Ökumenisches Heiligenlexikon

Acta Sanctorum der Bollandisten
Einleitung Mai II Band Mai II Anhang Mai II

8. Mai

OCTAVA DIES MAII

SANCTI QVI VIII IDVS MAII COLVNTVR.

Sanctus Aurelianus, Episcopus Lemovicensis, in Aquitania.
S. Victor Maurus, Martyr Mediolani.
S. Agathius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Maximus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Anthes, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Arestinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Marinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Tampus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Stercita, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Rogata, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Victuria, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Florida, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Florida alia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Lucius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Donata, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Victor, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Flavia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Joannes, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Nina, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Castus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Gajus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Furius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Maximus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Victor, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Julia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Felix, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Marcianus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Famosa, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Honesta, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Niger, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Baptizius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Rusticus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Processus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Secunda, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Militus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Felicia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Maxima, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Dativa, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Tumanus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Entidius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Secundina, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Datica, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Gundinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Tertulus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Cælestinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Faustinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Cencrius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Barachus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Seddinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Niria, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Tidus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Mittunus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Siricus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Rogatus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Saturnina, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Glandiosa, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Vitalis, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Cæcilia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Januaria, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Galla, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Senerus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Rogata, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Matrona, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Augustina, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Saturninus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Rufus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Victor, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Faustinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Cithinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Zaderus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Antiquus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Nina alia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Saturus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Nicoma, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli.
S. Euticus, Martyr in Africa.
S. Fortunatus, Martyr in Africa.
S. Saturninus, Martyr in Africa.
S. Marcia, Martyr in Africa.
S. Victor, Martyr in Ægypto.
S. Stephanus seu Stephana, Martyr in Ægypto.
S. Januarius, Martyr in Ægypto.
Sanctorum militum cohors integra, martyrio coronata.
S. Helladius sive Eladius, Episcopus Autissiodorensis in Gallia.
S. Gibrianus Presbyter, in diœcesi Catalaunensi & Remensi.
S. Desideratus, Episcopus Bituricensis, in Gallia.
S. Tarasius Thaumaturgus, in Lycaonia.
S. Meles Hymnographus, apud Græcos.
S. Metron Presbyter, Veronæ in Italia.
S. Godon, Episcopus Metensis, ad Mosellam.
B. Iduberga sive Itta, Sanctimonialis sub S. Gertrude filia, Nivellis in Brabantia.
S. Wiro, Episcopus Ruremundæ in Gelria.
S. Petrus Archiepiscopus Tarentasiensis Ordinis Cisterciensis, Bellavalle in Burgundia.
S. Amatus, Patronus Salodecii in Italia.
B. Bernardus Ordinis Prædicatorū cum duobus Parvulis Sātirenæ in Lusitania.
B. Angelus Ordinis Camaldulensis, Martyr Massacii.

PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.

*Sancti* Blasii, Episcopi & Martyris, Translatio reliquiarum Cruidbecam, uti diximus ad ejus Vitam num. 30, die	III Febr.
SS. Indractus, Dominica & socii, Martyres in Anglia, suggeruntur in MSS. Altempsiano & Tamlachtensi; & in Martyrologio Anglicano Witfordi, de iis egimus ad diem	V Februarii.
S. Odrannus, auriga S. Patricii, ad hanc diem adscribitur a Colgano ad Vitam S. Patricii pag. 50 col. I. Vitam ejus dedimus	XIX Februarii.
S. Barbarus Martyr indicatur in MS. Græco Synaxario Claromontano. De eo cum aliis adjunctis egimus	VI Maji.
S. Benedictus II Papa memoratur proprio loco in MS. Vaticano S. Petri, item a Greveno & Maurolyco. Acta ejus dedimus.	VII Maji.
S. Stanislaus Episcopus Cracoviensis hoc die Martyr obiit & colitur in Polonia, sed in Ecclesiæ Romanæ Breviario	VII Maji
Scanysolacus, Episcopus & Martyr in Gorgonia, memoratur in Vsuardo aucto in Alsatia, & in pergameno exarato. Vix possumus dubitare quin sit jam memoratus Stanislaus in Cracovia, nominibus vitiose exaratis.
Salvia, Maria, Eupia, Synclitica, Lucius, Cessus, Lucentius & alii decem aliis Martyribus, maxime Byzantinis infra referendis, interseruntur, & forsan loco aliorum Martyrum, uti infra innuimus.
Hilarion Episcopus Gallus colitur Scalasti in Calabria: cujus ibi brachium servatur. Ita Indicavit P. Beatillus. Fuerunt in Gallia plures Episcopi inter Sanctos relati Hilarii dicti, ut Pictaviensis, Arelatensis, Tolosanus, Vesontionensis, Mimatensis, Carcassonensis, sed nullus Hilarion: cujus nomen pro Hilario videtur scriptum. Ast cujus Sedis Episcopus accipiendus is qui colitur in Calabria sit, ex nudis verbis supra indicatis colligi nequit.
Franca sive Franda, Promptia & Possenna referuntur ab Arturo du Monstier in Gynæceo sacro & Laherio in Menologio Virginum, & Saussajo in Martyrologio Gallicano, in elogio S. Gibriani fratris, qui hoc die colitur: in cujus Actis fit harum mentio, neque aliud de earum cultu uspiam legimus.
Odranus Episcopus & Communus de Teghunc Fendchain sive de domo filii Fianthaim, indicantur in MS. Tamlachtensi, nec reperimus quæ addamus.
Sergius Amalphitanus, monachus Casinensis, cui dicitur Deipara Virgo moribundo apparuisse, cum titulo Beati indicatur a Bucelino in Menologio Benedictino.
Gerwinebardus, Abbas S. Lupi, cum titulo Sancti refertur in quodam Kalendario Ordinis Benedictini non antiquo: de quo alibi nihil legimus.
Galterius, Conversus Ordinis Cisterciensis in Clara-Valle, cum titulo Beati refertur ab Henriquez, Chalemoto, Bucelino. At Piis annumeratur a Saussajo.
Scherus, fundator monasterii Calmosiaci in Lotharingia, mortuus anno MCXXVII, cum titulo Beati indicatur a Ferrario, quem inde & cum titulo Sancti retulit Saussajus in Supplemento Martyrologii sui. Fuit sane vir sanctus, multisque de eo agit Ioannes Ruër in antiquitatibus Vosagi parte 3 lib. 3 toto, ac demum hoc ejus epitaphium subjungit, Anno ab Incarnatione Domini MCXXVIII VIII Idus Maji obiit piæ memoriæ Dominus Scherus, Abbas primus & fundator hujus cœnobii & S. Leonis Tulli. Quæ nullum ejus ibi cultum indicant, nec omisisset notare diligentißimus auctor Sancti vel Beati titulum, si hunc ei dari invenisset.
Joannes a Stronconio, Ordinis Minorum Ministri generalis Vicarius, Regularis Observantiæ fautor egregius, anno 1418 Luceriæ in Apulia hoc die clarus meritis & miraculis mortuus, refertur a Iacobillo inter Sanctos & Beatos Vmbriæ, Arturo in Martyrologio Franciscano cum titulo Beati, uti & ab aliis per eum citatis, Wadingus etiam in Indice Beatorum eum habet, in textu autem abstinet a titulo Beati, contentus referre cor post centum annos integrum repertum, & cœcum illuminatum. Gonzaga de origine Seraphicæ Religionis agens de Convētu S. Salvatoris Luceriæ, asserit quod eumdem mirum in modum exornant incogniti cujusdam Patris ossa, sub summo altari asservata, cujus lingua recentissima adhuc perseverat, ad cujus loculum plurima contingunt miracula. Viderint illius Conventus Fratres an hæc forte spectent dictum Ioannem: nobisque suggerant siquid vel de eo ultra habent, vel de B. Francisco a Luceria laico cui Arturus diem VI Octobris adscripsit, ut de utroque poßimus tunc simul agere, si dies is aliquo ejus cultu insiggnis habetur.
Ven. Petrus Georgius Odeschalcus Comensis, Episcopus primum Alexandrinus, deinde Viglebanensis in Insubria, cum ea sanctitatis opinione hoc die obiit am. 1620 ut pro beatificatione agatur in Romana Curia. Vitam scripsit, quæ extat apud heredes Ioannes Bapt. Sali, in Cathedrali Comensi Canonicus, illiusque dum viveret Secretarius. Ita nos docuit primus Aloysius de Tattis, qui qua de causa ejus non meminit in suo Martyrologio Novocomensi, eadem nobis quoque persuasit, hic solum nomen cognoscendum proponere, dum expectatur sententia S. D. N. Innocentii XI ex Odeschalca familia assumpti.
Bernardinus de Bustis in Insubria an. 1480, Franciscus de Villa prope Cordubam a. 1545, Maria a Corbya in Burgundia an. 1499, Ordinis Minorum referuntur cum titulo Beati ab Arturo in Martyrol. Franciscano, & Maria in ejusdem Gynæceo & Laherii Menologio Virginum.
Isabella de Bovadilla, dicta de Jesu, nobilissima, sanctimonialis Ordinis S. Dominici Vallis-Oleti in Hispania, cum magna sanctitatis opinione mortua anno MDLXXIII, laudatur cum illustri elogio a Ioanne Lopez parte 3 cap. 49, & a Ioanne Rechac de S. Maria tomo 2 lib. 1 cap. 7; & in Anno sancto hujus Ordinis, cum titulo Beatæ Sororis.
S. Priscus, Episcopus primus Nuceriæ Paganorum, refertur a Ferrario in utroque Catalogo. De eo agimus die sequenti.	IX Maji.
S. Dionysius, Episcopus Viennensis, memoratur in variis Martyrologiis: alibi vero ad proximum diem, quo colitur in ecclesia Viennensi,	IX Maji.
S. Cataldus, Episcopus Tarentinus, hoc die creditur obiisse, refertur in variis fastis, & habet cultum Tarenti; at præcipuum ob Inventionem & Translationem corporis, die quo est in Martyrol. Romano	X Maji.
B. Aloysius Rabatha vel Ravida Carmelita, a Rocho Pyrrho in Notitia ecclesia Mazarensis dicitur obiisse hoc die: de eo agemus, quando fastis Ordinis adscriptum invenimus,	XI Maji.
Aglae, quæ peccaverat cum S. Bonifacio, postea apud Tarsu Martyre, & ipsa pœnitens, cum titulo Sanctæ indicatur in Gynæceo sacro Arturi du Monstier. Ejus Acta habentur in Actis dicti Bonifacii	XIV Maji.
Chinedrita, cujus animam S. Dunstanus filius conspexit in cælis, cum titulo Beatæ refertur in eodem Gynæceo sacro. Ejus Acta habentur in Vita S. Dunstani	XIX Maji.
S. Joannis, primi Abbatis monasterii Parmensis S. Joannis Euangelistæ, translatio memoratur a Wione, Dorganio, Menardo, Bucelino, Ferrario. Ejus natalis celebratur	XXII Maji.
S. Chlodulphus, Episcopus Metensis, una cum decessore S. Godone, hoc die refertur apud Meurissum & Saussajum. At Martyrologio Romano inscriptus est ad diem	VIII Junii.
S. Himerius, Confessor & Patronus in civitate & diœcesi Cremonensi, coli jussus ex præcepto seu consuetudine votove, indicatur in Decreto Synodi Cremonensis anno 1599 celebratæ. Verum in Sanctuario Cremonensi a Peregrino Merula anno 1627 edito, & Diario Cremonensi a Iosepho Bresciano an. 1638 vulgato, nulla ad hunc diem fit mentio S. Himerii, sed præscribitur, ejus solennitas celebranda ad diem XIX Octobris. Putatur esse Episcopus Ameriensis, de quo cum Martyrologio Romano agemus	XVII Junii.
B. Mariæ Oigniacensis memoria, ob primum suum ad illud cœnobium ibidem adventum servatur, teste Molano ad diem, quo colitur	XXIII Junii.
Elladius, Episcopus Nivernensis, recolitur in MS. Florario Sanctorum. Forte est Eoladius, cum S. Itherio relatus a Saussajo in Supplemento	VIII Julii.
SS. Nabor, & Felix, cum SS. Januario & Marino, in Africa decollati, referuntur in MS. Florentino Caroli Strozzæ, & alio Bibliothecæ Medicææ, & Martyrologio excuso Florentiæ anno 1486, in Martyrologiis autem Vsurdi, Adonis, Notkeri & aliis	X Julii
S. Arsenius Magnus, qui ex aula Theodosii Imperatoris in Ægyptum decessit, encomiis debitis hodie extollitur a Græcis, & Arabo-Ægyptiis, ast a Latinis	XIX Julii.
S. MICHAELIS Archangeli apparitio in Monte Gargano celebratur Officio Ecclesiastico in sub ritu duplici in Breviario Romano, & variis fastis est inscripta. Verum celeberrima est ejusdem Archangeli memoria, quando ipsius nomine in monte Gargano dedicata fuit Ecclesia: itaque commodius omnia simul dabuntur	XXIX Septembris.
S. Languidæ Virginis, e S. Ursulæ sodalitio, exceptio Tornaci apud Patres Cruciferos, memoratur. Poterit cum reliquis Vrsulanis de ea agi	XXI Octobris.
Macarius, Eremita & Confessor in fine orbis juxta Paradisum, inscriptus est Auctario Greveni ad Vsuardum. Est is Macarius Romanus, a pluribus relatus die, quando historia merito suspecta poterit examinari,	XXIII Octobris.
S. Martinus, Presbyter & Abbas Vertanensis monasterii, memoratur a Notkero & quamplurimis MS. additurque in variis in Sanctonico, aut etiam Cenonico. De situ monasterii Vertani seu Vertavi egimus 13 Ianuarii ad Vitam S. Viventii Presbyteri cap. 3 litt. b. Vitam S. Martini dabimus die ejus natali, quando anno 589 obiisse traditur,	XXIV Octobris.
Benignus, ut Sanctus indicatur in Menologio Scotico Camerarii, & additur de eo agi in Vita S. Livini Scoti, scilicet	XII Novembris.
S. Andreæ Apostoli, S. Lucæ Euangelista, S. Timothei Ep. Ephesini, translatio corporū Constantinopolim, memoratur a Galesinio. De ea egimus ad Vitam S. Timothei XXIV Januarii, & iterum agendum erit ad Acta S. Lucæ XVIII Octobris. & ad Martyrium S. Andreæ Apostoli	XXX Novemb.
S. Gentiani Martyris translatio corporis, in Corbeja monasterio, celebratur sub ritu duplici apud Corbejensis, inscriptus eorum Martyrologio, uti etiam in Centulensi S. Richarii & Parisiensi S. Germani de Pratis. Dies natalis est	XI Decembris.
B. Francus, Conversus Ordinis Carmelitani, Senis, venerationem habuit per indultum Clementis V Pontificis Dominica prima Maji, dein translatum ad secundam Dominicam Maji, atque ideo constitueramus hoc die Acta ejus, quæ ipsi in Italia descripsimus, dare. Verum quia in Breviario Carmelitarum an. MDCLXXI, inter Officia noviter a Clemente X concessa; colitur sub ritu duplici minori, per totum Ordinem die XVII Decembris, scilicet festo ab XI Decembris, quo obiit translato: nos quoque ejus Acta seposuimus, danda dicto	XVII Decembris.
S. Joannis Apostoli & Euangelistæ, ob manna seu cineres ex sepulcro ejus defluentes, memoria celebratur a Græcis & Arabo-Ægyptiis. Quod erit latius discutiendum ad diem ejus natalem	XXVII Decembris.

DE SANCTO AVRELIANO
EPISCOPO LEMOVICENSI IN AQVITANIA.

[Commentarius]

Aurelianus, Episcopus Lemovicensis, in Aquitania (S.)

Auctore G. H.

[1] Lemovicum urbs Aquitaniæ primæ Episcopalis, habuit S. Martialem fidei Christianæ præconem, & primum Episcopum: cujus Acta erunt illustranda ad diem XXX Iunii. Hujus urbis Episcoporum nomina & gesta conscripsit Bernardus Guidonis, ex Ordine Prædicatorum Episcopus Lodevensis, a Philippo Labbe in Collectione rerum Aquitanicarum edita: in quibus agitur cap. 1 de S. Martiale, ibidemque ista adduutur: Porro gesta ipsius præclara ac felicem exitum conscripsit B. Aurelianus, qui vidit, audivit, ac præsens fuit, dum gesta majori ex parte fuerunt: quem idem sanctissimus Martialis a mortuis suscitavit, ac postea successorem suum adhuc vivens in carne ordinavit. De vita S. Martialis infra agemus: [Non obiit 17 Novembris] interim ex cap. 2 ista prosequimur cum Bernardo, qui ait, quod B. Aurelianus, a S. Martiale, adhuc Paganus ac Pontifex idolorum, a mortuis suscitatus, & ab eodem Episcopus postea delectus, obiit decimo quinto Kalendas Decembris, ac sepultus est in monasterio S. Martialis in ecclesia S. Petri, nunc vero jacet in ecclesia B. Cessatoris extra mutos urbis Lemovicensis. Hæc ibi: Ad em>dictum diem XV Kalendas Decembris in Epternacensi Martyrologii Hicronymiani apographo ista leguntur, sub finem addita: In Galliis Aureliani Episcopi & Confessoris. Verum mendum ibidem esse, quod Bernardus Guidonis aliique assumpserunt, colligimus ex aliis tribus ejusdem Martyrologii Hieronymiani apographis, in quibus hæc ita exprimuntur: In Gallia civitate Aurelianis, depositio Aniani Episcopi & Confessoris. Hoc ergo errore detecto, [sed 8 Maji,] cum Ecclesia Lemovicensi natalem ejus celebramus VIII Maji, quando sub ritu duplici ibidem colitur; & hæc de vita ejus præscribitur recitanda Lectio.

[2] [Elogium ex Breviario Lemovic.] Aurelianus & Andreas, apud Lemovicos ethnicæ superstitionis Pontifices, B. Martialem Christum prædicantem flagris cæsum, cum Alpiniano & Austricliniano, in obscurum carcerem conjecerunt. Quem cum clarissima lux, divinitus affusa, postridie collustrasset, & fores ad preces sanctissimi Apostosponte patuissent; ingenti terræ motu totam civitatem quatiente, aëre horribili tonitru personante, Aurelianus & Andreas icti fulmine perierunt. Tanta rei novitate permoti, sese ad Christi fidem adjunxere plerique, quorum exemplum secuti prævaricatores alii, ubi viderunt de cælo tactos, precibus B. Martialis a mortuis excitatos. Ex eo tempore Aurelianus & Andreas, ex vasis contumeliæ vasa honoris effecti, sese sanctissimo Apostolo commisere formandos: ex cujus ductu ante actæ vitæ commissa expiarunt, in precibus assidui, semel in die pane & aqua contenti. Miraculorum gloria maxime florere cœpit Aurelianus, quibus cum ejus sanctitatem testari videret B. Martialis, accedente litterarum peritia, & prædicandi verbi divini facultate, eum sibi successorem designavit. Præclare ergo & laudabiliter administrata per quindecim annos Lemovicensi Ecclesia, migravit in cælum, cujus corpus pridie Nonas Maji prope sepulcrum B. Martialis conditum est. Hæc ibi; Verum hic dies octavus Maji non pridie, sed postridie Nonas Maji scribendus est.

[3] In eodem Breviario Lemovicensi ad diem XV Februarii festum revelationis S. Aureliani Episcopi & Confessoris sub ritu duplici celebratur, [Festum revelationis 15 Februarii.] & in secundo Nocturno quarta Lectio recitatur hujusmodi. Aureliani Lemovicensis Episcopi corpus prope sepulcrum B. Martialis primo conditum est: ubi cum non inveniretur, quoque in sequentibus temporibus illatum esset ignoraretur; oblitterata rei memoria, ad annum millesimum trecentesimum decimum quintum repertum est in æde S. Cessatori sacra. [an. 1315] Quod cum rescivisset Reginaldus Antistes, eo cum sacra pompa processit; habitoque ad effusam populi multitudinem de S. Aureliani laudibus sermone, Reliquias ejus super altare S. Cessatoris, decimo quinto Kalendas Martii, honorificentissime collocavit: unde postmodum in sacellum, [sacellum illi, erectum.] ejusdem Sancti nomine dedicatum, in urbem translatæ sunt. Hæc ibi. Prædictus S. Cessator floruit tempore Caroli Martelli, & colitur sub ritu duplici in Ecclesia Lemovicensi XV Novembris. At memoratus Reginaldus, cognomine de la Porte, ordinatus traditur Episcopus Lemovicensis anno MCCXCIV, qui adjuncto secum Collegio Ecclesiæ Lemovicensis, ac diversorum monasteriorum Abbatibus & Religiosis, corpus Aureliani Lemovicensis Præsulis anno MCCCXV, die XV Kalendarum Martii relevavit cum summa devotione, & in capsam propriam transtulit: [capsa reliquiarum.] quam postea super altare ecclesiæ S. Cessatoris decentissime collocavit, postea Archiepiscopus Bituricensis electus anno MCCCXVI. Ita ex Chronico S. Martialis Sammarthani in Episcopis Lemovicensibus. Ferrarius in Catalogo generali celebrat ad dictum XV Februarii memoriam S. Aureliani, quam revelationem ejus appellat Saussajus.

[4] Extat Vita S. Martialis, a Carmelita Beauxamis subjuncta Vitis Apostolorum, quæ sub Abdiæ Babylonici nomine circumferuntur, & est illa ejusdem cum hisce farinæ: cujus fabulas aliquot profert Ioannes Hessels Theologus Lovaniensis, & post eum Franciscus Bosquetus in Historiarum Ecclesiæ Gallicanæ par. 2 pag. 53 & sequentibus, qui dictæ S. Martialis Vitæ auctorem, [An & qualis ab eo scripta sit Vita S. Martialis.] imperitum Theologum & supinum historicum appellat. Quicumque, inquit, ille fuerit, antiquitatem & fidem captavit his verbis, quibus finem imposuit, ac si Aurelianus Martialis discipulus & successor ipse scripsisset, his inquam verbis: Ego vero Aurelianus, licet non omnia cognoverim, quæ, antequam ab ipso sacri baptismatis unda regenerari meruerim, plane didicerim; tamen postquam ab illo ab inferni claustris liberatus, superis sum vitæ redditus, quæque audire relatu ac videre potui visu, rejicere minime curavi. Hæc ibi: ad quæ alludens Bernardus Guidonis, asserit Aurelianum conscripsisse, qui vidit, audivit ac præsens fuit. Addit Bosquetus Vitam S. Martialis, quæ ab Aureliano scripta dicitur, non amplius extare. Rationes ejus lector poterit consulere, & nos ad Vitam S. Martialis accuratius eas poterimus examinare.

DE S. VICTORE MAVRO
MARTYRE MEDIOLANI.

ANNO CCCIII.

[Praefatio]

Victor Maurus, Martyr Mediolani (S.)

Auctore G. H.

Celeberrima est apud omnes Latinos memoria S. Victoris Mauri militis, Mediolani in Insubria martyrio coronati. Antiqua quatuor apographa Martyrologii Hieronymiani hunc VIII Maji auspicantur hoc modo: [Memoria in sacris fastis 8 Maji,] VIII Idus Maji, Mediolani Victoris. Adstipulantur vetustiora Martyrologia, Richenaugiense prope Constantiam, Augustanum S. Vdalrici, em>Vaticanum Ecclesiæ S. Petri, Divionense, Atrebatense, aliaque: in quorum aliquibus ista leguntur: Mediolani S. Victoris Martyris, capite cæsi. Vsuardus hoc eum elogio exornat: VIII Idus Maji. Mediolani natalis S. Victoris Martyris, qui a primæva ætate Christianus, cum esset in castris Imperialibus miles, compellente Maximiano ut sacrificaret, in confessione Domini fortissime perseverans, primo graviter fustibus cæsus, sed Deo protegente doloris expers; dein liquenti plumbo perfusus, sed nihil penitus læsus; novissime gloriosi martyrii cursum capitis abscissione complevit. Similia aut etiam longiora ex Actis desumpta encomia habent in suis Martyrologiis Rabanus, [7 Maji,] Ado, Notkerus & alii posteriores cum hodierno Martyrologio Romano. At pridie ejus solennitas celebratur in antiquo MS. Reginæ Sueciæ, a Luca Holstenio in Animadversis ad Martyrol. Romanum edito, his verbis: Nonis Maji Mediolani natalis S. Victoris Martyris, [14 Maji,] cujus passio ibidem celebratur. Altera eaque solennis veneratio pridie Idus Maji, seu XIV die dicti Maji recurrit, quando a S. Materno Episcopo Mediolanensi sacrum ejus corpus fuisse sepultum infra in Actis dicitur: & hoc festum em>translationis indicatur in antiquo Missali anni MDXXII, & Breviario anni MDXXXIX, item a Galesinio, Molano & Ferrario: item sub nomine Mauri cum longo encomio in Viola Sanctorum, Hagenoæ anno 1508 excusa, & in MS. Florario. At sequenti die XV Maji, quæ est Octava, [& 15 Maji,] iterum Victor Martyr Mediolani refertur in quatuor antiquis apographis Martyrologii Hieronymiani, & alio MS. em>Reginæ Sueciæ de quo supra. Verum an ibi de eodem Victore, an de alio diverso agatur, nobis est incertum, uti dicto die inter Prætermissos annotamus.

[2] [Ecclesia S. Victoris ad Corpus.] Plures sunt in urbe & diœcesi Mediolanensi S. Victori dicatæ ecclesiæ: harum præcipua potest censeri ecclesia S. Victoris, ad corpus dicta, quod in ea sacrum ejus corpus adservetur. Hæc, centum & amplius paßibus distans ab ecclesia Ambrosiana, fuit olim Portiana dicta, & aliquamdiu Metropolitana. Ibi sepultus est Arnulphus istius nominis secundus Archiepiscopus Mediolanensis, ab Arciaco cognominatus, qui sedit ab anno undemillesimo, usque ad annum decimum nonum supra millesimum, & novam ecclesiam S. Victoris ad Corpus construxit, cum monasterio Ordinis Benedictini; [cum monasterio Benedictino, nunc Olivetano:] sed hæc Abbatia in Commendam postmodum data, ac tandem anno MDVII ad Patres Olivetanos translata est, a quibus anno MDLX cœpta est extrui nova ecclesia, ad quam corpora SS. Victoris Martyris & S. Satyri fratris S. Ambrosii translata fuerunt anno MDLXXVI: qua de re accurate agens Ioannes Petrus Puricellus, in Monumentis Ambrosianæ basilicæ cap. 19. Cum, inquit, monachi Olivetani sanctum Cardinalem Archiepiscopumque Carolum Borromæum rogassent, us per se vel per alium sacras lustraret Reliquias, quæ in veteri extarent basilica, quæve inde in recentem transferendæ forent; [Corpus S. Victoris an. 1576 traslatium.] Carolus ipse tandem illic affuit die Veneris vigesima Julii mensis, atque sic in publico Documento, sexta inde die confecto (quo universa hujus Reliquiarum Visitationis ac deinde Translationis Repositionisque acta ex ordine recensentur) scriptum invenimus, quod & nos inde transcribimus.

[3] Ad præsentiam Illustrissimi & Reverendissimi D. D. Caroli, tituli S. Praxedis Presbyteri Cardinalis, sub altari majori ecclesiæ S. Victoris fuit inventa marmorea quædam capsa, sex lapidibus sibi mutuo cohærentibus laminis plumbeis constructa: in qua fuerunt reperta Corpora gloriosissimorum Sanctorum Victoris Martyris & Satyri Confessoris, disiuncta inter se dilucido intervallo. Corpus enim S. Satyri erat a læva S. Victoris, ejusdemque capiti innitebatur lapis lateritius (signum maximæ antiquitatis) in quo scripta legebantur hæc verba; videlicet S. Satir. A dextra vero S. Satyri erat situm corpus S. Victoris, habens innixum omnino in omnibus similem lapidem lateritium supradicto: in quo legebantur hæc verba, videlicet S. Victor, quorum litteræ V & T erant scriptæ modo retrogrado. Et hæc omnia præsentibus multum Reverendis Dominis, Rodulpho de Cruce Primicerio Ecclesiæ majoris Mediolani, Joanne Francisco a Basilica Petri Ordinario præfatæ Ecclesiæ, ambobus habitantibus in Canonica: Petro Galesinio Protonotario Apostolico, Abbate S. Ambrosii Majoris Mediolani, Priore ejusdem Ecclesiæ, & Abbate S. Victoris. Hæc ibi. Dictus Galesinius in Notis ad suum Martyrologium & diem VIII Maji, [caput an. 1602 argenteæ thecæ impositum.] ubi de S. Victore agit, testatur se huic Translationi interfuisse. Postmodum, uti docet idem Puricellus, utrumque Caput, tam Victoris quam Satyri, anno Christi supra millesimum sexcentesimum secundo, die Martii vigesima tertia, coram basilicæ Metropolitanæ tunc Decano Antonio Seneca & aliis, solenniter extraxerunt ex arca, in qua Sanctus illa Carolus olim reposuerat, & in duobus argenteis capitibus collocarunt, ut inter sacras gestari processiones, populoque ad venerationem certis diebus exponi possent. Qua de re publicum etiam extat instrumentum, tunc temporis a Jacobo Antonio Cerruto, Curiæ Archiepiscopalis Notario, confectum.

[4] Hæc Puricellus, qui inde concludit caput S. Victoris Martyris, quod apud Volaterranos adservatur, non em>esse hujus Martyris Mediolanensis, licet id Raphaël Volaterranus lib. 20 Anthropologiæ scripserit sub initium seculi XVI, [est Volaterræ etiā caput S. Victoris M.] & post eum Lucas Alemannius creatus anno MDXCVIII Volaterranus Episcopus affirmarit, curaveritque lapidi marmoreo ad altaris majoris lævam erecto insculpi. Egimus III Februarii de S Candido Martyre Romano, cujus corpus Volaterræ adservatur, & una indicavimus insigne scriptum publica auctoritate de omnibus Reliquiis confectum fuisse & ad nos missum: in quo exhibetur antiquissimum monumentum in sacrario asservatum, quo indicatur dedicata ecclesia a Callisto II Papa anno MCXX die XX Maji, & sub finem ista adduntur: Insuper Papa Ecclesiæ & Clero populoque Vulterrano caput devotissimum, auro ornatum, invictissimi Martyris S. Victoris dono dedit: qui a Clero & populo in Protectorem civitatis & Patronum humiliter susceptus est. Hæc ibi: quæ latius ex Volaterrano & aliis deducit Vghellus lib. 1 Italiæ sacræ in Episcopis Volaterranis, & schema ipsius calvariæ sculptum exhibet: & iterum Puricellus in Dissertatione Nazariana cap. 46 num. 20. Quia vero nullius mensis Sancti a nobis eduntur, quin inter illos sint decem, duodecim, sedecim aut plures Martyres, Victoris nomine appellati, præter alios Victorios, Victorinos, Victorianos em>nominatos, arbitramur alicujus Sancti Victoris caput, aliaque ejus ossa a Callisto Papa Roma submissa aut coram donata. Adeo ut prudenter a Volaterranis ad ejus ad venerationem assumptus non sit dies VIII Maji, quo S. Victor Mediolani coronatus est, sed XIII Maji, quo alter Victor potuit Martyr obiisse: & talis datur a nobis Victor cum aliis Martyribus coronatus dicto XIII Maji Polentiæ, [sed alibi forte coronati.] & quidem (ut ibi dicimus) in Piceno inter Maceratam & Septempedam. Quid autem si XIII Maji assumptus fuerit, quod eo die sit acceptum sacrum caput & publicæ venerationi expositum? Tunc potius arbitraremur eas esse Reliquias alicujus Sancti Romæ paßi. Ita & nos Antverpiæ, in ecclesia Domus Professæ Societatis Iesu habemus corpus S. Victoris Martyris Romani, & pro ejus veneratione elegimus Dominicam post festum S. Martini Episcopi Turonensis. Sed hæc decisioni Volaterranorum relinquimus, & ad ecclesias S. Victori dicatas revertimur.

[5] [ecclesia S. Victoris ad Cælum aureum.] Altera igitur est ecclesia S. Victoris, ad Cælum aureum olim dicta, nunc S. Satyri appellatur, basilicæ Ambrosianæ vicina, a qua vix denos passus distat, & in ea basilica est altare S. Victoris ad Cælum aurem. Præterea teste laudato supra Puricello, ejusdem S. Victoris, tamquam Tutelaris ac Præsidis, effigies ibi cernitur adhuc antiquissima, musivo elaborata opere, in ipsius ecclesiæ fastigio ac vertice, concamerato & auro circumquaque fulgenti. Quocirca ex ejusmodi fastigio ac vertice aurato profecta videtur ea ipsa S. Victoris ad Cælum aureum appellatio. Ceterum effigies ipsa hunc prorsus in modum se habet. Tam dextra quam sinistra manu separatim Crucem gestat, grandioribus inscriptam in transversa parte characteribus. Dextræ quidem sic est inscriptum Pane gratiæ, sinistræ vero sic, Faustin. adestque sic etiam sinistra tentus manu liber adapertus, & inscriptus Victor, ne dubitare quispiam posset, cujus Sancti ea foret effigies. Hæc ibi Puricellus, [in qua etiā caput S. Victoris,] & post aliquot paginas addit, ejusdem Victoris Caput sibi Ambrosianos monachos vendicare, sed majori tamen parte mancum: & hoc forte facilius cum Ecclesiæ Volaterranensis credulitate componi posse. S. Ambrosius in sermone pro festo SS. Nazarii & Celsi Martyrum asserit, urbem Mediolanensem possidere populos Martyrum: [sorte alterius Mediolani passi.] ex his ad VI Maji dedimus syllabum Martyrum LXXIX suis nominibus expressorum, & inter hos tres Victores appellatos, iterum XIV Maji daturi quatuor Martyres, & horum coryphæum Victorem, Mediolani coronatos. Quidni aliquod horum caput apud Ambrosianos monachos in veneratione arbitremur esse? Sed & hanc controversiam inter em>sese ipsi dirimant Mediolanenses.

[6] [alia S. Victoris ecclesiæ] Duas alias basilicas indicat idem Puricellus adhuc extantes, unam S. Victoris ad Ulmum, alteram S. Victoris ad Theatrum appellatam. Dicitur infra in Actis S. Victor ductus ad silvulam, quæ ad Ulmos appellatur, ubi viridarium habebat Imperator, & ibi decollatus. At cum ante S. Victor fugisset, inventus est in stabulo ante theatrum. Hinc ad perpetuam S. Victoris memoriam, ibidem illi erectæ fuerunt ecclesiæ. Paulus Morigius in Sanctuario Mediolanensi pag. 140 describit ecclesiam S. Victoris ad theatrum, asseritque inter varias Reliquias, aliquas etiam S. Victoris ibidem asservari. Illustravimus præterea ad diem XIII Februarii Vitam SS. Haymonis & Veremundi fratrum, qui in venatione ab apris discerpendi, conspicati summo in colle ædem constructam dicatamque S. Victori Mauro, qui Mediolani lauream martyrii adeptus, multis in ea diœcesi templis honoratur; voverunt se ibidem monasterium ædificaturos, illudque Virginibus Ordinis Benedictini extruxerunt & dotarunt, in Meda vico diœcesis Mediolanensis. Meminit quoque dictus Morigius pag. 237 Ecclesiæ Collegiatæ S. Victoris constructæ in antiquo oppido Varesio. Et hæc abunde sufficiunt, ut cultus & veneratio antiqua pro certo habeatur: em>quibus adjici possunt quæ infra subjicimus Actis ex S. Gregorio Episcopo Turonensi de sumpta.

[7] [Passus est S. Victor sub Maximiano Herculio,] Quo autem tempore S. Victor passus sit, & qua fide scripta Paßionis historia, paucis proponendum. Acta habent regnante Maximiano Imperatore, in civitate Mediolanensi fuisse ingentem persecutionem Christianorum, scilicet ut supra diximus quando ea urbs teste S. Ambrosio possedit populus Martyrum. Fuit is Maximianus Herculius qui cum Diocletiano imperavit, & Mediolani ut plurimum vixit, urbis ambitum ampliavit ac muro circumdedit, palatium duabus turribus sublime fecit: præterea statuas, signa, columnas passim erigendo simillimam Romæ efficere studuit: uti tradit Tristanus Calchus lib. 1 Historiæ Mediolanensis sub finem. [& Anolino Consiliario] Persequendis porro Christianis adfuit Maximiano similis farinæ Consiliarius Anolinus, homo in sanguine Christianorum effundendo ferocißimus, cujus crudelitatem explicant Acta SS. Naboris & Felicis XII Julii Laude Pompeja occisorum, atque SS. Firmi & Rustici Veronæ IX Augusti coronatorum: quorum Acta sic incipiunt: Regnante impiissimo Imperatore in civitate Mediolanensi, facta est persecutio ingens Christianorum &c. Plura de Anolino indicavimus XXIII Martii ad Vitam S. Proculi Episcopi Veronensis num. 6. em>Idem Anolinus in torquendo S. Victore, dum Mediolani præsens adesset Maximianus, partem præcipuam egit. Neque hic difficultas est aliqua: verum ut res acta credatur eodem quo ipse Maximianus obiit anno, quod ex Actis sequitur, adeoque anno post abdicatum ab eodem Imperium, sexto non caret difficultate.

[8] [Acta testis oculati auctoritatem præferētia.] Acta illa ex antiquis monumentis ante ducentos circiter annos edidit Boninus Mombritius Mediolanensis, & inscripsit Cicho Simonetæ Ducum Mediolanensium Secretario. Eandem nobis descripsimus ex codice MS. bibliothecæ Casinensis litteris Longobardicis exarato, item ex codice perantiquo Treverensi Imperialis monasterii S Maximini, & reperimus in Ms. Christinæ Reginæ Sueciæ num. XIII signato. Eadem submisit nobis Petrus Franciscus Chifletius ex Ms. eruta, sed contracta. Eadem edidit Laurentius Surius, sed stylo hinc inde nonnihil expolito: eorumdem compendium extat in Breviario Mediolanensi juxta institutionem S. Ambrosii anno MDXXXIX excuso, in quo tres Lectiones ex hac Vita contractæ præscribuntur, hoc VIII Maji, quo passus est, ad Matutinum recitandæ. Præclarum etiam ex iisdem acceptum elogium insertum est Missali Mediolanensi anno MDXXII excuso, quod in Præfatione Missæ solet recitari. Hæc omnia eo faciunt ut intelligatur, illa, quæ dixi, Paßionis Acta, paßim, & sine em>scrupulo recepta fuisse. Neque de veritate martyrii dubitandum existimo: vereor tamen ut ipsa Acta tam antiqua ac sincera sint, quam videri facit periodus ultima; in qua postquam narratum est, quomodo Anolinus exceptores Palatii adjurarit, ut unusquisque proferret quascumque habebant de Victoris martyrio chartas vel schedas, easque fecerit incendi ante se; sic deinde legitur: Tunc & ego Maximianus, notarius Maximiani Imperatoris, Christianus ab infantia mea, juravi per Paganismum eorum: & tamen per noctem cum luminaribus in Hippodromo Circi scripsi hæc, prout memoria potui retinere, quia ibi manebam: & adjuravi, ut siquis inveniret scripturam hanc, Christiano viro non negaret. Hæc omnia ego Maximianus oculis meis vidi, Deo teste & sancta Trinitate.

[9] [talia non sunt,] Scripsisset ergo ea Acta, non tantum oculatus testis, sed etiam scripsisset recenti memoria, durante adhuc persecutione: scriptum vero suum nō ausus per se ipsum tradere Christiano homini, reliquisset in publico temere abjectum. Quid enim temerarium magis quam ubi tot idololatræ forent; qui illud citius decerpturi videbantur, quam ex scriptoris voto Christianis tradituri, sperare futurum, ut in horum manus illud veniret? Quid incredibilius, quam quod nocturno isti ac furtivo scripto auctor ipse suum apponeret em>nomen, & latere volens, cuicumque illud inventuro vellet innotescere, cum manifesto vitæ suæ periculo? cujus tamen servandæ causa impium juramentum a se conceptum fatetur, adeo erat in Christi fide profitenda languidus. Quomodo igitur suspecta non sit cautela tam parum cauta?

[10] [sed cum jam idolatræ vocarentur Pagani] Nihilo minus me movet, quod Paganorum Deos, & Paganismum videam nominari: numquam enim credam ita scripturum fuisse aliquem qui Maximiani tempore vixerit. Iacobus Gothofredi ad Codicis Theodosiani librum 16 tit. 10 de Paganis, antiquißimam talis nominis mentionem, quam hactenus potuerit invenire, refert ad initia Valentiniani & Valentis sive annum Christi CCCLXV: & nullus dubitat quin ea phrasis originem habuerit a Christianis, ita contemptim appellare idololatras exorsis, postquam eorum superstitio per Christianos Imperatores proscripta ex urbibus ad pagos abiit: quod ab illo erudite discussum videre lector poterit. Mihi non videtur multis opus ad id probandum, quod ipsum nomen quasi per se loquitur. Neque enim quo modo Gentiles atque Ethnicos dixerunt Christiani, voce ab initio Ecclesiæ usurpata, [florente Christianismo scripta:] sic & Paganos dictos putes, quasi deficiente Latinitate Pagus dictum sit totum Imperium Romanum, & in eo sensu appellata sit Pagana religio, quæ paßim ab omnibus ubique em>tenebatur. Quod autem strictiori ac magis Latina notione, Pagani dicti sunt, tam quam rustici & agrestes, vel ex hoc probare possumus, quod in nostra Teutonica lingua nullam a majoribus acceperimus vocem quæ illi Latinæ respondeat, quam cui vilis ista & plena contemptus significatio subsit, quando idololatras appellamus Heydenen, a nomine Heyde, quod nobis etiam nunc notat campum, & quidem incultum, eo quod extra communis habitationis loca, ad illa quasi deserta relegati forent, ubi superstitiones avitas utcumque exercebant.

[11] [fide non optima,] Quisquis igitur ille fuit, qui vel primus hæc Acta ex majorum traditione composuit, vel antiquitus scripta interpolavit; qua parte maximam eis voluit conciliare auctoritatem oculati testimonii, hac eis detraxit etiam simplicem bonæ fidei prærogativam, dum fraude usus comperitur. Quare nec jam audemus ei temporis notæ fidere, quam faceret Sanctus, Maximiano nuntiari jubens, quia hoc anno morietur: Nam fidei tam vacillantis auctoritate parum verisimile fit, hominem, quamvis Christianis infensißimum, eo tempore vexandis illis potuisse vacare, quo totus intendere debuisset stabiliendo, quod temerario ausu resumere præsumebat Imperio, [ideoque non persuadent rem actam an. 310.] in ipso rei agendæ conatu oppressus extinctusque. Itaque feralem illam persecutionem, cujus aliorum plurium Sanctorum Acta meminerunt, em>& in qua S. Victor triumpbavit (nulla habita ratione istorum sic temere adjectorum verborum) referam ad ultimum Diocletiani & Maximiani corregnantium annum, Christi CCCIII, quo præsens Mediolani Maximianus crudeli præfuit carnificinæ. Non etiam magni faciam quod tyranno dicitur comminatus Sanctus, quod cum mortuus fuerit nulla eum capiet sepultura, nisi ei tibiæ frangantur: quia tale nihil alibi lego, sed bene apud Eusebium ad calcem lib. 8, quod laqueo vitam abrupit, juxta quoddam dæmonum vaticinium, hujusmodi supplicio merito affectus ob quamplurima quæ admiserat scelera; idque Maßiliæ, quo profugerat, Maxentio III solo Consule, ut scribit idatius, id est anno Christi CCCX.

ACTA MARTYRII
Ex Codicibus MSS. & Mombritio.

Victor Maurus, Martyr Mediolani (S.)

BHL Number: 8580

EX MSS.

[1] Regnante impio Maximiano Imperatore, in civitate Mediolanensi erat persecutio ingens Christianorum. Erat autem ibi quidam miles, Maurus genere, nomine Victor, notissimus Imperatori. Tunc renuntiaverunt Ministri Imperatori dicentes: Domine Clementissime Imperator, Victor Maurus, Christianus effectus, blasphemat deos nostros, & dicit eos dæmonia esse. Tunc indignatus Imperator jussit eum comprehendi & ad se perduci: cui & dixit: [coram Imperatore fidem professus,] Victor miles noster, quid tibi deesse existimasti, ut te Christianum fecisses? Victor respondit. Non ego nuper Christianus effectus sum, sed ab ineunte ætate mea. Maximianus Imperator dixit: Ergo, ut asseris manifeste, Christianus es? Victor respondit: Ego manifeste Christianus sum, & Christum Jesum filium Dei vivi de Maria Virgine natum adoro, & credo corde, & ore laudare non cesso. Tunc Maximianus Imperator, ira repletus, jussit eum in carcerem mitti juxta Circum, qua itur ad portam Ticinensem, & diligenter custodiri, dicens ad eum: [in carcere inedia torquetur:] Vade Victor, tracta tecum qualiter possis evadere tormenta horrida, quæ te fortiter laniabunt, si sacrificare nolueris. Missus itaque in carcerem fecit ibi dies sex, & jussit Imperator ut neque panem neq; aquam darent ei. Septima autem die jussit sibi Maximianus Imperator tribunal in hippodromo Circi parari, & jussit adduci S. Victorem, & ait ad eum: Quid est Victor, quid tractasti circa salutem tuam? S. Victor respondit: Salus mea & virtus mea Christus est: cujus spiritu nutrior, quem in visceribus meis accepi.

[2] Tunc Maximianus Imperator, ira repletus, jussit fustes afferri, & in conspectu suo eum extendi & cædi, a & tres terniones transire & clamare ei: Sacrifica diis, quos Imperator & omnes adorant. Cumque fuisset cæsus, [fustibus cæditur:] jussit eum erigi: cui & dixit: Victor, audi consilium meum, & accede & deservi diis istis: quia nemo melius potest deservire eis quam tu, præsertim cum sis canis decoratus. S. Victor respondit: Beatus David Rex & Propheta docet dicens: Omnes dii gentium dæmonia sunt, Deus autem noster cælos fecit: si ergo ab initio dæmones appellantur, b quomodo eos adorabo? [Psal. 95] Tunc Maximianus Imperator dixit ei: [spernit honores & munera:] Ecce do tibi honorem Magistri militum, & aurum & argentum multum, & ministeria & possessiones, tantum immola diis istis, quos nos colimus. Victor respondit: jam dixi, & iterum dicam: non sacrificabo dæmoniis, sed Deo sacrificium laudis me ipsum offero: quia scriptum est, omnis sacrificans dæmoniis & non Deo eradicabitur. [Exod. 22] Anolinus Consiliarius Imperatoris dixit: Victor, promissi sunt tibi honores a clementissimo Imperatore: quare non sacrificas diis, quos Imperator adorat, & quibus cervicem suam flectit? S. Victor respondit: Ego præmia a vobis promissa non accipio: sed a Deo meo quotidie accipio c fortitudinem.

[3] Tunc iratus Maximianus Imperator jussit eum iterum in carcerem mitti ad portam, quæ dicitur Romana; & ibi custodiri a militibus. Cumque ibi esset diebus tribus, jussit eum de carcere educi, & dixit ad eum Imperator: Victor, immola diis istis, quos deos esse vera divinitas comprobavit. S. Victor respondit: Ego diis paganorum non immolo: turpe est enim mihi ut quod in baptismatis sanctificatione percepi, a te homine corruptibili & in omni necessitate constituto coactus deseram. Non facio: fac quod facturus es: quia ego scio quod fortior te est qui pugnat pro me. Tunc Maximianus Imperator, & Anolinus Consiliarius ejus, jusserunt fustes afferri d & extendi eum, & quinque terniones transire, & clamare ei, [iterū fustibus cæditur.] Sacrifica diis quos Imperator & omnes adorant. Tunc S. Victor, cum esset in pœnis positus, dolores non sentiebat: sed sic oravit ad Dominum dicens: Domine Jesu Christe, cujus annona quotidie nutrior, Rex meus & Deus meus, adjuva me in pœnis istis positum. Tunc Maximianus Imperator dixit ei: Victor, consule sanguini tuo, & immola diis istis, quos omnes adorant. Nam per deos & per salutem meam & statum reipublicæ, quia nisi sacrificaveris, e diversis te faciam pœnis spiritum exhalare. Et ne speres quia si a me punitus fueris, ut te Christiani servum meum sibi Martyrem faciant: sed ibi te jactari jubeo, ubi numquam corpus tuum inveniri possit. S. Victor respondit: Non sacrifico: fac quod tibi videtur: non de servo tuo facies sicut dixisti, sed de servo Christi. Tunc indignatus Maximianus Imperator, quod sic ei respondisset, jussit eum in carcerem mitti iterum ad portam quæ dicitur Romana, & pedes ejus in cippo extendi.

[4] [constans in variis tentationibus,] Cumque ibi esset reclusus, misit ad eum Anolinus Consiliarius Imperatoris dicens: Ite, dicite Victori. Homo, male desperasti de vita tua, f consule sanguini tuo, & ne amplius ad iracundiam provoces Imperatorem: audi consilium meum & sacrifica diis nostris, & pete ab Imperatore qualem volueris honorem: nam per deos & per salutem Imperatoris multa tibi tormenta præparantur. S. Victor respondit ad illos qui venerant ad eum: Ite, dicite Anolino. [Psal. 96] Ego diis Paganorum non immolo, quia docet nos scriptura, confundantur omnes qui adorant idola & qui gloriantur in simulachris suis. Ego autem Deum vivum & verum adoro, ut non confundar in æternum. Cumque renuntiatum fuisset Anolino, renuntiatum est & Imperatori: & irati sunt valde. Altera autem die jussit Imperator Maximianus educi eum de carcere, & dixit ei Anolinus; Victor, tantum obduratum est cor tuum, ut g non audias Imperatoris jussa & sacrifices? S. Victor respondit: Non sacrifico diis immundis & sine sensu. Tunc Imperator jussit omnia genera tormentorum ante eum afferri, & ait ad eum: Vides, Victor, quanta tormenta te expectant, si non sacrificaveris? S. Victor respondit: Ista tormenta, quæ tu mihi inferre vis, nihil sunt: [plumbo liquato perfunditur,] sed a Deo meo majora tibi præparabuntur in illa die justi judicii. Tunc Maximianus Imperator, indigne ferens hoc, quod eum aperte blasphemasset, jussit plumbum adduci & eliquari, & totum corpus ejus perfundi. Et cum perfunderetur, sic oravit ad Dominum, dicens: Domine Jesu Christe, pro cujus nomine hæc sustineo, adjuva me & libera me, sicut liberasti tres pueros immaculatos de medio camini ignis ardentis, & confudisti tyrannum; ita mitte nunc & libera servum tuum, [absque ulla læsione.] ut erubescat Maximianus cum satellitibus suis. Et statim adfuit Angelus Domini, qui plumbum ita frigidum fecit, quasi aquam de fonte levatam, & non est combustum corpus ejus in ulla parte. Tunc expandens manus suas B. Victor, benedixit dominum, dicens: Benedico te, Christe Jesu, fili Dei vivi, quia dignatus es misereri servo tuo, & misisti Angelum tuum Sanctum, qui & plumbum refrigeravit, & plagas, quas in me exercuit impius Maximianus, unguento tuæ misericordiæ unxit. Tunc Maximianus cœpit in stupore esse & omnes qui aderant, eo quod non combustum fuisset corpus ejus. Tunc S. Victor dixit: Gratias tibi ago, Domine Deus, pater Domini nostri Jesu Christi, qui & plumbum refrigerasti, & tormenta horrida me vincere fecisti, ne facias me obsecro h superari ab hominibus istis.

[5] Tunc Maximianus Imperator jussit ut duceretur ad portam quæ dicitur Vercellina: & dum expectarent quæ juberet Imperator, repausaverunt ibi. Tunc milites qui custodiebant S. Victorem soporati sunt: & exurgens S. Victor fugit & abscondit se i in stabulo ante theatrum. [e latebra reductus,] Tunc exurgentes milites secuti sunt eum, & invenientes unam mulierculam interrogaverunt eam, dicentes; Non vidisti huc hominem canum excisa veste ire? Respondit mulier, & dixit: Vidi huc hominem canum excisa veste fugere. Sequentes vero milites per viam quæ vocatur stabuli, pervenerunt ante theatrum; & intrantes in stabulum, invenerunt S. Victorem absconsum ante capita equorum. Tunc milites k injuriantes eum eduxerunt foras. Audiens hæc Maximianus quod S. Victor fugisset, indignatus est militibus suis, jussitque aliis militibus ut educeretur foras civitatem, ad hortum qui vocatur Philippi. Ipse autem Imperator deambulans in hippodromo circi, misit ad eum l cursores dicens: Ite, dicite Victori: desperasti de vita tua, & non vis sacrificare: per deos si non sacrificaveris, faciam te capitalem subire sententiam. Quibus S. Victor respondit: Ite, dicite Imperatori vestro, quod facturus es fac celerius, quia ego desidero percipere mercedem meam a Deo meo, [& damnatus ad mortem] propter quem ista patior, quia tempus est: si tamen illi placeat, qui mihi dedit animam & spiritum. Tunc Maximianus Imperator jussit vocari m scurrones, & jussit eis ut deceretur ad silvulam quæ ad n Ulmos vocatur, ubi viridarium habebat Imperator, & ibi decollaretur. Et cum duceretur S. Victor, dixit militibus, qui eum ducebant: Dicite Imperatori Maximiano, quia hoc anno o morietur, & cum mortuus fuerit nulla eum capiet sepultura, nisi ei tibiæ frangantur. Et cum hæc dixisset pervenerunt ad locum, & fecit orationem dicens: Gratias tibi ago, [capite plectitur.] Domine Jesu Christe, quia non me segregasti a Sanctis tuis concivibus meis p Nabore & Felice. Benedico te & gratias tibi ago in omnia secula seculorum. Amen. Completa vero oratione amputatum est caput ejus ab scurrone.

[6] Tunc jussit Imperator, ut nemo sepeliret corpus ejus, ut a bestiis devoraretur. Et post dies sex misit Imperator Quæstorem suum cum militibus, [Corpus a bestiis asservatum] ut videret si jam a bestiis aut a serpentibus devoratum fuisset. Euntes autem invenerunt corpus ejus intactum, & in nulla parte contaminatum, & duas bestias, unam ad caput & aliam ad pedes, custodientes corpus S. Victoris: & revertentes nuntiaverunt Imperatori. Tunc jussit Imperator ut sepeliretur corpus ejus. Postquam vero permissum est ut sepeliretur corpus Martyris, abiit Sanctus & beatissimus Vir q Maternus Episcopus, & invenit duas bestias, unam ad caput & aliam ad pedes custodientes corpus ejus, & ipsum quasi eadem hora fuisset decollatus. At bestiæ, ubi viderunt S. Maternum Episcopum, dederunt locum; & tamdiu ibi steterunt, quamdiu fuisset levatum corpus ejus: [sepelitur a S. Materno Episcopo:] quod involventes in linteaminibus, perduxerunt non longe ab ipsa silvula, & sepelierunt in pace. Tunc Anolinus Consiliarius jussit comprehendi omnes exceptores qui erant in palatio, & fecit eos jurare per Deos suos, ut si quis haberet aliquam chartam vel scedam nemo illam celaret. Tunc juraverunt omnes per deos & per salutem Imperatoris quod nemo illam celaret, & allatis omnibus chartis, fecit eas Anolinus incendi ante se ab scurrone: quod factum valde placuit Imperatori. r Decollatus est autem S. Victor Octavo Idus Majas, & sepultus est a S. Materno Episcopo pridie Idus Majas, regnante Domino nostro Jesu Christo cum Patre & Spiritu sancto, per omnia secula seculorum Amen.

ANNOTATA.

a Ita MSS. cum Mombritio. At Surius his omißis ista habet: Præcone sic clamante.

b em>MS. Casinense, Quomodo eis sacrificabo?

c Surius, Vires & robur.

d Idem: Extensumque Martyrem verberari eique acclamari: Sacrifica &c.

e Mombritius: Faciam te ad omnium hominum experimentum devenire.

f Idem, Consule senectuti tuæ.

g MS. S. Maximini, ut non obedias Imperatoris jussis: ubi Mombr. jussioni,

h Idem MS. & Mombr. Me tentari a diis istis.

i MS. Casinen. Ante capita equorum. Mombr. In amphitheatri stabulo. Ibidem dein erectam fuisse ecclesiam S. Victoris ad theatrum supra diximus.

k Momb. exprobantes ei.

l MS. Casin. Consules.

m MS. S. Maxim. spiculatorem. Surius carnifices.

n Ibidem ecclesiam S. Victoris ad Ulmum constructam fuisse supra diximus.

o De morte Maximiani & hoc loco, supra egimus.

p SS. Nabor & Felix sub eodem Maximiano Imp. & Anolino Consiliario paßi sunt Laude Pompeia: at corpora eorum Mediolani deposita. Coluntur 12 Iulii.

q Colitur S. Maternus Ep. 18 Iulii.

r Sequebantur verba in prævio Commentario num. 8 em>relata, quasi ipsius scriptoris, quæ manifestam continentia imposturam hic merebantur expungi: ultima autem illa particula: Hæc omnia ego &c. deest apud Mumbritium.

ANALECTA
Ex S. Gregorio Episcopo Turonensi lib. 1 Miraculorum cap. 45.

Victor Maurus, Martyr Mediolani (S.)

[Ejus intercessione captivi liberati.] Magnificatur apud Mediolanensem urbem Victor inclitus Martyr, quod sæpius vinctos ab ergastulis dissolvat, captivosque liberos abire permittat. Igitur quodam tempore Apollinaris cum Victorio Duce Italiam petiit, quem ajunt apud urbem Romam interfectum: & Apollinarem incolæ loci quasi captivum retinebant, dicentes: Non videbis patriam tuam, sed dignas, ut satelles tuus, pœnas exsolues. Hæc autem comminati miserunt eum in exilium apud urbem Mediolanensem. Factum est autem ut adveniente festivitate S. Victoris, convenientibus populis & hic vigiliis interesset (sub libera enim custodia absolutus attendebatur) prostratusque coram sepulcro S. Victoris, cum impensius orare cœpisset, ut eum virtus Martyris ab hoc exilio liberaret; circa medium noctis egressus ab æde, audivit unum de egenis loquentem ad alium & dicentem: Quid putas, o compauper, quæ sit virtus hujus Martyris? Verum dico, nec fallor, quia in hac nocte quisquis captivus domino per fugam dilabitur, absolutus in patria accedit, nec amplius ultra reperietur. Hæc Apollinaris verba, quasi auspicium ex Dei nutu missum, accipiens, iterum atque iterum provolutus ad tumulum Martyris, orat ut virtute ejus adjutus absque impedimento possit abscedere. Moxque vocato puero equum sterni præcepit, dicens: Hodie absolvendi sumus a vinculo istius custodiæ. Et ascendentes Alpium juga, congerronum completa multitudine, ita pertransierunt ut a nullo interrogarentur quo tenderent vel unde venirent. Manifestumque est eos præsidio beati Martyris ab hac ærumna fuisse salvatos.

DE SANCTIS MARTYRIBVS
AGATHIO MILITE, MAXIMO PRESBYTERO, ANTHE DIACONO, ARESTINO, MARINO, TAMPO, STERCITA, ROGATA, VICTURIA, FLORIDA, ITEM FLORIDA, LUCIO, DONATA, VICTORE, FLAVIA, JOANNE, NINA, CASTO, GAIO, FURIO, MAXIMO, ITEM VICTORE, JULIA, FELICE, MARCIANO, FAMOSA, HONESTA, NIGRO, BAPTIZIO, RUSTICO, PROCESSO, SECUNDA, MILITO, FELICIA, MAXIMA, DATIVA, TUNIANO, EUTIDIO, SECUNDOLA, DATICA, GUNDINO, TERTULO, CÆLESTINO FAUSTINO, CENERIO, BARACHO, SIDDINO, ITEM NINA, TIDO, MITTUNO, SIRICO, ROGATO, BACCIRO, GADDERO, BEREUSO, DONATA, SPICO, ROGATO, SATURNINA, GAUDIOSA, VITALE, CÆCILIA, JANUARIA, GALLA, SENERO, ROGATA, MATRONA, AUGUSTINA, ITEM SATUNINO, RUFO, VICTORE, FAUSTINO, CITHINO, ZADERO, ANTIQUO, ITEM NINA, SATURO, NICOMA,
BYZANTII, NVNC CONSTANTINOPOLI.

ANNO CCCIII.

[Praefatio]

Agathius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Maximus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Anthes, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Arestinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Marinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Tampus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Stercita, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Rogata, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Victuria, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Florida, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Florida alia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Lucius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Donata, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Victor, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Flavia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Joannes, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Nina, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Castus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Gajus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Furius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Maximus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Victor, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Julia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Felix, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Marcianus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Famosa, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Honesta, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Niger, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Baptizius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Rusticus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Processus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Secunda, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Militus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Felicia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Maxima, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Dativa, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Tumanus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Entidius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Secundina, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Datica, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Gundinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Tertulus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Cælestinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Faustinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Cencrius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Barachus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Seddinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Niria, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Tidus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Mittunus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Siricus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Rogatus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Saturnina, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Glandiosa, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Vitalis, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Cæcilia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Januaria, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Galla, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Senerus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Rogata, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Matrona, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Augustina, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Saturninus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Rufus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Victor, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Faustinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Cithinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Zaderus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Antiquus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Nina alia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Saturus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Nicoma, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)

§ I. Martyrologia deducta.

Auctore G. H.

Byzantii coronati fuere hi Martyres, urbe antiqua postmodum Constantinopoli dicta, quod esset a Constantino Magno instaurata & plurimum aucta; ac deinde Sedes Imperatorum Græcorum, uti nunc regia Turcorum. Primo nomina omnium Martyrum recensemus, dein de S. Agathio, Duce & Antesignano, per quem alii videntur conversi, seorsim agemus; & tam ejus Acta, quam ecclesias illi Constantinopoli erectas, & sacras Reliquias variis in locis adservatas recensebimus. Antiqua Martyrologii Hieronymiani apographa proponunt eorum nomina: & hoc modo MS. Corbeiense Parisiis excusum: [Nomina Martyrum,] Constantinopoli Agati militis, Maximi Presbyteri, Antis Diaconi, Arestini, Marini, Tampi, Victuriæ, Stertiæ, Agatæ, Floridæ, Luci, Donati, Victoris, Flaviæ, Joannis, Ninæ, Casti, Gai, Fori, Maximi, Felicis, Martiani, Famosæ, Honestæ, Nigri, Baptizii, Rustici, Processi, Secundi, Militi, Feliciæ, Maximæ, Dativæ, Tunianæ, Secundolæ, Dativæ Gundini, Tertuli, Cælestini, Faustini, Januari, item Victoris, Zetulæ, Scialæ, Fortuni, Rogati, Faustini, Canerii, Barachi, Siddini, item Ninæ, Tidi, Mattuni, Syrici, Rogati, Donatæ, Bacci, item Gadderi, Breuri, Donatæ, Spici, Rogati, Saturnini, Gaudiosæ, Vitalis, Cæciliæ, Gallæ, Januariæ, Seneri, Rogati, Matronicæ, Agusticiæ, Saturnini, Rufi, Faustini, Victoris, Cittini, Zederi, Antiqui, item Ninæ, Saturi.

[2] Referuntur etiam, sed cum nonnulla varietate in aliis ejusdem Martyrologii apographis: quare, ad majorem claritatem, dictos Martyres dividimus in aliquot decades. Ac primo Agathi scribitur in Epternacensi, [cum aliqua varietate relata.] & loco Antis, in aliis Anthis & Anthosi, & loco Arestini etiam in prædicto MS. Anestini, Stertiæ etiam Sterciæ & Stercitæ. Loco Agatæ, aliis est Rogatæ: & nomen Victuriæ in Lucensi scribitur Victoriæ: cui Florida altera adjungitur in Epternacensi. In secunda decade loco Donati in Epternacensi est Donatæ, & pro Ninæ in Lucensi Ninnæ scribitur, quod nomen cum octo sequentibus deest in MS. Blumiano, uti nomen Casti deest in Epternacensi. Gai aliis est Gagi, uti loco Fori scribitur Furi; & ab aliis adjunguntur nomina Victoris & Juliæ, quorum primum infra in quinta decade reperitur. In em>tertia decade, loco Martiani & Famosæ, in Epternacensi est Martialis & Famoriæ; & Baptizius aliis est Bapticus & Battacus. Loco Processi & Secundi est in Epternacensi Processæ; & in reliquis Secundæ. In quarta decade loco Tunionæ, Dativæ & Faustini, est in reliquis Tumani, Daticæ & Faustinæ. Interponitur etiam in Epternacensi, nomen Entidi; & pro Secundolæ scribitur Secandolæ; uti loco Tertuli & Cælestini est in Blumiano Tertulæ, & in Lucensi Cælestinæ; Gundinus quoque aliis est Gundonus & Guddinus. In quinta decade loco Canerii legitur Ceneri & Cineri; & pro Baracho est in Epternacensi Barasus, in quo desunt nomina Januarii, Zetulæ, Sciolæ (aliis Stialæ & Aialæ) item Fortuni (aliis Fortunæ & Fortunii) ac præterea Rogati & Faustini. In sexta decade loco Tidi in Lucensi est Sidi, & deest in Epternacensi; & loco Bacci legitur Bacciri & Baccuri: & pro Donatæ & Gaderi in Lucensi est Donati & Garderi; & loco Breuri, est bis Berensi & semel Hereusi. In septima decade pro nomine Saturnini est in Epternacensi nomen Saturninæ, em>& Gaudiosa etiam scribitur Gladiosa & bis Glaudiosa, & pro Senero etiam semel Serena & loco Matronicæ semel Matronida & bis Matrona invenitur. In octava classe loco Agusticia semel est Agustina & bis Augustina: & pro Rufo, Cittino, Antiquo in Epternacensi est Rubus, Cithinus, Antiqua; Saturus autem deest in aliis apographis.

[3] Hactenus dedimus quæ in antiquis Martyrologii Hieronymiani codicibus reperimus: ad numerum Sanctorum jam relatorum alludit Notkerus his verbis: Constantinopoli Agathi militis & aliorum valde multorum. Idem Agathius & Maximus nullo indicato loco memorantur in MSS. Augustano S. Vdalrici & Parisiensi Labbæi. At Maximus Presbyter Nicomediæ adscribitur in MSS. Richenoviensi & Rhinoviensi, & in Auctario Greveni ad Vsuardum. In MS. Tamlactensi indicantur nomina Arestini, Marini, Tampli, Stertitiæ, Rogatæ, Victoriæ, Floridæ, Lucii, Donati, Joannis, Ninæ, Flaviæ, Juliæ, Famosæ, Processæ, Secundæ, Feliciæ, Maximæ, Tertuli, Donati, Rustici, Marciani, Baptizi, Rustici, Januarii, Eutidi, Secundilæ, Casti: Item Victoriani, Dati, Odroni, aliis Victoriæ, Dativæ, Gundoni. Adde forsan pro aliis inserta nomina Mariæ, Salviæ, Eppiæ, Synciticæ, Cessi, Zuci, Lurentii, & aliorum decem. Vetustum em>MS. Reginæ Sueciæ ab Holstenio laudatum ista habet: Constantinopoli Maximi Presbyteri, Antos Diaconi & aliorum multorum. Apud prædictum Grevenum S. Achaicus, ad diem VII Maji inter Martyres etiam Nicomedienses collocatur, quem S. Agathium hunc militem, Constantinopoli passum, esse arbitramur, uti ad dictum diem habet Rabanus, qui etiam Achaicum appellat.

[4] [tempus Martyrii.] Egimus XXIII Aprilis de S. Georgio, primo, ut arbitramur, decimæ persecutionis Martyre, quæ persecutio eodem mense Aprili, Paschali tempore, effervescere cœpit sub Diocletiano & Maximiano, anno Christi CCCIII: ostendimusque ex Eusebio, eam crevisse per gradus quosdam, ita ut primis edictis circa X aut XII diem mensis propositis supervenerint alia aliaque, quorum postrema initio Maji debuerunt fuisse promulgata, si juxta hæc processum Byzantii est, uti insinuant Acta omnium Primipili Acacii, & hic una cum ceteris paßionis suæ agonem complevit die VIII Maji. Non alia autem videtur ratio fuisse simul omnes cum eo referendi in Martyrologiis, quam quod eodem loco & die quo ille, pro fide Christi obierint. Scilicet, cum angusti nimium essent etiam capacißimi carceres crescenti indies mulitudini, tertiis edictis promulgatum est, Eusebio teste, ut carceribus inclusi, siquidem sacrificassent, libere abire sinerentur; si vero id renuerent, tormentis gravissimis cruciarentur. Atque hic est tertius ille turbo quem sub Maximiano, Diocletiani genero adversum Dei servos motum ajunt Acta, ut in omni urbe si quis esset qui nollet Deorum culturæ obedire, sine remissione aliqua omnibus suppliciis ac tormentis subjiceretur. Edicta autem quibus id jubebatur, in iisdem Actis tribuuntur nominatim Maximiano: quia hunc spectabat dispositio Occidentis, cui tunc adhuc accensebatur Byzantium, utpote ad Thraciam Europæ primam regionem pertinens.

§ II. Acta martyrii S. Agathii. Peculiaris veneratio apud Græcos & Latinos, Templa Constantinopoli. Reliquiæ variis in locis.

[5] [Acta Latina a Sirleto translata] Acta S. Agathii sive Acacii edidit Aloysius Lipomanus tomo 7 de Vitis Sanctorum Patrum par. 2 pag. 158, Græce reperta in monasterio Cryptæ Ferratæ Ordinis S. Basilii, ab urbe Roma duodecim milliaribus distante, & a Guilielmo Sirleto Latine reddita; ac dein a Laurentino Surio ad hunc diem VIII Maji recusa. Quæ nos hic ad Græci contextus fidem exacta emendataque damus, em>ita ut nova versio videri poßit: ipsa deinde Græca, ex more jam probato, [& Græca eduntur] daturi ad calcem hujus tomi secundi, prout reperimus in Bibliotheca Vaticana, in quam ex dicta Crypta Ferrata sunt translati Codices isti. Auctor passim a Lipomano, Surio & aliis censetur Simeon Metaphrastes, errore olim communi, quo omnia Græce de Actis Sanctorum scripta illi uni attribuebantur. Verum jam alius sensus virorum eruditorum est cum Leone Allatio, [ex MS. Cryptæ Ferratæ.] qui de Simeonum scriptis aliter pronuntiavit, neque inter hujus opera censet hanc S. Acacii Vitam, quam transcripsernnt monachi Cryptæ Ferratæ ex antiquis Græcorum monumentis. Transcripserunt, inquam, non composuerunt, alias non omissuri translationem corporis Scyllaceum, cujus occasione Acta ipsa, ut olim habebantur Constantinopoli scripta, in Italiam delata esse pro certo tenemus.

[6] Sunt illa non tantum antiquiora multo ipsis monasterii illius primordiis, cujus fundator S. Nilus seculo X exeunte floruit, Metaphrasti fere coævus: sed, quantum conjectura possumus assequi, Constantini Magni ævi scripta, ex fide Actorum Proconsularium, non minus graviter quam eleganter, adeoque acceptione omni dignißima. Secuti eadem sunt Synaxariorum auctores: unde in antiquißimo omnium quod Basilii Imperatoris nomen præfert, ad diem septimum Maji hoc elogium profertur. Achatius, Christi Martyr, fuit sub Maximiano Imperatore, ex regione Cappadociæ, [eorum compendium ex Menologio Basilii Imp.] militiam exercens in Scholarum cohorte. Verum tamquam Christianus detectus, comprehensus fuit, & adductus ad regionis Præfectum, ac coram ipso Christum professus, plurimis affectus est verberibus. Deinde ad alium Præsidem dimissus, ac evinctus una cum aliis captivis adductus fuit Byzantium: flagrisque crudelibus & tortuosis lignis toto corpore cæsus, detrusus fuit in carcerem: ubi illico accurrentes e cælo Angeli, sospitem incolumemque ipsum reddiderunt. Ac cum omnes, qui in carcere erant, eum tam repente sanitati restitutum conspicerent, Christianam etiam fidem ipsi amplexi sunt, ac proinde capite truncati fuerunt. Deinde Acathius e carcere eductus, atque ad alium Præsidem denuo remissus, rursumque pluribus tormentis excruciatus; capite abscissus fuit, & ipsius corpus depositum fuit in loco, qui dicitur Staurium. Hæc ibi. Aliud elogium habetur in MS. Synaxario Ecclesiæ Constantinopolitanæ, spectante ad Collegium Claromontanum Societatis Iesu Parisiis, & est hujusmodi. Die VII Maji: [& Ms. Synaxarius.] Certamen S. Acacii Martyris. Hic erat sub Maximiano Imperatore & Cappadocia oriundus, & e cohorte militum legionis Martiæ: qui ductus ad Firmum Præsidem, & nomen Christi professus, plurima ab ipso tormenta sustinuit. Missus est deinde ad Bibianum alium Præsidem, qui eumdem cum aliis captivis Byzantium duci jussit: ubi flagris cæsus & tormento distractus, in carcerem detruditur; in quo ab Angelis detersis plagis curatus est. Postea ad Falcillianum alium Præsidem transmissus est, cujus mandato capite plectitur. Peragitur illius celebritas in sancto ipsius templo seu martyrio, quod est in Heptascalo, & simul celebratur dedicatio ipsius Ecclesiæ. Similia extant in Menæis MSS. & excusis & Græco Anthologio, sed perperam dicitur coli in Pascholo.

[7] Codinus de Originibus Constantinopolitanis pag. 58 ita scribit: [Ecclesia a Constantino Magno constructa.] Constantinus Magnus ædificavit Ecclesiam veterem S. Irenæ, & templum S. Sophiæ oblongum, & S. Agathonicum & S. Acacium, cognominatum Heptoscalum, sive ad septem gradus. Iterum Codinus pag. 39 sub finem. S. Procopium, inquit, in Chelone, & S. Acacium Heptasculum condidit B. Constantinus Magnus: posteriori vero primus nomen imposuit Justinianus, S. Sophiæ conditor. Iterum de alia ejus ecclesia Codinus pag. 54 ista habet: Ecclesiam S. Acacii, dictam Chaream, ædificavit frater Narsetis Patricii, [alia a fratre Narsetis.] tempore Justini & Procopiæ.

[8] em>Procopius lib. 1 de Ædificiis Iustiniani Imperatoris. Quis, inquit, Acacii templum silentio prætereat, [prior a Iustiniano primum] quod ille cum ruinosum esset, disjecit, restituitque a fundamento, mirifice ampliatum? Ipsum utique sustinent columnæ candoris eximii. Solum simili constratum est marmore: unde tantus proficiscitur splendor, ut toti templo infusa nix videatur. Præstructæ sunt porticus duæ, quarum altera columnata est, altera ad forum vergit. Hæc ibi. At postmodum Basilius Macedo Imperator, [dein a Basilio Macedone restaurata] uti in ejusdem Imperatoris Historia Cedrenus narrat pag. 588, Acacii quoque Martyris in Heptascalo splendide restituit. Mirum est quod Nicephorus Callistus lib. 13 Historiæ Ecclesiasticæ cap. 38 ita refert: Ædes, inquit, quædam Constantinopoli est maxima & pulcherrima. [in altera nux arbor in ejus honorem servata.] Καρίαν, hoc est Nucem, eam incolæ nominant, quod in ea media nux arbor spectaculum non contemnendum stetit: ex qua arbore Acacium Martyrem suspensum, martyrium suum complevisse ferunt. Imo ut verberibus & plagis conficeretur, arbitramur suspensum, ac dein extra urbem capite plexum.

[9] em>Baronius in Martyrologio Romano ad hunc VIII Maji istud ei elogium concinnavit: Constantinopoli S. Acathii Centurionis, [Elogium Martyrol, Romani,] qui in persecutione Diocletiani & Maximiani a Firmo Tribuno delatus, quod Christianus esset, & a Bibiano Judice Perinthi sævissime tortus, Byzantii demum a Flaccino Proconsule capitis damnatus est. Cujus corpus ad Scyllacium littus divinitus postea delatum, ibi honorifice asservatur. Hæc ibi, quæ pluribus ex Actis Martyrii explicantur in Catalogo Sanctorum Italiæ. Est Perinthus, etiam Heraclea dicta, urbs Thraciæ, dein Archiepiscopalis facta, [urbs Perinthus,] cum portu in ora Propontidis, sexaginta circiter passuum millia Byzantio in Africum distans. Ejus autem gloriosum corpus poßidet, ac patrocinio gaudet Scyllacium urbs Calabriæ citerioris, [& Scyllacium,] Episcopalis sub Rhegina Metropoli, ab Vghello tomo 9 Italiæ sacra illustrata: ubi in Ecclesia Cathedrali Deiparæ Virgini sacra asserit asservari corpus S. Agathii, qui ibidem Officio novem Lectionum colitur die VII Maji, & omnia recitantur de communi unius Martyris, præter Orationem & Lectiones secundi Nocturni, Romæ typis Iacobi Mascardi, Superiorum permissu anno MDCXVII excusas, in quibus dicitur gladio percussus octavo Idus Maji, sed festus dies Nonis Maji solenniter celebrari. Quod arbitramur factum em>propter festum Apparitionis S. Michaelis, solenniter in illis regionibus die VIII Maji celebrari solitum.

[10] [Translatio corporis Scyllaceū.] Lectiones sumuntur de Actis martyrii, præter aliquam partem sextæ lectionis, in qua ista recitantur: Ejus sanctum corpus Christiani in loco, qui Staurius dicitur, sepelierunt. Quod multo post tempore, cum ab infidelibus ea loca invadentibus, plumbea inclusum theca, in mare projectum esset, ad Scyllacium littus divinitus appulsum, & ab incolis collectum, in Cathedrali ipsorum Ecclesia conditum fuit: ubi a totius Calabriæ populis magno in honore habetur & sancti Martyris dies festus Nonis Maji solenniter celebratur. [Oratio.] Dein præscribitur hæc Oratio: Deus, qui Beatum Agathium Martyrem tuum, Scyllacensium Patronum esse voluisti; concede quæsumus, ut cujus festivitate gaudemus, etiam patrocinio sublevemur. Tamajus de Salazar eumdem sanctum Martyrem Hispanico suo Martyrologio inseruit, occasione Reliquiarum sub isto nomine Abulæ & Conchæ asservatarum, [reliquiæ in Hispania an inde acceptæ.] quasi eæ Scyllacio in Hispaniam essent deportatæ: & relatis compendio Actis, Circa Reliquias, inquit in ecclesia Abulensi in oratorio Illustrissimi ac Reverendissimi D. D. Sancti Davila & Toledo Episcopi Placentini nihil dubium, ut ex autographo auctoritate ordinaria transsumpto apud me liquet. Quatenus ad caput in ecclesia Conchensi, auctores sunt M. Ægidius Gonzales Davila in Theatro ecclesiastico tomo I fol 441; & Joannes Paulus Martyr Rizus in Hist. Conchensi parte 2 cap. I fol. 109, ubi referens reliquias illius Cathedralis ecclesiæ, prosequitur: Habet etiam caput integrum S. Acathii, in medio corpore argenteo inclusum, auro & coloribus delineato. Operæ pretium foret discere, qua certitudine has reliquias Scyllacio in Hispaniam delatas asserat Tamayus: nam si Roma vet aliunde acceptæ, præsumendum esset quod alterius sint quam Byzantini Martyris, de quo agimus.

ACTA MARTYRII
Ex MS. Græco Cryptæ-Ferratæ translata.

EX MS. GRÆCO.

CAPUT I.
Profeßio constans fidei Christianæ. Verbera illata.

[1] [Crudelia edicta,] Cum tertio bonorum omnium hostis, & omni ex parte improbissimus draco diabolus, adversus Dei servos turbinem commovisset, a sub Maximiano Diocletiani genero, & ipsius satanæ filio ac propugnatore; statim impia ejus edicta per omnes regiones missa sunt. Edictis autem illis id præcipiebatur, ut in omni urbe, si quis esset qui nollet ad deorum culturam accedere, sine remissione aliqua omnibus suppliciis ac tormentis subjiceretur. Edicta vero ipsa omni terrore & regalibus minis ac periculis referta erant. Ad hæc & exercitus Ducibus præceptum fuit, ut si quis e militibus Imperatoris edicto, quod ad deorum, vel ad dæmonum potius, culturam pertineret, non obediret, ille vinculis adstrictus, tribunalibus ad supplicia perferenda traderetur.

[2] Tempore illo S. Acacii Martyris facta effloruerunt: qui re ipsa nomen suum comprobavit, [spernens Acacius Cappadox Centurio] cum nihil omnino malorum dæmonum particeps fuerit, neque quidquam egerit quod cum malitiosi diaboli machinis conveniret. Hic sanctissimus fuit genere Cappadox. & conditione quidem miles, at proposito & voluntate, Christi athleta: itaque & genus, & ordinis dignitatem exornavit. Ejus factum hoc modo se habuit: Cum Firmus quidam militaris ordinis esset Tribunus eorum, qui Romanorum lingua a href="#PE020561">b Martesii, Græcorum vero Arieji dicebantur, & sub eo Tribuno Centurio esset Acacius, Firmus ipse singulos milites ad se accersitos tentabat, ut quem animum quisque haberet, experiri ac sciri posset. Cumque multos partim assentationibus, partim minis ad idolorum superstitionem atque interitum allexisset, posteaquam Tribuni tentatio ad Acacium pervenit, tunc beatus ille clara voce: Christianus, inquit, ego natus fui: itaque Christianus & sum, & ero, Domino meo Jesu Christo hoc approbante: nam & ex parentibus, & ex majoribus Christianis natus sum. Hoc cum ille dixisset, & Firmus tertio eum tentaret, ac modo gravibus minis, modo promissis ingentibus promptam animi alacritatem & constantiam ejus debilitare, & illum ad se trahere conaretur; ita constans & immobilis in Christi confessione beatus ille perstitit, [Christi fidem constanter profitetur.] ut deinceps Firmus coactus fuerit, prout edicto regio jubebatur, virum sanctum Acacium vinculis adstrictum, ad Bibianum quemdam mittere, qui totius exercitus imperium administrabat.

[3] Cum igitur hic pro tribunali sederet, & eos interrogaturus esset, qui Dei confessionem profitebantur, Antoninus c Commentariensis ad Bibianum hæc detulit: Pridie hujus diei, Bibiane Præses, Firmus eorum qui Martesii dicuntur tribunatum gerens, Acacium Centurionem vinctum misit ad potestatem tuā, [ad Bibianum suppliciis afficiendus mittitur.] quippe qui Dominorum nostrorum & invictorum Augustorum edicto parere noluerit, eo quod Christianorum religionem sequatur. Diligenter quoque causam ipsius ad te scripsit, Bibianus tunc dixit: Recitentur, quæ ad me scripta sunt ab optimo viro Firmo Tribuno. Recitata autem sunt, quæ scripta erant in hanc sententiam. Flavius d Firmus Bibiano Duci salutem: Acacium Centutionem, sub me Tribuno militantem, multumque a nobis partim illecebris, partim promissis, partim etiam minis provocatum, ut a Christianorum secta discederet; cum se Christianum esse asseveraret, & in ea confessione constanter permaneret; ego, invictorum ac triumphantium Imperatorum nostrorum jussis obediens, vinctum ad te misi, qui tormentis ac suppliciis subjici debet, ut legibus ipsis obediat.

[4] Hac epistola recitata, Bibianus dixit: Adducatur Acacius, quem e Officium dicit. Adest ille, inquit Antoninus Commentariorum Præfectus. Acacius vero tunc illic stetit ridenti vultu: quæ res futurum ejus viri gaudium figurabat. Judex igitur illi dixit: Quodnam tibi nomen est? Respondit ille: Optabile & mihi & toti generi meo nomen est a Christo derivatum: illud vero, quo humano uso appellor, Acacius est. Ad hæc Judex: Quare, inquit, Acacius nominatus, ut ipse dicis, malus f nunc es, non obediens edictis Imperatorum? [ab hoc interrogatus de nomine & patria,] Hoc enim significant, quæ nobis a Firmo Tribuno scripta sunt. Tum Acacius: Captiosis sermonibus mecum agis, o Judex: Verum ego tibi affirmo ob eam rem justius me Acacium nominari, quod nolim dæmonum istorum sanguinem vorantium malitiæ particeps fieri, neque cum Gentilibus communicare, qui talibus obtemperant. At Judex dixit: Undenam tu es, qui tam temerario sermone te jactas? Quorsum, inquit Acacius, de patria me interrogas? Cui Judex: Quoniam rerum usum habemus, & patriarum mores recte novimus, propterea hoc a te quæsivi, ut pro ejus patriæ, ex qua tu es, moribus ac dignitate me in hac quæstione præstem. Tum Acacius: Genere, inquit, Achivus sum, in Cappadocia vero natus: quo loco cum parentes mei habitarent, ad exercitum veni, ubi & multos ex meis commilitonibus ante me Christi Martyres fuisse accepi: quin etiam vicinos & æquales meos, tales fuisse cognovi: quibus & gratiam g post ipsorum mortem a Deo ipso impartitam vidimus. Illos igitur sequi malui, quam eas, quas vos leges dicitis, cum humanæ illæ sint, & una cum hominibus post vitæ hujus excessum corrumpantur.

[5] Ad hæc Judex: Ne putes mediocres cruciatus tibi parandos esse: etenim ista patriatua nugacitas & mira temeritas hoc expostulat. Ne igitur hæc patiaris, abjice omnes istas cogitationes, & Imperatorum legibus obtempera, deorum cultui serviens, quorum nutu omnium victores ac rectores Augusti rerum potiuntur: nos etiam & tribunal hoc nostrum reverere, neque putes te omnium esse prudentissimum, temeritate ista importuna nunc abutentem, & in homine illo, quem pœnis secundum legem decretis subjectum fuisse aiunt, spes tuas collocantem. Erras, inquit Acacius, o Judex, gravissimis satanæ fallaciis deceptus: non enim propter eorum deorum, [Iudicis errorem reprehendit.] quos tu dicis, cultum Imperio Cæsares Augusti potiuntur, sed benigni Dei omnia gubernantis concessione hoc efficitur. Quod autem dicis, in homine condemnato (ut ipse ais) me spem collocasse, scito Jesum Dominum nostrum hominem nostri causa factum, in mundum hunc venisse, ut nobis salutem daret: qui cum idem esset verus Deus, mira quadam & immensa providentia humanam suscepit naturam, & eam in se habuit. Id vero tu neque cognoscere, neque audire poteris, nisi prius teipsum fidei Christianæ accommodaveris. Cum enim natura, ut dixi, esset verus Deus, & Verbum a Patre non divisum, sed cum illo semper coæternum, propriis, quibus ipse voluit, temporibus nostræ salutis opus perfecit; & a satanæ ipsius, qui ab initio nobis inviderat, condemnatione ac servitute nos liberavit.

[6] [& docet cur Christus permittat tyrannos diu impune sævire in Christianos.] Ad hæc Judex dixit: Si Imperatores ipsi contra eum faciunt, cur & illos non punit Christus iste tuus, qui, ut ipse dicis, humanam naturam nostri causa suscepit? Facile enim Imperatores punire potest, si est Deus vere potens. Ex hoc ipso, inquit Acacius, eum ac ejus bonitatem & potentiam cognoscere potes, quod cum injuriæ illi fiant, non statim pœnas vobis refert: sed diutius expectat, ut vos Gentiles pœniteat, qui cultum & venerationem, Deo congruentem, dæmonibus affertis: ad hæc & servorum, qui ei grati sunt, electionem ac progressum hoc modo complere vult: ideoque hac providentia utitur. Nam si statim vobis pœnam inferre vellet, & vos ipsi in perpetuum periissetis, & ipsius servi manifesti non fierent: quinetiam gratiæ ipsius potentia otiosa permansisset. Quomodo enim Dominus noster gloriose laudari posset, nisi diuturna in vestris sceleribus puniendis patientia uteretur? Nunc vero hæc ita fieri permittit, ut & vos, qui non resipiscitis, sed diuturnam ipsius patientiam respuentes in vestra sævitia persistitis, & ab eo magis magisque desciscentes ad interitum properatis, vestra culpa condemnemini: & nos, qui ejus imperium agnovimus perpetuo cum illo vivamus. Quinetiam ipsius gloria in illis hominibus manifestior fiet, qui scelera sua recognoscentes, vitam emendaverint.

[7] Tunc Bibianus: Litteras forsan didicisti, ob idque sic diserte respondes? [responsum a Iudice laudatum, ait se a Deo edoctum:] Nam per deos ipsos sermonem rationi consentaneum habuisti, ut hominum salutem sub Dei potentia esse ostenderes. Ex hoc ipso, inquit Acacius, Dei omnium dominatoris potentiam & gratiam agnoscere potes, quod cum non didicerim litteras illas, quæ vobis valde optabiles videntur; nisi tantum pauca quædam ad divinarum litterarum lectionem necessaria; ipse Deus pro nobis miserabilibus suis servis respondet, facitq; ut ab omnibus hominibus, quinetiam ut & a vobis ipsis, qui eruditi estis, laudemur. Nam & ab initio cum dispensationis divinæ opus perficeret, & suum ipsius regnum orbi terrarum prædicandum curaret, non hominibus genere aut divitiis, orationisve aut litterarum facultate præstantibus, ad Euangelii sui prædicationem, sed piscatoribus & publicanis, ac pauperibus quibusdam usus est. Hoc autem fecit, ut ejus potentia, quæ mentem omnem exuperat, cognosceretur, sancto ac divino Spiritu ejus discipulos adjuvante.

[8] [fidem constanter profitetur:] Post hæc Judex: Omittens ego, quod opportune mihi faciendum est, tecum nugor qui talia disseris. Tu scis Imperatorū edicta, omni terrore plena, vobis proposita esse, ut vos Christiani homines vel sacrificetis, & deos ipsos colatis, in omnibus rebus vos illis subjicientes, atq; eo modo honores ab illis reportetis; vel, si sacrificare nolueritis, condemnemini, & suppliciis ac pœnis subjiciamini. Velim igitur dicas, num diis ipsis sacrifices, & legibus obtemperes, an te id facturum neges. Respondit Acacius, Sæpe & a Firmo interrogatus, Christianum me esse confessus sum. Quod ergo dixi, iterum dico, me Christianum esse, & impuris dæmonibus non sacrificare. Ego, inquit, Judex, etiam nunc ætatem istam tuam misericordia prosequor: video enim te non amplius quam vigintiquinque annos natum. Quinetiam militarem dignitatem reveritus, nolui te statim tormentis subjicere: at si diutius in ista tua insania persistes, coges me inevitabilibus tormentis te subjicere. Ad hæc Acacius: Quod volo facere, non stultum, sed valde prudens & Deo gratum opus est, ut eum qui me creavit, & ad hunc usque diem providentia sua prosecutus est, non deseram: illum, inquam, ipsum, qui solus est verus Deus. Quomodo, inquit Judex, dixisti solum esse verum Deum, cum dicas Christum Dei filium esse? Omnino enim necesse est, ut si Filius est, & Patri par sit: & ita non unus, sed duo sint dii. Cum igitur & ipsi duos deos dicatis, quare nunc unum Deum profers? Cogis enim me tecum nugari, cum ista tu nunc absurda & inconcinna dicas.

[9] Tum Acacius: Ego credo, & in Jesu, qui sub Pontio Pilato crucifixus fuit, spero futurum, ut mihi per sanctum ejus Spiritum sermonis facultas suggeratur, qua interrogationi tuæ respondere, [explicat Personarum Trinitatē in substanttæ unitate.] & quæstionem tuam explicare possim. Non vulgaris enim quæstio hæc est, quare cum duos nominemus; unum Deum a nobis coli profiteamur. Dico igitur tibi & Spiritum sanctum a Patre & Filio esse inseparabilem, ac tres quidem personas esse in tribus appellationibus, sed unam tamen horum nominum potentiam esse ac divinitatem. Unum autem dicimus Deum, habēntem & Verbum & Spiritum sanctum. Absurdissimum enim esset, Deum sine Verbo & sine vitali Spiritu dicere. Idque exemplo tibi ostendam, ad hanc ipsam rem explicandam accommodato, quatenus humanæ facultatis conditio patitur. Quemadmodum Imperator, qui nunc est, quem tu Dominum, ego vero hominem dico, & majori judicio subjectum, & filius ejus (quorum qui pater est, Maximianus dicitur, filius autem Maxentius appellatur) duo quidem illi sunt, sed ipsorum tamen naturæ, humanæ, inquam, conditionis ratio una est, Imperiumque patris & filii unum & inseparabile (honoratur enim filius per patrem, & pater per filium) eodem modo & Deus consideratur: nam cum divina Patris, Verbi, & Spiritus sancti essentia, una eademque sit immutabilis, propterea unus & vere Deus est, qui a nobis colitur.

[10] Ad hæc Judex: Sæpe, inquit, te hortatus sum, ut ad rem propositam redeas; at tu istis tuis sermonibus, nullam tibi utilitatem afferentibus, studes me a proposito abducere. Fac igitur, quod ipse dico, & sacrificium offeras; ac patrios deos agnoscas, per quos omnia hæc constiterunt: diutius enim tibi peperci. Cui Acacius: Ne putes, terroribus istis me perculsum iri. En habes corpus meum ad flagella excipienda paratissimum: [ad patiendum alacris] utere illo, ut libet: mentem vero & animi mei propositum neque tu, neque Imperator tuus, neque dæmonum tuorum præsentia unquam pervertere, & ad scelus compellere poterit. Tunc illi Judex: Ergo, quando tu ita vis, omnino necesse est verberibus ac tormentis te subjicere, & Imperatoris edictum exequi: nam fieri non potest, ut tali quæstioni subjectus, sic redeas, judicium nostrum illudens. Tunc Præses furore percitus, & Officium h affatus: Figite, inquit, quatuor palos i, & in illis Acacium alligate, crudisque nervis ipsius utrasque partes terga & ventrem verberate, ut discat talia non nugari, neque putet se aliquid scire, [crudelissime verberatur.] cum nihil sciat. Videamus an ipsius Deus auxilium ei afferat: ejusque mens ac propositum, quam firmum & immutabile sit, experiamur. Cum igitur Acacius palis illis alligatus esset, & ejus utræque partes k verberarentur, hanc solam vocem ille emittebat: Christe, opem feras mihi humili servo tuo: Domine Deus, ne me derelinquas. Cum vero mutati essent l sex qui illum verberabant, & ejus sanguis in terram abunde diffunderetur, totumque corpus vulneribus acerbissimis laniatum esset; Judex ipse, cum miserabiles illas plagas videret, & Martyris mentem ac voluntatem constantem atque immobilem esse animadverteret: Num, inquit, nunc sacrificabis? Itane miser dici, quam amicus Imperatorum esse maluisti?

[11] [ex ipsis pœnis robustior factus,] Ad hæc dixit Acacius: Nequaquam ego sacrifico: habeo enim Dominum meum Jesum Christum opem mihi ferentem: itaque istis tuis cruciatibus robustiorem ac promptiorem me reddidisti. Hactenus enim tormentorum expectatio aliqua ex parte cogitationes meas perturbabat: cum vero vis illata est, & hæc pati cœpi, per Jesum Christum mihi potentiam suggerentem, robustissimus factus sum, & ad omnia tormenta suscipienda paratissimus, Deo ipso sine dubitatione aliqua confisus. Tum Judex: Ista, inquit, dicis, quoniam majora tormenta tibi non intuli. Sed ego temeritatem istam tuam dejiciam: eo enim, quod hactenus tibi peperci, audacem, ut dicis, te reddidi. Cui Acacius: Fac celerrime quicquid vis. Quos enim cruciatus mihi afferre cogitas, illi utilitatem mihi afferent: & quo majora tormenta adhibebis, eo majorem Domini mei gratiam invitus mihi conciliabis. Hæc, inquit Judex, loqueris, quoniam corpus tuum nondum verberibus laceratum est. Tum Acacius: Jam dixi, ut faceres, quicquid vis: non enim impuris dæmonibus sacrifico, neque voluntati tuæ aut patris tui satanæ morem gero. His auditis, [maxillas cæditur plūbeis massis] Judex commotus dixit: Plumbeis massis m ejus maxillas contundite, ne iste nostra diuturna in eum patientia temerario modo abutatur. Post hæc Acacius: En factum est, quod voluisti, neque quidquam amplius profecisti: non enim malæ artes tuæ meam in Christum caritatem superabunt. Sacrifica, inquit Judex, & ab imminentibus reliquis tormentis liber esto. Respondit Acacius: Numquam (ut dixi) sacrificabo: tantum enim imminentes cruciatus despicio, quantum & antecedentes non curavi, Deo ipso mihi animos suggerente.

[12] Ad hæc Judex: Quomodo, inquit, tu miles atque illiteratus, ita causam tuam agis? Cui Acacius: [a Spiritu sancto edoctū se asserit loqui:] Putasne propria virtute nos hæc respondere? Minime, inquam, nos hæc facimus: sed locuples & sanctus Dei Spiritus servis suis liberam orationem & patientiam suppeditat, illis providens, quemadmodum Salvator ipse discipulos suos docuit, cum sic dixit: Quando vos tradiderint Principibus propter nomen meum, ne soliciti sitis, quomodo, aut quid loquamini: dabitur enim vobis in illa hora, quid dicatis: non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis. [Matth. 10.] Antoninus Commentariensis dixit sancto Martyri: Et quænam tibi, miser, utilitas futura est, si de talibus rebus admonitus persuaderi non vis, ac postea gravioribus tormentis adductus, Imperatorum edicto parebis? Abi, & teipsum admoneas, inquit Acacius: nam si neque Præsidem ipsum, neque minas illius, neque cruciatus in me illatos, Dei ope adjutus, curavi; putasne me talem esse, qui te audiam? Tum Judex ministris dixit: Acacium impium hominem, olim militem, in carcere interiore, in tripartitum n cippum compingentes, gravibus catenis ejus collum ac totum corpus circumdate, sequentis diei judicio reservandum: neque a suæ gentis hominibus illum videri permittite, ne forte ab ipsis beatus prædicetur, & ad futuras quæstiones constantior inveniatur. Ductus igitur fuit B. Acacius in carcerem, tum præterita confessione, [ducitur in carcerem latus.] quam professus fuerat, tum futuris bonis, quæ a Deo vero accepturus erat, valde lætus: mansitque in carcere in urbe Perintho septem dies.

ANNOTATA.

a Surius perperam Maximino.

b Sirletus vertit Martii, nec male, si etymon spectes: præstat tamen retinere nomen, prout in usu fuisse scribitur.

c Commentaria, his temporibus dicehantur Carceres, hinc Commentariensis, est Carceris Præfectus: pro quæ Sirletus male accepit Scribam, deceptus veteri atque primaria vocis Commentarii significatione. Mox tamen num. 4, veluti ambignus, Commentariorum Præfectum nominat.

d Lipomannus, & hunc secutus Surius, Flaccus Firmus: in Græco clare est Φλάβιος: videtur autem non tam prænominis quam tituli instar usurpari, quomodo apud Francos olim Vir illustris. Sic ad Acta S. Heliconidis 28 Maji notamus; Justinum Proconsulem dici Flavium.

e Sirletus, qui Firmum Tribunum, initio legerat Ταξιαρχοῦντα & infra Ταξίαρχον ordini militari seu legioni præfectum: hic ipsum intelligens, Tribunum vertit. Græce est ἡ τάξις: eo modo quo in Latine scriptis Actis identidem recurrit Officium, & significantur ministri tribunalis ipsius, in quibus & Commentariensis Antoninus, em>quem verba Bibiani spectant, non Firmum Tribunum. Sic infra num. 10 dicitur Iudex πρὸς τὴν τάξιν loqui, dum lictores alloquitur.

f Allusio est ad nomen Acacii, a voce κακὸς, malus, per a privativum (ut vocant) derivatum.

g Sirletus, explicationis causa, ut credo, gratiam signorum.

h Sirletus cohortem, forte quia in Euangeliis tribus ad Christi Passionem legerat advocatam cohortem: Verum ea ubique in Græco vocatur, non τάξις, sed σπεῖρα.

i Cum Latinam notißimam vocem Palos, servet scriptor Græcus, mirum cur Sirletus πάλους verterit vectes: usitatißima autē hæc erat Romani eculei forma, ut ad quatuor humi defixos palos, ejus qui flagris laniandus erat extenderetur corpus: quod & Græci dicunt εἰς τέσσαρας τείνειν. Hinc in vulgarem nostram Belgicam linguam, per Galliam Gallica veteri terminatione fluxit vox, Paleye, quasi Latine Palata dicta fuerit ejusmodi machina, in qua suspensi flagellabantur rei. Sed & a palis, quibus vetus Aborigenum simplicitas in antiquo Latio suorum Regum domos circumsepiebat, dicta Palatia nullus dubito, licet reconditam magis nominis rationem in Pallade aut Pallante quærant amatores fabularum. Extendebatur autem inter ejusmodi palos sublimis a terra reus, pronus aut supinus, pro ut ventrem vel dorsum flagellandus erat: nam em>quod hic jubetur S. Acacius in utrisque partibus verberari, non simul sed succeßive faciendum intelligas. Gallonius de instrumentis Martyriorum, hujus torturæ formam exprimit fol. 59. Latini scriptores eculei nomine etiam hic utuntur, dicuntque in eculeo suspensos aut flagellatos reos: cum alias eculeus proprie sit lignum instar scamni longum, supra quod extenditur reus per trochleas utrimque versatas, quod genus in nostra lingua apte vocatur Rek-bank, quasi scamnum extensorium.

k Ita expresse textus Græcus. Sirletus tamen solum scribit terga undique verberata, non satis fortasse capiens torturæ jam descriptæ rationem ac modum.

l Sirletus, Cum vero sex carnifices vicissim ipsum verberarent: nec hoc satis apte: Græca enim phrasis innuit primis senis, qui eum ex una parte flagellarant, succeßisse alios totidem, qui conversum verberarent ex altera.

m Græce Μολυβδίσι, Sirletus vertit laminis: atqui hæ parum aptæ, & ad talem usum minus tractabiles sunt: cum autem vox Græca per se indifferens sit ad quodvis plumbeum instrumentum, in hoc casu aptius dicentur Massæ plumbeæ, quæ scilicet manu comprehensæ usum eumdem poterant præstare ad comminuendas maxillas, em>quem præstitissent saxa sic apprehensa. Saxis autemora maxillasque Martyrum contundi solita sæpius leges.

n Sirletus tribus lignis alligatum custodite: εἰς τρία κεντήματα τοῦ ξύλου βαλοντες· ubi τὸ ξύλον recte appellabitur Cippus, & ejus τρία κεντήματα, id est tres puncturæ, apte intelligenter tres ejus partes, sic ordinatæ, ut inter primam humo defixam eique superimpositam secundam constringantur tibiæ, pedibus foras extantibus; inter secundam vero eique superimpositam tertiam, arctentur cubiti extantibus manibus: reliquum vero corpus ex altera cippi parte extans sedeat vel pendeat: cui ad majorem cruciatum hic adduntur catenæ ferreæ & graves.

CAPUT II.
Byzantii facta: Conversio multorum: Angelorum visitatio & medela. Dira flagellatio & capitis abscissio.

[13] Interea Bibianus accepit litteras a Flaccino a, ut Byzantium se præcederet: [abducitur Byzantium.] jussit autem & eos, qui erant in carcere, illum sequi. Beatus igitur Martyr Acacius, & vulnerum tumore & corporis labore afflictus, ad hæc & illis multis ferreis catenis gravatus, militumque in via urgentium importunitate, & itineris lassitudine, ac ciborum inopia, denique notorum hominum, e quibus neminem videre permittebatur, absentia valde mœrens, & de vita ipsa desperans, cum & alii vincti eum sequerentur, & carnifices urgerent; petiit a carnificibus, ut orandi Dei potestatem illi facerent. Cum igitur quodam in loco stetisset, ita Deum precatus est: Gloria sit tibi, Deus, qui pro tua clementia in eos misericordem te præbes, qui diligunt nomen tuum. Gloria, inquam, tibi sit, qui & me in peccatis viventem, ad hanc sortem tuam vocasti. Gloria tibi, Jesu, qui nostræ carnis infirmitatem novisti: [in itinere orans] & ut tormenta fortiter ferrem, patientiam mihi præbuisti. Quoniam igitur vides, mi Domine, multis malis me oppressum, ita ut anima ipsa e corpore meo excessura videatur; tu ipse, Domine, mitte Angelum, qui me b curet, & ab angustiis, quibus opprimor, me sanet: ac velis mihi hoc concedere, ut quacumque ratione, per Judicis sententiam, martyrium compleam, & apud te sim. Cum ita Deum oraret, [devinitus confirmatur:] vox e nube demissa est (erat enim aer ipse nubibus confusus) Esto, Acaci, robustus & fortis. Vox autem illa fuit ita clara, ut carnifices & alii vincti eā audientes admirarentur, ac dicerent: Numquid & nubes loquuntur? An unquam tale quid auditum est, ut nunc ipsi audivimus? Et de ea re ambigebant.

[14] Multi vero ex iis, qui vincti ducebantur, cum hæc audissent, in Dei filium crediderunt: & ad Martyris pedes se abjicientes, eum rogarunt, ut Christianæ fidei doctrinam ipsis exponeret. [prædicat Christum concaptivis:] Tunc igitur Martyr Acacius, una cum illis iter faciens; Ego, inquit, paulum temporis miles fui, sed apud Sacerdotes educatus, quin etiam genus e Sacerdotibus ducens, memini audire ipsos hæc docentes, quemadmodum Deus ipse, cum homini, qui e Paradiso exciderat, salutem dare, & ab inferis eum educere vellet, misit in hunc mundum coæternum Verbum suum. Veniens igitur filius Dei, carnem suscepit ex sancta Virgine Maria, & figura apparens ut homo, crucem sustinuit, ut Adami, qui Deo non obediverat, peccatum per crucis lignum emendaret, & condemnationis remissionem ei condonaret, ipse pro nobis noster Dominus debitum soluens: nam eo quod in cruce fixus fuit, chirographum, quod contra nos erat, discidit, & peccatum dissolvit, & propria morte delevit mortem, & inferos expoliavit, omnemque diaboli potestatem confudit atque infirmavit. Cumque totum diaboli exercitum profligasset, portasque æreas confregisset, ac vectes ferreos contrivisset, tertio die e mortuis resurgens, humano generi resurgendi facultatem præbuit, ut omnes omnibus futuris seculis viveremus: hic enim mundus ad breve tempus manet, & nihil est. Hæc omnia cum illi audivissent, [convertit eos ad Christum,] ad Christi fidem conversi sunt.

[15] Postridie vero noctis tempore eo in loco, in quo erant, viderunt quosdam splendida veste indutos, & militari habitu ornatos cum Acacio ipso loquentes. Quidam autem ex his, qui eos viderant, existimabant Acacii commilitones atque amicos esse, qui metuentes Imperatorem, noctis tempore Acacium viserent. Alii vero visionem aliquam divinam eam fuisse dicebant. [ab Angelis sanatur.] Cum autem postera nocte Byzantium venissent, & simul in unam domum conjecti essent; rursus viderunt eosdem. Angelos cum Acacio loquentes, & vulnera, quæ erant in illius corpore, aqua ferventi abluentes, eumque curantes: ita ut omnes, qui & tune & superiore nocte illos viderant, dicerent, vere sanctorum Angelorum visionem Martyri oblatam fuisse. Postridie vero cum Martyr in carcerem interiorem conjectus, [& retreatur:] & Judicis jussu ligno ac ferreis vinculis ligatus fuisset, aliique vincti in exteriore carcere servarentur; rursus multa lumina nocte accensa apud Martyrem ipsum & viros viderunt alios, e vinculis eum solventes atque curantes, alios vero cibum ipsi afferentes: idque cum sæpius vidissent, carceris custodem adduxerunt, ut ipse quoque propriis oculis factum videns, de re illa certior fieret. Eam rem cum custos c carceris visam obstupuisset, multis amicis narravit.

[16] Præses vero septimo die postquam Byzantium venit, [quem ita vegetum miratus Iudex] Martyrem ad se duci jubens; Vocetur, inquit, Acacius, impiæ Galilæorum religionis patronus. Cui Antoninus Commentariensis: En præsto est ille, quem quæris. Cum igitur ante tribunal Martyr constitisset, ejusque vultum hilarem, velut Angeli alicujus aspectum, Præses vidisset, obstupuit: sperabat enim futurum, ut tum vulneribus corporis, tum vinculorum ærumnis, ac ciborum penuria corpore consumptum, & de via multa fessum videret. Cum igitur aliter se habentem vidisset, ejus pulchritudinem atque hilaritatem sic admiratus est, [de eo custodem interrogat:] ut Officio diceret: An non vobis, milites pessimi, præcepi, ut hominem istum in interiorem carcerem conjectum in cippo tripartito arctaretis, ferreisque & gravissimis ac multis vinculis ejus collum & totum corpus constringeretis, ita ut ipsius florens ætas iis ligaminibus angeretur ac languesceret, neque sineretis aliquem ipsum visere, nisi qui cibum illi afferret? Quomodo igitur ipsum, velut athletam quemdam, pinguem factum video: quin etiam longe pulchriorem ac venustiorem, quam antae fuerat? Tum Antoninus Commentariensis, Per tuam, inquit, virtutem, ita factum est, ut jussisti: in omnes enim ærumnas illas, quas dixisti, conjectus, & ex urbe Perintho hucusque per totam viam ferreis vinculis adstrictus fuit. Quod si amplitudini tuæ visum fuerit vincula ipsa ferrea videre, eaque ponderare, en illa hic sunt. Nam usque ad hoc tribunal homo iste his ferreis vinculis exutus non fuit. Quære a carceris custode minas adhibens, & vide, an ita illi jussum sit, quemadmodum tu præcepisti.

[17] [Sancto silere jusso] Tum Judex: Veniat, inquit, huc custos carceris. Cum venisset ille, Judex ita eum interrogavit: Quare, scelestissime, facere noluisti, quod jussus es, sed ita nutritum atque instauratum istum ad nos duxisti, quasi bellator quidam futurus nobis adesset? Ad hæc Acacius: Mea, inquit, pugnandi virtus e cælo a vero illo certaminis Præfecto Jesu Christo servata est, qui & robur mihi attulit: Dominus enim meus ita curat servos suos solo verbo. Tum Judex: Confringite ejus dentes, ut non loquatur, nisi cum interrogatus fuerit. Iterum autem custodem carceris interrogans: Quidnam, inquit, scelestissime, respondes? Tum Cassius custos carceris respondit: Per tuam amplitudinem juro, executum me fuisse quæcumque tu jussisti, & insuper alia mala his addidisse: sed fuere alii, stipatores ejus, ut sciunt omnes, qui una cum ipso vincti erant. Quod si rem aliter se habere cognoveris, [testatur ille Angelica visitatione confortatum.] en caput meum præsto est: potestatem habes: quæso facias quidquid vis. Videbamus enim sæpius quosdam veste splendida ornatos milites, quorum alios velut advocatos d, alios tamquam medicos æstimabamus, aliosque qui una cum ipso versabantur, quique ejus vulnera curabant, & diligenter abstergebant, multisque cibariis propositis, una cum eo vescebantur. Hæc omnia homines, qui ex urbe Perintho una cum eo vincti ducti sunt, tum in via, tum hic cum sæpius vidissent, mihi retulerunt: ita ut ego, cum ipsis non crederem, & verum scire cuperem, meis oculis videns id cognoverim. Si quando autem cum hæc improvisus spectarem, soluta ostii catena ingredi ad eum volebam, & quærere, undenam illuc ingressi essent, aut quinam forent illi, quos una cum ipso vidissem; sæpius ad eum ingressus, neque quemquam illorum, neque quidquam e propositis bonis videbam; sed hunc solum ligno alligatum, preces ad Deum fundentem, & divinam gloriam laudantem, interdum vero dormientem. Tum Judex: Pecunias, inquit, [& ideo crudeliter ceditur.] ab Acacii consanguineis accepisti, ob idque judicium vis eludere. Ac statim furore percitus, plumbatis e ejus terga pulsari jussit. Qui cum cruciaretur, vociferans dicebat: Quæso, Judex, ut si res aliter se habet, quam dixi, me interficias. Tum ille: Veneficum igitur hominem hunc esse affirmas? Cui carceris custos: Ego, inquit, quod vidi, dico, neque scio, veneficusne sit, an non.

[18] Hæc cum beatus Acacius audiret, illorum stultitiam irridebat, quamvis fractis esset maxillis. Itaque Judex ipse rursus furore accensus. Acacio dixit: Tune venisti, ut nos derideres, præstigiis ac veneficiis tuis confisus? Ego, inquit Acacius, non rideo, [Dein Martyr ipsa] quod vestra pernicie gaudeam: immo sempiternam vestram condemnationem multum doleo: vos autem ipsi vestram vitam irridetis, qui verum illum Deum cæli & terræ, maris & omnium quæ in eis sunt effectorem dereliquistis, & lapides ipsos adoratis. Tum Judex ei dixit: Ne putes ista tua constantia me victum iri: non sinam te vivere, nisi diis sacrifices, & invictorum Imperatorum edictis obedias. Cui Acacius: Si timerem minas tuas, statim tibi obtemperans, fecissem quod jubes: quoniam vero sententia mea melior est quam tua, minas istas nihil timeo: fac quod lubet.

[19] [scuticis flagellatur,] Tunc Judex furore percitus, Sacrificasne, inquit, an adhuc pergis insanire? Respondit Acacius: Tu pergis id facere, qui homines, a quibus nihil mali commissum est, neque aliquid in te peccatum fuit, sic injuste consumis. Hæc cum audisset Judex, jussit lora ovilla f afferri, & ejus terga ac ventrem verberari. Mutatis autem decem viris qui eū verberabant, Martyr inter tormenta clamabat: Christe, [& cælesti voce confortatus,] adjuva humilem servum tuum. Iratus autem Judex, jussit ventrem amplius verberari, Beatus autem Martyr vehementer dolens voce magna dixit: Domine Jesu Christe, adjuva servum tuum Acacium. Hoc cum ab eo dictum fuisset, statim vox de cælo venit, ac dixit: Ne timeas, Acaci, sed esto bono animo: decet enim te cum patribus tuis esse, & cælo versantem oblectari, eo quod nunc nominis meis confessionem profitearis. Cum hæc vox audita esset, homines illi qui Martyrem verberabant, torpescentes obstupuerunt, [ad Preconsulē Thraciæ mittitur] neque manus ipsas amplius movere poterant, ita ut Judex ipse ambigeret, & furore accensus, sanctum illum Martyrem Acacium ad majora judicia, hoc est, ad Flaccinum Proconsulem Europæ g mitteret, qui & relationem talem ad eum scripsit: Admirabili & maximo Judici Flaccino Proconsuli, Bibianus reverendissimus h Catholicus salutem: Acacium impiæ Christianorum religionis patronum, a Firmo Marteliorum Tribuno ad me missum, neque volentem iis parere quæ ab invictis Imperatoribus nostris præcepta sunt, cum viginti diebus ante ad me missum acceperim, & vehementer de ipso inquisiverim, nihil amplius profeci: propositi enim sui tenax est. Quoniam vero potestas tua plus timoris afferre potest, propterea hominem hunc, quem hactenus ex judicii forma i castigavi, cum actis, quæ de illo a me composita sunt, ad te misi intelligens huc advenisse Claritatem tuam.

[20] Cum igitur Flaccinus has literas accepisset, jussit Martyrem in carcere quidem concludi, sed servari tamen sine vinculis, & remota custodia illa tam atroci. Uxorem enim Christianam Flaccinus habebat, a qua rogatus & jurejurando clam adstrictus fuerat, ut qui propter Christi fidem ab ipso inquirebantur, non diu neque multum ab eo cruciarentur. Jussit igitur Flaccinus post quinque dies Acacium Martyrem ad se duci, & ejus acta recitari, quæ Bibianus confecerat. [condemnatur morti:] Quibus recitatis, inquisitionis, quæ a Bibiano facta fuerat, austeritatem, & Martyris constantiam stabilemque confessionem, & miracula facta cognovit: Bibianumque accusavit, quod non celeriter eum interfecerat, sed tam exquisite adversus militarem hominem se gesserat: jussitque Martyris caput abscindi ante urbem Byzantium, ita pronuntians: Acacium, Galilæorum adjutorem, & nostrorum Imperatorum trophæis insignium desertorem, qui operam dedit, ut quamprimum vitæ suæ finem talem videret, sicut quæstiones de eo factæ docuerunt: hunc, inquam, hominem, legibus non obedientem, tribunal nostrum jubet gladio percuti, & capite privari.

[21] Postea vero quam beatus Acacius vocationis suæ opus jamjam perficiendum cognovit, Spiritu sancto ita decernente, clamans sic ait: Quam multis linguis te laudare vellem, [extra Byzantium ductus] Christe, dux vitæ & fili Dei, quoniam ita misericors & benignus es in me peccatis obnoxium, qui & tali sorte me dignatus fuisti! Cumque ductus fuisset extra urbem Byzantium in eum locum, ubi martyrium obeundum illi erat, rogavit carnifices, ut paulisper Dei orandi facultatem ei concederent. Itaque positis in terra genibus, has preces ad Deum misit: Gloria tibi Deus, & immensæ tuæ magnificentiæ convenit laudatio, qui sic gloriosum in nobis peccatorum onere gravatis te ostendis. Quo enim majora beneficia nobis largiris, & quo magis iniquitates nostras remittis, [& factis ad Deum precibus] eo abundantius benignitatis tuæ gloria relucet. Benedictum sit nomen gloriæ tuæ, quod ita faciendum probasti, ut in Filio tuo unigenito & Spiritu sancto hominē ipsum honorares, & nunc me tantis beneficiis indignū propter bonitatem tuam ad talem gloriam invitasti, non propter mea opera. Benedico igitur tibi, Domine Deus sanctus Israel, cum unigenito Filio tuo, & sancto Spiritu, quoniam tua est gloria, tuus honor, nunc & semper, & in secula seculorum. Amen. Hæc cum dixisset; gladio percussus fuit, & capite truncatus. Itaque martyrium perfecit sanctus Acacius octavo Idus Majas, id est octavo mēsis Maji, juxta Græcos k vero decimo quinto kalendas Maji, Imperatore Maximiano. [capite plectitur 8 Maji: in Staurio sepelitur.] Ejus autem corpus viri pii ac religiosi collegerunt, & omni studio ac diligentia funus ipsius curaverunt eo in loco, qui Staurion appellatur, regnante Domino nostro Jesu Christo: cui gloria sit & Imperium in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Flaccinus hic infra dicitur Proconsul Europæ id est Thraciæ: cujus pars una Europa, Provinciæ Proconsularis titulo gaudens, Romania postmodum dicta, antiquitus nomen fecit uni ex tribus orbis habitati partibus: sicut & Asia, & Africa quarum proprie sumptarum multo restrictior appellatio est.

b Ita recte Sirletus explicuit vim vocis Græcæ Τημελοῦχος, non facile inveniendæ apud antiquos, sed compositæ, ut apparet, ex ἔχω habeo, eaque radice unde usurpatur τημελεία cura studium.

c Græce Καπικλάριος, de qua voce jam alibi actum: idem mox δεσμοφύλαξ dicitur, est que quasi Subcustos, seu Vicarius Præfecti carceris, ad cujus officium spectabat em>traditos sibi a Commentariensi visitare quotidie, eorumque vincula inspicere, ne quis quovis ingenio elaberetur.

d Græce Σχολαστικοὺς, quos Patronos causarum demonstrat fuisse Meursius in Glossario: itaque intellexit Sirletus, quando Urbanos viros vertit: at in eo quod alios Medis quibusdam similes legis apud Lipomannum & ex hoc apud Surium, sphalma, non interpretis, sed amanuensis intelligas, cui syllaba excidit, ut pro Medicis scriberet Medis, quod Lipomannum fefellit.

e Sirletus minus aptæ plumbeis virgis: erant autem plumbatæ, vel fustes plumbo præmuniti, vel lora plumbeis sphærulis appensis gravia, Græcæ μολυβέσι, sicuti supra μολυβδέσι: nam & μόλυβος & μόλυβδος dicitur.

f Nescio quid in mentem venerit Sirleto, ut μηλεΐνας verteret virgas querneas: Μῆλον malum seu pomum esse scio: & hinc oportuisset adjectivum formare, si de virgis fuisset sermo: sed cum de talibus virgis nihil uspiam legatur, & arbor ista nihil specialis commoditatis habeat ad ejusmodi usum, debemus intelligere μηλεΐνας dici aut μηλείας, a μῆλον, ovis, vel capella, quomodo Ταυρέαι Taureæ dicuntur ex taurino seu bubulo corio confectæ scuticæ.

g Sirletus explicationis gratia, Thraciæ vertit.

h Catholicus, muneris, non tantum ecclesiastici, em>sed etiam forensis titulus est, ab universalitate juris, ad omnes alicujus regionis urbes se extendentis, sumptum. Sic Constantinus Magnus in Epistola ad Cecilianum litteras se dedisse ait πρὸς Οὖρσον τὸν διασημότατον Καθολικὸν τῆς Ἀφρικῆς. Sic Faustinum Catholicum S. Athanasius ad Solitarios commemorat Cataphroneo Ægypti Præfecto in Alexandrinæ Ecclesiæ vexatione adjunctum. Est igitur Proconsuli seu Præfecto subordinatus Catholicus, qualis apud nos appellatur Procurator generalis. Quare non satis probare possum Glossas Latino græcas apud Meursium, ubi Καθολικὸς vertitur Consularis. Nihil autem horum intellexit Sirletus, quando vertit Bibianus Imperatorum devotissimus.

i Totam hanc periodum misere luxavit Sirleti, non satis ad singula attenti interpretatio, qūam apud Lipomannum & Surium vide.

k Hanc Romanorum & Græcorum differentiam in sua versione exprimere neglexit Sirletus: an quia metuebat ne kalendæ Græcæ risum moverent? Istis certe seculis nihil in Græcia usitatius erat, quam Romanis mensium nominibus & Romana eorumdem divisione per Nonas, Idus, & Kalendas uti: sed id non eadem fecisse ratione Græcos, em>qua faciebant Romani ex hoc loco liquet. Hujus autem diversitatis non alia fuit ratio quam diversa apud utrosque mensium mensura, cum diversa intercalandi ratione conjuncta. Romanis nempe, sine ullo ad lunæ cursum respectu ita partientibus menses, ut conficiendo dies 365 annuum solis cursum ferme æquarent; utcumque sufficiebat, ad supplendum quod deerat, trienniis singulis unum diem intercalare mensi Februario. Græcorum menses lunares dierum alternis 30 & 29, quia simul sumpti dies dumtaxat faciebant 354, neque commodum erat intercalare quotannis dies undecim, inventus jam olim ab ipsis erat octennalis circulus, intra quem ternis vicibus post Februarium assumebatur mensis ἐμβολισμαῖος sive interjectitius. Per hunc vero fiebat, ut vulgus Græcorum suis sic intercalatis annis aptantes Romanorum mensium nomina, a Romana ratione necessario deficerent; & quanto propius accedebant ad tempus quo facienda erat mensis unius sive 30 dierum intercalatio, tanto pauciores dies numerarent quam numerabant Romani. Cum igitur anno de quo agimus 303 dicuntur Græci numerasse XV kalendus Maji, quando Romani jam numerabant VIII Idus Maji, quæ est differentia 21 dierum, apparet proximum annum 304 addito mensis unius Embolismo augendum fuisse. Hac etiam ratione factum credo, quod cum anni ejusdem 303 Pascha, circa quod primum publicata edicta, caderet em>in 18 Aprilis, Eusebius dicat, tam in Chronico quam in Historia, fuisse Græcis mensem Dystri, qui respondet Martio Romanorum: quia scilicet idem dies qui Romanis tunc nominabatur XIV Kalendas Maji vel 18 Aprilis, appellabatur Græcis III Kalendas Aprilis sive 30 Martii, crescente per singulos menses discrepantia, donec ea sequenti anno ad aliquam reduceretur æqualitatem, per intercalationem embolismi menstrui sive dierum 30. Atque em>hæc in gratiam minus eruditi lectoris ita ruditer explicuisse sufficiat: nam hujus loci non est istiusmodi calculos scrupulosius subducere, hoc enim foret opus integri commentarii, qui erutidis non desunt; ex iisque sciunt plerosque Græcos ad octennalem circulum junxisse circulum novem decennalem Metonis, ad sarciendos ut cumque circuli prioris defectus, & annorum curricula commode ordinanda.

DE SS. MARTYRIBVS AFRIS
EUTICO, FORTUNATO, SATVRNINO, MARCIA.

[Commentarius]

Euticus, Martyr in Africa (S.)
Fortunatus, Martyr in Africa (S.)
Saturninus, Martyr in Africa (S.)
Marcia, Martyr in Africa (S.)

G. H.

Post relatum primo loco S. Victorem Martyrem Mediolanensem, de hisce agitur in antiquis Martyrologii Hieronymiani apographis, & in vetustissimo Epternacensi ista leguntur: In Africa Eutici, Furtunati, Saturnini, Marciæ. In aliis tribus apographis: deest palæstra Africa, & in Lucensi ista habentur: Mediolano Victoris, de quo actum est, Eutici, Mariæ, Fortunati, Saturnini. Ast in MS. Blumiano legitur Martiæ, quod nomen non potuit integre legi in MS. Corbeiensi. em>Palæstram martyrii Africam ipsis confirmat MS. Richenoviense, ubi inter hos & Victorem Mediolani passum alia interponuntur hoc modo. Mediolani S. Victoris Martyris, & in Nicomedia Maximi Presbyteri. Africa Eutici, Fortunati, Saturnini. Præterea in Actis em>S. Victoris, nulla horum fit mentio, proinde nihil est quod suddeat huic jungendos, quos in primæ antiquitatis exemplari sejunctos invenimus. In pervetusto codice S. Savini de Levitania, apud Saussajum in Martyrologii Gallicant excerptis pag. 1248 ista leguntur ad diem VI hujus mensis. Eodem die S. Pallachii Episcopi, Eutici & Marciæ, Saturnini. Ex his Pallachius, aliis Palladius, & Palatius; est Helladius sive Eladius, Episcopus Autißiodorensis, infra etiam hoc die referendus. At qui relatis ibidem tribus ab aliis additur Fortunatus, legitur in MS. Augustano em>S. Vdalrici, & Parisiensi Labbæi, cum Eutychio sive Eusychio, qui supra Euticus appellatur, quibus in Augustano jungitur Saturninus. In MS. Tamlactensi apud Hibernos, omisso Eutico, leguntur nomina Fortunati, Saturnini & Marciæ.

DE SS. MARTYRIBVS ÆGYPTIIS
VICTORE, STEPHANO SEU STEPHANA, JANVARIO.

[Commentarius]

Victor, Martyr in Ægypto (S.)
Stephanus seu Stephana, Martyr in Ægypto (S.)
Januarius, Martyr in Ægypto (S.)

G. H.

Relatis Martyribus Byzantinis sive Constantinopolitanis, hi duo celebrantur in pervetustis Martyrologii Hieronymiani apographis, [SS. Victor & Stephana.] sed cum aliqua diversitate. Nam codices Epternacensis, Lucensis & Blumianus ita habent: In Ægypto Victoris, Stephanæ. Quo etiam modo legitur apud Notkerum. At Corbejense apographum Parisiis excusum: [aliis Stephanus,] In Ægypto Victoris, Stephani, Januarii. Vltimum, ab omnibus aliis prætermissum, illi codici soli debemus. In pervetusto codice Reginæ Sueciæ, ab Holstenio plurimum laudato, sic legitur: In Ægypto Victoris, Stephani. Quo etiam ordine iidem nominantur in MS. Trevirensi S. Maximini. Verum ordine immutato ista in Vsuardi exemplaribus excusis & manuscriptis em>habentur: Apud Ægyptum Sanctorum Stephani & Victoris. Eadem sunt in MSS. Centulensi S. Richarii, Bruxellensi S. Gudilæ, apud Bellinum, Maurolycum, Felicium, Canisium aliosque. Galesinius ex Vsuardo & suo MS. sæpißime aberrante, ista habet: In Ægypto beatorum Martyrum Stephani, Victoris & Belladii: quem ultimum appellat Ferrarius Helladium, a Petro de Natalibus etiam adjunctum prioribus: sed is est aliis Eladius Episcopus Autissiodorensis, de quo mox agimus.

[An Corona eadem qua Stephana.] In MS. Martyrologio Trevirensi S. Martini profertur S. Corona Virgo, eaque etiam inscripta Kalendario MS. Breviarii, & forsan S. Stephana intelligitur. Sed sæpius Victor & Corona Martyres occurrunt, uti infra XIV Maji iterum dicemus, imo & loco Coronæ etiam Stephana & Stephanides subinde legitur.

DE INTEGRA COHORTE MILITVM
MARTYRIO CORONATORVM.

[Commentarius]

Sanctorum militum cohors integra, martyrio coronata.

G. H.

Sæpius fuerunt milites in fide Christi profitenda alacres, eamque sanguine effuso confirmarunt. Ex his aliqui referuntur in MSS. Menæis, quæ Divione apud Petrum Franciscum Chifletium adservantur, atque ita indicantur ad hunc diem VIII Maji. Τῇ ἀυτῇ ἡμέρᾳ Ὁλόκληρος σπεῖρα σρατιωτῶν ξίφει τελειοῦνται. Eadem die integra choros militum, qui gladio percussi vitam finierunt. Dein adjungitur hoc distichon, alludens ad Prætoriam Pilati cohortem, cujus Euangelistæ meminerunt, Mattheus cap. 27, Marcus cap. 15, & Ioannes cap. 18.

Χριστοφέρουσα σπεῖρα τέμνεται ξιφει,
Χρισοκτόνουσαν σπεῖραν οὐ μιμουμένη.

Christum ferens percutitur gladio cohors.
Illam haud secuta quæ neci Christum dedit.

DE S. HELLADIO SIVE FLADIO
EPISCOPO AVTISSIODORENSI IN GALLIA.

CIRCA CCCLXXXVII

[Commentarius]

Helladius sive Eladius, Episcopus Autissiodorensis in Gallia (S.)

G. H.

Breviaria antiqua urbis & diœcesis Autißiodorensis in Gallia indicant venerationem S. Eladii, sive Helladii, Episcopi sui, ad hunc VIII Maji, [Veneratio] & præscribunt tres lectiones cum classico, sive ut alia habent, cum Te Deum laudamus: sed omnia recitantur de Communi Pontificis & Confessoris. Aliqua ejus gesta referuntur in Historia Episcoporum Autißiodorensium a Philippo Labbe tomo I Novæ bibliothecæ manuscriptorum edita, [Epitome vita,] & sunt ista. Caput V de Eladio. Eladius sedit annos XXIII. Fuit autem tempore Constantii & Constantini filiorum Constantini, sub Marco, Iulio atque Liberio Romanis Pontificibus. Hic beatissimus Pontifex dum verbo & exemplo multos ad Christum converteret, ad eum S. Amator simul & Martha, jam ejus spiritalis soror effecta, concurrunt, ac procidentes coram eo, votorum suorum desideria pandunt, sicque ille se Clericum fieri deposcebat. Tunc Antistes considerans atque contemplans Dei eos amore frui, & propter ejusce dilectionem velle secularem habitum commutare, utrisque impigre paruit, illum crinibus exonerans, illam castimonialium coetui devotissime jungens ac socians: & hic, plenus sanctitate & virtutibus, ut in gestis ejusdem S. Amatoris legimus, corpus terræ, animum cælo transmisit sub die VIII Iduum Majarum, & sepultus est secus prædecessores suos in monte Autrico. Hæc ibi. Quorum pleraque eisdem verbis continentur in Vita S. Amatoris successoris, edita supra ad diem primum hujus mensis Maji: additurque adhortatio ejus ad S. Amatorem & sponsam ejus Martham, quæ ibidem videri potest.

[2] span class="klein">[Nomen in sacris fastis] Sacra ejus memoria inscripta est quatuor antiquis Martyrelogii Hieronymiani apographis hoc modo: Autissiodoro depositio Eladii Episcopi. In Ms. Corbejensi Parisiis excuso scribitur Heladii, apud alios etiam Elladii & Helladii, & quod nomen magis abludit, subinde Palladii, Pallachii & Palati: nisi quis malit tunc intelligere S. Palladium, XXI Episcopum Autissiodorensem, de quo ad diem X Aprilis egimus. Omittimus alios Martyrologos recensere, qui cum hodierno Martyrologio Romano ejus sanctam venerationem recolunt, aut nonnulla ex supra relato encomio addunt. Ejusdem etiam meminerunt Demochares, Chenu, Claudius Robertus, & Sanmarthani in suis Catalogis Episcoporum Autißiodorensium.

[3] [Tempus Sedis.] Tempus Sedis videtur optime colligi posse ex Actis S. Amatoris successoris, mortui anno CCCCXVIII, cum sedisset annis triginta, mense uno, diebus quinque, proinde ordinati anno CCCLXXXVIII, in felici seditione populorum, post obitum S. Eladii concordi voce petentium S. Amatorem Episcopum, ut saltem Eladius poßit censeri em>objisse anno CCCLXXXVII. Aßignantur autem illi anni XXIII, quibus Ecclesiam Autißiodorensem rexit, ut videatur consecratus Episcopus circa annum CCCLXIV. Ostendimus autem ad Vitam S. Amatoris, in Historia memorata Episcoporum Autißiodorensium, annos Imperatorum & Pontificum cum mirabili anticipatione adjunctos: quibus proinde neglectis dicendum erit, quod S. Eladius sedit, non sub filiis Constantini Magni, aut successoribus Iuliano & Ioviniano, sed sub Valentiniano, Gratiano, Valentiniano II & Theodosio Magno, & his ultimis imperantibus mortuus sit. Consulat lector dicta ad Vitam S. Valeriani decessoris VI Maji.

DE S. GIBRIANO PRESBYTERO
IN DIOECESI CATALAVNENSI ET REMENSI.

CIRCA CCCCIX

[Praefatio]

Gibrianus Presbyter, in diœcesi Catalaunensi & Remensi (S.)

G. H.

[1] Illustre est in urbe Remensi Archimonasterium Regale S. Remigii, ubi in summo altari, [Acta vitæ & translationum:] aureo ut vocant, asservatur venerabile corpus S. Gibriani Presbyteri, cujus em>sacræ depositionis solennitas celebratur octavo Idus Majas, uti Acta antiquiora indicant: quæ ex codice dicti monasterii accepta damus, seculo nono conscripta. Ea tamquam sincera allegat Flodoardus Presbyter in Historia Remensi seculo decimo exarata: ex cujus libro tertio & capite IX subjungimus Historiam translationis ex diœcesi Catalaunensi ad vicum Balbiacum, & inde Remos ad jam dictum monasterium S. Remigii. Alia est sacri corporis in novam capsam anno MCXIV translati historia, cum variis miraculis libris tribus comprehensa: quorum meminit Camerarius libro 3 de Scotorum pietate ad hunc diem. Pro ea historia impetranda, multam operam posuimus, necdum secuto effectu, impeditis bello commerciis: quo per pacem jam jam ut putāt componendam cessante, speramus dictorum librorū exemplar transcriptum prius nos consecuturos, quam hujus mensis absolvatur impreßio: ipsos igitur ad calcem hujus tomi requirat lector; si autem ibi non reperiat, exspectet in futuro operis supplemento.

[2] [Cultus sacer in Breusartis & Martyrologiis.] Compendium Actorum antiquiorum habemus ex peculiari Breviario dicti Archimonasterii S Remigii: aliud elogium extat in Breviario Remensi anno MDCXXX excuso, ex quo constat hoc VIII Maji de eo præscribi officium Ecclesiasticum sub ritu simplici sive trium Lectionum, & hoc per totam diœcesin recitandum. In præclaro codice em>Ms. Martyrologii Vsuardi, quo usus est Molanus, ista ab hoc edita continentur: Remis depositio S. Gibriani Confessoris, in ecclesia S. Remigii quiescentis. In Ms. Remensi SS. Timothei & Apollinaris celebratur sub em>hac formula: In pago Catalaunico depositio S. Gibriani Presbyteri & Confessoris. Memoratur etiam in Ms. Vsuardo Hagenojensi & Ms. Florario Sanctorum, item apud Grevenum, Canisium, Saussajum, Ferrarium, & in Catalogis Sanctorum Hiberniæ & Scotiæ. Festa translationum celebrantur XVI Aprilis apud Saussajum & Ferrarium, & XXVII Septembris in citato Ms. Vsuardo & Florario Sanctorum. Simon Martin in Reliquiis sacris deserti aliqua ejus Acta Gallice edidit.

[3] Venisse in Franciam S. Gibrianum, Chlodoveo primo Rege Christiano atque S. Remigio Remorum Episcopo, [tempus vitæ & miraculorum.] legitur in citato Breviario Remensi: consentit Sigebertus Gemblacensis, aut certe ejus interpolator, ad annum DIX ita scribens: Gibrianus Scotus, cum fratribus & sororibus in Gallia peregrinatus, urbem Remensem & vita & morte sua illustrat. Anonymus conditor Auctarii Gemblacensis ad annum MCXLV quo corpus in novam thecam translatum est, ista scribit: Remis in cœnobio B. Remigii S. Gibrianus Scotus multis claret virtutibus, & multo populi concursu frequentatur. Num vero venerit ex hodierna Scotia, quæ Britanniæ pars est; an ex Hibernia, quam Beda Scotorum patriam vocat, [patria.] magnum certamen est inte dictarum regionum viros eruditos. Flodoardus & Breviarum Remense em>tradunt ex Hibernia venisse. Acta antiquiora & Breviarium monasterii S. Remigii vocant insulam Hiberniam, in qua est Scotia. Pulchrum est Sanctos suos a Gentilibus suis prædicari: at pulchrius eorum virtutes imitari: utrique rei subservit scire cujus patriæ fuerint, eoque excusabilis redditur contentio, quæ hac ex causa subinde nascitur inter homines pios, modo ea absint vitia, in quæ facilis est ex contentione prolapsus, præsertim pervicacia. Ab hac autem nescio an satis absint, qui negant primis decem seculis Hiberniam, aut solam aut præcipuam, nomine Scotiæ intellectam fuisse; quamvis Scoti utrobique nominarentur æquali jure & usu: Flodoardus autem scripsit & floruit seculo X, adeoque dubium esse non potest, utri parti magis faveret ejus auctoritas, etsi non expresse Hiberniam, sicuti facit, sed Scotiam nominasset.

VITA ET MIRACULA.
Ex MS. Codice Remensi monasterii S. Remigii.

Gibrianus Presbyter, in diœcesi Catalaunensi & Remensi (S.)

BHL Number: 3526

EX MSS.

[1] Eo a tempore quando fidelium mentes, divinæ inspirationis gratia illustratæ, ad supernam anhelabant patriam; [Venit ex Hibernia in Gallias] desiderantes longe lateque peregrinati in mundo, quo liberius animo, secretius possent vivere Christo; egressi sunt septem fratres tresque sorores, ob amorem Christi, de Hibernia insula, [cum 6 fratribus & 3 sororibus:] in qua est Scotia, relicta domo & familia, omnique cognatione sua, secuti beati Abrahæ Patriarchæ exemplum: quorum quarumque hæc fuere vocabula: Gibrianus b, Helanus, c Tresanus, d Germanus, Veranus, e Abranus, Petranus; f Francla, Pomptia, Posemna. Venerunt autem pariter in hanc Galliæ Provinciam super flumen g Maternam peregrinandi gratia, h eligentes sibi singuli super eumdem fluvium ad habitandum opportuna loca, & ad visitandum semet mutuo contigua: in quibus etiam locis, post vitæ terminum, a Christi cultoribus eorum sacra humata fuere corpora. Quorum primus, [degit in vico Cosla] Confessor Christi præcipuus pariterque Sacerdos eximius, elegit sibi consistorii locum ad habitandum in quodam vico, nunc a Paganis funditus everso, cui nomen vetus erat Cosla, super rivulum ejusdem nominis sito: ubi Deo favente plurimis annorum curriculis, sobrie, juste, & pie vivens, juxta Apostoli præceptum, ut fortis athleta bono certamine viriliter & infatigabiliter usque ad vitæ exitum certavit contra serpentem antiquum. [Tit. 2. 12]

[2] [ad ædiculā supra sepulcrum constructam] Post hujus vero vitæ decessum corpus ejus sacrum a Christi fidelibus religiose fuit humatum in quodam monticulo, juxta aggerem publicum: ad cujus videlicet monticuli radices sinistrorsum influit præfatus fluvius in Maternæ alveum. Processu denique temporis ædificata a Christicolis ædicula supra tumbam sacri corporis, tum miraculorum signis ibidem sæpius divinitus ostensis, tum majori dilectione erga locum Sancti fidelium mentibus accensis, cœperunt mutuo se cohortantes eumdem locum frequentius adire causa orationis ac devotionis. [concurritur in die depositionis, & miracula fiunt:] Ad hujus postmodum sacræ depositionis solennitatem, quæ celebratur octavo Idus Majas, consueverat circumquaque venire singulis annis maxima populi frequētia, deferens secum devotissime sua vota quæ voverat; ibique in Dei laudibus nocte excubans tota, celebratoque tandem Missarum officio, unusquisque ad propria remeabat cum gaudio: ubi etiam ad ostensionem meritorum viri Dei plurimæ virtutes divinitus sunt operatæ, quæ propter scriptorum negligentiam, & imperitorum desidiam, penitus oblivioni sunt traditæ. Modernis autem temporibus, quæ eo loci miracula gesta divinitus sint, sicut quorumdam majorum relatu comperimus, paucis intimare studuimus, scire cupientibus.

[3] Tempore quidem i Caroli Regis, postea, vero longe post, secundi de suo nomine Imperantis, filii videlicet Ludovici Imperatoris, k Erchanrai vero in urbe Catalaunis Præsulatus fasces renentis, [sanantur cæca,] accessit quædam mulier ad præfati Sancti ecclesiam de Vico Recejo, super flumen Maternam sito, nomine Richildis, luminibus diei privata geminis, quæ fisa meritis & intercessionibus prædicti Confessoris Christi sanari, devote venit cum sui voti munere: moxque ut ad sepulchrum ejus, causa devotionis ac recuperandæ salutis, propinquavit; superna propitiante clementia, Matutinali expleto officio, illico lumini restituta est pristino. Expleto denique biennio, post peractum superius miraculum, non defuit misericordia Dei, quin aliud huic adderet ad ostensionem meritorum sanctissimi viri: nam similiter quædam mulier, nomine Erlefreda de vico Matusgo, in principio Maternæ fluminis sito, duobus æque orbata luminibus, insuper & totis nervorum dissoluta compagibus; [item cæca & paralytica,] cum ad sepulchrum Sancti aliorum fuisset deportata manibus, ipsa die qua illo fuit advecta, Dei virtute Sanctique intercessione, ad vesperum pristinis luminibus est restituta: & quæ paulo ante aliorum manibus fuerat delata, suis vestigiis ad propria cum ingenti gaudio est regressa. Evoluto siquidem postea quinquennio, nec minus ad præfati Sancti tumulum, quædam femina de vico Luventio, nomine Grimara, [contracta manu,] quæ anno integrograviter fuerat contracta manu dextra atque arida, meritis & intercessionibus Sancti sanari confisa est ab infirmitate sua: cumque diutius sibi affore præsidium sanitatis, pro qua venerat, præstolaretur intente; tandem advesperascente, divina virtute ab omni est resoluta debilitate. Post hoc denique miraculum, plurimis succedentibus annis, venit quædam mulier de pago Hasbanico nomine Gertrudis, [item altero oculo cæca.] dexto privata lumine mensibus binis, cupiens arque desiderans visere Richildem amitam suam, paulo superius ab infirmitate oculorum sanatam. Cumque sæpius ab ea famam virtutum B. Gibriani audisset, qualiterve ad ejus sepulchrum, ipsius meritis lumen oculorum recepisset; protinus cum ingenri clamore lacrymas fundens, votum vovit Deo Sanctoque Gibriano, candelam tantæ magnitudinis se facturam, qua totum in circuitu sui circumcingeret caput: quæ postquam votum suum complevit, & ad sepulchrum Sancti posuit; e vestigio pristino lumini reddita fuit, & ad propria cum gaudio remeavit.

[4] Cum ergo temporibus l Odonis Regis Francorum, plurimæ fierent circumquaque m strages Christianorum, crudelitate Danorum; multaque passim incendia agerentur tam ecclesiarum quam villarum; [in ecclesiola combusta.] capta omnino & deflagrata a Paganis civitate Catalaunis, cum maximo templo n beatissimi Stephani Protomartyris; tunc quoque & ipsa ecclesiola præfati Sancti pariter cremata est ab illis, salvo duntaxat ejusdem Sancti corpore, utpote in sepulcro sub ima tellure latente. o [voces canentium audicæ & lumina visa.] Post hujus quoque combustionem ecclesiæ, contigit sæpius a transeuntibus per iter publicum audiri eo in loco voces suaviter canentium; quin etiam & custodibus mœnium Cathalaunensium referentibus, multis crebro videri noctu luminaria clare ardentia. Quid autem aliud hoc præsignabat; nisi quia eo loci lucerna sub terræ modio latebat: ipse enim erat lucerna ibidem absconsa, quam Christus Dominus [honoravit] tantis ac talibus miraculorum auspiciis, inibi evidentissime ostensis; quæque supra candelabrum Ecclesiæ de terræ visceribus exponenda erat; sicut non post multum temporis rei probavit eventus.

ANNOTATA.

a Chlodoveo I regnante & baptizato circa an. 500, ut supra dictum.

b S. Helanus colitur 7 Octobris, etiam Martyrologio Romano inscriptus.

c S. Tresani Vitam dedimus 7 Februarii.

d Germanus & Veranus referuntur a Ferrario & Saussajo 3 Decembris.

e Abranus & Petranus, an & quo die colantur, necdum legimus.

f Francla, aliis Fracla & Franda, item Promptia & Possenna referuntnr hoc die ab Arturo du Monster in Gynæceo sacro & Laherio in Menologio Virginum, occasione S. Gibriani hoc die relati. Promptia & Possenna inscriptæ sunt Menologio Scotico Camerarii ad diem 3 Ianuarii, uti tunc inter Prætermissos monuimus.

g Materna, hinc Gallice Marne, antiquis Matrona, fluvius in Baßinia regione ortus, alluit duas urbes Episcopales, Catalaunensem & Meldensem, & supra Parisios in Sequanam illabitur.

h em>In Breviar. Remensi dicuntur a S. Remigio, peregrinorum patre, humaniter ac benigne excepti.

i Hic est Carolus Calvus, qui a morte Ludovici Pii patris, in divisione regnorum anno 840, obtinuit regnum Francorum Occidentale, dein anno 875 coronatus Romæ 25 Decemb. Imperator. In Breviario monasterii S. Remigii his omißis legitur: Tempore Ludovici Balbi Caroli Calvi Regis filii, qui illi anno 877 succeßit: sedex Sede Erchanrai corrigitur error.

k Erchanraus fuit Synodi Carisiacæ Legatus ad Ludovicum Regem Germaniæ anno 848, iterum e Synodo Metensi an. 859, quo etiam interfuit Concilio apud Saponarias, & an. 860 Concilio apud Tusiacum, & an. 866 Sueßionensi 3, & an. 867 Tricaßino. Succeßit Lupo 2, qui Sueßionensi 2 Concilio adfuit anno 852. Subscripsit etiam privilegio Odonis Episcopi Bellovacensis, non anno Caroli Calvi 35, ut citatur apud Sammarthanos, sed anno ejus 15 aut simili ante annum 19, quo sedebat Erchanraus: cui anno 868 mortuo succeßit Willebertus, qui erat annus 29 regni dicti Caroli Calvi.

l Odo, aliquibus Eudes, regnavit ab anno 888 usque ad an. 898.

m In Chronico Besuensi notatur annus 891.

n Est etiamnum Ecclesia Cathedralis dicata S. Stephano.

o em>In Breviario monasterii S. Remigii ista conclusio additur: Erutum autem postea corpus de visceribus terræ, Remos in ecclesiam S. Remigii translatum est: ubi hodie summo honore habetur.

HISTORIA TRANSLATIONIS
Auctore Flodoardo lib. 3. cap. 9.

Gibrianus Presbyter, in diœcesi Catalaunensi & Remensi (S.)

EX MS.

[1] Temporibus a Fulconis Archiepiscopi Remensis, delata sunt ad ecclesiam B. Remigii membra S. Gibriani a pago Catalaunensi, [S. Gibrianus in Gallia pie mortuus,] ubi peregrinatus fuisse noscitur & humatus. Advenerant siquidem in hanc provinciam septem fratres ab Hibernia, peregrinationis ob amorem Christi gratia, hic scilicet Gibrianus, Helanus, Tresanus, Germanus, Veranus, Abranus, Petranus, cum tribus sororibus suis Francla, Promptia, Possenna, eligentes sibi super fluvium nomine Matronam opportuna degendi loca. Quorum hic Gibrianus sanctus Sacerdos quemdam vicum elegit ad habitandum, Cosla vocatum, ubi plurimis annorum curriculis sobrie, juste, & pie vivens, usque ad exitum vitæ, bonum studuit certamen certare. Cujus corpus primo juxta publicum fertur aggerem fuisse sepultum: ubi postea supra tumbam ipsius est oratorii ædicula constructa, ob insignia scilicet quædam miraculorum ibidem manifestata: ad quam confluere populi solita fuerat frequentia, maxime cum depositionis ejusdem celebrarentur festa.

[2] Multa namque inibi sanitatum tribuebantur remedia: ex quibus quædam habentur descripta, sed plurima celantur ignota. Tres tamen mulieres b nominibus adscriptis ibidem notantur illuminatæ. [miraculis illustratur] Cuidam præterea nomine Grimoart manus cum integra est sanitate restituta. Tempore denique Regis Odonis, grassante Normannorum crudelitate, terrasque Francorum vastante, hujus Sancti ecclesiola igne cremata est cum aliis multis ejusdem pagi. Post cujus combustionem sæpius auditæ feruntur voces psallentium personarum non apparentium: luminaria tamen quædam noctibus inibi videbantur ardentia.

[3] Cumque fama hujusmodi virtutum circumquaque percrebuisset, superno ductus amore Sanctique veneratione, Hadericus religiosus Comes, [corpus ut trasferatur, navis ultro accedit.] accessit ad c Rodoardum, Episcopum Ecclesiæ Catalaunicæ, obnixe flagitans, ut quia locus ille, ubi hoc sacrum corpus sub dio jacebat, funditus erat destructus; daret ei licentiam illud transferendi, ubi devotius & venerabilius servari valuisset. Qui dum diu persistens in precibus, tandem suæ petitionis obtinuisset effectum; vocato nauta fertur ei naulum dedisse eo tenore, ut noctu ante galli cantum ad oram fluminis ejus præstolaretur adventum. Cumque statuto noctis tempore viri tres cum quodam Sacerdote adessent fluvii ripæ, missi ab hoc Comite; nauta defuit, nave ulteriori defixa fluminis oræ. His quoque viris adventum navigeri diu præstolantibus & vicissim clamantibus, cum nemo eis responderet; dolore perculsi corruunt in terram proni, devote precantes ut, si Deo placitum foret corpus illius Sancti de loco eodem transferri, aliquibus id eis dignaretur ostendere signis. Moxque navis soluta divina virtute nexu quo tenebatur affixa, ripæ qua expectabatur mirabiliter accedit appulsa: quod admirando perspicientes, & maximas Deo gratias referentes, ascendunt navem, de voluntate Dei securiores effecti. Accedentesque ad locum sepulcri, [elevatum Balbiacum defertur,] de aperto saxeo in quo sacra membra jacebant sarcophago, reverenter elevant, transponentes hæc in præparato ad id opus noviter scriniolo; sicque cum ingenti gaudio remeantes ad navem, transeunt celeriter flumen; hoc pignus cum laudibus deferentes ad vicum Balbiacum, ubi per triennium constat honorabiliter conservatum.

[4] [inde ad ecclesiam S. Remigii,] Post hæc ad ecclesiam B. Remigii honorifice est delatum, & custodi ecclesiæ devote commissum, juxtaque sepulcrum hujus sanctissimi Patris honorifice collocatum. Post biennium præfatus Comes cum uxore sua Herisinde Domnum Fulconem Præsulem humiliter expetiit, postulans ut ei locum sepulturæ concederet in dextera hujus ecclesiæ parte, juxta ostium cryptæ: quo impetrato, & altari statuto, atque argenteo decore cooperto, illic decenter hæc venerabilia deponuntur membra.

[5] [eo & S. Verano invotis cæca illuminatur.] Denique postquam a præfato sepulturæ suæ sublata sunt loco, quædam mulier cæca, Erentrudis nomine, illo candelam deferens, accessit impetrandæ causa medelæ. At comperto sacrum corpus inde sublatum penitus esse, nimio angore affecta cœpit flendo conqueri, cur Sanctus hic Domini abinde se permisisset auferri, & cur deseruisset vicinos, quibus beneficia solitus erat præbere divina. Subveniri ergo sibi gemitibus exposcens, visum sibi est proficisci debere ad vicum Matusgum, ubi frater ejus Sanctus quiescebat Veranus. Ad cujus sepulcrum candelam ponens, seseque in oratione prosternens, cœpit flendo utrumq; invocare fratrem. Dumque Sancti nomen crebro repetit Gibriani, cœpit caligo albuginis ab oculis ejus abrumpi, sicque divina propitiante pietate prisco redonatur lumine.

ANNOTATA.

a Fulco, ex Abbate S. Bertini Sithievensi & S. Vedasti em>Atrebatensi, creatus Archiepiscopus Remensis anno 882, occisus an. 900 die 17 Iunii, quo ejus memoria celebratur.

b Ea in indicata historia habentur.

c Willeberto Episcopo Catalaunensi supra indicato succeßit Berno, qui an. 878 subscripsit Synodo 2 Tricassinæ. Huic subrogatus Rodoardus habuit successorem Mancionem, qui anno 900 interfuit consecrationi Herivei in Archiepiscopum Remensem, post obitum dicti Fulconis.

DE SANCTO DESIDERATO
EPISCOPO BITVRICENSI IN GALLIA.

ANN. DL.

[Praefatio]

Desideratus, Episcopus Bituricensis, in Gallia (S.)

G. H.

Qvinque Ecclesiæ Bituricensis Episcopi coluntur mense Majo Sanctis adscripti: ex quibus S. Desideratus inter propria diœcesis Bituricensis refertur ad hunc VIII Maji. [Cultus sacer] Ejus festum peragitur officio Ecclesiastico novem Lectionum: ad quem diem in MS. Vsuardo Reginæ Sueciæ ista leguntur: In agro Biturico depositio S. Desiderati, Episcopi & Confessoris. Alius em>est S. Desideratus, Arvernensis in Gallia Episcopus, cujus Acta dedimus XI Februarii, cui ad eumdem diem adjunxit S. Desideratum Episcopum Bituricensem Constantinus Ghinius in Natalibus Sanctorum Canonicorum. At Ferrarius eum refert ad diem XIII Maji. Interfuit hic S. Desideratus Concilio Aurelianensi V, [annus obitus,] habito anno DXLVII, & Arvernensi II anno DXLIX, mortuus forsan anno sequenti die Dominica, in quam tunc incidit dies VIII Maji, Cyclo solis XXVII, littera Dominicali B. Extat a Philippo Labbe editum Patriarchium Bituricense ab anonymo scriptore, seculo præcedente concinnatum, in quo capite 23 ista leguntur: [Vita scripta.] Vigesimus tertius præfuit S. Desideratus: cujus gesta quidam Abbas Boviensis Ecclesiæ simplici sermone ad posteros transmisit, quæ juxta vetus exemplar, mendis fideliter eruderatis, subjecimus: ex quo & nos hic damus. Saussajus in Martyrologo Gallicano, Ioannes Chenu, Claudius Robertus, & Sanmarthani in Archiepiscopis Bituricensibus sua elogia inde formarunt. Aliquod ejus compendium ex vetustißimo Bituricensis Ecclesiæ Breviario ad diem VIII Maji, dedit prædictus Labbe pag. 366, in quo eadem, quæ hic sunt, exprimuntur verba. Boviensis porro Abbatia, unde Vita prodiit, non alia videtur accipienda, quam quæ vulgariter le Boeuf, id est, Bos, nuncupatur, em>intra tertiam a civitate Lemovicensi leucam. Hanc Ordinis Cisterciensis esse, & anno MCXXIII acceptis Dalona Religiosis fundatam, scribunt Sanmarthani, & forte minus recte nominant Bulium, ac Bubium scribere voluerunt.

VITA
Auctore Abbate Boviensi.
Ab Auctore Patriarchii Bituricensis exornata.

Desideratus, Episcopus Bituricensis, in Gallia (S.)

BHL Number: 2138

AUCT. AB. BOVIEN.

[1] Temporibus Chlotharii a Principis, tenente illo sceptra regni Francorum Suessionico oppido, [Illustri familia prognatus,] quinque milliariis distante ab ipsa civitate nuncupato b Sauciaco, hi tres venerabiles viri, Desiderius, Deodatus & Desideratus, patre Augino viro illustrissimo, matre vero Agia femina generosissima procreati, adeo fuere circa Dei cultum & pia opera studiosi, ut cuncta quæ possidebant in diversis necessitatibus hospitum, pauperum, peregrinorum, & monachorum liberaliter impenderent. Erant autem fidei integritate puri, longanimitatis spe floridi, sapientiæ luce conspicabiles, [a piis parentibus educatus,] caritatis non fictæ gratia insignes: in quorum domo, non, ut assolet in quorumdam secularium conviviis, mimorum vel histrionum carmina fœda; sed Euangelica & Apostolica sive Prophetica personabant oracula; illum diem ducentes solennem, quo aliquem verbi divini præconem hospicio suscipere meruissent. Primogenitus itaque Desiderius monasticam vitam eligens, martyrio tandem ob fidei Christianæ defensionem c coronatus est: Deodatus vero, [habuit fratres Desideriū & Deodatū Martyres.] thesaurorum regalium summus & fidelis procurator effectus, quamvis in seculi dignitatibus positus fuisset, religiosam tamen vitam ducebat, justus, timoratus, amabilis, pius, prudens, largus ac profusus in eleemosynis erogandis. Et hic nocte, dum orationibus invigilaret, ab æmulis, qui ob bonitatem & clementiam ejus ei invidebant, necatus est.

[2] Sanctus autem Desideratus Auricularii officium in aula Regis sortitus ad edicta Regalia d signanda, quorum ipse conscriptor erat, [Factus Referendarius Regis,] sigillum vel annulum Regis custodiebat. Erat enim sensu providus, eloquio dulcis, vultu decorus, & ante omnia in caritate Christi bene fundatus. Denique intantum Regi & Optimatibus cunctis efficiebatur gratus & amabilis, ut ad illius nutum cuncta gererentur Palatina negotia, & ejus consilium tam Rex ipse quam cuncti Magnates tamquam divinum oraculum exciperent. Denique assidue Regem hortabatur, ut Regem Christum, omnium Conditorem ac Redemptorem, sine quo nullus justus regnat, diligendo, timendo, cunctisque ejus mandatis obediendo, coleret, subjectorum populorum se socium magis quam dominum æstimaret; subditis parceret, superbos debellaret, [eum hortatur ad virtutes regius amplectendas.] fines imperii defenderet, & ad abundantiorem Christi Ecclesiæ pacem dilatare contenderet; flagitiosas personas, utpote fures, homicidas, hæreticos maxime, a regno detruderet: admonens sanctorum locorum præ omnibus curam gerere, renovandorum vel construendorum cœnobiorum operibus studiose insistere; peregrinis, pauperibus, orphanis, omnibusque necessitatem patientibus pie subvenire: dicens justum esse & Deo acceptum, ut cunctorum sibi subjectorum necessitatibus compateretur. At gloriosissimus Rex Chlotharius, hujus nominis primus, monitis viri Dei libenter aurem accommodabat: quamobrem cunctis hostibus fortior extitit, & omnibus Regibus, qui se præcesserant, felicior fuit.

[3] Beatus igitur Desideratus inter hæc, licet in palatio Regis sub tegmine militari stare videretur, [ipse omni genere virtutum exornatus,] potius tamen monachus quam laicus ab omnibus noscebatur. Nam sæpissime vestibus ornatus pretiosis, & aureo præcinctus baltheo foris apparuit, sed interior ejus habitus cilicium asperrimum fuit. Persistebat in orationibus, in jejuniis, in hospitum susceptione, terrenam patriam ut exul incolebat, cælestem vero ut patriam diligebat: hac, inquam, utebatur ut exul, ad illam tendebat ut civis. Porro ipse meditabatur incessanter, quomodo cunctis seculi dignitatibus relictis se soli Deo militaturum in monasterii claustris offerret. Siquidem Rex & cuncti Optimates ei plurimum resistebant, dicentes eum potius plurimorum utilitati debere consulere, quam suæ particulari satisfacere devotioni. Itaque vir Deo plenus, videns se ratione pariter & Regia auctoritate adstrictum (sciebat enim scriptum, omnibus, Potestatibus sublimioribus subditi estote; &, Reddite quæ sunt Cæsaris Cæsari, & quæ sunt Dei Deo) ab hac intentione ad tempus ardentem animum finxit tepuisse. [Rom. 13, 11, Mat. 22, 21] Sed qualis intus erat, exterior actio evidentius monstrabat. Adhærebat autem illis, [persequitur hæreticos] quos fidei puritas & morum sanctitas commendabat. Hæreticos vero perhorrescens, eos gravi odio persequebatur. Nam quemdam gravi dogmatis assertorem missum ex Asia, qui Æduorum civitatem pestifero doctrinæ suæ veneno infecerat detexit, & confutatum de regno expulit. Simoniacam etiam labem, quæ Arvernensium & Biturigensium, [& Simoniacos:] nec non totius pene Aquitaniæ fines polluerat, auxilio Regis & verbo sanctæ prædicationis eliminavit.

[4] Interea defuncto e B. Archadio, urbis Bituricæ Archiepiscopo veneratione digno, [creatur Episcopus Bituricensis:] S. Desideratus, tam Regis quam Principum, Cleri ac populi favore, suffragio, electione, ad subeundum pondus Pontificatus compellitur. Quo quidem suscepto, cum in Sede prima Aquitaniæ aliquamdiu resedisset, & gravem ob causam Hispaniarum fines ingressus, comperisset eamdem regionem ab * annis septem rore cæli & pluviæ stillicidio penitus caruisse; oratione fusa ad Deum, apertionem cæli & imbrium effusionem a Domino largam obtinuit, subsequente fructuum, arborum & terræ nascentium ubertate maxima. In quo nimirum facto morem S. Eliæ Prophetæ, cujus ipse in multis extitit sedulus imitator, tenuisse invenitur: quo orante cælum (quod fuerat peccatis hominum exigentibus clausum ne plueret annos tres & menses sex) dedit pluviam & terra fructum suum. Denique iste sanctissimus Præsul, non virginitatem Eliæ solum, sed & zelum in peccantes imitatus, Reges & Potentes frequenter liberrima increpatione redarguit. Ipsum vero nullius terrores, nullius blandimenta a rectitudinis tramite abducere potuerunt.

[5] Confœderato igitur populo Hispaniarum & magnifice confortato in fide, [manum molæ adhærentem curat:] verbo & miraculo, cum ad Sedem suam revertens, per Andegavensem diœcesim iter ageret; pauper quidam (cujus manui lignum, quo contra præceptum Ecclesiæ molam farinariam rotare die Dominico præsumpserat, tam stricte hærebat, ut nullatenus avelli posset) procidens ad vestigia ejus, miseriam suam peccatumque miserabiliter confessus, rogabat ut Dei servus sui misereri dignaretur. Nec mora, ubi Pater sanctus homini huic benedictionis munus impendit, manum illius sanavit, ac eam e vestigio pristinæ consuetudini deservire concessit: ita dumtaxat ut Dominicis diebus & festis Sanctorum solennibus ab opere servili abstineret, ecclesiam frequentaret, orationi vacaret, verbum salutis audiret, communionemq; sanctam interdum devote suscipere mereretur.

[6] [moribundū a S.Eulalia ad se missum sanat:] Non multo post vir quidam genere haud ignobili gloriosus, abunde dives, apud Bituricas tam adversa valetudine tenebatur, ut jam exanimis effectus a multis crederetur. Siquidem ut ipse postea referebat, in extasi positus multa inferni supplicia est contemplatus: cui tandem apparens sancta Virgo Eulalia dixit, quod si in eodem, quo ipse æger jacebat loco, cœnobium monialium construere vellet; mox accepta benedictione sancti Patriarchæ Desiderati, non solum morbo erueretur, verum etiam vita ejus ad vigesimum usque annum inde protelaretur. Spopondit itaque quæcumque petebantur se libenter facturum: sicque illa visione ab oculis ejus disparente, ad se reversus, multis & assiduis precibus petita & obtenta sui Pontificis benedictione, e vestigio est omni morbo liberatus. Huic tam grandi spectaculo Rex Chlotharius, & multi alii affuerunt, Dei omnipotentiam admirantes, & amicum Christi B. Desideratum insigniter probantes, perfectæ laudis amplissimum ei testimonium reddiderunt.

[7] [Romam profectus pie sacra loca obit:] His ita se habentibus, venerabilis Pater Desideratus Romam caput orbis proficisci disposuit. Quo cum pervenisset, prosternens se singulis memoriis sanctorum Apostolorum & Martyrum, sic incumbebat sedulæ precationi, sic compunctione cordis & rerum cælestium contemplatione penitus obruebatur, ut ubicumque in oratione jacuisset, flumine lacrymarum irrigaret pavimentum. Quo sane effectum est, ut ipsi apud B. Petrum psallenti atque dicenti hunc versum, Exultabunt Sancti in gloria, responsum sit divinitus, Lætabuntur in cubilibus suis. Perfectis autem orationibus pro se & totius Ecclesiæ militantis pace, [divinitus monitus redit:] ad sepulcra beatorum Apostolorum; venerabilis senex divina revelatione admonitus, ut ad propriam Sedem revertererur, acceptis plurimorum Sanctorum Reliquiis, tandem prospero itinere redditur suæ civitati, Rege nimium exultante; ac cunctis Optimatibus cum universo Clero & populo magnifice Deo gratias agentibus, quod eorum Pontificem & Patriarcham summum eisdem incolumem restituisset.

[8] [pacem conciliat inter Pictavos & Andegavenses,] Tunc quidem perlatum est ad eum, Pictavos & Andegavenses, quos iens in Italiam optime confœderatos reliquerat, rursus instigante diabolo inter se magna contrarietate dissidere; ac utrumque populum odia etiamque concertationes in invicem hostiliter exercere. [item Saxones inter & Austrasios,] Mox erupit in lacrymas pius Pastor, suspiria misit ad cælos; & invocato pacis auctore Deo, sese concordiæ arbitrum fecit, temperavit litem, pacem composuit. Alio quoque tempore vir Dei audito quod Saxones atque Austrenses in apertas iras & contumelias adversum se ambo prorupissent, cupiens etiam inter eos conciliare pacem, illuc multis itineribus Deo ducente pervenit. Cum autem esset Coloniæ, quemdam ex nobiliori genere virum, bonis quidem moribus innutritum, sed beneficio rectæ elocutionis jam undecim annis privatum, clementi valde atque benigno affectu intuens, extensa dextra signum Crucis capiti ejus impressit: [loquelam perfectam reddit civi Coloniensi:] cujus benedictionis virtutem, ut ille persensit, illico usum loquendi recepit.

[9] Inde vero optimus efficacissimusque pacis arbiter memoratis provinciis ad concordiæ studium revocatis, cum f per Neustriam iter conficiens, Verdunensem civitatem intrasset; [energumenam liberat Virduni:] ecce eidem, apud sanctæ Dei Genitricis Mariæ oratorium precibus humiliter procumbenti, oblata est mulier, dire a dæmonio vexata. Tum ille, qui suapte natura adeo pius & clemens erat, ut nil ab eo præter propensam misericordiam expectaretur; afflictæ mulieri non potuit non condolere. Quid igitur? Oratione præmissa obsessæ mulieris caput sacratis manibus fortiter strinxit, donec hoste fugato eam penitus liberam & optime valentem dimisit.

[10] [interest Synodo Aurelianensi:] Interea Rex Childebertus Ecclesiarum Præsules jussit apud urbem Aurelianensem, ob quintam Synodum illic celebrandam, convenire quinto Kalendas Novembris g … Ubi sanctus h Patriarcha Desideratus cum consilio aliorum i quadraginta quatuor venerabilium Episcoporum, anathematizavit & condemnavit nefariam k sectam Eutychetis & Nestorii. Inter cetera quæ etiam illic ordinata sunt, hic extat articulus: l Si quis de Provincialibus Episcopis a Metropolitano suo ad Concilium intra suam provinciam fuerit evocatus, & præter evidentem infirmitatem ad Concilium venire distulerit, atque de Synodali conventu, antequam de cunctis concludant, sine consensu Concilii ipsius discedere fortasse præsumpserit, sicut & præcedentibus regulis statutum est, sex mensibus a Missarum officio suspendatur &c.

[11] Eo tempore m Forbius, homo fastuosus, arrogans, voluptuarius, Aniciensium, qui nunc Podiani dicuntur, Ecclesiam tenebat. Hic cujusdam pulchræ mulieris captus pravis cupidinibus, [Aniciens. Episcopum adulterii convictum] deprehensus atque convictus est adulterii crimen, quo nullus vitii alicujus rumor spurcius olet, cum ea perpetrasse. Quamobrem apud Sanctum Patriarcham Desideratum graviter accusabatur. Vir autem Domini sciens quam fœdum sit, hominem, ad summa divinaque provectum, turpiter supplicem esse scorto putidissimo; flens amarissime, illius ruinam deplorabat. Tamen ne sibi culpæ verteretur, si tam grave delictum in suo Suffraganeo punire dissimularet; re solerti indagine vestigata, inventa & confessa, eumdem Forbium hoc modo Episcopatu abdicavit. Siquidem vices suas cuidam dilecto & fideli socio suo, nomine n Flaviano, magnæ sanctitatis viro, [deponit per Flavianum Vicarium suum,] ob ætatis provectæ impotentiam commisit, ut ad civitatem Podium accedens, dictum Forbium ab administratione Pastoralis regiminis dejiceret, utpote hominem multo dedecore commaculatum, & Pontificalis apicis honore prorsus indignum. Quod ut vir ille, omni virtutum genere instructissimus, ad effectum rite perduxit, jam revertens diem clausit extremum.

[12] Cujus morte audita Sanctus Pater Desideratus contristatus, & ex tot itinerum fatigatione confractus, prope ingressum diœcesis suæ morbo febrili ad desperationem usque medicorum laborare cœpit. Itaque lecto decubans, convocatis Episcopatus sui Majoribus ac Senioribus, [& hoc mortuo etiam ipse moritur.] monitis etiam salutaribus præmissis, infuso sibi sancto Spiritu, prædixit se die Dominica proxima sanctam Deo animam redditurum. Quod & ita rei probavit eventus. Nam ipso, quem sibi fore ultimum prophetando designavit, die videlicet octavo Idus Maji, nono Episcopatus sui anno, magnis clarus virtutibus, feliciter obdormivit in Domino, sanctissimum quidem spiritum Deo reddens, terris vero pretiosum corporis thesaurum relinquens. o

ANNOTATA.

a Chlotharius a morte Chlodovei sive anno 510 regnavit usque ad an. 562.

b Sauciacum vulgo Saussy versus Laudanum.

c Nullam hactenus Desiderii aut Deodati memoriam in sacris Fastis reperimus.

d Indicatur officium Referendarii sive Cancellarii: quales fuerunt sub Chlothario Baudinus, ex Referedario Episcopus Turonensis; & Charigisilus, meritis S. Martini a paralysi liberatus: cujus meminit Greg. Turonensis libro de Miraculis S. Martini cap. 25, uti Baudini sub finem libri ultimi historiæ Francorum.

e Mortuus est S. Arcadius Kalendis Augusti, quo die colitur.

f Imo versus Neustriam, quia Virdunum erat penes Austrasios.

g Habita illa Synodus anno regni 38, id est Christi 547: hic autem erat adscriptus annus 552, & forte ab Auctore Patriarchii Bituricensis.

h Post Episcopos Lugdunensem, Arelatensem, Viennensem & Trevirensem subscribit his verbis, Desideratus in Christi nomine Episcopus Ecclesiæ Bituricæ. Nomen Patriarchæ intrusum videtur a dicto Auctore Patriarchii, qui illud affectat.

i Imo 50 Episcopi, & 20 Presbyteri, ab aliis Episcopis submißi, subscripserunt.

k Hæc condemnatio continetur canone I.

l Est hic canon 18.

m Sanmarthani Fortium nominant: omittunt eum Ioannes Chenu & Claudius Robertus.

n Idem Sanmarthani Fortto succedere faciunt Flavianum: sed apparet hunc Biturigibus relictum Vicarium, licet ad eum sensum absolvendum exciderit aliquid, simile iis quæ substituimus verbis:

o Addebantur ista sub finem. Floruit ab anno 545 ad annum 554 temporibus Vigilii Papæ, imperante Justiniano, & regnantibus in Francia Theodeberto, Childeberto atque Chlothario primo. Quod glossema est Auctoris Patriarchii, ut cum Actis aliorum Pontificum conveniret. Floruit autem Episcopus ab anno 541 ad annum 550, quo mortuus est die Dominica, 8 Maji. Quod autem dictus Auctor in assignando tempore Sedis Episcoporum sæpius plurimum aberret, em>optime apparet ad diem XXII Maji in Actis S. Aigulfi, cui solum annum unum & menses aliquot attribuit, cum sederit annos XXVI, & aliquamdiu ante obierit, quam eum ad Episcopatum adducat.

* credo mensibus in Hispania post longam siccitatem impetrat pluviam:

DE S. TARASIO THAVMATVRGO
IN LYCAONIA.

[Commentarius]

Tarasius Thaumaturgus, in Lycaonia (S.)

G. H.

Varii Sancti, qui sub Patriarchatu Constantinopolitano floruerunt, illustrantur in MS. Græco Synaxario Ecclesiæ Constantinopolitanæ, quod Parisiis ex Collegio Claromontano Societatis Jesu commodatum habemus: & inter hosce ad hunc VIII diem Maji est S. Tarasius, de quo ista pauca traduntur: Eadem die memoria Sancti Patris nostri & Thaumaturgi Tarasii, qui in Lycaonia floruit. In Menæis excusis & apud Maximum Cytherorum Episcopum ad diem IX Martii memoratur S. Tarasius nudo nomine, quem tum arbitrati fuimus forte esse S. Tarasium Archiepiscopum Constantinopolitanum, de quo egimus XXV Februarii, quod hujus Tarasii non haberemus ullam notitiam: at modo de hoc Thaumaturgo ibidem potius agi opinamur. Est Lycaonia regio Asiæ minoris, cujus Metropolis est Iconium, habens sub se alias urbes Episcopales novemdecim, quas post alios enumerat Carolus a S. Paulo in Geographia sacra.

DE SANCTO MELE
HYMNOGRAPHO APVD GRÆCOS.

[Commentarius]

Meles Hymnographus, apud Græcos (S.)

G. H.

Menæa Græca MSS. quæ Divione in Collegio Societatis Iesu apud Petrum Franciscum Chifletium invenimus, hunc nobis Sanctum protulerunt, ad VIII Maji his verbis: Τῇ ἀυτῇ ἡμέρᾳ ὁ ὅσιος Μήλης ὁ Ὑμνοποιὸς ἐν εἰρήνῃ τελειοῦται. Eadem die Sanctus Meles Hymnographus in pace decessit. Dein adjungitur hoc distichon.

Ἐκσάντα Μήλην Ὑμνοποιὸν ἐκ βίου
Ὑμνεῖν λόγοις δικᾶιον, ὡμὸς λόγος.

Melen migrantem Hymnographum ex hac vita,
Laudare rythmis convenit, ut est hic meus.

em>Hymnos porro, quos Sanctus hic Meles composuit, de rebus sacris ac piis fuisse nullus ambigo: inter eos tamen quibus Græcorum ornantur Menæa, non facile invenies aliquem qui nomen illius, ut auctoris præferat. Sed nec inter Canonum Tropariorumque auctores septuaginta circiter, quos nominat Leo Allatius pag. 81 Dissertationis primæ de Ecclesiasticis Græcorum libris, recensetur ille: quo magis optandum ut inveniatur alius ejusdem Leonis tractatus de Melodis Græcorum, in Diatriba de Georgiis ab ipsomet indicatus, aliquid forsitan lucis daturus circa hunc nobis tam ignotum Sanctum.

DE SANCTO METRONE
PRESBYTERO VERONÆ IN ITALIA.

[Commentarius]

Metron Presbyter, Veronæ in Italia (S.)

G. H.

b>Memoria S. Metronis celebratur Veronæ in Martyrologio Ecclesiæ Cathedralis die VIII Maji his verbis: In Verona S. Metronis Confessoris: [Corpus & Cultus sacer.] cujus corpus requiescit in ecclesia S. Vitalis, ubi ipse vitam beatam longo tempore cum magna abstinentia deduxit. Eodem die Grevenus in Auctario Vsuardi, anno MDXV & MDXXI excuso, meminit Metronis Confessoris Veronæ quiescentis. Addit Canisius in Martyrologio Germanico, fuisse virum severæ pœnitentiæ. Ferrarius, in Catalogo generali & alio Sanctorum Italiæ, eumdem ad hunc VIII Maji, celebrat, quo eum vita functum infra in Actis asseritur. At postridie seu VII Idus Maji, decessisse tradit Petrus de Natalibus lib. 4 Catalogi cap. 147, & sequuntur Maurolycus & Felicius in suis Martyrologiis. Verum ob festum S. Michaelis Archangeli, die VIII Maji, celebrati solitum, officium Ecclesiasticum de S. Metrone transferri in diem X Maji observat Ferrarius: die autem XIII Maji, refertur in MS. Vsuardo in Alsatia aucto. Vitam ejus haberi in Lectionario antiquo Ecclesiæ Cathedralis tradit Augustinus Valerius Episcopus Veronensis de Sanctis suæ Vrbis, & hanc pag. 56 publicavit.

[2] [Vitæ compendium ex Augustino Valerio,] Metronis Presbyteri & Confessoris, natione Germani, corpus Veronæ in templo S. Vitalis Martyris conditum, summa veneratione colitur. Is pœnitentiam sibi ab Episcopo Veronensi impositam, ob incestum cum filia, priusquam esset Clericus, inscienter tamen admissum, libenti animo accepit: ut scilicet compedibus ferreis vinciretur, & in Athesim fluvium clavis projiceretur: nec antea illius culpæ labe dignosceretur esse mundatus, quam illa clavis reperiretur. Clavis non multos post annos in capti piscis ventriculo reperta est, & ita compedibus solutus fuit. Metro autem cum precibus Episcopi sacris ordinibus esset initiatus, humanam gloriam fugiens, in solitudinem se recepit: in qua vita functus, ad cælestem patriam evolavit octavo Idus Maji, miraculis clarus. Optandos compedes, quibus a vinculis peccatorum vir sanctus est liberatus, eique licet exclamare: Dirupisti, Domine, vincula mea, tibi sacrificabo hostiam laudis. Sancti viri corpus, de illo disceptantibus inter se Veronensi & Mantuano Episcopo, plaustro impositum, bobus indomitis nemine regente, Veronam in templum S. Vitalis Martyris delatum est. Hæc ibi, quæ eadem referuntur a Ioanne Francisco Tinto lib. 5 Nobilitatis Veronensis cap. 7 & ab ante memorato Ferrario. At Petrus de Natalibus loco indicato eum hoc elogio exornat. [aliud ex Petro de Natalibus:] Metron Confessor Veronæ colitur, in ecclesia S. Vitalis sepultus: de quo fertur quod illuc Peregrinus advenerit, sed unde venerit aut quo loco exortus fuerit ignoratur. Ibique existens novum pœnitentiæ modum adinvenit. Nam lapidi magno, compede in cruce posita, mediante se afflixit, clavemque compedis in flumen Athesis projecit: hoc sibi signum proponens, quod quandocumque clavem reperire contingeret, ab omnibus peccatis se absolutum cognosceret. Post plures itaque annos, appropinquante die vocationis ejus, piscis capitur, in cujus ventre clavis illa reperitur, animam jam sanctificatam designans, & corporis dissolutionem instantem prænuntians: quæ post dies modicos facta est VII Idus Maji. Hæc ibi: quæ fere eadem in MS. Rubeæ-Vallis habentur. Compendium ex utraque relatione habet M. Marulus Spalatensis lib. 4 Dictorum factorumque memorabilium cap. 10. Quibus ista ex Augustino Valerio addimus.

[3] Habet sacellum & altare in dicta ecclesia S. Vitalis, titulo S. Metronis, [sacellum & altare,] dotatum a Georgio Alegro anno Domini MCCCCLXXVI, ut in ejus testamento manu Christophori Avogarii die XXVIII Maji: in cujus palla est ejus imago vestibus Sacerdotalibus induta. In pariete etiam ipsius sacelli ad meridiem extabat pictura antiqua, quæ docebat, quomodo sanctum corpus ejus, Sacerdotalibus vestibus indutum, ab Episcopo cum Clero & populo Veronam advectum fuisset in plaustro. Hæc pictura nostris temporibus deleta fuit, dum ipse paries dealbaretur. Ostenduntur adhuc in ipsa ecclesia S. Vitalis catena & lapis cui alligatus fuit S. Metro, [catena & lapis:] dum pœnitentiam perageret. In consecratione altaris S. Helenæ, ecclesiæ sanctorum Apostolorum, repositæ etiam fuerunt Reliquiæ S. Metronis Confessoris. [Reliquiæ alibi.] Ex Psalmista vetusto dictæ ecclesiæ. In ecclesia seu monasterio S. Georgii in Prayda & S. Thomæ, inter Reliquias, quæ ibi asservantur, sunt etiam Reliquiæ S. Metronis. Hæc Augustinus Valerius. At quo claruerit tempore S. Metro, nulla momumenta tradunt. De S. Vitale egimus XXVII Aprilis.

DE SANCTO GODONE
EPISCOPO METENSI.

[Commentarius]

Godon, Episcopus Metensis, ad Mosellam (S.)

CIRCA AN. DCL.

G. H.

Ecclesia Metensis celebrat plurimos Episcopos, Sanctorum albo adscriptos, de quorum Actis pauca admodum ad notitiam posterorum devenerunt. Ex horum numero censendus est S. Godo: [Memoria in Fastis.] de quo ad hunc VIII Maji, in MS. Florario Sanctorum ista leguntur: Apud Metim depositio S. Godonis, ejusdem urbis Episcopi & Confessoris. Claruit anno salutis DCLXXVII. Meurißius in Historia Episcoporum Metensium ista, ex Martyrologio Ecclesiæ Metensis, ad hunc diem prodit: Metis sanctorum Confessorum pariterque Ponitificum Godonis atque Glodulphi: quibus Saussajus in Martyrologio Gallicano hæc addit. Qui vicibus alternis huic Ecclesiæ præsidentes, ut pari Christi amore ovile sibi commissum curaverunt, sic exactæ fideliter pastoralis villicationis eodem præmio meruerunt a cælesti ipso munerario cum Beatis coronari. Quæ de omnibus Episcopis Sanctis dici possunt. Colitur S. Clodulphus VIII Iunii ad hunc diem Martyrologio tempus Sedis. Romano inscriptus. [tempus Sedis.] Meurißius tempus Sedis S. Godonis aßignat annorum octo, ab anno DCLV usque ad annum DCLXII. Verum multo citius arbitramur eum in Episcopatu vixisse.

[2] Decessor ejus fuit S. Goëricus, qui corpus S. Arnulphi etiam Metensis Episcopi circa annum DCXXXVIII e Vosago Metas transtulit: at quamdiu postea vixerit non constat. Colitur XIX Septembris. Successor vero S. Godonis fuit jam memoratus Clodulphus, ad quem a S. Remaclo Episcopo Trajectensi Metas missus fuit S. Trudo anno DCL aut proxime sequenti: proinde S. Godonem, qui inter hos duos a Paulo Warnefrido & reliquis scriptoribus collocatur, opinamur ab anno DCXLII usque ad annum DCL Episcopatui præfuisse: quo etiam tempore, [Fuit Consiliarius S Sigeberti Regis] antequam S. Remaclus esset in Episcopum Trajectensem electus, S. Sigebertus Rex Francorum fundavit monasterium Casaconguidinense in ditione Luxemburgensi, cum consilio magnificorum Apostolicorum Cuniberti Archiepiscopi Coloniensis & Godonis Episcopi Metensis. [sepultus in ecclesia S. Symphoriani.] Ipsum diploma damus ad Vitam S. Sigeberti Kalendis Februarii em>pag. 234. Addimus hisce ex Meurisse, sacrum hujus corpus in ecclesia S. Symphoriani & ab initio depositum fuisse & etiamnum haberi.

DE B. IDVBERGA SIVE ITTA, SANCTIMONIALI SUB S. GERTRUDE FILIA,
NIVELLIS IN BRABANTIA.

ANNO DCLII.

[Commentarius]

Iduberga sive Itta, Sanctimonialis sub S. Gertrude filia, Nivellis in Brabantia (B.)

Auctore G.H.

Sanctißimæ Virginis Gertrudis, Abbatissæ Nivellensis in Brabantia, Vitam dedimus XVII Martii auctore coævo, Clerico aut Presbytero domestico. [Epitome Vitæ ex Actis S. Gertrudis filiæ.] Fuerat ea prognata patre B. Pippino Duce & Majore-Domus Regum Austrasiæ, & matre B. Iduberga sive Itta. Illius Acta illustravimus ad diem XXI Februarii, & potißimum ex Vita dictæ filiæ Gertrudis: hujus ad hunc VIII Maji daturi, primo proferimus quæ de ea citatus auctor coævus habet in Vita jam dictæ filiæ Gertrudis, & sunt ejusmodi.

[2] [quæ a matre Itta edocta,] Cum esset in domo parentum sancta Dei puella Getrudis, secus pedes beatæ memoriæ Genitricis suæ Ittæ, die ac nocte verbo & sapientia meditabatur, Deoque cara & hominibus amata, super suas coætaneas crescebat. Hoc primum electionis suæ in Christi servitio initium fuit… quia oblatum a Rege Dagoberto sponsum… respuit cum juramento, & dixit: Quia nec illum nec alium terrenum, nisi Christum Dominum, volo habere sponsum … & ad suam se convertit genitricem. Et ex illa die parentes ejus cognoverunt, a quali Rege adamata fuerat. Post annos vero quatuordecim, cum pater ejus Pippinus de hac luce migrasset, matrem in viduitate secuta est, eique in obsequio atque Dei mandatis sobrie & caste serviebat. [constructo ab eadem ex rogatu S. Amandi monasterio] Cumque quotidie supradicta mater familias, tam de se quam de sua orphana filia, quid esset factura cogitaret; adveniens vir Dei Amandus Episcopus ad domum suam, verbum Dei prædicans ex Domini jussione, rogabat; ut monasterium sibi suæque filiæ Dei famulæ Gertrudi & Christi familiæ construeret. [sacrum velamen accepit,] Quæ statim ut intellexit ignotæ rei notitiam ad salutem animarum pertinentem, sacrum velamen accepit, & semetipsam Deo tradidit & omnia quæ habebat. Sed hostis humani generis & instigator, qui ab initio bonis operibus invidus est, ad resistendum pravorum corda firmabat, ut ab his, qui ad Dei voluntatem faciendam eam adjuvare debuerant, non parvam sustineret tentationem. [Eadem filiæ comam abscinait,] Quales injurias vel ignobilitates & penurias pro nomine Christi supradicta famula Dei cum filia sua perpessa est, scribere longum est, si per singula narrentur. Sed hoc tantum, quod ob devotionem & desiderium quod habebat in se divinum, ut raptores animarum filiam suam ad illecebras hujus mundi ac voluptates per vim non raperent, ferrum tonsoris arripuit, & capillos sanctæ puellæ adinstar coronæ abscidit… Deinde misericors Deus & adjutor in tribulationibus, ipsos adversarios ad pacis concordiam revocavit. Cessarunt jurgia, pars diaboli victa est. [eamque monasterio præficit:] Mater vero familias Itta, filiam suam Dei electam Gertrudem Sacerdotibus Domini tradidit, ad accipiendum sacrum velamen cum sodalibus suis, & sancto gregi cœnobitarum Christo ordinante præesse constituit… His itaque omnibus juxta divinum ordinem dispositis, plena dierum & perfecta ætate, exemplum boni operis posteris relinquens, soboles habens & ex eis videns nepotes, plus minus sexagesimo ætatis suæ anno memoriæ beatæ Itta, post obitum viri clarissimi Pippini Domini sui anno duodecimo, [& sancta mortua] Deo & Angelis spiritum commendans, migravit ad Dominum, & in Niviallæ monasterio, sub tegmine B. Petri Apostoli honorifice traditur sepulturæ.

[3] [habuit nepotes ex Majore domus Grimoalde] Hæc ex dicta S. Gertrudis Vita, ibique & paßim in Mss. codicibus hujus Vitæ appellatur Itta, in Ms. aliquo Reginæ Sueciæ dicitur Ittaberga, hinc aliis Iduberga vocatur. Soboles autem præterea habuit Grimo aldum & S. Beggam: illum vidit mariti sui B. Pippini successorem, Majorem-Domus S. Sigeberti Regis Austrasiorum, & ex eo Childebertum nepotem, postmodum infelici em>felici eventu in Regnum Austrasiæ intrusum: & Wulfedrudem, postea in locum filiæ suæ Abbatissam, neptem suam. [& S. Begga] At S. Begga, nupta Ansigiso Duci, peperit Pippinum Herstallium patrem Caroli Martelli, ex quo prognati Pippinus Rex Francorum, Carolus Magnus Imperator, aliique Carolingicæ stirpis Reges & Principes. Vt autem ætas & anni omnium conferantur cum Æra vulgata, indicamus ex annis Dagoberti Regis omnia dependere: & quia in computu nostro correcto ostendimus dictum Dagobertum e vita migrasse XIX Ianuarii, anni DCXXXIII, consequenter arbitramur Idubergam in hanc lucem circa annum DXCII exortam, eique filiam S Gertrudem anno DCXXV aut sequente natam fuisse, ut quæ ante obitum dicti Regis Dagoberti annos nata duodecim censeatur nubilis fuisse. [ipsa viro vidua an. 640] At B. Pippinus anno III Chlodovei II, Christi DCXL mortuus, reliquit B. Idubergam viduam, quæ teste Sigeberto Gemblacensi in Chronico, anno quinto Chlodovei, (is nobis est annus DCXLII) instinctu S. Amandi se & sua Deo devovens, monasterium Nivialense fundavit, eique filiam suam Gertrudem, Deo dignam Virginem, præfecit: ac demum post obitum Pippini anno duodecimo, quem completum censemus, [obiit sexagenaria an. 652,] Iduberga migravit ad Dominum anno DCLIII, ætatis suæ sexagesimo. Ipsam autem S. Gertrudem tricesimo & tertio ætatis suæ anno, etiam completo, die Dominica XVI kalendas Aprilis, Deo desideratum reddidisse spiritum, Acta testantur. Is nobis est annus DCLIX, quando cyclo Lunæ XIV, Solis XXIV littera Dominicali F, dies XVII Martii convenit in Dominicam tertiam Quadragesimæ, ac postea Pascha celebratum fuit die XIV Aprilis. At S. Begga extructura monasterium, venit Nivellas anno trigesimo tertio post obitum B. Gertrudis, anno scilicet DCXCI, quæ anno secundo perfectis omnibus migravit ad Dominum XIX Decembris anni DCXCIII. Et hæc ad Vitam tam B. Pippini quam S. Gertrudis in Notationibus & Commentario prævio cupimus ita corrigi: uti antehac monuimus in fine Exegesis Præliminaris ante tomum 3 Aprilis.

[4] Alia est Vita S. Gertrudis, libris tribus seculo XI aut XII conscripta, quæ nobis minus placuit, & ideo ad XVII Martii omissa, curioso lectore remisso ad Iosephum Geldolphum a Ryckel Abbatem S Gertrudis Lovanii, qui hanc Vitam typis Lovaniensibus anno MDCXXXII vulgavit. Ex hisce Actis Vitam B. Pippini dedimus XXI Februarii, quæ ibidem contineb atur tribus primis capitibus, quibus subjunguntur quatuor capita de Vita B. Ittæ sive Idubergæ. [dicitur ex Aquitania oriunda,] In his de loco natali ejus ista leguntur: Venerabilis Itta extitit ex clarissima nobilitate Aquitaniæ oriunda, sicut ex possessionum ejus traditione ad nos facta indubitate cognoscimus. Quas quidem per multa tempora, quamdiu pax viguit, Ecclesia Nivellensis tenuit, multamque pecuniam inde per annos singulos exactores ejus referre solebant. Sed demum, ingravescente bellorum tumultu, quia res longe remota erat, & sine legatorum periculo adiri non poterat, paulatim negligi cœpit, donec tandem in jus alienum cessit. [fuisse soror S. Medealdi Ep. Trevirensis.] Hæc ibi. Stephanus Abbas Leodiensis ad S. Iacobum scripsit seculo XII Vitam S Modoaldi Episcopi Trevirensis, ad diem XII Maji illustrandam: in qua dictus Episcopus traditur refulsisse ex inclyta Aquitanorum prosapia, cujus soror fuit Itta nomine, mulier admodum venerabilis ac Deo devota, in fide & bonis operibus clarissimo Duci Pippino matrimonio juncta, cui in honorem sanctæ Trinitatis tres summa dignos memoria liberos edidit, & sunt Grimoaldus & duæ sorores Gertrudis & Begga; dein stemma posterorum ab hac procedentium fuse deducitur, uti em>ibidem legi potest. Fuit eidem S. Modoaldo, adeoq; & B. Idubergæ, soror S. Severa, [& S Severæ Abbatissæ.] Abbatissa monasterii super ripam Mosellæ, a S. Modoaldo in honorem S. Symphoriani constructi: quæ colitur XX Iulii, tabulis Martyrologii Romani inscripta.

[5] Aliam Vitam habemus ex codice Ms. Rubeæ-vallis prope Bruxellas ex prima parte Hagiologii Brabantinorum: [Alia Vita rejicitur.] quæ eadem extat in monasterio Corsendoncano prope Tumhoutum in secunda parte diversarum Legendarum. Ejusdemque partem quamdam accepimus ex Ms. Nivellensi in novem lectiones distributam, cujus meminit Molanus in Natalibus Sanctorum Belgii ad hunc VIII Maji, additque se Nivellæ inquisivisse, sed ab omnibus ignorabatur, an aliquando in Officio Ecclesiæ lectæ fuerint, an tantum ad privatum usum conscriptæ. Nos quia tam dictam Vitam, quam indicatas lectiones non satis dignas relatu reperimus, eas omnino omittimus. Sub finem Vitæ unde ipse sunt sumptæ, dicitur Nivellis pausare Pippinum, cum religiosa conjuge ac filia sanctissima, in distinctis tamen feretris. [tumba B. Iduberga circumfertur.] Vidimus ipsi tumbas Pippini & Idubergæ retro post summum altare, collocatas: quas tempore Rogationum honorifice circumferri monuit Molanus, titulo Beatæ exornans Idubergam. Verum in suis em>ad Vsuardum additionibus Commemorationem Idubergæ appellat. Meminerunt ejusdem Miræus in Fastis Belgicis, Gelenius in Fastis Coloniensibus, [ea passim Beata habetur,] & Fisen in Floribus Ecclesiæ Leodiensis, eamque Beatam honoris causa indigetant; quod & nos facimus. Interim jam indicatæ Vitæ præponitur hic titulus: [aut etiam Sancta] Transitus S. Idubergæ viduæ, sororis S. Modoaldi Archiepiscopi Trevirensis & matris sanctissimæ Gertrudis, & in Ms Nivellensi in titulo præfigitur Vita S. Ydubergæ Virginis, id est Sanctimonialis. In Martyrologio Romano, Gallice cum adjunctis Belgii Sanctis Leodii anno MDCXXIV edito, celebratur S. Iduberga sive Itta, mater SS. Gertrudis & Beggæ.

[6] [& sic Benedictinis fastis adscribitur.] Trithemius lib. 3 de Viris illustribus Ordinis S. Benedicti cap. 110 S. Ittam monialem cum suo elogio refert, Trithemium secuti Wion, Dorganius, Menardus, Bucelinus, titulo Sanctæ honorant, uti etiam Mabillon in Kalendario seculi 2 Benedictini: qui reliqua refert in Vita S. Gertrudis filiæ, ubi nobis aliquantulum irascitur, quia cum dixissemus hanc referri a Wione, Dorganio, Menardo, Bucelino in suis Martyrologiis Benedictinis, etiam addidimus eam Officio Ecclesiastico coli apud Canonicos Regulares Lateranenses & Windeshemienses, & in Ordine universo Carmelitarum, ac fere per omnes provincias & diœceses Germanicas, licet tamen rejecerimus, ut fabulosam, em>narrationem de ejus in Germaniam fuga, & sciamus seculo XI Lucæ cœptam Congregationem Canonicorum Regularium, qui deinde Lateranenses dicti fuerunt. Cur autem irascitur? An idem continuo esse putat alicujus Sancti in Ordine quopiam indicare cultum; & suffragari opinantibus ipsum talis Ordinis fuisse professum? Profecto tunc æque ab aliis argui mereremur; quod auctoribus, S. Gertrudem facientibus Benedictinam, nihil opposuerimus, cum habeamus Breviarium monasticum auctoritate Pauli V recognitum pro omnibus sub regula S. P. Benedicti militantibus; item aliud diu ante editum, sed absque omni S. Gertrudis mentione: quod tunc noluimus indicare, quia non ubique dicenda sunt omnia, quæ singulis contendentium inter se partibus minus favent; maxime quando totius controversiæ ultima decisio ab altiori ac generaliori pendet principio, alibi discusso vel discutiendo, vel nobis hactenus ambiguo, quale est tempus assumptæ in variis antiquis monasteriis Regulæ Benedictinæ præsertim iis quæ S. Amandus in Belgio extruxit.

DE S. VVIRONE EPISCOPO RVREMVNDÆ IN GELRIA.

SEC. VII

COMMENTARIUS PRÆVI JOANNIS BOLLANDI.

Wiro, Episcopus Ruremundæ in Gelria (S.)

Auctore I. B.

§. I S. Wironis in Monte S Odiliæ habitatio, Natalis. Vita a quo Scripta.

[1] Rura fluvius Belgii (nam alius est ejusdem nominis trans Rhenum) ad ipsa prope confinia oritur provinciarum Limburgensis ac Iuliacensis, hujusque partem magnam permeat, ac tandem Mosæ amni miscetur ad Ruræmondam Gelriæ urbem: cui urbi inde nomen factum, quasi Ruræ ostium, sive os dicas, est enim mond lingua Teutonica os, etiam fluviorum, non solum hominum. ita Teneramonda, [supra Ruræmundam urbem Belgii,] Flandriæ oppidum, ad quod Tenera sese in Scaldim evolvit, atque inferius Rupelmonda arx, Rupelæ in eumdem Scaldim defluentis ostio objecta: ita Egmonda, Urmonda aliaque loca consimili figura appellata. Est autem Ruræmonda ad dextram Ruræ Mosæque ripam, in ipsis utriusque confluentibus ædificata, circa annum MCCXXXI cincta muris ab Ottone III Gelriæ Comite, em>a quo & Arnhemium, Harderwicum, Bommelia. Wageninga, ejusdem provinciæ oppida septa mœnibus narrantur. Aliud postea Ruræmondæ decus additum, cum parentum nostrorum memoria solio est Episcopali ornata, nam antea Leodiensi erat Antistiti subjecta.

[2] Leuca una altius Ruræmonda, ad lævam ejusdem Ruræ ripam, [mons S. Odiliæ,] pagus visitur, qui olim S. Petri mons, nunc S. Odiliæ apellatur. Eum locum remotum a mundi negotiis, Pippinus Dux Francorum B. Wironi (ut infra in hujus Vita dicitur) concessit ad manendum, quo liberius cum suisinibi cælestes caperet fructus… in quo oratorium S. Mariæ semper Virginis Deique Genitricis honori constructum & consecratum est, nec non S. Petri monasterium decori operis artificio constructum ex lapidibus, quod perdurat in præsens. Illic S. Wiro Episcopus, cum S. Plechelmo Episcopo, & S. Otgero Diacono extremam partem ætatis sancte peregit. [S. Wironis & sociorū habitatione sacratus:] Mansit eo loco deinceps cultui numinis dicatorum hominum congregatio, de qua Ioannes Capgravius in Vita eiusdem S. Wironis, de eodem S. Odiliæ monte loquens, ubi quondam, ait, erat Præpositura & Collegium Canonicorum, quod nunc translatum est in dictum oppidum Roremundam. [templi adhuc extant ruinæ.] Tum factum arbitror, quod Molanus in Natalibus SS. Belgii scribit ad X Septembris, ubi de S. Odgero agit: Postea Domini Sancti sepulchri, em>inquit, sibi monasterium acceperunt. Agit de Congregatione Canonicorum Dominici sepulchri Jerosolymitana Gabriel Pennottus, in Historia Canonicorum regularium lib. 2 cap. 67, ubi varias ejus Congregationis Ecclesias numerat, interque eas XIX Ruremundensem in Geldria prope dictam civitatem. Porro in Monte S. Odiliæ extant etiamnum ruinæ templi, & quatuor in eo alterium, ac loca ubi statuæ trium illorum Cælitum steterunt. Sed vel belli tempestate fugatis accolis, vel avaritia inopiave eorum, ad quos sarta tecta templi spectabant, sensim labefactata sunt ædificia, quæ usque adeo non restaurantur, ut etiam saxa distrahantur, ne Apostolorum ejus regionis illud extet consequenti ætate monumentum, tanti olim æstimatum, ut potentißimi Reges Ludovicus Germaniæ & Carolus Calvus Franciæ, de eo nominatim in divisione regni Lothariensis stipulati reperiantur, ut infra dicetur.

[3] [S. Wiro colitur 10 Maji.] Coluntur tamen Sancti illi tres per totam diœcesim Ruræmondensem officio duplici, ut vocant. Ac S. Wironi quidem dicatus est dies decimus Maji: & duorum sociorum (licet seorsim aliis diebus colantur) fit tamen etiam eo em>die memoria in divini Officii antiphonis & hymnis, quæ operæ pretium videtur etiam hic recitare. Hymnus ergo ad primas Vesperas ita habet:

Wironis pietas Præsulis inclyti, [de eo Hymnus ad Vesperas,]
Plechelmi, parilis quem decorat gradus,
Otgerique fides nos sacra commonent.
      Laudum promere cantica.
Qui tres, tergemini præsidio Dei,
Diversis Britonum progeniti locis,
Quæ mundus celebrat despiciunt bona,
      Ut cælum sibi comparent.
Invitos Scotia destinat infulis:
Sacram confugiunt ad Cathedram Petri,
Sed mandante Papa tandem hierarchicis
      Sublimantur honoribus.
Otgero Comite, nobile Galliæ
Regnum, vivifica cum Cruce, permeant:
Gentilem fidei lumine Gelriam
      Pippino irradiant Duce.
Tamquam tres oleæ fructiferæ nimis,
Tamquam mixta rosis candida lilia,
Virtutum variis semper odoribus
      Mentes Geldrigenum replent.
Hinc Sanctæ Triadi sit decus ac honor,
Gignenti, Genito, Spiritui sacro:
Sint grati tribus his semper Apostolis
      Ruræ fluminis accolæ, Amen.

Antiphona ad Magnificat: O Rex altissime, in Sanctis tuis vere mirabilis, qui Sanctos Wironem, Plechelmum & Otgerum, post sanctæ peregrinationis cursum, ad montem cælestibus studiis aptum, fidei duces nobis destinasti, veram adferentes pacem, & illuminantes patriam; eorum quæsumus precibus adjuvemur in cælis, quorum reliquias pio amore veneramur in terris.

[4] Ad Laudes hic canitur Hymnus: [& Laudes,]

Gesta Wironis chorus & Plechelmi
Præsulum cantet memoranda: fidum
His & Otgeri celebris Levitæ
      Jungat amorem.
Ut sacræ primi fugerent honores
Infulæ, Romam e Scotia profecti,
Vertices Papæ sed inauguranti
      Denique subdunt.
Urbe dimissi, socio Levita
Galliam lustrant, subiguntque Christo
Geldriam, fixa Cruce, comminutis
      Gentis idolis.
Incolunt celsam, vacuumque curis
Seculi montem Odiliæ, beatis
Angelis vita similes, Deique
      Perpete laude.
Galliæ Princeps avet hic Pipinus
Annue, exutus soleas, Wironi
Consciæ mentis reserare morsus
      Atque reatus.
His fidem Geldri referant Magistris,
Hos apud Numen celebrent Patronos:
Ut det æterna Deus his quiete
      Consociari.
Hinc Deo Patri decus, ac perennis
Filio laus, Spirituique sancto,
Et pius Divos colat hos quotannis
      Accola Ruræ, Amen.

[5] em>Qui ad primas Vesperas, idem ad secundas & ad Matutinas cantatur hymnus. Antiphona vero ad Magnificat in secundis Vesperis hæc: [ejus & sociorum laudes in variis Antiphonis:] O Confessores sancti, Wiro, Plechelme & Otgere, qui certaminis & laboris cursum, fidei & spei juncti zelo, hic consummastis, & in regno cælorum gloriæ consortio copulati, assidue assistitis ante Dominum, intercedite pro nobis. Aliæ ad Laudes Antiphonæ, eorumdem, elogia continent. Sed præcipue octavum Reponsorium in Matutinis, quod ita habet: Cives Apostolorum & domestici Dei, Wiro, Plechelme & Otgere, qui attulistis facem & illuminastis patriam, dantes pacem gentibus, & liberantes populum Domini; audite preces supplicum, vitæ æternæ nobis poscentes præmia, qui fertis in dextris manipulos justitiæ, in gaudio metentes quæ seminastis in lacrymis. Qui attulistis &c. Idem Responsorium recitatur in festo Inventionis & elevationis oßium SS. Wironis, Plechelmi & Otgeri, quod semper celebratur feria tertia post festum sanctißimæ Trinitatis, ut infra dicetur, atque iidem canuntur hymni: uti & festo S. Plechelmi XXVI Iulii, & S. Otgeri X Septembris.

[6] Licet porro decimo die Maji anniversaria S. Wironis celebritas in Ruræmondensi diœcesi agatur, [colitur alibi 8 Maji,] non tamen em>eo die migravit e vita, sed octavo: quo in Vltrajectino, Daventriensi, Groningensi Episcopatibus illius agitur commemoratio, ejusque plurima meminerunt eo die Martyrologia. Et quidem quod Coloniæ excusum fuit anno 1490 ita habet: Eodem die B. Wironis Episcopi & Confessoris. Cui consentiunt multa Belgicarum Ecclesiarum manu exarata Martyrologia, quorum contextus est qui vulgatus Vsuardi, sed varie multis locis interpolatus. MS. Ecclesiæ S. Mariæ Vltrajecti ita habet: Trajecti Wironis Confessoris. [quo plurimis Martyrologiis inscriptus.] MS. monasterii S. Martini Treviris & alia quædam: Trajecto Wironis Episc. & Conf. Hermannus Greven Carthusianus in additionibus ad Vsuardi Martyrologium excusis Coloniæ anno 1515 ac dein 1521: In Trajecto inferiori B. Vironis Ep. Deirorum & Conf. Quod Deirorum Episcopum vocat, hausit ex Pseudomarcellino, ut infra dicemus. MS. Florarium: Eodem die depositio S. Wironis Ep. & Conf. anno salutis DCCLII. De ejus ætate infra agemus. Ioannes Molanus Doctor Lovaniensis in auctario ad Vsuardum: Eodem die Wironis Episcopi & Conf. cujus reliquiæ habentur in Ecclesia Trajectensi. Quomodo ejus reliquiæ sint Vltrajectum translatæ, post dicetur. Ioannem Wilsonum in Martyrologii Anglicani duplici editione fefellit ambigua vox Trajecti, ut cum sint hujus Sancti Ultrajectum, quod est inferius Trajectum, translatæ reliquiæ, Trajecti ad Mosam sive Maestrichti, ut vulgo appellatur, quiescere scribat in Ecclesia Cathedrali; quæ quidem illic extitit vivente S. Wirone, sed paullo post thronus Episcopalis Leodium est translatus; reliquiæ autem multo post ad Vltrajectensem Ecclesiam deportatæ sunt. In Romani Martyrologii tabulis ejus hoc ipso die ita consignatur memoria: In Scotia S. Wironis Episcopi. In Scotia certe natus, & Episcopatum adeptus fuit; sed hoc dimisso in Galliam Belgicam venit, & quem ante diximus, montem jam S. Odiliæ dictum incoluit, templo deinde ac monasterio ornatum, ac demum sui corporis thesauro ditatum.

[7] Vitam S. Wironis edidit Laurentius Surius Carthusianus ante centum circiter annos, ex quodam, ut ait, egregio MS. codice descriptam, sed in gratiam lectoris mutato stylo. [Vita S. Wironis antiqua,] Recitat ex hac Vita quædam Baronius to. 8 Annalium ad an. 631 num. 8 & seqq. Brevem Vitæ ejusdem epitomen contexuit Molanus in Natalibus SS. Belgii, cui illa subjecit: Hæc est summa historiæ ejus, quam sacra vetustas ad posterorum notitiam transmisit. [ab anonymo scripta,] Antiquam sane esse eam historiam illud argumento est, quod nusquam mentionem faciat Collegii Canonicorum ex monte S. Odiliæ Ruræmondam translati, Non tamen em>ejus auctorem fuisse ipsius Sancti temporibus omnino vicinum, inde conjicere est, quod monasterium S. Petri dicat perdurare in præsens, usque ad scriptoris nempe ætatem, qui proinde non nisi longo tempore post mortem S. Wironis videtur vixisse. At quis ille fuerit nos latet. Risum fortaßis nonnemini moveat, quod a Thoma Dempstero historiæ Ecclesiasticæ gentis Scotorum lib. 19 cap. 1167, quo de S. Wirone agit, scriptum est in hæc verba: Molanus in Natalibus SS. Belgii. Anonymus apud Surium to. 3 die 8 Maji. Sed is est Gaufridus Abbas, qui jussu Lucii Pontificis Vitam ipsius luculenter & veraciter descripsit, in cujus limine sic habet: [non Gaufrido Abbate, ut inepte quidam:] Scotia fertilis sanctorum Virorum insula &c. Nimis profecto festine, aut potius oscitanter, ista scripsit Dempsterus. Legerat apud Molanum, non in Natalibus SS. Belgii, sed in auctario ad Vsuardum, ista: In territorio Bisuntino, monasterio Bellæ-vallis, S. Petri Ep. & Conf. Eodem die Wironis Ep. & Conf. ac deinde Annotatione 4: Petri Episcopi Tarentasiæ Vitam scripsit Gaufridus Abbas Altæ-cumbæ, jussu Abbatum Cisterciensis & Clarævallensis, quibus Lucius Papa injunxerat, ut Vitam ejus conscribi curarent. Est a Surio excusa. Hactenus Molanus. Quam vero ista nihil ad S. Wironem spectant! Et erant apud Surium in em>ipso titulo Vitæ S. Petri eadem expressa. Sedit autem Lucius III Papa a XXX Augusti MCLXXXI, ad XXV Novembris MCLXXXV, cum objisset S. Petrus anno MLXXI, die VIII Maji.

[8] Quam porro Surius mutato stylo edidit. S. Wironis Vitam, nos primigenia phrasi scriptam nacti sumus, ex schedis Wilhelmi Lindani, primi Ruræmondensium Episcopi; [non est majoris historiæ epitome:] itaque hic damus collatam cum MS. codice monasterii Hubergensis Wilhelmitarum in Brabantia. Hanc qui pervolverit curiosus lector, is minime Surio assentietur, in titulo admonenti, utrum hæc integra sit historia, an potius integræ historiæ epitome, incertum se habere. Nam qui epitomas concinnant, ii plerumque phrasi utuntur stricta ac recisa, ut amplam etiam materiam in arctum contrahere velle videantur. Ast huic auctori diffusa est & laciniis multis minime necessariis dispansa oratio. Eatenus tamen dici fortaßis hæc epitome posset, quod de rebus plurimis a S. Wirone gestis vix paucula capita, multis licet verbis, exponat: ut non videatur de iis majorum secutus scripta, sed exilia fortaßis pittacia, quæ in monasterio montis S. Odiliæ extabant, compilasse; & quæ tum adhuc fama tenebantur, congeßisse; atque vel sic (quod ipse in Præfatiuncula fatetur) Vitam Sancti carptim expedivisse, pauca de multis particulando.

[9] em>Vitæ hujus epitome videatur potius dici illa posse, quam Surius hinc inde circumcisam vulgavit. [aliæ breviores ejus Vitæ:] Sed illa succinctior quam ante annos cc in Legenda Sanctorum Angliæ edidit Ioannes Capgravius Augustinianus. Relata hæc postea est in tomum de historiis Sanctorum Coloniæ anno MCCCCLXXXIII, & Lovanii biennio post excusum, quem Molanus in auctario ad Vsuardum XXV Iulii, Legendæ tomum secundum appellat, quasi nimirum historia Lombardica, sive Legenda Aurea, primus Legendæ tomus sit. Ita enim habet Annotat. 5, S. Magnerici Vita excusa est, saltem ex parte, Legendæ tomo 2, cum poëmate Fortunati de eodem Episcopo: habetur ea Vita folio 98 hujus Legendæ. Aliud compendium Vitæ S. Wironis & sociorum confecit Ioannes Gerbrandus a Leidis Carmelita, circa annum MD in Chronico Belgico lib. 2 cap. 16.

[10] [elogium ex Trithemio,] Nihil horum scriptorum legisse videtur Ioannes Trithemius, qui libro 3 de rivis illustrib. Ord. S. Benedicti cap. 263 ita de S. Wirone scribit: Wiro ex monacho Episcopus in Anglia, vir sanctus & Deo dilectus, Episcopatum deseruisse dicitur, nescio ob quam caussam: creditur autem quod propter populi cervicem durissimam, qui nec verbis nec exemplis ab iniquitate sua poterat averti. Unde Vir sanctus, ne tempus inutiliver expenderet, venit postea in Germaniam: ubi in quodam cœnobio S. Petri monasticis disciplinis se submisit, & Abbatis officium non recusavit. Cujus Festum agitur VIII Id. Maji Paucis verbis multi insunt errores: [sed corrigendum in multu.] quæ unde hauserit non video, nisi forsan unicum illum de Episcopatu in Anglia gesta, ex commentitia Vita S. Swiberti, quam fabulator quispiam sub nomine S. Marcellini protrusit. At non tamen ille aliusve monachum antea fuisse asserit non Episcopatum deseruisse propter populi pervicaciam, non in cœnobio S. Petri disciplinis monasticis se subjecisse: non Abbatem factum. Sed singula expendere oportet. Quæ Sancto patria fuerit? qua in gente Episcopatus? an monachus, & quidem ordinis S. Benedicti antea, ac post rursum fuerit? quo tempore vixerit? quod postremum non attingit Trithemius.

§. II. S. Wironis patria & Episcopatus. An ante hunc aut post monachus fuerit? & cujus Pippini fuerit Confessarius.

[11] [Gente Scotus fuit:] Primum ergo Scotia, uber Sanctorum Patrum insula, stellarum numeris Sanctorum coæquans patrocinia, eum protulit; ut in Vita nu. 2 dicitur. Consentiunt jam citati Capgravius & Gerbrandus a Leidis, em>ac ceteri recentiores, Ioannes Wilsonus in Martyrologio Anglicano, in Germanico Canisius, Constantinus Ghinius in Natalib. SS. Canonicorū, Miræus in Fastis Belgicis, Molanus in Natalib. Sanctorum Belgii, Petrus Galesinius in Martyrologio, ubi insigni eum ornat elogio. Willibrordus Boschartius cœnobii Tungerloënsis Ord. Præmonstratensis Canonicus, in libro de primis veteris Frisiæ Apostolis, dissertatione 83 ita de patria S. Wironis pronuntiat: Wiro oriundus erat ex veteri Scotia; quæ nunc dicitur Hibernia: ibi egit, ibi in Episcopum est electus, inde Romam ivit consecrandus, [an ex Hibernia,] inde reversus in Gallias transivit. Surius, Molanus, Miræus, Officium Ecclesiæ Ruræmundensis. Quid hi? an Scotiæ veteris, sive Hiberniæ, meminerunt? Ne per umbram quidem. In Galliam hanc nostram Belgicam, sive Germaniam secundam, venit cum sociis Wiro ex Scotia. Non inficior a S. Beda lib. I Ecclesiast. histor. gentis Anglor. cap. I scribi, Hiberniam proprie patriam Scotorum esse: [Scotorum patria,] ac de Hibernia quosdam Scotorum egressos, vel amicitia vel ferro sibimet inter Pictos, in septemtrionalibus Britanniæ insulæ partibus habitantes, sedes, quas hactenus habent, vindicasse. Non inde tamen consequens videtur, ut quoties Sanctus aliquis Scotus appellatur, aut e Scotia oriundus, continuo Hibernus habeatur: neque e diverso, ut in ea regione quæ sola ad hoc tempus Scotiæ nomen retinet, natus em>censeatur, quia Scotus vocetur, si aliunde evidens fiat, prognatum alitumque in Hibernia, quæ & ipsa ab eodem Beda Scotia dicitur lib. 3 cap. 19, ubi narrat. S. Furseum ab ipsa insula patria discessisse, [etiā Scotia dicta?] & per Britones in provinciam Anglorum devenisse: cum tamen quæ hodie Scotia nuncupatur, in eadem sit insula, in qua Britones Anglique.

[12] De S. Wirone unum illud fas mihi esse arbitror pronuntiare, [an potius ex hodierna Scotia?] Scotum fuisse, in Scotia natum. Suspicor autem, Vitæ illius scriptorem existimasse genitum eum in Boreali Britanniæ plaga, quæ, cum ipse scriberet, incipiebat sola fere, ut nunc, aut præcipue, Scotiæ nomen obtinere. Neque adversus hanc conjecturam afferri illud potest, quod sibi imitandos proposuisse dicatur, Patricium, Cuthbertum, Columbam, patriæ columnas, terræ lucernas, quorum prior Hiberniæ Apostolus extiterit, duo posteriores ex Hibernia oriundi fuerint; nam & S. Patricium agnoscunt suum Apostolum Scoti, & apud se natum prædicant: Sanctus vero Columba Pictos Septemtrionales, qui non exiguam hodiernæ Scotiæ partem tenebant, fidei mysteriis imbuit, inque insula Hy, ab Rege Brudeo sibi donata, celeberrimum illud monasterium, quod Columkilli vocarunt, ædificavit. S. Cuthbertus cujas fuerit dißimulat Beda in em>accuratißima ejus Vita: altera quoque a Capgravio edita, etsi in Hibernia natum affirmat, tamen apud Columbam Episcopum Dunkeldensem educatum tradit: ex Beda saltem constat, in Mailrosensi cœnobio, quod sub Anglorum tunc imperio, nunc Scotorum est, monasticam vitam esse amplexum.

[13] Cujus vero gentis Episcopum fuisse eum statuemus? Qui S. Swiberti Vitam sub S. Marcellini nomine composuit, ut ad diem primum Martii fuse est probatum, narrat, aut comminiscitur potius, habitam Vltrajecti synodum, cui præsederit S. Willibrordus, cum S. Swiberto, [Non fuit Episcopus Deirorum] interfuerint plures alii Sancti, quos enumerat: Erant autem, inquit, eo tempore in eadem primitiva Ecclesia Trajectensi Apostolici Pontifices & Canonici, egregii prædicatores, qui S. Swibertum Episcopum cum SS. Ewaldis sequentes, constanter Christum gentibus prædicaverunt: utpote S. Winfridus Sacerdos… Similiter S. Wiro Episcopus Deirorum, S. Plechelmus Episcopus de Massa-candida, vel secundum Bedam Candida-Casa, S. Otgerus Levita &c. Qui Deiri olim fuerint, dicendum. Erat Nordanhumbrorum regnum in duos divisum populos ac regna duo, [in Northumbria;] Deirorum & Berniciorum: hi a Tinæ fluminis ostio ad fretum usque Scoticum porrigebantur, illi citeriora a Tina ad Humbrum æstuarium em>tenebant. Meminit sæpe regni utriusque Beda, ac diserte lib. 9 cap. 14, ubi cum retulisset S. Oswinum provinciæ Deirorum septem annis præfuisse, de Oswio fratre S. Oswaldi ista subnectit: Sed nec cum eo ille qui ceteram Transhumbranæ gentis partem ab Aquilone, id est, Berniciorum provinciam regebat, habere pacem potuit.

[14] Ast eo tempore, quo fingitur illa Synodus celebrata, Deirorum genti præerat Episcopus, non S. Wiro, [nam tunc alii isthic erant:] sed S. Joannes Beverlacensis, cujus Vita datur VII Maji. Nam S. Wilfrido Cathedra Eboracensi dejecto sub annum DCLXXVIII, uti dictum est XXIV Aprilis, ad ejus Vitam, duo in locum ejus substituti Episcopi, qui Northan hymbrorum genti præessent: Bosa videlicet, qui Deirorum, & Eata, qui Berniciorum provinciam gubernaret: ac Bosa quidem Eboraci, Eata in Hagulstadensi sive Lindisfarnensi Ecclesia Cathedram habuit Episcopalem. Ordinati sunt autem Eboraci ambo ab Archiepiscopo Cantuariensi Theodoro. Principio autem regni Alfridi (qui Egfrido fratri anno DCLXXXV, die Kal. Juniarum XIII, sabbato, ut alibi ex Florentio Wigorniensi retulimus, a Pictis occiso, in regnum Northumbriæ successerat) Eata mortuo, Hagulstadensis Episcopus ordinatus est S. Ioannes Beverlacensis: Anno vero sequenti, cum in patriam revenisset S. Wilfridus, & Archiepiscopatu suo dimisso (ut inter alios scribit Ioannes Bromton in Chronico Regum Northumbriæ) Episcopatum prædicti B. Joannis Hagulstadensis Ecclesiæ cum synodali concilio recepisset; idem B. Joannes in Eboracensi civitate Episcopatum accepit, quem annis XXXIII gubernavit Obiit S. Wilfridus anno DCCIX, XXIV Aprilis, S. Ioannes an. DCCXXI, VII Maji: cui succeßit Wilfridus junior, huic Egbertus, Eadberti Regis frater, qui anno DCCLXVI, X Kal. Ianu. deceßit. Et ab hoc fabulatur Marcellinus SS. Willibrordum & socios in Frisiam missos, cum vix natus is fuerit, quando expeditionem illam Apostolicam aggreßi sunt, a S. Egberto Abbate mißi. Cum igitur præter jam memoratos alius nullus ea tempestate Antistes genti Deirorum præfuerit, manifestum est hallucinari Pseudomarcellinum.

[15] Quis autem non intelligat frustra illi in Anglia Episcopatum quæri, [sed in patria Scotia.] quem patriæ suæ Episcopum extitisse Vitæ ejus scriptor assirmet, patriam vero illi Scotiam fuisse? Quæ tamen Scotiæ civitas eo alumno, ac dein Præsule, gavisa sit, non liquet. Thomas Dempsterus in Menologio Scotico ita de eo ad VIII Maji scribit: Dumblani Wironis Archiepiscopi, [an Dumblani?] ut tunc moris erat, nulli certæ Sedi alligati, qui etiam ab infantia miraculis emicuit, Pipini Regis Confessarius. Hoc de munere post paullo videbimus. Sed si nulli erat Sedi alligatus, cur eum patriæ suæ plebs applausu, Clerus vocis in jubilo, omnis & ætas laudibus attollens suscepit, Episcopalique Cathedræ præposuit; quæ nulla erat? Quomodo paullo ante dicitur, Ecclesia illius patriæ, hominem exuente Pastore, pastoralis curæ solatio destituta, si proprium numquam Pastorem illa habuerat? [an incerta Sedis.] Et Dumblano cur præcipue tribuitur? An ibi natus? Quo auctore id constat? Non ibi certe mortuus. An ergo Episcopus? Nolim enim Archiepiscopum vocare cum Dempstero, cum duos solum habuisse Scotia thronos Episcopales legatur, & longo forsan post S. Wironis ætatem tempore, S. Andreæ & Glascuensem. Est porro Dumblanum civitas Caledoniæ, haud longe tamen a Fortha æstuario ac Romanæ quondam dominationis limite, ad Teith sive Taich flumen sita. Sed hæc ævo Divi Wironis Episcopo carebat, si Scotis historicis fidem habemus: nam Hector Boëtius lib. 12 fol. 264, Ioannes Leslæus lib. 6, Buchananus lib. 7, a Davide I, qui circa annum MCXXI regni Scotiæ gubernacula suscepit, quatuor novas Sedes Episcopales institutas scribunt, Rossensem, Dunkeldensem, Brekinensem, Dumblanensem. De Dunkeldensi tamen ambigent, qui in S. Cuthberti Vita a em>Capgravio edita, a S. Columba Dunkeldensi Episcopo educatum eum fuisse legerint: quam tamen fidem ea mereatur Vita alibi quærimus. Secutus Dempsterum Ferrarius in generali Catalogo SS. ista scribit: Dumblani S. VVironis Episcopi. Atque ab eo Wirone, qui eodem die inscriptus est Martyrologio Romano, diversum credidit, ut patet, quia se Catalogum contexere scribit eorum Sanctorum, qui in Martyrologio Romano non sunt.

[16] David Camerarius lib. 3 de Scotorum pietate, S. Vironem (ita enim appellat) ait, [an Glascuensis?] dignum inventum, qui Glascuensem regeret Cathedram, in Episcopum electus. Est Glascua, sive Glasqua (ut I tomo Ianuarii, ad diem 13 pag. 818 diximus) urbs olim regni Cambrensis, dein Scotiæ Archiepiscopalis ad Cluydam flumen. Cujus urbis (ut Georgius Condus lib. I de duplici statu religionis apud Scotos, pag. 28 testatur) primus Antistes fuit S. Kentigernus, post mortem ob insignia sanctitatis indicia Patronus & Tutelaris, qui, ut Ioannes Istacor lib. 2 de gestis Scotor. cap. 7, ibidem quiescit: in cujus honore templum Glascuente fundatum est, nulli templo in Scotia aut ornatu, aut in Canonicorum multitudine & præbendis pinguibus secundum. Agit de ea urbe Cambdenus in descriptione Britanniæ pag. 696. Dedimus XIII Ianuarii Vitam ejusdem S. Kentigerni quem Radulphus Episcopus Cantuariensis in epistola ad Callistum Papam contra Thurstinum Eboracensem Cantugernum em>appellat. Sed quo auctore didicit Camerarius S. Wironem Episcopum Glascuensem fuisse? aut cur eum auctorem non nominat. Citat certe alios plures, sed prope eadem fide, qua superius gentilis ejus Dempsterus Molanum, nempe Stephanum Abbatem in Vita S Modoaldi libro I cap. 2 & 34. Damus infra XII Maji eam S Modoaldi Ep. Trevirensis Vitam, a Stephano Abbate monasterii S. Iacobi Leodii conscriptam circiter MC annum Christi. At nulla in ea mentio est S. Wironis, neque apud Surium capita sunt in libro primo XXXIV, sed solum XIV. Meminit quidem ille auctor Pipini Ducis, qui sororius erat S. Modoaldi, lib. I cap. 2 & 3, & lib. 2 cap. 3. Sed non ideo quia quidam existimant S. Wironem huic Pipino familiarem fuisse, consequens est, ut ubi de hoc sit sermo, continuo de S. Wirone illata mentio censeatur.

[17] Fuisse S. Wironem monachum scripsit primus fortaßis nu. 10 citatus Trithemius: sed non probat, nec plura ibidem alia, quale illud quod in Anglia Episcopum ait fuisse, quod a Pseudo-Marcellino descripsit, & nos prolixe jam refutavimus. Contrarium errorem errat Arnoldus Wion lib. 3 Ligni Vitæ in Annot. ad VIII Maji, [incertum an antea monachus:] dum affirmat, fuisse ex monacho cujusdam cœnobii in Anglia Episcopum Scotiæ. Et hi quidem non cujusvis instituti em>monachum, sed Benedictinum fuisse volunt, uti & Hugo Menardus, Benedictus Dorganius a S. Ioanne, Gabriel Bucelinus, quem peculiari argumento mox refellemus. Nihil de monachili profeßione traditur in Vita: nedum quod eam dimisso Episcopatu denuo fuerit complexus, atque Abbas factus, sive in cœnobio S. Petri in Germania, ut Trithemus, sive, ut Wion, S. Mariæ in monte Petri, qui nunc S. Odiliæ vocatur; seu denique, ut Bucelinus, in Monte S. Petri ipsemet insigne cœnobium excitarit, & basilicam Deiparæ, suæ Ordinisque præcipuæ Tutelaris, honori dedicarit. [monasterium non videtur ei a Pippino datum,] Innuit perspicue Vitæ ejus historia, non fuisse ei a Pipino monasterium donatum, sed locum antea incultum, remotum a mundi negotiis: in quo oratorium S. Mariæ semper Virgini Deique Genitricis honore constructum & consecratum est, nec non S. Petri monasterium. Quæ duo etsi credibile videri poßit ipsius S. Wironis studio fuisse ædificata, [sed ab eo ejusvue causa ædificatum.] ab eoque consecrata; non tamen id omnino est exploratum, cum potuerit utrumque post ejus decessum, cum locus miraculis illustraretur, esse a piis hominibus procuratum. Non potuit tamen, sive ipsiusmet Sancti ac sociorum industria, seu Ducis Pippini liberalitate, non aliqua construi, in qua sacris operarentur, ædicula sive em>oratorium; non etiam domus, in qua habitarent, & eos exciperent, qui institutionis gratia, aut Sacramentorum percipiendorum, aut valetudinis per eos divinitus recuperandæ illuc confluebant mortales. Atque ex ejusmodi convenarum turba paullatim cœtum coaluisse religiosorum hominum reor: cujusmodi autem hi disciplinam ac regulam observarint, an Scoticorum monachorum, sive Hyensium, sive aliorum, an S. Benedicti, an denique Canonicorum seu Clericorum, qui saltem ultimis seculis locum illum incoluerunt; hactenus in incerto apud antiquiores scriptores relictum.

[18] [Non fuit S. Wiro B. Pippini æqualis] Nunc ætas inquirenda S. Wironis, cujus duo potißimum nobis occurrunt characteres: primus quod Pippino Duci Francorum familiaris fuerit: alter quod S. Cuthberti imitator: atque unus alterum explicat. Tres omnino fuerunt Pippini, quorum singulos S. Wirone amice usos quidam scriptores tradunt. Primus fuit SS. Gertrudis & Beggæ parens, præcipua in regno Austrasiæ dignitate sub tribus Francorum Regibus, Clotario II Dagoberto I, & S. Sigeberto functus; cujus Pippini Vitam edidimus ad diem XXI Februarii. Hunc scribit Cardinalis Baronius to. 8 Annal ad an. 631 nu. 8, ob pœnitentiæ signum, discalceatum consuevisse sua S. Wironi confiteri peccata. At longe posteriorem B. Pippino fuisse S. Wironem, ad illius Vitam §. 4 nu. 49 ostendimus, quod hic S Cuthbertum em>imitandum sibi proposuisse dicatur: cum tamen moriente Pippino adhuc puerfuerit S. Cuthbertus, [vix natus, cum ille moreretur:] qui sexto post anno nimirum Christi DCLI, cum oves pasceret, animam viderit S. Aidani Episcopi ab Angelis in cælum deduci, ac tunc monasticam ipse vitam complexus admodum adhuc adolescens, obierit anno DCLXXXVII, haudquaquam provecta ætate. Vnde conficio, cum migravit e vita Pippinus, vix adhuc natum fuisse S. Wironem.

[19] Eum forte scopulum evitare voluit Gabriel Bucelinus, cum in Menologio Benedictino scripsit, S. Wironem post annum septingentesimum floruisse, annis circiter XX post S. Cuthberti obitum, ut proinde S Cuthberti Vitam legisse potuerit a monacho Lindisfarnensi scriptam, cum Alfridus Rex Northumbriæ pacifice regnaret, qui tamen anno DCCV obiit. Potuit quoque, si post annum DCC floruit S. VViro, S. Cuthberti quæ imitaretur exempla & spectaße coram, antequam in Galliam veniret, & aliorum relatione didiciße. Sed dum ab illo, quem dixi, scopulo vela retorquet Bucelinus, si tamen consulto id facit; ad alium alliditur, quem multo intentius vitatum cupiat. Scribit enim VVironem Episcopum ordinatum ab Honorio Pontifice Maximo, primo nimirum ejus nominis, [neque ab Honorio I ordinatus:] qui ab anno DCXXVI ad DCXXXVIII Ecclesiæ præfuit. Non quæro, em>quis auctor LXX annos gesti Episcopatus VVironi aßignet, quot a tempore Honorii Papæ usque post septingentesimum Christi annum fluxisse necesse est. Sed qui potuit, antequam fieret Episcopus, monachus fuisse Benedictinus, ante annum saltem DCXXXVIII, quo deceßit Honorius? cum S. Wilfridus, apud Willielmum Malmesburiensem lib. 3 de gestis Pontificum Anglorum affirmet, se primum fuisse qui verum Pascha in Northumbria Scotis ejectis docuerit, qui cantus Ecclesiasticos antiphonatim instituerit, qui sanctissimi Benedicti regulam a monachis observari jusserit. Obiit S. Wilfridus anno DCCIX, Episcopatus suscepti XLV. Si antea non erat in Northumbria recepta S. Benedicti regula; minus etiam in Scotorum ditione, e qua qui apud Anglos annis XXX Episcopatum gesserant, [nedū ante Benedictinus monachus in Scotia:] & monasteria instituerant, viri alioquin religiosi, ita a ritibus Romanis abhorrebant, ut ne errorem quidem circa computum cycli Paschalis dedocere se paterentur. Quod ergo illud fuit monasterium, in quo ante Episcopatum regulam Benedictinam professus est S. Wiro? Non negamus tamen hanc eum profiteri potuisse, cum serius eum vixisse opinemur: at cum Vitæ ejus scriptor omnino de monachica profeßione verbum nullum fecerit, nos quoque in neutram partem quidquam statuimus.

[20] em>Baronius quoque alibi sententiam de S. Wironis ætate mutavit: [non fuit Pippini Regis Confessarius post an. 750,] nam in notis ad Martyrologium floruisse scribit circæ annum Christi DCCL, ut & Constantinus Ghinius: Ms. Florarium circa DCCLII: Thomas Dempsterus in historia Ecclesiast. gentis Scotor. lib. 19, anno DCCLVII; atque in Menologio Scotico, fuisse Regis Pippini Cofessasarium, qui tunc nempe Rex erat Francorum. Sed non optima rursus fide Constantium Felicium citat, quasi hæc in Ephemeridibus scripserit: S. Wiro Episcopus Scot. Pippini Regis Confessarius. At scripsit, venisse in Franciam sub Pipino Prorege, [sed Pippini Herstalli,] ac vitam solitariam elegisse, atque ab eo deinde in consiliarium & Confessarium cooptatum. Congruit Vita, quæ diserte Francorum Ducem appellat Pippinum, a quo susceptus ac magnifice honoratus est S. Wiro. Quamquam in Vita S. Plechelmi Rex Francorum appellatur, qui Regibus ipsis imperabat, uti dein filius ejus Martellus. Fuit ergo Dux, quem ante retulimus, B. Pippinus: Dux item fuit, & majori longe potentia pollens, Pippinus Herstallus, illius Pippini nepos, avus Pippini Regis. Sed eum credidit Baronius, postquam ex Alpaide pellice Carolum Martellum suscepit, [qui licet aliquando in adulterium lapsus.] plane aversum a pietate ac rebus divinis animum habuisse, ut neque ad virum Sanctum cui peccata confiteretur, & tanta præsertim submißione ac reverentia, ventitasse videatur. Imposuerunt enim Baronio em>Acta S. Swiberti, quæ in Annot. ad Martyrol. 1 Martii fidelissime scripta censet; cum sint fallacißimis narratiunculis consuta. Neque enim Pippinus vel legitimam conjugem Plectrudem unquam repudiavit, [pius tamen fuit, etiam postea,] vel ita obstinavit in flagitio animum, ut non multa pie ageret, & locis sacris largiretur, etiam ultimis vitæ annis, eadem præsente & consentiente Plectrude. Imo ad illud ejus adulterium, sed confeßione & pœnitentia expiatum, respexisse auctor videtur: [S. Wironi solitus confiteri discalceatus,] cum illum ait solitum fuisse S. Wironi lubrica lapsus humani detegere, nec dedignatum gratia confessionis discalceatum eum adire, ejusque oris imperio prompte parere. Minime ergo dubium nobis videtur, de hoc Pippino ista esse accipienda: quod & Molanus in Natalibus Sanctorum Belgii ad marginem annotavit. Et multo ante Ioannes Gerbrandus a Leidis, cum Chron. Belgici lib. 2 cap. 15 de S. Willebrordo, Radbodo Frisonum Rege, & hoc ipso Pippino Francorum Duce egisset, sequens caput ita exorsus est: Porro temporibus Pippini sæpe dicti Ducis Francorum, claruit … S. Wiro, ex Scotia oriundus &c.

[21] Quod porro hic S. Wironi, idem S. Plechelmo in ejus tribuitur, [& quandoque S. Plechelmo.] his verbis: Pippinus, Francorum Rex incomparandus, in tanta veneratione eum habebat, ut singulis annis initiante Quadragesimali tempore de suo palatio descendens, nudis pedibus, regali deposita purpura, ad præfatum locum, quem Sanctus Domini famulus tenuit, ire properaret, & cum eo inivit consilium quomodo regni gubernacula secundum Domini voluntatem gubernaret, & sanctæ Fidei magnitudinem in seipso suisque subjectis adaugeret. Ibi quoque cum summo Sacerdote Domini confessione criminum facta, & accepta pœnitentia, de humanitatis parte deflet contracta. Hoc nimirum est, quod Vitæ S. Wironis scriptor vocat, lubrica lapsus humani detegere. An ergo promiscue nunc Wironi, nunc Plechelmo confitebatur Pippinus? An potius cum alia loca disseminandæ Fidei, ac pietatis apud neophytos fovendæ gratia adisset, si tunc ad ædem Montis S. Petri Dux venisset, illo non reperto, Plechelmo confitebatur? an fortaßis S. Wiro ante Pippinum & S. Plechelmum e vita migravit, & qui illi confiteri consueverat Dux, eadem ratione modoque deinceps S. Plechelmo confessus est?

[22] [an S. Wiro libros ediderit?] Dempsterus, qui nullum fere oriundum e Scotia Sanctum non illustrem editis libris facit, de Wirone ita habet: Scripsit, Ordinationes Ecclesiæ suæ lib. 1, Epistolas ad Pipinum Regem lib. 1, Ad Fratres Odiliæ lib. 1. Vbi eos libros Dempsterus vidit, vel a quopiam citatos legit?

§ III. S. Wironis reliquiæ Ultrajectum & Ruræmundam Translatæ.

[23] De S. Wironis sepultura ista traduntur infra in illius Vita: Ad exequias beati viri religiosorum turba non modica virorum, fletu gemituque laborans advenit: motus affluentis populi Patris abscessum condoluit, quem cives superni laudis in jubilo ferunt in ardua, [S. Wiro honorifice sepultus,] cœtui jungendum Angelico. Sanctum vero corpus infra parietes præfati Oratorii S. Mariæ a Dei fidelibus, cum hymnis & psalmorum concentibus, condignæ sepulturæ traditur. Nec defuisse supernorum agmina tumulo dubitatur, cum peregrinus humani osfactus odor mitæ fragrantiæ a cunctis astantibus hauritur.

[24] De reliquiis S. Wironis Vltrajectum postea translatis, ista leguntur in Breviario Vltrajectino VIII Maji Lect. IX: Cujus (Wironis) corpus, miraculis clarum, sepultum est in monte S. Petri juxta Ruræmondam. Postea tamen præcipua Reliquiarum ejus pars, per Canonicos Trajectenses (qui in monte illo, declinantes Nordmannorum vastationem, cum Antistite suo Hungero, aliquamdiu resederant) translata est ad Episcopalem Sedem Ultrajectensem, ubi etiam in veneratione habetur. [pars magna reliquiarū delata Vltrajectum] De eadē translatione Molanus in Natalib. Sanctorum Belgii ita scribit: Præcipuam tamen portionem reliquiarum S. Wironis, Archiepiscopalis ecclesia Trajectensis sibi asscribit. Occupato enim Nordmannis Trajecto, Hungerus Antistes, cum paucis Canonicis, anxie Prumiam diffugit. Quorum præsentia Lotharius Rex motus, contulit ei monasterium montis Odiliæ, ut in eo Danorum incursione liberi, divini Numinis cultum celebrarent.

[25] Eam Trajectensis Ecclesiæ vastationem contigisse scribit Ioannes de Beka anno Christi DCCCLVI. [seculo 9,] Sæpius quidem ante eum annum Frisiam & Bataviam immanis illa natio vastavit. Nam, ut habent Annales Bertiniani, anno DCCCXLVI piratæ Danorum Fresiam adeuntes, [quo Frisia a Normannis vastata,] accepto pro libitu censu, pugnando quoque victores effecti, tota pene provincia potiuntur. Anno DCCCXLVII, Emporium quod Dorastadum dicitur, & insulam Batavorum occupant atque obtinent. Anno DCCCL, Rorich nepos Herioldi, qui nuper a Lothario defecerat, assumptis Nortmannorum exercitibus, cum multitudine navium, Fresiam & Batavorum insulam, aliaque vicina loca per Rhenum & Vahalem devastat. Quem Lotharius cum comprimere nequiret, in fidem recepit, eique Dorestadum & alios Comitatus largitur. Anno DCCCLI, piratæ Danorum Fresiam & Batavos populantur. Anno DCCCLII, Normanni CCLII navibus Fresiam adeunt, acceptisque multis, prout ipsi statuerunt, ad alia divertunt. Eodem anno, Godefridus Herioldi Dani filius, conrogata manu valida, Fresiam cum multitudine navium aggreditur. Ast anno DCCCLIV Dani, intestino inter se prælio dimicantes, adeo tridui concertatione obstinatissima bacchati sunt, ut Orico Rege & ceteris cum eo interfectis Regibus, pene omnis nobilitas interierit. Anno DCCCLV Lotharius totam Fresiam filio suo Lothario donat. Unde Roric & Godefridus patriam, id est, Daniam, repedant, spe potestatis Regiæ nanciscendæ. Sed eodem anno Roric & Godefridus, nequaquam arridentibus sibi successibus, Dorestado se continent, & parte maxima Fresiæ potiuntur. Consentiunt ut plurimum ceteri annales.

[26] [ejusque Metropolis Vltrajectum:] Quo tamen anno Vltrajectum, quod erat Frisiæ caput, vastatum sit ab iisdem barbaris, non facile est assequi. Anno certe DCCCLVI nihil hostile moliti memorantur. Vnde em>quidam suspicantur, a Lothario Augusto, non ab ejus filio Lothario Rege, monasterium illud Hungero Antistiti datum. Obiit autem Lotharius Imperator, Ludovici Pii filius, Caroli Magni nepos, die XXIX Septembris, anno DCCCLV. Filii illi fuere Ludovicus II Imperator, cui pater Italiam dedit; Lotharius, cui Lotharingiam; Carolus, cui Provinciam. Sed quocumque anno clades illa Vltrajecto illata sit, satis liquet, non facile potuisse in pristinam formam restitui eam urbem Ecclesiamque, anniversariis illis barbaricæ incursionis procellis circumsonantibus: ut proinde mirum minime sit, Hungerum, seu ex recenti calamitate elapsum, seu jam diu Sedes utcumq; [quare Lotharius Rex anno 858] quietas, ubi saltem divina obire posset, quærentem, anno demum DCCCLVII ad Regem Lotharium, cui Lotharingia Frisiaque obtigerat, confugisse. Nam die secundo Ianuarii, Indictione VI, anno regni Lotharii tertio, qui erat Christi DCCCLVIII (quippe qui anno DCCCLV inierat regnum) donatum est illi ad eodem Rege Montis S. Odiliæ monasterium: cujus donationis tabulas recitat Wilhelmus Hedæ, in historia Episcoporum Vltrajectensium, quas & hic promere operæ pretium videtur. Ita ergo habent.

[27] In nomine omnipotentis Dei & Domino nostri Jesu Christi, Lotharius divina præveniente gratia Rex. Si locis divino cultui mancipatis quippiam muneris confirmamus, id nobis procul dubio ad æternam beatitudinem nanciscendam adfuturum esse confidimus. Igitur comperiat omnium fidelium sanctæ Dei Ecclesiæ, & nostrorum, præsentium scilicet & futurorum, industria: Quia ex relatu Guntharii, sacri palatii nostri, summi Capellani, & Hungarii, venerabilium Episcoporum, [Hungero Episc. & Canonicis profugis] didicimus quod Trajectensis Ecclesiæ, quæ in honore Christi Confessoris Martini constructa esse cognoscitur, barbarica imminente nequitia, pene destructa & ad nihilum redacta sit; Canonicique olim in ea Domino militantes, passim per diversa loca quidam dispersi, quidam etiam interempti sunt. Hac denique incumbente maxima necessitate, deprecati sunt Celsitudinem nostram, ut memoratæ sanctæ Sedi, intra regnum nostrum, quietum & pacificum locum, ad consolationem & refugium Canonicorum, tribueremus. Quorum saluberrimis & sincerissimis suggestionibus, pro amore Domini Protectoris nostri, ob emolumentum etiam ac remedium animæ avi nostri Ludowici, & piæ memoriæ genitoris nostri Lotharii, quondam Augustorum, nec non genitricis nostræ Hermingardæ; seu pro salute nostra & regni stabilitate, libentissimum præbentes assensum, hos Clementiæ nostræ apices fieri jussimus, per quos in pago Maso, super fluvium Ruræ, monasterium in honore S. Petri constructum, quod Bergh nuncupatur, [donavit monasteriū S. Wironis,] ad præfatam Sedem Trajectensem, sub omni integritate tradimus, & per omnia tempora, ad consolationem & tutamentum Rectorum ejusdem Sedis vel Cleri famulaturum, concedimus; qualiter præsignati servi Dei, nostra percepta liberali munificentia, eos Domini misericordiam pro nostra ac prædecessorum nostrorum salute liberius exorare delectet. Et ut hæc nostræ traditionis seu pietatis largitio per futura tempora inviolabilis perseveret, manu propria eam subterfirmavimus, & annuli nostri impressione assignari jussimus. Signum Lotharii gloriosi Regis. Daniel Notarius recognovi, scripsi & subscripsi. Data IV Nonas Januarii, anno, Christo propitio, regni D. Lotharii gloriosissimi Regis tertio, Indictione sexta. Actum Prumia monasterio in Dei nomine feliciter. Amen. Hactenus diploma.

[28] [Bergh dictum,] Quod monasterium illud S. Petri, Bergh ait nuncupari, id etiamnum usus accolarum habet, ut pagum illum ac monasterii templique locum Bergh sive Montem vocent: qui tamen accuratius loquuntur Sint-Odilie-bergh id est, Sanctæ-Odiliæ-mons, sive Odiliæ mons: mendose em>apud Capgravium, & in secunda parte Legendæ antea citata, Mons Odulæ vocatur. Quam tamen ob caussam S. Odiliæ mons vocetur, nondum comperi. S. Odiliæ alibi celebre nomen, præsertim in Alsatia, ubi vixit. An huc translatæ aliquæ ejus sint reliquiæ, an alia causa ejus invaluerit cultus, haud scio. Quod vero in pago Maso situs is locus esse dicitur, alibi monuimus, tractum omnem, qui [situm in pago Maso,] a Trajecto superiore usque ad Batuam secundum Mosam amnem utrimque longißime protenditur, olim appellatum fuisse Masau (pro quo hic est Maso) Masegau, Maseland, Mosauga, Mosavum, sive Mosariorum pagum vel Comitatum. Erat autem duplex, ut in Divisione regni hujus ipsius Lotharii inter ejus patruos, Carolum & Ludovicum, hunc Germaniæ, illum Franciæ Reges, anno DCCCLXX facta, videre est apud Miræum in Codice donationum cap. 20, ubi singulis aßignatur Masau subterior, [sive Masau,] & Masau superior, de ista parte, Carolo videlicet, quod ad lævum Mosæ latus jacet; Ludovico, quod ad dextrum. Ratio nominis est, quod qui fluvius Latine Mosa dicitur, Francis Meuse, Leodiensibus a Viseto oppido usque supra Dionantum Mouse, ad Latinum nomen propius accedente vocabulo; is a Teutonibus infra Visetum usque ad Oceanum Mase, sive Maes appellatur. In ea ipsa divisione post quinque Episcopales urbes. Ludovico em>tribuuntur abbatia Suestre, & Berch. Est Suestre, vulgo Susteren, nobilium Virginum Canonicarum monasterium, paulo amplius duabus leucis a Bergh, sive Odiliæ-monte distans, a S. Willebrordo ædificatum, de quo ita scribit Theofridus in ejus Vita: Idem munificus Princeps Pippinus, sub chirographi conscriptione, anno quarto regni Dagoberti, VI Nonas Martii, tradidit illi villam, in pago Mosariorum sitam, & a præterfluentis fluvii nomine Suestram nuncupatam. Tribus circiter leucis ab eodem loco Berch, oppidum est Gangelt ditionis Iuliacensis, quod in pago quoque Mosano situm scribit Einardus lib. 4 de miraculis SS. Marcellini & Petri, his verbis: Est item fundus regius in pago Mosavo, octo circiter leucis ab Aquensi vico disparatus, Gangluden habitatores appellant. Vocabulum autem Pagus, & olim a Cæsare ac Tacito, [id est districtu Mosano,] & paßim a mediæ ætatis scriptoribus, non pro vico rusticano, ut nunc, sed pro districtu aliquo, plures ejusmodi vicos, aut oppida, atque etiam urbes, & latius terræ spatium complectente: unde Gallica vox pays profluxit. Quare pagus Maso, seu Masau, est ditio Mosæ adjacens; & utramque vocem Teutonicum Maseland exponit.

[29] Sed ad S. Wironis reliquias stylum referamus. Earum pars, ut ex Molano diximus, ab Hungero Antistite & em>Canonicis, domum postliminio revertentibus, Ultrajectum asportata videtur. [an reliquiæ Vltrajecto in Bergh relatæ?] Miræus tamen in Fastis Belgicis, ex propriis Officiis Ecclesiæ Ruræmondensis, ita scribit: Cujus Wironis venerandum corpus in ecclesiam Ultrajectensem translatum (Danis & Nortmannis eam devastantibus) Canonici illinc profligati, ad dictum S. Petri montem, favente Lothario Rege, revexerunt: ubi multis & cælestibus miraculis illustre fuit. Verum unde ista hauserit Henricus Cuyckius Ruræmundensis Episcopus, cujus auctoritate Officia illa concinnata editaque anno MDCIX fuerunt, haud conjicio. Altera multo probabilior narratio videtur, Hungerum partem earum reliquiarum secum asportasse, Canonicis Bergensis monasterii haud quaquam repugnare ausis.

[30] [aliquæ potius ibi relictæ,] Pars est tamen isthic relicta, proque integro corpore deinceps forte habita, ut variis locis aliorum Sanctorum corpora asservari in vulgus creduntur, quamvis pars solum aliqua corporum extet. Neque palam fortaßis omni populo hic constitit, partem alienatam esse. Certe scriptor Vitæ S. Wironis id videtur ignorasse, aut dißimulasse, cum ita scripsit: [factaq; ad eas miracula:] Ad cujus sepulchrum deinde plurima sanitatum præstantur beneficia: nec inconsolatus abit adhuc hodie, qui digne celebrans ejus patrocinia, Divinam implorat gratiam [petens] sibi sua remitti piacula, præstante Domino &c.

[31] [Ruræmondā allatæ:] Quæ porro hic supererant reliquiæ, cum collegium Canonicorum Ruræmondam migravit, eo quoque translatæ sunt, & in æde SS Petri & Pauli, quæ dein Sancti Spiritus est nuncupata, ac postea Cathedra Pontificali ornata, depositæ; atque singulari Numinis providentia servatæ fuerunt, ne ab sacrilegis militibus Wilhelmi Nassovii Principis Arausionensis, cum is Ruræmondam anno MDLXXII, die XXIII Iulii, quinto assultu cepisset, indignis modis violarentur; cum tabulam summi altaris, in cujus erant basi reconditæ, evertissent. Sunt eæ post annos viginti & duos repertæ: festumque Inventionis & Elevationis quotannis ritu duplici celebratur. Qua de inventione & festo ista in officiis propriis annotantur. [inventæ an. 1594,] Festum Inventionis & Elevationis ossium, SS. Wironis, Plechelmi & Otgeri: quod celebrandum est semper feria tertia post festum Sanctissimæ Trinitatis. SS. Wironis & Plechelmi Episcoporum & Otgeri Diaconi ossa, ante Iconoclastarum rabiem, in excavata basi tabulæ summi altaris Cathedralis Ecclesiæ sancti Spiritus Ruræmundensis, in lignea theca, cum vetusta hac inscriptione, Partes Reliquiarum SS. Wironis, Plechelmi, et Otgeri, conservata fuerunt. Quæ tempore Iconomachiæ anni MDLXXI *, hæreticis altaris tabulam evertentibus, ipsamque basim intactam relinquentibus, singulari Dei providentia ab hæreticorum furore defensa sunt. Anno vero MDXCIV, quo tempore ejusdem altaris basis renovabatur, ibidem reperta, & postea honorifice elevata sunt. Ad cujus rei & horum Diœcesis hujus Patronorum religiosam memoriam, duplex hoc secundæ classis festum est institutum, feria tertia post sacro-sanctæ Trinitatis festum semper celebrandum.

[32] [Reliquiæ aliæ Vltrajecti inventæ seculo 10.] At quæ Vltrajectum erant asportatæ reliquiæ, eas postmodum, eorumdam Nortmannorum metu, defodi aliterve occuli oportuit. Quod ita factum, ut latebrarum, in quas abdita erant, omnino interciderit memoria: donec Baldrici XV Episcopi tempore, quo & Otto I Augustus imperabat, divina revelatione, ut Wilhelmus Heda scribit repertæ sunt. De qua Inventione Ioannes de Beka ista ante Hedam tradidit: Insuper & idem Episcopus corpora SS. Werenfridi, Lebuini, Plechelmi, Wironis, Otgeri, Odulphi ac Radbodi, per mysticam revelationem adinvenit: de quibus sanctis Patronis Trajectensem ecclesiam gloriosius adornavit. Idem Baldricus Episcopus Reliquias S. Plechelmi transtulit Oldensalium, uti latius ad ejus Vitam dicendum.

[Annotatum]

* imo 1572

VITA AUCTORE ANONYMO.
Ex Schedis VVilhelmi Lindani Episcopi Ruræmondensis.

Wiro, Episcopus Ruremundæ in Gelria (S.)

BHL Number: 8973

EX MS.

Præfatio.

[1] Sanctorum Patrum memoriam dictis ac scriptis excolere, condignis laudum vocibus extollere, ipsum laudare qui in Sanctis suis est mirabilis [quin conveniat, est] nemo qui dubitat: cum luce clarius pateat, eumdem laudis ac sanctitatis auctorem esse, per quem, & in quo quicquid sanctum est sanctificatur, nec sanctum esse aliquid sine eo, nec laude dignum quamquam Christianum, oportet credere. Quapropter nos Vitam vitæque cursum B. Wironis aggressi carptim expedire, pauca de multis particulādo; ipsi suæ sanctitatis auctori Christo non diffidimus placere, quodcumque quis condignum ejus memoriæ satagit agere: Ducem vero regnantem non offendit, qui triumphanti militis post victoriam applaudit.

[2] [S. Wiro Scotus,] Igitur Scotia, uber Sanctorum Patrum insula, stellarum numeris Sanctorum coæquans patrocinia, multis ad salutem protulit a Wironem, nec tamen ab infimis in prosapia parentum natalibus. Qui mox lacte matris sublatus, gemellis sophiæ traditur educandus uberibus. Sed quid necesse est plura prosequi? [litteras puer discit.] Sub scholæ ferulis rorem ebibit supernum, ante annos curam virilem gerens & animum. Adhuc immaturus ævi majorum exempla discriminans, [jam tum gravis & sanctus:] quadam præfiguratione præsagii sibi, quod in futuro futurus erat. Crevit autem ætate, sed præfloruit in animo nullis unquam cor implicans illecebris, nec pedem semel innixum gradibus virtutum, retraxit ab incepto: parvipendens terrena, totoque nisu graviter anhelans ad cælestia. His, licet in paucis, non satis dictum puto de tantæ sanctitatis adolescentulo; tamen parcendum verbis, cum utendum sit paucis, ne fastidium incultus sermo legentibus inferat, cum ad id opus nec sermo nec hora redundant: nam res verba stylumque præponderat. b Ast ut non potestatis, sed oneris, plurima cum paucis ad unguem perducere; ita decori est lectori pauca dictis, plura sensu percipere: nec in his meritum fides excedit.

[3] [adolescens constans in bene cœptis,] Sanctus autem adolescens Wyro, ætate, sanctitate, Canonicorum graduum ordine, proficiens indies, & in anno succrescens, & florens ante Deum ut palma, ut cedrus in domo Domini multiplicatus, vir Deo amabilis & hominibus effectus est; atque mox opere protulit in lucem, quod jam puer clam mortalibus, palam secretorum inspectori sedula prælibavit intentione. Nescit itaque cœptis cedere, nec habenas voti relaxare: non frangitur in adversis, non prosperis extollitur: sacris non fatigatur vigiliis, pascitur orationibus, jejuniis hilarescit, nec una rerum sententia mutat locum propositi. Sanctos etenim Patres cum cordis obtutu præposuit sibi perplures, præsertim hos admiranda meritorum virtutumque magnitudine præcellentes, c Patricium, Cuthbertum, Columbam, patriæ d columnas, terræ lucernas; eorum exemplis cupiens inniti, religionemque sanctimoniæ anhelans æmulari. Nec solum cessat pedetentim imitari, quin etiam captus amore divino cursum capessat peregrinandi sedulo: [statuit peregrinari.] sed eventus rerum tempus & locum differt abeundi e. Nec id divinitus factum errat a fide: noctes perendinat psalmodiis, æquat dies jejuniorum victimis, sibi solatio [ut sint] Sanctorum invitans patrocinia, semperque cælica pervigil implorans subsidia: ne forsan iniquæ partis irretiretur laqueo, aut ne aliquo votum prosequi carnis impediretur impedimento.

[4] Nec longe post Ecclesia illius patriæ, hominem exeunte Pastore, Pastoralis curæ solatio destituitur: moxque concordi cunctorum voce Wiro Pastoris officio destinatur: [eligitur Episcopus] unaque fremit populus cum Clero, non alium cælitus exposci, neque alium acciri debere cognatæ gentis patrocinio. Sanctus vero Wiro, perituri honoris non avidus, humilitatis robore persistens, reclamat, se potius discipulum dicere, quam magistrum existere. Moris erat apud incolas ejusdem insulæ, [mittitur Romam ordinandus:] primo Pastorem inter eos eligere, tum electum Romam dirigere, Apostolicis manibus ordinandum, ordinatumque Sedem & plebem revisere. Non assensit fidelis plebs diu reluctanti Wironi, sed potius eum, licet invitum, eligendo compellit votis assensum non denegare. Tum nactus locum & tempus patriam evadendi, piæ peregrinationis amore, urgentis populi pro tempore paruit voluntati: se tamen coram Deo longe aliter habebat in mente, [socios assumit Plechelmum & Otgerum.] nec spe frustrabatur inani. Quid plura? Romam tendens, non moratur iter arripere: non ambitu terrenæ dignitatis, sed desiderio diu desideratæ peregrinationis. Fitque comes f Plechelmus Sacerdos viæ votique, virtute venerabilis, non majoris ævi, nec multo minoris meriti. Erat autem illis anima & cor unum in omnibus. Beatus quoque Wiro, tali comitante socio, dum partes Anglorum peragraret, divinitus adjungitur g Othgerus Levita, flagrantiq; cælestium dulcedine postponens terrena, beati viri se subjecit patrocinio. Securius iter, quod jam sibi velle præceperat Sanctus, virtutum aggrediens, undosa freta maris, Christo duce, prospero cursu transmensus est.

[5] [cum iis sacra loca religiose obit:] Romam vero, quo pergere tendunt, cœptum iter prosequentes, Christo duce perveniunt. Limina sanctorum Apostolorum Petri & Pauli labris premunt impressis, marmor pavimenti lacrymis irrigant, precibus & votis altaria solicitant, cælo preces transmittunt, loca Sanctorum crebro frequentant: auditur servorum Christi gemitus & petitio, nec ab exauditu divino vel paullisper excluditur. Quod quærunt, velle, posse, perficere divinitus illis non negatur. Nam & Petrus cæli claviger cælum aperit eorū suspiriis. Dominus autem Apostolicus his ita compertis, B. Wironem ad se jussit accersiri. Nec mora: sanctus vir aderat propere, [a Papa benigne exceptus] una cum irremotis comitibus. Quem, ut coram venit, h Papa perspiciens in vultu, quod erat in corde persensit: moxque ruens in amplexum, lætabatur in osculo sancto, non sine lacrymis, utpote commotis non delendæ pietatis visceribus. Tandem modesto sermone potiti; Papa prior exorsus, nomen & patriam, cursumque propositi requirit in ordine. Sanctus autem vir, ut osor falsi tenaxque veri, legationis summam primo retexens per ordinem, post suæ voluntatis affectum tantæ sanctitatis viro denudans ad integrum, pedibus obvolutus, multis supplicationibus supplex exorat assensum. [Episcopus ordinatur cum Plechelmo,] At Domnus Apostolicus non flectitur hujusmodi petitionibus; & malens populo Dei profectum providere, nec non fidelium electioni satisfacere, licet invitum diuque reluctatum, Episcopali eum sublimavit ordine. Quin & Plechelmum itineris socium eodem promovit honore: eosque sibi copula supernæ dilectionis vinxit in amplexum fraternæ caritatis: & Sanctorum patrociniis ditatos, muneribus honoratos, direxit in patriam; suæ auctoritatis præcepto Beatum Wironem contestans, ne priusquam ad sua rediret peregrinandi cursum usque quaque tentaret.

[6] Vir autem sanctus præcepto obtemperans; inde revertendo Alpium juga superat, [a suis lætanter excipitur:] procellosi maris freta transmetiens & nil sinistri per diversa viarum tolerando, multis ad gaudium pervenit in propria. Quem plebs applausu, Clerus vocis in jubilo, omnis sexus & ætas populi laudibus attollens suscepit, Episcopalique Cathedræ mox omnium unanimitas præponit. Qui positus in Sede bonorum dierum claruit magnitudine, moribus, & exemplis effectus insignis, vitæ cursum coæquans doctrinis, non segniter spargendo vitæ semina populis. Nil tamen animum mutans ab incepto, clam hominibus, palam Deo, peregrinationis æstu anhelabat sedulo. Quid plura? Christi gratia, cujus inhiabat amori, diu non differt illi tempus & eventum evadendi. [Relicto Episcopatu,] Ad hibitis ergo sibi comitibus irremotis, Plechelmo videlicet ejusdem honoris, vitæ, votique compote, & Odgero religiosæ vitæ Diacono, parvi pendens blandimenta parentum, delicias opum, popularis gloriæ fluxum; iter arripuit duce Christo quod jam tener in annis adoptavit in animo. Qui diversa regionum peragrans confinia, mare pervenit Gallicum: ubi navim ascendens, impetus tempestuosi vadi dextro cursu transulcando citeriori lætus admodum applicuit littori. [navigat in Galliam:] Jam etenim ut portum tetigit, post tergum maris periculum respiciens, Deo gratias reddidit, quod jam evaserat naufragium mundi, impingendo limen exilii, procellas pelagi comparans animæ naufragiis; littoris soliditatem, quietis æternæ tranquillitati. Accingitur viarum labori, nec certus in quam tenderet partem, securus tamen de Deo, sibi non deesse ductus auxilium, qui sperantes in se non deserit usquequaque. Nec plus exul exultat in reditu longo fessus, postliminio fruiturus optatis parentum amplexibus quam vir sanctus suorum eluctatus adulationibus, incertis gavisus est exilii subjacere laboribus. Maluit enim inter alienos pauper & modicus haberi, quam inter suos dives & gloriosus computari.

[7] Inde regressus (nec via fallit euntem) Franciæ dirigitur in partes. Cumque i Pippinus Dux Francorum narrante fama didicit, tales viros infra regni sui terminos peregrinari velle, [Ad Pippinum Duce accersitus] totamque patriam illorum illustrasse sanctimonia; gaudio repletus, eos ad se venire fecit propere. Quos adventantes cum honore suscipiens, auditaque causa itineris, B. Wironem mox inter suos k timoratum cunctisque venerandum locavit, ejusque sanctitati se cum suis committens, cum summa veneratione ut patronum excoluit. Locum namque remotum a mundi negotiis Dux ipse præfatus, providens in futurum, [Montem S. Petri incolendum accipit:] B. Wironi concessit ad manendum, quo liberius cum suis inibi cælestes caperet fructus: qui locus ore vulgi l Mons Petri dictus m, in quo oratorium S. Mariæ semper Virginis Deique Genitricis honore constructum & consecratum est, nec non S. Petri monasterium decori operis artificio constructum ex lapidibus, quod perdurat in præsens. Igitur vir sanctus diu desideratum adeptus locum adiit, se suosque multis imitandos exhibuit, jam opere non moratus implere, quod a flore juventutis exercuit mentis intentione: non oculum voluptati, non aurem ludibrio, non animum accommodans levitati, [in quo cum sociis sanctissime vivit:] semper se gravitatis anchora morumque rexit & honestatis catena. Christus in corde, Christus in ore: nec aliud præter Christum diligens, quotidie se cordis in ara Christo mactavit, vigiliis perseverando, orationibus insistendo, jejuniis incedendo; pauper rebus, dives meritorum divitiis, fortis adversus vitia, facilis ad veniam, sibi parcus, dapsilis n omnibus. Humilitatis caritatisque vigorem quis ambigat in his prædictis omnibus exuberare? Doctrinis & exemplis populum illuxit, multis virtutum insignibus effulsit; se terris invidebat, cælo totus inhiabat, diademate sanctæ Crucis galeatus, tumultuantis fortunæ nescius impetum formidare, hostis antiqui machinamenta gnarus exsuperare, subditis & sociis tramitem vitæ meritis & exemplis haud segnis exhibere, manum medici gravatis peccati morbis non piguit adhibere: damna potius deflens aliena quam sua.

[8] Tantæ etiam venerationis apud præfatum Francorum Ducem habebatur, [a Duce in in Confessarium adoptatur,] quod ut præsulem animæ & tutorem vitæ, ob sanctitatis insigne, inter suos eum venerabatur. Nam solitus erat illi lubrica lapsus humani detegere: nec dedignatus est gratia confessionis discalceatus eum adire, ejusque oris imperio prompte parere. Consultis etiam natu majorum interesse sæpius accitur, [& Consiliarium.] quandoquidem habilis consisilio, nec futilis eloquio, non personam accipiens sed rerum veritatem palam facere non destitit. Numquam livida bilis frontem contraxit in rugam ob indignantis cujusquam livorem. Soli Deo tantum maluit placere, quam adulatrici linguæ obnoxius assentire. Per hæc & his majora vir sanctus inter homines conversando, nequaquam mutans rigorem propositi, fit grandævus ætate, [senex] sed major in virtute; gravis in annis, sed gravior in meritis. Nam se non pœnitet exilii, petiturum patriam: nec pudet laboris exacti, quiete fruiturum æterna. Fatiscit in senio, sed convalescit in animo: metam habet in promptu diu spe desideratam: terminus finitur dolorum, gaudium instat præmiorum.

[9] Aderat enim tempus miserendi, quo Dominus militem emeritum remunerare disposuit: ut accitus a Superis, æternæ felicitatis intraret palatium, non moriturus, sed mutandus in melius: quia preciosa est in conspectu Domini mors Sanctorum. Modica febrium vi correptus, carnis extasim mutans in ortu vitæ, felicem cælo reddidit animam, sinibus Abrahæ per manus Angelorum transferendam. [febri moritur.] Ad exequias beati viri turba non modica religiosorum virorum, fletu gemituque laborans, advenit: motus affluentis populi Patris abscessum condoluit, quem cives superni, laudis in jubilo ferunt in ardua cœtui jungendum Angelico. Sanctum vero corpus infra parietes præfati oratorii S. Mariæ a Dei fidelibus cum Hymnis & Psalmorum concentibus condignæ sepulturæ traditur. [& sepultus claret miraculis.] Nec defuisse supernorum agmina tumulo dubitatur, cum peregrinus humani olfactus odor miræ fragrantiæ a cunctis astantibus hauritur. Celebratur autem ejus festivitas octavo Idus Maji. Ad cujus ergo sepulcrum deinde plurima sanitatum præstantur beneficia: nec inconsolatus abit adhuc hodie, qui digne celebrans ejus patrocinia, divinam implorat gratiam, & sibi sua [petit] remitti piacula, præstante Domino nostro Jesu Christo, qui regnat & gloriatur cum Deo Patre sanctoque Spiritu, per secula. Amen.

ANNOTATA.

a Ita Ms. Lindani; & Capgravius promiscue nunc Wironem, nunc Wyronem scribit; plerique alii Wyronem.

b Absunt ista a Surio, usque ad nu. 3.

c Coluntur hi Sancti, Patricius Ep. 17 Martii, Cuthbertus Ep. 20 Martii, Columba Abbas 9 Iunii.

d Sur. columbas.

e Deest id Surio, nec satis liquet quid sibi velit, cum nihil difficile creditu præcedat.

f Colitur S. Plechelmus Ep. 15 Iulii: in diœcesi Ruræmundensi 26 ejusdem.

g S. Othgerus Diaconus colitur 10 Sept.

h Hunc conjicio S. Sergium fuisse, qui & S. Willebrordum Episcopum ordinavit, seditque ab anno 687 usque ad 701. Gabriel Bucelinus & Ioannes Spotiswodus censent ab Honorio I consecratum S. VVironem, quod in prolegomenis refutavimus.

i Supra ostendimus maxime credibile videri, hunc Pippinum Herstallum fuisse, Caroli Martelli patrem, em>Pippini Regis avum, nepotem B. Pippini, itidem Ducis.

k Honoratum, legi debere, censet quidam.

l Bergh appellatur in diplomate Lotharii Regis, anno 858 dato, quod supra recitavimus: vulgo nunc S. Odiliæ mons, sive Odilie-bergh: Capgravio Mons Odulæ.

m Capgravius hæc alio transfert, ita scribens: Et S. Wyronis corpus translatum est in Trajecto, in quo oratorium in sanctæ Dei Genitricis honore est constructum & consecratum, necnon S. Petri monasterium. Surius cum Lindani Episcopi Ms. consentit.

n Δαψιλὴς, largus, benignus, multa fundens.

TRANSLATIO ECCLESIÆ COLLEGIATÆ
Ex Monte S. Odiliæ in urbem Ruræmundam.
Ex Archivio Ruræmundensis Ecclesiæ ab Adriano d' Abreu Rectore Collegii Ruræmundensis Societatis Iejsu submissa.

Wiro, Episcopus Ruremundæ in Gelria (S.)

EX MS.

[1] In nomine Dei. Amen. Nos a Reinaldus, Dei gratia Dux Geldriæ & Comes Zutphaniæ, universis præsentem paginam inspecturis, salutem in Christo & rei gestæ cognoscere veritatem. [Reinaldus Dux Geldriæ] Coram nostra præsentia Comitali venerabiles & discreti viri, Canonici ecclesiæ Collegiatæ Montis Odiliæ Leodiensis diœcesis, lacrymabiliter sunt conquesti, quod cum dicta sua ecclesia in nostro Ducatu ac Dominio de Montfort sit, in loco deserto, nemoroso, & solitario situata, ibidemque & in locis circumjacentibus, sæpius & quasi continue, consueverunt discordiæ & guerræ graves suboriri. Verum etiam quod plures malitiosi prædones, nocturni & occulti, [a Canonicis bellorum & prædonum damna multa passis rogatus] Deum & ecclesiam præ oculis non habentes, dictis Canonicis & eorum bonis insidiantes, per rapinas, furta, incendia nocturna, diffidationes, deprædationes, invasionesque quam plurimas & alia pericula gravia, ipsos invaserint, & adhuc occulte & hostiliter invadere nituntur minus juste. Quapropter dicti Canonici, hujusmodi pericula & defectus bonorum temporalium, quibus a malignorum incursibus sæpius sunt prædati, amplius sufferre non valentes, motu justo & legitimo cogente, qui merito cadere possit in quēlibet virum constantem, ad oppidum nostrum Ruræmundense, tamquam ad locum defensionis & refugii, effugerunt; & ad Capellam sancti Spiritus, infra dictum oppidum sitam, apud quam est locus aptus & sufficiens pro domibus claustralibus, & aliis necessariis procurandis, suum Collegium transferri desiderant, ut divinus cultus, [eū locum Ruræmunda] qui propter pericula prætacta sæpius est diminutus & frequenter diminuitur, augeri valeat, & ipsi Canonici in pacis tranquillitate & mentis devotione Domino valeant famulari, nostrum consensum & assensum ad dictam translationem faciendam, tamquam ab eorum Domino temporali, humillimis precibus postulaverunt.

[2] Nos igitur præmissis dictis Canonicis illata ad mentis aciem dirigentes, [concedit,] & eorum humilibus precibus & evidentibus necessitatibus compati paterna affectione volentes, ad præmissam translationem faciendam sæpedictis Canonicis nostrum consensum, & assensum, & favorem in Dei nomine conferre volumus: & propter præmemorata pericula & divini cultus augmentum, aliasque causas rationabiles: & justas, nobis ab eisdem expressas, nostri sigilli munimine conferimus, & libera voluntate in Dei nomine duximus impertiri. Datum anno Domini MCCCCLXI ipsa die B. Gertrudis Virginis. Hæc translatio etiam confirmata est per Eduardum b de Geldria, Dominum em>temporalem in Montfort per diploma ejusdem fere tenoris, prout præcedens, datum anno MCCCLXI die tertia mensis Aprilis. [consentiente Domino de Montfort,] Deinde confirmata est a Magistratu & Oppido Ruræmundensi, adhibitis libertatibus decretalibus, aliis Canonicis a jure debitis, & consuetis, juribus Domini Ducis Geldriæ dictæque Civitatis per omnia salvis & illibatis: [urbe Ruremundensi,] & desuper confectæ fuerunt literæ ejusdem sermo tenoris, prout præcedentes anno Domini MCCCLXI die XX Aprilis. Eadem deinde confirmata fuit per Episcopum Ultrajectensem & Præpositum dictæ Ecclesiæ Montis Odiliæ, per diploma ut sequitur.

[3] Joannes c Dei gratia Episcopus Ultrajectensis, nec non Hugo Vustinck Canonicus Trajectensis ac Præpositus montis Odiliæ Leodiensis Diœcesis, [Translatione Capituli confirmantibus Episcopo Vltrajectino,] universis & singulis præsentes literas inspecturis facimus manifestum, quod nos, de consensu Capituli ecclesiæ nostræ Trajectensis, Translationi Ecclesiæ Montis-Odiliæ Collegiatæ Leodiensis diœcesis, ad oppidum Ruræmundense ejusdem diœcesis, & ad Capellam S. Spiritus ibidem per Reverendiss. in Christo Patrem D. Engelbertum Episcopum Leodiensem factæ aut faciendæ, ex certis & legitimis causis, dictum Rev. Patrem & nos moventibus, nostrum consensum adhibuimus, prout & assensum in his præsentibus consentimus, sub modo & forma infra scriptis. Inprimis, quod ad nos Episcopum Trajectensem prædictum, & nostros in perpetuum successores, Præposituræ dicti loci de Ruremunde seu Capellæ ibidem, & ad nos Præpositum & nostros qui pro tempore fuerunt successores Canonicatuum & præbendarum omnium & singularium, aliorumque beneficiorum ejusdem Capellæ pro tempore vacantium, provisio & collatio pertinebit, & pertinere debeat pleno jure, pro ut hactenus ad nos pertinuit & pertinere consuevit in loco Montis-Odiliæ prælibato: & quod privilegia quæcumque, præsertim donatio Montis-Odiliæ prædicti, a Christianissimo Imperatore Lothario facta Ecclesiæ nostræ Trajectensis, Ecclesiæ Montis-Odiliæ prædictis & nobis competentia, salva & in suo robore permaneant, perpetuis temporibus duratura: & quod omnibus & singulis hujusmodi privilegiis, libertatibus, statutis & consuetudinibus & aliis juribus universis, nobis in loco Montis-Odiliæ communiter vel divisim competentibus utamur, & uti, frui liceat pacifice & quiete in oppido Ruremundensi prælibato, salvo nobis jure nostro ecclesiæ in loco Montis-Odiliæ sæpe dictis. In cujus rei testimonium nos Episcopus Trajectensis, nec non Hugo Vustinc Præpositus montis-Odiliæ prædicti, sigilla nostra præsentibus duximus apponenda. Datum anno Domini MCCCLXI, mensis Aprilis die XX. Deinde acceßit confirmatio per Episcopum Leodiensem, uti Ordinarium, prout sequitur.

[4] In nomine Domini. Amen. Universis præsentem paginam inspecturis, Engelbertus d Dei gratia Ecclesiæ Leodiensis Episcopus, salutem in eo, qui de terris ascensurus ad cælum pacem nobis reliquit. [Episcopo Leodiensi] Etiam inter curas innumeras, quibus ex nostri Pontificalis officii debito assidue perurgemur, illa potissimum insidet cordi nostro, ut Ecclesiæ nostræ vigilantiæ commissæ debitis non fraudentur obsequiis, & earum personæ cultui deputatæ divino, pacis tranquillitate vigeant. Scimus enim quod non nisi pacis in tempore bene colitur pacis Auctor. Pridem igitur nobis in Christo dilecti Capitulum singularesque Canonici ecclesiæ S. Petri montis-Odiliæ, nostræ diœcesis, [attenta gravitate periculorum in loco priori,] auditui nostro reserarunt, quod dicta eorum ecclesia in loco deserto, nemoroso, & ab hominibus remoto, omnique carente defensionis præsidio situata; ac illius Canonici ad divinum officium in ea peragendum ordinati, per malignorum prædonum sive raptorum Dei timorem non habentium incursus, a multis retroactis temporibus facta sacrilegia, incendia, deprædationes, nocturnos egressus, rapinas, diffidationes & invasiones corporum & bonorum, aliaque grandia pericula & varia dispendia sæpius sustinuerint, & de die in diem miserabiliter patiantur: adeo quod ipsa ecclesia calicibus, ornamentis perpotius privata, ipsiusque Canonici plerumque bonis suis spoliati fuerint; nonnumquam etiam propter diffidationes, invasiones, & insultus eis factos in ipso loco habitare, & de suis habitationibus ab ecclesia plurimum distantibus ad ecclesiam ipsam pro divinis in ea celebrandis accedere, ob mortis & cruciatus corporis periculum evitandum ac suorum corporum metum, qui in quemlibet virum constantem non immerito cadere poterat & potest, nequaquam ausi fuerint, prout nec etiam audent in præsenti. Propter quæ dicta ecclesia pluries hactenus divinis Officiis defraudata extitit, ac de die in diem defraudatur.

[5] Verum cum invalescentibus, pacis æmulo procurante in partibus Ducatus Geldriæ, [assensu habentium interesse,] in quo dicta ecclesia consistit, plus solito guerris & discordiis, locus & tempus pacis dictis Canonicis ad serviendum in ipsa ecclesia Domino virtutum, nequaquam provenire speretur; Nobis humiliter supplicarunt, quatenus dictam ipsorum ecclesiam ac ipsos, & eorum Collegium, ad oppidum Ruremundense præfatæ nostræ diœcesis, ipsi ecclesiæ satis vicinum plurimumque populosum, murorum, mœnium, & turrium præsidio circumdatum, a nobis & ecclesia nostra Leodiensi descendens in feudum, & ad capellam sancti Spiritus in eodem oppido constructam, circa quam domos claustrales ædificare, & habere, ac pacifice cessantibus dictis rapinis & insultibus habitare, nec non pacis Auctori servire secure poterunt, transferre; dictamque Capellam eisdem tradere & assignare, & in Ecclesiam Collegiatam erigere & constituere dignaremur; præsertim cum ad hoc accederent voluntas & consensus Venerabilis viri Præpositi ejusdem Ecclesiæ montis-Odiliæ, Canonicatuum & præbendarum ipsius Ecclesiæ Ordinarii Collatoris, ac venerabilis Patris Domini Trajectensis Episcopi, ad quem spectat Præposituræ ipsius Collatio; nec non Illustris Principis Domini Reinaldi Dei gratia Gelriæ Ducis, sub & in cujus jurisdictione locus uterque consistit, & nobilis Eduardi fratris ejus, consanguineorum nostrorum; & insuper honesti viri Godefredi de Elmpt, Investiti parochialis ecclesiæ Ruremundensis ipsius capellæ Patroni, in cujus parochia dicta capella consistit, Reverendissimique in Christo Patris ac Domini e D.R. de Ursinis, divina providentia S. Adriani Diaconi Cardinalis & Archidiaconi de Campinia in ecclesia nostra Leodiensi, in cujus Archidiaconatu eadem Capella situatur. Nos autem super his cum debita maturitate procedere volentes, de præmissis inquiri fecimus diligenter veritatem, & per inquisitionem eamdem invenimus, suggesta nobis pro parte dictorum Capituli & Canonicorum fuisse vera.

[6] Volentes igitur ecclesiam ipsam Collegiatam ac personas illius a memoratis tribulationibus, [& Ruræmundensis loci aptitudine,] persecutionibus, & oppressionibus intolerabilibus stipare; ac in loco pacis, in quo Domino devotum valeant impendere famulatum, collocare; [& certiores redditi] de ipsius loci, ad quem se transferre desiderāt, idoneitate, ac bona devotione, quam populus ipsius oppidi erga Deum & sanctā ejus Ecclesiā [habent]; Capitulum, Canonicos, Collegium, & Præposituram Montis Odiliæ, cum omnibus privilegiis, juribus, honoribus, bonis, decimis, & rebus aliis ad eos & dictam ipsorum Ecclesiam quomodolibet spectantibus, de consilio & assensu Ven. Capituli nostri Leodiensis, nec non de Dominorum Trajectensis Episcopi, Ducis Eduardi, Præpositi, Archidiaconi & Investiti prædictorum, ac honorabilium virorum, Judicis, Scabinorum, Magistrorum-civium, Consulum, totiusque Civitatis dicti oppidi Ruremundensis speciali assensu, in Dei nomine, auctoritate nostra ordinaria, ad ipsum oppidum Ruremundense & Capellam sancti Spiritus in illo sitam transferimus; ipsamque Capellam cum suis juribus & pertinentiis universis ex nunc dictis Præposito & Capitulo donamus, [ad erectionem claustri collegialis,] & eamdem in collegiatam ecclesiam erigimus, facimus, & constituimus: statuētes ut dicti Canonici ex nunc in ipsa ecclesia sancti Spiritus conventualiter ac perpetualiter horas Canonicas nocturnas & diurnas ac cetera divina officia celebrent, residentiamque faciant in ea personalem, prout hactenus in ipsa ecclesia montis-Odiliæ facere tenebantur & consueverunt; ac domos claustrales circa eam sibi procurent seu ædificent, in quibus ipsi Canonici eorumque successores, incolarum dicti oppidi protecti munimine, valeant, tamquam in tabernaculo fiduciæ & pulchritudine pacis & opulenta requie, perpetuis temporibus habitare.

[7] Damus insuper dicto Capitulo & Canonicis, per nos, ut præmittitur, translatis liberam facultatem, licentiam, & auctoritatem, reliquias, ornamenta, libros, [sub iisdem quibus ante privilegiis & juribus] calices, campanas, altaria, sedesque chorales sive stalla Chori & res alias dictæ ecclesiæ Montis Odiliæ, spirituales & temporales, de quibus ipsis expedire videbitur, ad dictam ecclesiam sancti Spiritus transferendi; ac ipsam ecclesiam sancti Spiritus, si & cum opus fuerit, augmentandi, & contra illam cœmeterium construendi, consecrarique faciendi, ac in ipsa Capella & oppido Ruremundensi, quantum ad personas Collegii eorumdem, utendi omnibus & singulis juribus, libertatibus, franchisiis, privilegiis, immunitatibus & consuetudinibus, licitis & honestis, quibus hactenus in dicta ecclesia Montis Odiliæ usi sunt & gavisi. Eisdemque Canonicis & Capitulo vi horum concedimus in dicta ecclesia sancti Spiritus & ejus cœmiterio sepulturam, salvo semper jure parochialis ecclesiæ, a qua corpora sepelienda continget assumi. Decernimus insuper domos claustrales antedictas, postquam ad habitationem ipsorum Canonicorum fuerint perpetuo deputatæ, illa libertate gaudere, qua gaudent domus claustrales Canonicorum ecclesiarum Collegiatarum nostræ diœcesis.

[8] Et ut hæc præsens nostra translatio nemini paret præjudicium, sed unicuique jura sua conserventur illæsa, [absque cujusquam præjudicio;] volumus & ordinamus, quod collatio Præposituræ Ecclesiæ prædictæ sancti Spiritus quæ, hactenus ecclesia Montis Odiliæ dicebatur, & Canonicis ecclesiæ Trajectensis, per Dominum Trajectensem pro tempore existentem, dumtaxat assignari consuevit, ad ipsum Dominum Trajectensem Episcopum pertineat; & Canonicis Trajectensibus dumtaxat per eum, quoties vacaverit, conferatur: quodque Præpositus ipsius ecclesiæ sancti Spiritus, Canonicatuum & Præbendarum, per nos de ipsa ecclesia Montis-Odiliæ ad dictam ecclesiam sancti Spiritus translatarum, Patronus & Collator permaneat, ac omnimodum jus habeat in dicta ecclesia sancti Spiritus, quod hactenus in ipsa ecclesia Montis Odiliæ habere consueverat, donatione loci montis Odiliæ a Divæ memoriæ Lothario Romanorum Imperatore ecclesiæ Trajectensi facta, cum ceteris juribus, libertatibus, privilegiis, exemptionibus, statutis & consuetudinibus eidem ecclesiæ Trajectensi in ipsa ecclesia Montis Odiliæ tempore translationis hujusmodi competentibus, de quibus legitime constare poterit, ipsi ecclesiæ Trajectensi perpetuo salvis remanentibus & illæsis: nobisque placet, quod illis, quantum jura patientur, sine nostro & Ecclesiæ nostræ Leodiensis præjudicio, in ipsa ecclesia sancti Spiritus uti valeant, quemadmodum illi in dicta ecclesia montis Odiliæ ante præsentem translationem utebantur.

[9] Præterea, ne dicta ecclesia S. Petri Montis-Odiliæ, ac capella B. Mariæ ipsi contigua, [ita tamen ut priori loco maneant ministri quatuor,] desolatæ penitus remaneant, ac divinis omnino defraudentur officiis; volumus & ordinamus, quod in ipsis ecclesia & capella præfatis hi remaneant Sacerdotes, videlicet, Investitus ejusdem ecclesiæ parochialis ac capellanus Altaris B. Catharinæ, nec non altaris B. Mariæ Magdalenæ, in ipsis ecclesia & capella Montis-Odiliæ situatorum, una cum Matriculario ipsius ecclesiæ parochialis: quodque ipsis ecclesiasticis Montis Odiliæ omnia ministrent dicti Canonici, quæ ante præsentem translationem eisdem ministrare tenebantur & consueverunt.

[10] Per præsentes autem translationem, donationem, [& salvetur jus Episcopi & Archidiaconi Leodiensis,] concessionem, ordinationem, constitutionem, voluntatem, ac erectionem, non intendimus in aliquo juri & jurisdictioni nobis & Ecclesiæ nostræ, in ipsis ecclesiis Montis Odiliæ ac sancti Spiritus, nec non personis earum antea competentibus, quin imo nec dicto Domino Archidiacono quoad institutionem & admissionem Capellani, qui in dicta ecclesia sancti Spiritus ante præsentem translationem existebat, perceptionemque fructuum beneficii ejusdem tempore vacationis illius provenientium hactenus sibi competentes, in aliquo præjudicare: quin imo volumus, quod nobis & nostris successoribus Episcopis ac Ecclesiæ Leodiensi, nec non quoad præmissa specialiter reservata dicto Domino Archidiacono jura nostra & ipsius Archidiaconi perpetuo intacta permaneant & conserventur illæsa, ipsius Capituli per nos translati juribus, privilegiis, jurisdictionibus, & consuetudinibus in eisdem ecclesiis ac ipsorum personis, quoad omnia & singula alia, nihilominus semper salvis. Ordinamus insuper, quod dictus Capellanus ipsius ecclesiæ sancti Spiritus cum dictis Canonicis horas Canonicas nocturnas & diurnas continuo frequentare decantareque teneatur, illisque subsit & pareat in licitis & honestis, ac cum illis distributiones quotidianas percipiat, veluti dicti Capellani Montis-Odiliæ facere ac subesse consueverunt.

[11] Nulli ergo horum præsentium sive futurorum liceat præmissis in aliquo contraire. [Leodiensi Capitulo singula confirmante.] Si quis autem ausu temerario hæc attentare præsumpserit, indignationē sancti Spiritus ac beatæ intemeratæq; Virginis Mariæ, Beatique Lamberti Martyris, cujus sumus in regimine Leodiensis Ecclesiæ licet immeriti successores, ad quorum laudem, gloriam & honorem præmissa fecimus, ac nostram poterit procul dubio formidare. Quidquid insuper in contrarium actum fuerit, irritum decernimus & inane. In quorum omnium testimonium, robur, & munimen, litteris præsentibus sigillum nostrum duximus apponendum. Et nos Vice-decanus, Archidiaconus, & Capitulum Leodiense præmissa de nostro consilio & assensu salubriter facta & ordinata fuisse protestamur, ac eisdem nostrum consensum sive præsentiam impertimur. In quorum testimonium ipsis litteris sigilla nostra duximus apponenda. Datum anno Dominicæ nativitatis MCCCLXI, Mensis Maji die duodecima. Porro dicta ecclesia sancti Spiritus Ruræmundæ ex Collegiata facta est Cathedralis anno MDLXIX mensis Maji die XI, quando Reverendiss. Dominus Wilhelmus Damasi Lindanus, primus Ruræmundensis Episcopus, ad Residentiam venit, nunc vero ad ædem S. Christophori translata Sedes Episcopalis est.

ANNOTATA.

a Hic est Reinaldus 3, cujus avus Reinaldus I in Woeringano prælio captus, jus suum Limburgense ceßit, Ioanni primo, Duci Brabantiæ: at pater Reinaldus 2 a Ludovico Bavaro Imperatore creatus est primus Dux Gelriæ, cui anno 1343 succeßit Reinaldus 3, mortuus anno 1371.

b Eduardus, frater Reinaldi 3, qui hunc dicto an. 1361, 25 Maji in bello victum, detinuit captivum: ambo em>obierunt anno 1371, & in iis defecit familia Nassavia Ducum Gelriæ.

c Joannes Vernenburgensis, 48 Episcopus, sedit ab 8 die Septembris 1364 usque ad 23 Iunii 1371, quo subito extinctus fuit.

d Engelbertus de Marca per Clementem VI Papam anno 1345 Avenione Episcopus Leodiensis constitutus, & anno 1363 ad Archiepiscopatum Coloniensem evectus est.

e Rainaldus de Ursinis, a Clemente VI creatus anno 1360 Cardinalis, mortuus Avenione 6 Iunii an. 1374, sepultus ad Minores.

DE SANCTO PETRO EX ORD. CISTERCIENSI ARCHIEP. TARENTASIENSI.
BELLA-VALLE IN BVRGVNDIA.

ANNO MCLXXV.

[Praefatio]

Petrus Archiepiscopus Tarentasiensis Ordinis Cisterciensis, Bellavalle in Burgundia (S.)

Auctore G.H.

[1] Illustravit Ordinem Cisterciensem, imo Ecclesiam universam, S. Petrus, ex dicto Ordine ad Archiepiscopatum Tarentasiensem assumptus; atque, uti ex anno obitus ejus mox referendo constat, natus est anno MCII; cum em>dictus Ordo in solo monasterio Cisterciensi radices ageret, ut suos ramos postmodum extenderet, [Natus an, 1102,] per quatuor primarias filias quæ ex eo processerunt, videlicet Abbatia de Firmitate anno MCXIII, ac sequenti Pontigniacum, tum anno MCXV Claravallis & Morimundus. Ab his interproxime constructa cœnobia fuit Bona-vallis, anno MCXVIII, in qua S. Petrus vitam monasticam auspicatus, [monachus 1122] anno ejusdem seculi XXII, ac dein Abbas primus Stamedii in diœcesi Tarentasiensi anno XXXII creatus, [Abbas 1132,] ordinatus demum est Archiepiscopus Tarentasiensis anno XLII dicti seculi duodecimi. [Archiepiscopus 1142] Est Tarentasia seu Tarantasia provincia Ducatus Sabaudiæ & urbs Episcopalis, hodie Mostier seu monasterium in Tarentasia, inter Alpes Grajas ad Ortum, Maurianam ad Meridiem, Sabaudiam propriam ad Occasum, & Foßiniacum tractum ad Boream. Vrbs ipsa sita ad Isaram fluvium, habet Ecclesiam Metropolitanam S. Petro dicatam, & duas sibi subjectas Sedes Suffraganeas, urbium scilicet Sedunensis & Augustæ Prætoriæ. Rexit hanc suam Sedem & diœcesim S. Petrus annos triginta tres ab anno dicto MXLII usq; [mortuus 1175 8 Maji] ad ann. MLXXV: quo arbitramur e vita hac mortali ad æternā & cælestē VIII Maji migrasse.

[2] Annus obitus ab aliis traditur MCLXXI aut MCLXXIV, quo ultimo anno Robertus de Monte, qui tunc florebat, in Appendice ad Chronicon Sigeberti, ista a S. Petro peracta em>scribit: Archiepiscopus Tarentasiæ, qui fuerat monachus de Ordine Cisterciensi, per quem in nostris temporibus in exhibitione miraculorum Deus benedicitur, [cum fuisset an. 1174 pro pace missus,] cum Abbate Cisterciensi Alexandro, missus a Domino Papa venit ad Regem Francorum, pro reformanda pace inter Regem Angliæ Henricum & filium ejus Regem juniorem; sed impedientibus hominum peccatis, parum profecit. Hæc ibi. Fervebant tum maxime bella; sed postea circa festum S. Michaelis dicti anni pax provenit. Interim ut Robertus præcedentibus subjungit, Circa Pascha dicti anni MCLXXIV Ricardus, Electus Cantuariensis, [& Bathoniensem Episcopum consecrasset] a Papa Alexandro sacratus est Anagniæ: Rogerium, Electum Batensem socium ejus, sacravit Archiepiscopus Tarentasiæ. Hic Rogerius, aliis Reginaldus, post consecrationem Richardi Roma scripsit Henrico Regi Angliæ de rebus peractis, qui a Godwino in Bathoniensibus dicitur consecratus in oppido S. Joannis in Sabaudia; & bene: sed perperam additur per Richardum Cantuariensem Archiepiscopum actum, quod S. Petrus Archiepiscopus Tarentasiensis præstirerat: id vero ante mensem Majum dicti anni MCLXXIV non potuit peractum fuisse. Proinde morbus & obitus non potuit dicto mense istius anni contigisse in monasterio Bellæ-vallis, in Burgundiæ Comitatu em>& diœcesi Vesontionensi, sed ad annum sequentem necessario differendus est. Est inter alia dictæ Burgundiæ cœnobia aliquod de Caritate dictum, [annus 1173 morti tributus in Vita Ms.] ex memorata Bella-valle prognatum; in quo conservata fuit Vita S. Petri, a Ioanne Iacobo Chifletio donata Auberto Miræo, nobis autem ab ejus nepote em>nunc Antverpiensi Episcopo Auberto vanden Eeden; in qua traditur in S. Petri transitu fuisse annum millesimum centesimum septuagesimum quintū. Sammarthani asserunt, Ebrardum LXI Archiepiscopum Vesontionensem interfuisse funeri S. Petri Tarentasiensis Archiepiscopi, vita defuncti in monasterio Bellæ-vallis anno MCLXXV, ut fidem facit epitaphium testaturque Gaufridus Abbas in Vita Ms. Idem confirmant dicti Sammarthani in Archiepiscopis Tarentasiensibus in S. Petro, XXXIV Archiepiscopo, & hoc ejus epitaphium addunt.

Stirpe Viennensis fuit, Abbas Stamediensis, [& epitaphio:]
Maximus Alpensis Præsul Tarantasiensis,
Anno milleno centeno septuageno
Quinto transivit, ad cælos Petrus & ivit.

[3] [aliorum sensus rejectus] Alii primum ultimi versus verbum immutarunt, & pro Quinto posuerunt Primo, quod nullo modo fieri potest: quo tamen modo excusum est in Vita ejus apud Laurentium Surium, & plurimi secuti fuerunt, & inter illos Angelus Manrique tomo 1 & 2 Annalium Cisterciensium digeßit hoc modo annos nativitatis, ingressus in Ordinem Cisterciensem, susceptæ Abbatiæ atque Archiepiscopatus Tarentasiensis. Verum in 3 tomo cognovit se aberrasse, & annum obitus non asseruit, ut prius fecerat, fuisse MCLXXI, sed progressus est ad annum MCLXXIV, qui etiam notatur em>in Ms. Monasteriensi Vitæ. Verum ut ostendimus, tum mense Majo consecravit Reginaldum Episcopum Bathoniensem: quem locum omittens Manrique, solum priorem adducit de legatione S. Petri pro pace componenda. Addit, in Chronico Ægidii de Roia monachi Dunensis tradi, anno MCLXXIV S. Petrum obiisse. [de morte obita an, 1174] Extat inter Annales Rerum Belgicarum, a Francisco Swertio editos, dictum Chronicon ex Ms. Dunensi ab Andrea Schotto erutum, in quo nulla S. Petri fit mentio. Tertio loco allegat Gaufredum in Vita num. 22 asserentem, quod Petrus Longi-vadi altare in memoria S. Bernardi dedicarit, [quo altare ad honorem S. Bernardi consecravit] ac proinde post hujus Canonizationem superfuerit. Illam autem factam fuisse XVIII Ianuarii anni MCLXXIV late probat cap. 1; ac dem cap.2 ostendit, basilicam Claravallensem dedicatam fuisse XV Octobris & sequenti anno in Capitulo Generali susceptum cantum de S. Bernardo, quando potius altaria illi erecta fuisse arbitramur Erat autem Longū-vadum filia Claravallis in diœcesi etiam Lingonensi, quo potuit Petrus venisse aliquamdiu ante obitum suum, & inde Bellam-vallem devectus in itinere æger, ac dein mortuus ibidem fuisse. [& sacellum in castro Mont-morenciano.] Dicto anno MCLXXIV S. Petrus dedicavit sacellum novum in castro Mont-morenciano, quatuor a Lutetia leucis in Boream, deprecante illum Burchardo V Montmorencio ejusque conjuge Laureta, uti in dictæ familiæ em>Genealogica historia scribit Andreas du Chesne lib. 2 pag. 114, ubi longo ordine deducuntur qui tunc adfuerunt viri Ecclesiastici aliique illustres, & in Probationibus pag. 55 diploma inseritur, in quo amore Dei & precibus Domini Petri, venerabilis Archiepiscopi Tarentasiensis, eleemosyna concessa fuit ecclesiæ S. Victoris: cui diplomati appensa fuerunt duo sigilla, primum Petri Archiepiscopi Tarentasiensis, secundum dicti Burchardi Montmorencii, quod solum subjuncta figura expressum exhibetur.

[4] [Eduntur litteræ ad Papam missæ] Cum S. Petrus, sicut in vita, ita post obitum clareret miraculis, institerunt Cistercienses apud Alexandrum III, & dein apud Lucium III, ut Sanctorum albo inscriberetur. Litteras generalis Capituli Cisterciensis, Ludovici Regis Francorum, & Abbatis Morimundi hactenus ineditas damus, nobis a Petro Francisco Chiffletio submissas, cum serie Miraculorum tam in vita quam mox post obitum patratorum. Mandavit autem Lucius III conscribi Vitam ejus & miracula: [& aliæ:] quod Mandatum, & litteras Abbatum ad Gaufredum, & hujus responsum, hactenus etiam inedita, præponimus Vitæ, quam dictus Gaufredus Abbas Altæcumbæ, in Genevensi diœcesi anno MCXXXIII constructæ, duobus libris conscripsit; quamque Bernardus Cisterciensis Abbas curavit offerri, [Vita scripta 2 libris,] Lucio III Pontifici, sed em>prius quam eam suscipere posset vita functo, scilicet anno MCLXXXV: unde scimus intra annos decem ab obitu S. Petri fuisse conscriptam. Illam damus ex dicto MS. monasterii de Caritate, & alio MS. Monasteriensi in Westphalia, quam eruit Ioannes Gamansius noster, extantem etiam in tertio MS. Longipontani cœnobii Ordinis. Cisterciensis in diœcesi Sueßionensi. Prioris MS. duplex habemus ecgraphum, alterum jam inde ab anno 1641 curatum a P. Ioanne Gamans; alterum anno 1623 a Ioanne Iacobo Chiffletio donatum Amplißimo D. Auberto Miræo Decano Antverpiensi, & ab ejus dignißimo herede atque Nepote Illustriss. & Reverendiss. Auberto vanden Eeden nobis traditum, ipso quo Antverpiensis Episcopus consecratus est anno 1677. [alia collectio miraculorum,] Subjungimus Miracula, prout statim ab obitu fuerunt collecta, quæ una cum primis litteris Petrus Franciscus Chifletius submißit Ac tandem concludinus cum Bulla Canonizationis Cælestini III Pontificis, & litteris ad eamdem præviis ex MS. Monasteriensi. [Bulla Canonizationis.] Ex quibus omnibus solus liber primus Vitæ a Surio excusus, hactenus innotuerat.

[5] Concesserat Cælestinus, X Maji anno MCXCI, ut veneranda memoria singulis annis tertio Idus Septembris solenniter celebraretur, quo gloriosum corpus fuerat de sepulcro levatum. Verum id videtur anno sequenti in Capitulo generali ad monasterium Bellæ-Vallis em>constitutum, & ab aliis die hoc VIII Maji festum celebratum. [festum trāslationis 10 Septembr.] Verba Capituli sunt ista: Quarto Idus Septembris, in territorio Bisuntinensi in monasterio Bellæ-vallis S. Petri Episcopi & Confessoris officium sicut in festo S. Malachiæ agatur. Ita Manrique ad dictum annum MCXCII cap. 5 num. 4. Ad quem diem apud Bellinum ista leguntur, Eodem die S. Petri Archiepiscopi, qui multis virtutibus & miraculis claruit. Quæ inde de sumpta habent Molanus in Auctario Vsuardi, Maurolycus, Felicius, Canisius, quæque omnino arbitramur de S. Petro Archiepiscopo Tarentasiensi intelligenda. Interim Galesinius ad eumdem diem ista scribit: Compostellæ S. Petri Episcopi & Confessoris. Hinc Galesinii & Molani verbis perperam conjunctis in hodierno Martyrologio Romano sic legitur: Compostellæ S. Petri Episcopi, qui multis virtutibus & miraculis claruit. Ad quæ Baronius in Notis citat Tabulas Compostellanas, ex quibus Molanus in Additionibus ad Usuardum & alii. Habemus Festa propria diœcesis Compostellanæ anno MDXCVI excusa, sed plane absque ulla S. Petri mentione: & Molanus descripsit verba Bellini. Interim & Hispani recentiores & Martyrologi Benedictini eumdem referunt, censentes esse Petrum qui seculo X floruit, em>centum & pluribus annis antequam Sedes illa in Metropolitanam sive Archiepiscopalem erigeretur. Sed hæc accuratius erunt ad dictum X Septembris discutienda. Advertendum vero a Cælestino non statui quarto Idus, [& 11 Sept;] sed tertio Idus Septembris memoriam translationis celebrandam: quæ ad dictum XI Septembris recolitur in MS. Florario Sanctorum, & apud Ferrarium in Catalogo generalem, ex Tabulis Ecclesiæ Tarentasiensis & Augustæ Prætoriæ.

[6] Addit loco citato Manrique: Porro de hac eadem festivitate non multo post, tribus successivis Capitulis, tria alia decreta prodiere: alterum de ejusdem Festi translatione post quadriennium, idque ad præceptum Summi Ecclesiæ Præsulis, & duo alia subsequentibus annis, cum idem Festum jam celebraretur per totum Ordinem, atque omnes Ecclesiæ ejus certarent, quænam devotius in Patrem sibi adscisceret, quæ religiosius coleret, quem primum post Bernardum Parentem Cistercii & Orbis lumen non dubitabant. Hæc Manrique, [cultus 8 Maji,] qui ad annum MCLXXIV cap. 4 num. 7 ait, dictum Cælestinum Papam anno MCXCVI statuisse, ut festum VIII Maji, scilicet die obitus, celebraretur: quo die ejus sacra memoria inscripta est pluribus MSS. in Gallia, Belgio, Germania & Bohemia, præferentibus em>nomen Vsuardi, sed auctis: item per Grevenum & Molanum Auctario ejusdem Vsuardi, & Martyrologio Coloniæ & Lubecæ anno MCCCCXC excuso, in hæc fere verba: In territorio Bisuntino, monasterio Bellæ-Vallis, Natalis S. Petri Episcopi Tarentasiensis Ecclesiæ & Confessoris, Ordinis Cisterciensis: qui multis miraculis & virtutibus clarus quievit in pace. Secuti paßim recentiores cum Martyrologio Romano & Gallicano variisque monasticis. Demum Manrique num. 8 de sacris Reliquiis ista habet: [Reliquia.] Brachium illius dextrum Cistercium habet. Corporis frusta plures alias ecclesias per orbem ditant, dubium quando obtenta: reliqua Bellam-Vallem beatam faciunt thesauro indeficienti, quia cælesti; adeoque non minuendo, licet diviso.

EPISTOLÆ AD OBTINENDAM CANONIZATIONEM

Petrus Archiepiscopus Tarentasiensis Ordinis Cisterciensis, Bellavalle in Burgundia (S.)

EX MS.

I Gener. Capituli Cisterc. ad Papam Alexandrum.

Reverendissimo Patri & Domino a Alexandro, Dei gratia Summo Pontifici, Frater Alexander b, Cisterciensis dictus Abbas, totumque generale Capitulum, omnimodam reverentiam & devotas orationes. [Rogatur Papa pro Canonizatione] Auditum est circumquaque & celebri sermone vulgatum, quantum divina majestas Dominum Petrum, quondam Tarentasiensem Episcopum, magnificaverit, quantisque miraculis & in vita & post mortem sanctitatis ejus gloria mundo innotuerit: præcipue vero in Bella-Valle, ubi corpus ejus requiescit, effulserunt signa; [ab Abbate Cisterciēsi,] & domus illa ex sepultura ejus persensit divinam erga se misericordiam multiplicatam. Hinc est quod Abbatis Bellevallensis aliorumque Abbatum, qui virtutem miraculorum ejus in se experti sunt, precibus commoniti, Paternitati vestræ suggerere & supplicare curavimus, ut cujus sanctitatem divina declarant miracula, Sanctorum Catalogo connumerari faciatis.

II Regis Francorum ad eumdem.

Domino & Patri suo digne Reverendo Alexandro, Dei gratia Sanctæ universalis Ecclesiæ summo Pontifici, Ludovicus c eadē gratia Francorum Rex, salutē & debiti exhibitionem honoris. Requisierunt nos amici & Fratres nostri, Abbates de Ordine Cisterciensi, communi voto & petitione, quod Paternitati vestræ supplicavimus pro Petro, quondam venerabili Tarentasiensi Archiepiscopo, in catalogo Sanctorum ponendo. [Rege Franciæ] Asserunt enim quod, sicut in vita sua crebris miraculorum indiciis suum declaravit meritum, ut longe lateque sonus ejus diffunderetur; ita & post mortem suam, vitæ ipsius insignia crebrescentia miracula protestantur. Unde tantorum virorum testimonio fidem adhibentes, tantique viri glorificationem prædicari desiderantes, Benignitatem vestram rogare decrevimus, quatenus in catalogo Sanctorum Confessorum ponat eum vestra Discretio.

III Abbatis Morimundi ad eumdem.

Reverendo Patri & Domino Alexandro Dei gratia summo Pontifici, d Frater Henricus, pauperum in Morimundo dictus Abbas, humilem subjectionem cum devotis orationibus. [& Abbate Morimundensi] Ad memoriam vobis, Pater piissime, reducimus, quod Illustris Rex Francorum & totum Cistercii generale Capitulum cum aliis Religiosis personis, quanta devotione potuerunt, Serenitati vestræ supplicarunt, ut Dominum Petrum Tarentasiensem Archiepiscopum, virum in vita sua signis & virtutibus coruscantem, & post mortem nihilominus miraculis & prodigiis refulgentem, ad laudem & gloriam Dei & ædificationem Christiani populi, in catalogo Sanctorum adscribi juberetis. Nam ut de ceteris taceam, quæ post mortem ejus Deus operatus est, miraculis, in meipso signum expertus sum mirificum. Præterito etenim anno in civitate Herbipolensi positus, tanta & tam gravi infirmitate oppressus fui, ut omnium membrorum officio destitutus, sensu quoque & omni memoria carens, ad extrema perductus sim. Flebant omnes Abbates, [intercessione S. Petri a morte liberato.] monachi, & conversi, qui mecum venerant, & vicinum animæ exitum expectabant; cum ecce duo de Fratribus, recolentes quod sancti viri tunicam, qua usus fuerat, mecum haberem (consuevi enim pro devotione, quam erga Sanctum habebam, tunicam illam mecum circumferre) festinanter pectori meo, in qua sola corporis parte vitalis adhuc spiritus esse videbatur, eam superjecerunt. Cujus tactu (sicut tres Abbates & duodecim monachi & plures conversi testificantur) in momento in ictu oculi membrorum omnium officium & memoriam funditus perditam recepi: & ita infra duas horas ad plenum convalui, quod eodem die equitassem, si socii permisissent. Sequenti tamen die sanus & incolumis aggressus sum ire. Hujus & aliorum plurimorum miraculorum consideratione inducti, ad consolationem Ordinis nostri humillime rogamus, quatenus precibus Regis & totius Ordinis paterna pietate susceptis, nobis & Fratri nostro latori præsentium, quem loco nostri ad pedes Majestatis vestræ reliquimus, gaudium super prædicti gloriosi Præsulis canonizatione facere dignemini e.

ANNOTATA.

a Alexander 3 sedit ab anno 1159 usque ad annum 1181, cujus sedis anno 15 mortuus est S. Petrus.

b Alexander 7, Abbas Cisterciensis factus anno 1166 varia pro ordine ab Alexandro Papa impetrat indulta anno 1169, ab eodem Papa cum S. Petro missus ad Ludovicum Regem anno 1174 ante Pascha, pro reformanda pace inter Regem Angliæ Henricum & filium ejus juniorem Regem, cujus partes Ludovicus protegebat. Mortuo eodem anno S. Petro, superfuisse traditur usque ad diem 29 Iulii anni sequentis 1175 apud Manrique cap. 3 num. 1: fatetur tamen aliquos differre, incertum qua probanda conjectura. An differri cogant miracula tunc una Romam missa, inquirant alii. Succeßit Guilielmus, mortuus XI Ianuarii anni 1179, cui succeßit Petrus, de quo infra.

c em>Hic est Ludovicus 7, paßim junior dictus, quia patre Ludovico Crasso vivo fuerat inauguratus, quo anno 1137 mortuo rexit usque ad an. 1180. Nomen ejus per litteram L, uti Papæ per litteram A, & Abbatum per litteras A & H, more istius ævi signabantur, quæ maluimus in gratiam lectoris integre exprimere.

d Henricus 2, præfuit Morimundo ab anno 1168 usque ad an. 1178. Fuit autem Bella vallis prima Morimundi filia.

e Sequebatur miraculorum series paucis descripta, & una Romam missa, sed displicuit Lucio 3 Papæ Alexandri successori, qui mandavit Vitam conscribi, quam modo subjungimus, dicta miraculorum serie in ultimum locum rejecta: quod similiter facimus, ne etiam lectori displiceamus.

MANDATUM SEDIS APOSTOLICÆ
De scribenda vita & miraculis Beati Petri Tarentasiensis Archiepiscopi.

Petrus Archiepiscopus Tarentasiensis Ordinis Cisterciensis, Bellavalle in Burgundia (S.)

BHL Number: 6772

[1] Lucius a Episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis b Petro Cisterciensi c & Petro Clarevallensi Abbatibus, salutem & Apostolicam benedictionem. Piæ sinceritas caritatis, [Lucius Papa pro canonizatione interpellatus,] qua in visceribus Jesu Christi universitatem Ordinis vestri amplexamur, promptos nos efficit & paratos, ut quidquid a nobis pro ejusdem Ordinis honore & conservatione requiritur, in quantum cum Deo & ratione fieri potest, effectum apud nos utilem sortiatur. Dilectos igitur filios nostros d Bellȩ-vallis & Altæcumbæ Abbates, ad Sedem Apostolicam venientes, paterna benignitate recepimus: & petitioni, quam nobis super canonizando piæ memoriæ Petro, quondam Tarentasiensi Archiepiscopo, ex parte prædicti Ordinis attulerunt, placidum præbuissemus assensum, nisi quædam temporis & rerum incommoditas facultatem nobis ad præfens postulati operis denegasset. Præterea, licet in remotas & exteras regiones piæ cōversationis ejus fama processerit, ita ut neq; nos neq; Fratres nostri de ejus ullatenus meritis dubitemus; nihil tamen de miraculis & conversatione ipsius aliquibus fuerat litteris annotatum, per quod aliqua nobis fieret eorum quæ gesserat certitudo. Decrevimus ergo, Fratrum nostrorum communicato consilio, [jubet acta ejus conscribi.] in tempus aliud postulata differre, sperantes quod dabitur Ecclesiæ Dei opportuna facultas, vel temporis commoditas melioris, ut & vos convenientius possitis vestra super hoc vota proponere, & prædicta mater vestra Romana Ecclesia honorificentius valeat quod petitis indulgere. Interim vero volumus & mandamus, ut de actibus & conversatione memorati Archiepiscopi, ea quæ certa sunt in scriptis redigi faciatis: ut cum tempus opportunum advenerit, habeat Ecclesia Dei ex repræsentatione gestorum ejus certam & indubitabilem firmitatem, cui ad concedendum quod petitur cum maturioris moderamine consilii securius & fiducialius innitatur. Datum Anagniæ quinto idus Decembris.

Litteræ Domini Petri Atrebatensis Electi & Petri Abbatis Clarævallensis ad Gaufridum Ab. de expletione mandati Apostolici.

[2] Venerabili Amico suo Gaufrido, Altȩcumbȩ Abbati, Petrus humilis Atrebatensis Electus, & Petrus Clarevallensis Abbas, salutem & uberem sinceræ dilectionis affectum. Sicut ex litteris Apostolicæ Majestatis licet agnoscere, idem Dominus noster nobis injunxit, ut de actibus & conversatione felicis memoriæ Domini Petri Tarentasiensis Archiepiscopi diligenter inquiri, & ea in scriptis redigi faciamus. Quod mandatum tanto magis duximus amplectendum, [id imponitur Gaufrido Abbati:] quanto certius de eodem Patre sancto ore & Spiritu profitemur, quod Ecclesia quoque fidelium protestatur, dilectum Deo & hominibus virum, dum adhuc viveret, meritis pariter & miraculis effulsisse; cujus virtutum signis nec vitæ finis finem imposuisse certissime perhibetur. Invenimus etiam scriptum, a venerabili quodam Abbate de ejus vita & actibus compositum & collectum: conversatus enim cum eo idem Abbas multis diebus, & obsequiis ejus fideliter serviens, quod vidit & audivit tunc memoriæ, postmodum litteris commendavit. Nonnulla quoque Bellæ-vallenses Fratres inschedulis annotasse noscuntur, ex his quæ post felicissimum ejus transitum mirabiliter per eum gesta certis indiciis probaverunt. Quia vero decet & expedit ut Apostolicis ac Romanæ Ecclesiæ obtutibus exhibenda, ad normam & formam congruam redigantur, elegimus ad hoc opus commendabilem solicitudinem vestram; rogantes attentius & benigne mandantes, quatenus manum sedulam adhibere curetis, sicut commodius ad honorem Dei & multorum ædificationem noveritis expedire.

Rescriptum ejusdem ad eosdem.

[3] Reverendis in Christo Patribus Domino Petro, ex Cisterciensi Abbate Ecclesiæ Attrebatensis Electo, & Domino Petro, Sacræ Matris nostræ Clarævallis Abbati, Frater Gaufridus de Altacumba, minimum id quod est. Utinā cordibus vestris arbiter aspirasset internus, validioribus humeris onus grave, & reverendum opus imponere digniori. [qui mandatum admittit sub correctione aliorum.] Sanctissimi Patris nostri Benedicti vitam Beati Papæ Gregorii merita simul & eloquia satis illustrant: Magnum illum Martinum Severus Sulpitius, & nostri temporis gloria Sanctus Bernardus Malachiam suum dignis extulere præconiis. Sic in Sanctorum actibus lectitandis, auctorum sanctitas & facundia apud homines addit plurimum gratiæ & favoris; quorum mihi neutrum suppetere, ipsi scitis. Angariam tamen passus a vobis, necesse habeo de virtute obedientiæ, præsertim de beati viri, cujus vitam scribere jussus adorior, opitulatione præsumere. Nam & sua ipsius dignatio, quam indigno mihi pluribus annis exhibuit, specialem exigit ut redhibeam, si non dignam tantis meritis eloquentiam, vel simplicem & vulgarem qualemcumque loquelam. Nec sine ea conditione scabrosam vobis paginam credidi suggerendam; ut si forte dignam vel correctione discretio vestra, & eorum quibus placebit hoc examen communicare, censuerit, vestro perinde studio corrigatur. Alioqui vestrum in me judicium errasse experti non dissimuletis; nec committere alteri pigeat quod commisisse pœnitebit inerti.

ANNOTATA.

a Sedit Lucius 3 ab 30 Augusti anni 1181 usque ad 25 Novembris anni 1185.

b Petrus constitutus anno 1179, quo interfuit Concilio Lateranensi 3, inchoato 2 Martii, dein circa annum 1183 creatus Episcopus Atrebatensis.

c Petrus Abbas Claravallensis factus anno 1179, sancte mortuus die 29 Octobris anni 1186. Monoculus dictus & Igniacensis.

d Altacumbensis Abbas fuit Gaufridus Vitæ scriptor: at nomen Abbatis Bellæ-vallis non proditur.

VITA
Auctore Gaufrido Abbate Altæcumbæ teste oculato.

Petrus Archiepiscopus Tarentasiensis Ordinis Cisterciensis, Bellavalle in Burgundia (S.)

BHL Number: 6773, 6774, 6775

PER GAUFRID. AB. EX MSS.

PROLOGUS.

Vt a verbis Apostoli præfatiuncula nostra sumat initium, Christus Jesus heri & hodie, [Semper Sanctos aliquos habet Christus] ipse & in æternum: & quemadmodum nullis retro generationibus sine testimonio semetipsum reliquisse cognoscitur; nec nostro credendus est tempore in hac sibi parte deesse. [Hebr. 13] Nec solum sibi vel nunc reliquit Heliam, cujus thesaurus charismatum nulla distributione minuitur; cujus opes gratiæ spiritalis, sicut defectum nesciunt, ita nec detrimentum. Sanctus olim Hieronymus causabatur contemporaneos suos sic ingenia quasi vina probare, quibus videlicet gratia ex vetustate succrescit. Quid putas diceret, [Præfat, in Pentateuchum] si videret, merita quasi vina probari? Viventium tamen eatenus prædicari virtutes proverbialis doctrina prohibuit. Quod non modo cavere necesse est, ob humanæ conditionis incertum; sed propter illud quoque poëticum; quia

Pascitur in vivis livor, post fata quiescit.

Novit Dominus qui sint ejus, & stellas suas distribuit in signa & tempora, & dies & annos. [fidelibus propositos ad exemplum:] Nemo itaque dixerit: Jam non est Propheta, & nos non cognoscet amplius. Et veritati contraria est talis opinio: & inimica saluti, necessitatem patientibus subtrahit opportuna suffragia; & proficientibus ingerit, ex profectionis desperatione, teporem. Necdum nobis supervenisse credenda est admissura serotina vel conceptus extremus. Necdum cessat luctator Jacob strenuus & fidelis varias imponere virgas aquarum canalibus, id est Scripturarum codicibus, vel (quia aquæ sunt populi) decursibus transeuntium generationum virgas ex populis, unde suavia ad refrigerium conficiuntur unguenta, misericordiæ viros in populis commendantes; virgas ex platanis, quarum solita pulchritudo & levigata planicies ædificiis parant gratiam & decorem, ut religiosorum hominum irreprehensibilis sanctitudo, probabilibus domum Dei ædificet & illustret exemplis; virgas ex amygdalis, ex tertio ordine Prælatorum, quarum utinam singula quæque die altera, post præsentem scilicet vitam, ut illa quondam Aaronica, fœcundior ceteris innotescat! [Gen. 30] Utinā frondes proferat ad obumbrandum reis, utilius quam ex foliis ficuum perizomata primi texuere parentes! utinam flores gratiæ & devotionis exhibeat, [variis virgis Iacob similes.] quibus interim fulciantur amore languentes! utinam producant amygdala, id est nuces, longas videlicet non breves, fructum qui non transeat, fructum salutis & satietatis æternæ: quamvis & aliter intelligere liceat & referre frondes ad verba doctrinæ, flores ad exempla vitæ, summum etiam fructum ad orationis effectum. Denique huic virgæ, quam suæ generationis hominibus divino exhibitam munere propositi nostri est posteris etiam redhibere, tam excellenter affluit, in eleemosynarum exercitiis unctio misericordiæ, in conversatione sua monastica solidus nitor & puritas disciplinæ, in prælationis officio fœcunditas multiplicis gratiæ, ut difficile dixerim inter populeas potius, an plataneas, vel amygdalinas debeat reputari. Sic nimirum vixisse eum, [in quibus & hic S. Petrus.] & cuilibet eorumdem trium velut specialiter fuisse deditum constat; ut transeuntem ex hoc mundo ad Patrem omnes viri misericordiæ, omnes filii disciplinæ, omnes etiam sponsæ Domini fideles & strenui paranymphi, ad sua certatim mœnia merito rapuisse credantur, sibi quique proprium vendicantes. De quibus singulis vel pauca quædam, religiosorum Fratrum testimoniis comprobata, sequens narratio comprehendit: quantum scriptori inscio tanti Pontificis merita gloriosa contulerunt.

LIBER I.
Res gestæ & miracula usq; ad mortem.

Titulos Capitum qui Mss. interseruntur, ipsis Capitibus in totidem numerorum paragraphos commutatis, hic seorsim accipe.

1 De parentibus ejus.
2 De conversione beati viri.
3 De electione ipsius in Abbatem Stamedii.
4 De electione B. Petri in Tarentasiensem Archiepiscopum.
5 De vita & prædicationis instantia postquam factus est Archiepiscopus.
6 De emendatione Ecclesiæ suæ & morum Clericorum & fideli administratione.
7 De pio furto panum, quos in sacculo suo, dum sederet ad mensam, ad erogandum pauperibus abscondit.
8 Quomodo valida hieme Alpem gravissimam pertransiens, unica quam habebat tunica se exuit, & aniculam seminudam ex ea vestivit.
9 De tribus xenodochiis, quæ extra suam provinciam ædificavit.
10 De altera muliercula, quam ut superiorem vestivit tunica sua, pro qua ex frigore pene mortuus est.
11 De femina miserabili, quam pie visitavit, & dum iret in Galliam centum libras pauperibus erogavit, ita quod nec unum solidum domi attulit.
12 Quomodo apud S. Eugendum tanta fecit miracula, ut vix dinumerari, nedum scribi valeant.
13 De tribus incarceratis, quibus absens visibiliter adfuit, & mirabiliter eos eduxit de carcere & liberavit.
14 Quomodo ex una perna porcina & modica viciarum quantitate plura hominum millia pavit, sicut Dominus in Euangelio legitur fecisse.
15 Quomodo ad exemplum Christi omnem potestatem & honorem Episcopatus fastidiens & fugiens, pauper & exul diu latuit, & tandem ad Episcopatum reductus est.
16 Quomodo patrem suum & matrem & fratrem, & nonnullas virgines seu viduas sui generis, ad conversionem adduxit.
17 Quomodo potens fuit sedare causas & inimicitias, & ad pacem revocare discordes.
18 De prodigio, vel potius præstigio, acuum seu sudium, a quo mulierem inferratam mirabiliter liberavit.
19 Quomodo nobilissimus Romanorum Imperator Fredericus, etiam schismaticis resistentem eum in magna veneratione habuit, orationi ejus humiliter se commendans.
20 Quomodo Imperatorem monitis compescuit, & Heribertum schismaticum, sicut Moses Amalech, orationibus delevit.
21 Quod a Domino Papa Alexandro honorifice susceptus est, & quidam persequens eum in reditu, terribiliter a Deo multatus est.
22 De miraculis, quæ fecit vir beatus in cœnobio Longivadi.
23 De muliere, quæ scyphum ligneum rapuit.
24 De energumeno.
25 De uxore Præpositi Barrii, & viro claudo.
26 De cæco quem noluit illuminare.
27 De tribus surdis, quorum unus mutus erat: & de monacho cæco.
28 De miraculis, quæ fecit in Alsatia apud Ruphæum, dum Missarum solennia celebraret.
29 De tribus epilepticis mulieribus, quas apud Crusillas curavit.
30 De alia epileptica, apud Agne-villare, & homine epileptico.
31 De puero qui ambulare non poterat, & muliere quæ parere non poterat, & alia cæca.
32 Quomodo equos quos habebat, vendere volebat, & pretium eorum dare pauperibus, sed aliter Deo disponente factum est.
33 De filio cujusdam militis cæco.
34 Quomodo claudam a nativitate filiam cujusdam Præpositi Regis Francorum sanavit.
35 De filio viduæ muto a nativitate.
36 De miraculo quo glorificavit Deus Sanctum suum in conspectu duorum Regum & multorum Principum.
37 De milite Regis Anglorum, cui lumen unius oculi amissum restituit.
38 De miraculis quæ fecit apud Gisortium, & in Edora monasterio & in Brueria.
39 De sacramento numeri annorum administrationis ejus in Pontificatu, & de obitu ipsius, & de tempore vitæ ejus.

CAPUT I.
Ortus, educatio, studia. Vita monastica, gradus Abbatis & Archiepiscopi.

[1] [Petrus natus honestis parentibus;] Venerabilis hujus Petri parentes prædium proprium in Viennensi incoluêre diœcesi, quod postmodum idem ipse, priori mutato nomine, S. Mauritii nuncupavit. Illic ex justis suis laboribus, victu mediocri vitam sobriam transigebant; secundum præsens seculum humiles, sed erga pauperes eleemosynis & compassione, erga viros religiosos obsequiis & affectione devoti, apud Deum ingenui & sublimes. Eo tempore Cisterciensis vinea monasterii jam fructificans, ad illas etiam partes dilatavit palmites suos, quos Reverendissimus Archiepiscopus a Guido, in summum Pontificem Calixtum secundum, mutatione dextræ Excelsi postmodum assumendus, feliciter plantavit in monasterio b Bonævallis, ubi fidelium multitudinem beneficiis abundanter satis rigavit, & ad benedictionē suam dedit Dominus incrementum. Hujus cœnobii primus Abbas Joannes, multiplici præditus sanctitate, Pontifex demum c factus est Valentinus, & maxime post gloriosum ab hac vita discessum miraculis claruit quam multiplicibus & immensis. Parentes quoque prædicti Petri, a primordiis monasterii, multimoda eum devotione colebant: quorum primogenitus, Lambertus nomine, litterarum studio traditus, in puerili erudiebatur ætate: d Petrus vero secundus natu, officio fuerat alteri deputatus: [cum fratre seniore applicatur studiis:] fraterna tamen æmulatione, vel potius inspiratione divina, ipse quoq; ad eadem studia vehementius aspirans, proficiebat eatenus unctione magis quam eruditione magistrali, ut mirari inciperent qui videbant, puerum litteras rapientem amplius discere quam doceri. Nec ingenio memoria, immo neutri gratia defuit. Denique Psalmos omnes Davidicos sic apprehendit, sic tenuit, ut anno primo cordetenus una die Psalmos psalleret universos. Præventus in benedictionibus dulcedinis a pueritia, grandiusculam sibi induit gravitatem; lectionis amator, ludorum fugitans, quibus illa consuevit ætas potissimum delectari. Ex eo tempore jam legitima liberorum procuratione completa, vitam in seculo Fremiticam præoccupare parentes, abstinentiæ dare operam, a conjugii opere penitus abstinere, & amplius solito eleemosynas exercere cœperunt. Deputaverant molliora fulcra pauperibus, ipsi in palea recubantes: & cum tota domus xenodochium videretur, [illisque sanctissimā vitam agentibus,] assignata erat pauperibus & peregrinis propria cella seorsum. Religiosos non modo suscipere, sed expetere satagebant; maxime vero Carthusiensibus & Bonevallensibus, in quibus maxime complacebant, congrua ferre cibaria; & salutis consilia ab eisdem non modo sibi sectanda, sed pluribus communicanda referre: pacem habere cum hominibus, pacem omnibus suadere & ad pacem revocare discordes, injuriam patientibus opem ferre, & opportune arguere, quos licuit, inferentes. Cilicio pater utebatur ad carnem, quod sub vestibus sibi congruis occultabat. Ambo pariter magis ac magis innocentiam conservare, sectari justitiam, colere pietatem, in fide & operibus bonis liberos educare: filiis Clericis nulla volebant ecclesiastica bona vel beneficia tribui, licet adhuc in seculo constitutis, quod vix solent etiam religiosi prætervitare parentes.

[2] Jam Petrus junior, nam & ejus genitor ipso nomine vocabatur, [ingreditur cœnobium Bonæ-vallis cum fratre.] Apostoli perinde cultor officiosus & affectuosus amator, Pythagoricæ litteræ bivium & ambiguum adolescentiæ tempus attigerat: jam pro ætate & religione sua profecerat in ea quidem litterali doctrina, quæ competere videbatur utrique: & fructum potius conscientiæ eligens quam inflantis scientiæ folia vana sectari, suadente Abbate Joanne, ad quem pater propter hoc ipsum, sed alia occasione accedere eum fecerat, prædicto Bonæ-vallis cœnobio e sese contulit, ibi se offerens Deo sub regula & Abbate fideliter serviturum. Votum vovit, & votum solvit; supplicem Deo & miserentem animæ suæ, corpori durum castigatorem, Prælatis obedientissimum, humilem cunctis Fratribus, cunctis amabilem, nec multo post etiam utilem, imitabilem, venerabilem, raptim potius quam paulatim proficiendo, incipiens exhibere. Jam tunc firmiter locabantur in eo sublimium solida fundamenta virtutum, & radices deorsum mittebant, sursum fructificaturas germina gratiarum. Lambertum quoque germanum suum ab eodem suæ conversionis initio secum traxit. Qui nimirum & ipse laudabiliter conversatus, in cœnobio, quod Chasiriacum dicitur, Abbatis officio strenue functus est, & in eo defunctus. Nec longe post quam Petrus noster tirocinii tempus expleverat; Reverendissimus Abbas Joannes, intelligens quoniam vas electionis est iste, per diversos eum gradus ad officia diversa promovit, semper se ipso inveniens quanto perfectiorem tanto humiliorem.

[3] Interea f tempus affuit ut novus eligeretur Abbas, cum novo Fratrum examine in novo g Stamedii monasterio ordinandus: [ordinatus Abbas Stamediensis,] dicitur vero Stamedium quasi Stans medium, quod circa eumdem locum provinciæ duæ & duo conveniunt Comitatus. Votis communibus & Abbatis Joannis arbitrio Petrus eligitur, ut supra illam petram fundaret Dominus & ædificaret illam Ecclesiam. Ad locum mittitur arduum, locum aridum, locum arctum, & quod magis incommodum videbatur, juxta publicam stratam pene jugiter a multitudine commeantium frequentatam. Sic certamen forte fortiori datum, ut vinceret, & sciret quam sit fortior omnium sapientia. Quantis humanitatem jejunus hospes exhibuit! quantos seminudos algens ipse vestivit! Inter excelsas celsas rupium fauces, sicut cernere est, sibi suisque cœnobium, xenodochium aliis construebat. Sed exteriora gravamina parvipendens, secum gravius luctabatur, admirans quod tale officium sibi Dominus & tantum nomen permisisset imponi; [cœnobium & xenodochium constituit:] nullum sese æstimans, nullum profitens, nullum gerens. Obsequiis potius quam injuriis movebatur, pedes ivit ad longius posita tuguriola Fratrum, & ad remotos in Alpibus reptitabat agellos. Pane arido & aqua gravi, incondito & vix salso olere vescebatur. Dedit tamen Dominus benedictionem & illustratus est ædificiis, donatus pascuis, agris, [liberalis in pauperes & peregrinos:] vineis. Locus licet remotus, & unde ad monasterium non sine multo labore vel nunc queant cibatia qualiacumque deferri; nihilominus etiam humanitatis & compassionis erga pauperes & peregrinos hæreditariam gratiam ejusdem cœnobii Fratribus dereliquit, ut celebris hodieque fama pronuntiat, Stamedienses super multos abundantiores, magis humanos, amplius liberales. Jam tunc panis & casei frusta circumferens, in sinu miserabilium personarum, dum occurrerent, abscondebat; quod in Episcopatu magis excercuit; sociis etiam suis onera pia communicans. Si prandendum foret iter agenti, ut fit aliquando, diverticula declinabat, juxta callem residens publicum, ut mensa ejus etiam tunc cum pauperibus foret ac peregrinis; ibi tanto acceptior quanto pauperior vel infirmior hospes adventabat. [donatur horreo & vineis ab Amadeo Sabudeo:] Providerat autem Dominus ulmum congruam huic viti, & aliis in eadem tunc fructificantibus regione, illustrem principem & bonorum memoria dignum Marchionem Italiæ Sabaudiæ & Mauriennæ Comitem h Amedeum; hic devotus admodum, viro Dei præter alia beneficia, horreum quoque cum vineis, quod Montem-melioratum vocant, ejus cœnobio contulit; ut infra arduos montes haberet quo diverteret, quando eum, in quo sibi plurimum complacebat, consilii gratia accersiret. Jam mundo ceperat innotescere, jam lucere in operibus suis, ut glorificaretur Pater cælestis in eo, cujus cor ardens erat in semetipso ex ignito eloquio sapientiæ, de qua legitur, quoniam cum simplicibus sermocinatio ejus. Ad meditandum enim cum Isaac Patriarcha egrediebatur in agrum, & sapientiam concupiscens mandata servabat, ut daret illam Dominus sibi, & intelligeret in mandatis, piæ deditus actioni, sacræ contemplationis obtentu.

[4] Interea videns eum Rebecca, vultum operuit, & desilivit de camelo. [post Petrum] Siquidem Tarentasiensis Ecclesia, virum sibi a Deo præparatum & prædestinatum considerans, ab Idrahele quodam, moribus magis quam nomine barbaro, de priori errore confusa recessit. Ille enim prædictam Ecclesiam nequiter occupaverat, nequius detinuerat, ambitiose ingrediens & perniciose progrediens, ut pravo inchoata principio similis exitus consummaret. Hunc præcesserat cum reverentia nominandus alter i Petrus, ex Abbate primi monasterii quod ex Cistercio prodiit, Firmitas nomen illi, & ex eodem ordine ad Pontificium primus assumptus: vir Deo dignus, in vita sua optimis præditus studiis, & post obitum suum, sicut aiunt, pluribus ægrotantibus, usq, hodie fideliter accedentibus ad memoriam suam conferens sanitatem. Hunc secutus est Hydræ soboles Idrahel supradictus, sed temporis serie, non imitatione virtutis. Quod enim ille correxit in moribus, [& Idrahelem,] quod acquisivit in possessionibus, quod ecclesiasticis addidit ornamentis; iste corrupit, distraxit, dilapidavit in brevi. Propter hæc & his similia arbor inutilis, Apostolica falce præcisa, & Dominus Petrus Stamediensis ad regimen Ecclesiæ Tarentasiensis electus est, ceterorum omnium votis convenientibus, sed non suis. Nullatenus enim potuit ad consensum electionis induci, donec conventum Cisterciensis Capituli generalis, ejusdem ecclesiæ Clerici præstolantes, [creatur Archiepiscopus] illic eum intercepere, ut subterfugium deinceps non haberet. Inibi auctoritate totius Ordinis est oppressus, maxime vero S. Bernardi Claræ-vallensis, cui reverentiam semper exhibuit singularem, & Venerabilium Patrum suorum Cisterciensis & Bonæ-vallensis Abbatum; ab his angariatus, & manualiter Clericis assignatus, obtemperavit invitus.

[5] Sic promotus est in k Tarentasiensem Archiepiscopum Venerabilis Petrus, sed parum motus a forma vitæ in qua fuerat conversatus: mansit habitus humilis, victus tenuis, somnus brevis. Si meliusculam vestem quæcumque persona contulit, non longam fecit cum ea moram, ad alterum transtulit possessorem. [eumdemq; vitæ tenorē servat:] Victus ejus panis cibarius, cum legumine & talibus erat oloribus, ut ex eadem olla ministraretur egenis, nisi quod melius condita frequenter illis præcipiebat offerri. Id dico quod mihi sæpius datum est experiri. Ad Romanam cum eo Curiam aliquando sum profectus, & quia jejunantibus nobis pauperes prius prandere voluit, & iterum atque iterum supervenientibus erogari, pluries accidebat in superfusa aqua & jure secūdo vix modicū oleris aut leguminis inveniri. Et licet mihi plurimum Sanctus ille deferret indigno, sæpius tamen, cum sua prius cibaria super venientibus porrexisset vel clamitantibus misisset egenis nostra quoque tollebat quasi murmuranti, sed, ut satis cognoverat, super hujuscemodi rapina potius congratulanti. Pro vigiliis prolixioribus monasterii, a quibus se deplorabat avulsum, secretis orationibus insistebat. [sedulus in Confirmatione conferenda,] Opera manuum, labore compensabat itinerum; sed & manus impositionis, id est Confirmationis, non modo infantum, sed & personarum cujuscumque ætatis, ubique ad eum undique confluentium, aliquando de mane usque ad crepusculum noctis & ultra. Disciplinam silentii, prædicationis instantia redimebat: subtilioribus tamen eloquiis animum minus apponens, personis potius aliis imponebat, quoties disertis auditoribus competere talia viderentur. Ipse magis doctrinam simplicium sectabatur, studens eruditioni, consolationi, exhortationi, obsecrationi; &, quamvis minus libenter & minus frequenter, interdum tamen increpationi. Volebat enim & ipse quinque verba magis in sensu, quam in lingua decem millia loqui. De mandatis Dei erudiebat ignaros: & fidei Sacramenta, ad discussionem minus idoneis, sermonibus paucis involuta tradebat; [concionibus habendis,] quemadmodum olim filiis Caath utensilia tabernaculi non licuit, nisi tecta, deferre. Consolabatur magnifice pœnitentes, non solum in locutione communi, sed multo magis in collocutione secreta. Flere ipse cum flentibus, & prevenire minus adhuc sua crimina quam sua discrimina sentientes; monitis excitare viam salutis ingressos, nunc parata fidelibus præmia, nunc priorum exempla proponens; obsecrare devotionis capaces animos, divinam erga homines caritatem affectuose commendans, & commemorans beneficia, vel singulariter aliquibus personis exhibita, vel communiter universis. Improbos etiam durius arguens increpabat: horrorem malitiæ, flagitiorum maculas execrans, & futura velut sub oculis ponens supplicia, terribili prosecutione depicta. In colloquiis etiam familiaribus, [& vitiis eradicandis] quemadmodum ventus aquilo dissipat nubes, sic verba detractoria, noxia, otiosa, non modo facie tristi, sed reprehensione congrua præcidebat. Sed ut verborum fructus ex operibus innotescat, ad ea deinceps accedendum.

ANNOTATA.

a Guido factus Archiepiscopus anno 1083, creatus Papa an. 1119, mortuus 1124.

b Bona-vallis extructa est anno 1118, & 21 cœpti Ordinis Cisterciensis.

c Joannes Valentinus Episcopus factus anno 1138, mortuus anno 1145, 21 Martii, quo die in Supplemento de eo agendum erit, si nanciscamur Vitam ejus citatam a Manrique ad an. 1145.

d Petrus, natus circa an. 1102.

e Circa an. 1122, anno 6 ædificatæ Bonæ-vallis.

f Annus scilicet circiter 1132. Prævenit eum ad quadriennium Manrique, subsequitur ad biennium Carolus de Visch, in Chronologia monasteriorum subjuncta Bibliothecæ Cisterciensi.

g Stamedium in faucibus Alpium & diœcesi Tarentasiensi.

h Hic est Amedeus 3, qui patri suo Humberto II succeßit anno 1103, mortuus anno 1149. Consule Historiam Sabaudicam Guichenonis, asserentis hanc donationem factam anno 1132.

i Petrus Abbas Firmitatis creatus anno 1117, Archiepiscopus em>Tarentasiensis anno 1124. mortuus anno 1132. Ita Manrique, inscriptus Menologio Henriquez ad diem 29 Iunii.

k Anno circiter 1142, & præfuit 33 annos usque ad annum 1175.

CAPUT II.
Clerus reformatus: Ecclesiæ decor procuratus: Pauperibus subventum: Miracula facta.

[6] In ecclesia sua residens novus Pontifex, invenit quod vehementer doluit, [intendit emendationi Cleri] negligenter fieri in ea opus Dei, ut non tam remuneratio præstolanda, quam maledictio metuenda videretur. In moribus Clericorum non satis ei placuit, quod nec Deo credidit complacere. Episcopii & Clericorum incultæ vel ruinosæ domus, pristinos habitatores negligentiæ arguebant. Parochiales ecclesias & decimationes diœcesis ex magna parte viri potentes laici, vel ab eis alii possessione sacrilega detinebant; Sacerdotum vita minus probabilis, [& Sacerdotum,] & sibi ipsis plurimum noxia, & perniciosa plebibus existebat. His & hujusmodi rebus intendit & superintendit Episcopus, suum sibi nomen interpretans, orationi insistit devotione fideli, & Prælatus in solicitudine subditis operam sedulus & circumspectus impendit: super omnibus tamen confisus magis orationi quam industriæ propriæ vel labori. Denique quod vix aggrediendum fuerat, vix sperandum, de ecclesia sua magnos & nobiles viros amovit Clericos seculares, & pro eis Regulares Canonicos introduxit; neutrum sibi imputans, sed divinæ sapientiæ fortiter & suaviter omnia disponenti, sine gravi scandalo, opus utrumque perfecit. Ordinatos quoque Canonicos in disciplina morum diligentius instituens, egit ut divina officia dignius ac honestius celebrarent, & ut eorum conversatio regularis & opinio acceptabilis ad salutaria studia ceteros quosque tam Clericos quam laicos excitaret. Cum quibus intrans & exiens fidelis Antistes, psallebat in choro: in claustro vel capitulo residens, de spiritualibus studiis sive etiam temporalibus conferebat agendis, quemadmodum magister discipulos erudit, nutrit, & fovet parvulos suos. Nec solum providit eis ad tempus, sed in posterum quoque de reditibus Episcopii non modicam contulit portionem, [reditus Ecclesiæ auget.] ut merito simul & numero Clerus Domino serviens augeretur: & suæ tamen domui restituit ampliora, præsertim ex Parochiarum stipendiis & ex decimis, quas de manibus Tyrannorum per censuram Ecclesiasticam potenter eripuit, vel liberaliter pecuniarum collocatione redemit. Ceteros etiam Sacerdotes & corripuit & correxit. Ecclesias necessariis utensilibus, [Ecclesiæ auget:] palliis, libris & vestibus competenter ornavit; nullam pene Capellam in toto Episcopatu sine argenteo calice dereliquit. Ubi aliam comperit non suppetere facultatem (siquidem valde inops est regio) ex singulis domibus ova singula per hebdomadam colligi ex venumdari fecit, donec ad pretium calicis pervenirent. Pecunias non reposuit, avaritiæ idola detestatus: annonas annotinas esse, & suis annis voluit deservire: debita grandia non contraxit, nec qualibet occasione servus fieri voluit fœnerantis, sua semper mediocritate contentus. Comites religiosos & paucos, in sua præsertim diœcesi circumducens, Ecclesiis noluit fieri onerosus: hospites suos obsecrans, ut quod minus in familia vel equitaturis consumerent, Fratribus suis, qui nusquam illi deerant, pauperibus erogare non pigeret. Cathedralem basilicam texit lapidibus, [ecclesias ornat & domos Clericorum:] caput & campanaria plumbo operuit: quam multipliciter pro qualitate provinciæ decoratam ornamentis etiam competentibus illustravit, exteriorem quoque decorem, ut decuit, domus Dei diligens & procurans. Suas & Clericorum domos vel renovavit vel novas condidit, non admirationem intuentium captans, sed moderata inhabitantium commoditate & mediocri amœnitate contentus.

[7] Specialis siquidem cura extitit Præsuli & solicitudo permaxima, [benignus erga pauperes,] super egenis & ægris utriusque sexus & cujuscumque ætatis. Domus ejus omni tempore xenodochium fuit, maxime tamen ante messem mensibus tribus, cum maxime solent, illis præsertim in montibus, illis in rupibus, alimenta deficere. Singulis annis statuerat agapen fieri generalem, & quotidie multitudinem undique concurrentium pane refici & pulmento. Nihilominus quoque per universam diœcesin suam, invalidos & desperata ægritudine decubantes studiose perquirens, in victu & vestitu necessaria providebat, per seipsum quos poterat & per fideles nuntios sæpius visitans, & erga eorum curam ex contingentibus nihil omittens. Quibus cubicula propria vel suorum solatia deerant, dabat operam ut personis committerentur fidelibus & devotis, apud quos humanitatem eis idoneam faceret exhiberi. Ipse quoque quacumque pergeret, tanta liberalitate, tanta affectione curam gerabat hujusmodi miserabilium personarum, [pro quibus & panes suffurabatur a suis] ut nummos, cibos & vestimenta non postulantium importunitas extorqueret, sed caritas ultro porrigeret. Pluris etiam æstimabat occasionem sibi præstitam miserendi, quam exhibitum a se quodlibet beneficium indigenti. Quoties ejus munera lacrymæ prævenerunt, ut pietatis adeps holocausto Pontificis non deesset! Furabatur quæ sua erant, etiam quæ suorum, vel sibi adeo familiarium, ut certus foret in suo eis damno fore complaciturum. Est mecum Frater, qui in sua ei adolescentia notus extitit & acceptus; eo didici referente, quod apud matronam aliquam devotissimam, velut altera sibi Martha ministrante recubans, panes abscondit in sacculo quē ferebat. Advertit mulier, & panes alios atque alios frangens atq; declinans, dabat opportunitatem, donec sacculus impleretur. Surgitur jam a mensa, sed pietatis furtum Episcopus ferre non prævalet, astantem denique tunc secularem quem prædixi, postea monachum, in consensum operis hujus asciscens, innuit ut cadentem sacculum clam suscipiens asportaret; Suscepit, tulit, & resignavit jam sedenti super humile animal suum.

[8] Alpem quoque gravissimam, cui nomen a Columna Jovis, tempore hiemis pertransibat: occurrit ei anicula seminuda, debilis, algens, & lacrymis usquequaque respersa. Videns Sacerdos, immo Samarites, non transiit, [anum in frigore seminudam vestit,] sed substitit & convenit socios dicens: En mater mea. Nec sine singultu & lacrymis compassionis adjecit: Me miserum, perit frigore mater mea, quid faciemus ei? Si dederimus nummos, nihil proderunt morienti. Quis vestrum potest sibi subtrahere unde possit ista protrahere vitam? Quæsivit & non invenit, quod omnes sibi in periculo positi viderentur, vix a facie frigoris subsistentes: hiberno siquidem, sicut prædixi, tempore loca pessima pertransibant, ubi frigus vix tolerabile invenitur æstivo: sic non fuit qui faceret bonum, non fuit usque ad unum. Dissimulante eo jussi præcedunt ceteri, ipse non sequitur, sed substitit: descendit, unicam exuit tunicam, qua super cilicium induebatur: & cucullam resumens, miserabilem induit feminam & procedit: attamen pedes graditur viam difficilem, inter frigoris & laboris molestias constitutus.

[9] In eadem Alpe tam gravi xenodochium inops ac pene nullum reperiens, [3 xenedochia construit:] efficacem adhibuit operam & impensam, ut ædificiis dilatatum, prædiis & animalibus locuples, transeuntium necessitati subsidia opportuna ministraret. Sic in monte qui merito dicitur Læsionis, licet extra provinciam suam constituto, viam vix commeabilem multo labore rupibus scissis ex magna parte correxit, & hospitalem in eo domum cum Fratribus religiosis instituit. Tertium in b Jurensibus locis xenodochium ordinavit, ut non solum preteritas ejus eleemosynas enarret Sanctorum Ecclesia, sed in futurum sentiat & præsentes.

[10] Altera hieme nimis horrida similem supradictæ mulierculam, in una tantum veste linea tremulam & c lacernosam, idem Sanctus invenit; huic miserculæ etiam, alio non occurrente solatio quod impenderet, non sine corporis sui periculo, [alteri nudæ tunicam largitus friget ipse:] similiter vestem propriam occulte sibi detractam tradidit, & celerius declinare præcepit. Ipse vero pro ea diutius alguit, expalluit & tremuit, & ignorantibus suis, inter eos dissimulans, incommodum pariter & periculum, toleravit, Ventum est ad hospitium, & intuitus eum Frater expavit, &, Heu, inquit, Pater bone, quid accidit? Considerans denique frigoris acerbitate confectum, & inveniens sub cuculla tunicam non habere; suam tradidit illi, & operuit eum pannis in lecto collocatum; ibi demum refocillatus recaluit, & surrexit. Ipso Fratre narrante hoc didici, & quod sequitur alterum pietatis opus cum virtutibus etiam multis, quibus præsens interfuit & diligentius exploravit, primis enim annis ejus obsequiis deservivit.

[11] In regione Provinciæ per d Nemausense territorium Pater sanctus iter agebat, [tertiæ similiter egenti succurrit.] in cujus obviam puer seminudus, immo etiam semivivus exiit ex tugurio vili, & intuitus eum interius se recepit. Intelligens itaque vir misericors oblatam sibi divinitus misericordiæ facultatem, puerum sequitur, intrat tugurium, miseram & miserabilem invenit feminam, ægritudine & inedia laborantem. In palea modica recubabat, uno tecta panniculo, non tam vilis pretii, quam nullius. Universa suppellex olla una non grandis erat, lacrymæ verba præveniunt. Accedit tamen, alloquitur, audit septimam diem esse ex quo panem misella non novit. Ibi suis ille non parcens, vestes alias atque alias tollit: vestit feminam, vestit & puerum, pecuniamque sufficientem ad totius mensis victualia coëmenda largitur. De sacratissimo Patriarcha Joanne Eleemosynario legimus, multas ei pecunias quā frequenter oblatas, & ab eo quam liberaliter resignatas esse pauperibus. Qui maxime illud Cantici Canticorum, Dilectus, meus mihi & ego illi, factis implebat: quod ex ministris ejus quidam post ipsius transitum non est veritus dicere de eo: Sic sic, tu mittendo, & ego dispergendo; Videbimus vero quis vincat. Sic noster quoque eleemosynator canalem sese exhibuit, influentem jugiter aquam jugiter refundentem, nil retinentem de plenitudine sua. Descendes eo aliquando ad partes Galliæ religiosus quidam frater, œconomus Episcopi, per nuntium supplicans postulabat, aliquatenus sibi quoque super quibusdam agendis anxio subveniri, & de his quæ tribuerentur aliquam reservari benedictionem. Subrisit Pontifex ad hoc verbum, propositum tum gerens aliud,[2000 solidorum in itinere distribuit:] aliam voluntatem. Ipso tamen denique firmiter asseverante cognovi, per cujus manum pecunia pene tota transivit, quod erogatis in eodem itinere duobus millibus solidorum, ne unum quidem reservavit, ne unum misit vel attulit ad domum suam.

[12] Undique jam ad eum & ubique confluere cœperat innumerabilis & intolerabilis multitudo, [In monasterio S. Eugendi] animarum & corporum remedia quæritans, tangi postulans, flagitans benedici. Interea causa extitit ut in e monasterio S. Eugendi in locis Jurensibus moram faceret mensibus duobus & ultra, ubi tantas per eum præstitas sanitates regio tota cognovit, ut incredibilis turba concurrens, ac si jurata foret in ejus necem, non modo comprimeret, sed opprimeret imbecillem. Vix tandem locus idoneus potuit inveniri, fuitq; turris basilicæ S. Eugendi per duas hinc inde cochleas ascendenda. Illic posita sedes, lignis fortioribus circumsepta, ut solam manus impositionem, vel auditum & responsa perciperent, qui per alteram seriatim cochleam ascendentes, per alteram exinde descendebant, ut nec illi nec sibi invicem possent esse molesti. Tam multis inibi cæcis visum, surdis auditum, mutis loquelam, [innumeris sanitatem confert.] claudis gressum, & incommodis variis laborantibus desiderata remedia contulit, ut difficile quis dimunerare, vel scribenda, servare potuerit signa virtutum, quibus in servo suo glorificatus est Deus; omnes tamen ad sacrā S. Eugendi memoriam transmittebat, ut gratiarum actiones Deo & venerabili solverent Confessori suo S. Eugendo. Inter crebras adventantium multitudines honorabilis quædam matrona prægnās, super equum minus quietum, minus domitum properabat. Offendens equus in via & exacerbatus, ad mulieris ruinam graviter fremere & calcitrare cœpit atrociter circa eam: adhærentem denique carni interulam multis in locis pedibus scindens nihil nocuit, nomen Præsulis invocantem. Cui demum exhibita, gratias egit, perculum referens quod evaserat; & ostendens omnibus vestem laceratam, corpus illæsum.

[13] Affuerunt quoque tres viri de civitate f Lausanna, sub obtestatione divini nominis firmiter asserentes,[& tres viros e carcere educit:] verbum dignum memoria, dignum reverentia, dignum admiratione, sed in oretrium testium stare debet. Clausos siquidem in ergastulo perhibebant aliquamdiu sese fuisse detentos. Interim cœpit in civitate illa virtutum, quas per B. Petrum Episcopum Dominus actitabat, celebris fama crebrescere: ad cujus nominis invocationem fideli supplicatione conversi sunt, ejus sibi meritis præstolantes divinitus subveniri. Contigit igitur die clara custodes suos ludere alea ante ostium carceris obseratum, illos clausos & compeditos interius lamentari suæ calamitatis ærumnas. Adest interea Pontifex invocatus, solvit compeditos, manum porrigit, ostium aperit, jubet ut exeant. Sic manifestus apparens, viros extrahit & educit: & cum nulla foret opportunitas divertendi, sequentes prævium ducem suum, super tabulas quibus ludebant, inter medios transiere custodes. Nec mirum si videri ab hostibus præsentes ipsi non poterant, qui sic videre sibi videbantur absentem. Nec ab eis Pontifex ante disparuit, quam evisisse pericula & ad locum sese cognoscerent pervenisse securum. Unde etiam voto sese obligantes, non gustavere cibum, donec ad sui præsentiam liberatoris accederent, nova & mira Dei magnalia prædicanres.

[14] [pascit multa millia perna una & modicis leguminibus.] Verum tamen, sicut multis innotuit, locus ille admodum sterilis est, & nihilominus gravis accessu, ut cibaria ex se vix proferat, vix aliunde recipiat: compatiens proinde vir misericors multitudine confluenti, quæ a domo vel diœcesi sua per fideles nuntios poterat obtinere, quidquid ab adventantibus suscipiebat oblatum, in cibos pauperum erogabat. Accidit autem ut die quadam sabbati, propter aëris intemperiem ad venumdandum convehere victualia solitis negaretur accessus, & ministri suggererent nullam penitus facultatem, consilium nullum suppetere, ut instante Dominica posset refectio consueta pauperibus exhiberi. Erant enim plura millia, & una tantum porcina sibi perna, cum modica viciarum quantitate remanserat, ut totum simul scilicet caperet olla una, grandis quidem, sed quid hæc inter tantos? Imperat tamen, ut quod possunt hoc faciant; quod habent hoc præbeant, quandoquidem spes nulla suppeteret aut facultas ampliora quærendi. Mane facto cocta cibaria, & in atrium introducta pauperum multitudo, cui viderentur præparata posse sufficere. Refectis illis, cum adhuc escæ suppeterent, alii introducti, & ipsis itidem saturatis mirabantur quod cibus adhuc superesset: nec prius cessavere, quam dies cum escis similiter & pauperum numerositas deficeret. Nec mihi fateor mirum videri debet lectorem meum non mediocri super hoc admiratione moveri. Alioquin si sic factum credere quis detrecter, sic creditum non discredat. Viderint autem cui potius sit credendum, præjudicio suæ negationis, an illorum assertioni, qui præsentes fuerunt, viderunt oculis, manibus tractaverunt? Sed transeundum nobis ad alia, ne super miserationibus hujus viri misericordiæ parturire incipiat copia congesta fastidium.

ANNOTATA.

a Columna-Jovis vulgo Monte-Jove, Gallis Mont-Jou, aliter le grand S. Bernart, antiquis Mons Penninus, inter Sedunum ad Boream & Augustam Prætoriamad meridiem.

b Jura mons Hiluetios separans a Sequanis, populo Comitatus Burgundiæ, hinc Jurata loca ibidem montana sunt.

c Ms. Caritatis, & Surius, lacrymosam.

d Nemausus est colonia & urbs antiqua Galliæ Narbonensis, in hodierna Occitania, Episcopalis sub Archiepiscopatu Arelatensi in Provincia, cui ideo tribuitur.

e Construxit illud S. Romanus primus Abbas, unde, etiam Romanum dicebatur, hujus Vitam dedimus 28 Februarii. Huic frater erat & successor S. Lupicinus, a nobis relatus ad 21 Martii. Horum discipulus S. Eugendus cujus Acta ad Kalendas Ianuarii illustrata sunt. Nunc ibi visitur celeberrimum S. Claudii monasterium, eique oppidum adjunctum, uti ad 6 Iunii latius explicabitur.

f Lausanna urbs in Heluetiis, sub pago Bernensi hoc tempore tota hæretica; ideo Sedes Episcopalis Friburgum Heluetiæ translata est.

CAPUT III.
Efuga ad Sedem Archiepiscopalem reductus, maleficium tollit & schismaticis resistit.

[15] Coepit inter hæc vir fidelis, ad tantum sibi a tot & tantis exhibitum favorem, pavere & tædere: cœpit contristari & mœstus esse: cœpit talia meditari, [Mundi favores pertimescens,] taliter convenire seipsum: Quid est quod actitas? Nullum tibi lucrum lucrari mundum, & animæ tuæ facere detrimentum. O doxa o doxa! inflatio aurium! quam perniciose miseris, cum quibus ludis, illudis risui tuo dicerem, si non desiperem, Quid frustra deciperis? immo quid decipis? in errorem inducis quos beatificas, illidis quos elevas, dejicis quos exaltas. His & hujusmodi longe affectuosius & efficacius, quam nostra queat imperitia capere vel effari, futurum judicium, dijudicando seipsum, præveniens & declinans, quasi de novo statuit mundum fugere, sibi gravius imminentem. Per vias ergo difficiles, per loca potius invia, sub medio noctis silentio, cum uno tantum comite, ceteris ignorantibus, exiit, fugiens seculum & ipsius honores. Perveniens denique ad cœnobium quoddam sui Cisterciensis ordinis, in a Germania constitutum, ubi quodammodo surdus esset & mutus, [latet in cœnobio Germanico] nec intelligens ceterorum verba, nec intellectus ab eis quamdiu licuit, inter eos intrans & exiens, ut simplex Monachus habitavit; mutaverat enim in via socios unum post alterum, occasione quæsita, donec haberet cui esset ignotus. Quis illas cogitet ferias, illud gaudium, illam solennitatem? sabbatizabat Deo juxta desiderium cordis sui, & in suo sibi sabbato complacebat. Sed interim ille sic maneat, cui bonum est hic esse: ad eos potius redeundum, quos clandestinus desolatus & vehementer affligit abscessus. Mane facto cum minime compareret, repleti sunt domestici ejus stupore & exstasi, in eo quod contigerat illis. Quæsitus in cubiculo nec inventus quem merito diligebant, per ecclesias, per vicos & plateas quæritur, & minime reperitur; passim interrogant occurentes, & non est qui indicet, qui viderit eum, & qui audierit verbum quodcunque de eo; non est qui dicat, Descendit dilectus in hortum aromatum, ut pascatur deliciis spiritalibus, & gratissima sibi cœlestium colligat lilia gaudiorum. Egreditur sermo in populum quod recesserit Pastor bonus, lumen oculorum suorum dereliquerit eos, & sublatus sit in quo erat thesaurus suus & cor suum. [cum luctu suorum:] Solennis illa frequentia in mœrorem, & universa devotio vertitur in lamentum. Exeunt qui perquirant, circueunt regionem, ad loca etiam remotiora procedunt. Sed quis unam in toto orbe reperiet personam, tam studiose foventem latebras, & secreta captantem? Verumtamen disponente eo a cujus facie in immensitate creaturæ nullus absconditur, inventus est, agnitus est, tandem aliquando ecclesiæ suæ redditus est, & reductus est ad suos. Siquidem inter ceteros undique quæritantes juvenis quidam, quem a puero ipse nutriverat, ad monasterium illud adveniens, egredientibus Fratribus ad laborem, dum singulos intuetur, in eum repente injecit oculos, & agnitum protinus apprehendit, tenuit & exclamavit. [a juvene proditus,] Mirari omnes, & nomine ejus audito conqueri, quod lucerna sub modio tamdiu latitasset Sacris ejus vestigiis congregatio tota prosternitur, & sibi postulat indulgeri, quod nullam ei reverentiam exhibuisset ignara; flebant singuli, & dignis magnificabant præconiis obedientiæ ejus & humilitatis exempla. Flebat ipse præ ceteris quod indignus foret frui diutius jucunditate concessa, & gustatam dulcedinem sapientiæ magis esuriens, magis sitiens, retraheretur ad negotiosæ vitæ pericula & labores. [reducitur ad Archiepiscopatū:] Auditum est in terra illa & celebri sermone vulgatum, quod apparuit vir Propheta, potens in opere & sermone. Iterum turba ruit & irruit, iterum fit concursus molestior, ab uberibus desideratæ quietis avulso. Jam vero enafrari non potest, & superfluum est conari, quanta devotione & exultatione universæ terræ, tamquam redivivus suis apparuit, sicut discipuli viso Domino sunt gavisi: nec minus uberes, etsi magis breves lacrymas succedens gaudium, quam præcedens mœstitia parturivit.

[16] [matri cum aliis consanguineis,] Prius quam vir Sanctus officio fungeretur Abbatis, utrumque parentem de seculo nequam eripuit: fratrem vero Andream juniorem se, ad Jesum Petrus trahens, recompensavit quodammodo, quod Petrum primum, adhuc Simonem, ad eumdem præveniens Frater ejus Andreas adduxit. Hic itaque patrem in Bona-valle constituit, matrem vero in collegio sanctimonialium feminarum collocavit, in loco qui dicitur S. Pauli, pro facultate sui sexus & supra, Cisterciensis ordinis æmulantium instituta: cui adhuc novellæ plantationi, ad fundatoris instantiam & præceptum Abbatis sui, senior Petrus pluribus annis profuit magis quam præfuit. Ad ejusdem tamen disciplinæ cœnobium, quod Bitumen vocant, ad liniendam videlicet arcam intus & foris, in virginibus corpore & spiritu sanctis, eamdem postea filius matrem transtulit cum sorore, quæ ipsius cœnobii multo tempore fideliter & utiliter curam gessit, ubi nonnullas etiam alias sui generis virgines & viduas idem Sanctus ordinavit. [scriptos a selibros Augustini donat:] Proximus est Stamedio & Tarentasiensi diœcesi locus; cui proinde sicut ceteris quoque religiosis beneficia plurima sedulus impendebat. Scribi fecerat libros B. Augustini super Psalmos, & nulli adhuc ecclesiæ deputaverat, sed sudabat eleemosyna in manu ejus. Præsidebat vero b Maurianensi ecclesiæ magni meriti Bernardus Episcopus, sicut in ea potissimum regione fœcunda virorum paupertas, plures sibi pene contemporaneos insignes edidit Sacerdotes, Sanctum videlicet c Hugonem Granopolitanum, d Joannem Valentinum, e Isindionem Diensem, f Airaldum & Bernardum Maurianenses, nostrum hunc Tarentasiensem Petrum g, Anthelmum Bellicensem, super cujus tumulum dum sepeliretur divinitus ignis lapsus accendit lampades, super eumdem locum coram signo Crucis appensas. Accedens sane prædictus Bernardus Maurianensis Episcopus ad Bitumen suæ diœcesis h monasterium, confitenti sibi suas offensiones, ut sæpius actitabat, genetrici Venerabilis Petri Tarentasiensis Episcopi, injunxit hujusmodi pœnitentiæ formam, ut supra memoratos B. Augustini libros suis donari Sororibus impetraret. Post breve tempus Archiepiscopus affuit, & accedens ad eum mater interrogabat eum, an necesse sit peccatoribus iujunctam sibi pœnitentiam adimplere. Respondenti, Utique; Supplicat ut misereatur animæ matris sui, cui suus hujusmodi pœnitentiam Præsul injunxit. Sic eosdem sibi collatos codices ejusdem cœnobii Virgines, ob memoriam largitoris, carius amplectuntur. Utrumque vero parentem, dies suos in senectute bona & religiosa conversatione feliciter consummantem, devotus admodum in officiis omnibus ecclesiasticis, sed in hujusmodi devotissimus sepelivit; quibus juxta mandatum Domini honorem debitum vivis exhibuit & defunctis.

[17] Beatitudinum causas & præmia in Euangelico Veritas sermone commendans, inter cetera ait: Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. Quod huic sacro Præsuli excercitium seu meritum quia non defuit, sine ulla ambiguitate asserimus, [inimicitias & bella tollit:] quod in Spiritu adoptionis filii Dei nomen hereditavit. [Matth. 5 ] Implacabiles siquidem inimicitias & odia inveterata frequenter extinxit, gravia admodum bella compescuit: reconciliationes inter maximos Principes, Domino cooperante, & sermonem ejus confirmante sequentibus signis, effecit. Inter principem suum Comitem i Humbertum & k Hildefonsum Comitem Tolosanum, in regione Gratianopolitana eo tempore dominantem, non sine multis incendiis & homicidiis guerram diutius agitatam multo labore sedavit. Cujus occasione negotii ad illustrem Anglorum Regem l Henricum vehementer desideratus accessit, & tam reverenter exceptus est, ut excedere modum omnem humanum devotio videretur. In ipso quoque itinere divina per eum virtus miraculum singulare perfecit: quod diligentius prosequi reor operæ pretium fore.

[18] [sanat mulierem a malefico male curatam] Sancti Symphoriani dicitur castrum Lugdunensis Ecclesiæ, paucis ab urbe leucis distans, ubi vir fidelis & religiosorum officiosus sedulusque susceptor, magnæ conversationis pariter & opinionis, Abbatem ad hospitium suum aliquando quasi vim faciendo pertraxit. Huic juvencula erat filia, miserabili incommoditate laborans; egerat enim mulier quædam malefica, per nequitiam invidæ socrus inducta, ut languore tabesceret desperato, nec viri sui præsentiam nec aspectus ullatenus toleraret. Affectione muliebri genitrix persuasa, ut Satanas Satanam ejiceret, famosum quemdam maleficum accercivit. Adfuit, exploravit, agnovit; & juvenculam asserens m inferratam, terit arborum cortices, pocula verbis & herbis infecta propinat; mordet etiam dentibus propriis brachium miseræ mulieris. Res mira, res nova, res hactenus inaudita, ni fallor. Ab illo quidem languore convaluit, sed interdum velut ex corde procedere sentiens acus cruciabatur atrociter, donec per morsuram brachii, quam nulla cicatrix obduxerat, acus educeret vis occulta. Crudele remedium, sed hujusmodi congruebat auctori. [ex cujus brachio acus] Plures jam in hunc modum quam triginta acus per temporum intervalla prodierant, quædam, ut vulgo dicitur, n excapsatæ, quædam admittendis idonea filis foramina præferentes. Interea prædictus Abbas ad domum ubi hæc actitabantur advenit. Celebris est persona, cujus & hoc opus & alia non indigna admiratione narrantur, sed parcendum adhuc superstiti & nomen credidi reticendum. Huic pater anxius miserabilem exhibet filiam, nec sine lacrymis lugubrem explicat tragœdiam. Eadem hora fit fides dictis, & sentiens acum mulier gemebunda deplorat. Jam pervenerat ad foramen, solitus jam præcesserat cruor, jam cœperat apparere, jam particula acus exierat, & accedens unus ex Fratribus laicis idemque Abbati deserviens cruentam extrahit, annis pluribus ad testimonium conservandam. Orat Abbas, & locum vulneris tangens, in virtute fidei pollicetur nec ferrum ultra nec chalybem exinde processurum. Factum est: sed mutata materia est, malitia necdum prorsus extincta. [& sudes prodibant.] Cœperunt lignei sudes parvuli, quales vulgo o brocas appellant, ex quercino robore vel fraxinei, pro ferreis acubus egredi, grossiores spinis & modice longiores: nec unius tamen omnes, sicut nec acus fuerant, longitudinis vel grossitudinis erant. Sedecim jam in hunc modum infra annum & paucos menses ex muliere ligna prodierant: Affuit demum Reverendus Petrus Antistes, cui divinitus fuerat [reservata] tanti miraculi plenitudo. Offertur mulier Missarum solennia celebranti, sicut præceperat vespere præcedenti. Eadem hora septimum decimum ex muliebri carne lignum egreditur, quod sub oculis omnium Capellanus extraxit. Confitentem itaque mulierem Præsul absolvit, & sacram ei tradens Eucharistiam ab omni deinceps cujuscumque materiæ progressu jubet esse securam. Sic ab omnibus jam præstigiis liberata, adhæsit viro suo liberos procreando, &, ut dicitur, hodieque superstes, virtutem prædicat quam in se feliciter meruit experiri. Petrus de Fraxineto dicitur pater, notus & honoratus inter convicaneos suos: ut si quem dubium novitas tanta reddiderit, probare forsitan liceat, quod credere detrectarit.

[19] [schismaticos aversatur.] In diebus ejusdem Præsulis vicinas provincias & Romani Imperii ex maxima parte Ecclesias p Schismatica rabies occupavit. Solus ipse ex Metropolitanis, vel prope solus regionum illarum. & schismaticis palam restitit, & immunis perstitit in ecclesia sua. Sed & plurimos ex circumpositis revocavit ad Catholicam unitatem, vicinas undique provincias libere penetrans, libere prædicans Cleris & populis plenis auctoritate sermonibus, improbos & obstinatos hæreticæ arguens pravitatis. Nihilominus tamen devotis eum colebat officiis Imperator, non minori ei reverentia obsequens quam sævitia Catholicos persequēs ceteros circumquaque. Nec deerant qui indignarentur, qui causarentur, [& tamen Frederico Imp. carus manet,] qui conarentur animum Principis adversus eum potius exacerbare dicentes; Quid sibi vult, Imperator bone, quod actitas? Nunquid non destruere est causam tuam, sic colere, sic honorare eum, qui sic impugnat, qui sic impetit eam? Ille nos detestatur, nos execratur, hæreticos nos denuntiat, nos anathematizat: & tu ut Angelum Dei suscipis eum, publice & privatim ejus prædicas sanctitatem? His & hujusmodi verbis quantum audebant, crebro pulsabant ariete robur Imperarorii pectoris filii dissidentiæ, filii scelerati. Cui suggestioni q Herbertus quidam Chrysopolitanæ incubator Ecclesiæ præ ceteris insistebat, iterum atque iterum asseverans, non satis sese mirari posse, quibus ille præstigiis tanta præditum ratione taliter dementasset. Multos enim Archiepiscopos, Episcopos, & Abbates etiam quondam sibi r carissimos, pro eadem causa idem Imperator in exilium egerat; Cisterciensis Ordinis Fratrum non modo personas aliquas, sed numerosa collegia, ab eodem Herberto vel similibus (si quos tamen similes habuit) suis extrudi cœnobiis non prohibuerat: & hujus unius se suffragiis tam devote quā suppliciter commendavit. Perfertur etiā quod eidem nequissimo, monita pessima suggerenti, dignum memoria, dignum dederit s admiratione responsum; Si hominibus, ut merentur, contrarium me exhibeo; tu ne velis ut evidenter opponere me incipiam Deo.

[20] Extat in diœcesi Chrysopolitana cœnobium quod t Bethania nominatur. Illo venturum Tarentasiensem Archiepiscopum Herbertus audiens, [eumque Catholicis & Religiosis mitiorē facit,] præmisit nuntians eadem die sese venturum. Expavit Abbas & cum multa anxietate in occursum properans viri Sancti, ignorare sese quid ageret causabatur. Cui ille; Angulus, ait, nobis quantuluscumque sufficiet, ne turberis. Verumtamen divina pro eo ultio militavit: & ægritudine præoccupatus apostata, quod disposuerat non implevit. Exinde vir beatus ad Imperatorem accessit, in civitate Chrysopoli constitutum, ubi etiam ab oppressione Catholicorum, maxime religiosorum, quantum potuit ejus animum revocavit; Regis irā, similem rugitui leonino, monitis simul & intercessione compescens. Convenit autem solita devotione populus civitatis ad eū, & innumera multitudo etiam de vicinis locis undique confluxit: quibus inter cetera de prædicto hæretico verbum faciens, nec ipsius malitiam veritus, [ētincto præcipuo schumatis incentore.] nec potentiam Imperatoris, per quem erat intrusus, Orationem indixit omnibus generalem, ut manus Domini accelaret ab illius tyrannide ecclesiam liberaret, vel mutando hominem, vel necando; ut converteretur ad pœnitentiam, vel de medio tolleretur. Oratum est, & infra quatuor vel quinque dies miseram idem schismaticus animam exhalavit. Accidit tamen ut interea visitatus a Venerabili Bellæ-vallis Abbate ad primum gratulari videretur adventum; conventus autem de confessione peccatorum & admonitus de pœnitentia pugillum strinxit; & applicans ori suo, buccinabat in eo: post modicum vero, deponens manum quam strinxerat, ore canebat. Erubuit Abbas quod non posset aliud obtinere responsum: & agnoscens judicium Dei, non sine multa confusione recessit. Necdum vir sanctus a civitate exierat, & jam in plaustro boum cadaver Heriberti efferebatur, infaustum clamante populo & dicente, Benedictus Deus qui tradidit impium.

[21] [Catholicos confirmat:] Idem quoque vir Sanctus, a Catholico Papa Reverendissimo Alexandro Tertio accersitus, per Italiam & Tusciam magnifice consolabatur Catholicos, & schismaticorum facies ignominia & confusione replebat, cum in ipsis urbibus, ubi Pseudo-episcopi præfidebant, palam & publice eamdem hæresin condemnaret, universo populo devotissimis illum obsequiis prosequente, immo etiam signis variis confirmante sermonem. Nec personæ alteri Summus Pontifex tantum honorem exhibuit, nec Romana Ecclesia eo tempore Episcoporum aliquem sic admitata est, sic reverita est, sic amplexata: soli respiciebant ad manus ejus, ut munera consequerentur, egeni. Nam spiritalis gratiam benedictionis omnes pariter affectabant. Et quemadmodum multa tempora per Burgundiam & Lotharingiam actitarat; per regiones Italiæ, Tusciæ & Campagniæ in adventu, in statu, in reditu suo celeberrimæ sanctitatis ejus auctoritas, in conscientiis propriis coram Deo fiduciam maximam, coram hominibus reverentiam & constantiam præbens Catholicis, Schismaticos nihilominus confundebat intus & foris. Ausus est tamen tyrannus quidam persequi redeuntis personam, eum injuriis afficere cogitans, & de equitaturis circiter quinque vel suppellecti tenuissima facere prædam. [a persequēte divinitus punito liberatur:] Cujus inter currendum ruit equus in præceps, & fracto crure solo decubuit. Expavit homo, & in se rediens, gratias egit pro damnatione quam meruit: & reputans se potius fuisse multandum, non minori devotione processit ad prosequendum & obsequendum, quam furore prius ad persequendum fuerat animatus. Secutus denique, & tunc primum consecutus eum, pedibus ejus advolvitur, humiliter satisfacit: nec satis illi est quidquid facit, misericordiæ ejus attribuens quod pro sessore equus occubuit.

ANNOTATA.

a Fuga S. Petri refertur a Manrique ad annum 1155, & jam pridem erant in viciniore Germania Ordinis monasteria, Lucella in diœcesi Basileensi ab an. 1124, eratque filia Bellæ vallis, uti & Parisiense in diœcesi eadem ab anno 1138; Salomonis-villa, vulgo Salmonswyler prope Vberlingam in diœcesi Constantiensi ab anno 1137, in qua etiam sunt Aurora & S. Urbani cœnobia ab annis 1138 & 1148. Erant & plura in diœcesibus Argentoratensi, Spirensi, Eystettensi & Augustana, quæ satis enumerantur a scriptoribus Ordinis.

b Mauriana provincia & urbs Sabaudiæ, hæc nunc S. Jean de Maurienne appellatur: distat 10 leucis a monte Cenisio, & 14 a Chamberio. p id="PE020661">c S. Hugonis Gratianopolitani Acta illust ravimus ad Kalendas Aprilis.

d Hic est Joannes primus Abbas Bonæ-vallis, qui S. Petrum ad Ordinem & profeßionem admisit, & Abbatem Stamedii constituit, de quo supra actum.

e Ismidio, Isendio, Ismodo, vel Isinio Episcopus Diensis, Sancti titulo honoratur a Sanmarthanis, & Ioanne Columbo in Episcopis Diensibus, & dicitur sedisse anno 1099 & 1113 & forte usque ad an. 1120, mortuus 7 Octobris.

f Airardus ex Priore Carthusiæ Portarum Episcopus anno 1145, mortuus an. 1167, cui tunc Bernardus succeßit.

g S. Anthelmus ex 7 Generali Carthusiano Episcopus an. 1163, colitur 26 Iunii.

h Ms. Caritatis & Surius, fructum.

i Humbertus 3 succeßit patri Amedeo 3, anno 1149, mortuus an. 1188.

k Fuit Hildephonsus sive Alphonsus Comes Tolosanus, mortuus anno 1148, eique succeßit filius Raimundus 3. Verum alter filius Talliferus. Comes S. Ægidii, ob limites habuit bella cum dicto Humberto, qui hic nomine patris appellatur Hildephonsus. Consule Sabaudiam Guichenoni, qui bellum hoc refert adannum 1168.

l Hic est Henricus 2, primi ex filia nepos: regnavit ab anno 1155 usque ad an. 1189.

m Inferrata, gravata ferro, per veneficium in corpus immisso.

n Excapsatæ fortaßis excapitatæ, nisi locus foraminis capsa dicatur.

o Brocæ, sudes acutæ, Gallis broche veru est.

p Alexandro 3 anno 1159 in Pontificem electo, a duobus Cardinalibus assumptus est Octavianus, qui se Victorem 3 nominavit, quem fovit Fredericus Imperator, eique alii adhæserunt. Fuit Fredericus Barbarossa electus anno 1152, coronatus Romæ an. 1155, post varias excommunicationes mortuus an. 1190.

q Humberto Archiepiscopo Chrysopolitano, id est Vesontionensi, mortuo intrusus videtur Herbertus schismaticus, si tamen a dicto Humberto sit distinguendus.

r Ms. Monaster. familiarissimos.

s Idem, annuntiatione.

t Betania Ordinis Cisterciensis, filia Morimundi, constructa anno 1133.

CAPUT IV. br>Illustria variis locis patrata Miracula.

[22] In cœnobio positis a Longivadi morem gerere teneor carissimis mihi fratribus & Abbati. [Fures ad restituenda ablata oratione compellit] Inde est quod stylum revocans a propositis, quæ multorum mihi multum credibili testimonio suggerentur, inserenda putavi. Ex petitione Lingonensis Episcopi & Venerabilis Abbatis ac totius congregationis instantia ad Longivadi prædictum Monasterium, ut in memoria S. Bernardi b Clarævallensis novum dedicaret altare, & cœmeterium benediceret, vir beatus accessit. Summis etenim exspectabatur votis, a quibuscunque ejus præsentia poterat obtineri, & accersebatur undique, & undique trahebatur ad celebranda ejusmodi sacramenta. Affuit certa die Pontifex exspectatus, & multitudo tanta convenit, ut negarent viri grandes & grandævi similem uspiam se vidisse. Veruntamen affuit tentator, opportunitate inventa cuidam persuadens argenteam furari Crucem, modici quidem ponderis, sed particulam ligni Domini continentem. Advertitur a Fratribus sacrilegium, & sacro Præsuli sine dilatione suggeritur. Nec cunctatur anathematizare sacrilegum, in virtute Christi præcipiens, ne prius liceat homini monasterii fines egredi, quam restituerit signum Crucis; firmiter contestatus quod nullatenus posset efferri. Perstitit tamen improbus usque in diem alteram, donec Episcopus recessisset. Sed nec tunc egredi potuit, nisi reddita prius Cruce; & altari sacro, ubi inveniretur, imposita.

[23] Viderat mulier scyphum ligneum, concupiverat visum, tulerat & absconderat concupitum, absconditum asportabat infelix. Nec mora, punitur in oculis, per quorum fenestras mors introiverat. Expetit unum de Fratribus, necdum penitus, sed pene cæca: vasculum profert, cum satisfactione restituit, & ultricem criminis caliginem mox evadit. Sic accedens unusquispiam ad monasterii janitorem, coram eo cucullam, quam male tulerat, in hæc verba projecit: Tolle tibi cappam hanc manicatam, quam frequenter attentans efferre non potui, nescio qua virtute prohibitus.

[24] [sanat energumenum,] Phreneticum juvenem vel potius energumenum, sicut creditum est & credibile erat, plurimi bajulabant, a die jam septima nec sumentem cibum, nec verbum aliquod proferentem. Jussus quiescere, jussus loqui, in neutro obtemperat Sacerdoti: at ille sub pectore pulsat hominem, contra dæmonem indignatus. Nec mora, per fluxum ventris obscœnum, ut jussum est, alter dæmonum exiit, alter mansit, ita quod miserum non omnino talis egressio liberarit. Nec moram fecit Episcopus propter populum comprimentem: sed cum foris staret, introivit oratorium: ubi rursus exhibito juveni manus imposuit, & odoris dirissimi vomitu repurgatus, ad modicum requievit; ac deinceps loqui cœpit, cibum lumpsit, [surdum & mutum,] & officia reliqua sanæ mentis implevit. Item in ejusdem basilica monasterii jam tribus annis surdum & mutum filium mater offerens viro Dei, ad ipsius benedictionem sine mora loquentem libere, libere audientem gratulabunda recepit.

[25] Monasterium c Albæ ripæ a proximo fluvio nomen accepit. Hujus vicinum oppidum d Barium nuncupatur, [sterilem feminam,] cujus Præpositi uxor sterilis cohabitabat annis quindecim viro suo. Adveniente demum Archiepiscopo, lacrymabiliter obsecrabat, ut auferret opprobrium sterilitatis ab ea. Cui solita pietate compassus, post orationem & conceptum promisit & partum. Concepit itaque mulier & peperit filium, [claudum.] & juxta verbum Episcopi Joannes est nomen illius. Siquidem adhuc hodie mater & filius ambo superstites, ambo testes veritatis existūt. Claudum etiam virum, nec suis pedibus accedentem, sed oblatum in manibus alienis, ibidem Sanctus erexit, & ea sibi nunc usque gratia perseverat, ut libere gradiatur.

[26] [Furaci visum,] Interea cæcus clamans ad eum ut illuminaretur orabat. Cui ille: Noli magnopere desiderare ut videas, vacares latrociniis si videres. Quod de homine sibi prorsus ignoto, non ab homine neque per hominem, sed Spiritu sancto suggerente cognovit. Qui licet non videat, quantum valet, in latrociniis hodie perseverat. [guloso eleemosynam negat.] Oblationes fidelium in ecclesia quadam inter Missarum solennia sacra suscipiens distribuebat egenis, more suo restituens plura pauperibus quam offerrent. Interea quidam improbus vehementer instabat, & sæpius rediens nihil poterat obtinere, solus referens solam ab oblatione repulsam. Et dum sese famelicum cibariis carere clamitaret, chlamyde revoluta placentam integram, quam ferebat, Sanctus ostendit, dicens: Hanc comede & ab hujusmodi petitione desiste. De cujus vita & pessimis actibus corripiens hominem, tanta proposuit, ut mirarentur qui aderant & cognoverant eum, quod non esset opus ut quis testimonium ei perhiberet.

P>[27] In dedicatione oratorii de e Busceria, quod est cœnobium Cisterciensis Ordinis in Æduensi diœcesi constitutum, [curat tres jurdos,] puer annorum circiter novem surdus & mutus ad orationem viri Dei & manus impositionem, auditum pariter & loquelam recepit. Duo etiam fratres, alter surdus, alter surdus & mutus, ab eisdem incommodis ambo sunt liberati. Sed & Monachus ejusdem monasterii, per annos septem oculos [habens] opertos albugine & omnino cæcus, audivit, [cæcum,] Ne timeas, fili, in proximo est ut a Domino cureris. Et factum est ita: si quidem infra dies viginti advenit Clericus, qui eamdem detraxit albuginem, & deinceps clare vidit.

[28] Alsatia dicitur regio prope Rhenum, [graviter læsam,] populosos admodum vicos habens. Hanc ingressus Pontifex aliquando reverendus, in villa, cui f Rupheium nomen est, Missarum solennia celebrabat. Cui mulier est oblata, ex gravi præcipitio juncturis ossium dissipatis, per annos circiter novem vix duobus baculis sustentata procedens. Post orationem & manus impositionem modicum substitit, & virtutem sentiens exclamavit. Nec mora: baculos in sublime porrectos bajulans, incolumis facta est, & libere gradiebatur. Populus quoque vociferans Kyrie eleison, suspensis inter lampades baculis Dominum collaudabat. Ibi etiam duo claudi protinus sunt erecti; [2 claudos,] prior ad tactum ejus; posterior, priusquam obtinere posset accessum, in medio plebis divina benedictione præventus est. [alium cæcum,] Post oblationem Hostiæ salutaris, sacer vere Sacerdos oblatum sibi per signum Crucis cæcum illuminavit, oculos ejus liniens ex aqua aspersionis digitorum suorum. Ex relatione Stamediensis Abbatis accepi, quod aliquando Patrem sanctum familiari suggestione conveniens ait illi: Nonnullos movet, Pater sancte, ut comperi, quod ita passim & incunctanter super ægros manus imponis: arbitrantur enim & asserunt, quod ab olim tempora miraculosa transierint. Cui tale dedit Sanctus ille solita benignitate responsum: Multorum jam non modo caritas refrigescit, sed & fides etiam infirmatur. Exigit proinde velut de novo rigari miraculis, foveri beneficiis fides marcida, fides ægra.

[29] Crusilla oppidum est Comitis Gebennensis, [opilepticas mulieres 4] ubi vir sanctus, cum ipso Comite & compluribus ex eadem regione personis, super quibusdam negotiis conferebat. Ibi tres epilepticæ mulieres, miserabiliter corruentes, altera quidem post alteram palpitabant & elidebantur in terra. Ad supplicationem astantium super singulas orationem fecit, & incunctanter erectas restituit sanitati. Quanto miserior & miserabilior talis ægritudo videretur, tanto specialior viro misericordiæ adversus eam efficacia suppetebat, ut multos ab ea curaverit, etiam quos non vidit; & vix persona aliqua, post impositionem manus ejus, eamdem miseriam sit experta.

[30] Est locus in Alsatia, cui nomen est Agnevillare, ubi signatam epilepticam sub celeritate pertransiit: & tam crudeliter misera vexabatur, ut continuo videretur animam redditura. Commisertus Pontifex & mulierculam erigens, in aurem ejus submissa voce dicebat: Necesse est ut egrediaris ab ea. Sanata est ergo mulier ab illa hora, & deinceps nil tale perpessa est. Contigit altera vice, [virum unū.] Missarum solennia celebrante viro Dei, vexatum hominem epilepticum exclamare. Compassus ille, & vice sua Capellanum dirigens suum, erigi illum præcepit & sanari. Quod utrumque effectui mancipatum est ipsa hora.

[31] [puerumlanguentem:] Visitavit Sanctus aliquando monasterium Bellæ-vallis, in abundantia suavitatis & gratiæ, & devotam sibi congregationem sua benedictione lætificans, oblatum etiam puerum, qui languore corporis diuturno debilitatus, & maxime pedum destitutus erat officio, orando & manus imponendo sanavit: ut libere gradiens exultaret, videntibus etiam ceteris gaudia sua communicans. [decimo die parturientē,] Mulier prægnans, cum pariendi tempus adesset, periclitabatur decem diebus parturiens; nec obliviscebatur pressuræ nullo gaudio succedente. Erat ei vicinus & notus Abbas quidam, cinctorium Præsulis cum multa veneratione custodiens. Accersitur itaque; tam miserabili necessitate comperta, prædictum cingulum protulit; & ut nudum exinde tangeret uterum, persuasit. Factum est: & vix exierat ille cubiculum, cum subito mulier est enixa, a periculo & cruciatu penitus liberata. Non transeamus cœnobium g Bullionis, ne causari incipiant Fratres illi, quod contra morem ejus quem scribimus videamur humiles aspernari. Gratanter visitabat & ipsos amicos pauperum, [cæcam,] nec mediocriter ei in ædificiis mediocribus complacebat: apud quos etiam sicut firmiter asseverant, per signum Crucis mulierem cæcam illuminavit collyrio sputi sui.

ANNOTATA.

a Longum-Vadum Ordinis Cisterciensis in diœcesi Lingonensi, filia Claræ-vallis, constructum anno 1149.

b S. Bernardus ab Alexandro 3 Sanctis adscriptus 18 Ianuarii, & ut probat Manrique anno 1174: alii citius id factum arbitrantur, quod poterit ad ejus Vitam 20 Augusti accuratius examinari. Post Canonizationem altare illi est consecratum, ut supra dictum.

c Alba-ripa Ordinis Cisterciensis constructa an. 1136, filia Claræ-vallis prope fontem Albæ fluvii.

d Barium ad Albulam sive Albam, Bar sur l'Aube dictum.

e Busseria hæc a Ducibus Burgundiæ extructa est anno 1130. Additur diœcesis Æduensis id est Augustodunensis, quia alia est Busseria etiam Ordinis Cisterciensis in diœcesi Andegavensi, constructa anno sequenti 1131.

f Rupherum in alio tractatu Rufeiacum, vulgo Ruffach, aliis Rubea prophe Mulhusium.

g Bullium, seu Bullion, aliis Bovium, Gallice le Bœuf est Ordinis Cisterciensis in Vasconia & diœcesi Lectorensi, ex linea Pontigniacensi constructa an. 1123. Sed præter hoc est Bullium seu Bullio-pauper in Burgundia & diœcesi Vesontionensi, e linea Claræ-vallis anno 1147 fundatum, quod hic videtur intelligi.

CAPUT V.
Accessus ad Reges Franciæ & Angliæ pro pace miraculis illustratus: pius obitus.

[32] Quanto magis virum Dei mundus prosequebatur obsequiis, præconiis attollebat; tanto magis metuebat ipse quod legerat, Si de mundo essetis, [De equis vendendis deliberans] mundus quod suum erat diligeret. [Joan. 15] Cœpit ergo cum viris perfectioribus spiritualis collationis habere tractatum, utilius fore existimans, pauculos quos habebat equos venundari & pretium dari pauperibus, ut pedes gradiens, quod consumere illi cum suis custodibus consueverant, misericordiæ magis operibus deputaret. Fecissetque voto satis, nisi suggestio rationabilis & confestim occurrens necessitas obstitisset. Siquidem persuasum est ei, in sua quidem provincia id observare posse; sed excipiendum ab hujusmodi professione propositi, ut solito animalium uteretur vehiculo, si remotas adire provincias pro causa inevitabili cogeretur. Nec sine divino nutu exceptionem hujusmodi sacro Præsuli persuasit vir eximius & inter amicos carissimus, tunc Altæcumbæ, postmodum Claræ-vallis Abbas Henricus a href="#PE020685">a, nunc Albanensis Episcopus, inter insignes columnas Romanæ Ecclesiæ loco celebri constitutus. Adhuc enim sermo manebat in ejusdem deliberationis ambiguitate suspensus; & ecce nuntius Domini Papæ, ecce litteræ, ecce mandatum, ut ad Reges Francorum & Anglorum sibi reconciliandos vir sanctus, sub quanta poterit celeritate festinet; [jubetur pacem conciliare inter Reges] ex quorum inimicitiis ecclesiarum destructio, depopulatio regionum, & innumerabilis strages hominum procedebat; nec videbatur aliud præstolandum, quam quod dicitur, fortis impegit in fortem & ambo pariter corruerunt. Hujus necessitatis intuitus & Apostolicæ auctoritatis reverentia, cui in omnibus & per omnia semper obtemperavit, Præsulem sanctum descendere fecit in Gallias. Ingressus itaque monasterium Senonensis diœcesis, quod Pluriacum b nuncupatur, & in eo circa spatium mensis unius infirmitate detentus, plurimis tamen ægrotis beneficia præstitit sanitatum. [panem multiplicat,] Et cum maximus undique & ubique ad eum concursus fieret populorum. Nolite, ait Sanctus ad Fratres de victualium distributione moveri: dabit Dominus horreis vestris benedictionem, ut cognoscatis ejus virtutem, qui pro beneplacito suo multiplicat, quæ pro sui nominis gloria erogantur. Sic audisse, sic credidisse, sic experimento sese probasse testati sunt, per quorum manus conficiebantur panes & distribuebantur; ut cum vix viderentur duplicati posse sufficere, minor solito numerus abundaret. Semel siquidem hebdomada coquebant minus in clibano, quam ceteris mensibus ante solebant.

[33] [cæcum illuminat,] Miles quidam regionis illius, impetrandæ benedictionis obtentu & signorum gratia, ad hominem Dei multos concurrere videns, compassus est filio non videnti. Optat ut ejus suffragantibus meritis videns fiat ex cæco, qui suis ut verebatur promerentibus culpis cæcus factus est ex vidente. Cæcum itaque filium Miles extulit de domo sua, sed Pruliacensi cœnobio intulit jam videntem. Obvius enim factus est vir fidelis eunti, panem referens a beato Præsule benedictum. Nec moras tulit, magnanimus in fide factus: sed de mica panis collyrium novum conficiens, oculos filii cum divini nominis & ejusdem Præsulis invocatione linivit. Cooperantibus ergo sibi virtute fidei & benedictionis effectu, ad unctionem primam sacri collyrii aperti sunt oculi ejus, & vidit & gavisus est se videre. Sic gratulabundus illuminatum filium pater ostendit, quem speravit illuminandum fore; & qui veniebat pro filio rogaturus, pervenit gratiarum potius actiones redditurus.

[34] Corobolium c dicitur oppidum Regis Franciæ, quod Sequana fluvius alluit, [Præpositi sibi a Rege Franciæ obviam missi] in Parisiensi diœcesi constitutum. Hujus Præpositi grandis erat non solum gratia apud Dominum suum, sed in palatio locus, quem in occursum Præsulis: sancti mittere studuit Rex devotus; præcipiens non solum humanitatis officia, sed debitam reverentiam a suis omnibus ei in locis omnibus quantum pateretur impendi. Sic in oppido supradicto humilis servus Christi de mandato Regis in regia domo d suscipitur. Nec poterat uspiam, licet debili, præ multitudine concurrentium, necessaria requies exhiberi. Erat autem spiritus fortis, spiritus promptus in infirma carne, & ætate jam pigra. Eidem sane Præposito clauda a nativitate filia jam quinquennis, sicut apparuisse videtur, [filiam claudam sanat:] sic nata fuerat, ad gloriam Domini & servi fidelis honorem. Cujus sacris oblata vestigiis, post orationem & manus impositionem erecta est: & novos faciens gressus, pedibus suis ambulavit, pro ætate magnificans Deum, & suo gratias referens erectori. Sic devotos hospites exhilaravit dupliciter hospes bonus, nec modo subiit admiratio pro virtute, sed familiarius gaudium pro persona. Transeamus Parisiensium vota permaxima, concursus intolerabiles, & molestos cui exhibebantur honores. Exspectant Reges, [a Rege Anglorum reverenter salutatur,] exspectant Principes, multitudo incredibilis præstolatur, pro verbo pacis & adventu tanti Præsulis, juxta Calvum montem e in consinio Franciæ & Normanniæ congregata: in cujus occursum non tam currit quam advolat Rex Anglorum f, & ad conspectum longius positi equo desilit, immo ruit: amplectitur pedes, cappam detrahit, undique laceratam, undique decurtatam; nec particulas tollit, ut ceteri consueverant, quamvis grave & ægre ferret Antistes. In hoc solo nil sua sibi auctoritas potuit suffragari, nil prohibitio, nil indignationis ostensio, nil intentatio maledicti. Causari Fratres qui simul venerant, & dicere; (Si quidem animum Regis exploratum sic volebant) Inter regias gazas semicinctia vetusta quid facient? Quibus ille tale dedit, non sine multorum attentione, responsum. Aliter vobis loquendum fuerat, si sciretis de ipsius cingulo quod præteritis annis accepi, quantis ægrotantibus remedia, quanta provenerint beneficia sanitatum.

[35] [loquelam muta donat,] Circa eadem loca consederat Archiepiscopus cum personis magnis, habens de reformanda pace tractatum. Et ecce vidua pauper, suum magis & filiæ suæ incommodum sentiens, quam Regum inimicitias vel pericula reputans vel negotium regionum; increpantibus aliis, aliis prohibentibus irruit, mutam a nativitate filiam secum trahens. Nec in tanta frequentia personam humilem Archiepiscopus aspernatur, non altum sapiens nec in alto. Inclinatur ad supplicem: & oratione præmissa infusum proprio sputo pollicem mittit in os puellæ, linguæ ejus & labiis imprimens signum Crucis. Sic præcipiente eo verba quæcunque prædiceret, post eum similiter resonabat, sic deinceps est locuta, sic loquens reddita est matri suæ. [claudam sanat:] Nec mora, vicissitudinem matri redhibens altera filia, claudam attulit in asello: cujus ille renes & debilia membra consignans, in partem secedere fecit, & divinam misericordiam præstolari. Post paululum, filia suadente ut ascenderet asinum & rediret, Mina, ait, potius asinum, Mina & præcede. Sic præcessit ille, & sanata illa secuta est, multis cum multa admiratione prosequentibus eam.

[36] Altera die cum Rege Francorum Ludovico & Anglorum juniore Rege & Flandrensi g Comite, multis undique circumstantibus, [in conspectu 2 Regū cæcum illuminat:] super eodem negotio pro quo venerat familiariter conserebat, Interim mater filii jam duodennis, sed ab annis septem eadem mater cæci, ad cuneum illum cum filio supplex & gemebunda pervenit. Videns autem vir sanctus quod a ministris Regum miseræ mulierculæ negaretur accessus, ab eisdem potius eam sibi cum filio præcipit exhiberi. Cujus necessitate comperta, tenens pueri crinem & misericorditer blandiens, quid optaret interrogabat. Cui ille, Domine ut videam. Protulit nummum Pontifex, & in manum pueri dedit illum. Intinctis etiam digitis in salivam oris sui, super oculos ejus & verticem capitis sui signum Crucis edidit, & paulisper oravit. Intuebantur Reges cum ceteris, & mirabantur invicem colloquentes, invicem conquirentes, an jocus foret quod vir Dei serius actitabat. Interea cœpit puer paulatim visum recipere, cœpit nummum quem tenebat, cœpit homines intueri, cœpit gratulabundus & laudans dicere matri suæ; Video mater, video; video homines & omnia quæ circumstant. Ad hæc illa, velut ad altare sacrosanctum, conversa ad Præsulem, flexis genibus, porrectis manibus, & directis in cælum oculis, orationi studiosius insistebat. Auditum est & compertum quod visum cæcus recepit. Ipse quoque Francorum Rex, diligentius inquisita & cognita certius veritate, non dissimulavit, flexo genu, virtutem in puero adorare divinam; caput ejus oculosque deosculans, & honorans oblatione propria manum ejus. Nec mirum, quia mira devotio in ceteris etiam secuta est tanti Regis exemplum, tantum miraculum prosecuta.

[37] Advenit interea caput h jejunii Quadragesimalis, & in cœnobio Mortui-maris i officium illud solenne reverendissimus celebravit Antistes. [item altero oculo cæcum.] Imposuit etiam Cineres benedictos capiti Regis Angliæ & Francorum, qui propter hoc ad monasterium illud advenerant ipso die. Ceterum Miles quidam, ante multum tempus balistæ jaculo in tempore vulneratus, & ex tunc altero oculo nihil penitus videns, cum multa precum instantia postulabat ejus restitutionem. Excusare cœpit vir Dei, & gravius solito homini dissuadere, ne supra vires suas vel merita sua exigeret tale aliquid ab humilitate sua. Institit tamen & perstitit, nulla dissuasione desperans, sed magnanimior factus in fide. Itaque tangitur, benedicitur, & emittitur præstolaturus misericordiam Dei. Exiit, exspectavit, advertit, & paulatim luce reddita utroque vidit oculo sicut olim. Festinavit quoque ad Regem, gaudium suum Domino suo sine dilatione communicans. Sermo procedit in publicum: & opus bonum pulchrius elucescit, in commune deductum; & multarum denique personis facierum devota resonat & solennis gratiarum actio & vox laudis.

[38] Quod devotus Frater Hugo k de Acrivilla, monachus Cisterciensis, [sanat fluxum sanguinis e naribus:] licet ignorans ipsam mihi in manibus esse materiam, præsentialiter suggerit, nullatenus decet omitti. Nempe astruit fidem religiositas hominis non ignota; & præsertim credibilitas veracissima, & credibilis veracitas testimonii ejus etiam in conversione seculari. Dum venisset Archiepiscopus ad oppidum primum Normanniæ quod Gisortium l nuncupatur, prædictus Hugo, sub Rege Francorum militans, a janitoribus & custodibus oppidi vix impetravit ingressum. Hora eadem vidit oblatum Archiepiscopo puerum ab immminenti mortis articulo liberari, fluxu siquidem narium totus videbatur corporis ejus cruor exhaustus, ut vix vitalis caloris aut coloris aliquid appareret in eo. Sic non erat vox neque sensus, non motus aliquis, nisi quantum movebatur a suis. Oravit homo Dei super exanguem puerum, cui solum superesse videbatur sepulcrum, & ex sputo suo tetigit labia vix tenuiter respirantis. Nec mora aperuit labia, aperit oculos, & tandem redivivus apparuit in momento. In pago Parisiensi, cœnobio cuidam m Edera nomen dedit; ubi multæ sanctimoniales habitant mulieres. [2 surdos paralyticū] Ibi quoque per beatum Præsulem duobus reddidit Dominus surdis auditum, & viro media corporis parte præmortuo, aridȩ manus & pedis restituit sospitatem. Alta quoque n Brueria monasterium dicitur alterum, religiosi admodum ordinis Fontis Ebrardi, ducentas circiter sanctimoniales feminas Domino devotissimas habens. Illic aliæ pœnitentes in ergastulo præteriti temporis commissa deplorant, aliæ virgines implorant in thalamo Sponsi sui gratiam, modis omnibus contendentes, ut sive præsentes sive absentes placeant ei. Ad petitionem ergo Reginæ Francorum visitavit ancillas Christi merito desiderabilis & plurimum desideratus Antistes; [& cæcam,] ubi etiam novum consecravit altare, & ibidem per signum Crucis cæcam illuminavit.

[39] Tricesimum tertium annum, partem videlicet tertiam o numerorum quos læva continet, in Pontificatu vir beatus implebat; & a partibus ei duabus reliquis parcens, filium dextræ transserre disponebat ad dextram divina vocatio. Nam & numerum ipsum creditur consecrasse Salvatoris p ætas in carne. Accedentem igitur ad cœnobium Bellæ-vallis, in Chrysopolitana diœcesi constitutum, ardorfebrium violentus invasit, [febri oppressus,] & juxta vicum proximum, quod Domini q Martini dicitur, aliquantulum requievit. Ubi postmodum ab incolis signum Crucis erectum, & fideliter quam plurimis implorantibus ægris præstita prædicantur remedia sanitatum. Perveniente demum Antistite sacro ad monasterium, Congregatio omnis exultavit in gaudio, & per loca vicina de ipsius adventu celebris admodum & jucunda fama percrebuit. Ægritudine tamen ejus audita, qui multorum ægritudines suis orationibus depellebat, metus ingens & mœror subiit, omnes pariter occupans intus & foris. Quos, supra vires jam jamque deficientis corpusculi, animus consolabatur invictus, solitæ benignitatis & hilaritatis gratiam singulis exhibens, suam dissimulans ipse frixuram: cujus semper omnis actio, omnis affectio, vita tota, & ipse totus humilitas & devotio, totus caritas & compassio fuit. Interea solennitas Exaltationis r sanctæ Crucis advenit, in qua Dominus disposuerat ejusdem Crucis fidelissimum adoratorem, ferventissimum amatorem, præconem sedulum exaltare: in qua etiam tricesimus tettius annus a susceptione electionis impletus est, ut dies nulla superexcresceret, nulla deesset. Et forsan minus id fuerat attendendum, nisi quod Salvator quoque, ut quidam sapiunt, ipsum similiter numerum a conceptione s ad passionem usque complevit. Prævenerat autem Dominicis Sacramentis exitum præmunire, [& Sacramentis munitus obit:] quorum fuerat multo tempore devotissimus executor. Omnibus tandem rite completis, in medio psallentium & orantium filiorum; quibus paternæ benedictionis hereditatem legaverat locupletem, feliciter est appositus ad Patres suos. Ad quem multæ prius ecclesiasticæ pariter & seculares personæ, humiles & honorabiles, ex eadem regione convenerāt: sed ad ejus præsertim exequias numerosior, si tamen etiam numerabilis, multitudo concurrit. Excubias ergo pervigiles, circa sacratissimum corpus diebus noctibusque duabus in psalmis & canticis spiritalibus celebrabantes, tertio demum die ab Archiepiscopo Chrysopolitano t, peripsius opem & operam jam Catholico, [sepultus coram altari æt. an. 73.] cum Abbatibus plurimis, coram sacro altari, in honorem Beatæ Mariæ semper Virginis dedicato, sepultus corpore; virtutibus vivere comprobatur. Et quidem annos natus ferme viginti ad monasterium sese contulit Bonæ-vallis, ubi circiter decem annos, & tantumdem in Stamedio consummavit. Additis triginta tribus in Episcopatu completis, ad septuaginta tres numerus annorum vitæ ejus assurgit. In cujus transitu annus erat Millesimus centesimus septuagesimus v quintus ab Incarnatione Domini nostri Jesu Christi, qui cum Patre & Spiritu sancto, unus est super omnia Deus, benedictus in secula. Amen x.

ANNOTATA.

a Henricus adhuc imberbis, sed moribus & sapientia canos præferens sensus, anno 1160 creatus est Abbas Altæcumbæ, at Claræ-vallis anno 1177. & Episcopus Cardinalis Albanensis anno 1179, mortuus anno 1188.

b Pluriacum, vulgo Prully, infra num. 25 in historia miraculorum Prulhe, anno 1118 fundatum a Theobaldo Comite Campaniæ & matre ejus Adela, Infante Angliæ.

c Corobolium, vulgo Corbeil, in Insula, ut vocant, Franciæ.

d Anno 1174 S. Petrum cum Abbate Cisterciensi venisse ad Regem Francorum tradit Robertus de Monte, in Appendice ad Sigebertum,

e Calvus-mons optime distinguitur ab aliis locis hujus nominis. Est autem in Vexino Francico inter Bellovacum em>& Meduntam. Vicina Normannia suberat Anglis.

f Hic est Henricus junior Henrici 2 filius, etiam in Regem anno 1172 coronatus, & gener Ludovici 7 Francorum Regis, ob ductam in uxorem hujus filiam Margaritam, tunc etiam coronatam, cui contra patrem insurgenti anno 1173 opem præstitit socer ejus Ludovicus 7.

g Hic erat Philippus Alsatius, per uxorem Margaritam etiam Comes Veromanduensis, & præfuit Flandriæ ab anno 1168 ad annum 1191.

h Dicto anno 1174 dies Cinerum occurrit 6 Febr. quia Pascha erat 24 Martii.

i Mortuum-mare Ordinis Cisterciensis, in silva Normanniæ Leonina, ab Henrico primo Rege Angliæ anno 1136 constructum est.

k Hugo de Acrivilla aliis Acervilla, Acenuilla & Crivilla.

l Gisortium seu Gisorium & Cæsortium.

m Edera sanctimonalium cœnobium Ordinis Benedictini, fundatum an. 1138. Consule Sammarthanos, lrrya forte Liria infra in Historia miraculorum num. 14 vocatur, quod non valde abludit a nomine Gallico Lierre.

n Alta-Brueria sive Brugeria, concedente Rege Francorum locum, 8 leucis distantem Parisii, constructa a B. Roberto de Arbrissello, Ordinis Fontis-Ebraldi fundatore: em>uti late dictum die hujus natali 25 Februarii, ubi in Vita 2 cap. 2 de hujus cœnobii origine agitur.

Annus 33, tertia fere pars anni centesimi. Solebant autem antiqui numeros omnes usque ad centesimum certa quadam lege positionis digitorum lævæ seu sinistræ manus signare: ac tunc numerum de sinistra transferebant ad dexteram. Hinc vulgatum illud Iuvenalis Sat. 10 de Nestore, qui ad centum ætatis annos pervenerat,

Atque suos jam dextra computat annos.

p Natus Christus annos 33 & menses tres, in Cruce pro salute generis humani mortuus est, idque duobus Geminis Consulibus, anno Æræ vulgato 29, uti alibi docuimus.

q Gallice Dom-Martin, prope Mont miray in consiniis Ducatus Burgundici.

r Surio Inventionis solennitas, occurrit 3 Maji: quæ & prima Exaltatio dicitur.

s Eodem die 25 Martii & Annuntiatio ad Deiparam facta seu Conceptio Christi, & ejusdem paßio facta recolitur in nostro opere: sed annus complebatur 34.

t Ebrardus Archiepiscopus Vesontionensis, creatus anno 1171, vita functus an. 1179.

v Annus quartus est in MS. Monasteriensi, & in Compendio Vitæ Vltractino S. Salvatoris, at quintus notatur in MS. Caritatis: quem etiam habent Sanmarthani. em>Surio est annus primus, quod nullo modo subsistere potest ut supra diximus.

x Adjicitur apud Surium. Octavo Idus Maji dies natalis ejus: tertio Idus Septembris Translato ejus.

LIBER II.
Miracula post obitum patrata.

Capitula hujus libri ista interserebantur, quæ hic indicasse sufficit, quorum locis numeros more nostro signamus.

1 De incendiis extinctis, & juvene cæcato & sene cæco
2 De cæca muliere, quæ in Suevia per beatum virum illuminata est.
3 De ægroto moriente.
4 De muliere surda, & viro surdo, & puero pupillo.
5 De muliere quartanis laborante.
6 De vacca quæ pro lacte dabat sanguinem.
7 De monacho febricitante.
8 De puero mente capto.
9 De alio furibundo.
10 De puero qui in conspectu totius conventus Bellæ-vallis curatus est.
11 De muliere, quæ utriusque manus officium amiserat, & altera similiter.
12 De monacho a gravi dolore capitis liberato, & multis aliis signis.

[Miracula]

[1] Sacerdos Domini Petrus Tarentasiensis, præfulgidum decus Ecclesiæ, ad Dominum in Bonavallæ conversus, in Bella demum Valle est assumptus ab eo. [Ad invocationem S. Petri & reliquias] Ambarum vallium Deus est Dominus, & speciali abundat utraque frumento. In illa initiatus vir sanctus ad tyrocinium, primitias obtulit suas: in illa miles emeritus requievit decimis solutis. Neque enim ut videntur fortasse nonnulli super inane pinxit aut pictus est; sed fundatus in bonitate, decorem & pulcritudinem superduxit, immo superaccepit: quia gratiam & gloriam dedit illi Dominus. Ad cujus exequias sepulturæ innumerabilis undique multitudo convenit, lacrimabiliter plangens orbem suo sole fraudatum, nonnihil tamen consolationis ex præsentia corporis ejus admittens. [Incendia extinguuntur,] Inter cetera quoque devotionis obsequia aromaticas circa feretrum herbas asperserant, quas nonnulli eadem fide, jam Pontifice tumulato, ob ipsius memoriam asportarunt. Nec longe post in vico quodam proximo vehemens ignis exarsit, ædificia plurima consumens. Currit populus ad contrarium elementum: sed, mirantibus omnibus, aut nihil aqua aut parum multa succurrit. In ejusmodi necessitatis articulo unus quispiam recordatus, herbam tulit quam repositam honorifice conservabat: ipsam elevans in signum Crucis flammis opposuit, & incendium protinus conquievit. Sic invocato nomine Viri Dei modicum fœnum validis flammis prævaluit, quod uberior aqua non potuit. Simile in ipso cœnobio Bellæ-vallis aliquid factum est, ut a facie mitrȩ ejus & panni linei, qui circa caput jacentis in seretro fuerat, flamma fugeret, quæ in domum quamdam vehementer exarserat, non modica parte consumpta. Pinus a dicitur villa diœcesis Bisuntinæ, ubi juvenis quidam per novem annos gravi admodum ægritudine jacuit occupatus, oculorum etiam lumine prorsus amisso. Audiens demum famam virtutum viri Dei, [illuminātur 2 cæci,] ad tumulum ejus duce puero properat, pene exanimis corpore, sed animatus fide. Devotis precibus, gemitibus, fletibus instat, & misericordem Patronum habens, misericordiam impetrat: visum recipit, obtinet sanitatem. Quia certis horis propter Ordinis disciplinam difficilius admittebantur ægroti; senex cæcus ex multo tempore, dum reficerent Fatres, multis precibus impetravit accessum. Quibus ex more ad actionem introeuntibus gratiarum, necdum oratione finita, recepto lumine, qui fuerat cæcus, exclamat, & altera jam in commune procedit occasio gratiarum actionis & laudis. Gratulabundus regreditur, qui gemebundus advenerat; & ad solutionem annui census, dum vixerit, voti promissione se obligans, ducem suum prævius ipse reducit.

[2] [& cæca una,] In remotis Suaviæ partibus, Abbas cœnobii quod Caisen dicitur, ex cuculla B. Petri semicinctia quædam honorifica devotione ferebat. Compassus est igitur nobili mulieri, continuis eam tenebris cernens, & perpetua cæcitate multatam, præmii boni, quod summo legitur placuisse bono, participatione carere. Applicuit proinde ejus oculis sacra pignora, & detanti viri monuit intercessione præsumere. Credidit mulier, speravit, oravit, impetravit, & visum recepit.

[3] Alterius quoque Prior cœnobii, quod incolæ sua lingua b Frivesberch vocant, reliquias similes ex cuculla ejusdem Præsulis tanto amplectebatur gaudio, ut cum B. Hieronymo Crœsi opes sibi videretur [sanantur moribundus,] habere. Contigit autem eum dormire in quadam domo, ubi moribundus jacebat, immo jactabatur ægrotus, Jam voce carens, manus & pedes vel corpus omne miserabili volutatione rotabat, ut solum, exitum animæ præstolarentur astantes. Excitatus Prior, prædictis semicinctiis pectus & collum tetigit, ultimum ut videbatur jam spiritum trahentis. Qui protinus voce recepta gratias Deo reddidit, & ab omni membrorum collisione quievit.

[4] In villa Cromari per quinquennium pene mulier penitus surda manebat. [3 surdi,] Comperit tamen ex aliquibus signis, ut accidere solet ejusmodi surdis, in Bella-valle per beatum Pontificem varia fieri signa virtutum. Accedens ergo ad januam monasterii ingredi siquidem non licebat, multis supplicationibus impetravit ut mitra ejus afferretur ad eam. Ad cujus tactum sine mora auditum fide promeruit, quæ sine auditu prius obtinuerat fidem. Vir quoque surdus, dum oraret ad tumulum ejus, exauditus est, & incunctanter audivit. Ex c Nanceio oppido pupillus quidam, gravissima tunc valetudine, & ab annis tribus inpenetrabili aurium, surditate laborans, sacratissimum ejus sepulcrum expetiit: & eadem die ab utroque liberatus incommodo, rediit gratulabundus & laudans.

[5] [laborans quartana,] Mulier quædam, civis Bisuntina quartanæ febris incommodo vehementer afflicta languebat. Dedit operam, & de sacris reliquiis beati Præsulis corrigiolam unam obtinuit: fide plena suscepit, applicuit sibi, ægritudinem prorsus evasit.

[6] In vicinia monasterii pauper homo quidam moriens beato Præsuli vaccam testamento legavit. [vacca pro lacte sanguinem præbens.] At uxor viduata marito, ultra tempus a viro sibi constitutum, videlicet quindecim dies, vaccam retinere præsumpsit. Cui ex tunc ad mulctram veniens, animal sic retentum duobus ab uberibus lac, ab aliis vero duobus pro lacte sanguinem dedit. Expavit mulier & plurimis transactis jam diebus, primum quidē vicinis mulieribus, postmodum vero ipsarum consilio suo Presbytero sui sacrilegii secretius innotuit ultionē. Ad petitionem quoq; mulieris ipse Presbyter in ecclesia orationem indixit, ut de fructu vaccæ, solitum pauperculæ victum pietas restituere dignaretur divina. Sed aliud illa promerente, hujusmodi deprecatio nihil profecit. Unde etiam Presbytero suadente & ipsa pavescente muliercula, vacca monasterio eadem, & eidem redditur deinceps usus lactis; ipso cui assignata est Fratre laico propriis manibus id comprobante: quæ vacca postea in monasterio pluribus annis conservata, abundantem fructum dedit.

[7] In ipso quoque cœnobio Bellæ-vallis, quotidiano typo febricitans, [febris quotidiana,] longo tempore quidam monachus & Levita sic jacebat, ut inciperet desperare de vita. Cui in brevi requie interpolationis modicæ soperato, visio talis apparuit, Colloquentium multitudinem sibi visus est audire, & interrogans quid audiret, hujusmodi responsum accepit. S. Petrus in auditorio Fratres alloquitur congregatos. Surgit, properat, supplicat Præsuli, ut benedictionem obtineat, & prope jam desperatam corporis sanitatem. Et benedicitur, tangitur, redire præcipitur: & evigilans sanus deinceps & incolumis invenitur.

[8] Apud oppidum Fontinetum d puer quidam mente captus, [puer amens] quidquid occurreret discerpere manibus seu pedibus dentibus nitebatur. In patrem quoque vel matrem supra vires in furore fremebat. Hæsitantes illi quid agerent, votum vovent ut offerant puerum S. Petro. Nec mora æquanimiorem factum, ad sepulcrum pater introductum, cum multa supplicatione exhibuit; & incolumem penitus non minore cum exultatione reduxit.

[9] Alter simili vexatus insania sanitatem non simili facilitate recepit. Hic apparente sibi illusione phantastica dæmonis, amens effectus est; utrum a dæmone correptus incertum. Vix aliquando duris nexibus poterat cohiberi nec somnum capiens, vocibus perstrepebat horrendis. Interdum velut choreis mulierum plaudebat manibus, & nihilominus deplorabatur a suis ipse cachinnans. Adductus ad monasterium & ad tumulum S. Petri aliquoties introductus, [alius furibundus,] cum post biduum nihil melius videretur habere, tædio pater affectus & infirmatus fide, ut recederet cædens urgebat invitum: dixit enim, Quia non revertar domum nisi sanitate recepta. Qui de manibus abducentium violenter sese proripiens, ad monasterium recurrit, semel & secundo id faciens, nec proficiens: tertio jam coactus exire & a suis expositus, dum vagabundus erraret, consecutus est sanitatem, & juxta verbum suum incolumis & bonæ mentis reversus est in domum suam.

[10] In villa quæ Macherias e vocatur, puer egenus hospitium quæritabat. [continua capitis agitatione vexatus.] Transiens pontem nocturno jam tempore in aquam ruit, & quasi nigrum hominem sese excipientem sibi visus videre, vehementer expavit. Incidit ergo miserabilem exinde passionem, ut incessanter collum & caput agitans, nec dormiens ab hujusmodi commotione cessaret. Vix buccellam ori dum comederet applicabat. Sic longum tempus in vicinia Bellæ-vallis exegit, & in ipso demum monasterio dies paucos. In die sancto Parasceve, dum Dominicæ passionis hora solenne celebraretur Officium; juxta tumulum sacri Præsulis terribiliter vexabatur. Compatientibus omnibus qui videbant, sed eo magis subveniente qui minime videbatur, divina miseratione curatus est ipsa hora; & multo lacrymarum imbre perfusus, mira devotione tumulum deosculabatur Antistitis. Adhuc tamen nocte Dominicæ Resurrectionis ad cujusdam tactum evigilans, minori solito cœpit agitatione moveri: sed recurrens ad Sanctum, omnem deinceps ejusmodi passionem prorsus evasit.

[11] Mulier de Chamborniaco f per triennium manserat impos mentis. [digiti in palmam reflexi:] Obriguerant digiti omnes & in palmam reflexi immobiles persistebant. Accedenti demum ad januam monasterii, mitram beati Pontificis & supradictum sudarium, quod in feretro fuerat super caput ejus, die una & altera, multis precibus exoratus senior monachus, qui reverenter custodiebat, exhibuit,; involvit manum, strinxit & contrectavit jam sæpius, nec erat sensus aut motus. Demum, quasi vim faciens, singulos cœpit trahere digitos, & paulatim flectere renitentes. Crevit fides ex indicio & initio misericordiæ: cumque jam indicem Erexisset, trahit & ceteros: solus pollex immobilis perseverat. Flevere omnes qui aderant præ gaudio, præ timore; & ne pietatis opus maneat imperfectum, pectora tundentes clamavere dicentes: Deus, Deus, perfice opus tuum. Vix avulsus demum pollex a palma dirigitur & movetur. Sic tota manus cum digitis iterum vivificata, libere jam movetur & officio restituitur suo. Alterius etiam mulieris in villa g de Rupibus utriusque manus similiter, imo graviter magis, recurvi digiti, palmas penetrantibus unguium incrementis, ad nullum servire usum, sed ad cruciatum potius cœperant horribilem deservire. Consilio Sacerdotis sui voto sese obtulit huic beato Pontifici, sedulis precibus suffragium ejus efflagitans: cujus meritis arida jam a cubitis brachia, cum manibus & digitis, sanitatem & usum pristinum recepere.

[12] Præ dolore capitis usu somni & cibi Frater quidam ex monachis Belle-vallensibus per aliquot dies pene caruerat. [dolor capitis,] Cum vero super beati Præsulis mitram, sacro altari impositam, caput languidum reclinasset; modico mox sopore depressus est, & ab eodem incommodo liberatus. Apud vicum Regneiacum h, decem jam hebdomadibus capitis & dolore dentium vexatus homo, cœpit eatenus insanire, ut ingressus fluvium immergere aquis vellet & præfocare seipsum. [& dētium,] Miserante Deo affuit qui eriperet, & suggereret memoriam beati Confessoris expetere, & patienter ibidem ipsius exspectare respectum. Acquievit, adiit, oravit, & incolumis remeavit ad sua. Juvencula quædam ex oppido Rayo ad monasterium veniens, per mitram sæpe dictam epilepsiæ morbum, [epileptici,] quo crudeliter vexabatur, evasit. Sic matrona quædam cum ex dæmonis illusione usum vocis amisisset, & prædicto morbo quotidie vexaretur, eodem remedio & ab illa miseria penitus liberata est, & loquelam recepit. In territorio Divionensi epilepticum filium huic beato Præsuli offerendum promisere parentes: quem ex ea hora ab hujusmodi passione prorsus immunem, cum multa postmodum gratiarum actione, ut voverant, adduxerunt. Epilepticus alter, ex Jusseio oppido, eidem sancto Præsuli ipse se obtulit & similiter meruit liberari. Continuis tribus mensibus homo de Capella, juxta Luxovium monasterium constituta, sic eodem cruciabatur incommodo, ut ad minus novies inter diem afflictaretur & noctem. Etiam hic ad sepulcrum sancti Confessoris orationibus instans, exauditus est, & nil tale ultra perpessus.

[13] Cierenceium dicitur vicus regionis illus, ubi quidam per biennium & ultra dolore crurium vehementer afflictus, [cruribus dolens] sæpe etiam sedens aut jacens miserabiles edere cogebatur ejulatus & fletus. Conatus est tamen expetere Sancti hujus memoriam, pedetentim gradiens & subsistens. Necdum pervenerat; & præventus in benedictione dulcedinis, exiliit claudus, & ambulabat, laudans Deum & referens gratias servo ejus. Viro cuidam, ex Byerna juxta i Ausun, ab anno uno nervi femovis in ægritudine emarcuerant, [2 paralytici] ut deorsum ab illa parte præmortuus, nusquam progredi vel ad modicum conaretur, nisi duobus hinc inde baculis sustentatus. Sic accedens ad Præsulis sacri venerabile monumentum, & cum multis lacrymis orans, liberum deinceps gressum & staturæ pristinam rectitudinem impetravit: incurvato siquidem pectore curvus erigi non valebat. In k Vercellis oppido, diebus multis alter decubans in grabato, surgere penitus non valebat, nec ad requisita naturæ: & tibiam cum pede emortuā si quando vertere voluisset, ac si trancum manu baculove movebat. Inspirante Deo ut B. Petro plena fidei devotione se redderet, votum vovit, & in eadem hora convaluit, jam tunc moveri incipiens; & infra dies circiter quatuor pedibus suis Sanctum expetiit; apud quem plenius reparatus, ad propria deinceps sanus & incolumis remeavit.

[14] [insanus,] Juvenis de Calido-fonte, cum vidua matre & fratre jurgatus, cōtumeliis eos gravibus lacessivit. Nec mora luit pœnas effrænis linguæ, sicut visum est traditus Sathanæ, ut disceret non blasphemare. Insaniens vehementer ligatur a proximis & vicinis, & trahitur ad monasterium. Aspersus aqua benedicta saltus validos dedit, & clamores edidit & rugitus. Ecclesiam ingredi modis omnibus renuebat & reluctabatur. Coactus tamen & violenter introductus a multis, orantibus illis ab insania liberatus, & a vinculis absolutus, aliquamdiu perstitit in gratiarum actione devotus. Lusajus vocatur ab incolis locus, paucis a monasterio milliaribus distans. [a nativitate mutus,] Ibi parvulum jam triennem sæpius attentaverant erudire ad loquendum parentes, nec persuadere poterant ut responderet aliquando verbum unum. Itaque suam omnem industriam ad nihilum posse sufficere perpendentes, communi deliberatione & definito consilio decreverunt, ut S. Petro mutus a nativitate puerulus offerretu. Voverunt votum, & sine mora loqui didicit pro ætate, in brevi quoque præteriti temporis damna resarciens. Nec ingratus pater, quod voverat fideli devotione persolvit, puerum afferens atque offerens Præsuli glorioso, ad laudem Dei & illius honorem, annuntians omnibus factam erga eum misericordiam & virtutem. Villare l dicitur oppidum, ubi filium ægrotantem, [moribundus.] cum visus esset ad extrema jam devenisse, & non esset vox neque sensus, quasi mortuum pater anxius cum assistentibus aliis deplorabat. Qui remedium aliud non inveniens, hunc Beato Petro supplici devotione & devota supplicatione obtulit, sive jam mortuum, sicut tunc credidit, ut suscitaretur; sive moribundum, ut sanaretur. Factum est, & eadem hora aperti sunt oculi ejus, aperta sunt labia ut videret & loqueretur. Sic redditum sanitati, Patrono suo pater gratulabundus exhibuit, suscitatum potius asserens, quam sanatum m.

ANNOTATA.

a Pinus trans Monsclayum oppidum & Lunionem fluvium 4 leucarum inter-vallo distat Vesontione.

b An Frietberg, alias Aurora, filia Bellæ-vallis? est constructa an. 1138.

c Nancey in tabulis minus recte Mancey, cis dictum Lunionem spatio leucarum 3 ab urbe.

d Fontinetum oppidum, celebre apud antiquos, quod Lotharius Imperator prope illud cum fratribus suis Carolo Calvo & Ludovico Rege Germaniæ infeliciter pugnarit, uti Nithardus lib.I. Auctor Miraculorum S. Genulphi 17 Ianuarii, aliique referunt.

e Macheriæ vulgo Masieres ad Lupiam, Occidentem versus ad 3 leucas.

f In historia miraculorum infra num. 4 Chambornay.

g Villa de rupibus in eadem historia Roches, ad fines sere Campaniæ.

h Regnejacum esse credo quod vulgo Rigny, prope Graymis.

i Auxon oppidum ad Sequanam, in confiniis Ducatus & Comitatus Burgundici, inter quod & Dolam medius jacet vicus Bearna.

k Vercellæ hæ distant 6 leucis Vezontione versus Austrum.

l Villare oppidum super Lupiam, in mappis Villa, distat em>ab urbe leucis 4.

m Huc usque Ms. Longi-pontanum.

APPENDIX.
Miraculum illustre liberatæ a morte mulieris.

[15] [cum esset Vesontione & Cusantiæ concionatus] Tempore illo quo Sanctus Domini, vivens adhuc in carne, Cisalpinam aridam divini sermonis imbribus irrigabat, ad urbem Bisuntinam devenit, ibique confluentibus turbis quadam sexta feria per totam diem divini verbi semina cum spe fructus copiosissime dispersit. Sequenti vero die Sabbati urbem egressus, velut apis argumentosa requiem non habens, sed omnes in visceribus Jesu Christi cupiens [complecti], ad quoddam oppidum Cusanciā accessit, ibique tota illa die & Dominica sequenti, omnibus circumquaque concurrentibus, & ardenti desiderio salutaris aquas doctrinæ sitientibus, verbum Domini prædicavit. Die autem Sabbati qua Bisuntinam urbem vir sanctus reliquerat, res admodum miraculosa, & beati Præsulis merita supra modum magnificans, in eadem urbe contigit. Civis etenim quidam Bisuntinus, spiritu zelotypiæ contra uxorem suam graviter commotus, sic eam aggreditur pertentare. Imperat siquidem ei ut igne celerius accenso aquam abluendis capitibus præparatam calefaceret, quatenus ei ipsa caput suum more solito lavaret, reliquam autem domus familiam foras egredi jubet, ut quasi secretius, sepulto familiari strepitu, lavaretur. O perversa antiqui serpentis versutia! Sed plerumque fit ut unde fideles ad interitum pertrahere molitur, inde salutis occasionem eis ministrare vel nolens inveniatur.

[16] [mulier a marito ut adultera occidenda,] Homo igitur ille, diabolico deceptus instinctu, egressis omnibus ostiisque firmius obseratis, uxorem suam arripuit & eam humi prosternens, sicam perlongissimam fulgurantem & acutam educit, & ejus gutturi terribiliter applicat & adjungit. Tunc verbis talibus increpitans, super miseram indicto cum minis silentio fulminabat: En, inquit, seductrix & adultera, quæ meam meique generis honestatem fornicationis & adulterii nævo maculasti, quæ maritalis thori venerabilem castimoniam probro tuæ libidinis violasti. Sed ecce vindex iniquitatum tuarum gladius, cultrumque istum statim in gutturis tui interiora transjiciam, si non opprobrii tui secreta nimis execranda mihi detexeris, & adulterum illum qui me natalesque meos adeo dehonestavit, ipso nomine feceris manifestum. Tunc mulier, timore correpta nimio, manibus expansis veniam deprecatur, & quem accuset, cujusve nomen proferat se nescire penitus profitetur. At ille e contra, adulterium asseverans & minas ingeminans; Nisi, inquit, cito ad inquisita responderis, meis jugulata manibus, ut digna est, interibis. Illa vero cum jurejurando in excusatione criminis perseverat, & cujuslibet judicii examinatione, quamsibet gravi, fidem verbis se facturā instantissime pollicetur. At ille haud movebatur; sed impetu male semper cuncta ministrante, respiciens forte tripedem ferreum, super quem vas aquæ igni apposium bulliebat; Si, inquit, ferrum istud itacandens & ignitum nudis manibus a loco suo usque ad ostium illæsa portaveris, & iterum sine interpositione loco suo restitueris, habebo te sicut desideras excusatam. Si autem signum aliquod alicujus usturæ comparuerit, meis manibus damnationis sententiam sustinebis. Annuit illa, & ambo pariter surrexerunt.

[17] Tunc mulier, paululum intra se deliberans, dixit viro suo: Obsecro te per Dei misericordiam, ut mihi tantillum spatii concedas, [jussa tripedem ignitum manibus portare.] quo Sacerdotem meum huc adducere valeam: qui mihi per signum sanctæ Crucis judicii mei præsentem sententiam benedicat. Tum ille: Scio, inquit, quod tempus redimas, ut si Sacerdotis copiam habere potueris, ei flagitiosos excessus tuos confitearis, & sic a judicii periculo per virtutem Confessionis salva fias. Sed non sic, impia, non sic. Aut in instanti absque tertia persona jam dictam judicii examinationem subibis, aut sine dilatione percussa peribis. Igitur miseranda mulier, inesse sibi angustias undique considerans, graviter ingemiscens, suspiria ducit ab alto pectore; & ad memoriam reducens hesternam prædicationem beati viri, cum lacrymarum imbre in tam inopinatæ necessitatis articulo, ita eum invocat adjutorem: Gloriose, inquit, Confessor & Pontifex Petre, sicut vera sunt, [illum invocato S. Petrofert illæsa:] quæ per sancti oris tui ministerio hesterno die nostris in auribus sonuerunt, & sicut invocantibus te in veritate cum Dei auxilio tua semper adesse bonitas consuevit; ita mihi peccatrici tuum in hac hora prætendas auxilium, & judicii mei tam severam examinationem, licet absens corpore præsens tamen spiritu, benedicere digneris; & vitam meam de viri mei manibus liberare. O fides prævalida! o fiducia mirabilis! sic enim viri Dei nomine invocato, & quasi sub ejus persona signo sanctæ Crucis, in nomine Domini super tripedem facto, brachiis exserta, manibus expedita, & armis fidei viriliter præcincta, ambos tripedis igniti pedes, utraque manu confidenter arripit, & passibus incedens gravibus & modestis ad ostium pervenit, & cum eadem gravitate reversa ante focum tripede non deposito astitit dicens: Ecce mandatum tuum implevi, idipsum parata, si volueris iterare. Cui maritus: Sufficit mihi, inquit, depone jam ferrum, ut & manus tuas videam. Deponit illa, & manus ostendit incredulo. Mira res & stupore dignissima vehementi. Ita matrona venerabilis yillæsa apparuit, acsi numquam ignitum aliquid tetigisset.

[18] Expavit homo stupore vehementi, & incredulitatis errore deposito, pedibus innocentis provolvitur, & ut sibi ignoscat humiliter deprecatur. Cui illa,, Nullatenus, inquit, sicut postulas ignoscam; nisi in instanti disposueris, qualiter liberatori meo, [quo facto ille cum uxore ad Sanctum abit,] gratiarum actiones valeam deportare. Nihil enim penitus cibi vel potus me percepturam devoveo, donec ad sanctissimum virum Tarentasiensem Archiepiscopum pervenero, qui me hodie de mortis angustia, per spiritalem sui præsentiam liberavit. Tunc exhilaratus homo ait ad uxorem suam: Immo & meipsum ad referendas gratias sanctum virum tecum adire oportet, qui meipsum & peccatorem ab effusione tui sanguinis tam miraculosa misericordia liberavit? Statimque peractis ad iter omnibus necessariis, ambo pariter viam aggrediuntur, & die Dominico Cusanciam ingrediuntur. Vir autem Domini, circumfluentibus turbis verbum Dei tota die illa disseminans, in agro Dominico portaverat pondus diei & æstus, & idcirco thalamum secretiorem ad refocillandos debiles artus seorsum eligens, ministris præceperat, ne cui ad ipsum sine sua licentia pateret ingressus. Civis ergo ille cum uxore sua illuc perveniens, stat ad ostium & pulsat; sed ab ostiario pulsanti minime aperitur. Sanctus autem Pontifex, qui nimirum rei gestæ in spiritu præsens extiterat, illos advenisse protinus cognovit, & eis velocius fecit aperiri, omnesque alios qui sibi assistebant foras egredi præcepit. Ingressus igitur homo cum uxore sua omnibus exclusis, ostio quoque clauso, pedibus Sacerdotis advolvirur. Quem cum lacrymis veniam flagitantem, [ab eoque sciente emnia veniā petit.] & jam sui itineris causas proferre parāem, talibus increpationum verbis alloquitur. Scio, inquit, scio vir bone, nec me latet ausus tuæ despererationis. Sed o! genimem vipereum, fili mortis, perditionis heres, quomodo introivit in te sathanas, & in cor tuum misit, ut imaginem Dei in ipsa carne tua destruere attentares. Et nisi invocatus cum Dei adjutorio affuissem, & judicium ejus cum signo Crucis in spiritu benedixissem, forsitan iniquitatem quam conceperas peperisses. Nunc ergo pœnitentiam age, & ambo deinceps in amoris vinculo conjugalis, tanquam duo in carne una, perseverate, & regnum cœlorum misericordiæ operibus comparate. Præterea in virtute obedientiæ & peccatorum vestrorum remissione vobis injungo, & sub anathemate præcipio, quatenus rem gestam penes vos, quoad vixero, sepultam teneatis, nec eam alicui personæ penitus præsumatis revelare, quoadusque de corpore mortis hujus fuero liberatus. Suscipientes igitur cum manuum impositione hujusmodi interdictum, gratias beato Præsuli referentes, & ejus oratione se devotissime commendantes, ad propria cum ingenti gaudio repedarunt. Sicque præsens miraculum longo post silentio tegentes, tandem post beati viri transitum pluribus sanctæ conversationis & boni testimonii monachis & Fratribus Bellæ-vallis miraculi ipsius ordinem revelarunt.

HISTORIA MIRACULORUM
Post obitum collecta: & Alexandro III ac Lucio III Summis Pontificibus oblata.

Petrus Archiepiscopus Tarentasiensis Ordinis Cisterciensis, Bellavalle in Burgundia (S.)

BHL Number: 6776, 6777

EX MS.

[1] Cum B. Petrus Tarentasiensis Archiepiscopus, Bellam-vallem venisset, ad explenda quædam monasterii ejusdem negotia, commonitus litteris a Domino Alexandro Papa, ibidemque feliciter in Domino quievisset; cœperunt ad sepulcrum ejus undique confluere numerosæ hominum catervæ sexus utriusque. Sed viris quidem facilis præbebatur accessus ad monumentum, [Prologus ad miracula.] mulieres vero ante cœnobii fores vota solvebant orationum. Non enim permittebātur ingredi, propter statuta Ordinis, [septa] monasterii. Omnes qui cura indigebant, curationū pariter suffragia deposcebant. Credebāt etenim quod vir sanctus, si adhuc cum esset in corpore & peregrinaretur a Domino, potuit sanitatis opem multis conferre; multo magis id posset, peregrinus jam a corpore factus, & præsens ad Dominum. Nec fefellit hæc credulitas: nam revera sic erat. Quæ in vivente fuerat, vivebat in mortuo gratia sanitatum. Probatum est hoc sæpius, & probatur validissimis testibus, ipsis videlicet curationum effectibus, quarum nonnullas subter descripsimus.

CAPUT I.
Miracula post mortem patrata.

[2] [Cæca illuminatur:] In Suevia mulier nobilis oculorum lumen ingruente perdiderat infirmitate, sed ad tactum reliquiarum cucullæ gloriosi Præsulis Petri, quas Abbas de a Caypsen, a Bella-vallensibus acceptas, illo advexerat, iterum recipere meruit. [moribundus convalescit,] In Episcopatu Lausanensi quidam tam intolerabili corporis dolore oppressus vexabatur, ut amissa voce, manus & pedes vel potius omne corpus rotans, hac & illac jactaret, & jamjamque spiritum emittere putaretur. Contigit autem Priorem de b Frinispero eodem in hospitio positum dormire. Excitatus itaque festinanter accurrit, & de reliquiis cucullæ beati viri Petri pectus & collum ægrotantis tetigit. Qui mox ab illa membrorum jactatione & dolore liberatus, quietus mansit, voceque confestim sibi reddita, Deo gratias retulit. Item alio in loco alter acutam ægritudinem perpessus adeo fuerat, [item alia,] ut jam penitus deficeret, & mors esse videretur in januis. Verum desperato divinum meritis beati Patris Petri celerius adfuit auxilium. Nam prædictus Prior prætergrediens, ad eum divertit, & de semicintiis cucullæ sacri Pontificis tetigit & abiit. Post dies vero septem regrediens, cum putaretillum jam mortuum & sepultum, reperit sanum c.

[3] [quo loco pausarat,] Cum Bellam-vallem Pater sanctus transiens, in cōfinio villæ quæDomnus-Martinus dicitur de equo descendens pausasset, eo quod præ nimia ægritudine equitare non posset; post discessum ejus incolæ locum quo jacuerat notaverunt, positis ibi Crucibus & lapidum maceria. Procedente vero tempore & viro beato jam defuncto, [ægri sanantur,] plures obsessis variis infirmitatibus ad ipsum locum currere cœperunt, & ibidem soporati & quiescentes ab imminentibus passionibus liberari, quod usque hodie fieri dicitur. Parum scilicet erat si præsentialiter & per seipsum sanctissimus Confessor miracula fecisset, nisi & loca ubi accubuerat vel vestes quibus usus fuerat vel quas tetigerat sanctificarentur, ad sanitatem conferendam cum fideli devotione supplicantibus.

[4] [ex dolore capitis fere cæca:] Mulier de Masnili Gysnaris nomine, capitis infirmitate laborans, lumen oculorum pene perdiderat. Cui cum ad portam cœnobii monachus, custos sepulchri Præsulis gloriosi, de mitra ejusdem & sudario, hoc est mappula quo sacratissima facies dum feretro jaceret fuerat operta, tetigisset caput & oculos; sanitatem recipere & acute videre promeruit, sicut ipsa eadem postmodum gaudens aperuit. In territorio Bisuntino villam constat esse sitam, [& 2 cæci illuminantur:] Hinx vocatam. In hac juvenis ægritudinis languore, novem, sicut ferebatur, annis oppressus jacuerat. Denique cæcus factus, germano præeunte & dirigente gressus ejus, sepulcrum S. Petri, corpore quidem debilis, sed fide fortis expetiit. Cumque orasset, abiens cœpit modicum videre. Sed reversus denuo diutius & devotissime supplicans, meritis Pontificis lumen oculorum plenius obtinere meruit: fuitque deinceps sine ductore viam carpens & viæ ducem ulterius non requirens. Exposito autem ab ipso rei gestæ ordine coram Abbate, qui viderunt & audierum, omnes glorificaverunt Deum. Ferebatur autem beatus Pontifex & alteri cuidam, cum orasset ad monumentum suum, lumen restituisse, sed quis esset vel unde non potuit reperiri.

[5] Item linguæ officio mense integro destitutum se esse dolebat homo, [mutus ter loquelam recipit:] de villa nomine Asson. Erat autem jam epilepticus, & cadebat multoties; ita ut in die semel, & interdum sæpius pateretur. Animatus spe recuperandæ salutis, triduo juxta tumulum Sancti, expectans expectavit misericordiam Dei, sed non frustra. Nam ecce die quarta cœpit loqui qui venerat mutus. Quod videntes quidam milites, qui noverant eum, dicebant. A modo bene debemus credere in Deum, quia videmus mirabilia ejus. Sed reversus homo ad suos post aliquos dies amisso iterum eloquio, nescimus quo Dei judicio, recucurrit ad sepulcrum. Multis autem pro eo, & ipso pro seipso insistentibus orationi, apertum est os ejus, & loquebatur benedicens Dominum. Cumque abisset, iterum ligata est lingua ejus ne loqueretur, & iterum recurrens ad nota Sancti præsidia iterum soluta est. Epilepsiam porro non est passus, ex quo primum venit ad sacri memoriam Pontificis. Qui beatus Pontifex dum adhuc viveret, contra hujusmodi infirmitatem, tantam dictus est habuisse virtutem, ut nullum fere ea vexatum contigerit, qui non vel statim vel post aliquos dies perfecte convaluerit.

[6] [sanantur 2 surdæ] Mulier de villa Comarii, per quinquennii circiter tempus surda penitus, accessit ad monasterium. At ubi Pontificis mitram sudariumne monachus capiti illius admovens imposuit, positus est pariter & auditus per voluntatem Dei in ejus antea surdis auribus. Nam ex tunc clare audivit, quæ prius nihil velut insensibile quid audiebat. Quod filio ejus Licelino Converso teste dictum sit, cui illa, gratias agens Domino, narravit. Eodem modo & mulier altera de oppido Trena, quæ dextræ partis capitis longo tempore sustinuerat & sustinebat dolorem, adeo vehementem, quod pars ipsa cum maxilla tota inflata erat, & auris auditum funditus amiserat; ad mitræ tactum & beati Præsulis interventum sana facta est. Sanata est & alia per Pontificem eumdem similiter ab infirmitate gulæ vel rigida inflatione, [inflatio gula,] quæ sub mento multis accidit. Et hæc mulier de villa Domini Petri. Quidam itidem Clericus, cum vehementissimo dolore capitis æstuans pene insaniret, [dolor capitis.] deosculatis sepulchro & mitra Sancti suoque impressa capiti, [epilepsia,] dolore caruit incontinenti. Juvencula quædam de Rayo epilepsia laborabat: quam cum Prior monasterii de mitra vel sudario Pontificis tangens signasset, opitulatione Confessoris incolumis facta est.

[7] Dicamus & aliud, quo Præsulem gloriosum in minimis miracula gloriosius operatum monstremus. Cum, sicut superius transitum d ejus describentes diximus, sacrum corpus illius in presbyterio ante altare beatæ semper virginis Mariæ positum [Incendia extinguuntur herbis a sepulcro ablatis:] a Fratribus psalmis hymnis & canticis spiritualibus summa cum devotione intentis custodiretur, herbas suave olentes quidam afferentes circa ipsum, sparserunt. Quo ibidem Episcopali honorificentia tumulato, secularium qui convenerant copiosa multitudo in presbyterium irruit, & de ipsis herbis, prout quisque voluit qui potuit, sibi pro benedictione accepit. Sequenti vero tempore, in villa quadam accensus ignis domum invasit: quem cum præsentes, nec aqua nec alio modo valerent extinguere, jamque per se periculo desperarent occurri posse, currens quidam ramusculo supra scriptarum herbarum, quem cum reverentia custodiebat, ignem semel sæpiusque signavit: & extinctus est, Domino cooperante fidei hominis & Præsulis sanctitati. Tale quid & apud Bellam-vallem scimus factum. Nam cum ignis pervasisset domum, totisque jam habenis grassaretur incendium, de mitra beati Pontificis ex adverso signatum, [& mitra ejus signata:] nequaquam ulterius excrevit, sed paulatim potius deficere cœpit, sicut testati sunt qui viderunt præsentes, & hoc ipsum sollicitius notantes.

[8] Laicus frater, unius grangiarum monasterii magister, exiit seminare semen triticeum in agro suo. [triticum sub manu seminantis non deficit.] Sed dum diutius seminat, ad finem ruris & sationis propinquavit. Considerans autem quantum seminis adhuc haberet, quantumq; terræ usque terminum agri seminandum restaret, ut comperit pro certo quod semen non sufficeret, exclamavit: O si Deus & S. Petrus Bellevallensis vellent; de hoc exiguo semine totum quod restat bene seminarem. Dixit & quod restabat usque ad finem agri totum, sicut optaverat, abundanter seminando consummavit, & de semine præter spem & desiderium suum superfuit. Ita qui facit mirabilia Deus antiquum quinque panum miraculum suum, in opere simili per famulum suum repræsentavit.

[9] Abbas reverendus Belle-vallensis oculi dolore cœpit urgari. [evanescit oculi dolor & caligo tactu cochlearis.] Quo adeo ingravescente, ut & visum penitus amittere formidaret, æstuabat plurimum, nesciens quod remedium adhiberet. Sano vero oculo interdum clauso vel manu tecto, tentabat si dolentis aspectus res sibi longius propiusve objectas videre posset. Et ecce confestim quasi densa nubes occurrebat, quam ut ulteriora videns cognosceret, penetrare non poterat. Forte tunc ad Bisuntinam civitatem equitans properabat, in sinu portans unum ex cochlearibus corneis, cum quibus vir Dei dum viveret manducare solebat. Ascendit in animum, fide suggerente: ut eo tangeret oculum. Tetigit, & eadem hora dolor caligoque minui incipientes, ante lucis occasum omnimodis abscesserunt. [frigus in gelu non sentitur,] Quidam habēs propositum visitare Confessoris sepulcrum, iter arripuit. Et die quadam de nocte consurgens, egressus hospitio, vidit & expavit immiti gelu canescentem terræ superficiem inhorruisse. Calceamentis carebat. Quid faceret? Qui venderet non erat, multo minus qui daret. Manere ibi, non erat consilii. Hoc potius unum & solum restabat consilium, ut cœptam viam quoquomodo posset explicaret. Confortatus ergo animo, nudis pedibus ad Sancti monumentum pervenit, & frigus non sensit.

[10] Febre continua sæpe numero correptus quidam monasterii monachus & levita, lecto decubuerat. Qui processu temporis, & die noctuque pene continua vexatione febris, [febris sublata pervisionem.] ad hoc tamdem perductus est, ut convalescendi spe sublata, mortem in januis esse proclamaret. Et ille quidem sic. Ceterum Deus qui disponit omnia suaviter, alium finem longeque faciliorem, meritis Pontificis, ægritudini ejus imposuit, & aliter. Nam cum febris sicut consueverat die quadam matutinis horis, post vexationem gravissima longissimamque, breve respirandi spatium indulsisset afflicto; sopore depressus, audivit quasi tumultum multorum colloquentium ad invicem. Sciscitanti autem quid vel qui essent, responsum est Dominum Petrum Archiepiscopum sedere in auditorio, & monachos coram eo. Ibo ait ad eum & ego. Genibus autem flexis stanti coram se, & tu, inquit, Pontifex, quid quæris? Respondit, Domine, benedictionem vestram, qua non mediocriter indigeo; & sanitatem, quia vehementer infirmor. At ille elevata sancta manu benedicens, sed & alapam in faciem illi dans, Modo, ait, vade. Qui evigilans a somno, febribus omnino fugatis (neque enim eas deinceps pertulit) largiente Domino perfecte convaluit.

[11] Accessit autem ad sepulcrum beatissimi viri & surdus, [sanantur surdus] homo provectæ ætatis: & hic erat de Masnili, nomine Rugaut. Orante vero eo & B. Petro intercedente, exaudit Dominus, & surdus audivit. Et adductus ante Priorem & Fratres, quod vere audiret loquens cum astantibus, & interrogantibus respondens, probavit. Apud Vilar mulier ægrotabat, pectus habens inflatum & vultum: [& mulier moribunda.] diebus quoque aliquot jam esu caruerat. Una etiam nocte circa ipsam jam vigilatum. Rogavit filios ut eam perducerent ad monasterium priusquam moreretur. Illis dicentibus hoc non aliter posse fieri, nisi junctis bubus vehiculo portaretur. Respondit, confortata fide & devotione: Bene pedibus ibo. Et veniens a filiis hinc inde sustentata, postquam viri Dei reliquias reverenter adoravit, orationemque complevit, ante portam modicum conquievit. Revertens vero, cum haud procul esset a monasterio, sanitati restituta est. Prior de Frinispes, [3 febrientes] Bella-valle positus, precibus impetravit dari sibi modicum quid de cuculla viri Dei. Quod cum reverentia deferens in terram Teutonicam, divisit in fimbrias aliquas duabus mulieribus & viro cuidam febricitantibus, &liberati sunt a febribus suis, sicut idem Prior postea testificatus est: liberatus est & quidam a dolore lateris.

[12] [cæcus illuminatur.] Conventus monachorum, in una dierum post prandium surgens a mensa, ecclesiam, gratiarum actiones completurus, intravit. Invenerunt ibi cæcum hominem, flexis genibus ad sancti monumentum orantem, qui puero ducente dum pranderent advenerat. Nec dum debitas laudes finierant, cum ecce ille subito depulsis veteribus tenebris diem vidit: & exclamans in Dei & beati Confessoris gloriam, Video, inquit, Video. Statimque quidam secularium, qui propter astabat, volens probare quod inclamaverat, Quot sunt, ait, nummi super tumulum? Dixit ille: Sex, & verum dixit. Finitis gratiis, gaudentes pariter & jurantes accurrerūt & congyraverunt circa ipsum. Qui vultu lacrymis infuso ad eos converso, Ego, ait, lumen oculorum olim perditum modo precibus S. Petri recipere merui. Denique puer in præsentiarum est, quo præeunte & manum porrigente, veni. Et circumspiciens, cum non videret eum, cesserat autem loco, cum quibusdam timore territis postquam conventus introiit, Ubi es, ait, ubi es? Quo astante, Videtis, inquit, istum? Hic dux meus & prævius meus. Post hæc votum vovens & annuum censum statuens, egressus est, sui ductor ductoris factus. Erat autem de villa Vilar in partibus Luxoviensis cœnobii sita. Apud Fontinetum puer parvulus arreptus a dæmone est, ut ex his quæ faciebat facile fuit advertere. Nam quidquid sibi occurrebat, manibus dentibusque quantum prævalebat & sinebatur, [liberatur energumenos:] discerpebat. In patrem quoque furibundus fremebat & matrem. Quo obstupefacti parentes, & animo nimium consternati, consilium tandem inierunt, ut ipsum Deo & S. Petro Belle-vallensi redderent. Factum est & ex illa hora satis constitit puerum mansuefactum dæmone pulso. Adductumque confestim ad piissimi Præsulis memoriam, pater dans gloriam Deo, lætabundus incolumem reduxit ad propria.

[13] Mulier Bisuntina, a quartanis febribus oppido vexata deficiebat. [laborans quartana.] Cui cum Abbas Bellæ vallensis, exoratus ab illa precibus immensis, ut sibi de rebus vel reliquiis sacri Pontificis aliquid mitteret, corrigiam quamdam misisset; opitulatione illius, cujus optatas reliquias acceperat, sana facta est: [& juvenis insanus;] Juvenis quidam de Mesnili, nomine Estu, sani detrimentum sensus incurrit. A parentibus itaque ad hominis Dei tumulum perductus, manus ob insaniam quandoque ligatas habens, diem noctemque ducebat pervigilem, fatua jugiter loquens, aliquando etiam vocibus immensis personans. Interdum quasi mulierum choreis interesset ludens manibus plaudebat: ad inculcationem tamen circumstantium, S. Petrum vel ceteros Sanctos sæpius invocabat. Præterea dicebat quod non regrederetur in domum suam donec sanus esset. De quo, sicut ferebatur, utrum etiam phreneticus fuerit, affirmare non audeo. Cum autem parentes ejus post unam & alteram diem vidissent eum deteriorari potius quam meliorari, fide infirmati, trahebant illum manibus non sine verberibus, quo venerant redeuntes. At ille proripiens se de medio eorum, regressus est ad monasterium. Quem secutus unus altera die similiter compellebat ire. Qui nihilominus se excutiens ad cœnobium recucurrit. Sequenti vero luce itidem vi magna foras extra portam missus est, quoniam oneri & gravi dolori spectantibus existebat ejus infirmitas, & indigebat jugi custodia. Qui cœpit abire solus & errabūdus. Misertus vero Deus illius eadem die, priusquam venisset domum, reddidit illi pristinum sensum. Non mireris lector quod imminente hora liberationis, imminebat ei acrior vis doloris, cum simile quid factum etiam in Euangelio didiceris.

[14] [curantur digiti in manus reflexi.] Mulier de Chambornay toto triennii tempore manum sinistram gestabat curuam & impotentem. Pollex enim ceterique digiti in palmam reflexi penitus obriguerant & persistebant immobiles. Subnixa fide cucurrit ad auxilium Sancti. Involuit senior manum contractam mitra vel sudario Pontificis, sed prima die & vice nihil efficit. Involvit iterum die sequenti, contracta cum ipso sudario imprimit & comprimit undique, tentat si velint aut patiantur digiti retrorsum converti: apprehensum indicem pedetentim levat, renitentem tamen & quasi reclamantem. Crescit fides, initio jam & judicio sumpto misericordiæ Dei. Post hoc similiter erigitur secundus, & in eumdem modum tertius & quartus: gaudium & exultatio. Restat pollex: non relinquetur, sequitur alios & ipse. Apprehensus tamen levari renuit, perstans immobilis. Flere cuncti qui aderant & pectora tundere, ne forte qui huc usque auxiliatus est Dominus, hic terminum miserationi suæ præfixerit, & progredi nolit. Et conversi ad orationem, Deus, ajunt, perfice quod cœpisti. Et armatus side Monachus, pollicem involutum sudario a palma fortiter separans, sursum erigit. Et continuo mulier cœpit manum movere, claudens & aperiens deinceps, prout volebat, digitos quosque. Quidam artifex de Trecensi civitate, peritus artis fusoriæ, juxta fornacem suam igne succensam obdormierat. Et subito expergefactus opus suum dissipatum & consumptum advertit, [amentia:] & præ pavore & dolore sensum perdidit. Hic accedens ad S. Petrum, cum reclinato capite super ejus monumentum paululum quievisset, ipso eodem perhibente salvus factus est. Porro prius ad e S. Thomam perrexerat, sed gloriosus Martyr glorioso Confessori Petro sanandum servaverat.

[15] Dixi jam plura, non tamen omnia. Nunc unum submittam, quod meoquidem judicio præsertur superioribus, non quia sit majus, sed quia tam evidens & illustre, ut illo evidentius quærere magnæ profecto videatur esse dementiæ. Quidam orphanus puerulus de Munt, apud villam Mayserias, quam pons medius hinc inde separans dividit, nocte Natalis Domini miserabilis & querulus hospitium quærebat, sed qui misereretur non erat. Lustrata vero quadam parte villæ, tendens ad aliam, de ponte cecidit in aquam, visusque est sibi videre nigrum hominem, se dum caderet excipientem. [continua capitis & colle agitatio.] Qua ex re nimium perterritus, caput horribiliter agitare tunc incipiens, deinceps non destitit. Contorquebat collum pauperculus, & nunc ad lævam nunc ad dexteram tremulum caput inclinans, incessanter commovens agitabat: noctes diesque tanto sub tormento continuabat: & quod visu horribile est, etiam dormiens ab illa agitatione nequaquam cessabat. Comedere volens vix aliquid in os valebat mittere: nam dum perpetuo vultus movetur, quod inferre moliebatur, impactum in maxillam dextram vel sinistram cadebat sæpissime. Quocumque ibat, omnium in se convertebat aspectum. Quis eum vidit nec doluit? quis innocentem puerulum tali pœnæ subditum non expavit? Venit tandem Bellam-vallem feria tertia ante Pascha, fuitque sub oculis omnium intrans & exiens ad beati Confessoris sepulchrum. Die vero Parasceves, dum solenne Crucis officium celebraretur, & adesset hominum multitudo copiosa, intravit ecclesiam, sicut heri & nudiustertius caput agitans; & respexit illum Dominus. Qui divinam in se miserationem sentiens, flexis genibus devotissime tumulum Præsulis gloriosi deosculabatur, pectus tundens & lacrymis uberrime fluens. Et mox omni capitis deformi motu sedato, quietus stetit videntibus multis, & flentibus præ gaudio. Verum inexplebilis diaboli malitia tentavit adhuc vexare puerulum: nam sanctissima nocte Resurrectionis Christi, immisso timore ad contactum cujusdam qui secum cubabat, puer caput iterum cœpit agitare, minus tamen quam olim solebat. Sed cum dies illuxisset, currens ad Sancti tumulum, in momento curatus est, nihilque tale postea pertulit.

[16] [& dolor capilis] Monasterii monachus flexis genibus languidum caput super beati Confessoris mitram, in altari positam, reclinavit orans: & modico depressus sopore liberatus est a maximo capitis dolore, quo urgente diutius caruerat somni usu & esu. Vir quidam pauperrimus de Munces, ad beati Præsulis memoriam cum parvulo filio veniebat, non habens quippiam quod offerret: unde mœstus nimium rogabat Altissimum, [nummus offerendus reperitur.] ut sibi quod posset offerre tribueret. Cumque simul pergerent, puer reperit in via nummum, quem magnifice lætantes cum gratiarum actione obtulerunt ad Sancti monumentum.

[17] Item quidam pupillus & mendicus de Nance oppido, [sanantur surdus,] ad Sancti sepulcrum ægrotus & per triennium surdus venit: ac eadem die sanitatem omnimodam pariterque acutissimum auditum recepit. Apud Rigueyacum tanto quidam dentium capitisque dolore decem hebdomadibus vexabatur, [e dolore dētium desperabundus,] ut pene insaniret, velletque se aquis præfocare, die quadam ingressus fluvium maligni spiritus instinctu. Cernens autem hoc quidam notus ejus, ingressus festinanter post eum, eduxit illum, monuitque ad B. Petri memoriam pergere, & Domini misericordiam patienter expectare. Quod cum fecisset, opitulatione Confessoris sanus, [2 epileptici,] seipso teste, factus est. In territorio Divionensi parentes infantulum epilepticum S. Petro reddiderunt, & immunem deinceps ab illa passione vixisse gavisi sunt. Attulerunt etiam illum ad monumentum Sancti, sicut voverant, gratias reddituri. Similiter quidam de oppido Jusseiaco, & ipse nihilo minus epilepticus, glorioso Pontifici se reddidit, & sanitati restitui promeruit.

[18] In villa Curbry mulier, post editum partum, tam immensis tamque acribus doloribus novem continuis diebus cruciabatur, quod nemo quid aliud quam ipsam animam jam jamque efflare præstolaretur, & id diutius differri stupori haberetur. Suggerente autem quodam Religioso, ut Deo & B. Petro Bella-vallensi sese redderet, forsitan propitiaretur illi Deus; audivit & fecit: statimque ejus anima, carne soluta, dolore caruit f. Hoc ita gestum, ipsius feminæ marito, qui infantulum ad Sancti sepulcrum attulerat, lacrymabiliter referente, cognitum est. [& epileptica,] Stabat aliquando monachus ante fores monasterii, tenens mitram sudariumque beati viri. Cumque tangens signasset puellam epilepticam, quæ ibidem subito cadens volutabatur spumans & palpitans, lætatus est eam convaluisse meritis Pontificis & interventione.

[19] Apud g Curence homo dolore crurium vehementissimo duobus & amplius annis sæpissime fatigabatur in tantum, [curantur gonagra,] ut immensis clamoribus ejularet & vix posset ingredi vel egredi, etiam cum dolor aliquantulum quievisset. Deliberavit ad viri Dei venire memoriam, si sibi facultatem pietas divina largiri dignaretur. Egressus ergo paulatimque convalescens, priusquam Sancti sepulcrum attigisset, sanus & gaudens ad sua reversus est. Mulier quædam de Roches, [paralysis,] a cubitis usque ad summitates manuum paralysi tam graviter percussa est, ut ungulæ digitorum contractorum in palmas infigerentur, seque confestim morituram putaret; sed cum Sacerdotis sui consilio beato Pontifici se reddidisset, ab infirmitate liberata est. Monasterii Frater laicus ad vineam putandam perrexerat, [dolor brachii.] sed præ dolore brachii sarmentum præcidere non valebat. Habebat sane panni lanei modicū, quod olim cilicio viri Dei fuerat assutum, ad ejusdem cilicii oras in latere sibi invicem copulandas. Quo ubi tetigit undique brachium, lætus & incolumis exercuit deinceps opus suum. Idem eodem modo postea liberatus est a dolore dentium. Tempus jam & locus nos admonent ut, sicut prologum scribentes diximus, aliqua de his quæ dum viveret gessit ponamus.

ANNOTATA.

a Caypsen, aliis Caisen & Caysen, supra lib. 2 num. 2.

b Supra num. 3 Frivesberg, ac videri Frietberge, aliis Auroram dici insinuavimus.

c Hoc loco & alias sæpius tituli præfigebantur, quos omisimus.

d Hæc de descriptione transitus, hactenus non habentur.

e Hic est S. Thomas Archiepiscopus Cantuariensis, anno 1170 martyrio coronatus, ac tum pluribus miraculis clarus, anno 1173 Sanctorum Canoni inscriptus.

f Quia nullum hic evidens apparet miraculum, ideo alibi merito hæc gratia omittitur.

g Supra num. 13 Cierenceium scribitur.

CAPUT II.
Miracula a S. Petro adhuc vivo patrata.

[20] Beatus Pontifex Petrus apud Rufejacum, villam celebrem & magnam in Assatia, [sub ejus Missa sanantur ex lapsu clauda,] celebrans Missarum solennia, lecto Euangelio, ante altare resedit, offerentium suscepturus oblationes. Et ecce adducunt ei mulierem, quæ ante novem circiter annos ad terram lapsa, juncturæ femoris ossibus dislocatis, nisi cum crocis & aliquo sustentante non valebat incedere. Cumque ab eo tacta fuisset, pertransiit: & adhuc posita in cominus, repente se erexit, baculos quibus sustentabatur sursum levans, dicensque se sanam esse. Ad hanc vocem multitudo vociferans Kyrieleison canere cœperunt, baculos illos ad funem lampadis in altum suspendentes.

[21] [alius claudus] Et facto brevi intervallo adducunt iterum quemdam, qui ab annis novem vel amplius languore oppressus ambulare nequaquam poterat, nisi baculis sustentaretur, vel potius ab aliquibus portaretur: qui eodem modo & loco quo & mulier sanatus est. Cum autem Sanctus canonem Missæ diceret, adveniens contractus, [contractus,] quem nec tetigerat nec viderat, sanitati restitutus est. Porro post perceptionem Sacramentorum & expiationem digitorum, [cæcus,] tetigit oculos cæci & lumen recepit. [epileptica energumena,] Apud Anniwyrrey oblata est ei mulier epileptica: quam postquam tangens signavit, conversus est ut abiret. Sed subito mulier cadens tam graviter vexata est, ut spiritum quantocius emittere videretur. Et accipiens eam vir Dei & stringens inter brachia sua, voce submissa dicebat: Necesse est te exire ab ea. Et sana facta est mulier ab illa die & in reliquum. [contractus,] Transeunte eo aliquando per villulam de Chanas, muliercula quædam contracta manibus, & pedibus repens in modum pecudis, egressa e domo, clamabat post eum ut sui misereretur. Cumque longius processisset, hortantibus nimirum qui secum erant ne subsisteret, Male, inquit, fecimus, quod ita præterivimus pauperculam illam. Reversus ergo orans tetigit eam & erexit in pedes, statimque recessit. Quæ iterum cœpit ire post eum clamans ut subsisteret: vir autem Dei videns eam jam recto gradu incedentem celerius abscessit. Cum venisset aliquando Bellam-vallem, visitaturus Fratres in abundantia suavitatis & benedictionibus dulcedinis, [2 debiles,] puerum diuturno languore debilitatum, & pedum quam maxime officio destitutum, tam evidenti lætificavit curationis remedio, ut multitudo præsens eumdem puerum gaudentem cerneret, huc & illuc euntem & redeuntem sine cujusquam adminiculo. Orta est aliquando dissensio inter Regem Franciæ Lodewicum & Regem Angliæ: ad quam sedandam, cum vir Dei perrexisset, in Episcopatu Parisiacensi accessit ad eum Præpositus de Corbol, rogaturus pro quinquenni filia quæ numquam ambulaverat. Quam cum beatus Pontifex tetigisset ac benedixisset, incessum pedum adeptam fuisse pater agnovit cum magna exultatione.

[22] [epilepticus,] Castellanus quidam vir nobilis, Otto nomine, toto triennii tempore epilepsia fatigatus, cadebat sæpius: sed opitulatione beati viri apud Parisios sanatus, ipsum postea diebus multis prosequens veneratus est. Cum autem colloquium super concordia Regum juxta Gysor agitaretur, [muta,] quidam genuflexo ante aum rogabat, loquendi officium concedi parvulæ quatuor annorum, quæ a die sui ortus illud ad usque tempus muta omnimodis erat. Motus ergo Sanctus pietate simul & precibus, digito suo cum saliva in os infantis illato, signum Crucis in lingua ipsius impressit, & ut loqueretur imperavit. Quæ statim cœpit loqui, & patrem matremque vel cetera quæque, sicut & Sanctus dicebat, nominare. Et conversus Pontifex ad patrem, Accipe, ait, filiam tuam & vade; Deo volente bene amodo loquetur. Ibidem mulier contracta, filio deducente, venit ad eum sedens in asino. At ubi sanctus super eam orans solito tetigit membra debilia, illaque eo loci modicum quiescens pausavit; Ait filius: Eia, mater, ascende asinum, & eamus. Cui illa, Nequaquā, inquit, sed mina potius asinum & præcede, [contracta:] ego tentabo an valeam incedere. Præcessit itaque ille cum asino, & illa pedibus suis confestim secuta est.

[23] [cæcus corā 2 Regibus & aliis.] In crastino eodem in loco cum sederet, circum sedentibus haud procul superius nominato Rege Franciæ, Regeque Henrico juniore Angliæ, nec non Comite Flandrensi & multitudine copiosa, mulier filium duodecim annorum, qui ab annis septem præcedentibus lumen oculorum penitus perdiderat, adducens ad eum, per medias turbas irrumpere nitebatur. Sed cum a quibusdam repelleretur, & hoc vir Dei conspiceret, Sinite, ait, eam ad me venire. Et advoluta pedibus ejus, pro filio cum lacrymis exorabat. Vir autem Sanctus apprehenso crine capitis pueri, quasi jocans loquebatur cum illo, Quid vis, inquiens, ut, faciam tibi? At ille, Domine, ait, ut videam. Et Sanctus intincto pollice in saliva oris sui, super utrumque oculum illius & verticem signum Crucis imprimens oravit. Dansque illi nummum, præcepit matri ut abirent, dicens, quia videbit cum Deo placuerit; cum interim Rex & ceteri, considerantes quæ faciebat, an luderet mirantes, ad invicem loquerentur. Mulier ergo cum filio remota aliquantulum, versa facie ad Sanctum flexis genibus erectisque manibus in cælum devotissime orationi insistebat. Et subito puero cœpit primo nummum, quem a beato viro acceperat, deinde cetera propius longiusque posita videre: & clamans ait ad matrem: Mater, video nummum, video homines, video omnia. Ad has voces Rex & multitudo attoniti surgentes accurrunt: ipsamque rei veritatem diligenter inquirentes, a matre & filio ex ordine cognoverunt. Non est dedignata regia majestas, ad honorem Dei Pontificisque gloriosi, ad pedes ejus qui cæcus fuerat, sed jam videbat, humiliari. Nam genu flexo ante eum, & oculos ejus caputque deosculans, & oblatione sua manu propria eum honorare dignatus est, & post eum in eumdem modum ceteri. Et ita huic veteribus tenebris carere, cælique deinceps contigit perfrui splendore.

[24] Post hæc venit ad illustre cœnobium quod Mortuum-mare dicitur, [altero oculo cæcus,] locuturus cum Henrico seniore Rege Angliæ, qui illuc multorum frequentia Magnatum stipatus advenerat. Venit Miles de Militibus Regis, inclinatur genibus Præsulis sacri, rogat oculi lumen sibi restitui, quod olim in tempore jaculo balistæ percussus amiserat. At Sanctus, Noli, inquit, frater, noli hoc a me rustico & paupere peccatoreque homine exigere. Non est hoc meæ virtutis aut meriti. Grandiora postulas quam facere queat parvitas mea. Hujusmodi verbis Miles auditis, a prece non desistebat: quin potius fide succensus, benedictionis & sanitatis remedium vehementius flagitabat. Victus itaque Pontifex pius, digito Crucis signum super ejus oculum faciens oransque, Vade, ait, potens est Deus desiderium animætuæ tibi tribuere, si bonum in oculis ejus fuerit. Qui egressus & claudens oculum sanum, experiebatur an ex altero videre posset. Ecce autem per Dei gratiam aspectus acie reparata, visus integritatem recepit, ingressusque cum festinatione ad Regem, in lætitia & exultatione quod factum est narravit. Audiens Rex & aulici gavisi sunt & glorificaverunt Deum, qui suis in Sanctis gloriosus, operatur mirabilia magna solus. In monasterio sanctimonialium, quod * a Irryæ vocatur, oblati sunt & duo parvuli annorum circiter sex, qui nocturno tempore caliginem patientes oculorum videre nihil poterant. [2 pueri caligantes] Rogabatur autem ut eis manus imponens benediceret & oraret. Quod cum fecisset, introducti in oratorium pueri, accensam candelam nocturnis horis viderunt, & alias res ab illo tempore sicut alii homines. [& contractus:] Vir autem corporis una ex parte contractus, aridam scilicet manum habens & aridum pedem, post contactum & orationem Sancti, sanitati mox eodem in loco restitutus est. Hi autem tres una hora, alter post alterum curati sunt, sanctimonialibus per singulos hymnum Deo canentibus in vociferatione.

[25] Miles, cum filio cæco de longinqua regione ad sanctum virum properans, [cæcus apposito pane benedicto.] obvium habuit in itinere hominem, qui ab ipso revertens panem ab eo benedictum ferebat. Cujus cum micas aliquas dari sibi precibus obtinuisset, fide spem concipiens, filii oculos in modum Crucis consignans, ex eis tetigit ut videret; & vidit & gavisus est. Perveniens autem ad beatum Pontificem, apud Pruylhe Cisterciensis ordinis cœnobium tunc temporis ægrotantem, quam & qualiter Deus operatus est salutem in filio narravit, & omnis plebs ut audivit dedit laudem Deo. Mulier prægnans, imminente tempore pariendi solenni, ob difficultatem parturitionis periclitari cœpit. [parturiens apposito cingulo.] Diebus enim decem parturiens parere non poterat. Mandavit Abbati de b Fundrayday, ut jam jamque morituram visitans, orationibus tueri dignaretur. Perrexit itaque efficacissimo fretus remedio, funiculo, cingulo videlicet beati viri Petri, quod ab olim non irreverenter custodiens habebat. Hoc ubi male parturiens ad nuda corporis accincta est, Abbate foras exeunte, puerpera sine mora & sine periculo enixa est.

[26] Vir Religiosus Froncherius, sancti Patris Conversus, [vexatus febri tertiana,] febres tertianas tribus accessionibus ipso ignorante perpessus fuerat. Quartæ autem accessionis die iter agentes, cum substitisset in nemore, indicavit quia invaletudine fatigatus fuisset, & adhuc post modicum fatigari formidaret. Cui pater sanctus: Modicæ fidei, quare non indicaveras mihi? Stetitque flexis genibus ante eum. Cujus capiti confestim pius Pater manus imponens, oravit: & reddita sanitate, ægritudinem illam ad eum ulterius accedere non permisit. [equus æger & rabidus:] Prædicti Fratris equus oppressus infirmitate, & ut ferebatur in rabiem versus, erecto & iterum demisso capite, ore terram quasi mordere volens, feriebat, & etiam ire non poterat. Fratre ergo dicente ad Patrem sanctum, Reddite mihi equum, quia in obsequio vestro perdidi eum; motus pietate Fratris, pollice signum Crucis in fronte equi & per cetera membra impressit, & sanatus est secundum illud quod scriptum est, Homines & juventa salvabis Domine. [Psal. 35. 7] In territorio Gebennensi, apud oppidum Crusilh, [3 epilepticæ:] mulier epileptica cadens palpitabat in terra. Quod cernens Comes terræ, rogabat Pontificem, qui forte non longe aberat, ut subveniret oppressæ. Respondens autem, Quid, ait, possum ego illi facere? Domine, inquit, imponite illi manum, & orate. Surgens ergo, aure mulieris apprehensa, elevavit eam, percutiensque palma modice in faciem ejus, sanam Domino miserante reliquit. Et consestim altera cecidit & vexabatur: quam similiter venerabilis Pontifex elevans sanitati restituit. Cecidit autem post hanc & tertia, sed eodem modo quo & priores incolumitatem consecuta est.

[27] Apud S. Symphorianum, quod est castrum in Archiepiscopatu Lugdunensi, puella quædam nobilis, maleficis, ut creditur, artibus circumventa, gravem corporis incurrit ægritudinem. Cui medicus adhibitus, post medicamina & arcana quædam carmina, [mulier per maleficium tabescens,] cutem brachii ejus momordit, sicque ibidem vesica orta est. Miram rem relaturus sum, & monstrum a seculis inauditum & invisum. De loco vesicæ, quæ post dies paucos maturescens rupta est, acus ferreæ cœperunt exire. Accidit autem ut Abbas Bonæ-vallis, vir bonus & sanctus, [& ex bracbio acus] ad castellum illud veniret. Cui cum puellam amici præsentassent, narrantes quanto qualique discrimini subjaceret, precibus immensis obtinuerunt, ut celebrata Missa, & Confessione puellæ audita, Viaticum ei tamquam celerius morituræ traderet. Quo peracto, locum vulneris signo Crucis muniens, dixit quod inde non egrederetur amplius nec ferrum nec chalybs. Et factum est secundum verbum oris ejus, cum jam decem & septem acus exissent. Verumtamen illo quo venerat regresso, festucæ & aculei lignei, [festucasque emittens] longi ut acus vel sentium spinæ, de brachio puellæ exibant; donec tempore sequenti venerabilis Pontifex Petrus cum prædicto Abbate iter agens illuc Domino disponente divertit: & rogaverunt pro ea. Discooperto autem brachio puellæ, Capellanus sanctissimi Præsulis videns unum ex superius dictis aculeis in vulnere, accessit & extraxit eum, videntibus Pontifice & his qui aderant. Orans ergo Pontifex, ægram tetigit, & benedixit. Et loquente in eo spiritu veritatis, quo illustratus etiam occulta hominum, & a suis corporalibus obtutibus abscondita quandoque videbat, dixit; quia non exibunt amodo ex ea festucæ, aut aliquid ligneum. Et ita ab illa hora, sanitate omnimodis reparata, stupendam fustium & festucarum emissionem ex ea penitus exclusit, maleficiis potenti virtute superatis. Annulum suum vir beatus aliquando perdiderat: quem diutius quæsitum, sed minime repertum, [annulus reperitur:] post dies aliquot, cum essent in diversorio, inopinate invenerunt intra vestes ejus cum displicarentur, quas tamen nec ipse plicaverat, nec cum plicarentur affuerat.

[28] Prior Loci-Crescentis c, cum apud Basileam periculosissima infirmitate, [curantur pleurisis] quæ hominem respirare non sinit, & vocatur pleuresis, detineretur; nummo, quem Sanctus Domini benedixerat, manum illam in qua patiebatur tetigit, & continuo dolor conquievit. Venit aliquando ad locum quemdam nomine Bulionem, [cæcitas,] & mulieri cæcæ, quæ ad eum opem imploratura accesserat, tangendo lumen restituit. Unus item ex ejus servitoribus, [dolor pedis,] dolore & inflatione pedis longo tempore detentus, adeo ut claudicans incederet, tactu ejus & benedictione remedium optatæ sanitatis adeptus est.

[29] Hæc interim, quæ partim ipsi vidimus, partim fidelibus viris referentibus didicimus, [Præ cunctis tamen miraculis habenda] ad honorem sacri Pontificis & ostensionem sanctitatis ejus, veraci stylo digesta sufficiant, donec & cetera quæ fecit & facit, cum cognoverimus, describamus. Multa enim sunt, sed adhuc ea ignoramus: quamquam ex illis quȩ nobis comperta erant plura omiserimus, quoniam his paucis audientes & legentes satis intellecturos credimus, nisi nimia incredulitas aures ipsorum & oculos clauserit, quanti meriti vir beatus sit, quantæque gloriæ apud Deum & homines. [ejus vitæ perfecta] Porro nos aliud etiam majus his & firmius judicium sanctitatis illius habentes, laudabilem scilicet conversationem ejus, in vera multaque humilitate & caritate, quibus mirabiliter resplenduit radicatam & fundatam; firmissime tenemus, & nullo modo dubitamus etiamsi numquam miracula fecisset ipsum supernorum civium cœtibus aggregatum, gloria & honore a Deo coronatum esse, ita ut confidamus illum non tantum Confessorum sed & Martyrum præmium obtinere Sanctorum, quem prædicabili sanctimonia vitæ & confessionis ordine longum constat duxisse martyrium. Non enim solum effusio sanguinis in confessione reputatur, sed devotæ quoque mentis servitus immaculata quotidianum martyrium est, sicut Sancti Hieronymus & Gregorius aperte testantur. His omnibus pie consideratis, considera quoque pariter precamur & tu Sancta Romana Ecclesia, quæ hactenus filios & adjutores tuos digne pro meritis coronasti, quid etiam huic Confessori Dei B. Petro debeas, qui sub te & pro te magna fecit & multa sustinuit.

[30] Quia vero diximus superius quod virum sanctum etiam occulta hominum quandoque non latebant, [etiam spiritu prophetiæ ornata.] unum quo id manifestius fiat ponamus. Erat aliquando in medio populorum, suscipiens & illico distribuens, ut consueverat, oblationes offerentium. Ad quem quidam accedens aliquid sibi dari precabatur. Sed cum Sanctus renueret, & precator improbus diutius & importunius insisteret; injectis vir beatus manibus, pallium illius panemque azymum, quem sub veste ferebat, apprehendit, eique dixit: hoc comede. Ceterum quod vis, ut eleemosynas pauperibus erogandas tollam tibique tribuam, minime ego faciam. Moneo vero quatenus vitam tuam corrigas, quia malignus & nequam hactenus exstitisti, & nocuisti quibus potuisti. Hæc cum dixisset, mirati sunt qui aderant & qui noverant hominem illum, quomodo vir Dei vel de pane vel de vita illius, quod veracissime dixerat, cognovisset, cum a nemine id antea didicisset.

ANNOTATA.

a Libro 1 superioris Vitæ num. 38 Edera appellatur.

b Non invenio hujus nominis Abbatiam: in Vita autem num. 35 solum dictus, Abbas notus.

c Locus-crescens, alias Trium Regum dictus in diœcesi Vesontionensi, fundatus an. 1134.

* an Leria, hedera?

APPENDIX
Alia miracula post mortem patrata.

[31] Vir quidam de Vilar ad hominis Dei sepulcrum cum parvulo filio venit dicens, [Puer creditus mortuus con valescit:] quia hic filius meus mortuus fuerat, sed S. Petrus eum mihi restituit. Cum enim idem puer ægrotaret adeo ut ab omnibus diceretur mortuus, imo quod vel de salute ejus omnino desperatum esset, vel quod rebus humanis excessisse putaretur, aut etiam fortassis vere excessisset (quod magis pater affirmare videbatur) redditus est a patre Confessori pio, moxque locutus cum patre gratia Dei convaluit de infirmitate. Similiter quidam de Vesulio, [sanantur anno integro languidus,] qui anno uno tanto fuerat oppressus languore, quod nec ambulare, nec etiam de lecto valebat surgere, Beato Pontifici se devovit: cujus opem celeriter in sua salute sentiens, votum suum & gratiarum actiones redditurus, ejus sepulcrum beneficii accepti non immemor devotus expetiit.

[32] [muta & epileptica,] Mater familias gravi infirmitate & dæmonis vexatione linguæ officio privata sedebat. Erat autem etiam epileptica, & singulis diebus cadens patiebatur. Quam ubi monachus de mitra & sudario Pontificis signans tetigit, & loquelam recuperavit & caducum morbum evasit. Liberata est & altera similiter ab epilepsiæ invaletudine. Vir item quidam de Capella juxta Luxovium sæpedicta ægritudine epileptica adeo frequenter & immaniter cruciabatur, [2 epileptici] ut quotidie ad minus novies caderet, & vexaretur. Ubi autem ad Sancti sepulcrum ingressus oravit, ægritudinem illam ulterius non pertulit: sed incolumis factus ad propria cum gaudio post biduum remeavit. Juvenis quidam de Calido-fonte, viduam matrem fratremque jurgiis contumeliosis lacessens, [energumenus,] traditus statim & oppressus a dæmonio est, ut effrænatæ linguæ pœnas lueret, & disceret non blasphemare. Ligatus itaque a vicinis & parentibus, & ad cœnobium adductus, ecclesiam miser nolebat ingredi: haud dubium quin dæmone retrahente, dans saltus magnos & clamores, cum aqua benedicta aspergeretur. A comitantibus tamen vi intromissus ad beati Pontificis monumentum, liberatus est confestim a dæmonio, & a vinculis solutus gratias egit Deo. Apud Lusans erat quidam puerulus mutus a nativitate, [mutus a nativitate] vitæ quippe jam pluribus annis exactis humani eloquii vocem aliquam emittere, quantavis parentum sagacitate vel industria delinitus, non poterat. Redditus vero postmodum cum voto Deo & S. Petro, resoluto linguæ vinculo, cœpit continuo sicut ceteri parvuli loqui. Quo delectarus pater miraculo, attulit illum ad beati Præsulis memoriam, & quod in eo factum est manifestavit ad Dei gloriam. [languidus & contractus,] Ecce autem accessit ad sepulcrum viri Dei & alter homo de Bierna juxta Ausun, habens infirmitatem ab anno uno, & erat inclinatus, nec nisi cum crocis ambulare poterat: siquidem pars una corporis ejus, pes scilicet & crus cum tibia, stupida & sine sensu facta fuerant, sicut ipse etiam sub invocatione divini timoris adjuratus dicebat. Cumque ingenti cum gemitu & fletu orasset, recuperato stupidorum sensu membrorum, staturaque pariter erecta gaudens, recessit ad sua. Alius itidem de Vercellis oppido, ægritudine diebus multis oppressus jacebat, [alius contractus,] ita quod nequaquam egredi vel ad requisita naturæ valeret, sed in cubiculo subtus se fluxu ventris, urgente necessitate, relevaretur. Tibia enim ejus cum pede mortua erat & sine sensu: quam si quando se in partem quamlibet vertere voluisset, manu vel baculo veluti truncum versans jactabat. Inspirante autem Deo, B. Petro se reddens devovit, & statim convalescens de lecto surgere cœpit; postque dies paucissimos ad Sancti tumulum pedibus suis veniti; ibique valetudine plenius reparata ad domum suam rediit. Mirabilis Deus in Sanctis suis.

ALIÆ EPISTOLÆ
Pro impetranda Canonizatione
Ex MS. Monasteriensi in VVestphalia.

Petrus Archiepiscopus Tarentasiensis Ordinis Cisterciensis, Bellavalle in Burgundia (S.)

EX MSS.

I Abbatis Cisterciensis & Abbatum Capituli Generalis, quas miserunt Domino Papæ Lucio, sed obiit antequam ei præsentarentur.

Beatissimo Patri ac Domino a Amantissimo Lucio, Dei gratia summo Pontifici, frater b Bernardus Cisterciensis & humilis Abbatum Conventus in Capitulo congregatus, [Missa supra, dicta Vita petunt Cistercienses Canonizationem a Lucio 3.] perseverantem in sua voluntate famulatum. Sanctissimæ vestræ Serenitati quantas possumus gratiarum reddimus actiones, quod piæ recordationis affectu vitam Patris nostri felicis memoriæ Domini Petri Tarentasiensis Archiepiscopi, cum virtutibus per eum factis, Apostolica vestra præcepit auctoritas litteris commendari, Vestræ Beatitudini & reverendissimis Dominis Episcopis & Cardinalibus Sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ offerendam. Quod devoto filio vestro, venerabili Fratri nostro Gaufrido Altæcumbæ Abbati impositum; secundum datam sibi a Domino gratiam efficaciter est completum. Exhibitas enim sibi chartas, a viris religiosis conscriptas, super his quæ præsentes viderant & audierant testimonium perhibentibus veritati, & quæ ab aliis fidelibus certa testificatione comperta, in unum redigere compendiosa narratione curavit. Inde est quod a vestra Dignatione exiguitas nostra humili supplicatione deposcit, quatenus quod de mandato vestro factum cognoscitur, & ad multorum ædificationem, vestra etiam auctoritate, cum ejusdem Archiepiscopi Canonizatione multis multum desiderabili, confirmetur.

II Abbatis Cisterciensis & Abbatum generalis Capituli ad Dominum Cælestinum Papam tertium.

Amantissimo Patri & Domino c Cælestino, Dei gratia Summo Pontifici, Frater d Wilhelmus dictus Abbas Cisterciensis, & humilis Abbatum Conventus Capituli generalis humilem obedientiam & devotam. [& iterum a Cælestino 3] Cum de vobis post Deum, Pater Sancte, pendeat anchora spei nostræ, multoties scribimus vobis pro multorum & nostra necessitate: sed ecce nunc, pro multorum utilitate & ædificatione, precibus & scriptis insistimus, vestræ Majestatis pedibus provoluti, corde & animo, mēte & spiritu devoti penitus vestræ Dignationi, & obsecramus pro Christo, ut manus sedula vestrȩ misericordiæ erigat in sublime lucernam, quæ quodammodo latet sub modio; reponat reverenter ut decet in horreo publico, meritis Ecclesiæ quæ peregrinatur in terris, commodabile granum tritici: quod sine dubio pullulavit de radice frumenti nobilissimi, quod de cælo venit in valle benedictionis, ut panis iude fieret de cælo cælestis. Sed quid multis? Pretiosa gleba pretiosi corporis felicis recordationis Domini Petri Tarentasiensis quondam Archiepiscopi, abscondita jacet in domo Bellæ-vallis. Iste est qui non verbo tantum & lingua, sed opere & veritate, pacem & sanctimoniam secutus est: & a Christo vocatus in partem solicitudinis, euangelizavit pacem his qui prope & his qui longe. Denique, sicut ex libro vitæ ipsius, quem vobis misimus, & ex certo multorum testium testimonio comprobatur, fecit vir Dei mirabilia in vita sua: fecit quam plurima & post obitum suum. Pro canonizando tanto ac tali viro fiducialiter vestræ Sanctitati quam humiliter possumus supplicamus, supplici postulatione rogantes, ut memores verbi in quo nobis spem dederunt Prædecessores vestri, invocato divinæ cooperationis auxilio ponatis prædictum in numero Sanctorum: quatenus eum sanctificans Sanctus Sanctorum, largam remunerationem propter hoc nobis offerat in æternum.

III Prioris & Fratrum Ordinis Cisterciensis Sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalibus.

Certum est, & ab initio seculi per varias ætates probatum, quod divina pietas glorificantes se glorificat, hic & in futuro, tam meritis quam honore. Nos igitur petentibus Fratribus Bellæ-vallis, quæ de beatæ memoriæ Petro quondam Tarentasiensi novimus, [& S. R. E. Cardinalibus.] discretioni Vestræ Sublimitatis intimare curavimus. Verum ille Deo & hominibus gratus, & inter suos contemporaneos meriti singularis, domus nostræ familiarissimus fuit, adeo ut eam in hac parte nulli ceterarum, etsi de ordine suo, computaret esse secundam. Adventus ejus exultatio nobis erat, visitatio ædificatio, vita exemplum; ita specialiter singulorum atque omnium totus erat: ita per omnia & apud nos & foris auctoritatis & gratiæ plenum se noverat exhibere, ut non tam sibi natus quam aliis videretur. Nihilominus tamen sibi ipsi diligenter intendens, quam liberalis & hilaris in eleemosyna, quam profusus in compassione, quam denique benignus & affabilis in colloquio fuit, vix aut numquam nostro posset explicari eloquio. Habuerunt certe alii sui temporis virtutum gratias cum ipso non mediocres, ipse tamen in humanitate & erga pauperes caritate supra ceteros omnes emicuit. Qui cum tanta polleret meritorum [gratia], profundam tamen & indefinentem humilitatem induerat, in se revera illud expertus, Quia humilibus Deus dat gratiam. [Jac 4. 6] Ultra vires nostras est tanti Patris mores, vitam, sanctitatem exprimere. Quia igitur credimus Dominos & Fratres nostros Cistercienses super eo non nisi justa & bona a Sede Apostolica postulare, rogamus humiliter ut petitioni eorum dignemini clementer annuere, & coram Domino Papa partes eorum fovere.

IV Domino Papæ Cælestino & ejus Cardinalibus Gunterii Prioris & universi Conventus Ecclesiæ Tarentasiensis.

Fideles & omni acceptatione dignas vobis, Pater sanctissime, [Idem petunt Tarētasienses:] preces expandere dignum putavimus, quod dudum quidem facere debueramus. Bonæ memoriæ Dominus Petrus, Ecclesiæ nostræ quondam Archiepiscopus, tantis dum adhuc viveret splenduit meritis, virtutibus enituit, coruscavit miraculis; tantisque post felicem suum transitum felicius cum Sanctis se vivere virtutum probat beneficiis, ut quod jam olim super hoc tacuimus merito torporis & negligentiæ arguamur. Aures igitur Paternitatis vestræ solicitamus, quatenus eum sine dubietate canonizandum decernatis. Quamvis enim humano non egeat testimonio, qui testimonium habet homine majus; innumeri tamen apud nos sunt, qui ejus meritorum, operum, miraculorum, testimonium præbent Clerus & populus; & hi præcipue qui claræ sunt & spectabilis opinionis.

V Ad eumdem Papam e VValbertus Augustensis Episcopus.

Quod scimus, dicimus: & quod vidimus, fideliter perhibemus. [eidem scribuntur ab Episcopo Augustensi miracula] Novit Majestas vestra & universi fideles Christi, quod cum vir Dei Dominus Petrus Tarentasiensis Archiepiscopus, tempore schismatis summum Pontificem Alexandrum & Curiam visitare disponeret, nosque in proposito itinere ei assisteremus; non sine favore multo Italiam ingressus est, & occurrentibus sibi Marchionibus, Comitibus & cunctis nobilibus terræ Vercellis hospitatus, invenit civitatem penitus commotam a minimo usque ad maximum. Nam ibi erant inexorabiles discordiæ, bellumque intestinum, & plus quam civile: [sedati belli intestini Vercellis,] unusquisque accinctus gladio paratus erat ad effundendum sanguinem proximi sui: nullus reperiebatur, cum ad hoc multi laborarent, qui ibi pacem reformare posset. Cumque vir Dei dedicationem cujusdam Ecclesiæ ex more peregisset, cœpit rogare quæ pacis sunt, memor illius verbi, Beati pedes pacem portantes. Sicque annuente Deo ad instantiam prædicationis ejus tota seditio conquievit, & in melius reformata fuit, ut omnis livoris scrupulus a cordibus singulorum removeretur, & firma pax patriæ redderetur, & omnes Deum benedicerent, & hanc pacem meritis hominis Dei attribuerent. Ipsa autem pacis confœderatio totam illam diem occupatam detinuit, ita quod sine Missarum solenniis Ecclesiæ consecratio peracta fuit. Inde egrediens cum a turbis undique premeretur, fama ejus longe lateque crebrescente, [furti detecti Papiæ,] Papiam devenit. Cumque divina in Ecclesia B. Michaelis solenniter celebraret, & populus civitatis undique conveniret, in ipsa populi densitate mulier quædam, diabolico spiritu ducta, marsupium cujusdam rustici in ecclesia latenter abscidit, & ipsum cum denariis in sinum suum misit. Verum cum super his rusticus lacrymabiliter viro Dei conqueretur, ille plurimum consternatus, & furtum detestatus, oculos ad cælos levavit. Ceterum divina providentia quæ nil impunitum relinquit, & arcana in lucem aperit, ipsam mulierem cæcitate percussit; ita quod cum egredi ecclesiam undique attentaret, & multæ ibi essent januæ apertæ, intrinsecus lustrando & gyrando quasi demens & aliena exire non valebat. Denudato igitur furto & restituto, confessa est coram omnibus, quod virtute viri Dei, egressus ecclesiæ penitus ei denegabatur. Postmodum vir Dei Bononiam veniens, [cephalalgiæ curatæ,] a cunctis civibus honorifice susceptus est. Porro Joannes f Bononiensis Episcopus gravi dolore capitis laborans, virum Dei, ut caput suum palparet & benediceret, studiosius rogavit, & ad tactum ejus festinatum sensit remedium, sicut pluribus ipse Joannes confessus est. In eadem civitate, in ecclesia S. Felicis, [& cæci illuminati Bononiæ.] monachus senex officio oculorum fere per septennium destitutus erat: quem alii monachi Fratres sui ad virum Dei adducentes, & instanter orantes ut manum ei imponeret; homo Dei aliquantulum commotus & consternatus ad instantiam precum ipsorum, propria saliva oculos ipsius senis in modum Crucis delinivit, sicque ad propriam domum remisit. Mane autem facto cum vir Dei Missarum solennia in civitate ageret, memorati monachi dictum senem restituto lumine, cum grandi strepitū & caterva cleri & populi, in ecclesiam adducunt, Deo & homini Dei super his copiosas grates referentes. In argumentum autem restituti luminis ipsum monachum, clare & bene legentem etiam gracilem scripturam, vidimus. Illud autem non prætermittendum censuimus, quod cum a nobilibus & potentibus terræ stiparetur, & propensius honoraretur, ne in culmine positus vitium elationis & arrogantiæ incurreret; opportunitate captata, seorsim recedebat; & in terram cum lacrymis orando prostratus, conditionem & originem suam, & miseriam hominis ad memoriam revocabat, & cum plurima humilitate, foris dissimulata cordis contritione, revertebatur.

ANNOTATA.

a Adscriptum erat, Lucium III, antequam hæ litteræ præsentarentur, obiisse, quod contigit 25 Novembris anno 1185, scilicet anno 10 post obitum S. Petri. Successerunt Urbanus III eodem anno, Gregorius VIII an. 1187 Clemens III an. 1188 apud quos nihil scitur actum, forte quia pauco tempore sederunt.

b Bernardus, succeßit Petro, in Episcopum Atrebatensem em>electo, de quo supra actum, anno 1183.

c Cælestinus III electus 14 Aprilis anni 1191, mortuus 8 Ianuarii anni 1198.

d Supra indicavimus more istius ævi nomina Abbatum per A & H loco Alexandri & Henrici fuisse notata, ita & hic, potuit per G sive W factum fuisse, & quia Bernardo Abbati succeßit Guilielmus sive Wilhelmus, hujus nomen appositum esse, sed hunc ejusque successorem Petrum mortuos fuisse, eisque subrogatum Guidonem a Clemente 3 anno 1190 Cardinalem creatum tradit Manrique ad an. 118; cap. 1 num. 4. Fassus nihil certi constare de tempore quo dicti Abbates fuerunt. Quid si etiam ipse ordo Abbatum fuerit immutatus? & dicto Guidoni Cardinali creato successerit Guilielmus, & aliquot annis rexerit, cui Guido secundus subrogatus est, qui anno 1199 ab Alphonso Rege evocatus in Hispaniam venit, & postea anno 1202 factus Episcopus Cardinalis Prænestinus, a priori Guidone a pluribus non est distinctus? Quid si eodem modo varia apud Manrique ab Abbate Cisterciensi peracta, & nullius nomine expresso lecta, sint tributa dicto Guidoni, & sint a Wilhelmo facta? Ita hoc instrumentum hactenus ineditum in suo vigore consisteret, quod em>ipsi Ordini Cisterciensi discutiendum relinquimus.

e Walbertus sive Walpertus, Episcopus Augustæ Prætoriæ sub Archiepiscopo Tarentasiensi, sedit anno 1186, cui successor Germanus, non anno 1189, ut numeris inversis apud Vghellum & alios legitur, sed anno 1198 præfuisse dicendus.

f Joannes hujus nominis v Bononiensis Episcopus ab anno 1161 ad 1188.

BULLA CANONIZATIONIS
Cælestinus Papa III universis Prælatis Ecclesiarum super Canonizatione S. Petri Tarentasiensis Archiepiscopi, & confirmatione libri vitæ ipsius, & miraculorum & ejusdem annua solennitate.

Petrus Archiepiscopus Tarentasiensis Ordinis Cisterciensis, Bellavalle in Burgundia (S.)

PER GAUFRID. A.B. EX MSS.

Cælestinus Episcopus, Servus servorum Dei, [Cælestinum PP. III] venerabilibus Fratribus, Archiepiscopis, Episcopis, & dilectis filiis Abbatibus, Prioribus, & ceteris Ecclesiarum Prælatis, salutem & Apostolicam benedictionem. Divinæ laudis gloriam circa sacratissimam Sanctorum memoriam universis mortalibus admirandam, tam singulariter quam communiter assiduis præconiis; sed præcipue diebus memorialibus seu festivis solennitatibus extollendam, universitatis Conditor invisibilis, quibusdam visibilibus signis, veluti quibusdam fulgoribus seu tonitruis, per diversa, non tamen adversa, sed potius consona Scripturæ sacræ testimonia manifestat, edocet & confirmat; dum de ipso, qui est sine fine laudabilis, & in omnibus suis operibus admirabilis, voce Davidica nuntiatur, Laudate Dominum in Sanctis ejus. [Psal. 50, 1 & 87. 36.] Et illo: Mirabilis Deus in Sanctis suis. Et de ipsis Sanctis sub quadam admiratione Prophetico sermone proponitur: Qui sunt isti qui ut nubes volant? &c. Et cum sit idem optimus & infinitus, innumerabiles volens habere de quibus debeat collaudari, [ad majorē, Dei gloriā] sicuti ab æterno secundum suæ potentiæ divitias ordinavit, Sanctis Sanctos aggregat & adjungit, ut innuitur in ipsius laudis abundantiam redundare dum dicit; Laudate eum secundum multitudinem magnitudinis ejus. Quod autem in Sanctis quasi specialiter se laudabilem exhibet, & in eis mirabilis invenitur, in ipsorum doctrina fructifera & operatione salubri miracula concedendo, & eorum numerum augmentando; ad nostram procul dubio, si diligenter velimus attendere, noscitur pertinere salutem. Et tanto majori devotione debemus cognoscere, quod in servis suis ad nostræ salutis augmentum omnipotens Deus operatur, prout in similibus Patres nostri commendabiliter & pie fecisse noscuntur, quanto major fructus indubitanter creditur affuturus.

Sane intelleximus ex quodam rescripto felicis recordationis Lucii Papa prædecessoris nostri, [post lectam jussu Lucii 3 scriptam Vitam,] quod ab eo per duos Abbates Ordinis Cisterciensis, viros providos & discretos, & in sancta religione probatos, humiliter & instanter exparte ipsius Ordinis fuerit postulatum, ut beatæ recordationis Petrum quondam Tarentasiensem Archiepiscopum canonizare deberet. Qui petitioni sibi porrectæ placitum præbuisset assensum, nisi quædam temporum & rerum incommoditas facultatem tunc postulati operis denegasset. Nec de ipsius ullatenus meritis dubitavit: sed nihil eo tempore de miraculis & conversatione ipsius aliquibus fuerat litteris annotatum: & decuit Fratrem postulato communitatis consilio differre, mandans ut de actibus & conversatione memorati Patris, ea quæ certa essent interim redigerentur in scriptis; ut cum tempus opportunum adesset, Ecclesia Dei certam & indubitabilem firmitatem haberet, cui circa ea quȩ petita fuerant concedenda securius & fiducialius posset inniti. Quoniam ergo, juxta jam dictum præfati Prædecessoris nostri mandatum, ea quæ Beatus ille vir virtutibus emicans gessit in vita; & miracula, [S. Fetrum canonizans] quæ Deus per ipsum post ipsius obitum operatus est, collecta sunt fideliter & redacta in scriptum, quod multorum testimonio commendatum reddimus comprobatum; Cum de his per magnas & honestas personas, ut decebat fieri, simus redditi certiores, supradictæ, petitioni nobis, quamquam immeritis, in Sede Apostolica residentibus, item ad Romanam Ecclesiam destinatæ præbentes assensum; non tam pro supradicti Ordinis reverentia, cui libenter acquiescere disposuimus in omnibus piis & justis postulationibus; quam pro gloria Domini dilatanda; jam dictum memorabilem virum, de communi Fratrum meorum consilio, canonizavimus, & canonizatum universæ Ecclesiȩ Dei per scripta Sedis Apostolicæ nuntiamus. [indulget ut festis translationis celebretur.] Statuentes ut in universis ecclesiis seu monasteriis vestris, ipsius gloriosi Sancti, videlicet Petri quondam Tarentasiensis Archiepiscopi, veneranda memoria singulis annis, tertio I dus Septembris, quo gloriosum corpus ejus fuit de sepulchro cum pia devotione levatum, solenniter celebretur. Datum Romæ apud Sanctum Petrum Sexto Idus Maji. Pontificatus nostri anno ptimo, Incarnationis vero Dominicæ Anno millesimo centesimo nonagesimo primo.

em>In eumdem modum, paucis immutatis vel additis, scriptum est Abbati & conventui Bellæ vallis, similiter & universis Abbatibus Ord. Cisterc.

Cælestinus Episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis Abbati & Conventui Bellæ-vallis salutē & Apostolicam benedictionē. Divinæ laudis gloriam circa sacratissimam Sanctorum memoriam universis mortalibus admirandam &c. Sicut supra usq; statuentes ut in vestro & in universis vestri Ordinis monasteriis ipsius gloriosi, Sancti videlicet Petri, quondā Tarentasiensis Archiepiscopi venerāda memoria singulis annis tertio Idus Septembris, quo gloriosū corpus ejus fuit de sepulchro cum pia devotione levatū, solenniter celebretur. Ahæc cum divina misericordia vobis tantam concesserit gratiam, [idem altera Balla confirmatur.] ut jam dictum pretiosum corpus in vestro monasterio requiescat; Universitatem vestrā attente monemus & propēsius exhortamur, ut ad ipsius pretiosi Sancti memoriā solēniter celebrandam usque adeo unanimiter intendatis, quod omnipotens Dominus in vestris actibus honoretur, & ex illius imitatione vobis æterni præmii cumulus augeatur, Ita quod auctore Domino manifeste possit agnosci, qualiter succus illius sanctæ radicis atque doctrina in ramorum fructibus maneat & servetur. Datum Romæ apud Sanctum Petrum, sexto Idus Maji. Pontificatus nostri anno primo.

DE BEATO AMATO SALVDECII IN AGRO ITALIÆ ARIMINENSI.

CIRCA AN. MCC.

[Praefatio]

Amatus, Patronus Salodecii in Italia (S.)

D. P.

Saludecium oppidum est agri Ariminensis, intra montis Apennini radices ad XV millia passuum distans, Saludez vulgo dictum. Quo in loco S. Amatus vixit & obiit, locique Tutelaris habetur, [Vita incendio amissa] relatus a Ferrario ni Catalogo generali his verbis: Saludecii in Æmilia S. Amati Confessoris. Vitam ejus credebant, qui vivebant initio seculi XV, seniores loci, ibidem olim scriptam extitisse, una cum ejus miraculis, sed conflagrante sacristia (cujus incendi: annus non proditur) cum aliis scripturis fuisse exustam. Seculo certe jam dicto finiente testatur illius ecclesiæ Archipresbyter Iacobus Antonius Modesti, flammarum vestigia conspici potuisse in trabibus tectoque majoris capellæ, etiam tunc semiustis: additque Mag. Sebastianum em>Sericum (cui amita sua D. Bartholomæ Modesti, sui quondam patris Mag. Sebastiani soror, [ex majorum relatu relastauratur ante annum 1518,] juncta matrimonio fuerat) eamdem ex traditione & seniorum relatu renovandam suscepisse, in gratiam Magistri Francisci Modesti, sui item patrui, cui propositum fuerat eamdem vitam versu Heroico reddere. Hac autem ex causa factum videtur, quod cum auctor jußisset transcribi reponendam in arca ipsius sancti corporis, moras nectente Poëta illo aut etiam morte prævento, ipsum Serici autographum hæsit inter Francisci schedas jam inde ab anno MDXVIII, quo ipsi illud missum erat, usque ad MDXCVIII, quo idem reperit prædictus utriusque nepos Iacobus Antonius dedicatum Episcopo Ariminensi Simoni Bonadies Hic autem anno MDXI factus Episcopus obierat ipso anno MDXVIII IV Idus Ianuarii uti scribit Vghellus: & veresimile est aliquanto prius Vitam scriptam, quam Venetias ad predictum Mag. Franciscum transcribenda mitteretur, uti habet addita ad calcem Epistola, data V Idus Iunii, anni ejusdem. Inventam porro Italice mox reddidit ipse Iacobus Antonius, [& Italice versa editur an. 1599.] & sequenti anno MDXCIX imprimendam curavit Arimini: ubi rursum prælo subjecta fuit anno MDCX, unde eam habemus. Sed longe pluris facimus ipsius latinæ Vitæ fidelißimum & antiquum exemplar anno MDCLX accepisse ab Ariminensis Collegii nostri Rectore Francio Via. Fuit enim auctor, em>uti ex stylo apparet, revera qualem suus nepos laudat, vir magni judicii, [Latina ex autographo datur.] singularis doctrinæ & exemplaris vitæ: cujus scriptum si nactus fuisset Ferrarius, qui ex Italica dumtaxat vita elogium huic Beato texuit, invenisset haud obscuram ejus quo hic vixit temporis demonstrationem, quam Italicus interpres velut minus necessariam neglexit. Per maximam enim verosimilitudinem probat auctor noster, beati viri exitum circa annum MCC accidisse. Quæ porro ad cultum antiquum & hodiernum explicandum attinent, tam clare in Vita explicantur omnia, ut pluribus de eo præfari non sit opus.

[Vita]

Amatus, Patronus Salodecii in Italia (S.)

A SEBAST. SERICO EX MS.

EPISTOLA DEDICATORIA
Sebastianus Sericus Saludeciensis Reverendo in Christo Patri. Domino Simoni Bonadies, Episcopo Ariminensi S. D.

[1] [Cur hanc es Vitam offerat prius] Singularis tua, præstantissime Pater, in omnes humanitas, amorque in patriam nostram præcipuus, quotidie adigunt me, ut, si quod meæ in te benevolentiæ argumentum vigiliis laboribusque meis edere possim, nihil prætermittam. Sed diu multumque dubitanti, quonam demum scriptorum genere mihi præstantiam tuam liceret demereri; obtulit sese Beati Amati historia, quam post reditum nostrum in patriam crassiore stylo de industria nuper composui: Sanctorum siquidem res gestæ simplici potius quadam veritate, quam verborum fastu ac lenocinio exornantur. Rem igitur magis gratam me tibi facturum existimavi, quam siquod profanum carmē aut Xenophontis Paralipomenon (quod adolescens exercendi ingenii causa e Græco in Latinum converti) nomini tuo dicassem. [quam xenophontis Paralipomena olim a se Latinitati donata.] Tametsi eloquentissimi viri rerum Græcarum, quas Thucydides Atheniensis morte præventus omisit, historia adeo varia multiplexque reperiatur, ut facundissimum quemque interpretem possit exercere. Nam cum sanctissimos mores tuos, antiquamque in primitiva, ut ita dixerim, Ecclesia Episcoporum vivendi normam, nescio quo fato extinctam, in te uno nostris temporibus in lucem revocatam considero; at his quæ a vitæ tuæ institutis minime abhorrent, veluti epulis delicatiori stomacho magis convenientibus auspicandum duxi; ut eis tamquam domesticis invitatus, ad cetera fortassis, & ea quidem ab ingenio tuo, omni doctrina atque eruditione ornatissimo, non aliena, promptiore animo possis accedere. Accipe igitur, præstantissime Pater, munusculum hoc, sempiternum meæ in te observantiæ, tuæque in patriam meam benevolentiæ testimonium: incipiatque B. Amari Vita sub clarissimo nomine tuo, tam nostri temporis hominibus, quam deinceps posteris innotescere. Vale, Saludeciensesque ruos, qua solitus es, humanitate prosequere.

PROLOGUS.

[2] [Rerū præteritarum memoriæ incertior primum.] Cum litterarum usus inter mortales nondum esset repertus, memoria rerum gestarum, ad bene beateque vivendum maxime necessaria, non facile servabatur. Quippe qui ceteris longioris ætatis beneficio anteirent, partim quæ ipsi juniores ab aliis ejusdem fortunæ hominibus acceperant, partim quæ ipsimet vidissent, posteris commemorabant. Hinc fiebat ut unusquisque nimio eatum affectu aut his quæ acciderant multa & quidem falsa adderent, aut (ut plerumque hominum sunt ingenia) [majorum facta] tamquam ab eorum studiis abhorrentia, pro incertis audientibus exponerent. Sed postquam humano generi præclarum munus litterarum divinitus traditum est; cœperunt homines, quas sibi majores recensuissent res gestas litterarum monumentis fidelius demandare, Nam quæ diuturniora futura sunt multisque seculis duratura, [per inventas publico bono litteras certior haberi cœpit,] selectiori studio majorique industria confici solent, eo maxime quod sincerum posteritatis sunt judicium subitura. Cumque viderentur qui facta aliorum copiose scriberent, non mediocrem gloriam consecuti, scriptorum ingens copia emanavit. Alii siquidem Regum aut populorum cum domi tum foris præclara facinora scribere adorsi, non modo eos quorum facta dictis executi sunt; verum etiam dicendi copia atque orationis venustate seipsos immortales effecerunt. [& Regum ac Philosophorum Vitæ scribi:] Fuere nonnulli qui vitam & mores Philosophorum, potius quam res bellicas, complecti maluerunt; rati se eo scribendi genere, quod totum ad vitæ institutionem pertineret, communi utilitati posse magis consulere: idque non injuria. Excitantur enim homines, nati ad virtutem capessendam, præstantissimorum virorum exemplis: nemoque est, nisi vitiis perditus, qui dum aliquod recte factum legit, aut præclare gesta alicujus audit, non laudet, non extollat, non admiretur, denique sibi pro viribus imitanda non proponat: unde Marcus Tullius Cicero, historiam vitæ magistram non immerito appellat.

[3] [quæ ut multum ad mores formandos prosint,] Verum is mihi demum hoc scribendi negotio recte uti videtur, qui Sanctorum Dei vitam & mores illustrare conatur. Regum enim & gentium multæ & præclarissimæ res gestæ a scriptoribus memorantur; sed nonnullorum inspicere est ebrietates, aliquorum monstruosas libidines, inauditam multorum feritatem; ita ut si optima eorum instituta imitari cupias, multitudine vitiorum gravissime offendaris: solent siquidem Regum magnas virtutes maxima vitia plerumque comitari. Quid de Philosophorum vita & moribus dicam, quos tantopere suspicit & admiratur antiquitas? Illi etenim, ut populorum & multitudinis imperitæ laudationes ineptas & plausus aucuparentur, divitias, quibus aliquando abundarunt, velut earum contemptores, inutiliter contempserunt: sicut Crates ille Thebanus, homo quondam ditissimus, cum ad philosophandum Athenas pergeret, magnum auri pondus abjecit, inquiens, se non posse & virtutes & divitias simul possidere. Alius cum Ephesi quosdam ditissimos juvenes, ejus sapientiæ sectatores, ut coram populo in contemptum divitiarum pretiosissimas gemmas frangerent, impulisset; inanis gloriæ & vanissimæ jactantiæ ab Joanne Euangelista merito fuit reprehensus; deinde cum divina ope in pristinum statum fractas gemmas Apostolus Dei redegisset, ingenti miraculo motus, relictis gentilium præstigiis veram summi omnium Conditoris religionem amplexus est.

[4] [magis tamen Vitæ Sanctorū.] At Sancti Dei, non projectis ob inanem gloriam divitiis, sed illis pauperibus erogatis; non suffarcinati auro (ut Hieronymi verbis utar) Christum pauperem secuti, per fidem, ut Paulus inquit, vicerunt regna, adepti sunt repromissiones, obturaverunt ora leonum, extinxerunt impetum ignis, effugerunt aciem gladii, convaluerunt de infirmitate, fortes facti sunt in bello, castra verterunt exterorum: & cum per omnia manserint incorrupti, nobis iter ad illam æternitatis sedem, quam Dominus noster diligentibus se præparavit, aperuerunt. [Heb. 11, 33] Quidnam igitur humano generi melius, quid utilius dici aut excogitari potest? quid etiam memoratis dignius mandari litteris? quid, quod magis posteritati consulat, habemus, quam Sanctorum doctrinam, institutionem, persecutiones & miracula?

[5] [Id quidem in S. Amato difficile,] Igitur operæ pretium me facturum existimavi, vitam B. Amati, qui jam multorum annorum miraculis refulget, pro viribus recensere. Nam cum sanctissimum illius corpus apud nos in D. Blasii ecclesia, pro loci facultate, summa veneratione custodiatur; indignum prope fuit usque ad nostram ætatem inventum fuisse neminem, qui sanctissimi viri memoriam litteris, vel saltem rudibus, illustraret: præsertim cum ejus meritis atque apud Deum intercessione, patriam nostram multa evasisse pericula pro certo habeatur: tametsi parentum ævo ipsius vitæ historiam litteris mandatam, ut pleraque alia ecclesiæ nostræ, incendio absumptam multi asserant. Scio rem me aggressum perdifficilem ac multorum reprehensionibus obnoxiam, quia nihil certi adsit quod sequi valeam. Nam cum exploratum sit prope annum trecentesimum abiisse, [perditis incendio monumentis,] ex quo B. Amatus in humanis fuisse comperiatur, nullaque extent de ipso monumenta, dicet aliquis, Quis tam levis futurus qui aliquid de viro illo, licet sanctissimo, homini nostræ ætatis asserenti credendum fore arbitretur? Is si animo volutet quæ a principio præfati sumus, & quonam pacto memoria rerum gestarum, in primo vitæ mortalium exordio, [non tamen omnino negligendum.] per quamdam successionem servata est, velut per hominum manus ad posteros demandata; profecto laborem nostrum non improbabit, qui a majoribus nostris accepta, & nobis pueris sæpius memorata, de sanctissimo viro, litteris mandare studemus: ad quod accensi sumus, quia ejus suffragium nobis in laboribus nostris maximisque periculis non defuisse sæpenumero experti sumus. [Eccl, 39, 13] Sacris deinde litteris traditum est, Non recedet memoria justi, & nomen ejus requirerur a generatione in generationem. Sed jam ad institutum nostrum accedamus.

Titulos Capitum, quibus distinguebatur hæc Vita,
dum eam nos more nostro partimur, hic descriptos accipe.

Caput I. Ex qua patria B. Amatus ortus fuisse perhibetur.
II De tempore vitæ ipsius B. Amati & quibus annis natus dicatur.
III Quibus parentibus & ex qua familia natus dicatur.
IV De domicilio & victu & cultu corporis ipsius.
V De ludibrio quod perpessus est partim a suis, partim ab alienis.
VI De persecutione ejus & infamia illi falso irrogata.
VII De nonnullis aliis ejus miraculis & signis sanctitatem ipsius manifestam facientibus.
VIII De ejus itineribus & peregrinationibus, deque eorum causa.
IX De statura ejus.
X De morte & sepultura ejus.
XI De miraculis quæ post ejus mortem apparuerunt.
XII De translatione corporis ipsius in templum D. Blasii ubi in ejus honore sacellum extructum est.
XIII De variis ejus miraculis, diversis temporibus celebratis, prout a majoribus relata fuere.
XIV De nonnullis miraculis, quæ nostra ætate & memoria fuere.

CAPUT I.
B. Amati patria, genus, vitæ rigor: contemptus
tolerantia, & innocentia.

[6] Saludeciensem natione fuisse B. Amatum, inter omnes, [Saludecii situs] quos unquam de ipso audivi loquentes, satis constat. Est enim Saludecium oppidum in Flaminia provincia in collibus, inter Crustronium & Isaurum fluvios situm, a mari supero passuum circiter quinque millia distans, saluberrimo cælo atque satis ubere solo præditum, a salute Decii ut quidam nostri temporis Vates non ignobilis (cujus nomen ideo subticio, ne meis nimium videar favere, cum propediem ætas nostra miris illum sit laudibus prosecutura) suo carmine elegantissimo expressit, derivatum. Nam cum Publius Decius Consul adversus Umbros & Samnites bellum gereret, [& nomenclatura,] in quo patris vestigia secutus demum se pro patria devovit; ad id loci cum parte copiarum delatus, ab impetu Cisalpinorum Gallorum, qui Umbris & Hetruscis auxilio venerant, se atque exercitum incolumem servavit. Sunt etiam qui dicant, a Decio Bruto, ibi diutius contra Antonianos satellites defenso, nomen inditum fuisse: qui cum Marcum Antonium, patriæ hostem judicatum, jussu Senatus insequeretur; a legionibus suis derelictus, tandem in hostium potestatem devenit, jussuque Antonii a Capeno Sequano fuit interemptus. Alii asserunt universam eam regionem olim fuisse saltus & pascua familiæ Deciorum, inde Saludecium, quasi Saltus-Decii dictum. Mihi in tam variis hominum de hac re sententiis libet affirmare, a Deciis omnino oppidum fuisse nominatum, sive quia domestica illius familiæ ibi fuerint monumenta, sive quocumque alio modo acciderit ut ab eis nomen ejusmodi fuerit sortitum. Illud vero præ ceteris observari, quod in Saludeciensi agro, & præsertim in campestribus locis, plures Deciorum repertas imagines, ex diverso ære conflatas, inspexi. Sed de hac re pluribus fortasse quam necesse fuit. Itaque ad B. A mati vitam explicandam revertamur, & primum quibus temporibus vixerit enarremus.

[7] Anno salutis nostræ ducentesimo supra millesimum in humanis B. Amatum fuisse, [Ibi circa an. 1200 natus A. matus] conjectare libet: certi siquidem quod sequi valeam nihil habeo; præterquam quod adhuc puer Joannem Jacobi Augustini, avum meum maternum, sæpius memorantem audivi, quod ipsi in eadem ætate existenti (centesimum enim quartum complevit annum) Sanctes Ferri, avus ejus, vir annosissimus, narravit, habuisse aviam maternam senio confectam, quæ diceret se adolescentulam matrem habuisse, cujus avia viderat B. Amatum, eo tempore quo Saludecium oppidum in monte, ubi nunc ecclesia D. Blasii vetustissima inspicitur, situm erat; multaque referebat ipsius viventis miracula, & mira quæ post mortem ejus apparuerunt signa. Quod autem ibi oppidum conditum aliquando fuerit, titulus in primis ecclesiæ, in hanc nostram præsentem translatus, satis docet, & vicus juxta montem illum positus, qui adhuc vulgo suburbium vetus nuncupatur. Itaque si Sanctis Ferri longissimam ætatem, deinde aviæ ipsius, simul cum matris, cujus avia B. Amati vixit temporibus, annos connumeres; postmodum avi mei senectutem, nostra ætate pene incredibilem, contempleris; annum fere trecentesimum, quo vir sanctissimus onera carnis deposuit, abiisse reperies. In hancque sententiam facilius trahor, quod quædam tabellionum documenta, supra ducentesimum annum reperta, & a me lecta, agrorum Xenodochii B. Amati, dum in eis latera citantur, apertissimam faciunt mentionem: ex quibus beatissimi viri memoria tunc temporis apparet fuisse inveterata.

[8] Honestissimis parentibus pro oppidi fortuna ortum fuisse, [parentibus honestis,] satis constat. Audivi quosdam asserere ex Marchinorum, alios ex Ronchorum familia natum: sed illud mihi, ut pleraque alia, semper incertum fuit. Verum inter omnes, a quibus beatissimi viri memoriam accepimus, convenit, parentes habuisse in hoc oppido primarios, qui ceteris opibus non inferiores fuere. Patris nomen haud mihi exploratum est: matri Sanctæ, deinde diminuto vocabulo, ut moris est in his regionibus, Sanctucciæ nomen fuisse, perhibent quidam. Fratrem habuit natu grandiorem, Hieronymum vocitatum: is cerdo fuit: sororem vero, Claram nomine, quæ vitæ sanctimonia fratrem imitata perpetuam Deo vovit virginitatem. Is puer amisso patre, sub matris, [quibus in pueritia orbatus] mox fratris tutela & cura permansit. Frater uxorem, satis pro loci facultate opulentam acceperat. Ea secum sororem parvulam ad Hieronymum maritum traduxit, eo siquidem animo, ut B. Amato, cum ad legitimam ætatem ambo pervenissent, uxorem adjungeret.

[9] [paratas sibi a fratris uxore nuptias aversatur:] Sed is adolescens effectus animum alio adjecerat: quippe orationibus & crebris jejuniis intentus, calcatis hujus mundi illecebris, totum se religioni tradidit; ut de eo quod Sapientiæ XXXIX Capite scriptum est dici possit, Justus cor suum tradidit ad vigilandum diluculo, ad Dominum qui fecit illum, & in conspectu Altissimi deprecabitur: aperiet os suum in oratione, & pro delictis suis deprecabitur. Hinc factum est ut cum nuptias sororis aversantem fratris uxor animadverteret, B. Amatum implacabili odio persequeretur, eumque in dies (ut sunt mulierum ingenia) apud Hieronymum maritum inertiæ ac socordiæ accusaret. [ideoque ab iisdiscedēs,] Nec Hieronymi mores sanctissimo viro satis placebant, qui æternæ salutis immemor, opibus congregandis tantummodo studebat. Morum siquidem similitudo amicitiam, dissimilitudo odium plerumque parere consuevit. Itaque quo liberius Deo serviret, simul odio domestico cederet, a fratre secessit.

[10] Divisis cum fratre opibus paternis, domicilium, quod postmodum xenodochium B. Amati seu Hospitale dictum est, sibi constituit. Sunt qui dicunt paternam fuisse domum, quæ sibi in divisione hereditatis obtigit. [austeram & laboriosam vitam orditur:] Alii tradunt post reditum ex Galicia ultimum (nam quater ad D. Jacobi Apostoli ædem profectus est) domunculam illum ædificasse penes Orcearium montem, quo magis pauperibus excipiendis esset exposita, in frequentissima via sitam. Ibi igitur adhuc juvenis & in viridi ætate constitutus, victum opera locando quæritans, quod ex agris percipiebat id totum quotidie pauperibus clam erogabat: cum interim maximis jejuniis & crebris vigiliis corpus maceraret affligeretque. Nam inter cetera carnibus perpetuo abstinuisse memoratur, oleribus fere & herbarum radicibus vesci semper solitus. Quin etiam ut carnis incendia extingueret, averteretque libidinis stimulos, flagello ferreo, quod adhuc in ejus arca inspicitur, hora quasi tertia, qua Dominus noster Jesus Christus pro nostra omniumque salute a Judæis atrocissime verberatus est, seipsum cedebat, memoriam Dominicæ passionis, ut animo, [victu ac vestitu rudi contentus] ita corpore secum gerens. Semel in die, toto fere vitæ ejus tempore, & id post horam nonam, cibum sumere consuevit. Cultu corporis asperiore intrinsecus, quo magis quid animo versaretur homines lateret, usus est, interiore quidem tunica cilicio intertexta, intrinseca vero ex parte viliori, quo monasticæ professionis religiosissimi viri utuntur, & ea usque ad talos deducta induebatur. Superna erat vestimentum, utrimque a dextris & sinistris apertum, quod pallii vicem gerens, tunicam exteriorem ad pedes usque tegebat.

[11] Cum igitur B. Amatus, juxta illud documentum Apostoli, [& pro fatuo habitus.] exhibuisset corpus suum, hostiam viventem, sanctam, Deo placentem, rationabile obsequium suum; & nollet conformari huic seculo; ab ejus amatoribus ludibrio haberi cœpit, ita ut fere ab omnibus fatuus existimaretur. [Rom. 12, 1] Quos enim mundus odit eos pariter negligit & ridiculos facit, divina attestante scriptura, dum de Sanctis Dei in alia vita existentibus loquitur: Hi sunt quos in derisum habuimus aliquando, & quorum vitam insaniam reputavimus. [Sap. 5, 3] Auxerat hanc populi opinionem fratris quotidianus sermo, nec non uxoris ipsius procax lingua, de sancto viro adhuc juvene obloquentium. Ea siquidem (ut leve est muliebre ingenium, & ad deridendum maxime proclive) inter cetera ludibria quæ quotidie in ipsum meditabatur, Pissentunega vocitare illum consuevit, ex longiore vestimento, quo usum fuisse diximus, novam derisionem commenta. Inde ceteri mulierem imitati, multos annos nullo alio nomine sanctū virum nuncupaverunt. At ille, qui ab ineunte ætate D. N. Jesum Christum induerat, ineptæ multitudinis derisiones incredibili patientia tolerabat, ita ut plerique a principio valde mirarentur & obstupescerent; sed postmodum, cum maledictis & derisionibus hominum nihil moveretur, stupori atque insipientiæ adscriberent. Mansit itaque aliquot annos cum hac vulgi opinione, jejuniis & orationibus serviens Deo die ac nocte.

CAPUT II.
Sanctitas & innocentia B. Amati cælitus declarata: peregrinatio, obitus.

[12] Sed diutius viri sanctitas latere non potuit, nec passus est Deus optimus maximusque servum suum a stolidissimis hominibus longiori tempore contemni: [Sanctitas ejus revelatur] sed exaltavit illum (sicut in Sapientiæ libro scriptum est) apud proximos suos, & nomine æterno hereditavit illum Dominus Deus noster. [Sap. 15, 6] Nam cum forte quodam die cum plerisque agrum coleret (solitus siquidem erat, ut supra dixi, operam locare, unde sibi victum compararet, erogatis fructibus, quos ex paternis agris percipiebat, Christi pauperibus) sumpsissetque cibum hora nona, ut consueverat; ad Deo gratias agendum seorsim ab aliis profectus est. Ibi cum diutius præter solitum moraretur, agri Dominus filium suum, adhuc in tenera ætate constitutum, misit, ut quidnam rerum Sanctus Dei ageret intueretur. Is postquam ad locum accessit, silvulam illam, [celesti superorantem lumine,] ubi B. Amatus orationi vacabat, ingenti splendore circumfusam aspexit, nec non elatum in sublime a terra orantem animadvertit. Quem vir Dei cum vidisset rei novitate obstupentem, paratumque ad ceteros cursum arripere, ut visionem illam patefaceret; blando sermone ab incepto revocavit, [& Angelico cantu:] rogans atque obtestans ut nemini diceret, multo quippe majora esse quæ Deus diligentibus præparasset. Cumque ista loqueretur, auditus est ab adolescente suavissimus Angelorum cantus, laudantium ac benedicentium Deum. Tunc ambo ad agriculturæ opus reversi sunt. Dissimulavit tunc adolescens, ut Sancto Dei gratificaretur, quod conspexerat. Sed paulo post parentibus suis quæ viderat ipse clam exposuit: qui & ipsi, ut sunt hominum mores & ingenia, multis rem istam disseminarunt.

[13] Postquam illa vulgi opinio de sancti viri insipientia mentibus hominum paulatim excessit, divina quidem, cujus nutu cuncta reguntur, disponente providentia, & jam fere omnibus sanctitas ejus erat manifesta; ecce humana pravitas aliud invenit, quo viri Dei sanctissimum nomen aliquo modo macularetur. Nam cum soror ipsius, Clara nomine, [ejusdem adducti in suspicionem stupri cum sorore ] religiosissima mulier & ipsa expectans regnum Dei, fraternam domum quotidie frequentaret, exorta est suspicio ne cum fratre male versaretur: deinde rumor ingens excitatus, quem auxerat Hieronymus frater, & uxoris ejus procacissima lingua. Prosequebantur enim implacabili odio, ut supra diximus, ab initio B. Amatum, paulo post & sororem, fratris vestigia eam sequi cernentes: quos secuti populares fere omnes & vicini, ex diuturna commoratione suspicati, rem pro certo affirmabant. Nec defuerunt delatores, qui Sanctum Dei ad oppidi Præfectum deferrent, falsoque incestus eos accusarent. Nec mirum: inquit enim Apostolus ad Timotheum, Omnes qui volunt pie vivere in Christo Jesu persecutionem patiuntur. [2 Tim. 3, 12]

[14] Præfectus igitur hac iniqua accusatione ad se delata, publicum nuntium, [& ad Præfectum delati innocentia] ad citandum Sanctum Dei, propere misit. Sed in fraude circumvenientium affuit illi Deus, & honestum fecit illum, & mendaces (sicut scriptum est Sapientiæ Capite X) ostendit qui maculaverunt eum, & dedit illi claritatem æternam Dominus Deus noster. Nam cum nuntius domum pervenisset; forte B. Amatus, nescio quo profectus, domum reversus est. Cum interim nuntius domi operiebatur, erat fere hora tertia, & sol radios ex quadam fenestra per opaca domus [transmittens] trabis speciem efficiebat, [eique] suberat discus, super quem vir Dei pallium ponere solitus fuerat: quod tunc, de nuntio nihil cogitans, vir Dei cum apposuisset, [probatur pallio ad solis radium appenso.] remansit in sublime radiis solaribus detentum. Cujus rei miraculo motus nuntius, ad Præfectum propere rediit; rem omnem, uti gesta fuerat, exponit. Interim delata re Sancto Dei quod ad Præfectum accerseretur; memor præcepti Principis Apostolorum, quod est, subjecti estote omni humanæ creaturæ propter Deum, sive Regi quasi præcellenti, sive Ducibus tamquam ab eo missis ad vindictam male factorum, laudem vero bonorum; nulla inter posita mora ad Præfectum accedit, quidnam ab se vellet petiturus. [2 Pet. 2, 13] Præfectus ubi eum vidit, jam paulo ante de miraculo per nuntium certior factus, eum benigne allocutus, fingens se in aliud tempus quod quæreret differre, a se dimisit.

[15] Et jam certissima de hominis sanctitate opinio penes universum populum aderat, augebaturque indies variis ac certissimis argumentis: qui enim cum eo versabatur, nihil nisi sanctum, nihil nisi quod cælestia saperet ab ejus ore hauriebat, illud quod in Psalmo legitur secutus, Docebo iniquos vias tuas & impii ad te convertentur. [Ps. 50, 15] Forte die quadam Dominica, in diluculo, redeunti ab oratione, cui quotidie absque ulla interpellatione incumbebat, factus est illi obviam adolescens: a quo salutatus cum consedisset, ipsum interrogavit, quonam gentium tenderet; iretne ad agendas gratias Deo, juxta illud, Adorabo ad templum sanctum tuum in timore tuo; [Ostendit diei Dominicæ avarum contemptorem] fassus est ingenue adolescens errorem suum, se missum a patre ad agrum inspiciendum ne a pecoribus devastaretur: Cui Sanctus Dei respondens, Inspice, inquit, a sinistra deorsum in subjectam vallem; videsne illos deambulantes, agrosque illos ambientes. [Ps. 5, 8] Tum ille unum tantum se videre, ait; eratque oppidanus satis dives, qui avaritia inductus, quamprimum domo exibat campos visere solebat, Dominici illius præcepti immemor, Primum quærite regnum Dei. [Mat. 6, 33] Tum B. Amatus, Ascende, ait, paulisper, ascende humeros meos, ut quam magna sit Dei in impios justitia inspicias. [a dæmone fœde circumduci per agros suos:] Cumque in sublime elatus esset adolescens, exanimatus clamare cœpit, & rogare & obtestari ut se deponeret, se non posse turpissimæ belluæ aspectum sustinere. Videbat siquidem alatam belluam, funiculo naribus avari illius alligato, per universos agri angulos eum trahere. Itaque depositum confestim humi adolescentem, valde perterritum, hortari cœpit, bono ut esset animo in Deo confidens: illum esse humani generis hostem, qui aversos a Dei caritate ad terrena homines, in sua potestate, divina id permittente justitia, vinctos duceret: iret ipse, & singulis diebus, sin minus saltem diebus festis Deo dicatis, antequam ad alia diverteret negotia, Deo optimo preces porrigeret: ipsum eo die quo id fecisset a diabolicis insidiis & malorum dæmonum invidia tutissimum fore. Itaque indies majora miracula & prodigia edebantur.

[16] Cum arimino domum rediret, pervenissetque ad Crustumium torrentem, [torrentem periculose exundantē] (est enim Crustumium torrens, vulgares Concham appellant, labens ex Apenino per Feretri-montem, in Adriaticum mare decurrens: qui quo magis ad planitiem accedit eo latiori alveo defertur, montanis imbribus adeo excrescens, ut transeuntes plerumque inundatio aquarum de improviso opprimat: multique nostra memoria in medio alveo deprehēsi, aquarum vorticihus absorpti fuere) eo cum vir Dei pervenisset, undique aquis circumventus, confestim ad auxilium divinum confugit. [strato super eum pallio transit:] Nam signo salutiferæ Crucis sibi facto, pallium super aquas extendit: mox genibus flexis in eo procumbens, ad alteram ripam incolumis evasit, ita ut aquis ne pallium quidem aspersum esset. Aderat accolarum ingens multitudo, qui ad ripas ad spectandum inundationes propius accedere soliti, primo timore imminentis periculi perculsi, paulo post ingenti miraculo obstupuere, & infinitimis rem istam, uti gesta fuerat, divulgarunt.

[17] Item dum quadam die rapas sereret, revocatus domum propter pauperum Christi adventum, [rapas ipso quo severat die legi jubet.] quos excipere hospitio solebat; cum quæreret quid eis in cibum præbere posset, sorori ut in hortum ad legenda olera pergeret jussit. Soror ei nihil aliud in hortulo esse quam rapas, quas ipse eodem die severat, respondit. Cui Sanctus Dei, Potens est, inquit, Deus, qui populum suum Israelem annos quadraginta in deserto manna, id est, cælesti cibo pavit, & aquam ex durissimo silice turbæ sitienti eduxit; rapas eodem temporis momento satas producere: iret, & quidquid summi Dei nutu inveniret, secum afferret. Illa confestim rediens, rapas eximiæ magnitudinis, in horto, ubi paulo ante vir Dei severat, repertas, attulit. Qua ex re hospites & advenæ illi, non mediocriter excitati, miraculum illud divulgarunt.

[18] Disseminata per universam regionem viri Dei sanctitate, primo admirationi, [a S. Iacobo quartum redux] postmodum magno honori cunctis haberi cœpit: inde crebris hominum visitationibus quotidie agitabatur. Confluebant ad ipsum non populares modo, sed ex locis finitimis ingens multitudo. Itaque sanctorum Patrum vestigia secutus, qui ad vitandos ambitionis stimulos in magnas solitudines secesserunt, longis itineribus in remotissimas regiones profectus est, & præsertim ad D. Jacobi Apostoli sedem quater perrexit. Cumque jam quinto esset iturus, e medio itinere ab Angelo revocatum domum ferunt rediisse. Sunt qui dicunt, [hospitale fundat:] ut supra diximus, post ultimam peregrinationem hospitium Christi pauperibus apud Ocearium montem, juxta viam publicam, ubi agilum habuit paternum, exædificasse, quod adhuc auctoris nomen servat, Hospitale B. Amati nominatum; & nostra ætate divitiis, pro loci facultate, satis auctum, ad excipiendos pauperes expositum est.

[19] Grandi potius statura quam mediocri fuisse, ex ejus corporis inspectione licet nobis intueri. Vultu oblongo & facie protensa mansuetudinem & quamdam humilitatem præ se ferenti, venerando ac verendo aspectu, ut a natura ad probitatem compositus videretur. Anno ætatis suæ sexagesimo fere sexto, [& circa æt. an. 66 moritur.] ut ex factura totius corporis atque ex canicie inspicitur, e vita decessit, testamento, quo pauperes Christi heredes instituit, condito: sepultusque est in æde D. Blasii vetustissima, sub fornice, post altare quod primum ingredientibus templum occurrit: seu quia id sepulcrum avitum fuit, aut quia tunc homines, certissimam sanctitatis ipsius opinionem habentes, locum illum sepulturæ, ut augustiorem, delegerunt.

CAPUT III.
B. Amati miracula post mortem.

[20] Sepultus annos quatuor ibi permansit, cum interim multi ad ejus sepulcrum accedentes, [& post annos 4 retectum corpus miraculis illustratur:] a variis languoribus, & iisdem gravissimis, sanarentur. Soror, quam diximus, fraterna secuta vestigia, quæ Deo perpetuam virginitatem voverat, cursu vitæ functa, sepelienda in fratris monumento destinatur. Detegitur sepulcrum ut illud cadaver inferatur: quo aperto universum templum fragrantissimo odore repletum est. Inde B. Amati corpus cunctis accedentibus inspiciendum apparuit. Sunt qui dicant, & pro certo a majoribus meis accepi, nullo id procurante, campanas, quæ prope templum erant, diutius inosonuisse. Universis præ miraculo stupentibus, ex universa regione ingens fit concursus: multique ægri, sanctissimi corporis ractu, confestim sanati sunt. Præfecti Ariminensium, auditis ingentibus miraculis, continuo nuntios mittunt, jubentes corpus illud Ariminum deferri, nec satis tuto poterant per Saludecienses tunc prohiberi. [pro quo missi Arimino legati cum ipsum non possent,] Cum igitur summa devotione corpus in arca conditum, super vehiculum, uti commodius a jumentis traheretur, esset impositum; confestim jumenta, cum Ariminum ducerentur, in transversum ire cœperunt; nec ullo pacto, ut eo tenderent, stimulis aut verberibus poterant compelli: unde nuntii, religione moti ab incepto destiterunt.

[21] Audivi quoque (quod an verum sit, affirmare non ausim: potens est tamen summus Opifex per servos suos multo majora edere miracula, juxta illud Propheticum, Nimis honorati sunt amici tui, Deus, nimis confortatus est principatus eorum) quod cum totum corpus Ariminum se transferre non posse cernerent, [saltem pollicem se cum ferunt,] pollicem dexteræ manus abscissum secum asportarunt: cumque Ariminum pervenissent, remque ut gesta fuerat exponerent, pollicem tantum secum tulisse dixerunt, ne civitas Ariminensis sanctissimi viri reliquiis prorsus careret: cumque ad eum ostendendum se accingerent, diu in loculis quæsitum, [sed frustra,] nusquam repertum fuisse. [Ps. 138. 17] Cunctis præ miraculo stupentibus, ad visendum sanctissimum corpus nuntii publice sunt missi, qui digitum ad propriam manum reversum invenerunt, ut abscissi pollicis ne vestigium quidem appareret. Hæc nobis adolescentibus a plerisque senioribus & iisdem prudentissimis memorata, atque pro certo recensita fuere: additumque annos fere centum abiisse, quibus sacrarium ecclesiæ nostræ incendio conflagravit: quo factum est ut historia sanctissimi viri, sicut multa alia, absumpta fuerit.

[22] [proprium ei sacellum conditur] Condito paulo post in hoc colle Saludeciensi oppido, quod antea ubi nunc D. Blasii vetustissima ædes visitur situm fuerat, titulo quoque ecclesiæ in hanc præsentem nostram pariter translato; sacellum peculiare in medio templo exædificatum est, eique dicatum, ubi summa cum veneratione corpus conditum adhuc conspicitur. Adeoque locus ille venerationi habitus est, ut Principes quidam hujus oppidi, ex nobili Cecolinorum familia in eo locum sibi sepulturæ delegerint: quorum sepulcrum nostra memoria satis honorifice extructum, ob quorumdam temeritatem atque inscitiam in sacelli reparatione valde imprudenter dirutum fuit, optimorumque Principum memoria posteritati sublata. Quæ ideo scripsimus, ut quam magno honori locus ille, ubi sanctissimi viri corpus asservatur, ea tempestate habitus sit, dignosceretur.

[23] [ubi miraculis claret,] Multa ipsius miracula memorantur, quæ si singula recensere cuperem vix modus reperiretur: quædam tamen mihi nunc succurrentia commemorare in animo est. Dum essem adolescentulus audivi ab hominibus fide dignis, quemdam militem, qui forte in hibernis hic morabatur, a nonnullis qui eum execrabili odio prosequebantur, graviter vulneratum, & inter cetera vulnera caput a sincipite ad occiput usque sagitta balista emissa fuisse transfixum. [sagitta caput transfixum sanat,] Cumque omnes ipsius saluti diffiderent (quippe cui cerebrum, vitale membrum, foret læsum) ipse B. Amato se commendans, ac pro sua incolumitate nescio quid vovens, paucos post dies incolumis evasit.

[24] [energumenam liberat,] Narravit mihi puero existenti sæpius mater, fuisse quamdam de nostratibus mulierem, cujus nomen, ne ejus domus injuria afficeretur silentio prætereundum duxi, solitum per dilucida inter valla dæmonum illusiones pati, atque adeo graviter aliquando fuisse vexatam, ut vix a domestis suis posset coërceri. Illa cum esset B. Amati devotissima, antequam prorsus a dæmonibus infestaretur, suis inclamabat ut se ad arcam B. Amati continuo ducerent, ibi requiem invenire. Itaque a suis sæpius fuisse ductam; nec non ipsa intempesta nocte, cum se vexari cerneret, eo accurrebat, clamitans, B. Amate mihi succurre. Cumque hoc crebrius fecisset, fuisse liberatam: solitam deinde ipsam dicere, se B. Amati intercessionibus fuisse a dæmonibus derelictam.

[25] [hostem ab oppido diripiendo avertit] Cum superiori ætate regio ista armis infestaretur, & pleraque oppida circumjacentia quotidie diriperentur, Nicolao Picenino, qui alter Mars tunc ferebatur, Mediolani Ducis copias ductante, essetque Zabuletum ab ejusdem Ducis militibus direptum; noctu idem exercitus Saludecium versus movit, eo consilio ut idem oppidum prædæ militibustraderet, præmissis quod fieri solet exploratoribus, qui an oppidum custodiretur inspicerent. Factus est illis obviam homo grandis staturæ, qui in viam compiti excubare videbatur. Illi ut viderunt hominem ita inventum citato gradu ad oppidum tendere, retro ad eos quam primum rediere, nuntiantes oppidum quam diligentissime custodiri: ita re infecta alio Piceninus cum exercitu se contulit. Postea vero, cum id per finitimos multis Saludeciensium fuisset expositum, pro certo creditum B. Amatum fuisse, qui tunc oppidi curam habuisset. quippe tunc nulli vigiles neque publice neque privatim fuerant constituti. Fœdus siquidem & amicitia Malatestarum Principibus cum Mediolani Duce tunc fuerat; [pro eo conspectus excubare.] tutosque tunc fore oppidani sibi persuaserant. Sed paulo post diversis temporibus, cum belli suspicio vigeret, & noctu vigiles per muros disponendi, audivi sæpe numero repertum hominem, albis vestibus indutum, ceteris dormientibus prope oppidi muros deambulantem: quem Præfectus tunc oppidi, qui vigilias circumire solebat, diu ut agnosceret insectatus, cum prope ecclesiam ventum esset, ab ejus oculis evanuisse.

[26] Narravit nonnullis, me adhuc puero audiente, avunculus meus magnus, se vidisse quemdam, qui tormenti bellici, [balistæ pilam avertit,] quod vulgo arcumbusum appellant periculum facere tentaret, apposita prope murum ecclesiæ, ubi arca B. Amati sita est, satis temere tabula, ut in eam ictus dirigeretur; incusantibus vero eum nonnullis, ne eo ubi corpus B. Amati esset jacularetur, respondisse ferunt, nihil sibi cum B. Amato; admisso igne, pilam ferream retro murum ad aream ubi nunc Prætorium est abjisse. Ibique inventam: quæ res magnam mentibus hominum religionem [incussit].

[27] [pestilentia coercet,] Andreas Porcellius Sextinas, Sacerdos venerandus, Nicolai Sextinatis hujus ecclesiæ optimi quondam Rectoris nepos, nuper mihi ab eo sciscitanti, quare octavo Idus Maji supplicationes simulque honorificentissima illa oblatio publice fieret (neque enim verosimile videbatur, ob templi consecrationem, cujus eo die memoria celebratur, tot ac tā ampla pro oppidi facultate perfici) exposuit se ab eodem Nicolao audivisse, quod anno Domini MCCCC XLVIII, cum universam hanc regionem morbi vis invasisset, quotidieque homines fere innumerabiles perirent, oppidanos suasu ipsius Nicolai ad arcam B. Amati simul cum eo duce populatim accessisse, fudisseque preces ut pestilentiæ vis desisteret. Quibus peractis continuo pestis cessavit: in ejusque rei memoriam supplicationes oblationesq; publicæ singulis annis, eo die quo templum sacratum est, decretæ.

[28] [sanat fœtidis ulceribus plenum,] Ego, cum adhuc puer essem, memini me vidisse Sacerdotem quemdam, nomine Dom Joannem Factoris, morbo gravissimo laborantem. Is erat ulceribus plenus, adeo ut ingentem e corpore fœtorem emitteret. Cumque a domesticis ob ægritudinis atrocitatem pene esset derelictus, ad B. Amati suffragium recurrens, pristinæ valetudini statim fuit restitutus. Cumque omnes mirarentur, sæpius illum prædicantem audivi, se B. Amati ope fuisse liberarum. Exposuit insuper nobis Dominicus Ambrosii, omnibus oppidanis nostræ ætatis satis notus, Joannam ejus uxorem, quartana febri laborantem, [quartana laborantem,] vovisse nescio quid B. Amato, & statim convaluisse. Narravit mihi Antonius Francisci, ab oppidulo Inferni oriundus, mihi præter amicitiam etiam spirituali necessitudine conjunctus, se filium habuisse gravissime ægrotantem, [& dysuria:] qui urinæ difficultate tenebatur, adeo quod vix per intervalla trium dierum, & illud exiguum, aquam emitteret, Tandem ad auxilium B. Amati cum se convertisset, cruciatibus maximis in urina emittenda fuisse liberatum.

EPILOGUS.

[29] Hæc sunt quæ de B. Amati vita, deque ejus miraculis explicanda litterisque mandanda existimavi. [cetera latent.] Ceterum nemini mirum videri debet, me adeo pauca inter tot fere innumerabilia miracula recensuisse, quorum memoria superiorum nostri templi Antistitum culpa fere intercidit, qui avaritiæ studentes, oblationibus tantummodo capiendis intenti, quæ ad cultum servandamque beatissimi viri memoriam pertinent hactenus neglexere.

EPISTOLA.

Sebastianus Sericus Saludeciensis
P. Francisco Modesto Conterraneo suo S. D.

[30] [Petis hanc Vitam Sācto corpori in arca apponendam describi.] Historiam B. Amati, tantopere efflagitatam, tandem ad te mitto. Eam legens & perlegens, duplex & judicis & auctoris officium sustineas velim; neque enim vereor te materiæ & scriptoris amore aliquo modo deceptum iri, tametsi benevole satis eam miris laudibus apud fratrem tuum (ut mihi ipse retulit) fueris prosecutus. Cupio ipsam elegantissimo carmine tuo, quod de laudibus sanctissimi viri compositum abs te audio, si expedire tibi videbitur, adjungi atque associari, & per aliquem istic Venetiis præstantissimum scriptorem in membranis transcribi, redactamque in codicem quam ornatissimum ad nos transmitti: quem communi utriusque nostrum sumptu exornatum, sempiternum nostræ in sanctissimum virum devotionis monumentum dicandum, ac in ipsius arca reponendum quam diligentissime curabimus. Vale ex Saludecio V Idus Junii MDXVIII.

[31] Supradicta extraxi ad verbum ex propriis originalibus ego D. Vincentius Sanctinus Ariminensis, [ejus transcriptæ fides] die S. Blasii MDXCVII, quæ mihi per famulum suum misit R. D. Archipresbyter Saludeciensis, post discessum a dicto loco & visitationem corporis-ipsiusmet B. Amati, D. Protasio Ferrarino Canonico nostro & mihi ostensi, in reversione ad monasterium post pensiones perceptas a Monte Gordulfiensi, die XX Januarii supradicti anni MDXCVII. Asserunt quoque Saludecienses, ut præfatus Reverendus mihi tunc dixit, [Patratum in corporis translatione miraculum] quod in translatione corporis B. Amati, dum in ecclesia deportari deberet, & ipse bubulcus una cum aliis se intromisit, fixo prius in terra stimulo ante ipsam ecclesiam: quem cum deinde accipere vellet, non facile obtinuit, eo quia produxerat radices: & stupefactus sine eo recessit, qui & in ulmum arborem magnam crevit, ut vidi ego ipse.

[32] [de ulmo nata ex stimulo bubulci,] Hactenus ecgraphum antiquum, nobis Arimini donatum: qui autem transcribendi copiam fecit Archipresbyter, in sua Italica translatione asseverat idem quod supra de stimulo, in ulmum succrescente; additque id factum quando corpus sanctum erat carro impositum, ut Ariminum em>auferretur, Verum si corpus petierunt Ariminenses quarto post Beati mortem anno, quando primum ejus in veteri ecclesia sepulcrum fuit reseratum, non potuit tunc accidisse hoc miraculum; quandoquidem prædicta ulmus conspiciatur ante ecclesiam, non veterem, sed novam: malim igitur illud referre ad tempus translationis in hanc ab illa. Alterum quod idem Interpres Italicus de suo addit, recentioris memoriæ est, & certiori testimonio cognitum, hic autem minime pretermittendum: ipsum suis verbis, sed Latine redditis, audiamns.

[33] [corpus immobile redditum non sat reverenter id tractantibus.] D. Franciscus Modestus, patruus meus bonæ memoriæ meusque antecessor, duos habuit Sacellanos, qui cum die quodam corpus B. Amati e sua produxissent capsa pulverum excutiendorum causa, ipsumque super altare constituissent; peracto diligenter quod intenderant opere, sed parum reverenter, utpote qui superpellicea induere nec lumen curarant accensum adhibere; ipsum adeo ponderosum experti sunt, ut non potuerint in arcam reponere, quantumcumque adniterentur. Ad quam novitatem primum stetere consternati, deinde juniori ex iis venit in mentem, ideo id forsan ipsis accidere, quia sine congrua reverentia sacrum corpus tractare præsumplerunt. Itaque confestim regressi in sacristiam, sumptis ibidem lineis & luminaribus, redierunt ad altare, & ante illud genuflexi Sanctum humiliter rogaverunt, pateretur sese ab iis reponi. Qua oratione finita, levissimum invenere corpus ac fere expers ponderis: quemadmodum mihi retulit unus eorum adhuc vivens Arimini, nomine D. Antonius Cecci, Parochus S. Mariæ in curte.

[34] Porro cum Saludeciensis populus (uti scribit idem in dedicatoria ad Episcopum Ariminensem, qui, erat Iulius Cæsar Salicinius, ab anno MDXCI usque ad MDCVI Ecclesiæ illi præsidens) cum, inquam, Saludeciensis populus maximo pridem desiderio teneretur, [an. 1508 conditum novum sacellum.] ad Sacellum honorificum sancto suo Protectori fabricandum; neque tamen citra aliena subsidia viderent se id posse mandare effectui, potissimum eo tempore, quo attenuatæ multum erant cujusque facultates, propter incredibilem belli apparatum, pro recuperanda Ferraria factum a Sanctiss. D. N. Clemente Papa VIII, in hieme anni MDXCVII jam proxime elapsi, supplices acciderunt Illustri admodum ac Reverendissimo jam nominato, ut cum bona illius venia liceret sibi, id quod usibus hospitalis necessariis supererat, impendere fabricæ novi sacelli. Quo benigne impetrato, jacta sunt mense Octobri anni ejusdem: & sequenti mox Aprile die X cœpta fabricari capella, ad culmen perducta est die XXIII Maji: in qua congrue adornanda laboratum deinde est, impensis in id partim eleemosynis gratuitis, partim superabundantibus Hospitali fructibus eorum fundorum, qui uti ex patrimonio Beati processerant, ita ad ipsius honorem congrue impendi videbantur.

B. BERNARDVS ORD. PRÆDICAT. CUM DUOBUS PARVULIS
SCALABI SEV SANTIRENÆ IN LVSITANIA.

POST AN. MCCLXV.

[Commentarius]

Bernardus Ordinis Prædicatorū cum duobus Parvulis Sātirenæ in Lusitania (B.)

AUCTORE D. P.

[1] Daturi ad XIV hujus mensis Maji Vitam B. Ægidii Scallabitani, Ordinis Prædicatorum, qualis ex veteribus Mss. Latinius collecta fuit ab Andrea Resendio, [Horum mentio in vita B. Ægidii,] & in lucem edita a Stephano Sampayo, ambobus ejusdem Ordinis Professoribus Lusitanis; cum expungenda judicassemus episodia plura, nihil ad rem nostram facientia, post num. 17 exemimus etiam illa, quibus narrationis seriem em>interpolat Resendius, rogatus de B. Bernardo verbum addere; idque eo libentius, quod cum ad hunc diem inscriptus legatur Hagiologio Lusitano Cardosi, & publicum in Santirenensis conventus ecclesia cultum habeat, uc ex infra dicendis constabit, de eo agendum hic nobis proposuerimus, quamvis proprius dies obitus (qui Ascensionis Dominicæ fuit) nequeat præcise desinire, quia nescitur annus quo res contigit, variis varium notantibus. Translatio quidem em>Corporum, de qua infra facta anno MDLXXVII, contigit die XIV Ianuarii, & sic inscribitur prædicto Hagiologio; sed & mensis iste nobis jam præteriit, & dies annua festivitate non colitur. Ipsam igitur historiam hic accipe, ex Antonii Senensis Chronica ad annum MCCL sic descriptam.

[2] [relatio felicis obitus in Chronico An: Senen.] Ad hanc puto decadem vel ad aliquam e vicinis referri debet Fr. Bernardus, vir vitæ inculpatæ & probatissimæ, qui in Portugallia in Conventu Santirenensi agens Sacristam, puerulos aliquot, nostræ Religionis habitum gestantes, post Missarum peracta mysteria, informabat litteris & moribus. Qui ex domibus maternis jentacula ferentes, postquam Missis aliquot inservierant, consueverant ad unam capellam in eadem ecclesia divertere & jentaculum ibi sumere. Porro in ea erat in altari ibi posito beatæ Virginis imago, & in sinu ejus parvulus Jesus, qui semper parvulorum humilitate delectatur & simplicitate: qui e sinu matris descendens cum illis jentaculum faciebat. Postquam id aliquot vicibus fecit, parvuli queruli rem ad magistrum deferunt, narrantes quod ille parvulus ad eorum jentaculum semper descendebat, & nihil in symbolum apportabat. Prudens ac religiosus Pater, re ista ab ore innocentium percepta, eos instruxit, ut si ille iterum more solito ad eos descenderet, eum sic alloquerentur: En, Domine, tu semper nobiscum comedis & nihil symboli conferre consuevisti ad jentaculum, invita ergo nos & magistrum nostrum semel in domo Patris tui. Et sic illi instructi efficiunt, cum parvulus Jesus more solito ad eos descendit: qui eorum petitioni annuens, diem certum designavit quo id præstaret, & erat dies Ascensionis Domini, jam jam instans. Id mox illi referunt Magistro, qui se præparans, ut cælesti interesset convivio, illa die mature se ad celebrandum disposuit, parvulis eisdem illi ministrantibus: & Sacrificio peracto omnes tres illi simul vivere desierunt, & omnes tres simul eodem fuere reconditi tumulo: & aliquanto tempore postmodum elapso, eorum corpora fuerunt ex humili loco ad altiorem translata, & reposita in uno sepulcro, quæ Capella Regum dici consuevit. Et miraculosa hæc historia, fuit super idem sepulcrum depicta: & per traditionem quamdam, ab antiquis acceptam, fama ad hæc nostra tempora pervenit.

[3] [elogium inter Beatos Ordinis.] Eadem hinc transcripsere Auctor speculi exemplorum, Balinghem in Kalendario Mariano, Bzovius in Annalibus & plures alii. Post Regulam vero S. Augustini & em>Constitutiones Ordinis Prædicatorum, impressas Romæ an. MDCXV, inter viros Sanctitate insignes, sub titulo Beatorum Confessorum Ordinis, vigesimus tertius ponitur Fr. Bernardus, in conventu Santareni Lusitaniæ: qui insigni miraculo cum duobus puerulis, quos litteris moribusque infirmabat, a Jesu Christo ad cæleste convivium invitatus, ipso sacro die Ascensionis Domini, post Missæ celebrationem placide obiens, cum eisdem pueris meruit æternas delicias degustare. Resendius paucis rem perstringens, imo generali quadam phrasi involvens, cum prævia quadam revelatione ad Christum feliciter evocatos dixisset, subjungit: Quando autem cœnobitarum Conventus post refectionem pro gratiarum actione ad ecclesiam redibat, magistrum sacris vestibus indutum, cum Acolythis illis innocentissimis, prope altare in Domino dormientes offenderunt. Est autem credibile, aut Bernardum priusquam ad aram accederet extremum sua peccata confessum, quid audivisset a pueris quidque speraret indicasse Confessario; vel ipsos pueros puerili simplicitate eadem quæ magistro, domi quoque suis narrasse parentibus; indeque rescitam fuisse totius rei seriem, ut potuerit supra parietem, in ipsa calcis litura depingi, & per ora posterorum vulgari.

[4] em>Prædictus Resendius paulo ante, Bernardum hunc ait fuisse, S. Bernardo Clare-vallensi Abbati, ut cognominem, ita columbina simplicitate, [An ab eo diversus Bernardus Vasco,] morum innocentia, & virginali puritate non dissimilem; natione autem Vasconem ex Morlanensi oppido: quem B. P. Ægidius, cum Provinciam Hispaniam regeret, ad monasticam disciplinam relicta sponsa deduxit prius; & denique a Cæsaraugustano cœnobio ad Scallabitanum transtulit: ubi tandem & obiit, & sepultus est, multis editis clarus & insignis miraculis. Quæ verba, quasi de alio dicta quam de eo, de cujus obitu & translatione, unum de illo verbum superaddendo, mox idem prosequitur ea quæ partim jam diximus partim sumus dicturi; alterum hinc Bernardum Vasconem sibi fingit auctor præcitati indiculi Beatorum, eumque nominat trigesimo secundo loco. In eumdem lapidem videtur impegisse Cardosus, cum ab isto Bernardo distinguit synonymum alium, in eodem conventu miraculis clarum, & centum annis posteriorem. [an res eadē acciderit in Majorica?] Franciscus autem Diagus in Chronica Ordinis Prædicatorum Provinciæ Arragoniæ lib. 2 cap. 43 totam istam historiam mutatis circumstantiis quibusdam ad Majoricam transfert, narratque puerulum, Ordinis novitium, solitum imaginem B. V. Mariæ, filium in sinu tenentis, pie contemplari, miratumque quod Jesulo suo numquam daret ubera, infantili simplicitate obtulisse sui dimensi portiunculam: quod cum sedule & constanter facere perseveraret, invitatum ultro a Jesulo ut proxima Dominica ad domum patris sui pransum veniret: excusante autem puero nefas sibi esse claustro egredi absque licentia Magistri, & hoc jubente ut se quoque venire Jesulus juberet, simul ambos in Dominica objisse. Hæc prolixius ille, auctorem citans Magistrum Sorium, existimansque historiam hanc spectare ad annum circiter MCCCXLVIII, quia eo anno, maxima mortalium parte sublata per pestem, necesse fuerit recipere ad Novitiatum, etiam pueros. Verum existimo rem, cujus alia non extat in Majorica notitia, eadem ratione illuc translatam, cum notabili (ut fit) circumstantiarum alteratione, qua miraculum testatißimum gallinacei a B. Ægidio suscitati, in agro Scallabitano, in libro de Vitis-Fratrum tribuitur anonymo cuidam in eadem Majorica.

[5] Nempe quod sibi contigerat, id velut de alio retulerat Ægidius, ex cujus ore ipsum ibi narratur; tacito etiam loco, [& quomodo illuc translatum quod pertinebat ad Lusitaniam.] ne miraculi auctor cognosceretur. Similiter fortaßis alius, cui vel divinitus aut ex prævia Bernardi Confeßione innotuerat, qua ratione & occasione is cum discipulis objisset; id ipsum cupiens in Arragonia narrare, locum tacuerit, em>rem dixisse contentus: quam haud satis fideli memoriæ commendatam, varie narrando alteraverint Arragones; & ex duobus pueris, habitu Ordinis vestitis, fecerint unum Novitium, idque in Majorica insula; sicut Galli, apud quos de gallinaceo narratum erat, ad eamdem insulam factum id retulere. Fortaßis etiam longo post rem gestam tempore, alteratam per plurium ora historiam acceperunt Aragones seculo XV aut serius; cum ipsa acciderit non admodum diu post mortem B. Ægidii anno MCCLXV defuncti: huic enim supervixisse Bernardum constat ex Vita Ægidii num. 46, ubi dicitur audivisse visionem, cuidam pio viro ipsa qua ille objit hora oblatam. Atque ex hoc loco errasse convincuntur qui Bernardi obitum ad annum MCCL aut etiam XL retulere; & Antonii Senensis conjecturam ad duas minimum decades aberrasse.

[6] Vigesimo & nono post anno, inquit Bzovius corpora eorumdem refossa, [Translatio tost annos 29 a prima sepultura.] candida admodum atque incorrupta reperta sunt. Id si ex antiquo auctore acceptum, credi omnino meretur; sed vereor ne Translatio facta anno 1577 & in Chronica Antonii Senensis per merum typographicum sphalma adscripta anno 1277, occasionem dederit Bzovio annos XXIX numerandi: Antonius certe Senensis solum dicit aliquanto tempore postmodum refossa & translata fuisse corpora: deinde sub nota an. 1277 em>eadem narrat omnia, quæ Resendius in Vita Ægidii, ex eoque Cardosus referunt, iisdem pene verbis, pro anno 1577. Hoc ergo correcto, Antonii verba hæc sunt. Tandem anno Domini 1577 (ubi vocula tandem, [altera an. 1577,] immediate subjuncta post famam ad hæc nostra tempora, id est annum 1585, quo sua Antonius edebat, perlatam, dictam correctionem haud obscure probat) Tandem, inquit, cum in eodem loco, quo tale erat sepulcrum, portam quamdam oporteret aperiri; inventæ sunt horum sacrorum corporum Reliquiæ: & quidem parvulorum uno supertectæ linteamine, prædicti vero Patris eorum Magistri alio. Quod vero easdem omnes illorum trium Reliquias simul cooperiebat linteamen, adeo candidum, integrum, & incorruptum fuit repertum, quasi a paucis diebus ante fuisset ibi positum. Audi nunc Resendium; Anno vero 1577, inquit, cum in eodem pariete, in quo hic Divus Pater Bernardus cum discipulis erat a seculo immemorabili sepultus, necesse esset portam quamdam construere; sacræ illorum Reliquiæ, non sine magna prospectantium devotione, sunt repertæ. Magistri cineres sacri in quodam seorsim linteamine erant appositæ, Innocentum vero illorum in alio simili; carne virginea in aliqua ossium parte ita coruscante nivea sindonis mundicie, ut resurrectionis immortalis in jam mortuo cadavere speciem præberet.

[7] [fide Notariali descripta:] Hujus rei fama, inquit progrediens Antonius, mox per civitatem spargitur; accurrit mox ad rem stupendam universus populus, & quæ erga hos Beatos habebatur devotio & memoria augetur. Et instrumentum publicum ad posterorum memoriam, hæc omnia, per testes prius sacramento adstrictos examinata, scripto traduntur. Vereor ne hoc instrumentum, si tamen adhuc superest, æque difficulter inveniri poßit ac Mss. antiqua, ex quibus B. Ægidii vitam & miracula Resendiu accepit, nolo proinde in iis operose petendis iterum tempus perdere; viderint ii, quorum interest talia servare melius, & cum ad communem Ordinis honorem exiguntur em>diligentius requirere: hic mihi satis erit, donec illud ultro submittatur, indicare quod Cardosus in Commentario ad VIII Maji expresse alleget memorias relictas a Magistris Fr. Hieronymo de Padilia, Fr. Nicolao Diaz, Fr. Georgio Vogado, & Fr. Simone da Luz, testium per litteras virtutesque satis qualificatorum. Addit idem, in hac translatione corpora Magistri & duorum puerorum composita fuisse intra statuas ligneas inauratas, usque ad cingulum perductas; easque conservari in proprio altari in altera templi cruciformis ala, una cum ipsius Domini Jesu imagine. Caput autem B. Bernardi conservatur in aula Brigantina, obtentum per instantissimas preces a D. Catharina, filia Infantis D. Eduardi & matre Ducis D. Theodosii.

[8] [refertur 14 Ianuarii,] Idem porro Cardosus ad diem XIV Ianuarii prædictæ translationis memoriam referens, scribit ex aperto sepulcro suavissimum prodiisse odorem, præsentibus Fr. Michaele a Rosario Priore conventus, Vicario Generali Sanctirenensi, & duobus Notariis; coram quibus excepta inde ossa processionaliter delata sunt ad altare majus; deinde admonito de retota D. Georgio de Almeida Archiepiscopo Olisiponensi, præparatas fuisse statuas supra indicatas, intra quas reposita sacra lipsana sunt, approbante & personaliter assistente præfato Archiepiscopo. Ex eoque tempore illa a devoto populo visitari, præsertim in festis Paschalibus; invocarique in terris eos quos tanta cum gloria Deus coronavit in cælis.

[9] [8 Maji anno 1578 videntur venerationi exposita ossa.] Interim eorumdem præcipuæ memoriæ in sua Hagiologio recolendæ elegit Cardosus diem VIII Maji; quod mihi suspicionem ingerit, factam esse non eodem sed proximo post inventionem anno, videlicet MDLXXVIII. Tunc enim cyclo solis 19, lunæ 2 littera Dominicali E, celebratum fuit Pascha XXX Martii, atque adeo Ascensionis festum VIII Maji: quod non contigit ab anno MCCXXXV toto reliquo seculo XIII, ut non potuerit anni mortualis ratio habita fuisse in isto die signando.

DE BEATO ANGELO MARTYRE ORDINIS CAMALDULENSIS
MASSACII IN ITALIA.

ANNO MCCCCLVIII

[Commentarius]

Angelus Ordinis Camaldulensis, Martyr Massacii (B.)

G. H.

[1] Sacra Camaldulensis Eremus sita est intra fines diœcesis Aretinæ, in vertice celeberrimi montis Apennini, interque altißimos colles, quibus dicitur Hetruria ab Æmilia provincia separari. Nos cum diutius Florentiæ moraremur, anno MDCLXII mense Ianuario acceßimus ad hosce Camaldulenses Eremitas, nec mirati fuimus Sacram-eremum appellari, cum ipsi Eremitæ nobis visi sint in sua solitudine vitam vere sanctam cum summa humanitate spirare, sicuti & Majores eorum, magis soliciti ut ipsi vitam sancte peragerent, quam ut Sanctorum aut Beatorum Ordinis res præclare gestas aut eorum miracula posteris scripto relinquerent. Hinc est quod illorum Acta non nisi jejune poßimus plerumque edere; qui tamen id minus putamus esse mirandum in Eremitis uni contemplationi ex instituto addictis. [Acta ab Augustino Florentino scripta.] Ab ejusdem nominis Monachis (nam Monachos quoque & numero quidem copiosiores, sacer iste Ordo habet, per nobiles Abbatias partitos) potius expectandum fuerat ut ea opera navaretur posteritati Sed hi etiam vel pauca de isto scripserunt argumento, vel quam aliis dare voluerunt scribendo vitam, non potuerunt suis impetrare scriptis contra temporis omnia de terentis injurias. Eo igitur pluris faciendi nunc a nobis sunt, qui sparsas hinc inde memorias colligere studuerunt; in quibus Augustinus Florentinus Monachus Camaldulensis: qui de B. Angelo, Massacii Martyre, parte secunde Historiarum em>Camaldulensium lib. 3 cap. 30, hæc nobis protulit.

[2] [Temptus martyrii] Anno millesimo quadringentesimo quinquagesimo octavo, illustravit felici transitu suo templum S. Mariæ de Serra, extra Massacium, Beatus Angelus, ibi monachus: qui cū Berlotanæ sectæ extirpandæ quasi auctor vehementi sua prædicatione fuisset, a quibusdam sceleratis propterea occisus fuit. [miracula.] Ad cujus tumulum Deus Optimus Maximus miracula multa ostendere dignatus est in ipsa ecclesia, quæ nunc ex ejus nomine Sancti Angeli dicitur. [ecclesia,] Cujus rei gratia, eo inter Sanctos Ordinis relato, carmen istud in sepulcro ad notissimam aram fuit sculptum, imperiti artis metricæ Auctoris.

Virgo sacta, Filio Patrique, corona donata,
In cælis assistens, sit tibi cura nostri.
Gemma monachorum arca jacet Angelus ista.

[memoria apud alios.] Hæc Augustinus Florentinus. At Thomas de Minis ejusdem Ordinis, in Catalogo Sanctorum & Beatorum totius Ordinis Camaldulensis, Florentiæ anno MDCVI excuso, ista scribit: B. Angelus de Massacio Martyr, concionator insignis, occisus ab hereticis anno Domini MCCCCLVIII: & sepultus est in ecclesia suo nomine dicata. Similia habet Archangelus Hastivillius, in Romualdina sive Eremitica Camaldulensis Ordinis historia, Parisiis anno MDCXXXI impressa.

[3] em>Ast diligentißimus in conquerendis Actis Sanctorum Ordinis Camaldulenses & ad nos transmittendis R. D. Andreas Valemarius Camaldulensis, cū esset Abbas S. Laurentii Massacii, sic nobis scripsit: De B. Angelo (qui nunc Italice communiter dictus dal Massaccio) præter ea quæ habet Florentinus 2 par. pag. 145 addam aliqua. Ecclesia, [corpus sub altari.] quæ etiam nunc ab omnibus dicitur S. Angeli, distat ab hoc meo monasterio Massacii milliare. Ejus corpus jacet sub altari majori, illudque invisi transacta hebdomada. [festum 8 Maji.] Celebratur ejus festum die VIII Maji, concurrentibus vicinis populis. Transferendum est ad hoc templum S. Laurentii, collocandumque sub altari majori, ex diversis marmoreis lapillis perpolitis affabre facto, quod propterea vacuum relictum est. [Translatio designata,] Fiet autem Deo dante ejus translatio ad mensem Maji anno MDCLXIV. Aderit tunc ad solennem translationem Eminentissimus Cardinalis Cybo, pietate, zelo, vigilantia, & summa integritate eximie præfulgens, optimus Æsii Episcopus, feruido concionum verbo & exemplo pascens Christi gregem. [cum corporibus S. Tiburtii & Fortuniæ] Una cum præfati Angeli corpore transferentur etiam sacra corpora S. Tiburtii Martyris & S. Fortuniæ Virginis, & Martyris, ex cœmeterio Priscillæ Via Salaria & Calisti Romæ desumpta, & huc translata, collocanda sub eadem ara majori. In meis ædibus habeo prædicta Corpora S. Tiburtii & S. Fortuniæ in capsulis obsignatis, item & tabulas marmoreas, quarum in una ita sculptum est

Tiburtius, ante & post quod nomē est palma. In altera vero sic, Fortunia, post quod nomen est columba, in cujus ore ramus &

Habemus & eorū authenticas Romæ in monasterio S. Romualdi, quas prædicto tempore secum feret noster Procurator generalis Urbis.

[4] Hæc Abbas Valdemarius, qui in adjunctis litteris addixerat se post translationem factam omnia transmissurum: quæ cum non adferrentur, eumdem promißi memorem fecimus per litteras: sed pro eo Visitatoris generalis munus obeunte Faventiæque absente, rescripsit Reverendiss. D. Michael, Angelus Ferraccius, Abbas S. Laurentii Massacii, die XXVIII Maji MDCLXXVII Translationem quidem destinatam tunc, sed nondum factam esse, Eminentissimo Cardinali Cybo Æsienles infulas transferente in consanguineum suum Illustriss. ac Reverendiss. Laurentium Cybo, vigilantissimum etiam ipsum optimumque Pastorem, animarum zelo, prudentia, integritate præfulgentem. Dictum autem Æsium urbs Episcopalis, sub qua Massaccum, est urbs Piceni inter Senogalliam & Fabrianum, in quo est corpus Sancti Romualdi Fundatoris em>Ordinis Cumaldulensis, de quo egimus VII Februarii.

Mai II: 9. Mai

Heiligenlexikon als USB-Stick oder als DVD

Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon

Seite zum Ausdruck optimiert

Empfehlung an Freunde senden

Artikel kommentieren / Fehler melden

Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 8. Mai

Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 8. Mai

Fragen? - unsere FAQs antworten!

Im Heiligenlexikon suchen

Impressum - Datenschutzerklärung

Zum Schutz Ihrer Daten:
mit 2 Klicks empfehlen!

Unser Reise-Blog:

Reisen zu den Orten, an denen die
Heiligen lebten und verehrt werden.

- zuletzt aktualisiert 00.00.2014
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.