6. Mai

SEXTA DIES MAII.

SANCTI QVI PRIDIE NONAS MAII COLVNTVR.

Sanctus Euodius, Episcopus Antiochenus, Martyr.
S. Lucius Cyrenensis.
S. Iustus, Episcopus Viennensis in Gallia, Martyr.
S. Secundianus, Martyr in Africa.
S. Iacobus, Martyr in Africa.
S. Marianus, Martyr in Africa.
S. Concordia, Martyr in Africa.
S. Marina, Martyr in Africa.
S. Heliodorus, Martyr in Africa.
S. Saturninus, Martyr in Africa.
S. Silvanus, Martyr in Africa.
S. Victor, Martyr, Mediolani.
S. Felix, Martyr, Mediolani.
S. Victor, Martyr, Mediolani.
S. Carisia, Martyr, Mediolani.
S. Aufidia, Martyr, Mediolani.
S. Iudith, Martyr, Mediolani.
S. Emeria, Martyr, Mediolani.
S. Hedentus, Martyr, Mediolani.
S. Fortuna, Martyr, Mediolani.
S. Victoria, Martyr, Mediolani.
S. Prima, Martyr, Mediolani.
S. Gaianus, Martyr, Mediolani.
S. Valentina, Martyr, Mediolani.
S. Fortunata, Martyr, Mediolani.
S. Postumus, Martyr, Mediolani.
S. Faustinus, Martyr, Mediolani.
S. Majoricus, Martyr, Mediolani.
S. Venustus, Martyr, Mediolani.
S. Massunus, Martyr, Mediolani.
S. Processa, Martyr, Mediolani.
S. Secundianus, Martyr, Mediolani.
S. Importuna, Martyr, Mediolani.
S. Quintianus, Martyr, Mediolani.
S. Petrus, Martyr, Mediolani.
S. Tassus, Martyr, Mediolani.
S. Cassericus, Martyr, Mediolani.
S. Mapparicus, Martyr, Mediolani.
S. Ninna, Martyr, Mediolani.
S. Virtunia, Martyr, Mediolani.
S. Valeria, Martyr, Mediolani.
S. Tironius, Martyr, Mediolani.
S. Matrona, Martyr, Mediolani.
S. Citinus, Martyr, Mediolani.
S. Floricinus, Martyr, Mediolani.
S. Hereneus, Martyr, Mediolani.
S. Fortunatus, Martyr, Mediolani.
S. Faustinus alter, Martyr, Mediolani.
S. Gauinus, Martyr, Mediolani.
S. Herenus, Martyr, Mediolani.
S. Papalicus, Martyr, Mediolani.
S. Primus, Martyr, Mediolani.
S. Victor, Martyr, Mediolani.
S. Acuta, Martyr, Mediolani.
S. Faustina, Martyr, Mediolani.
S. Hilarianus, Martyr, Mediolani.
S. Victoriana, Martyr, Mediolani.
S. Saturnina, Martyr, Mediolani.
S. Gavina, Martyr, Mediolani.
S. Veneria, Martyr, Mediolani.
S. Bonefacia, Martyr, Mediolani.
S. Quintus, Martyr, Mediolani.
S. Floriana, Martyr, Mediolani.
S. Victorina, Martyr, Mediolani.
S. Demorus, Martyr, Mediolani.
S. Gaudola, Martyr, Mediolani.
S. Victorina alia, Martyr, Mediolani.
S. Crispinus, Martyr, Mediolani.
S. Possinus, Martyr, Mediolani.
S. Felix alter, Martyr, Mediolani.
S. Donatus, Martyr, Mediolani.
S. Laborus, Martyr, Mediolani.
S. Masilla, Martyr, Mediolani.
S. Gajanus alter, Martyr, Mediolani.
S. Farerus, Martyr, Mediolani.
S. Quintus, Martyr, Mediolani.
S. Rogatus, Martyr, Mediolani.
S. Maxentius, Martyr, Mediolani.
S. Cassus, Martyr, Mediolani.
S. Secundus, Martyr, Mediolani.
S. Celerinus, Martyr, Mediolani.
S. Hieremia, Martyr, Mediolani.
S. Flavius, Martyr, Mediolani.
S. Macrobius, Martyr, Mediolani.
S. Marcellinus, Martyr, Mediolani.
S. Maximus, Martyr, Mediolani.
S. Bafroditus, Martyr, Mediolani.
S. Augustianus, Martyr, Mediolani.
S. Niticus, Martyr, Mediolani.
Alii LXV, Martyres, Mediolani.
S. Gajanus tertius, Martyr, Mediolani.
Socii XX & alii, Martyres, Mediolani.
S. Demetrius, Martyr, Constantinopoli honoratus.
S. Danax, Martyr, Constantinopoli honoratus.
S. Donatus, Martyr, Constantinopoli honoratus.
S. Therinus, Martyr, Constantinopoli honoratus.
S. Meseera, Martyr, Constantinopoli honoratus.
S. Barbatus, Martyr, Constantinopoli honoratus.
Socii, Martyres, Constantinopoli honorati.
S. Matthæus, Martyr, Tarenti in Calabria.
S. Primus, Martyr, Tarenti in Calabria.
S. Pachomius, apud Græcos.
S. Hilarion, apud Græcos.
S. Mamas, apud Græcos.
S. Patricius, apud Græcos.
S. Gerontius, Arturi seu Vico-Iulii in Aquitania.
S. Edentius, Arturi seu Vico-Iulii in Aquitania.
S. Theodotus, Episcopus, Cyriniæ, in Cypro.
S. Valerius, Episcopus Autissiodori in Gallia.
S. Valerianus, Episcopus Autissiodori in Gallia.
S. Maurelius, Episcopus Imolensis, in Italia.
S. Benedicta, sanctimonialis Romæ.
S. Eadbertus, Episcopus Lindisfarnensis, in Anglia.
S. Ioannes Damascenus, Confessor.
S. Petronax, Abbas & Instaurator Casinensis.
B. Bonizella Vidua, Trequandæ, in ditione Senensi.
B. Elisabetha Virgo, filia Regis Hungariæ, Sanctimonialis, Thossæ in Heluetia, Ordinis Prædicatorum.
B. Prudentia Virgo, Ordinis Eremitarum S. Augustini, Novocomi apud Insubres.

PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.

Melioris, seu Metioris pueri, pro Christo decollati, memoria inserta Martyrologiis Maurolyci, Felicii, Canisii, Greveni, & alteri Coloniæ & Lubecæ anno 1490 excuso & MS. Coloniensi Carmelitarum, nulla alia loci aut temporis addita circumstantia. Forte est Melorus, qui & Melor, Melon, & Melior dicitur, cujus Acta dedimus	III Januarii.
S. Parmenas Apostolus, ex septem primis Diaconis, indicatur in Menæis Græcis & Menologio Sirleti. Nos cum Latinis de eo egimus	XXIII Januarii.
S. Quintus sive Cointus Thaumaturgus, sive Miraculorum effector, refertur in Menologio & Menæis Græcorum & apud Cytheræum. De eo egimus	II Mart.
Gabrielis Archangeli festiva Commemoratio, Romæ in Collegio Gregoriano ordinis S. Benedicti, isto die anno 1632 unito Congregationi de propaganda fide. Nos de eo egimus	XXVI Martii.
S. Marianus Lector & Jacobus Diaconus referuntur a Rabano, tacitis eorum titulis, & indicatis martyrii Actis: quæ illustravimus	XXX Aprilis.
S. Justini Natalis apud Vicum Partiniacum in Vasconiæ finibus refertur a Saussajo in supplemento posteriori: est idem de quo ipse ibidem & nos quoque egimus	I Maji.
B. Panacæa Virgo, a noverca percussa, & ex vulnere mortua, ut Martyr refertur in Catalogo generali Ferrarii, & Gynæceo sacro Arturi du Monstier, & Menologio Virginum Laherii. Nos Acta ejus dedimus ad diem	I Maji.
S. Florianus, memoratur in MS. Casinensi. Suspicamur esse, cujus Acta dedimus	IV Maji.
S. Venerius, Episcopus Mediolanensis, refertur in Breviario Mediolanensi anni 1539, & in Missalibus anni 1522 & 1560; & videtur, huc a die quarta translatus, quod tum fieret officium de S. Godehardo. At modo in Breviario & Missali, jussu S. Caroli Borromæi editis, colitur	IV Maji.
S. Protogenes, Episcopus Carrhensis in Mesopotamia, inscriptus est Martyrologio Romano. Quia vero Acta illius & S. Eulogii Episcopi Edesseni cohærent, ea simul dedimus	V Maji.
Brigidona & Maria interseruntur inter Martyres hujus diei in Tamlactensi MS. necdum ab aliis indicatæ.
Joannes Gothus, Episcopus Gerundensis in Hispania, admirabilis sanctitatis & summæ doctrinæ vir, qui pro zelo Catholicæ fidei multas ab Arianis injurias passus est, ut Sanctus refertur in Martyrologio Benedictino ab Arnoldo Wion, indicante id fieri ex conjectura quadam, quod in quodam Calendario Germanico reperisset nomen Joannis Episcopi, quasi hic unicus esset Ioannes Episcopus. Wionis conjecturam refert, sed ut minime securam rejicit, Rodericus da Cunha Archiepiscopus Vlisipponensis, Historiæ suæ parte I cap. 21, fuse de eodem Ioanne ut Sancto agens. Trithemius quidem etiam Sanctißimum appellavit, sed ecclesiastici cultus ei tributi nullum uspiam apparet argumentum: multo minus ad hunc diem. Interim secuti Wionem sunt Dorganius, Menardus, Bucelinus, Ferrarius, Antonius a Purificatione, Tamajus Salazar. Prudenter omisit Ioannes Mabillon, qui ne quidem inter Prætermissos nomen annotavit. S. Isidorus de Scriptoribus Ecclesiasticis cap. 31 asserit, eum condidisse monasterium, quod nunc Biclaro dicitur, ubi congregata monachorum societate scripsit regulam ipsi monasterio profuturam, sed & cunctis Deum timentibus satis necessariam. Hanc Regulam necdū licuit videre. Tamajus ex Isidoro, Maximo, aliisq; aliqua Acta delibata edidit, quæ ibi videri possunt. Nos certiora monumenta de die natali ejusque veneratione exspectamus.
Colmanus de Loch-echin, & alii LXX, memorātur in Ms. Tamlachtensi: de quibus nihil certi potuimus assequi inter varios Colmanos, quorum aliquis Lannensis refertur XXX Martii apud Colganum, qui ibidē de aliis Colmanis agit.
Eadmerus seu Edmerus, Archiepiscopus S. Andreæ in Scotia, ut Sanctus refertur in Menologio Scotico Camerarii. Thomas Dempsterus lib. 5 Histor. Eccl. Scotorum pag. 261 asserit claruisse anno MCXXI, & ex Cantuariensi D. Augustini cœnobio extractum, & Episcopum S. Andreæ consecratum, ante annum absolutum abdicato Pontificatu ad monasterium rediisse, eumque honorat solum titulo Beati, plane autem eumdem omittit in suo Menologio.
Adulphus, ex monacho Medehamstedensi, Archiepiscopus Eboracensis, qui simul Episcopatum Wigorniensem administravit, creatus anno 992 mortuus est anno 1002, hoc sexto Maji. Laudat Malmesburiensis sanctum (ut perhibent) virum & reverendum. Hinc cum titulo Beati refertur a Menardo & Bucelino.
Adaluardus & Stephanus, sancti Episcopi & Martyres, Bircæ in Suecia, referuntur in Catalogo Generali Ferrarii. Ioannes Magnus, in Historia Pontificum Metropolitanæ ecclesiæ Vpsalensis, Adaluardum secundū Episcopum, & a S. Anschario, primo tum Archiepiscopo Bremensi, missum statuit, & forte Upsaliæ adeptum martyrii coronam. Huic datū comitem individuum arbitratur Stephanum, tertium Upsalensem Episcopum, in terris Hulsingorum (quorū primus & præcipuus Apostolus erat) martyrio coronatum. De eisdem agit idē Ioannes Magnus lib. 17 Historiæ Sueonum cap. 15. Verum miramur eorum memoriam non celebrari in antiquis Fastis Suecicis, Missali ante ducentos circa annos excuso, officiis propriis sæpe recusis. Hinc, dum certiora monumenta venerationis nanciscamur, lectorem ad jam indicatos libros remittimus.
Magna de Antino, Abbatissa Ancyræ in Galatia, ut Sancta proponitur in Gynæceo sacro Arturi, ex Historia Lausiaca Palladii cap. 135, nomine proprio non indicato, & Carmelitico Ordini a quibusdam adscribitur. Nos certiora monumenta sacræ venerationis requirimus.
Joannes, Abbas de Fontibus, vir simplex & justus & recedēs a malo, consecratus est in Episcopū Eliensem Dominica Lætare ann. MCCXX, id est VIII Martii, obiit an. MCCXXV. Ita Westmonasteriēsis. Addit Wion lib. 2 cap. 41 obiisse mense Junio. Quibus citatis cū titulo Sancti refertur in Martyrol. Anglicano anno MDCXI recuso, diciturq; olim in ecclesia Cathedrali Elyēsi ante altare S. Andreæ sepultus. Quæ nobis non sufficiunt ut cultum Ecclesiasticum illi tributum arbitremur.
Everardus Abbas I in Halutcustram. Ita Dempsterus in Menologio Scotico. Idem Histor. Eccles. pag. 266 statuit monasterium de Ulmo in Cambria Ordinis Cisterciensis, & Sanctum appellat, aitque claruisse anno MCXLV. Ex Dempsteri scedis Philippus Ferrarius eumdem accepit.
Centū monachi Ordinis Cisterciēsis ab hæreticis nostri temporis variis in locis pro fide occisi, referuntur ab Henriquez, Bucelino & Saussajo; pridie autem hujus diei in Kalendario Divionensi.
Henricus, relicta Prælatura, monachus Camberoni in Hannonia Ordinis Cisterciensis: cum titulo Beati refertur ab Henriquez, Chalemoto & Bucelino: at Sanctæ memoriæ solum dicitur a Saussajo, Ejus conversio, sed tacito nomine, indicatur in speculo exemplorum: Nomen Henrici edidit Montalbo, eiq; tribuit Pontificatum Parisiensem; sed nullus Parisiis Henricus præfuit, de quo posset hic agi.
Bartholomæus Puccius, apud Montem-Politianū in Hetruria, vita exemplari ac miraculis illustris, ut Beatus inscriptus est Martyrologio Franciscano Arturi. Agunt de eo post alios Wadinghus & Haroldus ad annum 1290, statuuntque inter viros sanctitate illustres, sed abstinent a titulo Beati.
Bartholomæus Genectaris, Franciscus Colis, Agatha Marella Clarissa, ordinis Minorum in Minorica anno 1538 occisi, ut Beati indicantur in Martyrol. Francisc. Arturi.
Elizabeth a Turris, Burgis in Hispania floruit circa ann. 1510 atq; ab Arturo in Martyr. Francis. & Gynæceo Beata appellatur, at Venerabilis in Menologio Virginum Laherii.
Felix Eugubina, Ordinis S. Augustini, mortua anno 1510 cum opinione sanctitatis, refertur a Ludovico Iacobillo de Sanctis & Beatis Vmbriæ, & compellatur beata soror.
Catharina de Sena, professa in Conventu Hispalensi Matris Dei, Ordinis S. Dominici, imitata virtutes S Catharinæ Senensis, magna cum opinione sanctitatis obiit anno MDXCVI hoc VI Maji tunc Dominica, celebri ob festivitatem dictæ S. Catharinæ Senensis. Vitā ejus descripsit Ioannes Rachack sive de S. Maria lib. 2 Sanctimonalium Dominicanarum cap. 11, & ejusdem Vitæ compendium legitur in Anno sancto dicti Ordinis, ubi Beata soror compellatur.
S. Placidus Presbyter Augustoduni, memoratur in MS. Luxoviensi & alio Reginæ Sueciæ, item in Martyr. monasterii S. Savini apud Andream Saussajum in Martyrologio Gallicano pag. 1248, sed Episcopus appellatur. De eo nos agimus	VII Maji.
B. Philiberti Episcopi depositio Augustoduni ita Ms. Salinense S. Anatolii. Fuit unicus Philibertus Episcopus Æduensis, sed an. 1557 2 Kalendas Octobris mortuus, de quo iste longe antiquior codex non agit. Videtur nobis B. Placidus jam indicatus intelligi, uti dicemus	VII Maji.
S. Juvenalis Martyr, indicatur in aliquot Kalendariis MSS: Colitur	VII Maji.
Benedictus Episcopus memoratur in Auctario Greveni ad Vsuardum. Videtur intelligi Benedictus Papa II, ab aliis relatus	VII Maji.
S. Petri Episcopi Tarentasiensis Canonizatio, facta anno 1193, indicatur in MS. Florario Sanctorum. Dies natalis est	VIII Maji.
S. Pallachius Episcopus, Euticus, Marcia, & Saturninus, memorantur in Martyrologio monasterii S. Savini in Tarbiensi diœcesi apud Saussajum post Martyrologium Gallicanum. Ex his tres ultimi referuntur VIII Maji. At de Pallachio nihil scimus, nisi sit S. Helladius aut Elladius Episcopus Autißiodorensis, etiam relatus eodem	VIII Maji.
Job Propheta, vir patientissimus, celebratur hoc die a Græcis in Menæis & Menologiis. A Latinis vero	X Maji.
S. Pontii passio notatur in antiquo Calendario MS. Trevirensi S. Maximini, suspicamur esse eum per quem Philippi Imperatores fidem Christianam sunt edocti: qui deinde Martyr obiit	XIV Maji.
S. Pachomius, Abbas in Ægypto, cum elogio inscriptus est Menologio Basilii Imperatoris: an idem, qui cum SS. Mamante & Hilarione infra refertur, ibi inquirimus. De S. Pachomio Abbate agemus	XIV Maji.
S. Regnisidis seu Reginswindis, Virgo & Martyr in Lauffen, ad Neccarim fluvium in diœcesi Herbipolensi, dicitur in Actis sepulta pridie Nonarum Majarum, & refertur in MS. Vsuardino aucto, quod spectavit ad Nicolaum Schechium Hagenojum. Verum in dicta diœcesi colitur	XV Julii.
S. Ludovici Regis Francorum festum Translationis capitis, e cœnobio S. Dionysii ad sacrosanctum sacellum Palatinum, celebratur feria quarta post Dominicam infra Octavam Ascensionis, & memoratur ad hunc diem in Martyrologio Gallicano Saussaji. De ea agetur ad ejus natalem	XXV Augusti.
S. Euthalia indicatur nudo nomine in Menæis & Menologio Sirleti. Videtur illa, quæ in eisdem latius celebratur & in Martyrologio Romano	XXVII Augusti.
Matthæi Apostoli & Euangelistæ natalis in Perside memoratur in apographis Martyrologii Hieronymiani, Lucensi & Corbeiensi Parisiis excuso, imo & Epternacensi, nomine natalis omisso. Verum in Romano Martyrologio celebratur Translatio corporis Salernum & dies natalis	XXI Septembris.
Zabdas Hierosolymorum Episcopus, qui S. Mauricium & socios ejus Thebæos baptizavit & in fide Christi confirmavit, memoratur in MS. Florario Sanctorum. Constituitur is a Nicephoro XXXIX Episcopus, & dicitur X annis sedisse. Ast a Theodorico Pauli in MS. Chronico universali habetur XXVII Patriarcha, & XXX annis in omni bonitate & patientia refertur migrasse ad Christum anno CCXCVII, & titulo Sancti honoratur & reliqua de S. Mauritio & sociis Thebæis latius indicantur, quæ in prævio ad aliquem horum tomorum catalogo habebis, & ad illorum diem natalem poterunt plenius examinari	XXII Septembris.
Petrus Prior monasterii de Alvastra in Ostrogothia, qui Revelationes S. Birgittæ scripsit, refertur cum titulo Beati a Chrysostomo Henriquez, eumque secutis Chalemoto & Bucelino. De eo agi poterit ad Vitam S. Birgittæ	VIII Octobris.
SS. Andronicus & Athanasia memorantur in Menæis & Menol. Sirleti ac Kalendario Moscovitico: & iterum, quando a Latinis referuntur	IX Octobris.
S. Theodoretus, Antiochiæ passus, memoratur in Menæis & Menologio Græcorum & apud Maximum Cytheræum. Est is Presbyter Antiochenus, aliis Theodorus dictus, sub impio Juliano passus, & colitur potißimum	XXIII Octobris.
S. Dubricii Ep. Landavensis Translatio refertur in Martyrologio Anglicano prioris editionis, at in posterori die XXIX Maji. Celebratur autem ejus natalis in utraque editione & aliis	IV Novembris.
Venantius a Fabriano cum titulo Beati indicatur ab Arturo in Martyrol. Francis. Socius is fuit B. Iacobi a Marchia, in cujus Vita de eo agetur	XXVIII Novembris.
Oderisius Cardinalis, & Abbas Casinensis, memoratur in MS. Kalendario Ordinis Benedictini. Ab aliis refertur die quo mortuus dicitur	II Decembris.
S. Stephani Protomartyris Translatio Corporis Romæ, tempore Pelagii Papæ primi, & Theodosii Principis, quod sepultum est in ecclesia S. Laurentii extra moros & in ejus sepulcro. Ita MS. Strozzianum & Martyrologium Florentinum anni 1486. Poterit de ea agi aut III Augusti aut	XXVI Decemb.
S. Joannis Apostoli et Evangelistæ, ante portam Latinam Romæ in ferventis olei doliū missi, solennitas celebratur in plurimis pervetustis Martyrologiis tam manu exaratis, quam typo excusis ex apographo Corbeiensi Hieronymiano; item apud Vsuardum, Adonem, Notkerum & alios recentiores: & eadem solennitas continuatur hactenus in Officio ecclesiastico. Omnia accuratius erunt explicanda ad diem sancti Euangelistæ natalem	XXVII Decembris.
S. Troadii memoria, inscripta hoc die magnis Græcorum Menæis, & Vitis Sanctorum Maximi Cytheræi, & Menologio Canisii. Is videtur Martyr Troadius esse sub Decio passus, qui in iisdem Menæis & apud Cytheræum etiam refertur II Martii. Cui agonizanti, ut tum diximus, in spiritu adfuit S. Gregorius Thaumaturgus, & ad subeundum martyrium roboravit. De eo cum Martyrol. Romano agetur	XXVIII Decembris.

DE SANCTO EVODIO
EPISCOPO ANTIOCHENO MARTYRE.

CIRCA ANNUM LXVI

[Commentarius]

Euodius, Episcopus Antiochenus, Martyr (S.)

G. H.

[1] Celebris est memoria S, Euodii variis diebus, ast a Latinus potißimum, hoc VI die Maji colitur, quo ista ab Vsuardo referuntur: Antiochiæ S. Euodii, qui, ut B. Ignatius scribit, [Cultus 6 Maji apud Latinis] primus ibidem Episcopus ab Apostolis ordinatus est. Hic glorioso martyrio apud eamdem urbem vitam finivit. Ado priorem partem ad hunc VI Maji profert; ast in prævio libello, de festivitatibus Apostolorum eorumque discipulorum, ista habet: Pridie Nonas Maji, Natalis S. Euodii, qui ab Apostolis Antiochiæ Episcopus ordinatus est, de quo B. Ignatius ad Antiochenam ecclesiam ea scribit: [Pauli & Petri facti estis discipuli, nolite perdere depositum, quod vobis commendaverunt. Mementote digne beatissimi Euodii Pastoris vestri, qui primus vobis ab Apostolis Antistes ordinatus est. Non confundamus Patrem, sed efficiamur digni filii & non adulterini.] Hic Martyr apud Antiochiam urbem, cui præfuit, sepultus est. Hæc Ado. Similia habent cum plurimus Martyrologiis MSS. Notkerus, Bellinus, Grevenus, Maurolycus, Molanus, Galesinius, Canisius, aliique cum hodierno Martyrologio Romano, in quo hæc proponuntur: Antiochiæ S. Euodii, qui, ut B. Ignatius ad Antiochēses scribit, primus ibidē a S. Petro Apostolo ordinatus Episcopus, glorioso martyrio vitam finivit. De eodē agit Petrus de Natalibus lib. 4 cap. 137, ubi errore typographico legitur pridie Kalendas Maji sepultus, cum ex adjunctis Sanctis constet legendum esse, pridie Nonas Maji.

[2] Græci conjungunt SS. Onesiphorum & Euodium, em>quem Εὔοδον appellant, & die XXIX Aprilis sic habent: Hi e septuaginta fuerunt discipulis: quorum & Paulus ad alios scribens meminit. [apud Græcos 29 Aprilis,] Ac Onesiphorus quidem Episcopus fuit Colophonis. Euodus autem a Petro in Sede Antiochena collocatus. Ambo denique non paucis periculis ac tentaminibus superatis, multisque ad Christianam fidem conversis, etiam ipsi ad desideratum Dominum pervenerunt. [& 7 Septembris:] Quæ in Synaxario Chifletiano leguntur die præcedente. Rursus iidem apud eosdem Græcos die VII Septembris, hoc encomio celebrantur: Eadem die memoria sanctorum Apostolorum Euodi & Onesiphori. Hic sanctus Apostolus Euodus, creatus in magna Antiochia post Petrum Episcopus, in epistolis B. Pauli memoratur; qui magnifice inter septuaginta discipulos excelluit, & præclarus verbi præco extitit… Hic in choro Præconum verbi, cum Apostolo Onesiphoro, in cælestibus degit tabernaculis. Colitur S. Onesiphorus a Latinis & in Martyrologio Romano die VI Septembris. Hujus meminit S. Paulus 2 ad Timotheum cap. 1 & 4, at non S. Euodii, ut videatur vitiose scriptum Pauli pro Ignatii: aut certe auctor Menæi posset dici ad Epistolam S. Pauli ad Philippenses respexisse, ubi cap. 4 legisset Euodum, cum habeatur; Euodiam rogo & Syntychen deprecor idipsum sapere in Domino. De epistolis S. Ignatii, & ea quæ Philippis ad Antiochenos scripsit, egimus Kalendis Februarii ad ejus Vitam §. 6. In Synopsi discipulorum septuaginta, quæ sub nomine Dorothei & Hippolyti scripta traditur, etiam S. Euodius Episcopus Antiochenus refertur.

[3] em>Constitutus est S. Euodius Episcopus, quando S. Petrus, [Tempus Sedis.] anno a paßione Christi duodecimo, relicta Antiochia, Sedem Romæ collocavit; id autem contigisse anno æræ vulgaris quadragesimo diximus in Diatriba præliminari ad tomum primum Aprilis ante Catalogos veteres Romanorum Pontificum. At quo præcise anno em>fuerit Euodius glorioso martyrio coronatus non satis constat. Petrus de Natalibus id factum asserit sub persecutione Neronis, sub qua SS. Petrum & Paulum in citata Diatriba ostendimus passos anno XII Neronis prædicti, vulgaris autem æræ LXV, nec videtur diu postea vixisse S. Euodius.

DE S. LVCIO CYRENENSI.

SECULO I.

[Commentarius]

Lucius Cyrenensis (S.)

G. H.

[1] Memoria hujus Sancti celebratur apud plerosque Martyrologos, antiquos & recentiores, Vsuardum, Adonem, Notkerum, Bellinum, Grevenum, Maurolycum, Molanum, Galesinium, Canisium, qui eum apud Cyrenem primum ab Apostolis ordinatum Episcopum asserunt. [Memoria in fastis] In Martyrologio Romano solum dicitur Cyrenæ S. Lucii Episcopi, quem in Actibus Apostolorum S. Lucas commemorat: scilicet sub initium capitis XIII, ubi ista leguntur: Erant in Ecclesia, [& Actis Apostolorum,] quæ erat Antiochiæ, Prophetæ & Doctores, in quibus Barnabas & Simon qui vocabatur Niger, & Lucius Cyrenensis, & Manahen, qui erat Herodis Tetrarchæ collactaneus & Saulus Ministrantibus autem illis Domino & jejunantibus, dixit illis Spiritus sanctus: Segregate mihi Saulum & Barnabam in opus, ad quod assumpsi eos. Tunc jejunantes & orantes imponentesque eis manus, dimiserunt eos. Et hæc fere solum de iis certa sunt.

[2] Petrus de Natalibus Episcopus Equilinus lib. 4 Catalogi cap. 136 hoc elogium profert: Lucius Episcopus Cyrenensis, de quo S. Lucas Actuum XIII mentionem facit, a sanctis Apostolis primus apud Cyrenem Pontifex ordinatus est: quo officio prædicationis fidelissime peracto, sanctitate & doctrina conspicuus, quievit in pace, pridie Nonas Maji, ut dicit Hieronymus in Martyrologio suo. Verum non meminit Lucii S. Hieronymus, [An fuerit Episcopus Cyrinensis?] sed Ado & Vsuardus, quorum videtur aliquod exemplar habuisse Petrus, S. Hieronymo adscriptum. Non etiam constat ex verbis S. Lucæ eum Episcopum fuisse, & varii interpretes opinantur, Cyrenensem appellari, quia Cyrenæ natus sit. Est autem Cyrene seu Cyrena urbs Episcopalis Pentapoleos in Libya, sub Ptolemaide metropoli & Patriarchatu Alexandrino; quæ nunc Cairoon dicitur, in regno Barcæ sita. In Synopsi LXX discipulorum, sub nomine Dorothei, dicitur Lucius Episcopus Laodiceæ Syriæ: ast in ea quæ em>sub nomine Hippolyti extat, Episcopus Olympiadis sive Olympiæ urbis Elidis in Peloponneso. Videtur melius illi tribui posse titulus Doctoris & Prophetæ sub gratia novi Testamenti, uti is datur S. Manahen socio ejus XXIV Maji a Martyrologio Romano, item ab Vsuardo, Adone, Notkero & aliis: ad quem diem reliqua explicamus.

DE SANCTO IVSTO MARTYRE
EPISCOPO VIENNENSI IN GALLIA.

Anno CLXXVIII

[Commentarius]

Iustus, Episcopus Viennensis in Gallia, Martyr (S.)

Auctore G. H.

[1] Memoria S. Iusti Episcopi Viennensis ad diem IV Maji celebratur, absque mentione martyrii, in Martyrologio Adonis apud Mosandrum: sed quasi ea lectio non esset satis genuina, asterisco prænotatur nomen & a Rosweido ad Appendicem rejicitur. [Memoria in fastis 4 Maji] Recensetur eodem modo in Martyrologio sub nomine Bedæ supposito, & in MS. Florario Sanctorum. At martyrio coronatus recolitur in Martyrologio Coloniæ & Lubecæ anno MCCCCXC excuso, item in Auctario Greveni ad Vsuardum. Quin etiam em>tres in martyrio socii eidem adjunguntur ab auctore Martyrologii Gallicani Saussajo, cum hoc prolixo elogio.

[2] Viennæ S. Justi Episcopi & Martyris, qui quintus ordine a S. Crescente, [& cum elogio apud Saussajum,] quem Paulus Apostolus illic primum Præsulem constituit, sedens, hujus Ecclesiæ cunabula viscerali amore ac paterna solicitudine fovit: & in magnis persecutionibus fidem prædicans & astruens verbo & opere, illustrissimus in Christi confessione refulsit. Unde & a S. Pio Papa & Martyre Apostolicis rescriptis honorari; quasique Gallicanæ ecclesiæ coryphæus, de rebus magnis regni Christi deque illi imminente martyrio, promeruit commonefieri. Demum ipse fidem Christi dum strenue propagaret, gregemque Christi undique lupis obsessum intrepide tueretur; violenter e sua specula ejectus, longoque exilio maceratus est. Sed cum forte epistolis oves desolatas confirmaret, revocatus in urbem cum Severino, Exuperio & Feliciano, primariis suis adjutoribus, omni ferocitate impetitur. Verum in pietatis defensione ad extremum spiritum perseverans, glorioso occubuit martyrio, in persecutione quarta sub Antonino. Cujus gloriosi Antistitis & inclytorum commilitonum corpora, in Rhodani profluentem projecta, at e fluctibus a pio viro erepta, in loco Brenione dicto condita fuerunt: ubi inculta diu delituere, donec tandem divina revelatione excitus B. Bernardus Archiepiscopus Viennensis e latibulo eduxit, atque condecenti honore inde translata, in S. Romani, quam ædificaverat, ecclesia reposuit. Sed amplioris conciliandi splendoris studio, hinc etiam paulo post elata, ad monasterium Romanum, quod ad Isaram ipse extruxerat, evexit: in quo in hunc diem gloriose asservantur, perpetuisque coruscant divinæ virtutis & gloriæ monumentis.

[3] [& 6 Maji in MSS. Viennensibus.] Hæc omnia Saussajus: quæ conabimur elucidare. Ac primo de S. Crescente, quem Galatiæ alii adscribunt, agendum erit XXVII Iunii die ejus natali. Habemus duo MSS. Martyrologia de Sanctis ecclesiæ Viennensis; in his, uti etiam in Kalendario veteris Missalis refertur ad dictum VI Maji, & hoc in dictis Martyrologiis habetur elogium: Pridie Nonas Maji, Natale S. Justi Martyris, sexti Episcopi Viennensis, qui quo tempore Pius Papa primus Romæ sederet, accepit epistolam consolatoriam ab eo de sacri Pallii (quod colobium Episcoporum vocat) dignitate & fidei fervore. Exulatus tandem ipse a Marco Aurelio, martyrio etiam sub eodem coronatus est, in quarta persecutione, postquam rexisset Ecclesiam suam per annos triginta quinque. Quin etiam Saussajus quæ dixerat de die IV videtur modeste retractare, dum iterum in Supplemento ad diem III Augusti sic scribit, Viennæ repositio S. Justi Episcopi & Martyris, cujus natalis colitur die VI Maji. De tempore quo sedit S. Pius Papa, qui colitur XI Iulii, egimus in Tractatu de antiquis summis Pontificibus, & in Vita S. Aniceti decessoris & S. Soteris successoris XVII & XXII Aprilis, ostendimusque martyrio coronatum sub M. Aurelio anno CLXI. Ejus ad S. Iustum epistolam, ex archivo Viennensi erutam, hic accipe.

[4] [Epistola S. Pii Papæ ad S. Iustū:] Pius Episcopus Fratri Justo Episcopo. Athalus, epistolas Martyrum portans, ad nos venit: & gaudium nobis ineffabile faciens de triumpho eorum, dixit nobis S. Verum, collegam nostrum, victorem de mundi principe triumphasse: te vero apud Senatoriam urbem Viennam ejus loco a Fratribus Episcopum constitutum, & colobio Episcoporum vestitum. Vide ut ministerium, quod accepisti, in Domino impleas. Cura autem Sanctorum corpora, sicut membra Dei: quemadmodum curaverunt Apostoli Stephanum. Carceres Sanctorum visita, ne aliquis tepescat in fide. Martyria sancta Spiritu sancto proba; & ut perseverent in fide, incitator insiste. Presbyteri & Diaconi, non ut majorem, sed ut ministrum Christi te observent: plebs universa tua sanctitate protegatur. Fratres nostri, quos per Athalum recognosces, de tyranni sævitia jam liberati, requiescunt in Domino. Pastor Presbyter titulum condidit, & digne in Domino obiit. Revelatum mihi esse scias, Collega beatissime, citius me finem hujus vitæ facturum. Unum flagito, in communione sta, & mei ne obliviscaris. Salutat te Senatus pauper Christi, apud Romam constitutus. Saluta omne collegium Fratrum, qui tecum sunt, in Domino.

[5] Hæc S. Pius, ut diximus, sub Marco Aurelio martyrio coronatus anno CLXI. [Tempus Sedis apud Adonem] Si ergo non pluribus annis citius fuerit S. Iustus creatus Episcopus, non videtur initium Sedis referendum ad tempora Hadriani Imperatoris, ut fecit Ado in Chronico scribens: Hoc itidem tempore, scilicet sub Hadriano, Justus Viennensis ecclesiæ Episcopus illustrissimus in confessione exstitit. At sub Antonino Pio, inquit, Viennensium Episcopus Justus clarus habetur. Dein sub Marco Antonino Vero, ait, Justus Viennesis Episcopus, longo tempore exilio maceratus, Martyr gloriosus efficitur. Nonnullis vero interpositis de sociis Martyribus, a Saussajo adjunctis, ista habet: Severinus, Exuperius & Felicianus, parvo tempore ante, apud Viennam martyrio coronati. Descripsimus ipsi Viennæ em>anno MDCLXII Catalogum Sanctorum Episcoporum Viennensium, [& in MS Catalogo] ex quo huc spectant ista: S. Justus Episcopus floruit temporibus Antonini Pii & Antonini Minoris, scilicet M. Aurelii Veri, quo tempore Irenæus Lugdunensis Episcopus adhuc Presbyter habebatur. Hujus Justi tempore fertur persecutio gravissima Christianorum fuisse: [cum sociis Martyribus.] inter quos martyrio coronati sunt Severinus, Exuperius & Felicianus; quorum corpora divina revelatione postmodum reperta sunt. Hæc ibi, & melius Sedes S. Iusti solum attribuitur em>imperio Antonini Pii, & M. Aurelii Antonini Veri: proinde non sunt illi tribuendi anni triginta quinque. Qui præceßit S. Verus Episcopus colitur Kalendis Augusti, & S. Irenæus XXVIII Iunii. Eusebius lib. 5 Historiæ Ecclesiasticæ in Præfatione asserit, anno decimo septimo Imperii Antonini Veri, id est anno Christi CLXXVII, violentiorem motam esse persecutionem; potißimum autem (uti cap. 1 prosequitur) in Gallia, in qua duæ præ ceteris insignes præstantesque urbium matres celebrantur Lugdunum & Vienna. Inter Lugdunenses Martyres fuerunt SS. Epipodius & Alexander cum sociis quatuor ac triginta, de quibus egimus ad diem XXII Aprilis, ibique diximus S. Irenæum adhuc Presbyterum, ab aliquibus Martyribus per epistolam commendatum fuisse S. Eleutherio Papæ. In hac ergo persecutione, & forsan anno sequenti CLXXVIII, passos Viennæ arbitramur S. Iustum Episcopum & tres alios prænominatos.

[6] Locus sepulturæ primus fuit Brenio, quem Ioannes le Lievre in Antiquitatibus Viennesibus asserit, [Translationes 3 Martyrum absque mētione S. Iusti.] prope oppidum S. Columbæ, e regione Viennæ, trans fluvium Rhodanum esse. Alter locus, translationi S. Iusti adscriptus a Saussajo, sub nomine Monasterii Romani, est ecclesia S. Romani, non a S. Iusto, sed a S. Bernardo Archiepiscopo ædificata & trium jam dictorum em>Martyrum corporibus beata: deque hac translatione Petrus de Natalibus lib. 10 Catalogi cap. 82 ista habet: Severinus, & socii ejus Exuperius & Felicianus, apud Viennam passi sunt XIII Kalendas Decembris. Quorum corpora, post multa annorum curricula, ipsis revelantibus inventa, & a Pontifice urbis ipsius Clero ac populo honorifice sublata, in basilica S. Romani, quæ in ipsa civitate sita est, condigno honore tumulata sunt, ibique requiescunt. Hæc ibi, quæ pro priore parte in MSS. Martyrologiis Viennensibus referuntur, & S. Bernardus nominatur Pontifex, sed situs Ecclesiæ S. Romani non indicatur: dein additur; Postmodum idem Pontifex easdem reliquias transtulit ad suum Romanense monasterium. In Vita S. Bernardi ad XXIII Ianuarii a nobis edita num. 7 agitur de monasterio Romanensi constructo & ecclesia S. Petri, in quam trium Martyrum reliquias, scilicet Severini, Exuperii & Feliciani transtulit reverenter. Quæ omnia ubique narrantur absque mentione S. Iusti: ut videatur Saussajus ista non satis considerate junxisse: qui dein ad XIX Novembris de tribus istis Martyribus jam relata tradit, idque sine mentione S. Iusti. Ioannes le Lievre asserit, a Christianis Viennensibus ad em>honorem S. Iusti constructam fuisse ecclesiam in monte, ubi olim propugnaculum Crappum fuisset, [hujus ecclesiæ.] eamque in Prioratum dein erectam, sed tandem in solitudinem redactam. Aliqua parochia S. Iusti, tribus Vienna leucis versus Septemtrionem sita indicatur in mappis, uti & alia ad Rhodani defluentis dexteram ripam, antequam hic ad oppidum, Pontem sancti Spiritus dictum, devoluatur. Sed quia plures in Gallia fuerunt Sancti Justi, non continuo asseveramus ab uno eodemque ea omnia loca fuisse compellata.

DE SANCTIS MARTYRIBVS AFRIS
SECVNDIANO EPISCOPO, IACOBO, MARIANO, CONCORDIA, MARINA, HELIODORO, SATVRNINO, SILVANO.

[Commentarius]

Secundianus, Martyr in Africa (S.)
Iacobus, Martyr in Africa (S.)
Marianus, Martyr in Africa (S.)
Concordia, Martyr in Africa (S.)
Marina, Martyr in Africa (S.)
Heliodorus, Martyr in Africa (S.)
Saturninus, Martyr in Africa (S.)
Silvanus, Martyr in Africa (S.)

G. H.

Antiqua Martyrologii Hieronymiani apographa, Lucense & Blumianum, de hisce Martyribus ita loquuntur: [Martyres VIII] In Africa natalis Sanctorum Secundiano Episcopi, Jacobi, Mariani, Concordiæ, Marinæ, Heliodori, Saturnini. In MS. Corbeiensi Parisiis excuso additur Silvani. In antiquißimo codice Epternacensi ista leguntur: In Africa Secundiani Episcopi & aliorum sex, Jacobi, Mariani, Concordi, Marinæ, Eleodori, Saturnini, nulla facta mentione Silvani, imo a numero sex Martyrum seclusi. Præterea loco Concordiæ & Heliodori scribitur Concordi & Eleodori. In MS. Romano Cardinalis Barberini sic habetur: [seorsim Secundianus Episcopus,] In Africa S. Secundiani Episcopi Martyris. At loco Martyris legitur in MS. Trevirensi S. Maximini Marini, supra Mariani aut Marinæ In MS. Tamlactensi referuntur nomina Secundiani, Jacobi, Saturnini, Mauriani, Heliodori, Concordii, Marinæ. Nudum nomen Secundiani invenitur in MSS. Casinensi, Altempsiano, Aquisgranensi, Augustano S. Vdalrici & Parisiensi Labbæi. Ast In Africa Secundini scribitur in MSS. Richenaugiensi & Rhinoviensi. Secundini Episcopi in S. Sophia & Secundini Martyris celebratur memoria in MS. Beneventano, jam Vaticano, signato numero 5949. Mariani vero & Jacobi Martyrum meminerunt MSS. Trevirense S. Martini, & Vallicellanum in Calendario præfixo ante opera S. Isidori Hispalensis: item Notkerus & Rabanus, sed hic elogium addit ex Actis S. Mariani Lectoris & Iacobi Diaconi, Lambesæ in Numidia passorum, quæ Acta illustravimus ad diem XXX Aprilis. In MSS. Centulensi S. Richarii, Leodiensi S. Lamberti & S. Laurentii, item in Adone MS. cœnobii Lobiensis, & alio MS. Martyrologio apud Christinam Reginam Sueciæ adservato, ista habentur: Eodem die sanctorum Martyrum Heliodori, Venusti, Postumi, Maximi, Niceti, cum aliis LXXII. [Heliodorus cum aliis ex sequenti classe. Marianus & Iacobus] Ex quibus solus Heliodorus huc spectat, reliqui referendi sunt ad classem sequentem. Interim in MS. Coloniensi Carmelitarum præponitur in Africa, quasi ibidem omnes essent paßi: quod etiam hoc modo factum ab Vsuardo: In Africa sanctorum Martyrum Heliodori, Venusti & aliorum septuaginta quinque. Verum Venustus, uti dixi, cum aliis spectat ad sequentem classem ubi nomina fere omnium referuntur. Interim Vsuardum alii descripserunt.

DE SANCTIS MARTYRIBVS.
VICTORE, FELICE, ITEM VICTORE, CARISIA, AUFIDIA, JUDITH, EMERIA, ITEM VICTORE, ACUTA, FAUSTINA, HILARIANO, VICTORIANA, SATURNINA, GAVINA, HEDENTO, FURTUNA, VICTORIA, PRIMA, GAIANO, VALENTINA, FORTUNATA, POSTUMO, FAUSTINO, MAJORICO, VENUSTO, MASSUNO, PROCESSA, SECUNDIANO, IMPORTUNA, QUINTIANO, PETRO, TASSO, CASSERICO, MAPPARICO, VENERIA, BONEFACIA, QUINTO, FLORIANA, VICTORINA, DEMORO, GAUDOLA, ITEM VICTORINA, CRISPINO, POSSINO, ITEM FELICE, DONATO, LABORO, MASILLO, GAIANO, FARERO, QUINTO, ROGATO, MAXENTIO, NINNA, VIRTUNIA, VALERIA, TIRONIO, MATRONA, CITINO, FLORIANO, HERENEO, FORTUNATO, FAUSTINO, GAVINO, HERINO, PAPPALICO, PRIMO, CASSO, SECUNDO, CELERINO, HIEREMIA, FLAVIO, MACROBIO, MARCELLINO, MAXIMO, BAFRODITO, AUGUSTIANO, NITICO ET ALIIS LXV, ITEM GAIANO ET SO CIIS XX, ET ALIIS PLURIBUS,
MEDIOLANI IN INSVBRIA.

SUB MAXIMIANO

[Commentarius]

Victor, Martyr, Mediolani (S.)
Felix, Martyr, Mediolani (S.)
Victor, Martyr, Mediolani (S.)
Carisia, Martyr, Mediolani (S.)
Aufidia, Martyr, Mediolani (S.)
Iudith, Martyr, Mediolani (S.)
Emeria, Martyr, Mediolani (S.)
Hedentus, Martyr, Mediolani (S.)
Fortuna, Martyr, Mediolani (S.)
Victoria, Martyr, Mediolani (S.)
Prima, Martyr, Mediolani (S.)
Gaianus, Martyr, Mediolani (S.)
Valentina, Martyr, Mediolani (S.)
Fortunata, Martyr, Mediolani (S.)
Postumus, Martyr, Mediolani (S.)
Faustinus, Martyr, Mediolani (S.)
Majoricus, Martyr, Mediolani (S.)
Venustus, Martyr, Mediolani (S.)
Massunus, Martyr, Mediolani (S.)
Processa, Martyr, Mediolani (S.)
Secundianus, Martyr, Mediolani (S.)
Importuna, Martyr, Mediolani (S.)
Quintianus, Martyr, Mediolani (S.)
Petrus, Martyr, Mediolani (S.)
Tassus, Martyr, Mediolani (S.)
Cassericus, Martyr, Mediolani (S.)
Mapparicus, Martyr, Mediolani (S.)
Ninna, Martyr, Mediolani (S.)
Virtunia, Martyr, Mediolani (S.)
Valeria, Martyr, Mediolani (S.)
Tironius, Martyr, Mediolani (S.)
Matrona, Martyr, Mediolani (S.)
Citinus, Martyr, Mediolani (S.)
Floricinus, Martyr, Mediolani (S.)
Hereneus, Martyr, Mediolani (S.)
Fortunatus, Martyr, Mediolani (S.)
Faustinus alter, Martyr, Mediolani (S.)
Gauinus, Martyr, Mediolani (S.)
Herenus, Martyr, Mediolani (S.)
Papalicus, Martyr, Mediolani (S.)
Primus, Martyr, Mediolani (S.)
Victor, Martyr, Mediolani (S.)
Acuta, Martyr, Mediolani (S.)
Faustina, Martyr, Mediolani (S.)
Hilarianus, Martyr, Mediolani (S.)
Victoriana, Martyr, Mediolani (S.)
Saturnina, Martyr, Mediolani (S.)
Gavina, Martyr, Mediolani (S.)
Veneria, Martyr, Mediolani (S.)
Bonefacia, Martyr, Mediolani (S.)
Quintus, Martyr, Mediolani (S.)
Floriana, Martyr, Mediolani (S.)
Victorina, Martyr, Mediolani (S.)
Demorus, Martyr, Mediolani (S.)
Gaudola, Martyr, Mediolani (S.)
Victorina alia, Martyr, Mediolani (S.)
Crispinus, Martyr, Mediolani (S.)
Possinus, Martyr, Mediolani (S.)
Felix alter, Martyr, Mediolani (S.)
Donatus, Martyr, Mediolani (S.)
Laborus, Martyr, Mediolani (S.)
Masilla, Martyr, Mediolani (S.)
Gajanus alter, Martyr, Mediolani (S.)
Farerus, Martyr, Mediolani (S.)
Quintus, Martyr, Mediolani (S.)
Rogatus, Martyr, Mediolani (S.)
Maxentius, Martyr, Mediolani (S.)
Cassus, Martyr, Mediolani (S.)
Secundus, Martyr, Mediolani (S.)
Celerinus, Martyr, Mediolani (S.)
Hieremia, Martyr, Mediolani (S.)
Flavius, Martyr, Mediolani (S.)
Macrobius, Martyr, Mediolani (S.)
Marcellinus, Martyr, Mediolani (S.)
Maximus, Martyr, Mediolani (S.)
Bafroditus, Martyr, Mediolani (S.)
Augustianus, Martyr, Mediolani (S.)
Niticus, Martyr, Mediolani (S.)
Alii LXV, Martyres, Mediolani
Gajanus tertius, Martyr, Mediolani (S.)
Socii XX & alii, Martyres, Mediolani.

Auctore G. H.

[1] Sanctus Ambrosius, qui quarto Christi seculo floruit, Ecclesiæ Doctor & Episcopus Mediolanensis, in sermone pro festo SS. Nazarii & Celsi Martyrum, asserit alias urbes exultare, si unius saltem Martyris reliquiis muniantur. em>Ast urbem Mediolanensem possidere populos Martyrum; [Mediolani populi martyrum:] quos hic damus, aut certe aliquem insignem eo rum numerum. Mediolanensis ergo hodie gaudeat terra, nutrix cælestium militum, & tantorum parens fœcunda virtutum: recte & ex debito a filiis parentis ecclesiæ horum beatorum Martyrum celebrantur insignia. Immensa enim Dei nostri pietas illorum merita nostra vult esse suffragia: simulque dum nobis fidem veram duro martyrii agone commendat, afflictionem præcedentium, instructionem efficit posterorum. Illos examinat, ut nos erudiat: illos conterit, ut nos acquirat: eorumque cruciatus, nostros vult esse profectus. Merito ergo eos colimus, qui periculis suis pugnant, & nostris utilitatibus militant. Hæc aliaque ad suos Mediolanenses S. Ambrosius. Tempus martyrii horum athletarum arbitramur, [inter quos sub Maximiano Imp. multi.] cum Maximianus Imperator Sedem sui Imperii Mediolani haberet. Nam, uti in Actis martyrii S. Victoris Mauri, ad diem VIII Maji illustrandis, indicatur, regnante impio Maximiano Imperatore, in civitate Mediolanensis vigebat ingens persecutio Christianorum. Ex quibus ad hunc VI Maji in antiquißimo Martyrologii Hieronymiani apographo Epternacensi, ante mille propemodum annos exarato, sequentes referuntur hoc modo.

[2] Mediolani, Victoris, Felicis, item Victoris, Calriciæ, Affidiæ, Juthid, Emeriæ, item Victoris, [Nomina in MS Epternacensi expressa] Acutæ, Faustinæ, Hilariani, Victorianæ, Saturninæ, Gavinæ, Hedenti, Furtunæ, Victuriæ, Primæ, Gaiani, Valentinæ, Fortunatæ, Postumi, Faustini, Majorici, Venusti, Massuni, Processæ, Secundiani, Inportunæ, Quintiani, Petri, Tassi, Casserici, Mapparici, Veneræ, Bonefaciæ, Quinti, Florianæ, Victorinæ, Demori, Gaudolæ, item Victorinæ, Crispini, Possini, item Felicis, Donati, Labori, Masillæ, Gaiani, Fareri, item Quinti, Rogati, Maxenti, Ninnæ, Virtuniæ, Valeriæ, Tironi, Matronæ, Citini, Floriani, Herenei, Fortunati, Faustini, Gavini, Hereni, Pappalici, Primi, Secundi, Cassi, Celerini, Hieremiæ, Flavi, Macrobi, Marcellini, Maximi, Bafroditi, Agustiniani, Nitici, & aliorum LXV, item Gaiani & aliorum XX. En Syllabus Martyrum LXXIX, suis nominibus expressorum: de quibus, cum aliqua tamen varietate, agitur in aliis tribus apographis ejusdem Martyrologii Hieronymiani, scilicet Corbeiensi Parisiis excuso, Lucensi a Florentinio edito, & MS. Blumiano.

[3] Vt autem varietas melius appareat, ipsos Martyres in decades distribuimus. In prima decade, Calricia, Caricia & Carica scribitur; [collata cum aliis 3 Mss.] Affidia in aliis Aufidia est; uti & Juthid, Judith; & Faustina, in unico Faustinus. In secunda decade in MS. Corbeiensi leguntur nomina Helarianæ, Victuriani, Saturnini, Gavini, Ædenti, Primi. In quibus, Lucense & Blumianum cum Epternacensi conveniunt, tamen in duobus loco Victuriæ habetur Victoriæ; & loco Furtunæ, in hisce est Fustunæ, in Corbeiensi Fortunati; nisi hic transferatur ad tertiam decadem, ubi in Lucensi & Blumiano est Fortunati, supra in Epternacensi Fortunatæ. At loco Postumi, Faustini, Inportunæ, in Corbeiensi habetur, Portumi, Justini, Inportuni, & pro Massuni in aliis est Massimi, Massi, Marsuni. In quarta decada Tassi, Casserici, in Corbeiensi est Tassicassirici unico vocabulo, ubi & deest Mapparicus, qui in aliis est Mappalicus. Loco Veneræ in aliis tribus est Veneriæ, & Bonefaciæ seu Bonifaciæ, quod in Epternacensi videbatur dividi. Dein, loco Florianæ em>& Victorinæ, in solo Corbeiensi legitur Florini & Victorini: & loco Demoni in aliis legitur Domori, Domuli, & (quod valde abludit) Memoriæ. In quinta decade pro Gaudolæ & Victorinæ, in Corbeiensi habetur Gaudulæ & Victorini; loco autem Possini legitur Possinni, Possisini & Possinæ. Nomina Felicis & Donati desunt in aliis tribus codicibus. Pro Masillæ, legitur Massillæ & Masilæ: & hic desinit MS. Blumianum. Fareri, Faseri, Saferi varie efferuntur. In sexta decade nomina Quinti & Rogati desunt in Corbeiensi: pro Ninnæ & Virtuniæ etiam Ninæ & Virtumæ scribitur: uti Tironi, Tironii & Tyroniæ. Post Citini in Corbeiensi & Lucensi additur, cum sociis eorum & reliquis Sanctis: & dein, loco Floriani, habetur in Corbeiensi Florianæ. In septima decade loco Hereni, in utroque alio est Herenti; uti & Cassi, Secundi, ordine mutato. In ultimo ordine Macrobi, Magrobi & Magropi scribitur, uti & Bafroditi, Bafrobiti & Babrofiti: Agustiniani, Augustiniani & Agatiani. Pro Nitici in Lucensi habetur Niceti: & hisce socii adjuncti LXV, in Corbeiensi sunt LXXIII in Lucensi XLII. At memoria Gaiani & aliorum XX, in aliis habetur inter nomina Flaviani & Macrobiani: & sub finem in solo Corbeiensi ista reperiuntur, Item Gaiani cum aliis LXXII.

[4] em>Sunt autem in Epternacensi Martyres centum sexaginta quatuor tam anonymi octoginta quinque, quam septuaginta novem suis nominibus expreßi. In MS. Corbeiensi sunt universim ducenti quadraginta duo, in Lucensi vero centum quadraginta novem: [Mentio aliquorum in variis Martyrologiis.] ad hos Codices proxime accedit MS Martyrologium Reginæ Sueciæ, a Luca Holstenio in Animadversis ad Martyrologium Romanum laudatum, in quo ista habentur: Mediolano Victoris, Felicis, cum aliis centum triginta tribus. At MSS. Atrebatense & Tornacense, Mediolano, inquiunt, natale SS. Victoris & Felicis. MS. Ado Leodiensis S. Laurentii & MS. Florarium ista habent: Mediolani Hilarioni, Victurioni, Saturnini, Victoris, Felicis. Horum tres priores referuntur in MSS. Pragensi & Trevirensi S. Maximini: Victorianus autem apud Witfordum in Martyrologio Anglice scripto. Alii duo Victor & Felix, qui omnium antesignani habentur, memorantur in MSS. Augustano S. Vdalrici, Aquisgranensi & Parisiensi Labbæi, & apud Grevenum in Auctario Vsuardi. In MS. Tamlactensi exprimuntur nomina Victoris, Felicis, Curicæ, Aufidiæ, Judith, Emeriæ, Acutæ, Faustinæ, Marcelli, Maximi, Augustini, Gaiani, em>cum aliis LXXX.

[5] Monuimus in classe præcedenti varios ex his Martyribus adjungi aliis, nullo expresso loco, & ita legi in MSS. Centulensi, Leodiensi, Lobiensi, [Afris aliqui adjuncti,] & alio Reginæ Sueciæ. Eodem die sanctorum Martyrum Heliodori, Venusti, Postumi, Maximi, Niceti cum aliis LXXII. Ex his omnes, uti jam diximus, huc spectant, præter Heliodorum, qui est Afris annumerandus: ipsis interim alios, ut Afros, jungi in MS. Coloniensi Carmelitarum ibidem indicavimus: imo variato numero idem legi apud Vsuardum his verbis: In Africa Sanctorum Martyrum Heliodori, Venusti & aliorum septuaginta quinque. Verum Venustus cum reliquis ad hanc classem spectat. Secuti sunt paßim recentiores: quod accurrate voluimus notare, ut paßit ab aliis idem ulterius examinari, & sic veritas magis elucescat.

DE SS. DEMETRIO, DANACTE, DONATO, THERINO, MESEERA, BARBARO ET SOCIIS.
MARTYRIBVS CONSTANTINOPOLI HONORATIS.

[Commentarius]

Demetrius, Martyr, Constantinopoli honoratus (S.)
Danax, Martyr, Constantinopoli honoratus (S.)
Donatus, Martyr, Constantinopoli honoratus (S.)
Therinus, Martyr, Constantinopoli honoratus (S.)
Meseera, Martyr, Constantinopoli honoratus (S.)
Barbatus, Martyr, Constantinopoli honoratus (S.)
Socii, Martyres, Constantinopoli honorati

G. H.

Antiqua Menæa MSS. quæ Mediolani in Bibliotheca Ambrosiana, & Taurini inter libros Ducis Sabaudiæ lustravimus, ad sextum Maji his verbis utuntur: Eadem die sanctorum Christi Martyrum Demetrii, [Cultus Constantinopoli.] Danactis, Donati, Therini, Meseeræ & sociorum ejus. Quibus in MS. Græco Synaxario Ecclesiæ Constantinopolitanæ, quod Parisiis commodatum habemus ex collegio Claromontano Societatis Iesu, ista adduntur: Celebritas festi eorum peragitur in martyrio, seu sacello illorum in Deutero, quæ est urbis Constantinopolitanæ regio sic dicta, quod in ea pro secunda vice regnare exorsus sit Imperatorum aliquis antea throno pulsus. In Menæis MSS. quæ Divione apud Petrum Franciscum Chifletium adservata reperimus, aliqua em>disticha adjunguntur. Ac primo de S. Demetrio, qui ibi Demetrion appellatur, [S. Demetrius telis occisus,] tale habetur, ex quo telis occisus intelligitur.

Βέλη, τὰ τιτρώσκοντα σάρκα καιρίως,
Δημητρίων ἡγεῖτο βέλη νηπίων.

Quæ tela carnes ictibus certis lædunt,
Tela puerorum Demetrion putabat.

[Danax & 2 alii gladiis,] Dein subjunguntur sancti Danax, Therianus, supra Therinus, & Mesirus, supra Meseera, qui gladiis cæsi coronatur, cum tali disticho.

Ἀμφοῖν ἀθλητῶν ἐκκεκομμένων κάρας
Κεῖται Μεσίρος ἐν μέσῳ κάρας δίχα.

Capite minorum pugilum duorum jacet,
Sine capite medium Mesirus locum tenens.

[Donatus telis,] Postea adjungitur S. Donatus telis confossus, & his versibus honoratur.

nobr>Ἄλλος ξένος τις ἥλιός μοι Δονάτος
Σαρκὸς προσέχων ἀκτίνων δίκην βέλη.

Sol alius mihi est, sed mirus sol, Donatus,
Infixa carni tela pro radiis habens.

Demum, qui pridie in Ambrosianis & Sabaudicis Menæis refertur, & die VIII hujus Maji in MS. Synaxario adjungitur, [Barbarus gladio.] S. Barbarus Martyr, gladio cæsus hoc disticho significatur.

Τὲν κλῆσιν εἶ μὲν Βάρβαρος σὺ, γεννάδα
Οὐδ᾽ ὀ τιμῶν σε βάρβαρος τὴν καρδίαν.

Nomine tu quidem es Barbarus: ast qui te colit
Ut fortem athletam, mente barbarus non est.

Quod autem ultimus hic etiam ad reliquos spectet ex conclusione patet, dum indicatur celebritatem eorum peragi in eorum martyrio, in Deutero. Referuntur ad diem XXIII Aprilis SS. Glycerius, Donatus & Therinus Martyres, quos diximus videri a S. Georgio conversos, [Aliqui ejusdem nominis relati 23 & 24 Aprilis.] cum ipsoque illo die passos. Hinc die XXIV Aprilis coluntur SS. Eusebius, Neon, Leontius, Longinus & alii quatuor Nicomediæ a S. Georgio conversi, & post varia tormenta sacratis capitibus obtruncati. Illis in duplici MS. Taurinensi adjunguntur Demetrius, Danamus, Donatus, Therinus, Nestamus, quos ibidem omisimus, si forte forent Demetrius, Danax, Donatus, Therinus & Meseera, hic in eodem Taurinensi codice relati: quod indicasse sufficit, quamdiu latent eorumdem Acta quæ aliquando extitisse, ex tam distincta martyrii a singulis tolerati notitia certum nobis fit. Non tamen eodem aut loco aut tempore passos omnes: sed potius a communi intra urbem Constantinopolitanam cultus loco, communem simul nactos venerationis annuæ diem.

DE SS. MATTHÆO ET PRIMO
MARTYRIBVS TARENTI IN CALABRIA.

[Commentarius]

Matthæus, Martyr, Tarenti in Calabria (S.)
Primus, Martyr, Tarenti in Calabria (S.)

G. H.

Tarentum, antiquißima & nobilißima urbs Magnæ Græciæ nunc Calabriæ, & ditionis Salentinorum, inter plures Sanctos habuit duos hos Martyres, vulgo minus notos: quos damus ex Ms. Martyrologio Adonis, olim apud Brixienses aucto, quod pertinuit ad Ecclesiam Tolonensem in Provincia, a nobis reperto inter codices MSS. Reginæ Succiæ, ante annos ut minimum sexcentos conscripto. In hoc ista leguntur: Et eo die, in civitate Tarentina, sanctorum Matthæi & Primi. Vterque, sed loco non indicato, memoratur in MS. Martyrologio Ecclesiæ Aquisgranensis & apud Grevenum in Auctario Vsuardi, excuso anno MDXV & MDXXI. Mattheus est in MS. Tamlactensi. Primi mentio fit in apographis Martyrologii Hieronymiani Epternacensi & Luciensi, statim post relatum Matthæum Apostolum & Euangelistam: ut vel ideo dubitari poßit, an ab hoc alius sit statuendus Matthæus, Martyr & Socius Primi. Qua monitione præmissa eos em>hic proponimus, ulteriori examini ipsorummet Tarentinorum relinquentes indecisam quæstionem. Forsitan Tarentinæ historiæ scriptor novißimus Fr. Ambrosius de Tarento Augustinianus, de utroque vel alterutro eorum ulterius invenit quidpiam, quod Supplemento post faciendo inseri mereatur: nam ejus historiam necdum videre nobis licuit, neque cum ipso auctore vix bene cœptum ante hos paucos annos litterarum commercium prosequi; nulla alia ex parte ejus, qui prior nos appellarat causa verosimili apparente, quam mortis, quæ veremur ne præmature subreptum vetuerit promißis suis nostrisque postulatis facere satis. Quod si horum Sanctorum, ut ad suum argumentum spectantium notitia nulla ad Ambrosium pervenit, & ipse jam obiit; rogo ut ejus vice alius quispiam civium, nostro hoc indicio excitatus, aliquid curæ & studii conferat in hanc disquisitionem, amplificaturam patriæ decora, & veterum Patronorum cultum postliminio restauraturam, ad majorem Dei in Sanctis suis honorandi gloriam.

DE SS. PACHOMIO, HILARIONE MAMANTE ET PATRICIO
APVD GRÆCOS.

[Commentarius]

Pachomius, apud Græcos (S.)
Hilarion, apud Græcos (S.)
Mamas, apud Græcos (S.)
Patricius, apud Græcos (S.)

D. P.

Dvplicia MSS. Græca Taurinensia Ducis Sabaudiæ & alia Mediolanensia bibliothecæ Ambrosianæ, hoc VI Maji suggerunt memoriam sanctorum Patrum nostrorum Pachomii, Hilarionis & Mamantis. At Menæa Divionensia Petri Francisci Chifletii eos ita referunt: Sancti Mamas, Pachomius & Hilarion in pace quieverunt: & adduntur hi versus:

Ἱλαρίωνι καὶ Παχομίῳ Μάμας
Συνεκεδεδήμην τὴν καλὴν ἐκδημίαν.

Cum Hilarione atque Pachomio Mamas
Migratione emigraverunt pulchra.

Et mox subjungitur S. Patricius, nulla re addita, quem tamen aliis, hac præmissa monitione jungimus. Mamantem nisi Martyrem non noveramus hactenus: nunc vero habemus alterum, qui in pace quieverit, eumque suspicamur em>fuisse monachum, æque ac socios ei junctos, & ex Vitis-Patrum seu parte earum aliqua modo deperdita olim acceptos; sicut sub illa phrasi multos, quos nunc ex iisdem Vitis cognoscimus, in Synaxaria adscriptos existimamus. Magnum Pachomium, in Ægypto Abbatem, commemorabimus die XIV Maji, quando etiam laudatur in Menologio Basilii Imperatoris, a ceteris vero Græcis die sequenti: Sancti autem Hilarionis Thaumaturgi memoria illustrata a nobis est XXVIII Martii, quamvis a Menæis excusis & Synaxario Claromontano referatur ad diem IV Maji. Sed vix audemus suspicari eos esse qui hic notantur cum S. Mamante, nisi forte communis translatio aliqua illis obtigerit, quæ eos hac die inter sacra junctim commemorari fecerit: dum autem hujus rei nullum profertur indicium, malumus unius monasterii seu lauræ incolas, eodemque loco sepultos opinari.

DE SS. GERONTIO ET EDENTIO
ATVRI SEV VICO-IVLII IN AQVITANIA.

[Commentarius]

Gerontius, Arturi seu Vico-Iulii in Aquitania (S.)
Edentius, Arturi seu Vico-Iulii in Aquitania (S.)

G. H.

Aturum sive urbs Aturensium Episcopalis, vulgo Ayre, in regionis Aquitaniæ Novempopulana Provincia, a fluvio Aturo nomen accepit, cum olim Vico-Julium diceretur. [Aturi olim Vico-Iulii.] Ita namque Marcellus Episcopus civitatis Vico-Juliensis interfuit Synodo Agathensi anno DVI, & Rusticus Episcopus Vico-Juliensis Concilio Matisconensi secundo an. DLXXXV. Hoc in loco floruerunt olim SS. Gerontius & Edentius: quorū memoria conservatur ad hunc diem VI Maji in antiquis MSS. Martyr. Atrebatensi Ecclesiæ Cathedralis, Tornacensi monasterii S. Martini, & Lætiensi S. Lamberti his verbis: In Galliis Vico-Julii depositio S. Geronti Confessoris & Edentii. [SS. Gerontius & Edentius,] In Martyrol. MS. monasterii S. Sabini de Levitania, in agro Tarbiensi satis vicino, ista leguntur: Die V Maji in Galliis Vico-Julii depositio S. Neronti Confessoris & Eventii: Ita excudit Saussajus in Martyrologio Gallicano pag. 1248. Verum ipse Saussajus em>in Supplemento videtur errores emendasse, dum ista ad hunc VI Maji refert: Ipso die in Galliis Vico-Julii depositio SS. Gerontii Confessoris & Edentii. Collocantur deinde ab eodem Saussajo in Indice nominum Sanctorum tam Gerontius Confessor Vico-Julii quam Edentius Confessor Vico-Iulii. [Ex his Gerontius Confessor,] Nec plura de S. Edentio reperimus. Varii omisso Vico-Iulii nomine de S. Gerontio agunt, quem Confessorem in Gallia celebrant Apographum Martyrologii Hieronymiani Lucense, MS. Florarium & MS. Ado Leodiensis monasterii S. Laurentii. At pro Gallia legitur Gallæci, Galacus, Galatia, in MSS Blumiano & Corbejensi ejusdem Martyrologii Hieronymiani apographo & MS. Corbeiensi atque in Appendice Adonis. In MS. Coloniensi S. Mariæ ad Gradus legitur in Africa, per errorem loci, ab aliis sanctis Martyribus hoc die in Africa paßis desumpti.

[2] In antiquißimo codice Martyrologii Hieronymiani, quem ante mille fere annos descriptum Epternacensibus restituimus, [etiam Presbyter & Episcopus dictus.] S. Gerontius appellatur Presbyter: in MSS. Casinensi, Altempsiano & Trevirensi S. Maximini vocatur Episcopus: quod minus arbitramur. At nullo loco, ne em>quidem Gallia apposita, Geronus Confessor habetur in MS. Parisiensi Labbæi, & nudum nomen Gerontii in MSS. Tamlactensi atque Augustano S. Vdalrici. Et hæc sunt quæ de dictis Sanctis habemus: quos non dubitamus illustres fidei Catholicæ propugnatores fuisse, & S. Gerontium, cui nomen Confessoris adscribitur, etiam plurima passum fuisse, ac tandem cum S. Edentio in pace quievisse, idque primis æræ Christianæ seculis, cum post S. Matthæum Apostolum in antiquißimis apographis Martyrologii Hieronymiani, ante alios Martyres, legatur S. Gerontius.

[3] Antonius Dadinus Altaserra, lib. 4 Rerum Aquitanicarum cap. 11 agit de mißione S. Clari Episcopi in Gallias, [an S. Clari socius 1 seculo?] circa finem seculi 1, sub Anacleto Papa; quam mißionem examinabimus ad 1 Iunii, si interim ejusdem S. Clari Vitam MS. nanciscamur. Huc autem spectat quod idem auctor, nescio an ex dicta vita, socios Euangelicæ prædicationis Claro jungat SS. Justinum, Severum, Geruntium cum aliis tribus: nulla facta mentione Edentii. De Iustino em>egimus 1 hujus: Severus colitur 1 Augusti, & sui corporis deposito claritatem dedit ejusdem nominis oppido prope Aturum. De S. Gerontio ait Altaserra, Ejus corpus conditum ad Gertamum amnem haud procul Auscio, [corpus in oppido sui nominis,] in eadem scilicet Novempopulania: Unde postea translatum in locum qui dicebatur Sonvicus in diœcesi Conserannensi, nomen loco fecit vulgo S. Gerons. Ita ille, in eo, ut videtur, corrigendus, quod SS. Severo & Gerontio Martyrii palmam appingat: cum S. Gerontium paßim Confessorem faciant præcitata monumenta. Et hæc quidem etiam Vico-Iulii aßignant Gerontium: sed non repugnaret quominus inde postea translatum corpus fit ad istum, qui nomen ejus nunc obtinet, locum: hic autem 30 & amplius leucis Aturo distans trans Garumnam versus Pyrenæos, adjacet oppido S. Licerii. Similiter nihil obstat quo minus pars aliqua notabilis sancti Gerontii, [pars aliqua Burdegala,] æque ac S. Clari & sociorum aliorum eidem attributorum, habeatur Burdegalæ in ecclesia parochiali S. Eulaliæ, istic collocata a Karolo Magno, uti ex veteri capellæ inscriptione diximus, ubi de S. Iustino.

DE SANCTO THEODOTO
EPISCOPO CYRINIÆ IN CYPRO.

SUB CONSTANTINO

[Commentarius]

Theodotus, Episcopus, Cyriniæ, in Cypro (S.)

G. H.

Inter urbes Cypri ad oram Borealem est Cyrinia, vulgo Cerines, antiquis Cerannium in alta rupe situm, ubi S. Theodotus Episcopus plurima passus traditur in Menæis, cum hoc elogio: Eadem die VI Maji certamen sacrosancti Martyris Theodoti Episcopi Cyriniæ in Cypro. [Elogium ex Menæis 6 Maji,] Vixit is sub Licinio Imperatore & Sabino Præside, ad quem adductus boum nervis cæditur, deinde suspensus per omne corpus laceratur, tum in lecto ferreo igne candente extenditur. Postea in carcerem conjectus, cessante persecutione, decreto Constantini Magni a custodia liberatur: & cum duobus adhuc annis superfuisset, ad Dominum migravit ad gloriam & laudem Dei, qui illum gloriosum effecit. Hæc in dictis Menæis, quæ inde Sirletus ad suum Menologium transtulit. Quo citato inscriptus est Martyrologio Romano his verbis: In Cypro S. Theodoti Episcopi Cyriniæ, qui sub Licinio Imperatore gravissima passus, in pace tandem Ecclesiæ spiritum Deo reddidit. Ita Romanum Martyrologium.

Magis celebris videtur fuisse Festivitas ejus mense Ianuario; sive die XVII, quo refertur in dictis Menæis; sive XIX, quo ejus encomium habet Synaxarium MS. Claromontanum em>Societatis Iesu Parisiis: item MSS. Menæa Mediolanensia bibliothecæ Ambrosianæ & Parisiensia Cardinalis Mazarini. [& 17 & 19 Ianuarii ex MS. Synaxario.] Illud ex dicto Synaxario repetimus, quod ita Latine vertitur: Eadem die XIX Ianuarii certamen sancti Martyris Theodoti, Episcopi urbis Cyriniæ in Cypro. Hic erat sub Licinio Imperatore & Sabino Prȩside insulæ Cypri. Verum ob confessionem fidei Christianæ ad Sabinum Præsidem adductus, taureis verberatur, deinde suspenditur ejusque carnes lacerantur. Tum extenditur in ignito lecto ferreo, a quo gratia Christi mirabiliter liberatur. Postea trajectis per pedes clavis currere cogebatur. Conjectus denique in carcerem permansit, usque dum persecutione finita, decreto Constantini Magni vinculis absolutus est, alteroque post anno vita excessit. Celebritas festi peragitur in oratorio sanctissimæ & immaculatæ Deiparæ Dominæ nostræ, loco qui Harmatii dicitur. Hæc ibi. Locus autem Harmatii vocatus, domus erat Harmatii Magistri, qui Domesticus fuit Zenonis, & Basilisci exercitū ei prodidit. Quare ipsius Zenonis jussu interemptus est, cum per testudinem ascenderet ad tribunal Hippodromi. Ita Georgius Codinus de Originibus Constantinopolitanis pag.47 editionis Lupareæ.

DE SS. VALERIO ET VALERIANO.
EPISCOPIS AVTISSIODORI IN GALLIA.

SEC. IV.

[Commentarius]

Valerius, Episcopus Autissiodori in Gallia (S.)
Valerianus, Episcopus Autissiodori in Gallia (S.)

Auctore G. H.

Habemus varia antiqua Breviaria Ecclesiæ Autissioderensis, a Petro le Venier Pœnitentiario dictæ Ecclesiæ transmissa: in quibus præscribitur aliqua veneratio SS. Valerii & Valeriani Episcoporum & Confessorum, [Cultus in Breviariis.] & hæc recitatur Oratio: Deus qui nos sanctorum Confessorum tuorum Valerii & Valeriani confessionibus gloriosis circumdas & protegis, da nobis eorum imitatione proficere & intercessione gaudere. Valerius traditur tertius hujus Sedis Autißiodorensis Episcopus, & ejus successor Valerianus: qui adfuit anno CCCXLVI Concilio Agrippinensi, & subscripsit depositioni em>Episcopi cujusdam, Christum Deum negantis: hæc autem ibidem ejus sententia indicatur: Valerianus Episcopus dixit, [S. Valerianus condemnat Ep. Coloniensem,] Etsi non omnes conseniores hic apud Agrippinam, Dei voluntare qui sumus adunati, convenissemus, suffecerat a quinque Episcopis N… blasphemum, quia Christum Deum negat, pro meritis suis sententiari eodem jure esse depositum. Nunc autem in præsenti majora cognovimus: multorum enim carorum laicorum subscriptione manifestum est, quia primordialem Dominum & Deum nostrum negat, cum per universos Prophetas manifestetur illum ante mundi constitutionem fuisse cum Deo Patre omnipotente, & quia omnes cecinerunt illum venturum & pati pro totius mundi salute, sicut ipse complevit. Quapropter N … falsus Doctor, qui nudum tantum hominem asserit Christum, recte omnium Consacerdotum voce damnatus est. Ideo consentio, ut si quis epistolas ipsius per Catholicam Ecclesiam attulerit, communione privetur, eumdemque censeo juste esse depositum. Hæc ibi: ex quibus tempus, quo tam ipse, quam ejus decessor Valerius vixerint, assequimur.

[2] [Elogia ex Historia Epp. Autissiodor.] Philippus Labbe tomo 1 Novæ bibliothecæ MSS. Librorum edidit Historiam Episcoporum Autißiodorensium, ubi tale elogium ejus sic legitur: Caput III de S. Valerio. Valerius sedit annos XVII. [S. Valerii,] Fuit autem temporibus Diocletiani & Maximiani, Caro & Carino Consulibus, administrantibus apud urbem Romam dignitatem Sacerdotii Caio, Marcellino & Marcello Præsulibus, qui etiam ab iisdem tyrannis martyrizati sunt: qui beatus Vir fideliter cursum vitæ peragens, II Nonas Maji migravit ad Christum, & sepultus est apud montem Autricum, secus prædecessorem S. Marcellianum Episcopum. Caput IV de S. Valeriano. [& S. Valeriani.] Valerianus natione Gallus sedit annos XXX. Fuit autem vir maximæ sanctitatis atque simplicitatis; sed hic Beatus, cum a progenitoribus S. Amatoris ad ejus nuptias veniret rogatus, videlicet ut utrosque sua benedictione sanctificaret; Dei nutu arrepto Sacramentorum libello, pro benedictione conjugali Leviticam eis imposuit. Hic etiam cum ceteris Coëpiscopis, Severino scilicet Senonensi, Solemni Carnotensi, Camilliano Tricassinensi, Pronicio Meldensi, Marcello Parisiacensi, S. Euvurtium Aurelianorum ordinavit Episcopum. Fuit autem temporibus Melchiadis Papæ sanctique Silvestri, sub Constantino Imperatore, Constantio & Volusiano Consulibus, qui plenus sanctitatis obiit pridie Nonas Maji, & sepultus est juxta prædecessores suos in monte Autrico. Hæc ex dicta historia Episcoporum Autißiodorensium.

[3] Vitam S. Amatoris, dein Episcopi Autißiodorensis, dedimus supra ipsis Kalendis Maji: [S. Valerianus insignis Concionator,] in qua dicitur S. Amator vir solertissimus, cujus in cælum animus jam tenebatur declivior, præceptis dominicis sibi a beatissimo Valeriano frequentius inculcatis: nam acclivis erat & pronus in sanctissimi Valeriani prædicationibus. Dein nonnullis interpositis de nuptiis S. Amatoris agitur & illa traduntur: Invitatur de more religiosorum ad introitum thalami illico Valerianus Episcopus, ut conjunctionis eorum auspicium Dominicis invocationibus confirmaret. Qui dum appropians, libellum sacrarum precum dextera arriperet, divino jam instinctu atque providentia perennis naturæ humanæ opificis, [S. Amatorē consecrat Levitam;] pro societatis coadunatione atque bono conjugali effundere preces cum vellet, sacro eos Levitarum dedicavit officio. Sed nullus astantium, quæ ab Episcopo gesta fuerant, nisi tantum hi, qui benedictionibus fruebantur, cognoscere potuerunt… Peractis vero diebus celeberrimis nuptiarum, alacres atque concordes ad S. Eladium Episcopum, qui beatissimo Valeriano successerat, gressus Amator & Martha sponsa tendunt: & procidentes coram eo, votorumque suorum desideria depalantes, ille Clericum se fieri deposcebat, illa religiosarum numero sociari magis ac magis postulabat. Hæc ibi. Colitur S. Eladius VIII Maji: at S. Marcellianus decessor S. Valerii XIII ejusdem mensis Maji, & primus omnium Episcopus S. Peregrinus Martyr, etiam hoc mense Majo, die XVI.

[4] Memoria sacra horum Episcoporum inscripta est variis Martyrologiis. [nomen utriusque in Fastis,] In MS. Leodiensi S. Lamberti ista leguntur: Autissiodoro depositio S. Valeriani Episcopi & Confessoris, & S. Valerii Episcopi. Eadem leguntur in MS. Florario, additurque S. Valerianum fuisse tertium post B. Peregrinum Episcopum. In MS Adone cœnobii S. Laurentii apud Leodienses de utroque em>agitur, & inseritur historia S. Amatoris supra relata. Quæ etiam habetur in illustri MS. Reginæ Sueciæ, forsan apud Fuldenses exarato & alio MS. cœnobii Lobiensis: sed absque mentione S. Valerii. Ita solius S. Valeriani Episcopi depositio Autissiodori asseritur in antiquißimo Martyrologii Hieronymiani apographo Epternacensi, [& seorsim S. Valeriari] item in MS. Richenoviensi, & fastis Maurolyci & Felicii: [& S. Valerii.] & ad XXI Maji in MS. Florario. At contra solius Valerii Episcopi depositio Autissiodori inscripta est apographis Lucensi, Corbeiensi & Blumiano, & MSS. Trevirensi S. Maximini, Tornacensi S. Martini, item Martyrologiis Notkeri, Greveni, Canisii, & alteri Coloniæ & Lubecæ sub annum MCCCCXC excuso. Hæc voluimus accuratius describere, quod aliquis egregie doctus in antiquitate Burgundica arbitretur eumdem Episcopum em>esse Valerianum & Valerium, quasi hoc nomen per contractionem esset scriptum.

[5] [Non est alius Valerius ibidem Martyr.] Galesinius citato codice MS. sed valde imperfecto, ista edidit: Autissiodori in Gallia SS. Felicis & Valerii Martyrum. Quæ eadem Galesinio allegato habet Ferrarius. Verum Felix unus alterque hoc die supra relatus est inter Mediolanenses Martyres, a quo S. Valerius Episcopus Autissiodorensis & Confessor est distinguendus. Valerianus memoratur in MS. Tamlactensi.

[6] [Tempus Sedis] De tempore quo sederit S. Valerius aut objerit nihil certi pronuntiare possumus quia potuit Sedes aliquot annis vacasse. Alia ratio est S. Valeriani, quia ex Vita S. Amatoris manifestum est post obitum S. Valeriani statim succeßisse S. Eladium, cujus obitum referemus ad annum CCCLXIV. Consule dicta ad hujus & S. Amatoris Vitam. Quia vero traditur S. Valerianus sedisse triginta annis saltem hi sumendi sunt ab anno circiter CCCXXXIV usque ad dictum annum CCCLXIV, & sic anno tertio Sedis suæ interfuisset Concilio Coloniensi, & sedisset sub Imperatoribus Constantino ejusque filiis, Iuliano apostata & Ioviano; ejusque temporibus fuissent Pontifices Romani, Silvester saltem aliquamdiu, Marcus, Iulius, Liberius, Felix II, Damasus, & Siricius. De annis tam Pontificum quam Imperatorum, cum magna confusione temporum em>adjunctis in Historia Episcoporum Autißiodorensium, egimus ad Vitam S. Amatoris, acturi iterum ad Vitam S. Eladii. Si quis autem certiorem viam ostenderit, eam libenter ingrediemur. In Coloniensi Concilio pro blasphemo abdicato, substitutum fuisse Episcopum Ephratam, orthodoxum plane, & in S. Athanasii historia laudatißimum senem, eoque nomine mox legatum a Sardicensi Synodo ad Constantium Imperatorem, nihil ambigimus: turpique errore factum putamus, ut illius nomen acceptum sit pro nomine decessoris, quod ut appellari indignum forte reticebatur: ideoque ipsum ex supra relata sententia expunximus, substituta littera N, nominis indefiniti signo: pluribus autem de hac re agimus, die XIII Maji Cap. I de Vita S. Servatii, qui S. Athanasio præsente blaspemum redarguerat, cum ille scilicet adhuc Treviris exularet.

DE SANCTO MAVRELIO
EPISCOPO IMOLENSI IN ITALIA.

[Commentarius]

Maurelius, Episcopus Imolensis, in Italia (S.)

G. H.

Forum-Cornelii urbs sub isto nomine antiquis scriptoribus notißima fuit, dein Imola dicta, in Æmilia inter Bononiam & Faventiam sita, estque sub Metropoli Ravenna Episcopalis. Ferdinandus Vghellus tomo 2 Italiæ sacræ primos ejus Episcopos refert, S. Cornelium, circa annum CCCC adlectum; S. Projectum, cui XXIII Septembris sacer est; & tertium S. Maurelium, quem ait vixisse anno DXXXII, coronatumque nobili martyrio esse, [Tempus Sedis,] ignorarique tyrannum: ejus corpus asservari in Cathedrali cum Reliquiis S. Projecti, quo has & illud translatum fuisse deinde scribit, ex eo quo prius servabantur loco, ab Episcopo Mainardino, mox ut hic Sedem Imolensem obtinuit, forte circa annum MCCX aut aliquanto serius. Testatur præterea idem Vghellus celebrari ejus festum VI Maji, & de eo agere Ferrarium. Cujus est absque mentione Martyrii istud elogium, citato officio ecclesiæ Imolensis.

[2] Maurelius civis Corneliensis (quæ civitas Imola nominatur hoc tempore) ad Episcopalem honorem ante S. Projectum evectus, sic ecclesiam Imolensem administravit, ut vita functus, Sanctus ab ea ecclesia semper habitus sit & colatur. [Corpus in altari.] Ejus corpus in æde Cathedrali sub ara majore asservatur ex antiqua traditione. Acta tamen illius & tempus quo vixit haud sciri potest. Annotat dein Ferrarius, legi ex tabulis ejusdem ecclesiæ, ad sacrum usum confectis, corpus S. Maurelii in propria ara quiescere: eumque hac die uti urbis Protectorem coli. [cultus Protectoris.] Idem Ferrarius, in Catalogo generali Sanctorum, iterum celebrat S. Maurelium Episcopum Foro-Cornelii in Æmilia, ejusdemque urbis Protectorem, annotat-que ejus mentionem fieri in officio dictæ ecclesiæ in Lectionibus S. Petri Chrysologi: Acta tamen ipsius excidisse. Colitur S. Petrus Chrysologus III Decembris. Brautius Episcopus in Martyrologio Poëtico sic eum celebrat:

Addidit ad patriæ civis, Pastoris amorem:
      Quo sicut cives, sic & amavit oves.

DE SANCTA BENEDICTA
SANCTIMONIALI ROMÆ.

[Commentarius]

Benedicta, sanctimonialis Romæ (S.)

G. H.

In Tabulis Martyrologii Romani, ad hunc VI Maji, celebratur sacra memoria S. Benedictæ Virginis Romæ. De ea, uti annotat Baronius, S. Gregorius lib. 4 Dialogorum c. 13, [Cultus sacer.] ubi agit de S. Gallæ obitu, quam Benedicta post diem trigesimum (ut S. Petrus Apostolus prædixerat) secuta est ad coronā. Credi S. Gallam obiisse VI Aprilis diximus inter Prætermissos ad dictum diem, de ea cum Martyrologio Romano ad diem V Octobris acturi. Rem totam aliquanto latius ex S. Gregorio accipe.

[2] Cum omnipotens Deus perennem jam mercedem reddere ejus, id est Gallæ, laboribus decrevisset, cancri ulcere in mamilla percussa est. Nocturno autem tempore ante lectum ejus duo candelabra lucere consueverant: quia videlicet amica lucis, non solū spiritales, sed etiam corporales tenebras odio habebat. Quæ dum nocte quadam ex hac eadem jaceret infirmitate fatigata, vidit B. Petrum Apostolū inter utraq; candelabra ante suum lectum constitisse; nec perterrita timuit, sed ex amore sumens audaciam exultavit, eique dixit: [dies obitus S. Petro apparente indicatus S. Gallæ.] Quid est, Domine mi, dimissa sunt mihi peccata mea? Cui ille, benignissimi ut est vultus, inclinato capite annuit, dicens: Dimissa; veni. Sed quia quamdam sanctimonialem feminam in eodem monasterio præ ceteris diligebat; illico Galla subjunxit: Rogo ut soror Benedicta mecum veniat. Cui ille respondit: Non, sed illa talis veniat tecum. Hæc vero, quam petis, die te erit trigesimo secutura. His itaq; expletis, visio Apostoli assistentis & colloquentis ei ablata est. At illa protinus cunctæ Congregationis accivit Matrem, eique quid viderit quidve audierit indicavit. Tertio autem die cum ea quæ jussa fuerat Sorore defuncta est: illa vero quam ipsa depoposcerat, die est trigesimo subsecuta. Quod factum nunc usque in eodem monasterio manet memorabile, sicque hoc a præcedentibus Matribus traditum, narrare illic solent subtiliter juniores, quæ nunc sunt sanctimoniales Virgines, ac si illo in tempore huic tam grandi miraculo & ipsæ adfuissent.

[3] em>Hæc S. Gregorius, qui Benedictam sanctimonialem feminam appellat: [Caput Roma,] at postea in eodem monasterio ait fuisse sanctimoniales Virgines, & talem fuisse S. Benedictam indicatur in Martyrologio Romano: hujusque auctoritate inter Sanctas Virgines Romanas eam collocat Antonius Gallonius: qui addit Caput S. Benedictæ asservari Romæ in ecclesia sanctorum Apostolorum, nesciri ubi corpus habeatur. Octavius Pancirolius in Thesauro Vrbis Romæ, regione 7 ecclesia 7, agit de Ecclesia S. Catharinæ Virginis & Martyris, eamque asserit cum monasterio adjuncto a S. Galla fundatam prope ecclesiam S. Petri; at cujus ordinis fuerit non indicari a S. Gregorio. In archivio S. Petri dici ecclesiam S. Catharinæ, [An ordinis Benedictini] & monachas S. Benedicti appellari. Hinc inscripta est S. Benedicta Martyrologiis Benedictinis Wionis, Dorganii, Menardi, Bucelini, uti & Kalendario Mabillonis ad primum seculum Benedictinum. Idem Pancirolius arbitratur corpora SS. Gallæ & Benedictæ adhuc latere in dicta S. Catharinæ ecclesia, [Reliquiæ,] aliquando elevanda & in altari more solito collocanda, em>& ita in Indice Reliquiarum tradit corpus S. Benedictæ servari in ecclesia S. Catharinæ de Burgo, caput apud sanctos Apostolos, & aliquas reliquias in æde S. Luciæ in Silice: de qua agit, Regione 2 ecclesia 40.

[4] Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ de ejus ortu, juventute, & ingressu in monasterium ista tradit: Benedicta Virgo, nobilis Romana, [elogium Ferrarii.] a teneris Christo Domino inserviendi ac illi virginitatis dicandæ desiderio flagrans, spretis pro Deo parentibus & facultatibus, in monasterio adolescentula adhuc se inclusit: in quo ita sancte Vitam instituit, ut cælestis Virginum sponsus illam non multos post annos ad se acceperit. Hæc Ferrarius & fere ex citato Gallonio: qui per verosimilem conjecturam talia asseruerunt, reliqua ex S. Gregorio desumpserunt. Meminerunt ejusdem Arturus du Monstier in Gynæceo sacro, & Brautius Episcopus in Martyrologio Poëtico, aliique recentiores cum Carolo Bartholomæo Piazza in Sanctuario Romano, asserente sacrum ejus caput exponi in Ecclesia Apostolorum.

DE SANCTO EADBERTO
EPISCOPO LINDISFARNENSI IN ANGLIA.

ANNO DCXCVIII.

[Commentarius]

Eadbertus, Episcopus Lindisfarnensis, in Anglia (S.)

G. H.

Inter illustriores Angliæ Sanctos merito censeri S. Cuthbertum Episcopum Lindisfarnensem, diximus ad ejus Vitam, relatam die XX Martii, quo mortuus est anno DCLXXXVII. Obitum ejus & sepulturam cum retulisset Beda lib. 4 Historiæ Ecclesiasticæ gentis Anglorum cap. 29, [S. Cuthberto succedit post annum S. Eadbertus,] ista subjungit: Quod cum factum esset, Episcopatum Ecclesiæ illius anno uno servabat venerabilis Antistes Wilfridus, donec eligeretur, qui pro Cuthberto Antistes ordinari deberet. Ordinatus est autem post hæc Eadbertus, vir scientia Scripturarum divinarum simul & præceptorum cælestium observantia, & maxime eleëmosynarum operatione insignis, [doctrina & eleëmosynis excellens.] ita ut juxta legem omnibus annis decimam, non solum quadrupedum, verum etiam frugum omnium atque pomorum, nec non & vestimentorum partem pauperibus daret. Hæc ibi Beda, qui in Vita S. Cuthberti cap. 11 num. 61 eumdem Eadbertum, magnarum virtutum virum, & in Scripturis notabiliter eruditem fuisse, asserit: ac dein cap. 12 describit, quomodo corpus S. Cuthberti fuerit elevatum, cooperante S. Eadberto, & hic vitam beato fine concluserit: quæ inde repetita sunt ejusmodi.

[2] Volens autem latius monstrare Divina dispensatio, quanta in gloria vir sanctus post mortem viveret, cujus ante mortem vita sublimis, [permittit corpus S. Cudberto elevari,] crebris etiam miraculorum patebat indiciis; transactis sepulturæ ejus annis undecim, immisit in animos Fratrum, ut tollerent ossa illius (quæ more mortuorum, consumpto jam & in pulverem redacto corpore reliquo, sicca invenienda rebantur) atque in levi arca recondita, in eodem quidem loco, sed supra pavimentum dignæ venerationis gratia locarent. Quod dum sibi placuisse, Eadberto Antistiti suo, medio ferme Quadragesimæ tempore, referrent; annuit consilio eorum, jussitque ut die depositionis ejus, quæ est tertia decima Calendarum Aprilium, hoc facere meminissent. Fecerunt autem ita: & aperientes sepulcrum, invenerunt corpus totum, quasi adhuc viveret, integrum; & flexibilibus artuum compagibus, multo dormienti quam mortuo similius. Sed & vestimenta omnia, quibus indutum erat, non solum intemerata, verum etiam prisca novitate & claritudine miranda apparebant. Quod ubi viderunt Fratres, nimio mox timore & tremore sunt perculsi, adeo ut vix aliquid loqui, vix auderent intueri miraculum, quod patebat; vix ipsi, quid agerent, nossent.

[3] Extremam autem indumentorum ejus partem, pro ostendendo incorruptionis signo, tollentes (nam quæ carni illius proxima aderant, prorsus tangere timebant) festinarunt referre Antistiti, [& in Quadragesima solitarius,] quod invenerant: qui tum forte in remotiore a monasterio loco, refluis undique maris fluctibus cincto, solitarius manebat. In hoc etenim semper Quadragesimæ tempus agere; in hoc quadraginta ante Dominicum natalem dies, in magna continentiæ, orationis & lacrymarum devotione, ducere consueverat: in quo etiam venerabilis prædecessor ejus Cuthbertus, priusquam Farne peteret, sicut & supra docuimus, aliquamdiu secretus Domino militaverat. [accipit partem vestis ejus,] Attulerunt autem & partem indumentorum, quæ corpus sanctum ambierant. Quæ cum ille & munera gratanter acciperet, & miracula libenter audiret (nam & ipsa indumenta, quasi Patris adhuc corpori circumdata, miro deosculabatur affectu) Nova, inquit, indumenta corpori pro his, quæ tulistis, circumdate; & sic reponite in thecam, quam parastis. Scio autem certissime, quia non diu vacuus remanebit locus, qui tanta cælestis miraculi virtute consecratus est. Et beatus est multum, cui in eo sedem quiescendi Dominus, veræ beatitudinis auctor atque largitor, concedere dignatur. Adjecitque mirando, quæ quondam versibus dixi, & ait:

Quis Domini expediet cælestia munera dictis?
      Vel paradisiacas quæ capit auris opes?
Dum pius infesti dirupto pondere leti, [ac virtutem laudat,]
      Vivere siderea semper in arce dabit;
Mortua nunc tanto qui membra decorat honore,
      Pulchraque perpetuæ pignora præstat opis.
Quamq; beata domus, sub tanto quæ hospite fulges,
      Nescia quæ nævi, lumine læta micas.
Nec tibi difficile, Omnipotens, mandare sub arvo,
      Ne deposta voret funera labis edax,
Qui triduo servas ceti sub viscera Vatem,
      Lucis iter pandens mortis ab ore, tuum:
Qui ignibus in mediis insontia membra tueris;
      Ne Hebræum lædat Chaldea flamma decus:
Dena quater renovas per frigora plebis amictum,
      Quæ Phariam fugiens, invia servat, humum:
Qui rediviva levem formas in membra favillam,
      Cum tremet Angelicis mundus ab axe tubis.

Hæc & his similia plura ubi, multis cum lacrymis ac magna compunctione, Pontifex tremente lingua complevit; fecerunt Fratres, ut jusserat: & involutum novo amictu corpus, levique in theca reconditum, supra pavimentum sanctuarii composuerunt.

[4] Interea Deo dilectus antistes Eadbertus morbo corripitur acerbo: [moritur, 6 Maji,] & crescente per dies multumque ingravescente ardore languoris, non multo post, id est pridie Nonas Maias, etiam ipse migravit ad Dominum; impetrato ab eo munere, quod diligentissime petierat; videlicet ut non repentina morte, sed longa excoctus ægritudine, transiret e corpore. Cujus corpus in sepulcro beati Patris Cuthberti ponentes, apposuerunt desuper arcam, in qua incorrupta ejusdem Patris membra locaverant: ubi nunc usque, [& claret miraculis,] si petentium fides exigat, miraculorum signa fieri non desinunt. Sed & indumenta, quæ sanctissimum corpus ejus vel vivum vel sepultum vestierant, a gratia curandi non vacant. Hæc miracula S. Eadberti ab eodem S. Beda, in Vita S. Cuthberti carmine scripta, ita exponuntur:

Morborum fugiunt labes, furor impius atri
Dæmonis absistit; vivensque solebat ut ante,
Signorum monstrare jubar, modo sic quoq; passim
Spargitur & functos virtus miranda per artus.

Creatus est Episcopus an. DCLXXXVIII, mortuus an. DCCXVIII, sepultus in Ecclesia Lindisfarnensi, quam S. Finanus ibidem Episcopus (teste eodem Beda lib. 3 cap. 25) more Scotorum, non de lapide, sed de robore secto composuit, [sepultus in ecclesia ab ipso plumbo tecta.] atque arundine texit. Sed & Episcopus loci ipsius Eadbertus, ablata arundine, plumbi laminis eam totam & tectum & ipsos quoque parietes ejus cooperire curavit. Vitam S. Finani illustravimus ad diem XVII Februarii.

[5] In Historia Ecclesiæ Dunelmensis (quam sub nomine Simeonis Dunelmensis edita vindicavimus Turgoto, ad Vitam S. Cuthberti) lib. 2 cap. 6, ob secundum Danorum depopulationem, dicitur an. DCCCLXXV corpus S. Cuthberti sublatum, [sacra ossa ad varia loca,] & successorum ejus venerabilium Sacerdotum ossa veneranda, scilicet Eadberti, Eadfridi, & Ethelwoldi. Hæc tollentes, de locis in locum, euntes & redeuntes discurrebant per annos septem, teste Ricardo Dunelmensi lib. 2 cap. 1. Deinde in villam, nomine Crecam, venientes, ibi quatuor menses resederunt. Tandem vero redeuntes ad villam Kunkæcestram, nunc Cestram vocant, devenerunt: ibique cum Reliquiis quieverunt, [ac tandem Dunelmum translata.] ab anno scilicet DCCCLXXXIII usque ad annum DCCCXCV. Postea anno DCCCCXCV translata fuerunt eadem sancta corpora in Ripon monasterium: inde, post tres aut quatuor menses, Dunelmum. Denique anno MLIV, die XXIV Augusti, dicta ossa reperta fuerunt in eodem loculo cum sacro corpore S. Cuthberti, & ab hoc remota seorsim fuerunt adservata, uti omnia hæc leguntur in Historia Translationis S. Cuthberti in novam tumbam num. 6, & ad XII Februarii in Vita supra indicati Episcopi Ethelwoldi.

[6] [Memoria in Fastis.] Sacram memoriam S. Eadberti celebrant Grevenus & Molanus, in Additionibus ad Vsuardum, cum MS. Florario & em>hodierno Martyrologio Romano & Anglicano: item Maurolycus, Canisius, Menardus, Mihew, Bucelinus & alii. Gelenius etiam refert: sed arbitratur eumdem esse cum S. Egberto Presbytero, in insula Hyensi mortuo: cujus Acta dedimus XXIV Aprilis.

DE S. IOANNE DAMASCENO
MONACHO ET PRESBYTERO APVD GRÆCOS.

CIRCA AN. DCCLXXX

[Praefatio]

Ioannes Damascenus, Confessor (S.)

Auctore D. P.

Egregium hunc virum, & tunc quoque cum in patria sua Damasco negotiis occuparetur temporalibus sacra doctrina & zelo religionis celebratum, ad omnem porro sanctitatis formam extulit celeberrima S. Sabæ Laura, in Palæstina; de cujus aliis alumnis Sanctis actum aliquoties a nobis est, ageturque deinceps, ad dies eorum memoriæ sacros. [Græcis Fastis adscriptus 29 Novembris,] Synaxarium, Basilii Imperatoris jussu collectum, & omnium quæ novimus eo in genere antiquißimum, memoriam illius refert ad diem XXIX Novembris: quo die eumdem habuerunt & alia MSS. ex quibus Menologium suum compilavit Sirletus, quod extat ab Henrico Canisio excusum. Cetera, quæ vidimus tam typis excusa quam manu exarata, diem IV Decembris Joanni adscribunt: quando in Menæis excusis em>colitur partito cum S. Barbara diei officio, [& 4 Decembris,] cum proprio Canone Stichariisque & Contaciis, in quibus valde laudatur Sanctus, ab incomparabili sacrorum hymnorum pangendorum facultate, efficaci hæreseon convictione, & monasticæ exercitationis rigore. Græcos sequuntur Rutheni seu Moschi, aliæq; ecclesiæ a Græcis sacrorum ritus postea mutuatæ, quibus sese aptarunt Molanus in additionibus ad Vsuardum secundæ seu Duacenæ Editionis, Canisius in editione altera Germanici Martyrologii, & Arnoldus Wion in Ligno vitæ, imitatus Trithemium, de Joanne, tamquam Regulam Benedictinam professo, agentem inter illustres viros sui Ordinis.

[2] [Latinis 6 Maji,] Hoc idem absque ulteriori probatione fecit in Menologio Benedictino Gabriel Bucelinus, sed ad præsentem diem VI Maji; quando Joannem Romani Martyrologii tabulis a se recognitis inseruit Baronius, cum insigni elogio. Et elogium quidem accepit e vita; diem, vel ex Maurolyco vel ex Molano primæ editionis: ante quos tamen alia quædam MSS. Latina, licet nobis necdum cognita, ad eumdem diem debuerunt retulisse Joannem. Nam in Additionibus Carthusianorum Coloniensium ad Vsuardum anni 1521, sæpe sub nomine Greveni citatis, sic legitur: Constantinopoli depositio sanctæ memoriæ Joannis Damasceni, Doctoris egregii, nec minus vita & miraculis clari. Et hæc verba Molanus in prima, sicut dictum, anni 1564 Lovaniensi editione transcripsit, omisit in secunda Duacena anni 1583. Maurolycus anno 1564 primum editus, deinde 1570 & 1578 Venetiis recusus: Constantinopoli S. Joannis Damasceni Presbyteri, moribus & doctrina clarissimi tempore Theodosii tertii, id est, Adramyteni, qui solum exigua parte anni DCCXV regnavit, quando necdum cœperat Joannes scriptis clarescere. Videtur autem Maurolycus ea determinatione corrigere voluisse alios, qui ante ipsum, Theodosii senioris ætatem, id est seculum Christi IV, Damasceno adscripserant.

[3] [Vitā scripta a Ioanne Patr. ante an. 969] Vita, quam habemus, & Græce etiam ex MS. Medicæo Regis Franciæ damus, antehac cum operibus Basileæ excusam, auctorem præfert Joannem Patriarcham Hierosolymitanum: em>qui argumento ex Arabica quadam ac simplicißima narratione accepto, ipsam luculento exornavit stylo, duobus forte seculis post mortem Damasceni. Siquidem monumenta omnia excutiens, unde conatus sum Hierosolymitarum Patriarcharum seriem integrare, nullum inveni istius nominis, ante eum quem Curopalates asserit, sub annum Nicephori Phocæ ultimum, Christi DCCCCLXIX, [ex schedis Arabicis;] vivum a Saracenis fuisse combustum. Nondum Constantinopoli innotuerat illa sic exornata Vita, fortasse nec composita quidem erat, quando suum jam cultum ibi habebat Damascenus & elogium in Synaxariis; utique ex aliis antiquioribus notitiis, & quidem ab Arabico contextu valde diversis, decerptum: quod in Basilii Imperatoris Synaxario MS. tale est, ad XXIX Novembris.

[4] Hic fuit sub Imperio Leonis Isaurici & filii ejus Constantini, [ex antiquiori alia elogium in Menologio Basilii] ex urbe Damasco, genere illustri, honorato & fideli: patrem autem habuit virtutis amantem; & eruditus est omni gentilium disciplina, insuper etiam divinis litteris. Pro amore deinde Christi paternas divitias deserens, factus est monachus, una cum Cosma, eo cujus est multa mentio in poëmatis sacrarum festivitatum, magnæ præsertim hebdomadæ ante diem Paschæ. Joannes porro, suarum orationum efficacia & demonstrationum e Scripturis desumptarum, Iconomachorum confudit hæresin; * unde ab hæreticis Imperatoribus varie relegatus, & carceribus traditus, in pulchra confessione consummatus est, sepultusque a discipulo suo.

[5] Hæc ibi: quibus prorsus similia invenit in aliis MSS. Sirletus, [& Sirleti] usque ad signum *: sed ceteris omißis, sic concludit: Iconomachorum confundens hæresim, multa erudite & accurate scripta reliquit; in quibus omnium fere quæstionum solutio invenitur. Cum vero ad multam & laudabilem senectutem pervenisset, excessit e vita B. Joannes, ante Mansur appellatus, quo vocabulo & ipsius parentes appellabantur. Cum isto apud Sirletum elogio convenit, [atque Menais,] ad VI Maji, Synaxarium Collegii Claromontani Parisiis, nisi quod de Majumensi Cosmæ Episcopatu mentionem interserat, & in fine subjungat quædam de ejus poëmatis ac vita in pace consummata; quæ poterunt usui esse ad diem XIV Octobris.

[6] Expunxit aliquis ex Claromontano, quæ ibi de cognomento habebantur scripta: sed ipsum egregie confirmat Suidas, [aliud ex Suida.] hoc addito de poëmatis ejus elogio: Joannes Damascenus, cognomento Mansur, vir fuit eloquentissimus, nec ulli eorum, qui ipsius tempestate doctrinæ laude claruerunt, secundus. Opera ipsius perquam multa, & in primis erudita tum, in divinam scripturam Parallelorum collectanea, tum musici Canones, partim Iambico carmine conditi, partim oratione soluta. Floruit autem una cum eo Cosmas Hierosolymitanus, vir elegantissimo ingenio, musicamque spirans prorsus concinnam ac modulatam. Certe musici Canones Joannis & Cosmæ nullam adhuc comparationem admiserunt, nec quandiu hic mundus durabit, admittent.

[7] Nominis porro significatum exponens Theophanes, ad secundum Copronymi annum, [Cognomen Mansur Redemptum significans] eadem occasione declarat, quo impius hic fuerit animo in Joannem, dum adhuc in Palæstina degeret, sub barbaro Saracenorum dominatu quam in Christianorum Imperatorum terris securior. Cum enim mentionem intulisset Petri Majumeni Episcopi (qui Cosmæ videtur decessor fuisse) ab Arabibus ob vituperatum libere Mahometismum concisi: eum, inquit, orationum suarum encomiis sanctus Pater noster Joannes, [Copronymus in contumeliam detorquet:] qui recte Chrysorrhoas nuncupatur (propter efflorescentem in ipsius tam vita quam sermone gratiam spiritus, instar auri radiantem) quem etiam sacrilegus Imperator Constantinus quotannis solitus fuit subjicere anathemati, propter eminentem illius in recta fide doctrinam: & pro avito ejus nomine Μανσοὺρ, quod Redemptum significat, novum suæ ætatis doctorem, judaico prorsus ingenio, nuncupabat Μανζηρὸν, id est (sicut ex Papia ostendit Meursius in Glossario) Scorti filium.

[8] Non conterruit Joannem Tyranni rabies, etiam jus clavium ecclesiasticarum sibi impie arrogantis, [cujus furere nihil territus,] ut de eo se ulcisceretur, quem aliter non habebat in potestate. Quin, æque ac alii insignes monachi, in quibus & Stephanus Iunior sociique fuerunt, XXVIII Novembris commemorandi, accurrit Constantinopolim aut certe in ejus viciniam etiam ipse, [ausus est Constantinopolim accedere;] ubi maxime periclitabatur fides, futurus particeps periculorum ac certaminum; quæ in Basilii Imperatoris Menologio indicata, miraremur a Vitæ scriptore fuisse præterita, nisi hic profiteretur Arabica se monumenta seculum. Cum enim in his ea solum contineantur, quæ vel in patria secularis egerat vel monachus in Laura; de morte prorsus nihil videtur invenisse scriptor Græcus, unde nec diem, neque locum notavit.

[9] Extremam certe partem vitæ peregre transegisse Ioannem vel inde possumus confirmare, [quo factum ut peregre mortui vitā non scripserint Sabai. læ] quod si in Laura sua obiisset, & inter Sanctos illius loci Patres religiosiori ritu esset sepultus extra commune cœmeterium; non defuisset inter monachos ibidem degentes aliquis, qui totam em>ejus vitam æque prolixe & accurate descripsisset, & pari cum linguæ Græcæ elegantia, atque descripta ibi est Vita nepotis Stephani Sabaitæ, danda a nobis XIII Iulii; qui anno DCCXCV ibidem obiit, & decimo ætatis suæ anno Christi DCCXLV, Lauram ingressus, haud paucos annos in ea vixit cum avunculo suo S. Ioanne, & sicuti descriptum ibidem est Martyrium XX monachorum Martyrum, biennio post obitum jam dicti Stephani occisorum ab Arabibus, quod illustravimus die XX Martii.

[10] [uti nec CP. nota distincte fuit ejus Vita in Palestina.] Porro sicut de extreme Ioannis Damasceni ætate parum vel nihil prorsus scivere Palæstini, inter quos Arabice scriptam priorem ejus vitam Patriarcha Ioannes reperit; ita nec Synaxariorum auctores Constantinopoli videntur cognita habuisse, quæ de calumnia ipsi per Leonem Isaurum apud Saracenum Damasci Principem constructa sciverunt illi, quæque de insigni ejus obedientia narrabancur communi traditione inter monachos Sabaitas: in quorum Laura etiam nunc monstratur ipsius cellula, non item sepulcrum. Hoc vero eum Constantinopoli nactum omnino arbitramur, sicuti Latina Martyrologia vetusta quædam habere & habuisse ostendimus: quæ sola etiam meminerunt miraculorum a vivente patratorum, sed in genere; & verum obitus diem videntur memoriæ consignasse.

[11] em>Cur autem no potius id dico fecisse Græcos? Quia hi, in deligendo commemorationis annuæ die, videntur alium prorsus habuisse respectum. [cur Græci cum potius retulerint ad 29 Novembris] Nam qui diem XXIX Novembris primi assumpserunt; ideo id fecisse videntur, quia pridie celebraverant S. Stephanum Juniorem; & quia propter laudata ab hoc Joannis Damasceni opera ac zelum pro cultu sacrarum imaginum, congruum censuerint hujus quoque memoriam consequenter facere. Qui diem IV Decembris in usum receperunt & pro eo habebant ab ipso S. Ioanne ordinatum Virginis ac Martyris Barbaræ officium, ac recitabant hujus encomium ab illo compositum; conveniens existimarunt utriusque cultum conjungere, composito, quod nondum factum erat, proprio Canone de ipso Ioanne. [vel 4 Decembris,] Plane quemadmodum II Martii, ante vitam S. Mariæ Ægyptiacæ, diximus placuisse, ut in officio feriæ V Hebdomadæ V Quadragesimalis, quando illius Sanctæ vita a S. Andrea Cretensi Constantinopolim allata recitabatur, una cum magno Pœnitentiali Canone per ipsum composito, misceretur dicto Canoni de S. Maria alter Canon de S. Andrea, licet proprium alias uterque haberet sui cultus diem, hæc I Aprilis, iste XVII Octobris.

[12] [quam ad 6 Maji, quo videtur obiisse,] Adde quod Joannes, licet mortuus die VI Maji, nullum tamen eo die peculiarem habuerit cultum: quia corpus ipsius humiliter tumulatum, regnante adhuc Copronymi filio Leone Chazaro, paternæ impietatis æque ac em>regni herede, numquam videtur fuisse elevatum de terra; deficientibus forte quæ id faciendum suaderent miraculis, cum tota Populi Constantinopolitani devotio, restituta post paulum sub Irene & Constantino Imperatoribus orthodoxo imaginum cultu, ferretur erga S. Stephanum aliosque illustres pro earum defensione Martyres; quorum præfulgens splendor aliorum in eadem Confessorum lucem obfuscabat. Neque hoc per meram conjecturam dici existimet quispiam, [& Constātinopoli modeste tumulatus.] sed legat in Menæis Canones diei IV, qui de S. Joanne sunt; invenietque nullam istic fieri mentionem corporis vel sepulturæ, aut miraculorum ejus invocatione patratorum, contra quam fieri notabit in aliorum Sanctorum Canonibus, quorum sepulcra in veneratione erant. Similiter nec in Claromontano Synaxario, ubi accurate notari solet quo urbis Constantinopolitanæ loco cujusque Sancti Synaxis celebretur, ratione corporis vel reliquiarum ejus, nihil tale legitur de S. Joanne, quem tamen Constantinopoli Latini adscribunt, idque ut arbitramur non ex vano.

[13] Elogium quod illi Magna Menæa texunt, multo quam in Synaxario Basilii Imperatoris prolixius, [Vixit annis 104, circa an. 676 natus,] his verbis concluditur: In senecta uberi vitam finivit, cum eam ad annos quatuor supra centum produxisset. em>Hos ego sic ordinaverim, ut circa annum DCCLXXX mortuus Joannes, defuncto quidem Copronymo, sed necdum pacata ecclesia, natus sit circa annum DCLXXVI; adeoque sub Leone Isaurico (qui regnavit ab anno DCCXVI ad DCCXLI) annos natus circiter quadraginta, inter publicæ quam gerebat Damasci procurationis negotia, cœperit satagere pro cultu sacrarum imaginum, quem funditus eversum volebat impius ille; & fideles confirmare scriptis quaquaversum epistolis, eoque liberius arguere perfidum quo minus ejus iram timebat, longe extra ejusdem jurisdictionem positus. Passus deinde ab eo calumniam, & pro reddita sibi per Deiparam manu quæ fuerat præcisa, [Presbyter ordinatus circa an. 740] cum adoptivo fratre Cosma, ingressus Lauram S. Sabæ, annos ibi aliquot delituerit; usque dum rursum clarescere cœpit conscribendis cum Cosma Canonibus sacris; & ab Ioanne Hierosolymitano Patriarcha Cosmas quidem factus est, post Petrum Martyrem, Majumæ Episcopus circa finem Leonis vel initia Copronymi; Joannes vero Presbyter ordinatus, idque haud parum ante annum DCCXLIX: tunc enim ostendimus in Catalogo non amplius in vivis fuisse Joannem Patriarcham, quem mortuum tamen Damascenus laudat ut suum magistrum, cujus sensa omnia intime noverit, in epistola ante annum jam em>dictum scripta contra eos qui Petri Cnaphei hæresim suscitabant.

[14] Patriareha hoc mortuo, ad dilectam suam inter Sabaitas solitudinem sese receperit Damascenus, [mortuus circa an. 780.] ibique doctos eos libros scripserit, quorum vim ferre non valens Copronymus absentem primum annuo cœperit ferire anathemate; deinde propius congredi ausum exiliis carceribusque, in Basiliano menologio memoratis, macerarit: a quibus, eo mortuo, solutus, clam reverterit Constantinopolim; neque multo post vita excesserit, prius saltem quam imaginibus cultus suus & pax orthodoxis redderetur, quibus sub Leone Chazaro quædam veluti induciæ obtigerant, mitigata quæ prius ferbuerat persecutione. Plura sperabamus de extremis Damasceni certaminibus dicere nos posse ex Oratione sapientissimi Cyri Constantini Logothetæ Acropolitæ de S. Joanne Damasceno: [encomium a Constantino Logotheta scriptum] quare eam ex Vaticano Codice transcribendam, & ab humanißimo Ioanne Francisco de Rubeis, Iurisconsulto Romano curavimus, Latine reddendam, quamvis prolixißimam, & nimia verbositate diffluentem. Iamque ea interpretatio fere tota per veredarios erat succeßive allata, & pauca quæ restabant folia mox afferenda sperabantur, cum hæc postularentur ad prælum; quod tantisper remorari visum non est, cum in iis quæ ad manus venerant, nihil appareret præter nudam paraphrasim Actorum vetustiorum, qua operis hujus molem augere operæ pretium em>non sit. Quod si vel in fine dictæ orationis inveniatur aliquid de rebus a Sancto actis Constantinopoli, id in hujus tomi Appendice proponemus. Nunc satis habemus lectorem remittere ad encomium S. Theodosiæ, Sanctimonialis & Martyris Constantinopolitanæ, ab eodem Constantino compositum & XXIX Maji illustratum; ubi pluribus agemus de auctore, qui seculo XIII exeunte scripsit ac floruit: de Ioanne autem sic exorsus est, Τῷ Ἰωάννῃ τὸν λόγον, τῷ ἐκ Δαμασκοῦ τὰ ἐγκώμια: Joanni orationem! Damasceno encomia! Quo igitur pacto in ipso limine non torpebo, & priusquam ad certamen exuar non aufugiam?

[15] Interim ex supra dictis de tempore & loco, quibus hic Sanctus videtur obiisse; consequitur, nullam esse verosimilem causam, ob quam Baronius Maurolycum & Molanum suspectos habuerit, & pro Constantinopoli scribendum sibi putarit Damasci; cum neque mortuus ibi sit Sanctus, neque ullo constet argumento quod Christiani, sub Saracenorum jugo gementes, aut istic aut omnino in toto Oriente soliciti fuerint, de instituendo aliquo ejus cultu. [quam male distinctus in duos sit.] Habes deinde unde corrigas Volaterranum, Bellovacensem, & Antoninum: qui Damasceni em>ætatem ad Seniorem Theodosium referentes, ansam dederunt Trithemio distinguendi duos Joannes Damascenos; alterum qui sub dicto Theodosio floruerit, edideritque libros de fide orthodoxa; alterum, qui pro imaginibus depugnarit. Liquet enim ex cap. 10. lib. 3, ubi auctor meminit Petri Cnaphei, qui in quinta Synodo damnatus sub Iustiniano est; & ex lib. 4, ubi contra Iconomachos disputat, istorum librorum auctori tantam vetustatem non convenire; ut non potuerit esse idem qui etiam sub Copronymo scripserit.

[16] Opera ejus novißime edidit ac recollegit Iacobus Billius, S. Michaelis in Eremo cœnobiarcha, [Operum ejus editiones variæ,] sæpius deinde subjecta typis. His aliorum quoque auctorum scripta quædam inserta, quorum partim ignorantur, partim indicantur nomina: in iis autem quæ ipsius Damasceni nomine insigniuntur, putat Billius numerandam Barlaami ac Iosaphati historiam, quam alii Ioanni Sinaitæ adscriptam volunt: quod ad eorum anniversarium diem XXVII Novembris examinare licebit. Philippus quoque Labbe anno 1652 in lucem emiserat Conspectum novæ editionis omnium ejus operum in quatuor partes tributorum: sed ea editio hactenus lucem non vidit: cui quid novæ rei accessurum fuerit licebit ex ipso Conspectu videre, ad quem lectorem remittit em>auctor in Dissertatione historica de scriptoribus ecclesiasticis. Ego ex Allatio hic indico addi iis posse, [iis addi posset sermo de S. Bar, bara] pro vita S. Stephani Martyris (quæ certo Damasceni non est, sed Metaphrastis, desumpta ex antiquiori alia, a Stephano Magnæ ecclesiæ Diacono composita; quam suo tempore in lucem efferemus) pro hac, inquam, Vita addi posse suggero, Sermonem de Gloriosa Christi Martyre Barbara, quem sub illius nomine, nescio ubi, reperit, ejusque vere esse censuit, vir in talium discrimine versatißmus, hoc principio: Ὑπέρκειται μὲν ὁμολογουμένως ἅπασαν ἐγκωμίων σύνθεσιν.

[17] Ast iisdem operibus longe maximam acceßionem fieri posse ex Græcorum libris ecclesiasticis novemdecim, pridem Græce excusis apud Venetos, [& multa ex ecclesiasticis Græcorum libris,] censet in suis Prolegomenis ad Marianam Græcorum pietatem noster Simon Wagnereckius. Etenim prædictos libros (quos fere ex Hierosolymiticorum monasteriorum usu, a S. Saba primitus ordinato, usurpant Græci; quemadmodum eos a Saracenis abolitos S. Sophronius restituere exorsus, S. Joanni Damasceno reliquit opus, vel absolvendum, si inchoarat tantum, vel denuo restaurandum, si perfectum ab eo iterum aboleverint barbari) Græcos, inquam, ecclesiasticæ Hymnodiæ libros sic restituit prædictus Damascenus, [quos fere abolitos Ioannes restauravit] ut videatur ei tribui posse, quidquid de Sanctis aut Festis, ætatem ejus præcedentibus, absque auctoris nomine, continent. Etenim Simeon Thessalonicensis, in Dialogo contra hæreses em>apud Leonem Allatium, primum sic loquitur. S. P. N. Sabbas divinum officium in certum quemdam Typum seu formam scriptam redegit, quam a SS. Euthymio & Theoctisto per traditionem acceperat: hi porro a majoribus suis & Charitone præsertim Confessore desumpserunt. Hanc vero divini Officii normam, a S. Sabba in litteras missam, cum ob irruptionem vastantium omnia barbarorum interiisset, [posi Sophronium,] S. P. N. Sophronius, sanctæ civitatis Patriarcha, studio laboreque suo restituit; ac post eum divinus & in rebus Theologicis acerrimus Joannes Damascenus renovavit, & denuo in litteras misit.

[18] Ac paulo infra, præterito Sophronio (veluti cujus labor vel ad perfectum nihil adduxerit vel penitus interierit) rursus ait, [ipse plurium Canonum scriptor,] Typicum Hierosolymitanum, sacratissimum Sabbam & Theologum Damascenum pro nomothetis habet. Certe prædictus Wagnereckius, ad primæ suæ partis finem (alias autem ab eo designatas necdum scimus prodiisse in lucem, auctoris morte verosimimiliter interceptas) auctorum in dictis libris nominatorum & a se delibatorum texens Catalogum, nihil reperit em>cujus causa S. Sophronium nominaret; sed post Theotocia sub nomine S. Sabbæ producta, subjecit ea quæ S. Ioannem Damascenum auctorem habent numero septuaginta quinque: præter alia quæ forte ab eodem auctore sunt; sed, nomine per socordiam librariorum prætermisso, ignorantur cujus sint.

[19] Existimat porro Wagnereckius, etiam ipsa de Sanctorum historiis Breviaria Damasceni inventum & opus esse, [& forte primus Synaxarii auctor.] qua quidem parte antiquiores ætate ejus Sanctos amplectuntur, & Synaxarium proprie dictum constituunt; eoque allegat Ægidii Romani auctoritatem, in 3 Sent. quæst. 4 art. I § 2 num. 48 citantis S. Ioannis Damasceni Martyrologium; quod aliud esse non potest, quam Synaxarium ab eo ordinatum, & ab aliis deinde variis acceßionibus auctum; sicuti id, quo hodie adhuc Græci utuntur, Typicum, S. Sabbæ dicitur, a primo auctore; & quæ sub Hieronymi atque Vsuardi nominibus citantur Martyrologia eorumdem vere esse creduntur, licet variis ad calcem cujusque diei additionibus aucta. De Synaxarii institutione atque usu, vicem supplentis plurium & grandium de Sanctorum vitis librorum, & eatenus Occidentalis Ecclesiæ Breviario de Sanctis aßimilandi, potius quam succinctioris styli Martyrologio, fuse egimus ante mensem Martium, ex eo quod Basilius Porphyrogennetes coiligi jußit, editum ad calcem primi nostri tomi em>de Actis Sanctorum Martii: quibus addi posset, quod hic de ejus inventore Damasceno suggerimus, eoque credimus verosimile magis, quia Actorum & Martyriorum, sic compendio collectorum, nullam ante ejus tempora invenimus mentionem.

VITA
Auct. Ioanne Patriarcha Ierosol.
Ex MS. Græco Medicæo Regis Franciæ, Interprete R. P. Antonio Francisco Destieu S. I.

Ioannes Damascenus, Confessor (S.)

AUCT. I0. IEROSOL. EX MS. GR.

CAPUT I.
Ioannis patria & genus; patris erga captivos liberalis humanitas.

[1] Consueverunt homines ad eorum gloriam, qui divinam in animis imaginem incontaminatam incorruptamque primigenia integritate servarunt, [Si Sancti pretiosis honorantur statuis] aut sæpius etiam deformatam inquinatamque instaurarunt, simulacra corporum sacra effigiesque conficere. Sed quibus magnificentior cultus suppetit, eorum etiam manus divitiarum plena luculentiores pro amplitudine, & splendidas adhibet materias, iisdemque ipsorum insculpunt lineamenta, ut qui hoc se pacto rentur majore erga sanctos Viros honore defungi. Si ergo in imaginum artificio tantopere splendori student, quomodo satis decuerit res ab illis gestas commemorantem neglecta atque informis oratio? Danda quidem rusticioribus venia, extemporali, ut possunt, oratione gesta eorum, qui Christo placuerunt, narrantibus: [magis eorū vita culto est ornanda sermone,] at vero iis, quibus facultas dicendi studio est comparata, nequaquam ignoscendum, si Sanctorum vitas levi, ut impetus tulit, manu scriptas dejecerint: ac Vitas præsertim virorum illorum, quibus Spiritus & vita spatium dedit invigilandi libris, quique doctrinæ adjumento tum mentem ab inscitia & oblivione, tum animam ab omni turbulento motu vindicarunt: qui insuper huic terratum ambitui ornamentum attulerunt; qui omnium mentes elaboratis a se illustrarunt scriptis, non externæ dumtaxat sapientiæ illecebras habentibus, sed Paracleti etiam lumen affluenter vibrantibus.

[2] Horum, & primos inter, [imprimis Ioannis Damasceni] unus est celebris ille Ioannes, cui cognomen a Damasco civitate patria cum Viri illustris fama est inditum. Hic etenim non exiguum firmamenti ecclesiastici exstitit sidus; verum & maximum & splendidissimum, non modo in hæresis ubique diffusæ nocte lucens, at omnem etiam illius male sentientis caliginem emissis eloquentiæ suæ radiis dispellens. Nam fusa ubique terrarum nox erat, [qui hæreseon noctem scriptis suis dispulit] præclaras venerandarum imaginum obscurans formas. Erat sane profunda caligo, quam qui afferebat diffundebatque, non is de plebe quispiam fuit, qui in aliqua scilicet orbis parte malum sereret; verum Romani Imperii sceptrum tenens, ipsos jam manu, ut sic loquar, orbis fines complectebatur: quo fiebat, ut multo quaquaversum spirans furore, atque ingenti impetu deturbans venerandas imagines, illarum itidem cultores, leonis rapientis ac rugientis instar, [sub Leone Iconomacho,] iste nomine & mente Leo partim dilaniaret, partim Orthodoxorum alios alio dispergeret rugitu suo, & in subterraneorum recessuum latebras compelleret, mallentque permulti cum leonibus habitare & draconibus, quam cum ipso atque ipsius ministris commorari: alii vero metu perculsi ad extremos procul terræ fines procurrerunt (Leo enim rugiet, & quis non pavebit?) atque ab ipso, tamquam a colubri profugerunt conspectu.

[3] [ei se generose opponens.] At vero hic vir, nomen a gratia, qua perfusus erat, consecutus, iracundia adversus solum serpentem æstuans (ut ad religionis studium virtutemque hæc illi verteretur iracundia) non e Thracia, quam tum temporis incolebat, ad Sarmatas; non ex urbe Bysantina, ad Herculeas columnas fuga se proripuit; sed nec de palatiis transiit ad solitudinem ob hujusce Leonis rugitum; verum Damasci prius, postmodum in Palæstina degens, & in loco exercitatus solitario, adversus Leonem fortissime dimicabat, & cor illius ex tanto locorum intervallo, eloquentiæ armis, Paracleti igne fabricatis ac vitali induratis aqua, ceu tricuspidibus hastis fortissimus bellator meus transverberabat. Ceterum suo ista loco ornate magis explanabit oratio nostra: nisi fortasse æquum fuerit, quod sane non est, tanti viri vitam incondite, ut se habet, ac lingua tantum ac litteris Arabicis scriptam negligere. Igitur exponendum mihi est e qua & quam nobili radice florentissimum hoc effloruerit germen, ac quænam tellus patria illud se protulisse glorietur.

[4] [His Damasci ad summam urbis gloriam natus fuit] Ea est Damascena civitas. Ut enim ipsa multum de Paulo gloriatur, quem cælos aliquando conscensurum, prima vidit abjecta impietate ex Christi inimico Christi amatorem factum; ita jure meritoque plurimum gloriæ sibi sumit ab hoc viro, qui neque aliunde venit, neque ex alia religione ad rectam est traductus, sed quem ab ipsamet radice protulit; eumque ad pietatem magis, quam ad corporis habitudinem formans obstetricando, enutriensque docendo, ob hoc germen suum magnifice sese & effert & exultat, majoremque hinc voluptatem cœpit, quam ex ornamentis, quæ ad splendorem habet reliquis; sive anni temperiem dixeris, sive aquarum dulcium ac pellucidarum fluenta, quibus irrigatur multis. Neque vero optimorum fructuum copia urbem hanc usque adeo effert, ut pulchra hæc & nobilis ex ea arbor enata, quæ secundum decursus aquarum enutrita tempestivos Spiritus sancti edidit fructus, quorum aliqui perpetuo recentes apud nos sunt, tam visu pulchri, quam gustu suaves, ac denique ejusmodi, ut eos, a quibus attinguntur ac delibantur, non solum voluptate afficiant, verum etiam saginent & augeant vescentes, eosque in viros spiritu perfectos evehant, & numeris omnibus absolvant. Ita Damascena civitas ob hunc suum partum in majore est gloria, quam ob alia omnia bona, & oblectamenta, quorum copia abundat.

[5] [ex majoribus apprime Christianis] Hæc igitur civitas est, quæ eum virum tulit. Progenitores autem habuit pios, quique in medio spinarum florem pietatis & christianæ scientiæ fragrantiam servarunt soli; soli christianum nomen, perinde atque præclaram hereditatem, nec ullius vi extorquendam retinuerunt, orthodoxa doctrina apud ipsos nihil depravata, ex quo tempore Agareni aurbem ceperant. Inde illos virtus sua illustres fecit in medio impiorum, vel hostibus ipsis tantam virtutem reveritis: seu potius, quemadmodum Danielem ob edita pietatis specimina apud Assyrios, apud Ægyptios Josephum, illustravit Deus; ipsos in terra extera & hostili licet captivos, rerum arbitros ac Dominos constituens; eumdem in modum Joannis majores, publicorum hic quoque negotiorum moderatores inter Saracenos esse fecit; [& inter Saracenos ipsos honoratis] atque hic etiam pii captivi impiis, in quorum venerant potestatem, imperarunt. O ingentia Dei miracula! o admirabiles calamitates! Nihil profecto virtute sublimius, nihil pietate præstantius est & excelsius. Ut enim vexilla in colle, aut potius ut in nocte lucerna, ut semen in Israele, ut in cinere scintillæ; sic genus progenitorum Joannis relictum Damasci fuit, ad proferendam conspicuam hanc facem, quæ extremis terrarum præluceret.

[6] [patre præ ceteris virtuti dedito] Tales itaque ei, quem laudandum suscepimus, extitere majores. At ipse pater, ut qui esset ex tam bona stirpe propagatus, pietate ceterisque virtutibus eos antecellere contendens, impensiorem quoque Dei caritatem præ se tulit. Et sane consentaneum erat, ut viro tam claro & ad summum virtutis fastigium perventuro talis, quem propinquiorem habiturus erat, vitæ autor obtingeret, qui suos etiam ipse progenitores splendore anteiret; ut continuato quasi quodam progressu recta & composita ratione strueretur in altum ascensus, atque ita; quæ magno huic ac celebri viro evenirent, divina de cælis providentia gubernari viderentur: quemadmodum & circa Joannem Baptistam contigit. Nam quoniam majore, quam Prophetæ priores, luce radiaturus erat, &, [& magnæ erga captivos caritatis:] quod longe ante Sacerdotii prophetici dignitatem est, arcanum illud sacrum, Domini baptisma patraturus; a divina providentia procuratum est, ne de vulgi ordine, sed de Sacerdotali ut prodiret tribu, ac parentem haberet Prophetam. Pari modo & Ioanni nostro divina providentia patrem dedit virum maxime & religiosum, & humanum. Etenim publicorum negotiorum administrationi tota ditione præfectus; cum propter multam suam virtutem, tum propter reliquum vitæ splendorem, divitiis, quibus florebat plurimum, non ad comessationes ac perpotationes præpostero sumptu abutebatur; sed quantum in auro illi esset, ceterisque bonis mobilibus, id ille redimendorum Christianorum captivorum pretium faciebat: quas autem rerum mobilium facultates per Iudæam ac Palæstinam habebat luculentissimas, redemptis Christianis, qui illis in locis sedem sibi delegissent, elargiebatur ad requietem ac sufficiens vitæ subsidium; aliis sub cælo libero & pede soluto, quocumque esset collibitum, proficisci permittebat. Tam plena fuit humanitate hujus viri virtus. Etenim sic habuit multa, tamquam qui haberet nihil, suas Deo facultates noctu diuque rependens.

[7] Talis cum esset, non hospitalitatis, ut Abrahamus, sed humanitatis mercedem accepit, [qui filio isto cælitus donatus,] admirandam prolem, si non ex promissione, certe ex prænotione & præfinitione divina. Præsciebat siquidem Deus, qualis esset Ioannes evasurus, quem proinde tali Viro præstituit oriundum filium b, ac præmium simul humanitatis demonstratæ erga eos, qui cum dura captivitate libertatem commutarant. Nascitur itaque ei puer hic egregius, & tenero adhuc corpusculo per spiritualis matris c regenerationem, suam sobolem pater efficit lucis filium, rem executus non sane tunc facilem, quamque inter medias illas gentes non multi erant ausuri. Deinceps cura de filio patri fuit, [eidem instruendo magistrum] non ut condisceret agitare equos, dextere hastam vibrare, ex arcu sagittam peritissime collimando mittere; cum feris congredi, & mansuetudinem naturalem in belluinam mutare crudelitatem, uti multis haud raro evenit animo perturbatis, & furiosum quemdam immanemque in modum exilientibus. Ad has artes non quærebatur a Ioannis patre Chiron d alter, in montibus enutritus, ac cervorum medullis discipulum enutriens: sed vir investigabatur omni eruditionis genere excultus, omni præditus eloquentia, qui verbum bonum ex animi corde eructaret, ut filium, quoque suum tal ibus cibis & epulis aleret. Hoc vero tam pium desiderium Deus ipsi explevit, inventusque est a quærente, qualis quærebatur. Illi autem inveniendo talis se fortuna obtulit.

ANNOTATA.

a Heraclii an. 25, qui fuit Christi 635, captam a Saracenis Damascum, eorumque imperium stabilitum in Syria, scribit Theophanes. Christiani existimantes eos sibi a Sara uxore Abrahami nomen arrogare, cum essent ex Ismael filio Agar oriundi, Agarenos per contemptum dixere. Mihi verosimilius est, Sarracenos dictos sua lingua, velut Dominos ovium, cum essent ex paterno instituto pastores earum.

b Circa annum, ut arbitror, 676.

c Fontem baptismalem intellige, Græci Κολυμβήθραν appellant.

d Chiron Centaurus dicitur commendatum sibi Achillem sic educasse in Thessaliæ montibus.

CAPUT II.
Ioannis & Cosmæ egregius profectus sub magistro Cosma ex Italia adducto.

[8] b>Damasceni barbari, facta, ut solebant, a excursione versus maris oras, multam Christianorum hominum fecerant prædam, [Captum a Saracenis Cosmam monachum] & mare ingressi captivam in navibus turbam abduxerant: abductos autem in urbem partim venales emptoribus proponebant, partim gladio reservabant trucidandos. Horum in numero vir fuit monastico habitu, ortus ab Italia b, venustus facie, venustiori autem animo, Cosmas c nomine, in cujus ore gravitas quædam elucebat, internam animi indicans habitudinem. Hujus ad pedes se abjiciebant, qui ad necem trahebantur: hunc obsecrabant, ut sibi Deum redderet propitium, & scelerum veniam ab ejus facili erga homines voluntate precibus obtineret. Ipsi vero barbari observata reverentia, qua se morituri convertebant ad illum tanta morum gravitate virum, [inter addictos morti] ad eum accedentes sciscitati sunt, qua esset in mundo usus dignitate, quove inter Christianos honore splenderet? Respondit ille: Nullum sacrorum graduum ordinem attigi, inutilis autem Monachus sum, Philosophiam edoctus, non solum nostratem ac Deo amicam, sed eam etiam quæ exteros sapientes habet auctores. Hæc simul dixit, obortæ lacrymæ oculos impleverunt.

[9] [lacrymari intelligens pater Ioannis,] Non procul inde constiterat Joannis parens, & virum tam effuse illacrymantem contuitus, accedit, calamitatem verbis solaturus, & inquit, Quare, o vir divine, defles orbis hujus amissionem, cui dudum jam renuntiasti; atque ut, ex veste ista conjicio, mortuus etiam es? Non hujus vitæ, reposuit Monachus, jacturam deploro: nam, quod ais, sum mundo mortuus. Hoc mihi dolet unice, quod humanas omnes disciplinas affectatus frustra fuerim, eis quasi fundamentum mihi substruens orbem, quem vocant, scientiarum. Rhetorica linguam exercui; dialecticis præceptis ac demonstrationibus eruditus sum; de moribus scire connisus sum, quantum d Stragirites, quantum Aristonis e filius tradidere; rerum naturam omnem, quantum homini est satis, [quod scientias multo studio acquisitas] speculando pervestigavi; arithemeticæ rationes didici; geometriam ad amussim teneo; concentus musicos & concordes numeros probe satis calleo, ad cæli motum & conversionem quæcumque pertinent, non neglexi, ut demum ex magnitudine & pulchritudine rerum creatarum parem pro captu meo Creatoris ipsius adipiscerer cognitionem. Etenim quisquis creatarum rerum cognitionem adeptus est certiorem, is earum Auctorem & cognoscit certius, & propter admirabilitatem magis suspicit. Inde ad Theologiæ arcana progressus sum, tum ejus, quā tradiderunt Græci, tum illius, quæ est a Theologis nostris certissima ratione explicata. His ergo scientiis plenus non dū festinavi cuiquam in re tam utili dare partem habendam, & procreare filium patri philosophicis studiis responsurum. Uti enim plerique amant naturales liberos suscipere, generis hinc successionem permansuram rati: sic & qui Philosophiæ vacaverunt, gignere liberos per philosophicam institutionem optant, quo aurea Philosophorum gens in vivis perpetuo conservetur; ipsi vero, quod mirabilis sobolis istius auctores fuerint, immortalem gloriam consequantur. [necdum alteri communicasset;] Proprium siquidem universim est benignæ naturæ, ut velit alios bonorum quorum est dives facere participes; proinde talis qui non est, neque id vult, non is recte facit, sed maligne, quadam plenus superbia & invidentia; quandoquidem adduci non queat, ut alios, si quo abundat bono, impertiatur. Quapropter & quod habere videtur, auferetur ab eo, sicuti evenit servo talentū apud nummularios non collocanti. Ego igitur, qui bonam partem elegi, magnopere velim doctrinam mihi comparatam aliis tradere; voto autem meo frustratus, ut fidelibus istis servis accensear, qui talenta apud alios collocata auxerunt altero tanto, nullo per Philosophiam genito filio, vita excedo sine prole: eoque miser, ut sic loquar, vultū, sicut vides, lacrymis fœdo mœstum ac dejectū.

[10] f [eumdem a Principe impetrat] Hæc verba cum audisset is, qui talem thesaurū appetebat, respondit: Age vir beate, animū ipse tuum solare, fortasse enim petitiones cordis tui dabit tibi Dominus. Hæc simul dixit Joannis pater, quā potuit citissimo ad Saracenorum Principem cucurrit, eiq; ad genua procidit, virum illum ornatissimum Cosmam sibi deposcens. Neque repulsam petitionis retulit, sed ingentis omnino pretii donum accepit Cosmam. quē in ædes suas abductum solari cœpit, & diuturna rerū durarum perpessione confectum recreare. Tū & hujusmodi quædam adjiciens; Non modo, inquit, in posterum liber es, verum etiā domus meæ sociū & dominum juxta atque me esse te volo, [& ei filium Ioannem & Cosmā adoptivum commēdat:] meæque lætitiæ omnis & doloris participem. Unum autem hoc abs te peto, vir honorande, ut hunc nimirū filium naturalē meum, Joannē, ac insuper alterum istum tibi cognominē, quem Hierosolymis oriundum, & tenera ætate parētibus orbatum, in filium adoptavi spiritualē, omni tua scientia & Philosophia, sive externa sive ea qua Spiritus sancti gratia dignos imbuit, perquā diligentissime informes erudiasque. His auditis visus est Philosophus noster, equi instar violente vincula confringentis & campi spatia calcibus quatientis; aut instar sitibundæ cervæ & ad aquarum fontes cursu effusæ: dixisses pariter illum, ceu novum Midam, in magnos thesauros auri incidisse fortuito; tanta alacritate ad rē promptus suscipit adolescentes, fitque illorū magister.

[11] [qui cunctas ab eo disciplinas edocti] Tunc Joannem, veluti aquilam alæ, sua animi indoles egregia, & studium per cælum volantem ferebant. Cosmam autem spiritu fratrem, studio condiscipulum, dixisses navim passis instar alarum velis per aquam ferri ventis secundis spirantibus, & puppim inflantibus zephyris. Ita velocitate ingenii studiiq; contentione abstrusior doctrina omnis illis est comparata, tum quæ in scribendo versatur, tum quæ in disserēdo ac demonstrando. Morum interim disciplina mentem non excolebant solum, sed turbulentos etiam animæ motus pacabant, & quam acutos in solem aquila, tam illi oculos irretortos defigebant in rerum naturas verbis explicatas. [insingulis evadunt eximii] Arithmeticas autem proportiones non minus feliciter sunt assecuti, quam vel g Pythagoras, vel h Diophantes ipse. Evaserunt quoque geometricarum demonstrationum ita periti, ut alii quidam Euclidæ, aut si qui fuerunt similes, existimarentur; poetica vero facultate tam eximii, quam doctis esse videntur propter divina quæ conscripsere carmina. Sed quantus in astronomicis esset Joannes, quamquam ipse pauca, de intervallis, stationibus, habitudinibus, recessuum æquabili ratione ad brevem rudiorum institutionem exararit, apparet luculente. Talis per omnia & Cosmas erat, cujus de laudibus. orationem aliis relinquo; etenim est nostra laudum materia Joannes.

[12] [& specialiter in Theologicis Ioannes,] Quis porro exactam in eo theologicorum placitorum scientiam non agnoscat & admiretur ex elementario ejus libro, quem si quis dixerit præceptis rectæ rationis omnibus perfectum, tabulasque Mosaicas, non aberraverit a vero. i Sed hæc ad libri commendationem scio postea fuisse dicenda, non autem nunc: diximus tamen hic, in argumentum disciplinæ ab eo cultæ, ut intelligatur, quanta universam illam aggressus sit diligentia & eruditione; & quomodo, quod certe admirabilitatem habet, non elatus sit scientia & cognitione illa; quin potius ceu feracium arborū rami exuberante fructuum copia prægravati propendent in terram, [nihil tamen inde elatior:] sic & se dimittebat multiplici doctrinarum fructu fœcundus ille Joannes, non in humum quidem intuens, sed in profundissimum Philosophiæ pelagus; per quod quia humanis affectibus, quadam quasi navi ferebatur, optabat eam ab hoc mundo exonerare, ac corporeorum affectuum vestimentis prorsus exuere, atque ita nuda mente in mare se demergere & subire fundum, ut jacentem inibi reperiret magni pretii margaritam. Hoc illi cum in votis esset & in oculis, ad imum usque gurgitem descendebat, neque inflatus cognitione extollebatur, verum reconditoris scientiæ desiderio erat multum demissus. Sic autem intellectualis mentis ejus lampas abundabat humanæ eruditionis oleo, ut ad illius pariter, quam corporea materies non alit, accensum de cælo lumen eam admovere, totusque ignitus esse Joannes videretur.

[13] [patrique restituuntur a magistro] Interea magister, in discipuli amorem merito adductus, ad pueri patrem accedens: En, inquit, quod cupiebas, id consecutus es: hi me pueri doctrina antecellunt: neq; enim satis ipsis fuit magistrum æquasse, sed ingenii magnitudine conatibusque numquam remissis, Deo autem præcipue sapientiæ donum ipsis adaugente, ad Philosophiæ altius quam ego, fastigium sunt evecti. Post hac utilis mea opera iis esse non potest; cujus merces ea mihi sit, ut per te liceat in solitariæ vitæ institutum concedere, inque eo supremā sapientiam prudenti consilio investigare. [ad S. Sabæ Lauram se recipiente:] Nam, quam ante edoctus sum Philosophiam, ea me ad istam trāsmittit: duobus autem bonis ditescere beatius mihi est, & ad prioris sapientiæ possessionem adjicere eam, quæ ab omni materia sejuncta est & cogitationem omnē superat, qualem nuda dumtaxat mens & omnino a corpore abstracta percipere potest. Gravis accidit Ioannis parenti hic Philosophi sermo: ceterum retinere virum non potuit, ne maligne reddidisse videretur mercedem de instituto ad scientias filio. Dimisit igitur bona cum gratia Philosophum, instructum viatico in usus copiosissimo. Ille autem ad Lauram S. Sabæ in solitudinem perrexit, ubi ad mortem usq; commoratus, ad summā sapientiam Deum ipsum decessit. k Decessit & morte parens Ioannis: [& Ioannes creatur Protosymbolus.] Ioannem vero Saracenus Princeps ad se vocans, eum primi Consiliarii dignitate ornavit. Et recusabat ille quidem, cupiditate alio trahente: vi demum multa adactus repugnare jam non potuit amplius, atque ita majore cum potestate subrogatur parenti. l

ANNOTATA

a Ad annum Iustiniani Imper. 8, Christi 694, narrat Theophanes, quomodo Sarraceni (qui eatenus cum Romanis pacem habuerant, quam ad annos 30 duraturam petierant a Constantino Pogonato, circa annum Christi 678) cœperint omnes Romani Imperii partes habere infestas, & circa annum 699 etiam Africam occuparint. Ad hos ego annos spectare existimo excursionem dictam, cum Ioannes ad 20 ætatis annum accederet; adeo ut necesse non habuerit primis litterarum rudimentis imbui, sed ad perfectam Philosophiæ ac Theologiæ scientiam ducem dumtaxat & institutorem requireret.

b Calabriam hic intelligo, quæ erat Græcis monachis plena.

c Menæa addunt, cognomine Asyncrites, id est, indifferens seu nihil dijudicans ab obedientiæ studio; vel incomparabilis, propter doctrinæ excellentiam.

d Stagirites dictus Aristoteles; a Stagira patria, Macedoniæ urbe, Peripateticæ Philosophiæ Princeps.

e Plato, filius Aristonis, Academicorum auctor.

f Princeps seu Dux Arabum (Amerumnam ipsi vocant) ab anno 684 usque ad 706, fuit Abimelech, secundum Theophanem.

g Pythagoricam Philosophiam totam fuisse in scrutandis em>numerorum mysteriis, notum est.

h Diophantus Arithmeticus subtilißimus: cujus Algebram (ut nunc vocatur) comprehensam 13 libris, necdum ex Græco Latine redditis, servari in Vaticana testatur Gesnerus, in sua Bibliotheca.

i Parellelorum tres libros intelligo, præcipuum Ioannis opus, & omnis doctrinæ moralis promptuarium, ut patet vel solos capitum titulos percurrenti.

k Protosymbolus Græcis, id est, Primus seu Præses Consilii.

l Valid, patri Abimelecho suffectus, Principatum tenuit usque ad an. 716, quando ei succeßit Suliman annis tribus, & post eum Umar annis 2, huic Isid annis 4, tum Isam annis 19 usque ad annum 743 juxta supra citatum Theophanem: & hi duo postremi erga Christianos satis æqui fuerunt: sub Isam vero omnino oportet accidisse eam quæ capite sequenti refertur historiam.

CAPUT III.
Propter sacrarum imaginum defensionem calumniam passus, manum amittit: eademque miraculose recepta, munere Senatorio absolvi impetrat.

[14] span class="klein">[Insaniens contra imagines Leo Isauricus] Eo tempore imperium Romanum gubernabat Leo Isauricus, quem adversus sacras imagines recteque sentientem Ecclesiæ cœtum, perinde ac leonem rugientem ac rapientem, suus agebat furor: nam illas absumebat igne belluinæ rabiei suæ, at ipsos illarum cultores rapiens & perdens, tyrannicæ impietatis dentibus miserabiliter dilaniabat. Hæc postquam Ioanni ad aures pervenerunt, Eliæ impetum ad tuenda sacra, & Baptistæ cognominis sui liberam in reprehendendo confidentiam imitatus (quasi Spiritu sancto ungente intus eum, qui etiam ante unctionem destinatus fuerat impietati adversarius) sermonem ceu gladium spiritualem strinxit, ad belluni hominis dogma tamquam caput resecandum. Ad Orthodoxos itaque, quibus notus erat, pro venerandarum imaginum honore Epistolares a adhortationes mittebat, operose ostendens ac sapientissime, [& zelum Ioannis pro iis non ferens,] necessariam esse imaginum adorationem. Illos etiam hortabatur, ut similia commemorarent aliis, & Epistolas suas omnibus ostentarēt; atq, omni ratione novus veritatis defensor satagebat, ut veluti per orbem de manibus in manus piorū suæ litterȩ, irēt, & sic recta doctrina confirmaretur. Deniq; Pauli exemplo conabatur orbem terrarum, si non pedibus, certe promulgata per Epistolas veritate peragrare.

[15] [conquisita aliqua ejus epistola] Quæ ubi Leo Imperator cognovit, deditos suo errori quosdam accersens, quando jam impietatem suam configi non ferebat, Joannis litteris eam aperte promulgantibus; jubet, specie religionis simulata, omni studio & per colloquii captationem, Joannis manu scriptam Epistolam captare. Quapropter isti impietatis protectores non distitere dolo dissimulato omnem movere lapidem, quodque jussi erant, perquirere, quoad inventam Epistolam Imperatori traderent in manus. Ille autem accitis notariorum suorum quibusdam, Epistolæ formam ad imitandum proponit, ut tam scripturæ notas, quam sententias locutionesque repræsentarent. Habuit paratam in id multorum operam: his mandat probrosus Imperator ille, ad se conscriberent velut a Joanne Epistolam, cujus hæc fuit sententia.

[16] [fingit unam ut sibi ab eo scriptam,] Imperator salve. Majestati tuæ hoc nomine gratulor quod eadem utriusque nostrum sit fides. Benevolentiam ego cum veneratione debitam Imperatoriæ tuæ, qua super cetera attolleris, dignitati testificor; effecit ea siquidem, ut tibi significarem, urbem hanc nostram negligenter omnino custodiri, militumque Agarenorum præsidium perexiguum esse ac infirmum. Quo circa, per Deum immortalem, miserere civitatis hujus, quam labore nullo occupabis, si ex improviso mittas strenuam militum manum, quæ aliorsum iter simulet. Ego quoque ad hanc expeditionem nonnihil conferam, nam tota prope regio cum urbe ipsa in mea est potestate. Adornata hac Epistola alteram impius ille pari malignitate Damascum scribit ad Saracenorum Principem, [& 'Principi Saraceno mittit:] quæ ita habebat: Quemadmodum pace nihil novi beatius, nihil fortunatius amicitia; sic pacis servare fœdera & laudabile & Deo gratum arbitror. Ea propter omni alia re hæc mihi est prior, inviolatam, quam tecum, vir nobilissime, sanxi, tueri pacis amicitiam; tametsi ad eam dissolvendam & frangendam versute fidem, a quodam sub tuo imperio degentium Christianorum clandestinis & crebris inciter litteris, affirmantibus certo affuturum illum mihi ad urbem tuam manu capiendam, modo firmum exercitum eo misero. Quocirca unam ex Epistolis ab illo ad me missis remisi tibi, ut ea, de quibus ad te scribo, confimem: simul ut intelligas, qua sim & quam integra in fœderibus fide; insuper ut noris malevolentiam ejus ac fraudulentiam, qui hæc ausus ad me est scribere.

[17] Ambas eas Epistolas vir ille, ut nomine Leo, sic & serpens versutia, [qui amputari dextrā Ioanni jubet.] ad Barbarum mittit. Quibus hic acceptis Joannem ad se vocat, ac subdititiam ei Epistolam ostendit. Quam Joannes percurrens, litterarum formas suis similes esse confessus est; quæ vero iis continerentur, ea haud scire se omnino, neque sibi in mentem unquam venisse dixit. Non latuere scilicet legentem fraus atque insidiæ: at Christi hostis Princeps ille, ad Ioannis verba perinde se, ut aiunt, habuit ac asinus ad liram: obsurduit enim ad sincera atque veracia dicta, non item silentio pressit iniquum imperium; sed e vestigio abscindi jubet manum dexteram Ioanni: breve autem tempus oranti ad purgandum crimen, & furorem impii erga se hominis enarrandum, abnuit Barbarus, qui furore abreptus neque omnino se capiebat. Igitur præscissa est dextera illa, quæ robur quoddam per sua scripta indiderat recte de Deo sentientium animis: præscissa est illa dextera, quæ Dei hostes incessebat; &, quæ prius quando cultum imaginum calamo propugnabat, tincta fuit atramento, proprio ipsa jam tingitur sanguine. Excisam vero illam in sublimi, ut sic loquar, suspenderunt foro.

[18] Quam primum tenebras reddidit vesper, tandemque furorem desedisse Tyranno Ioannes putavit, ad eumdem misit legationem supplicem in hæc verba: Incrudescunt dolores mei, [quam receptam ille brachio applicans] jamque eo evaserunt, ut ferri non possint: neque acuta vis mali remittet, quamdiu amputata mihi manus in aëre pendet: quare impera eam mihi ad beneficium reddi, ut eam terra condam, & dolor sævire desinat. Cessit statim precibus Tyrannus, dataque est viro justo manus sua. Qua is accepta in domesticum se oratorium recipit, ubi toto pronus corpore ante divinam Dei Genitricis imaginem, ac dextram rescissam nativæ commissuræ admovens, imo de pectore cœpit obsecrare illam, tam miseris facilem, cum gemitibus lacrymisque exclamans: Domina, Mater, quæ Deum purissima genuisti, [petit sibi u Deipara restitui:] ecce propter imagines sacras hæc mihi manus amputata est dextera. Causam non ignoras furoris, quo Leo sæviit: succurre sis ergo quam potes citissime, & manum sana. Illa dextera Excelsi, quæ ex te carnem sumpsit, intercedente te, virtutis suæ miracula patrat plurima: hanc igitur manum ad tuas preces illa sanet, o Deipara, ut tuas, quarum dederis materiam, laudes natique ex te filii compositis ad cantum numeris ea perscribat, operamque suam orthodoxo cultui commodet: potes etenim, quidquid lubet, Dei mater cum sis.

[19] Hæc Joannes non sine lacrymis orans somno corripitur, [& hoc per visum impetrato,] & parentis Dei sacram imaginem videt oculos commiseratione & hilaritate plenos ad se convertisse, ac fari: En, tibi persanata est dextera: de cetero ne cessa, sed eam uti mihi modo pollicitus es, fac calamum esse scribæ velociter scribentis. Evigilans b igitur, qui sanatus erat, & manum abscissam mox curiose contemplans, sanatamque illam videns, Spiritu exultavit in Deo salutari suo, & Dei Matre: quia fecit illi magna, qui potens est. Tum in pedes se erigens manus in cælum suas sustulit, cecinitque carmen in id tempus bellissime conveniens; & tota nocte una cum familia universa gaudens, ad gratias Deo agendas novum modulatus est canticum: Dextera tua, Domine, [eucharisticos hymnos cum familia canit.] magnifice ad laudem tuam usa est potentia sua; dextera tua meam mihi avulsam manum restituit, & per eam franget hostes, qui venerandam tuam tuæque Matris non honorant imaginem. Tu mea quoque manu, non sine multiplici gloria tua, conteres adversarios imaginum discerptores. Ita nox ea dies illi, non autem nox erat, neque tenebræ, sed lumen. Atque ut paulo diversa ratione propheticam vocem usurpem; vox erat inibi, non confusa, diem festum agentium, vox epulantium in viri justi tabernaculo.

[20] [Quare ad Principem accersitus] Hæc porro neque occulte, neque silentio acta sunt: verum mirificus ille sonus, & quasi ad numeros ducta succlamatio pertigit ad totam circum viciniam. Hinc continuo quidam ex Christi hostibus Saraceni ad Principem suum ierunt, asserentes Joanni nequaquam manum præscissam, sed alteri fortasse cuipiam servo, aut alicui sane de familia ministro, se per benevolentiam pro Domino dedenti; eos vero, quibus præfectio erat imperata, pœnam prætio permutasse. Etenim Ioannes, inquiebant, domi considens ita canit, ita exultat, ut illum putes nuptias celebrare, epithalamiorumque hymenæorum excitare sonitum: quid quod & ejusmodi lætitiis ejus exultatio videtur major. [& miraculum in se factum contestans,] Hoc nuntio allato accersitur Ioannes: qui cum venisset, resectam dexteram jubetur ostendere. Ea autem ostensa, quædam sectionis lineola, Dei Matre rem ita comparante, se prodidit, & manifestum verissimæ mutilationis indicium. Ad hæc rogat Barbarus, quis eum medicus, quæ vulneri imposita medicamenta curassent. Joannes vero clara ingentique voce miraculum prædicans; Dominus, inquit, meus, omnipotens medicus, qui vim ac potentiam minime tardam ad preces habet.

[21] [innocensque declaratus] Cui rursum Barbarus: Quantum igitur conjicio, quidquid passus es, o homo, passus es nullo tuo crimine: ceterum ignosce mihi, quod inconsulta contra rationem sententia illam tibi pœnam irrogavi: nunc autem pristinum munus administrans principem inter consiliarios nostros locum occupabis; neque enim posthac quidquam nisi te auctore faciemus. At ille in humum se abjiciens, adoravit; pronusque jacens obtestabatur perdiu, ut se alio concedere, aliamque & amabiliorem viam insistere sineret, ac sequi illum, qui dicit, Ego sum via. Barbarus contra secedendi facultatem abnuebat, & erat videre duello, ut sic loquar, certantes Barbarum hunc & Justum illum: iste multum adnitebatur Joannem retinere mundi vinculis impeditum; hic vi quadam adnisus conabatur illa rumpere, angelicisque alis avolare. Ingens tunc prorsus patebat campus, in quo certaminis arbiter sedebat Christus, spectatores erant Angeli. [facultatem impetrat secedendi in monasteriū.] Dixerit fortasse quispiam nec immerito, malos a sinistra genios animum Barbaro addidisse, simulque lenitatem ad demulcendum persuadendumque. Vicit tamen post multam contentionem duellator meus, & omnia ad persuadendum proposita ab adversario argumenta, tamquam puerilia tela contempsit, victorque excessit, caput illustri vitta redimitus; ac domum, unde mœsto antea vultu exierat, hilariori jam ingreditur aspectu c.

[22] [& bonis recte distributis] Supererat porro illi duas a Domino propositas sententias sequi, alteram, quæ facultates suas vendere, & pauperibus jubet distribuere; alteram, quæ domos etiam & agros, ceteraque omnia deserere Domini causa imperat. Circa primam minime tardus fuit, ne fieret; circa secundam vero non sic egit, ut facultates suas temere relinquens, lites & contentiones inter consanguineos multas sereret, aliis aliud adeundæ hereditatis jus obtendentibus: verum medius inter utrumque incedens, bona sua partitus est in pauperes & captivos, in servos item suos, quos donavit libertate, in consanguineos, parte quoque sua divinis templis consecrata. Igitur uti nudus de materno exiit utero, sic excessit e mundo, ceteris omnibus, [S. Sabæ Lauram cū Cosma ingreditur.] præterquam veste necessaria, spoliatus. Talis Hierosolymam abiit, ubi adorata, quo par erat cultu, sacrorum locorum majestate, perinde ac divina siti flagrans cervus, in solitudinem concedens, divini Sabæ lauram attigit; habens non itineris tantum, sed & consilii sui comitem ac socium Cosinam, quem prius ejusdem educationis ac institutionis habuerat participem. Diceres illos esse sacrum par, quod simul ad Christi jugum curreret, ut illi colla subjicerent.

ANNOTATA.

a Vtinam epistolæ illæ extarent! interim pro iis esse possunt, quas habemus De imaginibus orationes tres.

b Carolus Bartolomeus Piazza, in Sanctuario seu Menologio Romano sub annum 1675 vulgato, ad hunc diem notat, in Capella Paulina, juxta Basilicam S. Mariæ majoris, inter alia Deiparæ magnalia hanc quoque historiam coloribus eleganter expressam cerni; prout distinctius videre est apud Paulum de Angelis, in descriptione ejusdem Basilicæ, lib. 11 cap. 6, ubi in expreßione partis orientalis a latere dextro fenestræ fornicem illustrantis, em>Sanctus conspicitur truncum brachium porrigens, & sub eo hæc epigraphe legitur: Reddidit truncam manum S. Joanni Damasceno, qua scribens pro imaginibus ejus pugnarat.

c Suffectus Ioanni forsitan in eo munere est Theodorus Mansuris filius, ejus verosimiliter patruelis; barbaro hanc saltem gratiam facere volente, ut in familia tam pia continuaretur dimissa ab Ioanne dignitas: sed minus felix iste fuit, siquidem Theophanes ait eum 11 anno Isauri, id est Christianæ æræ an. 736, ad deserti regionem esse relegatum: quod ipsum forte Leonis machinatione factum est, etiam amicos Ioannis persequente.

CAPUT IV.
Monastica Ioannis exercitatio, & sub austero sene perfecta obedientia.

[23] Itaque Joannes, qui unus argumentum est scriptionis meæ, divinum illud ovile ingressus, pedibus advolvitur Pastoris, [Ceteris ejus instituendi curam recusantibus,] enixe orans unum se adderet ad alias gregis oves, ovem se aiens perditam, desertisque de montibus nunc primum ad Christum Pastorem reverti. Gavisus est ea re sacri gregis Pastor, & isto consilio beatum eum dixit: cumque propter vitæ splendorem & ingenii locupletem facultatem novitius ille uni e præcipuis senibus videretur tradendus, ut tali duce Dei viam tuto iniret; quem unum maxime omnibus virtutibus credebat conspicuum, primum advocat, eique Joannem tradere satagit. At is renuit, causatus haud quaquam parem se esse regendo tam celebris doctrinæ viro. Dimittit senem hunc gregis Præfectus, atque post illum accersit alterum: secundus autem eadem cum primo causatur. Tertius quoque post hos adducitur, aliique præter hos non pauci: sed una omnes voce deprecari cœperunt Joannis instituendi curam.

[24] [docto cuidā seni traditur,] Post tam multos autem alius demum inducitur senex, moribus simplex, sed multa doctrina præditus, qui prompto animo promptum accipiens Joannem, eum in suam cellam recipit. Ac primo in limine fundamentum illi substruit præclarum istud: ne quidquam suo arbitratu ageret; Deo autem sacrificaret sudores suos per orationis assiduæ contentionem, & lacrymando studeret eluere maculas vitæ prioris: nam Deus id demum sacrificium purum censet, ac alio omni suffitu odoratius. Hoc primum iis de rebus præceptum fuit, [qui ei præcepta excolendi spiritus] quæ corporis adminiculo fiunt. Circa ea vero, quæ solius animi; monebat ne ullam menti reduceret imaginem, aut formas rerum non convenientium repræsentaret: eamdem autem omni vano tumore liberaret, ne multiplici disciplinarum efferretur cognitione, quasi iis, quæ didicerat, cuncta esset consecutus: neve appeteret visiones, aut rerum in obscuro positarum manifestationes: ne sua unius fiducia niti assuesceret; ut sibi videatur sine erroris periculo quidquam tenere, quoad usque mens ipsa secernatur a corpore: sed contra reputaret formidolosas esse ratiocinationes proprias, & cogitationes, quæ falli queant: studeret, ne mentem spargi pateretur, sed summa cura illam colligeret, ut hoc pacto divina luce perfundatur ipsa, purgetur anima, corpus emundetur, ac denique corpus cum anima jungatur menti, ut triplex ea res, propter ipsam cum simplicissima Trinitate conjunctionem, evadat simplex; nec jam carne, neque anima, sed totus spiritu homo constet, duobus illis prioribus voluntatis inductione in tertium illud ac primarium, mentem scilicet, transformatis.

[25] Talem in modum filio pater, ac magister discipulo præcipiebat, hoc quoque adjiciens: Ne ad ullos miseris epistolam: [& silentii servandi tradit.] ne quid prorsus externarum disciplinarum commemores. Silentium prudenter tene: scis etenim istud nostrorum dumtaxat Philosophorum non esse præceptum, verum & Pythagoras ille Samius suis discipulis, arcana Philosophiæ discentibus, ad plures annos tenendum imperavit. Ne rectum arbitrare, etiam bona intempestive proloqui, idque te David doceat, dum ait: Silui a bonis. Quid autem hinc illi evenerit, audi: Concaluit, inquit, cor meum intra me; igne scilicet divini amoris, qui meditatione propheticæ mentis suscitabatur. [Ps. 38. 3.] Hæc Joannem monebat senex, non scribens in aquis, non serens in rupibus, sed in terra ferace.

[26] [Ille obediēs per omnia] Multum temporis sic deinceps exegit Joannes per omne experimenti genus instituenti se certam in re quavis obedientiam præstans. Nulla ejus ad imperata detrectatio; nulla in ore querimonia; pensitatio in animo erat nulla, qua magistri præcepta intus dijudicaret. Nempe hoc illi unum tamquam in intimis exsculptum tabulis, sic animo penitus insidebat, ut, quidquid ageret, quidquid agere, juberetur, id juxta Pauli consilium sine querimonia ac discussione effectum daret: nam quid eum recte facere juvat, cui in labiis sedeat, aut in corde delitescat aliquid queribundi murmuris, vel, quasi serpens, discussio nefaria? quando rectior evadet animus ita sentientis? quando ulterius ad meliora provehetur? ideo qui tales sunt, frustra laborant nihil ad interiora proficientes.

[27] [etiam sportas nimio vendere jussus] Deinceps autem acrioribus obedientiæ pugnis pugilem suum exercens senex, quid non comminiscitur? Sportas, quas suis manibus contexere solebant multas colligens, occasione captata, inquit Joanni: Sportas, fili, si tota uspiam Palæstina, Damasci magno venumdari intellexi; & rebus, ut tute nosti, opus nobis est plurimis: quamobrem sportis illis omnibus, quam potes celerrime, collectis istuc ito; neque illas tantillo, quam a me jussus fueris, minoris vendito: simul pretium, quam par erat, duplo majus definit. Nihil is reposuit, neque jubentis discussit sermonem, obtemperare certus usque ad mortem. Levat in humeros onus, & quasi pedibus adderet alas parendi studium, ita Damascum proficiscitur centones indutus, squallore ac illuvie obsitus, qui se prius illic viderat splendore conspicuum. Ibi forum circuit sportas offerens venales; [humiliter paret.] quas quoniam æstimabat magno, risum movebat, cunctorum cavillis atque injuriis objectus. Donec tandem ex iis unus, quos habuerat in famulitio, cum illustris ac clarus esset in civitate, contra stans, vultumque ejus ad animum revocans, virum ita abjectum ac pannosum, quis esset fuissetque olim, agnovit: & commiseratione tactus accessit, acsi eum ignoraret quem norat, & sportas pretio tanto emit, quantum flagitabatur. Hoc autem acceptor, viam Joannes repetit ad eum qui se miserat, atque victoris in morem alacri gradu revertit, strato humi hoste, inanis gloriæ ac superbiæ parente.

[28] [Epitaphium rogatus cōponere] Forte e vicinis Joannis Monachus fuit, qui terrestrem peregrinationem cum cælesti domicilio commutarat, atque ad Deum concesserat. Sanguine is habebat fratrem, qui calamitate victus, fraterni funeris acerbitatem nequaquam poterat occultare. Quamobrem eum Joannes solabatur, quibus poterat verbis revocans a mœrore. At ille in luctu durans, Joannem flebiliter rogavit, ut sibi conscriberet carminis quidpiam ad luctum levandum excitandumque animum. Reverebatur Joannes Senis jussum, nec petitioni annuebat; ille vero non desistebat petere mœstus atque afflictus. Quidni enim, inquiebat, misereris animi dolentis? quidni tenue illi admoves medicamentum, quod dolorem sopiat? Corporum si esses medicus, ac mihi corpus pervasisset morbus, [cum præter senis praceptum annuisset] tu vero remedium mihi pro viribus non adhiberes male habenti & viam mortis ingredienti, nonne contempti neglectique mei pœnas Deo esses daturus? Nunc itaque dum pejus habentem me contemnis ac negligis, graviores pœnas daturus es. Senis imperium si extimescis, scito rem istam ita me arcanam habiturum, ut nemo audiat. Flexus hoc sermone Joannes, de mortuo elegans carmen componit, quod omnium hactenus ore cantatur hoc principio: Humana omnia vanitas.

[29] [ideoque esset ab illo expulsus,] Forte aberat a cella magister Ioannis, qui interea carmen istud modulate succinebat intra cellam; cum Senex foris accurrens, canoramque illam excipiens vocem multa cum ira exclamat: Itane prima promissa exciderunt, & pro luctu ac mœrore delicias canendo captas, & gaudio diffusus sedes? Ille mox causam enarrat seni, obtenditque ejus, qui coëgerat, luctum, ac pronum se humi sternens ignosci sibi postulat. At Senex uti rupes aut incus sterit, nihil supplicanti concedens, atque illum e vestigio ejecit cella. Hic admirabili viro occurrit statim primorum parentum inobedientia, eam propter e paradiso expulsorum. Iamque non habens ubi consisteret, neque quo se verteret, impensius mœrebat eo, cui frater perierat, hæc apud animum suum dicens: Iste quidem fratrem amisit, at ego per inobedientiam animam meam perdidi. Demum Senes alios accedens, quos virtute præ ceteris norat eximios, eosdem mittit ad Senem legatos, enixe oraturos, ut se pateretur demulceri, & errati gratiam Ioanni faceret. Iverunt igitur illi, & multum obtestabantur: ipse autem perinde ac statua nil movebatur precibus, neque discipulo faciebat potestatem redeundi ad cellam.

[30] Tunc Monachorum istorum quispiam dixit: Posses ei, qui peccavit, aliud quidpiam imperare, [pro reditis impetrando jubetur purgare latrinas:] quam ut privetur convictu tuo. Ille autem severo vultu; Hanc, inquit, legem Ioanni dico, si vult inobedientiæ sibi veniam dari, omnem Lauræ ambitū pererret, suaque manu latrinas omnes purget in monachorum cellis. Hoc illi audito, cum recederent contracto submissoque præ mœrore vultu, multum admirantes inflexibilem Senis animum, occurrit iis Ioannes; seque pro more inclinans de Patris adversum se sententia interrogat. Cui illi; non sine stupore se admirari Senis inclementiam, cujus responsum præ verecundia vix auderent exponere. At ipso ut illud patefacerent vehementer ac demisse contendente, tandem mœrentes turpem illam repurgationem edicunt. Ille vero ut intellexit, contra eorum spem omnem gavisus est: Facile prorsus, inquiens, istuc mihi erit, quin etiam voluptati maximæ. Atque ad repurgationem imperatam illico provolans, cum quæsitis inventisque instrumentis adit cellam Senis in proximo commorantis; & eam ingrediens manus illas fœdare cœpit, quas multis sæpe aromatis habuerat delibutas, & sanatam a Christo dexteram (o magnam viri abjectionem) luto stercoreque contaminat.

[31] Quam primum vero audivit Senex tantam Ioannis ad obtemperandum promptitudinem, [quod facere incipiens & laudatus] ejusque sinceram & profundam, imo sublimem humilitatem, accurrens complexus est eum, implicuitque se collo, manum, oculos, humeros deosculans: & qualem, exclamabat, beatæ obedientiæ pugilem ego in Christo genui? Verum Ioannes ad has Senis voces plurimum erubescens, sese inclinabat in terram, & tamquam quam coram Deo se prostravisset, solum rigabat lacrymis: tantumque abest, ut ad paternas voces inflaretur, aut ad Senis laudes intumesceret, ut magis etiam se demitteret ac magis, atque animus illi doleret maxime. [magis se humiliat] Ita scilicet eos, qui exercitatum habent intellectum, scimus sese ad sui commendationem abjicere, & laudibus propriis moleste affici, in Deum omnia conferentes. Filium pater interea ab humo excitat, & manu prehendens cellam suam cum gaudio subit. Dixisses, observato Joanne, eum in Paradisum voluptatis restitui postliminio; quique veterem Adamum non obediendo in se repræsentarat prius, nunc Christi novam rursum exhibere imaginem singulari illa obedientia.

CAPUT V.
Litterarii labores Ioannis, & felix ad Deum transitus.

[32] Non multum post hæc intercessit temporis, cum Seni a per somnum se offert omnium celebrata laudibus, [Monitus a Deipara Senex ne prohiberet Ioannem] omnisque expers labis Virgo: Et fontem, ait, cur obturasti tam suaves latices emanaturum, tam limpidos, tam copiosos, tam dulces? Daturum aquam recreandis animis, ea, quæ de petra mirabiliter erupit in solitudine, præstantiorem; aquam cujus desiderio captus est David; aquam Samaritanæ a Christo promissam? Permitte fontem fluere; fluet enim uberrime, & orbem pererrabit universum, ingentique fluctu hæreseon obducet maria, eaque in admirandam dulcedinem convertet. Qui sitiunt, ad aquam festinanter eant; & qui puræ vitæ carent argento, affectionibus suis ad pretium distractis mercentur a Joanne opinionum & operum sinceram puritatem. [sacra cantica componere,] Propheticam ille citharam, ille Davidicum apprehendet nablium; ille cantica canet nova, cantica Deo Domino: Moseos carmen vincet musicis suis modis, vincet Mariæ tripudium b: fabula dicentur inutiles Orphei cantus: Spiritalem ille cælestemque intendet melodiam. Ille Cherubicos hymnos assectabitur, & cunctas ecclesias, filias scilicet cœlestis Ierusalem, juvenculas faciet tympanistrias, quæ Deo carmen canant, ad Christi mortem & resurrectionem annuntiandam. Ille fidei dogmata c recte exponet, atque hæresis omnis tortuosam obliquitatem notabit infamia. Eructabit cor ejus verba bona, & Regis gesta nuntiabit omni admiratione majora.

[33] [jubet eum id libere agere,] Mane igitur Joannem advocat Senex, qui hæc arcana didicerat, atque ait: O Fili ad parendum Christi causa prompte, aperi os tuum, ut spiritum ducas; aut potius, quem in corde præcepisti, per os exhala. Sapientiam scilicet loquetur os tuum, quia mentis multa meditatione exercuisti te. Aperi os tuum, non in parabolis, sed veritatibus: non in ænigmatis, sed dogmatibus. Loquere in auribus Ierusalem, videntis Deum pacificæ Ecclesiæ suæ, verba non vana, neque per auras diffluentia, sed quæ cordi Spiritus inscribit. Conscende in montem Sinai, montem visionum ac revelationum divinarum, & sicuti in abyssum profundæ humilitatis demisisti te, ita nunc evade in ecclesiæ verticem. Prædica evangelizans Ierusalem, & in virtute exalta vocem tuam: gloriosa namque mihi dicta sunt de te a Domini nostri matre. Ignosce quidquid tibi a me obvenit impedimenti, per ignorantiam enim feci.

[34] Ab eo igitur tempore divinos cantus exorsus Ioannes melliflua composuit carmina, quæ Ecclesiam exornarunt, Deoque fecerunt locum tabernaculi, in quo festa agitantium purus sonus auditur. Neque ista solummodo, verum & pro præcipuis festivitatibus descripsit orationes & sacrum librum, [qui non illis tantum sed & scriptis libris ecclesiam locupletat,] d scriptamque, ut sic loquor, divina manu tabulam explanavit cum doctorum omnium indoctorumque non parvo solatio, tamquam januam ad subeunda mysteria Theologiæ ceterorumque veræ fidei dogmatum & speculationis atque scientiæ compendiosioris eorum, quæ sive sub intellectum, sive sub sensum cadunt. Quem quidem librum ego cælum dixerim, rectis demonstrationibus, tum a natura tum a Scriptura petitis, multumque ad eruditionem facientibus, velut astris collucens. Quocirca qui in istud cælum non intuetur, neque ejus oblectatus pulchritudine lucem inde accipit, aut cæcus is est, aut tenebris obsitus; nec illum infelicem dicere dubitem, quisquis ad divinum hunc splendorem caligat. Bene prolixos insuper libros de divinarum venerandarumque imaginum e commendabili adoratione rursus exaravit. Et quo ipse in se divinæ imaginis ab initio impressæ pulchritudinem finxerat augustiorem, eo sublimius atque ornatius scripsit de venerandis imaginibus.

[35] In his laboribus adjutorem fraterno amore habuit, quem a Spiritu divino fratrem acceperat, Cosmam, [socio Cosma in omnibus utens.] Virum illum ornatissimum, suæque eloquentiæ, institutionis, exercitationis participem. Atque is ingeniose imitabatur Ioannem suis ad spiritualia carmina studiis, ac suaves concentus cithara & voce succinuit Ecclesiæ, proprium corpus per affectionum compressionem, Deo tamquam tympanum aptans; totum quoque se velut Psalterium decachordum exhibens, dum quintuplicem corporis sensum, animique pares numero facultates arte magna sapienterque intendit. Tandem etiam Patriarchæ f Hierosolymitani manu Episcopus Majumæ g creatus, non sponte ac ultro, sed vi adactus, gregem, [Hoc Episcopo facto] ut Deo gratum erat, præclare gubernavit; jamque in grandem ætatem provectus, ad patres suos, seu potius ad Deum, moriendo concessit.

[36] [ipse Presbyter ordinatur] Interim idem Hierosolymitanæ ecclesiæ moderator divinitus afflatus, Ioannem accersit, eumque ordinavit, ut in cathedra Seniorum laudaret Deum. Is vero ad Lauram divini Sabæ in solitudinem regressus, propriumque, si fas est dicere nidulum subiens sublime volans aquila, nequaquam menti suæ objecit hoc Salomonis pronuntiatum, Presbyteros duplici afficiendos honore, sed in aliam partem, contraque se, illud vertendo usurpavit dicens, animi demissionem altero tanto majorem Presbyteris procurandam, quam ante; altero tanto plus contendendum Presbyteris in sui exercitatione. Presbyteris duplicia perferenda certamina, [& reversus ad Lauram insistit vitiis extirpandis.] non modo adversus corporis, sed & adversus animi affectiones occultas, etiam iis, qui sibi vacant, nisi eximia utantur prudentia; adeo ut internus etiam sordescat homo, nec id tamen sentiant. Hujusmodi vero affectus sunt, dolus; invidentia; falsa de rebus existimatio; occulta arrogantia; inanis gloriæ studium sub specie humilitatis; alienarum rerum curiosa scrutatio, cujus causa plurima mala se inferunt linguæ; animi elatio, atque evagatio; morum vasrities; fastus corporis demissione dissimulatus; abstinentia cum deliciarum appetitu conjuncta; voluntatis suæ consectatio; amor vilis lucri; extra legis normam quæsita vestis, unde cum fratribus discrepantia, & occulta superbiæ illecebra.

[37] [virtutibus acquirendis] Hæc vitia radicitus evellere suo ex animo cum studeret Ioannes, labores laboribus, animi cum primis, adjungebat: mentemque ipsam undequaque in se cogens, libros etiam, quos prius elaborarat, contractos recognoscebat, exornans, expoliens, castigans accuratissime dictionem, sententiam, numerum, constructionem; atque ubi elegantia efflorescebat nimis, & quasi ad luxuriam, prudenti judicio ad gravitatem reducebat, ne quid seu ostentationis, seu levitatis libri sui secum traherent. Sane quisquis in istius viri lucubrationes cum judicio incubuerit, [elimandis scriptis suis:] speculationum sublimitatem & gravem orationis conspiciet ornatum. Nunc vero quis pietatis studium in orationibus illis non admiretur; & quomodo divitias sapientiæ suæ in universos large dividat? Etenim acceptum ingenii talentum non in duplum modo, sed & in decuplum auxit: plus ego ad numerum addere reformido, ne angelicos quoque terminos exaggeratione prætergressus videar: cum immodica dumtaxat dicere, indecorum sit.

[38] h Suus etiam divinus ardor huc eum impulit, ut pro divinis legibus dimicans, primum quidem Damasco, [in quibus zelum laudat S. Stephanus M.] deinde ex Palæstina impeteret contumeliosos venerandarum imaginum in ipsa Constantinopoli deturbatores. Inde magnæ illius Urbis alumnus, qui Martyrum primo cognominis, &, ut ille Christi causa, ita ipse propter ejus imaginem, lapidibus obrutus in cælum procurrit, cum librorum Joannis meminit adversus impios pridem scriptorum, divinum virum ac Deo plenum illum appellavit: quamvis autem Episcopali unctione delibutus numquam fuerit (nec enim dissimulanda est veritas) suspiciendus est tamen velut frontem martyrii corona redimitus: nam propter eximium zelum pietatis cusa ea est adversus virum pium calumnia, ob quam ei manus resecta fuit.

[39] Tali vitæ & exercitationis religiosæ peracto cursu, fide servata, imo & per libros propagata, & illustrata dogmatibus, [& tandem vita functus migrat in cælum,] atque in hæc usque tempora monumentis suis stabilita, defensa, vindicata, ad Christum dilectum suum properavit: neque illum jam in imagine contemplatur, aut adorat in figura; sed in faciem contuetur, spectans gloriam beatæ Trinitatis. Ob has causas hunc pietatis pugilem, cultorem religiosæ vitæ, Ecclesiæ exornatorem, Veritatis ducem; hunc in certaminibus, exercitationibus, doctrina singularem omnino virum, ignorantium magistrum, rudium præceptorem, æquum erat condecorare laudibus, quam potuimus maximis; non quo tantillum gloriæ illi adderemus, verum ut nostri ipse vicissim sit memor in cælis, & nos etiamnum in terra degentes cælesti illius impleamur gloria, quam David intra pectus filiæ regis, intra regium videlicet animum, testatur residere, dum palam ait: Omnis gloria filiæ regis ab intus. [Ps. 44, 14]

[40] Ignosce porro, o ter Beate, mihique te præsta ardentissimum & perpetuum patronum coram Deo, quia præclarum hoc virtutum tuorum monumentum ab alio homine, [unde eum sibi propitium auctor precatur.] ut potuit, simpliciter scriptum Arabica lingua & litteris consecutus ego, cui unum tecum nomen obtigit, in hunc sermonem curaverim vertere ad memoriam posterorum, cum amore tui, tum tuis impulsus visitationibus, imo & tuis, si ita loquendum est, mandatis: meque etiam effice Trinitatis adoratorem, materiæ expertem, spiritualem, totum secretum a corpore, totum abreptum in contemplationibus, totum consecratum in divini amoris holocaustum, quamquam etiam nunc in hoc corpore viventem; ut ab illo citra doloris sensum separatus, cum fiducia bona tecum Deo repræsenter, cui gloria in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Menæa rem sic referunt, quasi eidem Cosmæ, qui in seculo Ioannis præceptor fuerat (nam & hic, ut dictum, ad eamdem Lauram se receperat, & forte adhuc in vivis erat) apparuisset Deipara, dicens, quamdiu adhuc sub prȩceptore Joannes erit? quin potius discipulo tuo præcipis ut exponat hymnos ad ejus gloriam, qui ex me natus est sine semine, & gaudium eorum, qui me ex imo corde desiderant honorare?

b Huc spectant primi in ejus laudem Versiculi similares, στιχάρια προστόμοια: Quem te nominabo Sancte, Theologum Joannem, an David Psaltem? Cytharam spiritu resonantem, an tibiam pastoralem? Dum aures simul & mentem mulces; dum Ecclesiæ ordines omnes exhilaras mellifluis tuis vocibus. O qui fines orbis terrarum illuminas, ora ut salventur animæ nostræ. II Quem te nominabo, Venerande Joannes & dulciloque? Tu astrum fulgentissimum, tu Trinitatis aquila illuminata, spirituales caligines virtute visiva pervadens; qui ineffabilibus divinitatis mysteriis initiatus, tamquam alter Moyses explicasti musicam tuam artem, ora ut salventur animæ nostræ. III Quem te nominabo, semper honorande? Portitorem lucis, inclytum ducem, ministrum & spectatorem mysteriorum Dei, sidus illustrans Ecclesiam, lampadem fulgentem iis qui sedent in tenebris, an organum perquam sonorum aut fistulam suavissimam? ora ut salventur animæ nostræ. Similibus laudibus plenus quoque totus Canon est, & quæ de Sancto sunt aliæ divini officii partes in Menæis.

c Hinc octavæ Odes strophe prima sic ait: Luculenter scriptis libris redarguisti o Ioannes, dissolutionem Nestorii, Severi confusionem, (quorum hic scilicet unam in Christo naturam, iste personas duas adstruebat) amentiam docentium unicam in eodem Christo voluntatem, & fidem de unica operatione ejusdem, orthodoxiæ splendor finibus omnibus refulgens. Et huc spectant ejus libri 4 de Orthodoxa fide.

d Iterum libros Parallelorum intellige.

e De Imaginibus tres, ut dixi, habemus orationes, cetera desiderantur.

f Ioannes hic fuisse videtur, circa annum 740.

g Majuma urbs Palæstina ad mare, proxima Gazæ.

h Stephanus Iunior, martyrium perpessus an. 767.

DE SANCTO PETRONACE
ABBATE ET INSTAVRATORE CASINENSI.

ANNO DCCLII

[Commentarius]

Petronax, Abbas & Instaurator Casinensis (S.)

Auctore G. H.

b>Casinense monasterium, antiquitate rerumque ibi gestarum magnitudine clarum, conditorem suum reveretur S. Benedictum, & instauratorem agnoscit S. Petronacem. [Ad Casinense monasterium, a Longobardis destructum,] Acta miraculaque S. Benedicti late deduximus ad diem ejus natalem XXI Martii, quo vita hac mortali functus est anno DXLIII, pridie Dominicæ Paßionis. Successerunt in monasterii hujus regimine Constantinus, Simplicius, Vitalis, Bonitus: quo præsidente cum dictum monasterium a Longobardis diriperetur, monachi Romam fugerunt, codicem sanctæ Regulæ, quam B. Benedictus descripserat, & quædam alia scripta, nec non & pondus panis, vini quoque mensuram, & quidquid suppellectilis potuerunt surripere, deferentes: atque ex concessione Pelagii Papæ, juxta Lateranense Patriarchium, monasterium construxerunt: uti ista ex capite 2 libri 1 Chronici Casinensis a Leone Marsicano scripti contraximus. Est hic Pelagius II, in Summum Pontificem assumptus mense Novembris anni DLXXVII, mortuus in Februario em>anni DXC. Addit Leo, monasterium Casinense per annos centum & triginta destructum permansisse: id est ab anno DXC usque ad annum DCCXX, dum, teste Paulo Diacono & monacho Casinensi, lib. 6 de Gestis Longobardorum cap. 39, [missus S. Petronax] Petronax, civis Brixianæ urbis, divino amore compunctus, Romam venit: hortatuque tunc Gregorii, Apostolicæ Sedis Papæ, Casinum castrum petiit: atque ad sacrum corpus beati Patris Benedicti perveniens, ibi cum aliquibus simplicibus viris, jam ante residentibus, habitare cœpit: qui eumdem venerabilem virum Petronacem sibi Seniorem (id est Abbatem) constituerunt. [a S. Gregorio 2 Papa,] Hæc ibi. Papam illum fuisse S. Gregorium secundum, diximus ad hujus Vitam die XIII Februarii § III. Administravit is Romanam Ecclesiam ab anno DCCXV ad annum DCCXXXI. Sub hoc Pontifice, circa annum DCCXX, Casinum venit Petronax: nam S. Willibaldus, postea Episcopus Eystettensis, ut Acta ejus VII Iulii elucidanda habent, veniens ad S. Benedictum, hoc est, ad monasterium Casinense, ibi reperit paucos monachos & Abbatem, nomine Petronacem, apud quem per decem annos mansit: quibus exactis perrexit Romam, sedente summo Pontifice Gregorio III, qui dicto Gregorio secundo successerat. Venit autem S. Willibaldus circa annum DCCXXIX aut sequentem, uti latius em>diximus VII Februarii ad Vitam S. Richardi patris §. 2, & ad Vitam S. Gregorii Papæ secundi sub finem §. 3. Porro S. Willibaldus in primo anno fuit Cubicularius ecclesiæ, [duplex monasterium restaurat,] & in secundo Decanus erat in monasterio: & postea per octo annos fuit portarius in illo monasterio, quod stat supra in monte valde excelso, & alios quatuor erat in alio monasterio, quod infra stat juxta amnem Raphito. Vtrumque monasterium late describit Leo lib. 1 cap. 31. Nunc monasterium inferius non extat.

[2] At quæ de horum monasteriorum constructione habeant alii, inspiciamus. Paulus Diaconus capite supra indicato ita scribit. Hic Petronax non post multum tempus, cooperante divina misericordia, & suffragantibus meritis B. Benedicti Patris, jamque evolutis fere centum & * decem annis, ex quo locus ille habitatione hominum destitutus erat, multorum ibi monachorum, nobilium & mediocrium, ad se concurrentium, Pater effectus, sub sanctæ Regulæ jugo, & B. Benedicti institutione, [& Abbas multorum monachorum constituitur] reparatis habitaculis cœpit vivere, atque hoc sanctum cœnobium in statum, quo nunc cernitur, erexit. Hæc Paulus Diaconus: cujus verba, hic supra relata, ita explicat Leo Ostiensis lib. 1 cap. 4. Cum autem omnipotens Deus præfatum B. Benedicti cœnobium jam decrevisset miseratione illa sua omnipotentissima restaurare, & cœnobialem institutionem, quæ inde principium sumpserat, ex ejusdem Patris loco & per orbis circulum propagare; contigit disponente Deo, ut Petronax, civis Brixianæ urbis, vir valde religiosus, divino afflatus amore, Romam venisset: quem Reverendissimus… Papa Gregorius cælitus inspiratus admonuit, ut hoc Casinum castrum peteret; atque monasterium B. Benedicti, quod jam per tot annos destructum manserat, suo studio reconciliare satageret. Quo annuente, mox idem venerabilis Pontifex cum illo aliquantos de Lateranensi Congregatione Fratres direxit, & alia quoque illi nonnulla adjutoria contulit. Is ergo huc ad sacrum B. Benedicti corpus perveniens, tam cum illis qui secum venerant, quamque etiam cum aliquot simplicibus viris, quos inibi jam pridem resedisse reperit, habitare cœpit anno Domini septingentesimo ac vicesimo: [anno 720.] atque ab eisdem Fratribus in Abbatem prælatus, cooperante Deo & B. Benedicti suffragantibus meritis, constructis decenter habitaculis, ac multorum ibi Fratrum congregatione statuta, sub regula sanctæ doctrinæ vivere studuit. Hactenus Leo: in cujus textum sciolus quispiam sed plane imperitus, inseruit, Papam Gregorium fuisse tertium: quam vocem appositis punctis, utpote contra mentem auctoris intrusam, omisimus: idque clarißime ex anno DCCXX apposito convincitur: & dicta vox deest apud Paulum Diaconum.

[3] [adjuvantibus SS. Pal. done, Tasone & Tatone,] De aliis fabricæ adjutoribus ista addit idem Leo. Quem, Petronacem videlicet, tres quidam nobiles viri Beneventani, Paldo & Taso atque Tato germani fratres, qui ante quindecim circiter annos monasterium sancti Martyris Christi Vincentii, juxta ortum Vulturni fluminis, de propriis sumptibus construere cœperant, cum essent potentes ac divites, in ipso opere tam per semetipsos, quam per suos usque ad restaurationem loci hujus plurimum adjuverunt. Hæc ibi. Vitam horum fratrum scripsit S. Autbertus, ibidem Abbas fere coævus, cujus meminit Paulus Diaconus. Refert autem ille S. Paldonem regimen cœnobii suscepisse anno DCCVII, cum jam biennio ante videatur cœptum construi monasterium, ut sint quindecim circiter anni ante restauratum Casinum anno DCCXX, quo S. Paldo vita functus est XI Octobris, ad quem diem dicta Acta erunt elucidanda. Huic succeßit S. Taso, anno DCCXXIX die XI Ianuarii mortuus; quibus tertius frater S. Tato substitutus, obiit XI Decembris anni DCCXXXIX. Nos Ferrarium secuti, quod dicta Acta necdum haberemus, Tatonem loco Tasonis retulimus ad XI Ianuarii, quod in Supplemento poterit emendari. De S. Petronace ab his fratribus adjuto silent Acta indicata, quod aliunde Leo potuit scivisse. Prafætæ relationi ista subdit Leo: Hic ecclesiam B. Martini, quam parvulam reperit, sedecim ferme cubitos auxit, ibidemque absidam efficiens in honore Beatæ Mariæ semper Virginis & sanctorum Martyrum Faustini & Jovitæ, in ea altarium statuit, in quo etiam & brachium unius illorum, quod secum de Brixia portaverat, decenter recondidit. Acta varia horum Martyrum illustravienus ad diem XV Februarii.

[4] Præfuit S. Petronax cœnobio Casinensi sub tribus Pontificibus Romanis eisque Sanctis, scilicet S. Gregorio II, S. Gregorio III, & S. Zacharia, qui ecclesiam administravit ab anno DCCXLI & initio Decembris, [ac S. Zacharia Papa varia dona conferente] usque ad annum DCCLII & diem XV Martii, quo ejus Acta exornavimus. Hujus beneficia monasterio collata ita describit loco indicato Paulus Diaconus: Huic venerabili viro Petronaci in sequenti tempore Sacerdotum præcipuus & Deo dilectus Pontifex Zacharias plura adjutoria contulit, libros scilicet sanctæ Scripturæ & alia quoque, quæ ad utilitatem monasterii pertinent, insuper & Regulam, quam beatus Pater Benedictus suis sanctis manibus conscripsit, paterna pietate concessit. Hæc Paulus & ex eo Leo, qui addit ista: Contulit etiam pondus libræ panis, & mensuram vini, quæ olim inde sub Longobardorum invasione, monachi fugientes secum Romam detulerant. Ab hoc etiam sanctissimo Papa prædictus Abbas privilegium primus accepit, [& exemptionē concedente.] ut hoc monasterium cum omnibus cellis sibi pertinentibus, ubicumque terrarum constructis, ob honorem ac reverentiam sanctissimi Patris Benedicti, ab omnium Episcoporum ditione sit liberum, ita ut nullius juri subjaceat, nisi solius Romani Pontificis. Hæc ibi, ad quem locum eruditißimas notas de qualitate & origine spiritualis jurisdictionis Casinensis adjungit Angelus de Nuce, ex Abbate Casinensi factus postea Archiepiscopus Rossanensis in Calabria.

[5] Inter nobiles monachos, quos supra Paulus Diaconus asserit concurrisse, [Fuerunt sub eo monachi Carolemanus,] eminuit Carolomannus Dux Francorum, Pippini Regis frater, quem anno DCCXLVII Casinum secessisse & monachum effectum, habent Annales Fuldenses. Acceßit & Ratchisus Rex Longobardorum, qui teste Leone cap. 8 dicti libri primi, ad hoc monasterium B. Benedicti perveniens, [Ratchisus cum uxore & filia] & sub regulari magisterio instituendum se tradens, post religiosam satis ac Deo placitam conversationem, ibidem vitæ finem sortitus est… Uxor vero illius nomine Tasia, & filia Ratruda, concedente & adjuvante præfato Abbate monasterium puellarum, non longe a Casino (fluvium hic intellige non montem) in loco qui Plumbariola vocatur, propriis sumptibus extruxerunt; multisque ditatum opibus, ibi sub magna cautela & districtione regulari vitam agentes, ultimum diem clauserunt. Hæc ibi. Casinum etiam, ut disciplinam monasticam perfectius addiscerent, se receperunt S. Willibaldus supra laudatus, & S. Sturmius primus Fuldensis Abbas a S. Bonifacio Casinum directus. [SS. Willibaldus Sturmius Luidgerus aliique.] Quibus adde aliquanto posteriorem tempore S. Luidgerum deinde Mimigardivordensem seu Monasteriensem Episcopum, qui anno DCCLXXXIV pulsus e Frisia, Romam indeq; ad Confeßionem S. Benedicti conceßit ad biennium, uti in Commentario de ejus Vita explicatum XXVI Martii. Cardinalis Baronius, cum secutus Sigebertum ad annum DCCXVI, num. VII indicasset monasterium Casinense a Petronace restauratum, num. VIII addit ista. Mirum dictu, quanta mox ex nova plantatione Petronacis fuerint propagata eo in loco germina monachorum, & aucta eorum examina instar apum, quæ ex turgescentibus alveariis prodeuntes, in diversa loca ad fœtus multiplicationem volaverint: uti a nobis ad quamplurimos hujus institutionis Sanctos toto hoc opere nostro est dicendum.

[6] Tandem concludit Leo cap. 8 dicti libri primi, Petronacem præfuisse huic monasterio annis triginta duobus, [S. Petronax vita functus anno 752] defunctum esse II Nonas Maji, & sepultum in porticu juxta ecclesiam S. Martini. Dicti anni si completi sumantur, ab anno DCCXX ad annum usque DCCLII erunt numerandi. Quo adhuc anno DCCLII Optatus, Petronacis successor, a Stephano II Papa (qui a die XXIX Aprilis hujus anni Pontificatum susceperat) ad Regem Aistulphum, post septimum ab illius ordinatione mensem, destinatus est, sed eo non obstante potest Petronacis obitus in hunc diem VI Maji anni DCCLII incidisse. [6 Maji inscriptus fastis,] Natalem ejus celebrat Arnoldus Wion his verbis: Casini S. Petronacis Abbatis, qui Casinum monasterium post ejus primam eversionem, magnifice restauravit, & observantiam monasticam propagavit. Secuti Wionem Dorganius, Menardus, Bucelinus in Fastis Benedictinis, Mabillon in Actis Sanctorum Ordinis S. Benedicti, Marcus Antonius Scipio in Elogiis Abbatum Casinensium: Ferrarius in Catalogo generali, [& dicitur coli Officio ecclesiastico.] qui omnes eum Sancti titulo honorant: uti etiam facit Bernardinus Fainus in Vita Italica a se composita & ad nos missa, in qua testatur S. Petronacem hac VI Maji in monasterio Casinensi Officio ecclesiastico sub ritis duplici coli.

[7] Idem Faynus narrationis suæ exordium sumit, ab antiqua apud Brixienses æque ac Romanos Petroniorum familia, quæ in agro Brixiano, octodecim circiter millibus ab urbe, possederit atque a se nominaverit Petroniacam, [in agro autem Brixiano ædificasse monasterium S. Andreæ] vulgo Pedergana: ubi Petronax exceperit aliquos e Caßinensium dispersione monachos, ferentes secum partem ex sacro cranio S. Andreæ, in cujus honorem ipsis monasterium ædificarit. Quæ omnia in silentio antiquorum scriptorum malumus indiscussa relinquere; cum nullæ sint incertiores conjectationes, quam quæ ex nominum affinitate desumptæ, præsumunt adscribere homines illustres familiis certis, aut olim nobilibus aut nunc famosis, & familias locis, aut hæc illis aßignare.

[8] em>Existimem ego, si S. Petronacem fundatorem habet monasterium istud S. Andreæ, id ab eo conditum, non ante, sed post restauratum Caßinum; idque etiam verosimilius æstimabo, si probatum fuerit, [& attulisse Brixiam os S. Benedicti pro eoque accepisse unum S. Faustini.] quod narrat idem Faynus, Petronacem anno DCCXXXIX excurrisse Brixiam, invitatu S. Apollinaris Episcopi, & pro osse ex brachio S. Benedicti, quod afferebat, quodque argenteo brachio operis Longobardici antiquißimique inclusum etiamnunc custoditur, & quotannis XXI Martii honorandum proponitur, in Cathedralis ecclesiæ capella quadam sanctæ Cruci dicata; accepisse, die XIII Septembris, simile os ex brachio dextro S. Faustini. Ex hujus autem rei tam distincta notitia, quam vir sincerißmus debuit in monumentis dictæ ecclesiæ reperisse, magis etiam confirmaretur, quod Caßinenses prætendunt, fidem de præsentia sancti corporis in Caßino eo tempore minime controversam fuisse inter eos qui istic tunc habitabant.

[Annotatum]

* aliis triginta

DE B. BONIZELLA VIDVA
TREZVANDÆ IN SENENSI DIOECESI.

AN. MCCC

[Commentarius]

Bonizella Vidua, Trequandæ, in ditione Senensi (B.)

D. P.

[Cultus 3 Dominica Maji] Haud longe a diœcesis Senensis, ad Clani as usque paludes procurrentis, Orientali termino Trequanda oppidum visitur, istic fere ubi fontes Vmbronis fluvii emergunt, p. m. circiter 20 a metropoli. Hujus oppidi parochialis ecclesia B. Bonizellæ diem quotannis festum celebrat, populis ad sepulcralis aræ festum concurrentibus, uti ad VI Maji habent Fasti Senenses, ab Inthronatorum Academia anno 1669 altera vice editi, & Eminentißimis Flavio ac Sigismundo Chisiis S. R. E. Cardinalibus dicati. [corpus integrum super altari.] De hac plura rogatus docere R. P. Sebastianus Conti, auctor elogii mox proponendi, respondit, festum agi Dominica tertia Maji: & supra, seu potius ultra altare, ad parietem Sacerdoti celebranti obversum, servari integrum ejus cadaver: ad cujus pedes jacet etiam B. Guido ejus nepos, corpusculo pariter integro, quemadmodum videre est per obductam fronti arcæ crystallum, quando aperitur tabulatum, quo arca concluditur: quod quidem tabulatum clausum ut plurimum servatur tribus clavibus, penes oppidi Prætorem, Priorem Communitatis, & ecclesiæ Parochum remanentibus: in eodemque tabulato, positus hoc seculo titulus legitur; Bonizella Trequandæ miraculorum fons: miracula tamen nulla ibidem scripta aut picta habentur, saltem quæ authentice probata sint. Ita ille per epistolam datam XXV Iulii anno MDCLXXVI. Elogium, quod dixi, tale est.

[2] [Acta flammis absumpta:] Flammæ, quæ anno MCCCLXXXIV aut sequenti Aretini Episcopatus tabularium olim absumpserunt, meliori sane luce dignis Bonizellæ gestis, in commentarios ibi relatis, venerabundæ posteritatis admirationem orbarunt. Fama tamen, perpetuo tractu ad nos usque deducta, dubitare non sinit, eam, [ex traditione habetur, nobiliter natam] licet productam ex illustri Cacciacontium genere (qui videlicet titulo Comitum Scialengæ, Ascianum, Sinalongam, Foianum, Trequandam, Penoium, aliaque oppida in Senensi ditione; nec pauca in Florentina, nomine Comitum Palazzoli & Fabricæ, jam pridem possederant) nihil tamen antiquius habuisse, quam heroica pietate assequi, ne suam nobilitatem generi deberet. Quare, [obiisse an. 1300] post Naddum Piccolomineum conjugem illi morte sublatum, ad Belsederii pagum sese recipiens, vitæ reliquum, hoc est in annum usque MCCC, ipsius mortalitati supremum, ad Christianæ perfectionis leges exegit.

[3] Quo enim, per mortalium illecebrarum fugam & corporis afflictationem, [& largitate erga pauperes excelluisse.] severior in seipsam, eo in egentes humanior, suos amplissimos reditus impendebat sublevandis ulcerosis ac mendicis, iisque sanctimonialibus quas premerent rei familiaris angustiæ. Nimirum sapientissime provida, per pauperes, Dei nummularios, perituras divitias commutabat æternis: atque ita pecunia, solicitum aliis bonum, ipsi tutissimum evasit & plane fruendum. Ceterum sanctimoniæ, cui feralis, uti diximus, flammarum splendor oblivionis tenebras inducere visus est, admirabili vice ipsæ sepulcri umbræ lucem rependerunt gloriæ immortalis. Cum enim in Trequandensis templi extimo pariete, Bonizellæ cadaver, tribus appositis candidis marmoribus, conditum fuisset; ita denique sacrum thesaurum Superi publico bono detectum voluere.

[4] Apes, per marmorum illorum, haud apprime coëuntium, spiramenta, ultro citroque solicito discursu commeare conspectæ, inclusi occulto alveari favi in spem aliquos excitarunt, [Apum per sepulcri rimas commeantium indicio,] & ad amovendos lapides induxerunt. Cum ecce Bonizellæ cadaver intuentur, in cujus obsequium apum studia fervebant, suæ videlicet oblitarum naturæ, mortuis ne floribus quidem, non modo corporibus, insidere exhorrescentis. Sed mortuum videri non poterat corpus illud, [invenitur corpus incorruptum,] quod ab omni prorsus tabo eximium, & nullo cæmentorum aut vetustatis situ obrutum, etiamnum sanctissimi animi integritatem spirabat. Et vero ad beatas manus ingeniosum examen confluxerat. Quam bene! Si enim sedere in ore infantis Platonis, tunc etiam suavitatem illam prædulcis eloquii portendentes; quanto dignius Bonizellæ manum ambirent, testes dulcedinis, quam ex illa longe amabilissimam liberalitas expressit in miseros? Quod autem tantæ pietatis suavitas ullo satis melle adumbrari nequibat, [manibus tenens cereum calicē ab illis confectum:] omissi sui nectaris opificio, ceram inter sacras palmas dædaleæ volucres confinxerunt in calicem, aræ mysteriis destinato persimilem. Ne scilicet dubitari posset, Dominum, cui per pauperum manus opes Bonizella erogaverat, hereditatis suæ suique calicis partem fuisse potissimam. Animus certe, in tantam pietatem flecti cereus, qui posset aptius quam cera referri?

[5] [ab eo decētius reposito] Cadaver, tam mire conspicuum, debitis cultibus exceptum, & loculo affabre constructo conditum, aliis aliisque prodigiis cœpit exinde clarescere; quemadmodum suspensæ ad ejus tumulum votivæ tabellæ soteria solventium, antiquitate notabiles, fidem faciunt. Illud inter cetera commemoratione dignissimum. Palantibus aliquando turmis per vicinos Trequandæ agros, nonnulli milites, templum ingressi & ligneam arcam intuentes, in edito collocatam, quid lateret scrutaturi, illam vi recluserunt. Ubi vero candidum Bonizellæ corpusculum invenere, [annulum aureum detrahens miles] ceterorum quidem oculos quidam pietatis sensus corripuit, at unius audacissimi obtutum longe magis aurum solicitavit, quod gemma obsignatum emicabat e digito. Eum itaque annulum dum non veretur abripere, in ipso vestigio ereptam sibi oculorum, in crimine ducum, lucem indoluit; & videlicet sensit, plane cæcam esse cupiditatem. Verum sic cæcus scelus tandem suum dextræque violatæ potentiam vidit, [cæcitate punitur,] & pœnitentiæ collyrio medicinam perditis oculis fecit. Nam statim atque ingemiscens, reposito annulo, veneratus est manum, virtutes pauperes, non scelera alere jam dudum solitam, recepto luminum usu convaluit: [sanatur eodem restituto.] ut jam pro decantata Achillis hasta Bonizellæ annulum verissime suspicere liceat, validum sanitatis, non impertiendæ minus, quam propellendæ.

[6] [incorruptæ quoque illius vestes & nepos aviæ consepultus.] Præ hac tamen de auri sacra fame palmari victoria, multo nobilius celestis heroina gloriatur, quod temporis, avido dente cuncta absumentis, vires post tot jam secula perenni triumpho subigat, per sui corporis ipsorumque vestimentorum, quibus illud olim humatum fuit, integerrimum nitorem. Cujus intaminatæ formositatis in partem admittitur consepultus illi parvulus nepos, pretiosa appendix, B. Guido, usitato jam sacri honoris titulo nuncupatus. Parum quippe Bonizellæ fuerat, vim corruptionis expertem suo retinere cadavere, quod rarum; nisi illam, quod plane rarissimum, in aliena quoque transmitteret.

[7] Hactenus P. Sebastianus Conti Pistoriensis, nostræ Societatis Sacerdos, alter, [fastorum Senensium, unde hæc sumpta auctores qui?] post piæ mem. P. Joannem Baptistam Ferrarium Senensem, Fastorum prædictorum auctor, indicatus per præfixam elogio litteram C, sicut ea quæ Ferrarius composuit notat littera A. Suos enim illos duos insignes alumnos, ea quæ librum edi curavit Academia noluit propriis signare nominibus in proœmio, sed Academicis & inter solos Academicos notis, quibus hunc Amœnum, istum solet nuncupare Compositum; nescio an satis probando apud omnes usu; quando sic notitiæ posterorum subduceretur, qui fuerint operis laudandi auctores, nisi eorum nomina aliunde mihi indicata, hic manifestanda judicassem. Ceterum tam spectabilem Sanctitatem a Philippo Ferrario & Nicolao Brautio præteritam fuisse mirarer, nisi tanta esset sacrorum hujusmodi pignorum per Italiam copia, ut unius alteriusve scriptoris notitiam diligentiamque necessario debuerint multa latere, dum non vacat vicatim singulas em>regiones percurrere: & multi, ignorantia rerum vel incuria tardi, negligunt indicare minus nobilium locorum proprios Tutelares.

[8] Causa referendi in fastis ad hunc VI Maji B. Bonizellam necdum mihi innotuit: [cur relata ad hunc 6 diem?] crediderim tali die mortuam putari: tertiam tamen hujus mensis Dominicam electam, aut pro majori populi commoditate, aut quia tali Dominica facta sit solennis ad aram translatio: cui licet ad pedes positus infans Guido etiam Beatus vocetur, nolui tamen ejus nomen proponere in titulo, cum specialem ab avia cultum nullum habeat: quare nec inter Senenses Sanctos seorsim ab ea nominatur.

DE B. ELISABETHA HVNGARA
FILIA REGIS ANDREÆ III, ORDINIS PRÆDICATORVM, THOSÆ IN HELVETIA.

AN. MCCCXXXVIII.

[Praefatio]

Elisabetha Virgo, filia Regis Hungariæ, Sanctimonialis, Thossæ in Heluetia, Ordinis Prædicatorum (B.)

D. P.

[S. Elisabethæ viduæ ex Stephano Fratre proneptis,] Postquam Andreæ II Hungarorum Regis filia, Landgravii Thuringiæ vidua, S. Elisabetha, virtutibus in vita & miraculis post mortem celeberrima, genus suum illustravit; plures in eadem familia Regia claruerunt ejusdem nominis heroides: inter quas duæ Ordinem & habitum S. Dominici amplexæ, commemorantur ab Ambrosio Taegio in MSS. Latinis Mediolani servatis parte 3 & ex hoc apud Michaelem Plodium lib. 1 §. 223 Italice: sed utrobique satis confuse. Distinctius de utraque egit Sigismundus Ferrarius, [cum synonyma cognata tum ab aliis] de Rebus Hungaricæ Provinciæ parte 2 lib. 2 cap. 35 & sequentibus, deducta earum genealogica linea, ostendens quod prædictæ S. Elisabethæ ex fratre quidem germano suo Bela proneptis fuerit soror Elisabetha, Stephani IV filia, in monasterio insulæ S. Mariæ em>professa, quæ anno ætatis suæ XXV, Christi MCCLXX testimonium dixit de eximia sanctitate B. Margaretæ amitæ suæ, in eodem Ordine defunctæ, incertum quamdiu postea superstes; quodque altera soror Elisabetha, ex alio sed non germano S. Elisabethæ fratre Stephano fuerit filia Andreæ III; verum ubi vixerit & quam sancte, omnino ignoravit; hoc solum de ea proferens, quod Fr. Georgius Eppius Wimpinensis, in libro de personis utriusque sexus illustribus Ordinis Prædicatorum, [tum a Georgio Eppio laudata] sic scripsit. Elisabeth, filia Andreæ Regis Ungarorum illustrissimi, vita, religione, virtutibus, & miraculis præclarissima. Sicut enim lucerna splendens super candelabrum, ita hæc in congregatione Sororum singulariter radiavit exemplis eximiæ sanctitatis. Habebat hanc gratiam, tam apud Deum quam apud Sorores, quam mirabantur valde, & intuebantur vultum ejus tamquam vultum Angeli stantis inter illas. Peracto demum laudabiliter vitæ suæ cursu, in pace in id ipsum obdormivit, stolam immortalitatis accipiens a Domino Jesu Christo, sepultaque honorifice anno Domini MCCCXXXVI.

[2] Cetera, quæ de hac Elisabetha ignorarunt auctores prænominati, [Vita ex Chronico Thosano accepta a Murero,] in lucem protulit Henricus Murerus Lucernensis. Carthusiæ Ittingensis professus, in Helvetia Sancta, vitam ejus Germanice reddens ex vulgari Helvetico, quo Thosani monasterii Chronicon quædam Sanctimonialis conscripsit. em>Chronicon in monasterio Wilensi S. Catharinæ, Abbati S. Galli subjecto Murerus reperit; unde ipsum quoque rogatu meo petiit & impetravit Constantiensis nostri Collegii anno MDCLXXVII Rector R. P. Melchior Balthasar: & Mureri versionem cum ipso conferens, eam omnino fidelem attestatus, non existimavit operæ pretium, ipsum vulgarem contextum transcribere, ad Latinam versionem ex eo immediate curandam. Fuisset hoc quidem nostri operis instituto congruentius, quo intellecto voluisset idem Pater interpretandi laborem in se suscipere, quia nemo forte alius aut linguam aut characterem legere potuisset: sed graves quædam intercesserant causæ, ob quas restitutus jam monasterio Wilensi codex haud facile potuit postea repeti: quare acquiescendum hic mihi fuit, & Mureri contextus, sub tam fideli teste probatus, exhibendus Latine.

[3] Ab hoc, Sancta Elisabetha Virgo & Regina, ex usu perpetuo Thosani, in quo vixit, monasterii appellatur. Regina quidem dici vivens noluit, dicta est tamen constanter post mortem, ab aliis Thosanum monasterium incolentibus aut visendi sepulcri causa eo adventantibus, utpote Regis filia; nec Regina tantum, sed span class="klein">[& sepulcri honor adhuc superstes.] Sancta Regina: manetque hic tumulo honos, etiam apud hæreticos Zwinglianos, qui monasterium Thosanum poßident; ipsamque S. Elisabethæ tumbam, ex vivo lapide structam, hactenus servant inviolatam; creduntque ejus corpus in eo contineri, nullo quod contrarium suadeat argumento in lapidibus apparente. Plura venerationis antiquæ signa temporis edacitas & hæreseon inundatio nobis invidit. Neque olim tantæ sanctitatis fama longe extra Helvetiam se diffudit, quo factum ut ipsi Ordinis scriptores exteri de ea nihil fere inaudierint. Quare continebo me intra titulum Beatæ, quem facile probabit ipse hæreticorum hujus temporis de ea sensus. Annum mortis notabo MCCCXXXVIII, Murerum secutus: qui anno MCCXCVII natam, ætatis anno XIII professam, XLI defunctam scripsit, certiori, ut credimus, auctoritate em>informatus.

VITA
Ex Germanico Henrici Mureri.

Elisabetha Virgo, filia Regis Hungariæ, Sanctimonialis, Thossæ in Heluetia, Ordinis Prædicatorum (B.)

EX GERM. MURERI.

CAPUT I.
Regia Elisabethæ prosapia. Vitæ religiosæ initia.

[1] Circa annum Domini MCC, Hungariæ Rex præerat Andreas, [S. 'Elisabethæ pater Andeas 2] ejus nominis secundus: qui ex prima sua uxore Gertrude, Bertholdi Meraniæ Ducis filia, sustulit sanctam lateque celebrem Elisabetham, Thuringiæ & Hassiæ Landgraviam, cujus in casta viduitate consummatæ festus dies agitur XIX Novembris. Idem Andreas secundis nuptiis, [per secundas nuptias avus Andreæ 3] cum Beatrice Aldobrandini Marchionis Estensis filia a contractis, obiit anno MCCXXVIII relicta uxore gravida: quæ in patriam regressa ibidem filium peperit, Stephanum nomine. Hic adultus conjugem accepit ex Veneta Maurocenorum nobilitate Thomassinam: quæ non solum ingentem ei dotem attulit, sed etiam filium heredem peperit, quem Stephanus a patris sui nomine voluit Andream dici. Huic cognomen Veneti adhæsit, quod apud Venetos natus & educatus, regionem illam singulariter dilexit, etiam postquam avitum regnum b obtinuit; quod patruelis suus Ladislaus amiserat anno MCCXC, propter insolentiam exosus suis, ideoque ab eis vita simul & principatu orbatus, succedente Andrea, quem diximus Tertio; qui Albæ coronatus, [proavus hujus B. Elisabethæ] regnum laudabiliter tenuit; populoque & proceribus carus, insignibus contra inimicos victoriis illustravit.

[2] Huic uxor obtigit Fenna nomine, nata Siciliæ c Regina; eique filiolam unicam peperit Budæ in Hungaria, quam a nomine Sanctæ suæ proamitæ Elisabetham in sacro baptismi salutaris lavacro dicere placuit, in omen futuræ virtutis, qua electam sibi sponsam ornaturus erat fidelis Deus. Ipso quo hæc nata est tempore, [natæ an. 1297] anno scilicet MCCXCVII, Budæ adfuit honestus quidam Constantiensis civis, Thosani cœnobii Defensor, qui duas ex filiabus suis neptes in eodem habebat monasterio. Hic narravit quomodo ad argumentum & augmentum publicæ propter Principem natam lætitiæ, ex omnibus Budensis urbis turribus vini fontes fluxerint, unde cuivis volenti ministrabatur gratis: quodque omnes simul campanæ pulsatæ fuerint, Principibus regni totaque nobilitate gratulandi causa ad aulam properantibus.

[3] [in Alberti Rom. Regis aula educatæ] Mortua post aliquod ab inde tempus Fenna, Andreas Rex secundam accepit uxorem Agnetem, filiam Alberti Austriaci Romanorum Regis: quæ cum aliquamdiu in Hungaria vixisset, obtinuit a Domino suo Rege & marito, ut cum bona ejus gratia Elisabetham privignam ducere Viennam posset, ibi inter fratris sui liberos educandam. Postquam vero Andreas Rex anno MCCCI, sui regni XI, Budæ obiit, apud Fratres Minores sepultus; relicta ejus Agnes Proceribus persuasit, ut Elisabetha desponderetur Henrico d Duci Austriæ fratri suo, transscripta in ipsam dote propria, [& filio Henrico in pueritia desponsæ:] quæ ad trecenta Hungaricorum millia numerabatur. Sub hæc anno MCCCVIII I Maji apud Vindonissam castrum Helvetiæ ad Russam, cæsus est Rex Albertus, pater Agnetis, a fratris sui filio e Joanne; cujus mortem-ultura Regina cum sua privigna in Hungariam rediit: neque solum cum fratribus suis Austriæ Ducibus persecuta est reos cædis, sed eorum etiam viduas liberosque innoxios & consanguineos plerosque in mortem tradidit, terras autem & castella eorumdum incendiis populationibusque vastavit. Super quibus malis tantoque effuso sanguine graviter tandem compuncta Elisabeth est, [quam noverca Agnes monasterio destinans,] nec minus Regina ejus noverca: communisque pœnitudinis consilio, restaurarunt Koninxfeldense monasterium. Sperabat autem Agnes futurum ut Elisabetha privigna induceret animum istic cum ipsa manere & statum religiosum amplecti: verum cum locus ei non satis placeret, permissum est ut in Suevia inter confœderatos eligeret cœnobium, in quo servire Deo & vitam finire vellet. Elisabeth autem declaravit, non aliud se velle ingredi quam Thosanum in Turgovia, prope Winterthurnam.

[4] [volentē monasterio Thosano offert,] Annum ætatis agebat decimum tertium virgo regia, quando ante novæ ecclesiæ altare præcipuum, sacrum Prædicatorii Ordinis habitum prima sumpsit: quod altare postea dedicatum fuit in honorem Annuntiationis Marianæ Sanctæque Elisabeth Turingorum Landgraviæ: cumque in eo habitu hebdomades quindecim absolvisset, in omni observantia, obedientia, & humilitate, qualem Ordinis rationes exigunt; mandavit Sororibus Domina Agnes, ut ipsam ad religiosam professionem susciperent. Cui cum vehementius instanti negare nihil Sorores possent, [ibique professam] consenserunt tandem ut Professionem emitteret Elisabeth, prout lubens volensque fecit. Cognito enim novercæ erga se animo, a quo non magnum posset sperare auxilium solatiumve, aversari mundum & fallaciam creaturarum cœpit generosius, suumque amorem omnem convertit ad Dominum & Salvatorem, cui se per vota religiosa obligabat.

[5] Hic ei Regina Agnes magistram & instructricem præposuit Friburgensem quamdā sanctimonialem ex Brisgovia, acceptam a monasterio S. Catherinæ in Wura f cognominato: quæ Busnangensi familia orta, [cognatæ suæ instruēdam tradit.] erat Rudolphi Habspurgii ex sorore g neptis. Hæc cum severo admodum esset ingenio, haud parum dure Elisabetham tractabat, adeo ut Sorores ceteræ vehementer compaterentur puellæ. Eodem fere tempore beata mater & fundatrix monasterii Witichensis, Ordinis S. Francisci in Valle Kitzingensi, Luidgardis, Koninxfeldiam venit ad Hungarorum Reginam Agnetem, ut cum ea ageret de opportunis monasteriolo novo subsidiis confirmationeque Pontificia eidem impetranda: quæ cum apud Reginam mensæ assideret, sub ipsa refectione divino spiritu afflata cum lacrymis atque suspiriis dixit, eadem hora comburi monasteriolum suum. Ad quod Regina, si monasteriolum ardet, inquit, ego tibi monasterium erigam. Neque minus fecit quam dixit: evasit enim ad magnam amplitudinem Witikense h cœnobium, & sanctarum virginum numero auctum, stabilitum etiam est reditibus amplis, ex Pontano i in Exgovia oppido per jam dictæ Reginæ donationem percipiendis.

[6] [hæc ab Henrico Austrio ad nuptias solicitata,] Non multum a memorata Elisabethæ professione temporis effluxerat, quando Dux Austriæ Henricus in has partes venit, eo consilio ut destinatam sibi pridem sponsam, uxorem acciperet. Cum igitur eamdem præter opinionem suam videret, sacro velo præpropere donatam ac Deo consecratam; adeo vehementer excanduit, ut detractum e capite illius velum conculcarit pedibus; deinde ad blanditias conversus, nisus eidem est persuadere ut posthabita nova professione secum in Austriam rediret, sibique conjux esse vellet. Ad hæc responsura Elisabeth deliberandi spatium poposcit, [post consultum per preces Deum] rectaque ad ecclesiam se conferens prostravit corpus ante Venerabile Sacramentum, auxiliumque & vires petiit cum divinæ circa se voluntatis declaratione, unde cognosceret, quid agere, quid omittere deberet. Neque enim leve animo ejus offerebatur certamen, dum considerabat se patris sui esse heredem unicam, excusabilesque videri nuptias, cum quibus ipsa regni pacem stabiliret, ipsum sibi vindicando, pro quo alias exstituræ k essent graves dissensiones & bella inter competitores cruenta.

[7] [vehementemque luctam] Vehemens enimvero hic erat hostis fraudulenti insultus: fortior tamen intus urgebat gratia, per quam interius audiebat loquentem sibi Deum, intelligebatque voluntatis ejus esse, ut in arrepta semel vitæ religiosæ forma perseveraret, abjectis seculi pompis & deliciis omnibus; neque se pateretur a Sponso cælesti ullatenus separari, sed æternam mercedem ab eo sibi præstandam expectaret. Inde deliquium passa, quasi si anima jam jam esset separanda a corpore, multum per os naresque emisit sanguinem, & simul omnem secularem amorem a corde. Sibi autem reddita & ad Ducem reversa, [seipsam & mundum vincit.] negavit, quod Deo jam semel desponsa, datam ei fidem posset violare, propter amorem mortalis hominis: omninoque decretum sibi esse dixit, vitam finire in humili obedientia, paupertate voluntaria & castitate perpetua. Abiit his auditis indignabundus Dux: Elisabetha vero, post ejusmodi pugnam relatamque victoriam, toto corde sese vertit ad sponsum suum Christum, virgineum suum corpus & florem ætatis eidem novo voto dedicans: quod annis deinceps viginti octo servavit in omni castimonia, ita ut nullum unquam verbum ab ejus ore prodiisse auditum sit quod ei vel minimum adversaretur; nihilque ejusmodi ad aures oculosve admitteret, velut Angelo similis nihil haberet cum carne commune.

ANNOTATA.

a De hoc Andreæ matrimonio fuse agit Bonfinius initio lib. 9 Rerum Hungariæ.

b Eodem Bonfinio teste, matris insignia usurpavit potius quam patris, addito solum Crucis circulo, ut a ceteris Maurocenis dignosceretur.

c Filia verosimiliter Manfredi nothi, tyranni potius dicendi quam Regis, quem invita Apostolica Sede incubantem Siciliæ, Caroli Andegavensis milites an. 1266 tandem vita ac regno privarunt. Vxor huic fuit Beatrix, em>ex qua Constantiam natam Petro Aragonio junxit, ut partes suas firmaret an. 1262: quidni eodem consilio filiam alteram, quamvis de ea alibi legamus nihil, Andreæ Regi Hungariæ?

d Fuit Henricus Alberti Regis filius, cognomento Placidus, solo titulo fratribus communi ex horum temporum usu Dux Austriæ: rem enim & titulum gerebat primogenitus Fridericus, qui anno 1314 electus Imperator utrumque ceßit tertio suo fratri Leopoldo: nam secundo genitus Rudolfus Bohemiæ Rex anno 1308 obierat.

e De cæde Alberti videndus Hagecius in Chronica Bohemiæ ad an. 1308 ubi complices nominantur Rudolphus Vratensis Comes & Vlricus Palmensis: erat autem Joannes, filius Rudolphi Sueviæ Ducis & Landgravii Alsatiæ, altero post Alberti cædem mense desuncti; & profugus in Italiam factique pœnitens, anno 1313 Pisis monachus obiit.

f Ita appellari videtur Friburgense trans Thisam suburbium, in qua hoc monasterium situm est.

g Rodulpho Imperatori sorores duas aßignat Bucelinus tom. I Genealogicæ notitiæ Germaniæ, Elisabetham Friderico Comiti Zollerensi, & Bertham Otthoni Baroni Ochsensteinio nuptas: habuit fortasse præter has alteram em>Busnangiæ familiæ innuptam: nobili certe & antiquæ: nam inter eos qui equestribus Ludis sub Henrico 6 Norimbergæ celebratis an. 1198 interfuerunt, numeratur Baro Busnangius.

h Nulla hujus monasterii, quod mirum, notitia apud Waddingum, nec Luidgardis fundatricis apud Arturum.

i Pontanum oppidum vulgo Bruck, super Aram fluvium, Basileensi ditioni ex Argovia se inferentem. Huic proxime adjacet Koninxfeldense sæpe nominatum monasterium, & ab hoc versus Orientem unius diei itinere distat Thosanum: leucis porro dumtaxat duabus a Pontano oppido distant Badenæ Argovicæ, quarum infra num. 10 fit mentio, & unde ad novercam visendam dicitur Koninxfeldiam Elisabeth excurrisse. Ast ut Einsidlense monasterium adiret, excurrendum longe majori spatio in meridiem fuit: abest enim Ponte hoc monasterium horis minimum viginti.

k Diu quidem de succeßione certatum fuit inter Ladislaum Transilvanum & Carolum Caroli Regis Siciliæ filium, uti fuse explicat Bonfinius lib. 9: sed eo tempore quo sanctimonialem professa erat Elisabetha circa an. 1310 solus sine æmulo regnabat Carolus: neque in electitium Vngariæ regnum jus ullum erat Elisabethæ, licet unicæ patris em>suæ heredi. Dubitare tamen poterat Virgo de suæ professionis obligatione, quam susceperat ætate non tantum immatura, sed ante legitimum tempus probationis nondum expleto mense quarto ab assumpto habitu.

CAPUT II.
Religiosæ virtutes B. Elisabethæ, divinis favoribus muneratæ.

[8] [Frequenter solita confiteri,] Internam porro cordis animique munditiam diligenti servabat custodia, omnem actum ac cogitatum considerate disponens: neque tamen ideo minus frequenti utebatur confessione levium noxarum atque defectuum: sed ad eam magna cum contritione attentioneque præparabatur, frequentius etiam quam præcipiebat Regula sacro sese sistens tribunali, patrique suo spirituali magno cum candore aperiens quidquid animum gravare videbatur. Accidit autem ut alius quispiam ejusdem Ordinis Confessarius Thosam veniret, Sororum auditurus Confessiones; cui cum similiter ipsos internos suos cruciatus manifestaret, quæsivit ille quænam esset; & respondente virgine sese sororem Elisabetham a Buda vocari; iste ut erat ingenio asper & moribus incultus: Digna es enimvero, inquit, [inurbanum confessariū patienter sustinet.] ut laboribus exercitam & cruciabilem vitam agas, quæ ad hasce miserias a tam longinqua regione venisti. Tam insulsum insperatumque responsum animum ejus vehementer pupugit: quare a confessionali recta ad Chorum se conferens, ibi coram venerabili Sacramento cor suum effudit, & solamen petiit a Sponso cælesti, quod apud sui Ordinis Confessarios non inveniebat. Ille vero postea intelligens ipsam esse Reginam, magna compunctus est pœnitudine quod adeo inhumaniter ipsam fuisset allocutus, suæque rusticitatis veniam ab eadem humiliter petiit & facile impetravit. [confitetur quotannis generaliter:] Ad certiorem porro internæ puritatis custodiam consueverat annis singulis multa cum præparatione, contritione & humilitate, quasi peccatricum omnium prima foret, generalem instituere confessionem: quod ejus exemplo ceteræ quoque sorores deinceps fecerunt.

[9] Sancti Patris Dominici Regulam & Constitutiones observabat diligentissime & perfectissime, [perfectæ obedientiæ] magna cum obedientia parens Prælatis & Superioribus suis, juxta illud Bernardi, Perfecte spiritualis & obediens non præstolatur Prælati imperium, sed præparatam habet aurem auditui, linguam sermoni, pedem viæ, manum operi: seque intus excitat stimulatque ad Superioris jussu complenda. Vera humilitas & liberalis misericordia, perpetuas apud sanctam hanc Reginam habebant sedes: nullumque tam abjectum aut vile ministerium erat, quod non exequeretur promptissimo animo; doleretque si ipsum sibi præceptum videret ab aliis, seque ut Reginam honorari: [& humilitatis exemplo prælucet:] nolebat enim pluris fieri quam ceteræ, aut in aliquo eximia haberi. Itaque Sorores ipsa præveniens præstolabatur in refectorio, cibos inferebat mensæ, referebatque ad culinam lances vacuas: cum autem ipsamet accumberet mensæ, volebat ut promiscue secum omnes, juniores æque ac seniores, ex eadem lance comederent; quod si id aliqua excusaret præ reverentia, contemni sese existimabat.

[10] Quæ totis viginti quatuor annis culinæ præfuit Soror testatur, quod numquam Elisabetha questa sit de aliquo ciborum defectu, neque sibi vel sanæ vel ægræ passa sit ministrari quidpiam, quod non esset toti Conventui commune. [item temperantiæ,] Porro in Capitulo coram Domina Priorissa suas culpas ipsa quam humillime confitens, cunctis prælucebat humilitatis exemplo. [misericordiæ,] Elucebat in eadem generosa beneficentia animusque erga afflictas aut ægras sorores compassionis plenissimus, cum aliarum cruciatus & dolores æstimaret ut proprios, omnibus consilio & opere præsto esset, amanter inviseret, mediaque opportuna ad easdem sublevandas solerter suggereret. Raro aut forte numquam ab ea discessit quispiam petito consilio & solatio vacuus, sive ex seculari esset seu ecclesiastico ordine: quando autem mœrentes Sorores non poterat reipsa solari, faciebat id sermonibus exhortatoriis ad patientiam & caritate refertis.

[11] Omnium tamen virtutum ejus præcipua videbatur religiosa paupertas, [paupertatis,] & veluti fundamentum ceterarum; cum non solum esset reipsa pauper, quam extreme necessaria quandoque deficiebant; sed nec habere quidquam vellet, qui perfectæ paupertatis gradus supremus est. Contigit aliquando, ut visitanti se novercæ, Dominæ Agneti Reginæ, ipsa occurreret Thosæ in tunica detrita laceraque: quod cum illa notasset, & amanter queribunda diceret; Numquid te pudet, filia carissima, isto in habitu circumire, quæ es Ungariæ Regis filia? nihil his mota Elisabeth suam amabat conservabatque paupertatem, gaudens quia Thosanum monasterium non amplius haberet quam triginta solidos annui reditus. Sed accessit mox piorum quorumdam ex Austria liberalitate, [in vestitu] & ipsius Elisabethæ intuitu, prædium Oeringense, frumenti modios quadraginta quoad illa viveret præstiturum. [& cella.] In cubicello ejus aliud videre non erat quam simplicem Crucifixum, nullo auro, nullo argento ornatum; saccumque stramineum cum vili opertorio lodicibusque, cetera vero utensilia plebeja & lignea, ipsam decentia & spirantia paupertatem. Verum quanto temporalibus rebus pauperius monasteriolum erat, tantum abundabat verioribus virtutum & sanctimoniæ opibus, quarum summa erat ipsa Regina, inter Sorores excellens velut Lucifer inter ceteras stellas.

[12] [Orationis fervore rapta sæpe invenitur,] Fervor orationis tantus in ea erat, ut omnis pene illius actio, continua videretur oratio: in Choro tamen imprimis erat sedula & attenta ad cantum horarum septem Canonicarum, a quibus numquam abesse sustinuit, nec ægra quidem, nisi extrema necessitas invitam prohiberet. Sæpius autem inventa est intra ecclesiam rapta in spiritu, quandoque etiam ad cubiti altitudinem sublevata de terra, quandoque sic defecta viribus ut inter manus esset deportanda ad cellam. Huic tam attentæ orationi jungebat corporis macerandi nihilo remissius studium, quamvis eo plerumque infirmo & debili uteretur, propter crebros ejus morbos: unde Sororibus suis magnæ erat admirationi, hinc æstimantibus, quam singulari gratia divinitus esset præventa. Sanctæ D. N. Jesu Christi passioni quotidie meditandæ afficiebatur tenerrime: [Passionis & Incarnationis mysteriis pie afficitur.] ipso autem die Veneris sancto in illius honorem cum summæ humilitatis affectu, quadringentas faciebat inclinationes corporis, additis ad singulas orationibus piis, eodemque die neque vinum neque aquam gustabat. Similiter in Adventu Dominico consuetudinem sibi fecerat per eumdem partiendi septies mille salutationes Angelicas cum totidem inclinationibus, in honorem ejus temporis, quo in castissimo Virginis Matris utero Salvator mansit. Cum autem transisset vigilia Nativitatis Dominicæ, circa Matutini officii tempus abdebat sese in secretum aliquem locum, ut millies Salutationem Angelicam iteraret, in honorem pueri recens nati, cum attenta mysterii tanti consideratione. Deiparam præterea tenerrimo honorabat affectu, ejusque festivitatis quam devotissime celebrabat, præsertim Annuntiationis diem, commemorans illius lucis gaudia & honorem.

[13] Si quando Sorores juniores accedebant Elisabetham, ut spiritualibus ejus exercitiis communicantes lenimen aliquod afferrent ejus doloribus & cruciatibus; [solitudinis studiosa,] blande eas a se dimittens dicebat: Est mihi, Filiolæ, quod disponam in mundo altero, ut cum istuc advenero, inveniam ubi maneam: & hoc dicto ad orationem sese recipiebat. Die autem quadam accidit ut ex senioribus una Elisabetham quæreret, negotii alicujus cum ea communicandi causa: qua non inventa in monasterio, abiit ad chorum, ibique Sororem quamdam humi jacentem reperit ante imaginem B. Mariæ Virginis: quam dum non agnoscens considerat (erat autem ipsa Elisabetha) vidit eamdem cubito uno elevari a terra. [inter orandū elevatur a terra.] Aliquanto post visionē prædictam descendit venerabilis Regina ad prædictam Sororem, ibidem præstolantem; quæ una cum ipsa simul choro egrediens, eumdem post se diligenter clausit, ita ut nemo ingredi vel egredi posset: ac paulo post eodem rediens cum lumine, & neminem in choro reperiens, firmiter credidit, raptus illius gratiam Elisabethæ factam fuisse, quando præter ipsam nulla istic fuerat.

[14] Devota quædam Soror vidit aliquando per somnum beatam Reginam, [ostenditur gemmas ore fundens,] & Sorores nonnullas ejusdem monasterii, quarum singulæ gestabant manibus lancem ligneam & Officii Mariani Matutinum recitabant: ad singula autem recitati Officii verba, decidebant ab ore earum in dictam lancem totidem margaritæ, quot verba pronuntiabantur: ab ore autem Elisabethæ ad verba singula prodibant grandiores uniones duo. Ex quo signo Soror illa cognovit, cum quanto majori attentione & devotione illa oraret. Solebat autem quavis nocte ad primum Matutini signum surgere, & Officii Mariani Matutinum recitare.

[15] [orat pro defunctis a quibus fuerat injurias passa.] Diverso tempore obierant personæ duæ, quæ cum viverent B. Elisabethæ molestiam creaverant? hæ tribus Sanctimonialibus apparentes suppliciter rogarunt, ut suo nomine prostratæ in terram veniam poscerent ab Elisabetha, propter injurias eidem factas; eamque rogarent ut pro ipsis intercedens apud Deum, aditum eis ad gaudia æterna aperiret. Neque hic finis fuit: istarum enim animarum altera Sorori tertiæ denuo apparuit, significavitque non posse se ad requiem ingredi, priusquam ab ipsamet Regina veniam petivisset. Cui cum Soror illa responderet id modo fieri non posse, eo quod Regina graviter ægrotaret, neque tunc pro ea posset orare; respondit anima; non ante tamen sese salvandam. Postea autem fassa Sorori isti Elisabeth ipsa est, quod sibi in choro orationem facienti anima illa apparuerit; ab eaque suppliciter auxilium postularit, per quod in æternam beatitudinem admitteretur.

[16] Femina paupercula, haud procul Thosa habitans, annis totis quadraginta brachium manumque habuerat paralysi impeditam & nulli operi utilem. [paralyticam ad se divinitus missā] Post annos autem plurimos audivit vocem dicentem sibi: Vade ad Reginam Hungariæ, eamque roga ut manum tuam tangat, ita sanitatem consequeris. Somnium id esse credidit mulier, nec magni fecit. Nocte postera vocem eamdem distincte audivit dicentem, Vade ad Reginam Ungariæ. Tunc illa cœpit intra se cogitare quomodo in Ungariam itura esset, via tam longa & sibi ignota; neque enim sciebat Reginam Thosæ morari. Tertia igitur nocte iterum eadem vox insonuit dicens: Ito ad Reginam Hungariæ, quæ in Thosano cœnobio habitat: hæc te sanabit. Mane facto festinavit ad Thosam paupercula: & iis quæ sibi contigerant enarratis, petiit ad conspectum Reginæ adduci. Hæc vero, ut erat ætate ac professione juvenis, mente humilis, expavit ad nuntium, [amplexu sanat.] virtute vacuam sese & tali gratia indignam asserens. Victa tamen Sororum intercedentium precibus ad mulierem accessit, ipsamque amplexa oravit Deum, ut pro magnitudine fidei quam præferebat eidem succurreret. Et ecce rediit ad brachium ac manum vigor pristinus: neque multum temporis abiit quin rediret curata integre mulier, offerens in gratiarum actionem monasterio reculas quasdam, suis manibus elaboratas.

[17] [incendium aqua modicissima restinguit.] Quodam tempore pomarium monasterii ingressa Elisabeth cum una ex Sororibus, aëris captandi causa, & hac illacque obambulans, venit ad domunculam, ubi aquæ rosaceæ aliisque similibus distillandis fornacem accensam habebant ancillæ, ad varios usus infirmarum Sororum. Ipsam autem inspicientes domunculam, quæ tota lignea erat, viderunt in ea ardere omnia, neminemque adesse qui posset flammam restinguere. Dixit ergo Soror Elisabethæ comes, Ibo & auxilium restinguendis flammis convocabo. Cui Elisabeth, Prius, inquit, quam id feceris tota in cineres abierit domuncula: ipsæ feramus auxilium quod possumus. Nullum ibi tunc forte aderat idoneum aquæ hauriendæ vas: ergo semiustum ante pedes vannum, qui portandis carbonibus dumtaxat utilis erat, manibus corripit Regina, nequidquam obluctante Sorore, dicenteque impossibile esse ut perforatus vannus aquam teneret. Evicit nihilominus Elisabethæ fides, & fideliter credēs quod nihil apud Deum impossibile sit, accessit ad aquam, eaque implevit pertusum vannum, ad domumculam attulit, & gliscentes flammas fide potius sua quam aqua illa tantilla restinxit.

CAPUT III.
Morbi parienter tolerati ab Elisabetha: pia mors, elevatio, miracula.

[18] Explicandum præterea est quas cruces, infirmitates, atque dolores in vita sua sustinuerit Elisabetha: [Patienter fert subtractam sibi a noverca hereditatem,] has enim ei Christus velut sponsalitias arrhas donavit, quibus eam sibi obstringeret fortius, & oculis suis efficeret gratiorem. In his numerari jure posset paupertas ab ea tolerata, totis illis viginti quatuor annis quibus in ordine vixit, cum in monasteriolo arctissima essent omnia, & qui auxilium ferre possent amici ac consanguinei procul: noverca autem Domina Agnes rigida & austera erga privignam, cujus hereditatem universam ab Andrea Rege relictam possidens, parum ex ea reliquerat filiæ, ipsi autem monasterio etiam minus usque post obitum Elisabethæ, sicut deinde intelligetur. Verum hac prætermissa tolerantiæ jugis & perpetuæ materia, ad alia magis particularia transeo.

[19] [seque ab ea dimitti indonatam:] Haud diu post suam professionem Elisabeth in gravem morbum decidit; cui curando balneorum usum opportunissimum fore judicabant medici. Ergo cum bona Superiorum gratia Badenas in Argoviam ipsa, Sororibus quibusdam comitata abiit: indeque post expletum tempus balneationi præscriptum, Koninxfeldiam, ad visitandam novercam suam D. Agnetem, & aliquam ibidem recreationem capiendam. Et ostendit ei quidem D. Agnes thesauros atque clenodia, a Rege Andrea sibi relicta: sed ex omnibus nihil privignæ donavit, ac prorsus vacuam remisit Badenas. Quæ deinde Tigurinum pagum ingressa ad Einsidlenses seu Eremitas divertit, ubi tam a civitate quam a circumjecta nobilitate, regiam ejus personam venerante, multiplici honore est affecta. Hic respiravit illa primum a mœrore, in quam duritas novercalis ipsam conjecerat, præcipue autem in Einsidlensi Deiparæ sacello: ubi pro accepta divinitus consolatione gratias agens, sæpius fassa est, quod absque ea rursum in morbum fuerit relapsura.

[20] [ad mortem ægra] Quatuor deinde annis a professione iterum infirmitatem incurrit Elisabetha, eamque gravem valde, & medicis (uti concorditer fatebantur omnes) prorsus ignotam: quare ipsis de vita ejus desperantibus, & viribus indies deficientibus, opus fuit eam custodiri diligenter. Duravit autem hic morbus a die Pentecostes usque Novembrem & in festum proamitæ ejus S. Elisabethæ. [visitatur ā S. Elisabetha] Intra quod tempus cum eam non corporis tantum vires sed etiam intellectus destituissent, ipso Sanctorum omnium festo apparuit ei sancta Regina ac Vidua Elisabetha post Matutinas, confortans eam atque consolando promittens, quod post dies quatuordecim melius ipsi foret; prius tamen multi adhuc cruciatus & dolores sustinendi essent. Deinde capiti neptis suæ manum imponens Sancta, dixit hac parte sanandam eam, suisque sensibus restituendam: quod ita quidem factum est, sed totius corporis dolores aucti magis magisque.

[21] Tandem decima nona Novembris vi dolorum intolerabilium compulsa surrexit de strato, & cursim ad ecclesiam perrexit: ubi in choro ante altare deliquium patiens concidit, [& subito curatur] magnamque curantibus eam Sororibus solicitudinem attulit. Dum autem a Conventu decantarentur Vesperæ, convertit sese infirma, oculos velut a profundo somno expergiscens aperuit, seque omni dolore & cruciatu liberam sensit, nullo remanente morbi prioris indicio præter imbecillitatem quamdam. Hanc tam insperatam curationem sui ipsamet Sancta præterita nocte ante Matutinas prædixerat, ei tertium apparens promittensque ipso suæ festivitatis die tempore Vesperarum relevandam a morbo, suis precibus intercedentibus. [in illius festo.] Tunc Regina balneum sibi parari jussit, seque deinde in lectulum collocari: ubi indies magis magisque convalescens, intra breve tempus ad chorum & refectorium descendere cum ceteris potuit atque Sororibus ministrare. Quamvis autem cessarit gravis ille morbus, & sanitas pro majori parte restituta sit ei; reliquias tamen illius aliquas ad finem usque vitæ retinuit, ad quotidianæ patientiæ exercitium.

[22] [patitur quadriennio tertianam] Quarto ante beatum obitum anno advenit Elisabethæ febris quartana, quæ corporis ejus vires immedicabiliter attrivit: videbaturque D. N. Jesus Christus suos omnes dolores cruciatus & pœnas cum hac sua sponsa partiri velle, quemadmodum ipsa sæpius & ardenter postulaverat, cupiens ei conformari in omnibus, neque dubitans de patientiæ dono sibi per eumdem communicando. [biennio dolores colicos & paralysim] Et vero tanta ei concessa est gratia ad omnia toleranda, ut nullum unquam pusillanimitatis aut tædii signum gestu aut verbo monstraverit. Extremis autem duobus annis magis emicuit patientiæ virtus, quando colicis doloribus vehementissimis afflicta, etiam membris omnibus facta est paralytica, adeo ut nulla in re ipsa se posset juvare, sed etiam ad cibum ac potum sumendum alieno ministerio infantis instar egeret. Paralysin secuta præmortuorum membrorum corruptio, adeo ut plagis ulceribusque toto corpore oppleretur. Ita visitata cruciataque dicebat ex intimo cordis affectu, Gratias tibi, Domine, quod ex tua voluntate membris cunctis totiusque corporis usu privata, sim: quemadmodum tu quoque in cruce fixus propter me, nullum membrorum tuorum potuisti movere.

[23] [interim sāctitatem ejus manifestat energumenus:] In hac tolerantia cum annum integrum transegisset Elisabet, videbatur plerisque fieri ordine naturali non posse quin cito moreretur: interim vero contigit ut generis humani inimicus, per os energumeni loquens, fateri palam cogeretur, venerabilem Reginam singulariter a Deo electam fuisse, magnæque in cælis gloriæ destinatam: tanti etiam esse meriti, ut in hora transitus sui Deum orando ingentem animarum prædam e purgatorii flammis ad cælum traheret, cum magno totius Curiæ supernæ gaudio. Placuit tamen Deo, ad gloriæ & coronæ quam ei parabat augmentum, ut dilecta sibi sponsa vitam adhuc uno anno produceret, inter cruciatus paralytici ac semiputridi corporis, cum magna tolerantia, humilitate & orationis instantia sustinendos, Quadam autem nocte cum torqueretur vehemētius, [lampas apud decumbentem oxtincta, celitus accenditur,] & ambæ ad ejus custodiam deputatæ Sorores indormivissent, subito lux ingens in cubiculo apparuit: ad quam exterrita illa curatricem suam inclamavit; quæ ægre expergefacta, rursum præ lassitudine longaque vigilia indormivit: quare nolens ei ulterius molesta esse humillima Elisabetha, quiescere eam sivit, expectans magno cum desiderio diem. Dum autem ita jaceret orationi intenta, quæ in cubicello pendebat extincta lampas cælitus accensa fuit, multoque clarius solito lumen dare cœpit; quo expergefacta curatrix obstupuit: non tamen ex infirma elicere valuit unde lumen esset, vel quis ipsum accendisset.

[24] Alia nocte cum similiter curatrix ejus lapsa esset in somnum, [salutato ex tremum Venerabili] sensit se Elisabetha sanam ac viribus tantis donatam, ut e lecto surgere, vestes sumere, ad chorum abire potuerit & ibi aliquanto temporis spatio coram venerabili orare. Inde autem silenter rediens lecto se reposuit, nemine prorsus id observante aut sciente, donec id ipsamet indicavit: quid autem in ecclesia existenti fuerit revelatum noluit cuiquam indicare: sed secum id in sepulcrum intulit, neque amplius postea ad templum accessit. Appropinquante vero exitus sui tempore, integris adhuc sensibus utens, [ad mortem se componit,] dixit: Nunc adest tempus, quo me convenit orando a Deo petere id quod communiter horrent homines, mortem scilicet qua ex hac valle lacrymarum transferar. Tunc extremis ecclesiæ Sacramentis muniri petiit: quibus singulari cum devotione & præparatione susceptis, peractoque Officio in talibus usitato, petiit aperiri fenestram, unde cælum posset intueri; oculosque eo vertens, ita Deum alloqui cœpit.

[25] Domine Deus meus, Creator & Redemptor animæ meæ, idemque futurus remunerator, respice me oculis infinitæ misericordiæ tuæ hodie, [Deoque animā commendat] meque in patriam cælestem recipe ab hoc ærumnoso seculo, per acerbissimam passionem ac mortem tuam: sic enim ab hoc mundo discedo, quod non recorder quemquam consanguineorum meorum vidisse, postquam ex regno paterno recessi. Deinde ad Priorissam totumque Conventum versa, gratias eis egit pro omni sibi exhibito honore, beneficientia, cura, & patientia in suis infirmitatibus. Rursumque internam suam orationem resumens, auxilii divini præsentiam tacito cordis clamore invocabat, dum quiescerent labia: atque ita animam reddidit Creatori die sexta Maji, [& reddit 6 Maji.] ætatis suæ anno quadragesimo primo, annis omnino viginti octo in sacro Prædicatorum Ordine transactis. Fuerat cum sana esset statura spectabili corporis, adeo ut exterior species Regii stemmatis celsitudinem indicaret; non minus quam internam animi mansuetudinem & humilitatem, ingentem vero erga Deum caritatem, vitæ rigor & disciplina.

[26] Postquam Regina sic feliciter e vita abiit, ingens exorta est lamentatio, non tantum apud Sorores & famulas, sed apud omnes quotquot aliquam ejus habebant notitiam. [Novercæ ad sepulturam venienti apparet gloriosa.] Deinde corpus defunctæ ex consuetudine Ordinis paratum sepulturæ, supra terram servatum est in loco sacro per octiduum, donec ejus noverca Regina Agnes Koninxfeldia Thosam adveniret cum multo comitatu. Qua ibidem constituta atque lugente, apparuit eidem B. Elisabeth ingenti cum splendore ac nive candidior, geminumque cubitum elata supra terram. Hanc speciem, non Regina tantum, sed etiam cubicularia ejus vidit; loquentis tamen vocem intelligere non potuit, quam sola percipiebat illa; sed quid sibi a privigna dictum esset revelare nolens, ajebat, quæ inter ipsas acta essent secum commoritura. [sepelitur octava die corpus,] Postera die mane post exequiale officium, multis cum circumstantium lacrymis, sepulturæ datum est corpus Reginæ Elisabethæ in ipsa ecclesia: Regina autem Agnes mœrens rediit Koninxfeldiam: ac deinde Thosano monasterio plurima beneficia atque subsidia contulit.

[27] [quod septimo post mēse refossum,] Triginta hebdomadæ post sepulturam transierant, cum aliquibus visum est convenire, ut sublatum e terra Beatæ corpus & ligneo exemptum loculo supra terram altius elevaretur, in lapidea tumba, respectu eximiæ sanctitatis ejus & prosapiæ regiæ. Refossum igitur ipsum est, poscentibusque Sororibus ut aperto sarcophago videre illud adhuc semel possent, visum est minime indulgendum, eo quod jam ante mortem fere consumptum, post eam crederetur penitus computruisse. Ast illæ, nihil ea ratione commotæ, viris digressis, [reperitur integrum & transfertur.] ipsæmet aperuere loculum, & consumptis vestimentis corpus Reginæ integerrimum repererunt absque ullo ulcerum priorum vestigio, simulque etiam suavissimum perceperunt odorem: quo mirabiliter recreatæ, Deum magnifice collaudarunt. Translatum deinde sacrum corpus est in lapideam, uti dixi, tumbam aliquanto elevatam a terra: supraque ipsam erectæ quatuor Euangelistarum statuæ, quorum media utrimque spectantur Hungarici regni insignia, absque ulla sepulcrali inscriptione vel titulo.

[28] [ad ejus tumbam sanantur infirmæ Sorores duæ:] Porro brevitatis nobis propositæ memores tria hic dumtaxat attexam miracula, fidelis famulæ intercessioni concessa a Deo; quibus appareat, non tantum in vita, sed post mortem quoque signis & prodigiis claruisse B. Elisabetham. Thosanarum Sororum una, multis afflicta infirmitatibus, eo die qui juxta laudabilem Christianorum usum trigesimus ab ejus depositione recolebatur, supra modum aggravatam se sentiens, ad beatæ Reginæ tumulum adrepsit, certo confidens inde sibi auxilium proventurum. Neque vana ea fiducia fuit: cum enim vovisset, si sanaretur, quotidie eumdem tumulum per annum integrum visitare, ab omni infirmitate liberatam se fuisse testata est. Simili voto obstringens sese Sororum altera, febri laborans tertiana, quæ vires ei omnes attriverat; haud diu post a febri libera, pristinum corporis robur recepit. Tertia per somnium visa sibi inter considentes in choro Sorores consedisse, ibique videre ingredientes multos venerabiles viros superpelliceis & ornamentis Leviticis indutos, [alia in visione audit vitam legi.] quorum medius venerabilior aspectu & habitu Episcopus librum gestabat: ex quo, postquam coram Venerabili Sacramento ante aram constitit, conversus ad Sorores legere cœpit vitam Beatæ Elisabethæ & mirabilia Dei opera circa eam, quomodo ea hic descripta sunt, aliaque plura prætermissa; itaque disparuit tota ea visio, ad confirmandam in audientibus sanctitatis minime vulgaris existimationem.

B. PRVDENTIA VIRGO ORDINIS EREMITARVM S. AVGVSTINI, NOVOCOMI APVD INSVBRES.

ANNO MCDXCII.

[Commentarius]

Prudentia Virgo, Ordinis Eremitarum S. Augustini, Novocomi apud Insubres (B.)

Auctore D. P.

[1] Sanctuarium seu Martyrologium Sanctæ Novocomensis ecclesiæ, tum ex MSS. Codicibus tum ex probatis auctoribus elaboratum, summa sedulitate Primi Aloysii de Tattis, Novocomensis Congregationis Somaschæ Theologi ac sacri Officii Consultoris, anno MDCLXXV in lucem prodiit; nobisque benigne transmissum ab Auctore, & alia multa minime negligenda docuit, & hujus Beatæ primam nobis notitiam dedit, [Ortu Mediolanensis,] sub hoc elogio. Pridie Nonas Maji Novocomi in suburbio Vici apud moniales S. Marci, Ordinis B. Augustini B. Prudentiæ Virginis, quæ nobili nata genere avitam nobilitatem suis virtutibus reddidit illustriorem. Mediolani primum in asceterio S. Marthæ cælestis Sponsi addicta obsequio, jussu Majorum mox transtulit se Novocomum, ut collectis ibi religiosis mulieribus præsideret easque moderaretur. Commissam sibi Prudentia prudentissime adimplevit provinciam: nam diuturna jurgia, [Comi defuncta,] inter ascetrias ejusdem B. Marthæ Mediolani & D. Marci Comensis, magna dexteritate sedavit: & ecclesiam Deiparæ Virginis Elisabetham invisentis a fundamentis erexit. Denique fracta laboribus & meritis cumulata, postquam duos de quadraginta annos pientissime cœnobium suum gubernasset, ad præmium evolavit in cælum.

[2] Huic compendio vitæ ab illa actæ subjungitur Annotatio, docens acceptum illud esse, ex antiquis hujus asceterii monumentis, in quibus passim miraculis coruscasse narratur: [miraculis post mortem claruit:] id quod plurimæ, inquit Auctor, etiam testantur tabellæ, quas ad illius tumulum fidelium pietas detulit ac suspendit, ob varia morborum genera B. Prudentiæ invocatione depulsa. Sed illud memorandum inter alia, quod cum in loculo jaceret exanimis, ultro sustulit se e feretro; & aliquamdiu sic erecta, venerata est sanctissimum Christi Domini corpus. Fuit origine Mediolanensis ex antiqua Casatorum progenie, quæ B. Beatricem pariter nobis protulit, Franchini Ruschæ Comitis uxorem; consanguineam sane B. Beatricis fuisse B. Prudentiam credimus, sicut extitit illi coæva. Obiit enim beata Virgo anno salutis MCCCCXCII hac die; illa vero anno MCCCCXC, XVI Martii, ut ait Donatus Bossius in Chronico Mediolanensi. De hac ne quidem inter prætermissos nobis contigit facere mentionem, quod eam non invenerimus tali die Martyrologio Franciscano adscriptam. Defectum vero hic agnitum licebit in Supplemento abunde compensare, maxime si ad ea quæ habet prædictum Novocomense Martyrologium (eo quod in jus civilitatis Comensis per matrimonium suum Beatrix transisse censeatur) accesserit Mediolano distinctior notitia præsentis cultus, qualem de B. Prudentia ut suggereret præcitatus Primus Aloysius de Tattis, per litteras XXVI Octobris anno MDCLXXVII datas, sic respondit.

[3] [quorum duo testatiora narrantur,] Cultus B. Prudentiæ est ab immemorabili ob crebra eaque insignia miracula, quæ ad illius tumulum patrata sunt. Præcipua fuere quæ adhuc picturata cernuntur in duplici tabella lignea. Nempe amentis qui nudus ad monasterium se contulerat; & a sorore Moniali B. Prudentiæ commendatus, illico pristinam mentis sanitatem recepit; & alterius ægroti, qui exhalaturus animam, statim ac a propinquis exorata est B. Prudentia in ejus subsidium, ipsa apparente liberatus est ab ægritudine. Ad quadraginta alia beneficiorum monumenta B. Prudentiæ sepulcro affixa jam erant, quorum plurima hac nostra tempestate evanuerunt. [corpus & imago in altari.] Horum autem nullam fuisse conservatam in scriptis notitiam, eo magis dolendum, quo minus talia beneficia nunc sunt frequentia. Nam ecclesia sanctæ Mariæ ad Elisabeth, ubi jacent B. Prudentia exuviæ, a Jacobo Minuntio Monialium dictarum Vicario sub Episcopo Lazaro Caraffino (adeoque post annum MDCXXVI) e veteri arca translatæ in honorificentiorem loculum, non sine mira odoris insueti fragantia circumstantes afflante; & ubi supra minorem aram prostat veneranda illius imago, cum eo omni qui Beatis convenit apparatu; hæc, inquam, ecclesia omnibus olim patens, secus viam quæ ducit ad Helvetiorum ditionem, nunc clausa est intra septa monasterii; postquam scilicet ab hac ad alteram S. Marci chorum suum sanctimoniales transtulere: proinde cessante populi ad honorandas prædictas Reliquias accursu, mirum non est cessare beneficia invocantibus conferenda. Quod si aliqua post hac contingat publicari miracula, interceßioni B. Prudentiæ attribuenda, ea libenter in hoc opus referemus, prout nobiscum communicata fuerint.

[4] Interim prænotata omnia coram prælaudato auctore sancte affirmarunt adm. Reverenda Antonia Francisca de Gallis, [quod fuerit ab initio Regulam Augustinianā professa,] jam tertium hujus asceterii Priorissa; Sor. Julia Catharina a valle, bis eodem officio functa; & Sor. Francisca Magdalenæ de Bulziis; omnes Moniales professæ & seniores præfati monasterii: quæ ex suis scripturis, quas paucißimas habent de B. Prudentia, aliud nihil potuerunt elicere, quam quæ jam dedimus redacta in ordinem. Ad monasterium Mediolanense S. Marthæ quod attinet, de eo obiter diximus ad XIII Ianuarii, nihil esse unde constare poßit, illud olim fundatum fuisse ex Prædicatorum institutione; adeoque em>non apparere quo fundamento Philippus Ferrarius in generali Catalogo Sanctorum, [æque ac B. Veronica de Binasco,] dicto Ordini adscripserit Beatam Veronicam de Binasco: nunc autem indubitanter addimus econtra certo constare, quod ab initio ac deinceps semper Augustiniani instituti fuerit.

[5] Etenim cum hic Ordo nuper instaret in sacra Rituum Congregatione, [constat examinatis Mss. monasterii S. Marthæ] ut sibi concederetur illius Beatæ tamquam propriæ festum cum Officio agere, & Ferrarii aliorumque nonnullorum auctoritatem Promotor fidei objecisset; productum fuit diploma Gerardi Cardinalis Novocomensis, datum Mediolani in monasterio Clarævallis die III Decembris anno MCCCCXLI; & Bulla Pii II, data Mantuæ XXIV Augusti anno MCCCCLIV; quibus tum Pontifex tum Cardinalis Monialibus S. Marthæ concedentes, ut possint eligere Confessarium quemcumque voluerint, vocant illas Ordinis D. Augustini. Quæ ut certius cognoscerentur, sacra Congregatio dedit litteras ad Cardinalem Littam Archiepiscopum Mediolanensem, stricte jubens, ut omnia statim monumenta, in archivio monasterii S. Marthæ existentia, sedulo evolvens, diligentissime scrutaretur, sub quo Ordine fundatum fuerit monasterium, & si sub eodem continuo usque ad præsentia tempora perseverasset, nec ad alium unquam defecisset. Quæ omnia cum accurate Cardinalis prædictus perfecisset, invenit tandem monasterium S. Marthæ ortum habuisse anno Domini MCCCLXIII, sub habitu & Regula S. P. Augustini, in eoque semper mansisse atque usque in præsens manere. His autem in forma authentica & probanti ad sacram Congregationem transmissis, mox ista omnem fidem, quam eatenus in Ferrario habuerat, longius exufflans, decretum benigne concessit recitandi Officium ac Missam celebrandi sub ritu Duplicis, de B. Veronica de Binasco, tamquam de vera Ordinis Augustiniani Beata.

[6] Hæc ad nos anno MDCLXXVII die II Februarii Ordinis istius Historiographus Aloysius Torellus; quæ occasione oblata, libenter proponere hic voluimus, eo præsertim fine ut pateat quam gratæ nobis accidant admonitiones eorum, qui nos de rebus suis, quatenus eas non plene cognitas habuimus amice sincereque monent. Addo ego quod ab annis sedecim em>Mediolano transeuntes, & dictum monasterium pro veneratione ipsius B. Veronicæ (cujus Vitam in Ianuario e diderat Henschenius) visitantes anno MDCLXII die XXIV Aprilis, [quidquid contra scripserit de Veronica Ferrarius.] tum alia vidimus favorum dictæ Beatæ cælitus collatorum monumenta, tum insigne Breviarium MS. quod eidem, eatenus litterarum ignaræ, easq; ad recitationem Psalterii anno MCCCXCIV edocendæ, attulisse dicebatur Angelus; idque accurate pervolventes, cognoscentesque omnino tale, quali tunc utebatur Ordo Augustinianus (hoc enim probabant propria de Sanctis Officia) non potuimus dubitare, quin ejus Ordinis illa fuerit, cujus Breviario usa est: magisque fuimus confirmati in sententia, de fide prædicto Ferrario, sæpius deprehenso in talibus erroribus, non nimis facile habenda. Quod eos notare velim, qui conta quam in Aprili diximus VIII die, de cultu B. Alberti Patriarchæ Hierosolymitani, necdum a Vercellensi Ecclesia recepto (quod adhuc nuperrime nobis inde confirmatum est) prætendunt, ipsosmet Vercellenses Canonicos falsitatis arguere, propter Ferrarium plus aliquid asserere visum ad diem XIII Septembris. Sed de hoc alibi plenius distinctiusque.

Mai II: 7. Mai