtrobique circumspiciens, vnde concludit Colo. Propter primum sibi congruit illud Canticorum VII: Ego dilecto meo & dilectus meus mihi. Propter secundum dicere potuit illud Ruth III: Ego sum ancilla tua. Cui respondetur: Benedicta es a Domino filia. Propter tertium audire meruit illud Apocal. XXI: Qui vicerit possidebit hæc: & ego ero illi Deus. Propter quartum virtuose studuit, sic quod Deum colere cœpit, & constituit inter seruos suos sacra & sacrificia. Sapientiæ XIIII.

[2] Et quamquam huius gloriosissimæ Matris tam præclara tamque refulgentia, tot & tanta peracta mirabilia, laude quacumque magis digna, quam imitari possibilia (quæ pluribus incredibilia viderentur penitus, si non ea firmiter & indubie comprobaret multiplex & euidentissimus effectus) meus sermo pauperculus, [Auctor Vitam scribit, a fide dignis testibus acceptam,] stylus rudis hebetans ingenium multo magis obnubilare, quam elucidare dignoscatur certissime: verumtamen requisitus ab insignibus personis, quibus me negare nullatenus fas esse decreui, quæ de prænominatæ Matris laudibus inexhaustis, expertorum in hac materia fide dignissimo testimonio a comperi, sub articulorum seu capitulorum certo, scilicet vicenario numero perstringere conabor. Quorum primum Capitulum erit de statu suæ mirabilis infantiæ, signanter dotato Dei cognitione, varijsque donis charismatum & gratiarum suis a Deo parentibus b gratanter collatis. Secundum Capitulum de suæ profunditate virtutis & præcellentis humilitatis. [in 20 Capitula distinctam.] Tertium Capitulum de promptitudine suæ subiectionis & obedientiæ, vocationeque ad statum perfectionis. Quartum Capitulum de sua diligenti passiua, nec non actiua diuinorum præceptorum obseruantia, & in speciali de cultura Festorum secundum ordinationem Ecclesiæ sanctȩ Dei. Quintum Capitulum de quadam ostensione terribilis visionis prætendentis ipsam fore datam, licet inuitam, ad Reformationem ordinis S. Claræ. Sextum Capitulum de accessu eius ad præsentiam summi Pontificis, & qualiter ab eodem recepta fuit ad Religionem pariter & ad professionem, & instituta simul in Abbatissam. Septimum Capitulum de inchoatione Reformationis ordinis S. Clarȩ, & de persecutionibus sibi factis. Octauum Capitulum de sua cordiali dilectione sanctissimæ paupertatis. Nonum Capitulum de sua perfecta castitate, & pura virginitate. Decimum Capitulum de studio sanctæ orationis Deo multum acceptabilis, & creaturis quam plurimum vtilis. Vndecimum Capitulum de feruenti eius amore, & reuerentia similiter & deuotione erga Passionē Domini nostri Iesu Christi; adiunctis miraculis eiusdem meritis factis, & completis per medium signi salutiferi sanctæ Crucis. Duodecimum Capitulum de ingenti deuotione, dignaque reuerentia, quam gerebat ad pretiosissimum Sacramentum Eucharistiæ, receptioneque non parum admiranda sacratissimi Corporis Domini nostri Iesu Christi. Tredecimum Capitulum de sua austeritate erga seipsam, & de humanitate & dulcedine per compassionem ad ceteros. Quartum decimum Capitulum de grauibus pœnis & tormentis per ipsam patientissime toleratis. Decimum quintum Capitulum de dono prophetiæ, cum plena lucidaque cognitione sibi mirabiliter a Deo collatis. Decimum sextum Capitulum de malignorum spirituum graui persecutione. Decimum septimum Capitulum de gratiarum spiritalium Sanctorum & Dei amicorum in ipsa renouatione. Decimum octauum Capitulum de virtute suæ veræ patientiæ, quam in cunctis suis persecutionibus seruauit indilate. Decimum nonum Capitulum de suorum consummatione dierum & obdormitione mortis corporalis. Vigesimum Capitulum de miraculis eius, tam in vita quam post mortem rutilantibus.

[3] Incipit extractio breuis, & succincta perfectissimæ vitæ sanctissimæque, Venerabilis ac deuotissimæ Religiosæ, bonæ memoriæ, nomine Sororis Coletæ, Ordinis S. Claræ primæ Reformatricis, & reparatricis inferius in terris; & sicut indubie credendum est, in cælis gloriosæ Christi corregnatricis. [S. Coleta appellatur ancillula Christi.] In qua quidem extractione, minus sufficienter suæ sanctæ vitæ facta mirabilia continente, propter eius excellentiam, meique permaximam imbecillitatem hoc aduertendum, quod ibi dicta Mater sæpe vocatur Ancillula, id est, ancilla parua Domini nostri Iesu Christi, pro tanto, quia constat certitudinaliter coram Deo pluries sic esse nominatam.

[Annotata]

a Deerat hoc aut simile verbum, a nobis suppletum.

b Ita infra in titulo præfixum, alijs MSS. gratissime & gratissimis scilicet parentibus.

CAPVT I.
De statu suæ mirabilis infantiæ, signanter dotato Dei cognitione, varijsque donis gratiarum & charismatum suis a Deo parentibus gratanter collatis.

[4] Maiestatis interminæ supremæque Deitatis ad cultum non parum pertinere conuincitur donum a cognitionis & potissime summi boni, quod est primum rerum principium finisque vltimus, & eius infinitum & eminentissimum pariter exemplar omnium refulgentium, a quo, per quod, & in quo subsistunt & relucent & ordinantur omnia, purissimum, [Cognitionem Dei accipit,] incommutabile, simplex, & æternum. De quo merito Doctor egregius Aurelius Augustinus libro primo de Trinitate fatetur: Summum, inquit, bonum non nisi mentibus purgatissimis inuenitur. Mentis enim humanæ acies inualida in tam excellente luce non figitur, nisi per iustitiam b fidei nutrita vegetetur. Ratione cuius in Soliloquijs a gratiarum supremo collatore Deo sibi postulat humilius elargiri, dicens: Domine da mihi gratiam cognoscendi te. Hanc autem gratiam limpidæ cognitionis, & potissime de se, non mediocriter conferre dignatus est ipse largitor liberalissimus, sua infinita bonitate suæ gloriosæ ancillæ Coletæ, dignæ memoriæ merito recolendæ; nedum in ætate completa, quin etiam in ætate tenera siue puerili, quæ communiter infantia nuncupatur. [quadriennis,] Præcise nempe quadriennis existens vel circa, quod satis extraneum est ab vsu communi siue naturali, cœpit ita mentem eleuatam habere iugiter ad Dei notitiam, quod nullus expertus de veritate facti dubitare posset aliquatenus, hoc esse sibi supernaliter & diuinitus inspiratum. Sicut enim legimus de Præcursore Christi Ioanne Baptista, [instar S. Ioannis Baptistæ] quod post multas sibi diuinitus impressas notitias de Deo, teneris sub annis mundi ciuium turmas fugiens & contemnens, antra deserti petiit, solitudinem eligendo: pariformiter ancilla Christi gloriosa, de qua nunc agitur, percepta diuinitus gratia multiplici diuinæ cognitionis, adhuc in annis puerilibus, vt præfertur, fugere cœpit omnes ludos iuueniles, & infantias curiosas ac dissolutas, [mundana contemnit:] & despicere vanitates & applausus mundiales: & quamuis non accesserit personaliter ad loca deserti siue solitudinis, prætextu sexus fæminei sibi contradicentis; nihilominus tamen elegit pro posse ipsa voluntate statum solitarium in propria domo parentum suorum. In eadem namque domo primitus instinctu proprio, [oratorium sibi statuit:] seu potius diuino, elegit sibi locellum quemdam paruulum, sequestratum a ceteris, ad modum oratorij, vbi se diligenter occupans in bonis meditationibus, in diuino timore pariter & amore suoque sancto seruitio, cum frequentibus & deuotis orationibus, numquam ab illo, nisi raro, nec tunc nisi coacta & inuita, recedebat.

[5] Erat insuper veneranda nimis & extranea coram secularibus & mundanis, nedum in ætate iuuenili, sed etiam per totum temporis spatium, quo vitam duxit in humanis. Vnde quotiescumque cogebatur egredi pro necessitatibus Religionis seu alia quauis de caussa, [fugit hominum conuersationes] seu extra claustrum, seu extra sua priuata oratoria constituta, coram etiam quacumque vel quantumcumque priuata persona rubore perfusa verecundiæ, semper sibi videbatur vituperabilis, reprehensibilis & confusa; nec vnquam secundum propriam æstimationem se tantum aliquid dicens boni vel faciens in publico seu coram hominibus, quantum se profecisse confidebat solitarie coram Deo permanens in secreto. Interdū puellis siue iuuenculis sibi coæuis illam visitantibus, & secum ad ludos & spatiamenta mundana ducere nitentibus diligentissime, non solum penitus consentire renuebat; [etiā puellarum eiusdem ætatis:] quin etiam pluries in suo spiritu præsentiens illas fore venturas, se possetenus absentabat, & abscondebat per latibula domus, vtpote subtus lectum vel alias, quousque sibi constaret de recessu prædictarum.

[6] Erat autem parua corpore, & iuuenis ætate; sed erat grandæua feruenti desiderio perfecte diligendi Deum Creatorem suum, [studet amori Dei,] illumque timendi pariter & ei seruiendi fideliter, & seduliter obsequendi c: optans vt cognosceretur ab omnibus & timeretur, & super omnia similiter ab omnibus amaretur. Erat autem ætate iuuenis, sed antiqua bonis moribus; honesta conuersatione cum sensualitatis omnimoda mortificatione, clausisque sensibus penitus & restrictis a quolibet exteriori purissimæ conscientiæ læsiuo. [puritati conscientiæ, modestiæ,] Sua conuersatio plus apparebat cælestis quam terrena; plus Angelica quam humana; sic composita gestibus & ordinata modestia cunctisque virtuosis moribus mansueta, quod nulla percipi poterat in ipsa vanitas vel leuitas vndecumque. Cuncti cogitatus eiusdem, dicta siue facta consistebant in puritate & fidelitate conscientiæ, penitus ad nihil aliud intendendo quam ad implendum pro viribus diuinum beneplacitum, [ad impletioni mandatorum Dei:] & ad ædificandum, vt potuit, proximum per exemplum.

[7] Videbatur nonnullis talia cernentibus personis in Dei amore pariterq; fraternitatis dilectione, quod hæc esset quidam nouus & pretiosus thesaurus virtutis & gratiæ, quem Deus pro certis caussis, licet ignotis, nouiter transmittere dignatus est in mundum, secundum æstimationem plurium fide dignarum personarum, non paucis deuotionibus præditarum; adinstar prælibati Christi Iesu dignissimi Præcursoris, sanctissimi videlicet Ioannis Baptistæ, [cōparatur D. Ioanni Baptistæ,] cælitus ante primum eiusdem Saluatoris aduentum, ad annuntiandum illum de proximo venturum & ad prædicandum pœnitentiam, destinati. Pariformiter hæc ancilla Domini nostri sanctissima procul dubio censetur fore præmissa, pro pauperibus peccatoribus exhortandis iugiter & admonendis ad præparationem cordium & conscientias expurgandas, pro comparendo securius ante conspectum supremi Iudicis in extremo districtissimoque iudicio, [in admonendis peccatoribus,] quod erit secundus & vltimus aduentus eiusdem. Et sicut idem Ioannes adhuc in ætate iuuenili, vitam ducebat asperam per rigidam pœnitentiam & iugem abstinentiam in deserto; sic pro modo suȩ paruæ capacitatis, hæc in suo solitario locello præfato suum continuo macerabat & mortificabat tenerrimum & iuuenile corpusculum, sobrie videlicet & stricte nutriendo, [in mortificatione, & pœnitentia:] dure super asseres ligneos & aspere dormiendo, cum sola vnica coopertura de d mattis, ac iuxta carnem tenerrimam rudes cordulas ac nodosas deferendo.

[8] Cum hoc insuper, quod acceperat abundantiam gratiarum & virtutum ab intus in spiritu, placuit Altissimo pariter illi conferre multas condecentes gratias exterius in corpore, [præclaris donis animæ & corporis dotata:] vtpote venustatem seu pulchritudinem corporalem, gratiositatem complacabilem & gratissimam diligibilitatem. Erat nempe venusta facie, bene composita corpore, in cunctis placencentissima pulcherrimaque filia cernebatur: quamuis toto vitæ suæ tempore seipsam, iudicaret ac reputaret tam interius quam exterius esse quamdam vilissimam & turpissimam creaturam. Intuebatur vero facialiter duobus decorata coloribus, albedine scilicet & rubedine, [alba & rubicunda,] quorum primus suæ conscientiæ nitorem congruentissime significare poterat, & munditiæ puritatem; secundus, scilicet rubedo, feruorem perfectissimum, quo ferebatur ad Deum; [precibus impetrat tolli sibi calorem rubeum:] vnde constat ipsam semper fuisse inflammatam. Hanc autem corporalem pulchritudinem longo tempore detulit ignoranter, nec arbitrabatur quouis modo se tali nitore splendere, donec sibi extrinsecus manifestatum extitit: vnde tristis ac dolens effecta, se conuertit ad Deum pro remedio conueniente facilius obtinendo. Et statim completa oratione, color ille rubeus discessit, & sola albedo remansit in ea, tam in facie quam in manibus & toto corpore per totum tempus vitæ suæ. Erat tamen grata cunctorum oculis, & a cunctis videri desiderabilis, & audiri dulcis & amabilis, tam bonis quam malis indifferenter accepta, [manet æque gratiosa.] multis insignibus personis præ magnitudine stuporis admirantibus de visitatione gratiæ diuinæ, cum tanta magnitudine vitæ virtuosæ, relucentis in tam exiguo iuuenique corpore tam paruæ puellæ.

[9] In speciali e, pater & f mater eius, honestate vitæ virtuosæ pollentes, præcepta Dei possetenus obseruantes, in pietatis operibus & misericordiæ se iugiter exercentes, [Eius parētes pij,] cum attentius perciperent filiam suam vnicam inchoatam tam sanctam ducere vitam, & continuare tam excellentem & perfectam morum grauitate; cum stupore non minimo gauisi sunt valde, grandissimaque repleti consolatione: sed nec ingrati Deo reperti sunt de tanta gratia sibi liberaliter ab ipso collata, [gaudent ob filiæ suæ vitā sanctā:] tamquam de nobili thesauro sibi ab eo communicato: quin imo grates & multiplices gratias, & digne laudes multifarias ex cordibus summo Opifici flagitantes, sumpserunt in sancta vi a puellæ, verbis & bonis operibus, inȩstimabilem complacentiam, cum spe firmissima, quod per eius medium suaque virtuosa opera meritoria possent acquirere facilius diuinæ gratiæ largitatem. Et tandem in effectum virtute sacrorum dogmatum & frequentium exhortationum suæ tam deuotæ, prædulcis & dilectæ filiæ disposuerunt vnanimiter de melius agendo quam alias sibi contigerat in viuendo, vt puta, [& ipsi sancte viuere statuum:] cauendo diligenter ab offensione diuina, conseruando conscientias & animas in puritate & munditia, continuantes perseueranter & continue de virtute in virtutem progredientes.

[10] Non autem permisit diuina bonitas, prænominatos huius ancillæ suæ deuotissimæ parentes a sua spe siue desiderijs sanctissimis defraudari: quin etiam ostendere voluit illis singulare signum amoris, vtrisque videlicet singulares gratias conferendo. Inter quas ipsi patri, qui de se dulcis erat & amicabilis persona, concessit Largitor benignissimus gratiam pacificandi siue reuniendi discordes & diuisos: [pater pollet gratia cōponendi pacem,] quam gratiam sic diligenter & efficaciter exercere meruit, quod statim, percepta veritate certitudinaliter de discordia siue diuisione vel litigio quorumcumque, vbicumque foret, ceteris negotijs prætermissis, illuc laboraturus instanter & incessanter pergeret, quousque sic discordes ac diuisos plene reduceret ad perfectam & integram vnionem. Vlterius eidem patri collata fuit gratia dulcedinis & viscerosæ pietatis, quoad affectum compatiendi pauperibus membris Iesu Christi, nec non adiuuandi siue fouendi pauperculas mulieres dissolutas & deuiatas a via puritatis & honestatis: pro quibus iam reductis & conuersis, [& ad frugem reducendi inhonestas mulieres:] meritis seu admonitionibus filiæ suæ ancillæ domini Dei nostri, idem pater disposuerat & libere concesserat vnam de suis domibus pro illis mulieribus reductis, præsignatis pauperibus Christi membris recipiendis, confortandis & in cunctis necessitatibus prouidendis. Nec minus eiusdem humilis ancillæ Christi carnali matri collata referuntur indubie quamplurima charismatum dona singularia: erat namque mulier magnæ deuotionis, amans & timens Deum perfectissime, [mater ad dicta virtutibus,] vitam suam ducens in stricta parcimonia, se multis & varijs pœnitentijs exercendo. Semel enim ad minus, vel pluries confitendo qualibet hebdomada, deuotissime recipiebat sanctissimum Eucharistiæ Sacramentum, [singulis hebdomadis confitetur & cōmunicat.] & ambo simul, velut a Deo inspirati, dulciter permittebant, quod paruula Christi dulcis & humilis ancilla libere faceret quidquid sibi cælitus foret inspiratum. Quapropter quamplurimi diuinæ bonitatis ingrati beneficiis, visa iuuentute cum paruitate puellæ, instigatione diabolica sinistre loquentes, iudicabant a discretis parentibus in tam parua puella nullatenus esse tolerandum. Quibus auditis, pater eius pluries constanter respondit, dicens: Credo quod filia mea nihil operabitur nisi bonum.

[11] Puella vero considerans, quæ patri suo frequenter impingebantur occasione paruitatis suæ, doluit. Vnde semel in congregatione quadam ex deuotione consistens in ecclesia quorumdam Sanctorum, orationi dedita coram Deo, Sanctorum non immemor, inter alia dixit humiliter & deuote: Heu Domine Deus, placetne vobis remanere me semper in tam paruula statura? [Augmentū corporis precibus impetrat Coleta:] Et statim oratione facta, seipsam recognouit in molis quantitate creuisse, maioremque fore, quando regressa fuit, quam extiterat in accessu diuinæ peregrinationis. Nec solum hoc sibi profuit ad augmentum corporis, quin etiam illo percepto creuit animo, constanter deliberans viriliter exequi gratiam diuinæ cognitionis a Deo sibi collatā intantum quod plures bonæ indolis puellæ seu virgines & notabiles mulieres ex suo consensu visitare pariter illam & frequētare cœperunt, [piis colloquiis ad virtutem incitat alias fæminas,] cum quibus, abiectis scurrilitatibus aut stultiloquiis seu verbis otiosis, conferebat incessanter de pertinentibus ad doctrinam salutarem, vtpote de perfectissima dilectione Dei, de profundissima benignissimi Saluatoris humilitate, nec non de grauissima passionis & mortis eiusdem acerbitate: exhortando diligenter & efficaciter, seruire Deo deuote, fideliter eius obseruando mandata, cauere penitus ab offensa culpæ mortalis, fugere mundana gaudia, carnales abhorrere delicias, & abominari quaslibet corporeas delectationes. [etiam dissolutas puellas & viauas.] In quibus virtuosis dogmatibus, valde profecerunt quamplurimæ, veluti nonnullæ solitæ sunt testari virgines & viduæ, quæ relictis omnibus habitis & habendis, seipsas mancipauerunt diuino seruitio per ingressū sacræ Religionis: aliæ vero iam ligatæ matrimonio, [vti & coniugatas.] vitam suam dexteræ Excelsi mutatione reparantes, statum suum fideliter & salutifere seruauerunt.

[Annotata]

a Vltraiect. MS. coniunctionis.

b Idem Dei.

c In MSS. plerisque quod quia.

d Multa de his Rosvveydus in onomastico ad Vitas Patrum 2. editionis: quibus addo, [Matta.] vocem eam pro textura iuncea etiam hodie vsitatissimam esse in Teutonica lingua.

e Infra num. 253 appellatur Robertus Bolgleti, & opificio carpentator, seu carpentarius, quo nomine, licet a faciendis carpentis accepto, quosuis lignarios fabros Franci appellant.

f Matrem Margaretam nuncupatam asseritur in Instrumento Corbeiensi: Abbauillæus cognomento Moyon appellatam, habet.

CAPVT II.
De profunditate suæ virtutis & præcellentis humilitatis.

[12] Egregio testante Doctore, Beato videlicet Augustino, humilitas est radix omnium aliarum virtutum, eo quia, sicut de radice procedit vita, virtus & pulchritudo totius arboris, sic quod nisi per illam permanere non valeat; pariformiter hominis virtuosa vita pullulat a radice virtutis humilitatis, [Ex virtute sanctæ humilitatis] sic quod absque illa virtutes ceteræ virtutis nomen amittant, nec significent animam coram Deo. Sed tota excellentia & perseuerantia personȩ virtuosæ procedit a dicta radice humilitatis. Vnde Gregorius: Qui alias virtutes sine humilitate congregat, [in explic. 3 Psalmi Pœnitent.] facit quasi qui puluerem ad ventum portat. Si quis autem profunditatem radicationis huius sacræ virtutis humilitatis in corde gloriosissimæ nostri Saluatoris ancillæ, Sororis Coletæ, & relucentiā eiusdem virtutis in suis dictis & factis per totum vitæ decursum diligenter inspexerit, apparebit euidenter ipsam in præsenti vita Deo fuisse gratam & placabilem, & nunc in cælis beatam, felicem, excelsam & gloriosam. Inquit enim Bernardus: Qui verus humilis est, non quærit humilis prædicari, sed ab omnibus vilis reputari. [se cunctis peccatoribus viliorē æstimat:] Quamuis hæc Virgo purissima fuerit ab infantiæ statu primȩuo, pollens nitore mirabili conscientiæ virtuosæ; nihilominus tamen per totum vitæ suæ spatium se proprio iudicio reputauit vilem, sordidam & abominabilem coram Deo & mundo, se peiorem asserens cunctis peccatoribus huius mundi. Interdum sibi recitatis excessiuis offensis quorumdam peccatorum, quæ pro tempore fuerunt perpetratæ, respondebat, tales offensas nihil esse per comparationem ad suas proprias: [maximas inferorum pœnas promeritam] pro quibus sufficienter puniendis arbitrabatur & asserebat, quod infernus non esset satis magnus. Sed nec propter talium defectuum occasionem æstimabat se fore veram Religiosam, nec dignam esse in Religione. Amore tamen Domini Dei nostri, [cupit seruire deuotis fæminis:] qui per suam humilitatem nimiam se fecit seruum nostrum, feruenter desiderabat se mancipare seruitio seu administrationi quarumdam Dominarum bonarum & deuotarum, Deo fideliter & pure famulantium. Pro cuius executione seu complemento, consistens adhuc in habitu seculari, se personaliter transtulit ad quoddam monasterium Dominarum Religiosarum, quas æstimabat esse coram Deo iuxta optatum suum, earumdem obsequiis se dulciter ac humiliter offerendo. Sed ille, [prohibetur a Deo ingredi aliquod monasterium:] cuius prouidentia in sui dispositione non fallitur, quia ipsam præordinauerat ad statum maioris perfectionis, eidem ostendere dignatus est, moram huiusmodi nullatenus esse iuxta suum beneplacitum in dicto monasterio, compellens ipsam exire propere, vlteriori ei ingressu denegato.

[13] Non tamen propter hoc extinctum fuit neque diminutum suum feruens humiliter obsequendi desiderium, sicut prædictum est, sed potius augmentatum, intantum quod licet ipsa non ignoraret, se fore postulatam a Deo per gloriosum Patrem sanctissimum Franciscum pro reformatione suorum Ordinum, similiter & concessam, prout inferius declarabitur; cum hoc tamen firmiter deliberauit in corde suo pro indignitate & insufficientia, quam in se reportabat, se nullo modo præbituram assensum, sed magis econtra in mente decreuit, se accessuram personaliter ad Summi Pontificis præsentiam, [Summum Pontificem adit:] suam Sanctitatem humiliter implorando, quatenus intendere dignaretur ad reformationem & reparationem Ordinum prædictorum, & quod ab eodem Summo Patre posset obtinere licentiam, obsequium exhibendi Religiosis reformatis Ordinis S. Claræ, qui est secundus inter Ordines prænominati Patris, videlicet sanctissimi Francisci: & quo ad hoc plenius & liberius esset intenta, quod de dicti Domini Papȩ cōsensu posset habere paruā a cameram iuxta aliquod ex prædictis monasteriis reformatis, pro diligenter vacando dictarum Dominarum Religiosarum obsequiis vtilibus, conuenientibus & honestis. Verumtamen quantum ad hæc, finaliter & in effectu diuina voluntas, cui nemo resistere valet, nec immerito, fuit completa. Nam in conspectu eius humilis ancilla præfata, tam re quam nomine, in Bulla Apostolica fuit intitulata Domina, [Abbatissa & Domina reformationis Ordinis S. Claræ inscia scribitur:] Mater & Abbatissa prælibatæ reformationis, & in tali gradu seu titulo præfatus Summus Pontifex illam instituit & ordinauit: hoc idem tamen ipsa penitus ignorante, sicut in sequentibus plenius apparebit. Non tamen ob hoc permisit condescendentia Diuinæ bonitatis, ancillam humilem a tam virtuosi desiderij meritis & effectu defraudari: imo toto tempore vitæ suæ, tam dicto quam facto, [vocat se inutilem seruitricē, indignam oratricem &c.] se reputauit seruitricem, & se nominauit ancillam & subiectam totius Ordinis. Et hoc multifarie multisque modis, sicut infra patebit, & primo in litteris, quas scribebat, quibus tali titulo semper se subscribens vti consueuerat: Inutilis seruitrix, & indigna oratrix. Item legimus in ordinationibus ab ipsa b cōpilatis pro Sororibus, ad securiorem obseruantiam puritatis seu Regulæ, quod semper se nominabat Sororem Coletam paruam, & ancillam, & indignam seruitricem Domini nostri, pauperem & inutilem Religiosam Ordinis S. Claræ: nec vnquam in diebus vitæ suæ permisit aliquid dici vel scribi, quod cederet in sui laudem vel commendationem. In principio namque reformationis Ordinum prædictorum tam Fratres quam Sorores in quibusdam orationibus, quas pro ipsa Domino fundebant iuxta condignum & licitum, sub nomine Matris eam appellare consueuerant. Quod ancilla Christi percipiens, [Mater appellari non vult:] nullatenus permittere voluit, sed simpliciter sub nomine Sororis se nominari mandauit.

[14] Inter ceteros virtuosos coadiutores, quos clementia Creatoris misit & concessit ancillæ suæ prædictæ circa principium dictæ reformationis, habuit quemdam venerabilem Patrem, dictum Fratrem Henricum de Balma, magnæ religionis & honestȩ vitæ virum, per omnia virtuosum, qui multa sciuit prȩ ceteris de donis secretis & charismatibus & gratiis specialibus sæpe nominatæ Matris: de quibus secrete, ne forte demandarentur obliuioni, libellum quemdam composuit, quem factum iuxta scriptoris arbitrium, soli Deo sibique notum, ipsam, de cuius actibus laudibusque agebatur, minime latuit: sed in spiritu cuncta quæ fiebant clare videns, [in spiritu vitā suam conscriptā intelligit:] accersito prænominato Patre, quibuscumque contentis in præfato libello veridice relatis, ipsum de tali scriptura suæ commendationis aspere redarguit, affirmans se præcise fore reputarique debere magnam peccatricem, tantum defectuosam, quolibet opprobrio seu confusione dignam; & tandem dictum libellum sibi fecit apportari: quem mox in ignem proiiciens, [eam cōburit:] penitus comburi fecit, ne forte remaneret quantulacumque memoria de contentis ibidem. Multas insuper reuelationes & notitias de secretis sibi pluries præsentauit Veritas suprema, quæ Deus est, quas ipsa plene refutans, ex humilitate dicebat: Domine Deus, mihi sufficit, nec amplius requiro, nisi vos simpliciter cognoscere cum notitia de meis defectibus, delictis & peccatis. Et si vestra benigna clementia decreuerit donum aliquod amplius mihi conferre, [Deum & peccata sua nosse desiderans.] postulo de illis defectibus indulgentiam & remissionem.

[15] Semel Reuerendissimus Pater c Generalis, Caput vtriusque Ordinis prænominati, quasdam composuit ordinationes ad sui requisitionem, pulchras & vtiles pro tota Religione: in quibus aliqua miscuit ad eius commendationem, ad hoc vt melius & diutius seruarentur. Et licet essent pro tunc, & sint multum vtiles & valde necessariæ toti Religioni, numquam tamen in illis complacuit: etiam cum necesse fuit dictas ordinationes legi vel recitari pro bono communi totius Religionis in sua præsentia, [moleste fere se Matrem aliarum nominari.] cum tamen perueniretur ad passum illum, in quo de prædicta commendatione fiebat mentio, pro tanto quod nominabatur ibidem Mater aliarum, moleste ferebat, nec poterat absque desolatione tale quid audire. In hoc autem perfectissima probatur imitatrix Domini Saluatoris, qui, peracto miraculo de leproso mundato, dixit: Vide nemini dixeris. [Matth. 8. 4] Et alibi spiritibus immundis prohibens non sinebat eos loqui, quia sciebant ipsum esse Christum: sed erat domesticus & familiaris pauperibus peccatoribus, ipsos recipiens, confortans & adiuuans. [Mar. 1. 34] Pariformiter eius humilis ancilla, quamuis abhorreret summe peccata seu offensas commissas contra Deum; [benigna erga peccatores.] numquam tamen horruit nec abominata est personas peccatrices, siue Religiosas siue status alterius cuiuscumque, diligenter aduertens & pie recolens, qualiter Saluator noster benignissimus propter peccatores descendit de cælis: de quorum numero semetipsam reputabat, se tenens de parte ipsorum; tales humiliter tractans & semper in Domino confortans & adiuuans dulciter & humiliter cum magna caritate. Cuius rei gratia multi pauperes peccatores confidenter ad sui prȩsentiam accedebant, quamplurimos enormes excessus peccatorum illi pandentes, numquam alias alicui propalatos: quos illa receptos humillime dulciterque audiebat, & sic admonebat efficaciter & benigne, quod perducebat eos ad Dei notitiam, suique proprij reatus agnitionem, & tandem ad veram pœnitentiam: [eos ad veram pœnitentiā ducit:] laborare non cessans, donec educeret illos de vinculis peccatorum & retibus diaboli, & perduceret ad Dei misericordiam & gratiam salutarem.

[16] Cum vero constitit sibi de beneplacito Summi Pontificis, quia iuxta suam constitutionem ipsa deberet exercere officium Abbatissæ, licet primitus non haberet conuentus, [Abbatissa a Papa cōstituta,] & postquam habuit deficeret debita clausura cū pluribus aliis defectibus, occasionem præbentibus ad labendum in transgressionem faciliter, quam non repererunt in principio: His tamen non obstantibus ipsa, Domino cooperante, sic diligenter & sagaciter exercuit dictum officium, ad Dei laudem & animarum salutem & profectū Religionis, quod absque confusione seu inordinatione cuncta laudabiliter & prospere successerunt. [asserit per se dissipari bonum Religionis,] Cum hoc tamen pro tunc & quotidie subsequenter asserebat, numquam se boni quidquam fecisse, sed magis consumpsisse & dissipasse bonum Religionis, quæ cuncta suæ profundæ humilitatis indicium prætendebant.

[17] Vbicumque vero præsidere debebat, vt in capitulo seu refectorio vel alibi, tam valida timoris & tremoris absorbebatur abysso, quasi propriis oculis supremum cerneret Iudicem; cuius non arbitrabatur se dignam potiri præsentia, [eligit vbique locum postremum:] nec in eius absentia fungi quacumque præsidentia, sed in omni loco, tam in communitate cum ceteris quam in priuatis & sequestratis locis, semper elegit sibi d stallum infinum & extremum: & cum erat sola, fere semper manebat genibus flexis, vel sedens in terra & vix aut numquam in altum, nisi coacta, interdum compulsa, sumere volebat refectionem, licet tenuem & pauperculam. Si sequestrata foret vt in pluribus, illam sumebat in terra sedens cum tantis fletibus & gemitibus, quod tam cibus quam ipsa rorari lacrymis omnino cernerentur. Aliquoties prætextu debilitatis seu infirmitatis sibi superuenientis, adsumebat iuuamen alicuius Religiosæ, pro diuino Officio seu aliis deuotionibus persoluendis: & tunc ex humilitatis profunditate se reputans omnibus infimam, minorem, & minus dignam, potius eligebat nouitiam quam professam, & simpliciorem quam magis doctam, nec præsumebat se fore dignam inchoare Officium vel dicere orationes; [in dicendo officio humiliora sibi quærit:] sed bene & libenter recitabat versiculos vel lectiones in Matutinis, aut alia similia, quæ prætendunt humilitatem. Coadiutricem vero Religiosam, quantumcumque pauperculam, simplicem vel nouitiam, cogebat inchoare diuinum Officium & tandem terminare. Hȩc autem ancilla Dei ex humilitatis profunditate, priusquam habitum Religionis adsumeret, humillime conferebat egenis subsidium, [benigna in pauperes] & leprosis consolationem, diligenter eis propriis manibus varias eleemosynas communicando. Nam adhuc existens in domo paterna, etiamsi sederet cum parentibus ad mensam, mox illis auditis surgebat, & de melioribus cibariis eisdem familiariter & caritatiue propinando, libenter edebat & bibebat cum ipsis, horrore quolibet seu fastidio penitus abiecto. [lauat eorū pedes.] Insuper cum opportunitas aderat, libenter eis lauabat pedes, & abstergebat seu mundificabat vlcera, maxime si cum talibus sola foret & ab aliorum tumultu segregata, credens firmiter obsequium se Christo præstare, ministrando humiliter pauperibus ac miserabilibus & abiectis personis.

[Annotata]

a Aliqua MSS. bullam.

b MSS. Corsed. & Rub. val. copulatis.

c Guilielmus de Casale, vt supra dictum, mortuus Florentiæ 2 Febr. an. 1442.

d [stallus.] Stallus proprie locus in choro est seu statio singulis assignata, hinc installare in possessionem inducere: a Teutonico stellen ponere: qua in lingua etiam stabula animalium stalli dicuntur.

CAPVT III.
De promtitudine suæ subiectionis & obedientiæ, vocationeque ad statum perfectionis.

[18] Obedientia, secundum quod ait Augustinus libro quarto de ciuitate Dei, mater est quodammodo & custos omnium virtutum, & addit in libro de opere Monachorum: Quia citius exauditur vna obedientis oratio, quam decem millia contemptorum. Hæc autem, vt inquit beatus Gregorius in Moralibus, non seruili metu, [In obedientia promptissima,] sed caritatis affectu seruanda est; non timore pœnæ, sed amore iustitiæ. [Lib 12] Vnde quidam sanctus Pater: Obedientia est pretiosus thesaurus, per quam acquiritur regnum cælorum. Hoc thesauro ditata mirabiliter extitit hæc ancilla gloriosa Domini Dei nostri Coleta: adinstar enim sanctorum Apostolorum, ex ore Christi vocatorum ad ipsum insequendum, hæc ab eodem mentaliter & in spiritu vocata ad statum sanctissimum Euangelicæ perfectionis: [instar Apostolorum:] & sicut illi ad vnius vocis auditum prompti erant & veloces ad Christum insequendum; ita hæc ad primam inspirationem menti suæ diuinitus illapsam, præsto fuit assentire, pro assumendo dictum Euangelicum statum. Et quoniam quidam illorum, vt B. Andreas, trina vocatione fuerunt incitati, primo ad Christi notitiam, secundo ad familiaritatem, tandem ad perfectam sequelam & veram imitationem; [triplici vocatione excitata:] sic proportionaliter & ista: primo fuit a Deo mentaliter electa per collationem gratiæ cognoscendi Deum, persistens adhuc in infantia, vt dictum est supra: secundo ad diuinam familiaritatem, per indictionem interiorem ad Euangelica consilia: postremo per ostentationem euidentissimi signi de diuino beneplacito circa eam, videlicet, quod assumeret statum Regularem & Euangelicum per ingressum Religionis.

[19] Et quia dictus status Euangelicus duo principaliter continere dignoscitur, videlicet præcepta, quorum obedientiam & plenam obseruantiam cunctis animæ salutem expectantibus, si suppetant ætas & discretio, fore necessariam nullus sanæ mentis ignorat; secundo consilia, quæ voluntarie feruntur, pro eo quod seclusa quacumque compulsione siue coactione, libere nos obligamus ad illa per votum & promissionem: [consilia Euangelica amplexa,] ad hæc fuit Mater hæc diuinitus inspirata & vocata, quæ quamuis ante votum libera sint & voluntaria, verumtamen post votum sunt obligatoria vel necessaria, sicut præcepta. Et hæc consilia sunt in numero duodenario, sed reducuntur ad tria: quæ sunt, obedientia, paupertas, & castitas: & hæc sunt fundamenta totius vitæ religiosæ, ad quæ simul cum clausura se libenter adstrinxit prænominata Mater, adsumens tertium Ordinem beatissimi Patris nostri Francisci, [assumpto tertio ordine S. Francisci:] semetipsam primitus includens & restringens in quadam habitatione paruula, seu a reclusagio iuxta quamdam ecclesiam, in qua poterat audire Missas & recipere sacratissimum Eucharistiæ Sacramentum.

[20] [degit inclusa,] Verum quod pro huiusmodi conuenientiori executione per agenda, missus sibi a Deo fuit Religiosus b quidam Ordinis Fratrum Minorum, vir vtique bonus & honestæ vitæ, magna prudentia dotatus, & præclarus in scientia & cognitione Dei, [dirigitur a viro prudenie:] suæ verus obseruator Regulæ, licet pauci vel forte nulli tales suo tempore reperirentur in illa terra: quia nec tunc erant in illa prouincia, videlicet Franciæ, conuentus Ordinis Fratrum Minorum reformati, sicut postmodum fuisse dignoscuntur. Ille siquidem vir religiosus prædictam ancillam Christi cum solenni ministerio primitus introduxit siue introduci fecit in prælibatum reclusagium, cui dudum contulerat virtuosum adiutorium, pluries per consolationem multiplicem, consilia quam plurima & multum vtilia, discreta pariter & secura, in omnibus negotiis ab ipsa peragendis, cum pulcherrimis dogmatibus, quæ de sua memoria speciali numquam per totum tempus vitæ suæ recesserunt. Nec prætermittendum arbitror, quod prænominato viro bonitas Altissimi manifestare voluit graues pœnas grauesque labores cum excessiuis doloribus, [diuinitus edocto labores eius in reformatione Ordinis:] quos eius humilis ancilla pro suo timore atque animarum salute tolerabat: demonstrando sibi quamdam Virginem pulcherrimam & placabilem, quæ pœnaliter & dolorose se occupabat colendo quamdam vineam, extirpans indecentia, & conuenientia reparando. Et tandem extitit eidem viro significatum, quod præfata vinea designabat statum Religionis, cuius reparationi dicta ancilla Christi efficaciter & virtuose toto tempore vitæ suæ semetipsa occupare per continuum exercitium non cessauit, prout eius opera testantur & euidenter demonstrant. Et pariformiter ipsa præcognouit atque prædixit, [præuidet decessum eius:] in dicto reclusagio permanens, illius Patris c decessum. Sæpe dictus Pater anno quoliber, eidem Christi ancillæ per Dei gratiam, in quocumque foret loco, semel apparebat, [& quotannis ab eo apparente inuisitur:] eidem ancillæ se manifestando pulcherrimum & valde gloriosum; vnde reddebatur & efficiebatur ipsa lætissima & in Domino confortata.

[21] Et finaliter mansit ancilla prædicta in eodem reclusagio per d quadriennium, virtuose proficiens & vtiliter fructificans, [4 annis inclusa,] tam pro se quam pro ceteris libenter intendentibus circa diuinum amorem & salutem animarum. Qualiter autem vitam ancilla Dei Coleta in illo carcere strictissimo duxerit, non absque admiratione puto recolendum: vbi viuendo sobrie in asperitate nimia degens, [valde austere viuit:] induebatur rudi cilicio penitus inhumano, cingens tenerum corpus tribus catenis ferreis crudelibus valde, lædentibus dolorose carnem suam puram & innocentissimam: dormiendo pro tempore super nudam terram, solum habens frustum seu stipitem ligneum pro ceruicali præcise. Tanta siquidem austeritate pœnitentiæ corpus macerabat, quatenus iudicari digne posset, quaslibet concupiscentias vitiosas cum peruersis inclinationibus in ea fore quasi penitus extinctas, [curnem spiritui subijcit:] vel omnino mortificatas; ex eo quod corpus eius cum omnibus sensibus exterioribus, absque rebellione quacumque, obedire spiritui præsto cerneretur, nedum in præceptis sensibiliter exterius expressis, quin etiam in notitijs mentalibus & inspirationibus interioribus, a Deo cordialiter impressis.

[22] Et vltra prædicta, certis horis completis in orationibus & meditationibus, [vacat orationi:] vacare solebat in caritatiuis operationibus & occupationibus erga pauperes, defectuosos & peccatores, indigentes consilio vel subsidio salutari: laborans efficaciter per exhortationes & salubres admonitiones, pro talibus educendis de deterrimo carcere vitiorum, & de laqueis & de vinculis hostis antiqui dæmonis infernalis, pro ipsisque reducendis ad supremæ veritatis notitiam & infinitæ bonitatis dilectionem perfectam: [exhortatur peccatores ad contemptum mundi,] ostendens euidenter nihil in hoc mundo contineri, quodcumque dignum vel pretiosum extiterit, quod possit comparari thesauro caritatis vel amoris diuini, ex eo quia mundus transitorius sit cum suis concupiscentijs & pertinentijs omnibus, nihil habens præter vanitatem & afflictionem spiritus iuxta dictum Sapientis. [Eccle. 2, 17.] In omnibus autem suis exhortationibus primitus agebat de diuinis præceptis & sanctæ Matris Ecclesiæ diligenter & firmiter obseruandis: [& obseruationem mādatorum Dei & Ecclesiæ:] & hic modus radicatus extitit a primæuo iuuentutis eius cordi, qui semper pullulans cum fructu glorioso, perseuerauit indefectibiliter vsque in finem.

[23] Pariformiter ante religionis ingressum, præcepta Superiorum tam verbis quam factis firmiter & districte seruanda fore præferebat. [hortatur ad obedientiā perfectam:] In cunctis licitis obedire suadens, & exemplo rectificans; & etiam post ingressum Religionis, Prælatis Ordinis firmiter obediendum esse, tamquam Dei locum tenentibus, monebat indefesse. Et hoc aperte patet intuenti diligenter ordinationes ab ea factas super Regulam, ipsa iam existente Religiosa, signanter super ijs verbis: Subiectæ vero recordentur, quod propter Deum abnegauerunt proprias voluntates. [maxime suas Religiosas.] Vbi sic ait: Sorores meæ, multum diligenter aduertere debetis, quatenus, quandocumque per Superiores vobis aliquod mandatum siue prohibitum fuerit, nullatenus vtamini pro vestro proprio sensu, seu propria voluntate, nec proprijs consilijs; sed magis prompte & voluntarie pro amore Domini nostri Iesu Christi, qui permanens inter nos inferius in terra, cuncta fecit conformiter ad voluntatem Patris cælestis. Debetis igitur obedire, vosque submittere voluntati & determinationi vestræ Præsidentis. Nam melius est proprios sensus, & propriam voluntatem, ac propria consilia pro Dei amore relinquere, quam omnes mundi diuitias acquirere, sensu proprio cum sua voluntate retentis: nec credo aliquam viam fore latiorem, nec quæ facilius ducat in æternam damnationem, quam sit propria voluntas; nec aliquam ex opposito breuiorem ad vitam sempiternam, quam sponte renuntiare illi. Quapropter exhortor, & moneo vos ob reuerentiam Domini nostri Iesu Christi, qui in hac valle miseriæ, a principio vitæ suæ vsque ad finem suæ amarissimæ, dolorosæ atque acerbissimæ passionis obedire voluit indesinenter Patri suo cælesti, quatenus vestris Superioribus prompte & libere velitis obedire, prætermissa qualibet ostensione displicentiæ, rebellionis, contradictionis, seu excusationis cuiuscumque.

[Annotata]

a Reclusorium etiam similis locus dicitur, & persona, quæ in eo degit reclusa seu reclausa, Gregorius Turonensis lib. 1 de Miraculis S. Martini. Nam vsquequaque reclausus erat, id est non egrediebatur e cellula. [Reclusagium.] Reclusagium hoc Corbeiense B. Coletæ extructum esse Guiliermæ Gamelinæ viduæ sumptibus tradit Abbauillæus ex Instrumento Corbeiensi, quod & alios addit pij operis adiutores: Petrina solius Abbatis meminit: oratorium deinde factum est, in eoq; exposita imago B. Coletæ, ad quod etiamnum traditur concursus fieri peregrinorum: idque probant miracula & beneficia inferius proferenda.

b Ioannes Pinet, Picardiæ Custos, vt vult Abbauilleus: de illo agitur in Corbeiensi Instrumento: distinctius tamen Petrina ait, Abbatem deductoris, Ioannem concionatoris officijs functum.

c Mortuus traditur anno 1405.

d Anni hi censentur ab 1402 ad 1406, & dicitur medio anno post obitum Confessarij Ioannis Pinet reliquisse hanc vitam solitariam.

CAPVT IV.
De sua diligenti passiua, nec non actiua seu virtuali præceptorum diuinorum obseruantia: & de spiritali cultura Festorum, secundum ordinationem Ecclesiæ sanctæ Dei.

[24] [Inculcat obseruationem mandatorum Dei,] Svmmi Doctoris Iesu Christi testimonium insequens eius humilis ancilla, qui dicit in Euangelio: Si vis ad vitam ingredi, serua mandata. Inter omnia, de quibus instructas esse voluit quascumque volentes ingredi Religionem, principaliter nitebatur, quatenus de Dominicis præceptis essent plenius informatæ, tamquam de magis necessarijs ad salutem, [& cultum diei Dominicæ & Festorum:] & vt plenius obseruarentur. [Mat. 19, 71] Inter alia summe desiderabat, & pro posse dabat operam, quod dies Dominicales, & alia Festa solennia, necdum a suis Sororibus, quin etiam a cunctis vere Catholicis, plene celebrarentur absque læsura.

[25] [in ijs non permittit cibos emi,] Respectu vero suorum conuentuum vel monasteriorum, numquam suo tempore consentire voluit, quod pro sustentatione vitæ Fratrum vel Sororum, Dominicis vel etiam festiuis diebus ab Ecclesia mandatis, necessaria cibaria aliquatenus emerentur. Et licet libere consentiret, quod talibus diebus eleëmosynæ pro Dei amore ad dictam sustentationem humiliter peterentur vel oblatæ reciperentur; [dono oblata alio transferri,] cum hoc tamen non poterat pati, quod talibus diebus bona sic quæsita, vel libenter oblata, de loco ad locum quouis modo deferrentur aut ducerentur. Et quamuis interdum ius & consuetudo permittant, quod pro pauperum, ecclesiarum, monasteriorum, [ligna & lapides pro eleëmosyna adferri:] vel hospitalium seu aliorum similium ædificijs vel reparationibus faciendis, a fidelibus Catholicis per modum eleëmosynæ subsidium vel adiutorium conferatur (etiam diebus festiuis, non tamen solennibus) ligna, vel lapides, vel alia necessaria pro prædictis deferendo vel ducendo, ipsa zelo præfato numquam permittere voluit, quod pro suis conuentibus, monasterijs, seu alijs ædificijs construendis vel reparandis, quantumcumque talibus subsidijs indigerent, aliquid modo prædicto deferretur vel duceretur. Semel autem contigit, [ægerrime fert simile factum:] quod pro cuiusdam conuentus ecclesiæ reparatione, quodam festo, non tamen solenni, per inaduertentiam vel indiscretionem eorum, qui negotium gubernabant, de quibusdam necessarijs illi reparationi, pro Deo tamen & caritatiue, fuit prouisum. Quod factum postquam ad eius peruenit notitiam, sic dolore fuit & tristitia vehementi turbata, quod pene credebatur locus destruendus, vel motu fulguris subuertendus, [pridie necessaria procurari mandat:] in signum zeli sui mirabilis. Ad hoc, scilicet quod festa solennia deuotissime celebrarentur, volebat, quod in Sabbato Vigilijsq; Sanctorum solennium fieret prouisio de necessarijs sustentationi vitæ, tam pro diebus Dominicis quam pro solennibus prædictis.

[26] In pluribus autem ciuitatibus & notabilibus villis deductum erat in consuetudinem & vsum, vel verius in abusum, teneri nundinas siue ferias, & fora seu a mercata, Dominicis diebus ac solennitatibus Virginis gloriosæ nec non & sanctorum Apostolorum. Quo percepto, moleste tulit, & grauiter dolens in corde suo, [nundinas festis diebus habitas, feriatis fieri procurat:] sic efficaciter laborauit, tum per prædicationes, quas fieri procurauit, tum per humiles requestus & supplicationes, per seipsam personaliter præsentatas Dominis & Rectoribus earumdem villarum vel ciuitatum, quod dictæ nundinæ seu fora transmutata fuerunt ad feriales dies & licitos. Item aliquos mercatores diuites & potentes, qui destinare consueuerant seruos & factores ad nundinas famosas seu ferias diuersarum regionum, [mercatores ad festos dies colendos excitat:] suis salutiferis exhortationibus ad hoc similiter tam feruenter induxit, quod occurrentibus diebus Dominicis seu alijs magnis festiuitatibus, pergentes in via vel in itinere iam incœptis gradum figebant, & in eisdem locis a progressu cessabant, & prædicta festa solennia vel Dominicalia deuote celebrabant, animalibus quiescentibus, vniuersaque familia similiter faciente.

[27] Ipsa vero personaliter quotiescumque Sorores suas ducebat ad conuentus nouiter constructos, vel quos visitare disposuerat dudum ædificatos, in quacumque foret patria vel quocumque tempore, [diebus Dominicis & Festis in itineribus subsistit:] videlicet hyemis vel æstatis, pacis vel guerræ, diebus prædictis Dominicis vel festiuis superuenientibus, ibidem remanebat, quantumcumque locus esset tenuis siue modica villa: & hoc fecit pro dictis solennitatibus deuotius celebrandis. Et pluries tres vel quatuor Missas audiens, etiam aliquoties cum b nota faciebat celebrari, deuote cum Sororibus aliquando recipiens sacratissimæ Eucharistiæ Sacramentum. Vt autem vnum ex pluribus referam. Contigit namque semel, ipsa redeunte de visitatione cuiusdam ex suis conuentibus in longinquis partibus situati, vt ipsa applicaret in quadam villa paruula, vix duodecim mansiones seu habitacula continente, quodam die Sabbati, per biduum ibidem permansura, propter diem Dominicam videlicet & propter quamdam solennitatem in secunda subsequenti feria continuo celebrandam. In quo quidem biduo, [etiam villula diuinitus protecta:] quamuis illa patria tota foret propter dissidium & guerras illius regionis gentibus armorum plene repleta, circumcurrentibus & continuo molestantibus dictam villulam, nullus omnino hoc interuallo propius accessit, nec quidquam molestiæ villulæ penitus intulit, quamuis continuo viderentur euntes & redeuntes vndique & circumquaque, tamquam desuper protecta fuerit, ancilla Christi ibidem remanente.

[28] Nihilominus quibusdam mercatoribus notabilibus omnino decretum in se firmantibus, & firmatum diligenter exequentibus, vt totum lucrum, quod diebus festiuis vel Dominicis de suis mercimonijs, illis euenire contingeret, [Eleëmosynas ex lucro festo die acquisitas, recusat.] integre pro Deo pauperibus erogarent. Et licet ancillæ Christi multa de talibus tam sibi quam etiam suis valde necessaria per modum eleëmosynæ pluries præsentata forent, nullo modo consentire voluit ad talia percipiendum, sed omnia tali adepta lucro constanter recusauit, asserens illa non esse iuste nec rationabiliter acquisita.

[Annotata]

a Alias Mercadæ, Marcatus & Marchatus, vide Vossium l. 3 de Vitijs sermonis cap. 25, [Marcatus.] Longobardorum Leges & Ottonis III litteras producentem.

b Idest, cum cantu.

CAPVT V.
De quadam ostensione terribilis visionis, prætendentis ipsam fore datam ad reformationem Ordinis S. Claræ, licet inuitam.

[29] In dulcissimæ confessionis Saluatoris benignissimi Christi Iesu testimonio, qui ait: Confitebor tibi Pater Domine cæli & terræ, quia abscondisti hæc a sapientibus & prudentibus, & reuelasti ea paruulis, efficacia multimoda nullo modo priuanda est. [Luc. 10, 21] [In visione] Quædam mirabilis simul & terribilis visio ostensa diuinitus & reuelata fuit ancillæ suæ Coletæ: in qua quidem de omnibus statibus & conditionibus hominum, qualescumque sint, & in quacumque mundi parte consistant euidentem habuit notitiam, nec non de regiminibus & gubernationibus eorum: consequenter vero, [intelligit peccata cuiuscumque status,] & quod fortius est nec parum a cunctis fidelibus admirandum, quod ibidem de omnibus defectibus, peccatis, & offensis commissis a supradictis statibus, tam maioribus quam minoribus, contra diuinam maiestatem & eius sanctissimum beneplacitum, extitit euidenter & plene certificata; [& pœnas illis debitas:] nec non de pœnis horribilibus & grauioribus tormentis, quibus illorum quilibet punitus erat vel puniri debuerat, iuxta suum demeritum vel quantitatem delicti. Vnde nec immerito visis tot tormentis & pœnis, incurrit in tam vehementissimum fremitum & terrorem, quod semper æstimabat & continuo per octo dierum spatium, se fore casuram præcipitem in eisdem tormentis immanissimis & atrocibus pœnis. Finita dicta visione, [præ timore manum obici ferreo adstringit:] & tandem ad se reuersa, reperit stipitem vel obicem ferreum, seu virgulam in medio fenestrellæ paruulæ suæ mansionis, quam ex vehementia prælibati terroris firmiter adstringens, sic arripuit præ timore dicti casus horribilis, quod vix ab illo manum post longum temporis spatium potuit amouere. Sed nec minus in eius mente radicata firmiter extitit & impressa dictæ visionis memoria, numquam inde per eius vitæ spatium abolenda, cum recordaretur de dictis statibus, offensis atque pœnis & tormentis: [summa tristitia afflicta,] ratione quorum omnium ibidem præuisorum, & maxime defectuum seu offensarum commissarum in magnum præiudicium diuinæ Maiestatis, concepit in corde suo per longa tempora tristitiam quamdam vehementissimam & excessiuum dolorem: propter quod die noctuque feruenter & humiliter Deo preces & orationes speciales iugiter fundebat, [orat pro conuersione peccatorū:] pro conuersione pauperum delinquentium & peccatorum: in quibus deuotis orationibus & precibus summa Dei bonitate, gratia, & misericordia finaliter ab eo meruit exaudiri.

[30] Fuit enim sibi reuelatum cælitus, quod peroptata correctio peccatorum iuxta suum desiderium tandem adimpleretur per Reformationem Ordinum a Patre S. Francisco prius institutorum: pro qua quidem reformatione iam dictorum Ordinum executioni debitæ demandanda, refertur, quod in ipsorum primordio nonnullis deuotis personis ostensum fuit in spirituali visione; Virginem gloriosam coram Nato suo dignissimo Domino nostro Iesu Christo dulciter & humiliter astitisse, cum præ nimia peccatorum multitudine diebus illis enormiter & sine mensura regnantium, [a S. Francisco, cum S. Dominico] signanter superbiæ, carnalitatis & auaritiæ, tres lanceas fortiter vibrans, emittere disponebat ad totius mundi machinam penitus abolendam. Cui dicta Mater dulcissima Christi suauissime persuaso, præsentauit dictum Patrem beatissimum Franciscum, cum suo fideli comite, beato videlicet Dominico, velut duos bonos campi-ductores, & virtuosos bellatores, prædicatores efficaces contra prædicta vitia pro correctione seu conuersione peccatorum. [in correctionem peccatorum electo,] Pariformiter idem gloriosus sanctissimus Franciscus, præsente dicta gloriosissima Virgine Maria, cum beatis Angelis eidem Christo præsentauit ancillam humilem Coletam, requirens ipsam humiliter ab eodem sibi dari pro reformatione suorum Ordinum facienda, [apud Deiparam Virginem impetratur in reformationem Ordinis:] & vlterius supradictorum pauperum peccatorum & delinquentiū, quos ipsa viderat de cunctis statibus in priori visione: & quod ipsa foret prima & principalis in prætactis omnibus peragendis. Quæ quidem præsentatio Deo non parum placabilis extitit & grata, qui benigne condescendens requisitioni petitionique Francisci sanctissimi, cuncta postulata sibi libere concessit & gratanter. De quibus omnibus ancilla Dei per reuelationem plene certificata, læta nimis efficitur pro reformatione correctioneque futuris iam præuisis: sed non parum tristis ex eo, quod ipsa principalis & primaria tam a Deo quam a Virgine gloriosa & B. Francisco penitus censebatur, & ad hoc insufficientem & indignam se reputans, numquam omnino sibi placere potuit, [non audet assensum præbere:] nec plene cor suum voluit applicare pleno consensui de dicta primitate; licet de diuino beneplacito, super hoc in suis deuotis orationibus sibi fuerit intimatum: interdum excusans se propter grandem ignorantiam, qua se simplicem asserebat filiam & penitus ignaram: aliquando vero ratione voti iam emissi de non exeundo reclusagium: & plurimum etiam dubitans, illusionem dæmonis vel deceptionem in præfatis ostensionibus latitare.

[31] Quibus de caussis non parum perplexa, recurrere decreuit ad suffragium orationum & perfecti consilij sanctarum personarum, [viros doctos & sanctos consulit:] quas nouerat, fama referente, deuotione perfectas, scientia veraque conscientia pollentes, Deum timentes pariter & amantes: quarum omnium habere studuit consilium super prȩdictis & eorum deliberationem: qui per Dei gratiam omnes vniformiter dixerunt, & iudicauerunt ipsam debere libere consentire. Et ad maiorem securitatem diuini beneplaciti super hoc, quod dicta reformatio pariter & correctio per eius medium consummari deberet, Altissimi bonitas signum euidentissimum, & sensibile multiplex, per modum qui sequitur, adiecit: Nam primo per triduum, [efficitur muta] ad instar Zachariæ, patris S. Ioannis Baptistæ, loquela priuata penitus & muta remansit; consequenter per aliud triduum cæca fuit, & nihil videns omnino, [& cæca,] quousque concessioni diuinæ prædictæ de se factæ consensum præberet: [donec consentiat:] quo vero dato, visum recuperauit perditum, similiter & loquelam.

[32] Vlterius non minoris admirationis signum præcedentibus subsecutum est. [arborem pulchram in cella exortam,] Nam in suo paruo strictoque reclusagio, diuina peragente gratia, subito venit & in promptu creuit arbor quædam valde placabilis & mirabilis pulchritudinis: cuius folia bene composita viuaciter florebant, fului flores aureo splendore splendebant, odor vero delectabilis & confortabilis valde exin resiliebat: sub qua pullulabant multæ paruulæ arbores pulchræ ac multum placabiles, maiori tamen inæquales. [verita illusionem, eijcit:] Quibus visis sic placentibus & gratissimis, dubitare cœpit, quod esset illusio dæmonis infernalis, impedimenta sibi quamplurima conferentis, & multipliciter molestare non desinentis: quapropter dictam arborem cum sibi cohærentibus funditus eradicauit, & extra reclusagium viriliter eiecit. [plures substitutas videns,] Post paucos autem dies voluntate diuina similes arbores per omnia, cum alijs adhærentibus, a primis non differentibus, renatæ fuerunt, & in forma simili sibi primitus demonstratæ, & vltra prædictæ arbores de loco in locum sibi videbantur apparenter transferri. [se designari per arborē principalem intelligit:] Et tribus signis prætactis experimentaliter perceptis, cognouit euidenter, quod esset opus Dei: & ampliori consequenter dilucidatione plenius intellexit, quod arbor principalis suam designaret personam, ceteræ vero ceteros vel ceteras, viros vel mulieres, qui vel quæ per eius medium pertingere debebant ad reformationis & perfectionis apicem peroptatum. Sed translatio multiplex dictarum arborum localis prȩtendebat eius excessum varium, virtuosum ædificium, & vtilem profectum in plures regiones.

[33] Et tunc vires mentis recolligens, mirabilem visionem & terrificam sibi ostensam considerando, [omnibus mature perpensis,] nec non & requisitionem de se factam per Franciscum sanctissimum a Deo liberaliter concedente, cum consilio notabilium personarum, sibi virtuose collato: reuoluens animo diligenter insuper & signa de perditione, cum subsequenti recuperatione tam visus quam loquelæ, nec non arboris eradicatæ subitoque renatæ; dubitare cœpit, ne Dei reuerentiam offenderet, [præbet consensum:] si iuxta sui beneplacitum amplius consentire differret; & humiliter Deo se recommendans in suis sacris orationibus, assensum præbuit, deliberans toto corde possetenus operam dare iuxta gratiam a Deo sibi collatam, vel conferendam dictæ reformationi: reseruato tamen, quod in hoc facto nullatenus foret libenter principalis. [donatur cælitus cognitione omnium ad reformationem necessariorum:] Et statim post prædictum consensum ad adimplendum diuinum beneplacitum, infusa sibi cælitus extitit perfecta cognitio de cunctis necessarijs & necessario requisitis pro fine debito plenius assequēdo: de quibus, inquam, necessarijs a rotulum quemdam paruum statim composuit & sic breuiter scripsit, quod b pro qualibet materia præcise signabatur vnum solum memoriale seu breuis clausula. Demum satis cito, diuina prouidente clementia, superuenere sibi plures c huiusmodi gentium, multumque conuenientium pro conferendo dignum adiutorium. Inter quos pro regimine suæ conscientiæ pariter & animæ salute a Deo sibi missus extitit venerabilis Pater, de quo supra dictum est, Frater d Henricus de Balma, prænominatæ Religionis & Ordinis S. Francisci Professor: vir vtique magnæ perfectionis, [adiuuatur ab Henrico de Balma Minorita,] amans & timens Deum ab infantia, penitus ignarus in transitorijs rebus & temporalibus, sed discretus & prudens in spiritualibus & diuinis, pius insuper & misericors erga pauperes & peccatores. Cuius rei gratia ancilla Dei gloriosa de illo sæpius testimonium perhibebat, numquam peccatorem, quantumcumque elongatum a Deo, sine remedio consolationis a sua præsentia recessisse. Quantos autem & quot peccatores & peccatrices ipse conuerterit ad viam salutis, [homine sancto.] & reduxerit ad mundi repudium & sacræ religionis ingressum, a solo Deo creditur numerandum. Os nempe suum fere semper diuinis verbis affluebat. Quampluries etiam infirmis diuersarum passionum solo signo Crucis plenam sanitatem noscitur contulisse, similiter ab aliquibus obsessis spiritum malignum eiecisse. Quid plura? Eius enim in terris conuersatio plus cunctis videbatur cælestis quam terrena, & diuina quam humana: vt de se cum Apostolo fateri posset quod scriptum est: Nostra conuersatio in cælis est. [Phil. 3, 20.]

[Annotata]

a [Rotulus.] Rotulus, alijs Rotula, Germanis rodele, Belgis & Anglis facta contractione, rolle. codicillus, catalogus, quia veteres solebant sua scripta conuoluere quasi in rotulas, & potissimum leges & constitutiones publicas.

b MS. Corsend. pro qualibet.

c Est Gallicismus plusieurs des tels gens, id est, plures tales personæ. Ita inferius num. 42 dicuntur omnes modi gentium, Gallice toutes sorts des gens: quælibet genera hominum, seu homines cuiuslibet conditionis, & n. 44 de cunctis statibus gentium: & num. 53 gentes armorum, id est, milites, gens d' armes.

d Fuit per 34 annos Confessarius B. Coletæ, ab anno 1405, ad 1439, quo traditur 23 Februarij mortuus Vesontione, [Henricus de Balma.] & in capella S. Annæ in præsentia B. Coletæ sepultus & ad eum diem Martyrologio Franciscano inscriptus: de quo Abbauillæus narrat, quod Auenione transiens & visitans Sororem Mariam Amentam, celebrem eo loci Reclusam, monitus fuerit Hierosolymitanæ peregrinationis consilium (quod animo agitabat) conuertere in obsequium Reclusæ Corbeiensis, ad multa & magna cum eius auxilio efficienda a Deo destinatæ. Plurima ab hoc Confessario, Patruo suo sibi alijsq; narrata, de virtutibus & miraculis B. Coletæ, Soror Petrina de Balma, Henrici neptis refert, vt infra videbimus.

CAPVT VI.
De accessu eius ad præsentiam Summi Pontificis: & qualiter ab eodem recepta fuit ad Religionem pariter & professionem, & qualiter instituta sit Abbatissa.

[34] Qvia Doctore teste egregio, beato videlicet Ambrosio, Nescit tarda molimina Spiritus sancti gratia; eius opus in hac ancilla sua Coleta dubitari nequit iugiter adfuisse: cuius ope mirabiliter prouisa, prædicto venerabili Patri proposuit, quod in corde pro dictæ reformationis executione se transferre personaliter ad præsentiam sanctissimi Patris Domini nostri Papæ cogitabat. [Ad Papam pergere constituit,] Illo tamen exterius adiuuante, qui mentem eius interius illustrabat; ad maiorem securitatem & honorabiliorem successum in cunctis, immisit Altissimus notitiam de prædictis, scilicet eius vita seu desiderio sancto, [adiuta a Baronissa de Brisaio:] in corde cuiusdam potentis a Dominæ Militissæ & Baronissæ, relictæ pro tempore nobilis & potentis viri, Domini de Brisaio, filiæ cuiusdam non minus nobilis Domini de Rupe Coherdi. Quæ quidem Domina diuino instinctu permota, sua dulci bonitate personaliter venit ad reclusagium prænominatæ ancillæ Christi, situatum in loco de Corbeya: vnde receptis multis collocutionibus deuotis, diuinum amorem animæque salutem cum ædificatione multa pariter & consolatione tangentibus, ab ea animata viriliter extitit Domina prædicta, pro totoque posse suo deliberata, præbere fauorem, subsidium & adiutorium eidem, pro suo proposito sanctoque desiderio finaliter adimplendo: & incontinenti sic efficaciter ad hoc laborare cœpit, cum coadiutoribus a Deo sibi transmissis, quod in breui tempore, tam ex dispensatione Papali quam ex alijs remedijs conuenientibus & opportunis, plene procurauit liberum egressum illius a dicto reclusagio: non obstantibus impedimentis tot & tantis ab hoste maligno procuratis, vel propriis viribus illatis. Percipiens autem dicta Domina manu Dei peragi circa præfatum negotium, attentis varijs conditionibus & oppositionibus iam subactis, quæ viribus humanis insuperabiles apparebant, cum omnibus impedimentis tot & tantis exclusis & euacuatis, humiliter & caritatiue se præsentauit personaliter accessuram cum suis tam familiaribus & seruitoribus, [eaque comite,] quam iumentis, & temporalibus bonis, pro conductu saluifico pariter & reductu vsque ad præsentiam b Summi Pontificis Domini nostri Papæ. Quam benignam & caritatiuam oblationem cognoscens ancilla Domini prædicta, tamquam procedentem a diuino beneplacito, libenter acceptauit & humiliter assensit. Qua de re dicta nobilis Domina concepit in corde suo grandem lætitiā, per hoc æstimans, & merito, gratiam singularissimam a Deo sibi collatam. Et tandem suprema Dei bonitate cooperante, [iter aggreditur:] consolabiliter & salubriter illam duxit ad prædicti Pontificis præsentiam, & consequenter reduxit, illi conferendo cum ceteris de sua comitiua grandissimæ caritatis & humanitatis obsequia cum multa deuotione: & in præfato conductu comites vniuersi sic a Deo confortati, conseruati, nec non & consolati fuerunt, quod lætabantur esse præsentes ancillæ prænominatæ, tamquam exemplatrici totius sanctitatis, relucenti planissima doctrina, pro cordibus illorum inflammandis ad Dei dilectionem perfectissimam, timorem verissimum, & eius humillimum seruitium; ad fugam pecccati finaliter, & ad obseruantiam diuinorum præceptorum; cum gestibus honestis & conuersatione cælica, vt videretur magis Angelus quam persona terrestris.

[35] [equo insidēs meditationi vacat:] Interdum pro pia compassione suæ teneræ iuuentutis, illam equitare compellebant: vbi quasi nunquam otiosa, sed in bonis indesinenter semperque occupari consueta, statim post ascensum super bestiam feruenter & viuaciter dedicabat se diuinȩ meditationi, quoad penitus rapta in spiritu menteque transformata, sic eleuabatur in Deum, quod omnino nesciret, quȩ vocetenus dicebantur vel opere fiebant circa eam, acsi penitus mortua fuisset, nec propter hoc vacillare videbatur ad dextram vel ad sinistram, sed constanter & firmiter ac immobiliter se tenebat, [ab Angelis in via sustentata creditur:] acsi foret ab Angelis (sicut fuisse creditur indubie) sustentata. Aliquoties vero peditando per viam fortem, difficilem & asperam, videbatur aspicientibus non tangere terram, sed magis volans in aëre vel in aëre eleuata, longum pertransire spatium parua temporis mora, vix ab alijs fortiter ambulantibus adipiscenda.

[36] [præmittit fæminam ad Pontificem,] Per plures etiam dies, antequam peruenirent ad præsentiam prædicti summi Pontificis, præcedere fecit quamdam notabilem & discretam fæminam, ad intimandum eidem Patri sanctissimo caussam & intentionem sui progressus ad illum. Quæ tamen præcedens fæmina sic horribiliter infestata seu persecuta fuit a crudelibus & inuidis super intercepto laudabili bono, dæmonibus videlicet infernalibus, [a dæmonibus vsu rationis priuatam,] quod sensu perdito stulta facta est; ne penitus ad optatum posset terminum peruenire, nec audientiam captare, nec per consequens verbis eius dictus Pater sanctissimus fidem posset adhibere: & ad maius impedimentum confusibilioremque repudiationem totius boni peracti seu incœpti sanctissimi negorij prælibati, dæmones suis illusionibus eam cogebant ad gestus inordinatos & inhonestos & horribiles, sic quod nemo audebat ei appropinquare. Incedebat namque insensata, & penitus expoliata, & sic afflicta direque persecuta, cum difficultate nimia & vehementi dolore non sine cordis amaritudine, peruenit ad ciuitatem c Nicænam, vbi præfatus Dominus Papa pro tunc residebat. Ad cuius aures satis cito rumores peruenerunt de aduentu cuiusdam mulieris in eamdem ciuitatem, quæ sensu perdito feruenter requirebat ad summi Pontificis venire præsentiam, pro certis sibi commissis negotijs eidem intimandis. Placuit autem Altissimo cordi sui Vicarij sic efficaciter inspirare, quatenus subito fæminam supradictam, prius vestibus decentibus communitam & ornatam, ad sui præsentiam venire mandaret, quod & factum est. Mirabile dictu! Statim nempe, [sed viso Pontifice sanatam:] postquam adducta fuit ad dicti Patris præsentiam, recuperato sensu plenarie, nullo signo de eiusdē amissione remanente, valde prudenter & discrete declarare cœpit caussam aduentus sui, nec non & ancillæ Domini subsequentis & in breui venturæ: quam idem Pater sanctissimus libenter audiens, cuncta, quæ sibi de materia prædicta disposuerat explicare, gratanter accepit. Qua siquidem materia plenius examinata, concepit in corde non modicam consolationem; aperte cognoscens illud mysterium opus esse diuinum signanter ex mutatione subita mulieris prælibatæ, quȩ sensu priuata, confestim incipiens recitare factum ancillæ Domini, sic erat prosperata, & sic hostis antiqui fallacia mirabiliter defraudata. Nam quod fraudulenter composuerat ad sancti negotij perturbationem, finaliter euenerat ad laudem, adiutorium & commendationem.

[37] Postquam vero præfatus Dominus Papa sufficienter extitit informatus, tam viuæ vocis oraculo quam euidenti signo de caussa, propter quam ancilla Dei sæpedicta venire festinabat ad sui præsentiam, paucis interiectis diebus, ipsa cum suis applicuit ad dictam ciuitatem. Quo scito, Summus Pontifex locum congruum & tempus conueniens disponere curauit, quo posset eius adire præsentiam pro audientia fauorabiliter obtinenda. [præmissis precibus;] Tunc ipsa iuxta morem ad sacrificium orationis recurrens, se factaque sua totis viribus Domino recommendans, iter arripuit cum simplicitate cordis & confidentia, demissis oculis humilitate grandi, [accedit ad Pontificem,] sed eleuato corde totaliter ad Deum, cum dicto Patre nobilique Domina prædicta, pluribus etiam aliis notabilibus personis de sua comitiua. Postquam vero venit ad Sanctissimi Patris præsentiam, ipso dulciter oculos leuante, dictam ancillam pie respicere benigneque salutare volente, [ad conspectum eius in terram collapsum:] Diuina prouidentia signum admirationis non modicæ celeriter interiecit. Nam dictus Christi Vicarius in alta cathedra residens, ad primum adspectum humilis ancillæ prænominatæ, subito cecidit in terram, & nihilominus in prædicto casu diuinitus percepit in instanti, quæ esset, & quid quæreret ancilla prædicta: non parum inde perterritus, licet ipse foret mentaliter in spiritu consolatus. Et confestim surgens, motu proprio ad puellam accessit, sumēs propria manu quamdam d bursellulam, pendentem ad eius corrigiam, rotulum continentem, in quo scripserat materias negotij peragendi, per memorialia breuissima, prout a Fratribus est notatum. Et e displicato dicto rotulo, legens per singula memoralia, Deo docente, clare cognouit cuncta necessaria pro Religione vel eius reformatione. Consequenter adepta gratia cum beneuolentia summi Patris gratanter est exorsa, [exponit caussas sui aduentus:] sibi cor aperiens, & caussam manifestans, pro qua venerat, licet eum non lateret, & cuncta, quæ disposuerat, explicauit humiliter.

[38] Inter quæ duo principaliter exposcit. Primo, quod placeret suæ Sanctitati, quod ad vitam Euangelicam, videlicet ad secundum Ordinem per beatissimum Patrem Franciscum institutum, qui dicitur communiter Ordo pauperum Dominarum, cuius Virgo gloriosissima Clara fuisse fertur primiceria, de sua scilicet Domini Papæ licentia, [petit admitti ad Ordinem S. Claræ,] posset assumi. Cuius Ordinis Regula dicitur Euāgelica, sicut Regula Fratrum Minorum. Quæ duæ Regulæ dictorum Ordinum, scilicet Fratrum Minorum & pauperum Dominarum, a dicto Patre sanctissimo Francisco primitus institutæ, & a Spiritu sancto pariformiter inspiratæ, & ad similem & æqualem statum perfectionis ordinatæ, scilicet Apostolicum & Euangelicum, similiter incipiunt per hunc modum: Regula, & Vita Minorum Fratrum hæc est: & forma vitæ Sororum hæc est, scilicet Domini nostri Iesu Christi sanctum Euangeliū obseruare &c. Secundo poposcit reparationem Ordinum prædictorum, a dicto beato Patre Francisco prius institutorū. [& virumque Ordinē S. Francisci reformari:] Quæ quidem postulationes, quāuis rationabiles apparerent, & iustæ secundum prædicti Domini sui Pontificis arbitrium; nihilominus tamen propter diuersitatem iudiciorum & opinionum, aliquantulum differre decreuit assensum; quia maiori parti consilij siue assistentium videbatur iuuenis & tenera filia, statusque postulatus austerus, fortis & difficilis, & magnæ perfectionis. Quapropter non erat ei faciliter iuxta prædictorum arbitrium a Summo Pontifice condescendendum, quod nec fecit in promptu, saltem apparenter: quamuis in corde foret sibi materia grata & factibilis seu facilis, & existimabat veridice, quod esset opus Dei iuxta secretam sibi a Deo reuelationem ostensam. Et quamuis prolongaret, Deo permittente, pro maiori notitia sancti desiderij virtuosȩ puellȩ perquirenda, pluries illam interrogans & de pluribus secretis, de suis responsionibus prudentibus & discretis valde contentus & ædificatus, semper tamen determinatus erat ad gratum condescensum.

[39] [contradicētibus peste sublatis,] Intra cuius prolongationis spatium, quo expectabatur Sancti Patris assensus, superuenit in dicta ciuitate valde grauis & terribilis pestis, nonnullos de principalioribus contradicentibus sic letaliter inficiens, vt raptim expirarent: vnde boni consilij capaces æstimare compulsi sunt, tales fuisse punitos propter impedimentum præstitum ancillæ Dei prædictæ. Et postmodum satis cito prædictus Pater Sanctissimus, considerans mirabilia, quæ quotidie demonstrabantur tamquam opera Dei, decreuit amplius mateteriam non prolongare. [impetrat vtramque petitionem:] Quinimo sibi liberalissime concessit illa duo supradicta, pro quibus illa supplicauerat humiliter suæ Sanctitati: cognoscens certissime diuinum beneplacitum super hoc: cui nullatenus obuiare dignum existimabat; cum esset Christi Vicarius in terra. Idcirco & ancilla Dei vocata personaliter ad sui præsentiam cum eius comitiua, nec non & aliis plurimis personis, tam Ecclesiasticis quam secularibus, præmisso solenni sermone pro commendatione status Euangelici seu Apostolici per ipsam assumendi, cum humilitate dignaque reuerentia ipsemet Summus Pōtifex personaliter eam recepit ad Religionem & supra dictum Ordinem S. Claræ, [in Ordinē S. Claræ recipitur] & nullum admittens interstitium neque dilationem, [professionē facit:] admisit eamdem ad dictæ Religionis sanctam professionem, super caput eius velum imponens, & cordam illi cingens iuxta morem Ordinis, commendans sibi plene seruandam Regulam beatissimæ Claræ, & consequenter ibidem illam benedicens & consecrans, [Abbatissa cōsecratur:] eamdem in Matrem & Abbatissam instituit cunctarum Religiosarum, exinde reformandarum vel ingredientium seu ingressurarum in Ordine prædicto. Et hæc cuncta peregit sic humiliter, deuote & reuerenter & feruenter, quod plurimis admirantibus Angelus Dei esse videbatur: intantum quod plures Cardinales & Domini seculares, cum Patre Generali præfatæ Religionis S. Francisci, qui præsentes aderant, testimonium ferebant, numquam se vidisse dictum Patrem Sanctissimum aliquem eius actum vel officium solennius, nec forsitan æque solenniter celebrasse.

[40] Quibus omnibus finitis & terminatis, dictus Pater locutus est Ancillæ præfatæ cum affectione multa, diligenter exhortans eam prudenter agere cum discretione, & vere, perfecte & fideliter custodire Regulam atque vota promissa, [accepta adhortatione ad constantiam] continuando perseueranter de bono in melius vsque in finem. Vlterius multum caritatiue semetipsum obtulit in eius adiutorium & confortationem, liberalemque communicationem cunctorum necessariorum pro suis negotiis honestis & opportunis: ipsam affectuose requirens, quatenus ad eius patriam natiuam vellet se transferre, per ipsum ibidem caritatiue & dulciter tractanda, recipienda & prouidenda. Post hæc insuper ad suum confessorem, qui secum venerat, illam carissime recōmisit, indicens illi, ne quouis modo dimitteret illam. Demum præfatam Dominam eius ductricem fidelem instanter rogauit, vt eam securam reduceret ad patriam natiuam. Et exin respiciens ceteros, alta voce, [& benedictione, dimittitur:] cunctis intelligibili, dixit: Vtinam ego pro nunc dignus essem quærere vel procurare panem pro victu seu alimento præsentis Religiosæ. Et sancta benedictione recepta, a dicti Patris præsentia recesserunt.

[41] f Nec multo post ipsa percepit maiorem a quibusdam solito honorem, ex eo potissime, quod Mater appellabatur: ex quo scire cupiuit, quid hoc significabat, [dolet de honore sibi delato:] & vnde procedebat. Et facto responso, scilicet quod Sanctissimus Papa benedixerat eam, & instituerat Matrem & Abbatissam; dolenter sustinuit, & desolata nimis extitit: numquam inclinare valens cordis assensum ad huiusmodi præeminentiam, quantumcumque super hoc a suis persuaderetur: sed solum se credebat simplicem Religiosam, non habentem Officium Abbatissæ. Sed Deo placuit, [titulo Abbatissæ liberari petit.] quod ipsa penitus ignoraret se fieri Abbatissam, quousque talem se factam reperiret. Postquam autem certificata fuit de veritate, pro viribus intendit ad dictum Patrem Sanctissimum Dominum Papam remittere legatos vel internuncios, humiliter supplicando affectuque vehementi requirendo, quod vellet ipsam a tali dignitate vel officio penitus absolutam reddere. Quibus ille respondit: Quod factum est factum sit, & factum erit & factum remanebit.

[Annotata]

a Isabella natione Burgunda.

b Erat hic Benedictus XII, dictus XIII, in longo schismate Antipapa successor Clementis Antipapæ: [Benedictus 13 Antipapa.] quem S. Vincentius Ferrerius, cuius infra num. 84 fit mentio, doctrina, sanctitate & miraculis illustris defendebat. De schismate illo passim Theologi & historici agunt.

c [Nicæa vrbs] Nicæa vrbs maritima ab anno 1388 regioni Pedemontanæ adiecta, ad Ducem Subaudiæ spectat. Charta conuentionis excusa est a Guichenone in Probationibus ad Historiam genealogicam familiæ Sabaudicæ pag. 224 & seqq.

d MS. Vltr. buccellam, an bursellula est parua bursa seu crumena.

e Gallicismus est, quo Franci desployer dicunt explicare, expandere: sic num. 50 implicare accipitur pro expendere, quod employer a Francis vertitur.

f Testatur Abbauillæus, ex quadam epistola Sororis Catharinæ Rufinæ haberi, quod hic conflictus humilitatis & obedientiæ durauit a festo Conceptionis Virgineæ, 8 Dec. vsque ad diem S. Lucæ 18 Octobris. Sororem autem prædictam B. Coletæ coæuam facit.

CAPVT VII.
De inchoatione reformationis Ordinis S. Claræ, & de persecutionibus sibi factis.

[42] Et quoniam, vt ait Apostolus ad Timotheum, Omnes, qui pie volunt viuere, persecutionem patiuntur. [2 Tim. 3. 12] Et Sapiens: Fili, accedens ad seruitutem Dei, præpara animum tuum ad tentationem. [Eccli. 2. 1] Humilis ancilla Iesu Christi Coleta, postquam regressa fuit de præsentia Domini nostri Summi Pontificis, ab eodem, licet ignorans, instituta in officium Matris & Abbatissæ dictæ reformationis, cœpit diligenter & solicite cogitare, ac dare feruenter operam executioni tam virtuosi negotij, [Instinctu diabolico,] suæ prouidentiæ commissi. Sed malignus satanas, aduersarius omnium bonorum, & tantum fructum ferre non sustinens, quantum per eius medium clementiam Saluatoris inchoare cernebat pro salute pauperum animarum; tam per se quam per suos complices illi persecutiones terribiles & importabiles inferre conatus est, intantum quod omnes modi gentium & omnes status, etiam noti siue cogniti, qui prius erant amici, totis viribus impugnare nitebantur illam, improperantes eidem, quod esset sortilega vel incantatrix aut dæmonum inuocatrix. [conuitia inuidorum patitur:] Et pluribus opprobriis execrabilibus multipliciter affectam, in infamiam tam vituperabilem impellere conabantur, quod nullus eam hospitio proprio penitus recipere audebat: & sic tandem atroci persecutione multimoda compulerunt eam natale solum egredi celeriter, ac in extraneam atque a alienam proficisci regionem & patriam longinquam: [a patria exul,] in qua sibi consolabiliter & consolatorie prouidit Altissimus de quadam nobilissima piissimaque Domina Blancha, b tunc Comitissa Gebennarum. Quæ multum læta siue congratulans illam aduenisse, cum caritate nimia benigne eam recipiens in domo propria, [benigne excipitur a Blancha Comitissa Geneuensi:] suis meritis & doctrinis valde profecit in Dei cognitione, suæque propriæ conscientiæ alleuiatione; intantum quod de post cum sibi attinentibus cunctis vix vel numquam ab ea voluit separari. Et inde concessit eidem tam pro se quam pro sua comitiua mediam partem castri, dicti de c Balma, in quo dicta Domina moram trahebat. [in castro de Balma viuit secūdum Regulū S. Clara.] Et ibidem humilis ancilla Christi suum primitus cœpit officium exercere, diligenter obseruans & obseruare faciens Ordinem & Regulam S. Claræ.

[43] Et in eodem loco permansit, quousque d a Sede Apostolica de conuentu e Bisontinensi vel potius eidem conuentui de sua persona notabiliter extitit prouisum. [ab hac educitur Vesontionē:] Ad quem quidem conuentum dicta Domina Comitissa cum f nepte sua, quæ postmodum extitit g Ducissa Bauariæ, & Comitissa Palatina Rheni, eam honorifice cum solenni comitiua iuxta condecentiam, deuote perduxerunt, & ibidem cum ea per longum satis spatium permanserunt. In dicta vero comitiua ducentium illam ad dictum conuentum Bizontinensem, erat quidam vir nobilis, scutifer dictæ Comitissæ, virtuosus, amans & timens Deum, qui certitudinaliter asseruit se vidisse quamdam mirabilem claritatem seu luminosum splendorem circa præfatam ancillam, nedum semel, [splendore quodā illustrata apparet:] sed quotiescumque vertebat oculos ad intuendum ipsam. Demum vero nobilis Domina prædicta secundum quod debita ratio poscebat, ab eadem se decreuit corporaliter absentare, recepta possessione dicti conuentus & personali collocatione; quamuis mentaliter & ex affectione numquam esset separanda, quin per totum vitæ suæ spatium esset sibi coniuncta per vinculum perfecti amoris & dilectionis. Cuius rei gratia ordinauit in suo restamento, [auellitur a Blancha Comitissa,] quatenus vbicumque migraret ab hoc seculo per mortem naturalem, corpus seu cadauer deferretur in aliquem conuentū Ancillæ prælibatæ: [dein in cōuentu S. Claræ sepulta:] quod & factum est. Nam post decessum eius honorifice sepulta dignoscitur in Cōuentu S. Claræ de h Poligniaco, in quadam capella per dictam eius neptem Ducissam Bauariæ constructa funditus & ædificata.

[44] Postquam vero præfata nobilis Domina cum eius comitiua recessisset ab ancillæ Christi contubernio, non parum virtuoso, pacata dulciter ipsa cum sponso Christo cœpit viriliter continuare sanctam Obseruantiam Euangelicȩ Regulæ, videlicet S. Claræ, [Vesontione admittit plures sanctimoniales] iam inchoatam in castro, de quo supradictum est, Dominæ prælibatæ. Et quia nondum habebat Religiosas nisi paucas vel in paruo numero, confestim quamplurimæ nobiles perfectæ & deuotæ mulieres vndique [confluxerunt] ad illam, suppliciter deprecantes, Spiritu sancto agitante, sanctæ Religionis habitum cum humilitate. Quibus diligenter examinatis, recepit ipsa gratanter quas reperit idoneas: sicque tempore breui magnum excreuit in numerum sua sancta comitiua. Et quamuis absque Religiosis, & Sororibus prius fuisset Abbatissa, consequenter propter abundantem multitudinem personarum, ingressum Ordinis affectuose requirentium, necesse fuit multiplicare conuentus & monasteria tam Sororum quam Fratrum. Sicut enim in illa visione terribili sibi cælitus ostensa nouerat, Diuinam clementiam grauiter a quolibet statu nimis offensam, ad eamdem cunctis statibus reconciliandam, viri & mulieres, Ecclesiastici & seculares, in prædicta reformatione seu correctione per eius medium, nedum in vno Ordine, sed etiam in tribus per B. Franciscum institutis, incessanter efflagitabant [admitti] prout apparet in conuentibus & monasteriis, per eius medium constructis seu reformatis, tam Fratrum quam Sororum, [videt plura monasteria reformari aut extrui,] & in diuersis nationibus & in terris siue locis, vtpote in Francia, i Alemania, Burgundia, Sabaudia & in k Lingua-Occitana. Et posito, quod dictorum conuentuum reformatorum tam virorum quam mulierum, Fratrum vel Sororum, satis paruus sit l numerus, respectu tantorum statuum & tot Ecclesiasticorum & secularium; verumtamen de cunctis fere talibus statibus seu conditionibus gentium ad hanc modicam congregationem aliqui peruenerunt. Nam quidam ingressi sunt, personaliter & de facto sumentes habitum; alij vero iusta de caussa legitime impediti quoad talem ingressum, affectu tamen, corde volenti non minus sunt illi animo coniuncti. Cuiusmodi sunt omnes, qui fauorem & adiutorium dictæ reformationi cum efficacia non modica contulerunt, & adhuc conferre non cessant: veluti plures Reges & Reginæ, Duces, Comites & Barones, Milites & Burgenses, [Reges & Principes aliosq; conferre necessaria,] in vtroque statu siue sexu, Mercatores & ceteri Domini, Dominæ pariter & Domicellæ, nobilesque personæ quamplurimæ, qui vel quæ singulari deuotione cum affectione cordiali ad ipsam ancillam Christi pro dicta reformatione peruenerunt: quidam radicitus ædificari faciendo partialiter vel in toto; alij fundando Conuentus notabiles iuxta sui vocationem: alij multipliciter adiuuando intuitu puræ caritatis, ad misericordiam Dei facilius obtinendam. Plures vero nobiles tam Dominæ quam Domicellæ, [habitū assumi a personis illustribus,] personaliter accesserunt, nobilitati cum honoribus & diuitiis plene renuntiantes, viam Religionis amplecti cupientes, defectus proprios corrigentes: & quod plus est, de cunctis Religionibus aliis nonnulli istam amplectentes, [etiam aliorum Ordinum:] vt puta S. Benedicti, S. Augustini, S. Bernardi, Carthusiensium, Cælestinorum & Canonicorum seu Canonissarum, & plures ex similibus statui proprio resignantes, cum licentia & dispensatione debitis, ad hunc statum prætextu maioris perfectionis se transtulerunt in dicta reformatione.

[45] Quæ, inquam, reformatio quam assumentibus vtilis, Deo vero grata sit & acceptabilis, ostendere dignatus est ancillæ suæ quodam euidenti signo. Nam cum semel cum quodam Patre suo Confessore conferret de necessariis, [funiculum album e cælo dilapsum accipit,] congruis & opportunis pro dicta reformatione, vidente Patre qui præsens erat, cælitus emissa fuit inter eius brachia descendens m cordula quædam, artificialiter & miro modo composita siue facta, velut nix albissima, visibiliter & subito dilapsa: quam reuerenter & humiliter receptam confestim duplicauit, nihil tamen verbo neque signo cuiquam manifestans. In quo potest notari, per cordam [significari] statū reformationis, cordas gerentium in vtroque sexu, [omine optimo:] scilicet Fratrum & Sororum, & per albedinem munditiam seu puritatem cordis & corporis & nitidæ conscientiæ, quæ relucere debet in illis. Sed per descensum a cælis conuenienter designatur acceptatio diuina tam reformationis quam Reformatorum; sed potissime Reformatricis, per cuius medium omnia iuste, sancte & pie peraguntur.

[46] Nec prætermittendum est, quod omnes tam Fratres quam Sorores, qui vel quæ personaliter ad gremium dictæ reformationis fuerant admissi, quandocumque vocabantur a Domino de hoc præsenti seculo, [creuelatione nouit omnes vbique in suis monasteriis morientes:] in quacumque regione forent, longinqua siue propinqua, semper in suo n decessu Reformatrici sȩ manifeste repræsentabant, quamdiu vitam duxit in seculo, nec minus credendum, quod nunc eidem se præsentent in cælo. Quibus tamen quamplurima subsidia pro tunc conferebat pro remedio salutis & alleuiatione animarum. Quamobrem & vlterius, quod non parum admirandum, quandocumque pro delatione Religiosarum seu Religiosorum, [necessaria omnia a Deo impetrat:] conuentuum multiplicatione, seu monasteriorum in ædificiis construendis, aliquid facultatis vel prouentus necessarij minus suppetebat, vel quouis modo o deficere videbatur, quod humana fragilitate adipisci non poterat, Diuina bonitas mirabiliter prouidebat, mittendo sibi plenarie totam quantitatem pecuniæ, necessariam pro complemento negotij iam intercepti, [etiam pecuniā meliorē alia.] & hoc in auro purissimo pluries, videlicet summam quingentorum aureorum, perfectorum in quantitate, pondere & pulchritudine singulari. Ex quibus & melius consueuerat expedire negotia, quam facere posset ex alia quantitate similiue pecunia humanitus acquisita vel procurata; quamuis etiam foret in quantitate dupla. Et quamdiu denarij præfati diuinitus emissi seorsim a ceteris sequestrati permanebant, in sua conseruabantur pulchritudine nec non & bonitate: cum vero aliis iungebantur seu permiscebantur, tunc illis per omnia similes effecti sunt.

[Annotata]

a Educta fuit a memorato Henrico de Balma Confessario extria regnum Franciæ ad castrum Balmam, & recepta in ædibus Alard de la Roche fratris dicti Henrici, cuius filia Odilia institutum B. Coletæ assumpsit. Ita Iacobus Foderetus & ex eo Abbauillæus.

b Gebennæ seu Gebenna istius æui scriptoribus est, quæ antiquis Geneua, vrbs orbi nota ad lacum Lemanum, aliquot antiquorum Regum Burgundionum sedes, proprios etiam Comites quam plurimos habuit, ex vltimis fuit Amedeus IV, qui ex Mathida de Bolonia plures genuit liberos, [Geneuæ sub propriis Comitibus,] in quibus penitus defecit mascula proles tam antiquæ familiæ Gebennensis, vltimus fuit Robertus, qui Petro fratre absque prole mortuo anno 1392 aut sequente successit, iam tunc Antipapa Clemens VII dictus, quo anno 1394 e viuis sublato, successit ex horum sorore nepos. Imbertus de Villariis, quo iterum anno 1400 vita functo, substitutus Odo de Villariis eius patruus, anno sequente hunc Comitatum Geneuensem vendidit Amadeo VIII Duci Sabaudiæ: [dein sub Sabaudis.] cuius venditionis chartam edidit ante citatus Guichenon pag. 249. at Blancha dicitur tunc Comitissa, id est anno 1407 quod sola forsan ex dicti Amedei liberis superesset. Marcus Vlysiponensis Comitissam appellat Vesontionensem: sed se postmodum corrigit cap. 28.

c Balmæ nomine plura loca fuerunt in illis partibus, aliqua in mōte Iurensi inter rupes & cauernas, vbi S. Romanus Abbas Iurensis, vti ad huius Vitam 28 Febr. dictum est, sorori suæ aliisq; Sanctimonialibus monasteriū extruxit: alia duo löca Balmæ nomine indicauimus 13 Ianuarij ad Vitam S. Euticij Abbatis, ex quibus celebrior Balma ad Dubim fluuium Vesontionem inter & Monte n-Belicardum, obcœnobium Virginum, vulgo Baume les Nonnains dicta: at quæ hic videtur intelligi, ob sequentia de sepultura in conuentu Poligniacensi, est Balma virorum, in territorio Poligniacensi non procul Geneua, & infra num. 88 dicitur sita in patria Gebennensi.

d Bulla Pontificis signata fuit 26 Ianuarij anni 1408 hoc exordio, Dum attenta meditatione pensamus. Abbauillæus pag. 141.

e Conuentus erat Vrbanistarum, [Balma] quæ consenserant in hanc reformationem exceptis duabus, quibus per dictam Bullam Pontificiam permissum fuit in antiqua consuetudine viuere assignatis necessariis. Ereditibus Vrbanistarum auctoritate Legati Apostolici, & Theobaldi Archiepiscopi Vesontionensis aluntur duo Sacerdotes, qui Missam celebrant apud Coletanas.

f Mathildis filia Amedei Principis Achaiæ & Pedemontis, [Mathildis Sabauda,] & Catharinæ filiæ Amedei Comitis Geueuensis, illius Blancha matertera erat.

g Nupta Ludouico III Electori Palatino Rheni, Barbato cognominato, cuius contractum matrimonialem, signatum 30 Nouemb. anno 1417, edidit etiam Guichenon in dictis Probationibus pag. 128. [nupta Ludouico Palatino.]

h Polignium ciuitas liberi Comitatus Burgundiæ, vbi conuentus tertius extructus anno 1415, sumptus conferente Margarita Bauara, Ducissa Burgundiæ, vxore Ioannis Intrepidi: a quibus Philippus Bonus procreatus.

i Alemannia more Francico pro Germania sumitur, & intelligitur potissimum Conuentus Heidelbergensis a Mathilde Ducissa dotatus.

k Lingua Occitana, quæ passim Languedoc dicitur, quod ibidem annuerent per particulam Os, vt Franci per Ouy. [Lingua Occitana] Separatur autem a Francia, quod huic tantum sub S. Ludouico & posterioribus Regibus esset adiuncta.

l Erant viuente B. Coleta mulierum conuentus 18, supra a nobis enumerati.

m [cordula.] Cordula, quasi parua cordæ, ex voce chorda. vnde & Religiosi Ordinis S. Francisci Cordularij variis in locis appellantur.

n Ex his fuerunt Soror Ioanna de Iovv, quæ Auxonæ mortua apparuit et Vesontione, Frater Guilielmus Tureal, & aliqua Abbatissaper 7 annos onusta catenis, mutuo collisu concrepitantibus. Abbauillæus pag. 186 & seqq.

o MSS. Corsend. & Rubeæ vallis sufficere forsan legendum, non sufficete.

CAPVT VIII.
De sua cordiali dilectione Sanctissimæ paupertatis.

[47] Præ ceteris virtutibus, quas Altissimi Dei filius Dominus noster Iesus Christus de secreto mysterio suæ benedictissimæ Deitatis in hāc contulit vallem miseriæ, machinæ scilicet mundialis, [Paupertati ad imitationem Christi] elegisse tam verbo quam facto cognoscitur amorem & obseruantiam altissimæ paupertatis: de paupere Matre nasci, pauperes discipulos eligere voluit; exordium sermonis in præsentia cunctorum assumere decreuit, dicens: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum cælorum, & in eadem, [Mar. 3. 5 & S. Francisci] tamquam fundamento primo totius perfectionis, Pater noster gloriosissimus S. Franciscus fundare primum & secundum Ordines, quos Apostolicos & Euangelicos nominamus, ratione conformitatis, quam gerunt ad vitam Saluatoris & sanctorum Apostolorum, omnino decreuit: & in hoc differunt a ceteris Ordinibus per quamdam supereminentiam singularis & virtuosæ strictissimæ paupertatis. Hanc siquidem paupertatem sanctissimam, [amplexa stricte obscruat,] velut apicem religiositatis, Virgo prudentissima Coleta prædilexit semper, & a principio vsque ad finem stricte seruauit. Pro qua patrem matremque derelinquens, facultatibus cunctis plene pauperibus distributis, numquam post eius vocationem ad Euangelica consilia, [contenta simplici tunicula & palliolo] vsque ad vltimum vitæ terminum, nec pro qualicumque frigiditatis algore, pro tegumento sui corporis habere voluit, nisi præcise quemdam habitum pauperem & a repetiatum, & vnicam b tunicellam simplicem, nec duplicatam, simplicique c mantello contenta. Nec dictum habitum deferebat vnquam integraliter nouum, sed in parte vel in totum de veteri panno consutum, [e vetere panno:] & pluries ab aliis delatum, & ex parte consumptum vel disruptum. Semel autem contigit propter excessiuam frigiditatem temporis, quod Sorores pietate permotæ, tunicellæ suæ manicas, ipsa penitus ignorante, duplicarunt. Quo percepto, post primam resumptionem tunicellæ prædictæ, factum abhorruit, tunicellam deponens, ampliusque recusans illam assumere, donec illa duplicatura fuit penitus abscissa.

[48] Calceamentis autem nullo tempore, siue hyemis siue æstatis, [nudis pedibus incedit:] nec qualicumque loco, intus vel extra, sana neque infirma, vtebatur: sed semper & vbique nudis pedibus incedebat, &, quod mirabilius videbatur, numquam ad ignem se applicabat pro quacumque frigoris asperitate, [ad ignem non venit:] neque videre ignem seu sentire poterat, excepta candela. Velis & d capitegiis vtebatur humilibus, simplicibus & pauperibus, plus gaudens, præ ceteris in magis repetiatis. [dormit in stramine,] Modico stramine pro lecto vtebatur, desuper quodam simplici coopertorio cooperto, cum sacculo paleis pleno pro suo ceruicali. Istis præcise lectisterniis vti solebat: quamuis tamen ibidem nihil vel modicum quiescere videretur. Qualicumque vero necessitate seu graui infirmitate molestaretur, seu incessanter vexaretur; numquam vti voluit lecto, nec puluinari de pluma: quin potius in vltima decumbens infirmitate, [moribunda recusat puluinar e plumis:] qua Deo spiritum reddidit, pro subleuamine laboris importabilis, quo vehementius angebatur, appositum fuit capiti suo quoddam puluinar paruulum de pluma: quæ, quamuis oculos totaliter clausos haberet, præsensit in spiritu: signo patenter innuens, quod inde amoueretur.

[49] Oratoria vero, quibus per diem communiter vtebatur, Missas auditura & sacratissimum Eucharistiæ Sacramentum receptura, [amat oratoria submissa,] volebat esse parua, pauperrima, strictissima & submissa, quæ si aliter se haberent, numquam erat ibi consolata. In pluribus autem conuentibus oratoria iam prædicta sic constructa fuerant, quod vix se poterat in eis erigere seu eleuare, magisque videbantur e turtegetes vel tuguria altilium vel anserum, quam habitationes rationabilium personarum, in quibus libentius morabatur, & consolationibus amplioribus iucundabatur. Et iuxta conscientiæ propriæ sentimentum constructura grandis ædificiorum & copiosa sibi multum displicebat: [& paupercula ædificia & loca:] de paruitate enim nusquam fuit conquesta, quin potius iudicaret talem esse nimis pulchram & solennem. Et dicebat exhortando, quod adinstar benignissimi Saluatoris, qui non habuit vbi caput reclinaret, Sorores deberent contentari pauperculis & simplicibus habitaculis pro necessitate tantum, curiositate qualibet abiecta: libentiusque manebat in paruis conuentibus, & in paruis villis siue locis, quam in magnis, amplis & spatiosis. In itinere constituta non libenter hospitabatur in alta vel spatiosa camera, sed magis ibidem perterrita vel timida, vix audebat oculos in altum leuare. Applicans autem ad conuentum aliquem nouiter constructum, si quid ibidem conspiceret contrarium paupertati, non poterat pati nec sustinere, nisi omnino destrueretur.

[50] Dominus Deus ab infantia contulerat ancillæ suæ virtutem nobilissimam miserationis & liberalitatis erga pauperes indigentes, [misericors erga pauperes,] quæ secum crescens ab infantia durauit vsque ad mortem. Nam in ætate iuuenili scholas frequentans, [in domo parentum solita iis dare ientaculum suū,] quæ sibi pro ientaculo præsentabantur a parentibus, libere ceteris paruulis distribuebat. Similiter faciens de rebus mandibilibus in domo secrete repertis, communicauit pauperibus & egentibus, inquantum fieri poterat sine reprehensione. Distributis vero facultatibus sibi competentibus, [aliosue cibos:] & iure paterno vel materno satis amplis & fertilibus, numquam exinde quidquam retinerere voluit per se, nec pro vsu proprio, nisi tantum necessaria pro stricto cooperimento, [in monæsteriis de suo aliis necessaria procurat:] vel pro diuino Officio deuote recitando. Si quando vero Fratres aut Sorores conspiceret necessitatem patientes de aliquo bono sibi collato, multum caritatiue concedebat illud eisdem, siue foret habitus siue tunica vel mantellus, aut breuiarium, aut f collectarium, & sic de similibus, intantum quod sæpe manicas habitus sui dissuebat, & indigenti porrigebat, & aliquando de panno, differenti satis a tunica vel habitu, resuendo vel reuniendo, sicque districtæ necessitati prouidebat: diligenter satagens præsens esse, cum scinderetur habitus tunicæ vel mantelli Fratrum vel Sororum, tum amore caritatis, [in vestibus aliorū studet & caritati & paupertati:] qua desiderabat eisdem prouideri, tum zelo paupertatis, quam formidabat longitudine vel latitudine dictarum vestium aliquatenus lȩdi. Paruas autem petiolas panni, quæ remanebant, instanter colligebat vel recolligi faciebat, in necessitatibus occurrentibus implicandas: de quibus habitum suum repetiabat, sic quod interdū fere centum de talibus petiolis apparebant in eodem: sicut patuit in illo habitu, quem in vltimo decessu deferebat.

[51] Et cum super omnia desideraret, & placabiliter acceptaret habere libros necessarios pro seruitio diuino, propter quod in diuersis regionibus eos perquiri faciebat, [libros pro Officio diuino suis conquirit:] & deposcebat ad cultum diuinum perfectius adimplendum: verumtamen cum ad manus eius peruenerunt, pro vsu suo proprio personali, quod multoties accidebat ex parte potentum Dominorum & aliarum notabilium personarum, [sibi datos aliis communicat:] tales libros etiam valde necessarios liberaliter communicabat, & plene condonabat: & exinde compellebatur necessario mutuo recipere aliunde, pro seruitio diuino persoluendo. Quod contigisse probatum est in extremo termino vitæ suæ. Plures etiam personæ notabiles statuum diuersorum, attentis magnis & arduis negotiis eiusdem, pro Dei reuerentia saluteque suarum animarum, pro conuentibus ædificandis, plurima conferebant secundum maius & minus, [nihil sibi de eleemosynis reseruat:] iuxta facultatem maiorem & minorem: alij aurum, alij argentum, alij pannos vel g iocalia, & ijs similia: de quibus numquam pro persona sua retinuit, vsque ad valorē acus, siue magnæ quantitatis fuerint donaria siue paruæ: maluisset enim mori, quam eleemosynas pro Deo gratis concessas aliter implicari seu dispensari permisisset, quam in hoc pro quo fuerant collatæ. Quæ vero concessæ fuerant in fauorem suæ propriæ personæ, exponebat venditioni, conuertens omnia generaliter in reparationem & ornatum Ecclesiæ sanctæ Dei, vt perfecta sanctissimæ paupertatis amatrix nihil sibi retinens. Huius enim pretiosissimæ margaritæ, adinstar S. Francisci, magis cupida fuit, quam aliquis homo mundi extiterit diuitiarum.

[52] Et aliquando cunctis expositis, nihiloque sibi retento, Altissimus illi compatiens, piusque prouisor pro tunc Electæ suæ pecunias transmisit suæ necessitati condecentes, summam videlicet, [pecuniam mira Dei prouidentia accipit:] vt prætactum est, quingentorum scutorum auri pretiosi, & optimi valoris, ponderisque sufficientissimi, quam summam iuxta se reperire consueuerat regrediens ab oratione, & illam diligenter & stricte custodiens, [non nisi iusse expendit:] cauebat omnino, quod nisi iustis & legitimis negotijs expenderentur. Etsi de ceteris antedictis bonis nihil sibi penitus appropiare volebat, nec eo amplius de talibus aliquid sumere pro se quouis modo, quantumlibet etiam minimum, præsumebat; sed tamquam nihil habens, hoc ipsum nihil habere pro magno dominio reputans ac digna potestate, nihilque præterquam commissionem, fatigationem, dispensationem, solicitudinem, & conseruandi pœnam vel administrandi, secundum quod in ea Spiritus sanctus dictabat, sibi adscribere voluit. Nec vnquam in extrema paupertate & penuria constituta, in aliquo diffisa est de diuina bonitate, quæ prouideret sibi & suis abunde de necessarijs, & hoc, [in necessitate fidit Deo:] si fideliter obseruarent vota suæ sanctæ Professionis, quod pluries accidit experientia certa firmatum & probatum.

[53] Euenit semel in partibus Occitanis multitudinem non modicam gentium armorum, ibidem grauamina & discrimina vltra modum enormiter inferentium aduentasse, sic quod nullus egredi poterat vel audebat h forestas, villas, ciuitates, vel castra. Propter quod Fratres administratores pauperum Sororum Ordinis S. Claræ in conuentibus ibidem situatis, [militibus circum conuentum grassantibus cælitus panes adferuntur:] quamuis indigerent summe necessarijs pro sustentatione vitæ communis vtrorumque, terrore prædictarum gentium accedere non poterant nec audebant pro petendis eleëmosynis. Confidebant tamen vtrique tam Fratres quam Sorores, iuxta doctrinam Christi ancillæ, de diuina misericordia nusquam defutura statum suum & votum plene pro posse suum obseruantibus, quæ quidem tunc doctrina desuper meruit verificari. Nam confestim venit vir albis indutus, omnibus ignotus, portans saccum panibus pulcherrimis & albissimis omnino repletum, qui boni mirabiliter erant & sapidi: de quibus sufficienter prouisum est toti conuentui, donec suprema miseratio remedium aliud adiecit opportunum. Et sicut de viro præfato nesciebatur vnde venerat, sic neque sciri poterat, neque scitum est, quo abscessit; nam statim euanuit ab oculis eorum.

[54] Alio quoque tempore, ancilla Christi moram trahente in territorio i Niuernensi, tanta ibidem vigebat grani seu k bladi penuria, quod, cum secum haberet Sorores ad sufficientiam pro duorum conuentuum prouisione, præ nimia multitudine personarum in illo conuentu tam intus quam extra residentium, tantæ necessitati subiectæ fuerunt, [in annonæ caritate,] quod farina pro earum necessitate & sustentatione consumpta penitus, compulsæ sunt panem facere de rudi materia penitus impertinente, sed & indecente comestioni cuiusuis personæ seu creaturæ rationalis, [panis e vili materia optime sapit.] puta de furfure: de quibus panibus omnes refectæ consolabiliter & cum dulcore & sapore fuerunt, intantum quod plus quam de pane triticeo se nouerant plene refectas. Et vlterius quædam Religiosæ colligebant grana bladi, quæ ceciderant sub arcis seu scrinijs, in mundando legumina & olera vel alias sparsa, de quibus, vt poterant, escas componere solebant. Quibus mixtis cum aqua & modico salis, exinde coctis, vtebantur pro cibo simul & l pitantia, cum grandi stupore mirantes, quia tantum in ijs saporem & consolatoriam refectionem ceperunt vt viderentur numquam similem vel maiorem in quibuscumque cibis, etiam laute paratis & exquisitis, gustus dulcedinem reperire. Et quod plus est quædam ex illis in mundo valde deliciose nutritæ firmiter asserebant, se numquam in seculo sapidius epulum seu dulcius degustasse.

[55] Vice quadam dispensatrix conuentus, nomine Soror Ioanna m Rabardela, pro quibusdam indigentibus accesserat quæsitum aliquantulum de vino. Qua dictū vinum hauriente, contigit Matrem Coletam dictā dispensatricem sono campanellæ festinanter ad se vocare. Ipsa vero dispensatrix audito sonitu festina cucurrit, clausorium vasis aut spinam ex obliuione secum in manibus deferendo: quapropter vinum totum effusum est per pauimentum domus. Quæ quidem dum Matrem allocuta est, dictum clausorium in manu sua cernens, mox stupefacta ad cellarium cucurrit, dolium quoque illud vnicum totum euacuatum reperit & effusum. Qua de re non parum tristis, corde desolato Matrem adijt, culpamque suam humiliter recognouit. Cuius dum cordialem Christi ancilla cerneret dolorem, eam pie quietans ait: Vade secure, ne dubites, Filia, hauri mihi vinum. Qua respondente, quia nihil de vino remanserat; iterum replicando dixit: Vade in nomine Iesu Christi: vade confidenter. Quæ statim obediens, [Vas, e quo omne vinū effluxerat, diuinitus repletur.] vas plenum & supereffluens vino adinuenit. Mirabile vtique, quia tam optimum & perfectum erat, quod iuxta bibentium dictum omne aliud bonum vinum, quod vnquam biberunt, gustu excedebat.

[56] Pariformiter ad maiorem euidentiam & securitatem Prouidentiæ Diuinæ, numquam deficientis fideliter sua vota seruantibus; vice quadam humilis ancilla prædicta facere disposuerat scindi pro Fratre quodam nouum habitum, quo satis indigebat. Et ad hoc vocauit alium Fratrem Andream in arte sartoria expertum, pannum illi præsentans, quem arbitrabatur posse sufficere pro habitu complendo. Qui Frater sartor, quantitate panni considerata, reperit pannum nullatenus posse sufficere pro tali habitu, etiamsi superadderetur adhuc vlna completa. [panni defectus ad habitum conficiendum, diuinitus suppletur.] Reuersus igitur ad paruam ancillam Domini nostri Iesu Christi, demonstrare cœpit euidenter illius panni districturam, & impossibilitatem efficiendi talem habitum, qualem ipsa poscebat. Quæ tunc quasi subridens; confidenter respondit: Vade Frater, & ora Deum: & postmodum reueni: tu trahes ex vno latere pannum, ego autem ex alio latere, prouidendo si poterit elongari. Reuenit Frater, scinditur pannus in præsentia Matris, cuius meritis cooperante Domino, nedum suffecit, sed superabundauit panni quantitas habitu completo, non solum iuxta mensuram congruam, sed excedentem, sic quod necesse fuit illum habitum rescindere, propter excessum longitudinis & latitudinis, vltra morem debitum & communem, in quo disconueniebat sanctæ paupertati.

[Annotata]

a [Petia & repetiare.] Repetiatum Gallice rapiece a vocabulo piece, quo pars ab toto diuisa intelligitur, hinc infra num. 101 petia, & num. 50 parua petiola pro parte simili abscissa, & petiare & repetiare, quando expluribus coniungitur partibus.

b Tunicella hic pro tunicula sumitur. Vtitur Episcopus in solenni sacrificio tunicella & dalmatica, [Tunicella.] vocatur & tunicella, dalmatica minor Subdiaconi.

c Mantellus pro palliolo sumitur. Arnobius aduersus Gentes lib. 2 mantele dixit, [Mantellus.] & apud Matthæum Parisium Richardus I Rex Angliæ indutus mantea dicitur. Catholicon Togilla, parua toga: Togilla mantile. Belgis & Anglis Mantel, Gallis Manteau.

d [Capitegiū.] Capitegium, passim Caputium dicitur, quod caput tegat.

e Turtegetes: Vltraiect. Curtegetes, an quasi turrium, [Turtegetes.] seu curtium tegetes, seu storeæ, siue vt explicatur, tuguria auium in turribus & curtibus habitantium?

f Collectarium, ex quo orationes, quæ Collectæ dicuntur, solebant recitari. [Collectarū.]

g Iocalia, monilia & gemmæ. Ita Pius IV Papa edidit Bullam contra detinentes iocalia, [Iocalia.] & postea dicuntur pretiosa iocalia ablata.

h Foresta & forestis pro silua; & Forestarij, qui præerant, legitur 1 Februarij in diplomatis S. Sigeberti & Childerici Regum pag. 235. [Foresta.] Forestum legitur in Legibus Longobardicis & alibi.

i [Decesia] Scilicet in conuentu extructo Decesiæ ad confluentias Aroui & Ligeris a Philippa Artesia, vidua Philippi Comitis Niuernensis anno 1419 extructo. Apud Surium legitur perperam in territorio Murnensi.

k [Bladum.] Bladum pro frumento accipi sæpius monuimus.

l [Pitantia.] Pitantia, obsoniam, aut quælibet aduentitia paniesca. Ita etiam iam Cæsarius lib. 8 Miraculorum cap. 11, agens de pisce ab Abbate misso ait, omnes pitantias appositas recusatas. Gallice Pitance dicitur.

m Vltraiect. MS. Rebardella. Marcus Vlysip. Radella.

CAPVT IX.
De sua perfecta castitate & pura Virginitate.

[57] Castitas est virtus amicabilis, plena gaudio, reddens animam Deo proximam, amica sanctitatis, & subsidium caritatis, sine qua dona gratiarum, siue sapientiæ siue scientiæ, prophetiæ vel eloquentiæ, nec gratia sanitatum aut faciendi miracula, parum prosunt. Nam, vt ait Gregorius: Bonum opus nihil est sine castitate. Qua decenter ornata non mediocriter extitit, mente pariter & corpore vernans & splendida, dulcis ancilla Christi per totum temporis spatium, quo vixit in humanis. [Castissima vixit custodia sensuū exteriorum & interiorum:] Hæc enim fugiens & magno ferens odio cuncta genera vitiorum; in speciali tamen abhorrebat & abominabatur carnalia peccata: contra quæ diligentem ponebat custodiam sensibus corporis exterioribus, tamquam ianuas vel fenestras, per quas ingreditur faciliter pestis iniqua mortis: propter quod illos strictissime claudens obserabat, sic quod numquam, a prima cognitione vsque in finem, vllus consensus vanæ delectationis vel carnalis concupiscentiæ animam eius læsit: quin potius ab infantia cor suum ex toto dedicauit amori castitatis & pretioso thesauro virginitatis, sic quod numquam exterius ab aliquo percipi potuit signum alicuius vilis vel turpis cogitationis. Sed nec ab eius ore verbum aliquod exiuit leue vel inhonestum. Nec mirum: nam quidquid abundabat ex corde, totum relucebat munditia & puritatis nitore: & per consequens ab ore non procedebant nisi verba totius honestatis & sanctitatis, cælestis conuersationis & salubris ædificationis. Pro qua puritate siue munditia, semper ab ipsa mentaliter & corporaliter diligenter obseruata & feruenter dilecta & fideliter custodita, [templum Christi & sacrarium Spiritus sancti effecta:] merito dici potest templum dignum Saluatoris Christi Iesu consecrata, nec non sacrarium & complacens habitaculum Spiritus sancti; cum interior puritas euidenter per exteriorem notaretur. Et si fas esset dicere, post Virginem gloriosissimam Matrem Saluatoris hæc erat vna illarum de purioribus & mundioribus creaturis in sexu fæmineo, compensatis omnibus, quæ possunt reperiri. Corpus namque suum pretiosum, [Virgo e pūrioribus habita,] sic erat ex pura materia confectum, carens omni macula seu deformitate, pulchrum & clarum exterius toto vitæ suæ decursu, quia virginalis puritas verissime relucebat in illa cum innocentia siue simplicitate puerili. Et quamuis esset prudentissima respectu cunctorum tangentium diuinum honorem & animarum salutem; nihilominus erat simplex & innocens adinstar paruulorum infantium respectu carnalium & mundanorum. [& plane innocens:]

[58] Cuius rei gratia præfatos innocentes & paruulos imitabatur in gratijs & donis virtuosis, quæ sunt puritas & munditia: & quod sunt sine peccato, mutuo se libenter vident, sunt inter se familiares, suntque dubitantes & timidi, non solum creaturarum rationabilium & magnæ quantitatis, sed etiam irrationabilium & modicæ staturæ. Pariformiter ex conformitate, quam gerebat ad dictos paruulos in puritate corporis & munditia mentis, [libenter videns paruulos ob puritatem, quos imitari studet:] libenter eos videbat, seque familiarem ostendebat in dulcibus colloquijs & iocosis. Reddebaturque similis eisdem in formidine pauidoque timore, principaliter in cunctis actibus & arduis negotijs, diuinum præferens timorem, nihil agens penitus spirituale vel temporale sine præuia examinatione, primitus coram Deo, consequenter in corde proprio, finaliter ex consilio multorum in communi reputatione: & quod maius est, in ostensis siue inspiratis a Deo pro maiori securitate consilium & votum multorum requirebat. [nihil temere aggreditur:]

[59] Nec solum timorem debitum exhibebat, respectu grandium & magnorum; sed etiam respectu debilium & minimorum animalium, [abhorret ab immundis bestiolis:] quæ prætendunt aliquam impuritatem vel immunditiam, vt muscæ, limaces, formicæ, quibus aspectis terrebatur, & abhorrebat valde cum abominatione multa. Respectu vero mundorum, & quæ prætendunt castitatem, [delectatur mundis:] cuiusmodi sunt agniculi, turtures & ijs similes, summe delectabatur, libenter videns, diligens & amplectens: in cuius signum semel allata sibi fuit parua quædam alauda, cui pretextu puritatis & munditiei deuote afficiebatur, [maxime alauda,] propter hoc quia a laude Dei dicta, quia garrit laudans Deum: nec non propter victum absque prouidentia, condecentem Euangelicæ paupertati, summe çomplacuit, libenter eam videns, & ad conuictum illam acceptans. Quapropter eadem auicula sibi refectiunculam assumenti mirabiliter colludebat, [cum qua alijsq; comedit & bibit:] vnguibus illam accipiens, secum comedens & bibens, priuate, familiariter & securæ, veluti fecisset cum auibus eiusdem speciei: & plures auiculæ similes pulchræ seu placabiles ad suum accesserunt oratorium, dulciter & melodiose garrientes, sumendo familiariter & secure suam refectionem, magis quam fecissent cum similibus eiusdem naturæ. Propter vero dictam conuenientiam eius cum præfatis animalibus in puritate & munditia, pro sui vero solamine, plures tales a Deo sibi mittebantur.

[60] [amat agniculum in Missa tempore eleuationis genua flectentem:] Semel quidam paruus agniculus præ deuotione sibi fuit oblatus & præsentatus, quem tam ex caussa munditiei quam significatione agni dulcissimi, carentis macula siue labe peccati, libenter acceptauit. A quo multipliciter extitit consolata, pro tanto quia quotiescumque agniculus ille præsens erat eleuationi Corporis pretiosissimi Iesu, nulla prorsus aliena inductus seu permotus industria, genua flectebat humiliter pernarum anteriorum siue tibiarum, vsque post completam dictam Eleuationem, qua finita surgebat.

[61] Alio quoque tempore pro sua consolatione, quædam paruula bestia, velut nix albissima, pulchra nimis, imperceptibiliter ad dictam ancillam extitit mirabiliter destinata: quæ nullis similis, & alias penitus inuisa, non continuo, velut agniculus, cum ipsa residebat; sed alternando vices, interdum se illi visibiliter ostendebat vel offerebat, sicut in mane vel vesperi seu similibus horis; interdum vero disparebat. [habet quādam bestiolam sibi familiarem, quæ, cum alij eam tangere vellent, euanescebat.] Erat autem multum placibilis & delectabilis ad videndum: propter quod plures Religiosæ feruenter optabant, eam contrectare seu manu tangere vel tenere, quod nequaquam obtinuerunt, quamuis cucurrerunt post illam. Nam antequam adipiscerentur euanescebat, vel alicubi latitans se ab illis absentabat. Semel accidit Matrem cum filiabus concurrere, a pecorellam præfatam insequendo, vbi præcurrens dicta Mater cum prædicta pecorella, simul euanuit ab oculis earumdem filiarum, penitus ignorantium in quem finem vtraque deuenisset. Nulli dubium, quin bestia prælibata præsignaret aliquod secretum diuinum, repræsentatiuum suæ nitidæ puritatis exterioris & interioris, in albedine siue pulchritudine præmonstratis: quem quidem nitorem spiritualem Diuina bonitas quadam speciali gratia manifestare voluit, nedum signo visibili dictarum bestiarum, sed magis exteriori corporis redundante nitore, qui sic mirabiliter apparebat, quod pretiosum corpus eius redolentissime fragrabat; odorem suauissimum, velut consitum diuersis floribus, emittendo. Cibus insuper, ab ea pro sustentatione corporis susceptus, pluries exibat æque mundus & pulcher, sicut fuerat ingressus absque malo odore. Et vlterius excellentior gratia nec alias audita, quod ab infirmitate naturali, communi cunctis mulieribus, fuit semper & integre præseruata, nec non a pluribus alijs immunditijs penitus aliena. [immunis a muliebri infirmitate:] Et quamuis aliorum fœtores & immunditiæ ipsam propter suam munditiam mirabiliter aggrauarent; nihilominus tamen propter illum, qui libenter sustinuit fœtores peccatorum nostrorum, dulciter & benigne ferebat tales odores.

[62] Duabus namque specialibus gratijs, attestantibus suæ puritati, præ ceteris noscitur extitisse dotata. Primo in quocumque statu, [e corpore non emittit malum odorem,] videlicet infirmitatis & sanitatis, siue prosperitatis aut aduersitatis, nullus fœtor vel alius malus odor ex corpore suo sentiri potuit ab aliquo, quantumcumque curioso siue fastidioso, aliquatenus emanasse, nec de loco suæ mansionis nec alijs circumstantijs eiusdem: sed potius a sua nitida persona, siue de loco suæ residentiæ, continue dilatabatur suauissimus & dulcissimus odor, [sed potius suauem:] confortatiuus singulorum applicantium ad illam. Vnde vice quadam ipsi lauanti manus suas ministrabat Soror quædam, nomine Margareta de Belhoue, quæ reseruans ignorante Matre loturam in quodam vasculo, per septennium illa clarissima mundissimaque reperta fuit, in testimonium præfatæ puritatis: de qua lotura dicta conseruatrix eiusdem sæpe bibens, [morbos pellit aqua, qua lotæ manus,] inuenit remedia multiplicia contra suas infirmitates, tam spiritales quam corporales, exinde sibi prouenire. Similiter quædam Religiosa nouitia grauiter patiebatur in stomacho, formidans ne propter hoc impediretur a Professione peroptata. Cuius rei gratia ministrans semel aquam pro manibus lauandis dictæ Matri, pie deuoteque cogitauit aquam illam reseruatam bibere spe salutis adipiscendæ; sicut & fecit, secrete tamen: vnde fuit penitus alleuiata, perfecteque sanitati restituta.

[63] Secunda vero gratia non minor priore sibi concessa, in testimonium prætendens suæ mundissimæ puritatis fuisse fertur: nam licet frequentaretur a multimodis gentibus, paruis & magnis, bonis & malis, & eum esset venerabilis & præclara facie, dulcis aspectu, placabilis & delectabilis ad videndum; verumtamen, sicut nullum alium indecenter concupiuit, sic nec ab aliquo sciri potuit vel audiri, fuisse vitiose vel in malo concupitam: & quod maius est, visitantes eam, prius inflammati damnabiliter igne carnalis concupiscentiæ, [æspectu ad castitatem allicit:] post aspectum suæ mundæ siue nitidæ præsentiæ, reddebantur frigidi pariter & casti. Ad maiorem vero dictæ puritatis confirmationem & manifestationem, [honorat virginitatis statum & tempora:] virginitatis status & tempora, quibus illæ virtutes manu tenebantur & conseruabantur, speciali reuerentia iudicabat honorari.

[64] Similiter & personas, dictas virtutes vouentes & post votum obseruantes, amore magno censebat amplexandas & honore reuerendas. Qua de re tempus & status veteris Testamenti, [& eos qui castitatem vouerunt:] quibus non viguit exercitium præfatæ virtutis, minus reuerendum existimabat tempore vel statu noui Testamenti, quo Princeps virginitatis cum sua Matre gloriosissima, ac pluribus alijs amicis suis specialissimis, prælibatas virtutes approbauit, exaltauit, honorauit, & multipliciter laudauit. Et consequenter inter ceteros amicum. Christi prædilectum Ioannem Euangelistam, [vti post Christum & Deiparam, potissimum S. Ioannem Euang.] quem prærogatiua virginitatis ampliore dilectione fecerat dignum, deuotione speciali dulcius diligebat, & pro intercessore coram Deo singulariter habere volebat, ad tutiorem custodiam thesauri pretiosi virginitatis in vase fictili corporis humani.

[65] Pro quo quidem thesauro fideliter conseruando suæ primæuæ iuuentutis in exordio cum deliberatione decreuit, [Bullam petit a Papa, vt admittantur ad Ordinem solæ Virgines:] se moram tracturam cum virginibus puris & innocentibus, ad euitanda quæcumque solatia, nedum turpia vel inhonesta, sed etiam matrimonialia vel coniugalia propter impuritates admixtas. Propter quæ peragenda obtinuit a Domino Papa, de suo desiderio plene certificato, bullam plumbeam, inter cetera continentem prohibitionem, ne videlicet aliqua mulier, cuiuscumque foret status, Religionem Ordinis S. Claræ per ipsam reformandam deberet ingredi, nisi puella seu virgo. Quæ consequenter executioni demandata fuerunt; sic quod nulla vidua, nec alias sinistra fama laborans, aliquatenus recipiebatur nec recipi permittebatur. Et quamuis Deo pro meliori dispensante meritis talium, quod quædam nobiles ac virtuosæ mulieres, quæ prius fuerant matrimonio ligatæ tunc vero relictæ seu viduæ, reciperentur ad dictum Ordinem; numquam tamen eidem sic priuatæ erant & familiares, sicut illæ quæ virginitate pollebant: nec ad receptionem illarum coniugatarum ita prompte & gaudenter se poterat inclinare, sicut ad receptionem virginum siue puellarum.

[66] Et finaliter in attestationem mundissimæ puritatis & excellentissimæ virginitatis, quas eadem gloriosa virgo, nobilis ancilla Christi Coleta decenter ornata præcellenterque decorata, meruit fideliter conseruare, velut thesaurum pretiosissimum Deo placitum & delectabilem; dignatus est ipse Deus summe bonus, & incomprehensibilis, & virtutis remunerator liberalissimus, ipsam præmunire dono quodam singularis amoris & inauditæ gratiæ; b [desponsando eam sibi] tamquam veram & fidelissimam Sponsam, sibi coniunctam vinculo dilectionis perfectissimæ, votoque virginitatis voluntarie sibi promisso, sæpe, libenter & deuotissime, signanter in manu vices gerentis eiusdem in terra, modo qui sequitur admiratione quamplurima digno. Nam missus a Deo dulcissimus ille Ioannes Euangelista sanctissimus Apostolus, [a S. Ioanne Euangelista accipit annulum,] in eadem prærogatiua virginitatis conformis, detulit eidem annulum quemdam aureum, ex parte summi Regis, illum sibi præsentans, & imponens digito tamquam eiusdem Sponsæ, qui Princeps est virginitatis & munditiei, ipsam puram Virginem sibi computando velut Sponsam inseparabilem & ceteris prædilectam. Quæ annulum humiliter cum grandi timore recepit, diligenter conseruans & reuerenter honorans. Pro cuius digniori custodia disposuit auro munire vel argento: [cui nequit aptari custodia:] sed quem manus aurificum, & argentariorum primitus non confecerant nec fabricatæ fuerant; nullatenus valuerunt communire, nec auri vel argenti metallum per manus eorum ad illud quouis modo potuit applicari. Hunc annulum plures Patres & Fratres, Confessores & aliæ personæ quamplurimæ viderunt oculis, & manibus contrectauerunt, vnde multipliciter consolati permanserunt. Cum Fratres prædictos propter Deum vel propter sua negotia celeriter expedienda mittere decreuerat ad partes remotas per vias discriminosas, [eum concedit suis, vt secure perficiant iter:] pro periculis euitandis confidenter & secrete dictum annulum super se portandum eisdem conferebat, cum quo nullum impedimentum iuxta suam affectionem pati potuerunt, quin libere complerent totum iter inceptum tam in accessu quam regressu.

[67] Insuper propter excellentiam suæ mundissimæ puritatis, sicut magis afficiebatur nouo Testamento quam veteri, propter dictam caussam etiam in eodem Testamento maiore ferebatur affectione, & maiore reuerentia vere dilectis & amicis Dei, [potius amat Sanctos, qui castitatem coluerunt:] qui fideliter dictam virtutem manu tenere siue obseruare voluerunt, quam ceteris non obseruatoribus eiusdem: & vlterius magis complacebat inter coniugatos in illis, qui fuerant vnico coniugio copulati, quam ijs qui duobus vel pluribus extiterant coniuncti. Et quod plus est, matri propriæ carnali, quæ bigamiam contraxerat, in signum alicuius displicentiæ cum bona simplicitate, quadam vice ita fertur dixisse. Mater mea mallem vos semel fuisse tantum coniugatam: Cui dulciter sic respondenti, Filia tunc non fuisses in seculo nata, si ego non fuissem secundo maritata: replicuit: Deus omnipotens me filiam alicuius de proximis nostris nasci permisisset, si pater meus vobis in secundo matrimonio coniunctus non extitisset.

[68] In principio reformationis, de qua sæpe dictum est supra, recurrebat in arduis sibi occurrentibus negotijs in suis orationibus deuotis ad Sanctos Dei, singulariter qui virginitatem obseruauerant. Propter quod minus recurrebat vel nihil, pro subsidio postulando, ad B. Annam S. Mariæ genitricem. Propter quod in oratione feruenti coram Deo, semel apparuit ei Anna sanctissima prædicta, [a S. Anna cum omni eius progenie inuisitur:] cum ornatu glorioso, secum ducens honorifice suam totam progeniem nobilem & gloriosam, videlicet tres dignissimas c filias suas, cum filijs suis valde generosis: Quarum prima fuit, Excellentissima Sacratissimaque Mater Christi Virgo Maria, Regina cælorum & terræ Domina, cunctorum Angelorum & omnium creaturarum, sua manu tenens carissimum & valde gloriosum infantem Dominum Iesum, pijssimum nostrum Redemptorem & gloriosissimum Saluatorem. Secunda subsequens filia, S. Maria Iacobi, tenens manibus quatuor filios gloriosos, videlicet Iacobum minorem, Simonem & Iudam, & Ioseph Iustum. Tertia vero fuit Maria Salome, manu tenens similiter suos genitos gloriosos, scilicet S. Iacobum maiorem & Ioannem Euangelistam. Et in hac apparitione, dicta gloriosa videlicet Anna sanctissima, manifestauit ei, quod quamuis pluries extiterit matrimonio copulata, nihilominus tamen vniuersalis Ecclesia, militans & triumphans, per suam insignem progeniem adornata fuit, & celebriter honorata. De qua quidem manifestatione fuit ancilla Christi dulcissima mirabiliter consolata, se reputans indicibiliter obligatam prælibatæ videlicet Annæ gloriosissimæ, Mariæ genitrici, concipiens ad illam deuotionem specialissimam, & humillime supplicans eidem, quatenus ex sua superexcellenti gratia placeret eidem intercedere pro se apud suam dignissimam progeniem, cum omnibus Sanctis, quatenus sibi dignarentur compati suæque pauperculæ familiæ, salubriter ad terminum reformationis a Deo sibi commissæ debitum conducendo: finaliter autem recognoscendo gratanter gratiam specialem, [in honorem eius templum extrui iubet:] qua Domina sanctissima, videlicet Anna, mater Genitricis Domini Saluatoris se sibi decenter sic ostenderat, in aliquibus de suis d monasterijs, deuotione prægrandi fecit in honorem & reuerentiam prænominatæ Sanctæ fundari principaliter Ecclesiam pariter & consecrari. Modo tamen singulari fecisse comprobatur in suo primitiuo conuentu, scilicet Bisuntinensi, per Dominum Summum Pontificem suo regimini collato, cappellam solennem ibidem construens & consecrans in honorem & reuerentiam eiusdem: in qua tumulati requiescunt quamplures de suis specialibus amicis in Domino Iesu Christo, cui honor & gloria in secula seculorum. Amen.

[Annotata]

a Italis hæc vox significat ouiculam: eamdem Francis quoque vsurpatam superiori sæculo fuisse ex hoc loco colligitur. [Pecorella.]

b Desunt hæc vel similia verba.

c S. Annam non fuisse nisi vni viro S. Ioachimo nuptam, & solum post longam sterilitatem peperisse immaculatam ab omni labe originali Deiparam Virginem Mariam, [S. Anna.] communis omnium pene auctorum & certissima sententia est, adeoq; hæ aliæ Mariæ, vt de eius parentela, & matrimonio coniunctæ, videntur simul apparuisse: quæ auctor Vitæ non satis distinxit. Ea latius explicanda ad Vitam S. Annæ 26 Iulij. Hæc genealogia a Marco Vlysiponensi omissa est.

d Ex ijs est conuentus Lisinianus, cuius infra num. 205 fit mentio, vocatur S. Annæ, ob templum ibidem ad huius honorem consecratum. Consule Gonzagam de Origine Seraphicæ religionis parte 3 in Prouincia S. Ludouici.

CAPVT X.
De studio sanctæ orationis Deo multum acceptabilis, & creaturis multum vtilis.

[69] Testatur B. Augustinus, quod oratio est animæ refugium, bonis Angelis solatium, tormentum inimicis, Deo gratum seruitium, perfectæ religionis gloria, laus integra, spes certa, & sanitas absque corruptione. Idcirco principalis occupatio gloriosæ Matris & humilis ancillæ Dominæ Coletæ per totum eius vitæ spatium maxime versabatur circa Dei laudem & honorificationem feruentem & deuotam orationem. Nam vbicumque foret, intus vel extra, stans & sedens, [Frequens est in oratione:] ambulans & quiescens, vigilans & dormiens, semper eius meditatio eleuabatur in Deum; mentaliter aut vocaliter orans sine intermissione vel saltem aliquid operans boni, quod communiter dicitur oratio realis.

Inter ceteras gratias eius cordi radicaliter impressas, erat feruens eius desiderium, quod Deo diligenter seruiretur, & idem seruitium humiliter persolueretur cum cordis munditia, timore pariter & digna reuerentia. [alijs eam inculcat,] A quo quidem diuino seruitio nullas volebat eximi Religiosas, quin ante principium eiusdem seruitij vel Officij diuini, conuenirent omnes ad ecclesiam, suas præparaturæ conscientias, quatenus exhibere possint seruitium Altissimo beneplacitum & gratum. [cum digna ad eam præparatione:] Sed si qua foret de prædictis aliquid gerens in corde contra Sororem suam aliquam, priusquam sacrificium sanctæ orationis offerret, volebat eam & mandabat prius reconciliari cum eadem per humilem indulgentiæ postulationem.

[70] Et quamuis esset debilis & grauata nimis propter pœnas, quas Deo permittente continue sustinebat, [interest communibus precibus,] quibus licite poterat a communi seruitio diuino se irreprensibiliter absentare; nihilominus suum desiderium & beneplacitum erat ibidem interesse die noctuque, prima veniens & vltima recedens, quousque diuina dispensatione compulsa fuit aliter se habere. Et, si Deo permittente subtrahebatur a pœnis illis importabilibus, [etiam cum magnis corporis doloribus:] statim gaudenter & prompte festinabat ad dictum commune seruitium, acsi numquam talibus pœnis grauissimis fuisset afflicta. Pluries [cum] accessura [esset] ad Officium matutinale per prius a Religiosis siue Sororibus videbatur in sedili, quo residere consueuerat, expectans quidam pulcher & placidus agniculus. [ab agniculo adiuuatur:] Et specialiter corde, corpore, totisque viribus satagebat, eidem humiliter & alacriter offerre officium acceptabile, vocem exaltantem cum cordis iubilo, sic quod super ceteras voces resonans dulciter & mirabiliter audiebatur. [auditur ad leucam vsque:] Et mirum certe fuit, quod in principio reformationis ipsa cum ceteris diuinum Officium persoluens, refertur audita fuisse speciali gratia diuina per spatium vnius magnæ leucæ.

[71] In eodem quoque tempore, non parum perplexa fuit de modo absoluendi diuinum dictum Officium in communi, pro tanto quod forma vitæ siue Regula continebat, quod Sorores facerent diuinum Officium sine cantu, legendo: propter quod a consulere decreuit Patrem suum Confessorem, Fratrem Henricum de Balma. Quo accersito post plures collocutiones, decreuerunt ambo recurrere simul ad sacrificium orationis. [diuinitus accipit methodum celebrandi diuinum Officium:] Quibus orantibus implorando gratiam cognoscendi modum, quo digne persoluere possent dictum Officium ad Dei laudem & salutē animarum & ædificationem proximorum, audita subito fuit in medio ipsorum duorum vox quædam placabilis & melodiosa, quasi penitus Angelica, proferens modum debitum & congruum ipsis Sororibus condecentem, decentem ad diuinum Officium persoluendum. Quam quidem vocem libenter audientes, & modum diligenter attendentes, iuxta dulcorem illius & protractionem dulcissimam ordinauerunt diuinum Officium a Sororibus esse persoluendum.

[72] Semel accidit in conuentu, quo moram trahebat propter pestem grauissimam ibidem vigentem; quod multæ Religiosæ penitus decesserunt; aliæ vero infirmæ diu manserunt. [nullis impedimentis oblatis Officium diuinum intermittit:] Inter quas ipsa gloriosa Mater non modica fuit infirmitate grauata. Verumtamen non propter hoc ab Officio se voluit absentare, nec propter Sororum paucitatem aliquid ab eodem Officio deminuere: quin imo cum duabus vel tribus ipsa præcise omnes Horas Canonicas integre, solenniter, & deuote persoluebat. Et verisimiliter videbatur sanctos Angelos de cælis descendisse pro conferendo sibi subsidium, adiutorium & solamen in augmentum deuotionis & admirationis cunctorum audientium. Et quod mirabilius est, numquam prædicta Mater gloriosa diuinum persoluens Officium, concepit aliquod tædium vel laborem. Et quando plus longum erat vel prolixum, [in oratione numquam patitur tædium:] tunc magis complacebat: & si foret interdum prius aliquatenus desolata, tunc statim inchoato Officio confortabatur & reddebatur pacata, psallens in feruore spiritus dulciter, ac si semper videret præsentialiter faciem summi Regis. Et tunc apparebat communiter facie speciosa rutilans, clareque resplendens, sic quod sæpius obfuscabat intuentium Sororum oculos, [facie splendente apparet:] ne præ claritate nimia in faciem eius intendere possent. Cum vero pœnis excessiuis, frequenter illam molestantibus, interdum impediretur a frequentatione diuini Officij, pie suspirans, dulciter exclamabat dicens: Heu me, quam beatæ sunt, quæ valent indesinenter præsentes esse diuinis laudibus, plus condolens de absentatione prædicta, quam de pœnis & laboribus & molestijs exinde toleratis.

[73] Cum itaque semel in visitatione cuiusdam conuentus reperisset vnam Religiosam, quæ graui infirmitate prægrauata, per spatium annorum octo se penitus absentauerat ab Officio diuino, propterea quod propter dictam infirmitatem deficiente voce, in dicto Officio nihil dicere aut facere valebat, quāuis non parum ex hoc affligeretur & desolaretur: eam vocatam dulciter ancilla Domini sic alloquebatur: Quare, Filia dulcissima, tamdiu sic absentatis ab Officio diuino? Cui petitioni respondens illa, totum impedimentum interposuit in excusationem, videlicet impossibilitatem aliquid ibidem faciendi vel dicendi. Cui Mater gloriosa sic adiunxit: [ægram ad Matutinū missam sanat:] Vade in nomine Domini, & sis in Matutinis hac nocte sequenti, & fac ibidem diligenter secundum gratiam a Domino tibi datam siue donandam. Quo facto, Religiosa prædicta vocem reperit aptam & dispositam melius quam vnquam præhabuerat. Tunc ex consequenti æque bene vel melius dictum persoluit Officium, sicut vna de ceteris semper sanis. [recitat quotidie varias preces præter diuinum Officium:] Ipsa vero Mater præter Horas Canonicas & obligatorias, infallibiliter & quotidie recitabat Officium de Pater noster iuxta formam Sororum Laicarum, & Horas de Cruce cum duplicibus Vigilijs mortuorum, quasdam videlicet nouem Lectionum, & alias trium tantum, & hoc pro minori. Signacula de Pater noster habebat carissima, deferens illa secum nocte dieque, recitans de illis absque numero siue mensura. Pluries autem propter pœnas grauissimas vexata, sic quod ignoraret totaliter vbi esset, [oppressa doloribus ex attactu granorum Rosarij sanatur:] contingens eadem signacula de Pater noster reuertebatur ad se, resumens de se cognitionem. Signanter autem inter orationes vocales & mentales singularem gerebat deuotionem ad Psalterium & ad septem Psalmos Pœnitentiales cum Letanijs, & numquam a iuuentute percurrens vsque ad antiquitatem, occupationibus quibuscumque non obstantibus, omisit illa dicere. Cum vero peruenerat ad finem Psalterij, genu flectens humiliter & reuerenter coram Deo præsentabat illud munus exiguum, supplicans instanter, quatenus illud reciperet, vt gratum & acceptum.

[74] Et tunc inter ceteras orationes consueuerat hostis antiquus inferre sibi quamplurima virtutis impedimenta, quando Psalterium recitabat. [inter preces patitur molestias dæmonum:] Nam de nocte proferenti sæpius extinguebat candelam, b crucibulum & oleum effundebat. Vice quadam inter alias frequenter extincta lucerna, & per oppositum per eamdem reincensa pro inchoato Psalterio perficiēdo, præfatus hostis intendens suæ perturbationi, præfatum crucibulum oleo plenum euertit, & super codicem, in quo legebat, penitus effudit: vnde non parum molestam eam reddidit, [ab his librum oleo effuso corruptum,] tam pro libri perditione quam pro incompleta oratione. In crastinum vero pie conquesta Patri Confessori suo de desolatione prædicta, librum, quem consumptum & perditum existimabat, illi tradidit, si quouismodo reparari poterat requirens. [cælitus reperit integrum:] Quem dictus Pater reperit superna gratia penitus illæsum; vnde fuit mirabiliter ipsa consolata.

[75] Altera vice, postquam occupata fuerat ad deuote recitandum dictum Psalterium, duo terribiles & cruenti dæmones in figuris horribilibus apparuerunt sibi, timorem & impedimentum irreferibiliter ingerentes, [dæmones duos signo Crucis fugat:] ne posset oblationem consuetam deuotæ depræcationis Domino præsentare. Quibus visis, signo sanctæ Crucis se secure, confidenter, humiliter & reuerenter muniuit, & obtulit oblationem suam modo consueto: & illi confestim totaliter euanuerunt.

[76] In cunctis etiam aduersitatibus & arduis negotijs occurrentibus, ac præcognitis tribulationibus vel afflictionibus superuenientibus, [multum fidit Litanijs recitatis in afflictione:] recurrendum esse decernebat ad refugium humilis orationis, dicendo vel dici faciendo per suas Religiosas sanctas Letanias: quibus fidem grandem adhibebat, & singularem gerebat deuotionem. Nam tempore quo per Franciæ regnum tanta vigebant discrimina c guerrarum crudelium & mortiferarum, quod nulli vel pauci audebant exire fortalitia vel munitas villas; quamuis dicta Mater esset quamplurimum timida iuxta conditionem & sexum status sui; [per vias hostibus infestas Litanijs lectis secure proficiscitur:] nihilominus tamen intercepit & decreuit pro Dei amore simul & animarum salute progredi per diuersas & longinquas regiones, & in progressu multiplici pro securiori saluo conductu quotidie ante digressum ab Officio, decreuit deuote audire Missam Epiphaniæ Domini. Et statim post inceptum iter inchoabat sanctas Letanias, & consequenter, per Dei gratiam & meritis Sanctorum ibidem inuocatorum, euadebat secure cuncta pericula, quantumcumque terribilia, & vitæ perditione digna sæpius arbitrata, quorum aliqua annectentur.

[77] Exeunte namque gloriosa Matre prædicta cum pluribus suis religiosis Sororibus in quadam extranea regione, cuius idioma penitus ignorabat, & transitum facientibus eisdem per quemdam passum valde periculosum fama dictante factoque probante, [latrones in silua aggredientes,] in quodam nemore superuenerunt illis obuiam feroces homines sagittis muniti, & balistis protensis armati: qui deliberatis animis parauerunt insidias, optantes deprædari sanctissimam illam & simplicem comitiuam. Et quamuis contestaretur eas ex pauperibus de mendicitate viuentibus pauperculas esse cum hoc tamen propter itineris prolixitatem & viarum asperitatem, fæmineamque debilitatem necesse erat, easdem in curribus circumuehi cum apparentia satis magna. Qui terribiles viri subito venerunt suæ peruersæ voluntatis malitiam ostendentes, ad omne malum parati, cœperuntque loqui ruditer, [lectis Litanijs,] terribiliter & penitus indecenter. Tunc humilis ancilla Domini nostri Iesu Christi deuote persoluerat sanctas Letanias, [& diuinitus intellecta lingua extranea,] & Apostolico more per Dei gratiam percipiebat idiomata cuncta, atque benigne, dulciter & discrete respondere cœpit eisdem. Qui subito mirabiliter eius audita voce, mutati sunt a voluntate crudeli suæ malignitatis in pium amorem, dulcorem, & caritatem, non solum illi parcendo cum comitiua sua de malitia, quam exercere decreuerant, sed etiam offerendo caritatiue saluum & securum conductum, ad quamcumque partem vel locum voluissent declinare: de qua quidem oblatione referens ipsa prædictis armigeris grates humillimas, [suaui alloquio in melius commutat.] absque violentia quacumque mutuo decesserunt.

[78] Alia siquidem vice cum ipsa personaliter duceret cohortem quamdam humilem Religiosarum ad vnum conuentum seu monasterium nouum constructum, transeundo per quemdam passum siluestrem & extraneum, præsentiens in spiritu periculum aliquod imminere, mandauit Sororibus sanctas Letatanias Deo deuote præsentari. Quidam autem vir, nobilis quidem genere, [lectis Litaniis,] sed horribilis corde, suggestione diabolica sanctis eiusdem Matris operibus obex & fortis aduersarius, per aliquos ex suis seruitoribus explorari diu persequendo malitiose præcepit & mandauit. Qui maligni satellites de mandato prædicto dictam Matrem cum eius comitiua fecerunt ibidem arrestari, [euitat castitati insidiantes, eorum equis immotis redditis:] donec præfatus nobilis cum eiusdem complicibus ad locum illum peruenisset. Qui tandem applicans festinanter ad eumdem locum, manifestauit exterius cordis sui malitiam, proferendo verba carnalia & penitus inhonesta. Quibus verbis indecentibus postquam ipsa humiliter & decenter respondit; equi prædictorum malignorum satellitum permanserunt immobiles, ad currum nullatenus appropinquare valentes, acsi ligati forent pedibus ad terram, quamuis ad retrocedendum leues essent & ad currendum apti.

[79] Altera quidem vice Matre gloriosa prælibata reuertente de collocando Religiosas in nonnullis conuentibus nouiter constructis, ipsa arbitrante cum suis per viam progredi securiorem pro periculis & discriminibus huiusmodi plenius euitandis, accidit, vt inter peiores & crudeliores multo in numero deueniret, saltem ita prope, quod faciliter currum, quo vehebatur, inspicere possent: [alios prædones videns,] qui mente deliberauerant ipsam penitus deprædari. Propter quod aliqui de peioribus ipsorum a ceteris discesserunt, pro dictæ malitiæ complemento citius assequendo ad ipsam accedentes. Quæ confestim hæc percipiens in spiritu, Deo se recommendauit, [inchoat Litanias,] Letaniis inchoatis festinanter. Quo facto maligni pugiles tanto fuerunt terrore concussi, quod velut ab aduersariis vehementissime fugati retrocesserunt, [eosq; fugat:] aciei ceterorum se libenter adiungentes, numquam ad eam de cetero reuersuri.

[80] Vlterius a simili cum semel pro certis necessitatibus accederet visitatum aliquos de suis conuentibus, essetque compulsa transire vel fines vel extremitates patriarum diuersarum, in quibus multitudo numerosa, terribilis & fortis armigerorum castrametabatur; in mente recognoscens sibi cum suis perturbationem affuturam, [iterum lectis Litaniis,] se Deo recommendans, recitari mandauit dictas Letanias. Et paulo post obuiauit terribilioribus & magis peruersis hominibus de prædictis, qui nimis procaciter loquebantur eidem cum suis Fratribus & familiaribus, comminantes aliquos se interfecturos, aliis auriculas abscissuros, ab aliis equos vel alia deprædaturos. Quibus auditis, humilis ancilla Christi plene confidens de Diuina misericordia meritisque Sanctorum, quæ quasi pia, dulcis, & caritatiua malebat mori quam Fratres suos & familiares discrimen aliquod vituperabile pati (adinstar Saluatoris Domini dicentis persecutoribus suis: [præmissis aliis,] Si me quæritis, sinite hos abire) ipsa fecit omnes præcedere Fratres & familiares, [se solum morti exponens,] & remansit cum Sororibus, parata mori sola pro omnibus. [Io. 18, 8.] Et tunc Deus eam mirabiliter conseruauit, conferens ei tantum vigorem & audaciam in corde suo, quod nihil dubitabat affuturum; & tam feruentem eloquentiam in ore, [ripitur,] quod nullum malum neque vituperium intulerant sibi neque Sororibus suis Religiosis: sed tandem veniam postulantes, equos & alia penitus ablata restituerunt. Quamuis Dominus, qui vindex illorum est, qui persequuntur suos fideles amicos, talem inde vindictam recepit, quod infra terminum octo dierum, pro aliis demeritis seu flagitiis perpetratis, fuerant in patibulo suspensi, publice confitentes & recognoscentes, quod de quibusdam malis commissis nullum sic grauabat conscientias ipsorum, [prædonibus paullo post suspensit:] nec tantum displicebat eisdem, sicut perturbatio, quam fecerant ancillæ Christi Iesu, arbitrantes insuper illam præcise fore caussam, propter quam Iudex supremus voluit eos tali morte puniri.

[81] Adhuc super eadem materia non est prætermittendum, quod tempore magni dissidij siue guerræ regni Franciæ, ipsa moram trahebat in conuentu Sororum in quadam parua villa, quæ multum grauabatur occasione prædicta, semper in periculo captionis & destructionis, nisi Deus meritis ancillæ suæ remedium apposuisset. Nam pluries viri bellicosi in manu valida secrete venerunt, [iterum legens Litanias cōseruat locum a deprædatione:] pacto firmato capiendi caute siue dolose dictam villulam: sed statim ipsa præsentiebat in spiritu factum propositum vel accessum prædictum, & incontinenti stans Letanias inchoabat vel inchoari faciebat. Quibus inceptis, prædicti malefici, tamquam maiorem fortitudinem gentium oppositarum sibi vel aduersantium arbitrantes contra venire pro resistentia facienda, festinanter redibant, & sic prȩdicta villa suis sanctis meritis extitit præseruata. Cuius rei gratia memoria communisque fama perseuerat ibidem, quod prosperitas & conseruatio præfatæ villæ ab eiusdem meritis procedit & perdurat. Nam, sicut dictum est, oratione finita vocali, subsequebatur mentalis, & sic orando semper complacebat & consolabatur, asserens quod absque oratione nemo proficere potest, & sic exhortabatur Sorores se semper occupare in sacrificio sanctæ orationis.

[82] In prædictis autem orationibus mentalibus, quibus frequenter occupabatur, omnes curas siue solicitudines inutiles extra se repellebat, omnesque vires sensuales ac corporeas, & virtutes naturales recolligebat, [vires omnes colligit ante orationem:] exponens illas ad perfecte cogitandum de Deo, nec non ad feruenter orandum cum affectione vehementissima, sic quod tota rapiebatur & eleuabatur in illum, nihil sentiens nec percipiens corporaliter, [in extasim rapitur] velut pura mortua, de cunctis exterioribus, quȩ circa se tunc agebantur. [per plures horas,] Et interdum in tali statu permanebat per sex horarum spatium, aliquando per decem vel duodecim, nihil sentiens de forensibus, vt dictum est: sed tandem ad se reuersa, se paruo spatio credebat vel arbitrabatur ibidem fuisse; [aut integrum diē:] licet reperta fuerit aliquoties in tali raptu perdurasse per vnam totam diem, sæpissime pro maiori parte noctis: & sic mentaliter orabat, nec dormiebat somno corporali, nisi valde parum, sic quod aliquoties in octo diebus vix dormiebat per vnicam horam. Nam Psalterio vocaliter recitato cum canonicis Horis, residuum temporis siue intus siue foris occupabatur in oratione mentali. Veniens ad hospitium de via, ceteris requiescentibus, [parum dormit,] pro recreatione corporali vigilabat plorans & gemens, & Deum feruenter exorans absque dormitione.

[83] d Quantæ vero virtutis & efficaciæ feruentes & cælos penetrantes extiterint orationes prædictæ ancillæ, [etiā inter proficiscendum:] placuit Altissimo per specialem gratiam quibusdam ex Sororibus suis ostendere mirabilibus & euidentibus signis. Nam videbatur eisdem, [ea orante visa ex ore procedere ignea fax vsque ad cælum,] quod realiter viderent quamdam facem igneam, ex eius ore procedentem, lucidam & resplendentem, sic in altum adscendentem, quod cælos tangere videbatur. In signum quod orationes præfatæ, tamquam acceptatione dignissimæ, peruenire merebantur ante conspectum Diuinæ maiestatis. Et interdum apparebat eisdem, quod tempore suæ feruentissimæ deprecationis eius oratorium velut igne succensum penitus arderet: & si quis approximaret ad extinguendum ignem illum subito apparentem, [oratorium conflagrare:] subito disparebat. Semel tamen est repertum velum eius combustum, cum tamen ibi nullus ignis adfuisset. [velum cōbustum reperitur:] Quædam similiter ex Religiosis prædictis, quadam vice per inaduertentiam intrauit locum oratorij, cum ipsa feruenter oraret coram Domino, subitoque vidit illam tanta pulchritudine tantoque splendore nitescentem, [corpus resplendet:] quod statim cecidit in terram, velut exanimis effecta. Quam ancilla Christi videns in tanta necessitate, peruenit ad illam, de accessu reprehendens eam, postmodum dulciter confortans ipsam, etiam vires resumpsit. Quædam etiam Religiosa, dicta Soror e Coleta de Plano-Cubito, vidit semel, existente matre in orationis feruore, quemdam solem magnum & resplendentem, [ex ore sol procedere conspicitur:] oratorium totum illustrantem, ab eius ore procedentem. Et insuper cum eleuatione cordis & spiritus in eius feruentissimis orationibus ad Deum, pluries visa fuit a prædictis Religiosis corporaliter eleuata sic in altum in aëra, [eleuatur orans in aëra:] quod ipsarum penitus frustrabatur intuitus, ab earum oculis euanescens: vnde pro certis caussis extitit a Deo compulsa reuelare, quod sic etiam in arbitrio proprio fuerit pluries in dictis orationibus eleuata, quod sibi videbatur, si protendisset brachia, valuisset manibus tangere cælum.

[84] Inter ceteras vero requestas & supplicationes, quas Deo faciebat, [fundit preces pro peccatoribus,] principaliter exorabat pro pauperibus, peccatoribus & delinquentibus, vt conuerterentur. Et similiter inter plures reuelationes, quas Deus per suam piissimam gratiam patefacere dignatus est egregio Doctori, præcellentique tam verbo quam facto ex Ordine Prædicatorum Magistro f, Vincentio recolendæ memoriæ, fuit notitia prænominatæ Matris: quam vidit in spiritu genu flectentem humiliter in conspectu supremæ maiestatis & Diuinæ bonitatis, [a Deo reuelatas S. Vincentio Ferrariēsi:] supplicando feruenter & deuote pro peccatis & defectibus suæ pauperrimæ plebis. Cui misericors Pater respondere videbatur: Filia quid vis me facere? Nam dietim ab illis iniurias & vituperia patior, & sustinere ab illis non cesso. Quotidie me laniant, & indesinenter lacerant minutatim, velut carnes in macello, me blasphemantes & abnegantes meaque præcepta transgredientes. Et propter istam visionem & præclaram ostensionem, quam Deus præfato Doctori voluit intimare, [ab hoc inuisitur:] se transtulit de partibus Aragonum ad regionem Gallicanam, & signanter ad Ducatum Burgundiæ, pro personaliter ipsam visitando. In qua quidem visitatione mutuas habuerunt inter se collocutiones vtiles, & receperunt a diuina bonitate plures spirituales consolationes. Alio quidem tempore Matri prædictæ feruenter deprecanti Virginem gloriosissimam Matrem Domini Saluatoris, [rogās Deiparam Virginem,] quatenus intercedere dignaretur apud suum carissimum filium, vt ipse misericorditer parceret suo populo pauperrimo; præsentatus ibidem sibi fuit quidam discus, paruis petijs carnium, [in visione carnium scissarum,] quasi forent vnius infantis paruuli, repletus, cum responsione per modum, qui sequitur: Quomodo requiram ego filium carissimum pro talibus, qui quotidie per offensas, [agnoscit peccatis ita scindi carnē Christi:] iniurias & horrenda peccata commissa, quantum in ipsis est, ipsum minutius dilaniant, quam hæ carnes, quas in hoc vasculo conspicis, fuerant dilaniatæ: propter quod longo tempore pertulit in corde suo grandem tristitiam & dolorem.

[85] [post Officiū diuinum curat dici Cōmemorationes] Inter Suffragia & Commemorationes, quas præ deuotione singulariter agebat, hæ erant: scilicet de Passione Domini Saluatoris, de Annuntiatione eiusdem, & de omnibus Sanctis. Vnde sine defectu quotidie post Officium diuinum dicebat, & dici faciebat per omnes conuentus pro Commemoratione dictæ Passionis Antiphonam: [de Passione Christi, Annuntiatione,] Christus factus est pro nobis obediens &c. & Orationem: Respice quæsumus, Domine &c. & pro Cōmemoratione dictæ Annuntiationis Antiphonam: Gabriel Angelus. & Orationem: Gratiam tuam quæsumus. Et pro omnibus Sanctis Antiphonam: Angeli Archangeli. Orationem: Omnipotens sempiterne Deus, qui nos omnium Sanctorum. Et cum prædictis Commemorationibus, per longum temporis spatium, recitabat vltra canonicū Officium diuinum, quod est obligatorium, [& omnibus Sanctis,] Horas ordinarias solenniter omnium Sanctorum. [aut Officium de omnibus Sanctis,] Quando vero manebat in conuentu Bisuntinensi post Completorium, in cappella sanctissimȩ Annæ per Fratres decantari faciebat prædictam Commemorationem omnium Sanctorum. Et caussa, propter quam libentius flagitabat Officium & Commemorationes prædictas, quam alias, talis erat. [excitata ad id visione S. Annæ] Nam postquam Anna sanctissima apparuit eidem in propria persona, cum eius nobilissima progenie, cui se cordialiter cunctaque sua negotia recommendauit, in quodam suo raptu; diuina cooperante gratia, fuit sibi patefactum de solicitudine diligenti, quam eadem Sancta gerebat pro suis expeditionibus exequendis. Et vltra fuit sibi ostensa prælibata Domina sanctissima lætanter & gloriosa, superinduta quodam habitu lucidissimo splendide renitenti, [patrociniū Sanctorum implorātis.] secum ferens vasculum siue discum plenum auro purissimo: in quo quidem vasculo mendicabat, & continue procurabat apud Sanctos gloriosos & Sanctas Paradisi suffragia caritatis & pias orationes ad ipsum Altissimum, quatenus propitiari dignaretur ancillæ suæ, vt eius sanctum desiderium impleretur, & commissio sibi diuinitus facta, nec non per eam incepta, fructuosum sortiretur effectum.

[86] Quomodo vero feruentes & eius humiles orationes pluribus creaturis profuerunt, patet ex sequentibus. Nam in villa g Aquæ-Spersæ territorij Auernensis, vir quidam & vxor eius abominabilis & execrabilis vitæ fuerunt, [Coniugibus ob grauia delicta in furca interimendis,] pro suis demeritis per manum iustitiæ sententialiter ad mortem condemnati: pro cuius executione ducebantur ad furcam. Et quamuis diceretur communiter bene meruisse eos; nihilominus tamen multi compatiebantur eisdem, nedum pro perperditione vitæ corporalis, verum etiam pro dispensatione damnationis æternæ, pro tanto quia se nullam habere de Deo cognitionem neque de suis defectibus demonstrabant, nec pro exhortationibus seu admonitionibus, [& in malo obduratis,] quæ sibi fieri possent, habere volebant: quin imo proferebant verba detestabilia, diabolicæ desperationi siue perpetuæ damnationi penitus obnoxia. Et cum inter aspicientes factum satis horribile esset quidam sanctus eremita, qui prætextu deuotionis gloriosam Matrem visitauerat, attenta perditione corporali spiritualique duorum miserabilium, statim genuflexit coram iustitiæ ministris, [post preces eremitæ] humiliter supplicans: quatenus expectare vellent, differendo præfatam executionem, donec ipse reuenire posset de peroptata recommendatione. Qua facta, confestim ipsa leuauit cor & manus ad Deum, deuote cum lacrymis & fletu dicens Psalmum, [legēs Psalmum 50,] Miserere mei Deus &c. Antequam vero prædictum Psalmum perficeret, illi malefactores mirabilem conceperunt de Deo notitiam & de suis enormibus peccatis, [impetrat felicem obitum:] super quibus displicentes vehementer doluerunt, & cognouerunt se meruisse mortem, propter quod illam perceperunt in patientia perfecta, cunctique, qui præsentes erant, fuerunt multum ædificati, magnam exinde spem habentes de sua propria salute.

[87] Alio tempore quædam Domina, Religiosa vtique bonæ vitæ sanctæque conuersationis, desiderans ex corde confiteri nonnulla peccata satis enormia, quȩ viuens in hoc seculo commiserat, [alteri præ verecūdia non ausæ confiteri] & ad hoc peruenire non poterat. Nam quotiescumque perueniebat ad præsentiam Sacerdotis pro confitendo, præueniebatur ab hoste maligno, grandissimam verecundiam cordis eius oculis ingerente, sic quod nec audebat dicere de prædictis, sed qualis venerat, talis reuertebatur & ita permansit per spatium sex annorum non parum tristis & multum desolata. Finaliter autem poposcit se recommendari feruenter & humiliter sacris orationibus humilis ancillæ Christi. Quo peracto, statim accedens ad Sacramentum Confessionis, deposito rubore verecundiæ, sine difficultate plene confessa est & integraliter vniuersa peccata sua: [impetrat gratiā bene confitendi:] propter quod se in conscientia multum alleuiatam reperit, & in spiritu consolatam.

[88] In principio sæpedictæ reformationis, cum adhuc humilis ancilla Christi maneret in castro de Balma in patria Gebennensi; in eadem villa quædam domus nobilis erat, cuius habitatores pie siue caritatiue se gerebant circa ipsam, se suaque bona tam sibi quam suis Religiosis libenter offerentes, & libere communicantes: propter quod ipsa merito recommissos specialiter illos habebat in suis sacris orationibus. [familiam sibi maxime beneuolam,] Quam mutuam caritatem non ferentes hostes inuidi, feroces & crudeles, contra dictum hospitium excitauerunt persecutiones, [ab hostibus malignis oppugnatā,] illis procurantes & ingerentes grauissima damna. Sed pars virtuosa superauit: nam meritis & intecessionibus eiusdem Matris præseruati fuerunt ab omnibus inconuenientibus tam ipsi fideles amici quam habitationes & bona: pro quorum sauore benigno descendebant visibiliter Angeli de cælo, pro conseruandis illis a periculis, [in oratione] & pro resistendo contrariis & aduersariis in contrarium nitentibus sæuissima malignitate: prout euidenter ostensum fuit Matri gloriosæ & aliquibus de suis Sororibus. Vidit namque primitus ipsa, [protegi videt ab Angelis,] circa mediæ noctis horam, lucem quamdam clarissimam in circuitu dictæ domus, & in illa luce multitudinem Angelorum, conseruantium & defendentium dictos habitatores contra cunctas diabolicas infestationes. Postmodum vidit scalam auream situatam super eamdem domum cælumque tangentem, [per scalam descendentibus] & Angelos adscendentes & descendentes per eam, qui Deo præsentabant orationes deuotas humilis ancillæ suæ, nec no pulchras eleemosynas & alia beneficia caritatis, quæ prælibati benefactores quotidie deferebant sibi suisque Religiosis. Et tunc ipsa vocauit vnam de suis Sororibus, [& Deo preces & eleemosynas offerētibus:] illi manifestans eamdem caritatem & visionem: quæ nullatenus ad hæc pertingere potuit, donec oratio Matris esset super hȩc prȩmissa: post quā perfecte videre meruit illam claritatem & visionem. Quæ res mirabilis & inenarrabilis plenius demonstrabat, quomodo preces eius & orationes deuotæ, [& procurat videri ab alia sāctimoniali:] nec non beneficia caritatis impensa sibi, misericorditer erant Deo placabiles & acceptabiles & gratæ.

[89] In quodam conuentu suo villæ Poligniaci primitus Religiosæ patiebantur magnam penuriam aquæ, quia necesse erat illis perquirere penitus extra monasterium, [in penuria aquæ,] cum intus nullo modo reperiri posset aqua; neque locus aptus ad puteum effodiendum, licet plures adhæc experti principaliter interessent. Et tandem feria sexta post medium Quadragesimæ, qua die cantatur Euangelium in Ecclesia Romana, [præmissis precibus,] mentionem faciens de puteo, iuxta quem verus Saluator mundi postulauit aquam a muliere Samaritana, præmissis piissimis sacris obsecrationibus eiusdem Saluatoris, humilis ancilla mandauit effodere terram in quodam certo loco. Et statim exiuit abundanter aqua pulcherrima, & æque bona vel melior, quam in tota villa prædicta, [eam impetrat:] & etiam in tota patria reperiri posset.

[90] Idem in quadam alia villa patriæ h Albiensis, quædam iuuencula mulier matrimonio coniuncta, vitæ satis honestæ, pulchræque conuersationis, quæ de præfato matrimonio quemdam paruulum habebat infantem, diuina permissione lapsa fuit in tam grauem infirmitatem, [mulierem in deliriū lapsam,] quod totaliter sensum perdidit, sic quod nec Deum, nec creaturas aliquas, nec proprium infantem quouis modo cognoscebat. Et vlterius sic erat deordinata, quod publice nuda sine verecundia penitus incedebat, vtens idiomate sic detestabili quod ad cuncta verba sibi prolata, numquam nisi per hostes infernales aliquid respondebat. Accidit autem, quod quidam vir Ecclesiasticus, Presbyter vtique bonus & venerabilis, Matri gloriosæ notus, & de sanctis virtutieius notitiam habens, pietate compassiua permotus erga pauperculam infirmam, post paullulum sacris orationibus eiusdem Matris, existentis in longinqua regione, [precibus] recommendauit humiliter & obnixe, & post dictam recommendationem secundario reuersus de eiusdem Matris præsentia, dictam patientem infirmam, vt prius, caritatiue visitauit, tangens caput infirmæ quodam capitegio seu velo Matris prænominatæ. Quo facto, satis cito locuta est rationabiliter, postulans præ ceteris Sacramentum sanctæ Confessionis, [& attactis veli sanat:] & breuissime promeruit consequi salutem, acsi prius nihil mali sensisset.

[91] Item alio tempore quidam famosus mercator, de quo facta est mentio superius, per discrimen terrarum & pericula varia propter inundantiam niuium & aquarum ambulaturus, necessario cogentibus negotiis, [mercatorē peregre abiturum, precibus suis commendatū,] tangentibus facta suarum mercimoniarum, præmissa recommendatione, cordialissime tam suæ personæ quam totius expeditionis sacris precibus & dignis deprecationibus humilis ancillæ Dei, statim disposuit accipere viam. Et ambulans per campos plenos, aquis & niuibus cooperientibus terram, vt tactum est, sic laborauit incessanter, quod penitus ignorabat vbi esset. Et nocte peruenit ad quemdam passum valde periculosum, sic quod quantumcumque parum amplius pertransisset, euadere non poterat absque periculo mortis. Nam cecidisset ineuitabiliter in quamdam profundissimam abyssum, aquis & niuibus omnino repletam. Verumtamen in puncto tam mortiferæ necessitatis recordatus est gloriosissimæ Matris, [in periculo apparens,] iterum suis sanctis precaminibus se deuote recommittens. Quo facto, statim vidit Matrem prædictam passum illum periculosum custodientem, manuque signum illi facientem, ne procederet amplius, sed retrocederet: [a lapsu in præcipitiū præseruat:] quod & fecit indilate. Propter quod euidenter cognouit eiusdem Matris meritis & precibus se periculum mortis euasisse.

[92] Insuper homo quidam magni nominis & famæ, eidem Matri notus & familiaris, filiam habebat carissime dilectam, & legitime procreatam: quam proponebat sancto Dei seruitio mancipare, videlicet in statu Religionis. Propter quod illam præsentauit & donauit prænominatæ Matri, quam illa libenter recepit, tamquam bene dispositam ad dictum statum Religionis obseruandum. Et paullo post vir prædictus dolens de sua filia, quam perditam reputabat, & displicentiam habens de hoc, quod fecerat, requisiuit eam instanter & rigorose. [puellam ad Ordinem admissam,] Propter quod humilis ancilla Christi non parum tristis moleste sibi reddidit, & postmodum se conuertit ad refugium sanctæ orationis, coram Deo gemens & plorans de puella sic amissa. Mira res! Pater ille sic tunc fuit induratus, [& a patre eductam, precibus fusis,] quod ad illum finem, vt filia sua perderet memoriam Religionis omnino, nec posset vnquam ad illam reuerti, iam ducebat eam ad patriam longinquam. Qua perducta, dum venit ad medium terminum viæ vel circa, ter cecidit penitus equus, super quem equitabat prædicta puella. [equo excæcato, recipit:] & in vltimo casu præfatus equus penitus excæcatus est: sicque tamquam lignum aridum, ad nihil de post factus vtilis, nec alicuius pretij nec valoris. Quo percepto, pater dictæ puellæ manum Dei contra se recognoscens, & opera Dei meritis ancillæ suæ mirabiliter concordare videns; reuersus est ad illam, veniam postulando suppliciter, & instanter requirens, quatenus sibi placeret filiam eius resumere ad statum Religionis. Cui supplicationi libenter & benigne condescendit.

[93] Finaliter alia nobilis, & præpotens Domina, Comitissa Valentinensis, diuturno desiderio multaque deuotione cupiebat ingredi sacram Religionem sæpe nominatam: [aliam Comitissam petentem ingressum in Ordinē,] pro quo faciendo seipsam probare voluit, longo tempore dure & in asperitate viuendo, scire volens an portare posset onus dictæ Religionis. Et consequenter humiliter requisiuit Matrem gloriosam, quatenus dignaretur suo desiderio condescendere cum effectu. Cuius feruorem & deuotionem sanctumque desiderium cum perseuerantia percipiens Mater, concessit quod illa postulabat, assignando diem præfixam pro receptione facienda. Sed hostis antiquus, aduersarius omnium bonorum, diem illum approximari præsentiens tanti boni subsequendi, pro posse procurauit euidens impedimentum. [equis oratione sanatis,] Nam omnes equi subito reperti sunt sic debiles & infirmi, quod videbantur nullo modo posse de terra surgere. Quibus auditis, Domina tristis & desolata penitus ignorabat, quomodo prouideret de remedio opportuno. Tunc autem decreuit se recommendare deuote cum toto facto suo dignis precibus eiusdem Matris. [admittit.] Quo facto disponens se, ante progressum statim fuit consolata. Nam omnes equi præfati reperti sunt sani, robusti, leues, ad omnia parati. De quo iam dicta Domina gaudenter & læte arripuit viam, & ad finem optatum peruenit: quam humilis ancilla Christi cum affectu visceroso recepit ad Religionem cum lætitia spirituali: in qua quidem prædicta Domina religiose vixit cum magna perfectione vsque ad mortem, colendo Deum virtuose, quo nunc fruitur gloriose. Ipsi honor & gloria in secula seculorum. Amen.

[Annotata]

a MSS. Corsend & Rub-vallis demandare: vsitato Gallicismo: sicut & seruitium pro Officio diuino, simili idiolismo paullo ante dixit: per prius, pro, antea: Francis, par-auant: & infra num. 92 de post, depuis.

b Crucibulum, lucerna, mortarium. Ita Catholicon: videtur autem esse diminittinum ab inusitato Cruca, [Crucibulū.] quod Teutonibus & Francis cruyke, cruche vas fictile significat.

c Intelligitur bellum Anglorum, qui irruptione facta anno 1415, & cæsis Francis, [Bellum Anglo-Gallicum.] late victores dominabantur, assumptis in Societatem belli Burgundis: qui anno 1435 reconciliati sunt Carolo VII Francorum Regi: qui deinceps, pulsis paullatim Anglis, cœpit præualere.

d Marco Vlysip. dicitur Coleta de Apella-curte. Abbauillæo de Haplin-courte & asserit contigisse Polignij.

e Oratio vel supplicatio Francis request a requirendo dicitur: item libellus supplex Principi aut Magistratui oblatus. [Requesta.] Hinc in Vita Hadriani VI Requestarum magister, qui illis excipiendis tradendisq; destinatur.

f Acta S. Vincentij Ferrerij, & in ijs multiplices reuelationes dabimus 5 Aprilis. Mortuus is est anno 1419.

g Aquapersa, vulgo Aiqueperse oppidum Aruernorum in Limania prope Monpenserium, [Aquapersa.] vbi conuentus a Duce Burbonio cœptus extrui anno 1423.

h Albiga & Albia vulgo Albij in Occitania superiore ad Tarnim fluuium.

CAPVT XI.
Deferuenti eius amore, reuerentia & deuotione erga Passionem Domini nostri Iesu Christi, adiunctis miraculis de eiusdem meritis factis & completis per medium signi salutiferi sanctæ Crucis.

[94] Teste mellifluo Doctore S. Bernardo super Cantica sermone XLIX, Nil tam efficax ad curanda conscientiæ vulnera, [A propria matre hausit puellula affectum erga Passionem Christi:] nec non ad purgandam mentis aciem, quam Christi vulnerum sedula meditatio. Deuotionem feruentem & amorem, quem gerebat ad sacram Christi passionem humilis ancilla Christi Coleta, satis adhuc in ætate iuuenili consistens, inchoauit, hauriens primam impressionem ab ore matris naturalis, mulieris vtique Deum amantis & timentis. Quæ quidem omni die plorans & gemens, orationem faciebat de dicta passione, condolens iniurijs, percussuris & tormentis toleratis ab ipso Christo pro redemptione generis humani. Quam orationem, cum dolore cordis & amaritudine prolatam, ancilla Christi paruula diligenter attendens, per singula verba sic impressit memoriæ, quod numquam, dum vixit, potuit exhinc deleri per obliuionem. Propter quod singulis diebus hora meridiana, [in meridie de ea cogitatura,] qua Saluator crucifixus est, ipsa sentiebat anxietatem vehementissimam & dolorem cordis intensum amarissimæ passionis Domini benignissimi Saluatoris: pro quibus secretius & deuotius supportandis, hora prædicta se libenter sequestrabat ab alijs personis, & tunc sic in priuato persistens, [se a consortio aliarum abstrahit:] omnes vires mentis implicare conabatur ad meditandum iniurias, persecutiones, conuitia vel opprobria, terribilem & confusibilem mortem, quam dulciter & patienter dignatus est pati præ desiderio nostræ salutis. Et sæpissime post illam deuotam meditationem alienabatur ab vsu sensuum exteriorum, [sæpe in extasim rapitur:] nihil penitus sentiens de rebus forensibus seu exterioribus: sed omnino rapiebatur & transformabatur in Deum, per ardentissimum desiderium & incendium amoris. Singulariter tamen in sexta feria, [ferijs sextis cruciatibus Saluatoris intenta, ante sextam pomeridianam non comedit:] ab hora sexta post Matutinum, audita sancta Missa, ad sextam horam post Meridiem, non manducans neque bibens, sic viuaciter & feruenter vacabat cordiali meditationi tenacique recordationi circa mysterium sacratissimum Dominicæ Passionis, quod tam corde quam opere, vehementissimi doloris aculeo sic se reputabat vulneratā; quod pluries in manibus & pedibus & latere sibi videbatur clauis & lancea se fore gladialiter perforatam. Quis, [sentit corporaliter dolores,] inquam, posset sufficienter exprimere lacrymarum abundantiam, pijssimos fletus, anxios gemitus, [maxime in hebdomade sancta:] quos ipsa perferebat per totam sanctissimam hebdomadam maiorem, recolendo tolerantiam excessiuam, nec non dolores amarissimos, quos ipse sufferebat.

[95] Fuerat namque sibi circa prælibatum mysterium collata quædam gratia specialis tempore virtuosæ iuuentutis: quia semel post quamdam profundam & feruentem meditationem de dolorosa Passione prædicta, [a Christo apparente discit omnia, quæ passus est:] Saluator ipse Iesus Christus apparere dignatus est ancillæ suæ, modum & formam, quibus passus est, illi familiariter ostendens. Vlterius eidem patefaciens, qualiter in singulis suis sanctissimis membris singulas pœnas speciales iniuste passus est amore nostræ salutis: & exinde concepit ipsa vehementissimum dolorem & anxietatem in corde suo. Et nihilominus extitit incensa deuotionis & amoris ardore quodam ad dictam Passionem, sic quod pluries & post recordationem præfatæ visionis & pœnarum crudelium & horribilium, quas viderat in pretiosissimo corpore nostri Saluatoris, tota remanebat exhausta viribus, insensibilis omnino, & in statum alterum transformata. Propter quæ, sicut iam tactum est, in illa maiori & sancta hebdomada multis gratijs memoria dignis potiebatur. Nam cum legerentur Passiones in Missis coram ipsa, vt moris est, omnes dolores & tormenta, [dum in Missa legebatur Passio Christi,] quæ passus est Dominus Iesus in suo sanctissimo corpore, sic renouabantur in corde pariter & in corpore suæ dulcis & humilis ancillæ, quod apparenter a numquam mulier aliqua tantum laborauit parturiendo, quantum ipsa condolendo. [tormenta omnia in corde sentit innouata:] Et in signum huius horis prædictis lamentabatur, & sic anxiosissime lacrymis irremedialibus & gemitibus inenarrabilibus, quod nullum cor quantumcumque durum talia percipiens abstinere poterat, quin molliretur ad pietatem & compassionem. Vnde per longum tempus sic permansit inflammata caritatis ardore & anxia cordialissimo dolore circa Christi Passionem & mortem; & qualicumq; modo siue legendo siue alias sibi reducebatur ad memoriam Passio prælibata, totum intellectum & omnes vires sic occupabat circa idem mysterium, quod interdum sex horis vel plus nihil aliud omnino cogitabat, nec intelligebat, nec exterius sentiebat. Semel residens in conuentu Bisuntinensi in prædicta maiori hebdomada, sic viuaciter applicuit cor suum meditationi dolorosæ Passionis Christi, quod per trium dierum spatium & continuarum noctium rapta fuit in Deum. Neque illo spatio fuit ad se reuersa, [per triduum in extasim rapitur:] nec locuta quidquam fuit, nec bibit, nec manducauit.

[96] Alia vero vice, die sancta Parasceuæ, ab hora matutina vsque ad illam, qua Sorores de Capitulo reuertebantur, sic occupata fuit in meditatione grauissimæ pœnæ, [in Parasceue Domini,] quam idem Christus pertulit in corpore suo, quod ibidem passa fuit tam asperrimum tormentum, quod Sorores egredientes de Capitulo, obuiantes eidem, [post meditationem Passionis apparet facie mutata,] pro miraculo respicerent in illam. Nam videbatur, quod facies eius pretiosa sic vehementer extitisset percussa baculis, quod nihil penitus remansisset, nisi pellis & ossa confracta & comminuta, cum naso torto vel complicato. Verumtamen illis Sororibus videntibus, paullatim species faciei reueniebat, & nasus rectificabatur, donec reduceretur ad pristinum statum. Et post dictam collocutionem habitam cum Sororibus, [in extasim rapitur:] pertimescens, quod signum aliquod percepissent de facto, subito reuersa fuit ad oratorium, & statim rapta fuit vsque ad noctem.

[97] Item in die Ramorum existens cum humilitate magnaque deuotione cum ceteris Religiosis in processione sancta, [die Palmarum] quæ representat aduentum Domini Saluatoris in sanctam ciuitatem Ierusalem, pro tolerando mortem & passionem; ibidem ramum sanctum portans iuxta morem cum alijs, sic profundauit cor ad cogitandum de aduentu præfato, [fert ramū,] quod sibi videbatur sic se fore proximam & coniunctam eidem Domino, quasi corporaliter tangeret illum pariter & asinam, cui humiliter insidebat. Quæ quidem asina rami virorem præsentiens, quem manibus ipsa ferebat, sic appropinquauit eidem ramo, [euanescentem, quasi ab asina comestum:] dentibusque illum ab eiusdem manibus auferebat. Et exinde dictus ramus euanuit, acsi foret comestus ab asina, nec vnquā amplius fuit visus neque repertus.

[98] Loca vero sacra vltramarina, dotata mirabiliter & sacrata siue benedicta sanctissima præsentia Domini Saluatoris, gerebat in corde cum deuotione pariter & reuerentia multa: specialiter tamen locum & ciuitatem suæ passionis & mortis. Quin licet debilis esset & tenera, periculaque siue transitus maris essent non parum difficilia; nihilominus tamen ipsa erat desiderantissima libenter arripiendi viam, [obeat proficisci Hierosolymas:] deuoteque visitandi & offerendi seu sacrificandi Deo vitam suam, & illic moriendi vel vitam finiendi propter Deum: & de facto dedisset operam, si reperisset consilium sibi condescendens & licentiam ad hoc sufficientem. Inter ceteras autem Reliquias, quas Ecclesia sancta Dei, Mater nostra, digne veneratur, honore singularissimo dignaque reuerentia ferebatur ad lignum sanctæ Crucis, in qua Christus Iesus Saluator benignissimus crucifigi dignatus est & mori: [cælitus accipit partem sanctæ Crucis, qualem sæpius optarat:] propter quod & affectuosissime cupiebat portionem aliquantulam sibi communicari. Nec fuit coram Deo condecens, Matrem prædictam a suo desiderio defraudari. Nam cælitus emissa fuit sibi quædam crux aurea, paruula, infra quā b incassata siue conclusa fuit portio quædam veræ sanctissimæque Crucis Christi: quam ipsa deuote custodiuit & reuerenter, pluresque personæ viderunt illam & tenuerunt. Asserebat insuper & pro certo dicebat, prædictam Crucem non manibus humanis fuisse fabricatam. Et pariformiter sicut affectuose reuerebatur & honorabat Crucem Christi verissimam: ita pro modo singulariter afficiebatur ad signum sanctæ Crucis. Per cuius signi virtutem meritis humilis ancillæ suæ Dominus dignatus est, quam plurima miracula manifestare: quorum hic aliqua subscribuntur.

[99] Nam in exordio superius nominatæ reformationis quam plurimi paruuli ducti siue præsentati sibi fuerunt, diuersis infirmitatibus prægrauati, [signo Crucis sanat pueros infirmos,] modoque subtili & obscuro sibique non manifestato conabantur amici vel parentes illorum ipsam inducere, vt eosdem contrectaret manibus, & signo muniret sanctissimæ Crucis. Quo facto, penitus sospites reddebantur. In conuentu quodam eiusdem Matris, vna Religiosa vexabatur tanto dolore capitis, [Religiosam a vehemētissimo capitis dolore:] quod arbitrabatur se fore morti proximam propter illum intolerabilem dolorem. Quid plura? Decreuit ad Matrem accedere, grauamen illi pandit, humiliter postulans signum sanctæ Crucis ab eadem sibi supra caput imprimi cum manuali contactu. Cui pijssima Mater valde compatiens, & super infirmum caput illius manum imponens, signum Crucis impressit. Quo facto, dolor euanuit, & sanitas adfuit plena atque perfecta.

[100] Cum semel ancilla Christi redderet se quibusdam explendis negotijs pro sua sancta Religione, peruenit cum sua simplici comitiua iuxta ripam cuiusdam profundi fluminis; [fluuium transit cum suis,] vbi nulla reperta naui neque nauigatoribus ad transmeandum, humilis ancilla prædicta de Diuina bonitate confidens, signum Crucis præmisit, & per Confessorem suum idem fieri rogauit: & sic secure transitum periculosum & profundum attentauit, & attentatum confidenter & sine difficultate cucurrit cum omnibus de comitiua prædicta: quorum aliqui Pedites, aliqui autem Equites faciliter euaserunt. Et paullo post acies multorum in equis validis & fortibus in dicto passu pertransire præsumentes, & pauperes simplices minus honeste deridentes sub talibus verbis: Si c Bigardi & Hypocritæ transierunt secure, quare nos transire dubitamus? [alijs eos irridentibus submersis:] Finaliter intrantes ijdem fluuium, ibidem submersi remanserunt.

[101] Alia vice, transeunte Matre gloriosa de vno conuentu ad alterum, currus eius cecidit in quamdam profundam foueam repletam aquis: & tunc vna Sororum eius consocia quamdam petiam vnicornis, prȩdictæ Matris satis caram, habebat in custodia recommissam. Quæ quidem petia casu lapsa fuit in prædictam foueam & in profundum aquarum. [vti sanctimonialis fisa eius meritis seruatur:] Vnde non parum Soror illa tristis effecta & desolata, confidenter se recommisit in corde suo sacris orationibus sæpissime nominatæ Matris: factoque signo Crucis, confidens in eamdem foueam repletam aquis intrauit, & secluso quolibet adminiculo cuiuscumque creaturæ, præter quemdam ramusculum adinstar rami vitis siue palmitis, quæsiuit, reperit & reportauit dictam petiam vnicornis, natantem in aquarum medio: neque fuit madefacta, nisi valde parum, & hoc in planta pedis præcise.

[102] Aliud miraculum non minoris admirationis subsecutum est. Erat enim in quodam monasterio Dominarum Religiosarum quædam ex illis, [Religiosam rabie quadam agitatam,] fama laudabilis & honestæ vitæ: quæ Deo permittente tam horribilem incurrit infirmitatem per spatium quinque annorum, quod omni die semel ad minus grauiter cadebat in terram, per os expumans inhoneste, velut aper siluestris persecutus a venatoribus, & hoc abundanter. Et postmodum remanebat tamquam rabida, perdito sensu, velut a dæmone obsessa. Et quamuis a multis personis fortibus fortiter & stricte ligaretur, & ligata teneretur; non tamen propter hoc stabat, quin illis inuitis turpiter eleuaretur, & saliret vsque ad trabes, ab ore vomens, calorem teterrimum ad modum fornacis, atque etiam ventum validum adinstar fulguris emittebat, & in statu tali per longum spatium perseuerabat. Vnde ceteræ Religiosȩ prædicti monasterij multum grauabantur, & pluribus modis affligebantur, penitus ignorantes quid agere deberent pro remedio opportuno. Sed tandem recordantes de virtutibus humilis ancillæ Dei Coletæ, [liberat misso Confessario,] suis illam sacris precibus affectuose recommendauerunt. Quæ quidem pietate permota, caritatiue misit illam visitari per vnum de suis Patribus Confessoribus. Et ille tamquam fidelis nuntius de meritis eiusdem Matris cōfidens, infirmam illam deuote muniuit signaculo sanctæ Crucis: [& signo Crucis facto.] & statim infirma illa liberata fuit a tanta infirmitate, nullo penitus signo remanente nec vlterius apparente talis infirmitatis.

[103] Semel quædam Religiosa de filiabus eiusdem Matris, [sanat aliā ægram, manus attactu:] dicta Soror Iohanna de Lazarree, graui dolore torquebatur in manu, nesciens quid agere deberet. Tandem cogitauit ad eamdem Matrem accedere, pro postulando dulciter & humiliter, quatenus vellet signum Crucis imprimere super manum infirmam. Et cum sibi præsentaretur pro prædicta benedictione assequenda; humilis ancilla, tristis & dolens, & quasi dedignata, manum infirmam expellens, retro tetigit sua manu propria: ex quo contactu, per indignationem facto, plene fuit sospitati subito restituta.

[104] Quædam similiter Religiosa de suis infirmata, grauiter anxiebatur, [aliam comesto pane signo Crucis benedicto:] tribus diebus fere nil manducans neque bibens. Cuius recordata pia Mater, interrogauit, qualiter se haberet. Responsum est, quod grauiter vexaretur, & quod æstimaretur in breui moritura. Tunc ipsa sumpto quodam globo grossi panis, ibique facto signo Crucis, misit infirmanti, mandans vt statim comederet illum. Quo peracto, se sanatam cognouit, & taliter quod in crastinum exiuit infirmariam.

[105] Cum ancilla Christi semel resideret in quodam conuentu in patria penuriosa, maxime quantum ad granum & vinum; non erat ibidem pro sanis & infirmis, nisi parua portio vini, quod sic erat infectum, quod causabat fastidium omnibus d sentientibus. De quo dicta Mater in quodam vasculo paruo sibi mandauit aliquantulum apportari: [vinum fœtidum & infectum signo Crucis reddit bene olens:] & facto signo Crucis super illo, statim perdidit totam infectionem & fœtorem; nedum illud quod erat in vase sibi delato, sed etiam totum vinum in vase principali contentum, tali modo quod quotiescumque vinum ferebatur pro refectione Sororum, ante benedictionem mensæ vinum erat fœtens & insipidum, post illam vero, virtute signi sanctæ Crucis dulciter fragrabat, & erat bonum vinum sapidum & deliciosum.

[106] Semel data fuit ancillȩ Christi quædam eburnea parua pulchraque tabula, quam specialiter diligebat, propter quasdam picturas deuotas de Passione Saluatoris in illam e protractas, quæ maligno instigante spiritu seu procurante fracta fuit. [fractam picturam de passione Domini,] Quapropter dolens ipsa conquerebatur Patri suo Confessori, qui confortabat eam, promittens se facturum dictam tabulam redintegrari. Et de facto recipiens illam, iter arripuit pro portando magistro, qui sciebat reparare. Cum autem in via voluit curiose respicere dictam tabulam, quam signauit signo Crucis, [recipit integram signo Crucis.] aperiendo reperit illam integram sine fractione, quasi semper stetisset illæsa.

[Annotata]

a Vide huius loci veritatem insigni miraculo comprobatam, in analectis miraculorum recentiorum infra num. 6.

b Incassare, a Gallico & Belgico Casse formatum, qua voce indicatur arca, [Incassare.] capsa, cista, cui includere est, incassare.

c Bigardi seu Begardi aut Beguardi, qui in Concilio Generali Viennensi anno 1313 cum Beguinis fuerant damnati hæreseos, [Bigardi.] vitam profitebantur monasticam, sed varijs erroribus imbuti erant, vnde per contemptum alij Religiosi Bigardi appellati.

d Sentire Francis tum olfacere significat, tum olere, quomodo hic paullo inferius accipitur.

e Ijsdem pourtraire protrahere, idem est, quod pingere: vnde effigies ad viuum expressa, pourtrait quasi protracta illis dicitur.

CAPVT XII.
De ingenti deuotione dignaque reuerentia, quam gerebat ad pretiosissimum Sacramentum Eucharistiæ, receptioneque non parum admiranda Corporis Dominici.

[107] Ad sanctissimum Eucharistiæ Sacramentum afficiebatur mirabili deuotione & maxima reuerentia dulcis Christi ancilla Coleta. Nec mirum, quia iuxta sententiam Augustini, exinde hauritur omnis contemplatio: in eodem reperitur spiritalis consolatio: nec non ibi dulciter sapit feruens meditatio: per illud condonatur æterna beatitudo. Quibus attentis, vbicumque foret, Missam sanctissimam, [Ad maiorem pro Missa audienda præparationem sæpius confitetur:] in qua pretiosum Corpus Domini nostri consecratur, deuotissime cum inundantia lacrymarum quotidie audiebat: pro qua deuotius audienda sæpius conscientiam per humilem Confessionem studebat præparare. Quas quidem Missas cum pro caussis necessarijs compellebatur extra conuentum audire cum ceteris publice, audiebat eas secrete, nec aliquem secum illo tempore permittens, præter celebrantem & illum qui sibi ministrabat, ne forte panderent gratias spirituales sibi tunc diuinitus immissas. Et quamuis in publico deuotissime audiebat eas, multo magis tamen dum in suo secreto esset.

[108] [maxime deuota tempore eleuationis:] Dum autem perueniebatur ad eleuationem pretiosissimi Corporis Domini nostri Iesu Christi, cum humilitate profundissima, tremore vehementi, adorabat illud, seipsam deprimendo, vilificando & annullando, plorans & gemens taliter, quod tota liquefacta videbatur in fletibus & lacrymis: sic alte vociferans in anxietate cordis, quod cunctos audientes & percipientes mirabiliter attrahebat ad compassionem & ingentem admirationem. Et nihilominus de dicti Sacramenti altitudine, virtute, magnitudine pariter & excellentia, condigna gloriosaque præsentia, sic mirabiliter sentiebat & euidenter cognoscebat mysteria gloriosa, vt præsentes arbitrabantur veridice, quod Saluator Iesus Christus se per specialem gratiam manifestaret eidem in aliqua forma sibi soli nota iuxta sui beneplacitum, interdum gloriosa, [creditur Christum sæpius vidisse:] interdum vero pia seu dolorosa. Et post dictam adorationem sæpissime remanebat diuini amoris igne succensa, & in spiritu plenius eleuata, Deoque perfecte coniuncta, sic quod sibi videbatur, quod tota foret in Deum transformata, & super naturam omnino rapta: [in extasim rapitur:] taliter quod omnes sensus naturales penitus cessabant ab vsu suorum officiorum. Et mirabile certe: nam sæpius in eleuatione prædicta Corporis Iesu Christi clare cognoscebat statum conscientiæ Missam celebrantis, [cognoscit vtrum celebrans Missam, sit in bono statu:] an scilicet foret in bono vel malo statu. Sed ne panderentur gratiæ sibi specialiter a Deo collatæ, pro bono conscientiæ celebrantis & vt prouideretur de remedio opportuno; prudenter & secrete ipsa deducebat in notitiam sui defectus talem celebrantem, nihil tamen pandendo de suo modo seu via, qua deuenerat in notitiam prædictam.

[109] [cognoscit in spiritu præsentiam Christi:] Et respectu dicti Sacramenti de gratia singulari numquam potuit hæsitare neque formidare, quantumcumque paruo spatio sibi ostenderetur, quin esset verum Corpus Christi cum perfecta notitia de eiusdem magnitudine, magnificentia, dignaque præsentia, nedum intellectuali sed etiam sensuali. Nec tam subito sibi poterat ostendi, sicut communiter fit in communicatione seu receptione Fratrum laicorum vel secularium deuotorum, quæ fiebat interdum in sui præsentia, quin statim ipsum adorans in fletibus & gemitibus subito mutaretur. Ad cuius rei maiorem euidentiam cum semel esset in conuentu situato in quadam patria, in qua celebratur & conficitur communius in albo vino quam in rubeo, & cum administrans aquam esse vinum putaret, de facto obtulit Sacerdoti aquam loco vini, [& cum aqua oblata esset loco vini,] quo Sacerdos in præsentia Matris erat celebraturus. Peruento autem ad adorationem Corporis Domini, adorauit ipsum cum humilitate, reuerentia, fletibus & gemitibus consuetis, sed postquam peruenit ad adorationem Sanguinis, sentiens in spiritu non esse ibi verum Sanguinem Christi, [scit in calice non esse Sanguinem Christi:] non adorauit calicem iuxta solitum morem.

[110] Plures insuper Religiosæ vel seculares personæ multoties desiderauerunt, & de facto laborarunt esse personaliter prope vel intra oratorium, de quo Missam audiebat, pro notitia experimentali captanda de feruenti & humillima deuotaque pretiosissimi Corporis Domini adoratione per ipsam exequenda, [deuotione in adorando Christo attrahit omnes in admirationem:] nec non pro audiendis gemitibus dolorosis pijsque clamoribus, quos faciebat in Christi præsentia gloriosa: quod tamen ipsa nullatenus permittere voluit, maxime nisi forent multum spirituales vel sibi singulariter familiares. Et si forsan aliqui tales non valentes palam appropinquare seu intrare, clanculo latitabant in locis secretis & proximis oratorio eius pro signis huiusmodi experiendis; non hoc latebat spiritum eius: nam quod creatura celare conabatur, hoc Creator eidem Virgini propalauit. Et tantam habebat notitiam de latentibus & absentibus, quantam de astantibus & clare visis præsentibus; & ideo de talibus desolata, pie conquerebatur suis Patribus & Fratribus, eo quod non poterat iuxta consolationem suam adorare Deum suum, sentiens apud se tales insidias, arcana sui pectoris experiri cupientes. Interrogata vero, quare sic alta voce fletus & gemitus dabat in eleuatione prædicta, [non potest non alia voce ingemiscere sub Eleuationem:] dulciter respondit: Quod aliquoties aliud facere non poterat, etiamsi totus mundus tunc præsens esset. Nam sentiebat magnitudinem & potentiam Regis Regum, respectu cuius nihil est totus mundus. Verumtamen dum audiret Missam in publico, vel intus vel extra, licet æqualiter sentiret; nihilominus pro diuino beneplacito, mirabiliter in hoc secum dispensante, non ostendebat sic pietatem exterius, sicut facere consueuerat in priuato seu secreto.

[111] De receptione vero pretiosissimi Corporis Domini nostri Iesu Christi, [susceptura sacram Eucharistiam,] quanta deuotione se gerebat ad ipsum, indicibilis admirationis reputandum arbitror, cum illi, qui proprie sibi ministrare consueuerant, vix possent explicare sufficienter. Quamuis enim conscientiæ puræ munditia gratiæque plenitudine cum virtutibus quamplurimis reniteret; nihilominus tamen in præsentia sanctissimi Sacramenti clamans alta voce, seipsam deprimebat indicibiliter, & reputabat vilem, immundam & abominabilem, indignam vita conuersationeque cum ceteris, [præmittit actus humilitatis,] etsi quantumcumque malis, & hoc propter offensiones innumeras, quas confitebatur se commisisse coram bonitate & maiestate diuina. Vnde summe tristabatur cum tanto dolore & displicentia, [& contritionis:] flens irremediabiliter, quod cor eius scindi videbatur: & duo oculi eius cernebantur esse fontes cōtinuo fluentes & viuaciter, propter lacrymas, non guttatim sed ad modum riuulorum emanantes: vnde tota rigata penitusque madefacta remanebat, gemens, dolens, & anxia valde, velut mulier in partu seu quæuis persona morti adiudicata. Propter quod administrantes sæpe & audientes mirabiliter stupebant, & in se confusi valde terrebantur. Statim vero post humilem & deuotam receptionem Corporis Domini nostri Iesu Christi, [post Communionem per plures horas rapitur in extasim:] tota rapiebatur in ipsum, & permanebat immobilis & quasi mortua per duodecim horas, aliquando per decem, ad minus vero per sex, in quibus nil extrinsecum sentiebat. Cum autem ad se reuertebatur, faciem ostendebat totam Angelicam, pulchram & lucidam, gratam & placibilem ad videndum, quasi cælestem & ab omnibus terrenis alienā. [dein facie clara & lucida apparet:] Verba vero sua erant dulcia, profunda & cælica, perfectissimam Dei dilectionē commendantia, quoslibet ad eius perfectam notitiam inducentia, nec non ad feruens desiderium bonorum spiritualium & æternorum, & cum hoc ad contemptum & despectum vitæ transitoriæ, [verbis inflammat alios:] variabilis & multum mutabilis instigantia, cum vanitatibus eiusdem & concupiscentijs inordinatis.

[112] In arduis autem negotijs, magnis, difficilibus & obscuris, quæ sæpius occurrebant, [in rebus difficilibus consugit ad Eucharistiam:] totum suum recursum habebat ad prædictum sanctissimum Sacramentum: cuius receptionem modis supradictis continuabat indefectibiliter, aliquando per annum integrum, aliquando vero per quadraginta dies continuos, interdum vero per triginta: nihil tamen omittens de conditionibus supra expressis. Quando vero Diuina Clementia decreuerat aliquid arduum, siue magna commendatione dignum, [non præbens rebus inspiratis assensum,] per eius medium ad effectum vel finem perduci; cum ipsa per profundam humilitatem recusasset operam dare talibus laude dignis, ne forte de ipsa posset æstimari quidquam virtutis vel gratiæ spiritualis Dei quomodolibet latitare; Diuina tamen operante gratia, per medium huius Sacramenti compellebatur vt coacta ad talia prosequenda, & hoc tali forma, quia huius Sacramenti species per se transglutire nullatenus poterat, donec inspirationi liberum daret assensum, quia alias in ore eius integrum permanebat. Vnde interdum contigit ex huiusmodi necessitate ipsam taliter impediri, [nequit sacram Hostiam deglutire:] quia assensum dare timuit, vt Corpus Domini transglutire non valens, adire suum Confessorem pro salubri consilio fuerit adstricta: cuius consilio dum assentiret negotio, statim deglutiuit sine impedimento.

[113] Semel accidit, quod in quadam solennitate desiderans cum deuotione magna sanctissimum illud Viaticum assumere, dixit suo Confessori, quod vellet ministrare seu consecrare Hostiam vnam pro ipsa in Missa. [Sacerdote omittente Hostiam consecrare,] Quod ille non intelligens vel minus diligenter aduertens, hoc penitus omisit. Et licet dubitaret de prædicto mandato, non tamen ad eam recurrere audebat pro certificatione, ne forte perturbaret ipsam a suis deuotis orationibus. Cum vero peruentum est ad horam receptionis, iuxta morem solitum, dictus Confessor percepit fletus & grandes gemitus, quos dicta Mater exprimere consueuerat in tali hora receptionis. Vnde non parum admiratus Confessor, cum non consecrasset pro ea, mox iudicauit non sine magno mysterio illi hoc accidisse. Post completum vero Officium, & post speciales orationes Confessor ab ea petijt, vnde hoc proueniret, quod ipse audierat. At illa humiliter respondit, quod Dominus noster Iesus Christus se proprijs manibus communicauit, [a Christo accipit Communionem.] suum Corpus pretiosissimum eidem ministrando. Quibus auditis, dignus ipse Confessor permansit consolatus, cognito veridice, quod summus Sacerdos, vna secum ancillæ suæ tam excellentem gratiam contulerat, quod scilicet per semetipsum sacramentaliter se illi donauerat.

CAPVT XIII.
De auctoritate erga seipsam & de humilitate ac dulcedine per compassionem ad ceteros.

[114] Qvoniam austeritas vitæ cum carnis mortificatione sensus & corda custodit, corpus in omni puritate conseruat, ea propter ancilla prænominata Christi Coleta semper, a primȩuo flore iuuentutis vsque ad vltimum vitæ terminum, redigere studuit corpus suū in spiritus sanitatem, austeram ducēs mirabiliter & asperam vitam, [A pueritia ieiunio dedita carnes non gustat:] continuo ieiunans, a pueritia carnem nullatenus gustans: quinimo nec pro quauis corporis infirmitate seu debilitate ieiunium aliquo modo soluens, neque ob hoc substantiam alimenti vitæ corporali necessariam aliquatenus amplians vel relaxans. Accedens autem ad scholas in ætate puerili, ne forte a parentibus compelleretur soluere ieiunium; tempore prandij, hora videlicet meridiana, numquam aut raro edebat, [ad vesperā ieiunat:] donec post vesperam redibat domum. Si quis per ciuitatem, qua orta est, de esu sobrioque eius victu percipere voluerit, ipsam magis diuinam vel angelicam duxisse vitam, quam humanam certissime comprobabit. Quod enim fateor, ipse stupesco. Nam instar, [aut integris quadraginta diebus, aliquoties pane & aqua:] vt ita dicam Domini, Saluatoris quadraginta diebus totidemque noctibus continuis absque cibi cuiuslibet vel potus susceptione certitudinaliter, Dei fauente gratia, comperta est ieiunasse. Pluries insuper sanctam Quadragesimam in pane & aqua ieiunans, effectu compleuit, licet nimium corporis debilitate inde grauaretur. Et si aliquando pro refocillanda natura aliquantulum vini in aqua ponebat, non tamen in tantum imposuit, quin vinum in aquam potius, quam econtra, transsubstantiaretur. Quando vero per dispositionem diuinam aliquam grauem pœnam, vt sæpius contigit, sustinere debebat; tunc illa durante, nec panem nec vinum nec quidquam aliud sumebat ipsa, quia in nullo creato plus quam in terra tunc gustum habebat. Quod si interdum compellebatur pro recreanda natura aliquid accipere, tunc vix ad similitudinem pastus auiculæ esum sumebat. Et aliquoties absque sumptione cibi & potus sustentabatur aliorum cibo, quos in sua præsentia cernebat epulari.

[115] Postquam autem medico supremo disponente, dictas pœnas euaserat, pro tota sua refectione solum requirebat vnum frustum panis, [solo pane pro magna delectatione reficitur:] coloris mediocris inter album & nigrum: de quo in prandio tam suauiter reficiebatur & consolata erat, quod erat delectabile etiam intuenti. Et apparuit euidenter, quod numquam filij Israël manna de cælo tam deliciose gustauerunt, sicut illa faciebat panem prælibatum. Et tunc verbis dulcibus contemnendos dicebat cibos carnium & magnorum piscium & similes, asserens illos non sic esse mundos, quemadmodum panis. De carnibus autem, sicut dictum est, numquam a pueritia gustauit. Paruos pisciculos libenter videbat; de quibus sibi gratis oblatis pro sua consolatione compellebatur interdum comedere precibus offerentium, quibus cōdescendens, licet inuita, caput & caudam amputare faciebat ab eis & sic modicum sumebat a. Semel autem cum a die Ramorum vsque ad Cœnam Domini, [in hebdomada sancta solum in Cœna Domini comedit:] nullum penitus cibum admisisset, nec similiter dicta die Cœnæ Domini vsque ad solennitatem Paschalem, in qua a Deo sibi missa fuit, vt pie creditur, quædam parua gallina, quæ paruum ouum statim posuit iuxta ipsam, de quo dicta die solennitatis fuit sic fertiliter refecta & abundanter, quod de post consequenter per tres dies continuos nihil omnino comedit.

[116] Et quamuis ita foret austera sibi ipsi, cum hoc tamen erat liberalis & caritatiua ceteris affectuose, desiderans & volens, [liberalis erga Religiosas,] quod Sororibus suis & Fratribus eisdem administrantibus prouideretur competenter & rationabiliter, iuxta modum sanctæ paupertatis sine superfluitate, numquam de diuina bonitate & misericordia diffidens quin prouideret illis de necessariis, si fideliter obseruarent vota siue promissa. In multis autē ciuitatibus & notabilibus villis, in quibus erant sua monasteria situata: [quæ ipsi ab externis mittuntur, in cōmune distribuit:] caritatiue propter Deum & respectu suæ reuerendæ præsentiæ nonnulli sibi mittebant panem vel vinum specialiter, seu alia cibaria magis pretiosa: de quibus numquam tangere voluit, nec quidquam gustare per se, quin statim illa destinaret infirmis vel aliis indigentibus, vel omnibus in communi. Si tamen aliquando propter debilitatem nimiam adstringebatur aliquid speciale pro confortatione sumere, quod ita modicum erat, quod aliis in communi diuidi non poterat, hoc cum tristitia cordis & lacrymis dolens, inuita sumebat. Omnia enim communiter, quæ ei præsentabantur mandibilia, ita largissime & abundanter Religiosis distribuebat, quod aperte in eius videbantur crescere manibus, & multiplicari, sic quod modica recepta & per eam distributa pluribus abundabant. Fratribus insuper forensibus seu administratoribus monasteriorum, præ deuotione visitantibus eam, siue reuertentibus de quæstu vel eleemosyna, vel aliis etiam personis ad ipsam declinantibus, quibus inesse videbatur indigentia vel necessitas alicuius refectionis vel consolationis, [erga hospites & pauperes benigna:] tam dulciter & caritatiue præsentabat cibum vel potum, illis implendo vascula, sic quod interdum aliqui de suis pulchris virginalibus digitis liquorem contingebant: de quo contactu plus satiebantur illi quam de vini poculo.

[117] Si vero perciperet aliquem indigentem & egenum, nec haberet vnde sibi succurreret, tristabatur & dolebat cum desiderio facultatis supplendi tali necessitati. Cuius affectum intuens Altissimus, sæpius alicuius deuotæ personæ cor excitabat, [inexpectato excipit distribuenda:] vt deferret Matri eleemosynam, vt & ipsa indigenti consequenter subuenire posset. Nam vice quadā in conuentu quodam residens, situato pro tunc in patria famelica, in qua blada & alia comestibilia non nisi cum magna difficultate reperiebantur, & erant carissima: vnde & pauper populus valde erat afflictus, ipsa quoque Christi ancilla, tam pro suis quam pro aliis, nimium anxiabatur præ compassione. Subito autem & velut ex insperato sola Dei gratia sibi prouidit de quodā pulchro sacco, [& saccum frumenti diutius solito durantis.] repleto frumento purissimo, delectabili ad videndum: fecitque illud secrete distribui pauperibus & egenis ac necessitatem patientibus: vnde refocillauit multorum inopias, & diutius credito perdurauit. De prædictis autem bonis, sibi a Deo transmissis vel collatis, distributione congrua facta pauperibus & indigentibus, nihil sibi penitus retinebat, etiamsi aliquid superesset; quin illud potius conseruaret pro superuenientibus egenis & necessitatem patientibus. Et pluries experimento patuit absque diminutione bona præfata sæpius erogata, [Oua sibi data in pauperes distribuit numero nō decrescēte:] toto tempore perdurasse. Nam semel ob Dei reuerentiam & amorem sibi donata fuit quædam quantitas ouorum, in patria scilicet vbi pauca reperiebantur, de quibus libenter receptis, & in quadam arca reclusis, liberaliter omnibus postulantibus, tam pro sanis quam infirmis, communicabat, nec tamen decrescebant: quod ipsa clare percepit, nec tamen os suum aperuit. Similiter vinum, quod sibi aliquando propter Deum conferebatur, [vinum sibi oblatum erogat absq;; diminutione:] diu custodiebat pauperibus erogandum, & aliquoties per longa temporis spatia sine diminutione, nec non absque bonitatis vel saporis amissione. Altera namque vice duobus Fratribus, pro negotiis Religionis transmissis, aspero tempore per viam discriminosam libere tradidit quamdam b boticellam vini pro recreatione spirituum in via desolabili. Qui quidem vsi sunt vino temporibus opportunis, reperientes illud singulariter bonum, confortatiuum, & sufficiens pro complendo totum cursum itineris absque diminutione.

[118] Et licet in regionibus, in quibus est vinearum fertilitas, sibi vinum præsentaretur affluenter; in illis vero in quibus est vini penuria vel omnimoda sterilitas, competenter & gratiose; ipsa tamen, [bibit fere aquam aut parum vini admiscet:] vbi abundantia vini erat, non amplius pro se sumebat, & dum sumeret, sic aquam miscebat, vt vinum in aquam transsubstantiatum dici posset: in illis autem, vbi penuria, nihil omnino, nisi infirmitate coacta, sumere volebat; & plenum eius refrigerium erat in aquarum poculo. Et veluti boni potatores ad cognoscenda vina ponunt sua studia; sic in aquis discernendis erat ipsa magistra: de quibus tamen sæpe, ne iuxta sui libitum gustaret, sese refrænabat omnino. Et si quando forte contingebat in locis vbi aquæ sunt parum distillatæ & grossæ, tunc in phialis vitreis ipsas bulliri faciebat sanitatis caussa. [mortificat se in aqua bibenda:] Hostis vero antiquus de perfectione & austeritate vitæ ipsius offensus, & ægre ferens, fructumque, quem Christo afferebat, despiciens; tunc cum semel virgo Christi siti afficeretur intima, aqua vero eius ad ignem in phiala bulliret, nec alia haberetur, percussit imperceptibiliter phialam illam cum grosso baculo, intantum vt eam vltra quam in centum fragmenta disruperit: ipsa vero patientissime Deum laudando sustinuit, [phialam aquæ bis fractā precibus reparat:] vnde res miranda non modicum euenit. Sicut enim de c S. Donato legimus, quod ipse, collectis fragmentis calicis conquassati, calicem integrans in formam pristinam reduxit, nullo signo remanente; similiter fragmentis ampullæ diligenter a Christi ancilla collectis, & eleuatis oculis & corde ad Deum, subito reintegrata fuit omnino & pulchra, vt prius. Et sic bina vice fracta per hostis malitiam, bina vice reparata est per ancillæ Christi humilem & piam sanctamque orationem.

[119] Item alia vice quædam Religiosa ex suis Filiabus, vadens pro aqua pro dicta Matre, secum detulit librum Matris vsui deputatum: quem inaduertens apertum, in aquam cadere permisit: qui taliter madefactus & taliter destructus est, vt nullius valoris vltra reputari potuerit. Ipsa Filia vero multum tristis & dolens, ac desolationem Matris contremiscens, quid actura sit ignorat: [librum in aquam delapsum,] tandem timore pallida, humilis, prostrata, Matri factum narrans, librum ostendit: quam pia Mater sic stupefactam cernens & timidam, affectu dulci compatiens, ait illi: Noli timere, Filia, quia liber non perdetur. Et mox accepit illum in suis sacris manibus totum consumptum & madidum; [attactu mundum reddit:] de cuius immediate contractu liber ille totus mundus & pulcher effectus est & illæsus omnino, præter quamdam tracturam, quæ remāsit in latere libri pro signo tanti miraculi memoriæ commendandi.

[120] Altera similiter vice quidam Frater pro necessitate sibi referebat aquam in vno fictili vasculo, cuius longitudo fenestrellæ, [accipit vasculū aquæ per fenestrā diuinitus diminutū.] per quam intromittendum erat, excedebat quantitatem, nec ab aliquo latere poterat aliquatenus inclinari. Mirum certe! mox vasculum illud fenestræ applicatum, taliter fenestrȩ proportionatum & abbreuiatum reperit, quod vix festuca straminis inter ipsam & vas locari potuisset.

[Annotata]

a Contigisse id Polignij tradit ex Legenda Gandensi & aliis Abbauillæus pag. 225.

b Boticella parua capsula aut pyxis aut vasculum vulgari Gallico bouteille, a voce Gallica boite: bota, cista.

c S. Gregorius lib. 1 Dialogorum cap. 7 refert illud miraculum de S. Donato Episcopo Aretino: cui 7 dies Augusti sacer est.

CAPVT XIV.
De grauibus pœnis atque tormentis per ipsam patientissime toleratis.

[121] Qvoniam, vt ait Apostolorum Princeps, Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, vt sequamini vestigia eius, constat quod nihil in præsenti vita reperiri potest Deo placabilius, nec creaturæ salubrius, quam pro eius amore libenter pati, sustinereque patienter pœnas atque tormenta. [1 Pet. 2. 21.] Per hoc enim summe redditur cum suis veris amicis similis & conformis. [Exemplo Christi] Ipse enim Deus & Saluator Iesus Christus, per totum vitæ spatium vsque ad mortem inclusiue, pœnas graues & labores sustinere voluit pro nostra dilectione. Per quam quidem tolerantiam eius humilis ancilla, iuxta suæ capacitatis modulum, non parum eidem esse meruit similis & conformis. Nam per totum vitæ suæ decursum graues pœnas continuas sibique mutuo subsequentes, [tota vita patienter fert graues pœnas,] & multoties duplicatas patientissime sustinebat. Præter varias autem pœnas, quas illi Deus frequenter infligebat (quasi enim continuo patiebatur) vnam sibi pro quodam exercitio contulit cum augmento virtutum, videlicet inflaturam continuo incessanter crescentem vel decrescentem, ipsam non mediocriter aggrauantem: quam tamen patienter & valde dulciter tolerabat. [inflaturam continuā,] Præter istam vero continuam infirmitatem alias multipliciter vexabatur seu affligebatur: & hoc erat interdum in corpore tantum; interdum vero in anima, & interdum simul in ambobus, anxiebatur grauissimis pœnis. Infirmitates autem, [infirmitates corporis & animæ:] quæ proueniebant ex caussis & principiis naturalibus, patienter & benigne ferebat: sed illas, quæ præter naturæ cursum a Deo sibi specialiter immittebantur, iuxta suum beneplacitum astringebatur necessario sustinere, nec erat in eius arbitrio rem aliter se habere. Cum illa siquidem infirmitate communi quasi continue laborabat aliqua alia particulari, qua sic aliquoties aspere diuque molestabatur, quod vix in octo dierum spatio per vnam horam integram respirare valebat.

[122] Et erat eius consuetudo mirabilis & compassione digna, quia locis & temporibus, in quibus ceteri recreantur & quiescunt, ipsa per oppositum augebatur labore siue pœnalitate. Nam in lecto, vbi cūcti modi gentium, infirmi siue sani, communiter requiescunt, ipsa validius affligebatur. [maxime in lecto,] Licet enim propter diuturnos labores aliquoties optaret cubiculi nocturnam requiem, numquam tamen ibidem requiem vllam inuenire potuit: quin imo statim post ingressum strati siue lectuli, nouis agitabatur laboribus, & dolorosis cruciabatur angustiis, per totam noctem durantibus vsque mane, & interdum vsque ad meridiem inclusiue & incessanter. Nec solum talis anxietas inerat illi semel aut bis in hebdomada, sed in omnibus noctibus nulla dempta. Pariformiter in diebus Dominicis & festiuis & in magnis solennitatibus, [& diebus Dominicis & festis solēnioribus:] in quibus omnes status, virorum & mulierum, secularium & regularium, licet occupentur in spiritualibus, requiescunt tamen a laboribus corporalibus, incomparabiliter ipsa maiora pœnarum grauamina sufferebat, quam in ceteris ferialibus diebus. Et quanto dies erant solenniores, tanto plus erant pœnæ grauiores: quæ communiter incipiebant pro Dominica in hora vespertina Sabbati, & durabant vsque post Completorium Dominici diei, & aliquoties vsque ad Matutinum diei sequentis. Et similiter in festiuitatibus pœnæ speciales incipiebant in Vesperis Vigiliæ, & terminabantur post Completorium earumdem festiuitatum: sed in magnis solennitatibus, vtpote Natiuitate Domini, Resurrectione eiusdem, & Pentecoste, & aliis similibus per totum annum, initium dictarum pœnarum erat in meridie Vigiliarum, & prolongabantur vsque ad finem dictarum solennitatum, & erant asperiores & plus dolorosæ ceteris, quanto festiuitates erant solenniores: & sic augebantur intensiue & extensiue, sicut solennitates.

[123] Quando vero, præter iam dictas vexationes, & pœnas, Altissimo complacebat aliquas superaddere, multo plus excessiuas & magis aggrauantes ceteris, quas necessario cogebatur sufferre, quod & actu faciebat; si superueniebat aliqua persona, cui non licebat eius negare præsentiam, [alloquens alias personas, nō sentit dolores, sed postea patitur duplicatos,] cum deliberabat se præsentare vel loqui talibus, mox terminabantur prælibati dolores, & cessabant omnino durantibus verbis, nec pro tunc sentiebat aliquod grauamen, sed non propter hoc minuebatur laborum tolerantia. Nam statim post recessum talium personarum augebatur prædictus dolor in duplum vel plus pro tanto temporis spatio, pro quanto cessauerat ex caussa iam dicta. Et tunc ita vehementer torquebatur tanta pœnalitate, quod sæpissime per os sanguinem euomebat: propter quod merito personæ prædictæ si factum & conditionem eius sciuissent, sibi compati debuissent. Et est sciendum pro maiori testificatione de hoc, quod dictæ pœnæ non essent naturales, [& supra naturam habitos,] nec a caussis naturalibus aut humanis, sed potius supernaturaliter aut diuinitus inflictæ, pro tanto quia subito semper inchoabantur & etiam in instanti terminabantur. Et insuper compensata debilitate suæ personæ cum grauitate pœnarum, si naturales essent, impossibile videtur, quod ita raptim & in instanti cessarent omnino, sic quod nihil de illis remaneret penitus; [& a Deo inflictos:] in signum euidentissimū diuinæ virtutis, dolorem infligentis ad exercitium, & patientiam conferentis ad meritum, & subito curam perfectam adiicientis ad consolationem & remedium, nec reliquentis alicuius languoris, mortis vel infirmitatis vestigium, acsi numquam aliquid mali sensisset. Quapropter aliquando dicebat: [sentit se sæpe plane liberam,] Ignoro me quidquam mali pertulisse, quamuis paullo ante tota curua seu inclinata fuisset ex violentia dolorum, & eiusdem lingua penitus perforata: caput autem suum quædam olla feruens super ignem accensum esse videbatur: sed mox dolore cessante, plene rectificabatur cum integra lingua, capite temperato, cum ceteris membris. Et mirabile certe, [dein subito vexari sūmo calore vel frigore:] nam si quouis afficeretur calore, tantum incendebatur, quod per totam aquam seu rem aliam quantumcumque frigidam, nullatenus poterat refrigerari. Si vero frigesceret, ita frigus similiter erat intensum; quod per omnes mundi calores non poterat incendi seu calefieri.

[124] Quid plura? Nam si persona quæcumque reperiri potuit in præsentis valle miseriæ, per tolerantiam horribilium pœnarum & grauium tormentorum imitatrix vera fuisse Domini nostri Iesu Christi, tamquam ei certe similis & conformis; de hac inter ceteras (saluo præiudicio) potest affirmari. Prout namque percepi præclara fide dignorum & in talibus expertorum testimonio, cuncta sanctorum Martyrum tormenta crudelia, [Martyrum dolores & cruciatus in corpore suo patitur,] quæ singuli singillatim in suis corporibus pro Christo portauerunt, ipsa sola pertulit simul & successiue: quorum anxietatem & dolorem augebat in ipsa longæua moræ protractio: quia ceterorum duratio tormentorum vix portendebatur vltra decem vel saltem viginti aut triginta, siue ad plus quadraginta annorum spatium, sed hæc talia plusquam per quinquaginta continuos annos viriliter tolerauit. Cuius rei gratia Patribus suis Confessoribus in prædictis expertis sic attestabatur: Gloriosis Martyribus, qui in regno Dei possident gloriam immensam, contulit Altissimus gratiam, & a bonum forum: nam breuissimo tempore tosti vel bulliti, seu capitibus amputatis, aut iis similibus ad cælos migrauerunt. [saltē virtute iis æquales,] Et erat quiddam valde mirabile, cum nulla pertransiret hebdomada in qua non experiretur vnum vel duo martyria veraciter in seipsam, [vt igni S. Laurentij,] videlicet, quod aliquando torquebatur in igne, sicut B. Laurentius. Et licet ignis non esset ibi realiter & formaliter quoad substantiam, erat tamen ibi diuina dispensatione virtualiter, quantū ad operationem & efficaciam. Sicut enim caussa primaria, quæ Deus est, suam cooperationem subtrahente, ignis, qui est caussa secundaria, sua priuatur operatiua virtute; sicut patet in tribus pueris in medio flammarum minime læsis: sic primaria supplet vicem secundariæ. Per se ergo potest, quidquid illa poterat mediante: & illud martyrium communiter per spatium vnius integrȩ noctis protendebatur. Interdum vero torquebatur velut S. Vincentius, [tormentis SS. Vincentij, Bartholomæi &c.] aliquando vero crucifigebatur, aliquando autem excoriabatur vt S. Bartholomeus, aliquoties minutatim confricabatur, nonnumquam vero bulliebatur. Nihilo minus interdum sibi videbatur, quod cor eius aperiretur, & consequenter sale perfusum recluderetur. Aliquando sibi videbatur, & sensibiliter experiebatur, quod infra ventrem haberet titionem ardentem, ipsam totaliter incedentem: altera vice quod in oculorum radicibus haberet carbonem ignitum illos inflammantem, & penitus consumentem: alias autem quod ferramentis acutissimis, per medium totius corporis & omnium membrorum de extremo in extremum transpungeretur.

[125] Et similiter de ceteris atrocissimis tormentis, quibus gloriosi Martyres exanimati fuerunt singillatim & singulariter, ipsa coniunctim & vniuersaliter, [aut etiam maiores, ob solatium subtractū:] aut successiue torquebatur; etsi non ab exteriore persecutore manualiter illatis, a Deo tamen mirabiliter intromissis & inflictis, & ab eadem experimentaliter & realiter toleratis; & interdum vehementius & asperius in ea quam in ceteris: pro tanto, quia sine dulcore & refrigerio, quod sanctis Martyribus præfatis a Deo vel a sanctis Angelis conferebatur in eisdem pœnis; sibi vero non: dempto solum, quod in infinitis pœnis seu doloribus prælibatis (cum nocturnæ quietis occasione recedentibus Sororibus, [Angelos sibi ministrantes accipit:] quæ communiter seu familiariter eam visitare seu frequentare consueuerant, re manebat ab omnibus sequestrata) tunc cælestes Angeli visitabant illam dulciter administrantes sibi, cooperientes & adiuuantes eam, & obsequia reliqua conferentes, quæ serui fideles exhibere possunt ancillæ vel sponsæ summi Regis.

[126] Et vltra præter iam dicta patiebatur in singulis membris singula grauamina vel singulares passiones consequenter per ordinem. Inter quæ principaliter in oculis suis pulcherrimis & placabilibus quādam experiebatur infirmitatem, [graui oculorum dolore torquetur:] quam arbitrabatur naturaliter euenisse: propter quod prouidere disposuit pro remedio opportuno per adiectionem medicaminum tantæ viuacitatis & asperitatis, quod nedum ad quamlibet humanam virtutem visiuam delicatam penitus extinguendam, sed etiam ad rudem asininam & equinam sufficere possent. Et idcirco prouidebat specialiter magis oculis quam ceteris sensibus aut mēbris, quia malebat vsum ceterorum amittere membrorum, [medicina adhibet, vt sacram hostiā intueri,] quam visum oculorum, quo valeret intueri pretiosissimum Corpus Christi in altaris Sacramento, & etiam sacras litteras in libris pro diuino seruitio deuotius peragendo. Nec propter dictam prouisionem cessabat ex toto labor & vexatio suorum oculorum, [& libros sacros legere possit:] quin imo sic affligebatur in eisdem incurabiliter, permittente Deo, quod vbicumque respiceret, ex vtroque latere sibi pendere videbantur duæ relucentes b amphorellæ, vel duæ paruæ stellæ, quæ quocumque se verteret & illæ similiter vertebantur, non tamen sine magna vexatione sui: nec propter hoc omittebat quidquam de suis orationibus, nec respicere libros ex hoc pertimescebat.

[127] Et vltra hoc maxima sibi pœnarum adiecta fuit: semel enim accedens ad visitandum vnum de suis conuentibus, propter graues pœnas, quas sustulerat, sic videbatur eius lingua retrahi; [lingua ad guttur retracta, manet quasi muta:] quod ex toto descenderat ad medium gutturis, intantum quod nullatenus orare vel loqui vocaliter poterat, sed neque nisi vix respirare valebat. Cumque graui languore sic actualiter angeretur, occurrit sibi quædam iuuenis & dulcissima filia, pulchritudine spectabilis, & præclaræ benignitatis, lætanter salutans humilem ancillam Christi, & tandem eidem sic appropinquans familiariter quod amplexibus præmissis eam dulciter osculata est. [sanatur osculo cuiusdā puellæ, dein euanescentis,] Propter quod osculum infirma lingua pure sanata est, & ad locum proprium, vnde descenderat, plene restituta: & mox prædicta iuuencula tantæ pulchritudinis, dulcedinis & benignitatis euanuit: de qua testificabatur supra nominatus Pater, eiusdem ancillæ Christi Confessor, [creditæ Deipara Virginis.] Frater Henricus de Balma, sibi conscius familiaris & secretus, quia hæc erat gloriosissima Virgo Maria.

[Annotata]

a Id est, indulsit gratiose vt exiguo pretio emerent, quod Franci dicunt a bon marche, Itali bon mercato.

b Diminutiuum ab amphora Francico idiotismo formatum pro bulla.

CAPVT XV.
De dono prophetiæ cum plena lucidaque cognitione sibi mirabiliter a Deo collatis.

[128] Ivxta prælibatam Domini Saluatoris sententiam alta mysteria, secreta diuinaque, pluries latent sapientes huius seculi, & a mundanis prudentibus absconduntur; reuelantur autem simplicibus & paruulis, ac manifestantur seruulis humilibus Iesu Christi. Quapropter hæc eius ancilla Coleta simplex erat & ignara satis respectu mundanorum; sed valde sagax & discreta, peritaque nimium in notitia supernorum. Modica vel fere nulla vigebat doctrina, [Scientia supernaturali prædita,] quæ foret humanitus acquisita; sed superabundabat scientia supernaturaliter & diuinitus infusa, quæ præcellens esse dignoscitur Spiritus sancti gratia: qua radiante, clarissime cognoscebat occulta præterita, similiter & secreta præsentia, nec non & futura contingentia. Pro cuius certificatione maiori notandum, quod quidam Religiosus extitit Ordinis S. Francisci sacræ Paginæ Professor, solenniter litteratus & Parisiis a magistratus: qui pro deuotione multum afficiebatur ad eam a principio reformationis Ordinis S. Claræ, quam per eius manus dignabatur operari clementia Saluatoris: cui accidit grauis & lætalis infirmitas eo tempore, [accedit ad agrum & anima & corpore,] quo dicta Mater disposuerat nonnullos de suis conuentibus visitare, transeundo prope locum, in quo prænominatus Magister iacebat infirmus. Quæ præsentiens in suo spiritu talem infirmitatem esse periculosam, nedum ad mortem primam, quin etiam ad secundam; pro benigno succursu fauorabiliter in tantæ sibi casu necessitatis impertiendo, decreuit intrare conuentum illum, & visitare dictum ægrotantem sua venerabili præsentia: quem in faucibus mortis reperit, plantis iam frigidis tamquam exanimatum, & prout ipse postmodum retulit, [munit signo Crucis, & adhortatur:] in via perditionis. Et vocans illum nomine proprio, & facto signo Crucis humiliter & reuerenter super eum, ait: Resumite bonum cor, firmiter sperans in infinita bonitate diuina: cum aliquibus aliis breuibus exhortationibus & statim recessit. Et dictus infirmus intellexit attente verba, pleneque cognouit eam, & per Dei gratiam remansit multum confortatus, & per sua merita postmodum satis cito surrexit sanus & sospes de prima infirmitate, [liberat primo ab infirmitate corporis,] cognoscens acceptum beneficium: & deposcens antidotum de secūda nihilominus ægritudine, videlicet spirituali, peruenit b ad eius præsentiam, gratanter offerens se permansurum in eius seruitio per totum vitæ suæ spatium, quam per eius medium obtinere se dicebat. [admittit ad suum obsequium:] Cui oblationi ipsa libenter condescendebat, non pro seruitio, quod ab illo speraret, sed pro sola spe salutis animæ dicti Fratris, quam ipsa feruenter optabat, & qua non minus ipse penitus indigebat. Et ad hoc obtinendum illum dulciter exhortabatur ad integre pureque confitendum pro sua plena conscientiæ purificatione, nihil omnino celando vel retinendo, & adhoc sibi Confessorem idoneum & consolabilem assignauit. [mittit ad Confessorē:] Cui confessus aliqualiter, ex obliuione seu ex verecundia reticuit aliqua de peioribus peccatis & celauit: & tandem reuertens ad ipsam, asseruit se penitus & integre confessum fuisse. [indicat grauia peccata celatat] Cui respōdit ipsa, dicens, quod non sic erat, & recitauit ei plura grandia peccata commissa retroactis temporibus, & nullatenus confessa. Vnde & nec immerito valde miratus est, rei veritatem agnoscens, quam sibi soli post Deum notam arbitrabatur esse. Et reuersus ad Sacramentum Confessionis, & reueniens ad eius præsentiam, [quod iterato facit:] asserebat se plene confessum: quod illa negauit, explicans ei aliqua non minus enormia ceteris, quibus adhuc remanserat irretitus. Sicque trina vice misit illum ad dictum Sacramentum, priusquam integraliter esset liberatus. [agnoscitur conseruasse corpus & animam:] Propter quod exinde cognouit, & asserebat publice, quod per eius c mediū, corporis & animæ vitam obtinebat, valde crescens in eius affectionem & amorem, & nihilominus in tantum timorem & dubitationem circa eam, quod nihil faciebat, nec dicebat, siue cogitabat, [timetur vt omnia intuens:] quin semper existimater, ipsam esse præsentem & omnia videre.

[129] Vice quadam duo nobilissimi præpotentesque Principes, prætextu caritatis & deuotionis, visitauerunt ancillam Domini nostri Iesu Christi: [duobus Principibus dat & curat legi monita salutis:] quibus illa post multa dogmata per patrem suum Confessorem legi fecit in eorum præsentia nonnullas notabiles scripturas: quibus minus attendens vnus illorum, cor suum applicuit quibusdam inhonestis & carnalibus meditationibus, inania cogitando, licet exterius nihil de iis ostenderet quouismodo: sed dictæ turpi cogitationi superaddens, accumulare iam incipiebat delectationem damnabilem, in eadem materia perseuerans. Et tunc ancilla Christi illa cognoscens, vertit faciem suam venerabilem ad Principem illum, emittens clamorem vehementissimum cum voce mirabili super illum: [alteri indicat turpes cogitationes,] qui quidem clamor sic cor illius Principis valde penetrauit, quod sibi videbatur, & adhuc videtur, quod ipsa videret & clare cognosceret, quidquid ipse gerebat in corde, meditationes videlicet & turpes cogitationes, æque bene sicut ipsemet vel melius: quibus incontinenti renuntiauit exterius expellens eas omnimode meritis ancillæ Christi, [& emēdat:] reducens intellectum suum ad percipiendum attente sacra verba, quæ recitabantur.

[130] Item alia vice quidam alius notabilis Prælatus, vir prudens & discretus, Episcopus ciuitatis d Castrensis in patria Albiensi, descendens in eamdem ciuitatem, ex humilitate visitauit dictam ancillā Christi, [Episcopo indicat prætensionem animi ad alteriorem gradū,] quæ pro tunc ibidem moram trahebat, cum illa simul conferens de multis bonis, honorem Dei tangentibus & salutem animarum. Quem finaliter ipsa de duobus in eo præcognitis veraciter instruendo, ipsum tetigit. Primum, quod ipse non contentabatur de sibi collato beneficio, sed anhelabat ad maius & altius in dignitate, & quod attenderet diligenter & sagaciter, ne pro transitoriis dignitatibus amitteret dignitatem æternam. Secundum extitit de breuitate vitæ suæ, [& mortem breui imminentem:] suadendo quod semper esset paratus & præsto quandocumque Dei beneplacitum esset illum vocare. De primo valde miratus est pro manifestatione, quia secrete laborabat vt fieret Cardinalis: & quod ipse clam apud se tenebat, Spiritus sanctus illi palam esse monstrabat. Et post paullulum iter arripuit e ad curiam Romanam, intendens propositum optatum adimpleri, sed in breui præuentus, finiuit dies suos iuxta Matris præcognitionem.

[131] Item vice quadam inter alios, Princeps quidam nobilissimus & potentissimus f Comes Marchiæ, ad eamdem ancillam Christi gerens singularem amorem & deuotionem, misit ad visitandum eam quemdam Sacerdotem suum, [Sacerdotem vt cōfiteatur monet ob imminens periculum:] nominatum Dominum Ioannem de Molis: qui quidem Sacerdos antequam ab eius præsentia recederet, præmonitus extitit ab ea, quatenus fideliter & sincere confiteretur & disponeret conscientiam ad securitatem animæ, potissimum in periculis euenturis sibi in breui, videlicet in propinquo regressu sequenti. Quo peracto, post eius decessum a præsentia dictæ ancillæ infra tres vel quatuor dies, ad vnam leucam & semis a ciuitate Autissiodorensi, obuiauerunt ei crudeles & terribiles homines armorum, qui perforarunt sibi sinistrum latus cum vna lancea, caputque sauciauerunt, sic eum crudeliter vulnerantes diuersis ictibus ensium, [grauiter vulneratum,] quod nec barbitonsores, nec chirurgi præfatæ ciuitatis, ad quam fuerat delatus, mittere manus in eum penitus audebant: sed omnino iudicabant impossibile fore, quod vnquam sanaretur. Qui tunc se videns adstrictum in tam discriminosa necessitate, [precibus petitis sanat:] recurrere dignum duxit ad refugium ancillæ Christi, se recommittens humiliter eius sanctis orationibus & precibus deuotis. Quo facto, constanter & secure dixit præfatis chirurgis quod indubitanter apponerent manus. Et intra quadraginta dierum spatium meritis & intercessionibus ancillæ Christi prædictæ restitutus extitit integræ sospitati.

[132] In ciu itate bisuntinensi vir quidam nobilis nominatus Ioannes de Colonia, burgensis & ciuis eiusdem ciuitatis, [mercatori prospere valenti,] & mercator honorabilis & famosus ac feruidæ caritatis, qui arbitrabatur se fore sospitem & in tanta prosperitate, sicut vnquam fuerat; de gloriosa Matre præsciuit breuitatem vitæ finisque propinquitatem; & illo dulciter & amicabiliter vocato, post salutares admonitiones inter cetera specialiter dixit de securitate suæ conscientiæ ac de certitudine mortis, [prædicit mortem imminentem:] animans ipsum finaliter ad præparandam conscientiam, & ad ordinandum de bonis suis finaliter & discrete. Quo prompte consentiente, nec non & consensum debitæ exercitationi demandante, postposita quacumque retardatione, lecto decubans, incontinenti grauatus infirmitate, iuxta prognosticationem Matris diem clausit extremum.

[133] Pariformiter in partibus Burgundiæ quidam fuit nobilis & potens Dominus, graduatus in scientia, nec non in iustitia commendatus: qui cum pluribus suis attinentibus, de factis ancillæ Christi præclaram notitiam habuerunt, & amorem singularem magnamque confidentiam ad eam in suis negotijs gerentes, [alterius mortem imminentem procul absens cognoscit,] plurima sibi subsidia, similiter & solamina varia caritatiue præstiterunt. Qui Dominus arbitrans se fore sospitem & incolumen corpore, parum de Deo solicitabatur. Et cum ipsa moraretur in quadam regione longinqua, plenius innotuit sibi de breuitate vitæ dicti Domini, cum aliquibus impedimentis periculosis coram Deo, quæ in eius conscientia latitare cognouit. Pro quibus abdicandis ipsa destinauit ad eum aliquos de suis Religiosis, [& missis Religiosis præmonet:] secretam credentiam deferentes, & rei veritatem intimantes. Quibus ille fidem adhibuit, dictis impedimentis prouidens de remedio salutari, sicque monitus vtili consilio, diem clausit extremum.

[134] Alio quoque tempore quædam notabilis burgensis de ciuitate Cabilonensi super Sagonam, familiariter sibi nota, [nobili fæminæ suadet confiteri peccata,] præ deuotione visitauit eam in conuentu suo de Poligniaco. Cuius ipsa præcognoscens propinquum decessum, pro maiori securitate conscientiæ dictæ Dominæ, præmonuit illam ibidem plene confiteri. Quo peracto, recedens ab ancilla Christi, [præuidens eius obitū:] se recommisit humiliter eidem tam in vita quam in morte. Regressaque mox ad ciuitatem prædictam, infirmitate grauata, iuxta Matris præcognitionem vitam terminabat.

[135] Æque nempe clare cognoscebat in absentia sua peracta, velut præsentialiter visa vel experta; maxime quando pro bono aliquo scire talia peroptauit. Semel enim quidam ex suis Fratribus pro nonnullis eiusdem expeditionibus accesserat Romam, [Religioso suo Romæ secrete peracta indicat:] vbi tractauit & peregit aliqua secreta, quæ soli Deo sibique credebat esse nota, sperans tamen bene facere: verumtamen incontinenti post regressum ad eius præsentiam totum sibi retulit, quod fecerat & totalem modum dicens ei: Quare sic & sic tale quid fecistis? Vnde prædictus Frater multum verecundus certissime cognouit, quod nil poterat ab ea penitus celari.

[136] De regimine vero suorum monasteriorum vel conuentuum cum sibi videbatur fore congruum aliquid specialiter scire, de illis æque faciliter certificabatur de longinquis & multum distantibus, sicut de illis, in quibus residebat. Defectus ibidem commissos intimabat secrete personis deficientibus vel publice visitantibus, vt de remedio videretur opportuno. Vnde mirabile valde, numquam aliquod inconueniens accidere debuit in aliquo dictorum conuentuum, [cognoscit euentura in suis conuentibus:] quin ipsa aliquid præsentiret; licet non specialiter sciret quid vel quale vel vbi esset venturum. Quapropter habita præcognitione iam dicta, non parum tristabatur, sed dolebat in corde nimium, & idcirco postquam ille casus euenerat, eius dolor & tristitia mitigabatur. Multæ gentes, tam magni status quam exigui, pluries ad eam accesserunt, tum ex deuotione, tum pro consilijs salutaribus obtinendis, tum etiam pro perfectis adhortationibus reportandis: de quibus omnibus, pro maiori parte saltem illorum, [& caussas se visitantium,] qui veniebant caussa proficiendi, priusquam ingrederentur oratorium suū, notum erat sibi qui erant & quid quærebant, & quæ vel qualis responsio esset illis reddenda. Insuper Patres eius Confessores & Fratres plene certificati de limpida cognitione diuinitus & mirabiliter sibi collata, [defectus suorum, etiam Confessariorū,] tantum illam timebant, vbicumque forent & quantumcumque distantes, sicut in eius præsentia personaliter constituti: pro tanto quia si committerent aliquid reprehensione dignum, statim, postquam peruenerant ad eius præsentiam, dulciter & benigne demonstrabat eisdem. [interiores desolationes Sororum,] Item pluries quando Sorores in corde sustinebant aliquam secretam desolationem, vocabat eas ad se; dulciter tangens eisdem aliquid de materia vel caussa, propter quam sic erant desolatæ; benigne confortans illas super eadem materia siue caussa. Quamobrem clarius experiebantur ipsam certam habere notitiam de secretis cordium & meditationibus illarum: quadam enim vice vna nouitia tentabatur in corde suo de recessu extra monasterium, [tentationē nouitiæ contra vocationem,] nec audebat alicui pandere suam voluntatem: quam Mater ad se vocari fecit, patefaciens illi quod cogitauerat & ipsa præcognouerat, intantum quod prædicta nouitia, statim recognouit culpam suam coram Deo pariter & coram Matre. Et exinde concepit grandem deuotionem, & decreuit omnino profiteri Religionem.

[137] [periculum desperationis cuiusdā Religiosæ,] Altera vice, Religiosa quædam secum residens in eodem conuentu, summe desolabatur ex grauamine conscientiæ, fere casura penitus in desperationem. At ancilla Christi cognouit in spiritu suo, vocauitque illam & tam dulciter allocuta fuit, vtiliter & viuaciter illi demonstrando periculum suæ tentationis, & inducens eam ad fortitudinem & constantiam contra præfatam tentationem, sic quod numquam depost incidit in illam, neque fuit recordata præ maxima dulcedine & caritate sibi exhibita per eam, quantum esset in spiritu consolata. Item iterum hostis infernalis procurauit diuisionem & discordiam inter duas Religiosas, [discordiam inter duas Religiosas,] quam vtraque seruabat in corde suo, nec exterius manifestabat: quas ambas Mater singulatim vocatas tam pulchriter admonuit, quod illæ plene pacificatæ clare perceperunt ipsam Matrem habuisse notitiam eiusdem cuiuslibet illarum: vnde valde perterritæ, de cetero conceperunt erga ipsam magnum timorem. Item alias ipsa persistente cum ceteris Sororibus in choro in extremo alterius chori, [distractiones in oratione variarum:] quædam Religiosa tempore diuini Officij vagis occupabatur & alienis meditationibus. Quod cognoscens ancilla Christi, per quamdam aliam Religiosam sibi mandauit, quod cessaret vsque post Officium: quæ correcta decreuit postponere quascumque tales cogitationes. Insuper alia vice in quodam de suis conuentibus ipsa præsente in Officio Dei, quædam Soror tenens sibi librum, meditabatur in malis rebus & vanis: quæ cognoscens ancilla Christi clare, pluries innuit illi, quatenus a talibus cessaret meditationibus. Quod illa non percipiente, reiecit eam post tergum, auferens sibi librum satis rude. Quare aduertens Soror illa, quod Mater videbat & cognoscebat quidquid ipsa cogitabat, cœpit in corde suo cogitare de Deo: tunc autem ancilla Saluatoris ad illam se conuertens, benigne subridendo restituit ei librum.

[138] Aliquoties multi Clerici & in Theologia Magistri, [soluit sublimes Theologicas quæstiones:] pariter & alij sapientes mundani, plures ab ea difficiles quæstiones sciscitabantur, & de subtilibus materijs. De quibus, licet inuita propter humilitatem, nihilominus tamen quando sentiebat in spiritu rem non fieri per curiositatem, sic profunde respondebat & clare dilucidabat, quod omnes admirabantur & magis ædificabantur, asserentes quod alta mysteria secretaque diuina a Spiritu sancto sibi reuelabantur.

[139] Item in illis diebus, in quibus prægrande videbatur dissidium in regno Franciæ, duabus partibus ad inuicem e regione congregatis cum armata militia, velut castrorum acies ordinatæ parabantur ad ingressum duelli; [conflictum præuidens perniciosum] præcognouit ancilla Christi, conflictum futurum ex vtroque latere fore perniciosum ad mortem, & per maximam effusionem sanguinis, & obnoxium, quod peius erat, ad multarum perpetuā damnationem animarum. Vnde concepit in corde grandem tristitiam & dolorem: propter quod recommendans Deo humiliter totum factum, cum inundantia lacrymarum dedit operam, mittendo litteras principalibus Rectoribus vtriusque partis exhortatorias ne bellum attentarent, & consequenter ad vtrosque misit aliquos de suis Fratribus, [precibus, litteris, & missis Religiosis impedit:] declarando pericula tam corporum quam animarum exinde prouentura. Quibus exhortationibus & declarationibus salutaribus decretum interceptum fuit & interruptum, & sic euaserunt periculum perditionis corporum.

[140] Alia vice præcognouit futurum esse quoddam discriminosum ignis incendium in quadam villa, in qua erat Sororum suarum conuentus: [præcognoscit ingens incendium:] quibus significauit, quod essent diligentes, & bene custodirent ignem. Statimque euenit illud horrendum & damnosum incendium sic appropinquans dicto conuentui, quod Religiosæ valde timuerunt comburi: sed meritis ancillæ Christi præseruatæ fuerunt.

[141] Alius quidam præpotens & magnus Dominus afficiebatur deuote prænominatæ Matri, cupiens sibi ædificare conuentum in terra seu in dominio suo: propter quod misit ad eam virum quemdam Ecclesiasticum, pro manifestando sibi votum suum, [conuentus ædificandi consensu dato,] & etiam captando eius beneuolum assensum: quod & obtinuit propter diuinum amorem, & eiusdem Domini reuerentiam. Sed mox illa die peracta, præcognouit aliud magnum inconueniens euenturum esse in eodem territorio siue dominio, sed specialiter in villa, in qua scilicet dictus conuentus ædificari debebat. Quapropter misit ad prædictum Dominum, rogans & requirens ipsum, [differt extructionem, præuidens deuastationem:] quatenus aliquantulum sibi differre placeret ædificationem prædictam. Et post paullulum tota patria repleta fuit hominibus armatis, innumera mala committentibus: inter quæ villam præfatam, in qua conuentus ædificari debebat, penitus destuxerunt.

[142] Item in principio constructionis conuentus de Poliniaco, nouitia quædam ibidem infirmabatur ad mortem, propter quod ancilla Christi præcepit cuidam ex Sororibus, quatenus sic diligentem curam adhiberet circa illam, [cupit aduocari ad nouitiam in articulo mortis:] ne sola moreretur, & quod vocaret eam in decessu nouitiæ prælibatæ, cui volebat penitus interesse. Et post hoc tandem accidit, quod Soror illa custodiens nouitiam infirmam propter grauamen laboris seu propter negligentiam aliquantulum obdormiuit, & in hoc interuallo decessit infirma nouitia: de quo decessu ancilla Christi fuit multum desolata, pro eo quod non fuerat præsens dicto decessui, iuxta desiderium cordis sui. Idcirco Sororem illam, quæ negligens extiterat, de significando sibi iuxta prȩceptum ab ea sibi datum, redarguens, præcognouit & prædixit ei finalem terminum suum sibi propinquum, [negligenti aduocare prædicit mortem propinquam & similem:] ita dicens: Quia transgredi præsumpsisti mandatum, quod iniunxeram tibi, certum tibi sit, quod sola morieris & nulla præsente. Et post paullulum tempus accidit ei prægrandis infirmitas, in qua loquelam amisit per spatium sex horarum, nec de ipsa sperabatur amplius posse loqui, [vt extrema Sacramenta suscipiat, impetrat ei vsum sensuum:] nec adhuc receperat Ecclesiastica Sacramenta. Tunc ancilla Christi more solito visitauit eam, cui sic dispositæ pie compassa, recurrit ad sacrum orationis sacrificium, obsecrans deuotissime diuinam misericordiam, quatenus sibi dignaretur restituere loquelam, qua mediante recipere posset sanctissima Sacramenta. Mox autem oratione finita, subito locuta est & plene confessa, & deuote recepit omnia Sacramenta: licet prophetia Matris non fuerit euacuata, quia tandem, nulla præsente, sola vitam finiuit.

[143] Semel existens in monasterio de g Viniaco præcognouit certitudinaliter finalem terminum vitæ cuiusdam nobilis & deuotæ Domicellæ, [præcognoscit quamdam Matronam breui morituram:] residentis in villa Poliniaci, quæ vocabatur Ioanna de Vannato, & credebatur esse sospes in plena prosperitate. Et significauit ei Mater, quod libenter vidisset eam, & quod numquam ex hoc in hoc seculo foret eam visura, nec sibi locutura. Quod sic euenit: nam breuiter post hoc infirmitatem incurrit, vnde mortua est.

[144] Semel alia vice, quidam honestus Religiosus, de numero Fratrum deputatorum ad subsidium sanctæ paupertatis in conuentibus eiusdem ancillæ, Presbyter, qui pro negotijs Religionis ad longinquam accesserat regionem; [cognoscit Presbyterā in remotis partibus morti vicinum, non posse Viaticum accipere,] ex quo transire cogebatur necessario per patriam, in qua pestis aspere vigebat: quapropter infectus, velociter subripiebatur ad mortem, priusquam posset accipere Viaticum Sacramentum cum debita dispositione. Et tunc ancilla Christi præcognouit veritatem, quamuis ageret in remotis, & decreuit omnino fore succurrendum, potissimum in tanta necessitate: nam ante finalem exitum illius, ipsa vocato Confessore præparauit & disposuit conscientiam, & pro illo decedente recepit sanctissimum altaris Sacramentum, ne transiret absque munitione tanti solaminis contra periculosas insidias hostium malignorum cum illo stricto passu: quod, [quod ipsa pro eo accipit:] per Dei gratiam & ancillæ suæ digna merita, credi potest vtilissimum fuisse decedenti.

[145] Quidam alius Sacerdos Religiosus, qui multum vtiliter & caritatiue laborauerat in principio, [Sacerdoti a suo seruitio digresso,] cum ingressus fuisset in Religione, pro conuentibus eiusdem Matris gloriosæ; tandem suggestione diabolica permotus, absque licentia recessit. Accedens autem ad partes remotas, pro faciendo residentiam ibidem cum quibusdam alijs Religiosis; ibi parum proficiens cecidit in grauem & mortalem ægritudinem: quam præcognoscens ancilla Christi, licet ab eo localiter multum distans, recurrit ad orationis sanctæ subsidiū, humiliter deprecans totis viribus Dominum, vt per suam pijssimam misericordiam compati dignaretur illius Fratris animæ pauperrimæ in tanta necessitate. [moribundo absens procurat contritionem.] Et incontinenti Religiosus ille concepit tantam contritionem, tristitiam & displicentiam de peccatis suis, & in speciali de seruitio præfato dictorum conuentuum, a quibus discesserat per suggestionem diabolicam deceptus (sicut per illos postmodum probatum extitit, qui præsentes erant) quod post eius decessum se præsentauit Matri prædictæ, [& a morte vidit sibi apparentē:] sicut ceteri de sua familia facere consueuerant, sicut tactum est super septimo Capitulo. Propter quam repræsentationem pie credendum est, quod precibus & meritis ancillæ Christi præfatæ sit Frater ille reductus ad viam salutis æternæ. [num. 46]

[146] Ancilla vero Christi sæpissime dicta per donum Prophetiæ nouerat cogitatus & secreta cordium, nedum personarum sibi præsentium, verum etiam absentium: & interdum nouerat quando, quomodo, & qualiter dies suos terminare debebant. Vnde pluribus personis, secularibus & Religiosis, agentibus in remotis, iuxta i sentimentum suorum negotiorum sibi notificatum a Deo, procurabat vel procurari faciebat solamen & adiutorium secundum condecentiam desolationis, aduersitatis, & contrarietatis ipsorum. Et etiam fines dierum multorum cognouit & prædixit: & inter cetera quædam nobilis & potens Domina, [solicitam de matrimonio neptis præmonuit ante morituram:] magnam diligentiam de maritando neptem suam in altis honoribus & multis diuitijs faciebat, & cum hoc sibi videbatur, quod ageret nimis negligenter circa salutem animæ, & propter hoc expresse dixit eidem ancilla Christi præfata: Domina mea, vos magnam diligentiam adhibetis pro matrimonio generosæ neptis vestræ, verumtamen magis deberetis solicite cogitare de vobis: & ita faciatis, quia numquam diebus vitæ vestræ videbitis eam matrimonio copulatam. Quod tandem extitit verificatum: quia priusquam neptis nuberet, fuit morte præuenta.

[147] [cognoscit de aliquibus, vtrum moriantur in statu gratiæ:] Qualiter autem seculares personæ vel Religiosæ deberent finire dies suos, an scilicet in odio vel amore Dei, sæpius præcognouit, & inter ceteros semel præsens in decessu cuiusdam personæ Religiosæ, quæ præ dolore mortis anxiabatur vehementer, inquit illi: Vade confidenter ad Dominum, & ne timeas. Quo dicto, mox fuit anima separata. At Mater confestim adstantibus ita dixit: Multa patietur, sed finaliter non priuabitur æterna felicitate.

[148] Quædam iuuencula pulchræ representationis & dulcissimæ modestiæ, peroptime disposita secundum apparentiam pro Religione, venit ad ancillam Christi ad hoc vt susciperetur ad Religionem, supplicans & requirens hoc humiliter & deuote: ad quod ipsa nullatenus voluit consentire prætextu cuiusdam signi secreti, [puellam rogatu aliorū inuita aamittit nouitiam,] quod in illa cognoscebat. Cum vero Pater eiusdem & Confessor & plures alij videntes illam sic dispositam apparenter & ita decenter, rogarent prædictam Matrem instantissime, quod eam recipere vellet, ita respondit: Vos me cogitis per preces & rogamina vestra, quod ego recipiam eam: verumtamen scitote, quia numquam in Religione recipietur ad Professionem. Quod consequenter extitit verificatum; nam anno primo completo suæ probationis, [præuidens non peruēturam ad Professionē:] propter ignorantiam diuini Officij non potuit nec debuit admitti: sed in secundo tot & tantas incurrit tentationes & signanter de recessu, quod incidit in quamdam dementiam, penitus asserens, quod nullatenus obseruare posset talem Religionem. Et adinstar præuisionis seu k prognosticationis ancillæ Christi peruenire non meruit ad Professionem, sed fuit eiecta penitus extra Religionem.

[149] Alia siquidem vice, nouitia quædam se tenebat in Missa prope dictam ancillam Christi, [cognoscit quamdam deuote exterius orare, vt pro tali habeatur:] cogitans in corde suo, instinctu permota diabolico, dicens orationes suas, quod Mater æstimaret de ipsa, quod esset bona pariter & deuota Filia. Ipsa vero Mater post Missam vocauit Magistram prædictæ nouitiæ, cui dixit: Arbitrabat quod hæc nouitia bona foret & deuota filia, sed ipsa nullam continet deuotionem: quibus auditis, dicta nouitia remansit tota verecunda, cognito quod Mater sciebat suam stultissimam cogitationem. Item Soror quædam altera vice grandi æstuabat desiderio postulandi quamdam imaginem a Matre sæpe dicta: cuius rei gratia peruenit ad eius præsentiam, sed præ verecundia non fuit ausa dicere quidquam iuxta desiderium suum. [alterius desiderium accipiendi imaginem:] Quod videns ancilla Christi, præcognouit totum eius optatum, & subridens ait illi: Vade, vade: post cuius recessum statim misit illi quamdam pulcherrimam imaginem, mandans illi quatenus mitteret matri suæ illam, sicut ipsa facere decreuerat & optabat.

[150] Altera vice prædicta Religiosa vehementem in corde suo portauerat desolationem, credens se fore nullo modo Deo gratam, nec aliquo modo posse saluari, sed quod deberet damnari. Qua desolatione multum afflicta, decreuit accedere ad ancillam Christi; & si ostenderet sibi gratum vultum & signum amoris, apparebat sibi, [remedium adfert eidē admodum anxiæ an in statu gratiæ esset:] quod ipsa non esset in odium & indignationem Dei, & quod ipsa speraret de salute. Quæ quidem cogitante prȩfata Sorore, Mater vocauit eam, & dulciter & amicabiliter locuta est illi, dicens: Se tantum illam diligere quantum aliquam Sororum, quæ sit in tota Religione. Tandem in eius præsentia commendauit eam Matri Abbatissæ conuentus: asserens quod illa foret eius filia prædilecta. Propter quæ prædicta Religiosa remansit consolata in Domino, existimans certitudinaliter, quod ancilla Christi plene cognosceret secreta cordium cum alijs forensibus & extraneis rebus.

[151] l Quædam Religiosa de suis conuentibus pro certo intellexit, quod Christi ancilla cognosceret corda hominum, & secreta cogitationum rimaretur, [alteri intima secreta cordis reuelat:] quod nondum credidit illa. Accidit depost, cum Christi ancilla loqueretur eidem Religiosæ, ipsa ancilla propalauit ei, quod vtique nouerat cogitationes eius, cum illa conferens & præcise tangens aliqua secreta valde, quæ eius cordi fuerant infixa. Accidit alio tempore cum esset in alio conuentu Soror Coleta, notificauit eidem Religiosæ prætactæ quædam arcana, quæ in conscientia sua recondidit ita secrete, vt Deo excepto & se, illa nulli in mundo constarent: super quo stupefacta Soror illa valde, atque in se taliter experta, cognouit nil penitus dictæ Matri abscondi posse siue celari.

[152] In quorumdam Dominorum potentum & magnatum terris & locis plurimis fama vel relatio incolis tædiosa diuulgata fuit, & maxime huiusmodi noua principalibus amicis & officilialibus dictorum Dominorum, tam etiam specialiter in spirituali & etiam in temporali statu, non sine ipsorum tædio relata fuere: [Dominum quemdam ab hostibus captum credentibus subditis,] videlicet quod Domini prædicti in manus inimicorum suorum inciderant, a quibus, vt aiebant procertissimo, tenti & captiuati fuerant & prædati, nec non vt se redimerent adstricti: vnde & merito, tota eorum patria mœsta erat & dolens. Accidit quod fortuito quidam de principalioribus officialibus & amicis vnius illorum Dominorum transitum facerent per quamdam villam, in qua pro tunc degebat in suo conuentu Christi ancilla Coleta, quam statim illi visitantes cum reuerentia, sed cum dolore omnia noua prædicta sibi indicauerunt: quapropter sæpe eorum Dominū, & totam illam patriam omni affectu cordialissime, quantum poterant, eidem recommiserunt. At ancilla Christi humilis præcernens eos compassiuo oculo tam tristes & exterritos, eos confortando, dixit: Domini mei, nolite fidem dare huiusmodi nouis: quia reuera non sic est, vt putatis. Responderunt illi: Nos scimus vtique ista fore vera, [indicat illū liberum certo loco esse.] & super inde a fide dignis personis & notabilibus ad plenum informati sumus, qui viderunt eum captiuum. Tunc illa magis certificauit eos, sic dicens eis: Pro vero securos vos reddo, quia Dominus vester nunc est in tali loco suo & in terra sua, in qua iocundatur vultu hilaris sine aliquo periculo, tædio vel malo: insuper scitote, quoniam ante sex dies noua certissime de eo habebitis. Et sic euenit per omnia, vt ipsa prognosticauit eis: vnde ipsi officiales & tota patria maxima iucunditate repleti & stupore non modico perfusi sunt:

[Annotata]

a Petrus Psalmon nomine Magister in Theologia, nunc Doctorem dicimus: eum autem titulum seu gradum, qui suscipiunt, dicuntur Magistrari: magistrare autem est magistri munus obire: [Magistrare.] quod non tantum postremis hisce seculis; sed etiam apud Spartianum legas; & in Cod. magistrationem.

b Orbam ad cognominem sibi fluuium haud longe a lacu Neocomensi, de qua infra agetur. Abbauillæus pag. 349.

c Vltraiect. MS. meritum.

d Castra, vel Castrum aut Castrena, vrbs ad fluuium Aguthum, detracta parte ex Episcopatu Albigensi eiusq; reditibus, dignitate Episcopali a Ioanne XXII exornata est anno 1317.

e An Raimundus Maiorosius ex Tricastinensi Episcopus Castrensi, & a Martino Vcreatus Cardinalis anno 1426, [Castra vrbs.] Romæ anno sequenti mortuus?

f Hic est Bernardus Armanacus, Comes Marchiæ & Castrensis & fundator conuentus Castrensis.

g [Viuiacum.] Viuiacum, Gallice Viuiers aut Veuay, adsitum Lemano lacui ad latus Heluetiorum, a quibus vrbs ea cum vicinis locis Sabaudo erepta est. Conuentum ibidem B. Coletæ extructum esse ab Amedeo Pacifico, concessa facultate a Martino V Pontifice 13 Nouemb. 1425, tradit post alios Guichenon in Historia Sabaudica ad dictum annum. Degunt modo Clarissæ Aquiani.

i Id est, cognitionem diuinitus sibi infusam: nunc autem ea vox a Francis serme accipitur pro iudicio, seu opinione.

k a Prognosticis signis Franci deducunt prognosticare, ex signo aliquo futura prædicere.

l Sequentia ad finem capitis damus ex solo MS. Corsenduncano, & leguntur etiam in MS. Gallico codice.

CAPVT XVI.
De malignorum spirituum graui persecutione.

[153] Hostis antiquus talis est proprietatis, quod quanto plus videt aliquem appropinquare Deo, & magis proficere; tanto magis illum persequi conatur seu infestare & impedire, pœnas illi graues infligere, nec non afflictiones multiplicare. Illos autem, quos pacifice possidet, parum vel nihil curat impedire. Propter quod attente percipiens, [Perfectissime Deo seruire conatur:] quod illa ancilla Christi per dilectionem perfectissimam erat coniuncta Deo penitus & inseparabiliter vnita, ducens vitam cœlibem in alta perfectione; conabatur possetenus, & quantum scire poterat, illam impedire, persecutionem omnimodam & molestias inferendo, nedum a iuuentute, sed per totum vitæ suæ spatium perseueranter vsque in finem, tam in statu seculari quam in Regulari, nec non in cunctis locis & regionibus, ad quas ibat pro Dei amore vel pro salute animarum. Quando nempe iuuenis existens decreuit in corde suo Deum affectuose diligere, seruiendo diligenter eidem. Cunctis noctibus per plures annos, cum incipiebat orationes suas, quidam malignus spiritus ad ipsam veniebat, [a diabolis nequit impediri,] & stans in loco proximo, mirabilem emittebat vocem & piam conquestionem; quatenus illam impediret a suis sanctis orationibus. Sed quamuis ipsa esset iuuenis ætate, cum hoc erat tamen in perfectis moribus & in fide prouecta: sic enim valide confidebat in Domino, quod nihil omnino forinsecum dubitabat. Quapropter illi spiritui nec signum aliquod ostendebat, nec verbum aliquod proferebat, & sic tædio victus recedebat. Sed cum peruenit ad mediocrem ætatem in statu Religionis, [etiā percussa baculis,] sæpius inuadebant eam, percutientes aspere cum rudibus & grossis baculis crudeliter & longæue, quod eius tenerrima debiliaque membra penitus fracta erant siue comminuta, liuoresque nigri remanebant per longum tempus. Nam semel inter alia tam crudeliter percusserunt eam & tam diu, quod eius tibiæ sic fuerunt inflatæ, quod in grossitiem medij corporis æquabantur.

[154] Altera siquidem vice cum feruenter & deuote peroptaret aliquam specialem orationem Domino præsentare, [non terretur apparentibus illis in figuris vulpiū,] multi tales hostes illam impedire nitentes, inuaserunt in figuris vulpium apparentes, & illam percutere grauiter attentantes. Sed Dominus contulit illi cor & vigorem eisdem resistendi siue repugnandi, intantum quod per brachia se mutuo fumentes, adinuicem duellum committere omnino conabantur, & sic hostes illi confusi recesserunt, & ipsa remansit victoriosa: & post dictum duellum reperta fuit a Sororibus valde fatigata. Percipientes enim maligni spiritus, quod eius orationes multum vtiles essent creaturis, & Deo summe placabiles; videbantur inter seipsos in multitudine magna consilium inijsse decretumque firmasse, ad inueniendum subtiles malitias & cautelas multimodas, pro sibi cunctis impedimentis possetenus inferendis, in omnibus virtuosis actibus per ipsam interceptis a vel intercipiendis: & ad hoc conabantur eidem incutere timorem & terrorem. Quod tamen per Dei gratiam nullatenus obtinere valuerunt. Imo potius in omnibus locis & temporibus, siue sola siue cum alijs, semper fortis & animata remansit, nec dubitans inter illos. Propter quod diuersimode semetipsos præsentabant eidem, & in diuersis figuris terribilibus apparentes illi; [hominum rubeorum,] interdum videlicet in figuris hominum penitus rubeorum, & aliquando similiter in figura cuiusdam statuæ terribilis & turpissimæ, tantæque staturæ, quod cælum aliqualiter tangere videbatur. [staturæ tangentis cælum,] Quadam vero vice sibi apparuit [dæmon] in figura cuiusdam maligni & horribilis draconis, qui post apparitionem illam recessit, transiens super muros cōuentus. Inter ceteras bestias, quas moleste videbat, [draconis,] plus dedignabatur aspicere reptilia venenosa, velut serpentes, bufones, araneas, & similia: [serpentium,] & propter hoc maligni spiritus, talis displicentiæ non ignari, in illorum formis seu figuris cum suis complicibus se sibi demonstrabant. Nam in principio sæpe nominatæ reformationis, quæ fuit in conuentu Bisuntinensi, pluries, cum decreuerat orationi vacare vel inceperat orare, videbatur locus vel cellula suæ residentiæ fore repletus bufonibus turpissimis: [bufonum:] & ipsa satis cito cognoscebat astutias aduersarij bonorum, & recurrebat ad Dominum Deum suum, & tunc subito cuncta delusoria penitus euanescebant.

[155] Item quædam abominabilis & horribilis perturbatio sibi inferebatur ab eisdem scilicet malignis hostibus, [cadauera suspensorū a diabolis in oratoriū delata, mandat ab eisdem auferri:] qui pluries intra suum oratorium deferebant cadauera mortuorum suspensorum infecta. Quibus confestim ipsa præcipiebat, quatenus illa cadauera reportarent ad locum, vnde acceperant: & mox (non tamen absque magna displicentia) iussis eius obtemperabant. Semel namque loquens cuidam ex suis Religiosis inexplicabiliter formidanti præfatas illusiones, interrogauit eam, si multum timeret tales hostes, si videret illos. Qua respondente quod sic, intantum quod penitus moreretur; illa subiunxit quod si videret omnes inimicos inferni, nihil omnino timeret: pro b tanto quia maligni spiritus nullum habent posse super creaturas, nisi quantum a Deo sibi confertur: & sic mirabiliter confortauit eam.

[156] In eodem vero conuentu Bisuntinensi multiformiter eam persecuti fuerunt in ætate postrema. Et primo sicut legimus de sancto Patre nostro Francisco, [cum S. Francisco inuita videt formicas:] qui non libenter videbat formicas, quia de prouisione viuunt contra paupertatem Euangelicam; & pariformiter ad eiusdem Patris exemplar, ancilla Christi etiam illas videbat inuita siue coacta: quod attendentes hostes immundi in figuris illarum, scilicet formicarum, eam persequi frequenter conabantur, [sub harum figura vexatur a diabolis,] & multoties ab ea in rebus prædilectis, sicut in libris vel in locis specialibus, & in oratorio suo in tanta numerositate confluebant, quod videbantur ibi esse plusquam millia. In quorum aspectu præsentiali vehementer in corde tristabatur, & tam mirabilem inde concipiebat displicentiam, quod erat valde mirum: & subito post prædictam manifestationem penitus euanescebant. Interdum ad hoc, quod exercitationes a Deo sibi missæ vel permissæ forent secretæ vel non manifestæ, [adferentibus millia, mox euanescentia:] prætendebat quod talia accidebant ratione locorum, in quibus habitabat, propter quod illa loca mundari faciebat, sequestrando quæcumque dare poterant occasionem aduentui similium bestiarum. Sed nihil inde proficiebat: nam statim vna comparente simul aderant centum millia vel plures, & simul omnes euanescebant.

[157] In patria Linguæ-Occitanæ persequebatur eam in forma muscarum, confluentium ad eius oratorium in tam grandi multitudine tamque copiosa, quod erat inæstimabiliter ei desolatorium & onerosum, [muscarum multitudine infestatur,] tam de punctura quam de volatu celerrimo super libros & super manus, & de tumultu tristabili pro conferendis sibi validissimis impedimentis. Et ex hoc tantum vexabatur & afficiebatur tædio, quod aliquoties faciebat eas fugari siue deijci foras, & incontinenti reuolabant vt prius. Et quadam vice extitit vna, præ cæteris grossior omnibus & asperior, inferens sibi grandissimum tædium in suis orationibus, [vni maiori discessum præcipit in virtute obedientiæ S. Francisci] & finaliter propter importabilem perturbationem exinde sibi vehementer illatam, non audebat per se mandare illi seu præcipere, sed decreuit in virtute sanctæ obedientiæ salutaris, in qua sanctissimus Pater Franciscus mandare consueuerat, illi præcipere quod discederet: quod & fecit, & statim abscessit ab ea, [& abigit:] sed accessit ad inferendum impedimentum vni de Confessoribus eiusdem Matris. Et ille statim venit ad eam, quæ bene nouerat totum factum.

[158] In partibus Picardiæ se demonstrabant hostes prænominati ancillæ Christi in forma limacum seu testudinum, [exagitatur a diabolis in forma testudinum seu limacū,] quæ confluebant ad oratorium eius & super cubiculum, & quanto plus illas inde amoueri faciebat, tanto plus augebantur; & quando genua flectere disponebat ad orationem, offerebant se conspectui suo quinque vel sex vel plures numero. Quoniam vero præ ceteris, & inter cetera saltem, tales bestias abhorrebat, frequentius confluebant. Interdum circa cubiculum, vbi Deum instanter orabat, impedimentum allaturi fuissent, nisi diuina bonitas illis obstitisset: nedum hoc; [& aliorum reptilium,] sed etiam in figuris plurimorum aliorum reptilium horribilium & abominabilium bestiarum illam conati sunt persequi viriliter, & plus excessiue quam personam aliquam aliam, quantumcumque sanctam siue perfectam, saltem ex auditu vel lectura librorum; nec ex Vitis Patrum siue Legenda cuiuscumque Sancti vel electi Dei valet comprehendi, [magis, quā vlli Sancto factum legitur,] tantam persecutionem a dȩmonibus exhibitam fuisse cuiuis alteri personæ, quemadmodum huic ancillæ Christi. Ex quibus euidenter apparet excellentissima vitæ suæ sanctitas & altitudo perfectionis, inter omnes filios & filias adoptionis summi Patris æterni, [& innuitur maioris perfectionis fuisse:] nec non inter perfectos amicos & dilectas sponsas ac amicas Dei: perspecto diligenter & viso, quod cunctæ persecutiones, quas ingerunt maligni spiritus veris amicis Dei, a Diuina permissione procedunt: & quanto perfectores extiterint & in dilectione Dei magis radicati, tanto plus illos sȩpius & asperius vult & permittit examinari seu vehementius approbari.

[159] Inter prædictas vero graues eius persecutiones vna horribilior fuit & desolabilior, per septēnium ante suum gloriosum decessum: [vltimo septēnio molestius exercetur, apparitione omnis generis bestiarum,] quando nempe volebat orationi vocali siue mentali vacare, statim occurrebat illi multitudo dæmonum ad similitudinem muscarum in aëre volantium, & dictorum inimicorum numero figurarum numerus æquabatur: & appatebant diuersæ species crudelium bestiarum, videlicet lupi, leopardi, siue leones & huiusmodi, nec non figuræ vilissimorum & turpium reptantium, vt colubrorum serpentium, & bufonum: & plures figuræ seu species horribilium bestiarum, & diuersarum staturarum, & pariformiter variæ formæ siue figuræ rationabilium creaturarum, vt puta virorū siue fœminarum, quæ videbantur turpiores & atrociores alijs. [etiam hominū turpium, aut pulchre cōptorum] Et inter eos apparebant aliquæ paruæ satis decentes & pulchræ, & in formis virorum vel mulierum satis pulchris, cum capillis longis & magnis & bene pectinatis. Et omnes prædictæ figuræ se simul repræsentabant eidem: nec paulisper oculos leuare poterat, quin illas videret. Quibus visis tantam in corde suo tristitiam statim concipiebat & anxium dolorem, quod maiorem vel intentiorem nullatenus tolerare potuisset; & taliter affligebatur & desolabatur exinde, quod ad se nullo modo redire poterat per spatium decem vel duodecim horarum.

[160] Erat autem valdȩ mirabile, quia, quando iuxta diuinum beneplacitum figuræ videbantur ab aliis personis, nulli penitus ingerebant dolorem, [sua præsentia a terrore liberat alios videntes,] tristitiam & terrorem, præterquam ancillæ Christi: nec videbantur ab omnibus qui principaliter aderant, quando videbantur ab ea, sed tantum ab illis, quibus ostendere dignabatur Altissimus. Nec minus tamen propter hoc sic videntes arbitrabantur certitudinaliter in eius præsentia; quod si similiter vidissent in eius absentia, tantum timorem & terrorem incurrissent, quod extra sensum & omnino rabidi fuissent.

[161] Plures ex suis Religiosis illas figuras viderunt, signanter tamen vna familiaris & secretaria dictæ Matri, tam de ipsa quam de factis suis multum experta: [potissimum Religiosam sibi a secretis,] quæ pluries viderat & certissime cognouerat excessiuum dolorem & tristitiam, quem tolerabat post visionem prædictam. Propter quod ex pietate compassionis cordialiter affectabat in seipsa posse sustinere totum dolorem & pœnam, [conantem impedire ne molestia ei creetur:] quam ancilla Christi sustinebat. Et idcirco talibus horribilibus figuris apparentibus se interponebat diligenter inter ipsas & Matrem, ne ipsa Mater illas videre posset, & totus dolor exin caussatus & pœna similiter in eam conuerterentur, dicendo: Venite ad me, venite ad me: relinquite Matrem meam. Et cum essent in multitudine nimis copiosa sumebat ramusculum, cum quo trahebat figuras illas, & retrocedere faciebat post tergum ancillæ Christi. Quæ quidem nullatenus ausa fuisset attentare, nisi propter præsentiam suæ virtuosissimæ Matris.

[162] Interdum ex certis caussis, soli Deo sibique notis, decreuit nonnullis de suis Confessoribus præfatas horribiles figuras ostendere, quod & fecit. [procurat a Confessariis videri:] Quibus visis, nullum timorem nec dolorem conceperunt propter suæ præsentiæ securitatem: sed post præfatam visionem & ostensionem arbitrabantur se fuisse deprehensos in magno periculo perdendi sensum, si talia vidissent in absentia Matris. Prima vice, qua prædictas figuras ostendit vni de prædictis Confessoribus, [figuras leūculi,] vidit quemdam leunculum ex toto nigrum, prius tacitum sine motu, postmodum ambulantem. In secunda vero vidit vnum magnum serpentem, turpem & horribilem, inter Matrem & ipsum Confessorem existentem. Et iterum ipse serpens mutatus est in figuram cuiusdam candelæ sulphureæ. [& magni serpentis mutati in candelam sulphureā: maiore paullatim accessu patitur has dæmonum tentationes,]

[163] Et sciendum, quod prælibatæ figuræ dæmonum terribiles, sibi primitus apparebant in parietibus oratorij vel camerulæ suæ habitationis absque descensu, sicque diu fecerunt: & postmodum ad infima præfatæ cellulæ vel oratorij descenderunt, sibi tamen non appropinquantes: & ad vltimum totum oratorium, in altum & infimum, in parietibus & in aëre, penitus repleuerunt: & appropinquantes ad eam venerunt super habitum & super librum & super manus nec non super omnes partes corporis, peruenientes vsque ad oculum, quem inter cetera membra diligebat propter visum, quo singulariter confortabatur in orationibus vocalibus, & in visione pretiosissimi Corporis Domini nostri Iesu Christi: quem grauiter lacerauerunt, vt dictum est, taliter quod se iudicabat illum amisisse vel amittendum de proximo, sentiens in posterum diu grauamen dolorum. Quamplures etiam alias persecutiones intulere ancillæ Christi maligni spiritus, quas nimis longum esset enarrare. Sed inter ceteras in principio reformationis, quam Deus per illam faciebat, in oratoriis suis, vbi orabat Deum continue, salubriter ac deuote, sæpissime veniebant ad perturbandum eam in suis deuotis precibus, validū tumultum & impetuosum siue tempestuosum inducētes, & percutientes cum grossis baculis super oratoria iam dicta, & interdum super eam; aliquoties eleuantes oratoria penitus in altum & in aëra. Verumtamen nec propter tempestatem, [& tumultus ab illis excitatos,] nec propter percussuram inflictam, aliquatenus mouebatur a suis orationibus sedulis & deuotis. Et similiter in vltimis diebus suis multoties veniebant ad dictum eius oratorium in multitudine copiosa, inferentes terribile nocumentum cum grandi tumultu, [potissimum vltimis vitæ diebus.] percutientes vt supra cum grossis baculis per circuitum oratorij, & incutientes illud ad modum fulguris, intantum. quod paucæ Religiosæ pro socianda Matre ibidem audebant remanere, tantum excepta Religiosa supradicta: quæ sæpe confidens in meritis & virtutibus prælibatæ Matris, accedebat ad videndum quid esset: nihil tamen reperiens præter baculos, malignis spiritibus tunc euanescentibus virtute diuina, dictosque baculos pro signo relinquentibus super terram.

[Annotata]

a Suscipere aliquid agendum Francis enterprendre dicitur, quod hoc barbarismo expressit interpres.

b Simili idiotismo Franci dicunt: pour tant que, eo quod.

CAPVT XVII.
De gratiarum specialium Sanctorum & Dei amicorum in ipsa renouatione.

[164] Deus, cuius misericordiæ non est numerus, per suam summam & infinitam bonitatem, omni tempore dignatus est in hanc vallem miseriæ, destinare ex suis Sanctis & electis, in sexu masculino potissimum, pro conuersione salubri pauperum peccatorum: sed in diebus nostris, qui pro fine seu complemento iudicari possunt posterioris ætatis, dignum duxit in fæmineo sexu mittere quamdam ex filiabus suis dilectissimis & præelectis, suam videlicet ancillam Sororem Coletam, [Resplendet aotata virtutibus aliorum Sāctorum,] tamquam veram illuminatricem & perfectam directricem ambulantium in tenebris vitiorum & in vmbra mortis, ad reducendum illos in viam salutarem mandatorum Dei, nec non ad præbendum cunctis generibus hominum in quocumque statu lumen & exemplum perfectionis & sanctitatis, deuotionisque totius & mortificationis, & omnimodæ virtuositatis. Pro cuius executione reali cum effectu, decreuit excellentiam vitȩ cum eminentia gratiarum & virturum suorum Sanctorum & amicorum specialium electorum in ipsa reuocare: & si non in toto, tamen in magna parte, videlicet in solitudine cum abstinentia, pluribusque aliis gratiis Patrum antiquorum, in claris cognitionibus Prophetarum, in paupertate voluntaria Martyrum, in feruenti caritate Confessorum, in nitida puritate Virginum.

[165] De solitudine vero certum est, quod pauci Patres, [cum sāctis Patribus amat solitudinem,] qui specialiter in illa commendantur, talem vel similem seu æqualem obseruauerunt, velut ipsa: quæ per spatium quinquaginta annorum inclusa continue permansit & firmata, nedum infra reclusagium seu infra conuentum, in quibus possunt contineri lata spatia seu viridaria cum aliis pertinentijs, [50 annis inclusa cellæ arctissimæ,] sed tantum in quadam stricta cellula, quæ continebatur in quolibet illorum conuentuum: cui magis competebat nomen carceris vel sepulcri, quam cuiuslibet alterius habitationis. Erant enim præfatæ cellulæ, taliter strictæ, parsuæ seu dimissæ, quod vix se poterat erigere, vertere seu leuare: prout euidenter apparet in pluribus conuentibus, signanter Viuiaci, vbi cella sua non continebat plus quam sex pedes in longitudine, nec plus quam quatuor in latitudine. Et prȩterhoc insuper, quod prȩdicti Patres habebant multo longiores & latiores prȩdictis, poterant nihilominus spatiari per eremum & recreari post orationes, labores & pœnas, & ita peragebant de facto. [e qua non egreditur ad se recreandum,] Ipsa enim numquam exiuit statutum oratorium ad recreationem sui pro quacumque dolorosa seu horribili pœna. Et vltra hoc quando præfata cella situata fuisset iuxta virgultum, quod non erat nisi passus intermedius, exire nullatenus volebat. Cum vero necessitabatur exire conuentus pro visitatione facienda vel alias, applicans ad aliquod hospitium, prædictam solitudinem seruabat & clausuram, [in hospitiis sibi similem cellam cōsicit:] se tenens in aliquo paruo angulo, clauso pannis vel coopertorijs acsi foret immobilis; nec inde penitus mouebatur, donec tempus esset recedendi.

[166] Plures etiam ex prædictis Patribus habitantes in rupibus & in cauernis, varias abstinentias faciebant & longas vigilias, vacantes orationibus deuotis & prolixis. [arctissime ieiunat, per Quadragesimā absque vllo cibo:] Sed ancilla Christi tam admirabilis extitit abstinentiæ, quod adinstar sacratissimi Domini Saluatoris ieiunij, per quadraginta dies totidemque noctes nihil penitus manducauit neque bibit: quod tamen humanitus erat impossibile seu contra naturam, sed tantum diuinitus & supernaturaliter nihil impossibile apud Deum. De ceteris autem eius abstinentijs in superioribus satis patet. Quis enim expertus est similem vigiliam? [per integrū annum nō dormit:] cum ipsa vigilādo perseuerauerit absque dormitione somni, per totum vnius anni spatium continuum, ex speciali gratia cælitus ei collata.

[167] Insuper inter singulares prærogatiuas, quæ leguntur communiter a Deo elargitæ suis Sanctis & electis & fidelibus amicis, per ostensionem exteriorem dignæ commendationis, fuit, quando sibi placuit prolongare diem, & arrestare cursum solis, prout habetur in veteri Testamento de Iosue, bellante contra Gabaonitas, & legitur in nouo Testamento de sancto a Coopercio, volente venire ad fratrem suum infirmum ante solis occasum, ad cuius preces sol prolongauit cursum suum. Sed non minoris commendationis fuisse videtur abbreuiare diem, [precibus diem solito breuiorem facit:] & anteponere seu festinare cursum solis ad preces alicuius specialis & dilectissimæ sponsæ suæ; quam ostendere voluit Altissimus ad instantiam ancillæ suæ Coletæ: quæ multimode ad honorem Dei, & salutem animarum vitam exposuit temporalem perditioni pluries, & honorem confusioni, nisi Deus eam præseruasset de mera gratia. Nam sicut dictum est, tempore quo guerræ mortales & dissidia seu diuisiones vigebant, intantum quod pauci reperiebantur, qui auderent exire fortalitia siue castra munita, deliberauit, [exponit se periculis variis:] & de facto cœpit visitare seu frequentare partes sic diuisas indifferenter, non obstantibus periculosis discriminibus interiectis. Quando siquidem erat in vna de partibus diuisis, sic ex aduerso suspicabatur vehementer de ipsa, tamquam de fauorabili pro parte altera, procurante maligno spiritu. Similiter agente parte altera, cum ibidem applicabat; Deo solo cognoscente, quali desiderio ferebatur in bonum cuiuslibet partis, saluo primitus honore diuino; quantasque preces deuotas emiserit & emitti fecerit per omnes suos conuentus, & quantas lacrymas effuderit & effundi fecerit similiter in eisdem.

[168] Vice quadam, venit nouiter in quamdam b villam, satis grauatam occasione prædicta, & diligenter custoditam, in qua conuentum Sororum habebat. In qua statim postquam applicuit, murmurare cœperunt seculares, quod esset pro reliqua parte fauorabilis. Et statim post inimico procurante fuit subsecuta dispositio cuiusdam inconuenientis permaximi per talem modum. Nam Sacristaria conuentus, quæ pulsare pro Matutino debebat circa noctis medium, excitata fuit inter nonam & decimam horam, & existimans quod esset media nox, [de nocte aliquot horis casu pulsata citius cāpana ad Matutinū:] pulsauit de facto pro dicto Matutino. Peruigiles autem & custodes villȩ, campanam audientes ante debitam horam pulsari, suspicati sunt de proditione, præfatumque pulsum siue tractum iudicantes signum esse contrarijs, ex aduerso veniendi pro raptione dictæ villæ. [ne Religiosæ, vt cum hoste conspirantes, occidātur,] Propter quod commoti fuerunt, & non parum turbati, nec non & deliberati pro inferendo dictis Religiosis maximum & indicibile malum, videlicet ipsas interficere vel penitus destruere. Propter quod omnes armati conuenerunt, volentes attentare, atque iuxta deliberationem exequi conceptum malum. Sed appropinquantibus conuentui Pater misericordiarum sua mera gratia, meritis exigentibus humilis ancillæ suæ, prouidere dignatus est de remedio opportuno, abbreuiando videlicet noctem illam & tempus conformando, similiter horam illam & horologium iuxta mentem & intentionem illius, quæ pulsare credebat hora media noctis pro matutino. Sic illam abbreuiationem manifestando, publiceque horologium, [impetrat noctem diuiuitus abreuiari:] quod satis demisse siue rauca voce sonare consueuerat, dum pro decima pulsare debebat hora, tunc alte siue clare, cunctis audire valentibus de villa, pulsauit tantum pro vna: quam pulsationem signanter audientes feroces armati, concurrentes ad dictum conuentum, recognouerunt malitiam suam, & potissime discretiores inter eos reprimentes seipsos cum alijs dicendo sic: Nos sumus malæ gentes, quia male & iniuste suspicamur contra istas pauperes Religiosas, bonas & deuotas, quæ cum obedientia & diligentia nituntur Deo seruire, nosque custodire melius per suas sanctas orationes, quam nosipsimet per nostras vigilias & armaturas. Et ita reuersi sunt dolentes & tristes de malo, quod interceperant eisdem facere iniuste. Et sciendum est quod abbreuiatio prælibata temporis & noctis [facta sit] non solum quantum ad horologium pulsans horas nocturnas & diurnas, sed etiam de facto quantum ad tempus: nam aurora diei visa fuit æque cito post pulsationem, acsi pulsasset in media nocte: ex quo, nec immerito, Religiosæ valde fuerunt admiratæ, dum perceperunt factum.

[169] Quantum ad notitiam & spiritum prophetiæ, sicut supra dictum est, [cum Prophetis nouit absentia & futura:] ipsa clare cognoscebat præterita, & absentia tamquam præsentia pariter & futura. Nam sæpe desolata fuit de superabundanti notitia, quam habebat a Deo, potissime de factis alienis. Decessum etiam ab hoc seculo, tempus & horam mortis sanctissimi Domini Papæ c Martini Quinti, tunc moram trahens in Lingua-Occitana siue in Terra-bassa cognouit, [prædicit mortē Papæ Martini Quinti, & diuisionem Ecclesiæ:] sciuit & manifestauit: & d diuisionem Ecclesiæ sanctæ, Matris nostræ, finemque Concilij Basileënsis, & electionem Antipapæ cognouit & prædixit plus quam per tres annos antequam accideret, vnde grauiter in corde suo dolebat & tristabatur.

[170] In speciali complacebat in paruulis propter conformitatem ad ipsam in munditia & puritate, quæ præsentatur in eis. [optat paruulo, vt ante moriatur, quā Deum grauiter offenderet:] Semel fuit quidam sibi præsentatus paruulus nobilis & pulcher, & a notabilibus parentibus procreatus: cuius ipsa cognouit finem & perditionem, quamuis libenter videret eum prius & dixit. Ex quo puer iste, si diu dixerit, commissurus est aliquid, propter quod priuari debet visione diuina, precor Altissimum humiliter, quatenus ipsum in breui vocare dignetur ab hoc seculo. Quo reportato cum aliquali sospitate, sicut venerat, statim post regressum satis cito infirmari cœpit, & mortuus est. Propter quod parentes pueri desolati sunt mirabiliter, & venerunt perquirentes ad conuentum Religiosarum an scirent aliquid de casu præfato: quibus manifestatum est de verbis prolatis ab ancilla Christi, propter quæ remanserunt multum consolati, suas conformando fructuosas voluntates ad illam, quæ nullatenus deficere potest.

[171] Quædam valde nobilis & potens Domina, legitimos habens paruulos, & fundatrix aliquorum conuentuum huius Matris, erat vidua: cuius patriam & totum patrimonium prædones consumebant, non verentes illam, quia mulier; nec pueros eius, quia paruuli erant. Requisita vero pro nobili matrimonio contrahendo, consentire disposuit, tum pro defensione dicti patrimonij, tum etiam pro spe, quam habebat de prole legitime procreanda. Pro quo tum securius peragendo consulere decreuit ancillam Christi: cui tale fertur dedisse responsum. Domina, inquit, mea, [prædicit cuidā nupturæ, quod prolem non sit habitura:] faciatis iuxta beneplacitum vestrum: verumtamen scitote, quod numquam a Domino marito vestro reportabitis prolem. Et tandem satis cito post completum matrimonium migrauit, nulla progenie subsecuta, iuxta quod sibi prædictum fuerat ab ea.

[172] Item alia vice quædam de suis Religiosis Sororibus anxiabatur solicite, quomodo plene confiteri posset: quam Mater vocauit, dicens illi dulciter per hunc modumi Filia, te oportet confiteri valde secure & nihil dubitans: [anxiæ Religiosæ indicat modum confitendi peccata:] quia Deus misericors est & benignus & pius: & dicens sic & sic. Vnde paupercula filia verecunda remansit, attendens quod Mater nouerat suam meditationem & peccatum. Item semel sedens in mensa pro refectione corporali sumenda cum pluribus alijs Religiosis de suis, ita subrepta fuit per aliquam spiritualem & cælestem recordationem, quod oportuit eam a mensa surgere: quæ statim accessit ad oratorium, pro se recolligendo siue meditando circa meditationem prædictam. Et tunc cuidam e Religiosæ socianti se, sic ait: Quid diceretis vos, si videretis nouem Abbatissas in mensa? Præcognouerat quod nouem ex illis, quæ sibi consederant in mensa, futuræ forent Abbatissæ consequenter in aliquibus suorum conuentuum. [Præcognoscit nouem ex suis futuras Abbatissas:] Quod postmodum verificatum extitit & completum, sicut ipsa præcognouerat.

[173] De perfectione nihilominus Apostolorum, qualiter in ea completa fuerit, satis apparet. Nam Apostoli dicuntur a Deo electi & missi; [cum Apostolis confertur:] & ipsa singulariter fuit electa pariter & missa in hunc mundum miserabilem, pro pauperibus peccatoribus reducendis a tenebris ad lumen, & a perditione ad salutem: [in conuersionem animarū electa a Deo,] & in signum talis missionis concepta fuit per Dei gratiam, & specialiter supra cursum naturæ, pro tanto quia concepta de matre, quæ tempus pertransierat aptum communiter ad concipiendum prolem. Item Apostoli gloriosi diuiserunt se circumeundo diuersas regiones, ad exaltandum Dei nomen, & pro prædicando fidem Catholicam. [diuersas regiones obit:] Pariformiter per quadraginta annorum spatium ipsa non cessauit currere per diuersas regiones & terras, ædificando seu ædificari faciendo conuentus, ad commendationem & exaltationem nominis Dei sanctissimi & ad salutem animarum, per calorem & frigus, per aquas & per terras, per diuisiones & guerras, se cum suis exponendo persecutionibus & omnimodis afflictionibus, pro releuando pauperes animas de faucibus hostis infernalis, & pro reducendis illis in manu Domini Dei Saluatoris & piissimi Redemptoris illarum.

[174] Apostoli perfecti fuerunt in vita, & abundauerunt in gratijs plusquam ceteri. In qua quidem perfectione vitæ, cum singularis Domini Saluatoris imitatione, fuit vera mulier Euangelica seu Apostolica, viuendo secundum sanctum Euangelium; & sicut vere Apostolica renuntians omnibus, [perfectionem Euangelicam assecuta, ad eam suas adhortatur:] nihil penitus sibi retinendo, nec in proprio nec in communi. Quapropter cum semel in magno feruore spiritus loqueretur Sororibus suis, in communi congregatis, de perfectissima vita benignissimi Saluatoris nostri Domini Iesu Christi, nec non sua profundissima humilitate, magnaque paupertate, quas ipse cum sua gloriosa Matre Virgine seruare voluit, & cum suis sanctis electis Apostolis, quam diu vixerunt in præsenti seculo; [apparentibus 12 Apostolis & assidētibus,] exhortans illas, & docens illas imitari vel insequi recto tramite per viam perfectionis iam dictæ; ipsa sic loquente, subito voluntate Diuina peragente principaliter, adfuerunt duodecim Apostoli, se manifeste demonstrantes eisdem, & sedentes iuxta eam humiliter super terram, & videbantur etiam a pluribus Religiosis in specie duodecim personarum magnifice & reuerenter præcellentis honoris; in quibus relucebat simplicitas, humilitas, paupertas; & erant omnes vniformiter induti vestibus albis, in signum sanctitatis & perfectionis vitæ, nec non ad ostendendum conformitatem, quam ipsa gerebat ad illos & ad suam sanctissimam vitam: & tam diu permanserunt in eius præsentia, quamdiu doctrinæ prȩfatæ verba durarunt: quibus completis, [cum illis in aëre eleuata conspicitur:] a pluribus de dictis Religiosis visi fuerunt adscendētes in aëra, donec peruenirent ad cælos: & ipsa pariter cum eisdem visa fuit a Religiosis illis in aëre eleuata, sic in altum & diu, quod de illa sicut de ceteris visum perdiderunt.

[175] Plures insuper aliæ gratiæ, vt sanctis Apostolis, ita mirabiliter a Deo collatæ sibi fuerunt; sicut gratia sanitatis de vniuersis infirmitatibus, [dotata dono miraculorum,] & resuscitatio mortuorum, prout inferius patebit. Similiter Apostoli sancti dæmones a creaturis expellebant, & eiiciebant in nomine Domini nostri Iesu Christi, quod & ipsa faciebat: Nam plures rabidos, & ex sensu omnino positos vel dæmoniacos restituit perfectæ sanitati per virtutem nominis Iesu. Fuit enim in suo tempore Religiosa quædam in vno monasterio multarum Dominarum rabida penitus & extra sensum, [energumenam miserrimam,] quæ multum torquebatur & vexabatur ab ipsis dæmonibus, & vltra hoc patiebatur morbum caducum tam horribiliter, quod ceteræ Religiosæ dicti monasterij valde fatigabantur, & indicibiliter grauabantur nocte dieque. Nam oportebat multoties quod a sex vel a pluribus teneretur, & interdum ab omnibus: nam alias magnum damnum & irreparabile tam sibi ipsi quam ceteris intulisset. Et erat mirū, quia per vnum integrum annum semper illum furorem teterrimum incurrebat tempore diuini Officij vel tempore Missarum, vnde multum ceteræ Religiosæ desolabantur: nam si forte quieuisset a tempore Completorij vsque ad Matutinum, tunc se discerpebat sic horribiliter quod cogebantur plures a diuino officio remanere, pro tenendo vel restringendo dictam infirmam. Similiter a prima pulsatione Primæ vsque ad finem Missæ, nec non ad omnes Horas Canonicas, quamuis esse ligata, necesse erat eam teneri: & aliquoties per duos vel tres dies remanebat tacita super lectum, [miris morbis afflictā,] tota rigida per cuncta membra, quasi siccus baculus; ita quod citius fuissent eius fracta brachia quam plicata: cuius os sic horribiliter manebat apertum, quod in illa faciliter intrasset integra f torta panis: oculi eius turpiter aperti magnique monstrabantur, sicque manebat absque loquela siue cognitione, nihil manducans neque bibens, nec aliquod signum faciens, præter flebilem planctum & funestum, in quo duabus vocibus vti videbatur: & interdum a dicto furore sic torquebatur, quod nullatenus ligari & teneri poterat; comedens & bibens quicquid reperire poterat, oua videlicet integra, magna frusta lignorum & lapidum, & testas nucleorum, prunorum siue cerasorum, & aliorum similium ad plenos manipulos. Plicabat ferrum ad modum virgulæ viridis arboris: alte clamans voce non apparenter humana, nec per aspersionem aquæ benedictæ, nec per impressionem sacratissimi signi Crucis, nec per orationem aliquam super se dictam, quouis modo tacere poterat. Aliquando vero furor ille sic illam torquebat, quod vltra prædicta, quasi sine sensu, velut quȩdam irrationalis bestia, sanguinem mittebat per oculos & per genas, per aures & per testudinem capitis, & per omnia membra corporis; sic breuiter quod erat horrendum videre. Tandem placuit Altissimo, quod Religiosæ sibi consociæ recordatæ fuerunt ancillæ Domini nostri Iesu, in longinquis partibus pro tunc moram trahentis; & inito consilio significauerunt sibi scriptotenus totum factum, [litteris rogata,] rogantes humiliter quatenus dignaretur pie compati sua dulcissima benignitate pauperculæ Religiosæ taliter patienti; videlicet quod haberet eam in suis sacris orationibus recommissam. Mirum certe: nam statim missis illis litteris, ipsa horribilis & terribilis infirmitas decrescere cœpit, & consequenter a Matre eisdem litteris receptis multo magis extitit diminuta; [suis precicibus liberat:] sed postmodum fusis ab ea ad Deum precibus, per processum de bono in melius satis cito post hoc plene fuit liberata, & ad plenam sospitatem suis meritis & precibus restituta.

[176] Apostoli varijs linguis loquebantur & omnia idiomata percipiebant. [varias linguas nouit:] Pariformiter ipsa cuncta percipiebat idiomata, videlicet Latinum & Alamanicum & reliqua. Gloriosis etiam Apostolis Christi talis collata fertur fuisse gratia, quod, si venenum mortiferum biberent, non eis nocebat. Ad idem ancilla Christi de facto bina vice sumpsit potionem intoxicatam mortifero veneno, quam in nomine Domini sustulit absque læsione: [venenum bibit illæsas] tandem autem certificata de personis talia propinantibus, libenter indulsit & fauorabiliter.

[177] Tolerantia vero Martyrum non minus dignoscitur in ea reuocata; [comparatur Martyribus,] quam si nō per effusionē sanguinis pertulerit, pertulit tamen pœnā & æqualem dolorem, nedum vnius tantum, sed etiam plurium, grandia videlicet & immanissima tormenta: nam si centies introducta fuisset in dolium feruentis aquæ vel olei, seu totidem vicibus combusta vel tosta vel excoriata fuisset, ac capite truncata; [varia tormenta passa] non propter hoc sustinuisset tam pœnale seu dolorosum martyrium, vt de facto portauit, [50 annis:] non solum per trium aut quatuor annorum spatium, sed continue per quinquaginta. Et præter hoc extitit vera Martyr per feruens desiderium offerendi suum corpusculum in oblationem & hostiam in mortem propter amorem Domini nostri Iesu Christi pijssimi Redemptoris, [exoptās pro Christo mori,] qui mortem amarissimam pro nobis sustinuit in ara crucis. Et vlterius opere seu facto Martyr dici potest: nam ambulando seu circumeundo diuersas regiones propter honorem Domini & exaltationem sanctissimi sui nominis, [habuit brachium fractum,] tantam tolerantiam plagarum sustinuit & portauit, sanguinem spargens affluenter, quia habuit brachium fractum non absque magno dolore, de quo facta fuit impotens perpetuo vitæ suæ tempore: [& caput conquassatum:] nec non etiam habuit caput conquassatum & contritum, intantum quod quando se vertebat, audiebat ossa se mutuo collidentia.

[178] De feruenti caritate Confessorum, qua cum fide sincera notitiaque lucida ferebantur in Deum, se penitus absentantes a mundo, nec non & sequestrantes seipsos a quibuscumque mundanis & secularibus rebus, se plenius occupantes in ijs, [cōparatur Confessoribus.] quæ tangunt perfectissimam dilectionem Dei; eius ancilla fuit ita inflammata sicque feruenter ignita, quod per aliquod tempus, propter excellentissimum quem ad ipsum gerebat amorem, quotiescumque sibi dicebatur vel audire poterat aliquid de diuino, glorioso, mellifluo nomine, statim sensus eius omnes perdebant vsum operum suorum intellectus cum ceteris potentijs animæ, [audito Deo nomine in extasim rapitur:] & sic perfectissime coniungebatur ad illum, quod ipsa tota rapiebatur in Deum. Propter quod volentes sibi loqui, necessitatem habebant se custodire diligenter, ne tangerent aliquid pertinens ad excellentiam & perfectum amorem Dei: nam subito rapiebatur tota, nec poterat aliquis secum loqui per magnum spatium temporis. Cum illo tamen amore perfectissimo, quo ferebatur in Deum, afficiebatur mirabiliter ad proximum viscerosa caritate: [beneuola erga proximos,] erat enim sic feruens & solicita circa bonum spirituale cuiuslibet personæ, quod nullatenus quiescere valebat cum tranquillitate spiritus sui, nisi succurreret & adiuuaret aut prouideret indigentiæ talium, iuxta vocationem & possibilitatem suam. Nam libenter seipsam obligasset pro succurrēdo necessitati pauperum proximorum, sicut & aliquando fecisse comprobatur. Nam quædam persona nobilis per infortunium deuenerat in opprobrium & necessitatem, sic quod non poterat bono modo cum suis creditoribus conuenire, [etiam in necessitate temporali:] nec illis satisfacere sine discrimine magno: ipsa vero sua feruenti caritate sic disposuit negotium, quod per medium aliquorum bonorum, quæ sibi fuerunt commendata, sine iactura fuit illa persona penitus expedita.

[179] Etsi caritate feruida ferebatur erga viuentes in hac vita mortali, multo magis incomparabiliter affectabat defunctis pia benignitate succurrere. Erat nempe mirum eius desiderium adiuuandi seu alleuiandi pœnas grauissimas, [afficitur valde animabus purgatorij pro ijs orando:] quibus affliguntur animæ pauperes in purgatorio, quarum affectione compassiua dicebat, quod libenter ipsa personaliter vellet sufferre pro illis pœnas prædictas. Quapropter vltra spirituales ordines dabat operam, quod omni die præter triduum ante Pascha Sorores in conuentibus dicerent Officium mortuorum in communitate. Erat autem Religiosus quidam dignitatis non modicæ, nobilis nationis, sed satis laxatæ conscientiæ, pariter & exiguus in deuotione, qui singulariter confidebat in eius orationibus super omnes creaturas totius vniuersi, figens in eisdem principalem spem salutis animæ suæ. Nec fuit inde fraudatus: nam ipsa persistens in partibus remotis, [nouit aliquem in purgatorio grauiter puniri,] præsensit in spiritu futurum propinquum illius viri Religiosi discessum; nec non & horribiles pœnas & dira tormenta, quæ passurus erat iuxta demerita sua. Nouit insuper, quod, quamuis sic grauiter esset puniendus, verumtamen ex hoc non amitteret gloriam regni cælestis: pro quibus pœnis abbreuiandis incessanter & diu pro illo preces fundere non cessauit, donec plene certificata fuit de suo complemento deliberationis & perennis glorificationis. [& precibus liberatum:]

[180] Et cum accidebat in conuentibus, vbi morabatur, aliquam Sororem seu aliquem Fratrem appropinquare morti corporaliter; si talis esset Soror, personaliter accedebat ad eam in infirmaria; si vero Frater, mandabat ipsum deferri ad cratem Ecclesiæ coram ipsa, [moribundis suis cupit adesse,] quatenus præsens esse posset in eius transitu, periculo necessitatis extremæ sui finis, in quo totis viribus, per orationis gratiam a Deo sibi collatam, exponebat se pro succursu vel solamine talium sic decedentium: nunc per feruentes & cordiales orationes, suppliciter inuocando benignissimam Dei misericordiam & pijssimam gratiam; nunc autem exhortando talem decedentem ad firmam fidei constantiam, [vt felicem mortem procuret:] per veram spem illum fortificando contra cunctas illusiones, & fraudulentas siue malas repræsentationes, illi possibiles induci vel procurari per hostes malignos, in illo vltimo instanti & hora nouissima; & interdum fugando vel præcipi faciendo talibus inimicis quod discederent: quibus adminiculis ipse moriens, pauper & indigens, multo facilius poterat acquirere gratiam coram Deo, & cum eo similiter pacificari & euadere supplicia sempiterna.

[181] Munditia nihilominus & puritas sacrarum Virginum specialiter extitit in ancilla Christi renouata: Virginitas enim est virtus altissima conuersationis cælestis & attinentiæ sanctorum Angelorum: [cum sanctis Virginibus,] per cuius medium plures sanctæ personæ Deo fuerunt placabiles & gratæ: de quarum numero principalis & primiceria esse meruit Virgo Maria, Mater Christi Iesu, quam eligere dignatus est super omnes Dei Filius, [& Deipara,] vt exinde sumeret vestem virgineam de sui pretiosissima corporis portione. Quæ quidem virtus nobilissime renouata probatur in ancillula Christi Coleta, propter excellentem munditiam, & puritatem cordis & corporis, quam designanter manu tenere voluit & seruare, per votum castitatis solenniter emissum in manu Vicarij Domini Iesu Christi: [castissime viuit:] eamdem fideliter obseruatam, in amicam & prædilectam Sponsam adoptare dignatus est ipse filius Dei, sicut supra satis patet in Capitulo de castitate. Cuius virtutis amor sic radicatus & impressus erat in corde suo, quod numquam verbum leue seu inhonestum dicere potuit, nec audire quouis modo sine tristitia & desolatione.

[182] Semel enim accidit quod vir quidam dissolutus & carnalis, exterius patefaciens quod interius continebat, puram & mundam ancillam Christi, degentem adhuc in habitu seculari, reperit in quodam monasterio vacantem orationi. Quam procaciter impetijt verbis indecentibus, vilibus & inhonestis, [inhonesta loquentem] tamquam a diabolo suggestis. Cui dolenter ipsa respondit: Quod vtinam dignaretur Altissimus illi conferre notitiam illorum, quæ dicebat. Nec longa mora: [modeste redarguit,] quin sibi clare patuit, quid mali fecerat, inuadendo sic turpiter electam ancillam Christi, mox futuram Sponsam & amicam. Nam volens & credens exire dictum monasterium per maiorem portam, quæ cunctis patens erat, nullo modo potuit vlterius pertransire, [punitum a Deo,] plusquam si dicta porta muris foret obstructa. Quamobrem, nec immerito, subito stupefactus & territus, quotiescumque satagebat egredi, semper retrocedere compellebatur: nec sciebat quid acturus esset, nisi perdere sensum: quousque quodammodo recoluit se protulisse verba vilissima penitus & inhonesta contra puram & nitidam ancillam Christi: quibus incurrisse casum tam ferocem & insolitum & fremebundum se iudicans, festinanter accessit ad eius præsentiam, culpam recognoscens, & veniam postulans humiliter & deuote. Cui dulciter sic illa respondit: Deus, inquit, [precibus adiuuat:] per suam sanctam misericordiam dignetur vobis indulgere. Quibus peractis, absque difficultate foras egressus est.

[183] Sua vero puritas tantæ virtutis erat, quod multi frequentantes eius contubernium, per prius inclinati nimis ad leuitatem vel ad aliquam immunditiem; [sua præsentia alios reddit castos:] post eius nitidam præsentiam remanebant omnino liberati, nec non & fortificati, ad obseruandum constanter puram castitatem. Inter quos fuerunt aliqui Religiosi, qui familiariter manifestauerunt ei aliquas tentationes valde periculosas, humiliter ei recommendando totum factum suum: & fuit bene mirum: nam confestim amiserunt facultates exequendi tentationem prædictam, vt si voluissent non potuissent; & consequenter tam a voluntate quam a facultate liberati fuerunt. Item in Francia erat quidam Princeps nobilissimus & generosus & præpotens: [& inter illos Principem vitijs addictum:] qui priusquam videtet prædictam ancillam Christi, mundanus erat, carnalis, g pomposus & delicatissimus. Cuius quidem Principis per eiusdem ancillæ medium & adiutorium, mundanitas conuersa fuit in Religiositatem, pompositas in profundam humilitatem, carnalitas in spiritualitatem, & delitiositas in duram & austeram asperitatem. Et idem Dominus post receptionem pretiosissimi Corporis Christi pluries, multis notabilibus personis audientibus, asseruit, se numquam post aspectum facialem eiusdem ancillȩ Christi tentationem carnalem incurrisse.

[184] Similiter in eodem regno Franciæ quædam extitit prȩpotens & nobilissima Domina, laudabilis & bonæ vitæ, magni nominis & famæ, virtuosæ pietatis, & misericordiæ virtute valde commendata, plures habens nobiles infantes in vtroque sexu: quorum vnus, qui fere continuo residebat in domo, tantam familiaritatem, instigante maligno spiritu, contraxit cum quadam iuuencula, figens in illam cor suum & affectionem per inordinatum amorem, [iuuenem illecebris carnis irretitum,] quod post multa peccata commissa tam in vanis colloquijs quam in aspectibus & tactibus illicitis & inhonestis, deliberate mutuo consenserunt ad complendum peccatum. Nec retinebat eos, nisi quia non erat opportunitas loci nec temporis, quibus secrete nefas illud committere possent. Quibus perseuerantibus in illo damnabili proposito, venit quidam Religiosus, quem nobilis Domina miserat ad visitandum prædictam ancillam Christi, quam singulari deuotione venerabatur, & amore cordiali diligebat, per quem ipsa transmittebat dictæ Dominæ quamdam zonam, vnam videlicet cordulam, quam ipsa consueuerat portare super habitum: quam idem Religiosus dictæ Dominæ præsentauit in præsentia dicti filij sui, tentatione, de qua supra, vexati. Vnde valde mirabile certe: [missa zona sua emendat.] nam postquam vidit illam cordulam, subito fuit integre mutatus a mala voluntate, quam habebat, intantum quod cogebatur necessario fugere penitus & relinquere locum, in quo præfata iuuencula præsens erat. Et si necessario constringeretur iuuenculam adspicere, vt puta cum erat in societate prædictæ matris suæ, tristabatur multum & abominabatur eam adspicere, & moleste ferebat. Sicque præuisum est a Deo meritis ancillæ suæ, quod iuuencula illa decenti matrimonio coniuncta fuit integra corpore; duoque simul tentati liberati fuerunt a damnabili perditione, totaque domus illa nobilis præseruata similiter remansit ab improperio siue confusione.

[Annotata]

a In Vitis Patrum libro 2 auctore Ruffino cap. 9 agitur de Coprete Presb. & Patermutio: ex his vltimus, vt noctu ambularet, narratur solem stetisse, quod perperam priori Copreti, hic Coopercio dicto, attribuitur. Alij ab his SS. Patermutius & Copres Alexandriæsub Iuliano Martyrium passi 9 Iulij.

b Decesiam in agro Niuernensi nominat Petrina in sua relatione, quæ eodem anno venit Decesiam.

c Mortuus est Martinus Papa, 21 Februarij anno 1431, cui successor datus 3 Martij Gabriel Condelmerius, dictus Eugenius IV.

d Eugenius Papa, vt Basileense Concilium abrogaret, aliud Ferrariam euocauit, & inde ob pestem grassantem Florentiam. Contra Basileenses in Eugenium sententiam dixerunt & Amadeum Sabaudiæ Ducem (quem Viuiaci existens B. Coleta, ad se euocarat, & ne acceptaret, diu ante præmonuerat) Felicem V appellatum, elegerunt anno 1439, [Felix 5 Antipapa.] sed qui post Eugenij mortem sponte se abdicauit, a Nicolao V Eugenij successore in Cardinalium Ordinem adscriptus.

e Claræ Labour de 7 nouitijs in conuentu Poligniacensi. Ita Abbauillæus pag. 218, vbi ex relatione Petrinæ nomina personarum & conuentuum assignat.

f Torta panis Gallice tourte, artopyrus panis latior. [Torta,]

g Pomposus, vanus. S. Augustinus in Psalmum 33. Qualis mors esse potuit in purpura & bysso? [pomposus,] quam sumptuosa? quam pomposa? Cæsarius Arelatensis homilia 14 scribit vestitum pomposum. Arator lib. 2 in Acta Apostolorum pomposum cothurnum. Sidonius lib. 4. epist. 9 pomposum incessum: & lib. 9 epist. 9 plura pompose scripta. [pompositas.] Legitur & pompositas apud Petrum Blesensem epist. 18.

CAPVT XVIII.
De virtute suæ veræ patientiæ, quam in persecutionibus suis seruauit indilate.

[185] Patientiæ virtus radix & custos est omnium virtutum: nam sicut radix portat plantam, ramos, folia pariter & fructus; sic omnes contrarietates, aduersitates, tribulationes & afflictiones per patientiam vtiliter & fructuose tolerantur. Exercitationes autem, quas in virtute patientiæ sustinemus, aut proueniunt a Creatore vel a creatura, vel ab inimico seu aduersario. * Nam, sicut inquit B. Gregorius, alia sunt, quæ sustinemus a Deo, alia quæ perferimus a proximo, alia quæ nobis inferuntur ab aduersarijs. Nam flagellationes a Deo, persecutiones a creaturis; tentationes habemus ab aduersarijs. Quantum ad afflictiones & flagellationes, quas Deus immisit ancillæ suæ, clarum est, [Afflictiones a Deo immitti petit:] quod a principio seu a prima deuotione multum illas absentes desiderauit & præsentes amauit. Propter quod magis confortabatur & assimilabatur Saluatori suo, qui numquam habuit in hac valle miseriæ nisi pœnas & afflictiones propter diuinum amorem. Nam honor & gloria sponsæ dicitur similitudo ad sponsum: quantas enim & quales infirmitates & pœnas dolorosas, anxietates spirituales & corporales, quanta martyria crudelia lætanter & patienter sustinere voluerit pro nomine Domini, [immissas fert patienter:] prolixum foret referre: pro quibus tamen numquam ostendit signum perturbationis vel impatientiæ. Interdum percipientibus grauem anxietatem eius, & dolorem intrinsecum & extrinsecum, pieque compatientibus eidem, dicendo sic, Heu Mater, quantas pœnas portastis! respondebat: Ego consueui me plangere de modico. [malefacientibus benefacit,] Et cunctis inferentibus sibi seu procurantibus persecutionem vel damnum aut tribulationem, cuiuscumque status aut conditionis existerent, secundum vocationem voluit pro posse, bonum reddere pro malo, se libenter offerens pro eisdem, aliquando caritatem prouidere de omnibus necessitatibus per totam vitam suam.

[186] De persecutionibus illatis a creaturis vel ab inimicis infernalibus sciendum, quod creaturarum persecutio procedit ab hoste maligno: quam procurabat per notos & familiares, aliquando per extraneos, [familiares sibi aduersantes suauiter emēdat,] aliquando per diuites, aliquando per Clericos, & aliquando per nobiles. Nam per illos, qui debebant sibi esse familiares & amici, multa sibi discrimina contulerunt: pro quibus extrahendis de vitio ingratitudinis, pie ad se vocauit illos, collocarique fecit in suis conuentibus, & tantam exhibuit diligentiam circa salutem animarum suarum, quod suis sanctis precibus aliqui sunt extracti de multis inconuenientibus sibi præparatis, scilicet de via perditionis corporis & animæ per tentationem diabolicam illis præparatæ: cum hoc etiam illis conferendo cuncta solamina corporalia siue spiritualia iuxta possibi itatem, humiliter & caritatiue. Licet autem ab eis illata sibi fuerint multa a disturbia afflictionum; maiora tamen fecissent, nisi Deus illam præseruasset: [de Dei offensa maxime afflicta:] plus tamen illa tristabatur de Dei offensa damnoque conscientiarum, talia malitiose sic inferentium; quam de cunctis persecutionibus sibi fieri possibilibus: finaliter tamen tales reueniebant ad notitiam eius meritis, & tristabantur de malitia præmonstrata.

[187] Et inter ceteros fuit quidam sibi familiaris, qui diabolica procuratione per aliquod tempus sic desolabiliter persequebatur eam, [ab amico in hostem mutato,] quod totum amorem pristinum peruertit in odium; sic quod nec de illa bonum audire, nec illi approximari poterat: & deforis aliquando veniens & appropinquans finibus conuentus, in quo morabatur ipsa, tantam concepit tristitiam quod sæpe reuertebatur foras, dedignans ad suam venerabilem præsentiam peruenire: & ita fuit excæcatus per tentationem, quod asserebat gratiam Spiritus sancti, nullatenus habitare in ea, sed bonum, quod Deus facere disposuerat, per aliam personam debere fieri, [grauia telerat] quam ipse reputabat esse magni meriti coram Deo: quæ quidem realiter erat ignara persona tam sensu quam intellectu. Et cum hoc etiam faciebat eam crudeliter & rude tractari cum disciplinis, interdum vsque ad effusionem sanguinis, & inhumaniter persequi. Quam persecutionem, licet sibi valde grauem, signanter per compassionem ad illatores malorum, dulciter & patienter supportabat absque resonantia cuiuscumque vocis, [cum summa patientia,] quantulamcumque prætendentis impatientiam. Multo plus enim tristabatur & dolebat de læsione conscientiarum & damnis animarum [ista sibi mala] inferentium, quam de dolore vel pœnis suo corpori continuatis. Et sicut Saluator benignissimus orans pro persecutoribus, exauditus est pro sua reuerentia; pariformiter pro modo suo sic humiliter & efficaciter ipsa pro prædictis est deprecata, quod ad votum exaudiri promeruit. Et cognouerunt euidenter tentationem diabolicam, [precibus eum ad pœnitentiam adducit:] & excæcationem suam, per eius astutiam & perditionem animarum quam incurrerant: & exin per totum vitæ suæ spatium conceperunt contritionem & grandem displicentiam.

[188] A quamplurimis etiam extraneis passa fuit varias persecutiones, signanter ab vno viro magni nominis & famæ, cuius opera non correspondebant nomini; qui tam secrete quam publice non desinebat obloqui contra veram ancillam Christi, [patitur externos, grauiter nocentes,] ipsamq; vehementer impediens & multipliciter vexans, atque improperium inferens, viua voce dixit assertiue, quod eam per totum factum eius penitus esset destructurus. Cui respondit humiliter: Spero confidenter in bonitate Diuina, quod conseruabit ea, quæ per eum facta sunt. A nonnullis etiam Clericis fuit molestata: inter quos fuerunt duo residentes in eadem ciuitate, in qua per multos aduersarios multiformiter extitit impedita, varijsque persecutionibus agitata. [hæreseos accusatur a duobus Clericis,] De quorum numero fuerunt illi duo, & principales super omnes, qui false cum indicibili malitia composuerunt quamplurimos contra eam articulos, pariter & contra totum eius factum, prætendentes ipsam esse hæreticam maleque sentientem de fide Catholica, sed & consentientem opinionibus b Pragensium, cum pluribus alijs abominabilibus & detestabilibus articulis; quos publicauerunt coram omnibus ad maius impedimentum inferendum in suis sanctis actibus iam inceptis. Sed de quibuscumque sibi prolatis conuitijs & illatis iniurijs numquam os aperuit ad aliquam querimoniam faciendam, sed omnia dulciter & patienter sufferebat. Verumtamen si Sancti & electi Dei in suis persecutionibus sileant, non tamen minus timenda sunt iusta iudicia diuina: nam vnus illorum videns se defraudatum a suo malo desiderio, præsumptuose recessit a dicta ciuitate, sperans alibi facere residentiam; [mox morte a Deo punitis:] sed satis cito post vitam terminauit. Alius qui remansit grauiter infirmatus, varijs angebatur doloribus, multoties pijs vocibus reclamans nomen ancillæ Christi: quasi dicere vellet, quod, quia persecutus est ipsam iniuste, ideo ipse punitus est, & sic in anxietate dolorum finiuit annos suos.

[189] Nonnulli etiam mundani diuites, virtutem suæ sanctitatis & Euangelicæ paupertatis ignorantes, visi sunt aliquoties ipsam diffamare, [detrahitur vt aurum & diuitias possidens,] multipliciter eius famam denigrando, verbis iniuriosis dicentes: quod erat mulier ditissima, auro, diuitijs & argento plenissima, mutuans ad vsuram, & manu tenens tria vel quatuor cambia, scilicet Parisijs, Brugis, & Gandaui: mentientes false de ipsa & iniuste, [& cambia tractans:] quia cor suum sic fixum erat & feruens in amore sanctæ paupertatis, quod facilius se viuam permisisset excoriari, quam cōsensum præbere tali meditationi. Multi etiam nobiles & potentes, ad instantiam aliquorum minus bene conditionatorum, conati sunt sibi inferre vexationem & importabilem tribulationem, ratione cuiusdam habitationis, quam ipsi volebant ad alios vsus applicari, [in domicilij amittendi periculo,] quam fieri deberet. Cuius rei caussa multa coadunauerunt contra paruulam ancillam Christi Iesu Domini nostri: qui taliter in suis prouidere dignatus est, de remedio conuenienti ad laudem & honorem & gloriam nominis sui, quod principales actores in breui tempore desuncti sunt. Quas quidem persecutiones & alias quasi innumerabiles, [diuinitus adiuuatur, actoribus mortuis.] velut agnus qui ducitur ad occisionem, dulciter & patienter sustinuit atque portauit, amore illius agni simplicis & innocentis absque macula peccati, qui plura pro nobis sustinuit in vna die, quam nos pro eo ferre possemus cunctis diebus vitæ nostræ: ipsi honor & gloria in secula seculorum. Amen.

[Annotata]

a Gallice destoubiers: impedimenta & remoræ rebus agendis iniectæ.

b Bohemiam, & in ea regiam vrbem Pragam occupabant infecerantq; eo tempore hæretici Hussitæ.

* Homil. 35 super Euang.

CAPVT XIX.
De suorum consummatione dierum, & obdormitione corporalis mortis.

[190] Postquam ad complementum ætatis sexaginta sex annorum peruenit humilis ancilla Christi Coleta, [Senex, fractis viribus,] quatenus ad perfectissimæ perseuerantiæ coronam pertingere mereretur, quamuis multum esset debilis & tenuis corpore, tum propter antiquitatem & infirmitatem, tum propter graues pœnas, quas passa fuerat & quotidie patiebatur iuxta diuinum beneplacitum; nihilominus tamen præsto penitus incipere denuo bene facere, tamquam si fortis & potens esset, & tamquam si nihil vmquam aliquid perfectionis egisset, [conatur instar puellæ laborare:] numquam recusauit aliquid facere; nec quantumcumque fatigata laboribus & pœnis diuersis, desiuit esse parata recolligere vires, & se totam exponere pro factis, tangentibus diuinum amorem & salutem animarum. Multoties cum disponeret ab aliquo conuentu discedere, pro complendis vel agendis operibus Dei, tam debilis apparebat, quod vix se poterat sustinere: nec videbatur transducibilis ad quartam partem leucæ, quin spiritum exhalaret: nec tamen minus propter hoc desinebat assumere pœnas & labores ob diuinum amorem; asserens se omnino paratam mori iuxta diuinam voluntatem, siue in campis siue in villis indifferenter. Cum autem sui comites itineris sic fatigabantur præ nimietate laboris, quod cum difficultate vix respirare valebant; ipsa sola persistebat viuax, vigilans & constans, & infatigabiliter laborans propter Deum, velut omnino recens: & per totum vitæ suæ spatium colere non cessauit vineam Domini, id est, Ecclesiam militantem: in cuius plateæ medio situata est sancta Religio, quasi quædam plantula valde fructuosa.

[191] Certe quam diligenter & perseueranter laborauit ipsa, donec peruenit ad finem nobilissimum & vltimum decessum: quem inquam, [præscit mortem,] decessum ipsa per prius nuntiauit & prædixit. Nam primitus dixit se non victuram per biennium, quod nec fecit: consequenter alias dixit, quod vita sua non esset longa: & fere per spatium trium hebdomadarum ante dictum decessum, dixit determinate, quod ipsa tendebat ad Dominum Deum suum: & conuocauit Sorores, exhortans & admonens eas multum cordialiter & affectuose, [adhortatus suas:] quod essent verȩ & perfectæ Religiosæ, Deum timentes & amantes super omnia, Regulā obseruantes & declarationes eiusdem, fideliter reddentes ei quidquid vouerunt, cum pluribus alijs salutaribus admonitionibus. Quibus completis, prædixit illis modum suæ diffinitiuæ consummationis, sic inquiens: Non attendatis me dicturam aliquid vobis in transitu meo, quia nec aliquid dicam nec vobis loquar.

[192] Post hæc Patri suo dixit inter cetera, vnum sibi alias per ipsam patefactum, videlicet de reformatione Religionis nostri Patris Francisci, quod videlicet ad hoc constrinxerat eam Dominus, vt supra patet quinto Capitulo. Cuius fuerunt hæc verba: Pater mi, inquit, quidquid ego feci, ex parte Dei feci: & licet ego sim vna magna peccatrix & tota defectuosa, si iam essem adhuc factura, nescio quomodo aliter facerem quam feci. Die vero XXVI mensis Februarij, [confessa, accipit sacram Eucharistiam, 26 Februarij:] quæ fuit dies Dominica, mane fuit confessa & recepit in Missa cum deuotione permaxima pretiosissimum Corpus Domini nostri Iesu Christi. Tandem nocte sequenti fuit ab eodem Domino specialissime visitata: post quam visitationem redacta fuit in statu infantiæ & quasi innocentiæ, nec solicitabatur de quibuscumque mundanis, præterquam de Deo, [visitatur a Christo;] vocaliter ipsum orando siue mentaliter. Et postmodum accidit sibi quædam debilitas insolita, pro qua dictus Confessor pertimuit, quod migraret ad Dominum: & propter hoc ministrauit sibi Sacramentum extremæ Vnctionis. Postmodum vero legit sibi sanctas Passiones, in quarum fine percepit, quod nondum venerat finis, & idcirco recessit ab eius præsentia. [magis infirma inungitur:]

[193] In crastinum secunda feria dictus Confessor ad eius oratorium accessit, Missam celebraturus more solito coram ipsa, quam optime reperit dispositam ad audiendam illam, [sex proximis diebus quotidie audit Missam:] iuxta consuetudinem tempore sospitatis: satis admirans quomodo sic in breui tempore fuerat restaurata (quod fieri non poterat sine speciali gratia Dei) dicta Missa celebrata, per eamque deuote & multum reuerenter audita, nec non Corpore Christi pretiosissimo cum inundantia lacrymarum adorato. Similiter etiam per totam hebdomadam vsque ad Missam diei Sabbati quam deuotius cum maiori abundantia lacrymarum auscultauit: & illa fuit vltima, quam audiuit, die videlicet quarta mensis Martij. Sabbato quatuor Temporum Quadragesimæ. Et est sciendum, quod post præfatam visitationem quatuor habuit specialiter memoria digna; primo quamdam pœnam grauem & insolitam, quæ sibi durauit vsque ad vltimum suspirium; secundo, quod totum tempus volebat occupari circa sacrificium orationis, nec ad aliquid aliud intendere volebat; tertio, quod omnibus diebus illis audiuit indesinenter Missam sanctissimam cum deuotione & reuerentia magna: quarto quia, quamuis non exiret oratorium, plane tamen omnia noscebat, quæ fiebant in toto conuentu, sicut fecisset si cunctis adfuisset. Nam prædictus Confessor & eius socius, [cognoscit Confessariū & socium aduenisse:] nolentes quouis modo, quod ipsa redderet spiritum in eorum absentia, intrauerunt monasterium nec venerunt indilate ad eius præsentiam: sed ipsa mox cognouit, & plane dixit, quod ipsi erant intus. In vespera feriæ sextæ, dulciter & consolabiliter Fratres allocuta est. In Sabbato post Missam ab ipsis humiliter accepit licentiam: & oratione completa satis cito accessit ad cubile, signans se signo sanctæ Crucis, quam ita care dilexerat, & dixit: Ecce extremum cubile, ponens se desuper sic induta, [accepta licentia vltimo lectum ingreditur:] sicut consueuerat, per seipsam tegens caput velo nigro, quod a Sancto Domino nostro Papa recepit in eiusdem capitis velamine, cum ab eodem induta professaque fuit, ac in Abbatissam instituta. Modo, quo prædixerat, ita compleuit, mox clausit os suum & oculos vltra non aperiendos: verumtamen omnia, quæ fiebant, plene cognoscebat, vt dictum est. Nam pro consolatione attulerunt ei quoddam auriculare de pluma, quod statim cognouit, & illud reiecit.

[194] Quadraginta octo horis finaliter supra dictum cubile permansit, nihil loquens aut videns, nec gestum aliquem seu a maneriem aut signum faciens, nec in facie nec in alijs membris, [immota 48 horis,] præter omnimodam honestatem & sanctitatem absque mutatione coloris, in pœna, quam sibi Deus in illo puncto contulerat. Feria vero secunda subsequenti, quæ fuit sexta dies Martij, [moritur anno 1447 6 Martij, feria 2, hora & matutina,] Anno Domini millesimo quadringentesimo quadragesimo septimo, hora videlicet octaua ante meridiem, in presentia Religiosarum omnium conuentus Gandaui, suique Patris Confessoris cum eius socio, terminauit dies suos humiliter & virtuose. Cuius anima sanctissima dulciter a suo pretioso corpore abscessit, tendens recto tramite ad Deum Creatorem suum, recolligenda cȩlitus per Angelorum cuneos, & sicut indubitanter credimus, corona gloriæ cælestis in perpetuo laureanda.

[195] Mansit autem in colore, quo discessit, post transitum per duodecim horas. Postmodum vero subito corpus illud transmutatum fuit in admirabilem pulchritudinem. Erat enim albissimum, sicut nix, & venæ apparebant per medium albedinis, sicut purum b asurium, & omnia membra pulcherrima, munda similiter & ductibilia, pro libitu tractibilia, redolentia mirabiliter & diffundentia suauitatis odorem, [corpus post mortem pulchrius redditum,] tamquam plene repræsentantia statum innocentiæ, totalis veræ munditiæ siue puritatis. Propter quæ plusquam triginta millia personarum visitauerunt eam, quidam ex deuotione, alij ex admiratione. Tertia die post transitum eius, [a 30 millibus hominum visū,] corpus illud pulcherrimum & virgineum traditum fuit Ecclesiasticæ sepulturæ, modo quo mandauerat absque mutatione. Volebat enim quod adinstar Domini Saluatoris, qui velut pauper in aëre pro nobis mori dignatus est absque tegumento, [sepelitur:] sic pariformiter sepeliretur pauperrime, simpliciter sine cooperimento, nec non absque feretro, sed solum in aëre, videlicet in prato claustri, reddereturque corpus terræ matri eius, vnde primo processit, nihil amplius addendo.

[196] [mors ab Angelis cōcinentibus nuntiata;] In nonnullis autem conuentibus ab ea specialiter dilectis, propter specialem prærogatiuam sanctæ paupertatis, in illis singulariter relucentis, in hora sui transitus audita fuit Angelorum multitudo dulciter resonantium cum inaudita melodia. Inter quos singulariter vna vox Angelica fuit a quibusdam audita, dicens: Venerabilis Religiosa Soror Coleta migrauit ad Dominum. [apparet tertio Religiosæ recitanti 100 Pater noster,] Item in quodam alio de conuentibus suis, erat inter ceteras quædam deuota Religiosa, quæ præ ceteris afficiebatur ad eam: cui tempore sui decessus in regione persistenti longinqua, ante noctis medium dicenti videlicet centum Pater noster, apparuit sibi trina vice multum gloriose, demonstrans ei totam personam suam visibiliter valde pulchram & splendidam; verumtamen faciem videre non potuit propter excessiuam claritatem, ad modum solis in sui capitis vertice splendide radiantem. Quæ quidem visio fiebat per hunc modum: nam præfata Religiosa persistebat in dormitorio prope quamdam fenestram, quam faciliter aperire valebat. Per quam fenestram vidit ancillam Christi se sibi demonstrantem in loco sui quondam oratorij, cum luminosa claritate iam dicta, recitante prædicta Religiosa dicta centum Pater noster.

[197] [alteri, recitāti 6000 Aue Maria,] Pariformiter in quodam alio conuentu, satis distante a loco sui transitus, quædam Religiosa feruenter optabat illam videre, pro quo fundebat continue preces ad Virginem gloriosam, quatenus eius cordi dignaretur imprimere voluntatem visitandi conuentum illum, in quo dicta Religiosa moram trahebat cōtinue; & inter ceteras orationes præsentauit sibi sex millia Aue Maria, pro eo quod numquam viderat Matrem. Et apparebat sibi, quod si vidisset eam per spatium vnius horæ, semper sibi prodesset: & per diuinam bonitatem, intercessione mediante gloriosissimæ Virginis Matris, non fuit a suo deuoto desiderio defraudata: nam nocte, qua ancilla Christi decessit, post Matutinum ter audiuit percuti ad oratorium dictæ ancillulæ, taliter quod fuit penitus excitata audiuitque ostium oratorij realiter aperiri, atque iterum claudi: [apparet in oratorio primum,] & post hæc adspexit quamdam pulcherrimam & venerabilem Dominam Religiosam, decentissimæ staturæ tamque placabilis pulchritudinis quod nesciret recitare, quia mirabiliter & clare lucebat: & erat facies sua tota lucida, velut quædam crystalli claritas contra solem: quæ Religiosa venerabilis ter deambulans per oratorium se manifestauit eidem. Et postmodum videbat post ipsam vnum pulcherrimum infantem paruulum, [cum infante pulcherrimo,] similiter in facie renitentem, qui sic dicebat & dictum replicabat: Ecce Soror Coleta: Ecce Soror Coleta.

[198] Postquam vero Religiosa sic expergefacta talem vocem audiuit, & vidit illam, quam sic optabat videre, læta nimis effecta menteq; consolata, clamare cupiebat ceteris Sororibus dicendo: Respicite: Respicite. Et nequiuit os suum aperire. Propter quod tunc cogitare cœpit, quod Mater sua Coleta conuentum illum pro tunc visitare decreuerat, sicut audiuerat alias dici de ipsa, cum adhuc esset nouitia: quia licet non visitaret conuentus corporaliter, visitabat tamen spiritualiter: propter quod arbitrabatur, quod faceret visitationem: & postquam ipsa venit ad portam dormitorij, ipsa penitus euanuit. In crastinum autem Religiosa prædicta, cui monstrata fuerat visio circa horam Tertiarum, quæ quidem erat propria decessus ancillæ Christi gloriosæ, sola decreuerat ecclesiam introire, pro præsentando preces deuotas coram Domino. Et statim, [dein in ecclesia, in suauissima musica:] postquam genu flexit, audiuit in grandi multitudine voces altas & claras, quæ magis videbantur Angelicæ quam humanæ: & cum hoc erant dulces & placabiles & perfectissimæ, delectabiles ad audiendum, sic quod videbatur sibi quod dulciores in mundo voces audiri non possent: & eleuans in altum faciem, & dirigens oculos in cælum, vidit faciem lucidam & splendentem venerabilis Religiosæ, quam viderat post Matutinum, quæ facies, vt sibi videbatur, stabat in medio sic melodiose cantantium. Et quamuis pro tunc de prædictis nihil cognosceret, perpendit tamen & pie credidit quod illa foret venerabilis Religiosæ Sororis Coletæ rutilans anima, quam Angeli sancti lætanter deferebant ad regnum Paradisi.

[199] Item in quodam de suis conuentibus erat vna Religiosa, quæ tempore, quo dicta ancilla decessit, vacabat orationibus, & vidit in spiritu quādam venerabilem, placidam & deuotam processionem: [tertiæ apparet in comitatis Christi, Deiparæ & Sāctorum,] vbi cum persona Domini nostri Iesu Christi suæque gloriosæ Virginis Matris, erat multitudo mirabilis Angelorum, Patriarcharum & Prophetarum, Apostolorum, Martyrum, Confessorum, atque Virginum, & abundantia magna Fratrum Minorum & Sororum sanctȩ Claræ, multum composite ordinatorum, & ditissime similiter ornatorum; qui simul omnes cantabant gaudenter & ita melodiose, quod numquam ad eius arbibitrium talis nec similis melodia fuerat audita. In cuius processionis medio videbatur anima dulcis & humilis ancillæ Christi præcellenter, clara & pulcherrima, multo lucidior & splendidior sole: quam omnes prædicti cum inenarrabili lætitia & indicibili reuerentia perducebant ad gaudia Paradisi. Et satis cito post prædictam processionem sequebatur multitudo quædam alia virorum & mulierum de cunctis statibus, [sequētibus animabus] qui videbantur fuisse detenti vel captiui seu incarcerati, iunctis manibus & capitibus inclinatis humiliter incedentes: inter quos dicta Religiosa vidit matrem suam carnalem lætam & iucundam, a qua requisiuit qualiter erat illi. Cui respondit mater, quod valde bene: recitando qualiter prima processio fiebat propter animam ancillæ Christi, quam sic iucunde reuerenterque perducebant ad regnum cælorum: [per ipsam expurgatorio liberatis:] secunda similiter erat animarum hactenus detentarum in pœnis purgarorij, quæ fuerant expeditæ meritis & intercessione eiusdem ancillæ Christi. De quarum numero fuerat ipsa, quæ loquebatur, quæ omnes sequebantur eam ad gaudia sempiterna.

[200] Insuper quædam alia deuotissima persona, magnæ pœnitentiæ & austeritatis, [a quarta videtur ab Angelis in cælum deportari.] nec non & laudabilis perfectionis, in suo raptu vidit vnam grandem multitudinem Angelorum gaudenter, & melodiose suam gloriosam animam velociter deportare ad regnum Paradisi. Cuius nos participes meritis & intercessionibus ancillæ suæ gloriosæ dignetur efficere benedictus Iesus Dei filius, qui cum Patre & Spiritu sancto viuit & imperat in Trinitate perfectissima Deus vnus, verus, æternus, omnipotens, altissimus Dominus per infinita secula seculorum. Amen.

[Annotata]

a S. Bernardus Ep. 39 hac voce vtitur pro modo loquendi, de qua vide Vossium de Vitijs serm. l. 3. cap. 23.

b [Asurium.] Asurium, cæruleum, e voce Gallica azur formatum.

CAPVT XX.
De miraculis.

[Prologus]

[201] Ad laudem & gloriam omnipotentis Dei gloriosissimæque Virginis Matris Saluatoris Domini nostri Iesu Christi, subsequenter hic recitanda sunt aliqua de miraculis, quæ dignatus est Altissimus operari per medium ancillæ suæ Sororis Coletæ, dum adhuc viueret in præsenti seculo: primo de mortuis per eius merita suscitatis, [In vita variis claret miraculis:] secundo de mortis periculo liberatis, tertio de incarceratis pene expeditis vel in carcere confortatis, quarto de mulieribus a partus periculo liberatis, quinto de oculis infirmatibus pristinæ sanitati restitutis, sexto de radibis & dæmoniacis ab hoste maligno vexatis ad plenam sospitatem reductis, septimo de diuersis infirmitatibus reiectis & fugatis.

§. I De mortuis per eius merita suscitatis.

[202] Ivxta Doctoris egregij Augustini sententiam maius est animas a morte culpæ liberare, quam corpus a morte naturali suscitare. Vtrumque tamen in sola Dei virtute consistit, sine qua nil tale potest aliquo modo fieri: qui sua benignissima misericordia pluribus vtrolibet modorum prædictorum dignatus est suam gratiam impartiri, precibus & meritis suorum Sanctorum & electorum siue Sanctarum electarum. Inter quos & quas condescendere dignatus est ad deuotas orationes & obsecrationes sanctissimas humilis ancillæ suæ Sororis Coletæ, [A morte animæ suscitati plures:] suscitando plures animas a morte culpæ siue peccati, reducens, eas ad vitam spiritualem gratiæ, quæ maior est quam vita naturalis. Et quamuis principalis & maior ex illis, suscitatio videlicet a morte culpæ vel a labe criminis, ad vitam spiritualem Deo gratam, per eius medium facta fuisse probari possit in multis notabilibus & diuersis personis; minor tamen, scilicet corporalis, [a morte corporis quatuor.] exhibita pro nunc per eius merita recolitur in quatuor præcise. Quarum prima extitit filia de ciuitate Bisuntinensi, quæ nata primitus mortua, cum quadam fiducia quod reuiuisceret, fuit per parentes ad ecclesiam deportata. [1 puella ante baptismū mortua,] Comperto vero quod fuit penitus mortua iuxta fōtes baptismales, indilate reportata fuit absq; baptismo: quæ sic extincta, cordialiter precibus & meritis humilis ancillæ Christo recommissa, quodamque velo siue capitegio suo diligenter & acquisite procurato, subtiliter inuoluta, confidenter ad ecclesiam delata, ac viuens reperta, atque per Dei gratiam & eius ancillæ merita sacro fonte baptismi regenerata est, & suo nomine, [adulta ad Ordinem recepta,] videlicet Coleta, similiter nuncupata. Consequenter autem in ætate condecenti suæ matrinæ conspectui pro Religionis ingressu suppliciter & deuote præsentata, & fauorabiliter recepta postmodum, atque professa, perseuerauit in vita laudabili, [dum Vita scriberetur: superstes,] precibus ac meritis & dogmatibus prænominatæ matris vsque in præsentem diem, & vocatur Soror Coleta de Pruceto.

[203] Secunda similiter persona, quæ suis sanctis intercessionibus suscitari meruit, fuit quidam iuuenis, nominatus Ioannes Burseti de eadem ciuitate Bisuntinensi, [2 Ioannes Burseti, etiam superstes ciuis Vesuntionensis:] nunc superstes burgensis & ciuis notabilis ibidem. Qui recognouit & asseruit cum sibi attinentibus & notis, quod per merita sanctasque preces ancillulæ Domini fuit resuscitatus. Et est notorium Fratribus & Sororibus, licet de modo non sit ita notum mihi, propter quod scribere non valeo secure. Tertius vero resuscitatus fuit infans mortuus antequam baptizatus, sicque sepultus absque baptismo: [3 infans sine baptismo sepultus,] de quo non parum doluit ancilla Christi, & fecit tantum quod dictus infans in terra profana sepultus, fuit exhumatus, & ad eius præsentiam delatus, & suis sanctissimis precibus viuificatus, & consequenter fonte sacri baptismatis renatus, vixit exin per medium annum. Qua de caussa nobilis quædam Domina Militissa ipsum nutrire decreuit in signum tanti miraculi iam dicti. [ad mediū annum reuixit:]

[204] Quartus fuit quidam Frater Minor, dictus Frater a Franciscus Clareti, qui per triginta annos & vltra mansit cum ea, [4 Franciscus Clareti Minorita,] conferendo cordialiter & caritatiue quamplurima subsidia, consolationes spirituales, & adiutoira seu vtilia seruitia tam sibi quam conuentibus suis. Qui quidem incidit in vnam grauem infirmitatem in quadam villa b Lugdunum-Saluerij, intantum quod æstimabatur mortuus omnino, pro talique de post se penitus reputabat. Post quam mortem iuxta iudicium conscientiæ suæ sibi videbatur, quod duceretur ante iudicium Dei pro captando gratiam & misericordiam, [attractus, adiudiciū coram Sāctis,] consequenter ducebatur ante Virginem gloriosam, vlterius coram sanctis Apostolis, tandem coram Martyribus, postea coram sanctis Confessoribus, demum coram sanctis Virginibus. Et omnes vniformiter adiudicauerunt ipsum fore reddendum ancillulæ Domini Sorori Coletæ: prætextu cuius humilitatis, supplicationis & acceptabilis intercessionis anima dicti Fratris reuenit ad corpus & resurrexit. Satis etiam post hæc fuit plene sospitati restitutus. [cum 2 aliis superstes:] De quibus inquam quatuor a morte suscitatis, tres adhuc supersunt incolumes & attestantes se meritis ancillæ Christi fuisse resuscitatos.

[Annotata]

a Ex huius testimonio plurima hausit Petrina, vt infra patebit.

b Lugdunum Saluerij in Vita Gallica MS. appelatur Lyonle Sauluier, at situs non indicatur.

§ II De liberatis a mortis periculo.

[205] [A mortis periculo liberati,] Qvamplurimi per eiusdem ancillæ Christi merita seu intercessiones, Deo placabiles & gratas, a mortis fuerunt periculo liberati. De quorum numero reuerendus a Pater, de quo tactum fuit supra quinto capitulo: [num, 33 Presbyter in conuētu Castrensi,] qui existens in conuentu Castrensi patriæ Albiensis grauissimam incurrit infirmitatem mortalem. De qua quidem infirmitate, nec non & de fine dierum suorum, nisi Deus apposuisset remedium, ipsa manens in conuentu b Lisiani, qui situatus est in Terra-bassa, non parum distans ab alio, plenam in spiritu notitiam habuit. Vnde valde tristis effecta, dolens & afflicta, facta primo diligentia sibi possibili de prouisione necessariorum pro salute dicti Patris, quāuis tempus importunum vigeret, festinanter se transferre fecit ad dictum conuentum Castrensem, vbi iacebat infirmus, pro sibi succurrendo facilius in tam extrema necessitate: quem reperit in puncto depositionis reddendi vltimate spiritum. Et statim recurrit ad supremum medicum per deuotas & efficaces orationes, applicando vires vsque ad vltimum de potentia, intantum quod prima die Pater prædictus conualescere cœpit, sicque continuando per secundam & tertiam de bono in melius, [inde Lizianū missus:] sic incolumis effectus est, quod ipsum suis sacris meritis erutum, secum reduxit ad conuentum Liziani prænominatum.

[206] Item quidam Religiosus deputatus ad seruitium prædictæ Matris, [alius Religiosus,] propter pestem grauem tunc temporis vigentem, incidit in infectionem & infirmitatem mortiferam, sic quod nulla de ipso confidentia remanebat, quod aliquatenus posset euadere mortem. Et vlterius duo notabiles Doctores in scientia medicinæ peritissimi, quorum alter erat Decanus eiusdem facultatis in studio Montispessulani, pergentes visitatum quemdam præpotentem & excellentem Dominum in illa regione, pro tunc multum ægrotantem, deuotione permoti transitum fecerunt per locum, in quo residebat ancilla Christi, cuius obtrentu visitauerunt prælibatum sic infirmum & infectum. Disquisito diligenter per omnes vias possibiles secundum artem & scientiam prædictam, [a duobus Medicis depositus, termino vitæ indicato.] de facto iudicauerunt impossibile, quod euaderet, assignando sibi præfixum terminum, infra quem illum mori iuxta cursum naturæ necessarium erat. Quibus ipsa respondente, quod Deus est supra naturam, dixerunt quod verum est, sed nisi Deus ipse specialiter operaretur, impossibile est ipsum ægrotantem vltra præassignatum terminum pertransire. Mirabile dictu! Nam præfatus infirmus satis cito, meritis & precibus ancillæ Christi, licet a medicis adiudicatus morti, plene conualuit. Ipsi vero medici graui sunt infirmitate detenti, sic quod vnus etiam decessit; alter autem diu languens postmodum euasit, magnamque deuotionem ad ipsam ancillam Christi concepit.

[Annotata]

a Henricus de Balma, eius Confessarius.

b Lisianum, aliis Lesignanum in Occitania inferiore, quæ hic Terra-bassa dicitur, in diœcesi Narbonensi, [Lesignanū.] vbi conuentum a Iacobo Borbonio anno 1431 erectum, eiusq; ecclesiam S. Annæ dicatam supra diximus.

§ III De liberatis a periculo aquarum.

[207] Nobilis & prȩpotētissima Domina supradicta Comitissa Gebennarum, [A periculo submersionis liberātur Comitissa Geniuensis.] quæ valde caritatiue receperat ancillam Christi in suis persecutionibus, semel transitum faciens per quemdam passum valde periculosum & ineuitabilem propter inundantiam aquarum; propter indiscretum conductum assumpsit dictum transitum a loco minus decenti; sic quod equus, cui insidebat, transportauit eam in vnam tam profundam & fortem atque periculosam aquam, quod a visu comitantium penitus abrepta, totaliter euanuit, & cum equo reputabatur simul submersa, nihil de vtroque visibiliter apparente. Sed humilis ancilla Christi, quæ nullatenus in tali necessitate sibi deficere poterat, pia benignitate commota, suum cor eleuauit ad Dominum per feruorem orationis, recommendans naufragantem misericordiæ Dei: cuius beneficio meritis Matris gloriosæ, dicta Domina peruenit ad ripam absque damno pariter & læsione.

[208] Altera quadam vice, cum ipsa pergeret ad vnum de suis conuentibus, aquæ sic mirabiliter inundauerant, signanter fluuius dictus Dubius, qui transit per Bisuntium & Dolam; per quem quidam honorabilis vir vnam Religiosam traducens super equum suum, ita profundatus est in quodam passu periculosissimo, [vir in equo cum Religiosa:] quod propter violentiam aquæ conglomerati deducebantur volutando per aquam, & reputabantur ab intuentibus omnino submersi. Tunc ancilla Domini clamabat alta voce suppliciter, deposcens adiutorium diuinum, sic dolens & eiulans quod a Deo meruit exaudiri. Nam aqua ambos sospites perduxit ad ripam, & suis precibus liberati sunt a periculo submergendi.

[209] Vlterius quadam vice Doctor ille Theologus, [Doctor Theologus,] de quo mentio fuit facta in capitulo de dono Prophetiæ, intrauit quamdam a ripariam, & intantum processit, quod venit in vnam profundam abyssalem foueam simul cum equo suo. Qui dum plus conabatur egredi, plus profundabatur, taliter quod nullum apparebat sibi remedium opportunum, nisi quod reduxit ad memoriam merita bonæ Matris, cuius confidenter suffragium & adiutorium coram Domino suppliciter implorare cœpit in tali necessitate mortali, quȩ non defuit: nam statim per Dei misericordiam tam ipse quam equus salui & liberi venerunt ad ripam.

[210] Quidam nobilis vir, de patria Burgundiæ natus, & deuotus ancillæ Christi Coletæ, [nobilis Burgūdus:] vnam pertranseundo ripariam, ex improuiso cecidit in quamdam profundam foueam vna cum equo suo, taliter quod arbitraretur omnino se fore submersum: qui se recommendans affectuose Deo, meritisque & precibus suæ humilis ancillæ, statim similiter se reperit omnino liberatum, & positum extra aquam, vnde nec immerito maiorem ad eam exinde concepit deuotionem.

[211] b Aliud miraculum ad idem propositum accidit post eius decessum. Nam post transitum eiusdem Matris ad Deum suum, quidam nobilissimus, & præpotentissimus Princeps, videlicet Dominus Comes c Marchiæ, destinabat ad villam Gandensem quemdam Sacerdotem suum, qui vocabatur Dominus Ioannes Moulines, qui sæpius ex parte dicti Domini viuentem ipsam visitauerat: & peruenit ad quamdam villam, Gallice vocatam d Moneton sur Chier: vbi riparia sic erat alta, [Sacerdos a Comite Marchiæ ad eam iā mortuam missus.] quod superfluebat penitus extra ripam, nec quisquam audēbat ibidem pertransire sine vehementi formidine discriminis euenturi. Quorum ignarus prælibatus Sacerdos, attentauit ingredi, faciliter æstimans se peruenturum ad pontem: sed præuentus impetu supereffluentis aquæ, transductus fuit violenter ad brachium principale dicti fluminis. Quo plene recognito, laxabat habenas, qui statim cum equo, tunica & mantello, calcaribus, ense similiter & ocreis, se reperit in profundum: qui confestim inuocare cœpit gloriosam ancillam Domini, prorumpens in hæc verba: O gloriosa Mater mea, cum ego nunc accedam visitatum vos post decessum vestrum, oportetne quod hic moriar? Vnde casus mirabilis. Nam verbis prolatis incontinenter reperit sub pedibus suis vnum terræ monticulum, qui numquam ibidem inuentus fuerat, competenter magnum & sufficientem pro sustinendo pariter & conseruando personam suam cum omnibus rebus a submersione: super quo monticulo se tenuit, quousque nauta quidam cum naui venit ad ipsum: qui firmiter asserebat, quod numquam ille paruus mons ibidem fuerat repertus.

[Annotata]

a Eadem vox repetitur num. seq. & satis indicatur non intelligi ipsum fluuium, [riparia] qua pleno alueo profundus voluitur, quem quidam barbaris seculis riueram etiam dixere: sed sinuosum intra ripas tractum, qui aqua nunc abundante nunc deficiente vel oppletur vel destituitur, plerumque innoxius transire compendij caussa volentibus, & equos adaquaturis opportunus.

b Sequens miraculum ita erat in MS. Vltraiectino, quod in MSS. Rubeæ-Vallis & Corsendoncano habebatur in fine capitis 19 post numerum 100.

c Est Marchia latus districtus agro Lemouicino annexus, cui Comitem tunc præfuisse Bernardum Armanacum diximus supra.

d [Moneton sur Cher] Ita MS. Vltraiect. estq; vicus in Biturico super Carum amnem, qui Francis Cher, ex Lemouico oriens, inter Villam-Francam & Chartres oppida: cetera MSS. perperā habebant monetho-sortier.

§ IV De incarceratis plene expeditis vel confortatis.

[212] Inter ceteros a carcere liberatos vel confortatos ibidem per ancillam Christi Coletam, fuit quidam notabilis a Religiosus Ordinis Fratrum Minorum, summe desiderans exaltare sanctam fidem Catholicam, [Minorita a Saracenis carceri in elusus,] propter quam feruenter optabat seipsum in sacrificium Deo offerre per martyrium, si reperisset opportunitatem condecentem. Pro cuius executione diligenter accessit ad partes infidelium Sarracenorum: a quibus tandem captus extitit, & ligatus crudeliter, ac diro carceri mancipatus. In quo quidem terribili carcere, [a B. Coleta inuisente intelligit se liberādum:] prout ipse postmodum asserebat, ancilla Christi prædicta consolabiliter & benigne visitauit eum & miraculose, manifestans ei quod in breui liberaretur ab illo carcere saluus & incolumis, neo nō quod Deus præseruabat eum ad aliud opus, & maius illo quod ipse peroptabat.

[213] Aliud miraculum. In quadam villa prope conuentum quemdam Sororum S. Claræ, & filiarum ancillæ Domini S. Coletæ, quidam erat carcer terribilis & horribilis, inhabitatus & frequentatus a dæmonibus infernalibus, irrefragabiliter affligentibus pauperes captiuos, incarceratos ibidem, & illis desolationem importabilem inferentibus, [dæmones infestantes captiuos] specialiter a crepusculo noctis vsque ad illam horam, qua trahebatur campana dicti conuentus pro Matutino. Sed incontinenti postquam Religiosæ præfatæ campanam illam pulsabant pro diuino officio persoluendo, dæmones territi fugabantur, cessabantque pauperes vexare in carcere detentos. Propter quod captiui nationis alienæ requirebant, [fugātur ad sonitum campanæ conuentus B. Coletæ;] quæ campana foret, quæ tantum eis refrigerium conferebat & consolationem: & habito responso, quod erat campana Religiosarum ancillæ Domini Coletæ, Deum laudantes nuncupauerunt illam campanam benedictionis.

[Annotatum]

a Abbauillæus lib. 3 cap. 6 addit hunc postea Polignij habitasse, & fuisse patruum aut auunculum Petri Osiaci, Visitatoris reformatorum conuentuum, cuius infra fit mentio num. 230 & 239.

§ V De mulieribus liberatis a periculo partus.

[214] In ciuitate Bisuntinensi quædam nobilis mulier multum anxiebatur, [In periculo partus liberantur nobilis Vesontionēsis,] præ nimio dolore laborans in puerperio, nec erat spes, quod vita salua parere posset, quin tam ipsa quam fœtus omnino periclitaretur. Sicque vehementer & intolerabiliter afflicta mulier illa, recommissa fuit affectuose precibus ancillæ Christi Coletæ, quæ tam feruenter se totis viribus applicuit ad orandum Altissimum, quod per Dei gratiam & eius preces & merita, mater incolumis infantem viuum peperit & ille sacro fonte baptismatis regeneratus, vlterius superuixit.

[215] In quadam alia notabili villa patriæ Burgundiæ fuit vna nobilis Domina burgensis, quæ pluries conceperat fœtus, [nobilis Burgunda, vt fœtum perfectum ederet:] quorum nullum ratione cuiusdam specialis infirmitatis perduxerat ad debitum terminū, & mors præibat natiuitatem: vnde nimis dolens & tristis peruenit ad notitiam ancillæ Christi Coletæ, & venit ad eam intimans sibi factum, cordialiter se recommendans suis sanctis orationibus: quarum virtute promeruit obtinere gratiam Dei, taliter quod exinde fœtus eius debitum compleuerunt tempus, & viuentes nati sacrum baptisma susceperunt, vnde concepit ad eam grandem amorem & deuotionem sæpeque visitabat eam. Imposuit insuper vni de filijs suis nomen sanctissimi Patris nostri Francisci.

[216] In Aruernensi patria, locoque de Aqua-Spersa quædam erat iuuencula valde laborans in parturitione, nullatenus valens expediri, securior de morte quam de vita, iuxta proprium & etiam alienum arbitrium, [Aruernēsis fæmina,] tam pro matre quam pro puero. Quæ, inquam, parturiens & laborans habebat fratrem Sacerdotem honestæ conuersationis & bonæ vitæ, [fratre Sacerdote cōfugiente ad merita B. Coletæ:] qui cum magna fiducia recommendauit eam Domino Iesu, suæque gloriosissimæ matri Virgini Mariæ, humiliter & supplicans & obsecrans quatenus per virtuosa merita suæ gloriosæ sponsæ, Sororis Coletæ, eius paupercula soror a tanto periculo liberaretur: quæ mox salubriter fuit expedita.

[217] Item quædam mulier, nomine Stephana, vxor Ioannis Coraldide villa Poliniaci, quadam vice parturiens dolescebat: cuius vir supradictus, accessit ad præsentiam sanctissimæ Matris Sororis Coletæ, pro tunc ibidem desidentis: supplicans affectuose, [alia Poliniaci,] quatenus effunderet preces ad Dominum pro suæ parturientis vxoris expeditione: [marito accurrente ad B. Coletam:] quo sic proloquente, peruenit nuntius illum requirens, vt festinanter veniret. Nam puer nascendus sic erat ex transuerso dispositus, quod, vnde caput deberet egredi, brachium apparebat. Propter quod iudicabatur fore necessarium, quod mater scinderetur ne partus periclitaretur, & ad hoc fuit accersitus chirurgus de facto. Postquam prædictus Ioannes regressus est ad domum, expertus est de calamitate facti, spem suam figens in orationibus prælibatæ Matris Coletæ, iterum reuersus est ad illam non absque mœrore, explicans ei omnia. Quæ dulciter illum confortauit, dicens: quod accederet ad vxorem suam, & quod remitteret sibi personam aliquam, confidens in Domino; quod & factum est. Et interim ipsa preces deuotas obtulit ad Dominum pro deliberatione iam dicta, moxque vocauit mulierem a dicto Ioanne sibi missam, & de parentela sua, dicens illi per hunc modum: Amica mea, recedatis, quia iam fecit Deus misericordiam suam cum vxore Ioannis Coraldi, quæ peperit vnum pulchrum filium, & ita fuit. Nam baptizatus per quinque menses & vltra superuixit.

[218] Alia quadam vice dicta Stephana grauem incurrit capitis infirmitatem, ad hoc deducta, quod tota stolida, [quæ & grauissimo capitis dolore liberata.] quin imo penitus rabida, monstrabatur. Quod videns dictus Ioannes maritus eius, perduci fecit eam ad præsentiam gloriosæ Matris Virginis Coletæ, quam ipsa visam increpare cœpit, asserens quod ideo, quia non fuerat confessa, deciderat in illam infirmitatem; & fecit vocari Fratrem Henricum de Balma, disponens quod sibi confiteretur, ipsa nihilominus simul orante deuotissime pro illa. Quo peracto, plene restituta fuit sanitati.

§ VI De oculis infirmis perfecte sanatis.

[219] Sicut patet in præcedentibus inter omnia corporis membra, mater gloriosa plus diligebat oculos, propter adspectum Eucharistiæ sacratissimæ & sacrarum Scripturarum, [Alæsione oculi liberatur B. Coleta:] in quibus dolores innumeros passa fuit & graues læsiones, intantum quod vespere quodam vnus oculorum suorum perditus omnino videbatur, & impossibile quod vnquam per illum inspicere posset. Vnde Fratres & Sorores hoc intuentes, valde tristes erant & desolati. Mirabile dictu! Nam sequenti mane dictus oculus, qui sero sic erat infirmus, ita pulcher, mundus & integer est repertus, sicut fuerat vnquam. Deinde qui prius tristabantur, valde gauisi sunt.

[220] Quidam puer nobilis ex quadam leuitate percussus, & læsus extitit quodam calamo ferreo acuto, [& puer nobilis,] sic intime per eius oculum profundato, quod totus madidus sanguine iudicabatur numquam ex illo visurus. [facto ab ea signo Crucis:] Qui tandem deportatus ad Matris præsentiam, facto signo Crucis ab ea supra dictum oculum, statim fuit sanatus.

§ VII De rabidis & dæmoniacis ab hoste maligno vexatis, ad plenam sanitatem reductis.

[221] Illa nobilis mulier, quam ancilla Christi præmisit ad præsentiam Domini Pontificis, [Liberantur rabidæ,] ad annuntiandum aduentum suum, sicut patet in præcedentibus, taliter vexata fuit ab hostibus malignis, [nobilis mulier,] duris persecutionibus, quod tota rabida mansit & extra sensum; & in regressu venit obuiam ancillæ Christi, summe tristi de casu tam horribili suæ familiaris amicæ prædilectæ; quam in tali statu videns, illam pie recommendauit Deo, & statim sospes ac sana remansit.

[222] Pariformiter quædam nobilis Domina de principalibus ciuitatis Bisuntij rabiem incurrerat, & perdiderat sensum: cui valde compatiebatur humilis ancilla Christi Coleta. [alia Vesontionensis,] Quapropter eam recommendabat multum affectuose coram Deo, quæ finaliter per eius preces & merita fuit integræ sanitati restituta.

[223] Item quædam alia iuuencula patriæ Sabaudiensis, sic erat a dæmonibus obsessa tamquam laborans rabie quod vix teneri poterat, [alia dæmoniaca Sabauda,] quantumcumque ligata, quin omnino disrumperet fortissima vincula: sed tandem per eius deuotissimas preces & dignissima merita perfecte sanata fuit.

[224] In quodam monasterio Dominarum Religiosarum quædam erat inter alias, quam dæmones sic horribiliter vexabant interius & exterius, quod ab intra talem illi tentationem induxerunt, [Religiosa præ amentia existimans se digniorē aliis,] quod æstimabat se omni reuerentia dignam, & omni præeminentia præ ceteris omnibus & audientia: propter quod velut maior volebat honorari & timeri, seu dubitari. Cum hac vlterius imaginatione stolida, qua vexabatur interius, interdum veniebat inimicus ad eam imperceptibiliter, loquens sic vocaliter exterius, dans sibi intelligere, quod sic erat, sicut ipsa cogitabat, & quod omnes aliæ tenebantur obedire sibi pariter, & eam reuereri; quod auditum fuit a pluribus Religiosis, quæ multum ab inde territæ fuerunt. Ad vltimum dum ipsa percepit, quod non impendebatur sibi talis honor, qualem ipsa quærebat, tantum ipsa concepit ex hoc dolorem & excessiuam tristitiam, [& rabida facta.] quod omnino perdidit sensum, & incidit in extremam rabiem, sic quod necesse erat ipsam mancipari compedibus ferreis & constringi vinculis fortissimis. Quo non obstante vix teneri poterat, & nominabat hostes infernales suis proprijs nominibus, & aliquoties irrationabiliter & inhoneste valde loquebatur: aliquando vero sic profunde loquebatur de sancta Trinitate, quod videbatur esse Doctrix quædam peritissima in sacra Theologia. Interdum autem videbatur, quod sciret omnia idiomata, vnde ceteræ Religiosæ summe desolabantur & tristabantur velut semimortuæ. Sed ad extremum recordatæ fuerunt humilis ancillæ Domini nostri Iesu Christi: cui scripto tenus significauerunt dolendum & miserabilem statum præfatæ Religiosæ, valde caritatiue cum affectione vehementissima recommendando suis sanctis orationibus, iuxta casus exigentiam totum factum. Et mox paupercula patiens sic apparuit, & de facto fuit integre liberata, quod dicebat Officium diuinum cum ceteris Religiosis deuote, tamquam si numquam infirmata fuisset,

§ VIII De diuersis ægritudinibus reiectis.

[225] Item quædam nobilis mulier de villa, quæ dicitur a Orba, familiaris & affectuosa gloriosæ Matri Coletæ, suisque monasterijs & Sororibus, [Morbo caduco liberantur filius nobilis mulieris,] filium quemdam habebat infirmum grauiter de morbo caduco, qui terribiliter & sæpe cadebat in terram, exspumans horribiliter & inhoneste, laborans pœnaliter, & vexans irremediabiliter corpus suum: vnde paupercula Mater indicibiliter afflicta, desolabatur in immensum, ignorans penitus quid agere deberet. Transeuntibus autem quibusdam Fratribus illac, atque Bisuntium pergentibus ad Matrem gloriosam, precibus sanctissimis eiusdem humiliter recommendauit, per medium illorum Fratrum, factum dolentissimum sui pauperis infantis. Quo facto, in spiritu suo remansit consolata mirabiliter, confidens in Domino firmiter, quod in breui puer eius saluaretur. Cuius fiducia non multo post per Dei gratiam & eius ancillæ merita salubrem & completum effectum fuit consecuta, puero penitus ab illa ægritudine liberato.

[226] Vir quidam nobilissimus in Burgundiæ partibus, honestæ conuersationis & vitæ, [& nobilis Burgūdus,] grauiter infirmabatur de morbo caduco prædicto, sic horribiliter afflictus, & diu, videlicet per spatium decem annorum, quod nullum remedium conueniens poterat recipere: propter quod nedum ipse, sed etiam omnes de parentela sua, nec immerito, valde tristabantur: tandem fuit affectuosissime recommendatus ancillæ Christi Coletæ: quæ feruentissime coram Deo in suis orationibus decreuit illum habere, pro recommendato. Et prout asserunt sibi attinentes, numquam post dictam recommissionem amplius in morbo cecidit, sed remansit incolumis in omni sospitate.

[227] b Quædam deuota Religiosa Diuina permissione tam graui fuit infirmitate vexata, quod sensu perdito, rabida permansit; propter quod oportuit ipsam fortiter ligari, [alia Religiosa rabida:] diligenterque custodiri. Qua de re ceteræ Religiosæ commorantes secum in eodem monasterio, valde tristes & desolatæ, significauerunt ancillæ Christi, recommandantes eam suis sanctis orationibus humiliter & deuote. Nocte vero sequenti post dictam recommendationem ipsa apparuit dictæ Religiosæ sic infirmæ, præsentando sibi quoddam pulcherrimum paruum pomum, persuadens eam ex illo comedere. Quo gustato cum mirabili sapore, statim incolumis effecta est. In crastinum vero quando custodes visitauerunt eam, repererunt ipsam in bono sensu cum plena sospitate, primaque facie sic requirentem ab eis dicendo: Mater nostra Soror Coleta venitne ad conuentum? Quibus sibi respondentibus, quod non, sed erat Bisuntij, recitauit qualiter dicta Mater eam visitauerat, atque quoddam pulcherrimum pomum sibi præsentauerat, quo gustato quantocyus receperat sanitatem.

[228] Tempore quodam cum ancilla Christi Coleta duceret aliquas Religiosas suas ad vnum conuentum nouiter ædificatum, plures Religiosæ Religionis alterius ex deuotione venerunt obuiam sibi: quas ipsa gratanter recepit, [curantur lepra,] benigne salutauit, & dulciter gratulata fuit. Inter quas erat vna bene notabilis, sed leprosa: propter quod habebat faciem turpem, consumptam, & idcirco verebatur appropinquare sibi, nec per consequens illam cum ceteris audebat osculari. [osculo B. Coletæ:] Quod attendens benigna Mater Coleta, dulciter illam traxit ad se, humiliter osculando: virtute cuius humilitatis satis cito sanata fuit ab illo morbo contagioso.

[229] Item semel in conuentu, in quo morabatur ancilla Christi Coleta, Religiosa quædam incurrerat grauissimam infirmitatem, [inflatura valde fœtida] videlicet inflaturam valde fœtidam a planta pedis ad verticem capitis vsque. Propter quod facies eius rotunda erat & etiam caput inflatum ad modum pilæ, sic quod nihil videbat omnino. De dicta similiter inflatura procedebant humores fœtoris intolerabilis & ceteris Religiosis importabiles. Propterea medici iudicauerunt dictam inflaturam esse lepram: cui benigne compatiens bona Mater, cœpit eam frequenter visitare. Quam licet infirma non videret, [suaui odore visitantis:] sentiebat tamen ipsam ingredi infirmariam, quia quamuis tam ipsa quam infirmaria plenæ forent illis fœtoribus: in eius tamen ingressu perfundebantur suauissimis odoribus. Velut enim aromatum cella vel quasi myrrha electa dabat suauitatem odoris: cuius dulcorem sentiens prælibata infirma consolabatur in immensum, & per continuationem illius omnino fuit in breui tempore liberata, sospitatique plenæ restituta, fœtoribus & inflatura lepraque fugatis, vt ipsa postmodum sæpius asserebat.

[230] Frater Petrus Golerij, residentiam faciens in monasterio S. Claræ Bisuntinensi, grauiter ægrotabat & funeste, sic quod nullatenus sperabatur de possibilitate euadendi, nisi per mortem, quam infra mane sequens expectabat. [apostema moribundi,] Habebat enim apostema quoddam turgidum circa guttur, cuius impetuositas eum passim strangulare videbatur: cum iuxta diuinum beneplacitum superuenit Frater Petrus de Osiaco, Visitator monasteriorum huiusmodi, qui reperiens dictum Fratrem patientem, in tam propinqua dispositione mortis pene desolatum & gliscens illi subuenire, recoluit se deferre secum aliquantulam portionem de capillis bonæ Matris Sororis Coletæ, quos assumens vna cum Regula B. Francisci, quam etiam portabat secum, cum illis signauit dictum infirmum signo sanctæ Crucis, imponens illa super eum: [capillis B. Coletæ appositis:] & statim apostema illud crepuit, & euomito illo apostemate, sanus remansit.

[231] Alia vice quædam Religiosa de suis multum anxiebatur propter vehementem ægritudinem in infirmaria, [grauis ægritudo eius visitatione.] quam pia Mater, alijs Sororibus retractis & sequestratis, secrete visitauit, consolatorie dicens illi; quod non dubitaret, sed speraret in Deo: quia ipse nolebat, quod adhuc moreretur. Et ita sicut secrete venerat, similiter fuit reuersa, & in instanti sana remansit. Et egressa infirmariam, transiuit ad communitatem cum ceteris Religiosis Sororibus suis.

[232] Aliæ duæ Religiosæ similiter infirmabantur letaliter, sic quod nullum reperiri poterat remedium: [duæ aliæ,] quarum vna dicebatur Soror Adelina, alia vero Soror Iacoba, nihil penitus gustantes, nec se præ debilitate sustinere valentes. Ancilla vero Christi Coleta superueniens, quemadmodum nutrices pascere solent paruulos, [accepta buccella panis ab illa masticati:] sic & ipsa sumebat micam panis, & masticans illam proprijs dentibus, humaniter propinabat in os vtriusque prȩdictarum ȩgrotantium; qua deglutita, statim restitutæ sunt mirabiliter sanitati.

[233] Quædam alia Religiosa valde grauabatur quodam morbo contagioso in vna de faucibus suis: [malum faucium,] nec quidquam exinde gustare poterat ad corporis sustentationem, nec sibi subueniri poterat quouis modo. Sed ancilla Christi Coleta pro tunc visitabat conuentum illum, [apposito vasculo, ex quo illa biberat:] in quo morabatur dicta Religiosa taliter infirma: quæ tunc sumpsit vasculum, in quo Mater bibebat, & imposuit super genam suam siue faucem infirmam cum fiducia, & statim experta fuit perfecte se fuisse sanatam.

[234] Vna Religiosa de familia prædictæ gloriosæ Matris Sororis Coletæ multum affligebatur dolore capitis, & specialiter passione c guttæ malogranatæ, [dolor capitis,] taliter quod vi doloris afficiebatur quasi furibunda, nec poterat se quouis modo iuuare. Sed ex confidenti deuotione sumpsit secrete quoddam ploratorium eiusdem Matris totum madidum lacrymis, & imposuit illud super caput infirmum, [apposito sudario eius:] & subito se sensit incolumem & sanam.

[235] Alia similiter Religiosa de suis, sic patiebatur quod quidquid sumebat pro sustentatione corporis iterum emittebat per os in forma sanguinis, [vomitus continuus,] acsi ceteri conductus essent clausi. Quod ancilla Christi percipiens compatiendo dixit per hunc modum: Heu quid est hoc quod tu facis! ego nolo quod tu de cetero facias talia. Tunc in illa hora sic ex integro sanata fuit, [eius præcepto:] quod nullum remansit vestigium præiacentis infirmitatis.

[236] Quidam nobilis vir, qui erat d Baliuus villæ Aque-spersæ, cum ancilla Christi Coleta veniret ad fundandum ibidem conuentum Sororum S. Claræ, [febris quartana,] venit obuiam sibi, tam pro honore quam pro deuotione, debitam & deuotam reuerentiam exhibendo. Quo peracto ipse, qui per annum integrum fuerat febricitans quartanarius, [reuerente occursu:] se reperit omnino sanatum & liberatum ab infirmitate prædicta. Item cum semel propter excessiuam infirmitatem, quam pertulerat, compulsa fuisset se permittere lauari, [varij morbi lotionis aqua:] eiusdem lotionis aqua reseruata fuit secrete, de qua bibentes multæ personæ diuersis infirmitatibus infectæ, plenam exin sospitatem obtinuerunt.

[237] Quædam nobilis & potentissima Domina, de qua facta fuit mentio supra, [laterum dolor] grauiter affligebatur dolore laterum, nec remedium aliquod valebat reperire, donec recoluit se quamdam habere cordulam, quam cinctam pertulerat ancilla Christi super habitum, & cum deuotione decreuit illam cingere, quotiescumque præsentiebat dictam infirmitatem. Sed statim quando dicta cordula cingebatur, dolor omnino cessabat: quod tali modo continuauit, donec illa cordula penitus disrupta fuit: nec aliquem amplius sensit in dictis lateribus dolorem. [funiculo eius:]

[238] Inter familiares Fratres ancillæ Christi Coletæ fuit quidam notabilis Pater, dictus Frater Petrus de Osiaco, Visitator conuentuum Sororum eiusdem Matris, de quo supra dictum est, qui per integrum annum & semis angebatur dolore capitis, [hemicrania,] passione scilicet, quæ gutta malogranata vulgariter nuncupatur, quod nullo modo refici poterat corporaliter absque doloris horribilis & indicibilis afflictione. Nam sæpe surgebat de mensa, ambulans per hortum, eiulans & clamans lamentabiliter, sibi loqui volentibus intendere non valens præ nimia doloris afflictione; quæ nocte superueniente duplicabatur, & compellebatur passim a lecto surgere, discurrendo per domum, per virgultum vel alicubi, nullibi tamen complacens, & vbique territus & vexatus inexplicabiliter: sed per Dei gratiam omnia tolerans patienter, feruenter implorauit diuinum adiutorium & Virginis gloriosæ, quatenus per ancillulæ suæ Coletæ merita, dignaretur sibi subleuamen aliquod impartiri; nam aliter officium suum exercere non posset. Accidit autem nocte quadam, cum esset in conuentu Bisuntinensi, [visione apparentis a morte B. Coletæ:] quod vidit visionem, in qua sibi videbatur, quod erat in capella conuentus oratorij Gandensis, vbi celebrauit alias Missam, coram dicta Matre, dum adhuc viueret; quod ipsa dulciter vocaret eum in voce, figura pariter & habitu consuetis, & cum hoc erat pulcherrima, luminosa nec non iucundissima, consolans eum benigne, dulciter & caritatiue; taliter quod excitatus a somno, reperit se penitus sanum, sospitem, & iucundum: nec amplius dictum dolorem passus est, nec multum nec parum.

[239] Item in quodam conuentu de suis, quædam erat mulier satis bene composita siue morigerata, secundum exteriorem apparentiam, administratrix siue familiaris dicti conuentus: quæ incidit in vnam & sic grauissimam infirmitatem & fortem, [morbus corporis & animæ] quod ab omnibus intuentibus iudicabatur & reputabatur velut mortua. Et quod plus erat, plus infirmabatur in anima, quam in corpore: latebant enim in conscientia sua nonnullæ crudeles vitiorum læsiones, quæ numquam fuerant per medicamen sanctæ Confessionis expiatæ. De quibus omnibus ancilla Christi Coleta claram habebat notitiam, sed non minus concepit exin vehementissimum dolorem & tristitiam: propter quod recurrit ad sacrificium orationis deuotæ, feruenter deprecando sine intermissione, donec vtraque vita, tam corporis quam animæ, pauperculæ patientis a Deo sibi fuit concessa. [precibus eius:] Nam per eius preces corporalem obtinuit sanitatem, & incontinenti per veram contritionem & sacramentalem Confessionem purgata, residuum vitæ suæ diligenter exposuit in sanctis & virtuosis laboribus & dignis occupationibus, honestaque conuersatione & vita perfecta, Deum intime diligendo, fugiens omne malum, & omne bonum diligenter amplectens: propter quæ terminauit dies suos laudabiliter & gloriose. Qualiter autem pro quodam Fratre, & peste & morbo præuento, confessa fuit, & recepit Sacramentum, quamuis multum distaret, vide supra. Similiter pro quodam Fratre, qui recesserat ab eius societate, in casu mortis orauit feruenter; & deductus fuit ad compunctionem & pœnitentiam, quære supra.

[240] Quædam deuota Religiosa, vocata Soror Anna, [arthritis] sic grauiter infirmabatur de gutta, quod a planta pedis vsque ad caput vexata, non poterat sedere, nec stare, nec se vertere quouis modo. Semel in die sancto Pentecostes post receptionem Eucharistiæ multum afflicta, [commendatione facta ei:] iudicans se nullum posse facere fructum in Religione, recurrit ad Matrem, rogans humiliter quatenus sibi misericorditer compati dignaretur. Et fuit mirabile valde: quia mox facta recommendatione prædicta, Soror ægrotans se sensit penitus alleuiatam, nullo signo præiacentis infirmitatis permanente.

[241] Post decessum gloriosæ Matris Coletæ quidam nobilis, ciuis Trecensis ciuitatis in Campania, [morbus caducus & brachium fractum] puerum habebat iuuenem, qui cadebat ex infirmitate, quæ vulgariter dicitur morbus caducus. Et exinde semel cadens ex toto fregit sibi brachium: propter quod parentes remanserunt valde tristes & desolati: sed pro solamine recordati sunt gloriosæ Matris eiusdem, quam alias præ deuotione receperant in domo sua, cum accederet visitatum aliquem de conuentibus suis. [implorata ope B. Coletæ tunc mortuæ:] Idcirco recurrerunt ad eam humiliter implorantes clementiam Dei, suæque benedictissimæ Virginis Matris, quatenus per merita suæ prædulcis & humilis ancillæ Coletæ, sibi dignaretur impartiri gratiam sanitatis, pro pauperculo puero sic vehementer afflicto. Completa vero supplicatione iam dicta, incontinenti mirabiliter extitit sanatus. Postmodum accidit, quod domus satis propinqua domui prȩdicti ciuis igne comburebatur; propter quod ille de sua pertimescens, [vti periculum incendij submotum:] nec immerito, quia agebatur de perditione totali bonorum suorum temporalium, festinanter recurrit ad ancillam Christi Coletam, sic eam alloquendo dicens: Gloriosa Domina Soror Coleta, quæ dedistis operam saluti mei nati, rogo vos humiliter quatenus mihi succurrere velitis in hac necessitate. Quibus dictis, statim ignis cœpit minui, & satis cito post extinctus fuit absque sui damno.

[242] Quædam Religiosa subito præoccupata fuit ab aliqua febre cum excessiuo calore, [febris, attactu alicuius rei eiusdem:] sic quod sibi videbatur, quod in toto corpore comburi deberet & consumi, nec expectabat nisi mortem: & propter hoc se commendauit meritis bonæ Matris, aliquid de rebus, quæ tetigerant eam, super se mittens ex deuotione: quo facto, mox extitit refrigerata, sanitatique plenissime restituta.

[243] Alia similiter Religiosa de suis per spatium quatuor annorum fuerat afflicta, sic quod de nocte ante Matutinum, dum quiescere volebat, excitabatur ab aliquo, de quo nesciebat vnde veniret vel quis esset, sed dubitabat de malignis hostibus. [terror nocturnus a diabolo excitatus,] Nam interdum manum sumebat, quasi vellet eam strangulare. Post hoc autem recursum habuit ad subsidium sanctæ orationis, obsecrans Altissimum, quatenus per preces & merita suæ dulcis & humilis ancillæ Coletæ dignaretur sibi ostendere, quid hoc esset, & in tali forma vel effigie, ne deberet post hoc amittere sensum. Nocte vero sequenti dictus hostis apparuit ante cubiculum dictȩ Religiosæ, videlicet in specie canis, igne succensi, flammas igneas per os horribiliter emittentis. Vnde non parum ipsa timore concussa, signauit se signo sanctæ Crucis & consequeunter animose dixit per hunc modum: Vade cruenta bestia: [imploratis eius meritis:] coniuro te per merita gloriosæ Virginis meæ Sororis Coletæ, ne venias de cetero me vexatum: qui confestim euanuit, nec amplius visus est, nec molestiæ quidquam intulit dictæ Religiosæ.

[244] Alia vice quædam Religiosa, Sacrista cuiusdam conuentus, [item alius:] ambulabat in nocte per ecclesiam disponens pulsare pro Mututinis, & audiuit multitudinem dæmonum clamantium & vlulantium turpiter & terribilissime, sic quod fere cogebatur perdere sensum: quæ facto signo sanctæ Crucis inuocatoque sanctissimo nomine Domini, deuote requirebat ab ipso Domino Iesu Christo, quatenus per benedictissima merita suæ humilis ancillȩ Sororis Coletȩ dignaretur adiutorium impendere sibi. Qua requesta præmissa, statim illæ monstruosæ voces cessauerunt, & hostes maligni tamquam fugati penitus euanuerunt.

[245] Quædam nobilis burgensis de villa e Breuiate parere solita fœtus suos cum excessiuo dolore, semel propinqua partui cœpit anxiari, sicque tristis & vehementer dolens humillime se recommendauit Mariæ Virgini gloriosæ Matri Christi, ac ancillulæ suæ Sorori Coletæ. Quo facto, statim peperit fœtum geminatum, vnum videlicet filium & vnam filiam: quorum alter, [puella mortua nata,] scilicet filius, viuebat; altera vero, scilicet filia, mortua videbatur, & talis erat: propter quod tam ipsa quam vir eius tristabantur, & erant desolati. Tandem vero finaliter conuenerunt simul, recommendantes affectuosissime prælibatum fœtum mortuum sanctissimis meritis & precibus deuotissimis ancillæ Christi prædictæ. Satis cito post factam recommendationem ostendit se viuentem: [eius meritis reuiuiscit:] qua de re versa est tristitia doloris in gaudium & lætitiā & puella regenerata fuit in fonte sacro baptismatis, imposito sibi nomine Matris, videlicet Coletæ, quæ superuiuit adhuc, cum hæc primo scribuntur.

[246] Quidam honestus vir de Vicecomitatu f Carladesij, de loco, qui dicitur Superior, sic grauiter & incurabiliter ægrotabat, quod a medicis iudicabatur pro impossibili quod conualescere posset per viam naturalem, & de facto pluries candela benedicta fuit sibi data in manum, [sublata letalis inflatio ventris,] præsumendo quod deberet mori, quia velut hydropicus, inflatus erat per ventrem, tibiasque graciles & siccas habebat, & fere perdiderat sensum naturalem: cum hoc autem habebat ventrem turgidum, acsi stipitem grossum haberet, vel obicem dispositum ex transuerso. Per cuius consensum eius vxor, quæ nutrix erat aliquorum infantium nobilissimi prȩpotentissimique Domini Comitis Marchiæ, cum nobili voto dignæ promissionis, [implorata eius ope:] recommisit eum & recomitti fecit ancillæ Christi gloriosæ Coletæ suisque sanctis precibus & deuotis, & satis cito post eiusdem meritis restitutus est plenæ sospitati.

[247] Quædam honorabilis mulier de dicto Vicecomitatu Carladesij parturiens, laborauerat in anxietate nimia per sex vel septem dies, [partus difficilis duo rum infantium,] nec poterat expediri; quin imo iudicabatur ab obstetricibus pro impossibili, quod vita comite parere valeret. Quidam vero nobilissimus Princeps de veritate rei certificatus, & pietate permotus, per aliquem virum Ecclesiasticum ex compassione fecit eam visitari, secum deferentem aliquas sanctas Reliquias, inter quas erat aliquid de reliquijs ancillæ Christi Coletæ, cui deuotissime fuit recommissa cum notabili voto: quæ mulier laborans postquam tetigit ex deuotione Reliquias supradictas, [reliquijs B. Coletæ.] incontinenti peperit duos infantes sospites & viuos, qui consequenter sacro fonte baptismatis regenerati fuerunt, meritis & intercessionibus nostræ gloriosissimæ Matris sanctissimæ Coletæ, nobilis ancillæ Domini nostri Iesu Christi. g Cui cum Patre & sancto Spiritu honor & gloria in secula seculorum. Amen.

[Annotata]

a [Orba.] Orba siue Vrba in Heluetia sita, cuius præfectura subiecta est Bernatibus & Friburgijs. Extructus ibi conuentus a Ioanna Montbelliata, vxore Ludouici Chalonij Principis Auriaci, cui tunc suberat Orba. Bulla approbationis Martini V signata est Romæ anno 1427, die 15 Ianuarij. Monasterijs Orbensi & Viuiacensi ab hæreticis destructis Aquianum migrarunt sanctimoniales.

b Hæc miracula in Gallico MS. cum alijs rabidis ponuntur, verum vti in MSS. Latinis reperimus, relinquenda duximus.

c [Gutta malogranata.] Gutta malogranata iterum relata num. 239 pro dolore capitis: est homicraniæ species, quæ etiam Gallice appellatur Pomme grenade. In Vita MS. Gallica dicitur la goute migraine.

d [Baliuus.] Baliuus, seu Balliuius Gallis Baillif, supremus rei iudicariæ Prætor est. De varia eius significatione apud Francos pluribus agit Henricus Spelmannus in suo Glossario.

e [Briuate.] Breuiate, alijs Briuate ciuitas Aruernorum, de qua agendum erit potissimum 28 Augusti ad Vitam S. Iuliani Martyris, socij S. Ferreoli. Abbauillæus ait puerperam, de qua hic agitur, fuisse vxorem Ioannis Haudon.

f In MS. Corsenduncano Carledesij, vti iterum numero sequentiin Vita Gallica dicitur Viscontee de Carlades.

g Omissa hac clausula, sequebantur in MSS. duobus sequentia miracula a num. 250 ad finem: intermedia duo miracula extra locum intrusa erant post num. 200; quæ simul per modum appendicis damus: quia ex Gandensi MS. scimus eiusdem, cuius cetera, esse auctoris.

Alia quædam Miracula,
ex MSS. Rubeæ-vallis, & Corsendoncano.

Coletta Reformatrix Ordinis S. Claræ Gandaui in Belgio (B.)

BHL Number: 1871

Avctore Stephano Ivliaco Ex MSS.

[248] In ciuitate a Putei b Auernensis fuit quidam infans sex annorum, qui præ nimia oculorum infirmitate visum amiserat, nec vltra quidquam videre potuit, & de recuperatione visus desperauit. Mater vero dicti infantis mœsta nimis & afflicta, [Visus puero] ipsum ad conuentum S. Claræ ibidem adduxit, vt eum Sororum precibus recommendaret. Mirum certe: [attactu reliquiarum B. Coletæ,] omnes illæ Religiosæ distincte & singillatim cogitare cœperunt, quod bonum esset & expediens de reliquijs ancillæ Christi tangere ibi existentibus. Quod dum vna viua voce in communi referret, omnes aliæ se hoc idem excogitasse fatebantur. Allatis igitur Reliquijs, tacti sunt oculi infantis prædicti: a quo in tangendo interrogatum est, si firmiter confideret, sese sanari posse. Qui respondit: Vtique non. Non enim spero vnquam me videre posse, & sic diffidens, qualis accessit, talis & recessit insanus. Non multum post autem mater prædicta ipsum secundario Sororibus recommisit dolens & desolata, [dum ijs fiducia adhibetur,] qui a Reliquijs illis sanctis iterato tactus & interrogatus, si confideret meritis ancillæ Christi sanari se posse, respondit: Confido vtique, & credo me videre posse. Et statim eadem die videre cœpit: paullo post perfecte sanatus est, [conceditur:] & clarissime vidit, & oculos intantum pulchros & decoros habuit, quod melius viderentur supernaturaliter fuisse largiti quam alias.

[249] Quædam nobilis & deuota Religiosa in tam grauissimam infirmitatem inciderat, [vires ægræ Religiosæ, & quasi desperatæ,] quod a vigore & viribus omnium membrorum suorum destituta fuit, intantum quod se reputaret inutilem ad tolerantiam acerbitatis Religionis sacræ per totum spatium vitæ suæ: & propter huiuscemodi nimis se affligebat in corde, tantaque mœstitia fuit inuoluta, quod sensum penitus amittere dubitaret. Sic tandem auxilium humiliter implorauit Matris Coletæ, vt sibi in tanto periculo & tam extrema necessitate subuenire dignaretur; & valde confisa aliquid in manu arripuit, [re aliqua attactu B. Coletæ sacrata,] quod Christi ancillulam iam dudum tetigerat, & capiti proprio applicuit, moxque & in instanti ibidem penitus liberata fuit, & corporis viribus restituta perfectissime, nec nō intellectum & sensuum omnium vsum integre recuperauit per merita ancillæ Christi. [restituūtur.]

[250] c Quadam vice pergente Christi ancilla cum pluribus & filiabus suis ad faciendum nouos conuentus nouiter ædificatos, vna ex illis, [periculum in lapsu sub currum,] nomine Soror Francisca, cum periculoso impetu cecidit sub curru, intantum quod fere omnes putarent eam vulneratam letaliter. Ancilla vero Christi pietate permota, mox vt casus euenit, cor suū humiliter ad Deum eleuans, [eius precibus auertitur:] pro ea instanter orauit: taliterq; fuit exaudita, quod Soror illa de sub curru & rotis surrexit illæsa.

[251] Alia vice, dum Christi ancilla esset in conuentu Viuiaci vna cum suis Religiosis, quædam patiebatur grauissimam infirmitatem & valde periculosam, [infirmitas Periculosa.] quæ toties & intantum ei molesta fuit, vt se putaret omnino in ea deficere, vitamque finire debere. Accidit vt dicta Christi ancilla campanellam suam pulsaret, qua ad se Filias suas vocare consueuerat. Quod audiens dicta infirma, & quod a nulla alia, tunc forte præsente, Matri subuentum esset, ipsa, quamuis cum maximis doloribus & pœna, Matrem adiuit: quam pia Mater pio intuens oculo sic afflictam, dulciter confortauit, dicens: Filia, habeas cor bonum & firmum in Domino Iesu, & omnem spem tuam in ipso reconde: ipse vtique te liberabit, nec amplius grauaberis hac infirmitate. Quo statim verbo dicto, [eius admonitione:] mox restaurata est pristinæ sanitati.

[252] Item quædam alia ex Filiabus suis Religiosa & sibi familiaris multum, de fortuito cecidit super patellam prunis plenam, [manus & pes adusti,] quæ vna in manu vnoque pede multum exinde laniata fuit & combusta; & ad præsentiam Matris accedens, plagisque & cocturis ostensis, ancilla Christi intime compatiens ei, [eius aspectu:] pio oculo respexit super eam, & ipsam interrogans, quid hoc esset, dicto verbo illo, statim sanam se reperit, manu pariter & pede, & ab omni arsura seu combustione liberam.

[253] Cum Christi ancilla adhuc esset in ætate iuuenili & tenera habituque seculari, per inaduertentiam sibi ipsi abscidit tibiam in securi patris sui, qui d Carpentator erat, nomine Robertus Boigleti: & ipsa, sicut pluries narrauit, [propria tibia fere abscissa:] intantum abscidit eam, quod in osse tibiæ ex transuerso sola modica pellis integra remansit, quod tamen parentibus reuelare ducta timore noluit, & ipsam tibiam melius quo poterat stringendo ligauit, Deoque Omnipotenti eam recommisit.

[254] Quodam tempore aëre morbo pestis corrupto, multi exinde moriebantur infecti: cuius ob caussam quædam Religiosa pestem illam grauiter abhorrens, & timens inde mori, notificari fecit gloriosæ Matri tunc absenti, eiusque sanctis precibus intime se recommisit; [pestis,] responditque Mater, illam nequaquam tali morte morituram. Paullo autem post contigit dictam Religiosam per totum corpus suum fore infectam pestis contagione, [litteris eius:] quam medici & chirurgi ob dictam infectionem morti adiudicauerunt. Ipsa vero se migraturam sentiens, Viaticum salutiferum accepit cum reliquis Sacramentis: attamen plene recolens & confidens in verbis Matris, denuo litteras transmisit, pie flagitans vt Dominum pro ea orare dignaretur: quo facto, mox sanata fuit.

[255] Quædam Religiosa dictæ Matris, dum adhuc in statu & habitu esset humano, grauem capitis patiebatur ægritudinem, [dolor capitis,] quæ ipsam intantum vexabat, quod parentes eius non audebant Christi ancillulam deprecari, vt filiam suam in Religione susciperet. Accidit quod dicta Mater vna cum plerisque Sororibus, pro quodam conuentu nouiter fulciendo per ciuitatem illam, in qua prædicta filia morabatur, transitum faceret: quod filia percipiens, mox obuiam illi venit, eam officiose salutans ac humiliter & benigne, & manum eius osculata fuit. [osculo eius:] Post cuius osculum pauco temporis interuallo perfectæ sanitati reddita, fuit demum Christi ancillulæ ad Dei seruitium præsentata & accepta.

[256] Alia vice dum sæpe dicta Mater ad conuentum e Auxoniæ applicaret visitationis caussa, septem Religiosæ in dicto conuentu infirmæ, [septem infirmæ, eius introitis:] ad eius introitū omnes pariter fuerunt liberatæ.

[257] In conuentu Poliniaco quædam Religiosa multum infirma extitit: quam ancilla Christi post Matutinas visitauit & modicum herbæ absinthij illi tribuit ad gustandum, [eius alloquio, infirma Religiosa,] iocundeque confortans eam, ait: Habeas bonum cor, quia pro certo adhuc non morieris. Quod Deus confirmans, sequenti die liberam omnino precibus Matris reddidit & sanam.

[258] In eodem conuentu alia fuit Religiosa, nomine Clara, quæ per viginti annos & vltra extitit Abbatissa conuentus Viuiaci, [& Abbatissa:] quæ tantum languorem capitis est perpessa, vt oculi eius præ nimio dolore in capite starent auersi: quod & subito Matri nuntiatum fuit, quod illa Soror iaceret moritura: At Virgo Christi ancilla festina ipsam visitauit, tamque deifica ac dulcisona verba retulit illi, quod mox ex eis fuit penitus sanata.

[259] In ciuitate quadam fuit mulier notabilis & maritata, nomine Margareta, quæ plures patiebatur ȩgritudines, ipsam per triennium grauiter molestantes: quæ propter bonam famam nomenque huius humilis Christi ancillæ Coletæ vndique diuulgatum, a parentibus & amicis, [Mulier laborans vomitu.] vna cum quodam solenni sacræ Theologiæ Magistro Ordinis Fratrum Minorum, perducta est sic infirma ad ancillam Christi. Prima eius infirmitas fuit, quod quidquid sumpsit, reiecit per vomitum: secunda quod interdum quater vel quinquies infra vnius diei & noctis spatium, dum staret erecta, [lapsu retrogrado.] cecidit retrograde dorso in terram prostrata, & ibidem per mediam horam terribiliter & inhumaniter se deducebat, gestus horrendos & pauendos, plurimos & varios peragendo: tertia infirmitas, quod communiter a quatuor in quatuor diebus per duas horas ante meridiem vel circa inficiebatur ethica f seu guttosa, ita vt omnes nerui eius viderentur retracti, precipue tamen brachiorum. Et hanc infirmitatem plerumque sufferebat ad tres aut ad quatuor horas: [& neruorum contractione,] in qua quædam fortis mulier brachijs eam amplectens strictissime, super lectum eam tenebat: proinde per medium corporis fortissima fascia cincta erat, cuius fasciæ seu mappæ g conos seu terminos duæ mulieres trahebant, vna hinc, altera illinc: & ante huius infirmitatis totalem aditum quatuor mulieres, binæ & binæ, fortiter apprehenderunt brachia eius nuda: quæ per pausas & impetus totis viribus eam trahebant, duæ ab ante & duæ a retro, sicut ipsis fuerat constitutum. Quæ quidem fæminæ plerisque vicibus intantum fessæ erant, quod viros vocare, qui eis succurrerent, fuerit necessarium. Dum autem dicta Margareta sic staret ante ancillam Christi, Magister ille Theologiæ cœpit eidem declarare varias infirmitates dictæ Margaretæ, quæ quidem ancilla Christi talibus auditis remansit stupefacta, timens ne accidentium eius aliquod in sui præsentia eam inuaderet. Qua de re intrare fecit eam ad se cum matre ac fratre ac duabus sororibus suis: quam mox, vt introiuit, infirmitas illa, qua reuersa cadere consueuit, dire infestauit. Ancilla vero Christi tam dictæ Margaretæ quam illis, qui cum ea erant, intime compatiens, statim eas consolando ait: Confide in Domino, [post ternas preces B. Coletæ,] Filia: spero nempe per eius gratiam te fore sanandam, & exiens cameram, introiuit oratorium, & oratione finita, reuersa est ad cameram flebili facie ac tristi vultu, moxque interrogans ægrotam quomodo valeret; respondit illa: Sentio quod infirmitas denuo apprehendit me. At illa dixit: Si recte confidere volueris, spero quod sanaberis. Quo dicto, abijt secundo orans, vt prius, & redijt tristior quam prius. h Abijt quoque tertio & orauit breuiori spatio quam prius, & festina redijt ad dictam infirmam facie iocunda & læta, aitque illi: Amica mea, [& addictā sanitatem,] per medium fidei tuæ dignatus est Dominus te pristinæ sanitati restituere. Caue ergo ne hoc dixeris: quia sanata es ex fide, quam habuisti in Domino. Cernens ergo ancilla Christi, quod sibi & suis meritis hoc attribuere vellet, [missa ad S. Lupum,] statim interrogauit: si in patria illa nulla haberetur ecclesia, in qua i S. Lupus venerari solebat. Responsum accepit, quod sic; per sex scilicet leucas a dicta ciuitate: moxque ancilla Christi ordinauit, vt illa Margareta infra quindenam visitaret dictam ecclesiam peregrinando: quod illa humiliter acceptauit. Et ait ancilla Christi: Vt currum habeas, quo ducaris, omnino expedit: quia quam cito intrabis in confinio S. Lupi, omnes infirmitates subito te inuadent, & vt tunc habeas mulieres fortes & plurimas, quæ te teneant, necessarium est. Et vltra dixit ei: Oportet vt currus velociter gradiatur, nec arrestari permittas, donec intret ciuitatem & cœmiterium præfati S. Lupi, quia dicto in cœmeterio omnes infirmitates tuæ cessabunt, nec amplius reuertentur. [in huius cœmeterio plene sanatur.] Quæ omnia, sicut ancilla Christi ordinauerat, pro suo modulo adimplere studuit, & tandem in cœmeterio illo perfecte sanata fuit, nec vnquam de post inde sensit per totam vitam suam. Prædictū autem miraculum fuit subito notum per k ciuitatem & per patriam circumiacentem: vnde venerunt ad eam plures personæ infirmæ diuersis infirmitatibus, tam de ciuitate quam de patria. Inter quos plures dæmoniaci & alij rabidi meritis & precibus ancillæ Christi Coletæ sani & incolumes ad propria redierunt, auxiliante Deo.

[Annotata]

a Podium intelligitur; Gallice le Puy, quod, vtrumuis significans, interpretem sua ambiguitate induxit, [Podium] vt magis vulgatam significationem perperam sequeretur: olim Anicium dicebatur: & nunc passim a monte, cui insidet, ob celebrem in eo venerationem Deiparæ. Mons-Virginis; vbi ex permissione Martini Papæ V conuentus exstrui cœptus anno 1425.

b Est Podium in confiniis inferioris Aruerniæ, cui hic adscribitur; & Velaunij, cuius vrbs præcipua est.

c Hic in dictis MSS. annectebatur miraculum, quod supra nu. 211 refertur.

d Ita quoscumque lignarios fabros Franci appellant Charpentier: licet strictioris significati vox a solis carpentis faciendis deriuetur. [Carpētarij.]

e Auffona, Auxonia, hic Axona Thuano vrbs Ducatus Burgundiæ ad Ararim fluuium, [Ausona.] conuentus ibi cœptus extrui anno 1412, & est secundus, vnde Vesontione inductæ Virgines 28 Octobris, facultate facta a Ioanne Papa XXI, 25 Septemb.

f Multum dissimiles morbi: arthritis enim, quam guttam vulgo dicunt, neruos occupat & iuncturas: hectica febris, qua laborantes vulgo dicuntur Ethici, lenia tabe consumit & extinguit hecticos seu (vt Latina vtamur voce) habitualiter ægrotantes.

g Gallice les coings quod proprie cuneos significat: accipitur autem communiter pro angulo, [Cunei.] & vniuersim pro cuiusque rei quadræ angulosa extremitate.

h Fortasse abitum.

i Sunt tres huius nominis illustres Episcopi Sancti in Gallia, etiam Martyrologio Romano adscripti, S. Lupus Trecensis 29 Iulij, S. Lupus Senonensie 1 Septembris, & S. Lupus Lugdunensis 25 Septēb.

k Abbauillæus appellat Vesontionem, in qua ante dixerat tunc moratam fuisse B. Coletam: idq; probat S. Lupi vicus sex leucis, vt supradictum, Vesontione remotus versus occasum.

MIRACVLA IN VITA PATRATA.
Instrumento Abbatis S. Petri Gandensis firmata, an. 1471.

Coletta Reformatrix Ordinis S. Claræ Gandaui in Belgio (B.)

BHL Number: 1872

Ex actis pvblicis MSS.

Vniuersis præsentes litteras inspecturis Philippus Courault, filius quondam Ioannis Courault, burgensis oppidi Poligniaci, Comitatus Burgundiȩ, Bizuntinæ diœcesis, olim a Abbas monasterij S. Petri iuxta Gandauum, sanctæ Sedi Apostolicæ immediate subiecti, Ordinis S. Benedicti Tornacensis Diœcesis: nunc vero Domino Deo votis meis annuente, & a cura & solicitudine eiusdem monasterij liber & ex oneratus, salutem in Domino sempiternam.

[1] Cvm secundum sententiam S. Raphaelis Angeli, opera Dei reuelare & confiteri honorificum sit; idcirco memor sanctimoniæ vitæ & laudabilium gestorum, quæ meis temporibus mirabilis Deus omnipotens per suam electam Virginem Sororem Coletam Ordinis S. Claræ in hoc seculo mirabiliter operatus est, ea in scriptis veridice duxi redigenda, tam quæ de magnificis eius gestis & operibus sciui & vidi quam quæ a fide dignis personis accepi. [Iob 12 7.] Est enim communiter notorium, [Mirabilia Dei opera] quod prædicta Soror Ordinem memoratum permaxime, [in tot monasteriis extructis & sanctimonialibus oppletis:] adiuuante Deo, in multis & variis huius mundi partibus ampliauit, & conuentus construxit & ædificauit; plures mulieres, virginesque sub arcta obseruantia & vita Regulari Deo deuotissime seruientes ibidem induxit, quod non sine diuino ac singulari Dei munere fieri potuit: & a sua infantia vsque ad finem vitæ suæ in vera paupertate & rerum temporalium vilipendio voluntario vixit & perseuerauit.

[2] Quibus præmissis ad notitiam mei præfati quondam genitoris deductis (qui, antequam notitiam & familiaritatem cum prædicta Sorore Coleta haberet, vir erat satis in rerum temporalium facultate opulentus, non solum in proprijs suorum redituum prouentibus secundum statum suum sufficienter viuere potens, [parēs Abbatis ob monita B. Coletæ] sed etiam negotiationibus & aliquibus practicis secularibus, vt amplius abundaret, satis extitit intentus) proposuit animo ad ipsam Sororem Coletam accedere, & eam visitare gratia deuotionis vel alicuius salutaris eruditionis ab ipsa obtinendæ, prout fecit & obtinuit. [relinquit negotiationem,] Tandem vero ex sanctis huius Sororis Coletæ colloquijs & salutaribus monitis, quodammodo mutatus in alterum virum, omnem a se abiecit negotiationem & mundalem practicam, contentus solis redituum suorum prouentibus: de & ex quibus etiam amplius solito in eleemosynarum largitionibus & pietatis operibus distribuit. Et licet indigentibus fuerit largus, sibi ipsi tamen parcus, & quodammodo austerus erat, multis abstinentijs, [& sanctius viuit:] ieiunijs & deuotis orationibus intentus; ecclesiam assidue frequentans, a consuetis iuramentis cauit, & veritatis & sobrietatis verbis vsus est. Quapropter ipse genitor sentiens se meritis & orationibus huius Sororis Coletæ visitatum a Deo, eam magis magisque visitauit, & præsertim in monasterio dicti oppidi Poligniaci commorantem, quod, cooperante genitore meo, construxerat in obseruantia arcta.

[3] Deinde idem meus genitor adire disposuit singulos, cum quibus in diuersis locis communicationes & tractatus siue conuentiones antea habuerat; vt cum ijs finem debitum de pristinis eorum communibus negotijs imponens, liberius & deuotius Deo seruiret. [a periculo submersionis liberatur:] Contigit autem eidem genitori meo, quod quidam fluuius, per quem cum famulo suo transiturus erat, ex inundantia pluuiarum ita creuerat, quod videretur torrens impetuosus. Ingressus itaque prædictus meus genitor cum equo fluuium eumdem, mox corruit in profundum: sicque tam ipse quam equus cooperti erant, intantum quod eius famulus vtriusque visionem & aspectum perdidit, de eorum euasione omnino desperans. Genitore ipso fideliter, vt potuit, in hac necessitate se commendante meritis & subsidio dictæ Sororis Coletæ tunc viuentis, eius precibus & meritis, opitulante Deo, liberatus est: quod postea multis per eum cum gratiarum actione relatum fuit.

[4] Item aliud recordor, quod, me Philippo adhuc existente iuuene, in domo parentum contigit: quod quondam mea mater Stephana incurrit tam grauem infirmitatem & languorem, [sanatur mater Abbatis a morbo & periculo mortis,] quod non expectabatur aliud ex ipsa vehementi infirmitate nisi proximus exitus mortis. Quare genitor meus, valde dolens & afflictus super tam graui infirmitate & periculo mortis suæ coniugis, recursum habuit ad eamdem Sororem Coletam: in qua specialiter habebat confidentiam, eidem exponens periculum & languorem suæ prætactæ coniugis, rogans suppliciter, vt ipsa ad Deum preces funderet pro auxilio ipsius coniugis. Dicta autem Soror Coleta benigne consolans, ipsum remisit ad domum suam: vbi dum post eum mitteret quemdam Religiosum, nomine Fr. Henricum de Balma Ordinis S. Francisci, eiusdem Coletæ Patrem spiritualem, & ipso Fr. Henrico me vidente cameram domus ingresso, in qua iacebat multum ægrotans ipsa Mater, & appropinquans lecto ipse Frater, & ibi aliquamdiu moram faciens, & antequam exiret, meo patre meque præsentibus, supradicta mater mox plene conualuit, hoc precibus & meritis ipsius Sororis Coletæ adscribens.

[5] Item aliud recolo, quod me existente adhuc in iuuenili ætate, competentis tamen capace sensus & intellectus, sæpedicta quondam mater mea incurrit grauissimum sui capitis languorem & dolorem, [a graui dolore capitis:] intantum quod videbatur & putabatur quasi a sensu alienata. Quod percipiens eius maritus meus pater, fecit eam duci ad supra memoratam Sororem Coletam, tunc in suo conuentu Poligniaci morantem, quam prædicta Soror Coleta aliquantulum salubriter increpans, iussit statim eam confiteri superius nominato Fratri Henrico de Balma: quæ quidem mater post sanctam Sacramentalem Confessionem, prædicta Sorore Coleta pro salute matris prædictæ apud Deum deuote preces fundente, fuit mox plenarie sanata & a languore sui capitis perfecte liberata.

[6] Item aliud testificor, quod me existente in domo parentum meorum superius memoratorum, ætatis circiter annorum, vt æstimo, duodecim, contigit genitricem meam, [iterum in partu a periculo mortis;] vt supra memoratum est, nomine Stephanam, tunc prȩgnantem in partu tantum laborare, & vltra modum consuetum vehementer affligi dolore & difficultate pariendi. Nam ex vtero infans non poterat egredi, vt moris est, iudicio obstetricum tunc assistentium: quia non in directum sed in transuersum infans ab vtero nasciturus exibat, & vnum ex brachijs suis de ventris ostio tantummodo exterius apparebat, toto corpore infantis residuo in materno vtero residente. Vnde in hoc tam grandi periculo tam morientis matris, quam periclitantis prolis absque spiritualis regenerationis conceptu, & adhuc corporaliter viuentis, vocatus & adductus est artis chirurgicæ magister peritus, vt si mater sine partu moreretur, eius corpus velociter scinderetur & aperiretur, vt infans baptizaretur. Porro sæpe dictus meus genitor plurimum angustiatus, personaliter accessit ad Sororem Coletam supradictam, tunc in monasterio, per eam Domino largiente, in oppido Poligniaco constructo, existentem: vbi incolæ erant parentes mei sæpe dicti. Veniens itaque ad dictam Sororem Coletam meus pater, valde confidens de meritis & orationibus eius, & ex multa experientia comperiens eius suffragia magna & singularia esse apud Deum, necessitatem & periculum suæ coniugis & prolis pereuntis, ac prædictum lamentabilem casum exposuit eidem; ipsam Sororem suppliciter exorans, vt apud Diuinam clementiam intercedere dignaretur pro subleuatione tam vxoris quam prolis, in tanta necessitate & periculo extremo constitutæ: [orante B. Coleto,] vbi nulla humana prouisione videbatur posse subueniri. Ipsa Soror tunc benigne consolando, monuit eumdem patrem aliquantulum recedere ad domum, & ad ipsam postmodum reuerti: quod & fecit. Cum itaque ad eam cito regressus, instaret pro diuino auxilio per eam obtinendo; [& successū partus indicante patri:] ipsa eidem patri dixit, quatenus lætus ad propriam domum reuerteretur, & ibi suam vxorem prolem peperisse, & eam ab omni periculo & angustia liberatam esse reperiret. Rursum prædictus meus pater verbis eiusdem Sororis Coletæ confidens, ad domum propriam rediens, percepit ita factum fuisse, sicut ipsa Soror asseruerat. Inuenit enim suam prædictam vxorem perfecte liberatam & sanatam, fuitq; puer baptizatus, & postea longo tempore vixit, similiterque mater. Hoc autem tam grande miraculum audiui seriose cum gratiarum actione a prædictis progenitoribus meis, patre scilicet & matre, recitari.

[7] Item vlterius testificor, quod, dum essem ætatis circiter annorum tredecim, quadam die, vt audiui a memorato quondam meo patre, ipse personaliter Poligniaci visitauit hanc Sororem Coletam in matrimonio suo, quæ ipsum tunc interrogauit de numero suorum filiorum & filiarum: cui ipse pater ad suam petitionem veritatem respondit, & numerum prolium declarauit. Cui Coleta subiunxit, quatenus volebat omnes videre. [visis omnibus liberis,] Quo audito præfatus pater omnes ad ipsius Coletæ præsentiam venire fecit, excepto me, qui testificor, quod eram primogenitus. Et ipsis prolibus ad eius præsentiam adductis, asseruit Coleta genitori non omnes eius liberos adesse præsentes. Cui genitor respondit adhuc vnum ex suis liberis superesse in domo sua, qui erat eius primogenitus, excusando se quod eum non adduxerat ad suam præsentiam: quia eum sibi seruabat tamquam primogenitum, futurum baculum senectutis suæ. Ipsa tamen Coleta omnino voluit, quod ego adducerer ad ipsius præsentiam: [ex eius dispositione] vnde illico pater misit ad vt accederem ad eam, quod & feci. [Philippus] Mox igitur coram illa constitutus fui simul cum alijs fratribus & sororibus meis, & ipsa dirigens verbum suum ad patrem, me viso, dixit ei: quod de primis suis fructibus Deo dare debebat. Audito hoc verbo, prædictus pater meus intrinsecus tactus fuit, quod non solummodo suum primogenitum, sed & omnes suos alios liberos eidem Coletæ & eius dispositioni committebat, vt de ijs, vt sibi placeret, disponeret: & disposuit, quod ego Religiosus monasterij b S. Stephani Diuionensis essem, & alius meus frater germanus, [fit Canonicus Regularis,] nomine Petrus, Religiosus esset monasterij Cluniacensis, quod & factum est. Ipsa namque deuota Soror me ad monasterium Canonicorum Regularium S. Stephani Diuionensis misit, [frater Cluniacensis monachus,] & mihi ductorem assignauit quemdam deuotum & sibi notum & familiarem Religiosum, qui Fr. Ioannes Foucault vocabatur, & Domino Deo dirigente, ibidem receptus ad Religionem fui: alius autem meus frater Germanus, iuxta dictamen eiusdem Coletæ, intrauit monasterium Cluniacense. Tunc etiam quamdam sororem meam, [soror sanctimonialis S. Claræ:] iuuenem quidem, duxit ad suum S. Claræ Ordinem, quæ magno tempore in ipsa Religione deuote perseuerauit, & laudabiliter ab hoc seculo migrauit.

[8] Item testificor, quod quodam tempore, me Parisius existente cū Domino meo c Abbate memorati monasterij S. Stephani Diuionensis, ipse Abbas me misit ad prædictum monasterium pro suis & eiusdem monasterij negotijs. Quibus expeditis, transiui vsque ad oppidum Poligniacum, distans per vnam diætam a Diuione: & hunc transitum feci, tum ad videndum parentes, tum ad visitandum Sororem Coletam, ibi tunc in suo monasterio residentem, & me suis orationibus commendandum, & signanter quia grauis guerra & periculosa multum tunc in Francia d circa Parisius vigebat, intantum quod vix quis poterat trāsire sine periculo captionis, grauis redemptionis ac incarcerationis vel corporalis mortis. Cumque ex mandato dicti Domini mei ad eum me Parisius illico reuerti oportebat, consideraui propter meum securiorem transitum non solummodo me committere precibus Coletæ; [Philippus acceptis eius litteris] sed vlterius aliquam litteram de sua manu scriptam obtinere, & eam mecum quasi pro saluo conductu deferre. Rogaui insuper eam, vt mihi concedere vellet aliquam litteram recommendatoriam, sua manu scriptam ad quasdam notabiles personas, quod ipsa mox annuit. Suscepta igitur sua littera, viam Parisius arripui, confidens me a periculis imminentibus præseruari, quod euidenter & mirabiliter factum fuit & contigit. Nam accessi ad quemdam portum, a quo fit nauigio introitus in fluuium, qui vsque Parisius fluit; in quo portu appellato e Creuent, erant aliquæ nauiculæ diuersis onustæ mercantijs, & signanter vasis vini Parisius duci dispositæ, quarum vnam ingressus cum multis alijs ibidem resedi, iturus Parisius cum eis. Nauigando igitur per prædictum fluuium contigit appropinquare cuidam syluæ, [ab hostibus captus liberatur,] fluuio propinquæ, circa vnum fortalitium, nuncupatum vulgariter Males-herbes: in quo quidem loco fuimus inuasi ab aduersarijs & inimicis, & omnes ibidem captiuitati. Tunc ego recordatus litteræ Sororis Coletæ supradictæ, quam eiusdem manu scriptam penes me habebam, incepi mox eam in meum adiutorium inuocare: & indilate, qui iam ligatus eram, fui solutus & penitus liberatus & per Capitaneum, nomine Vse, mihi fuerunt omnia, quæ a me iam ablata erant per prædones, restituta. Ipse quidem Capitaneus mihi promisit saluum conductum concedere, quo mediante possem securius pergere Parisius, quo tendebam. Cum autem pro prædicto saluo conductu habendo, ipsum Capitaneum non sine magna pœna sequerer; [& inter prædones immunis:] cum ipse equestris erat, ego vero pedestris, ad locum, in quo stabant prædictæ nauiculæ, reuerti coactus extiti: in qua reuersione me obuiare contigit duobus ex prædonibus aduersarijs satis sibi inuicem propinquis, per quorum medium transiui liber & absq; impedimento, nec me perceperunt: & sic Parisius applicui, gratias agens Deo & eius electæ Coletæ, meæ, vt firmiter credo, liberatrici.

[9] Item aliud testificor, quod prædicta Soror Coleta solicita de salute animæ meæ, frequenter per suum Patrem Confessorem, [per eam de rebus secretis monetur:] virum Religiosum & discretum, qui Fr. Petrus de Reims vocabatur, mihi salubriter dici & reuelari fecit quædam, quæ putabam soli Deo cognita: & per huiusmodi reuelationem veridicam fui salubriter monitus & instructus, multa bona circa salutem animæ meæ operari.

[10] Item audiui a prædicto Patre ipsius Sororis Coletæ Confessore, quod diabolus multis & diuersis tentationibus ipsam molestans, [cadauera & bestias a diabolo illata, mandato huius ab eodem sublata:] frequenter in eiusdem Virginis cellula seu oratorio, ponebat corpora seu cadauera hominum mortuorum & suspensorum: & aliquando ipse tentator bestias venenosas, sicut buffones, serpentes, & alia huiusmodi diuersarum specierum inferebat in ipsa cellula, quæ ipse diabolus cogebatur, ea iubente, tollere & asportare.

[11] Item audiui a patre meo prædicto, quod dum semel cum ipsa Sorore Coleta ad monasteria, quæ ædificari fecerat, [rapta B. Coleta in extasin,] pergeret; & in curru ipsa veheretur, adeo fuit in spiritu magno temporis spatio rapta a sensibus exterioribus, quod a tunc præsentibus mortua putaretur: tandem vero ad se reuersa aspectum & faciem dirigens ad prædictum Patrem dixit hȩc verba, in Latinum ex Gallico translata: O Ioannes, quam decora res est Deum amare & ipsi seruire.

[12] Item mihi etiam retulit Pater spiritualis eiusdem Sororis Coletæ, Fr. Petrus de Reims, vir magnæ litteraturæ & deuotionis, quod prædicta Coleta semper sciuit obitum suarum spiritualium Filiarum & Sororum & similiter Fratrum eis ministrantium; [scit obitum suorum absens.] quamuis in remotis partibus in conuentibus, quos construxerat, residerent; & ipsi Fr. Petro nominatim referebat, dicebatque ipse Fr. Petrus, quod sȩpe animæ mortuorum post obitum eidem Coletæ apparebant, & ante eam pertransibant.

[13] Item nec est silendum quod Confessor idem crebrius affirmauit, quatenus spiritus malignus dictam Sororem Coletam semel in quadam fenestra strictissima trusit, [a diabolo in fenestrā compacta liberatur.] & eam sic firmauit & pressit in eadem, quod possibile non erat, eam quoquo modo inde remouere, nisi fenestra rupta: quam rupit quidam Frater Petrus Durran Hutschier, & sic ipsa Soror Coleta liberata est. Benedictus Deus in seculorum secula. Amen.

[14] In cuius rei testimonium omnium & singulorū præmissorum, ego Philippus prænominatus præsentes litteras siue præsens publicum Instrumentum, desuper fieri, & per Notarium publicum infrascriptum subscribi & publicari petiui: meique sigilli appensione vna cum signo meo manuali roboraui. Datum & actum in dicto monasterio S. Petri iuxta Gandauum præfatæ Tornacensis diœcesis, [Approbatio signata.] sub anno Domini MCCCCLXXI f secundum modum scribendi Ecclesiæ Gallicanæ, Indictione V, die vero XXIV mensis Martij, Pōtificatus sanctissimi in Christo Patris Domini nostri D. Sixti, diuina prouidentia Papæ IV anno I, præsentibus dictis testibus ad præmissa vocatis specialiter & rogatis.

Philippus olim Abbas monasterij S. Petri iuxta Gandauum.
† signum Ioannis Schulen Notarij.

[Annotata]

a Creatus circa annum 1444, anno 1471 onus transtulit in nepotem, nomine & cognomine similem, reseruato sibi castro Zuinardo cum annua CCC lib. 6 pensione, & primo loco in choro ac monasterio: mortuus 1475. Ita Sanderus in suo Gandauo.

b Est Canonicorum Regularium Abbatia: vnde, fauore Philippi Boni, Burgundiæ Ducis & Flandriæ Comitis, translatus hic Gandauum est ad Blandiniense S. Petri monasterium, quamuis Benedictini Ordinis, cum potestate Abbatis regendum.

c Quo tempore Philippus potuit in dicta Abbatia vixisse, eam iuxta San-Marthanos tenuerunt Abbates Ioannes Soardi, iam inde ab anno 1418 ex Martini V priuilegio notus, mortuusq; an. 1427: & Alexander de Ponte-scisso, cui anno 1454 Nicolaus V ius mithræ, baculi annuliq; concessit. Prior vir magnæ litteraturæ dicitur: secundus magnæ nobilitatis: quæ eius nobilitas, & maior Philippi sub eo ætas atque auctoritas, probabile faciunt, ipsum hoc tempore Parisiis commorantem, vsum esse illo comite, & rerum agendadarum ministro.

d Indicantur bella quibus, diuisa in factiones Francia & iniustissimam patris Caroli cædem, vlciscente Philippo Anglis iuncto, pene totus florentissimi regni status concidit: quæ vsque ad pacem Atrebatensem anno 1435 firmatam durauere: post quæ sequenti anno Parisij vicinaq; loca de Anglis recepta sunt. [Creuātum op.]

e Paucis supra Altisiodorum leucis oppidum ad. Icaunam siue Ionam fluuium, Senonensi territorio decurso Sequanæ sese immiscentem, atque ita Parisios ducentem nauigatione tridui. Nobilitauit hoc oppidum anno 1423 insignis Burgundorum atque Anglorum de Francis Scotisq; illud obsidentibus victoria: quam Meyerus describit.

f Id est, vulgaris Æræ, annum a Kalendis Ianuariis ordientis, 1472 cum V Indictione coincidentis; quæ, iam inde ab Octobri prioris anni cœpta numerari, necdum attigerat initium anni Gallicani 1472 a Paschate dumtaxat, tunc in diem 29 Martij cadente, inchoandi: qui vsus adhuc superiori seculo viguit etiam in Belgio Gallicano: in Teutonico non item.

MIRACVLA POST MORTEM
Gandaui iuridice excepta
Ex F. S. Abbauillæo Parte 3 Vitæ libro 5. cap. 14.

Coletta Reformatrix Ordinis S. Claræ Gandaui in Belgio (B.)

EX ACTIS PVBLICIS MSS.

[1] Eodem anno MCCCCLXXI, quo hæc miracula publico Instrumento describenda curauit prædictus S. Petri Gandauensis Ex-abbas, [Iussu Episcopi Tornac Gādaui inquiritur in miracula an. 1471] Episcopus quoque Tornacensis Guillielmus Fillatre, ex monacho S. Petri Catalaunensis & Abbate S. Theodorici Remensis, indeque Episcopo Verdunensi atque Tullensi, nec non Abbate S. Bertini Audomarensis, ad hanc Sedem promotus anno MCCCCXLI, voluit in miracula, quæ adinuocationem B. Coletæ Gandaui patrata dicebantur, iuridice inquiri: deputatis in eam rem P. Nicolao Iacquerio Doctore Theologo ex Ordine S. Dominici, & Decano Burgensi, per quos confectum similiter Instrumentum est; quod licet ad nostras manus non peruenerit, ex Abbauillæi tamen epitome Gallica accipere licebit, quæ sic testata inueniuntur.

[2] [mulier haustu aquæ Coletanæ a peste] In ea pestilentia, quæ tot mortalibus Gandaui vitam abstulit, biennio prius quam hæc informatio sumeretur, mulier quȩdam nomine Ioanna Doignez, se quoque mortali lue contactam sentiens, ad intercessionem B. Coletæ recurrit, cui viuenti fuerat familiarissima: & custodem suam Stephanettam rogauit, daret sibi de aqua, Reliquiarum suæ aduocatæ intinctione consecrata: eaque sumpta, continuo sanata est: sed eodem anno ad finem vergente, [& lethali morbo sanata.] in aliud morbi genus incidit tanto cum vitæ discrimine, vt accersendum curauerit Sacerdotem, a quo extrema vnctione muniretur ad agonem. Hic dum aduenit, recordatur ipsa illius aquæ, cuius contra pestilentiam fuerat experta virtutem, & reliquias adhuc aliquas asseruabat: eaque similiter sumpta, tam subito reddita est sanitati vt mittendus fuerit, qui Sacerdoti nuntiaret, ne frustra veniendo fatigaretur.

[3] [puluis sepulcri incurabiles dolores tollit:] Conuulsionibus & intestinorum doloribus, toto sex annorum spatio protractis, cruciatus fuerat Guilielmus Bier, quibus trium medicorum solers experientia nihil potuerat remedij inuenire; tumor præterea enatus in tibia integro biennio magnam eiecerat puris copiam per vlcera decem: in quibus curandis chirurgi quatuor frustra laborarant, adeo vt incurabile iudicatum sit malum, atque erisipelati letiferæ proximum. Vtrique infirmitati medicina efficacior fuit ad B. Coletæ sepulcrum qualiter cumque adrepere opportunitate inuenta, & ex illius sacrorumque circa puluerum contactu sanitatem sperare.

[4] [crines constantiam in tortura prestant.] Quidam in Conuentum S. Claræ beneficus, aduersariorum machinationibus mancipatus carceri, atque ad mortem postulatus, cum a duobus Fratribus Minoribus quosdam Beatæ crines accepisset, tantam ex eo pignore fiduciam hausit, vt tolerato constanter tormentorum rigore, quo vrgebatur ad confitendum crimen, cuius innocens erat, plene iustificatus atque in libertatem, honoremque priorem restitutus, discesserit e iudicio.

[5] [proles sterili coniugio impetrata:] Duo coniuges, quorum alteri Iuris, vt vocant, Licentiato Germano nomen erat, alteri Catharinæ, viginti annis sterili in matrimonio vixerant: igitur quod humanitus sperare non poterant, B. Coletæ precibus impetraturi ad ecclesiam Conuentus S. Claræ D. Michaeli Archangelo sacram venere consolandi: vbi exaudita earum precatio est, post quam mulier prolem fæmineam concepit peperitque: cui Coletæ nomen gratitudinis ergo, impositum ad sacros fontes mansit.

[6] [incendium repressum:] Testata est Margarita Mundette sibi Tornaci commoranti, cubiculum curtamque in eo suppellectilem illæsam mansisse ab igne, qui vicinorum domus depascens, eas etiam corripuerat ædes, quarum ipsa partem incolebat: idque quia se tutelæ commendauerat Beatæ Corbeiensis, cui fuerat viuenti nonnulla familiaritate coniuncta.

[7] [veli particula curati herniosi 2,] Guilielmi Boucher & Elisabethæ coniugum filio persanata est hernia, particula veli, quo fuerat vsa Beata, eidem applicata, sumptaque in potum aqua, cuius superius facta mentio est: similique remedio ab non dissimili infirmitate liberatus est filius Iudoci Fabri.

[8] [& rabidus vnus:] Petrus Leace in amentiam rabiemque actus, constrictus detinebatur in cubiculo, vsque dum contactus velo B. Coletæ & puluere ad sepulcrum collecto aspersus, obdormiuit in somnum, quem totis sex hebdomadis prorsus nullum ceperat: soluto autem somno, simul & solutum se a priori infirmitate reperit, & sano exinde cerebro vsus est.

[9] [energumena e scypho bibens liberatur:] Possidebat Ioannis Cretacli vxorem tartareus hospes: sed loco cedere compulsus, est postquam illa de consilio Fr. Danielis adducta ad conuentum Clarissarum est, & B. Coletæ commendata ex scypho, qui sanctæ Reformatrici dum viueret in vsu fuerat, bibit puluerem a sepulcro acceptum, nec vllas ab inuasore molestias deinceps est perpessa.

[10] [errantes in viam reducti:] Ex Ordine Minorum Fratrum Religiosi duo, Petrus Rosee & Guillielmus Connotel, intra Arduennam syluā oberrantes metuebant, ne viarum ignaris sibi nox ea sub dio esset aut patulæ arboris tecto agenda: increscentibus igitur tenebris, B. Coletæ implorant auxilium: quæ minime inuocantium frustrata fiduciam est. Adfuit enim vir eis ignotus, atque ex formidabili illo eductos nemore in viam, vnde aberrarant, securam deduxit. Hominem credidissent, nisi ita subito disparuisset ex oculis, vt alium non possent æstimare, quam missum cælitus viæ ducem, qualis olim Tobiæ peregrinaturo obtigerat.

[11] [hernia iniectu pallij sublata.] His aliud iungamus ex monumentis Gandensibus excerptum miraculum. Anno MDXLI in Monialium S. Claræ ecclesiam venit ciuis Brugensis quidam, Ioannes Moyart nuncupatus, molestiam magnam ab hernia sustinens. Hic autem Confessarium loci vidit proferre pallium B. Coletæ prægnanti mulieri, secundum pium Vrbis Gandensis vsum, cum fausta apprecatione & inuocatione Beatæ imponendum. Accessit igitur, & vt sibi quoque illud imponeretur, flagitauit in remedium cuiusdam suæ infirmitatis: atque obtinuit tandem, quod postulabat, victo precantis instantia Confessario, qui primum id facere detrectabat. Vt autem sacram vestem excepit in humeros, sensit profluens intestinum reduci in ventrem: non quidem absque dolore, sed non absque perfecta sanitate consequente: cuius rei fidem manu sua signatam reliquit Sororibus, domus illius, Bethleem dictæ, inquilinis.

ALIA
in Conuentu Gandauensi.
Publico Instrumento stabilita.

Coletta Reformatrix Ordinis S. Claræ Gandaui in Belgio (B.)

BHL Number: 1873

EX ACTIS PVBLICIS MSS.

[1] In nomine Domini, Amen a … Post transitum ab hoc seculo Sororis Virginis Coletæ circa annum Domini millesimum quadringentesimum quadragesimum octauum, quædam iuuencula, Dionysia Bricelle nuncupata, ex partibus Hannoniæ oriunda, conuentui Gandauensi, vbi requiescit corpus eiusdem Virginis Coletæ, vt reciperetur ad Ordinem, fuit oblata: & quia in eodem loco non recipiuntur ad habitum Religionis puellæ, nisi sint duodecim annorum; interrogati parentes eiusdem puellæ super ætate, asseruerunt puellam eorum filiam esse duodecim annorum, cum tamen postmodum compertum fuit eamdem tunc non fuisse ætatis suæ nisi vndecim annorum. [Sanctimonialis corporis vsu priuata, & maximo dolore oppressa,] Cum autem prædicta puella fuisset ad Ordinem suscepta, lapso aliquanto temporis spatio compertum est quod quandoque habebat terribilem passionem corporalem, & cum ipsa passio eam arriperet, subito efficiebatur corpore rigida, sicut imago carens vsu sensuum exteriorum, habens oculos fixos sine motu, non audiens ac loquens; ac postquam aliquandiu stetisset, quandoque cadebat in terram. Illa autem passione crescente, non solum continuatis vicibus sed etiam acerbitate, tandem contigit quadam die, quod hæc passio acrius solito ipsam inuasit, intantum quod ex vehementi passione vultus eius valde deformis efficiebatur: nam oculi supra modum effecti sunt grossiores, quod videbantur extra caput exire: os eius apertum & ad partem vnam cum spuma conuersum, faciebat inspicientibus horribilem aspectum: & quia diutius tunc hanc passionem sustinebat immobilis, Sorores timebant de propinqua morte eiusdem, quæ eam transportauerunt ad locum infirmariæ eiusdem conuentus: vbi cum prædictæ puellæ passio augeretur, quædam ex Sororibus compassione mota, [tecta operimento B. Coletæ conualescit:] recordata meritorum ancillæ Christi Virginis Coletæ, velociter & confidenter accessit locum, vbi quoddam lineum puluinaris, quo ancilla Christi Coleta in superponendis libris suis vti solebat, seruabatur cooperimentum: quod afferens & capiti supradictæ puellæ sic vexatæ superponens, eo capiti superposito, mox puella conualuit, & ex terribili passione, quam patiebatur, penitus extitit liberata, nec postea ipsam passa est.

[2] Item aliud. In eodem monasterio post depositionem Deo dilectæ Virginis Sororis Coletæ, cum Soror Catharina Sumench, [alia ex lapsu grauissime læsa,] oriunda ex oppido Gandensi, vna ex Sororibus ibidem, ad claudendum quamdam fenestram ascendisset scalam in magna altitudine, ex inaduertentia & improuiso decidit deorsum: quo ex casu adeo grauiter læsa fuit, vt pro læsione sensuum & membrorum vsum prorsus amiserit. Cum vero reperissent eamdem vt præmittitur delapsam & sensuum vsu carentem; Sorores eiusdem conuentus deportauerunt ipsam ad infirmariam, timentes verisimiliter exinde mortem dictæ Sorori Catharinæ imminere, vel membrorum suorum ad longa tempora priuationem. Quo in loco post aliquot temporis spatium cum sensuum vsum ad parum recuperasset, & in membrorum debilitate adeo vehementi, vt si igne lectisternium, in quo recubabat, flagrasset, se mouere non potuisset, sine cibo & potu integro die perseueraret; ex meritis gloriosæ Virginis Coletæ confortata est. Cum hora, qua Matutinæ per Sorores pulsari consueuerunt, ad suam necessitatem & confortationem putaret se erigere, & viribus omnibus corporis se destitutam comperisset; in fine Matutinalis Officij, non somnijs delusa vel somno oppressa, sed in perfecta & plena cognitione existens, ancillam Christi Coletam, in habitu & mantello, quali solebat tempore vitæ suæ vti, & persona multum venerabili, ingenti claritate resplendentem (vt eadem hora, quæ fuit hiëmali tempore circiter secundam vel tertiam horam noctis, in dicta infirmaria claritas meridiei appareret) vidit lectum versus, in quo iacebat, accedere; & circiter eam solicitam valde atque occupatam: quam intime inspiciens, maximam exinde atque inexprimibilem consecuta est lætitiam, refocillationem & consolationem, quas etiam in spiritu longo post tempore retinuit. [apparente B. Coleta sanatur:] Non erat ei necessarium, vt asseruit, interrogare dictam ancillam Christi Virginem Coletam, quæ esset: quam aptissime & verissime cognouit, quam etiam viderat, & cum qua in vita eiusdem & in morte fuerat conuersata. Quo in loco infirmariæ permansit eadem ancilla Christi Coleta a dicta hora sui aduentus, adusque horam quintam ante officium Primarum, qua hora disparuit. Post quæ reperit prædicta Soror Catharina perfecte se sanatam, & dolore pariter, & inconuenienti ex toto curatam, cicatricibus tantum coloris nigri & varij, testibus grauissimi casus & læsionis, sine dolore remanentibus. Et licet huiusmodi sanitatis recuperatæ gratia, quam omnipotentis Dei gratia per merita ancillæ suæ Virginis Coletæ prædicta Soror Catharina obtinuit, sit maxima; plures tamen & alias gratias, vnde Altissimo humiles reddit gratiarum actiones, confessa est se recepisse per merita eiusdem ancillæ prædictæ Coletæ ad laudem, gloriam & honorem eiusdem, qui viuit in secula.

[3] Item aliud. Soror Elisabetha de Bauaria, soror Comitis Palatini, cum haberet infirmitatem & dolorem grauissimum in medio capitis, [alia soror Comitis Palatini, oppressa dolore capitis,] prouenientem ex frigiditate pedum, adeo vt ex leuissimo frigore pedum inuaderet eam dictus grauissimus capitis dolor, vehemens intantum quod cerebrum videbatur ei dispergi, & certa capitis pars se extendere ad aures, vt sibi videretur surda & auditu carens: videretur etiam ei posse ferre & pati ex doloris magnitudine, si ea pars capitis ignito ferro posset perforari: ad quem dolorem subleuandum tribus vel quatuor vicibus singulis diebus linteum calefactum nȩcesse habebat parti illi capitis superponere. At cum res & passio prædicta indies augmentaretur, necessitata fuit secum deprecari & dispensari; vt contra aliarum Sororum & Religiosarum dictæ Religiosæ domus & Ordinis consuetudinem & obseruantiam calceata incedere posset: quod cum vehementi cordis dolore & tristitia fere per trium annorum spatium obtinuit & fecit. Tandem conuersa & recurrens ad merita eiusdem dilectæ Deo Sororis Coletæ, humilibus precibus eius subsidium & subleuamen interpellans, die Exaltationis sanctæ Crucis sub meritorum ipsius Virginis Coletæ considentia, se discalceauit, processionem per monasterij circuitum cum precibus fecit: post quam diem nulla amplius dispensatione eguit, dolorem capitis non sensit, lintea calefacta capiti non apposuit, & deinceps more ceterarum Sororum pedibus discalceatis incessit, & frigus sine passionis prædictæ difficultate pertulit, adiuta, sana, atque liberata Dei gratia & meritis dictæ suæ dilectæ ancillæ Virginis Coletæ.

[4] Item aliud. Soror Cornelia vanden Walle, oriunda ex territorio Brugensi, parte Comitatus Flandriæ, quatuor annis grauissimam patiens ægritudinem in membris suis, continuam & maximam motionem, [alia maxima membrorum palpitatione laborans,] vt in ecclesia loco suo siue stallo sedens, proxima quæque suorum membrorum motione faceret moueri: accedens ante clausuram siue cancellos ferreos ad cōfitendum, ipsos cancellos faceret moueri: in mensa existens, mensam; in lecto, lectisternium, & propinqua quæcumque compellens sua motione ad motum. Quæ infirmitas & motio visa fuit eidem procedere ex commotione etiam leuissima cordis, vt ex timore, compassione, dolore aut alia quacumque: nec se erectam sustinere præ grauitate huius passionis poterat, aut mantellum, quo vtuntur, portare; sed in terram sæpe cadebat. Hæc etiam passio eidem Sorori Corneliæ postmodum augmentata est, vt non facile credi posset ab ijs, qui non viderunt, motionem adeo vehementem in corpore posse naturaliter perpeti: totum corpus ex motu eleuabatur, tibiæ saltabant, & adeo eleuabantur & deprimebantur ex hoc motu, vt lectisternium videretur confringi: & cum putaret quædam ex fortioribus Sororibus dicti conuentus eamdem in huiusmodi motione subleuare, tibijs eiusdem seipsam superposuit; nec tamen motionem impedire vel retinere potuit, sed cum violentia ad motus suppressionem & detentionem fieret, plus grauabatur. Postquam vero via naturali Medicorum consilio & arte adhibitis ac medijs quibuscumque non poterat curari, sed ingrauesceret ægritudo, finaliter ex consilio Matris Abbatissæ & plurium Sororum eiusdem conuentus, maximo cum desiderio & plena confidentia se conuertit dicta Soror Cornelia ad Deo amabilem Virginem Sororem Coletam, & eius auxilio se commisit: accedensque locum sepulturæ eiusdem, terra ac lana Reliquiarum eiusdem Virginis membra sua confricabat, & eadem die per gratiam omnipotentis Dei & Domini nostri Iesu Christi ac merita dilectæ suæ Coletæ plenam sanitatem obtinuit & recuperauit: alias etiam consolationes, & spiritualiter bis habens graues afflictiones & tristitiam in spiritu, ab eadem Virgine Coleta subito, cum accederet sepulcrum eiusdē, obtinuit; non obstante quod vna vice sine spe & confidentia consolationis obtinendæ, sed tamquam persona desolata, ignorans quid agere deberet, dictum locum accessit: in quo tamen antequam perfecte incepissit orare, subleuamen & perfectam gratiam recepit meritis eiusdem Virginis Deo amabilis Coletæ.

[5] Item aliud. Cum circa festum Natiuitatis Domini nostri Iesu Christi tempore Hiemali Soror, [alia ex læso in lapsu pede decumbens,] Blancha d' Haut, vna ex Sororibus eiusdem conuentus, oriunda ex partibus Normanniæ, deferret lignum magnum igne succensum siue facem ardentem; lubricitate glaciei impellente, dicta Soror cecidit, & lignum cadens siue fax pedem eius grauissime læsit atque contriuit, vt in ipso pede se sustinere non posset. Deducta est igitur ad locum infirmariæ, vbi sex hebdomadibus decubans ægrota ex dicta læsione, pes grauiter inflatus est; accersiti chirurgici, quibus commissa est cura dicti pedis, qui multis medicamentis adhibitis pedi in nullo profuerunt, sed læsio deteriorata est, & pes factus tumens & rubicundus adeo, vt vix credi posset. Videns autem dicta Soror læsionis augmentationem & peiorationem, vbi chirurgicorum opera exspectabat remedium & sanitatem; statuit ad Dominum nostrum Iesum Christum & ad merita virginis & ancillæ suæ Coletæ pro medela & sanitate recurrere, firmiter proponens, reiectis medicorum & chirurgicorum artibus, curam dicti pedis læsi sibi soli committere, mittens ad sepulcrum eiusdem Virginis pro terra sepulcri eiusdem, quam panno inuoluens & pedi superponens, immediate post eiusdem terræ superpositionem pedis sui perfectam & integerrimam recepit sanitatem; sine impedimento, vt ante læsionem ambulauit, & postea numquam sensit in eodem pede dolorem.

[6] Item aliud. Postquam Soror Elisabetha la Bue oriunda ex partibus Brabantiæ, ingressa Ordinem S. Claræ in domo præfata, [alia intolerabili dolore capitis vexata:] incepisset annum probationis per tres menses vel circiter; aduenit eidem infirmitas grauissima & dolor capitis intolerabilis & inexprimibilis, continuus & durans tribus vel quatuor diebus, & eumdem patiens venit sibi in mentem magno desiderio velle requirere dilectæ ancillæ Christi Sororis Coletæ auxilium & iuuamen. Ad quod exequendum, sepulcrum eiusdem accessit, precesque affectuosissimas effudit pro remedio & sanitate impetranda: & ne impediretur, de quo vehementissime timebat, perficere annum dictæ suæ probationis. Post quas preces cum intenderet a dicto loco sepulcri, nullam sentiens alleuationem vel remedium, ad collationem recedere; cogitauit intra se, quod, si de reliquijs eiusdem Sororis Coletæ capiti suo superponeret, plenam sanitatem recuperaret; & in eadem spe perseuerans per tempus collationis & Completorij, post dictum Completorium facta oratione, peplum siue lineum capitis cooperimentum, & de crinibus eiusdem Virginis Coletæ accipiens, & capiti suo superponens, absque vlla temporis mora siue interuallo, a dicti capitis ægritudine siue vehementi dolore, penitus extitit liberata. Quem dolorem post hoc tempus numquam sensit: sed cum sequenti die dictas reliquias a capite suo auferre & deponere vellet, maximus eam timor inuasit, de recidiuando & redeundo in pristinam infirmitatem & dolorem. Quare dictas reliquias sequentibus diebus quatuor vel quinque capiti suo superpositas dimisit: quas postea deponendo recidiuare, vt prius, formidauit, sed timore non adeo vehementi: nihilominus nihil vnquam doloris pœnæ vel ægritudinis minimum exinde postea sensit sed permansit perfecte sanata atque liberata.

[7] Item aliud, quod in personam suam dicta Soror Aleydis actum esse deposuit, & pro veritate, vt præmissum est, [alia, vt ipsa testata est,] solenniter est attestata. Post obitum ancillæ Christi Coletæ fere per annum, Soror Aleydis Chanchina prædicta, ex tunc in conuentu prædicto Gandensi commorans & Professa, incidit in longam quamdam & grauissimam infirmitatem, qua fuit detenta tredecim annorum spatio: & incepit dicta infirmitas ad modum fortissimæ atque continuæ febris, [laborauit febri,] cum magno dolore atque ingenti pœna omnium membrorum suorum: & eo modo languescebat fere per annum. Postea vero decidit in grauiorem debilitatem, per quam perdidit potentiam & vsum gradiendi: & factum est corpus eius veluti mortuum ex toto, a medio corporis & vmbilico descendendo vsque ad plantam pedis: [se mouere nequijt,] extititque adeo impotens, vt, si ignis vnam lecti sui partem combussisset, in aliam partem lecti se retrahere nequiuisset. Erat quoque taliter attenuata ex inualescente ægritudine, quod non supererant sibi in corpore, nisi pellis sola & ossa: tibiæ erant exsiccatæ ad modum baculi, [tota macilenta,] & pellis circumiacens ita pendebat, quod ea potuissent ossa circumuolui, veluti in quodam linteo: sanguis venarum sic erat exiccatus, quod longo tempore non videbatur habere guttam sanguinis in tibijs: sed & locus venarum apparuit vacuus & cauatus, cuius rei adhuc apparent relicta vestigia: videbaturque venter eius, quasi dorso adhærere. Qua ex caussa Sorores eiusdem conuentus volentes ei succurrere, [ab octo Medicis incurabilis iudicata:] posuerunt eam sub manibus medicorum peritorum, qui erant numero octo: & omnes iudicauerunt vniformiter eius infirmitatem esse incurabilem, & quod per viam naturalem non posset a dicta infirmitate releuari: quod etiam multitudo morborum tam varia esset, vt vix credi posset.

[8] Inter alios autem morbos, primus erat magnus & continuus dolor capitis: propter quem visum est ei frequenter, quod ceruix sui capitis bulliebat ad modum b potti igni suppositi; & ex magna angustia ei videbatur, quod oculi exierant e capite, repleti igne; [ob dolorem intensum capitis.] & quod non posset vsum sensuum retinere, nisi gratia Dei supernaturaliter auxiliante. Secundus morbus eā coarctabat terribiliter in costis, vt ei esset impossibile verbo vel scripto enarrare, vt posset ab aliquo ad plenum intelligi. Alius vero morbus eam detinebat aliquoties cum tam grandi dolore in corde suo, [costarum coarctationem,] quod ei videbatur cor ita comprimi, sicut pomum inter manus comprimitur, vt succus exprimatur: & iudicabant medici quod erant humores vna cum sanguine ascendentes ad cor: & mirabile esse dixerunt, [cordis angustiam,] quod non moreretur: & in isto tam graui dolore sæpe manebat per spatiam quatuor aut quinque horarum, & illa durante angustia alte adeo clamabat, vt videretur vitam debere finire. Vna autem vice propter nimios dolores facta est debilis adeo, vt videretur sine aspiratione & respiratione, nec poterat in ea percipi pulsus neque anhelitus: & in tali statu iacens erat aliquando frigida, [frigida, rigida,] acsi fuisset corpus mortuum, aliquando rigida per omnia membra, quæ citius videbantur posse frangi quam curuari vel plicari, aliquando erat in excessiuo calore & ardore, & aliquando plicabilis adeo atque mollis, [calida, molllis:] vt prorsus nulla ossa habere videretur, & quod totum corpus suum plicari posset, vsque in rotundum. Et propter nimiam suam debilitatem aliquando per spatium quindecim dierum vel trium septimanarum, a loco suo moueri non poterat: nec poterant mutari eius vestes, quibus die noctuque secundum consuetum morem Ordinis erat vestita; non obstante quod propter infectionem ægritudinis totus pannus inuoluens suum corpus, & tunicæ & c amusthiæ quantumcumque essent nouæ duplicatæ, triplicatæ aut quadruplicatæ, quindecim diebus aut tribus septimanis ex toto putrescebant, & rumpebantur, [cum vestiū putrefactione:] acsi fuissent a bestijs corrosæ & contritæ: quæ putrefactio procedebat ex infectione ægritudinis suæ, maxime ab vmbilico sursum circa cor & supra caput: & non obstante quod hoc ipsum erat ei pœna intolerabilis, remediari tamen non potuit, quantumcumque spissæ vestes superponebantur. Alia pœna eius erat in comedendo cum ingenti dolore & adeo paucum, vt vix aliquis crederet nisi vidisset. [vix aliquid comedit:] Aliquando erat per spatium vnius mensis vel sex septimanarum non comedendo guttam potagij, & aliquando in tribus septimanis non intrabat corpus suum sola mica panis absque aliqua re alia, [idque 13 annis,] nisi fortassis modicum sumpsisset de fructu in minima quantitate. Omnes dictæ suæ ægritudines vna cum labore comedendi durauerunt ei tredecim annis.

[9] Et cum dicta Soror Aleydis ex ipso principio infirmitatis suæ semper habuit fiduciam magnam in precibus & meritis gloriosæ ancillæ Christi Coletæ, [ob affectum erga B. Coletam.] visum est ei quod si eam dormire contigisset in oratorio eius, quod sanaretur: sed ad locum peruenire non potuit, quamcumque pœnam apponeret, quousque tempus illud appropinquauit, in quo Dominus gratiam suam in eam extendere volebat. Decimo tertio namque anno appropinquante, eodem die, quo ancilla Christi Coleta ab hoc seculo migrauerat, dicta ægrotans ex tunc proposuit per certos dies potare de aqua Reliquiarum Virginis Coletæ: [æquam Reliquiarum bibit:] & cum ipsa aqua, quæ tetigerat dictas Reliquias, fuisset præparata & ei apportata, non obstante quod Soror, quæ dictam aquam afferebat, adhuc longe ab ea distaret, ipsa nihilominus sentiebat adeo magnum suauemque odorem spirantem ex dicta aqua, quod visum est ei, quod odor ille repleret omnia interiora sua quadam dulcedine confortatiua: quam ob caussam perfectam fidem recepit in animo suo, [ex odore corroborata,] quod ancilla Christi Soror Coleta eam adiuuaret, & cum magna spe salutis potauit pluries de aqua supradicta. In illis quoque diebus, quibus suam inceptam deuotionem continuabat potando de aqua, quæ Reliquias Virginis tetigerat, contigit quadam vice cum esset iacens ante tumbam dictæ Virginis, putans in eo loco dicere aliquas orationes, quas proposuerat ibidem fundere ad honorem Virginis Coletæ, quod ipsa Soror Aleydis grauaretur graui somno: & non obstante quod resisteret, etiam ipsa nolente & fortiter repugnante, coacta est dormire, quod prius ei euenire numquam potuit, vt supra dictum est: in quo somno vel sopore vidit Deo dilectam Virginem Coletam, [in somno ab ea apparente spem sauitatis accipit:] quæ, vt sibi videbatur, ei ostendebat vultum iocundum & totum modum suæ sanationis & plenæ restitutionis, & quod portaret singula onera suæ communitatis & assumptæ Religionis, qualiter iret ad Officium & adimpleret singulas pœnitentias suæ Religionis: viditque illam magnam consolationem, quam haberent Sorores de sanitate sua recuperata; viditque locum, in quo deberet cubare in dormitorio prope quamdam fenestram, per quam posset etiam tempore nocturno, oratorium videre, in quo corpus Virginis Coletæ extat humatum.

[10] Euigilans de somno suo, reperit se ex toto immutatam, sic quod quodam temporis spatio loqui non poterat nec sciebat, & breuiter post hoc tempus, in ipsa Dominica die, qua Sorores recipere consueuerant pretiosum Corpus Domini nostri Iesu Christi in Missa conuentus, visum est ei intra se, quod compellebatur se leuare, [pie incitata,] & ad genua ponere, Missaque finita illa hora, qua Sorores communicant & recipiunt sacrosanctum Sacramentum Eucharistiæ, iterato impulsa est & compulsa in spiritu, se leuare atque accedere sola ad Sacramentum Eucharistiæ percipiendum. Quod & fecit magno cum tremore, tota tremebunda & tremula præ nimio timore cadendi: [sola surgit, accedit ad ecclesiam:] nihilo minus confidens accessit & redijt absque vllo adiutorio humano, Missisque completis recessit de Ecclesia, descendens sola de gradibus dormitorij absque vllo iuuamine corporali: sicque venit in oratorio ad orandum coram tumba Matris Coletæ, precando instantius Dominum, quatenus dignaretur honorare & exaltare ancillam suam, & manifestaret quanti meriti esset in Domini conspectu, & ostenderet quam ea miranda, quæ fecerat in vita sua, forent approbata & quasi Deo cooperante completa, sicut Virgo præfata prædixerat absque aliqua subtractione vel additione. Et nondum oratione finita, præfata Soror Aleydis auribus suis corporalibus audiuit vocem desuper, [ter audiuit B. Coletam loquentem:] multum reuerentem & altam ancillæ Christi Coletæ, talem & solitam, qualem habebat eadem dum viueret, quæ sibi dicebat: Deus vestras orationes exaudiet. Quam quidem vocem cum audisset præfata Soror Aleydis, intantum extitit stupefacta & attonita, quod dubitabat an ea, quæ adhuc orare proponebat, consequi posset. Quapropter altercabatur in se ipsa per aliquod temporis spatium, si orationem inceptam perficeret, aut iterato repeteret; & propter stuporem animi sui ex voce audita, nescit an eam perfecerit vel non. Bene tamen scit, quod dictam orationem secunda vice repetiuit: & dum venit in eodem puncto, in quo dictam vocem audiuerat, iterato eamdem vocem audiuit: Deus vestras orationes exaudiet. Et hac vice orationem compleuit: & tertia vice similiter eodem sermone orauit & eodem loco, quo prius, dictam vocem audiuit tali forma & modo quo prius: quo facto, dicta Religiosa remansit iocunda multumque consolata in firma spe de sua sanitate. Altera vero sequenti die, [sanatur,] quæ fuit feria secunda in Passione & Vigilia Annūtiationis nostrȩ Dominæ, incepit ieiunare & ab illo tempore vsque in præsens portauit ieiunia, pœnitentias, labores, ceterasque Religionis austeritates adeo faciliter, vt fecerat prius in iuuenture.

[11] Item aliud de eadem. Contigit insuper aliquo temporis spatio peracto, [in febrim lapsa,] quod Dominus noster misit præfatæ Sorori Aleydi quamdam febrem: quod, vt credit, actum est ad maximum eius profectum ad maiorem approbationem gratiæ sanitatis, quam receperat, vt prædictum est: quia non obstante, quod iam dictæ febres fuissent prolixæ & fortes, numquam tamen propter eas fregit ieiunium neque separata est a communitate Sororum. Abbatissa tamen ceteræque Sorores ei compatiebantur, volebantque eam compellere ad intrandum locum infirmorum. Vnde eadem Religiosa plurimum tristabatur in corde suo, timens ne propter hoc aliquibus generaretur occasio cogitandi de prædicta sanatione, [patrocinio B. Coletæ non cogitur valetudinarium ingredi:] quod non fuisset vera & integra, cuius oppositum ipsa cognouerat: ex alia tamen parte monitioni earum timuit contradicere, inobedientiam fugiendo; sicque in animo perplexa conuertit se toto corde orando Christi ancillam, quod si esset placitum in oculis eius, quod infirmariam non ingrederetur, & dignaretur inspirare Matri Abbatissæ talem voluntatem, vt ei amplius de hoc minime loqueretur: & numquam postea de intrando locuta est ei vllum verbum, non obstante quod Sorores Religiosæ frequenter super eo Abbatissam solicitabant: sed omnipotens Deus aliter ordinauerat euenire. Post dicta tempora Reuerendus Pater Visitator venit, conuentum intrauit: vbi dictum Patrem Sorores, pietate atq; compassione motæ, rogabant quatenus vellet præcipere dictæ Sorori Aleydi, quod infirmariam ingrederetur, si eam contingeret amplius incidere in similes febres. Et de hoc bene dubitans dicta Soror Aleydis, ad oratorium Matris Coletæ pro auxilio confugit, eam deprecans pro consolatione in facto isto, quod ad eius pertinebat exaltationem & honorem, & dignaretur adesse in auxilium eius, si Pater Visitator eam iuberet coram se accersiri & vocari: & illa eadem hora, oratione sic fusa, magnum & mirabilem sensit odorem, qui creuit continuo magis ac magis. Hora appropinquante, qua vocata est adire Reuerendum Patrem Visitatorem, [videt B. Coletam:] sic leuans se de oratorio recessit cum dicto odore, sperans consolari; licet modum ignoraret. Sic quoque veniens ante ostium ecclesiæ, vidit oculis suis corporalibus Christi ancillam Coletam ingredi ante eam in ea forma & statura reuerenda ac venerabili, atque habitu, quali erat in vita: post quam dicta Soror Aleydis intrans in dictam ecclesiā, in vno momento vidit eam ex tunc ante cratem ferream siue cancellos in ipsa præsentia Visitatoris & Sororum stantem toto corpore directo, habentemque faciem conuersam ad eam, taliter quod videbat clare & integre venerandam atque pulcherrimam eius faciem, claram & albam, eiusque pulchros, dulces piosque oculos inspicientes ipsam Religiosam dulciter nimium, & permansit stando quoad vsque prædicta Soror venisset ab ostio ecclesiæ ante dictam ferream cratem vel cancellos, ibidemque quieuisset posita ad genua. Ex tunc quoque illam vidit inclinatam, per talem tamen modum, quod eam semper habebat in facie, & durauit hæc visio toto illo temporis spatio, quo dictus Reuerendus Pater Visitator suam dulcem ac deuotam exhortationem faceret, quæ fuit satis longa: in fine cuius dixit Sorori Aleydi ad Sororum instantiam, quod infirmariam accederet, si talis febris eam inuaderet: de quo dicta Soror tristitiam magnam concepit in animo, propter caussam superius expressam, videlicet quod miraculum, quod Deus fecerat per merita suæ ancillæ Coletæ, posset annihilari, & pro non facto haberi vel quasi non facto reputari. Et tunc leuauit se ancilla Christi Coleta, [audit eam loquentem:] eique dixit alta voce: Noli timere, neque dubites, quia Deus adiutor tuus erit. Et subito tristitiæ & dolores cordis sui euanuerunt, recesseruntque ab ea; sicque disponens regratiari ei, subito disparuit: & ex illa hora perdidit febres & omnem infectionem, ex qua generabantur. Quale ei tunc fuerit gaudium ipse scrutator cordium nouit, [sanatur a febri:] quia ei esset difficile narrare. Verumtamen de ijs, quæ viderat & audierat, nullam omnino fecit mentionem, credens & æstimans firmiter, quod Visitator & Sorores eadem vidissent atque audiuissent, & perseuerarat in hac opinione per spatium vnius anni; & stupebat ex eo, quia Sorores sic silebant, nec verbum eidem faciebant, cogitabatque Sorores idcirco ante eam siluisse, quod res tangebat personam eius: nec etiam ipsa audebat verbum facere. Finaliter tamen dixit Prælato suo conscientia dictante, qui ei præcepit id ipsum manifestare ad honorem ancillæ Christi Matris Coletæ.

[12] Item post prædicta vna vice contigit supradictæ Sorori Aleydi, per aliquam inaduertentiam quod cecidit in d caldariam aquæ bullientis: exindeque habuit ambos pedes totaliter combustos cum vna parte tibiæ, [lapsa in aquam bullientem,] quæ videbatur quasi tota decocta: fueruntque plurima medicamenta apposita, sed dolor non minus semper præualuit, vt præ dolore videretur deficere. [sanatur] Finaliter apposita est aqua Reliquiarum Virginis Coletæ, & subito totus ille dolor, ardor ac læsio cessauit & recessit, non obstante quod prius nerui fuissent contracti, quod nec ire, nec stare poterat super pedes suos, totaque debilitas cordis abcessit & subito restituta est pristinæ sanitati.

[13] Item eadem Aleydis alia quadam vice nisa est trahere extra caldariam bullientem vasa coquinæ, quæ de manibus suis in caldariam deciderant cum tanto impetu quod aqua bulliens saltauit, [iterum respersa aqua calida,] & respersa est in eius faciem & intra oculos, vt putaret se oculos perdidisse & faciem deturpatam: & statim confugit ad sepulcrum Virginis, orando quatenus eam custodire dignaretur, vt oculos non perderet, & accepit de aqua Reliquiarum imponendo eam oculis & supra faciem, & subito liberata fuit a dolore & arsura, vt nulla remanerent vestigia, excepta quadem parua vesica, pro signo derelicta.

[14] Item aliud miraculum, quod Elisabetha de Chamergi, Soror eiusdem domus siue monasterij, ætatis suæ anno quadragesimo secundo, [alia de se testata,] Professionis vero emissæ in dicto monasterio anno vigesimo vel circiter, in persona sua super hoc examinata deposuit, actum esse & contigisse, & pro veritate, vt præmissum est, & quemadmodum aliæ deponentes priores, affirmauit & solenniter est attestata, & est quod sequitur. Elisabetha de Chamergi oriunda ex partibus Burgundiæ, Religiosa professa in dicto monasterio iam viginti annis, antequam ad huiusmodi Religionem se disponeret, & eamdem intraret vel acceptaret, commorans ac familiaris continua & commensalis nobilissimæ Dominæ, D. Margaretæ sororis Regis Angliæ, relictæ atque viduæ Illustrissimi Principis bonæ memoriæ Domini Caroli Ducis Burgundiæ, Brabantiæ &c. ad minus semel in mense pati consueuit grauem & acerbam valde capitis ægritudinem cum eiusdem maximo dolore, quam medici hemigraniam vocant: a qua nulla medicorum arte potuerat liberari: qua etiam ægritudine omnis suorum progenitorum parentela vexata est, vexaturque & afficitur. [se hemicrania laborasse,] Cum vero ad Ordinem præfatum recipi deprecaretur, interrogata a Matre Abbatissa & alijs eiusdem domus secundum ipsius Religionis consuetudinem, cum non consueuerunt ob Religionis austeritatem recipere morbosos, ægrotantes vel defectuosos, an nullo laboraret morbo aliquemue pateretur defectum, confessa est eadem Soror Elisabetha, [vsque ad admissionē in Ordinem.] se dictam ægritudinem semper consueuisse pati: nihilominus sperare atque confidere, quod omnipotentis Dei gratia, meritisque & intercessione Deo dilectæ Sororis Coletæ, Matris Reformatricis eiusdem Ordinis, posset liberari ab eadem infirmitate: qua etiam spe & confidentia, non obstante defectu & infirmitate prædicta, animata dicta Abbatissa & conuentus eiusdem domus dictam Elisabetham ad Religionem admiserunt, & in Sororem receperunt, atque humiles preces ad omnipotentem Deum & dictam Virginem Coletam fuderunt: & dicta Elisabetha a passione, ægritudine, & vehementi dolore capitis, quam, vt præmittitur semper semel in mense pati consueuerat, post hoc tempus penitus extitit liberata: quam deinceps vsque in præsentem diem non sustinuit &c.

[15] De & super quibus omnibus & singulis præmissis, præfatus Frater Iacobus Confessor nomine dicti venerabilis Patris Visitatoris omniumque, quorum interest, intererit vel interesse poterit quomodolibet in futurum, petijt & requisiuit, sibi confici, fieri atque tradi per me Notarium publicum subscriptum Instrumentum publicum vnum vel plura, astantium personarum testimonium inuocando. Acta fuerunt hæc ante cratem ferream siue cancellos eiusdem monasterij S. Claræ dicti oppidi Gandauensis, Tornacensis diœcesis anno indictione, mense, die & Pontificatu, præscriptis, præsentibus ibidem honorabilibus & discretis viris & dominis, Domino Guillelmo vanden Caute Vicecuratore, & Magistro Martino Plouuier Presbyteris, Capellanis Ecclesiæ Collegiatæ S. Pharahildis Gandauensis dictæ Tornacensis diœcesis, testibus fidedignis ad præmissa vocatis specialiter & rogatis, & a sinistris erat appositum signum maius, Notariatus dicti Notarij: in cuius signi pede erat signatum & subscriptum Crytssche cum signatura seu signo eius minori, ibi etiam apposito, & vlterius versus manum seu latus dextrum erant scripta sequentia e

Et ego Hubertus &c.

[Annotata]

a Longum, secundum iuris formulas, prologum breuitatis caussa omittimus: summa in eo est, quod anno Domini MCCCCXCIII, II Octobris, die Mercurij coram Notario & testibus constituti Conuentus Gandensis Confessarius Fr. Iacobus de S. Quintino cum socio Fr. Rogerio de Fraximo, exposuerit qualiter Ven. P. Fr. Iacobus Bernardi Sororum S. Claræ a B. Coleta reformatarum per Franciam Visitator, per litteras mandarit authentice colligi & scribi miracula, quæ per intercessionem eiusdem B. Coletæ Gandaui facta asseruntur: quapropter monasterij Abbatissa, Soror Barbara Boons coram eodem Notario audiendas & examinandas produxerit Sor. Aleydem de Chanchinez Burgundam, quondam domus Abbatissam, anno ætatis 74, Professionis 64. Sor. Ioannam de la Vut item Burgundam ætatis 80, Professionis 68. Sor. Ioannam de Renghersuliete Flandram ætatis 72, Professionis 48: quæ iuratæ affirmarunt se vidisse, cognouisse, & relationes earum personarum, quibus miracula contigerant, audiuisse ac credere, vt sequebatur.

b Ita Belgis ac Francis lebes vel olla dicitur, exterra, ære, [Pottus, Pottagium.] vel ferro conflata: sorbitiunculam autem in ea coctam ex herbis, lacte aut alias iurulentam, pottagium: quod infra in fine huius numeri habetur.

c A moitié Franci, [A musthiæ,] VVallones plurimi à moustié dicunt quod Latini dimidia ex parte: hinc factum suspicamur, vt Moniales istæ vel interulas laneas, dimidium corpus fere ad genua vsque tegentes, amustias dixerint: vel telam stamine laneo, subtemine, lineo textam, quam mezzo-lanam Itali dicerent: ex hac enim fiuns interulæ, quas Franciscani nostrates stamineas dicunt, [Stamineæ.] a materia Belgis vulgo stamyn nuncupata: cuiusmodi interulas, quamuis Coletana reformatio respuat, adeo tamen ægræ Sorori nihil vetat concessas credi, aut saltem texturæ eiuscemodi pannos, quibus tabifica lues cum minori vestium detrimento exciperetur: quosq; illius seculi vsus inter vvalones amusthias nominauerit, quod parte dumtaxat dimidia essent lanei lineiue.

d Gallice Chaudier, [Caldaria.] Caldera Hispanis, Italis Caldaia: vtuntur ea voce Cæsarius lib. 4 cap. 65 & Gregorius Turonensis de gloria Confess. cap. 98: vbi miraculi magni loco narrat, quod eremita quidam lignea, tamquam ænea, vteretur; & aqua bulliente in ea legumina coqueret: quo loco Vossius lib. 2 de vitiis serm cap. 3 Caldariam cum Caldario seu θερμοδότη confudit: cum Caldaria cacabus sit ex tenui æris bractea formatus: caldarium vero aut cubiculum hypocausto instructum, aut ligneum suppedaneum calorem suppositi ignis ad super sedentem transmittens.

e Videlicet subsignatio Notarij Huberti de Crytssche, in amplissima forma fidem facientis de modo ac forma huius sui scripti: & verificatio Notariatus dicti Notarij; signata a Vicario Episcopi Tornacensis D. Antoniotti S. R. E. Cardinalis Palauicini, Episcopi Prænestini.

MIRACVLA ATREBATI PATRATA.

Coletta Reformatrix Ordinis S. Claræ Gandaui in Belgio (B.)

BHL Number: 1874

EX ACTIS PVBLICI MSS.

Instrumento publico firmata.

[1] In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, Patris & Filij & Spiritus sancti. Amen. Per hoc præsens publicum Instrumentum cunctis pateat euidenter & sit notum, quod anno ab Incarnatione eiusdem Domini more Gallicano computando MCCCCXCIII, Indictione XII, mensis vero Octobris die XXIV. Pontificatus sanctissimi in Christo Patris & Domini nostri D. Alexandri diuina prouidentia Papæ VI, anno II: in mei Notarij publici subscripti ac testium infrascriptorum ad hoc vocatorum specialiter & rogatorum præsentia personaliter constitutus, venerabilis ac Religiosus vir Fr. Ioannes de la Croix, [Atrebati] Presbyter Religiosus expresse professus Ordinis S. Francisci, vt Pater Confessor venerabilium Religiosarum seu Sororum venerabilis conuentus S. Claræ ciuitatis Atrebatensis de parte Venerabilis Patris Fr. Iacobi de Bernard in sacra Pagina bene docti, ac omnium & singulorum conuentuum Sororum S. Claræ dicti Ordinis in Prouincia Franciæ existentium Generalis Visitatoris, exposuit: qualiter nonnulli Principes ac Magnates seu Domini temporales, deuotione & affectione moti ob honorem D. N. Iesu Christi, [instituta legitima inquisitio] & ad laudem etiam & exaltationem gloriosæ Sororis Coletæ eiusdem Ordinis S. Francisci ac S. Claræ Religiosæ Professæ, intendunt cum Dei auxilio suis sumptibus & expensis per præfatum sanctissimum Dominum nostrū Papam seu Curiam Romanam Canonizari facere, & procurare corpus prædictæ gloriosæ Sororis Coletæ ad caussam magnæ multitudinis miraculorum, per eamdem gloriosam Coletam tam tempore suæ vitæ quam post illius decessum per vniuersum orbem diuersis in locis illucidatorum & factorum: & quoniam ad tale meritorium opus impetrandum seu perficiendum, est necesse præfatum S. D. N. Papam seu curiam Romanam, instrui & edoceri claris testimonijs, offeratque præfatus Dominus Ioannes de la Croix de parte prædicti venerabilis Patris Visitatoris, informare præfatum D. N. Papam seu Curiam Romanam, de quodam miraculo a sexdecim annis citra in præfato Conuentu S. Claræ ciuitatis Atrebatēsis in persona Sororis Catharinæ de la Verduere, dicti Ordinis in prædicto Conuentu tunc Religiosæ Professæ, facto & demonstrato, per assertionem Reuerendæ Matris Abbatissæ & aliquarum dicti Conuentus Religiosarum seu Sororum infrascriptarū, in dicto conuentu tempore dicti miraculi residentium: petijtque & requisiuit in caritate Christi, quatenus ad dictum conuentum me transferrem, & infrascriptas Religiosas seu Sorores de prædicto miraculo examinarem, nec non earum assertiones in forma authētica redigerem. Petitioni seu requestæ cuius, tamquam iustæ & rationi seu æquitati consonæ, volens annuere; die dati præsentis Instrumenti in præsentia mei Notarij ac testium infrascriptorum, in præfata ecclesia seu conuentu S. Claræ ciuitatis Atrebatensis comparuerunt personaliter venerabilis & Religiosa Mater, [audita testimonia Abbatissæ & 5 sanctimonialium:] Soror Laurentia du Monchel, Mater Abbatissa dicti conuentus LXII annorum, quæ fuit spatio XLIV annorum dicti Ordinis Religiosa, Soror Ioanna de la Vits-ville, Vicaria LXXII annorum, quæ fuit etiam spatio XLVIII annorum dicti Ordinis Religiosa. Soror Ioanna le Vasseur sexagenaria, quæ etiam fuit spatio XL annorum dicti Ordinis Religiosa, Catharina Sino LIV annorum, quæ fuit per XXX annos dicti Ordinis Religiosa. Margareta Chapelle quinquagenaria, quæ fuit per XXIV annos continuos dicti Ordinis Religiosa, & Maria de Druay XLVIII annorum ætatis, quæ similiter fuit per XXIV annos ante dicti Ordinis Religiosa.

[2] Quæ quidem Mater Abbatissa & omnes prænominatæ Religiosæ sub voto & professione dicti Ordinis adiuratæ dixerunt, recitauerunt, at pro veritate testificanda asseruerunt, & earum quælibet dixit, asseruit & affirmauit, se vidisse præfatam Catharinam de la Verdure, dum viueret, Religiosam Professam dicti conuentus S. Claræ huiusmodi ciuitatis Atrebatensis, [Sanctimonialis quinque annis morbis vexata.] ibidem tunc degentem, in ætate quinquaginta annorum vel circa existentem, quæ fuit spatio quinque annorum continuorum tanta infirmitate detenta seu oppressa, stans in grabato totis suis membris taliter debilitata, quod non potuit ecclesiam adire sine auxilio & sustentatione duarum dicti conuentus Sororum. Et insuper quia præfatæ Sorores habent in vsu commemorari seu memoriam facere de die decessus seu obitus huiusmodi gloriosæ Sororis Coletæ, etiam per Octauas in mense Martij, quo decessit ipsa gloriosa Soror Coleta, asseruerunt præfata Mater Abbatissa & aliæ prædictæ Sorores, circa finem huiusmodi spatij quinque annorum vidisse eamdem Sororem Catharinam de la Verdure, in dicta ecclesia S. Clarȩ, [in Octaua obitus B. Coletæ] in Octauis Commemorationis huius gloriosæ Sororis Coletæ, cum ipsis de mane Hora Primæ in bona sanitate, absque vllo auxilio alicuius Religiosæ, accedere ad Officium diuinum cum alijs decantandum; indeque per longum temporis spatium in bona sanitate vixisse in dicto conuentu, [subito sanata est] sustinendo omnia & singula onera dicti Ordinis vsque ad diem obitus sui seu decessus, qui fuit iam sunt quindecim anni vel circa. Quæ quidem Abbatissa & aliæ Sorores supradictæ dum tandem Sororem Catharinam de la Verdure viderunt sic sine adiutorio seu sustentatione inter eas gressu concito accedere, & sanam inter eas stare & decantare; admirantes de tanta re seu conualescentia, petierunt ab ea, quidnam esset hoc, quod sero a grabato non poterat absque adiutorio moueri, & in mane tanta sanitas sibi processerat, quod sine auxilio sic inter eas sana aduenerat? Respondit ad hæc & confessa est, quod hoc sibi contigerat meritis gloriosæ Sororis Coletæ, [inuocato eius patrocinio:] quam in nocte præcedente, postquam Matutinas & Officium suum stans in grabato legisset, & tandem gloriosam Sororem Coletam deuotissime, vt sanitatem apud D. N. Iesum pro se dignaretur impetrare, postulasset seu supplicasset; subito se totaliter sanam inuenit &c.

[3] Omissis clausulis hic minime repetendis, & ex præambulo prolixo satis intelligendis addamus hic alia indidem submissa ex Abbauillæo lib. 5 cap. 15. Fuit istic Religiosa, [repressi catharri faciē deformantes.] cui defluentes ex cerebro humores continui non tantum magnos pariebant dolores: sed faciem totam fœde inflatam tetro etiam liuore inficiebant: nec poterant vllis remedijs cohiberi. Cum autem maiorem solito cruciatum aliquando ei catarrhus faceret, venit in memoriam B. Coletæ, & parti affectæ imposuit ossiculum ex beatæ Matris corpore acceptum. Nec mora salubriter obdormiuit: & cum somno deinde omnis a facie tumor, liuorque recessit, nec eum deinceps locum repetere molestus ille defluxus est visus. Alia tibiam plagis multis exulceratam longo tempore dolens habuerat: [sanata tibia exulcerata.] quæ sanatȩ sunt omnes, postquam eis imposuit salubre epithema, particulam scilicet flocci serici, quo in abluendis sacris ossibus vsi fuerant refossi cadaueris curatores. Ossium autem mentionem cum audis, intelligis quoque post annum MCCCCXCI, ad quem eorum refossio pertinet, vtrumque miraculum accidisse.

[4] Hæc cum Atrebato perscriberentur, submissa pariter copia est processus, vt dicere consueuimus, verbalis Corbeiæ formati coram Domino Officiali Adriano Turbain, [item lepra] XVIII Iunij anno MDXLV, quo Matthæus le Cat, ex pago Caulis, haud longe a Compendio oriundus, sub iurisiurandi fide testatus est, leprosum se, talemque declaratum a Daniele Noël, Bellouacensi Medico, audiuisse multa de ædicula Corbeiensi, intra quam B. Coleta reclusa vixerat, & fidelium ad eam peregrinationibus crebris: vnde & ipse, recuperandæ sanitatis spe concepta, votum vouit eodem proficiscendi: quod non sine summa difficultate reddidit, propter pedes male affectos atque tumentes. Fructus autem votiuæ peregrinationis is fuit: [adeundo ædiculam Corbeiensem.] vt vicera, pustulæque multis in partibus disparuerint: a quibus post iteratam eodem profectionem ex toto immunis ac mundatus redijt. Huius miraculi veritatem simili iureiurando testatus est Philippus de Estaues, qui dictum Matthæum optime se nouisse aiebat: subscripsere autem velut testes D. Fremin de Re Vicesgerens in ecclesia B. Virginis Corbeiensi, Eustachius le Clerc & Simon Blec Presbyteri, Antonius Soullart, Petrus Donaux & plures alij fide digni.

MIRACVLA HESDINIENSIA

Coletta Reformatrix Ordinis S. Claræ Gandaui in Belgio (B.)

BHL Number: 1875

Instrumento Sororum S. Claræ stabilita.

[1] Vniuersis præsentes litteras inspecturis, Balduinus Thorel Decretorum Licentiatus, Cantor & Canonicus collegij Ecclesiæ S. Martini Hisdiniensis salutem in Domino. Cum ex parte deuoti ac Religiosi viri Fratris Oliuerij Textoris Ordinis S. Francisci, Confessoris conuentus S. Claræ Hisdiniensis, nobis fuerit expositum, se a suis Superioribus in mandatis accepisse vt in modum particularis informationis præparatoriæ de vita, virtutibus & miraculis felicis memoriæ Deo deuotæ Virginis Sororis Coletæ, in dicto oppido Hisdiniensi & circum inquireret, supplicando quatenus huiusmodi negotium cum ipso dirigere & ad effectum perducere dignaremur & vellemus. Cui quidē supplicationi cum non minus auide quam libenter annuerimus; notum facimus, quod die datæ præsentium coram nobis, assistente præfato Fr. Oliuerio Confessore prædicti conuentus S. Claræ, Notarioque publico & testibus infra nominatis, a pluribus fide dignis personis circa prætactam materiam & eam tangentia dicta, recitata, declarata & affirmata sunt plurima memoratu digna, quæ in scriptis fideliter redegimus & redigi fecimus vt inferius sequitur.

[2] Quidam Ioannes filius Ioannis de Henneueu, cum esset infantulus quasi quatuor annorum, tenens in manu sua subulam acutam, & ludens pueriliter, casu impegit in oculum sinistrum ad extremum orbem pupillæ, adeoque, crepante albugine, læsus est oculus, vt nihil amplius videret. Pater inde nimiū anxius, filiū detulit Hisdiniū remediū petiturus: [Restituitur visus oculo læso,] quo cum peruenit, non solum amicorum consilio, sed propria animi deuotione permotus ad cōuentum Sororum S. Claræ accessit, & casum dolenter exposuit. Quem cum audissent, monuerunt, vt ad venerandam Virginem Coletam deuotionem conuerteret eius auxilium implorando, quod & ipse deuota mente effecit. Dederuntque ei de reliquijs ipsius Virginis, vt lauamenta inde faceret, quibus oculum nati (vt putabatur) extinctum cum firma fide lauaret. Quod cum ipse & eius vxor pari fide & deuotione facerent, & per octo fere dies continuassent; apparuit oculus filij purus & integer, dextroque similis in lumine, vix vllo cicatricis vestigio remanente. Hæc recitauerunt, & in verbo veritatis affirmauerunt pater & filius; pater quidem iam grandæuus; filius quasi annorum viginti, firmiter credentes se meritis venerandæ Virginis Coletæ gratiam & medicinam inuenisse.

[3] Quædam Petrina vxor Petri le Hardy, nunc parochiana de Caueron, iuxta Hisdinium circa annum Domini MCCCCLXXX oculos habebat debiles, lippos, ægros, rubicundos, stillantes, caliginosos; [item alterius ocula pessime affectis:] quæ audito superiori miraculo ad venerabilem Virginem Coletam deuotionem conuertit; cui cum Ioannes ille Pater, de quo in superiori capitulo, tradidisset Reliquias, quas Hisdinij obtinuerat; & inde lauamenta fecisset, & oculos abluisset; non multo post tempore ab omni oculorum ægritudine mundata est hæc, vt supra recitauit & affirmauit præfatus Ioannes de Henneueu præsentibus nobis infrascriptis Notario atque discretis viris, Magistro Iacobo Gargan Artium Graduato, Dominis Ioanne Destrees, & Laurentio Part Presbyteris & alijs multis.

[4] Mulier quædam, Philippa nomine, vxor dum vixit Ioannis de Leanne, sæpe & quidem cum reuerentia recitare solebat, quod iam pridem ipsa tunc Hisdinij commorans, audita fama sanctitatis Deo deuotæ Virginis Coletæ, voluit ei dare quadam die panneum vestimentum: habebat enim tunc pannum ad hoc satis aptum; sed nimis breuem & angustum. Consulto ergo sutore cum ipse responderet, [pannus pro veste B. Coletæ sub sartoris manu accrescit:] magnam vestem ex tam paruo panno fieri non posse, cœpit mulier illa dolere: tandem tamen ex quadam irruente confidentia de potenti virtute Sororis Coletæ, iussit sutorem scindere & consuere & facere quod posset. Qui cum inuitus inciperet, scidit tamen, & consuit: &, tamquam pannus sub acu & forcipe creuisset, vestem integerrime compleuit, adeo amplam, latam, & diffusam vt ex multo maiore panno similem incipere non auderet: non sine admiratione multorum, qui totam huius rei seriem tunc viderunt, & virtute venerandæ Virginis Coletæ ita accidisse crediderunt. Hoc recitauit in verbo veritatis & affirmauit Ioannes d'Auredoing Clericus coniugatus, scriba scabinatus Hisdiniensis, qui a præfata Philippa eius auia hoc plurie audierat.

[5] Quidam Ioannes Faulcon, Burgensis Hisdiniensis, cum circa annum Domini MCCCCLXXX diutina & acri febre langueret; venit tandem eius vxor Ioanna ad præfatum conuentum Sororum S. Claræ Hisdiniensis, [febris curatur,] in quo audierat prænominatam venerabilem Virginem Coletam aliquanto tempore resedisse; ibique a Sororibus ipsius conuentus lauamenta de Reliquijs eiusdem Virginis seu de fonticulo, quem ibidem effodisse ferebatur, obtinuit, atque ad maritum detulit: qui cum bis vel ter inde bibisset, sanus & incolumis ab omni febre liber effectus est. Octo fere annis post vidit eadem Ioanna in foro Hisdiniensi seruum cuiusdam a censarij, cuius nominis non meminit, grauiter ægrotantem, pallentem, trementem, [iterum,] & acerrime febricitantem: quem ipsa misericorditer intuens, in domum suam introduxit, & aliquamdiu curam eius egit, recitauitque quid de febre mariti sui contigerat, & persuasit vt de supradictis lauamentis obtineret, imo ipsa pro eo obtinuit, sibique in potum dedit: & statim relicta febre sanitatem pristinam integre recepit. Hæc duo in verbo veritatis recitauit & affirmauit prædicta Ioanna. Illud idem similiter asseruit quidam Colinus Leporis Hesdinij commorans: scilicet per virtutem huiusmodi lauamentorum Reliquiarum B. Coletæ, [& in aliis sæpius,] seu eius fontis, in se suaque familia multoties febrem fuisse sedatam.

[6] Anno Domini MCCCCLXVI aut eo circa, habebat Maria, nunc relicta Gasselini des Molins, filiam paruulam ablactationi proximam, acri febre simul & ictericia crocea laborantem: [febris & ictericia.] fuerat autem hoc anno Hisdinij vehemens aquarum inundatio, quæ totum conuentum Sororum B. Claræ Hisdiniensis, in quo præfata veneranda Virgo præfuerat, egredi ac sedes aliquamdiu mutare compulerat. Vnde claustris apertis præfata vidua introgressa, statim in oratorium præfatæ Virginis incidit: cuius imaginem intuens, in deuotionem prorumpit, & genibus flexis orans, vota vouit & reddidit, salutem filiæ totis viribus eflagitans; & ad huiusmodi suam deuotionem prædicta lauamenta addidit, quæ etiam iam pene moribundæ filiæ propinauit: quæ cum bibisset, statim & ab ictericia & ab omni prorsus extitit febre liberata. Hoc recitans affirmauit mater puellæ. Cum hæc quatuor coram nobis præfatis recitata sunt & affirmata, præsentes extiterunt discreti viri Magister Iacobus Gargan, Domini Nicolaus Boucqueri & Petrus Vincentij Presbyteri, omnes Canonici S. Martini Hisdiniensis.

[7] Anno Domini MCCCCLXIII, cum in conuentu Sororum S. Claræ Hisdiniensis Professionem fecisset vicesima die Maij quædam Soror Margareta Goddeffroy, quinque fere septimanis postea cœperunt eius oculi tenebrescere, caligare, adeoque paullatim visum perdidit vt circa diem S. Francisci nullam Sororum visu cognosceret: [cæcitas] & si quando vel personas Sororum vel arbores aut huiusmodi res intueri conabatur, nihil discernere sciebat, sed tantum magnas vmbras se videre putabat. Perceperuntque aperte tunc eius Sorores eam habere oculos tela obuolutos & obnubilatos, cui & ex medicorum consilio medicinas quasdam applicuerunt: sed quidquid eius oculis humanæ opis adhibebatur, plus nocebat quam proderat. Videntes autem in hac re diuino tantum opus esse subsidio, persuaserunt ei vt ad Dominum Deum & gloriosam Virginem Coletam, eius famulam reuerteretur, quod & ipsa deuote fecit, & in magna confidentia. Accepit itaque eam Mater ipsius conuentus, quæ in hunc diem adhuc est superstes, & duxit eam in oratorium B. Coletæ: vbi postquam simul orationem compleuerunt, iterum eam accepit præfata Mater ipsius sic cæcatam, & in gremium suum reclinauit, tetigitque oculos eius de capillis præfatæ Virginis Coletæ ter in modum Crucis. Quæ consurgens, & iunctas manus eleuans in cælum, & per fenestram aspiciens in hortum cœpit exultare, & cum gaudio dicere Matri suæ, se videre herbas horti. Sicque eius cæcitas detersa est, quæ in eadem die fecit Officium Vespertinum; & in die sequenti in Officio Matutinali clare videbat, & legebat tam in libro suo quam in alienis; & exinde visum habuit clariorem atque firmiorem, quam antea vnquam habuerat. Hoc recitant & testificantur se vidisse præfata Mater Sororum Guillerma Cristienne, nunc quoque Abbatissa dicti conuentus, Sororesque Maria Mangniet, Matthæa Parmentier, & Matthæa Nay, iam dudum in ipso conuentu Professæ.

[8] Aliquamdiu post febricitauit eadem Soror Margareta sex fere mensibus; & post inuocata multorum patrocinia Sanctorum, [febris.] tandem ad B. Coletam se direxit, votumque vouit, se sibi vsque in finem vitæ seruituram: accepitque de Reliquijs eius & inde lauamenta fecit: quibus cum in potu vteretur, tertia vice reddita est integræ sanitati.

[9] Alia quædam Margareta Bayne, eiusdem conuentus Religiosa, iam dudum Professa, octo mensibus febre laborauit, ea scilicet quæ quaterna dicitur, cumque diu in infirmitorio detineretur, [febris quartana] nec videret aut speraret huiusmodi morbum cito posse discedere, maluit ad communitatem regredi. Regressa itaque cœpit ad B. Coletam deuota existere, & de Reliquiarum ipsius lauamētis bibere, vnde ex prima vice sensit febrem mutari, tertia vero vice sensit se a febre omnino liberari. Illis tamen diebus, quibus eam febris antea torquere solebat, tenebat eam mira corporis debilitas, adeo vt in hanc vocem, more anxie dolentis, prorumperet dicens: Curauit me gloriosa Mater nostra, me tamen non minus quam febris, torquet hæc tanta corporis debilitas. Quadam autem nocte sequenti, cum præ huiusmodi corporis debilitate non posset quiescere, audiuit manifeste Dominam nostram Coletam loquentem, & eam reprimendo sic dicentem: [& debilitas.] Nihil æstimas quod a te febrem abstuli: nihil æstimas? dixisti enim, febrem te malle quam huiusmodi debilitatem: hæc dixisti amica mea; videbitis autem quod simul & febrem tollam & debilitatem. Vade ergo ad Matutinum, & bene valebis. His dictis, præfata Soror continuo surgens, inuenit se perfectæ redditam sanitati, venitque ad Matutinum, nec satis mirari poterat de tam bona valetudine post tam longam imbecillitatem, neque dubitabat gloriosam Virginem Coletam id sibi procurasse: cuius adhuc in corpore degentis & vitam & virtutes plurimis diebus, sanctitatemque & merita cognouerat. Hæc retulit & affirmauit ipsa suis tunc Consororibus, e quibus, quæ superius nominatæ sunt, ita nobis recitauerunt, & in verbo Religionis asseruerunt.

[10] Soror Clara de Hestius in dicto conuentu Hisdiniensi Religiosa Professa, cum in ætate quasi triginta annorum in grabato mortis laboraret; quinque horis fere ante exitum animæ, cum in ea adhuc vigerent sensus & intellectus, statim facta est in extasi, ita vt ab circumstantibus mortua putaretur: quæ post aliquam moram ad se rediens, inquit: [moribunda a S. Coleta apparente adiuta:] Mater & Sorores meæ laudate Dominum mecum de gratia, quam mihi impendere dignarus est. Fui enim quasi in extasi, nihil huius mundi videns: tuncque mihi statim visum est totum hoc infirmitorium tetrum & tenebrosum, ac dæmonibus plenum; qui me scilicet in desperationem prouocare tentabant Statim autem visa est mihi introgredi processio quædam Angelorum sanctorum, in fine cuius erat & Mater nostra B. Coleta, clara quidem atque luminosa: ferebant autem Angeli omnia processionis insignia & ornamenta, quæ mihi videbantur aurea. Accepit autem sancta Mater nostra aspersorium aquæ benedictæ, & per totum infirmitorium aspergens, effugatis dæmonibus locum reddidit lucidum atque luminosum: quæ post hæc ad me appropians quædam oblita rememorauit, de quibus me conscientiam facere & confiteri monuit. His itaque reuelatis præfata Clara accersito Confessore, qui tunc erat Fr. Franciscus des Marets, humiliter & deuote confessa est, & statim post, præsente adhuc Patre Confessore, cœpit ad extrema tendere: ipse autem audita præfata reuelatione, sciensque eam ad ipsam B. Coletam deuotionem & venerationem habuisse singularem, ipsius imaginem ostendebat morienti, dicens: Intuere amica, ecce gloriosa Mater nostra Coleta, Quæ manu indicans: Ecce, inquit, eam multo speciosiorem. Vnde pro certo crediderunt assistentes ipsam gloriosam Matrem morienti filiæ, quæ semper eam deuote coluerat, vsque in finem adstitisse. Hæc ex præfatarum Religiosarum fido relatu didicimus.

[11] Sed & Soror alia quædam, Ioanna des Mestres, in dicto Hisdiniensi conuentu iam dudum professa, coram præfatis Matre & Sororibus nobis quoque supranominatis & infranominandis recitauit & affirmauit: quod cum in oppido Insulensi in domo paterna quasi decem & octo annorum iuuencula moraretur, quadam die cum aquam haurire vellet, in fonte, [periculum submersionis euitatur:] cui S. Martini vocabulum est, cecidit; terque ab imo sursum elata, & a summo aquæ deorsum relapsa, & tandem fundo tenus prostrata est. Est autem latus fons ille fere octodecim pedum, profundus vero fere decem. Tamdiu itaque in hac mersione perstitit, vt interim tres mulieres ibi lauantes, ter ascenderint decem & octo gradus, quibus ad ipsum fontem descenditur, auxilium mergenti magno clamore petenti allaturæ. Ter quoque descenderunt an ipsa omnino mergeretur inspecturæ. Ipsa autem, vt ait, vere mergebatur: cum in eius mentem incidit hæc meditatio: Gloriosa Virgo, quæ, facto super vndas Crucis signaculo, periculum mersionis cum tuis in Christo filiabus euasisti, libera me, quæso, de hoc instantis mortis periculo; vt bonas illas Sorores, quæ te oculis viderunt, & sub te Domino nostro seruierunt, vitamque & virtutes tuas cognouerunt, videre merear; & ad earum sanctum consortium, Domino Deo seruitura, & tibi gratias redditura, peruenire. Hæc ea meditante subito turbata est aqua vehementer, eamque sursum reuexit ad latus, vbi erant tres prædictæ mulieres, & eleuans manum, statim ab eis extracta est, vidente copiosa plebis multitudine, cum de vita eius iampridem desperarent, dicentes: Actum est: perijt: impossibile est eam viuam euadere. Ipsa tamen sic extracta firmis gressibus ad paternam domum remeauit, nullumque de tanto periculo postea sensit incommodum. Se igitur tam miraculose liberatam meritis inuocatæ Virginis credidit, & recognouit: non enim pro tunc nomen B. Coletæ sciebat; sæpe tamen audierat a quodam eius patruo Germano des Mestres, nunc quoque Religioso S. Francisci in præfato conuentu S. Claræ, de vita & virtutibus Virginis Coletæ: sed nomen eius proprium tunc ignorans eam vocabat, & inuocabat Dominam illam beatam, quæ fluctuantes aquas signo Crucis pacauerat. Cui quidem & voti memor promissum Religionis persoluit, & vsque in hodiernum diem in præfato conuentu deuota perseuerat. Recitata sunt hæc & affirmata coram nobis & Notario infrascriptis, præsentibus præfata Matre & Sororibus atque discretis viris & Dominis Nicolao Boucqueri, Petro Vincentij, Laurentio Part Presbyteris, testibus ad præmissa vocatis pariter & rogatis: in cuius rei testimonium sigillum nostræ Cantoriæ, saltem accommodatum in absentia, proprijs præsentibus litteris appendimus. Datum Hisdinij anno Domini MCCCCXCIII, Indictione XII, Mensis vero Februarij die X.

[12] Quædam Petrina le Blond, vxor ad præsens Petri le Gay, Parochiani S. Martini Hisdiniensis, videns & considerans se cum dicto suo marito coniugaliter sex annis & iam fere dimidio perseuerasse, nullam prolem inde suscepisse saltem viuam; sed tantum abortiuam & quidem quaternam, ac proinde mœrens atque dolens, audita fama de meritis & virtutibus beatæ Christi famulæ Coletæ Virginis, [Partus infantuli feliciter procuratus:] ad eam magna deuotione versa est; sentiensque se grauidam fere septem mensium, imaginem ceream instar infantis ante repræsentationem præfatæ Virginis obtulit; incipiens deuotionem, quæ vulgo dicitur Nouenaria, & per singulos dies orationem effundens. Tandem cum in ecclesia S. Claræ ante prædictam repræsentationem oraret, vltimo die Februarij huius anni, sensit dolores quasi parturientis, & maiore Missa ibidem per eam iam pene audita, domum discessit atque parturiuit: interim autem orabat eius maritus in præfata ecclesia. Cum autem peperisset, petierunt assistrices inter se, qualiter se res haberet: videbant enim mœstam obstetricem, e quibus vna respondens: Peperit, inquit, vt ceteros, scilicet abortum. Ad quam obstetrix: Sile, inquit: inueniemus gratiam apud Deum: reclinauitque infantem in modico straminis ad prunas; quem mater in Domino & meritis B. Coletæ confidens intuita, vidit eum moueri, & pectusculum palpitare, deinde os aperire & spirare. Et statim venit quædam ex eis ad Matrem Abbatissam & Sorores S. Claræ hæc nuntiare: quæ in orationem omnes se prostrauerunt, & lapso quasi dimidio horæ spatio cœpit infantulus more vagientis vociferari: cuius audito eiulatu, detulerunt eum assistrices ad sanctæ regenerationis lauacrum. Baptizatus autem vixit diebus multis & adhuc viuit; meritis, vt firmiter credunt, præfatæ Virginis gloriosæ. Hæc in verbo veritatis deponunt & asserunt Ioanna vxor Ioannis le Blond, Margareta VXOP Henrici Bruchet, Iacquetta Bellarmer, & Ioanna Leurin, quæ præsentes fuerunt. Acta sunt hæc Hisdinij & affirmata coram nobis præfatis: & præsentes fuerunt Magister Ioānes de Honnignœul Artium Graduatus, Guillermus Malart, & Laurentius Part Presbyteri Morinensis Diœcesis, testes ad præmissa vocati specialiter & rogati. Datum Hisdinij VIII die mensis Martij anno & Indictione prætactis, sub sigillis scabinatus & Capituli S. Martini Hisdinij † & ego Reginaldus Leurin Presbyter Ambianensis Diœcesis, auctoritate Apostolica publicus venerabilisque curiæ Morinensis Notarius iuratus: quia suprascriptis omnibus, cum narrarentur recitarentur & in verbo veritatis affirmarentur, vna cum præfatis Domino Cantore & Patre Confessore testibusque superius nominatis præsens interfui; eaque omnia & singula sic vt præmittitur narrari vidi, sciui & audiui: idcirco præsentibus litteris in publicam formam inde confectis, vna cum sigillo præfati D. Cantoris signum mei notariatus subscripsi in testimonium veritatis requisitus & rogatus.

[13] Soror Anna de Piennes, S. Claræ Religiosa, confitetur se circa diem Epiphaniæ Domini præsentis anni XCIII graui morbo indies ingrauescenti laborasse: cumque ab illa die vsque ad finem sequentis mensis Septembris huiusmodi morbo laborasset, [morbus diuturnus sublatus:] tuncque audisset Matrem suam Abbatissam de virtutibus B. Coletæ disserentem, ad ipsam B. Virginem vota precesque direxit; nec multo post, cum in oratorio B. Coletæ, quod est in conuentu Hisdiniensi, preces funderet, finiens Collectam & dicens, Per Christum Dominum nostrum, procidit facie in terram, & post paullum sensit a præfato morbo perfecte liberatam se, neque postea vlla vestigia sensit. Hæc ipsamet attestata est, imitantibus & approbantibus Maria Crestienne, nunc quoque Abbatissa dicti conuentus, Maria Mangniet, Maria Parmentier & Maria Nay, Sororibus dicti conuentus, adstantibus ibidem præfatis Dominis Cantore, Patre Confessore, ac Nicolao Boucqueri, Petro Vincentij, & Laurentio Part Presbyteris Morinensis diœcesis. Actum Hisdinij anno Domini MCCCCXCIII, Indictione XII, mensis Februarij die X.

† Et ego Reginaldus Leurin … quia prædictæ attestationi (quæ debuit superius inseri post Capitulum Sororis Claræ de Hestins ante attestationem Sororis Ioannæ des Mestres) vna cum præfatis … interfui; idcirco præsentibus litteris secundo signum meum vna cum &c… apposui …

[14] In nomine Domini. Amen. Præsenti publico Instrumento pateat ac notum sit omnibus, quod die XXIV Ianuarij, anno ab Incarnatione Domini MCCCCXCIII, Indictione II, Pontificatus S. D. N. Alexandri diuina prouidentia Papæ VI, anno 11, coram me Notario publico & testibus infra nominatis, ad hoc specialiter requisitis & vocatis, personaliter comparuit Ioannes de Parenti habitans in b Desurene, suo ordine Scabinus, Auditor & Procurator Regis Domini nostri in Baliagio prædicti loci, ætatis circiter quinquaginta annorum, qui iurauit & solenniter testatus est, quod ante annos circiter viginti octo vel triginta (neque enim præcise recordatur temporis) dum commoraretur tamquam c Clericus & domesticus famulus in domo & familia Ioannis de Gargan bonæ memoriæ, [Ex graui infirmitate:] Quæstoris tum Hisdiniensis vrbis & territorij: meminit prædictum bonæ memoriæ Ioannem afflictum fuisse graui infirmitate, orta ex sensu iniuriarum ei factarum per quemdam Petrum Herry, qui se dicebat affinem vxoris eius Agnetis de Boffle. Cuius infirmitatis longo tempore durantis caussa tam copiosum sanguinem per secessum emisit, vt quadam vice per integrum diem mortuus crederetur ab omnibus: ideoque a personis fide dignissimis facies ei cooperta est sudario; & ipse velut mortuus, alijs accedentibus monstratus. [mortuus per integrū diem creditus,] Quæ res cum esset vxori illius, tum lecto humi strato in quodam vicino cubiculo, decumbenti nuntiata; illa solicitam pro anima mariti sui curam gerens, confestim misit, qui mortem prædictam nuntiaret Matri Abbatissȩ bonarum Sororum & deuotarum Religiosarum S. Claræ in prædicta vrbe Hisdiniensi, Sorori scilicet d Guilielmæ Christianæ. Conuocauit hæc Religiosas omnes, easque admonuit, vt Deum pro anima prædicti Ioannis de Gargan deprecarentur: quibus, quod iussæ erant, facientibus, & auxilium inuocantibus bonæ Matris suæ Coletæ, quondam reformatricis Ordinis sui & plurium Conuentuum fundatricis, ante annos circiter quadraginta septem ex hoc mundo subtractæ (quam Sororem Coletam tum propter eximiam vitæ, quam duxit, sanctitatem tum propter plurima ante & post mortem facta ab eadem miracula, gloriosam in cælis viuere æstimat prædictus Ioannes de Parenti) certo nouit, quod supranominatus Ioannes Gargan precibus & intercessione dictæ Sororis Coletæ restitutus sit ab eiusmodi morbo; [vitæ & sanitati restituitur:] & pristinæ redditus sanitati, ad plurium annorum (decem videlicet vel duodecim) spatium superuixerit, atque cum ipso teste postmodum pluries egerit. Certum item facit atque testatur idem, qui supra Ioannes de Parenti, quod eo tempore, quo passim mortuus credebatur Ioannes Gargan, plures eiusdem ciuitatis personæ spectabiles eum secum viderint, quos inter nominatim cognouerit Petrum de Ruit, & Iacobum de Helon: quorum iste, videlicet Petrus de Ruit, socer erat Petri Herry superius nominati, eumque in finem aduenerat spectatum, vt certum nuntium de morte Ioannis Gargan mitteret genero, paullo ante Bruxellas profecto ad Ducem Philippum Burgundum, cum spe obtinendi Officium quæsturæ Hisdiniensis; quam defunctus administrarat. Confirmat item idem qui supra Ioannes Parenti, [publica fama de sanctitate B. Coletæ.] quod eo tempore, quo apud prædictos Ioannem Gargan eiusque vxorem Agnetem de Boffle commorabatur, communiter diceretur, quod prædicta bona Mater Soror Coleta vitam plane sanctam, austeram ac solitariam duxerit: eaque fuerit publica per vrbem Hesdiniensem fama. Quibus de rebus idem Ioannes de Parenti me Notarium publicum requisiuit atque rogauit, vt publicum conficerem Instrumentum. Actum in ipso loco Desurene, præsentibus Ioanne Musart iuniore, & Petro Marischal die, anno, & Pontificatu, quibus supra e.

† Signum Nicolaus Musart.

[Annotata]

a Ab annuæ pecuniæ pensione, ad quam obligare solet emphyteusis; fundi ad emphyteusim traditi Censæ vocantur Francis, & qui eos ea conditione obtinent Censarij: [Censa, Censarius.] quas deinde voces vsus extendit ad quosuis agros simili cum onere elocatos, & eorum locatarios.

b Pagus medio inter Bononiam & Teroanam itinere, quatuor vtrimque Francicis leucis distans.

c [Desurene.] Communi Belgarum vsu Clericus dicitur, quisquis scribæ vel publici vel priuati, aut etiam amanuensis Officium præstat: quia nempe litterarum peritia olim fere penes solos Clericos, [Clericus.] Ecclesiæ obsequijs destinatos, erat: hinc toties superius reperitur, Clericus coniugatus.

d Eadem, anno 1438 ad Ordinem admissa, post mortem Beatæ Abbatissæ, circa annum 1474, curauit scribendam chartam, Sororis Petrinæ vulgo dictam: eiusq; veritatem testata fuit anno 1491; vt vidimus in Prologom. annos tunc nata 67.

e Hoc Instrumentum seorsim in pergameno Gallica lingua descriptum ex originali suis sigillis munito transscripsimus, & Latine redditum missis Hesdinio Instrumentis credidimus adiungenaum.

SVMMARIVM
VIRTVTVM ET MIRACVLORVM
Ex Gallico Sor. Petrinæ de Balma eiusdem sociæ & coætaneæ.

Coletta Reformatrix Ordinis S. Claræ Gandaui in Belgio (B.)
a

PER PETRINAM EX MS. GAL.

[Dedicat.]

In nomine Patris & Filij & Spiritus S. Amen. Sequitur declaratio eorum, quæ ego Soror Petrina de Balma, ætatis annos numerans sexaginta sex, Ordinis reformati S. Claræ Religiosa, tum vidi tū audiui a venerabili eiusdem Ordinis Religiosa, nunc in cælis gloriosa Christi ancilla Coleta, quæ sunt tenoris huiusmodi.

[Annotatum]

a Codex MS. Gallicus passim nuncupatur le cahier de Sœur Perine charta siue scriptum Sororis Petrinæ, [Soror Petrina de Balma.] cui cognomentum de la Roche a patre; a patria communius de Basme, Latine de Balma adhæsit. Abbauillæus Matrem Perinam vocat: quod Abbatissam fuisse significaret: certe inter primas fuit Hesdiniensis conuentus, circa annum MCCCCXLIII fundati, plantas.

CAPVT I.
Sancta B. Coletæ pueritia, & insigne studium humilitatis.

[1] [Quadriennis magna Dei notitia donatur,] In primis ego Soror Petrina, quæ supra, pro nunc habitans in monasterio Hesdiniensi eiusdem Ordinis, testor audiuisse a Matre nostra gloriosa Coleta, quod annorum dumtaxat fuerit quatuor, quando mirabilem cœpit habere notitiam cȩlestis sui Sponsi Christi: vnde contigit vt ab eo tempore non solum missa faceret omnia, quibus ætas capitur infantilis; sed omnem quoque huius mundi vanitatem atque delitias perfecta studeret solicitudine declinare. Erat quippe solitudinis amantissima, [& solitudinis amans:] eoque etiam in paternis laribus constituta, locum, ab omni humano commercio semotum requisierat, vbi ante constructam pie arulam, velut in oratorio, frequenter commorabatur; anxie peruoluens quomodo Christo sponso suo placere, eique seruitutem & amorem posset quam perfectissimum exhibere. Vidi ego, quod in omnibus negotijs, quoties cum proximo agendum foret, sanctam quamdam verecundiam cum totius vultus compositione decentissima præseferret.

[2] Requisita frequenter a puellis coæuis vt iocis, ludis, tripudijs, [coætanearum fugit consortia,] alijsque eius ætatis oblectamentis interesse vellet, non modo non acquieuit numquam; sed etiam quotiescumque earum præsentiebat aduentum, abdebat ipsa studiosius sese, donec recessisse eas cognouisset. Adeo vt verissimum sit, quod ab eius Confessario P. Henrico, a Fr. Petro de Remis, & Fr. Petro de Lyon sæpius audiui affirmari; conuersationem illius in tenella ætate cælestem potius quam terrestrem fuisse. [modeste grauis,] Nulla etenim in eius verbis moribusque vanitas, nulla leuitas notabatur: sed cogitationes, verba & opera, rectissima semper intentione, in conscientiæ puritate ad Deum dirigens, illius oculis vnice placere contendebat: vnde fiebat, vt iam tum foras emicante gratiæ internæ splendore, æstimaretur ab omnibus ipsam intuentibus thesaurus virtutum & gratiarum; missus diuinitus in hunc mundum ad commune solatium & exemplum fidelium.

[3] Audiui etiam a P. Henrico, & pia quadam vetula, a quam ipsa Coleta Magistram suam vocare consueuerat, quod in ætate tam exigua tenellum corpusculum ieiunijs alijsque afflictionibus sponte susceptis macerabat, vt poterat: [corpus tenerum pœnitentijs macetat:] semper aut humi cubans aut supra nudos asseres, & iuncea dumtaxat operta stragula, reiecta molli e plumis culcitra, quam ei sui parentes parauerant. Nodosis etiam funiculis cingebat indusium, tam rudi ex stamine plerumque confectum, vt ea de caussa sæpe increparetur a matre, exuere illud iubente, ac metuente ne labori nimio corpus puerile succumberet. Erat Corbeiæ honestus ciuis, Adam b nomine, qui vicinus ædibus illius habitans, & singulari amoris pij affectu puellam diligens, [noctu ad orationem egreditur,] magno ei præsidio erat & adiumento, vt posset explere opere quidquid sanctum piumque animo faciendum conceperat. Itaque cum eam pater suus, ne noctu consurgens ad persoluendas Deo Matutinas laudes domo egrederetur, in summam ædium partem relegasset; adstrictam funibus Christi ancillam prædictus Adam dimittebat per fenestras. Qua Filiæ constantia permotus genitor, eidem sua in domo oratorium erexit, vbi pro arbitrio ac temporis commoditate pio religionis affectui posset indulgere.

[4] Audiui præterea quod inter eiusmodi exercitia pietatis de seipsa abiectissime semper ac demississime & sentiret & loqueretur: [formæ suæ venustatem auersatur.] & quamuis corporeæ pulchritudinis decore excelleret, raram vultus venustatem, omniumque membrorum elegantiam præferens singularem (cuius mirabiliter in tanta vitæ asperitate constantis spectatrix per annos ferme c triginta & admiratrix fui) nesciuit tamen hoc ipsa de se longissimo tempore. Quadam vero vice, cum aliquo casu sua ei forma fuisset ostensa, sic indoluit, vt eam a se remoueri multis apud Deum supplicauerit precibus. Et fuit ex parte voti compos reddita: mansit enim, sublato rubore roseo, solus in vultu ac membris candor, eumq; colorē reliqua deinceps vita retinuit, toto semper corpore pallida. [Pij parentes pietati filiæ obsequuntur:] Tam pia tam constans filiæ erga res diuinas & virtutis Christianæ exercitationem voluntas miro parentibus, qui & ipsi erant pietati addicti, gaudio fuit & voluptati: proinde agere eam sinebant, vt vellet, aut potius vt a Spiritu sancto eam interius commouente, agebatur: firmiter persuasi, ingens sibi salutis & perfectionis adipiscendæ præsidium in eius orationibus atque salubribus monitis constitutum esse; vt & suorum remissionem peccaminum a Deo obtinerent facilius, & viam mandatorum diuinorum expeditius ambularent, atque ad sincerum Dei amorem pertingerent.

[5] Et sane ab ipsa Beata narratum mihi fuisse memini, quod pater suus vir mitis & placidus, [vtriusque virtutes:] gratiam habuerit singularem ad tollenda dissidia, componendas lites, iurgia amolienda; vicinos atque amicos colligans in vinculis caritatis per mutuam offensarum, si quæ exstitissent, remissionem. Erga pauperes quoque fuisse pro status sui conditione effuse misericordem: erga mulieres præsertim, quas a vitæ minus pudicæ sordibus intra honestatis limites filiæ Coletæ adhortationibus reuocatas, in domum quamdam suam excipiebat sustentabatque, quamcumque earum necessitatem studiose subleuans atque consolans. Par erat in matre virtutis amor, quæ & varijs pœnitentiæ modis in seipsam sæuiebat, & quot hebdomadis animam expiabat Confessionis Sacramento, & alijs quibuscumque Religionis nostræ exercitijs libens atque frequenter occupabatur: quibus etiam impetrasse videbatur, vt hanc filiam in extrema sexaginta annorum senecta conciperet pareretque, ad illud vsque tempus sterelis, prout ex ipsa sæpe Beata audiui.

[6] His igitur ambo cum essent moribus, deductus ad extremam vitæ metam pater, fuit ab d Abbate Corbeiensi honoris atque amoris ergo visitatus: [a morituro patre commendata Abbati Corbeiensi,] cui moribundus Coletam filiam quam potuit tenerrimo commendauit affectu. Susciperet curam ipse nouellæ huius plantulæ, quæ in hoc primo ætatis flore tantam de se spem facere videbatur iucundissimi Deo & hominibus vtilissimi fructus. Appromissit quod rogabatur, beneuolus Abbas: & quoad viueret tantæ sibi curæ futuram spopondit, quantam eius haberi Deus & sua sibi dictaret conscientia: neque minus quam receperat facturum, reapse præstitit, vitæ eius innocentia & morum amabilitate delectatus; quamuis non æque semper ex voto Virginis. Dixit enim mihi, quod sæpe tentauerit eam præcipuis quibusdam oppidi Corbeiensis ciuibus in matrimonium dare, nisi ipsa eiusmodi consilijs constanter perpetuo restitisset, [propositum seruandæ virginitatis fouet.] cupiens cælesti sponso soli seruire, eique & animam & corpus suum mundam atque immaculatam hostiam consecrare. e Prima igitur post patris obitum cura eidem fuit cœnobium quærere, in quo secura a periculis atque a terrenis negotijs expedita, Deo suo famularetur: iamque eo deducta res erat, vt admitteretur inter Domicellas S. Benedicti Regulam professas, quibus mire probauerat suum erga virtutem affectum, zelo minime vulgari animatum: sed cum forte ad altare accedens, in eo S. Francisci imaginem intuita esset, visibili signo admonita didicit: nullum istic pro ea locum esse, ideoque recessit.

[7] Ego Soror Petrina de Balma testor, tam profundam fuisse gloriosæ Matris nostræ Coletæ humilitatem, [De se abiectissime sentiens,] vt nisi eam proprio cognouissem experimento, numquam crederem ad tam sublimis in ea perfectionis gradum posse hominem peruenire. Experta autem eamdem sum in septem diuersis monasterijs, ad quæ vel ædificandi vel reformandi caussa longiori tempore commoratura, & mecum ibidem victura diuertit. Vidi itaque & audiui quomodo seipsam despiceret in omnibus, vilem sese & coram Deo abominabilem reputans, atque præ peccatoribus omnibus maximam peccatricem. Quod si quandoque enormia aliorum hominum narrarentur flagitia, quæ eo tempore designabantur in mundo, pene nullius illa faciebat præ suis (vt ipsa æstimabat) grauissimis delictis, quibus expiandis omnes inferorum pœnȩ nequaquam sufficerent. Hinc numquam sibi ipsi vera videbatur esse Religiosa: summopere autem ambiebat Sororibus, quas tales esse ex animo arbitrabatur, omnibus subijci, eisque, vt multo quam ipsa esset dignioribus, [vilibus ministerijs se addicit,] ministrare. Imo cum habitum adhuc secularem circumferret, ad monasterium Clarissarum f se contulit, quod prope S. Maximini pontem extructum est: placebat enim vehementer locus, & abiectio sui, quam istic posset in vilibus ministerijs exercere. Verum inspirante Domino, vt ne diutius istic moraretur, ipsa quidem deseruit locum, desiderium tamen seruiendi omnibus nunquam dimisit: atque illud demum Religiosa effecta, reipsa in opus effectumque deduxit.

[8] Etenim Poligniaci in Burgundia Abbatissam agens ita demittebat sese, [etiam Abbatissa:] vt e subditis vnam quilibet iudicasset, qui lauantem sordida coquinæ vasa, ollas purgantem, & infima quæque conuentus ministeria vidisset obeuntem. Inter quæ ne mens ab oratione vacaret, modo septem pœnitentiales Psalmos, modo Litanias aliasque vocales preces memoriter recitando decurrebat. In nouitiarum vero instructione hoc eius primum erat ac præcipuum monitum: seruirent Deo eumque timerent cum omni humilitate corporisque & animi puritate perfecta. Nullas eius vmquam epistolas legi, [nullas suas laudes patitur:] quas non illius humilitas suo quodam peculiari charactere signasset; cum se indignam ancillam, inutilem scriberet deprecatricem, Quotquot statuta vel regulas monasterijs a se erectis reformatisue præscribebat ad commodam eorumdem gubernationem, haud aliter ipsa se compellabat in illis, quam Sororem Coletam, paruulam & humilem ancillam, atque indignam Christi famulam, pauperem & inutilem S. Claræ Religiosam. Vt autem aliquis quidpiam scriberet diceretue, quod in eius laudem honoremque quomodocumque verti posset, omnino nolebat: itaq; cum sub initium Reformationis eam titulo Matris compeliarent Religiosæ, in quadam oratione sub eius nomine composita, vetuit ne aliter quam Soror Coleta nuncuparetur.

[9] Fuit ei sub idem reformationis principium Confessarius, magna scientia atque prudentia nec minori vitæ sanctitate præditus, [Confessarij de suis virtutibus scriptum comburit:] Fr. Henricus de Balma patruus meus: huic cum notæ essent præclaræ virtutes atque insignes gratiarum prærogatiuæ, quibus clementissimus Deus ancillam suam præuenerat, & indies magis magisque locupletabat; libellum de ijs secreto conscripsit, sibi ad memoriam & exemplum, alijs vero similiter seruiturum, quando ipsa ex hac vita migrasset. Quod illa, Deo reuelante, cognoscens tulit ægerrime, grauiterque obiurgatum coegit in medium proferre, quæ scripserat, magnoque spiritus feruore incensa mox omnia flammis tradidit abolenda: dicens nihil in se laude dignum reperiri, quæ esset peccatis inquinatissima. [confunditur Mater appellari,] Contigit etiam vt totius Ordinis Minister Generalis, ad instantiam supplicationemque Coletæ, ordinationes quasdam vtilissimas conderet toti Religioni obseruandas: quibus vt maius robur ac pondus accederet auctoritatis, Coletam cum Matris titulo compellat honorifice. Ergo cum eæ Sororibus prælegerentur, atque ad eum locum peruentum esset, videre eam erat mirum in modum desolatam afflictamque exigua illa commendatione sui, qua se prorsus indignam iudicans, intime confundebatur præ verecundiæ sensu.

[10] Fecerat eidem Romanus Pontifex facultatem quibuscumque secularibus viris fæminisque loquendi, [mira verborum efficacia valet:] qui ex omni ætate ac conditione plurimi ad eam confluebant, consolandi confortandique in spiritu: numquam tamen ad eos præsumpsit accedere, nisi obtenta colloquij facultate a Matre Abbatissa illius conuentus, in quo tunc forte commorabatur. Hac autem impetrata, summa vtebatur verborum modestia pariter & efficacia, siue consolandi forent mœsti, seu dubij in fide aut virtute roborandi: quin etiam obduratorum hominum obstinatissimos animos emolliebat ad pœnitentiam, atque ad meliorem vitæ frugem sanctis pijsque adhortationibus perducebat. [ab annis 30 non cōfessum,] Fuit vt Poligniaci eques esset totis triginta annis numquam sua Sacerdoti peccata confessus: id vbi intellexit, ipsa tantum apud Deum precando effecit, vt eius sibi noxæ reuelarentur. Ex quibus cum præsentissimum animæ illi perditæ videret imminere exitium, mota periculi magnitudine, suum ipsa Confessarium accessit, [adducit ad pœnitentiā] coram eo peccata, quæ cognouerat velut sub Sacramento exponit, congruam pœnitentiam suscipit atque adimplet: nec mora, deposuit pertinaciam priorem eques ille, magnaque cum animi pœnitudine, multis suspirijs lacrymisque testata, ipse quoque sua rite delicta fassus, pœnam impositam lubens persoluit: vt mihi communis vtriusque Confessarius, Pater videlicet Henricus, retulit.

[11] Sane nihil Coletæ poterat esse iucundius quam si quamplurimos ad Dei cognitionem, timorem, amoremque proueheret, [Nihil sibi videtur agere:] suis monitis incitatos Dei mandatis constanter fideliterque inherere. Et tamen cum ista ageret, atque tam multa quotidie mira ac magna patraret in bonum Religionis suæ, imo totius reipublicæ Christianæ; nihil ipsa sibi egisse videbatur, prout ex ipsius ore audiui frequenter. Si erat ei, [præsidet alijs verecunde:] pro suo Abbatissæ munere, in loco Capituli vel refectorij præsidendum Sororibus, tam trepide tantaque cum formidine assistebat, vt in Dei iudicis præsentia constitutam omnes clare euidenterque cognoscerent: eo autem munere velut onere absoluta, ad vltimum continuo locum referebat sese, postrema omnium haberi desiderans. Cibum autem si sumebat solitaria, numquam eum nisi de terra sumebat: in omnibus vero ita exercebat profundissimam humilitatem, vt totius conuentus minima abiectissimaque videretur: solita dicere, cum officia humilitatis & caritatis negligentius quandoque tractari videret, ijs adeo affici se affectamque fuisse semper, etiam antequam fieret Religiosa; vt libenter totam se impendisset curandis ægris, paralyticis, debilibus, prompta parataque in eo ministerio vitam absoluere: [exercitia humilitatis commendat.] prout ipsa ex Fr. Francisco Claret plus vice simplici intellexi.

[Annotata]

a Infra num. 13 testem citans piam Matrem Agnetem de Vaulx, quam suam in spiritu magistram solebat Coleta nuncupare: an ea P. Petri a Vallibus siue a Remis vltimi Confessarij Coletæ Soror, & quidem ætate prouectior? infra num. 92 Auxoniensis Abbatissa est.

b Cognomento Mannier iuxta Abbauillæum, qui scribit Beatam ab eodem accepisse nodosum funem, cingendo infra indusium corpori, in locum alterius a Matre ablati.

c Auctor est Abbauillæus Alardum de la Roche, qui primus Balmam aduectam Coletam hospitio dicitur excepisse, [Ætas Petrinæ.] piæ hospitalitatis mercedem accepisse facile vxoris, tum forte parturientis, puerperium; quo nata sit anno circiter 408 Petrina, huius scripti dictatrix: ex quo duo consequerentur: primum hanc 30 annorum familiarem notitiam, quæ finem habere debet in anno 1447, quæ mortua est Beata, incipiendam esse a primis annis discretionis, id est, octauo vel nono Petrinæ alterum ipsam agentem annum ætatis 66 cum hæc dictaret, id fecisse anno Christi circiter 1474.

d Radulfus de Roye, vt habent San-Marthani, ex Abbate S. Luciani Bellouacensis assumptus anno 1391; cum septennis circiteresset Coleta: & mortuus anno 1418.

e Abbauillæus ex veteri quodam MS. addit, ipsam valde delectari solitam colloquijs pijs miscendis cum Domino Ioanne Bassando, primo Patrum Cælestinorum Ambiani Priori, qui ei pro Confessario fuerit, & virginitatem seruare persuaserit. Agitur de eo, vt Beato, in Prolegom. num. 13.

f In Corbeiensi Instrumento dicitur ad habitationem Beginarum se transtulisse, ibiq; anni vnius spatio moram traxisse: Abbauillæus a Beguinis dicit ad S. Maxentij pontem, vbi Vrbanistarum, quas vocant, conuentus erat, transisse.

CAPVT II.
Clausura Corbeiensis; festorum obseruantia: reformationis initium, Pontifice & Deo approbantibus.

[12] [Persuasa vt Deo inclusa seruiat,] Narrantem quoque audiui Coletam, quod existens in seculo, super omnia vitam Religiosam adamarit: sed aptum proposito suo ac spiritui locum nusquam reperiens, nihil certi potuerit circa vitæ instituendæ conditionem definire, vsque dum in Confessarium ex conuentu S. Francisci Hisdiniensi incidit: cui confessa, & crebris pijsque monitis ab eodem instructa, consilium accepit, in quod ipsa per se tum etiam propendebat magis, vt se strictissimæ clausuræ mancipans, vnice Deo rebusque diuinis meditandis vacaret. Hunc in finem cum Corbeiensem Abbatem, [facultatem impetrat ab Abbate:] cuius erat tutelæ commissa a patre, sollicite deprecata esset, id vt sibi cum bona eius venia liceret, repulsamque semel esset atque iterum passa; credidit fortiores adhibendas machinas, & temporis opportunitate captata, qua inter magnam conuiuarum multitudinem hilarior Abbas videbatur esse exoratu facilior, suum denuo desiderium quam ardentissimo potest affectu exponit, accumulat preces, Sanguinis ac Passionis Dominicæ reuerentiam interponit, præsentium implorat conuiuarum suffragia: quibus omnibus effectum demum est, vt certus antea negare Præsul quod petebatur, vel inuitus concederet, & manus daret tantæ precantis instantiæ, tam multorum pro eadem intercedentium gratiæ & auctoritati a.

[13] Paruulum igitur reclusorium quamprimum Abbas fabricandum b locauit, in quo permanens diuinis e vicino posset interesse Officijs, [& reclusotium ingreditur,] Christumque inter Missarum solennia oblatum Patri, intueri; ac diuino Eucharistiæ epulo refici, deliciosissimis Sponsi sui amplexibus fruitura. Quod vbi constructum habitaculum fuit sacræ ædi contiguum, habuit de contemptu mundi luculentam ad præsentes orationem ex Ordine Minorum celebris concionator Fr. Ioannes Pinet, eaque absoluta, suscepit Coleta habitum & Regulam tertij Ordinis S. Francisci, sub voto paupertatis, obedientiæ & castitatis atque clausuræ perpetuæ: itaq; ipsam ætatis suæ anno c octauo & decimo induxerunt in reclusorium Abbas cum monachis, [in habitu 3 Ordinis S. Franc.] & Pater cum insigni plurium honoratarum personarum comitatu: d prædicti autem Patris obitum B. Coletæ fuisse reuelatum, ex Patre Henrico ac pia Matre Agnete de Vaulx audire me recordor. Erat ipsa tum in suo reclusorio Corbeiæ, [Confessarij sui mortem absens cognoscit:] Pater autem Hisdinij agebat animam, cum Coleta pijs quibusdam mulieribus suæ cellæ proximis suspirans dixit: Eheu! bonus Pater meus Fr. Ioannes Pinet obijt hac hora, & animam eius vidi in cælos gloriosam ascendere. Quin ipsammet asserentem audiui, quod dictus Pater quotannis sibi solitus fuerit apparere recurrente transitus sui beati die, vbicumque demum esset locorum: atque inter alia semel dixisse: Coleta, Coleta: vbi nunc feruor ille, quem principio tuæ clausuræ habuisti? [ab eoq; visitur quotannis,] Porro nominata superius Agnes de Vaulx, quam suam in spiritu magistram solebat Coleta nuncupare, testata mihi præterea est, solitam fuisse Coletam gestare catenam, in crucis modum ad pectus circumductam, vnde non leues ei creabantur molestiæ.

[14] Præcipua ei semper cura fuit, vt Dei mandata obseruaret ipsa & alios doceret obseruare: [Festorum obseruantissima,] hoc primum vltimumque inculcabat nouitijs: hoc secularibus viris fæminisque studiosissime suadebat. Ex hac autem cura nascebatur ingens illa sollicitudo circa celebrationem festorum sub Ecclesiastico præcepto colendorum: vt nec cibaria quidem inferri Sororibus pateretur, quæ festiuo die vel empta vel quouis modo essent comparata: ac ne ligna quidem vel ferramenta, aliaque ad ædificationem conuentus vel necessaria vel oportuna talibus diebus volebat admittere, quæ essent diebus eiuscemodi apportata, quamuis elëemosynæ nomine. Vnde cum vice quadam ad conuentum Poligniacensem, [omne opus seruile impedit,] in quo tum cum ipsa morabar, nouæ fabricæ materia per ignorantiam adueheretur in Paschalibus festis; tanto oppressa dolore est, vt ædificium in pœnam facti subuertendum Sorores formidarent: quin etiam sæpius imperabat, vt in Vigilijs maiorum festorum diebusque Sabbathinis coquerentur edulia, quibus postridie opus futurum erat: & quoscumque diuini verbi præcones exhortabatur, vt ad religiosam festorum obseruationem populum Christianum incitarent, demonstrando obligationem eorum ad id maximam, & periculum damnationis, quod incurrunt dati hac de re præcepti violatores.

[15] Cum autem in varijs oppidis & ciuitatibus plurium regionum consuetudine praua inductum inueniret, vt publicæ nundinæ Dominicis festisque diebus celebrarentur; [suadet ne nundinæ celebrētur,] egit non semel cum eiusmodi locorum magistratibus, & per Dei amorem obtestata est, vt tam grauem abusum e medio tollerent, atque ita Dei iram a commissa sibi plebe auerterent, ea transgressione non leuiter concitatam. Quod si ex vno conuentu ipsi foret in alium emigrandum cum Sororibus suis, nolebat diebus istis iter suum instituere vel prosequi institutum. Neque inhonorata apud Deum mansit eiuscemodi Religio: [in itinere cœpto subsistit:] cum enim aliquando, ob coniunctam diei Dominicæ cum sequenti festiua feria reuerentiam, biduo integro remaneret in exiguo quodam, neque arte vel natura munito oppido, cui vndique circumfusa erat ingens militum multitudo, negotiorum suorum caussa egredientium ingredientiumq; perpetuo: obseruatum est, neminem e tanto fuisse numero, qui duobus diebus illis egressum ingressumue tentaret, quamuis e mœnibus frequentes conspicerentur.

[16] In eamdem rem narrauit mihi Mater Abbatissa Conuentus Bizontini, quem tunc incolebam, de quodam e mercatore illius ciuitatis, Hannequin nomine, (quod & ipsius mercatoris filia mihi confirmauit) persuasum ipsi, quantumuis negotioso, [idem illius suasu faciens mercator,] fuisse a B. Coleta nostra, vt a faciendo sacris diebus itinere abstineret: accidisse autem, vt cum socijs mercatoribus quatuordecim ad nundinas proficiscentem, itinere in medio deprehenderent Dominicus simul & festiuus dies. Itaque ceteris, audito cum prima luce Missæ sacrificio, sese in viam dantibus, remansit ipse cum quatuor alijs, quos in suam sententiam exemplo pertraxerat. Gratum id sibi fuisse Deus ostendit: nam qui abierant octo a latronibus deprehensi in via, [socijs spoliatis,] spoliati mercibus pecunijsque, affecti plagis, & in vincula abrepti sunt; fassi etiam, metu mortis cogente, alios præterea nonnullos subsequi e suo comitatu, qui istac essent peractis festis transituri: quod & factum est. Contulerunt enim sese pariter mercatores in viam, latrones ad locum insidiarum: quem cum ipsi nequirent declinare, Deo freti subeunt; audiuntque voces, [miraculo manus latronum euadit.] ad mortem, ad mortem, clamantium: mox & latrones conspiciunt insidentes equis: sed ij quantumcumque calcaribus vrgerentur, moueri loco non potuerunt. Itaque salui & incolumes mercatores prædicti ad eum, quo tendebant, locum peruenere, diuinam erga se protectionem cum gratiarum actione commemorantes.

[17] Audiui ego Soror Petrina in conuentu Clarissarum Poligniaci degens ex Fr. Henrico, [Omnia totius mundi peccata in visione cognoscit:] terribilem aliquando visionem B. Coletæ diuinitus oblatam fuisse, qua, conspecto totius mundi vniuerso statu, tam Ecclesiastico quam Politico, simul ei repræsenta sunt peccata omnia minora & maxima, quæ tunc temporis committebantur, nec non & supplicia ijsdem præparata. Ex quo spectaculo tantus eam inuasit horror, vt vix dimittere e manu potuerit ferream virgam, quam ne in terram rueret, tremebunda apprehenderat: voluit autem ex eo, vt post recitatum Officium in choro, a singulis tertio repeteretur Angelica salutatio, contra tria, quæ tum maxime regnabant peccata, nec non in recordationem trium votorum ijsdem e diametro oppositorum. Eadem narrantes audij Fr. Petrum f de Remis, & Fr. Franciscum Claret: qui etiam mihi asseruerunt, quod & Fr. Henricus alias, [seq; ad reformationem Clarissarum destinari:] B. Matrem Coletam fuisse a S. P. N. Francisco oblatam Deo ad Ordinis S. Claræ monasteria reformanda: imo Fr. Ioannes Tourseau mihi dixit, Christum eidem visibiliter apparentem declarasse, quod illam ad eumdem finem elegisset. Confessaque mihi est aliquando ipsa, quod sensibiliter indicatum sibi fuerit, vocari sese e reclusorio ad bonum huius Religionis & plurimarum animarum salutem. Qua in re cum metueret diabolica decipi illusione, commendarit ipsa se fidelibus animabus, sperans per eorum intercessionem illuminari a Deo, vt virorum eruditorum atque prudentium iudicijs obsequens, scire posset, quid in tanti momenti negotio tam arduo agendum sibi foret.

[18] Auribus insuper meis ex ipsa B. Coleta audiui ego Petrina, quomodo, [ituræ ad Papam sociam se iungit Baronissa de Brisay;] cum certum iam deliberatumque haberet ad Pontificiam se conferre præsentiam, pro demandatæ sibi diuinitus reformationis negotio: vltro ac nemine inuitante ad se accesserit nobilis Domina Baronissa, vidua Domini de Brisay, filia quondam Domini de Roche-couart; promptam paratamque se offerens, solo diuini amoris intuitu, ad ipsam sequendam deducendamque, & necessarijs omnibus subsidijs adiuuandam, donec sanctorum votorum compos euaderet. Obijciebant se quidem huic e reclusorio discessui impedimenta grauissima, atque imprimis Corbeiensis Abbas requisitam egrediendi facultatem omni ratione negabat: euicit tamen omnia Dei clementia, relictoque loco, ingressa est iter, prædicta Domina Baronissa, pio Fr. Henrico, & alijs pluribus comitantibus. Plurium illud dierum fuit: post quos cum ei, [accessus impetratur.] in quo Pontifex erat loco, appropinquare cœpissent, præmisit Beata e suo comitatu mulierem prudentem, quæ aditum sibi præpararet, & veniendi caussam Sanctissimo Domino declararet: quod sane vtrique ex voto cessit. Niceam enim ingressa, & ad Pontificem introducta, rē ei totam accurate exposuit.

[18] Admiratus est Papa animum in muliere nequaquam muliebrem, [Benigne excepta Coleta,] & rei propositæ magnitudinem simul atque vtilitatem perpendens, auide expectabat ipsam consilij tam ardui auctorem: quæ coram vt venit, bursulam Pontifex pendere ex eius cingulo vidit, in eaque aperta chartulam reperit summa capita continentem eorum, quæ suæ Sanctitati proponere constituerat. Ille autem ea perlecta gauisum se magnopere declarauit tam præclaro virginis sanctæ molimine. Ceterum duo potissimum postulationis fuisse capita, ipsa didici referente: primum, vt liceret sibi ingredi in Ordinem S. Francisci, quem vulgo Pauperum Dominarum appellant, victuræ in eadem sub Euangelicæ perfectionis instituto, [& cōtra sibi aduersantes] cuius normam suis S. Clara quondam præcepisset: alterum, vt istud sibi liceret in aliquo cœnobio reformato. Quæ duo quamuis sancta iustaque viderentur, noluit tamen continuo assensu suo firmare Pontifex: tum quia Cardinalium pars non modica improbabat consilium, tum quia res nimium ardua videbatur, & humanæ imbecillitati nequaquam tolerabilis tanta, qualem præcipit Regula, vitæ austeritas.

[19] [ab vno Cardinaliū adiuta,] Verum, quemadmodum P. Henricus retulit, & me omnibusque Sororibus audientibus ante crates ferreas Poligniaci exposuit, Cardinalis quidam e senioribus libellum supplicem Pontifici obtulit, eique ostendit non facile reijciendam esse tam iustam sanctamque petitionem, quæ aliud nihil contineret, quā vt Apostolicam atque Euangelicam viuendi normam sequi liceret. Quibus permoti tam Papa quam Cardinales ceteri, benigne annuerunt ijs, quæ fuerant postulata: & ipsam Coletam, coram omnibus, qui aderant, Cardinalibus scilicet ministrisque suis, [a laudante rem Pontifice] & ipsius Beatæ in hac actione comitibus, admisit Pontifex ad statum Euangelicæ perfectionis; eiusque in Ordine S. Claræ Professionem suscepit, benedictum capiti velamen imponens, & sacro eamdem fune cingens: postquam magna cum efficacia verborum Apostolicam vitam, illiusque sequendæ propositum in Coleta concionabundus collaudasset. Quæ dum gererentur, tanta cum reuerentia & deuotione adstabat Coleta, [confirmatur in proposito;] vt secundum P. Henrici testimonium non fæmina, sed Angelus esse videretur. Cunctis autem rite peractis, multa cum benedictione abeuntem Coletam prosequutus est Pontifex, serio commonens atque adhortans, vt Virginem sapientem se atque prudentem exhibens, fideliter constanterque impleret, quæ modo promiserat: fauorem quoque & auxilium obtulit, vt Christo sponso addicta tam solennibus ceremonijs ancilla, in patriam tuta indemnisque reduceretur.

[20] [P. Henrico,] Dixit etiam mihi P. Henricus, multa cum solicitudine illi commendasse Pontificem, vt curam sanctæ virginis ageret, neque eam vlla ratione aut necessitate desereret, sed sua semper prudentia & protectione tueretur: eodemque titulo Apostolicam ipsi benedictionem impertiens, addidit & complexum, humerosque deosculatus Patris: Benedicti, inquit, humeri, qui portabunt panem, vnde tam raræ sanctimoniæ persona vescetur. [& Dominæ de Brisay commēdatur:] Tum lacrymis suffusus: Vtinam, adiecit, dignus inueniar, qui panem ipsi vicatim emendicem. Sed & ad Dominam de Brisay conuersus, eamdem etiam sua benedictione muniuit, commendans enixe, vt Coletam, quam posset quietissime, in suum g natale solum reduceret. Interim Coleta, cui nihil poterat accidere grauius quam ab hominibus laudari & honorari, festinabat huic se consessui subducere. Vbi vero intellexit Pontificem inter benedicendum, Abbatissæ titulum sibi contulisse; tantus illius animum dolor inuasit, vt nullam videretur consolationem admittere, aut vlla ratione induci posse ad munus impositum suscipiendum: quippe quæ ministrare mallet quam ministrari. [iubetur esse Abbatissa.] Cum igitur certam eam esse mentem Pontificis intelligens, nullum non moueret lapidem, vt istud onus amoliretur: necesse habuit summus Sacerdos scripto declarare; nihil in hac sua voluntate mutandum: acciperet interim paterni sui affectus monumentum, Breuiarium perpulchrum, ad Horarum Canonicarum pensum rite persoluendum. Quod ego Breuiarium, aliæque post me Sorores seruandum accepere.

[21] [a Comitissa Gebenn. excipitur Balmæ:] Reuersa ex Curia Romana Coleta ad Balmense oppidum iter instituit, vbi a Domina Blanca Gebennensi Comitissa, mire eius aduentu exhilarata, perbenigne & perquam beneuole excipitur. Hæc enim virtutem Coletæ perspectam habens, suæ ipsi conscientiæ regimen permiserat: atque vt ne a loco illo recederet, dimidiam Castri Balmensis partem ipsi & socijs inhabitandam cesserat. Hic ipsa perfectius sub Regula S. Claræ vitam instituens, cœpit omni virtutum exercitio vacare solicitius, & integram instituti præclarissimi obseruantiam profiteri, ibidem permanens, donec Bizontinense monasterium sibi a Pontifice per bullam specialem concederetur; [Vezontione ducitur:] quo ipsam prædicta Comitissa, eiusque neptis posthæc Bauariæ Ducissa & Comitissa Palatina ad Rhenum, perquam honorifice deduxere. Tanto enim affectu Domina Blanca erga Coletam ferebatur, vt ægerrime diuelleretur, ac ne per mortem quidem penitus cuperet ab ea recedere: & ideo corpus suum mandauit inferendum in proximum nouæ reformationis conuentum, vbicumque demum se mori contingeret: prout reipsa factum est, parato eidem sepulturæ loco apud Poligniacenses Sorores, in Sacello, quod digno natalibus suis sumptu, Ducissa Bauariæ, neptis defunctæ, erigendum curarat.

[22] Etiam a P. Henrico audiui, quod vice quadam cum gloriosa Christi ancilla colloquens de ijs, [cordam cælo lapsam accipit.] quæ profectum suæ Religionis spectabant, viderit de cælo lapsam cordam speciosam & niue candidiorem; quam summa cum animi demissione manibus suis Coleta exceperit. Vnde ipsa sæpius, me quoque audiente, consueuerat dicere ad Sorores, & iterare hæc verba, quibus omnium animos ad perfectam votorum obseruationem nitebatur extimulare: Sorores meæ, Sorores meæ, pro certo habetote Religionem hanc nec Sororis Coletæ, nec Fratris Henrici esse: sed Iesu Christi, qui de cælo descendens ipsam per se reformauit. [testatur reformationē Dei opus esse.] Et vero manifeste id in conuentuum erectione patebat, de quibus sæpius Fr. Franciscum Claret piæ Matri Agneti de Vaulx asserentem audiui; quod quoties aliquid Coletam deficiebat ad promouendam fabricam necessarium, toties illud absque omni humano subsidio subministraretur diuinitus; benigno numine ad omnia liberaliter prouidente ijs domibus, ad quas vt magnus indies nobilium puellarum conflueret numerus, Apostolicam vitam sectari cupientium, ipse corda permouens efficiebat.

[Annotata]

a Addit Abbauillæus vidisse se consensum illius scriptum & signatum anno 1402, 17 Septembris apud D. Vrayet, Curatum Corbeiensem.

b Non tamen suis sed piorum ciuium sumptibus: vt constat ex Instrumento Corbeiensi.

c Ex MSS memoriis Sororum Viuiacensium scribit Abbauillæus, quod Iaquetta (quam ipse la Grande cognominat) quæ fuerat Sodalis sanctæ in loco solitudinis (reclusorium Corbeiense ipse intelligit) cum illa ad conuentum Viuiacensem venit, & ibidem obijt annis pluribus functa Portariæ officio: miramur, si recte hanc schedam interpretatur Abbauillæus, nusquam Petrinam huius Iacquettæ meminisse.

d Infra num. 25 Stephanettæ nomen ei datum a Coleta dicitur, & patris narratus exitus hisce tam bonis principiis nequaquam respondens.

e Quæ & in Vitam retulit num. 29.

f Ipsam Benedicti Patriam Arragontam idem Abbauillæus intelligit, vbi scilicet multum ille poterat: quasi optasset istic eam reformationis principia ponere: quod non admittimus. Addit etiam ibidem adfuisse alterum e Generalibus Ordinis Minorum, qui Coletam instituerit Vicariam suam, pro iis qui reformationem admitterent; idq; ex Sororum Viuiacensium memoriis haberi.

g Romam hic & infra num. 23 habebat textus, saltem mei interpretis: sed iam ante dixerat conueniendum Niceæ Pontificem fuisse: nec de Romano itinere quidquam alibi habemus. Sed mirum non fuerit in his distinguendis hallucinatam esse mulierem cum visuri simus etiam viros pro Romana Curia, Viterbij existente, Romam ponere in Vita B. Ambrosij Sansedonij 20 Martij.

CAPVT III.
Exercitium extremæ paupertatis, & attentæ orationis, ac pia pro peccatoribus solicitudo.

[23] [Paupertatis amantissima] Ad eximiam sanctæ Matris paupertatem quod attinet, audiui imprimis ego Soror Petrina de Balma, ipsamet referente, quod vtroque suo parente defuncto, nihil ex eorum bonis reseruarit sibi: sed omnia in pauperes distribuerit. Imo cum ad Romanam Curiam esset profecta, tam plene se rebus omnibus expoliarat, vt nec obulum sibi fecerit reliquum ad itineris tanti necessarios vsus. [eam sectatur in extruendis conuētibus.] Ego sane quam diu eam in Religione cognoui, semper amantissimam paupertatis, eiusque studiosissimam in omnibus & per omnia deprehendi. Hinc fiebat vt oratoria, fundendis ad Deum precibus & sacræ synaxi suscipiendæ destinata, vellet exigua, paupertina & humilia esse: vsque adeo vt pluribus in locis vix erecti hominis staturam æquarent, & anserum cortes potius viderentur quam virginum Religiosarum habitacula. Hinc nullus poterat conuentus extrui, quin oculis ipsius formosior & pretiosior iusto appareret; prout vidisse me & audiuisse memini quamdiu ipsi cōuixi. Hinc in cœnobijs egentioribus potius quam bene instructis; in exiguis oppidis libentius quam magnis ciuitatibus commorabatur: si quando autem ipsam ad promouenda Religionis negotia iter agentem splendida magnatum palatia exciperent, vix sursum attollere oculos sustinebat, pompam omnem in ædificijs sumptumque exosa.

[24] [liberalis erga pauperes,] Erat interim erga pauperes non tantum misericors; sed etiam, si habebat ad manum quod largiretur, effuse liberalis iam inde a prima adolescentia, imo & pueritia. Nam, vt propria ipsius confessione compertum habeo, cum adhuc alphabetarias scholas adibat iuuencula, distribuebat egenis quidquid in victum datum efferebat domo. Domi autem a nulla re, quæ posset esse pauperibus vsui & in suam venire potestatem, abstinebat manus: haud plus sibi reseruans, quā quod esset nuditati operiendæ satis. Ergo etiam Religiosa cum erat, sicut nihil in conuentibus patiebatur dilectæ contrarium paupertati; ita nec videre poterat Sorores aut Fratres alicuius rei necessitatem patientes, [& Religiosos] quin prompte succurreret laborantibus: sic tamen vt iterum hic paupertatis meminisset, potissimum in vestibus aut laceris resarciendis aut nouis cōficiendis. Itaque summo studio conseruabat panni, ad eiusmodi vsus dissecti, frustilla; nec eorum quidquam patiebatur perire. In suos vsus vndecumque missum reseruabat nihil, ne Breuiaria quidem: sed ijs in Sorores prodiga beneficentia dispersis, cogebatur plerumque commodato accipere, [nihil vsui suo reseruat:] ex quo diuinum Officium recitaret. Et tamen erat in his conquirendis, magnoque studio ex a Germania petendis solicita admodum & curiosa: dum scilicet hoc intendit, vt Dei laudes vbique & ab omnibus suis summa cum reuerentia diu noctuque citra defectum vllum celebrarentur. [oblata iubet ex dātis voluntate distribui:]

[25] Cum multi omnis generis & conditionis homines, expensis laboribus quos in Dei causa ad eius gloriam & animarum salutem promouendam suscipiebat, magna liberalitate offerrent munera, aurum, argentum, monilia pretiosa; ea sic admittebat, & admitti a suis pia Mater volebat, vt plane ex dantium voluntate impenderentur; pro se priuatim rem nullam admitteret. In ijs vero quæ suorum spectabant necessitates, ingenti nitebatur fiducia in Deum, a quo se suosque paterne fouendos esse sciebat, modo sua omnes vota ei, cui vouerant, sollicite redderent. Huius fiduciæ in Deum luculentum habuit experimentum conuentus Hisdiniensis, [breuiori panno incremētum impetrat:] vbi B. Coleta nouum habitum P. Petro de Reims curatura, cum ab accersito ad se laico Fr. Andrea sartore audiuissetb, vt minimū vnius vlnæ longitudinem deesse panno, qui scindendus offerebatur: Rogemus, inquit, Dominum Deum, & vtrimque eumdem tendamus fortiter: longior forsitan ex eo fiet. Paruit sartor; & ecce rem miram: breuior antea pannus, & minime suffecturus decretȩ vesti, longior etiam quam opus erat est effectus, superfuitque pars notabilis, quam multo exinde tempore ad rei memoriam religiose seruaui.

[26] [aliena exquirit iudicia:] Quam esset in rebus omnibus timoratæ conscientiæ ex eo patuit, quod absque consilio tum Fratrum tum Sororum, etiam nouitiarum, peragere solita fuerit omnino nihil: nequid imprudens in Deum rectamque conscientiæ rationem peccaret. Innocentissima porro ipsa ijs maxime delectabatur rebus, quæ expressiorem virtutis huius imaginem reprȩsentabant. Hinc (vt ex Sorore Martinetta didici) allatum quadam vice agnellum dilexit tenerrime: [agnello delectatur.] maxime ex eo tempore, quo aduertit, sub consecrationem Dominici Corporis geniculorum curuantem poplites, edoctumque a nemine Deum creatorem suum hac qualicumque adorationis similitudine venerari.

[27] [Orationi imprimis addicta,] Præcipuum B. Coletæ exercitium, & in quacumque afflictione refugium, oratio fuit, siue ea, quæ concipitur mente, siue quæ labiorum motu dirigitur ad Deum. Vnum certe ex præstantioribus diuinæ munificentiæ donis, in ipsam gratanter collatis, censeri debet desiderium, quod in suo pectore fouebat maximum, vt debitus summi numinis maiestati cultu a se suisque fideliter exhiberetur, cum profundissima humilitate, timore casto & sincera cordis puritate. Quare nec a diuinis laudibus vmquam aberat ipsa, nec aliam vllam patiebatur impune abesse, circa grauissimam euidentissimamque necessitatem. [redundāte etiā in corpus affectu;] Eadem ex caussa suadebat volebatque, vt Sorores omnes ad ecclesiam properarent aliquanto citius quam esset Officium inchoandū, corda sua præparaturæ Domino ad offerendum ei sacrificium laudis, in eius conspectu acceptabilis. Et quamuis ancilla Christi debilis admodum, laborumque esset & ægritudinum molestijs multiplicibus afflicta attenuataque; deliciæ tamen illius erant cum Sororibus interesse Officio alijsque orationibus: inter quas tanta spiritus eius versabatur alacritate, vt foras erumpens interior suauitas, etiam redundaret in membra, nec pœnis aggrauatam aliquis mœstam credidisset: quo spectaculo intentos in se Sororum oculos animosque mirifice recreabat, excitabatque vt corde toto ferrentur in Deum, cuius laudes ore personabant; seque in holocaustum perfectum Christo sponso suo præsentarent.

[28] [modū Officij recitandi] Quomodo autem persoluendum Deo esset Horarum Canonicarum pensum, piam Matrem anxia diu tenuit sollicitudo; propterea quod sua Regula Sorores adstringeret ad diuinas laudes, sine cantu quidem, distincta tamen claraque voce enuntiandas. Vocauit igitur Confessarium suum P. Henricum, cuius relatu hæc accepi, ex consilio illius definitura, quid esset sibi hac in parte statuendum: quod dum expendunt vtrimque maturius, & pia, vt res ferebat, colloquia miscent, visum est ad Deum per orationem recurrere. Faciebat hoc vterque attente, postulantes a Deo, indicaret sibi, quid in tanti momenti negotio gratius sibi acceptiusque foret. [cælesti voce edocetur:] Et ecce, orantium aures vox gracilis pulsat, periucunda eadem c ac plane angelica; præiens pium atque humilem pronuntiandi modum, qui tenendus omnibus præscriberetur: prout factum est, & in hunc vsque diem seruatur.

[29] De compositione externa corporis, quam vbique semper, [quanta cū reuerentia] sed inter diuinas laudes præcipuo studio decētissi nam seruabat pia Mater, quid attinet scribere? Nunquam eam vel parietibus innixam vidi, vel somnolentam, vel tædij alicuius indicia præferentem, quantumuis prolixum esset Officium: quin potius ipsa maiori prolixitate gratius illud, eique recitatu iucundius esse videbatur. Si qua forte molestia animum pulsans tristiorem videri ante Officium fecerat, serenabatur ei continuo vultus, mox vt initium dandum erat psallendi: tantoque deuotionis ardore, & defixæ in hanc vnam rem mentis attentione prima sacrorum carminum verba intonando proferebat, vt nulli Sororum ambiguum esset, quin præsentem sibi Deum viuacissima consideratione præfixisset. [& assiduitate illi interesset:] Vnde paulatim tanta claritate illius implebatur facies, vt eam ægre sustinerent intuentium oculi, quas super eo spectaculo admirabundas sæpe admirans ipsa vidi atque audiui. At si casus aliquis vel morbi grauissimi vel negotij moram nullam patientis, abesse Coletam ab Officio cogeret: tunc vero ingemiscere illa, altumque suspirans: Eheu, inquiebat, quam felices sunt illæ, quibus ea obtingere felicitas potest, vt diu noctuque choro intersint, diuinis laudibus concinendis occupatȩ! Conceptus autem ex eiusmodi coacta absentia dolor magis eam plerumque excruciabat, quam alius quicumque exterior interiorue cruciatus.

[30] Horarum Canonicarum penso quotidiano nequaquam contenta, Officium præterea Sororum laicarum indies persoluebat: [aliæ eius vocales preces:] tum alterum quod Sanctæ-Crucis dicitur & quod Defunctorum Vigilias dicimus; atque illas geminas, alteras nouem lectionum, trium vero vt minimum alteras. Inter hæc noctu diuque Rosarium deferens, [quam Rosario] illudque dum vacaret ab alijs orando peruoluens, tantum ex illius vsu capiebat fructum, vt subinde diceret, sibi non raro deliquium animi ex dolorum, quos circumferebat, magnitudine patienti, nullum præsentius esse remedium ad deficientes vires fulciendas & spiritus reuocandos, quam sacrorum istorum globulorum contactum. Præcipuum tamen ex omnibus, quas recitare consueuerat, precibus gaudium eidem pariebant Dauidici Psalmi, [& Psalmis afficeretur:] & Litaniarum formula, Sanctis ex ordine inuocandis præscripta: quas cum absoluisset, sæpe, inspectante me, ipsam se prosternebat in genua, Deo supplicans, vt eas preces habere acceptas dignaretur.

[31] [dæmonis eam turbare volentis] Ex his nemini mirum videri potest, si (quod referentibus P. Henrico & P. Francisco Claret habui) inter psallendum vel maxime aduersantem pateretur dæmonem, multisque modis importunum; præcipue quando accensam per tenebras lampadem identidem extinguere præsumebat. Quadam autem vice, vt iidem dicebant, cum nec hoc quidem satis ipsi ex voto successisset ad perturbandum Coletæ animum; toties frustra extinctam lampadem, & ab ipsa citra orationis aut patientiæ damnum identidem reaccensam, sublimem arripuit furore demens, ac supra librum psallentis effudit: itaq; ad lacrymas & eiulatus adegit mœrentem, quod & a suæ orationis cursu esset per violentiam iniquissimam prohibita, [sæpe irriti conatus:] & dilectum sibi codicem penitus deformatum corruptumque videret. Quod cum illa sequenti die Confessario queritur, quasi super amisso psalterio anxia; librum ille videre expetit. Adfertur, vt erat, perunctus oleo: mox apertus, sanus & integer reperitur, velut si recens prodisset ab officina libraria. Alias ijdem narrauerunt mihi, quod, cum psalterium deuote recitaret aliquando, immania duo spectra eidem apparuerint, tam horrenda visu tantumque terrorem animo incutientia, vt ei omnino impossibile fuerit inchoatam absoluere orationem, aut quoquo modo sustinere eorumdem spectaculum; quorum a dextris vnus, alter a sinistris psallenti adstiterat: verum obarmauit ipsa se Crucis signo, seuereque increpitos dæmones animose iussit procul facessere.

[32] Orationis subsidium ad omnia aduocabat negotia, maxime cum aduersum aliquid incidisset aut grauior tentatio metuebatur: in quibus diffisa suis, [orāio multa euadit pericula] etiam preces Sororū adhibebat auxiliares, imperata Litaniarum recitatione. Et in hac coniuncta plurium deprecatione tantū reponebat spei, vt cum tota bellis arderet Francia & militari omnia terrore concuterentur, nihil de sua conuentus visitandi assuetudine remitteret: sed viam, vtcumque res ferebat, aggrederetur. Audito enim prius deuotissime Sacro, & septem pœnitētialibus Psalmis cum Litanijs recitatis, maximis & euidentissimis sæpe periculis elapsa est, huiusmodi comprecatione adiuta: quod iuuat exemplo confirmare. Fuit cum ego aliæque complures ab ea duceremur per regionem peregrinam, [& latronū globū reddit mansuetum:] cuius nulla nostrum nouerat idioma: hic per locum formidinis plenum syluosumque transeuntibus obuiam se dat subitus militum an latronū globus, qui latuerat in insidijs; & currum stipans (cuius commoditas vt quæreretur, Matris filiarumque imbecillitas coëgerat) magna cum violentia & incondita vociferatione in nos impetum facit. Recitauerat de more Litanias Coleta: igitur velut Apostolicū linguarum sortita donum, sua inuasores lingua alloquitur, & inuitos quoque blandissimis verbis reuocat ad mansuetudinem, vsque adeo vt comites se in viam reliquam defensoresque offerrent, qui spoliaturi accurrerant: tanta erat morum in diuersa mutatio! Vt autem nullum habebat quam iuge orationis exercitium carius, [orandi studiū inculcat Nouitijs:] sic frequentius nihil inculcabat nouitijs ad vitam Religiosam informandis: sæpius admonens, quod mortalium nemo notabilem vllum fecisset in Religione progressum, qui non esset addictus faciendæ iugiter orationi. Ei autem ipsa incumbebat tam feruenter, vt oranti nullius alterius rei occurreret cogitatio, quemadmodum fatebatur ipsa: imo, vt experti sunt alij, sæpe in mentis rapiebatur excessum, ad horas subinde senas, duodenas nonnunquam; addo, [frequentes eius extases,] per diem totum naturalem quandoque vsu sensuum destituta; maxime cum per nocturna silentia quietior mentali orationi cœpisset insistere, ad quam largum sibi sumebat spatium, non nisi perexiguo somno indulgens, quamdiu in eius conuictu fui. Vt autem tempus nullum ducebat ab oratione vacuum, ita nullæ locorum varietates illius ipsi impediebant vsum, siue per cāpos siue per medias iret aut veheretur ciuitates; nunquam otiosa minus quam cum nihil agere videbatur. Qua tanta assiduitate orandi mirari non possumus, si debilitatæ supra modum vires afflictæque fuerint; potissimum si consideremus quanta ad orationem suspiria, gemitus lacrymæque accederent, ipsæ etiam perennes propemodum, quibus Dei misericordiam tum sibi tum peccatoribus nitebatur conciliare.

[33] Sed nec somnus ei videbatur absque oratione duci: audiui enim a Matre Abbatissa conuentus Surregiensis, [cælestia super orātem portenta visa.] quod super os Coletæ aliquantulum a laboribus requiescentis rosam pulchram vernantemque conspexerit. Multæ etiam in conuentu Bizontinæ Sorores narrauerunt mihi, quod ibidem viderint beatos Angelos super dormientem Coletam expandisse velum seu linteum pulcherrimum, Magistræ deinde ab eadem monstratum. Feruorem quoque orantis Coletæ indicarunt flammæ per os erumpentes, quas sibi ex insidijs Matrem obseruanti conspectas testata est, ipsi cognominis Soror Coleta de Haspelain-court; sic vt totum oratorium prodigioso lumine colluceret: quod idem aliæ multæ & vidisse se & testari promptas professæ sunt. Nec pauciores reperirentur, quæ sursum raptam sublatamque vidisse possent affirmare; nisi folius Agnetis de Vaulx abunde sufficeret testimonium, & ipsa quandoque coacta fuisset, certis de causis ingenue coram multis hoc de se fateri.

[34] [Pro peccatoribus solicuius orans] Solebat autem dicere, nihil gratius posse accidere Deo, quam si frequenter illius misericordiam peccatoribus nitamur conciliare deprecando. Nam purgatorijs ignibus expiandas animas, etsi quouis auxilio dignissimas, minus tamen illius egere, quia extra omnem bene vel male merendi opportunitatem constitutæ, de sua salute vsquequaque sunt certæ. Ita S. Vincentio (vt mihi Poligniaci retulit P. Henricus) Ordinis Prædicatorum Doctori dum viueret eximio, & maximi nominis concionatori, [S. Vincētio Ferrerio ostenditur;] in Aragonia constituto, demonstrata per visum Coleta est, coram diuina maiestate prouoluta in genua, cum summa demissione maximaque precum instantia supplicans pro peccatorum saluatione: cui responderit Christus Dominus: Quid vis vt eis faciam, Filia? Ecce quotidianis per eos iniurijs appetor, blasphemijs ferior, & quasi frustatim discerpor ab omnibus diuersorum multiplicitate peccaminum. Fuit hæc sanctissimo viro occasio, vt B. Coletæ visendæ cupidus ex Arragonia in Burgundiam hac vna de causa se conferret, vbi cum ea, in conuentu Poligniacensi tunc existente, multos de rebus cælestibus sermones miscuit, & proprio experimento edoctus agnouit, quantus spiritualium donorum thesaurus illius animam locupletaret. Narrauit etiam mihi, [& B. Virginem conspicuam habet.] qui supra, P. Henricus, oranti aliquando feruenter Coletæ, & pro impetranda peccatoribus gratia Beatissimæ Matris interponenti merita, ipsamque vt apud filium pro ipsis vellet deprecatrix existere deprecanti, oblatam esse paropsidem grandem, concisis tenelli infantis carnibus suoque cruori innatantibus plenam, cum hoc responso: Qui vis vt intercedam pro illis, qui vnigenitum meum horrendis sceleribus concidunt quotidie in plura frustra, quā cruenta hæc tibi paropsis exhibeat? Quod humilis Christi ancilla intelligens, ingentem animo dolorem concepit, in omnem vitam duraturum.

[35] [cuidā Sorori libertatem confitendi;] Quanta fuerit pientissimarum Coletæ orationum efficacia, sequentia, quæ subijciam, demonstrabunt exempla. Est in conuentu Bizontinensi notum omnibus, quod audiui ibidem, fuisse scilicet inter Sorores vnam, honestam moribus, conuersatione religiosam; quæ cum vehementer desideraret exponere Confessario grauiora quædam vitæ in seculo traductæ peccata, nescio quo scrupulo adhuc animum remordentia; eloqui tamen eorum nihil poterat: sed irrito semper conatu, peracta exomologesi ordinaria, redibat a Sacerdote. Durauit hæc ei lucta per sexenniū: donec desolata atque afflicta nimis Beatæ demum Coletæ precibus se commendauit, a quibus tantum retulit animorum, vt pertubationis suæ caussas omnes Confessario aperiens, integram acceperit tranquillitatem.

[36] [conuentui Poligniac. aquā precibus impetrat.] Eram ego in Poligniacensi conuentu, quando propter aquarum penuriam misere exercebantur Sorores, ijsdem procul haustis in cœnobium deferendis solitæ fatigari: & vanus artificum hactenus cadebat labor, ei incommodo per canales studentium obuiare. Ergo feria ante Dominicam Lætare sexta, qua Euangelium recitatur de Samaritana, aquam a Christo meliorem postulante, Coleta feruenti orationi insistens, eam suæ familiæ necessitatem commendat Christo, atque operarios iubet designato loco terram effodere; vbi mox pulcherrima clarissimaque & gustatu gratissima reperta est aqua, qualem nec locus iste, nec tota circumquaque vicinia habet: quæ res non minori vtilitati quam solatio Sororibus fuit ibidem Deo seruientibus.

[37] Bizontinensis conuentus Sorores atque inprimis Soror Ioanna Fancresse, & ipsius B. Coletæ cognata narrauerunt mihi, [ab extasi redit ad nutum obedientiæ.] fuisse ibidem in extasi Matrem per totos quindecim dies continuos, non sine solicito Fratrum ac Sororum metu, vt satis certo rediret ad se, quam velut mortuam intuebantur: ergo Confessarius eius P. Henricus obedientiæ præcepto ad eam vsus, imperauit vt ad suos sensus rediret: cui ipsa stupentibus omnibus paruit, tamquam si libera pollens sensuū facultate, nihil diuinitus esset perpessa.

[Annotata]

a Est in Germania circa extremos B. Coletæ annos inuenta ars typographica, nec dubium quin ad Breuiaria primum similesq; vsus quotidiani codices cœpta sit adhiberi: sed de Manuscriptis quoque intelligi locus potest, quæ ex frequentibus ibidem monasteriis, & scriptioni multum vacantibus, copiose adferebantur.

b Hæc ipsemet tacito nomine suo in Vita num, 56.

c Surius temere adiecit modulata & musica: quod extra rem fuisset: cum certum sit simile nihil a S. Coleta institutum.

CAPVT IV.
Pie erga Christi Passionem affecta, multa Crucis signo prodigia patrat: varias extases patitur: laborantibus miraculose succurrit.

[38] [In meditāda Christi passione assidua,] Fassa mihi quandoque est ipsa, ab ineunte ætate creuisse secum teneræ affectum commiserationis erga Christi patientis memoriam: hunc enim a pia Matre suxerat, Dominicæ passioni deuotissime addicta, eamque assueta ruminare animo, verbis recolere. Ergo quocumq; versabatur in opere, seu pannos lauaret seu consuendo sarciret, redibat hæc illi cogitatio, & altos sæpe gemitus a pectore, ex oculis plerumque vberrimas lacrymas exprimebat. Multoties vero sequestrabat ab aliarum consortio sese, & sola conclusa in oratorio indulgebat fletibus planctibusque, dilectissimi sponsi sui tormenta recolens, maxime diebus Veneris, quando ab hora sexta matutina ad horam itidem post meridiem sextam huic sanctæ meditationi insistebat. Ita testis oculata affirmo: verbis autem nequeo explicare, quanta cum abundantia lacrymarum & vehementia suspiriorum sacras maioris hebdomadæ ferias transigeret, attētius recolens Christi sui vulnera. Qua occasione ipsam in conuentu Bizontino triduanam in extasim raptam vidi, [potissimum feriis sextis & hebdomade sancta,] cibi omnis potusque expertem, ac nec voces quidam vllas proferentem. Accidit ibidem, vt quadam sexta feria redeuntes post Matutinum e Capitulo Sorores, faciem illius, acerbissimam Christi passionem viuaciori mentis apprehensione tractantis, viderint squallidam, ac velut a fustium impactorumque colaphorum tunsionibus liuidam, sed paulatim ad ipsarum alloquium pristino colori restitutam: quæ metuens ne in huius arcani conscientiam venirent Filiæ, earumdem oculis se subduxit, rursum recedens in oratorium, vbi iterum extra se raptam ita ad vesperam vsque permansisse vidi.

[39] Multis etiam indicijs comperi beatam Matrem multum amare transmarina illa loca, quæ suis vestigijs, sudoribus, sanguine suauissimus hominum saluator signauit: præcipue autem Hierosolymitanam vrbem & Caluariæ montem, in quo mortem pertulit crucifixus. Hinc quamuis debilis & infirma foret, [optat sacra Palestinæ loca visere:] multaque & magna pericula se offerrent eis adeunda, qui eiusmodi peregrinationem susciperent; desiderabat tamen ardentissimis votis illuc proficisci, & singula reuerenter lustrando, istic suam Deo consecrare vitam, vbi Deus ipse pro salute hominum vitam tanto digniorem posuerat. Neque intra vota stetisset amor, si modo, vt ipsa mihi dixit, vel facultatem ad hoc peragendum sperare a superioribus potuisset, vel viam aliquam ancillæ suæ reuelasset Deus ad eiusmodi cogitata effectui mancipanda.

[40] Eodem ex affectu procedebat ingens præ alijs omnibus Reliquijs æstimatio particularum, [Crucis particulas magni facit;] quas, velut ex ipso sanctæ Crucis ligno acceptas, pia fidelium deuotio veneratur: has igitur & adipisci optabat vehementer, & adeptas mirabili complectebatur sensu, liquidissimæ consolationis plenissima: cuius maximam excepit copiam, quando ad ipsam crux delata est aurea, a veræ Crucis portiunculam continens, quam mira solicitudine conseruauit semper & profundissima venerabatur reuerentia. Viderunt eam Crucem plurimi, nec humanis sed Angelicis manibus fabricatam censuere: P. Henricus e cælo lapsam testatus est. Pari reuerentia, [& Crucis signo mira patrat,] fiducia, & amore sanctæ Crucis signaculum dexteræ manus motu efformandum, vsurpabat Coleta, eximiorum sæpe miraculorum patratrix viuifici huius signi virtute: inter quæ sub initium reformationis frequentissima fuisse comperi ab ijs, qui præsentes adstiterant, beneficia sanitatum, pueris ad eam adductis ac multipliciter ægrotantibus solo Crucis signo collatarum. Imo plusquam centum infantes ante mortuos quam natos hoc modo ad vitam resuscitatos ab ea fuisse, [plus quam 100 pueros suscitans a morte,] Sororibus conuentus Poligniacensis asseuerauit bonus Pater Fr. Petrus de Leudresse, eiusdem conuentus postmodum Confessarius: prout mihi narrarunt Soror Maria Dorman aliæque Sorores.

[41] Similis formatæ a B. Coleta Crucis virtus se exhibuit super deuotum quemdam & vitæ sanctissimæ Fratrem, [laterum dolorem auferens,] Theobaldum nomine: qui annorum quindecim spatio nimio laterum dolore angustiatus, nec erigere se commode nec vertere potuit, vsquedum beata Mater (quæ multum vtebatur illius opera & ad dissitum procul locum mittere eum decreuerat, promouendæ reformationis caussa) signauit eum, & viua fide plena dixit: Vade, & proficiscere nihil hæsitans: ex nunc enim plene sanus eris. Qui suo nobis ore confessus est, quod ex illo momento temporis nullum prorsus dolorem senserit. [transitum faciens per inuadabilē fluuium,] Eadem, cum aliquando a negotijs pro Religione susceptis rediens ad conuentū, fluuio cuidam appropinquasset, & nullam illius transeundi facultatem aut ponte aut nauigio inuenisset; fiduciam suam erexit in Deum, ipsaque aquas Cruce signante, adhortanteque & præeunte, transiuerunt omnes, qui erant in comitatu, flumen prædictum pedites equitesue. Quod intuiti alij, qui pone sequebantur equites, & ad eumdem accedentes locum, qua B. Coleta cum suis transierat, ad inuicem ludibundi dixerunt: si hypocritæ illi adeo feliciter hac transiuere, quidni nos quoque transituros speremus? Eoque dicto, laxant frena equis, & pariter omnes aquis hausti periere, præsente ipsius B. Coletæ cognata, a qua rem hanc narrari & confirmari audiui. Ipsa ego aliquando interfui, [rem in aquis amissā recuperans.] cum similiter ab vno ad alium conuentum iter faceret Coleta, & curru in foueam aquis plenam prouoluto, Sororum vna amisit e cornu monocerotis frustum, quod magni faciebat Beata, ipsique diligenter asseruandum commiserat: sed illa piæ Matris confisa meritis & Crucis efformatione signata, foueam audacter ingressa est; nec minus feliciter recuperauit amissum, lætaque remeauit ad currum, toto sicca corpore, nisi quod extremæ pedum plantȩ modicissime maderent.

[42] Reuertor ad beatæ Matris nostræ raptus, quos tam frequenter ego Soror Petrina vidi, [Crebros raptus patitur,] vt numerum eorum aut rationem inire nequeam: memini autem, quod eam ita alienatam a sensibus, cum eadem vno curru vecta per campos, sinu meo exceperim sustinuerimque toto, quo raptus ipse durauit, tempore: qui ei fere toties recurrebat, quoties ad Corporis Sanguinisque Dominici mysteria participanda accessisset: erga quæ incredibili amore æstuantem in eorumdem receptione, [maxime post Communionem;] audiui nec gemitus nec clamores habuisse in potestate, ipsasque ossium ac neruorum compages tamquam dissilientes concrepare audiens, deinde vidi extaticam remanere a Laudibus post Matutinum recitatis vsque in primam diem. Etenim propter occupationes, quibus distinebatur innumeras, statim a decantato Matutino Officio ad sacrum epulum accedebat: quod aliquando per integrum annum quotidie ipsam scio fecisse, idque cum omni interna animi & externa corporis reuerentia, quam testabatur tertio in terram prosternens sese, & sicut ex P. Henrico audiui sæpius, summa mentis dimissione dicens: Deus meus & creator meus, & iudex meus.

[43] Aliquando labeculas delictorum suorum aperiebat confitens Sacerdoti in Surregiensi conuentu, [alias inter confitendum,] cum subito extra se rapta destituit Confessarium, sic vt mortuam ratus, ad valuas monasterij properaret, mortem bonæ Matris nuntiaturus. Conuolant Sorores accitæ vndique, & earum vna consilij inops vnum pedis digitum vehementius admordit, immobili semper & nihil sentiente Coleta; licet vestigia dentiū diu in carne hærerent, distincteque viderentur. Alias cum successuro S. Petri ad Vincula festo consuetas Vigilias præmitteret Ecclesia, [& festo Vinculorū S. Petri,] a primo campanæ ad Vesperas vocantis pulsu, ad dimidiam vsque hebdomadem extra se rapta perdurauit, tandemque ad se reuersa dixit: Hæc est hora, qua reclusorium meum egressa sum. Hac in extasi mutabatur pluries color eius: ad se vero reuertens gemebat, plorabat plangebatque: nec tunc tantum, sed quoties mente ad superos rapta reddebatur sibi: postquam scilicet manus ei pedesque frigida abluissent Sorores, singulis prope vicibus eam pro mortua reputantes. Hinc vice quadam eædem Sorores in suo errore persistentes, [medico admirante,] expertum aduocarunt medicum, D. Henricum Picotel, qui eam sic extaticam contemplatus admiratusque in genua concidit, & O vos felices, inquit, Sorores, quæ talem inter vos habetis Matrem! nec plura: rediuit illa post paullum ad se, & sicut diuino amore tota atque ingenti zelo succensa æstuabat, cœpit continuo nonnulla, quæ viderat senseratque enarrare (velut nescia quid diceret) atque hoc imprimis, [quando B. Annam vidit:] quod B. Annam cum dilectissima filia conspexisset per omnia cælestis curiæ subsellia discurrere, atque ab omnibus Sanctis emendicare fauores, sui Ordinis Sanctimonilibus impertiendos: quo eodem in feruore ipsam sic Sorores seorsim singulas alloquentem audiui: Tu Soror N. hanc virtutem a Deo postulas; tu N. istam: vos NN. illas & illas: eccum vobis accipite, quæ postulatis. Et hæc præsente auunculo meo P. Henrico; Confessario Beatæ.

[44] Adfuit idem illius Confessarius, quando ad inchoatum Aussonense monasterium proficiscens B. Coleta, [item in itinere Auxonam versus,] in nonnullarum Sororum e conuentu Bizontinensi assumptarum comitatu (vt mihi retulit earum vna Mater nostra Agnes de Vaulx) insidebat asello, extraque se rapta videbatur omnibus, erecta in cælum facie mirabiliter refulgere: vti & qui iuxta gradiebatur P. Henricus, erectis etiam ipse in cælos luminibus. Fuit autem res ea maximo omnibus intuentibus solatio, & passim ex campis accurrebant rustici, ac summa animi deuotione prostrati in terram magnæ felicitatis loco ducebant, si vel extremam vestimentorum oram potuissent attingere. Vehebatur interim ipsa omnium quæ gerebantur ignara, [quando prope Dolam excepta a Fratribus,] vsque dum ad Dolensem vrbem appropinquantes, hospitium accepere in exigua domo, ante conuentum Fratrum Minorum constituta: qui scientes aduentum eius adeo sunt lætati, vt processionaliter egressi obuiam, cum canticis & hymnis eam exceperint, deduxerintque in ecclesiam: in qua dum cȩlestibus illius colloquijs fruituros se existimant, rapitur Coleta rursus in extasim, vnde ad se reuersam, ac diuino penitus amore incensam instantius rogant, vt secum ad Capitulum velit accedere. Paret illa obsequiturque rogantibus, & Capituli locum ingressa, cum eodem, quo sociata aduenerat, Sororum ac P. Henrici comitatu, assedit in medio, & dicere exorsa ita feruenter de status Religiosi nobilitate, Euangelica paupertate, omnimoda perfectione verba fecit; vt cum omnium corda in Dei amorem accensa raperet, etiam ipsa abriperetur a sensibus. Post quæ restituta sibi valedicit Fratribus, [verba ad eos habuit,] & eorum precibus se suasque commendans, hospitium repetit. Resumitur postero die iter, [& dæmones aduentum eius horruerunt:] iterumque Matrem Filiæ extaticam contemplantur, donec Auxonam deuentum est, vbi conuentus struebatur. Hic vero ad præsentiam illius multæ personæ conditione & pietate spectabiles, vt Soror Agnes prædicta referebat, testatæ sunt; visos a se dæmones figura horribiles, iracundia rabidos, seque inuicem discerpentes, dum e loco illo se pulsos fugere immani clamore vociferarentur. Quæ omnia vt essent testatiora, etiam aliæ subscripsere in hunc modum.

Ego Soror Guilielma, Abbatissa indigna Conuentus S. Claræ Hisdinij, testor audiuisse a Sorore Agnete de Vaulx, quæ modo relata sunt: idemque mecum faciunt Soror, b Maria Estocquette, Soror Agnes Tinghiere, [alias extatica miro omnes odore perfundit,] Soror Margareta &c.

[45] Fuit insuper in extasim rapta Coleta in Hisdiniensi Conuentu, quodam die Veneris sancto a Vesperis vsque ad Matutinum, ad quod post redditos sibi sensus festinans, tam suauem, tam gratum a se emittebat odorem, vt qui expertus non sit, animo capere possit nemo, nedum verbis explicare. Et implebat hæc odoris gratissimi fragrantia non modo ipsum, ad quem venerat chorum, sed conuentum quoque vniuersum; interim dum inter matutinale Officium miro efferuescens deuotionis incendio tota resoluebatur in lacrymas. Absoluto Officio ad oratorium sese recepit, vbi vsque ad Vesperas diei subsequentis reclusa, in contemplatione Passionis Christi defixa perseuerauit: quæ autem tunc passa sit, & quanta diuinorum mysteriorum cognitione donata diuinitus a Sponso, cum nos studio celare voluerit ipsa, non possumus enarrare. Alias in festo sanctissimæ Trinitatis, [& impendentia aduersa cognoscit,] eodem in conuentu similem passa raptum, tribulationes nonnullas pusillo gregi suo superventuras cognouit; vnde incredibilem dolorem hauriens toto triduo vacauit lacrymis, afflictaque ad festum vsque Corporis Christi remansit; quando denuo erepta sensibus eam accepit consolationem, quæ exterius etiam ipsa se prodebat, toto eius vultu atque in omni eius actione notabilis.

[46] Admisit aliquando ad Religionem puellam, Sororibus omnibus, quæ minus idoneam existimabant, improbantibus factum: cognouerat enim quod virgo illa, si remeasset ad seculum, certissime adiret salutis æternæ amittendæ periculum. Cum igitur illa suæ Professionis vota nuncupasset, [Admittit puellam quam norat in seculo damnandam,] Deum solicite rogauit Coleta, vt sibi dignanter reuelaret, quanto tempore Religiosa hæc noua esset in eius gratia permansura: & vocem sibi respondentis audiuit, tamdiu perseueraturam in gratia, quamdiu per inobedientiam non deliquisset. Multi post hæc labuntur anni: incidit in morbum letalem misella, & loquendi subito destituitur facultate. Accurrit Confessarius: sed velut in re desperata recedens, multum angebatur, quod nullam pauperculæ ferre opem valeret. Ergo recurritur ad B. Coletam, tum in eo conuentu præsentem, quæ festina aduolans ad infirmariam, ter nomine suo appellatæ, Maria, inquit, mihi loquere. Et ecce conuertitur ad Christi ancillam moribunda, [& morituræ constanter assistit,] fari expedite incipit, omnem suam vitam enarrat, salutiferam de peccatis instituit Confessionem, eaq; peracta ad agonem reducitur; B. Coleta super ipsam prostrata, oranteque cum lacrymis, ac Dei auxilium inuocante, vsque dum animam reddens expirasset. Tum vero in Domino exhilarata Coleta coram omnibus assurgens: Eia, inquit, Soror nostra magnis erepta cruciatibus, salutis semitas secura perambulat.

[47] Aderam & ego in conuentu quodam, cum alia Soror ibidem infirma & a medicis iudicata esset contagioso morbo laborare, [contagioso morbo laborantem sanat,] ideoque a conuictu & communi Sororum habitatione segregata, iussa fuisset in vicinam conuentui domunculam curationis caussa migrare. Mansit ibi spatio anni vnius: quo euoluto, accedens eodem B. Coleta, & de infirma publice verba faciens, intellexit extra conuentum a ceteris sequestratam viuere propter contagionis periculum. Sensit moueri pietatis viscera pientissima Mater: igitur ad domunculam festina abijt, effusamque in lacrymas, & Matri ad genua procidentem, vt ego ac plures aliæ mecum conspeximus, bono esse iubet animo, & acceptam aquæ lagunculam ori infirmæ admouens, non prius remouit quam exhausta foret. Mox integra sanitas miseræ redijt, ad quam Coleta conuersa, dixit: Tolle grabatum tuum, atque ad conuentum reuertere: quod illa Deum laudans atque magnificans fecit, nobis omnibus simili cum affectu subsequentibus.

[48] [luxatum Beatæ brachium,] Hesdinium veniebat B. Coleta, conuentum istic fundatura; quando ex curru prolapsa sic afflixit brachium, vt ossa sede sua emota, nulli vsui habile relinquerent, & magnos Beatæ cruciatus adferrent. Interim eidem se spectabilem offert piæ memoriæ P. Ioannes Pinet, qui olim reclusæ a Confessionibus fuerat, in conuentu Hesdiniensi religiose defunctus: & quid tamdiu, inquit, ad me cessas conuerti? Sanassem vtique iam pridem te: atque eo dicto persanatam reliquit. Mirabantur Sorores factum insperatum, [restituit apparens ei Confessarius suus:] pia Mater videlicet Agnes de Vaulx, Soror Maria Lorman, & ego Soror Petrina de Balma; & filiali affectu motæ, instanter postulauimus edoceri, vnde tam subita mutatio esset, aut quis loco suo restituisset brachiū: quibus illa. Bonus meus Pater Ioannes Pinet sua me visitatione dignatus simul mihi reddidit sanitatem, simul & increpuit desidiam meam, qua tanto tempore obliuiosa distuli illius auxilium implorare.

[49] [leprosa osculo Coleta mundatur,] Ad Viuiacensem conuentum in Sabaudia profectæ Sorores, quarum vna ego Soror Petrina, comitabamur B. Coletam, & qui ei adherebat fideliter P. Henricum; quando transeundum fuit haud procul a cœnobio Virginum ex Ordine S. Dominici Religiosarum, quæ nostro aduentu cognito, cum obuiam processissent, & omnibus sancta Mater pium pacis osculum impertiretur, longius restitit earum vna propter verecundiam lepræ, qua erat inquinata: inuitat nihilominus ad se Coleta, instat Confessarius hortaturque vt adeat nihil reuerita: quod illa dum facit, & osculum suscipit, plenam recipit sanitatem, penitusque mundata reuertitur cum Sororibus, diuinam in Sancta sua potestatem collaudans. Hæc meis ipsa oculis vidi: nec tamen minori fide credo ac testor verum esse, [apparetes Abbas Corbeiensis.] quod alia sciui ratione: videlicet Abbatem Corbeiensem, cuius superius facta mentio est, eidem apparuisse septimo c post obitum suum anno, multa cum vociferatione & horrendo strepitu catenarum: quem totis artubus contremiscens Coleta, abscedere a se iussit. Item quod omnes Sorores vbicumque morientes, eidem consueuerint apparere, vt ipsa ex P. Henrico audiui sæpissime.

[Annotata]

a Hanc describit Abbauillæus in hunc modum ex litteris Claræ Puget Abbatissæ Vezontionensis anno 1624 datis: Aurea est, atq; [Crux B. Coletæ e cælo allata,] ex vna parte forinsecus Christum habet quatuor clauis fixum: ornant eam ad quatuor angulos gemmæ quatuor: & in singulis eius extremitatibus singuli lapides pretiosi, quintam vero gemmam habet inferne pendulam: seruaturque in bursula holoserica violacea auro picta. Scribit autem Soror Elisabetha Bauara, eam se Vesentione sæpius veneratam & osculatam, ibidemq; reliquisse, cum inde migraret.

b [Guilielma Abbatissa Hesdiniensis.] Eædem scilicet quibus rogantibus libellus hic primum conscriptus dicitur, in Instrumento authentico in Prolegom. num. 32. Abbauillæus credit Guilielmam primam Hesdinij Abbatissam institutam: perseuerasset igitur in eo munere, aut illud interpolatis vicibus resumpsisset, ab anno circiter 1443 vltra 1491, quo annos nata 67, prædictum Instrumentum curauit: & sic fuisset conuentui regendo præfecta anno ætatis 19: quod nemo dixerit.

c Damnatum tamen ne hinc intuleris: potius videtur alumnæ suæ suffragia miserabili illa specie exorare permissus.

CAPVT V.
Orationis & Pœnitentiæ feruor: cognitio absentium: & beneficia varijs impensa.

[50] Interim tam profunda eius humilitas erat, vt fidem cogitatus humani transcendat, quomodo ad eam potuerit fæmina aliqua peruenire, cui tam singulares concedebantur diuini fauoris prærogatiuæ. [B. Coletæ virtutes eximiæ,] Fidem etiam superabat inexhausta illius caritas, præterquam apud nos, quæ eramus expertæ. His virtutibus iuge orandi studium accedebat, cui angelico potius quam humano vacabat feruore. Ipsa ego diebus ac noctibus deprecantem audiui, & misericordiam peccatoribus, purgantibus animabus, ac suæ Religioni postulantem. Audiui sæpissime per noctes integras lacrymantem eiulantemque ante pedes Crucifixi, hanc ei commoditatem indulgente somno, quem vel nullū vel exiguum capiebat. Equidem sæpe cum illa ex vno in alium conuentum profecta sum: frequenter autem accidebat, [& orationis feruor,] vt me aliasque ab itinere fessas cubitum dimitteret ad quietem; ipsa autem totas peruigilans noctes, orationes cum lacrymis funderet ad Deum: quas inter aliquando multa flentem gementemque audiui dicere ad Crucifixum: Quis es tu, Domine, & quæ sum ego? Tales autem cum eius essent orationes, efficaces quoque necesse est eas apud Deum fuisse, quod signanter in conuentu Lesignanensi patuit: [qua necessaria victus subsidia impetrat,] vbi cum panis deficeret, ad P. Fr. Petrum d'Aisi dixit Coleta: Vade, teque ad mendicandum panem accinge. At bonus Frater: Dies, inquit, festiuus est Mater: ergo tu hinc, nos inde oremus, vt alia nobis via prospiciat Deus. Acquiescit Mater; orationi incumbitur, successu tam bono, vt mox ante conuentum apparuerit currus omnibus ijs onustus rebus, quæ necessitati ancillarum Dei conducerent: & ne dubitari posset a quo mitteretur, mox vt sublata fuere onera, disparuit currus, sicut ipsa mihi Coleta narrauit.

[51] Eadem ego Soror Petrina testor, beatam Matrem Coletam miræ & magnæ fuisse per omnem vitam austeritatis, adeoque parce comedere solitam, vt multum videretur absumpsisse, cum panis absumpti quantitas vnius oui magnitudinem æquaret. [rarus in victu] Pulmentum vero vix gustabat vllum, sed appositum sibi, pro insigni sua erga pauperes caritate, plerumque iubebat in illos distribui. Vt erga seipsam rigida, sic facilis in Sorores, desiderabat eas liberaliter haberi, & semel in die permittebat plenam sumere refectionem; ne continuis ieiunijs adeo corpus extenuaretur, [& vestitu rigor,] vt spiritus nequiret noctu diuque diuino seruitio incessanter vacare, iuxta nostræ vocationis & Religionis modum. Ad focum pellendi frigoris caussa visa est Coleta accedere nunquam: lectulus ei stramineus saccus in angulum oratorij retrusus, iacebat, nulla alia supellectile instructus, quam stragula vnica pauperrimaque. Habitus porro obsoletus semper, & ab alijs Sororibus prægestatus. Scio præterea B. Coletam circulo ferreo tamdiu vsam, donec virginali eius carne super eumdē accrescente, bonus P. Henricus, periculo graui quod incurrebat commotus, [circulo ferreo vtitur.] deponere illum obedientiæ præcepto adactam coëgit. Hunc autem cum illa, mandato Confessarij morem gestura, conatur exuere; tanta vi opus fuit, vt adhærescentis carnis pars non modica ferrum sequeretur, sicut crebro mihi P. Henricus narrauit: ego vero circulum ipsum & vidi sæpius & meis manibus contrectaui.

[52] Idem testari possum de annulo, quo S. Ioannes Euangelista ipsam desponsauit Christo, prout tum ego tum aliæ plures Sorores intelleximus ex P. Henrico eius Confessario, & P. Petro de Remis, qui eumdem annulum Romam pertulerat. [Annulo per S. Ioannem Euang. despondetur.] Adfui etiam B. Coletæ, cum Fr. Francisco Claret, vni ex Confessarijs suis, narraret de arboribus, quæ Corbeiæ ante reclusorium suum subito excreuerant; & de loco in locum pro arbitrio transferebantur: ac nominatim de ea, cuius folia malogranatorum folijs erant similia. Similiter asseruit mihi bona Soror Maria Dorman Abbatissa, [Arbores ante cellam enatæ.] dixisse sibi Dominam Marchionissam de Brisay, quod oculis suis conspexisset arborem super nudo lapide in fenestra reclusorij prædicti enatam.

[53] Dixit etiam mihi Soror Agnes de Vise-melle, adfuisse se in Conuentu Viuiacensi quando gloriosa Mater allocuta est Sabaudiæ Ducem, [Cogitur diuinitus,] & fratrem Excellentissimi Domini Marchiæ, in Antipapam electū, præsentibus solis P. Henrico & P. Petro de Remis a: modus autem, quo Deus ipsam coegit hoc facere & Duci suadere, vt oblatum contra leges Pontificatum recusaret, hic fuit; quod quamdiu diuinæ detrectauit obedire voluntati, excusans prædictis Patribus vilitatem suam, & conditionem minime idoneam ad alloquium tanti Principis in re tam graui, non potuit Dominici Corporis communione, ea, qua solebat, ratione perfrui: quare, animantibus ipsam iam dictis Patribus, consensit tandem impellenti se interius numini, & mox commodissime potuit sacram Hostiam sumere atque transmittere, vt alias solebat. Ergo manifeste intelligens, a Deo esse quod facere compellebatur, [Amedeo Sabaudo suadere, ne antipapatum admittat.] intrepide ipsum de voluntate Dei, Ecclesiam suam scindi nolentis, admonuit: frustra tamen; admisit enim antipapatum in consilio pertinax, eumque triennio vsurpauit; ac tandem melioribus consilijs parens, deposuit. Cum autem eum admitteret, rem totam in spiritu edocta Coleta, præsentibus tum forte Sororibus dixit: Hac hora in electionem suam Antipapa consensit cum graui Ecclesiæ sanctæ præiudicio.

[54] Viuebam ego in Bizontinensi conuentu quando recepta ibidem a B. Coleta ad Ordinem nostrum fuit Comitissa Valentinensis, [Comitissæ Valentinæ ad Ordinē receptæ,] cum egregio feruoris & deuotionis exemplo. Diu illa seipsam ante ingressum probauerat: cum autem ad nos ventura esset, eaque res pessime haberet dæmonem, huius artibus effectum est, vt Comitissæ equi omnes subita correpti torpedine, nec pedem quidem promouere possent ad iter. Mittit igitur desolata, qui rem B. Coletæ nuntiet, ab eiusque precibus poscat remedium. Redeunte nuntio, sanitas & motus equis redijt, [equos curat:] & Vezontionem iter instituit Comitissa, vbi in numerum Religiosarum admissa eximios fecit in virtute progressus; insipido plerumque pane ad victum & pauperrimo vestitu ad indumentum vtens, cum ingenti animi sui gaudio, velut præsentiens non diuturnum futurum suum inter mortales incolatum: exiguo enim superstes tempore, ab his ad immortales abijt: [illius sancta vita.] de cuius felici transitu me audiente loquens omnibus P. Henricus edixit, nemo pro eius anima preces funderet, quam receptam in cælis diuina reuelatione aiebat se didicisse.

[55] Testor insuper ibidem me fuisse quando filiam cuiusdam, Hannequin dicti, [Abductam a monasterio filiam,] B. Coleta adsciuit in numerum Filiarum suarum: sed Pater immoderato filiæ victus amore, reddi eam sibi paullo post voluit, quod non sine doloris sensu magno, turbarum vitandarum caussa, pia Mater fecit. Accinxit tamen ad orationem sese, lugens coram Deo amissam filiam; quoniam pertinacia Patris eo deuenerat, vt fixum haberet deliberatumque, impositam equo extra natale solum deportare, ne qua spes eidem superesset vnquam ad cœnobium remeandi. Sed ecce ingresso iter cum filia Patri equus, alias robustus ac fortis, tertio corruit allisus ad terram: ac demum, nihil ipso de mala voluntate remittente, velut exarescens ad omnem deinceps vsum factus est inidoneus. Hic errorem suum Pater agnoscere, ad Coletam redire, [malo coactus Pater restituit:] offerre cum lacrymis filiam suam: cui benigne receptæ Stephanettæ nomen pia Mater imposuit. Patrem autem multis varijsque phantasmatis ludificari a dæmone vltor Deus permisit, cui cum videretur sibi Crucifixum loqui, venit is ad B. Coletam, dictum sibi ab eodem affirmans, Fratres Sororesque omnes grauissimis tentationibus inquietari. Vehementer ea denuntiatio affligere potuisset bonam Matrem, [ipsa omnes suos in gratia Dei esse intelligit.] nisi ad remedium orationis conuersa, intellexisset omnes omnino in Dei amicitia gratiaque consistere, ijsque Dominum quibuscumque in periculis auxilium tuitionemque spondere. Obijt post hæc dictus Hannequinus, & beatæ Matri horribili forma apparuit, immanem vlulatum fragoremque ciens, cum ingenti Coletæ omniumque Sororum præsentium consternatione: sicut audiui ex Sororibus multis, quæ ex Viuiacensi couentu ad Bizontinum transierant.

[56] Sæpe ego curiosius intuens, & fixis oculis vultum B. Coletæ considerans, [miros dolores patitur:] obseruaui illius dentes velut combustos videri, ob ingentes quos patiebatur dolores: similiter & pedes crebro deprehendi eum habere colorem, quem tosti haberent. Et vere tantos in ijs sustinebat ardores, vt refrigerandis frequenter gelidam aquam posceret. Fr. Ioannes Croquoison, diu Hisdinij commoratus, [obitum Sororis vnius cognoscit:] narrauit mihi, quod sibi, ad B. Coletam in Burgundiæ partibus agentem profecto, ipsa dixerit, Sororem Catharinam Annette Gandensem Hisdinij obijsse, sibique apparendo schedulam porrexisse his verbis notatam: Ora pro me, Mater, quia mortua sum: quod verum fuisse postea compertum est. Festum erat Conuersionis S. Pauli & sedebat in cella Christi ancilla; [vexatur a dæmone:] quando diabolus eius successibus inuidens, ipsam terræ affixit subducta sede: quam & procul abiecit, & vno e pedibus confracto corrupit. Ita assidentem humi Matrem, dum admirabunda conspicio, audio ab illa mihi dici: Viden, Soror, quid mihi diabolus fecerit? Sæpius in hunc modum molestus mihi est.

[57] Eadem mihi narrando retulit accidisse sibi, vt in Ausonensi conuentu nolulam pulsaret alicuius obsequij necessarij caussa: [effusum dolio vinū restituit:] accurrit ad sonitum, tum forte vino hauriendo intenta Soror Ioanna Rabardelle, oblita vini decurrentis fluxum sistere, epistomio, quod manu tenebat, in syphonem immisso. Itaque vacuum deinceps vas totum inueniens, recurrit ad Matrem, ploratque ob culpam pariter & iacturam: sed, Reuertere, inquit mœrenti Mater, & denuo vide quomodo se habeat. Dictu mirabile! Vas funditus vacuum, [seruat ruina oppressum,] plenum vino sapidissimo reperit obediens Soror: cuius proinde virtuti miraculum Coleta, ipsa beatæ Matris meritis tribuebat. Quo tempore Mussiponti in Lotharingia extruebatur S. Claræ monasterium, parietes duo collabentes oppresserunt P. Ioannem Deschaux, spectando intentum operi: sed illæsus ille inter ruinas permansit, precibus B. Coletæ (rem totam in Hisdiniensi conuentu, eo, quo gerebatur modo temporeque, videntis) feliciter protectus: quem si ibidem fuisset extinctus, in certissimo salutis æternæ periculo fuisse deprehendendum, ipsamet postmodum Fr. Francisco Claret affirmauit.

[58] Inuaserat me in conuentu Poligniacensi constitutam grauissimus brachij vnius dolor, [Petrinæ male affectum brachium,] somnum omnem, & sumendi cibi eripiens facultatem; cuius caussa brachium obuolutum pannis atque ex fascia pendulum per quindecim omnino dies circumtuli: donec doloris acerbitate victa, ad beatam Matrem festinanter accurri, tum forte istuc introgressam. Huic dum pedes abluo, non sine acutissimi doloris sensu, illa ex vultu intelligens male mihi esse, quærit ecquid mihi molestum sit. Brachium, respondi ego, pessime affectum. Tum Mater: Depone isthæc ocyus omnia, & sana eris. Deposui, & ecce momento sana, [dein aliam curat infirmitatem:] nullum prorsus cruciatum sensi. Alias in conuentu Hisdiniensi graui laborans infirmitate, simili beneficio ab ea sanitatem recepi: vt enim me infirmam vidit: Vade, inquit, Petrina, decumbe in loco vbi ego decubui. Iui, decubui: subsequitur mox ipsa, atque vt ad mea redeam iubet, munusque obeam Secretariæ, & lectum mihi sternam in dormitorio. Nec pluribus opus fuit: ad ea verba continuo sana valensque surrexi.

[59] Fungebatur Abbatissæ munere in Poligniacensi b conuentu, quando a mensa surgens & ad Sororem Claram Labeur conuersa: Quid diceres, inquit, [e simul accumbentibus nouem Abbatissas futuras prædicit.] si nobiscum ad mensam assidentes nouem Abbatissas habuissemus? Eam interrogationem haustæ diuinitus scientiæ innixam fuisse declarauit euentus, quamuis plures accumbentium tum adhuc nouitiæ essent: omnes enim nouem successu temporis ad Prælaturam assumptæ fuerunt, & prima quidem Soror Clara Abbatissa Viuiacensis in Sabaudia fuit; secunda, Soror Ioanna Leon-Sanguier conuentum rexit Auxoniensem; tertia, Soror Maria Dorman Hisdinij præfuit; quarta Soror Agnes Wise-melle Surregiensium Abbatissa est constituta; quinta Soror Stephana du Tarte, Viuiacensi præfecta est cœnobio; sexta Soror Maria du Pois, trium successiue conuentuum moderatrix fuit; septima Soror Ioanna de Corbeia, Guepsanum monasterium gubernauit; octaua Soror Maria Herenguier Molinensibus in Borbonio Sororibus præfuit; nona denique Huguetta du Tarte monasterium rexit Hisdiniense.

[60] c [Accersita Soror, B. Coletæ apparet mortua.] Miserat nos solicita Mater, vt e conuentu Auxoniensi, ad Bizontinum, in quo tunc morabatur ipsa, quinque vel sex Sorores adduceremus: dum parant discessum illæ, moritur vna, Soror Ioanna de Iou nominata: reliquæ nobiscum veniunt ad Matrem, vna cum P. Henrico, eique præfatæ Sororis obitum nuntiamus, defunctæ animam illius precibus commendantes. At Coleta: Noui, inquit, & prius noui, quam mihi mortuam nuntiaretis: etenim ad me veniens tertioque compellans: Mater, ait, Mater, Mater: eccum venio ad imperium tuum. Ego vero aliam esse rata silentium imposui: [Tabellam fractam integram ei Deus restituit:] sed conuersa perfectissime quænam esset cognoui, quamuis supra niuem candida appareret. Amabat summopere pia Mater tabellam eburneam, in qua Dominicæ Passionis erant depicta mysteria: hanc casu lapsam ruptamque per medium mœrens Coleta P. Henrico commendauit, vt curaret reficiendam. Suscipit ille, quod petierat Beata curaturum se, disruptamque secum tabellam auferens, cum forte rupturæ modum vellet inspicere curiosius, & tabellam eo fine retexisset, solidam illam & integerrimam reperit, nullo rupturæ cuiusquam apparente vestigio: prout mihi sancte affirmauit is, inter cuius manus miraculum accidit, P. Henricus. Dixit mihi Soror Ioanna la Serree, quod cum ex altera manuum male affecta ingentes & continuos pateretur cruciatus, [manus ægra eius attactu curata.] qui eam quietis omnis faciebant expertem, remedijs alijs frustra adhibitis, Christi ancillam Coletam rogauerit, vt vel signum Crucis super partem ægram efformaret: at illa tam magnificam Sororis de se opinionem non sustinens, velut indignabunda supplicantem repulit, manu in alterius manum iniecta: quæ eo attactu subito se esse sanatam merito est admirata.

[Annotata]

a Agit de hac re Petrus ipse in Vita num. 112: sed dissimulato negotio, cui suscipiendo consensum extorquere intendebat Deus, impediens ne ante eum præbitum sacram Hostiam posset traijcere.

b Quibus monitis istic Religiosas informarit ex MSS. memorijs Abbauillæus exponit fol. 207. In his erat: vt in oratione mentali sublimiora non sectarentur. Sed meditandæ Vitæ ac Passioni Dominicæ & sui abnegationi insisterent: [Docet orātes humilitatem, & rerum sacrarum reuerentiā:] verba fugerent otiosa: res diuinas reuerenter tractarent. Itaque cum infantis Iesu imaginem Sororum vna ludibunda gestaret, puellam manu arreptam adduxit ad magistram Coleta, iubens vt ei iniungeret pœnitentiam disciplinæ faciendæ. Hanc autem imaginem Sorores deinde posuerunt supra ostium loci externorum colloquijs destinati, vt eius aspectus admoneret ingredientes, parce & circumspecte verbis vti.

c Huius prædictionis occasione refert Abbauillæus fol. 120, quod cuidam Lucæ ex familia Ducis Burgundiæ, [moram pio consilio obijciendā prædicit.] exhortationibus Coletæ ad amplectendam S. Frācisci Regulam inducto, prædixerit; quantumuis niteretur pij voti compos quamprimum effici, non tamen ante septennium illud consecuturum: qui deinde per annos 25 Sororibus ministrans, hoc testatus sit.

CAPVT VI.
Deuotio erga Eucharistiam, morbi graues, rerum occultarum scientia.

[61] Qvod gloriosa Christi famula Coleta erga augustissimum Eucharistiæ Sacramentum semper fuerit deuotissima, [Maximo sensu pietatis Missam audit,] vidi ego & audiui multoties: certe sacrificio Missæ intererat numquam absque copiosa effusione lacrymarum profundisque suspirijs: audiebat autem Missam quotidie, siue in conuentibus esset siue extra eos iter faceret: idque vt maiori faceret animi puritate, minimas quasque labeculas humili & frequenti expurgabat Confessione. Lætabatur autem tum vel maxime, cum absque arbitris solitaria diuinis poterat interesse mysterijs, & Sacerdotem ad aras facientem spectare: cupiebat enim Sorores suas non peruenire in earum gratiarum notitiam, quas eo tempore recipiebat a Deo, potissimum sub eleuatione sanctissimi Corporis Sanguinisq; [Christum sæpe præsentem intuita:] Dominici: quando tanti erant gemitus eius lacrymæque tam vberes, vt intuentibus cunctis summum mouerent commiserationis affectum. Nec mirum, quandoquidem (vt testes mihi nonnumquam fuere P. Henricus ac Fr. Franciscus Claret) Sponsum suum sub Sacramentalibus speciebus adorans, eumdem sæpissime corporeis oculis propria in specie intuebatur visibilem: vnde spiritus tanto ardore ferebatur in Deum, vt identidem in extasim raptus, sensu motuque priuatum corpus imbecillum relinqueret.

[62] Quin etiam ex P. Petro de Osiaco, & Fr. Theobaldo intellexi, [& sub eleuationem conscientias celebrantiū inspicit.] quod ad eleuationem sacratissimæ Hostiæ conscientias celebrantium cognitas haberet Coleta; quæ si forte grauioris culpæ reatu tenebantur obstrictæ, eiusmodi medijs vtebatur illa, vt & reus ansam caperet corrigendi sui, & adstantes agi aliquid arcanum cognoscerent; neutri tamen intelligerent, vnde eiusmodi scientiam ipsa acciperet. Scio autem, quod omnis conditionis homines accedere cuperent, vt eam in hoc adorandi Iesu sui actu intuerentur, & gementem suspirantemque audirent: sed nolebat ipsa hoc permittere nisi personis admodum spiritualibus & familiaribus sibi. [Queriturse obseruari a curiosis] Quare qui desiderij sui effectum consequi a volente non poterant, occupabant latebras, vnde etiam nolentem pie curiosi obseruarent: quæ tamen latebræ ipsimet, diuiniori lumine arcana quælibet cognoscenti, minime erant occultæ. Quare sæpissime declarauit Fr. Francisco Claret & Fr. Ioanni Millon, displicere sibi quod aliqui se absconderent, vt furtim & curiose ipsam viderent lacrymantem. Aiebat enim, non esse in sua potestate lacrymas, seu sola siue in aliorum præsentia esset, quoties cælestis Regis considerabat maiestatem. Quis autem illius esset affectus, quam stupenda signa in ipsa notarentur, cum diuini epuli fiebat particeps, nulla sufficit oratio explicare, extra se rapi eam ordinarium erat: & durabat raptus vsque ad prandij tempus, plerumque sæpe ad vesperam vsque, & diutius quandoque.

[63] Quod attinet ad morbos & cruciatus grauissimos, quos patientissime pertulit quamdiu cum ipsa versata sum, quosque mihi omnes familiariter retulit; eorum vnus, nec minimus erat inflatio quædam totius corporis, quæ modo accrescens decrescensque, modo eodem in statu consistens, [Perpetua corporis inflatione laborat:] dolorem ei causabat non modicum: gratum tamen & amabilem sibi respectu illius, qui tam dira tam immania pro nobis innocens passus est: cuius etiam indulgentia factum est, vt quandoque a morbis suis miraculo releuaretur. Audiui enim a P. Henrico, quod ab alloquio Summi Pontificis reuertens Coleta, per iter in grauissimum inciderit morbum, sic vt letalem rata, ad mortem pie obeundam se prȩpararet: quippe caloris nimij vehementia retracta in fauces lingua, [in letali febre a Deipara sanatur.] formandæ vocis amiserat facultatem, ipsique pene respirationi omnem præcluserat viam. Adstabant ad lectum itineris comites, cum P. Henrico & nobili Domina de Brisay, & proximum eius e vita operientes excessum mœrorem lacrymis testabantur: quando egregia specie Domicella adfuit, eximio præter solitum candore spectabilis, & virginis castæ præseferens vultum: ea geminum postulat ouum, oblatumque vna accipiens manu, altera os Coletæ aperiens, contractam linguam digitis retrahit in statum suum; eoque facto, infirmam amplexa & osculata disparuit, & vna cum ipsa omnia tam periculosæ infirmitatis synptomata. Neque dubitauit ipsa vel P. Henricus (ex cuius vtriusque ore rem habui) quin B. Virgo Maria fuisset subitæ illius sanitatis largitrix.

[64] Similiter ad mortem alias tendere videbatur Vezontionensi in conuentu ægra de cumbens: [contra Sāctos eius consortium optantes,] itaque exitum suum commendare Deo solicite incœpit: vidit autem sublata in extasim ante Dominum suo in throno considentem, prouolutam ad pedes sanctissimam Virginem vna cum sancta Maria Magdalena sanctaque Clara suppliciter postulare, suo vt consortio tandem iungeretur Coleta, & laboribus eius finis per mortem imponeretur: sed flexis ex altera parte genibus S. Franciscus, id ne fieret diuinam precabatur maiestatem: Ah Domine mi, inquiebat ille, an ea conditione ipsam mihi dedisti, [longiorem ei vitā impetrat S. Franciscus.] vt ex mundo educeres tam repente? Supersit illa, obsecro, etiamnum in viuis, cuius præsentiam vsque adeo necessariam esse nosti ad reformationem meorum Ordinum. Et visus est Francisci supplicationem admisisse Deus: conualuit enim & sana surrexit cum gemitu exclamans: Eheu! vir bonus Franciscus sanctissimus non vult vt moriar, & ad Deum meum moriens proficiscar: heu me! quantus hinc mihi accedit cruciatus! Ita narrarunt mihi, qui adstabant, P. Henricus, Fr. Petrus Lyon & Fr. Franciscus Claret. [quomodo suas visiones inscia narraret.] Quod porro eiusmodi reuelationes ac visiones ipsamet alijs patefaceret non ex aliqua fiebat vanitate: sed quia diuinarum influxu gratiarum repleta nec linguam nec ceteras facultates corporis animiue habebat in potestate, atque ita ignorabat quid diceret vel alijs enarraret, vsque dum sensibus plene restituta animaduertebat, adstantes in aliquam diuinorum secretorum, quæ in se agebantur, venisse notitiam: quo cognito, vituperare seipsam ac vilipendere incipiebat, quam abiectissime poterat de se loquens ac sentiens.

[65] Scientiam industria studioque acquisitam vel exiguam Coleta vel nullam habebat: [Absentia & futura cognoscens] sed infusa cælitus cognitione plurima nouerat tam præterita quam futura, nullo creato magistro vsa: cuius rei varia possent proferri exempla, quorum certis auctoribus compertorum distincte memini. Ita Sorore Maria de Pois referente dedici ego Petrina de Balma, fuisse ex S. Francisci Ordine Religiosum, eumdemque in Theologia Doctorem, & Magisterij titulo ornatum Parisijs, Magistrum Petrum Psalmon dictum, qui ab initio reformationis multum B. Coletæ addictus, in morbum medicorum iudicio lethiferum incidit. Proficiscebatur tum forte Beata ad quosdam conuentus visitandos, nec procul transibat a monasterio, in quo prædictus decumbebat ægrotus. Quæ certo cognoscens, instantem ei mortem, non solius corporis, sed etiam animæ iacturam trahere; [Religiosum alias damnandum sanat,] adiuit infirmum, & reperit extremo in agone constitutum. Itaque nomine suo eum inuocat, dicens: Confortare in Domino, Petre, & esto robustus. Rem dictu mirabilem! audiuit verba loquentis moribundus, adeoque confortatus est, vt mox coram omnibus sanus surrexerit secundum corpus: qui vt a lepra quoque spirituali mundaretur, protinus se ad Beatæ pedes abiecit, [deinde non integre cōfessum] humiliter se offerens ad ipsius Sororumque eius obsequium quamdiu vita deinceps comite vteretur. Non egebat illa tum ministerij talis, admisit tamen oblatum libenter, vt sic laboranti animæ medicinam faceret: itaque secreto aduocatum monuit, expiaret animum Confessione perfecta, quali se cognoscebat egere; simul Confessarium ei nominat, virum grauem ac probum. Paruit quidem eatenus ille vt Confessarium adiret: ne tamen integre confiteretur, vel importuna ei verecundia obfuit vel peccatorum commissorum obliuio. [semel iterūq; remittit ad Confessarium:] Ergo renuntianti mundatum ex eius præscripto se esse: Minime, inquit, Coleta: & enormia quædam peccata enumerat, quæ ille tacitus prætermiserat. Obstupuit ille, & sibi plane, sicut illa dicebat, conscius, Confessarium repetit atque Confessionem, reuertensque ad piam Matrem: Nuno saltem, inquit, confessus sum omnia. Sed docuit eum, alijs denuo enuntiatis delictis, Dei famula Coleta non tam purum illum esse quam ferebat, tertioque eodem remisit infelicem, donec omnem peccatorum sentinam euacuasset,

[66] [vir & mulier eius monitu ad vicinam mortem se parant:] Vezontione item vir honestus ac prudens Ioannes de Colonia fuit, ciuis ibidem & mercator ditissimus, pariterque in pauperes liberalis ac pius & ideo apud omnes egregie commendatus. Hunc intra breue temporis spatium e vita excessurum Beata cognouit: quare illum ad se aduocatum, impendentis mortis certiorem fecit, ac simul de animæ suæ statu iussit esse securum: si tamen rem Deo gratam facere ante mortem vellet, disponeret prouide domui suæ, certus propinquæ migrationis. Paret ille, testamentum condit, & rebus cunctis bene ordinatis, in morbum incidit, moriturque. Hoc me audiuisse frustra hic dixero; cum res sit omnibus passim nota. Sic Poligniaci cuidā ex vrbe Cabilonensi matronæ, quæ suæ visitationis gratia, deuote venerat Poligniacum, propinquæ mortis viciniam indicauit: itaque præmonita illa, neque dubia de veritate prædictionis, animum expiat Confessione: post quam, modico interiecto tempore, in morbum prolapsa viuere desiit.

[67] Dixit mihi P. Petrus de Remis, a sibi ob quædam B. Coletæ negotia Romam profecto euenisse, [admonet Confessariū rei clam gestæ:] vt ageret aliquid, quod præter Deum nemini credebat esse notum: redit interim, & coram beata Matre consistens post duram increpationem secreto intelligit quid commississet in via: ex quo cognouit bonus Pater nihil ipsam latere, quod ad spiritualem suorum Fratrum ac Sororum statum spectaret. Et sane enuntiabat Visitatoribus non tantum præsentium, sed absentium quoque defectus occultos, vt ijs opportune prospicerent. Dicentem insuper ipsam ego audiui: Edico vobis Sorores meæ, [nouennis plene cognoscit S. Francisci institutum:] quod singulari munere mihi diuinitus concesso, tam claram certamque notitiam habuerim Ordinis S. Francisci nono ætatis meæ anno, atque habui trigesimo vel quadragesimo. Fassa mihi etiam quandoque est raro ad se adire aliquem, cuiuscumque sit conditionis ille, siue cōsilij seu solatij caussa vel alterius cuiuslibet necessitatis prætextu veniret; quin venientis aduentum, [pleraque suorum occulta nouit.] rationem, intentionem aliaque præsciuerit, vt ne imparata responderet. Ergo a Fratribus & Sororibus omnibus, ipsisque adeo Confessarijs suis mira obseruabatur reuerentia, probe cognoscentibus quam raræ scientiæ dono polleret: neque absentem minus quam præsentem reuerebantur: cuius rei mihi testes fuere prædictus P. Petrus de Remis & Fr. Franciscus Claret, iam sæpe nominatus.

[68] [corrigit meditatam desectionē,] Erat in conuentu Bizontino Nouitia, quæ diabolicæ succumbens tentationi, egressum ex monasterio serio meditabatur, nemini vulnus suum detegens. Hanc ad se diuinitus edocta aduocauit Coleta, expressaque culpæ confessione sic animauit, vt mutata in melius voluntate, maiori deinde quam cœperat feruore in suscepto Religiosæ vitæ proposito sit progressa. Ibidem cum diuino interesset Officio, [euagationē mentis voluntariam:] Sororum vna vanis atque periculosis mentis euagationibus distrahebatur ab orandi attentione: aberat longius in choro Mater; cognouit tamen quid animo volueret, & Religiosam submisit, quæ iuberet, nugas istas missas faceret, sibique ab insidiante caueret dæmone: quod & fecit nulla interposita mora. [impedit prelium cōmittendum.] Tantum valet opportuna monitio ex caritate procedens: sicut in maioris momenti rebus etiam patuit. Etenim cum totis Gallijs bella arderent, & copiosus vtrimque exercitus ad prælium stato die ineundum conuenisset, admonita in spiritu Coleta fuit, copiosum sanguinem effundendum eo prælio, plures autem animas inimico dæmoni cessuras in prædam. Mœsta igitur, & vtramque partem studens componere, misit Fr. Ioannem Millon cum monitorijs ad vtriusque exercitus Duces epistolis, quibus quid sibi esset reuelatum declarans, tantum effecit, vt mutatis animis & deposita pugnæ cura, ipso loco cœpti sint conciliandæ pacis tractatus iniri.

[69] [Negligentē in curanda moribunda] Item in conuentu Poligniacensi Nouitiæ cuiusdam ad mortem laborantis curam commiserat alteri Religiosæ, solicite admonens vt ad agonizantem se quam citissime aduocaret. Ne faceret quod iussa erat bona Soror somnus prohibuit, in oculos, longiori vigilia & præcedentis diei laboribus fatigatæ, surrepens, interim dum animam agit Nouitia. Experrecta igitur mortuam reperit: & mox increpantem grauiter Matrem audiuit; quæ vehementer dolens absente se mortuam Filiam suam, negligenti Sorori prædixit futurum, vt nemo morienti præsens adesset. [nomine præsente morituram prædicit.] Nec leuius quam prædixerat euenit: adfuit tamen in eodem conuentu pia Mater, cum illa aliquamdiu post vltima correpta infirmitate, necdum perceptis Christianis Sacramentis, elinguis iaceret: aduolat igitur lacrymabunda, & lacrymis feruidas orationes miscens, impetrauit a Deo, vt sensibus suis restituta misera & loquendi reciperet facultatem & Sacramentorum opportune communiretur præsidio: post quæ mortua est, vt prædictum fuerat, nulla prorsus e Sororibus præsente.

[70] [aliā quoque mortis suæ admonet:] In conuentu Viuiacensi Beata commorans, instantem Domicellæ cuiusdam Poligniacensis exitum in spiritu cognouit: eiusque præsentia extremum frui cupiens, absentem ad se euocauit per litteras, ac deinde monuit morituram: quod vere prædixisse ipsam secuta in breui mors probauit. Simili modo sciuit prædixitque alia, æque ab hominum cognitione remota, quam ignota cuilibet est mortis suæ hora. Petebat in Ordinem admitti adolescentula quædam, cui ad formæ gratiam mira morum amabilitas addita fauorem omnium conciliauerat, Sororum, inquam & Confessarij: [aliam dicit non perseueraturā.] qui rara naturæ ac gratiæ dona in illa demirati, opportune importune ad illius admissionem impellebant restitantem Coletam, propterea quod spirituali oculo arcanum animi vulnus inspexisset: Victa igitur deprecantium votis: Cogitis, inquit, me vt hanc recipiam: verumtamen scitote futurum nunquam vt vsque ad Professionem perseueret. Ita euenit: tot tamque grauibus tentationibus obruta fuit misera, vt obseruatu impossibilis visa ei sit Regula, atque ad seculum vomitumque redierit.

[71] Audiui quod gloriosa Mater Coleta Fr. Ioanni Foucault loquens, [Dolense monasterium cur Fratribus dederit.] eidem dixerit in principio reformandi Ordinis S. Claræ datum sibi a Summo Pontifice fuisse conuentum Fratrum Minorum Dolæ in Burgundia, vt eo reformato, istic pro arbitrio suo vel Fratres vel Sorores constitueret: ipsa autem videns nulla in prouincijs istis esse suæ reformationis monasteria, & multos vndique accurrere Fratres, in nouitate spiritus viuere cupientes, nec parum ad commune bonum Sororum posse conferre si constitueretur alicubi velut seminarium Fratrum probitate, prudentia, doctrina ac Religione præstantium, qui inde per conuentus distribui possent, mire eiusmodi virorum egentes: hæc, inquam, considerans aggregauit istic huiusmodi homines, qui magnis istic profectibus aucti, optimis deinde virtutum exemplis monasteria omnia impleuerunt.

[72] Instabant ibi b ex eodem Ordine Minorum alij, [qui ne suæ reformationi abiudicetur,] spiritualis huius ædificij subsidio nequaquam a Deo destinati, vt sibi a loci magistratibus addiceretur conuentus, quem suæ reformationis Fratribus Coleta destinauerat. Sorores autem cum repulsam suis paratam viderent, mœstæ preces ad Deum conuertunt, quas prompte fuisse exauditas euentus docuit: nam quidam e magistratu, Magister Stephanus a Magnavalle, vir prudens ac bonus magnæque in Parlamento auctoritatis, plerosque senatores videns in Fratrum tam vehementer instantium partes propendere, ne cogeretur conuentum Sororibus abiudicatum cernere, in iter sese contristatus dedit, [remisso in senatum patrono, efficit.] beatæ Christi ancillæ desperatum negotij illius statum nuntiaturus. Ecce autem ex improuiso apparet in nubibus obuiam ei facta Mater gloriosa, & manibus innuens vt ne pergeret, clara & intelligibili voce adiecit: Regredere, Magister Stephane, regredere, vicisti etenim. Cui ille mandato obtemperans (prout sæpe ipse alijs, mihi ex eius ore P. Henricus dixit) reuersus in Parlamentum est; vbi æqualibus vtrimque suffragijs pendebat sententia, sed impulsa aduentantis opportune Stephani calculo, in fauorem Sororum dato, ijsdem conuentum expetitum addixit.

[Annotata]

a Tectius hæc ipse de se in Vita num, 135.

b [Fr. Io. Focault an Coletæ aduersarius.] De Dolensi conuentu actum fuisse, non satis clare quidem Petrina his exprimit, sed clare probat Abbauillæus: quod tamen inter præcipuot Coletanorum aduersarios nominat dictum Fr. Ioannem Focault, in eo non satis certam secutum coniecturam liquet ex InstrumentoAbbatis Gandensis, in quo num. 7 dicitur ipsi Beatæ deuotus, notus, & familiaris Religiosus: vt ex ipsa Coletanorum reformatione potius quam obseruantium Beatæ aduersantium vnus fuisse videatur.

CAPVT VII.
Infestationes a dæmone, donum Prophetiæ, obitus & eum secutæ visiones.

[73] Venio ad inuidentium virtuti eius machinationes dæmonum, quas illa iam inde a suæ conuersationis principio multas passa, [Reclusorij perfossione,] gloriose triumphauit: nam cum adhuc in suo reclusorio Corbeiæ existeret, venit aliquando per caminum diabolus, (quemadmodum Soror Agnes de Vaulx & P. Henricus mihi narrarunt) & in muro tantum foramen fecit, quantum transituro illac homini sufficere poterat: sed B. Coleta foramini opponens Deiparæ genitricis effigiem, coloribus expressam in tabula, paulo post murum sic inuenit redintegratum, quasi nullo maleficio fuisset violatus. [& spectris infesti dæmones] Varias quoque formas induebant dæmones, vt pias eius orationes impedirent, & pia proposita sanctasque intentiones subuerterent: quibus cum parum proficeretur aut nihil, [ad verbera veniunt:] venerunt ad verbera impudentissimi spiritus, & fustibus aliquando sic contuderunt vt toto corpore liuentem, & tetro nigrore deformem viderit aliquando Soror Agnes prædicta, vt mihi P. Petrus de Remis & P. Henricus ac Soror Iacoba le Grand affirmarunt.

[74] Ipsa quoque mihi dixit aliquando nocte quadam se persoluendis Deo precibus intentam in oratorio, dirissime exceptam fuisse verberibus: [ipsam intra angustias suffocandam compingunt:] nec eo contentos dæmones sic contusam intra vnius fenestellæ angustias ipsam compegisse, vehementia tanta vt nec loqui posset, nec citra summam difficultatem respirare: mansisse autem se eo loci vsque ad sextam matutinam, donec Sororum aliqua superuenit, quæ tali in statu reperiens Matrem, & opem ferre frustra conata, Fratrem denique laicum, nomine Reginaldum accersiuit: qui suos quoque conatus irritos esse videns, fenestram dissecans, explicauit angustias, quibus aliter erui viua non poterat. Hoc autem in Bizontino conuentu accidit. Verum priuata sunt ista incommoda: publicum & communem totius conuentus Decesiensis quietem incolumitatemque impetebat, quod sequitur, inimici dæmonis stratagema, & vna matrem filiasque inuoluisset ruina, ni laborantibus suis mirabili modo succurrisset Deus.

[75] Venerat ad prædictum conuentum pia Mater eo tempore, [ex intempestiuo pulsu campanæ] quo ipsum oppidum præsidiariorum militum ingenti multitudine grauabatur, & propter bellicos in prouincia motus suspecta erant omnia; eorum præsertim, qui veniebant ex partibus hostilium ditionum, quemadmodum B. Coleta veniebat, etsi nihil esset metuendum cuiquam a tanta cordis puritate, qua partibus vtrisque famulabatur. Arripuit tamen occasionem diabolus, & Sacrarij præfectam, cuius officium erat nocte media signum ad Matutinam psalmodiam dare, e somno suscitans inter horam nonam ac decimam vespertinam, impulit ad campanam de more pulsandam tempore non suo; [proditionis suspectas Sorores reddunt:] simul & hostem adduxit scalas ad mœnia admoturum. Attonuit intempestiuus ille pulsus nocturnos in mœnibus excubitores, qui eodem temporis momento inimicorum conatum deprehendentes, primum quidem prohibuere ascensuros: deinde nihil dubij quin hosti ad inuadendam ciuitatem signum campana dedissent Sorores, turbatis supra modum animis grauissima quæque minabantur innocentibus, in manifesta, vt quidem credebant ipsi, proditione deprehensis. Ergo aduolant rabidi ad conuentum: sed ecce dum ad illius valuas accedunt, ijsque effractis, mactare omnes ac perdere cogitant, [quas Deus liberat, mutato horologij cursit] protegente suas ancillas Domino, & antiqua in earum gratiam miracula iterante, publicum oppidi horologium, quod iuxta veram temporis rationem vndecimam horam indicare debebat, indicauit primam pulsu suo; eoque non exili, vt alias semper, sed præter morem naturamque grandisono, sic vt auditus ab omnibus distinctissime omnium quoque animos auerteret a facinore cogitato, [& ortu diei anticipato.] seque prȩcipiti nimium furore abreptos milites pariter incolæque arguentes, nullo illato damno recederent, taciteque se commendarent pijs Sororum meritis, quibus acceptum referri posset, quod qua hora ipsæ ad precandum surrexerant, eadem nocturno earumdem pulsu excitati vigiles, hostes a mœnibus amouerunt. Qua in re illud quoque mirabilius accidit, quod, duabus horis hoc miraculo interceptis, nihilo tamen tardius apparuerit aurora, quam exspectari debebat si ad medium duodecimæ, vt consueuerat, fuisset pulsatum pro Matutinis sicut ipsa Beata aliæque Sorores retulerunt, Dei potentiā collaudantes.

[76] [Futurum schisma præscit.] Prophetiæ gratiam, qua prædita erat, in hoc beata Mater ostendit, quod in Languedociæ partibus constituta, vt P. Henricus & Soror Agnes de Wisemelle retulerunt, mortem Martini Papæ prædixerit, & nasciturū in Ecclesia schisma ac finem Cōcilij Basileensis, nec non electionem Felicis Antipapæ; eaque tribus vt minimum annis, antequam euentu vera probarentur: ex qua prænotione ingentem animo dolorem cōcepit. Alias adductus cum esset ad eam eximiæ formæ puerulus, Domini Ioannis a Couraut filiolus (gratissimus namque ei erat paruulorum conspectus, primȩuæ innocentiæ statum sibi repræsentans) intuita eum Coleta cognouit, damnandum esse si superuiueret: precibus ergo apud Deum egit obtinuitque, vt morte præmatura extingueretur. [citam mortem impetrat puere, damnando si adolescat:] Ecce autem qui sanus valensque aduenerat, reducitur æger moriturque. Mittunt attoniti super insperatæ mortis celeritate parentes, qui Sororibus nuntient funestum casum: at hæ verborum memores, quæ ex ore Matris suæ audierant, iubent ea renuntiari dolentibus: quibus non modico solatio fuit intelligere, quantis modis optanda filiolo suo mors illa fuerit, neque difficile existimarunt voluntatem suam beneplacito diuino, & prudentis vere virginis Coletæ optioni naturalem suum amorem submittere.

[77] [pia solicitudo pro iuuandis defunctis,] Desiderium Beatæ animas in purgatorij pœnis detentas adiuuandi tantum fuit, vt si permisisset Deus, libenter sola perlatura fuerit supplicia omnia earum omnium piaculis debita: multas igitur ad Deū fundebat preces illarum subsidio destinatas, instituitque vt Sorores omnes tribus cuiusque hebdomadæ diebus, Maiori excepta, Vigilias defunctorum cum tribus lectionibus recitarent. Pari solicitudine accurrebat ad moribundas Sorores, [moribūdis,] in illas expendens quidquid diuinitus acceperat gratiarum; salutaria monita suggerendo morientibus, eisque Diuinam misericordiam feruenter implorando. Simili eos etiam persequebatur caritate, a quibus aliquid patiebatur incommodi: & fuere hi ex omni conditione homines domestici externique, [inimicis,] nobiles & ignobiles, Religiosi ac seculares: sed quantumcumque diras ab eis persecutiones pateretur, nemini tamen offensam se signo vllo verboque indicabat: sed potius salutem omnium, atque ipsorum imprimis, & verbis & operibus satagebat promouere. Ipsa mihi fassa est bis se fuisse intoxicatam b, nec ignorare quibus agentibus id factum esset: clementer tamen ignouit reis, nec vllum præ se tulit iniuriæ sensum, sicut nec damnum valetudinis ex maleficio vllum contraxit, diuina ipsam protegente dextera.

[78] [peccat oribus;] Talis cum esset illius mansuetudo, facile fuit per eam multos peruersissimæ etiam vitæ homines ad Deum & bonam frugem conuerti: qui autem ex ijs remanebant in nequitia obdurati, super hos dolebat magis quam ex omnibus incommodis & cruciatibus, qui sibi ex morbis alijsque caussis proueniebant. Nam licet labores atque ærumnæ, quibus vsque ad extremam ætatem exercita est, multiplices fuerint & peracerbæ, eo tamen animo omnes pertulit, vt nihil fuerit recusatura quo minus ad Dei gloriam proximorumque salutem denuo easdem omnes & maiores etiam toleraret. [absque vlla valetudinis suæ cura.] Sæpe cum ex vno conuentu in alium erat ipsi proficiscendum, adeo debili fractaque valetudine erat, vt non videretur quartam vnius leucæ partem absque vitæ dispendio posse absoluere, & tamen magnis animis se dabat in viam, dicens nihil interesse, in campisne an in ciuitatibus diem suum obiret, modo in Dei obsequio iuxta beneplacitum ipsius mori sibi contingeret. Ergo totum vitæ suæ spatium vtilissime transegit: quamdiu enim cum ea vixi in laboribus, in vigilijs, in pœnitentijs sponte susceptis, in orationibus priuatim ac communiter frequentibus scio fuisse occupatam Dei aut proximi sui caussa.

[79] [Præmonet qua die & hora moritura sit:] Obitum quoque suum præcognouit & futurum dixit in conuentu Hisdiniensi, Purificatæ Virginis Matris festo, vt vltra duos annos nō superuiueret. c Audiui autem a P. Petro de Remis, a Sorore Maria, atque alijs conuentus Gandensis Sororibus, quæ tribus septimanis ante excessum eius Atrebati fuere, quomodo beata Mater præscia diei & horæ, qua sibi moriendum esset, eamdem omnibus conuocatis reuelarit: admonens atque adhortans, vt semper piæ essent & timentes Deum, Regulam seruarent exactissime & proprias reformationi suæ constitutiones, reddentes fideliter Deo quidquid ei vouerant: d de cetero ne multa a se extremo illo tempore verba sperarent, sinerent se res suas cum Deo agere, cui se tota mente obstrinxerat. Dominica die, [Sacramēta suscipit:] audito Sacro & Eucharistico pane suscepto, speciali Dei visitatione frui obseruata est: post quam velut extra se facta, nullius omnino rei curam vlterius gessit, nisi Sponsi sui, eum adorando, ad ipsumque suspirando. Interim deliquium patitur, & a Confessario Sacramento extremæ Vnctionis munitur ad agonem. Recepit autem in prȩdicta Dei visitatione quatuor insignes fauores: quorum primus fuit, quod ad exemplum Christi patientis grauissimos senserit cruciatus, [4 donis in morte honoratur:] qui ei ad vltimum vsque spiritum perdurarunt; alter quod reliquo omni tempore a rerum diuinarum contemplatione numquam auulsa fuerit; tertius quod sacrum Missæ sacrificium semper audierit dici: postremus denique quod licet communitati Filiarum suarum præsens non esset, tam clare tamen distincteque nouerat quidquid ab omnibus vbique fieret, acsi coram se singula agerentur, sicut narrantem audiui Confessarium eius.

[80] [cognoscit ingressum Confessarij:] Volebat ipse eiusque socius morienti adesse; ideoque erant conuentum ingressi, præstolantes dum horam esse extremam intelligerent: cognouit hoc ipsa Deo reuelante, ideoque accersiri eos ad se iussit, & suauibus verbis allocutos dimisit: erat enim dies iste Veneris, nec morti suæ destinatus. Sabbato vero sequenti post factam orationem dixit suis, vltima nunc vice requieturam se, &, vt erat vestita decumbens, velo, quo velata a Pontifice fuerat cum Abbatissa constitueretur, caput obnubit, [ad mortem se cōponit.] & suorum erratorum venia a circumstantibus postulata, immobilis perseuerauit, ore atque oculis clausis, inter acerbissimos dolores per horas quadraginta octo protractos, vsq; in Feriam secundam; quæ tum sexta Martij erat, anni millesimi quadringentesimi quadragesimi septimi, quando circa horam ab ortu solis primam e coram Sororibus omnibus, ac P. Confessario & illius socio, extremum diem feliciter Gandaui clausit. Relictum est sanctum eius corpusculum in eo, super quem expirauerat, lectulo per horas duodecim: post quas ita formosum apparuit omnibus intuentibus, [corporis incorrupti species.] vt niue candidiora viderentur esse membra singula, in quibus intermicantes venȩ hyacinthinum prorsus colorem induerant. Tractabilia præterea erant omnia, & suauem quemdam odorem spirantia, vt vitæ eius innocentiam vel ex hoc signo satis indubitatam haberent, qui ad hoc spectaculum homines plus quam tricies mille confluxerunt, partim deuotionis partim curiositatis ergo f. Tertio autem post obitum die, absque vlla pompa inhumatum est corpus, sicut ipsa ante mortem præceperat, & Pater Confessarius mihi Atrebati affirmauit.

[81] [Orbæ mors eius nuntiatur Angelico cātu.] Noluit porro Deus hanc suæ ancillæ mortem absque testimonio inhonoratam ignorari ab alijs regionibus: ergo ea ipsa qua excessit hora audita est in conuentu Vrbensi in Sabaudia, quem viuens multum pia Mater dilexerat, angelici concentus dulcissima melodia, interque ceteras vox vna suauior, quæ ab omnibus Sororibus clare intellecta modulabatur hæc verba: Venerabilis Soror Coleta abijt ad Deum. [ministræ suæ ter apparet mire splendens:] Eodem die ipsamet apparuit laicæ cuidam Sorori Ceciliæ, multum sibi deuotæ, quæ viuenti aliquamdiu ministrauerat. Erat hæc in conuentu Castrensi longissime dissito, nocte media vacans assuetæ sibi orationi, cum vidit clarissima in luce Coletam, tantique fulgoris radios emittentem ex oculis, vt non minus quam ad solis lumen declinare suos cogeretur, nec posset fixe intueri: terna autem vice idem oblatum piæ Sorori spectaculum ingenti solatio plenam reliquit.

[82] Præterea ex P. Petro de Remis audiui, fuisse Sororem in quodam conuentu procul remoto, [& Sorori pridem illā videre cuptenti,] quæ B. Coletæ, numquam sibi visæ, conspiciendæ cupidissima, sæpius eam felicitatem optarat, imo iam sexies millies Aue-Maria recitarat, vt Beatissimæ Virginis intercedente suffragio, hanc a Deo gratiam impetraret. Exaudiuit pium votum Dominus: nam in nocte obitum Beatæ immediate præcedenti, audiuit in oratorio piæ Matris pulsum triplicem, eoque pulsu excitata a somno, ostium quoque oratorij aperiri audit, ac rursum claudi. Surgit igitur, atque ad locum se confert; vbi Religiosam conspexit mira refulgentem claritate, vt crystallus solet opposita soli: tum vocem audit dicentem sibi: Est Soror Coleta, est Soror Coleta. Stupefacta illa nouitate rei, eamque se videre mirata, cuius conspectum votis tam diuturnis optauerat, vt gaudij sui participes faceret Sorores alias, clamorem parat attollere, nec potest. Ergo satis habuit abeuntem subsequi, [dein alijs pluribus,] quæ mox ab oculis mirantis disparuit. Tum vero ad Sorores accurrit propera, & quid acciderat sibi exponit: illæ autem dum tacitæ admirantur, ecce cælestis plane exauditur concentus, sublatisque in cælum oculis vident Religiosam prædictam, amictam gloria in medio modulantium choro, sursum ferri in æthera g.

[83] Referebat idem P. Petrus de Remis, in alio conuentu Religiosam fuisse, [euntem in cælum Sanctorum cœtus deducunt:] diuinis rebus deuotissime addictam, quæ ipsa, qua Coleta moriebatur, hora orationi pie intenta, atque inter orandum extra se rapta, ordinatissimam viderit processionem, quam componebant præsentes Christus cum sua sanctissima Matre, & Patriarcharum, Apostolorum, Martyrum, Confessorum ac Virginum gloriosi cœtus, nec non Minorum Fratrum ac Sororum S. Claræ multitudo maxima: in medio autem omnium B. Coletæ anima triumphabunda deducebatur ad cȩlum, [sequuntur animæ per eam purgatorio exemptæ.] mira gloria & splendore coruscans. Hanc pompam sane gloriosissimā excipiebat deuota alia humilisq; processio, plurimorū virorū atque mulierum omnis conditionis atque ætatis, manibus inter se iunctis, & ceruicibus inclinatis: & in hac pia illa Religiosa matrem suam lætabundam agnouit, & quomodo ipsi esset requirens, intellexit, quod optime: primum autem ordinem procedentium, Sanctorum esse, qui B. Coletæ animam in æterna ducebant tabernacula: secundum vero animarum fidelium, quæ eiusdem precibus meritisque ex purgatorijs erepti flammis liberatricem sequebantur suam, quarum ipsa quoque vna erat; & ad cælestem gloriam comes. Fuit & alia maximæ austeritatis & multæ pœnitentiæ persona, quæ simili in raptu vidit B. Coletæ animam ab Angelis transferri in Paradisum.

[Annotata]

a Hic est cuius filius olim scripsit instrumentum Abbatis S. Petri primo loco datum post Vitam.

b Non sagarum hoc factum maleficijs fuisse; sed præbito in potum veneno indicare videtur Vita num. 176.

c Addit Abbauillæus fol. 413, ex Sororis Elisabethæ depositione (fuit autem hæc Ducis Bauariæ filia) quod ibidem anno 1446, in festo Sanctorum Petri & Pauli ab extasi, [Aliæ B. Coletæ de suo obitu prædictiones.] quam passa fuerat, sibi reddita, exclamauit: Felices quæ primæ morientur, & dies tribulationum non videbunt. Ibidem: Nouitia Soror, culinæ ministerio intenta, in præacutam sudem oculum sic impegit, vt videndi ex eo facultatem amiserit. Volebant eam, vt deinceps inutilem futuram, Sorores dimittere: sed Coleta, quæ abitum Gandauum parabat, licere negauit: quod malum non naturale sed accidentarium esset, [oculi vulnus curatum,] & in obsequio Religionis contractum. Quibus cum parum proficeret: Eia, inquit, ego Gandauum abeo moritura, & hanc, quam vos reijcitis, mecum abducam. Fecit vt dixerat: sed per viam læso oculo restituit sanitatem. Similiter cum Fr. Arnoldus ex Ordine S. Augustini obtulisset se ad Ordinem FFr. Minorum: [designatus habitus quo mortua indueretur:] eique circa omnium Sanctorum festum admisso, vestem parari Coleta voluisset, vt ea ante suum discessum indueretur; mutata dein mente eum iussit differri. Ipsa dein Gandauum iuit, vbi cum ei dicta vestis exhiberetur a quadam Religiosa, dixit eam non Fr. Arnoldo, qui erat in Burgundiam amandandus: sed suo corpori post mortem inuoluendo seruituram: prout euenit, iubente sic Abbatissa huius prædictionis penitus ignara, quod alia nulla magis esset in promptu, & populi spectatum occurrentis respectus exigeret, decentiori in habitu mortuam conspici. Discessit autem Hisdiuio B. Coleta 1 Decembris & Cortraco transiens, vbi magna erat cuiusdam Reclusæ fama, quasi absque humano cibo viueret, illius Cōfessarium, missum honoris ergo ad se salutandam, sic excepit Coleta, vt eum de suæ pœnitentis Angelica vita vix loqui permitteret, alio sermonem studiose diuertens. Sociabus autem suis factum miratis dixit, Reclusam illam, fœde deceptam a dæmone, clanculum delicate epulari: [hypocrysis deiecta.] quod verum fuisse paullo post patuit, impostura detecta. Hactenus Elisabetha apud Abbauillæum, fol. 417.

d Idem ex Gandensibus memorijs addit, quod Sorori Odettæ istic Abbatissæ loquens, paullo post exclamarit: Eheu tantum laborum subij pro reformatione Religionis, quæ diu duratura non est: [Reformationis relaxationem præuidet ex Confessariorum indulgentia,] idque propter nimiam Religiosarum cum Fratribus familiaritatem, & eorum erga illas conniuentiam; in quarum gratiam nouas inducent opiniones prætextu pietatis coloratas, & in expositione Regulæ sententias contrarias veritati. Alias autem in eamdem ingressa materiam: Sufficeret, inquit, via quam ostendi eis, neque enim feci aut præcepi quidquam, quod non sciuerim certo diuinæ voluntatis esse. Equidem Religiosos ab eis honorari volo & cum caritate foueri: verum quæ ista est ratio, vt illos post Completorium Sorores accersant, eisque monasterij secreta reuelent? [& nimia Religiosarū cum ijs familiaritate.] vnde plus desolationis quam solatij percepturas præmoneo. Atque hunc in finem verba S. Bernardi adducebat, sub extremum tempus ita suos alloquentis: Dum viam tenebitis, quam præcepi vobis, inuocabitis me & exaudiam vos, & in afflictionibus adiutor adero: quod reapse præstitit, donec ab obseruantia Regulæ desciuerunt. Postea vero non item, & hanc se habere caussam illos deserendi cuidam in visione apparens sanctus Fundator declarauit. Hæc illa, nondum in Conuentum Gandensem cadentia, in quo primus adhuc viget ex corporali B. Coletæ præsentia feruor, & integerrima paupertas, atque modestia, vt nobis certis magnorum virorum testimonijs constat, & partim ipsi potuimus arbitrari.

e Obseruat ex Foderæo Abbauillæus, eadem hora, die, mense anno mortuam esse Coletam, quibus Romæ Nicolaus V creatus est Papa, cuius prudentia effectum est, [Electio Nicolai V.] vt Antipapa Felix V prætenso cederet Pontificatu: atque ita tolleretur schisma, post quod nullum amplius lacerauit Ecclesiæ vnitatem, nec, vt optamus, lacerabit: quod B. Coletæ, tunc in cælos receptæ, meritis tribuens MS. Gandense late hic expatiatur, inquit Abbauillæus, pag. 428.

f Idem fol. 421 narrat, vt facilius populari pietati fieret satis, erectum fuisse pegma, ad quod geminis scalis ascendebatur: quarum primæ portam templi spectabant, [Rosaria corpori admota suaue olent.] aliæ chorum Religiosarum: & transmittendæ multitudini magno foramine apertam fuisse maceriam, qua hortus claudebatur. Fuisse autem inter ceteros quemdam Licentiatum, Germanum nomine, qui exemplo aliorum, rosaria sua sancto corpori admouentium, & ipse religionis ergo applicuerit suum, eo successu, vt ex eo attactu suauem quemdam odorem contraxerit, ac prorsus insolitum, & mirabiliter perseuerantem: ita ex ipsius depositione haberi in antiquo MS.

g His addi potest ex Abbauillæo, Molinensia MSS. citante fol. 423. Ioanna Carmona, quæ ex Beatæ prædictione Molinis facta Religiosa, votum vouit millies Deiparam Virginem recitato Aue Maria salutandi: & tribus diuersis vicibus Ordinis Reformatricem videre promeruit.

CAPVT VIII.
Miracula ante & post mortem patrata.

[84] Eximiam B. Coletæ sanctitatem confirmauere miracula, [Fœtus præmortuus vitæ redditur,] tam quæ viuens gessit quam quæ eius mortem subsecuta sunt: nam in vrbe Vesontionensi puellam, mortuam prius quam natam, cum parentes in Dei misericordia confisi frustra ad ecclesiam attulissent, tandem cum lacrymis B. Coletæ obtulerunt. Tactæ humanitatis sensu Sorores accepere velum, quo vti Mater sua consueuerat, eoque obuolutum defunctæ corpusculum, ad ecclesiam denuo referri iusserunt. Ibi gloriosissimæ Matris nostræ meritis vita puellulæ reddita, ipsa baptizata est, & Coletæ nomine nuncupata: quæ cum iustam attigisset ætatem, oblata Sororibus susceptaque est, & S. Claræ inter nos Religionem professa, postea etiam Mussipontanum conuentum a Abbatissa rexit; fuitque hoc miraculum tota Vezontione notissimum. Eiusdem vrbis ciuis, & nostri conuentus benefactor eximius, Ioannes Boisoit, simili beneficio reuocatus ad vitam, sæpius prodigium in se patratum confessus est, idemq; iurati testes complures affirmarunt, tamquam rem passim apud omnes certam. Tertius in eodem miraculorum genere fuit nominatus sæpius Fr. Franciscus Claret, [item ciuis Vezontionensis,] qui beatæ Matri fidele obsequium humiliter præstiterat per annos triginta. Huic post grauem morbum in ciuitate Lugdunensi extincto, [& F Franciscus Claret.] visum est ad iudicium adduci se, atque impetrandæ misericordiæ caussa primum ad Beatissimam Virginem Mariam, inde ad Apostolos, Martyres, Confessores atque Virgines ablegari: omnibus autem iudicantibus B. Coletæ esse sistendum, illius interuentu restitutam esse animam corpori suo, atque ita reuixisse se, & integerrima deinde sanitate vsum, ipsi mihi affirmauit.

[85] Nihilo his minora sunt, quæ viuens mortali in carne patrauit: [Prolixiorem vitam impetrat Confessario suo:] testor namque audiuisse me ex P. Henrico, quod cum existeret in Castrensi conuentu in regione Albigensi, B. Coleta in Lesignanensi commorante, infirmatus vsque ad mortem fuerit: quod dilectissimi sui Patris periculum in spiritu edocta pia Mater, multumque de eo afflicta & mœrens, Castrum se transtulit, moribundum inuisit, fusisque ad Deum precibus, longiorem eidem vitam a Deo impetrauit, qui proinde paulatim conualescens pristinæ restitutus est sanitati. Testor item Religiosam fuisse alterius Ordinis, quæ emendatiorem vitam desiderans agere, [& Religiosæ recens admissæ, iam prope mortuis,] cum suorum licentia Superiorum ad Ordinem transiuit S. Claræ, instanterque petijt illi conuentui deputari, in quo B. Coleta morabatur. Et obtinuit illa quidem, quod volebat: sed paullo post in grauem prolapsa morbum eo deducta est, vt, quoniam de proxima morte nihil dubitabatur, fossa eidem sepeliendæ, quam ipsa vidi, iam esset excauata. Verum sancta Mater considerans quam exiguam sancti sui desiderij partem consecuta esset moribunda Soror, propter breuissimū temporis sibi concessi spatium, inducias eidem poposcit a Deo ad faciendos dignos pœnitentiæ fructus: quod autem poposcit plene obtinuit: conualuit enim Religiosa illa, & annis viginti superuixit: cuius rei tot testes esse possunt, quotquot tunc, cum facta est, Poligniaci commorabantur Sorores b.

[86] Testor quoque narratum esse mihi a Sorore Matthæetta, ipsius B. Coletæ cognata, itemque a viro insigniter probo Ioanne des Bees, [a submersionis periculo liberati aliqui,] tamquam rem publice notam in Conuentu Bizuntino, quod aliquando B. Coleta visitationis ergo iter agente, ita copiose intumuerant aquæ, vt prædictus Ioannes cupiens vnam Religiosarum secum equo transuehere, aquarum violentia abreptus fuerit simul cum equo & Religiosa iam dicta; sic vt de sua & illius vita actum crederet: sed clamante ad Deum Coleta, ereptos exitio & ripæ incolumes redditos esse aiebat. Similiter de Magistro Petro Psalmon, cuius supra facta mentio est, memini a pluribus mihi esse relatum, quod cum equo in profundam foueam aqua plenam dilapsus, citra spem salutis sibi vel equo reliquam, recordatus in tali articulo mirabilium operum, quæ per B. Coletam operabatur Deus, opem illius implorauerit, & mox se liberatum miraculose sit admiratus.

[87] Architectus quidam egregius, nomine Iaqmont, conuentus Viuiacensis in Sabaudia ædificandi curam susceperat, [alij a naufragio:] cum istic B. Coleta moraretur, hic cum vice quadam ad ripam Laci c ageret cum socijs nonnullis, necessariam ædificio materiam adducentibus; ita subito intumuerunt aquæ, vt præsens cunctis adfuerit naufragandi periculum. Vidit in spiritu pia Mater isto in discrimine laborantes, & amissa spe vitæ eiulantes: itaque Confessarium suum inclamatum rogauit, vt vel signum Crucis super aquas efformaret: quod vbi fecit prompte obediens, sedata illico tempestas est, saluique ad portum fabri appulere: inspectante me atque obseruante nullius monitu vel edoctam de periculo, vel inductam ad perquirendum remediū Beatam id, quod dixi, præcepisse. Virum ego ex Ordine Minorum religiossimum noui, [captiuum a Saracenis visit.] qui ad insigne studium perfectionis tam singularem propagandæ Catholicæ fidei zelum addiderat, vt eum sanguinis sui effusione testari cupiens, Hierosolymam adierit; vbi a Sarracenis captus in tetrum carcerem est coniectus: in quo visitantem se consolantemque Coletam vidit, vt ipse mihi postmodum a vinculis liber, confessus est: prædicebat autem ei beata Mater liberationem propinquam, eo quod operam eius Christus destinasset ad alia quædam magis suæ gloriæ conducentia.

[88] [Coletanæ campanæ sonus dæmones compescit.] Publice notum erat tum Sororibus tum secularibus Poligniacum incolentibus (ex quibus testor me sæpius audiuisse) dæmones, qui carcerem loci vicinum conuentui, mox vt sol occubuerat, intemperijs nocturnis & terriculamentis inquietabant, non exiguam miseris vinctis molestiam adferentes; statim vt signum ad Matutinum Sorores campana dabant, solitos fuisse disparere, omni strepitu cessante: quæsiuerunt igitur miseri illi, ecqua esset nola illa compescendis dæmonijs vsque adeo efficax: & Coletanarum esse intelligentes, laudauerunt Deum in sanctis illis ac pijs animabus. Ibidem Ioannis Maillardi vxor in puerperio periculoso constituta, [Precibus adiutæ puerperæ:] filiam suam ad B. Coletam ablegauit, per quam se suamque prolem pijs illius precibus commendaret: vix illa accepit nuntium (vt mihi retulere, qui adstabant) quin oculos in cælum erigens, puellæ responderit: Eia, domum redi, & matrem peperisse reperies.

[89] Multo maiori in discrimine constitutam vxorem, eiusdem oppidi ciuis Ioannes Courrard pene habebat in desperatis: quippe quam obstetrices negabant posse ad partum venire, nisi ventre dissecto, in quo fœtus per matris agitationem nimiam transuers e iacens, non inueniebat egrediendi facultatem. Et medicos ille quidem iam chirurgosque sectionem facturos, aduocarat in domum: subijt tamen animum prius B. Coletæ, tum Poligniaci præsentis, preces exposcere: ergo iubens, tantisper expectarent dum redeat, ad conuentum properat; vxoris necessitatem exponit; preces efflagitat: quas illa absque mora fundit ad Deum, breues quidem, sed efficaces: etenim ab ijs ad mœstum solicitumque maritum rediens: Misericordiam, inquit, vxori tuæ fecit Deus: vade & filium tibi pariet. Nec aliter, quam prædixerat euenit: peperit mulier, & toto quinquennio prolem superstitem aluit: [curati oculi tum ipsius tum alieni:] ita me ex Sorore Matthæetta B. Coletæ cognata audiuisse fideliter attestor. Eadem aliæque Sorores dixerunt mihi, quod ex ipsamet etiam memini me audire, eam aliquando vehementer mœrentem ob amissum propemodum vsum oculorum, precibus ad Deum fusis, tam claros illico sanosque recepisse, quam habuerat vnquam. Caussam autem illorum præ ceteris membris amandorum hanc fuisse Beatæ, quod per eos Christum sub sacra latentem Hostia gaudebat contemplari. Vidi porro etiam alienos oculos pari facilitate ab ea curatos, quando Vezontione ad ipsam recurrit simili in casu Soror Catharina de Mansie, cuius infirmitatem a Coleta inspici & curari idem fuit.

[90] Matrona Poligniaci opulenta, cuius expensis eo loci fuerat conuentus erectus, [amentiæ periculum, Confessione depulsum.] morbum incurrerat periculosum, qui cerebrum petens, eam fere de statu sanȩ mentis deiecerat. Ea, postquam a mœrente marito frustra adhibita fuerant consilia alia, tandem ad Coletam ab eodem mittitur, quæ grauiter increpitam docuit, diuina hoc ei vltione accidere, quia longiori quam par erat tempore non expiasset animum per Confessionem: deinde Confessarium suum P. Henricum de Balma aduocat, cui dum confitetur mulier, orat ipsa tam efficaciter, vt a peracta confessione salua illa & sana surrexerit. In conuentu porro Bizontino testes pene omnes Sorores habui, fuisse istic Fratrem, Eustachium nomine, qui inter mendicandum ita grauiter tibiarum vnam læserat, vt immedicabile vulnus medici crederent: sed quam a medicis sperare non poterat, a B. Coleta medicinam accepit, delatus ad illius præsentiam: quæ postquam illius miserta rem Deo commendasset, mox persanatum se bonus Frater sensit. Alium quoque Fratrem fuisse, [Apostema in gutture, curatum applicatione crinium,] testatus est coram omnibus Sororibus, interque eas etiam me audiente, P. Petrus de Osiaco; cui ad obsequium Sororum eiusdem conuentus destinato nomen erat Petrus Goullier, & ad periculosum morbum accedens molestum in gutture apostema spiritum pene intercludebat. Huius cum prædictus Pater Visitator misereretur, nec sciret quo eum posset remedio subleuare; tandem recordatus paucorum crinium, quos ex sacro Coletæ capite penes se habebat, illos supra infirmum ponens, eumque cum ijsdem velut Cruce signans, integræ ipsum restituit sanitati.

[91] Duabus ex Ordine S. Claræ monialibus ad mortem ægrotantibus cum nulla prodessent medicamenta, [duæ moniales a viuente sanatæ:] ac ne micam quidem panis vlterius valerent transmittere, sanitatem contulit pia Mater, buccellam panis a se masticati vtriusq; ori imponendo: vni Edelinæ, alteri Iacquettæ nomen erat: & vtrique mox a transmisso in stomachum, qui præbebatur, bolo surgenti præsens adfui. Similiter ex Ioanne de Corbeia, conuentus Surregiensis portaria, [alia sub curru seruata ne cōtereretur:] audiui Sororum vnam sub curru lapsam in itinere, omniumque iudicio mortuam & contritam, ad Coletæ preces ita sanam surrexisse, vti hodie adhuc videtur: miraculum autem prædicta portaria sciebat ab auriga, qui currum illum tunc ducebat. Sic & in conuentu Bizontino Soror Catharina de Mansee, quæ in ignem lapsa manus pedesque grauiter adusserat; postquam ad Matrem Coletam accessit, vnico illius miserantis aspectu supra se defixo, in vtrisque sanata est.

[92] Ab ipsamet audiui in plurium Sororum præsentia, quomodo adhuc iuuencula paterna in domo ligna findens, [item propria tibia,] exerrante ictu securim in tibiam suam sic impegerit, vt eam propemodum amputarit, d clam tamen parentes habuisse vulnus, illudque circumligatum commendasse Deo, alteroque post die sanatum integerrime reperisse. [septem in firmæ,] Soror autem de Vaulx mihi dixit, quod in Auxoniensi conuentu, cum illius ipsa Abbatissam ageret, septem Sorores habuerit periculose infirmas, quæ omnes a B. Coleta, caussa Visitationis illuc adueniente, sanatæ sint. Fuit in conuentu Poligniacensi Soror, [dolor capitis,] Clara nomine, quæ per annos viginti intolerabilem capitis passa dolorem, oculos iam fœde contortos habebat: quæ ab aduolante ad infirmariam Coleta, post plurima sancti alloquij verba, ab omni cruciatu se liberam sensit: prout ipsa, quæ beneficium recepit, [manus ægra sanantur.] mihi Viuiaci declarauit. Vezontione autem scio Margaretam de Cayeux Ordinis nostri Religiosam immedicabile vulnus habuisse in manu, a quo curata sit, B. Coletæ manum fortuito arreptam vulneri applicans e.

[93] Neque ea præsente tantum patrabantur miracula, sed etiam in absentis gratiam benignus Deus multa supra naturæ vires operatus est: [Epistolæ alijs sanitatem conferunt;] quale est illud, quod ex P. Petro de Remis auditum memoria recolo, scilicet Sororem Margaretam Blauuais, recepta vnica Beatæ epistola consolatoria, subito surrexisse a morbo, qui letalis ab omnibus iudicabatur. Merito igitur epistolas eius velut pretiosa monilia æstimabant & seruabant eæ, quæ aliquas nancisci poterant. Fuit aliqua, cui plures earum in fasciculum colligatas sinu gestanti & aquam haurienti eædem exciderant in puteum: [apud aliam illæsæ educuntur ex aqua:] extractæ autem die tertio, cum luto vndique fœdatæ essent, iterum immersæ sunt in aquam, & tamquam si panni forent, lotæ atque siccatæ etiamnum seruantur, tam integræ & recentes, quasi numquam fuissent humectatæ.

[94] Præterea ex P. Petro de Osiaco & P. Petro de Remis audiuisse me testor, quod dictus P. Petrus de Osiaco, Conuentuum a B. Coleta institutorum Visitator, [P. Visitator dolore capitis solutus,] adeo graui capitis dolore per annum vnum dimidiumque laborarit, vt nec edere nec ambulare, nec sedere aut stare, sine incommodo valens, ad sui muneris exercitium prorsus redderetur ineptus. Implorat igitur Deiparæ Virginis & ancillæ eius Coletæ merita, quarum honori ipse laboraret: & sequenti nocte in conuentu Bizontino existens, visus est sibi Gandaui esse in illo oratorio, in quo coram B. Coleta sæpius assueuerat celebrare; illicque ipsam audire atq; conspicere, eodem vocis tono habituque vtentem, quo viuens solebat: aiebat autem tantæ consolationis fuisse illius verba, tantæque efficaciæ, vt omnis a capite dolor recesserit, nec postmodum vnquam molestus fuerit.

[95] Narrauit etiam P. Petrus de Remis, Trecis in Campania virum probum fuisse, [spasmi sublati,] B. Coletæ istac transeuntis aliquando hospitem, cuius filius paruulus spasmis obnoxius, quadam vice tam infeliciter collapsus sit, vt brachium fractum eo casu fuerit. Mœstus igitur parens, & gloriosæ Matris recordatus, cui aliquando hospitium ex caritate præbuerat, Deum rogat, vt per eius merita filiolo suo clementer succurreret: & ecce finiente preces patre, integro solidoque brachio sanus apparuit filius, atque a spasmo deinceps liber permansit. Postea vero accidit, vt domus, eiusdem viri ædibus proxima, inextinguibili deflagraret incendio: [incendium restinctum.] quare ipse suam quoque pari flamma certissimo corripiendam videns, nouam ex præterito beneficio spem capit: &, O, inquit, gloriosa Domina Soror Coleta, quæ filiolum meum curasti: adiuua me in hoc periculo: & ædes meas, hospitium tuum, præserua ab igne. Mirum dictu! minuuntur flammæ, & absque vllo viciniæ detrimento gliscens periculose ignis consopitur.

[96] Ego Soror Petrina de Balma testor, qua possum cordis humilitate & puritate, [Protestatio Sor. Petrinæ.] vera esse omnia suprascripta secundum formam, qua exarata leguntur: recordor enim semper minus dixisse me, quam rerum narrandarum excellentia requirebat.

[Annotata]

a Cognomen, de Pruceto addit Vita num. 202, Abbatissæ dignitas tacetur: vnde colligimus hoc miraculum diu ante Beatæ obitum contigisse: sic in Vita num. 90, habemus de infirma ipsius longe absentis velo curata.

b [In peccato mortuam.] Ex earumdem Sororum memorijs MSS. narrat Abbauillæus fol. 214, quod cum istic quædam Religiosa moreretur, Coletæ Vezontionem proficiscenti fuerit reuelatum, illam in peccato mortali decessisse: itaque per expressum mandasse Sororibus, ne corpus sepelirent vsque in reditum suum, vt vitæ reddita misera suum posset peccatum confiteri: quod & impetrauit. Retexuit igitur Confessionē resuscitata, & occultatum sacrilege crimen exposuit: ac postea actis Matri gratijs, [Coleta suscitat ad pœnitentiā.] placide in Domino obdormiuit. In cuius rei memoriam curauerunt Religiosȩ imaginem pingi, quæ adhuc in communi infirmaria spectatur. Ita ille.

c Lemani, cui, vt diximus, adiacet Viuiacum, e regione Geneuæ.

d Addebatur: vt non videretur nisi soli pelliculæ adherere: quem modum loquendi secutus auctor Vitæ est num. 253 (in ea parte quæ ex MSS. duobus exciderat: & vel hinc patet ipsius quoque Petri de Remis esse) nam intantum, inquit, abscidit eam, quod in osse tibiæ ex transuerso sola modica pellis integra remansit: sed vel hæc hyperbole ingens est, vel subitum & maius quam festinæ sanationis miraculum. Prudenter Abbauillæus satis habuit dicere admodum profundam plagam fuisse.

e His addi potest ex Abbauillæo citante MSS. conuentus Viuiacensis, Soror Clara Labeur, quam Viuiacum mittens, vt istic Abbatissam ageret, excusantemq; quod propter hemicranij dolores esset ei muneri inepta, sanauit impresso ei signo Crucis, iubens audacter eo se conferre: vbi deinde per annos 30 vixit: ita ille pag. 285.

HISTORIA ELEVATIONIS CORPORIS.
Ex MS. Gallico.

Coletta Reformatrix Ordinis S. Claræ Gandaui in Belgio (B.)

PER PITRINAM EX MS. GAL.

[1] De renouatione sepulcri sanctæ Matris nostræ Coletæ acturis, congruum fuerit explicare, quis circa renouationis dictæ tempora status reipublicæ fuerit. Anno a Christo nato MCCCCXCII, graui a bello premebatur Flandria, atque in primis nobilis Gandauensium ciuitas, [Anno 1492 post graue bellum Flandriæ,] inimicis circumquaque conclusa vrbibus: adeo vt itineribus periculo plenis diffidens Visitator, non auderet visitationem Gandaui instituendam suscipere: donec tandem vergente ad æstatem anno, Diuinæ placuit bonitati, quæ prædictæ innouationi hoc tempus elegerat, mirabiliter immutare omnia, atque infelix istud & calamitosum bellum in lætam pacem commutare. Tentata fuerat Gandensis ciuitas & oppugnata sæpius conamine non minus magno, quam frustraneo: ergo ab aperta vi ad insidias conuersi hostes, tripartito agmine statuunt ciuitatem aggredi, tum cum nihil eiusmodi timebatur, solitoque pauciores in mœnibus vigiles futuros nouerant. [& obsidionem Gandensis vrbis,] Itaque comparatis omnibus ad eam expeditionem necessarijs, XV die Iunij, in feriam VI incidente, ante auroram adsunt: duæ quidem partes eorum, qua minus profundæ erant aquæ, in vrbem ex improuiso illaturæ sese, interim dum tertia per aliam regionem, [eiusque interceptionem impeditam,] quæ immittendo incendio oportunior videbatur, ingressa, sparsis late flammis eo auerteret populum omnem, ad restinguendum ignem accursurum. Succedebatque ex voto consilium: cum ecce vigilum vnus, audito aduentantium subobscuro strepitu, quamuis videret neminem, eo tamen, vnde aures feriebat sonus, tormentum dirigens, ipsum expeditionis totius caput tam felici ferijt ictu, vt insperata vnius mors ceteris omnibus terrorem intulerit: quo perculsi, velut si exercitus ingens ex improuiso occurrisset, illico in fugam dedere sese, relictis post sese machinis cratibusque, ad expediendum in vrbem ingressum præparatis, quæ postero Sabbati die curribus inuecta in eamdem sunt. Nec defuerunt, qui ocreas calceosque in luto, quidam etiam & vitam relinquerent: alij qui arcus, fustes ceteraque tela abijcerent: omnes denique fatebantur ea nocte Deum pro Gandensibus pugnasse: cui proinde gratiæ ab omnibus actæ, cum rei nuntius sub tempus habendæ concionis allatus, populum admonuit, quanto in periculo ea nocte fuissent.

[2] Vt autem euidentius pateret, Dei hoc esse opus, adfuit paullo post ab aduersarijs fecialis pacem petiturus: [pace conclusa,] qua conclusa, citra difficultatem vllam Gandauū peruenit Visitator, daturus initium visitationi b pluribus annis intermissȩ, per innouationem sepulcri prȩdicti, prout cum alijs conuentibus pridem conuenerat, antequam huc adueniret. Ex quo pie credimus sanctæ Matris nostræ intercessionibus defensam ab inimicis vrbem, [Visitatore mandante,] pacem fuisse impetratam a Deo; hunc potissimum in finem: quemadmodum ab alijs quoq; vrbibus per eiusdem preces auersos fuisse hostes in Vita ipsius legimus. Nomen Visitatori erat Fr. Iacobus Bernardi: hic Reuerendæ conuentus huius Matri & Abbatissæ Barbaræ Boens imperauit, operam daret, vt a sacro corpore terra superiniecta amoueretur: cui illa mandato prompte obediens, cum ligonibus duobus, sex corbibus, vtrisque recentibus, ad hoc ministerium comparatis, [sepulcrum B. Coletæ detegitur 10 Septemb.] X die Septembris intra Virginis Natæ Octauam secunda feria, Sororibus aliquot sociata, ingressa sacellum est supra beatæ Matris sepulcrum, intra paucos ab obitu eius annos extructum. Hic sublatis, quibus instratus erat fundus asseribus, effodiendæ terræ ligones adhibiti, breui detexere capillos, ossa omnino integra, vno etiam oculorum adhuc in sua cauitate pendente. Postridie curatum est, vt sacris reliquijs recipiendis arca plumbea fieret trium circiter in longitudine pedum, vnius in latitudine ac profunditate, quam, qui confecerat Ioannes Drabbe, sub vesperam attulit.

[3] Eo & sequenti die visitationem publicam ante crates Visitator peregit: postridie, feria scilicet V in vigilia S. Crucis, mensis Septembris die XIII, vna cum Confessario Fr. Iacobo a S. Quintino, sacrificalem & ipso induto habitum, præter casulam, Amictum scilicet, Albam, stolam atque Manipulum, ingressus conuentum est paullo post octauam matutinam ad visitationem complendam. Et primum quidem ad sacellum accessere, [post annos 45 sepulturæ 13 Septemb. corpus repertum:] inspecturi quod ex corpore sacro iam retectum erat: inde ad templum dormitoriumque & cetera loca iuxta prȩscriptam eiusmodi inspectionis formulam, ac denuo ad sacellum regressus, vterque descendit in puteum, in quo humiliter profundeque sepulta sancta Mater iacuerat annis quadraginta quinq; & viginti septem hebdomadibus ab octaua die Martij in feriam IV incidente, qua fuerat tumulata circa horam XII meridianam, ad præsentis vsque diei horam nonam numerandis. Tunc Sororibus vndique circumfusis prædicti Reuerendi Patres reliquam ligonibus terram amolientes, totius corporis ossa detexere, [ossa in Sindone supra mensam posita,] suis omnia iuncturis hærentia, atque ita sana velut si sub terra munda aridaque vix quintum iacuissent annum, contra quam a soli depressi humidique natura, & quidem post tot annorum decursum, potuerat exspectari. Hinc igitur singulos efferentes artus in mundam candidamque sindonem reposuere, ac supra mensam eum in finem præparatam collocantes, etiam quatuor corbes ex ea impleuere terra, quæ sacris ossibus fuerat proxima: tum quod carne sanguineq; [cultellis ligneis purgantur:] Beatæ in ipsam resolutis, esset in veneratione habenda, tum vt minutiora quædam ossa, maxime pedum articulos, qui defluxerant, commodius seruarentur. Quibus repertis, mundare cœperunt ossa singula, & formatis in eum vsum cultellis ligneis, terram eis adhærentem abradere: quæ vasis ligneis reuerenter excepta, inter Sorores amicosque distribueretur religionis ergo. Tenuit ea actio ad horam vsque vndecimam, inspectantibus citra fastidium Sororibus circumfusis, non sine singulari pie exultantis animi iubilo, testibusque interni affectus suauissimis lacrymis, quibus etiam sacrum irrigauere caput ad singularum oscula reuerenter, vt petierant, circumlatum: quod deinde sericeo inuolutum panno, in plumbeam reposuerunt arcam, [ad altare feruntur] sicut & reliquias ceteras: eamque operculo pariter plumbeo occlusam, transtulerunt ad altare in Capituli loco erectum, interim dum sepulcri fossa, eo quo cōuenerat modo, aptaretur.

[4] His ita secreto ac nemine pene conscio gestis, exierunt e monasterij claustris Visitator Confessariusque: remque, vt gesta erat (quoniam supra spem feliciter cesserat, metuentibus ne solo in humido vel nihil vel parum admodum desiderati corporis reperirent) Fratribus ante discessum suum enuntiauit Visitator. Nomina autem Sororum hoc in Conuentu tunc deseruientium Deo hæc erant: Barbara Boens Abbatissa, [erant præter Abbatissam sanctimoniales 23,] Maria de Salieres alias de la Vent, Aleydis de Sanchines, Ioanna Rense-vliet, Maria de Ghandt, Christina vanden Brouke Vicaria, Pirona Blome, Maria de Berghes Portaria, Maria Barts Sacrista, Catharina Adornes, Adriana van Koye, Isabella de Samergi magistra nouitiarum, Margarita de Monts, Maria Coerins, Liuina vandem Bosch, Isabella vander Mote, Maria vander Poorte, Margarita vanden Brouke, Isabella Schriuers, Ioanna de Brederode, Catharina Rums, Margarita Ghelas, Vrsula Bruns, Iaquelina Petite anno XCI admissa. His conuentus Religiosarum vniuersus constabat, [& Religiosi 6] cui ministrabant Fratres Iacobus a S. Quintino, Bartholomæus Lamartyn, Rogerius vanden Essche, Ioannes Stubbe, Ioannes Bolle, Bauo vanden Ackere.

[5] Die XVII Septembris II feria mane illatus in conuentum apparatus necessarius est, ad nouum sepulcrum eodem, quo prius, loco fabricandum: post meridiem vero eodem intromissus magister cœmentarius Balduinus Doerischlage, cum eoque ipsius conuentus famulus, operam eidem suam ad necessaria fabricȩ ministeria daturus. Ab his iacto conuenienti fundamento, [extruitur noua tumba,] extructa tumba est ea longitudine, latitudine atque profunditate, vt in eam collocata arca ex nulla ipsam parte contingeret, sed vndique ab eius fundo & lateribus, dimidio vlnæ quadrante; ab eo vero, quo tegendum erat sepulcrum, lapide, etiam dimidia vlna distaret. Erat interior sepulcri fundus laterculis pigmento plumbeo obductis stratus, ijsdemque circumuestita latera omnia, per quæ transmissæ erant virgæ ferreæ quatuor, stanno obductæ, quibus imponeretur arca: totidem formatæ erant in ipsis lateribus tumbæ, vno supra sacelli pauimentum pede eminentis, fenestræ quartam vlnæ partem latæ in quadrum, excepta ea, quæ ad caput erat dimidiam vlnam longa, reticulo occlusæ æneo: dimidium autem laterem habebat crassitudo tumbæ tribus ex partibus; ad caput vero vnum insuper integrum: propterea quod ea pars ita sit exstructa, vt ab ipso fundamento sursum relictum sit cauum quoddam quadratum & stratum, habens in fundo lapidem eo ipso in loco, vbi impressa terræ remanserant capitis sacri, dum exhumaretur, vestigia. Ad eamdem partem fabricatus est puteus trium quatuorue pedum quadratus, [cum puteo cui imposita terra, prope corpus reperta:] & ipse crate ferrea superne obtectus: in quem reposita ea terra est, quam, quod sacris ossibus proxima iacuerat, quatuor corbibus elatam diximus. Reposita primum terra est, quæ ad conformandum sepulcri spatium necessario fuit egerenda: tum illa quoque quam quatuor in corbibus secretam diximus. Terram hanc eodem se in pretio habere dicebat Visitator, in quo ipsam eius haberet, si superesset, carnem; vtpote post sui resolutionem huic terræ admixtam: quapropter ex eadem cunctis Sororibus dedit aliquid, & ipse nonnullam eius partem secum abstulit per alios conuentus distribuendam.

[6] Dum noua in eum, quem diximus, modum fabricatur sepultura: dum sacellum ipsum pauitur lateribus, & hi tabulis desuper instratis operiuntur; dum eadem occasione alij quoque in monasterio reparantur parietes, dies seruilibus addicti operibus sex septemue effluxere; alteriusque hebdomadæ feria IV iam media præterierat, cum opere vniuerso completo, mundatus locus est, factusque necessarius apparatus, vt postero die sacrum corpus denuo terræ mandari posset. Erat is eiusdem mēsis Sept. XXVII S. Elzeario sacer: cum expleto Officio Sorores venerandum pignus circumtulere per ambitum inter Litaniarum, [Ossa plumbeæ arcæ inclusa, 27 Septembris tumbæ imponuntur:] quas vocant, cantum; & postquam ventum in sacellum est, cum eadem arca plumbea, in qua circumlatum fuerat, humi repositum duæ ex Sororibus accepere, funibusque adhibitis dimisere intra tumbam supra ferreas, quas diximus, virgas requieturum; eadem feria atque eadem hora, qua fuerat priori septimana extra terram eductum. Prouisumque hac ratione est, vt alias supra tumbæ fundum elata arca, neque per hyemem tingi aqua posset, & tamen intra terram iaceret, vtpote circumquaque altiorem aliquanto, quam esset ipsa illius superficies summa; interim dum Canonizatione peracta sacrarum reliquiarum eleuatio ex vsu præscriptoque Ecclesiæ fieret. Necdum curatus lapis erat, qui sepulcrum clauderet: ergo superinducta lignea ei tumba est, illa ipsa videlicet, quæ prius sanctæ Matris sepulcrum obtexerat, adeo longa lataque vt nouam tumbam cum adiuncto puteo, terram, de qua egimus continente, commode operiret: secta per medium, quo facilius hinc inde reduci possent atque adduci partes, ferreis inter se vncis committendæ.

[7] Supererat solus sepulcralis lapis, cui curando nulla, quæ quidem adhiberi potuit, prætermissa diligentia est, vt quamprimum concludere sepulcrum liceret: nec tamen quidquam potuit in eo negotio promoueri. [dum lapis sepulcralis quæritur,] Conuenitur cum vno, dein & cum altero lapicida de opere conficiendo: adeuntur intra vrbē Gandensem varij, vt maxime congruus lapis inueniatur: scribitur Mechliniam, scribitur & Tornacum ad diuersos. Sed neque Deo neque beatissimæ Matri perfecte videri curatas Reliquias sanctas, ideoque claudendo sepulcro lapidem frustra queri, rei exitus comprobauit. Diffundebatur ad vicinarum conuentus vrbium rei gestæ fama: Brugasque allapsa etiam ad Sororem Catharinam Rufinam, dignam Beatissimæ Matris Coletæ, dum viueret, sociam siue ministram, auditu peruenit: [consilium suggeritur de ossibus nitidius lauandis:] quæ continuo Sororibus Gandauensibus mandauit per litteras: non satis videri ossa, quæ tali in fundo tam diu iacuerant, ligneis istis cultellis perpurgata: sed omnino decere vt interius exteriusque abluta ab omni prorsus terra adhærescente mundarentur accuratius. Non displicuit conuentui Gandauensi consilium: sed exspectandus Visitatoris consensus erat. Contigit interim vt Cameracenus Antistes, c Henricus vanden Berghen, qui multis abhinc annis Gandaui non fuerat, hac iter faciens, Mariam Sororem suam conuentusque nostri Vicariam inuiseret, earumque, quæ agitabantur rerum atque consiliorum ignarus, inter alia narraret: quomodo non ita pridem e Terra sancta redux, & transiens Basilea, vbi suus quondam auus indidem reuertens, sepultus fuerat, eiusdem ossa exhumanda curasset, mundataque & vino Rhenano abluta, pyxidique idoneæ inclusa, transtulisset Bergas d, ac Patri e suo obtulisset gratum munus, in summa eius vrbis æde intra familiæ monumenta recondendum. Aduertit ad eam narrationem animum Soror præfata ritumque ab Episcopo in auitis ossibus repurgandis vsurpatum, sibi quoque erga beatam Matrem tenendum decreuit, iuxta Sororis Catharinæ monitum: eo etiam magis quod hoc ipso tempore vini Rhenani vasculum dono missum conuentui esset a Principe, Caroli Ducis vidua, Margarita Anglica: vt proinde vix dubitaret, quin diuino hæc ita gesta consilio essent, ne prius in curando sepulcrali lapide quidquā proficerent, quam mundata rite ossa essent ab ea terra, in qua tanto iacuerant tempore. Et vero minime vanā eam fuisse cogitationem paullo post patuit. Quāprimum enim ita vt fieret decreuere Sorores, Tornaco mercator quidam Tornacensis se latomo stitit, cui cura hæc commissa fuerat, acceptaque lapidis requisiti mensura, paucos intra dies transmittendum eum Gandauum promisit: quod ipsum licet pro desiderio nostro lentius fieret, mora tamen ea commoditatem attulit non exiguam: curatæque interea res variæ, sunt ad perfectionem operis sane congruæ, quæ alias fuissent prætermissȩ.

[8] Tandem completis ita opportune omnibus, sic vt neque citius neque serius multo compleri ea optandum fuerit, ad Visitatorem prȩdictum a Sororibus scribitur pro facultate ad id quod intendebant obtinēda: [anno 1493 a Visitatore, post morbum reuerso Gandauum,] vetuerat enim superiori anno, cum plumbea arca clauderetur, ne qua deinceps ad eam accederet. Legit ille perbenigne litteras, neque probauit tantum consilium pium, sed & seipsum operis adiutorem promisit, quamprimum a morbo conualuisset, qui eum Rotomagi lecto affixerat; quem licet fatalem ipsi pene omnes existimarent, diuina tamen gratia, meritaque beatæ Matris nostræ illum dispulerunt tam celeriter, vt intra exiguum tempus resumptis viribus, Gādauum quoque, quam primum per negotia licuit, festinarit reuerti ad visitationem, decurso iam a priori inspectione anno. Simul ergo ille in viam se dedit, simul & latomus opus suum exorsus est aduentantis Visitatoris ignarus: quippe quem nec Fratrum nec Sororum quispiam tam propinquum rebatur, ob ingentes eo tempore æstus. Adfuit tamen ille post dimidium Augustum, claustrumque in die Decollationis S. Ioannis Baptistæ ingressus, [ablutater ossa vino Rhenano,] vna cum Fr. Iacobo Confessario, veneranda lipsana vino Rhenano abluit, prout Episcopum aui sui ossa meminimus abluisse; eoque tertium renouato, donec scilicet omnem ablatam esse terram (quæ quia non modica fuit, patuit quam conuenienter instituta ea ablutio esset) ipso vini non amplius turbidi aspectu doceremur. Post hæc reposita in locum mundum reuerenter ossa donec siccarentur, otium dedere ligneæ capsulȩ ex f abiegno ligno firmo ac prope sicco curandæ, cui octo ligneis clauis affigendum erat operculum interius hisce verbis inscriptum: RELIQVIÆ B. COLETÆ. [9 Septēbris reponuntur in capsella,] Sacrum quoque caput rubro holoserico insutum est, ac demum IX die Septembris postride D. Virginis feria II ante meridiem vna cum reliquis venerandi corporis partibus repositum est intra capsellam istam abiegnam, alba damascena veste instratam, quam eum in finem donarat Laurentij Dullaert deuotus beatæ Matris honori affectus, præsentibus Visitatore Confessarioque ad crates, & Sorores in ijs, quæ erant agenda, dirigentibus. Aduectus deinde XXIII mensis die ad conuentum lapis, intra vtramque portam est constitutus, ac post meridiem a Sororibus decem robustioribus versus sacellum prouolutus. Eo vero, qui secutus est, die præfatam capsulam Sorores per ambitum circumtulere ritu eodem, [& 24 Sept. inferuntur tumbæ,] quo priore anno plumbeam arcam meminimus circumlatam: ad quā delata capsula est nunc intra sepulcrum constitutam, instratamque quatuor ex g densissimo vitro regulis, latis pollicem vnum longis octo, intra arcam transuersis, vt capsulæ dictæ pro sustentaculo essent atque cautelæ, ne quid ab immediato vlla ex parte plumbi contactu pateretur. Ipsa porro arca operculo post reconditam in ea capsulam, [lapide superposito conclusæ.] tecta plumbeo, fulciebatur scabello humili nec dimidium pedem altitudinis excedente, ad eum expresse finem ex solida quercu fabricato, collocatoque super ferreas quatuor virgas illas, de quibus antea plenius actum. Denique superimpositus tumbæ lapis est, congrueque aptatus sepulcrum clausit, donec omnipotenti Deo placuerit, vt peracta Canonizatione idem reseretur in ordine ad solennem Reliquiarum translationem: quod vt quamprimum liceat ad eius honorem, cui tam fideliter B. Coleta seruiuit, summis ac præcipuis votis exoptamus.

[9] Superest vt quæ sepulcralis lapidis celatura, quæ inscriptio sit, breuiter indicemus. Et hæc Gallico sermone in hunc sensum concepta. Hic situm est corpus sanctæ Iesu Christi famulæ Sororis Coletæ, primæ Abbatissæ ac Reformatricis Ordinis S. Clarȩ, [cui insculpta varia de Vita eius verba,] defunctȩ Anno ab Incarn. Domini MCCCCXLVII die VI Martij, quæ hoc in loco in ipsa terra humilem sepulturam elegit; in quo sancta eius ossa per Dei gratiam fuere integra conseruata per XLV annorum & quod excurrit spatium: quemadmodum patuit, cum eadem in ipsius honorem reuerenter inclusa plumbo sunt per R. P. Visitatorem nostrum & conuentus huius Confessarium XIII die Septembris, & sub hoc tumulo collocata anno MCCCCXCII. Marginem, qua spectanda crassities lapidis circumquaque cernitur, rotulus ambit duobus, qui sequuntur, versibus Latinis inscriptus.

Dulcis ancilla Dei, rosa vernans, stella decora,
Tu memor esto mei, dum mortis venerit hora.

[10] Inter hos versus eo in latere, ad quod pedes spectant, celata est sigilli forma, quo viuens B. Coleta vtebatur, pollicem vnum ac dimidium alto, lato vnum, cum hoc circumscripto lemmate: [vti & eius sigillum.] † MES SOEVRS PENSEZ A LA MORT IL FAVLT MORIR. Sorores meæ cogitate de morte: necesse est mori. Intra quod scriptum velut e nube procedebat manus, Crucem cum tribus clauis lanceaque complexa: proinde acsi mortis memoriam inculcare volens, pœnitentiæ crucem commendaret suis; vt ei tribus veluti votorum trium affixȩ clauis, ad mortem vsque perseuerandum sibi in eadem statuerent, quod denotatur per lanceam: atque ita ad cælestem gloriam se peruenturas sperarent. Sigilli, [securicula,] vt hic est expressum, mensura quatuor in altum pollices, duos & dimidium latitudine complectitur. Post secundum versiculum figura securiculæ erat, indicans fabro patre prognatam esse Matrem nostram, qualem eius sponsus Christus dignatus olim fuerat suum appellare patrem: is inquam, [nomina SS. Frācisci & Claræ,] apud quem nulla est generis & personarum acceptio, sed sola in pretio sunt merita virtutis. Primum marginis prædicti latus SS. Francisci & Claræ nomina sculpta exhibebat: inter quæ excauatus arcuatim lapis transmittebat lumen intra ipsam tumbam, quo facilius qui æneæ crati applicarent caput, plumbeam inspecturi arcam per fenestellam, intueri eam possent: quæ cauitas speciali celatura ornata, oblongam habebat crucem infixam mōticulo, [Iesu & Mariæ,] infra quem Iesv & Mariæ sacra nomina egi poterant. Quæ omnia ab ea, quæ vidit, interfuit, manuque & consilio adiuuit: scripta reperiuntur anno MDX.

[11] Exstat in Archiuio sanctimonialium S. Claræ epistola cuiusdam Sororis, ad quamdam Matrem Abbatissam alterius conuentus, [arca Chrismate vncta.] ordinem continens Psalmorum & orationum decantatarum quondam in sacello B. Coletæ post circumlatas proceßionaliter Reliquias per claustrum. In eadem epistola indicatur quod plumbea arca fuerit ab Episcopo Suffraganeo vncta Chrismate & benedicta, qua Benedictione completa idem Suffraganeus caput sacrum sublatum ex arca, cunctis Sororibus osculandum præbuerit, ac deinde omnibus quadraginta dierum Indulgentiam concesserit: eaque de re datæ dicuntur ad omnes conuentus litteræ: sed deest nomen scribentis & tempus datæ epistolæ. Nihilominus suffraganei Episcopi, indicatam in ea epistola eleuationem procurantis nomen, & tempus rei gestæ indicauit nobis Michaël Notel, eius, quod apud Surium est, compendij interpres Gallicus: in cuius MS. prologo, post narratam anni MCCCCXCII translationem, hæc leguntur. In hunc modum reconditæ sacræ Reliquiæ ad annum vsque MDXXXVI quieuere; quando eas ad diem XXV Maij inde eleuandas curauit Nicolaus Episcopus Sareptanus, Reuerendissimi h Episcopi Tornacensis suffraganeus, post Missam Pontificali ritu ornatuque in Ecclesia Sororum celebratam, in die Ascensionis Domini. Qua in re istud notabile accidit, quod aperta per Episcopum tumba grandibus aquæ guttis vndique stillare conspecta sit, sic tamen vt earum nulla sacro corpori incideret: verum vbi illud remotum est, continuo decidentibus guttis totus vndique loci fundus aquis maduit: quarum tanta admiratio Episcopum cœpit, [Sacra ossa anno 1536 eleuata:] vt fuerit protestatus absque alio miraculo omni dilectæ Deo Virginis sanctitatem sufficienter testatam hoc prodigio esse, vt posset ad eius Canonizationem procedi. Ita me per litteras anno MDXCIV datas X die Martij docuit Soror Leuina Neuens, ipsius tunc conuentus Abbatissa: addens albam illam serici Damasceni vestem, cui sacra hæc ossa fuerunt humido in loco tanto tempore inuoluta, omnino integram fuisse repertam, cuius particulam eiusdem Abbatissæ dono habeo asseruoque religiose. [qua occasione?]

[12] Addit prædictus Michaël, ablatis ex tumba reliquijs, ædificatum esse supra eam sacellum: præsumitque nullum ante hac sacellum fuisse in loco sepulturæ; sed solam tumbam in modum fornicis fabricatam eius extitisse magnitudinis, vt sub eam descendere potuerit Episcopus Suffraganeus: quæ omniæ aliter se habere ex superiori scripto patet: in quo asseritur & tumbam fuisse modicam, & sacellum paucis ab obitu sanctæ Matris annis corpori eius humiliter sub humo sepultæ superinductum fuisse. Quare suspicor occasione non fabricandi, sed renouandi reparandique sacelli amotum ex eo fuisse venerabile pignus; aut ipsarum Reliquiarum rite inspiciendarum gratia ad promouendam Beatæ Canonizationem, quam paullo post secuta temporum calamitas impediuit. Certe anno MDLXXVII Iconomachis hæreticis omnia Gandaui vastantibus coactæ ex cœnobio profugere Religiosæ (vt idem ait Michaël) festo S. Bartholomæi Apostoli die, [anno 1577 Atrebatū delata,] Matris quoque beatæ exuuias abstulere secum: & vt nobis deinde a Religiosis narratum in tres diuisæ turmas, eæ, quæ Atrebatum ibant, eodem auexere, non sine præsentia ipsius Diuæ visibiliter quibusdam apparentis & carum pignus comitantis. Quod iuxta ipsius B. Coletæ prædictionem euenisse ex Atrebatensis cōuentus MSS. asserit Abbauillæus fol. 418. Cum enim de illo fundando ageretur ipsaque rogaretur, num illuc se conferre vellet, datura initium nouæ coloniæ; erectis in cælum oculis: Ibo, inquit, si non viua, [anno sequēti relata.] at mortua saltem. Anno deinde MDLXXXVI XIV Ianuarij reuersæ ab exilio Sorores, eodem, quo antea, loco & modo reposuere reliquias, instaurato, quod hæretici fuerant demoliti, sacello.

[13] Eædem Religiosæ pallium & tunicam Beatæ reuerenter asseruant, [Adseruantur palliū, tunica, vtensilia,] quæ prægnantibus & ægris, eiusdem beneficio felicem partum sanitatemq; sperantibus, imponere consueuerunt. Seruant quoque vtensilia vitrea nonnulla, quibus fuit extremo in morbo vsa; cereique benedicti, quem moriens manu tenuit, frustum: nec non vela nigra duo, quæ ipsi in vsu fuere: [articulus digiti,] vti & illius veli frustum, quod ipsa in extasim rapta totum est ardere visum. Medij quoque digiti articulus longior, argentea in hierotheca maiori decenter inclusus, ad osculum venerationemq; seruatur, [aliæ particulæ,] tribusque minoribus in reliquiarijs (qualia ad collum gestari possent) oculus ille in prima corporis refoßione repertus in cranio, tres in partes diuisus. Adest quoque annulus eiusdem signatorius ex nigro cornu, [sigillum,] & sigillum minus æneum duos longum pollices, latum vnum, crucem insculptam habens, tribus transfixam clauis, cui corona appensa est spinea: alterum illud sigillum, de quo superius facta mentio, videtur perijsse: pari cum reuerentia custoditur Agnus-Dei, [Agnus-Dei,] quo vsa dum viueret circulo inclusum eburneo, & sacræ Scripturæ textus integer MS. atque Collectarium similiter manu exaratum, [libri,] quod ipsa viuens Sorori Agneti de Vaulx ad sui memoriam misit, prout ipsum Virginis beatæ chirographum ad calcem libri expressum significat. Quæ omnia anno MDCLXIII die X Octobris nobis fuere exhibita, vna cum tela argenteis contexta filis, [peplum matris Caroli V.] vlnarum facile septem, quæ Principissæ Ioannæ, Caroli V Imperatoris Matri pro peplo fuit, tunc cum ad Beatæ sepulcrum supplex vitalem se gestare fœtum sensit: in cuius beneficij testimonium istud illic relinquere voluit; simulq; Damasceni panni albi ephippium sessorium, quo tunc vehebatur, equo instratum, totidem aut plures vlnas longum latum vnam, auro non ineleganter pictum.

[Annotata]

a Post pacem Turonensem compositam anno 1489 qua Maximilianus Austrius etiam a Flandris admissus est ad tutelam liberorum suorum, nihil memorabile habent historici patrij, circa hæc tempora admodum ieiuni: hinc tamen probabile fit non contra Archiducem rebellasse Gandenses: sed priorum rebellionum has veluti reliquias fuisse, ob quas priuatæ æmularum inter se Flandriæ vrbium dissidia in hanc flammam exarserint; Principe, quia prohibere non poterat, dissimulante.

b [Tumultus Flandrici ante annum 1492] Fortasse iam inde ab anno 1482, quando Gandenses, annuentibus Flandris, Maximilianum Maria coniuge orbatum aspernantes, liberorum eius Philippi & Margaretæ tutelam nomine Ordinum Belgicæ sibi arrogarunt, Principibus apud se detentis inuito patre; quem deinde anno 1488 Brugenses Gandensibus coniurati captiuum detinuere: quæ licet semel iterumq; fuerint per pacis leges, vtcumque composita; numquam tamen toto decennio Flandria absq; motibus fuit vsque ad hunc annum, circa quem Philippus pace vbique constituta, Princeps inauguratus rerum habenas accepit.

c Ex Abbate S. Dionysij Montensis & Cancellario Equitum Aurei-velleris, designatus anno 1480, mortuus an. 1502, vt habēt San-Marthani, qui & itineris eius in Terram sanctam meminerunt: plenius autem Raissius in Episcopis Belgij pag. 170; qui eo cum decem Comitibus profectum scribit anno 1487, reuersum 1491.

d [Berga ad Zomam] Munitissima Brabantiæ ad Zomam vrbs, vnde huic familiæ nomen ex Comitatu in titulum Marchionatus erecta a Carolo V Imperatore; in fœderatorum Ordinum potestatem venit anno 1578.

e Ioannem a Bergis vocat Raissius.

f [bois de spier] Gallice de spier, quo non credimus Spiram intelligendam Cæsarei Parlamenti sede seu Camera insignem in Germania ad Rhenumvrbem: sed sparos Flandrice speeren, qui ex abiegnis syluis accipiuntur: atque ex Dania maxima in Belgium aduehuntur copia: abietes autem quæ proprio apud nos carent nomine, nunc fere mastboomen dicuntur: quod ex grandioribus mali fiant, sicut ex minusculis spari.

g Dubitauimus aliquando an non per errorem verre vitrum, pro fer ferro scriptum esset: sed dubium deposuimus, attento quod ferrum rubigini obnoxium, potuisset ligneo arcæ exterioris fundo facilius noxam inferre, quam plumbum, vnde arca interior confecta erat: huic autem suppositum vitrum illam omnino præstabat indemnem Sic paullo post, supposito arcæ ligneæ scabello querno, cauetur ne transuersas per tumbam ex ferro virgas immediate contingeret arca, earum rubigine corrodenda.

h Caroli de Croy ex Affligemiensi in Brabantia Abbate, quem ab anno 1524 annis 40 illi Ecclesiæ præfuisse indicat epitaphium eius apud Arnoldum Raissium Belgicæ Christianæ fol. 271.

ANALECTA
Miraculorum recentiorum B. Coletæ.
Ex Abbauillæo lib. 5 Vitæ & MS. Gandensi Gallico.

Coletta Reformatrix Ordinis S. Claræ Gandaui in Belgio (B.)

PER PETRINAM EX MS. GAL.

[1] [Incendium Poligniaci] Anno MDXXI in illo generali incendio, quo bona oppidi Poligniacensis pars conflagrauit, & Fratrum Prædicatorum templum in cineres abijt, solo maiori altari excepto, quod requiescens in eo sacra Hostia præseruauit a flammis; ingens discrimen adijt Coletanarum ibidem Religiosarum conuentus, & ardentibus circumcirca domibus, ipsum quoque ignis afflauit; consumpturus vniuersum, nisi opus suum pia Mater Coleta protexisset. Etenim sacræ Virgines, sibi quoque videntes imminere exitium, in preces pariter dedere sese; omnes quidem in auxilium Sanctos, sed præcipua instantia tres Patronas, sanctam videlicet Claram, S. a Agnetem Beatamque Coletam inuocantes. [a tribus Religiosis reprimi visum.] Et ecce inspicientibus cum stupore ciuibus, visibili specie tres apparuerunt Religiosæ, atq; extinxere flammas in monasterium magno ruentes impetu, & prius quam recederent, & oppidum & mœstas Sorores sua benedictione signarunt. Lubuit credere eas ipsas fuisse, quas studiosius sanctimoniales aduocarant; ex eoque tempore collegialis parochialisque Ecclesiæ S. Hippolyti Clerus, in memoriam recepti beneficij, quotannis in festo S. Claræ Missam solenniter cantandam curat in templo Clarissarum, magna populi copiose affluentis deuotione.

[2] [chartæ tūc perijsse creditæ] Eadem occasione super Ioannem Guidonis, prædicti conuentus Syndicum, insignis Coletæ sibi addictos protegentis beneficentia eluxit. Huius domus, æque atque aliæ, funditus arserat, neque spatium habuerat aliquid rerum suarum efferendi: ergo ad spirituales Filias suas, solatij aliquid in tāto infortunio capturus venit, super omnia mœstus quod possessionum suarum titulos, aliaque illius generis scripta, quæ seruari plurimum sua intererat, vorax flamma absumpsisset. Tum illæ dolenti condolentes, inquirunt, num forte nihil eorum, quæ requirebat, in eam reposuisset arculam, quam ad se miserat asseruandam. Hic ille nihil se huiusmodi fecisse asserit, ac ne cogitasse quidē: & quamuis cogitasset, dementem se futurum fuisse, si locum eum seruandis rebus sibi carissimis elegisset, cui vel maxime minabatur incendium. Persistunt nihilominus in asseuerando Sorores, & prolata cistula fidem faciunt, allatam eam fuisse a iuuene sibi ignoto, qui dixerat: Hanc Ioanni Guidonis, benefactori vestro, [ab Angelo in tutum deferuntur.] diligenter seruate. Quem ille iuuenem dubitare non potuit bonum Angelum fuisse, atque hanc gratiam retulisse pro obsequijs huic conuentui impensis, postquam nempe in arcula ista scripta, de quibus dolebat, omnia ex ordine recognouit. Memor autem, quod in illa communi ciuium priuataque sua calamitate B. Coletam speciali deuotionis orasset affectu, & se suaque eidem commendasset; eidem acceptum beneficium retulit, & in templo Religiosarum, Deiparæ Virgini sub titulo Misericordiæ dicato, sacellum ære suo fabricandum curauit, addito stipendio pro seculari Sacerdote istic Sacra facturo.

[3] [Auxoniæ in lapsu seruata monialis,] Anno MDL in conuentu Auxoniensi insigne beneficium accepit deuota Soror Adriana Pielley: cum enim ruente loci, in quo consistebat, tabulato proximam se lapsui submersionique videret, ratione fluuij subtus decurrentis, ab inuocata feruenter tali in articulo Coleta promptum sensit auxilium, & Religiosam conspexit, quæ eam vtrique exemit periculo: prout testantur plures eiusdem domus filiæ, quæ ipsammet sæpius narrantem audiuere.

[4] [Abbatissa Auxionensis,] Eiusdem domus Abbatissa Mater, Soror Martha Thaboureta, anno MDLXXVI præseruatam se non absque miraculo fuisse a morte, testata est eodem tempore, quo prioris in Adrianam beneficij fidem legitima depositione fecit. Ornatura B. Coletæ altare, in ipso festi eius peruigilio, vt papilionem super illud extenderet, scalas ascenderat: quæ cum dissilirent in partes, superinsistentem sanctimonialem graui lapsu deposuerunt in lapidem, cui alterum tempus ita allisum fuit, vt mortalem futuram fuisse plagam nihil medici dubitarent, nisi inuocata inter labendum Coleta, ostendere voluisset quam certam sibi deuotis opem ferre possit.

[5] [& puella octennis.] His duobus adiungamus alterum ex R. P. Fodere. Anna, nobilis Domini N. de Bessey filia octennis, cum matre sua ascenderat in summitatem turris, tum pene a fabris in arce absolutæ: ex eaque despicere in imum volens, præceps in fossas corruit, absque vlla alicuius membri ruptura vel distractione omnino indemnis, quin imo reperta est placide assidens, & solutas vestium aciculas refigens, per merita, vt creditum, B. Coletæ: cui grata esse deinde cupiens, eius se instituto in conuentu Auxoniensi addixit, vbi multo tempore vitam singulari sanctitate commendabilem egit.

[6] Anno MDCXXV Mater Abbatissa monasterij Podiensis Soror Ludouica Ferriol sequentia submisit miracula, coram D. Officiali & Vicario generali Reuerendissimi Episcopi loci illius (erat is Iustus de Serres ex Abbate & Barone Montisburgensi in Normannia assumptus) legitime attestata die XXVI Februarij, [Podij] quorum hæc ex originali summa transsumpta. Quatuor propemodum anni sunt quod super mensam in refectorio legebatur Vita B. Coletæ: iamque peruentum erat ad eum locum b vbi dicitur quod, tempore hebdomadæ sanctioris Christi patientis mysteria recolens Beata, [incredula circa Vitā Beatæ] tantos pateretur dolores, vt quosuis constitutæ in difficili puerperio mulieris cruciatus superarent. Audiuit hoc Soror Ioanna Fayet Ostiaria domus, suique oblita temere in voces linguam soluit, & clare edixit, id se non credere. Vix autem hæc verba protulerat, cum cœpit ingentibus intestinorum doloribus cruciari, quibus nullum medici remedium inuenere, vsque dum suam agnoscens culpam, ipsa sibi medicinam fecit pœnitentia salutari & humili deprecatione illius, quam temerario dicto violarat. [punitur, ac post Nouenam sanatur:] In quem finem varia deuotionis opera sponte assumpta obire cœpit in oratorio, quod Beatæ dicatum in hoc habemus monasterio; cui suos quoque conatus iungentes Sorores reliquæ, singulæ prædictum oratorium per nouem dies continuos visitandum suscepere, qui antequam finerentur, liberata dolore omni Religiosa iam dicta, B. Coletȩ deinceps deuotissima vixit: cuius rei testes quatuor etiamnum in viuis supersunt.

[7] Circa idem tempus Nouitia quædam Soror M. de Chorde dicta, verita reuelare malum, quod a tribus septimanis crura insidebat, [malum occultum curatum:] ne propterea ad seculum remitteretur, statuit ad B. Coletam opem illius implorando & oratorium frequenter visitando recurrere: nec fraudata est expectatione sua: sed absque vllo humano medicamine sic conualuit, vt nuncupandȩ Professioni idonea hodie Sorores Nouitias magistra instruat.

[8] Mater Sacristana conuentus huius, Soror Ludouica Pillet, dum Confessionem generalem præparat, [scriptum ex aquis post 3 mēses receptum:] dispositura sese ad vota Religionis solenniter profitenda anno MDXCV, chartam, in qua sua peccata descripta habebat, in puteum fortuito labi siuerat: cumq; illam hæc iactura affligeret, remedium a B. Coleta postulauit atque obtinuit: etenim post menses ferme tres aquam ex eodem puteo hauriens, attraxit in situla codicillum suum, tanto temporis spatio ab aqua prorsus inuiolatum.

[9] Anno deinde MDCXXIII Soror Nouitia Gabriela de Prat, [tuber sublatum:] sub pugno carunculam a quadriennio ferens nucis castaneæ instar, perpetuo incremento metuendam, consilium accepit inuocandi Beatam: atque intra paucos dies, quos puella suæ in oratorio deuotioni impendit, molestum tuber prorsus euanuisse gauisa retulit.

[10] Vltimum sit, quod Religiosæ tam eæ, quæ nos præcessere, quam quæ modo superstites viuunt, consueuerint septem aut octo diebus continuis, [odor circa festum B. Coletæ percipi solitus] festum beatæ Reformatricis nostræ subsequentibus, in oratorio B. Coletæ aliisq; huius conuentus locis frangrantiam quamdam minime naturalem percipere, qualis in Martio violarum est. Anno autem MDCXXIV Nouitiarum vna nunc Professa, ad prædictum oratorium deuotionis ergo se conferens; incomparabilem ibidem aromatici fumi odorem hausit in feria V hebdomadæ sanctæ.

[11] [Poligniaci vehiculum & stragula Beatæ,] Poligniacensis conuentus, qui ex primis a beata Reformatrice fundatis vnus fuit, in memoriam illius Religiose asseruat vehiculum, quo suis in itineribus vtebatur; nec non stragulam vestem, operiendo ad modicam quietem corpori ab eadem vsurpatam, vtrūq; miraculis condecoratum, e quibus hæc pauca referuntur. Stephani Rosseaux annorum decem & octo filius, Ioannes nomine, Dysenteriæ morbo ab annis quatuor misere extenuatus, ægre vitam trahebat, [dysenterico sanitatem,] eoque magnas molestias suis parentibus procreabat noctu æque atque interdiu: sed cum forte patrem patruumque comitatus, claustrum esset ingressus caussa construendi cuiusdam oratorij in S. Caroli Borromæi honorem, tactæ ad illius aspectum compassionis affectu Sorores, suaserunt vt B. Coletæ patrocinio se committeret, eumque fecerunt in currum ascendere; quem ille vix attigit, quin prosus sanatus sit, [moribundæ vitā dant.] exindeque valens & robustus viuit. Idem Stephanus filiam morti vicinam videns, eam Confessario Clarissarum R. P. Nicolao commendauit: venit ille, visitque infirmam triennij ætatem necdum egressam, secum deferens operimentum prædictum, cuius solo attactu subito conualuit, quæ moritura credebatur.

[12] [in eodem curru curantur febricitans,] Domini Laxant & vxoris eius Veronicæ Parregaut filij duo pessime affecto erant corpore: nam eorum vnum febris tenebat continua, eumque decimoquinto die iam præterito ad portas mortis pœne certæ perduxerat: alterum curuata genua claudum fecerant: vtrumque parentes sui anno MDCXXIII ad cōuentum Poligniacensem miserunt, currui B. Coletæ imponendum, [claudus,] & vterque sua infirmitate liberatus tam recentem seruat accepti beneficij memoriam, vt istorum puerorum admonitu coætaneorum plures morbis suis remedium in eodem curru quæsitum adueniant. Similis fere ætatis fuit Claudina Baretta, [energumena,] annos scilicet octo nata, quando ad monasterium ab auia adducta est ab insidente dæmone liberanda: quod & factū est, postquam fuisset a Religiosis, contra obnitentem sathanam non exigua violentia vti coactis, in currum imposita.

[13] [& furiosus] Neque pueris tantum, sed adultis quoque currus hic extitit salutaris: anno namque MDCXI phreneticus quidam, per oppidi vicos furiose discurrere solitus & horrendis aërem clamoribus implere, posita tantisper ferocia, accessit ad portam monasterij, eamque sibi recludi caute modesteque ab Ostiaria postulauit. Illa ignotum sibi hominem rata eleëmosynæ nomine adferre aliquid quod grandius esset, quam vt per turnum intromitteretur, aperuit ianuam, citoque se deceptam videns, admirata est cursum, quo ille præceps illatus in claustrum, recta euolat in currum præfatum, quæsiturus illic sanitatem: sed inquietum malum, quo premebatur, minime diu permisere illum inibi consistere: deprecatus igitur eas, quæ ad tumultum accurrerant, [adiecto voto Nouenæ.] Sorores, vt pro se Beatam exorarent, exilijt inde, cœpitque discurrere per ipsum claustrum, horrendum vociferans, nec persuaderi potuit vt educi se pateretur. Reliquias igitur B. Coletæ nonnullas ei Sorores applicant, & nouem-dialem vouent pro eius curatione impetranda supplicationem: cuius efficacia hoc ipso monstratur, quod vir ille nunc admirantibus omnibus sanum sese ostentet in oppido, Ordini nostro deuotissimus.

[14] [periculosa puerperia soluunt stragula & reliquiæ.] Eiusdem oppidi Prætorem agens Dominus Remaudot, vxori in desperato puerperio laboranti nullum reperiebat subsidium: sed periculum edoctæ S. Claræ Sorores stragulam supradictam misere, ægræ mulieri inijciendam: ad cuius attactum confirmata puerpera filiam peperit: cui Claudiæ nomen in baptismo positum: parentes autem, vt benefactricis suæ conseruarent & venerarentur memoriam, effigiem illius in tabula coloribus curarunt exprimendam. Simile beneficium experta est in Carladesij comitatu matrona honesta, in simili periculo ab obstetricibus partum desperantibus, & alijs, quæ aderant matronis certæ morti adiudicata: cui Reliquiarium, aliquid ex B. Coletæ lipsanis continens, submissum a viro ibidem prænobili ac propotente, auxilio fuit, vt prolem masculam gemellam pareret, quæ per salutares baptismatis aquas mox cælo est superisque transcripta, incolumi matre.

[15] [Hesdinij] Præter ea Miracula, quæ eodem, quo Diua vixit, seculo perpetrata Hesdinij retulimus alibi, nonnulla inueniuntur recentioris notæ, ex quibus duo sequentia seligo. Quadraginta circiter anni sunt, quod Sorori Ioannæ Thoret ita affectum in capite cranium fuit, [cranij hiatus] vt intra cutem partemque ægram sibilantes ventos persentisceret: quod cū Sorori Magdalenæ Warnet indicasset, duxit illa Ioannam ad oratorium Beatæ illius ibidem pariter petitura auxilium, & quasdam eiusdem Reliquias infirmæ applicuit: ad quarum tactum sensit illa disiunctas cranij commissuras coire, & sana exinde perseuerauit. [& amentia curantur:] Ibidem Soror Iacquelina du Mesnil, ætatis anno decimoquinto, in maniam incidit adeo grauem, vt includi eam necesse fuerit: sed apparens ei B. Coleta sanctam manum eidem imponere visa est, & sanam reliquit mente ac corpore, donec sesquianno post, integro cum iudicio expirauit, tribus aut quatuor ante obitum horis a P. Philippo Garnier Ecclesiæ Sacramentis munita.

[16] [odores supra naturam suaues sentiuntur.] Antiquum est, quod per interualla temporum domus Hesdiniensis Religiosæ suaues quosdam & naturæ ordine superiores odores percipiant, quos solent S. Coletæ Visitationes appellare: ante paucos tamen annos quædam lamentabatur quod numquam sibi contigisset aliquid eiusmodi experiri, idque trahebat in certum reprobationis suæ argumentum. Tandem diuinæ misericordiæ placuit eam molestissimo illo nec minus periculoso errore liberare: recurrente enim prædictæ Visitationis tempore, Sororum vna ipsam afflictam inuitauit secum ad eum locum, in quo solebat ista sentiri fragrantia. Renuit illa, verita ne frustra iret; sed importunius instanti parere compulsa, vix duos gradiendo passus promouerat, cum eius nares tantus tamque vehemens odor afflauit, vt pene destituta sensibus, retrorsum collaberetur, & merito vsurpare illud Sponsæ potuerit: Trahe me post te curremus in odorem vnguentorum tuorum: & B. Coletæ illud Ecclesiastici accommodare: Sicut cynnamomum & balsamum aromatizans odorem dedi: quasi myrrha electa dedi suauitatem odoris. [Cant. 1, 3.] [Eccli. 24, 20]

[17] In Ambianensi conuentu beneficia Sororibus diuinitus collata sunt plura, [Ambiani collata Sororibus variis varia sanitatum beneficia:] ex quibus hæc vt signatiora referimus. Sanctimonialium vna decem-dialem orationem in honorem Beatæ vsurpans, spectabilem illam habuit, eiusque attactu curata a malo est; occulto quidem sed molestissimo. Eidem ruptura, per quā intestina defluebant sanata est, cum eam passa esset mensibus quatuor. Soror Iudoca vnius brachij vsu priuata, eidem fideliter apposuit linteum aquæ Coletanæ intinctum, & pretium operæ sanitatem retulit: vti & Soror Marguarita Huimart, eodem liquore vsa ad curandam paralysim, omnium quidem membrorum, sed manuum imprimis neruos dissoluentem.

[18] Eiusdem aquæ vtilitatem experta est Soror Coleta Ringart, tollendo tuberi, quod super genu increuerat nec nisi incisione curandum videbatur. Nouem-dialis pietatis exercitium Sororem Agatham Cheualier ab hernia liberauit, & vocem restituit Ioannæ Boileau. Soror Maria de Vienna contestata est plurium se malorum curationum consecutam, enumerans ardentem inflationem, dissolutionem stomachi nullum cibum retinere valentis, eresipelatem in tibia, ac denique affectionem in gutture molestissimam, quæ sic impediebat formandæ vocis facultatem, vt cōfessionem eius excipere Sacerdos non nisi difficillime posset biennio integro. Atque vt ne Matrem Abbatissam præteream, Sororem Catharinam Brabant, hæc quoque & ab hernia & a molesto supra genu apostemate sanatam se B. Coletæ fatetur beneficio; & quod longe pluris faciendum, amissum vocis vsum simili fauore recepisse ad laudes Domini celebrandas.

[19] Ad externos transeo, in quos collata beneficia de mandato Reuerendissimi Episcopi Ambianensis, Francisci le Feure de Caumartin (cuius, ex Abbate S. Quintini de Insula & Decano S. Quintini in Veromandois assumpti, [Febres sanatæ:] egregia per annos 35 Acta multis enumerant Sanmarthani tom. 2. Galliæ Christianæ & mortem referunt ad annū Christi 1652) D. le Roy Officialis atque Episcopi generalis Vicarius secundum Iuris formam excepit & adnotauit anno MDCXXIV, XVIII Septembris, e quibus hæc præcipua excerpo: & primum obseruo in primo huius informationis articulo decem personas nominari, quæ se a febribus liberatos asseruerint per Nouenam honori B. Coletæ institutam: in secundo autem articulo prodire Iacobum Harle, Nouioduni natum, quem aquæ Coletanæ liquor post emissum votum adhibitus a simili morbo liberarit. Ipso autem quo informatio accepta est anno, Iulio mense dimissum se a febre testatus est Carolus Gorguet Eques & Toparcha de Bus ac Consiliarius regius, postquam sacras B. Coletæ reliquias exosculatus, aquam sub illius inuocatione benedictam ter bibisset, quamuis morbum diuturnum futurum medici iudicassent.

[20] Maria Framezel, [diuersæ infirmitates depulsæ] & filius Petri Ioly atque Antoniettæ Baie, inuocatis B. Coletæ meritis, ab hernia sunt liberati. Iaquelina quoque Testu, brachio sinistro impedita per annos duos, eadem patrocinante brachij motum vsumque recepit. Guillelmus Lalloier morbo graui ad extrema deductus, concepto voto de ædicula Corbeiensi visenda, releuatum se sensit, eoque persoluto, plene sanus redijt. Pleuritide desperata laborans Nicolaus Caron, remedium in aqua Coletana reperit, intra primum triduum Nouenæ ad eiusdem honorem inchoatæ. Similem Nouenam cum quædam S. Claræ Religiosa instituisset pro quadam persona honorata, quæ duorum annorum spatio grauiter vexata a dæmone vel melancholia prædominante, continuo suggerente vt in puteum desiliens vitam finiret; omnes illæ molestarum cogitationum nubes serenanti mentem spiritu dissipatæ sunt, eique, cuius vice pia virgo angebatur, impetrata facultas est vitæ absque inquietudine traducendæ.

[21] [adiutæ puerperæ] Matronam prægnantem de mentis sanæ possessione deiecerat infirmitas, quæ matri ac proli credebatur letalis futura, applicatæ ei Reliquiæ sunt sanctæ Matris Coletȩ, & bimestrem continuo fœtum eiecit; viuum, quod mireris, vsque dum baptismi aquis in meliorem vitam educeretur: ipsa autem sibimet reddita, exclamauit a B. Coleta magnam sibi gratiam factam esse, & ante imaginem liberatricis suæ cereum curauit offerendum in gratiarum actionem. Denique Ioanna Placet XIII die Septembris exposuit, quod a partu desperato soluta sit, postquam vouisset sacrificium Missæ in memoriā B. Coletæ offerendum: eadē declarabat ipsam se feliciter mundo natam, cum simili in angustia posita mater sua, Maria de Canchie, B. Coletæ tunicam sibi applicuisset. Hactenus Abbauillæus partis tertiæ libro 5 capitibus variis, fastidiosi lectoris respectu prohibitus ne plura simili fide testata produceret: cui etiam nos parcere cupientes, finem facimus in ijs, quæ præsenti seculo Gandaui accidisse aut annotata esse ibidem reperimus, atque ex Gallico Latina fecimus.

[21] [Gandaui] Ego Soror Francisca de Villers, huius sanctȩ domus Gandauensis Religiosa indigna, testificor coram Deo, quem modo in Sacramento recepi, in Vigilia Assumptionis Dominæ nostræ anno MDCXLII, ad maiorem Dei honorem & gloriosæ illius ancillæ Matrisque nostræ B. Coletæ: quod, cum post Missæ sacrificium descendissem, [potio medica corrupta] sumptura aduersus dolores calculi aquam, ex floribus genistarum decoctam, & eius nimis exiguam quantitatem reperissem, petierim a dispensatrice phialam suæ commissam custodiæ: sed in ea prædictam aquam ita corruptam repererim atque fœtentem, vt nulli vsui esse posset: quare etiam eam effundere cœpi. Sed interno instinctu admonita, vt eam sub tumulum beatæ Matris nostræ deportarem, eidem parui, immissa prius in phialam modica aqua cum inuocatione beatæ Matris nostræ benedicta. [sub tumba posita, fit bona.] Dūque eam sub tumbam collocarem, continuo percepi fœtorem, quem prius senseram, notabiliter imminutum, tertioque die eam inde extuli tam bonam, quam fuerat vnquam. Benedictus Deus: ita mecum testantur Soror Paula de Blois Abbatissa, Soror Quintina Balce, Soror Gertrudis Rym.

[22] Coram me Ludouico Sluyzeman, Notario publico ciuitatis Gandauensis, in præsentia testium infra nominandorum, comparuit personaliter Anna de la Haye, ætatis annum agens circiter quadragesimum sextum, nata Valencenis, testataque est ad Dei gloriam & benedictæ eius famulæ Coletæ: cuius meritis & intercessione prædicta Anna absque vllius subsidio sana graditur, [Gradiendi vis per 20 annos amissa redditur.] quod ei abhinc viginti annis impossibile fuit. Id autem ei contigit hac, quæ sequitur, ratione. Ingens eam cupido incessit visendi corpus præfatæ Coletæ, quod cum magna veneratione seruatur in conuentu pauperum Clarissarum per ipsam erecto, in quo & obijt. Gandauum igitur contra medicorum amicorumque translata consilium, iudicantibus omnibus quod euidenti se mortis periculo exponeret; nec sine magno eius, quæ assistebat, labore ad ecclesiæ conuentus ipsius portam deducta, miram sensit suaueolentiam, quam & verbis testata est bis terue dicens: O quam suauis hic odor! Ingressa ecclesiam genua versus chorum flexit, B. Coletam rogans, vt quod saluti animæ suæ expediens esset, id sibi a diuina gratia impetraret: neque enim aliud quid vnquam petijt. Deinde ad Relgiosas accessit acceptura ab ijs B. Coletæ pallium, quod per rotam viridi panno inuolutum accepit. Detracto panno nihil præter aurum videre sibi visa est, & continuo animi deliquium patiens tantumq; virium omnium defectum, vt morituram se crederet, non sensit quando aut quomodo impositum sibi pallium fuit, vel a se ablatum. Cum autem spiritum vtcumque resumpsisset, [ad contactum pallij & reliquiarum,] oblatum ei modicum aquæ benedictæ in potum est, panisque contactu Reliquiarum B. Coletæ sanctificatus: quibus confortata nonnihil, quamdam prædictæ Beatæ Reliquiam in manus accepit, & eiusdem velum supra caput: ex quo magnum animi percepit solatium, quod lacrymis, quas vbertim fundebat, testata, vehementer dolebat, quod præ nimia corporis debilitate nequiret in genua submissa persistere. Mox Reliquijs redditis egressa est, nullius auxilio fulta, mirātibus qui eam comitabantur: cumque ad pontem peruenisset a conuentu remotum aliquantulum, plane restituta sibi interrogauit, vbi locorū esset: cui sociæ manu signum fecerunt vt festinaret: quemadmodum infantibus solet. Acciderunt hæc XXIII Iulij anno Domini MDCXLII, quo eodem die prædicta Anna Crucifixum in c Deinsa visitatura abiuit, atque in Beginagium, firmis exinde vsa gressibus: [supra naturam suaueolentium.] quod & suis testimonijs Doctores Medici confirmarunt. Anno autem euoluto cum Gandauum redijsset gratias S. Coletæ actura, & easdem Reliquias denuo in manus accepisset, eamdem rursus fragrantiam sensit, quam prius ad ecclesiæ portam perceperat, XXX die mensis Iulij anno MDCXLIII. Actum VIII Augusti eiusdem anni Coram R. P. Constantino de Herde Confessario monasterij, & Definitore S. Iosephi in Prouincia Flandriæ, & honorabili viro Christophoro vander Haghen, testibus ad id vocatis atque rogatis. Eadem confirmauit testimonio suo Francisca de la Haye tum præsens, cum Soror sua Anna eo, quo narratum est, modo sanaretur. Sign. L. Huizeman.

[23] Anno MDCXLII, XV Decemb. Fæmina quædam in d Destelberghe, Catharina de Beuke nomine, vxor Adriani van Somerghem, sexto iam die in puerperio laborans, [puerpera a periculo mortis liberata] cum euidenti periculo mortis tam ipsius quam prolis, obstetrice attestante, quod ex mille & pluribus, quibus adstiterat, nullam ita misere affectam vidisset, subito ad contactum Reliquiarum B. Coletæ prolem feliciter enixa est. Maria van Belle vxor Iacobi Verbus militis decurionis, cum grauiter affligeretur quod ter puerpera viuum hactenus nullum edere potuisset, [alia puerpera adiuta,] eamdemque fortunam quartum grauida metueret, venit vt Beatæ pallium sibi imponeretur: indeque concepta fiducia, filiam edidit secunda Maij anni MDCXLIII, cui nomen Liuinæ fuit; vix duabus horis passa puerperij dolores: quos alias consueuerat ad quintum & sextum diem continuos pati: quod illa beneficium meritis B. Coletæ tribuens, rem totam sua manu signauit.

[24] Anno MDCXLII Bruxellensis quædam Domicella venit gratias B. Coletæ actura quod post septimum in puerperij doloribus diem, [tertia] emisso de visitandis Beatæ Reliquijs voto, partu feliciter soluta esset. Quædam huius Vrbis mulier, Isabella nomine vxor Danielis Tysebaert, [quarta] secto vtero eximenda semper proles mortua erat: cum huc venisset, vt Beatæ pallium sibi imponi rogaret, gemellos enixa est anno MDCXXX, XVII Augusti. Idem cum alias prȩgnans facere neglexisset, denuo necessarium fuit sectione vti, eductusque fœtus totus putridus est, itaque fœtens, vt etiam viciniam teter odor inficeret.

[25] Anno MDCXLIII Quædam Matrona Gandensis, quintum mensem grauida, in tantam incidit infirmitatem, vt partum impossibilem medici iudicarent: verum cum Beatæ pallium lecto eius iniectum fuisset, [quinta] continuo fœtum edidit, ad dimidiam horam, dum baptizaretur, in viuis superstitem, cum grandi stupore præsentium medicorum & miraculum attestantium. Eodem anno puella quædam, Adriana van Oran nominata, omnibus corporis membris ita affecta, vt nullum absque graui dolore posset mouere, [gradiendi facultas data:] magna cum difficultate tandem ad conuentum peruenit, receptoque supra se Beatæ pallio, integris continuo viribus restituta, gratias Deo egit. Simile beneficium experta eiusdem soror est prægnans, & fœtui suo ob varia, quæ grauidæ acciderant aduersa, vehementer metuens. Cum ergo vires eam deficerent, Sororem quamdam laicam rogauit, [puerpera adiuta:] vt Beatæ pallium ipsa pro se indueret, vnumque ad suam intentionem sacrificium curaret: quod vt factum est, detersam animi tristitiam sensit; & quæ triduo fere solebat laborare in partu, celerrime tunc enixa est filiam, cui Coletæ nomen baptizatæ imposuit.

[26] [sublati dolor calculi & laterum] Magdalena Carlier testata est, intolerabili se laterum & calculi dolore vexatam, statim vt B. Coletæ intercessionem poposcit, ab omni molestia liberatam fuisse. Soror Coleta, huius conuentus sextum iam mensem Nouitia, genu sensit cum summo dolore tumescere supra modum: cumque simili ex caussa vnam e sociabus suis paullo ante dimissam vidisset, [tumor genu.] simile infortunium metuens, Magistræ suæ mœrorem indicauit: quæ ipsam ad sacellum dimisit, mandans vt genu inflatum signaret reliquijs ipsius Beatæ: quod vt fecit, leuari se malo illo sensit, atque intra biduum perfectæ sanitati restitutam: ob quod aliaque plura Sanctæ erga se beneficia, impetrauit vt Coletæ nomen in solenni votorum Professione sibi imponeretur, quod anno MDCXXX factum.

[27] Ego Bernardina de Smet, Religiosa S. Claræ Gandaui, anno MDCXLVI, XXI Decembris, hausta ex puteo, qui in sacello B. Coletæ est, aqua impleui phialam: eam ad annum vsque MDCLII conseruaui: itaque puram etiam tunc reperi, absque vlla benedictione, acsi tum primum hausta fuisset. Eamdem aquam Anno MDCLVIII, XXVI Ianuarij, iterumque MDCLX, [aqua diu sine corruptione semel] VIII Octobris R. P. Confessor noster P. Dominicus van Gemmert, Definitor S. Iosephi Prouinciæ Flandriæ cum multis Religiosis gustauit: atque cum magna admiratione sua omnino sapidam reperit.

[28] [iterumq; seruata,] Anno MDCLX Dominus Franciscus Gruloos Aldenardæ habitans, ad nos accessit, aquam S. Coletæ poscens, asserensque alias quoque eamdem se petijsse, quam ægris erga Beatam deuotis daret in potum, eamdemque etiam quintum post annum sine corruptione apud se fuisse. Idem anno MDCLXI tribus aut quatuor ante obitum mensibus est professus, multiplex se suis in doloribus leuamen expertum, ex quo Litanias B. Coletæ legere instituisset, misere ab artritico morbo affectus.

[29] Ex eadem aqua bibentes personæ plurimæ singulare suis in malis solatium sunt expertæ: atque inter alias Domicella Maria Tucschap, vxor D. Dauidis vander Vinck Pharmacopœi Gandensis, quæ nocte quadam graui oppressa morbo, aquam B. Coletæ a domesticis petijt: [ab alia aqua discernitur.] qui cum eam ad manum non haberent, aliam ei communem obtulere: quod illa statim gustu ipso cognouit, ideoque mane ipsam B. Coletæ aquam petitura venit: quam cum bibisset, seque sensisset confortatam, affirmauit sola saporis odorisque suauitate, quæ veluti violarum esset, eam se aquam a communi citra periculum erroris discernere.

[Annotata]

a Non famosam illam Virginem ac Martyrem, quæ XXI Ianuarij Colitur, sed ex hoc ipso S. Claræ Ordine Bohemicam intelligi, cuius vitam hoc etiam Martij VI dedimus, indicat trium Religiosarum apparitio, inuocationem piarum Sororum subsecuta.

b In Vita num. 96 dicitur: quod apparenter numquam mulier aliqua tantum laborauit parturiendo quantum ipsa condolendo.

c Flandriæ oppidum ad Lisam fluuium, tribus horarijs leucis Gandauo, Cortracum euntibus. [Deinsa.]

d Pagus vrbi Gandensi ad Orientem interuallo vnius leucæ vel paulo amplius. [Distelberge.]

März I: 7. März