7. Mai
SEPTIMA DIES MAII.
SANCTI QVI NONIS MAII COLVNTVR.
Sanctus Eovaldus, Martyr prope Gerundam in Hispania.
Sanctus S. Sixtus, Martyr prope Gerundam in Hispania.
S. Flavius Ep., Martyr Nicomediæ.
S. Augustinus Ep., Martyr Nicomediæ.
S. Augustus seu Augustinus, Martyr Nicomediæ.
S. Marcellinus, Martyr Nicomediæ.
S. Macrobius, Martyr Nicomediæ.
S. Eutheus sive Eutychius. Martyr Nicomediæ.
S. Celerinus, Martyr in Africa.
S. Maximus, Martyr in Africa.
S. Victurus, Martyr in Africa.
S. Potentella, Martyr in Africa.
S. Abba, Martyr in Africa.
S. Faustina, Martyr in Africa.
Alii plures, Martyres in Africa.
S. Augustinus Ep., Martyr in Africa.
S. Victurus, Martyr in Africa.
S. Gaius, Martyr in Africa.
S. Antus, Martyr in Africa.
S. Maximus, Martyr in Africa.
S. Celerinus, Martyr in Africa.
S. Frontonus, Martyr in Africa.
S. Quintus, Martyr in Africa.
S. Flavia, Martyr in Africa.
S. Martialis, Martyr in Africa.
S. Privatianus, Martyr in Africa.
S. Septimia, Martyr in Africa.
S. Dexter, Martyr in Africa.
S. Quinta, Martyr in Africa.
S. Arnasus, Martyr in Africa.
S. Donatus, Martyr in Africa.
S. Donatus Martyr in Africa.
S. Octavianus, Martyr in Africa.
S. Donatus, Martyr in Africa.
S. Marinus, Martyr in Africa.
S. Navigus, Martyr in Africa.
S. Pulverus, Martyr in Africa.
S. Rogata, Martyr in Africa.
S. Victorius, Martyr in Africa.
S. Muderus, Martyr in Africa.
S. Fortunus, Martyr in Africa.
S. Victurus, Martyr in Africa.
S. Secundus, Martyr in Africa.
S. Celedonia sive Cecilus, Martyr in Africa.
S. Donata, Martyr in Africa.
S. Saturninus, Martyr in Africa.
S. Donata, Martyr in Africa.
S. Navida, Martyr in Africa.
S. Fortunata, Martyr in Africa.
S. Felix, Martyr in Africa.
S. Iulius, Martyr in Africa.
S. Crescentius, Martyr in Africa.
S. Gallicus, Martyr in Africa.
S. Iustinianus, Martyr in Africa.
S. Vitalicus, Martyr in Africa.
S. Rogatianus, Martyr in Africa.
S. Lucella, Martyr in Africa.
S. Honoratus, Martyr in Africa.
S. Felicia, Martyr in Africa.
S. Savina, Martyr in Africa.
S. Saltus sive Sullitus, Martyr in Africa.
S. Simplicius, Martyr in Africa.
S. Flavia, Martyr in Africa.
S. Alexius, Martyr in Africa.
S. Catula, Martyr in Africa.
S. Euticia, Martyr in Africa.
S. Peculcaris, Martyr in Africa.
S. Germanus, Martyr in Africa.
S. Rogata, Martyr in Africa.
S. Marcella, Martyr in Africa.
S. Odemaris, Martyr in Africa.
S. Ercola, Martyr in Africa.
S. Saturnina, Martyr in Africa.
S. Primolus, Martyr in Africa.
S. Castula, Martyr in Africa.
S. Donatus, Martyr in Africa.
S. Felix, Martyr in Africa.
S. Victorius, Martyr in Africa.
S. Processus, Martyr in Africa.
S. Antonina, Martyr in Africa.
S. Sapida, Martyr in Africa.
S. Donata, Martyr in Africa.
S. Secundiana, Martyr in Africa.
S. Donata, Martyr in Africa.
S. Martialis, Martyr in Africa.
S. Ianuarius, Martyr in Africa.
S. Tunidus, Martyr in Africa.
S. Victurus, Martyr in Africa.
S. Fortunatus, Martyr in Africa.
S. Crescentius, Martyr in Africa.
S. Germanus, Martyr in Africa.
S. Avida, Martyr in Africa.
S. Fortunatus, Martyr in Africa.
S. Rogata, Martyr in Africa.
S. Epaphroditus, Martyr in Africa.
S. Marcellinus, Martyr in Africa.
S. Florianus, Martyr in Africa.
S. Palatinus, Martyr in Africa.
S. Faustinus Ep. Martyr in Africa.
S. Euticus, Martyr in Africa.
Alii LVI seu XLV. Martyres in Africa.
S. Iuvenalis Martyr.
S. Innocentius Episcopus Africanus, Cajetæ in Italia.
S. Placidus seu Placitus Presbyter, Augustoduni in Gallia.
S. Mastidia Virgo, Trecis in Gallia.
S. Domitianus, Episcopus Trajectensis ad Mosam.
S. Maurelius, Episcopus Martyr, Patronus Ferrariæ in Italia.
S. Cerenicus seu Serenicus Diaconus, in Sagiensi Normanniæ diœcesi.
S. Ioannes Beverlacensis, Archiepiscopus Eboracensis, in Anglia.
S. Petrus, Episcopus Papiensis, in Italia.
S. Benedictus II Pontifex Romanus.
S. Stanislaus, Episcopus Cracoviensis & Martyr, in Polonia.
S. Albertus agricula, apud Bergomenses, Cremonæ mortuus.
B. Villanus, Episcopus Eugubinus in Italia.
S. Reginaldus, Eremitæ Calabri in Apulia.
S. Francus, Eremitæ Calabri in Apulia.
PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.
| Sancti Guilielmi Archiepiscopi Bituricensis translatio colitur cum Octava, & dicitur elevatio & repositio corporis in Martyrol. Gall. Saussaji, & Menologio Bucelini Vitam ejus dedimus | X Januarii. |
| S. Godefridus, Comes Cappenbergensis & monachus, inscriptus est Catalogo generali Ferrarii, citato Martyrol. Canisii & monast. sed perperam. Fuit Ordinis Præmonstratensis, cujus varia Acta illustravimus | XIII Januarii. |
| S. Euthymii Magni, Abbatis in Palæstina, translatio reliquiarum & dedicatio ecclesiæ ejusdem, memoratur in ejus Vita num. 112 & 122 relata | XX Jan. |
| S. Amandus, Episcopus Trajectensis, hoc die natus traditur, ideoque ejus hodie memoria agitur in Martyrologio MS. Monasterii S. Martini Tornaci, ut diximus | VI Februarii. |
| S. Letardi Episcopi natalis refertur in MSS. Romano Ducis Altempsii & alio nostro ante sexcentos annos exarato, & quidem primo loco his verbis: Nonis Maji. In Cantia monasterio Petri & Pauli, depositio Sancti Leothardi Episcopi & Confessoris. Qui cum filia Regis Francorum, nomine Bertha, in has partes directus est, ut sanctitatis exemplo Christianæ religionis cultum, Pagano adhuc Regi conjuncta, non mutaret. Maritus Berthæ fuit S. Ethelbertus, Rex Cantianorum, a S. Augustino tunc per S. Gregorium Magnum in Angliam misso ad fidem conversus: ad cujus Vitam XXIV Februarii elucidatam, quod natalem S. Letardi ignoraremus, hujus Vitam conjunximus, atque eum fuisse Episcopum Silvanectensem ostendimus. Si opera hæc aliquando recudantur, poterit ad hunc diem transferri Vita S. Letardi, quam interim lector reperiet dicto | XXIV Februarii. |
| S. Tarasii Episcopi Constantinopolitani memoria celebratur in MS. Florario. Vitam ejus illustravimus | XXV Februarii. |
| Crucis Christi apparitio, Hierosolymis facta, celebratur in Menologio Basilii Imperatoris & Menæis Græcis, & in Martyrologio Arabico-Ægyptio. De ea egimus ad Vitam S. Cyrilli Episcopi Hierosolymitani, cujus tempore contigit, § V, die | XVIII Martii. |
| S. Gabrielis Archangeli festiva solennitas in Ordine Benedictino indicatur in Menologio Bucelini. De eo egimus | XXVI Martii. |
| S. Domninus seu Domnio aut Domnus, Episcopus Salonensis & Martyr Spalati, inscriptus est Catalogo generali Ferrarii, diciturque una ex insulis Diomedæis seu Tremitanis ab eo appellari San-Domino, ejusque istic corpus adservari. De eo late egimus | XI Aprilis. |
| B. Stanislai de Operow, Ordinis S. Pauli in Polonia, in monasterio S. Mariæ Clari-montis, refertur a Martino Baronio in Epitome de Vitis Beatorum Poloniæ Patronorum, ordine decimus sextus: de quo intelleximus, ad ejus hactenus incorruptum corpus, hac die, qui Sancto hujus nominis Episcopo ac Martyri festivus est, magna populi frequentia concurri; errore vulgari orto ex homonymia, quasi ut commune utrique nomen sic & festum esset: cum juxta Baronium præcitatum obierit 22 Aprilis anno 1524. Qui dies cum nobis præterierit, potuissemus hodie de illo agere, si monasterii illius Superiores misissent nobis, ut rogati promiserant, Vitam ejus & miracula: his autem deficientibus differemus illum ad Supplementum operis, oramusque ut requisita aliquando mittantur pro | XXII Aprilis. |
| S. Georgii passio in civitate Diospoli, inscripta est antiquis Martyrologii Hieronymiani apographis, & nudum nomen in MS. Augustano & Labbæano. Est Diospolis in Palæstina, ipsa urbs Ledda aut S. Georgii dicta, a Magno Georgio Martyre illuc translato sed Nicomediæ passo, cujus Acta dedimus | XXIII April. |
| S. Petri Martyris Ordinis Prædicatorum, translatio corporis memoratur in MS. Florario, & Greveni Auctario ad Vsuardum. Item apud Galesinium (sed Vincentium appellat) & in Martyrologio Coloniæ & Lubecæ anno 1490 excuso. Vitam ejus dedimus cum hac Translatione | XXIX Aprilis. |
| Inventio sanctæ Crucis primo loco habetur in MS, Epternacensi. In quibusdam memoria ostensȩ Crucis Constantino Imperatori, cum dicto, In hoc signo vinces, & potißimum in Menæis & Menologiis Græcorum. In aliis etiam indicatur memoria clavorum & lanceæ, imo & coronæ spineæ De Inventione egimus | III Maji. |
| SS. Neophytus Gaius & Gaianus Martyres indicantur in MSS. Menæis Chifletianis, uti deduximus | IV Maji. |
| S. Hilarius, Episcopus Arelatensis, est adscriptus pervetustis Martyrologii Hieronymiani apographis Epternacensi & Lucensi: item Martyrologiis Atrebatensi, Tornacensi Lætiensi, & cum majori elogio aliis Reginæ Sueciæ & S. Cyriaci. Vitam ejus damus | V. Maji. |
| S. Raphaëlis Archangeli festum Cordubæ & alibi in Hispania celebrari tradit Tamajus Salazar in Martyrologio Hispanico, ubi indicantur varii dies, quibus alibi colitur. | |
| Quinque S. Mariæ Virginis Deiparæ gaudiorum festum celebratur in Auctario Molani ad Vsuardum primæ editionis, & Martyrologio Germanico Canisii & Kalendario Mariano Balinghemii, qui addit alios dies quibus etiam illud festum celebratur. Agitur illud hodie Coloniæ in proprio sacello a proprio sodalitio, & refertur a Gelenio. | |
| Ezeleidis Virginis in Anglia memoria habetur in Auctario Greveni ad Vsuardum, & inde in Martyrologio Germanico Canisii, Catalogo Ferrarii, & Gynæceo Arturi. Nobis hactenus incognita est. | |
| Breccanus de Eachdruim indicatur in MS. Tamlachtensi. Colgano 20 Februarii ad Vitam S. Olcani num. 13 dicitur Brocanus, filius Senani Principis, coli in Echdruim 7 Maji, & refertur etiam a Mariano Gormano. | |
| Venantius, Theodosius, Ceranus & alii LII, Alone prope Uxamam passi sunt VII die Maji: ita ad annum 718 chronicon Hauberti Benedictini, editum & illustratum a Fr. Gregorio de Argaiz, purum putum figmentum quantum quantum est: in cujus subsidium evocatus S. Gregorius Episcopus Granatensis, in Catalogo Martyrum, per eumdem Argaiz edito & explicato, auctor æque supposititius num. 61 ait, Alone Sancti Theodorus, Rusticus, Stephanus, Zoilus, Persa & Spiridion. Don Gaspar Ibaniez de Segovia & Peralta Marchio Agropolitanus, qui in prima parte Dissertationum suarum ecclesiasticarum pro defensione antiquorum titularium contra modernas fictiones, dextrinas detexit imposturas, horum quoque figmentorum pudendos natales explicabit in secunda, quæ versatur sub prælo: quod hic satis est indicasse. | |
| Joannis Papæ Natalis Romæ inscribitur MS. Martyrologio Trevirensi S. Maximini primo loco. Mortuus est anno 996 Romæ & hoc VII Maji, & in ecclesia S. Petri sepultus, Ioannes Papa XVI, Baronio XV: sed non reperimus venerationem ecclesiasticam illi tributam. An alterius Papæ Ioannis, cujus reliquiæ sint Treviris, festum intelligatur, non satis assequimur. Fuisse enim aliquas S. Ioannis Papæ reliquias in ecclesia S. Maximini non indicatur in Medulla gestorum Trevirensium Ioannis Enen excusa anno 1517, in qua pag. 54 & 55 agitur de Reliquiis in dicta ecclesia adservatis, absque mentione ullius Ioannis Papæ. In ecclesia autem Vaticana S. Petri recitatur hodie Officium de S. Benedicto II Papa, cujus etiam ibidem corpus adservatur, absque alterius commemoratione. | |
| S. Basonis Confessoris depositio Lauduno Clavato, inscripta est MS. Martyrologio pervetusto Remensis ecclesiæ SS. Timonthei & Apollinaris, de quo alibi non meminimus aliquid a nobis lectum. Erit forsan qui majorem notitiam suggeret. Est in Turonensi diœcesi oppidum, Comitatus titulo insigne Mons-Bazonis dictum, sed ab alio, ut credo, non Sancto: imo Ioannes Maan Latine scribens Historiam Turonensem, ubi agit de Archiepiscopo 82 Reginaldo de Mont-Bazon, perpetuo appellat Monte-baronium. | |
| S. Juvenalis, Episcopus Interamnensis. Item S. Juvenalis, Episcopus Confessor, scilicet Narniensis. Item S. Juvenalis Martyr, Episcopus Narniensis, & Juvenalis, Diaconus S. Alexandri Papæ, Martyr, a variis hoc die referuntur; de quibus agimus infra ad Memoriam S. Juvenalis Martyris, hoc die in Martyrologio Romano & aliis celebratam. | |
| Kieranus, qui & Mochuomocus & Lassara Virgo memorantur in Hibernico MS. Tamlachtensi, de quibus, inter tot ejusdem nominis, difficile est dijudicare. | |
| Alphonsus Rex, Legione in Hispania, ut Sanctus memoratur a Ferrario in Catalogo generali. In pugna cum Saracenis interfectus est hoc die, anno 1027, & laudatur a Scriptoribus Hispanis, sed absque veneratione ecclesiastica. | |
| B. Benedicti elevatio corporis, extra urbem Panormitanam in cœnobio S. Mariæ-Jesu, indicatur a Cajetano in Martyrologio Siculo: at silet idem de eo in suis Sanctorum Siculorum Vitis. | |
| Gertrudis Ducissa Poloniæ, sanctimonialis in Zwifaltem, cum titulo Venerabilis memoriæ refertur a Bucelino. | |
| Adam, Abbas S. Mariæ de Trappa Ordinis Cisterciensis, in diœcesi Sagiensi Normanniæ, multis miraculis clarus, refertur cum titulo Beati ab Henriquez, Chalemoto, Bucelino, post Philippum Seguinum ab eis relatum, sed cujus verba absque titulo Beati citantur. Saussajus ne quidem inter Pios recenset, neque ejus meminerunt Sammarthani tomo 4 Galliæ Christianæ, ubi pag. 869 de Trappa monasterio agunt. | |
| Abbatissa prima Argensoliensis, Ordinis Cisterciensis in diœcesi Campaniæ Catalaunensi, laudatur a Cantipratano lib. 2 Apum cap. 46 num. 5 & 6, quod difficillimas quæstiones absque litteratura noverit explicare, & pro Blanca Comitissa Campaniæ se morti obtulerit. In Kalendario Ordinis Cisterciensis Divione anno 1617, hoc die nominatur Eufrosina Abbatissa in Argensolio, eademq; refertur ab Henriquez, Bucelino & Arturo du Monstier in Gynæceo sacro. At Manrique in Annalibus Cisterciensibus ad an. 1224 cap. 2 agit de prima Abbatissa Argensoliensi, & sub finem non probat ab Henriquez Eufrosinam vocatam; & quamvis ipsum referat, non satis audet ut verum affirmare. Prudenter omisit Chalemotus. At Sammarthani dictam Abbatissam appellant B. Idam Leodiensem, neque inter reliquas Abbatissas ulla reperitur Euphrosyna dicta. Primus forte illius sic appellandæ auctor, quia proprium nomen non noverat, ex lingua Græca tale assumpsit, quod ejus sapientiæ congruere posse judicavit. | |
| Gerlacus Abbas Milonicensis cœnobii in Bohemia, Ordinis Præmonstratensis, vitæ sanctimonia, spiritu prophetico, & miraculis in vita & post obitum clarus, cum titulo Beati indicatur a Chrysostomo Vander Sterren in Natalibus Sanctorum Ordinis Præmonstratensis. Et ex eo a Ioanne le Paige lib. 2 Bibliothecæ Præmonstratensis pag. 518 de quo alibi nihil reperimus. Accepimus nuper egregium opus P. Georgii Crugerii quod Sacros Bohemiæ pulveres appellat, per menses diesque digestum, quo omnes quacumque nota, præsertim majoris vulgo Sanctitatis illustres, suo quique laudantur die: sed ad hunc 7 Maji nulla mentio Gerlaci. An alibi ejus meminerit auctor non possum dicere quia opus illud oculis, id est, Indice, caret. | |
| Lucolphus & Landulphus, Manderburgii alii Marpurgi aut Magdeburgi an. 1249, Joannes de Taglia, in Corsica an. 1464, Antonius Bereca, in India Occidentali, anno 1535, Claudius Girardus, in territorio Viennensi an. 1565, Antonius de Bariales, in itinere Indico, Angela Felix, Mediolani, anno 1447 mortui Ordinis S. Francisci, indicātur cū titulo Beati in Martyrologio Franciscano Arturi, & Angela in hujus Gynæceo, nulla addita alicujus ecclesiastici cultus probatione: Diarium sacrum Mediolani excusum an. 1668 Angelæ istius non meminit. | |
| S. Victor Martyr Mediolani, celebratur in MS. antiquo Reginæ Sueciæ, & edito a Luca Holstenio in Animadversis ad Martyrologium Romanum. Vitam damus die quo obiit, | VIII Maji. |
| S. Achaicus Martyr Constantinopoli refertur a Rabano, item a Greveno sed perperam inter Martyres Nicomedienses. Idem S. Acacius sive Acatius dicitur in Menæis & Menologiis Græcis. At Latinis fere Agathius est & colitur | VIII Maji. |
| S. Codratus seu Quadratus, Martyr in Bithynia cum sociis, refertur in Menæis excusis & Martyrol. Romano. Acta damus | IX Maji. |
| B. Fortus seu Fortius Eremita, apud Eugubinos, relato aliquo ejus epitaphio refertur a Ferrario. Acta ejus damus | IX Maji. |
| S. Dionysius, Episcopus Viennensis, indicatur in MS. Florario. Colitur in ecclesia Viennensi | IX Maji. |
| S. Gregorius, Episcopus Ostiensis, in Legatione Hispanica mortuus, indicatur a Ferrario: ab aliis, quando Acta ejus damus, | IX Maji. |
| S. Flavia Domitilla, Virgo Romana, post longum in insula Pontia exilium, Tarracinæ martyrium passa, memoratur ab Vsuardo, Adone & aliis. Ast Acta cohærent cum Actis SS. Nerei & Achillei, & simul cum illis colitur | XII Maji. |
| S. Pachomius, Abbas in Ægypto, inscriptus est MS. Græco Synaxario Claromontano & Martyrologio MS. Arabico-Ægyptio, & MS. Kalendario Aquileiensi. Ejus Vita dabitur | XIV Maji. |
| S. Barbarus, Martyr & miles, refertur in scriptis additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Vsuardum. Videtur coli, uti ibidem indicatur, | XIV Maji. |
| S. Joannes Psichaita Confessor, ab iconomachis plurima passus, celebratur in Menæis Græcis. De eo acturi sumus | XXV Maji. |
| S. Apollinaris, Episcopi Ravennatum, dedicatio ecclesiæ Classensis, indicatur in Vita S. Maximiani Episcopi 22 Februari num. 14. Colitur is solenniter die | XXIII Julii. |
| S. Christinæ, Virginis & Martyris, translatio corporis Panormum, refertur in Martyrologio Siculo Cajetani, ejusque exemplo a Ferrario & Arturo. Historia translationis edita est ab eodem Cajetano tomo 2 de Vitis Sanctorum Siculorum, danda ad diem ejus natalem | XXIV Julii. |
| S. Jacobi, Apostoli & Hispaniarum Patroni, dedicatio novæ ecclesiæ Compostellanæ, facta anno 879, late deducitur a Tamayo Salazar in Martyrologio Hispanico, additurque ecclesiæ Valentinæ dedicatio, cujus Sedes dicitur etiam a S. Jacobo erecta, de quibus agi posset ad festum S. Iacobi, | XXV Julii. |
| Theodericus, Episcopus Cameracensis & Confessor, insertus est MS. Florario. Dies ejus natalis est, quando de eo agemus | V Augusti. |
| Beatissimæ Virginis Claræ de Monte-Falcone, Ordinis Eremiratum, festum excusum relatis verbis in Kalendario Missalis Venetiis anno 1487 impreßi: cujus dies festus in ipso loco summa celebritate agitur & colitur | XVII Augusti. |
| Gisala, soror S. Henrici Imperatoris, Regina Hungariæ, uxor S. Stephani mater S. Emerici Regum, cum titulo Sanctæ refertur a Ferrario in Catalogo generali & ab Arturo du Monstier in Gynæceo sacro; at cum titulo Beatæ a Dorganio & Bucelino, quia post obitum mariti fuit Abbatissa Ordinis Benedictini. Interim a Menardo solum Venerabilis appellatur, & a Radero proponitur in Bavaria pia. De ea agendum erit in Vita S. Stephani Regis & mariti | XX Augusti. |
| S. Maximæ, Virginis & Martyris, dies hic natalis indicatur in Actis MSS. sed plane fabulosis, interim dies translationis apud Carnotenses (licet de ea nihil in ejus Breviario aut Martyrologio Gallicano reperiatur) celebrari dicitur, quando (si quid certius cognoverimus) poterit de ea agi | XXV Augusti. |
| S. Joannis Baptistæ inventio sacri cerebri, in ecclesia de Nogento, Rotrodi in Gallia, signatur sub calcem Vitæ B. Bernardi Tironensis 14 Aprilis editæ, de qua inventione poterit agi in festo Decollationis S. Ioannis | XXIX Augusti. |
| Herebertus, Episcopus Frisingensis, indicatur in Menologio Scotico Camerarii ut Sanctus, & citatur Trithemius, qui ejus meminit lib. 4 de Viris illustribus cap. 221, sed abstinet a titulo Sancti, & asserit claruisse anno DCCLXXV. Verum quia nullus apud Wiguleium Hundium inter Frisingenses Episcopos appellatur Herebertus, videtur intelligendus Erimbertus, frater & successor S. Corbiniani, in cujus Vita ejus mentio fit | VIII Septembris. |
| SS. Taraci, Probi & Andronici depositio reliquiarum in ecclesia S. Euthymii, refertur in hujus Vita 20 Ianuarii num. 122. Coluntur hi Martyres a Græcis & Latinis | XI Octobris. |
| S. Martini depositio in Sanctonico indicatur in MS. Martyrologio monasterii S. Savini in agro Tarbiensi apud Saussajum pag. 1248. Plures de eo agunt die sequenti. Est autem Abbas & Presbyter monasterii Vertanensis, coliturque | XXIV Octobris. |
| S. Cælestis, Episcopi Metensis, translatio annotatur, uti plenius dicetur ad diem ejus natalem, | XIV Octobris. |
| S. Donatiani Episcopi translatio Brugas indicatur in scriptis additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Vsuardum: inscribitur etiam Martyrologio Bruxellensi S. Gudulæ. Dies ejus natalis est | XIV Octobris. |
| S. Eata, ex Abbate Maibrosensi Episcopus Lindisfarnensis, celebratur in Menologio Scotico Dempsteri. Ab Anglis & aliis | XXVI Octobris. |
| Franciscus, Fundator Zampanensis in Calabria ut Sanctus dicitur coli, in quadam epistola ad nos Neapoli olim data a b. m. P. Beatillo: de quo nunc requirentes pleniorem notitiam, cum Zampanum Cusentiæ vicinum esse inveniremus, varias super ea re litteras dedimus, partim ad Monasterium si quod Zampani est, partim ad nostrum Cusentiæ Collegium: sed hactenus nihil responsi accepimus. Dubitamus autem an prædictæ informationi non subsit error aliquis, invenio enim tum apud Herreram Alphabeti Augustiniani parte 1 pag. 227, tum apud Ferdinandum Vghellum Italiæ sacræ tomo 9 col. 254, B. Franciscum Zampanum Ordinis Eremitarum S. Augustini, Congregationis Zampanensis, cujus corpus Suberati in Calabria, in Augustinensium ecclesia conditum fidelium devotione colitur: de quo vel altero distinctius cupimus informari, saltem pro mense, quo Augustinianus Eremita obiisse dicitur circa annum MDI videlicet pro mense & initio | Novembris. |
| S. Nicolai in Barrensem urbem translation inscripta est MS. Martyrologio Tornacensi S. Martini aliis IX hujus, at dies natalis est | VI Decembris. |
| Venerabilis Yolanda in Ducatu Luxemburgensi, in Ordine S. Dominici, refertur his verbis a Francisco Lahier in Menologio Virginum & hujus exemplo a Dominico de Herne in anno sacro Prædicatorum vernacule hic edito, addito cognomine van Weenen, quasi Viennæ in Austria nata esset, cum sit filia Comitis Vianensis in Arduenna. Vitam ejus ex vetustis Teutonicis rythmis Latine redditam, & curiosißimis commentariis illustratam, vulgavit Alexander Wilthemius an. 1674 & in Annotationibus ad titulum libelli sui, quo Venerabilem dumtaxat appellat, ita scribit: Habitavit Lahierius annis aliquot in hoc Collegio Luxemburgensi, rebus in Lotharingia turbatis: verum unde ista de Yolanda hauserit, nescio. Ego tale nihil inveni (scilicet, ut verba Latine explicans Wilthemius interpretatur, In provincia nostra eo die coli atque in Ordine D. Dominici haberi Beatam) Yolandæ nomen in PP. Dominicanorum Martyrologio non comparet (ad cujus scilicet calcem adjectæ Sorores Beatæ Ordinis S. P. Dominici illa præterita) preterquā quod Yolanda obiit XVI Kal. Januarii, non Nonis Maji. Ceterum, quia Cantipratanus eam Beatissimam vocat, & sepulcralis lapis, quem in Propylæo ad tomum 2 Aprilis dedimus, representat animam ejus, diademate instar Sanctarum ornatam, atque a Seraphinis altera manu incensantibus ad cælos subvectam; & ipsa Vita plena est eximiæ sanctitatis argumentis; videant posteri nostri, utrum eamdem, ut edita a Wilthemio est, una cum rythmis unde eruta (egregium veteris Teutonismi specimen) dare velint cum titulo Venerabilis (uti alias nonnullas vitas dedimus) ad diem mortis prænominatum | XVII Decembris. |
| S. Dominicus, Episcopus Confessor, refertur in Kalendario Missalis Mediolanensis anno 1560 excusi. Is videtur esse Episcopus Brixiensis inscriptus Martyrologio Romano | XX Decembris. |
| S. Stephani Protomartyris transitus in Romam signatur in MS. Vaticano num. 5949. Ast Translatio corporis appellatur in Martyrologio Romano & aliis. De qua agi poterit aut die Inventionis | III Augusti, |
| aut die Natali | XXVI Decembris. |
DE SS. EOVALDO ET SIXTO
MARTYRIBVS PROPE GERVNDAM IN HISPANIA.
SUB DACIANO.
[Commentarius]
Eovaldus, Martyr prope Gerundam in Hispania (S.)
Sixtus, Martyr prope Gerundam in Hispania (S.)
BHL Number: 2556
[1] Acta SS. Eovaldi & Sixti, Martyrum, apud Gerundam, Hispaniæ in Catalania urbem Episcopalem, ex MS. Codice antiquo Hispanice translato edidit Antonius Vincentius Domeneccus, in Historia generali Sanctorum Cataloniæ ad hunc VII Maji: [Acta antiqua.] quorum transumptum se ex Originali codice MS. pervetusto accepisse testatur Ioannes Tamayo-Salazar in suo Martyrologio Hispanico, unde eadem his verbis accipe.
[2] Incipit in nomine Domini & Servatoris nostri Jesu Christi Legenda Inventionis corporum SS. Eovaldi & Sixti, Martyrum Hispanorum, qui passi sunt sub Daciano Præside, ut ab antiquis temporibus scripta est: [ex codice Gothico transcripta.] quam in honorem Dei & gloriam Sanctorum in hunc codicem transtulimus, ex antiquo Gothico, ne memoria excideret, & in futuris seculis, quod de veneratione illorum & miraculis accepimus, agnoscatur.
[3] Tempore quo Dacianus crudeliter fideles in Hispania persequebatur, [Corpora in abditis locis sepulta.] & diris cruciatibus illorum vitas perdebat, multa sanctorum corpora Martyrum in locis abditis a Christianis sepulta sunt, ut vix de eorum exuviis aliquid sciretur, nisi Deus illas, ad sui gloriam & fidei exaltationem, paulatim mirabiliter propalasset. Quod etiam evenit in Inventione Corporum SS. Eovaldi & Sixti Martyrum Hispanorum, quæ hoc ordine detegere dignatus est. Erat igitur in oppido Celran quidam honoratus agricola, justus & timens Deum, qui inter alia virtutum insignia quotidie Missam devote audiebat. Evenit siquidem quod quadam nocte in somnis illi Angelus apparuit, [ab Angelo indicantur agricolæ.] & ei nominatim dixit: Serve Dei accede ad vineam, quam in Valle-torta, juxta ecclesiam beatæ Virginis & Martyris Theclæ habes: & ibidem duo corpora invenies Sanctorum, qui martyrium passi sunt pro Jesu Christi fide, quæ propter Daciani tyrannidem, illic fideles condiderunt.
[4] His vocibus servus Dei stupefactus, & a somno excitatus, primo diluculo & lecto surgens, ut visionem nocturnam examinaret, ad ecclesiam properato devenit, sicut illi mos erat; & beatæ Virginis Mariæ Missam celebrari postulavit, ut Deus precibus suæ sanctissimæ Matris de insomnii antecedentis veritate illum illuminaret. [qui lumine divino excitatus,] Nocte superveniente ad vineam accessit agricola, ubi orationi intendens, cum in illa per aliquantum temporis perseverasset; in uno ex vineæ angulis, super cumulum veprium & ruborum, tantum luminis fulgorem vidit coruscantis, ut convicinos agros & populos lux repleret cælestis. Qua visione lætatus, gratias Deo egit, eo quod tale meruit prospicere lumen. Altera die mane facto, ut profusius revelationem exploraret, iterum ad ecclesiam devenit: & audita de Spiritu sancto Missa, itidem de nocte in vineam repedavit, ubi secundo lumen intuitus, gratiis Deo actis in domum se recepit. Demum tertio antelucano tempore ecclesiam ingreditur, & peracto per Presbyterum de Sanctissima Trinitate sacrificio, ad vineam nocte repedans, eadem lumina oculatus invenit: & redditis iterum Deo laudibus, in domum properavit: & ligone cum aliis ferramentis ad opus necessariis accepto, ad vineam devenit: & combustis vepribus & rubis, aggerem lapidem occupantibus, [2 Capsas effodit:] fodere oratione præveniente incepit: & non post multum temporis incidit in capsam ligneam, tali artificio & opere clausam, ut nulla scissura nosceretur. Qua extracta, & cum lacrymis & veneratione in plano vineæ posita, iterum foveam aperire studebat, quod & zelo devotionis accensus fecit, donec aliam similem capsam detexit.
[5] Quo thesauro invento, Clerico sacristæ oppidi de Celran omnia, prout evenerant, patefecit. [has Episcopus Gerundam deferri curans,] Qui ad Episcopum Gerundensem accedens, eadem ut ab agricola acceperat, pro Sanctorum eidem manifestavit honore. Episcopus relata prudenter pensans, ad omnium inquisitionem devenit: qua facta ad locum Inventionis capsarum cum suæ ecclesiæ Capitulo, Clero & populo festinatus accessit: & acceptis reverenter capsis, illas cum hymnorum canticis & jubilationibus ad Gerundam remeare constituit. At cum ad rivulum, qui parochias oppidorum de Celran & Campdora disterminat, Corpora Sanctorum detulissent, sic sunt immobilia facta, ut nequaquam eminus pergere visa sint. Hoc viso miraculo, Episcopus quia Dei voluntatem agnovit, [reperit immobiles,] Reliquias in ecclesia Celranensi deposuit. Quo facto præcepit, [& agnoscēs nomina,] ut omnes tam ecclesiastici quam seculares a Deo expeterent, ut illis suorum nomina manifestaret Sanctorum. Oratione ergo perfecta, unaquæque capsa per se aperta est, ita ut populus videret corpora sanctorum Martyrum: in quarum una S. Eovaldus Martyr, in alia S. Sixtus Martyr legebatur. Quibus perlectis, protinus per se, ut prius, [in 2 aris in Celran collocat.] capsæ sunt clausæ. Episcopus extrui præcepit duas aras, & in unaquaque Corpus uniuscujusque Martyris devotione mirabili collocavit.
[6] [Clarēt miraculis,] Horum Inventio sanctorum Corporum statim per circumvicinos populos divulgata fuit: & ex tunc quotannis tam ingens incolarum concursus ad locum istum, quo capsæ cum Reliquiis sanctorum Martyrum depositæ sunt, fieri solet, ut vix tantam capiat ecclesiæ ambitus Celranensis peregrinorum catervam. Innumera sunt, [a S. Eovaldo variis auditus redditur.] quæ quotidie Deus sanctorum Martyrum suorum interventu dignatur operari miracula, præcipue S. Eovaldi meritis: cujus impetratio valde pro surditatis ægritudinibus & aurium doloribus valet, ut præbent tabulæ, juxta sarcophagum pendentes, veridica testimonia: quorum præcipua fuere sequentia. Quidam agricola & ejus uxor in die festo S. Eovaldi ad aream terere triticum properarunt, & licet totam consumpsissent diem terendo, nulla penitus grana extrahere potuerunt, quin potius surdi facti nihil audiebant. Sed voto facto ad sanctum Martyrem, & donis ad ejus sepulcrum missis, protinus receperunt auditum. Anno sequenti iste agricola cum bobus arare eodem incepit festo: & illico unus ex bobus in terram tamquam exanimis prosiliit. Quo viso agricola de observatione festivitatis S. Eovaldi votum emisit, & bovem sanum recepit. Fresca mulier sexagenaria, ex urbe Gerunda, auditum amiserat: & instante alia devota matrona, S. Eovaldo promisit se suam festivitatem celebraturam, & ad ejus sepulcrum eum donis ituram. Quod ut fecit, cum juxta Martyris aram pernoctaret, media nocte sonitu clavium ecclesiæ excitata, auditum accepit. Quidam paterfamilias, ex oppido de Villatenin, filiam bimam surdam habebat, quam S. Eovaldo obtulit, & voto facto in ejus ecclesia pernoctare & munera offerre promisit. Quod adimplevit, & illa nocte puerula galli cantum audivit, & patri manifestavit: ex quo liberata discessit. Agricolæ oppidi S. Columbæ de Fernes, [& grando periculosa depellitur.] cum tempestatem grandinum, messium ruinam minitantem, inspicerent; voverunt S. Eovaldo, quod si a periculo liberati, messium grana ejus interventu servarent; se ad suæ ecclesiæ ædificationem quotannis donarium oblaturos. Quo dicto tempestas evanuit, & agricolæ sua munera Deo & Martyri sanctissimo reddiderunt.
[7] [Colitur etiā S. Eovaldus 17 Iulii] Hactenus illa Acta Latina, quæ Hispanice extant apud Domeneccum, hinc inde longiori phrasi exculta. Indicat ille S. Eovaldum in lingua vulgari Catalanica Sant-Hou appellari; eumque seorsim die XVII Iulii celebrari, & nomen ejus & S. Sixti in Orationibus, tam in sacrificio Missæ quam in reliquo Officio ecclesiastico pronuntiari. Meminit horum Sanctorum ad hunc diem Ferrarius in Catalogo generali: At S. Sixti Tamajus ad XVII Iulii & totam historiam Inventionis repetit, non satis sui memor, utpote qui ad hunc diem ex Domenecco dixerat festum S. Eovaldi etiam celebrari XVII Iulii.
[8] In eadem crudelißima persecutione Diocletiani & Maximiani passus est S. Narcissus Episcopus Gerundensis die XVIII Martii, ubi latius de urbe Gerunda actum. Solum hic notandum videtur S. Eovaldi nomen ejusmodi esse, quod eum alienigenam credi faciat, Saxonico aut Teutonico genere, ex iis qui Romanæ militiæ adlecti, aut alia simili occasione in Hispaniam fortuito advenerunt.
DE SS. FLAVIO EPISCOPO, AVGVSTINO EPISCOPO, AVGVSTO SIVE AVGVSTINO,
ITEM MARCELLINO, MACROBIO, EVTHEO SIVE EVTYCHIO,
MARTYRIBVS NICOMEDIÆ.
[Commentarius]
Flavius Ep., Martyr Nicomediæ (S.)
Augustinus Ep., Martyr Nicomediæ (S.)
Augustus seu Augustinus, Martyr Nicomediæ (S.)
Marcellinus, Martyr Nicomediæ (S.)
Macrobius, Martyr Nicomediæ (S.)
Eutheus sive Eutychius. Martyr Nicomediæ (S.)
AUCTORE G.H.
[1] Hæc prima Martyrum claßis est in antiquis Martyrologii Hieronymiani apographis: [Cultur sacer in Martyrologio Hieronymiano.] quæ in codice Epternacensi dividitur hoc modo: In Nicomedia natalis Flavi Episcopi, Agustini, item Agustini. Et alibi Marcellini, Macrobi, Euthei & trium fratrum. MS. Corbeiense Parisiis excusum ita habet: Nonis Maji. In Nicomedia natalis SS. Flavii Episcopi, Agustini Episcopi, item Agustini. Trium fratrum Marcellini Macrobii, Euthicii. MS. Lucense a Florentinio editum hac eos varietate refert: In Nicomedia natalis SS. Flavi Episcopi, Augustini Episcopi, item Augustini. Trium fratrum Marcellini, Macrobi, Heutheri. Ita interposito disiunctivo puncto, separantur tres fratres a tribus primis, & adjunguntur tribus posterioribus in editione Parisiensi & Lucensi. MS. Blumianum differt a Lucensi, quod tertius Augustinus sit per errorem intrusus, & ultimus appellatur Euthecius. [Rabani,] In Martyrologio Rabani ista habentur: In Nicomedia natalis Flavii Episcopi & Frodisii: Macrobii, [Vsuardi,] Augustini Episcopi. Apud Vsuardum ista leguntur Nicomediæ passio, sanctorum Martyrum Flavii, Augusti, & Augustini fratrum. Eadem leguntur apud Adonem & sequuntur posteriores Bellinus, Maurolycus, [Adonis,] Galesinius & alii cum hodierno Martyrologio Romano. Notkerus ista tradit: [Notkeri,] Apud Nicomediam passio sanctorum Martyrum Flavii & Augustini, & trium fratrum Marcellini, Macrobii & Euthycii. Memoria S. Flavii Episcopi & Augustini Episcopi apud Nicomediam celebratur in MSS. Corbeiensi & Leodiensi S. Lamberti, & Trevirensi S. Maximini duplici, in quorum altero scribitur Agustinus, in altero additur & trium fratrum. [& aliis,] In MSS. Richenoviensi & Rhinoviensi ista habentur: In Nicomedia Flavi Episcopi, Augustini, Macrobii. At loco ultimi in MSS. Vaticano S. Petri, Casinensi, & Altempsiano, adduntur nomina Marcellini, seu Marcelli & Maximi, sed hic ad sequentem classem spectat. In MS. Aquisgranensi hæc traduntur: In Nicomedia natalis Franii aliis Flavii Episcopi, Afrodisii, Macrobii, Augusti, Augustiani & trium fratrum: & dein inter alios reperitur nomen. Marcellini, qui huc spectat. At qui miscetur Afrodius, & apud Rabanum Frodisius, videtur in sequenti classe Epaphroditus dici. In MS. Pragensi, præter relatos ab Vsuardo, fit mentio SS. Marcellini, Macrobii & Euticii, uti em>duorum primorum apud Grevenum in Auctario Vsuardi. MSS. Augustanum S. Vdalrici, & Parisiense Labbei celebrant Flavium, Augustinum, Marcellinum, Macrobium & Eutychium. MS. Tamlactense Flavium, Macrobium, Augustinum, Marcellinum, item Augustinum & tres fratres.
[2] Hæc latius deduximus, ut statueremus primo an omnes poßint attribui Nicomediæ. [An omnes Nicomediæ passi?] Ita reperimus in undecim Martyrologiis factum, ubi saltem ex tribus posterioribus aliqui conjunguntur: qui tres tamquam alibi paßi indicantur in antiquißimo MS. Epternacensi. Secundo dubitatur quinam sint dicendi fratres. Ab Vsuardo, [qui 'tres fratres?] Adone & pluribus tres priores censentur fratres. In editione Parisiensi & Lucensi Martyrologii Hieronymiani & apud Notkerum tres posteriores censentur fratres. Interim in antiquißimis MSS. Epternacensi, Tamlactensi & Trevirensi S. Maximini a reliquis separantur, quasi præter Martyres sex nominatos, adhuc essent addendi tres fratres anonymi, quorum videtur ideo numerus exprimi. Re tam incerta em>malumus definire nihil, ideoque nec in titulo eorum meminimus. Tertia eaque majoris momenti quæstio videtur, ut statuatur quarum Sedium fuerint Episcopi hi Martyres, Flavius & Augustinus. In MSS. Atrebatensi & Tornacensi dicitur, Natale S. Augustini Nicomediæ Episcopi Verum in ceterorum antiquorum silentio dici potest, ex variis Sedibus solitos fuisse abduci Episcopos ad præcipuas urbes, ut istic martyrium subirent, exempli causa, Romam, Nicomediam, Carthaginem, Alexandriam, Antiochiam, ut sæpius factum ex toto hoc opere nostro constat.
[3] [An inter hos Flavius Episc. Illiberitanus in Hispania?] Hac resolutione non contenti nuper Hispani aliquot, ad suas ditiones traxerunt similes Episcopos, & sic S. Flavium asserunt cognomento Antiochenum, virum Consularem, & Episcopum Illiberitanum, in Bætica Hispaniæ fuisse: qui dum cum fratribus ex Hispania in Asiam, gravium negotiorum causa, transfretaret, apud Nicomediam fidei confessione delatus, & in carcerem conjectus, per cruciatuum agones, Diocletiano jubente, una cum fratrum corona martyrii coronam intrepidus agonista percepit. Ita audaci calamo ad hunc diem Tamajus Salazar in Martyrologio Hispanico: & ne quis dubitare audeat, adducit in testimonium Adversaria Luitprandi, nuper scilicet excogitata, in quibus ista ex impreßione Plantiniana anni MDCXL num.17 leguntur: Nicomediæ passus est in persecutione Diocletiani S. Flavius Antiochenus, vir Consularis & Episcopus Illiberitanus: qui Concilio interfuit Illiberitano anno CCXCIX vel circiter: qui negotiorum gravium causa Nicomediam delatus, cum fratribus Augusto & Augustino, VII Maji martyrium passus est. Hæc ibi: & allegatur apud Tamajum Memoriale Sanctorum MS. cujusdam R. P. Fr. Petri a S. Cæcilio, in quo dicitur Hispanus origine, nobilis genere, Consulatum gessisse anno CCLXXI, & anno CCXC Episcopus Illiberitanus creatus: addit autem idem Tamajus, Augustum & Augustinum Presbyteros, Marcellinum, Macrobium & Eutychium Diaconos ejus extitisse. Hæc ibi, quæ non merentur ulterius refutari; quia similia figmenta alibi satis rejecimus. Fuit Flavius, Episcopus Eliberitanus, in Concilio Eliberitano: sed (ut accurate docet Garsias Loiasa) habito Æra CCCLXII, id est anno Christi CCCXXIV. Quomodo ergo potuit sub Diocletiano passus esse? Plura nolumus objicere.
DE SANCTIS MARTYRIBVS AFRIS
CELERINO, MAXIMO, VICTURO, POTENTELLA, ALLA, FAUSTINA ET ALIIS
PLURIBUS, ITEM AUGUSTINO EPISCOPO, VICTURO, GAIO, ANTO, MAXIMO,
CELERINO, FRONTONO, QUINTO,
FLAVIA, MARTIALE, PRIVATIANO, SEPTIMIA, DEXTRO, QUINTA, ARNESO, DONATO,
ITEM DONATO, OCTAVIANO, ITEM DONATO, MARINO, NAVIGO, PULVERO, ROGATA,
VICTORIO, MUDERO, FORTUNO, VICTURO, SECUNDO, CELEDONIA, SIVE CECILO ET
DONATA, SATURNINO, DONATA, NAVIDA, FORTUNATA, FELICE, JULIO, CRESCENTIO,
GALLICO, JUSTINIANO, VITALICO, ROGATIANO, LUCELLA, HONORATO, FELICIA,
SAVINA, SALTO SEU SULLITO, SIMPLICIO, FLAVIA, ALEXIO, CATULA, EUTICIA,
PECULIARI, GERMANO, ROGATA, MARCELLA, ODEMARO, ERCOLA, SATURNINA,
PRIMOLO, CASTULA, DONATO, FELICI, VICTORIO, PROCESSO, ANTONINA, SAPIDA,
DONATA, SECUNDIANA, ITEM DONATA, MARTIALE, IANUARIO, TUNIDO, VICTURO,
ITEM FORTUNATO, CRESCENTIO, GERMANO, AVIDA, FORTUNATO, ITEM ROGATA,
EPAPHRODITO, MARCELLINO, FLORIANO, PALATINO, FAUSTINO EPISCOPO, EUTICO
ET ALIIS LVI SEU XLV.
[Commentarius]
Celerinus, Martyr in Africa (S.)
Maximus, Martyr in Africa (S.)
Victurus, Martyr in Africa (S.)
Potentella, Martyr in Africa (S.)
Abba, Martyr in Africa (S.)
Faustina, Martyr in Africa (S.)
Alii plures, Martyres in Africa
Augustinus Ep., Martyr in Africa (S.)
Victurus, Martyr in Africa (S.)
Gaius, Martyr in Africa (S.)
Antus, Martyr in Africa (S.)
Maximus, Martyr in Africa (S.)
Celerinus, Martyr in Africa (S.)
Frontonus, Martyr in Africa (S.)
Quintus, Martyr in Africa (S.)
Flavia, Martyr in Africa (S.)
Martialis, Martyr in Africa (S.)
Privatianus, Martyr in Africa (S.)
Septimia, Martyr in Africa (S.)
Dexter, Martyr in Africa (S.)
Quinta, Martyr in Africa (S.)
Arnasus, Martyr in Africa (S.)
Donatus, Martyr in Africa (S.)
Donatus Martyr in Africa (S.)
Octavianus, Martyr in Africa (S.)
Donatus, Martyr in Africa (S.)
Marinus, Martyr in Africa (S.)
Navigus, Martyr in Africa (S.)
Pulverus, Martyr in Africa (S.)
Rogata, Martyr in Africa (S.)
Victorius, Martyr in Africa (S.)
Muderus, Martyr in Africa (S.)
Fortunus, Martyr in Africa (S.)
Victurus, Martyr in Africa (S.)
Secundus, Martyr in Africa (S.)
Celedonia sive Cecilus, Martyr in Africa (S.)
Donata, Martyr in Africa (S.)
Saturninus, Martyr in Africa (S.)
Donata, Martyr in Africa (S.)
Navida, Martyr in Africa (S.)
Fortunata, Martyr in Africa (S.)
Felix, Martyr in Africa (S.)
Iulius, Martyr in Africa (S.)
Crescentius, Martyr in Africa (S.)
Gallicus, Martyr in Africa (S.)
Iustinianus, Martyr in Africa (S.)
Vitalicus, Martyr in Africa (S.)
Rogatianus, Martyr in Africa (S.)
Lucella, Martyr in Africa (S.)
Honoratus, Martyr in Africa (S.)
Felicia, Martyr in Africa (S.)
Savina, Martyr in Africa (S.)
Saltus sive Sullitus, Martyr in Africa (S.)
Simplicius, Martyr in Africa (S.)
Flavia, Martyr in Africa (S.)
Alexius, Martyr in Africa (S.)
Catula, Martyr in Africa (S.)
Euticia, Martyr in Africa (S.)
Peculcaris, Martyr in Africa (S.)
Germanus, Martyr in Africa (S.)
Rogata, Martyr in Africa (S.)
Marcella, Martyr in Africa (S.)
Odemaris, Martyr in Africa (S.)
Ercola, Martyr in Africa (S.)
Saturnina, Martyr in Africa (S.)
Primolus, Martyr in Africa (S.)
Castula, Martyr in Africa (S.)
Donatus, Martyr in Africa (S.)
Felix, Martyr in Africa (S.)
Victorius, Martyr in Africa (S.)
Processus, Martyr in Africa (S.)
Antonina, Martyr in Africa (S.)
Sapida, Martyr in Africa (S.)
Donata, Martyr in Africa (S.)
Secundiana, Martyr in Africa (S.)
Donata, Martyr in Africa (S.)
Martialis, Martyr in Africa (S.)
Ianuarius, Martyr in Africa (S.)
Tunidus, Martyr in Africa (S.)
Victurus, Martyr in Africa (S.)
Fortunatus, Martyr in Africa (S.)
Crescentius, Martyr in Africa (S.)
Germanus, Martyr in Africa (S.)
Avida, Martyr in Africa (S.)
Fortunatus, Martyr in Africa (S.)
Rogata, Martyr in Africa (S.)
Epaphroditus, Martyr in Africa (S.)
Marcellinus, Martyr in Africa (S.)
Florianus, Martyr in Africa (S.)
Palatinus, Martyr in Africa (S.)
Faustinus Ep. Martyr in Africa (S.)
Euticus, Martyr in Africa (S.)
Alii LVI seu XLV. Martyres in Africa
AUCTORE G. H.
[1] b>Alterahæc est est Martyrum claßis, quæ purpurato sanguine in Africa est coronata: & forsan in duas turmas distinguenda: [Prima turma] Harum prima est inscripta antiquis Hieronymiani Martyrologii apographis hoc modo in codice Epternacensi: In Africa Celerini, Maximi, Victuri, Pudentellæ, Allæ & aliorum multorum. In palæstra martyrii & duobus primis athletis consentiunt alii codices, sed tertio Victuro seu Victoro additur titulus Episcopi; & loco Pudentellæ scribitur Porentellæ, Potentellæ & Potentillæ: & deest nomen Allæ, forsan ex priori nomine detractum, & perperam iteratum. Apud Notkerum ejus loco habetur nomen Faustinæ, & ita reliqui proponuntur: In Africa Celerini, Maximi, Victuri, Potentillæ, Faustinæ & aliorum innumerabilium. In MS. Trevirensi S. Maximini memorantur in Africa Celerinus & Maximus. At palæstra omissa indicantur in MS. Tamlactensi Celerinus Maximus, Victorius, Pudentella Alla: & solus Celerinus in MSS. Pragensi, Augustano & Labbæano, item apud Grevenum & Canisium, sed hi Episcopum & Confessorem appellant: ita & Victurum seu Victorum statuunt Episcopum codices Corbeiensis, Lucensis & Blumianus.
[2] em>Altera turma ita late indicatur in antiquißimo Epternacensi apographo. Item Agustini, Victuri, Gai, [secunda turma ex Ms. Epternacensi,] Anti, item Maximi, Celerini, Fortuni, Quinti, Flaviæ, Martialis, Privatiani, Septimæ, Dextri, Quinti, Arnesi, Donati: item Donati, Octaviani: item Donati, Marini, Navigi, Pulveri, Rogatæ, Victuri, Muberi, Fortuni, Victuri, Secundi, Celedoniæ, Saturnini: item Donatæ, Navidæ, Fortunatæ, Felicis, Juli, Crescenti, Gallici, Justiniani, Vitalici, Rogatiani, Lucellæ, Honorati, Feliciæ, Savinæ, Stulti, Simplici, Flaviæ, Alexi, Catulæ, Euticiæ, Peculiaris, Germanæ, Rogatæ, Marcellæ, Udemari, Stercolæ, Saturninæ, Primolæ, Castolæ, Donati, Felicis, Victori, Processi, Antoninæ, Sapidæ, Donatæ, Secundianæ: item Donatæ, Marcialis, Januari, Diuvi, Victuri, Tunidi: item Furtunati, Criscenti, Germani, Asidæ, Furtunati: item Rogatæ, Epaphroditi, Marcellini, Palatini, Faustini Episcopi, Eutici & aliorum LVI.
[3] span class="klein">[collato cum aliis Mss.] En Martyres octoginta quatuor suis nominibus expreßi, quos per decades conferimus cum aliis Martyrologii Hieronymiani apographis, & nonnullos addimus. Reliquorum em>quorum Antesignanus dicitur Augustinus Episcopus in MSS. Lucensi & Blumiano: qui vereor ne ex classe Nicomediensium Martyrum iteratus hic sit: relinquo tamen ut inveni. Tum loco Victuri scribitur Victori in eisdem: Gai, Gagi, Gajani & Gagianti, & tunc Anti nomen omittitur, æque ac nomen Furtuni, Frontini, aut Frontani; & cum Martiale deficit aliquamdiu MS. Blumianum. In secunda decade est nomen Septimæ, Septimiæ & Septiminæ, & loco Quinti est in aliis Quintæ, tum Arnesi, Ornesi & Amesi. Alter Donatus deest in Corbeiensi, & in eo legitur nomen Mariani, uti in Lucensi Octavianæ. In tertia decade sunt in Lucensi nomina Rogati, Mulieri, Victori. In Corbeiensi desunt nomina Muberi, Fortuni, & pro Victuri est Victurio & loco Celedoniæ in utroque legitur duplex nomen, Cecili, Donatæ. In quarta decade & deinceps ordo immutatur, & loco Justiniani in Corbeiensi habetur nomen Justiani, & interponitur nomen Donati, qui supra in Corbeiensi defuerat. In quinta decade loco Stulti habetur Salti & Sulliti. In sexta decade valde variant nomina; & Germanæ, aliis est Germani; Marcellæ in Lucensi Maricellæ; & Udemari, Odemari & Odemaræ scribitur: item Stercola, aliis Ercola est: & Primola, Primolas: & Donatus Corbeiensi Donata. In septima decade pro nominibus Victori & Sapidæ, in em>Corbeiensi est Victuri & Sapi. Nomen Antoninæ in utroque deest, & pro Januario in Corbeiensi est Januaria, & Donata deest in Lucensi. In octava decade loco Diuvi em>est in aliis (etiam Blumiano quod hinc resumitur) nomen Tunidi vel Tunnidi; & Victuriæ seu Victoriæ loco Victuri: & Avidæ loco Asidæ scribitur: & deest nomen Fortunati & in Lucensi Rogatæ. Demum in ultimo ordine additur in aliis nomen Floriani seu Floridiani, & loco Eutici in Lucensi est Eustici. Subjunctus illis numerus Martyrum LVI, in aliis est XL aut XLV. Ex his in MS. Tamlactensi referuntur nomina Martialis, Frontonis, Quinti, Celerini, Privatini, Arnesii, Donati, item Donati, Gaginati, Navigaii, Pulunii, Octaviani, Flaviæ, Septimnæ, Dextræ, Quintæ, Rogatæ, Felicitatis.
[4] [aliqui in aliis fastis.] Qui hujus turmæ Afrorum Martyrum primus collocatur Augustinus refertur etiam in MS. Trevirensi S. Maximini: & Quintus in MS. Kalendario ante opera S. Isidori Hispalensis reperto, & Antus in MS. Casinensi. Eum qui priori claßi Frodisius & Afrodisius ab aliquibus adjicitur, hinc rejecimus; arbitrati posse esse eum qui hic Epaphroditus dicitur. Qui Martyribus Nicomediensibus in MSS. Vaticano S. Petri, Casinensi & Altempsiano additus est Maximus, etiam huc spectat.
[5] [An passi tempore S. Cypriani?] Quo hi Martyres tempore paßi sunt non liquet. Florentinius propendet in tempora S. Cypriani, cujus est illud in Exhortatione ad martyrium cap. XI. Exuberante postmodū copia virtutis & fidei, numerari non possunt Martyres Christiani. Porro priori turmæ innumerabiles adjungit Notkerus, & sic honeste omisit posteriorem turmam.
DE S. IVVENALE MARTYRE.
[Commentarius]
Iuvenalis Martyr (S.)
G. H.
[1] Nomen hujus Sancti, ad hunc VII Maji & nonnullos alios dies relati, notißimum est, [Cultus sacer in antiquis fastis.] sed res ejus gestæ latent, ut ne quidem de loco & tempore, quibus floruerit, poßit aliquid certi proferri. Vsuardus in omnibus plane exemplaribus, manu exaratis & typo excusis, ista tradit: Eodem die S. Juvenalis Martyris. Quæ eadem habentur apud Bellinum, Molanum, Grevenum, in Martyrologio Coloniæ & Lubecæ anno MCCCCXC excuso, & in hodierno Martyrologio Romano. Apud Adonem, tam in variis membranis descriptum quam a Mosandro & Rosweido excusum, ea ita exprimuntur: Natale S. Juvenalis Martyris. Beda hoc die vacat: sed quod sub ejus nomine excusum postea Martyrologium est, prædicta ex Adone refert. Notkerus quasi eadem habet hac phrasi, Nativitas S. Juvenalis Martyris. Et hæc ab Adone & Notkero primo loco referuntur: deque eo solo istum versum hoc die habet em>Wandelbertus:
Morte pia Nonas Juvenalis Sanctus honorat.
Similia sunt in antiquis Fastis MSS. Trevirensibus S. Maximini & S. Martini, Leodiensi S. Lamberti, ac Divionensi Supplemento ad genuinum Martyrologium Bedæ, atque in MS. Florario Sanctorum: item apud Maurolycum, Felicium & alios recentiores. Hæc cum ubique sic haberentur, & nullus locus exprimeretur, videtur aliis data libertas hunc Martyrem suis ecclesiis attribuendi.
[2] Marius de Vipera in Catalogo Sanctorum, quos ecclesia Beneventana celebrat, arbitratur hunc Sanctum ibi sub ritu duplici coli secunda die Maji, & hoc elogium ejus profert: Juvenalis Martyr, ob miraculorum frequentiam insignis, [Corpus alicujus Iuvenalis Beneventi] Beneventi præsertim effulsit. Cum enim ipsa civitas mirum in modum pestilentia afflictaretur, ejus intercessione & patrocinio libera & sana facta est. Ejus corpus in ipsamet civitate, intra augustum templum S. Sophiæ, sub altari specialiter ei dicato asservatur, magnaque populi frequentia colitur: præsertim sexto Nonas Maji, qua die ejus festum Beneventi celebratur: [cultus 2 Maji] ut ex gestis ipsius gloriosi Martyris, in eadem ecclesia habetur. Eumque esse fatemur, de quo Martyrologium Romanum sub die septima hujus mensis agit, & hunc diem Translationis esse credimus. Hæc Vipera, citato ad marginem MS. Martyrologio antiquo bibliothecæ Beneventanæ num. 178 signato, præter quod si habentur aliqua Beneventi alicujus S. Iuvenalis gesta, optamus ea nobiscum communicari, de eo seorsim acturis, ne disceptationes multiplicentur. Ad eumdem diem secundum Maji nomen S. Juvenalis inscriptum est antiquo Martyrologio Reginæ Sueciæ sæpius a nobis allegato. [3 Maji,] At die III Maji in MS. Romano Cardinalis Barberini sub finem additur: Alibi S. Juvenalis Martyris. Apud Grevenum etiam, post relatum S. Juvenalem Episcopum, ex Vsuardo additur: Eodem die Juvenalis Martyris. At quinto die Maji in MS. Casinensi, [5 & 6 Maji.] inter alios Martyres, est nomen S. Juvenalis: & iterum sexto die refertur S. Juvenalis Martyr in quatuor MSS. Kalendariis nostris. Quæ omnia de S. Juvenale, ad hunc VII diem relato, videntur intelligenda.
[3] em>Baronius in Notis Martyrologii ad diem III & hunc VII Maji, [an hic relatus sit Episcopus Narniensis] opinatur hujus meminisse S. Gregorium Homilia 27 in Euangelia, quasi S. Juvenalis Martyr esset Episcopus Narniensis, & in ea ecclesia sepultus. At Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ ad hunc VII Maji, de S. Juvenale Martyre Romano ista scribit: Hac die Juvenalis Martyr in Martyrologio Usuardi & Romano memoratur: quem Baronius opinatur Episcopum fuisse Narniensem, de quo S. Gregorius Papa Homilia 27 loquitur. Nos vero cum Narniæ nulla Juvenalis Martyris memoria extet, [aut Diaconus S. Alexandri Papæ,] a Juvenali Episcopo & Confessore diversi; hunc potius Juvenalem Diaconum S. Alexandri Papaæ credimus, de quo Petrus Galesinius in suo Martyrologio die III Maji agit, & antiqua MSS. citat. Verum ista Galesinii MSS. non mereri multam fidem sæpius ostendimus, & accurate discußimus acta S. Alexandri, absque ulla Juvenalis Diaconi mentione.
[4] [an Episcopus Interānensis?] Idem Ferrarius in utroq; Catalogo ad hunc VII Maji refert S. Juvenalem Episcopū Interamnensem: ex cujus Actis, si extarent, deprehenderetur num diversus esset a Juvenali Episcopo Narniensi. Huic S. Proculus Episcopus Interamnensis ejus nominis secundus, ecclesiam in colle, cui a Sancto Episcopo nomen est, in agro Interamnensi ædificavit. Hæc ille. In Missali Mediolanensi anno MDXXII & Breviario anno MDXXXIX excuso nulla fit mentio S. Juvenalis Episcopi & Confessoris die III Maji, sed ejus em>memoria translata est ad hunc VII Maji: quæ de S. Juvenali Narniensi sunt intelligenda. De quo satis egimus III Maji, ostendimusque nihil esse cur præter hunc unum alius ejusdem nominis Narniensis aut Interamnensis Episcopus statuatur.
DE S. PLACIDO SEV PLACITO
PRESBYTERO AVGVSTODVNI IN GALLIA.
[Commentarius]
Innocentius Episcopus Africanus, Cajetæ in Italia (S.)
G. H.
Augustodunum, urbs Æduorum antiqua & celebris, ad Arotium fluvium, in hodierno Ducatu Burgundiæ, antiqua Sede Episcopali sub Archiepiscopatu Lugdunensi exornata, plurimos habet Sanctis adscriptos Episcopos; inter quos an censendus sit S. Placidus, [S. Placidus] de quo hic agimus, merito dubitatur. Talis agnoscitur in MSS. Atrebatensi ecclesiæ Cathedralis, [ab aliquibus habetur Episcopus,] & Tornacensi S. Martini, & sub nomine Placiti apud Notkerum, & in MSS. Trevirensi S. Maximini, & Leodiensi duplici S. Lamberti & S. Laurentii; item in Florario Sanctorum, & in auctario Vsuardi per Grevenum & Molanum in prima editione cum Canisio & Ferrario, in quibus ista verba habentur: Augustoduno B. Placidi seu Placiti Episcopi. Addit Galesinius, & Confessoris: & Saussajus, divinæ gratiæ dispensatoris egregii. Verum hisce omnibus obest, quod nullum Placidum seu Placitum Episcopum Æduensem, sive Augustodunensem agnoscant, Antonius Monchiacenus, Demochares, Ioannes Chenu, Claudius melius Presbyter Robertus & Sanmarthani: ut videatur antiquioribus em>MSS. credendum, qui Presbyterum appellant, uti sunt quatuor apographa Martyrologii Hieronymiani, etiam Epternacense ante mille propemodum annos exaratum, in quo ista habentur: Agustoduno depositio Placiti Presbyteri. MS. Corbeiense Parisiis excusum, Lucense a Florentinio editum, & MS. Blumianum, atque Rabanus in suo Martyrologio ista referunt: Augustiduno depositio Beati Placidi Presbyteri. Pridie hujus diei seu VI Maji, in MS. antiquo Reginæ Sueciæ plurimum ab Holstenio laudato, & in MS. Martyrologio cœnobii Luxoviensis, idem clarius confirmatur his verbis: [& Abbas S. Symphorini.] Augustiduno depositio B. Placidi Presbyteri, & Abbatis basilicæ S. Symphoriani Martyris. Colitur S. Symphorianus, em>Martyr Augustodunensis, XXII Augusti: basilicæ vero, sub ejus nomine existentis, meminit Fortunatus in Vita S. Germani Episcopi Parisiensis ad diem XXVIII Maji illustranda: & num. 3 hunc asserit a Nectario Episcopo constitutum Abbatem ad S. Symphorianum. Num vero hanc dignitatem ante vel post S. Germanum obtinuerit S. Placidus, incertum est.
DE SANCTO INNOCENTIO
EPISCOPO AFRICANO CAIETÆ IN ITALIA.
SEC. IV.
[Praefatio]
Placidus seu Placitus Presbyter, Augustoduni in Gallia (S.)
D. P.
Cajeta, in laterali Latio & Formiano sinu, antiquißima civitas & Episcopalis est: quæ hoc tempore annexa regno Neapolitano, Catholicum Regem Hispaniarum suum Principem reveretur: cujus ope arceque munitißima, reddita est inexpugnabilis. In Cathedrali ecclesia requiescunt varia Sanctorum corpora: [Cajetæ cum aliis Sanctorum corporibus est corpus S. Innocentii] scilicet Erasmi, urbis hujus Patroni, cujus festum celebratur die secunda Iunii; Marciani, Episcopi & Martyris, ad XIV diem ejusdem Iunii referendi; Casti & Secundini, quorum natalis incidit in Kalendas Iulii; Probi Episcopi & Martyris, ad VI Octobris memorandi; & ad hunc mensem Majum recolendi spectant, S. Innocentius hoc VII die, Euperia Virgo & Martyr die XVII, & Albina, itidem Virgo & Martyr, die XXVI: quorum omnium corpora ibidem requiescere, [& solennis cultus.] & festa solenni ritu peragi, testatur Ferdinandus Vghellus tomo 1 Italiæ sacræ in Cajetanis Episcopis. Nos de singulis suo tempore acturi, ex Legendario MS. Cajetano plerorumque Acta obtinuimus, [Acta Mss. qualia Ferrario judicata:] procurante P. Antonio Beatillo Societatis Iesu, studiorum nostrorum amantißimo, cui promovendo thesaurum a se de Sanctis regni Neapolitani collectum liberaliter communicavit. Aliquod ejus compendium sed fabulosis, ut ait, rejectis, edidit Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ; & hanc subiecit Annotationem: Hæc S. Innocentii historia accurata eget censura alicujus viri docti, qui omnibus diligenter inspectis, tempus quo vir in humanis fuit proderet, quæ Galilæa civitas, & quæ Justiniana sit (tres enim hujus nominis urbes leguntur) explicaret. Hæc ille. Verum, unde opinatur editum a se compendium Vitæ apud viros doctos posse obtinere aliquod specimen verosimilitudinis, cum ipsam historiam, ex qua illud compendium est desumptum, asserat fabulosam? Prius igitur quam de ipsa, [quomodo hic proposita?] qualis videatur nobis, pronuntiemus aliquid, contextum ejus hic proponere placet, em>sub titulo Vitæ apocryphæ; utpote obscura multa, quædam etiam a verisimilitudine aliena continentem: tum vero nostras ad eam illustrandam conjecturas, & ad castigandam censuras proponemus, integrum de re tota judicium relinquentes Lectori. Ipsa sic habet.
VITA APOCRYPHA
Ex Legendario MS. ecclesiæ Cajetanæ.
Placidus seu Placitus Presbyter, Augustoduni in Gallia (S.)
BHL Number: 4279
EX MS.
[1] b>In diebus illis persecutio erat Christianorum: & dum natus fuisset Beatus Innocentius in Galilæa civitate, [Dicitur quinquennis per Angelum ablatus a parentibus] factus annorum quinque media nocte ablatus est ab Angelo a latere matris suæ. & ductus ad Sanctos Quadraginta, milliario trigesimo a parentibus suis. Tunc expergefacta mater ejus, non invenit filium suum ad latus suum: & dicit ad virum suum Adrianum: Væ nobis! quomodo ablatus est filius noster a latere nostro? quid utile erit nobis esse in hac civitate? Primarius fructus noster ablatus est a nobis: exeamus de civitate ista, & mutemus aliam Provinciam. Exeuntes portam civitatis Galilææ, pervenerunt in civitatem Justinianam in terra Africa, scrutantes per universa loca, quærentes B. Innocentium filium suum, simulque transmittentes B. Memoratianum… quærendo B. Innocentium.
[2] [adultus reversus in patriam,] Beatus vero Innocentius, cum moratus fuisset in loco, quo portatus fuerat ab Angelo, annis viginti duobus, & factus fuisset annorum jam viginti septem; data est ei gratia a Deo sapientiæ & intellectus, & recordatus parentum suorum, ait intra se: Qui sunt parentes mei, vel cujus matris lac bibi, aut qualiter in hunc locum adductus sum ignoro. At recordatus Psalmi in loco ubi dicitur, qui ascendunt mare in navibus in aquis multis ad operandum operationem suam: ascendit in naviculam, & reversus est in civitatem Galilæam, requirens parentes suos. [Ps. 100, 2.] Et confitendo se esse Christianum, ductus est ad quemdam Proconsulem, nomine Anolinum, qui in ipsis diebus S. Crispinam Martyrem in vinculis detinebat, [coram Pro consule fidē Christi professus] atque affligebat. Cumque audisset B. Innocentium, & cognovisset eum esse Christianum, cœpit eum sermonibus interrogare dicens: Unde venis? vel quo vadis? vel quem quæris? Cui B. Innocentius respondit, Parentes, quos habeo, non sunt terreni: verumtamen patrem & matrem, qui me carnaliter genuerunt, quomodo ab eis ablatus sum, vel ubi sunt, nescio: propter quod vado eos quærere, & ubi quæram, nescio; & si eos non invenero, sufficit Christum, quem confiteor, quotidie mecum habere. Pro quo sermone iratus est Anolinus Proconsul, & volebat eum terrere.
[3] [in Iustiniana urbe Africæ ordinatus Diaconus dein Episcopus.] Quod cognoscens B. Innocentius, timore perterritus, eadem nocte ascendens in naviculam qua venerat, pervenit in Provinciam Africam in civitatem, quæ vocatur Justiniana: ubi invenit parentes suos. Et moratus est in eadem civitate, ubi data est ei gratia a Deo & Domino Jesu Christo, & factus est Diaconus, in quo habitu fuit annos septem. Postmodum cum factus esset Episcopus, fuit in Episcopatus ordine per alios annos septem.
[4] [venisse in insulam Ænariam, tum Speluncam & navigaturus Terracinā,] Deinde vero venit in Italiæ Provinciam, in insula quæ vocatur Ænaria, in partibus Campaniæ constituta, milliario a civitate Neapoli decimo octavo, in quo loco morabantur quædam Dei famulæ moniales; quæ susceperunt eum cum magno gaudio in earum monasterium, & ibi moratus est diebus septem. Et egressus de ipsa insula, veniens in locum quæ vocatur spelunca, ubi invenit B. Memoratianum Diaconum suum, qui jam antecesserat eum cum omni familia sua, & gavisi sunt valde; & ingressi naviculam volebant ambulare in civitatem Terracinam, milliarium a Spelunca circa tertium decimum. Cumque jam appropinquasset Terracinam, [vento abactus Capratiam:] subito datus est ventus validus, & cœpit eos fatigare; ita ut remi in manibus eorum rumperentur, & jactavit eos ventus in locum, quæ vocatur Capratia: in quoloco morati sunt dies quindecim.
[5] Audiens hæc Severianus nomine, qui tenebat primum locum in civitate Terracina, [venientes ad se capiēdum,] jussit Notario suo, ut tolleret septem paria boum & ambularet ad B. Innocentium, atque sub omni custodia cum omni familia sua & rebus, deportaret in civitatem Terracinam. Quos cum vidisset B. Innocentius sic armatos ad se venire; dixit ad Beatum Memoratianum. Pueri isti veniunt comprehendere nos, dicit ei Beatus Memoratianus: Et ego jam video, sed ora, [oratione ad Deum fusa] Domine mi, in Christi nomine, ut in nos non faciant, quod volunt. Beatus autem Innocentius flexis genibus cœpit orare dicens: Domine Deus, Pater omnipotens Domini nostri Jesu Christi, qui tecum vivit & regnat in seculorum secula, quem dignatus es per Prophetas nobis annuntiare venturum, ut nos sua passione liberaret de regione umbræ mortis, & redimeret nos de inimicorum insidiis, exaudi me servum tuum, in ista hora: ut homines isti, qui ad nos veniunt ad læsionem famulorum tuorum, ne permittantur quidquam contra nos operari, per Dominum nostrum. Cumque explicuisset orationem, [procul abegisse,] Notarius appropinquavit cum militibus, & septem paribus boum. Cum autem apprehendissent B. Innocentium subito datus est mugitus omnium boum illorum, & exspiraverunt omnes. Perterriti autem qui venerant, timore magno & fugati, reversi sunt in civitatem Terracinam, renuntiantes Severiano omnia quæ eis contigissent, & qualiter boves illorum expirassent. Talis autem in eis timor & tremor datus est; ut non ultra præsumpserit Severianus ad B. Innocentium mandare, nisi solum rogando ut oraret pro eo. Beatus autem Innocentius in ea hora, qua cinctus est a militibus, antequam timor in illis ostenderetur, oculos ad cælum levavit, dicens: Sicut cum gratia non potui ingredi hanc civitatem Terracinam, sed sicut inimicum me susceperunt; peto, ut qui in ea natus fuerit, homo ille non ibi valeat.
[6] [coclitem & mancum sanasse,] Postea vero, dum adhuc B. Innocentius in prædicto loco Capratia moraretur, erat ibi quidam pauper a nativitate sua egens victu, cui nomen erat Secundus: qui habebat unum oculum læsum, ac manum unam pedemque unum aridum: qui nequaquam victum inveniebat, nec alia facultas aderat, absque uno pari bucularum immaculatarum. Cui apparuit Angelus Domini in somno, dicens: Apprehende buculas, & vade ad B. Innocentiam: & quod tibi ab eo imperatum fuerit, fac. Exurgens mane homo ille ambulavit ad B. Innocentium, dixitque ei quæ in somnis viderat. Cui B. Innocentius dixit: Fac, quod tibi jussum est, & veni ad nos. Cui dicit homo ille: Domine, volo buculas apprehendere, sed nullatenus possum, quia neque zonam in capite acceperunt, neque jugum in cervice. Cui B. Innocentius dixit: Vade in nomine Domini Jesu Christi, [indomitos boves cicurasse.] cujus ego servus sum: apprehende vaccas has secure, & nullam tibi molestiam facient. Abiit homo ille aridus, & cum tanta mansuetudine apprehendit eas, ac si dies noctesque in fune stetissent, quas anrea nec decem homines domum suam applicabant. Quas cum apprehendisset, jugum imponens super eas, ducit eas ad mare apud B. Innocentium. Qui cum vidisset eum, dixit: Deus & Dominus noster Jesus Christus rependat tibi pro nobis, & efficiaris salvus; ut qui in infantia tua habuisti male, modo bene recipias. Et juncto vehiculo imposuit super eas, quæ necessaria erant, & abiit ad locum, quem desiderabat, hoc est a fundo ad Palmam, passus plus minus octingentos. Homo ille reversus cum oratione ad domum suam, invenit omnia vasa plena tritico, oleo, & vino, cui ab ipso die reddita est salus in oculo, manu, pedeque: & tanta ei Deus ministrabat per orationem Beati Innocentii, ut usque ad mortem suam ei aliquid minus non fuerit.
[7] [moritur 7 Maji] Beatus autem Innocentius requievit in eodem loco cum Diacono suo Memoratiano, septimo die mensis Maji, ubi mirabilia per eos Dominus ostendit. Post multum vero tempus translatum est corpus B. Innocentii a civibus Cajetanis in civitatem Cajetam, [translatus Cajetam claret miraculis.] & cum hymnis, & laudibus reconditum est in abdito sanctæ Mariæ Cajetanæ ecclesiæ: ubi ejus meritis & intercessionibus multa mirabilia fulgent, ad laudem Domini nostri Jesu Christi: qui cum patre, & Spiritu sancto vivit & regnat in secula seculorum. Amen.
CONIECTVRÆ ET CENSVRÆ
In Vitam præcedentem.
Placidus seu Placitus Presbyter, Augustoduni in Gallia (S.)
AUCTORE D. P.
[1] [Sub Diocletiano & Maximiano vixii innocentius] Qvod in tota ea, quæ de S. Innocentio habetur, historia inventu difficillimum visum Ferrario est; obviam plane habet solutionem, oculos reflectenti ad S. Crispinam, quæ cum in vinculis attinebatur & affligebatur a Provinciæ Proconsule, ad eumdem adductus S. Innocentius dicitur, fidemque professus. Nec enim ignobilis ea aut obscura est Martyr: sed apud S. Augustinum occasionibus variis locisque minimum quinque laudatur; ad diem V Decembris, quo colitur, plenius & distinctius expendendis. Satis hic fuerit Adonem audire, ex illis hoc elogium ipsi texentem: in Africa apud Coloniam Thebestinam, natalis S. Crispinæ, quæ temporibus Diocletiani & Maximiani, cum sacrificare noluisset, jussu Anolini Proconsulis decollata est. En tempus, en locum quo referas cetera.
[2] Nempe Thebesta, ut ipse in Lexico Geographico docet Ferrarius, [Galileæ in Africa loco maritimo,] urbs Africæ mediterranea & olim Episcopalis sub Archiepiscopo Carthaginensi. Huic em>ergo proxima, sed ad mare, fuerit Galilæa, Innocentii patria: nec procul inde etiam ad mare, sed in alia, puta Byzacena provincia, urbs Justiniana. Ignota, inquies, Africanis Conciliis atque historiis nomina, imo longe petita: nam Galilæam Palæstinæ regionem solam legimus, Justinianam vero (quæ tamen urbs Episcopalis esse deberet) alibi plures, nullam in Africa. De Galilæa fateor: sed & hoc scio, plurima esse & fuisse in Africa ignotæ appellationis aut positionis oppida, imo & urbes. Carolus a S. Paulo in sua Geographia sacra ordine alphabetico proponit notitiam Episcopalium Sedium ultra centum & quinquaginta in Africa, quæ cui provinciæ sint adscribendæ ignoratur; inter notas autem certæque provinciæ adscriptas urbes, leges apud eumdem Beneventum, Papiam, Neapolim, Parisium, Regium, Abidum, Sestum, Idam, Abderam, Hortam, similesque, imo Germaniam & Aquitaniam, non regiones, sed urbes; quas non minori cum admiratione aliquis minus peritus audiat nominari in Africa, quam Galilæam.
[3] [deinde Adrumeti post dictæ Iustinianæ:] Ad Justinianam quod attinet, observo, omnes hoc nomine appellatas urbes ab restauratore Justiniano id accepisse seculo VI, post ea Conctlia celebrata, ex quibus nunc fere habemus Africanarum Sedium nomenclaturam, cum aliis antea dicerentur nominibus, sicut Byzantium em>primum dicebatur, quæ postea ab amplificatore suo dicta Constantinopolis. Testem de his locupletem & irrefragabilem habemus Procopium Cæsareensem, per omnes quos de Iustiniani ædificiis scripsit sex libros, quorum ultimus ea solum tractat, quæ fecit in Africa, capite autem 4 narrat, quomodo in provincia Byzacena urbem maritimam Adrumetum, muris expoliatam a Wandalis, exindeque Maurorum incursionibus expositam, ille invenerit; verum eadem muris maximis cincta, ac justo instructa præsidio, cives ab hostium quorumvis metu in securitatis fiduciam vindicavit, Quapropter, inquit Procopius & hanc etiam urbem hodie vocant Justinianam, servatori Principi solventes ejusmodi præmium, solaque nominis impositione gratum animum significantes: quippe nihil aliud, quo Imperatoris beneficentiam remunerentur, aut habent ipsi aut ille exoptat. Habemus ergo Iustinianam, a tribus quas noverat Ferrarius, in Macedonia, Mœsia, Bithynia sitas, adeoque nihil huc facientes, diversam. Fuit autem Adrumetum urbs Episcopalis, in eaque anno CCCXCIV celebratum Concilium.
[4] Vt autem vitæ scriptor notam suo tempore urbis hujus appellationem usurpavit, pro ea quæ Diocletiani ævo nota erat; sic videtur etiam recentioris, institutionis vocabulo em>usus, cum locum, trigesimo milliario a Galilæa, Innocentii patria, dißitum, vocavit ad Quadraginta, Martyres scilicet Sebastenos intelligens, IX Martii coli solitos, [educatus in loco qui postea appellatur ad Sanctos 40.] quorum sacri cineres, Constantini ac posterorum ejus temporibus, in varias orbis partes delati, pluribus etiam locis nomen secere: quod & in Africa accidisse possumus credere. Præerat autem Byzacenæ Provinciæ Proconsularis; quem omnino credo in hac Vita vocandum fuisse Anolinum, si exactiorem rei notitiam auctor habuisset: at vero Innocentium legens vel audiens a Severiano, primas Terracinæ tenente passum molestiæ aliquid, non absurdum credidit, eidem in Africa adducere Innocentium, fidem professurum, quod nunc melius corrigeretur.
[5] Sancti porro peregrinatio in Italiam fugiendæ persecutionis causa, [deinde ad Campaniæ littora migravit.] difficultatem non habet quoad loca per Vitæ auctorem expressa: suberant enim Provinciæ Africanæ Præfecto Prætorio Italiæ, imo & ipsis Imperatoribus Augustis, qui Romæ potißimum degebant: hinc continua erat ex Africa in Italiam navigatio, in qua primum est Ænaria insula, paßim ab antiquis descripta, nunc Ischia appellata. Notißima quoque ibidem est urbs Terracina, inter quam & Cajetam Spelunca, a Tacito, Suetonio & Strabone memorata, nunc Sperlonga dicta. Non procul em>inde Fundi, antiquißima civitas & etiamnum Episcopalis est: unde de Capratia quod ibidē sit in territorio Terracinensi, conjectura fieri potest: quid si hæc nunc Turris S. Anastasii appelletur? Inquirendum id viris eruditis relinquimus; quia nolumus ad Caprariam insulam, inter Corsicam & Genuensem ditionem, confugere. Et hæc de locis in Vita hac memoratis.
[6] Iam quod ad reliquam ejus seriem attinet: ea sic videtur ordinari posse, ut circa annum CCLXXVI natus, [Vitæ tempus quomdo ordinari possit,] quinquennis raptus fuerit e paterna domo. Hoc quia ei in salutem ceßit, crediderit auctor ab Angelo factum. Abiis deinde in quorum potestatem devenit dominis, ingenua pueri indole delectatis, traditus sit litteris sacris ac profanis instituendus, eo in loco qui postea a Quadraginta Martyribus nomen accepit; ibique per annos non solum duos, sed (prout ex conjectura correxi) viginti duos, ad omnem proficiens sapientiam, cum jam ageret ætatis annum, non septimum, sed vigesimum septimum, parentes hactenus sibi ignotos quærere aggressus, Galilæam abierit, fervente jam Diocletiani persecutione contra Christianos: ubi mox talis agnitus, ductusque Thebestam ad Anolinum, manus ejus evaserit veneritque Adrumetum: quo jam pridem parentes ejus migrarant. Hos vero istic divina quadam dispositione reperiens ibidem subsistere elegerit, & cessante per em>ultroneam Imperatorum abdicationem persecutione cooptatus sit in Clerum, cum suo quondam pædagogo Memoratiano. Factus deinde ecclesiæ illius Diaconus, post annos septem in eo munere & gradu exactos, Episcopo urbis mortuo in Pontificatum successerit: in quo constitutus prædictum Memoratianum assumpserit in Diaconum suum: sic enim corrigo quod in ecgrapho nostro modo, datum, modo, dictum suum, perperam scribitur.
[7] Quæ deinde causa jam Episcopo fuerit, ut Ecclesia sua dimissa migrare decerneret in Italiam, [Causa deserendi Episcopatus, potest fuisse Arianorum violentia] cum sua Episcopali familia, quis poßit divinare? Suspicari si libeat ad Constantii usque tempora & orthodoxorum Episcoporum toto imperio vexationem pervenisse Innocentium; conjectare haud inconsequens fuerit, Arianorum violentiæ ecclesias occupantium ipsum ceßisse eodem tempore, quo latere cogebatur S. Athanasius: præmissoque in navi cum familia Memoratiano, in Ænariam primum insulam, deinde Speluncam appulisse, unde voluerit Terracinam navigare: sed vento validiori coactus exscenderit ad Capratiam, medio forsan inter Terracinam & Speluncam spatio, ibique substiterit dies quindecim.
[8] Interim vero de Catholici ex Africa Episcopi adventu monitus Severianus, eidem urbi a Constantio Imperatore Præfectus, homo Arianus (non enim gentilem fuisse, sed em>nec Catholicum, satis patet ex eo quod egit) vinctum eum adduci præceperit, submisso Notario cum septijugo plaustro, [ob quam & Terracina exclusus fuerit sub Imp. Constantio.] in quo adveherentur Terracinam ipse & socii. Bobus autem ad sancti viri orationem mortuis, territo Notario, & Severianum terrente, sic ut etiam precibus ejus se commendaret; ibidem Capratiæ dimissus fuerit quiete habitare: donec tam ipse quam B. Memoratianus ac ceteri morerentur, miraculis clari, præsertim Episcopus Innocentius, cujus ibi cultus VII Maji perseverarit; donec loco per Saracenos desolato, ut alia plura, Cajetani em>cives excitati fuerunt, ad venerabile corpus in suam ecclesiam transferendum. Quando ex eis quæ Capratiæ tradita sermone, vel saltem picta scriptave fuere compilata etiam Vita hæc fuerit; cui post tantum temporis intervallum facile ignoscas circumstantiarum minus verisimilium aspersum aliquid, cum ea fere fortuna sit omnium Vitarum quæ post plurium seculorū lapsum scriptæ fuere. Ferrarius in Catalogo generali, S. Innocentium Episcopum & Martyrē appellavit: sed ipse se in Catalogo Sanctorum Italiæ corrigēs, rectius asserit, Confessorem in Domino obdormivisse.
DE S. MASTIDIA VIRGINE
TRECIS IN CAMPANIA GALLICA.
[Praefatio]
Mastidia Virgo, Trecis in Gallia (S.)
AUCTORE G. H.
[1] Inter illustres sanctitate feminas, quæ plures apud Tricaßinos seu Trecenses in Campania Gallica floruerunt, censeri debent Maura & Mastidia: illa vixit circa annum quadragesimum supra octigentesimum, & habuit Vitæ suæ scriptorem Prudentium Episcopum, auctorem plane coævum, qui S. Mauræ devotionem erga S. Mastidiam ita exponit: Nondum, frater Mauriti, a memoria mea elapsum est, quod te ministrante oculata fide cognovi. [Corpus in altari sec. 9.] Expleta namque matutina synaxi, innuisti mihi ut Mauram aspicerem, arctius amplectentem & dulcius osculantem altare, ubi corpus beatæ Virginis Mastidiæ requiescit: sed & hora sexta a Fratribus decantata, ad pedem ejusdem altaris lacrymarum suarum rivulum ostendisti. Hæc ibi. Colitur S. Maura XXI Septembris, at S. Mastidia hoc VII Maji. Ex adductis verbis scimus corpus ejus publicæ venerationi seculo nono in altari ædis Cathedralis expositum fuisse, [tempus vitæ incertum.] at quot seculis ante vixerit non constat. Nicolaus Des-Guerrois de Sanctis Trecensibus, ad seculum primum transfert, & Martyrem obiisse statuit: sed non probat.
[2] [Historia inventi corporis.] Deplorat res ejus gestas non extare auctor Historiæ inventi corporis & miraculorum, quæ asserit coram oculis suis mense Aprili anni millesimi septimi fuisse patrata. Edidit hanc historiam Nicolaus Camuzatus in Promptuario sacrarum Antiquitatum diœcesis Tricaßinæ, quam nos ex illo desumptam damus. Meminit ejusdem Inventionis Monachus Altißiodorensis, Robertus nomine, in sua Chronologia istis verbis: [sub Milone Episcopo,] Apud urbem Trecassinam, Præsulante Milone, in fundamento ecclesiæ ejusdem Sedis, inventum est cujusdam electæ Dei Virginis venerabile corpus, purpura integra involutum: invenerunt etiam nomen ipsius Masthidia. Collocatum est ergo corpus hujus S. Masthidiæ Virginis, & in Trecensi Sede venerabiliter retinetur. Hæc ibi. Sanmarthani in Episcopis Trecensibus de dicto Milone Episcopo XLVI ista habent: Milo benedictioni ecclesiæ S. Stephani Senonensis, [circa annum 983] factæ a Seguino Archipræsule anno DCCCCLXXXVIII, interest cum Rocleno Nivernensi & Heriberto Autissiodorensi, apud Odorannum in Chronico. Quo tempore D. Mastidiæ corpus inventum est in ecclesia Trecensi, quam vetustate collapsam restituit, quibus similia habet monachus Autißiodorensis, Robertus dictus, ut post ex ejus supplemento patuit. Miloni succeßit Manasses, qui anno DCCCCXCIII supremum diem explevisse dicitur. Ecclesiam autem Cathedralem restauratam in hisce Actis monasterium appellari asserit Camuzatus; quod adhuc id temporis Canonici cum suo Præsule, [Canonicis in commune viventibus.] tamquam monasticæ vitæ assertores, in commune juxta veterem institutionem viverent; idque factum addit usque ad tempora Philippi, qui Cathedram Episcopalem regendam suscepit anno MLXXXII, ubi plura in eam rem congeruntur, quæ ibi legi possunt.
[3] Festum inventionis colitur in prædicta ecclesia Trecensi die VII mensis Maji, frequenti tum civium tum eorum, qui finitima urbis loca inhabitant, undecumque confluentium concursu, [Festum inventionis 7 Maji.] eximio illud devotionis fervore celebrantium, qui etiam in eadem ecclesia totam noctem pervigilant: adeo ut plerique assiduis orationibus, quam medicorum ope non poterant, corporis sanitatem, intermedia Virgine & conciliatrice, obtineant. Hæc aliaque dictus Camuzatus. Celebratur ad dictum VII Maji memoria S. Mastidiæ em>in Trecensibus Martyrologiis & MS. Carmelitani Ordinis, qui suum cultum in Breviariis & Martyrologiis ex consuetudine harum potißimum ditionum per B. Alberrum Hierosolymitanum Patriarchā, ut alibi ostendimus, suscepit. Memoratur etiam S. Mastidia apud Grevenū & Molanum in Auctario Vsuardi, Ferrarium in Catalogo generali, Canisiū in Martyrologio Germanico, & Saussajum in Martyrologio Gallicano. Ferrarius iterum citato Renato Benedicto de Vitis Sanctorum Galliæ, eamdem refert ad diem quintum Maji.
[4] Scribit idem Camuzatus, thecam, qua sacrum Virginis corpus inclusum custoditur, olim argenteis laminis affabre & subtiliore artificio elaboratis, [Corpus expositum an. 1606] aurique celatura insculptis, extrinsecus obductam fuisse… quæ a Trecensi Episcopo anno MDCVI die XX Maji reserata fuit, dictumque corpus ex ea eductum, super majus altare supradictæ ecclesiæ summa cum veneratione collocatum, ac extemplo in capsam repositum est. Quia vero ipsum corpus integrum, recto inter se ordine connexis & compactis membris, avulso tantum ab humeris capite, repertum est; inde complures suspicandi ansam arripuerunt, memoratam Virginem capite plexam, martyrii palmam obtinuisse. Hæc ibi. Saussajus eadem ex causa scribit, corpus martyrii indicio, nempe purpureo collobio, conspicuum em>inventum; quod repetit ad diem XX Maji, ob reserationem thecæ isto die factam. Erat tunc Episcopus Renatus Breslæus, qui excitatus fuit illustri miraculo, [occasione paralyticē subito sanati.] quod dicto anno MDCVI in festo S. Mastidiæ contigerat. Erat puer ecclesiæ S. Stephani choraulus, paralysi & omnium membrorum obstructione ultra quatuor menses misere vexatus, & ad corpus S. Mastidiæ delatus pristinam sanitatem subito assecutus. Quod miraculum legitime examinatum & approbatum est: de quo & reseratione thecæ, elatione & repositione corporis, publicum instrumentum seu processum verbalem confici curavit suo nomine dictus Episcopus Renatus, estque illud cum Vita S. Helenæ & hujus Mastidiæ Gallice excusum Trecis anno MDCXXV.
[5] [Sanatur puella tibiis inflammatis affecta an. 1613] Adduntur in eodem libello tria alia miracula legitime approbata, quorum prius contigit anno MDCXIII, in honesta puella Loisia Leger, quæ habebat tibiam sinistram cum pede adeo inflammatam, ut post varia remedia frustra adhibita, judicio medicorum & chirurgorum debuisset tibia abscindi. Quod renuens dicta puella permittere, confugit ad patrocinium S. Mastidiæ, & nocte ante festum S. Mastidiæ vigilans in Sacello ejus, subito sanata est, & ipso die cum sacrum S. Mastidiæ corpus per urbem in solenni proceßione portaretur, dicta puella absque ullis fulcris alacris comitabatur. Alia duo miracula patrata sunt anno sequenti MDCXIV, quando duæ claudæ fuerunt sanatæ, quarum altera, Edmera le Cleroq vidua, biennio ex quadam in tibias defluxione non poterat absque fulcris incedere, [& duæ fæminæ claudæ an 1614.] sanata est sexta Maji in vigilia festi S. Mastidiæ: altera femina conjugata, nomine Francisca Patrois, quæ ex afflictione renum, & contusione nervorum etiam biennio absque fulcris non potuerat semet movere, sanitatem recuperavit die VIII Maji postridie festi S. Mastidiæ. Horum miraculorum processus verbalis asservatur in Archivio Episcopi Trecensis.
[6] [fundatio 2 Capellanorum] In Registro beneficiorum diœcesis Trecensis ibidem anno MDCXII excuso aßignantur duo Capellani altaris S. Mastidiæ, quorum constituendorum collatio spectat ad Episcopum, at fundatio refertur ad annum MCCXXXV apud Nicolaum Des-Guerrois: qui sub finem libri addit, anno MDCXXX Ludovicum XIII Regem Christianißimum cum Regina conjuge, Regina matre ac reliqua Curia, adfuisse Trecis, eisque tunc alias Sanctorum reliquias fuisse ostensas, & inter has aperta theca sacrum corpus S. Mastidiæ, cujus pars aliqua Reginæ donata sit.
HISTORIA INVENTI CORPORIS
Eruta ex MSS. a Nic. Camuzato.
Mastidia Virgo, Trecis in Gallia (S.)
BHL Number: 5676
EX CAMUZATO.
[1] Admiranda Sanctorum gesta describere, summi profectus credimus esse: dissimiles enim mentes hominum, dissimilationes exigunt modulationum. Quibusdam ad instruendum mellita tantum Patrum eloquentia sufficit, [Prologus Auctoris] quibusdam vero etiam mirabilium per Sanctos gestorum relatio necessaria fit, quorum mores non repudiandos, sed pro modo suo quosque credimus esse tractandos. Unde S. Mastidiæ Deo dicatæ Virginis litteris mandare conamur actus, quos multis profuturos esse putamus. Hæc namque Virgo beata, quantis apud Deum valeat meritis, se visitantibus, effectibus monstrat mirabilissimis. [a se visa narrantis] Sed ejus vitam, quam ex præsentibus intelligimus virtutum copia fulsisse plenam, cum desit, aut præ incuria priorum non descriptam, aut aliquo modo credimus periisse scriptam; idcirco prætereuntes dubia, referemus tantum ea, quæ nostris visibus fuerunt subjecta.
[2] Milo vir reverendus, dum urbis Trecorum regeret Præsulatum, monasterium S. Petri Principis Apostolorum parietibus induxit majoribus dilatandum, & senioris ecclesiæ quoddam destruens altare, quod Corpus sacrosanctam Mastidiæ Virginis sciebat tegere, prius reperit tumulos Præsulum meritis & nomine famosorum: hinc perscrutando altius terræ solum, invenit tandem venerabilem prædictæ Virginis sarcophagum, in quo unus supradictorum recondiderat tanti corporis thesaurum, [corpus integrum repertum,] & quasi incubans servabat defossum. Aperiens ergo thecam, invenit sancti corporis gemmam, purpura involutam, ita scilicet omni corpore integram, ac si die præcedenti eamdem subiisset speluncam: quam cum summo numerosi populi levantes honore, supra quamdam aram ejusdem deponunt ecclesiæ, ubi Virgo comparatione difficilis, sedem habuit diversorum annorum curriculis. Tandem vero majoris templi altaribus Deo dicatis, in parte septemtrionali consecratum est altare in honore B. Baptistæ Joannis, [juxta altare S. Ioannis Bap. collocatur] juxta quod, cum magna innumerabilis populi honorificentia, Virgo prudentissima locatur Mastidia: ubi quanto virtutum fulgeat fulgore, nulli rhetorum admodum explicabile, in tantum se jam extollit virtutum acervus quotidie.
[3] [Anno 1007 Fer. 6 Pachalis] Anno denique ab Incarnatione Dominica millesimo septimo, cum gens Christicolarum Dominicæ Resurrectionis potiretur gaudio, & Paschalis festi solennitatem corde celebraret devotissimo, gaudia gaudiis accumulavit Virgo beata nostris, quæ talibus prodidit indiciis. Feria sexta Paschalis hebdomadæ, cum sol in terris jubar roseum fudisset ignicomus, & terras illustrasset radiis fulgentibus; quædam mulier, cujus arida gravi torpebat læva veterno, a Ternodorensi venit pago; & ut oraculo didicerat, [sanantur mulier contracta] capsam Virginis subiit, & palma qua vigebat pectus tundens, voces ad sidera lacrymosas mittere cœpit, Brachium namque ejus humor deseruerat, digitisque omnibus in medio palmæ fixis, pugnus aridus pectori adhæserat, nec qualibet vi a pectore avelli poterat. Hæc igitur longa trahens a pectore suspiria, Mastidiam ingeminat voce assidua. Nec mora: humor calori commixtus refovere cœpit artus, digitisque calentibus a pectore divelli pugnus, digitorumque se subrigere cœperunt artus, & pristinæ sanitati totus redditus est humerus.
[4] Hinc cum sol aureus se subveheret ad altiora, & ejusdem diei tertia jam incanduisset hora, more solito Fratres ecclesiæ S. Petri suburbana S. Remigii adeunt templa, Missarum inibi celebraturi solennia: ubi cum aliquandiu moras innecterent, contigit ut parentes cujusdam infantis ab urbe Senonica redeuntes Trecorum mœnia subirent. Puer vero, qui jam videbatur triennis, [puer incurvus & repens,] præ infirmitate corporis non poterat imitari gressus hominis, sed magis videbatur repere more quadrupedis vel serpentis; ad cæli autem culmen vix tantum erigere caput poterat, nam reliqua pars terræ inhærebat, longosque corpore tractus nitendo dabat, & ut serpens claudus vulnere se in sua membra plicabat. Hunc itaque cum parentes ante S. Mastidiæ inferrent præsentiam, meritis Virginis sanctæ mox sibi divinam senserunt adesse clementiam; nam cunabula longa relinquens pusiolus, novellis plantis humum calcat rectus effectus. Stringitur in solidum quod fluxerat antea nervis, & miracula omnium astantium præbet ocellis.
[5] Interea pater quidam cum filio, frontis lumine privato, cum Clericis suburbanum adierat templum: [& alius puer cæcus.] Clericorumque præveniens reditum, redivivo gressu sæpedictæ Virginis revisit locum, mox solita usus Domini clementia: impetrante enim virgine Sancta, cæcatam pueri frontem tenebrarum deseruerunt nubila, fenestrasque reseratas lucis adierunt crepuscula; quorum fama totius urbis perlustravit loca, Clericorumque concitavit animum redeundi ad Principis Apostolorum limina.
[6] His interim gestis, dies supervenit Dominica, quæ Octavis Paschæ habebatur prætitulata; [Dominica in Albis] cujus sub gallicinium, cum jam lucifer desereret oceanum, Fratresque ecclesiæ S. Petri partem celebrassent Matutinarum; mulier quædam, quæ eamdem noctem duxerat insomnem, tantam Virginis in se sensit propitiationem. Ejus namque tibiæ coxis adhæserant; [alia contracta,] popliteque curvo, sic se utrorumque nervi compaginaverant, ut verso usu, genibus, non plantis, terram calcaret: nec aliter quam manibus subnixa saltu terram superans, alienis vectabatur vestigiis, id est, quibusdam in eundo innitebatur scabellis. Hæc igitur perseverans in orationibus, cum nocturnorum primus jam celebraretur actus, divinæ pietatis sic sibi sensit adesse munus. Primitus caro a carne separari, nervorumque ruga in longum cœpit enodari, moxque miris pallens modis (& ut adhuc testatur) angustia inestimabilis percussa doloris, vocibus totum implet locum lacrymosis, quæ illuc confluere cogerent e diversis diversos locis; cunctisque videntibus capsam sancti Corporis manibus arripuit propriis, & quasi manu erigeretur sanctæ Virginis erecta adstitit artubus cunctis. Sic Dominicȩ Resurrectionis hora, erectionis suæ mulier sensit dona. His ita peractis:
Jam prima novo spargebat lumine terras,
Tithoni croceum linquens aurora cubile;
[7] Cum sic sæpe dictam virginem innovavit Dominus virtute. [item paralyticus,] Quidam homo, jam fere terdenis annis sub mœnibus habebatur urbis, qui artubus omnibus dissolutis, Virginis semper in hærebat januis, & ab ingredientibus templum, se in sterquilinio torpentem confoveri orabat eleemosynis: læva namque ejus vitali habebatur exhausta calore, & sic arida in modum arcus ad flexum flectebatur ulnæ: tota etiam pars sinistra corporis gravi torpebat paralysi, & sensu privata erat omni, fluxosque per artus, languida dimissis pendebant vincula nervis: quin etiam crurium & tibiarum nervi in rugam habebantur collecti, nec terram signare poterat gressu quolibet levi. Hunc igitur, ut cadaver jam pene sepeliendum, bis bina cervice referentes quidam, ut poposcerat, sub sanctæ Virginis ponunt tumbam. Tunc aliquantisper perseverans in oratione flebili, extemplo donum medicinæ Dei sensit adesse sibi. Primitus lævam, quam & ariditate & curvatione diximus damnatam, gravi etsi percussus dolore, cœpit erigere. Hinc non longo interposito spatio, pars reliqua cœpit reviviscere. Longi cadaver temporis extinctos ad vitam erigit artus, & calle novo progrediens persona vetus, motis frequenter gressibus pulsabat solum, hinc currens lætus laudat Dominum. Talibus igitur miraculis accumulavit Dominus gaudia suæ resurrectionis. Nec lectorem, obsecro, fatua deterreat pagina, quæ etsi verborum horreat asperitate incomposita, tota tamen sensus mirabili nitet fragrantia; certi enim sumus rebus tantis nos magis honorem detrahere, quam magna magnis accumulare; sed interim cesset excusatio frivola, cum quæ sunt explicanda explicare tota nō possit pagina.
[8] His transactis, ejusdem hebdomadæ tertia superveniente feria, quæ XVII Kal. Maji eo anno fixit sedilia, [15 Aprilis muta mulier] cujus secundam cum jam vectis equis sol attingeret horam, mulier quædam, Tricassinorum orta in patria, a Senonarum partibus rediens, urbis Trecorum adiit mœnia: & hæc ita auribus erat obturata, sicque aurium ejus conceptacula habebantur obstrusa, ut nullius quamvis clarissima haurire posset verba. Sed cum sanctæ Virginis veniret ante præsentiam, fortuitu Sacerdos quidam ad altare ejus psallebat Missam. Nec diu orationibus vacarat lacrymosis, ecce jam cæcas audire cœpit voces Sacerdotis: hinc auris diutissime surda, etiam tacitas cœpit haurire loquelas, ruptisque penetralibus omnes patuerunt fores. In crastinum autem mulier quædam, cujus frontis fenestras nox occupaverat cæca, [16 Aprilis cæca,] ducatu filii sui functa, a Wauracensium patria, S. Mastidiæ venit visere templa; ubi cum aliquandiu orationum funderet libamina, & diei secunda jam incanduisset hora, nocturna cœperunt recedere nubila, luce fugante perspicua. Lux ingrediens noctis crepuscula fecit discedere, atque diu clausæ reserantur sub fronte fenestræ.
[9] Die sequenti cum sol cæli contingeret centrum, ecce Dominus miraculo addidit miraculum: nam puerulus quidam gradiens curvus more quadrupedis, [17 Aprilis inferiore parte quasi mortuus:] & tamen jam ferme septennis, parentum latus ulnis ante sepulcrum positus est sacrosanctæ Virginis. Nam ab inguine inferius ita membris omnibus erat emortuus, ut quasi cadaver semivivum tortuosos redderet flexus; nec humanos imitaretur gressus, sed serpere vel repere, ut serpens videbatur reptabundus. Hic itaque ante egregiæ Virginis depositus præsentiam, infundi sibi divinitus totius corporis mox sensit medicinam. Revisit obscœna primum calor vitalis inguina, hincque labitur ad inferiora; sicque incolumis adstat inferius, ut ante fuerat superius. Vix dum pro talibus cantica conticuerant laudum, & ecce sic Dominus ingeminat miraculum.
[10] Juvenis, ut puto, annorum quindecim unus aderat adstantium, cujus dexteram ariditas exhauserat manum; nec tantummodo pugnus aruerat, [juvenis habens manū aridam] sed & digitorum summitas mediæ palmæ sic adhæserat, ut unguibus carni infixis, pugno semper armatus esse videretur exstantibus digitis. Hic, ut prætulimus, cum pro dictis plausus exaggeraret odarum, repente divinitus recompensationis inopinatæ percepit præmium. Ariditas namque, quæ sic excoxerat dextram torpentem, vitali fugante calore, fugam corripuit celerem; ungues ab artu divelluntur noto, & erectionis diu optatæ digiti potiuntur dono; sicque merito sanctæ Virginis ex immobili redditur manus mobilis, & sibi donum sensit adesse, quod vixdum audebat sperare. Summatim omnia tangendo percurrimus, quoniam hujus itineris, ut creditur finis haberetur nullus; & sensu amplissima abbreviamus verbis, ne lectori fastidium generet pagina futilis. Nec tamen nova credat quisque nos finxisse subdole, quod non est. Christo loquimur teste. Scimus enim dolis apud insipientes esse locum, apud sapientes vero nil aliud esse quam ludum.
[11] Vix septima ipsius hebdomadis supervenit feria, quæ a die paschæ habebatur quinta decima, [19 Aprilis] tantarumque citati quidam fama virtutum a diverso convenientes egregiæ Virginis adeunt tumulum: inter quos commigrantes quidam Trecassinorum, puellas duas, ut spero quinquennes, adducunt secum: quarum una, ut parentum testatur auctoritas, male prægnantis delapsa ventre parentis in lucem, sine luce ruit, [duæ puella cæcæ:] ipsique prima dies primordia vitæ membrorum cum strage dedit: altera etiam similiter luminis, & si non a nativitate, diu tamen privata erat munere, & tam se quam parentes inaudito transverberaverat dolore: parentes diligentes unice, ante præsentiam adducunt Virginis almæ. Nec precibus diutinis aures pias onerarunt, cum subito hora tertia maximus ille dolor, gelidos qui strinxerat artus, mensura fuit læticiæ. Nam lux indeficiens cælestia lumine complens, meritis placatus dilectissimæ Virginis, inceptum supplevit opus jure creantis, fenestras frontium diu clausas patefecit, & jubar ignotum adesse jussit. Fulgent acies in vultibus claris, & instaurata suis micuerunt ora lucernis. Refutant ambæ parentum ducatus, seque clamant circumstantia claris penetrare visibus. Quæ voces dum parentum conceptæ sunt auribus, præ lætitia feriunt aurea sidera clamoribus, plausus lætitiæ per cuneos plebis & patrum geminatur, & maxime in cordibus parentum augmentatur.
[12] Hinc non longo interposito spatio, acervum superiorem tali accumulavit Dominus miraculo. Homo quidam jam quaterdennis, Tullonensium scilicet partibus exortus, ita quadam parte corporis erat nervis contractus, ipsiusque virtute frustratus, ut alteri inniteretur totus. Nam crus & tibiam nervi sic constrinxerant in rugam, [contractus,] ut tibia altera brevior nullo vestigio signare posset terram: hinc pedis columna sustentando vectabatur, illinc baculo innitebatur. Hic igitur primitus audiens miracula satis nova, quæ per sanctos suos Dominus operabatur urbe Senonica (nam eo tempore sublimi, ur æquum erat, efferebantur fama) nativos relinquens fines, ipsius urbis utcumque potuit aggressus est mœnia. Ubi cum aliquantisper moras innecteret, nec Domini, qui per alios quippe hanc fieri prædestinaverat, medicinam sentiret; fama virtutum incomparabilis compulsus Virginis, ejus præsentiam adire studuit conatibus celerrimis. Nec mora cum diei partem in orationibus tenderet, & ab alto pectore suspiria trahens gemitum ingeminaret, hora nona se cælitus respici cognovit, & cujus meritis fieret perpendit. Nam ante altare recubans præfatæ Virginis, vitalem calorem in emortuis refundi sensit membris: cœpit nervorum mortificatio pelli, & in pristinam virtutem reduci: sicque continuo vigens omnibus apparuit membris, acsi nullius aliquando sensisset vestigia infirmitatis.
[13] His ita compositis, diem sequentem reduxit orbita solaris: [paralyticus.] qua die quidam juvenis, ab ipsa pueritia debilis, a partibus veniens Lingonicis, tumulum adiit incomparabilis Virginis. Is itaque parte sinistra corporis ita enervatus, sicque præ paralysi nervorum complexione habebatur privatus, ut nec aliqua movendi quidem adesset virtus: & cum jam nox occumberet Oceano atra, involvens terramque polumque umbra magna, jamque placidum carpturirent fessa soporem corpora, ad gementis respexit Dominus alta suspiria. Nam cum una ilia longo gemitu tenderet, & Mastidiam crebris vocibus ingeminaret; precibus sanctæ Virginis, ut credimus, placatus Dominus sanitatis ægro impertivit munus. Redit peregrina virtus in membra deserta, nervorum dissolvitur ruga, & novo incessu nova signat vestigia: sicque ex illa hora omnes in ejus corpore & nervi ac membra solidata apparent, ut solutionis illius nulla ulterius signa remanerent.
VISITATIO CAPSÆ ET MIRACVLA RECENTIORA
Ex Proceßibus verbalibus Gallice excusis.
Mastidia Virgo, Trecis in Gallia (S.)
GALLICO.
[1] [Episcopus Trecensis Renatus an. 1606] Renatus de Breslay, Dei permissu & sanctæ Apostolicæ Sedis Episcopus Trecensis in Campania, Consiliarius & Eleemosynarius Regius, omnibus præsentes litteras visuris Salutem. Notum facimus quod anno I nostri Episcopatus, die sabathi in Vigilia Sanctissimæ Trinitatis, XX Maji, ab Incarnatione Domini anno MDCVI, moti singulari devotione, fecimus aperturam capsæ sive arcæ in qua requiescit corpus S. Mastidiæ, ex sententia & consilio Capituli ecclesiæ nostræ, pro collocando ibidem præsenti Processu verbali ad memoriam posteritatis & argumentum laudandi exaltandique divini Nominis, propter miraculum quod accidit in ecclesia nostra, & est tale.
[2] Cum prædicto anno MDCVI, die VII Maji, festo ipsius S. Mastidiæ presentes essemus ad Matutinas, [dū 7 Maji Matutinis interest] audivimus in d. nostra ecclesia grandem commotionem, quasi vehementer exultantis populi, qui magno numero confluxerat: cujus novitatis causam diligenter sciscitati, intelleximus vociferari populum præ lætitia, propter recens factum miraculum in persona pueri adolescentuli, chorauli in æde S. Stephani, nomine Natalis, filii Nicolai Brenaudat, annorum circiter novem aut decem, [audit sanatum puerū paralyticum,] oriundi ex oppido S. Basoli, vulgo Droup Saint Basle: qui jam jam curatus subito erat a paralysi & perclusione membrorum, qua fuerat quatuor mensibus detentus. His intellectis cupiens de rei veritate fieri certior, jussi ad me deduci prædictum puerum: qui interrogatus asseruit, quod a mensibus quatuor non potuerit pedibus suis uti iisve insistere: & quod auditis miraculis quæ fiunt singulis annis per merita S. Mastidiæ, rogaverit suum in musica arte instructorem Mag. Claudium Herluison, ut se portari faceret ad ecclesiam S. Petri, intra sacellum Salvatoris, ubi requiescit corpus S. Mastidiæ; quatenus ibi sub ejus arca collocatus, noctem in precibus laudibusque cum populo ageret.
[3] [de sua curatione miraculosa testantem,] Huic ejus petitioni cum annuisset phonascus prænominatus, deportatum se aiebat in dictum sacellum ab ancilla ipsius heræ, ibique oravisse matrem suam ut sibi quæreret Sacerdotem, cui de peccatis confiteretur. Quæ cum adduxisset Mag. Ludovicum Dugard, ipsius sacelli Vicarium, eique confessus esset; sensisse aiebat circa mediam noctem primo intensum frigus, deinde calorem tantum fusum per omnia corporis membra, ut sibi ardere videretur: post quod relevatum se prorsus ac sanatum senserit. Quo per eum sic intellecto, statim misimus qui rogarent Præpositum & Subdecanum variosque Canonicos ecclesiæ S. Stephani, cum prædicto phonasco Herluison instructore choralium puerorū, ut nobis se sisterent: qui a nobis interrogati pro certo asseruerunt, quod præd. puer, suæ ecclesiæ choraulus, [& alios morbi conscios,] a tempore quatuor mensium & amplius usque nunc fuerit membris suis perclusus.
[4] [item medicos factum miraculo adscribentes] Tali attestatione & certitudine nequaquam contenti, audivimus etiam Mag. Claudium Belin Doctorem medicum, Nicolaum Vivien Magistrum tonsorem & chirurgum, & Petrum Gentil Magistrum apothecarium civitatis Trecensis; qui sicuti nobis relatum erat, curam impenderant prædicto puero. Et affirmarunt coram nobis in veritate, quod ante sanitatem adeo prompte & inopinate redditam, cognoverint & ex artis suæ præscriptis judicaverint, d. Natalem Bernaudat tactum fuisse paralysi; eoque adductum, ut omnino crediderint impossibile esse, ut absque divina operatione sanaretur, adeo cito & tempore tam exiguo, per quæcumque ei potuissent applicari medicamenta humana.
[5] [& ejus approbationem imponit arcæ] Eum ergo videntes adeo perfecte prompteque sanatum a præd. infirmitate, possumus certo judicare, & grandi miraculo talem casum adscribere. Quapropter egimus & agi jussimus Deo gratias: & de omnibus scribi jussimus Processum hunc verbalem, ad gloriam Dei & honorem S. Mastidiæ: sumpsimusque occasionem aperiendi præsentem capsam sive arcam, in qua corpus præd. Sanctæ requiescit; quod invenimus integrum, tribus sudariis involutum, [per annos 180 non reseratæ.] ex sindone admodum candida uno, duobus ex serico, primum rubro deinde nigro, supraque ipsum in charta pergamena scripturam bonæ memoriæ decessoris nostri Stephani de Givriaco Episcopi Trecensis, cum subscriptionibus aliorum: quam scripturam suo in loco reliquimus, cum intellexissemus quod ab hominum memoria prædicta capsa non fuisset reserata. Sedit autem Stephanus iste ab anno MCCCXCV usque ad annum MCCCCXXVI, adeo ut totis CLXXX annis arca illa clausa manserit, aut saltem nesciatur fuisse reclusa. Aliud miraculum, simili Processu attestatum, sic Latine legendum accipe.
[6] Anno MDCXIII die XXVII Maji, circa primam horam postmeridiem, Nos Renatus de Breslay, [Idem anno 1613] Consiliarius & Eleemosynarius ordinarius Regis, Episcopus Trecensis, rediens in hanc urbem a domo nostra Aquensi in Otha, dependente a nostro Episcopatu, propter relationem nobis factam per notabiles hujus urbis personas, tam ecclesiasticas quam laicas, de quodam miraculo quod fecerat S. Mastidia in vigilia sui festi, circa personam Ludovicæ Leger, filiæ qu. Claudii Leger & Franciscæ d' Aubeterre, natæ annos undecim; & propter zelum quem habemus ad promovendam Dei gloriam & cultus eidem deferendi augmentum, volentes ut ipsum miraculum omnibus innotesceret, de eoque Processus verbalis formaretur, fecimus ad certiorem probationem accersiri nobiles viros Blasium d' Aubeterre, annorum LIII; Jacobum Senocq, annorum LVIII, cives mercatores in hac urbe morantes; ac Joannem Gautherot, Contrarollarium in domo Domini de Guisia, annorum circiter XLVIII; itemque honestas matronas, Bonaventuram Bruyer, uxorem Thomæ Charpentier Sergeantii similiter Trecis habitantem, [audit testes decontracta puella,] annorum LXX; Claudiam Hue, uxorem dicti Senocq annorum XLVIII proamitam d. Ludovicæ Leger, Franciscam Senocq uxorem dicti Gautherot annorum XXIX, Joannam Bardot uxorem dicti d'Aubeterre, annorum XLV; Franciscam d'Aubeterre, viduam qu. Claudii Leger, & præd. Ludovicæ matrem ac filiam d. Blasii d'Aubeterre annorum XXXIV, & Barbaram Coüillaude uxorem Andreæ Montagne, alias Parvi-Flandri nuncupati annorum LXV.
[7] [cui frustra curatæ tibiam resecandam censuerat medicus,] Hi porro & hæ omnes, post juramentum in ejusmodi casu requiri solitum, ac sigillatim præstitum, unanimiter dixerunt & declararunt, quod ab uno circiter anno d. Ludovicæ advenerit defluxio quædam in tibiam & pedem sinistrum: quæ augmentum sumens d. Ludovicam effecit ita debilem ut erecta stare non posset, ipsaque tibia ac pes ei adhærens per nervorum contractionem sic incurvata est, ut d. Ludovica eam nullatenus posset extendere. Quamvis autem d. Ludovica oblata fuerit pluribus chirurgis, ac nominatim Magistris Michaeli Michelin, Nicolao Vivien juniori, Jacobo Baubey, & Nicolao Bourgeois apothecario, ex quorum judicio ipsi fuerunt applicata medicamenta varia, nihil tamen solatii relatum ab iis fuerat: quapropter eorum unus, omnia frustra esse videns, censuit expedire ut tibia illa amputaretur: quod Ludovica nequaquam permittere voluit; sed a Deo ejusque Sanctis, in quibus habebat fiduciam, morbi sui remedium se præstolari velle dixit.
[8] Ergo duobus diebus ante festum S. Mastidiæ, ipsa Ludovica stitit se venerabili ac discreto viro Mag. Dionysio Latrecey, [sed cum ad arcam S. Mastidiæ pervigilat] Doctori Theologo, Canonico ecclesiæ nostræ Trecensis & Curato S. Magdalenæ Trecensis, qui ipsius, ut rogabatur, confessionem excepit. Die autem sexta mensis prædicti declaravit puella animi sui propositum matri, eamque rogavit ut se deduceret ad agendum pervigilium in capella S. Mastidiæ, fundata in nostra d. ecclesia, ubi ejus corpus integrum requiescit. Quem in finem junxit ei mater sociam Sirettam Leger sororem suam, ipsisque se addidit præd. Senocq propatruus, in templo iis obviam factus. Habebat autem puella surcillas axillares, sese iisdem sustentatura nocte illa in d. capella, prout solent quotannis plures variis malis afflicti: qui idem Senocq nobis dixit, quod præd. suam proneptem commendarit d. Barbaræ Coüillaude, quæ erat in d. capella cum suo marito prænominato, viro prorsus impotente, ad noctem quoque ibidem agendam.
[9] Circa horam autem secundam post mediam noctem dicitur advenisse d. Ludovicæ magna debilitas, [post animi deliquium subito curata.] cujus causa exclamare illa cœperit. Quod audientes prædictæ Barbara & Siretta, propius illam inspexerint, viderintque d. Ludovicam totam animo linqui: cui ut succurrerent eamque a deliquio revocarent vinum petierint ab assistentibus: quo post aliquot tempus sumpto sibi reddita puella, vociferari cœperit admodum male se torqueri: statim autem post liberata ab omni doloris sensu, dixerit, sibi bene jam esse: quemadmodum revera illæ viderunt d. Ludovicam suis insistere pedibus, extensis ut prius & ad naturalem statum reductis. Quare quotquot ibidem aderant exclamarint Miraculum, [ac deinde processionē sanis pedibus secuta.] Miraculum, effusi in Dei & Sanctæ laudem ac gratiarum actionem. Postera vero die in processione, quæ ducitur a venerabilibus ecclesiæ nostræ Canonicis, & in qua circumfertur arca S. Mastidiæ, visa est Ludovica commode ambulans, abjectis furcillis, quemadmodum etiam nunc. Quæ omnia affirmarunt & subscribendo signarunt prædicti deponentes Jacobus Senocq, Blasius d'Aubeterre, Claudia Hue, Gautherot, Joanna Bardot, Francisca d'Aubeterre, Francisca Senocq, & Bonaventura Bruyer.
[10] [curatur mulier gressu privata,] Die VI Maji MDCXIV, factum est miraculum per S. Mastidiam in persona Adamatæ le Clerc, viduæ qu. Nicolai Courtois, Sergeantii & Notarii in Balivatu de Isles, annorum XLII: quæ sanata fuit per merita & intercessiones d. Sanctæ a fluxu qui in crura descenderat, adeo ut se juvare non posset nisi per furcillas subaxillares: eoque in statu manserat spatio annorum duorum, omnia media humanitus possibilia tentans ad recuperandam sanitatem, sed frustra. Miraculum porro in ea factum attestati sunt Claudius Bourgeois Apothecarius Trecis commorans, Joannes Corneveu chirurgus habitans Clariaci, Bonaventura Courtois Sergeantius in Marchionatu de Isles, Joannes Brunet molitor, Anna Courtois, Joanna David uxor Claudii Large manoperarii, Babella Tassin vidua qu. Collini Millon manoperarii, omnes commorantes in dicto loco Isles.
[11] Die VIII ejusdem mensis aliud miraculum accidit in persona Franciscæ Patrois, [item alia.] uxore Tossani Marchant, sartoris, commorante Trecis, annorum quinquaginta circiter, sanata a malo renum cum contusione nervorum, causata per excessus in sua persona commissos: quam infirmitatem duobus integris annis patiens, & nullum ei remedium inveniens, cogebatur supra furcillas ambulare. Testes autem miraculi fuerunt præd. Marchant, Claudius Aubry sutor, Jacobus Benoit mercator, Dionysius Berthier cocus, honesta matrona Joanna le Bey, filia Petri le Bey, Petrus Marchand sartor levir d. Franciscæ, Maria Comefer uxor Stephani Prieur sartoris, Catharina Goguet, uxor Guilielmi Bourdon tapetiarii, & Joannes Marchand sartor, omnes commorantes Trecis. Hactenus libellus impressus Gallice, addens quod Processus verbales de duobus hisce ultimis miraculis inveniantur in archivis ecclesiæ Trecensis: proinde illuc scripsimus, parati tum ipsos, tum alia quæcumque post ea patratorum hactenus miraculorum monumenta in appendice hujus tomi dare, si ea mature impetraverimus ab iis quorum inter est honorem hujus Sanctæ promovere.
DE SANCTO DOMITIANO
EPISCOPO TRAIECTENSI AD MOSAM.
CIRCA AN. DLX.
[Praefatio]
Domitianus, Episcopus Trajectensis ad Mosam (S.)
G. H.
[1] Trajectum urbs illustris est ad Mosam fluvium interfluentem, olim Sede Episcopali nobilitata, uti ad Vitam S. Servatii die XIII Maji latius explicamus. [cultus sacer 7 Maji,] Post hunc aliosque Sanctos decimus eamdem Sedem rexit S. Domitianus, ibidem ex hac mortali ad immortalem vitam translatus hisce Nonis Maji, quas S. Domitiano sacras celebrant Officio ecclesiastico Trajectenses, [in antiquis Breviariis,] Tungrenses & Leodienses cum sua diœcesi, uti antiqua Brevaria harum ecclesiarum, quæ varia habemus, attestantur: & quia urbs Lovaniensis olim paruit Episcopis Leodiensibus, etiam S. Domitiani officium præscribitur in quodam MS. Breviario ecclesiæ S. Petri. Præcipua autem festivitas eidem Sancto agitur in urbe Hoyensi, Leodium inter & Namarcum sita, ubi primus Patronus habetur ob corpus eo delatum. [cum solenni apud Hoyēses festivitate,] Ibi enim instituitur cum sacro corpore per urbem publica proceßio, cui intersunt Gubernator, Consules cum reliquo Magistratu, item cives per suas cohortes distributi: eamque honestant plerique Ordines em>religiosi, & plurimi peregrini pedibus nudis, lineisq; amicti, cereos ardentes gestantes: & sic dictus dies, prohibito omni opere servili, peragitur.
[2] Eodem VII Maji sacra memoria S. Domitiani recolitur in antiquis MSS. Martyrologiis Leodiensibus ecclesiæ Cathedralis S. Lamberti & monasterii S. Laurentii, [& fastis sacris.] ac MS. Florario Sanctorum. Item in Martyrologio Coloniæ & Lubecæ anno MCCCCXL excuso, additionibusq; Greveni & Molani ad Vsuardum, quod secuti sunt Canisius, Galesinius, Ghinius, Ferrarius, Saussajus, & iterum Molanus in Natalibus Sanctorum Belgii, & Miræus in Fastis Belgicis. Alii dies ob sacri Corporis elevationem & translationem S. Domitiano dicati sunt, [item 15 Iunii] tum VIII Junii in MS. Florario, ubi additur annus MCLXXII, tum XV Junii, quo eum Molanus in secunda editione additionum ad Vsuardum retulit, & infra in Actis primis dicitur Hoyi celebrari. Cum reliquis porro Episcopis Trajectensibus fit ejus Commemoratio VI Februarii in ecclesia Trajectensi, [& 6 Februarii.] ubi in Thesauro Reliquiarum asservatur aliquis ejus digitus, & solet in Litaniis cū aliis Sanctis invocari, & hæc in festo ejus recitabatur Oratio: [orationes,] Deus qui nos B. Domitiani Confessoris tui instantia ad agnitionem tui sancti nominis vocare dignatus es, concede propitius, ut cujus solennitatem colimus, ejus patrocinia sentiamus. Ast in aliis Breviariis ista præscribitur legenda: Misericordiæ tuæ nos, quæsumus Domine, sancti Pontificis tui Domitiani pia commendet oratio: cujus hodie celebratur in tuo conspectu pretiosa confessio. Et hæc de ecclesiastico ejus cultu sufficiunt.
[3] Vitam ejus duplicem damus, priorem ex cœnobiis Rubeæ-vallis prope Bruxellas, [Vita duplex] & Corsendoncano prope Turnhoutum, utroque Canonicorum Regularium, quæ etiam extat apud Hoyenses, ex quo Prologum ab aliis omissum præponimus. Posteriorem Vitam reperimus ipsi in monasterio Leodiensi S. Laurentii Ordinis Benedictini, & contulimus cum iis quæ ab Ægidio Leodiensi, monacho Aureæ-vallis, conscripta sunt, & a Ioanne Chapeavillo in Gestis Pontificum Tungrensium, Trajectensium & Leodiensium tomo 1 & 2 vulgata: [& historia miraculorum,] quibus subjungimus aliqua miracula ex codice Hoyensi, a Carolo Werpæo Societatis Iesu nobis submissa. Omnia autem hæc scripta fuerunt post translationem sacri corporis anno MCLXXXIII factam, id est ultra septingentos annos post annum DLX, circa quem traditur S. Domitianus obiisse.
VITA
Ex tribus codicibus MSS.
Domitianus, Episcopus Trajectensis ad Mosam (S.)
BHL Number: 2254, 2255
EX MSS.
[1] Ad confirmandam fidei Catholicæ veritatem, in diversis terrarum nationibus, [Prologus] sub diversis temporibus, diversos divinæ religionis cultores & præclaros Doctores providentia & pietas superna elegit: ex quibus gloriosæ memoriæ B. Domitianum, plebs & patria Trajectensium Pontificem & Pastorē, sancta ecclesia Hoyensis Patronum, meritis præclarum accepit. Tanti ergo Patris [memoriæ], digni immenso laudis præconio, plaudat Christo devota fideliū concio; quæ ipsius promerente patrocinio, desiderat cum Sanctis regno perfrui sempiterno. Digne namque laus & memoria hujus sancti viri ab hominibus frequentatur in terris, qui miraculorum signis coruscus, ab Angelis susceptus, cum Christo gloriatur in cælis. Ad gloriā autem & laudem Regis omniū, & ad notitiā posterorum & consolationem fideliū, [de auctoritate hujus scripti.] ejusdem venerabilis nostri Patroni vitā, virtutes & merita, secundum quod ex relatione testium veridicorum audivimus, & sacris scripturarum voluminibus descriptum invenimus, Deo cooperante & sermonē veritatis cȩlesti gratia confirmante, prout possumus & valemus, legendis, lectionibus, litteris inserere desideramus.
[2] Beatus Domitianus, in Galliæ partibus ex præclaris parentibus oriundus, cum misericordiæ operibus abundaret, fama sanctitatis ejus velocibus pennis cuncta pervolans occupavit. Tempore illo contigit, ut venerabili a Euchario ecclesiæ Trajectensis Episcopo defuncto, S. Domitianus, jam scientia, virtute, [Episcopus creatus] nec non & sanctitate celeberrimus, in eadem Sede populi ac Principus electione subrogaretur Episcopus: qui tamen præ nimia humilitate tantum honorem suscipere non consensit, quoad usque Dominus suam voluntatem super hoc ei divinitus revelavit. Factus ergo Episcopus non est facile dicere, quanta solicitudine populū sibi creditum gubernabat, prædicationibus, eleemosynis etiam & ecclesiarū ædificationibus insistendo, ac Paganos (quorum copia adhuc in ejus parochia fuit) convertendo. Tanta autem virtute ac miraculorum gloria simul & admirabili doctrina resplenduit, quod non invenirentur ei similis in omnibus Galliæ provinciis. Quodam vero tempore, [in fame publica.] cum valida fame universa provincia fuisset oppressa; & pauperū populus nimia attenuaretur indigentia; videns sanctus Episcopus, ex nimia aëris siccitate, quasi nullam esse spē incolis de messe futura; divites, [divites ad eleemosynas excitat,] qui timore sterilitatis ab eleemosynarū largitione cessaverant, monuit & moneri præcepit, ut respectu divini amoris pauperes Christi reficerēt ex sua annona; promittens omnibus, quod in messe proxime sequenti frugū & fructuū fieret abundantia. Populus autē b Pontifici obedivit, & Pontifex Dominum exoravit: [addicens messem abundantem:] Dominus autem ad preces servi sui de cælo dans benignitatem, aridam provinciam aquis pluviarum largius liquefecit; & terra germinans fructum suum, incolas & habitatores patriæ illius abundanti messe refecit.
[3] In diebus illis cum hæresis c Ariana maxime in Aurelianorum provincia prævaluisset, ac super hoc diversarum urbium & terrarum Magnates & Episcopi d Aurelianis ad Concilium generale convenissent, atque hæretici pomposo eloquentiæ fastu tumentes contra fidem arguerent; [in Synodo Aurelianēsi hæreticos confutat:] orantibus Catholicis & revelatione divina insinuante, B. Domitianus omnium eloquentissimus, scientia quoque & argumentatione perfectissimus, a Coëpiscopis universis ad resistendum hæreticis primus & solus electus, divinitusque a Christo admonitus, omnem illam hæreticorum multitudinem sacræ Scripturæ testimoniis cōvicit & confudit, ita ut non esset adversarius qui ipsū torvo vultu respiceret, vel verbis ejus resisteret; sed plures ex eis pœnitētia ducti, ante pedes ejus provoluti veniam postularent: ceteros vero hæreticos, in sua malitia perdurantes, a consortio & conventu fidelium expellens, fecit a Principibus exilio relegari. In eundo autem ad præfatum Concilium, & redeundo, ac ibidem existendo beatus Pontifex Domitianus, ubicūque declinabat, fidem Christi annuntiando miraculis refulgebat. [ecclesias & hospitalia erigi curat:] Regressus autem ad propriam parochiam, ecclesias in quibus locis non erāt construi faciebat, & constructas consecrabat: hospitalia quoq; in urbibus, ad colligendos & sustentandos pauperes, fieri procurabat, & omnibus oppressis & egentibus salutis remedium & pietatis beneficium largius impendebat.
[4] Accidit autem ut in terra Hoyensi multi homines ex quodā fonte infecto cujusdam ingentis & fœtidi e draconis putredine ægrotationes varias ac gravissimas paterentur, [Hoyenses fertur ab infestatione draconis liberasse:] & bestiæ ac jumenta ex eodem bibentes subito morerentui: unde illius terræ incolæ, Sanctū, Patrem patriæ, invitantes ad eumdem locū supplicaverunt, ut eos ac eorum jumenta eriperet a tā miserabili damnatione. Sanctus autem Domitianus, misericordia motus, cū præfatis hominibus ad locū accessit, & oratione facta imperavit potenter ipsi draconi, ut recedens a loco illo numquam de cetero homini vel creaturæ Dei, usui hominum necessariæ vim haberet nocendi, atq; aqua putrefacta ex draconis fœtore amplius non amitteret usum pocula tribuendi. Ad hoc præceptū viri sancti statim draco a fonte in abyssum descendens, nusquā comparuit; & aqua fonte desiccato ad superficiem terræ non ascendens, se obedienter sub terra conclusit. [& fontem produxisse:] Beatus vero Præsul accipiēs baculū Pastoralem, fixit in solidam tellurem: & statim per gratiam cælestē novum produxit de terra fontem potabilē & aquam salubrem, infirmis & variis doloribus sanitatis remedia conferentē. Post hæc cœpit ecclesiā B. Mariæ Hoyensis sæpius frequentare, vigiliis atque Missarum solenniis ibidē insistens, ubi etiam ægrotātes ex diversis regionibus ad se venientes sanitati restituebat, [agros sanitati restituit.] & defunctos de morte ad vitam, ac perditos ad salutem de interitu revocabat. Tandē revelata est sancto Præsuli Domitiano, [ad tumbam S. Servatii,] proxima corporis sui de hac vita resolutio, qui Sanctorum per circuitum visitans limina, ad tumbam B. Servatii pervenit, ubi convocatus ecclesiæ suæ Clericis & ceteris fidelibus, ac eis sermonem faciens, pacemq; & communionem omnibus tribuens, omnes ut pro eo Deum deprecarentur admonuit; & remanens in ecclesia rogavit Dominū, ut ante suum exitum dignaretur eum sua dulcedine consolari. [in Christo vocatus,] Facta autem oratione, lux immensa de superno cæli solio super eum emissa resplenduit, qua tota basilica refulgens, lucem mirificam ædilibus exhibuit: in qua luce vir sanctus vidit Dominū Jesum Christum, in medio Angelorum consistentem, & in Majestate paterna vocantem eum ad se atque dicentem: Euge serve bone & fidelis, quia in pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium Domini tui. Postea vero ea lux cælestis paulatim evanuit; & Pæsul gloriosus, [7 Maji in cælum migrat:] visione Dominica consolatus, in exultatione permansit; ac tandem ibidem intra religiosorum Sacerdotum manus Nonis Maji ad cælos migravit. Affuerunt illius transitui chori Angelorum hymnidici, qui animam ipsius cum gaudio & laudibus ad præmium & fontē gaudii detulerunt. Ex sacri autem corporis fragantia, sanitas evenit ægrotis permaxima.
[5] Convenit autem ad exequias sancti viri totius provinciæ Clerus: & corpus sanctissimi, odorem dans suavissimum, cum innumerabili turba utriusq; [Corpus Hoyi sepultum] sexus hominum, a Trajecto in ecclesiam B. Mariæ Hoyensis oppidi deferunt tumulandum. Ad cujus tumulum tanta subsecuta sunt miracula, quod tempore Karoli Magni, [elevatur 15 Iunii] ejusdem Imperatoris jussione missus Willigisus Coloniēsis Præsul, sanctum corpus de terra effossum, & adhuc odorem spirans suavissimum, e terra levavit XVII Kal. Julii. Post hæc anno Domini MCLXXII Romanum Imperium regente Augusto Frederico, hujus nominis Imperatore primo, Radulphus LXII Leodiensis Ecclesiæ Episcopus, numerādo a B. Materno primo Tungrorum Pontifice, iterum transportavit corpus S. Domitiani in feretrum novum, argento & auro decoratum, VI Idus Junii. [iterum 7 Iunii.] Sed tantum prima translatio, quæ facta fuit per Willigisum Coloniensem Archiepiscopum, in Hoya celebratur f.
ANNOTATA.
a Sacram memoriam S. Eucharii celebravimus 27 Februarii, sed ob defectum Actorum non liquet, quo anno decesserit eique successerit S. Domitianus.
b MS. Rubeæ Vallis, Dominum audivit.
c Sicut hoc & præcedenti seculo, quia Lutherus hæreseon auctor fuit, reliqui hæretici, licet ab eo plane discrepēt, a variis omnes Lutherani appellantur; ita olim quia hæresis Ariana Ecclesiam perturbavit, reliquæ sub eo nomine sæpe censentur: uti hoc loco fuerunt damnata dogmata Eutychetis & Nestorii: ex quibus Nestorius duas in Christo personas constituebat, & Eutyches cum unica persona unam adstruebat naturam.
d Est illud Aurelianense V habitum anno 38 Childeberti Regis, id est Christi 547, aut ut alii 549, in quo XV Episcopus reperitur Domitianus subscripsisse.
e Hujus draconis expulsi & fontis novi excitavi mentio celebratur in Lectionibus propriis.
f Miracula hic subjuncta omittimus, infra accuratius referenda.
ALIA VITA
Ex MS. codice Leodiensi monasterii S. Laurentii.
Domitianus, Episcopus Trajectensis ad Mosam (S.)
BHL Number: 2253
EX MS.
CAPUT I.
Ortus, educatio, ac vita in Episcopatu acta.
[1] b>Vicesimus Trajectensi Ecclesiæ prȩsedit Episcopus, Sanctissimus Pater, B. Domitianus, [Honesto loco natus,] vir per omnia laudandus. Hic in Galliæ partibus ex honestis & secundum terrenæ dignitatis gloriam altis & præclaris parentibus extitit procreatus. Cum autem hic felix infantulus sacro fonte baptismatis in Christo esset baptizandus, divino futurorū præsagio, quasi dominator vitiorum futurus, & domus Domini civis perenniter cum Angelis regnaturus, nomen accepit Domitianus. Regeneratus autem in Christo, parentū cura & diligentia honestissime nutriebatur, quoniam ab ipsis ferventissime fovebatur, & tenerrime diligebatur. Dū vero a nutricis lacte foret segregatus, puer bonæ indolis esse incipiens, ad sacra ecclesiæ limina cū parentibus aliquando perveniēs, extensis manibus, flexis genibus supplicans, ad Dominum fudit preces, ut ad æternas posset pertingere mansiones. Parentibus autem ejus hoc vidētibus, [pietate & doctrina imbuitur:] & talem in parvulo devotionem velut miraculum admirantibus, puer præcipuis Doctoribus & perfectis in divinis institutionibus traditur, studiis litteralibus & Christianæ devotionis sanctionibus imbuendus. Docibilis itaq; juvenis, superna sibi providēte clementia, gemina, humana videlicet & divina, claruit edoctus scientia. Delectationibus itaque præsentis vitæ post habitis, adolescens idem spectabilis, fide devotus, cōversatione Deo & hominibus amabilis, pernoctans in orationibus, sedulus permanens in vigiliis, corpus macerabat jejuniis: præclari autē sui virtute nominis in se a domans vitia mundi, & carnē prorsus spiritui inservire coëgit, & in omni virtutum exercitio laudandus effulsit. Et licet juvenis esset ætate, habens cor devotum & senile, nihil in opere gessit vanum vel puerile; sed inflore adolescentiæ virtutum fragrabat odore. Venerādus autem Dei famulus lasciviam mundi & gloriam cupiens fugere, præceptis Euangelicæ institutionis studuit inhærere: & sanctorum. Patrum sequens benigne vestigia, festinabat sine intermissione ad sancta procedere Sanctorum officia, ut cum Christo posset in cælestibus gloria gloriari æterna.
[2] In Dei ergo serviens opere, in benedictionibus dulcedinis est præventus; nomenque Domini nostri Jesu Christi indoctis & incredulis prædicabat, [prædicatione Paganos convertit:] diligentissime, prædicator electus. Gloriosus igitur agonista Domini Domitianus, sciens in diebus suis multas gentes in Galliarum provinciis, & præcipue in Aquitanicis regionibus, b Paganorum adhuc ritibus servientes, & a cultu Christianæ Religionis & fidei Catholicæ semita deviantes; lorica fidei armatus, & tam contra spirituales nequitias, quam contra hominum malignantium persecutiones, galea salutis decenter munitus; civitates & castella circumiens, verbi Domini semina cum benedictionum germine ubique seminavit fideliter, & documento deificæ veritatis homines, in tenebris & in umbra mortis sedentes, ad agnitionem veræ Deitatis convertit. Itaque ubicumque & quantumcumque poterat nomen Domini Jesu Christi exaltabat, idemque in Christi nomine spiritus immundos ex obsessis corporibus effugabat: surdis auditum, cæcis visum, claudis gressum, mutis loquelam restituebat; universisque infirmantibus, ad se venientibus & gratiam pietatis petentibus, remedium salutis præstabat. Orphanorum, viduarum, oppressorumque omnium pius consolator, contra malignos spiritus & contra omnium persecutionum pressuras fortis extitit præliator. Quos autem ad Deum convertebat, ab omni peccato purgabat; & eos cibis carnis & spiritus reficiebat. Alacer quidem erat in exhortatione, dulcis & eloquens in sermone, simplex & pudicus in in operatione, perfectus & veridicus in promissione, dilectus Deo & hominibus, totius gentis & patriæ fuit salus & decus.
[3] Cum his itaque servus Dei Domitianus polleret virtutibus, fama sanctitatis ejus sepulta sub terra non latuit, sed velocibus pennis cuncta pervolans occupavit: qui qualiter evectus sit ad arcem Pontificatus, Aurelianensis Synodi ostendunt actus. Contigit autem Servatianæ civitati, ecclesiæ Trajectensis Præsule venerabili memoriæ Euchario defuncto, [optatus Episcopus Trajectensis,] Pastoris gubernatione nudari. Tunc condicta die Principibus terræ, tum Magnatibus tum Clero & populo prædictæ urbis in ecclesia B. Servatii congregatis, de Episcopi subrogatione tractaturis, Beatus Domitianus, in terrarum Provinciis scientia & virtute famosus & sanctitate celeberrimus, Spiritus sancti gratia præordinante, concordi electione Cleri & Principum in Pastorem eligitur, & voluntate unanimi utriusque sexus & ætatis populi ad Præsulatus fastigium postulatur. Florente itaque Christiana religione, Childeberti & Theodeberti Regis tempore, Aurelianensi Synodo legitur interfuisse. c Qualiter vero culmen attigerit summi Sacerdotii, ex verbis tam ipsius quam suorum Consacerdotum potest colligi, quæ in Synodo dicta sunt Aurelianensi. Nam quæ docebat ore, solerter adimplebat opere, ne forte prædicans aliis, [in Aurelianensi Synodo confirmatur.] reprodus efficeretur: quem quia diversarum Provinciarum Pontifices prudenter noverant, ecclesiasticis eum negotiis nullo modo abesse ferebant. d Adfuit in hoc sacro Conventu Clerus Senatusque Trajectensis, postulans a Rege & principibus universis sibi Domitianum in Pastorem dari. Cumque diu renuisset, tandem precibus astantium victus preces fudit ad summum animarumm Pastorem, ut si Deo acceptum esset & placeret, suæque & fidelium saluti valeret, Dominus de cælo sua gratia suum placitum sibi divinitus revelaret. Dilectus autem Domini, indicio sibi de supernis ostenso, monetur jugum Domini leve & suave suscipere, & Dominicas oves a morsibus luporum ad cælestis vitæ pascua revocare.
[4] Confortatus igitur a Domino, electioni factæ fidelium assensum præbuit; sanctæque regimen Ecclesiæ, ad laudem & salutem populi, humiliter & devote suscepit. Electus itaque a Clero & populo, e Episcoporum qui convenerant & Principum universorum ipsiusque Regis Childeberti judicio, prædia, castella & quæ Tongrensis ecclesiæ & civitatis erant beneficia, post destructionem ipsius a pluribus direpta, Trajectum ad Sedem suam concessum est transferre, in qua etiam Synodo per eum Dominus multa signa ostendit. Dicitur quod, dum disputaret contra hæreticos, qui ibi convenerant, terra in modum pulvinaris assurgens, ei sedilem præparavit. Contradicentibus & resistentibus verbis fidei hæreticis, cum contra fidem Catholicam aliquid falsitatis dicerent, B. Domitianus plenus Spiritu sancto, levabat manum suam contra ipsos hæreticos, & statim ipsi excæcabantur per divinam potentiā. Regressus vero ad Patriam, multis bonis suam ditavit ecclesiam. Hic civitatis Tongrensis dirutæ incipiens deformitatem fastidire, B. Servatii sepulchrum in Trajecto cœpit frequentare. Divina siquidem operante virtute, quantalibet nivium defluxisset copia, [degit Trajecti apud sepulcrum S. Servatii.] tumulum B. Servatii, ut dicit Gregorius Turonorum Episcopus, nix non contingebat. Videres in circuitu cuncta nivibus operiri, nec tamen Sancti tumulū nivibus contigi. Operabatur illic & alia Christus miracula, ut probarentur in conspectu Dei prætiosa ejus sancti viri merita. Ob hoc & devotio fidelium, & frequentantis populi studium, ligneum atque parvum super sancta membra compegerunt oratorium: sed quia tanto viro non erat condignum, a vento rapiebatur aut ad terram sponte subruebatur.
[5] Arvernensis f etiam Synodus ejus augmentatur præsentia, mellifluique sermonis roboratur sapientia: [interest Synodo Arvernensi.]
In qua gemma fuit, quia Doctor eum decoravit.
Cumque suis ovibus præberet pascua Sanctus,
Doctrinæ verbis formam dabat & bonitatis,
Exemplis operum retrahens a fauce luporum.
Sed quidquid Pontifices statuebant conniventes,
Domitianus erat qui vitæ verba serebat,
Schismata rumpebat, veramque fidem retinebat.
Urbs Arvernensis sensit pia dogmata Patris,
In Synodo cujus venit seditque vocatus,
Opponens hæresi Canones recta faciendi.
Singulis namque diebus nisi gravia infirmitatis molestia debilitatus, Passionis Dominicæ mysteria celebrabat; [addictus Passioni Christi,] suisque verbum vitæ, Dominum Jesum Christum, indesinenter & dulciter annuntiabat; & in divinis laudibus, die nocteque orationibus insistens, infatigabiliter permanebat. Laudem idem hominum & mundi gloriam fugiebat: de omni bono sibi divinitus collocato, Creatori omnium gratiarum actiones cum debito laudis præmio referebat. Non est inventus virtute vel gratia illi similis, in universis Galliæ Provinciis. [& operibus misericordiæ.] Qui ad eum infirmitate vexatus vel peccamine obvolutus ob donum gratiæ veniebat, divino medicamento sanatus & ab omni peccatorum macula mundatus, salutem corporis & animæ recipiebat. Benignus ergo & misericors ad omnes gratiam a se petentes extitit, & nulli divinæ salutis beneficium negavit.
[6] [in fame publica.] Quodam igitur tempore, cum fame valida universalis provincia fuisset oppressa, & pauperum populus nimia victus attenuaretur indigentia, Pastor gregis sæpe dictus, audiens ex siccitate aëris maxima modicam esse spem terræ incolis de messe futura, plebem circumpositam attentius monuit & moneri præcepit cum omni diligentia, ut divino Creatoris amore, pauperes & egentes ex sua reficere dignaretur alimonia; promittens omnibus, quod in sequenti messe proxima per Dei gratiam frugum & fructuum fieret sufficienter abundantia, qua tota plebs lætificata, [addicit copiosam messem] copiosa perciperet alimenta. His itaque a sancto Dei Pontifice præmissis, populus ejus obediens mandatis ejus, suis bonis sibi a Deo collocatis, victum & alimoniam plenius & diligentius nomine Deitatis contulit pauperibus & egenis, confidens de bonitate omnium Creatoris & credulitate sui Præsulis, Christi piissimi Confessoris. Sanctus autem Pontifex cum omni devotione fudit preces ex intimo corde ad Dominum, qui cuncta creavit & pascit ex nihilo, & quinque millia hominum ex quinque panibus hordeacis, & duobus piscibus satiavit abundatissime in deserto; ut ipse pietate solita terræ siccitatem ad fruges procreandas pluvia appetenti & utili irrigaret celerius de superno: ut populus ejus credulus de promisso, Deo gratias referens, fructu frugum gauderet & corporum alimento. Misericors autem Dominus, voluntatem timentium se faciens, & deprecationem eorum exaudiens, ad preces dilecti sui servi de cælo dans benignitatem, ariditatem pernicialem, aquis pluviarum uberibus liquifecit; & terra germinans fructum suum, incolas & habitatores patriæ messe abundanti refecit. Populus autem cum suo Pastore immensas Deo gratias retulit, & amplius quam prius solebat indigis victum & necessaria vitæ distribuit.
[7] [ecclesias & hospitalia construi curat:] Ecclesias in quibus non erant locis construi faciebat, constructas ad laudem Dei & saluti fidelium consecrabat. Hospitalia in urbibus ad colligendos pauperes & sustentandos fieri postulabat: & omnibus oppresis & egentibus salutis remedium & pietatis beneficium largius impendebat. Potentes & divites ne pauperes opprimerent arguebat: pacis amator, inter discordes pacem & concordiam reformabat. Itaque hic sanctissimus vir Domini Domitianus secundum Euangelicam attestationem, lux est mundi vocatus: dum homines sedentes in tenebris perfidiæ, reduxit doctrinis & virtutibus ad lucem Dei vivi notitiæ. Sal etiam terræ probatur esse, qui gentes irrationabiles a veritatis ratione, conditas sale sapientiæ gustabiles Deo perfecit Dominici saporis perfectione. Operarius idem & Discipulus Euangelicæ institutionis, dum quotidie in vinea patri familias laborem sustinens, perduxit ad Deum populum acquisitionis.
[8] Accidit itaque ut in terminis Hoyensis provinciæ, in diebus sancti viri, multi ex fonte infecto ingentis & fœtidi draconis putredine, circummanentes homines ægrotationes varias & gravissimas paterentur, & jumenta & bestiæ ex eodem bibentes subito morerentur. Unde illius terræ incolæ, sanctum patrem patriæ & doctorem invitantes eumdem locum, cum humili devotione supplicabant intime, ut divina dante bonitate, homines & jumenta eriperet & salvaret a tam miserabile damnatione. Clementissimus autem Prælatus, [Hoyenses fertur infestatione Draconis liberasse,.] condolens nimium Hoyensium miseriæ, damno animalium & dolori, ad locum perveniens, fecit homines per pœnitentiam a peccatis mundari, & pro sua liberatione preces fundere divinæ Majestati. Quo facto imperavit Sanctus divina potentia draconi, ut recedens a loco de cetero numquam homini vel creaturæ Dei, necessariæ hominum vitæ vel usui, vim haberet nocendi, & aqua putrefacta ex draconis fœtore amitteret usum hauriendi poculum. Ad hoc statim præceptum sancti viri draco, a fonte in abyssum descendens, nusquam comparuit: & aqua fonte designato ad superficiem terræ non ascendens, a sui usus confluxu se obediens sub terra retinuit.
[9] Beatus vero Præsul, sciens aquam recentem ibidem populo ad potandum esse acceptabilem, [fontem produxisse.] accipens baculum pastoralem cum oratione fixit in solidam tellurem: & statim per gratiam cælestem produxit de terra fontem potabilem, & aquam salubrem infirmis, & doloribus variis sanitatis remedia conferentem. Hoc facto plebs illius confinii Creatori omnium gatiarum actiones persolvit, & sancto Pastori suo reverentiam & honorem impendens, in omnibus sibi beneplacitis plenius obedivit. Hinc Sanctus Domini, ad venerationem gloriosæ Virginis Mariæ matris Domini & ad salutem incolarum [ædificatam] Hoyensium ecclesiam frequenter visitabat, & Missarum officiis precibusque, psalmorum melodiis & nocturnalibus vigiliis insistens, hostiam Deo acceptabilem super mensam Dominicam immolabat. Inde populus illius provinciæ ipsum, adhuc in carne vivum, cœpit venerari ut Dominum & Pastorem piissimum animarum: quem post ejusdem transitum, superna gratia largiente, meruit in perpetuum habere tutorem plebis & patriæ Patronum.
ANNOTATA.
a Varia ex his relatis referuntur, in magno Chronico Belgico; & in lectionibus Breviarii dicitur, a pueritia strenuum se vitiorum domitorem exhibuisse, & tam morum ac virtutum claritate, quam humanarum divinarumque rerum scientia excelluisse.
b Videntur per Paganos intelligi hæretici. Nam Harigerus cap. 32 scribit eum sedisse, florente ubique Christiana religione.
c em>Sequentia leguntur in Annotationibus ad Harigerum cap. 32, ex Codice Aureæ Vallis transcripta.
d Aliqua hic subobscura sunt, ac videntur peracta in Aurelianensi 2 Concilio, quod habitum ante Arvernense, de quo agitur.
e Sequentia usque ad num. 4 iisdem verbis leguntur, Harigero addita ab Ægidio Aureæ-vallis monacho cap. 32, & dicuntur facta postquam Aurelianensi 5 Concilio adfuit Domitianus.
f Sequentia hujus numeri continentur in Annotatis ad dictum cap. 32. Est autem Arvernensis Synodus habita sub Theodeberto Rege Austrasiorum, VI Idus Novembris, post Consulatum Paulini Junioris anno Christi 535. Huic subscripsit Domitianus Episcopus ecclesiæ Tungrorum, quod est Trajectum, scilicet ecclesiæ quæ olim erat Tungrorum, tunc autem erat Trajectensis.
CAPUT II.
Pius obitus. Sepultura apud Hoyenses: miracula.
[10] Cum igitur placuit Altissimo, B. Domitianum de præsenti educere seculo, & beatitudinis Sanctorum conjungere gaudio, Spiritu sancto insinuante Paraclito, revelata est ei proxima corporis sui de hac vita resolutio. Qui Sanctorum per circuitum devote visitans limina, precibus assiduis & eleemosynarum instantiis exorabat, ut bona consummatione a Sanctorum susceptus Angelorum collegio, præmio cum justis meretur perfrui sempiterno. [Ad tumbā S. Servatii] Ad tumbam autem sancti & piissimi Christi Confessoris veniens Servatii, implorabat ejusdem intervētu gratiam & auxilium sibi adesse Altissimi, quando de ergastulo instantis vitæ exueretur & seculi. Convocatis itaque ecclesiæ suæ Fratribus & devotis suæ diœcesis Sacerdotibus, [sacro viatico munitus,] ceterisque Christi fidelibus in ecclesia convenientibus, facta confessione, salutifera nostræ redemptionis celebrans Sacramenta, devotissime pane Christi vivifico & sanguine salutari permunitus, pacem & communionem dedit omnibus, & se universorum commendavit orationibus, humiliter ab eis opem postulans ad Dominum, jam de hoc seculo recessurus.
[11] Post hæc ad omnes locutus est verba salutaria mellifluæ prædicationis: commonens eos perseverare in fide perfecta & bonæ exercitio actionis. Dilecti ait fratres & filii, audite præcepta Altissimi, & nolite partem habere cum ministris diaboli, & salvi eritis in die iræ districti judicii. Laborate ergo propriis manibus, & sicut Sancti libenter subvenite pauperibus, ut sitis divites cum Christo in regnis cælestibus. His & aliis sermonibus cunctis ab ipso instructis, [disponit de sepultura:] data benedictione, ut Pater & Pastor dulcissimus, oves devotas commisit gratiæ sui Redemptoris; injunxitque eis ut corpus suum in ecclesia Hoyensi beatæ Virginis Mariæ, sicut ei Dominus ordinaverat, ecclesiasticæ traderent sepulturæ. Confessor autem sanctissimus, permanens in ecclesia, invocavit Patrem mente, ut ipsum consolari ante exitum sua dignaretur dulcedine: qui semper prope est omnibus se invocantibus in veritate.
[12] Facta autem hac oratione, lux immensa de superno cæli solio super eum emissa resplenduit; quo tota basilica refulgens, lucem mirificam, fidem & gratiam fidelibus copiosam exhibuit. In luce igitur relictus hac cælitus collata, pius Pater cum magna exultatione oculos erigens ad superna, vidit piissimum Regem Sanctorum Jesum Christum omnium Redemptorem, sedentem in medio Angelorum in Majestate Paterna, vocantem eum ad se cum misericordia, dicentem sibi hæc consolationis verba; Euge, serve bone & fidelis, quia supra pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, [a Christo visitatur] intra in gaudium Domini tui; & percipe quod oculus non vidit, & auris non audivit, nec in cor hominis ascendet, quod Deus præparavit omni se perpetuo diligenti. Beatus es & bene tibi erit, quia cum Sanctis gaudebis, & cum Angelis in æternum immarcessibili gloria exultabis. Beati erunt, qui per te meo crediderunt nomini, beati qui tibi devoti impenderunt honorem obsequii. Veni, benedicte Patris mei, & percipe regnum tibi præparatum ab initio seculi. His dictis lux cælestis paulatim evanuit, & gloriosus Præsul lætificatus visione Dominica in exultatione permansit. Vixit autem in omni tempore vitæ suæ in timore Dei & virtutum reverentia, serviens Conditori suo in sanctitate & justitia sine querela. Bonum denique certamen certavit, fidem inviolabiliter servando, cursum consummavit, sicque felici consummatione inter religiosorum Sacerdotum manus, Nonis Maji de hac instabili vita, [7 Maji ab Angelis in cælum deducitur] in cælestibus cum Sanctis victurus, ad Dominum transmigravit. De morte igitur ad vitam, de mœrore ad lætitiam, de mundo pervenit ad gloriam. Affuerunt ejus transitui chori Angelorum hymnidici, qui animam ipsius cum laudibus detulerunt ad præmium gaudii.
[13] Archipresbyteri vero, ejusdem Patris filii carissimi, frequentantes & custodientes corpus Præsulis beatissimi, impendebant ei honorem debitum, cum orationibus & Psalmis exequiarum officii: sicque corpus sanctissimum, odorem cunctis adstantibus dans suavissimum, a Sacerdotibus religiosis, cum devoto Conventu civium & innumerabili turba utriusque sexus hominum, in ecclesia B. Mariæ Hoyensis oppidi defertur, tumulo commendandum. Percipientes autem Nobiles & Magnates provinciæ, [sepelitur Hoyi,] sepulturam tanti Patris in ecclesia tam venerabili præparatam fore; ex honore reverentiæ convolantes undique cum nimia devotione, sui Pastoris & Dei Confessoris exequiis festinabant unanimiter interesse. Cumque hoc corpus sancti Patris venerabili jaceret in feretro, indutum vestibus Præsulatus, caput ornatum habens infula, manum Pastorali circumdatam baculo, omnium advenientium naribus odor suavissimus est infusus. Multi vero devotione accensi, sanctitatem Patris sanctissimi agnoscentes, ex vestimentis ejus particulas pro reliquiis incidebant, alii rumpebant, nonnulli ungues manuum sive pedum ejus dum poterant decurtabant, quidam vero summitatem capillorum capitis præcidebant, & hæc omnia sibi quasi venerandas reliquias reservabant. Celebratis igitur Missarum solenniis, cum orationibus & psalmis sepulturæ officii congruis, corpus sacrum in sepulcro novo, ex lapide pretioso exciso, imponitur devotissime, fidelium Sacerdotum ministerio: sicque cum magna reverentia reconditur in loco sacro, tanto Sacerdoti dignissimo.
[14] Clauso igitur post sepulturæ officium sepulcro, odor suavissimus procedens de corpusculo, sanitatem corporum, & animarum contulit fidelium populo, cui plena erat fides & bona intentio. Audientes itaque sanctitatem viri sancti, variis doloribus oppressi ex longinquis sicut ex vicinis viculis infirmi, visitabant sacri tumbam corporis, gratiam & salutem animarum & corporum obtinentes. Venientes autem cæci ad venerationem corporis sacri, [claret miraculis:] divina gratia largiente oculorum sunt lumine restaurati: surdi auditum ex sancti merito receperunt, muti usu linguæ & vocis accepto læti ad propria redeunt: claudi & contracti membrorum nervis, cum fide Sanctum invocantes, collato sibi cælitus gressus officio gradiebantur, & ab omnibus diversarum infirmitatum gravatis doloribus pestes pessimæ omnesque ægritudines repellebantur. Quidam etiam invidi, quia miracula a sancto Patre Domitiano fieri non credebant, & virtutum ejus insignia depravare volebant, nimio terrore repente percussi, S. Domitianum cum devotione laudabant, & coacti merita Sancti ubique potenter prædicabant. Omnis Ecclesia congaudeat Hoyensi pro concessa gloria, nam potenter hanc illustrat divina gratia. O Domitiane, dulce languentium solamen, per tua merita, quæ continent tuæ dissolutionis deposita, quæ velut sol fulgebunt in resurrectionis gloria, ibi colloces nos oves Judicis in dextera.
[15] Obiit a circa annum Domini quingentesimum sexagesimum. Fuit etiam iste Pontifex summæ bonitatis, in eleemosyna promptus, in judiciis justus, in universa morum honestate excellentissimus, [amatus ab omnibus,] nullum despiciens; sed omnes in bona voluntate complectens, omnes diligens, ipse quoque diligebatur ab omnibus. Et ut verbis Sigeberti monachi Gemblacensis, optimi historiographi, utar, Clarebant, inquit, sub Justiniano magno Imperatore, Cassiodorus Senator post monachus, Arator Poëta, Priscianus Grammaticus, Victor Capuanus qui cyclos Pascales scribens Victorii errores redarguit, [laudatur a Sigeberto.] Gregorius Lingonensis, Nicetus Trevirensis, & Beatus Domitianus Trajectensis Episcopus b: & in Gallia arbor c, quæ sambucus dicitur, uvas protulit. Hujus viri sanctissimi sepulcrum, licet in ecclesia fuerit, ubi vel in quo loco locatum extitit, minime ab incolis scitur: unum inde pro vero dicere possumus, quod ecclesia multoties passa est ruinam tribulationum, Winidorum videlicet & Normannorum & Hungarorum & aliarum persecutionum, quæ toties locum illum & totam Leodiensem parochiam devastando oppresserunt: & sic potuit esse, ut sepulcrum B. Domitiani ab ipsis omnino deletum fuerit: vel forte erat in loco aliquo, ubi paries murorum deducendus erat; & sic ignoratur ab omnibus d.
[16] Nostris vero temporibus sex juvenes in aquis submersi, [6 submersi reviviscunt:] inter paucos annos in diversis festivitatibus ejusdem suscitati sunt. Ex quibus aliqui sub molendinis molentibus pertransierunt, & per dimidium diem æstivo tempore in aqua jacuerunt: alii per duarum fere horarum spatium, alii per trium, [ægri sanantur,] alii a primo tempore æstatis usque ad vesperas in aqua jacuerunt: de quibus postea aliquem vidimus. Cæci, claudi, surdi, muti, paralytici, phrenetici & dæmoniaci, quorum præ multitudine ignoramus numerum, [captivi liberantur,] in diversis festivitatibus ejus recipiunt sospitatem usque in hodiernam diem. Multi etiam in diversis locis in carcerali custodia detenti, precibus & meritis B. Domitiani catenis diruptis liberati sunt: de quibus aliqua hic in medium proferre curavimus miracula. Quidam vir Teumaci e in vinculis positus, B. Domitianum cum lacrymis cœpit interpellare, ut ejus meritis intervenientibus absolveretur, quia propter nimiam paupertatem, nulla spes erat ei redimendi, cui piissimus Confessor subsequenti nocte in somnis apparuit dicens: Ego sum Domitianus: surge & appone manum vinculis, & extrahe pedem: ne dubites, quia cedentibus ultro vinculis liberaberis. Cave etiam, ne cum liberatus fueris, revertaris per silvam quæ est juxta Halois, sed inferiori via redeas sub nemore, & a nullo capieris. Expergefactus autem a somno manum apposuit ad vincula, & mirabile dictu statim liberatus est, & Dei misericordiam & Beati Pontificis interventionem liberationi suæ attribuens, pro voto ferreas catenas attulit B. Domitiano.
[17] Quidam negotiator, memoriam faciens Beati Pontificis & se ejus precibus commendans, [furio sublata restituuntur,] incidit in latrones, a quibus spoliatus est; sed Dei opitulante gratia, numquam sarcinam ejus dirumpere potuerunt: sed nec panem, quem super loculum B. Domitiani tetigerat, per triduum jejunantes comedere potuerunt: sicque se deliquisse cognoscentes, res proprias ei restituerunt. Juvenculus quidam juxta rotam cujusdam molendini dilapsus est in aquam: & statim B. Domitiani auxilium in corde depoposcit, quia verbis non poterat. Qui ab hora prima usque ad horam nonam in aqua subsistens, tandem repertus est: & cum mortuus exstimaretur ab omnibus, tandem cœpit respirare: quem beati Pontificis meritis & intercessionibus suscitatum non dubitamus. Sunt & alia plura miracula, quæ propter fastidium legentium hic omittentes, ab historia manum retrahamus.
ANNOTATA.
a Reliqua hujus numeri iterum eisdem verbis habentur in dictis Annotationibus ad Harigerum.
b Paßim in MSS. & excusis exemplaribus Sigeberti ad annum 528 legitur, Nicetius Trevirensis & Domitianus Tungrensis florent, sequentibus omißis.
c Iterum apud Sigebertum ad annum 550 ista leguntur: Arboris quæ dicitur sambucus, flores, grana, & fructus, in flores, grana, & fructus vitis transformantur. Imo habentur apud Miræum tamquam Sigeberto adjecta.
d Reliqua usque ad finem capitis relata sunt ab Ægidio Aureæ-vallis citato cap. 33.
e Teumiacum nusquam invenias, sed bene Fumiacum, vulgo Fumay, ad Mosam fluvium, locum etiamnunc munitum, unde pedestri breviori itinere Hoyum euntibus, ad transitum Bochi fluvioli viam mediam intersecantis, pari fere utrimque quinque vel sex leucarum spatio, occurrit villa Halloy dicta. Sed an ibi silva, qualis hic mox vitanda monetur? Dubitare facit situs fluvialis. em>Potius igitur intelligerem alterum Haloy, alias Hayloys scriptum, & ad silvam notatum in chorographica Comitatus Namurcensis tabula, solis duabus leucis Hoyo distans, & prædictum a Fumiaco iter continuantibus fere transeundum; directius autem, si quis veniat ex Chiney, castro solum quatuor leucis distante ab oppido Hoyensi: & pro hoc facit alius codex apud Chappeavillum, in quo Ceumacum legitur, facili depravatione ex Cenniac: & eodem quadamtenus trahi potest Caimaticum, quod idem in alio codice invenisse dicit.
CAPUT III.
Translatio S. Domitiani & miracula dein patrata.
[18] Anno ab Incarnatione Domini millesimo centesimo & septuagesimo tertio, regente Romanum Imperium b Frederico Augusto, Leodiensem ecclesiam gubernante c Radulpho Pontifice, Hoyenses Canonici S. Mariæ, adeuntes faciem memorati Pontificis, supplicaverunt, [corpus elevatur anno 1173] quatenus B. Domitianum in loculo argenteo, quod ei jam diu fabricatum extiterat, collocaret: quia valde eis inhonestum videbatur, cum apud Deum esset meritis excelsus, apud homines loco teneretur humili. Anuit Episcopus, & d decimo septimo Kalendas Julii se hoc facturum promisit. Omnibus itaque rebus rite ordinatis, memorato die Episcopus ad ecclesiam venit; orationem faciens, loculum aperuit; & sanctam margaritam, quæ intus latebat, omnibus in palam permissum est videre; & mox ab ipso Pontifice in locello argenteo recondita est honorifice. Quibus expletis, Sacerdotes albis induti, propriis humeris sanctissimum corpus a terra levaverunt, & extra ecclesiam detulerunt, Clericis psallentibus atque subsequentibus cum civibus & feminis qui manibus cereos ferebant: nam omnibus erat una devotio, par erat exultatio, in proximo eorum visitatio.
[19] Postquam vero sanctissimum corpus ejus reconditum est in ecclesia, Episcopus Missam celebravit: [sanantur cæca,] atque inter ipsa sancta mysteria non defuit intercessio S. Domitiani. Nam mulier quædam unicam habens filiam, quæ novem mensibus decursis numquam lumen cæli viderat, ante corpus beati Pontificis assistebat, atque in hunc modum eum interpellabat: O Domitiane, Confessor Domini pretiose, natæ meæ lumen restitue: eam tuo famulatui tradam omnibus diebus vitæ suæ. Scio vere & certissime scio, quod quæcumque petieris a Domino impetrabis. Quid amplius? mulier Domitianum interpellabat, & Domitianus precibus suis puellæ lumen restituit. Stupentibus qui aderant, præibat exultans, viam carpens, & viæ ducem ulterius non requirens. Concito cursu Sacerdotes qui aderant Episcopo puellam adduxerunt, & quod Deus visitavit plebem suam per merita B. Domitiani intimaverunt. Qui Deo gratias reddidit, & ut Te Deum Laudamus ab omnibus cantaretur præcepit.
[20] Quibus expletis in proximo affuit visitatio B. Domitiani. [paralytica,] Nam mulier quædam, quæ jam per annos sex a paralysi tenta fuerat, & sub loculo residebat, a custodibus flores poposcit, & accepit, nervos tetigit, & mox huc atque illuc deambulavit. Alia quoque mulier habens spiritum infirmitatis, [incurvata,] quæ incurvata erat per annos plurimos, & manum dexteram erigere non poterat, ad sanctum accessit feretrum cum lacrymis, & manum super loculum tetendit, & ab ægritudine qua laborabat liberata est. Dum hæc & similia agerentur, fama qua nihil velocius per singulos discurrens, memorati confessoris miracula e divulgavit. Concitabatur tota civitas, & ad tam mirabile spectaculum [currebat] omnis sexus & ætas, & omnes infirmi variis doloribus detenti, tam in grabatis quam in vehiculis allati sunt. [paralytica,] Inter quos mulier altera, quæ a paralysi curvata erat per annos novem, quia per se non poterat ab aliis allata est. Mira res, nam mox ut loculum B. Domitiani tetigit, erecta est & sibi restituta. Cumque hujus rei & supradictorum fama percrebesceret, quidam Engelbertus nomine, cœpit derogare Sancto, & adeuntibus ecclesiam insultare. Mox mirum in modum divinitus correptus cœpit æstuare, [energumenus obganniens.] & destitutis corporis membris & viribus in terra volutari. Tandem se deliquisse profitens, & a Sacerdote absolutionem postulans, os suum & pectus percutiens, a vexatione absolutus est.
[21] Tempore Radulphi, tricesimi tertii Episcopi Leodiensis, post f concremationem ecclesiæ S. Lamberti, quæ accidit anno Domini Millesimo centesimo octogesimo quinto, [ad corpus delatum Leodium anno 1185] cum pro restauranda ejusdem B. Lamberti ecclesia undique convenirent de toto Episcopatu processiones ad offerendum; contigit B. Domitiani feretrum ibi cum omni frequentia populi de Huyo apportari: senserunt & intellexerunt qui affuerunt g quomodo feretrum B. Lamberti & feretrum B. Domitiani sese invicem quodam sonoro strepitu salutaverunt. Cum igitur plurimi utriusque sexus, ex his qui de Huyo advenerant, offerendam suam consummassent, & reverti citius cum suo Sancto accelerarent; non potuit feretrum B. Domitiani moveri, donec omnes qui cum ipso venerant suam oblationem fecissent. Post hoc ejus oblatione completa, [& facta oblatione relatum,] Hoyenses putantes ibi Sanctum suum velle remanere, cum lacrymis & gemitibus oratione completa, iterum applicantes manum feretro Sancti, eum facillime sustulerunt, & cum laudibus & lætitia celerrime revertebatur.
[22] Factum est autem cum ascendere inciperent publicum montem qui junctus est civitati Leodiensi, antequam ad cœnobium Regularium Canonicorum S. Ægidii, quod in ipso monte continetur venirent; femina quædam de Leodio, jam per septennium cæca, audito B. Domitiani adventu cucurrit, & feretrum ambabus manibus tenuit. Quam cum amovere vellent circumstantes, [cæca illuminatur.] juravit quod non recederet, quousque lumen reciperet. Illico per meritum B. Domitiani lumen recepit, & sic læta ad propria remeavit. Et sic Hoyenses B. Domitianum cum gaudio magno reportaverunt ad propria. Factum est autem hoc miraculum in vico S. Christophori, sicut nobis retulerunt duo viri Religiosi de Ordine Cisterciensi, qui ibi præsentes fuerunt; & scimus quia verum est testimonium eorum.
ANNOTATA.
a Quæ hoc capite continentur, descripsit Ægidius Aureæ-vallis tomo 2 Gestorum Pontificum Leodiensium, & quænum. hoc & sequenti habentur referuntur cap. 51, reliqua cap. 55.
b Hic est Fredericus Barbarossa, sive Ænobarbus, Aquisgrani coronatus anno 1152, Romæ a Pontifice an. 1155, mortuus anno 1190.
c Radulphus creatus Episcopus an. 1167, mortuus an. 1191.
d Idem dies excusus est apud Ægidium. In superiori relatione & alio de Miraculis scripto, dicitur VI Idus Junii id factum
e MSS. multiplicabat.
f Concrematio traditur contigisse anno 1183 aliis 1185, IV Kal. Maji, die Translationis corporis S. Lamberti. em>Ita Ægidius cap. 53.
g Lambertus Parvus apud Chapeavillum ista scribit: Anno 1185 Hoyenses corpus S. Domitiani ob reverentiam S. Lamberti Martyris sumunt, & Leodium navigio adferunt: quod Leodienses Clerici a Monte-publico suscipientes, cum maxima devotione per portam S. Martini cum crucibus & vexillis & multorum Sanctorum Reliquiis in occursum S. Lamberti deferunt. Inde revertentes in ecclesia B. Mariæ Virginis utrumque deponunt. Et Rudolphus Episcopus festum S. Domitiani celebrari jussit.
ALIA MIRACVLA
Ex MS. Hoyensi.
Domitianus, Episcopus Trajectensis ad Mosam (S.)
BHL Number: 2256
EX MS.
[1] Ad illustranda B. Domitiani merita, quæ Dominus per eum Miracula operatus est, [Prologus] a die Translationis usque nunc, paucis absolvere decrevimus. [1 Cor. 14, 22] Miracula autem, sicut dicit Apostolus, in signum data sunt non fidelibus sed infidelibus, & diversos in diversis habent effectus. Sicut enim idem Apostolus dicit, quos Deus prædestinavit, hos & vocavit: Vocat autem flagellis alios: unde per Salomonem * dicitur, flagellat Dominus omnem filium quem recipit. [Rom. 8, 30] Ideo & ipsum Paulum percussit, ut sanaret, dejecit ut erigeret, cæcavit ut illuminaret. [12 Hebr. 6] Aliis spiritus illustratione vocat, alios miraculis: sed unde prædestinati proficiunt, reprobi excæcantur. Nam illud quod filiis Israël tempore Moysis fuit ad remedium, Pharaoni & Ægyptiis contigit ad supplicium: ille cum populo suo demersus est in mare, filii Israël a servitute liberati. Itaque, sicut nos credimus & speramus, per Beati Antistitis Domitiani merita fideles & devoti proficient, reprobi vero & detractores tabescent. Nunc ergo ad ædificationem bonorum, quæ Deus per eum operatur miracula, sicut nos ipsi partim vidimus, partim ab aliis, qui viderunt, accepimus, compendiose absolvamus.
[2] a Mulier quædam, quæ dissolutione membrorum laborabat, [Sanantur contractæ tres aliique infirmi] & pedibus tunc temporis insistere non valebat, nocte quasi in extasi posita videbat mulierem quamdam, pretiosis indutam vestibus, ad Corpus B. Domitiani accedere, dixitque ei: Surge, & porrige manum deposcentibus. Nec multum temporis interfuit, quo liberata, sed non nisi transactis octo diebus fides est ei adhibita. Contigit etiā quamdam, quæ numquam ambulaverat, gressum recepisse, & ad altare beatæ Dei Genitricis, sine auxilio alicujus processisse, & gratias Deo & Genitrici ejus inde cum B. Domitiano retulisse. Tunc etiam contigit quamdam puellulam, quæ duobus annis curvata in terram, erigi non poterat, plenarie liberatam esse. Accidit etiam eos qui usum loquendi numquam habuerant, intercessione beati Pontificis suscepisse. Duæ etiam quæ caduco morbo laborabant, liberatæ sunt. Duo hydropia curati sunt.
[3] [item alii longiori spatio ægri quatuor] Quidam etiam Nivellensis, auditis miraculis B. Domitiani, ore profitens ad salutem, corde credens ad justitiam, promisit se iturum ad limina Beati, si ei gressus restitueretur. Et statim recepit, quod optabat. Quidam de b Bordines; qui duobus annis & tribus mensibus in lecto decubuerat, facto voto veniendi ad limina B. Mariæ, statim recepit sanitatem. Duæ mulieres, quæ usum manuum paralysi amiserant, nec digitos poterant extendere, una eademque hora convaluerunt. Mulier etiam de Rupe, c castello Comitis Namurcensis, quæ per sex annos in lecto decubuerat, nec poterat pedibus insistere, pristinam recepit sanitatem. Alia mulier, quæ simili ægritudine laborabat, vovit B. Domitiano unicam vaccam, quæ fuerat indomita, nec duci poterat: & recepit sanitatem, & vacca præcurrens ductores suos præibat, quasi nullo ductore indigeret.
[4] Quidam miles de d Ouce, facto voto veniendi ad oratorium B. Domitiani, [& alii totidem] tentare cœpit, si progredi posset: & paulatim resumptis viribus usque Hoyum pervenit: sed quia debitas gratiarum actiones non retulit, iterum sicut prius ægrotavit, donec divina aspirante clementia, ad invocationem B. Domitiani perfecte convaluit. In eadem villa parvulus quidam, qui numquam ambulaverat, consolidatis plantis ejus, sanitatem recepit. Mulier etiam quædam, quæ quidquid in cibo & potu sumpserat, statim evomebat, opitulatione beati Confessoris curata est. Puerulus, qui usum videndi per duos menses in uno oculo amiserat, ad corpus beati Pontificis matre duce venit, obdormivit, expergefactus visum recepit.
[5] [item muticæci surdi ac claudi] Tria signa, in una puella perpetrata sunt: visum recepit; quæ prius muta fuerat, locuta est; ambulandi vires recepit, Quidam Conversus de e Cornelio monte, qui auditum amiserat, dum ad limina B. Domitiani properaret, adhuc in itinere positus, quod optabat, recepit f. Quidam de parva g Andana, qui per tres hebdomadas nihil penitus comederat, votum fecit veniendi ad corpus beati Pontificis, si aliquatenus convalesceret: mox quam optavit salutem, recepit. Alius de h Viset, curia Episcopi, qui novem annis ægritudine laboraverat, in momento curatus est. Mulier quædam de i Falais usum membrorum, quem amiserat, recepit. Similiter puerulus quidam de k Anicin vires recepit gradiendi. Quidam de Nelin, qui maxima ægritudine laborabat, & sibi & Domino suo inutilis erat, liberatus est, unde etiam a Domino suo Godefrido de l Han legitime traditus est, in festo B. Domitiani denarium daturus. Eadem conditione juvenculus quidam B. Domitiano ab eodem Domino traditus est, qui mutus erat.
[6] Mulier quædam, quæ fistula laborabat in tantum ut medici desperarent, [rursum aliis morbis laborantes,] & manum apponere recusarent, a prædicta ægritudine in momento convaluit. Quidam ad pascua boves deducens, modica aura afflatus, statim in terram decidit, & alienis manibus ad domum reductus (infanus enim putabatur) tribus diebus nihil omnino comedit. Tandem ad prædictum Pontificem confugiens, & veniam deposcens, optatum beneficium impetravit. Quædam puella, quæ unum latus amiserat, pene & ejusdem partis oculum, a cæcitate & lateris dolore pariter liberata est. Quidam de familia Domini Henrici de Lacia, turbine concussus, vires corporis amisit: sed intercessione prædicti Pontificis sanitatem recepit. Quidam etiam de m Floreffia, qui manum aperire non poterat, & uno pede debilis erat, in momento redditus est incolumis. Mulier quædam de Gimel, quæ de equa ceciderat, & septem annis & eo amplius in lecto decubuerat, auditis magnalibus B. Domitiani paulatim convaluit; & prius alienis innitens manibus, pristinæ sanitati est restituta. Mulier de Vilier, quæ nec surgere poterat nec progredi, viso beatis Pontificis loculo, perfecte convaluit.
[7] [alii denique plures juvantur,] Sed quia in singulis immorari tædiosum est, succincte cetera proferamus. Mulier quædam filiolum suum noluit communicare in aqua, quæ de reliquiis Sanctorum defluxerat pro ægrotantibus; cum ad ejus elationem reprimendam puer cœpit infirmari: quod mater videns agnovit culpam suam, se deliquisse profitens, & sic filio sanitatem impetravit. Alius quidam parvulus, semimortuus adductus, statim convaluit. Mulier quædam, quæ per tres annos vires ambulandi amiserat, monita in somnis venire ad corpus beati Pontificis, fidem adhibens, curata est. Similiter quidam de Hotton n a diuturna ægritudine sanatus est, & ex tunc cœpit pauperibus ministrare o.
ANNOTATA.
a Priora miracula jam num. 12 & 13 eisdem verbis narrata omittimus. At quæ hoc numero referuntur, erant priori Vitæ adjuncta, sed ibi omissa.
b Bordines, duabus circiter Leucis Huyo distat ad Occidentem, in confinio Namurcensis & Leodiensis ditionis, trans Mehaniam fluviolum.
c Illud forsitan Castellum, quod ad orientalem Mosæ ripam, una supra Namurcum leuca, in rupe extructum exhibet chorographica tabula.
d Ouce, in eadem tabula Ouhe, proxima Huyo trans Mosam villa.
e Mons-Cornelii prope Leodium, in quo Ordinis Præmonstratensis Abbatia olim, nunc Carthusianorum monasterium: em>de his plura vide V Aprilis ad vitam S. Iulianæ, Corneliensis hinc dictæ.
f Duo priora erant etiam priori Vitæ adjuncta cum hac clausula: Multa autem alia & quasi innumerabilia ad feretrum Beatissimi Domitiani subsecuta sunt post ejus Translationem miracula, quæ brevitatis causa hic scripta non sunt.
g Andana vulgo Anden Abbatia, per S. Beggam fundata, duabus supra Hoyum leucis: huic propinquum Andenalle, forma diminutiva, unde hic Parva Andana dicitur.
h Viset, locus utcumque munitus in orientali Mosæ ripa, inter Leodium & Trajectum via fere media.
i Falais duabus Huyo leucis in occasum distat, ad alteram Mehaniæ ripam.
k Anicin, an recte scriptum nescio, uti nec de aliis quibusdam locis, forte extra Namurcensem Comitatum quærendis, quod non lubuit admodum operose indagare: hujus finibus trans Bochum prænominatum proximum est Achin.
l Han, castrum ad Sabim, supra Namurcum duabus leucis; a quo distinguuntur Han supra Lescam, & Franc-han sive liberum.
m Floressia, ubi Ordinis Præmonstratensis Abbatia sed in tabulis Topographicis istarum ac vicinarum partium insignis, inter Han & Namurcum, ad ripam labis meridionalem.
n em>In margine ecgraphi scriptum vel Hurion: neutrum invenio.
o Sequebatur de mercatore, qui in latrones inciderat, relatum in 2 vita num. 16.
* imo Apostolus
DE S. MAVRELIO EPISC. MART.
PATRONO FERRARIÆ IN ITALIA.
SEC. VII.
[Commentarius]
Maurelius, Episcopus Martyr, Patronus Ferrariæ in Italia (S.)
Auctore D. P.
CAPUT I.
Vicohabentinæ Sedis origo & translatio ad S. Georgii ecclesiam Ferrariæ.
Ferraria urbs (de cujus origine multi multa, nec sine fabulis) priusquam eo consisteret loco, ubi hodieque amplißima visitur, ad Septentrionalem scilicet ripam minoris Padi (Volanensem Padum vulgo nuncupant) olim aut tota aut majori parte sua ad alteram dicti fluminis ripam stetit, [Ante institutionem Episcopatus Ferrariēsis] ubi hodieque nominatur parochia S. Georgii, quæ Ferrarola dicta invenitur seculo XIII; cum scilicet ædibus ecclesiisque majori ex parte translatis una cum Ferrariæ nomine, qui restabat vicus diminutive sic dici cœpit, quasi parva Ferraria, quæ & vetus Ferraria vocari potuisset. Hic certe primitus constituta est Sedes Episcopalis, quod quando & quomodo factum sit, quoniam haud parum ad hunc locum facit, resque implicatißima est, lubet per antiqua vetustatis exoletæ vestigia indagare conjectando; non tam ut propriam ea de re ipse firmem sententiam, quam ut moneam partium istarum eruditos homines plura quærere, quibus inventis sternatur via ad evitandas salebras, scriptorum præcedentium diligentia necdum complanatas. Ravennatem ecclesiam sub Valentiniano Imperatore auctam esse Archiepiscopali dignitate apud omnes fere pro indubitato habetur; sed quod eo profertur jam dicti Imperatoris privilegium, uti apud Ferdinandum Vghellum extat tom. 2 col. 331, Baronio aliisque merito de suppositione est suspectum: multis certe modis interpolatum esse, & quidem ineptissimis, nemo dubitaverit, qui aliquam habet vetustatis cognitionem.
[2] [Cathedra Vicohabētis existens] Solidius multo id videtur probari ex S. Petri Chrysologi serm. 175 de Marcellino Episcopo Vicohaventino & S. Mariæ & virginis partu, cujus hoc initium. Omnium quidem rerum primordia sunt dura, sed duriora sunt primordia generantis. Sancta Ecclesia Ravennas, ut primum pareret, viam fecit, angores pertulit, sensit dolores: & hoc egit, Fratres, ut ordinem partus divini toto veritatis tramite custodiret. Cum autem divini partus ordinem eum fuisse ostendisset, ut exeunte edicto Cæsaris in Bethleem quasi in via de Virgine nasceretur Christus: [a S. Petro Chrysologo I Ravennatium Archiepiscopo] Edicto, inquit, Cæsaris Pagani Dominus obtemperaturus occurrit, & decreto B. Petri, decreto Principis Christiani (quod de institutione Archiepiscopatus, non sine contradictione quorumdam accepta, putem esse intelligendum) servus adhuc aliquis obsistit? Verum, pergit Chrysologus, quia neque prospera adversis, neque gaudiis miscenda sunt tristia, his omissis hodierni germinis lætitiam prosequamur. Habeat modo natus, qui primus natus est, primogeniti reverentiam, teneat & honorem. Marcellinus hodie vernaculi partus totum rapuit & conquisivit affectum, Circumstant filii, adsunt propinqui, cognatio tota concurrit, familia exultat omnis, ipsa penetralia domus tripudiant & lætantur; quia videre oculis, suscipere manibus hodie primum genitricis partum sobolemque meruerunt. Ex his liquido patere existimo, quod uti primus Marcellinus fuit, quem em>ecclesia Ravennas, Archiepiscopali deinceps jure plurium subjectarum Ecclesiarum mater per Episcopales ordinationes futura, Episcopum ex se genuit; ita primus fuerit S. Petrus Chrysologus & non alius, qui Pontificio Imperialique decreto eam acceperit potestatem. [accipit Episcopum Marcellinū circa annū 450.] Acceperit autem sub S. Leone Magno Pontifice & Valentiniano Imperatore circa annum Domini CCCCL; qui antea a Leonis decessore S. Sixto III simplicem Episcopi titulum potestatemque acceperat.
[3] Marcellini successores omnes in obscuro latent; nullius eorum subscriptione in Conciliis quinto sextoque seculo aut etiam septimo habitis apparente, nisi is qui in Lateranensi sub Martino Papa anno DCXLIX notatur Joannes Vico-Sabinas Episcopus, legi debeat Vico-habenas, em>quæ videtur esse opinio Rubei lib. 4 Hist. Ravenatium. Est autem hoc eo verosimilius, [ibidem sedisse videtur an. 649 Ioannes, male Vico-Sabinas dictus:] quod Vico-Sabinensis Episcopatus nullum uspiam sit vestigium reperire: qui autem ætate S. Petri Chrysologi dicebantur Vico-haventini, potuerunt Vico-habenates mitigata nonnihil voce dicti fuisse. Vt ut sit, non diu post prædictum Lateranense Concilium mansit Vico-habentiæ Cathedra: sed ad eam quam dixi veterem Ferrariam, posteris Ferrarolam, translata ea est. Translationis auctorem Vitalianum Papam fuisse volunt Ferrarienses, [post quem translata Ferrariam Sedes,] qui anno DCLVII sedere cœpit. Causam fuisse suspicor Mauri Ravennatis Archiepiscopi, addicta sibi Exarchi Imperatorii potentia subnixi, defectionem a Romanæ Sedis obedientia, eo insolentiæ progressam, ut ad causam Romæ dicendam citatus, ipse Romanum Pontificem præsumpserit ad suum tribunal judicandum citare: mansitque in ea obstinatione usque ad mortem, ut throni sic & delicti successorem anno DCLXXII nactus Reparatum: qui cum cito resipuisset, a Vitaliani successore Adeodato non alia lege veniam impetravit & gratiam, quam ut Mauri nomen expungeret e diptychis. Interim factum videtur ut Vico-habenas seu Vicohabentinus Episcopus, Archiepiscopi sui execratus superbiam, Romam se contulerit; utque ab jurato ecclesiasticæ unitatis hoste recederet em>longius, Sedis Ferrariam transferendæ petierit acceperitque facultatem. Ferrariam autem ideo delegerit, [idque vel ad declinandā Mauri Ravennatis tyrannidē,] quod ad Vicohabentinam diœcesim pertinens, sed a Longobardis possessa, esset extra potestatem Exarchi Ravennatis. Hoc vero ne gratis dictum putetur, consideret lector jam inde a tempore S. Gregorii Papæ, Longobardorum regnum adeo late in Italia patuisse, ut universa hæc, exceptis Roma atque Ravenna, cum locis ad eas spectantibus, ab Alpinis montibus Regium usque Calabriæ, illis pareret: sicut ait Baronius ad an. 591 numero 41.
[4] Patet hujus rei veritas ex terminis Comitatus Perusini, per illos tunc instituti, Hortam usque promotis, quam ipsam, licet trans Tiberim positam, & solis 24 p. m. Roma distantem, possedisse Longobardos scimus ex Paulo Diacono lib. 4 cap. 7. Nihil igitur mirum dicimus, cum asserimus, Ferrariam, a Ravenna distantem saltem 40 p.m, in Padi ripa contra Imperatorios detentam ac munitam ab iis fuisse, imo tunc extitisse caput totius Comitatus contra Exarchos Ravennates. Sicut autē iidē Lombardi omnia usque ad ipsa Romana mœnia habebant incursionibus suis infesta, cum extrema plerorumque circa locorum desolatione; ita etiam Vicohabentia potest ab iisdem credi depopulata. Quare si cui minus placet transferendæ Sedis em>causa in Mauri Archiepiscopi rebellionem collata; poterit ab ipsismet Longobardis, pro majori parte tunc Christianis, causam sumere, [vel Longobardis ejus possessoribus ita volentibus] opinando, quod ipsimet æquum esse censuerint, Ferrariensis Comitatus a se constituti Episcopum, non alibi quam Ferrariæ residere: itaque factum esse ut Vitalianus Papa, ipsis ita volentibus, Marinum, a se constitutum Episcopum ordinarit, Ferrariæ Sedem habiturum. Huic ex ipsamet gente successerit Oldradus, a nonnullis perquam male repositus ad tempora S. Silvestri Papæ, ab aliis creditus primus sub eodem Vitaliano Ferrariensis Episcopus, & S. Maurelii, cujus causa hæc examinantur, decessor.
[5] [non obstante fundationis bulla, certo suppositia.] De Marino certe fueritne unquam Ferrariæ Episcopus, nulla satis solida auctoritate probatur. Nam quod de Ferrariensis Episcopatus institutione extat documentū tom. 2 Vghelli col. 546, ipsemet indicat supposititiū videri multis, & pro tali videtur habere. Satis profecto est vel initium legere, ut ita sentias: ipsum ergo accipe. Jubente Vitelliano, servo servorum Dei, atque Constantino Romanorum Imperatore Augusto, exiit edictū Romanum, ut describeretur, qualiter post destructionem nostræ Vicunveriæ ecclesiæ, quæ de jure B. Petri Apostoli fuit, petitionibus precibusque Clericorum & laicorum infra Ducatum nostrum Ferrariæ, in ipsa videlicet Massa-Babylonia, quȩ vocatur Ferraria, quæ de patrimonio sanctæ nostræ Romanæ ecclesiæ est & B. Petri, in ipsa eadem Massa alteram fundavimus & eā auximus & ædificavimus ecclesiam, ad honorē Dei omnipotentis & Martyris S. Georgii, atq; in Episcopatum consecravimus, ad jus & dominium S. R. E. & B. Petri; & in dominio & potestate seu cura & gubernatione sua constituimus atque subjugamus: & in ea quemdam Episcopum ex Romanis, Marinum scilicet, virum religiosum, justum & honestum, ac venerabilem, & ex nobili genere natum, ex auctoritate B. Petri & nostra, cum Cardinalibus scilicet & Episcopis nostræ Romanæ civitatis, in ipsa sancta ecclesia Ferrariensi, ad Episcopalem effectum elegimus, investivimus & consecravimus &c. Cæcus est qui non videat tot pene indicia imposturæ quot verba, atque hoc totum figmentum conditum esse postquam S. Petri patrimonium, quod vocāt, constitutum esset, adeoq; pluribus post extinctum regnum Longobardorum seculis per Æmiliam atq; Flaminiam: superfluum igitur fuerit expendere singula.
[6] [Translata est autem ad ecclesiā S. Georgii veterem.] Quidquid autem sit de tempore quo condita est ecclesia S. Georgii (fieri enim potest ut ea appellatio aut antiquior aut recentior multo sit) eidē indita videtur esse, postquam illuc allatum est brachium S. Georgii, quod nunc in nova cathedrali servatur, quæ SS. Georgio & Maurelio sacra em>est. Sunt quidem qui eas Reliquias seculo XII ineunte primum allatas credant, a Roberto Flandriæ Comite: sed hoc ostendetur infra erroneum esse: antiquius autem istic esse S. Georgii patrocinium (cujus haud facile aliud initium aßignaveris) probat Henrici Imperatoris diploma apud Vghellum tom. 2 col. 564; quod anno MXIV signatum, jura sua libertatesq; confirmat Canonicis Sanctæ Ferrariensis ecclesiæ, in honorem S. Georgii constructæ; ad cujus tunc pertinebat omnis illa terra, quæ inter duo flumina usque ad Comaclienses agros, seu verius paludes protensa, dicitur Polesinum S. Georgii. Similis confirmatio facta deinde anno MLXVIII ab Alexandro Papa II per Bullam quæ extat col. 568, inscripta Euerardo Archipresbytero, Romano Archidiacono, & reliquis Canonicis sanctæ Ferrariensis ecclesiæ: nominaturque inter alia ecclesia S. Stephani in Burgo Ferrariæ (ubi Burgum vocari vides quæ nunc ipsa est civitas) insuper etiam medietas decimationis plebis S. Georgii in Episcopio, medietasque omnium rerum quæ pro animabus fidelium defunctorum eidem ecclesiæ relinquuntur &c.
[7] [anno autem 1135 adnovam Cathedralem,] Translata postea per Landulsum Episcopum cathedra, sub annum MCXXXV, translati quoque saltem pro parte Canonici sunt, cum iisdem juribus; uti probatur per Bullas Adriani IV, anno MCLVII, & Alexandri III, anno MCLXXIX em>eisdem verbis eamdem rerum & decimationis medietatem exprimentes. Altera medietas videtur pertinuisse ad Episcopum: ita tamen ut Presbytero Curato Canonicisque ibidem relinquendis, ad parochiæ curam & ecclesiæ ministerium, congrua portio relinqueretur. [manentibus in veteri primū Canonicis aliquot] Pennottus enim lib. 2 cap. 22 num I allegat privilegium, quod anno MCXLI die XI Maji, Griffus Episcopus, Landulfi successor immediatus, pro animæ suæ decessorumque & successorum in Episcopio Ferrariensi salute scribit, Hugoni Sacerdoti & Joanni subdiacono Transpadanæ S. Georgii ecclesiæ Subdiaconis, in qua Ferrariensis Episcopatus Sedes olim viguit,
[8] Interim surrexerat & egregie propagari cœperat Canonicorum Regularium Lateranensium institutum, [deinde eodē inductis Lateranen. Regularibus] quo in jam dictam S. Georgii ecclesiam recepto, Gravendinus Ferrariensis Electus, Ugucio Præpositus, aliique Canonici Ferrarienses, irrevocabiliter tradiderunt Bruno, Canonico S. Georgii de Ferrarola præsenti, ac nomine ecclesiæ & Canonicæ præfati S. Georgii de Ferrarola recipienti, totam & integram decimationem quæ ad sacristiam Cathedralis Ferrariensis pertinebat, vel pertinuerat, vel dari debuerat de possessionibus positis in Plebatu prædictæ ecclesiæ S. Georgii de ultra Pado. Actum anno MCCXXXVII, & postea ab Innocentio IV confirmatum fuit Nonis Iulii anno Pontificatus X Christi MCCLIII rescribente Priori & Conventui S. Georgii de Ferrarola ordinis S. Augustini Ferrariensis apud Vghellum col. 576. Exinde, inquit Pennottus, stetisse in ecclesia eadem Canonicos Regulares ostendunt litteræ Benedicti Papæ XII Abbati S. Petri in Cæloaureo Papiæ & Priori ejusdem ecclesiæ S. Georgii de Ferrarola directæ anno MCCCXXXIX. Sed & de anno MCCCLXII Canonici monasteriorum S. Jacobi Cellæ-volanæ, & S. Laurentii in Cæsarea apud Ravennam invicem unitorum, capite destituti, in illorum Priorem Canonice elegerunt Antonium Canonicum S. Georgii de Ferrarola ejusdem Ordinis S. Augustini, quorum electionem confirmavit Innocentius VI, per suas datas Avenione anno X sui Pontificatus.
[9] Postea cum dicta ecclesia esset cuidam Petro Diacono Card. tit. S. Angeli commendata ac post illius obitum cuidam Jordano Episcopo Albanensi, [ac denique an. 1411 monachis Olivetanis.] Canonici Regulares illam omnino deseruerunt: quam Joannes Papa hujus nominis XXIII, instante Nicolao Ferrariæ Marchione, Monachis Olivetanis univit, per suas datas Bononiæ de mense Septembri anno MCCCCXI: qui cum ecclesiam restaurandam curassent, em>fuit ea anno MDLXXIX die XVIII Novembris a Filiasio Roverella Archiepiscopo Ravennate solenniter consecrata, uti ex instrumento Ioannis Æmiliani cognovisse se scribit Marcus Antonius Guarini, in compendio Historico Ferrariensis historiæ, sub annum MDCXXI vulgato, post annos XXIV quam Don Michael-Angelus Olivetanus Italice publicaverat vitam S. Maurelii Episcopi Martyris, Protectoris & Defensoris civitatis Ferrariensis, informa dialogi inter Monachum & Peregrinum, tamquam Christianæ humilitatis speculum. Hic autem est ille Sanctus de cujus Vita tam MS. quam typis excusa, pronuntiat Ferrarius in Catalogo generali, quod multa egeat censura: quare etiam necessarium censuimus totam sæpius nominatæ ecclesiæ originem & fortunam recensere, ut intelligi queant, quæ de hoc Sancto offeruntur, explicanda ab enormibus quibus sunt implicata figmentis.
CAPUT II.
S. Maurelii in ecclesia S. Georgii novissima inventio,
translatio, cultus, miracula.
[10] Vt a notioribus certioribusque ad alia obscuriora paulatim ascendamus, age initium ducamus ab ultima sacri corporis inventione & translatione, quam sic describit Michael Angelus pag. 53. Anno MCCCCXIX, [An. 1419 post magnā exundationem fluvii] cum in Cathedra S. Petri Martinus Papa III præsideret, Romanum vero Imperium Sigismundus, Ferrariensis civitatis Dominium Nicolaus III Marchio Atestinus obtinerent, inveniendorum transferendorumque sanctorum corporum Maurelii & Alberti hæc occasio sese obtulit. Jacebant hæ gemmæ imo thesauri, in quodam sepulcro intra cryptam seu paradisum (sic enim in multis locis appellatur) instar sacelli conformatam, sub tribuna majoris altaris. Et erat quidem locus iste primum satis aptus orationi: sed cum humilis esset ac sulterraneus, processu temporis totus humidus, obscurus, desolatusque frequentari desierat, ac pene venerat in oblivionem; sive propter crebra quæ supervenerant bella aliosve casus, sive propter exiguam istorum temporum devotionem. Ut ut fuerit, aperiens Deus cataractas cæli tantum aquarum infudit terris, ut egressis ripas fluminibus non solum valles inundarentur, sed arborum quoque cacumina propemodum obtegerentur. Tali in necessitate recursum a Ferrariensibus ad Deum est suumque S. Maurelium, [quæ in humida crypta periclitabātur reliquiæ] per cujus intercessiones & merita diminutæ paulatim sunt aquæ. Tunc monachi nostri, qui non ita pridem locum obtinuerant, considerantes quod sanctæ Reliquiæ tenerentur in prædicta spelunca, neglectæ vulgo & inhonoratæ; meritoque formidantes, ne totæ in pulveres tandem abirent, a superinfusis identidem aquis consumendæ; statuerunt eas inde efferendas ipsaque in ecclesia alte locandas, ubi extra periculum ejusmodi deinceps esse possent: quod tamen aggredi non præsumpserunt nisi cum consensu Illustrissimi Domini Marchionis ac Reverendissimi Petri Bojardi tunc Ferrariensis Episcopi.
[11] [7 Maji sereno primū dein pluvio die,] Laudavit uterque consilium pium: & de eorum sententia lectus est dies VII Maji, ipsi S. Maurelio sacer, ad rem peragendam; invitato in id Religioso omni ac seculari Clero, ut congruo cum apparatu processionaliter adesse vellent. Ipso autem die exoriente, qualem oriri conveniebat in tali tamque læta festivitate, Reverendissimus noster Pontificaliter indutus, cum Clero Religiosisque omnibus convenerunt in ecclesiam Cathedralem: qui, cum ab ecclesia essent ordinate egressi, ne nimia quæ sensim confluxerat multitudo, & major quam area capere posset, festivitatem ipsam funestaret, non paucorum certo certius obterendorum exitio; providit Deus, mutata subito cæli facie, & effuso in terras nimbo densissimo, tanta cum vehementia ventorum, ut unusquisque cogeretur, dimissa vacua area viisque ad eam ducentibus, sese alio recipere. [(quod Providentiæ effectus fuit)] Illustrissimus Marchio cum Baronibus atque Equitibus suis, nec non Episcopus cum Patriarcha Roberti, multisque Religiosis & bona populi parte, propere reverterunt in ecclesiam; ibique substiterunt, donec cessante pluvia ordinari denuo pompa posset. Ea ad quatuor millia hominum numeravit: unde colligas, quanta futura fuisset, quamque difficulter promovenda, nisi cælum ipsum innumeros alios cedere loco fecisset.
[12] Hac igitur, inter sacrorum hymnorum cantus, perveniente extra portam civitatis, obviam processere Patres nostri: simulqe omnes, quos adesse conveniebat, [nominibus S. Maurelii & B. Alberti notatæ] summa cum reverentia ingressi sunt in cryptam: & aperientes sepulcrum invenerunt in eo duas capsulas plumbeas, ulnam unam longas, quarum quæ ad dexteram posita hoc titulo desuper inscripta erat, hic est corpus sancti Maurelii episcopi ferrariensis et martyris; altera sequentibus insigniebatur verbis, hic est corpus sive ossa Beati Alberti Episcopi Ferrariensis et confessoris. Tunc omnes in genua prostrati adoravere sacras reliquias, & peractis debitis ceremoniis sigillatim sustulere capsam utramque, magna voce cantantes, Ecce Sacerdos magnus, [deferuntur ad altare.] qui in diebus suis placuit Deo & inventus est justus. Ita detulerunt illas ad majus altare, ante quod sacrum Missæ officium solennissime celebratum a Reverendissimo D. Episcopo fuit. Ex eo autem tempore cessaverunt aquæ, neque exinde regionem inundavere usque in præsentem diem, quamvis subinde contigerit turgere copiosis undis flumen, magnamque stragem minitari. Recordor autem accidisse temporibus meis, ut in tali formidine sacra S. Maurelii manus efferretur ad pontem: eaque signatæ aquæ magno cum fremitu recurrerent ad mare, ac populum præsenti liberarent formidine. Sed redeo ad seriem narrationis propositæ.
[13] Vulgatus quaquaversum rumor inventionis prædictæ brevi tantam excivit hominum multitudinem, [inde ad sacristiam] adorare, videre, tangere cupientium; ut discrimen considerantes monachi, ne minime pares sustinendæ multitudini, haud satis arcere a sacro thesauro possent pie rapaces manus; ipsum recluserunt in quoddam archivium intra sacristiam, donec novum sepulcrum fabricaretur. Verum increbrescente in vulgus rumore, quod sancta corpora aliorsum auferre molirentur Patres, parum abfuit quin impetu facto effringerent ostium sacristiæ. Quare curatum celeriter est, ut altare ligneum instar arcæ majoris fabricaretur, [ac denique in sacellum D. V.] quæ superne aperienda collocaretur in medio templo, in capella, quæ tunc sub nomine Divæ Virginis censebatur; ibique incluserunt prædictas capsas, prius omni populo palam monstratas; cunctis certatim caput inclinantibus, manus brachiaque tollentibus in cælum, percutientibus pectus, magna voce clamantibus, Succurre nobis, Miserere nobis. Exinde vero tam multa facta miracula sunt, ut iis exponendis non sufficiam. Tacere tamen non possum rem prorsus novam & admirabilem. In eodem unde sacra lipsana extracta primum fuerant loco, [Fons in loco priori scaturiens, scaturire] cœpit fons aquæ pulcerrimæ, sapidissimæque, nec non saluberrimæ iis qui ad medelam variarum infirmitatum illuc descendunt, ipsam vel in potum haustam sumpturi, vel in lavacrum aspersionemve acceptam infusuri corporibus suis: ex quorum ingenti numero recensebo paucos, nominatim descriptos.
[14] Mulier quædam familiæ perquam honestæ, nomine Seregaita, annos jam duos ferens inutiles nervorum attractione manus, easque præmissa oratione istic lavans, subito sanas recepit. Alia, [pluribus sanitatem potus vel adsperjus præstat.] Lucia nuncupata, famula adm. Illustris D. Ugotionis de Contrariis, decennalem unius brachii dolorem ægre ferens, eo quod ipso uti non posset, remedium diu optatum in eodem lavacro reperit. Jacobus quidam Bononiensis pictor, eamdem aquam ori suo admovens, liberatus est a malo fastidioso atque ingrato, quod ipsam cibi necessariam sumptionem difficilem ei odiosamque reddebat. Filiolus Bon-Joannis de Levezolis pedem ferebat ulcerosum tortumque, cui nullum remedium inveniebant medici: sed mater pueri, audita populari devotione circa prædictam aquam, eodem accurrit: & primum calidis ipsa suffusa lacrymis, opem postulavit filio; tum salutari latice pedem lavit, sanumque mirata subito est. Alius juvenculus, Joannes nomine, filius Pauli de Montagnana, uno oculorum per quamdam infirmitatem privatus, eadem aspergine amissum lumen recuperavit. Idem beneficium inde retulit Patavina puella, nomine Florina, quæ triennium utriusque oculi caruerat lumine. Totidem annis confractum brachium gestaverat territorii Bononiensis mulier, nuncupata Bartholomæa, totumque contusum plagis a ferocienti marito acceptis: & altera ex Serminensi vico, quæ elephantiasi laborabat, similiter ferebat brachium longo tempore infirmum & ulcerosum: utraque autem a dictis infirmitatibus sanata fuit usu istius aquæ.
[15] His usque ad pag. 60 relatis a Michaele-Angelo, addendum puto, quod idem antea pag. 26 scripserat, ad probandam Maurelianæ præsentiæ virtutem pro defensione illius loci, quem corporis sui thesauro voluit locupletatum: verba auctoris Latine reddita hæc sunt. [Campanile ecclesiæ ab eo servatū creditur] Memini ex senioribus nostris audivisse, atque etiam in veteri quodam pergameno legisse, quomodo sub Leone Papa X, propter timores aliquos bellicos, succisum utroque in latere fuerit campanile ecclesiæ nostræ, ad eum qui hortos respicit angulum; suppositæque ad molem sustinendam machinæ, quæ ingruente necessitate succensæ, deficientibus ea parte fulcris, facerent ipsam corruere in terram. Verum quidam ex nostris P. Fr. Philippus nomine, ab ætate Senior cognominatus, ad distinctionem a synonymo suo juniore, magnæ vir integritatis & ferventissimus amator S. Maurelii (cujus corpus & altare atque sacellum curans ex officio, ibidem non solum dies, sed noctes quandoque in oratione ducere erat solitus) divina, ut credibile est, inspiratione motus, Ducem adiit, Alfonsum scilicet primum; dixitque, Deum precibus S. Maurelii conciliandum, & servaturum satis locum illum. Fidem verba invenere: sublatis machinis restaurati sunt muri, prout etiamnunc ad oculum discernitur: & usque hodie turris illa consistit illæsa. [uti & campana utilis contra tempestates.] Aiunt etiam iidem Seniores, quod cum ex pluribus turribus auferrentur campana æra majora (credo ad conficienda exinde tormenta bellica) atque etiam ad maximam nostram campanam ventum esset, exclamasse prædictum bonum senem; Dimittite, dimittite illam: nec enim utilis vobis esse poterit, quia est campana S. Maurelii. Perrexerunt nihilominus fabri mandata exequi, ipsamque ad castrum pertraxere; ubi cum aliæ similes campanæ omnes, secundo aut tertio mallei ictu diffringerentur; hæc nostra, etiam octies deciesque percussa, remansit integra. Quo miraculo admoniti operarum Præfecti vetuerunt illam ultra attingi; ornatamque floribus & coronatam, velut triumphali pompa, revexere victricem. Unde tanta erga illam reverentia affici cœperunt accolæ, ut quoties tempestatem periculosam minatur cælum, huc certatim accurrant, pulsaturi companam S. Maurelii, cujus sono dissipari procellas omnino confidunt, resque ipsa demonstrat.
[16] [utrumque corpus modo est in propriis sacellis.] Ita Michael Angelus, qui cum scriberet S. Maurelii vitam, ejus corpus depositum erat, intra æneum monumentum; & corpus B. Bernardi similiter quiescebat sub altari capellæ alterius. Rem distinctius explicans Marcus Antonius Guarini docet, monumentum illud conspici ad dexteram altaris majoris intraque ipsum claudi arculam argenteam. Corpus autem B. Bernardi dicit esse ad sinistram altaris ejusdem intra sepulcrum, ex candido marmore eleganter sculptum auroque illusum Deinde capellam S. Maureliitotam ait elegantißime historiatam ipsius Sancti gestis & miraculis, per Ioannem Baptistam Benvenuti em>cognomine Hortulanum. Vnde & ex prenotato Michaelis Angeli loco intelligitur, ex utroque majoris altaris latere esse proprium cujusque sacellum, & in hoc ejus monumentum. Credibile est tunc cum restaurata, prout supra diximus, ecclesia fuit anno MCCCCLXXIX, in eum quem designavimus modum ordinatum altare capellasque & monumenta; ipsa deinde uno minimum post seculo taliter tamque sumptuose fuisse adornata: ex quo etiam tempore, dicto jam æneo monumento a parte interiori leguntur hæc inscripta verba, Divi Maurelii Martyris & Episcopi veneranda ossa, cujus divinitatem frequens votorum reus testatur indies: in posteriori autem hæc, Patres Olivetani, ære proprio & piorum, posuere. Displicuit autem, nec immerito, titulus Divinitatis, in alieno plane sensu quam vulgus capiat usurpatus; quare expungere eum a Romanorum Pontificum aliquo jußi monachi sunt, uti ex Marco-Antonio colligitur; visum deinde Sanctæ Sedi est, hoc posse dißimulari; cum monachi non incommode vocem eam explicarent, & forte ab ejus mutatione scandalum aliquod in vulgo metuerunt. Addit idem Auctor, Ioannem Fontana Ferrariensem Episcopum, ab anno MDXC usque ad MDCXI, solitum quotannis fuisse die VII Maji, ad Sancti festivitatem eo loci celebrandum, procedere solennißima pompa, tota in equis nobilitate comitatum.
[17] span class="klein">[Vita recenlissime edita] Hactenus fere processerat prælum, & hoc ipsum folium jam erat sub manu typothetarum; cum a P. Heraclio Cristanelli, Collegii nostri Ferrariensis nunc Ministro, jam alias de hoc opere cum danda esset B. Vrsulinæ Parmensis Vita bene merito, cujus diligentiam in transcribendis antiquioribus S. Maurelii Actis frustratus eventus fuerat, spoliato aut excusso (ut hæc calamitosa belli tempora ferunt) tabellario, novas accipimus litteras, indicium jacturæ illius ferentes, & pro solatio aliquo vitam S. Maurelii, novo Francii Benedetii stylo Italice expressam, cui titulus, Rex Mesopotamiæ & sacer Pastor Ferrariæ, in hac ipsa urbe apud Marestos impressam anno MDCLXVII. Quamvis enim quoad substantiam solo exquisitæ locutionis cultu ea differat ab aliis; conatus tamen auctor de recentioribus miraculis addere quiquid potuit indagando assequi, eorum paucitate spem plura accipiendi nobis abstulit. Vitæ huic, post dedicatoriam, inscriptam Marchioni Francisco Estensi Tassoni, Ferrariensium apud Alexandrum VII Oratori, hæc de eo Oratio præmittitur: Deus, qui B. Maurelium Pontificem tuum, hoste devicto per martyrii palmam, ad supernæ contemplationis gloriam pervenire fecisti; tribue quæsumus, ut qui protectionis tuæ gratiam quærimus, ejus piis interdentibus meritis petitionis nostræ salutarem consequamus effectum. Ad privatamne dumtaxat Ferrariensium devotionem fovendam hæc concinnata Oratio sit, an etiam in publicum ecclesiastici Officii usum adducta, nescimus, neque nunc vacat examinare. Ad gratias autem supra relatis posteriores in fine opusculi sui descendens idem auctor, has recenset.
[18] Anno MDCXXX, civitatis totius imprimisque residentiæ suæ protectorem se esse monstravit Sanctus. [in qua narratur restincta pestilentia,] Afflaverat pestilens contagio civitatem, quæ ne ab ægris proserperet ad sanos, illis extra frequentiam popularem semotis aßignatum pro Lazareto erat monasterium S. Georgii. Iamque ei rei curandæ præfecti, occupato amplißimi refectorii monastici spatio, ut illud adhuc spatiosius majorisque turbæ capax redderent, pertundi jubebant parietem, cui Balthasaris Regis cœna ultima insculpta erat eleganti scalpello Thomæ Laureti Siculi, vulgo dicti Neapolitani. Sed manum admoventibus operi, adeo constanter se opposuerunt qui adhuc ibidem residebant Religiosi, indignando, lamentando, iram Sanctorum intentando; ut supersedendum consilio putarint: creditumque fuit S. Maurelio intercedente factum esse, ut restincta cito quæ primum accendi cœperat, pestilentia, non modo cessarit ruinæ deliberatæ periculum; sed etiam locus ipse manserit em>immunis a sordibus, quibus erat pro salute publica destinatus. Similiter anno MDCXXXIX, cum fluviorum Rex Eridanus, [cohibita exundatio Padi.] irata fronte contra urbem invectus, perniciem ei sub undis suis minaretur; hinc Clerus civitatis cum brachio S. Maurelii, inde cum ejusdem manu Georgiani suburbii incolæ monachi, tumentibus fluctibus sese objiciebant, alternis supplicabundi: eoque officio factum putatur, ut aquæ aperto alibi exitu, versus oppidum Zocca dictum, per silvas vallesque sese effuderint, abripientes secum quod portabant periculum. Anno denique MDCLIX, cum Laurentius Fiaschi, monasterii jam dicti Oeconomus, in proximo, qui Decima appellatur, loco trituræ faciendæ conductas operas jumentaque haberet, subito inhorruit cælum, imbriferis ab omni parte gravidum nubibus. Igitur Reverendiss Abbas tunc regens, [pluvia a loco trituræ prohibita.] D. Hyacinthus Bonacossa, differendum suadebat opus, ob præsens damni; alias secuturi periculum. Contra Oeconomus, magna in Sanctum impulsus fiducia, jubet initium facere triturationi, vovens Missæ sacrificium super eo altari offerendum, sub quo sacra D. Maurelii ossa quiescunt. Et ecce, disruptis quæ turbidum conceptum diutius portare nequibant nubibus, tantum quidem circumcirca effusum est aquarum, ut viæ publicæ in torrentes conversæ mox viderentur: ipsum tamen locum, in qua triturabatur, em>nec leviter quidem asperserunt, cum maxima admiratione eorum omnium, ad quos miraculi tam manifeste notitia pervenit.
CAPUT III.
Legenda apocrypha & fabulosa de Vita & prima translatione S. Maurelii.
[19] Beatus ille Albertus Ferrariensis Episcopus, cujus jam facta mentio & plenior facienda est natali ejus die XIV Augusti, [Post ossa S. Maurelii & B. Bernardi sec. 13 translata,] obiit anno MCCLXXIV, atque ut scribit Vghellus col. 581 sepultus est in S. Georgii templo contra S. Maurelii Martyris sepulcrum, prout testamento suo caverat, executorem ejus instituens Priorem loci D. Augustinum Lateranensem: sed cum miracula nonnulla etiam ad ejus invocationem celebrarentur, apparet ex prædictis elevatum de terra fuisse corpus annorum subsequentium aliquo, eodem forsitan XIII quo obiit seculo: quando visum fuit Priori ac Fratribus de veteri sepulcro clevare ossa S. Maurelii; & utrisque recondendis in novum communemque tumulum, faciendas curare geminas ejusdem formæ ex plumbo arcas, eodem inscriptas stylo. em>Nunc paulatim ad antiquiora progressuri, quærimus qua ratione Ferrariam allata & in S. Georgii templo condita sint S. Maurelii sacra pignora.
[20] [scripta Vita Latina S. Maurelii, quam desideramus] Habebant Patres Olivetani, teste Michaele-Angelo pag. 44, Vitam Sancti Latine scriptam; quam credimus post institutum Canonicorum Regularium in ecclesiam S. Georgii introductum, ab aliquo Congregationis Lateranensis Canonico primo compositam; quamque, velut primum fontem omnium exinde scriptorum & editorum, conati sumus adipisci, variis eam in rem litteris ad nostri Ferrariensis collegii Patres directis; qui suis quidem partibus non defuerunt: sed transcriptum exemplar periit in via. In hac dicebatur Sanctus aliquis Imperator sacrum corpus advexisse quis autem is fuerit reticebatur. Fortaßis etiam ibidem tacetur, unde & quando illud advectum sit. Et de tempore quidem hactenus controvertitur inter Ferrarienses, æque ac de auctore translationis prænotatæ. De loco vero ait Michael-Angelus in variis ipsius civitatis Chronicis legi, [Corpus dicitur advectum Edessa ab aliquo Imperatore,] quod venerabilis muneris auctor, existens in civitate Edessa in Mesopotamia nocte quadam ab apparente S. Maurilio monitussit, ab urbe, quæ brevi esset infidelibus subjicienda, corpus ejus transferre in Italiam; indicata parte & latere dextro templi, ad cujus parietem sub parvulæ crucis indicio esset inveniendum. Quo refosso, indeque ablato, cum ipsum Romam deferre proposuisset is cui facta revelatio prior erat; altera vice apparuisse Sanctum, monuisseque ut in Adriaticum sinum flecteret navigationem, ostiumque Padi Volanense subiens, depositum pium Ferrariam veheret in S. Georgii Martyris templum, tunc quidem ab urbis muris exclusum, olim tamen illius sedem Episcopalem.
[21] Prosequitur deinde idem Michael-Angelus narrare miracula, dictam translationem comitata aut subsecuta, hoc tenore: In ipso sacri corporis adventu, puer quidam, Joannes nomine, [non sine miraculis Ferrariæ secutus:] ex conferta seque premente turba de ponte in Padum ceciderat, jamque non de vita solum sed & de sepultura filii desperabant parentes, cum biduo toto quæsitum a piscatoribus corpus non appareret. Tandem ad S. Maurelii intercessionem facto recursu, conspectum est illud supra aquam, frigidum ac lividum totum: deportatum autem ante sacrum altare rubescere atque moveri cœpit; & puer, tamquam resuscitatus a somno, interrogantibus quid sibi contigisset, respondit, ipso quo cadedat momento apparuisse sibi venerandi vultus virum, cui vestis alba & mitra in capite, atque promisisse quod post biduum salvus esset restituendus parentibus suis. Legitur etiam quod Sacerdos quidam, Bartholomæus nuncupatus, & in oppido Voghieræ habitans, molesta arthritide annis totis septem afflictas manus pedesque dolebat, usu utrorumque privatus: qui monitus in somno, ut ad sacras S. Maurelii reliquias sanandum se confideret, illuc se deportati fecit; momentoque temporis, solutis manuum ac pedum nodis, nervisque suo statui restitutis, sanatum se sentiens, vestes poposcit sacrificales; nec prius discessit, quam Missa in gratiarum actionem completa, factam sibi gratiam pro concione enuntiasset. Legitur etiam quod nobilis quædam Bononiensis, Margarita nomine, viro desponsa, a cingulo deorsum paralytica facta ex gravi morbo; cum ad ecclesiam S. Georgii Ferrariæ magnum esse populorum concursum, propter frequentia miracula, narraret fama; eodem a matre sua deportata est: cumque simul ambæ ante altare orarent, sanitatem recuperavit infirma; ideoque consolatissima mater, varia ibidem dona reliquit.
[22] [Ast Edessa numquam Paganos habuit a tempore Apostolorum] His miraculis promptius fidem quis adhibuerit, quam translatione ex chronicis præcitatis acceptæ. Nam quod ad Edessam attinet, ubi S. Maurelius patre Pagano & Mesopotamiæ Rege natus, ac deinde a fratre similiter Pagano occisus, & clam tumulatus fingitur (qua em>de re infra) gloriabatur illa, teste Wilhelmo Tyrio lib. 4 cap. 2, quod in ea quam ab initio & temporibus Apostolorum susceperat sub Abagaro Rege fidei sinceritate perseverans,… solaque inter omnes illius regionis urbes illibata ab infidelibus, qui circumpositas jam pridem occupaverant provincias, nec subjugata fuerat, nec alterius professionis quemquam pertulerat habitatorem. Cum autem anno MXCVII fama Comitis Balduini (frater hic erat Godefridi Bullonii) cum exercitu Christianorum ad Euphratem usque progreßi illuce esset delata; eique se cum Regulo suo, [prius antē capta a Turcis est quam facta dicitur esse translatio,] homine Græco, tradidissent cives, ut jugum excuterent Saracenorum (qui exterius in urbibus finitimis & præsidiis confinibus habitantes, tantas eis inferebant molestias, ut egredi urbem non liceret, nec sua exterius procurare negotia; licet tributa & vectigalia annuatim solverent, vineasque & agros pene continuis exactionibus compulsi redimerent) mansit urbs sub imperio Latinorum usque ad annum MCXLII, quando Sanguinus Turcorum Assyriam obtinentium Rex, ipsam male custoditam oppugnavit expugnavitque, civibus ad em>internecionem deletis. Ad illud autem usque tempus nullus Regum, nedum Imperatorum Occidentalium mare transierat belli sacri causa: solus Constantinopolitanus Ioannes Commenus, anno MCXXXI in Ciliciam usque penetravit, Euphratem autem numquam trajecit, ut credi poßit Edessam vidisse.
[23] Atqui Ferrariensium Chronicæ, a Michael-Angelo allegatæ pag. 42, [adscripta an. 1106, & Henrico tertio] consentiunt, translationem factam anno MCVI; quo tempore Romanum quidem Imperium tenebat Henricus istius nominis tertius, Rex Germaniæ quartus; sed nec ipse nec alius istius nominis mare transivit in terræ sanctæ auxilium. Quare nec Ferrariam transtulisse corpus S. Maurelii potuit: frustraque rixantur de Henrico Ferrarienses, tertione an quarto vel quinto debeant tantum bonum. Frustra etiam Michael-Angelus conjecturas innectit de Imperatore Conrado, Henrici V nepote, vel S. Ludovico Rege Franciæ, qui diu post amissam Edessam illuc transmiserunt. [aut Roberto Flandro.] Quod autem suggerit de Roberto Flandriæ Comite, ex primis Terræ sanctæ conquisitoribus uno, qui S. Georgii brachium, quo Ferrarienses gloriantur attulit, & Comitissæ Mathildi donavit, hoc autem corpus similiter attulisse potuerit, non multo plus verosimilitudinis habet. Nec enim usquam apud Guilielmum Tyrium, res a Roberto gestas satis accurate persequentem, em>ullum ejus trans Euphratem vestigium extat: & ipse anno MCV revertens in Flandriam, neque Adriaticum mare navigasse scitur, aut Italiam omnino attigisse, neque Mathildæ Comitissæ donasse potuit brachium prædictum, quod ab eo Aquicinctensi in Flandria monasterio traditum fuisse constat; adeo ut si quam ejus partem Roberti munere habuit Mathilda, eam debeat accepisse per internuntios, alia quavis occasione ex Palestina aut Flandria ad sese a Comite præfato directos.
[24] [Synopsis Vitæ nihilo minus fabulosæ,] Vt autem dictæ translationis historia convestita est personarum ac locorum circumstantis, nullam cum veri similitudine affinitatem habentibus; ita multo absurdiores sunt eæ quibus implicatur & obscuratur Vita: cujus hoc compendium esset. Maurelius, Edessæ in Mesopotamia, patre Theobaldo ejus provinciæ Rege Pagano natus, fidem nihilominus Christi edoctus, XVIII ætatis anno regnum a patre secum communicatum regere cœpit: & tunc primum sibi natos fratres, Hippolytum & Rivallum, eadem secum religione imbuit. Post octo autem regiminis annos, pertæsus seculi, patri ac fratribus valefecit; & fama Theophili Smyrnensis Episcopi allectus, ad eum se contulit, quo tempore civitas illa turbabatur a Severino hæresiarcha, Christi divinitatem negante. Itaque ordinatum a se Presbyterum Maurelium Romam mittendum decernit Theophilus: quo iter ingresso. Severinus hæresiarcha fulmine repentino extinguitur, ne suo ingressu templum polluat cathedrale. Maurelius hoc audito nuntio, dum Smyrnam vela revolvi jubet, tempestate compulsus usque Ostiam, Romam porro perrexit, dum istuc, mortuo Oldrado Ferrariensi Episcopo, alium a Joanne Papa IV petituri adessent Ferrariensium legati, anno DCXXXVI. Papa autem cælesti admonitus oraculo, Episcopum Maurelium iisdem consecrari voluit: qui primo suo in urbem Ferrariensem ingressu, puellam a nativitate cæcam illuminavit. Post annos autem octo agnitus est ab Edessenis, ipsum ubique quærentibus, propterea quod mortuo Theobaldo Rivallus fratrem majorem interfecisset, regnumque totum ad idololatriam retraheret; eosdemque ad res restaurandas secutus, a perfido fratre & increpationis impatiente, regni etiam amissionem metuente, conjectus in carcerem cruciatusque, ac demum (ne tumultus oriretur in populo) clam plexus est capite; & a Christianis qui supererant tumulatus latuerit usque ad tempus translationis suæ in Italiam.
[25] em>Hæc summa fabulæ prolixioris. Vbi primum, contra perpetuam Edessenorum traditionem, Reges in ipsorum urbe Paganos vides; [uti indiciis nonnullis ostenditur.] & quidem non Syriacis Græcisve aut saltem Latinis nominibus, sed Longobardicis, Theobaldum atque Rivallum. Deinde noto Ferrarienses Episcopos dici sub Ioanne IV, annis saltem triginta prius, quam Ferrarienses ipsi credant Episcopatum apud se constitutum, quippe qui ejus auctorem faciunt Papam Vitalianum; ut de ætate ipsius Ioannis Papæ IV taceam, cum anno DCXXXVI male composita, qui non ante annum DCXLI Pontifex scitur ordinatus fuisse. Quid porro de Severino, apud Smyrnenses hæresiarcha, & orthodoxo eorumdem Episcopo Theophilo dicam? Vtique aliud nihil, nisi fidelioribus opus esse monumentis, ut in rerum natura extitisse credantur, quam sit Vita tot titulis rejicienda. Quam autem ille docuisse prætenditur hæresim, ea aut Ariana aut Photiniana fuisset, pridem nota & damnata utraque. Notus est in historia ecclesiastica Severus ille, Monachus in Syria, ac de ipse Pseudo-Episcopus Antiochenus, sub Anastasio Imperatore hæretico, Chalcedonensis Synodi adversarius pro Eutychiana impietate, propriis quibusdam erroribus admixta: qui circa annum DXIII plurimas in Oriente turbas excitavit, & cujus sectatores usque in Asiam minorem urbemque Smyrnensem em>potuerunt penetrasse. Damnarat eos una cum sociis Acephalis & Eutychianis Vigilius Papa, anno DXLII, frendente nequidquam earum fautrice Iustiniani Imperatoris conjuge, uti S. Gregorius lib. 2 Ep. 36 nos docet. Anno etiam DCXXII Paulum, e Severianæ sectæ Principibus unum, in Armenia ab Heraclio Imperatore confutatum, legere est apud Baronium. Huic similis aliquis eodem seculo potuit etiam Smyrnensi Episcopo faceßivisse negotium: sed, ut dixi, nihil nisi conjecturæ incertæ possunt super vita tam fabulosa fundari.
CAPUT IV.
De patria, Episcopatu, martyrio, translatione S. Maurelii verosimiliores conjecturæ.
[26] Talis cum sit Legenda S. Maurelii, saltem Italica (nam Latinam, ut dixi, videre necdum nobis contigit, verosimile est tamen Italicam ex eadem sumptā esse) cumque Michael-Angelus pag. 42 agnoscat in Archivio Ferrariensis Ecclesiæ non inveniri antiqua de Episcopis ejus urbis monumenta; eaque credi omnia periisse incendio, quod vetus Episcopium ante translationem em>factam sub Landulfo consumpserit; de S. Maurelio certiora quærentibus, quid tandem certum sperari poterit? [Quid si Romanus natione] Certum, fateor, omnino nihil. Si tamen in hoc defectu lubet conjecturas sectari, mihi duplex occurrit, veri saltem similitudinem habens: Lector alterutram eligat, aut suggerat meliorem. Primum ergo mihi incidit suspicari, S. Maurelium, non ex Mesopotania advectum, sed ex Romano Clero Presbyterum, sub Joanne Papa IV legatum fuisse Smyrnam, ad Theophilum Episcopum, de Severiana hæresi apud suos gliscente conquestum: inde autem reversum Romam, sub id tempus quo Vicohabentiæ erat instituendus Episcopus, eidem Ecclesiæ fuisse præfectum anno DCXLII. Cum autem Maurus, [& an. 642 factus Epis. Vicohaben.] Ravennatium Archiepiscopus, anno DCXLVIII creatus, Romanæ Sedi obedientiam negaret, eamque substractionem Vitalianus Papa persequeretur; fieri potuit ut Romanæ unionis studiosus Maurelius, suaserit persuaseritque longius a Ravenna transferri Vicohabentinam Cathedram. [propter Ravennense schisma & translatam Sedem occisus sit an. 670?] Dictus ergo Ferrariensis Episcopus, in ipso Sedis transferendæ conatu occisus sit a Ravennatium emissariis, eoque factum ut suffectum in Ferrariensi sede Oldradum primum Ferrariensem Episcopum nominarint aliqui, idque tenere volentes alii & tamen Ferrariensibus Episcopis annumerare Maurilium, hunc illi dixerint succeßisse: alii vero utrique em>etiam Marinum præposuerint supposititio Vitaliani instrumento persuasi; donec veniret Marcus Antonius Guarini, qui Oldradum & Maurelium Ferrariensibus ereptos Vicohabentinis relinqueret. Quod si ita occisi Maurelii corpus fuerit in aliqua circa Idissam fluviolum ecclesia tumulatum, [& circa I. dissam sepultus?] nomen hoc occasionem dederit Edessam in Mesopotamia comminiscendi. Deinde a S. Henrico Imperatore, istic forte transitum habente, postquam Romæ fuerat coronatus anno MXIV; adductum sit ad Ferrariensem S. Georgii ecclesiam.
[27] [aut potius natione Longobardus] Hæc prima mihi occurrit conjectura; quæ si minus placet (quia Legendam ejus de quo agimus Sancti non tam corrigit in paucis aliquibus circumstantiis, quam totam fere ejus substantiam, velut gratis excogitatam, immutat) en tibi alteram, ipsi Legendæ preßius inhærentem. Constat ex Paulo Diacono, Perusinum Ducatum seu Comitatum, jam inde ab hujus seculi initio totam complexum Vmbriam, æque ac Ducatum Spoletanum sub Longobardis fuisse cum reliqua usque ad Alpes Italia. Constat etiam, eosdem Longobardos non simul omnes ad fidem Christianam esse traductos, statim ac eam Rex suus Agilulphus est amplexus; post hujus tamen conversionem, benigne usos habitantibus inter se Christianis, iisque & ecclesias suas & Episcopos permisisse. Quid igitur vetat em>inter hujus nationis Duces seu Comites, fuisse aliquem Theobaldum, [patre Theo. baldo pagano, in Vmbria natus,] urbium uni præfectum; qui paganus licet ipse, non ægre tamen tulerit, & subditos suos plerosque effici Christianos, & filios quoque in eadem religione adolescere? Horum autem senior Maurelius, usque ad XXIV annum ætatis apud patrem manens, gubernationis curas sustinuerit; videns deinde familiam stabilitam duobus egregrie indolis fratribus, Hippolyto & Rivallo, seculo valefacere & religionis causa in terram sanctam proficisci voluerit; unde revertens & Smyrnam appulsus, Episcopo ejus urbis (Theophilo forsan dicto) adhæserit, & sacris sub eo institutis litterisque instructus, [in reditu ex terra sancta Smyrna substiterit,] Presbyteriique dignatus ordine, eidem haud inutilem operam contra hæreticos Severianos navarit: post aliquantos vero annos reversurus in patriam, cum ad aliquem ditionis Lombardicæ portum in littore Hetrusco navigationem dirigeret, tempestate compulsus Ostiam, non illibenter illic excenderit. Apostolica veneraturus limina, cum Romanæ ecclesiæ Joannes, non IV, sed V præsideret, anno DCLXXXVI ordinatus, [& a Ioanne 5 ordinatus Episcopus] & unico dumtaxat anno Pontifex: a quo simili fere modo petentibus Episcopum Ferrariensibus datus ipse sit, quo ante ducentos & plures annos Ravennatibus em>designatus a Sixto III est S. Petrus Chrysologus; eique Ecclesiæ octo annis præfuerit, jam maturæ vir ætatis, & circa annum DCXXX natus.
[28] Patriam si requiras, haud difficulter in Perusino, quem supra nominavi, Comitatu invenies; modo animum advertas ad Interamnam, Latino nomine eamdem quæ Græco diceretur Mesopotamia: Græcum autem præ Latino usurpare malens sciolus quispiam, alios temere secutos trans mare transque Euphratem avehere suaserit Maurelii natales; [& ad fratrē Rivallum Interamnam profectus,] ibique Theobaldum Regem in regia civitate Edessa fingere: quem satius fuerat Ducem Comitemve in Italia relinquere. Hic autem e vivis excesserit, cum Ferrarienses Maurelius jam Episcopus regeret: em>post cujus mortem succedentem in paterna ditione seniorem fratrem, cum junior Rivallus expulisset e vita, & ad avitas reversus impietates bonis omnibus offendiculo ac dolori esset; rogatus Maurelius sit, ut suam patriæ indulgeret præsentiam, junioris fratris, cui olim ultro cesserat, refrænaturus insolentiam: quod cum annuisset, Interamnamque acceßisset anno DCXCIV, primum comiter exceptus a Rivallo, deinde ab eodem monitionis impatiente clam sublatus de medio; [ibipro justitia occisus?] a fidelibus eo loci sepultus sit, ubi Henricorum aliquis Roma rediens, corpus revelante id Sancto invenit, transtulitque Ferrariam. Eum ego S. Henricum fuisse non tantum ideo libentius dixero, quod Sanctum Imperatorem vocet Legenda, & annum MXIV aßignet Roßius, quo is coronatus Romæ fuit; sed etiam quia sic inter dictam translationem & Legendæ a Regularibus scriptæ tempus, intercederet spatium plurium annorum, [indeque Ferrariam translatus a S. Henrico:] per quos non solum Sancti vita ac paßio, sed etiam ipsius Translationis accuratior distinctiorque notitia potuerit obscurari; maxime superveniente incendio aliquo, quo meliora Episcopii Ferrariensis monumenta deflagrarint.
[29] Ast, inquies Marcus Antonius Guarini, in compendio Historiæ Ferrariensis sub annum 1621 Italice, & ex eo Latine Ferdinandus Vghellus anno 1647 in Episcopis em>Ferrariensibus, Marini successores sic numerant: Andreas anno DCLXXVIII, Justinus DCLXXX, Joannes DCCLXXII, quem Privilegiis gratiisque prosecuti sunt Adrianus primus Leoque tertius Pontifices Maximi DCCXCVIII; Andreas DCCCXXIV, qui Mantuano concilio assedit, in his autem nallus Oldrado, nullus Maurelio locus.
[30] Lego hæc omnia; & Synodi quidem Mantuanæ, anno DCCCXXVIII jussu Eugenii Papæ convocatæ, [ubi fuerat post statuta istic Sedem Episcopis] ad controversias Gradensis & Aquileiensis Ecclesiarum, multis annis ventilatas, terminandas coram Legatis Pontificiis Benedicto Episcopo & Leone Diacono Bibliothecario, meminit Hippolytus Donesmundi: quem in Episcopis Mantuanis transcripsit Vghellus, sed in Aquilejensibus id ipsum corrigens, eo quod Eugenius citius obierit, scribi jubet annum DCCCXXII. Hadriani & Leonis privilegia vellem Marcus Antonius in medium protulisset: quanto autem certius eorum veritatem probaverint Ferrarienses, quod opto; tanto evidentius facient mutilum esse Episcoporum catalogum, in quo a morte Vitaliani Papæ, usque ad initium Hadriani, id est per solidos centum annos, præter Marinum duo tantum nominantur Episcopi: [e primis unus.] qui autem ipsis aßignantur anni DCLXXVIII & DCLXXX, nullis stabiliuntur documentis, ut poßint ex mera conjectura adscripti ab aliquo sciolo videri. Demus autem recte notatos esse; successerit ergo Marino circa annum DCCLXX instituto Andreas, Andreæ Justinus, huic Oldradus, Oldrado Maurelius, omnes intra XXIV annos vita functi; & relinquitur hiatus annorum LXXVIII usque ad Joannem: quod spatium fortaßis implere possent Andreas & Justinus, si post Oldradum & Maurelium sedisse affirmarentur seculo Christi VIII; idque adhuc commodius facerent, si Oldradus concipiatur non decessor sed successor Maurelii.
DE S. CERENICO SEV SERENICO
DIACONO IN SAGIENSI NORMANNIÆ DIOECESI.
SUE FINEM SECULI VII
[Praefatio]
Cerenicus seu Serenicus Diaconus, in Sagiensi Normanniæ diœcesi (S.)
Auctore G. H.
[1] Sagium, urbs Episcopalis Normanniæ inferioris, celebrat hoc VII Maji in tota sua diœcesi festum S. Cerenici aut Serenici officio ecclesiastico novem ut vocant Lectionem, eumque Sagienses in Litaniis inter Confessores, [Cultus sacer 7 Maji.] post SS. Silvestrum & Gregorium, tertio loco invocant, deinde alios viginti subjungunt, Martinum, Ambrosium, Augustinum, Hieronymum, &c. Eumdem inscripsit Martyrologio Gallicano Saussajus his verbis: In territorio Sagiensi S. Cerenici Abbatis & Confessoris, qui tempore Mileardi Sagiorum Episcopi sacram Christo militiam aggregavit, cœnobiumque construxit: in quo cum religioso cœtu multa puritate ac devotione Domino serviens, vitæ cursu beate peracto, Sancto fine quievit. Ioannes Bondonettus in Historia Episcoporum Cenomanorum, in suis ad Vitam S. Domnoli Episcopi Notationibus, [Ecclesiæ illi dicata.] asserit plurimas ecclesias ad honorem & memoriam S. Cerenici esse consecratas, inter quas eminuit illa, quæ illi dicata fuit, & parochia ab eo denominata, quæ in Mappis Geographicis S. Celerin dicitur: ubi monasterium in confiniis Episcopatuum Sagiensis & Cenomanensis, ad confluentes Sartulæ in Sartam infra Alenzonium, super excelsa præruptaque rupe construxit. Etiam in antiquo Kalendario Breviarii Cenomanensis proponitur.
[2] Ordericus Vitalis lib. 3 Historiæ ecclesiasticæ pag. 464 asserit Dominum Goisfredum de Meduana, [castrum S. Cerenici,] Willelmo Baroni Geroji filio, castrum S. Serenici super Sartam erexisse, tempore Guilielmi secundi Ducis Normaniæ, qui postea Rex Angliæ fuit. Ceßit dein castrum S. Serenici Roberto fratri dicti Willelmi Baronis, qui illud cum circumjacente provincia diu tenuit: eique Guilielmus Dux Adelaidem consobrinam suam in conjugium dedit, & magnis ortis simultatibus inter Normannos & Andegavenses, castrū S. Serenici contra Guilielmum Ducem tenuit, ibique anno ejusdem Ducis XXV obsessus & mortuus est. Hæc ibi Ordericus, qui lib. 8 pag. 674 late de ipso Castro, ejusque occasione, de em>sanctitate Cerenici agit. Robertus ergo dicti Roberti filius anno MLXXXVIII a Roberto II Duce Normanniæ hoc castrum jure requirit, quod pater suus omni vita sua hereditario jure possedit, tenuit, & istic obiit. Tunc Robertus Dux ista poscentibus facile annuit, & Roberto Geroio castellum S. Serenici reddidit. Ille vero fere XXXVI annis postmodum tenuit, [muris & vallis munitum,] muris & vallis zetisque munivit, & moriens Guillermo & Roberto filiis suis dereliquit.
[3] Habitatoribus hujus municipii quies & pax pene semper defuit: finitimique Cenomanenses seu Normanni insistunt. Scopulosum montem anfractus Sartæ fluminis ex tribus partibus ambit: in quo S. Cerenicus, venerandus Confessor, tempore Milehardi Sagiorum Pontificis habitavit. Ibi monachis cœnobium fundavit, cum glorioso cœtu Domino militante, vitæque cursu beate peracto, Nonis Maji feliciter ad Dominum migravit. Denique Carolo Simplice regnante, [Corpus inde translatum in Gastrum Theodorici.] dum Hastingus Danus cum Gentilium phalange Neustriam depopulatus est, sanctum corpus a fidelibus in Castrum-Theoderici translatum est, & dispersis monachis monasterium destructum. Succedenti vero tempore incolarum facta est mutatio. Sanguinarii prædones, ibi speluncam latronum condiderunt, ubi sub regimine S. Cerenici contemptores mundi modeste conversati sunt, & in ordine monachico jugum Domini fine tenus gesserunt. [fuerant sub eo 140 monachi,] Centum quadraginta, ut fertur, sub præfato Archimandrita cultores ibidem in vinea Domini Sabaoth laboraverunt, quorum lapidea sepulcra palam adventantibus intra basilicam & in circuitu ejus testimonio sunt, cujus meriti & reverentiæ homines ibi requiescant. Scelesti ergo habitatores multa infortunia merito perpessi sunt, & cædibus ac combustionibus multimodisque pressuris ac dejectionibus frequenter afflicti sunt. Hæc ibi.
[4] Interim brachium S Cerenici aut ibidem remanserat, aut potius relatum fuit. [brachium delatum Sagium.] Nam teste eodem Orderico pag. 706 Sagienses monachi anno MXCIV brachium S. Cerenici de ecclesia tulerunt, & in S. Martini cœnobium reverenter tulerunt. Nam reliqua pars corporis ejus in Castello Theoderici, super Maternam fluvium servatur, & a Gallis celebri devotione veneranter excolitur. Hæc omnia Ordericus Vitalis, Vticensis in eadem Normannia monachus, qui historiam suam ad annum MCXLI, quo vivebat, deduxit. Extat etiamnum apud Sagienses monasterium S. Martini valde antiquum, circa annum MLX reformatum, antequam em>brachium S. Cerenici eo delatum fuit. At Castrum Theoderici, vulgo Chasteau-Thiery, oppidum est opulentum supra Meldas, ad Matronam fluvium in Campania superiore, quo olim corpus S. Cerenici delatum etiamnum adhuc esse tradit Bandonnetus, supra relatus. Saussajus asserit festum ejus cum magna solennitate celebrari in castro Theodori IV Maji, & corpus ejus ibidem in ecclesia cœnobitica ipsius arcis celebrari. Est igitur hic omnino alius ab eo, cujus corpus in Armoricis apud Parochiam de Guicsezni creditur quievisse, uti dictum VI Martii: nam etsi Britonibus z pro r usurpantibus idem sit Sezni, quod aliis forte esset Serni, & istud pro Serenico illi usurpassent, nulla tamen pars Vitæ suadet aut ibi obiisse Sanctum hunc, aut post mortem eo fuisse translatum quod olim suspicabamur: manet tamen adhuc verosimile Guicsezniensibus non aliam fuisse causam credendi quod suus Patronus fuerit Sagiriensis Episcopus, quam quia ejus nomen confuderint cum hoc Sagiensi Abbate.
[5] Tempus quo S. Cerenicus in suo apud Sagienses cœnobio habitavit, aßignatur illud, [num tixerit seculo 6] quo Milehardus Sagiorum Ecclesiam Episcopus regebat, quod pluribus videtur fuisse circæ annum quinquagesimum, aut sexagesimum supra quingentesimum. Decessorem autem em>Milehardus habuisse dicitur Paßivum, qui interfuit Conciliis Aurelianensibus secundo, tertio, quarto & quinto, ut videretur iste vixisse fere usque ad annum DL. At successor ab auctoribus eisdem nominatur Leudebaudus, qui Concilio Turonensi secundo subscripsit anno DLXVII. Ita de Milehardo sentiunt Ioannes Chenu, Claudius Robertus, & Sanmarthani in suis de Sagiensi Episcopatu Catalogis. His præivit Ægidius Bry Dominus de la Clergerie in Senatu Pariensi Advocatus, qui cum Historia Comitum Perticensium & Comitum & Ducum Alenzoniorum edidit anno MDCXX Catalogum Episcoporum Sagiensium. Ioannes Bondonnetus, in Vitis Episcoporum Cenomanensium, asserit in Vita SS. Innocentii & Domnoli, Milehardum succeßisse Paßivo, & sub isto venisse S. Cerenicum, eique assentitur Carolus le Cointe in Annalibus Francorum ad annum 557 num. 39 & ad annum 565 num. 15, ubi conatur probare eum absque ratione tabulis Benedictinis adscribi, quod cum Bondonneto fecerat Menardus. Sed de tempore Vitæ aliter sentiendum arbitramur.
[6] Ioannes Mabillon, in Actis Sanctorum Ordinis S. Benedicti, S. Cerenicum integro seculo juniorem facit, eumque scribit e vita exceßisse circa annum DCLXIX, & quam subiicimus Vitam S. Serenici, [Vita unde hic edita.] profert ex em>MS. codice Abbatiæ S. Martini Sagiensis, scriptamque ait ab auctore anonymo ante seculum IX. Eamdem Vitam, sed aliquantulum contractam, descripsimus ex MS. codice Beelfortii, excerptam ex vetusto MS. Ecclesiæ ejus nomini dicatæ apud Alnetum in diœcesi Baiocensi, ubi monasterium est Ordinis Cisterciensis. Parisiis anno MDCLXII apud Patres Fullienses, inter schedas R P. Ioannis a S. Martino, qui dicto anno e vita discesserat, reperimus eodem exordio dictam S. Cerenici Vitam ex eodem MS. ecclesiæ apud Alnetam transcriptam: aliam præterea ex Officio proprio, missam a R. D. Iacobo Bourdon ecclesiæ S. Cerenici Rectore ad dictum Ioannem a S. Martino; quam nobis descripsimus cum Vita S. Serenedi fratris, illi transmissa, ex libro vetere MS. ecclesiæ Parochialis dictæ de Salvia, in deserto diœcesis Cenomanensis, Decaniæ de Brunolonio, ad exemplum Notarii attestatione munitum: cujus prior pars continet eadem fere cum Vita S. Cerenici fratris. Vitam aliquam ejusdem S. Cerenici, ex alio MS. ecclesiæ S. Mauritii Andegavensis, habuit & in Notis allegat Mabillon. Colitur autem S. Serenedus XXI Iulii.
[7] Nota temporum, quibus hi fratres in Gallias venerunt, em>indicatur in Balthilde Regina, cujus vitæ Sanctitas & ad ejus sepulcrum patrata miracula innuuntur. Fuit ea uxor Chlodovei II Regis, [Adventus in Gallias sub S. Bathilde Regina,] filii Dagoberti primi, eoque mortuo cum filio Clothario III aliquamdiu regnavit. Varia ejus Acta illustravimus ad diem XXVI Ianuarii, & in hisce maritus illi aßignatur Chlotharius Rex Christianissimus, pro quo Mabillon Chlodoveum vult substitui. Vita in Lectiones distributa ex officio proprio his verbis incipit: Circa annos sexcentos & quadraginta sex, tempore quo Chlotharius secundus & beatæ memoriæ mater ejus Bathildes Gallis ac Francis præsidebant, [& Chlothario 3 ejus filio:] sancti Fratres germani Cerenicus & Cerenedus Galliam subeuntes &c. Regnavit autem Chlotharius iste ab anno DCLVI usque ad annum DCLXX, ut alibi demonstramus.
[8] Interim apud Mabillon num. 16 legitur. Templum quod S. Cerenicus cœpit instruere, [Tempus Milehardi Episcopi ex Mss.] Mileharius postea studiose complevit: ubi Mileharius videtur esse, qui apud Ordericum appellatur Milehardus, ac proinde non vixisset seculo Christi sexto, uti scripserunt supra citati Bry, Chenu, Robertus, Sanmarthani, Bandonnetus, & le Cointe, qui omne sante annum MDCXX sua scripta ediderunt. Vsi aliquando suimus MS. codice membraneo Christinæ Reginæ Sueciæ, numero 322 signato, in quo post em>Chronica Eusebii, Hieronymi, Prosperi & Sigeberti, erant catalogi Archiepiscoporum Rotomagensium, eique subditorum Episcoporum Abrincensium, Constantiensium, Baiocensium, Ebroicensium, & Sagiensium, & quod huc spectat, hi numerantur Episcopi primi Sagienses, Sigisboldus, S. Latunius, S. Landricus, Hylus, Hubertus, S. Aunobertus, S. Lotharius, Milebardus, S. Hildebrandus, S. Ravenerus, S. Frogenius, S. Godegrandus, Rodobertus, Hugo, Benedictus, Regenfridus &c. Omisso Passivo, quem Demochares inepte post Godegrannum rejecit, & retinuit priores eodem ordine, quo eos ex MS. codice retulimus: & sic post Aunobertum leguntur Lotharius & Mileardus. Colitur S. Aunobertus XVI Maji, & interfuit Concilio Rotomagensi sub S. Ansberto anno DCXCII ut ad hujus Vitam diximus IX Februarii cap. VI, adeoque Mileardus aliis, Milehardus, Mileharius, Milebardus, vixisset seculo sequenti, quando templum a S. Serenico cœptum extrui, post ejus obitum studiose complevit. Si autem iste venerit in Gallias tempore Chlotharii III cum S. Bathilde matre regnantis, & in matura ætate defunctus fuerit, potuit attigisse finem seculi septimi, sive annum Christi septingentesimum, atque ita omnia accurate cohærent.
[9] Quod supra citati Bondonnectus & le Cointe magnam em>amicitiam fuisse inter SS. Leonardum Abbatem Vandoperæ & Cerenicum scribant, [rejecta a micitia cū S. Leonardo Vandoperensi.] neque in hujus Vita, neque etiam in Vita S. Leonardi, danda XV Octobris, legitur: sed in hac multa sunt de S. Domnolo, qui moribundo adfuit: quæ infra ad XVI Maji ante hujus Vitam referimus, unde scimus, ultra centum annos ante S. Serenici tempora, vixisse dictum S. Leonardum.
VITA
Ex variis MSS. & editione Mabilloni
Cerenicus seu Serenicus Diaconus, in Sagiensi Normanniæ diœcesi (S.)
BHL Number: 7590
CAPUT I.
Studia in patria. Iter Romam, dein in Galliam usque ad ultimum secessum.
[1] [Serenicus & Serenedus Spoletini litteris imbuuntur] Fuerunt duo strenui viri, quantum ad seculi attinet dignitatem, generositatis splendore, præclaris parentibus, orti ex urbe Spoletana: quæ ipsius provinciæ caput ac metropolis habetur, ita ut ab hac circumquaque provincia derivatum sumat vocabulum: quorum alter Serenicus, alter dictus est Serenedus. Hi ergo a primævo sui temporis ortu, statim ut in tenerrima ætate sagax cœpit crescere sensus, utpote a nobili prosapia editi, a parentibus ad sacras litteras imbuendum præceptoribus sunt commissi. A quibus acuto urgente ingenio, spirituque introrsus corda docente, infra modici spatium temporis, mira sub celeritate in divinis litteris Christianæque Religionis norma atque Apostolicæ fidei doctrina mirifice sunt imbuti.
[2] Ut vero temporum succedentibus spatiis mollis adolescere ætas, [Patrum lectioni vacans.] & litterarum exuberante peritia, prudentior in ipsis cœpit succrescere sensus; non sunt priorum Magistrorum documento contenti, sed proprio servente studio, per patulos Scripturarum campos latius evagantes, Sanctorum Patrum Orthodoxorum scripta simul & exempla solerti indagine perscrutari studuerunt: feceruntque sibi, in morem apis florigeræ, ex diversorum Patrum opusculis, velut e diversis frondium flosculis, mellifluos favos, quos quotidie salubriter edentes, aliosque reficientes, mentis ardorem cælestis patriæ dulcedine satiabant.
[3] Porro postea quam ad viriles perventum est annos, & perspicaci habitu, quod olim attenta perceperant aure, luce clarius nosse cœperunt; [pie vivētes, de relinquēdis parentibus cogitas.] illo cooperante, qui discipulis ait; Petite, & accipietis; quod in Scripturarum compererant exercitio, ardenti complere nisi sunt studio: totoque mentis conamine his quæ perceperant operam dantes, strenue soliciteque Christi servitio se mancipare studuerunt. Cumque quotidie sensim de virtute proficerent in virtutem, & in divinis complendis monitis infatigabili persisterent constantia mentis, seque semper ad altiora paullatim præcepta solerti transferrent vigilantia, auremque cordis sedulo divinis accommodarent jussibus; audivit B. Serenicus (cujus ætas adultior, & sensu, ceu prioris, erat præstantior) Euangelicam intonare tubam, si quis amat patrem aut matrem super me, non est me dignus. [Mat. 10.37.] Et illud: Omnis qui reliquerit patrem, aut matrem, aut fratres, aut sorores, aut agros propter nomen meum, centuplum accipiet, & vitam æternam possidebit. [Id. 19.29.] Hoc ergo vir beatus præceptum, non arenti aut spinosa terra suscipiens, surdave aure audiens, sed corde optimo aureque patenti semina Divini complectens verbi, quod auditu didicit, opportunitate comperta opere complevit. Denique dum secum hoc mente revolveret, germanum, quem magis spirituali quam carnali fraternitate in omnibus fidum socium adsciverat, salutifero compellare cœpit hortatu, quatenus opere complerent quod in Euangelio Domino docente compererant. Et hoc qualiter implere possent ignorantes, ad solita præsidia concurrentes, id est orationum studia, Dominum totis nisibus exorarunt, ut quid inde sibi placitum foret, eis misericorditer pandere dignaretur.
[4] [Romam petunt.] Et quoniam in humanis actibus, quibus religioni divinæ militari videtur, frequenter cælesti contraitur voluntati; idcirco quod pari voto conceperāt, utrum salutare esset, orationibus elucidari deposcunt. Siquidem precibus Deo fusis, tandem Angelo revelante divinitus per somnium monentur, ut propria relicta domo agrisque paternis, provinciæque obliti, Romam petant: in qua altaribus Petri Apostolorum Principis ad tempus famulaturi, ibi in sacris orationibus vigiliarumque excubiis ac reliquis cælesti conversatione dignis actibus tamdiu inservituri, quo usque, quid sibi foret denuo agendum, divina dispositio indicasset. Siquidem hac revelatione comperta valde alacres effecti, maxime quod suæ petitioni superna gratia dedisset assensum, monita quæ per somnum viderant, ocius expergefacti implere satagunt. Urbe namque qua fuerant otti spreta, parentumque ac propinquorum cura postposita, furtim arva fugientes parentum, concito calle cursu Romam euntes, Petri invisere certarunt limina. Ad quæ cum ventum esset, a Summo Pontifice omnique congregatione Christi sibi gratiam ferente honorifice sunt suscepti, ubi per aliquot annos jejuniis & orationibus vigiliarumque observationibus intenti, per arctam viam, quæ ad cælos ducit, incedentes, exemplaque patientiæ & humilitatis, pudieitiæ & sobrietatis præbentes, maxima veneratione a plurimis habebantur intantum, a ut post modicos dies elapsos Papa Romanus ob gratiam sanctitatis septimum Cardinalem beatum Serenicum Diaconū ordinaret. [ordinantur Diaconi]
[5] [honris impatientes Romam deserunt Angelico monitu.] Interea vir sanctus tanti honoris gloriam, ob vitæ meritum a plurimis sibi impensam, ægre ferebat. Enimvero baratrum elationis incidere metuens, mundi pompas toto mentis studio effugere conabatur: & quoniam jam pridem fragilem mundi gloriam forti animo calcare deliberaverat, valde cavere cœpit, ne in hoc quod spreverat denuo laberetur: videlicet, ne sub specie religionis, hunc amor adstringeret mundanæ gloriationis. Quippe noverat, ut vir sagax, simplicitatem habens columbæ, nec carens astutia serpentis, quæ fuerint versuta hostis callidi commenta: qui non solum quodam per aperta seculi tentat negotia, sed etiam per ipsum sanctitatis habitum fortia fidelium studet evertere corda. Quamobrem cum fratre de hoc sæpius mutua cœpit habere colloquia, exhortans quatenus super his Divinam appeterent clementiam, & arctam, quam professi fuerant, minime desererent viam. Inter hæc Angelus Domini jamdicto viro in somnis apparuit, eumdemque alloquens inquit: Serenice, quid est quod agis? effectum tuæ perfice voluntatis, pro quo patrem &matrem, agrosque patrios reliquisti. Non te isthic Dominus diutius præcepit immorari, sed aliorsum properare indicit. Namque cum pro ejus amore caros omiseris propinquos, non te hic penes eosdem manere oportet, sed in Occiduas multo longius secedere partes, quo eorum prorsus oblitus, in contemplatione divina liberius acieam mentis suspendere queas. Quod ergo orsus es, necesse est ut fortis athleta ad victoriæ finem usque perducas. Equidem non inchoanti, sed perseveranti præmia pollicentur. Quam revelationem Christi miles comperiens, & fratrem alloquens, Divina jussa intimat.
[6] Haud mora, Divina monita facessunt, urbemque qua deguerant, [Galliam adeunt:] sub celeri festinatione relinquut, ad loca sibi divinitus præparata ocissime properantes. Romana vero mœnia relinquentes, & Italiæ loca procul ab urbe posita peragrantes, tandem cum ingenti labore, Italiæ fine permeato, calle fosso, Alpium nivosos cœperunt tangere colles: quibus difficili meatu transitis, postremo Galliarum uberes multo sudore quæsitos ingressi sunt limites. Lustrum quoque integrum in urbe morati sunt, quo pacto, ut supra relatum est, visione Angelica in somnis moniti, urbem excedentes, Galliæ terminos penetrarunt. Plures vero orationis studio Galliæ peragrarunt urbes, Sanctorum visitantes sepulcra: non id agentes vagæ mentis impulsu, aut gyrovago levitatis imperatu, sed Christi amore, atque Angelicæ revelationis ducente vocatu: nempe qui quantum pro nomine Christi longius discedebant de solo proprio, tantum merebantur viciniores fieri cælo.
[7] [Cenemannos petunt:] Multorum ergo lustrantes Sanctorum loca, Christo præduce, diœcesim devenere Cenomannicam, ad vicum qui dicitur b Salica: qui vicus erat loci situ salubris, solique opulentia fertilis, in montis vertice positus, & pro hoc a viantibus longe conspicuus. Igitur illuc adventantes, aliquamdiu simul morati sunt. Sed cum Dominus ex gemina lampade gemina disposuisset illuminare loca, necnon & duas provincias decorare; B. Serenicus tam fertile repudians solum, parcius atque solitarium perquirere deliberat; scilicet hominum frequentiam fugere, & solitariam cȩlesti contemplatione dignam cupiens deducere vitam. Hac autem secum deliberatione habita, germanum amabili affatus eloquio, & benedictionem cum lacrymis fundens, In cælesti patria nos, inquit, mereamur indeficienti visu cernere.
[8] Assumpto igitur secum quodam puerulo, nomine Flavardo, c Oximensem diœcesim periit. Serenedus itaque remansit Salica, [Serenicus in pagum Oximensem secedit.] cum summo amore locum amplectens, tamquam eum sibi a Domino destinatum: ubi per longa temporis curricula multis emicuit virtutibus, ut in ipsius Gestis plene legitur, donec consummato temporis cursu terræ corpus reddidit, & spiritum plurimis exornatum virtutibus cælo intulit. Vir quidem venerabilis Serenicus Christo ducatum ferente, cum Flavardo discipulo suo, quem de sacri Baptismatis (ut fertur) unda levaverat, Oximensem diœcesim petens, venit ad locum quemdam super Sartæ fluvium, qui ex omni parte sui sinuoso fluminis ambitur excursu, diversarumque hinc & inde prominentibus asperatur [rupium] scopulis, & nisi ex uno tantum latere præpedientibus montium difficultatibus fere constat inaccessus. Tempore igitur illo Gallis & Francis Rex præerat Christianissimus vir Chlotharius, atque in Divini cultus religione valde strenuus. Hujus d inhærebat thalamis dignissima conjux beatæ memoriæ Balthildis, quam circum Divinum amorem parilis voti accenderat ardor, atque egregiæ sanctitatis ad alta suspenderat amor: cujus sepulcrum a fidelibus digna celebratione frequentatur, ejusque meritis multimodæ sanitates infirmantibus Christo largiente donantur.
ANNOTATA.
a In Vita S. Seneredi fratris hæc ita leguntur, ut post modicum tempus elapsum idem Papa ob gratiam religionis utrumque ordinaret Romanæ ecclesiæ Cardinales. Quæ fere eadem haberi in altero MS. codice testatur Mabillon, omisso verbo septimum aut septimos, quod forsan cum voce Cardinalem posteri intruserunt. Videtur em>eorum adventus in Vrbem referendus ad tempora S. Vitaliani Papæ, cujus Acta dedimus XXVII Ianuarii. Nomen Cardinalis, si quod tunc fuit, post annum millesimum Christi in dignitatem evasit.
b Salica sive Saluca in deserto vulgo Saulge, in Decanatu Brunolonio, vulgo de Brullon ad Eruam fluviolum, qui deinde prope Sabolium in Sartam defluit.
c Sirmondus in Notis ad Concilium, Aurelianenses asserit, famam esse Oximi olim Episcopalem Cathedram fuisse, atque inde postea Saios translatam, & hodie Oximensis pagi caput sub Sagiensi esse Episcopo: in dicto etiam Concilio dici, Litaredum Episcopum de Uxuma, aut ex civitate Uxoma, inde ergo hic Oximensis diœcesis adhuc diceretur. In lectionibus propriis legitur, Oximensis pagus, & sic diœcesis pro pago seu territorio etiam sumitur. Est autem Oximum oppidum, vulgo Hiesmes, quatuor leucis a Sagio versus Boream dissitum.
d Imo potius videtur legendum, hujus inhærebat regimini dignissima mater beatæ memoriæ Bathildis, ut supra ex lectionibus propriis diximus.
CAPUT II.
Reliqua vita in secessu peracta. Obitus, miracula.
[9] [Sub arbore moratus,] Cumque vir beatus ad jam dictum venisset locum, descendens ad radices montis, sub cujusdam arboris morabatur arbusculo. Arbor vero eadem modico distabat a flumine intervallo: [fontem cælitus meretur:] intelligensque locum sibi divinitus destinatum, magnas omnipotenti Domino cum memorato discipulo laudes retulit, qui in se sperantes numquam deserit, & de sua misericordia præsumentes incassum non spernit. More autem suo Cursum illius horæ quæ tunc erat, explevere diurnum: quo expleto, dataque benedictione, surgens ab oratione, vidit in dextera parte sub cujusdam saxi prærupto, distillantis fontis profluere rivos, qui fons illic numquam ante profluxerat, sed illius meritis datus hucusque perpete cursu fertur in alveum, aptumque sitientibus tribuit haustum. Quod Dei famulus cernens, oculos & manum ad cælum erigens, ait: Gratias tibi ago, Domine Jesu, qui tuorum non es oblitus servorum, & in misericordia tua confidentibus gratuita pietate non desinis misereri: qui etiam es memor mei, & per diversa gradientem custodisti, & Angelum tuum hucusque prævium præstitisti, qui me ab omnibus te jubente eripuit, & ad locum tua mihi electione dispositum inoffenso calle perduxit a. Denique locum a quo fons defluxerat, & illum ad quem vir beatus transire disposuerat, fluvius ingenti dirimebat excursu, qui tempore eodem aquarum collectis discursibus, alluvione ingenti riparum alveos impleverat, quapropter viantibus vada negabat; nam & omni tempore tanti gurgitis illic profunditate diffunditur, & præ aquarum altitudine maxime peditantibus invadabilis habebatur.
[10] Interea fluvium transire cupiens, nimiæ austeritatis æstuabat ardore, [amnis aquas signo Crucis dividit:] scilicet qualiter id quod mente conceperat, exequendo perficere posset: nam neque navis aliqua præ oculis aderat, neque alia facultas fluminis transeundi uspiam apparebat. Mentis ergo aciem ad cælos erigens, orationisque preces effundens, signum Crucis aquis dedit, & fluminis alveum in dextram lævamque divisit: sicque Crucis evectus munimime flumen transivit, & ad locum optatum Domino ducente pervenit. Dic rogo, numquid tu sensilis amnis, cum Jordanica in te innovasti miracula, Arcam Testamenti Israëliticamque innumeram multitudinem adventasse comperisti? An & Helizæum cum Heliæ pallio tuos gurgites [dividentem], dominique ac magistri requirentem vestigia in littore vidisti? Vere his majus aliquid sensisti, dum per vivificæ Crucis vexillum in geminum latus discissus, Christi famulo per tuum pelagus invium iter pervium præbuisti.
[11] [librum in aquis relictum recipiendum prædicit] Ceterum Flavardus ejus discipulus, ejusmodi novitate perculsus, dum Magistri vestigiis stupidus insistit, librum quem ferebat, velut sui immemor, in aquam cadere permisit. Quod factum postea cognoscens, vehementer expavit; illicoque in Magistrum respiciens, vultus rubore mentis indicavit angorem. Quem Pater respiciens facili rubore perfusum, statim illius animi intellexit mœrorem, tantique causas examinans doloris, ait: Quis mœror, o fili, solitos in corpore mutavit vultus? quæque mentem molestia urget interius? At ille continuo ad pedes illius corruens, corde timido voceque singultuosa, cum ingenti mœrore respondit: Pater, librum illum, quem mecum detuli, casu quodam nescius in flumine reliqui. Tum ille vultu placido mœrentem intuens discipulum, inquit: Omnem, fili, mentis omitte mœrorem, solicitosque hac pro re pone dolores: liber ille pro quo tristaris sub Christi custodia positus, nobis tempore suo repræsentabitur salvus. Novem namque annis saxorum densitate vallatus in aquarum latuit fluentis, & postea sancto viro illæsus est redditus.
[12] [Cella exstructa multos ad se trahit:] Deinde in loco eodem, ad quem primum de amne egressus est, quamdam erexit cellulam, in qua primum velut sub modico tugurio cœpit hospitari b. Latuit itaque ibi per quædam curricula temporum, donec volitante fama illius rumor circumquaque excrescere, & tam de vicino, quam de longinquo fidelium cœpit ad illum turba confluere. Nempe etsi tantum latere voluisset, tamen non potuit: quippe necessarium erat, ut alienas tenebras in lucem transferret. Plures vero religiosi ac strenui cernentes, certatim ad illum concurrere, & de bonis suis flagranti amore optima quæque deferre cœperunt. Iis vero omnibus ad se confluentibus, & fragilis mundi quæque poterat munuscula & cælestis doctrinæ dabat documenta, solerter præcavens, ne aliquis ad se veniens sine spirituali ædificatione ad propria remearet. Sedulo namque secum illud revolvebat, quod Dominus sanctis prædicationibus ait: Vos estis lux mundi; & illud: Vos estis sal terræ. [Matth. 5.] Quocirca omni studio satagebat, ne quisquam peccatorum tenebris obvolutus, absque veritatis lumine a se umquam recederet obscurus; aut aliquis doctrina Ecclesiastica ineruditus, sine sapientiæ condimento regrederetur insulsus; & unicuique, prout posse videbat, cælestis dona fluenti libentissime tribuebat. Ceterum multi illius secuti monita, terrena respuerunt patrimonia: & calcantes pro Christi nomine caduci oblectamenta mundi, hujus adhærendo monitis cælibe vita sunt contenti.
[13] Interea multorum elapsis annorum curriculis, dum quædam mulier abluendarum vestium causa properasset ad fluvium, [codicem amissum recuperat:] introrsus inspiciens, librum, de quo supra meminimus, innocue inter undas jacere conspexit: quem cum summo gaudio arripuit, & festina celeritate ad virum Dei detulit. Ipse denique librum videns, magnas omnipotenti Deo gratias retulit, quod illum per tot annorum spatia, inter undarum discrimina, ab omni læsione custodivit. Namque idem liber revolutus, sic ab omni aquarum læsura repertus est salvus, tamquam non in undis, sed in scriniis mansisset inclusus. Denique ipse codex nunc usque in ipsius Basilica custoditur: & quod hæc littera gestum narrat, ipse cunctis se intuentibus ostensione evidenti affirmat.
[14] [orationi & sacræ lectioni vacat:] Posthæc tollere vir Domini mentem ad altiora, gradatimque virtutum subire cœpit argumenta: & quoniam jam de sua certus extiterat, pro aliorum salute precibus assiduis Dominum exorabat. Equidem ipsius summum studium fuerat, quotiescumque ab oratione vel animarum exhortatione vacabat, sanctarum rimari profunda Scripturarum, veterisque ac novi convenientiam inspicere Testamenti, subtilique scrutari contemplatione, qualiter in novo veraciter factum constat, quod in illo sub figurarum obscuritatibus clausum latebat, & juxta illud Psalmographi, in lege meditans die ac nocte, infatigabiliter aut in orationum studio, aut in Scripturarum morabatur exercitio. [Psal. I.]
[15] [sedulus in Divinis officiis,] In orationis autem studio tantus illum fervor accenderat, ut absque peculiari supplicatione Romanum seu Gallicanum, necnon & sanctorum Patrum Benedicti seu Columbani c Cursum horis singulis Domino decantaret. Congruum enim illi visum fuerat, ut horum officia Christo persolveret, quorum virtutum actus jamdudum in mentis arce locaverat: ut quos ardua imitatione studuerat sequi, in officiorum sollenniis conaretur imitari. Nam quia humilitatis gratia Sacerdotalem gradum suscipere renuebat, ipsum quod acceperat Diaconatus officium quotidie solicitus Domino exhibebat. Per singulos enim dies sacris altaribus Sacerdotique ministrando adstans, oblationes Domino pectore casto menteque devota offerre studebat.
[16] [templum construit:] Denique collatis sibi fidelium donariis discipulorumque fultus suffragiis, in B. Martini Antistitis honorem nobile cœpit instruere templum, quod d Mileharius Saiorum Episcopus, ab eo partim constructum, postea studiose complevit. Inter cetera namque virtutum insignia patientiæ bonum illius non mediocri fortitudine roboraverat mentem, [injurias tolerat patiēter;] quatenus nulli ob contumeliæ livorem ultionis redderet talionem: & si forte quisquam sibi aliqua adversa irrogasset, hunc non ut hostem odiis insequebatur, sed velut carissimum fratrem leni mentis affectu venerabatur. At si quispiam de rebus amissis sibi a fidelibus irrogatis aliquod damnum indicans nuntiasset, statim pectore tranquillo illam beati Job sententiam animo revolvebat: Dominus, inquiens, dedit, Dominus abstulit, sicut Domino placuit, ita factum est: sit nomen Domini benedictum. [Job I.] Siquidem ejus mens semper cælestibus intenta, terrena cum amore possidere nequiverat: quapropter hæc amittens, ab arce suæ contemplationis aliquo dolore impacta minime deciderat. Si autem quilibet iracundiæ litigio perculsi ad eum accederent, exhortatione ejus audita concordi pace ad propria remeabant.
[17] [omnibus munificus,] Caritatis quoque officia, etiam in rebus transitoriis, omnibus ad se venientibus tam liberaliter exhibebat, ut quidquid habere poterat, in hospitum usus expenderet, adeo ut nullum a se recedere sine aliquo munusculo permitteret. Nec erat ei in suscipiendorum hospitum exceptione personarum discretio, studiose cavens, qualiter hæc Jacobus reprehendat Apostolus: sed omnes æquali amplectens affectu, divinum in his potius quam humanum attendebat honorem. Præterea in caritate locuples, in abstinentia strenuus, in tribulatione fortis, in peccantibus misericors, in eloquiis cautus, in vigiliis attentus, in corporis munditia castissimus, in cibi & potus perceptione sobrius, atque in corporea pulchritudinis specie erat venustus. [claret miraculis:] Multos etiam variis languoribus addictos, ac corporea tabe pressos, per orationum suffragia reddidit illæsos; febriumque diversarum ab his æstuatione depulsa, eosdem ad propria lætantes remisit tuguria.
[18] [morbo tactus moritur] Cumque per multa temporis spatia in hujusmodi laboribus excrevisset, jamque perfectus in eis atque maturæ ætatis fuisset; cumque etiam tantos ejus labores Divina gratia remunerari censeret; molestia tactus corporea, suum obitum his qui secum erant e discipulis, proinde mœstis ac flentibus, indicavit: quos ut bene facerent sacris monitis exhortatus, in pace relinquens, deinde Christi munitus mysterio, [7 Maji] Nonas Maji, Angelicis vectus conscendit ad astra catervis. Sepultus est autem in eadem ecclesia B. Martini quam ipse fundaverat, quæ nunc in ipsius etiam honore, id est B. Serenici, dedicata consistit: ubi sub altari hactenus cernitur ejus sepulturæ veneranda memoria, & fiunt ibi super infirmos ejus meritis sanitatum remedia. Est enim idem venerabilis ac metuendus locus, in quo videntur sæpe Divinæ revelationes ac prodigia, ac in ejus malefactores ultionum crebra miracula.
[19] Nam post beati viri decessum, multorū etiam temporum elapsis curriculis, cum f Carolus Rex Francorum, vallatus multitudine militum, partes peteret Occiduas, devenit ad quoddam castrum, quod situm est in pago Cenomannico, haud longe a prædicti Sancti cœnobio. [Monasterii ejus violatores per apes puniuntur,] Cumque militatis expeditio cunctam circumquaque vastaret viciniam, etiam hujus Sancti monasterium depopulata est per violentiam: nam plures eorum sacram inrumpentes ædem, multa inibi illicita exercuerunt, non verentes Divinæ ultionis vindictam, nec S. Serenici perpendentes merita, quem tanto munere Divina jam sublimaverat gratia. Sed cum superna dispositio horum proterviam censuisset sternere; ac sancti viri meritum, cujus locus tam irreverenter a persidis calcabatur, longe lateque divulgare; apes quæ circumaderant, agmine facto claustrisque relictis, adeo in eosdem sacrilegos furentes irruerunt, ut & his penitus fugæ subsidium adimerent, & de montis supercilio per saxorum prærupta in alvei profunda præcipitarent. Nempe talis ibi tunc inerat ruina, ut ruentium per diversa petrarum acumina dissecarent corpora, & altus fluvii gurges in imo convulsa rotaret cadavera. At si quispiam excipientis casu quolibet valuisset evadere silicis discrimina, illico ab ingenti fluminis absorptus vorabatur unda: siquidem tanta ex his tunc illuc fertur ruisse caterva, ut multa post tempora, ceu aiunt incolæ, decrescentibus aquis, in unda fluminis viderentur ossa, cum jam multa præterierint tempora, & hæc cadavera per diversa locorum spatia exuberans detulerit unda. his igitur hujusmodi voragine multatis, tantus tremor reliquam invasit multitudinem, quatenus de eodem exercitu nullus deinceps aliquam præsumpsisset inferre contumeliam in his, quæ ad sancti viri jura pertinere videbantur.
[20] Posthæc vero anni curriculo evoluto, advenit Serenici solennitas. [item irreligiosi.] Cumque more solito ad hanc popularis conflueret multitudo, pluresque cum religionis metu sanctum studerent venerari locum; affuerunt inter reliquos, ceu lolium inter frumenta, duo viri rebelles, moribus incompositi, levitateque instabiles, qui loci religione postposita, ante ipsius Basilicæ ostia herbas atrii suos equos depascere dimiserunt. Qui protinus insolito furore agitati, quamvis ferrea forent compede nexi, ab alto tamen montis vertice per saxorū prona labentes, in profunda fluminis sunt præcipitati, atque meritis B. Serenici ad alterius ripæ crepidinem pervenerunt illæsi. Quod miraculum multitudo quæ aderat cernens vulgi, in sui Sancti meritis potentiam cœpit laudare Christi. Ergo & nos idcirco hoc factum credimus, ut & hi qui proterve egerant a tali ausu deinceps resipiscerent, altiusque in locis sacratis Divinam potentiam metuerent: & qui aderant, S. Serenici cernentes merita, eumdem locum religiosius venerando excolerent, atque in Sanctis suis ubique Deum operantem profusius collaudarent. Enimvero posthæc in loco eodem quanti per ejusdem Sancti merita dæmoniaci, cæci, surdi, claudi, variisqe languoribus afflicti curati sunt, non est g memoriæ commendatum nec litteris exaratum: usu enim suo etiam ipsa miracula cernentibus viluerant. Hæc autem modo compendii gratia e pluribus pauca sufficiat tetigisse, atque, ut imperatum est, quæ scripta comperimus, legentium memoriæ fideli narratione prolusisse h.
ANNOTATA
a In lectionibus propriis ista interponuntur: De ipso utique fonte quoddam dicitur mirum, quod & ob Sancti meritum & ejus castitatis indicium creditur evenire. Nam si quædam feminæ criminosæ ad suscipiendam aquam de canali, per quod fons defluit, hydriam submittant, continuo fons ipse rivulum suum continet: unde oportet, ut alia femina munda eamdem supponat, quatenus impleatur. Hoc si non cunctis nec semper eis acciderit, novimus tamen quasdam, quibus hæc contumelia dicitur advenisse. Hæc ibi, quæ in altero Auctore etiam reperit Mabillon.
b Additur in eisdem Lectionibus: grabato lapideo macerando carnem incubans.
c Mabillon annotat Cursum sive officium Romanum, quod in rebus divinis adhibetur, Pippini dumtaxat principatu receptum fuisse, quasi hæc a posterisexplicationis causa adjecta essent.
d De tempore Sedis Mileharii, circa aut post annum 700, supra egimus.
e Discipulos sub eo 140 fuisse, supra ex Orderico Vitale diximus.
f Forte, inquit Mabillon, Carolus Martellus, cum adversus Saracenos Turonos profectus est: sed is per abusum Rex appellatur.
g Hinc liquet alia antiquiora Acta extitisse, quæ adhuc desiderantur.
h De translato corpore ad Castrum-Theoderici, & brachio in urbem Sagiensem, supra egimus.
DE S. IOANNE BEVERLACENSI
ARCHIEPISCOPO EBORACENSI.
ANNO DCCXXI
[Praefatio]
Ioannes Beverlacensis, Archiepiscopus Eboracensis, in Anglia (S.)
Auctore G.H.
[1] Beverlacum, oppidum amplum & perfrequens Cambdeno, situm est in parte Orientali Ducatus Eboracensis, vulgo East-Riding, haud procul ab Hallo fluvio, qui aliquot inde leucis in æstuarium Humbri fluminis dilabitur, Ea ditio Bedæ appellatur Deirwaud, id est Silva Deirorum. Ibi S. Joannes, de quo hic agimus, [Beverlaci monasteriū constructū] reperit ecclesiam parochialem, S. Joanni Euangelistæ sacram. Acquisitis hujus loci situ & dominio, prædictam ecclesiam sanctam in monasterium convertit & monachis assignavit. Presbyterium, id est chorum ecclesiæ, ibi construxit, habente Priore ecclesiæ S. Joannis locum in navi ecclesiæ. Fabricavit ad Australem prædictæ ecclesiæ oratorium S. Martini, ubi postea moniales collocavit. Associavit monasteriis istis septem Presbyteros & totidem Clericos in navi ecclesiæ S. Joannis. Acquisivit suis monasteriis manerium de Ridings. Ex tunc construxit ecclesiam S. Nicolai in fundo dominii sui. Quæ omnia ex Collectaneis Lelandi indicantur tomo primo Monastici Anglicani pagina 170, ubi repræsentantur sculpta ipsius Beverlacensis monasterii structura, & facies occidentalis ecclesiæ conventualis. [obitus S. Ioannes.] Huc se contulit S. Joannes, cum senio gravatus, sese Archiepiscopatu Eboracensi abdicasset; & tandem hoc VII Maji anno Christi DCCXXI sanctam animam Christo tradidit, miraculis in vita & post obitum clarus.
[2] De virtutibus rebusque gestis S. Ioannis pluribus locis agit venerabilis Beda, [Vita scripta post Bedam] potißimum lib. 5 Historiæ ecclesiasticæ gentis Anglorum cap. 2 & sequentibus. At postea em>res ejus gestas in unum volumen collegit Folcardus, ecclesiæ Sanctæ Trinitatis Cantuariæ monachus, [a Folcardo Cantuariensi] ad precem & instantiam Aldredi Archiepiscopi Eboracensis: ut titulus Actis hisce præfixus indicat. Videtur hæc scripsisse, cum S. Eduardus Confessor Rex præesset Angliæ, mortuus anno MLVI: a cujus conjuge Editha Regina, ob commendationem Aldredi Archiepiscopi, se adjutum in monasterii sui desolatione commemorat in Præfatione ad hanc Vitam, quam damus ex MS. Anglicano nobis Macloviopoli submissam a Reverendo Domino Leandro Pricharto, [datur ex Ms. Anglicano.] monacho Benedictino. In citato Monastico Anglicano pag. 169 indicatur quod Folchardus Cantuariensis scripsit Vitam D. Joannis Archiepiscopi Eboracensis, non tamen dicitur Folchardus Archiepiscopus Cantuariensis, uti dicta verba interpretatur Ioannes Mabillon, & corrigit, eumque asserit monachum Bertinianum initio seculi XI in Anglia degisse. Verum Folcardus hic Bertinianus, altero Cantuariensi aliquanto junior fuisse videtur, evocatus in Angliam a Guilielmo Rege, & præpositus Torneiensi cœnobio, quod cum fere XVI anis (absque benedictione, Abbatis vices supplendo) rexisse testatur Ordericus Vitalis lib. II Ecclesiasticæ historiæ ad annum 1108 quod initium est XII, non vero XI seculi. Subjungit Mabillon aliquam Vitam S. Ioannis, em>ex MS. Legenda monasterii S. Gildasii de Nemore acceptam, opinatus esse scriptam a Folcardo monacho Bertiniano. Verum ea solum est aliquod compendium, ex majori Vita, quam damus, excerptum. Aliud, sed magis contractum, habemus in antiquo pergameno, ab Henrico Huntindoniensi seculo XII conscriptum. Alia ejus Vita, anno MDXVI excusa extat in Legenda Anglicana Ioannis Capgravii. Quibus omnibus omißis, [Miracula 4 auctorum.] subjungimus Miracula illustria, a quatuor diversis auctoribus & fere testibus oculatis conscripta, & laudato Leanaro Pricharto submissa. Horum primus appellatur Willelmus Kecellus, ac primo attingit tempora Guilielmi Conquestoris Regis, ut videatnr sub finem seculi XI aut initium sequentis scripsisse: sequentium auctorum nominæ non indicantur. Qui ex his proxima miracula conscripsit, meminit Stephani Regis, anno MCXXXVI coronam regiam adepti & ultimorum Thurstani Archiepiscopi temporum, qui anno MCXL obiisse dicitur. At tertius auctor indicat miracula intra quinque annos patrata. Quartus meminit generalis interdicti, cui Anglia sub Ioanne Rege subjecta fuit, ac videtur sub Henrico III ultima miracula adjunxisse.
[3] Extat inter decem Scriptores Historiæ Anglicanæ, Londini anno MDCLII excusos, Chronicon Thomæ Stubs sive Stubei Dominicani, XIV seculo scriptum de Actibus Pontificum Eboracensium, in quo columna 1691 & sequenti continentur Acta S. Ioannis Archiepiscopi, & sub finem ista leguntur: Secessit in monasterium suum, quod apud Beverlacum fundaverat, ibique miraculorum gloria insignis, Nonis Maji feliciter vitam finivit. Sepultus est ibi in ecclesia, ex tunc usque nunc semper gloriosis non cessat publicari virtutibus. Deinde in Alfrico Archiepiscopo, qui præfuit dictæ ecclesiæ ab anno MXXIII usque ad annum MLI, hæc scribit: Iste capsam, auro & argento & lapidibus pretiosis opere incomparabili, [Corpus ab Alfrico Archiep. trāslatum.] apud Beverlacum fabricari fecit; & elevatum de sepulcro ligneo, mirabili artificio insculpto, pretiosum corpus gloriosi Patris S. Joannis Archiepiscopi, cum ingenti Cleri plebisque exultatione, multis additis Reliquiis, in eam honorificentissime collocavit. Ipse etiam a quodam divite, nomine Forceo, pecunia sua acquisivit ecclesiæ S. Joannis terram apud Milletune & apud Holm, & quinque bovatas apud Fredichthorp, cum pecunia & hominibus in ea. Hæc ibi. [25 Octobris anni 1044,] Est autem bovata terræ quantum bos unus colat. Contigit autem hæc translatio XXV Octobris anno MXLIV: & solenni cultu dictum diem, æque ac diem hunc natalem, celebratum fuisse, constat ex relatione miraculorum: & apud Auctorem secundum num. 13 dicitur femina, septem annis contracta, in una solennitatum ipsius, quæ Translatio corporis sancti nominatur, scriptore cum aliis psallente, sanata. Alia iterum Translatio anno MCCCVII facta traditur in Monastico Anglicano.
[4] em>Eduardus Maihew agit de priori Translatione ad dictum diem XXV Octobris, [ob victoriā 25 Octobris an. 1415 obtentam] & illud memorandum interserit: Anno Christi MCCCCXV invictissimus Rex Henricus, ejus nominis quintus, eo ipso die, ejus Translationi sacro, nimirum VIII Kalendarum Novembris, id est XXV Octobris, celebrem illam victoriam, in loco qui Angicourt appellatur, contra Gallos obtinuit: quam sanctissimo huic Pontifici ascribens, in Angliam reversus, tam depositionis seu natalis, quam translationis ipsius festa per totam provinciam Cantuariensem (nam in Eboracensi, ut videtur, antea celebrabantur) solenniter celebranda curavit. Extat sane in Constitutionibus Provincialibus Angliæ, titulo de Feriis, Henrici Chiceley Archiepiscopi Cantuariensis in Synodo Provinciali, quæ anno Christi MCCCCXVI habita est, hac de re decretum, [festum utroque die in provincia Cantuariensi celebratum.] cujus exordium est. Anglicanæ Ecclesiæ. Paulo autem inferius hæc habentur verba: De Fratrum nostrorum & Cleri in præsenti Concilio præsentium voluntatibus & assensu, & nihilominus ad Christianissimi Principis & Regis nostri (Henrici quinti) instantiam specialem, sanctissimi Confessoris & Pontificis Joannis de Beverlaco memoriam ubique per nostram provinciam votivis & devotis affectibus duximus exaltandam. Statuimus igitur &c. Statuit, ut retulimus, de duobus illius festis celebrandis. In posteriorem vero hujus decreti partem, quæ ad Translationis ejus festum spectat, hoc modo scribit Doctissimus vir Guillermus Linwede, ista die (XXV mensis Decembris) qui tunc accidebat die Veneris, fuit bellum de Agincourt in Picardia anno MCCCCXV, ob cujus victoriosum exitum dictus Rex Henricus Quintus procuravit per Ecclesiam Anglicanam sic ordinari, prout hic habetur: & sic non solum hoc festum numerari potest inter ferias solennes, sed etiam repentinas &c. Hæc ipse. Videat igitur lector non solum præcedentibus seculis, sed in his etiam ultimis, beatissimum Antistitem Joannem de Beverlaco Regibus Angliæ in bellis adfuisse. Huc usque Eduardus Maihew.
[5] In pervetusto Missali, in cœnobio Gemeticensi adservato, & circa annum millesimum exarato, [Antiqua memoria in sacris Fastis.] præscribitur ad diem VII Maji festum S. Joannis Episcopi in Beverlisco. Habemus antiquum Martyrologium in Anglia conscriptum, in quo hisce Nonis Maji, primo loco collocatur depositio S. Leothardi Episcopi Cantuariæ defuncti, & mox subjunguntur ista: Et natale S. Jonis Eboracensis Archiepiscopi. In Martyrologio Coloniæ & Lubecæ anno MCCCCXC excuso ista habentur: Beverlaci natale S. Joannis Episcopi & Confessoris Eboracensis. Sequuntur hos auctor Florarii MS. Grevenus, Molanus, Canisius, Galesinius, cum hodierno Martyrologio Romano, item cum Anglicano & variis monasticis, quorum varii referunt ejus Translætionem ad diem XXV Octobris. In Breviario secundum usum ecclesiæ Sarum anno MCCCCXCIX excuso, ad hunc VII Maji præscribitur in Calendario, ut præcipua festa solent, rubro charactere festum S. Joannis de Beverlaco, cum regimine chori, ubi propositæ Lectiones continent compendium vitæ, & additur hæc oratio: Deus qui præsentem diem B. Joannis, Confessoris tui atque Pontificis, migratione consecrasti; da Ecclesiæ tuæ digne de ejus solennitate gaudere, ut apud tuam misericordiam exemplis ejus adjuvemur & meritis. In Breviario Sarisburiensi anno MDLVII excuso præscribitur etiam ad diem XXV Octobris sacra ejus solennitatis memoria. In quibusdam Fastis MSS. aliqua ejus notitia ad diem XVII Ianuarii, & XXVIII Aprilis habetur, uti tunc inter Prætermissos observavimus.
[6] His deductis accipimus historiam & Antiquitates universitatis Oxoniensis anno MDCLXXIV Oxoniæ excusas, auctore, ut ex Præfatione colligimus, Antonio Woodo, em>& ex his pag. XI contentis, ubi de Scholarum Oxoniæ, ipsis Britannorum & Saxonum temporibus, scilicet ante Regem Alvredum florentium, vindiciis agitur, ista describimus: Primo itaque, inquit, cum Sancto Joanne de Beverlaco auspicabor, anno circiter DCCXX, diem obeunte; quem ingenuis apud Oxonienses Artibus operam dedisse, scripta antiqua haud pauca prodiderunt: depictis etiam fenestrarum indiciis, [Ejus Magisterium in Artibus apud Oxonienses:] lucem hac in re copiosam affundentibus. Scriptor enim, qui florebat anno MCCCLXXIII in ejusdem Beverlacensis Vita (cujus initium, Antiquioribus Britonum sola &c.) Harphamiæ inter populos Deiræ natum, annos autem vernantes apud cœnobium S. Hildæ in studiis collocasse perhibet: primumque ex Anglis Doctoris vel Magistri gradu ornatum fuisse. Erat autem, inquit ille, Doctor ejus Theodorus alienigena, qui in Oxonia summum conscendit apicem &c. Quod & Lelandus ex Auctore anonymo retulit de Beverlaco, dictoque ejus loci Sancto, opere trifariam partito, scribente: quem ego quidem Gulielmum quemdam Asketellum fuisse arbitror, qui regnante Edoardo II eamdem sibi materiam sumpsit, ediditque libros pariter tripartitos: multa, ut opinor e Deiracensi aliisque trans Humbrum bibliothecis edoctus: cujus regionis monachi, cum Angliam Dani ubique persultarent, Historias suas & Antiquitates variis perpetim cladibus summa industria eripuere. Huc accedunt Sacristæ Beverlacensis, a prædicto etiam Asketello memorati, verba, Sanctum Joannem de Beverlaco primum in Artibus Magistrum apud Oxonienses extitisse memorantis. Quæ egregie etiam confirmantur ab ipsius Beverlacensis imagine, in sinistro biblothecæ Sarisburiensis latere, fenestram olim sextam decorante, imo nescio an ibidem etiamnum comparente, hac inscriptione: Doctor Sanctus Joannes de Beverlaco fuit primus Magister Artium liberalium in Oxonia… Poteram etiam alia proferre testimonia, iis quæ de Beverlacensi adducta sunt communiendis perquam accommoda… Sed me alio rapit succincta destinati operis brevitas. Hæc ibi: & pag. 12 sub finem definit, Oxonii his annis generalia quæ vocant studia floruisse, aut Academiam Artium & scientiarum Professoribus, graduumque aliquorum distinctionibus instructam fuisse, cum Sanctus Jannes de Beverlaco Magistri ibidem gradum capessiverit.
[7] Idem auctor libro 2 Historiæ & Antiquitatum Vniversitatis Oxoniensis pag. 61, agens de Scriptoribus ante em>recreatam ab Alfredo Academiam, primo loco collocat S. Joannem de Beverlaco; deque illo scribit addendum, quod cum in media ecclesiæ Beverlacensis collegiatæ parte, [Aliqua Reliquiæ in ecclesia Beverlacensi inventa.] terram contumulandæ mulierculæ effoderet ædituus XIV Septembris anno MDCLXIV, hypogæum retexit lateritium, inque eo loculos binos reperit: quorum alter pulveres continebat, alteri vero ossa humana includebantur, his porro verbis eorum uni inscriptis: Anno ab Incarnatione Domini millesimo centesimo octogesimo octavo combusta fuit hæc ecclesia in mense Septembris, in sequente nocte post festum S. Matthæi Apostoli: & in anno millesimo centesimo nonagesimo septimo, octavo Idus Martii, facta fuit inquisitio Reliquiarum B. Joannis in hoc loco: & inventa sunt hæc ossa in orientali parte sepulcri, & hic recondita: & pulvis cæmento mistus ibidem inventus est & reconditus.
VITA
Auctore Folcardo Cantuariensi monacho
Ex MS. Anglicano a Leandro Pricharto transmissa.
Ioannes Beverlacensis, Archiepiscopus Eboracensis, in Anglia (S.)
BHL Number: 4339, 4340
EX MSS.
PROLOGUS.
[1] Lucernæ ardenti & lucenti in caliginoso loco, Anglorum Archipræsuli a Aldredo, minimus devotorum ejus Frater Folcardus salutem cum fideli famulatu. [Desideranti Archiepiscopo obedit,] In præcepto servitutis tuæ, mi reverentissime Pater & Domine, necesse est parvitati meæ memorari, non solum veterum amicitiarum & frequentis beneficii, verum etiam (quod his pluris est) auctoritatis tuæ, qua inter homines es Christus Dei. Tanta quippe cælestium charismatum prærogativa suffultus, pondus habes præcepti: unde & gravius quoque imminet judicium resistenti. Et cum hæc pusillanimitatem meam persuadeant parere jussioni tuæ; plurimum succurrit memoria ejus misericordiæ, quam nobis fecisti fideli hac commendatione.
[2] Turbato siquidem fluctuantis b Cœnobii mei pelago, gementibusque pene cunctis carissimis pignoribus monasterii, [ejus commendatione per Regina adiutus in desolatione sui monasterii.] quod is, qui pastoris & medici locum occupaverat, in languente ovicula non culpæ pressuram, sed veterem familiaris odii insequeretur jacturam; & cum collatis totis animi sui viribus consociam ovem ab irruente (proh dolor) nimis familiari lupo non conaretur tueri, sed perperam comparato potentatu seculari exturbatos nos e carina monasteriali fluctibus immitteret ponti; jamque irruentibus vicissim & involventibus undis, cum interitus solummodo immineret, nec ulla spes emergendi esset; hæc tandem velut maris stella pio illuxit fulgore, naufragumque suum portu recepit miserationis suæ, & doloribus vulnerum adhuc hiantium & recentium compassa, materno conductu tibi velut sagaci medico misit curandum & consolandum pro tempore, secuta scilicet fideli Deo femina exemplum illius electi Samaritani, qui vulnerato, a latronibus & a Sacerdote & Levita neglecto, miserans appropinquavit, saucium vino lavit, oleo fovit, pietate alligavit, stabulario sub promissione mercedis curandum commisit. Utque tantam pietatem omnis noscat posteritas, c Reginam dico fuisse, quæ hæc fecerit, cujus probitates nullius umquam quantumlibet diserti rhetoris facunda evolvet loquacitas: quam idcirco divinitus adjunctam regio credimus lateri, ut tanta ejus invigilantis industriæ solertia emolumentum provideatur præsentis regni.
[3] Ut autem superius relicta repetam; consolatione & medela tui, mi amantissime Pater, clauduntur quidem vulnera, sed e vicino quorumdam lividorum clam insidiantia perhorresco jacula. Verum multum respiro sub potestate patronæ, quin & sub commendationis tuæ constitutus tutela; nec per Dei gratiam timendum est quod te tutore vel rectore nos ulla, quantumlibet minax & insidians, obruat procella. Nam semper, Domini præcedente gratia, sperabo sub umbra alarum tuarum, donec transeat iniquitas omnium insidiarum. Sed hæc hactenus. Ad pondus autem imperii tui vertatur sermo meus, qui ex consequentia sui hoc necessario paucis prælibabit, quibus incrementis divini famulatus Sancta Eboracensis Ecclesia tui Præsulatus [tempore] pristinam rusti citatem excusserit; & in Dei laudibus, rudi novitate tuis doctrinis commonita, decenter adoleverit. Hoc divinitus coronæ tuæ dixerim adauctum, [laudat eum a reformato Clero,] quod Clerus a secusarium hactenus usitata veste indiscretus, nunc in veste nuptiali laudes celebrat Dei, & talaribus tunicis conventum celebrat Synodi; itemque nimis neglectum in eleemosynis & pauperum oblationibus opus exercet misericordiæ, & quod memoriam fidelium defunctorum assidua eis inculcasti commendatione. Quod dico, non ut laqueum adulationis tibi injiciam, sed potius (si dicendum a me est) ut ad talia accendam: quæ utique necessario te Deo debere cognoscis ex suscepto munere prælationis, cum imposita dignitate honoris.
[4] In hoc quoque dignum successorem præcedentium Sanctorum tuæ Sedis Præsulum te præbes, [ejusque jussu post Responsoria Vitam scribendam suscipit.] cum eorum actus & vitam celebrare & litteris commendare sedulus studes. Unde & accidit, ut Responsoriis Sanctissimi Joannis te jubente compositis pro modulo parvitatis meæ, præciperes ad ejus vitam inchoandam stylum vertere: quod opus certe tanto magis cognoscitur difficile & arduum, quanto magis fuerit notum. In nomine ergo Domini tu remigium subige, vela pande, cursum nostrum Deo committe. Eo gratiam suam precibus tuis accomodante, ripam attingentes, feliciter arenam calcabimus littoris, securi nec soliciti de tumultuantibus æquoris canibus, qui quanto acutius in latratu cristas erigunt, tāto imbecilliores eos natura prodit d.
ANNOTATA.
a Aldredus ex Episcopo Wigorniensi, in Nativitate Christi anno 1060 electus Archiepiscopus ex Romæ consecratus.
b Cœnobium SS. Trinitatis Cantuariæ fuerat ante a Dænis combustum: postmodum cœnobium Christi dictum.
c Regina Editha, uxor S. Eduardi Confessoris, de qua ad hujus Vitam egimus 5 Ianuarii. Ingulphus Croylændensis ejus pietatem, castitatem, doctrinam, aliasque virtutes deprædicat.
d Hoc quasi Prologo finito subditur in MS. per modum rubricæ. Hic redit Fr. Folcardus ad propositum suum de S. Joanne: ex quo colligas ceteras rubricas, per modum titulorum capitalium consequenter interjectas, non esse auctoris sed transcriptoris: quas tamen, pro antiquitatisveneratione hic voluissemus subjungere continua serie, nisi eas deprehendissemus satis temere descriptas fuisse, uti mox post num. 8. apparebit.
CAPUT I.
Studia, conciones. Episcopatus Hagulstadensis. Archiepiscopatus Eboracensis. Miracula.
[5] Æterna compatientis Dei miseratio, mundo succurrens perdito, [Post Christi adventum] per incarnatum suum Filium, antiquum damnationis humanæ dissolvit judicium: ut sicut per transgredientem Adam eramus filii mortis & inferni; sic per Christum Jesum, Dei & Virginis unigenitum, restitueremur filii vitæ in hereditatem cælestis regni. Per hunc conregnantem sibi in cælis, & hominibus cohabitantem in terris, divinum dispositionis suæ reseravit mysterium; in quanta scilicet misericordia salvare decrevisset Deus filios hominum, cum ad eos vivificandos in mortem tradiderit unicum filium suum. Accepta siquidem injuria illatæ contumeliæ, hac in contemptoribus suis usus est lege misericordiæ, ut ubi superabundavit culpa, ibi miserationum ejus largiora redundarent exempla. [fides promulgata per orbem] Confirmatis itaque discipulis suis, doctoribus nostris, per divinorum præceptorum dogmata; omnem pene jam mundum, a sui denominatione, sub Christiano prætitulavit nomine; penetraruntque verba eorum fines & angulos terrarum, unde & pervenit fides ad notitiam omnium linguarum. [serius in Britannia,] Ut enim fideli Patrum traditum est relatione, jamdudum fide illuminatis finibus totius Galliæ, serius perlatum est verbum Dei ad hanc insulam Britanniæ. Quæ secuta exemplum illius Euangelici junioriis filii qui primo repugnans jubenti patri, postea vero pœnitentia ductus acrius perstitit in excolendis fructibus vineæ Patris sui; eo cœpit devotius in suscepta religione proficere, quo se vidit ad fidem Christi tardius venisse.
[6] [ubi inter Sanctos effulsit Ioannes,] Cœpit jam hinc Christi propitia bonitas in tribulis dulces ficus procreare, in rubo decoras uvas multiplicare, & novellæ gentis suæ stirpem Sanctorum filiorum prole fœcundare. Ergo inter cetera, rudi Britanniæ divinitus tunc collata luminaria, ad depellendas veterum errorum tenebras clarius a Deo accensa, effulsit hic beatus puer Joannes, velut matutina stella: qui ab ipso nominis initio in Christi initiatus gratia, gloriosus Dei miles finetenus in Christi perstitit militia. Subduxit primo manum ferulæ a Theodori Archipræsulis Cantiæ, [sub S. Theodoro] cujus doctrinis ac cura erat institutus: a summo Doctore summum conscendit apicem philosophiæ. Hujus excellentiæ evocatus gratia in monasterio Streveshalensi aliquantis detinetur diebus ab b Elfleda Abbatissa. [apud S. Elfledam degit,] Sed clemens Deus tantum lumen non passus diu modico includi locello, eductum de modii latibulo imposuit candelabro, ut omnibus luceret ingredientibus in sua domo.
[7] [excellit in prædicatione] Exiens ergo inde, fraterna commonitus caritate, rudibus adhuc Anglorum populis verbum Dei cœpit euangelizare. Divina autem affatim præditus largitione, facundus rhetor erat in verborum digna effusione: præbebat etiam sancta vita competentem favorem assiduæ prædicationi, cum a semita auditæ institutionis nusquam diverteret exhibitum exemplum in se conversationis. [& sanctitate vitæ:] Comitabatur præterea virtus Dei virtutem verbi sui, & sanabantur per eum quique infirmi, ut & in hoc fideli servo suo promissio firmaretur Christi, Signa, inquit, quæ ego facio & vos facietis, & majora horum facietis. [Joan. 14,12] Tanta autem ditatus gratia Divinitatis, acceptum talentum Domini sui vario multiplicat fœnore, ut in gaudium Domii sui læta intraret vocatione.
[8] Litterarum enim affluenti imbutus copia, in docendis discipulis suis solerti instabat vigilantia; [inter discipulos infiruxit S. Bedā:] inter quos Bedam, qui inter Doctores Ecclesiæ clarus habetur, caro affectu pro capacitatis suæ vigore amplectebatur; quem secutus industrius tirunculus, a tanto pædagogo affluenter imbutus, & in exponendis Euangeliis, & in historicis rebus digerendis magnus enituit; & descriptis temporum & Computi rationibus subtilissimis, inditam Britannicæ gentis hebitudinem purgavit, scriptorumque suorum dignitatem Romanæ Sedis acquisita auctoritate nobilitavit; quodque his majus est, servata innocentia vitæ, Deo fideliter studuit finetenus placere: ut cum sancto sanctus esset, & cum electo Magistro suo Sanctissimo Joanne in electione discipulatus Christi permaneret. Succedente etiam tempore, [& ad Sacerdotium promotit:] quem a primis sacrorum graduum ordinibus Deo mancipaverat, Sacerdotii dignitate hunc Bedam, cum aliis quibusdam suæ institutionis viris, dignos Deo adjutores promovit; ut tanto tenacius Christo viti suæ adhærerent, quanto strictius complexi palmites ejus essent. Verum quia horum aliquorum memoria reliquæ vitæ, ex necessitate rerum convenientium, fuit inserenda, redeamus nunc ad acceptæ narrationis gesta evolvenda c.
[9] Regnante inclito Anglorum Rege d Aldfrido, excedente humanis rebus felicis vitæ e Eata Episcopo, cunctorum votis poscentibus, [ordinatus Episcopus Haguistadensis,] maxime vero nutu Dei agente, hic dilectus Dei in ejus successit Episcopatu: unctusque in Christum Domini, opera auxit pietatis & fidei, competentia utique tanto ordini & divinæ dignitati, quæ licet omnia enarrare nequeamus pro numero sui, saltem ad aliqua explicanda accingamur, ad honorem & gloriam Domini, quæ utique veridicis tradita agnovimus testibus, & potissimum a f Beato Brithtuno: qui primo ejus erat Diaconus, & postea ejus dono & consecratione monasterio ab eo tunditus constructo, quod Beverley dicitur, Abbas præfuit dignissimus.
[10] [in ecclesia S. Michaelis quadragesimam peragit.] Dedicaverat idem dilectus Deo Præsul ecclesiam in honorem Beati Michaelis Archangeli, in villula dicta Carnesboc, non longe a defluente amne Tynæ fluvii g. Hic frequenter, & maxime Quadragesimali tempore, quod a populari frequentia locus remotior erat, in jejuniis & orationibus & eleemosynarum largitionibus intentus Sanctus Joannes manebat; ubi cum quodam tempore turbam pauperum, solito suo more consolandam, jussisset introduci; convenit inter eos quidam miserabilis formæ vir. Nam & mutus erat a nativitate, & adeo h obscœnus lurida capitis fœditate, ut præoccupato a tinea toto circulo capitis, [scabioso muto loquelam dat] pro pilis horrebat raris & hirsutis quasi porcorum setis: quem sanctus Episcopus bene noverat, quia ad eleemosynam suam inter alios pauperes eum frequenter viderat. Tandem ergo dilectam Deo animam talis facies miseriæ altius pungens, clementius tetigit; injectaque manu, ut erat benignissimus, mento pauperem comprehendit, i benedixit, & in Dei nomine ut loqueretur præcepit. Præcedit Episcopus litteras quasdam & verba dicendo; ille qui mutus erat, soluto linguæ officio, subsequitur eadem ex ore Episcopi loquendo. [& sanitatem] Tandem post verba paulatim invadit orationis sententias, prout Præsulis exigebat sanctitas. Fugatur etiam ab illo omnis illa horrida capitis contagio, vestiturque capillorum ornatu crispo & nigro; sicque consolatis reliquis pauperibus simplici alimonia, ille per Sancti Joannis merita redit ditatus multiplici miserationum Dei copia k.
[11] [fit Archiep. Eboracen.] Post hæc ergo B. Wilfridus Episcopus, qui longo tempore ab Episcopatu suo ejectus fuit, a Romano Concilio & a Domino Papa Agathone Epistola accepta in patriam revenit, & Episcopatum Hagulstadensis ecclesiæ cum Synodali Concilio recepit, & Sanctus Joannes in Eboraco civitate Episcopatum accepit, & annis triginta tribus nobiliter tenuit.
[12] Alio quoque tempore, cum iter faceret Sanctus Dei, pervenit ad vicum qui l Yatadini dicitur, ubi tunc erat Monasterium ancillarum Christi, quibus præerat Hereburgis dicta Abbatissa, mulier fide plena, & tunc ob adventum viri Dei cum filiabus suis in Christo valde jucundata. Refert ergo illico pia Mater cum luctu, conquerens sancto Præsuli, m consororem quamdam magna corporis ægritudine deprimi, [bræchium ob sectam a Luna venam intumescens] nec aliquam spem vitæ ejus haberi. Precatur suppliciter ut eam dignaretur visitare: dicitque se in Dei pletate & ejus meritis multum confidere, quod ei melius proveniret ex impositione manus suæ. Requirit beatus Pontifex causam morbi, discitque ab Abbatissa illam in quarta luna sanguinem minuisse; turbatoque corporis statu, brachium ejus miserabiliter intumuisse. Protestatur hoc comperto esse factum imprudentius, memoratque se a B. Theodoro Archiepiscopo magistro suo audisse, cum puer esset & ejus discipulus, periculosissimam esse in quarta luna imminutionem sanguinis, & non oportere hujusmodi curationes exercere in teneriori crescentis lunæ ætate, vel recenter erumpente fluentis pelagi rheumate. Victus tandem lacrymis atque precibus mœrentis Abbatissæ & consororum, [signo Crucis sanat:] infirmantis feminæ intrat cubiculum: visoque nimio tumore brachii, signum opponit Crucis, prælibatque Deo intensius thura puræ orationis, consolatusque jacentem egreditur e domo. Sed cum languente femina efficax permanet benedictio, & omnis illa cum recedente Episcopo recedit inflatio. Vix Sanctus consederat ad cibum, & Capuburgis (sic enim vocabatur) ad ejus Diaconum Brithtunum, suum mittit nuntium, petens ut illi suum præstaret colloquium. Petita ille Episcopi benedictione cum iret, illam jam sanam obviam habet, discitque medelam curationis provenisse sibi per orationem Pontificis. Post hæc vixit sana longo tempore, jucunda frequentans relatione curationem sibi a beato Præsule impensam.
[13] Invitatus quoque hic Deo electus Pontifex ad dedicandam ecclesiam n villæ, quæ australis Burton dicitur, [& dedicata ecclesia in Barton,] officii sui non instrenuus executor, accessit & dedicavit: perfectisque ut mos est omnibus, ad propria redire voluit. Is vero, cujus villa erat, qui eum invitaverat, precibus humillimis cum suis instat ut domum ejus intrare, & ex ejus obsequio prandium dignaretur suscipere. Cui cum Sanctus Dei Joannes diceret, magis Episcopum decere ad monasterium redire, & Deo in suis pauperibus servire, quam per domos divitum convivari; promissis sub hac gratia eleemosynis pluribus, & maxime a B. Brithtuno idem pollicente persuasus, assensum tandem præbuit poscentibus.
[14] Mater familias autem uxor ejus qui eum invitaverat, gravi corporis invaletudine distinebatur, [clinicam aqua benedicta] ita ut plus tribus septimanis lecto decumbens periclitaretur. Quo comperto vir Dei, verus medicus animarum & corporum, de aquis ad dedicandam ecclesiam consecratis jussit eam potari; & ubi morbi dolor acrius urgebat, ex eadem aqua rigari. Quo facto omnis morbus subito fugatur, & illa in novum sanitatis vigorem reparatur. Surgit mulier continuo, parat se ornatu suo, ingrediensque petit benedictionem, & convivantibus læta exhibet servitutem, tantamque valetudinem sibi collatam cunctis innotuit, ut pio Præsuli secumque sedentibus in potu fidelis pincerna serviens, nec semel ut quiesceret recederet. Videte quæso in Beato Joanne hic impletum, quod Christus promisit suis: Opera quæ ego facio & vos facietis. Ille Dominus noster domum intravit, socrum Petri febricitantem invenit, febres depulit, illamque sibi ministrare præcepit. Uterque unum & simile faciunt opus; sed ibi absque servo Dominus; hic vero per Dominum & cum Domino fidelis & prudens servus.
[15] Clarificat item Dominus in simili opere Joannem servum suum, cum per quemdam divitem, o Adam nomine, invitatur ad consecrandum ecclesiæ opus novum. [in alia dedicatione moribundum.] Erat huic diviti quidam suorum, valde carus illi & utilis: qui ex incumbente morbo ad id pervenerat, ut juxta decumbentem in lecto feretrum corpori aptaretur, sudaria pararentur, & quæ funeri congruerent in præsentia languentis ad manum essent. Hic invitatur iterum ille homo Dei noster medicus, qui pressuris gravibus antidotis occurreret validioribus: visisque ex more funereis apparatibus, magnus orator totus intro fertur ad cælestia, & rogata obtinuit. Ad præceptum mox conversus, velociter eum sanari & surgere jussit, moxque recessir. Ille fugato morbo redditus vitæ, paululum hæsit stupens, utrum esset idem ipse. Caro ad vitam reparata cœpit exigere vitalia; mittit ad prandentem Dominum, petitque, ut aliquid sibi mittat ad bibendum. Exultant omnes, quod is perit bibere, de cujus paulo ante solicitabantur funere. Porrigit illico inclitus Præsul calicem vini, jubetque sitibundam sitim ex eo refocillare. Quo hausto ille acceptis indumentis vestitur, ad convivantes ingreditur, & quia jam diu non manducaverat esurire se fatetur, & escam postulat. Lætari solenniter videres omnes convivas pro consocio reddito vitæ, venerari sanctum Dei virum mundo tanta clarificatum sanctitate, laudantes Dominum procul dubio, qui talia in suo Joanne favore operatur propitio.
ANNOTATA.
a Colitur S. Theodorus 19 Septembris. Is Romæ consecratus venit Cantuariam anno 669, mortuus an. 690. em>Thomas Stubs asserit ab eo, ob excellentem in Scripturis ingenii vivacitatem, Joannem, id est Gratiam Dei, appellatum. De eo plura infra num. 15 referuntur.
b Vitam S. Elfledæ illustravimus ad diem 8 Februarii, ubi num. 60 hæc S. Ioannis ibi residentia ex Thoma Stubs adducitur, Beda lib. 4 cap. 23 asserit, ex hoc monasterio Streneshalensi prodiisse quinque Episcopos, & hos omnes singularis meriti & sanctitatis viros: inter quos numeratur Joannes.
c Hic interponebatur iste titulus: Qualiter S. Joannes electus est in Archiepiscopum Eboracensis ecclesiæ. Verum quæ sub initio referuntur, pertinent ad ejus Episcopatum Hagulstadensem: & ejus Episcopatus Eboracensis erat perperam infra num. 14 insertus, & inde hic sub finem relatus.
d Hic est Alfridus nothus seu junior, a seniore Alfrido fratre apud Malmesburiensem & alios non distinctus, qui succeßit Egfrido fratri, anno 684 circa Pentecosten occiso. Consule Ricardum Priorem Hagustaldensem cap. 10.
e S. Eata, teste eodem Ricardo, mortuus est anno 685, inscriptus Fastis Anglicanis ad diem 26 Octobris.
f Beda lib. 5 cap. 2 sequentia habet, quæ, inquit, dicere solet vir reverendissimus & veracissimus Berhthun, Diaconus quondam ejus, nunc autem Abbas monasterii, quod vocatur Indera-vuda, id est insula Deirorum. Pro his in Vita a Mabillone edita legitur: Nunc autem Abbas monasterii, quod Beverlick dicitur. In Monastici Anglicani tomo 1 pag. 170 dicitur obiisse Brithunus primus Abbas Beverlacensis Idibus Maji anno Domini 733 & sepultus juxta S. Joannem. Hujus Vitam illustramus 15 Maji.
g Addit Beda, non longe ab Hagulstadensi ecclesia, id est unius ferme milliarii & dimidii spatio. Videtur a Thoma Stubs Arneshange dici, id est Mons aquilæ.
h Beda: Scabiem tantum & furfures habebat in capite, ut nihil unquam capillorum ei in superiore parte capitis nasci valeret: tantum in circuitu horridi crines stare videbantur.
i Beda. Signum sanctæ Crucis linguæ impressit. ubi & reliqua accuratius profert.
k Hæc ad num. 25 perperam translata culpa amanuensium, reposuimus, uti & habet Vita apud Mabillonem. Ricardus anno uno solum & forte non integro Hagulstadensi ecclesiæ præfuisse asserit. Factus ergo esset Archiepiscopus Eboracensis anno 686. Scilicet, ut Beda ait lib. 5 cap. 5. Cum Wilfridus in Episcopatum esset Hagulstadensis ecclesiæ receptus, est idem Joannes defuncto Bosa Episcopus pro eo Eboraci constitutus. Vitam B. Bosæ dedimus IX Martii, quando eum dicto anno 686 obiisse diximus. Vitam S. Wilfridi illustravimus ad diem 24 Aprilis.
l Yatadim, Bedæ Vetadum aut Wetadum in Vita apud Mabillonem Humedatum.
m Bedæ dicitur, filia carnalis Abbatissæ.
n Bedæ cap. 4 villa a monasterio Beverlaco duorū fere millium spatio separata. Eidem Comes Puch dictus, cujus filia Yolfrida, monialis facta apud Beverlic, obiit 3 Idus Martii anno Domini 742; cujus ossa sepulta sunt Beverlaci. Puch cum filia dedit manerium de Valkingione. Ita Vita S. Ioannis in Monastico Anglicano.
o Bedæ cap. 5 Addi dicitur, ubi eadem narrantur.
CAPUT II.
Alia miracula ante & post obitum. Tempus Sedis & mortis.
[16] Magnificavit Dominus illum in conspectu Regum, & in conventu Principum ostendit illius gloriam & meritum. [Post Synodum] Regali edicto conveniunt Primates regni: convenit etiam cum aliis & hic vir Dei. Adfuit quoque & ipse a Osredus Rex, vir religionis & fidei: & communi tractatu fidelium ordinationes ibi constituunt multarum rerum utilium. Nam & injuriæ ibi corriguntur, leges Dei sanciuntur, pacis æquitas firmatur, res ecclesiarum & monasteriorum Regis munimine corroborantur. Quibus feliciter statutis, [Regem Osredum excipit convivio.] Dominus Archiepiscopus, Dei gratia & nomine & officio Joannes, Regem cum suis ad mensam suam invitat: qui gratifice obedit, ut decebat, comitatusque Proceribus suis discumbens ad nutum assedit Pontificis, utiturque cum carnalibus epulis cælestium monitis. Quibus cunctis affluenter refectis, audite quæso cordibus intentis, audite & hic operationem Dominicam, videte & hic assertionem Euangelicam: Opera quæ ego facio & vos facietis. Implete, ait S. Joannes pincernis suis, implete tres hydrias, unam vino, aliam mulso, tertiam cervisia.
[17] Quibus impletis usque ad summum, Joannes, qui & gratia Dei, [ibi tres hydriæ ab eo benidictæ] extensa manu benedixit & propinari præcepit. Hauriunt pincernæ crescentia hydriarum fluenta fœcundis calicibus, & per lætos convivas propinando redeunt frequentius: hauriunt in exhauste, nihilque in hydriis apparet toties hausisse; nam semper redundant ad summum usque. [manent inexhaustæ.] Potantes ipsi stupent renovato nectare, quodque bibunt mirantur crescere, & placita dulcedine & mirabili cælesti exundatione. In hujus potus crescenti valentia recolite nuptias in Cana Galileæ: nam ibi Architriclinus vinum bonum esse pronuntiat. In exundatione autem hydriarum trium, mementote Dominici convivii, quo quinque millia hominum & eo amplius satiavit, & considerate in vestris cordibus, quid per Joannem suum operatur Dominus suus. Legitur ibi quia viso signo vini crediderunt in Jesum sui discipuli: hic quoque Rex Osredus Principesque sui experti sunt, viso hoc signo, esse in Joanne suo gratiam Dei: veneratusque Dei hominem, vocat ad se ejus pincernam, Brithdredum nomine; lætusque regia jucunditate; Optime, inquit profecisti in servitute tua: nam & optimo potu & mirabili a Domino tuo refecti sumus affluenter, sanctitateque Sancti lætificati quam vidimus, discedere nunc habemus cum ejus gratia.
[18] Audite, quæso, adhuc Dominum in exemplo sui mirificantem Joannem suum, exhibentemque novum sanctitatis ejus indicium, Si quando in Metropoli Eboraco, [apparentem supra orantem columbræ speciem] Archiepiscopatus scilicet sui Sede, eum contigisset morari, amplectebatur valde Basilicam Sancti Michaelis Archangeli, ibique excubias celebrabat soliti operis sui: contigua enim erat mansioni suæ. Unde accidit quadam vice ut eo latenter agente inibi illas orationes suas, visibiliter cernendam se in specie candentis columbæ illi præberet Spiritus sancti majestas, flammeo splendore corusca, supra caput orantis Episcopi Sedis suæ gloriam [ponere] dignata. Deus æterne & benignissime, de quam mundo corde processerunt orationes illæ, quæ sancti Spiritus præsentiam obtinuere: illam inquam, eamdem, quæ in Jesu filio Dei baptizato apparuit in Jordane! Quam placitæ ascenderunt in conspectum Divinitatis, fidelibus etiam perlatæ internuntiis, quæ tantum referunt effectum virtutis! Irradiat ergo per quæque foramina & fenestras basilicæ illa immensa claritas majestatis inclusæ, acsi relicto æthere sol illuc commigrasset, splendoremque suum in ejus loci angustias inclusisset. Utque rei veritatem digna prosequamur laudum novitate, [& locum mirabiliter illustratum] vere includebatur ibi sol justitiæ Deus, in suo inclusus Joanne, illuminans eum gratia Spiritus sancti, nec eum ullo errore permittens obtenebrari.
[19] Cuncti hoc videntes stupent, ut de re insolita, miranturque quæ esse possint illa luminaria, unde tot lucis radii tanto lucerent splendore tantaque emicarent claritate. Accessit tandem b Sigga ejus Diaconus, pessuloque soluto aperit ostium, [curiose observans Diaconus punitur] participatque gloriam visionis. Videt Sanctum Pontificem, intentis in cælum luminibus erectisque manibus, in conspectu Dei effundentem sicut aquam animam suam, & in ejus capite columbam super nivem candidam. Cujus viso candenti splendore Diaconus velut decoctus, facie contracta in rugas, tota cute pœnas excepit temeritatis illatæ. Sensit Sanctus Dei Diaconum participem visionis: & quamvis irritatus, habitum tamen non exuit mansuetæ intentionis. Accitum ergo ad se tactu emaculat dexteræ, compositaque in pristinum decorem facie obsecrat, protestatur, adjurat, ne quoad ipse in hac vita viveret visionem illam alicui mortalium detegeret. Audistis Dominum Jesum, post gloriam divinitatis suæ ostensam in monte Petro Jacobo & Joanni, descendentibus illis commendantem taciturnitatem, donec filius hominis resurrectione sua mortem calcaret, & vitam mortuis repararet. Videtis & hic Joannem imitatorem Domini sui, [& sanatus tacere rem jubetur.] testem divinæ glorificationis suæ quasi mercede conducere, precibus alligare, ut visa conticeret, donec hoc mortale exueret & beatæ immortalitatis gloriam indueret. Dubitandum ergo non est, quin hic Sanctus Dei magnæ puritatis fuerit in conspectu Dei in cælis, qui tantæ claritatis compos factus sit coram hominibus in terris.
[20] Habuit etiam & alium testem signorum, quæ per eum propitia gessit Divinitas; c Herebaldum scilicet Tenemuthenensis cœnobii, qui ejus discipulus a puero & doctrina erat imbutus, [Herebaldus discipulus] comesque commanens individuus. Testabatur hic sæpius, se bene etiam per seipsum comperisse, hunc S. Joannem vere esse sanctissimæ vitæ; qui inter alia multis infirmis præstita beneficia, ipsum de morte reduxerit, & subitæ sospitati condonaverit. Dicebat semel contigisse conviantem cum suis hunc carum Dei hominem devenire in planioris viæ grata spatia, cujus jucunda planitie delectati juvenes, militari consuetudine precantur hunc Dominum suum, ut liceat eis equos suos in eodem probare inoffenso campi æquore. Quod cum primo vir Dei pro levitate ducens, denegaret; tandem petendo instantibus, Agite, inquit, ad libitum: Herebaldus vero maneat mecum. Quod ille audiens juvenili cœpit tristari levitate, quia recenter datum ab Episcopo equum, cui insedebat, volebat probare.
[21] Tandem ergo cum laxis frænis omnis campus discurrentibus perstreperet; [a labente equo excussus in saxum] Herebaldus, ac si invitus & quasi incitatum equum retinere non posset, reclamante Episcopo evolat, volucremque cornipedem laxioribus frænis ad cursum concitat. Testari solebat idem Herebaldus, se tunc audisse ab Episcopo post tergum clamante: Male, inquit, agis discedens a me, & hoc modo cognosces. Vix finita comminatione viri Sancti equus labitur Herebaldi: excussusque Herebaldus super ingens saxum, ruina decidit præcipiti, capite confringitur, interioribus discinditur, debilisque manu & pollice redditur. Turbati omnes eo concurrunt, relictis equis ad terram prosiliunt: sed is qui colliditur magis videtur absque sensu quam sapere, magis putatur mori quam vivere. Tenditur super moribundum papilio, & ejus causa per spatiosum æquor cujusque frequentatur obumbratio. Dolent omnes cucurrisse, sed nesciebant quid de cursu providisset Deus ipse.
[22] Sanctus autem Dei de ruina mœret specialiter dilecti discipuli, [& moribūdus a Sancto sanatur:] compositisque saccis in tentorio insomnem noctem ducit, propitiumque Dominum inobedienti suo propitiari precibus & lacrymis convenit. Et valde mane ad debilitatum carum ingreditur: primum oratur, & deinde dulci affectu ex nomine compellatur Herebaldus. Et mirum in modum, cum a præcedentis diei hora septima usque ad illud mane quasi exanimis jacuerit, a Sancto Dei vocatus, quasi de gravi somno excitatus, oculos aperit, & in virum Dei intendit. Interrogat pius Doctor utrum agnoscat colloquentem sibi, moxque respondet ægrotus voce lacrymabili: Tu es, inquit, Joannes Episcopus dilectissimus Dominus meus. Et ipse, Putasne, inquit, ex instanti periculo cum vita posse evadere. Scio & credo, inquit ille, si per preces tuas hoc mihi Deus annuerit. Quid plura? Imponit præsul Dei manus confracto capiti, sacratas aquas debilitato irrorat corpori; Deum invocans cernuus illi inspirat, deinde Cruce signat, & subitam medelam Deus præstat. Hoc sæpius idem ipse referebat postea longo vivens tempore: maturiorque ætate, factus est Abbas vigilantissimus eo in loco, ubi pelagus influit Tina fluvius; unde & Tinemuta idem dicitur.
[23] Referebat etiam venerabilis vitæ Abbas ille, cujus supra meminimus, quod quadam vice hic Sanctus Dei Joannes Beverlacense monasterium adierit, duabus causis poscentibus; ut scilicet gregem Dei inibi commorantem in obsequio Dei commonefaceret salutis suæ, & ut in temporalis substantiæ administratione nihil illis abesset, quo minus divinis intenderent. Ibi cunctis manifestum dedit prompta Dei largitio, quantæ integritatis præconio apud se exstiterit hic suus magnus servus. [reduci a balneo adservatum vinum,] Paraverat idem venerabilis Abbas balneum jam defesso ex instanti senio præsuli. Quo post longius protractas ex more suo psalmodiarum & orationum celebrationes abluto, postulat Abbas ut cellarium ingrediatur, & quæ Deus ibi in usus servorum suorum præstiterat, benedicere dignaretur. Quibus ad votum Abbatis impletis fessus senex consedit; quem Abbas humiliter consulit, utrum post balneum aliquantulum vini degustare velit. At ille placido vultu dicit sibi placere, si ad manum possit sibi venire. Detulerat autem pridie quidam mercator a civitate eidem Abbati flasconem vini: quem lætus suscipiens, in cellario reponi jusserat ad opus ejusdem sanctissimi viri.
[24] Accersitur Brithredus pincerna, jubeturque ut vinum propinet Episcopo in vitrea phiala. [fracta lagena consistit ineffusum] Qui dum festinus paret jubenti, properantius agens ex affectu obsequii, incautius reliquit dependentem in pariete prædictum flasconem vini: qui ex alto corruens per medium rumpitur, ita ut in duas partes divideretur. Sed quia is, cui potus ille servabatur, vas electæ integritatis Deo erat, nil mirum quod ipse Deus potum illum in partibus vasis divisis conservaret. Nam hinc inde semota pars a parte stabat, vinumque in se quasi congelatum liquorem vel solidam crystallum continebat. A cujus ruentis sonitu permotus idem pincerna Brithredus currit intro, invenitque quod ibi actum erat divinitus. Sed quia hujus rei relationem ingratam sciebat ei cujus agebatur meritis, accersitum quemdam Fratrem, Plechelmum nomine, introducit ad visionem rei insuetæ & mirabilis, ut testimonium haberet in tempore relationis. Suscipiunt ergo illud in alio vase, gratias agentes Deo, qui talia operatur in S. Joanne complacito vase inhabitationis suæ.
[25] Multa quidem & alia signa per eumdem Dominus operatus est. Quotquot enim vestimentem ejus cum fide tangebant, omnium infirmitatum suarum celerem sibi sanitatem advenisse gaudebant d. Dum autem quadam die ad Sanctum Joannem Episcopum multa conveniret turba, [ejusdem alia miracula.] ut sacri Chrismatis unctionem acciperet, quemdam juvenem mortuum inter alios sacri Chrismatis unctione linivit, & sic de morte ad vitam reduxit. Similiter & dæmonem ab homine quodam expulit; insanos etiam & infirmos semper sanavit, ubicumque eos invenit; sed & tempestatum habebat potestatem per sancti Spiritus vigorem.
[26] Nec mirum si gratiosus apud Dominum & homines hic electus Dei Joannes exstiterit, [Laudatur Ioannes a sui magistri S. Theodori] utpote qui a magistro & doctore clarissimo & inter Theologos facundissimo sufficienter edoctus sit, Theodoro scilicet Cantuariensi Archiepiscopo, de quo Sanctus Beda refert in Ecclesiastica Anglorum historia: Erat, inquit, tempore Ceddæ Episcopi Romæ quidam monachus, nomine Theodorus, natus Tharsi in Cilicia, vir & seculari & divina litteratura Græce, & Latine, & Hebraice sufficienter instructus, probus moribus, & ætate venerandus, qui ordinatus a Vitaliano Papa Britanniam missus est, & venit ad ecclesiam suam Cantuariæ, secundo postquam consecratus est anno. Hic etiam Theodorus in suam suscepit disciplinam quam plures de regione Britannica, inter quos quemdam habebat magnæ sanctitatis discipulum, nomine Joannem, quem postmodum vidimus Archipræsulem metropoliticæ ecclesiæ B. Petri Eboracensis tempore Alfridi regis ordinatum, quem Dominus Jesus Christus tantum dilexit, ut ei in columbina specie Spiritum sanctum divina celebranti transmiserit. Fuit autem Theodorus in Archiepiscopatu Cantuariensi per annos viginti & unum, menses tres, dies viginti & sex, & sic migravit ad Christum. Joannes vero multos quoque Diaconatus ordine & Presbyterii sanctificavit honore, [& discipulorum sanctitate.] de quorum collegio Sanctus extitit Beda, qui multa Apostolicæ fidei scripsit utilia. Ipse etiam Joannes habebat quemdam magnæ sanctitatis Diaconum, nomine Brithianum, quem in monasterio suo, quod Beverley dicitur, Abbatem sanctimonialis vitæ constituit. Idem vero Joannes Episcopus omnes ad se venientes ad viam veritatis convertit, & pro grege sibi commisso & omni populo Christiano jugiter & sine intermissione oravit.
[27] Mansit autem in Episcopatu hic Christi athleta Joannes e triginta tribus annis, octo mensibus, & tredecim diebus, [Relicto Episcopatu, Beverlaci obiit an. 721] & postea cum jam Episcopatum præ majore senectute circuire non posset, suo Sacerdote f Wilfrido cum totius populi electione Pontificatum commisit Eboracensem, & ipse cum consilio S. Brithuni Abbatis sui Beverlacum petiit g, & ibi diu in Dei servitute persistens, Nonis Maji vitam feliciter finivit: & sic ad cælestia regna conscendens, sepultus est in porticu S. Joannis Euangelistæ, in monasterio suo, anno ab Incarnatione Domini septingentesimo vicesimo primo. In eodem autem loco ubi sepultus est, per ejus merita infirmi sanantur, dæmones effugantur, cæci illuminantur, surdis aures reserantur, mutis verba reparantur, claudis vestigia condonantur, cuncta genera dolorum effugantur, ejusque interventu crimina nostra delentur, & gaudia cælica conceduntur, præstante illo, cui cuncta famulantur h.
[28] Dominus & salvator noster Jesus Christus multa miracula per dilectum suum Joannem operatus est. [Sanantur energumenus febricitans] Quorum primum hoc est: accidit quodam tempore, ut quidam ardore febrium oppressus ad sanctum ipsius sepulcrum pervenerit, ac sensu alienatus, dum ibi diu devolveretur, tandem spiritus malignus ab ipso fugatus est. Qui & integræ sanitati per S. Joannis merita restitutus, assumpto baculo suo, ad propriam domum perrexit: atque ipsum postea numquam eædem infirmitates invaserunt.
[29] In quodam postea tempore Abbas Brithunus invitavit Abbatem i de Swina in anniversario die S. Joannis ad Beverley, [& Sacerdos a S. Ioanne ordinatus] habentem secum illuc quemdam Presbyterum, nomine Druchwald, qui & tanta infirmitate detinebatur, ut vix illuc ire poterat. Item postea cum Abbas de Swina domum redire proposuit, rogatu suo Brithunus Abbas ipsum infirmum Presbyterum, donec incolumis fieret, in custodia recepit, & maxime propter invocationem nominis S. Joannis atque amorem. Cum quo & ipse Abbas de Swina quemdam Diaconum suum, qui vocabatur Adde, quatenus procuraretur attentius, reliquerat: cui enimvero Abbas Brithunus Wlverd Presbyterum addiderat, ut ipse infirmanti Presbytero omnia ei procurando necessaria famularetur. Tunc autem qui infirmabatur Sacerdos rogabat ipsum Brithunum Abbatem, ut corpus suum si obisset inibi in cœmeterio illo sepeliri permitteret: quia ipse Sanctus Episcopus, inquit, se antea ad Sacerdotalem pro moverat gradum. Quod postquam impetraverat, eidem ipse Presbyter gratias prece supplici atque devota persolvit.
[30] Insequenti vero nocte in tantum aggravabatur infirmitate, [gravissimo morbo detentus,] quod eam vivus minime putabatur posse transire. Mane autem facto ipse Abbas venit ad ipsum, dicens ei: Credo cito melius te fore futurum, si al latus fuisses ad monasterium, in quo sunt multæ reliquiæ sanctorum Martyrum. Hoc idem quoque [ait] se credere ipsum: & contestans continuo, post horam tertiam allatus est in ipsum monasterium, ipsi etiam Deo grates referens, quia in ipsum vivus meruit introire. Et cum intentius ante altare S. Joannis Euangelistæ orasset, inde ad sepulcrum ipse progressus est, supplici eum prece deposcens, quatenus sibi in infirmitate sua erga suum medicum dignaretur auxiliari. Ac sæpius gratia impetrandi commemorata, quam erga Deum habebat, inde progrediens monasterium S. Martini, quod in se continebat multas quoque Sanctorum Martyrum reliquias, ingressus est. Quarum igitur impressione ut signum Sanctæ Crucis fronti suæ intentum est, ac eo regresso ad tumulum sancti Confessoris, continuo ab ipsa infirmitate qua detinebatur curatus est: & postea sanus & incolumis domum rediens, hoc ipsum miraculum, quod in se factum fuerat cum ingenti lætitia sæpe & multum solebat referre.
[31] [sanctimonialis contracta.] Quodam etiam tempore contigit quamdam Sanctimonialem de Esech, cujus manus contractæ erant, membraque universa invaletudine detinebantur, ad Sancti Confessoris tumulum devenisse, ac sui universi languoris sine mora curationem inibi recepisse, per intercessionem ipsius Sancti Confessoris. Sanitate igitur recepta, ipsa multis hominibus in eodem die quo curata est propinando ministravit: & in ea postea sanitate multis vixerat annis. Et hæc per intercessionem hujus Sancti Confessoris fiebant, ad laudem & honorem Creatoris nostri Jesu Christi, qui vivit & regnat Deus per omnia secula seculorum.
ANNOTATA.
a Osredus regnavit ab anno 705 usque ad annum 716, quo belli infortunio interemptus est.
b S. Sigga, Diaconus S. Joannis, dicitur in Monastico Anglicano.
c Beda hæc refert cap. 6 & Herebaldus, inquit, tunc in Clero illius conversatus, nunc in monasterio, quod est juxta ostium Tini fluminis, Abbatis jure præst, uti hic sub finem dicitur.
d Hic interponebatur laus discipulorum quam transferimus ad finem numeri sequ. & electio ad Eboracensem Archiepiscopatum, quam dedimus suo loco num. 11.
e In Episcopatu utroque, sive ab ordinatione in Episcopum.
f Hic est S. Wilfridus junior, cujus Vitam dedimus 27 Aprilis.
g Beda, ibique Deo digna conversatione complevit, omissa particula diu pro qua substituunt Thomas Stubs & Auctor Vitæ S. Brithuni quatuor annos. Ricardus annos tres asserit: at non integros duos reperimus. Nam Eata mortuo anno 685, & forte 26 Octobris, etiamsi paucis solum diebus interjectis fuerit ordinatus Episcopus, & in illa administratione permanserit annos 33, menses octo, dies 13, antequam relicta Sede migravit Beverlacum, pervenitur ad annum 719, & mensem Iulium & ultra octavum diem: unde ad hunc diem VII Maji anni 721 vix decem menses ultra annum possunt superesse: quod sufficit ut dicatur ibi adhuc diu perstitisse.
h Quæ sequuntur miracula, ut ex novo apparet exordio, aliunde adjecta sunt.
i em>Abbatiæ Swinensis in agro Eboracensi mentio celebratur in Manastico Anglicano pag. 1026, cui ex hoc loco ejus antiquitas adstruitur, cum hæc contigerint ante annum 733, quo Brithunus Abbas obiit.
ALIA MIRACVLA
Auctore VVillelmo Kecello, Clerico Beverlacensi. Ex eodem MS.
Ioannes Beverlacensis, Archiepiscopus Eboracensis, in Anglia (S.)
BHL Number: 4341
A Will. Kecello Ex MS.
PROŒMIUM.
[1] Dominis amicis suis, Christo præposito & Magistro Jesu, Ethal & Thur, Willelmus, B. Joannis Clericorum minimus, salutem, cum totius bonæ voluntatis affectu. Ex multo tempore quædam B. Joannis miracula, quæ præsens vidi, vel veridicis agnovi comprobata testibus, memoriæ desideraveram commendare; ex intimo cupiens tanti tamque beati Patris miraculorum insignia circumquaque divulgari, ne sub modio tecta laterent, [Miracula scribit,] vel temporum labilitate omnimodis incognita transirent. Timens vero ne præsumptionis arguerer, si coram sapientioribus ad sapientis officium qualiscumque dictator accederem, a diu desiderato retraxi manus officio. Sunt enim quam plures, qui reprehensionis jaculo simplicium facta confodiunt, [seposita obtrectatorum contumelia,] & venenosæ detractionis invidia tabescentes, aliorum laudabiliter gestis derogare contendunt: ad redarguendam quorumlibet vitam satis curiosi; sed tamen ad sui correptionem desidiosi, ad blasphemiæ contumeliam prompti alterius dicta nulla laude prosecuturi: in quorum consilium non veniat anima mea, & in cœtu illorum non sit gloria mea. Licet vero rhetoricæ perorationis verba non habeam, quibus tanti Patris facta Ciceroniano digna stylo commemorem; [adductus obligatione & caritate] hinc debitæ servitutis obligatus obsequio, hinc mutuæ dilectionis obsequium dare volens imperio; vestræ benignitatis dispositionibus supplex obtempero. Existimo enim caritatis vestræ dulcedinem ad hoc opusculum mihi maxime profuturam; cum minus doctum, solo dilectionis instinctu ad scribendum compellitis, & ad onus subeundum meam imbecillitatem discernitis, vestra quadamtenus sustentandum prudentia, & solerti perficiendum eloquentia.
[2] Sed ne videar, si non obtemperavero, vestrum offendere dilectionis affectum; misericordia præeunte Divina, & beatissimi Joannis, de quo sermo fiet, subsequente gratia, injuncto caritatis vinculo, libens colla submitto. More itaque navigantium cymbam fragilem fluctibus inducam; nec sublime carbasa tendens, humili fultus remigio, juxta placata sulcabo littora; ne in altum prorumpens navicula, procellosi maris subruatur fluctibus, & incauta Charybdis absorbeatur voragine, quæ tutius sedato vehetur littoris in margine. Ne igitur humilitatis meæ devotioni desit adminiculum, [& fretus patrocinio S. Ioannis.] egregius Pater Joannes & clemens Patronus noster, opus suum suo corroboret patrocinio, animumque scribentis æquo gubernet moderamine; & ne per devia vagando a tramite veritatis exorbitet, ipse docendo laboris adsit exordio, ipse regendo, laudis suæ præconia concedat fine terminate felici. Si quid vero verborum meorum serie incomptum, vel rudi paratum stylo, vestra senserit solertia; scriptionis insolentia corporisque languor, cum non minima mentis, quibus graviter afficior, excuset molestia; quam citius deliniri spero largiflua viri Dei clementia, si ægrotantis mens pro posse laboraverit in illius propaganda laudis & exultationis gloria. Hactenus Prologus, ubi Ethal & Thur videntur dimidiatis tantum nominibus in principio scribi, integre forsan scribendi Ethalredus & Thurstinus.
CAPUT I.
Invasores puniti. Pluvia impetrata. Cæcus illuminatur. Amens monstruosus sanatus. Suspendendus pœnitens liberatus.
[3] Postquam Anglorum regnum a Willelmo Normannorum Duci, militi quidem strenuissimo & egregio viro, volente vel permittente Dei dispositione, bello subjugatum est, devicto b Rege, & totius regni fere superatis Primatibus & interfectis; [Willelmus Conquæstor potitus Anglia] potita victoria, Princeps memoratus Angliæ adeptus est gubernacula: & non multo post evoluto temporis intervallo a bonæ memoriæ Aldredo, venerabili Eboracæ Metropolis Archipræsule, c sceptro sublimatus Regio, regni Diadema suscepit. Hinc vigilanti cura & militaris exercitii studio, quo erat præditus, post bellici tumultus sævitiam reformandæ pacis laboribus insudavit, ut restituto Rege & Primoribus sibi pacificatis, pacificaretur & regnum, & totius patriæ populus redintegrato pacis fœdere unius Principis subjugaretur imperio. Invidiosa vero venenosi serpentis instigante nequitia, quæ destruendæ pacis, & concordiæ fautoribus suis vires a primordio callida subministravit versutia, plebs Aquilonalis Provinciæ: (quoniam ab Aquilone pandetur omne malum) barbaræ nationis feritate væsana, [Nordhumbros resistentes aggressus,] novi Principis dispositionibus renuit mancipari; ex infausta Primorum consuetudine, tumultus magis quam pacis, secordiæ libentius quam concordiæ, cupiens exercita cædibus insistere. Doluit discreta Principis mansuetudo super indiscreta plebis animositate, & quam pacis unitati nulla teneritate valuit subjicere, hostili devastatione decrevit exterminare, ne partis illius contagio contaminaretur regni totius integritas.
[4] Congregata igitur non minima multitudine populi, Rex gravem commotus in iram, [Eboracum expugnat:] ad Eboracum usque pervenit, eamque violenti bellantium expugnavit audacia, funditusque devastavit d incendii sævitia, non sine magna civium strage, quibus præclaræ civitatis regebatur opulentia. Deinde voti compos, locum, sed non propositum mutans; per adjacentes pertransiit Provincias, & Regali edicto feroci præcepit exercitui, ut castra, villas, & vicos cum omni habitatore suo, ferro, flamma, [& cuncta vastari cumburique circum quaque permittit] fame persequerentur; nec prius ab incepto desisterent, donec jam devictæ plebis residuum hostili pessumdaretur exterminio, & a facie totius regionis, eorum deinceps deleretur memoria, qui primo Regalia parvipenderent instituta. Hujus tempestatis sæviente procella, ab homine usque ad pecus, periit quicumque repertus est a civitate Eboracensi usque ad maris Orientalis confinia, præter illos qui ad ecclesiam B. Joannis Beverlacensis, quasi ad azylum, confugerant. Præcedentium namque Regum temporibus, maxime e Adelstani Regis Anglorum egregii, largiflua libertate, pro pacis tuitione prætaxata, celebris habebatur ecclesia; unde & ab incolis frequentabatur sæpius, & honorabatur attentius.
[5] [ad Beverlacum diripiendū milites accedunt,] Cumque fama divulgante, inter hostes publicaretur desolatæ plebis multitudinem ibi pacis habere refugium (Regis enim & exercitus sui haud procui inde tentoria habebantur) quidam cæca cupiditate percussi, & infrunitæ rapacitatis solicitudinibus assueti, Beverlacum petierunt, cupientes inermis populi spolia sæva crudelitate diripere: ingressique villam, cum neminem nequitiæ suæ resistentem invenirent, intus avaritia, foris armorum virtute furentes, ad septa cœmeterii, quo territa populi multitudo tutius confluxerat, ausu nefario progrediuntur. Inter quos Primicerius erat f Turstinus (sic vocabatur nomen ejus) qui dum spoliare volens irruit in miserum, quam celerius ad munimina pacis tendentem; [sed Turstini ductoris] abstracto quo erat præcinctus gladio, per medium plebis attonitæ super emissarium furens insequitur. Sed quia fugientem extra ecclesiam impedire nequaquam poterat, non dedit honorem Deo; sed jamjamque Dei miseratione evadentem intra valvas ecclesiæ usque subsequitur.
[6] Fit subito trepidantis populi cursus, cum clamore B. Joannis soliti protectoris sui subsidium unanimiter implorantis. Nec mora: pauperum suorum miserantis Dei miserta est propitiatio, & in pacis violatorem Dei ulciscentis subsecuta est ultio. Qui enim paulo ante ferocitatis frendebat furiis, equo quo residebat attonitus horruit; [facie post tergum versa emendantur:] & facie jam deformi post tergum versa, manibus pedibusque retortis, velut monstrum informe, cunctorum qui aderant in se admirantium ora convertit. Plebs itaque lætabunda multimodas prorumpit in laudes; & in beati Sacerdotis sui Ioannis virtutibus, Salvatoris omnipotentiam, unanimi voce magnificabant. Stupefacti vero milites, qui simul advenerant, per Sanctum Antistitem perpetrata Dei videntes magnalia, projectis quibus induebantur armis, sævitiaque mentis mitigata, qui prius ad diripienda grassabantur, ad viri Dei suffragia impetranda convertuntur: deinde cum summa festinatione ad exercitum revertentes, erroris sui crimen Regis solicitudini patefaciunt. Cognita virtute Sancti Confessoris Rex non mediocriter contristatus est super infortunio dilecti sui militis: verensque ne de suis supradictis consimiles in similem laberentur offensam, quod deliquerat imprudens militaris audacia, Regia providit pacificare prudentia.
[7] Accersitis igitur ad se sapientioribus ecclesiæ præmemoratæ viris, [& Rex antiqua privilegia confirmat] sanctitatis insignia præelecti Sacerdotis Dei diligenter illis narrantibus didicit; qualiterque Beverlacensis ecclesia, nobilium temporibus Regum, excellentiæ & libertatis honoribus fuerat sublimata, soliciter investigavit: & ne præcedentium Patrum munificentia impar existeret; quæcumq; principū liberalitate vel primorum quorumlibet pia devotione præfatæ fuerant ecclesiæ collata, Regiæ Majestatis nutu corroboravit, & auctoritate sigilli sui firmavit. Præterea manu largiflua præmemoratam donariis decoravit ecclesiam, & g possessionibus amplificavit: quatenus beati Confessoris suffragantibus meritis, [nevaque adjungit:] suarum culparum sequeretur veniam, & post temporum curricula celebris suæ donationis haberetur memoria. Porro ne ferocis exercitus sui in civitate, sicut solet, firma pacis dissolveretur constantia; procul inde figi tentoria præcepit prudens Principis providentia. Legati vero admirantes tanti viri benignitatem & sermonum humilitatem, cum gaudio reversi sunt; oblatisque Deo beneficiis, quæ a Rege suscepta & suspensa, Cleri populique corda confirmaverunt: & cujus nuper imperii formidabant potentiam; nunc supplices pro illius prosperitate Salvatoris flagitabant clementiam. Fiebat interea pro supradicti militis excessu supplicantis familiæ frequens oratio; quem jam seminecem salutifero correctionis verbere castigatum, cum sæpius ante sepulcrum viri Dei deferrent, divinæ propitiationis respexit miseratio; propulsoque languore per merita Sancti Pontificis, non post multos dies pristinæ restituitur incolumitati. [& Turstinus pristinæ restituitur sanitati.] Qui sospitate recuperata, reversus ad propria, non est oblitus quin rediret & daret gloriam Deo; & dum vitales carperet auras, munus, quasi capitis sui tributum, liberatori suo Joanni, beneficii memor accepti, quolibet anno solicite persolveret.
[8] Attendat caritas vestra, & piæ devotionis affectu percipiat, quam excellentis meriti fuerit apud Deum Sanctus iste: qui non solum qualibet oppressos animi corporisque molestia, solita depellit misericorida; verum etiam aëris incommoditates prosperantur illius intercessionis gratia. Quodam namque tempore peccatis filiorum hominum exigentibus, intemperati solis ardor tantus terræ superficiem torrebat, tantaque siccitas aëris imminebat; ut fructuum segetumque species omnes pene frustrarentur, & per totum verni temporis spatium nulla pluviarum effusione terra longo solis ardore combusta fœcundaretur: [In summa terræ siccitate] unde penitus defectis humoribus rimarum crepedine circumquaque dehiscens, transeuntium iter impediebat; & languentibus herbis pascua pecoribus deficiebant. Cumque populus omni consolatione remota, iræ Dei comminantis tædio languesceret, nec aliquod urgentis infortunii remedium exspectaret; quidam viri religiosi, Eboracensis ecclesiæ Canonici, communi Fratrum devotione ad impetranda B. Joannis sæpius probata suffragia Beverlacum venerunt; ut illius meritis perurgente propulsa calamitate, luctuosa cunctorum querimonia commune verteretur in gaudium. [ad instantiam Canonicorum Eboracensiū] Et quoniam sancti Pontificis dies solennis instabat, affectu supplici rogant, & rogando benigne collaudant, ut beati viri corpus circa ecclesiam, licet tali die non consuevissent, honore debito deferretur; quatenus duplicato tantæ solennitatis gaudio coadjuvante, plebis augmentaretur devotio. Complacuit universis pia virorum solicitudo; [in annuo festo corpus S. Ioannis circumfertur;] & communiter amplectuntur illorum vota, temporis ærumnosi periculis profutura. Præparatis igitur omnibus prout diei dignitas exigebat, beati corporis sarcinam piis subeuntes humeris, Clerus lætabunda voce, plebs summa cum devotione, utrique cum non minima cordis contritione, progrediuntur. Tanta quippe serenitas in aëre perlucebat, ut nulla prorsus nubium vestigia per omnem cæli ambitum apparerent.
[9] Jam modicum processerant, cum subito parvula nubes, imbriferis concita ventis, visa est: quæ crescens, & sinus in latum extendens, mirabili festinatione præcendentē obfuscavit serenitatem, & solis irradiantem obtenebravit faciem. Mirantur universi, qui aderant, subitaneam temporis immutationem; nec hæsitantes, quin esset immutatio dextræ Excelsi, altitudinem cæli lacrymosis attingunt clamoribus, & summi Judicis iram sancti Pontificis opitulatione assiduis avertunt precibus. Cum jam partes ecclesiæ Orientales transissent; [& subito visa nubis pluviam abundantem dedit.] mirabile dictu, tanta [facta] est [pluviæ] inundatio, ut antequam regrederentur, ornamenta quibus festive Clerus decorabatur, & cunctorum commeantium vestes largifluis destillarent imbribus: nullum tamen deteriorationis signum in ecclesiasticis apparuit indumentis: [nec cessavit] Dei manus a salutifero pluviarum stillicidio, nec Sanctus a solito sustentationis patrocinio, quoadusque terræ sitientis ariditas aquis redundaret uberibus. O inenarrabilis Divinæ consolationis propitiatio! o admirabilis & pia sancti Sacerdotis apud Deum impetratio! [& secuta est frugum fertilitas.] qui dum summo Sacerdoti supplicantis populi precum odoramenta libat, aëris fugatur austeritas, & rediviva frugum inopinata redit fertilitas; elementorumque intemperie modificata, corporum animorumque successit optata prosperitas. In hujus digne memorandi perpetratione miraculi beatum Pontificem, alterum reputatum Eliam, qui priscis Patrum temporibus, inspirationis Divinæ prophetia propitius, apud Deum precibus obtinuit, ut eliminata prolixi temporis siccitate, qua populus jacebat, cælum pluviam, & terra fructuum fertilitatem tribueret: quod prodigium, pro sui magnitudine celeberrimum, universalis prædicat Ecclesia. Hic autem Israelita, sub temporibus gratiæ, Dei gratia plenus, Dominici gregis oves non dissimili vexatas morbo, simili sanavit orationis antidoto: cujus piæ petitioni cælum per cæli Dominatorem obedivit in pluvia, terra vero paruit in redditione fructifera.
[10] Crescebat quotidie viri Dei miraculorum fama celebris, qua ejus circumquaque colebatur memoria: unde non solum vicini, verum & de remotis terrarum partibus quam plures, corporis animæque remedia postulantes, ad ipsius assidue confluebant ecclesiam. Inter quos puerulus quidam septennis allatus est de pago Hagulstadensi, [Puer septennis a nativitate cæcus,] qui a nativitate cæcus lumen reciperet. Parentes tamen cæci, dulci quadam familiaritate Sanctum Domini Joannem confidenter amplectebantur, quem multis referentibus cognoverant, qualiter de eodem pago puerum a nativitate mutum, & ulcerosa deformem tinea, sanaverit, dum Hagulstadensi præsideret, sicut Anglorum refert h Historia. Hoc piæ devotionis affectu parens uterque, cum non minima populi multitudine, Beverlacum venientes; ante sepulcrum, quo beati viri corpus prius humatum fuerat, cæcum suum, in magna mentis contritione, non sine lacrymarum effusione, statuerunt; ut a sinu matris avulsus, a fonte misericordiæ Christo sospitatis hauriret remedium. [parentibus ad sepulcrū erantibus illuminatur] Cumque cæcus flendo vociferaret, & vociferando brachia matri, ut susciperetur, extenderet; materque pro filii salute animam suam, quasi aquam, coram Deo & Joanne supplex effunderet; cæcus lacrymosis ejulans sermonibus prosternitur, ac deinde in admiratione omnium lugentes ocelli sereno vestiuntur lumine; sicque super filium refulgente gratia Dei omnipotentis, materna misericorditer supplentur vota, eliminata prorsus qua detinebatur pro filio mœstitia.
[11] Fit subito concursus hominum, & non minima populi admirantis circumstante corona, [mirantibus omnibus similem per hoc Christo Ioannem.] ad inconsueta sibi obstupescunt magnalia, Deique Salvatoris unanimiter collaudant, per dilectum sibi Pontificem perpetrata, tantæ virtutis insignia. Obstupescebat puer ad omnia, novo suscepto lumine: mirabatur populus, pro inusitati operis magnitudine: jucundabatur mater gaudio inæstimabili, pro dilecti filii sui divinitus impetrata salute: omnes communi devotione Deum universitatis Conditorem mirificum prædicabant in beato Confessore suo Joanne. Audistis, Euangelica veritate testante, quod a seculo non fuerat auditum, hominem videlicet a nativitate cæcum a Domino illuminatum fuisse. Audite nostro quoque tempore virum prudentem, imitatorem Domini sui, per Dominum, similiter, vexatum debilitate puerum sanasse: unde liquido patet, eum in terris fidelem verbi Dei dispensatorem effulsisse, Dominique præceptis fideliter obtemperasse, & vitiorum persecutorem perpetuæque vitæ Doctorem extitisse; cum post mortem, meritis illius suffragantibus, membra lethali sopore sepulta vitali fruuntur aura, debilibus salus optata restauratur, mœsti consolaminis remedio relevantur, indeficientia æternæ vitæ præmia per eum a Domino impetrantur, cujus ineffabiliter jucunda quam desideraverat fruitur præsentia cum electis, cælesti residens gratulabundus convivio, festivo & interminabili ditatus gaudio, pro suis impetraturus quidquid petierit a Rege, cui digne servivit, æterno.
[12] Accidit quoque, non multi temporis intervallo transacto, ut quidam de Scotia oriundus, Guillo nomine, recuperandæ salutis gratia ad præfatam viri conveniret ecclesiam. Hic per aliquot dies ante Sancti solennitatem, quo populus quoque anno venire consueverat, divinæ miserationis gratiam exspectans, quam pluribus risui, uniuersis ostentatui habebatur. [Iuvenis corpore monstrosus & mente fatuus,] Erat autem in interiore homine, ut exterior enuntiabat, totius expers prudentiæ; puerilibus vero, non puer per omnia, intendens lusibus; ita ut insensati capitis homo ab hominibus æstimaretur, nulli tamen nisi sibi nocuus. Informe vero corpus sibi condecentia gestabat membra, caput turpe & magnum, collum gracile, femora, crura, pedes velut pueri prodigiose retorta, officioque suo penitus carentia; infelicem videlicet & infructuosam corporis sarcinam, quæ numquam usui, semper oneri a primævo tempore sibi extiterat: & quoniam pauper erat & alienigena, libentius ab incolis vitæ dabantur necessaria, quam si foret indigena; desiderantibus & pia prece Deum exorantibus, ut horribili illa deformitate propulsa, per merita Sancti sui, miseri membra humanæ pulcritudini perficerentur conformia. Adveniente vero solennitatis die, in parte secretiori pernoctavit perditus miser ille, ne a multitudine plebis innumera, quæ [more] solito confluxerat, debilis opprimeretur.
[13] [inter varios cruciatus subito sanatur,] Cumque Clerus nocturnis insisteret jubilationibus, cœpit informis anxiis vexari cruciatibus, & furibundis clamare vocibus. Accurrit itaque pars Cleri, relictis quibus intendebat chori modulationibus; jamjamque irrumpentis populi non sine labore pacificavit instantiam, donec facturæ suæ jam miserantis Dei viderent & collaudarent misericordiam & gloriam. Dum autem miserabilis homo, tantæ vexationis impatiens, hinc & inde velut amens volutaretur; & a circumstantibus instanter pro illo gemebundæ preces ad Deum funderentur; res miranda! nervorum contractus quibusdam audientibus extenditur, membrorumque compago dissoluta consolidatur: virtus inopinata succedit, directa corpori membra conformantur, fitque de moribundo sanus, de insensato sapiens, de vili & paulo ante despecto carus, de monstruoso formosus: sicque spatio brevi temporis evoluto, corporis animique congrua potitus est valitudine: & quoniam multis notus erat, dum debilitaretur, fama salvationis ejus celeberrima procul diffundebatur. Unde quam plures, qui orationis causa ad sæpe dictam Sancti Dei veniebant ecclesiam; hunc videre, ejusque colloquio frui desiderabant; cum admiratione aspicientes juvenem jam formosum, quem sæpius viderant debilem & insensatum. O pia misericordia tua, Deus! qui percutis & sanas, [ad excitandam hominum secordiam.] vulneras & misericorditer mederis; qui formam humanæ complexionis pulcherrimam, culpis nostræ mortalitatis exigentibus, in deformitatem labi permittis; deinde imperscrutabili tua dispensatione, ad cordis nostri compunctionem & morum meliorationem, mirabili virtutis tuæ magnitudine, in pristinæ pulcritudinis naturam reducis; quatenus mentis nostræ duritia recludatur, ac potius per hæc humanæ reformationis miracula convertamur ad te, Domine, quem in omnibus creaturis tuis ita pium conspicimus, & tamen ab iniquitatibus, quæ supergressæ sunt capita nostra, nequaquam resipiscimus. Desideras vitæ nostræ perfectionem, & eam male vivendo confundimus: vocas, & non audimus: clamas, & aures intelligentiæ obturamus: mones, & contemnimus: doces, & despicimus: jubes, & non obtemperamus: ad ostium cordis nostri pie pulsas, & non aperimus: tonas, & nequaquam expavescimus: minaris, & parvipendimus: paterno misereris affectu, & miserationum tuarum quæ a seculo sunt immemores, transituri temporis hujus & penitus perituri solicitudinibus occupamur, non satis considerantes quoniam unum est necessarium.
[14] Operæpretium est, [quando] interioris hominis jucundæ recreationi exterioris quoque morum saluberrima [jungitur] reformatio, inenarrabilia Divinæ magnificentiæ opera sedulo contemplari; & miserationum ejus & misericordiarum, quæ a seculo sunt, assidue reminisci: quæ maxime sub temporibus gratiæ Dei Filius longe lateque dignatus est operari, [Homo a puero flagitiosus] ad laudem & gloriam nominis sui & Sanctorum suorum exaltationem & honorem, qui pro talento sibi credito fideliter multiplicato, Domini sui feliciter fruuntur gaudio, in cælesti civium supernorum contubernio. Homo quidam, ab adolescentia sua, vel ex quo boni & mali discretionem habere potuit, oblitus Dei Creatoris sui, derelictaque via justitiæ & veritatis semita, diabolo & servitio ejus, furando, rapiendo, & alia plura quæ recitare longissimum patrando, tota mentis intentione adhærere studuit. Qui tandem in servitio debitoris sui, videlicet Diaboli, a quo humana fragilitas numquam satis tuta consistit, captus & religatus est: & quoniam manifestum est illum a pueritia filium iniquitatis esse, clamant omnes qui aderant, hunc ipsum iniquitatis filium justo judicio debere crucis tormenta sustinere. [ideoque suspendendus,] Constitutum est etiam tempus pœnæ, videlicet dies crastina; & quanto supplicii tempus erat propinquius, tanto reus maleficii vinculis & compedibus constrictus est acrius: &, ne pœnam sibi præparatam aliquo modo posset effugere, datus est illis in custodiam, quos antea delectabatur spoliare.
[15] Sed Deus, cujus medicina numquam fallitur, cujus auxilium justa petentibus non denegatur, a cujus misericordia nemo nisi infidelis excluditur, non passus est suam imaginem ab humani generis insidiatore condemnari. Medio etenim noctis silentio, postquam custodum somnus laxaverat artus, cæcitatis illius aliquantisper aperti sunt oculi; cœpitque lacrymis a Deo flagitare præsidium. Recordatusque sancti Confessoris Joannis, [pœnitens invocat S. Ioannem,] in cujus parochia pœnam sui criminis, videlicet crucem, die crastina persoluturs erat; erecto sursum vultu (nam geminas arcebant vincula palmas) dixit: Languentium curator Joannes, si verus Christi servus es, si vera sunt quæ de magnitudine tuæ virtutis audivi; mihi miserrimo, quamvis sero pœnitenti, succurre, & de confinio hujus tam inopinatæ mortis tua intercessione eripe: & ego deinceps Diabolo & servitio ejus non solum abrenuntio, verum etiam malorum abstinentiam te auxiliante policeor. Nulla in medium mora, vincula brachiorum omnia dissolvuntur; & quoniam manus fideles ministræ sunt membrorum totius corporis, [& vinculis ultro solutis evadit:] credendum est has idcirco a Deo primitus fuisse dissolutas, ut cetera membra quæ subsequuntur dissolverentur per illas. Videns vero homo, invocato nomine Dei Sanctique sui Joannis, manus suas, quæ ad tergum religatæ fuerant, totumque corpus suum a vinculis absolutum esse; cum magna admiratione surrexit, ac per medios circumjacentes hostes discessit. Qui egressus ad templum famuli Dei (quod inde non minus quam per duodecim milliaria distabat) per obscuras tenebras iter direxit; sicque illucente die ad ecclesiam desideratam pervenit. Mox introgressus, ante sepulcrum viri Dei projectis suis compedibus & vinculis, gratias agens, narravit ecclesiæ servitoribus, universisque aliis audire desiderantibus, qualiter de confinio mortis, illo suffragante, liberatus esset. Qui dum per aliquot dies cum Canonicis ecclesiæ moraretur, [& in pœnitentia vitā ducit] interventu dilecti Dei Joannis, de raptore pacificus, & de lupo effectus est agnus. Et quoniam exigentibus peccatis pœnam crucis invitus debuit sustinere; pro peccatis suis [Crucem] i Dei, signum videlicet pœnitentiæ, bajulat spontanea voluntate.
ANNOTATA.
a Hic est Guilielmus Normannus, Conquestor dictus.
b Haroldus Godwini Comitis, ex Canuti 2 sorore nepos, mortuo S. Eduardo Confessore 5 Ianuarii anni 1066 regnum arripuerat, & post regni menses 9 & dies totidem 22 Octobris in prælio occubuit.
c Festo Nativitatis Christi, tunc feria 2, coronatus est. De Aldredo supra actum est.
d Contigisse hoc incendium anno 1068 19 Septemb. testantur Dunelmensis & alii.
e De hac Adelstani erga S. Ioannem devotione & pietate infra a sequentium miraculorum auctore agitur.
f em>In Monastico Anglicano pag. 171 ista leguntur. Thurstinus miles Guilielmi primi insecutus est veteranum in ecclesia Beverlacensi stricto gladio, & ibi miserrime morbo correptus est. In MS. Chronico Radulphi Cestrensis, quod penes nos est, ista ad an. 1068 habentur: Ibi Regis miles vindictam incurrit, fracto collo equi sui & facie propria retorta.
g In Monastico ista habentur: Guilielmus primus dedit Siglesthorn ecclesiæ Beverlacensi, & præcepit ne ejus exercitus ecclesiam Beverlacensem læderent.
h Id supra refertur a Folcardo num. 6.
i Crucem eam intelligo, quæ in proceßionibus aliisque sacris functionibus præfertur Clero, per laicum ecclesiæ ministrum.
CAPUT II.
Apoplexia curata. Libido carnis restincta. Muto loquela reddita. Naufragi adjuti.
[14] Cum autem sancti Pontificis mira laudum præconia per circumjacentes divulgarentur provincias, Hiberniensis quidam, lingua disertus & eloquens, ea fama motus, de regione sua Beverlacum venire disposuit. Ipse etenim per totum corpus apoplexia gravi tactus, adeo infirmabatur, [Hibernus toto corpore apoplectitur,] ut se quoquam dimovere non valeret, nisi ministrantium subveniretur adminiculo. Præparatis igitur omnibus, quæ languentis debilitati & itineris longitudini congruebant; vehiculo ponitur homo; & bajulantium & trahentium manibus non sine magna difficultate Beverlacum usque perductus est. Hujus in adventu sanctæ Ascentionis Domini dies solennis imminebat, quæ ab incolis festivius feriabatur; quoniam eo die Reliquiæ Sancti, post peractum tantæ solennitatis consonum processionis officium, ad introitum ecclesiæ sustentari honorifice solebant, donec Clerus & populus humili devotione transisset. Et cum id ageretur, prædictus æger, solito sustentationis vehiculo inter alios allatus, [juxta Reliquias positus invocas Sanctum:] seorsum juxta Reliquias sancti Confessoris se poni præcepit, ut, cum maxima quæ confluxerat turba transisset, adipiscendæ sospitatis gratia miser transiret. Et quoniam artificiali verborum composito perspicuus inventor fuerat; Sanctum Dei, velut corporaliter viventem videret, multimodis & satis facundis eloquiis, ex intimo tamen profusis, ut sui misereretur exorans, alloqui cœpit; & nunc se alienigenam a remotis mundi partibus adventantem, nunc itineris asperitatem & nimiam prolixitatem, nunc corporis sui incommoditatem prætendebat; fiducialiter non sine lacrymis postulans, ne spei suæ magnitudo frustraretur, sed tantæ ærotationis suæ illo interveniente remedio potiretur.
[15] Hujus verborum affluentia circumstantium in se convertit ora, qui ad salutis ejus impetrationem pietatis affecti dulcedine unanimiter conversi sunt. Post hæc, subeunte populi non minima multitudine, præfatus æger se sub feretro in vehiculo jussit deferri, ut ultimus transiret: quem ut umbra capselli, in quo sanctum corpus ferebatur, obumbravit; [& ab umbra capsæ sanatur.] cœpit paulatim convalescere, turba hominum circumstante, & cum admiratione aspiciente. Nec mora, quidam apprehensa jam convalescentis ægri manu, levi ducatu illum per medium ecclesiæ & Chori, populo & Clero refertum, ad altare perduxere, gaudendo non mediocriter. Miratur homo, corpus suum in se vile, & languoris longanimitate prostratum, subito pedum insolito regimine sustentari & regi: & quoniam ex insperato convaluit, & spem salutis jam desperatæ promeruit, Deum in operibus dilecti sui Joannis benedixit, & quales potuit utrique in restitutione insperatæ sospitatis gratias egit. Audivimus, Fratres, Luca Euangelista in Actibus Apostolorum referente, qualiter per beatum Apostolorum Principem Petrum Hierosolymis ab utero matris claudo divinitus restituta sit sanitas, quod miraculum in facie universalis Ecclesiæ pro magnitudine sua celebre prædicatur. Vidimus & nos, circa jam senescentis mundi tempora, hominem, non tantum pedum sustentamento carentem, sed totius corporis sospitate fere destitutum, in introitu portarum ecclesiæ, solita Dei præeunte misericordia, per successorem Apostolorum sibi dilectum Joannem, a longo in quo jacuerat languore liberatum. Cujus famosa notitia miraculi, non solum in Eboracensi provincia, verum & celebris habetur in Hiberniensium patria.
[16] Sanctus & præcipua veneratione dignus Confessor iste Joannes, non solum exterioris hominis cujuslibet imbecillitatis incommoda, & diversarum ægritudinum genera, divino depellebat adminiculo; verum etiam quorumdam mentibus diabolicæ machinationis illusionibus compressis æ penitus desolatis, malitiosi dæmonis propulsata versutia, piæ consolationis remedia pietatis amator impendebat. De multis igitur unum producamus in medium, præfati Pontificis ope mirabiliter a dæmoniacæ perversionis actibus liberatum; & quod ab ejus oris indicio sæpius accepimus, ad laudem Dei Omnipotentis & Sancti sui, ad memoriam reducere satagamus. Scholasticus quidam ejusdem temporis intervallo Bevercalum petiit, cupiens ibidem, quoniam locus ille Clericorum abundabat copia, scholasticæ disciplinæ studium regere, qui unanimi devotione a Prælatis ejusdem Ecclesiæ susceptus est. Hic quoniam litteratoria pollebat disciplina, [Scholasticus Beverlacensis omnibus carus,] & quia morum honestate nobilitabatur, placuit mox omnibus illius conversatio, quoniam humilis & benigna: placuit artis peritia, quoniam dulci & solicita exercitatione jucundaque severitate condita. Regebat itaque scholarum frequentiam exterius, & Chori curam concorditer moderabatur interius, in utroque non segnis provisor, sed officialis egregius. Sed quid inter homines placitum est Deo omnium Salvatori, quod non displiceat humani generis nefando insidiatori? vel quid virtutis habet humanæ excellentiæ dignitas, cui venenoso corde non invideat dæmonis virulenta & versuta calliditas?
[17] Præfati itaque Doctoris morum piæ solicitudini fraudulenter insidias inimicus obtendit, & incautum solito more suo, non ad decipiendum piger, illaqueavit. [ardore libidinis accensus,] Injecit enim juvenis ille oculos in cujusdam formosæ virginis faciem, mox & eam cœpit juvenili dilectione concupiscere: crevit quotidie male cœpta suggestio, & voluntati multimodas vires administrans, adimplendæ voluptatis facinus cor hominis nequiter illexit, si facultas virtusque desiderio suppeteret. Hinc timor & verecundia, hinc furentis & inconsueti amoris lascivia jam interius ægrotantis pertingebant præcordia. Occultabat jam miser effectus homo cæci furoris libidinem, qui quanto occultior tanto ad nocendum perniciosior. Cœpit illico rigor disciplinæ scholasticæ mollescere, fervorque studii litteralis tepescere; putaresque hominem non minima infirmitate languescere, cujus pallor & fœda macies juvenilem dehonestaverat faciem. [eoque tabescens,] Quid faceret, vel quod potissimum infortunio tanto solamen existeret, penitus ignorabat; quoniam jam sui ipsius incompos, imminentis pœnæ vel mortis periculum utrimque formidabat: aut enim spiritui fornicationis, cujus furiis agitabatur interius, obtemperaret, & efficeretur sicut equus & mulus, quibus non est intellectus; aut fornicationem fugiens, quam totius immunditiæ suggestor quibuscumque ad Deum advolantibus exitiale offendiculum, corporalis detrimenti pœnam, vel potius irrevocabilis vitæ finem lacrymabilem, nequaquam evaderet.
[18] Non pertulit Divinæ propitiationis misericors misericordia hominem interiorem, imagini sui ipsius impressum, fraude diabolica circumventum & atrociter vulneratum, ulterius fatigari, ne penitus pessumdaretur. Divino itaque commonitus instinctu, interius exteriusque non mediocriter ægrotans, ad petendum medici suffragium, quasi ad auxilium confugit, Beatissimum videlicet Joannem; qui divina potentia potens, quam plures quarumlibet infirmitatum incommodis obsessos, [tandē confugiens ad S. Ioannē,] a suis ægritudinibus, illo præsente & administrante, potenter eripuerat: & ut commodius virum Dei exoraret, & ab illo, medio salutiferæ orationis antidotum tantæ ægritudini congruum impetraret, post peractam Matutinalis officii psalmodiam, more solito discedente Clero, in choro solus remansit, quatenus ibidem secretius Omnipotenti Deo, per servum suum, se diabolica suggestione circumventum, & usque ad animam dæmonis fraude ostenderet vulneratum. Projecit se illico coram altari, lamentisque cordis cruciatibusque creberrimis quibus poterat anxius incumbens; velut aquam misericordi Deo effudit animam suam, ut viri Dei ad quem confugerat mediante misericordia, reatus sui & languoris consequeretur allevamen. Tanta fuit orationis intimæ prolixitas, tantaque lacrymarum de fonte cordis ubertim profluens abundantia, ut inter orandum gemendumque afflictionibus indulgens & suspiriis, totus in illis deficeret.
[19] [inter precos & lacrymas sanatur.] Commota sunt paternæ pietatis viscera sancta contritione pœnitentis & veniam postulantis filii, & pie pulsantis ægroti vulnera verus animarum & corporum Medicus oleo misericordia refocillare non distulit. Finitis itaque precibus & singultibus lacrymosis, cum ab oratione surrexisset, mirabile dictu! & languoribus & dæmoniacæ deceptionis, quibus opprimebatur, laqueis dissolutis, nulla in medium mora, divinum sensit juvamen, & totius molestiaæ diu perpessæ pium & efficax levamen. Propulsa etenim utriusque hominis qua detinebatur mœstitia, spiritualis & lætabunda subsecuta est exhilaratio: æstus quoque cordis letiferi, misericordis medicinæ salutifero rore perfusi, penitus consumuntur. Convaluit ægrotus, de cælo suscepta medela, Sanctissimi Joannis solita subveniente gratia: lætatur & exultat homo, pristinæ jam redditus sanitati, qui paulo ante moribundus, omnem recuperandæ salutis utriusque spem amiserat. Refriguit mox calor pestilens, a spiritu fornicationis & immunditiæ circa vitalia succensus; mundatoque per compunctionis lacrymas cordis domicilio, quasi a gravi somno languentis reviviscit animus, Divinæ visitationis lumine perlustratus, ac salutifera sancti Spiritus invocatione delibutus. Mirabantur qui aderant tam subitæ meliorationis medelam; ignorantes quod in tribulatione sua Deum invocaverat, qui eum in contritione cordis humiliati de templo sancto suo exaudierit, & laqueis mortis præoccupatum per mirifici Pontificis merita potenter eripuerit.
[20] Eodem quippe tempore negotiator quidam, in Eboracensi manens civitate, habebat filium, intimæ dilectionis affectu non mediocriter patri carum, quoniam, ipso jam pubescentis ævi tempore, vita moresque pueri non minimum futuræ probitatis prætendebant indicium. Erat satis capacis ingenii, [egregius puer,] & docilitatis (in quantum ætas illius tenerrima permittebat) insignis; unde litteratoriæ exercitationis haud segnis puerulus iter cœperat, & de die in diem ad paternæ jucunditatis & lætitiæ solamen proficiebat. Sed quæ mundi hujus prosperitatis commoditas, quam in aliqua non subsequatur calamitatis adversitas? quæve tantæ jucunditatis serenitas, quam in hoc vitæ salo saltem finetenus non obfuscet amara perturbatæ mentis obscuritas? Præfatus siquidem puer utrique parenti inestimabiliter lamentabilis causa contigit; ut paulatim linguæ privaretur officio & in termino mutus efficeretur. [mutus factus,] Condoluit itaque, & usque ad animam contristatus est, super inopinata dilecti filii contritione, paternæ dilectionis affectus; & quanto filii calamitas celerior, tanto patris animus ad consolandum maturior.ior. Quærit circumquaque paterna solicitudo, si quid muto prodesset filio: sed nihil proficit. [post medicinus frustra adhibitas] Laborat medicorum intentio, diversa conficiunt medicamentorum pigmenta; sed absque ullo ægrotantis remedio vel medela. Non enim poterat humana manus vel cura proficere, nec peritorum quorumlibet medentium noverat scientia muto restituere, quod Divina dispensatio ad reformandum & mirifice sanandum refervaverat ineffabili & admirandæ virtuti suæ. Evoluto temporis spatio, cœpit aliquantisper paternus dolor deliniri pro vita sibi reddita pueri; sed ad plenum nequaquam poterat consolari de longa & incurabili taciturnitate dilecti filii sui. Frustratis igitur universis medicinarum curationibus filiorum hominum, placuit piæ patris solicitudini Divinum pro filio sibi dilecto indeficienter flagitare subsidium.
[21] [a patre Beverlacum ducitur,] Et quoniam innumera miraculorum insignia apud Beverlacum per Beatum Joannem perpetrata multorum testificatione indiciorum cognoverat; non supersedit pater, nec diu dilatavit, quod multorum hortatu proposuerat; imo quantocius fiducialiter, non sine pia mentis devotione, dulci comitatus filio, ad dilectum Dei Joannem iter arripuit. Cum autem una cum multis qui ad festivitatem circumquaque confluxerant, in ecclesia simul pernoctassent pater & filius, & pro filii curatione universorum Conditori Deo, coram dilecto sibi Joanne, pietatis preces pater effunderet; cœpit coram assidentibus, sicut consueverat cum filio colloqui, quoniam puer, licet linguæ moderamine destitutus, alloquentium verba patulo advertebat auditu, & in quibus poterat libens Patris parebat imperio. Sed dum pater attenderet, ut manus indicio solito more suo filius patri innueret; & signis, quia verbis non popoterat, cordis secreta reseraret; in admiratione multorum puer patri pro signis mox consueta protulit verba, [loquelam recipit.] solvunturque diu clausa linguæ repagula; restituuntur solita Dei misericordia linguæ dudum amissa gubernacula, per sancti Pontificis sui suffragia. Obstupuit illico patris animus, & ultra quam credi potest admirans, totus in lacrymas, non doloris, sed gaudii; non mœroris, sed exultationis, liquefactus est. Non poterat satiari pater in diu desiderata verborum affluentia, desiderabatque filium audire loquentem, quem per prolixi temporis spatium graviter sustinuerat tacentem. Patris fides & firma mentis devotio intercessit, ut loqueretur filius: inopinata filii tam repentina curatio continuum & insolabilem mentis languorem a paterno penitus propulsavit animo. Accurrit, quæ aderat, non modica plebs: admirantur admiratione digna Dei per Sanctum suum perpetrata magnalia. Clerus quoque, viso quod factum fuerat, miraculo; hymnisonis concrepat laudibus. His itaque mirifice gestis, cum ad civitatem gratulabundus pater, adepta filii sospitate reverteretur, & qualiter [res acta] esset, per adjacentem divulgaretur provinciam; universi gratias agentes Deo, congratulati sunt ei; quoniam Divina propitiatio magnificaverat misericordiam suam cum illo. Et quoties ordinem rei desiderantibus audire referebat filius, sibi divinitus restituta, qua diu destitutus fuerat loquela, duplicata patris lætitia est.
[22] Quidam Eboraicæ civitatis negotiatores, quoque anno semel devotionis causa Beati Joannis ecclesiam consueverant visitare; quoniam inter diversa & satis periculosa mundi & maxime maris discrimina, invocato nomine ejus, efficax & pium sæpius sensere solatium. Præparatis igitur omnibus ad navigationem pertinentibus, [Mercatores Eboracenses tempestate agitati,] magna pars civium præfatæ civitatis navem diversis oneratam mercibus ascendunt, ventoque flante secundo, consuetum iter maris arripiunt, ad Scotiam usque properantes. Sed velut humana prosperitas, sic & aëris serenitas multoties sicut umbra transit, & nihil rerum mundanarum diu durat, nec in eodem statu permanet. Aëris mox commoditas, qua læti nautæ pacata æquora sulcabant, cœpit ingravescere: deinde nubes imbriferæ serenam cæli obfuscant faciem, furentis ventus turbinis extensa discindit vela: nimiam maris conturbationem terribilis subsequitur tempestas: truces fluctuum flatibus concitæ moles, fragilia navis latera hinc & inde serviliter concutiunt: nunc vela jam fere discissa pendulas videntur tangere nubes; modo maris ima carinam formidabant attingere: quassata malus simul & carbasa sævientibus undarum impulsionibus dejiciuntur; sola spes periclitantium erat in gubernatore: sed tempestatis urgente procella franguntur gubernacula, navisque remigio aliisque armamentis penitus destituta, multis exponitur æstuantis pelagi fluctibus. Fit subito dolor lacrymabilis, hinc timor & mentis defectio, hinc luctus & gravis lamentatio; undique malum, undique mœror; nihil superest nisi mortis imago. Repugnant miserandi nautæ pro posse sævientibus undis; sed invalescentibus tempestatum turbinibus superati deficiunt, mortisque timore tabescentes, nullamque salutis vel solatii spem habentes, ad sæpius probata beati Confessoris subsidia unanimiter convertuntur. Vociferantes ergo, gemebundis aëra replent clamoribus: voces fessasque manus ad sidera tollunt, & Beati Joannis nomen in necessitatibus & periculis, & non tantum sibi, sed & quam pluribus [exposcunt] votum multoties ingeminantes.
[23] Non distulit pius misericordiarum pater & totius consolationis Deus, [invocato S. Ioanne obtinent malaciam.] oppressis & in tanta tribulatione laborantibus manum misericordiæ porrigere. Elegit itaque summi Patris clementia de misericordia sua præsumentibus, & in se toto corde sperantibus, potius misereri quam irasci: & quos diu passus est calamitate conteri, paternæ dispensationis remedio voluit consolari. Sedata enim horrenda ventorum commotione, fluctuumque furore pacificato, aëris illico subsecuta est temperies; faciesque cæli, prius imbriferis obfuscata nubibus, nunc solis illustrata radiis, serena refulsit. Congratulabantur ultra quam credi potest nautæ de tam subita & inopinata dextræ Excelsi mutatione, ignorantes penitus qualiter solita Dei præeunte clementia per Sancti Antistis sui Joannis suffragia evasissent miserandæ mortis supplicia. Et ut dignum admiratione miraculum pluribus insinuaretur; modus misericordiæ & liberationis sub silentio non abscondetur.
[24] De nautis unus, furente tempestatis procella, ferventis pelagi motus mirabiles nimis ægre ferens, prostratus in medio, [post quam nautarum unus vidisset in extasi] & velut in extasi positus, sui ipsius incompos, moribundus occubuerat. Hic cessante maris aërisque perturbatione, quasi de gravi somno expergefactus, nautas admirantes sic alloquitur: Ne dubiteris, inquit, Fratres & consodales mei, de jam transactæ tribulationis angustiis, per Dei gratiam, nos in præsenti jam liberari. Non enim ut sæpissime solet, fortuito casu contigit, tam prospera & jucunda post tot labores turbinis marisque pacificatio; sed Dei miserantis est, quam cernitis super afflictione filiorum suorum misericordia clemens & benigna miseratio. Dum enim paulo ante corporis sensibus alienatis quasi mortuus occumberem; videbatur mihi terribilium turba adesse dæmonum, qui ad subversionem & interitum [navis] ad quod venerant, impie properantes, horribiliter intendebant. Subsequitur illico venerandæ staturæ persona viri, [dæmones e navi expelli a Sancto:] candentibus refulgens indumentis habitu, vultu Pontificis: qui baculo pastorali quem tenebat, protervam ad perniciem hominum adstantium catervam malignorum interrupit spirituum: eamque per navis medium persequens, imperavit discedere, & a nostro penitus propulsavit consortio. Sed ut verborum meorum veritas certitudinis alicujus indicio comprobetur; [& anchora novo suniculo religari,] invenietis anchoram recenti funiculo subnixam, quem præfatus Pater attulit, disruptis paulo ante tempestatum furore quibus anchora lustentabatur funibus.
[25] Audita visionis serie obstupescunt nautæ; & ultra quam credi potest admirantes, sermonibus fidem adhibere contemnunt, donec evidentissimæ manifestationis veritas admirabilem viri visionem confirmaret, ipsaques res omnem a cordibus adstantium dubitationis nebulam eliminaret. Quibus cognitis, extollunt mox continuas ad sidera laudes, omniumque Salvatori Deo jam manifesto liberatorique suo Joanni grates non cessant solvere multiplices, Præparatis iterum navis armamentis carbasa tendunt, & ad iter inceptum se quisque succincte præparat; sicque leviter spirantibus auris, prospere quo intenderant navigantes, Scotiæ littus attingunt: deinde mercimonii sui perpetrato negotio navigationem maturantes, vela vertunt ad patriam: sibique jam famulatrices ad votum æquoreas persulcantes undas, felici cursu diu desiderati portus brevi delabantur ad littora. Non multo post, semota dilatione, Beverlacum usque festinantes, precum vota Deo Sanctoque suo Joanni sanctæ devotionis affectu persolvunt. [quem funiculum postea Beverlacum deferunt.] Accersitis denique Fratribus ecclesiæ, quod inter navigandum acciderat, qualiter suffragantibus beati Pontificis orationibus & meritus a naufragii periculis diræque mortis faucibus solita Salvatoris clementia liberati essent, seriatim in communi proferant audientia: funiculumque, quem secum ad tanti miraculi manifestationem attulerant, Clero plebique non mediocriter admirantibus ostendunt. Obstupescunt qui aderant ad inauditam tanti eventus. novitatem, admirantes quod sævientibus pelagiturbinibus anchoræ præmaxima moles tam subtili posset sustentari funiculo. Considerantes vero Deum in creaturis suis mirabilem, ad incomprehensibilem illius omnipotentiam, mirificamque Sancti Pontificus sui Joannis potentiam unanimiter laudandam & extollendam convertuntur: qui solus terræ marisque potestatibus imperat & dominatur, motum fluctuum ejus mitigat, & mirabiliter coëcet: cui semper sit laus, honor, imperium, pax perpes, & omnis gloria, per infinita seculorum secula. Amen.
ALIA MIRACVLA
Auctore ut plurimum teste oculato.
Ioannes Beverlacensis, Archiepiscopus Eboracensis, in Anglia (S.)
BHL Number: 4342
A. Teste Oculato Ex MS.
PROOEMIUM.
[1] Cum multa miracula referantur acta Beverlaci, per merita S. Joannis Confessoris inibi quiescentis, [Miraculis a Kecello descriptis] miror tam strenuos Clericos nequaquam litteris commendasse, quæ vel viderunt, vel a fidelibus visa referri audierunt, præter Willelmum, qui & Kecellus dictus est, qui quædam ex miraculis præfati Confessoris [retulit], eminentiora videlicet & illi magis agnita, quamvis pauca ex magna copia quæ ibi fiunt. Utpote homo sagax & industrio ingenio, maluit pauciora certissime nota describere, quam aliorum relatu aliquid temere diffinire. Nam post Normannorum in Angliam adventum, aliqua miracula, a comprovincialibus evidentissime scita, generationi futuræ & successoribus suis piæ studuit contradere memoriæ. Ego vero, dissimilis illius & longe inferior, tamen a pueritia tam scholaribus quam divinis litteris institutus, circumquaque perscrutans; nusquam reperio hujus Sancti miracula scripto denotata, cum sint nobis innumerabilia; præter ea quæ præfatus Willelmus descripsit, & vel negligenter sunt prætermissa, aut si scripta, nil manet cognitum. [addit auctor a se visa, aut a viris fide dignis accepta.] Mihi vero inest animus, si possim, ea quæ vel novi, vel vidi, aut a fidelibus viris relata certissime didici, chartulæ memoriter commendare. Et nequaquam omnia exprimere enitar; cum tot & tanta referantur, quod si aliquis audita singillatim miracula pariter & visa scripto vellet prosequi, enorme volumen videretur componere. Ego vero hoc devitans, quasi patentem silvam ingrediens, ex multis arboribus paucos ramiculos decerpens, sic e multis mirifice gestis pauca retexo, ut posteri nostri sciant etiam nostris temporibus S. Joannem miraculorum gloria admodum floruisse. Et quamvis ex relatione multorum memoria firma habeatur; tamen scriptis commendata magis firmant & acuunt memoriam. Illud vero insigne factum de Rege Adelstano, nostro operi volo apponere, sicut a Parentibus nostris & a comprovincialibus senioribus veraci relatu didici: quia nusquam illud scriptum reperi. Hoc etiam summo opere efflagito, quod nullus existimet me amore sui vel gratia laudis captandæ aliqua finxisse; sed quæ vera, a quam pluribus adhuc existentibus agnita, simplici stylo digerere.
CAPUT I.
Victoria Regi Adelstano concessa. Mutis loquela data. Captivi liberati.
[2] Regnante inclyto Rege a Adelstano, viro Catholico, qui monarchiam totius Angliæ tenuit, b Scotorum Rex cum suis transito fluvio, quod dividit Anglorum Regnum a Scotia, cœpit depopulari villas, homines exterminare, agros deprædari; &, ut verum fatear, totam regionem in exterminium conabatur deducere in Septemtrionali parte Angliæ. [Adelstanus Rex Scotis restiturus] Quod fama evolante cum præfatus Adelstanus comperisset; congregato exercitu statuit quam citius cum armata manu ei occurrere:provisisque itineri necessariis propositum carpebat iter. Cumque in Provinciam Lincolniensem devenisset, quidam ovantes, tam pauperes quam mediocres, sibi c obvii facti sunt. Ille vero interrogans eos, quæ esset causa tanti gaudii, [discit miracula Beverlaci patrata] vel unde venirent; responderunt, quod de Beverlaco venirent, ubi sanctus Confessor Joannes quosdam ex eis, variis oppressos infirmitatibus, gratia Dei sanos effecerat; & hæc erat causa tantæ lætitiæ. Et inde progrediens, iterum alios catervatim venientes obvios habuit: inquisivit, unde venirent; illi vero responderunt quod de Beverlaco, ubi quosdam ex eis mutos vel claudos, cæcos vel surdos, mira Dei potentia, sanctus Dei Confessor sanaverat.
[3] Cumque Rex hunc venerandum Confessorem, in tanta veneratione habitum, per Deum tanta operari valuisse comperiret, habito consilio cum suis, dixit se debere talem Patronum adire, ut sibi in instanti negotio subveniret: transmisitque suum exercitum per Occidentalem regionem versus Eboracum, quatenus eum ibi præstolarentur. Ipse vero transito flumine Humbræ venit Beverlacum; procumbensque in oratione in ecclesia coram altari, in præsentia Reliquiarum venerandi Confessoris, devoto animo prolixius orabat: [qui eo veniens auxilium implorat,] surgensque deinde ab oratione, coram adstantibus tam Clericis quam laicis & auscultantibus, talem orationem exorsus est, dicens: O gloriose Confessor Joannes, qui tot virtutibus coruscas, ut fama refert; precor te, quatenus mihi subvenire digneris per intercessionem tuam in instanti negotio, ut inimicorum infestationem pernoxiam te patrocinante exsuperare queam. Et continuo extrahens d cultellum suum de vagina, posuit super altare, dicens: Ecce vadium meum coram te pono, quod te auxiliante vita comite rediens recipiam; ita tamen quod ecclesiam tuam honorificabo, & reditibus augebo, si Dei nutu tuoque suffragio hostes debellare quivero. [& vexillo assumpto] Custodes vero ecclesiæ qui aderant, suggesserunt ei, ut signum aliquod inde secum in monumentum asportaret: & fecit quoddam vexillum sibi de eadem ecclesia præferri, consignansque se ad suum exercitum reversus est. Cumque Scoti audissent Anglorum exercitum adventare, non sunt ausi eos in finibus eorum expectare, nec campestri bello eis resistere: sed transfretaverunt flumen, quod dicitur Scotorum vadum, [Scotos trans flumen regressos] ut inter proprios terminos securius se in bello ad resistendum parare possent. Rex vero cum omni exercitu Anglorum cum ad flumen pervenisset, didicit Scotos transisse; & præcepit suis supra ripam fluminis sua tentoria figi, ibique aliquantulum pausare.
[4] Subsequenti nocte, quiescentibus cunctis cum suo Rege, talis visio eidem Regi apparuit, ceteris dormientibus & omnimo ignorantibus. [a S. Ioanne monitus,] Videbatur enim ei quod quidam Pontificali habitu indutus coram se assisteret, sibique diceret: Adelstane Rex, fac tuos in crastino præparari, ut transeant flumen istud ad bellandum contra Scotos. Cumque interrogaret Rex, quisnam esset, qui talia ediceret: respondit qui astabat, quod ipse esset Joannes, cujus precibus expetierat se protegi, cum Beverlaci in ejusdem ecclesia oraret. Subinde statim intulit: Noli timere cum exercitu transire armato; nam debellabis eos: hoc enim tibi nuntiare veni. Mane itaque facto curavit Rex suis visionem patefacere, [invadit] & de victoria certificare. Quilætantes, animati sunt ad certamen, transfretavere flumen, Scotosque invenerunt cum suo Rege paratos ad resistendum: commissoque gravi prælio [non solum] multi ex Scotis ruerunt, verum etiam ipsorum Rex aufugit ad totius Regni confusionem. Quo viso Rex Anglorum lætus effectus, gratius egit Deo venerandoque Confessori, videlicet Joanni suo intercessori, totumque regnum e continuo suo subjugavit imperio, circuiens & perlustrans cunctas vicinas illius terræ provincias. [& victis tributum imponit:] [Convocavit deinde] Principes & Præpositos Urbium, indicens eis tributa, quæ sibi suisque successoribus, scilicet Anglorum Regibus, ex debito persolverent: insulas etiam adjacentes atque vicinas sibi servire compulit; & tamdiu in illis partibus demoratus est, quod jam tres anni finirentur.
[5] Jamque revertens per loca marina juxta Dumbar, & videns scopulos prominere, astitit, talique suspirans eloquia protulit, dicens: si Deus interveniente B. Joanne mihi aliquod signum evidens facere promitteret; quatenus tam succedentes quam præsentes cognoscere possent Scotiam Anglorum Regno jure subjugari, utpote devictam ab Adelstano Rege, sibique successoribus tributa omni tempore persolvere; non immerito gratias illi devote agerem. Et extrahens gladium de vagina, f percussit in silicem, quæ eadem hora adeo penetrabilis, [silicem gladio scindit:] Dei virtute agente, fuit gladio, quasi lapis butyrum esset vel mollis glarea: quai lapis ad ictum gladii ita cavatur, ut mensura ulnæ longitudini possit coaptari; & usque ad præsentem diem evidens signum patet, quod Scoti ab Anglicis devicti sunt ac subjugati, monumento tali evidenter cunctis adeuntibus demonstrante. Quo signo viso divinitus, quantas gratiarum actiones, quot laudum præconia Rex cum suis Deo Sanctoque Joanni extulit, non est nostræ æstimationis posse declarare.
[6] Deinde cum magno tripudio in Angliam remeans, non immemor beneficii cælitus sibi collati, [Beverlacū regressus,] e vestigio Beverlacum adiit: & in præsentia Reliquiarum humiliter se prostravit, gratias agens Deo Sanctoque Joanni Patrono suo, cujus meritis tanta beneficia ei præstita fuerant. Et offerens arma sua aliaque donaria, [pacem ibi permilliariū circumqua que tenendā constituit:] instituit pacem S. Joannis ab omnibus tenendam, quam infringere nulla ratione nullo tempore cuiquam dignitati vel personæ liceat; fecitque milliarium assignari ad hanc pacem tenendam, metamque constituit ad spinam prægrandem, quæ ultra Melescrost sita, in via quæ tendit Eboracum: quo loco hunc crux lapidea posita cernitur, ut qui hanc pacem in aliquo vel erga aliquem violare præsumpserit, octo libras argenti ecclesiæ prædicti Confessoris pro emendatione persolveret: qui vero infra tres cruces lapideas, mirifice sculptas & ad introitum Beverlaci tunc ab eodem Rege erectas, hanc pacem violaverit, viginti quatuor libras exsolveret: & qui infra coemeterium ecclesiæ ipsius infregerit pacem; septuaginta duas libras pro satisfactione dare compelleretur: qui autem infra corpus ecclesiæ posterioris temerario ausu pacem violare præsumpserit, triplicatas libras argenti prædictas pro emendatione persolvere judicaretur: & qui infra arcus supra introitum cancelli positos maligno ausu Sanctissimi Confessoris pacem violaverit, absque emendatione terrenæ possessionis vel pecuniæ esset judicatus (ut qui tale nefas tamque profanum in præsentia Reliquiarum tam venerandi Confessoris ausus sit committere) soliusque Dei miserationi atque judicio committendus, sit judicandus, sicut enormis languor immensa curatione indiget.
[7] Præterea assignavit Rex reditus eidem ecclesiæ, [& reditus assignas] ad servientium Clericorum sustentamentum; quo liberalius & quietius Deo & S. Joanni deservirent. Et quidem coloni illius proviciæ Hestcrasda, id est, quod exigebatur ad pabulum equorum Regis, singulis annis solebant Regis Præfectis reddere; videlicet de unaquaque carruca, id est, ad cultrum & vomerem, quatuor travas de suis frugibus; & talis reditus inter vectigalia Regia computabatur, & exigebatur a regione illa, quæ clauditur ex uno latere flumine Derewente, & altero Humbre flumine, ex tertio latere mari Septemtrionali vel Orientali. Hæc quidem provincia antiquitus Deira vocabatur. Totum jam descriptum reditum S. Joanni ecclesiæque illius servientibus in perpetuam eleemosynam, liberam atque ab omni exactione quietam, contulit & dedit, Regioque g edicto corroboravit ac scripto. Et jam omnibus rite peractis, rediit cum suis ad Regis civitates, contestans sæpe sanctum Confessorem Joannem præcipuum Patronum Anglici regni.
[8] Tempore quo Præsulatum Eboracensem regebat h Gerardus, vir magnæ eloquentiæ & præstantissimæ scientiæ; [celebrante Archiepiscopo] in primo adventu ejus in Beverlacum, ad primam Missam quam in ecclesia Sancti Joannis Confessoris quadam solenni die celebravit, accidit quod quidam juvenis de Curia ejusdem Pontificis adfuit, qui mutus & surdus a sua nativitate fuerat. Cumque hymnus Angelicus, scilicet Gloria in excelsis, [mutus & surdu a nativitate sanatur:] inciperetur; mox mutus eminus cum laicis consistens, verba protulit, & qui numquam antea loqui potuerat, jam tam Anglice quam Francice loqui incipiebat, cunctis qui astabant obstupescentibus & pie admirantibus. Quod statim nuntiatum est Archiepiscopo ad altare, qui prosequens divinum officium, usque dum Euangelium perlegeretur, & continuo de Presbyterio descendens, venit ad introitum cancelli, ut populum commone faceret; & de perpetrato miraculo tali modo exorsus est, dicens: Considerate filii, quam sit nobis pius Patronus, quam efficax erga Deum in impetratione; qui tale miraculum Deo volente nobis ostendit.
[9] Cumque prolougaretur sermo vitali commonitione, progressus est quidam Anglicus in medium, [qua occasione monetur libore Archiepiscopus ut loco faveat:] nobilis genere, disertus sermone, in medioque conventu Archiepiscopum tali affamine convenit: o Domine, ne putes nos admirari, quasi novis prodigiis, de hoc miraculo perpetrato; sed [scias] nos per se & unoquoque anno signis & prodigiis hujuscemodi mirabilibus recreari solitos per B. Joannem: quin potius ipse sanctum venerari & collaudare debes, qui istum tecum huc adductum a tantis incommodis liberavit: & quandoquidem tibi hoc præstitum est per beatum Confessorem Joannem; videas, ne temere præsumas aliquando erga suos, qui gratia venerationis illius & amoris, nec non pacis securitatisque causa ad ejus confugerunt alas, mansionisque locum hic perceperunt. Sic iste Pontifex quidem potuit commoneri; sed monita prosequi contempsit: nam ut fertur, nimis austerus exstitit; & ideo tam a Clericis quam a laicis parum diligebatur, ut in fine claruit funereisque illius exequiis. Præfatus vero juvenis, miseratione Dei meritisque sancti Confessoris curatus, numquam inde postea voluit recedere; sed mansit haud longe a monasterio, juxta lacum defluentem extra cœmeterium, officio pistorio degens seque sustentans. [& qui mutus fuerat ibidem manet auctori notus.] Hunc vero grandævum, habentem uxorem & liberos, etiam ego puer scholaris vidi, & optime novi, & audivi frequenter loquentem, & expresse & expedite ut, ceteri hominum; solitusque fuerat junioribus secum consedentibus vel adstantibus referre, qualiter sibi a nativitate surdo & muto Dominus per B. Joannem auditum & loquelam præstiterit: vixitque usque ad ultima i Turtini Archiepiscopi tempora, benedicens Deum & Sanctum Joannem.
[10] Est villa quædam distans a Beverlaco quasi duobus milliariis, quæ Walkintona vocitatur: [mutus quinquennis loquelan accipit,] cujus altera pars ad refectorium S. Joannis dependet, altera vero S. Cuthberto hereditario jure pertinet. In ea autem quæ ad S. Joannem petinet, erat quidam rusticus simplex, legitime uxorem sortitus, ex qua liberos procreavit; inter quos quidam puerulus ei natus est, elegans quidem forma; sed incommoditate despicabilis. Nam cum ætas exigebat, ut verbula effari deberet; nequaquam valuit verbum aliquod promereri: sed perpetua taciturnitate damnatum jam hunc parentes astruebant; quia nec bimus, nec trimus aliquid loqui poterat, verum etiam non quadrimus. Parentes autem ipsius inæstimabili tristitia affecti, quid agerent omnino ignorantes, & reminiscentes quanta mirabilia Dominus ostendere digantur Beverlaci per merita S. Joannis: adduxerunt secum puerum ad ecclesiam jam dicti Confessoris, devote supplicantes; ut Sanctus inibi advocatus Dei miseratione mœrorē suum permaximum moderari dignaretur. Et sæpe redeuntes domum cum puero, quia longe illinc mansione distabant; tamen festivis diebus ecclesiæ solennibus illuc eum sæpius reduxerunt, impetrare volentes mœroris pergrandis consolationem. Tandem pius Confessor parentum vota complevit, puero loquelam condonas ad laudem & gloriam Dei; qui cor contritum & humiliatum non spernit. Unde parentes multum gavisi, ovantes ad propria remearunt, qui prius mœrore affecti illinc recesserant. Notumque factum est hoc miraculum omnibus habitantibus Walketunam vicinisque villulis; qualiter puer quinquennis, a nativitate mutus, loquelam per B.Joannem suscepit: verum etiam multis Beverlaci manentibus cognitum extat. Hunc vero adolescentem, & pene k virum, egomet vidi sæpissime; agnovique ejus matrem, nec non & fratres: solitusque fuit mihi hæc enarrare, [scriptori optime cognitus.] aliisque sæpe secum considentibus vel consistentibus: nam postea civilibus artibus edoctus in Beverlaco mansit, collaudans Deum in beneficiis sibi collatis per B. Joannem Patronum suum.
[11] Eo tempore quo l Stephanus Anglorum regnum obtinebat, [Stephano Rege imperante] multa infortunia ac calamitates Angliam oppresserunt: & sive hæc evenerunt ob perjurium, quo Optimates & pene omnes regni Comites ac Proceres, summique Pontifices rei tenebantur; seu ob castigationem vitiorum & superbiam divitiarum, quibus illius temporis homines nimium pollebant, multis adhuc manet incognitum. Etiam tunc pax a terra recesserat, ut vix aliquis pacem fidemque promissam proximo tenere vellet: verum etiam alienigenarum per omnes Angliæ fines tanta multitudo excreverat, ut indigenas terræque colonos ad quod vellent compellere possent. Fecerunt Primates terræ castella sibi construi, milites aggregari, sagittarios conduci; ut pios impii comprimerent, spoliarent, & more milvorum rapacitate insatiabili ad castra dæmoniaca, videlicet oppida sua, vicinorum aliorum victum atque pecunias attraherent & coacervarent. [Clericus carcers inclusus Cotinghami,] Ea tempestate contigerat, quod Robertus de Stutevilla, vir strenuus & militari virtute probatissimus, quemdam Clericum, scilicet filium cujusdam civis Lincolniensis cœperat, eumque in custodiam miserat in oppido, quod Cotingham vocitabatur, & distat a Beverlaco sere tribus milliariis. Præfatus vero Clericus ibi vinculis contritus, a custodibus diligentissime custodiebatur: invocans divinum auxilium, Sanctique Joannis præsidium, quo se a custodia imporium immunem liberarent.
[12] Cumque sæpius minis afficerent eum, qui potestate præerant, ejusque parentibus mandarent, quod tormentis eum variis cruciarent, nisi festinantius eum ad suum arbitrium redimerent; [a S. Ioanne apparente] Confessor gloriosus Joannes contumaciam iniquorum aspernans, innocentum vitam approbans, Clericum exaudivit deprecantem, eumque tantummodo liberavit. Nocte quadam quiescentibus quam pluribus ejusdem oppidi, somno cogente, videbatur Clerico quiescenti, & aliquantum somni prælibanti, quod quidam vir, quasi esset Pontifex, ei adstarer juberetque, ut assurgeret & abiret. Cumque Clericus responderet, se nequaquam hoc facere posse, utpote annulis ferreis per ambas tibias constrictum, & carcere firmiter obserato inclusum; [altero tibia vinculo solute eductus] Pontifex jam expergefactum monuit, ne trepidaret; sed se solutum conspiceret: animadvertitque Clericus unum de annulis a tibia ruptum fuisse: & colligavit illum cum altera tibia pannis interposicis, ut expeditius Deo favente procedere posset: jussitque Sacerdos Dei ut quantocius se sequeretur, omni timore postposito, & ad monasterium suum Beverlaci se liberando confugeret. [Act. 12.] Miroque modo, sicuti de Petro Apostolo legimus, quem Angelus eduxit de carcere ibi janua carceris eis pervia fuit, ceteraque claustra reserata, custodibus somno depressis, Angelo præcedente; ita & hic, B Joanne præeunte viamque demonstrante, captivum suum educendo, omnia ad votum evenerunt. [per vias invias] Nam egressi custodiam, deinde palatium, postea immensitates aggerum & spatiosos lacus transeuntes [ibant] side magis quam via pergentes; videbaturque captivo, quod pausante eo protendebatur ad difficiles transitus. Post hæc transierunt per nemus Pontifice præmonstrante viam, aliquando plaustro præeunte. Tandem per loca palustria gradiens, sicuti situs loci se habet, festinando versus Beverlacum, plantæ pedum ipsius, pellisque interior acutis calcaniis m frutetisque pungentibus ita terebratæ sunt, quasi aculeis ferreis nimium compungerentur.
[13] [Beverlacū venit,] Jam vero crepusculo insistente appropinquavit monasterio, aspexitque casam, quam intravit, ut se calefaceret; algor quippe nimius eum compresserat, quod vix progredi poterat. Refocillatus vero per ignem & calore corporis recepto, statim monasterium adiit jam die illucescente, apertasque valvas Basilicæ prædicti Confessoris reperit; custodibus ecclesiæ jam evigilantibus, & interrogantibus quisnam esset, vel qua de causa illuc confugerat. Statimque exposuit eis ordinem rei, & qualiter B. Joannes eum de carcere eduxerit, [& in ecclesia altero tibia vinculo decidente] liberumque ad suum monasterium confugere jusserit. Tunc & annulus, qui restabat, a tibia decidit, illis cernentibus & multum gratulantibus de tali eventu, monstratumque est omni populo & Clero de perpetrato miraculo, qui omnes in laudem Dei proruperunt, & hymnum psallebant Domino, qui facit mirabilia magna per servum suum Joannem, sæpe clarificatum miraculis. [oblatis cōpedibus aliquamdiu ibimanet.] Continuo Clericus qui captivus fuerat, jam per beatum Consessorem liberatus, obtulit annulos ferreos ad altare: qui suspensi sunt ibi, & multi circuli ferrei, nec non & compedes suspenduntur, scilicet ab utroque latere sepulcri viri Dei Joannis. Sacrista ejusdem ecclesiæ tunc temporis fuit Alveredus bonæ memoriæ, senex Ecclesiastica instiuitione sagax: hic mifertus calamitatis illius Clerici, videns plantas pedum ejus nimium fuisse contritas ac tumidas, adhibuit fomenta medicaminis, pedulesque n illi dari jussit, ne a superiori calceamento pedes læderentur; quibus usus est, quamdiu in ecclesia mansit, usque dum industria Cleri restitutus est suis. Hæc mihi retulerunt, qui & ipsum viderunt, & hæc ab ipso referri cum juramento coram multis præsentibus frequenter audierunt.
[14] Similiter in præfato castello quidam Clericus, Sampson nomine, in custodiam positus fuerat. Suggestum est Domino Roberto a custodibus, quid de eo esset agendum: [Clericus alius ibidem captivus,] ille vero jussit eos mandare parentibus ipsius Clerici, quod nisi eum redimerent, dentes a capite ejus evellerentur, vel aliquod ejus membrum de corpore abscissum eis proculdubio mitteretur. Juvenis inde multum pavidus, super hoc divinum efflagitabat auxilium, nec non S. Joannis patrocinium. Joannes autem qui est refugium miserorum per Anglicos fines, preces humilis deprecantis exaudivit, eumque de manibus iniquorum misericorditer liberavit. [& a S. Ioanne vinculis solutus exiens,] Nam nocte quadam apparuit ei venerandus. Confessor Joannes, Pontificalem gerens habitum, præcipiens ut surgeret, & ad monasterium suum apud Beverlacum quam citius confugeret. Cui statim Clericus respondit, se nequaquam hoc posse facere; utpote ferreis vinculis cum alio in custodia firmiter constrictum. Et ille: Ne formides; jam enim solutus es. Ille vero animadvertens circulum ferreum a pede viri cum quo constrictus fuerat decidisse, seque ab eo solutum esse; colligavit sursum annulum illum (nam alter sibi adhærebat) expeditumque se faciens ad pergendum, relictoque concaptivo sopore presso, exivit continuo, procedens & exiliens, Deo volente, usque dum foris castellum venerat.
[15] Jamque diescente vigiles ejusdem oppidi diem præcinebant,ipso audiente & aufugiente. Statim custodes compererunt captivum defuisse, conclamabant, undique Clericum de custodia evasisse: præceptumque est illis, ut equis quantocius eum insequerentur, & circumquaque quærerent, quo modo eum reperire possent. Ille vero, suffragante venerabili Confessore ejusque conductore; qui nequaquam permisit eum iterum tradi manui impiorum, a quorum potestate jam eum liberaverat, solicitus carpebat iter. [ab in sequētibus non agnoscitur] Jamque circa horam primam appropinquaverat Beverlaco, cum quidam miles equo advolans consecutus est eum, minime agnoscens eum, quamvis ipse esset qui quærebatur: interrogavitque eum, si hujusmodi Clericum quoquam præcedere vel aufugere videret: qui respondit se minime vidisse. O res mira & laude digna! & possumus hoc conferre Sodomitis, qui domum Loth ut infringerent, fores domus quæsiverunt? sed percussit eos Dominus cæcitate, quod circueuntes domum ac palpantes, ostium invenire nequiverunt: non immerito, ut qui interius excæcati fuerant ad flagitium perpetrandum, lumen exterius amitterent. Sic & istos Dei miseratione excæcavit malitia eorum, ne captivum agnoscerent, cui injuste machinabantur mala. Cumque captivus videret insequentes appropinquare, divertit alias; transcendens aggerem lacus circueuntis villam: sicque venit ad cœmeterium, ubi invenit hostes sibi oppositos, observantes si quoquam eum contueri possent, ut raperent, si extra cœmeterium inventus fuisset. Sed ad ipsum introitum cœmeterii positos hostes sic pertransiit ille, ut nec tunc quidem ab eis agnosceretur, agnoscens ut pridie adversarios. Qui cum ad ecclesiam veniret; pacem S. Joannis advocans, susceptus est, ut omnes illuc confugientes pietatis pacisque gremio confoventur. [& ad altare vincula offert,] Obtulitque ad altare vincula sua ferrea, gratias agens liberatori suo, Joanni: sed & Clerus & populus in laudem Dei continuo proruperunt, excelsa voce conjubilantes gloriam Dei & S. Joannis meritum. Suspensa sunt ejus vincula cum reliquis captivorum vinculis & compedibus, qui multoties liberati ad Sancti præsentis confugere pacem. Quid plura? prolixius tempus me detineret, si singulas captivorum per merita S. Joannis liberationes annotare vellem; vel quos ego vidi, vel de quibus mihi retulerunt, qui & ipsi illos viderunt, & simili modo liberatos certissime noverunt. Nam quot de Castello Drifeld, [uti & plures alii.] ac de ceteris munitionibus vel custodiis captivi, per merita nec non per invocationem S. Joannis, educti referuntur, fastidiosum est enarrare.
ANNOTATA.
a Adelstanus sive Athelstanus Eadwardo sive Eduardo seniori patri, anno 924 mortuo, succeßit; mortuus anno 940 seria 4 28 Octobris.
b Constantinus III traditur regnasse ab anno 904 & anno 937 prælio victus fugisse, ac regnum adhuc annis quatuor tenuisse, tum monachus factus annos quinque vixisse, uti dictum 6 Martii ad Vitam S. Cadroe num. 20, ubi Malmesburiensem refutavimus, asserentem quod eo prælio Constantimus occubuerit, qui hic etiam solum dicitur fugisse.
c em>Hos illi obvios describit Ethelredus Abbas Rievallis, in Genealogia Regum Angliæ, inter Scriptores antiquos Historiæ Anglicanæ Londini editos, ubi columna 357 sequentia, sed alia phrasi referuntur.
d Eadem de accessu Regis, & cultello relicto præter dictum Ethelredum, habent Ioannes Brompton col. 838: & Scotiam videtur auctor Anglus intelligere, victoriæ fructum.
e Regnum Cambriæ, quod per hanc victoriam ad Anglosrediit: ipsam tamem enormiter augens, ut fieri inter æmulas genets consuevit.
f De hac Silicus scissione agunt dictus Brompton, & Henricus de Knyghton col. 2485 ubi hanc victoriam etiam S.Ioanni adscribit.
g Illud edictum, totum rythmo Anglo Saxonico scriptum, est editum in Monastico Anglicano pag. 171.
h Gerardus sive Girardus, ex Episcopo Herefordiensi Archiepiscopus creatus anno 1101 mortuus 21 Maji anni 1108.
i Alias Thurstanus, post Thomam Gerardi successorem designatus an. 1119, abdicavit se ultro, & mox obiit an. 1140.
k Ecgraphum Urbem, quod correxi.
l Stephanus regnavit ab anno 1136 ad an 1154.
m em>Ecgraphum Calonicaniis fruteritibusque.
n Pedules intelliguntur socci lanei seu linei.
CAPUT II.
Sanitas collata contractis, mutis, cæco, amenti, aliis agris. periculum naufragii submotum.
[16] [Puella contracta, manibus & genibus reptans sanatur.] Quodam tempore contigit, quod quædam puella membris contracta, flexisque poplitibus nervorum tractu, ad Beverlacum adducta fuerat: hæc quia nequaquam pedibus incedere valuit, reptando manibus & genibus, ut poterat, se promovit. Quadam die cum domum redirem, interrogaverunt me mei parentes, si ego agnoscerem puellam membris conractam, solitam ostiatim mendicare. Quibus cum responderem me illam minime agnovisse, mirabantur quod non fit a me agnita, cum optime agnosceretur a quam pluribus utriusque sexus: dixeruntque illam sibi bene cognitam & familiarem, sibi sæpe solitam colloqui, suaque incommoda humiliter enarrare. Cumque ego interrogarem, quid actum esset de ea; responderunt, quod quadam die cum redirent de monasterio, viderunt præfatam puellam stantem, & lavantem se in lacu defluente extra cœmenterium. Et cum hæsitarent, an illa esset, quæ prius fuerat contracta; interrogaverunt eam veritatem rei. Quæ respondit, se puellam fuisse illam, quæ prius membris contracta fuerat, & ostiatim mendicare aliquamdiu, ut plures viderant, solebat. Asserebat se erectam & sanam factam Dei gratia & S. Joannis meritis, ut recte incedere sufficienter posset. Tunc illi extulerunt caput, benedicentes Deum Sanctumque Joannem collaudantes, per quem nobis tot miracula declarantur.
[17] Accidit quadam vice, quod quidam pœnitens adveniret in Beverlacum orationis gratia, qui de Galliæ partibus veniens, S. Andream apud Scotiam adierat: & inde redeundo S. Joannis suffragium expostulare disposuit. [Circulus ferreas pænitentis altro ruptius decidit,] Cumque in ecclesia ejusdem orare intentius devotus procumberet,in Septemtrionali parte ante Crucem, pergrande rumpitur ferrum, quo ipse fuerat colligatus circa renes, ita ut quidam aliquantulum in ecclesia remoti sonitum ferri rumpentis audirent: statimque qui audieunt, adfuere, videntes circulum ferreum quasi circulum ruptum, & ab eo dilapsum. Et cum interrogaretur quisnam esset; noluit vir parum quid loqui: sed Sacerdoti se velle hoc revelare asseruit. Factum est ita, & ostendit Sacerdoti primitus, deinde Capitulo quis esset; & qua de causa ferro ligatus fuisset, ita dicens: Ego quidem multum deliqui; nam ira commotus odioque fraterno, quemdam fratrem gladio percussi. Episcopus vero meus, ad quem spectat de flagitiis dijudicare & facinora punire, convenit me pœnitentiamque mihi injunxit, præcepit me eodem ferro colligari, quo fratrem percusseram, ad nudam carnem firmiter renibus adhærente & peregrinando Sanctorum suffragia, ut vagum & profugum, gemebundum exquirere: & jam unus annus peractus est mihi in pœnitentia, cum ferrum hoc ruptum est de corpore meo, Dei miseratione ac meritis Sancti in præsenti quiescentis ecclesia. Tunc omnes qui aderant, hoc audientes, nimio gaudio exhilarati, unanimiter benedicebant Deum, qui tot signis tantisque miraculis glorificat Sanctum suum Joannem; hymnumque statim concinebant, conjubilantes votis in confessione; scripseruntque Episcopo, de cujus diœcesi hic pœnitens fuerat, qualiter solutus sit a vinculo ferri in ecclesia S. Joannis Beverlaci, divina gratia & meritis ejusdem Confessioris. Hunc ipsemet etiam vidi; [scriptore præsents,] & tunc quidem fui quidem in eadem ecclesia, quando circulus ferreus rumperetur de ejus corpore: videbaturque mihi magnæ simplicitatis vir ille fuisse.
[18] Quidam rusticus erat in provincia a Norwicensi, magno languore depressus, [Rusticus Norwicensis] maxime in una tibia, quod nequaquam recte incedere, sed claudicando, baculoque se sustentando iter vix capere valebat. Et cum Sanctorum loca frequenter orationis gratia visitasset; nullatenus per aliquem illorum restitutus est sanitati. Nec mirum. Providit enim Deus illum per aliquem Sanctorum, in remotioribus Angliæ finibus constitutum, a sua infirmitate curari; mystice declarans, quanta virtute præcellebat, qui quod ceteri facere non valebant, absque mora tribuere hic comprobaretur. [invocato S. Ioanne a languore tibiæ liberatur.] Audierat namque hic infirmus, fama evolante, quanta mirabilia operatur Deus per B. Joannem Confessorem, Beverlaci quiescentem: & cœpit invocare nomen ejus, ingemiscens & expostulans, ut infirmitati suæ subvenire dignaretur; ut a tam longa ægritudine sua intercessione liberari posset. Cumque aliquamdiu persisteret in tali supplicatione, languor cœpit decrescere, pristiæque sanitati ex integro tibia ejus restituta est. Qui virtute resumpta, membrorumque officio perfecte potitus, statim proposuit Sanctum Joannem se adire velle: cereumque parari sibi fecit, ad modum & quantitatem tibiæ cum ipso pede: iterque versus Beverlacum quantocius arripuit.
[19] Cumque ad ecclesiam prædicti Confessoris venisset, ad orationem se prostravit, preces fudit, & pro sanitate sibi collata Deo Sanctoque Joanni grates quam maximas retulit, [qui cereum offerens, coram scripto remiraculū narravit,] obtulitque cereum secum deportatum miræ magnitudinis, lumine accensum, in præsentia Reliquiarum viri Dei super altare; referens universo Clero & populo, qualiter per invocationem nominis venerandi Confessoris Joannis, in provincia sua constitutus, sanus fuerat effectus. Cunctique qui aderant hæc audientes, glorificaverunt Deum, qui tot virtutibus Patronum suum Joannem longe lateque declarat; hymnumque jubilationis Deo Clerici resonabant, ut mos est illius ecclesiæ in impetratione alicujus evidentis miraculi. Hunc virum etiam ipse vidi, & audivi hæc eadem narrare, sicut & multi alii: vidimusque ipsum longo post tempore singulis annis semel in anno illuc cum oblationibus suis, verum etiam & aliorum qui per eum illuc transmiserant, adventare; gratumque officiis ac muneribus, tam suis quam alienis, sedulum exhibere obsequium: [alii ægri sanati.] ejusque exemplo multi comprovinciales, videntes virtutem tam efficacem in prædicto Confessore vigere, invocato nomine ejus & auxilio in suis infirmitatibus frequenter curabantur; virumque istum, bajulum suarum oblationum & intercessorem, ad Sanctum Dei per singulos annos properantem, constituere.
[20] Vir quidam fuit in villa, quæ Bylebi vocatur, habens filium sibi admodum carum, qui puerili adhuc tenebatur ætate, nimisque puerilibus jocis deditus, solivagus cum aliqua puella, solito more per virgulta remotius ludere solebat. [Puer diabolica illusione mutus medio anno,] Qui cum frequenter corriperetur a parentibus, ne tam remote a comitatu humano jocari deberet; furtim egressus est quadam die, ætimans se invenire puellam per virgulta incedere, ut sibi videbatur: & inde lætus effectus cucurrit post eam, ut eam comprehenderet; sed nequivit multa fatigatus circuitione. Per moram meridianam videbantur ei plurima accensa luminaria per arbores, phantastico videlicet igne, ut postea claruit. Nam multum eam persequens puer ut teneret, non valuit; sed dæmoniaco figmento diu delusus, tandem evanuit quæ puella videbatur, nec erat, sed spiritus nequam: puerque remansit mutus. Regressus vero domum nequaquam valuit aliquod verbum effari, qui antea satis eloquens puer habebatur. Verum parentes inæstimabili tristitia affecti, quid consilii habere queant, ignorant: nam remedium nullum, nisi divinum vel Sanctorum Dei, sibi subvenire posse certissime sciunt.
[21] Et jam fere per spatium dimidii anni sic permansit puer mutus. Cum parentes ejus reminiscuntur mirabilium, quæ Beverlaci fiunt per merita Sancti Joannis, quem præcipuum habent refugium Anglicorum finium incolæ. Adducunt illum ad monasterium ejus, ibique expetunt Sancti Joannis præsidium, humili deprecatione, nec non corde contrito: ut quemadmodum multis infirmantibus, multorumque incommodis sæpissime per merita sua subvenit; [ad sepulcrum S. Ioannis eo apparente loquelam recipit,] sic & istius pueri incommodo mederi dignaretur. Cumque ad refectionem essent [digressi] puerque solus ibi remansisset, obdormivit aliquantisper; semperque videbatur ei per somnum, quod quidam in candido habitu sibi adstaret, orique suo manum imprimeret; deinde eam per mentum & guttur dimittendo multum aspere compresserit, ita ut evigilaret puer: viditque etiam aliquantulum illum recedentem. Deinde pater adveniens, invenit filium suum jam loqui posse, quem mutum antea deplanxerat multum anxie: multumque cum suis gavisus, grates Deo sanctoque Confessori quam maximas retulit: omnesque qui hoc audierunt, glorificaverunt Deum Sanctumque ejus, toties clarificatum miraculis. Pater vero puerum fecit litteris erudiri, eumque ibi manere præcepit: vidimusque illum, & audivimus expresse loqui, tam Anglice quam Francice, multo post tempore: [ut indicavit scriptori.] solitusque fuerat mihi pluribusque aliis hoc enarrare, commemorans beneficia sibi a S. Joanne collata: fuitque postea acquisitor eleemosynarum Hospitali domui Beverlaci, ejusque nomen erat Willelmus, agnomento b Pater-noster.
[22] [Vetula 7 annis contracta,] Quædam anus fuit Beverlaci membris contracta, flexisque poplitibus, nervis contractis, inclinata; & per septem annos & eo amplius, non nisi genibus manibusve suppositis, se promovere quoquam poterat; & hoc non nisi æstivali tempore, nam in hiemali lutosæ viæ impedimento fuere: sed bonæ mulieres vicinitatis caritatisque officio eleemosynas ei transmittere, vel apud se reficere solebant. Cumque recogitaret quanta beneficia operetur Deus erga infirmantes, vel talia incommoda patientes; redarguit seipsam, quod tamdiu distulit adire sanctum Confessorem, salutis suæ recuperandæ gratia; & in una solennitatum ipsius, [in festo Translationis delata Beverlacum] quæ Translatio corporis Sancti nominatur, rogavit unam ancillam, ut se ad monasterium Dei Confessoris deferret; sed abnuit illa, nisi mercede conduceretur. Quod & factum est: deditque ei mulier pulvinar suum capitale pro mercede, ut se ad monasterium deferret. Cumque in ecclesiam delata esset, flevit, oravit expansis manibus, suppliciter invocavit sancti Antistitis præsidium, quatenus a tam diutina infirmitate saltem tunc liberaretur: [erigitur in pedes,] totaque nocte ejulans vel orationi vacans, tandem cum Clerici nocturnam solennitatem, ut condecet, canerent; relaxantur nervi, tibiæ extenduntur, erectaque mulier stetit supra pedes, cunctis admirantibus qui aderant, vel de ea audierant. Et quia desueta jam longo tempore fuerat propriis pedibus incedere, sumpto baculo pergere cœpit, & in Chorum, nobis psallentibus & eam contemplantibus, intrare, & ante Presbyterium altaris se prosternere, gratias agere Deo suoque Patrono Joanni. Inquirunt Clerici, quænam esset; & si rei veritas ita esset, ut illa retulerat: aderantque quam plurimi tam viri quam mulieres, [& miraculum solenniter publicatur:] qui eam antea noverant; adtestatique sunt se eam vidisse annis quam pluribus contractam membrorum compagine, genibusque seu manibus reptare solitam. Monstratumque est Clero & populo, in illa solennitate coadunato, de hoc miraculo tam subito perpetrato: nam sero advecta fuerat; & in eadem nocte post galli cantum curata & erecta est. Tunc Clerici simul cum laicis hymnum Deo canebant, vocis confessione & cordis exultatione, qui toties sanctum suum Joannem clarificat miraculis.
[23] Accidit in Quadragesimali tempore subsequente, quod quædam mulier in c Lindisseya provincia tradita erat viro; [cæca visum recuperat] sed infra parvi temporis spatium excæcata est: unde ejus parentes multum contristati, quod subito lumine sit privata. Illa vero spe visus recipiendi resumpta, dixit se velle adire Beverlacum, & a Sancto Joanne expetere lumen sibi ademptum restitui. Adductaque est a patre suo illuc in ipsa Dominica die mediæ Quadragesimæ. Cumque orationi intentius aliquamdiu vacarent, & gloriosi Confessoris suffragium expeterent; lumen, quod amiserat, statim mulier in ipsa die, antequam Missa solenniter celebrari inciperetur, circa horam tertiam recuperavit, multis hominibus tunc præsentibus & hoc cernentibus, utpote solenni die. Quod statim declaratum est Clero & populo, qui unanimiter landaverunt Deum, in sancto suo Joanne toties clarificatum miraculis. Et [eram] tunc quidem in ecclesia cum mulier recepit visum.
[24] [Sanantur correptus furore dæmoniaco,] Homo quidam fuerat in Episcopatu Lincolniensi, de provincia quæ Kestevena vocitatur, qui S. Andream adire proposuit. Sed antequam flumen Humbræ transiret, amens effectus projecit vestimenta nummosque similiter. Ad Beverlacum quantocius insania ductus cucurrit: cumque in ecclesiam deveniret, clamosis vocibus in ipsa solennitate depositionis S. Joannis, quæ Nonis Maji celebratur, omnes qui aderant concitavit: eosque, qui divinum officium celebrabant vociferatione multimoda persæpe impediebat; nec potuit minis verberibusque cohiberi, ut intelligere posses dæmoniacum furorem in illo exerceri, non rusticanæ simplicitatis sensum. Nam aliquando clamores ex ore captivi extolluntur, quandoque rhytmica verba proferuntur: ut non simplicis hominis naturam, sed diabolicam amentiam propalari scires. Quid multa? Per septem dies tali agitabatur insania: octava demum nocte sopore comprimitur, quiete refovetur. Mane vero surrexit homo sanus, ac si numquam amentia vel insania vexaretur, simplicitate pristina recuperata. Lætantur cuncti qui aderant vel hoc audierant, laudantes Deum in mirabilibus, quæ meritis sancti Confessoris sui Joannis facit. Hic vero jam sanus effectus, rediit ubi vestem nummosque reliquerat: omissumque repetebat iter versus S. Andream apud Scotiam, [scriptori notus.] vidimusque eum inde reversum in sanitate percepta diu vigere, & frequenter ecclesiam jam dicti Confessoris, pro sanitatis suæ recuperatione, condigne revisere.
[25] Quidam rusticus fuit præterea in Lindiseya, qui tanto tumore per omnia fere membra obsessus fuit, [3 mensibus decumbens ex tumore totius corporis,] ut per duodecim hebdomadas de grabato, quo jacuit, per se resurgere nequivit. Nam caput, oculos, vultum, manus, pedes, membraque etiam pudenda ita tumor immoderatus occupaverat; ut magis informe monstrum, quam humana forma conspiceretur. Cumque nulla spes salutis recuperandæ de eo esset, consultum est ei a sapientibus mulieribus suffragium alicujus Sanctorum sorte expetere, si quo modo Deus per aliquem illorum sibi subvenire dignaretur: ceciditque sors evidenter, quæ B. Joanni assignabatur; eique statim votum orationis & oblationis destinabatur gemitibus intimi affectus. Convaluit statim miserabilis homo, tumore decrescente quotidie: & infra ipsam septimanam venit ad Beverlacum, sancto Confessori gratias agens, oblationem suam deferens, vota persolvens: retulitque mihi in ecclesia se ita curatum fuisse, ut jam dictum est, laxa pelle adhuc apparente ex tumore præcedente: benedixitque Deum, nec non sanctum Confessorem Joannem, & ad propria deinde remeavit.
[26] Quædam puella fuit Beverlaci, quæ mihi consanguinitatis propinquitate valde conjuncta fuerat, [consanguinea scriptoris laborans tumore brachii,] cui inerat animus in peregrinationem ire, videlicet ad S. Jacobum & ad S. Petrum orationis gratia. Cumque rediret per Galliæ partes voto jam peracto, cœpit brachium ejus dextrum in tantum intumescere & dolore nimio fatigari, quod instita brachium ad collum suspenderetur, & neque nocte pausare, neque die se reficere facile valuit, importunitate languoris adhuc instante. Et cum plurimos super tali infortunio consuleret, adhibuit fomenta diversorum medicaminum & consilia: sed nihil profecit. Cumque diu molestaretur tali ægritudine, dictum est ei a quibusdam se facile curari non posse, quia guttam fistulam in brachio ejus succrescere æstimabant; & ideo necessarium & utile ei fore dicebant, natale solum quantocius expetere; si forte ex aëris temperie, quo in adolescentia nutrita fuerat & adolevit, curari posset. Sicque factum est, rediitque in Angliam, dolorem continuum brachii tumidi secum deferens. Et jam vix pergere parum quid valuit: appetitum etiam comedendi, nimietate doloris urgente, pene jam totum amisit. Expetiit Sanctorum etiam loca curationis gratia, nihil proficiens: nimietate languoris jam victa, viribusque corporis destituta, ultra progredi non valuit; in villa, quæ sita est inter Londonias & d S. Eadmundum, languore defessa grabato decumbere necessario compellebatur. Cumque sola sederet, miseriam suam deplorans, patriæ suæ parentumque recordans, reminiscitur tandem quæ S. Joannes Confessor Beverlaci requiescens languentibus ac debilibus exhibet. Suspiriis crebris invocat ejus clementiam, ut levamen tantæ ægritudinis sibi conferre dignaretur, vel numquam repatriare se velle affirmabat. Et cum tali supplicationi aliquamdiu vacaret, quamvis in remotiori provincia constituta, impetravit quod petiit. Nam quæ per septem hebdomadas tanto dolore vexabatur; continuo levamen sensit, sanicatemque perfecte consecuta est, iter aperiens redeundi domum: retulitque mihi postea domi qualiter sit curata, pro invocatione nominis prædicti Confessoris.
[27] Referebat similiter hæc eadem mihi de quadam puella, scilicet sodali sua, [illius socia vexata tumore pedis & tibiæ.] quæ secum pariter ierat ad e S. Andream apud Scotiam; sed inde redeundo intumuerat tibia ejus cum pede, dolore nimio oppressa. Cumque per aliquot dies languor ingravesceret, acri cœpit dolore fatigari, quod nequaquam progredi se posse dicebat; fessaque resedit, conquerens multum quod ignorabat quomodo Beverlacum redire posset, debilitate doloreque intolerabili vexata. Redarguit vero eam multum sodalis ejus, quod nollet in villa proxima tali ægritudine depressa aliquantulum quiescere; si forte dolor aliquantulum desisteret, & tumor decrescere posset. Et cum aliquamdiu in collibus, a qualibet villa remotis, pariter ambæ mœstitia depressæ consedissent, advenit quidam viator onere nimio defessus, residens juxta illas, multum conquerentes qualiter Beverlacum redire valerent. Quibus ille animando intulit, dicens: Forti animo estote; jam enim Beverlaco approximatis, ecclesiamque venerandi Confessoris jam prospicere potestis. Illæ vero erigentes se ad videndum, ut videre ejus Basilicæ turrim, prostraverunt se in orationem simul cum viatore sibi associato, rogantes ut infirmanti sorori sanctus Confessor Joannes medelam tribuere dignaretur. Statimque sensit infirma levamen doloris & tumoris; ita ut iter continuo arriperet cum sociis, perfecte sanitatem consecuta. In crastino autem Beverlacum usque pervenit, sanaque deinceps omni tempore permansit: Novique eam & antea & postea, simplicitate modestam, castimonia insignem.
[28] Villula quædam est, distans a Beverlaco quasi quindecim milliariis, vocabulo Cotum, [triennio cæcus ejusque uxor amēs.] in qua vir quidam aliquantulum dives, sed hospitalitate ac bona fama strenuus habebatur. Et quia solent plerumque justis ac modestis infortunia multoties contingere; Salomone attestante qui dicit: Sunt justi, quibus multa eveniunt, quasi impiorum facta fecissent; similiter & huic viro, de quo præfati sumus, incommodum maximum accidit; videlicet oculorum suorum excæcatio: nec non ejus uxor adeo infatuata est, quod nec sane sapere a quam pluribus judicaretur. [Eccl 9, 11] Cumque per triennium tam miserabili calamitate ambo comprimerentur; per visionem apparuit viro venerandus Confessor Joannes, dicens, ut ad Beverlacum venirent, & in ecclesia sua vigiliis & orationibus insisterent. Quod cum devote adimplerent ambo, visus statim redditur viro, mulier mente sana remeavit ad propria, & per omnia [sani facti sunt], benedicentes Deum, & S. Joannem omni tempore collaudantes, pro beneficiis sibi collatis.
[29] [Proficiscentes Hierosolymam,] Quodam tempore accidit, quod quædam navis, in Apulia diversarum nationum hominibus onerata, quos Hierosolymis deportate debuerat, jam ventis adversantibus fatigari, retroque redire sæpius compelli [videretur]. Cumque frequenter tam sinistris flatibus impedirentur, invocat multoties suffragia Sanctorum diversarum regionum, votaque voventes ut prosperum cursum arripere possent, callide reparantes armamenta navis, carbasa suspendentes, artificiose omnia componentes, ut vada transmarina tutius remeare possent. Sed illis navigantibus ventus contrarius exstitit, [invocato S. Ioanne,] navemque fere periclitantem fluctibus ingenti scopulo pene illisit; & cum periculum sibi imminere ex improviso cernerent, pavidi & gementes, menteque consternati, quid agerent prorsus ignari: tandem unus surgens in medio, qui Anglicus fuerat natione, contestans Angliam unum Sanctum præcipuum Patronum ejusdemque gentis maximum solamen continere, videlicet venerandum Confessorem Joannem Beverlaci quiescentem; quem si fide devota suppliciter invocarent, votumque ei facerent, auxilium sibi provenire quantocius sentirent. Similiter & ceteri, qui ex Anglia ibi aderant, attestati sunt, Sanctum jam nominatum multis miseria depressis frequenter beneficia præstitisse. Statimque primus oblationem protulit, ceteris similiter offerentibus ac invocantibus S. Joannem in auxilium; ut ipso tutante imminens periculum evadere possent.
[30] Mira res! ut fertur de nautis, quondam in maris periculo S. Nicolaum invocantibus, quod statim tempestas cessavit; sic & in præsenti facto accidit. [liberantur a naufrugio,] Nam ventus & fretum continuo pacificantur, prosperoque portui sunt illati. Qua de causa multum exhilarati, summa cum devotione Sanctum Dei laude persecuti sunt dignissima: emeruntque ex collecta pecunia oblationem sericum pannum speciosum, & transmiserunt venerabili Confessori, suo videlicet Liberatori, per præfatum unum ejusdem Sancti præconem gratissimum. Retulitque nobis idem vir reversus, [& sericum pannum ad Reliquias transmittunt.] de quo jam prædiximus; sericumque pannum, nobis cernentibus, coram Reliquiis S. Joannis ad laudem ejus allatum obtulit, cunctis collaudantibus Deum in sancto suo Joanne, toties clarificato miraculis. Non est nostræ facultatis vel propositi singillatim enarrare, quoties in mari Septemtrionali vel f Siculo liberati referantur homines a periculis mortis, per invocationem nominis jam dicti Confessoris. Nam jam paginæ metam ponimus, nec diutius mentem meam juvat hujuscemodi gesta retexere: quia tædet animam meam vitæ meæ. [Auctoris e pilogus] Video namque impios prævalere adversus pios, iniquos deprimere justos: elati florent; humiles despectui habentur: & jam secundum Prophetiam olim prolatam, homines veritatem non loquuntur, & veritas in platea sternitur. Item, Salomon dicit: Vidi impios ita securos, quasi justorum opera fecissent; ac per hoc patet finem seculi non multum distare. [Isa. 59 12, Eccl. 8. 14, Matt. 14. 12] Nam secundum Euangelii veritatem, jam abundat iniquitas, & multorum caritas refrigescit. Nos vero hujus Sancti miracula atque præconia ex parte jam executi pro modulo nostro spontaneo, rogamus, utejus meritis ac interventu liberati a præsenti seculo nequam, veniam consequamur peccaminum, vitamque adipiscamur æternam, præstante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit & regnat per omnia secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Norwicum urbs præcipua est Norfolciæ ad Garienem fluvium, qui inde dilabens in Oceanum Germanicum effluit.
b Erant hæc verba inducta & quasi deleta.
c Lindissega, ditio Comitatus Lincolniensis.
d Fanum S. Edmundi. Vulgo Emund-Bury, a S. Edmundo Rege per Danos occiso: cujus dies natalis indicit in 20 Novembris.
e Fanum S. Andreæ, urbs Scotiæ, Sede Archiepiscopali & Academia clara, in Fifa provincia.
f MS. Cichico.
ALIA MIRACVLA
Auctore tertio, etiam in pluribus teste oculato.
Ioannes Beverlacensis, Archiepiscopus Eboracensis, in Anglia (S.)
BHL Number: 4343
A. Teste Oculato Ex. MS.
[1] Multitudo signorum, quæ per beatum Confessorem Joannem operantur, compellit memoriæ tradere; quæ vel a fidelibus viris didici, seu ipsemet vidi: ne segnitiæ vitio redarguar, si sub silentio abscondam. Quædam mulier Beverlacum adierat, [Curantur paralytica.] manum habens aridam cum brachio dependente & emortuo, nimirum paralysi dissoluto: quæ officio brachii omnino destituta, orationibus continuis instabat, ut venerandus Confessor Joannes brachium sibi restitueret. Cujus miseriæ Deus subvenit, & per merita præfati Confessoris optatum tribuit effectum: visaque est ab omnibus qui aderant manum elevare, brachium agitare, gaudio inœstimabili repleri, pro collata sibi brachii sanitate.
[2] Fuit etiam quædam alia mulier, cujus lacertus complicatus manusque adhærens humero, [contracta] quasi a nativitate concreta erat. Hæc B. Joannem adiit, petitionibus pulsans, cordis contritione gemens, ut solvi a tam monstruosa colligatione mereretur. Sed Deus, qui cor contritum & humiliatum non spernit, eam mirabiliter & pie curavit: cœpitque manum continuo extendere, & digitos singillatim separare, leviterque omnino agitare, quasi aliud brachium suum: qua ex re illa multum jucundata, multique alii, collaudabant Deum in sancto Confessore suo mirabilem.
[3] Quædam similiter mulier amens effecta, de Hemigbruc, funibus constricta, [furibundus] Beverlacum usque deducta a suis fuerat: quæ si cuiquam manus injicere poterat, discerpebat, laniabat, nisi citius a manibus ejus avelleretur: aliquando vero insania ducta fatue loquebatur: quandoque autem gemebunda divinum invocabat auxilium Sanctique Joannis præsidium. Quid multa? Ibi diebus ac noctibus, miseris fatigata verberibus & ejulatibus persistebat. Consuluit etiam, tam illa quam filius ejus Sacerdotes ecclesiæ ut pro illa orarent, & benedicerent. Respondi etiam ego inter alios, quatenus perseverarent in petendo Divinam miserationem: & rogatum est pro ea tam a Clero quam a populo miseriis ejus condolendo. Tandem sana mente effecta, laudabat & benedicebat Deum , cum omnibus qui aderant , qui tanta beneficia pro meritis Sancti sui petentibus præstat: & quæ funibus colligata adducta fuerat, jam omni nexu soluta recessit ad propria.
[4] Referebat mihi præterea Willelmus, Custos venerandæ Crucis, [puer incurvatus] se vidisse puerum fere septennem ita curvum, quod se erigere sursum nequaquam posset. Et cum in Nativitate S. Joannis Baptistæ illuc a parentibus adductus fuisset cœpit nocte in ecclesia se volutare huc & illuc. Cumque aliquamdiu torqueretur fractum est eo spinæ dorsi ejus multis audientibus, quasi lignum siccum impetu frangeretur: & erexit se puer super pedes divinitus curatus; erectoque vultu incedens, obtulit lucernam accensam ante Crucem. Unde tam parentes quam adstantes glorificaverunt Deum Sanctumque Ioannem, cujus meritis tanta beneficia hominibus præstantur.
[5] Fuit etiam quædam mulier Beverlaci, juvenis ætate, [aliquot annis cæca] cui ingens infortunium acciderat, videlicet cæcitas oculorum per multos annos. Hanc egentem diu conspeximus, & per villam duci a parva puellula sua: multique compatiebantur illi, propter juvenilem ætatem ac calamitatem quæ eam oppresserat. Frequentabat hæc sæpe monasterium, orans & expostulans a Deo Sanctoque Ioanne, quatenus sibi misererentur, suisque miseriis subvenirent. Tandem exaudita est, recuperavitque visum oculorum miseratione divina meritis sanctissimi Confessoris, longoque post tempore vivens, labore proprio desudans, sibique vitæ necessaria acquirens, & pro salute sibi collata Deo Sanctoque Ioanni gratias agens multiplices.
[6] Præterea evenit in quadam villa, quæ septemtrionalis Burtonia vocitatur, [Narratur ecclesia ejus cælesti lumine illustrata,] quod opus novum consummaretur in ecclesiæ fabrica, quæ & dedicata est in honore S. Joannis Archipræsulis, in cujus etiam possessione fundata est. Et ut consuetudo est, quod anniversarius dies quoquo anno agatur solennis; accidit in quadam solennitate hujusmodi, nocturnis laudibus & hymnis completis, Clerum & populum de ecclesia discedere; ostiumque obseratum est, juvenibus atque puellis sive pueris ludentibus ac jocantibus & choreas ducentibus per cœmeterii viridem planitiem. Cum subito lux cælitus emissa [apparuit] super eamdem basilicam, adinstar solis resplendens, a cæli fastigio, quasi columna refulgens; ut circumquaque provincia illuminaretur, & villulæ longe lateque discerni possent, aliaque plurima: tantusque calor ex illo lumine cælesti provenit, ut qui aderant præsentes nimio æstu afficerentur, quasi ab æstivo die. Qua ex re datur intelligi, venerabilem Confessorem Joannem cælestis civitatis vere constare civem, cujus domus ei ab hominibus designata tanta claritudine cælesti illustretur.
[7] [Ad orationem perficiendā candela cælitus oblata,] Quidam etiam Presbyter, Ingulfus nomine, ad Dei servitium multum devotus, post nocturnam synaxim solitus psalmos secrete psallere aliis Clericis quiescentibus; quadam nocte cum tali hora psalmodiæ secretius insisteret coram sancta Cruce, & lucerna jam deficeret ad psalterium quod in manibus habebatur; indoluit multum se non posse solitum opus perficere lumine deficiente. Cumque orationi incumberet, quædam manus manui suæ candelam sufficientem inseruit. Cumque respiceret, quisnam lucernam manui suæ imposuisset, vidit quemdam albo indutum amictu versus chorum tendere: & cogitavit, quod ipse S. Joannes hic esset, seu aliquis sanctorum quorum Reliquiæ ibi continentur. Nec mirum: nam nos invenimus in sanctorum scriptis, Iustorum animas illa loca frequenter visere, ubi Reliquiæ eorum conservantur; nec non Angelicos spiritus sacrorum locorum incolis frequentius patrocinari.
[8] [campane de nocte ultro sonantes,] Retulit etiam nobis quidam Canonicus ecclesiæ S. Ioannis; quod quadem nocte solenni, illo dormiente in stratu, audirentur campanæ ecclesiæ ab illo, quasi pulsantes ad nocturnam synaxim: & surgens, tetendit ad ecclesiam adhuc signis pulsantibus, invenitque ostia aperta: introivit statim, æstimans Clericos adesse divinum officium celebraturos. Cumque neminem invenisset introivit in chorum: [ostia operta & clausa:] nullum adfuisse reperit: processit parumper: custodes ecclesiæ dormientes invenit. Mirante illo multum de tali eventu; descendit in inferiorem partem ecclesiæ, stetitque coram altari S. Martini, posteaque resedit ibi, diu excogitans & exhorrens protali eventu. Post aliquantulum temporis spatiū clauserunt se festinanter universa ostia ecclesiæ, pariter nullo præsente aut impellente, quæ prius pervia fuerant. Sequenti die enarravit quæ acciderant, & quali horrore depressus fuerat. His auditis similiter retulit quidam Custos cryptæ interioris, Umfridus nomine, [processio Sanctorum cum Deipara facta.] quod eadem nocte vidit Processionem festivalem circa monasterium procedere Clericorum, Sacerdotum, Episcoporum aliorum quam plurimorum, Reginamque coronatam venerabiliter simul incedere: cumque ter circuissent ecclesiam, disparuerunt. Unde colligitur sanctorum animas loca sacra invisere, in quibus eorum Reliquiæ continentur. Reginam vero tam honorifice conductam quam possumus verius autumare, nisi illam de qua per Prophetam Dominus dicit: Astitit Regina a dextris in vestitu deaurato circumdata varietate, videlicet Sancta Dei Genitrix Virgo, quæ Regina cæli vere nominatur, & cum voluerit, & cum quibus, sanctorum loca sæpe sua præsentia illustrat? [Psal. 44. 10] Nisi aliquibus dubium videatur Beverlacense monasterium sacrum locum esse, ut pote a tam sancto viro fundatum, scilicet Confessore Ioanne & Beato Brithuno Abbate.
[9] Non est mirandum, sanctum Confessorem Ioannem multa commoda præstitisse hominibus: [Pestis animalium sublata vote facto.] nam etiam mutis animalibus commoda sanitatis frequenter præstat. Sæpe etenim contingit, quod pestis mortalitatis animalia & pecudes obtinet; sed incolæ provinciarum circumjacentium minumen solent obtinere, quando vovent S. Ioanni de armento suo aliquod animal tali peste depressum ad liberationem ceterorum; solentque continuo convalescere, pestisque inde aufugere, hominibus vota apud Beverlacum Patrono suo sancto Confessori Ioanni persolventibus. Hæc nobis solent attestari, qui & hæc experti sunt, & noverunt hujusmodi vota multis profuisse.
MIRACVLA VLTIMA
Seculo XIII in eodem codice descripta.
Ioannes Beverlacensis, Archiepiscopus Eboracensis, in Anglia (S.)
BHL Number: 4344
EX MS.
CAPUT I.
Mortuus suscitatus, contractus curatus, cæci illuminati.
[1] Cum ad fidei corroborationem & Christianæ Religionis incrementum, crebra inter fideles ab Omnipotente Deo fiant miracula; timendum est, ne ingratitudinis arguantur & negligentiæ, qui ea pertransierunt conticendo sub arcano silentii, quæ ad Creatoris laudem & ad fidelium utilitatem, in propatulo merentur & exigunt prædicari. [Psal. 39. 11] [Miracula ad Dei gloriam & Sancti ho norem pro. ferenda.] Confitetur namque Psalmista se non abscondisse Dei justitiam in corde suo, non celasse misericordiam & veritatem suam a consilio multo. Ex quo plane colligitur, quod non sit abscondenda divina misericordia, non reticenda divinæ miserationis opera, verum ad laudem & honorem nominis suis devote publicanda. Cum igitur Dominus frequenti miraculorum ostensione & seipsum clarificet, & sanctum Confessorem suum Ioannem mirificare non cesset; quædam illorum proferre libet in medium, & paginæ commendata ad memoriam transfundere posterorum. Ad universorum namque enarrationem quæ divinitus gesta sunt, intra spatium quinquenne, fateor imperitiam locutionis meæ nequaquam sufficere. Animandos sane spero ad cultum divinum, & ad sanctum Confessorem obnixius venerandum, qui ad audienda quæ per ipsum gesta sunt miracula, patulum converterint auditum, & diligentem adhibuerint intellectum. Verumtamen in præsenti narratione nec sermonem exspectent accuratum, nec pomposas verborum phaleras, quibus obfuscari renuit nudæ veritatis amica simplicitas. Non est enim in hujuscemodi eloquio, vel inani gloriæ, vel temporali inhiandum emolumento; juxta illud quod legitur in Levitico: Qui dederit de semine suo idolo Moloch, morte morietur, & lapidabit eum omnis populus terræ. [Lev. 20, 2] Sed hoc hactenus.
[2] Contigit, ut tempore quodam æstivo, intra septa Polyandri a ecclesiæ B. Ioannis ex parte Aquilonari, larvatorum (ut assolet) & verbis & actu fieret repræsentatio b Dominicæ Resurrectionis. Confluebat eo copiosa utriusque sexus multitudo, [In repræsentatione Dominicæ resurrectionis,] variis inducta votis, delectationis videlicet seu admirationis causa, vel sancto proposito excitandæ devotionis. Cum vero, præ densa vulgi astante corona, pluribus, & præcipue statura pusillis, desideratus minime pateret accessus; introierunt plurimi in ecclesiam; ut vel orarent, vel picturas inspicerent, vel per aliquod genus recreationis & solatii pro hoc die tædium evitarent. Ingressi igitur ecclesiæ limina; adolescentuli quidam, casu fortuito ostium quoddam reperiunt semiapertum, quo per gradus ascenditur ad superiora murorum. [puer cum aliu restudinem templi ascendit,] Eo accurrentes levitate puerili, gradatim insuper murales ascendebant basilicæ testudines, ea ut reor intentione, ut per altas turriculorum fenestras, seu si qua vitrearum fenestrarum essent foramina, liberius personarun & habitus & gestus respicerent, & earumdem dialogos auditu faciliori adverterent; Zacheum in hoc imitantes, qui cum esset statura pusillus, ut videret Jesum, arborem ascendit sycomorum. Sed ecce intimatum est matriculariis c, quod agebatur ab adolescentulis: qui nimirum verentes ne puerorum indiscretio, desiderio videndi personas, quarum officio prætaxata transigebatur repræsentatio, fenestras vitreas perforaret, vel aliquo modo detereret, illos insequebantur cursu pernici; ipsosque temeritatis argutos, alapis gravioribus expalmatos coëgerunt reverti.
[3] Quidam vero puerorum, pœna sociorum conspecta, in insequentium manus formidans incidere, superiores secessit in partes, quo adusque deveniret cursu prærapido ultra crucem magnam, tunc temporis collocatam in altaris B. Martini confinio. Ibi vero stans & deorsum aspiciens, quadrato cuidam lapidi pedem imposuit incautius: [ex alto lapsus exani mis jacuit,] qui a muro solutus & decisus, non sine fragore magno super lapideum decidit pavimentum; &, non obstante duritia, in infinitas partes est comminutus. Adolescentulus vero suo destitutus fulcimine, horrendo stupore percussus, solotenus corruit, & ibi per aliquantum temporis articulum exanimis jacuit & mortuo simillimus. Circumstabant plurimi graviter suspirantes, de casu tali miserabiliter ingemiscentes, dolores suos lacrymarum exuberantia protestantes. Parentes ejus ejulabant, laniabant capillos, clamorem & ululatum crebris interrumpebant singultibus: ignorantes, quia in brevi divina dispensatione tristitia in gaudium, ploratus in risum esset convertendus. Non passus namque Deus ecclesiam, in sui & Confessoris honore dedicatam, quasi cæde humana pollui; sed volens eam majoris in posterum auctoritatis haberi, volens etiam testimonium perhibere veritatis, illi quæ interim fiebat suæ Resurrectionis repræsentationi; [& incolismis surrexit,] in omnium qui aderant conspectu adolescentulum, qui mortuus credebatur, erexit incolumem, adeo ut nec aliquam in toto corpore suo esset perpendere læsionem. Factum est ergo, ut qui præ populi multitudine extra ecclesiam repræsentationi non poterant interesse; mirabilius viderent Resurrectionis indicium intra corpus ecclesiæ & non tantum Resurrectionis, sed Passionis Dominicæ. Per decisionem namque lapidis, sine manu decidentis a muro, plane indicabatur sine admixtione virili ex Virgine Dominica Incarnatio: per utriusque casum, scilicet & lapidis & pueri, significabatur Passio ejusdem hominis & Dei. Verumtamen lapis cadendo confractus typum gessit arietis occisi, adolescens vero typum Isaac permanentis illæsi. Unde cujus Passionis secundum humanitatem signum fuit ruina, ejus etiam Resurrectionis secundum Divinitatem signum exstitit erectio miraculosa.
[4] Erat Beverlaci adolescentulus duodennis, mulieris pauperculæ filius, qui gravi licet curabili incumbente morbo, diu decubuerat in lecto langnoris: cui processu temporis evanescenti, successerat alius gravior & incurabilis. [adolescens triennio omnibus membris contractus.] Ex chronico namque languore adeo fuerat exinanitus, ut ossibus adhæreret pellis consumptis carnibus: in tantum exhaustus & extenuatus macie, ut vix humana fungeretur effigie: cutis crispabatur in rugas: hirudinis in modum exsugentis incumbens languor, ossium exsuxerat medullas: erant & tibiæ & cruscula gracilitate d Todina gradiendi usibus inepta penitus & inutilia: nervi tibias colligantes & femora per exinanitionem erant ita contracti, ut non possent poplices aperiri; tibiæ a crucibus, pedes a natibus per extensionem nequirent separari: erant & pedes distorti, ac si essent e opilionis pedum: recurvati pedum articuli, in modum curvaturarum unci ferrei. Si quando necesse habuit in matris f tetige mutare locum; manibus & genibus quasi pedibus quatuor innitebatur, in modum quadrupedum. Consueverat mater paupercula, uterino suo compassa & ejus condolens miseriæ, ipsum humeris impositum, festis præcipue diebus, ad S. Joannis ecclesiam deportare, eum juxta tumbam collocando, donec ipsum completo reportaret officio: supererat enim ut solummodo divinum exspectaret adjutorium, cum jam invaluisset hæc pestis per triennium.
[5] Abjiciens igitur funditus spem curationis humanæ, confisa est in Domino, non in homine; non dubitans quin qui quadriduanum suscitavit defunctum, poterat & triennem erigere contractum. Cum jam in die depositionis beati Confessoris ipsum ad ecclesiam ex more detulisset & collocasset ad tumbam, [in feste S. Ioannu sanatur.] divinam obnixius invocavit clementiam, ut filio suo dignaretur conferre medelam: Confessori supplicavit devotissime, ut pro sui intercederet filii sospitate. Oravit mater pro filio:pro se oravit & filius lacrymis perfusus uberibus. Exaudivit autem eos Pater misericordiarum & Deus totius consolationis in sua invocatione, qui prope est omnibus invocantibus eum in veritate: non potuit eis deesse Dominus adjutor, pro quibus intervenit tantus intercessor. Volens ergo Dominus urgentis solennitatis diem, ostensione miraculi memorabilius solennem, & in posterum solennius haberi memorabilem; adstantibus universis qui ad horas Matutinas convenerant, morbum quo laboraverat adolescentulus mirabiliter effugavit, & eum erexit incolumen. Relaxatis nervis extensæ, sunt tibiæ, rectificati sunt flexus poplitum: pedibus, qui distorti fuerant, incedendi reparatur officium. Erectus igitur & pedibus innixus, vultum attollebat ad cælum, quem paulo ante ad terram habuerat defixum: in speciem restitutus est humanam, qui antea in motu suo effigiem repræsentaverat belluinam: in suæ tamen erectionis initio vicinæ pyramidis usus est g appodiamento: ad modum pueri, plostello h innixi & humum pene signantis mento. [deambulans per templum,] Adhærens tumbæ, deambulavit a latere; & eam gyro circuiens, suam prætentavit valentiam, diffidens adhuc viribus propter longam gradiendi insolentiam. Vires tandem suas expertus, assumpta confidentia, a tumba se amovit, & solo naturali pedum adjutus fulcimento, ante & retro, dextrorsum & sinistrorsum deambulavit.
[6] Cum denique cantu hymnidico pulsatis campanis, ad altare duceretur a Clero; aliud annexuit Dominus virtutis indicium præscripto miraculo. Cum enim flexis procidisset genibus ante altare, laudans Dominum in multitudine virtutis suæ; nec haberet quid offerret Domino, qui misericordiam fecerat cum ipso; ecce, qui dederat ut posset incedere, donavit & quod sibi posset offerre. Laudabilem offerendi consuetudinem sua confirmavit auctoritate; quamvis secundum Psalmistam, super vitulum novellum, cornua producentem & ungulas, placeat Domino laus cum cantico & magnificatio cum laude. [Psal 68. 32] [& assem in terra invētum offert.] Assem namque eadem hora jacentem conspexit ex opposito super tapetum, in gradu supremo ante altare evolutum & extensum; quem manu extensa acceptum exsurgens offerebat ad aram. Celebra tis divinis domum reversa est mater cum filio gaudens, & hilariter eum habens in reditu præcesssorem; quem paulo ante tristis & mœrens, ad ecclesiam detulerat humeris suis insidentem.
[7] Anno revoluto, cum urgeret ejusdem dies solennitatis, suspenso, ut decuit, opere quolibet servili, [In festo S. Ioannis fossioni vacans] manu transigendo laicali, satagebat Clerus in ecclesia, omni qua potuit diligentia, Deum vel Sanctum debitis officiis venerari. Sed erat fossor quidam in villa Beverlaci, animo irreverenti & infrunito; qui nihilominus instante solennitatis die operi fossorio præsumebat insistere. Hic a quadam scrobe sua effodit argillam; vel cupiditate lucelli cum non egeret illectus, vel forte angustia rei familiaris inductus: cum tamen mendicare quam peccare tunc temporis exstitisset honestius. Decuit igitur, ut unius pœna a vesana populus cohiberetur audacia. Oportuit, ut manifestis indiciis patefieret virtus sancti Confessoris. Factum est ergo, ut in ipso conatu operis adesset ultio tam præsumptionis temerariæ, quam præsumptuosæ temeritatis. Clauserunt namque se oculorum ejusdem palpebræ, [palpebris clausis sit cæcus:] & ita sibi invicem cohærebant quasi glutino conviscatæ, ut nisi pilorum prominentia extremitates & locum conjunctionis indicasset, potius continuæ fuisse viderentur quam contiguæ. Repentino casu stupefactus, abjecta scrobe manus apposuit, ut cilia divideret; sed facilius partes rupisset continuas, quam palpebras dissociasset conclusas. Quid plura? qui paulo ante visum habuerat acutum & perspicuum; se jam doluit oculorum lumine destitutum. Necesse igitur habuit ut illum haberet tutorem & advocatum, quem prius offenderat per contemptum: restabat ut qui inflixerat supplicium, supplicanti præstaret auxilium; & qui pœnam intulerat ad correptionem, curam afferret ad suæ virtutis ostensionem. Ducebatur igitur ad sancti Confessoris ecclesiam, [pœnitens octo dies agit in ecclesia,] superposita manu læva ductoris humero, dextram subeunte baculo. Priusquam humiliaretur, deliquit: multiplicatæ sunt infirmitates ejus, & postea acceleravit: ostendens se Sacerdotibus, quod publice commiserat, publice consessus est: & injuncta sibi quæ decuit pœnitentia, ibidem per octo dies jugi vigilabat jejuniorum acerbitate, invictumque non relaxabat spiritum ab oratione. Obstructus est meatus & via lacrymarum: sed quod per oculos exire non potuit; per poros partium adjacentium in modum sudoris erupit.
[8] Decursis jam octo diebus apparuit ei in somnis de nocte vir quidam, reverendi admodum vultus, statura procerus, ætate maturus, habitu Pontificali indutus: qui ipsum manu dextera apprehensum & erectum, passu incedens pomposo, circa ambitum duxit ecclesiæ, educens eum ad ostium, quod Aquilonem est respiciens; [cui Sanctus, oculos sudore ungens,] & processione finita, ad locum quo eum apprehenderat, mansuete reducens. Apposita deinde manu ad Oxellum i; sudore, qui illis in partibus evaporare solet, ob vicinitatem cordis & caloris abundantiam, oculos ejus perunxit; & eum obdormire præcipiens, evanuit. Quo facto, cum jam expergefactus a somno evigilasset; oculos, qui paulo ante palpebrarum objectu obstructi fuerant, aperuit; & visum se recepisse gavisus, adstantibus universis Deum & Sanctum una cum ipso laudantibus in operibus suis, quod ei in somnis acciderat ex ordine revelavit. Ecce hic adimpletur, quod pollicitus est Dominus discipulis suis: Exspuens in terram Dominus lutum fecit, quo linivit oculos cæci nati; & visum non præhabitum mirabiliter contulit. [Joan. 9. 6] [visum restituit.] Sanctus vero Confessor, Magistri secutus exemplum, & ab eo abundanter edoctus; sudore oculos istius excæcati perunxit, & visum præhabitum miraculose restituit. Sed cæcus natus illuminatus a Domino in nullo peccaverat; imo nec parentes ejus, propter quod cæcus nasceretur; sed ut manifestaretur gloria Dei in illo: cæcus iste, Confessoris mysterio illuminatus, pœnam sibi inflictam meruerat delinquendo, cui, cum peccati sufficienter pœnituisset, erepto visu divinitus restituto, relaxata est pœna; ut Dominus glorificaretur, & Confessoris agnosceretur potentia.
[9] Erat vir quidam in partibus k Eliensibus, longo tempore visus beneficio destitutus. [Cæcus longo tempore, Beverlacum tendēs,] Hic non cessavit Sanctorum adeundo limina totam perambulare regionem, visum sibi confidens divinitus restituendum per alicujus eorum interventionem. Vagatis igitur diversis regionis finibus, cum votum nondum esset assecutus; inspiratum est ei divinitus ut adiret Beverlacum, ibi B. Joannis postularet patrocinium. Nulla vel brevis intercessit mora, & iter suum arripuit omni qua potuit festinantia, modico contentus viatico, innixus baculo præambulo, & ei ducatum præstante quodam adolescentulo. Erat ei spes firma, fiducia constans, nulla dubietas suspensa, quod qui monuit quærere, l suam ei virtutem erogando clarificaretur; qui inspirare voluit indigo, ut ipsius præsidium postularet. [ab adolescente viæ ductore, diabolica suggestione decepto,] Hanc intellexit propositi constantiam, hanc vidit humani generis inimicus confidentiam: vidit, inquam, & invidit: invidit nimirum servo, qui ante ruinam invidit, & Domino, cum sedem suam ponere disponeret in Aquilone, ut similis esset Altissimo; invidit & patri protoplasto, cum ipsum seducendo ejiceret de paradiso. Nitebatur igitur miselli invidus impedire processum, ne clarificaretur Sanctus ei invidiosus, per illud quod in ipso futurum cognovit miraculum. Antiqua processit calliditate, nullam sibi videns de novo excogitandam magis in hoc casu competere. Antiquitus namque in serpentina specie gustum pomi vetiti primitus persuasit Evæ, quam novit fragilem: Adam non ausus aggredi, quem vidit robustiorem; in femina prætentavit dolum, per quam pateret ei accessus ad virum. Similiter & hic, visa cæci constantia, personaliter non ausus est insurgere, ut a cœpto desisteret itinere; sed ductoris sui fragilitate notata, ipsum invasit, per ipsum cœptum iter impedire proposuit.
[10] Suggessit igitur ei cogitationum malarum intentor, non immissor; ut cum tempus & locum videret opportunum, ab eo clam recederet, ut vestes suas, nec non & suum furtive asportaret viaticum. Quod & factum est. [de nocte rebus suis spoliatur:] Nam cum cæcus ipse nocte quadam; labore fessus & longo fatigatus itinere, gravi somno premeretur, surrexit ipsius ductor imo seductor, & abiit collectis sarcinulis, asportans cum viatico quidquid alicujus reperit valoris. Quo cum evigilasset comperto, more doluit humano: spei tamen adjutorio dolorem ita temperavit, quod a proposito, desperatione victus, nequaquam resilivit. Novit enim quod non sit aptus Dei regno, qui manum mittens ad aratrum respicit retro; quod non sit dignus palma, cui odiosa est pugna plamæ præambula. Quæsito igitur quomodolibet alio ductore, [ab alio adjutus illuc pervenit.] & ei qui recesserat substituto, iter continuavit inceptum, quousque ad locum pervenit desideratum. Accedens ad ecclesiam Sancti, ibidem corpus maceravit jejuniis, ab oculis effundens lacrymas ad aquæ modum a fontis fundo scaturientis. Aures divinæ clementiæ devotarum precum pulsabat instantia; ut visum, quo erat ipse destitutus, ei misericorditer restitueret: beato Confessori supplicare non destitit; ut sua intercessione sibi a Domino salutem impertrare satageret. Audierat deinde ab Apostolo, quoniam multum valet assidua justi deprecatio: orationi didicerat annexam esse misericordiam, secundum illud Psalmistæ. [Jac. 5. 16, Psal. 65. 19] Benedictus Deus qui non amovit orationem meam & misericordiam a me. Cum igitur nocte quadam, lacrymarum unda perfusus creberrima, genuum flexione & orationum continuatione jaceret fatigatus; poscente quietem animalium debilitate virtutum, paulisper cœpit obdormiscere. Apparuit autem ei in somnis reverenda quædam persona, pontificalibus vestimentis induta, [& a Sancto apparente illuminatur.] quæ accedens ad eum, quasi penna anserina, melli purissimo intincta, oculos ejus linivit: & mox recedens, ipsumque de percipienda sospitate certificans, requiescere præcepit. Non multum post evigilans qui cæcus fuerat, imminente diluculo, erecto capite, per fenestras vitreas lucis auroram vidit rutilare; & visum perspicacem se sensit recepisse per sancti Confessoris beneficium, cujus instanter poposcerat adminiculum. Laudans ergo & benedicens Dominum, lucernam accensam sub modio non posuit; sed super candelabrum, in audientia Cleri & totius populi, quod ei acciderat, seriatim duxit exponendum. Dumque temporis moram fecisset, in ecclesia Deum & Confessorem de sospitate laudans percepta, tandem cum gratiarum actione reversus est ad propria.
ANNOTATA.
a Polyandrum, dicitur cœmeterium, a multitudine ibi conditorum.
b em>Ejusmodi repræsentationes Dominicorum mysteriorum, quædam adhuc in Belgio loca servant in propriis eorum festivitatibus, uti Hallis Deiparæ in Hannonia, & alibi.
c Matricularii, appellantur Æditui, quia matriculam id est catalogum rerum & personarum ad ecclesiam spectantium servant.
d Gracilitas Todina, unde aut quomodo dicatur, non capio.
e MS. Epilionum pedes, quod nec sensum nec comparationem habet.
f Tetix videtur pro tecto seu tugurio accipi.
g Appodiamentum ab appodiare, fulcire, sustentare.
h Plostellum, diminutivum a Plaustro, pro eo hic sumitur vehiculo, cui axillarum tenus innexi pueri, prohibentur a lapsu, dum interim illud corporis nixu protidentes formare gressum discunt.
i Axillam haud dubie intelligit quæ Teutonice dicitur Oxel.
k Elia sive Elium, in Comitatu Cantabrigiensi ad Grantum, celebre olim monasterium, cui dein Sedes Episcopalis acceßit.
l MS. suum in virtutibus erogando: excideruntforte verba aliqua.
CAPUT II.
Beverlacum ab invasoribus defensum: tumba cælesti lumine illustrata: ministri a ruina protecti.
[11] Cessante universali a interdicto, cui per longum tempus subjacuit Anglicana regio, factum est, ut inter Regem & regni Magnates gravis & insedabilis b oriretur dissentio. Magnates enim pro majori parte a Regia exigebant Majestate libertates quasdam & privilegia, [Bello inter Regem & Optimates ardente] sibi (ut asserebant) debita ex antiqua & approbata regni consuetudine. Ipsi perseveranter suæ institerunt exactioni: sed eos exaudire Regiæ non placuit Majestati. Rationabilis igitur postulationis, sicut eis videbatur, multoties irrationabilem perpessi repulsam, novum consilium duxerunt congitandum. Convenientes ergo unanimiter conjuraverunt, ut impeterent Regem, quem suæ exactioni toties constitit exhibuisse rebellem: a fidelitate tamen, quam Regi sub juramento præstiterant, se in ipsius præsentia prius absolverent, quam contra eum arma bellando gestarent. Cum igitur dicta conjuratio Regis innotuisset audientiæ, cum suis deliberavit domesticis, quanam posset industria eorum viribus resistere. Tandem maligno suorum familiarium acquiescens consilio, nuntios in partes destinavit transmarinas, qui inde sibi strenuos in subsidium adducerent bellatores. Convenerunt igitur undequaque ad ejus mandatum alienigenæ & malefactores, eo animosius, quo eos pollicebatur stipendiis amplis donandos, regiisque ditandos muneribus. Horum tyrannidem inermes quidam & imbecilles Angligenæ formidantes, [neutræ partis aliqui] nec non & alii viri strenui viam mediam eligentes, ut nec parti Regiæ, nec parti adhærerent adversæ; hinc ad castrorum tutamina, hinc ad secessum quorumcumque latibula, hinc ad cœnobiorum locorumque religiosorum præsidia, relictis domibus & agris, cum uxoribus & pueris, cum sua se transtulerunt familia: parvipendebant enim jacturam totius possessionis suæ, dummodo corporalia supplicia exquisitaque tormenta, quæ aliis didicerunt illata, quoquo modo possent evitare. Quia vero villam Beverlaci privilegiatam noverant a diebus antiquis, confugerunt eo ex partibus adjacentibus plurimi, Dei confisi præsidio & sancti Confessoris.
[12] Advenerunt illuc una cum aliis milites cujusdam Magnatis vicini, [ad Beverlacense azylum confugiunt:] scilicet Comitis, ei nolentes contra Barones adhærere, & partem Regiam cum ipso fovere; ibique perendinaverunt sub Dei & Sancti protectione. Comes super hoc indignatus, & militum suorum inibi moleste ferens receptationem; Canonicis, Ballivis & Burgensibus communiter dedit in mandatis, ut hostes & seductores, quos (ut asserebat) penes se receptaverant, omni dilatione prætermissa a villa propulsos excluderent, nec eos diutius ibidem receptaculum habere permitterent. His insuper mandatis terribiles adjecit comminationes, [ex quibus suos milites reposcens Comes] constanter asseverans, quod nisi obtemperarent mandatis, eos in manu valida invaderet; villamq; totam in cinerem & favillam redigeret. Sed quamvis ex his comminatoriis irruere posset in viros constantes tremor & formido; ipsi nihilominus qui mandata susceperant, divino fidentes adminiculo, & Patroni sui sancti, quod sæpius experti fuerant, certi patrocinio, eo magis permanserunt intrepidi, quod mandatum quod acceperant, nullo sciebant rationis firmamento munitri. Inito autem consilio ei dederunt in responsis, quod nec homines suos, nec alios quoslibet, qui eo tamquam ad azylum confugerent, a villa, sicut nec a corpore ecclesiæ, seducerent: ne eo ipso privilegia sua mererentur amittere, si sibi ab antiquis diebus indulta abuti præsumerent libertate. Quo audito, Comes non modico furore accensus, lucri avidus, & more lupino ad rapinam paratus, nec non satellitum tam equitum quam peditum armata stipatus multitudine, castra illico movit; [& villam] Beverlaci cujus inhabitatores sibi rebelles cognoverat, evertere proposuit.
[13] [locum armatus aggreditur,] Cum autem audisset quod ex Orientali parte, propter fractionem pontis Hullæ fluvii, nequaquam liberum haberet accessum; ex parte Aquilonali in villam destinavit irruere, ubi nullum obstitit offendiculum. Non patuit ei accessus ab Oriente, & merito: cum in Sancti sui domesticis expugnare niteretur Orientem ex alto. Ad Aquilonem divertit, existens a patre diabolo, qui sedem ponere disposuit in Aquilone: unde & prophetatum est, malum esse parandum omnibus habitatoribus terræ. Cumque non longe a villa, per spatium scilicet octo milliarium, cum suo hospitaretur exercitu, crastina illucescente aurora illam invasurus; humilitatis amator Dominus, qui propria virtute colla calcat superborum atque sublimium, imminenti periculo celere opposuit remedium. [Ierc. 1. 14] [sed pede adusto impeditur.] Nam cum post cœnam Comes & sui commilitones ex more suo colluderent, & faces accensas in alterutrum projicerent; decidit ex improviso facula quædam super pedem Comitis: quæ pedi adhærens, nequaquam inde excuti, nequaquam inde a festinantibus ministris tanta celeritate potuit amoveri, quin eum ita reliquisset cauteriatum, ut vix eum terræ valeret affigere: inde crastlno ascensurus equum, vix contingere posset c scansilis orbiculum. Perterritus igitur omine tristi & auspicio infelici, de prudentum virorum consilio a proposita destitit præsumptione: pœnæ magis formidine, quam virtutis revocatus amore. Ecce hic miraculum satis illi consimile, quod accidit auras carpente sancto Confessore. Nunc enim iste, præsumens irruere in peculiarem populum Sancti, ustus est in pede: tunc ustus est Diaconus suus in facie, remere se ingerens ut particeps esset visionis suæ, dum ei appareret oranti Spiritus sanctus in columbina specie.
[14] Erat eodem tempore vir alius, [Alius e magnatibus] magnus & potens, quo nullus in regno major, nullus in totius regionis ambitu potentior. Accesserunt ad eum. cognita ejus potentia & tyrannide, ut dicebatur, quidam mentis malignæ indemnitatem Beverlaci moleste ferentes, & ex eorum successibus macrescentes invidia suggillante: quibus damna sua viderentur leviora, si vel omnibus, vel saltem vicinis essent communia; videretur eis sua læsio mitior & tolerabilior, si aliis consimilis infligeretur vel gravior. Hi, inquam, se offerentes illius potentis conspectui, constanter asseverabant, Beverlacenses præ aliis Regiæ Majestati esse rebelles; [contra Beverlacenses incitatus ab invidis,] Regis & regni, libertatum & privilegiorum suorum obtentu, infestos esse proditores: in cujus rei argumentum allegabant, quia in villa Beverlacensi jugis erat inimicorum Regis receptatio; ibidem recondebantur eorumdem thesauri inextricabiles; quod alios, injurias, contumelias, & damna plurima perpessos, ipsi soli redderent indemnes. Ut autem efficacior esset ipsorum instigatio, protestabantur sub juramento, quod si ipse in persona eo vellet accedere, vel saltem commilitones & servientes suos in manu robusta eo destinare, tantam ibi obtineret pecuniæ, auri & argenti abundantiam, qua adjutus universitatem hostium suorum trepidam redderet & confusam. Idipsum ei intimabant & sui familiares, insatiabili desiderio quæstui & lucro inhiantes: ad idem instigabat prædictus, nondum sufficiente pœna correptus; per alium exequi volens & perficere, quod per se nec ausus est adimplere.
[15] Horum crebis & repetitis persuasionibus adquiescens Magnas prætaxatus, [qui eorum exterminiū intra octiduum jurarat;] concepit in animo & protestatus est in propatulo, quod Beverlacensium seditionem non relinqueret ulterius impunitam, quodque per supplicium eis infligendum aliorum coërceret audaciam. Puniendi etiam modum non reliquit indeterminatum, acerbitatem inferendi supplicii sub silentio non sustinuit occultari: jurejurando namque confirmavit, quod in propria persona eos impeteret; quod nihil penes eos inveniri posset pecuniæ, quam eis relinqueret; quod domus combustibiles traderet incendio, lapidea ædificia multiplici dirueret machinamento; quosdam captivitate mancipandos ergastulo [traderet] carceris tenebrosi; quod non relinqueret lapidem in ipsius ecclesiæ fabrica, eo quod hostibus suis ostia præbuisset aperta. Comminationum suarum seriem fine conclusit terribili dicens, quod ante dierum octo decursum Beverlacum tali traderet exterminio tantæque desolationi, quod viso loco deserto in posterum diceretur a transeuntibus, hæc fuit villa Beverlaci. Audientes hæc Beverlacenses, conturbati sunt, commoti sunt, tremor apprehendit eos. Qualis igitur fuit & quam clamosa pusillanimium lamentatio, quanta propter votam comminantis tyrannidem feminei sexus formido, quam larga inter mulieres lacrymarum effusio, non est nostræ facultatis evolvere.
[16] [ipsis in Deum ac Sanctum fidentibus,] Viri autem & maturiores ætate viriliter se gerentes, & saniori utentes consilio, sub vultus constantia nitebantur, ut decuit, timorem prudenter dissimulare; neo eo ipso hostes suos hilares redderent & jucundos, si eos deprehenderent turpiter timore confusos. Certum erat [non ita] hanc emanasse comminationem ab homine, quin careret effectu; non esse impossibile comminantem mutare propositum, qui de rerum numero esset mutabilium. Notum erat Jonam a Domino missum prophetasse Ninivitis, intra quadraginta dies esse Niniven subvertendam; cum tamen competentem egissent pœnitentiam, pii Conditoris indignatione remissa, non fuisse subversam. Si ergo Dominus manum revocavit ultionis conditionaliter intentatæ, cum eos qui deliquerant vidisset pœnitentes; quanto magis illos perdi non sineret, quos in ea qua conturbantur parte penitus novit innocentes. Confisi sunt se eadem facilitate hujus posse potentis malitiam effugere, qua a supra dicti Comitis insultu liberatos se noverant Dei virtute, & patrocinantis Confessoris opere. Meditabantur ergo quilibet intra se, Si Dominus salus mea, quem timebo? Si Dominus protector vitæ meæ, a quo trepidabo? Clamaverunt igitur ad Dominum, & salvi facti sunt: in Deo speraverunt, & non sunt confusi. Infra namque spatii brevitatem, infra modici temporis angustiam, [morte cita extinguitur.] quam dictus Magnas Beverlacensium subversioni temerario præfixerat ausu, contigit subita correptus ægritudine, repentino miserabiliter exspiraret interitu; justo Dei judicio rueret ipse, qui eos cogitaverat destruere; diem clauderet extremum, qui aliis minitaverat exterminium. Tantam igitur gratiam tantumque favorem populo Beverlacensi in suis & sancti Confessoris meritis dignatus est Dominus impendere, ut in toto tam diræ persecutionist tempore nulla incursione turbarentur hostili, qua certum erat fere universas urbes Angeliæ turbari; fere nullus inveniretur, qui ei injuriari auderet, vel si esset qui hoc attentaret, ultio gravis festina non deesset.
[17] Non est, ut arbitror, sub silentio prætereundum notabile quoddam, quod ad tumbam Sancti diebus illis accidit miraculum. Cum namque tempus urgeret Quadragesimale, compertum est primitus a quibusdam ecclesiæ ministris in crepusculo serotino, ab ipso mausoleo immensæ claritatis eradiare fulgorem eo in loco, ubi colomnæ marmoreæ illud sustinentes superpositum, super lapidem pyramidis fundabantur inferiorem. Videbatur autem lumen erumpens, per columnas ascendendo, primitus emicare; deinde se in latum diffundens, miro fulgore totum spatium, duobus lapidibus columnarum adjutorio interceptum, illustrare. Advocavant sibi alios rei hujus compertores; [Lumen ad tumbam apparere visum multis & sæpe,] ut essent ejusdem visionis participes, qui & perhibere possent testimonium veritatis, cum congruum adesset tempus revelationis. Idem lumen, quod viderant primi, viderunt & ipsi: nec erat lumen apparens momentaneum; sed quasi per horam unam continuatum. Non potuit, sed nec debuit res ista tam miraculosa subticeri: tanta meruit lucerna poni super candelabrum, non sub modio recondi. Factum est igitur ut publicaretur istud, relatu & testificatione eorum qui intererant ecclesiæ ministrorum, quorum ex subsequentibus verum constitit fuisse testimonium. Convenerunt enim hora, qua lumen antea apparuerat, ad ecclesiam plurimi, oculata fide desiderantes rei veritatem experiri. Datum est autem plurium, imo fere omnium qui aderant, devotioni, singulis diebus, per duarum hebdomadarum spatium vel amplius, lumen modo prædicto renitens intueri. [quod quida solum obscure vident,] Erant tamen plerique, qui [licet] cum aliis, lumen ipsum manifeste intuentibus, visus aciem ad tumbam converterent; ad ejus tamen virtutem, quasi oculis suis ne viderent obscuratis, penetrare non possent: quibus credibile est, fidem sinceram internamque defuisse devotionem, & ob hoc in oculos exteriores tantam irruisse caliginem. Non transiit igitur ad videndam coruscationem luminis eorum visus, aliquo interveniente spirituali & invisibili offendiculo; sicut legitur, quod opposita nube non transit oratio: quemadmodum etiam legitur in Euangelio, quod oculi discipulorum euntium in Emaus, cum appareret eis Dominus in via, tenebantur ne eum agnoscerent: quia nimirum talem se exhibuit eis in corpore, qualis apud eos habebatur in mente.
[18] Erant alii, quibus licet datum esset lumen ipsum evidenter conspicere, erronea tamen laborarent & illuderentur opinione. Æstimabant enim lumen dictum, [elti reverberationi attribuunt,] per reverberationem luminis cujusdam cerei, ante feretrum indeficienter ardentis in pelvi, ad corpus marmorei mausolei perpolitum & planum ibidem irradiare; & secundum flammæ ejusdem cerei scintillationem, visum ad lapidem per columnas ascendere. Ad hujus igitur tollendum erroris scrupulum, ad hanc amovendam ambiguitatem, ut indubitanter constaret lumen tumbæ ex cerei lumine nullatenus sumpsisse originem, claudi & pessulo obserari jussa sunt ostia duo, unum chori & aliud pulpiti, quæ tumbæ intererant & cereo, per quorum medium videri posset aër medius fuisse immutatus, & luminis ad tumbam facta fuisse reverberatio. Clausis ergo, ut jussum fuerat, & obseratis duobus ostiis, [sed hos falli certiori patuit experimento.] nihilominus in uno etiam soluto evidentius visum est ad tumbam lumen coruscare præfulgidum: cum majus nimirum superveniens luminare minus obfuscare soleat, & ei afferre minoramentum. Aperto igitur patuit indicio, ab illa vera luce, quæ illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum, ortum habuisse lumen, quod ibidem apparuerat. Clarificavit autem merito lux ista Beatum Joannem; cui in mortalitate posito non fuit vanum surgere ante lucem: super quem adhuc superstitem signatum erat lumen vultus Dominici, id est lumen gratiæ, qua reformadito imago Dei in homine ad ejus similitudinem condito superiori virtuti animæ impressum fuerat, id est rationi: qui & lucerna a Domino erat illuminata; cum officium gereret Prædicatoris; in qua fuit lux, id est cognitio, quæ lucet in homine tamquam in fictili vase; unde dicit Apostolus: Habemus thesaurum istum in vasis fictilibus. [2 Cor. 4, 7]
[19] Erat eodem tempore, in medio crucis ipsius basilicæ, præcelsa quædam d turris extructa, admirabilis pulchritudinis & immensæ; [Dum verteri turri novus vertex in consulte additur,] adeo ut in eo se jactitaret virtus & subtilitas artis cæmentariæ. Processum erat eatenus in ipsius turris fabrica, ut completum esset opus lapideum; hoc solum totius superesset consummationi, ut superponeretur tectum e lapidei operis, proportionatæ celsitudinis. Artifices qui præerant operi, nontantum quantum oporteret circumspecti; non tam prudentes, quam in arte sua subtiles; magis invigilabant decori, quam fortitudini; magis delectationi, quam commodo stabilitatis. Qui cum columnas quatuor erigerent cardinales, velut totius supercollocandæ molis fulcimina; eas subtiliter, quamvis non firmiter, inserebant operi antiquo, eorum more qui pannum novum assuunt inveterato. Unde factum est, [ruinamque prænuntiarent columnarum rimæ,] ut nec bases, nec stylos columnarum illius efficerent firmitudinis, ut sustinere sufficerent molem immensam tam admirabilis & tantæ arduitatis: quarum debilitas quamvis in processu operis satis posset adverti per hiatus & rimas partium, per columnarum quarumdam marmorearum fissuram in longum a base usque ad epistylium; ab operis tamen incepti nequaquam arbitrabantur continuatione desistendum: cum tamen certum sit, paratum esse ad ruinam illud ædificium, quod super debile collocatur fundamentum. Quanto igitur lapidum ampliorem superponebant cumulum, tanto magis accelerabant turris præcipitium: eo immensiores factæ sunt stylorum & basium rimaæ, quo plus eos præsumpserunt onerare.
[20] Tandem factum est, ut, metu imminentis ruinæ, tam Cleri quam plebis desisteret pars magna ab ingressu ecclesiæ. [perseverans in Officio Clerus] Sacerdotes nihilominus & Levitæ, & alii qui ex injuncto sibi officio ad chorum frequentandum erant astricti; horis statutis & debitis eo convenerunt, ut divinis vacarent obsequiis. Confisi sunt, quod non permitteret eos obrui, vel morte subitanea aliquatenus præoccupari; cui totis viribus, pura mente, interna devotione satagebant famulari. Non diffidebant de Confessoris sancti subsidio, cujus Reliquiæ in eo, præsens erat, continebantur inclusæ locello. Patefecit autem, qui sequebatur eventus, quod ejus Confessoris est miserator Dominus. [nocturnum citius una hora inchoat.] Nam cum circa mensis Octobris initium media nocte surgendum esset ad confitendum Domino, ac nocturnum officium de more celebrandum in choro; quidam Sacerdotum, qui Deo, ut reor, disponente jacens in lecto, partem noctis transactam præter morem solitum duxerat insomnem; diuturnitate jacendi, & dormiendi etiam impotentia fastiditus surgens, etiam adiit matricularios; quos reperit dormientes, a somno suscitavit, eosque ut pulsarent induxit; cum superesset adhuc quasi unius horæ spatium, ut eis signum surgendi & pulsandi præberet horoscopium. Cum igitur congregato ad ecclesiam Clero nocturna decantaretur synaxis, corruit non longe a decantantibus lapidum pars magna de turri: quorum audito fragore omnes nimirum magno sunt timore perculsi. Summa igitur festinantia se transferebant a stallis suis, [& gemino lapidum lapsu monitus,] & inceptum continuabant officium, stantes ad alterutrum latus altaris. Non multo post auditus est alius fragor priore major, lapidum plurimorum iterum de turri corruentium; ac si præmissa levi quadam & simplici admonitione ut recederent, sequeretur edictum peremptorium, cui contumaciter supersedentibus minitaretur supplicium.
[21] Relicto igitur choro locum tutiorem, magis a turri distantem, arbitrabantur adeundum, & transeuntes sub pendente ruina descenderunt in ecclesiæ naviculam: ubi consistentes a latere fontium, ad finem usque cœptum perduxerunt Officium. Vix completo Officio ad domos suas, licet satis vicinas ecclesiæ, pervenerant; & ecce tota turris fundo tenus collapsa, [subducitur ruinæ mox secutæ,] partes adjacentes secum trahens ad casum, vehementem dedit fragorem, in auribus humanis horrendum. Advertere licet in hoc eventu quam admiranda fuerit gratia Salvatoris, quantæ fuerit efficaciæ virtus sancti Confessoris. Disponente namque Domino, partes suas interponente Sancto, turri ruituræ provisum est illud tempus ruinæ, quo turbæ laicali læsio nulla posset inferri. Cum ministris ecclesiæ facta est admiranda dispensatio, cum & præter morem consuetam horam surgendi prævenirent, & bipartitus lapidum casus, præconatus vicem gerens, eis persuasisset, ut alio se transfertent. Indultum erat etiam ipsis, qui intra septa ecclesiæ recubuerunt, matriculariis, dum ut amoverent thoralia sua, transferrent stratoria; eis nulla ingereretur læsio corporalis. Deventum erat igitur adhuc, ut Orientalem partem naviculæ ipsius ecclesiæ in chorum oporteret accommodari, [& feretro ad tumbam recato miraculose iucis patescit mysterium.] altare vero supra tumbam erigi, feretrumque ultra medium tumbæ directe collocari. Quod cum factum esset, satis efficaci conjectura deprehensum est, quod lumen ad tumbam dicendum est aperuisse, & eum portendisse qui futurus erat eventum: quod scilicet corpus sancti Confessoris ad locum illum fuisset referendum, a quo fuerat ante translatum. Per hujus igitur sancti Confessoris merita, decurso præsentis vitæ stadio, nobis annuatur bravium permansurum, ab eo qui vivit & regnat Deus per infinita secula seculorum. Amen. f
ANNOTATA.
a Totam Angliam & Walliam generali interdicto subjectam fuisse in vigilia Annuntiationis B. Mariæ an. 1208 sub Ioanne Rege, tradunt Westmonasteriensis & alii. Est autem illud edictum relaxatum 3 Iunii anno 1214.
b Contigit hæc dissensio anno 1215 & 1216.
c Scansile, alii Staffam aut Stapedam vocant.
d Hæc erat turris excelsa lapidea, quam Kinsium Archiepiscopum (qui præfuit ab anno 1050 ad 22 Decembris anni 1060) ad ecclesiam S. Joannis apud Beverlacum adjecisse, & in ea duo præcipua signa posuisse, & ipsam ecclesiam libris & ornamentis ornavisse, tradit Thomas Stubs col. 1700.
e Ecgraphum addit ligneum, quod expungo, quia ex tota sequenti narratione apparet agi de lapideo opere.
f Hisce subjungo miraculum, a Ioanne Capgravio in sua Legenda relatum his verbis: Anno Domini MCCCXII de tumba S. Joannis oleum emanare, usque in horam diei sequentis tertiam, non cessavit; & multos cæcos inde linitos, meritis viri sancti, visum recipere fecit. Hoc in festo S. Bernardi contigisse affirmat Harpsfeldius.
DE SANCTO PETRO
EPISCOPO PAPIENSI IN ITALIA.
CIRCA DCCXXXVIII.
[Commentarius]
Petrus, Episcopus Papiensis, in Italia (S.)
Auctore G. H.
[1] Tabulæ hodiernæ Martyrologii Romani hoc VII Maji celebrant S. Petrum, Episcopum Papiæ. Celebrant eumdem Galesinius in suo Martyrologio, [Cultus.] & cum aliquo elogio Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ. Sed potißimum ejus ævo proximus Paulus Diaconus, Warnefredi Langobardi filius, lib. 6 de Gestis Longobardorum cap. 58 sive totius historiæ ultimo, ubi ista habet.
[2] Eo quoque tempore floruit vita vel actibus Ticinensis ecclesiæ Episcopus Petrus: qui quia Regis erat consanguineus, [Elogium ex Paulo Diacono.] ab Ariperto quondam Rege apud Spoletum exilio erat retrusus. Huic, beati Martyris Sabini ecclesiam frequentanti, idem venerabilis Martyr prænuntiavit, quod Episcopus apud Ticinum futurus esset. Qui postea cum id fuisset factum, basilicam eidem beato Martyri Sabino in solio proprio, apud eamdem civitatem, construxit. Hic, inter reliquas optimæ vitæ quas habuit virtutes, etiam virginitatis flore decoratus enituit: cujus nos aliquod miraculum, quod posteriori tempore gestum est, in loco proprio ponemus. Hæc Paulus Diaconus, qui an posterioris temporis gesta scribendo attigerit, nescimus: ea certa quæ extat historia illuc usque non pertingit. Antiquißimo huic scriptori adjungimus recentißimum Ioannem Baptistam de Gasparis, qui edidit tacito suo nomine, & nobis anno MDCLXI I Papiæ existentibus donavit, Breviarium Vitæ Sanctorū Ticinensis Ecclesiæ Episcoporum, quorum natalem diem ab eadem sancta Ticinensi Ecclesia sub ritu duplici celebrari in Præfatione indicat, [Officium sub ritu duplici.] & de S. Petro primo, XXXVI Episcopo Ticini, diuturna inquisitione ex pluribus scriptoribus collegit sequentia.
[3] Petrus primus, Papiensis, regali Longobardorū genere natus, sanguine Bojus, adolescens Ariperto secundo Longobardorum Regi in suspicionem venit: a quo & in Etruriam relegatus, [Exul colit S. Sabinum:] patientissime exilii ærumnas in Aretino agro sustinuit. Ibi in monticuli dorso consecratum divo Martyri Sabino frequētabat templum. Quare subtrahens se ab hominum consortio, totum se contemplationi & spiritus devotioni dedidit. Aliquando Martyris Sabini apparitionibus recreatus, tandem ab eodem se futurum Papiensem Episcopum admonetur. Illibatæ observantissimus castimoniæ, innocentiam assecutus est & gratiam: nam Ariperto defuncto anno septingentesimo decimo sexto, eodemque anno successore Asprando Petri consobrino ex humanis sublato, Luitprandus regali sceptro auctus fuit, ejusdem Petri consanguineus: [eidem reversus basilicas construit:] a quo admirabili civitatis plausu ab exilio in patriam revocatus, juxta S. Sabini prænuntium Ticinensis Episcopus creatus, basilicas duas, alteram Ticini, alteram vero prope mœnia eidem Martyri Sabino ædificavit, quas & maximis muneribus auxit. Hujus sancti viri, nondum Episcopatum gerentis, opera & hortatu, anno septingentesimo vigesimo sexto in S. Armentarii Pontificatu, idem Luitprandus Rex de Sardinia insula corpus S. Augustini, Catholicæ Ecclesiæ luminis, magno pretio redemptum, Papiam transferendum curavit. Tranquillitatis Romanæ ecclesiæ insignis amator, solerti studio suasit, ut idem Rex ex hoste fieret religionis Christianæ fautor, Romanique Pontificis in primis studiosus. Quamplurimos infideles Principes, bello captos, sacra unda intinxit. [obit anno Episcopatus 13.] Ceterum cum per tredecim annos Episcopatum religiosissime gessisset, Nonis Maji morte præreptus est, anno septingentesimo quadragesimo tertio, miraculis clarus. Ejus corpus, in S. Joannis de Palude, sive (ut nunc dicitur) in Burgo, colocatum, summa veneratione habetur.
[4] Hactenus illa Acta, in quibus S. Petrus relegatus dicitur in agrum Etruriæ Aretinum: [Quis ille S. Sabinus?] quod sequuntur Stephanus Breventanus, Bernardus Saccus, Iacobus Gualla, aliique Historiæ Papiensis scriptores, asserentes ibidem oppidulum, fama conspicuum, vulgo appellari montem S. Sabini: quem oppidani ut suum Patronum colunt VII Decembris, arbitrantes fuisse Episcopum Clusinum & Martyrem. Eodem autem die etiam colitur S. Sabinus, Episcopus Spoletinus & Martyr: & ab aliis unus idemque habetur, cui a S. Petro Episcopo Ticinensi templum constructum ferri, tradit ad dictum diem Ferrarius. Paulus Diaconus ait, hunc apud Spoletum exilio retrusum. Forsan Ducatum Longobardorum Spoletinum intelligit, cui inclusæ videntur urbes Perusina & Aretina cum suis territoriis. Reliqua ad Acta S. Sabini erunt excutienda Quot autem basilicas S. Sabino em>erexerit S. Petrus, non satis convenit inter auctores. Paulus Diaconus meminit unius in solio proprio (fortassis in solo) apud Papiensem civitatem constructæ: [ubi basilicæ ei constructæ?] Addit Iacobus Gualla, prope mœnia & Ticinum fluvium ab Orientali parte, quæ postea anno MDXXV, Francisco Gallorum Rege eamdem urbem magno exercitu obsidente, eversa fuit. Vghellus tomo I. Italiæ sacræ in Papiensibus Episcopis ait, eidem templum erectum in platea, cui S. Sabini nomen factum: & ita basilicas duas S. Sabino ædificatas tradit supra Ioannes Baptista de Gasparis.
[5] [Epitaphium sepulcri.] Epitaphium sepulcri ejus ex Iuno Gratero in dicto Breviario recusum, est hujusmodi.
Candida funereo sculpuntur marmore gesta:
Sed non est flendus qui jacet in tumulo.
Lugeat infaustus, qui nescit vivere Christo,
Post mortem carum tartara quem retinent.
Hic Vates Domini, mundo quia corpore vixit,
Admixtus gaudet cœtibus Angelicis.
Claruit hic meritis Petrus Antistes honestis,
Norma Sacerdotum, columen eximium.
br>Munificus, constans, solers, prudensque, modestus,
Qui innumeris semper pollet ubique bonis.
Inclitus prosapia, Regumque stemmata tangens;
Nobilis eloquio, moribus nobilior.
Iste peregrina maceratus denique vita,
Bis quinis annis exulat innocuus.
Esuriemque sitim patitur, dum & frigora corpus,
Spe, virtute, fide spiritus auctus erat.
Sed repetens genitale solum, pia munia gessit,
Præfuit ecclesiæ, rexit ovile Dei.
Iste sacras Domini condens liberaliter aulas,
Ditavit propriis optime cespitibus.
Sublimis, humilis, mediocris, dives, egenus,
Occubuit Pastor noster en egregius.
Planctibus immensum clamantibus flete dolorem:
Lux patriæ occubuit, lex, honor atque decus.
O venerande Pater, Pastor bone, magne Sacerdos,
Forma pudicitiæ, o Pater eximie:
Mutasti patriam, linquens consortia nostra,
Nos tantum gemitus retinent, te gaudia cæli.
Expletis decem mortali in corpore lustris,
Quatuor his junctis vixisti firmiter annis.
[6] [ejusdem ætas.] Quod ad chronologiam attinet, ea ex Longobardorum gestis, cum Epitaphio collatis, ordinanda est. Sciendum em>ergo quod Cuniberto Rege, sub annum DCCVI mortuo, succedens filiolus ejus Lintbertus; octavo post patris obitum mense, una cum suo tutore Asprando, expulsus a Ragumberto, Taurinensium Duce, vacuum eodem anno invasoris morte regnum frustra recuperare conatus e manibus filii Ariperti, victus apud Ticinum & comprehensus sit, Asprando fuga elapso, ac tandem in Bajoariam se recipiente. Hac occasione Petrus in exilium actus, non prius in patriam revertit, quam regnum obtinuit Asprandus: quod anno demum Ariperti decimo factum scribitur, nec male in annum Christi DCCXVIII confertur. Fortasse tamen non male Bernardus Saccus restitutionem Petri Luitprando attribuit, quia pater ejus Asprandus menses solum tres in regno vixit. At quanto post hæc tempore privatus vixerit Petrus incompertum est; si tamen annis tredecim geßisse Episcopatum probetur, ex anno vivitæ LIV quo obiit, & ea quam par est habuisse ætate, annorum ut minimum XXIV quando pulsus in exilium est, facile conficias haud plures quam quinque vel sex annos fluxisse a reditu, quin factus Episcopus sit; adeoque ultra annum Christi DCCXXXVIII vitam eidem ægre prorogari posse.
[7] Addit de Gasparis, quod, gesto tredecim annis Episcopatu, in summum Pontificem electus, sed morte præreptus sit: quod quia alius nemo dixit, nec video quo fundamento nitatur, expungere ab elogio malui, [Pontificatus Romanus eidem perperam adscriptus.] & hic notare. Neque enim post Gregorii II mortem, qui anno DCCXV ordinatus, obiit DCCXXXI; neque post excessum Gregorii III, qui post illum decem annis sedit, ea erant tempora, ut ex Longobardis, a quibus tunc maxime vexabantur Romani, Pontificem sibi vellent eligere; multo minus apparet verosimile, quod Romanus Clerus, Episcopalium Sedium translationes semper aversata qua licuit, ipsa sibi exemplum ejus rei primum statuere voluerit in hoc Petro, quod post sesqui seculum primo visum in Formoso, antea Portuensi Episcopo, tantas Romæ tragoedias excitavit, quantas Pontificum historia post ejus mortem narrat. Porro aum considero, quomodo anno DCCCCXIV Petrus Episcopus Papiensis, Ottonis Imperatoris Cancellarius, ad Pontificatum assumptus, & Joannes dictus sit ejus nominis XIV, post octo in eo munere menses in Castro S. Angeli fame enectus XX Augusti; cogor vereri, ne similitudine nominis abreptus de Gasparis, adscripserit Petro hujus nominis Primo, quod de tertio ejus appellationis Papiensi Episcopo legerat.
DE SANCTO BENEDICTO II
PONTIFICE ROMANO.
ANNO DCLXXXV
[Praefatio]
Benedictus II Pontifex Romanus (S.)
Auctore D. P.
[1] b>Officioecclesiastico sub ritu duplici hoc VII Maji, Romæ in sacrosancta Basilica Vaticana S. Petri Apostoli, celebratur festum S. Benedcti II Papæ, [Cultur sacer die 7 Maji,] cujus sacrum corpus in dicta basilica adservatur. Omnia in dicto Officio præscribuntur de Communi, cum Gloria & Credo in Missa, & Officium de S. Stanislao transfertur in proximum diem non impeditum. Ejus sacra memoria est in hodierno Martyrologio Romano his verbis: Romæ S. Benedicti Papæ & Confessoris, & in Notis indicatur, hunc esse secundum hujus nominis, Juniorem dictum. Vacat hoc die Martyrologium Bedæ genuinum: proinde huic suppositum est id in quo fit mentio S. Benedicti. Ad MS. Martyrologium Vsuardi in Alsatia auctum, sub finem hoc elogium est appositum: Ipso die Romæ depositio S. Benedicti Papæ secundi, qui ab ineunte ætate sua militavit in ecclesia, & semper paupertatis amator extitit: constitutiones edidit, & in pace obiit sub Constantino quarto. Similia leguntur, & quidem primo loco, in Martyrologio Coloniæ & Lubecæ anno 1490 excuso; item apud Notkerum, auctorem Florarii MS. Molanum in prima editione Additionum ad Vsuardum, Galesinium, Canisium, Ghinium in Natalibus Sanctorum Canonicorum, Bucelinum in Menologio Benedicto & alios. At postridie, sive die octava Maji, memoratur a Greveno in Additionibus ad Vsuardum, a Maurolyco etiam & Felicio. Iterum die VI Maji aliquis Benedictus Episcopus indicatur apud dictum Grevenum, quod arbitramur huic Papæ Benedicto tribuendum.
[2] Acta aliqua hujus Pontificis edidit Anastasius Bibliothecarius, [perperam credito die moriis;] in sua Historia de Vitis Romanorum Pontificum: eaque damus collata cum MSS. Gestis summorum Pontificum ad Martinum V deductis, auctore Iacobo Zeno Patricio Veneto, dein Episcopo Feltrensi & Patavino. Ex iisdem Vitis Luitprandus, Abbo, Platina, aliique sua desumpserunt. In his sepultus dicitur sub die VIII Idus Maji, quo eum fastis aliquibus adscriptum esse annotavimus; quod alii sic videntur intellexisse, quasi consequens foret, eum pridie aut biduo ante defunctum esse; ideoque ad diem VII aut VI Maji ejus memoriam retulisse. Ego occasione Historiæ Pontificiæ, ab hæreticorum calumniis em>vindicatæ per P. Cornelium Hazaert, & nuper Belgica nostra lingua vulgatæ, ut viro, confutandis heterodoxis pridem optime de Ecclesia merito, explanarem chronologicas in hoc argumento difficultates; [unde in tēpore Sedis ordinando irrepsit error] & istam historiæ Ecclesiasticæ basim, toti nostro operi necessario substernendam, semel solide collocatam haberem; non modo eam partem, quæ ante præcedentem Aprilem ad lucem veterum Catalogorum, usque ad Bonifacium II habetur digesta, recognoscendam sumpsi: sed reliquam etiam Pontificiam historiam, similium Catalogorum aliorumque veterum monumentorum subsidio, ordinandam. Hoc autem agens liquidißimo deprehendi, Baronio aliisque maximas offusas esse tenebras ex eo quod ex die depositionis sive solennium exequiarum, qui plerumque solus notatur in Catalogis & apud Anastasium, Pontificum tempora metienda putarint: cum plurium sæpe, non tantum dierum sed & hebdomadum quandoque etiam mensium intervallo discrepaverint dies mortis a diebus depositionis seu exequiarum solennium.
[3] Istac ergo regula tam fallaci deposita, conatus sum per aliam viam in veram temporum cognitionem devenire; [quod aliavia certius determinatur,] notatoque Pontificum aliquorum certo indubitabilique initio ac fine, tentavi an per spatia annorum mensium atque dierum cujusque Pontificatui aßignata, & per descripta em>ab Anastasio aliisque Interpontificia, aliqua posset chronotaxis ordinari, quæ tunc demum bona & vera censeretur, quando cum irrefragibilibus istis quos inveneram quorumdam Pontificatuum terminis undequaque congrueret. Hoc autem ita succeßisse mihi puto, ut omnibus fere Pontificiorum Interpontificiorumque limitibus salvis, quos antiqui nobis præstituerunt, in quam paucißimis mutandum quidpiam concludere videar: cum alii alia gradientes via, in singulis fere existiment latere errores, neque ullis quamvis consentientibus Catalogorum numeris stari posse.
[4] Erit fortaßis cum ad hunc modum digesta Romanorum Pontificum ad nos usque Chronologica series, [& explicatis quæ decessoris tēpus intricabant difficultatibus,] ante aliquem hujus operis mensem, tota legetur: nunc indico difficultatem ordinandi Pontificatum, de quo agimus, oriri ex præcedentis Pontificatus perplexitate tanta, ut Labbeus noster in nova Conciliorum editione fateatur, in tota Pontificum Romanorum serie vix quidquam, in priscis recentisque memoriæ scriptoribus, occurrere intricatius, initio, gestis atque obitu Leonis Papæ II. Hæc ego ut extricarem, exercitatione ad dictum Pontificatum singulari, ostendi, difficultates omnes e medio tolli simplici duarum chronotaxeon conversione, sic ut prædictus Leo (qui legitur post Sedis vacantis annum I, menses VII, dies V, sedisse menses X dies XVII) dicatur ordinatus post menses X dies XVII Sedis vacantis, & præfuisse Ecclesiæ annum I menses VII dies V. Tali ratione post Agathonem, I Decembris anni DCLXXXI mortuum, solennibus autem exequiis honoratum anno sequenti die XX Februarii, quando colitur; ordinatus fuerit S. Leo, anno DCLXXXII, XIX Octobris in Dominica, & obierit XXIII Maji anno DCLXXXIV. Proinde nihil obstabit, quo minus acceperit jam Pontifex Divalem Imperatoris, scriptam XIII Decembris Indictione XI, adeoque anno DCLXXXII exeunte; & ejusdem temporibus, die XXVI Aprilis Indictionis ejusdem XI, post Cœnam Domini, quæ tunc in talem diem cadebat, acciderit ingens illa eclipsis cujus meminit Anastasius; & denique litterarum ab eo ad Toletanam Synodum missarum bajulus, in Hispaniam appulsus mensi Decembri exeuntis anni DCLXXXIII vel Ianuario proxime sequentis, ipso adhuc vivente illas tradiderit, ut supponunt Acta Synodi XIV, excusantis XVIII Kalendas Decembris Æra DCCXXII idest em>anno Christi DCLXXXIV, quod super negotio iis litteris commendato usque tunc convenire distulerit, propter recens ante solutam synodum & rigentem hiemem.
[5] [post interpontificium m, 10 d. 22] Post Leonis mortem, uno dumtaxat mense vacasse Sedem scribit Baronius, & quidem allegato Anastasio, cujus tamen exemplaria omnia constanter habent menses XI dies XXII: causam autem tam diuturnæ vacationis, ut aliæ defuerint, facile est rejicere in grandem Imperatoris Constantini Pogonati ætatem, expediendis negotiis minus habilem, & jam tum fortaßis eo morbo depressam, quo & obiit, intra decimum quintum mensem ab obitu Leonis Papæ. Interim Benedictus, juxta jam positos calculos, [Benedictus ordinatus 14 Maji 685] & Interpontificii spatium ab Anastasio definitum, ordinatus fuerit XIV Maji anni DCLXXXV, in Dominica (quod nescio an aliquis ante me observarit paßim practicatum, & in nostra chronologia vix unquam fallit nisi apparenti ex causa) cumque sederit, juxta eumdem Anastasium, menses X dies XII, consequens erit ut obierit die XXV Martii, anni DCLXXXVI, in Lateranensi ecclesia tantisper depositus, donec in Vaticano pararetur locus, [obierit 25 Martii 686] quo primum mense Majo translatum corpus ex Anastasio intelligitur. Ex hinc porro optime sequitur Pontificatus Ioannis V, & præcedentis Sedis chronologiam confirmat. Cum enim em>hæc vacasse dicatur menses II dies XV, ordinatus Ioannes fuerit eodem anno X Iunii, [& successerit Ioannes 10 Iunii.] quæ tunc recte Dominica fuit: & per annum I dies XI, qui ejus Sedi attribuuntur, pervenerit usque ad XX Iunii anni DCLXXXVI, quod contra Baronianam Chronataxin, qua præcedenti anno objisse statuitur, certum facit Divalis a Iustiniano Imperatore ad Ioannem data XIII Kalendas Martias, anno ejus II, Indictione XV.
[6] [Illius Epitaphium] Epitaphium S. Benedicti dedit Paulus de Angelis, in suis Notis ad Basilicam veterem Vaticanam a Romano Canonico descriptam, quod est hujusmodi.
Magna tuis, Benedicte Pater, monumenta relinquis,
Virtutum titulos, o decus atque dolor!
Fulguris in speciem mentis splendore coruscas,
Plura sed exiguo tempore cœpta fluunt.
Cuncta Sacerdotum præstantia munia comples:
Et quo quisque bono claruit unus habes.
Quippe quod a parvo meritis radiantibus auctus,
Jure Patrum solium Pontificale foves,
Non hoc ambitio rapti tibi præstat honoris:
Indolis est fructus, quam comitatur honos.
Et quia solerter Christi regis agmina Pastor,
Percipe salvati præmia celsa gregis.
[7] Lucas Holsteinius, in Animadversis ad Romanum em>Martyrologium pro mensibus Aprili, Majo & Iunio, variis locis allegat vetus Kalendarium, [Translatio 22 Aprilis.] Romæ in claustro Prioratus Melitensis in monte Aventino in pariete depictum, ex eoque ad VIII Kal. Maji hæc verba refert: Liberii Papæ, Benedicti Papæ: & in pervetusto Barbarinæ Bibliothecæ Martyrologio legimus eosdem hoc modo conjunctos, ad eamdem diem, Romæ S. Liberii Papæ, qui est XXXI; & Benedicti Papæ, qui est LXXXI. Est quidem erratum in numeris, cum Liberius ordine XXXVII sit, Benedictus LXXXIII; apparet tamen satis hunc illius nominis secundum intelligi, non primum, qui fuit solum LXIV. Ex ista autem utriusque sic pariter notata commemoratione, aliud statuere nihil possumus, quam quod tali mense ac die facta fuerit communis aliqua utriusque translatio, fortaßis a S. Sergio Papa, post annos XVI succedente, cujus stylum, ex epitaphio Ceadwallæ Regis cognoscendum, haud male refert istud, quod Benedicto scriptum exhibuimus. Sed & S. Paschalis Papa & Sergius junior, in curandis hujusmodi translationibus & epitaphiis conscribendis, studium haud mediocre posuisse inveniuntur.
VITA
Ex Anastasio Bibliothecario.
Benedictus II Pontifex Romanus (S.)
Auctore D. P.
Benedictus Junior, natione Romanus, ex patre Joanne sedit menses a decem dies duodecim. Hic ab ineunte ætate sua b Ecclesiæ militavit, atque se sic in divinis Scripturis & cantilena a puerili ætate & in Presbyterii dignitate exhibuit, [ob Sanctum vitam electus,] ut decet virum suo nomine dignum: in quo vere supernæ benedictionis gratia redundavit, & nomine pariter & operibus, ut dignus ad Pontificii regimen perveniret. c Fuit autem paupertatis amator, humilis, mansuetus, pius, [restaurat & exornat ecclesias:] benignus, patiens & omnibus compassionem habens atque manum largissimam. Hic ecclesiam B. Petri Apostoli, sed & B. Laurentii Martyris, quæ appellatur d Lucinæ, restauravit. Itemque in ecclesia e B. Valentini via Flaminia fecit coopertorium super altare, cum clavis & f fistellis, & in circuitu g Palergium chrysoclavum pretiosissimum: similiter & in ecclesia B. Mariæ ad Martyres aliud coopertorium porphyreticum cum cruce & h gemmulis, quatuor chrysoclavos & in circuitu Palergium de holoserico pulcherrimum: nec non & in titulo suprascripto Lucinæ alium coopertorium ornatum holosericum. Fecit autem calices aureos ministerialis duos, pendentes singulos libras singulas. Hic suscepit divales jussiones Clementissimi Constantini magni Principis ad venerabilem Clerum & populum atque felicissimum exercitum Romanæ civitatis, [gratus Cōstantino Imperatori,] per quas concessit, ut persona qui electus fuerit ad Sedem Apostolicam, e vestigio absque tarditate ordinetur. Hic una cum Clero & exercitu suscepit i Mallones capillorum Domni k Justiniani & Heracli filiorum Clementissimi Principis, simul & jussionem, per quam significat eosdem capillos direxisse. Hujus temporibus apparuit stella, noctu juxta l Vergilias; per diem cælo sereno, inter Nativitatem Domini & Theophaniam, omnimodo obumbrata, veluti luna sub nube. Itemque mense Februario, post natale S. Valentini, in die ab occasu exiit stella meridie, & in partes Orientis declinavit. Post hæc mons m Bebius, qui est in Campania, mense Martio eructavit per diem, & omnia loca circumquaque præ pulvere cineris illius exterminata sunt. Clerum videlicet diversis ordinibus in die sancto Paschæ honoribus ampliavit. [pie mortuus.] Qui e vestigio in infirmitatem incidit, & post dies aliquot defunctus est. Hic dimisit omni Clero, monasteriis, diaconiæ, & mansionariis auri libras triginta. Fecit autem Episcopos per diversa loca numero n duodecim. Qui etiam sepultus est ad B. Petrum Apostolum, sub die octava o Idus Maji: & cessavit Episcopatus menses duos, dies quindecim.
ANNOTATA.
a In margine ex uno MS. notatum menses 8 dies 17. De iis supra actum.
b Bucelinus ut S Benedictum Benedictinis adscriberet, ita immutat, monasticæ vitæ consecratus, quod alibi non legimus.
c Hæc periodus accuratius deducta ex MS. Zeni, & variis lectionibus MSS.
d Est hæc ecclesia S. Laurentii in Lucina Regione 5 seu Campi-Martii, a S. Sixto III, quam Valentinianus Augustus ei concesserat, S. Laurentio sacrata, ornata titulo Cardinalitio, inqua & habetur statio feria 6 post Dominicam 3 Quadragesimæ.
e De S. Valentino & hac ecclesia late egimus die ejus nat ali 14 Februarii.
f Hic varia lectio est, fastellis, fistellis, infistellis, & clavis infiscellis: quid si clathris & fenestellis em>legas. Quod autem hic dicitur coopertorium, alibi sæpe vocatur ciborium, ex eo forsan, quod ibidem olim asservaretur verus animarum fidelium cibus, sacra, inquam, Eucharistia, quæ, ubi tale ciborium supra altare extructum non erat, supra illud appendebatur ex aliqua elegantis operis hierotheca. Recte autem vocatur etiam Coopertorium, quia columnis sustentatum totum altaris spatium operit, ejusmodi opera in Romanis basilicis malta videre est, suis peribolis clathrisque instructa, in quibus nunc fere asservantur hierothecæ Reliquiariæ.
g MS. Perlargum: malo Palergium, & credo mutatione unius litteræ esse diminitivum a Parergo, quod Græcis est alicujus operis corollarium, auctarium, vel ornamentum super additum, diminutive παρέργιον, nisi vocem hybrida malis esse ex Latino Palla, & Græco ἔργον.
h MSS. gamulas, seu ganulas & clavos quatuor auroclavos.
i Mallones, id est cirrhos seu capillos capitum attonsos. Est Græcis μαλλὸς lana, vellus, coma dimissa: unde augmentativum Mallonis juxta Italicæ linguæ idiotismum adhuc vigentem: & in Gallias quoque propagatum.
k Justinianus II patri succeßit, ab præcisis postea naribus Rhinothmetus dictus.
l Vergiliæ seu Plejades, septem stellæ in genu Tauri.
m Ita paßim scribitur Bebius, seu Bobeus, Zeno Bolnus, ac videtur mons Vesuvius intellige: Besbius em>forte pro ejus temporis dialecto per contractionem dictus, notus eructatione ignis: & hunc intellexit Platina.
n Zenus & alia manuscripta viginti duos.
o Zenus & alia triæ Anastasii MSS. sub die Idus Maji, quæ esset 15.
DE S. STANISLAO MARTYRE
EPISCOPO CRACOVIENSI IN POLONIA.
ANNO MLXXIX
[Praefatio]
Stanislaus, Episcopus Cracoviensis & Martyr, in Polonia (S.)
Auctore D. P.
[1] Cardinalis Baronius, in Annalibus Ecclesiasticis ad annum MLXXIX sub finem, ista scribit: Ad coronidem præsentis anni apponimus coronam & purpuram sanctissimi Martyris Stanislai, [Encomium Baronii] Cracoviensis Episcopi: qui in spiritu & virtute Eliæ redarguentis Achab, & Joannis Baptistæ corripientis Herodem, dum arguit Boleslaum enormiter delinquentem, & non auditur; & iterum corripit, & contemnitur; atque rursus increpat, & despicitur; sententia excommunicationis eum afficit. Quam ob causam ab ipso Rege, dum in altari esset Deo Missæ sacrificium offerens, crudelissime cæsus, octava mensis Maji martyrii palmam est consecutus: plurimisque miraculis tam vivens quam mortuus illustratus. Cujus res præclare gestas, & martyrium præclarius obitum, ex antiquioribus monumentis Joannes Longinus in Polonica historia scripsit: qui & seorsum ejusdem gloriosissimi Martyris Vitam copiosissime elaboratam, Ecclesiæ legendam tradidit. Ipsum vero ritu solenni Innocentius Quartus Romanus Pontifex publice colendum indixit. Hæc Baronius: a quo citatus Joannes Longinus sive Dlugossus, [Ioannes Longinus scripsit Historiam Polonicam,] Canonicus Cracoviensis, scripsit Historiam Polonicam in duodecim libros divisam: cujus sex priores libri, auctoritate & sumptibus Herbulti Dobromiski, anno MDCXV extant vulgati. At ne reliqui libri imprimantur prohibent Poloni, arbitrati in hisce plurima regni sui secreta prodi.
[2] Habemus autem dictam historiam usque ad annum MCCXL excusam, in qua omnia quæ circa S. Stanislaum gesta sunt satis indicantur, & a nobis in Annotationibus referuntur ad ipsæm Vitam: quam idem Ioannes Longinus seu Dlugossus tribus libris seu tractatibus copiosißime elaborasse dicitur supra a Cardinale Baronio, [& Vitam S. Stanislai,] qui in Notis ad Martyrologium ait illam reperiri apud Surium, Verum em>hic præfatur, ob nimiam prolixitatem, mutato fere stylo, a se illam in compendium esse redactam. Damus nos integram & primogenio stylo, Cracoviæ impressam anno MDXI, cujus priorem partem quæ res in vita gestas & gloriosum martyrium continet, habemus ex ipso, unde facta videtur impresso, libro pergameno excerptam, & sigillo venerabilis Capituli ecclesiæ Cathedralis Cracoviensis communitam, descriptionem suo sumptu curante adm. R. D. Joanne Dobrzycki, Canonico Scarbimiriensi & ecclesiæ Archipresbyteralis B. V. Mariæ Pœnitentiario; eique subscripsit Thomas Hykoroski, auctoritate Apostolica Actorum venerabilis Capituli ecclesiæ Cathedralis Cracoviensis Notarius & Secretarius. Hanc cum impresso conferentes, in eaque notantes eadem fere omnia scriptionum, transpositionum, omißionum menda quæ in illo inveniuntur, eorum causam cogimur referre, in styli nimium diffluentis luxuriam; qua in primo tractatu præsertim usus auctor, librariis, quos non exercitatißimos habuit, difficilem fecit transcriptionem; ideoque optabile foret inveniri alicubi ipsiusmet Longini autographum exemplar, vel aliud ejus manu emendatum. Interim, exemplaris melioris defectu, curavimus ipsi per conjecturam supplere hiantes periodos, distortas ad sanum sensum dirigere, mendosas castigare, em>salvis tamen verbis ac stylo, quem hac necessaria & levicula correctione, non videmur nobis immutasse; illibenter alias tantillum quoque discedere soliti ab originalibus. Extare eamdem Vitam MS. in folio Swednicii in Silesia in collegio Societatis Iesu, scripsit nobis Wratislavia P. Theodorus Moretus, ejusdem Societatis nostræ Sacerdos, & variis libris eruditis editis notus: aliud exemplar MS. in bibliotheca Domus Professæ extare Cracoviæ significavit P. Nicolaus Cichovius, ante aliquot annos æque ac prior Vita functus, Hac porro vita jam prælo parata, pervenit ad nos prælaudati Ioannis Dobrzycki cura, ejusdem anno MDCLXVI recusæ exemplum, Decus Polonorum titulo præferens; em>cujus curator adm. R. D. Stanislaus Dobielowicz Decanus Chodoliensis, Parochus Opoliensis, singulis capitulis summatim præfixit compendium, & Latini idiomatis asperitatem nonnihil castigavit: addiditque miracula quæ in tabulis ecclesiæ Piotravinensis reperta: quæ inde nos ad finem damus, æque libenter daturi etiam illa quæ Cracoviæ vel ad sacras ejus reliquias vel in loco cædis haud dubie patrata sunt etiam hoc seculo multa, si descripta reperirentur.
[3] Quam præclarus vir fuerit scriptor dictæ historiæ & Vitæ S. Stanislai, ipse ejus calamus clare indicat lectori, [vir eximiæ virtutis & doctrina,] & Santwoges de Czeckel, Præpositus monasterii Clodawensis, Ordinis Canonicorum Regularium S. Augustini, cui hanc Vitam inscripserat, in suo responso sub finem libri tertii adjuncto, auctorem summe prædicat a doctrina & virtute, eumque ait excelluisse in castitate & eloquentia. Vita ejusdem extat late deducta ante ejus Historiam Polonicam, ex qua pauca decerpo. [carus Cardinali Sbigneo,] Sbigneus Cardinalis, Episcopus Cracoviensis, eum inter suos familiares adscivit; eique per annos duos & viginti credidit curam universarum suarum facultatum, ac tandem suo testamento executorem præfecit: hujus consilio Ducatum Severiensem emit, & suis in Episcopatu successoribus reliquit: ut dictus etiam Sbigneus Cardinalatum acceptaret, em>& Romæ & in Polonia peregit. Varia monasteria construxit: Fratres S. Pauli Eremitæ induxit in ecclesiam Rupellensem, in qua S. Stanislaus martyrio coronatus: Canonicis Regularibus procuravit Ksobucensem S. Martini ecclesiam, aliud vero cœnobium obtinuit Ordini Cisterciensi; B. Ioannem de Capistrano Ordinis Minorum attraxit in Poloniam, ut hæc miraculis ejus illustraretur. Legationes plures pro Rege Casimiro obivit: [& Casimiro Regi.] matrimonium ejus cum Elisabetha Alberti Austriaci confecit: Mariæburgum Regi emit, a quo missus bellum civile sopivit: pacis conditiones inter Magistrum Generalem Prußiæ & Regem concepit, & conscriptas tradidit utrique parti eas probanti. Institutionem denique filiorum Regiorum suscepit, ut late deductum ante Vitam S. Casimiri ad diem quartum Martii. Hic ergo Auctor est, [usus variis antiquis monumētis,] qui anno Domini MCCCCLXV exacto studio a se elaboratam Vitam S. Stanislai edidit, usus antiquis monumentis, sed (ut scribit citatus Santweges de Czechel) nebulose truncateque per vetustiores conscriptis. Interim ipse Longinus præfatur, id munus a priscis scriptoribus neque imprudenter neque ineleganter præoccupatum fuisse, se autem ex multis insigniora scripturum, & locos insigniores velle attingere, quos vel de ipsius historiis vel de aliorum relatione indicatos cognovit. Demum sub finem em>Prologi ait, se operis hujus laborem assumpsisse, pro amplitudine laudis Redemptoris ac Conditoris nostri Dei, pro declaranda & illustranda vita S. Stanislai, pro ædificatione proximi, & pro capessenda merendaque vita perenni. Quem & nos inter tot labores ultimum studiorum finem assumpsimus.
[4] [huic vitæ antiquior synopsis præponitur] Baronius in Notis ad Martyrologium scribit, se nonnulla accepisse de eodem sanctissimo Martyre ex veteribus monumentis Polonorum ecclesiæ, a Stanislao Reschio S. R. E. Protonotario. Accepimus & nos varia alia Acta breviora ex variis veteribus monumentis collecta; uti & Prosam seu Sequentiam ex pervetusto Cracoviensi Missali ad diem VIII Maji in die Natali, & XXVII Septembris in festo Translationis recitare solitam. Ex his omnibus præfigimus unicum scriptum breve, ut lector paucis addiscat, quæ dein latißime deducuntur, maxime quia nonnullæ circumstantiæ ibi relatæ, non reperiuntur in Vita a Longino deducta, ut poßit videri ex priscis esse scriptis quorum ipse meminit, aut certe ex antiquis monumentis desumptum. Eruit illud e latebris nobisque transmisit anno MDCXLI noster P. Ioannes Gamans, cujus magnam hoc in genere solertiam ac diligentiam sæpe contigit in hoc opere laudari: ejusdemque beneficio accepimus em>vetus illud exemplar impressum, cujus supra meminimus.
[5] [Memoria die 8 Maji,] Memoria ejus ad diem VIII Maji, quo Martyr obiit, refertur in MS. Martyrologio ecclesiæ Pragensis his verbis: In Cracovia S. Stanislai Episcopi & Martyris, qui a Duce Poloniæ frustatim jussus est dividi, sed aquilarum custodia a Domino servatus, reintegrari meruit. Hunc canonizavit Innocentius Papa quartus Assisii, in loco Fratrum Minorum. Quo itidem VIII die ejus festum refertur in MS. Florario Sanctorum, & in Martyrologio Coloniæ & Lubecæ anno 1490 excuso: item apud Grevenum, Molanum, Canisium & alios. At postmodum Clemens VIII voluit ubique ejus festum sub ritu semiduplici officio Ecclesiastico celebrari, & quod dies octavus solennitati apparitionis S. Michaelis Archangeli esset dicatus, & nonus festivo cultu S. Gregorii Nazianzeni impeditus; præcepit festum S. Stanislai agi hoc VII Maji, [7 Maji] ad quem diem primo loco inscriptus est Martyrologio Romano, ac vita ejus variis Legendis sive Historiis Sanctorum inserta. Eumdem inscripsit Natalibus Sanctorum Canonicorum Constantinus Ghinius, & Menologio Benedictino Gabriel Bucelinus, nam quamvis, inquit, noster professione non esset, voto tamen fuit. In Actis lego, ei subivisse cupidinem arctioris alicujus religionis ingrediendæ, talem autem em>eo tempore soli fere profitebantur Benedictini, in aliquot ramos distincti. Toto regno Poloniæ colitur festum S. Stanislai die VIII Maji cum octava, solennitate apparitionis S. Michaëlis in diem X Maji translata; & præterea ad diem XXVII Septembris, [17 Septemb.] celebratur sub ritu duplici festum translationis ad ecclesiam Cathedralem, quod etiam indicatur in MS. Florario Sanctorum, & in Auctario Greveni ad Vsuardum aliorumque fastis. Alia ejus memoria inscripta est ad diem XI Aprilis, [& 11 Apr.] in dicto MS. Florario & Auctario Greveni & Molani primæ editionis, item apud Galesinium, Canisium, Ferrarium, uti tunc inter Prætermissos indicavimus.
[6] [Mentio apud alios scriptores] Demum res gestas S. Stanislai ejusque martyrium breviter attingunt aut tractant fusius historici paßim omnes potißimum Scriptores Rerum Palonicarum, quales sunt Martinus Cromerus, Matthias de Michovia, Iodocus Ludovicus Decius, Alexander Guagninus, Clemens Ianitius, & alii recentiores. Ex omnibus autem, tam antiquis quam novis, nemo est, qui annum mortis in dubium revocet, quin fuerit Christianæ Æræ MLXXIX, & dies Maji VIII: sed dum additur in Vita, tam MS quam impressa, parte I num. 136, consummatus Sanctus, cum annum prope quinquagesimum ageret, octo annis Pontificali administrato Sacerdotio, primum quidem em>non possumus integros hos annos accipere, cum num. 25 dicatur decessor Lambertus obiisse vigesima quinta die mensis Novembris, [Chronologia vitæ apud Longinum implicata circa tempus Sedis,] anno Domini millesimo septuagesimo primo, & pro sufficiendo novo Pontifice comitiorum dies secunda Februarii dicta, utique anni sequentis MLXXII, ex quo rursum tantum temporis detrahendum, quantum opus fuit petendo Roma & referendo in Poloniam decreto Confirmationis Pontificiæ, antequam consecraretur novus Episcopus: adeo ut ea consecratio, ut multum ad eam fuerit properatum, vix potuerit paucis hebdomadis præcedere dictam diem Maji, & sic solum haberetur anno MLXXIX inchoatus a pauco tempore annus Episcopus octavus.
[7] Crommerus libro 4 de rebus Polonorum, occisum Sanctum asserit, cum vix triennium Episcopus fuisset: neque hoc efficaciter evertit triennalis mortuus, a quo, dum viveret, emptus erat fundus, calumniæ in Sanctum postea cusæ occasio. Potuit enim hic esse emptus, cum Episcopatum Stanislaus pro Lamberto administraret, ejus ut nunc vocamus Vicarius generalis: & sic fortaßis computantur octo anni a MLXXI inchoati, post quem Lambertus adhuc vixerit usque ad annum seculi istius LXXV; tum vero obierit, eique suffectus sit Stanislaus circa finem Maji MLXXVI, atque ita moriens non impleverit annum em>Episcopatus III, ejusdem tamen administrati octavum egerit. Altera in opinione Crommeri difficultas est, quod cum post reditum Boleslai ex Rußia, [nec expedita satis apud Crommerum, dum 8 annos Episcopatus ad 3 restringit.] qui ad annum MLXXVI videtur pertinere, universo feminarum generi infestißimus ipse fuerit, quia earum causa desertus ab exercitu amiserat fructum victoriæ suæ; adeo ut adulteras, adempta prole damnaverit ad canum catulos suis uberibus lactandos; videatur incredibile, tam severum femineæ libidinis ultorem, ut brutis animantibus commiscere se quam mulieribus maluerit, quemadmodum late deducit Longinus; potuisse Christinam, marito vi raptam, adeo insano amore deperire, uti describit ipse Crommerus; dum hac ipsa de causa increpitum a Stanislao Regem, ad instruendam ei calumniam inductum narrat; incredibilius autem, quod consequens juxta Crommerum foret, ne miraculo quidem resuscitati mortui fuisse aliquatenus emendatum. Dici tamen etiam ad hoc potest, justo Dei judicio permissum esse, ut, qui vagæ libidini cum suo exercitu indulgens in Rußia, causam dederat matronali incontinentiæ in Polonia; & postea plus æquo severus illius ulter, cum humani generis contumelia, fuerat; prolaberetur ipsemet in adulterium turpißimum, in eoque & aliis gravißimis flagitiis obstinate perseverans, cum structa in sanctum monitorem calumnia miraculo tanto fuisset eversa, non confusus salubriter, em>sed actus in rabiem, crudelitatem plusquam ferinam exereret. Ceterum antiqua Synopsis vitæ verosimiliorem nobis facit, dum ei consonat, ordinem narrationis quem sequitur Longinus, diuturnius Sedis tempus requirens, ut adulterium Boleslai & suscitatio mortui per Stanislaum, Kijoviensem expeditionem præcesserit, successerit autem eidem barbara in desertorem militem & adulterum sexum infirmiorem crudelitas, cum abominabili veneris brutalis usu, quo coactus fuerit Stanislaus primas monitiones, quas secuta mortui suscitatio olim fecerat non prorsus inanes, cum gravioribus censuræ ecclesiasticæ minis iterare.
[8] [Aliu difficultas circa ætatem Sancti.] Majorem apud Longinum difficultatem habet, quod num. 27 dicatur Sanctus ordinatus Episcopus annum vitæ agens sextum & tricesimum; & quod num. 14 legatur natus regnante apud Polonos Rege Mieczislao primo, anno regni sui tertio, ab ortu vero Salvatoris nostri millesimo trigesimo. Quæ omnia inter se pugnant. Et quidem quoad annum III Mieczislai, compositum cum anno MXXX Christi, constat novam esse repugnantiam, cum iis quæ de Regis illius initiis scribit ipse Longinus aliique in historia Polonica, dum Boleslaum Mieczislai patrem mortuum statuit anno MXXV tertia Aprilis, & fili um coronatum proximo festo Pentecostes in em>urbe Gnesnensi, idque ab Archiepiscopo Hippolyto, quem dicit anno MXXVII vita functum. Quod igitur ad annum ætatis XXXVI attinet, hunc egisse credo cum Sacerdos ordinatus cœpit concionari. [non nisi per conjecturā tollenda.] Sic enim primam ejus ætatem distingui posse existimo, ut natus anno seculi istius XXX, Gnesnam ad Philosophica studia se contulerit circa annum ætatis XX; inde post tres quatuorve annos profectus Parisios, post exactum in Iure Canonico & studiis Theologiæ septennium, redierit in Poloniam circa annum seculi LXI, ætatis XXXI; ubi Lamberto, creato recens Episcopo Cracoviensi, insinuatus, ab eo per omnes sacrorum Ordinum gradus promotus, deinde & adlectus sit Canonicis illius Ecclesiæ. Hæc autem omnia non satis distincte notata inveniens Longinus, nescio qua numerorum inter se componendorum negligentia chronologiam confudit: nec enim excogitari potest ratio, qua errores tanti in librarios refundantur, primo fortaßis expecto, ubi annus Mieczeslai tertius, loco quinti, compositus est cum anno Christianæ æræ MXXX, quod potest cyfræ obscurius a Longino exaratæ, & perperam postea lectæ extensæque, vitio imputari.
[9] [Tertia circa Legationes pro canonizatione] Neque in istis tantum, quæ jam attigimus, locis deprehendimus Longinum infelicem fuisse chronologicorum calculorum subductorem: sed & in canonizationis negotio em>similiter hallucinatum invenimus, rerum ordine perturbato. Tertio Legatos ivisse ad Pontificem constat, qui prima vice apud Lugdunum invenerunt Innocentium quartum, impetraruntque ut causæ in Polonia cognoscendæ nominaret Commissarios, Gnesnensem ac Wratislaviensem Episcopos cum Abbate Lubenensi. His commißione sua perfunctis, redierunt Legati; & Pontificem, anno 1251 hebdomade Paschali in Italiam reversum nec amplius inde egressurum, invenerunt Perusii; ubi nova rei conficiendæ injecta mora, assumpserunt secum Fr. Iacobum Weltrensem, denuo singula recogniturum cum prædictis Commissariis, juxta Commißionis suæ litteras datas Perusii VII Kal. Iunii, anno Pontificatus IX, Christi MCCLII. Denique illo etiam sua commißione perfuncto, reditum tertio ad Sedem Apostolicam a Legatis, Fr. Iacobum comitantibus; peractaque causa est XV Kal. Octobris, Pontificatus anno XI, Christi MCCLIII.
[10] [ex Apostolicis litteris explicanda.] Hic rerum ordo patet ex Apostolicis litteris, a Longino ipso productis; qui interim secundam legationem postponit mißioni Fr. Iacobi in Poloniam; eoque commißione sua defuncto, pro secunda vice missos Legatos ait etiam tunc invenisse Papam apud Lugdunum; addens nondum enim Gallias liquerat; eoque novas moras nectente & jubente, vult in Polonia novum institutum fuisse examen, idque em>tertium vocat. Tria sane examina libenter admiserim: sed ita ut primum factum sit per Episcopum & Clerum Cracoviensem, cujus acta secum ferentes Lugdunum Legati, Commissarios Apostolicos impetrarint: secundum ab his peractum sit & oblatum Perusii: tertium a Fr. Iacobo institutum, quo affirmante rite acta a Commissariis fuisse omnia, novaque documenta adferente, secuta Canonizatio sit, sic ut nullum aliud examen fuerit post Iacobi ad Papam regressum in Polonia factum. Ceterum prædicti errores Longini, historiam scribere professo non facile ignoscendi, nihil detrahunt ipsarum rerum certitudini; quarum substantia accepta ex dictorum examinum Actis omni fide dignißimis; indicandi tamen Lectori fuerunt, ne ex inopinato deprehensi, ancipitem etiam ad alia redderent.
[11] [Elevatio corporis an. 1254 in Cathedrali:] Canonizationis solennitate Aßisii peracta in Nativitate B. Mariæ VIII Septembris, decreta est corporis elevatio & facta perquam honorifica. Fuerat illud ex suburbana S. Michaelis ecclesia, anno MLXXXVIII die XXVII Septembris, translatum ad Cracoviensem ecclesiam Cathedralem, tunc S. Wenceslao Martyri sacram, nunc ipsius S. Stanislai nomine insignem, repositumque in tumbam, qualis describitur lib. 2 cap. 1. Ast ubi reversis in Poloniam nuntiis illuxit dies VIII Maji, qua festum ex Decreto em>Pontificio prima vice celebrandum erat (nec enim video causam, quæ verosimile faciat, dilatam rem usque in annum MCCLV) sacra ossa elevata de tumba, & cum variis ecclesiis fuerunt communicata. Vnde & insignia duo frustra Pragam allata sunt, uti scribitur iu Diario Reliquiarum Pragensium: cujus auctor, pleniorem de iis notitiam mittere rogatus, [Reliquiæ Pragæ & Pilsnæ.] ex Anonymi Pragensis Canonici MS. Codice hæc verba attulit; Eodem anno (nempe MCCLIII) procurante Episcopo Nicolao, allatæ sunt Reliquiæ S. Stanislai Martyris de Krakovia XI Kal. Novembris, & receptæ in ecclesia Pragensium processione solenni. Plura tamen quam ibi nunc servantur, allata Pragam frusta sunt: etenim urbs Pilsnensis, in eadem Bohemia post Pragam præcipua & Semper Catholica, cum anno MCCCCXXXIV in festo S. Stanislai die VIII Maji, fuisset a gravi & diuturna Thaboritarum obsidione liberata; petiit & impetravit a Capitulo Pragensi de ejusdem Sancti Reliquiis partem insignem, & exinde eam religiose servat, uti nobis nuperrime scripsit Reverendiss. Decanus, Samandriensis Episcopus, auctor præcitati Diarii, nec non grandioris operis sub titulo Martis Moravici nunc primum editi, ubi lib. 5 cap. 4 Pilsnensis obsidionis historiam proponit, addens quod ad hoc usque tempus manet apud Pilsnenses liberatæ hoc modo urbis solennis memoria, & dies festus anniversarius, nempe Dominicus diei octavæ Maji proximus, protractis solenniis tota illa septimana usque ad feriam VI. Ex eodem S. Stanislai corpore, ut ait idem in præcitato Diario, Dens donatus est Imperatori Carolo IV Cracoviæ, a Casimiro III Rege Poloniæ, anno MCCCLXIII, & digitus: horum autem causa, in Kalendario Pragensis Ecclesiæ anni 1578, notatur festum in diem 9 transferendum: quod usque ad mutationem, a Clemente VIII factam, servatum.
[12] Præcipua interim sancti corporis pars Cracoviæ mansit in prædicta basilica, [cultus feriæ 6 in loco primæ sepulturæ.] asservaturque inclusa tumbæ argenteæ, quam sex Angeli ex eodem metallo sustinent, ut ait, in descriptione Cracoviæ Georgius Braunius, orbis totius urbes præcipuas tabulis æneis expressas proponens, & illius templi magnificentiam explicans, cui Clerici LXXX, Canonici XXX, Prælati VI cum Suffraganeo deserviunt, quod ad pleniorem historiæ intellectum proderit observasse. Ipsa porro S. Michaelis ecclesia, in qua patrata cædes fuit, nihil ominus frequentatur, mutato nomine dicta rupella S. Stanislai. Est enim ut describit Longinus in editione rupella, in plano consurgentes, fabricata: quæ nescio quomodo plerumque in libro 3 vocatur apud Rumpellam vel in Rumpella: & num. 35 em>dicitur ea per annum a populo hebdomadatim visitari solita quavis feria sexta, quod Cathedralis, intra arcem claudatur, sitaque sit in sublimi monte, difficilem ex ea parte ascensum habente. Ea autem ecclesia, tum extra urbem, nunc includitur Casimiriæ, a Casimiro Rege anno MCCCXLVI fundatæ, & solo flumine Vistula divisæ ab ea urbis Cracoviensis parte, quæ arci subjecta Stradeniia dicitur.
SYNOPSIS VITÆ
Ex antiquo MS. eruta a P. Ioanne Gamans.
Stanislaus, Episcopus Cracoviensis & Martyr, in Polonia (S.)
BHL Number: 7843
EX MS.
[1] Stanislaus Scepanovius Polonus, de nobili Prussorum familia, patre Velislao, [Piis & diu sterilibus parentibus natus.] matre Bogna, piis & locupletibus parentibus natus est. Hi, cum multis annis steriles essent, ad Deum omnis fœcunditatis auctorem confugiunt, ut pro sua benigna voluntate illis liberos dare vellet; pacti voto, se, quidquid id esset, quod ex illis nasceretur, ipsi soli ejusque cultui sanctissimo addicturos. Ad trigesimum tamen propemodum annum eorum desideria differebantur: unde, cum conjicerent, id Deum nolle, quod illi summovere vellent; voluntatem suam divinæ voluntati subjicientes, omnem curam & solicitudinem a carne & sanguine, ad fructus spiritales transferunt.
[2] Ecce vero adest præsens, & nec opinatus quidem, sine magna matris molestia, partus: crescit, non magis corporis, quam animi viribus: modestus, pudicus, ad omne genus doctrinæ & pietatis propensus puer. [Gnesnæ & Parisiis scientiis excultus,] Quod dum parentes vident, votis suis & pueri ingenio deesse nolunt. Gneznam illum, & Regni & litterarum tunc sedem, mittunt. Sed non diu hic nidus tantum potuit continere ingenium. Lutetiam igitur, Parisiorum urbem, studiis litterarum ex antiquo celebrem, mittitur. Hic se totum cum aliis studiis, tum præcipue theologiæ ac juri Canonico tradit.
[3] Redit domum, tamquam ex mercatura mercator bonus; integris suis, pietate, modestia, castitate, sinceritate; quæsitis multis, excellenti doctrina, rerum gerendarum dexteritate summa. Fama ejus permotus Lambertus Episcopus Cracoviensis, vir pius, juvenem, reluctantem magis quam se ingerentem, ad sacros Ordines pertrahit. Sacerdotem primum, post Canonicum, ac Prædicatorem Cracoviensem facit. Sic Stanislaus, [Sacerdos & Canonicus concionando magū fructum facit.] tamquam fœcunda & pretiosa planta, in uberius solum translata, uberrimos fructus redere cœpit; in omnibus seipsum præbens exemplum bonorum operum, in doctrina, in integritate, in gravitate, verbum sanum & irreprehensibile; ut ii, qui ex adverso essent, vererentur, nihil habentes dicere malum de illo. Quod dum Lambertus, senio & ætate confectus, in illo videt, ipsum universæ Ecclesiæ, atque adeo domui suæ, tamquam alterum Josephum, præficit.
[4] Moritur plenus dierum Lambertus: in cujus locum a sacro Collegio, universo populo expetente, sufficitur Stanislaus. Ponitur lucerna ardens super candelabrum, [ordinatus Episcopus] ut luceat in domo Domini. Cunctatur multum fortis athleta, nec ita facile in stadium ingreditur. Horret onus Angelicis etiam humeris formidandum: vicit tamen caritas: vicit voluntas, voluntati Dei ac majorum parere assueta. Ingressus fortissimus miles in arenam, ex qua nonnisi victor morte decessurus erat: [insistit verbo Dei] induit loricam justitiæ & caritatis, calceat pedes suos præparatione Euangelii pacis. In omnibus sumens scutum fidei, in quo possit omnia tela nequissimi ignea extinguere; galeam salutis & gladium spiritus, quod est verbum Dei accipit; per omnem orationem & obsecrationem orans omni tempore in spiritu, & in ipso vigilans, in omni instantia & obsecratione pro omnibus Sanctis.
[5] Sic armatus, primum circa se omnia diligenter videt, ne quid apertum aut superfluum sit, quo ab hoste teneri, & in quo vulnus infligi possit: domus deinde suæ semitas omnes considerat, ne a latronibus suffodiatur, ne ab inimico homine succendatur. Quam eamdem domum, pauperum ac hospitum diversorium facit: [juvat pauperes,] orphanos & viduas conscribi jubet, ut cuique panem frangat in tempore suo. [visitat diœcesim & Sacerdotum vitam:] Circumit annis singulis omnes diœcesis suæ partes, non solum altarium aut sacræ suppellectilis munditiem videns, sed multo magis ipsorum Sacerdotum, qui altaribus inserviunt, vitam & integritatem examinans, ut sancta sancte administrent; nec ut ipsi soli sancti sint, qui portant vasa Domini, sed domui etiam suæ atque universæ familiæ bene præsint. In quo omni studio suo patientia fuit singulari: quoniam Deus non posuit eum in iram, sed in acquisitionem salutis.
[6] Videbat & invidebat inimicus salutis nostræ indies novam sibi prædam eripi, nova gaudia in cælestibus excitari: aulas igitur & palatia Regis, uti assolet, petit: negotia ac pericula Stanislao nectit. Regnabat tunc in Polonia Boleslaus, [Regem inter præclara facinora oppleri vitiis dolet:] a virtutibus bellicis appellatus Audax, Rex a principio pius & patriæ amans, sed ingentes viri virtutes ingentia æquabant vitia. Erat animus ad aggredienda pericula magnus, erat constantia in bellis persequendis laboribusque tolerandis incredibilis: sed ex altera parte fuit crudelitas summa, avaritia non ferenda, animus impotens ac rebus secundis insolens, ante autem omnia in quamque fœdissimam libidinem plane effusus. Dolebat Sanctus Antistes, tantas virtutes tot tantisque vitiis contaminari. Regem igitur aggredi, illumque officii commonere constituit.
[7] [ut rus a se emptum legitime ostendat] Emerat forte D. Stanislaus a Petro, nobili viro, rus ad ripam Vistulæ, in agro Lublinensis tractus, non sibi, nec suis, sed Ecclesiæ. Moritur Petrus prius quam venditio in tabulas publicas relata fuisset. Sumit hinc ansam nocendi Boleslaus, Petri nepotes hortatur, ut Stanislaum in jus ad suum tribunal vocent. Vocatur in jus Pontifex: sistit se ad Soletium, ubi tum sub papilionibus, more majorum, dabat Rex magna judicia. Jubetur titulum exhibere ruris possessi. Provocat ille ad testimonia, sed nemo audet, Rege prohibente. Tunc sanctus Pontifex, [addicit testimonium venditoris mortui.] omni auxilio humano ac testimonio destitutus, in hanc vocem mœstus prorumpit: Quoniam, inquit, diminutæ sunt veritates a filiis hominum; de terra veritas oriatur, & justitia de cælo prospiciat. In nomine Jesu Christi, cui servio, & cujus ecclesiam tueor, recipio, me ab hinc tertio die, ipsum Petrum vivum, testem veritatis & æquitatis causæ meæ, ad hoc tribunal adducturum.
[8] Venit Petravinum, in orationes & jejunia se totum cum suis effundit: tertio demum die ad templum S. Thomæ, ubi Petrus fuit sepultus, pergit; Deum, summum & primum veritatis vindicem, [& eum precibus cum jejunio fusis resuscitat,] genibus flexis invocat; ac testem innocentiæ suæ cum Susanna appellat: Petrum deinde in nomine ejusdem Dei omnipotentis compellat; Exi, inquit, foras Petre, ac sepultæ a vivis veritati, mortuus de sepulcro perhibe testimonium. Prodit ille triennalis mortuus: stupor & admiratio invadit omnes: dextra apprehensum ad tribunal Regis, ita ut pollicitus fuerat, adducit Antistes. Exanimatur Rex: stupet totum tribunal: nemo loquitur verbum, donec ipse Petrus: Ego sum, inquit, [datoque testimonio] ille Petrus, qui testimonium veritatis rediturus, ex quietis sedibus venio huc. Huic ego rus meum justo pretio vendidi & addixi: Regem deinde ac nepotes increpat, qui sancto viro absque causa negotium facessant. Victa & coacta malitia, secundum veritatem sententiam fert.
[9] Abducit ab judicio suum testem Antistes: quærit ex illo, numquid, vel pœnitentiæ causa, vitam sibi prorogari velit. Quod cum ille negasset, [reducit ad sepulcrum,] jam scilicet se majorem partem pœnarum in purgatorio exolvisse, nec iterum periculis ac procellis mundi ac peccati se committere velle, confidere se precibus sancti Dei a reliquiis pœnarum liberatum iri; deducit illum ad locum quietis: quem ubi primum attigit, expiravit. Interrogabant multi Petrum, de rebus alterius seculi: sed ille nihil cuiquam respondebat, præter illud: Habetis Moysen & Prophetas: non ad euangelizandum, sed ad testificandum missus sum. Audiverant hoc vicinæ gentes & gavisæ sunt, quia magnificavit Dominus misericordiam suam: & gratias agebant Deo, qui tantam potestatem dedit in hominibus. Confirmavit ea res Polonorum animos in fide, [& confirmat Polonos in fide] Russicis erroribus per septennium inquinatos: nomenque gentis illustravit ubique, sed & vicinarum gentium corda ad Dominum Deum convertit.
[10] Consederant aliquantisper Regis iræ, quæ tamen postea facile exarserunt. Fecerat expeditionem Rex contra Russiæ Duces: quibus victis ac profligatis, Kioviaque capta, ipse cum milite suo, urbis amœnitate ac deliciis capitur. Interim militum conjuges, longioris more pertæsæ, pro maritis servos accipunt. [Regem de crudelitate & libidine sæpius monitum excommunicat:] Milites re cognita, relicto Rege domum properant. Primum in illos ipsos tanquam desertores, deinde etiam in uxores ipsorum, Rex immani crudelitate animadvertit. Præterea rapina ac libidine nefanda se contaminat. Non ferendum hoc putavit bonus Pastor: certamen tertium cum Rege iniquo ingreditur: semel & iterum ad eum venit, a crudelitateque dehortatur; ut ex oculo suo trabem prius, deinde festucam ex oculis aliorum eruat, monet: nisi faciat, se illum excommunicaturum minatur. Dum nihil proficeret, dumque videret joco ac risu accipi omnia, die sacro Domini ad altare Regem excommunicat. Perculit ea res animum Regis & exacerbavit; ita ut nil amplius, nisi de vita ac sanguine Stanislai cogitare videretur.
[11] Peragebat rem sacram D. Stanislaus octavo Idus Maji in sacello Cracoviæ suburbano, S. Michaelis dicto. Qua re cognita tyrannus, audacissimum quemque ex militibus ad interficiendum Dei Sacerdotem destinat. Qui ubi ad locum designandæ cædis perveniunt, stupescere incipiunt, alii cæcutire, cadere retro ceteri. Significabantur hæc a Clero D. Stanislao; sed ille suos nihil timere jubet: [a quo ad altare post sacrificium Missæ occiditur,] pro Rege Deū deprecatur: se & suum ovile eidem commendat. Rex ubi morari suos videt, alios & alios mittit, qui manum Excelsi Episcopo adesse renuntiant. Arripit ipse gladium, ac veluti ferus Cain sanguinem justi Abel persequitur; eademque omnia, quæ milites pertulerant, in se experitur. Peracta demum re sacra, ubi Deus ipse permisit, vulnere letali caput Martyris proscindit, cerebroque ejus parietem respergit. Male inchoatum opus Regis, [corpus in partes 72 discissum,] improbi ministri deterius perficiunt: corpus Sancti de templo extrahunt, in partes septuaginta duas discindunt, atque canibus avibusque devorandum projiciunt: nefando demum opere perfecto, abeunt.
[12] Non tulit Deus militis sui corpus diu abjectum ac infame jacere: adest cælestis custodia aquilarum, quæ corpus disjectum, [ab aquila custoditum redintegratur.] dum se Clerus colligit, custodiant. Post biduum recipit animos Clerus, terrore ac timore dispersus, suique Episcopi membra honorifice componit. Effecit omnipotentia Dei, ut ita simul concrescerent, ac si numquam divulsa fuissent. Digitus unus deerat; sed ne istum quidem diu latere passus est ille, qui custodit ossa Sanctorum suorum. Lucerna eum cælestis, in vicinam piscinam conjectum, a pisceque devoratum demonstrat. Collectum ac concretum corpus, in vestibulo ejusdem sacelli, magna pietate ac reverentia collocatur. Sic Stanislaus octavo Episcopatus sui anno, martyrio coronatur, vitamque mortalem pro immortali commutat.
[13] Ecce enim Stanislaus computatus est inter filios Dei, & inter Sanctos sors illius est. Honorificavit eum Pater æternus, qui in cælis est: centuplum accepit in hac vita, [clarum miraculis,] & vitam æternam possedit. Nam qui vivus cæcis viam demonstrabat, mortuus cæcos illuminat: qui vivus unum solum mortuum, magna nostri orbis admiratione, a mortuis excitavit, mortuus plures de sorte mortis sustulit: qui vivus ferro Boleslai cessit, mortuus universos exercitus, atque acies integras, piorum Regum Patronus & adjutor gentisque suæ amator, fugat. Itaque cum locus ille, ubi depositus fuit, populi frequentiam, [transfertur ad ecclesiā Catbedralē,] quæ illuc opis causa confugiebat, continere non posset; Lambertus hujus nominis tertius, successor ejus, & Princeps Vladislaus, divinis visionibus admoniti, ossa Sancti, odorem suavissimum spirantia, sancte ac reverenter in primarium templum Cracoviense, S. Venceslai tum dictum, tranferunt. Sic suo altari Pontifex, Cathediæ Doctor, templo Episcopus, populo Pastor, post decennium restituitur.
[14] Post centum tandem & septuaginta annos, excitat Dominus spiritum Prandotæ Episcopi Cracoviensis, viri Sancti; Boleslai item Ducis, cum sua conjuge Kinga, femina castissima. [ab Innocensio IV,] Qui miraculis sancti Episcopi collectis, & fide publica, tamquam igni probatis, legatos ad Innocentium Quartum Summum Pontificem mittunt; atque ut tantum virum in numerum Sanctorum referre velit, diligenter precantur. Fit consultatio Assisii, ubi tum forte erat Summus Pontifex. Inter alios tum unus adversabatur causæ Divi Stanislai Reniholdus Cardinalis Ostiensis, vir primæ auctoritatis. Incidit hic in gravem & letatem morbum: cui in somnis apparet Divus Stanislaus; [post Cardinalem Ostiensem sanatum,] indigne illum facere docet, qui Dei resistat voluntati. Excitatur senex, Divo se commendat, convalescit, causam antea oppugnatam tuetur. Fit summus consensus omnium: Episcopus sanctus inter Martyres resertur.
[15] [& mortuū resuscitatum.] Contigerat, Deo ita ordinante, inter ipsam rem sacram, ut mortuus adolescens a matre in illud templum D. Francisci dictum deduceretur. Pontifex Deum supplex precatur, ut novo miraculo factum suum confirmet: erigit se subito adolescens: fit ingens lætitia omnium. Summus Pontifex pro suggestu gratias Deo agit: [Sanctis adscribitur.] Martyrem luculentissima oratione celebrat: diem VIII Idus Maji memoria ejus sollennem assignat. Redeunt legati cum ingenti lætitia, annuntiantes quanta Deus fecit cum Martyre suo. Prandota Episcopus ossa Sancti ex pulvere terræ sublevat, [sacra ossa altari imponuntur.] eaque pro more solito in altari condit, Boleslao Rege pudico ac Regina pudicissima, ceterisque Episcopis ac Ducibus regni & vicinarum Provinciarum assistentibus. Et factum est in die illa gaudium magnum: benedixitque Dominus novissimis Stanislai, magis quam principio ejus.
VITA
Auctore Ioanne Longino seu Dlugosso, Canonico Cracoviensi.
Stanislaus, Episcopus Cracoviensis & Martyr, in Polonia (S.)
BHL Number: 7839, 7840, 7841
AUCT. IO. LONGIN.
EPISTOLA DEDICATORIA.
[1] Excellenti & Venerando Patri, Domino Sandiwogio de Ezechel, Artium, & sacræ Theologiæ Magistro, monasteriis & domus Canonicorum Regularium Ordinis Sancti Augustini in a Clodawa Gneznensis Diœcesis Præposito, Domino & Patri colendissimo Joannes Longini, Canonicus Cracoviensis, tuus, & qui tecum una Christo militant, servorum Dei servus, salutem plurimam dicit, & beatitudinem contemplari æternam. Subierat, superioribus diebus animum, Venerande Pater, idque frequenter pene assidua meditatione pectus decoquebat, & ingentem scribendi ingerebat pruritum, ut in decus & gloriam Præsulis Sanctissimi Cracoviensis Stanislai, Polonorum Protomartyris, aliquid litterarum conficerem. Id cum neque per ætatem & ingenium, neque per tempestates tum publicas tum privatas facere liceret; tandem repugnantem animum, divina fretus miseratione, quæ piis conatibus deesse numquam consuevit, labori subegi; opusque, utinam tam diserte & accurate, quam officiose, domestica scheda edidi; neminem esse Sanctorum ratus, [dantur res prælarissime gestæ & martyrio finitæq;:] cui aliquando patria nostra, vel por opere vel officio, vel pro vita & martyrio plus deberet; cujus tanta ac talis extabat virtus, divinis freta solatiis, ut molestias cujuslibet asperioris fortunæ & excelsioris potentiæ, pro honore Dei, pro religione orthodoxa, pro salute ac libertate Polonici populi, despiceret, & pietatis zelum in arduo temporum articulo, monstraret, inexpugnatam animam in fide & religione conservans: quam sane rem non alienis auspiciis, non externis suffragiis, sed Dei tantummodo præsidiis, & suo martyrio confecit.
[2] Vitam autem Sancti describere non contentus, etiam prodigia ad invocationem sui nominis, [& miracula secuta, cum Canonizatione.] postquam felici cruore damnatus est, gesta; item & Canonizationis suæ Bullas Apostolicas præsenti operi inserui; ut munus cumulatius & tibi & legentibus elargirer, simul quoque rem dignam judicans, quæ proprii operis narrationem habere mereretur. Et quamvis ejus martyrii dignitas multo major sit, quam vel a me describi, vel ingenio meo comprehendi possit; adnitar tamen pro viribus, ne quid a me omissum iri, quod ad rem pertinere rebar, contingat. Hoc quoque apud te & quoslibet legentes præfari de Sancto nostro liceat, neminem ex Pontificibus Polonicæ Ecclesiæ pro fide & justitia, neminem pro libertate & religione, & priscorum & nostra memoria, fortius pugnasse; neminem insuper inter Sanctos extitisse, qui pro suo merito a nostræ linguæ hominibus sit amplius colendus, magis amandus, magisque in deliciis & admiratione habendus.
[3] Versanti autem mihi animo, & multum diuque tacita cogitatione reputanti, cuinam libellum, de Vita Sancti editum & pulchrorum plenum varietate facinorum, dedicarem; ad Te, cujus apud regionis nostræ populos maximum est in doctrina & religione nomen; ad Te, jam pridem veteranum Christi militem, quondam vero meum contubernalem, me tamen & ingenii & oris [facundia] b atque doctrina ceterisque hujus generis artibus longe præstantem, animum verti. Tibi, viro omnium humanissimo & optime de me merito, [offeruntur Præposito Clodawensi] qualiscumque hic labor noster dedicantus erat: ut esset penes te perpetui amoris nostri monumentum: invenies enim in opere præsenti plurima, & jucunda cognitu, & scitu necessaria. Tu Pierii vir spiritus, & sacra atque humana colens studia, & quem, pace ceterorum, Jubar Polonicum appellare ausim, inter multos animo occurrebas meo: quem quoque in religionem nostram & in doctrinam, & in magnarum rerum cognitionem observandissimum cupidissimumque esse cognovi. Non alium quam te præsentis muneris gratiorem ratus, quod & Sancto, quo de nunc agimus, propensiorem cultum exhibeas, & aliquid cum illo habeas commune, gestorum quoque illius & vitæ æmulator existas; animo dudum invisceratus meo, quem religione & benevolentia præoccupasti. Denique familiaritate tua tractus, quam mihi peperit tua dignitio & fides mea, lucubrationes meas & labores, (quorum te non tam primarium inspectorem esse volui quam censorem) nusquam fidentius quam in tuis auribus & oculis depono, c tuoque optimo atque gravissimo judicio opus nostrum probatum vel infirmatum iri confido.
[4] Hoc enim a te unum quam maxime exactum iri velim, ut libelli præsentis (quem venula mei, qualecumque illud est, [ejusque cēsuræ subjiciuntur.] scaturivit ingenii) labes & asperitas tua limetur industria, imbuatur eloquentia, adornetur doctrina. Tum quoque primum aliis visendus & legendus præbeatur; tuoque fultus favore, tum demum prodeat in publicum. Nam quod tu probaveris, ab reliquis quoque comprobatum iri, & omnibus suffecturum confido: nec quilibet reprehendet, quod tu comprobaris. Suscipe itaque, Vir clarissime, a me præsentem scripturam, & libenter examina; tuæ quoque integritatis & doctrinæ adjectiones & detractiones adhibens, tuis laboribus eam purga, & quidquid illud sit, quod prudentiæ tuæ lynceos oculos offendat, aut aliorum sit offensurum, lima tuæ correctionis rescinde, eloquentiæque tuæ peritia imperitiæ meæ errata dissolue, styli quoque deficientis supple defectum. Benigniores siquidem opus nostrum habiturum autumo reprehensores, lectores, & interpretes, si a te illud cognoverint censuratum. Pro sua siquidem dignitate series totius vitæ Sancti nostri, a me diligentius scrupulosiusque investigata, plus aliquanto crevit quam meum ferret ingenium, nobilius etiam quam meum sit oneratura. Proinde vivaci illo tuo, ut sic dixerim, sulphure, si quid incompletum, si quid superfluum, si quid minus tersum, si quid tepide aut remisse a jejuno & abortiente ingenio genitum repereris; concrema, & novo tuo carmine quod squallidum fuerit demulce: aut, si id expedire videris, penitus abrade; non mediocrem mihi gratiam præstiturus, si errata mea faciliori vena d correxeris; & quæ insipida atque arentia sunt, ubertate tuæ eloquentiæ conduxeris in virorem. Neque enim alia lege, alia fiducia libellum præsentem, humilitatis meæ tenuissimo exaratum sensu, tibi dedico, tibi adscribo; nisi quia illum, non prius quam a te limatum, tersum & censuratum, tuoque judicio comprobatum, e ceteris legendum & publicandum reor, pluris judicium tuum quam cujuscumque existimans: ut, si forte vitiosi sermones aliquos offenderint, auctore neglecto, singuli defectus, deformitates, & vitia in te recidant censorem.
ANNOTATA.
a Clodawa sita est in Calißiensi Palatinatu, inter Wartham fluviū a meridie & confinia Cuiaviæ versus Septentrionem, & inter Operowam ab Oriente, & Caninum ab Occidente. Ac Canonicos Regulares Congregationis Lateranensis ad Ecclesiam Clodawensem postliminio reductos, & Ecclesiam illam in Collegiatam erectam ab Alberto Iustrembecio Archiepiscopo Gnesnensi 35, scribit in serie Archiepiscoporum Damalevicius Canonicus Regularis.
b Impressum, Ingenio & oris atque doctrina: quod aliaque nonnulla (nam Epistolam & Prologum non habemus descriptum) ex conjectura correxi.
c Locus hic, duarum linearum inter se conversione, deformatus erat.
d Ibidem, venia.
e Item, Comprobandum.
LIBER I.
Res gestæ & martyrium S. Stanislai.
PROLOGUS.
[5] Si tanta foret mihi styli virtus, & ea scribendi facultas infusa a Superis, [scripturus Acta S. Stanislai] seu natura comparata vel arte, quantus scribendi ardor; dudum, virorum illustrium preci & desiderio, viri quos umquam Polonia genuit sanctissimi, Stanislai, Cracoviensis Episcopi, & Polonorum Protomartyris, vitam & gesta a me conscribi expetentium, morem gessissem. Sed deterrebar hinc scribendi imperitia, illinc magnitudine rei. Noveram insuper munus id, a priscis Scriptoribus, neque imprudenter, neque ineleganter, præoccupatum fuisse: propter quod adhiberi in rem cultius erigendam, alterum virum crassioris a Mineruæ gestiebam; cui & feracius ingenium, & amplior dicendi peritia, majusque scribendi artificium contigisset; qui narrationi egregiæ justum decus imponeret, & singula operum suorum atque virtutum merita exquisitiori depromeret eloquii venustate. Ne, si parum ornate parumque cumulate atque inconcinne vita a me Sancti descripta fuerit; operi inconsulte assumpte succumbens, imperitus dicendi viderer dignusque reprehensione judicarer, qui nequiverim molem suscepti oneris sustinere, suadet enim noster Seneca, dum res proferuntur eximiæ, earum quoque majestati cultum sermonis adjungi: innuens res suapte excellentes, scribentium industria (quod & in plerisque extrinsecis licet intueri operibus) & amplius posse extolli & magis celebres reddi. Non enim vita Sancti nostri, pro sua excellentia & dignitate, usitato genere scribendi contenta est: sed exigit genus dicendi rarum, excellens atque politum.
[6] [pluribus omissis seligere insigniora proponit auctor] Impetu post hæc non jam rogantium, sed pro suo cujusque in me jure & officio, aut exigentium aut jubentium, validiori coarctatus, laborem scribendi assumpsi: scripturus ex multis insigniora, plurimis quoque omissis, ne legentibus fastidio sim, locos illustriores satis ratus attingere, quos vel de ipsius historiis vel de aliorum relatione indicatos cognovi, & quos Sancti nostri dignitati vel honori, proximorum vero saluti conducere arbitrabar; sperans imperitiæ meæ culpas, singulos, qui hæc nostra legerint, æquis auribus laturos, dum inconditum sermonem proferri sentient, non ex meo arbitratu & ingenio, sed ex præcipientium auctoritate. Neque enim me ea doctrinæ & scribendi arte præditum esse scio, ut cultius me atque ornatius, vitam viri sancti, quam ceteri scripsere, confecisse arbitrer. [plurium voluntati & utilitati serviens,] Recensenti enim & pertractanti mihi vires ingenioli mei, sentio quam jejunus mihi & aridus videor, ut ipsa tenuitate deterreri debuerim ab officio scriptitandi: sciens omnia ultra vires ausa collisum iri. Sed ut in Sanctum devotionem depromam, & in patriam cui me omnia debere non inficior, demonstrem caritatem; jussioni quoque & expectationi respondeam plurimorum, malens ex obedientia judicari parum prudens, quam ex denegatione cautelosus & sapiens b [ad scribendum accedo]; non priscam & probatam illam dicendi suavitatē & eloquentiam, sed rudem ac simplicem repræsentaturus. Illius propitiatione adeptum mihi iri confidens præsidia, qui obedientiam victimis prætulit, & non acquiescere recta monentibus crimen sapere ariolandi dictavit.
[7] Provocaturum insuper me reor præsenti opere plurimos ingenue eruditos, qui elegantius probabiliusque Vitam Sancti mandare litteris poterunt, & cum sua amplissima laude in hoc genere scribendi versari; dignum & pernecessarium existimans, athletam nostrum plures & memorabiles virtutum suarum sortiri c præcones. Is quoque respectus permovit pellexitque me, ad ea, quæ dudum de viro sancto explanata sunt ab aliis, aliquam adjectionis materiam conferre, [quod sperare possem eamdem vitam] doctorum & eruditorum virorum ingeniis (quorum alma parens nostra Cracoviensis Universitas, munere divino, ferax est) nostro excitandorum calcari, politiorem illustrioremque dante Domino evasuram. Eam enim & artis cujuslibet & rei constat esse naturam, ut plerumque prima vel primis proxima hebetiora rudioraque d sint, sequentia vero posteris plurima vel conferentibus vel in melius transmutantibus, & gratiora & cultiora: [optansque ut eadem elegantiori stylo ab alio scribantur.] quod & vulgarioribus amnibus contingit, quorum denominationis magnitudinem, non ex fonte exiguo & tenui, sed ex aquarum influentium augmento spectari oportet. Satis itaque erit & mihi ruditer aliqua de Sancto nostro excellentiora scripsisse, & non materiæ tantummodo sed & irriramenti specimen aliis indidisse. Erit fortasse & non inamœnum, altero schemate Sancti explicare vitam, ut varietate tegminis, speciem lætiorem intuentibus præseferat: hoc enim vel maxime modo, ad factorum & laudum viri sancti depromendum splendorem, præconem aliquem spero accessurum, qui vitæ illius & gestorum mirificam præstantiam pari verborum exæquet venustate, & illius clarissima facinora, apud aures singulorum suavitate eloquii diffundat; majorem voluptatem, ipso ornatu dicendi, in legentium audientiumque pectore pariturus.
[8] Vita enim Sancti quo plenius disertiusque describitur, tanto magis in pectoribus legentium & audientium dulcoratur, & animos mortalium superni muneris suavitate reficit & oblectat. [ut delectent & prosint magis] Quis enim neget operum quantumcumque sublimium decus, sive virtutem spectes theologicam sive heroicam, per scripturæ nitorem amplius inclarescere? Inde quoque constat nonnullos summos viros, quo clariores evaderent, pro gestis suorum operum scribendis aut statuis locandis, peritiores quosque vel adhibuisse vel desiderasse. Ad Sanctorum quoque ampliorem felicitatem & gloriam credimus accedere, si suarum rerum & operum disertos sortiantur scriptores: quod in B. Paulo primo heremita, Paula, & Hilarione, quorum Vitam B. Hieronymus; item in B. Martino Turonensi, cujus Vitam Severus Gallicus; item in B. Nicolao Myrarum Episcopo, cujus vitam Simon cognomento Metaphrastes & Leonardus Venetus artificioso edidere eloquio, pluribusque aliis tam Græcis quam Latinis, experimur scriptoribus: qui operum & virtutum a Sanctis editarum effigiem, admirandis ingeniis accurate cogitateque reliquerunt expressam & politam, & evidentibus persuasionum suarum stimulis laudibusque celebratam, effecerunt feliciorem & arctius imitandam, cum vitæ splendori lux quoque & venustas responderet sermonis. Majorem siquidem delectationem legentibus, sermone ad gratiam instructo, lepidus Scriptor & expeditus inseret, quam aridus & rusticanus. Quod in populari quoque contingere perspicuum est declamatione, in qua facetum & peritum plus posse nemo dubitat, quam rudem; quod facetus maximam habeat capiendi & oblectandi animos, fletus quoque & singultus eliciendi vim; rudis vero fastidio esse soleat, nonnumquam & contemptui.
[9] Mei vero si quis rationem habendam duxerit, in partem benigniorem judicium ventilando convertat, atque eam de me sententiam a me rogatus concipiat, [Ejus pura intentio] nihil me pro captanda terrena & populari aura, nihil pro retinenda aut producenda fama, sed pro amplitudine laudis Redemptoris ad Conditoris nostri Dei, pro declaranda & illustranda Vita viri Sancti Stanislai, pro ædificatione proximi, & pro capescenda merendaque vita perenni, operis hujus laborem assumpsisse; eo quidem arbitratu & pacto, ut legentibus doctrinæ & imitationis exemplar; mihi vero peccatori, ad dicendum scribendumque rudi & ignaro, conscientia insuper delictorum remordente gravato, suffragio & precatu viri sancti, cujus Vitam scripturus sum, retributio sempiterna & immarcessibilis, pro caduca (quam respuo, quaque me abdico) per gratiam Remuneratoris æterni proveniat; ratus laborem nostrum, & si non dicendi satiatis & peritis, at saltem a litterarum sapore jejunis, suffecturam. Et dum ardua hæc, meisque viribus majora moliri aggredior, opem deprecabor divinam, ut quo ascendere mea hebetudo non possit, cælesti suffragio adjutus transmigrem.
ANNOTATA.
a Quamvis hac phrasi paßim in sequiorem partem utantur scriptores Latini; in meliorem tamen a Longino accipi apparet infra num. 15, ubi simili sensu a Pingui Minerva laudatur S. Stanislaus.
b Deest hoc aut simile quidpiam: quidquid porro sic [] inclusum videbis deinceps, id sicuti in aliis hactenus, explendi sensus causa adjectum sciat lector.
c Expungo, ut superflunm, debuisse.
d Item, habita.
CAPUT I.
Pietas parentum. Ortus, educatio, & prima studia S. Stanislai.
[10] Notum facturus Dominus filiis hominum potentiam suam, & pro suæ pietatis abundantia fidelibus suis insperata bona largiturus, mirificæ fortitudinis viros, in consummationem Sanctorum, in ædificationem corporis sui mystici, diversis temporibus suscitavit: ut per illos fidei & religionis orthodoxæ, in salutem & confirmationem credentium, illuminationem gentium, exterminationem schismatum & errorum, veritas sidere inclaresceret fulgentior matutino. [S. Stanislaus in Polenia ortus,] Inter alios autem, seculo vergente in senium, habitantibus in regione Boreali Polonis, fidem Christi dudum antea professis, & in suo circuitu varias gentes idololatriæ aut erroribus deditas habentibus, B. Stanislaus, ex eorum gente & genere exortus, velut sidus rutilum, animam sortitus divinis virtutibus adornatam, præluxit; & caligantia sui temporis secula fulgoris sui lampade illustravit: qui & in mortali conversatione militans, & deinde in cælesti hierarchia triumphans, prodigiis coruscavit stupendis. Potenti vero miraculorum & operum virtute, quanti sit fueritque meriti, ab eo, in quem omnes curas cogitationesque suas verterat, quem casto & fideli pectore mundoque corde super omnia dilexerat, est declaratum. Contulit enim illi virtutum Dominus, non apud Polonos solum, sed & in universo Catholico orbe, nominis claritatem.
[11] Fuit autem beato viro Stanislao origo ex Polonorum gente & ex Cracoviensi provincia, & natale solum de vico Sczepanow, duobus milliaribus ab oppido a Bochnia, in quo sales effodiuntur, a Cracovia vero septem milliaribus sito; ex se quidem obscuro, sed viri sancti ortu significato vulgatoque. Parentes, pro conditione carnis & seculi, nobiles illi fuere atque præstantissimi, atque tali filio digni. [in vico Sczepanow provinciæ Cracoviensis,] Pater ejus Wielislaus pro armis & nobilitatis insignibus, crucem candidam unam super b dimidiam, in campo rubeo, deferens pro insigni, non tam nobilitate pollēs [erat] generis, quam virtutum splendore: [patre Wielislao,] vir ex militari ordine & equestri, & qui inter omnes domus & familis suæ contribules, primarius & præcipuus habebatur: sed & inter alios Polonorum Proceres, morum & virtutum jubare militarisque rei gloria eminebat. Mater ejus Bogna, [matre Bogna,] femina & ipsa genere ingenua, sed pudicitiæ magis decore nobilis, de raris religiosa femina, clara & celebris inter feminas suæ regionis suique temporis habebatur. Utrique hospitalitatis egenorum, pupillorum & peregrinorum, omniumque miserabilium & indigentium personarum cura fuit in pretio: [qui dediti abstinentiæ & eleemosynis,] uterque jejuniorum & abstinentiarum consectator, quotidie in virtute & merito uterque exercitatione crescebat: quotidie uterque in singulos necessitatem patientes substantiam pro viribus erogabat: uterque probitati, modestiæ, frugalitati, ceterisque id genus animi ornamentis enixius navabat operam: uterque jejuniis, vigiliis, & reliqua sancti propositi austeritate corpus affligebat: uterque, studiosus tam præceptorum quam consiliorum divinorum observator: amplum [utrique] dominii patrimonium, ferax census & plusquam mediocris substantia, generi respondens & conditioni; sed qui universus in pauperes, prompta & fervida liberalitate effūdebatur.
[12] [ecclesiam construunt,] Dum autem rariora per id tempus apud Polonos forent templa & sacra Superum, Wielislaus in hereditate sua Sczepanow, provida consorte Bogna & suggerente & instigante, templum fabricat; dotemque ex censu paterno non degenerem, a ministris percipiendam, illi donat, disponens B. Mariæ Magdalenæ dicari templum, ad quam uterque conjugum miro devotionis ferebatur ardore; largiens insuper templo vestes nobiles, & vasa argento & auro fulgentia, ceteraque quibus res divina expleri solet. Templi vero Sacerdotibus & ministris, [decimas omnium offerunt:] omnem suorum prædiorum & omnium nascentium, quæ humus & pecus gignit, fidelem de omni substantia decimationem seligens, ex singulis [offerebat] potiora; quo præstantem in Deum mentem præstantibus etiam muneribus testaretur, & maledictionis Cain sententia evitata, benedictionis Abel impertitæ, sibi quoque impertiendæ, aptior foret atque capacior. Utroque insuper conjugum eleëmosynis & piis ac miserationum actionibus navante operam, etiam ab utroque templi fores & limina nocte & interdiu terebantur; miroque devotionis amore orationibus & obsecrationibus vacabant, [vacant orationi & piis operibus.] non solum pro tempore quo Sacerdos rem divinam exequebatur, sed etiam pro aliis horis & temporibus, quæ sibi ad id singulariter deputarant: certantes alter prævenire alterum, & vincere mora & diuturnitate; in mandatis & ceremoniis Christianæ legis adimplendis, adeo religiosi, adeo sinceri, ut eorum vita & conversatio ceteris admirationi fieret, veluti quæ a monastica differret parum c.
[13] [Ab his ad ad 30 annum conjugii sterilibus] Fluentibus autem ad vota rebus, sterilitatis opprobrio Wielislaus & Bogna angebantur, quod nullo donati stirpis hereditario successore forent decessuri. Non ob id tamen quidquam de obsequio in Deum & Sanctos ejus, aut de officio in egenos & qualibet necessitate gravatos remiserant, [sed] uno animo eodemque devotionis & caritatis tenore in Deum & proximum usi, fœcunditatem sibi præstari votis plurimis deposcebant, prolem nascituram obsequio & sorti Dei mancipaturi. Annus jam eorum conjugii tricesimus extendebatur, & tam proprio quam alieno arbitrio, quod ætas utriusque in occiduum foret proclivis, nullum se de cetero rebantur pignus suscepturos: cum Dei providentia & munere, clausos mirabilius aperiente uteros, se sensit Bogna concepisse & uterum gestare. [nascitur 26 Iulii absque matris dolore] Singulas tamen voluptates & delicias, quibus se dudum pro Christi nomine abdicaverat, etiam tunc perosa, & tam victu quam vestitu castigato & simplici contenta, dum post lustratos meridionali tempore greges in ædem ex propinquo nemore reverteretur, ad puteum; haud longe ab habitaculo suo inter quercus & dumeta consistentem, filium pulcherrimum, nullo obstetricis interveniente suffragio, septimo Kalendas Augusti, in ævo jam maturato & senescenti, effudit; atque in fonte ad quem parturierat lotum, domum læta & incolumis retulit; nullum dolorem, nullam delibitatem in partu juxta ac post partum experta. Ad ecclesiam deinde S. Mariæ Magdalenæ, pro collato infante & partus dono, gratias divinæ majestati in lacrymarum ubertate referens, enixum fonte Baptismatis, patre Wielislao coram præsente, regenerat, & nomine coaptato Stanislaum vocat, non sine evidenti præsagio, & nominis hujus & vocabuli significato: quod infans tunc exortus perpetuam foret & vulgatam nominis sui d laudem, apud præsentes & posteros, in militanti & triumphanti Hierusalem adepturus.
[14] Movit partus tam prodigiosus novi & dudum exoptati filii, [cum gaudio omnium & præsagio futurorum,] non parentes modo, diuturna sterilitatis confusione exemptos; sed & singulos per circuitum vicinos: quibus non tantummodo gratulatio, sed ingens admiratio fuit injecta, matronam alioqui provectioris ætatis, quam rebantur, pro dierum & annorum proclivitate, quibus processerat, infœcundam, supra æstimationem humanam generasse. Quapropter & filium exortum, jam tunc maximum futurum ominabantur; redigendum ad meritum & numerum sanctissimorum & magnorum virorum, Joannis Baptistaæ, Isaac, Jacob, Joseph & Samson, qui & ipsi patentes habuere, utero quidem steriles, sed virtute fœcundos: rebusque magnis & præclaris ab eo gerendis illum destinabant, Polonico generi grande solatium comparaturum, & ad prodessendum illi exortum (cum a natura ita comparatum sit, ut magna & diu duratura soleant tardius nasci) felicemque dixere patriam, quæ tam celebrem infantem dextro sidere produxisset; felices parentes, quorum semine satus erat; felicia tempora, quibus servatus foret; felicissimum magistratum cui præsideret. Natus est autem Stanislaus regnante apud Polonos Rege Mieczislao primo, anno regni sui [decimo] tertio, ab ortu vero Salvatoris nostri Christi millesimo tricesimo [septimo] e.
[15] Partu ex voto supra spem suam Wielislaus & Bogna potiti, [a parētibus continentiā ex voto servantibus] quo superno largitori gratiora rependerent obsequia, perpetua se castitatis & abstinentiæ lege devinciunt, & cœlibem ex tunc se devovent servaturos vitam: quod quidem Sanctæ intentionis propositum, scrupulosa ab eis usque in diem mortis fuit observantia custoditum. Agebat adhuc Stanislaus in cunabulis, & maternis alebatur papillis; pater tamen illius Wielislaus, spiritu actus divino, frequenter illum in cunis agentem adiens, & fascias quibus amiciebatur ex pectusculo detrahens, visu illud & amplexu velut Spiritus sancti habitaculum demulcebat. Sancta autem & religiosa natura nec in puero quidem latuit. Teneriori enim infantia perfunctus, sæpe compertus est molle stratum, in quod parentum indulgentia collocabatur, deseruisse, & in nuda humo aut palearum stramento quietis residuum exegisse; [invenitur puer in paleis aut humi cubans:] admirante parente utroque eam suam indolem & sine monitore conceptam religionem, ad quam formandam atque effingendam omnes cogitationes, omnes curæ, atque vigilæ eorum erant conversæ.
[16] Quam primum deinde patiebatur ætas, litteris tradi erudirique puerum artibus liberalibus (quo facilius ad majora suum exercitaretur ingenium) uterque parens jussit: in quibus ediscendis apparuit, [sortitus ingenium & memoriam felicem,] illum docile ingenium sortitum esse, cupidum litterarum & præproperum, & quod spem non mediocrem eruditoribus ingerebat; memoriam adhæc tenacem, quæ illos ad puerum operosius imbuendum pertrahebat: mores vero sui modesti, culti, verecundi & ingenui, ab omni lascivia: omnium denique ludorum, quibus ætas puerilis implicari solet, schemate abhorrentes, elucere visi. [mores ingenuos,] Tantum insuper in gestibus moribusque & singulis actionibus pudorem, tantam in sermone & vultu modestiam servasse spectatus est & inclinationem ad virtutem, ut nec joco nec risui indulsisse effusius notaretur: ac multos propterea graves viros ad sui amorem & admirationem pelliceret. Quietis & refectionis castigata apud illum tempora, in quibus parco & tenui, tam somno, quam cibo contentus, cetera in litteris percipiendis expendebat: si quid vero supererat temporis, in oratione absumptum. In ea quoque ætate, quamvis puerili & tenera, constat illum miserationi & pietati operam dedisse. [& benignos in pauperes.] Miserationis ergo vulganda in egenos, quæcumque pet licentiam seniorum habere poterat, illis largiebatur: erogaturus universa, nisi pædagogorum sententia sibi formidabili vetaretur. Naturæ adolescens per omnia moderatæ & pudoris ingenui, sobolesque generosa & nobilis, in officiis Angelicis collocanda. Hæc erant Stanislai rudimenta, hic ludus infantiæ, hæc a tenero religionis & pietatis indicia; tantarumque virtutum fervor, divina adjutus providentia, redundabat in puero.
[17] [Gneznam studiorum causa pergens,] Postea vero quam adolescentiam pertingens, gratia altioris capessendæ doctrinæ, Scholas Gneznenses aditurus (quod eo tempore feracius illic studium, & eruditio copiosior haberetur) in villagium Borowno pervenisset, & balnea pro militibus villæ adaptata ingressus corpus curare & abluere pergeret; a supervenientibus militibus, & graviter se ab eo, quod injussu eorum balnea ingredi ausus foret, injuria affectos querentibus, [pro se verberantibus orat,] fustibus in corpore nudo cæsus, & contumeliose ejectus est. Patienti autem animo & absque omni murmure & querela verberationem hujusmodi & ludibrium perferens, in campum vicinum egressus, ibi paululum substititit: & in saxo (quod etiam in diem hodiernum ostenditur) genua figens, veniam dari his, qui illum tam in humane ceciderant, precabatur: & quantæ adolescens patientiæ foret, quantæ in proximum caritatis, ea deprecatione non inexpressum reliquit. Sed mirum in modum ultionum Dominus, [quos tamen Deus punit.] designare volens quantum sibi verberatio impia Stanislai famuli sui displicuerit, milites eorumque stirpem tibiarum gravi ulcere perculit; & campum in quo Dei famulus orationem effuderat, sterilitatis confusione (quam in plura annorum centena scitus est tolerasse) damnavit, nullo germine licet sereretur producto. Campo exinde nomen inditum est, Popowa-gora id est Sacerdotalis mons, quod illic in hodiernum diem perseverat. Tanta insuper modestia adolescentiam composuit, ut in juvenili ætate auctoritatem obtineret senum: omnesque lascivias, omnia blandimenta corporis, quæ illa ætas secum fert, perhorrens atque devitans, dabat expectationem non exiguæ futuræ de se probitatis.
ANNOTATA.
a Bochnia civitas quinque milliaribus Cracovia distat, ubi sal glaciei simile grandibus massis effoditur. Ita Guagninus. Salis hujus metalla inventa esse anno 1252 ait Cromerus lib. 9, est autem Bochnia versus Orientem & Sandomiriensem terram respectu Cracoviæ trans Vistulam: in cujus vicino oppido Sczepanow, loco Sancti natali, sepultam Bognam die 13 Iunii, anni 1069 scribit Martinus Baronius, in Vitis Beatorum Poloniæ Patronorum, hanc 24 collocans cum titulo Beatæ: de cultu si quis docuerit certiora, juvabit nos pro ista die.
b Ioannes Cæsareus in Vitis Archiepiscoporum & Episcoporum ecclesiæ Cracoviensis, quas brevi trium distichorum epigrammate, cum breviori chronologica epigraphe repræsentat, exhibet singulorum gentilitias tesseras; quæ Stanislao est Crux, e dextro latere duo protendens brachia, ejusdem longitudinis; e sinistro unum, quod supremo dexteri lateris respondet.
c Impressum hinc incipit numerare caput 1, quod in em>MS. melius scribitur: & sic deinceps utrobique discrepat numeratio Capitum.
d Nemo interpretationem fortuitam existimet, ex allusione ad nomen laudis: nam frequens illa Polonicorum nominum terminatio, laudem & gloriam ipsa gentis lingua significat.
e Boleslao Rege mortuo die 3 Aprilis anno 1025, Mieczislaus filius coronatus Gnesnæ in festo Pentecostes, adeoque 27 Maji, nam Pascha fuit tunc 8 Aprilis: proinde 26 Iulii anno 1030 Christi, cadebat in annum regni ipsius non tertium, sed quintum.
CAPUT II.
Studia Parisiis peracta. Canonicatus, Sacerdotium, Conciones. Diœcesis pro Episcopo administrata.
[18] [Parisios profectus,] Ætatem epheborum Stanislaus transgressus, dum juventutis tempora attigisset, & in trivio exercitatior doctiorque evasisset; cum summmo studendi flagraret desiderio, studia Galliarum (quæ assertione plurimorum florentissima intellexit) adeundi cupido illum cœpit: & parentibus cognatisque a nequaquam prohibentibus, sed quod tanto itineri & operi atque diuturniori moræ sufficeret viaticum liberaliter conferentibus, Parisios Galliarum urbem se contulit, [septennium Iuri Canonica & Theologiæ studet,] atque in divino & canonico Jure eruditioni tam sedulo institit, tanta discendi flagrans cupiditare, ut nihil prætermitteret, quod ad institutionem summi futuri viri pertinere videretur, ex his artibus & doctrinis, quæ illum ad summæ perfectionis normam erudirent. Et cum varia forent genera discendi, in quibus multa cum laude posset versari; præclarissimam tamen Theologiæ seu Philosophiæ divinæ scientiam elegit, mundanamque Philosophiam in divinam commutavit. Mirifica in verbis suavitas, in factis vero comitate condita gravitas conspiciebatur. Omnia sua opera ad optimam & salubrem redigere conatus partem, dubitare plurimos coëgit, ex mediane Polonia, an ex Gallia ortus fuerit. Studiis exercitatus Parisiensibus, moribus insuper ingenuis & gravibus institutus, mature ad perfectæ frugem virtutis conscendit; illamque non per partes sed totam simul comprehendit, bonis moribus & institutis celebribus, non minus quam litteris oblectatus; ad rem maxime pertinere intelligens, ut celebris per utraque, artes videlicet & virtutes, evaderet; obstrepentes sibi voluptates carnales, quam longissime effugans; [vir utibus acquirendis interea] serenum habens ac virgineum animum, tranquillum, pacificum.
[19] Erat ei sapientia summa supra ætatis concessa mensuram; & priusquam viri perfecti adeptus foret tempus, jam in illo singularis tam prudentiæ quam doctrinæ lampas scintillabat. Modestiam, humilitatem, probitatem, castitatem, temperantiam, pietatem ceterasque virtutes, socias sibi & familiares effecerat. Animus insuper & contra avaritiam, & carnis mundique petulantiam nitidus & invictus, [ac carni domandæ intentus.] venerem ac cæci stimulos amoris, quorum difficilis est evitatio, in potestate habuit. Nihili pendens humanam gloriam & passionibus animæ viriliter resistens; carnem quoque, ne lascivire inciperet, & calentes ætatis flammas jejuniorum frigore & carnis maceratione curavit restinguere, custodiens illam ab omni illecebra, & ab omni feminarum contubernio & contagione; perpetuam eligens & custodiens castitatem, & in corpore mortali cælestium æmulatus naturam. Inde, propter has & alias multas animi sui egregias virtutes, pluribus bonis & doctis viris amabilem se præstiterat.
[20] Solicitabatur plurimorum gravium virorum ex schola Parisiensi admonitione, quorum sibi familiaritatem probitate & virtute pepererat, [Doctoris titulo ornari recusans,] quatenus se Juris Canonici aut Theologiæ Doctoratu insigniri pateretur. At ille conatus amicorum, fasces sibi Magisterii ingerentium, ex humilitate declinans, non indigere conditionem suam Cathedra Doctorali respondebat, sufficere sibi ratus, si doctus magis quam Doctor evasisset. [de statu monastico deliberat,] Subibat ei in animum, dum Parisiis versaretur, Religionis alicujus arctioris ingrediendæ cupido, & Euangelicæ perfectionis doctrina in pectore ejus jugi meditatione infederat, ut sublimium magistratuum & honorum, quos sibi in patria proventuros haud dubitabat, calcatis stimulis, & omnibus terrenis relictis, nudum Redemptorem nudus redemptus sequeretur. Sed hunc ipsius conceptum, ne ab eo perficeretur, majori illum certamini, quam quod in cœnobio solitum est, Dominus reservans, avertit.
[21] Septennio in Parisiensibus scholis Stanislaus in summa discendi solicitudine exacto, [Reversus in patriam parentibus mortuis bona in pauperes distribuit:] haud indignam secum bibliothecam referens, in Poloniam rediit; & amborum parentum morte in hereditate locupleti se videns relictum, omnem substantiam in pauperes Christi & turbas inopum (fovens pauperes ultra sui mensuram) pia & liberali erogatione distribuit; expeditius absque sarcinis terrenis Domino serviturus. Nondum siquidem omne propositum assumendæ Religionis a se relegaverat, & quemnam modum ad melius vivendum assumeret, assidua perplexitate distinebatur: cum interdum illi privata & cœnobitica vita appareret securior, interdum vero occulere acceptum talentum, & sibi tantummodo, aliis neglectis, profectum conferre, non satis salutiferum neque ampli meriti videbatur opus.
[22] Præsidebat eo tempore Cracoviensi Cathedræ Lampertus, qui & Lula (qui b Aaroni Archiepiscopo Cracoviensi succedens, petereque insignia Archiepiscopalia negligens, [a Lamperto Episcopo Cracoviēsi creatur Canonicus.] Sedem Cracoviensem ex Archiepiscopali in Episcopalem detraxit) spectatæ virtutis Pontifex, & raræ in Deum vir religionis, comis atque frugi: cujus tunc spectata & celebris in omni Polonica Ecclesia habebatur opinio, fidei altitudine, & pietatis fastigio. Hic Stanislaum, distentum ambigua colluctatione de ineundo vitæ genere, & nutantia trahentem desideria, ad se accersiit (plurimum enim vitæ & doctrinæ illi didicerat inesse fulgorem, & ad expellendas quaslibet necessitates & causas solertem, & pinguis Minervæ, purique ac detersi animi jam tunc vernantem virtute) quem ad assumendum Ecclesiastici Status ordinem pellicit, & in Ecclesia Cracoviensi creat & constituit Canonicum c, magni illum, ut erat, pretii virum, in præsens & futurum, instinctu divino agnoscens.
[23] [& Sacerdos ordinatus, conciones utiles habet:] Cumque ab eodem Episcopo monente & exhortante Sacerdotalibus initiatus esset sacris, ita in ordine militans, quemadmodum & religio nostra & susceptum præscribebat munus, omnes Sacerdotes sua mansuetudine vincebat. Prædicandi deinde curam diœcesi & Ecclesiæ Cracoviensi suscepit; ubi suavitate eloquii gravissima plurimos mortalium in amorem Dei accendit; cum doctrinam suam, vitæ nitore & mundioris conversationis exemplo ornatam, universis proponeret imitandam. Spectabatur siquidem in eo mitis & humilis animus, modestus, quietus atque purus, ad domanda sola vitia erectus; quem nec arrogantia unquam extulit, neque indignatio præcipitavit. Magni amoris in Deum & proximum specimen, & perfectæ virtutis & misericordiæ in pauperes indicium præsetulit. Cupiditatibus [intendens] reprimendis, & sapientiæ profectui capessendo, nocte & die abstinentiæ se loris constringens, [in omni virtute excellit:] & indesinenter divinorum librorum lectioni inhærens, corpus jejunio & jugi meditatione, vigilia & exercitio torquebat, gloriosisque pro Christo sudoribus sese exercere jugiter satagebat. Qui cum talis esset, studebat tamen magis ignorari quam dignosci.
[24] [optatur a Lamberto successor,] Et quoniam Lampertus Episcopus, fracta jam & fessa ætate, & corpore invalidum se noverat; Stanislaum sibi succedere deligebat, ut senectutis & debilitatis otio frueretur: Sed Stanislaus ad consentiendum nullo pacto poterat induci. Capiebat Zula Cracoviensis Antistes ex Stanislai vita & doctrina & merito voluptatem maximam, & exultatione adeo ingenti afficiebatur ut nemo magis; videns electionis suæ jndicio spem uberrimam respondisse, & Stanislai nomen & famam per præclaras artes & studia propensum fieri. Fiebat ad illum ex universo Poloniæ regno frequens tam Ecclesiasticorum quam secularium concursus, vel erudiri in casibus ambiguis expetentium, vel suis conscientiis consuli deposcentium: quos ille ut erat a natura facilis & lenis, benigne exceptos sua institutione & doctrina reficiebat, insitam a natura prudentiam cum doctrina habens concretam, & gloriosum habens a Deo præstitum spiritum & excelsum, & benignum ingenium atque clemens. Fide & spe plenus animus, bonis operibus assidue pascebatur omnem simulationem dissimulationemque perosus, simplex fuit & pectoris aperti, solam veritatem habens in æstimatione & in cultu. Assiduæ lectioni aut prædicationi verbi Dei, aut causarum expeditioni, [ac pro eo diœcesim administrat.] quæ apud illum confluentiam quamdam fecerat, intentus, tempus per socordiam diffluere non sinebat. Videns denique Zula, qui & Lampertus, Cracoviensis Episcopus, se grandiori ævo onustum esse, curam omnem regendæ diœcesis in eum convertit, illamque sibi committit; in qua ita versatus est, ut quæcumque negotia per se provida deliberatione discuteret, & mirandum se cunctis non ex factis tantum sed ex verbis præberet, consiliis erudiens atque curans audientes.
ANNOTATA.
a MS. & impressum nequidquam, contra quam sensus manifestus exigat.
b Aaron ex Abbate Tinecensi creatus Archiepiscopus anno 1046, mortuus est anno 1059 die 15 Maji: dein em>sub finem anni 1060 (ut vult Longinus) aut initio sequentis 1061, Lambertus ordinatur.
c Prius Sacerdotem factum, deinde Canonicum supra in Synopsi legimus.
CAPUT III.
Episcopatus Cracoviensis assumptus, & in eo virtutes eximiæ.
[26] Lamperto tandem Cracoviensi Episcopo, pro conditione mortali, vigesima quinta die mensis Novembris, anno Domini millesimo a septuagesimo primo, morte absumpto, [Lamberto Episcopo mortuo,] & apud Cracoviensem Ecclesiam tumulato, de sufficiendo novo Pontifice comitiorum dies secunda Februarii dicta est. Ad quam cum Prælatorum Canonicorumque Cracoviensium frequentior ordo confluxisset, in omniumque pectoribus eadem inspirationis voluntas versaretur idemque sensus, neminem Stanislao Sczepanowski Pontificio digniorem; obibat ipse singulorum domos & januas, & se illo culmine longa persuasione oftendebat indignum. Sed mirum in modum incredibilis multitudo, non solum ex Cracoviensi urbe, [concordibus vocis eligitur Stanislaus] sed insuper ex vicinis oppidis & vicis plebanorum, militarium, civium, & agrestium, quasi ex composito & signo dato acceptoque, ad suffragia ferenda convenit. Una enim voluntas, idem votum, compar & conformis vociferatio & acclamatio, Stanislaum Cracoviensi dignissimum Episcopatu, felicem fore ecclesiam, felicem civitatem, felicem populum, tam inclito Pastore, & celebrem tam insigni & glorioso Sacerdote. Incredibili deinde cupidine omnium suffragiis Stanislaus Sczepanowski, vir virtutis atque doctrinæ exploratæ, verus Israelita in quo dolus non fuit, secundum cor Domini electus, & vas electionis admirabile, eloquio & sapientia pollens, nec non peritus lege divina & humana eruditus, opibus celebris & rerum magnarum assidua praxi atque usu expolitus, Episcopus declaratur: qui honos ante eum habitus est nemini.
[26] [diu se indignum professus,] Verum ille, ut erat vir miram redolens mansuetudinem & humilitatem, prece & assidua instantia rogatus, pluribus diebus de consentiendo reluctabat, asserens se tanto honore & onere indignum, nec imbecillitati suæ falces Pontificalis dignitatis convenire: alium vegetioribus lacertis vegetiorisque ingenii virum quærerent, cui Magistratum tam sublimem & tam difficili tempore mandarent: se illorum postulationi & summo Sacerdotio videri sibi immeritum, nec conceptis spebus responsurum. Multa vi precum obsecrationumque, [tandē præbet assensum:] multis supplicationum fletibus, magno cum labore a viris insignibus & ornatissimis, pertinaciter contendentibus tandem expugnatus, pavens ac tremens, vi quidem caritatis impulsus, officium Pontificale suscepit (licet magno desiderio delitescere in quiete flagravit) & electioni suæ profundo satis & verecundo pudore, vix tandem præbuit assensum; ne ordinationi divinæ videretur refragari, quæ per tot ora & suffragia humana sibi innotescebat.
[27] Summoque Pontifice Alexandro Papa b secundo (cui conditio Stanislai non litteris tantum Boleslai c Polonorum Regis, Cleri & populi, sed relatione multorum fuerat patefacta) confirmatus, [ab Alexandro II confirmatus, cōsecratur:] & ejus jussione in Episcopum consecratus; principatum Cracoviensis Ecclesiæ & jugum Domini, superbis quidem grave, humilibus vero collis leve, in dilectione Dei pasturus sibi creditum gregem, suscepit. Annum vitæ agens d sextum & tricesimum sola probitate & virtute, solo vitæ merito, sola vocatione divina & humana, clarissimam inter Polonicæ Ecclesiæ Cathedras Sedem, in urbe urbium Polonicarum Cracovia, est Pontificatum sortitus; tunc quidem Cleri, populi & omni vulgari voce, Apostolico insuper decreto, destinatus Pontifex; sed morum, sed virtutum, sed jurium & omnium ceremoniarum Pontificalium a juventute peritissimus observator; [ante a Deo electus.] tunc quidem Pontificum unctione visibili consecratus, sed dudum Spiritus sancti charismate invisibili uberrime perfusus; tunc in summum Sacerdotium ab hominibus evectus, sed dudum ex utero matris suæ a Christo Domino, qui illum sibi vas electionis præviderat futurum, Polonico gregi Pastor prædestinatus. Obtulit tunc ad altare panem & vinum, Melchisedec Sacerdotis morem æmulatus; haud multo post tempore sui corporis vivam hostiam, pro Poloni populi salute & libertate, in odorem suavissimum oblaturus. Humanam autem electionem tunc de Stanislao factam ostendit Deus, ut procedente sermone narrabimus, suæ congruam voluntati, mirabilem illum, fortem, & egregium declarans Pastorem. Ea autem tunc Stanislai ad Pontificale culmen evectio, & tam transacta quam subsequens vitæ conversatio, quantum a modernæ ætatis plerisque Episcopis differat, nemo est qui non sciat, quorum si vitam, si conditiones, si mores, si denique eorum ambitiosos & pravos ingressus rimatus fueris: reperies profecto non zelo Dei aut lucri animarum, non propriæ non proximi salutis profectu in officium Pontificale adduci, sed locupletatione ampliori & substantia, velut ad negotium, provocari.
[28] Pontificalem ordinem & sarcinam Stanislaus Cracoviensis Episcopus adeptus, veræ humilitatis virtutem eo ascensu non deposuit, sed vitam omnem suam omnesque mores atque actiones acriori custodia & castigatione, arctioribus quoque continentiæ vinculis constrinxit, & in religiosorum formam redegit. In virum quoque subito mutatus divinum, [ad summā perfectio nem tendit:] ad amorem cælestium, calcatis terrenis, assidue dirigens affectum, vera & perfecta cælestium cupidine tenebatur; sciens & sibi & cuilibet alteri, Præsularem eminentiam gerenti, necessitatem impositam, Apostolicam vitam æmulandi, & supra omnes monachorum sortem professos excellendi: ridiculosum imo periculosum ratus, non sequi eos conversatione & merito, quos sequebatur ordine & dignitate; & Pontificali culmini non adjicere vitæ sublimioris perfectionem. Ex nova insuper dignitatis accessione ardentior quoque, [cilicio vestitur, & carnem spiritui subjicit:] mens ad rectam atque exquisitam vivendi normam accedebat. Spiritui itaque carnem subjecturus, cilicina toga illam vestit, qua in die mortis amiciebatur. Carnem [itaque] suam cum vitiis & concupiscentiis crucifigebat, sciens non aliter a se posse carnis incentiva & fallacias dæmonis superatum iri, nisi prius domita carne seipsum erudiret; ut carne attenuata parsimoniis, & spiritus efficeretur robustior, & grex sibi commendatus magis institueretur exemplo quam voce. Nihil sibi præstantius, nihil officiosius ducens, quam sequi, per omnes conatus & studia speique omnem vitam, Salvatoris veneranda vestigia.
[29] Nihil insuper habebat vel magis proprium vel magis usitatum, [largus in eleemosynis dandu:] quam viros bonos consilio juvare vel auxilio; cor suum & mentem ab affectibus relegans terrenis, & supernis illud omni nisu & conatu coaptans. In eleëmosynarum largitione adeo fervidus, adeo profusus, ut ædes illius egenorum & languidorum forent multitudine refertæ: mater [enim] boni operis miseratio & pietas etiam a puero cum illo mansit. Super omnes quoque egenos & pupillos, viduas & miseros, misericordiæ illius opera fundebantur. Cæcorum erat baculus, indigentium refectio, oppressorum refugium, lugentium solamen; omnemque substantiam aut indigentibus & ecclesiarum fabricis distribuens, aut in esurientium visceribus recondens, pecuniam Domini sui fideli dispensatione fœneratus, cælestium divitiarum sanctam conquirebat usuram. In omni virtutum genere perfectionem adeptus, spe magnus, fide firmus, humilitate insignis, castitate celebris, [& in omni genere virtutis eximius,] abstinentia admirabilis effulsit; in quo lucebat humilitas ultima, mansuetudo ineffabilis, miseratio immensa, conversatione discreta justoque libramine divitum juxta ac pauperum tractans causas atque judicia: ad quorum sinceriorem decisionem, si quid difficilius judicandum occurrisset, Prælatos & Canonicos Ecclesiæ suæ, doctrina & usu peritiores, adhibebat; semper se exhibens humilem, semper benignum, semper mitem, semper modestum, semper dulcem, semper amabilem, & ab omni parte uno & eodem tenore suaviter spirantem.
[30] [parochias per se visitat:] Singularum Ecclesiarum, sibi & suæ diœcesi subjectarum, parochias, non per Archidiaconos & substitutas personas, sed personaliter quotannis obibat; scrupulosa indagine singula & in ministris Sacerdotibusque, & in plebibus perlustrans; & singulos excessus, deformitates & vitia, benigna sedulitate corrigens, extirpans & ad recta transformans; & id quam maxime providens atque præcavens, ne Sacerdotio & cura animarum fungentes, feminarum amplexibus & conturbeniis fœdarentur; sed pudicam & religiosam agerent vitam, apud oculos Divinæ Majestatis nitidam, & in conspectu hominum exemplarem; [castitatem Sacerdotum curat:] sciens facile Deum transgressionibus populi ignosciturum, & indignationem suam aversurum, si sacrificium illi & pro peccatis populi hostias offerentium grati forent vultus. Vulgares vero popularesque assidua doctrina, exhortatione & exemplo ad fidei firmitatem, ad religionis & caritatis augmentum, ad virtutes bonosque mores sectandos, ad animi cultum jugiter retinendum concitabat.
[31] span class="klein">[benignus in singulos,] Summa illi integritas, summa gravitas, summa vitæ moderatio, singularis quoque & cautelosa ad omnem sermonem accommodata ratio, ut nihil umquam proferret vel leve, vel non plenum, vel non dignum summæ honestatis viro: humanitatem tam civilem, tam benignam in singulos effundens, ut omnium videretur communis parens; ad hoc unum incumbens, ad hoc lucubrans, ut prodesset quam plurimis. Quidquid otii a publicis privatisque negotiis superesset, id totum aut obsecrationibus, aut Sacrarum litterarum conferebat lectioni. Die noctuque in orationibus vacans, magnam de se castis mentibus dabat ædificationem. Animus illi in consulendo, in judicando, in decernendo liber ab omni ambitione, [ab omni] cupiditate vel livore vacuus & purus: omnium enim mortalium cupidinem de sede sui pectoris eliminaverat. Cura illi præcipua ac familiaris fuit oppressorum causas suscipere ac tueri; solitus ferre oppresso refugium, defensionem infirmo, præsidium quantalibet calamitate concluso.
[32] Vestis illius simplex atque neglecta, omnem excludens fastum atque nitorem, ad modestiæ composita cultum, [vestitu simplici usus] & quæ contemptibilitatem apud rudes & ignaros tantummodo excluderet modestiam servans in vultu, & in incessu caritatem, & gravitatem in sermone, & tenuitatem simplicitatemque in vestibus, quarum luxu atque splendore nostræ ætatis Pontifices, atque eorum exemplo inferioris ordinis Sacerdotes, adeo præsumptuose uti video, ut quodlibet purpuræ, pellium, & indumentorum genus, quod vix in laicis tolerabile foret, non fastidiant. Vestitum enim quærunt & deferunt, [non ut alii & Sacerdotes, fastuoso & vario,] qui extollat magis quam contegat; non qui frigus a corpore arceat, sed qui per mollitiem & calorem luxuriet. Quibus vestibus Levitarum genus & Pontificale amiciri, & contumeliam sapit in Deum, & impietatem in animam, obliti, ut reor, ultionis Divinæ, de Tullo Hostilio sumptæ: qui licet & Rex & Gentilis, omnis quoque nostræ Christianæ religionis expers, cultibusque idolorum deditus, quoniam primus purpuram inter mortales induerat, e fulmine ictus cum omni domo flagratus interiit; tam horrendo deletus fulmine, ut nec supremus honos ei a Romanis persolvi posset, cælesti flamma in eam conditionem redactus, ut eosdem penates & regiam & sepulcrum haberet: obliti & divitis epulonis, quem veritas Euangelica, quoniam bysso & purpura indutus epulabatur splendide, perpetuis cruciatibus apud inferos deputatum commemorat: obliti & Apostolorum, in quorum successerunt locum, apud quos & in vestitu & in habitu nihil poterat notari nitidum, nihil molle, nihil nobile, [præter exemplum Apostolorum:] nihil accuratum. Itaque magis conveniret ut viri Ecclesiastici ad cultum animæ quam corporis intenderent, & conarentur illam assidue facere pulchriorem: cum & in veteri lege, quamvis crassius & carnalius tunc quodam modo humanum erudiretur genus, vestium ornatus etiam secularibus fuerit interdictus.
[33] [moribus optimis ornatus] Sed a narrationis digressus semita meipsum revocabo, & ad Stanislaum nostrum, de quo mihi præsens stylus susceptus est, redeo. Mores suæ virtutis pleni, mira humilitate, mansuetudine, pietate, benignitate, ad omnem normam Evangelicæ perfectionis & doctrinæ compositi, quibus facile in sui corporis templo Spiritui sancto diversorium jucundum effecerat. Spectabaturque in eo grata benignitas, accepta humilitas, conversatio mansueta, vita nitida, & tam in verbis quam factis gravitas, mirifica condita comitate. Morem insuper Beati Silvestri Romani Pontificis imitatus, omnium viduarum suæ diœcesis habebat nomina conscripta, quibus & aliis quos egestate noverat premi, liberaliter & pro modo facultatum subveniebat; erga inopum & egenorum provisionem non solum mentis pietate, sed etiam corporis labore solicitus: in quorum refectione frequentius illum constabat, [pauperes juvat:] exclusis servitorum officiis, propriis manibus singula cibi & potus necessaria illis administrasse, nuditates quoque eorum novo amictu texisse, panem egenis propriis articulis fregisse, ollas eorum & calices diluisse, in lavando pedum officio sæpe numero administrasse, Vulgarem Pontificum Poloniæ, ædificantium Sion in sanguinibus, & in cognatos, fratres, consanguineos ac nepotes ditandos patrimonium profundentium Jesu Christi, detestatus, viam exquisitiorem & perfectiorem deligebat, & Pontificales introitus in egenorum & viduarum sumptus expendebat, paupertatique illorum consulebat & pudori: pleræque enim ex illis clandestina egestate eligebant affligi, quam publice stipem emendicando confundi.
[34] [advigilat totidiœcesi:] Ad omnium denique hominum, in sua diœcesi consistentium, curam, salutem, & custodiam vigilanter se ac pastoraliter exercebat: & circa gregis sibi commissi custodiam solicitis excubiis superintendens, id agebat, id providebat, id summopere curabat, id operosis exequebatur conatibus, ut pius quisque & religiosus ad ampliorem virtutis cresceret segetem, & lapsus aut obstinatus ad regiam revocaretur f aulam; dispensationem amplissimæ dignitatis, & longe lateque patentis diœcesis rationem, non tantum pro rebus actis, sed etiam pro neglectis & omissis, a justissimo Judice, qui nequit falli, assidue commemorans sibi imminere. Geminarum alarum volatum tenens, & puritate mentis ferebatur per contemplationem in Deum, & onere non deprimebatur secularium curarum, a cunctis terrenis animo intimo suspensus contagiis. In executione autem Pontificalis officii sic virtus divina illi visa est astitisse, [virtutum fama celebris.] ut non in provincia solum Polonica, sed in circumvicinis regionibus clarus & celebris haberetur; virtutum suarum aromata odore gratissimo per loca quam plurima diffundens, & tamquam cedrus Libani in Ecclesiæ paradiso plantatus, altitudine contemplationis erectus, virtutum odore suavis, famæ sinceritate penitus imputribilis: ob quæ officia singularis illi a popularibus juxta ac Proceribus exhibebatur honos, qualem ante eum assecutus est nemo.
ANNOTATA.
a In sententia Cromeri esset legendus annus 1075, positus autem crederetur hoc loco annus 1071, quia tunc Lambertus in Stanislaum rejecerit onus Episcopalis administrationis.
b Sedit Alexander II ab anno 1061 ad 1073: quare si triennio dumtaxat Episcopus fuit Stanislaus, dici deberet perperam hic assumptum ejus nomen, pro nomine successoris Greorgii VII, qui usque ad 86 seculi istius annum sedit.
c Obierat anno 1058, 28 Novembris Rex Casimirus Mieczislai filius, eique filius suns hic Boleslaus II successerat statim a morte Patris, vivente adhuc Aarone Archiepiscopo Cracoviensi, post cujus mortem Sedes vacavit biennio, propter dißidia factionum, teste Crommero.
d Annus hic vitæ 36 nequaquam convenit cum anno ætatis circiter 50 quo passus est, multo minus cum triennio solum gesti, aut octennio administrati Episcopatus. Existimo ætatem, qua susceptum Sacerdotium, applicatam ei, qua ordinatus fuit Episcopus.
e Aliam hujus necis causam adfert Livius, quod Numam imitari volens & sacra quædam occulta Iovi Elicio conatus facere, id non omnino rite egerit, eoque Iovem irritarit: qui scilicet magicorum conatuum, si quid exerres, fructus est.
f Ambiguum erat, in MS. æque ac in impresso, an caulam, prima littera semierasa.
CAPUT IV.
Fortitudo in adversis ferendis & admonendo Rege de effrænata ejus libidine.
[35] Ad ignoscendum injurias, & ad tolerandum [erat] facillimus. Nam cum quodam tempore ab uno suæ diœcesis militum Joanne de Brzesznicza, ad benedictionis munus Ecclesiæ suæ in a Brzeznicza impendendum, [Ad dedicationem Ecclesiæ invitatus] in præfatum villarium sacrationis opus expleturus advenisset; ab eodem milite, jus hospitii violante, per injuriam inde pulsus & ejectus est, nonnullis familiaribus & servitoribus suis tyrannice verberatis & cæsis: & quasi nihil injuriæ perpessus, tota alacritate in vicum, qui hactenus Pustynia dicitur, contendit; & noctis primas tenebras in fame, secundas vero in oratione, cum Sacerdotibus & familiaribus suis in prato villæ vicinæ exegit, [& contumeliose ejectus.] hac tantum modo voce pro ignominiosa sua exclusione & improperiis convitiisque quibus illum Joannes miles affecerat (imponendo illi quod ex patre sortis tenuis, & picem braxare & tractare soliti ortus foret) contentus; Quando, inquit, Domine, destinato loco impendere benedictionem non sum admissus, tu huic in quo consisto benedictionem largiaris. Abinde loco nomen datum, appellationem Sancti-prati in hunc usque diem sortito. [eodem redit immemor injuria,] Altero quoque die Joanne milite illuc adveniente, & reatum suum profundo profitente pudore; clementer & facile, pacifici pectoris levitate, violationis suæ & suorum dedecus, singulasque injurias ignovit: & cum satis superque foret injuriam remittere, adjecit etiam caritatem, aiens se contumeliis & improperiis non moveri ad injuriam, sed magis firmari ad caritatem. Villagium enim Brzesznicza, a quo postridie contumeliose exclusus fuerat, repetens; & clementiæ potius, quam alicujus læsionis signa monstrans; opus dedicationis explevit, ac injuriam beneficio rependit; sciens sibi a conditione & sanctitate Pontificalis ordinis gloriam impositam esse ignoscendi.
[36] Sed nec tam clari facinoris, quod & miles in Pontificem, [eoque meretur ut in loco receptionis condita ecclesia] & Pontifex in militem egit, obliterari potuit conditio: locus enim, in quem se Sanctus, posteaquam ex Brzesnicza ejectus fuerat, cum suis receperat, gratia divina non caruit, sed pluribus prodigiis ad invocationem nominis viri Sancti effulsit. In diebus quoque nostris majori veneratione frequentari cœptus est; dum illum fidelium devotio, b Zbignei Cardinalis & Episcopi Cracoviensis permissu, superædificata in honorem & titulum Martyris ecclesia contexit, ad quam Christi fidelium multitudo in utroque Pontificis festo concurrere solet, varia Martyris experta beneficia. Siquis autem Stanislai clementiam & facilitatem, [miraculis coruscaret.] & in prædicto opere & in plurimis aliis, quotiens vel injuriabatur vel violabatur, cum moderni temporis moribus velit conferre; altum profecto sequestrum inter utraque reperiet: in quo Pontifices, si quando vel levi colliduntur offensa, non se solum quod & ipsum quoque monstruosum est, præbent inexorabiles; sed omnium generum, contra eos qui deliquerant, ultores. Stanislai nostri decus amplissimum est, quod majora benignitatis & clementiæ, quam justitiæ & rigoris maluit monimenta reliquisse.
[37] Dum itaque Stanislaus Cracoviensis Episcopus, cælestem in terris exercens vitam, Pontifex, totus virgineus, & ab incentivæ carnis illecebris alienus, vigilanti & indefessa cura, supra gregis sibi commissi custodiam, & erga omnem Sacerdotii curam, diebus ac noctibus desudaret; & non in verbo tantum perfectæ doctrinæ, verum etiam in opere consummatæ disciplinæ virum se per omnia fide, scientia & virtutibus Apostolicum demonstrasset; [clarus virtute & doctrina, magnos fructus facit:] tale habens verbum qualem & vitam, ita ut nec doctrina deesset actioni, nec actio doctrinæ, sed paribus passibus quæ doceret ageret, atque in caritate radicatus palmites sacræ doctrinæ longe lateque diffunderet; vita & facundia sua erudiens plurimos, & converti faciens ad Dominum transgressores; & cum multos doceret verbis, plures attamen formabat exemplis, nihil imperans aliis quod non prius ipse a se exegisset. Dum insuper introitus sui Episcopatus circumspectione provida ad ubertatem altiorem redegisset, veteribusque fundis novos per coëmptionem adjecisset, & in summa quiete onera sui Pontificatus administraret; non tulit humani generis hostis infestus, neque tranquillitatem Ecclesiasticam lætis crescere successibus, neque Stanislai Pontificis virtutes & studia absque livore versari: sed adversus illum persecutionem suscitavit, cruciatu ingenti decoctus, [non absque persecutione.] quod vir Dei Stanislaus vitam per omnia sectatus Apostolicam, multas & optimas in suorum subditorum pectoribus virtutes seruerat; in nonnullis vero deformitates vitiorum & mores depravatos coërcuerat; plures insuper ad religiose sancteque vivendum in statu utroque, Ecclesiastico videlicet & seculari, formaverat exemplis. De qua quidem adversitate agemus in sequentibus, postquam explicaverimus aliqua, sine quibus ordo narrandorum ad liquidum non posset dignosci.
[38] Præerat ea tempestate apud Polonos rerum summæ (ut in superioribus abunde tetigimus) Boleslaus Polonorum Rex, paterna, avita & proavita successione lineali & directa regnum adeptus, hujus quidem nominis secundus, sed in ordine, ex quo Polonorum res ad Regum jura beneficio Othonis Imperatoris tertii conversæ sunt, [Boleslaus 2 Rex strenuus in bello] quartus Rex; vir dexteritate singularis & raræ, propagandæ patriæ & belli studiosus, rei quoque militaris, armorum & equitandi peritus: qui propitia usus fortuna, quæcumque incepta ejus mirifice secundante, clara & insignia facinora ediderat: qui c Pannoniorum Ruthenorumque populos, sibi & regno suo conterminos, aliquot præliis fuderat; castris quoque exuens, opima spolia aut in milites distribuerat, aut in patriam retulerat: qui Pannonicos d Duces Geyszam, Vladislaum & Lampertum, propinqua sibi cognatione vinctos, & a Salomone Hunnorum Rege ob invidiam dominationis pulsos, benigna humanitate apud se in Polonia fotos, in sedes suas præsentia corporali & armata manu restituerat, & inter eos atque Salomonem Regē æquis conditionibus pacem dictaverat: qui monasterium in Mogilno diœcesis Gneznensis & de Ordine S. Benedicti, amplam dotem illi largiens, e fundaverat. Qui Zaslaum, Kijoviæ & Russiæ Ducem, a Wysroslao Polocensium Duce ex Kijoviensi sede deturbatum, traducto usque in Kijoviam Polonico exercitu, sedi suæ & fortunis omnibus reddiderat: in quo etsi lucebant virtutes, non vulgares sed Regiæ, [& liberalis,] ingens in primis, ut præscripsimus, liberalitas, qua adeo excelluit, ut in largitionis genere omnes ante se non tantum Reges, sed etiam Principes Polonorum facile evinceret; usu armorum strenuus, velox corpore & ingenio vafer, laboris ultra fidem patiens. Cibi & potus, naturalis & finitus illi modus: frigoris juxta atque inediæ patientia, etiam in quovis gregario milite admiranda: commiseratio & humanitas in advenas & calamitosos, [& humanus:] gravitas insuper & magnanimitas perrara, quærentum & adeuntium se facilitas.
[39] Has tamen virtutes vitiis obscurabat, crudelitate videlicet & tyrannide, innocentum expilatione, fastu & superbia, [sed crudelis, lascivus, & aliis vitiis irretitus:] lascivia atque lubricitate, supra ceteros siquidem homines in venerem sumptuosus & effusus, in virgines continentes & matronas male temperatus, delictorum acerrimus punitor. Carnis illum ac libidinis constabat esse sectatorem: præbebat & assentatoribus credulas aures, & præcipitem se interdum in suppliciis præstandis agebat ad iracundiæ furores; virtutum & vitiorum permixtionen faciens, donec virtutes in vitia deflecteret. Sed Regis, quo de nunc agimus, non est institutum singula in utramque partem exequi facinora, memorans ea alio in loco me largius f perscripsisse, præsertim cum ad alia assumpti operis exequenda liceat potius vacare negotia.
[40] Annus jam sextus g in Pontificio Stanislai Cracoviensis tendebatur, dum Regnum Polonicum & in Religione Christiana floreret, [incitatur in S. Stanislaum;] & in sua republica amplitudinem diffunderet; [quando] invidia & ardor satanæ, prosperitatis ejus cursum præcipitaturus, illud suis flexuosis callidisque ingeniis impetere turbareque aggressus est: & quo perniciosius ruinam illi texeret nocendi artifex & subdolus hostis, a vertice orsus, facilius inferiora quassaturus, Regem Boleslaum in Cracoviensem Episcopum Stanislaum varios per mæandros concitavit. Præfatus siquidem Boleslaus Polonorum Rex, in rerum omnium abundantia indulgentius Regia educatus in aula, & successuum felicitate elatus, lætisque ad voluntatem suam fluentibus rebus modum non imponens, ad explendas suas libidines proclivior & intemperantior ferebatur. [ruens in apertam libidinem,] Uxore siquidem parum contentus legitima, ad virgines & matronas ingenuas, & quarum illum speciositas capiebat & forma, animum injecit: frequentiusque turpi earum & olido usus contubernio, prostitutas & incestatas reliquit. Et primum quidem hæc clam agens, occulere suæ lubricitatis facinora, atque celatum iri conabatur: nondum siquidem omnem pudorem a se visus erat relegasse. Deinde labe carnalitatis gravidatus & usu, nec uno genere libidinis contentus, assiduis gradibus ferebatur in præceps. Divinitate quoque neglecta, quæ illi famosas victorias contulerat, & humana reverentia repudiata, gressus suos per licentiæ campos divaricans, celebravit cum utraque sequestrum.
[41] Nutabant Poloni Pontifices, nutabant Regii Confessores, nutabant & amici & corporis Regii custodes: sed & ipse quoque Polonicæ Ecclesiæ vertex & Primas Gneznensis h Metropolitanus iisdem nutibus, [tacentibus aliis,] iisdem nodis tenebatur. Omnium quidem pervaserat pectora pavor, & pari atque uno de reprehendendo Rege distinebantur respectu: ne videlicet aut temporalitates amitterentur, aut tyrannicæ crudelitatis experirentur cruciatus. Quæ itaque singuli Pontifices, varia acti trepidatione vel causa, proloqui recusarent; solus Stanislaus aperte in Regem, desidias molles & marcida luxus otia sectantem, & in reliquos suæ libidinis & factionum ministros, promovebat. Solus Stanislaus Cracoviensis Episcopus, [ab illo ad monetur] utriusque considerationis obice calcato, Euangelicum in Rege exequi, iræ intrepidus, pergit præceptum: & Rege in thalami secreto convento, omnibusque arbitris exclusis, in quam fœdum, in quam spurcidum vitium Rex prolapsus sit, quantæ & quales de illo per omnes omnium ordinum homines sugillationes serantur, quibus quoque Rex carpatur maledictis atque execrationibus, edicit: rogans & obtestans ut impetum effrænatæ libidinis coërceret, ut passiones comprimeret, & vase proprii matrimonii usus, ceterorum puritatem & nitorem non incrustaret: sin secus agere pergat, sciat se & Divinitati facturum contumeliam, hominibus quoque non ferendam injuriam, & tam se quam regnum suum transactaque trophæa dedecoraturum. Recordaretur beneficiorum Dei multiplicium, per quæ ab humili sorte ad præsentem gloriam atque substantiam provenisset, neque se Deo præstaret ingratum.
[42] Quod si Divinis non moveretur, decus saltem regni illis contaminandum vitiis conspiceret, [magna cum caritate:] & cum summa sibi præstari vellet, convenire ut summa omnia ipse quoque de se præstet. Se & salute, & honore, & caritate Regis tractum, in admonendo eo, ceteris mussitantibus, priores partes assumpsisse, præter amorem ingenitum, etiam officii sui Pontificalis necessitudine constrictum. Proinde attenderet Rex, ad quam lubricum callem prolapsus sit; se ipsum ex illa depravatione revocet, & saluti utriusque hominis sui ipsemet consulat, priusquam Divina feriatur ultione. Solere scelus hoc animabus juxta atque corporibus perniciem inferre, neque illic desinere quo cœperit; sed multas comites & administras contrahere vitiositates, præcipitemque casum reperire: quæ omnia evidentibus veteris Testamenti, nonnullis quoque tempore Gratiæ confirmabat exemplis.
[43] Rex, etsi bilem haud exiguam mente hausisset, conditione tamen Pontificis, [qui eidem dissimulate respondet.] a quo admonebatur, revocata in memoriam, sciens Stanislaum venerandis pollere actionibus, & sanctitatis & religionis fulgore insignem, & justitiæ præcipuum cultorem, nec suis terroribus cessurum; iram omnem compressit, & fucatis quibusdam excusationibus adductis, facinus suum adumbrare contendit: & Episcopo benigne pro tempore (quamvis constabat illum alia animo gessisse atque volvisse) respondit. Quibus iterum Episcopus replicaturus, quæcumque Rex in sui purgationem dixerat refellit, atque in mansuetudine spiritus verba facit, animam Regis, si illis acquiescendum duxisset, salvatura.
[44] Quamvis autem viro Dei Stanislao Cracoviensi Episcopo, se benignitate paterna admonenti, servaverit Boleslaus Polonorum Rex reverentiam & honestatem, & nedum illum aliquo gravi violaverit verbo, sed nec inclementi quidem compellaverit, non tam Pontificalis in eo reveritus status dignitatem, quam religionis & vitæ præeminentiam (quam etiam constat sæpe feras & bestias, rationis cujuslibet expertes, nutu Dei admiratas & veneratas esse) omnis tamen illum saluberrimæ, posteaquam Stanislaus ab eo discedebat, correctiones destituebant: [& postea magis illi indignatur,] sed & si quando ex reprehensione Pontificali aliqua contritionis in mente regia oriebatur seges, ea tamen citius delectatione carnali dissipabatur: subibatque nonnumquam animum, suapte superbum, gravis cholera & indignatio, quod tam denso & rigido fuerit obrutus pro sua æstimatione ab eo sermone, & præ ceteris omnibus silentibus Stanislaus Episcopus admonitionis munus sibi vendicaverit, & parum maturam reprehensionem occupaverit; nec excellentiæ, nec potentiæ Regiæ rationem habuerit, propter quam sibi Rex multo graviora licitum iri credebat. His quoque querelis & hac indignatione neque tacitus quidem utebatur, sed amicorum quoque & custodum corporis aures illis fatigabat, solita vanitate purpuratis tumorem suum augentibus, & mulcentibus quam æquius extenuare debuerant indignationem. Ex quibus omnibus in Stanislaum Episcopum, [libidine abreptus.] nubilo indignationis male exagitatus, recrudescebat animus Regius: in venerem quoque magis vetitam facibus libidinis urebatur, potiorem habens salute & honore iram & suæ illecebram voluptatis: libidinis quippe factus servus, pietatem custodire non potuit.
ANNOTATA.
a In tabulis Bretnicza, ad Warthæ fluvii orientalem ripam leucis fere 34 Cracovia distans versus Boream, unde trans eumdem fluvium Occidentem versus abest Busenin, quod hic forte Pustynia dicitur.
b Sbigneus Olesnicius, ordinatus Episcopus anno 1423, Cardinalis titulo SS. Aquilæ & Priscæ, ab Eugenio 4 creatus anno 1429; mortuus anno 1455. Ducatum Severiensem pro Ecclesia Cracoviensi comparavit: unde & ipse & successores fuerunt Duces Severienses.
c Hæc bella late describuntur ab ipso Longino, ad annum 1072, item a Cromero & aliis rerum Polonicarum scriptoribus.
d Fuerunt Reges Hungariæ Andreas ejusque frater Bela, dein Salomon Andreæ filius, ac tum in Poloniam fugerunt tres Belæ filii, Geysla, post Salomonem Rex Hungariæ, tum frater ejus successor S. Ladislaus, Martyrologio Romano ad 27 Iunii adscriptus, quando hæc erunt accuratius deducenda.
e em>Circa annum 1079, inquit citatus supra Damalevicius.
f Scilicet in Historia Polonica, de qua supra actum.
g Aut saltem in administratione Episcopali: si gradum ipsum, ut Crommerus ait, vix triennio tenuit.
h Infra nominandus Petrus.
CAPUT V.
Ob conjugatam a Rege vi raptam, aliis Episcopis tacentibus, acris admonitio S. Stanislai,
[45] Erat ea tempestate militi Mscislawo de Bozemno, in ora partium terræ a Siradiensis, uxor, Christina nomine, raram habens corporis formam, & quæ ceteras feminas facile decore anteiret. Ad formæ vero efficaciam etiam mores blandi, facundia quoque gracilis accesserant, [Matronam conjugatam] quibus plures mortales se aspicientes & adeuntes, velut quodam hamo, arripiebat. Cum itaque ad notitiam quoque Boleslai Poloniæ Regis, vulgata mulieris pulchritudo, plurimorum testimonio lenocinante, perlata foret; videndi illam, & quæ fama detulerat coram experiendi, Regi subrepsit minime sobria cupido. Quæsita itaque causæ temporisque opportunitate & reperta, [frustra conatus pellicere ad scelus] mulierem adit: cujus illico pulchritudine & alloquii suavitate captus & venenatus est, mulierisque victus miraculo; libidoque Regis, parum jam suas cupiditates frænantis, rursum se erigens majoribus flammis æstuabat. Expugnare quoque mulieris pudicitiam adortus, æstimans illam suam formam & pulchritudinem, more ingenii muliebris, facile licitaturam, largitione illam primum auri gemmarumque & unionum, quibus flagrare muliebris conditionis solet ambitio, itemque promissis variis & terroribus, aliisque ejusce generis blandimentis, conatur perfringere: sed singulis, quibus facinoris explendi gratia superjaciebatur solicitudo & impensa, recidentibus ad irritum. Miles siquidem Mscislaus, non ignarus exquisitis donationibus & ingeniis uxoris Christinæ pudicitiam prostitutam quæri, ad custodiam & conservationem illius curam quoque omnem & solicitudinem, honestati suæ & conjugis liberorumque communium prospecturus, intenderat.
[46] Verum cum Rex in dies majori pungeretur œculeo libidinis, amore defaneratus mulieris; & explere illum non nisi vi desperaret; potentia pro jure usus, mittit militum & clientum haud contemnendam catervam, qui ædem, in qua mulier domicilium habere consueverat, irrumpentes, mulierem a legitimo viro, [vi militari raptam,] indignitatem & magnitudinem injuriæ nequidquam querenti & ejulanti, abstrahunt, & in Regiam perducunt. Quam Rex, [pro concubina habet:] non secus quam libidinoso & lubrico homini conveniens erat, avida voluptate excipiens, illam ex tunc & de cetero suis profanis amplexibus, & incestuosa pactione conjunxit, & pro concubina usus etiam prolem ex illa suscepit.
[47] Flagitium autem & raptus & incestuosi concubitus, quod Rex patraverat, ultionis Divinæ verbere solidiori mulctatum est, postquam humano nequivit feriri aut rescindi. Omnem enim sobolem, [cælesti vindicta in prolem adulterinam transfusa.] ex hujusmodi adulterino connubio susceptam, quam Rex agrorum & villarum possessionibus locupletatum iri moliebatur, tremor primum membrorum in virili ætate, torui quoque nasi deformitas, deinde alienatio sensus & dementia mentis, dum senior obvenisset ætas, occupabat: eratque hic morbus per justitiam Dei inflictus, non iis tantum qui tunc per incestuosam commixtionem geniti sunt, sed & universis qui stirpem hujusmodi parte ex aliqua contigisset, hereditarius per omnes successiones, posteaquam Rex scelere se hujusmodi inquinaverat, usque ad nostra tempora derivatus: ut satis stupenda & pertimescenda sit Divinæ justitiæ animadversio, quam non per generationes tantum, sed ætates, in detestationem Regii criminis videmus produci & continuari. Sed & non parum incommodi atque infelicitatis Boleslaus Rex, quod non repente iniquitas sua punita fuerit, videtur consecutus: cum ex protelatione vindictæ majorem sibi statuebat perficiendæ locum transgressionis & in Deum audaciæ; adulteria impudentius exercens, & [immemor] consequendæ ultionis Divinæ, quam nemo mortalium scitus est contumacia & improbo ausu, sed humiliatione & pœnitudine, evasisse.
[48] Movit singulos Polonorum Proceres facinoris, in rapta & incestata militis Msczislai consorte Christina, per Regem admissi indignitas: [Eum monere recusant Archiepiscopus Gnesnensis,] clandestinisque querelarum ingeminationibus, cum nec mussitare quidem tyrannide Regis constricti auderent, magnitudinem injuriæ depromebant; veriti immanitatem execrandæ regalis libidinis ad se suasque natas, conjuges & affines, nisi restricta & inhibita aliquo antidoto fuerit, quandoque penetraturam, & similia Regem in se ausurum. Fungebatur ea tempestate in Gneznensi Ecclesia Metropolitani dignitate & Pontificali Sacerdotio b Petrus, qui Stephano, immediato suo prædecessore diem obeunte, ad regimen Ecclesiæ Gneznensis fuerat surrogatus; vir in sacris eruditus litteris, & tam religione quam vita & conversatione insignis; sub tranquillitatis quidem tempore, gubernandi peritus; ingruente vero tempestate, parum animi, parum resistentiæ habiturus. Is etsi non a Proceribus solum, sed a plerisque Ecclesiasticis & timoratis viris, quorum pectora zelus Dei tetigerat, frequenti monitione urgeretur, quoniam primam Sedem apud Polonicam Ecclesiam sortitus foret, principalius quoque illum videatur deposcere reprehensio illa: propterea quod in diœcesi sua crimen raptus commissum foret, primus quoque in aciem prodiret, & Boleslai Regis facinori suam reprehensionem resistentiamque primus opponeret; jura quoque conjugalia profanatum iri non sineret. Verum etsi Archiepiscopus Petrus, monitoribus suis assensus foret, cunctatorem tamen se magis, quam reprehensorem, animum pavore obsidente, egit.
[49] Præerat & tunc c Wratislaviensi plebi & urbi Episcopus Petrus, apud quem Boleslaus Rex magis peculiarem sibi, & assiduam mansionem & sedem delegerat. Regebat Posnaniensem d Thomas, e Wladislaviensem Honoldus, Plocensem f Lupus, g Chelmensem Martinus, h Lubucensem Laurentius, i Camenecensem Stephanus Ecclesias: qui & ipsi rogati, [& alii 7 Episcopi,] ut vices suas & operas ad corripiendum Regem navarent, publicoque facinori obviam irent; nihilo se plus animi suo Metropolitano in scelere rescidendo habere demonstrarunt, tyrannidis non se ausi exponere pelago, peticulorum veriti discrimina; in huncque agonem & in eam palæstram solum Stanislaum Cracoviensem Episcopum destinabant; [onus hoc in S. Stanislaum rejiciunt,] in unoque illo omne correptionis robur locabant. Illum esse unum, quem Regem constabat revereri, & erga quem se Rex indulgentius gerere consuevisset: illi & fervoris, & religionis, & animi ad reprehensionis munus in Rege implendum satis esse: in illum non ausurum Regem quidquam triste committere; in ceteros, si reprehendere pergant, gravi tyrannide & sævitia debacchaturum. [ut maxime aptum.] Erat enim Stanislaus Episcopus idoneus ad pudorem incutiendum & avertendum Regem a pravis actionibus, cum esset sermonibus castis & consiliis sapientibus insignis, operibus quoque gloriosis admirandus, & non ævo minus quam moribus senex, atque Sacerdotis officio. Non erat enim apud singulos incognitum, quam Stanislaus Episcopus præclaro genere ortus fuerit, quam subtilis & vehemens instructor, quam providus consiliarius, quam justus Judex, quam castus Presbyter, quam sanctus & amabilis Episcopus, quam verax & incorruptus reprehensor.
[50] Singulis Polonicæ Ecclesiæ Episcopis corripere Regem mussitantibus, [Hic a pluribus rogatus,] & superimposita ori manu, & obturato linguæ fistulo, labiorum suorum januas taciturnitate & metu concludentibus, extrema denique sibi imminere pro reprehensione portendentibus, in Stanislaum Cracoviensem Episcopum omnium omnis fiducia versa est: qui castimonia sui ac puritate vitæ, cælestisque conversationis gloria, singularique doctrina, sapientia & fide, operibusque sanctis, velut luminare magnum suo splendore universam Poloniam irradiabat. Nec sustinuit Præsul ille celeberrimus plurimorum Ecclesiastici & secularis ordinis virorum, ob eam rem se adeuntium, ingestas frequenti numero preces: sed universali flagitatione & consensu sibi id muneris officium intelligens delegatum, licet infusum in se odium Regis sensisset, ad explendum illud intrepidus se accinxit. [post preces & sacrificia] Obsecrationibus tamen in Deum & sacrificiorum holocaustis primum utendum ratus, plures dies atque noctes in illis absumpsit; in oratione meliora credens consistere arma quam in virtute: deprecans & Regem adulterino incestu solvi, & sibi ea reprehensionis verba, quæ in salutem Regis & compunctionem verterentur, præstari. Heliæ itaque Prophetæ & Joannis Baptistæ æmulatus tam constantiam quam virtutem; sciensque ea se necessitate ex Officio Pontificali constrictum, ut non peccantes modo, sed & peccare gestientes debeat cohibere; virtutis Apostolicæ sectatus mensuram, k Regem adit, & personis de statu utroque in rem adhibitis, alieni cubilis in Rege incestum reprehendit, [Regem adit:] verbaque in hunc modum apud Regem facit.
[51] [exponit sceleris enormitatem,] Cum olim te Rex plerasque transgressiones tuas & carnales illecebras, quibus Majestatis tuæ vehementer obscurabatur culmen, deponere & thorum tuum loris constringere pudicitiæ exhortarer; maxima me ceperat fiducia ex tuæ modestæ responsionis respectu injecta, singula, pro quibus a me argutus es, prona emendaturum devotione, & in frugem vitæ nitidioris atque pudicæ evasurum. Nunc, quod non sine acerbitate spiritus commemoro, video te prioribus malis gravius adjecisse facinus; & impios concubitus, rapta militi Mscislao consorte, Regali gravitate prorsus abjecta, miscuisse; nefandæque solvisse viscus libidinis, quam te ego arbitrabar, ut tuo, & nostro communi pudori consultum foret, opportune oppressurum. Age, si tu, [scandalum subditorum] omnium nostrum Rex & summi Regis in terris imago, in hæc tam obscœna vitia provolueris; quem subditorum tuorum pigebit ea non sectari? cum hæc sit populorum omnium natura; ut quidquid a Præsidibus agi viderint, in id sint & ipsi præcipites & proclivi. Iter cœnosum, quo graderis, laqueis refertum est, tribulisque consertum; in exitiabile tibi discrimen, nisi te revocaveris, adjecturum.
[52] Ingemisce itaque o Rex, & facinus tuum assiduo comploratu dilue, & raptam viro suo redde, atque zona continentiæ lumbos constringe; ne divinam & humanam contra te provoces censuram; ne cum iis, qui in barathrum unde numquam exscendent lapsi sunt, æternum mereare consortium. Talis profecto, rapiendo & incestando sponsam alterius, turpitudo, apud te excellentiæ tantæ Regem, quemadmodum nec nominari debuit, multiplici tam re quam exemplo, pro inde secuta & secutura deformitate, pensata; sic nec a me, quem speculatorem, licet immeritum, tuæ domus tuæque personæ atque status Dominus constituit, poterit sileri: quoniam si denuntiatio mea, ut a via tua perversa Deoque & hominibus odibili revertaris, quieverit: sanguinem tuum scio, juxta Scripturæ testimonium, de meis manibus requirendum. Sed non solum Pontificalis officii debitum ad te admonendum me impulit, [perniciem regni,] quinimo & caritatis sinceritas, & tuæ salutis tuique honoris peculiaris solicitudo me contraxit, ne in eo peccandi genere, te irreprehensum iri sinerem, ex quo tam tibi quam Regno tuo singularem perniciem imminere prospiciebam.
[53] Nulla enim est de virtutibus tuis, o Rex, propter quam sis a Deo magnificandus, & in qua tu gloriari æque possis, quam continentia atque temperantia libidinum. Nullum scelus æque tibi, propter quod sis deprimendus, fædius carnali luxu. Summo itaque opere cave, ne multa bona & pulcherrimam animæ tuæ speciem uno vitio deformes, & actiones tuas meritorias una prævaricatione corrumpas, [ipsiusmet infamiam.] speciosa regiminis tui exterminaturus principia. Nemo est, credo mihi, ex militibus & subditis tuis, qui tranquillus scelus tuum ferat, qui in te probra non spargat, qui per te jus conjugale, jus Catholicum, imo gentium jus violatum non queratur: unius militis injuriam suam omnes ducunt. Non est tuæ magnitudinis subditos opprimere, flagitiis diffluere venereis, inquinari sordibus adulterinis. Linque, quæso, hæc turpia & obscœna, etiam in vili & barbaro homine detestanda, insidiosam luxuriem, blandum malum. Cor tuum & corpus a tot illecebris castifica, dignaque pœnitudine iram Dei præveniens, ultioni quoque te subtrahe futuræ. [denique minatur censuram Ecclesiasticā,] Incremento prosperitatis continuæ regnum tuum & solium diffusurus, virtutibus potius, quæ excellentiæ tuæ congruunt, incumbe: quæ possint te & statum tuum in salutem & honestatem dirigere, & utriusque hominis in profectum [tendere]. Quod si perseverandum duxeris in scelere, scito me habiturum rationem & mei muneris & tui criminis, gladium quoque contra te coërcitionis Ecclesiasticæ exerturum.
[54] His & pluribus aliis dum a Præsule Stanislao Rex Boleslaus benigne & nobiliter commonitus fuisset, [Ad quæ commoto Regi & mi nanli,] in præcipitem iram actus, nihil comiter, nihil modeste respondit: sed vehementiæ inflatus spiritu, spirans ferocia, & furenti persimilis, ferocius quam Regem conveniebat in virum Dei reprehensorem suum invectus est. Pluribus quoque improperiis usus, rusticano illum & humili ortum genere, & tam Sacerdotio quam Pontificio astruebat indignum, multiplicique & vana sua temeritate meritum qui ex Præsulatu in bestiarum & scrofarum detruderetur pasturam, percepturus illic eruditionem, quis metus, quæ reverentia, qui honos Regibus debeat impendi; [leniter respondens] ad terrendum quoque a simili temeritate ceteros documentum existeret. Hæc Regi tam voce quam vultu minaci depromenti, Stanislaus, ab amore veræ caritatis recedere etiam læsus nesciens, in admonendo Rege, motu quolibet circumscripto, constans perstitit, & pectus patientiæ clypeo coarmans, tumida elatione inflato Regi loqui, nobili illa sua qua pollebat facundia, adjecit.
[55] [docet nihil a se dictum] Cave, inquit, o Rex, ne in pertinaciam & obstinationem convellas reprehensionem meam: ea quæ tuæ salutis & quæ mei juris sunt, imo & quæ amoris, ingessi tibi, abunde, ut spero, circa te & salutis & honoris decus observans. Accuratiori erga te reprehēsione quam ceteros usussum, & forsan rigidiori, quod salutem tuam juxta ac perniciem cum multorum tibi parentium video esse conjunctam. Etenim cum in singulis hominibus insidiosa luxuries turpis sit, [præter reverentiā Regi debitam;] in summi tamen imperii administratione, qua præsides, turpissima; de malo, non in te solum, sed in plures grassante, tecum loquor, remediaque ingero; gratulaturus saluti tuæ & publicæ, si acquieveris; si minus, meæ: itidem obsecrans, ut benignitatem Divinam non irrites, & depravata melioribus officiis superes. Novi, fateor, tui culminis eminentiam, a singulis tuis subditis, a me quoque & colendam & honorandam esse. Novi plane, quid Tuæ & Regiæ debeatur venerationi, nec in iis exequendis aliquid a me reor vel diminutum tibi, vel præreptum. Verum Apostolica, qua ego præditus sum potestas, superior multis gradibus Regia censenda, & a te procul dubio æstimanda est. Et, si utriusque ingenue nosse velis efficaciam & virtutem, quanto lunaris splendor erga solare jubar, & plumbi species erga auri fulgorem habetur inferior, tantum Regia dignitas est, si ad Apostolicam justa comparatione illam referas. Nihil est itaque quod de me juste queri possis, [ipse videat ut debitam Episcopo servans obediat monitu:] superni Rectoris, cujus incomprehensibilis est sapientia, id geritur ordinatione, ut Reges & Principes & quantumcumque personæ sublimes præceptis & imperiis Pontificum, etiam de obscura sorte ortis, auscultent. Tu quidem, si Regiam tuam conditionem attendis, si Deum metuis, si homines vereris, si qua salutis moveris cura, multum mihi debes, quod veriora potius quam speciosa, salutem primum deinde honorem tuum servantia, audire ex me cœpisti, diuturnius imperium, fidelius obsequium, placatiorem Deum, secundiores successus, feliciorem consummationem, si monitis meis parueris, habiturus.
[56] Et quamvis æquis auribus Pontifex Stanislaus, velut communis libertatis & jurium conjugalium acerrimus vindex, fuisset auditus; ejus quoque cohortatio cum immenso omnium favore, & non assensionis modo, sed & vocis expressione, foret a circumstantibus excepta, ut prudentiam suam mirarentur plurimi, probarent universi; Regis tamen animum, lubrica voluptate obsessum, & erga sua bona parum providum, parum cautum, movere & ad meliorem mentem protrahere non poterat. Qui ex thalamo, apud quem consederat, præcipiti motu, odii & rancoris succensus igne, se evolvens; [sed frustra omnia.] & tam sapienter, tam benigne incantantis illum Episcopi Stanislai ampliores voces, in morem aspidis surdæ, abhorrescens; exilit; se gravi & enormi læsum a Stanislao Episcopo querens dedecore, & jure jurando contestans se, quam primum de Stanislao Episcopo, omni conatu & nisu, ultionem sumpturum. Omnibus itaque modis quærere calumniarum & gravaminum machinas adversus eum parabat: ex iraque Regia in Episcopum concepta, etiam insultatio in illum maligna serpere cœpit invidorum.
ANNOTATA.
a Siradia civitas lignea cum arce murata ad Wartham fluvium, cujus terra seu provincia olim secundo genitis Regum attributa erat: est modo Palatinatus in majore Polonia, versus minorem Poloniam inter Cracoviam & Gneznam, sed huic quam illi duplo propior.
b Stephano anno 1058 die 7 Martii defuncto successerat Petrus, & sedit annos 35, mortuus 19 Augusti anni 1092. Rege Boleslao petente promotus.
c Wratislavia urbs Silesiæ, cujus Episcopus nonus Petrus sedit ab anno 1072, usque ad annum 1091.
d Imo Theodorus dicitur in Historia Longini & in Vitis Episcoporum Posnaniensium, ab ipso etiam Longino conscriptis & sub ejus nomine editis anno 1604, ac sedit ab anno 1065 ad annum 1087: ut dubitari poßit, sint ne hæc a manu ipsius Longini.
e Wladislavia, urbs Cuiaviæ ad Vistulam fluvium: cujus Episcopi Crusnicienses dicti, Episcopus vero, non Honoldus, sed Andreas dicitur a Longino in Historia, creatus anno 1055 & post annos Sedis 25 mortuus anno 1081.
f Imo Marcus appellatur a Longino in Historia, & a Stanislao Lubienski Episcopo Plocensi in historia Episcoporum Plocensium, ubi eum excusat ab hac Regis admonitione. Præfuit dictæ Sedi annos 19, creatus anno 1067, mortuus anno 1087 die 8 Augusti. Vrbs Plocensis est in Mazovia sita.
g Chelmensis Sedes duplex, alia ad fluenta Vistulæ, alia in Rußia nigra, Cramstoviam translata metu Tartarorum: de utraque agit Longinus inter civitates Poloniæ.
h Lubucensis Sedes prope Francofurtum ad Oderam, quæ tunc suberat Polonis, nunc Marchioni Brandeburgico. em>sed Sedes Furstenwaldiam, ad Sprevum fluvium sitam, est postea translata.
i Camenecensis Sedes videtur esse, quæ in Podolia sita nuper est a Turcis occupata. Alia est Caminensis in Pomerania, sub Gnesnensi Metropoli.
k Hæc referuntur a Longino in Historia ad ann. 1074.
CAPUT VI.
Ob villam Piotrawin emptam, evocatur e tumulo venditor, a triennio mortuus.
[57] Exquirenti Boleslao Regi, & assidua tam consultatione quam indagine cum purpuratis suis & custodibus corporis investiganti, [Rex spirans vindictam in S. Stanislaum,] quonam modo & ordine de Stanislao Cracoviensi Episcopo atrocior quam pro merito caperetur vindicta; cum nulla satis digna propositi exequendi coaptari posset, quamvis plures proponerentur viæ (nihil quippe in Stanislaum Episcopum, pro vitæ sanctimonia & conversationis integritate morumque norma, objectum iri poterat) dum veris illum Rex, velut caste & innocenter singula agentem, non posse se gravare desperaret judiciis, calumniosis utendum ratus est: & Regis persona deposita hostisque induta, nodum quærens in scirpo, omnifarie illum gravare constituit. Hoc autem animo & cogitatione Regi volventi, & propositum suum executioni mandare æstuanti, levis quidem occasio, sed quam Rex non secus quam grandem accepit, oblata est.
[58] Stanislaus siquidem Episcopus, sui Episcopatus Cracoviensis ampliaturus introitus, & talentum acceptum justo fœnore relaturus in lucrum, ut ab æterno Rege, a quo hæc dispensanda acceperat, velut fidelis servus mereretur commendari, & decadi urbium præferri; villam Piotrawin, ad undas fluminis a Vislæ, & infra suæ terminos diœcesis, in regione quæ a veteribus Zavichostensis, [ad villam ab eo legitime emptam] a modernis Lublinensis appellatur sitam, apud Petrum militem, villæ ejusdem unicum heredem, pro certa argenti quantitate, plenarie illi persoluta, in perpetuam sortem Ecclesiæ Cracoviensi coëmerat: contractui quoque & emptioni atque satisfactioni (ne inficiari vel calumniari a quoquam aut in dubium revocari quomodolibet posset) testes legitimos & omnem celebritatem, [& triennio possessam,] qua hereditatum emptio & resignatio apud Polonos ea tempestate gerebatur, adhibuerat: in villæ quoque a se tunc emptæ missus fuit Regia auctoritate possessionem, quam etiam triennio jam prope elapso scitus erat pacifice & absque omni cujuslibet personæ impetitione possedisse.
[59] Verum quia Petrus Miles præfatus, post venditionem villæ hujusmodi & contractum cum Stanislao Episcopo initum, [calumnio se repetendam incitat nepotes venditoris,] brevi tempore vivens, diem obierat, & apud Ecclesiam Parochialem, in Piotrawin sub honore S. Thomæ Apostoli fundatam, acceperat sepulturam; nepotes ejus germanos Petrum, Jacobum & Sulislaum, ad quos præfatæ villæ Piotrawin, si illam patruus eorū Petrus miles venditione perpetua non alienasset, devoluenda fuerat successio, ad impetendū Stanislaum Episcopum pro villa Piotrawin, spondens illis facilē victoriam b pellicit Rex, & coarmat: rem vulgatam & notissimam in contentionem adduci præcipiens, justitiam Stanislai Episcopi & suæ Cracoviensis Ecclesiæ, auctoritate & suffragio regio, oppressurus: offerens se singulos testes, ex quibus Stanislai pendebat victoria, a ferendi testimonii officio deterriturum; & omni ope atq; suffragio pro dejiciendo Stanislao Episcopo ex villa Piotrawin, & in eorum traducenda proprietatem, adnisurum. Amore villæ & lucri illecebra devicti Petrus, Jacobus & Sulislaus, nepotes Petri Militis, in rem calumniosam & injustitiæ plenam consentiunt, & se Episcopum Stanislaum pro villa Piotrawin devovent vexaturos. Ab eo itaque tempore Petrus, Jacobus & Sulislaus, nepotes Petri Militis, & suam expleturi avaritiam, & Regis odio morem gesturi, Stanislao Cracoviensi Episcopo injustam litem pro villa Piotrawin movent, ad Regium tribunal illum pertrahunt, diemque dicunt; asserentes illum villam Piotrawin, successione legitima ad eos devolutam, fide mala possidere; calumniosis commentis & Regia tyrannide terram venditam a sorte Cracoviensis Ecclesiæ per nefas abstracturi. Ex quo manifeste conjici potest, & Regem & Petri Militis nepotes præfatos terrenos & passionatos extitisse, & de terra per iniquitatem agere; & omnipotentis Dei justitiam, quæ de cælis venit, & calumniam proximo inferre, resque illius non appetere vetuit, ignorare.
[60] [a quibus Stanislaus ad Tribunal Regium citatus,] Appetebat judicii generalis dies, quod Colloquii nomine apud Polonos appellari solet, in quo Stanislaus Cracoviensis Episcopus pro hereditate Piotrawin conventus, parere; & nepotibus Petri Militis Jacobo, Petro, & Sulislao eum vexantibus, respondere apud Tribunalia Regia debuerat. Neque enim fas est decisorium Colloquii generalis terminum vel subducere vel negligere, cujus tanta apud illos habetur quædam sacrosancta auctoritas & potestas, ut a definitiva Colloquiali, quantumcumque iniqua & injusta, licitum non sit cuiquam provocare; abscissoque in singulis judiciis genere jus Polonicum causas tractare & decidere consuevit. Mos denique vetusto tempore apud illos servatus obtinuerat, ut Colloquiorum judicia, quæ non nulli vocant Magna, non in urbibus aut vicis, sed in pratis, quæ silvas & undas haberent proximas, gererentur; quatenus magnæ multitudini, quæ illuc ad petendum jura conveniebat, [ubi solus Rex causas decidit,] & sub papilionibus aut tabernaculis, pluribus diebus & donec expeditio omnium causarum proveniret, degere cogebatur, pro ignium alimento, & equo & pecore pascendo suppeditatam haberet materiam. Solus denique Rex aut Princeps præsidebat judicio, solus litigantium decidebat causas, cujus arbitria pro legibus erant. Dudum tamen is mos abolitus est, Polonis mitiora ac civiliora ingenia, leges quoque municipales in scriptum redactas, quibus regulantur judicia, sortitis, & colloquialia & quævis alia judicia ex campis & arbustis in urbes redacta. Sed hæc hactenus de Polonorum judiciis, nunc ad rem nostram, gratia cujus hæc scripsimus, redeamus.
[61] Boleslaus itaque Polonorum Rex, hunc priscum morem secutus pro celebrando generali Colloquiali judicio, silvam pratis plenam, de prope arcem Regiam & oppidum c Solec sitam, insulæ formam habentem (duo enim fluvii Visla & d Crampa & nonnullæ lacunæ illam ambiunt) delegit; locum ad expediendum judiciorum munus & opportunum & idoneum, germen & ligna abunde suppeditaturum. In hunc quoque & vicinarum regionum Milites, [fidenter comparet] & quoslibet judicia deposcentes, jussit convenire. Coactus est Stanislaus Cracoviensis Episcopus ad idem illud judicium accedere: proxima enim est loco villa Piotrawin, pro qua impetebatur, alueo tantummodo fluminis Vislæ, qui in illa ora aquas inflatiores vomit, & modico terrestris spatio a tribunalibus secreta. Venit itaque illuc vir rectus & simplex, omnium, quæ contra eum Regis calliditas fabricaverat, commentorum ignarus; sperans & ex patula justitia, & testium deductione, qui ad rem plane recognoscendam se sibi spoponderant fore morigeros, facilem triumphum de impetitoribus relaturum. Prȩsidebat in eo judicio Boleslaus Rex personali præsentia, non enim illius generis judicium, alium quam Principem admittebat pro Præside, quæ potestas hactenus in Palatinos provinciarum, qui Principum & funguntur & honorantur vice, est translata.
[62] Instaurato denique judicio, & Purpuratorum ordine in dextra lævaque Regis consistente, [accusatus de iniqua possessione,] causa primum Stanislai Cracoviensis Episcopi agi cœpta est. Cumque actores per querelam deponerent, Stanislaum Episcopum villam Piotrawin, morte Petri Militis, patrui eorum germani, ad se jure hereditario devolutam, injuste occupasse, petentes illum ab illius possessione amoveri & sibi illam velut legitimis heredibus reddi; Stanislaus Episcopus respondendo, venditionem & emptionem legitime cum Petro Milite, dum adhuc viveret, celebratam, plenamque satisfactionem æris conventi opposuit. Actoribus denique & venditionem & emptionem constanter inficiantibus, obtulit se Stanislaus Episcopus, contractum testibus idoneis & omni exceptione majoribus probaturum: in eamque sententiam decreto Regis facile admissus, testes apud Tribunalia Regis recitat; & se illos, postquam ab actoribus nihil contra objectum foret, obligat producturum. At testes de ferendo testimonio a Stanislao Episcopo solicitati, aversari illico requisitionem Episcopalem, & suam responsionem inficiatum iri cœperunt. [deseritur a testibus.] Metus siquidem Regius illos constrinxerat; passurosque extrema, si profiteri veritatem ausi forent (ita enim denuntiatum ipsis erat) verebantur. Prolixa denique apud illos & quemlibet eorum Stanislaus Episcopus prece & persuasione usus, formidinem quæ pectora eorum semel pervaserat excutere non potuit. Quid, quæso, hi in dolore pœnarum fecissent, qui veritatem absconderunt propter solas minas verborum.
[63] Vergebat in occiduum dies, & totius causæ Episcopalis periclitatio prope horam, nisi testes consignati producerentur, imminebat. Cœperat & adversarios Episcopi haud tenuis vincendi fiducia, & exultare jam de obtento triumpho videbantur: eademque Regem hilaritas habebat, quam & gestu præferre visus est & vultu. [ergo humano subsidio destitutus,] Cumq; causa præter spem procederet, & malignitatis calumnia potius, quam juris & justitiæ æquitas valuisset; Stanislaus Episcopus, Militibus, qui suæ justissimæ causæ laturos se testimonium spoponderant, ne quidquam imploratis, coarctatū se & causam suam periclitatum iri videns, quid ageret, quod consilium caperet, quem Patronum imploraret, quibusve viis & ingeniis nodos & casses impietatis sibi instructos dissolveret, parum in in prospectu habebat: ancipiti quoque tractatu apud se fluctuans, usque ad vultus suffusionem notabatur ab intuentibus mutatus. Fidei tamen & spei sublimitate vigens, quæ nectum illi defuit, ad solita armase convertit: & orationi aliquanto tempore incumbens, omnem suam fiduciam ad Divinum jecit præsidium; non dubitans se & causam suam calumniosis nexibus suffragio cælesti absolutum iri.
[64] [ad divinū confugit:] Tandem Spiritu sancto, qui in suo castissimo purissimoque pectore assiduum sibi domicilium extruxerat, inspiratus; solerti vel potius Divina ratione rem novam & incredibilem, in suæ causæ defensionem, polliceri ausus est, miraculi stuporisque plenissimam, plus forsitan ex imbecillitate credentium apud posteros admirationis habituram, quam fidei ad præsentiam Regis & ejus Tribunalia. Dum vel testes nominatos producere, vel sententiam contra se proferri audire urgeretur, lætus & Divinum nescio quid in vultu præferens & magnitudinem fidei, accessit; fiduciaque veritatis coarmans pectus, his verbis Regem & universum suum concilium convenit. Quandoquidem, inquit, nihil opis, [& Petrum e sepulcro testem adducere promittit,] nihil præsidii in viventibus est; quando apud filios hominum pro justitia impietas, pro veritate iniquitas, pro rectitudine successit calumniandi malignitas; ego me ad æquissimum Judicem Deum, cujus rectitudo justitiæ nec terrore cujusquam poterit averti, nec subtilitate calumniarum caligari, convertam; veritatemque, in terris conculcatam & oppressam, mihi e cælo præstari petam; & quod non poteram a vivis testibus, mutuabo a mortuis; & Petrum Militem, principalem villæ meæ Piotrawin venditorem, quamvis ante triennium ex conditione viventium subractum, pro clarificanda causæ meæ justitia, me post triduum producturum obligo; cessurus ex causa nisi produxero; veritatis testimonium mutuaturus ab inferis, postquam inter vivos, ex pavoris nebula humanis sensibus superfusa, deperisset; confidens causam meam, livore depravatam humano, superne & erigi posse & illustrari.
[65] Stupentibus cunctis, & stupore ingenti attonitis mentibus, [cum risu adversariorum,] & admirantibus tam audacis animi, vel (ut verius loquar) tam perfectæ fidei virtutem, impossibilitate denique obligationis discussa, res fere apud universos in risum versa est, nec ulla facti hujus deferebatur fides; existimantibus illis, ut erat, Episcopum Stanislaum parum possibilem rem & difficillimam, pro certa & comperta, spopondisse: pluribusq; cachinnationibus & floccifactionibus Episcopum, non secus quam delirum, & mente ac cerebro parum sanum, incessere. [cum admiratione aliorum.] Plerique tamen ex illis, magis sensati magisque religiosi, rursus admirari & considerare cœperunt, nec Stanislaum Episcopum pro morum suorum gravitate fallere, aut quidcumque agere leviter consuesse, nec quod implere non posset oblaturum tam solenni stipulatione fuisse. Hærebant itaque, & inter spem metumque consternatos gerentes animos, in quem finem promissio Stanislai Episcopi casura foret, qualis quoque oblationis hujusmodi consummatio fieret, varios inter se cedendo sermones, tertium operiebantur diem. Rex etenim Boleslaus, oblationis impossibilitate pensata, & quo justiorem contra Episcopum, conditione non extante, sententiam proferret, inducias, quas Stanislaus Episcopus petierat, in triduum concessit; existimans cadaver Petri Militis, qui, ut præmisimus, jam diem obierat, temporis emenso curriculo, vivificari non posse.
[66] Trium dierum, ad statuendum principalem venditorem Petrum Militem, impetratis induciis. Stanislaus Episcopus, [Post triduum impensum jejunto] cum Clericis & paucis quibusdam laicis, a Concilio digrediens, in Piotrawin se contulit, villam centum passibus vel citra a judicii distantem loco: & triduanum suis omnibus indicens jejunium; ipse quoque sacrificiis, cilicina veste ad carnem indutus, cum Canonicis & Sacerdotibus perdius incumbebat; pernox vero ad altare prostratus, per juges obsecrationes Deum sibi & Ecclesiæ suæ efficiebat, per multos lacrymatum imbres, defensorem: ratus contra impetuosos furores Regis, & ad implendum quod spoponderat, non alia tela & præsidia efficaciora: rogans & obsecrans ut converteretur spiritus mortui, & Petrus Miles dudum mortuus, redderetur homo vivens: certissimam quoque gestans spem, divinam virtutem & gratiam, in tam angustis & (ut communis habetat assertio) desperatis rebus, [confortat Clerum:] se & causam suam atque Ecclesiæ suæ, quoquomodo non deserturam: persuadens Clero suo, pavido & vacillanti, non ea modo quæ roganda assumpserant, sed iis majora, si fidem instar grani sinapis habuerint, facile apud clementiam Divinam obtenturos: nutare enim illum viderat propter excellentiam sponsionis.
[67] [cum solenni processione ad tumulum accedit:] Adveniente tandem die Stanislaus Episcopus, Divina re ex more peracta, præsente populi & nonnullorum militarium multitudine, quæ ad contemplandum, quibus actionibus uteretur & in quem exitum sponsio sua evasura foret, confluxerat; ad mausoleum Petri Militis, cum ministrorum sacri Ordinis & turbarum frequentia, processionali Clericorum ordine illum præcedente & subsequente, Pontificali veste amictus accessit. Et primum illud sabulo solvi, & donec ad cadaver Petri Militis triennio putrescens penetratū foret, nudari & aperiri jussit. Quo detecto, cadaver Petri Militis offendit, tabido situ, nervis defluentibus, carne & cute dissoluta, in cineres & pulverem fere redactum: & nisi recentes testes, qui illum sepelierant, qui justa funeri persolverant, affluxissent; nisi nota fuisset omnibus Petri Militis ante triennium celebrata sepultura; [jubet delegi cadaver:] nisi singularis illi, & nulli alteri cum illo communis, adaptata fuisset tumba; nemo illic cadaver Petri Militis quiescere recognovisset, Sed omnibus claro testimonio illic Petrum sepultum fuisse declarantibus; Stanislaus Pontifex, cum fiducia elevato ad Deum animo, positis genibus procumbens, orationem ad omnipotentem Dominum, quem jam sibi familiarem & suæ causæ propitiaturum præsenserat, rigato vultu fletibus, defixis in cælum luminibus, hæc verba profudit.
[69] [indeque post preces fusas,] Clementissime & misericordissime omnium Deus, Domine Jesu Christe, cui omnia subjiciuntur & vivunt, & cujus virtute cuncta ex nihilo condita subsistunt; qui chirographum letale humani generis aboliturus, de cælo descendens ad terras, Archisynagogi filiam, adolescentem viduæ filium, & quatriduanum fœtentem Lazarum verbo virtutis tuæ revocasti ad vitam, & credentibus crediturisque in te fidelibus, parem & majorem virtutem te largiturum verbo numquam variabili spopondisti; aspice de excelso solio gloriæ tuæ, ad preces, gemitus, & fletus supplicum tuorum: & multiplici benignitate tua, quam etiam præstare soles immeritis, concede, ut Petrus Miles, laturus testimonium justitiæ & veritati, a mortuis consurgat, & verax testis assistat; atque causam Ecclesiæ meæ, quam in tuo nomine defendendam suscepi, revocatus tuæ brachio potentiæ in vitam, illustret atque a malignitate vindicet humana: ut promissa tua verificentur in cunctis generationibus & nationibus, & nomen tui magnum & tremendum glorificetur in secula.
[70] [Petrum evocat in nomine Trinitatis] Cumque ab universo Clero & populorum cœtu responsum esset, Amen; ad tumulum accedens, cadaver Petri Militis contingens, ait: In nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti, & in virtute Benedictæ & individuæ Trinitatis, jubeo tibi, Petre, ut consurgas de pulvere, exurgas a mortuis; ferasque veritati, a filiis hominum prostitutæ desertæ, testimonium: quatenus augeatur fides credentium, & corripiatur improba temeritas oppugnantium veritatem. Exaudivit autem Dominus labia sancta, annuens precibus prodeuntibus a lingua immaculata, & confirmavit Stanislai Episcopi obligationem & precem, & operibus illum sibi amabilem & gloriosum ostendit. Nulla dilatio intervenit, nulla mora dissolutum retinuit ad vocem Pontificis, in nomine Domini Jesu Christi jubentis; [& resuscitatum ducit ad altare,] & spiritus in corpus & ossa rediit, & virtus Divina cinerem in carnem redegit; & redivivum corpus, ex terrena ariditate, membrorum lineamentis compositum succrevit; Petrusque Miles, separata ante triennium mente, animatus, quasi e levissimo somno, corpore ut ante integro consurgens, & ex monumento egrediens, vivus constitit; primusque apud Polonos Stanislai Episcopi Cracoviensis virtutem & sanctitatem, in eam diem latentem, insignivit; & quanti meriti apud Deum extiterit, prior omnium e ei testimonium tulit.
[71] Cui vir Dei Stanislaus manum porrigens, stupente astantium multitudine, ac magna vociferatione opera Dei efferente, primum ad Altare majus, celebrans f in eo amplissimas gratiarum actiones; deinde ad Concilium Regium, [dein ad Concilium regium.] multitudine illum frequenti prosequente, chlamyde circum amictum deduxit: sponsionemque suam, non verbo tenus, sed opere monstravit: & tam Regem quam Satrapas suæ sponsionis spectatores effecit, quos irrisores pertulerat. Neque Boleslaus Rex in credulitatem resuscitationis Petri, relatione Militum qui circa suscitationem constiterant adduci [potuit], nisi viso Petro Milite: & non satis auribus credens, oculis judicium permisit. Ad quem videndum omdis multitudo, quæ ex insigni miraculo stuporem & admirationem induerat, ex papilionibus & stativis, opibus etiam quibuslibet desertis, certatim effusa confluxit; incredibili visendi Petri Militis studio excita: & quoad potuit in redivivum hominem intuitum omnem defigens, novæ visionis novique miraculi perfruebatur voluptate.
ANNOTATA.
a Is est Vistula, Polonis Wixel seu Weissel, cui adjacet in mappis Piotrawin, infra Sandomiriam, & Zavichostum, cui olim adscripta, nunc Lublinensi inclusa territorio ad dextram ripam fluminis sita.
b Longinus in Historia ad annum 1074 Rege mandante, & suam illis operam præstante.
c Solecz infra villam sive oppidum Piotrawin, ad sinistram ripam Vistulæ.
d Longinus lib. 1 Historiæ, Krempæ, inquit, fons ex paludibus villæ Rzeszow, ostia circa oppidum Soliec.
e MS. & impressum addit & Materiam, quod vel redundat, vel aliis vocibus deficientibus sensum non habet.
f Ibidem in Deum.
CAPUT VII.
Resuscitatus affirmata venditione ad tumulum reducitur: expenditur ipsius miraculi certitudo & exempli utilitas.
[72] Consistens autem Stanislaus Episcopus ad Regis tribunalia, cum teste suo Petro Milite, in hunc modum ad Regem, Militibus corona illum circumstantibus, & ad Proceres verba facit. En, inquit, Principalem venditorem villæ Piotrawin Petrum, o Rex, sisto: en adest vivus, non præstigiis, sed virtute Divina; ex mortuis, testimonium laturus veritati, consurgere jussus. [Petrus oblatus Regi] Personam suam universis qui adsunt notissimam fore non ambigo, ante triennium vobiscum conversatam. Nemo illum aut spiritum aut phantasma esse existimet, veri & vivi hominis carnem, ossa, visum & quoslibet sensus habenti. Hæc est effigies & imago, quod faciliter & in promptu a quolibet addubitante poterit convinci. Hunc ego testem perpetuæ venditionis, & evictorem impedimenti mihi per livorem moti, pono.
[73] [cum suis attonito & silenti] Aliquale post hæc in tabernaculo Regis aliorum alios intuentium silentium fuit: famosissimum enim miraculi genus, tam Regi Boleslao quam suis Proceribus, grandem & stuporem & horrorem injecerat: quo perculsi, taciti & elingues, neque proloqui quidquam nec mussitare ausi residebant. Res etenim tam miranda, quam insperata; nec umquam apud Polonos visa, Divina tantummodo administrata ope, cunctos in quamdem extasim verterat. Rex quoque & sui Satrapæ, admiratione perciti, diu aliquanto tenuere silentium. Rupto tandem silentio Petrus Miles in hæc prorupit verba. Ego, inquit, ad jussionem Divinam, & ad preces viri beati, [testatur vēditionem a se factam:] Stanislai Cracoviensis Episcopi, suscitatus ab inferis, ad tuum tribunal, o Rex, testis & evictor venio; clara & aperta voce profitens & contestans, villam Piotrawin, quondam patrimonium meum, me viro beato, Stanislao Cracoviensi Episcopo, & suæ Ecclesiæ, legitimo & perpetuo contractu vendidisse; & argentum, de quo inter me & virum beatum, Stanislaū Episcopum, convenerat, ad integrum tulisse; & nepotes meos, Petrum, Jacobum & Sulislaum, nihil juris, nihil proprietatis, nihil devolutionis in villagio illo habuisse, ac virum Dei Stanislaum Episcopum per scelus & iniquitatem vexasse.
[74] Ad nepotes deinde suos, Petrum, Jacobum & Sulislaum atque consanguineos reliquos, qui a testificando per terrorem Regis desciverant, conversus; Quis furor, [arguis nepotes & testes,] inquit? quis ausus eam in vobis dementiam peperit, ut vos, calumniando, vos, veritatem occulendo; gravi vos utrimque contaminaretis scelere, & viro Dei imponeretis necessitatem, suo precatu me ab inferis revocandi. Curate itaque facinus vestrum digna pœnitentia diluere, priusquam per justitiam Dei in cruciatus teterrimos, vobis propterea præparatos, quos vobis a me visos denuntio, recidatis: prædicens insuper utrisque, nisi de his malis quæ in Sanctum Dei egerant, dignam pœnitentiam & satisfactionem agerent, quod ultra æternum incendium egestatem, ipsi & genus eorum, in præsenti vita nullatenus forent evasuri. Nihil ad ea nepotes & consanguinei Petri Militis respondere ausi, prævaricationis suæ facinus silentio profitebantur: ab astante vero multitudine murmur inconditum & dissonum consurgens, virum Dei Stanislaum injuste vexationem perpessum fuisse denotans, impetitores ejus probris quatiebat; meruisse illos affirmans, ut pœna in calumniatores edita mulctarentur, documentum præsumptæ calumniæ futuros.
[75] Rex interea Boleslaus, spiritu, quem formido incluserat, utcumque resumpto, & clarissimo & evidenti accepto testimonio, miraculi insuper magnitudine admonitus, tum & veritatis & justitiæ Stanislai Episcopi ad liquidum conscius, diffinitivam pro Stanislao Episcopo ac sua Cracoviensi Ecclesia, [Villa a Rege adjudicatur Stanislao.] non sine tamen grandi mentis suæ amaritudine & molestia, pronuntiat: & quem frustra noverat accusari, divino primum & stupendo miraculo, deinde humano judicio ingemiscebat absolvi. Nec causam Pontificis, quam instruxerat perdere, audebat condemnare; auctoritatis Pontificialis deterritus pondere, & rari magnificique prodigii perculsus virtute; ac ipsum in præfatæ villæ Piotrawin, summo tam suo quam omnium aliorum assidentium consensu & judicatu, reponere jubet possessionem, quæ Ecclesiæ Cracoviensi etiam in hunc diem proprietate perdurat. Impetebatur autem Petrus Miles plurimorum, sibi magis dum viveret familiaritate aut necessitate aliqua conjunctorum, quæstiunculis & interrogationibus: ad quas parco & castigato sermone, & non nisi permissu viri Dei Stanislai, respondebat; injussu vero illius respondebat sibi fas non esse quidquam referre: atque sub hoc modo variarum quæstionum nodos, vel dicendo quæ in rem erant, vel tacendo, absoluit.
[76] [Hic resuscitatum reducit ad tumulum,] Ventilato in hunc, quem præmisimus, modum judicio & victoria de actoribus per gloriosum testimonium Petri Militis relata, Stanislaus Cracoviensis Episcopus, vir sacerrimus, in Piotrawin a tribunalibus redit; & comitante illum omnium Polonorum, quæ ad judicia expedienda convenerat, multitudine (ita ut etiam nepotes Petri Militis, Petrus, Jacobus & Sulislaus, ceteri quoque illorum adjutores, qui Episcopum Stanislaum pro villæ Piotrawin proprietate impetierant, ex accusatoribus veneratores effecti, sequerentur, & Rex pene solus in tabernaculo desertus remaneret) testem suum & evictorem Petrum Militem, ad ecclesiam S. Thomæ in Piotrawin, terræ illum redditurus & inferis, reducit; quem priusquā ad sepulcri sui locum faceret reingressum, [non cupientem in vita manere,] hujuscemodi convenit sermone: Vis, inquit, Petre, spatium hujus terrenæ vitæ in aliquot annos prolatandæ, aut aliquod aliud munus tibi gratum a Domino meo Jesu Christo, precibus meis conferri? Cui Miles, Non hanc, inquit, vitam, quam morti magis quam vitæ [similem] me, qui ultramque expertus sum, convenit æstimare, Pater sancte; sed eam, in qua beati felicesque visione Benedictæ Trinitatis fruuntur, omni conatu expetere. Quamobrem permitte me, quæso, inferos repetere, apud quos, etsi justissima lege Dei, pro expiandis reatibus meis triennio jam acto meritos cruciatus pertulerim, linquere tamen illos & pœnis subduci deputatis, atque in consortium cælicolarum non post longum tempus transvehi propitiatione me spero Divina: [sed a pœnis purgatorii liberari,] unum supplicatu tuaque intercesione mihi præstari deposco, ut tempus abstersionis & purgatorii, qualecumque & quantumcumque illud est, aut in totum tuo precatu submoveas, aut si id Divina justitia & mea scelera vetant, rescissius efficias; gratissimum munus in alterius impetratione, quamvis primum gratius foret, mihi præstiturus.
[77] Annuente Stanislao votis suis, & se pro illius liberatione obsecrationes, hostias, & libamina oblaturum jugi & fideli sacrificio pollicente; reintravit Petrus Miles sepulcrum. Quo loco animam corpore exhalante, Stanislaus Episcopus, cum Clero & populo ei adsistente, psalmis & orationibus ex traditione Catholica devotissime super commendatione animæ persolutis; tumulum Petri Militis, jacto sabulo, ex more composuit: qui apud nos in diem hodiernum, administrandæ justitiæ, & omni passioni & favori universæque actioni mortali præferendæ, sempiternus custos perseverat. In eo siquidem, tam rarissimo quam stupendo miraculo cognitum est, quantum favorem Deus fidei religionis suæ tribuat, & quantum probatur justa amare, & prava execrari judicia; dum triennem mortuum, ad referendum utrique stipendia [meritorum] imperavit consurgere: quatenus ex mortuis vivi discerent, quantam debeant causis justis, ne calumniatum iti eas contigat, providentiam & cautelam adhibere. Dexter siquidem Domini celeberrimam tunc ostendit virtutem, [utili ad multa exemplo,] & sui favoris accomodavit auxilium in re grandi & difficili, a qua humanam credulitatem videbat abhorrere; clarificans & futuræ resurrectionis articulum, & ejusdem ressurectionis ostendens virorem, & conterens ambitionem sortis suo nomini dicatæ impetitorum. Illustrata insuper est eo ipso prodigio nostræ Christianæ religionis, nostræ justitiæ, nostri cultus atque fidei purissima credulitas; & per partialem unius individui ex mortuis resurrectionem, futuræ nostræ resurrectionis, quam fide credula profitemur, præmonstrata sunt trophæa, & Catholica veritas effectu visibili prægustata.
[78] [cujus veritas eluxit ex testibus,] Quæ autem de resuscitatione triennali Petri Militis a me narrantur, non in obscuro gesta sunt, sed in publico, sed in propatulo, & in magnæ multitudinis, tam Ecclesiasticorum quam secularium, qui hæc nobis tradiderunt, virorum conspectu; testibus etiam solennibus & omni exceptione majoribus, dum viri sancti Canonizationis tractaretur negotiū, apud examinatores explanata; [locis 3 postea honoratis,] universaque Polonica Ecclesia huic adstipulatur veritati. Adstipulantur loca, in quibus & resuscitatio Petri Militis & judicium Regium agebantur: quæ usque in hæc tempora, velut magnitudinem miraculi testantia, multum venerationis retinent, & frequenti populorum celebratur concursu: quorum alterū beatæ memoriæ Zbigneus Cardinalis & Episcopus Cracoviensis muro coctili, [ex approbatione Ecclesia,] alterum fabrica lignea, super ædificatis pulcherrimis ecclesiis, insignivit. Adstipulator & Petri Militis sepulcrum, cui Cardinalis ipse ex simili muro capellam superimposuit. Adstipulatur & Catholica Ecclesia, quæ in generali a Basiliensi Concilio, contra quartum Hussitarum hæreseos articulum, de temporalitate bonorū ab Ecclesia rescindenda disputans, vivificationem & resuscitationem hujusmodi insigniter commemorat; eoq; inter alia ut maximo usa argumento, quod B. Stanislaus Episcopus Cracoviensis, occupationem villagii Ecclesiastici prohibiturus, triennem mortuum resuscitatum duxit in testem, dogma illud pestiferum cum suis jugulavit assertoribus.
[79] Ex eo autem tempore & deinceps beati viri Stanislai nomen magnæ virtutis, non apud Polonos solum, sed & in vicinis regionibus haberi cœptum est; & veri Apostolici Seminis, ut erat, germen ab universis reputari; Deique omnipotentis clementia, ex suo opere, in grandem admirationem verti, qui tanto miraculo, nulli alteri mortalium concesso, Stanislaum Episcopum voluit esse conspicuum. [Auctum insigniter Stanislai nomen hoc miraculo,] Erat enim in ore omnium ac sermone Stanislaus, summas in eum laudes accumulantium, qui validum vitæ & dogmatis sui per resuscitationem Petri acceperant argumentum; neque alius nobilior, neque celebrior inter Pontifices illo censebatur: nemoqwe ex gravibus & eruditis viris erat, qui magnitudinem & calorem fidei, quæ in Stanislao tunc proluxit, magna laude non extulerit, qui illum assiduis sermonibus non celebraverit: adeo ut magno domi forisque habitus præconio, vere vir sanctus, vere Apostolicus, vere Divinus, vere in sermone juxta atque opere potens, putaretur? Quid enim pro illo tempore apud Polonicam Ecclesiam mirabilius, quid sublimius, quid insignus, quid magnificentius Stanislao Cracoviensi Episcopo? qui hominem, triennium ante resolutum, tabe confectum, in cineres redactum, quod mortalium pectora non solum non credere, sed nec suspicari poterant, conditionis quodammodo suæ oblitus, se in testem producturum astruxit: ea nimirum fretus fide, quasi in potestate sua & arbitrio vita & mors consisterent; & crederet se perficere per fidem, quod homines nullatenus assensuros sciebat per credulitatem: cui penetrabiles fuerunt inferi, [quod censeri debet factū] claustra Acherontica pervia, qui quantæ fuerit sublimitatis, quantæ innocentiæ, quanti meriti, tum primum, quamvis diu in sua simplicitate & humilitate latebat, ostendit. Plurima insuper alia per illum miracula constat operatum Deum, subjiciendo illi dæmones & variarum passionum condonando sanitates.
[80] Solet autem a nonnullis modernis, fidem fluxam & ambiguam habentibus, [non tā boni temporalis servandi causa] & qui discredunt omnia in virtute Dei possibilia esse credentibus, miraculi, a beato viro Stanislao in Petri Militis triennio in funere jacentis resuscitatione editi, magnitudo in dubium revocari: ad quam vacillationem ex diuturnitate moventur temporis & raritate exempli, cum nullus vel saltem rarus Sanctorum, legatur tam inveterati temporis mortuo vitam dedisse: & causa propter quam tam mirandi prodigii concederetur effectus, minus ardua & sufficiens, & quæ cum fidei causis (quas illustrare insolitis dignatur Divinitas miraculis) nihil habeat commune, [quam in augmētum fidei] sed ad temporalium conservationem pertinere videatur. Verum facile hæ eorum oppositiones refelli, frangi, & siccari possunt. Non enim propter unius villæ (ut hi letargico sensu garrire non verentur) præservationem; sed in magnum fidei sanctæ & religionis orthodoxæ, quam Polonorum gens, Ruthenorum & Barbarorum artibus septennio imbuta, fastidire & ostentui habere cœperat, augmentum & robur sempiternum: ut Poloni, qui numquam in se & majoribus signa viderant, in semel cœpta fide, viso tanto miraculo, in suam etiam posteritatem viridi semper memoria traducendo [confirmarentur. Nam] Divina propitiatio, præsenti & futuræ eorum imbecillitati, ne in aliquas superstitiones, hæreses & schismata laberentur, benigna providentia consulens, creditur stupendum & insolitum miraculum beato viro Stanislao (quem in vita & post mortem æque magnis insignem universo orbi demonstrare disponebat) quasi quemdam suæ futuræ glorificationis arrhabonem concessisse. Sed nec diuturnitas temporis triennalis & miraculi, ut ajunt, sine exemplo patrati, eos potest movere magnitudo. [& specimen generalis resurrectionis.] Deus quippe noster & Dominus Jesus Christus, qui primus ad immortalitatem corpus suum excitavit, resurrectionis hominum in b communi exemplum tribuit; apud quem nihil interest, nuncne vel in die novissimo totum corpus hominis, per elementa diffusum aut disseminatum, non uni amplius aliquid, sed in mensuram suam resurgat.
[81] Ad quam cunctationem, vel verius incredulitatem, jugulandam amputandamque, [Idem aliis exemplis confirmatur.] duo similia exhibebimus miracula: quæ sane ingrati & increduli cujuslibet perfidiam solvere possunt, admonereque, corpora lapsa & in morte resoluta resurgere. Imperator Romanus Trajanus, Gentilis ipse & barbarus, sanguinis insuper Christiani effusor, fideique Catholicæ & Religionis nostræ persecutor acerrimus & hostis, ad Beatissimi Gregorii c Papæ Romani preces, propter unius virtutis insigne, videlicet justitiæ contra filium ipsius Trajani querulanti viduæ administrationem, non post triennium solum, sed annis plusquam quadringentis mortuus, [cujus] corpus quoque per singula membra putrefactum, & usque ad pulverem, sola lingua excepta, redactum [erat], legitur suscitatus.
[82] Caput insuper humanum integrum, ut Petrus d de Palude scribit, Wiennæ Galliarum Civitate a fodientibus altius [subtus] terram repertum, quoniam in qualibet parte nervis & ossibus nudatum, labia tamen retinebant carnea & rubra, mysterium latens habere creditum, ad Episcopum loci perlatum, & cujusnam caput foret, quave causa in omnibus locis & cuti & carne spoliatum labia tantummodo carnea & punicea retineret, per Episcopum adjuratum; se esse & fuisse unius Sarraceni, in fide Pseudo-Mahumeti mortui, caput respondit; & quoniam in gente sua dum viveret, judicis officio fungeretur, numquam quoque de labiis suis iniquum judicium prodiisset, carnem roseam in labiis, Divina miseratio, cui semper justitiæ cultus fuit placidissimum obsequium, quoadusque in nomine sanctæ benedictæque Trinitatis baptizaretur, donavit retinere. Quo audito Viennensis Episcopus, aquam afferri jubens, caput Sarraceni, taliter Divina propitiatione loquentis, in Patris & Filii & Spiritus sancti nomine baptizavit, e vestigioque baptismo percepto in cineres una cum labiis, ut sermonibus sui evidens proveniret efficacia, solutum est.
[83] Ex quibus & pluribus e aliis vulgata experientia compertum est, quod diligentibus Deum singula pervia sunt, singula facillima; nullumque miraculum nullumque beneficium virtute Divina præstandum putari debet incredulum. Sed quid mirum & incredibile apud fidelium mentes censeri debet, si resurrectionem, quam in se Redemptor noster ostendit; in Petro quoque Milite post triennium monstravit, in genere humano illam universaliter in fine seculi (quod credula fide didicimus, & firmissime credimus) monstraturus? Neque enim Deus, qui transiturus ad Patrem potestatem majora signa, quam quæ ipse egerat, sequacibus suis operandi contradidit, aut fidei virtutem in Pontificis pectore vigentem negligere voluit, aut justitiam a calumnia pessumdari tulit.
ANNOTATA.
a Cœptum Concilium Basileense 19 Iulii anno 1431, & aliquot annis duravit.
b Impressum & MS. resurrectionis Domini in commune esse tribuit.
c Acta duplicia S. Gregorii illustravimus ad diem 12 Martii, & in utrisque agitur de Trajano, sed aliter atque in hoc loco. Consule caput 5 prioris Vitæ & nostras ad illud annotationes. Fuit autem hic aliqua transpositione verborum restituendus sensus, alias intricatißimus.
d Petrus de Palude, Ordinis Patrum Prædicatorum, floruit circa annum 1320, & plures libros scripsit, quos indicat Antonius Senensis in bibliotheca, quorum varios habemus: sed re absque certis circumstantiis temporis & libri singularis indicata, difficile est eruere ulteriorem scientiam.
e Alia certo plura, testatiora certioraque, quam sint ista, suscitatorum mortuorum exempla licebit in Sanctorum Vitis, hoc opere collectis & colligendis, legere. Eamdem autem de Petro suscitato historiam narrant, Matthias de Michovia lib. 2 Rerum Polonicarum cap. 19, Martinus Cromerus lib. 4, & paßim alii.
CAPUT VIII.
Regia scelera pessime multiplicata, admonitione iterata corripit Stanislaus.
CAP. XIX
[84] b>Quieverat post tempore aliquanto Regius contra Stanislaum furor: Rex quippe magnitudine miraculi, a viro beato in resuscitatione Petri Militis ostendi, deterritus; & ferociam & choleram, dudum adversus Episcopum conceptam, coactus est deponere, nec in virum Dei meditari extrema sinebatur. Verum hostis humani generis, pacis æmulus, zizaniæ seminator, quietem Regni Polonici & statum ejus quassaturus, nova commenta turbationum conflavit. Siquidem tempore procedente, cum Boleslaus Rex contra Wschewoldum Kijoviensem Principem & ceteros Russiæ Duces arma a sumpsisset, & post res feliciter & victoriose ab eo in Russia gestas, metropolim Russiæ b Kijoviam cum universis copiis adiisset, [dum post subactam Kijoviam,] atque illic in omni rerum abundantia (Ruthenorum siquidem Duces & Proceres officiis certando tam obsequia quam munera intenderant) c hibernasset; militari disciplina sensim labante, postquam ab externis feriatum foret præliis, in animo quoque Regis maxima rerum commutatio incessit, quæ illi & militibus pestiferum luxum infudit. Universus enim Polonorum exercitus in varias voluptates, libidines & vitia solutus, scortis, comessationibus, unguentis & balneis invacabat; omnesque status & ordines facinus luxus & intemperantiæ pervaserat, vitiis quoque Ruthenorum victor Polonorum exercitus capi se & vinci sinebat. [cum suis Proceribus] Neque luxuriæ blandum malum mediocres & infimos, sed & ipsos quoque Proceres Polonorum primores comprehenderat; nam & ipsi quoque, d formositate mulierum regionis illius capti, etiam earum consuetudine detinebantur.
[85] Rex insuper Polonorum Boleslaus, illecebratus ex prioribus adulteriis, [libidini indulget Rex lubricus,] super omnia mala quæ egerat, ad tantæ dissolutionis veniens cumulum, affluere deliciis, & in lascivias, non permissas tantum, sed & prohibitas solvi, & Sodomorum Gomorreorumque genti configurari cœpit; atque in abominandum perditionis gurgitem se immergens, & fœdissimum vitium, cum jumentis, quasi permissæ voluptates parum illi sufficerent, miscebatur. Et cum antea petulanter ageret in occulto, abominandum luxum suum, laxatis habenis impudentiæ, publicare non erubuit in aperto. Satius itaque fuerat neque victoriam de Ruthenis tulisse, neque illorum regiones subjugasse, quam a vitiis eorum, quos armis vicerat, victum esse.
[86] Non tulit autem ultor omnium scelerum Deus Boleslai Regis & sui exercitus prævaricationes & impietates: sed justissima vicissitudine animadversionem suam pro illis immisit, bellandique secundos successus, domestica interpellavit seditio. [ob nuntiatam uxorum & filiarum incontinentiam,] Conjuges namque, sorores, & filiæ Procerum & militum Poloniæ, audientes maritos suos in consuetudinem Ruthenicarum mulierum prolapsos esse, alios diem obiisse, alios in conflictibus desideratos fuisse; longa insuper expectatione eorum fessæ, pellicatus crimen altero crimine ulturæ, omni reverentia matrimoniali abjecta, propriis servis conjugalem pudicitiam prostituunt, & perinde ac si mariti eorum irredituri forent, ipsis nubunt; & majorum ornamenta, fortunas & opes in illos conferunt: ceterarumq; mulierū pudicitia persuasione & violentia expugnabatur. Id malum dum frequenti nuntio apud aures exercitus Polonici percrebuisset; magnus illico dolor in pectoribus exortus singulorum, primum in fremitum & indignationem, deinde in quamdam furiam illos vertit. Non secus etenim quam lymphatici, per tabernacula ad alterutrum discurrentes, suas calamitates acerbitate ingenti querebantur, adeuntesque Regem missionem precabantur; denuntiantes se rupturos imperium, ni sibi acquietum foret. Manabat opinio quovis major relatu, & a perterritis solicitisque omnia credebantur quæ timebantur. Serpebat quoque assidue dolor & indignatio Militum, quoniam tristibus nuntiis rumor, supra verum singula extollens, quotidie gravius aliquid adfingebat. Itaque nulla militari disciplina poterant, [major pars exercitus diffluit:] sed nec castigatione Ducum in castris contineri: sed injussu Regis, eo in hostili terra deserto, major pars exercitus in propria concito gradu defluxit; & partim arte & ingenio, partim vi aperta servos &adulteros opprimens, de illis supplicia accepit; quasdam etiam feminas capite damnavit.
[87] Truculentior post hæc furor Boleslai Regis, habitu novæ fortunæ & novi quod in Russia ingenii quæsierat coortus, nihil pensi, nihil habens moderati, [sævit ille in fugitivos,] & in milites & in feminas sævire cœpit, quod se deserto milites ab eo diffugerant; asperisque moribus superbiam & crudelitatem non ferendam conjunxit. Unde, non secus quam in transfugas, in illos animadvervit; & nonnullos, qui transfugiendi principium fecerant, capite plectit; [itemque in mulieres,] alios in carcerem trudit, aliorum bona publicat. Mulieres, quibus miserati mariti perpercerant, singulari crudelitatis genere mulctat: quibus, abjecto fœtu servili, catellos ad papillas, stupra servilia ultum iri satagens, applicat; indignas eas ajens lactare prolem humanam, sed caninam, quæ humanitatis oblitæ illicitos concubitus legitimis prætulerant. Nec juvenili parcens & infantili ætati, [& infantes,] crudeliter & absque miserationis pietate rem exequebatur. In suos denique quam in hostes factus perniciosior, conditionem matronalem nova & plusquam inhumana pœnæ adinventione deturpans, [per totum regnum,] inexorabilem se matronalis errati & violatæ pudicitiæ acrem punitorem præstabat. Nec in una tantum ora, sed per omne Regnum diligenti nequitia, quæ Regis truculentia excogitaverat, gerebantur,
[88] Hæc cum per se detestabilia forent, omnibus tamen detestandis actionibus nihil detestabilius geri poterat, [ipse brutali libidine detestandus,] nisi quod Boleslaus Poloniæ Rex usurpatum in Russia brutalem contra naturam usum auxisse, non remisisse videbatur: quem præsentis & transactæ fortunæ inflatum tumore, justitiæ & rectitudinis ceperat oblivio; lætisque & ad voluntatem suam fluentibus rebus modum non interponenti [animo nequaquam occurrebat, se] majus & perniciosius periculum a teterrimo Sodomiæ vitio, quam a circumvicinis hostibus habiturum; qui suam horridam & olidissimam libidinem in brutorum amorem exemplabat, animum a bellicis artibus ad sordida quæque & nefanda traducens: majoremque ex tunc habere cœpit voluptatis rationem, quam honestatis aut virtutis.
[89] e Postquam itaque Boleslaus Rex Polonorum, cupiditates suas palam solvens, naturæ lege contempta, in illicitæ libidinis vias & passiones miserabiliter prorumpens, egregia facinora sua in vetitam lasciviam superbiamque non ferendam vertisset; Pontifici Cracoviensi Stanislao, jam dudum, ob vitæ integritatem candide, virtuose & innocenter traductam, in cœlestem & divinum transformato virum, ampliandæ & sanctitatis & promerendæ martyrii Laureolæ seges & materia præbita: quatenus per prælium cum Rege ineundum, & cruciatus ab eo inferendos, perinde atque aurum in fornace ventilandus, probaretur. [S. Stanislaus, Archiepiscopo, correctionem non adhibente,] Qui virtutum suarum aromata odore gratissimo, non in ea tantummodo cui præfuerat diœcesi, sed in universa Polonica Ecclesia, & per loca plurima jam jamque diffuderat. Singula autem quæ in Regis Boleslai reprehensionem administranda erant maturato perfecturus opere; Gneznensi Metropolitano Petro primas reprehensionis partes in Regem relinquebat.
[90] Verum Regiæ tyrannidi atque in dies serpenti truculentiæ, ex omnibus Poloniæ Pontificibus, qui tunc numero novem fuere, refragatus est nullus; aliquantoque tempore, Archiepiscopali dignitati deferens, a Rege corrigendo abstinendum duxit. Dum vero vidisset illum segni indulgentia & metu Regia dissimulare facinora, Regem vero turpissimis voluptatibus magis magisque inservire: reprehensionis officium per negligentiam Antistitis Gneznensis Petri ad se devolutum intelligens, [officium istud sibi incumbere intelligens,] non amplus tolerandum putavit; sed gregis & sui & ceterarum Ecclesiarum Polonicalium incommoditates strenuus Pastor exclusurus, consurrexit, & virum se per omnia Apostolicum egit. Veritus ne Divinæ justitiæ, si diutius dissimularet Regia facinora & populorum oppressiones, in se sententiam exciperet; & si in defendenda religione & veritate, in liberando oppresso, in tollendo obscœnissimo scelere, [remissius ageret,] & desertorem se constitueret & proditorem, totius regni partes ipsius decretis sciens turbatas. Præcelsum quidem & arduum illud periculisque interlitum reprehensionis iter, a debili animo & fide clauda adiri non poterat; magnaque, sublimi, & robusta res illa indigebat anima: novit enim Conditor noster quando persecutionis procellam consurgere permittat; & juxta ineffabilem suæ benignitatis providentiam, sub eodem tempore Stanislaum Pontificem & oriri & in sede Pontificali Cracoviensi præsidere disposuit, pro defensione imbecillium animose certaturum.
[91] [Regem in dies ad pejora prolabentem] Jam quidem Boleslaus Rex, relegata a se æquitate, justitia, clementia, atque pudore, corruptæ viæ tramitem incedens, singulis statibus se onerosum præstiterat; opprimens divites, pauperes conculcans, humilians nobiles, & aggravans populares, frequentes subvectiones exigens, & tributa gravia imponens, bonaque colonorum & fruges superba jactantia aut corripiens aut depascens. In id quoque vanitatis atque dementiæ pervenerat, ut se adeuntibus responsa, non nisi per nuntios & interpretes, daret. Ita debacchabatur in tyrannidem, ut speciem quidem Religionis Christianæ servare videretur. Dedignatur jam de simplicibus cogitare transgressionibus, grandia quæque & in Deum & homines molitur. In quamdam quoque desperationem & contemptum venienis, & quasi se ex integro præcipitio tradens, nulli se inferiorem in flagitiis patiebatur, pravisque cupidinibus ad perniciosam libidinem defluebat pessumdatus. Oculos mentis & corporis in nefarias libidinis vetitæ turpitudines defigens, perniciosis vexabatur affectibus. Secundis effrænatus rebus, naturæ, dignitatis, & excellentiæ suæ oblitus, ad irroganda supplicia vehemens & præceps esse cœperat, ut plerosque inaudito mulctaret exitio. [nec ullum modum flagitiis ponentem,] Inter ipsa autem crudelitatis Regiæ facinora, nulla erat muliebris infirmitatis miseratio, nullus teneræ & infantilis ætatis respectus: sed sæva & assidua, per lictores & Præfectos a Rege constitutos, in puerperas & lactantes executionis decreta edebantur; ex quibus omnibus numerus ærumnas suas apud Stanislaum Episcopum deponentium, & ipsum pro sua salute interpellantium, multiplicabatur.
[92] Stanislaus itaque Cracoviensis Episcopus, impietatem Regiam videns in divinam & humanam grassari offensam; & per campos mortales, & per itinera, sibi & regno perniciem & labem perpetuam allatura, Regem discurrere; tantam videns assidue malorum labem tanta quotidie flagitia cumulari, [ex boni publici ac privati zelo] sic omnia confusa, sic omnia resoluta, ut tabo pessimo viderentur languidata; regios insuper motus & factiones ad majora sensim progressos & progressuros fore; confiderans insuper in reprehendendo Rege, in libertate Ecclesiastica, in jure divino & humano defendendo, Comitem se habere neminem; ad Regem personaliter, purus & fervens Regiæ salutis amator, non minore spiritu iterum accedit; & exhortatione primum illum benigna, deinde reprehensione increpat mansueta; animum Regium, [benigne primum monet;] ex fortuna & rerum licentia tumentem, simplici reprehensione & placida sperans se sanaturum: obsecrans & obtestans, ut obscœnissimam venerem, naturæ hostem relinqueret; ut tam teterrimo facinore se de cetero non contaminaret; ut motus suos clementiæ virtute moderaretur & prosterneret; ut matronarum execrandam contumeliam & catulorum lactationem, contra jus fasque impositam, rescinderet: ut tributorum impositionem & subvectionum exactionem dissolveret; ut in subditos mansuetudinem potius exerceret, quam iram; ut Dei leges & naturæ pariter jura non temeraret; ut male conceptum retractaret decretum; ut substantias, quas per vim abstulerat, reformaret universis; & ne se cœlestibus, in se supra modum fluentibus, beneficiis demonstrararet ingratum.
[93] [tum durius increpat] His & pluribus aliis ab Episcopo Stanislao, clementi & mitissimo alloquio, Boleslaus Rex nobiliter commonitus, obstinata primum contentione suam de catulis institutionem defendit; asserens, prostitutionem conjugalem, non ea tantummodo quæ inferebatur pœna, sed sæviori & rigidiori mulctandam sore, & se tramitem punitionis non excessisse. Verum Stanislao Episcopo replicante, & punitionem Regiam crudelitatem barbaricam continere disserente, & ni submoveatur nullo pacto se eam toleraturum confirmante; atque frequentius ostendente quantum Regis flagitia divinam exacerbent Majestatem; mox in bilem immensam, ut se habet Regum conditio, agi cœpit: fastuque Regio atque ira exasperatus, sanæ mentis inops, salubria atque meliora sentire non potuit. Reprehensionibus siquidem tam rigidis admoneri insuetus, [surdum ad omnia] indignior sibi Antistitis oratio visa est, quam quæ per Regias excipi deberet aures; veritati quoque audiendæ insolens, vitiis tantum suis & voluptatibus favens, & erga bona sua, erga regnum, erga rempublicam parum cautus, parum providus; ira, furore, vehementia, atque superbia, pessimis consultoribus utebatur. Multa tunc quoque, & suæ Regiȩ & Pōtificalis dignitatis oblitus, in Stanislaum Episcopum ore procaci effudit improperia & maledicta; plura effusurus, nisi Stanislaus Episcopus, miram de se spirans mansuetudinem & patientiam, furoris ejus aculeos hebetasset, cedens sæpe numero regio tam livori quam furori, sperans se facile superbam & accensam mentem sua humilitate & modestia sanaturum.
[94] In deterius deinde assidue processit res, cæcisque ausibus in exitialia abrupta grassabatur Regis impietas, & regiæ omnes actiones aut in ampliorem tyrannidem versæ, aut in turpitudines abominandas appulsæ. Passionumque suarum alligatus vinctusque ferebatur infelicitate; [& prosperis inflatum.] nihilque pudoris, nihil pœnitudinis admonitus capiebat, variis alligans animam vinculis, & undique illi congregans nubes corporalium voluptatum. Nempe in iram proclivis ac libidinem, fœdis voluptatibus dederat manus: & magnitudo ut reor rerum, & earum ad potiores quasque felicitates conversio, occasionem præstitit & subministravit causam, quod Rex ad tam impias & scelestas actiones conversus est, sive mortifero ex luxu inductus, sive ingenio, sive fato maligno, a summo ad infimum velocius quam ascenderat relapsurus.
[95] Videns siquidem Boleslaus Rex, non statim se pro suis facinoribus a Deo misericordiæ percelli, sed suarum prævaricationum multiplicium differri ultionem; recrudescebat amplius induratus, & se non sentiens mortuum, in perniciem suam & Regni, fœdissimis in Deum & homines prævaricationibus, [seque in deteriora devolventem.] grassabatur. Nihil pro salute & honestate sua pensi, nihil justi aut legitimi habere; sed omnium statuum officia in Ordines confundere, humanitatem & clementiam in tyrannidem vertere, & spurcitiis Sodomiticis indulgere; constabatque virtutem, in principio regnandi ostensam, simulaticiam & non veram fuisse, tectaque vitia, diu latere non potuisse. In tanta siquidem flagitiorum & scelerum fæce, in tanto impuritatis cœno versabatur; tanta quoque illum status, officii, & dignitatis cepit oblivio; ut jumentum cui se miscere insueverat, pannis sericeis ceterisque purparatis ornamentis vestiret; & de sævitia, qua lac humanum canibus, prole tenera abjecta, sugendum præbuerat; qua tributis & subvectionibus divites juxta ac pauperes gravaverat, nihil remitteret. Nec satietas, neque consilium, nec reprehensio, nec metus modum ullum aut finem tot tantisque malis impositura videbatur. Contumeliam quoque Divinitati facturus id agebat, ut patratis sceleribus nova adjiceret, & pro pessimis pejora auderet: apparebatque nullum sub sole fœdiorem tramitem posse Polonis & eorum regioni contingere, Rege eorum teterrimo facinore, ipsis vero asperrimo gravamine involutis.
[96] [Quare commotus vehementius,] Episcopus itaque Cracoviensis Stanislaus, dote virtutum celebris & fidei merito insignis; etsi in omni sua vita, quam in eam diem omni laude cumulatam produxerat, tam religiosissime quam scrupulose, Deum omnipotentem ejusque legem coluerit; impietate tamen Regis conspecta, & sub oppressionis fasce regnum Polonicum videns detrusum, pietati & fidei suæ calcar adjecit: eaque conditione se in Cracoviensem Pontificatum provisione superna evectum ratus, ut primum omnes acerbitates, deinde omnes cruciatus, ipsam denique crudelissimam mortem, pro Dei sui lege & populi sibi commissi salute perferret, sua passione suoque felici cruore plebem Polonicam in libertatem & salutem vindicaturus: tot tantisque Regiis flagitiis obviam ire parat. Regias itaque prævaricationes & vitia animadvertens grassari in Deum; & statum decusque regni Polonici, per illa labefactum iri; Apostolici viri opus & fidem præstitit, & libera contumacia, altoque & invicto animo ad extremum usus, aliis per metum diffugientibus, pro justitia & veritate sua stare decrevit: nullumque trepidationis signum præseferens, quin etiam vultum lætificum ostendens, ad Regem obstinatum in auctoritate liberæ increpationis progressus, [iterum ad Regem accedit:] magna tunc Militum ac Procerum stipatum caterva, novo reprehensionis genere in illum usurus accedit; & Pontifice digna constantia magnifice concionatur apud Regem; salvationisque suæ cupidus, non pœnæ, plenus religioso pietatis affectu, illum hujuscemodi convenit alloquio.
[97] Quamvis, inquit, noverim te, o Rex, saluberrima mea monita, tibi pridem a me prona caritate ingesta, obturata audisse aure; [increpans libidinem ejus brutalem,] & gravi oneratum ira, gravibus etiam me contumeliis & improperiis insectasse; omnium tamen illorum facile oblitus, & salutis atque honestatis tuæ caritate, officii quoque mei debito incensus; ad te iterum venio, videns sciensque te in passiones desideriorum demersum, scelerum magnitudinem aggravasse: maloque tibi meam reprehensionem displicere, quam veritatis & justitiæ causam deserere. Tu quidem, Rex, antiqui hostis concitatus virulentia, naturæ ordine transmutato & perverso, naturæ quoque indulgentia præterita, brutis quæ sua tempora & jura custodiunt, immundiorem te præstitisti; quibus te præfert enormitas excessus in reatu (feræ enim hunc informem ignorant luxum) gloriam Regiam confusionis dedecorans opprobrio, & gentis Polonicæ inficiens nobilitatem.
[98] [sævitiem in mulieres,] Tu prostituta justitia, per quam a misericorde omnium Patre Deo noveras te pro omni tempore regiminis in prosperis dirigi & in benedictionibus ampliari, inaudito & inusitato apud secula sævitiæ genere, feminas puerperas canibus sugendas præbes; humanæque sortis tenorem & redemptione Jesu Christi nobilitatæ decus per caninos morsus contaminans, dignitatem humanam confundere atque viliorem bestiis reddere conaris. Tu opibus & introitibus Regiis inutiliter in usus profanos distractis, alienis fundis injicis avaras manus. [rapacitatem,] Tu subjectorum lacrymis & ærumnis non moveris. Tu eorum substantias devoras, & per frequentes subvectiones fortunas quasque & supellectilem demoliris; abjectoque prævaricationis metu pravæ te spei, quasi hæc scelera facile tibi debeant ignosci, laqueis irretis, Divinæ ultionis pœnas, quæ te propter hoc manent, putans posse convelli. Quousque fœdas animam tuam, & præcipitas eam in interitum suum? claudens tibi immanitate transgressionum portam regni cœlestis; ex quibus omnibus, [impietatem:] quam profanus & impius in Religionem Divinam extiteris, tu ipse considera. Ferales sunt hi ausus, non Regii; barbari mores, non Christiani: & tibi & Regno tuo, nisi illos correxeris, dispendium & ruinam allaturi.
[99] Noli te solum putare Regem, sed hominem; noli tantummodo contemplari solium tuum & imperiū, vix in crastinum velut putrem fumum duraturum, sed naturam, quoque & conditionem mortalitatis tuæ considera. Ejusdem enim naturæ, ejusdem & conditionis; qualem & ipse retines, [revocat eum ad respectum humanæ naturæ,] scito te hominibus imperare: qui sorte mortalitatis a quocumque rusticano homine non differs: qui, esti singularitate præstas culminis, æqualitatem tamen attende conditionis. Desine imaginem Dei atque plasma tuis detestandis jussionibus crudeliter atque sævissime impetere: irritas enim Creatorem, dum illius execrabili exemplo affligis imaginem, ad parem severitatem obstricturus cœli Dominum contra te, quia ipse nunc præcellis pariles & conservos. Nec ideo illum existimes a te inoffensum, quia non dum expertus es iratum; severum sensurus judicem, si me benignum spreveris monitorem. Desine olidissimo sodomiæ vitio uti: contumeliam enim infers Altissimo & hostem naturæ te constituis. Destruis corripisque in tuo corpore Dei formatum templum, a Deo, ni destiteris, destruendus: quoniam tantæ deformitates facinorum, non nisi virgam ultionum & æternum operiuntur incendium.
[100] [beneficiorum Deo collatorum] Non confidas in excellentia regia, neque in amictu purpureo, æqualium hominum Princeps & conservus: unum omnium Dominum, Regem & Creatorem, crede, tibi & cuilibet alteri, æque pro merito ut demerito, responsurum: qui tui regni protector tuæque salutis auxiliator est; per quem tibi tanta virtus, tanta felicitas, tale denique imperium, tributa sint ut regna & externa dominia possideres, & gentes in circuitu subjugares. Custodire te autem paternæ pietatis hereditatem, [ipsi & patri ejus,] clementiæ quoq; & commiserationis præclaram rationem habere convenit, & rerum successu non corrumpi atque insolescere; cum ille & pietate & religione colendo Deum, amissum recuperasset Regnum, evicisset Tyrannos, & tam Deo quam hominibus amabilem se præbuisset. Attendere insuper, & assidua rimari velis meditatione, quod ex illustrissima stirpe satus sis, & per utrumque parentem celebris te contingat propago: quod jure primogenituræ prælatus fratribus, sublimatus diademate & regni gubernatione, quod locum non inter fratres tantummodo, sed inter omnes Sclavonicæ linguæ Principes, obtines celsiorem.
[101] Tantis itaque & tam sublimibus beneficiis diligenter apprehensis, te deprecor, te moneo, te obtestor, tum per ipsum Deum, cui omne sordet iniquum, tum per Religionem orthodoxam, tum per decus tuum Regium, per denique Regnum tuum Polonicum, quod tuæ majestatis est pretiosa hereditas; ut operibus tuis execrandis non irrites, non exacerbes Deum: [dignitatis & officii sui,] sed in ejus præceptis atque lege absque offensione incedas; nec gladium, quem principaliter a Domino in defensionem innocentum accepisti, in tyrannidem convertas: sed colas justitiam & æquitatem diligas, pietatem singulis præstes, ad quod te præcipue hominibus naturæ tuæ participibus intelligas prælatum; ut non solum in hujus caducæ vitæ, sed insuper in æterno possis honore clarescere; & quo altiorem te statum præ filiis hominum favore & nutu Divino conscendisse aspicis, eo devotiora obsequia & puriora opera exhibeas conferenti. Qui enim te benigne condidit, benignissime salvare cupit; iram in te irretractabiliter effusurus, si converti renueris.
[102] Respice quæso qualem de te facis præsenti & futuræ ætati fabulam, [præsentis infamiæ] quantaque ad præcipitia luxuriæ de te crescit in ceteros auctoritas, quantum scandalum, quanta pernicies. Nec libidinosius obscœniusque, quam hominem & Regem convenit, corpus attractes: sed pro singulis sceleribus profer lacrymas, & pœnitudinis te confusione involve, omnem vitiorum tuorum æruginem concrema, minacem sententiam Domini & ultricia flammarum perpetui cruciatus evasurus incendia. [& secutura vitæ æter num felicis vel infelicis:] Et si lege tam humana quam divina non moveris, saltem naturæ religione movearis, cujus gratia & bestias ligat, & belluas censurat. Momentaneæ insuper tuæ voluptati, primum orbitatem & regni perniciem exterminiumque, deinde perpetuos cruciatus & pœnas non dubites responsura; a terreno primum regno, deinde a cælesti, nisi resipueris, justo Dei judicio hereditate excludendus, atque cum Gomorritis & Sodomitis in sulphuris judicandus examine.
[103] Si vero a facinoribus desistendo, pœnitentia, satisfactione & fletu commissa dilueris; diuturnas successiones, & res florentes, atque æternas lucidissimasque sedes, tibi & tuæ posteritati, fidelis verusque sponsor repromitto; paratus pro anima tua ponere animam meam. Nec erit tibi, si ad integrum resipueris, tarda salubritas: majus emendationis meritum, pro superabundantia culpæ, in te & in tuos benignitate Divina experturus: [resipiscenti prospera omnia spondet.] benedictionis quoque a me pollicitæ assero te & tuum fore genus compotem, si quæ salubriter moneo impletum iri contendas. Sin aliter ire pergis, nimis iniqua vicissitudine respondes Domino, qua tibi super gentes & regna terreni imperii concessit principatum. Nam etsi in præsentiarum sanus, integer, & validus sis, & tot tantorumq; Rex Dominorum, opibus, potentia, existimatione certe non in postremis: hæc tamen omnia ad consequendam futuram beatitudinem, nisi pietate, contritione & satisfactione Deum tibi placatum feceris, existima prorsus nihil profutura. Et si te hæc omnia non moverint, saltem tribunal illud Christi terrificum, cui te astare oportet, moveat; resipisce, revertere, conversionisque viam celeribus præoccupa vestigiis.
ANNOTATA.
a Anno, inquit Longinus in Historia, 1075, quem em>sequitur Crommerus: sed quæ narrata sunt hactenus de Regis libidine, monitione Stanislai, Petri suscitatione posteriora facit expeditione hac, qua præcipue vult Regem depravatum fuisse.
b Kijovia, nobilißima ad Borysthenem fluvium civitas Vkraniæ caput, in cujus ditionibus Cosacci dominantur: quam fame & peste tunc expugnatam describit Longinus in Historia.
c Anno 1076, inquit idem in Historia.
d Feminas ibidem speciosas & lascivas fuisse, & earum pulcritudine tam Regem quam Polonorum milites captos, addit.
e Sequentia ad annum 1077 & 1078 traduntur in Historia & paßim referuntur a scriptoribus aliis, Martino Cromero lib. 4, Matthia de Michonia lib. 2 cap. 20, Iudoco Ludovico Decio de vetustatibus Polonorum, Alexandro Guagnino in Boleslao Audace, Clemente Ianisio in suo poëmate, & aliis.
CAPUT IX.
Vlterior conatus in emendationem Regis. Orationes, pœnitentiæ pro ejus salute assumptæ. Addita excommunicatio cum periculo vitæ.
[104] Supervacanea visa est optime ac salubriter monentis Stanislai Pontificis oratio, quando tam Regis. [Excandescentem ad monita Regem] quam nonnullorum suorum Pocerum ac Militum, iram & temeritatem ejus mulcentium, proclivior fuerat ad deteriora quæque consensus, quo sibi & regno proprio maturum parabat ac nectebat exitium. Insani quoque & præcipitis capitis Rex & obstinati animi, ea omnia quæ salubriter ingerebantur calcabat, & inlibratam voluntatem ad sana Stanislai consilia gerens, ad omnia quæ furor, temeritas, ira & indignatio suggerebant, mentem verterat; ex admonitione paterna magis efferatus, neque aliquid salubris remedii seri poterat in anima confusionis plena, quam peccatorum multitudo contexerat. Maligno siquidem pectori, nunc tyrannidi dedito, nunc cædibus & severitate in matronas occupato, nunc inquinato spurciciis nefandæ libidinis, nulla salutaris admonitio insidere poterat. Nulla illud paterna & clemens reprehensio emolliebat; in Pontificemque Stanislaum furoris facibus amplius ignescebat. In hunc siquidem, quem prædiximus, modum animose, ut Pontifici & viro Apostolico par erat, Stanislao Regem admonente, obsecrante, & objurgante, Boleslaus Rex, iracundiæ suæ fræna laxans, pervicaciorem furorem in Episcopum effudit; increpitus ab eo, & contumeliis atq; terroribus & ceteris id genus improperiis obrutus, denuntiatione insuper addita, ut, ni desisteret mature, se nosset periturū.
[105] At S. Stanislaus, vir Deo plenus, impavidus dum maledictis incesseretur atq; constantior, mansit durato animo atq; obfirmato, ad singula pro Christi nomine & plebis Polonicæ libertate perpetienda. Pauci faciens siquidem terrores Regios, non subsiluit, neq; ut mercenarius ovibus desertis fugit; sed acrior constitit, nequaquam mortis interminatione perterritus, animamq; suam ingenue & magnanimiter ad passiones quaslibet subeundas cōposuit. Omnes enim suas curas spes atq; cogitationes, non ad caducam, sed ad ȩternam vitam producendam consequendamq; verterat. Itaq; lacessitus fortiorē se præstitit, omnium terrorum, omnium acerbitatum atq; suppliciorum contemptor: & perfecta caritate præditus, proculq; mittens timorem, flammas sævientis in Rege iracundiæ, mansuetæ mentis placabilitate extincturus, [nihil roformidans urgat ad pœnitentiam.] horrari atq; monere iterum Regem Christiani pectoris infatigata constantia substinuit, ut pro commissis pœnitudinem gereret, ut pro sceleribus fleret, & ultrices pœnarū flammas, quæ illum manerent, lacrymarum ubertate constringeret; prædicens sibi, ni resipisceret, luminare suum oportere extingui, sortem & gladium felicitatis suæ retundi, & singulas suas actiones teterrimo funestari piaculo, nec speraret surrectura aliquando, dum semel corruerint. Hæc autem non tam sibi quam omnibus Regibus & Principibus Poloniæ, visus est mihi veracissime prædixisse.
[106] Præmissa autem & plurima alia, ad commovendū & reprehendendū Regē, [cum stupore audientium:] dicens, confidentia simul & lætitia replebatur, ita ut alacritatem vultus ejus, responsionum & reprehensionū constantiam, turba Procerum & Militum, quæ circa Regem aderat stupore ingenti miraretur: plurimorum insuper efferebatur tacita licet laude, quod unus inter Polonicos Pontifices extaret, qui quod rectum, justū & salutare fuerat providere, & constanter Regi prædicere, atq; pro populo Polonico & ejus injuria prodire in aciem auderet, velut acerrimus defensor justitiæ, reipublicæ propugnator strenuus, portus quoq; & scopulus omnium injuste afflictorum. Movisset correctio Pontificalis etiam saxeum pectus: Rex tamen Boleslaus saxo durior, ferro rigidior, non movebatur.
[107] Confiderans deniq; Stanislaus Episcopus, quod Boleslaus Rex in omnium correctionum contemptum veniens, ita videbatur a se & reprehensionis Pontificalis disciplinam, & timorem Dei, & hominum reverentiam repulisse, ut clavum pertinaciæ assumens, nec stimulo urgeretur conscientiæ, nec pudore confunderetur infamiæ, neq; pœnis gehennalibus sibi a se denuntiatis terreretur; rigidiori animadversionis genere in Regē usurus verba facit. Quando, inquit, profundo tenaciq; facinorum limo demersus & infixus, perverse prorsus & nefarie grassaris in Deum, qui te per prospera extulit, qui pervaria munera glorificavit, qui beneficiis auxit plurimis; cum te illius exhibes & desertorem & offensorē, cum sua beneficia multiplicia ducis in irritum, [minatur censuram,] cum jura conjugalia prostituis, affligis Regnum, obscœnam sectaris venerem, non corpus tantummodo & spiritum, sed ipsarum etiam aurarum spiramina fœdantem, sceleribusque & oppressionibus nullum modum ponis; scias me de cetero non commonitionibus, sed præceptis; non reprehensione, sed censura, tecum acturum; & gladio Ecclesiastico exerto, tuas sceleratas actiones, postquam aliter rescindi nequeunt, coerciturum.
[108] Incanduit iis auditis ingenti cholera Rex, cum neq; Deus, neq; facinus meliora illum sentire permitterēt, & fremitum in Episcopum, quasi manus illi illaturus edito, terroribus, ut moris est illi potestati, & contumeliosis improperiis agit; bilem quoq; & ultionē spirare cœpit, & ni desisteret interitum sibi sciret propediem eventurum, [& se ad martyrium paratum asserit:] flagrabat dudum etiam tunc in Beatissimo Stanislao Martyre gloriosus ardor: quapropter saturatus opprobriis, alteram percutienti præbebat maxillam; & intrepidus absque ulla animi perturbatione, superno illustratus lumine, contumelias exprobationum & denuntiatæ mortis opprobrium libero fastidio irridens, hæc sibi minitanti Regi respondebat. Atque utinam propitietur mihi Deus, & quamvis immeritum significet, tribuatque corporis mei munus in holocaustum acceptæ victimæ sibi offerri. Quamvis autem Regis in Pontificem scaturiret ira, nemo tamen apparitorum, [Paucis quibusdam Regem placære conatis,] sed nec ex militum quæ Regem circumfundebat turba, ausus tunc est facto aut verbo obsistere, aut reprehensiones Pontificales refellere, aut aliquam illi contumeliam vel violationis injuriam inferre.
[109] Quinimo & nonnullorum Procerum Consiliariorumque, paucorum tamen, Stanislao discedente, impetitus est Rex admonitione atq; prece, ut reprehēsionem Præsularem, non secus quam oraculo demissam divino, in pectus animumq; demitteret, & pietatem Agni Cælestis facinoribus suis de cetero non irritaret; & non tam sibi, quam Regno, liberis quoq; & subditis justiori ordine prospiceret. Verum invidens fortuna domitori vicinarum gentium Regi, ipsum & in suum & Regni Polonici coarmabat exitium. Salubres enim monitus modestis & timoratis viris ingerentibus, malignorum prævalens suggestio prævaluit, & Regem suapte furentem, ad quæque improba in Episcopum meditanda incendens, facile recta & vera monentium consilium exsufflavit. Difficillimum quippe erat Patrem benigne admonentem audire, & sanam suam & aliorum eruditionem inserere in obsessum grandi facinore caput, quod & propria iniquitas animi efferabat in illo, & oleum inpinguabat perverse suadentium consultorum. [pluribus ex acerbantibus,] Nō ob id tamen Stanislai zelus & studium quievit, sed obstinacius nihilq; de rigore remittens, uniformi in corripiendo Rege duravit proposito; & quo poterat patiētiæ thorace munitus, impietati Regiæ reluctabatur.
[110] Deliberantem post hæc Stanislaum Episcopum, quo ordine & processu deinceps in Boleslaum Regem fungeretur, & secum super his varia volventem, nonnullorum Ecclesiasticorum virorum Ecclesiæ Cracoviensis obsecratio adoritur, [suadet Stanislao Cleras ut cum eo dissimulet:] ut tyrannidem declinaret Regiam, ut cœptam severitatem reprehensionis remitteret, ut sibi parceret, ut Ecclesiæ & plebi sibi commissæ & ex morte sua viduandæ consuleret, furoremque Regis leniendum magis quam exagitandum censeret. Sed ille, velut vas electionis a Domino dudum prævisus, hujusmodi precibus inflammatior, & ad amorem martyrii & in Regis salutem & in plebis Polonicæ libertatem alacrior fervidiorque reddebatur. [sed ipse martyrii cupidus,] Tantus [enim inerat] illi justitiæ & veri amor, tantum mali odium, ut periculi omnis interim oblivisceretur; nec ullius rei ampliori desiderio quam fundendi sanguinis, quam percipiendi martyrii tenebatur: id nocte atq; interdiu meditabatur: hæc sua assidua cum viris Ecclesiasticis consultatio, hæc ad Deum profunda deprecatio, ut mori sibi pro suo nomine & honore tribueret; nulloque terrore nullaque persuasione de sententia justi honestique poterat avelli; manebat in adversis potentior, mansuetudine & conversationis puritate ornatus.
[111] In tantum autem desiderum exardescebat martyrii, ut insectari ipsam mortem & cupere videretur, subinferens, non aliter libertatem Ecclesiæ & Plebis Polonicæ, nisi per necem suam proventuram; nec secus zizaniarum semina, [perseverat in proposito:] quæ pullulasse noscuntur, radicitus posse evelli; nec oves a lupinis morsibus liberari; Mea, inquiens, vita, omnibus in speculo posita est, qui si paulum titubavero aut reprehensionem meam remisero, turpem fugam inisse, turpi casu cecidisse jactabor, desertorque gregis mei videbor non pastor, Divinum jucicium, si pro præsenti contra tyrannidem Regis pro plebis injuria non stetero, non evitaturus. Gressus itaque suos in semitis legis Divinæ plena soliditate perficiens, & ad Regios terrores immobilis perseverans, non est passus sua immobilia vestigia commoveri, ad omnem casum durabile & firmum ostentans propositum.
[112] Ad obsecrationes deinde & supplicationes conversus, nonnumquam integras noctis elucubrationes, per fletus & suspiria veniam Regi deprecando, [interimq; precibus & lacrymis pro Rege insistens] absumebat; sacratas & puras manus levans ad Dominum pro reprobato & reprobando Rege; non secus quam Samuel quondam pro Saule interpellabat. Atq; pro illius conversione, suam & Regni Polonici ruinā aversurus, paternis excruciatus affectibus, frequentius sanctissimi sacrificii adolevit incensum, & immolavit lacrymabiliter vitulos labiorum. Et quanto Regis truculentiam sensit fortius consurgere & impetus ejus lascivire, tanto clementem Deum, sedatorem supremum, totus profusis miserationum visceribus, sibi illum conabatur efficere propitium & placatum; jugiter & assidue, diurnis orationibus & noctibus pervigilibus, pro illo & ipsius conversione omnipotenti Deo effundens fontes ac flumina lacrymarum. Dum siquidem transgressionis & pertinaciæ Regiæ meminit, dum facinus suum librat, dum regni ruinam & reipublicæ deformitatem exinde venturam recogitat, resolvebatur in viriles & Pontifice dignas lacrymas; quas illi ex caritatis affluentia, compassionis magnitudo excutiebat; plurimarumque lacrymarum rore vestimenta & locum orationis compluens, facinus Regium supplicabat abstersum iri: frequentiusq; ad imaginem Crucifixi conversus, mœrore plenus & humētibus oculis obsecrabat, ut afflictorum tangeretur miseriis, & pro Regiis non ultionem sumeret delictis, sed utrisque propitia benignitate præstaret levamen.
[113] [illius congressum declinat.] Obsecrationi autem abstinentiam addidit, & corpus jejunio atque cilicina zona affligens, etiam conversationem suam Regi subtraxit: & congressus illius atque communionem fugiens, omnifarieque ab eo se & suis sequestrans, assiduis complorationibus, uberrimis lacrymarum suarum fontibus, & jugibus deprecationibus indulgebat ac plangebat; si forte Regem obstinatum possit a suis avertere forefactis, & sibi suo supplicatu conversionem & propitiationem impetrare Divinam; fortis & diligens utrobique Pastor, mediator admirabilis; dum & contra sævientem Regem, defensionem pro grege & universo Polonico populo; & contra peccantem, justam reprehensionem opponeret; ac pro utrisque orationis & Sacrificii virtute assidue interpellaret.
[114] Verum cum oppressionum acerbarum redundatio amplior in dies foret, nec Rex videretur, aut illis finem positurus, aut obscœnitates vitiorum suorum relicturus; Stanislaus Episcopus, non ultra cunctandum nec mansuetudine agendum, factoque, non consulto in tā evidenti periculo opus esse ratus; illa flagitia illos furores, illos acervos facinorum, illas turpitudines non ferenstanto majorē cœpit adhibere rigoris Apostolici in Regem operam, [ac tandem post omnia remedia frustra adhibita,] quanto duriori vexatione videbar Regis invalescere in subditos truculentam oppressionem; & nefariam suam venerem, tam occasione quam exemplo, in dedecus Dei & in perniciem subditorum diffundi. Ex gradibus insuper Regiæ culpæ, ordinem quoque Stanislaus Pontifex auxit censuræ. Sic enim ad extrema dedecorum & nequitiæ prolapsæ res erant, uti nequaquam a Pontifice diutius sine offensa Dei & fidei, sive ruina & detrimento religionis & regni, ferri possent. Manum [igitur] missurus ad fortia, & gladium vibraturus, ex adverso consurgens pro Domo Domini, in aciem verus miles prodiit; ponereque animam suam pro grege suo Pastor vigilantissimus non dubitavit. Itaq; in singulis normam Euangelicæ & Apostolicæ doctrinæ custodiens, Boleslaum Poloniæ Regem, dudum verbo tenus a se commonitum, [Regem excommunicat:] excommunicat; mandatq; excommunicatum a suis subditis vitari; deinde in illū majores profert sententias; ad extremum anathemate eum ferit, Ecclesiæ illi prohibens ingressum, germen pestiferum falce Apostolica succisurus.
[115] At Boleslaus Rex asperrime passus correptorē, & ferocem se agens, & adversus omne remediū, [qui ideo in furorem agitur,] quod medicinali censura ab Episcopo ingerebatur, contumacem; ex eo tempore gravissimo furore barbaroque odio in Stanislaum Episcopum, pietatis & justitiæ defensorem, intumescens; rapido cursu fertur in præceps, ut illum crudeliori quo posset mortis genere consumendum, voluntate plena atq; consummata destinaret; qui furor suarum vesanarum actionum atq; libidinū eum in hunc usq; torrentem suæ præcipitavit insaniæ, ut purum se a contagione spurcitiarum execrabilium [fore] æstimaret, si virum Dei & reprehensorē suum Stanislaum Episcopum gladio sustulisset: & satagens sua occulere facinora, hoc egit ut cunctis fierent vulgaria. Sed quamvis sæpe numero multifarias illi tetendisset instaurassetq; insidias, protegente tamen ipsum Altissimo, omnia pericula, omnes laqueos, omnia supplicia ad quæ destinabatur evasit; [multa frustra molitur in sanctum] qui non Regiis terroribus sibi frequentius denuntiatis, nec Ecclesiasticorum virorum persuasionibus, fugam; nec amicorum blandimentis, Regiam reconciliationem sibi suadentibus; a sui status rectitudine & firmi propositi poterat averti: neq; variis persecutionibus decoctus exustusq; flamma, in viriditatis suæ constantia quomodolibet consumi: sed inter universa discrimina veritatis assertor atque justitiæ propugnator, religionis & fidei Christianæ tramitem, oppressorum & gravatorum causam non reliquit, æquanimiter suscepturus quidquid furentis Regis excogitavisset insania: forte quoque & solidum retinens pectus, nulla tentatione sterni potuit.
[116] Contra tot machinas persecutionis iuvicta cōnstantia stetit; æquanimitare infracta opponens contra tyrannidem Regis reprehensionem Apostolicam, [forti constantia ob armatum.] & contra horrendum facinus purissimam vitam. Æterna quippe magnopere appetens, vires ex adversitate sumebat; & crescente pugna, gloriosiorem sibi non ambigebat proventuram victoriam. Gerens insuper in Pontificali & Apostolico pectore suavitatē & voluptatem admirabilem, si contigisset sibi pro Dei honore atq; Religione, pro plebis injuria atq; oppressione, felici cruore damnari. Adversusq; vitia Regia sensim invalescentia, ab omnibus desertus solus stetit; & ne Regem & Regnum, ne Rempublicum pessumdaret, quantummodo uno obstari poterat capite, pronus & intrepidus restitit; nihil omittens, quod a vigilantissimo Pastore pro salute Regis & gregis opponi par fuerat: immenso caritatis ardore sua demonstrans flagrare viscera, cum & pro expiando Regis delicto supplici exȩstuaret precum & sacrificiorum incendio; & pro libertate populi Polonici carnē suā devoveret supplicio.
[117] Gladium Ecclesiæ qui ad salutem tantummodo percutere solitus est, Boleslaus Poloniæ Rex contemnēs velut stipulā; & tanta stultitia tantaq; crassitudine tenebrarum mentem suā excæcans, ut gladio suo materiali & potentia sui roboris existimaret jura divina atque humana se pro libitu exterminaturum; [contemptim Divinis adesset,] divinis se assidue ingerebat Officiis; Stanislao Episcopo ipsius deplangente cæcitatem, & suo assiduo supplicatu pro ejus conversione obsecrante; ad cetera insuper mala id quæsivit patravitque dedecoris, ut, quo velut hostis naturæ abutebatur, [& suum jumentum circumduceret,] jumentum cultioribus mandaret purpuris contegi, & in opprobrium & contumeliam Stanislai Episcopi, per itinera publica, quo illum transire contingebat, secum duci; ante fores quoque Ecclesiarum, dum se Rex scelestus atque anathemate damnatus misceret Divinis, in ludibrium Dei & in spectatum humanum ostentari: neque illum pudor a turpitudine, metus a periculo, aut ratio avocarunt a furore.
[118] Vidit Stanislaus & doluit, & contremuerunt renes ejus, & accensus est furor ejus secundum judicium legis; Apostolicæque gratiæ illustratus radiis, non tulit utrumque; [jubet cessari a sacris,] cum res suapte pessima & detestanda, pejori etiam exemplo edebatur: sed pro tam discriminosis casibus, pro tam detestandis excessibus, zelus non immerito viri beati accensus est, & ignis in suæ meditationis anxietatibus exardescens: & sileri ab Ecclesiis rem divinam, sub omni tempore quo Rex adesset, jussit; & ex jumento amictum omnem, ad revelandam Regis ignominiam, discerpens; nares illius & omnem oris promuscidem propriis manibus amputavit; [& ipse naribus jumentum mutuat:] jumentumq; ex se ipso deforme deformius reddidit, calorem & puritatem in Religionem Dei eo ipso opere demonstrans.
[119] Præsumptionis id opus pleriq; non zeli, non religionis, non sapientiæ judicabant: Stanislaiq; Episcopi criminabantur virtutem, appellabantq; temeritatem & insolentiam, culpantes vehementer illū, qui Regem suapte furentem in periculum sui irritare contendisset; [cum vario variorum sensu.] ceteris, quos rectior justiorq; sensus habebat, & Pontificalis & Christiani pectoris in Stanislao efferentibus & admirantibus fidem & virtutem: qui grandem vim dilectionis obtinens in Deum, grandem in proximum, omnibus Regiis calcatis terroribus, adversus peccatum obluctatus usq; ad mortem, nihil esse monstraverit imperiosius caritate, [cujus] efficax studium & studiosum affectum, tamquam fidelis præco & fortis athleta, verbo, exemplo & opere in discriminoso tempore prosecutus; pietatis & religionis atq; zeli sui seminibus utilem vindemiavit fructum, dum illum zelus Christi reddidit clariorem.
[120] Auxit illico hæc res ferocem Regis insaniam, auxit insolentiam, [seredit deinde ob ira Regit] & lividū indignationis virus in Stanislaum Episcopum effundens, præpropero conatu Pontificem obtruncare perrexerat, nisi Stanislaus interim Episcopus, plus amicorum & virorū Ecclesiasticorum quam suo studio servatus, in loca occultiora secedens, furorem illius declinasset. Consilium deinde Rex agitabat, & secum & cum aliis: nec nocte nec interdiu ferias agere poterat, plenior aliquanto furorū irarumq; quā ante fuerat propter interdicti in eū lati notā. Et jumenti mutilatione ad ampliorē bilē illum accendente, diesq; ac noctes desiderio enecandi Episcopi torquebatur. Non deerat ea molienti perniciosa Purpuratorum suorum assentatio, [instigatione optimatum auctam,] Polonicæ genti innata, Principum opes & mentes impetuosius quā hostilis furor depravare & pervertere solita. Erant & ex Militum ordine plures numero, qui Regis truculentiā non modo nullis averterent remediis, sed & insuper mollibus alerent adulationum venenis. Non deerant qui & Regis benevolentia & Stanislai odio, spe quoque alicujus Magistratus & Dominii potiundi commoti, ampliores flammas sererent.
[121] Ex quibus Rex ira & temeritate vehementi impulsus, nec sua & Regni pericula prospicere, nec Stanislai Episcopi fidelem & salutare reprehensionē justa voluit æstimatione pensare; nihil pendens supplicia, ipsum & generationem suā pro sceleris magnitudine punitura; parum sibi, parum Regno, parū genti Polonicæ, parum liberis quos jam sustulerat providens nec satis animo a densissima ira obcæcato metiens, [ab eoq; ad necem destinatur,] quo se usq; effusura foret sceleris patrandi immanitas; tantos sibi spiritus, tantam arrogantiā sumens, tantisq; infremebat suæ indignationis motibus, ut divinas juxta ac humanas leges in sua arbitraretur potestate consistere. Sed nec deerant Consiliarii fideles, [paucis frustra dissuadentibus.] perpauci tamen & rari, qui Regem a proposito in necem Episcopi destinato averterent, obsecrando ne usq; ad parricidium grassari perseveraret, & regalem dexteram Pontificali sanguine pollueret; suaderentq; ne salutem, tum suam tum communem, ira faceret potiorem: sed animus libidine & passione oppressus cæcatusque, justi rectiq: neque capax, neque tenax esse poterat; mentique Regiæ, jam ira efferuescenti, nihil rectæ persuasionis poterat succurrere.
CAPUT X.
Cædes S. Stanislai a Rege perpetrata.
[122] Destinatus sorti suæ Boleslaus Rex, nullis sanis consiliis, nullis persuasionibus, nullis deniq; terroribus, a nece viro sancto Episcopo Stanislao inferenda, poterat abduci: sed inconsulto primum iracūdiæ ardore, deinde furia vel potius demoniaco suggestu stimulatus, ad impiam & nefariam cædem animū intendit; sæviorq; ignibus Æthnæ furor illius, atq; ultionis desiderio incensam flammam ructitans, rationē cū Militibus, proposito suo favētibus, [Furore Regis per aulicos aucto,] de interficiendo Pontifice Stanislao, habere cœpit: & quāto celsior hactenus dignitate Regia, operante Ecclesia, refulsit; tāto in eam crudeliori animadversione desæviit, vires potentiæ suæ adversus illam, nefanda mentis perversitate convertens, acuendo in interitum sui sponsi gladium, quem ab ipsa contra suum vibrandum susceperat inimicum. Nec quales fluctus, qualesq; tempestates facinus illud cieret funderetq; quidquam pensi cōstat illū & suos nefarios Milites, utpote qui nec oculos nec animam haberent, considerasse: cæcaq; obstinatio atq; tumor & rabies quȩdam Regis & Militum pervaserat animos, eorumq; mentes & pectora in Episcopali trucidationē coarmabat; in eam dementiā prolapso Rege, ut Pontifice Stanislao, a quo pro suis flagitiis reprehēdebatur, enecato, & facinora sua latere, & pro arbitrio suo singula credere sibi successura. [tempus & locus cæcus quæritur.] Ad explendū itaq; facinus dudum meditatum, dies, tempus & locus opportuna quærebantur: adeo enim ulciscendi libidine cæcus in præceps trasversusq; est visus agitari, ut honestene & ex re sua, an secus id fecerit, minime cogitaret; acerbos fructus & infelicia germina ex illo parricidii opere, sibi & suȩ posteritati atq, genti, relaturus.
[123] Est autem haud longe a Cracoviensi urbe Ecclesia, ex petra alba rotunde in editiore rupella in plano consurgente fabrefacta, [Foris in Ecclesia S. Michaelis] & S. Michaelis Archangeli omniumq; Angelorum nomini dedicata, modicolacu in latere uno ambita: apud quam quondam Poloni, priusquam ad jura Christianitatis conversi forent, idolis suis profano cultu reddebant sacrificia & incensa. In hanc Stanislaus Episcopus, qui dudum patiendi & moriendi pro fide, pro religione, pro veritate, affectū induerat; pro Regis conversione & suo populiq; Polonici peccato sacrificaturus, non Regem veritus, non mortis sibi denuntiatæ formidine pressus, tertio idus Maji, in quintam tunc cadente feriam, constantibus cum Clericis, communionem vitaturus anathematizati Regis, descendit; ratus se illic, velut in loco abstracto, quiete rem divinam expleturum. Non latuit ea res Regem, [Stanislaus Missam celebrans,] singulos gressus & diverticula Stanislai Episcopi per suos satellites explorantem. opportunitatem itaq; occidendi Episcopi provenisse gavisus, militibus suo proposito faventibus, densiori [numero] quam solitus fuerat, se subsequi jussis, illuc ad nefariam explendam cædem, ad sævum peragendum facinus, & insignē crudelitatis occupaturus titulum, [a Rege ejusq; milite cingitur] primus apud Polonos & inter Polonicos Reges execrandi auctor exempli, insanæ cujusdam temeritatis plenus, justissimam Stanislai Episcopi reprehensionem ulturus ferro, cum militum caterua, ad unum parricidii facinus conformi crudelitate exequendum ire pergit, eximia bona sua uno deornaturus vitio. Festinabat autem ad locum rapidis passibus, metuens virum Dei Stanislaum per fugam, comperto suo adventu, de ecclesia S. Michaelis evasurum: eoque adveniens, locum per milites corona circumagi & observari diligentius, ne Stanislao Episcopo effugere liceret, jubet.
[124] Quamvis autem Stanislaus Episcopus cohortem adversum se convenisse, denuntiantibus sibi Sacerdotibus, agnovisset; [absque timore securus,] quamvis terribiles fremitus stridoresque tam gladiorum quam armorum sensisset; oculos tamen in sublime erectos tenuit, nullum trepidationis signum dedit, nihil suscipiendæ passionis asperitate trepidans, intelligensque diem advenisse, quæ voluntatē probare operis effectu exigebat. Nihil frementium militum cohortem horrere, nihilq; ex vultu hilari notatus est mutasse: sed virtute animi sui & constantia fidei securus, & omnis pavoris expers, probatior & magnificentior ex eo reddebatur: rabiemque Regis & militum suorum, cruentosq; & impendentes gladior contemnens, fidei & justitiæ probatissimum se Confessorem expressit: ostenditque in se plus posse amorē Christi quam cruciatus Tyranni, & de sola oviū suarum & persecutorum salute solicitus, elevatis in cœlum oculis, vultu deniq; imperterrito ac satis beato, orationem fundens, constantiam patiendi, & Polonico populo & suis percussoribus veniam, gregiq; suo divinæ miserationis tutelam impendi precabatur, dicens.
[125] [orationem fundit,] Deus omnium clementissime conditor & Redemptor, coram quo omnia vivunt, cujus nutu omnia diriguntur, cujus beneficio animæ omnium pro tuo nomine morientium mutantur in melius; benedico te, qui me in hanc horam & in hanc passionem perducere dignatus es, ut particeps existerem passionis & calicis Christi tui. Glorifico te per unicum filium tuum, æternum Deum & verum Pontificem, Dominum Jesum Christum, cujus passionis & intercessione & merito te quæso, te deprecor, ut pro tuo nomine, honore atque justitia, pro tua religione & populi Polonici libertate, duratum & patientem conferas animum ad quælibet tormenta toleranda: dones & populo Polonico indulgentiam, [pro interfectoribus erat,] ovibus vero meis, imo tuis, tuæ propitiationis tutelam, nec Regis aut suorum satellitum ignorantiam imputes ad peccatum. Ea oratione expleta, Missarum solennia Pontificalibus indutus, tremente omnium ministrorum qui illi assistebat ordine, prosequebatur. Post peracta sacrificia, [ac Missam absolvit:] vir Dei, actionis innocentis virtute fortissimus, aliud extemplo sacrificium, aliud quoque holocaustum, proprii videlicet corporis hostiam, & vivæ mentis constantia justissimam, ad pœnam persecutorum traditurus, corpus etiam ad omnes cruciatus perferendos coarmabat.
[126] [contra quē immissi milites,] Continuit se Rex, Divino nutu correptus, donec sacrificia Missæ per Stanislaum absolverentur. Sed ut erat ferox natura & omnis moræ impatiens, conterritus ira, accensus furore, & quadam rabie vexatus, mittit tandem milites, qui Stanislaum Episcopum, etiam sacrificantem, interimant. Affuit illico virtus Divina, potentiam dexteræ suæ manifestans. Ad conspectum siquidem Pontificis, cohors armata & ad occidendum missa, posteaquam ecclesiam ingredi ausa est, expalluit, trementibus quoque artubus & genubus, animi vero magna & repentina formidine, & qualem Deus impietatis auctoribus immittere solet, consternata, dum virum Dei strictis ensibus nititur contingere, cecidit, magnum edens corporum & armorum fragorem. [Tum] retrorsum reptantium more ex ecclesia evoluta, a Boleslao Rege, quod vacua redisset, castigata; [semel iterumq; retroacti] & inclementi jussione, quatenus iterum factum exequeretur, mandata; resumpto ferro & spiritu, facinus etiam resumptura; ædem sacram reintrat, facinusque peragere commissum adorta, arietatur vice altera præceps in terram. Quam ab ecclesia cœpto irrito reversam Boleslaus Rex, velut meticulosam, corripit: increpat quoque atroci verborum virtute, duplici ingressu neglectam necem Pontificis maturare. Movebatur [autem] omnis illa cohors, sed metu regio tam indignationem, quam meticulositatem superne immissam premebat.
[127] Adhuc autem vesanientibus tam Rege quam militibus, & nequaquā divina longanimitate correptis, dum ecclesiam jussa Regis expleturi milites introissent, obriguerunt universi; & non secus quā mortui ad extremum allidebantur in terram resupini, vehementioriq; quam prius ictu sternebantur: [etiam tertio prosternuntur,] nec virū beatum contingentes, tertio jam terrore correpti, de ecclesia viritim prosiliunt, & imbelles dexteras suas ad irrogandam necem Stanislao Episcopo; seque, divina virtute Stanislaum Episcopum protegente, tertio prostratos, obrutos & terrefactos tyranno denuntiant; quatenus non militari parricidium expleatur manu, sed Regia, & publici potius quam privati munere officii. Quorsum hæc? nisi ut per signum visibile, cui sororinum in horto Oliveti & in captivitate Christi provenerat, [similiter ut Christo olim accierat.] mirificaturus Dominus Sanctum suum, patulo inclaresceret, quia non cum imperat Tyrannus trucidamur, sed cum probaverit ipse corripimur: & ut futurus Martyr, per similem qui Christo acciderat casum, amplissimo glorificaretur honore, qui silendo & orando armatos suos occisores inermis ipse itidem atque tertio in terram straverat. Indignum insuper, ut reor, providentia judicabat suprema, ut Christus Domini, futuro significandus martyrio, a quoquam prius quam a Rege, qui & ipse Christus Domini erat, deberet contingi. Divinitas quoque primitias patricidii, soli Regi (quod palam licebat ex trino militum casu intelligi) reservabat.
[128] Sed redeo ad id unde digressus fueram Boleslaus Rex, [Rex furore succensus] nihil horum [auditu] quæ a militibus denuntiabantur motus, nimietate iracundiæ succensus, & furiis stimulatus ultricibus, ac nefandorum suorum scelerum vexatus aculeis, virtutis insuper divinæ oblitus, & diabolicis tenebris obcæcatus, divinum quoque, quod illi miræ miserationis modo per triplicem militum casum, lapsum ejus aversurus, Deus patenter ostenderat, interdictum non advertens; reputans militum casum triplicem vel quibusdam accidisse præstigiis, aut milites pavore consternatos, correptos & stratos se finxisse; minaci & pleno furoris vultu objurgat illos & corripit, dicens: O! degeneres & ignavi; feminæ, non viri; pusillanimes, non milites: tanto pavore & trepidatione vos perculsos intueor, ut plures numero unum Presbyterum inermem armati de ecclesia trahere, & meas graves injurias in eo ultum iri pertimescatis? Sic aiēs, [exerto gladio ipse in ecclesiam irruit,] ut erat nimium vehemens feroxque natura, dæmoniacis instigatus suggestibus, & fundendi sanguinis avidus; quamvis, ut præmisimus, interdictoriam in Christum Domini sæviendi, per trinam suorum militum retrosum aversionem, accepisset: exerit gladium, sibi & cuilibet alteri Regi, non ad irrogandas sed ad propulsandas injurias & neces innoxias, a superna potestate attributam; novo & inaudito genere carnificii usurus, & tam ingenti furoris æstu actus, ut ne sibi quidem, donec Pontifex rem Divinam expleret, præstolandum duxerit.
[129] In ecclesiam ergo, quam ab aliorum tyrannide in coronatione sua tutandam jurejurando se devoverat, cum turba carnificum, militem Christi Stanislaum occisurus, insilit; Episcopum Stanislaum, qui benignior quam justior zelando suam salutem, erga illum apparuit, acriter inclamans: probrosis ipsum sectatur contumeliis: templumque in quo Spiritus sanctus pernox & perdius habitaverat, violat: & non loco, non tempore, non ordine Pontificali & Apostolico deterritus, [cumque S. Stanislai Missam cōsummantis vertici immergit:] non Divinam, non Sanctorum præsentem veritus Majestatem, exuta prorsus humanitatis mansuetudine; Beatissimo Pontifici Stanislao, Missarum solennia consummanti, gladium sancti capitis vertici, profundius quam valuit, immersit; sanctumque verticem disrupit; & Pontificalem cruorem recentibus sacrificiis permiscens, virum Dei Stanislaum, Polonicæ Ecclesiæ lucernam, impius Rex & sceleratus, veniam sibi & suis satellitibus deprecantem, prosternit, interimit & extinguit; & patricida impius; dignum Deo Martyrem consecrat, sponsum in gremio sponsæ, pastorem in ovili, patrem in filiæ amplexibus, & filium in maternis pene perimens & obtruncans visceribus, hædum in matris lacte decoquens, & terram cruore sanguinis Pontificalis inebrians, sceleratus sanctum, tyrannus Præsulem, castum incestus, purum lubricus.
[130] Perimere autem Sanctum Dei non contentus, etiam contumeliam & ludibrium adjicit in extinctum; & in corpore beato, adhuc in pavimento palpitante, ut sanguis sanguinem tangeret, & abyssus abyssum invocaret, omnem ante quæsitæ probitatis gloriam impietatis scelere obfuscans, addens in defunctum gravem contumeliam, nasum & genas orisque partes, quo deformius redderetur, manu propria amputavit. Id enim sibi cæso Antistite carnifex primum assumpserat agendum, ut in ultionem jumenti, [occisi nasum, genas, labia amputat:] cui vir Dei Stanislaus, zelo animam suam accendens, nares & labrum absciderat; ipse quoque in eisdem humanis partibus Stanislao Præsuli incisionem inferret; & per mutilationem corporis Apostolici, corpori bestiali, suos plusquam bestiales abusus foventi, parentaret: posuitque maculam in gloria sua, & cruore innocuo baltheum Regium obfuscavit.
[131] Perpetraverit licet ferox tyrannus, cum suo satellite, quod decreverat, nondum tamen pectus cædis avidum quietari potuit, parvaque hæc atque exigua Regi impio, quæ occidendo virum Dei & occisum deformando, mutilandoque jam præegerat, videbantur; nec est expletus nece Pontificali cruentus animus & mens impia: postquam enim sustulerat vivum quem odisset, ejus tamen cadaver persequebatur. Cadaver Sancti foras Ecclesiam extrahit, & concidendum militibus tradit. [& militibus objicit cadaver a se ab ecclesia extractum] Stabat siquidem ante fores ecclesiæ cohors armata militum, cædis Regiæ spectatrix potius, trino suo casu ad id permota, quam adjutrix; visura quoque in quem finem improbi ausus Regii reciderent. Verum Regia impunitate conspecta, priorem quasi pusillanimitatem a Rege illis exprobratam detersuri, in corpus Sancti exanime a Rege illis objectum, certatim mucronibus & pugionibus sæviunt crudelissime, in illum barbarorum ritu degrassati: & quod in vivum potentia superna prohibiti non potuerant; in mortuum, unus alterum præveniendo & impediendo, creberrimos ictus edunt: ut unusquisque eorum summi sibi delicti loco duceret, nisi aliquid singularis sævitiei in Sanctum intulisset: quatenus Rege sævum opus cujuslibet prospectante, is in favore Regio haberetur potior, qui crudelius in Sanctum impegisset.
[132] [amputata dextra & corona capitus,] Unde factum est, ut amputata ea dextera, qua frequenter panem & vinum in corpus & sanguinem Christi convertendum signaverat, & capite detruncato, Coronam quam in clericalis Religionis indicium ad imitationem Apostolorum Principis deferebat, a reliqua parte capitis strictis gladiis amputarint, non attendentes, quod & in caput ejus & in manus unguentum effusum fuerat sacratissimæ unctionis. Fas, & lex, & pudor, & reverentia, Pontifex, & templum, & omnia jura divina & humana, Rege agente, Rege jubente atque præsente, tum profanata, tum confusa: corpus etiam viri Dei minutatim in mille conciderunt particulas, [in mille particulas discindēdum:] ut a membro quolibet singularem se exigere voluisse pœnam Rex decerneret, & tot mortibus, quot conscisionibus virum Dei plectendum censuisset; quasi vellent & quod mactaverant manducare, & exponere quod ceperant tam impia concisione venale: existimante Rege & suis satellitibus, Pontificis sancti memoriam e terra & viventium memoria tolli, si illum in tot partes concidissent. Sed ea res longe aliter, quam Rex ratus erat, evenit. Nam dum nomen ejus e terra eradere satagit, omnium seculorum memoriæ illum, [quas, Clerum intactum dimittens,] altius quam excidere possit, infixit. Et cum tam atrox atque tyrannicum in Stanislaum Episcopum pepigisset carnificium, ab Archidiacono tamen & Canonicis, ceterisque sacri Ordinis qui Pontifici ministraverant viris, manus continuit.
[133] Perierat jam in Stanislao Episcopo humanæ conditionis cognitio: & non solum quis fuisset, sed & quid esset, naturæ figura erepta, tormentorum & concisionum crudelitas, ne agnosci posset, abstulerat. Jacebat siquidem corpus exanime, confossum, [dispergi mandat] sauciatum, scissum: ceruix abscissa, cerebrum divulsum, candida olim membra cruore oblita & luto deformia: in Rege tamen feri & barbari mores mansuescere nequiverunt. Ipse siquidem rabie solita intumescens, neque crudeliori carnificio se satiatum declarans, membra concisa in varia & remotius porrecta loca spargi, & in terram effundi, & ut a bestiis, feris, canibus, vulturibus, corvis, ceterisque sanguipetis alitibus devorarentur, jubet projici & exponi; positurus morticina ejus escas volatilibus cæli, & terræ bestiis carnes ejus; nesciens & delirans, quid hac corporis sancti ageret concisione & disiectione. Regnum suum Polonicum concidebat, & exteris nationibus velut sanguipetis ad devorandum delendumque spargebat, se quoque & genus suum per juhusmodi insaniam, Regio fulgore & diademate privabat: & credens concisione & projectione hujusmodi, sæva & abominabili, Sancto Dei struere ignominiam; gradum illi struxit in ampliorem glorificationem.
[134] [ex eis digitus unus piscibus cedit.] Milites mox, Rege spectante, jussa perficiunt, & corporis sacri partes per circuitum dispergunt, & in corpus humanum humanitate amissa sæviunt: idque quam maxima cura, imperante Rege, provident, ut per jactus hujusmodi, in remotiora quoque loca arrus sacri divellerentur: quo effectum est, ut [dum] omnia membra Sancti; omnes artus, quos gladii impiorum & frameæ satellitum disciderat; omnia ossa cum nervis, quæ ferrum sulcaverat, separatim, & longa a se distantia jacerent projecta, unius digiti articulus in stagnum, ecclesiæ apud quam hæc agebantur proximum, decidens, a pisce glutiretur.
[135] Ad Regiam deinde, nefanda & recenti cæde Sacerdotali madens Boleslaus Rex, cum cohorte militum reversus, heroicum facinus exsolvisse apud milites gloriabatur. Astabat Procerum & militum satellitumque turba, assentationum, qui Regibus domesticus esse consuevit morbus, ingerens laudes. Heu miseros quanta caligo cæcat! Recte consultum, rectissime factum esse asseverant, consolabanturque certatim Regem, ut quisquis maxime poterat; facinusque suum stultis nutriebant præconiis; parricidiumque & facinus Regium, [Inde reversus in aulam, adula teribus suis] quo Pontificali sanguine impias fœdavit manus, non extenuant tantummodo, sed commendant, laudando quod objurgare debuerant: nihil temere, nihil truculenter aut inhumane, nihil acerbe aut tyrannice; sed juste irritatum, & quæ diutius quam transgressionis moles exigebat, differebatur ira, in Episcopali nece Regem commisisse, ut ingenia humana sunt, ad illius cui assentantur levandam culpā nimio plus facunda quinimo Stanislaum Episcopum dignum & justo cæsum fuisse insusurrant exemplo. Quibus Rex delinitus sermonibus, [Episcopium diripiendū concedit.] & eorum assentatione, rectum se egisse opus existimans; ædem Pontificalem & Sacerdotum familiariumque suorum domesticorum fortunas, militari irruptione expilari mandavit; assidue cæco pectore investigans, si quid ultra inferre posset in eum, qui jam hujus vitæ limen excesserat; uno parricidii sui perverso opere bis impius, bisque profanus, qui & reprehensorem suum salutaria monita ingerentem non erubuit, & Pontificem rem Divinam tractantem trucidavit.
CAPUT XI.
Gloria S. Stanislai inter Martyres coronati. Corpus miraculose redintegratum.
[136] In hunc modum sanctæ memoriæ Stanislaus, Cracoviensis Episcopus, [Occisus anno ætatis 49 Episcopatus 8,] cui ab incunabulis fidei & religionis inerat vigor, vitæ merito dudum Martyr, velut electus aries ex magno grege assumptus, acceptabile holocaustum offerens omnipotenti Deo; palmam gloriæ æternæ, quæ causam Dei intrepide agentibus impenditur, consecutus; sanguinis palmam illustrissimam occupavit, glorifico & glorioso Martyrio, humanis quidem manibus, sed ferina mente; sub Gregorio Papa septimo, dum annum prope quinquagesimū ageret, consummatus; & per mortem præmia mortalitatis, octo annis Pontificali in Cracoviensi Ecclesia administrato Sacerdotio, adeptus: si mors appellanda est, quæ vivendi dedit initium. In hunc modum gratissima Deo victima litata est, verus ipse Sacerdos Dei & hostia, sanguinis sui profusione Christum victorem victor secutus ad cælum. In hunc modum suis tantummodo viribus constans Episcopus, & de Rege potentissimo multarumque gentium & nationum victore & de sua armata militia triumphavit; Pontificatumque suum Domino nostro Jesu Christo, nobilissimi sui sanguinis effusione sacratum, reddidit. In hunc modum maximo certamine sublimique robustate martyrium confecit, qui quod defuit passioni Christi, juxta quod de se testatur Apostolus, insigni suo & mirifico martyrio noscitur in suo corpore supplevisse.
[137] Anima ejus beata, tot ictibus & tormentis carnificum, [inter Martyres in cælo suscipitur:] tot cruciatibus & pressuris a corpore exclusa, volatu celeri ad propria remeavit; benedictæ speculum Trinitatis, pro sui martyrii singulari merito, profundissima acie visura; & inter primos Martyrum ordines, splendidissimum atque amplissimum locum perceptura; ministerio Angelico, adventum ejus universa Hierarchia cælesti honorante, in æthereas cælorum & sempiternas, unde illi origo fuit, invecta est mansiones; in concilium beatorum spirituum, & in regnum Dei cum insigni triumpho recepta; consociata Hierarchicis splendoribus, Divinæ majestatis effecta perpetua contemplatrix, ad sacras januas & in thalamum cælestem cum splendore admirabili atque corusco accepta, & in colloquium familiare Dei admissa, ac in participium hereditatis æternæ suscepta. Ex ejus occisione sonus valde canorus prodiit, qui universum orbem Catholicum ad ora in Conditoris laudem solvenda protulit, & corda orthodoxorum in ejus amorem excitavit.
[138] Non temere, sed religiose atque pie crediderim, quod Stanislao Episcopo ex bello infestissimo, [& a Christo coronatus,] ex pugna crudelissima, cruore oblito & in mille partes conciso, de Rege potentissimo & suo exercitu triumphum & palmam referenti, Christus Dominus, qui agonem suum lætus spectaverat, qui præliantem adjuverat, cum omni beatarum animarum occurrit caterva; & militem suum blandissime compellans, mirificis extollebat præconiis, coronam variis floribus contextam, velut victori magno, agones suos præmio æterno remunerans, offerebat: apud cujus Majestatem Vir Dei Stanislaus ea poterat uti querela: Videsne qualia patiuntur, o Verbum Dei, reprehensores criminum nefandorum? Ecce enim Boleslaus, Polonorum Rex, increpationem meam non ferens, Petri Militis post triennium ab inferis revocatione, & casu trino suorum militum, me occidere jussu suo venientum, tuæ insuper Majestatis præsentia nequidquam deterritus, ausu sacrilego me ad aram corripuit; & corpus concidens in frusta, feris devorandum, discerpsit. Cui querelæ Christus Dominus, tale præsumi potest dedisse responsum: Vidi te tamen, vidi agonem tuum: nec spectator solum aderam, sed adjutor: [Patronus Polonis datur.] & quoniam pro meo nomine non exhorruisti prælium, victorem & Martyrem universo orbi, Polonis vero Proto martyrem & Patronum magnificum, te decerno: corpus tuum novis radiis & luminaribus cælestibus illustratum, absque cicatricum nota reintegro: Angelorum illi deputo custodiam; triplicata te laureola adorno, virgineo corpore referente de hoste triumphum.
[139] Occisione beati viri Stanislai Episcopi, tam crudeliter & tyrannice secuta, [Luctus oecultus bonorum,] in graves lacrymas & lamenta primum, deinde ad immensam exultationem & gaudium universa Cracoviensis provocata est mater Ecclesia. Gaudebat siquidem propter confessionem & constantiam sui Pontificis, quod tam fortissimum de se agonem præstiterit: flebat propter viduationem, quod tam speciosum & decorum præ filiis hominum sponsum sibi dolebat ablatum; gemebatque & in gemitu suo ac suspiriis per singulas noctes lectum lacrymis rigabat, erantque juges lacrymæ in maxillis ejus. Hoc insuper ad gemitun ejus accesserat luctificum, quod nemo reperiebatur ea tempestate, tam arcto sanguinis aut familiaritatis vinculo, tam sancto atque solenni officio Stanislao Episcopo conjunctus; sed nec ex viris Ecclesiasticis aliquis tanto zelo & caritate impletus, qui aut publice luctum edere, aut justa funeri solvere, [etiam sepulturæ officio prohibitorum.] aut corpus sacrum recolligere, & in Ecclesiam majorem, imo nec in quamcumque inferre, aut liberam vocem emittere auderet. Singuli metuebant, singuli erubescebant, singuli execrabantur solennitatem luctus implere; nemoque mutire ausus est, præterquam in angulis & tenebris in timore; quoniam hoc sibi totum Regius vindicaverat terror, pœnali edicto prohibēs, ne cui corpus beatum colligere aut humare liceret, & quos luctu affecerat lugere non sinebat. Singulos vetabat mœrere, neque publico neque privato officio [permittebat] curare corpus Sanctū periisse illud existimans, quod pro Christi nomine crudelis mucro consumpserat: maximumque luminare etiam post mortem exterminare conabatur, gestiens grandi animi æstu, sacros artus & carnes Pontificis, a feris, alitibus, & canbus devoratum iri.
[140] [dum Stanislai fama mendaciter proscinditur & denigratur,] Ad levandum insuper facinus Regis, ampla in Sanctum a Proceribus & satellitibus suis, non conscientiæ impietate compunctis, nec effectu parricidii mitigatis, facinora adulterina, mendaciorum commenta congesta sunt, & Pontificis occisioni inique insultatum: graviaque in illum crimina, ut viri Sancti obscuraretur nomen, viperino ore objecta. Et dum vera criminationis causa non suberat, calumniosis illum conati fuscare figmentis, maligna in eum cœperant sarcire mendacia; & in solatium perpetrati facinoris, falsis criminationibus vitam infuscare conati sunt Sanctissimi Pontificis, concinnatis virum Dei satagentes fœdare opprobriis. Quod ut facilius proveniret, & in credulitatem humanam defigi posset, verisimilia vitiorum nomina Stanislai virtutibus calumniatores objectabant. Pervertere quoque sancta ejus opera, aut, si id minus procederet, fuscare æmula sanctitatis iniquitas contendebat, figmentorum funiculo & faceti sermonis argumento; eumque non Præsulem, sed pressorem; spiculatorem, non speculatorem; mercenarium, non sponsum; lupum non Pastorem; non mentium, sed renum scrutatorem; aliaque multa, quæ solent calumniatores & invidi jactare, voto nequitiæ, procaci ore & in convitia semper armato obganniendo, calumniosis detrahentium labiis, & venenosis adinventionibus factionum, appellabant; multifariisque carptionibus nitebantur Stanislai sanctitatem incessere, & contradere facinus Regium oblivioni, non Regem tantummodo sed & iplos dedecorans.
[141] Hæc quoque criminationum figmenta divulgare Rex Boleslaus jusserat, tam in dictis quam in factis æstimationem ejus laudemque subrui satagens, [ex voto Regis.] & penitus exterminatum iri. Cujus omnis ad hoc tendebat intentio, ut viri Sancti opinionem violaret famamque dejiceret; invidens decertatori veritatis & justitiæ, in appellatione Martyrii pariter & honoris adeo ut foret Stanislai nomen: omnium salibus aspersum, omnium ludibrium jocusque mensarum. At non magnus ille Divinæ providentiæ oculus quiescit in longum, & mentiens sibi imprudentia, viri sancti operationes & merita fuscare nequivit, [interim Dei providentia eum glorificare incipiens] neque celebrem illius valuit dehonestare agonem; cujus lax tanto lucidius emicuit, quanto illum humanus conatus & manu & lingua fuscare & extinguere laboravit studiosius. Postea enim quam nihil reliquum apud homines rebus Stanislai Episcopi superesse visum, omnipotentis Dei providentia imbecilles hominum mentes periclitari desperatione extrema passa non est. Continuo enim Dominus, post peracta certamina, post expletum agonem, mirificare cœpit Sanctum suum; & quidquid in ejus ignominiam & dedecus impius Rex decreverat, in augmentum copiosæ laudis convertit; dissolvens tyrannidis suæ machinam, & labia loquentium dolos & falsitates confundens.
[142] Cum enim altera post occisionem beati viri Stanislai illuxisset dies, [mittit 4 aquilas ad custodiam dispersorum artuum.] & Boleslaus Polonorum Rex, suique satellites & milites, & sceleris in Pontificem Sanctum patrati consortes, ceterique qui eorum assentabantur facinori, corpus beatum, a se conscissum & dispersum, credidissent a feris, alitibus & bestiis consumptum; e quatuor mundi partibus, quatuor raræ formæ raræque magnitudinis visæ sunt advolasse aquilæ, divaricatos custodituræ artus: quæ passionis & artuum corporis beati loca circumgyrando sublimius, & singulari curiositate, vultures, corvos, ceterasque bestias & alites a contactu sacri corporis abigebant. [circa quos etiam visæ lampades ardere:] Visæ insuper a quibusdam viris timoratis & devotis, nocte occisionem Martyris insequente, miræ rutilantiæ cælestes radii in universas conscissi corporis partes descendisse, & fulgorem suum diei subsequentis diluculo conjunxisse: totque in singulis locis supernæ luxerunt lampades, quot sacri corporis disiectæ fuerant partes. Evidenti signo demonstrante Altissimo, tot militem suum significasse coronis, quot illum mortibus tyranni truculentia, quantum in se fuerat, destinasset. Tunc quoque iniquitas os suum primum contraxit, cum sanctitatem Stanislai Episcopi cælestibus declarari miraculis agnovit: ut sanctum illum, justum, atque Deo carum, cælicæ tunc clamarent lampades; dum malignorum illum, etiam extinctum, insectarentur contumeliosæ cavillationes.
[143] Triduo itaque hæc prodigia, non rumore solum vulgata, sed frequenti visione a fidelibus conspecta, [Hi post triduum collecti,] & in admirationem & religionem versa, nonnullis devotis Patribus, Ecclesiæ Cracoviensis Prælatis & Canonicis plerisque, laicis quoque numero quidem paucis, sed fide integris, & religione multis, injecerunt curam, dederuntque ausum, ut partes sacri corporis recolligerent, & justa conderent sepultura. Nihil itaque Regis atrocitate & edicto deterriti, ad locum passionis pedetentim & pavide accedentes, partes corporis quas funestus satelles reliquerat, variis locis dispersas, & usque in eorum adventum ab aquilis scrupulosius custoditas, accurate recolligere, ac diligenti providentia laniata membra & ossa, & in rosæ liliorumque morem candentia & rubentia, pretiosissimis gemmis cariora, & omni probabiliora auro, apto & congruenti ordine conjungendo, in speciem symmetriæ a qua recisa videbantur, corpus lacerum componere gestiunt.
[144] Mirandis succedunt mirabiliora. Stupendum dictu, [miraculose inter se uniuntur,] sed superno artifici & æterno suorum athletarum remuneratori facillimum. Subito corpus sacrum cælesti medicamine in singulis partibus solidissime, absque omni cicatricum nota, reintegratum conspiciunt. Itaque longe contra quam Rex impius cogitaverat cessit; & illud ipsum corpus, in mille divaricatum partes, & rictibus ferarum ad devorandum expositum, Angelico custoditum ministerio, & in primam speciem (quod vix ab infidelibus credi potest) Divino restitutum est artificio: ut crudelis concisio magis illi contulisse videretur medelam, quam pœnam: apparuitque corpus Martyris Dei Stanislai integrum & instauratum, omnibus mirandum, omnibus venerandum. Quis enim non stuperet? quis non miraretur, corpus mille sectionibus lacerum, ad solidi corporis revertisse unionem? Quis non expavesceret? membra singula, multifarie divaricata, non vi pigmentorum, non solicitudine amicorum, sed cælesti virtute sua loca & proportionem repetiisse, & omnibus cicatricibus vacua esse.
[145] [nulla relicta nota immanis lanienæ in redintegrato corpore.] Tunc enim supernus Medicus, de corpore sui athletæ, quidquid minacissimus Rex truncaverat, quidquid cruentus carnifex intulerat, delevit, abstersit: tunc contumeliis & improperiis militaribus sufficienter respondit corporis sacri absque cicatricum nota reintegratio, & aquilarum custodia, & lampadum frequens ad hustum Sancti Dei descensus; & Sanctum Dei ab omni fuscamento vindicavit: ut in singulis illi glorificationis magnæ & excelsæ responderet claritas, qui tam horrendam mortem & concisionem, pro fide, pro justitia, pro veritate pertulerat. Tam suavis denique jacentis & reintegrati odor fragrabat corporis, & tam immensus, ut omnes eo complerentur.
[146] Cujus rei tam benigno spectaculo exhilarati fideles, [epelitur in Ecclesia S. Michaëlis,] minus cunctanter corpus sacrum ad ecclesiam S. Michaelis de Rupella, in qua Sanctus martyrium pertulerat (Regis enim Boleslai sævitia, etiam tunc illud vetabat in ecclesiam majorem inferri) cum debito honore & summa omnium, qui huic officio adesse meruerant, alacritate deferunt: ac ante fores ecclesiæ, in propatulo & sub dio, tyrannidem Regis & ejectionem sacri corporis veriti, sine luctu, sine comploratu, sine ceremoniis vili sepulchro inferunt, & in tumba aromate referta ex more recondunt; & quam reintegrationem in sancto corpore perviderant, reversi ab officio funeris, cunctis stupentibus enarrant. Quæ quidem species sepulturæ, in partem formidinis & terroris divini, magis non prohibita, quam concessa est.
[147] Ex tot beati corporis frustis, unus notabatur manus dextræ defuisse ex indice articulus, [cum articulo digiti in pisce reperto.] in proximum lacum projectus: sed & hunc quoque requirendum atque reperiendum divina monstravit miseratio. Piscem enim illum, qui glutierat, quocumque se nando verteret superni luminis candor quidam & supra eminens prodebat: itaque facile a nautis captus, adhibito in viscera scrutinio, articulus quoque qui desiderabatur repertus, & cetero corpori appositus, magnitudinem auxit apud singulos miraculi. [qui etiam aquas quibus injectus salubres fecit.] Sed & lacus prædicti undis, ex contactu sacri corporis, singularis propitiatione divina ab eo tempore attributa est potestas, ut ægritudinum variarum sanent passiones: & si quando ad usus adhibeantur humanos, inficiunt illos potius, quam explent; declarantes se illi aptas de cetero non esse, & quodammodo naturam suam mutavisse: quod dante Domino in sequentibus latius nos credimus explicaturos.
[148] Hæc erat pompa sancti funeris, hæc sepultura pietatis, [Ex hinc celebrari cœpit Sanctus] Angelico primum ministerio, deinde humano procurata, omnium Regiarum pomparum in sumptu & officio celebrior. Prodibant jam tunc de novo pugile fidei nova gaudia, triumphalia innotescebant signa, vox fusi intonabat sanguinis, incliti martyrii sui clangebat tuba, terra suavis aspersionem non silebat cruoris, regio Polonica nobili prædita bellatore resonabat; certa fidei præferens judicia, & dignissima sacramentorum monumenta. Propter quod lætati sunt cæli & terra, grandis Matri Ecclesiæ causa accessit lætitiæ, multiplex illi materia jucunditatis provenit. Habet unde Altissimi nomini novum decantet canticum, unde immensæ laudis hymnum Deo referat, unde lætis animis jucundetur, unde Conditori debitas concinat gratiarum actiones.
[149] Varios Sanctos variis legimus a clementissimo Deo miraculis & virtutibus, [Miraculis clarus,] pro suis actionibus & meritis, illustratos fuisse. Hujus autem viri sanctissimi Stanislai Cracoviensis Episcopi & in vita & in morte sanctitas & meritum tot prodigiis & ostentis declarata & illustrata est, ut pene hominum credulitatem excedant. Quis enim non miretur virum beatum, post triennales cineres, Petrum Militem suscitasse? & Boleslai Regis milites, ad mactandum virum Dei destinatos, ter retrorsum corruisse? Cum & Lazarus, a Christo Domino nostro resuscitatus, tantummodo quatriduanus extirerit, & Judas Iscariothes, cum Judæis Jesum Christum Dominum nostrum comprehensurus, semel tantummodo retrorsum ceciderit. Quis non miretur pretium raræ virginitatis illum in omni vita mente & corpore custodisse? Quis insuper non stupeat corporis sacri in mille dissecti partes, Angelorum verius quam aquilarum ministerio, a quolibet ferarum contactu nocte & interdiu castoditas, supernis insuper luminaribus irradiatas fulsisse? & sanctum corpus, tam frequentibus concisionibus lacerum, perfectam reintegrationem etiam sine nota cicatricum resumpsisse? Si quidem quamvis una & eadem fides Sanctos Dei universos in passione exercuerit, diverso tamen tam meritorum quam gloriarum genere unumquemque comprabavit victorem.
[150] Hic est itaque Martyr insignis & celeberrimus; qui cum in corpore mortali sidus luxisset viventibus matutinum, [virtutibus eximius,] nunc hesperus fulget vita functus mortuis: qui cum fide, misericordia, studio, vigilantia, atque omnibus institutionibus religionis Christianæ supra pene homines viguisset, perfectus in verbo & in omni eruditione, omnes adversitates & injurias intimidus & securus, tyrannidem quoque impavida mente perpetiens, etiam super ceteros Sanctos clarescere meruit multiplicibus prodigiis. Hic est qui in omni vita sua vir vitæ Angelicæ exstitit, [virgo & martyr] & tam mente quam corpore integram virginitatem gerens, Virgo usque ad consummationem martyrii permanens, & pro Dei & Ecclesiæ & populi injuria, ceteris Episcopis provinciæ Polonicæ dissimulantibus, omnium aliorum vicem & negligentiam superlaturus, in aciem discriminosam se ponens, & usque ad mortem pro veritate & justitia agonizans, tam sublimibus ab omnipotenti Deo meruit minificari pradigiis.
[151] Unde non immerito universa Catholica Ecclesia, per orbem terrarum diffusa, in ipsius amplissimam decantat laudem
Verus solis radius, medicus cælestis,
Meritorum Martyris auctor est & testis.
In splendore corporis castitatem, signans;
Quod integrum reddit, amorem designans.
O virum magnifice humilem, & humiliter ex celsum! [cujus corpus Deo curæ fuit,] qui suæ gentis fluitantem puppim inter hostiles scopulos agens, fluctibus non poterat superari adversis. Quis hunc mortuum, imo vero quis non viventem dicere audebit? quem Deus primum in terra vivere voluit vitæ raritate insignem, deinde cælestibus glorioso triumpho invexit: & immensam illi paraturus gloriam, permisit illum invadi, excerebrari, mutilari, concidi, omnia membra scindi, discindi, feris devoranda exponi: & cum omnibus putaretur, deletus, repente & preter omnium spem vis omnipotentis inclaruit, & quantum gratum esset sui corporis holocacustum, pariter illuxit: nam corpus omne minutatim concisum, omni nota cicatricum vacuum restituit. Angelicas deputavit lacero corpori custodias: ad bustum suum cælestes fulgere lampades fecit: ad invocationem nominis sui variorum morborum genera & plurimas sanavit ægritudines.
[152] O quam felix Pontifex! qui pro una temporali vita, eademque brevi & incerta, [& anima duplici triumpho honorata.] ac mille semper casibus exposita, duas, ut ita dixerim, in æternitate præclaræ virtutis coronas adeptus est: unam videlicet in triumphanti Jerusalem, alteram in militanti; altissimis in utraque inscriptus nominibus (quia illius virtutes & trophæa cum omni perennitate apud mortales laudabuntur) æternum suorum operum præconium in omnes generationes, & inter cælestes Spiritus Seraphicum locum habiturus: nobilis vivendo, sed moriendo nobilior. Sanctimoniæ autem suæ ex miris & rarissimis effectibus notari potuit & deprehendi magnitudo. Nisi enim in cælo inter primores & beatissimos Sanctos viveret, nisi singulari merito & celebri martyrio excelleret; neque corporis sui absque cicatricum nota; neque corporis jam excarnificati fulgor, sole lucentior atque splendidior; neque miræ nutilantiæ lampades, supra artus concisos refulgentes; neque aquilarum cælestium munimina; neque languidorum ad sui nominis invocationem frequens & assidua medela; neque insolita prodigia, quibus vir vere Apostolicus, vere sanctissimus, a Christo Domino declaratus est, pervenissent.
[153] Exæquatus vir Dei Stanislaus est (quemadmodum perspicacissima tam credulitate quam conjectura, [S. Ioanni Baptistæ comparatus:] teneri potest) maximo inter natos mulierum Joanni Baptistæ: qui fere totum, quod de Joanne prædicatur, habuit cum illo commune. Nam uterque ex sterili & diu concluso utero progenitus, uterque virgo, & uterque veritatis præco & assertor, uterque incestarum libidinum & illicitorum connubiorum in Rege reprehensor, uterque venturæ iræ annuntiator, uterque prophetico pollens spiritu, uterque sanguinis pro Dei lege, justitia & veritate effusor, uterque stupendorum miraculorum patrator, uterque heroicis virtutibus & sanctitate coruscans, uterque in cælesti gloria sidus irradians, uterque tribus sertatus aureolis, Esto Joannes solius Jesu Christi testimonio declaratus est, Stanislaus miraculorum congerie stupenda: Joannis ossa ab hæreticis contumeliata, disiecta, exusta; Stanislai corpus a Boleslao Rege & Militibus suis, viris Belial, mille concisionibus lacerum, feris & bestiis ad devorandum expositum. Illius index ab igne non poterat amburi, hujus a pisce non poterat consumi.
[154] Vere itaque beatissimus, vere gloriosissimus, vere excellentissimus Stanislaus noster habendus, [& omnibus præsertim Polonis venerandus] & per ora omnium Christi fidelium, præcipue tamen suæ nationis Polonorum efferendus, & accurato honore atque cultu prosequendus est: qui vivens variis proluxit virtutibus, moriens innumeris e cælo effulsit prodigiis: in diem quoque præsentem assidua operando apud Polonos miracula, refulget passione sua & meritis, prædicans omnibus virtutem pietatis. O ter quaterque beatus præsentibus & subsequentibus suffragiis gloriarum: cui pro justitia & religione gloriosissime contigit oppetere, & insigne suæ fidei religionis atque virtutis relinquere testamentum posteris, non atramento scriptum, sed sanguine; non tabella, sed corpore; non paucis, sed universis profuturum! Jam enim in tuto est, neque adiri a quoquam sublimi potest: jam, tribunalia cuncta transgressus, omnium mortalium minas ac truces vultus spernit: & in cineribus sui martyrii quiescens, novissimam tubam ad resurgendum in gloriam sempiternam per corpus glorificandum exspectat sopitus. Qui mortuus credebatur, in meliorem vitam translatus est: cujus memoriæ & nominis eradicatio de terra quærebatur, securus quiescit: nemo est qui illum de cetero exterreat; cujus sacrato & triumphali munere & sanguinis fusione, non Cracoviensis tantummodo, sed universa Polonica nobilitata est Ecclesia, & suo felici martyrio magnifice insignita.
[155] Recte itaque Sanctum nostrum aliquid plus dixerim quam Martyrem, qui a Militibus, primo, secundo, [ejus gloriosissimo martyrio] & tertio sacrarium ingredientibus, ter martyrium quantum in ipso erat pertulit: qui truncatus capite & cerebro per pavimentum consperso, nasi & labiorum abscissionem toleravit: qui denique ad extremum mille lacer frustulis, martyrii palmam rarissimam accepit, dum concisus non interiit, sed redintegratus effulsit: qui cum putaretur consumptus, ut Lucifer exortus est, & quasi meridianus incanduit fulgor, eo certiora assecutus præmia, quo pro veritate, fide & justitia acriora toleravit tormenta. Quapropter justior veriorque præbita est nobis, provida dispensatione Altissimi, de occisione Sancti Dei materia lætandi quam dolendi. [merito collætantibus.] Nullum siquidem [credo], nec ejus nec superioris (quod admirabilius reor) nec postea decursæ ætatis Pontificem in Polonia Stanislao comparandum fuisse, aut sanctiorem in vita, aut in religione, aut ordine, aut probatiorem in defendenda justitia & veritate, in reprehendendo Rege, in avertenda & repellenda oppressione, in colenda & manu tenenda religione. Vir mansuetissimus & constantissimus; fortissimus vir, generosi & alti spiritus, dignus quem aggrederetur adversitas; æq; in alios sævitura nostræ & cuislibet alterius ætatis Pontifices, si æque reperiret qualificatos. Non enim mollia meriti documenta visa est virtus unquam constituisse: nec tuta & inertia scita est; sed ardua, sed periculosa sectari.
CAPUT XII.
Anathema in Regem & occisores latum: Interdicto & variis calamitatibus subjectum regnum.
[156] span class="klein">[Variis varie sentientibus mœrentibus plerisque] Varia post hæc & diversa in diebus, occisionem Beati Stanislai subsequentibus, facies in pectoribus hominum nascebatur. Rex quippe Boleslaus & sui Purpurati, hi præsertim qui se nefanda cæde viri sancti inquinaverant, facinus suum (ut illi moris potestati est) multifarie levare atque tenuare conabantur: a viris econtra Ecclesiasticis & timoratis mors Sancti perindigne accepta lataque est, & frequentius verbis querelisque liberioribus indultum: probris insuper plurimorum Rex insectatur, quod Princeps, alioquin Christiano insignitus charactere, honore regio & dignitate præditus, tam enorme, tam tetrum & immane facinus occupasset: ex quo Regis infensio in plerosque secuta est, non latens neque obscura. Animi ceterorum, passiones suas metu Regio comprimentium, ineffabili perfundebantur mœrore, dum tyrannidem in Sanctum commissam nec audire sine cordis amaritudine, nec auditam recolere sine grandi execratione & tristitia valerent.
[157] Provenerunt interim necem Sancti vindicantia & vindictam portendentia quam plurima. [Luminaria ad sepulcrum ardere videntur:] Nam noctibus assiduis sepulcrum beati viri Stanslai supernorum luminarium & lampadum illustrabatur fulgore, quod non a devotis tantummodo & religiosis viris, sed passim quibuslibet ipsisque carnificibus licebat cerni. Dum insuper lugubris nuntius occisionis viri Dei ad Summum Pontificem a Gregorium septimum perlatus esset, diu res pro ambigua habita est, discredentibus Papa & Cardinalibus, Christum Domini a Christo cæsum fore. [a Gregorio VII Rex & occisores anathemate feriuntur,] Postea vero quam facinus horrendum, tum litteris tum relatione ac testimonio plurimorum, confirmatum est; in flebilem lamentationem Summus Pontifex ruens, & quo rigore quave animadversione Boleslai Regis & suorum Militum tam atrox & barbarum scelus plectendum foret, deliberans; tandem Regem Boleslaum, Milites occisores viri beati, & omnes, & alios, quorum favore consilio, assensu, mandato fuerat occisus, auctoritate Dei omnipotentis anathematizat.
[158] Deinde Gneznensi Archiepiscopo Petro & universis Ecclesiæ Poloniæ Episcopis dedit in mandatis, [& regnum subjicitur interdicto.] quatenus, in execrationem & pœnā patrati per Regem & Milites parricidii, interdictū per universam Gneznensem observarent provinciam: & tam Rex Boleslaus quam Milites sceleris participes & conscii, diebus Dominicis & festivis pulsatis campanis & candelis accensis publice & solenniter nominatim & expresse denuntiarentur interdicti & anathematizati: universum quoque regnum Poloniæ interdicto subjectum generali: sic quod præter baptisma parvulorum & pœnitentias morientium, nullum in ecclesiis & parochiis provinciæ Gneznensis Ecclesiasticum aut divinum officium celebraretur, nec decedentium corpora traderentur sepulturæ. A Rege quoque Boleslao & militibus occisoribus, sed & a familiis eorum, nihil reciperetur in oblationem, nihil in eleemosynam admitteretur, nec illis aliquod impenderetur Sacramentum, præter baptisma puerorum & pœnitentiam laborantibus in extremis. Eamdem quoque districtionem in singulis locis, ad quæ extra provinciam Gneznensem Rex & occisores ceteri & conscii devenirent, mandabat quamdiu illic præsentes morarentur observari.
[159] Regem insuper Boleslaum & Poloniæ Regnum omni honore, [sublato Regni titulo, cōplices ad 4 generationem irregures declarantur:] dignitate & excellentia Regali privavit: atque omnes Principes, Barones, Vasallos, subditos, ab ejus subjectione & ditione absoluens, obedientiam & subjectionem solitam sibi exhiberi vetuit. Filiis insuper & nepotibus, heredibus & posteris Militum, qui Sanctum occiderant, & qui auxilium, consilium vel assensum in facinus patrandum præstiterant, ascensum ad quælibet tam Ecclesiastica quam mundana beneficia, officia, dignitates, honores, quatenus in paterni criminis memoria assiduo rubore tabescerent, usque in quartam generationem interdixit, & beneficiis, officiis, honoribus, dignitatibus privavit habitis & habendis. Inhibens eidem Archiepiscopo Gneznensi Petro & suis Episcopis Poloniæ, ne aliquem cujuscumque gradus, præeminentiæ aut status in Poloniæ Regem coronare & inungere audeant, Sede Apostolica inconsulta.
[160] [quibus executioni mādatis] Petrus autem Gneznensis Archiepiscopus & omnes Polonicæ Ecclesiæ Anistites, mandatis Apostolicis exceptis, etsi grandia & amara juberentur, tyrannidem quoque Regis Boleslai & Militum haberent in formidine & respectu, ne quid gravius in corpora eorum aut fortunas solita severitate consulerent; mandatum tamen Apostolicum prævaricare non ausi, interdictum & anathema Apostolicum publicant; & Ecclesiis singulis obseratis, divinarum laudum organa, non sine suo, Cleri quoque & populi Polonici ejulatu, suspendunt. Regem quoque Boleslaum & Milites, necis viri beati participes & consortes, denuntiant publice & per nomina excommunicatos, anathematizatos, & interdictos. Revelatum præterea fuit nonnullis devotis & religiosis viris, per divinum & patulum oraculum, pro admisso in virum Dei Stanislaum per Boleslaum Regem suum & suos Milites facinore, [facta etiam de statu futuro Poloniæ revelatione,] Poloniæ regnum & provincias ei subjectas in tot divisionum monstra scindendum fore, quot Boleslaus Rex per se & Milites corpus sacrum dimembrasset, & post aliquanta secula, post Polonorum humiliationem & contritionem, placato & propitiato Deo, in morem Præsulis Sancti, omni cujuslibet cicatricis nota vacui, reintegrandum. Cujus quidem oraculi denuntiationem nunc notitiæ humanæ præstitam, & processu dierum verificatam, succedens æras vidit: nostra quoque experitur & videt; & futura, præstante Christo Domino, est visura.
[161] His itaque & quam pluribus aliis eventibus, Regis & Militum patrati parricidii æstimatio cœpit refelli, & in pectoribus eorum, quantumcumque obstinatis & saxeis, quædam pœnitudo suboriri: viros vero Ecclesiasticos, [oborta passim pœnitudo de Episcopo occiso,] & presertim Ecclesiæ Cracoviensis Prælatos, Canonicos & ministros, & pro facinoris immanitate, & quod sibi Pontificem sanctum & divinum dolebant ademptum, pro præsentis atque futuræ ultionis significatione, longa tristitia detinuit. Tum quoque primum liberioribus querelis, multis quoque lamentis, multo dolore ac gemitu enecatio viri Dei prosecuta est, non in Cracoviensi tantummodo diœcesi, sed & in universo Polonico regno. [& indignatio in Regē] Tunc quoque & in Regem Boleslaum, & Milites necis conscios plura maledicta, convitia & improperia deprompta, & sævitia eorum multifarie accusata: quæ Regem & Milites, velut furentes & audaciam rememorantes sceleris, gravi pœnitudinis aculeo decoquebant; ominati more ingenii humani, non ad lognum Dei judicia, quæ parricidiali scelere promeruerant, quietura: secretaque jam mentis pœna urebat; commemoratioque reatus fiebat unicuique supplicium.
[162] [ejusque ministros.] Et quamvis de variis domibus, generibus & familiis varii numerabātur Milites cædem viri sancti cum Rege una peregisse; immanitas quoque sceleris singulos, qui aderant, Regis obligaret ministros & Satrapas; parricidii tamen summa magis coarguit Milites de quatuor familiis & generationibus, qui ampliorem in illo parricidii facinore gessisse ferantur principatum; videlicet [ferentes] Labarum cum cruce in campo cælestino; item fluvium Sczenewa cum cruce; & qui ab ipsis scissi sunt [ferentes] simplicem fluvium sine cruce in campo rubeo, qui se Druszyna appellant; item strepam in campo rubeo, pro insigni deferentes: quorum successio & progenies in hanc diem apud Poloniam perdurat. [In hos] frequentiora probra spargebantur, in hos quoque cumulatiora congerebantur convitia: quasi hi, & feralioribus & magis præproperis dextris in necem Sancti crudelius ceteris grassati forent; & animum Regis, suapte furentem & incensum, ad maturandum facinus incendissent.
[163] [Rex contēnens interdictum,] Anathemate, quo per Gregorium Papam Boleslaus Poloniæ Rex pro parricidii scelere damnatus fuerat, levipenso & neglecto, privationem quoque regni, & interdicti Ecclesiastici ignominiam nihil pendens, Regem se integro gessit triennio; constringens singulos suis parere imperiis, & quærens se & regnum suum perculsum parum justo anathemate, neque pro occisione unius Episcopi, pro sua temeritate & culpa occisi, tot pœnis fore mulctandum, plures causas ad sceleris patrocinium prætendens. Quod quidem triennalis temporis spatium reor benignitatem divinam Regi, ut pœniteret & converteretur, propria longaminitate condonasse, & mira suæ pietatis propitiatione vivendi tempora in triennium produxisse. Obstinatus [tamen] in sua pertinacia Rex (quamvis Petrus Archiepiscopus Gneznensis & ceteri omnes Polonici Pontifices, placandam Sedem Apostolicam, [& monita Episcoporū,] & nuntiis solennibus destinatis per convenientem expiationem satis faciendum sceleri persuaderent) dorsum præbebat verberanti; indignum & turpe sibi ducens ad percutientem & admonentem se, atque salutem suam desiderantem converti: percussusque non doluit, & attritus renuit accipere disciplinam: existimans se non casurum in ullum periculum, nec ab aliqua calamitate oppressum iri; singulas suas actiones casui & temeritati permittens, & nihil salutarium consiliorum aut concipiens aut admittens: ut nemo dubitaret illum proper facinus parricidii, quo se inquinaverat, omni qua ante pollebat prudentia & industria, omni denique recto sanoq; sensu exutum ferre. Recognitionem quippe & expiationem delicti prohibebat felicitatis suæ quondam magnitudo & potestas imperii.
[164] [Fuerat Rex] laudis & sapientiæ quæstu, ante perpetrata facinora, [omni priori gloria excidit:] opulentus; post vero omnium reprehensionum ictibus expositus: ejus nomine ante nihil nobilius, nihil sonantius; parricidio vero commisso, nihil naucius, nihil ignobilius: inter sceptra & diademata quondam floridus, nunc apud proprios & exteros deformis; a felicitate quoque fortunæ, cujus cursum in eam diem plenis velis tenuerat, in abyssum decidens infortunii & ruinæ: & partarum rerum cumulum, quibus avitam paternamque gloriam vel transcenderat vel æquaverat, unius facinoris patratione dissolvens, & æternas sibi maculas minurens, quas reliqua vita non potuit diluere.
[165] Quamvis autem Boleslao Regi anathematis & interdicti censuræ forent admodum molestæ, magis tamen descensu luminarium & lampadum ad bustum viri Dei, [Expertus dein descensum luminarium & lampadarum,] & prodigiis curationibusque ad invocationem sui nominis provenientibus, offendebatur: confictum vero rumorem super his ad se delatum ratus, & an verus commentitiusve foret experturus, in specula arcis Cracoviensis conscendens, luminaria superna & lampades descendere, & corpori sacro venerationem impendere claro visu deprehendens, & Sanctum probris lacessere destitit, & sibi vehementius pro admisso in eum parricidio, molem sui facinoris tum primum recognoscens, timere cœpit: præsertim cum & contemptus suorum, in eum diem gliscens, affligeret militum, & execratio non ignota exterorum, cui vel solus luminarium vel lampadum cælestium conspectus sufficere debebat, ad emoliendum cor saxeum & obstinatum.
[166] Prioribus quidem diebus, & propria spe illum mulcente & militum assentatione, tenue se in occisione Episcopi reputabat crimen admisisse: parvamque occisionis, [& alia miracula fieri,] minorem ultionis, nullam futuri temporis in suis consiliis, tam sibi quam regno suo perpetuam perniciem & dedecus allaturis, visus est rationem habuisse. At cum processu temporis videret, contra ac ipse ratus, providentia divina suum Sanctum prodigiis mirificante, animos militum & subditorum a se alienatos; se quoque invidiosiorem & contemptiorem fore, [velut qui] furore immoderato ferebatur; tum demum, in locum iræ successit æstimatio, [paulatim compungitur,] licet sera; tum quoque sentire & intelligere cœpit, quantum virum, quantum Sanctum, quam sibi ®no utilem, & suæ salutis zelatorem, privato etiam sibi officio venerandum, crudeli carnificio extinxisset, & rerum a se magnificæ gestarum decus corrupisset. Jam siquidem Rex exoneratus ira, post quam is quem oderat esse desiisset; livore in commiserationem transmutato, magnitudinem facinoris sera æstimatione recensere cœpit; & nunc personam occisi, nunc causam occidendi scrupulosius rimatus, anxietate mentis & spiritus torquebatur: sabibatque vehemens & pœnitudo & acerbitas animum, quod virum sanctum & cælestem, suæ salutis suique honoris servatorem & custodem, non vera tantummodo sed & utilia sibi ingerentem, detestabili carnificis ministerio trucidasset: nec trucidare contentus, ictibus minutissimis excarnificatum confecisset. Nec in Rege solo tantummodo, sed & in Procerum Militumque suorum pectoribus eadem commiseratio, [uti & proceres ejus;] dispulsa invidia & metu sub orto, postquam Sanctum viderant mirificis signis clarescere, versabatur: moreque vitii potius quam ingenii humani, futura intelligentes, transacta operosius rimabantur: quia per facinus in Sanctum admissum, omnem suam gloriam & pacem, omnem posteritatem, omnem denique una simul æstimationem corruisse [cognoscebant].
[167] Satis itaque dolendum, imo & deflendum esse Boleslaum Regem, tam [a seipso] fuisse diversum, [qui nimium a seipso diversus:] ut in ea parte qua trophea de plurimis gentibus & regionibus, a se aut devictis aut sub jugum missis, ceterisque rebus, quas mortales primas ducunt, & de pecuniæ contemptu & liberalitate eximia in omnes, disciplina quoque militari retulisse gessisseque scribitur, neminem inter Reges Poloniæ habeat æqualem; in ea vero parte, in qua se impura & obscœnissima libidine polluit, qua matronis parturientibus catulos pignoribus abjectis adhibuit, qua provinciales multiplici tributo gravavit, qua correptionem salutarem contempsit, qua Sanctum Dei Stanislaum obtruncavit, nemo in deformiores pravitates videatur prolapsus, nemo amplius a Deo reprobatus, nemo justiori odio suorum insectatus. Non aliæ autem res pepererunt furores, in Deum ac homines grassantes, quam nimia felicitas, opes ingentes atque divitiæ, quibus satius foret caruisse. His enim concitatus peregrinos & barbaros mores induit, his in prohibitas & damnatas voluptates defluxit, [non tantum sibi suisque] his inescatus nullis salubribus monitis, ne libitis uteretur pro licitis, se circumagi pertulit; his postremo in Christum Dominum sceleratas manus egit, his nobile regnum fœdavit & disperdidit, sævoque scelere universum regni Poloniæ decus confudit.
[168] Etenim quidquid priscorum Regum atque Principum virtute partum & ordinatum fuerat, [sed toti regno gravissime nocuit] eo solo parricidio corruit depravatum; perniciesque regni ex ipso Rege, unde minus exspectabatur, erupit; incertum relinquens, in Deum ac religionem ejus sceleratior [Rex fuerit], an in patriam, quam illo tetro facinore prostituit, pessumdedit, violavit, & gloriam ejus decerpsit & evertit; & facem fœdam ac luctuosam, longo tempore arsuram, in rempublicam Polonorum & genus suum injecit. Ab eo siquidem tempore turbo tenebrosus regnum Polonicum involvit, & frigore horridæ tempestatis adeo illud quassavit, ut splendore regni amisso, in varia dissensionum monstra prolapsum, mutua cæde, hostili invasione, Principum multiplicatione, sibimet necteret interitum. Unica enim illa Stanislai Episcopi necatione, Polonicum regnum, omne decus suum, quæsitum & quærendum, in plures ætates & generationes miserat. Ob id siquidem unicum parricidii in Sanctum Dei scelus, arbitror Deum aversatum gentem Polonicam & regnum, & non collisionum tantummodo & cædium civilium opprobrio, justo suo judicio, illam mulctasse, sed & honoris diademate supra b annos ducentos ex eo tempore privavisse; regnique eorum principatus & dominia externis nationibus & finitimis Principibus, in usurpationem & direptionem, tradidisse.
[169] Sed & regio honore, quem tanti temporis mora subduxerat Polonis, restituto; in semen regium furor indignationis divinæ comprobatus est non quievisse: dum, tribus tantummodo Principibus, [quod externis Principibus deinde traditum est.] videlicet c Premislao, d Wladislao, & e Kazimiro, stirpem & originem Regum vetustorum Poloniæ ducentibus, in regno Polonico regnare permissis (licet Premislaus breviusculo & pene usurpato regnaverit tempore) extero semini regnandi super illud usque in diem hanc potestatem concessit. Et licet ad vacans per mortem f Ludowici primi, ex domo Franciæ orti, regnum Gemovithus Mazowiæ Dux, item post annos sexaginta ad vacans ex morte g Wladislai tertii (qui dimicando cum Turcis anno ortus Christi Millesimo quadringentesimo quadragesimo quarto glorioso martyrio occubuit) regnum Boleslaus Mazoviæ Dux, concordi Ecclesiasticorum & secularium voto, fuissent electi & designati, & dies pro utriusque coronatione apud Cracoviensem ecclesiam & urbem dictæ: in utriusque tamen locum, stupenda divinæ dispensationis voluntate, utrumque reprobante & regio censente indignum throno, exteri Principes Lithwanici generis h suffecti, quasi nondum ad plenum sacro Sancti Stanislai Pontificis sanguini fuisset tam diuturna propriorum & naturalium Principum exclusione parentatum. Divina quoque majestas, quæ se Polonorum genti per restitutionem Regii diadematis propitiam & placitam exhibuit; Principibus tamen Polonicis, nondum se in ira indignationis suæ, adversus illos pro occisione viri beati Stanislai & aliis forefactis conceptæ, monstrat quietatam: progenies si quidem continuata est & continuatur in Ducibus: verum in Regibus, Deo permittente, discontinuationem accepit.
ANNOTATA.
a Acta S. Gregorii VII damus XXV Maji, a quo has censuras adhuc anno 1079 latas, scribunt Longinus in Historia, Cromerus & alii.
b Cromerus lib. 11, annis 215 Regis nomen omissum ait.
c Premislaus seu Præmislus 26 Iunii anno 1295 coronatus est, occisus die Cinerum anni sequentis.
d Vladislaus Locticus, coronatus anno 1296, die 23 Aprilis, pulsus a Wladislao Bohemo, iterum regnum recepit, mortuus anno 1333, 10 Martii. Ab hoc autem velut nominis sui primo, utique post tituli Regii instaurationem, numerantur synonymi Reges post eum.
e Casimirus cognomento Magnus, coronatus 25 Aprilis dicti anni 1333, mortuus 5 Novembris anni 1370.
f Ludovicus habuit abavum Carolum Regem Siciliæ, fratrem S. Ludovici Regis Francorum, avum Carolum Martellum, & patrem Carolum II ambos Reges Hungariæ: succeßit dicto Casimiro avunculo suo, mortuus 1382. Post hujus obitum regnum varii petiverunt, sed tandem obtinuit Jagello Dux Lithuaniæ anno 1386, dictus in baptismo Wladislaus, infra lib. 3 num. 21 dictus secundus.
g Wladislaus III, Iagellonis filius, regnavit ab anno 1434 ad annum hic expressum 1444. Diem natalem, quo occisus est, hactenus non reprimus.
h Horum primus est Casimirus tertius, anno 1447 in festo S. Ioannis Baptistæ coronatus, pater S. Camisiri, ad cujus Vitam IV Martii hujus progenies deducitur.
CAPUT XIII.
Interitus Boleslai Regis. Succeßio fratis & aliorum absquetitulo Regis.
[170] Tertius jam, postea quam vir sacer Cracoviensis Episcopus Stanislaus ab impio Rege Boleslao occisus fuerat, decurrebat annus, per omne tamen tempus illud nulla studia generari visa sunt providendi aut succedendi in Cracoviensem, qui ex morte beati viri vacabat, Episcopatum. Nemo enim tam claro, tam sancto, tam glorificato audebat succedere Præsuli. [Sede Cracoviensi tertium annum vacante,] Nonnullos respectus avertebat Regis, qui eum virum sævum & necibus præparatum apud suos animos destinabant: ceteros civile & intestinum bellum propediem exoriturum concutiebat. Accedebat & summi Pontificis Gregorii septimi, gravitatem apertam redolens renitentia, qua apud Cracoviensem Sedem alium negabat ordinari Episcopum: & Clero ac populo Cracoviensi, suffici sibi Antistitem frequentius expostulanti, inexorabilem se exhibebat. Omnium prædictorum major fuerat apud singulos anxietas interdicti per universum Poloniæ regnum observatio, quæ pectora uniuscujusque gravi decoquebat mœrore, & in Regis Boleslai improperium & convitia accendebat: qui Pontificali sanguine pollutus, divinam & humanam contra se & genus suum vociferabatur censuram conflavisse.
[171] Sed & Regem Boleslaum secreta mentis, numquam sciens quiescere, prosequebatur pœna: [Rex nullam animo quietem capiēs,] solaque reatus sui recordatio sibi ipsi extabat supplicium: dum assidua meditatione rimaret & recoleret, quam brevi illo, & (ut sibi blandiebatur) nihil ultionis habituro carnificio, non solum sibi sed & posteritati progenieique suæ dedecus innexuisset; & reprobationis decretum, quo gloria regni omnis decidit, in posteros transfudisset. Conscientia itaque in sceleratum obstrepente, non quietem, non cibum, non somnum ad libitum capere poterat; quin per soporem furiis commissi parricidii, conscientiæ suæ stimulis & pœnarum impendentium speciebus agitabatur sua secum scelera reputans: neque ex amicorum persuasionibus & consiliis, meliora illum quam quæ mente hauserat sperare jubentium, poterat [accipere] lenimen; neque conscientiam sceleris, quamquam militum & amicorum confirmaretur solatio, deponere: quoniam vitiorum ab eo patratorum altior illi sensus insederat. Ex fornicationibus quippe in adulteria, post in damnatam venerem execrabilis vitii sodomitici, ab hoc consequenter in parricidium, & ad extremum in contemptum & quandam desperationem, gravissimo præcipitatus collapsu, ostendit vitia connexa esse: & ad unius inquinationem, nisi celeri diluatur pœnitudine, cetera ocius superventura.
[172] His vitiis Boleslaus Rex sibimet gradum struxit in præceps: [seque domi ac foris cōtemptum] his lux regni Polonici velut nube atra obscurata, primum ab eo depulsa, deinde ad extremum exterminata est, & omnis suæ quondam claritatis & excellentiæ, omnis majestatis & potentiæ, omnis tyrannidis & munificentiæ machina dissoluta. Felix quoque & viridis tam suus quam regni sui olim status & conditio, dum cuncta illi ex sententia cederent, ad magni opprobrii & improperii specimen devoluta. Cum & pleræque Ruthenicales provinciæ ab eo subjugatæ, jugo subjectionis abjecto, tributa illi & consueta negarent vectigalia; & a propriis Proceribus dietim in illum serperet odium & contemptus. Ut enim se habet vulgi maxime militaris mobilitas, compunctio de patrato scelere creverat: & Rex factus erat invisus suis omnibus, in quorum pectoribus parricidii scelus divino nutu recruduerat: tumultuarique regnum cœpit, resque publicæ in salo discordique actione & ordine versari. [omnibusque exosum intelligens.] Nemo siquidem ex Primoribus Baronum & Procerum reperiebatur, præter paucos criminis participes, qui Regem aspiceret, quin ingemisceret; nemo forte, qui non suum execraretur principatum; nemo, qui interitum illi & mortem non imprecaretur. Singuli illum quasi pestem & infelix auspicium oderant, vitabant, fugiebant, detestabantur. Adeo insuper odium & Procerum & Popularium efferbuerat, ut plurimi in suam necem aut captivitatem conjurarent: non aliter se Regii diadematis decus & insigne, non aliter divinorum relaxationem, non aliter denique divinæ ultionis sensim gliscentem aversionem, quam eo perempto aut capto, rati obtenturos.
[173] [& ultionis a Dei imminentis metu consternatus,] Intelligens itaque Boleslaus Rex, impia & scelerata facta sua neque Superos neque homines laturos, & ob scelus parricidii in Sanctum commissi veloci se vindicta peti; & gravissimo omnium suorum judicio se opprimendum damnandumque, mœrore fortissimo & acerbissimo quassabatur. Subibat quoque mentem considerationemque suam, hinc divinæ ultionis judicium, peccata in plures generationes visitantis, hinc metus pœnarum; illinc facinoris in sanctum patrati recordatio, illinc divina & humana persecutio, quæ illum adeo vexabat decoquebatque, ut a mœrore & conscientiæ verme pene videretur ad interitum confectus. Sæpe apud amicorum aures confessus, exagitari se parricidiali specie & umbris ac phantasmatibus furiarum. Tunc male [non] crediti, frequenter spreti, & sero probati viri beati Stanislai consilii eum memoria subiit. [se peccasse agnoscit,] Tunc scelus impium, truculenta invidia, malevolentia inaudita, quibus in necem viri Beati Stanislai grassatus est, oculis suis mentalibus & corporalibus, non sine gravissimo & pœnali conflictu, obversabantur. Tunc primum apud amicorum aures profiteri cœpit, per nefandum & execrabile parricidii scelus a se paratum, non quietis sed turbulentissimi motus, non pacis sed belli, non amplitudinis sed egestatis, seminarium jecisse; & se primum, deinde genus suum & patriam, regio diademate & excellentia spoliasse; cladibusque miserabilibus, justo Dei judicio ob necem viri Dei exorituris, Polonorum regiones pessumdasse, periculosum errorem sibi & patriæ, & qui de omnibus vitæ suæ & annis & actibus omnem gloriam decerpserat, clamitans admisisse. Tunc vir alioquin magnanimus, qui se in bellis & certaminibus fortem & vegetum præstiterat, pavore consternabatur ingenti; hinc divini judicii, illinc livoris humani ultionem jam adesse jamque instare reformidans; non tamen se ad pœnitentiam lacrymarū reflectebat, [non tamen ad pœnitentiam:] quæ illi propitium ac placabilem effecisset Deum, si vel post necem Pontificis sapere potuisset.
[174] Horridam tempestatem pro parricidii scelere Boleslaus Polonorum Rex videns adversum se esse coortam, mentem ejus recordatione facinorum intus assidue excruciante, contemptum suum & livorem intelligens assidue auctum, & se Provincialibus invisum, ac dura nimis sorte constrictum iri; conversationique suæ confusionem perpendens, quid sceleris admiserit secum ipse reputans, parricidium gerebat in oculis, perturbationem in animo; & indignatio quod innocentem peremisset in miserationem vertebatur. Urebant siquidem anxiam mentem varia undique convitia, [& rerum suarum desperatione agitatus,] omne genus probri: non somnus oculis, non quies animo poterat obtingere: ægra præcordia assiduo dolore & gemitu altis quoque suspiriis coquebantur. Verba interdum Rex spirabat ferocia, mens tamen sua ex conscientia pavida spectabatur. Lucem præsentem & vitam perosus, & injucundum trahens ad singula spiritum, conspectum & præsentiam eorum, qui in suam cladem conjuraverant, machinationesque evitaturus, justissimo & maximo civium odio quam primum satisfacturus, profundo insuper ad extremum instigatus pudore; Pannonicam adoriri fugam, non ex contritione sceleris, sed declinandi turbinis exorti & exorituri gratia, decrevit. Illam enim regionem & fugæ suæ & sorti, in quam detrusus fuerat, arbitrabatur amplius congruere.
[175] Congesta itaque auri gravi quantitate, filium duodennem Myeczslaum, qui ceteris fato absumptis unicus illi restabat, Borzywojum filium Mstæ ceterosque omnes, [clam Polonia deserta] qui secum una Sanctum Dei Stanislaum excarnificaverant, secum ducens; extrema illis suo discessu, si apud Poloniam relinqueret, veritus inferri; relicto regno, relicta patria, relicto diademate, relicta tyrannide & uxore, impietatis conscientia perurgente in fugam versus; exilium sibimet, doloris stimulāte magnitudine, coactus est inferre: velut is qui in caritate Procerum nihil fiduciæ reponens, per destitutionem militum jaculis aut venenis se peti formidabat conjuratorum; Celerrimo itaque & clandestino cursu, majestate Regia, servili veste obumbrata ne a conjuratis deprehēderetur, & oculos tenens lacrymis suffusos, animum suum increpans, qui illum in tam nefarium ausum sævi parricidii impegit; relicta Cracovia, quasi effugio elusurus Deum, mente consternatus & alienato similis, Pannonicam adortus fugam, ad Sanctissimum Wladislaum Hungariæ Regem, affinem & alumnum suum divertens, suscepturus illic suum fatum pervenit: [in Hungariam ad S. Ladislaum fugit:] a quo magno honore exceptus est, & aliquanto tempore & sanguinis & hospitii præstiti ac præstandi ac vicissitudinis jure (Boleslai enim Regis potentiis, impensis ac brachio in paternam hereditatem se profitebatur restitutum) justo favore tractatus est.
[176] Magnitudinem autem sceleris sui apud S. Wladislaum Hungariæ Regem & suos Proceres extenuare conatus, multa & varia Sancto Dei impingens facinora, jure illum a se cæsum deducebat. Qui tamen omnium inspectorem Deum, neque sermonibus ad diluendum facinus, quantumcumque vafre compositis, neque Pannonica secessione & latebra potuit effugere: sed dignas præsumptione sua accepit pœnas, dum illum finis comprehendit insperatus & exitiosus. Excellentiam enim suam Regiam in Wladislai Hungariæ Regis & suorum Procerum æstimatione, propterea quod exult esset & parricida, [ubi contemptum sui non ferens,] clandestina submurmuratione in suum interdum penetrante auditum, diminutam non ferens, & tam suorum quam exterorum contemptu & fastidio calcatus, conscientiæ insuper verme amplius quam dum apud Poloniam ageret excruciatus (ex Rege quippe factus exul, ex divite inops, ex glorioso contemptus) non facilis ei erat toleratu illa mutatio, velut qui ad id rudis & inexercitatus habebatur. [in amentiā labitur, & mortuus, a suis canibus devoratur,] Secundo igitur anno sui exilii subito languore correptus, & in amentiam versus, alpes, silvas, nemora atque invia loca alia, congressus perosus humanos, & digno jam conventus parricidii sui pretio, maturam jam flagitii sui ultionem subiturus, delirando petens, & in illis discurrens; a propriis canibus, illum tantummodo comitantibus, dum fessus & anhelus animam morte repentina exhalasset, comestus & devoratus, teterrimo illo supplicio affectus, impiam vitam digna morte finivit: & quoniam salubriter monentem audire contempsit, juxta Job vaticinium stultitia consummatus interiit, dignumque moribus factisque suis exitium vitæ invenit, & impiis & malis operibus pares adeptus est eventus: dignus ea pœna, qui fidem sacrilegio, pietatem parricidio, pudicitiam incestu violaverat; Divinitate hanc sibi pro impietate sua congrue & justissime infligente vicissitudinem atque pœnam.
[177] [dignum admisso in Sanctum scelere exitum sortitus,] Qui enim S. Stanislaum extinguere, & memoriam ejus de terra delere decreverat; extinctus & deletus est. Qui illum exiliare tentaverat; is sibi exilium coactus est inferre, & in amentiam versus turpi morte interire. Et qui Sanctum convitiis & probris incesserat, ipse diris execrationibus, in vita & in morte insectatus est. Et qui corpus sacrum, minutatim concisum, feris & alitibus vorandum jactaverat; ipse propriorum canum rictibus discerptus, ipsorum pabulum & esca fuit. Et quidquid tyrannidis, crudelitatis & ignominiæ sancto intulerat, id sibi illatum, cum admiratione & tremore universorum hominum, opera Dei recto judicio rimantium, præsens agnoscet ætas & postera. Tunc lux impii extincta est, & flamma ignis ejus splendere desiit; qui a consilio maligno præcipitatus tam horrendum exitum invenit, ubique territus, ubique stupefactus, ubique spretus, ubique contemptus, denotans magnitudinem patrati in Sanctum Dei facinoris. Nec ulla retributio subtilior, districtior, atque æquior illi poterat impendi.
[178] Itaque Boleslaus Rex Poloniæ, voluptatibus & illecebris carnis, ipsi etiam damnatæ veneri, supra cetera flagitia atque dedecora ab eo patrata, aliisq; passionibus carnis & spiritus indulgens, omnem suam & regni sui celebritatem simul cum vita amisit: & præcipiti gradiens via, acerbos comprehendit exitus; [fuitque ejus] cadaver esca volatilium & devoratio canum. [dum Stanislai nomen ubiq; laudatur:] Stanislai Pontificis spectata usque ad crudelissimam concisionem tum fides, tum constantia, gloriam sempiternam sub omni perennitate habitura laudabitur. Boleslaus Rex, in dedecus teterrimum provolutus, acceptam a majoribus lucem in densissimas tenebras convertit; cujus nomen & omne regium semen, exterminante illud Deo, disperiit. Stanislai agon & virtus omnium seculorum memoriæ infixa, terra pelagoque, ab universali effertur, veneratur, admiratur & cantatur ecclesia.
[179] O! quam satius contigisset tanto Regi, si ante parricidium, & suam & regni perniciemaversatus, vita excessisset; feliciora etiam post fata & cineres officia & munera sottiturus! In alpibus enim atque silvis, in quibus per divinam ultionem interiit, nulla plangentium tantum ac talem Regem conspiciebantur servorum agmina, nulla militum aut clientum pompa, nulla amicorum, nulla astantium aut custodum corporis turba, nulla matronarum aut virgiginum cohors, nullum sepulturæ pretium, nullus splendor funeris: [ac ne sepulchri quidē hanore dignatus,] tantaque, justissimo Deo permittente, damnatus est ignominia, ut negato illi etiam cujuslibet terræ profanæ locello, in canum ventribus sepeliretur: non aromatibus conditus aut regio Mauseolo, sed stercore & fœtore obrutus. Quam fœde, quam turpiter vixerit; tempus, locus, conditio tam mortis quam sepulturæ efficacissime monstravit. Nam justo censore Deo, per quæ scelestus ipse Rex peccavit, per eadem torquetur. Quia enim canes, ad sugendum lac humanum ac torquendum ubera feminarum, [admoveri] ex sua feritate præcepit; & infantulos a matrum papillis, ad canicularum lactationem, appendi ferociter jussit; ȩqua lance dignum extitit, quatenus faucibus mingentium ad parietem lacessitus, a feris sicut fera consumeretur comestus. Scrupulosa denique diligentia notandum est, quanti labores, quot conatus, quanti sumptus & sudores uno paricidio ceciderint percussi, & una transgressione Rex præcipitatus & regnum.
[180] [ad exemplum Poloniæ Regum & Principum,] At Boleslaus Rex maximo Regibus, Princicipibus, & Proceribus Poloniæ esse debet documento, ne successibus & potentia rerum ad nutum eorum fluentium superbiant; sed se humiles & remissos præstent: nec propter decus generis aut sanguinis, aut partas victorias, insolentius se gerant; sed cum tremore divinam de se operiantur sententiam, in quem finem aut invidiam sit evasura eorum felicitas: ne assentationibus satellitum, iras eorum mulcentium, insolescant: ne in transgressionum suarum justos reprehensores aliquo nubilo concitentur: ne in fundendo Sacerdotali sanguine præpropero & fervido utantur ingenio; ex ruina Boleslai Regis intellecturi, imperia & potentiam omnem, quinimo & sensum, prævaricatione in Deum facile amitti, impletione vero scitorum Dei servari.
[181] Boleslao Rege absumpto, graviora in illum prioribus tam Procerum quam popularium jactabantur judicia: gravem illum & crudelem fuisse: superbe & inique imperitantem, tyrannum magis quam Regem, tributis gravasse regionem, catulis matronas affecisse, libidine naturam violasse. [& summum Reginæ luctum,] Mortis & casus ejus formidinem simul & fidem consors regia induens, miserabiliter deplorare cœpit, se ad hos fœcunditatis & vitæ fructus reservatam, ut probris mariti oneratas gestaret aures, & in viridi ætate illius privata consortio, nec supremum officium solvere illi potuisset. Ferūtur nonnulli, ex morte quæ Boleslao Regi tam non vulgari accidit casu, fabulæ, ad nostra usque tempora derivatæ, locum fecisse; quæ astruebat illum apud silvas Panonnicas vivum esse, & ob atrocitatem sceleris in Sanctum commissi, vultures & alites sanguipetas carnes suas, quæ per dies excrescerent, per noctem devorare, & absumptas renasci; & post expiationem sceleris tandem in Poloniam reversurum, & in ea regnaturum fore. Non solum autem in Boleslaum Poloniæ Regem, [complicum uliorum pœna.] sed & in milites suos, parricidii consultores & participes, divina desæviebat vindicta. Vario enim & cruento mortis genere, pro sceleris parricidialis magnitudine, pro demeritorum gravitate, consumebantur. Progeniem insuper eorum multifariis languoribus, casibus, infortuniis, passionibus divina insectata est ira: pro quorum exemplo maxime divinum numen formidandum est aliis, qui contra jus fasque agere non verentur.
[182] Successit Boleslao, Polonorum Regi memorato & parricidæ, [succedens Wladislaus frater,] post turpem suam & domus suæ labem, ex parricidio, fuga & morte turpissima contractam, a Wladislavus germanus suus, cognominatus Hermannus, natu minor, & qui regno, duobus natu majoribus Kasimiro & Ottone immatura morte absumptis, unicus restabat, tam in regnum Poloniæ, quam in omnes Principatus Polonicos & Dominia. Benedictionis tamen & diadematis honore caruit, nec se Regem Poloniæ titulare & nominare dignatus, tantummodo se Dominum & heredem regni Poloniæ (quod & nos in suis originalibus litteris vidimus) appellabat; [sine regio titulo vel unctione] Gneznensi Archiepiscopo, propter prohibitionem summi Pontificis, sibi & stirpi suæ unctionis & consecrationis suæ regiæ munus impendere denegante, tamquam decus regium & fasces illius homini, non provinciæ, tributæ fuissent. Ex quo tempore scissa fuit in plures Principes, per longam seriem, Regni Polonici & dominationis ejus hereditas.
[183] Principatum autem regni Poloniæ Wladislaus Dux universorum approbatione sortitus, cum esset vir raræ & spectatæ devotionis & religionis in Deum & Ecclesiam; & ex casu præcipiti germani sui Poloniæ Regis Boleslai plurimum sibi & statui suo metuens; officia quæque in fidem & religionem Christianam intenderat; primum id agendum curavit, ut interdictum Ecclesiasticum, ob necem beati Pontificis Stanislai positum, [petit interdictum tolli] quæ in eam premebatur diem a regno Poloniæ; & a Cracoviensi Ecclesia, nemine tam dignissimo Patri Stanislao in tot rerum fluctuationibus succedere auso, orbitas & viduitas, tolleretur. Et quia interdicti censura ex Sedis Apostolicæ auctoritate provenerat, nuntios solennes, Ecclesiasticos & seculares, Romam ad Gregorium VII transmittit. Quorum assiduis precibus Gregorius VII expugnatus, cum & Boleslaum, Regem Poloniæ, sancti viri occisorem, pro comperto accepisset de Poloniæ regno in exilium ad Pannonias abysse, & illic in amentiam versum interiisse, & fratrem suum Wladislaum in Principatus & dominia regni Poloniæ successisse; & interdictum, hactenus in Polonica Ecclesia continuatum, sustulit; ac b Lampertum Gallicum, virum sibi a pluribus annis cognitum, [& Episcopum Cracoviæ constitui] & in negotiis officiisque curiæ Romanæ sincere versatum, in Cracoviensem Episcopum ordinavit.
[184] Rediit non multo post c Mieczslaus Dux, filius Boleslai Poloniæ Regis, cum Baronibus & Proceribus Poloniæ: [Mieczslaus filius Boleslai in Poloniam revocatur,] qui una simul cum Rege patrati in Sanctum Dei facinoris conscii, Pannoniam exulatum jerant; per Wladislaum Poloniæ Ducem, patruum germanum, ne in contumeliam & vituperium Regii seminis, stipe aliena cum Militibus illum sequentibus vivere congeretur, in Poloniam ad nativas sedes revocatus, cum d uxore, ex principibus Russiæ accepta. Verum & propter vegetius ingenium, quo illum jam tum scintillare plures notaverant, & propter prolem suscipiendam, maligna æmulatio primorum Poloniæ, eorum præsertim qui in patris sui necem conspiraverunt, verentium paternas injurias in se aut suis filiis ultum iri, veneno clam immisso adolescentem in primævo ætatis flore e sustulit, [venene extinguitur,] & quasi quoddam futurarum zizaniarum germen eradicavit; morte tam immatura paternæ impietatis creditum exsolvisse supplicia, & graves pro delicto patris dedisse pœnas: ad quem ob paternum delictum, non regni, sed odii atque ultionis & mortis immaturæ notata est pervenisse hereditas. Supremis vero suis, dum apud Cracovienses per genitricem adolescentis, magno cum ploratu ejus excessum deplangentem, & Wladislaum Ducem patruum suum gererentur exequiæ, magnus honos datus est; magna multitudine agrestium ad cohonestandum sua funebria ex agris decurrente: apud quorum pectora tam Boleslai Regis, quam filii sui Myeczslai nuper emortui desiderium invaluerat; more ingenii humani, quo ea quæ absunt vehementius cupimus, quæ adsunt negligimus. Ex morte autem Myeczslai Ducis omnis stirps Boleslai, olim Regis Poloniæ, lineam directiorem attendendo (ut sermo viri beati Stanislai, [& eum eo progenies Boleslai.] quo id sibi longe ante vaticinio fideli prophetici sermonis prædixerat, verificaretur) absumpta est; & impletum est ad litteram, quod in beato Job de iniquo scribitur: Non erit semen ejus neque progenies in populo suo, neque ullæ reliquiæ in regionibus ejus. [Job 18, 19]
[185] At Wladislaus Dux, cognomento Hermannus, universi regni Polonici monarchiam est sortitus: sub cujus & f filiorum nepotumque regimine brevi permutata est totius regni Polonici facies, disturbantibus & scindentibus regnum Polonicum Principibus, non propagantibus, sed gravibus exactionibus, dationibus, & tributis illud prementibus; Civilia quoque bella, non externa gerentibus; & propter egestatem subsecutam, fines regni, qui a vicinis Principibus occupabantur, [ae decor regni] tueri nequaquam valentibus; ut in locum fœcundæ segetis ac lætævineæ, squallens & olidus campus consurrexisse notaretur; Polonorum insuper regio, ab honestissimo & excelso regiæ dignitatis fastigio, in bassum & tenuem locum decideret, a jure Regum conversa in Ducum jura, quæ annis plusquam ducentis, non sine gravi bellorum civilium & schismatum atque alienationum stridore, [sub Ducibus per 200 annos afflicti:] dedecora pertulit; multoque disparem statum & qualificationē sub Ducibus quam sub Regibus, monarchiam suam scindentibus & enervantibus, sortita est. Ego vero cum ob necem viri beati Stanislai regnum Polonicum regio fulgore spoliatū, fasces diadematis illi detractas, cladibus civilibus involutum, & in varia principatuum & divisionum monstra scissum, plures provincias a corpore suo usurpatas, & omne suum decus atque robur elanguisse, conspicio; in eam dubitationem compulsus redigor, prævaricationene tantummodo regia, an etiam populi Polonici facinore hæc ipsa mala, quæ in annos prope ducentos duraverant, accidissent: sed, si verum fateri volumus, & Regis & populi scelus ad inferendam ultionem Divinitatem coëgit.
[186] [cui tandem restituto] Nos itaque qui prisca tempora, quibus Polonorum regnum variis atterebatur collidebaturque jactationibus, non vidimus; sed miseratione divina in tempora meliora, sub quibus reintegratio regni Polonici magna ex parte provenit, incidimus, Præsulem nostrum dignissimum Stanislaum, omnibus virtutum muniis præstantem, veneremur. Cujus etsi victoriosum agonem universus orthodoxæ religionis populus supplici devotione concelebret; [S. Stanislaus honorandus imprimis] insuperabilem tamen ejus pro fide, pro religione, pro libertate patiendi constantiam lætior Polonia miratur, veneratur & honorat: cui est exultantius in ejus martyrio gloriandum, per cujus intercessionem & merita reintegratio ipsa provenit, & in futurum creditur plenius proventura. Ejus mores, vitam, conversationem, religionem, constantiam, patientiam & omnia pedetentim (quoadusque nobis per gratiam Altissimi conceditur) sequamur vestigia, [& imitanaus.] ut ejus intercessione & suffragio ad civium supernorum consortium mereamur pertingere: quod nobis ex merito suæ passionis concedere dignetur, Deo Patri per omnia & in omnibus coæternus, consubstantialis & coæqualis, Jesus Christus, cum eodem Patre & Spiritu sancto unus Deus, æternaliter regnans, per secula benedictus. Amen.
ANNOTATA.
Quæ de funesto Boleslai exitu num. 184 dicuntur, & pathetice exaggerantur deinde, cum nemine conscio acta dicantur, aliud fortaßis fundamentum non habent, [Traditio de finali Boleslai pœnitentia apud Carinthios.] quam quod venatum egressus infelix, ibidem locorum non comparuit amplius. Quare non prorsus rejicienda videntur, quæ de eo mitiora narrant Carinthii, apud Georgium Crugerium in Triumphis Majalibus Regum Bohemiæ an. 1669 Litomislii editis, dicentes, Boleslaum Vilacum in Carinthiis, ad monasterium Benedictinum, errabundum devenisse: in eo receptum, quia ignorabatur quis esset, multos annos in rigida pœnitentia absumpsisse: imminente porro jam morte, exagitantibus conscientiam angustiis, Regem se denique & facti sui seriem Abbati Fratribusque revelasse, ac sic in spe bona propitii æterni Judicis ad immortales abivisse. Relatores ejusmodi eventui addunt insuper, sua memoria, ibidem Vilaci lapidem sepulcralem extitisse, ex quo inspex quiscumque hæc legere atque addiscere potuerit. Hæc si vera sunt, ut esse optamus, haud mediocriter exaggerabunt meritum gloriosi Martyris Stanislai apud Deum, qui desperatißimi hominis salutem, pro qua tantum in vita laboravit, sanguinis sui respectu impetravit post mortem.
a Wladislaus Hermannus præfuit regno annis 20, ab anno 1082, ad annum 1102, quo obiit die 5 Iunii. Ita Longinus in Historia.
b Lampertus creatus eodem adhuc anno 1082, mortuus 25 Novembris 1101. Ita idem Longinus.
c Anno, 1084, inquit idem Longinus, reversus, & cum eo Borzywon filius Mstæ, Sbibutus, Dobrogislius, Paulus, Zema, Odolan, & Andreas, ceterique omnes Milites, qui cum Boleslao Rege in Hungariam effugerant.
d Eudoxia, soror swantopolki, Kioviensis Ducis, nuptia anno 1088.
e Anno 1089.
f Filii Wladislai Hermanni fuerunt Boleslaus 4 legitimus heres, & Sbigneus naturalis, cui ceßit Mazovia & Plocko. At Boleslao anno 1139 mortuo, relicti filii quinque: & inter quatuor seniores regnum in quatuor partes divisum. Quæ singulis portio regni aßignata, apud Longinum legi potest ad dictum annum 1139.
LIBER II.
Miracula post translationem corporis patrata.
PROLOGUS.
[1] Vitæ beatissimi Martyris & Præsulis Stanislai, jejuno & tenui ingenio, utcumque per propitiationem divinam contextæ series & ordo tam dicendorum quam promissorum exigit, ut sequentium suum felicem agonem miraculorum ordiamur initium. Hoc tamen in exordio dicendi præfari mihi liceat, quod non omnia Sancti miracula (maturius enim tempus quam res me desereret) describere in animo est: sed tantummodo vulgatiora & insigniora, & quæ ad nostram pervenere notionem. Plurima enim extabant, [Miracula decennio primo post martyrium patrata,] & tam numerum quam fidem excedentia, quæ sub integro martyrium suum secuto provenerunt decennio; sed omnium illorum, tam magnitudinem stupendam quam progressum & qualitatem, partim metus tyranni Boleslai Poloniæ Regis, dum triennio apud Polonos viro sancto occiso imperabat, subduxit, partim succedentis Principis Wladislai, germani Regis Boleslai, prohibitio caligine oblivionis involuit: nemine [miracula] viri beati, quæ ad invocationem sui nominis frequenti & assidua iteratione proveniebant, audente efferre & publicare; sed nec annotare & in succedentem ætatem transmittere. Vir enim Dei Stanislaus, vivens mortuusque, [in quibus apparitio luminum ad sepulcrum.] suarum virtutum merito universis mirabundus effulsit, assiduis clarescens prodigiis; quæ etsi fuscare obscurareque maligne hominum improborum, & horum præcipue qui illum trucidaverant, conaretur improbitas; id tamen unum neque contaminare, aut sugillare, neque contenebrare, neque obruere & contegere valuit oblivione, quod sub toto illo integro decennio, passionem Sancti secuto, ad sepulchrum ejus continuis noctibus, superna, sanctitatem eximiam Pontificis beati testantia, descendebant luminaria, & cælestes ad tumbam illius fulsere lampades. Videbatur & Stanislaus a pluribus devotis & religiosis viris, [ipsiusque Sancti intra Ecclesiam.] nocte & interdiu ad sepulchrum illius excubantibus in ecclesia S. Michaëlis, ad cujus fores fuerat tumulatus, collucentibus lampadibus, & universam ecclesiam luce mirabili illustrantibus, ad aram Pontificalibus indutus stare atque hominibus qui convenerant benedictionis munus impendere. Videbatur etiam cum duobus venerabilium personarum choris, corona illum circumstantibus, Psalmos decantare Davidicos, & dulcem diffundere harmoniam. Cineres vero aut lapilli, ex ejus sepulchro ad ægros delati, plena conferebant languentibus sanitatis remedia.
[2] Poterat autem beatissimi Stanislai, sub annis paucis mortem suam secutis, compendiosa & facilis provenire canonizatio. Quippe cui Petri Militis, post triennium in testem producti, ab inferis resuscitatio; & martyrium martyriique causa, [ob quæ aliaque statim poterat canonizari] corporisque minutatim dismembrati redintegratio, quamlibet excludens cicatricem; aquilarum nocte & interdiu corporis sui partes, ne qua per feras avelleretur, custodientium triduana tutela: lampadum insuper & cœlestium luminarium decennalis fulgor, amplissimam & uberrimam sanctitatis abunde præbebant materiam; res omnes per eam tempestatem apud Polonos notissimæ atque vulgares, & quæ universali frequentique testimonio apud summi Pontificis aures poterant fulciri. Verum tam dignissimi Martyris canonizatio, & dum recenti scaturiret martyrio, & dum ex post stupendo fulgeret prodigio, Principibus Poloniæ prohibentibus fuit impedia: unde nec scriptores annalium Poloniæ audebant ad liquidum, sed nec complexive, causa martyrii viri beati inserere, occulendo facinus regium de damnata venere & nefaria jumenti abusione: [nisi Principes obstitissent, etiam scribi ea vetantes:] ne videlicet futurarum sobolum tam generi quam nobilitati inureretur ignominia; & in genealogia turpis maculæ elogium, ipsam etiam successionem Principum vehementer commaculans & deturpans poneretur. Ita vir Dei, non vivens tantummodo, sed & mortuus, Principum Poloniæ hostilitates & odia perferebat; sepultoque & a rebus humanis absumpto, etiam atrox livor & invidia parabatur.
[3] Verum ager Dominicus, sanguine Stanislai Episcopi quasi grano purissimo satus, Poloniæ Principibus & quibuslibet Potestatibus terrenis nequicquam aversantibus aut prohibentibus, in frugem & messem amplissimam consurrexit; & fœcundissima virtutum, meritorum, & prodigiorum sobole ex tunc germinavit uberrime, & nunc germinat, propitio Deo in finem usque seculi germinaturus. [exuberarunt illa nihilominus] Et cujus Rex unus Poloniæ persecutus est sanguinem, hodie singuli Reges, Principes & Optimates Polonici peculiari se illius patrocinio prosperari, adjuvari & dirigi deposcunt. Sed compara, si libet, quorumcumque Imperatorum, Regum, & heroum aut trophæa aut triumphales arcus aut funereas pompas, quantumcumque magnificis, sive sumptibus, sive signis & tabulis, sive plausibus aut complorationibus traductas; magis tamen celebrem, magis famosam, insignem atque diuturnam Stanislai funeris pompam reperies. [& Sanctum præ Regibus gloriosum fecerunt.] Quem non per homines neque per simultaneas laudes, neque per plures & circumscriptos dies; sed per Angelos & justissima præconia annorum plurimorum; non per cereos, opere apum effictos, sed per superna luminaria & Angelorum atque cœlestium lampadum coruscos descensus, integro honorificatum credimus decennio.
CAPUT I.
Apparitiones nonnullis factæ: Translatio corporis ad Ecclesiam Cathedralem.
[1] Non destitit post hæc dextera Altissimi mirificare Sanctum suum: [Interim piæ mulieri conspectus Sanctus Missam celebrare,] sed illum contra sententiam humanam efferre cœpit. Decennio siquidem elapso, dum ad tumulum suum femina religiosa & nobilis Swanthoslaua frequentes sub profundis noctibus ageret excubias, & beatissimi Stanislai pro suis & aliorum necessitatibus explendis imploraret merita, & solveret per juges obsecrationes vota; altius illi devotioni intendenti sopor quidam, inter quietem & vigiliam medius, irrepsit diluculo: & quasi in extasim quamdam rapta, visa sibi est ecclesiam S. Michaëlis ad Rupellam, multo coruscam lumine, introisse: sub eademque ingressionis hora B. Stanislaum Episcopum, Pontificali ornatu amictum, venerabilum personarum ordinibus illum ambientibus illique assistentibus & suffragia ferentibus, rem divinam ad altare solenni officio agentem adspexisse; & tam principio solennitatis & mysteriorum, quæ a viro beato agebantur, quam fini affuisse. Quæ cum peracta forent, femina illa accedere propius, & omnem metum quo opprimebatur deponere jussa; [de sui ne glectu quæritur.] utcumque se ex pavore recolligens, in tam venerandi cœtus accessit conspectum. Apud quam venerandus ille Antistes, ceteris qui assistebant tam forma quam cultu & veneratione augustior, pluribus verbis questus est; quare Polonorum, & præsertim virorum Ecclesiasticorum Cracoviensis Ecclesiæ prȩsidentium, desidia & neglectu, tanti temporis spatio corpus suum vilis pulveris tegeretur latibulo, asserens id tam illorum quam suæ sorti non convenire. Modestissimæ quoque querelæ, suo patefacto nomine, [& corpus transferri jubet ad Cathedralē] quis videlicet & qualis foret, mandata adjecit: Ego sum, inquit, Stanislaus, Cracoviensis Episcopus, a te, filia, in hanc diem devote & religiose cultus: cujus rei merito & gratia te mandatorum meorum nuntiam judicavi dignam. Vade itaque, filia, & successori meo Cracoviensi Episcopo Lamperto & & Canonicis Fratribus meis denuntia, ne me & corpus meum amplius delitescere, ossaque mea in pulverulento tegmine consistere patiantur sub dio: sed illud dehinc in Cracoviensem ecclesiam satagant, quo plus Deo venerationis, mortalibus vero beneficiorum accedat, transferre. Tam fideli oraculo nobilis & religiosæ feminæ Swiamskoslawæ, Lampertus Episcopus & Prælati Canonicique Cracovienses, apud aures eorum denunciato, permoti; cui præterea facilem credulitatem præstiterant, quod illi plurimorum aliorū, sororia referentium, adstipularentur testimonia; Principe regni Wladislao Duce primum consulto & permittente, transferri corpus sacrum decernunt. Solennitate quoque translationis instituta, & pluribus diebus publicata, sacri corporis busto reserato, quod mirandam dum detegeretur spirabat odoris fragrantiam, corpus sacrum & venerabile, singulare orbis terrarum ornamentum, cum laudibus & lacrymis de terra levant: & honestissimæ arcæ impositum, sub frequentia numerosi qui ex agris & urbibus confluxerat populi, [prout factū 27 Sep. temb. anno 1088,] sarcinam sacram Episcopo & Canonicis bajulantibus, quinto Kalendas Octobris, anno Domini a millesimo octuagelimo octavo transferunt, & in templo majori & Cathedrali, in arce Cracoviensi sito, quod apud Polonos ornatissimum & maximum ea tempestate habebatur, b S. Wenceslai Martyris nomini primarie dicatum, cum omni debito honore & reverentia, [erecto mausolæo,] & in ejusdem templi medio, pulcherrimo de petra fabricato sarcophago, & lamina aurea desuper contecto, quæ passionis beati viri per insculptas imagines denotabat seriem, recondunt. Cui & hos versus pro Epigrammate aureis litteris inscriptos adjiciunt:
Tumba Stanislai cineres tegit ista Beati:
Regis Boleslai quia non favit impietati,
Martyrio meritas cæli migravit ad ædes:
Felix cui Deitas merces, cui sidera sedes.
Ab eo autem translationis tempore, propter egregia & stupenda Stanislai Episcopi virtutum & prodigiorum facinora, [unde nunc S. Stanislai ecclesia dicitur.] Cracoviensis Cathedræ Basilica, titulo prisco apud vulgares magna ex parte abolito, in Stanislai nomen & titulum transiit; & B. Wenceslai nomen supprimens, plus Stanislai quam sui martyrii felici illustrata cruore, plura de eo, per oculos, non per aures, cognovit & assidue cognoscit; eumq; colere, mirari & venerari cœpit. Quem & beatus Martyr Wenceslaus, pro illa largissima, quæ inter beatas animas, æterno ævo & contemplatione Majestatis divinæ fruentes, viget, caritate, velut hospitem suum honoraturus, illi videtur cessisse hospitio; gloriarum, per quas Stanislaus in vita, in morte, & post refulsit, non invidus declarator.
[2] [ejusque miraculis illustratur.] Ne autem a malevolis & invidis, maligna interpretatione facta, sancti viri sugillantibus miracula, in vita & in morte, & sub decennio mortem suam secuto, patrata, carpi possent, velut phantastica; & gloria splēdorq; sanctitatis suæ crederentur post lapsum decennii defluxisse; pietas Agni cælestis athletam suum in universorum glorificatura pectoribus, & quanti foret meriti quantæq; sanctitatis ostensura, sua de viro beato Stanislao; posteaquam Ecclesiæ Cracoviensi gleba corporis sui sacri illata est, successione frequenti continuavit prodigia, non sinens illa processu temporis apud æstimationem mortalium extenuatione minorari. Et quoniam Polonorum conditio divinorum beneficiorum, quæ illi per suffragium Stanislai Martyris plus solito sub ea tempestate præstabatur, ingrata, plurima Sancti miracula, non appendendo, non annotando quæ celebrantur, oblivioni contradidit; pauca de multis quæ sparsa in pluribus locis colligere poteramus, ante & post canonizationem gesta, in Christi fidelium solatium subjiciemus.
[3] Anni sub quo corpus sanctum in majorem Ecclesiam Cracoviensem translatum est finis & sequentis initium agebatur, cum noctium una, [qui campanis noctu divinitus pulsatis] sub primi temporis vigilia, pulsus omnium auditus est sonari ad Ecclesiam Cracoviensem campanarum. Quarum sonitu Damianus Decanus, Joannes Præpositus, Benedictus Scholasticus, ceterique Prælati & Canonici Cracoviensis Ecclesiæ, quoniam & domicilia & mansionem in arce Cracoviensi in id temporis habuerant, cum arx & urbs longo inter se distarent sequestrationis intervallo, flumine etiam Vistula intermedio, a quiete expergefacti, & inusitatæ pulsationis novitate excitati, ad ecclesiam concurrunt; novitatem pulsationis, quid contineret causæ vel mysterii, quæsituri. Verum cum ostia ecclesiæ clausa & repagulis obfirmata offendissent, major illis cupido perquirendi insolitam campanarum pulsationem incessit, & tam valvarum frequenti verberatione quam vocibus clamorosis, custodibus ecclesiæ, qui Sanctuarii apud Polonos nuncupari soliti sunt, advocatis, (in sortem enim ecclesiæ & in illius ministerium, largitione Regum & Principum, ab omni servitute, dacia, onere & tributo deputati liberioresque facti, [a sanctuarii sui custodibus] sanctuario Domini perpetua successione servituri, nomen Sanctuariorum sunt sortiti) causam ab illis pulsationis intempestivæ exquirunt. Ex quibus etsi omnes accersiti constitissent, duo tamen, senio & ævo graves, qui ceteris quiescentibus & corpora curantibus in oratione devota peragebant excubias, Pyotrek videlicet & Gromalza, Prælatis & Canonicis scrupulosius rem sciscitantibus respondent in hunc modum: Nihil, inquiunt, novum & non usurpatum, Patres spectabiles, æstimetis nos admisisse. Neque enim nos, neque socii nostri campanas sonavimus: [conspectus est Missam celebrare:] verum pro certo & comperto vobis exponimus, quod nostris corporeis vidimus oculis, beatissimum Stanislaum Episcopum, assistente sibi venerabilium personarum corona & ordine, ad altare majus astantem, rem divinam sub nostro aspectu perficere: dumque perficeretur, campanas singulas, absque nostro & omni humano usu atque adminiculo, per seipsas pulsare. Qua satisfactione a Sanctuariis accepta, unusquisque in stuporem & admirationem versus, celebrata in Deum uberrimis fletibus gratiarum actione, in suum cubile rediit. Sed & in sequentibus diebus præfatus Magister Benedictus Scholasticus, vita & opinione vir celebris, dum pernox in ecclesia consisteret; & officium matutinale longe ante prævenire solitus, vitulos labiorum suorum in magno devotionis ardore Deo offerret; frequenti conspectu, [& benedictionem impartiri,] cum his quos nominavimus & aliis pluribus Sanctuariis, videre promeruit B. Stanislaum, Pontificali velatum amictu, cum multitudine illum circumdante beatarum animarum & cælestium spirituum, & divina pertractantem mysteria, & singula ecclesiæ alteria, collucentibus variis quocumque se concio illa beata verteret lampadibus & cereis, circumgyrantem, benedictionisque munus impendentem. Sed tempus me admonet, ut ad referrendum eos, qui ab inferis a morte ad vitam, meritis & invocatione Sancti nostri, redditi sunt; & qui ab innumeris morborum generibus, in quibus medicorum ars nequicquam sudaverat, celeri facilitate ad invocationem sui nominis curati & in integrum restituti sunt, accedamus.
ANNOTATA.
Cum liber hic in totidem dividatur capita, quot describuntur miracula, superfluum videtur, ipsorum initia notare in margine, sicut in libro priori factum,
a In Historia Longini refert Translationem ad annum 1089.
b S. Wenceslaus Dux Bohemiæ anno 938 occisus colitur 28 Septembriis.
CAPUT II.
Mortui sex ad vitam resuscitati.
[3] [Reviviscit infans sine baptismo mortuus,] Cum apud urbem Cracoviensem, Richardi, in eadem urbe incolatum habentis, conjunx Christina, quarta die mensis Maji, duos infantes, masculum unum, femellam alteram uno partu vivos effudisset; altero die mas, antequam fonte baptismatis renatus foret, diem obiit; & utrumque parentem gravi mœrore, non carnis, sed animæ mortem deplangentium, confecit. Pater autem pueri Richardus, de damno, non caducæ, sed vitæ æternæ rescindendo solicitus, sepulchrum B. Stanislai magna fide fretus adiit, & uberrimis lacrymis importunaque prece B. Stanislaum, quatenus filiolum suum, pro percipienda tantummodo baptismatis gratia, sua intercessione in vitam redderet, supplex invocabat: eaque spe impletus, exanimem & omnibus membris rigentem filium sepeliri vetuit: & ab hora matutinali usque ad horam Tertiarum mortuum jacere permisit. [donec baptizetur.] Quo vix vota precesque solvente, puer defunctus revixit, atque in ecclesiam S. Mariæ relatus, sacro fonte ablutus, & usque in diem alterum vivens, tandem animam exhalavit: magnoque & geminato solatio parentibus fuit, qui & ex mortuo acceperant vivum, & ex filio iræ meritis S. Stanislai salutis æternæ consortem & heredem, filiationem consecutum adoptionis divinæ, ad salutem & ad voluntatem abunde meritis S. Stanislai exauditi.
[4] [jam jam sepeliendus] Correptus languore gravi Witkerus, filius Wenceslai Militis, de Polukarczicze heredis, cum in die B. Martini Confessoris antelucano tempore infirmari cœpisset; invalescente ægritudine, circa ortum solis, altero die vis morbi, non proficientibus omnibus quæ ingerebantur remediis, extinguit ægrotum. Cumque ad persolvendum justa funeri longe propeque positi invitarentur cognati; placuit usque in eorum adventum insepultum cadaver servari. Quem morem apud singulos Polonicos Milites etiam videmus in hodiernum durasse; quo carorum suorum cadavera, sub amicorum & consanguineorum conventu, coram tumulent. Tardius autem cognatis advenientibus, genitrix defuncti, Sthronislawa nomine, & pro morbo quo & ipsa sub idem tempus vexabatur, & pro morte cari filii sub ejus oculis extincti vehementius afflicta; de inferiori cœnaculo, in quo cadaver jacebat filii exanimis se jussit, ne conspectus cadaveris ingeminaret suapte grandem dolorem, in aliam habitationem conferri: atque illic universis ministris exclusis, lacrymoso ejulatu & gemitu, Sanctum invocare cœpit Stanislaum: & pro sua liberatione, & pro vita filio reddenda, [Sancto commendatus a matre,] vovens se Sanctum Dei & ejus sepulcrum hostiis, oblationibus, & largitione multiplici (si eam voti compotem efficeret) honoraturam. Cum vero & oratione vehementius effusa fatigata & morbo, sub solis occasum sopore pressa sterteret potius quam dormiret; vir quidam canus & reverendus illi apparuit; & blande eam alloquens dixit: O mulier anxiata & afflicta, [ut hic apparens prædixerat] certa sis orationem tuam clementem Deum audivisse, & lacrymam tuam vidisse: suffragiis vero & meritis B. Stanislai, Pontificis gloriosi & Martyris, quidquid petieras obtentum esse, & proinde hac nocte & tu ipsa a morbo liberaberis, & filium viventem videbis: speciale votum Sancto, in cujus die infirmari cœpit filius, ultra ea quæ jam devoveras, præstitura. Lætior quam credi potest ea visione Sthronislawa effecta, cunctis qui ad funerandum filium convenerant illam enarrat: & in cœnaculum, quo defuncti corpus reliquerat, reducta, capillum simplicem, qui ex tumulo B. Stanislai sumptus fuerat, pectori defuncti filii adhibuit: beatoque Martino, (quoniam in ejus die filii ægritudo provenerat) votum vovit. Agebantur itaque supra funus tam parentum quam universorum, qui convenerant diligentes, sub nocte illa excubiæ; & unusquisque visionis oraculum, an impleri contingeret, scrupulosius operiebatur. Tandem in primo galli cantu, mortuus oculos, cunctis stupentibus & invocantibus, aperuit, [resuscitatur.] & denuo clausit: cumque tertia vice aperiens oculos oscitasset aliquoties, universis per fletus & suspiria Stanislaum beatum glorificantibus & invocantibus, defunctus ad plenum spiritum; mater vero ejus Sthronislawa, bonam valetudinem ad integrum resumpsit: votaque & gratiæ in diebus subsequentibus, B. Stanislao ad sepulchrum illius ex ordine multiplices, a parentibus & resuscitato, sub frequenti hominum & copiosa multitudine, persoluta sunt.
[5] Gradienti ex Pannoniis in Poloniam quæstus gratia Petro Hungaro, [item juvenis Hungarus,] & in villam Mislawczicze in ædem Woyaszonis declinanti cum familia & consorte, filius ejus vocatus Polech, die Lunæ ante Palmarum Dominicam, immenso cœpit languore vexari. In die quoque octavo, morbo urgente, rebus absumitur humanis: jacebatque ab hora Tertiarum usque in meridiem insepultus. Parente autem utroq; incōsolabiliter filium per fletus & lamenta lugente, ad sui hospitis Woyasz salubrem instructionem & instinctum, Beatissimus pro resuscitatione cadaveris suppliciter a parentibus exoratur Stanislaus. Quibus vix orationem finientibus, ut miserationum Dominus famuli sui Stanislai merita longe lateque, non apud Polonos tantummodo, sed etiam apud Pannonios diffunderet, filius mortuus consurgit: & perfectæ tā sanitatis quam vitæ adeptus robur, perfectius quam credi humana æstimatione poterat deambulare cœpit. [hinc genti illi coli cœpit Sanctus.] Moxque & incontinenti cum parentibus una Cracoviam ad tumulum B. Stanislai veniens, votis, quæ pro illius resuscitatione parentes emiserant, redditis, magnam Sancti glorificationem de vita ei collata habuit. In Pannonias deinde reversi, B. Stanislai in regione illa sanctitatem divulgant. Cœperunt ex tunc catervatim Pannonii suum frequentare sepulcrum cum oblatione solenni, & variis oneratos passionibus in Cracoviam ad illum circumferre, & plenam ad ejus invocationem suorum languidorum percipere curationem.
[6] Andreas Miles, nobilis viri Damiani filius, diœcesis Wrathislaviensis Armiger, de una villa suæ ditionis in alteram cum familia, pignoribus & omni supellectili transiturus, Oderam fluvium, plus tunc solito undis inflatum, necesse habebat (medius enim hereditates suas interfluebat) transire. Nutricem itaque suorum duorum natorum, cum filio annum unum habente, & filia quadriennali, jubet superare flumen. [Eversa navicommendati S. Stanislao] Cumque nauclerus, nutrice & pueris scaphæ impositis, per flumen minaret navem; ad medium fluvii undarum vorticibus acta navis, in truncum arboris impulsa, tam nauclerum quam nutricem cum duobus pueris evertit, & aquis illisit. Ob periclitationem autem natorum, parentibus in ripa eminus prospectantibus ingens acerbitas incesserat: videbant enim natos periclitatione inevitabili ab undis confundi, & nulla illis humana ope succursum iri. In flebiles itaque ejulatus tam ipsi quam alii, qui coram aderant versi, altioribus fletibus quam vocibus Beatum pro salute naufragantium interpellabant Stanislaum, offerentes se illi varia soluturos. Ad B. Stanislai invocationem nauclerus natando mortis supereminentis evasit periculum: [liberantur a morte.] Infantulo vero & quæ illum complectebatur brachiis nutrici, per nonnullos mortalium in navibus accurrentes, succursum est: puellula vero, cum aquarum impetu ferretur in præceps, clamor ingens stantium in ripa & vociferantium, O B. Stanislae salva illa, sublatus est. Tumentibus tamen undis suffocatur, & scrupulosa nautarum diligentia, ad jactum unius sagittæ amne eam deferente, reperta ex aquis extrahitur, & refertur extincta in littus. Tum vero per alia navigia ad corpus defunctæ puellulæ accurrentibus parentibus, nova vociferatio, novus gemitus attollitur. Sancto quoque Stanislao novis lacrymis, novis votis pro puellæ resuscitatione supplicatur. Parentibus autem & multitudine hominum sexus utriusque, [puella submersa suscitatur.] quæ ad id spectaculum ex vicis vicinis convenerat, orationi & votis instantibus, aqua multa de corpore suffocato erupit, oscitandoque oculos aperuit, & ad plenum revixit; cum ab hora diei prima usque ad horam tertiarum mortua & suffocata jacuisset: sanaque & incolumis ad sepulchrum B. Stanislai in Cracoviam, quemadmodum parentes voto solenni devoverant, adducta, beneficium resuscitationis suæ, quam per se non poterat, ore parentum cunctis vulgavit.
[7] Trium annotum puerulus, apud oppidum maritimum Gdansick Wladislaviensis diœcesis, [item puerulus prope Dantiscum in Vistula suffocatus.] ubi Vistula ostio uno Oceano illabitur æquori, cum coætaneis suis in ponte ante arcem Gdanensem ludens, infausto casu ex ponte in prædicti fluminis Vistulæ præcipitatur aquas: & antequam illi posset humano adjutorio succuri, immensitate suffocatus undarum, ad profunda amnis descendit. Diutius vero a nauticis hominibus, & tam nandi quam nauclerandi peritis quæsitus, & non nisi post longi decursum temporis cum difficultate sub undis repertus, ad pontem, ex quo in aquas corruerat, refertur defunctus: & ex mora diuturnitateque temporis lividatus, in corpore universo tumefactus & inflatus, nullum vitæ restituendæ præferebat signum. Quod ubi nuntiatum miseris foret parentibus, uterque in flebilem gemitum ruens, universos Gdanenses & ad commiserationem & ad concursum commovit, & in locum ad quem puer suffocatus jacuerat deduxit. Erat etiam tunc apud Pomeranos (unius enim Principis, quemadmodum ceteræ Polonorum regiones, continebantur imperio) Stanislai celebre nomen, quia illum terra pelagoque varia beneficia invocantibus certo certius præstitisse, didicerant. Quapropter conformi voce and voto, quasi imperatos & instructos crederes, seu (quod ego magis reor) inspiratos, a singulis Beati invocatur patrocinium Stanislai, & magnalia illus interpellantur. Universis denique qui confluxerant pro pueri resuscitatione lacrymas effundentibus, & sedula devotaque prece vota Stanislao solventibus; quatenus & parentibus pueri doloris acerbitatem adimeret, & universo qui convenerat populo suæ consolationis gratiam præstarret; subito de cadavere suffocati aqua erupit, & puero trahente oscitationes & suspitia, tam livor quam tumor a corpore defuncti dilabi sensim cœpit. Tunc itaque cœtus ipse, spe impletus optima, puras & sacratas Stanislai preces ad gratiam exauditionis ratus pertigisse, clamorem (ut in tali re fieri consuevit) sustulit. Conclamantibus autem omnibus qui aderant Jesu Christi potentiam, & Pontificis gloriosi Stanislai merita devotissime implorantibus, puer, veluti gravi sopore expergefactus, oculos aperuit: & a parentibus ceterisque astantibus, certatim ad eum ruentibus, in pedes erectus, & quasi nimio defatigatus labore, constitit; & omnibus videntibus illum, post tam diuturnam mortem resuscitatum, fuit miraculo; deinde in ædem paternam turba civitatis illum prosequente deductus, incolumis ex ea die, parente utroque solvente vota, permansit. [cum augmento cultus apud Pomeranos.] Quamvis autem, ut præfati sumus, Stanislai nomen dudum fuisset apud Pomeranos insigne & celebre; ex hujus tamen quod referimus evidentia prodigii, omnium mortalium, in pelago & in continenti habitantium, pectora ad admirandum & ad venerandum se, & implorandum in singulis necessitatibus casibusque, terra & æquore emergentibus, suffragia commovit & pertraxit Stanislaus: cujus sanctitatis magnitudo, plurimorum aliorum signorum sublimitate, apud oceanum Sarmaticum ex tunc refulsit.
[8] Martino, Nicolao, & Philippo laicis, ad limina beatissimi Stanislai, ob singularem devotionem, propter eximia a se de illo audita miracula & merita conceptam, in cordis simplicitate & alacritate gradientibus, & silvam Przegina ingressis, duo latrones prædandi gratia, ex latibulis nemoris, cum armis & sagittis ex improviso irruentes, ipso invadunt. Et Martino quidem ac Nicolao ex pavore diffugientibus, solus Philippus (quoniam velut audacior ceteris, nihil invasione latronum deterritus, opponebat resistentiam) duobus contra unum prævalentibus, capitur & ad interiora silvæ trahebatur, liberius in devio deprædandus. Suffocari autem se, & graviter a latronibus videns constringi, ratus etiam sibi extrema imminere, corde suo, quamvis anxiato & afflicto, devotius quo poterat beatum cœpit invocare Stanislaum, commendans se illi atque obsecrans, [a latronibus gula & gutture præciso,] ne sui nominis peregrinum, veneratorem devotum, opprimi & excarnificari permitteret. Ad quam precem illico se de latronum manibus ereptum sentiens, majori fiducia & animo latronibus non deferentibus miraculo, sed in illum denuo manus injicere molientibus, resistens, cum illis dimicabat. Qui etsi contra unum egregie prævalere cœpisset, ab altero tamen periculum socii repulsuro invasus, & per mucronis vehementem ictum guttur illi & cervicem præcidente percussus, defluxit in terram moribundus. Non rebus deinde tantummodo, sed & amictu a prædonibus despoliatum corpus, nudū & truncum jacebat humo: sed B. Stanislaus nec tunc quidem famulum suum deseruit extinctum, quin, ut morituro videbatur, personaliter accedens, & vim pigmentorum adhibens, cervicis & gulæ reintegravit scissuram, & velut a somno imperavit consurgere dormientem. Qui subito expergefactus, & se nudum & expoliatum reperiens, [apparente B. Stanislao sanatur.] gratiarum actionibus immensis B. Stanislaum, vivificatorem suum magnificabat celebrabatque: continuatoq; itinere socios suos Martinum & Nicolaum prope Cracoviam consecutus, & deinde Cracoviam [ingressus] nudo corpore, cicatrices tantummodo reintegratæ gulæ & cervicis præferens, magnum de se tam miraculum quam spectaculum præbuit. Narrans quoque apud ecclesiam Cracoviensem, quanta illi Deus per merita B. Stanislai ostendisset magnalia, & qualiter enecatum & extinctum revocasset ad vitam; omnium præsentium animos & pectora devotione implevit mirabili, nonnullorum vero ora & oculos lacrymis suffusos reliquit.
CAPUT III.
Cæcisex, patrocinio S. Stanislai, visum recipiunt.
[9] Sacerdos Wrathislaviensis urbis & diœcesis, Joannes nomine, Almannus lingua & natione, assidua gravatus ægritudine, lumine oculorum privatus, [Cæcus & pauper Sacerdos] visum adeo amiserat, ut ne passum unum incedere valeret absque puero, ad dirigendum gressus suos deputato. Cui nocte una in abstracto loco quiescenti, & de sua cæcitate varia trahenti suspiria, variosque suæ desolationis & miseriæ volventi cogitatus, etiam sententia Euangelica ampliorem illi acerbitatem ingerente occurrebat, quod fodere non valeret & mendicare erubesceret. Inter illas autem cogitationes, sibi vicissim succedentes, dum in soporem versus foret; homo canus & reverenda facie per visum illi apparuit, dicens: Compatior, serve Dei, mendicitati & desolationi tuæ pro qua rescindenda salubri consilio utaris meo, & te tuas beatissimo Stanislao necessitates devovens, sepulcrum illus quam primum adire coram festines: interim vero omnem pecuniam, ad crumenam tuam reperiendam, per primum peregrinum qui occurrerit in oblationem Sancto fiendam transmittito. Sed Joanne Sacerdote respondente, & per animam suam jusjurandum interponente, [per visum monitus inveniēdos in vacua pera nummos offerre Sancto,] nullam se pecuniam, de qua oblatio facienda foret, habere; quærere illum jussit, certo certius reperturum. Presbyter itaque magno exhilaratus gaudio, diluculo consurgens, socio suo & conpresbytero Matthæo, quod sibi per visum monstratum ex ordine fuerat, recitat: & quisnam Sanctus foret B. Stanislaus, quantæ sanctitatis, quantique meriti (ignotus enim sibi in eam diem fuerat) inquirit. Quo respondente, Sanctum Dei Stanislaum Cracoviensem fuisse Episcopum, & pro lege Dei, justitia, atque veritate ab impio Rege Polonorum Boleslao cæsum, sanctitate & suffragiis miro modo insignem fore; Joannes cæcus, visionis religione & sanctitate Stanislai Martyris adductus, ad credendum animum appulit, hisque verbis ad Matthæum socium ut cœpit; Quamvis, inquit, habeam compertum, nullam me possidere pecuniam, pariturus tamen mandato oraculi, in peram manum mitto, reperiendam pecuniam S. Stanislao per nuntium oblaturus. Et continuo bursæ manum intingens, duos argenteos nummos proferebat. Sub cujus temporis articulo, oculos per annos plures clausos & cæcatos aperiens, & homines circumstantes & nummos quos insperate ex marsupio protulerat prospectans, in jubilationis ac laudis canticum voce magna porupit, dicens: [ipsos invenit & visum recipit] Benedictus omnipotens Deus & Martyr ejus Stanislaus Pontifex beatissimus, cujus beneficio profiteor hodierna die, cæcitatis tenebris effugatis, oculos meos apertos & illuminatos esse. Jam etenim & qualitatem nummorum, imaginemque & superscriptionem qua incharactati sunt, conspicio. Expressitque signum imaginum & superscriptionem. Ad Ecclesiam deinde rejecto ductore accurrens, debitas gratias clementi Leo & suo Martyri B. Stanislao redditurus, peregrinum, Beati Stanislai limina petentem & ad fores Ecclesiæ orantem, offendit. Quem illico conveniens, duos illos quos repererat nummos potestati ejus contradidit, Beato Stanislao offerendos; devovens se propediem peregrinum subsecuturum. Puerum itaque, cujus ductu utebatur, remittens parentibus, magnalia Dei & B. Stanislai ipsis & quibusvis aliis narraturum, comparato pro itinere viatico, [atq; Cracoviam venit:] in Cracoviam cursum arripuit; & concito gradu, & visione integra perfunctus, ad tumulum Beati Martyris Stanislai perveniens, omnem suæ illuminationis gratiam, meritis & gratia B. Stanislai sibi præstitam, apud omnium audientium aures publice propalavit: persolutisque votis, in penates lætus rediit, oculorum votiva integritate usque ad diem mortis incolumis.
[10] [infans absque oculis natus & ulcerosus] Jaroslai Chelm consors, Gothusia nomine, filium ulcerosum & cæcum effundens, dolore contristabatur vehementi, pro partu languido & prodigioso, idemque Jaroslaum maritum habebat dolor. Nullæ enim infanti erant sedes oculorum; nulla signa: tractus tantummodo quidam subtilis & exiguus inter palpebras medius apparebat; capitis autem & universi corporis cutis ulcerosa, sanguinem sanie mixtum emittebat. Cum autem die altero infans ad ecclesiam delatus, unda baptismatis fuisset insignitus; Presbyter loci, & cæcitate & ulcerositate pœnali pueri conspecta, parentibus & cognatis illius salutari persuasione consuluit; ut in honorem B. Stanislai, triduano acto jejunio, ipsius pro sanitate infantis frequenti obsecratione patrocinium precarentur. Quibus id quod Presbyter suggesserat cum omni devotione & humalitate (nil quippe parentibus, [sanatur:] improperio illo se solvi æstuantibus, arduum aut difficile videbatur) exequentibus; dum jam altera hebdomada ab ortu pueri transacta foret, nova oculorum acies apparuit; novaque & venusta cutis, qualibet ulcerositate repulsa, infantem contexit: pro quo solennes hostiæ a parentibus ad tumulum B. Stanislai fuere peractæ.
[11] Virgo Osanna, quam lingua Polonica Offkam intitulat, ætate duodennis & genere nobibilis, [item Virgo nobilis] nata Martini Militis in Boyscherry heredis & Agnetis consortis, ex Kathiboriensi districtu & diœcesi Cracoviensi, oculorum dolore per unius anni spatium cruciabatur immenso: adeoque fortissimo dolore decoquebatur, ut conquassatis & disruptis palpebris ad extremum miserabiliter cæcata, nec sedes quidem priscorum in ea adnotari poterant oculorum. Quæ dum cæcitatis suæ annis aliquot molestias simul & improperium protulisset, ac parentes ejus pro diuturna & irreparabili filiæ cæcitate, multiplici anxietate confecti, assidue instando orationi & eleemosynarum largitioni, intenderent; misericordia Domini, perseveranter illam invocantibus se propitiam exhibens, pectora eorum, ad invocandum pro filiæ suæ sanitate beatissimi sui athletæ Stanislai beneficia & merita, divinitatis suæ animavit rore. Qui cum inspirationi parendo cælesti, præfatam Osannam filiam suam, cum flebili devotione & constanti fiducia, beato Martyri Stanislao devovissent, cum hostiatum oblationibus ad suum repræsentandum sepulcrum; mox & in continenti prædicta Virgo Osanna, per magnifici suffragatoris Stanislai Episcopi merita, & a caligine diuturnæ cæcitatis exempta est, & novos oculorum tam sedes quam radios & palpebras sortita. Ad ecclesiam quoque Cracoviensem & B. Stanislai sepulcrum, cum oblatione solenni a parentibus præsentata, mirifica in se B. Stanislai opera tam conspectu præconabatur quam voce.
[12] [& puella pluribus annis cæca:] Cineri civis Cracoviensis & Amlethæ mulieris Margareta filia, grandi oculorum lippitudine, ab ipso quo effusa est in lucem materno utero, assidue vexata; inflatos & sanguinolentos habebat oculos, & capitis patiens ardorem, rarius somnum capiebat. Sexto demum a nativitate anno cæcata, dum in annos postmodum plures cæcitas tenderetur, morbi insuper & languoris magnitudo variis medicaminibus, quæ parentum cura adhibebat, non posset dispelli; non molestia tantummodo, sed & salutis desperatio tam sibi quam parentibus cœpit intendi: mater tandem Amletha, pro filia solicita, quam viderat ab omni humano relevamine fore neglectam, ad B. Stanislai se totam vertit præsidium: & vota plurima Sancto devovens, & in abstinentiis orationibusque Divinitati se humilians, ad ecclesiam Cracovienlem & ad sepulcrum B. Stanislai filiam cæcam sub sua chlamyde ducens, cum forti accedit fiducia. Candelas deinde quas detulerat accendens, ceteraque vota cum oblationibus solvens, formamque oculorum per ceram effigiatam ad sepulcrum B. Stanislai suspendens, cum lamentis & suspiriis filiæ curationem a Sancto Dei Stanislao enixius precabatur; docens filiam Margaretam, ut ipsa quoque preces pro sua salute ingeminando devotior consisteret. Utriusque autem supplicatione per Martyris sui Stanislai merita Dominus propitiatus, necessitati eorum solita pietate respondit. Nam dum ecclesiam orationibus & votis solutis fuissent egressi, continuo filia, annis pluribus cæca, præsidio divino & beatissimi Stanislai merito se sentiens sanatam, ex chlamyde materna se evolvit; & solis radios intuens, ac sine ductore incedens, matrem stupentem lætantemque præire cœpit. In domum deinde venientes, dum refectionem sumerent, filia parentibus suam perfectiorem jam tunc & integram sanitatem indicavit: & ex illa die cæcitatem evadens, usque in diem mortis bona oculorum valetudine perfuncta, Sanctum Dei Stanislaum, suæ cæcitatis curatorem, assiduis laudibus benedixit.
[13] [item alia mulier,] Biennio integro gravissimum oculorum dolorem mulier Sobotha nomine passa, cæcucitatem contraxit ex languore, potentia visiva ad extremum contenebrata. Quæ cum immensa ex hujusmodi cæcitate, propter molestiam parentum, cæcitatem suam æquo gravius ferentium, affligeretur anxietate, & nullum suæ acerbitatis reperiret lenimen; tota se ad B. Stanislaum convertit: genitriceque sua præsente ad sepulcrum B. Stanislai se ituram, & oblationem suæ sanctitati se præstituram devovens, etiam S. Stanislaum pro omni vitæ suæ tempore se reverituram, ac illi omnem devotionem & famulatum impensuram astrinxit. Sub hoc itaque voto ad sepulcrum viri Dei ad Cracoviensem ecclesiam deducta, soluto voto quod devoverat, ad lumen dudum amissum rediit: ac domum reversa, integra oculorum perfruens visione, quoslibet labores & servilia opera peragebat.
[14] Rinardus de Cizyschanowicze Dominicellus & Armiger Cracoviensis diœcesis, morem nonnullorum militarium Poloniæ, [Armiger denique ob neglectum festum S. Michaëlis visu privatus.] celebritates dierum sanctorum modica lance appendentium, secutus, in festo S. Michaëlis Archangeli, neglecta re divina, ad quam peragendum campanæ ecclesiæ ejusdem villæ in Cizyschanowicze sonuerant, canibus acceptis & urso in campos se contulit venatum. Quem redeuntem verberatio divina illico, pro contempta religione & festo violato, afflixit. In languorem siquidem tam capitis quam oculorum decidens, diebus quindecim dolore horribili torquebatur. Languore insuper vehementer ingravescente, dexter oculus ejus ex orbe suo magnitudine doloris evulsus, & in faciem defluens, visibiliter dependebat. Sinister insuper ex eodem languore crepuit: & utroque amisso, fuit præfatus Rinardus perpetua luminis visione cæcatus. Fratre itaque & sorore germanis forti inductione suadentibus, voto solenni se & suam gravissimam devoveret B. Stanislao necessitatem, fiducialiter se speravit illius præsidio sanaturum. Sorore itaque ad manum illum trahente & præbente ducatum, ad Cracoviensem ecclesiam ad sepulchrum viri beati perveniens, diutius illic in oratione persistens, fluentibus lacrymis cruore oblitis, auxilium sanctissimi Stanislai sibi impendi precabatur. Cum autem votis & precibus solutis consurrexisset ab oratione, & oculus dependens dexter in suum locum retractus & revinctus est, & sinister qui crepuerat ad integrum sanatus: perfectamque sanitatem ex tunc nactus, usque in diem mortis nullius rupturæ aut deformitatis signum apud oculos ejus apparuit.
CAPUT IV.
Curata apostemata, paralysis, epilepsia.
[15] Voyslaus laicus, a peste epidemiæ invasus, gravi apostemate in gutture erumpente vexabatur: & ingravescente morbi magnitudine, per dies aliquot nec cibum nec potum sumere, [Sanatur pestilens apostema in gutturo moribundi,] nec quidquam aliud poterat constringente apostemate glutire. De cujus vita cum & ipsum & cognatos ac domesticos ejus desperatio incessisset; agonizati, jam & moribundo candela accensa ad manus ingesta est, quasi evestigio exspiraturo. Tandem ei per visum vir venerandus in veste candida apparens, illum monuit, ut celerius quo posset ad Cracoviensem ecclesiam consurgeret, & a Troyano ejusdem ecclesiæ Custode ostensionem tumbæ S. Stanislai expeteret, plenam liberationem ab impendenti morte ea venerata & deosculata accepturus. Verum cum æger a morbo conclusus nullum sermonem fari posset, mente se & cogitatione devovet prædictæ admonitioni pariturum: & continuo, apostemate disrupto, Voyslaus a limine mortis se ereptum beneficio S. Stanislai cognoscens, quarto demum die ad Cracoviensem ecclesiam & ad sepulchrum sanctum perveniens, & Troyano Custodi pluribusque aliis quæ secum acta fuerant exposuit, & beatissimo Stanislao liberatori suo per preces & oblationes gratias egit.
[16] [& Principi Oppoliensi in femore,] Oppoliensi Principi Wladislao viro illustri, ad colloquium in Cracoviam cum Duce Bolestao Cracoviensi celebrandum festinanter, pergenti ne diem de quo convenerat negligeret, horridum apostema in femore sub una nocte emersit: quod illum adeo pavidum effecit atque tristem, ut cœpto itinere omisso redire in Oppoliam, extremis suis provisurus, disponeret. Qui cum in mœrore & anxietate hujusmodi constitutus, sopori se & somno dedisset; vox ad illum per visionem insonuit: quæ confidere eum bene jubet, brevi hoc periculo liberatum iri, modo spem suam jactet in Domino, & sepulcrum beatissimi Cracoviensis Episcopi Stanislai illius intercessione curandus adeat. Qui expergefactus, in votum, beato viro Dei quam primum ab eo solvendum, prorupit, invocans beatissimum Stanislaum: & continuo apostema de pede suo evulsum disperiit. Cicatrix tamen locum apostematis ostendens, diutius in suo corpore, nullum tamen ingerens dolorem, remansit. Qui in Cracoviam adveniens, & vota beato viro ad suum sepulcrum solvens, quam subito quamque magnifice a beato viro curatus fuerit, apud plurimos vulgavit.
[17] [paralysis sinistræ manus & pedes,] Juthka femina, consors Nicolai de Coszmaizow, diœcesis Cracoviensis & Parochiæ de Luborzicza, vehementi dolore post partum invasa, a die vicesima prima Maji usque ad diem primam Octobris, assidue nocte & interdiu torquebatur: & paralysi deinde percussa, manus sinistræ & pedis usu & officio fuerat penitus destituta. Cui tam desperatæ, quassatæ & afflictæ, vir quidam reverendus, albo superpellicio indutus, per visum apparuit; atque consolatione blanda præmissa, illi dixit: Accipe, filia, salubre consilium, quod a me tibi proponitur, ut omni humano medicamine in nullo tibi profuturo omisso; totam te in præsidium beati Pontificis & Martyris Stanislai committas, suo beneficio sanitatis perfectioris curationem acceptura. Hac itaque visione mulier admonita, totam se voto flebili & solenni beatissimo devovet Stanislao, sepulcrum suum visitatione corporali & oblatione honoratura. Quam primum autem hujusmodi votum effudisset, manum & pedem, quæ per paralysim fuerunt emortua, distendit, & utriusque integro usu & officio percepto, vota quæ spoponderat, apud ecclesiam Craconviensem & tumulum S. Stanislai, persoluit.
[18] [alia cum contractione totius corporis] Filia hominis rusticani Nyewglasch, Agnes nomine, parochiæ de Jasszet Cracoviensis diœcesis, ærate septennis, in corpore universo paralyticata erat & in singulis membris contracta, os habens discurvum & retortum, oculos pari passu distractos & retortos, pedes divaricatos, manus vero & cetera membra assiduum patientia tremorem. Tanta insuper membris singulis inerat deformitas, quod nullum membrum suum officium satis retinere, sed omnia ex suis locis & compaginibus discessisse videbantur. Miseratione itaque parentum, suæ afflictonis conditionem gementium, ad ecclesiam parochialem in Jasszel delata, & B. Stanislao Martyri fiducialiter devota, post benedictionem quam Sacerdos ecclesiæ cum invocatione nominis S. Stanislai super ægram legendo expleverat, etiam corpus tortuosum & languidum panniculo sericeo, cui ossa B. Stanislai consueverunt includi, contigit & consignavit. Cumque consignationem hujusmodi & contactum tribus diebus ingeminasset; tertia demum consignatione finita, Agnes in soporem versa, in sinum maternum caput reclinans dormitare cœpit. Sub hac quoque dormitatione domum a parentibus relata, priusquam ædem propriam contingeret, in omnibus membris sanam illam conspiciunt & incolumem; & in laudes Jesu Christi & sui Martyris Stanislai ora soluunt: atque in crastinam diem gressu perfecto per se ipsam gradiens, ad ecclesia in Jasszet perveniens, & magnalia sibi per præsidium B. Stanislai [facta] universo populo ostendens, magnæ fuit singulis, qui illius languoris varietatem ante perviderant, & admirationi & stupori.
[19] Mater familias Catharina, femina ex Skarbimiria, subito in paralyticam decidens ægritudinem, gravi dolore torquebatur: adeo insuper languor paralyticus apud illam invaluerat, ut vi doloris os ejus usque ad aurem retortum permaneret plurimo tempore, [tertia cum oris distorsione, manuumque & pedū impedimento:] præbens videntibus de se spectaculum monstruosum. Ad quæ omnia etiam dolor ingens capitis, miro modo eam excrucians accedebat. Paralysi vero adeo constricta manebat, ut etiam pedum & manuum usus ei negaretur. Quibus malis mulier oppressa, pro festivitate S. Floriani Cracoviam adducta ad sepulcrum B. Stanislai, de cujus stupendis miraculis perdocta erat, manibus famulantium invecta est; & prona atque supplex biduo orans, non consequebatur sanitatem. Nihil tamen de Dei benignitate & meritis B. Stanislai diffidens, supplicationem suam in tertiam diem producebat. Itaque die illa, contritionis ardore repleta, fletibus magis quā precibus cœpit pro sui curatione beatissimum interpellare Stanislaum. Cujus beneficio & merito confestim omni toruitate oris in suum locum remeante, & omnis capitis ægritudo sublata est, & omnis informitas ex tunc deinceps dispulsa. Præfata quoque mulier Catharina, ab omni paralysi curata, sanitati de præmortuis membris restituta, pedibus in Skarbimiriam reversa, miraculum suum ipsa circumtulit.
[20] Vithkerus Theutonicus, civis Cracoviensis dum duos filios gravibus ægritudinibus refertos haberet, mente & spiritu assiduo dolore de filiorum passionibus affligebatur. [item puer paralyticus omni fere sensu privatus,] Alter enim, cui Gerardus nomen erat, quadriennis, gravissima paralysi; alter Richoldus, sexennis, durissima epilepsia vexabatur: ampliores tamen paralyticus parenti ingesserat angustias quam epilepticus, qui per intervalla cruciatus excipiens, nonnumquam sanitate potiebatur; paralyticus vero, assiduam passionem perferens, nedum loquendi vel ambulandi, sed & tangendi usu penitus amisso, non secus quam truncus aridus alieno ministerio volutabatur. Stomachi insuper correptus dolore, & omni appetitu prostrato, per viginti duos dies omnem cibum & potum perosus, lympha tantummodo interdum, quam in panno lineo sugebat, leviter reficiebatur. Contristatus itaque Vithkerus pater, & pro passione vehementi & pro morte quæ imminebat filii, in ecclesiam majorem Cracoviensem decurrens, sanctissimum magna vociferatione cœpit invocare Stanislaum: libera, inquit, Præsul beatissime Stanislae a mortis tormento & languoris, & vim tuæ sanctitatis tam mihi miserando & miserabili patri quam moribundo filio meo impende: quem plena fide ad bustum tuum me cum argento, fertonem appendente, representaturum devoveo. [ejusque frater epilepticus.] Dum voti & & supplicationis sermonem Vithkerus complevisset, domum reversus, Gerardum filium offendit loquentem & ambulantem, quem reliquerat moribundum, mutum & elinguem. In ampliorem itaque erectus fiduciam, unius filii graviori morbo laborantis sanitate obtenta; hac eadem meliora de altero cœpit sperare, novoque voto & nova supplicatione illi a beatissimo Stanislao incolumitatem deposcere. Exaudivit autem clementissimus Deus precem ejus; & per merita electi sui Martyris Stanislai, etiam Richoldum de morbo epilectico, quem per singulos dies ter nonnumquam & quater cadendo pertulerat, adeo plenissime absolvit, ut ne vestigium prioris ægritudinis in eo remaneret. Utriusque autem filii liberationem consecutum se, alacritate & gratitudine immensa, Vithkerus testari cœpit: nam ad sepulcrum B. Stanislai cum conjuge & liberis sanatis pergens, munus quod devoverat Sancto Dei obtulit, illiusque mirificum in se & filios demonstratum solamen vulgavit: & in domum reversus, amicis & necessariis corrogatis, grande convivium super filiorum incolumitate exhibuit.
[21] Vlosciborius, Cracoviensis diœcesis Armiger, in oculorum dolorem incidens, [cæcitas, depulsa,] in id gravaminis atque cæcitatis pervenerat, ut orbes oculorum ejus, morbo stringente eversi, carnem tantummomodo rubeam habere viderentur, in locum virtutis visivæ succendentes. [curantur oculi extincti] Qui dum mentis angustia, pro cæcitate quæ sibi acciderat, urgeretur; ad ecclesiam majorem Cracoviensem, & ad sepulcrum beatissimi Stanislai se conduci, annulo quoque ejus loca oculorum primum signari, deinde aqua in annulo intincta ea lavari obtinuit: & continuo, rubedine sensim discedente, perfectam oculorum sanitatem excepit: desiderium quoque cibi & potus, quod dolor oculorum immensus prostraverat, eadem die resumpsit.
[22] Przibislawa virgo, filia Kigneri civis Cracoviensis, oculorum dolorem passa, [& vermibus scaturientes] fortius & vehementius in oculo sinistro cœpit torqueri. Cumque dolor assidue invalesceret, etiam vermium multitudo, per corruptionem humorum procreata, sensibiliter ejus passionem ingeminans, cœpit apparere. Qui cum nullo humano ingenio vel arte, quoniam in abscondita palpebrarum dum quærerentur diffugiebant, possent evelli; & perpetuæ cæcitatis periculum feminæ præfatæ immineret; a parentibus in templum & ad sepulcrum B. Stanislai defertur, qui pro filiæ curatione Sanctum Dei supplici devotione interpellabant. Uno autem ex ministris ecclesiæ Cracoviensis oculum ulcerosum, cum lapillo de sepulcro S. Stanislai sumpto, contingente, vermium multitudo quasi imperata discessit. Sequenti vero die, cum unus tantummodo grossus vermis appareret, & is etiam se diffugiendo sub palpebram comprehendi non sineret; ad invocationem S. Stanislai disparuit, & puella integræ sanitatis visum recuperavit.
[23] [item epileptici duo.] Boguslaus de Pelgrzimowicze, nobilis, habuit filium quadriennem, nomine Nicolaum, qui epileptico morbo gravatus, spumans & per terram volutans, adeo passione vexabatur, ut frequentius animam æstimabatur exhalasse. Hic crebrescentibus beati viri Stanislai miraculis, præfatum Nicolaum filium ad tumbam ejus detulit: & quam primum illam osculando contigit, ab eo tempore & deinceps usque ad diem mortis suæ, perfectam liberationem accepit.
[24] Boguslaus de Brodzina villa, Miles, alter a priori, assidua & ingenti torquebatur afflictione, pro filio suo Damiano, quod a morbo epileptico tam frequenter & assidue vexaretur, ut vicibus decem per diem gravem illius, cunctis videntibus & horrentibus, sentiret invasionem. Cumque morbus sensim invalescens in annum cum dimidio tenderetur, & tam pater pueri quam universi cognati & familiares ejus ex officio afflictarentur; plenam de meritis beatissimi Stanislai fiduciam concipiens, puerum ad sepulcrum beati viri cum oblatione solenni detulit, devovens se pro sanitate filii hostiam annuam, agnum unum de suis gregibus, ecclesiæ Cracoviensi, in qua ossa Sancti Dei Stanislai requiescunt, largiturum. Cumque orationem & votum pro incolumitate filii persolvisset; Nicolaus puer a morbo diuturno, quo assidue detinebatur & vexabatur, solutus est.
[25] Martinus de Morawicza, vir de ordine Militari, gravi languore correptus, apostema gravissimum quod in gutture emerserat, [apostema periculosum gutturis,] habere cœpit: quod primum illi loquendi, deinde edendi auferens, etiam respirande & spiritum attrahendi potestatem ademit. Ad portam itaque mortis se intelligens devenisse, quoniam suffocatio sua plerisque vicibus & ab ipso & ab astantibus liquido notabatur perventura, annulum B. Stanislai ex Cracovia, magna prece magnoque conatu impetravit ad domum suam afferri. Audierat enim vocem per visum sibi dicentem, ut fiducialem faceret ad patrocinium beatissimi Stanislai recursum, magnifico ejus suffragio apprime curandus. Cum itaque annulus Pontificis beati, domum suam a ministris Cracoviensis ecclesiæ solenniter delatus, & signaculo ejus locus gutturis & apostematis fuisset benedictus; continuo apostema dimidiatum & ruptum est: & languidus, quemadmodum ei per visum monstratum fuerat, ad plenam incolumitatem rediit.
CAPUT V.
Varii moribundi, amentes & alii adjuti.
[26] [Moribundorum pericula depulsa, unius ex longo morbo,] Ex eodem villagio Morawicza, quod paullo ante perstrinximus, Goslaus Miles ortus, gravi & diuturna, a die videlicet S. Michaëlis Archangeli ad Parasceven, ægritudine vexabatur. Cum itaque tam suo quam omnium aliorum judicio, prope diem atque prope horam migraturus hinc crederetur; ad conjugis suæ fidelem suasionem, beatissimum cœpit pro sua incolumitate interpellare Stanislaum, devovens se ejus limina cum oblatione solenni, quam primum id ei per infirmitatem liceret, visitaturum. Qua pollicitatione emissa, sensim dudum languidas vires cœpit resumere: & tandem, baculo debiles adhuc artus sustentans, votum impleturus ad sepulcrum beati viri venit: ubi ex integro testatus est se esse sanatum.
[27] [alterius ex gravi languore,] Ejusdem parochiæ de Morawicza femina, genere Theutonica, Gertrudis nomine, filium suum, habentem ætatem annorum circiter trium, Martinum, videns ex assiduo & gravi languore moriturum; beatissimo illum Stanislao, qua potest amplioris mentis devotione, devovens; ad tumbam ejus cum filio in ulnis gestato, quam celerius poterat, properavit. Cumque votum quod promiserat & orationem solvisset; e vestigio puer ab infirmitate, qua detinebatur, solutus est: quem mater ovans, & Sanctum Dei Stanislaum in omnium auribus mirificans, domum retulit incolumem.
[28] [tertii item ex tumore gutturis,] Andreas Miles, ex Proschowicze heres, carnem gutturosam & inflatam assidue excrescentem, per humores peccantes genitam, in gutture consecutus; tædio primum & dedecore, ad extremum vero periculo vitæ (neque enim ea stringente edere illi aut potare licebat) afficiebatur: nonnumquam insuper vitales spiritus in eo dolor morbi adeo coarctabat, ut prorsus nulla ei de cetero vivendi spes relicta foret, nullo mediocorum audente ei ferre antidotum. Cum extrema itaque agitaretur desperatione, beneficia beatissimi Stanislai in plurimos collata commemorans, cœpit fide & spe plenus suæ sanctitatis conclamare, utcumque poterat, solatia; devovens se ejus sepulcrum & limina visitaturum. Et mox ad invocationem hujusmodi gravedo omnis qua detinebatur amota, visitatione sepulcri viri Sancti peracta, etiam omnis tumor & gutturositas disperiit.
[29] Inciderat idem Miles Andreas de Proschowicze, de quo immediate narravimus, [ac dein ex ulcere] in gravem aliam infirmitatem, ex qua illi apostema & morbus letalis, qui anthrax appellabatur, erupit, omnem medicorum artem & medicamentorum vim pervincens. Qui ad solitum remedium, dum gravi morbi affligeretur cruciatu, faciens recursum, se totaliter beatissimo devovet Stanislao, pollicens se ejus sepulcrum, cum consorte sua, pedestri visitaturum fatiga. Et continuo, nocte votum insequente, mortale quod hominem necaturum verebatur apostema, non sine multorum hujus rei consciorum admiratione, disparuit; & æger lætatus omnem se sanitatem adeptum, votum devotissime explevit.
[30] [quarti ex gravi ægristudine,] Vir nobilis, Szmil de Moravia, gravem incidens ægritudinem; passionis ejus, passim repente adversa valetudine, adeo affligebatur molestiis, ut pedis dextri officio penitus remaneret privatus. Quapropter acerbitate doloris permotus, & de vita omnino desperans, condito sub præsentia Principis sui & militarium vicinorum testamento, exhalaturus animam propediem videbatur. De propitiatione tamen divina & suffragio beatissimi Stanislai fiduciam singularem concipiens, seipsum intercessione sua curandum beatissimo devovet Stanislao, pedem quoque aridum vel potius emoriturum ejus annulo obtinet benedici. Quo facto cura pedis illico, cunctis qui aderant stupentibus, secuta est: & ipse sepulcrum viri sancti adiens, & vota solvens, ad perfectam, de qua desperaverat, rediit sanitatem.
[31] [& quinta ex capitis universi monstruosa mutatione.] Grandi & horribili Catharina, uxor Militis Petri de Kadzimicze, premebatur infirmitate: tumor siquidem ingens, tam caput illius quam cetera oris membra vexando, adeo pervaserat, ut humamani vultus species in ea non posset tumore obnubilante dignosci. Nasi tantummodo simitas modice tantum ex facie prominebat; cute faciei, juxta ac si oleo prolita foret, resplendente: sed & caput & facies tetro livore obducta erant: aures insuper tumor niger fuscaverat, ut inspectantibus se moveret quemdam sua monstruositate horrorem. Et quamvis pro illius curatione longa & assidua physicorum desudasset industria; nullus tamen impensæ a medicis operæ respondebat effectus; quapropter a medicis deserta, nocte insequenti moritura credebatur. Maritum deinde ejus, Petrum Militem, non jam de vita temporali, sed æterna consortis suæ cura cœpit; anxiabaturque vehementer, quod Confessione nondum peracta & absq; salutifero Viatico (utrumque enim adhiberi tumor horrendus vetuerat) foret decessura. Itaque sub intempesta nocte consurgens, & consortem suam beatissimo Stanislao fiducialiter devovens. Cracoviam properabat: ubi a Decano & ceteris Prælatis atque Canonicis, Cracoviensem Presbyterum cum annulo beati viri Stanislai transmitti in domum suam petivit. Qui dum illuc propere & in diluculo attigisset, mulierem ægrotam signaculo primum annuli benedixit, de aqua deinde annulo præfato intincta loca turgida atque tumentia linire cœpit: & continuo tumor sensim dehiscere, & femina languens usum loquendi habere, universis stupentibus, cœpit: mox quoque & Confessionis & sacræ Eucharistiæ [sacramenta] a Fratre Martino de Ordine Prædicatorum, veluti munus sibi gratissimum & necessarium percipiens, post dies paucos reliquiis tam humoris quam languoris ad integrum extitit liberata.
[32] [ex fulmine surdus mutus & delirus,] Preduogius Armiger, Bohemus lingua & natione, cum duobus suæ conditionis hominibus versus Pragam agebat iter. Qui dum haud longe per spatium medii milliaris distaret a Praga, tempestas validissima, ex omni parte coorta, imbrem, grandinem, & fulgura frequentius solito producebat. Cujus periculum præsatus Preduogius cum comitibus itineris vitaturus, subter unam quercum viciniorem declinavit. Quo illic consistente, vis fulminis, tertiam arboris partem a summo usque deorsum perfindens, unum ex comitibus Preduogii enecavit, alterum in in capillis exussit, & caput canis eos concomitantis quasi acutissimo præcidit gladio: Preduogium vero, suo terrifico ictu, surdum, mutum & delirum reddidit. Quem cognati & noti, eadem via faciendo iter, ad Pragam deferunt seminecem. Is cum Pragæ in ecclesia S. Galli positus, nocte quadam sopori se dedisset; vir quidam venerandus, & qui Pontificalibus amiciebatur indumentis, per quietem illi apparuit, dicens ei: Ego volo te benedicere: deinde legit super illum Euangelium, Initium S. Euangelii secundum Joannem, In principio erat verbum. Quo expleto dixit ægro: Surge & vade in Cracoviam ciliciatus & nudipes ad sepulcrum B. Stanislai: [apparente S. Stanislao sanatur,] & quindena in abstinentia jejunii illic exacta, continuo liberaberis. Æger autem hunc, qui sibi apparuerat, putans ex Sacerdotibus Pragensibus fore, interrogavit eum, dicens: Quis es Domine, & quo nomine vocitaris? Ad quem Sanctus Dei, Ego sum, inquit, Stanislaus Cracoviensis Episcopus, tuæ infirmitatis consolator & medicus. Ad quam vocem mox somno & visione solutus, & usum plene audiendi & recte loquendi atque intelligendi sibi restitutum gaudens, Sanctum Dei Stanislaum in conspectu omnium Pragensium cœpit mirificare. Ad Cracoviensem deinde urbem in cilicio & discalciatus adiens, cuncta quæ sibi per visionem fuerant imperata, cum omni devotione implevit; perfectam, super omni quæ ei acciderat læsione, consecutus beneficio Martyris Stanislai sanitatem.
[33] [curantur inflatura linguæ,] Annæ puellæ, filiæ Jacobi hominis rusticani, corpus primum languor, deinde linguam inflatura quædam, ex languore gliscens, invaserat: adeo insuper tumoris magnitudo in lingua invalescebat, ut præ grossitudine inflationis linguam intra fauces non posset inferre. Cum vero singula quæ adhibebantur antidora nullum producerent profectum; parentes puellæ, a vicinis persuasi, cum mana devotione & lacrymarum effusione, filiam & ipsius curam devovent beatissimo Stanislao: & continuo, ad emissionem voti & sancti Martyris Dei Stanislai invocationem, & ægritudo corporis & tumor linguæ disperiit.
[34] [infans absque cute natus] Margareta, femina nobilis, consors Joannis Militis de Koslow, dum uno partu geminos filios effudisset, unus eorum Joannes appellatus perfecta sortitus membra, parem perfectionem fratri, qui Martinus cognominatus, quemadmodum in partu geminorum frequentius obvenit, abstulerat. Cutem enim toto non habebat corpore: propter quem defectum, sine quadam abominatione & horrore, & quod amplius & admirabilius est, sine mortis periculo nusquam poterat attrectari. Quam molestiam parentes illius, quoniam illi humanitus succurri non posse videbatur, evasuri, ad divinum [auxilium] se totaliter & beatissimi Stanislai convertunt, puerumque tam monstruosum Sancto Dei devovent Stranislao. Qui mirum in modum, parentibus & cognatis orationem facientibus & vota emittentibus, efficaci pelle, quam sibi natura negaverat vestitus est, & de improperio atque morte merito B. Stanislai vindicatus.
[35] [pueri venter computrescens,] Stanislaus puer, nobilium parentum Pauli & Isanæ de Zlothmky filius, miserabili ab annis pueritiæ suæ, imo pene ab ipso ortu, torquebatur infirmitate: venter siquidem dietim computrescens, omnia viscera & intestina detexerat nudata. Nascebatur tamen & succedebat quotidie in putredinis locum quædam caro, in pelliculæ modum; quæ subito & eadem qua producebatur die computrescens, per singulos dies gigni & decidere videbatur: ampliorem puero, per hujusmodi vicissitudinem, inferens torturam. Parentes tandem ejus, varia anxietate de salute filii fatigati, intelligentes illi corporali suffragio remediari non posse, animadvertentes insuper beatissimum Stanislaum uberrima mortalibus beneficia largiri; præfatum puerum, quem sub nomine ejus baptizari fecerant, cum omni devotione & fletibus immensis, utcumque poterant deferunt ad tumban Beati Stanislai: neque enim sine periculo portari is poterat, qui pene per omnia momenta moriturum se pronuntiabat. Cum itaque parentes ejus supplices & devoti ad sepulcrum Sancti pro filii salvatione tam vocibus quam fletibus per triduum interpellarent, & viscera pueri miserabiliter putrefacta atque nudata, per aquam in annulo Beati Stanislai intinctam die quolibet lavarentur, tertio demum die nova cutis novaque caro, non jam putribilis, sed sana, continua & concreta erupit, quæ puerum ab omni deinceps reddidit incolumen cruciatu & passione. Qui processu temporis in annos ampliores perveniens, ordinem Minorum Beati Francisci assumens, vitam illic laudabiliter consummavit.
[36] [mutus & rabidus,] Rusticos quidam, simplicis ingenii vir, uniusque filii pater, Radoslaus de Scothinky, anxius valde, quod filius suus præfatus, Petrus nomine, ab ægritudine correptus, etiam obmutuerat, tribusque hebdomadis permansit mutus; sed & tædio rapiebatur immenso, die nocteque consurgens manus tenentium & custodientium se evadere, & in silva ac nemora effugere nitebatur. Genitor itaque suus Radoslaus, de salute filii sui solicitus, & salubri usus consilio, suadentium sibi, quatenus filium suum beatissimo devoveret Stanislao, & curam illius Sancto promitteret, properavit Cracoviam cum filio: & pro ejus incolumitate, oblatione ad sepulcrum viri sancti facta, Martyrem Dei Stanislaum supplex interpellabat. Dum autem oratione & votis consummatis, æger filius annulo Sancti Dei consignatus esset; & aquam, in qua idem annulus tinctus fuerat, potasset; statim, remoto omni linguæ obstaculo, in perfectam & articulatam erupit vocem; fugitque ab eo omnis ægritudo & tædiosa molestia corporalis.
[37] [furiosus deductus ad sepulcrum] Martinus de Lantkowicze, gravem infirmitatem incidens, octavo demum die efficitur furiosus: qui ne homines ceteros læderet, fune forti ligabatur. Cumque per dies quindecim continua fuisset agitatus insania, sexto decimo die de lucido intervallo aliquid captavit. Sub cujus spatii intervallo, totum se ad beatissimi Stanislai præsidium convertens, liberari se a tam grandi pernicie precabatur, devovens se sepulcrum Sancti quam primum visitaturum: deducitur tandem per custodes in Cracoviam ad sepulcrum Martyris sancti catenatus & vinctus, ne in læsionem cujusquam prorumperet, quatuorque diebus & totidem noctibus, vigilias circa agentibus custodibus, ad sepulcrum Sancti consistit: [primum visus sibi a S. Stanislao evocari,] & cum sub conticinio quartæ noctis a sopore oppressus obdormisset, apparuit ei per visum beatissimus Stanislaus, venerando Pontificis vestitu amictus, dicens ei: Veni mecum, & continuo liberaberis. Qui somno expergefactus surrexit, & gradu concito ecclesiam magno nisu egredi tentavit: custodibus tamen illum detinentibus, egredi non valuit. Quos corripiens ait: Dimittite me, quoniam Sanctus Stanislaus visibiliter mihi apparens, secum me venire, & de ecclesia egredi imperavit. Custodibus vero verba hujusmodi visa sunt deliramenta: quapropter illum in arctiori custodia ad priorem locum reductum habere cœperunt. Dum denique altera vice obdormisset, vidit per quietem duos viros venerandos venire ad se, atque monendo dicere: Veni nobiscum, quoniam ductu nostro ad beatissimum poteris poteris pervenire Stanislaum: videbaturque ægro quod ad hæc verba consurgeret, & cum illis viris pergeret. Ac illis ducentibus, [deinde in visione ad illum ductus,] ecclesiam Sancti Andreæ, apud quam nunc Moniales Ordinis Sanctæ Claræ consistunt, ingressus, Sanctum Stanislaum, casula indutum & librum tenentem apertum, reperit: qui & dixit ei: Tune es ille, qui afflictione furoris agitaris? Qui cum se illum respondisset: Sta , inquit, paulisper expecta & videbis. Ad hanc vocem ægro inspectante, cœperunt venire ex diversis statibus quam plurimi sibi noti, variis furoribus agitati, qui & diversis pœnis atque cruciatibus affligebantur. Sanctus vero Stanislaus, ad furiosum Martinum conversus, ait: Scisne qui & quales hi sunt, qui sub tot tormentis te vidente adveniunt? Quo se ignorare respondente: Isti sunt, inquit, Polonorum genus, [& exhibitos sibi peccatores varios] qui falsa testimonia perhibent; nonnulli vero qui injusta decernunt judicia; nonulli quii niquas leges condunt; nonnulli qui humiliores opprimunt, spoliant, concutiunt; nonnulli qui ventri, gulæ, libidini & ebrietati inserviunt; nonnulli qui aliorum negotia fraudulenter & dolose tractant; nonnulli qui substantias orphanorum, pupillorum, egenorum, & viduarum devorant; nonnulli quos superbia erigit, avaritia tabefacit, voluptas dilatat, malitia angustat, ira inflammat, discordia separat, invidia exulcerat, luxuria inquinans necat: & propter hæc & alia facinora, taliter, quemadmodum tibi monstratum est, torquentur; a quibas omnibus tu de cetero te contineas, ne deteriorem languorem incidas. [ad pœnitendum monere jussus sanatur.] Sed & eos quos in tormentis vidisti commoneas, ut pœnitentia acta a pravitatibus suis & impietatibus resiliant, pœnas eis præparatas evasuri. Tu vero mea intercessione, ad quam fiducialiter recurristi, te ex hac hora scias esse sanandum. Post hæc verba æger a somno solutus, evigilans, & de his quæ viderat per quietem secum volvens, cuncta ex ordine quæ viderat, quæque a Beato Stanislao audierat, in facie Cracoviensis Ecclesiæ, & sub audientia universæ, quaæ confluxerat plebis, enarravit. Ab omni denique solutus insania & furore, integra ex tunc & deinceps potiebatur sanitate, magnalia Dei in Sancto Martyre Stanislao magnificans.
[38] Adolescens Petrus, cognominatus Pyetrzez, de Villa Nyeszyth, a dæmonio arreptus, furore continuo dæmone plenus agitabatur. [a dæmonibus obsessus] Qui etsi clausus in domo vinculis ferreis, nonnumquam ad columnam lapideam in domo stantem alligaretur; loris tamen omnibus disruptis (tanta fortitudo infirmæ ætati inerat) quam octo homines vix de loco suo movere possent, conquassaret & de terra evelleret. Quotiens vero adducebatur in ecclesiam ligatus, corripiebatur verbere, quoniam non aliter a prolatione turpium & scurrilium sermonum poterat inhiberi. Subitis insuper angebatur, concutiebaturque terroribus, qui illi per dæmones ingerebantur. Quæsitus autem cur tam assidua rotaretur formidine, respondebat occursare sibi, in forma pecorum & pecudum, & in quolibet alio ferarum genere, dæmonia, omnigenis modis sibi minitantia ad nocendum. Is cum dierum una ante ecclesiam omnium Sanctorum in Cracovia ligatus consisteret; a multitudine Cleri & populi, illum circumstante & orationem pro illo fundente, admonebatur rogabaturque, ut nomen beatissimi Stanislai, dæmonibus tremendum & formidabile, invocaret futurum enim per Dei propitiationem, ut nominis fui invocatione dæmones deterriti, ipsum linquerent. Ad quam persuasionem cœpit adolescens potius liberius exclamare. [per S. Stanislaum liberatur.] Quare per vincula & ferramenta ligatus torqueor, cum plenam liberationem in hac ipsa hora sim consecutus? Et cum de modo & ordine tam in solitæ liberationis a circumstantibus scrupulosa indagine quæreretur, respondit: Sanctus Stanislaus, Cracoviensis Episcopus, in montem valde excelsum me assumens, & omnia dæmonia me vexantia abigens, quatenus abirent neque umquam mihi nocerent, imperavit: ad cujus jussionem omnis ille tenebrarum cœtus discedens me reliquit. Absolvens insuper me beatissimus Stanislaus, Cracoviensis Episcopus, a vinculis, hæc dixit mihi: Ego sum Stanislaus, Cracoviensis Episcopus, liberator tuus: Deo gratias age: & vade sub mea benedictione in pace. Solutus est illico, postea quam hæc circumstantibus retulerat; cum præter hæc etiam sana mens in eo jam fuisset perspecta: & ecclesiam ingressus gratiarum actiones in Deum primum, deinde in Sanctum suum concionabatur Stanislaum. Facta post hæc suorum criminum apud Sacerdotem confessione, sacratissimum percepit Viaticum: atque ex illa hora, plena in annos plures & tempora potiebatur sanitate.
[39] Paulus, filius Joannis Militis de Ulina, quindecimum agens ætatis annum, [uti & demens] gravem amentiam contraxit: adeo delirans & insaniens, ut singulos notos juxta ac ignotos verberibus cæderet, & tam factis quam verbis furiosum se & dementem monstraret. Super cujus clementia pater ejus Joannes Miles magna actus molestia & turbatione, quid ageret, aut quibus modis salutem filio, non proficientibus quæ ingerebantur medicinis, quæreret, penitus in desperationem quamdam versus, ignorabat. Tandem Prandotha Cracoviensi Episcopo admonente, filium beatissimo devovet Stanislao, & illum tumbam ipsius cum oblatione solenni deducit in ecclesiam Cracoviensem, Qui cum, post orationem a patre & circumstantibus fusam, aquam annulo Pontificis gloriosi Stanislai tinctam gustavisset; [gustata aqua annulo S. Stanislai tincta,] repente omnem exuit dementiam & furorem: & cum omni integritate tam mentis quam corporis, sospes domum, patre nimio gaudio exultante, repetur.
[40] Vir quidam, Syedlecz nomine, singularem in Sanctum Dei Stanislaum monstraturus devotionem, sponte se devovet. [factum ei votum retractans,] Sancto Dei vaccam cum vitulo oblaturum. Verum cum sororem germanam Agnetham visitando egentem videret, voto quod in Sanctum Dei labiis distinctis in plurimorum audientia devoverat variato; vaccam cum vitulo sorori potius, egestate laboranti succursurus, in animo date firmavit: existimans, se salubrius atque perfectius opus patraturum, [in cæcitatē & amentiā lapsus.] Verum cum ex sororis domo de danda sibi vacca & vitulo certificatus procederet, cæcitate subita percussus, etiam mentis alienationem sibi succedere persensit. Quo malo deterritus, accersito Sacerdote, facinus, quod in Sanctum violando votum & munus retractando commiserat, confessione & pœnitentia expiavit: pollicens se de cetero cautius quod devoverat impleturum: & continuo, Sacerdote præsente, tam visum quam sensum resumpsit. Ad sepulcrum quoque Beati Stanislai cum consanguineo suo Paulo, non assumpto quod devoverat munere, proficisci cœpit. Sed cum in itinere positus iterum se sensisset turbari, [eodem soluto sanatur] & a dementia invadi; ad propria Paulo consanguineo eum deducente reversus, vacaam cum vitulo accipiens, & in Cracoviam deducens Beato Stanislao obtulit, quemadmodum devoverat; ab omni ægritudine & turbatione mentis & spiritus ex tunc & deinceps quietatus: documentum non inultæ futurus, ne quis violando vota, Deo & Sanctis ejus propira præsumptione illudat.
[41] [item moribundus ex inflatione ex inflatione corporis] Nicolaus, filius Wlostiborii Militis, annum agens ætatis sextum, a subita ægritudine correptus, tam gutturis quam capitis & pectoris nimia inflatura onustus, a parentibus & familia velut moribundus deflebatur. Dissolutionem autem illius pater pro caritate naturali aversurus, in Cracoviam illum quadriga ad sepulcrum Beati Stanislai deducit: qui quam primum salutarem aquæ liquorem, annulo beati Pontificis tinctum, bibendo contigit; illico omnis illa inflatura capitis, pectoris & gutturis, & vis omnis pestiferi apostematis elanguescens, cunctis qui aderant stupentibus, disparuit: & puer, patre præsente & illacrymante, plenam convalescentiam accepit.
[42] [& alius ex hemicrania] Vitus, ecclesiæ Sancti Floriani extra muros Craconvienses Præpositus, in parte media capitis sinistra gravi dolore percussus, tam vehementissimo affligebatur languore, ut omni loquela per quatriduum amissa, neque cibum neque potum sub illo quatriduo capere valens, consummari propediem formidaret. Quarto demum die, verba frangens potius quam proloquens, supliciter expetiit annulum Beati Stanislai ad se deferri. Quem cum singulari devotione & reverentia excipiens, locum doloris per illum attractabat; & continuo sensit magnitudinem diminui doloris. Sed & de aqua, annulo Sancti tincta, partem aliquam sorbens, & locum doloris liniens, partem reliquam conservari mandavit. Cum autem insequenti die, pari morbo dolore invalescente vexaretur, aquæ conservatæ residuum utcumque poterat sorbuit; & repentina fuga omnis dolor, qui illum ad mortem utique attriverat, abscessit.
CAPUT VI.
Varii ægri sanati: alii a submersione & incendio liberati.
[43] span class="klein">[Sanantur ex ægritudine & dolore cæcutiens,] Crzisanus de Pyotrkowicze, vir ruricula, in duram atque gravem decidit ægritudinem, quæ illum diebus pluribus neque cibum neque potum capere sinens, etiam doloris magnitudine effecerat cæcutientem. Qui in tam difficiles acerbitates & molestias se videns prolapsum, visitandi sepulcrum beatissimi Stanislai, & curam suæ sanitatis sibi committendi, desiderio agi cœpit: continuoque Sancto Dei se devovit, pollicens se ejus limina quam primuni aditurum. Verum cum id, ob necessitatem quæ illi contigerat, per se nullatenus explere valeret; Stephanus, vicinus & compater suus, obnixius ab eo interpellatus, ipsum jumento suo impositum Cracoviam, & deinde ad sepulcrum Sancti Dei Stanislai deduxit: ubi cum fiducia & lacrymis orans, a cæcitate primum solutus, etiam a dolore & morbo, qui eum pervaserat, meruit ad intergrum leberari, plenam sanitatem ex tunc ac de cetero consecutus.
[44] [ex longo morbo muta,] Anastasia, Petri Slawkoviensis civis filia, tertium ætatis annum supergressa, gravi cœpit in Epiphaniarum Domini die ægrotate infirmitate. Qua sensim invalescente in Ramis-Palmarum usum loquendi amittens, ad usque diem Inventionis sanctæ Crucis muta permansit & elinguis: adeoque continuo dolore urgebatur, ut parentibus ejus nulla spes salutis ipsius foret relicta. Qui longa illius ægritudine anxiati, beatissimo eam devovent Stanislao: quadrigaque impositam [assumentes], versus Cracoviam iter arripiunt: sed vix dimidio milliari exacto, vinculum linguæ ejus solutum est, & loqui recte cœpit. Cum vero sequenti die ad tumbam viri sancti a parentibus, vota & oratione pro ea suppliciter solventibus, producta fuisset; sub omnium qui aderant oculis integram accepit, beneficio beatissimi Stanislai, sanitatem.
[45] Jawitha, consors Buguslai de Chelm, ab infirmitate subita & gravi, [& aliamalo guiturus affecta,] guttur illius assidua vexatione stringente, invasa sex hebdomadas cibum, non nisi cum magna difficultate & gravedine, capiebat. Igitur Deo se & beatissimo devovit Stanislao; tendemque ad sepulcrum illius pedestri itinere, juxta voti qualitatem, perveniens, ad sui sancti nominis invocationem, repentinam & perfectam liberationem est consecuta.
[46] [puella virginitatem amissam dissimulās,] Ursula de Cracovia, Theotonici generis femina, nubilis & adulta, cuidam adolescenti virginitatem suam prostituens, virginem tamen se privatim & publice gerebat; existimans per simultatem hujusmodi facinus suum homines ignoraturos, non recogitans, Deo omne quod simulatur aut fingitur displicere. Hæc aliquando, festo solenni Pentecostes imminente, ad ecclesiam majorem Cracoviensem, cum genitrice sua sceleris sui conscia, limina Beati Stanislai visitatura, processit. Et dum ad pedem montis attigisent, Ursula quæ hactenus ob fervoris æstum caput velatum habuerat, matre monente ut ecclesiam velato capite introiret, materno consilio neglecto, velum amovit; & sertum gestans in capite, ecclesiam majorem ingressa, [in accessu ad sepulcrum,] sepulchro beatissimi Martyris Stanislai appropinquavit. Cumque in oratione procumbens, caput in terram paululum reclinasset, sertum illi ex capite decidit. Quæ eo resumpto surgens, crines adornare & sertum vertici reimponere conata, universam capitis comam detraxit; & omni cæsarie nudata decalvataque, non secus quam si acutissima nonacula rasa foret, in conspectu omnis multitudinis apparuit. Quo tali confusionis opprobrio videns se pro sua temeritate ad sepulcrum viri sancti deprehesam; contritione,[subito calvitio punitur & fatetur peccatum,] ei tunc per preces & facinus suum publice in totius populi audientia proclamare non erubuit; & ad Sacerdotem accedens absolutionemque suscipiens, digna pœnitentia scelus suum expiavit; [per confessionem expiat.] per confessionis ignominiam, meritis & interventu beatissimi Stanislai, ad salutiferæ compunctionis & pœnitentiæ fructum perducta atque stabilita.
[47] Tendentibus ad limina BB. Petri & Pauli in urbem Romanam, [Venetias tendens navis] Comite Fanussio, viro nobili, filio Jaroslai, cum nepote suo germano Petro, Henrici fratris filio, & aliis quampluribus; Petrus Polonus, Clericus, Bononiam consequendæ Canonicalis scientiæ gratia aditurus, societati illorum comes individuus accesit, deferens secum beatissimi Stanislai reliquias, cum supplici devotione, pro sui itineris securitate consequenda, a Prælatis & a Canonicis Cracoviensibus impetratas. Prospero autem usi successu ad Aquilegiam pervenientes, conducta navi, multorum aliorum consortium sortiti, pelago in Venetias navigant. Tempestatis autem periculum, quod ex evidenti conjectura, propter aëris & temporis intemperiem venturum reformidabant, vitaturi; alto mari neglecto, ne fluctibus & procellis obruerentur, juxta littus ad quinque vel sex sagittarum tractus navigationem suam peragebant. Cumque de prope civitatem Carniolam adnavigassent, subita tempestate coorta, in extremum vitæ discrimen delati, reducere navem ad littus æstuabant. Verum mari magis ac intumuscente, [& in tempestate periclitans,] obluctantibus fluctibus omnes conatus humani recidebant in irritum. Adeo autem undarum vorticibus gravidata jam extabat navis, licet frequenti ejectione undæ certatim ex illa effunderentur; ut singulis in navi existentibus aqua ad genua ascendisset. Per validas deinde obrepentesque procellas clavo & antenna confractis, suffocationis exitium subituri pavidi & trementes operiebantur. In desperationem itaque omnes versi, varios Sanctos pro varietate regionum; alii videlicet Sanctum Jacobum, alii Sanctum Nicolaum, alii Sanctum Martinum, Poloni vero Beatissimum proclamabant Stanislaum. Tum Petrus Clericus, prolatis in publicum quas secum deferebat Beati Stanislai reliquiis, ceteros omnes bono animo esse jubet: En inquit, nobiscum præsens est, [prolatis Sancti Reliquiiscujus] invocamus præsidia, confidite tantum: non sinet nos ultimum naufragium experiri. Ad quam cohortationem cum omnes mentes, extrema desperatione perterritas fractasque, in spem meliorem erexissent; clamor omnium tollitur in cælum, & ceteris Sanctis omissis, solius Pontificis & Martyris gloriosissimi Stanislai patrocinium ab omnibus expetitur. Sub cujus supplicationis momento, una procella, ceteris grossior atque eminentior, repentino flatu adveniens, navem in altum sustulit, & pene in ictu oculi in quoddam vicinum arundinetum projecit. Eversa autem navi, quamvis omnes terram contigissent, [ad littus omnibus salvis ejicitur] nemo tamen ex illis fuerat desideratus: sed salvi & incolumes cum rebus & personis, singuli in undas, aliqui usque ad pectus, aliqui ad brachia, aliqui collo tenus persistebant. Sedata autem tempestate & navi refecta, dum prosperiore navigatione Venetiarum urbem pervenissent, virtus divina & sui Martyris Sancti Stanislai meritum ab universis in commune divulgata extollebatur: pro comperto tunc habitum est quod Sanctus Dei Stanislaus Martyr, potenti sua intercessione & merito, non in terris solum, sed in undis atque in pelago; non in una tantummodo Polonorum gente & natione, sed in universis mundi nationibus & climatibus, suam clementiam suaque suffragia mortalibus se invcantibus monstravisset. Beneficiorum quoque Martyris, etiam ipsa jumentorum & brutorum corpora expertia non sunt, quod insequens declarabit prodigium.
[48] [Inter plures ad S Stanislaū peregrinantes] Honoraturi Sanctum Dei Stanislaum, & ejus limina visitaturi, cum jam de sanctitate illius & prodigiis atque miraculis stupendis, assidue crebrecentibus, celeberrima per universam regionem Polonicam & ejus viciniam haberetur opinio; nonnulli homines de Lanciciensi & Mazovienti regionibus utriusque sexus, glomeratim catervatimque Cracoviam pergebant: inter quos unus, Matthæus nomine, facetior ceteris habebatur, curiositate suarum facetiarum ceteros homines provocans in risum. Qui & equum habebat monoculum, qui victualia & sarcinas, sub peregrinationis tempore, pro ipso Matthæ o& comitibus sui itineris advehebat. Cum itaque una simul pergerent, & jocosis facetiis ad levandum viagii laborem relatione vicaria uterentur; ampliorem illis facetiarum oportunitatem mero, de quo plus solito ea die hauserant, subministrante, præfatus Matthæus, ceteris loquacior & facetior, hujusmodi deliramentorum facetiis in Sanctum Dei Stanislaum uti pergit. Quid admirationis, inquit, est & prodigii, [quida optat Sancti virtutem etiā in æquo suo monoculo probari:] si sanctus Martyr noster Stanislaus, in atria Domini & in potentias ejus cum triumphali palma ingressus, hominibus mortalibus, ratione tamen utentibus, ipsum pro variis suis necessitatibus & morbis curandis interpellantibus, visum, auditum, gressum & alia innumera beneficia soleat rogatus conferre? Quanto vero celebrius foret miraculum suæque sanctimoniæ amplius indicium, si in bruta quoque animalia, proscendi & supplicandi virtutem non habentia, prodigiorum suorum efficaciam extendens, sub præsenti tempore equo meo monoculo tribueret oculum amissum; prodigioque hujusmodi declararet se beneficium etiā non petenti posse conferre, qui solitus est non nisi supplicanti atque petenti beneficium præstare. Cumque hujusmodi ingeminaret blasphemias; & arguentibus eum de tam inconcinnis facetiis, ceteris suis contribulibus, vaniloquus & illotus sermo ab ejus ore non posset per correctionem fraternam explodi; oculus illico ejus crepuit, [& ipse oculum omittit, equus accipit;] equus vero oculum, quem dudum amiserat, habere integrum cœpit Stupore deinde cunctos pervadente, mœror etiam & anxietas & confusio omnium pectora occupat, super socio tam subita animadversione percusso. Celebratur insuper per ora omnium divinæ potentiæ, & sui Martyris Stanislai admirabilis magnitudo: quæ prodigioso moderationis temperamento, dum blasphemo oculum auferret, jumento donaret. Tum demum Matthæus, cæcitate hujusmodi vexatus, intellexit se non facetias, sed blasphemias in Deum & Sanctum ejus Stanislaum protulisse: & reatus sui magnitudinem recognoscere cœpit. Quapropter ad sepulcrum Martyris Dei Stanislai Cracoviam perveniens, [sed pœnitēs recipit.] in animo humiliato & contrito de scelere suo facta per prius confessione pœnitentiam agens, fletibus illud & assidua ad sepulcrum Sancti Dei Stanislai supplicatione expiabat: donec miserationum Dominus, per suffragium Martyris sui Stanislai, illum respiciens, oculum, quem blasphemando amiserat, consolidando instaurasset: utriusque oculi præstando prœnitenti visionem, ut in suarum misericordiarum multiplicatione, quemadmodum David cecinerat, hominem salvaret & jumentum.
[49] Cum plures Polonorum Milites ad passagium generale, [In bello Prutenico] [indictum] per summum Pontificem contra Prutenos idolotras & barbaros, Cruce assumpta, ad bellandum & exterminandum prædictos Prutenos accincti, Prussiam se contulissent, & bella illic pro Christianis & fide Catholica cum barbaris assidua gererent, fidei orthodoxæ illos subjugaturi; Andreas de Moravicza Miles, spectatæ in illorum numero probitatis vir habebatur: qui a suis progenitoribus audierat didiceratque beatissimum Stanislaum, Craconviensem Episcopum, sanctitate fore insignem & celebrem, & multa prodigiorum clarescere sublimitate. [miles ab infantia S. Stanislao devotus] Quapropter ab annis suæ pueritiæ, & quousque in virile robur evaderet, & deinceps, singulari in sanctum Dei Stanislaum ferebatur devotionis ardore; illi miro religionis & reverentiæ affectu præstans reverentiam atque culturam, seque & sua omnia suasque necessitates Sancto Dei Stanislao, pro omni loco & tempore, commendans. Accidit itaque bella illi in Prussia gerenti, ut Prutenorum potentiis conflictis, ad curiam unius nobilis Pruteni, pulchram nimis & munitam, cum comitibus suis deveniens, incendere illam & conflagrare igni a ceteris admoneretur. Quorum jussionem executurus, [dum jussus curiam hostilem incendit,] diu satis hærendo investigabat, solicitus quonam modo curiam ipsam, undique conclusam & obseratam, introiret. Tandem per scrupulosam explorationem porticum unam, satis angustam, bassam & declivem adeo, ut ex equo descendere cogeretur, offendens, penetralia curiæ irrupit, & locis aliquot flammas subjecit. Verum cum incendium illud, correptis omnibus in circuitu, latius manasset, Andream etiam Militem, parte ab omni circumdatum, inclusit: & cum evadendi omnis adempta foret atque effugiendi potestas, jam in suum etiam auctorem sæviebat. Sed nec comites sui, qui circumstabant ab extra, ad eripiendum eum de flammarum medio aliquam navabant operam, existimantes eum de mediis ignibus dudum exiliisse. Itaque sub tam periculoso necessitatis vel potius mortis imminentis articulo detrusus, [flammis involutus,] cum videret se a flummarum peti voragine, a comitibus quoque, clamorem si quem ederet percipere non valentibus, nullius ferendi solatii spes restaret; ad Patroni sui beatissimi Stanislai præsidium, in flammarum positus medio, se totus convertit, sciens fidensque quod beatissimus Stanislaus, devotionem suam secutos & in se sperantes numquam deferuit; sed pio & forti præsidio ubilibet illos protexit. Gravibus itaque suspiriis ad Deum ingemiscens precabatur, se per beatissimi Stanislai intercessionem & susfragia ab imminenti flammarum exitio ereptum iri. Nec mora Beatissimus Stanislaus affuit, & fideli famulo suo, [illius patrocinio illosus evadit]. hinc inde quo gradum figeret anxie prospectanti ferens auxilium, flammarum globos divisit, evadendique potestatem fecit. Ipse siquidem Andreas, dum advertisset, quod nusquam alias notare poterat, flammam in cameræ modum contra porticum qua intraverat divisam; fore præparatum sibi effugium per merita beatissimi Stanislai intelligens, ad porticum illam accedens; & eam latam & spatiosam in portæ modum, ut sibi videbatur, & quam paullo ante arctam & angustam noverat, reperiens, equo insidendo [per eamdem] quæ tamen paullo ante sessorem equitem non capiebat, illæsus & omnis exustionis expers exivit. A comitibus autem, de incolumitate sua & evasione magna stupentibus & ovantibus admiratione, cum ingenti hiliritate exceptus; mirificum beatissimi Stanislai solatium, quod illi in flammis mediis invocatus præstiterat, & quonam modo incolomitatem illi donaverat, in omnium auribus recitavit. Quapropter in amorem & devotionem beatissimi Stanislai Martyris omnium, qui hæc audiere, concitata sunt corda: magnificabaturque ab universis Dei in Martyre suo Stanislao potentia, per cujus suffragia & merita, tam naufragiorum quam incendiorum a fidelibus suis averterentur pericula; & Sanctus ipse magnus in cælo, magnus in terra, magnus in undis, magnus in flammis, semper & ubique habitus fuerit clarus, mirificus, potens & insignis.
CAPUT VII.
Variæ apparitiones S. Stanislai, potißimum de procuranda Canonizatione & corporis elevatione.
[50] Palatinus Cracoveinsis a Fulko, quem lingua Polonica Pelkam appellat, cum gravi infirmitate correptus in grabato decumberet; [Palatinus Cracovien. æger] stertenti illi potius quam dormienti, vir venerandus in ornamento Pontificali apparuit, [tertio in visione a S. Stanislao confortatus] & trementem consolans ac bono animo esse jubens, ait illi: Ego sum Stanislaus Cracoviensis Episcopus, cujus meritis te non dubites sanatum: dic universis, quaslibet necessitates sustinentibus, ut fiducialiter curæ meæ se permittant, mea quoque suffragia invocent; & sepulchrum visitent, omnium necessitudinum suarum votivam consolationem mea intercessione recepturi. Cum autem æger ea visione perfunctus evigilasset, & de his quæ viderat stupens secum tacitus volveret; in dormitationem priorem relapsus, tandem secundo parem priori habuit visionem; & expergefactus, & in ampliorem admirationem versus, quid sibi tam prior quam secunda vellet visio vario mentis discursu pertractabat. Iterum tertio idem Pontifex sibi apparens monuit hominem bene de se sperare, & sanitatem consecutum ceteros quoque ejusdem spei esse juberet. Qui evigilans & se integræ sanitati restitutum dignoscens; [convalescit ejusq; filius moribundus sanatur:] præconem se viri Dei constituens, magnifica ejus in universos suffragia cœpit efferre. Processu denique temporis cum filius ejus Peznan graviter langueret, & medicorum judicio in mortem destinatus foret; pater ejus Fulko Palatinus, serius admonitionis sibi factæ per visum recordatus, cum fletibus & lamento filium jam agentem agonem beatissimo cœpit devovere Stanislao, cum magna fiducia suppliciter interpellans, ut quod sibi triplici pollicitatione firmaverat in ægro suo & moribundo exequeretur filio. Ad quam vocem filius oculos aperiens & patrem fletibus madentem videns: Quid, inquit, pater mi, de beatissimo mihi narras Stanislao? At ille: Voveo te, inquit, fili mi, B. Stanislao & tuæ salutis curam suæ sanctitati committo: sperans te ejus meritis sanandum. Tum æger: Salubrem, in quit, rem licet tardiuscule egisti, pater, precibus enim beatissimi viri Stanislai & tibi sum redditus & vitæ. Jube ergo me quam celerius ad sepulcrum suum deduci, pleniorem illic liberationem continuo adepturum. Tum Fulko Palatinus, grandi solutus mœtore, graatiarum actiones in Deum & sanctum suum Stanislaum cum omni domo & familia sua resonabat. Et quoniam nox intempesta, quæ filius poposcerat fieri prohibebat, diluculo erumpente, filium in Cracoviam ad sepulcrum beatissimi Stanislai cum oblatione solenni deduxit: ubi flenti, oranti, & ejulanti, propitiatio divina filio suo Poznan, ad invocationem sui dilecti Martyris, pleniorem incolumitatem est largita.
[51] a href="#PE020471">b Vislao Cracoviensi Episcopo, qui annis duodecim Sedi eidem præfuerat, obeunte, Prandotha de Byalaczow in ejus locum substituto, Falslaus Miles, [Falslao militi ægro] gravissima ægritudine tempore diuturno oppressus, eam per quietem habuit visionem. Videbatur siquidem sibi, quod in cujusdam celeberrima festi die, ad agendum rem divinam, apud majorem Cracoviensem ecclesiam, majores pulsarentur campanæ: & æger ipse, ut solennitati quoque tam festivæ interesset, ad ecclesiam prædictam gradu concito properaret. Quid ad pedem montis positus Vislaum Cracoviensem Episcopum, pridem absumptum, rubro & Pontificali indumento se spoliantem offendit. [apparens Vislaus Ep. Crac. defunctus] Quo viso grandis illi admiratio incessit, cogitareque tacitus cœpit, quid causæ existeret quod Episcopus se Pontificali nudaret amictu, & parum rite solennitas illius diei, Episcopo rem divinam non agente; posset expleri. Ad quem ea admiratione distentum Vislaus Episcopus conversus, quasi ejus ad liquidum cogitationes cognovisset, Supervacua inquit, admiratione percelleris: arceor enim ab hujus, quam olim administrabam, ecclesiæ ingressu; quoniam per annos duodecim, quibus illi præfui, corpus beatissimi Stanislai Cracoviensis Episcopi jacere in terræ pulvere permisi, operam insuper meam pro illius canonizatione navare neglexi. En, ut desidiosus & segnis, [ob neglecta Canonizationem & elevationē corporis punirise indicat] de Pontificalibus induviis expolior, & ab ingressu ecclesiæ abigor. Tu vero a me rogatus ad Prandotham, Cracoviensem Episcopum modernum & successorem meum immediatum, perge: meisque verbis illum admone, quatenus meo deterritus damno, & ossa beatissimi Stanislai honesto in armario vino lota recondat; & pro canonizatione ejusdem toto conatu totoque nisu promptus & supplex incumbat. Falslao vero respondente: non dabit, inquit, fidem relationi tuo nomine a me perferendæ Prandotha Episcopus. Ad quem Vislaus: Adjungas, inquit, [de eaque curanda jubet moneri successorem.] & hoc illi, quod probaturus sum & credet. Si, inquit, auscultaveris, si debita intentione & horrendam quam pertulit beatissimus Stanislaus mortem & causa martyrii, pro qua ab impio Rege mille frustulis cæsus est, libraveris; facile, quæ implenda decerno, exequeris. Et si meis rogationibus, & avisamentis non flecteris, saltem prodigiorum magnitudine, quæ per Sanctum suum in omnes ægros & necessitatem patientes affatim operatur Dominus, movearis. Sed & hoc in documentum assume: quod si annulus suus in plutimis operatus est sanitatum virtutem, quid putas, quid censes ossa illius, postquam de terra levabuntur, operatura? His dictis, cum tam efficax, visio disparuisset, sanitas etiam illico plena atque perfecta Falslaum est consecuta. [Inde sanatur æger sed jussa exequi negligens,] Quæ etsi majorem efficaciam præstitisset visioni, Falslaus tamen quod sibi ab Vislao Episcopo injunctum fuerat denuntiare Prandothæ Episcopo mandatum neglexit. Quapropter post tres hebdomadas, quibus sanus incedebat, in ægritudinem relapsus est recidivivam. In qua dum, [relabitur: iterumque sanatus] singulorum æstimatione moriturus, in extasim pervenisset; vidit virum superpellicio vestitum, super se stantem, seque cum quadam indignatione objurgantem atque dicentem: Quare te præstitisti mandatorum, quæ a me acceperas, & quorum impletionis gratia salutem quæsieras, neglectorem? Merito itaque præsenti verbere affligeris; ampliori, si contumax perstiteris, verberandus. Ad hanc vocem Falslaus, [ea complet.] pallore quamvis nimio, quem ex vultu terrifico admonentis & objurgantis se personæ contraxerat, refertus, a grabato repente consurgens, adaptari sellarique sibi equum familiaribus imperavit, innuens se ad Episcopum Prandotham ex templo profecturum. Quibus inter spem & metum positis, quippe qui vix adduci poterant Dominum suum compotē mentis & salubritatis esse, jussaq; perficientibus; equum præparatum, plena jam potitus sanitate, conscendes, ad Prandotam Episcopum venit: & visione quam viderat fideliter ex ordine denuntiata, etiam & pœnam, quam pro negligentia irrogatam pertulerat, enarravit.
[52] [Matrona febricitans] Adeleydis, matrona Theotonici generis & religiosa & devota, anno integro a gravi febre vexata, mȩmbra illius & vitalia assidue & excruciante & depascente, cum in grabato suo, de vita desperans, sub nocte media anxia decumbens jaceret; & ceteris omnibus qui in domo fuerant somno gravatis, sola filia illius, de matris ægritudine solicita, vigilaret; matrona quædam sibi ignota, & numquam alias visa, facie & vultu veneranda, per ostium habitaculi, in quo ægra jacebat visa, admonuit eam, proprio nomine compellans & dicens: Consurge, Adeleyda, & ad sepulcrum beatissimi Stanislai perge, [de promovenda corporis elevatione semel] meritis suis & suffragio bonam valetudinem perceptura. Denuntiabis autem Trojano, Cracoviensis ecclesiæ Custodi, ut Prandotham, Cracoviensem Episcopum admoneat, ne ossa viri sanctissimi Stanislai ulterius in sabulo delitescere permittat, sed vino & aqua abluta, in vase mundo recondat: quod si jussionem meam præsentem neglectum a te iri contigerit, scias te a cruciatibus quos pateris solvi non posse. Ad hanc vocem & visionem expergefacta, prona ex grabato consurgens, tam filiæ quam cunctis aliis in domo secum una commorantibus visionem edicit. Quamprimum denique subsequens dies illuxit, Cracoviam petens, sepulcrum Sancti Dei Stanislai adiit, & pro sua liberatione, supplices ad Deum fudit preces. Eam tamen denuntiationem, quæ Trojano custodi patefienda erat, marronali pudore suppressit: quapropter juxta oraculi visionem sanitate potiri non valuit. In sequenti vero nocte, dum solito maturius consurgens, filia dormiente, in oratione persisteret; videt virum venerabilem ante se consistentem atque in lingua Theutonica sibi imperantem atque dicentem: Vade, inquit, Adleyda, Cracoviam, & ad Trojanum custodem Cracoviensem, [iterumque sanatur] juxta jussionem prioris oraculi, quod per matronam tibi nocte quæ præcessit monastratum est, mandata mea defer: quatenus admonitum habeat Pandotham Episcopum, ut ossibus meis levatis de pulvere, & vino lotis & aqua, vasi mundo ea includat. Tu vero ad sepulcrum meum Cracoviam quanto celerius adi, & signaculo annuli mei benedicta illico consequeris sanitatem. Quod dum altera die explevisset, geminatamque visionem & admonitionem, quam viderat & audierat, apud Trojanum custodem Cracoviensem ex ordine enarrasset, annulo insuper Sancti Dei Stanislai fuisset signata; perfecte & integre continuo bonæ valetudini se sentiens reparatam, Sanctum Dei Stanislaum, suæ salutis auctorem, multifariis cœpit mirificare atque efferre præconiis.
[53] Omissa ceterorum miraculorum, quæ restabant, multitudine; ne longius progressus fastidio sim lectori, præsertim cum etiam inserenda pleraque in sequentibus, necessarium arbitror quæ Canonizationem Sancti Dei sunt secuta, unum tantummodo pro conclusione subjiciam. c Swyanthoslaus, oppidi Episcopalis Slawkow civis, arte coriarius, vir. simplex & rectus, ac in Deum raræ devotionis, & in eleemosynarum largitione profusus; [vivo pio oranti] operi quidem suæ artis interdiu vacans, noctis vero spatia in orationibus absumens; cum æstivo tempore antelucanam horam præveniens, in suæ ædis superiori cœnaculo oraret juxta morem, in civitatis prædictæ ultra pontem & fluvium Przenischa, qui civitatem præterfluit, situata [parte] copiosam & pœne innumerabilem populi de sexu utroque multitudinem videre cœpit. Suspicatusque hunc hostilem esse exercitum & hostilia illico attentaturum (vario siquidem hominum genere erat refertus) subito & ingenti concutiebatur pavore, [in visione apparet processio solennis] tam sibi quam suæ civitati metuens, & quod imminere periculum crediderat magnopere perhorrescens. Tenebat autem inter illos medius editiorem locum vir unus, Pontificali amictu insignis, canicie reverendus & vultu; clericorum stipatus multitudine, candidis superpelliciis & stolis indutus: Sed & quamplurimi viri religiosi & spectabiles, quibus & feminæ fuerant permixtæ, latera ejus frequenti caterva ambiebant: universæ & innumerabiles illius multitudinis ora in solum Pontificem notabat conversa, quæ etiam, se ad illius benedictionem excipiendam supplex & procliva genua humiliabat. Pontifex enim prædictus, ex eminentiori loco prospectans, [in cujus medio S. Stanislaus,] omnem illam populorum sese comitantium multitudinem, manu sua contra quatuor mundi partes, videlicet Orientem, Occidentem, Austrum & Septentrionem; in sublime extensa, frequenti & multiplicata sanctificabat benedictione. Qua impensa, omnis illa multitudo processionabiliter ordinata, vexillis quamplurimis & ferentariis præcedentibus, Episcopo consistente in medio, pontem & fluvium, de quibus præmisimus, transgressa versus civitatem, & ecclesiam Slawkovicensem visa est incessisse; quamplurima & innumerabili populi de statu vario & permiscuo multitudine, & præcedente Episcopum & insequente, uno ore, & una psallente & concinante voce: Benedictus qui venit in nomine Domini. Cum autem omnis illa processio longo spatio tenderetur, & Episcopus contra cœnaculum, in quo Swyanthoslaus coriarius oraverat, pervenisset; retraxit se Swyanthoslaus prædictus intra cœnaculi columnam, & per rimam quamdam quæ agebantur contemplas, Pontificis præfati amplissimum splendorem & gloriam tacitus secum & stupens mirabatur. Et continuo vir unus ex illa cohorte, canus cæsarie & vultu venustus, qui & ipse stola candida amiciebatur, ex processione interim quasi ex composito presserat gradum, divertens Swanthoslai coriarii domui appropinquans, ipsum in extasi & stupore positum evocat, & nomine proprio compellat: quare inquit, Swyanthoslae exagitaris stupore & admiratione? noli denique latere, noli te supprimere: amici venimus, non hostes; præstituri beneficia, non hostilia irrogaturi. Swyanthoslao vero stupente magis ad sermonem qui secum loquebatur viri, & nec proloqui, [ut illi indicat alius votam rem explicans] sed nec hiscere quidem (subito enim obriguerat tremore) audente, interrogare vir ille Swyanthoslaum de reliquis pergit: Scis, inquit, Swyanthoslae quis est Pontifex iste tibi monastratus, & quæ sunt populorum quas aspicis catervæ, Pontificem præcedentes, aut subsequentes? Quo se ignorare respondente, atque dicente (jam enim paullulum se ex metu collegerat) Nescio, inquit, Domine, Iste est, inquit, beatissimus Cracoviensis Antistes Stanislaus, in conspectu Domini Dei & omnium supernorum civium Martyr magnificus, Polonorum Protector, Advocatus & Patronus, & omnium se pro suis neccessitatibus interpellantium Suffragator mirificus. Tam frequens vero & tam innumera, quam conspicis, populorum multitudo, quæ virum Dei præcedendo & subsequendo concomitatur, & in suum decus modulatur laudes; Christiana gens est, precibus & meritis Præsulis sanctissimi Stanislai salvata & salvanda. Imposuit deinde his dictis illi præceptum, dicens: Tu, inquit, de visione, quæ tibi monastrata est gratias referens Deo, qui te revelatione præsenti censuit dignum, perge Cracoviam: & Fratri Vincentio de Prædicatorum Ordine, quem in ecclesia Sanctæ Trinitatis sui Ordinis, ad columnam sedentem & auditioni confessionum vacantem reperies, post confessionem a te quoque primum peragendam, universa hæc quæ vidisti, quæque a me audisti, ex ordine referas. [simulque significans sex alios in Polonia esse Sanctos, suo tempore revelandos,] Insuper & hæc illi annuntiabis, quod præter hunc quem vidisti virū Sanctissimum Cracoviensem Episcopum, sunt alii sex in Polorum ecclesia Sancti, quorum mors in conspectu Domini censetur celebris & gloriosa, B. Stanislao in sanctitate & merito non inferiores, per propitiationem divinam suo tempore senescenti, & in occiduum vergenti seculo, plurimisque vitiis depravato & depravando, ad suscitandam in mortalibus, quæ tunc amplius refrigescet, caritatem & in salutem omnium populorum, Gentis vero Polonicæ gloriam & consolationem, revelandi. Quibus expletis, vir ille cum Swanthoslao conferens, & omnis illa sanctarum animarum processio, a conspectu suo subracta, evanuit. Qui mira dulcedine spectaculi hujusmodi persusus, eadem die Cracoviam perveniens, Fratri Vincentio, quem in lolo sibi designato compererat, cuncta ex ordine, quæ viderat & audierat, fideliter enarravit.
ANNOTATA.
a Ita etiam Fulco sive Pelca, fuit Episcopus Cracoviensis ab anno 1186 ad annum 1207: ex cujus familia hic Palatinus potuit fuisse.
b Vislaus seu Vislimirus, sedit ab anno 1239 ad annum 1242, qui notatur nimium addictus consanguineis fuisse.
c Swyantoslaus, alias Swentoslaus: de hoc egimus inter prætermissos ad 15 Aprilis, promisi simusque ejus Vitæ partem reliquam subjiciendam hoc loco, ubi anterior pars tota habetur: ca (ut Cracovia nobis est missa) post prædicta omnia, talis est: Postea domum reversus, totam possessionem suam quam habuit vendidit, [B. Suentoslaus postea in æde B. V. mansionarius.] & pauperibus ex Dei amore elargitus est; ac iterato Cracoviam pergens, ad ecclesiam B. V. Mariæ, in Circulo Cracoviensi sitam, primum Clericus, post Mansionarius, demum, propter sinceritatem & fidem in exequendis intentionibus fidelium, Testamentorum executor factus, pro simplicitate sua in omnibus laboriosus, in ornamentis ecclesiæ procurandis solicitus, officium sibi commissum cum magna humilitate & pietate quoad vixit exequebatur. Orationi suæ locum præcipue delectum habuit ante altare patientis in Cruce Domini, ad dextrum latus altaris sanctissimi Corporis Christi, [crucifixi alloquio honoratus,] in eodem templo B. Mariæ Virginis, ubi nudis genibus, etiam hyeme media, flexus & pernox orabat; & plurima tam sibi quam aliis a Deo impetrabat: ita ut multi, quibus sanctitas illius perspecta fuerat, semetipsos atque omnia bona sua dispositioni illius plene committerent. Fertur eadem imago patientis in cruce Domini nocte quadam eidem locuta fuisse, Suentoslaë cur silet ecclesia? Ex qua occasione post aliquot annos ab obitu Beati, Petrus, Salomon, & Nicolaus frater ejus; viri Consulares urbis Cracoviensis, apud quos Suentoslaus diversabatur, fundationem aliquot millium fecerunt pro Psalteristis, qui die ac nocte inceslanter Psalterium canendi in eadem ecclesia obligationem habent. Hanc fundationem executa est Anna Glinska, eorumdem fundatorum germana soror, atque hæc fundatio cum effectu huc usque, etiam aucta, durat. Ad eam vero imaginem Christi Crucifixi nunc erecta est Confraternitas Salvatoris, ad animarum e purgatorio liberandarum curam intenta. Tale moderamen & abstinentiam sermonis toto viæ tempore sibi injunxerat Suentoslaus, ut perpetuum silentium servare videretur, quamobrem & Silentiarius vocabatur; existimans apud Deum non postremam sibi fore mercedem, si incauto sermone neminem offenderet. Et quamvis exiguos eosque fere mendico servientes haberet proventus; nihilominus post novam fundationem Conventus Patrum Carmelitarum ad ædes B. Mariæ Virginis in arenis,[novo Carmelitarum conventui varios libros donat,] non exigui momenti libros & argenteū calicem ad eumdem conventum comparavit. Extant adhuc cum subscriptione manus ejus libri, ut Scala cœli Fr. Joannis Junioris ordinis S. Dominici, & Conciones anni totius auctore Fr. Joanne Gryrzik Ordinis S. Francisci, cum initiis Epistolarum & Evangeliorum: quos libros testamenti vigore donavit eidem Conventui: alios præterea libros, in quibus Speculum Vincentii, Bibliothecæ templi Parochialis addixit. Beatus suo tempore postea Suentoslaus, pluribus Dei donis cumulatus, bonorum operum dierumque plenus, [& sancte moritur 1489, 15 Aprilis.] & multis pro nomine Jesu laboribus persunctus, in spe vitæ æternæ, ut bonus operarius, cum eximiæ sanctitatis nota, felici fine quievit, & in Choro templi B. Mariæ Virginis in circulo Cracoviensi honorifice sepultus est, anno 1489 die 15 Aprilis. Unde cœli civibus aggregatus, plura nunc quam cum viveret impetrare Dei dona supplicantibus potest. Hactenus Vita illa, cui alia quædam Suentoslai visio circa sepulturam B. Michaelis Gedrocii inseritur; quæ in hujus Vita, ad 4 Maji jam impressa est, ubi etiam nominantur ejusdem temporis Sancti viri, quibusium Suentoslaus spiritualem amicitiam coluit. Si porro B. Suentoslaum istum Patres Carmelitæ sui Ordinis Tertiariis vellent adnumeratum, argumento sumpto ex ipsius pio erga suum Conventum affectu; nemo ut puto contradiceret.
LIBER III.
De canonizatione B. Stanislai, & miraculis postea patratis.
PROLOGUS.
[1] [Pro Canonizatione ad laborarunt.] De principali tertia, Canonizationis Sancti Dei Stanislai difficultate, postquam duabus aliis propitiatione divina defungi me contigit, scripturus, bonitatis divinæ clemens providaque ordinatio, ut illam vehementius solito stuperem & admirarer, menti incessit: quæ in id tempus, quo dilecti Martyris sui Stanislai canonizationem consummari perficique decreverat, & Pontificem Cracoviensem & Principem, raris & singularibus virtutibus refertos viros, servavit: quorum alter a Prandotha fide, caritate & religione plenus, & magnitudine virtutum egregius; alter b Boleslaus, [Prandotha Episcopus,] Lesthonis Albi filius, circa quem tunc rerum summa Polonicarum & monarchia consistebat, [Boleslaus Princeps,] pudicitia & religione insignis, habebantur. Accessit & Boleslai Principis consors c Cunegundis, Hungariæ Regis Belæ filia, [ejus exor B. Cunegundis,] maternæ progeniei a sorore germana d S. Hedwigis Poloniæ Ducissæ, S. Elizabeth neptis germanæ; illustrissima propago, virginitatis altitudine, quam in connubio maritali incontaminatam servaverat, & stupendis quæ in vita & in morte, in defunctorum resuscitatione & in languentium curatione egerat; miraculis præpollens, nihilo avia sua B. Hedwigi & matertera sua B. Elizabeth sanctitate inferior; eo vel solum parum felix, quod Principatum apud Polonos sortita, eorum desidia & neglectu canonizationis glorificatione hucusque insignita non est, quamvis in eam usque diem singularibus clarescat miraculis: quæ & ipsa pro canonizatione sancti Dei Stanislai omnes suas Ducales facultates, magnifico & liberali spiritu, effundebat. Accessit insuper & vir venerandus Jacobus de Skarzeschow, etsi genere originarius & statura pusillus, [Iacobus di Sharzeschow Decanus & alii,] virtute tamen & doctrina ingenuus & magnus, utriusque juris Doctor, Cracoviensis Decanus, & Wrathissaviensis Canonicus: qui eloquentiam & doctrinam singularem, quibus pollebat, sed & labores sumptusque suos ad id unum converterat, quatenus Sancti Dei Stanislai canonizationis glorificatio proveniret, omnibus calcatis, quæ, ingerebantur tam adversitatibus quam difficultatibus, animosus & pricipalis inter nuntios cooperator. Accesserunt & alii nonnulli, viri, tam religione quam probitate insignes, qui suas usque ad felicem canonizationis consummationem navabant operas, quorum nomina in progressu narrationis subjiciemus. Accessit postremo & universus Clerus Cracoviensis diœcesis, qui pro canonizationis negotio votive expediendo, & de singulis beneficiis certam quotam contribuendo, liberaliter impendebat. Verum prosecuturus propositum, ad materiam principalem redeo.
ANNOTATA.
a a Prandota Bialaczovius, consecratus Episcopus 25 Maji anno 1242, mortuus anno 1266 die 21 Septembris. Ad quem diem dicitur aliquem cultum habere, missa quadam Vitæ Epitome, & promissa sunt ampliora quædam.
b Boleslaus 4, natus anno 1221, a Wladislao Duce adoptatus anno 1228, vixit ad annum 1279.
c Cunegundis Vitam seorsim scripsit Longinus, dandam 24 Iulii, in qua ejus pro Canonizatione adhibita opera describitur. Eam Italice edidit Ranuccius Picus Romæ anno 1633.
d Coluntur S. Hedwigis 15 Octobris, & S. Elisabetha 19 Novemb. quarum varia Acta habemus, suo tempore illustranda.
CAPUT I.
Legationes pro Canonizatione ad Summum Pontificem destinatæ. Examina repetita. Remora illustri miraculo sublata.
[2] Crebrescentibus magnificis & stupendis prodigiis, quæ clementia Salvatoris omnium Dei per beatissimi Pontificis Stanislai merita gloriosa, in Cracoviensi ecclesia & aliis quamplurimis locis, ad sui nominis invocationem operabatur; Boleslaus Pudicus, Polonorum Princeps & Monarcha, & Prandotha Cracoviensium Antistes, ferventis ambo, ut præmisimus, devotionis viri iu Deum, nuntios suos ac totius regni Polonici & Ecclesiæ, Magistrum videlicet Jacobum de Skarzcschow, Decretorum Doctorem, Decanum Cracoviensem superius nominatum; & Magistrum Gerardum, [Innocentius IV, revelatione pro Canonizatione anno 1250, accepta,] Canonicum Cracoviensem, in Lugdunum civitatem Galliarum, ad Innocentium Papam IV, anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo transmittunt, miracula Sancti Dei exposituros. Quæ etsi summo Pontifici Innocentio in facie Consistorii publici, per Magistri Jacobi de Scarzeschow Decani Cracoviensis organū, graviter & diserte fuissent enarrata, sanctitatis suæ & suscepti Martyrii non tā validissima quam certissima indicia; Summus tamen Pontifex gravitatem, in rebus similibus a Sede Apostolica custodiri solitam, observans, a Archiepiscopo Gneznensi, b Vratislaviensi Episcopo & Abbati de c Lubens examen miraculorum B. Stanislai per litteras speciales mandat & remittit: [novum examem committit 2 Episcopis & Abbati,] jubens illis singulariter atque injungens, quatenus propter diuturnam & longevam eatum rerum, quæ de passione & martyrio B. Stanislai ferebantur, protelationem, Militem quemdam centernarium, Bedka hic erat, cum omni diligentia & solicitudine examinare curarent: qui etsi S. Stanislaum non noverit, eos tamen qui illum noverant & viderant, pro comperto sciebatur novisse. Illisque referentibus se vitæ B. Stanislai puritatem & conversationem, innocenter & religiose per omne ævum traductam, nec non ordinem & causam martyrii, miracula insuper in morte & vit patrata plenarie didicisse; etsi juxta mandati Apostolici directam eis formam procedendo, scrupulosum super singulis articulis, per Promotores negotii productis, egissent examen, & præfato Innocentio Papæ de omnibus, quæ per eos cognita fuerant, plenam per scripta fecissent fidem; Papa tamen Innocentius, rem cogniturus & producturus ad liquidum, d Jacobum Weltrensem, [& inspectionem Iacobo Weltrensi Minoritæ,] Fratrem Ordinis Minorum, virum & religionis raræ & doctrinæ, Poloniam transmittit; ad inspiciendum personas testium productorum, & præsertim ad inquirendum a duobus veteranis & centenariis hominibus, in actis prioribus descriptis, qui dicebantur ab aliquibus accepisse, qui Sanctu noverunt eumdem, & de ipsius honesta & clara conversatione audiverunt, & ad palpandum omnium testium productorum legalitatem; inquisiturum quoq; si Cracoviensis diœcesis paganis & schismaticis Ruthenis sit confinis: necnon & videndum scripturas, libros, chronicas & annalia, sanctitatem & martyrium Beati viri testantia, ex archivis publicis tam Regiæ quam Ecclesiæ assumenda. Cujus commissionis exstat tale exemplar.
[3] [cum hisce litteris misso in Polonsam,] Innocentius Episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio Fratri Jacobo Weltren̄si, Ordinis Fratrū Minorum, salutem & Apostolicam benedictionem: Licet venerabili olim Fratre nostro Episcopo Cracoviensi, & dilectis filiis, Capitulo & Clero civitatis Cracoviensis & diœcesis, suis nobis litteris intimantibus [intelligentes], quod mirabilis Deus in sanctis suis piæ memoriæ Stanislao Episcopo Cracoviensi tot & tantis dat coruscare miraculis, ut illius sanctitas apertis indiciis comprobetur, & ipsius inter alios Sanctos non invocari suffragia sit indignum; venerabilibus Fratribus nostris Archiepiscopo Gneznensi, Episcopo Vrathislaviensi, dilecto filio Abbati de Lubens Ordinis Cisterciensis Vrathislaviensis diœcesis, dederimus nostris litteris in mandatis, ut adscitis sibi viris religiosis & Deum timentibus, de virtute morum & veritate signorum, operibus videlicet & miraculis, diligentissime inquirentes, quæ invenirent nobis suis litteris fideliter intimarent; ipsisque in negotio hujusmodi procedentibus & resoribentibus nobis, nos fidem adhibeamus ut convenit processui eorumdem. Quia tamen in tanto negotio gravitate & maturitate prȩvia est procedendum, te ad partes transmittentes easdem, auctoritate Apostolica discretioni tuæ [vigore] præsentiū in virtute obedientiæ districte injungimus, ut a dictis Inquisitoribus, si superstites & præsentes in provincia fuerint, an sic processerint, sicut sub ipsorum sigillis recepimus, perscruteris; & ipsorum actuum exempla ad majorem certitudinem tecum portes; faciens prælentari tibi eos qui dicuntur fuisse a diversis infirmitatibus liberati, quos & quot potueris; ac illos duos centenarios, si superstites fuerint, de quibus mentio est in actis, vel eorum alterum: qui dicuntur ab aliquibus accepisse qui Sanctum noverant eumdem, & de ipsius clara & honesta conversatione, dum viverent, audierunt: inquisiturus ab ipsis, an ita sit, & inspecturus nihilominus devotionem populi & famam communem super martyrio & causa martyrii nec non & sanctitate ipsius. Inquiras insuper utrum Cracoviensis diœcesis paganis & Ruthenis Schismaticis sit confinis, ut per hoc ex ipsorum confinio lucrum provenire valeat animarum. Ad hoc librum Chronicarum, quoad capitulum pertinens ad negotium præfatum, ex archivo Ducis Poloniæ editum, & etiam librum Annalium & epitaphium considera diligenter: & his summatim sub obstestatione juramenti, ubi tibi visum fuerit, coram prioribus Inquisitoribus præstiti, plenius intellectis; si aliqui testes super prioribus vel novis articulis tibi fuerint præsentati, eos juratos secundum formam recipiendorum testium prudenter recipias & diligenter examinare procures; & sic instructus ad nos, ut per te super his instruamur plenius, revertaris. [anno 1252] Datum Perusii septimo Kalendas Junii, Pontificatus nostri anno nono.
[4] Commissariis Apostolicis Gneznensi Archiepiscopo Fulkone, & Wrathislaviensi Episcopo Thoma, & Abbate Lubenensi, & Fratre Jacobo Weltrensi Ordinis Minorum, singula eis commissa, cum debita gravitate & maturitate exacta, in facto Canonizationis B. Stanislai expedientibus, & universa quæ compererant redigentibus in scriptum publicum & solenne, priores hujus negotii nuntii, qui dudum in patriam fuerant reversi, videlicet Magister Jacobus de Scharzeschow Decanus, [nova legatio ad Pontificem destinata,] & Magister Gerardus Canonicus Cracoviensis, canonizationem B. Stanislai apud præfatum Innocentium Quartum solicitaturi, ad curiam Romanam per Prandotham Episcopum Cracoviensem & Capitulum sumptibus datis provisi, altera e vice transmittuntur. Et quo res ipsa facilius transigi & obtineri posset; nuntiis præfatis nonulli Fratres Prædicatores & Minores, de domo & monasterio Cracoviensi, in litteris divinis eruditi & zelum Dei habentes, adjuncti sunt. Qui Papa Innocentio apud Lugdunum, nondum f enim Gallias liquerat, offenso, etsi grandia miracula stupendaque opera, ordinem insuper & causam Martyrii beati viri Dei Stanislai, coram Papa Innocentio & cœtu Cardinalium, in Consistorio publico, organis propriis diserte atque splendide enuntiassent, examen insuper testium per Commissarios Apostolicos factum & in scriptis redactum ostendisset; solicitudine quoque & vigilia ingenti, primum quidem summum Pontificem Innocentium IV, deinde singulos Cardinalium, præcipue tamen g Joannum Cajetanum tituli S. Nicolai in carcere Tulliano Diaconum Cardinalem, causæ prædictæ Commissarium ad videndum dicta examina testium specialiter deputatum, de consummando canonizationis munere frequentius obeundo vexarent; nonnullis tamen Cardinalibus, propter vetustatem & longinquitatem temporis, de veritate tam martyrii quam miraculorum hæsitantibus, majoraque & lucidiora experimenta sanctitatis B. Stanislai deposcentibus; nuntii in Poloniam redire jussi, [injecta mora remittitur:] nova mandata Apostolica Commissariis prioribus Apostolicis afferebant: quibus mandabatur ut scrupulosius vitam, genus, ordinem & causam martyrii, prodigia, sanctitatem & meritum beatissimi Stanislai, & ab iis quos jam examinaverant & ab aliis investigarent, ac per nova scripta & testimonia Sedem facerent Apostolicam de singulis certiorem. Ea difficultas utrum consulto ingesta fuerit, ut veritas de sanctitate Martyris, patesceret ad liquidum; an ut solet Romano industria, ad re aliquas honestius repellendas difficultates injicere, huic quoque difficultatem præfatam injecerit, incertum habemus.
[5] Nihil hac dilatione vir excellens atque optimus, Prandotha Cracoviensis Episcopus, factus segnior, quæ forte alium a prosequendo desperare coëgisset, sed plenus fervore atque zelo, & priores testes & plures alios novos; [novo examine accurate facto] Betkam tamen præcipue, Militem centenarium, apud Commissarios Apostolicos induxit: & altiori indagine ipsos examinari, dictaq; eorum procuravit conscribi, & anni dimidium in conficiendo hujusmodi examinationis negotio, singula per se curans & adiens, absumpsit. Triplicato examine super vita, [mittitur, an. 1253 legatio tertia] causa, & ordine martyrii, & magnificis & famosis miraculis, aliisq; omnibus, quæ ad consummationem canonizationis viri beatissimi Stanislai Cracoviensis Episcopi conducere visa sunt, juste & rite expeditis; priores nuntii Magister Jacobus de Skarzeschouw Decanus, & Magister Gerardus, qui & Gostinimus appellabatur, Canonicus Cracoviensis, cum Fratribus Prædicatoribus & Monoribus; per Prandotham Episcopum & Capitulū Cracoviense, sumptibus qui negotio abunde sufficerent provisi; ad summum Pontificem Innocentium IV, qui novem h annis apud Gallias exactis Italiam redierat, vice tertia anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo tertio profisiscūtur Hunc cū in Perusiorumi urbe offendissent, novum illi de vita, martyrio & miraculis B. Stanislai exhibent examen: nova omnium Pontificum ac Principum Polonicæ regionis atque Ecclesiæ, sanctitatem viri testantia, ofterunt scripta; & pro illorum ampliori firmitate etiam testes insignes, [cum testibus miraculorum:] & qualibet exceptione majores, vivos & præsentes producunt; in quos aut per merita beatissimi Stanislai collata fuere miracula, aut qui eos quibus conferebantur viderant & noverant a pluribus languoribus illos detinentibus bonæ valetudini restitutos. In quorum depositionibus clarissime constabat, quam Sanctus Dei multis claustra linguarum invocatus aperuit, & post horrificum vocis inarticulatæ mugitum, vinculo nodatæ linquæ disrupto, ex ore obserato sensibilis & rectus sermo processit; quod cœcus recepit lumen; & quod quas violentus dolor, nube crassi humoris obscurans, ex orbium sede rapuerat luciferas gemmas, orbibus integravit: quod multos morte stratos ad vitam restituit, quod lepræ maculam a pluribus depulit, quod epilepticis, paralitycatis, & contractis plenam valitudinem contulit; cui elementa videbantur famulata: ad cujus invocationem frequenter indendium restinctum est, pelagus & undarum stridor, aerearum quoque potestatum fragor quievit: ad cujus jussionem inferus militem Petrum, quem triennio captivum detinuerat, solvit.
[6] Jam plures dies nuntii Cracovienses, solicitando quæ in rem viderant necessaria, exegerant: jam illis spes optima de negotii expeditione a Papa & Cardinalibus promissa affulserat; & veluti omnibus difficultatibus ac impedimento cum obstaculis defuncti & laborum suorum fructum gloriosum propediem, [& res quæ jam persecta credebatur] de quo illos Joannes Cajetanus Cardinalis Comissarius certiores fecerat, percepturi, felicem exitum negotii, læti atque alacres operiebatur; cum subito, eodem Joanne Cajetano Cardinali referente, audiunt rem claram & certam nullaq; fuscam caligine (de quo Cardinalis ipse stomachans grandi commovebatur admiratione) ad ambiguum & infectum recidisse, Reginaldo k Episcopo & Cardinali Ostiensi; qui [postmodum] Innocentio IV assumpto in Cathedram succedens, [per Reginaldum Cardinalē] Alexander vocitabatur, viro magnæ gravitatis & prudentiæ, cui & reliquus Patrum conscriptorum cœtus, auctoritatem illius non proprium judiciū secutus, assentiebatur, canonizationi viri Dei Stanillai, propter diuturnitatem & moram temporis a die martyrii sui effluxi, perseveranter obsistente: & indignum atq; incredibile astruente, ut claritas tam illustris martyrii & tam insignis sanctitatis, si vera & non simulata existeret, tanto tempore Sedem Apostolicam & universalem Ecclesiam latuisset. Commislarium itaque suum Joannem Cajetanum Cardinalem nuntiis Cracovientis Ecclesiæ, [retardatur] magna turbatione & anxietate perculsis, quid facto opus foret, consultantibus; inspiratus ipse & indignitate repulsæ permotus, licet ut postea referre solebat fortuito se loqui credens, respondit, non argumento humani testimonii, sed adstipulatione divinæ virtutis rem indigere. Quapropter necesse, inquit, habet Sanctus vester Stanislaus, [novo miraculo requisito.] post tot quæ eum egisse compertum est prodigia, unum finale, si canonizationem suam perfici velit, operari miraculum, ut discordes in unam & conformem sententiam impellat. Sic etenim qui obsistunt Domini, si novo & prodigioso signo (cum singula alia, quasi vetustate absolevissent, in dubium revocet) ad consensum poterunt induci. Ita Athletæ gloriosissimo Stanislao, qui pro fide, pro religione, pro veritate quam maximis viribus & infinitis sudoribus certaverat, qui innumeras plagas cæsus atque mactatus pertulerat; quivitam suam totam virtutibus devoverat; quique vitam suam fortibus factis & sanctis ac stupendis prodigiis condecorarat, justissima canonizatio injuste & indigne negabatur: quamvis & vitæ sanctitas, & martyrii veritas, & prodigiorum multiplicitas efficacissimum præstruerent ordinem sanctitati. Quid agerent nuntii Cracoviensis Ecclesiæ & Procuratores negotii electi Dei Stanislai? quo gradum verterent, quem Patronum adirent, cujus suffragia implorarent; singulis quodammodo per sententiam Reginaldi Cardinalis, a tam solenni probationum genere, in ambiguitatem aversis? Quid insuper ad consummationem operis adderent, quo summus Pontifex & Cardinales moveri in canonizationem sancti Dei possent?
[7] [quod in ipsomet moribundo] Restabat unum, & deseri se a Christo & beatissimo Martyre suo Stanislao, pro illius Ecclesia & veritate passo, non posse tenacissime confiderent: qui ideo Martyris sui gloriosi Stanislai canonizationis gloriam indifficultari permisit, ut eam illustriorem novis prodigiis declaratam efficeret. Negotio itaque canonizationis viri Dei Stanislai languidato, & ab omni spe & cura dilapso; dum soli Cracoviensis Ecclesiæ nuntii, supplicationibus & obsecrationibus nocte atque interdiu ad Deum intenti, a fide non excidissent; sola Divinitas rei ab omnibus desertæ curam sibi fuisse monstravit. Reginaldus Cardinalis, Ostiensis Episcopus prædictus, canonizationis sancti & electi Dei Stanislai præcipuus hostis & adversarius; cujus etiam sententiam & consilium, propter notam hominis in utraque scientia solertiam & probitatem, Papa Innocentius amplectebatur, gravi adeo morbo correptus est, ut tam suo quam physicorum judicio prope horam æstimaretur moriturus. In quo cum dies aliquot laborasset, vigilanti illi & in camera privata solitario consistenti, beatissimus vir Stanislaus, in Pontificali amictu, [& post increpationem sanato factum.] cum magno claritatis fulgore, apparuit; & in grabato jacenti, de visioneque & ignotæ personæ insolito fulgore stupenti, vir Dei Stanislaus ait: Agnoscisne me? Qui tremens ac stupens, & verba vix formans, Non agnosco, respondit. Quæso tamen quis sis, qui cum tanta luce, clausis etiam januis, cubile meum intraveris, edicas. Cui ille: Ego sum, ait, Stanislaus Cracoviensis Episcopus, pro nomine Jesu Christi ejusque etiam veritate & religione glorioso martyrio a Boleslao Polonorum Rege damnatus: cui tu te advesarium, non recte de vita, martyrio, & prodigiis propitia divinitate a me patratis sentiendo, constituisti. Ad quem Reginaldus Cardinalis, spiritu resumpto, Ignosce ait, mihi & ignorantiæ meæ, Præsul sanctissime, veniamque præstare velis meo errori: fortiorem promoterem tuæ canonizationis, quam impeditorem pertuleras, habiturus. Cui vir Dei Stanislaus: Ut me, inquit, in conspectu Dei & Sanctorū glorificationem & sanctificationem martyrio, quod excepi, consecutum esse agnoscas, ab ægritudinis tuæ qua detineris grabato, illico valens & incolumis consurge. Cave quoque ne meæ canonizationi de cetero adverseris, quam non in meam amplitudinem & gloriam tantummodo, qua ego jam in videndo Deum plenissime perfruor; sed in omnium fidelium salutem, consolationem & profectum divina decrevit consummare clementia. Reginaldo Cardinali omnia quæ jubebantur obedienter se expleturum pollicente, visio disparuit.
[8] Hic accersitis familiaribus, sterni sibi equum, quo ad palatium Papale vehatur, [cum ab eo didicisset Pontifex] imperavit: familiares vero, etsi Dominum suum primum delirare credidissent eo tamen sine adjutore & consurgente de grabato & in equum conscendente, in magnam & ipsi extasim de subita Domini sui convalescentia versi, illum usq; in Papale palatium jocundi comitantur. Papa deniq; Innocentius adventasse Cardinalem Reginaldum, & incolumem fore, quem animum exhalasse jam crediderat, intelligens; alacris illum excipit, & suæ congratulatur incolumitati. Papæ denique Innocentio ordinem & modum tam subitæ curationis a Cardinali percunstanti, respondit Cardinalis Reginaldus. Beatissimus inquit, martyr Dei Stanislaus, Cracoviensis Episcopus, cujus canonizationis apud tua Sanctitatem fui impeditor, hac eadem hora mohi cum claritate vix ferenda apparuit; & ignorantiæ meæ facinore benigne correpto, etiam mihi, in evidentissimum suæ sanctitatis signum, sanitatem, qua me, ex homine paullo ante infirmo & ad mortē judicato, pollere vides, restituit, & beneficium pro injuria rependit; interminatus etiam ultionem, si illius canonizationi deinceps restitero. Scelere itaque ignorantiæ meæ apud te recognito, & in viri beatissimi Stanislai canonizationem pronus, & pro illius acceleratione supplex ad pedes tuos, ne diutius illam differas, procumbo, intercessionem etiam suam prolapsu in terram testando. Effectus autem hujus miraculi, quaslibet relationes & prodigia, quæ superius in auribus summi Pontificis & Patrum consriptorum recitabantur, præponderans, & quantalibet depositione solennior atque liquidior, ambigua & nutantia Cardinalium & ceterorum Prælatorum, Curiam Apostolicam sequentium, pectora, ad interpellandum pro viri Sancti Dei Stanislai canonizatione accendit.
[9] Quamprimum siquidem id miraculum l in Perusinorum urbe, gravido & celebri sermone vulgatum esset, & omnium mentes atque pectora, Polonorum præcipue & nuntiorum Craconviensis Ecclesiæ, canonizationem Sancti Dei solicitantium, admiratione inæstimabili & gaudio immenso forent perculsa; omnes virum Dei Stanislaum certatim canonizatione dignissimum depromebant. Sed & Papa Innocentius cœtusque Cardinalium, prodigio quod in Reginaldo Cardinali contigerat permoti, omnibus impedimentis, quæ tam diabolicis quam humanis interponebantur commentis, penitus circumscriptis & quasi quodam sole siccatis; nihil ultra cunctandum rati, [decernit Canonizationem in Nativitate B. Mariæ,] virum Dei Stanislaum, in sua sanctitate gloriosum & magnificum, canonizandum decernunt: diem quoque nativitatis Dominæ nostræ Virginis benedictæ Mariæ, quæ tempori quo ea agebantur extabat m vicinior, in Assisiorum ecclesia, & in civitate, [in ecclesia S. Francisci Assisii celebrandam.] qua vir Seraphicus Franciscus corporaliter requiescit, (illuc enim Papa Innocentius venturum se firmaverat) constituunt. Ita verbum Joannis Cajetani Cardinalis, ad nuntios Cracoviensis Ecclesiæ fortuito prolatum, in effectum notatum est prodiisse. Voluit reor, non fortuna, sed providentia divina, eam ipsam quæ ingesta fuerat difficultatem, sed & tanti temporis quod effluxerat tarditatem atque moram, non impedimentum fore muneris, ex canonizatione Sancti Dei proventuri; sed probationem & documentum certioris atque liquidioris suæ glorificationis. Verificari autem & defendi eam rem par est, quam scribo (si quis forte illam phantasticam aut commentitiam putet) per originalem litteram, a prædicto Joanne Cajetano Cardinali, Prandothæ Episcopo & Capitulo Cracoviensi in pergameno scriptam, per nos frequentius visam & contrectatam, in scriniis Cracoviensis Ecclesiæ repositam: cujus tale extat exemplar.
[10] [Epistola ad Episcopum Cracov. gratulantis ei de tali Martyre,] Venerabili in Christo Patri & amico carissimo. Episcopo Cracoviensi & ejusdem Ecclesiæ Capitulo, Frater Joannes, miseratione divina tituli S. Laurentii in Lucina Presbyter Cardinalis, Salutem & & Polonorum Regem glorioso laudum venerari præconio, qui finitivum gregem ovilis Dominici de insigni decoravit Martyre Stanislao. O jucundum divinæ pietatis judicium, quod Boleslaus vincendo vincitur, dum ex ejus crudeli ministerio Protomartyr Polonis egregius mirifice ministratur: gratuletur Cracovia se tantis prodigiorum feliciter illustratam splendoribus, & ita coruscantibus insignitam undiq, miraculis, quorum multitudinis sufficiens est acervus. Lætetur ecclesia cathedralis, cui justus titulus & bona fides glebam Sancti pretiosam totaliter appropriavit, cum præscriptione longi temporis: ex cujus felici præsentia non solum accrescit loco sanctitas, sed ex crebra populi confluentia famæ fœcunditas & honoris. Gaudete vos & exultate specialiter, qui quadriennio jam elapso pro tanti Patris canonizatione totis viribus laborastis, ut adscriberetur Sanctoru catalogo, constituendo procuratorem ad hoc Ecclesiæ vestræ Præpositum, virum oculatæ discretionis & omni circumspectione providum: qui constanter laboravit, fideliter in curia prosequens negotium nisu toto. Sed quot afflictionibus & angustiis affectus extiterit in ipsa prosecutione cum collega sibi deputato, non est nobis facultas præsentibus exprimere: quoniam lingua deficeret, nec sufficeret calamus, nec inventor algorismi cum suis radicum extractionibus, adversitates quas passi sunt possit efficaciter exarare. Nam si liceret obviantium negotia, per acutos obices & dentatas objectiones, seriatim per ordinem, prout se habet veritas, distinguendo describere; vix haberetur numerus, in millenario rantas difficultates audientium, qui præmonstruosis rerum proplexitatibus vellet fiduciam narratibus adhibere: frequenter enim contigit quod [quando] consummandum vel quasi conjecturis probabilibus æstimabatur negotium, ex tunc ex abrupto supervenit tempestas impeditiva processus habiti, quæ de facto consumpsit, quod ratio prædixerat consummatum. Sic Saturni motus experti sunt per effectum, qui planeta dicitur malevolus, procedens & recedens ordine retrogrado. Et sic longanimiter exercuerunt Curiæ studia, quod multum profecti sunt & parum profecerunt infra triennium, non habente bravium cursu suo.
[11] [& superātur difficultates] Tandem vero cum rediisset Frater Jacobus Legatus fidelis, & negotii firma sanitas, vix obtenta ab eo fuisset ad referendum particulari audientia (quamvis ipse vidisset juratos & examinasset inquisitores primarios, qui processerant in omnibus fide bona) nos finaliter stupefacti de tanta congerie probationum non admissa, Præposito procuratori diximus quasi parabolice; Necessarium habet Sanctus vester unum finaliter operari miraculum, quod discordantes in miraculis mirabiliter faciat concordare. Et factum est, quod ubi morbus gravior, ibi salus est suborta propinquior; & subito, prius discordes, conversi sunt unanimiter ad concorditatem concordiæ, decernentes uniformiter talem virum canonizatione dignissimum; & per ea quæ fecit miracula, quorum extat luculenta probatio, veraciter esse Sanctum. Sane præfatum procuratorem & collegam ipsius, pro sua multiplici diligentia, vestræ dilectioni recommendamus multipliciter: nam nostra interest quod honorentur, qui nobis astiterunt in agone certaminis; & quod tractentur per nos tamquam bene meriti, & saltem pro nostro nomine reverentur. Quidquid enim honoris, favoris vel gratiæ dictis amicis nostris, tum pro sua probitate, tum pro nostro precamine, per vos exhibitum, nobis impensum esse generaliter æstimabimus: & ad ecclesiæ vestræ defensionem & conservationem in suis juribus nostram vobis exilem potentiam ad diligentem ipsorum instantiam liberaliter præsentabimus. Valete in Domino Jesu Christo.
ANNOTATA.
a Is est Fulco seu Petca qui 19 Episcopus fuit ab anno circiter 1230 ad annum 1258.
b Appellebatur hic Thomas, 21 Episcopus Wratislaviensis, & præfuit ab anno 1232 ad annum 1267.
c Lubense Ordinis Cisterciensis in Silesia ad Oderam cœnobium, cujus Abbas hactenus soler esse Vicarius & Visitator generalis.
d Lucæ Waddingo ad annum 1252 num. 29 appellatur Jacobus Velletrensis, seu Veliternus; quem ad illud officium promotum arbitramur a Cardinale Reginaldo Episcopo Ostiensi & Veliterno seu Velletrensi.
e Imo tertia vice & ultima, ut supra in prævio Commentario ostensum.
f Manifestum hunc errorem arguunt paulo ante citatæ litteræ Perusii datæ: non enim nisi semel conventus a Polonus in Gallia Pontifex est, quando prima vice venerunt ad Curiam proposituri causam.
g Joannes Cajetanus Ursinus, creatus Cardinalis anno 1244, postea anno 1277 in Pontisicem Romanum electus, ei Nicolaus tertius appellatus deceßit apoplexia anno 1288. Ceterum Cajetano data Commißio eamque secuta suspensio causæ præceßit mißionem Fr. Iaacobi em>in Poloniam, ut supra probavimus,
h Sex annis & quatuor mensibus non integris in Gallia fuisse Pontificem ex dictis liquet: nam Pascha anni 1251, quo rediit cadebat in 16 Aprilis.
i Mansit ille Perusii, ex quo redierat in Italiam ultra XVI kalend. Martii, quando ibidem invenitur signasse Breve, pro Abbatissa Clarissarum Interamnensium.
k Reginaldus Episcopus Ostiensis & Veliternus, creatus est Cardinalis anno 1227, dein Pontifex anno 1254, 25 Decembris & Alexander quartus dictus, obiit anno 1261.
l Meminerant morbi Reginaldi & apparitionis S. Stanislai, Bzovius in Annalibus ad hunc ann. 1253. num. 1, Cromerus lib. 9 & Matthias de Michovia.
m Si Perusi factum miraculum ut supponitur, ibi quoque decreta canonizatio dici debet. Dies autem 8 Septembris, quando colitur Nativitas B. Mariæ non est electus, quia propinquior (cum Pontifex Perusio Aßisium discesserit forsitan mense Aprili, saltem mense Majo, ut Brevia ibi signata probant) sed quia remotior: mora enim temporis necessaria erat ad sumptus apparatui necessarios e Polonia petendos, vel saltem ad ipsum apparatum faciendum.
CAPUT II.
Solennis Stanislai Canonizatio: de hac Epistolæ Innocentii IV Papæ.
[2] [Ipso Canonizationis die ad S. Francisum celebrans Papa Summus Pontifex]Natali Dominæ nostræ excellentissimæ Virginis Mariæ adveniente, Innocentius IV, cum collegio Cardinalium & multitudine Prȩlatorum ex diversis provinciis & regnis, in basilicā S. Francisci in Assisio, ex palatio Apostolico, canonizationem beati viri Stanislai Cracoviensis Episcopi expleturus, descendit; illamque multitudine plebis, quæ futura viri Dei Stanislai canonizatione vulgata pene ex omni Italia confluxerat, resertam Poperit. Quo in ecclesia præfata rem divinam solenniter peragente, pietas Agni cælestis ipsi summo Pontifici Innocentio, [eoque mortuum inferri viden] quanti meriti Sanctus canonizandus apud se foret, innotuit. Adolescens enim quidam ex Assisio Joannes, in ipso Canonizationis articulo, ad ecclesiā S. Francisci a parētibus fratribus & necessariis, magno ejulatu mortē immaturam deplorantibus, inferebatur, aut tumulan dus aut meritis Sancti canonizadi vivificandus. Propinquis itaque parentibus & cognatis pro ejus resuscitatione obsecrationes & voces assiduas emittentibus; InnocentiusPapa,anta altare cui insistebat prostratus, [eum suscitari petit & impetrat,] fudit orationem suam in hæc verba: O clementissime Domine, si ea quæ de viro beatissimo Stanislao, Cracoviensi Pontifice, Martyre tuo, in nostro conspectu enarrata sunt, veritate, quemadmodum humana habet credulitas, nituntur, declara quæ hodie novum Sanctum a me canonizandu novo signo: & per resuscitationem præsentis mortui sanctitatem ipsius,in conspectu populi astantis, magnifica & illustra. Vix Pontifex summus orandi finem fecerat : & defunctus nuntiatur a ad vitam rediisse.
[13] Tunc itaq; omnibus & stupentibus & gaudentibus, ardentesq; cereos & luminaria accensa, ut ecclesia continenti incendio arsisse putares, gestantibus, summus Pontifex Missarum solennia prosequitur. Quibus expletis sermone in longum de vita, martyrio & miraculis beatissimi Stanislai pronuntiato, cathedram eminentiorem summus Pontifex conscendens, beatissimu Martyrem Stanislaum & gloriosum Cracoviense Antistite canonizat, & Sanctum in conspectu Dei & hominum denuntians Sanctorum ascribit tam numero quam catalogo : mandans b festum ejus & natalis sui diem octavo idus Maji, [Sanctumq; declarat Stanislaum] quo die felici cruore consummatus est, ab universa Catholica Ecclesia, inter præclaras Martyrum festivitates, solenniter & cum debita veneratione quotannis celebrari; decernens diem illum, omnibus Regibus, Pontificibus, Principibus, optimatibus, nobilibus, ordinibus, dignitatibus, & universorum Polonorum generi fore solennem & festivum. Præsentibus autem omnibus annum unum & dies quadraginta de indulgentiarum thesauro largitus est. Oratione insuper de præfato Stanislao, tangens in ea ipsius sanctitatis gloriosa merita, edidit, & per se publice pronuntiavit, quæ incipit: c Populum tuum quæ sumus Domine intercedente B. Stanislao.
[14] [quo tempore vexillum imagine ejus insignitum apparet.] Non destitit denique omnipotentis Dei providentia, dum canonizationis perageretur opus, mirificare dilectum suum Stanislaum beatissimum. Nam in ipso canonizationis & pronuntiationis suæ articulo, Innocentio Papa consistente adhuc in cathedra, vexillti de rubro colore & puniceo contextum, Pontificale personam habens pro insigni, in alto pendens, Angelico gestatum ministerio, d apparuit; a pluribus Christi fidelibus, quibus id clementia divina revelare voluit, non sine admiratione conspectum, rubro colore sanguinis effusionem significans, & Pontificali persona beatissimum Stanislaum apertissime figurans. Fabricata insuper est, [illi capella struitur,] & in beatissimi Stanislai decus & gloriam, & in illius canonizationis reminiscentiam perennem, in latere & intra ecclesiam S. Francisci, in editiori loco, pendicularis e capella, a nobis aliquoties frequentata atq; visa, in qua suum gloriosum martyrium extat desculptum. Omnibus autem rite perfectis, cantico Te Deum laudamus a summo Pontifice inchoato & a Clero universo ad finem expleto, [& cum distributione candelarū finitur ceremonia] facta est & generalis candelarum in homines utriusq; sexus qui convenerant distributio f, adeo liberalis & prodiga, ut illius modi liberalitate singuli testaretur se nullo unquam tempore vidisse, sed nec ab ætate defluxa audisse. In hunc modum vere beatissimus Polonorum Patronus & Cracoviensis Antistes, qui septuaginta quinq; & centum annis absq; canonizationis honore delituerat, non ta summi Pontificis & universalis Ecclesiæ judicio, quam cælesti demonstratione & signo, inter sanctas animas & divinitatis participestranslatus est: in hunc modum inter celsissima sidera, in firmamento cælesti lucentia, annumeratus: in hunc modum inter homines divinos relatus: in quorum omnium evidentiam pleniorem, etiam canonizationis litterarum quas Cracoviensis retinet ecclesia, exemplar, quod est tale inseruimus.
[15] Innocentius Episcopus, servus servorum Dei, Venerabilibus Fratribus Archiepiscopo Gneznensi & ejus Suffraganeis, [Papa deinde per epistolam ad Gneznense Archiep.] salutem & Apostolicam benedictionem. Olim a Gentilium oculis tenebrarum deteria caligine, & ab eorum cordibus infidelitatis gelidæ hieme secedente, vernalis ex eo successit amœnitas, redolentium florum venustate decora, quod Ecclesiæ prius desertæ ac sterili filii, devotione præcipui, vallo quoque constantiæ præmuniti, nascuntur: qui ut flores primævi & diffusam spirant suavitatem odoris, & uberioris per Dei gratiam fructum sibi proferunt honestatis: sicque filiorum sibi multitudine proveniente innumera, suique tentorii loco a mari usque ad mare dilatato, infra ipsius invaluit terminos vox turturis, gemitus ac doloris, dum sæva mutescens crudelitas tyrannorum, idolis exterminio traditis, ad lamenta pœnitentiæ, suffragante illo cujus stupenda sunt opera, mirifice se convertit. Gaudeat itaq; ob hoc ipsa Ecclesia, [lætitiam Ecclesiæ de filtorum copia,] quod probrosæ detrimenta sterilitatis abjiciens, salubris incrementa fertilitatis suscepit;ac nuptiali fœdere nunc illi gratiosa conjungitur, a quo priusquam esset assumpta de Gentibus invenerat se desertam. Lætetur igitur, & æmulæ suæ, de terrestri etiam ejectæ Hierusalem, Synagogæ videlicet, dudum sibi hujusmodi sterilitatis incommoda impingenti, secura respondeat, quod jam suæ prolis fœcunditate cælestis muti Hierusalem cicatrix obducitur; & quæ antiqui habitatores vacua domicilia reliquerunt, ipsa suæ universitatis illustrabit præsentia, felici postmodum perfectione sui atque integritate gaudens. Porro ne hujusmodi exuberante lætitia quispiam in valle miseriæ, morientium terra, [dolori permixia esse] requiem posset sibi polliceri continuam, cujus vita est adversus inimicorum ingruentia bella, exterorum castra, milita super terram; ac ne prædicta Ecclesia, quæ mater est cunctorum fidelium, maternæ conditionis expers existeret; si solitas, præsertim in partu quorundam filiorum suorum, matrum parientium molestias non subiret: interdum instauretur quodammodo sibi adversitas opportuna.
[16] Sicut in passione piæ memoriæ B. Stanislai Cracoviensis Episcopi, [ostendit in S. Stanislao] cujus meritis præsata refulget Ecclesia, patuit evidenter. Cum enim idem in sortem Pontificalis ministerii digne vocatus a Domino, super gregis sibi commissi custodiam prudenter vigilaret; hostium sagaciter exploravit insidias, malignantium anticipavit consilia; æmulique nostri deprehendens laqueos, ipsius caute retiacula dissolvebat. Hic nempe pro suis ovibus cor suum tradiderat ad vigilandum diluculo, ut si quem gravi forte deprehenderet tentatione concussum, mox ubere consolationis adhibito eum erigeret desolatum; [qui Episcopatum opieme administrans] & quem in bono proficientem adverteret, eum gratulationis ubere protinus confortaret, ut non minus per hoc deficientibus quam proficientibus subditis, se claris indiciis ostenderet esse matrem. Verum cum non sine interræ mentis angustia Regem Polonorum, nomine Boleslaum, in tantis horrendis voluptatibus subjici, carnis quoque nefandis illicebris cerneret enervari; ut in passiones ignominiæ traditus, & inhumanis contumeliis afficiens corpus suum, mulierum mamillis, avulsis propriis exinde liberis, catulos apponeret miserabiliter educandos; ne exectandam fovere malitiam & iniquitati ejusdem Regis videretur, [a Rege in corrigibili ideoque excommunicato] præfatus Pontifex per dissimulationem favere; postquam ipsum a præmissis flagitiis sedula & paterna correctione revocare non potuit, in ipsum consulte medicinalem Petri gladium exeruit, in spiritu lenitatis sperans; ut percussus dolens, ad percutientem se in humilitate rediret, Dominum exercituum suppliciter requirendo. Sed ipse indurato corde medicinam exhorrens, & increpationem abominans disciplinæ, imo malleum velut stipulam repurans, non solum nulla pœnitudine se correxit, verum etiam ad peiora in luæ damnationis cumulum provocatus, juxta aram, non ordini, non loco, nec tempori deferens, jussit Pontificalibus indutum Antistitem per suos satellites diris corporis cruciatibus deputari: sed quotiens ipsi in eum irruere tentant, totiens compuncti, totiens mansuelcunt, prostrati. Et tunc idem Rex, [crudeliter occisus concisusque,] suæ inserviens impetuosus tyrannidi, manus in eum convertit sacrilegas: sponsum e gremio sponsæ, pastorem abstrahit de ovili, patrem inter filiæ amplexus, & filium in visceribus pene obtruncavit maternis, faciens irritatus atrocitate ferali, ipsius, proh dolor! corpus inhumaniter in frustra concidi, velut singulis membrorum partibus pœnæ inflictio deberetur.
[17] [a Deo illustratus, miraculosa cōservatione corporis] Sed ille, apud quem patientia pauperum non peribit in finem, non solum rutilantibus hujusmodi sacratissimi corporis partes splendoribus illustravir; verum etiam ipsum, nullo in eo cicatricis apparente vestigio, integritati restituens, aquilarum suarum præsidio, miraculose a ferarum morsibus præservavit. Gustato denique ob zelum justitiæ calice acerrimæ passionis, cum ab eodem tyranno totaliter putaretur consumptus, ecce ut lucifer orutir, & quasi meridionalis fulgor in firmamento consurgit: propter quod ejus faciem in suis necessitatibus nonnulli devotissime deprecantur. Ipse quidem defossus, securus dormit, requiescit, & non est qui ipsum jam exterreat. (Nec mirum quia civitatem illam honoris & gloriæ coronæ insignitus inhabitat, ubi est mansio secura, populus sine murmure, ac patria totum id continens quod delectat) Verum ne militans Ecclesia de tali & tanto Patrono, sic atrociter sibi subtracto, inconsolabiliter quasi gemitus singultuosos emitteret, si beneficiorum ipsius affluentia eam non contingeret, sæpius delectabiliter irrigari; [frequentibusque miraculis] ecce gloriosus in Sanctis suis Dominus, volens ejusdem Patris plenitudinem gloriæ indiciis exprimere manifestis, & præstolanti Ecclesiæ grata conferre super hoc recreationis remedia, tot & tantis fecit ipsum famosis miraculis coruscare: de quibus facta nobis & Fratribus nostris, prout debuit, per testes idoneos plena fides exstitit. Qui ejus inter Sanctos ceteros implorare subsidium, reputavimus merito non indignum: nam mortuis vita, lumen cæcis, auditus surdis, verbum mutis, claudis gressus, epilepticis cerebri robur, & dæmoniacis, immundis ab eis ejectis spiritibus, corporum requies ad ejus invocationem nominis, cælesti dextra subito conferuntur: propter quod ne hujusmodi rutilantem lucernam sub modio periculose abscondi contingeret: quam idem Dominus tot mirificis signis recte disposuit super Ecclesiæ candelabrum honorifice collocari, præsertim cum ex hoc ignorantium Deum propellantur tenebræ, confundatur perversorum hæreticorum dogma, & fidelium beata credulitas augeatur: eorumdem Fratrum nec non Prælatorum tunc apud Sedem Apostolicam existentium communicato consilio, [Sanctorum catalogo adscribi meruit,] prædictum B. Stanislaum Episcopum digne Sanctoru catalogo duximus adscribendum. Quocirca universitati vestræ per Apostolica scripta districte præcipiendo mandamus, quatenus octavo Idus Maji, die videlicet quo mortis absolutus vinculo, victurus perenniter ad fontem supernæ prodiit voluptatis; festum ejusdem, prout miranda ipsius meritorum magnitudo exigit, celebretis & faciatis solenniter celebrari: [festo annuo honorandus] ut id vobis de thesauris cælestibus ejus pia intercessione proveniat, quod ipse præstante Domino percepisse dignoscitur, & possidere perpetuo gloriatur. Ceterum ut universitati fidelium invisibilis aulæ consequendi delicias, ex concessa nobis desuper propitiante Domino potestate, sit facultas: quinimo & ut nomen exaltetur Altissimi, sponte suam venerabilem sepulturam fidelium procuremus accessibus frequentari; omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui ad dictam sepulturam, in memorato festo & usque ad octavas ipsius caussa devotionis accesserint, annuatim ipsius suffragia petituri, de omnipotentis Dei misericordia & BB. Petri & Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, unum annum & quadraginta dies; accedentibus vero annis singulis ad prædictum sepulchrum infra ejusdem festi quindenam, quadraginta dies de injuncta sibi pœnitentia misericorditer relaxamus. Datum Assisii, [dicto anno 1253.] quindecimo Kalendas Octobris, Pontificatus nostri anno undecimo.
[18] Innocentius Episcopus servus servorum Dei Venerabilibus fratribus, [Eadem sere Pontifex scribit ad alios Polonos.] Patriarchis, Archiepiscopis & Episcopis & dilectis filiis nobilibus vitis, Ducibus Poloniæ, Abbatibus, Prioribus, Decanis, Archidiaconis, Archipresbyteris ac aliis Ecclesiarum Prælatis, ad quo litterræ istæ pervenerint, salutem & Apostolicam benedictionem. Olim a Gentilium oculis tenebrarum detersa caligine &c. g B. Stanislaum Episcopum dignum Sanctorum catalogo duximus asscribendum. Cum itaque, etsi alibi, in vestris præcipue partibus, præfatus B. Stanislaus medicus sit effectus ægrotis quam pluribus, prout eorum caussa languoris exegerat, pigmenta suavitatis & unctiones conficiens sanitatis, velut ipsius meritis a variis curati morbis protestantur publice, & rei evidentia manifestat; nobilitatem & universitatem vestram rogamus, monemus, & hortamur attente, quatenus, juxta verbum Sapientis, vos ad honorem medici sedulis exhortationibus invitantis, sic insius Sancti festum honorificentia debita studiosius venerari curetis, quo & in prosperitatis statu conservari possitis incolumes, & ab imminentibus pestibus, si (quod absit) secundum hominem utrumque ingruerit, ejus patrocinio liberari. [Eccli 38,] Datum Assisii quinto decimo Kalendas Octobris, Pontificatus nostri anno undecimo.
ANNOTATA
a Hujus mortui resuscitati meminerunt supra citati em>Bzovius, Cromerus & alii.
b Memini in similibus actibus alias a me observatum, non esse mandatum absolute intelligendum de celebratione festi (quomodo enim id numquam esset reductum ad usum extra Poloniam?) sed de festo ab iis qui ipsum voluerint celebrare, faciendo tali die. Vide 3 Aprilis, in Vita S. Richardi Episcopi Cicetrensis libro 2 num.27, bullam qua ejus Canonizationem promulgat Vibanus IV anno 1262.
c Pro hac oratione usurpat nunc Romana Ecclesia eamdem, quam pro S. Thoma Camtuariensi, sub unius voculæ diversitate: Deus pro cujus Ecclesia gloriosus Pontifex Thomas, * Deus pro cujus honore gloriosus Pontifex Stanislaus * gladiis impiorum occubuit, concede propitius ut omnes qui ejus implorant auxilium, petitionis suæ salutarem consequantur effectum.
d Forte eo miraculo præbitum exemplum, ejusmodi vexillum exponendi in canonizatione novoram Sanctorum, prout hodie etiam observatur.
e De hac capella an adhuc extet interrogatus R. P. Fr. Maria Angeli de Aßisio Conventualis, olim Minister Provincialis in Vmbria & Guardianus ac Regens Aßisii, nunc vero haud procul ab ecclesia S. Mariæ Angelorum in monasterio Rivi-torti, respondit: extare in templo inferiori em>in pulpito oblongo ad id constructo, ibidemque conspici picturas duas, quarum una Martyrium Sancti altera miraculum mortui suscitati repræsentat.
f Vt tunc fuerit usitata cerimonia, ejus tamen nec vestigium vel apud scriptores vel in hodierno usu invenio.
g Omitto quæ verbotenus eadem habentur in priori epistola usque ad clausulam. Quo circa universitati vestræ per Apostolica scripta districte præcipiendo mandamus: quæ dum alia & solum exhortatoria hic ponitur, apparet præceptum celebrandi festi ad solam Gnesnensem Provinciam, eique subjectos Episcopatus pertinere.
CAPVT III.
Sacra ossa elevantur: equus mortuus resuscitatur.
[19] Cracoviensis Ecclesiæ Nuntiis, videlicet Magistro Jacobo de Skarzeschow Decano & Gerardo Canonico Cracoviensi, cum Fratribus a Prædicatoribus & Minoribus, ex curia Romana redeuntibus, [Legatilitteras Canonizationis adferentes, processione publica excipiuntur.] & litteras Canonizationis secum ferentibus, Cracoviensem urbem ingressuris, omnis plebs effusa est. Prandotha quoque Cracoviensis Episcopus & universus Clerus, cum processione omnium urbis Cracoviensis Ecclesiarū honorifice illos excepit. Digni prorsus quibus honos ille, velut athletis & triumphatoribus, ac longo peregrinationis labore fessis, publicum insuper commodum referentibus, impenderetur. Felicissimi certe, quibus, labor ille & præmiorum fructus, in eorum dies & tempora servatus, obtigit: sempiterna insuper memoria apud Polonos dignissimi, qui tot difficultates evicerant, tot impedimenta solverant, te labores passionesque conculcarant.
[20] Ad levandum autem ossa beatissimi Stanislai de tumulo, ad præconizandum in Polonica Ecclesia ejus canonizationem, octavum diem Maji, quo festum ejusdem a Pontifice Romano celebrari sancitum est, [Ad diem 8 Maji] Prandotha Episcopus indixit: & per universam Polonorum regionem vicinasque provincias prædicari & vulgari ordinavit. Quo quidem b die adveniente, ex omnibus Polonorum oris, sed & ex Hungariæ regno, tanta multitudo plebis in Cracoviensem urbem convenit, ut homines advenas urbs tanta non caperet; sed & in campis pratisque gregatim turbæ starent. Confluxerant insuper, ad hujusmodi solennitatem elevationis ossium Sanctorum explendam, [ab Episcopis S cum Nuntio Apostolice,] plures ex Polonicis Sedibus, videlicet Fulko Gnesznensis Archiepiscopus, Opiszo Abbas de Meszano Apostolicus Nuntius, Prandotha Cracoviensis, Thomas Vratislaviensis, Wolmirus Wladislaviensis, c Boguslaus Poznaniensis, d Andreas Plocensis, e Gervardus Ruthenorum, f Vitus Lithuanorum Episcopi. Item Abbates, Præpositi, Decani, ceterique Prælati & Canonici, ac Ecclesiarum Parochialium Rectores, & universi religiosi ex Cracoviensi civitate & diœcesi & aliarum Poloniæ Ecclesiarum. Culmensis vero, Lubucensis & Camyenensis Episcopos occupatio retraxerat. [coram Rege & Ducibus] Convenerantque g Principes Polonorum, videlicet Boleslaus Pudicus, Cracoviensis & Sandomiriensis Dux & Polonorum monarcha, Przemislaus majoris Poloniæ & Poznaniensis, Casimirus Cuyaviensis & Lanciciensis, Semovithus Mazoviæ, & Wladislaus Oppoliensis Duces. Sub quorum præsentia & populi multitudine infinita, [elevantur sacra essa S. Stanislai,] ossa viri S. Stanislai ex tumulo, prope portam meridionalem in ecclesia Cracoviensi existente, a Pontificibus qui convenerant vino lota & levata sunt; & populo plaudente atque vociferante, patrociniumque Sanctorum implorante, ostensa; ac deinde in ecclesias Cathedrales, conventuales & collegiatas, aliasque principaliores portio illorum, capite, brachiis, pectore & aliis insignioribus apud Cracoviensem Ecclesiam cum cineribus sacri corporis remanentibus, distributa. Ecclesiæ tamen Gnesnensi, quo & in hanc diem gloriatur, Sancti Pontitificis cessit annulus, titulum illius & vultum præferens, rarum & venerabile insigne.
[21] [varia templa & altaria ad ejus honorem eregantur:] Ex eo autem & deinceps tempore, in omni Polonica Ecclesia & in singulis ejus diœcesibus, in plerisque urbibus, oppidis, castris, villis atque vicis, plures numero parochiales, conventuales atque collegiatæ ecclesiæ, altaria, præbendæ in honorem, titulum atque decus beatissimi Stanislai fundatæ, dotatæ & erectæ sunt, & usque in præsens fundantur & eriguntur. In ætate quoque, quæ nostram paullum præcessit, dum Lithuaniæ & Samogitiæ gentes, opera Wladislai h secundi Polonorum Regis ad jura Christianitatis ab idololatriæ cultibus conversæ forent, [& Cathedralu Vilna.] Cathedralis ecclesia apud Vilnam in Lithuania i beatissimo Stanislao dicata est, atque in universo Poloniæ regno & provinciis illi subjectis maximum & celeberrimum est Stanislai nomen, maximusque illi honos & cultus ab universis defertur.
[22] span class="klein">[inter accurentes ex Hungaria.] Populis diversarum regionum, linguarum atque nationum utriusque sexus ad celebritates natalitii B. Stanislai (quoniam longe lateque posteaquam canonizatus, sanctitatis suæ vulgata fuerat sublimitas, celebrisque apud universos habebatur) in Cracoviam pergentibus, frequenti concursu nomen & tumulum honoraturis; contigit inter alios Stephanum de Hungaria, virum urbanum, qui singulari fide, devotione ac religione in Sanctum Dei Stanislaum ferebatur, cum conjuge & tenellis pueris omnique domus suæ familia, ad limina ejusdem beati Martyris proficisci, quadriga & equo uno imbellem puerorum ætatem, sarcinas quoque & victualia ceteraque subvehentem: quam Stephanus ipse pedestri itinere cum conjuge, expeditus ipse & liber, præcedebat. Quo in alpibus qui Poloniam a Pannoniis disterminant conflituto, & jam fines Polonicos contingente, equus k quadrigam vehens, in terram prolapsus, subita morte est extinctus: [venientipatri familias,] quem auriga ejus decoriavit, & pelle humeris super imposita velocius quo poterat herum suum sequebatur. Quo consecuto (fatigatus enim ex itinere Stephanus, quadrigam opperiendo, cum conjuge juxta viam residebat) dum equum extinctum & quadrigam a se apud alpes relictam nuntiasset, [equus, vehiculum post eū trahens, mortuus nuntiatur allata ejus pelle,] gravis turbatio atque mœror hominem incessit, non tam quod damnum perceperit, quam quia pignora & sarcinas cum victualibus, in quem conferret locum, non inveniebat; ferre vero humeris, durum atque onerosum judicabat. Atque in hunc modum fluctuantem vario æstu mentis, & plusquam ex medio itinere in penates proprios reverti disponentem, sagax & provida femina uxor illius, salubri usa consilio, consolans ab inceptis cessare coegit, dicens: Non erit, inquit, hoc tibi & mihi, Domine mi, ut contribulibus nostris ad solennitatem beatissimi Stanislai lætis animis currentibus, nos propter unius equi mortem abeamus retrorsum; & nos ipsos bono præsenti atque futuro privemus, pudorem a contribulibus habituri. Si enim alius modus deerit, saltem sarcinis & victualibus relictis, [sediter cœptum nihilominus prosequenti,] pueros feremus in humeris; beatissimo Stanislao, si nos fatigatum iri & subsistere contigerit, illos commendaturi. Ad bonam mentem sermonibus conjugis suæ vir fidelis reductus, dum itinere resumpto, cum pueris una simul & auriga, pellem equinam in palo gestantem, pergerent, & de equi sui subita extinctione sermonem in longum extraxissent; equum solivagum hinnientem & per dumeta discurrentem ex abrupto conspiciunt. Quem & per colorem & corporis dispositionem atque hinnitum mulier illico agnoscens, virum suum alloquens: Compertum, inquit, pro veritate habeo, quod is equus aut noster est, aut talis qui nostrum omnibus exprimit lineamentis. Quam Stephanus irridens, ait: Quam stulta, inquit, æstimatione deciperis, & quædam phantastica somnia meditaris, ut equum nostrum credas vivum currere, cujus nos ex mortuo cadavere detractam pellem certum est gestare; atque ad aurigam pellem indice demonstraturus aspexit. Quam cum non reperisset, [idem equus occurrit eadem pelle resumpta] quonam pellis evasisset, aurigam indagare cœpit. Tum & auriga ad baculum, quo pellem gestabat, versus, satis secum quis pellem tulisset, aut quomodo decidisset ex baculo mirabatur. Requisitus deinde a Stephano, an equum qui ad se venerat, agnosceret, satis quid responderet hæsitabat; sciens se equum, tam moribundum quam mortuum, prope alpes reliquisse, & pellem detractam ex cadavere attulisse: quo tamen pellis evanuerit aut quomodo de manibus suis delapsa sit, nulla ratione poterat suspicari. Admirationis itaque & dubitationis caussa satis diu inter se certatim ventilata, ad equum (qui & ipse dominos suos, a quibus alitus fuerat, visus recognoscere, se illis familiarius jungebat) propius accedunt, & recentibus stigmatibus atque incisuris, [decoriationu suæ cruenta signa servans.] sanguine etiam interlitis, quas aurigæ pellem cadaveri detrahens culter confecerat, conspectis, cum ingenti admiratione suum esse recognoscentes, exclamant: In veritate hic equus noster est: in veritate beatissimi Stanislai meritum maximum est, qui etiam ea quæ nec quidem optare ausi essemus, contulit non rogatus, exhibens se suis devotis famulis in quibuslibet eorum necessitatibus mirificum adjutorem, qui equo nostro & vitam reddidit & pellem: qui etiam in jumentorum resuscitatione potens, & in miraculis clemens ac propitius voluit agnosci. Comprehenso itaque equo & infrænato, ad locum in quo quadriga relicta fuerat revertuntur: cadavere quoque equi nusquam reperto, quod illic se auriga sciebat pelle vacuum dimisisse. [pro quo cerea equi figura offertur.] Quadrigam junctam equo convehunt, & tam pignoribus quam omni sua suppellectili in quadrigam reimpositis, Cracoviam læti & alacres adveniunt; votisque ad sepulcrum beatissimi Stanislai cum magna devotione persolutis, equum a B. Stanislao mirabiliter vivificatum, recentibus cauteriatum stigmatibus, universis ostendunt; & quanta illis beatissimus Stanislaus præstiterit magnalia, coram cunctis in propatulo edicunt. In memoriam quoque tam insoliti prodigii, equum cera effigiatum ad sepulcrum beatissimi Stanislai relinquentes, in penates suos ovantes reversi, apud universos Pannonios, quam potenter, quam clementer & propitie beatissimus Stanislaus Cracoviensis Episcopus suis supplicibus ferat solatia, celebri sermone vulgarunt; sermonem ipsorum equo vivificato, & cicatribus insignito recentibus, confirmante.
ANNOTATA
a Frater Boguslaus, Supprior conventus Cracoviensis SS. Trinitatis Ordinis Prædicatorum, appellatur a Bzovio supra citato.
b Nulla est excogitabilis causa, ob quam solennitas, tam expetita omnibus ultra proximum a canonizatione Majum dilata fuerit: quare potius dixerim erratum aliquod obrepsisse auctori, circa præsentes Elevationi Episcopos, quam eam in annum 1255 rejiciam.
c Boguslaus Posnaniensis, Longino eidem in Vitis Posnaniensium Episcoporum Bugiphalus dicitur: sed hoc levius. Gravius angit quod ejus decessorem Petrum in iisdem vitis dicat obiisse II Maji 1254, & ordinatum Bugiphalum anno sequenti 1255 in Dominica Reminiscere, adeoque 21 Februarii, nam Pascha agebatur 28 Martii. Quid si anno citius mortuus Petrus, Boguslaus consecratus sit? Sed & hic obturbat Wlomirus Wladislaviensis, qui inter ordinatores Boguphali nominatur Michael: an hunc dicemus fuisse binominem?
d Andreas II Plocensis, etiam adfuit Boguslai seu Boguphali consecrationi. Hunc electum fuisse pridie Nativitatis S. Ioannis Baptistæ, idest 24 Iunii anno 1254, scribit Stanislaus Lubienski Episcopus Plocensis. Quid si etiam hic anno uno citius dicatur ordinatus?
e Bzovio Gerardus, qui Ordinis Prædicatorum, ex Provinciali Poloniæ jussu Gregorii IX ordinatus est primus Episcopus Ruthenorum, data Bulla Pontificia VI Kalendas Martii anno 6 Pontificatus, Christi 1232.
f Vitus, ejusdem Ordinis Prædicatorum primus Episcopus Lithuanorum, anno 1252 ordinatus, vitæ sanctitate & miraculis clarus, consule Bzovium ad dictum annum 1252 num.2 & an. 1254 num.8, & Vitam S. Hyacinthi ad diem 16 Augusti.
g Eosdem Principes enumerat Cromerus dicto libro 9.
h Jagello hic fuit, ex Lithuaniæ Duce ethnico anno 1386 factus Rex Poloniæ, & in baptismo dictus Wladislaus: cujus conversionem secuta gens ejus universa & Samagitatum natio, ipsomet Iagellone interpretis Apostolici vicem agente pro linguæ ignaris Sacerdotibus, anno 1413, quia ab illo devicta, fidem ejus suscipere professa est, uti scribit Crommerus lib.18.
i Albertus Wiuk Koialowicz, parte I Historiæ Lithuanæ sub finem, ait, ecclesiam fabricatam esse a Gnesnensi Archiepiscopo Bodzenta, in area arcis infimæ, quo loco Pekunas vulgo, fulminum Præses, perpetuo igne curabatur.
k Quadriga hic generice sumitur pro vehiculo seu carro, etiam unius equi.
CAPUT IV.
Varia miracula ab anno MCCCCXXX, ad annum MCCCCXLI patrata.
[23] Anno Domini millesimo quadringentesimo atricesimo, in oppido Byecz b Cracoviensis diœcesis, [Anno 1430 sanatur puella ob trita a curru,] Joannis pistoris filiolam biennem currus oneratus calcavit. Cui cum læsio ad mortem sufficeret, imo nedum sibi, sed etiam homini, cujus ossa & artus plena consolidatione gauderent; infantulus jam animam ructans ad limina Sancti devovetur Stanislai in rupellam Kasimiriæ, & sanitati insperatæ restituitur. Quæ septennis cum viva oblatione ad tumbam S. Stanislai per parentes præsentata, singulis videntibus & audientibus admirationem & venerationem Sancti Dei Stanislai ingenerat.
[24] Anno Domini millesimo quadringentesimo tricesimo quinto, Thomek de majori Polonia, [Anno 1435] de villa Crinow, vir ruricola, infirmitate corporis pressus, animam, cogente languore, exhalabat: cui quinquies recidivanter agonem agenti, ingerebatur lumen accensum. Morbo tandem naturam superante, exanimis profternitur, & mortuus, ut erat, ab astantibus cognatis & amicis deploratur. Cum autem ad sepeliendum funus se amici disponerent, defuncti frater gemanus precibus prohibebat sepulturam, dicens: [mortuus suscitatur.] Rogate quæso mecum misericordem Dominum, & beatum Martyrem Stanislaum, ut hi nepotes mei, filii fratris defuncti, manu illos ostentans, modo non relinquantur orphani. Ego enim meos vix nutrire sufficio: quomodo horum orphanorum educationi intendam? Et cum ejulatu suo cunctos adstantes ad lacrymas provocasset, omnibus orantibus & in orationibus per unius horæ spatium perseverantibus, qui mortuus fuerat, revixit: & resumpto spiritu dixit, se quemdam virum venerabilem, Sacerdotii dignitate præditum, versus Prussiam conduxisse, & pro salario ductus litteram quamdam & duos grossos recepisse. Qui fuit & verisimiliter sibi videbatur beatus Pontifex Stanislaus, qui c ipsum ab inferis ad hoc seculum ad pœnitentiam perficiendam reduxit. Aguntur itaque in commune ab universis laudes Deo altissimo, & beatissimi Stanislai mirifica in auribus omnium diffunduntur suffragia, quia & extincto vitam contulit, & mœrore viventes absolvit: vivificationis autem suæ Thomas præconium in Cracoviam usque præsentialiter deferens, & sui liberatoris sepulcrum ad majorem ecclesiam adiit, & vota illi supplex persolvit.
[25] [& mulier extincta in puerperio] Uxor nobilis Peleze de Gorka, de terra Siradiensi Gneznensis diœcesis, in partu laborans, partu edito moritur suffocata: & dum veste linea ad sepeliendum induta fuisset, vir astantes cum ingenti ploratu exacerbabat, ejulans atque dicens: Heu me miserum! quis hos, dirigens in pueros oculos, fovebit pupillos? quis hunc educabit modo natum infantulum? Flete quæso mecum, & flentes petite Deum & gloriosum Martyrem Stanislaum, ut miseratus, non mei, sed horum pupillorum, & hujus vix nati infantuli, consorti meæ spatium obtineat vivendi. Qui cum flexis genibus & in terram procumbentes flentes orarent: ecce mulier, quamvis jam omnino emortua & extincta, in qua penitus nullum vitæ vestigium patebat, quasi de somno suscitata suspirat: & viri diligentiam collaudans, se meritis B. Stanislai sanatam & vitæ redditam exclamat: & usque ad ejus limina simul cum infantulo gratias actura perveniens, stupendum suæ resuscitationis a beatissimo Stanislao in se collatum beneficium & apud majorem Cracoviensem Ecclesiam, & apud d Rupellam cunctis in commune vulgavit.
[26] Anno Domini millesimo quadringentesimo trigesimo quinto, uxor Matthiæ sartoris, Zakwapen dicti, de Lancicia, e prægnans, gravibus insuper febribus graviter æstuans, [præmaturo partueditus infans ad baptismum vivit:] adeo his fatigata est, quod longe ante aptum tempus pariendi, tribus & amplius mensibus, infantulum vix spirantem abortirit. Quod pater ipsius anxius intelligens, cum lacrymis genibus flexis ad Dominum orat, & S. Stanislaum deprecatur, ut infantulum genitum, imo verius abortum, non sinat mori antequam fonte regeneretur baptismatis: in quo si preces suas viderit exaudiri, spondet propria in persona beati limina visitare Stanislai. Vix orationem compleverat, & infantulum quamvis nedum immaturus, sed (ut dictum est) forte eodem die f vivificatus, integram adipiscitur sanitatem: & non secus quam si perfectum tempus nascendi complevisset, licet nimis parvæ & insolitæ qualitatis & staturæ, ad baptizandum defertur, & baptizatus usque ad alterum diem vixit: & demum spiritum exhalans in vitam renatus est sempiternam.
[27] Anno sequenti millesimo quadringentesimo tricesimo sexto, [anno 1436 ejus frater moribundus sanatur,] eidem Matthiæ alius puer graviter infirmatur: cujus in tantum infirmitas invaluit, ut animum a corpore videretur exhalasse. Quod cernens, amaritudinibus pater repletus, genibus positis, lacrymis fusis, Dominum exorat, & Sancti Stanislai implorat patrocinia, ut vita restituatur defuncto; devovens se S. Stanislai limina visitaturum. Quo orante, infantulus quasi de somno excitatus, & parvo facto intervallo sanus a parentibus excipitur, votaque & præconia in Sanctum Dei Stanislaum persolvuntur. [item alia moribunda] Cujusdam mulieris de Cracovia filiola sexennis infirmabatur, ad mortem. Itaque qui astabant, mortis sibi imminere periculum suspicati, ter candelam extinctam reincendunt, tot vicibus autumantes ipsam moribundam. Mater vero plorans & lugens, ipsam promittit sistere coram Deo apud ecclesiam S. Stanislai in Rupella: ad cujus voti emissionem non solum moribunda reviviscit, sed & in plenam atque perfectam sanitatem consurgens, matri quidem mœrorem abstulit; astantibus vero stuporem vehementem ingessit. [& vir moribundus.] Cujusdam mulieris maritus, dum infirmitate invalescente moreretur, mulier anxia & vidualitatis pertimescens orbitatem, de mariti sanitate solicita, ipsum visitare limina beatissimi Stanislai Martyris cum viva oblatione devovet, missam de B. Stanislao celebrari ordinare promittens. Mox voto omisso, nec ad complendum incepto, vir reviviscit, & pristinæ post modici temporis intervallum restituitur sanitati.
[28] [Anno 1438 infantulus submersus] Anno Domini millesimo quadringentesimo tricesimo octavo, in vigilia Petri ad vincula, in civitate Cracoviensi, Agnes uxor Thomæ Szrzinsky sutoris, filiolum in g tina more solito abluebat. Quo loco & de lavacro deposito, reclinans eum in stramentis, sola etiam paullulum ad quiescendum, cum hora meridiei esset, caput inclinavit. Et cum sopore sensus ligante fortiter obdormisset; puerulus, utcumque de stramentis reptans, margines tinæ, in qua lavabatur apprehendit, & tandem in eam capite deorsum & pedibus sursum elatis incidit; & in quibus aquis lavabatur, est submersus. Evigilans autem mater, & puerem in stramentis juxta se non repetiens; autumans, quod eum ancilla pueri gerula exceptum bajularet, viceversa obdormivit, & priori somno longiorem fecit. Cumque a somno surgens, & hinc inde domum deambulans, nihil sinistri de puero suspicata, aquas de tina effundere jussisset; puerulum aquis immersum, & jam ad modum panni nigri propter sanguinis coagulationem denigratum, & omnino mortuum videns; præ dolore anxia fere labens mortua, vix vocem attollere, sed nec verba exprimere valuit. Ad quam cum vicinæ mulieres concurrissent, & infantulum jam mortuum, jam extinctum, jam gelidum palpitarent; illa paulisper ad se reversa, cum ingenti fletu & ejulatu S. Stanislaum pro sui consolatione acclamat, & ne patiatur eam tam graviter delinquere, & ex parte viri sui prædicti minas quas metuebat incurrere, deprecatur: & ut puerulum resuscitari & spiritum ejus ipsius visceribus reinfundi obtineat, supplicat; pollicens se cum puerulo ejus limina visitaturam.
[29] Ad quam illico vocitationem & supplicem S. Stanislai invocationem, puerulus, [ad votum matris reviviscit.] pro mortuo ab universis habitus & extinctus, cujus etiam corpusculum jam riguerat, colorem pristinum recipere, & illum tetrum mortiferumque colorem deponere; & tandem quasi modicillum sub pectoris loco respirare visus est. Surgens igitur anxia mater cum aliis mulieribus, puerulo arrepto ad ecclesiam S. Stanislai in Rupellam, velut si quis a facie bestiæ fugiat, cucurrit; & puerulo in ara beatæ Virginis posito, cœpit pristinas orationes repetere. Tandem puer cœpit amplius & notabilius respirare, & cum Te Deum Laudamus solenniter ibidem cantaretur, puer oculos aperuit, & quasi de somno evigilans caput volutare cœpit. Vix canticum Te Deum laudamus cum antiphona Salve Regina finitur, & puer [sanus], si umquam ita visus fuit, reperitur, & incolumis in domum reportatur. Quod etsi cuipiam non videatur miraculum, quod puer prædictus breviter in aquis existens revixit, ur pote qui nondum plene extinctus fuit: sed in hoc non mirari nemo potest, quod tam citam & perfectam sanitatem meritis S. Stanislai fuit assecutus. Cumque in senibus & robustis hominibus hoc videamus, si aliqua corripiantur corporis molestia, ut puta si jugulantur, vel si aliqui violenter immerguntur, quamvis sint non multum morti vicini, tamen propter corporis violentam perturbationem, fiunt aliquando diu infirmi: hic autem infantulus, quamvis tenellus corpore, quamvis pauxillus viribus, post illam tamen suffocationem, statim sanitatis plenam reportavit meritis S. Stanislai recuperationem.
[30] Quia Deus omnipotens monia a seculo mirabilia per se & Sanctos propter hoc facit, ut misericordiam & potentiam suam hominibus innotesceret, ut per hoc ab omnibus laudetur; ideo præcepit, ut mirabilia quæ ipse operatur hominibus prædicentur & publicentur. Dicit enim per Prophetam Psalmo centesimo sexto: Confiteantur Domino misericordiæ ejus & mirabilia ejus filiis hominum: qui Versus in eodem Psalmo quater repetitur. Post quodlibet enim beneficium, miraculose filiis Israë præstitum, quæ ibi enumerantur, Versus ille ingeminatur: & ad quartam repetitionem dicitur; Exaltent eum in ecclesia plebis & in cathedra seniorum laudent eum. Deus enim non aliam a nobis laudem postulat. Unde dicitur in psalmo: Si esuriero, non dicam tibi: meus enim est orbis & plenitudo ejus. [Psal. 49. 12 & 14] Et infra, immola Deo sacrificium laudis & redde Altissimo vota tua. Unde, ut laudem suam in nobis augeret, Sanctis suis, quorum corpora & reliquæ nobiscum sunt, multa prodigiosa mirabilia facere concessit. Certum enim in ecclesia S. Stanislai de Rupella, feria tertia h proxima ante festum B. Margaretæ anno Domini millesimo quadringentesimo quadragesimo accidit miraculum, [Anno 1440] relatione & laudatione dignissimum; propter quod Deus in Sancto suo Martyre Stanislao digne glorificandus est, [Puer visu loquela at motu privatus,] quoniam bonus, quoniam in seculum misericordia ejus. In oppido Szywicez i Cracoviensis diœcesis, laici cujusdam Petri in Nyemyecykye, Wyeprze dicti, filius circiter tredecim annorum, mirabilem, inauditam & admodum gravem incidit infirmattem, talem videlicet, quod usum videndi, loquendi pariter & ambulandi amisit; talique ægritudine constrictus est, ut nec aliquod membrum corporis sui movere potuit: [solumque palpitans & modicum sorbillans] imo nec mandibulas aut linguam, ut saltem ad sustentationem miseræ vitæ suæ edulium sibi porrectum masticaret; unde plus mortuus quam vivus intuentibus se apparebat. Spiritus vitalis dumtaxat palpitare in pectore deprehendebatur. Et cum languor protensior grassaretur in dies, parentes eum non aliter fovere poterant, nisi quod tenuissimo quoque sorbicillo ipsius labia perfundebant; quod tamen vix poterat deglutire. Sic igitur non dicam seminortous, sed modicillum quidem vivus, a festo k S. Martini usque in diem patrati miraculi jacebat immobilis. Propter infirmitatis igitur prolixitatem & membrorum teneritudinem, pedes ac manus ac omnia membra corporis, omnino ardia, contracta ac inutilia ad officia sua, per omnia retinebat.
[31] Parentes igitur ejus hac acerba plaga afflicti, quid agerent, quo medelæ, quo edulii genere languentem reficerent, quid in illum amplius conferrent, ignorabant: qui nec extenuatus poterat judicio humano vivere, nec propter spiritus tenuissimi argumentum in pectore palpitantis tumulari. Quapropter mortem, cui vicinissimus erat, quam vitam ejus appetebant. Et cum in longum processissent dies, ille, [invocato S. Stanislao oculos aperit,] qui suo ægrotum reservabat fanandum præsidio, illis inspiravit, ut eum ad limina S. Stanislai voverent deferendum. Quod quam primum fecerunt, illico gratuita Dei pietas, & id quod optabant dextrum fecit, & optatis adjecit potiora. Puer etenim, ad voti emissionem per parentes facti, oculos, a principio infirmitatis clausos & interim numquam apertos, aperuit. Quo ipsi viso miraculo, [& reliquirum attactu loquelam recipiens,] de pluri misericordia Domini & patrocinio S. Stanislai confidentes, ægrotum currui imponendo Cracoviam sunt profecti. Venientes itaque ad ecclesiam S. Stanislai in Rupellam, illa quæ gesta erant cum puero Presbyteris ecclesiæ pronuntiant, postulantes sibi reliquias S. Stanislai exhiberi. Cœperunt deinde lacrymosis vocibus, pro sua consolatione & infirmi curatione ulteriori, Dominum & S. Stanislaum deprecari. Postquam igitur infirmo puero, ut prius jacenti fere exanimi, dumtaxat officio oculorum utenti, reliquiæ prædictæ ori junctæ fuissent; protinus vinculum linguæ ejus solutum est, & usum loquendi pristinum recepit. Pater igitur pueri, indicibili gaudio repletus, Presbyteros ut Missas de S. Stanislao dicerent obsecrat. Et cum adhuc Missarum officia agerentur, [Missa dicta plene convalescit.] puer in omnibus membris sanus apparuit, & membra illa arida & contracta in pristinam rediere sanitatem. Itaque finitis Missis & gratiarum actionibus cum gaudio inæstimabili Deo & S. Stanislao exhibiris, puer sanus quasi in momento effectus cum parentibus ad propria redierunt. Cujus sanatio non minus videbatur mirabilis illis, qui eum parum ante viderant, quam mortui suscitatio: qui non nisi uno gradu a morte jam distabat. Pro isto igitur magnifico Dei beneficio & gloria S. Stanislai, qua eum Dominus coram nobis sic coronare dignatus est, ut ad invocationem sui nominis tactumque reliquiarum suarum tam vicinus morti mirabiliter subito curaretur, Deum glorificemus; ut etiam perennis suæ gloriæ meritis ejusdem participes nos efficiat Christus, per secula benedictus. Amen.
[32] Anno Domini millesimo quadringentesimo quadragesimo, [Anno 1440] accidit non minus mirandum miraculum quam laudandum Dei beneficium, & beatissimi Martyris Stanislai extollendum digne patrocinium. Eugenio Papa IV concilium Ferrariæ agente, Joannes Pnyowsky & Clemens Nawoyowsky canonici Cracovienses, dum ex Ferraria ob pestem, quæ omnem Italiam occupaverat, [Venetias migrare, vellent] ascensis apud Frankolinum l in Pado, alias Eridano, navibus, in oppidum Kluscham ditionis Venetorum perveniunt, illicque subsistere sunt coacti: October enim, cujus sub tempore navigabant, plures ventos exciverat. Longa dein mansione apud Kluscham fatigati, patronum navis, propter notorium & superimpendens, quod illis, velut peritus tam navigandi quam ventorum, denuntiabat periculum, navigationem abnuentem ad Judicem loci protractum, navigare compellunt. Cumque Versus venetias navigaturi altiora pelagi ingressi fuissent, mare subito, [navis in Venetomari periclitans,] quemadmodum patronus denuntiaverat, cœpit intumescere: naves quoque plures numero, quæ transfretabant mare Venetorum, in conspectu eorum a vi tempestatis confractæ absorbebantur. Orta siquidem immanissima tempestate, omnes mortis periculis involvuntur; & quia mare furens indevotum devotizare compellit; hujus hi, hujus isti, illius illi Sanctorum suffragria altisonis vocibus implorabant. Cum ergo conspectus diræ mortis ante omnium oculos obversaretur, præfati Joannes Pnyowsky & Clemens Nawoyowsky Canonici Cracovienses ceterique qui cum illis transfretabant Poloni, Beatum cœperunt acclamare Stanislaum. Ad ipsum igitur vota & voces in altum attollunt, & ne suffocentur ab undis, majoribus fletibus quam vocibus interpellant. Mira res, [submersis aliis liberatur,] relatu credituve dignissima! Illam navim in qua nomen Beati Stanislai resonat, fluctus maris mergere nequeunt, ceteris ratibus, cum in eis contentis omnibus, prorsus absorptis: sedantur deinde ad supplicem Sancti Stanislai invocationem fluctus, in placidam auram mare turbatum redit, pelagus a suo furore conquiescit, gratiæ Deo & Sancto ejus Stanislao ab universis in commune referuntur. Eia, Poloni, magnum vobis beneficium divinitus e cælo erogatum est, ut vos vester Stanislaus trans maria transque freta semper subsequitur, & more gallinæ pulligeræ invocatus, ab omnibus periculis, alis suorum beneficiorum vos protegit, utcumque etiam indevote invocatus.
[33] Anno Domini millesimo quadringentesimo tricesimo quinto, [Anno 1435 ad submersionem dānata,] die duodecima mensis Maji, quædam muliercula, in flagranti crimine deprehensa, in civitate Cracoviensi Judici præsentatur, accusatur, convincitur, & jure municipali ultimo plectenda supplicio adjudicatur aquis m suffocanda, manibus a tergo ligatis, de regali ponte per apparitorem præcipitanda in flumen Vislam, statuitur. [& saxo oppenso in Vistulam præsipitata,] Quæ visa beatissimi Martyris Stanislai in Rupella ecclesia, tacitis immurmurans labellulis, sincera se Martyri devotione commendat, & Patroni flagitat sibi adesse præsidium. Postquam igitur, saxo collo illius appenso, in flumen præcipitatur de ponte; affuit illi piissimi Patris præsidium. Nempe neque manuum suffulta officio, neque saxi obstante pondere, more ligni natarilis, superficie gaudet fluentis. Unda igitur pulsa littori applicuit, imo verius beatissimi Pontificis auxilio supportata: quam spiculator, ne suæ imperitæ imputetur, per littus hinc inde discurrens, fuste aquis aliquoties profundare satagebat. Cum itaque fere per quatuor stadia ipsam ne enatet persequitur; [ligatis manibus pedibusque] non humanam agilitatem secum, sed divinam agi intelligens pietatem, tum etiam quia ab hominibus huic spectaculo statis grandi astantibus arcetur & corripitur, ne ultra condignum unum peccatum pluries puniatur in idipsum, sed divino potius & beatissimi Martyris ejus Stanislai applaudat miraculo, ab ipso beato Martyre, si conatu improbo collatum mulieri beneficium impedire perseveraverit, feriendus; eam libere ripam sinit petere. Quæ mox ut desita est prohiberi, sine omni difficultate ripam petit: [evadit salva.] & adhuc manibus, ut prius, a tergo ligatis, & saxo collo appenso, ad ecclesiam beatissimi Martyris Stanislai proficiscitur in Rupellam: ab omni populo, qui ad spectaculum hujusmodi confluxerat, prosecuta: & gestum rei ordinem, simul & sui voti tenorem Presbyteris ejusdem ecclesiæ, coram multo astante & illacrymante populo, aperit: & saxum prædictum, in memoriam suæ liberationis perpetuam, ad sepulcrum ejusdem beatissimi Martyris appendit.
[34] [puella de curru lapsa & a rotis suffocata] Sane si juste pro suis excessibus castigatis benignissimus Pater Stanislaus affert præsidia, quanto magis his, quos aut casuum importunitas, aut infirmitatum premit necessitas? Unde eodem anno, de mense Augusto, non minus fama dignum in n Vysliciensi oppido accidit miraculum. Quidam etenim ejusdem oppidi incola, dum horreis inferret annonas, sui laboris annua præmia, currui segetibus onusto filiolam fere septennem imposuit: solus autem jumentis regendis operam dabat. Curru vero improviso agitato, puella de plaustro prolabitur, & rotarum vi gula jacuit suffocata. Quam lacrymosa mater in calle mortuam reperiens, sicut leæna catulis amissis, in voces flebiles & lacrymosas prorupit. Cujus clamori dum maritus consternatus accurrit, & filiam extinctam jugulatamque reperit, ambo inæstimabilibus fletibus quantiuntur; attollunt voces in altum, concurrunt vicininorum agrorum segetum messores, & quid agatur clare intuentur: palpitant & attrectant tenellum corpusculum, & nusquam spiritus argumentis deprehensis, casus sui infausti & mœroris assiduo comploratu deplangunt discrimen. Tandem angustiis agitati frequentibus, illabitur mentibus ipsorum piissimi Patris Stanislai cunctis oppressis promptum præsidium; & animis ipsorum vocibusque concordibus cernue beatissimi Martyris deposcunt patrocinium; & corpus defunctæ, quamvis exanime, gestandum ad limina sua pollicentur. Et quia gratius accipitur, [sanitati redditur.] quod multiplicatis precibus obtinetur; post non mediocris temporis spatium, puellula insperatæ reddita est sanitati. Quo viso parentes pristinas superant gaudiis lacrymas; & nullo intercepto temporis intervallo, simul omnes cum sanata, imo verius resuscitata filiola, Cracoviam petunt. Et in majorem ecclesiam accedentes, gratias beatissimo Martyri Stanislao peragunt; rei gestæ ordinem pandunt, & in evidentem memoriam facti, camisiam, in qua ingulata fuit puellula, ad sepulcrum ejus appendunt.
[35] [infans primum ab aqua bulliēti] Cujusdam mulieris infantulus, lavacro bullienti casualiter in corpore nudo perfusus, continuo expiraturus credebatur: quem cum certis votis mater ejus Sancto devovisset Stanislao, taliter scilicet quod per integrum anni spatium feriam sextam, qua scilicet limina Sancti Stanislai in Rupella a populo visitantur, in pane & aqua debeat jejunare, & cum ipso infantulo ecclesiam Sancti Stanislai in Rupella cum lumine visitare. Voto facto puerulus prompte cœpit convalescere: sed quoniam mulieres, quæ promptæ sunt ad vovendum, tardæ fiunt ad explendum; eo pacto cum eadem mulier illud votum explere negligeret, & aliquamdiu ad Sanctum Stanislaum ire prætermitteret, interim idem infantulus ad prunas ardentes capite impegit, [deinde ab igne læsus ad mortem, salvatur,] & matri ingeminatur dolor ex altero periculo filii moribundi. Sed quia, juxta Gregorii sententiam, mala quæ nos hic premunt ad Deum nos ire compellunt; novo dolore vexata, & recordata [in pœnam] prioris voti omissi alteram similem molestiam in eodem filio accidisse, compuncta promittit se votum impleturam. Nec amplius morata, singula quæ devoverat facere cœpit effectu. Quo facto & infantulus sanitatem recuperat, & periculorum de cetero evasit incursionem.
[36] [item puella eversa cymba submergenda,] Filia decennis Catharinæ viduæ de Zakrzewo ante Kazimiriam, pondere reparum humeris appenso Cracoviam ivit, & inundatione aquarum pontes transcendente, naviculam conscendit. Cum autem nauta illam cymba vehens per Vislam, alii nautæ in simili procedente navigio obviasset; unusque alteri cedere nolens, alter in alterum cymbis impegissent; istius navicula fluctibus impulsa veritur, & ipse & puella periclitantur. Sed nauta cujusdam beneficio ligni natatilis salvus naufragium evasit. Juvencula autem, pondere quod humeris alligatum habebat pressa, sub aquis immersa suffocatur. Hæc alia mulier dum staret in ripa prospectans, & ancillam periclitantem videns, ipsam ad Sancti Stanislai limina cum viva oblatione transituram devovet & promittit, & præ horrore videndæ mortis oculos in terram dejecit: & post erecta vidit viceversa ancillam de aquis emersam simul cum pondere humeris appendente: & tandem muliere preces ad Sanctum Stanislaum profundente, puella patrociniis S. Stanislai de periclitatione & periculo mortis libera evasit.
[37] [infans octiduanus,] Petri dicti Franczek, cerdonis circa portam sutorum in Cracovia, infans, octo ab ortu suo habens dies, gravi infirmitate corripitur, & tandem una cum matre ex partu periclitata absumitur. Sic fructus ventris matri mortem attulit, & patri viroque superstiti dolorem cordis & gemitum duplicavit. Tamen magis de filii quam uxoris morte anxius, cœpit de vita filio reddenda esse solicitus. Quapropter suasu amicorum Sancti Stanislai præsidium sedulius invocabat: infantulumque defunctum ad Sanctum Stanislaum in Rupellam supplex devovet. Quo facto, omnibus cernentibus puer revixit, [juvenis hora una mersus,] nec pristinæ infirmitatis vestigium aliquod in eo apparuit. Juvenis quidam casu submergitur: & cum sub aquis per unius fere horæ intervallum gemeret, mente, licet non ore, Sanctum deprecatur Stanislaum, ut sibi auxilium ferat. Et mox invocatione facta enatat, & sanus cum candela sibi commensurata ad ecclesiam Sancti Stanislai in Rupellam venit, in Sanctum Stanislaum pro sua liberatione gratiarum celebrans voce sonora actiones. Gregorius, Sandomiriensis o civitatis Notarius, [senex cæcutiens,] vir jam in senium proclivus, quamvis claros visus fuerat oculos habuisse: caligo tamen quædam illis se superinfundens, exiguam illi videndi reliquerat potestatem, nec sperabat sibi alicujus remedii beneficium profuturum, cum senibus vix aliqua remedia naturalia possint suffragari: utpote quorum jam natura fatigata, non de facili alicujus medicamenti suscipit juvamen. Unde ad remedia divina conversus, devovet beato Martyri Stanislao certa obsequia impendere, si se senserit in visu consolari. Sed non expectato voti effectu, quod vovit sincere adimplet: quasdam scilicet orationes, peregrinationes & jejunia per anni circulum continuat, ut promisit. Fine anni votivi approximante, [integrum visum recipit.] cœpit visus beneficium recuperare: & ipso plene nondum lapso, plenam visus sanitatem resumpsit.
[38] Anno Domini millesimo quadringentesimo tricesimo sexto, [item cæca sex mensibus,] uxor Matthiæ Kyecher, Barbara nomine, Theotonica de p Theschin, lumine oculorum per sex mensium spatium orbata, ad Sanctum Stanislaum devota, beneficium visus illico recuperavit. [Oculi defluentes in genas] Dorothea, uxor piscatoris de Cracovia, tam gravi morbo & infirmitate corporis corripitur, quod morbus in sincipite invalescens, utrumque oculum ipsius de locis naturalibus excussit & evulsit, & usque supra genas dependere coëgit, quod fuit & inspectui abominabile & auditui horrendum. Quo viso physici, de remedio diffisi, consulebant globos oculares, sic insolito more & longæva distantia a situ suo dependentes, rescindendos; & malle semel cadere, quam semper & abominabiliter ac cum ingenti dolore pendere. Sed anxia mulier, saniori freta consilio, omnipotenti Deo & Sancto se devovet Stanislao: sibique Missam cum luminaribus in Rupella legendam disponi promittit. Vix voto completo, globi oculares in situm suum & in orbes quos deseruerant redeunt; & mulier plene officio potitur videndi. Quæ, ut plerique faciunt, oblita beneficii, [suis sedibus restituuntur.] procrastinabat implere votum. Postmodum multis & variis molestiis pulsata, votum perfecit: quo perfecto ab omnibus molestiis se sensit supportatam. Unde sedule petivit hæc plebi publice nuntiari, & gloriosa beatissimi Stanislai magnalia in se magnifice collata & experta vulgari.
ANNOTATA.
a Cum auctor hoc ipso tempore vixerit, ante annum forsan 1400 natus, apparet maximam fidem deberi eis quæ consequenter narrat, ut pote ipsius ecclesiæ in qua testata miracula fuere Canonicus, fortasse jam tunc cum narratum hic miraculum contigit aut non multo post.
b Byecz, ad Wyslakam fluvium, leucis circiter 13 ad Orientem Cracovia dißitum oppidum.
c Impressum, quem ipse: quod ad Sanctum Stanislaum si referatur, ineptißimum faceret sensum.
d Georgius Braunius, Casimiriam Cracoviæ junctam describens, visitur, inquit, ibidem quoque Sancti Stanislai ecclesia, in rupe edita, quæ liebdomadatim feria VI a populo devotionis causa visitatur: olim Sancti Michaeli sacra, in qua occisus Sanctus. Itaque Rupellam scribendum puto: sed forte populari usu factum, ut sæpius Rumpella pronuntietur: ita certe sæpius scriptum hic impressumque reperio, minus sæpe Rupellam: posteriori tamen modo, utpote facilius intelligibili exteris, uti in præsenti editione malui.
e Lancicia caput unius ex tribus Palatinatibus, majorem inter & minorem Poloniam mediis, ad 40 leucas distat Cracovia versus Boream.
f Hinc liquet quod supra ambiguum videbatur, trimestrem non semestrem hunc partnm fuisse: de quorum aliorumque abortuum, nulla vitalis motus signa præferentium, baptismo, sub conditione usurpando, eruditum libellum scripsit Hieronymus Florentinius, Sacerdos Congregationis Matris Dei Lucæ, ab ejus fratre Francisco Maria sæpius nobis memorato paris eruditionis opusculo physico confirmatus, hoc præcipue argumento, quod ut recens extinctæ vitæ ambigua sunt & fallacia signa, sic etiam nondum cœptæ: proinde non debeat minus consultum videri in tali casu (qui semper ambiguus esse præsumitur) baptizare sub conditione, quam in alio absolvere.
g Tina vas ligneum, vietorio opere compactum ex assulis.
h Anno 1440 Bissextili, litteris Dominicalibus C B, festum Sanctæ Margaretæ (quod istis in regionibus tunc agebatur 13 Iulii) cadebat in Feriam 4, adeoque miraculum factum est pridie.
i Siwiecz, ad Kossorabam fluvium, qui leucis 8 inde ad Boream Vistulæ se immergit, & 16 circiter leucis Cracovia distat.
k Existimo festum Translationis intelligi, quod agitur 4 Iulii: nam primarium, quod in 11 Novembris cadit, longius ab erat, quam ut in tali statu usque ad 12 Iulii vixisse puer credatur.
l Francolinum, proxima Ferrariæ statio navium ad Padum, intervallo horarum duarum ab urbe versus Boream agros Ferrarienses secantem: a cujus ostio distat Chioggia, hic Kluscha dicta, leucis 20, & hinc Venetiæ bis tantum absunt.
m Supplicium hoc usitatum in mulieribus, partus suos aqua suffocasse convictis.
n Vislicza ad Nidam fluvium, paucis infra ipsam leucis se Vistulæ miscentem, distat Cracovia 20 fere leucis.
o Sandomiria, ad Vistulam 40 leucis a Cracovia em>versus Orientem, ubi ille recepto a meridie Sano in Boream flectitur.
p Teczyn oppidum, ex 8 leucarum intervallo Cracoviam ab Occidente respiciens.
CAPUT V.
Alia miracula ab anno MCCCCXL ad MCCCCLX facta.
[39] Anno Domini millesimo quadringentesimo quadragesimo primo, [Anno 1441] de mense Majo, Petrus Hisperk vulgariter dictus, mercator de Cracovia civitate, homo natu & ætate grandævus, & facultatum copiis non mediocriter abundans; volens finem vitæ suæ bonis operibus prævenire, & de bonis a Deo sibi collatis expeditam facere rationem; [senex cæcutiens] facultates suas liberaliter in pios usus ac fabricas ecclesiarum dispensabat. Hic ad ecclesiam S. Stanislai in Rupella ductore prævio veniens (jam enim tum etiam præ dolore caligatis oculis sine duce incedere non valebat) cum Rectore illius ecclesiæ Magistro Jacobo Parkoschi de Zorawicze, decretorum Doctore conferebat, qualiter etiam illi ecclesiæ de bonis suis aliqua impartiretur. Unde primum pro construenda a capella in dextera parte ecclesiæ prædictæ, cujus fundamenta tunc jaciebantur, decem marcas dare spopondit. [& liberalis in fabricā S. Stanislai] Demum de aliquibus bonis immobilibus, pro dicta ecclesia, ut suscitaretur, dictum Rectorem hortatus est. Qui cum his definitis a sæpe dicto Rectore ecclesiæ discessisset, & versus lacum S. Stanislai gradatim descenderet; cœpit cum S. Stanislao mente tenus pactare dicens: S. Stanislae, si vis ut ista, quæ præconcepi pro tuo honore, opere compleam, me etiam paullulum redde consolatum, & ut aliquantulum in visu convalescam succurrito. Vix talem conceptum apud se finiverat, & mox insperatum lumen oculorum illi restituitur: &, [illuminatur.] ut asserere solitus erat, ac si de aliquo obscuro loco ad serenam lucem gressus fuisset, illuminatur. Hujus igitur beneficii non ingratus, ut promiserat decem marcas pecuniæ illico ecclesiæ in Rupella dedit. Et demum pro nonaginta marcis molendinum in villa Episcopali dicta Blonye pro dicta ecclesia comparavit.
[40] In Lelovia, oppido terræ Cracoviensis, filius Advocati quatuor ferme annorum, [item puer quadrimus,] nimio dolore oculorum torquebatur. In die autem S. Stanislai Advocatus præsatus, cum uxore & familia sua discumbens, cum venisset sibi in memoriam solennitas B. Stanislai, & præsertim frequentia hominum utriusque sexus, quæ illo die in frequenti & numerosa multitudine concurrit ad ecclesiam Sancti Stanislai, suspirans ait: Quanta solennitas, quantusque concursus hominum nunc est ad tumbam beatissimi Martyris S. Stanislai in b Rupellam! Et verso sermone ad Beatum Stanislaum dixit: O gloriose Martyr S. Stanislae, nos etiam mœstos in prole nostra consolari dignare. Cum hæc dixisset, filiolus ille, fere cæcus, de angulo in quo delitescebat, perfecte sanus in visu processit, dicens; Date etiam mihi manducare; ut quid mei obliti estis? Parentes igitur videntes filium sanum, quem omnino videbant cæcutientem, meritis B. Stanislai judicantes hunc esse illuminatum, illico ad limina ejus cum puerulo sunt profecti. Venientes igitur in Rupellam prædictum Dei beneficium enarrarunt, laudes Deo & Sancto Stanislao referentes, postulantes hæc populo publice prædicari. Michael dictus Gothisnam, Canonicus S. Mariæ Sandomiriensis, gravi infirmitate oculorum percellitur, se convalescere humanitus desperans, imo perpetuo cæcari metuens: ad Sanctum Stanislaum deprecandum se convertit, [& Sandomiriensis Canonicus,] votumque visitandi ejus ecclesiam in Rupellam devovit: mox voto emisso cœpit convalescere, & votum perficiens plenam sanitatem reportavit: petens hanc gratiam per Sanctum Stanislaum sibi factam publice præconizari.
[41] Accidit præterea in ipsa Cracoviensi civitate non minus insolitum miraculum: in quo non mediocre piissimi Patris Stanislai apparet beneficium. Matrona notabilis Barbara, uxor Stanstrichar, civis Cracoviensis civitatis, [annos 14 ore hianti vomibunda] gravissimis tenebatur diutissime afficta languorum incommodis, sic videlicet quod plerumque ore hians putabat sibi vomitandi opprobrium imminere: & cum extento collo & ore hians prosterneretur, nonnisi quiddam aquei liquoris, ad unius urnæ continentiam, ex ore ipsius defluebat. Quæ cum multorum tam civitatis quam finitimarum physicos consuleret, & jam magnam partem substantiæ suæ in medicos erogasset; nullo comperto remedio, ordine præpostero ad Sanctorum remedia se convertit; & multorum Sanctorum multis attritis liminibus, fere quatuordecim annis nullum suæ calamitatis sensit juvamentum. Porro in se reversa, seipsam alloquebatur: O me miseram & tam excerebratam feminam! Exterorum Sanctorum sancta peto auxilia; numquid deest Cracoviæ Sanctus, cujus ope mea possit sanari ægritudo? Corde igitur fido beatissimi Martyris Stanislai supplicat auxilium, & Rupellam profecta, die veneris Missam in honorem ipsius postulat celebrari. [Reliquiis osculatis, & aqua potata sanatur.] Qua cum devotione audita, & Reliquiis devotissime osculatis domum redibat, & (sicut moris est locum illum visitantibus) in reditu lacum, in quem projectæ fuerant partes & membra Præsulis gloriosi, accessit: & ut aquam lacus confidenter potavit, mox sensibiliter sanitatem sibi redditam & infirmitatem fugatam agnovit. Illi nempe aquæ tunc potatæ a præcordiis ejus patentissime diuturna & concreta cessit infirmitas, modo quo quis manu in tibia humorem quempiam abstergeret. Quæ beneficii, a Sancto Stanislao sibi post longævam vexationem præstiti, non immemor; casulam cum integro apparatu, & pallium altaris de pannis purpureis cum palliis consecratis contulit, deinceps a dicta infirmitate se attestans ad liquidum liberatam.
[42] Barbara de Cracovia uxor Nicolai, dum periclitatur in partu, ad Sanctum Stanislaum votum emisit, & continuo salubriter, & sine periculo partum protulit: quæ & seipsam ad sepulchrum beati Martyris Stanislai defatigans, [juvantur parturient,] & infantem editum deferens, quantum periculum beneficio Martyris Dei evitaverit, apud cunctos edixit. Petrus, Procurator Magistrorum Artistarum collegii de Igolomia, graviter & usque ad mortem infirmatus, [ad mortem æger,] postquam ad Sanctum Stanislaum in Rupellam ire, Missamque de eo legi ordinare devovisset, continuo pristinæ redditus est sanitati. Dorothea, uxor Joannis Sthalmachar, de Cracovia, [& triennio clinica,] tribus annis cum dimidio ægra jacuit immobilis: & postquam Sancti Stanislai in Rupellam visitaturam limina devovit, surgens prout vovit, meritis Sancti Stanislai obtinuit ab omni languore sanari.
[43] Vir insignis & generosus, Andreas de Lubino, Wladislaviensis diœcesis, Thesaurarius regni Poloniæ, & Capitaneus terræ c Dobrinensis, in quamdam gravem infirmitatem incidit, quam Deo propitio & per operam medicorum evasit. Cum autem convalesceret, [Thesaurarius regni,] causa recreationis ad venandum ursos (cum esset vir magnæ audaciæ & agilitatis, & hujusmodi sævarum ferarum peritus venationis) cum familiaribus suis saltus & nemora petiit. Cumque ursum insequitur, crepusculo instante equus, cui insidebat, [ex venatione & lapsu semivivus relatus,] obice cujusdam trunci gravissime cecidit, & infessor admodum collisus, semivivus inter manus familiarium in domum referebatur. Recidivam itaque in pristinam ægritudinem passus, adeo in brevi tempore ab illa oppressus est, quod medici de ejus vita desperantes, amicis ejus tunc ei assistentibus, propediem eum denuntiarunt moriturum: ipse deinceps cognoscens viribus se destitui, vidensque se vicinissimum morti, præcipit extra cubiculum foras ad conspectum totius familiæ suæ; cujus non parvam copiam habuit, se efferri. Et cum elatus fuisset cœpit domui suæ providendo, unumquemque servientium pro servitiis juxta exigentiam meritorum d salariare. Propter quod familiares lacrymis perfusi, in altum voces attolunt, dicentes: Orabimus Deum & Sanctum ejus Martyrem Stanislaum (celebre enim erat nomen & patrocinium in tota domo ejus S. Stanislai, unde & primogenitus ejus & unicus heres hoc nomine appellatus est) quod tibi adhuc spatium vitæ concedere dignabuntur. Erat autem hoc præcipuum mortis vicinæ indicium, quia per unius noctis moram ad quantitatem unius urnæ sanguinem excreabat; [& ob sanguinis vomitum cibum respuens,] qui fluxus sanguinis nulla ope medicorum poterat vel inhiberi vel restringi: nullum etiam cibum aut potum poterat continere, sed mox sumptum evomebat. Cernens igitur Miles ipse humanum sibi deesse auxilium, ad omnipotentis Dei & Sancti Stanislai se convertit postulandum suffragium. Accersita igitur conjuge sua Pyotheuscha, Venit, inquit, mihi in mentem, videturque bonum vovere me limina S. Stanislai in Rupellam visitaturum: & quamquam invitus aliquibus votis me obligo, levitatem vota emittentium vitaturus; de Dei tamen omnipotentis pietate & Sancti Stanislai suffragio confisus, ad S. Stanislaum in Rupellam, cujus parum ante præmeministis, si suis suffragiis vita mihi reservata fuerit, [voto facto convalescit] iturum me promitto. Quam primum igitur prædictum votum ore cum sincera & devota intentione expressit; mox convalescentiam sensit tam patulam & insignem, quod illo toto die a mane usque ad vesperam solummodo ter sanguinem excreavit: cum alias millesies per diem & tantumdem per noctem screare non satis sibi foret. Sequenti autem die tantum bis & tertio [sanguinem excreans] plenam convalescentiam sensit. Quapropter non post multos dies Cracoviam iter arripuit, unumq; milliare itinere pedestri conficiens, & in Rupellam ad limina S. Stanislai veniens, cum laude & gratiarum actione S. Stanislao votum, prout voverat, persolvit. Sed non immemor de beneficio, nec de gratia ingratus, beneficium beneficio & gratiam benedictione studuit compensare; ac septem lapides e ceræ obtulit S. Stanislao cum affectu.
[44] Nicolaus dictus Ogonck, oppidanus de f Zathor, [sanatur paraclyticus,] tactus infirmitate gravi in pedibus, quatuor mensibus & amplius totius corporis destitutus viribus, de lecto se movere non poterat, imo in lectulo de latere in latus alterum volutare: propter quod dorsum, in quo supinatus jacuit, ex diuturna quiete erat quasi cute nudatum. Tali miseria pressus, ad implorandum S. Stanislaum se convertit, & visitaturum ejus sepulcrum in Rupellam cum cereo sibi commensurabili se repromittit. Facto voto illico convalescere cœpit, & brevi tempore sanus effectus, quod voverat fideliter adimplevit. Joannes Hephtarz, de Cracovia, graviter infirmus languebat; adeoque languor presserat, quod medici qui eum in cura habebant, de ejus vita desperabant. Qui intelligens medicos terrestres in curando se deficere, ad medicum cælestem fiducialiter convertit, [& ex morbo diutino desperatus.] S. Stanislaum postulans devotius, ut apud Deum sibi tempus pœnitentiæ obtinere dignaretur: ejusque monumentum in Rupella, majori quo poterat affectu, visitaturum se devovet. Voto expresso, continuo sensit se consolatum: & surgens alacer, votum persolvit; petens illud prodigium in eo factum omnibus prædicari. Mulier quædam de civitate Cracovia, a dæmonio vexabatur; non sic quidem quod turbaretur in sensibus, [a dæmonio vexata liberatur.] sed sic eam spiritus exagitabat immundus, quod nec comedere nec dormire eam sinebat: quod illa amare ferens, & processu temporis plus se vexari metuens, pro auxilio ad beatissimum recurrit confidenter Stanislaum, ejus ilimina in Rupella tota devotione se devovens visitaturam: Quo facto a demonio se protinus sensit liberatam, ut amplius ipsius nulla sentiret nocumenta.
Marcus, civis Cracoviensis, febribus quatitur, ac physicorum prætermissis suffragiis, ad sanctissimi Patris Stanislai se patrocinia convertit: & non incassum. [tres febricitantes curantur.] Quamprimum enim votum visitandi limina ejus in Rupella fideliter emisit, illico febribus refrigeratum & penitus absolutum se persensit: atque illico voto suo satisfaciens ecclesiam de Rupella adiit, & Sanctum Dei victimis & oblationibus honoravit. Infantulus Mathiæ dicti Kyecker & Barbaræ conjugis, de Teschin, quam in humeris ad S. Stanislai limina tunc attulerant, gravibus febribus per medium annum pulsabatur: quem similiter, postquam ad limina S. Stanislai devoverunt, omnis febris & dolor illius protinus effugata disparuit. Magdalena, mulier de Cracovia, gravissima febre corripitur; ipsaque invalescente in tantum infirmitate attrita est, quod per diem naturalem exanimis jacuit. Tandem vero ad se paululum reversa, ad ecclesiam Sancti Stanislai in Rupellam ituram, & Missam de B. Virgine ordinaturam dici, repromisit: & illico a febribus se liberatam gavisa est.
[46] Anno Domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo septimo, [anno 1437 per latrones transiturus iis inconspicuus redditur.] die decima octava mensis Aprilis, Joannes dictus Czech, civis de Cracovia, cum familia sua stipatus, equester per viam transiret; & nonnulli præda vivere assueti homines, labe hæresis Bohemicæ sive Wyclephisticæ infecti, in frequenti equitatu publicum iter obsedissent; (quibus jam ita propinquus ipse erat, ut eorum manus nullatenus posset evadere) ipse tandem omni ope humana destitutus, pro auxilio ad Deum omnipotentem & ad S. Stanislaum refugit; promittens in persona propria ipsius limina visitare, si periculum imminentis mortis evadere posset. Necdum voto finito equum calcaribus stimulans, per medium ipsorum transivit securus. Ipsi autem cæcitate, sicut olim Gomorrhitæ in vallatione domus Loth, percussi, ipsum per medium turmæ ipsorum transeuntem non viderunt: unum dumtaxat familiarem suum, sequentem cum equo, apprehenderunt. Et multis insuper aliis periculis, meritis S. Stanislai, se præfatus Joannes Czech pluries asseruit liberatum. [alius ab iisdem liberatur.] Homo quidam in Czanstochorram pergere proficiscens, a latronibus impetitur: qui Sancti implorās auxilia Stanislai, quamvis ad gloriosæ Virginis honorem peregrinaretur, Sancti tamen Stanislai præsidium præsensit. Nam mirabiliter de manibus latronum sospes, rebus & persona salvus evasit: & ad S. Stanislaum in Rupellam veniens, hoc publice prædicandum petivit.
[47] Nicolaus Wangi, Armiger terræ Lanciciensis, in Hungaria serviens, in castro dicto Cunrathowkamyen gravissima infirmitate in femoribus & pedibus percussus, juxta ac podagricus, ab aliis ferebatur: neque enim ambulare, [Podagricus] imo neque in equo aut curru equitare valebat. Tandem postquam humana conspexit sibi deesse juvamina, [ex voto sanatus,] sæpius adhibita, ad Deum & ad Sanctum ejus Martyrem Stanislaum pro auxilio suorum defectuum se convertit; & pedestri itinere promittit sua limina, si habere gressus officium posset, visitare. Vix verbo voto emisso, convalescerese sentit. Sed nec integram sanitatem expectans, de loco facti voti iter arripit, & in via constitutus sancti Martyris beneficio plenam sanitatem reportat. Insuper in ipso itinere multa pericula latronum & bestiarum, [evadit pericula latronum, & bestiarum,] Martyri glorioso se devovens, impulsatus evasit, cum enim a villa Jablonkow versus Poloniam ex Pannoniis transiret, cum esset homo annosus & deserti restaret latitudo, non poterat uno die ipsius amplitudinem superare: & cum sole occumbente quiescere in ipsa vasta solitudine cogeretur; adest ursus insolitæ magnitudinis, de quo fama illius viciniæ volebat multos jam homines devorasse. Quo viso ille, cum nec fugæ nec defensionis adesset facultas, se Deo & Sancto commendat Stanislao: quo facto ursus mansuefactus, omni feritate & rabie deposita, præfatum Nicolaum Wangi aliquotiens circumiens & inspiciens, quasi divina prohibitus potentia, clamans & rugiens, profunda eremi petiit; & ille sopore bono noctem finivit, tanto majores in Deum & Sanctum suum Stanislaum gratiarum actiones celebrans, quanto ex majoribus periculis beatissimi Stanislai præsidio se providerat erutum.
[48] Francisci, oppidani de Grodek, diœcesis g Lepoliensis, [Sanantur contracta,] filiola, quatuor integris & continuis annis in pedibus contracta, non poterat se aliquatenus movere, sed velut truncus aliorum manibus in lectulo volvebatur. Postquam autem ad B. Stanislaum ipsam ducendam Franciscus parens promisisset, protinus surrexit & perfecte ambulare cœpit. Laurentius filius Brunar, [epilepticus,] textoris de Kazimiria, epilepsi sternitur: sed parentibus pro eo votum S. Stanislao voventibus continuo liberatur. [apostematicus,] Martinus dictus Mol, monetarius de Cracovia, apostemate in superiori parte oculi dexteri adeo gravatus decumbebat, quod metuebat sibi imminere cæcitatis periculum. Qui postquam S. Stanislaum in Rupella se visitaturum devovit, & apostematis periculum evasit, & quod promiserat fideliter adimplens, postulavit hæc publice prædicari.
[49] Joannes, civis de h Liblim, Cracoviam ad nundinas proficiscens, [Vigiliam Sancti spernens, infirmatur,] cum in Vigilia S. Stanislai, aliis comitibus sui itineris jejunantibus; ipse præter necessitatem carnibus, quamvis aliis abundaret ad esum, uteretur; mox in carne sua percutitur, & corrosione pedis maxima vexatur. Adeo insuper dolor invalescebat, ut æger mori magis quam vivere æstuaret. Tum menti ejus illabitur, quod propter irreverentiam S. Stanislao exhibitam sic torqueretur. [& pœnitens convalescit.] Continuo S. Stanislao votum vovit ejus ecclesiam cum cādela visitaturum, & peramplius ejus Vigiliam jejunaturum. Vix voto verbis expresso, convalescentiam sentit, & brevi temporis spatio interjecto, sanus cum sociis iter inceptum continuans, & in ecclesiam descendens, oblatione solenni, quemadmodum devoverat, ad tumbam Martyris facta, & ipse correctus est, & aliis post futuris [exemplum factus], ne quem aut suæ temeritatis involvat dementia, aut vana mobilitas inutili levitate compellat Martyris illudere Vigiliæ.
[50] Mulier quædam de Kazimiria, de parochia S. Stanislai, bonæ famæ & honestæ conversationis, ad S. Stanislaum cum marito suo satis devota; habuit famulam, noviter de villa sibi adductam, Pyethnam nomine: cui quadam vice, volens vestes lineas lavare, præcepit ut pro aqua ad Vislam iret. Quæ quia novitia erat, nesciens qua itur ad fluvium, ivit ad lacum S. Stanislai, & haustam aquam dominæ attulit. Domina autem, nihil de aqua S. Stanislai suspicata, smigmata in aquam comminuit, & igni appoluit coquenda. [Aqua ex lacu S. Stanislai hausla repletur cicadu.] Cum vellet autem prædictas vestes abluere, inspecta olla vidit multitudinem cicadarum in ea; & ex visione territa, accersivit quemdam Nicolaum dictum Kaym, Cathedralem scriptorem, qui tunc apud eam morabatur, dicens; Forsan tu cicadas in lebetem miseris? Qui ait: Nequaquam, sed videte ne forte hæc aqua de lacu S. Stanislai sit, & quod S. Stanislaus sic te terruerit. Vocat domina servam, quærit unde aquam hauserit: quæ respondit de illa piscina quæ habebat salices ad littora, & domum sublimem proximam; ecclesiam S. Stanislai, cum esset mulier agrestis, significans. Sine mora mulier, olla simul cum cicadis accepta, [quæ eādem relatā disparent.] ad lacum S. Stanislai cum tota familia sua pergit: & ollam cum cicadis in aquam lacus vertit. Mira res! Quam cito enim illæ cicadæ aquæ lacus admixtæ sunt, amplius nulla cicada apparuit. Quod cum vidissent astantes, Deum & S. Stanislaum glorificaverunt; postulantes sibi ignosci, quod non ex industria, sed perignorantiam in ejus sanctitatem deliquissent.
[51] Aliud quoque in aqua ejusdem lacus accidit miraculum. Vir grandævus, Joannes nomine, [eadem vas repletum extrahe inde nequit.] cognomento Glathky, civis Kazimiriensis, braxabat cervisiam in domo sua: & cum aqua ad consummandum opus defecisset, familiari suo præcepit, ut juncto curru equis vas aquæ de lacu S. Stanislai, pro consummando labore prædicto, tantocius adduceret. Et servus, jussa domini complens, ingressus cum curru in lacum, aqua vas replens, equis ascensis minabat eos: sed nulla ratione equi progredi de loco poterant, nec currum trahere, donec aqua de vase totaliter emissa est. His & pluribus aliis miraculis voluit S. Stanislaus aquam lacus prædicti, in qua partes corporis sui aliquando projectæ erant, honorare; multaque beneficia & gratias sanitatum per ejus intinctionem diversis hominibus conferre.
ANNOTATA.
a Sunt in ista ecclesia capellæ nunc 23, ut testatur Braunius.
b Locum scilicet prioris sepulturæ, cujus honor, etiam ablato corpore, perseverabat.
c Dobrinum, oppidum Poloniæ Majoris ad ripam Vistulæ Borealem, medium inter Wladislaviam & Plocensem urbem.
d Impressum Solariari, quod correxi. Salarium enim conductitiorum merces annua dicitur, unde verbum, Italis, Hispanis, Francis commune.
e Lapis apud nos Antverpiæ appendit pondo sex, in Flandria quatuor: plus forte aut minus in Polonia.
f Zathor, sex leucis supra Cracoviam, Silesiam versus, una fere leuca distans a meridionali ripa Vistulæ.
g Leopolis, Germanis Lemburg, Rußiæ rubræ metropolis, Cracovia ad Orientem distat leucis minimum 80, & 12 leucis inde versus Boream ad Bugelum fluvium est oppidum Grodek; diversum ab alio ejusdem nominis, ad eumdem fluvium in Podlachia ad fines Mazoviæ.
h Lublinum, Poloniæ civitas magnæ, haud procul æ finibus Rußiæ, pari fere quo Leopolis a Cracovia intervallo hinc & inde distans versus Boream, ut quasi triangulum constituere hæ tres urbes videantur.
CAPUT VI.
Miracula duo an. MCCCLXIV patrata. Conclusio operis.
[52] Prodigiis, quæ ante & post canonizationem gloriosi Stanislai Cracoviensis Antistitis superiori tempore provenerant descriptis, & iis quæ in nostram venere ætatem; ea quoque quæ recenter & novissime acta sunt subjiciam; quatenus virtus Altissimi & meritum beatissimi Stanislai posset & in ætates posteras, & in generationes singulas dignosci: qui non solum apud priscam operabatur, sed etiam apud præsentem operatur ætatem, apud quoque futuram (dummodo credentium & adorantium illum fidem vacillatum iri non contigerit) operaturus. Duo itaque prodigia, anno transacto gesta & claudendo operi congrua, depromam.
[53] Leopoliensis civis & Consulis Joannis Langno, arte pellificis, consors Hedwigis, anno Domini millesimo quadringentesimo sexagesimo quarto, ad nundinas, quæ Cracoviæ pro die passionis S. Stanislai octava mensis Maji agi solitæ sunt, [Anno 1464] ex Leopoli proficiscebatur. Quæ dum curru, mercibus variarum a manerierum onusto vecta, puellam novennem Barbaram habens in suo Comitatu, ad fluvium Wyssloka e regione oppidi b Pylszno, undis tunc plus solito inflatum, pervenisset; navibus, quæ illamtrans flumen deveherent, non repertis, sursum per ripas fluminis ascendebat, rata se in superioribus navigia apud Yaworze villam offensuram. [mulier cum filia & mercibus ea ripa in flumen devoluta], Gradienti autem illi per altum littus juxta flumen, suspicio ex conjectura evidenti versari sub oculis cœpit, ne littus altum, ex gravedine currus & fluctuum humectatione violandum, currum ageret in præceps. Corripit itaq, aurigam, & secedere juhet ex littore, atque imminentis periculi declinare discrimen. Quo jussioni parere negligente, du jam prope villam Yaworze ventum esset, rumpitur littus; & currus terra dehiscente actus in profundum, ab aquarum sorbetur gurgitibus, & universa quæ continebantur per undarum vortices occupantur. In ipso autem diversionis articulo, matrona prædicta Hedwigis beatissimum cœpit invocare Stanislaum; cujus illi repentino suffragio subventum est. Ad littus enim absque omni defensione depulsa, suffocationis periculum evitavit. Concurrentibus autem ad succurrendum & ad spectandum hominibus plurimis, [salva evadit & merces recipit] mersarum mercium; sed & pecuniarum, quarum non modicam secum detulerat quantitatem, recollectio horis aliquot, per viros ad id pretio comparatos, Hedwige inspectante agebatur.
[54] [pro filia quoq, Sanctum invocans] Cumque rerum magis notabilium ereptio provenisset, & Hedwigis præfata, omnibus rebus in currum impositis, iter vellet resumere; tum primum mentem & memoriam subiit, filiolam Barbaram secum una aquis dimersam deesse: cujus hactenus pavor ingens, quo fuerat ex magnitudine tam periculi quam damni correpta, non siverat eam aliquam rationem habuisse, quatenus providisset illam tempestive inquiri. In fletus itaque lamenta & ejulatus ruens, altis suspiriis & fletibus altos clamores emittens, astantem multitudinem in sui commiserationem impellebat. Illius autem qui sibi periclitanti subvenerat, qui illam ex profundo pelagi eripuerat, qui mortis imminentis periculum depulerat, se totam & filiam dignationi committens & pietati, magna vociferatione in littore consistens, & locum suffocationis prospectans, implorabat suffragia, semiplenum ingeminans se consecutum a viro beato Stanislao beneficium, si filiolam suam, dimidium animæ suæ, suffocatum & sibi abreptum iri contigisset. In hac itaque auxietate & in tam flebili mœroreposita, dum singuli astantes viri & feminæ suaderent, de funerando & reperiendo, magis quam de vivificando corpore filiolæ rationem habendam fore, atque in partes inferiores fluminis, pro conquirendo cadavere, [quam alii submersam credibant,] in quas illud ex tam longa mora suspicabantur defluxisse, accurendum; misera sola mater a loco, ad quem naufragiu provenerat, oculos non amovebat; filiamq; ex nomine vocans, meritum & suffragium beatissimi Stanislai (erat enim cor ejus fide & spe plenum) interpellabat; infelicissimam se mulierem commemorans; si, se salvata, filia interisset.
[55] Nec mora, conspicatur in superficie undarum, [supra fluctus incolum m videt.] ubi periclitata fuerat; filiam vivam & incolumem ex mediis fluctibus erupisse, atq; velut immobilem, cursu amnis veloci nequidquam impediente, consistere. Et illico grandi exhilarata gaudio, voces in aera tollens, sanctum Dei Stanislaum benedicit, glorificat & extollit; felicemque se & beatam filiæ vivificatione & plusquam a morte suscitatione, profitetur. Quam per nautas in cymbis in aridam relatam, maternis complexibus excipiens, & in Cracoviensem majorem ecclesiam ingressa, quanta & quam mirifica clementia Salvatoris per merita beatissimi Stanislai præstiterit beneficia, [exceptamq; Sancto cum oblationibus sistit.] apud universorum audientiam enarrat: filiam quoque vitæ restitutam pristinæ, quo efficacior foret suæ narrationis & prodigii series, ostendit. Impetrat deinde a Sacerdotibus & Vicariis ecclesiæ, ad sepulcrum beatissimi Stanislai, solennem voce sonora de Sancto Dei agi Missam: sub qua plures insignes accendi & ardere procuravit cereos, atque in Sancti decus suæque & filiæ stupendæ ereptionis & vivificationis memoriam, auro manus implens, peregit suam ad altare oblationem; geminoque gaudio læta, in propria rediit.
[56] Consors Catharina Mathiæ ruricolæ, prope magnam c Oppathow Cracoviensis diœcesis, sub ejusdem anni tempore & mense Augusto, filiolum, [Infans ā matre dormiente oppressus] quem paucis ante mensibus pepererat, videt extinctum: dormiens quippe sabbato in noctem sequentem diei Dominicæ, usquequo animam exhalaret, illum oppresserat. Cujus morte suppressa, & tam a viri sui quam cujuslibet alterius notitia celata, beatissimo illum Stanislao devovens, in Cracoviam, quæ duabus diætis ab Oppathovia magna distat, cadaver extincti filii in humeris bajulans, profecta est, ea certitudine freta atq; fiducia, filium ad vitam, quamprimum sepulcrum B. Stanislai contingeret, rediturum. [& itinere quinque dierum delatus Cracoviam] Absumpta sunt in ea peregrinatione quinque dies, & pueri oppressi corpusculum, sub processu tot dierum, gelidatum jam riguerat, unamque tantummodo anum habebat in comitiva, quæ illam in ferendo funere vicaria sustentabat vicissitudine: admonebaturque præfata femina ab omnibus, in quorum hospitia declinabat, ut cadavere filii sepulto domum remearet. Non tamen femina, merito & suffragio beati viri fidens, a prosequendo itinere poterat averti. Vir insuper ejus magna coreptus anxietate distenabatur, quod uxorem suam, injussu suo atque scitu abeuntem, crediderat ad alterius illicitos concubitus in aliquam longinquam regionem divertisse.
[57] Cum itaque mulier onerefuneris filii subsarcinata, Cracoviam, feria quinta & die sexta posteaquam filium jugulaverat, appropinquare cœpisset; [inconspectis urbis revis viscit.] quamprimum civitas Cracoviensis ab ea est conspecta, puer quem de humeris in brachia retulerat, primum oscitavit, & deinde muliere in genua procumbente cum fletibus, puero etiam in terram deposito, levem fletum edidit; ad extremum, matre cum fletibus orante, revixit. Quem in Cracoviam ad ecclesiam majorem deferens, & ante sepulcrum S. Stanislai, mirandam in resuscitatione tam diuturno tempore emortui filii sibi præstitam pietatem cunctis prædicavit. Peregrinatione expleta, muliere cum filio vivo & incolumi ad penates proprios revertente, universæ quidem oræ illi gaudium, tum viro suo exultatio immensa, & de reversione uxoris & vivificatione filii, affulsit. Multa sunt præterea quæ in expulsione dæmonum, instauratione claudorum, sanitate febrium & languidorum, suscitatione mortuorum, illuminatione cæcorum ceterisque infirmitatibus, in universorum Polonorum regno, per Sanctum suum, [Cetera perstringes auctor] ad gloriam & honorem nominis sui, Deus operari non desistit. Quapropter & basilica Sancti, in cantu Psalmorum & hymnorum, qui illic jugi modulatione, nocte & interdiu decantantur, a præclarissimo Wladislao secundo Poloniæ Rege adornata est. Sepulcru pulcherrimo opere ex argento, auro nobilitato fabricatu, & testa d sacra auro mūdissimo contecta est.
[58] Hæc sunt, vir spectabilis & venerande, beatissimi nostri ac fortissimi militis & Martyris Christi Stanislai Cracoviensis Episcopi, complexive a me conscripta, vitæ & meritorum miracula: [opus suum rursus offeri ei cui inscripserat:] quibus sua glorificatio apud terrenos homines ostensa est, quibus ad ferendum mortalibus suffragia prompte una ac libenter invocatus accurrit. Quantum vero apud Superos & Cælestes consecutus sit, nedum mea sed nec cujuscumque eruditissimi oratoris lingua depromi, nec sensu percipi potest, qui per fœda & horrenda tormenta, pro fide, pro justitia, pro pietate, pro libertate populi totius Polonici, pro spe futuri seculi, pro caritate Christi tolerata, mirabilem pertulit agonem. Quæ si scrupulose quemadmodum in ceteris assoles, digesseris, lustraveris, rimaveris; reperies profecto in Sancto nostro Stanislao vitam Angelicam & admirabilem, martyrii ordinem crudelem & horribilem, canonizationis seriem impeditam & difficilem: atque ex his intelliges, virtutis ejus coronam stupenda nimis & memorabilia habere præconia: quibus Sanctus ipse stupendus & mirabilis, omnium quoque studiis ubique celebrandus effulsit: ipsisque recensitis divini ignis incensus ardore, [gratulans Patronum Polonis a Deodatum,] in Redemptoris nostri Jesu Christi & in Sancti nostri Stanislai amorem pectus concitabis: miraberisque divini consilii tam providentiam quam altitudinem, non tam pro mirificando Sancto suo, quam pro salvando genere humano præstitam, qua & nasci apud Polonos tale germen voluit, nasceti uberem gratiam infudit, patienti robur ad vincendum præstitit, nexus & obices canonizationis dissolvit. Quorsu hæc? nisi ut universis orthodoxæ fidei cultoribus, singularius tamen Polonis, donaretur Patronus de Superis, ea glorificatione præditus, eo munere significatus, eo merito in omne ævū futurus, quodterminari nullo umquatempore, nulla oblivione deleri posset, perennen memoriam, post vitam castam religiose ac sancte traductam, sortitus, ad propitiandam divinam gratiam, ad vincendam carnis petulantiam, mundi blandiciem, dæmonis vafriciem, & ad consequendam suo merito atque suffragiis beatitudinem sempiternam: quam tibi & universis, Christi Jesu insignitis caractere & redemptis sanguine, concedat ipse Christus Dominus, in omne ævum benedictus, Amen.
[59] [ejusque preces petit,] Vale felix, sospes, & alacer, & sæpius pro me interpelles, orationum tuarum suffragiis quam maxime indigente, & variis peccatorum sordibus inquinato; oratione tua impetraturus mihi resolutionem facinorum & multitudinem lacrymarum. Equidem, ut te ad amorem Sancti nostri amplius incenderem, ut in gazophylacium Domini aliis grassos saccos & conferta marsupia fundentibus, duo æra minuta mitterem, in quibus illius Euangelicæ viduæ laudata est devotio; ut jussa majorum meorum capescerem, & præterea meæ erga te devotionis, venerationis, observantiæ, fidei documentum aliquod ederem, mei ingenioli mearumque partium munus, rude quidem, incomptum ac tenue (fateor) ac te tuisque auribus parum dignum, libenter tamen atque impigre sum executus. Iterum vale. Datum Cracoviæ, pride Kalendas Julias, anno Domini millesimo quadringentesimo sexagesimo quinto.
ANNOTATA.
a Maneries hic dici videntur, quomodo Franci, Itali, Hispani dicunt Manieres, Maneras, modos, formas.
b Pilzno leucis circiter 30 distat Cracovia, infra quod oppidum Wyszlocha fluvius spatium leucarum 8 versus Boream emetiens, Vistulæ infunditur.
c Opathowiec 20 leucis infra Cracoviam, ad borealem ripam Vistulæ.
d Testa, id est, Caput, Francis & Italis nota vox.
CAPUT VII.
Responsum Præpositi Clodavicensis de hac Vita huic oblata.
[60] b>Spectabili venerandoque Dictatori, Domini Joanni Longino, Canonico Cracoviensi, [Laudata Vita, perfectius quam usque tunc scripta,] Præceptori suo præcelebri, Frater Santhko de Ezechel, monasterii B. Ægidii Clodaviensis Clericorum Regularium inutilis servus, &, id quod est semper, tuus; Jesum Christum Dominum nostrum salutis nostræ spem nactum iri nobis & cunctis fidelibus in vita Beatorum. Accuratissimum tuæ dignationis animum, præclare vir, magis dixerim officiosum in animo laborem, omnia vincentem, appretio, & ultra priscorum nostrique seculi ætates appendo: quo nobile tuum inflexisti ingenium, ut peculiare beatissimi Patroni nostri, Protomartyris & Episcopi Cracoviensis Stanislai, specimen, atq; excellentissimæ sanctitatis suæ culmen, ne dum ordinantissimo comptoque stylo ejusdem Patris clarissimi vitam, nubilose truncareque per vetustiores conscriptam, sed ex parentum traduce, utriusque ex nomine, quod necessarium est & singulare, temporis supputationē in ejusdem Patroni conceptione, nativitate, in scholis obversatione, virili progressu usq; ad martyrii consummationem, canonizationisq; gloriam, aureo & gravi dictamine, congessisti verissime, per indaginem exactissimi laboris & studii tui. Quod quia ex indole bona Deus optimus tuæ mēti præstitit singulari dono, ideo non te, cui datum est parūper, laudatū ire cupio; & sicut decet, nihil homini laudis tribuam: sed totum Deo, a quo bonum est omne, impendam. Cum Regius dicat Propheta: Non nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo de gloriā. [Psal 113 1 Cor. 4, 7] Idem beatus affirmat Apostolus: Quid habes quod non acceperis? si accepisti quid gloriaris? Et iterum: Unus quisque proprium habet donum ex Deo, qui dividit singulis prout vult.
[61] [laudat auctorem a virtute] Tibi singulariter inter coætaneos tuos docile ingenium cum studiositate donavit virtutum; ut in tenera, quam novi, ætate tua, inter maturos obversatus viros, cresceres semper moribus & meritis. Convenit in te satius flos ætatis & maturitas mentis, ut æquo gradu eloquentia tua & conscientia pariter incederēt. Accessit etiā oris veritati castitas animi, ut ab ore tuo cana semper manarent verba, cursusque annorum usque ad hos canos laudis tibi & honoris procuraret augmentum ex Dei dono, unde virtutum omnium sumitur manifesta cognitio. Hinc sapientia veritatis, & quidquid boni potest esse radicatur: ut ad omnia reddatur homo habilis, quem imbuit clementia cælestis. Hæc te resplendere fecit æqualem actionis merito & dictionis eloquio; ac specialius tuam inclinavit mentem, ut oratoriam colendo diligeres artem, quæ utique apud veteranos Chaldæos, Hebræos & Latinos litterarum omnium humanarum est ornamentum. Quidquid enim in qualibet disciplina concipitur, ab oratoria sub decore profertur. [& eloquentia] Reperiat quamvis magna Philosophus, quid proderit scire si laudabiliter non possit extollere? Naturalis est invenire, sed facundi oratoris & dictatoris decenter construere. Sola hæc est præcellens sapientiæ divinæ nobilitas, ut non fucatis egeat verbis, cum sit de Deo, qui est lux & beatitudo æterna, cui nihil decoris adjici potest, aliæ vero scientiæ humanæ oratorum purpureo indigent lepore, subjectorum variabilium ratione. In hac te censeo arte sub nostris præclarum ævis, ut & suaviter scias persuadere, animosque audientium orando possis mulcere. Verum existimo inter egregios nostri dictatores seculi tu ipse haberis, qui toto nisu de Italia, ubi Latina est ipsius scientiæ scaturigo, plures libros in eadem magno pretio congregasti, nec usque modo desistis colligere: unde ex tuo dictatu in his ferme oris omnes hauriunt, tuisque vasis ditescunt.
[62] Sane ruditari meæ hunc per te de Vita beatissimi Patris nostri Stanislai editum disertissime libellum, [deinde excusat censurā sibi demandatā,] dignatus es dedicare: meque labruscum, nedum lectorem, magis rigidum per omnia delegisti censorem, ut meo limatus censuratusque scalpello, sic sic prodiret in patulum, invisendus aliis & legendus, talique lance libratus staret firmus aut infirmus. Gravissimam mihi, vir gratissime, imponis molem: excedit meas fragiles hoc onus vires, meosque sternit humi humeros. Ex triplici capite metuo hoc pondus assumere: plus satago, nisi me tua inviscerata caritas constringeret, refugere. Primo ex præfationis tuæ altissimis laudibus, [cupiens eradi ab ejus opere suas solū laudes,] in me, favillam, cinerem, fimum, & nihil, congestis, quibus virum Pierii spiritus & jubar Polonicum me compellas; & alia multa, meæ fragilitati dissona, congeminas, Puduit me has videre & legere Camœnas, quarum canore non cupio palci, sed Cruce Jesu Christi, in qua cum Apostolo decet gloriari. Mihi magis de me credas, quod ex & in me hoc non invenio, quo sic evectus sum per te, præconium. Tædet me pudetque aliquid boni de me credere, cum ex me nil honesti possim cogitare: quid dicere, aut agere? Vellem tua pace præscriptas in Præfatione epistolari laudes abradi, si potest fieri. Tamen est quod faciam: non me credam qualem putas (quoniam non mea censet id ratio, [ab excessu mutui per annos 56 amoris profectas.] quod de me tua cecinit laudario) hoc solum sentio, hoc certum percipio, me abs te cordialiter diligi, subq; teneris circiter a quinquaginta sex annis amari. Hoc indicatum diu glutinum nescit habere modum: plus addicit amico, quam valeat merito: magis laudat, quam virtutibus excrescat. Sed ne sim tuæ dilectioni ingratus, & in me temerarius; non mihi restat nisi diligenti me sincere reciprocum amorem rependere, tuisque votis me totum offerre, quod non parum esse debes appendere. Siquidem offero quem ardentissime diligis, & si [non] qualem me tua laudatione prætuleris, eum tanen pro quo, ut talis esse merear, Deum depreceris.
[63] Secundo rationabili modernorum more auctorum, qui nova compilantes opera, [dein censuram spectare ait ad Episcopos] reverendis consueverunt Pontificibus aut prælucidis in Theologia Magistris vel Doctoribus aliis encæniare: cum apud hos status duos novæ editionis confirmandæ aut infirmandæ consistat auctoritas. [Mat. 28, 18] Episcoporum supremæ est dignitatis ex summo culmine, quo honoravit eos Dominus noster Jesus Christus, dicens: Quæcumque alligaveritis super terram, [& Theologiæ Magistros,] erunt ligata in cælis; & qui vos audit, me audit; & qui vos spernit me spernit. [Luc. 10, 16] Sed ad Magistros in Theologia aut alterius facultatis Professores attinet doctrinali ac scolastica determinatione veritatem definire falsitatemque demonstrare, prout docet Apostolus, omnis scriptura divinitus inspirata utilis est ad docendum, ad arguendum & corripiendum. [Tim. 3, 16] Hic apellatur Magistralis apex, quem non attigi, quamvis aliquando concupivi; hunc ascendissem vocatus, nisi excessivæ ab eo gradu me repulissent impensæ, ut autumo doctrinæ Theologorum contrariæ, singulariter huic præcepto Jesu Christi, diliges proximum sicut teipsum. Possent siquidem de illis superfluis in eo gradu testis, plures cæci, claudi & aliæ miserabiles personæ pasci, maxime nubiles pupillæ virgines maritari. Parisius didici in Theologorum scholis, ubi Sententias legi, nec ultra gradum aliquem in sacra pagina suscepi, nullum actum apud Theologos indifferentem esse, sed omnem meritorium aut demeritorium existere. Vellem libenter scire, sub quo virtutis contineatur genere tanas expensas, de sexaginta marcis vel pluribus, in talibus graduationibus facere.
[64] Non sugillo graduationes hujuscemodi, quas omni veneror honore, præsertim in sacra Scriptura: [quodipse factus non sit propter inuiles expensas] quin easdem præconizo, quæ, ut credo, ex instinctu Spiritus sancti sunt introductæ; cum legerim Origenem in homiliis super Genesim geminate id deducere; quod ab initio legis naturæ Patres fuere, qui in tabernaculis cultu unius Dei docuerunt, & adolescetulos prȩcipue de moribus imbuerūt. Hi Majores ac Magistri vocabantur. Deinde in Moysi lege erant Doctores, Legis-periti, scribæ & Pharisæi: nam & beatus Apostolus gloriatur, se ad pedes Gamliëlis legē Moysi & Prophetas didicisse, ut armatus spiritualibus telis postea doceret confidenter. Non tamen legimus de tantis impendiis in assecutione talium graduationum, & expensis, [quasnegat se posse probare] quæ pauperibus & doctis viris promotionem in præscriptis facultatibus præcludunt, divitibus vero minus peritis adaperiunt. Satis est apud me mirabile, quod uno die in his gradibus tantas effusum iri contingat expensas, quæ pluribus sufficerent annis. Scio Clementinam de Magistris in Cap. [L. 51 I c, 2] Cum sit nimis, quæ limitat ne ultra tria millia Thuronensiū in solennitate Magisterii aut Doctoratus aliquis expēdat. Thuronis, ubi hæc cuditur moneta, mansi, cujus inibi & Parisius valorem expertus fui, sic quod centum Thuronenses æquipolleant coronæ auri de Francia, nec excrescerent nisi ad triginta Hungaricales. Non multum hæ gravarent expensæ homines etiā mediocres. [eo quod modum excedant] Postquam de Parisiensi studio redii honorare reverendam matrem nostram universitatem Cracoviensem, volui ut in ea, tamquam primæva genitrice mea, hujusce in Theologia fasces susciperem. Superinde Patribus tum conscriptis meam aperui mentem, non tantas & superfluas velle me facere expensas, pro quibus deliberaveram quadraginta Hungaricales impendere, & alios quadraginta pauperibus dispensare, ut proximum diligerem sicut meipsum. Ludicrum id præfatis visum est Patribus, & imputatum fuit meæ parcitati: quam culpam libenter sustinui, malens in hominum incidere judicium quam divinum; & ad tempus perpeti pudorem, ne in perpetuam pessum iri contingeret confusionem, propter bonorum Ecclesiæ deordinatam dispensationem; & pro significatione propria amplas facere & superfluas expensas, & pro pauperum sustentatione vix duos vel minus impendere florenos: [Luc. 11, 41] Cum Dominus in Euangelio præcipiat: Quod superest, date pauperibus, & omnia munda sunt vobis.
[65] Tertio propter acrimoniam qua me stringis, cum dentibus invidorum & detrahentium exponis in calce præfationis tuæ, ubi ais: Et si forte vitiosi sermones aliquos offenderint auctore neglecto, singuli defectus, deformitates & vitia in te decidant censorem. Magis caritati arbitror consonare, hoc fune angi auctorem cum censore; [denique non vult solus sustinere invidiam:] ut levius sit partitum onus portare, quia væ homini soli, si ceciderit non habet sublevantem: melius est duos esse quam unum: ideo facilius est duobus quam uni sarcinam hanc ferre, mordentiumque dentes & ungues excipere: quibus meas ad vellendum genas exponam, & pro caritate tua, qua cordialiter flagro, in & pro te faciem meam ab increpantibus & conspeuntibus non avertam. Ex caussa veritatis, in præfato libello lucentis, [addit tamē nullam timendam] quam plures pro meo ingenii captu [partes] recensui, & in statera rationis utcumque libravi: verum profiteor tria veritatem dicendi genera apud oratores esse: primum humile, quod communi sermone veritatis incedit: alterum mediore, quod nec magnitudine tumescit nec parvitate tenuatur, sed inter utrumque positum propria venustate ditatur: tertium est summum, quod persuasionibus altis & rationibus summis elevatur. Hoc triplici veritatis funiculo, [ei libello qui per omnes veritatem dicendi modos excellit,] qui difficulter rumpitur, ipsum scriptioma libelli de vita beatissimi Stanislai per te textum est fortissimum. Humili siquidem in ipsius sacratissimi Patris conceptione, nativitate, conversatione morum, & per totam ejus vitam, procedit verissime: inde virtutibus in medio consistentibus, martyrii victoria ditatur: proinde perenni gloria in cælesti curia & in militante Ecclesia per variæ suæ sanctitatis miracula est sublimatus. Et si, ut præscripsi, ex auctoritate qua careo ipsum libellum autenticare non valeo; sufficiat eumdem probatum iri, & ab omnibus lectitari ex contenta in eo veritate; ut præsentis libelli veritas sit, ipsa præcellens auctoritas, sine qua veritate nec est neque valet esse Pontificum aut Magistrorum auctoritas. Contra tamen detrahentium labra, sacratissimi Patris Stanislai patrocinia & orationum clypeos opponemus: magisque valebit duplicata caritas, quam invidorum & sugillantium mordacitas. Nec invidorum laudes affectemus, aut ipsorum vituperia pavescamus: sed ipsis in patientia nostra respondeamus, ut suas manducent severias.
[66] Hilari corde pro maximo munere hunc libellum suscipio, [Interim gratant r suscipit & probat oblatū munus.] pro glorificatione beatissimi Patris Stanislai & prædicatione ad populum declamanda; pro mea salute, fratrum ædificatione, ac devotione utriusque sexus fidelium: qui meritis sanctissimi Præsulis gratiam divinam, remissionem peccatorum & vitam æternam merebuntur, tecum omnes: spero gratum id opus fore ac utile toti Polonorum Ecclesiæ, posterisque magna veneratione dignum: & si moderni ex parte lacessituri sunt, sed cito cessabunt. Gratia Domini nostri Jesu Christi longo a te teneatur ævo, & tuis laboribus præmia reddat æterna, meritis egregii patroni nostri Stanislai, cujus laudi & præconiis sategisti. Orationes meas cum Fratribus meis tuæ caritati recommendo. Datum in cœnobio Clodaviensi, in die B. Ægidii Confessoris gloriosi, ac ejusdem cœnobii patroni magnifici; alias die Lunæ, prima mensis Septembris, anno gratiæ millesimo quadringentesimo sexagesimo sexto.
CAPUT VIII.
Miracula de novo addita.
[67] Barthossius quidam, Vicentii Volha filius, oppidani de a Przeczslaw, laicus Cracoviensis diœcesis, viridis ætatis homo, habens citra triginta annos, orbatus parentibus, & substantiam paternam videns esse tenuem, in obsequiis Dominorum cœpit versari. Tandem uberiorem quæstum consecuturus, ad Russiam ivit, & in oppido Snyathyn b Cameneczensis diœcesis, [Domina suæ fidelis famulus] apud Dominam Elizabeth Zakrzowska relictam Zawyschy, conductus mercede cœpit manere in obsequiis. Quæ videns illum sibi fidelem, volensque fideliorem efficere, & eum apud se diutius tenere, mulierem quamdam, quam ipse credebat solutam, Katharinam nomine, quæ tamen habebat alterum virum Martinum Clericum, qui ab ea divagabatur, etiam in obsequiis suis constitutam, sibi conciliavit in uxorem, anno Domini millesimo quadringentesimo septuagesimo c [secundo] sub tempore carnisprivii. Indignata est ob hoc altera mulier vehementer, Helena, [anno 1472 uxore ducta veneno potatus,] consors Vincentii oppidoni de Szoyathyn; quæ filiam suam Dorotheam virginem magnopere gestiebat ei dare in uxorem, de quo jam inter dictum Barthossium & præfatam Helenam aliqui tractatus familiares præcesserant. Volens ergo dictum Barthossium ab uxore ea die ducta sequestrare, & odiosam illi facere, & de filiæ suæ Dorotheæ ductione inamorare; præfato Barthossio, jam cum sponsa nova in lecto cubante, ollam cum poculo venenato attulit, fingens & mendaciter asserens, quod Domina sua Elizabeth Zakrzowska pro bona nocte illud sibi poculum transmisisset, mandans ut illud toraliter ebiberet; sibique illud per fenestram, quoniam jam fores cubiculi clausæ erant, [ex eoque quot mensibus incurabiliter agrotans,] porrexit. At miser homo & simplex, nullum dolum, nullum venenum suspicatus; poculum, ut jussus erat, ebidens, statim sensit se veneno infectum: horripilationes enim & tremores per omnia membra rigide & dolorese discurrebant: ab illaque hora, annis sex continuis, mense quolibet graviter infirmabatur.
[68] Deductus autem in Leopolim, a quodam medico Italo non poterat curari. Sed nec nobilis matrona Anna Hunowska, consors nobilis Derslai Hunowsky, quæ eum contemplatione divina anno medio variis herbis & pigmentis curabat, poterat sibi in aliquo prodesse. Tandem ingravescente infirmitate, dum ubique sperneretur, & mortalibus fastidiosus esset; ab avunculo germano Stanislao Schidlowsky, oppidano de Thyczin, in castrum d Sobyen deductus, a nobili Domino Joanne Sobyeusky, officium e Portulaniæ precario obtinuit. In quo constitutus, anno Domini millesimo quadringentesimo septuagesimo octavo, feria quarta, f in die S. Martini, in stuba communi inter promiscuam turbam familiarium jacens, magnis & insolitis doloribus cruciabatur, adeo ut prope animam exhalaret. [& an 1478 mori visus,] Videns autem se in tanto periculo & cruciatu constitutum, clementissimo Deo & genitrici suæ & beatissimo Stanislao Cracoviensi Episcopo, cum lacrymis & devotione, se cœpit totum devovere; invocans præfatum beatissimum Stanislaum, & cum magnis suspiriis repromittens, [invocato S. Stanislao] quod si eum liberaret de periculo ægritudinis illius & mortis imminentis, vellet ad limina sua personaliter pedestri itinere pergere; & cereum unum, ad staturæ suæ proportionem longum, ad sepulcrum beatissimi Stanislai offerre; & tres Missas, pro honore beatissimi Stanislai legi ordinare. Affuit illico divina clementia, & ejus Martyris & beatissimi Stanislai magnificum præsidium misero & languido homini: & in caliginosa stuba nocte constitutus, post emissum votum, magnum cœpit vomitum habere. Accensa autem candelabra, & familiaribus qui secum cubabant excitatis, vidit molem magnam & quantitatem veneni, & duodecim vermes vivos, [evomit venenum & 12 vermes,] albos in corpore, & rubeos in capite, ad modum vermium qui in agris, quando ager vomere sulcatur, reperiuntur, & qui in Polonico Panozwye vocantur, se evomuisse.
[69] Mirabantur stupore ingenti confamiliares sui, quod tantam in se habens vim & vermium & veneni, non fuisset ille homo subito & dudum extinctus: & illico clementia Salvatoris & Martyris ejus beatissimi Stanislai cœperunt resonare magnalia, & in laudes ejus prorumpere. Ab illo tempore cœpit præfatus Barthossius resumere vires, per sex annos a veneno valido & concreto debilitatas: quibus resumptis, utcumque poterat, debiles artus baculo regente sustentaturus, feria quinta die S. Joannis ad portam Latinam, venit Cracoviam ad sepulcrum beatissimi Stanislai, [& in itinere Cracoviensi bis a Sancto apparente confortatur.] & se illic cum cereo a se devoto & tribus missis repræsentavit, votumque persolvit; recognoscens coram multitudine Cleri & populi, se beneficio beatissimi Stanislai fuisse & esse sanatum. In itinere autem, ex Sobyen illi Cracoviam pergenti, & ex debilitate corporis breves passus breviaque milliaria facienti, beatissimus Stanislaus vice geminata per quietem apparuit, confortans & confirmans eum, ut cœptum iter absque metu & desperatione ad limina sua continuaret; interrogans illum, si se nosset. Quo respondente, ignorasse se, quis esset; dixit: Ego sum Stanislaus, Cracoviensis Episcopus: perge iter tuum, & de sanitate integra meo suffragio esto securus; pollicens se præsidio suo sibi vires gressuum præbiturum. De quibus omnibus glorificetur clementissimus Deus, & intemerata Mater ejus, & magnificus Intercessor & Patronus Polonorum beatissimus Stanislaus, qui quotidie in regno Poloniæ mirifica præstat subsidia omnibus illum fideliter invocantibus, qui & nobis obtineat omnibus apud Christum Dominum propitiationem & salutem æternam, qui est Deus gloriosus per secula benedictus. Amen.
[70] Anno Domini millesimo quadringentesimo septuagesimo quinto, [An. 1475 a Turcu in Slavoniam irrumpentibus] in Decembris quarta die ante nativitatem Christi, cum nivibus profundis usque ad gena prementibus, nulla suspicio hostilis haberetur, dum omne solum a multitudine nivium impervium foret; venit in Cziliam g exercitus magnus Turcorum, & depopulatus est magnam partem Slawoniæ, conterminatam Cziliæ, & abduxit decem millia hominum Christianorum utriusque sexus, occisis impuberibus, & substantiam magnam mortalium, nemo enim propter profunditatem nivium suspicabatur illos pro tempore illo venturos, & ideo reperientes homines incautos & dormientes tulerunt illos & omnem illorum substantiam: inter quos ceperunt etiam Martinum Ginach, sutorem & consortem suam Ursulam, [maritus cum uxore capitur,] sororem Magistri Georgii, Petri Medicinæ Doctoris in oppido Raczoch, prope oppidum Cziliæ, & abduxerunt utrumque in Turciam. Ex compedibus autem & nimio frigore utrique pes unus computriverat: & præfatus Martinus, dolore nimio vexatus, amplius gressus figere & ambulare non valebat; præfata Ursula utcumque illi ministrante.
[70] [pro quibus a fratre multeru invocatus S. Stanislaus] Præfatus autem Magister Georgius ob captivitatem germanæ & viri sui Martini magnis doloribus anxiatus, cœpit de eorum liberatione mente & animo, cum opere non posset, esse sollicitus. Cœpit quoque non tam precibus quam fletibus & lamentis beatissimum invocare Stanislaum, Pontificem & Martyrem Cracoviensem: cujus illi amor & devotio, cum adhuc adolescens in studio Cracoviensi obversaretur, propter singulare martyrium & stupenda miracula & prodigia inhæserat: quem & ante longe proprius, & tunc pro omni tempore in peculiarem sibi elegerat Patronum & Defensorem; cujus etiam ope, protectione & suffragio credebat se de faucibus Turcorum (cum tunc in Slavonia ut ceteri securus, de h prædictis Turcis in villa Czaretesz prope monasterium Carthusiensium Pletarioch consisteret) ereptum: & tam sororem præfatam Ursulam quam virum ejus Martinum beatissimo devovebat Stanislao, curam illorum & liberationem sibi in totum devovens & committens. Unde & in pluribus basilicis & monasteriis, in decus & honorem beatissimi Stanislai, & erogabat frequentes in egenos elemosynas, & Missas quam plurimas per viros devotos & religiosos disponebat celebrari; [eodem in precibus per severante] pluribus viris ejus irridentibus devotionem, & asserentibus ejus labores penitus cassos & inanes, propter formam & decorem sororis suæ Ursulæ (decora enim erat) quam Turci, etiam si auro penderetur, non sinerent redimi & in patriam reduci. Perseverat Magister Georgius in pio proposito suo, & fide magna Sanctum invocabat Stanislaum, irrisionesque humanas contemnebat, dicens: Credo in Deum meum, precibus beatissimi Stanislai, sororem meam & generum meum liberari.
[72] [apparet captiva] Post annum autem medium, fidei tam præclaræ divina pietas, ad intercessionem sui Martyris, respondit. Et dum præfatus Magister Georgius in cœnobio Fratrum de tertia regula S. Francisci circa Ratisbonam, dictum Kelham, in magna abstinentia pro liberatione sororis & mariti sui consistens se maceraret, & pro edulio quotidiano [sumens] undam puram & panem grossum, juxta illius cœnobii quotidianam observantiam, beatissimum invocando Stanislaum consisteret, præfatæ Ursulæ quiescenti beatissimus Stanislaus per visum apparuit. Surge, inquit, & excitato viro tuo Martino, revertimini in patriam, patrocinio meo ex præsenti calamitate & captivitate evasuri. Paruit illa dicto, & viro excitato rogabat ut irent juxta visionem & jussionem. Sed cum vir contradiceret, & se claudum & impotentem ad surgendum & ad ambulandum allegaret; Surge, inquit mulier, & procede, a me sustentandus & & ducendus usque ad flumen i magnum, quod superandum erat. Annuit ille motus oraculi religione, & surgens ægre procedebat, [eamque cum marito salvam reducit,] uxore illum utcumque sustentante. Cumque, licet Turcis illos insequentibus, salvi & incolumes pervenissent ad flumen, & navigia transfretare volentibus deessent, flumen quoque propter profunditatem alvei vadari non posset; trunco uno casualiter offenso, vurum conjunx imposuit, & corulo arrepto flumen superavit remigando. Quos etsi novi recentesque Turci, fluvio navibus transito, fugassent: beatissimo tamen Stanislao illos protegente, salvi & incolumes usque ad patriam, non sine admiratione omnium mortalium, pervenerunt. Cujus beneficii ipse Magister Georgius memor in Cracoviam venit, & oblationem beatissimo Stanislao juxta votum quod voverat devotissime persolvit; a quo ego Joannes Dlugosch omnia hæc ex narratione sua personaliter accepi.
[73] [libri furto ablati recuperantur.] Idem Magister libros insignes decem octo, sibi furto ablatos, furem per novem provincias & annum integrum insequendo, meritis & intercessione beatissimi Stanislai, quem invocabat, usque ad unum rehabuit. k
ANNOTATA.
a Przeczlaw ad Wysslocham oppidum, una alterave leuca supra ejus in Vistulam procurrentis ostium, in ripa Occidentali.
b Sniatyn supra Dniestrum, distat Leopoli fere 40 leucis ad Euronotum; ultra quam inter vallo 18 leucarum ad Eurum situm est Kaminiek, Palatinatus a se dicti caput, nunc a turcis occupatum.
c Ita supplendum numerum, in impreßis omissum, ostendit annnus 1478 infra, a quo solum sex anni infirmitatis numerantur.
d Sobyen plus quam 20 leucis Leopoli distat, Occidentem versus ad Sanum fluvium.
e A Portula officium Portulaniæ dicitur, Janitorem seu Ostiarium Latine diceremus qui eo fungitur
f Anno 1478 littera Dominicali D, festum S. Martini, quod II agitur, cecidit in feriam 4: & rursum anno 1479 littera Dominicali C, festum S. Ioannis ante Portam-Latinam seu 6 Maji in feriam 5: unde apparet, quam jure positus sit pro initio mali, ante 6 annos inchoati, annus 1672.
g Inter Stirorum & Windorum Marchias, Slavoniæ hodiernæ proximus est Cilleiensis Comitatus, cujus caput Cillegy, hic Czilia, ad duorum stuminum confluentes, qui inde junctim emensi leuc as circiter 6 Austrum versus, in Savum sese exonerant.
h Impressum de prope Turcos.
i Danubium non absurde hic cogitabis.
k Hactenus Joannes Longinus, paulo utique ante mortem, quam anno 1480 obiit: post quem utinam alius perrexisset scribere, quæ multa & magna deinceps contigisse non dubitamus.
MIRACULA RECENTIORA
Ex tabulis & votis factis in ecclesia Piotraviensi
Impreßa Cracoviæ anno MDCLXVI.
Stanislaus, Episcopus Cracoviensis & Martyr, in Polonia (S.)
EX IMPRESSO.
[1] [Titulus ecclesiæ.] Piotraviensis ecclesia seu capella, infra Sandomiriam posita ad Vistulam fluvium, uti supra dictum, quid miraculi intra se factum sit, legendum offert ex titulo in fronte posito, qui sic habet. Hic triennis cadaveris ossa magni ad vocem Sacerdotis, natura orbeque admirantibus, vivificata resurgunt; Christique patrimonium testimonio vindicatur. Heus! quisquis es, qui facultates altarium sacrilege rapis, detines, usurpas; specta, redde, cave. Subjungitur titulo auctor qui fuit Stanislaus Gawarski, Decanus Plocensis, Canonicus Cracoviensis, Secretarius Regius, hujus Ecclesiæ Rector. Existimo nostra ætate hunc titulum positum: cum miracula cœperunt clarescere eo in loco, quem antiquitus in veneratione habitum par est credere. Vbi autem recrentius reflorescente Polonorum pietate rest auratum sacellum exornatumque est; exornatum quoque ibidem fuit Petri militis se pulcrum, ejusque marmori incisum quod sequitur epitaphium:
[2] span class="klein">[& in hac epitaphium Petri Militis;] D. O. M. Petro de Piotravin Equiti, bis mortuo. Hospes, cæli venerare civem, quem vitæ noxas, beatitudinis requiem retardantes, apud inferos triennio purgantem, sanctus Antistes Stanislaus ab umbris revocavit; carneque iterato circumvolutum, legitimæ possessionis testem sacrilegis usurpatoribus opposuit. Miraris miraculum? Quinimo animarum immortalitatem, corporum resurrectionem, flammas inquinamenta purgantes, possessionum Ecclesiæ jus sacrosanctum, denique Stanislai Præsulis venerandi, Numine cooperante talia patrantis, sanctimoniam, disce, mirare. Simon Koludzki, Præpositus Gneznensis, Custos Plocensis, Canonicus Cracoviensis, Vladislaviensis, Ecclesiæ Piotraviensis Rector, S. R. M. Secretarius &c. A. D. MDCXL.
[3] [eum attestatione pœnæ perjurorum nepotum postevitatē secutæ,] Totam rei gestæ seriem prolixius in Vita cap. 7, brevius in Historia ad annum MLXXV scripsit Longinus, utrobique dicens, quod resuscitatus Petrus nepotibus suis, nisi condignam pœnitentiam egerint, dira tormentorum supplicia sit comminatus, & quod ultra æternum incendium egestatem ipsi & genus eorum in præsenti vita non essent evasuri. Alibi tamen in nondum editis videtur idem Longinus, de temporali pœna loqui, velut absolute prænuntiata secuto effectu ad sua usque em>tempora. Sic enim super columnam templi ibidem scriptum legitur. Viator, siste, lege, mirare. Joannes Dlugossus Canonicus Cracoviensis, nominatus Archiepiscopus Leopoliensis, gravis & probatæ fidei rerum Polonicarum Scriptor, narrat rem admirandam, quæ per omnes ætatum series, ad illius usque tempora perpetuo observata est. Ex omni posteritate Petri de Piotravin (quorum invisa Deo avaritia patruum post triennalem quietem vitæ restitui fecit) nullum extitisse adhuc, qui aliqua in Republica dignitate honoreque insignitus, quive ulla mediocri bonorum affluentia a fortuna dotatus spectaretur, prout iis Patruus ipse redivivus minatus est & prædixit. Rus eorum gentilitium Janiszewo, ejusdem incolis familiæ ita semper refertum manet, ut colonis agrariis non sit locus. Ipsi se Nobiles proprio sudore sustentant, nec tamen evadunt locupletiores. Id nos quoque, hoc reliquo post Dlugossum temporum tractu, ex hominibus ejusdem gentis longævis, observata ab sese patrumque narrata recolentibus, indagatione accurata didicimus. Quod sane, in tot emergendi per virtutem modis viisque, Nobili in hac Patria stirpi nulli propemodum usuvenit. En quanti constat rerum Deo dicatarum injusta usurpatio? Jam sospes abi, & rumina.
[4] [& mitacalorum quibus sanatæ] Multæ in eadem ecclesia seu potius capella, votivæ tabulæ, miraculorum ad S. Stanislai invocationem patratorum, ex quibus sequentia anno MDCLXV collecta habentur post vitam nuperrime Cracoviæ impressam: unde hic consequenter accipe, iis adnotatis annis quos ibi legimus, licet cyfræ (pro quibus Latinos numeros scripsimus) aliquando errore typothetarum depravati videantur: nihil tamen præsumimus ex conjectura corrigere: forte enim non curavit collector miracula illa juxta annorum seriem ordinare tam exacte, quin bis vel ter ordinem istum mutarit. Collector autem iste idem, qui Vitæ edendæ auctor, patescit exconclusione qua suæ Opeliensi parœciæ collatum in avertenda peste beneficium gratus agnoscit, tamquam fructum supplicationis ad vicinam Peotravinensem capellam institutæ. Et hanc possumus opinari causam, cur omißis quæ æque addi verosimiliter potuissent S. Stanislai miraculis, Cracoviæ patratis in ecclesia vel Cathedrali vel Rupellensi patratis, aut in aliis eidem sancto sacris per Poloniam; ea sola collegerit quæ Piotravini testata reperit.
[5] [febris malignæ] Nicolaus Skarszewski febri maligna prorsus ad mortis limina adducitur; quapropter humana ope destitutus, visitat ædes Piotravinensis ecclesiæ, atque supplex ad inclitum Martyrem procidens, votum vovet, & pristinam recuperat valetudinem. Hujus rei extat tabula in illa ædicula posita, anno Domini MDCVII. Stanislaus Horski, [& dolor pedum.] ex districtu Lubinensi nobilis, per undecim & amplius annos, dolores intolerabiles pedum tolerabat, adeo ut sine fulcris incedere non posset. Mœsta mater, eum ad sacellum adducit Divi Stanislai in Piotravin, voto concepto. Ergo ope Divi Stanislai, omnes corporis & pedum dolores, simul cum fulcris suis in illa ædicula sacrata reliquit, an. Dom. MDCX. Illustris & adm. Reverendus Andreas Tarlo de Sczekarzowice, Canonicus Cracoviensis, Decanus Opatoviensis, in gravissima febri sanitatem recipiens votum reddit, gratias agens Deo, simul & Martyri Poloniæ, anno Dom. MDCXV. Nicolai Komorka, laboriosi in villa Piotravin, filia nomine Marina, per tres hebdomadas continue maligna febri tenebatur, ac pene demortua jacens, oblata per Presbyterum ecclesiæ Piotravinensi sancti Martyris patrocinio, ad sanitatem reducta est. an. MDCXX.
[6] [aversa pericula] Adm. Reverendus Erasmus Kretkowski, Cracoviensis, Vratislaviensis, Zarnoviensis &c. Canonicus, in partes Cujaviæ Pruffiæque profectus, confidens in Domino & inclito Stanislao Martyre, crebriores & vehementiores autumnalium ventorum flatus sentiens, ægre Petravium appulit. Divo Tutelari votum vovit, ut reliquum itineris ope illius faustum cælitus sortiretur. Rediit felix, & pestilentiam omnem, quæ tunc grassabatur, superavit, atque supplex Divo Stanislao gratias egit, A.D. MDCXX. Simon Stanislaus (quod nomen est sortitus in confirmatione) Stargorski, gratissimus hoc nomine in isto Sacramento accepto, usus eo velut clypeo quodam, quo in adversis omnia mala, morbos, pericula retunderet, votum vovit. A.D. MDCXXV. Magnificus Zbigneus, [vulnus a tauro inflictum] Vexillifer Lublinensis, de Sienno Sienienski, mœstus de filio nomine Joanne, quem taurus rediens de pascuis cornu immaniter ictum, inflicto in costa diro vulnere, humi prosternens semivivum reliquerat; S. Stanislai Martyris opem implorat, votumque nuncupat: nec vanis precibus; filius enim puer novennis, illico convalescit, Piotravini in loco sacro sistitur, & votum reddit, A.D. MDCXXII. Adm. Rev. Stanislaus Garwaski, Canonicus Cracoviensis, Decanus Plocensis &c. voti compos factus, gratiam agnoscens, in multis & magnis promissis stat, & vota reddit, quibus se obstrinxerat A.D. MDCXXII.
[7] Albertus Ziolko, cocus Perillustris Rev. D. Stanislai Garvaski, [curata febris] Canonici Cracoviensis, maligna febri eaque continua correptus, pœne ratione destitutus, suasu Perillustris Domini sui, confugit ad patrocinium Divi Stanislai in oppido Bozæcin, convalescit, ædes has visitat Piotravinensis ecclesiæ, pœnitentia præmissa sacram Synaxim secipit, & Divo gratias immensas agit pro recepta sanitate, A. D. MDCXXII. [captivus liberatus] Josephus Strzemeski de Strzemchi Nobilis, captivus ductus ad triremes ab immanissimo Turca, humana prope ope destitutus, catenis tum pedibus, tum corpori ad pectus impositis, Divo Tutelari se commendat, ædes sacras Piotravinenses visitaturus, & votum redditurus. Subito catenæ de pedibus & pectore ceciderunt. Fatetur hoc in loco sacro, ex tam difficili itinere & longo, mirabili ratione se transmigrasse; atque non alia, nisi quod opem implorasset Divi Stanislai. Cui gratias persolvit in ædicula illa sacra constitutus A. D. MDCXXIII. [alii in periculo vitæ adjuti.] Reverendus Laurentius Babecki, Vicarius Casimiriensis, actu Presbyter, hanc tabulam appendit in ecclesia Piotravinensi. Dum periclitor de vita, Præsulis posco merita: claudus gressum recupero, salutis dona refero, A. D. MDCXXIV. Paulus Wielicki, lethali vulnere accepto ab inimicis, rediit domum peste infectam, confugit ad Tutelarem suum sanctum Stanislaum, ab utroque liberatur, & reddit tabulam vitæ servatæ testem, A. D. MDCXXIV.
[8] [sanata palysis] Sophia Ligiæzianka de Bobrkow, paralysi infecta, & pene tota debilitata, incedere etiam cum adjumento fulcri non potuit; visionem habuit, qua admonita, ut ad ædes sacras Piotravinenses confugeret, & Divo Stanislao se commendaret; confugit, restitura sanitati votum reddit, A. D. MDCXXIV. Stephanus Chobrcynski de Laziska, [& febris] ex districtu Lublinensi, gravi dolore interno, & maligna febre in itinere detentus, ita ut nec loco se moveve posset; uti Paræcianus ad Præsulem divum Stanislaum & Pastorem suum sese consert; subito convalescit, & domum rediens nudis pedibus votum reddit, & gratias agit pro tanto beneficio. A. D. MDCXXIV. [adjuti navigantes,] Joannes Kolucki, variis jactatus ventis & procellis, Gedanum navigans confugit ad pattocinium S.Stanislai Patroni Poloniæ: cujus ductu felix domum propriam, postea Petrovinum repetit, gratias persolvit Divo Tutelari, & tabulam votivam posuit, A. D. MDCXXV. Andreas Radolinski districtus Chelmensis, Vistula Dantiscum cogitans navigare, ædes Piotravinenses invisit, ubi se suaque bona tutelæ S. Stanislai Martyris totaliter committit, supplicat præterea ut domum incolumis repetat. Vix Vistulæ se committit, en procella insurgit, venti naufragium vehementissimi minantur. Eo igitur in periculo maximo constitutus dum esset, præsertim cum scaphæ, quæ in ejus comitatu quatuor erant, submersæ fuissent, aliæ post tergum sequentes scaphȩ sexaginta suffocatæ aquis, nautæ duodecim velum in illo casu deprimere non valebant, ille solus Divo implorante hoc præstitit. Igitur supplex pro tanto beneficio, Petravini Divo Tutelari tabulam appendit, A. D. MDCXXV.
[9] [moribundi duo] Albertus de Wawrzynczyce, mente captus, surdus, viribus destitutus, absque cibo & potu per aliquot dies in lecto detentus, horam mortis expectabat. Propinqui & vicini ejus, videntes articulum mortis, offerunt eum ad ædiculam sacram, & ecce subito surgit, sistitur, & sanus vorum reddit, A. D. MDCXXV. Gregorius Stalinski, Vicarius & actu Presbyter ecclesiæ Piotravinensis, torturis viscerum acerbissimis discruciabatur in dies ac dies vehementius, neque remedium aliud sperabat, imo nec petebat, nisi a vicina morte. Ne tamen impœnitens decederet, languidus colligit vires, facturus periculum ultimi ante supremam diem sacrificii peragendi. Is dum confitetur, subiit mentem religiosa cogitatio, & dixit: Cur non me supplex confero ad Stanislai Præsulis opem? an non tot prodigia, in hoc sacrario, tot beneficia, tot gratiæ &c. Accedit tremende ad tremendum Sacrificium: profusis lacrymis, corde contrito, & feliciter continuat: nam in cubiculum reverso ulcus rumpitur, in secretis illius penetralis latebris; continuo per consuetos naturæ meatus vis ingens prorumpit virulenti humoris, ac illum omni prorsus dolore, languore, molestia, periculoque eliberat. Quisquis ingreditur ædiculam, legat in tabula ejus. O beneficium! o miraculum! Lege, viator: & si ope opus tibi est, meo exemplo spera, ora, ingemisce: si pie posces, nosces. A. D. MDCXXV.
[10] Stanislaus Paczanovius, ecclesiæ Piotravinensis, Commendatarius, [oculis lippus,] oculorum lippitudine molesta & gravi per annos complures afflictus, omnique propemodum visus acie sensim destitutus, post medicorum inefficaces curationes, contulit se ad ædiculam sacram, profusis lacrymis & corde contrito consequitur beneficium, hæc in tabula exarans. Tuo Præsul inclite beneficio, jam video divo artificio. A. D. MDCXXV. Stanislaus Bartkowski de Kobelno Nobilis, [hydropicus,] febri quartana & morbo hydropico per aliquot annos laborans, non sine magno sumptu & impensis, pœne exhaustus crumena, confugit ad patrocinium sancti Patroni sui: in momento sanus, visitat sacram illam ædiculam, gratias agens pro tanto beneficio Divo Stanislao, A. D…Generosi Adami Drzewicki de Drzewica, [dysentericus,] Georgius filius dysenteria cruenta exhaustus, & omni pene vigore vitali destitutus, dum inclamantibus afflictis parentibus ad Divum Tutelarem sistitur in loco sacro, illico ab ipso mortis limine extrahitur, & prodigiose convalescit A. D. MDCXXXVI.
[11] Thomas Brozek de villa Biszcza, uno distante lapide ab oppido Tarnogrod, silvarum custos, [energumenus,] Græcæfidei unitæ Romanæ, & in omnibus devotissimus, a biennio energumenus, a dæmone continuos cruciatus, molestias, dolores immensos, maxime vero increscente & decrescente luna passus; cum spiritus immundus in dies & horas submergere cum tentaret, nec tamen posset (prævaluit nihilominus supra fratrem ejus, Alexium nomine, ante aliquot annos, cum eum aquis submersit) nec solum noceret energumeno, sed etiam pecoribus & domesticis avibus, in singulos menses aliquid de illis strangulans; sequenti vero anno factum est, in somnis apparuit ei vir gravis, stola oblonga candida indutus, nuncupatus [Petrus, dicens] se esle de Piotravin, & monens eum, ut si vellet quantocius a dæmone liberari, visiret locum sanctum. Evigilans hæc uxori lætisssimus nuntiat, & quærit a vicinis de villa Piotravin. Illico expeditur cognatus ejus, ut visitet locum sanctum, & offerat energumenum Divi patrocinio: quem etiam occupaverat malus genius; sed post factam Confessionem & peractam pœnitentiam dignam, in eodem loco sacrato dimisit liberum. Re cognita, quod & ipse sit liberatus a dæmone; lætus arripit viam, & feliciter visitat ædiculam; in eaque post confessionem & pœnitentiam sacra Synaxi percepta, in præsentia multorum Presbyterorum liberatus a dæmone, supplex gratias egit, & hac tabula votiva testatus est A. D. MDCXXVI.
[12] Elizabeth Skidzinska, matrona nobilis, intimos dolores cordis & cruciatus maximos in singulas horas tolerans, [cardalgica] medicorum consilio & ope nullatenus adjuvari potuit. Ergo adjutorio humano destituta, ad inclitum confugit Martyrem, locum sacrum visitat, in loco preces fundit & suspiria, pro tanto obtento beneficio. Divo igitur grata tabulam argenteam posuit A. D. MDCXXVI. Valentini Golay, laboriosi in Piotravin, [moribundus,] Sebastianus filius, animam agens; suasu Presbyteri loci illius, cum eum devovet mater loco illi sacro & applicat, confestim ad vitam redit A. D. MDCXXVI. Heduigis Grzywaczowna, de oppido Piotikow, [maleficiata,] obsessa a cacodæmone, per malitiam & immissionem sagarum, magnos & incredibiles cruciatus passa, contulit se ad asylum hoc sacri Tutelaris; & liberata gratias egit, atque tabula scripta aræ affixa, beneficium testata est A. D. MDCXXVII. Barbaram Sitkowna, ætatis provectæ mulierem, [ægra ad mortem,] cum valetudinaria esset, assiduus dolor ossium ita cruciabat, ut nec se movere loco posset, quos dolores fere per triennium tolerabat, ita ut non vitam, sed mortem expectaret. Ægram visitans Presbyter, suadet ut locum sanctum visitet, & offerat se divo Tutelari: Sistitur, re divina peracta incolumis domum redit, vovet insuper relicto loco patrio, in hoc se mansuram tam miraculoso usque ad fata A. D. MDCXXVIII.
[13] Albertus Kostka, de villa Wszadlo, paralyticus, qui nec se movere poterat, nec loqui, persuasione Presbyteri Alberti Stasikowic, [paralyticus,] qui tunc venerat ad disponendam animam ejus, cum illum Sacramentis munire non posset, confugiens ad ædem sacram, o mirum & verum! relicto grabato sanitatem consecutus, affert tabellam testem beneficii A. D. MDCXXVIII. Nobilis quædam matrona, cujus nomen tacetur, [recuperatur amissus annulus] veniens pro solennitate Martyris Piotravinum, in pervigilio horis vespertinis dum adest, perdidit annulum matrimonialem. Mœsta inquirit ipsamet, jubet & suos inquirere. Frustra: non invenitur. Sacerdos monet, ut rem perditam Divo Stanislao commendet; illa attamen quærere, & vocem illam edere; Non crederem vere Stanislaum esse Sanctum, si non reperero annulum perditum. Postridie matutina adesse festinat, eundo ad ecclesiam in frequenti turba hominum, videt aliquid intra sordes & pulverem splendescere: sistit gressum, pulverem versat, & invenit annulum miraculose; ubi pervenit ad ecclesiam, gratiarum actionem solennem pronuntiavit, & hoc beneficium icuncula expressit A. D. MDCXXVIII. Simon Rozcberski, Medicinæ Doctor, cum ex apertissimo naufragii discrimine, Sancti Stanislai (quem periclitans invocaverat) ope, una cum sua conjuge, præter omnem expectationem, incolumis evasisset; voti reus, [evaditur naufragium,] Divo liberatori illud exoluit A. D. MDCXXVIII.
[14] Sophia Chanska, variis & incurabilibus morbis per triennium oppressa, [sanantur extremi morbi,] ubi locum hunc sacrum adiit, & hunc inclitum Martyrem invocavit, die eodem ad sanitatem redit A. D. MDCXXVIII. Marina nomine, Filia Laurentii Cichoz, de villa Kamien, letaliter lecto affixa manebat; quam, ut primum pene in ultima fati linea degentem, parentes ad sacellum Sancti Stanislai obtulere, magna cum omnium admiratione ad vitam rediit. Id beneficium tabella præfert A. D. MDCXXVIII. Jacobus, filius Laurentii Jambecki, Palatinatus Podlachiæ, cum proximus morti esset, ubi oblatus est a mæstis parentibus ad templum Piotravinense, statim post votum conceptum, puer prodigiose convalescit. Eam sancti Martyris tutelam, imagine testati sunt parentes A. D. MDCXXIX. In Generosi Stanislai Sczuczki villa Harbow, pestis vehemens grassabatur; [avertitur grandis mali metus,] dum vota nuncupat ad Divum Stanislaum, pestis cessat, & ille votum exoluit, icone appensa testificans A. D. MDCXXIX. Reverendus a Chodel, Joannes Pisarkowic, Canonicus Lublinensis, Parochus in Ostrow, in gravi tribulatione constitutus, majoris discriminis vim veritus, cum transiret prope Piotravinum, Divum sibi Stanislaum in causa Patronum voto facto supplex assumit, vaditque. Vix elapso triduo, & ecce omnes illas angustias, mirabiliter evadit, inque reditu, vota inclito Liberatori suo sacris operatus reddit Piotravini, tabellamque, perpetuæ accepti beneficii memoriæ obsidem, ponit A. D. MDCXXIX.
[15] Marianna Myszkowska forte cum sterilis esset, dum in sterilitate concipit, [curantur variæ infirmitates,] veniens ad locum sacrum, ad quem se devoverat, gratias D. Martyri agit, A. D. MDCXXIX. Andreas Nawski, ex ocuculis laborans, cum ad visum reducitur, invocato auxilio sancti Martyris, ei in loco gratias persolvit, A. D. MCXXIX. Stanislaus Bytlewski, cum oculorum lippitudine laboraret, & alios dolores toleraret per multa tempora, suasu amicorum ad hunc locum sacrum ire cogitat, continuoque recipit sanitatem oculorum. Veniens ergo tabulam votivam appendit, & hoc beneficium carmine vernaculo complexus est A. D. MDCXXIX. Catharina Ziclinska, cum de duobus filiolis Abrahamo & Andrea, in morbo papularum jacentibus, desperasset; offert ad sacellum Stanislai Sancti illos, & illico convalescunt. A. D. MDCXXIX. Adamus Zablocki, civis Solecensis, [ex lapsu moribunda,] dum redit Petrovino post peractam solennitatem S. Stanislai cum uxore sua & infantula Anna, fortuito in reditu ad saxum currus alliditur, omnes ad terram prosternuntur, sed maxime puella; cui ille lapsus vitam adimere jam parabat, mox enim animam exhalare jam videbatur. Moti celebritate sanctitatis S. Stanislai & loci miraculosi, parentes mæsti, puellam ad locum sanctum offerunt: & ecce oculos puella aperire, sese movere, signa vitæ edere. Supervenientes igitur parentes ad locum sanctum, agentes gratias imaginem in æde sacrata, hoc beneficium repræsentantem, posuerunt. A. D. MDCXXX.
[16] Sub tempestatem tacta fuit fulmine puella! Catharina nominem, filia Generosi Lezynski, [fulmine tacta,] & Isabellæ. Caput, faciem, pectus illi adusserat; mutam, cæcam effecerat, & vix non exanguem. Perterrita mater familiam inclamat, ut quantocyus genibus, positis orationem Dominicam simul cum illa recitent, eamque B. Virgini & S. Stanislao commendent. Et ecce eadem hora puella reviviscit, & tamquam a somno excitatur. Miraculum imago appensa ibidem ostendit an. D. MDCXXXI. Laurentius Starczewski, Custos ecclesiæ Cathedralis Cracoviensis, Canonicus Calissiensis, S. Stanislaum Patronum, munere tribunalitio cum sanitate perfunctus, pietatis & cultus symbolo, scilicet imagine oblata, honoravit. an. D. MDCXXXI. Catharina Skrzyniecka, dum inadvertenter in volam manus cultrum illidit, [sanantur ignis sacer,] igne sacro æstuat; a medicis desperata, cogitur aut illo igne sacro manum ardentem abscindere, aut penitus sensim mori. Animosa inclamat sanctum Martyrem, Piotravinum ire destinat, & tam manu quam reliquo corpore toto convalescit an. D. MDCXXXI. Christina, uxor Stanislai Wstæpien de Wronow, [ardens febris,] febri ardentissima æstuans, dubia de incolumitate sua, totam se commendat S. Stanislao. En dum dormit, videt per quietem virum gravem indutum candide, qui manu ejus apprehensa, hæc ei narrat: Ego sum Petrus quem resuscitavit S. Stanislaus, maneo in sacello Piotravinensi; mori debueras, sed meritis S. Stanislai sanitate donaberis, dummodo sacellum prædictum visites. Maritus ejus prædicta verba audit, ipsam postea ea de re interrogavit. Quare nihil ambo morati viam instituunt Piotravinum, & beneficium hoc imagine expressum ibidem relinquunt an. D. MDCXXXI.
[17] [varii morbi,] Catharina, filiola Sophiæ Smarzeczka, vix dum nata per annum unum & medium, variis morbis vexabatur. Superveniente persona gravi quadam, quæ suaderet ædiculæ Piotravinensis limina visitare, dum promittunt parentes, & voto sese adstringunt, postea & ipsam ædem visitant, puella convalescit. Hoc ipsum tabula votiva testatur an. D. MDCXXXII. Barbara Maciejowska, [pedis infirmitas,] Priorissa Monialium S. Francisci Conventus Drzewicensis, dum ægrum pedem a pueritia sua habet, eumque sanare non potest ullis medicamentis, Lublinum discedens in negotiis sui Cœnobii, divertit ad locum Divo Martyri dedicatum Piotravinum: vota offert: eodem in loco audiens sacrum Missæ sacrificium (quod ad ejus intentionem petebat) sensit quasi ventum quemdam de pede suo procedere, & dolores cessare. Supplex egit gratias, & tabellam sacello dedicavit anno D. MDCXXXII. [vehemens febris,] Sophia Zarembina, dum atrocissima febri, per duas hebdomadas detinetur, in uno pedum graves dolores patiens, decretum mortis expectabat. Ubi suum hunc morbum S. Stanislao commendat, & ad ædiculam Piotravinensem ire cogitat, ibique ad hanc intentionem Sacramentis muniri vult, mox eodem die ad sanitatem revertitur. Hoc factum tabula appensa loquitur A. D. MDCXXXII. Gabriel Podhorodinski, [gravis morbus,] ex districtu Chelmensi, Eques, gravi & maligno implicitus morbo jacebat, jamque exigua in spe trahebat animam. Cum peropportune ab affine suo de sacra æde Piotravinensi fit certior. Ad eam itaque votum facit, & ope Divi Stanislai pristinæ sanitati restituitur. Hoc tabula appensa declarat an. D. MDCXXXIII.
[18] Sophia Kosowska filiam suam Evam cum annum unum & medium habentem, [varii morbi,] variis & longis morbis excruciatam, de villa Janiszow Piotravinum attulisset, ea mente, ut filiolæ aut vitam in hoc loco miraculose impetraret; aut si posset, ut primum moreretur, terræ mandaret, uti loci ejus Parœciana; posuit illam in sepulchro Divi Petri, dato illi cereo accenso, tanquam agonizanti: & interea Missam votiuam de sancto Stanislao, mœsta pro filiola offerebat. Vix medium Sacra illa tenuere; ecce puella attollere sese propria vi, lætum intueri, manus in altum elevare, & verbo uno ut dicam, a limine mortis reduci. Totum hoc in tabella exaratum an. D. MDCXXXIV. [dysenteria,] Vetulus ecclesiæ adolescens, nomine Felix, re pauper, plusquam septuagenarius, ob restitutam divinitus valetudinem, cruenta & contumaci dysenteria exhaustam, icuncula appensa Divum Stanislaum veneratus est an. D. MDCXXXVI. Joannes, filius Remigiani Kielczewski, [mortalis febris.] febri atrocissima conflictatus, vix quidpiam de cibis per dies decem & aliquot degustans, animam propemodum agebat. Sed postquam ab afflictis patentibus ad sacram hanc Piotravinensem ædiculam oblatus esset, miraculose convalescit an. D. MDCXXXIX.
[19] Dorothea Chrostowska, de oppido Casimiriensi, dum in itinere cum puello, [resuscitantur puer e curru] menses duodecim habente, e curru labitur ad tertam, puellum opprimit, & mortuum invenit. Domum tamen revertitur, & mariti furias experta, suoque magis materno dolore contabescens, mortuum puellum ad ædem Piotravinensem destinat, & tota se in preces dat. Vix vota illa emittit; puer reviviscit, qui pene per horam integram mortuus erat. Gratitudinis ergo Piotravinum veniens, votum offert an D. MDCXLII. Annæ Branecka, Palatinatus Podlassiæ, dum filiolus annos ætatis suæ octo habens, pueriliter ludit; [alius in puteum lapsus.] in puteum nimis profundum lapsus, submergitur, Cui cum, tamquam jam mortuo & jacenti sine anima per horas septem, loculus pararetur; mœsta mater animo volvit ædiculam Piotravinensem, & cogitat quomodo solenne sit S. Stanislao etiam mortuis vitam dare. Ferventes igitur preces fundit, & ingenti fiducia freta, opem implorat S. Martyris. O mirabilem Deum in Sanctis! Vix illa mater pro demortuo filiolo suspiria & vota emiserat, puer a morte revertitur, loquitur, patrem salutat, matrem salutat; quem etiam vivum mater in hunc locum adduxit, primum Regi cui omnia vivunt gratias actura, postea Divo Stanislao. Tota rei series in tabella descripta an. D. MDCXLIII.
[20] Stanislaus Kolucki, gravi febris quartanæ paroxysmo vexatus, ab inimicis suis vulneratus, [curantur letalia vulnera,] & pro mortuo derelictus, præ letalibus illis vulneribus loqui non valens, a medicis derelinquebatur. Quando eum consors ejus ad hoc sacellum offert, convalescit cum multorum admiratione. Id ipsum in tabella expressum an. D. MDCXLVI. Teresia Mankowska, gravi apostemate in gutture facto laborans, [apostema] dum letaliter decumbit, & interea visitare sacram capellam S. Stanislai voto se obstringit, liberatur a morbo. Est hujus rei index tabula an. D. MDCXLVII. Joannes, famulus incolæ cujusdam Piotravinensis, voto non exoluto quod in morbo voverat, [paralysis,] dum ad incidenda ligna ad silvas proficiscitur, paralysi tangitur in toto corpore. Presbyter Viaticum sacrum ei moribundo administrans, consilium dat, ut voto facto quantocius eo se liberet; pœnitentiamque pro commissa negligentia agat. Quod dum promittit, die eodem miraculose recuperat valetudinem, & die altero ipsemet geniculatim ædiculam illam sacrā obambulat, & gratias refert Divo Martyri. Testis hujus tabella quam appendit an. D. MDCXLVIII. Catharina Zorawkowa, ex oppido Casimiriensi, [dolor dentium,] dum sancti Martyris hanc capellam visitat, a variis morbis & a calamitatibus liberatur, & insuper a doloribus dentium, quos sanare medici nequiverunt; gratias agit, & tabulam conscriptam hoc miraculo ibidem relinquit an. D. MDCL.
[21] [& pedum.] Albertus Janowski, Palatinatus Posnaniensis, dum pedum dolore affligitur, neque potest sanari ope chirurgorum; ad hunc locum sacrum se contulit, votum præstitit, ædiculam hanc sacram visitavit; voti compos factus, in signum gratitudinis, tabulam suam aliis annumeravit. A.D. MDCL. Joannes Osowski, dum e gravi periculo liberatur, [juvatur periclitans.] vectus rate (alias Traftami) Vistula versus Cracoviam, per intercessionem sancti Stanislai, ad cujus ædiculam Piotravinensem se venturum promiserat, vota ibidem reddidit. Idem, dum ope sancti Martyris, e gravi morbo convalescit,iterum ædiculam sacram visitat, & mirabilem Deum in Sanctis suis prædicat, atque in perpetuam hujus rei memoriam tabulam dedicat, A. D. MDCLI. [visu debilis] Reverendus Pater Christophorus Jankowski, Societatis Jesu, amissum recuperat visum, beneficio Martyris sancti, ei in equo coloris albi Pontificialiter induti apparentis, A. D. MDCLVIII. Heduigis Pekoslawska, [morbo oppressa,] Castellanissa Radomiensis, dum gravi oppressa morbo diu jacet, viam instituere promittit ad ædem Piotravinensem, & subito convalescit. Quod auxilium sibi præstitum a sancto Martyre in tabula appensa merris Polonicis expressit, [graviter mœrentes.] A. D. MDCLIX. Quædam Magistra curiæ Magnificæ Dominæ Opalinskæ Marschallæ, dum in certo suo infortunio opem D. Stanislai experitur, ipsamet præsens in ædicula Piotravinensi vota sua exsolvit, ibidemque reliquit & tabulam A. D. MDCLX. Joachimus Szwæderski, in certis suis afflictionibus & molestiis, dum consolationem recipit, auxiliante divo Martyre, ad quem vota fecerat, memor beneficii, tabulam argenteam ecclesiæ illi obtulit, A. D. MDCLXI.
[22] Illustris & Magnificus Dominus Georgius de Konary Slupecki, [avertitur periculum submersionis] Castellanus Lublinensis, die ipso S. Stanislai parum abfuit, quin naufragium pateretur. Jam pene a voragine absorbebatur, penes villam Szkuciska. Illo pene in puncto mortis, dum invocat auxilium S. Stanislai Patroni Poloniæ, mirabiliter trahitur vestibus penes naviculam, a reliquis residentibus in navi, usque ad ipsam ripam Vistulæ, illoque in litrore vovet, se quotannis pro qualibet festivitate S. Stanislai Piotravinum venturum. Agnoscens beneficium tantum sancti hujus Præsulis, nihil moratus, una cum Pastore suo, Adm. Rev. Stanislao Dobielovic, Decano Chodeliensi, Parocho Opoliensi, audito Missæ sacrificio, in illa capella sacra ab eodem celebrato, vota exolvit A. D. MDCLXI. Ego Stanislaus Dobielowic, [& pestis.] Parochus Opoliensis, Decanus Chodeliensis, recognosco & relinquo posteritati magnum hoc miraculum, & beneficium præstitum a sancto Præsule Stanislao, quod incolæ & parœciani ecclesiæ Opoliensis agnoverunt ab anno MDCXLIII usque ad præsentem annum MDCLXV quod ubique locorum crebrius pestilentiæ cum sævirent; quodque majus, cum tamquam ad asylum, ad oppidum Opoliense confugerent, nobiles & cives Lublinenses, etiam perfidi Judæi, sua commercia circumquaque habentes; voto facto ad capellam sacram Piotravinensem, uno & altero lapide a nobis distantem, incedentes processionaliter, cum Fratribus sacratissimi Rosarii, imagine Deiparæ portata, effigieque S. Stanislai, oblatione facta, vexilli, argenteæ tabulæ, & aliorum donariorum, a mortis limine evasimus. Quin etiam invasor Regni nostri Sueciæ Rex Principesque Transilvaniæ, præmissis Cosacis, nihil nobis nocuere, neque flamma, neque gladio, vastatis & redactis in cinerem in circuitu villis & oppidis. O miraculum! o beneficium! o prodigium! Incolæ oppidi Opolæ semper prædicant, suamque illi ædiculæ sacratæ Piotravinensi incolumitatem, fortunam, vitam debent.
ALIA
Ex libro tabellarum votivarum ad sepulcrum.
Stanislaus, Episcopus Cracoviensis & Martyr, in Polonia (S.)
[23] Tabella argentea, in qua imago S. Stanislai est cum tali inscriptione. [voto facto evaditur mortis periculum,] Anno D. MDXXIX VI mensis Septembris, Nicolaus Jaslowichi de Sriniana posuit.
Ex Ducis imperio Scythicas progressus in oras,
Et cepi atque dedi corpora multa neci:
Interea a multis oppressus millibus unus,
Cum paucis pugnans fortiter excipior.
Liber at evasi, dum Divo huic nuncupo vota:
I nunc, & Divum numina adesse nega.
[24] Cor argenteum cum hac inscriptione: [obtinetur gratia] Divo Stanislao vota solvo, laudes ago, publice recognosco me non frustrari optato: in te confido, me tibi commendo, opem ferre in adversis obnixe precando. Tabella cū inscriptione Sophia de Tulstein Herbustowna Czarhowska, Castellana Miedyricensis, [& sanitas moribundo,] unici filii sui gravissimo morbo depositi, at intercessione S. Stanislai, ad cujus tumulum peregrinationē voverat, sanati, beneficium retulit: cujus memoriam in ecclesia S. Stanislai reliquit, anno MDCII. Castrum Smolensk argenteum cum tali inscriptione: [recuperatur Smolenskum] Divo Stanislao potentissimo Consolatori, Nicolaus Secundus Radzivil, Palatinus Vilnensis & magni Ducatus Lituaniȩ Cancellarius, pro recuperatione arcis Smolenk, dolis Muscovitæ interceptæ, ex voto posuit.
[25] Tabella cum descriptione beneficii tali. In nomine Domini Amen. Magnifica D. Barbara de Dubsko, [liberatur captiva apud Moschos,] Tartowa, Capitanea Sochacoviensis, precibus amicorum inducta, ut sororem suam desponsatā uxorem Duci Moschorum Demetrio in Moschoviā deduceret. Ubi Moschorum fraude, trucidato ipso Duce & Polonis compluribus, ipsa quoque in eodem periculo existens diuq; captiva detenta, vovit ad D. Stanislai sepulcrū peregrinationem si liberaretur. Liberata, votum exolvit læta, anno MDCXII, VIII Januarii.
[26] Anno Domini MDCLXIII VIII Maji, Thomas Piechowicz, parvulus semivivus, [convalescit moribundus] per intercessionem S. Stanislai, ad ejus sepulcrum allatus, revixit & convaluit: in cujus rei laudem & gratiarum actionem, votum per Nob. Stanislaum Piechowicz parentem oblatum est. Nobilis D. Abrahamus Mosler, Ratiborensis Silesita, ex gravissimo dolore pedum æger, [dolor pedum sanatur.] jamque desertus a medicis, voto ad S. Stanislaum facto, repente sanatus, votum ipse ad sepulcrum Sancti exolvit, anno MDCLXIX I Junii. Illustriss. Dominus… Polanowski, cohortium regiarum Præfectus, [gravia pericula & morbus pro pulsantur.] S. Stanislaum sibi in Patronum specialem elegit, ejusque patrocinium in periculosissimis expeditionibus semper incolumis expertus, morboque gravissimo ejusdem intercessione levatus, beneficium recognovit: ipse, ad ejus sepulcrum frameam suam, auro onustam, aureos centum quinquaginta valentem, appendit MDCLXXVI, XXVI Martii.
[27] Thomas Nybowshi, Apostolicus & Actorum Reverend. Capituli Cracoviensis Notarius & Secretarius, [Plura per negligentiā latent.] hac sui nominis subscriptione authentitavit ecgraphum anno MDCLXXVII nobis transmissum a R. P. Balthasare Wiele Wieyski, Domus nostræ Professæ Cracoviensis Præposito: Non sine querela adversus ejus ecclesiæ Officiales, quos, inquit XXIX Maji scribens, in hoc opere incurios adverti. Constat enim mihi non defuisse nec deesse quod notarent ac notent: sed eorum negligentia, multa hujus Sancti beneficia plurimis exhibita, oblivione sepulta esse.
DE S. ALBERTO AGRICOLA
APVD BERGOMENSES CREMONÆ MORTVO.
ANNO MCXC.
[Commentarius]
Albertus agricula, apud Bergomenses, Cremonæ mortuus (S.)
G. H.
Celebris est memoria S. Alberti agricolæ apud scriptores Bergomenses & Cremonenses. Nam locus natalis vitæ ab eo in terra susceptæ est territorium Bergomense, & in hoc pagus Ogna in valle Seriana, haud procul ab oppido Clusonio versus fluvium Serium. Ast locus natalis vitæ mortalis depositæ, & immortalis adeptæ, est urbs Cremona ad dexteram Padi fluminis ripam: [Cultus sacer] in qua sacrum ejus corpus asservatur in ecclesia S. Mathiæ, ejusque ad honorem est erectum altare, & hoc VII Maji festum ejus celebratur: quo die ex decreto, inter statuta anno MCCCLXXXIX facta, duorum cereorum oblatio a Civitate ad ejus altare fieri solet, ac præterea Communitas bajulorum istorum qui vinis transferendis sese impendunt, quia hunc Sanctum sibi Protectorem elegit, ejus festum solennius celebrat, quando horum officiales convivio alios excipiunt, & dotem distribuunt pauperioribus puellis hujus suæ Communitatis: uti exponit in Diario Cremonensi em>Iosephus Brescianus civis Cremonensis. Ex Reliquiis donatum est Ognæ incolis ejus brachium, & ob crebra miracula templum in valle Seriana excitatum. Natalem ejus hoc die celebrant Galesinius in suo Martyrologio, & Ferrarius in Catalogo generali Sanctorum & alio Sanctorum Italiæ, qui allegat Tabulas ecclesiæ Cremonensis, & Vineam Bergomensem, quam anno MDLIII vulgavit Bartholomæus de Peregrinis Presbyter Bergomensis, in qua parte 2, cum cap. 16 imo & sequentibus egisset de S. Alberto Bergomensi & Abbate Pontidensi, cujus festum colitur Kalendis Septembris; cap. 24 de hoc Sancto Alberto ista tradit.
[2] Non indignos etiam labores in hac Vinea contulit alter Divus Albertus, [Compendium vitæ,] non alicui Fratrum religioni addictus, sed fidelis Christianus, oriundus ex villa Ogna, sita in valle Seriana. Iste hac in Vinea non solum operatus est spiritualiter, sed etiam corporaliter. Cum enim colonus esset, agricola agros in nomine summi Dei excolebat, atque reditibus, post se suamque uxorem, pauperes, debiles, viduas, orphanos, infirmos & peregrinos sustentabat: qui post multos labores ac peregrinationes defunctus est Cremonæ, miraculis clarus, anno salutis nostræ MCXC, die vero VII Maji, & in æde S. Mathiæ sepultus est, præsente Divo Homobono, cive dignissimo Cremonensi. Hæc ex ejus historia ascripta in libro 10 de Antiquitatibus & gestis Divorum Bergomensium capite 4. Superfuit S. Homobonus civis Cremonensis, usque ad annum MCXCVII, quo vita functus est XIII Novembris: in cujus Vita ab Hieronymo Tromboni edita cap. 24 fit mentio S. Alberti. Ast Historia scripta de Antiquitatibus & gestis Divorum Bergomensium citatur par. 1 cap. 1 ad Vitam S. Barnabæ, & adscribitur Marco Antonio Benalio, cujus opus postea expolivit & auxit Ioannes Antonius Guarnerius Canonicus Bergomensis: sed quod hic Sanctus esset Cremonæ mortuus, ejus Vitam omisit in editione Bergomensi anni MDLXXXIV.
[3] Marius Mutius, inter Vitas Sanctorum & Beatorum Bergomensium Italice anno MDCXIV & MDCXXI cusas & recusas, [A Mario Mutio describuntur conversatio pia,] par. 2 edidit Vitam S. Alberti Agricolæ Ogniensis, sed quæ a Bartholomæo de Peregrinis succincte traduntur, a Mutio παραφραστικῶς exponuntur. Describuntur locus natalis, inter asperos montes & in paupere pago Ogna; educatio pia, inter labores agriculturæ; diligentia audiendi diebus Dominicis & festis sacrificium Missæ, aliaq; divina officia, nec non percipiendi sacros fructus ex concionibus & lectione piorum librorum & aliis spiritualibus exercitiis. [eleemosyna,] Præterea, cum in matrimonio liberos non genuisset, em>laudantur ejus eleemosynæ, & ideo ab uxore illatæ molestiæ, eæque patienter toleratæ, ejusque constans liberalitas cælestibus miraculis remunerata; quod scilicet cibi ad pauperes delati, sint in ejus ædibus divinitus reperti. [in peregrinatione Romana miraculum,] Addūtur ejus peregrinationes ad urbem Romanam: in quibus cum deficeret viaticum necessarium, labore manuum suarum victum conquirebat, ejusque partem in pauperes distribuebat. Nec defuit singularis aßistentia divina. Cum enim cum aliis messoribus fœnam secaret, eo quod alios plurimum superaret, hi invidia tacti, incudem inter fœnum collocarunt, ut acies falcis obtunderetur: ut dum hic in acuminanda falce impediretur, ipsi opus suum promoverent; S. Albertus, hujus fraudis ignarus, ipsam incudem instar floris alicujus per medium secuit, & absque falcis læsione peregit opus suum: quo viso alii messores in stuporem rapti, ac summo pudore affecti fuerunt. [pietas Romæ & Compostellæ:] Indicatur ibidem ejus in Vrbe modestia & pietas erga Reliquias sacras, & potißimum gloriosorum Principum Ecclesiæ; & caritas erga pauperes in hospitali em>infirmos, quos ad patientiam, Confeßionem peccatorum, & emendationem vitæ incitabat. Quin etiam Compostellam abierit, & corpus S. Iacobi visitarit, vix dubitatur.
[4] [transitus Padi,] Postea proponitur reditus versus patriam suam; quando, quod Padus fluvius intumesceret, & quod illi naulum deesset, non posset navigio transvehi; palliolum super aquas expandit, & facto Crucis signo, summa in Deum fiducia fretus, absque ullo periculo in alteram ripam pervenit. Quod miraculum intuiti aliqui Eremitæ, sanctitatemque viri admirati, ut eum ut virum sanctum honorarent, accesserunt; sed prohibiti fuerunt, & rogati ne se vivo illud aliis narrarent. Cremonæ ejus cum S. Homobono familiaris conversatio laudatur, ubi sæpe ad ejus prandium invitatus & ut aliquod dignius officium oblatum susciperet interpellatus; [Cremonæ ultima gesta] maluit in humiliori servitio consistere, suamque operam in vino deferendo impendit. Contigit autem, cum quodam tempore vinum ad quamdam puellā portaret, ut poculo confracto vinum effunderetur. Tunc vir Dei Albertus, acceptas partes poculi conjunxit, & vinum quod quasi congelatum erat, poculo impositum detulit ad ædes præfixas. Demum in morbum ultimum delapsus, [morbus,] animam confeßione omnium reatuum expiavit. Cumque Sacerdos differret sacro eum Viatico munire, visa est candidißima columba (quam pie credebant esse Spiritum sanctum) e cælo cum maximo splendore em>descendere, & rostro suo particula sacræ Hostiæ porrigere S. Alberto, ejusque ori imponere, [obitus,] & sic piißime spiritum Creatori reddidit anno MCXC, quando omnes urbis illius campanæ absque ullius hominis opera ultro sonuerunt, & excitarunt cives ut honestam illi procurarent sepulturā, & ingreßi ecclesiam S. Mathiæ viderunt pavimentum sublatum, & fossam, ministerio Angelorum, ut pie creditur, [sepultura.] sacrato huic corpori præparatam, ibique solennißimo apparatu fuit depositum & hactenus quiescit: ubi plurimorum miraculorum evidentißimum testimonium perhibent anathemata ibidem appensa.
[5] [A Peregimo Merula indicatur Canonizatio,] Hæc omnia Marius Mutius: quæ retulimus ut inde Lector maxime Cremonensis discernat, quænam magis certa ipsi approbent. Porro Peregrinus Merula, in Sanctuario Cremonensi anno MDCXXVII Cremonæ excuso pag. 121, res gestas S. Alberti paucis exponit, citato potißimum Bartholomæo de Peregrinis in Vinea Bergomensi: additque huic ægro administrata sanctißima Sacramenta a Parocho sancti sepulcri, eumque a Ioanne XXI summo Pontifice ob miracula tam in vita quam post mortem patrata, fuisse in numerum Sanctorum relatum. Præfuit dictus Ioannes Ecclesiæ solum VIII mensibus & totidem diebus, scilicet a XIII Septembris anni MCCLXXVI usque ad XXI Maji anni sequentis.
DE BEATO VILLANO
EPISCOPO EVGVBINO IN ITALIA.
ANNO MCCXX.
[Commentarius]
Villanus, Episcopus Eugubinus in Italia (B.)
G. H.
Celebrem memoriam B. Villani ad hunc VII Maji Ferrarius, in Catalogo generali Sanctorum & alio Sanctorum Italiæ, Ferdinandus Vghellus tomo, Italiæ sacræ in Episcopis Eugubinis, & Ludovicus Iacobillus in Vitis Sanctorum & Beatorum Vmbriæ, etiam ad hunc VII Maji: ubi asserit ejus nomini in Cathedrali ecclesia dicatum altare, sub quo corpus ejus hactenus integrum in devoto sepulcro est depositum cum subjecta inscriptione, [Cultus sacer.] Divo Villano, Ecclesiæ Eugubinæ Præsuli, egregia, bonitate, mira temperantia, singularique integritate prædito. Anno ab orbe redempto MCCXXX vera fruitur vita, annos LXX natus. Et hæc de ejus vita scribunt dictus Iacobillus aliique nominati, citatis variis monumentis Mss.
[2] Ex nobili prosapia Eugubii natus, & in disciplina Christiana a parentibus suis fuit enutritus: [Ortus, educatio.] ab ipsa pueritia addictus abstinentiæ & assiduæ feruentique orationi, postulans a Deo pacem & concordiam suorum concivium: a quo plurimam gratiam obtinuit. Commoratus aliquo tempore in monasterio S. Crucis Fontis Avellani in diœcesi Eugubina, a bonis monachis variis sanctis virtutibus est exornatus. Cumque inter eos excelleret, ob vitam irreprehensibilem & mores singulares; anno MCCVI, mortuo Alberni Episcopo Eugubino, ex fama Sanctitatis electus est Episcopus patriæ suæ, & ab Innocentio III Papa confirmatus. [Acta in Episcopatu] Affectu sincerissimo ferebatur erga pauperes, eisque largas eleemosynas distribuebat; mox pater pauperum & orphanorum voce omnium habitus. Fuit continentia & temperantia admirabilis, ceterasque virtutes illustriores Christianas coluit quam qui maxime. Anno MCCXII inter alios quinque Episcopos interfuit translationi corporis S. Ruffini, Episcopi & Martyris, Assisii die tertia Augusti factæ. Unus etiam ex septem Episcopis Umbriæ fuit, quibus indulgentiæ plenariæ perpetuæ a Christo concessæ ecclesiæ S. Mariæ de Angelis, quam Portiunculam vocant, publicatio demandata est. Erant alii Episcopi Guido II Assisiensis, Joannes Conti Perusinus, Benedictus Spolentinus, Ægidius Fulginiensis, Bonifacius Tudertinus, & Pelagius Nucerinus. Erexit Eugubii pro pauperibus ægris nosocomium sancti Spiritus: quod postea sanctimonialium monasterium fuit. Anno vero MCCXXVI construxit sub regula S. Benedicti Eugubii monasterium S. Mariæ, [pia loca erecta:] Pelagium dictum. Anno dein sequente DCCXXVII erexit secundum Ordinem S. Claræ monasterium S. Angeli de Caliis cognominatum. Ejus etiam auctoritate constructa fuit ecclesia S. Bartholomæi, in Abbatia Campo regio dicta. Ptæterea B. Villani intuitu Gregorius IX Papa, Alberto Priori ecclesiæ Sedis Episcopalis B. Mariani Fratribusque, confirmavit omnia jura bonaque iisdem concessa, dato diplomate Perusiii per manus M. Marini S. R. E. Vicecancellarii, XV Kalendas, Februarii Indictione II, Incarnationis Dominicæ anno MCCXXIX, Pontificatus vero Gregorii Papæ IX anno III. Quo etiam anno B. Villanus civitatis suæ parochias divisit & singulas suis limitibus distinxit. Inter varia miracula, quibus Deus merita ejus manifestavit, [fons elicitus:] e prædicto saxo vivum ac largissimum fontem elicuit prope Carbonanum, hactenus fontem B. Villani dictum. Cum annos quinque & viginti gregem suum pavisset egregius Pastor, annos tum natus septuaginta, migravit ad cælestia pascua, a Christo supremo Pastore & Domino universorum exceptus, die VII Maji anno MCCXXX, sepultus in ecclesia Cathedrali, ibidem in magna populi Eugubini veneratione hactenus habitus. [obitus.]
DE SS. REGINALDO ET FRANCO
EREMITIS CALABRIS IN APVLIA.
[Commentarius]
Reginaldus, Eremitæ Calabri in Apulia (S.)
Francus, Eremitæ Calabri in Apulia (S.)
AUCTORE G. H.
Hieronymus Marafiotus Polistinensis, Ordinis Minorū, libro 5 Chronici & Antiquitatis Calabriæ fol. 307 indicat Sanctos in Calabria natos, [Memoria apud Marafiotum Romæum,] inter quos memorantur S. Franco Eremita & S. Rinaldus Eremita, sed quis fuerit natalis eorum locus, ignorari dicitur, David Romæus in Indice Divorum, qui nati vel humati sunt in Neapolitano regno, aliquanto majorem lucem confert pag. 401 sub finem, ubi de Sanctis Calabriæ ista scribit: Hilarius, Nicolaus Græcus, Reginaldus, Francus, Falcus, cum tribus aliis sociis, quorum nomina ignoramus, viri solitarii Calabri, qui e sua Calabria profecti, Pontifice Maximo Eugenio IV, in Frentanos Samnitum eamdem vitam solitariam egerunt in valle Aventana, in loco qui vocatur Plata, prope Casulam & Lamam; & in eadem provincia venerantur, Nicolaus Vardagraræ VII Idus Sextiles, Reginaldus Falasconi, Nonis Maji, Francus Francovillæ eodem die, Falcus Palenæ. Hæc ibi.
[2] Adjungatur testis tertius, Gabriel Barrius Franciscanus lib. 1 de Antiquitate & situ Calubriæ, [Barrium,] qui in Italia illustrata cum aliis auctoribus editus, columna 1024 hanc notitiam suggerit. Nuper, inquit, octo eremitarum Calabrorum, qui eodem tempore fuere, apud me fama percrebuit. Quorum nomina sunt hæc, Hilario, Nicolaus Græcus (non modo enim ab oppidis vicisque, verum etiam a regionibus nomina sumuntur, manantque ad posteros) Rinaldus, Franchus, Falcus, aliorum trium nomina me latent. Horum magister & ductor fuit Hilario, qui cum septem aliis ex Calabria abiens, in Samnium contendit, atque in valle Aventina in Frentanis, in loco cui Plata est nomen, secundum Casulam & Lamam, castella consedit: ibique eremiticam vitam degentes Deo servierunt. Mortuo autem Hilarione, unoquoque eorum ob humilitatem aliis præesse renuente, convenerunt, ut singuli lancem suam ligneam in fontem conjicerent, & is, in cujus lancem piscis ingrederetur, aliorum gubernacula suscepisset. Lancibus autem, prius tamen exorato Deo, in fontem conjectis, protinus Dei nutu piscis in lancem Nicolai subiit: tum ille Dei numen agnoscens, regendi alios munus obivit. Excessit e vita centum annos agens Eugenio quarto Pontifice. [corpora in veneratione] Ejus corpus Vardagrelæ jacet, miraculis fulgens: ejus festum agitur septimo Idus Augusti. Corpus B. Rinaldi quiescit Falascosi: ejus festum agitur Nonis Maji. Corpus B. Franchi jacet Francavillæ: ejus festum agitureodem die. Corpus B. Falci jacet Palenæ. Hæc Antiphona a Sacerdotibus illis canitur.
O proles Calabriæ, splendor septem siderum,
Novum Vardagrelæ decus, nobile depositum;
Fer jubar gratiæ, Christi beneficium,
Ne breve veniæ tempus inane defluat.
[3] [palastra virtutum in Aprutio,] Eadem fere habet Ioannes Vincentius Ciarlantus lib. 5 Memoriæ historicæ Samnii cap. 3, ubi asserit Platam sitā ad ripā fluminis Aventini, qui in Aprutio citeriore illapsus in Sangrum, cum hoc effluit in mare Adriaticum, ubi in Geographicis mappis, ad latus dextrum fluminis Aventini, exhibetur Lama, ad sinistrum Casoli, atque inde palæstra agnoscitur, in qua hi eremitæ, ut scribit Ciarlantus, vitam valde austeram cum tanta puritate egerunt, ut apparuerint veri imitatores antiquorum sanctorum Patrum Ægyptiorum. Erant namque unanimes in vera humilitate cordis, feruidi in oratione, & ardentes in caritate: erga se ipsos severi, erga alios benevoli; & quod præcipuum est, vivebant plane a rebus secularibus abstracti, quemadmodum a veris eremitis requiritur. At quod spectat ad duos, quorum solennitas hoc die celebratur, asserit Ciarlantus sacra ossa S. Rinaldi seu Reginaldi adhuc asservari in ecclesia castelli, Falasiose dicti, ejusque festum & in hoc VII Maji & præterea XXVIII Augusti celebrari. At pretiosum corpus S. Franci possideri in ecclesia Francavillana, ejusque festum celebrari & hoc VII Maji, & V Decembris, cum magno circum degentium populorum concursu. Festum denique S. Falci celebrari XIII Januarii, & Dominica prima post Assumptionem Deiparæ Virginis. Meminit ad hunc diem S. Franci eremitæ Ferrarius in Catalogo generali & alio Sanctorum Italiæ.
Wir werden Fehler deshalb nicht korrigieren.
Wir verantworten nur die Veröffentlichung.
Heiligenlexikon
als USB-Stick oder als DVD
Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon
Artikel kommentieren / Fehler melden
Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 7. Mai
Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 7. Mai
Fragen? - unsere FAQs antworten!
Impressum - Datenschutzerklärung
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.