Einleitung April II

Apr. II

Bibliographic Details

Henschenius, Godefridus
Papebrochius, Daniel

Acta Sanctorum Aprilis collecta, digesta, illustrata, A Godefrido Henschenio et Daniele Papebrochio e Societate Iesu. Tomvs II. quo medii XI dies continentur. Præponitur illis Propylæum antiquarium, circa veri falsique discrimen in vetustis monumentis, præsertim diplomatis, observandum. Subiunguntur Acta Græca ad eosdem dies pertinentia.

Antwerp
Michael Cnobarus 1675

[6], [lxviii], 978, [32] p.

ACTA SANCTORVM
APRILIS
collecta, digesta, illustrata,
A GODEFRIDO HENSCHENIO ET DANIELE PAPEBROCHIO
e Societate Iesu.
TOMVS. II.
quo medii XI dies continentur.
Præponitur illis Propylæum antiquarium, circa veri falsique discrimen in vetustis monumentis, præsertim diplomatis, obseruandum
Subiunguntur Acta Græca, ad eosdem dies pertinentia.

ANTVERPIÆ APVD MICHAELEM CNOBARVM ANNO MDCLXXV.

REVERENDISSIMO ET CELSISSIMO PRINCIPI
FERDINANDO EPISCOPO PADERBORNENSI.
COADIVTORI MONASTERIENSI,
S. R. I. PRINCIPI,
COMITI PYRMONTANO,
LIBERO BARONI DE FVRSTENBERG

Cvm huic de Sanctorum Actis, ad Aprilem pertinentibus, tomo secundo placuisset præstruere Propylæum antiquarium, quale conspicis Princeps Celsissime; simul ea animis sententia stetit, nullius nomini ipsum justius posse inscribi quam Tuo: qui quo studio sacras profanasque antiquitates complectaris, probant Paderbornensia Monvmenta, Tuis insignita titulis, expressa impendiis, ornata versibus, commentariis illustrata. In his nobis finiebatur præsentis Mensis Tomus primus, cum memoria B. Paterni Paderbornensis Reclusi concludens decem primores dies: ab iisdem ordimur hunc alterum, ei inter alia præfigentes specimen Diplomatis a Carolo Magno Patresbronnæ fisco regio subscripti; & ordinamus chronotaxin annorum Regni & Imperii ejus, quam vel ex epistola privatim cognitam dignatus es cum approbatione suscipere, ut solidum lapidem in Paderbornensis historiæ fundamentis ponendum. Plura utinam conferre liceat ad molitionem desideratissimæ lucubrationis, unde aliis Saxoniæ Episcopatibus, ab eodem Carolo suam originem repetentibus, præbeatur exemplum explicandorum chronicorum propriorum; ceteris vero per Germaniam Ecclesiis excitanda æmulatio faciat sua quamque monumenta æstimare carius, & publicæ utilitati eadem promptius commodare. Etenim ea demum verissima certissimaque historia est, quæ coævorum auctorum scriptis, & publicarum actionum nititur instrumentis. Verum, quam prosunt hæc, cum sincera habentur ac genuina; tam turbant adulterata atque supposititia. Iniri ergo ratio debet secernendi certa ab incertis, falsa a veris. Huic inveniendæ conamur viam sternere: & digitum intendendo in pauca, quorum malam fidem detegimus comparatione instituta cum melioribus; alia plura cavenda monemus, easdem aut similes sequioris fidei notas præferentia. An scopum attigerimus, Tui esto judicii, Princeps Celsissime; cui sicut in Paderbornensem diœcesim ingresso nihil fuit antiquius, post impendendam publicæ saluti & quieti curam, quam omnia Ecclesiæ istius tabularia, Collegiorumque & Cœnobiorum archiva pervestigare; ita veri falsique discernendi multo usu accessit facultas promptissima.

Nunc vero quod ipsa Sanctorum Acta spectat, quorum occasione talia tractantur a nobis; Tuum ante ea nomen legi pridem postulant multa ac magna in nos opusque hoc nostrum collata beneficia; ex eo scilicet tempore, quo emissus in lucem Februarius per manus Tuas transiit, ut coram Fvrstenbergii amantissimo Pontifice Alexandro VII gratiosior appareret. Quem enim ab ipso, adhuc Apostolico ad Rheni Principes Nuntio Coloniæ, ac deinde S. R. E. Cardinali Romæ, hauseras erga res vitasque Sanctorum affectum, probe intelligens quantum eæ adjumentum conferant ad civilem ecclesiasticamque historiam; is novis minimeque vulgaribus ejusdem Pontificis de operis utilitate judiciis auctus, non prius acquievit, quam apud nos, hortando; apud Sanctissimum Dominum, nostri memoriam renovando; efficeres, ut hic Bollandum Romam invitandum censeret, nos pro eo ætatem excusante eundum decerneremus; unde qualis ad operis cœpti instructionem relatus sit fructus, luculenter extat declaratum in Tractatu ad Martium præliminari, de vita, operibus, & virtutibus Bolandi. Hic autem fructus, quantumcumque magnus, Tibi inprimis debet acceptus referri. Per Te, qui consilii auctor fueras, & adjutor operis esse volebas, accessus nobis obtigit ad Pedes Sanctissimi Patris, Per Te facultas plenissima impetrata inspiciendi describendique Vaticanæ Bibliothecæ pretiosissimos Codices, quotquot ex usu fore censeremus. Postquam vero amicus noster communis, Illustrissimus Lucas Holstenius, inter Tuas nostrasque manus religiosissimum spiritum suo tradidit Creatori, factum per Te est, ut, æque ac si vixisset ille, omnes Romanæ Vrbis bibliothecæ nobis paterent; cum de Sanctissimi propensa erga opus nostrum voluntate commonefaceres eos, penes quos sciebas ipsarum esse custodiam Denique nihil magnæ alicujus rei a nobis in Vrbe actum est, ad quod non usi fuimus promptissimo fidissimoque consilio & auxilio Tuo. Cum vero discessurus inde, ab Ivlio Card. Rospigliosio postea Clemente Papa IX cosecratus esses Paderbornensis Episcopus, quidquid in eo gradu pro nobis posses, obtulisti prolixe benevoleque. Quippe per ejusmodi provectionem Tuam ingressus in propinquiorem spem perficiendæ Paderbornensis Historiæ, quam dudum animo designatam habebas, voluisti ut quam fidentissime recurreremus ad Te, quoties de aliquo Saxonicarum partium & Tuæ imprimis diœceseos Sancto quæstio incideret; neque dubitaremus, quin libenti animo facturus esses nobiscum communia, quæcumque de argumento tali collecta haberes in adversariis, vel deinceps sperares colligenda.

Tot igitur tantisque obstricti nominibus, non tam exolvimus debiti maximi partem exiguam hunc Tomum offerendo; quam novo nos obligamus nexu, dum petere audemus, ut patiaris splendorem Fvrstenbergici Nominis lucere in fronte libri; utque ei ornando commodare digneris tot illa decora, ob quæ Musarum Delicium, Saxonicæ historiæ Promptuarium, cultioris omnis litteraturæ Exemplar audis, ad Germaniæ totius insignem laudem, ipsiusque, quod rarum, admirationem Italiæ. Sunt illa quidem debitorum Tibi elogiorum minima infimaque, Princeps Celsissime; nescio tamen quo modo suavius arctiusque devinciant animos similia studia profitentium, atque ad Patrocinium Tuum ambiendum alliciant potentius; quam eminentiora illa ac vere maxima encomia Nobilitatis, Prudentiæ, Iustitiæ, Religionis, quarum virtutum præsidio fultus, Episcopalis gubernationis onus, Angelicis etiam humeris formidandum, ita Svaviter & Fortiter sustines, ut omnes officii tanti numeros expleas, Tuis Paderbornensibus carus, pene ad invidiam vicinorum: quæ ut ne esset, sed communione tam grandis boni etiam hi lætarentur, providit fortissimus idem ac religiosissimus & prudentissimus Heros Bernardvs Monasteriensis Episcopus & Princeps, Te viventi sibi Coadjutorem, morienti Successorem legendo. At ista, longissimam factura orationem, si vel delibare liberet singula, commemorare omittimus: & sola intuentes illa, quæ Celsitvdinem Tvam ad nos nostraque curanda inclinant propius, oramus & obtestamur, ut opus de Sanctorum Actis privata pridem obligatione nostra, nunc etiam publica professione Tuum, juvare pergas ac promovere; simulque suscipere humilitatis nostræ sæpius iterata atque iteranda vota, quibus oramus Deum, ut bonis litteris, ut Saxonicis Diœcesibus, ut Ecclesiæ Catholicæ diu incolumen & felicem te servet. Antverpiæ MDCLXXV, XIII Kalendas Aprilis.

CELSITVDINIS TVÆ
Obligatißimi famuli
Godefridus Henschenius
Daniel Papebrochius
Societatis Iesu.

APPROBATIO CENSORIS.

Infrascriptus fidem facio, me legisse Acta Sanctorum Aprilis, a Reverendis Patribus Godefrido Henschenio & Daniele Papebrochio, Societatis Iesu Presbyteris, magno labore nec minori doctrina, collecta, digesta, & illustrata. Opus, olim per Summos Pontifices desideratum, atque Apostolicis Notariis demandatum; tractu temporis, per hæreticorum nequitiam & simpliciorum inscitiam, varie obscuratum; nostro hoc ævo, perdictæ Societatis Scriptores, cœptum nova methodo elucubrari; & in antehac vulgatis Ianuarii, Februarii, Martii mensibus, per Alexandrum VII & Clementem IX, utrumque recordationis felicis Romanum Pontificem, insigniter laudatum; atque per Eminentissimos Cardinales, Illustrissimos ac Reverendissimos Archiepiscopos & Episcopos, Religiosorumque Ordinum Generales, & doctissimos viros quamplurimos, magnificis judiciis approbatum, communique Christiani Orbis plausu exceptum; in quo prudens Eruditio, antiqua reducit; & simplex Veritas, obscura revelat. Igitur & hunc Aprilem, tribus tomis comprehensum, præmemoratis mensibus nihilo inferiorem; quin etiam, pro modo crescentis usu scientiæ, ipsis præstantiorem; luce publica dignissimum censeo; ut qui nihil contineat, quod Orthodoxæ Fidei adversetur, multa autem scitu utilia detegat ac manifestet. In quorum fidem hisce subscripsi. Antverpiæ XVI Februarii, anno Domini MDCLXXV.

Aubertus vanden Eeden I. V. L.
Protonotarius Apostolicus, Canonicus & Archidiaconus, Illustrissimi ac Reverendissimi D. Episcopi Antverpiensis Vicarius Generalis; Librorum Censor.

FACVLTAS R. P. PROVINCIALIS FLANDRO-BELGICÆ SOCIETATIS JESU, ET SUMMA PRIVILEGII CÆSAREI.

Cum Acta Sanctorum mensis Aprilis, collecta digesta & illustrata labore & studio Godefridi Henschenii & Danielis Papebrochii, e Societate Jesu, tres dictæ Societatis Theologi legerint, opusque laboriosum, eruditum, ac luce publica dignum judicarint; Ego infrascriptus Societatis præfatæ per Flandro-Belgicam Præpositus Provincialis, potestate ad id mihi facta a Reverendissimo Patre Nostro Joanne Paulo Oliva Præposito Generali, concedo Michaeli Cnobbaert, Typographo Antverpiensi, facultatem eadem Acta excudendi.

Cumque sacræ Cæsareæ Majestatis decreto cautum sit, ne qui libri a Societate Jesu conscripti, in provinciis Romano Imperio subjectis, excudantur aut venales proponantur absque ejusdem Societatis consensu, hisce declaro eumdem Typographum isto privilegio legitime frui. In quorum fidem hisce, officii mei sigillo munitis, manu mea subscripsi. Actum Antverpiæ, die VI mensis Decembris, MDCLXXIV.

LAURENTIUS VAN SHOONE.

SUMMA PRIVILEGII REGIS CATHOLICI.

Carolus, Dei gratia Hispaniarum, Indiarumque, &c. Rex Catholicus, Archidux Austriæ, Dux Burgundiæ, Brabantiæ, &c. Serenissimus Belgarum Princeps, diplomate suo sanxit, ne quis Acta Sanctorum mensis Aprilis, auctoribus Godefrido Henschenio, & Daniele Papebrochio Societatis Iesu Sacerdotibus edita, præter voluntatem Michaelis Knobbari proximis novem annis ullo modo imprimat, aut alibi terrarum impressa in has nostræ Germaniæ Inferioris ditiones importet, venaliave habeat: qui secus faxit, confiscatione librorum & alia gravi pœna multabitur, uti latius patet in litteris datis Bruxellæ XXIII Iunii MDCLXXIII.

Signat
Loyens.

AD TOMVM II APRILIS PROPYLÆVM ANTIQVARIVM
CIRCA VERI AC FALSI DISCRIMEN IN VETUSTIS MEMBRANIS.

AUCTORE D. P.

PRÆFATIO.

[1] Alexādri VII Pontificis Maximi extremo dignati alloquio, [Alexandro Papa VII hortante & approbante] priusquā Roma discederemus in Belgiū anno MDCLXI, ad opus de Sanctorum Actis majori indies cum cura profectuq; expoliendū, non tantū alacriores ex illius approbatione revertimus, sed etiā instructiores ex admonitione. Notaverat vir ille sapientißimus, lecta de tribus Dagobertis Francorum Regibus Diatriba, tam novis ac curiosis quæ istic tractantur quæstionibus definiendis præsidium magnum ex veterum ecclesiarum monasteriorumque archiviis peti. Audiverat idem a Vaticanæ Bibliothecæ Custode Allatio, non tantum probatas Sanctorum Vitas, sed etiam fabulosas aliquas transcribendas per nos designari. [chartarum veterum studium & fabulosarum examen,] Hoc cur faceremus, voluit causam intelligere; istud mirifice commendavit; Si tamen, inquiebat, supposititia a genuinis, interpolata a sinceris maturo secernantur judicio; in vetustis enim diplomatis chartisque recipiendis ad historicam probationem, non minori versandum est cautela, quam in numis; quorum multi sub larva antiquitatis inducunt in fraudem, vix a paucis oculatioribus agnoscendam. Ei igitur, qui falli nolit, curandum censebat, non tantum ut cognitas habeat formularum notarialium rationes, pro seculorum atque locorum varietate diversas, sed ipsos quoque litterarum ductus dignoscat curiose, si quando offerentur chartæ, quæ autographæ esse dicantur. Idque confirmaturus Sanctißimus, sublatos de genibus jußit ad interius conclave sequi; ubi habebat conventionem quamdam autographam, a Carolo Magno in Hetruria confirmatam; dignatusque est ipse eam prælegere nobis atque indicare singula, quæ diligentius merebantur considerari. Quod autem ad fabulosa quædam Sanctorum Acta attinet; de iis a nobis edoctus vicißim, ipsorum exemplar ideo peti, quod aliter nequeat certo dilucideque convinci falsitas, quam relegendo ipsamet fraudis numquam integre se occultantis vestigia; probavit consilium, agnovitque etiam id habere locum in diplomatis, neque minus ad veri falsique discretionem acquirendam valere chartarum suppositarum exempla, quam autographa verarum.

[2] Exinde, quod antea faciebamus studiose, cœpimus multo adhuc diligentius facere auctore tanto; [majorem in utroque sciētiam paulatim assecuti,] & utrorumque sæpius inter se collatorum frequenti usu paulatim facti peritiores, multa deprehendimus manifesto falsa, in quibus dubii antea paventesque hærebamus: nonnumquam etiam nos ipsos correximus, retractando fidem quam talibus antea dederamus. Hujus studii ad illustranda Sanctorum Acta tantum valentis, fructus aliquos exhibebit præsens Propylæum, ad hoc comparatum, partim ut sopiantur querelæ amicorum, arguentium nos de importuna morositate circa antiquitates suas, de quibus nollent dubitari: partim ut constitutis semel generalibus quibusdam discriminis inveniendi principiis, expeditius progrediamur in nostris ante ipsa Acta commentariis aut observationibus postea subjiciendis; partim etiam ut, cum lector invenerit in hoc aut subsequentibus mensibus quædam aliter atq; in præcedentibus tractari a nobis, mutati judicii causas intelligens, tanto sequi poßit securius, quanto promptius a nobis videt retractari ac corrigi, si quid alibi minus explorate videmur recepisse. Constabit autem Propylæum hoc partibus tribus: [Propylæum tripartitum exhibemus.] quarū prima erit de Diplomatis, præsertim iis quæ ante nongentos aut mille annos a primis Francorū Regibus signata dicuntur, in quibus erratur eo periculosius, quod hæc sæpe unica ratio sit constituendæ chronologiæ. Secunda examinabit monasteriorum quorumdam Carmeliticorum per Europam antiquitates, nuper prætendi cœptas. Tertia quasdam Brixienses tabulas, multa Martyrum nomina continentes, in hoc opere neutiquam habitura locum.

PARS PRIMA
De veterum fundationum, donationum, privilegiorum instrumentis discernendis.

[Prologus]

[3] [A supposititiarum chariarum convictione] Ecclesiasticorum Annalium integerrimus atque eruditißimus scriptor Cæsar Cardinalis Baronius, ad annum CCCXXIV fraudes atque imposturas retecturus Edicti ejus, quod sub Constantini Magni nomine profertur ab aliquibus, tamquam continens donationes a piißimo illo Imperatore factas Romanæ Ecclesiæ; non credidit se, id faciendo, juribus ejus detrahere quidpiam, quibus tuendis satis esset antiquæ ac justæ posseßionis titulus. Antiquæ, quod Francorum Christianissimi Principes suis ipsorum diplomatis, ea, a Longobardis ablata, se Romanæ Ecclesiæ restituere professi sunt. Iustæ, quia si Romana Ecclesia, ante illa a Francorum Regibus collata privilegia, jam potiebatur rerum dominio; unde illud nisi jure debitum sibi potuit vendicasse? cum certum sit nulla id factum armorum vi atque violenta grassatione: silentibus præsertim nec minimum quidquam reclamantibus, qui illis temporibus regnabant in Oriente, Imperatoribus, alioquin in Romanam Ecclesiam parum æquis. Hæc ille, occasione Edicti, seu ficti seu depravati, ideoque indigni quo Silvestri Pontificis historia augeatur.

[4] Similia hic quoque videor posse ac debere præfari, de fundationibus, donationibus, privilegiis variis acturus; [nullum imminei discrimē possessioni justa & antiquæ] de quibus, cum scripta instrumenta vel ab initio nulla fuerint, vel abolita autographa sint, hodiedum monstrantur chartæ, vel prorsus fictitiæ vel a rescribentibus audacter interpolatæ. Scilicet antiquæ ac justæ posseßioni nihil derogatum iri putamus per ejusmodi chartarum rejectionem, non alio fine institutam, quam ne temporum vetustißimorum historia, satis per se obscura, per ipsas inextricabiliter confundatur. Initium sumo ab Horreensis monasterii Treviris diplomate quodam, fabricato sub nomine Dagoberti Francorum Regis primi, quasi is ipsum consignasset, rogatu uxoris suæ Nanthildis, & intuitu filiæ communis Irminæ, anno regni sui II. Incarnationis vero Dominicæ DCXLVI. Quam Irminam quia Dagoberti, non primi, sed secundi filiam fuisse diximus; Henschenius in Diatriba lib. 1 cap. 10, itemque 1 Februarii in Analectis de S. Sigeberto § I, & ego eum secutus in Præliminaribus ad tom. 3 Martii; priusquam ipsius chartæ vitia examinentur, retractandæ sunt paucis rationes sententiæ nostræ & cum alienis effugiis comparandæ.

CAPUT I.
S. Irminam (cujus patri adscribitur diploma Horreense) Dagoberto, non I, sed II natam esse, longe verosimilius dicitur.

[5] Trevirensem urbem ac territorium, seculo Christi VII exeunte & ineunte VIII, illustraverunt duæ egregiæ nobilitatis feminæ, Dagoberti Francorum Regis filiæ, Irmina & Adela; maritis præmortuis ad Agni nuptias transgressæ; cui etiam sacrarum virginum contubernium collegerunt, Irmina in Horreo, Adela in Palatiolo, quæ deinde monasteriis ipsis hæsere nomina. [S. Irmina post an. 708] Prior ut Sancta colitur XXIV Decembris, in quem diem servamus integre danda instrumenta illius duo, omni vitii suspicione carentia, quibus fundato a se Epternacensi S. Willibrordi monasterio posseßiones quasdam suas donat, anno IV Domni Childeberti Regis, qui fuit annus Christi DCCII. Eadem, per aliud sequentis anni scriptum, [& Adela post an. 720 notæ] donatis prius posseßionibus addidit Montis-villam in pago Zulpiaco, obstricta insigni beneficio, quo Treviros adveniens sanctus Episcopus, monasterium Horreense a grassante pestilentia liberarat. Eadem denique, Childeberti Regis prænominati anno X, Christi DCCVIII, signavit donationem alterius posseßionis, sitæ in Villa Stankeim super fluvio Sura. Hæc constat fecisse Irminam: quid autem soror ejus Adela? Apostolicum virum S. Bonifacium excepit hospitio, ejusque disciplinæ commisit S. Gregorium nepotem suum, uti ex horum actis constat. Id Masenius putat anno DCCXX fieri potuisse; quod nolim, propter decennium forte adjiciendum, disputare.

[6] His ita positis, nec a quoquam in controversiam revocandis, quæritur utrum verosimilius sit, Irminam & Adelam filias Dagoberti Primi, qui anno DCXXII Rex Austrasiorum constitutus, [si non fuissēt Dagoberti II filiæ,] obiit anno DCXXXVIII, totius Francici Imperii monarcha: an Secundi, qui anno DCLXI regressus ex Hibernia, in Adrhenanis provinciis regnum exorsus, post annos XIV reliqua potitus Austrasia, occisus est anno DCLXXX, juxta Chronologiam, in exegesi præliminari ad tomum III hujus mensis innovatam ac stabilitam ab Henschenio; qui hujus Dagoberti regnum prior in lucem extulit, eumque a primo ultimoque distinguere docuit. Si nobiscum sentias, & Dagoberti secundi filias fuisse dicas; Irmina annorum fuerit plus minus quadraginta, cum prænotatas donationes signavit: Adela vero, licet ante annum DCLXX nata fuisse diceretur, non debuit multum exceßisse ætatis annum quinquagesimum, quando suum nepotem a se dimisit.

[7] Si velis ex Primo Dagoberto genitas, consequens est, ut Irmina minimum nonagenaria fuerit, anno DCCVIII utpote ante obitum Patris viro nupta, [dicendæ essent, Irmina ad 80, Adela ad 100 annos vixisse:] eoque mortuo fundatrix facta monasterii, & quidem ex bonis non tantum paternis, sed etiam a sponso relictis, quorum proprietas ante consummatum vel plene saltem contractum matrimonium ad eam non pertinuisset. Adela vero, quam anno DCXXXVI natam vult Masenius, & saltem ultra DCCXX vixisse concedit, proxima fuisset centenariæ.

[8] Neutrum inquies impoßibile est. Non ego id assero: sed hoc quæro, [nec tamen potuisset Adela a S. Pippino emisse Palatiolum,] utra ætas congruentius admittatur, si eligenda est alterutra; & quidem positis aliis rationibus utrimque paribus. Atqui nec pares quidem sunt: nam contra Secundum Dagobertum nihil obiici potest, quod non habeat facillimam solutionem, ut mox apparebit; & Horreense diploma, quo maxime nititur sententia adversa, undequaque ruinosum est ac prorsus fictitium: Testamentum vero Adelæ, factum anno XII Theodorici Regis, in favorem Palatioli, quod ipsum, inquit illa, a Pippino Majoredomus Treviris permutatione quæsivimus, cum defenditur ut genuinum (quale fateor mihi nullo modo videri, ob varias & hic prætereundas causas) in magnas angustias necesse est conjiciat defensores suos. Pippinum enim, sub Dagoberti I imperio potentem, quem volunt illi, ostendimus XXI Februarii anno altero ab obitu dicti Regis e vivis excessisse. Cum autem jam constet Regem obiisse Christi anno, non DCXLIV, sed DCXXXVIII; dicendus erit mortuus esse Pippinus anno DCXL, quando Adela in Masenii sententia solum egisset ætatis annum IV aut V. At si ipsa fuerit filia Dagoberti II, potuit jam maturæ ætatis vidua, a Pippino Herstallio, ante annum DCCXIV, quo hic obiit, acquisivisse Palatiolum, & fundato ibi a se monasterio novam aliquam donationem fecisse, XII anno ultimi Theodorici, qui fuit annus Christi DCCXXXI. In Irmina, ut Primi Dagoberti filia dicatur, majores etiam difficultates occurrunt; hic enim illam non posset genuisse nisi ex fornicario vel etiam adulterino concubitu. Quod si matrem quoque Nanthildem defendas, in novas tricas incurras necesse est, [vel Irmina ex Nanthilde nasci nisi turpiter,] a quibus te non poteris expedire, nisi gratis asserendo aliqua, satis incongrua dictu, & difficilia creditu absque ullius antiqui scriptoris auctoritate. Scio quod Dagobertus iste fuerit, Fredegario teste, luxuriæ supra modum deditus: nam, ut idem ait, tres habebat maxime ad instar Reginas & plurimas concubinas. Reginæ vero hæ fuerunt, Nanthildis, Wulfgundis, & Berthildis. Nomina concubinarum, eo quod plures fuissent, increvit chronicæ inseri. Scio Nanthildem, non ex monasterio raptam, uti Fredegarium legit & intellexit Aimoinus; sed unam ex puellis de ministerio dici, in variis Fredegarii MSS. Sed ut hæc tibi faveant, oportet insuper gratis assumere quæ sequuntur.

[9] Primo, quod illa Dagoberti incontinentia, non habuerit principium a fastidio legitimæ conjugis Gomadrudis, [& ipsa Nanthildis regio conjugio inepta fuisset:] anno DCXXV ductæ, & DCXXVIII propter sterilitatem repudiatæ; sed a prima adolescentia invaluerit, aut saltem annis aliquot ante conjugium cum Gomadrude, ut ante patris obitum potuerit viro desponderi Irmina. Secundo quod Gomadrudis Regina, magnæ mulier auctoritatis, cujus soror nupta erat Clothario ipsius Dagoberti patri, in suo puellari ministerio, in quod non aliæ adscisci consueverunt quam primum florentis pubertatis virgines, consenserit habere, pro integræ vitæ ac famæ puella, mulierem jam ab annis aliquot regiis amoribus infamatam, ex eoque matrem, ac proinde æmulam, tanto certiorem, quanto ipsa minorem spem dabat prolis. Tertio quod eadem ita pridem deflorata, non ex libidine Regis impotenter amantis, sed cum consilio Francorum, in matrimonium accepta, & in Reginam sublimata fuerit, ubi tanta nobilium integerrimarumque juvencularum suppetebat copia. Quarto, quod Dagobertus, ob desiderium gignendi successorem repudians Gomadrudem, quam solum quatuor annis expertus fuerat, eidem superinducere voluerit alteram, cujus consuetudine longe diutius usus nihil nisi feminam ex ea natam viderat.

[10] Vide autem quam gratis assumantur hæc omnia: cum primo nemo unus vel minimam turpitudinis alicujus notam inusserit Dagoberto ante prædictum repudium; sed omnes optimam ejus educationem, sub sanctißimis Episcopis Arnulpho ac Chuniberto, [quin igitur parcitur famæ utrimque catenus integræ?] incomparabilem justitiæ severæ tenorem, aliasque ipsius laudes commendent, a quibus laudibus non debet absque probatione secludi continentiæ virtus, in Rege adolescente, & qui ætatis anno circiter XXV justis nuptiis illigatus, credi poßit non prius luxuriæ fræna laxasse, quam prolem ex conjuge primum ducta desperans, persuaderi sibi sivit justam eam esse divortii causam; ex quo tempore totus cœpit deficere ab eo qui prius fuerat. Deinde non est tam levis, ut volunt aliqui, auctoritas Aimoini, Nanthildem puellam de monasterio raptam afferentis; quale enim exemplar Fredegarii secutus est ipse, auctor antiquior quam fortaßis sint omnia exemplaria in quibus de ministerio legitur; ejusmodi exemplaria plura inveniuntur alia, unde etiam facta impreßio est. Neque propterea consequens fuerit monacham fuisse Nanthildem, aut Vestalem (qua voce utitur ineptus ille, qui Aimoini contextui interjecit titulos Capitum multo recentiores) sed pro more illius ævi, etiam nunc vigentis, causa castioris educationis in monasterio collocatam a parentibus aut tutoribus; ideo vero raptam, quod cum bona eorumdem atque Abbatissæ gratia non speraretur educenda ad nuptias, quas licet pro legitimis haberi Rex volebat, credibile tamen non est a Sanctissimis Galliarum Præsulibus permissas fuisse.

[11] Hæc omnia vel non consideravit vel dißimulavit amicus noster Iacolus Masenius, [Tanti nobis non est fictitiū diploma,] in nupera Trevirensium Annalium recognitione, totis decertans viribus pro asserenda Horreensis diplomatis veritate: quod, seculi exploratores gnari, statim ut solos conspexere absque signis litterarum ductus, Gothico more formatos, uncialibusque in principio & fine characteribus insignitum, repente Dagobertinum esse pronuntiaverunt. Ego vero libens cedam omnia, nisi pluribus evicero rationibus, diploma istud non tantum non esse autographum ullius omnino Dagoberti, sed nec ex autographo quidem, si unquam ullum extitit, transcriptum fideliter; ast pluribus post omnes Dagobertos seculis fuisse imperitißime consarcinatum. Sed prius quam ad ista transeo, quærere lubet ex Masenio, [cujus vitiosā subscriptionē esse, ipse ejus defensor agnoscit.] quomodo pro Dagobertino prudenter haberi, & istius ævi censeri characteres potuerint, quibus exaratum est Horreense diploma; si nulla est characteris diversitas inter ipsius diplomatis tenorem, quem propugnare nititur; & subscriptionem, qua notatur annus Dominicæ Incarnationis DCXLVI, regni II, Indictio IV, de quibus fatetur quod adjecta corrupte fuerint, cum nec ipsi sibi anni constent? Quis enim sic corrupte adjecit? Idemne qui reliquum diploma scripsit? At concipi nequit quomodo Notario regio poßit in mentem calamumque venisse, ut currentis anni characteres ipsiusque Regis annos corrupte notaret. Ejusmodi errores contingere solent, cum ab imperitis librariis aliquid post multos annos transcribitur, sive per scribendi præcipitantiam, sive per antiquorum characterum ignorantiam: non vero quando scribitur annus aliquis præsens. Adjecitne longo post tempore alius? Tum vero notabilis foret manus & atramenti diversitas, qualis nulla percipitur in dicta charta; & necesse foret prius abrasam obolitamque fuisse subscriptionem antiquam & veram (neque enim credo dicet absque ulla omnino temporis nota primitus expeditum fuisse diploma) talis autem rasuræ aut abolitionis multo magis deberent vestigia deprehendi: & tum quoque difficulter caperetur, cur pro anno regni primitus notato, qui vel in Masenii sententia debuit postremorum fuisse aliquis, notatus sit annus Regni II. Oportet igitur ut fateatur, vel non haberi scripturam originariam, vel ipsam quoque subscriptionem originariam esse, & paris utramque fidei, id est certißimæ: quod tamen de subscriptione nec audet ipse dicere, nec ulla ratione dici potest; non dico secundum Æram annorum in Austrasia usurpatam, in qua tamen erant Treviri; sed nequidem secundum initium regni ejus in Neustria, quod omnino sedecim annorum fuisse contendit Masenius, & tamen in anno DCXLV finit.

[12] Ceterum non miramur, quod ad tot difficultates, undique que se offerentes, [credit tamen accipiendum Dagobertū I,] obfirmarit animum Masenius: utpote non tantum persuasus, potuisse ex Dagoberto I natas quomodocumque fuisse Irminam & Adelam: sed Dagoberto II easdem nullatenus tribui posse, nisi sus deque vertantur omnia, quæ nulli dubitationi putat objici debere. Nempe compertißimum esse credit, Horrei ac Palatioli monasteria fundata esse sub S. Modoaldo Episcopo Trevirensi, [quasi improlis fuerit secundus,] Primi Dagoberti synchrono, & prius vita functo quam Secundus Dagobertus reverteretur ab exilio, aut ullam maternæ paternæve hereditatis reciperet portionem: deinde censet hunc Dagobertum fuisse improlem. Ad Modoaldum quod attinet, mox ostendam, non nisi per meras hallucinationes aliquam ei partem tribui in Horreensi ac Palatiolensi fundatione.

[13] Quod autem Dagobertus II improlis fuerit, tam longe abest, ut inter copiosos illius liberos etiam aliquos Reges numerandos putemus; quorum primus Sigebertus, regni paterni consors, cum patre vel paulo ante eum obierit, Clotharius, anno DCCXVIII Monarchiæ Francicæ non tam datus, quam ostensus fuerit; Theodoricus vero IV (qui ab anno DCCXX usque ad DCCXXXVII regii nominis umbram sustinuit, transmisitque ad filium Childericum, [cui verosimilius proles multiplex fuit;] Merovingiorum Regum ultimus) si fuit alicujus Dagoberti filius (ut paßim creditur) tanto firmius teneri potest fuisse Secundi, quanto certius est Tertium juvenculum ac pene impuberem, adeoque improlem obiisse, anno DCCXV; Theodoricum vero constat tam provectæ fuisse ætatis, cum anno DCCXX est assumptus, ut Dagoberti III pater esse potuerit per ætatem; certe ut jam tunc filium videatur habuisse Childericum, suum postea successorem, nec non paulo post ex eo nepotem Theodoricum, eum qui anno DCCLI, cum Childericus abdicare regnum cogeretur, in Fontanellæ monasterium retrusus & attonsus est.

[14] Ast si hæc ita sunt; & Secundus iste Dagobertus, qui in morte sui patris S. Sigeberti anno DCLVIII potuit plusquam XII annorum fuisse, [fictitium naque est quod objicitur Argentinense diploma.] adeoque justam matrimonio ætatem attigisse, quando anno postea quarto cœpit regnare in Alsatia; & mox ibi genuisse Irminam, quæ anno DCLXXV restitutum in Austrasiæ regnum parentem secuta Treviros, atque Hermanno desponsa & Horreensis monasterii fundatrix facta, fere vicennis esse potuit cum moreretur genitor suus si, inquam, Dagobertus hic adeo fœcundus liberis fuit, ut, præter alios forte ignotos, filias quinque genuerit, ut alibi dictum est iterumque dicetur; quid judicandum erit de Argentinensi diplomate apud Iacobum Coccium, quod ostentatur scriptum IV Nonas Aprilis, Luna VII anno ab Incarnatione Domini DCLXII, Indictione V, Regnante Tageberto Rege anno regni ejus XXXII? Illud diploma sic inchoatur, In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis, Tagebertus divina favente clementia Rex nobilissimus. Notū sit omnibus sanctæ Dei Ecclesiæ fidelibus, natis & nascendis; qualiter ego Tagebertus, exhereditatus propriis filiis, S. Mariam mihi in hereditariam heredem acquisivi, dans in honorem matris Dei, ad Argentinensis Ecclesiæ monasterium, tres curtes meas optimas & electas. Nimium hæc favebant Masenio, ut vel ex lunatica illa prorsusque monstrosa subscriptione malam istius chartæ fidem cognosceret: sed omnia salva credidit, si anni regni iidem qui vitæ nominarentur, exemplo novo nec in ullis genuinis diplomatis inveniendo. Non vidit autem Dagobertum istum, cujus pater solum natus erat circa annum DCXXIX, ut summum fuisse annorum XVI adolescentem, eo anno quem XXXII in regno numerasse fingitur. Dico ergo, diploma istud, non solum ex subscriptione, sed ex toto suo contextu fictitium apparere; neque in eo ad sanum aliquem sensum adducendo laboraturū fuisse Henschenium, cum ante annos circiter viginti Diatribam componeret, si quam facile tunc notabat chronologiæ vitia, tam etiam cognitos habuisset styli diplomatici characteres; prorsus enim, ut nunc facit, & ipsum & plura apud Coccium diplomata fictitia esse judicasset.

[15] [Si Trevirēses eum, qui ante 1000 annos in oblivionē scriptorum venit,] Tandem miratur Masenius, quomodo præsumamus pro Dagoberto I, Treviris nominatißimo, substituere nomen Dagoberti II, in Alsatia fere vivētis, cujus nullum apud Treviros aulæ vestigium, nulla beneficiorum memoria. Miror & ego admirationem istiusmodi, post tot alias, certißimas quidem, sed tamen eatenus occultißimas veritates, in Diatriba de tribus Dagobertis magno eruditorum omnium plausu ipsiusque Masenii assensu firmatas. Quæ enim obsecro æquitas est, exigere ut indicentur monstrenturq; nunc Treviris claræ atq; distinctæ memoriæ Dagoberti Secundi, ut Secundus fuit; cum a mille annis in toto Francorum Imperio, inter tot scriptores Chronicarum, nemo unus fuerit, qui Dagobertum istum sciret a Primo distinguere, quamvis ille post annos quatuordecim in Alsatia actos, quinque integros egerit cis Rhenum toti imperitans Austrasiæ? Confusis igitur utriusque memoriis, neque inter Primum & Vltimum Dagobertum medium aliquem cognoscentibus historicis tot seculorum; quid miramur omnes memorias Dagobertinas, quæ ad Vltimum referri non poterant, ad Primum relatas esse a Trevirensibus? Nunc vero cum detectus est ille, cui plures earum, ac specialiter filiæ Irmina atque Adela, poßint adscribi, ita ut evitentur tam multa, si non ἀδύνατα, saltem ἄδηλα καὶ ἀνάρμοςα, quæ Primum Dagobertum comitantur, cur non illum ambabus, ut dicitur ulnis, tamquam alterum benefactorem suum, amplectantur Trevirenses?

[16] Si Treviris, prima post Metas Austrasiæ civitate, regium aliquod palatium fuit, [a Dagoberto I scivissent distinguere,] uti credo fuisse; nihil dubito quin uterque Rex eo fuerit æque usus, cum uterque pari fere annorum numero in Austrasia habitarit; Primus quidem sex primis regni sui annis, Secundus quinque ultimis. Nam, sicut Secundum scimus fere in Alsatia vixisse, quamdiu a reliquo Austrasiæ regno excludebatur; ita etiam scimus ex Fredegario, quod Primus, Neustriæ, regnum adeptus, Austrasiam deseruit, & Parisios sedem patris fui deligens, assidue habitare disposuit. Quo autem minus dubites quin Secundus, dimissa Germania, statim ac potuit, elegerit Galliam & patris sui Sedem similiter habitare; occurrit Vita S. Wilfridi Episcopi Eboracensis, ex qua emanavit prima Secundi Dagoberti notitia, narrans num. 35 quomodo sanctus iste Episcopus, Romam proficiscens ex Frisia, ubi honestum exilium fructuose egerat, & Galliam perveniens, nota sibi Regis Dagoberti mœnia subiit; [de utroque poterant æqualiter gloriari;] quem ipse Rex visum mox recognovit, gratanterque professus coram hominibus suis est, quod per ipsum servatus esset adjutusque ad reditum. Vrbem quidem Metas ibi designari, potius quam Treviros, persuadet ipsius S. Sigisberti Vita, ubi expresse dicitur num. 17, quod sepeliri elegit in urbe Metis, quæ regni sui sedes fuerat: sed quis credet huic Sedi sic affixum fuisse aut ipsum aut filium, ut Treviros, solis XII leucis distantes atque ad eumdem Mosellam sitos, non sæpe descenderint? eodem plane modo, quo prior Dagobertus Treviris aliquando fuit, licet alias verosimilius sit, eum Metis præcipue habitasse, & ideo eodem direxisse filium suum triennem, cum eum suo loco constituit Austrasiæ Regem.

[17] Quod igitur spectat ad præsentiam, Trevirensibus subinde exhibitam, [& magis forte de Secundo:] pares censeri debent uterque Dagobertus, avus ac nepos: quod ad beneficia istic posita attinet, etiam pares, ac forte etiam superior nepos, cui Horreensem fundationem tribuimus; cum de avo aliud nihil sciamus, quam quod Moguntiæ existens regni sui anno XII, cum jam pridem Parisiis sedem statuisset, fundos aliquos donaverit vetustißimo S. Maximini monasterio. Scio magnifice jactari a Trevirensibus privilegium quoddam, sub illius nomine, absque nota anni, diei, aut loci; quo idem Rex confirmasset ecclesiæ S. Petri cuncta prædia monasteriaque, eidem S. Petro jam olim subjecta donataque, & ante omnia Cellam S. Hilarii, quæ nunc appellatur S. Maximini, quæ est in prædio S. Petri constructa. Sed hujus privilegii instrumentum, [quia quod a Primo credunt habere privilegium, fictitium est.] quod autographum esse nec ipsi credo Trevirenses probaturos se sperant, eadem fere suæ suppositionis exhibet argumenta quæ privilegium Horreense, cujus peccata Capitibus sequentibus pergo denudare; & quædam alia etiam absurdiora continet, quæ Nicolaus Zyllesius propalavit in defensione Abbatiæ Imperialis S. Maximini, quam merito negat unquam fuisse appellatam cellam S. Hilarii: & a pag. 57 usque ad 71 hunc lapidem pulsans tot validißimis arietibus ipsum evertit conteritque, ut ejus imposterum erigendi spem omnem adversariis ademisse videatur. Loquor de instrumento scripto: nam de jure jurisque posseßione, sicut ad me non attinet quærere, ita nec volo censuisse videri, & nuper bene sopitas controversias resuscitasse.

[18] Interim ex Scripto, cujus authentiam nemo post istam Zyllesii evictionem præsumpsit defendere, objicitur nobis a Masenio, indicata superius, de S. Modoaldo difficultas, tamquam præcipua ratio, ob quam sic pugnat pro Irmina, [Et hoc illud est, ex quo asseritur S. Medoaldus fundasse monasteria] Dagoberto Primo asserenda: dum scilicet, inter alia loca multa S. Petro subjecta, nominatur. Monasterium S. Mariæ, quod præfatus Pontifex Modoaldus in territorio S. Petri nuper a fundamento construxit, & vocatur Horrea. Ex hoc enim fundamento Ordulphus, Balduini Archiepiscopi Trevirensis ante annos trecentos Secretarius, ita de S. Modoaldo scripsit: In Palatio Dagoberti Regis, quod vocatur Horreum, (quasi publicum Horreum nequiverit sacris virginibus recipiendis aptum esse, nisi idem regium Palatium fuerit) ecclesiam in honorem B. Mariæ Virginis construxit, ubi & congregationem Virginum instituit, quibus prefecit Matres, primo dilectam Deo Virginē Irminam, ipsius Dagoberti Regis filiā; deinde Modestam, vita & nomine, quamdam sacratissimam virginem, alumnam cœnobii S. Romarici, quæ fuit filia sororis B. Modoaldi, contemporanea B. Gertrudis. Simili postea modo de Adela ejusque monasterio loquitur idem auctor. Ast Adela in testamento suo sic creditur scripsisse: Cū pervulgatum notumque omnibus sit, quemadmodum nos monasterium in villa quæ dicitur Palatiolum… jam dudum ad proprii monasterii usum extruximus, in eaque monacharum cœtum… adunavimus. Irminam fundatricem suam similiter credunt & appellant Horreenses, [Horreense & Palatiolense,] talemque in Vita facit Theofridus Abbas Epternacensis: qui vero S. Modoaldi Vitam conscripsit Stephanus Abbas S. Iacobi Leodii, Theofrido ætate suppar, quascumque suo tempore superstites istius sancti Præsulis memorias scrutatus, nullam ejus aliam fundationem invenit, quam monacharum S. Symphoriani, apud quas & sepultus est. Allegat quidem Browerus ad annum 645 Epitaphium, in S. Paulini ecclesia positum, his verbis: Hoc est sanctuarium Deo dilecti Trevirorum Archiepiscopi Modoaldi, cujus Rex Dagobertus sanctitatem, sicut in ejus precepto de Treviris continetur, inter Ligerim & Rhenum magnifice extulit & dilatavit: sed ea aliam nobis cogitationem non ingerunt, quam quod istiusmodi lapis occasionem præbuerit posteris, ipsius Præcepti exemplum non habentibus, istud fingendi quod modo in manibus est, & confutatur a Zyllesio, uti diximus.

[19] Browerus, ad annum 708 Abbatissarum Horreensium seriem describens ex Trithemio, Ordulsum secuto, [& Horreense Abbatissam dedisse Modestam,] & Irminæ Modestam, sororis S. Modoaldi filiam, cœnobii Romarici alumnam, substituente; monuerat in margine primæ suæ impreßionis, quod Ordinis illius successio non esset certa. Huic accedens Henschenius lib. 2 cap. 12 Diatribæ, & rursum 17 Martii ad Vitam S. Gertrudis (quæ Modestæ, sibi dum viveret familiari, dicitur post mortem apparuisse in monasterio Trevirensi) notaverat videri legendum Avendensi. Vtrumque frustra hic hæsitasse Masenius cēset; & insuper servare nititur verba cujusdam Privilegii, sub nomine nescio cujus Leonis Papæ scripti, ubi dicitur, Cœnobium Horreense a Modwaldo Trevirorum Archiepiscopo, subministrante B. Modesta, [neptem suam ex Avendēsi cœnobio,] filia sororis ejus… ad divini cultus officium restauratum post decessum B. Irminæ, quæ prima hunc locum provehendum suscepit: Ubi cum manifesto dicatur ante Modestam præfuisse Irminam, & hanc constet Modoaldo fuisse superstitem, ne quis ex hoc capite scriptum supposititium arguat, quasi Modoaldi ac Modestæ regimen in unum conflentur tempus; censet ipse privilegii verba sic intelligenda, ut quod ibi dicitur fecisse Modoaldus, id est restaurasse monasterium quod pridem Irmina constituerat, id fecerit non quidem per se, sed per Modestam a se pie quondam institutam.

[20] Receptibilisne hæc sit evasio, ut Privilegium istud credatur sincerum ac genuinum Leonis II aut III diploma, viderit Masenius: mihi sane non videtur: atque ut hic adeo turpis anachronismus abesset, [propter Breve Leoni Papæ affictum.] ipsum non modo interpolatum cum Browero, sed prorsus fictitium esse arbitror, ab initio ad finem. Sic enim incipit: Ego Leo Vicarius S. Petri Principis Apostolorum, meritis quidem impar, vice tamen ipsius dignitate Romani fungens Præsulatus. Finit autem: Quod tanta auctoritate subnixum ut in æternum stabile permaneat ac fixum, in nomine Jesu Christi Domini nostri, sanctique prædecessoris Petri & omnium electorum Dei; æterno servetur damnandus judicio, si quis Prælatus tanto hic commorantes exitianiverit privilegio. Fiat, fiat. Amen, amen. Existimo quod figmenti hujus fabricator Leonem II intelligi voluerit, anno DCLXXXII vix undecim mensium Papam, quando jam mortuam arbitrabatur Irminam, fortaßis & Modestam. Plane etiam mihi persuadeo, quod idem suo hoc figmento credulum nimis Scriptorem Ordulphum induxerit, ad Modoaldum Horreensi fundationi admiscendum: [Rectius credentur duæ fuisse Modestæ:] qui si revera habuit in Avendensi S. Romarici cœnobio neptem, potuit ea per Irminam Treviros adducta fuisse, monasticæ disciplinæ magisterium novo cœtui ipsique Irminæ adhuc juvenculæ præstitura, & sic velut confundatrix habita, titulum Abbatissæ meruisse apud posteros: sed non potuit a S. Gertrude, ipsa qua hæc obiit hora die XVII Martii anno DCLIX visitata fuisse in monasterio Horreensi, necdum condi cœpto.

[21] [quarum junior S. Irmina monasterium,] Malim igitur opinari duas Modestas a posteris in unam personam confusas fuisse, quarum una ex Avendensi monasterio adducta Treviros, sub S Irmina monasterium rexerit Priorissa, & in Horreo sepulta nunc colatur ut Sancta. Quam si quis omnino velit Abbatissam Horreensem dicere post Irminam, ei ego non repugnabo: quia nihil invenio quod cogat Anastasiam Irminæ immediate suffectam asserere: assentiar autem etiam facilius, si non etiam sustineatur quod ipsa fuerit S. Modoaldi neptis; quia hoc difficilius creditu faceret hujus ætas, quem scimus Concilio Remensi interfuisse Episcopum, & hoc concilium celebratum fuisse anno DCCXXIV demonstratur in Diatriba pag. 195. Altera Modesta, eademque verosimilius S. Modoaldi neptis, Prælaturam gesserit in fundato per avunculum S. Symphoriani monasterio (quod quia adhuc unicum erat Treviris cum moreretur Gertrudis, [S. Symphoriani rexerit senior eadēq; S. Modoaldi neptis.] bene potuit Trevirense simpliciter nuncapari) & S. Gertrudem ibi habuerit a morte conspicuam. Sed tunc vel Episcopus civitatis, cui suam illa narrasset visionem, non esset S. Chlodulphus Metensis, cujus fratri Ansegiso nupta recenter erat S. Begga soror ipsius S. Gertrudis, vel potius ad vocem civitatis addenda erit vox Metensis. Sane quam facile Crodulphus iste potuit ob sua quædam negotia tunc fuisse Treviris; tam facile labi potuit aut scriptor Nivellensis in Belgio, existimando eum qui Episcopus erat, & cui hæc Treviris narrabantur, fuisse ipsius Trevirensis civitatis Episcopum; aut scriptæ ab illo Vitæ transcriptor, omittendo vocem Metensis, de qua dubitabat an non esset per errorem scripta pro Trevirensis.

CAPUT II.
Diploma Horreense supposititium cum San-Maximiniano indubitato confertur: quod ad stylum & formulas

[22] Præmißis suppositisque rationibus, quæ nostram de S. Irmina sententiam firmant, [Veræ chartæ Dagobertina genuinum ecgraphium] & alienam refellunt; veniendum est ad totius fabulæ principium & caput, ipsum scilicet Horreense diploma: quod non satis est verosimiliori chronologiæ dixisse contrarium (non enim chronologiæ monumenta, sed monumentis conformanda est chronologia, ut solida sit) verum ostendi debet, ipsum tale esse, ut, quamvis characteres temporum omnes essent absque errore positi, nequiret tamen haberi pro vero Dagobertini temporis scripto, sed deberet post multa deinde secula & scriptum & compositum credi. Hoc ut facerem occasionem dedere Annales San-Maximiniani, ab Alexandro Wilthemio accuratißime elaborati, & ex voluntate eruditißimi auctoris a me studiose perlecti: quos licet nunc demum, cum sopita est diuturna inter Archiepiscopum & Abbatem controversia, publicæ luci dandos sperem; hic tamen quid ex iis profecerim gratanter Lectori exponendum puto. Habet Imperiale istud cœnobium, suum adhuc archivium optime conservatum; in eoque originalia, & quæ in suspicionem suppositionis interpolationisve vocari ne queant diplomata tot antiqua, quot forte alibi extant nusquam. Nam in Sandionysiano prope Parisios monasterio, quamvis multa sint, tum Dagoberti fundatoris, tum subsequentium primæ stirpis Regum; [ab Alexandro Wilthemio accepimus,] nullum est tamen quod originale, pauca quæ poßint sincera credi. In istis autem San-Maximinianis primum & antiquißimum est Dagobertinum, quod Zyllesius verbatim exhibet, cum signo & sigillo Dagoberti I ad verum expreßis. Eo non contentus Wilthemius, ipsam membranam curavit transferre in paris magnitudinis chartam, & veteres characterum formas in ea sic excepit ad vivum, uti volebat totum tam venerandi monumenti contextum æri incisum expandere, & oculis sui Lectoris subjicere. Contextus ipse talis est.

[23] In nomine Patris & Filii & Spiritus sancti. Omnium Christianorum noverit industria, qualiter ego Dagobertus Rex potentissimus, convenienti consilio Episcoporum meorum Comitumque, legatos de mea parte ad Abbatem Memilianum direxi, mandans ei ut diligenter inquireret, mihique per seipsum indicaret, quibus auctoribus illud monasterium S. Maximini constructum, vel cujus imperio a pristinis temporibus esset subjectum. Hanc legationem Abbas cum Fratribus solicite percipiens, [quod hic datur,] perlectisque in eodem loco quibusdam vetustissimis chartis; inventum est ipsum monasterium Constantini Imperatoris fuisse regale palatium, atque jussu ejus dedicatum fore in honore S. Joannis Euangelistæ a S. Agritio venerabili Archiepiscopo. In quo videlicet templo, ut idem Pater nostræ Regalitati certa relatione patefecit, Helena sacra famula petente & favente, supradictus Imperator pauperes Christi congregavit, eisque virum Dei Joannem præposuit, ut in servitio Dei semper vacarent, & pro se orationibus insisterent: & insuper illius loci habitationem aliæ personæ noluit subdere, nisi suæ successorumque Imperatorum potestati. His rebus ita esse firmiter intellectis, regio more constituo atque firmissima jussione præcipio, ut nullus umquam proterve illud monasterium, in quo Abbas supradictus præesse videtur, audeat inire vel ullam inhumanitatem illi violenter inferre. Igitur ut assidue recordatio mei meorumque parentum maneret in prædicto monasterio, ipsorum S. Maximini præbendariorum victualia, sub præmemorato Imperatore constituta, additis mea ex parte prædiis augere curavi: quorum nomina sunt hæc: Kannis, Cressiacum, Luncwich, Regiodola, Vallis-Polich, Budeliacum, Talevant, Loavia. Hæc loca ad regiam Curtem, quæ dicitur Decima, pertinent: quam Curtem cum omnibus rebus ad eam pertinentibus, hoc est quidquid prædii visus sum habere, a fluvio qui nuncupatur Rubeca usque ad silvam quæ dicitur Sedes, S. Maximino Præsuli in perpetuam hereditatem contradidi. Insuper etiam, cum consilio & rogatu meorum Principum, catervis inibi Deo deservientibus hanc legē, firmiter ac perpetualiter in posterum habendā, decrevi; scilicet ut centenorum ibidem summa Monachorum semper integra maneat & inconvulsa; excepto si Imperatorum Principumve per secula succedentium benevolentia prædiis augmentetur vel thesauris. Et si propter paganorum vel infideliū Christianorū devastationē, eisdē Christi servitoribus penuria ultra modū ingruerit, & per thesauri effusionē expelli nequiverit, Dei omnipotētis & mei meorumq; successorū habeant licentiā, alodium & familiā a fidelibus illic contraditā dandi & vendendi, antequā Dei destruantur servitia. Et ut istius chartulæ confirmatio firma in ævum permaneat, describi eam præcepi, & nostro sigillo eā inde firmavi. Actum pridie Nonas Aprilis. Anno regni nostri XII. Moguntiæ feliciter. Amen.

Signum ✠ Dagoberti Regis.

Heriveus Cancellarius ad vicē Ricolfi Archicapilam.

[24] Heriveus, inquam, non Henricus, uti legit Zyllesius; de quo non attinet plura quærere, cum Cancellarii titulus, [quod sub Ricolfo Archicapel scriptū] qui nunc inter togatos supremus est, tunc inferioris ordinis fuerit. De Ricolfo Archicapellano justius petitur notitia plenior, quoniam ejus summum munus erat in recognoscendis signandisque privilegiis, imo in tota Capella regia, id est, Clero ad palatium pertinente, ad quem spectabant etiam Cancellarii. Omnia vero circumspicienti occurrit Ricolfus Coloniensis Archiepiscopus, in ordine decessorum successorumque suorum ideo fortaßis relatus ad tempora Caroli Magni (cum alias ejus ætas & acta in obscuro laterent) quod ad illa tempora spectet Richulfus Archiepiscopus Moguntinus, ex Archicapellano Palatii & Consiliario Caroli Magni, ut aiunt Sammarthani, ordinatus anno DCCLXXXV, idemque legationibus obitis, conciliisque celebratis notißimus: quod in causa fuisse videtur, eum qui Coloniensis fuerat cum ipso confundendi, etsi forsitan seculo integro anteriorem. Expendant eruditi viri, an recipi hujusmodi conjectura mereatur. Annus in Privilegio notatus Regni XII fuit, in Austrasia videlicet, quo anno Moguntiæ fuisse Dagobertum, verosimile facit pactio, tunc cum Austrasiiis firmata, de totius Imperii Francici divisione inter duos Dagoberti filios. Erat is annus Christi DCXXXIII, quando idem Dagobertus numerare poterat annum regni in Neustria & Burgundia quintum, monarchiæ vero mortuo Charoberto ac filiis in ipsum devolutæ quartum: ratione cujus triplicis regni merito Rex potentissimus dicitur, & trifidum sceptrum assumptum videtur, de quo plura alibi dicta sunt. Dubitavimus fateor ad Vitam S. Basini, IV Martii, essetne Dagoberti I an II diploma istud, [esse I Dagoberti probatur,] quia tempus Memiliani Abbatis ignotum nobis erat, nec ex ipso contextu eruere poteramus aliquid unde certior fieret conjectura. At nunc, post quam ipsos litterarum antiquarum ductus videre licuit, adeo mirabiles & implexos, ut nisi olim legissent majores & legibilia exempla descripsissent, vix quisquam eos assequi posset; omnino persuasi manemus, esse Primi, quandoquidem tempore Secundi cultior aliquanto scriptura fuerit usitata. Accedit quod in San-maximiniano obituario ad XIV Kal. Februarii notetur obitus Dagoberti Regis, tamquam benefactoris: atqui non Secundus sed primus Dagobertus isto die obiit: qui etiam cum esset studiosus æmulator Constantini Magni, credi potest hac potißimum de causa motus fuisse, ut inquireret adeo curiose, quibus auctoribus monasteriū S. Maximini extructum fuisset; ut scilicet si, quemadmodum fama ferebat, auctores ejus probarentur Helena atque Constantinus, ipsi hoc nomine bene faceret. Qui autem Abbates & quo ordine monasterium istud rexerint, in præcitatis Annalibus speramus clarius deductum videre. Audiamus interim Horrensis diplomatis tenorem, in Additamentis Tomi I productum a Masenio, hic autem necessario rescribendum, ut utriusque styli ad invicem collatio hujus præ isto novitatem manifestiorem faciat, & considerationibus reliquo hoc capite faciendis viam sternat. Est autem talis.

[25] [Horreense autem diploma ostenditur habere] In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis, Dagobertus divina præordinante providentia Rex. Si ecclesiasticis negotiis, & servorum & ancillarum Dei utilitatibus quæque necessaria providerimus, & de nostris rebus aliquod beneficium conferre studuerimus; id nobis ad temporalis nostri regni statum, & æterni promerendum præmium, incunctanter credimus profuturum. Comperiat ergo omnium sanctæ Dei Ecclesiæ fidelium, præsentium & futurorum industria, quia rogatu dilectæ Conjugis nostræ Reginæ Nanthildis, monasterio in Treverica valle, in honore sanctæ Dei Genitricis, ab Irmina filia nostra constructo, & sanctimonialium coadunatione decorato, ex rebus proprietatis nostræ in pago Murlense, in Marca Burense, has villas Machera, Cornihe, Baldebruno, Hildenisheim, Waleheim, Speia [cujus termini incipiunt in Difenidene, & sic ubi agri coli possunt, & sic usque Entire, & inde in ripam Dinkolter, & inde sursum ripam usque ad Aldenfalkenhorne, & sic usque Spalden, & inde ad viam quæ ducitur Retwech usque Richenheiden, & inde inter silvam de Cameric & Breidenwisen, & sic inferius usque Beiheiden, & inde usq; Engelmannescuren & ad fontem S. Humberti, & ad Engelburne, & sic usque ad Aldenbuche. & inde per rectam viam usque ad Odenburne usque ubi Bure terminatur, & inde in Gisenhelden usque ad ripam quæ cadit super molendinum, & inde usque Engelgere, & sic superius usque viam saxorum, & inde usque Fredebertisciben, usque in Renum Bruniche,] cum terris cultis & incultis, vineis, molendinis, pratis, pascuis, siluis, aquis aquarumque decursibus, viis & inviis, exitibus & regressibus, & quidquid habuimus, legali auctoritate contradidimus: ea scilicet conditione, ut pauperes Christi, inde in reliquum temporalia subsidia habituræ, æternæ vitæ subsidia nobis supplicationibus suis apud Deum possint præparare. Præterea fidelibus nostris, tam præsentibus quam futuris, notum fieri volumus, qualiter dilectissima filia nostra Irmina allodium suum, quod in Laudunensis Episcopatu, in his locis, Ludusa, Ancia, Balbengeis, Wartengeis, cum omnibus appendiciis, ad eadem loca juste & legaliter pertinentibus, a sponso suo, Hermanno scilicet Comite, in dotem legali traditione suscepit, pro remedio animæ suæ & prædicti sponsi sui, ad idem monasterium, quod vocatur Horreum, cum XL mansis in ipsa Treverica valle sitis, & extra urbem istis villis, Ornava, Muntzenfeldt, Villarei, Routzourt, Winterstorff, Rubera, per nostram manum cum omni integritate contradidit; ea scilicet ratione, ut sanctimoniales inibi Deo sanctæque Genitrici ejus perpetualiter famulantes, in eisdem bonis nullius personæ, magnæ vel parvæ, violentiam patiantur; sed victum & vestitum inde semper absque omni inquietudine consequantur. Et ut hæc præsens traditio, tam sua quam nostra, stabiliorem in Dei nomine semper possit habere firmitatem; præceptum hoc inde conscriptum manu propria subter firmavimus, & sigilli dostri impressione insigniri jussimus. Actum anno DCXLVI Incarnationis Dominicæ, Indictione IV, sept. Kal. Sept. [per manus Grimoaldi Majoris-domus] anno regni Domini Dagoberti II. [Actum] Treviris in nomine Domini feliciter. Amen.

Signum Dagoberti Regis ✠

[26] Hactenus Horrense diploma: cujus, ut ipsi vidimus & testatur Masenius, duplex, sed eadem manu scriptum, [longe posterioris ævi stylum.] servatur exemplum; alterum paulo brevius (in quo scilicet desunt loca, a Masenio prætermissa, & hic [] inclusa) scriptum in obsoletiore pergameno, cui adhæret sigillum: alterum, quod in Diatriba exhibuit Henschenius, quodque eadem prorsus manu scriptum in mundiori pergameno nec sigillum nec sigilli vestigium exhibet, sed habet illa quæ seclusimus verba, & a Trevirensibus æque habetur pro Dagobertino; qui obsoletioris nitidiorisve pergameni differentiam dicebant, non ex eo provenire quod alterum altero esset posterius, notabili longioris temporis intervallo; sed quod postremum, velut deficiente sigillo minus legitimum, parcius tritum fuerit legentium & examinantium manibus, quam primum, sæpe in judicio productum. Nunc legat, qui volet, temporis Henriciani diplomata, donationesque sub hujus nominis Imperatoribus factas; comperietque tum exordium ubique simile huic Horreensi, tum limitum accuratißime & sigillatim nominandorum solicitudinem, tum locorum inibi expressorum nomina nominumque ortographiam, tum appendiciarum omnigenarum designationem, tum denique traditionis & confirmationis formulas aliaque innumera prorsus talia qualia in hoc Horreensi diplomate videntur, & quæ in progressu hujus tractatus, sparsim indicamus; variorum diplomatum falsorum exemplis, verorum auctoritatibus usi, ne si unum hoc Horreense saxum toto hoc discursu volveremus, fastidio esset lectori prolixitas, quam econtra varietas oblectabit.

[27] Henriciani ævi diplomata, transcripta vel impressa, inveniuntur tam multa, ut iis vel alicui eorum integre transcribendo immorari operæ pretium non sit; unius tamen initium ac finem accipe ex Zyllesio, part. 3 pag. 41 quod est Henrici III Imperatoris de anno MLVI, In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis Henricus, divina favente clementia, Romanorum Imperator Augustus. Si locis divino cultui mancipatis alicujus honoris & augmentationis sublimentum præbuerimus, divinitus nobis remunerari procul dubio credimus. Quapropter omnium sanctæ Dei ecclesiæ fidelium, præsentium ac futurorum, solers comperiat sagacitas, quomodo &c… Et ut hæc nostra Imperialis donatio stabilis permaneat, hanc paginam inde conscriptam manu propria corroborantes, sigillare precepimus… Henricus autem IV sequentem mox ibidem Bullam sic finit: Et ut hoc auctoritatis nostræ præceptum firmum & stabile permaneat, manu propria corroborantes, sigilli nostri impressione insigniri jussimus. Data anno Dominicæ Incarnationis MLXV, Indictione III, anno autem Ordinationis Dominis Henrici Quarti Regis XII, regni vero IX. Actum Treviris in Dei nomine feliciter. Amen. Similia sunt omnia ejus temporis diplomata, formulis eadem, verbis nonnihil variantia, quibus suum Dagobertinum adaptavit Horrensis chartæ fabricator.

[28] Quod attinet ad formulam instrumentorum publicorum, In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis scribendorum; ea non modo non obtinuit sub primæ stirpis Regibus, sed neque sub Carolo Magno cœpit. In nomine Patris & Filii & Spiritu sancti scripta sunt, quotquot uspiam extant ante Carolum indubitata diplomata & ipsius et iam Caroli. [Invocatio sanctæ & individuæ Trinitatis,] Si qua aliter inchoata ostenduntur, fidem non faciunt, utpote aliis quoque indiciis suam falsitatem prodentia. Sic ad calcem Monumentorum Paderbornensium unum ponitur datum ecclesiæ Osnabrugensi, sub sigillo vetustate detrito & data XIV Kal. Jan. anno III Christo propitio Imperii… Indictione XI. Actum Aquis palatio publico in Dei nomine feliciter. amen. Ast aliud quod ibidem subjungitur, sub data anni sequentis Aquisgrani palatio, præmissa sanctæ & individuæ Trinitatis invocatione, si cum priori conferatur, multis modis stylum præfert ætatis posterioris, & insignes complectitur nugas, de obligatione suscipiendæ in Græciam legationis, imposita ecclesiæ illius Episcopo, si forte contingat ut Imperator Romanorum vel Rex Græcorum conjugalia fœdera inter filios eorum contrahere disponant, eo quod in eodem loco Græcas & Latinas scholas in perpetuum manere ordinavit Carolus, ideoque confidat numquam ibi defuturos Clericos utriusque linguæ gnaros. [non nisi in fictitiis diplomatis invenitur] An pro Aquis palatio Carolus unquam scripserit Aquisgrani palatio, disputent alii, & multa quæ circa contextum prætensi hujus diplomatis quæri possent: vel sola sigilli annularis forma, longe alium Caroli vultum exprimens, quam eum Eginhartus in Vita describat, sufficit fictioni convincendæ. Sed hac de re commodius agetur infra, proposito vero atque germano ejusdem sigillo ex Sanmaximinianis tabulis.

[29] Possem aliorum Carolo Magno attributorum, & ab invocatione Trinitatis cœptorum diplomatum exempla proferre, simul & eorum retegere vitia: sed credo fidem mihi habendam si dixero examinasse me plura; & cum nullum non vitiosum invenirem, quod tali inchoaretur initio; statuisse omnino verum esse, quod Carolus Magnus solitus fuerit sua diplomata aliter, ut dixi, inchoare. Ludovicus Pius, Caroli filius, primus mihi fuisse videtur, qui mutata formula scribere cœpit, [usque post Ludovicum Pium.] In nomine Dei & Salvatoris nostri Jesu Christi; Ludovicum patrem avumque Lotharius Imperator & Ludovicus Iunior secuti, idem usurparunt, vel scripserunt, In nomine Domini nostri Jesu Christi Dei æterni, vel simile quid. Ast vero Ludovicus, Ludovici pii filius alter, Germaniæ Rex, ejusque frater Carolus Calvus postea Imperator, elegerunt, & quidem quantum censeo primi, scribere In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis. Secutus exemplum est Carolus Crassus; exindeque ea formula obtinuit adeo universaliter, ut etiam qui pro temporibus multo anterioribus supponenda diplomata componere præsumebant, nihil se acturos plerumque crederent nisi sic inchoarent, nescientes aliud aliquid in usu unquam fuisse. Idem Horreensis diplomatis fabricatori contigit: qui dum etiam annos Indictionis Romanæ numerandos esse putavit, satis ostendit ignotum sibi quoque eorum numerandorum principium esse. [Indictionis annos Carolus M. cum Imperio recepit.] Numerabant illos Imperatores Romani post Constantinum & sub iis Romani Pontifices; ac denique Longobardorum Reges in Italia, eumdem usum amplexi, tenuerunt. Francis primæ stirpis ignotæ Indictiones fuere; nec in secunda stirpe receptus earum usus prius fuit, quam Carolus Magnus, Romanus Imperator creatus, congruum duxit Romanorum Imperatorum eatenus servatam consuetudinem sequi. Idem annos sui Imperii numeraturus, addere cœpit Christo propitio: neque contentus finire apprecando feliciter, scripsit in Dei nomine, aut in Christi nomine feliciter. Amen. Quæ si invenias in chartis, majorem vetustatem & nomina Regum primæ stirpis ferentibus, scito cavendum esse ne eas pro genuinis sincerisque recipias.

[30] [Annus Christi, forte ab an. 727 ad 743 notari cœptus, quia Rex nullus erat,] De anno Christi incarnati quæsiturus, quandonam is primum accesserit diplomatis Francicis; suspicor initium aliquod ei rei datum post mortem Theodorici ultimi, anno DCCXXVII sub Carolo Martello; qui neque defuncti filium curavit coronandum, ut is nudum saltem titulum regni gereret; neque ipse, qui potestatem regiam usurpaverat pridem, titulum quoque voluit usurpare. Non habentes igitur Regem cujus annis signarent Acta publica, & videntes apud Historicos æram Christi, eo commodiorem quo posset ad omnes Christianos extendi, cœptam usurpari: quid poterant aptius facere, quam similem annos numerandi modum asciscere? Itaque si aliud nihil obstaret, hand gravate admitterem, pro sinceris Synodi Ratisponensis Acta, sic ordientia. In nomine Domini nostri Jesu Christi, ego Karlomannus Dux & Princeps Francorum, anno ab Incarnatione Domini DCCXLII, II Kalend. Maji, cum consilio servorum Dei & Optimatum meorum, Episcopos qui in regno meo sunt cum Presbyteris ad Concilium & Synodum pro timore Christi congregavi… Itaque per consilium Sacerdotum religiosorum & optimatium meorum ordinavimus per civitates Episcopos, & constituimus super eos Archiepiscopum Bonifacium &c. [non satis probatior ex Actis synodi Ratisponēsis aut Suessionē.] Sed cum hæc omnia excedant potestatem secularem, & Principem laicum faciant conventui ecclesiastico præsidere, eaque ordinare quæ disciplinam & correctionem cleri ac monachatus concernunt, absit uc ea habeamus pro genuinis: multo minus Acta Synodi Suessionensis, quæ In Dei nomine & Trinitatis, anno DCCXLIV ab incarnatione Christi, sub die VI Nonas Martii & luna XIV, in anno II Childerici Regis Francorum, promulgare fingitur Karlomanni frater Pippinus, Dux & Princeps Francorum, circa eamdem materiam aliaque pure ecclesiastica. Extant ea quidem in vulgatis Conciliorum collectionibus, æque ac alia spuria non pauca, suisque Annalibus haud indigna Baronius censuit: sed, quod salva tanti scriptoris reverentia dictum sit, severiori fuerant examine ponderanda, nec propter eam quam præferunt speciem utilitatis, statim recipienda.

[31] Interim censeo annum Christi, si fuit cœptus notari a Francis tempore septennii inter Theodorici mortem & Childerici coronationem medii (quod vellem exemplis certis doceri posset;) rursum plane cessasse sub Childerico, quamdiu ille Regis titulum geßit; proinde sicut Sueßionensium Actorum fictio se prodit per lunam, principio annotatam, præter omnem publicorum Actorum formam; sic & suspectam se reddit per annum Christi, anno Regis adjunctum Postquam vero Francorum Regnum a Merovingicis ad Carolingos translatum fuit, jamque per annos regni ipsorum signarentur Acta, satis id fuit Pippino Regi, Carolo, Ludovico, Lothario Imperatoribus: nec eorum quisquam invenitur annum Christi notasse, [Talis anni numerum neque Karolo Magno,] nisi in iis scriptis quorum mala fides multis etiam aliis argumentis se prodit, Talia sunt plurima quæ alias legimus apud Alexandrum Wilthemium ex Chartulario transcripta cœnobii Gorziensis, in quorum uno post signum Hludovici serenissimi Regis sunt subscripta hæc verba: Ego Durandus ad vicem Helizaar recognovi. Data X Kalendas Aprilis, anno ab Incarnatione Domini DCCCXV, Indictione VIII, Epacta VII, Concurrente II, anno vero II regni Hludovici Imperatoris. Actum Aquisgrani palatio regio feliciter. Amen. Vides non solum expressos annos Indictionis & Christi, [neque Ludovico Pio] sed etiam numerum Concurrentis & Epactæ: quarum tamen nullus unquam usus fuit in hujusmodi scripturis regiis, imo nec in politicis ac publicis ullis, quod ego quidem sciam. Notabile porro est, quod omnia diplomata Gorziensis istius Chartularii sic sint interpolata, ut etiam in iis quæ ante Carolum Magnum condita describuntur invenire poßis annos Christi notatos, & Concurrentes atque Epactas ubique signatas, quasi per hoc salva essent omnia ad fidem obtinendam.

[32] Ast nihil ejusmodi habent sincera Ludovici Pii scripta in San-Maximiniano Archivio & Annalibus inde collectis, [aut Hlothario Imperat. usurpatum] quæ omnia Durandus Diaconus ad vicem Helisachar recognovit, anno, Christo propitio, imperii Domni Hludovici, piissimi Augusti III, IV, V, VI, & XI Indictione IX, X, XI, XII, & II. Eadem testandæ recognitionis forma, ab eodem Duranto vicem Helizachar Archicapellani gerente plerumque usurpata, invenietur, tum in duobus instrumentis Benedicto Andegavensi expeditis Salmantiaci in agro Laudunensi atque Compendii, & a prælaudato Wilthemio transcriptis; tum in altero apud Beslium de Regibus Aquitaniæ in probationibus pro anno Imperii IV ex Tabulario Lemovicensi pag. 18, tum alibi sæpius. In quibus omnibus cum semper unus idemque inveniatur modus inchoandi, In nomine Dei & Salvatoris nostri Jesu Christi, unus item idemque signandi ac finiendi modus jam expressus, & nomen semper inchoetur per H quod & Regium monogramma & sigillum principaliter representat; non potest mihi non esse suspectum, unum quod præ aliis omnibus Zyllesius protulit, in quo semper scriptum Ludovicus absque H, idque sub invocatione Sanctæ & individuæ Trinitatis, absque nota Indictionis, & Durandus (Donandum perperam legit Zyllesius) Diaconus recognovit, non ad vicem Helisacharis ut alias, sed quasi propria auctoritate. Interim tam est verum, quod ante Caroli Magni nepotes nullus Francorum Regum aut Imperatorum annos Christi notaverit, ut nec nepotum præcipuus Hlotharius eamdem inveniatur usurpasse, cujus rei exemplum videbitur infra num. 51, ubi dabitur integrum de villa Bettinga privilegium, etiam æri incisum.

[33] Primus inter eos sub quorum potestate Treviri fuere, qui signate annum Christi expresserit, (quantum hactenus quidem scrutando cognovi) fuit Lotharius Hlotharii Imperatoris filius tertio genitus: [primus apud nos scribere cœpit Lotharius Rex,] cui attributa a suo patre pars regni, Lotharingiæ appellationem a nomine ejus obtinuit. Hic autem Lotharius resumpsit veterem inchoandorum diplomatum formulam, In nomine Patris & Filii & Spiritus sancti, & in favorem San-Maximiniani monasterii Chartam scribi & annuli impressione muniri jußit, cujus ectypo infra exhibendo juvenies hæc verba subjecta Ego Grimlandus ad vicem Adventii Archicapellani recognovi. (Erat is Adventitius Ecclesiæ Metensis tunc Episcopus) Data Metis civitate, XVII Kl. Maji, anno Dominicæ Incarnationis DCCCLXVIII, Indictione I, anno Serenissimi Regis Lotharii XV, in Dei nomine feliciter. Amen. Lotharii Regis Fratres Karolus & Ludovicus annis Christi notandis iterum abstinuerunt: [quod Franci circa 1060 etiam receperunt,] in Germania resumpta citius consuetudo est illius notandi, & in perpetuum stabilita: in Francia ante annum Christi MLX nemo invenitur ex Regibus usque ad Philippum I annos Christi notavisse, ne quidem in San-Dionysiano chartulario, cui tamen Indictionis annos ferme ubique infartos reperias. Vnde colligi datur, vetustiorum Regum chartas ibidem nunc asservatas, vel ante istius consuetudinis inductæ tempus fuisse transcriptas & interpolatas; vel earumdem scriptorem interpolatoremque de industria abstinuisse signandis Christi annis, gnarum quam id esset ab antiquioris temporis usu alienum: Indictiones autem notavisse, quod putaret eas etiam a primis Francis fuisse observatas, utpote institutas a Constantino primo Imperatore Christiano.

[34] Hæc porro de initio notandorum in diplomatis Regiis annorum Christi & Indictionis, non ideo tam accurate descripta hic sunt ut Masenii objectioni fiat satis: [Prædictis accedit alia convictio contra dipl. Horreense] sed ad majorem & evidentiorem lectoris instructionem: cui de hac veritate propter multitudinem vitiosorum diplomatum, tales annos notantium forsitan posset oriri dubitatio, an non aliquando antiquis isti Reges tales annos notaverint; cum constet Dionysium exiguum, Christianæ Æræ inventorem primum, floruisse circa annum DXXXIII, & S. Willebrordum ad suum Kalendarium propria manu signasse sui adventus in Franciam, ordinationis in Episcopatum, & memoriæ istis descriptæ annos ab Incarnatione Domini DCXC, DCXCV & DCCXXVIII; atque hujusmodi temporariam tabulam describi jußisse usque ad annum DCCXCVII. Venerabilem denique Bedam, qui anno DCCXXXV e vivis abiit, scimus suæ historiæ Auglicanæ annos Christi intexuisse, tamquam rem suo tempore usitatam saltem apud eruditiores monachos. Propius ad arguendam Horreensis subscriptionis falsitatem faciunt hæc verba, alteri exemplarium inserta, [ex Grimoaldo Majoredomus,] per manus Grimoaldi Majoris-domus: quia Grimoaldus B. Pippini Senioris filius, SS. Gertrudis & Beggæ frater, non geßit titulum Majoris-domus in Austrasia ante obitum patris, id est non ante annum DCXL. In Neustria vero, cum Regina Nanthilde, quam Dagobertus reliquerat, regebat Palatium Æga, tamquam ibidem Major-domus. Accedit ex illius seculi ac sequentium usu, tum ipsam hanc formulam, per manus, Pontificiorum diplomatum esse, non Regiorum; tum munus non fuisse Majoris-domus, sed Archicapellani, vel, ad vicem hujus, Cancellarii, id est Secretarii, diplomata recognita subsignare Denique Rex Dagobertus in San-maximiniano diplomate de seipso non nisi in numero singulari loquitur; nec ullum hactenus diploma reperi, [& usupluralis pro singulari,] satis sincerum, quod persuadeat antiquiorem Regem aliquem Francorum, vel ipsummet Dagobertum aut filios ejus, Sigibertum & Chlodovæum, plurali numero usos fuisse in diplomatis scribendis; adeo ut ea loquendi forma credi poßit primum suum initium sub Dagoberti nepotibus habuisse, si tamen satis certa sunt etiam illa instrumenta, quæ sub eorum habentur nominibus.

CAPUT III.
Horreensis membranæ impostura ex ipsa characterum forma dijudicanda proponitur.

[35] Nvnc ego attentum, non tam lectorem, quam spectatorem deposco, [Ectypa chartarum San-Maximianæ] ut ipso oculorum arbitrio dignoscatur discrimen ingens, inter eam quam Horreense diploma mentitur ætatem, & quam ipsa litterarum ac Regii monogrammatis forma indicant. Incipio a forma litterarum: ac primo exhibeo San maximinianæ membranæ initium ac finem, qualiter ea ex autographo, non tam descripsit quam depinxit accuratißimus quem supra laudavi patriarum antiquitatum scrutator Alexander Wilthemius. Tum Horreensis membranæ initium cum parte subscriptionis, qualiter ea ad me misit Henricus Turck p. m. tunc cum Treviros acceßimus & Horreenses chartas coram vidimus, [& Horreensis qua fide accepta,] nostræ ibidem Societatis Rector: qui assumpto secum Ioanne Dirking, nostræ item Societatis tunc Græcarum litterarum professore, nonnullum delineandi usum habente, cum bona Abbatissæ D. Irminæ Pispordiæ gratia, id solum curavit exprimi, quod brevitas conceßi sibi temporis permittebat, & intento meo satis fore judicabatur. Hac de re prænominatus ejus socius ad me scribens, Conatus sum, inquit, singula perquam accurate primum ad fenestram vitream, ut litteræ per suprapositam membranæ chartam transparerent, dilineare singula: tum, separata a pergameno charta, unumquemque characterem sigillatim pressiore calamo sum remensus: quos si ære incidendos curare velis, secure id facere poteris. Admiratus enimvero etiam sum diploma, mille annis antiquius (sic enim credebat ipse, nec sciebat habere me, cur dissentirem, rationes) adeo illæsum integrumque perstitisse, litteris omnibus tam perfectis ac vividis. [in hac diversum a priori sigillū] Sigillum tamen cereum, fugiens erat & obtritum, ideoque illud non potui repræsentare satis distincte: similis nihilominus est effigies illi quam ruditer delineavi. Sed, o! quam dißimilis a vero veri Dagoberti sigillo! Et tamen bonus Masenius, non dubitans de Horreensis membranæ veritate, nihil se peccaturum credidit, si pro obscuris illis Horreensis ceræ & quidem longe minoris ductibus, representaret formam San-maximiniani sigilli, tamquam si illud ipsum etiam Horreensi membranæ impressum inveniretur. Majorem a nobis inibit gratiam, qui Horreense sigillum, sic uti nunc invenitur extritum exprimet accurate, quomodo inferius expressum videbitur Henricianum unum in tabula 5, nullo addito ductu qui in cera non appareat.

[36] [& monogramma:] Monogrammaticum porro signum nominis Dagobertini, quam est in San-maximiniano diplomate ipsi nomini ac primæ stirpis Regum tempori congruum, tam ab utroque diversum subjungitur Horreensi; ubi conjectando difficulter in venias litteras ipsius nominis, difficilius autem easdem colligas; formam vero notes quadratam, quæ post Carolum Magnum cœpta usurpari, ad similitudinem istius Horreensis vix demum pervenit seculo XIII aut XIV. Sed hæc infra plenius declarabuntur: prius enim agendum est de ipsis litteris, tum iis quibus proponitur sanctæ & individuæ Trinitatis invocatio, & signum Dagoberti, ex parte repræsentatur; tum quibus hæc verba exprimuntur, Dagobertus divina præordinante providentia Rex, quibus etiam respondet reliquus prætensi istius diplomatis contextus. Postremæ, ut non sunt toto genere diversæ, ita sub eadem Teutonici characteris specie ab hodierni usus ductibus adeo parum recedunt, [diversa quoque litterarū forma:] si solam litteram r excipias, ut annorum quadringentorum ætatem ægre eis ausis conjectando tribuere. Priores ac ceteris longiores, & quadam affectatæ antiquitatis barbarie implexæ, speciem habent vetustatis majoris; precipue vero longißimæ illæ & unciales literræ, quæ tres in principio, & plures in fine ad subsignationem, fuerunt adhibitæ. Sed has alieno tempori suppositas esse, ipse ille enormis excessus longitudinis probat, qui in San maximiniano nusquam notatur, & primum initium videtur habuisse a Carolo magno.

[37] Ago autem de forma litterarum, eo tractu usurpatarum qui olim Austrasiæ nomine censebatur, potißimum Treviris & vicinis provinciis; quoniam quæstio est de instrumento, quod Treviris scriptum fuisse prætenditur. Vt ergo demonstrarem in publicis privatisque scripturis, [quam genuinam in San-maximiniana inveniri, non in Horeensi.] Dagoberti I ævo, haud alias fere litteras usurpatas, quam quibus San-maximinianum diploma exaratum cernitur, quæque succedentium sibi seculorum fluxu paulatim evaserint molliores planioresque; utriusque generis quærenda fuerunt exempla. Et privatæ quidem scripturæ nullum certius exemplum optare debui, quam quod tot annis fuit in manibus nostris, quodque media sui parte pridem habetur viginti quinque æneis insculptum laminis, Hieronymiani martyrologii vetustißimum ecgraphum. Hoc enim quin vere scriptum sit Epternaci, [probat specimen ex Martyrologio Epternaci descripto] per S. VVillibrordum fundato & tribus ab civitate Trevirensi leucis dißito monasterio, dubitare non possumus, quando animum advertimus ad verba in Præfatione Generali ante Ianuarium cap. 4 § 4 a Bollando transcripta (prout illa eadem antiqua manu sed charactere paulum minori in margine Codicis ipsius legebantur ad Kalendarium Martyrologio subjectum, tamquam anno Incarnationis DCCXXVIII apposita) Clemens Willibrordus… anno DCXCV ab Incarnatione Domini, quamvis indignus, fuit ordinatus Episcopus in urbe Roma, ab Apostolico viro Domno Sergio Papa. Vnde enim, quamvis indignus, adscribi potuit priori exemplari, nisi ab ipsius S. VVillibrordi manu? Vbi autem nisi Epternaci? cum extremos vitæ suæ annos, atque adeo etiam annum Christi DCCXXVIII, Epternaci & circa Treviros egerit Apostolicus Præsul.

[38] Quod si priori exemplo, tali anno & loco id adscriptum probatur; consequens est, ut eodem quoque loco transcriptum fuerit hoc de quo agimus ecgraphum, [circa annum 740] eo solo discrepans ab exemplo VVillebrordiano, quod hoc in Anglia scriptum anno DCLXXXIV (ut indicat Paschalis tabula Kalendario adjuncta ab isto anno incipiens & ad annum DCCXCVII dumtaxat pertingens) additionibus quibusdam partim in fine quorumdam textuum & partim in margine auctum fuerit Epternaci, manu haud dubium diversa; istud uniformi prorsus tam in textu quam additionibus calamo exaratum sit. Quo autem tempore? id tuis ipse oculis æstima lector, & vide num ex mollioribus aliquanto tractibus litterarum c, d, e, s, u, poßis judicare, quod plus quam centum annis a primi Dagoberti ævo deflectat codicis hujus scriptura.

[39] Itaque exhibeo tibi, post specimina ex San-maximiniano & Horreensi diplomatibus accepta, aliudque XI seculi, in specimen characteris circa Treviros privatim seculo VIII usurpati, ex jam dicto Martyrologii VVillebrordiani ecgrapho, Epistolas prævias Chromatii & Heliodori Episcoporum ad Hieronymum Presbyterum, & Hieronymi ad illos: quarum & veritatem ex sententia Caßiodori contra censuram Baronianam egregie vindicavit, & contextum eruditißimis annotationibus illustravit Franciscus Maria Florentinius, in laudatißima Martyrologii Hieronymiani editione. His addo ex ipsius San-maximiniani monasterii, ad civitatis Trevirensis muros siti, membranis vetustis, partem cujusdam, [& diptychon San-maximinianense scriptum seculo 10.] ut conjicimus, Diptychi, X seculo verosimiliter ibidem descripti, quando scilicet adhuc vivebant, quorum isthic nomina recensentur; videlicet Otto, Magnus ille ac primus hujus nominis Imperator; Athalheit, uxor ejus secunda, post annum DCCCCXLVII ducta; Otto II, Magni filius & successor, tum Mahtild, Magni filia ex primo thoro ac postea Abbatissa Quedlinburgensis, cujus forte soror fuerit proxima Walburg: sequuntur alii ex Saxonica nobilitate aulaque Ottoniana primarii viri feminæque. Quod ne per meram conjecturam dici putes, succurrunt Episcoporum, de quorum ætate dubitari non potest, coævorum nomina; & sunt, Bruno, Archiepiscopus Coloniensis, Magni frater; Wicfriht, Episcopus Virdunensis; Gerhardus, Episcopus Tullensis, Sanctus; Willehelm Episcopus, non Moguntinus Magni filius (hic enim scribi debuisset Archiepiscopus & aliis præponi) sed Mimigardifordensis seu Monasteriensis; Everacear Episcopus Leodiensis, alias Everaclus & Heraclius, quorum ætatibus computatis, oportet hæc scripta esse intra annum DCCCCLXIII, quando consecratus est Gerardus; & annum DCCCCLXV, quando obiit Bruno. Reliquorum hic nominatorum distinctior notitia nulla offertur, quæ potißime optanda esset circa Abbatissas. Hujus autem Diptychi & Martyrologii illius characteres inter se comparans, sicut facile judicabit hoc isto esse annis ducentis antiquius; ita utrumque conferens cum ea littera qua scriptus est cōtextus Horreensis diplomatis, haud difficulter persuadeberis, Horreensem scriptorem, quoad litteras minusculas, imitatum esse scripturam quamdam ætatis inter utrumque mediæ.

[40] A privatis ad publicas scripturas transire volenti, eo minus parabilis fuit earum copia, quo solicitius ipsæ custodiuntur. [ad quod & ad alia seculi II scripta proprius accedit Horreense,] Itaque primo aliam nullam habui, cum qua Horreense diploma compararem, quam Henrici IV Privilegium, pro ecclesia S. Servatii datum Aquisgrani Palatio, anno Dominicæ Incarnationis MLXXXVII, indictione X, anno Regni ejus XXXII, Imperii IV, Henrico Episcopo Leodiensi, Godescalco Trajectensi Præposito, Dudekino Decano. Sed & in hoc non pauca se offerebant, quæ fidem ipsius originalis nobis suspectam reddebant, cogebantque dubitare ne totum & scriptum & confictum esset seculo XIII. Tamen, quia certius exemplum non suppetebat; illius qualiscumque seu veri seu falsi diplomatis primam lineam prædictis speciminibus chartæ San-maximinianæ & Horreensis subjunxi, ut ex ejus consideratione quadamtenus appareret, tantum fere a San-maximiniana recedere Horreensem, quantum ad Trajectensem accedit. Verum ubi hæc sic æri incisa conspexit Reverendißimus Abbas S. Maximini Maximinus Gulich; & consideravit, quantum monasterii sui diplomatibus antiquis, accuratißime in hunc diem conservatis, auctoritatis posset accedere, si plura hujusmodi specimina ex archivio suo depromerentur; ejus denuo scrutandi facultatem amplißimam Wilthemio nostro dedit, quam eatenus concedere recusarat; eique permisit, ut omnium quas vellet chartarum formaret ectypa, eadem ratione qua primum Dagobertinum expresserat, nobisque transmitteret.

[41] Hinc nata est igitur secunda, [Vnciales litteras in principio primus Carolus M. usurpavit.] & totam autographorum latitudinem adæquans tabula, quæ exhibet primo Caroli Magni Privilegium, pro monasterio S. Maximini datum Patresbronnæ, fisco regio, leucis quidem quadraginta aut pluribus Treviris dißito, sed tamen ad idem Austrasiæ regnum adjecto ipsius Caroli armis per Saxonum subactionem: in quo Privilegio videre est unciales litteras, quæ nullæ in vero Dagobertino sunt, initio ac fine usurpatas, quod deinceps in usu successorum permansit. Reliquarum litterarum forma, quam parum a Dagobertinis characteribus discrepat, tam certo nostram assertionem confirmat, de simili scriptionis specie, jam inde ab initio Austrasiensis regni usque Carolum & deinceps, in scripturis publicis usurpata, sub modica leniorum paulatim ductuum declinatione. [aliique post eum,] Idem probat haud multum absimile Lotharii Regis, ejus a quo Lotharingiæ factum est nomen, diploma alterum, in eadem tabula delibatum, scriptum Mettis civitate, proxima Treviris ad eamdem Mosellam metropoli, anno Dominicæ Incarnationis DCCCLXVIII. Advencius Archicapellanus in Lothariano notatus, Metensis ecclesiæ ac civitatis regiæ Episcopus fuit, ab anno DCCCLV ultra DCCCLXX. Qui Carolinum ipse per se relegit Rado, idem quod Advencius officium exercuit, nescio an etiam cum eodem titulo: nam in aliis pluribus, per alios ejus vice notatis, simpliciter dicitur ad vicem Radoni vel Radonis. Exemplum habes in nuper editis monumentis Paderbornensibus ad calcem, [quorum hic dantur specimina,] & plura apud Labbæum in Historia Cancellariorum Franciæ pag. 87; qui etiam notat, eum in Chronica monasterii S. Vincentii prope Capuam, Archicancellarium dici, & in epistola quadam Hadriani I ad Carolum Magnum Protonotarium atque Abbatem: utique Abbatem Nobiliacensem seu Vedastinum Atrebati in Belgio, cujus præceptum secutus Alcuinus Vitam S. Vedasti emendare studuit, uti ad eamdem præfatur; cum scilicet multa jam canitie venerabilis Rado, institutus esset Abbas anno DCCXCV.

[42] Duo hæc Caroli & Lotharii diplomata, [omissis Pipini & Ludovici supposititiis chartis,] quam nobis sunt indubitata, tam falsa videntur alia duo, ipsorum parentibus Pippino Regi ac Hludovico Pio Imperatori attributa apud Zyllesium; omnino enim supposita dixeris pro veris eorumdem privilegiis, quorum perierunt originales membranæ, neque notitia ulla indubitabilis superesset, nisi paternarum præceptionum meminissent filii in suis: quæ unicum credo fuisse aliorum refingendorum fundamentum. Pippinianum certe quod ostentatur privilegium, litteris quidem ad ævi sui similitudinem satis apte efformatis expressum est; sed prorsus deficit ab regiorum diplomatum stylo, signanterque in fine ac principio; nec tantum caret subscriptione regia cum monogrammate (quod etiam Lothariano vero privilegio accidit) unde solum colligimus Rege jubente quidem sed absente expeditum; verum etiam impressum habet sigillum prorsus fictitium, cum circumscripto ✠ Pipinus IMPERATOR, quod nescio quomodo alicui in mentem venisse potuerit. Hludovicianum cur admitti pro genuino non poßit dixi supra num. 33.

[43] Ne vero de ipso quoque Carolino dubitet aliquis, corrigendus est Zyllesius, & pro anno regni quadragesimo, legendum undecimo. Nam quod Zyllesius credidit esse xl, revera est xI, prout demonstrari potest ex sæpius recurrente littera l & verticem longe aliter inflexum habente. Annus autem Caroli XI pro mense Augusti, quo datum est Privilegium, est annus Christi DCCLXXIX. Eadem correctio videtur adhibenda Marquardo Frehero, in Monumentis Lupodunensibus referenti pag. 23 donationem, [Ex illis Carolinum, in Augusto datum, anno regni, non 40,] quam Erkanbalt Presbyter fecit monasterio Laurishamensi, Anno XL regni Domni Karoli Regis nostri gloriosi, ubi solus Regis titulus parum idoneus foret, nisi annus XI legatur. Is certe annus in hoc San-maximiniano Privilegio legi debet, utpote scripto Padresbronnæ in Saxonia, quo Carolum excurrisse anno regni XL non patiuntur historici, quotquot ejus gesta per annos explicarunt. Annus enim regni ejus primus (initium sumens vel ab obitu Pippini patris, qui accedit anno DCCLXVIII XXIV Septembris, vel a Coronationis die quæ fuit IX Octobris) ad sequentis anni DCCLXIX autumnum extenditur; adeoque Augustus mensis, quo datum fuit diploma jam dictum, si ad annum regni XL differatur, dicendus erit ad annum Christi DCCCVIII pertinere. Atqui anno isto (ut expresse scribit auctor Annalium, a du Chesne ex Ms. Thuano editorum, & ab anno DCCXLI ad DCCCXIII deductorum) Imperator, ædificatis per legatos suos super Albim fluvium duobus castellis, præsidioque in eis contra Slavorum incursiones deposito, Aquisgrani hiemavit, Natalem Domini & sanctum Pascha ibidem celebravit, utique die XVI Aprilis, sicut prius Pascha Neomagi actum erat XXVIII Martii. Nec ante annum DCCCX Imperator revisit Saxoniam.

[44] At vero anno DCCLXXVII Christi & regni anno IX adhuc currente, Carolus, [sed II,] cui eo tempore annuæ fere erant expeditiones in Saxoniam, ibidem fuit, & Maji campus in Saxonia ad Pedebrunna est celebratus, ut habent Annales vetustiores ab anno DCCVII ad DCCXC ducti; sive ut Annales Petaviani, ad DCCCVI protracti, explicant; Habuit Carlus conventum Francorum, id est Magis-campum, in Saxonia, ad Padresburnon, & ibi paganorum Saxonum multitudo maxima baptizata est. Et iterum anno DCCLXXIX Christi, regni vero XI (eo scilicet de quo agimus, & quo datum esse San-maximinianum privilegium asserimus) fuit Mai campus ad Dura: & Franci cum Carolo Rege eorum in Saxoniam jam absque bello: sive, ut posterius citati Annales habent, Carolus Rex iterum in Saxonia usque ad fluvium Wiseraha: & Saxones pacificati dextras & obsides dederunt. Eginhartus, [quando ad Wiseram usque venit,] in ipsius Caroli aula enutritus, ejusque gesta per annos digerens, rem totam clarius & distinctius explicat his verbis: Rex… animo ad Saxonicam expeditionem intento Duriam venit, habitoque juxta morem generali conventu Rhenum trajecit, & usque ad Lippiam cum exercitu pervenit. Cui cum Saxones in quodam loco, qui Bucholt vocatur, vana spe ducti resistere tentarent, pulsi fugatique sunt. Rex Westphalorum regionem ingressus omnes eos in deditionem accepit. Inde ad Wiseram veniens, castris positis in loco nomine Medufulli, stativa per aliquot dies habuit. Ibi Angari & Ostfali venientes & obsides dederunt & sacramenta juraverunt. Quibus peractis Rex trans Rhenum ad Wormaciam civitatem in hiberna se recepit. [in æstate anni 779;] Æstatem ergo in Saxonia adeoque & Augustum mensem, quo diploma datum, transegit Carolus; & dubitabimus credere eodem tempore in itu & reditu vel saltem alterutro fuisse Paderbornæ, ubi ante biennium comitia celebrarat, & fiscum seu palatium suum habebat? cum solis sex vel septem leucis urbs illa distet a ripa Wiseræ.

[45] Causam tamen dubitandi de præsentia Caroli Paderbornæ anno regni ejus XI, forte prætexet aliquis ex prælaudato Eginharto, ipsiusque Caroli Epitaphio, ad finem Vitæ relato, quo dicitur, quod regnum Francorum nobiliter ampliavit, & per annos XLVII feliciter rexit: decessit vero anno ab Incarnatione Domini DCCCXIV Indictione VII, [& solum in Octobri incipiebat 12 annum regni] V Kalendas Februarias: quæ videntur non posse subsistere, nisi primi anni DCCLXVIII tres ultimi menses pro anno computentur, itemque ultimi anni DCCCXIV unicus mensis pro anno, sic enim inveniendi sunt XLVII, qui in rigore loquendo solum fuerunt XLV & menses IV. Hinc porro sequeretur, talem numerandi modum ab ipsomet Carolo servatum in publicis actis, adeoque annum regni XI dicendum esse Christi DCCLXXVIII; quem non in Saxonia, sed in Hispania a Carolo traductum esse constat: & sic nec isto quidem, quem dicimus, XI regni anno diploma prædictum potuisset esse Paderbornæ signatum. Ad hujus nodi solutionem volo primum manere extra controversiam, quod paßim omnes tam Reges quam Pontifices & Episcopi, a die suæ evectionis communiter numerarint, uti etiam nunc numerant, annos Regni, Pontificatus ac Sedis suæ, nulla habita ratione anni civilis vel ecclesiastici, suum seorsim principium habentis: & sicuti diei illius tamquam Natalis sui annuam lætitiam celebrabant, & Romani Pontifices etiam nunc celebrant, gratulatione publica; ita & in eo mutasse ac mutare numerum anni publicis Actis inscribendi. Quid igitur Carolus? Dico eumdem morem ipsum tenuisse, [licet postea annum I Imp. conjungens cum 35 regni, utrūq; ab anni 801 initio sit exorsus,] & annos regni ab Autumno in Autumnum numerasse, quamdiu solum Regis titulum geßit. At vero cum in Natali Domini, Kal. Ianuarias anni DCCCI precedente, Imperator Romæ coronatus esset ac salutatus; nobiliorem jam Natalem nactus, quem deinceps teneret, ut is cum annis Imperii, quorum tunc primum auspicabatur, pari progrederetur passu, & solum semel in unoquoque anno communis formula notarialis mutaretur; tres menses, ex anno XXXIII Regni jam decursos & eatenus notatos, dimisit pro anno integro, & annum Regni XXXIV cum anno I Imperii conjunxit.

[46] Idem quin fecerint quotquot annos regni, pridem numerari cœptos, post acceptam Imperii coronam novo illi annorum numerandorum initio conformare debuerunt, nequaquam dubito; sed non vocat omnia singulorum percurrere diplomata, ut ex iis hæc veritas comprobetur. Pro omnibus sit nobis Otto primus. Hic anno Christi DCCCCXXXVI, exeunte Iunio, heres & Rex coram omni populo declaratus a patre, mortem instantem præveniente; in diplomatis apud Zyllesium, [quod idem fecisse invenitur Otto I.] anno DCCCCXL, III Nonas Iunii, & anno DCCCCXLIII, Kal. Februarii, annos regni sui numerat IV & VII, tamquam adhuc durantes usque ad finem Iunii. In eo autem quod apud eumdem Zyllesium legitur datum Veronæ, III Kal. Aprilis anno DCCCCLXX, quando adhuc currere debebat annus Regni XXXIV, numerat annum XXXV. Scilicet sub initium anni DCCCCLXII Romæ coronatus Imperator, exindeque incipiens annum Imperii primum nominare; abrupto regni anno XXVI, qui solum dimidius effluxerat; incepit numerare annum XXVII, ut esset idem initium annorum regni & Imperii: & sic cum anno regni XXXV, conjungitur annus Imperii IX.

[47] Atque hæc sufficiant, ut in San-maximiniano Caroli Privilegio annum regni XI posse ac debere intelligi, adeoque ipsum nulli dubitationi esse obnoxium, manifesto pateat. Nunc reliqua quæ sententiam confirmant argumenta, ex eodemmet instrumento sumenda, [Eadem privilegii Carolini ætas probatur ex formulis] percurram paucis. Ac primo circa titulum testimonium feret Eginhartus, in Annalibus sic loquens; Cum die sacratissima Natalis Domini ad Missarum solennia basilicam B. Petri Apostoli fuisset ingressus Carolus; & coram altari, ubi ad orationem se inclinaverat, assisteret; Leo Papa coronam capiti ejus imposuit, cuncto Romanorum populo acclamante, Karolo Augusto, a Deo coronato, magno & pacifico Imperatori Romanorum, vita & victoria: ac deinde, omisso Patricii nomine, Imperator & Augustus appellatus est. Itaque non jam amplius exorsus est diplomata sicut in San-maximiniano vides; sed hac vel simili phrasi, [aliis quam quibus postea Imperator est usus.] qua datum legitur in Monumentis Paderbornensibus Osnabrugense privilegium, Karolus Serenissimus Augustus, a Deo coronatus, Magnus Pacificus, Romanum gubernans Imperium, qui & per Misericordiam Dei Rex Francorum & Longobardorum. Deinde pro eo quod antea dicebatur Signum Karoli gloriosissimi Regis, postea notabatur Signum Karoli piissimi ac gloriosissimi Imperatoris: & ubi simpliciter scribebatur data mense Augusto v. g. XI anno regni nostri; cum pompæ multo majori in prædicta Osnabrugensi charta legitur, Data XIIII Kal. Ianuarii, anno III Christo propitio & XXXVI regni nostri in Francia, atque XXX in Italia Indictione XI. Vbi annus XXX regni Italici, qui ante Majum istius anni nominandus fuisset, similiter ut annus regni ad initium anni Imperatorii retractus invenitur. Sed nota, quod distinctio annorum Francici atque Italici regni seorsim numerandorum; non fuerit e Carolo usurpata ante susceptam Imperii coronam, saltem in diplomatis cis Alpes conditis; quare non mireris Italici regni annum in San-maximiniano privilegio non exprimi.

[48] Quoad vultum in sigillo expressum, cum apud Zyllesium nullam formæ venustioris gratiam, [ejusdem in veris sigillis vultus barba semper rasa.] quæ etiam seni Carolo fuit, rugisque exaratam frontem viderem; non fui ausus talem exprimere, qualem forsitan Zyllesius sibi imaginabatur, juxta errorem quo credebat anno Regni XL scriptum Privilegium; sed curavi a peritißimo pictore eumdem ab originali quam fidelißime exprimendum, eo successu ut Wilthemius judicaverit non posse majorem similitudinem optari. Est autem vultus, amabilis majestatis plenus, ac propter rasam ad cutem barbam propemodum juvenilis. Neque vero credendum ullo modo est, barbam aliquando aluisse Carolum: nam quomodo alias de ea nihil notasset Eginhardus? Hic autem hujusmodi Caroli staturam describit in fine Vitæ apud nos num. 27 Corpore fuit amplo atque robusto… apice capitis rotundo, oculis prægrandibus ac vegetis, naso paululum mediocritatem excedente, canicie pulchra, facie læta & hilari: unde formæ auctoritas tam stanti quam sedenti plurima acquirebatur: & quamquam cervix obesa & brevior, venterque projectior videretur, tamen hæc ceterorum membrorum celabat æqualitas. Quod si hæc fuerit jam cano & seni in vultu decor amœnitasque, quanto magis in ipso virilis ætatis flore? Marquardus Freherus apud Duchesne tom. 2 fol. 231, summi & eminentißimi, non solum in Augustana republica sed in omni regno litterario viri (Marcum Velserum intelligi credo) epistolam ad se datam recitat, qua barbam non pavisse Carolum confirmat veteri moneta Carolina, puro mento, & addit: Non nego fieri potuisse, ut interdum tonsoris negligentia mentum & labra pili nonnihil inumbrarent: hac enim specie Romæ in musivo opere illius ætatis conspicitur: sed prolixam & squallidam barbam abominor.

[49] Talem tamen vulgo jam ei attribuunt pictores sculptoresque, & talem exhibent sigilla quædam ex archiviis monasteriorum S. Dionysii & S. Germani de pratis pro anno Regni quinto, [qui in adulterinis aliquibus juxta vulgi opinionem plene barbatus.] quæ sequitur & allegat Iacobus de Bie inter effigies Regum Francorum æri incisas; talemque pro anno regni XXXVII refert Osnabrugense diploma secundum, in monumentis Paderbornensibus, cujus vitia supra notavi. Quæ omnia non esse vera authenticorum diplomatum sigilla, non tantum ex silvescente barba notes, sed etiam ex longiori colli spatio quam Eginharti descriptio ferat; itemque ex vertice turbinato potius quam globoso. Idem Iacobus de Bie alio in opere, cui Franciæ Metallicæ titulum fecit, a Faramundo exordiens, nummos Francorum Regum proponit; sed tales omnes, ut præter paucos Caroli VII ne unus quidem inter omnes sit, qui veræ antiquitatis speciem aliquam præferat. Nam si excipias formam Romani sagi, Francis perperam injecti, ceteræ vestes profanæ ac sacræ, viriles ac mulieres, urbanæ atque castrenses, ipsarumque loricarum ac ceteræ armaturæ equestris formas, ubique tales videntur, quales ex more usus hodierni pleræque pingerentur; adeo ut neque Romanis Pontificibus tiaræ triplicis, & altius fastigiatæ mytræ Episcopis, nec lilia per togam sparsa fecialibus, nec denique annus Christianæ Æræ jam inde ab anno DCCLIII constanter subscriptus desideretur. Quare nihil dubitem affirmare, exempla istarum expreßionum, sibi perfectißime quoad elegantiam, vestitum, characterem similium, si qua vere habentur aurea, argentea, æneave, novißima quædam esse inventa, & indigna quæ veris historiis admisceantur; ideoque parum curandum, quam macilentus istic Carolus, quamque barbatus conspiciatur.

[50] Carolino Privilegio in hunc modum defenso & explicato, subjungo Hlotharii Imperatoris Privilegium, sicut privato cuidam subdito datum, sic in minori membrana minori charactere expressum quam priora, minori etiam sigillo quantum (ex vestigio colligere licet) consignatum: cujus formam quoad linearum mensuram, non fuit operæ pretium observare curiosius. Itaque primam ultimamque lineam, exhibeo in tres partes divisam: eam vero, qua Regis atque Notarii Regii subsignatio continebatur, bifariam secui, ut majori tabulæ secuturæ commodius præponatur. Ad meliorem ejus intellectum nota, Hlotharium Imperatorem numerasse annum in Italia primum post DCCCXVII, quando ab Ludovico patre dictus mense Iulio est Imperii consors; primum vero in Francia, ipsum quo suus pater in Iunio obiit annum DCCCXL; unde ex anno qui hinc III, inde XXV est, annus Christi DCCCXLIII exurgit pro mense Martio, quo fuit hoc Privilegium Aquisgrani scriptum. [Hlotharii Imp. Privilegium] Tenorem reliquum, quoniam alibi impressus nusquam extat, a Wilthemio nostro descriptum ex autographo, quod in archivio quoque S, Maximini servatur, hunc habe: Igitur omnium fidelium sanctæ Dei Ecclesiæ ac nostrorum, præsentium scilicet ac futurorum comperiat industria, quia Matfridus fidelis ministerialis noster, ad nostram accedens Majestatem, deprecatus est, ut cuidam fideli nostro, Fulcrado nomine, quasdam res nostræ proprietatis, in pago Eiflense constitutas, concederemus ad proprium. Cujus petitionem propter suæ fidelitatis meritum libenter acquiescentes, hos excellentiæ nostræ apices decrevimus fieri, per quos in memorato pago, in villa quæ Bettinga nominatur jam fato Fulcrado mansum indominicatum unum, ad quem pertinere noscuntur alii mansi VIII, quos ipse prius beneficiario possedit munere, cum eorum pertinentiis, scilicet cum ecclesia, domibus ceterisque ædificiis, terris cultis vel incultis, silvis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, ad molendinum exitibus & regressibus, mancipiis utriusque sexus & ætatis ad eos pertinentibus, nec non & cum reliquis appendiciis, concedimus ad proprium, & de nostro jure in jus ac dominationem illius transfundimus; ita videlicet ut quidquid ab hodierna die & deinceps ex eis facere, ordinare, atque disponere voluerit, liberam in omnibus habeat potestatem, sicut & de reliquis hereditatis suæ rebus, ita dumtaxat in nostra inviolabiliter persevere ut fidelitate. Et ut hæc nostræ largitionis auctoritas firmior habeatur, manu propria subter firmavimus, & annuli impressione adsignari jussimus nostri.

[51] Hactenus dictum Hlotharii Imperatoris Privilegium, post quod sequuntur in ultimo folio expanso duo alia Privilegia Ottonis I & Henrici III; [aliaque duo Ottonis I & Henrici 3 producuntur] ex quibus Henricianum quidem in Zyllesio legi totum potest æque ac Carolinum & Lotharianum prægressa: Ottoniani tenor hujusmodi est I. N. S. E. I. T. Otto. D. F. C. I. A. Noverit omnium f. n. t. p. q. f. industria, quatenus nos… pro statu & incolumitate Regni vel Imperii nostri filiique nostri charissimi Ottonis, quamdam villam de proprietate almi Confessoris Christi Maximini, in comitatu vel suburbio Trevirorum sitam, Ad-valles nominatam, quam antecessor noster divæ memoriæ Dagobertus Rex Francorum, pro suæ animæ absolutione, uti singulis Kalendis pro eo vigiliæ agerentur, monachique Deo & S. Maximino famulantes in eisdem Kalendis inde pascerentur, sed & æstivo tempore post meridianam quietem, ob ejus memoriam, inde vini vel potus clementia reficerentur, regali munificentia obtulit; multis retro temporibus ab antecessoribus nostris in beneficium datam; monachis Deo sanctoque Maximino famulantibus, in cœnobio, quod in suburbio Trevirorum situm est, ex toto & integro Imperiali benevolentia concedimus & remittimus: & ut calices aquæ, quos hactenus ob paupertatem, pro calicibus vini quos Dagobertus Rex instituit, accipiebant, in antiquum & pristinum statum redeant & mutentur, volumus & firmiter jubemus: ita sane nostra Regia vel Imperatoria auctoritate jubentes, ut prænominata villa cum integritate, sicuti a prædicto Rege Dagoberto sancto Confessori Christi oblata est, monachis prælibati cœnobii perpetualiter deserviat; nullusque successorum nostrorum eam hinc auferre aut in beneficium dare præsumat; ut nobis in Regni negotiis occupatis, monachos eo devotius pro nostra salute Dominum exorare delectet. Et ut hoc nostræ auctoritatis præceptum firmum & stabile permaneat, chartam hanc conscribi & annuli nostri impressione signari jussimus, quam & propria manu subtus firmavimus. Si plus quam unius Dagoberti memoria in San-maximinianensi obituario recoleretur, dubitare possemus primine an secundi Dagoberti ea donatio fuerit, quam Otto renovavit: nunc, quia unius ejusque primi mors ibidem recolitur, tutius est ad eumdem primum etiam hanc liberalitatem referre, & credere, aliquantis post primam dotationem annis hoc ei auctarium acceßisse. Qui autem Ottonis Archicapellanus fuit, cum ista firmarentur, Willihelmus; fuisse videtur ipsiusmet Imperatoris filius naturalis, anno DCCCCLIV factus Moguntinus Archiepiscopus.

[52] Porro diplomata ista Ottonis & Henrici eatenus solū delibavimus, quatenus satis est, ut a primo Dagobertino usque ad ultimum Henrici quarti, gradatim molliores considerans characteres, omnino convincatur, verum esse quod principio demonstrandum assumpsi, eum qui Horreensem chartam scribere præsumpsit, [evinciturque Horreensis charta habere characteres seculi II] non habuisse præ oculis scripturam aliquam Dagobertinam, sed longe recentiorem aliam, ætatis scilicet Henricianæ. Nam, ut non loquar de mollitie litterarum quibus exprimitur Dagobertus divina præordinante providentia Rex; crispati illi characteres, quibus exparte Signum Dagob. &c. exprimuntur, initium habuerunt (ut vides) primum in Otthone, sub quo nonnullæ litteræ uno crispantur flexu; qui flexus in Henricianis majusculis geminus, nec in illis tantum sed etiam in minuscularum apicibus invenitur. Denique (si genuinum est Trajectense diploma) undosa illa litterarum forma sic placere cœpit sub Henrico quarto, ut majusculæ omnes, totæ & uni formiter crispæ, adhibitæ sint: qui etiam Henricus majusculis suis usus ad solam invocationem initialem, communibus deinde litteris quibus contextum reliquum, primam diplomatis sui lineam, consequenter absolvit, prout etiam fit in Horreensi membrana. Neque te moveat in Carolino ac Lothariano majuscularum quarumdam subobscura & irregularis crispatio: hanc enim abesse ab originalibus, atque soli senilis manus suæ tremori adscribendam monuit Wilthemius, statim ac perfectam celaturam vidit; quod hic monere maluimus, quam absque præsenti originali quidquam mutare in tabula, juxta ecgraphum nobis missum celata.

[53] Vnum est in quo Dagobertinum stylum tenuisse, casu potius quam consilio, videtur Horreensis impostor; quod notas temporis seu datæ, quas omnes omnino Imperatores (uti apud Zyllesium licebit succeßive videre) post suam & recognoscentis subsignationem, pro infima totius diplomatis linea reservabant, præmiserit regiæ subsignationi sigilloque, prout aliis fortasse minoribus Principibus Magistratibusve post X seculum in usu fuit; cum jam non ipsi membranæ apprimerentur sigillares bullæ, sed appenderentur. Vtinam vero ei qui Pseudo-dagobertini exempli exiguum, quod dedi, specimen ad nos misit, totam finalem clausulam regiamque subsignationem expressam dare licuisset; vix enim dubito quin alia quoque novitatis indicia inibi deprehendissem. [& imperite ficta esse absque signo Notariali.] Nunc solum hoc dicere possum, præter omnem omnino usum, vel Regum Francorum primæ secundæque stirpis, vel Romanorum Imperatorum, usque post Fridericum Ænobarbum, fuisse, quod expedirentur diplomata sub solius Regis vel Imperatoris signaculo, sic ut non adderetur Cancellarii, Notarii, Archicapellani vel Archicancellarii recognoscentis auctoritas: qui etiam eo loco, quo vel juxta quem apponi sigillum debebat, suum aliquod proprium signum calamo ducere plerumque solebant. Tale quid, perplexißima confusarum in orbem tricarum congerie, sub Dagobertino sigillo notavit Wilthemius; notavit etiam in Carolino Privilegio aliisque prioribus ac posterioribus simile lineolarum rectarum contortarumque chaos, neque dignum credidit in quo exprimendo se fatigaret. Ast quia in Hlothariano, Ottoniano, Heinricianoque distinctius apparebat Notariale istud signum ipsum, in illis expreßit. Hoc vero in Hlothariano notas aliquas videtur complecti, ex earum genere quas Gruterus vulgavit sub nomine Tironis & Senecæ. Certe particula conjunctiva &, post verbum recognovi maximis expressa litteris, credere jubet, sequentibus ductibus implicari signavi, registravi, vel quid simile: & eodem forte, sive ad indicandum Registri Regii vel Protocolli locū, spectant sub Dagobertino littera m, sub Carolino d/1 Itaque omnia hæc curavi subjicere oculis curiosi lectoris; licet in iis quæ Luidolfus & Eberhardus Cancellarii sub exiguo formæ discrimine usurpavere in Ottoniano Henricianoque diplomate, nulla sit species alicujus significativi ductus. Ista enim quamvis nihil fortasse significent, ostendunt tamen originem, usum, & antiquitatem eorum signorum, quæ publici Notarii etiam nunc pro suo quique ingenio propria sibi sat curiose formant, præsertim in Italia, & una cum nominis subscriptione, confectis a se instrumentis vel typo imprimunt vel calamo appingunt. Interim nihil hujusmodi in Horreensi charta vidimus; ut eam etiam hinc judicemus illegitimam, scriptam ab homine styli notarialis, qui sub primæ secundæque stirpis Regibus obtinuit, imperito.

MARTYROLOGIVM S. HIERONYMI.
quale in membranis Epternacensibus ante annos nongentos scriptum servatur, et anno 1626 æri incisum usq; ad Iulium habetur in officina Plantiniana, cura R. P. Heriberti Rosweidi S. I, sumptu CL. V. Balthasaris Moreti.

FRAGMENTVM VETERIS DIPTYCHI
continentis, ut remur, nomina benefactorum imperialis monasterii S. Maximini prope Treviros in specimen characteris circa an. DCCCCLXIV ibi usitati

CAPUT IV.
Monogrammaticum chartæ Horreensis signum, quam sit a Dagoberti ævo remotum, ostenditur.

[54] Qvamvis ipso oculorū arbitrio satis pateat unicuique, Regiorum monogrammatum usum aliquem habenti, quam nullam vetustatis grandioris speciem præferat signum Dagoberti Regis, prout est chartæ Horreensi appictum; nec Masenius illud dignum censuerit, quod, æque ac alia diplomatum a Browero allegatorum monogrammata, curaret exprimendum; operæ pretium tamen esse videtur, ad istius imposturæ evictionem clariorem, monogrammaticorum istorum signorum usum atque originem breviter explicare, eorumque formas simul & ætates distinguere, donec ad ea deveniatur Signa, quæ quam sunt Horreensi affinia magis, tanto a Signi vere Dagobertini dispositione ac simplicitate recedunt longius; ac tandem nihil minus exhibent, quam, quæ juxta primam monogrammatum institutionem præcipue representari debebant, regii nominis litteras, saltem initiales. [forma crucis in subsignationibus usitata] Sciendum igitur, morem apud Christianos antiquißimum fuisse, in signandis contractibus & aliis quibusque instrumentis, formare Crucem ✠ cui is qui subsignabat, sua vel aliena manu, prout litterarum erat peritus aut rudis, proprium adscribebat nomen. Hujusmodi simplici Cruce Reges ac Principes non contenti, eamdem instruxerunt ornaveruntque nominis sui litteris, ipsi Cruci adnexis. Hæc vero cruciformia monogrammata, cum sint omnium antiquißima (ut apparet ex Dagobertino San-Maximinianensi & Carolinis ubique obviis) datur fundamentum opinandi, quod omnes ante Carolum magnum Reges ac Principes, ipseque Caroli pater Pippinus, si quando sunt monogrammatis usi, eamdem formam tenuerint, ut hic vides.

Primum est Carolorum Magni, Calvi, Craßi; alterum Arnulfi Imperatoris; & in utroque medius pro centro rhombus, [primum accesserunt litteræ nominis regiorum] supplet locum vocalium, in ipso nomine occurrentium, prout etiam in Dagobertino videre est.

[55] Similem formam, & quidem magis ordinatam ac distinctam servaverunt Principes Capuani, Beneventani, aliique in Italia sanguinis ac nominis Longobardici, prout apud Michaelem Monachum in Sanctuario Capuano pag. 648 videre licet, & apud Ferdinandum Vghellum tom. 8, nisi quod hic, sumptibus parcens, rem expresserit per litteras ordinarias & dissolutas, in modum Crucis dispositas, quas originaliter colligatas haberi non dubitamus; hoc scilicet modo.

quæ sic leges Atenolfus, robbertus. Tantum notabis hujusmodi Signa, & cetera de quibus consequenter hic sermo erit, multo grandiora plerumque inveniri quam exprimenda curavimus, nec ita æqualiter formatas litteras. Cum enim ipsa, non ex originalibus membranis, quæ ad manum non erant, sed ex libris editis assumeremus; credidimus ad cognitionem originalis formæ sufficere posse qualemcumque mensuram; ad usum autem impreßionis ordinandæ multo fore concinnius, sub una eademque dimensione & simili figurarum ductu repræsentare omnia.

[56] [quod pauci post Carolū M. servarūt.] Post Carolum Magnum paulatim evanuit distincta illa Crucis forma, quam illius monogramma præfert; nec alii fere ea sunt usi, quam quos supra dixi homnonymi ejus duo Calvus atque Crassus, & supra indicatus Arnulphus. Nam quod est apud Ioannem Beslium de Regibus Aquitaniæ pag. 18 Hludovici Pii monogramma, suspectum redditur ex formula subscriptionis quæ integra magis, & cum alio atque indubitato ejusdem Hludovici monogrammate, reperitur sub altero diplomate, ibidem immediate sequenti. Securius credas verum esse Hlotharii Regis Franciæ signum, quod idem habet in historia Comitum Pictaviensium Ducumque Aquitanorum pag. 259, pro anno regni illius X, qui fuit Christi DCCCCLXIII & tale signum usurpasse potuit imitatione aliorum ex prima stirpe ejusdem nominis Regum. Ipsum hic vide una cum suspecto Hludoviciano.

[57] [Hludovicus Imp. cœpit signo quadrato uis,] Ceteri Reges atq; Imperatores quadratam monogrammaticis suis signis figuram præelegere, nulla deinde vel exigua habita ratione Crucis, usque ad S. Henricum. Initium huic formæ fecit prænominatus Hludovicus Pius, Caroli Magni filius, eo quod ad primam nominis littoram, scilicet H (quam tamen notarii, nomen ipsum extendentes, in diplomatis frequentius omisere) ceteræ litteræ aptius quam ad Crucem appingerentur. Itaque signum suum tum ipse, tum filius ejus. Imperator Hlotharius, sic composuere.

[58] Similia fere fuerunt monogrammata Pippinorum in Aquitania, quale unum ex præcitato Beslio infra dabimus In Italia quoque quadrata forma Regibus placere cœpit, [quod etiam ad Italos transiit:] sed ad primam nominis litteram minus adstricta. Nam Karlomannus apud Vghellum tom. 2 col. 184, juxta exemplar Vaticani Archivii anno DCCCLXII Papiæ scriptum; & Berengarius item Italiæ Rex, anno DCCCXCIX, apud eumdem Vghellum tom. 3 col. 37, his Signis usi indicantur, ita tamen ut in posteriori haud facile invenias omnes litteras, Berengarii nomen constituentes.

[59] Orthonibus Imperatoribus facilius id fuit, imo facillimum; quare monogrammata sua, [Eamdē formam secuti Ottones] apud auctores varios, alterutro fere horum modorum formavere, utentes nunc quadratis, nunc rotundis vocalibus O; easdem nunc substernendo litteris T, simul per modum H connexis, nunc inter easdem locatas per lineolam perpendicularem colligando.

[60] Hæc & his similia triū Ottonum signa, usq; adeo nota & obvia sunt; [ex solis nominis litteris;] ut hoc ipso quo formā aliā prætendunt monogrammata, iis quæ Ottoniana esse dicuntur diplomatis appicta, suspecta esse omnino debeāt. Talia autē imprimis nobis sunt hæc duo.

Primum reperitur inter Ottonis Magni diplomata, ab Henrico Meibomio collecta, apud quem cum pluries referatur verus vera forma ac litteris Otto, penultimo tamen loco ponitur istud Signū Domini Ottonis Magni ✠ & invictissimi Imperatoris nostri. Mirū est porro, quomodo eadē fictio inveniatur supposita diplomatis, Ottoni II & III attributis, apud Vghellum tom. 5 col. 664 & tom. 1 col. 495 & 900. Nihilo minus, ob similis signi abnormitatem, etsi aliæ multæ rationes nō adessent; mereretur pro supposititio haberi diploma, quod Trevirenses apud Browerū ostentant sub nomine Ottonis III, quasi is anno DCCCCXCIII, Egberto Trevirensi Archiepiscopo restituisset Abbatiā Trajectensem, quā Henrico Præsuli Trevirensi Otto Magnus abstulerat. Et tale esse censuit Kyriander parte III commentarii sui de Augusta Trevirorum: quid enim monstrosius fingi potest quam quod superius secundo loco expressum vides signum?

[61] Hactenus quoq; solas nominis litteras implicare in monogramma usus ferebat. Primus S Henricus, qui dum Rex solū dicebatur aliud nō expresserat quā litteras Heinric, [S. Heinricus, Imperator factus, litteris nominis addidit X;] sicut infra vides, colligatas; postquā coronatus Imperator supremū in republica Christiana titulum tulit, censuit consueto suo monogrammati addēdum aliquid, quo id ipsum declararetur. Itaq; litterā X, qua Christi nomen inchoatur, quamq; primus Christianus Imperator Constātinus labaris suis inseruit, in prædicto suo Signo absolvit, alia linea transversim secans eā lineā, quæ prius formabat litterā N; & alias adjecit litteras, quibus integre legēdis dici videtur, DEI GRATIA IMPERATOR AUGUSTUS, prout expresse & ad longum legitur circum oram sigilli Imperialis, apud Zyllesium expreßi. Hic satis est monogramma poni, primum quo Rex, alterū quo usus est Imperator.

[62] Henricum excepit Chuonradus, cujus monogrammatica Signa, in Chronico Episcoporum Mindensium, [quem imitati Chuonradus.] inter Scriptores Germanicos a Pistorio editos, hæc reperi

Primum, quod Regis est, habetur pag. 743, cum anno MXXV; estq; simplicius quidē quam secundum, quod est Imperatoris & habetur pag. 741 cum anno MXXXI; plus tamen aliquid in eo etiam notes, quā solas nominis litteras, quarum V & A videntur formari per X litteræ H impositum: posterius imitatur in multis Imperatorium signū S. Heinrici. Similiter Heinricus, cognomento Niger, hujus nominis Rex tertius, Imperator secundus; ejusq; successor Heinricus, Senior Baronio dictus respectu cognominis filii, Regum ea appellatione quartus, Imperatorum tertius, suscepta corona Imperii, Signum quoque suum ductibus aliquanto pluribus ornaverunt, [& Heinrici duo, decussatus cruces adhibuere,] quam cum solo Regni titulo eminerent; ut vides.

Decessorum tot suorū homonymorumq; vestigia sequēs Heinricus Rex V, Imperator IV, similis formæ monogramma usurpavit. At Fridericus, Ænobarbus dictus, notabiliter deflexit; nec facile dixeris quid spectaverit, quando in similitudinem litteræ N totum suum Signum composuit; quæ littera nullum in ejus nomine locum habet: ipsum tamen hic etiam ex Zyllesio pono, ut intelligatur minime gratis dicendum infra, ubi Epternacense quoddam signum Pippini reprobandum erit, litteras ei monogrammati innexas referre ætatem Friderici Imperatoris. Ipsum nunc vide, & illud quod dixi Heinrici, ultimo nominati.

[63] [sive cum propria manu sivo cum aliena firmabāt chartas.] Atque hæc de forma Regalium monogrammatum, pluribus succeßive lineis litterisque ornata, dixisse sufficiat. Circa mensuram qualitatemque eorum quidpiam scitu dignum observavit Wilthemius, cum San-Maximinianensis archivii diplomata autographa curioso examine denuo scrutaretur; videlicet alia esse quæ propria manu Rex ipse vel Imperator firmasse se scribit, alia quibus nulla additur propriæ manus mentio: & hujus posterioris generis omnia habere monogramma grande, æquabile atque elegans satis, utpote a Notariis ipsis formatum: prioris autem generis vidisse se in prædicto archivio diplomata minimum viginti solorum Otthonum vel Henricorum, in iisque magnam notasse monogrammatum diversitatem. Nam aliqua quidem, tota picta ab Imperatoria vel Regia manu, exilia ac rudia esse pleraque & in æquali ac vacillanti ductuum tractu (quale etiam sculpi debuit Hlotharii Imperatoris monogramma, quod chalcographus præter fidem originalis perfectißimum fecit in specimine supra posito) alia grandiora, satisque uniformia, præterquam in unica transversa linea, quæ vel exilior multo est aliis, vel minus recta, & quandoque ultra procurrit quam opus sit: semper autem notabilis est varietate styli & atramenti; istam vero lineam solam esse a propria firmantis manu, reliquos ductus non ita. Denique significavit inveniri aliqua Henrici Regis IV, Imperatoris III, tamquam propria ejus manu firmata, cum monogrammate grandi, æquabili & eleganti; sed quod clare apparet typo impressum esse, non calamo ductum: & hujusmodi est id quod supra in Specimine ultimo cernitur. Talis autem typus videtur apud posteros fuisse frequentior, a quibus similis usus ad publicos Notarios transiit, & a quam plurimis servatur etiam hodie, cum magno temporis & uniformitatis servandæ compendio.

[64] Quod attinet ad singulas litteras, Henricianis aliisque post factis monogrammatis insertas; iis per conjecturam explicandis non immoror. Facere id poterit alius, cui libuerit omnium succeßive Regum & Imperatorum Signa Sigillaque colligere atque illustrare. Pauca supra posita, eaque non studiose conquisita selectaque, sed prout a Zyllesio fere offerebantur accepta, & per alia eorumdem Principum diplomata facile confirmanda, abunde sufficiunt, ut cum antiquioribus, ante & post Carolum Magnum usurpatis, collata, unicuique non obstinatißimo persuadeant, quadratorum Signorum, & quidem decussatis crucibus ornatorum, inventum, multo esse recentius, quam ut ad aliquem ex tribus Dagobertis denotandum potuerit fuisse adhibitum: [tessella usus Carolus IV] atq; adeo Horreense diploma, cujus causa hæc tractavimus, purum putum esse figmentum, quando Signi in eo descripti forma, nec Henricianis quidē Signis perfecte aßimulatur. Perfecte simile, fateor equidem, necdum ullum reperi. Suspicor tamen, eo saltem quod inter Fridericum Ænobarbum & Carolum IV fluxit tempore, tessellam (quali constat pseudo-dagobertinum Signū) cum decussatione crucis geminæ, & nonnullis intra circaque lineas litteris (quomodo ipsum pingitur) cœpisse usurpari. Observo enim quod Signorum Imperialium formæ ex tunc cœperint evagari magis magisque; adeo ut is quem ultimo nominavi Carolus IV, non tantum tessellas tales pro Signo expresserit, sed etiam identidē variaverit litteras iisdē inscriptas, ut videre est apud Vghellum tom. 1, 2 ac 3 col. * 371, 231, 200; & in præcitata collectione Pistorii pag. 748 & 750. Vtrimq; exemplum unum adduxisse sufficiet, tertiumque accuratißime expressum a nostro Bohuslao Balbino, Bohemicorum monumentorum scrutatore indefesso, quod sua manu nobis descripsit, in propria forma seu magnitudine, quadruplo majori quam hic, ex diplomate confirmatorio Privilegii, a Gregorio Papa X dati cœnobio Virginū Ordinis Præmonstratensis anno MCCCLVIII; addens quod hujusmodi signa plura quam octingenta viderit, tum in archivio Regni, tum in variorum cœnobiorum & capitulorum tabulariis. Vltimum autem istud, quod inter alia duo medium locum hic occupat, eo magis a nobis considerari meretur, quod in eo habeatur perfecta duplicis crucis decussatio, qualis in fictitio Horreensi signo.

[65] Neque variari tantum & alterari post Fridericum cœpere ea de quibus agimus signa, sed etiam evilescere ac negligi. [ante quem aliqui, omni quandoque signo abstinuere] Inveniuntur enim apud Zyllesium Conradi II Regis Rudolfique Imperatoris (quem alias cruciformi Signo usum reperio) & ipsius Caroli IV diplomata, insigniter bullata, absque ullo monogrammatico signo; & alibi plura talia poterunt haud dubie inveniri. Apud Francos vero idem usus adhuc citius eviluit quam apud Germanos; neque scio an ullus ex tertia Capetidarum stirpe Rex monogramma nominis signando expresserit. Extat quidem apud Lucam Acherium tom. 2 Spicilegii pag. 600 Signum Philippi Francorum Regis cruciforme, [sicut & Reges Franc. stirpis tertiæ.] instar Karolini, cum majori rhombo litteram Y complexo, ad cujus angulos pinguntur P. L. P. S. litteræ; & hoc signum subjicitur privilegio, quod Compendiensi ecclesiæ confirmatum fuit ab Episcopis, ut præfertur, novem, Abbatibus novemdecim, in Concilio ibidem celebrato, anno MLXXXV, coram Rege Philippo, & Raynaldo Remensi Archiepiscopo. Sed quam aperte falsa est narrativa pars istius privilegii, qua dicitur eadem ecclesia, fundata a Domno Karolo, illustri Francorum Rege ac Imperatore Romanorum… a S. Joanne Romano Pontifice, cum septuaginta duobus Episcopis solenniter, celebri honore ac decore speciali, consecrata; tam merito suspectum est ipsum totum memoriale (sic enim vocatur, nomine in talibus hactenus non lecto) ecclesiam prædictam a cujuscumque Primatis, Metropolitani, [num fidem non meretur signum Philippo affictū,] Episcopi aut Iudicis potestate exemptam declarans; absque nota diei, cum cruciformi ut dictum Regii nominis charactere (& hæc vox rursum nova in diplomatis atque extravagans est) aliisque nonnullis abnormitatibus ab ordinario stylo: quæ omnes etiam notari poterunt in eo privilegio, quod ibidem pag. 604 proponitur, sub simili narrativa & cum simili monogrammate, expeditum Parisiis anno MXCI.

[66] Fuit quidem in Galliis Ioannes Papa VIII (qui solus ibi intelligi potest) non sub Carolo Calvo, [nec eo satis probantur Synodi Compendien. & Parisiensis] sed sub Ludovico Balbo, causa celebrandi Tricaßini Concilii; ibique habuit collectos Episcopos triginta. Verum quis credat, quod is vel Compendium usque excurrerit, unius ecclesiæ dedicandæ causa, idque mortuo jam fundatore, cujus viventis honori poterat aliquid indulgendum videri; vel ad ejusmodi actionem, intervallo leucarum triginta, non solum traxerit omnes Concilii Tricaßini Patres; sed duplo majorem numerum quam Trecis habere potuerat, Compendii numeraverit? Quapropter nolim seriem Gallicanarum Synodorum augere duabus, velut tunc sub Philippo celebratis Compendii atque Parisiis, quamdiu de earum veritate non ex aliis quam dictis jam chartis constat; neque credere, Philippum istum in signandis diplomatis usum esse monogrammatico Signo.

CAPUT V.
Alexandri Wilthemii de hac materia judicium.

[67] Cvm ea quæ superioribus Capitibus deducta jam sunt, & quæ sequentibus deducenda restant, jam fere haberem parata prælo, [Censet antiquarius expertissimus diplomata quædam,] placuit eruditißimo nostro Alexandro Wilthemio, ei tractatui, cujus scribendi consilium animumque ab illo acceperam, suum quoque judiclum suggerere scripta epistola: quam congruum duxi hic innectere; quia propter longævam experientiam, & continuam ejusmodi rerum tractationem, maximæ apud me auctoritatis est; eritque haud dubie apud eos omnes, qui doctrinæ, qua pollet, raræ, profundæ, ac solidæ gustum aliquem ceperint ex illius Diptycho Leodiensi, additaque ad illud Appendice, antiquariæ scientiæ plenißimis opusculis, vel ex recentius vulgata dissertatiuncula de Iconibus Constantini Magni & D. Helenæ Augustæ Matris ejus. Iuvabit autem illud ejus iudicium tum ut modus, quo scribi diplomata istiusmodi & probari etiam potuerunt, intelligatur clarius; tum ut mitigetur doloris sensus, siquis ex veritate, apertius prolata aut proferenda in subsequentibus hujus Tractatus Capitibus, existat apud illos, qui non obstante cautela admonitionis ad hoc Caput præviæ, periculum aliquod suis juribus metuerent. Is igitur litteris Luxemburgo datis anno MDCLXX, VIII Kal. Decembris, sic pronuntiat. Non est facile hoc doctißimo seculo scriptis confictis atque supposititiis decipere ingenia. Ipsis elementis ac litterarum apicibus sæpe se prodit infelix fictio; ne alia falsitatis indicia commemorem, styli saporem, errores chronologicos, res personasque a temporibus atque locis alienas, & alia hujusmodi. Ipsa adeo publica instrumenta, [etsi ad historiam inutilia valere tamen in judiciis.] recepta in judiciis, obsignata ceris, magnorum nominum roborata scriptionibus; vocantur in controversiam ab historicis; & sæpe quod in foro probavit judex, in musæo condemnat litteratus. Qua in re modum ego adhibuerim, atque ita attemperem omnia, ut diplomatis talibus, quamvis ea merito rejiciant eruditi a testimonio ferendo in re historica, sua tamen fides & auctoritas coram Prætore & assessoribus maneat. Quod utrumque quomodo fieri poßit, paucis exemplis declarabo.

[68] Traditum est in libris provincialibus Trevirorum, Silvestrum Pontificem maximum Agricii causa scripsisse epistolam, [Tale est privilegium Ecclesiæ Trevir. datum a S. Silvestro,] & exempla circumferuntur. Antiquißimum Viroduni in codice MS. collectionis Canonum reperit mecumque communicavit Iacobus Sirmondus, dum Conciliorum Galliæ tomis, homo diligentißimus, materiam undique conquireret. Istius exempli ecgraphum, nescio unde mihi elapsum, sublegit, qui nuper additamenta ad Annales Trevirenses edidit; inter quæ ipsum nunc excusum legitur; sed omissa, quæ imprimis lucem merebatur, clausula hac: Privilegium… quod Volusianus Archiepiscopus rescribi jussit. Fuit Volusianus Episcopus Trevirorum V seculo, Marci successor, de quo ita in Gestis Pontificum Trevirensium: Hic privilegium, dudum a B. Silvestro Papa huic urbi per B. Agritium destinatum, sed, proh dolor! jam suo tempore neglectum & deletum, a Pontifice Maximo Romanorum renovari & roborari curavit. [quod Volusianus, Ep. curavit ab Hilaro innovari:] Item Cono a Falchenstein Archiepiscopus Trevirensis in Chronico suo: Hic Privilegium, dudum a Papa Silvestro huic urbi per B. Agricium delegatum, sed jam suo tempore deletum, a Romano Pontifice rescribi fecit, & honorem pristinum suæ civitati renovavit. Erit fortaßis in hoc Privilegio quod carpat historia: quale est illud, quod quem consensus omnis memoriæ appellat Maternum Episcopum Trevirorum, Martinum nuncupet. Non ideo tamen vim auctoritatemque civilibus in causis non obtineret, si extaret hodie, quod Volusianus ab Hilaro Pontifice maximo describendum curavit. Etsi enim non erat illud autographum Silvestri, rem tamen ejus continebat, verbis vel ex Protocollo (si illud in Romani Pontificis scriniis adhuc erat) desumptis, vel ad ejus sententiam Pontificia auctoritate de novo accommodatis. Ac proinde, (ut absit odium vocabulo) non confictum, non supposititium, spuriumve; sed suffectum aut vicarium, exemplum illud a Volusiano curatum, appellaverim.

[69] [alia forte etiam sunt Epternacense Pippini] Seculo VIII adulto, Pipinus Rex Epternacensi cœnobio donavit Croviam, luculentum ad Mosellam ac nobilem vicum. Extant Donationis tabulæ, in membrana de more scriptæ & a me lectæ, a Myræo editæ, a Criticis multifariam reprehensæ, ob peccata historica atque chronologica: sed, si de jure agitur, prorsus validæ atque legitimæ. Neque enim autographæ sunt ipsius Pipini: sed autographis perditis aut corruptis (nam quid non perdunt atque corrumpunt injuriæ temporum innumerabilis?) substitutæ; idque vel ex libris commentariisque domesticis, vel ex corruptis illis detritisque autographis. Restitutas autem esse auctoritate Regia vel Imperatoria suadere mihi videtur apposita cera: quippe in qua sedeat Imperator aut Rex in throno, [innovatum sub Rege Henrico:] dextera gerens sceptrum liligerum, sinistra globum imposita cruce: coronæ species quadrata est aut quadratæ similis: litteræ circumscriptæ fugiunt oculos, demptis hisce ultimis GRACIA REX, plane ut Henricianum esse sigillum jurare poßis, si talium usum ac notitiam habeas. Monogramma Pippini nomen implectit, sed non ea forma qua erant monogrammata tempore Pippini, sed qualia regnantibus Henricis. Prisca enim illa a Dagoberto usque ad Ottones (ut ex Maximinianis autographis mihi constat) procurrebant in aliquam longitudinem. Ottones ea quadrare maluerunt, eumque morem custodiverunt deinde Henrici eorumque posteri, insertis hinc inde ceteris eorum nominis elementis: qua prorsus specie est hoc Epternacensium tabularum Pippini Signum. Ex quibus omnibus colligo, Henricum aliquem Regem, corrupto aut perdito autographo, has tabulas suffecisse, ut essent illius, ubi res posceret, in forensi negotio vicariæ.

[70] Seculo eodem exeunte Carolus Magnus, Pippini Regis filius, [& Verdense Caroli M] Episcopatum Verdensem ad Aleram flumen instituit, ejusque rei diploma ex scriniis Verdensis Ecclesiæ acceptum publicavit concinnator Additamentorum ad Annales Broweri. In hoc quoque manifesti errores historici, chronologici, aliique occurrunt. Ceræ locum tantum annotavit diplomatis hujus editor: monogramma posuit, qualia supra dixi Henricos efformare consuevisse, diversißimum ab eo quo Carolum usum constat, exemplis apud quam plurimos historicos obviis. Non est igitur autographum Verdense illud diploma: sed addendum ceteris illis vicariis atque substitutis: quibus quoad historias fidem nullam, quoad res ipsas vim omnem suam ad tribunalia relinquimus. Non me quidem fugiunt Iurisconsultorum scita severa, adversus scripta falsa atque conficta. Sed valuerint istæ leges contra falsarios: [licet suos omnia errores habeant.] hæc vicaria diplomata pro confictis atque falsis non habebantur: quippe scripta auctoritate Regum atque Imperatorum, ut summam rei ex vero continerent, hoc est, donationes, fundationes, privilegia & id genus alia: quæ de cetero Notarii, homines candidi & antiqui moris, condebant ex suo vel dictantium ingenio, iis adhibitis verborum formulis, personarum nominibus, temporum notis, quas pro suo captu ad rem esse arbitrabantur. Atque ut ista sine dolo malo in publicum emittebantur; ita minime argute aut scrupulose excutiebantur in Curia; judicibus in summam rei dumtaxat intentis, nihil autem solicitis an talia scripta essent cancellata, an signata, an ceris affixis munita, an dies & Consules recte aut perperam notata haberent.

[71] Atque hæc præmittere volui, velut qui ponte strato ad palustria uliginosaq; loca patefaciunt ac præstruunt viam, [Horreense quoque diploma,] ut veniam ad Dagobertinum illud diploma, de quo me consulitis, quodque pro autographo nuper adtextum est magnificis illis Trevirorum Annalibus. Vtor autem circumspectione tanta: non quia res seipsa difficilis atque perplexa est, cum sit clarißima; sed quia metuo rixas & altercationes contrapugnantium, & putantium auctoritati judiciali sui diplomatis detrahi. Contendit illius editor esse autographum. Ipsum ego vidi, legi, manibus contrectavi: autographum esse mihi nemo persuaserit: mihi, inquam, qui in veteribus litterarum publicarum monumentis, legendis, versandis, excutiendis (præsertim Maximinianis diplomatibus, genuinis illis & autographis, si qua alia uspiam) triginta & plures annos non vulgari studio atque diligentia impendi.

[73] Quæ me vetant Dagobertinum illud autographum credere, sunt vitia quæ deprehendo in elementis atque litteris, in cera, in annis. Singula ostendo. [non est autographum] Est in scriniis antiquißimi cœnobii D. Maximini Dagoberti primi diploma, sincerum atque integrum, neque in annorum numero aut subscriptionibus vitiatum, scriptum in ingenti membrana, sed litteris venerandæ antiquitatis plenißimis, ut me non piguerit diploma totum, ea prorsus forma atque magnitudine qua est, non tam exscribere quam depingere, redditis ex vero omnium elementorum sive litterarum ductibus atque apicibus. His porro elementis longe abludunt elemens diplomatis ejus de quo controvertitur, formata nempe ad eum modum, quo solebant uti seculis longe posterioribus. De cera autem quid? Quantum recordor (nolim enim asseveratione summa uti hoc loco) forma sigilli ceræ impreßi non est quidem prorsus absimilis Maximinianæ: sed materia multum discrepat. Maximiniana, ex flavo cum aliqua sorde pallescit: Horreensis, fusca magis est & cinerei saturi coloris. Illa, vetustate mire exucca aret: hæc, pingui quodam sana est; ut ex ceteris antecedentibus argumentis appareat, ad exemplum vetustioris ceræ expressum. De die & Consule, seu annis vitiose positis, non est opus pluribus, cum ipsa res pateat.

[73] Hoc porro diploma Philippus IV Galliæ Rex anno MCCCVII renovavit & confirmavit, [sed anno 1307 debuit innovari,] ut ipse loquitur, facto insigni diplomate, quod etiam vidi legique, & nunc editum est ab auctore Additamentorum ad Trevirenses Annales. Narrat in hoc suo diplomate Philippus, a Virginibus monasterii Horreensis exhibitum sibi antiquissimum Privilegium, nempe Dagoberti Regis; seque rogatum ut, cum propter ipsius vetustatem privilegii dicto monasterio possit in proximo dispendium imminere, privilegium ipsarum RENOVARE misericorditer dignaretur, Et mox addit: Privilegium ipsarum tenore præsentium renovamus & confirmamus. Ast diploma de quo controvertitur. integrum est & sanum; non lacerum, non mutilum, non cancellatum, non detritum, nec vetustius quam ipsum Philippi confirmatorium: quomodo ergo esse potest Dagoberti primi autographum, [quia ab Iejus nimia vetustate damnū proxime imminebat:] a Virginibus illis Regi oblatum, quod erat antiquissimum, & tam quidem antiquum, ut ob vetustatem illius dicto monasterio possit in proximo dispendium imminere Cæcum esse oportet, qui non videat; pertinacem, qui non fateatur, aliud esse diploma de quo disputamus, aliud quod Virgines Horreenses Philippo Regi renovandum obtulerunt. Hoc nimirum fuisse autographum; illud vero in locum autographi, ætate aut alia temporum injuria corrupti, suffectum & substitutum. Suffecit autem atque substituit Rex Philippus, qui diserte testatur, se rogatum illud Dagoberti diploma antiquißimum RENOVARE. Renovavit vero modis duobus. Primo jußit conci diploma & in membrana describi, quod rem autographi Dagobertini contineret, Notariis cetera ex suo arbitrio adjicientibus (Et hic primus est renovandi modus) deinde diplomatis ita renovati contextum diplomati suo inseruit (& hic est modus alter) simulque tenore præsentium suarum tabularum confirmavit.

[74] [innovatum est autem nō sine mendis] Firmatur hæc renovatio alio non levi argumento. Extat apud Virgines Horreenses exemplum alterius hujus suffecti diplomatis absque sigillo, iisque verbis conceptum quibus a Doctißimo Henschenio est editum. Vidi ipse ego hoc quoque exemplum & legi: autographum esse etiam ipsum credit Dagobertini illius suffecti editor: ita enim loquitur: Utriusque penes Virgines autographum deprehendi. Atqui in illo Henschenianæ editionis habentur hæc verba Usque ad fontem S. Humberti. [ut cum in eo nominatur sons S. Hūberti] Est ille Divus Humbertus Maricolensis Abbatiæ fundator in Cameracesio, cujus vitam dedit XXV Martii, & Chronologiam ordinavit Henschenius V Februarii ad Vitam S. Amandi, quicum prænominatus Sanctus, adhuc secularis, Romam profectus est, nec nisi aliquantis post annis monasticæ congregationis apud Maricolas jecit initia. Dicitur autem claruisse tempore Hildrici Regis, quia anno ejus XII, qui fuit Christi DCLXXI scripsit & signavit diploma donationum monasterio factarum, postea autem quamdiu vixerit incompertum est. Hoc certum, annis minimum triginta obiisse Dagobertum prius quam Humbertum: quomodo igitur hic in illius diploma irrepsit? & quidem ut Sanctus, & fama miraculorum usque in Treviros notus, adeo ut ibi fontem haberet suo nomine sacrum? Quamvis enim in pia peregrinatione aliqua, puta Romana, ipsemet fontem illum excitasset miraculo, sicut postea circa annum DCLXX excitavit eum, cujus mentio est in Vita ipsius num. 14, non potest tamen concipi id factum ante obitum Dagoberti. Et hoc diploma pro autographo habes, vir bone? & quidem pro autographo Dagoberti I? Si secundum satearis, cujus fuisse donationem olim permisit Henschenius, ne hunc quidem puto nominaturum fuisse, fontem S. Humberti. Neque dixeris alium a Maricolensi esse S. Humbertum, de quo in tabulis: tibi enim incumbet probare, aliquem alium Sanctum hisce in partibus notum fuisse, ætate priorem Maricolensi, sed eodem quo iste nomine: si tamen hoc nomen antiquum est, ipseque Sanctus suo tempore & diu post non vocabatur Hubertus vel Hugbertus, quod ætas posterior in Humbertum vertisse videtur; nam ita fere solent Galli cum de S. Huberto Leodiensi Episcopo ubique celeberrimo loquuntur, & ita scribebatur tempore Philippi Regis: quocirca etiam hoc secundum exemplar ad ejusdem Regis tempora me auctore retuleris. Ceterum ista in hunc modum disputans, [qui an 676 adhuc erat in vivis] nihil detractum velim diplomatis Horreensis auctoritati quoad res donatas, præsertim post confirmationem Philippi Regis; quin potius ipsum, hoc nomine quod sit a tali Rege confirmatum, veneror atque suspicio, Virginibusque Horreensibus de eo etiam atque etiam gratulor.

[75] Hactenus Wilthemius, cui pene per omnia consentimus: neque enim, sicut ante dixi, hoc agimus, [An jusserint Reges nova scribi quæ pro autographis ostenderentur:] ut a judiciis talia repellantur, tamquam levis aut nullius fidei, vel ut falsariorum crimine denigrentur qui ista sic scripsere, præsertim monachi, quorum ut vita omnis a culpa, sic verba & scripta censeti debent a fraudibus & mendaciis aliena. Removebuntur autem ab iis quam maxime, si in Notarios Regios refundatur culpa, ipsique Reges jußisse credantur, ut secundum primum Wilthemii modum antiqua privilegia renovarentur. Recipiat igitur hunc modum qui volet, & secundum eum judicet de diplomatis minus sinceris. Ego fateor mihi difficile creditu videri, primum, quod Reges jusserint aliquando tali modo innovari privilegia, ut hujus suæ jußionis nulla in ipso innovato diplomate signa extarent: nam quod de Eptemacensi cera dicitur, eam videri esse Regis, innovationem approbantis, haud possum admittere: cur enim Horreense aliaque sic innovata, [& an isti errores imputari debeāt Notariis?] in cera habent effigiem Regis, non innovantis, sed primum condentis ut putabant ipsum instrumentum? cur in Epternacensi tam solicite extritæ sunt illæ præcise litteræ quæ monere intuētem potuissent, non esse hanc ejus Regis ceram, cujus subsignabatur nomen? Secundo, innovationes istæ studium requirebant nonnullum, uti ex ipsarum examine patuit: non est autem credibile Notarios Regios, antiquæ historiæ minime curiosos, laborem hunc sibi voluisse assumere, quo invenirent temporum, personarum ac formularum circumstantias, quæ possent innovandæ donationi applicari. Denique Notariorum fides publica non potuit permisisse, ut delatis ad se rebus affingerent ipsi, quas vellent, particularitates. Quare, [nobis neutrü videtur dici posse.] cum omni libertate dicendi scribendique quod verius existimavero, ingenue fateor, probabilius mihi videri, tales innovationes privatim a monachis ipsis fuisse factas; vel saltem descripturis eas Notariis præparatas ex iis quæ ad manum haberi poterant documentis, per illos quorum agebatur causa: & neque deberi pro legitimis tabulis agnosci, quæ revera non sunt ipsæ quod præferunt, sed pro aliis suppositæ, nisi postquam expresso privilegio id sanciverit Princeps, qui etiam nothos ac spurios ad legitime genitorum jura potest evehere. Quamdiu vero constat de suppositione, non constat autem de legitimationis, ut sic loquar, privilegio; siquis ejusmodi tabulas, verarum donationum testes non veras, pergat vocare spurias, eorum more, qui scapham scapham, ligonem ligonem nuncupant; non ausim ego ejusmodi arguere nimiæ severitatis, maxime quando ad autographiæ desectum, alia graviora accedunt vitia affictarum ex conjectura personarum, temporum, ac formularum.

CAPUT VI.
Quomodo Horreense diploma fabricatum & errores chronologici ex Reginone accepti fuisse videantur.

[76] Qvoniam ex præcedentibus satis liquet, neque autographum esse Horreense diploma, neque ex autographo desumptum iisdem verbis exemplar: quæret forsitan aliquis de ipsis controversis membranis, quomodo eæ sic adornatæ fuerint, [Pro cujusdā Dagoberti diplomate innovando] ut olim ostensæ pro fidelibus ecgraphis non amplius existentis vel minime legibilis originalis, nunc pro ipso ostendantur originali, idque cum tot tamque manifestis historicis mendis, ac posterioris ætatis notis. Res dictu captuque facilis. Constabat S. Irminam, Horreensis monasterii fundatricem, filiam Dagoberti Regis fuisse, & certa perseverabat fundorum ab ipsa monasterio contraditorum posseßio: hi autem duplicis generis erant, & partim a patre obvenerant Irminæ, partim a sponso: fortaßis etiam extabant ibidem veterum instrumentorum lacera mutilaque pittacia; tum ejus, quo filiæ suæ in matrimonium tradendæ dotem aßignabat Rex pater; tum illius, quo sponsam heredem instituebat Hermannus; tum denique alterius, quo filiæ donationem Rex pater laudabat. Extabat certe ibidem, quoddam Dagoberti III diploma, in confirmationem donationum ab Irmina factarum: ab hoc enim acceptum videtur cereum sigillum, quod Horreensi chartæ nunc inhæret, itemque annus II regni, & nomen Grimoaldi Majoris-domus. Cum igitur fundationis suæ tabulas & alia eodem spectantia instrumenta antiquiora perdidissent penitus Horreenses; & confirmatorium Dagoberti III privilegium antiquissimum, tale jam esset, ut propter ipsius vetustatem privilegii, posset in proximo dispendium imminere; voluerunt huic desectui & periculo prospicere, petendo illius innovationem a Franciæ Rege Philippo IV.

[77] Cur autem a Philippo, cum ad Imperium spectent Treviri, [Philippū IV Fr. Regem adituræ Horreenses] illudque teneret Albertus Austrius? Masenius, de bonis quæ in Gallia poßidebant Horreenses litem Parisiis agitatam divinat; eaque occasione productum istic innovatumque esse Dagobertinum Privilegium. Verior fortasse conjectura sustinebit, Treviros contra Archiepiscopum suum contraque Albertum Cæsarem eo tempore armatos, democratiam suam tutelæ Francicæ commisisse; defendendam tum contra illos, tum contra Lutzenburgensem Comitem, gravem utique vicinum, & bello identidem inferendo molestum; & ideo ad Philippum potius tunc fuisse recursum ab Horreensibus, quam ad Albertum Imperatorem. Vt ut sit, videntur illæ, ut dixi, habuisse Dagoberti cujusdam diploma; & suam fundatricem scientes Irminam Regis Dagoberti filiam dici; eumdem esse & hujus patrem & illius diplomatis conditorem credebant; cumque ipsum prorsus illegibile jam esset, propter obscuritatem veterum characterum, aut fugam evanidi atramenti, vel etiam parte prima revulsa lacerum, innovatio illius petenda opportune videbatur, ab eo qui facile & absque grandi examine concessurus illam esset, oblata occasione jurisdictionis circa Trevirenses exercendæ. Hoc consilio capto, scriptum primo fuerit novæ compositionis diploma, antiquiori charactere & in obsoletiori membrana; cera autem ex antiquæ Dagobertinæ confirmationis pittacio revulsa, [novas composuere mēbranas] & membranæ prædictæ applicata. Adversus quam technam, in praxi facillimam, posterorum prudentia excogitavit securiorem alium sigillandi modum; qua scilicet non ipsi membranæ applicatur cera, nullo negotio (ubi modice ad ignem membrana incaluerit) filo subtili abradenda, & quo volueris integre transferenda; sed sigillum cereum, trajecto per membranam funiculo, applicatur, & sigillo secundario, quod clavem vel secretum appellabant, sive (ut nunc loquuntur) contra-sigillo sic munitur in dorso, ut illæso suniculo aut sigillorum altero nequeat auferri, multo minus alio transferri, sic ut fraus non appareat.

[78] Ceterum Horreenses, justo metu subintrante, ut illud sic adornatum diploma (utpote integrum & nulla sui parte læsum) aut tam antiquum crederetur quam volebant, aut persuaderet magnam esse innovationis petendæ neceßitatem, dimisso eo quod jam scriptum & signatum erat exemplari; aliud scribi jusserunt eadem manu, quod non tamquam originale, ab annis sexcentis sexaginta exaratum, [quarum unā ut alterius jam evanida ecgraphum obtulere:] offerretur Philippi Regis consiliariis; sed tamquam exemplar, ab annis ducentis trecentisve transcriptum fideliter, ex iis quæ in monasterio manserant antiquißimis & jam evanidis nec legendis pittaciis: cui quia non aderat publicæ auctoritatis fides, petebant novum jussu Regis conscribi, cui tenor oblatæ copiæ insereretur verbotenus: idque vel suo vel alieno favore haud difficulter impetrarunt. Novæ autem in secunda membrana descriptionis occasione accesserint ea, quæ tamquam primo exemplo superaddita [] inclusimus, ubi ipsum ejus contextum dedimus; quæque ad rem facere haud parum videbantur, esseque ex usu temporum antiquiorum. Hoc est totum quod de modo prænarratæ fictionis (nam fictio certa est) potui divinando assequi: & credo verosimillimam esse conjecturam, saltem quoad substantiam rei: accuratiorem si quis proferat, libenter acquiescam.

[79] Porro, cum is, qui Horreense diploma composuit, [earum āuctor chronologiā sumpsit ex Reginonæ,] antiquiorem Irmina Dagobertum nullum nosset, quam Chlotarii II filium, totius Francici Imperii aliquando Monarcham; ut annum Christi, prout seculorum aliquot usu invaluerat, & Indictionis inveniret (nam hi ita solicite adduntur in omnibus medii ævi diplomatis, ut absque his nulla valida vulgo censerentur, & antiquiora iisdem carentia si quando in manus veniebant imperitorum, vel eo solum titulo haberentur suspecta) assumpsit Chronicon Reginonis Prumiensis, per omnia ejus tractus monasteria notißimum ac receptißimum, cui Regum Francorum primæ stirpis gesta sic innectuntur, ut referantur, non ad annos Christi (quos nullos in primo libro notavit Regino) sed ad tempora Orientalium Imperatorum, quæ facile erat ad annos Christi utcumque aptare. Quia autem laudabili Reginonis conatui, non semper respondit successus optatus, propter chronologiæ verioris ignorantiam: hinc factum ut Regum & Imperatorum, quos dixi, tempora comparans Regino, & ipse in graves errores frequenter impegerit, & alios vestigia sua prementes sæpius abduxerit a tramite veritatis, ad quam iis seculis nulla erat expedita via, nec querebatur alibi quam in ejusmodi Chronicis.

[80] Inveniens igitur novæ chartæ Horreensis scriptor, in prædicto Reginonis Chronico, [annum regni & nomen Majores-domus] initium Regis Dagoberti componi cum Imperio Constantis, qui fuit filius Constantini, filii Heraclii, quique anno DCXLI thronum conscendit; facile sibi credidit esse, congruum fabricando diplomati tempus comminisci: & huic composuit annum Regni secundum, quem, ut dixi, non ex Primi aut Secundi Dagoberti diplomate aliquo, sed ex Tertii accepisse videtur; qui juvenis, imo puer, patri Childeberto suffectus a Pippino Herstallio ejusque filiis, solo nomine tenus Rex dicebatur, imperio manente penes Majores-domus. Erant autem illi, Pippinus quem dixi, & filius ejus junior Grimoaldus: [ex diplomate Dagoberti 3.] qui anno dicti Dagoberti secundo, Christi DCCXII aut XIII in Austrasiam excurrens, Regis sui nomine Treviris dedisse & sigillasse potuit Horreensis fundationis confirmatorias litteras: quas tanto magis persuadeor fuisse unicum totius fictionis fundamentum, quo plura signa Dagoberti tertii habet evanida Horreensis cera, ubi neque barbæ neque sceptri vestigia inveniuntur, sed criniti simpliciter juvenis; & residuæ nominis litteræ aliter quam in San-maximiniano ductæ conspiciuntur. Sed in iis, utpote absentis Regis manuali subsignatione destitutis, deerat nomen Cancellarii, pro Archicapellano chartam scribentis; deerat Dagobertini nominis consuetum isti seculo monogramma, quod non debuit a Dagoberti primi monogrammate discrepasse; sicut non discrepant Karolorum Magni & Calvi ac Craßi monagrammata. Ipsum autem quale fuerit ignorans scriptor Horreensis, fabricavit aliquod ex forma monogrammatum sibi seculo XIV nota, & fictionem suam numeris omnibus credidit absolvisse.

[81] Restat ut, quoniam dixi, Horreensis diplomatis innovatorem Æræ Christianæ annum sibi finxisse, [Regino non notavit libro I sui Chronici annos Christi:] qualem concipere potuit consulendo Chronicon Reginonis, in quo Dagoberti initia referuntur ad imperium Constantis Iunioris; restat, inquam, ut scrupulum removeam, quem facere possent anni Christianæ Æræ, in omnibus Reginonis scriptis impreßisque exemplaribus, ad illius primum librum non minus quam ad posteriorem notati, & initium Constantis, regnare exorsi post Constantinum patrem & avum Heraclium, componentes cum anno DLXXVI. Dico igitur iterum, quod in Diatriba Dagobertina pluribus dixit Henschenius, ipsummet Reginonem in fine libri prioris profiteri, quod a morte dumtaxat Caroli Martelli per Incarnationis Dominicæ annos tempora Principum & gesta declarare proposuerit; ante illum, summatim demonstare contentus, quo loco vel quid actum sit sub unoquoque Principe, id est, unoquoque Imperatorum Græcorum: quorum succeßionem non curavit ad annos Christi reducere, [sed eos postea alius adjecit valde imperite.] quia hoc nusquam ex voto suo factum inveniebat. Quamvis autem Regino, etiam in hoc ipso quod solum sibi primo libro proposuit, errarit graviter, Dagoberti primi initium componens cum initio illius Imperatoris, sub quo regnare non cœpit, sed desiit: si tamen voluisset annos Christi adscribere etiam priori libro, non puto eum tam enormiter fuisse exerraturum, sicut exerravit is qui dictos annos præfato libro priori aptavit; adeo parum rei suæ attentus, ut ubi partem priorem finit Regino, & annum decimum Caroli Martelli nominat, ibi scripserit annum Christi DCLV. Interim ipse Regino librum posteriorem notatis Christi annis exordiens, sicut se facturum promiserat, Caroli Martelli obitum accidisse scribit anno Christi DCCXLI; quod cum prænotato anno X componere nemo potest, nisi qui sustinere vellet totis XCV annis Martellum regnasse. Quod tam grande mendum absit ut Reginoni imputet aliquis, auctori satis antiquo, mortuoque, ut ex epigraphe sepulchrali liquet, anno DCCCCXV. Obiit autem, a sua Abbatia Prumiensi exul, in monasterio S. Maximini prope Treviros, ubi non ita pridem repertum corpus, cum apposito pedo Abbatiali fracto, ad ejus depositionem significandam.

[82] [æque imperite pro autographo Reginonis ostenditur liber, scriptus anno 1084.] Ast, inquies, in ipso Reginonis autographo, quod adhuc Prumiæ adservatur atque ostenditur, non tantum secundo, sed etiam primo Chronicorum libro, anni Christianæ Æræ adnotati inveniuntur. Vidimus etiam ipsi nos memoratum codicem, eumque autographum dici a monachis Prumiensibus audivimus patienter. Vidimus autem, quod dictus codex una perpetuaque manu descriptos haberet Francorum Annales, & Eginharti Commentarium de Vita Caroli Magni, ac demum ipsum Reginonis chronicon: eademque manu ad calcem libri scriptum legimus, Anno Dominicæ Incarnationis MLXXXIV scriptum est hoc volumen, ab Arnoldo Scholari, præcipiente Domno Wolfranno, pio ac venerabili Abbate Prumiensis cœnobii. Atque ita probatum manet, quod in Diatriba dixit Henschenius, istam Reginonis corruptelam, per appositos Christi annos, satis esse antiquam: quod tamen non prohibet quo minus Horreensis diplomatis innovator, etiam seculo XIV, invenerit & consuluerit aliquod exemplar Reginonis incorruptum. Si enim habuisset illud Chroniconi, sicut ipsum nunc habemus, vidisset initia Dagoberti ad annum ut diximus DLXXX relata, mortem vero ad annum circiter DCXX: & hoc sequens, longe gravius erravisset in defectu, secundum annum Dagoberti cum anno DLXXXI componendo; quam nunc erravit in excessu, eumdem annum secundum componens cum anno Christi DCXLVI.

[83] Porro si post hæc omnia pugnare aliquis pro Horreensi diplomate pergat, [Aliæ similes chartæ, in judicio aliquando proauctæ,] non quidem ut originali, sed tamquam indubitatam historiæ fidem faciente, velut quod verbotenus & fideliter ex originali transcriptum habeatur; dicatque, nisi id certo & irrefragabiliter constitisset & probatum fuisset, numquam ipsum fuisse a Philippo ejusque Consiliariis probandum vel innovandum: poterit is opinioni nostræ magis credulus fieri, si examinet diplomata pleraque eorum quæ producuntur in libro Iudoci Coccii, cui titulus Dagobertus Rex, Argentinensis Episcopatus fundator. Etenim in toto illo opusculo nullum est genuinum Dagoberti cujuscumque Regis diploma, sicuti clare apparet ex iis quæ Henschenius, parce quidem ac stricte, sufficienter tamen clareque deduxit, in Diatriba Dagobertina, ut cognosci adulterationes poßint tabularum ex Argentinensi aliisque archiviis a Coccio productarum, fœdisque anachronismis scatentium. Et tamen inter ibi citata & refutata diplomata nonnulla sunt, quæ cum aliis compluribus Rudigerus, [fidem sæpe obtinuerunt:] Abbatum Weissenburgensium postremus, anno MDV exhibuit Maximiliano Augusto ejusq; filio Philippo & frequentissimo Principum S. R, I. cœtui, jus dicenti contra Philippum Comitem Palatinum Rheni. Ea autem ab ipsis recepta in judicio non improbo, imo, si confirmata innovataque indubitabili aliquo succedentium Regum aut Imperatorum diplomate fuisse constiterit, omnino recipi debuisse contendo, quod attinet ad firmandam & non inquietandam fundorum posseßionem. Sed quod ad historiam, nego ullam talium esse auctoritatem, nisi quatenus cum rebus aliunde certis aut consentiunt aut certe non pugnant.

[84] Omnium instar in hoc genere (nam singula persequi infinitum foret, [uti & Epternacense Pipini Regis diploma] & ista Coccii satis delibata sunt) Epternacense diploma sit, cujus mentionem supra fecit Wilthemius, velut quod a Pippino Rege conditum ostenditur, & ut tale legitur apud Miræum in Notitia Ecclesiarum Belgii cap. 20. Ipsum siquidem autographum (nescio an Miræo visum) in judicium productum fuisse plus vice simplici, etiam hoc eruditiori seculo, asseruit nobis prædictus Wilthemius: & tamen nec esse genuinum nec sincerum testatus est supra. Quod ibi in transitu dictum, meretur paulo uberius explanari. Genuinum non esse, sed pro originali suppositum, probat nominis monogramma, non ejus formæ quam adhibebant primæ aut secundæ stirpis Reges in Francia vel Austrasia: sed qua diu post usi sunt Henrici in Germania, quantum quidem ad lineas, in duplicis crucis formam decussatas, [signum fere habens Fridericianum] attinet; quantum vero ad litteras, erectis annexas lineis, Fridericianum monogramma in hoc Epternacensi propius exprimitur. Fridericianum signum hujusmodi supra proposuimus: hic Epternacense signum accipe, una cum vero signo alterius Pippini, qui Regis Pippini pronepos Aquitaniæ regnum tenuit, & in posteris suis alios Pippinos reliquit, omnes hoc fere monogrammate usos, secundum Ioannem Besly, in eo opere quod scripsit de priscis Aquitaniæ Regibus.

[85] Si Francorum Rex & Caroli Magni pater Pippinus quadratum nominis signum usurpavit (de quo vehementer dubito, nullum quadratæ formæ Signum indubitabile inveniens ante Hludovicum Pium) nequaquam puto ambigi debere, quin illud postea usurparint ejusdem nominis pronepotes; sin usus est signo cruciformi (quod magis reor) multo longius receßit ab istius Epternacensis figmenti forma, prout ex supra deductis apparet. Interim ipsi, quam dixi, fictioni evidentius adhuc repugnat sigillum ceræ impressum, cujus circumferentiæ inscriptum fuisse ✠ Henricus. DEI. GRATIA. III. REX. ROMANORUM. etsi nunc legi non poßit, extritis de industria litteris omnibus præter voces DEI. GRATIA. REX; evidens tamen est, ex imagine Regis, manu dextera liligerum sceptrum, sinistra globum cruce insignem efferentis, qualem ex indubitati diplomatis sigillo incisum æri expreßit Nicolaus Zyllesius parte 3 defensionis San Maximinianæ pag. 36. Ita igitur Pippinianum istud non esse genuinum fit evidens, neque dubito quin id judicasset Miræus, si ipsum autographum ita signatum sigillatumque vidisset. Idem non esse sincerum, sed ad posterioris temporis formam quoad verba mutatum, in eo quod inchoetur in nomine sanctæ & individuæ Trinitatis, & aliis forsan formulis, quodque habeat notam Æræ Christianæ & Romanæ Indictionis, ex supradictis patet.

[86] Nunc monendus mihi lector est, non tantum ideo hoc exemplum a me allatum, ut credibile faciam Philippi ministros, decipi potuisse in eo quod putarint Horreense diploma esse genuinum, aut saltem invariatum verbis Dagoberti primi instrumentum: sed etiam ut retractem alibi a nobis constituta ex fide Pippiniani istius diplomatis, antequam adulteratum esse cognovissemus. Satis quidem Magister meus, in ipso Dagobertinæ suæ Diatribæ ingressu, [quod non scientes, erravimus in constituēda Pippini R Epocha,] docuerat, quod Epocha annorum ab ortu Christi serius ad ordinandam chronologiam adhibita sit, & priscis historicis atque diplomatis inscienter a posteris inserta; quodque ab iisdem a principio absuerint anni Pontificum, Imperatorum externorum, atque Indictionum: & hoc sciebat per totam Regum Francorum primæ stirpis seriem debere animadverti, suspectaque habenda omnia, quibus alii quam anni ipsorum Regum notarentur adscripti: non tamen habebat præcise definitum, quandonam anni Christi & Indictionum cœpissent usurpari in regiis diplomatis. Itaque cum ex una parte videret initium Pippini Regis ab antiquioribus seculi IX chronicis referri ad annum Christi DCCL, ex altera autem parte consentiret cum iis præallegatum ex Miræo diploma; tanto minus de veritate illius chronotaxis dubitabat, quanto putabat se certiorem esse de sinceritate & antiquitate chartæ originalis. Certum autem se putabat: quia fide publica adscriptum erat ecgrapho ad ipsum misso, quod cum originali erat collationata copia, & verisona reperta de verbo ad verbum & de litteris ad litteras, per Concilii regiæ Majestatis Luxemburgensis Prographeum V. Strengh. Ab eo etiam qui collationem faciendam curarat, quique putabatur absque sufficienti regiorum monogrammatum notitia non fuisse judicaturus de Pippiniano, [una in anno 750] scriptum erat Luxemburgo, subjectum originali chartæ videri signum Pippini, litteris, nomen ejus more illius ævi continentibus, efformatum. Nunc autem per ocularem experientiam cognita fundamenti primarii falsitate, & chronicis quamtumvis antiquis certam chronologiæ fidem pro Pippino non facientibus; idem Henschenius cœpit formidare, ne falsus esset, annum primum Pippini Regis cum anno Christianæ Æræ DCCL conjungendo, & multo magis, existimando quod sub eodem Pippino factum esset initium annorum Christi in regiis diplomatis signandorum. Ego vero, qui in Exegesi Dagobertina ante Tom. 3 Martii ex una quidem parte persuasus, [altera in anno 752] propter Epternacense diploma, ipsummet Pippinum primum sui regni annum numeravisse DCCL; ex altera autem certus mihi videbar, scriptores coævos primum illius annum signavisse DCCLII; existimavi unicum hujus contradictionis tollendæ medium esse tenendum, quo Pippinus quidem diceretur regni sui annos cœpisse numerare a tempore suæ electionis per Francos factæ; alios autem scriptores a primo post unctionem ejus anno: quod nunc minime necessarium arbitramur, putamusque nihil obesse, quo minus Pippini electio per Francorum Principes, approbatio per Romanum Pontificem, & unctio per Episcopos Galliarum, factæ sint uno eodemque anno DCCLI; quem annum sequens annus DCCLII, ab ipsomet Pippino & ab omnibus aliis fuerit communiter appellatus primus annus Regni, neque habendam censemus rationem chronicorum in quibus citius Pippini regnum inchoatur, utpote diu post scriptorum.

[87] Quomodo autem Epternacensis illa charta, Pippini Regis nomen prætendens, [Simili errore approbavimus chartā Dagoberti de Laudelurgo ecclesiæ Wormac. donato] aliquando nobis imposuit; ita & aliud sub nomine Dagoberti, apud Marquardum Freherum inter. Lupodunensia monumenta, visum aliquando est omnem fidem mereri, quod diceretur a Carolo Magno atque Ottone Imperatore aliisque confirmatum, & cum Chronologia Dagobertina optime conveniret; utpote quod anno VI regni signatum Moguntiæ pro Wormaciensi ecclesia, continebat donationem eidem factam immunitatesque concessas, ex consilio Procerum Pippini, qui erat Major-domus, Arnolfi Metensis Episcopi, & Chuniberti Coloniensis Archiepiscopi: qui tunc simul florebant. Nunc vero singulis penitius inspectis, deprehendimus tam ipsam Dagoberto imputatam chartam, quam confirmationes attributas Carolo Ludovico atque Hlothario, nec originales nec saltem sincere descriptas haberi. Nam primo Ludovici atque Lotharii commune diploma, annum Christi DCCCXXIX adscriptum habet, præter eorum morem, ut apparet in alia eorumdem sinceriori charta apud Labbæum in libro de Cancellariis pag. 97, [ut confirmatam a Carolo M. & successoribus,] data Idibus Augusti anno Christo propitio XVII Imperii Domni Ludovici Serenissimi Imperatoris & Lotharii Augusti VIII. In Carolino vero pro Lupoduno (quod Caroli ac filiorum ævo, Lobodunum, composite autem simulque contracte vulgariter Lobdenburg dicebatur) scribitur Laudenburg, ex usu posterioris longe temporis, ex quo nunc etiam Ladenburg perseverat; ipsumque vocatur civitas, & dicitur a Dagoberto Wormaciensi ecclesiæ tradita. Neque tantum in genere tradita dicitur cum omnibus rebus ad illam pertinentibus; sed specificando per hoc est, idem Dagobertus nominasse fingitur, ædificia, mancipia, vineas, terras, cultas & incultas, agros, prata, campos, omne silvaticum in silvis ottenwalt, cum omni utensilitate in omni pago Laudenburgensi, in undique, in intraha, in pascuis, in materiaminibus, aquis, aquarumque decursibus, piscationibus, quæsitis & inquirendis; item theloneum, mercatum, & quidquid ad fiscum pertinebat, excepto stipe & comitatu: quodque ipse Dagobertus ex integro ea omnia concessit & sub integra erumnitate (forte immunitate) omnia ad eamdem basilicam pertinentia sua præceptione confirmavit; uti hæc ipsa leguntur in eo quod Dagoberto attribuitur privilegio.

[88] Verum non modo hic multæ occurrunt voces alienæ ab ævo Dagobertino; [quod nunc improbamus.] sed etiam tam minuta appendiciarum omnium enumeratio alienißima est a tanta antiquitate. Ipsum denique quod prætenditur Dagobertinum, totum in numero plurali decurrens, præter verum ejus ævi stylum, ut diximus, multa etiam peccat in modo subsignationis, quæ est Dagobertus Rex Francorum. Godefridus recognovit, datum sub die II Kalendas Octobris, anno regni nostri VI. Actum Moguntiæ palatio nostro, feliciter satis, quæ singula dignabitur expendere lector, & cum genuino San-maximiniano conferre. Credo interim quod, cum vere Richovicus, sanctæ Wangionensis ecclesiæ Episcopus, detulisset præceptum Domini & Genitoris nostri Caroli bonæ memoriæ simul & avi nostri Pippini Regis (ut loquuntur in suo, licet interpolato, diplomate Ludovicus & Lotharius) in quo continebatur, quod & ipsi & prædecessores eorum, Reges videlicet Francorum Dagobertus, Sigebertus & Hilpericus concessissent, ut quanticumque negotiatores vel artifices seu frisiones apud Wangionem civitatem devenissent, omne theoloneum (undecumque fiscus theoleonium & in prædicta civitate & in castellis Lobdenburg & Wimpina exigere poterat) ad integrum per eorum auctoritates eidem ecclesiæ concessissent. Credo, in quam, quod cum hujusmodi diploma confirmatorium haberetur, simulque diceretur ecclesia illa, ex Dagoberti donatione, civitatem Laudemburg, olim Lobdenburg castellum, cum toto Lobodonowa seu agro circumjecto poßidere; sumpta fuerit occasio Dagobertinum istud Carolinumque fingendi, ad supplendam veterum instrumentorum jacturam; idque cum antiqui styli incuria ea, ut pro Dagoberto & Chuniberto sive Huniberto, irrepserit Dagebertus & Humbertus. Quidni vero hæc sic conscripta Ottoni & successoribus offerri potuerint, ab iisque confirmari?

CAPUT VII.
Ad eumdem modum examinantur & rejiciuntur Chartæ quædam Lobienses & Cameracenses.

[89] Hactenus dicta ne poßint a quoquam revocari in dubium, objectis variorum monasteriorum chartis, [Lobienses chartæ,] quarum exempla libris impreßis inserta paßim in oculos manusque incurrunt; visum est, ad pleniorem lectorum instructionem, per varias regiones discurrere, & examinare imputata Regibus primæ stirpis diplomata adhuc aliqua. Vitiis autem suis & subjectorum monogrammatum absurditate, notabilia imprimis videntur ea, quæ post Sanctorum Lobiensium Vitas, in Chronico monasterii jam dicti Gallice conscripto, habet Ægidius Waudæus. Etenim vir ille bonus, nihil de eorum originaria & authentica fide dubitans, ad certiorem probationem, Dagoberti atque Pippini monogrammata commentitia celanda curavit, quorum hæc est forma.[præter fictitia Dagoberti & Pippini signa,]

Ex his Dagobertinum monogramma factum est ad ejus similitudinem, quo usus est Caroli Magni filius Ludovicus Pius: Pippinianum mysteriis plenum est, quorum rationem requirere, idem esset, quod ab ægro capite somniorum suorum exigere connexionem.

[90] In primo notabilia sunt hæc verba, Quare ego Dagobertus Rex Austrasiorum, [contra stylum & historiam] pro anima Lotharii piissimi Regis patris mei, qui quadraginta quinque annis regnavit in Francia, persuasione & monitis salutaribus viri venerabilis Autberti Cameracensis Episcopi inductus, concedo & dono Landelino Mauroso, ex prædone converso, prædium meum in Fania &c. Notabilis etiam subsignatio, qua, post Signum Domini Dagoberti Regis Austrasiorum, sequuntur signa duorum testium, sic

S. Arnulphi Metensis, S. Pippini Neustriensis, Seniorum Palatii.

ac denique S. Ansonis Cancellarii, vice Cuniberti Archicancellarii recognovi. Data Cameraci XVI Kal. Maji, anno Dominicæ Incarnationis DCXL, Indictione XIII. Annus Christi & Indictionis conveniunt: & salva putantur omnia: interim omittitur annus Regni, qui tamen præ omnibus aliis temporis notis, aut unice aut saltem præcipue, [multipliciter peccant,] debuerat exprimi. S. Sigebertus, Dagoberti istius filius, & nepos ejusdem Dagobertus II, Francorum se Reges absolute scribebant, quamvis in sola imperitarent Austrasia: & totius Francici imperii Monarcha, jam inde ab anno DCXXIX, minori titulo, qualem usurpasse nemo scitur, contentus fuerit? Clotharium non Lotharium scripsisset antiquitas: neque quot annis rexerit addendum erat, nisi ineptus scriptor in Chronicis versatum se indicare voluisset. An jam tum Episcopus fuerit Autbertus vehementer ambigimus: fuit enim usque ad annum DCLXXVI superstes: sed non dubitamus quin S. Landelini conversio ad annos multo post secutos spectet, si puerum (ut in Vita dicitur) de sacro fonte suscepit idem sanctus Antistes. Quam autem incongruum, est, sancto Abbati cognomentum addi, quod ei datum a sociis prædonibus fuerat; aut perditæ quondam vitæ tali loco ac scripto mentionem inseri? S. Arnulphus, non tantum aula sed & Episcopatu relicto, ante annos fere decem ad eremum abiens, ibidem usque ad mortem remanserat. S. Pipinus, qui novo vocabulo Neustriensis hic dicitur, & novo titulo Senior Palatii, in Austrasia natus, in eadem fere exercuit dominatum sub Dagoberto patre ac Sigeberto filio, cum titulo Majoris-domus. Cetera dißimulo.

[91] Huic porro Dagobertino figmento prorsus similis subtexitur confirmatio, & ipsi S. Auberto tribuitur, cum iisdem de Lothario & Landelino ineptiis, atque concluditur: Actum Castri loco, anno Dominicæ Incarnationis DCXLII, Indictione XV, regni Domini Dagoberti inclyti Regis tertio decimo, Sigeberti filii ejus quarto. Atqui Dagobertus I jam inde ab anno DCXXII cœperat Austrasiis imperare, [Dagobertum I pro II affictæ,] Neustriis vero & Burgundis post obitum patris anno DCXXVIII. Sigebertus quoque illius filius, Austrasiis Rex a patre est datus anno DCXXXI, ut proinde undecimus ejus annus, non quartus fuerit numerandus. Fabulosa igitur hæc sunt omnia, nisi quatenus hausta videntur ex perantiquis membranarum pitaciolis, quas suo tempore, id est seculo X, in ecclesiæ Lobiensis Archivis extitisse, testatur Fulcuinus Abbas in Chronico sui monasterii. Equidem existimo in his fragmentum fuisse aliquod, Regum Dagoberti ac Sigeberti nomina continens: quos imperiti chronologi eos rati, qui soli in chronicis notabantur; ad annos ipsis aßignatos conati sunt suum figmentum aptare. Dagoberto II æque ac I fuisse filium Sigebertum regni consortem, est in Exegesi Dagobertina num. 25 probatum: quare si alicujus Dagoberti liberalitate, quam Autbertus Episcopus confirmavit, crevit Lobiense monasterium: nihil dubitare possum quin ea laus, æque ac multæ aliæ, a secundo ad Primum translata fuerit per meram verioris historiæ ignorantiam: cui deinde præsumpserunt figmenta sua diplomataque inædificare Lobienses monachi, fortaßis post scriptum Fulcuini chronicon: qui, ob prænotatam causam graviter in chronologia aberrans, fundationis anticipando tempora; aliis quoque post se dedit exerrandi occasionem, tum in istis, tum in aliis simili temeritate fabricatis Pipini regis diplomatis.

[92] Ad eorum suppositionem commonstrandam (ut de stylo nihil dicam, [cum ridiculis subsignationibus,] deque monogrammate jam rejecto) vel solæ sufficiunt subscriptiones, quarum prima est talis:

Signum Domini Pipini Senioris.
Signum Hydulphi, Ducis Lotharingiæ.
Signum Philippici, Ducis Metensis.

Ego Asdolgus Cancellarius, ad vicem Rhuotperti Archicapellani recognovi & subscripsi. Data Lephstinis decimo septimo Kal. Decembris. Anno Dominicæ Incarnationis sexcentesimo primo, indictione quarta, contrito Theodorico Rege superbo feliciter, concessionis hujus eodem anno. Alterius chartæ est subscripto:

Signum Pipini Regis invictissimi ✠

Ego Adelgus Cancellarius ad vicem Ruothperti Archicapellani recognovi & subscripsi. Data decimo septimo Kalendas Decembris Lestinis, anno Dominicæ Incarnationis sexcentesimo nonagesimo septimo.

[93] Nolo quærere quomodo unus idemque Cancellarius nomen suum ita difformiter scripserit, [aliisque errans:] nunc Asdolgus deinde Adelgus; utrumque enim barbarum est, & videtur pro Adelgis vel Adelgisus, quod vere Teutonicum, excidisse figulo hujus subsignationis, antiquitatis speciem affectante. Non quæro item quis sit, Ruothpertus (Robertum vocassent Mosellani) nusquam alibi notus. Invenio enim apud VVaudæum veriora diplomata duo, Conradi Regis & Ottonis II; quorum alterum Asdelgus Cancellarius, ad vicem Theotmari Capellani; alterum Vullegis Cancellarius, ad vicem Ruothperti Archicapellani recognovit: neque ambigo quin utrimque mutuatus sit aliquid priorum compilator. Ex usu etiam multo recentiori nunc Lephstinæ, deinde Lestinæ scribuntur, quas Fulcuinus, qui originalia vidisse potuit, Liptinas vocat, fiscum tunc regium; quomodo etiam nominatæ inveniuntur in canonibus Synodi ibidem anno DCCXLIII celebratæ. Non interrogo quis unquam victoria sua, quantumvis magna, usus sit pro nota temporis inter Francos, uti hic inepte facere Pippinus fingitur, qui non tam contra Theodoricum Regem suum, quam contra Ducem ejus Bertharium rebellare profitebatur; sicut etiam nostra memoria Franci, arma ferentes sæpius contra partem regiam, ipsius Regis obsequium, libertatem, & salutē semper prætexuerunt. Mitto hæc & alia similia quærere, solum indicabo quædam, ubi manifeste contra istius temporis historiam peccavit diplomatum prænotatorum auctor.

[94] [imprimis quod Pippinus Herstallius se vocet Regem,] Primum igitur Pippinum Herstallium (quo se pro Majori-domus gerente usque ad annum mortis ejus id est DCCXIV, numquam defuere Francis legitimi Reges) Pippinum inquam Herstallium dico, neque Regem unquam indigetasse se aut a scriptoribus coævis sic esse vocitatum; neque (quod solius Regis erat) Cancellarium vice Archicapellani recognitorem suis chartis unquam adhibuisse. Etenim quamvis, post victum cum suo Theodorico Bertharium anno Christi DCXCI, totius regni gubernacula Thesaurosque regios & universi exercitus dominationem propriæ facultatis jure disponenda susceperit, ut loquitur Metense Chronicon: tamen, ne tyrannidem videretur exercere, nomen Regis Theoderico ejusque successioribus, inæstimabili pietate reservavit: & in commutatione, per ipsum ejusq; uxorem facta anno Christi DCCV (quæ tum alibi tum in Diatriba Dagobertina pag. 159 legi potest) solum vocatur Vir illuster, ipsaque charta sic consignatur: Facta hæc commutatio sub die XIII Kal. Febr. anno VII regni Domni nostri Childeberti Regis. Ego Hardricus, jubente Domno Pippino ejusque illustra matrona Plectrude, hanc chartam scripsi & subscripsi. Fateor tamen seculi X scriptores Regis titulo Pippinum istum insignivisse: unde ad calcem libri, de Vitis SS. Wenceslai & Adalberti Martyrum scripti sub Otthone II, & cum capite S. Adelberti Aquisgranum transmißi ab Otthone III, eadem cum ceteris manu hæc addita legimus: De Pipino Comite Palatino & Iduberga, natæ sunt B. Gertrudis & B. Begga. De Ansigiso & B. Begga natus est Pippinus Rex. De Pippino & Alpaida adultera, sorore Dodonis, injuriam ferente Plectrude Regina, natus est Karolus Martellus. De Karolo Martello natus est Pippinus Pusillus, pater Karoli Magni,

[95] Atque hic rursum inculco, quod alibi fusius demonstratum, eumdem Pippinum, [uxorem suā nomines Bruniheldā] eumdem Pippinum, etsi aliquando adamarit Alpaidem, pro alia uxore, id est, concubina (promiscue enim has duas voces usurpant scriptores) numquam tamen a Plectrudis consortio conjugioque fuisse sejunctum; idque etiam in præcitato Codice Aquisgranensi eleganter expressum videri potest per hæc verba, injuriam ferente, id est, dissimulante Plectrude. Pro hac interim, & marito vivente, & ipso etiam mortuo per unum alterumve annum; adhuc rerum Domina, atque procul habito Martello, sibi ob memoriam injuriæ inviso, rempublicam gubernante una cum Thebaldo puero, titulum gerente Majoris domus, qui erat suus ex Grimoaldo filio nepos: pro Plectrude, inquam supponitur in secunda Lobiensi charta, nescio quæ aut unde accepta, Brunihelda. Quod audacißimi interpolatoris erratum excusare nitens vir nimium bonus ac simplex Waudæus, ita scripsit in margine: Uxor Pippini videtur fuisse binominis: alias enim vocabatur Plectrudis, vel cognominabatur Brunihelda. Quid est omnem antiquitatem sus deque vertere, si hoc non est? aut quid in re historica intelligit, qui tales excusationes valituras existimat?

[96] Paris ignorantiæ fuit S. Hydulphum (ita enim nunc nominant Lobienses: [atq; Hydulphum Lotharingia Ducē:] ast Folcuinus ex sinceris monumentis & ejus omnes antiquæ vitæ, Hildulfum) inducere priori diplomati subscribentem cum titulo Ducis Lotharingiæ; annis utique CLX citius, quam Lotharius, Lotharii Imperatoris filius, ditiones eas obtinuit, quæ ab ipso tunc dici cœpere Lother-ryk id est Lotharii regnum, & incolæ earum Lother-lingi atque contractius Lothringi, unde Lotharingiæ nomen sequior ætas formavit. Fulcuinus ait, quod Hildulphus fuit unus de proceribus regni majoribus, quibus, ex officio quod gerebant, aliquando da tum Ducis titulum non ignoramus: sed quod titulus Ducatus regionibus certis adstrictus ac proprius fuerit, omnino negamus. Etenim hoc ad Vitam S. Pippini XXI Februarii satis ostendimus, consentiuntque eruditi omnes; quidquid anonymus quidam tenebrio, se Veridicum Belgicum Pupilli Advocatum indigetare ausus, nuper obganniit, in Vindiciis Ducum Brabantiæ, Pippini præsertim primi, dicti a Landis.

[97] [(quod non magis fuit quam Pippinus Dux Brabantiæ)] Cum hic libellus in manus Alexandri Wilthemii nostri devenisset, de eo necdum nobis viso sic scripsit: Cœpi legere, sed brevi cum indignatione abjeci tam magnas nugas. Vult per fas & nefas Ducatus fuisse hereditarios diu ante Reges Francorum secundæ stirpis. Excitat Brabones, commovet equum Troianum, & ejusmodi fabulas: cumque sit tantus nugator, audet in vos insurgere pag. 143 tamquam RIDICULOS ET EXPLODENDOS, qui antiquitati toti, proprio cerebro, nullo auctore adducto resistere audeatis, argumentis tam debilibus & infirmis, ut docti alicujus calamum non mereantur. Dicite illi quæso, quod corvus vester dicebat pueris Alostanis, Ad scholas; Ad scholas. Sed præter meritum suum digniorem nactus magistrum est I. B. de Vaddere, Presbyterum Anderlacensem, vere polyhistorem magnæque lectionis ac judicii virum, qui in Responsione Præcursoria, tractatui pleniori de vera origine Ducatus ac Ducum Brabantiæ mox secuturo præmissa, Brabanticæ antiquitati, fabulis obscuratæ, facem extulit; irrisorem autem nostrum sic agitavit, ut succedente in risus locum facti pœnitentia & pudore, sui libelli exemplaria, quotquot apud Typographum restabant, flammis aut tenebris damnarit æternis, ut in eo qui seipse damnavit refutando neque nobis nec alteri cuiquam sit amplius laborandum. Non erat tamen æquum, occasione oblata, reticeri a nobis doctißimi viri meritum, & pro nostra qualicumque doctrina zelum; quatenus tali quoque admonitu speretur, quod sperari jubet libelli Censor ecclesiasticus, scilicet præstiturum Brabanto Auctorem, ne ulterius domi sit peregrinus, suorumque Principum originem quærat in Troiæ cineribus & fictis nominibus. De Philippieo Duce Metensi quid dicam? Meurißius in Historia Episcoporum Metensium, [& Philippicum Ducem Metensem,] pag. 140 originem Metensium Comitum ac postea Ducum usque in ipsis requirens fabulis, eumdem prorsus ignoravit; primumque posuit Petrum, Hydulphi filium, patrem Hervæi, qui titulum istum (si vel hoc credere libet) acceperit sub Abbone Episcopo XXXIII, adeoque post annum DCCIII. Viderit VVaudæus quid de hoc sentiat: nobis certum est, quoad talia non credere chartis, in quarum contextu (ne solius subscriptionis vitia esse putes) nominatur Hydulphus Dux; & quidem in secunda, Dux Lotharingiæ.

[98] Venio ad annum datorum diplomatum. Legerat in antiquis pittaciolis eorumdem innovator aliquid simile hisce verbis (nam ipsamet verba sic legisse non existimo) Ego quidem Pippinus Senior, [quodque addatur anno 691 ex Sigeberto male intellecto] eo favore & desiderio ductus, maxime quia de Rege superbo Theoderico per gratiam Dei cum victoria sum liberatus, monasterio religiosissimi viri & eximii Prædicatoris Ursmari Pontificis, quod est in Laubias super Sambrum fluvium, concedo & dono &c. legerat, inquam his verbis simile quidpiam; seque ad Chronicon Sigeberti convertens, in eodem reperit, quod anno DCXCI Theodoricus Rex cum Berthario vincitur & a Pippino capitur. Ergo jam manibus tenere se credidit verum donationis factæ annum: neque advertit, a jam dicto Sigeberto solum anno DCXCVIII dici S. Vrsmarum in Laubiensis cœnobii posseßionem inductum, uti ad ejus Vitam XVIII Aprilis dicetur. Non etiam advertit Fulcuinum, Abbatem Lobiensem, Sigeberto seniorem, cap. 4 Chronici Lobiensis de Vrsmaro scribere, quod in exordio regiminis sui ecclesiam, quæ ante id temporis erat inconsecrata, consecravit; atque mox addere: Facta est autem hæc dedicatio anno qui est sexcentesimus nonagesimus septimus Dominicæ Incarnationis, decimo septimo Kalendas Septembris. [& stylus multo sit recentior.] Iam cur nomina terminorum, quibus donatæ monasterio Lobiensi posseßiones continentur, maluerit sui ævi forma exprimere hujus diplomatis fabricator, designando locum qui dicitur Ralhiers, & nemus totum quod dicitur Eumont, aliaque ejusmodi, evitatis interim barbarismis, quibus Pippiniani ævi diplomata scatebant, ipse viderit. Suspicor cavere voluisse ne esset contemptui risuique barbaries, nec satis nota ipsa loca, quorum vel tantillum videretur mutata appellatio, si stylo Pippiniano (qualem in præallegata Pippini atque Plectrudis chartula est videre) scripsisset locum nuncupante Ralherias & totam silvam nuncupante Eudonis-Mons. Eadem styli novitas, maxime in designandis limitibus locorumque appellationibus, etiam in Horreensi invenietur diplomate, quod tamen circa hoc noluimus operosius examinandum suscipere.

[99] Hactenus hæc deduxeram, quando in manus meas venit Historia Cameraci & Cameracesii, [His prorsus similia sunt Cameracensia duo] ante hos decem annos Gallice excusa Lugduni Batavorum, auctore Ioanne le Carpētier; cujus pars quarta, continens ipsius Historiæ Probationes, initium sumit a duobus diplomatis, sub nomine Dagoberti Austrasiorum Regis & Pipini Senioris compositis, eo verborum contextu eoque stylo, ut si non fuerit idem utrobique fabricator horum ac Lobiensium diplomatum, dubites, utra prius conficta alteris confingendis exemplum & formulas subministrarint. Dagobertinum utrobique incipit in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti Amen: quod solum est ex stylo antiquo. Sequitur utrobique exordium, pompaticum satis, neque ex usu veteris ævi: in Lobiensi quidem tale Regiæ majestatis excellentiam latere non convenit, quod unus est & solus & sempiternus Rex regum & Dominus dominantium, a quo etiam omnis potestas & fuit & erit in ævum; cujus & est totum quod sumus & esse possumus, vivimus & movemur; cui pro viribus ab eo præstitis adstare debemus, & unicæ sponsæ suæ sacrosanctæ Ecclesiæ cultum & decorem speciali devotione (quo magis efferimur) quantum in nobis est regali munificentia ampliare Quare ego Dagobertus &c. Cameracense sic orditur Ammonente ac docente Filio Dei, [sub nomine Dagoberti Regis] Date eleemosynam & ecce omnia munda sunt vobis. Idcirco ego Dagobertus &c prosequuntur deinde utraque verbis supra notatis cum hoc solum discrimine, quod istic dicitur Pro anima Lotharii piissimi Regis, patris mei; hic vero, Pro anima patris mei karissimi, Lotharii Francorum Regis Augustissimi: & ad titulum Venerabilis, qui solus ibi datur Auberto, hic Aoberto, additur & consanguinei mei. Tum exprimuntur fisci duo conceßi Fratribus oratorii Sanctæ Mariæ, sicut ibi conceßi Landelino: sed dum istic solum dicitur cum omni territorio suo, hic expressius ad stylum antiquum legitur cum omnibus suis appenditiis: mox autem se prodit affectatus antiquarius, quando addit, id est, utriusque sexus slavis & mancipiis, villis, terris, silvis, pratis, aquis aquarumque decursibus &c. dantur etiam eadem forma ecclesiæ S. Petri Cameracensis, in qua sanctissimus Pater Vedastus Canonicos constituit, villæ duæ. Sed vellem certiorem auctorem alium, qui Canonicorum nomen S. Vedasti ætate, vel etiam Dagoberti primi ævo usurparit. Et hæc omnia approbantibus, qui supra, Principibus & Senioribus, signant eodem quo supra modo ac verbis iidem Rex, Seniores, Cancellarius; anno quoque D. I. eodem, sed XVII Kalendas Maji, pro XVI; & Indict. XIIII pro XIII, qui novus est error.

[100] Magis adhuc conveniunt Pippino imputata diplomata, sic enim incipiunt utraque. [& Pipini Principis:] In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis. Amen. Universalis mater & virgo singularis Christiq; sponsa Ecclesia catholica, fœcunda castitatis prærogativa promeruit, quod devotū suis utilitatibus inclinemus assensum; præsertim sacrosanctæ religionis tranquillitatē & quietē cura vigili providentes, quo liberius divinæ contēplationi & orationi pro hostra salute & regni stabilitate vacando, possit ad Deum interesse; quatenus inimicis Christianæ fidei eliminatis, tota sui corporis incolumitate, sub nostro sudore, regnum vigeat & crescat; & hostilis ubique curiositas se sentiat subjugatam. Ego quidem Pipinus Senior, eo favore & * desiderio ductus, maxime quia de Rege superbo Theodorico per gratiam * Dei cum victoria sum liberatus. Exprimuntur deinde fundi vel monasterio Lobiensi vel ecclesiæ S. Petri donati: & eædem quæ supra subsignationes Pipini, Hidulphi, Philippici; ac denique in Cameracensi charta, Ego Asdolgus Cancellarius recognovi. Data Kambraci an. I. V: sexcent. nonages. primo Ind 2 Principatus nostri anno quinto. Numquam Pippinus scripsisset Kambracum, nec annos Incarnati Verbi, aut Indictionis: & hæc pro tali anno, non 2, sed 4 notari debuerat; ut vero eam notasset ille, numeris usus esset Romanis, non autem Arabicis cyfris, tunc adhuc nostræ Europæ ignotis; ut de anno Principatus nihil dicam, per summam insolentiam hic appicto.

[101] Quomodo autem Lobiensia ac Cameracensia ista nullius quoad historiam fidei esse ostendi; [item Amandinum de fundo Elnonensi per Dagobertum dato,] sic etiam de infinitis aliis possem facere, si vellem hunc tractatum in volumen magnum extendere. Retinet tamen adhuc me Dagoberti 1 titulus & stylus, in San-Maximiniano lectus probatusque diplomate; jubetque examinare aliud sub nomine ejusdem Regis diploma, continens donationem S. Amando factam de fundo Elnonensi; qui nunc S. Amandi monasterium dicitur. Habent istius monasterii ascetæ ex originaria charta fideliter transcriptum Regis Childerici; adhuc pueri, & Reginæ Imnichildis amitæ ejus, pariter in Austrasia regnantium, diploma de fundo Barisiaco: utinam æque fidele haberent, de ipso fundo Elnonensi! Nunc solum superest Dagobertino tempori, cujus notam præfert, parum conveniens, quale a nobis est ex Myræo productum num. 16 Commentarii prævii ad Vitam S. Amandi VI Februarii. De substantia non disputo: quia de donatione & donationis auctore non dubito; vehementer tamen vereor; ne contextus, non tam innovatus sit, quam totus novus; prout ei qui descripsit congruum videbatur ejusmodi donationem scribi & securitatibus ac privilegiis additis muniri.

[102] De initio & fine nullus qui hæc legerit ambiget; quin sint ab isto ævo aliena. Incipit illud: [ab illius ævi forma, principio & fine] In nomine Domini nostri Jesu Christi: quod noni seculi saporem habet. Tum sequitur: Dagobertus divina ordinante Clementia Rex, quomodo fere Horreensis diplomatis auctori scribere placuit. Sed nec hanc formulam primæ stirpis Regibus usitatam fuisse probaverit aliquis, simpliciter Dei gratia Rex notabatur circa oram sigilli regii: neque in phrasi variatum quidquam ante Reges Carolingos. Verus Dagobertus San-maximinianam chartam sic concludit: Et ut istius cartulæ confirmatio firma in ævum permaneat, describi eam præcepi, & nostro sigillo inde eam firmavi. Ita in singulari omnes primæ stirpis Reges locuti inveniuntur usque ad Dagoberti magni nepotes, in iis quæ quidem incorrupta sunt diplomatis. Ast in Amandino diplomate, hæc fingitur conclusio: Et ut hæc regalis auctoritas firma ac inconvulsa perpetuo perseveret, præsens præceptum manu propria supterfirmavimus, & annuli nostri impressione firmavimus. Tum, ne tempus ignoretur, additur: Datum Kalendis Maji, Indictione II, [vocibusque nonnullis differens] anno XI regni Domini Dagoberti. Actum Parisiis civitate feliciter. Amen. Et hic præter normam antiquitatis multipliciter peccatur: omittitur enim propriæ manus subscriptio, quæ promittebatur: & ubi Dagobertus aliique ultra Carolum Magnum scripsissent anno regni nostri, hic Notarius loquitur more eorum qui post Carolum scripsere diplomata, & quidem addito nomine, Domini, ex usu ævi posterioris. Denique Gerardus Notarius ad vicem Dadonis Cancellarii recognovit, quæ formula numquam fuit primæ stirpi regiæ usurpata, nec facile est dicere quandonam in istis præcisis terminis cœperit in secunda. Notarios enim aliorum vice invenio subscripsisse, etiam sub Ludovico Pio; sed eorum nominibus, quorum vice subscribebant, additum titulum Cancellarii, non reperio; quamvis dubium non sit Cancellarios vel Archicapellanos aut potius Episcopos fuisse, quorum vice (si quidem ipsi per se non scriberent, ut scribebant sæpe) Carolingorum tempore fiebant subscriptiones. Imprimis autem notanda est Indictio II, [& 2 Indictionem imperite componens cū anno II Dagoberti.] Amandino diplomati importune & imperite afficta. Componitur illa cum anno XI Dagoberti, apud Neustrios scilicet, qui fuit Christi DCXXXIX, quando XII Indictio currebat: unde igitur II Indictionem accepit innovator? Caute interim & ex destinata antiquitatis affectatione egisse eum putamus, quod annum Christi, quem sciebat a vetustioribus diplomatis, ante seculum IX scriptis, constanter abesse, non expresserit.

[Annotata]

* Camerac. Animo

* ibid. Omnipotentis

CAPUT VIII.
Similes Ecclesiarum aliquot aliarum chartæ historico examine reprobatæ.

[103] Vndecimo Christianæ Æræ seculo & sequentibus, dum Ecclesiæ universalis pacem tot undique schismata seditionesque turbarent, [Vnde nata hæc fingendi licentia & infelicitas tanta] ea erat morum corruptela, ut qui Dei famulatum erant profeßi, & videbant a potestatibus secularibus undique accidi immunitates & posseßiones suas, non magno crimini sibi ducerent, pro ipsis tuendis fingere, quæ in nullius cessura præjudicium, solum videbantur conductura tenendæ æquitati. Quemadmodum autem monasteriorum Superiores innocens quædam, uti ipsi putabant, vafrities permovebat, ad ejusmodi fictiones procurandas; ita sciolorum quorumdam, ad hoc inductorum, manus atque stylum animabat profunda quædam chronologicarum rerum istis temporibus ignorantia, per quam sciebant impune quidlibet se scripturos, modo secundum aliquam publicorum instrumentorum formam, neque testium insignium deessent nomina, neque temporum characteres undecumque accepti. Sic Vedastino diplomati, in conventu Episcoporum atque Abbatum Atrebati, subscripsisse cum S. Vindiciano finguntur, anno VII Theodorici, in Neustria tandem etiam regnantis adeoque Monarchæ, qui fuit annus Christi DCLXXXVI, SS. Austregisilus, Eligius, Wandregisilus, pridem vita functi; item SS. Lambertus & Philibertus, tunc exules, quod in exegesi Dagobertina num. 29 demonstravimus. Alibi autem imputavimus boni scriptoris simplicitati; quod Sanctos, quos in tuendis monasterii juribus optabat patronos, adlegerit in testes actionis, cui nec interfuerant nec interesse potuerant: ratus forsitan tanto magis certam obtenturum se fidem, quo plurium illustriorumque nomina collegisset.

[104] Et vero successu non caruerunt ejusmodi fraudes, non tantum seculis diu post secutis, [ut etiā viridocti talia rec perent?] sed ipsis illis quibus nascebantur temporibus, etiam apud viros alias non incruditos, sed rerum historice pensandarum rudiores; uti colligitur ex eo, quod cum toties tamque abnormiter peccaretur in hoc genere, nemo unus inventus sit, inter tot medii ævi scriptores, qui vel unicum istiusmodi diploma falsitatis & interpolationis arguerit, etsi multi historiam ex professo tractarent. Quis non miretur Baldericum, Noviomensem ac Tornacensem Episcopum seculo XI, [inter quos Baldericus Ep. deceptus fuit,] & Sigeberto Gemblacensi seniorem; si, hoc commentario lecto, legat Caput 25 Chronici Cameracensis & Atrebatensis ab eodem conscripti? Videbit enim dicto Capiti inseri, cum multis subscriptionibus, Rescriptum Ioannis Papæ quinti, quo ad petitionem S. Vindiciani idem Pontifex confirmasset privilegium, a dicto Sancto datum Ecclesiæ S. Mariæ Atrebatensis: quæ quia ab initio Clericalis fuit, uti & Argentoratensis, cujus supposititia diplomata ante rejecimus, apparet mali exempli licentiam etiam ad Clericos pertinuisse. Atqui Rescriptum istud, nec modum nec formam habet Pontificalis Bullæ, ita enim incipit: Audite sententiam quam dico. Si quis &c, deinde absque ullo indicio diei, anni Pontificalis, aut scribentis Notarii, ita ex abrupto subsignare dicitur Papa: Ego Joannes Papa, hoc privilegium, a mea parvitate editum, firmavi ac roboravi. Deinde sequitur: Ego Marinus Vicarius Sedis Apostolicæ firmavi ac roboravi.

[105] Equidem existimo ejusmodi Privilegiorum, a Romanis Pontificibus petendorum, [per bullam falso imputatam Ioanni quinto,] eo & præcedentibus seculis omnibus nullum usum fuisse. Certe ex Gregorianarum epistolarum amplißimis voluminibus nihil tale apparet. Sed nec hujus Ioannis ullæ omnino extant litteræ, quas cum illo decreto conferamus: satis tamen falsitatem suam hæc probare videtur inscriptio, Vindiciano cum Coepiscopis degentibus Galliarum finibus fraternam visitationem & paternam benedictionem. Neque Agatho, ipsis Imperatoribus scribens epistolas, Constantinopolitano Concilio III Act. 4 insertas, sub annum DCLXXXI; neque Leo II, scribens Dilectissimis Fratribus Ecclesiarum Christi Præsulibus per Hispaniam constitutis (si tamen vere sunt hujus epistolæ, quæ nomen ejus præferunt) sub annum DCLXXXIII; neque alius antecedentium vel subsequentium Pontificum ullus, inveniuntur per ejusmodi aliquam apprecationem suas epistolas aut decreta auspicati, Salutem in Domino siquis addidit, multum addidisse videbatur. Primus Ioannes hujus nominis XII, auctiori usus phrasi, Confratri Dunstano Dorobernensis Ecclesiæ Archiepiscopo vitæ perpetuæ permanendam in Christo salutem apprecatus est. [cum formula salutandi ante S. Leonē inusitata,] Ioannes postea XIII incerta phrasi; modo salutem in Christo & visitationem, modo Christianam salutem & Apostolicam benedictionem modo Apostolicam benedictionem & salutem impertiens per eas quæ extant epistolas, nihil ad posteros stabile reliquit: & seculo XI ad medietatem vergente, Clemens II non nisi perpetuam in Domino salutem scripsit: quem post annos tres secutus Leo Papa IX in certum ac stabilem morem assumpsit, Salutem & Apostolicam benedictionem suis scriptis præmittere, quod alii post eum tenuere. Scio ab aliquibus viris eruditis ejusmodi formulæ auctorem dici S. Cletum: sed hoc pariter scio, [nec S. Cleto adscribenda,] nihil tale in antiquis Pontificum Vitis aut Breviariis ecclesiasticis legi. Primus qui hoc asseruisse invenitur, Martinus Polonus est; in hoc aliisque multis non majori fide dignus, quam in fabula Ioannæ Papissæ, ex aliquo trivio vel leviori auctore temere arrepta, & cum æterno nominis sui probro cavillatoribus hæreticis, ad obganniendum Sedis Apostolicæ integritati, nimis inconsiderate oblata.

[106] Porro ex eo quod diximus, de Salutandi formula veteribus Pontificibus usurpata, pariter discas, cujus auctoritatis sit illud San-maximinianum Privilegium apud Zyllesium, quod Gregorio II Papæ imputatur, quodque inter tot optime conservata & originaliter legenda diplomata fere solum caret originali & tantum profertur ex fide transcriptorum, quorum nullum est annis trecentis aut quadringentis antiquius, ut mihi certa constat relatione. Primum sic incipit: Gregorius Episcopus Servus servorum Dei, Basino, Abbati Venerabili monasterii S. Joannis Apostoli & Euangelistæ atque sanctissimi Confessoris Christi Maximini, cujus corpus ibidem quiescit, [& alteri, quæ, Gregorio II falso adscritur, similē:] tibi tuisque successoribus salutem & Apostolicam benedictionem. Itane Gregorius II? Quanto ille ad Carolum Martellum, Principem tantæ auctoritatis & nominis, scripsit simplicius; Domino glorioso filio, Carolo Duci, Gregorius Papa? Non dico quam ab illius temporis usu ac monachorum primæva simplicitate aliena sint privilegia ibidem contenta, quale inter alia est, ut in præcipuis festivitatibus Mitra, Dalmatica & Sandaliis Abbas inter sacra utatur; sed hæc aliis disputanda relinquens, solum noto hanc clausulam; Scriptum per manum Benedicti Scriniarii S. R. E. in mense Januario Indictione XII. Non ita verus Gregorius II; sed in favorem S. Bonifacii, Germanicarum partium Apostoli Episcopis ac Ducibus, Clero & plebi scribens litteras, quas in corpore Conciliorum habemus, easdem sic terminat: Data Kalendis Decembris, Imperante Domino piissimo Augusto Leone, imperii ejus anno septimo; sed & Constantini Imperatoris ejus filii anno quarto, Indictione sexta, id est Christi DCCXXIII.

[107] Sesquiseculo post invenitur solennitas major, litterarum Pontificiarum subsignationibus addita; [illam etiam Ioannis non esse probat clausula moris recētioris] dum & Secretarii, epistolam seu decretum scribentis, nomen apponitur, & Cancellarii sigillantis. Secundum hanc formam Marinus Pontifex apud Vghellum Tom. I col. 133 scribens dilecto Abbati Danieli, & cœnobio S. Petri Solenniacensis, ac monachis inibi nobiliter degentibus, indulsit ipsis privilegium, quod hoc modo concluditur Scriptum, per manum Zachariæ scriniarii S. R. E. mense Majo Indictione I. Bene valete. Tum signati privilegii tempus additur hoc modo, Pridie Idus Junias, per manum Valentini Ecclesiæ Portuensis Episcopi, Regnante in perpetuum Domino Deo nostro, Anno Pontificatus Domini Marini universalis Papæ primo, Indictione prima. Scilicet Imperatoribus Constantinopolitanis in hæresim toties relabentibus atque relapsis, & urbe Roma ab eorum jurisdictione prorsus liberata, novoque imperio in Occidente constituto per ipsummet Romanum Pontificem, desierunt Romani annos Imperatorum numerare, & absque numero scribere cœperunt, regnante Domino nostro Jesu Christo, aut simile quidpiam: quod aliqui postea etiam adhibuere ad annos a Christi incarnatione designandos, addito eorum numero, juxta Æram tunc usurpari incipientem. Vide de hac formula, pluribus seculis, sed nusquam universaliter usurpata, Ioannem Beslium. Hæc sufficiunt, ut intelligatur, neque San-maximinianum privilegium, Gregorio II adscriptum; neque Atrebatense, Ioanni V atributum, habere stylum aut formam ejus temporis cui imputantur. Fateor etiam suspectum mihi esse Privilegium Ioannis XIII apud Zyllesium, cujus æque ac supra refutati Gregoriani nullum apparet originale, tum ob alias causas, tum maxime quia pro eo quod signare oportuisset annum Pontificatus & Indictionis, dicitur privilegium istud lectum in Synodo Romæ habita, assidentibus Divis Imperatoribus Ottone Magno filioque ejus æquivoco, anno Imperii Majoris sexto, Junioris primo: quæ formula modo plus quam uno offendit, sed nolo immorari.

[108] Non possum tamen quin adhuc addam verbum unum de portentosis Atrebatēsis chartæ subsignationibus. Etenim post qualem qualem Pontificis & Vicarii ejus subscriptionem, dictam chartam pariter subsignando confirmant Episcopi, Andreas, Bonibertus, Laurentius, Pedelbrandus, Nautor, Hilarius, Constantius, Martinus, Christophorus, Thomas, Felix, Audoënus, Austregisilus, Ravengarius, Silvinus: ex quibus Austregisilus, ut dixi, pridem objerat; Audoënus etiam e vivis excesserat, [parachronismi plures,] eratque nonagenarius anno DCLXXXIII: ceterorum nemo invenitur nominatus inter omnes, quos eo toto seculo florentes in Gallia universa, exhibent catalogi Episcoporum apud San-marthanos. Neque hic tot absurditatum finis; sequitur enim; Ego Leodegarius, ab impio judice Ebroino cathedra Augustodunense depositus, scripsi & subscripsi. Data octavo Idus Maji, anno VII regni Domini nostri Theodorici Regis, Indictione II. Indictionem XIV scribere oportuerat, ut cum anno Regni VII, quem diximus fuisse annum Christi DCLXXXVI illa quadraret; quamvis, ut dixi, nullas tum Indictiones nosset Gallia. Sed hoc levißimum est. Illud quis dißimulet? quod S. Leodegarius anno DCLXXV captus ab Ebroino, oculisque evulsis custodiæ mancipatus; & biennio post eductus e latebris cœnobii ad quod confugerat, post multa coram Rege Theodorico opprobria linguamque exectam, & post biennalem in Fiscanensi monasteria quietem occisus anno DCLXXIX, fingatur septennio post scripsisse ac subscripsisse; æque ridicule, ac in Vedastino, de quo supra, privilegio legitur, Ego Audomarus Episcopus absque ocellis subscripsi. [atque subscriptionum formulæ absurdæ.] Denique qui primus esse debuerat S. Vindicianus, utpote cujus rogatu cuncta fiebant, ita scribere fingitur: Ego Vindicanus Episcopus jussu Theodorici Regis & rogatu Joannis summi Pontificis scripsi & subscripsi.

[109] Nihil horum quamvis palpabilium errorum suffecit, ut vel Baldericus Episcopus, vel Walterus S. Sepulchri Cameracensis Abbas Balderico coævus, Vitam S. Vindiciani scribens, venirent in suspicionem imposturæ. Georgius quoque Colvenerius, multæ lectionis & cognitionis historicæ vir, suas ad Baldericum Notas subjungens, & studiose hoc privilegium illustrans, non advertit animum ad horum quidpiam, ut lectorem suum moneret de fide non magna tali scripto habenda. Quid autem alios dico? Numquid & nos ipsi, in hactenus edito Trimestri, hujusmodi instrumenta varia partim citavimus mutila, partim attulimus integra, contenti solas annorum Christi & Indictionum notas, velut a posteris adjectas, repudiasse; quæ nunc aliis pluribus vitiis deprehendimus laborare, postquam serio hanc disquisitionem suscepimus? Etenim in materia de Sanctis (quorum gesta, virtutes, miracula pleraque in bona narrantium, maxime coævorum auctorum, fide suscipimus) putamus piam credulitatem, magis quam argutam suspicacitatem tenendam nobis esse; & ubi non offertur verosimilior auctoritatis dignioris aut certioris chronologiæ contradictio, libenter excipere solemus quæ a majoribus tamquam vera traduntur: [Cavimus nos ne talia probaremus,] quia non possumus uno eodemque tempore omnia scrutari & assequi. Quoties tamen evidens nobis se aperuit falsitas, semper putavimus talia resecanda; parcius quidem in principio (quia minus ad verorum falsorumque discrimen exercitatis, quandoque nec dubitare quidem venit in mentem) progrediente autem opere, liberius frequentiusque, proportionate ad crescentem usu experientiam.

[110] Sic ad Vitam S. Aldegundis XXX Ianuarii cap. 3 littera e in Annotationibus, repudiavimus Testamentum eidem Sanctæ attributum, cujus initium ac finem legeramus in Vita Gallica, per quemdam Capucinum composita lib. 2 cap. 5. Apparebat enim ipsum undequaque supposititium ac ruinosum esse, ideoque non curavimus ex Malbodiensi archivo habere integrum, Incipit: in nomine sanctæ & individuæ Trinitatis, præter ejus ævi morem, ut ostendimus: [ideoque rejecimus testamentum S. Aldegundis anno 20 Dagoberti notatum:] huic tamen fundamento innititur divinatio asserentium, Aldegundem, Sanctißimæ Trinitati pie devotam, tres ecclesias Malbodii ædificasse. Ipsam porro Sanctam, loquentem ore non suo, audiamus.

Ego Aldegundis… possessiones meas, quas ex patris & matris hereditario jure obtinebam, tradidi, assensu Domini Hilderici Imperatoris, quin & Dagoberti & Principum ejus… in ministerium ancillarum Dei, ad illud sacrum monasterium quod vocatur Malbodium, ubi venerabiles Episcopi Autbertus, Amandus, Audoënus, Ursmarus altare Domini… dedicaverunt quarto Idus Junii. Itane vero? quatuor ad unum altare consecrandum Episcopi? At quo tempore? Vtique paulo antequam hæc dicitur facta donatio aut forte ipso die, nec enim alius deinceps dies exprimitur, nam iidem pariter subscripti inveniuntur: idque anno XX Dagoberti, videlicet Primi, nam Secundum chartæ hujus fabricator ignoravit, Tertius vix quadriennio regnum tenuit. Primus autem quamdiu? Vtique annis dumtaxat XVI, [videtur ipsa Malbodiensi monasterio cessisse bona sua] ab eo quo primum Austrasiæ præfectus est tempore. Quid vero Secundus? Potuisset hic ab obitu patris, quantumvis exul regni sui annos numerare, ratione juris quod habebat ad illud: id tamen fecisse nullo probatur documento: sed econtra exemplaria donationis factæ S. Remaclo per Grimoaldum, post hujus obitum scripta anno quarto Regni Domini nostri Dagoberti Regis, intelligi debent signari cum respectu ad regnum Austrasiæ recuperatum.

[111] Demus tamen quantumvis longam Vitam. Primo Dagoberto, [circa annum 676 sub Childerico,] annus illius XX apud Austrasios in annum DCXLII caderet; quando infantula adhuc erat Aldegundis, circa annum dumtaxat DCLV sacro velo in primæ ætatis flore donata. Et condi quidem statim cœpit Malbodiense monasterium, sed annis aliquot opus fuit ut completo opere ac disciplina stabilita, credi poßit fundatrix pia suis bonis ceßisse: quod cum fecisse dicatur ex consensu Domini Hilderici Imperatoris, quin & Dagoberti & Principum: quidni (quamvis ineptus hic sit Imperatoris titulus) putemus id fecisse intra annum DCLXXI & LXXV, quibus Childericus, Chlodovæi secundi filius, totius fere Imperii Francici obtinebat monarchiam; Dagoberto II, S. Sigeberti filio, post reditum ab Hibernico exilio, in Adrhenanis partibus dumtaxat regnante, quoad vixit idem Childericus: ut alterius quam Childerici consensum requisitum fuisse a S. Aldegunde minime credam. Quia tamen idem ille Dagobertus anno DCLXXV paternum Austrasiæ regnum recuperavit; [Dagoberto 2 postea cessionem confirmante.] si tunc adhuc superfuit Sancta, annū vitæ circiter quadragesimum agens, (quod nobis satis videtur probabile) potuit ab ipso quoque donationis prius factæ confirmationem petivisse, & hæc etiam potuit esse causa, cur regno Dagoberti ipsa ceßio fuerit attributa a scriptore, non distinguente primum actum a secundo, nec Dagobertum Iuniorem ab illius nominis primo. Ita ergo suam chartam conclusit. Actum Malbodio monasterio, ante altare S. Mariæ & sanctorum duodecim Apostolorum. Datum anno vicesimo regni Dagoberti inclyti Regis (obliviscitur mensem diemque notare) sub præsentia virorum & ancillarum Dei, quorum nomina & signacula subter tenentur inserta. Ego similem formulam nusquam alibi legi; cui tamen insistere nolim, quia trahunt me ad se subsignationes prodigiosæ, prorsusque tales, ut appareat bonum scriptorem notorum sibi Sanctorum texere litanias voluisse.

[112] [Testamenti istius subscriptiones ridiculæ:] Signant igitur consequenter, Autbertus Episcopus, quem licet epistola quædam, Fulberto Carnotensi imputata, sed in posterioribus editionibus prudentius omissa, fingat S. Aldegundis corpori sepeliendo adfuisse; nos tamen ante ipsam obiisse tenemus, anno DCLXXI; Amandus Episcopus (qui senex forte adfuisset) Audoënus Episcopus, quem octogenario propinquum, tam procul a sua Sede in regnum alienum excurrisse, non credimus. Ursmarus Episcopus, tunc necdum quadragenarius, & probabiliter nec Episcopus. Deinde Vincentius Abbas, Humbertus Abbas, Eloquius Abbas. Primus est S. Waldetrudis maritus, S. Aldegundis sororius, qui cœnobio Castrilocensi, in quo monachus vixit, numquam præfuit. Secundus, Maricolensis fundator, an unquam Abbatis titulum gesserit, vehementer addubito. Tertius Latiniacensis in Neustria Abbas circa Parisios, sub Chlodovæo II, circa annum DCL, si tum vivebat (quod quæremus III Decembris) non erat tamen advocandus tam longe. Erminus vir sanctus, neque cum hoc titulo suum nomen signasset, aut signari ab alio permisisset; neque vir dici potuisset, tum adhuc adolescens, utpote mortuus anno DCCXXXVII. Etto Abbas, colitur X Iulii cum titulo Episcopi Hiberni, videturque prædicto S. Waldetrudis marito Vincentio notus fuisse in Neustria: cetera fabulis obsita sunt, alias examinandis. Sequuntur subsignando Waldetrudis, soror S. Aldegundis; [quibus tamē auctor 3 Vitæ S. Aldegūdis fidē habuit.] Gertrudis Nivellensis, mortua DCLIX; Aldetrudis & Madelberta, prædictæ Waldetrudis filiæ juvenculæ; omnes cum titulo Abbatissæ: ac demum Geruida, amita Beatæ Aldegundis, quæ eam de sacro fonte suscepit. Ridiculus sim si velim ostendere nihil sic originaliter scriptum fuisse, ideoque hic finem facio plura hujus testamenti vitia exaggerandi: tantum moneo, Vitam S. Aldegundis, ex MS. Gisleniano editam a nobis tertio loco, cum alias a nobis non magni fieret, nunc etiam æstimari minoris, eo quod num. 12 meminerit S. Amandi, una cum prænominatis Episcopis & Abbatibus aliisque quam plurimis locum dedicantis, eumdemque cum suis appendiciis Catholica auctoritate & Apostolica firmantis. Quamvis enim auctor (quem credimus multo juniorem fuisse Hucbaldo, secundæ Vitæ scriptore) istius auctoritatis & firmitatis præceptum, ne lectori fastidium generet, præterire se dicat, vix tamen dubitamus, quin id quod allegat ipse, vel ejusdem plane farinæ sit cum hoc testamento, vel unum idemque.

[113] Tempus nunc est, ut, post tam longinquam peregrinationem, Treviros, unde exorsi sumus, revertamur, [uti etiam Browerus] revisamusque Annalium conditorem Browerum eorumque editorem Masenium: quos, licet alias eruditos viros, fuisse tamen in dignoscendis veris falsisque diplomatis deceptos pluries si demonstravero, credo eorum auctoritatem, dum pro Horreensi quoque diplomate stant, nobis a nemine objiciendam. Gliscebat inter Archiepiscopos Trevirenses & San-maximinianos Abbates contentio: hi vero pro sua causa allegabant primo Dagobertinum diploma, quo dicebatur Constantinus magnus ita fundasse monasterium, quod illius loci habitationem aliæ personæ noluit subdere, nisi suæ successorumque Imperatorum potestati: & hanc immunitatem qualitercumque probatam, velut certo compertam, [pro legitimis chartis suscepit eas,] confirmare docebatur isto suo diplomate Dagobertus: addebant Pippini Regis ac filii ejus Caroli magni rescripta, quibus decreverint, ut tam Abbas quam monachi sub Regum mundiburdio in secula manerent. Vt ergo talium diplomatum retunderetur auctoritas, zelo fortaßis bono, sed non secundum scientiam, præsumpsit aliquis, sub eorumdem aliorumque Regum Francicorum nominibus, chartas contrarias fingere, quibus crederetur cella S. Maximini fuisse in prædio seu territorio ecclesiæ S. Petri Trevirensis constructa: aut in ejusdem ecclesiæ ejusque Pontificis æterna possessione manere jussa.

[114] [quas finxit Roserius in stemmatibus Lotharingia.] Duo prima, Scilicet Dagoberti ac Sigeberti Regum, minus nos tangunt, quia nec prætenduntur quidem uspiam extare originaliter: sed in solius Francisci Roserii fide citantur a Browero: quæ fides quam exigua sit docere poterit Arrestum Concilii Statuum, coram Henrico III collectorum anno 1583, insertam habens confeßionem auctoris, ignosci sibi postulantis, quod in libris Stemmatum Lotharingiæ (unde ista proferuntur) plurima fraudulenter & malitiose excogitaverit. In his etiam ista duo fuisse nemo negaverit, qui dignatus fuerit Zyllesium ipsa resutantem legere, aut hic in genere dicta illis in particulari applicare: nam sigilli fabulosa fabricatio, signi monogrammatici defectus, tituli subscribentium ævo incongrui, errores chronologici gravißimi, characteres temporum peregrini, loco non suo & quidem imperite positi, in istis æque ac aliis hactenus refutatis inveniuntur. Considerationem nostram magis merentur alia duo Pipino & Carolo imputata, habentur enim apud Browerum, de cujus optima fide dubitare nefas, tamquam descripta ex originalibus litteris, quas ipse viderit suis signis & sigillis munitas, ad annum 769 & 773.

[115] Habent ambo prænotatam hanc formulam: In nomine Domini Dei æterni & Salvatoris nostri Jesu Christi, Ludovico Iuniori Lotharii filio ferme usitatam. [aliorum Pipino & Carolo Regibus imputatorū] Ambo hoc inchoantur exordio: Si liberalitatis nostræ munere locis Deo dicatis quiddam conferimus beneficii, & necessitates ecclesiasticas ad petitiones Sacerdotum nostro relevamus juvamine, atque Regali tuemur munimine; id nobis, & ad mortalem vitam transigendam, & ad æternam feliciter obtinendam, profuturum liquido credimus. Proinde noverit omnium fidelium nostrorum tam præfentium quam & futurorum sagacitas &c. sic progrediuntur iisdem pene verbis ambo, nisi quatenus necesse fuit patrem, a filio; primam privilegii conceßionem, ab ejusdem confirmatione distingui: quod antiquis Regibus fuisse usitatum nullis ostendetur exemplis, & contrarium apparet ex verioribus Pippini atque Caroli diplomatis apud Zyllesium, datis Vtilrado Abbati, quibus ista videntur fuisse ex diametro opposita, sed fictione prorsus infelici. [& sumptorū ex diplomatis Ludovici R. Germaniæ,] Etenim si requiras diplomata Ludovici Regis Germaniæ, invenies aliquod eorum, verbotenus descriptum, materiam præbuisse figmento. Tale est privilegium quod Ludovicus, Ludovici Pii filius, Germaniæ Rex, anno regni sui XVII, qui fuit Christi circiter DCCCXLII, dedit Ecclesiæ Paderbornensi, quod invenietur in Monumentis Paderbornensibus pag. 205 primæ editionis. Carolus etiam Crassus, simili fere stylo, similes donationes aliquas legitur conscripsisse: quæ satis est hic leviter indicasse.

[116] Prætensum porro Pippini diploma concluditur hoc modo: Ego Joseph Subdiaconus ad vicem Welfardi recognovi. [fictio se prodit per indictionis vitiū,] Data XV Kalendas Julii, Indictione quarta, anno nono regnante Pippino inclyto Rege. Actum Tulpiaco in Dei nomine feliciter. Primum Pippini annum exordientibus in anno Christianæ Æræ DCCLII, qui habuit Indictionem quintam, nonus ejus annus deberet cum decima tertia Indictione concurrere: aut cum undecima, si erroneam plurium chronicorum rationem sequaris: non tantum igitur alieno tempore, sed etiam imperite adhibetur Indictio.

[117] Nihilo hac quam jam refutavimus Pippiniani commenti subscriptione felicior est subscriptio secundi figmenti, Carolo Magno apud Browerum attributi, his verbis, Suavis ad vicem Ercambaldi recognovi. Data Kalend. Septembr. anno VI, regnante Carolo piissimo Rege, Indictione XI, Aristalio palatio in Dei nomine. Amen. Exorsus est regnare in Francia Carolus anno DCCLXVIII, proinde VI regni annus convenit cum anno Christi DCLXXIII, qui vere habuit Indictionem XI. Huic convenientiæ fidens Browerus, [ac posterioris ævi monogrammata.] qui non fuerat ausus Pippino attributum diploma integrum dare, quomodo illud habemus scriptum ad calcem Chronici Trevirensis per Cononem a Falckenstein Archiepiscopum compilati, Carolinum hoc integrum exhibuit. Neque animadvertit, quod si suppositionem non manifestet Indictio a vero exerrans; prodat tamen eamdem ipsa præmature adhibita, ante susceptum Romani Imperii titulum. Quid quod Carolo Magno affingatur monogramma moris Henriciani; cum tamen Carolini signi tam multa apud varios exstent testimonia, omnia formæ supra descriptæ conformia. Pippini monogramma ad imitationem ejus fictum est, quo usi fuisse sciuntur posteriores Pippini in Aquitania. Ipsa si videas, satis est ut rejicias. Eccum ergo illa, ut sunt apud Browerum expressa.

CAPUT IX.
Indicantur aliæ plures Chartæ, Regibus Merovingicis affictæ.

[118] Philippus Labbe, novæ auctiorique Conciliorum editioni cum totius Galliæ omniumque Eruditorum luctu immortuus, [Tales sunt quæ tribuuntur] inter cetera magnæ utilitatis opuscula, quæ dedit in lucem, post Historica Regum Francorum elogia subtexuit exactam Cancellariorum regiorum historiam, & veterum instrumentorum Miscellanea, vere curiosa; primæ stirpis Regum chartas, quas potuit invenire omnes, quinque primis Capitibus aut proserens ipse, aut ab aliis jam prolatas attingens. Prima, & omnium hactenus notarum in eo genere antiquißima (si vera) est Clodovæi primi Christiani Regis; data, ut præfertur, monasterio S. Ioannis Reomaensis in Burgundia cum hac clausula:

✠ Signum Clodovei, fortissimi Regis.
Datum sub die IV Kal. Januarias, Indictione V,
Actū Remis civitate. In Dei nomine feliciter. ✠
Ego Anachalus obtuli, anni Magni Clodovei XVI.

Primum Chlodovei annum incidere in Æræ Christianæ annum CCCCLXXX, [Chlovodæo pro anno Chr. 497] demonstratum est ad vitam abnepotis ejus S. Sigeberti, I Februarii num. 12: alii biennio serius auspicantur: Baronius quadriennio. Secundam sententiam tenuit qui Indictionem V cum anno regni XVI composuit; pro quo etiam facit Petrus Royer in historia dictæ Abbatiæ, multis conatus a suppositionis suspicione liberare hanc chartam: sed conatu irrito. Vt enim recte notat Labbe, anno CCCCXCVII necdum Burgundiam obtinebat Chlodovæus; cum victoria illius de Gundibaldo Burgundionum Rege, circa Divionem, relata dumtaxat sit sub Consulatu Patricii & Hypatii, teste Mario Episcopo Aventicensi, annis circiter XXV post eam victoriam nato. Consulatus autem iste annum vulgaris Æræ quingentesimum signat: ideoque, inquit idem Labbe, piget plura nullitatis indicia colligere, eaque lectori consideranda relinquere malo.

[119] Secundum eidem Regi imputatum diploma continet fundationem monasterii S. Petri Vivi, apud Senones, [pro 500] Actum publice in urbe Parisina, anno Domini quingentesimo, regni vero sexto decimo, a baptismo autem anno tertio. Ego Clodoveus in Dei nomine Rex Franciæ manu propria signum firmavi & subscripsi. Ego in Dei nomine Crothildis Regina. Ego in Dei nomine Theodoricus filius ejus Rex: & sic consequenter Chlodumirus, Childebertus, Chlotharius, Reges, filii ejus: deinde Theodechildis, filia ejus carissima; Heraclius Archiepiscopus Senonensis, tum alii septem Episcopi &c, ac denique concluditur Data mense Octobris, Indictione I, in Dei nomine. Parisius urbe Regia. In annis Christi, Regni & Indictionis conjungendis erratum esse satis per se apparet: Labbæum audiamus de ipsa charta judicantem. Multi qui hanc numquam viderant, suam de ea sententiam dicere præsumpserunt; ideo integram lectori exhibendam putavi, eique æstimandum relinquere volo an possibile fuerit, ut anno Christi quingentesimo, quatuor hujus Monarchæ filii jam tum gererent titulum Regis; ut S. Theodechildis, dato quod fuerit nata ex matrimonio Clodovei & S. Clothildis, eam egerit tunc ætatem qua se potuisset devovere Deo & fundare monasterium; ut Clodovæus daret terras in provincia Arvernica, & in Lemovicino pago, & in Caturcensi pago, & in Petragorico pago, & in Galvadano pago, eo tempore quo necdum pugillum terræ possidebat in Aquitania, a Visigothis usque ad annum DVI detenta; ut denique tali anno subscripserit Remigius, jam senex, Remorum Episcopus (hunc ostendimus ad Acta S. Vedasti VI Februarii § 2 & 3, natum anno CCCCXXXV, Baptizasse Chlodoveum CCCCXCIV, obiisse DXXX) & cum eo subscripserint jam tunc Episcopi, tum alii qui ibi nominantur, quosque non omnes fuisse synchronos eruditi sciunt, tum Austregisilus Bituricensis Archiepiscopus, ad hanc primam totius Aquitaniæ cathedram promotus, anno dumtaxat DCXII.

[120] Tertium incipit, In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis Chlodoveus, & de Myciacensi, Cambiacensi, ac Latiniacensi fundis, donatis S. Euspicio & S. Maximino, significat omnibus Episcopis, Abbatibus, Comitibus, Missis, Vicedominis, Vicecomitibus, Vicariis, Telonariis, Centenariis, Villicis. Desideratur nomen Cancellarii, dies, locus, annus, & subscriptiones: quia, inquit Labbe, ea fuit temporum superiorum ignavia, ut qui monastica transcribebant chartularia, sæpe appendices istas tamquam inutiles resecarent, quas nunc maxime requirunt eruditi, tamquam lucernam in loco caliginoso; alias etiam hæ manifestius declarassent istius chartæ fictionem. Quartum, in favorem monasterii S. Hilarii Pictaviensis fabricatum, incipit: Ego in Dei nomine Chlodoveus, & integrum legitur in Supplemento Annalium Aquitanicorum Boucheti pag. 41 nobis necdum viso: quare nec de eo amplius docere possumus, [& 524:] quam quod dicat Labbæus ita haberi in fine: Factum est hoc Aurelianis, anno ab Incarnatione Domini DXXIV, Justiniano Romæ Imperatore &c. Post quæ hanc censuram idem Labbæus addit: Vehementer obstupui, quod de novo ineptissimum hoc diploma typis mandatum sit, dignumque censuerit aliquis cui Gallice reddendo operam impenderet. Annus ab Incarnatione Domini DXXIV, quando non amplius vivebat Chlodoveus, mortuus circa an. DXI, aut ut tardissime aliqui DXIV; neque ad Imperium evaserat Justinianus, qui regnare cœpit DXXVII; neque Pontifex erat Vigilius, anno primum DXL electus; hic inquam annus, & aliæ similes circumstantiæ, testantur prodigiosam ignorantiam impostoris, talem chartam machinati; & negligentiam aut malam fidem eorum qui ipsam publicant, Lectore, exiguam sæpe antiquitatis ac veræ chronologiæ notitiam habente, non præmonito cavere insidias, quibus nimium credulæ simplicitati illuditur.

[121] Pergit deinde prælaudatus auctor ad diplomata Childeberti, [Childeberto, pro an. 526,] qui patri Clodovæo succeßit, & usque ad DLVIII regnum tenuit; cujus diploma de Villa Cellensi ecclesiæ Parisiensi donata, in gratiam S. Germani, a quo Rex sanitati redditus per miraculum fuerat, sic concluditur: Et ut hæc auctoritas firmior habeatur & per tempora perseveret, manu nostra eam firmamus & roboramus. Actum anno decimo septimo regni nostri in mense Januario. Demonstravimus nos ad Acta S. Sigeberti num. 71 obiisse Chlodoveum anno DIX; itaque; annum si sequentem primum facias Childeberti, per hujus annum XVII, Christi annum dumtaxat DXXVI habebis: atqui S. Germanus (quem Dominum ac patrem suum & Parisiacæ urbis Episcopum hic vocare Rex fingitur) anno DLV necdum erat Episcopus. Itaque hoc scientibus, inquit Labbe, [& aliis annis;] non est cur pluribus inculcem ut chartam hanc suspectam habeant. Stylum etiam non illius ævi facile quis deprehendet, eo in primis notabilem, quod in plurali numero Rex loquatur, forma ante seculum septimum inusitata; ob quod etiam suspecta, imo supposititia haberi debent diplomata, quorum unum profert Labbe, datum in gratiam S. Carilefi anno decimo quinto regni, & alterum datum anno quarto, nec non tertium in favorem Cœnobii S. Germani de pratis Datum quod fecit mensis Decembris die VI, anno XLVIII, postquam Childebertus Rex regnare cœpit. Cœpit autem a morte patris die XXVII Novembris anni DIX, & desiit XXIII Decembris anni DLVIII, ut ex hac quidem parte difficultas non sit in sententia nostra: quantumcumque tamen hoc eatenus subsistat, & Archetypi integri, chirographo ac sigillo regio muniti, fidem appellet Iacobus de Breul (qui illud ad cap. 20 lib. 2 Aymoini reperit ab interpolatore insertum, & notis conatus est illustrare) supposititium tamen esse, non tantum deprehendas stylo indice, & scrupulosa quarumvis minutiarum enumeratione, veteribus nequaquam usitata; sed eo imprimis, quod facta dicatur fundatio monasterii, cum consensu & voluntate Francorum & Neustrasiorum. Hic enim & Neustrasii præpropere nominantur; & iidem distinguuntur a Francis: quasi solum Parisiense regnum, quod ab initio factæ divisionis obtinuerat Childebertus, diceretur regnum Francorum; cum Francorum nomen tunc fuerit commune; & ex quo distinctim ab Austrasia cœpit nominari Neustria, huic accensa fuerit Lutetia Parisiorum, regno, jam non quadrifariam, sed bifariam dumtaxat, diviso inter filios magni Dagoberti ac stabili principatu utrobique constituto. Seculo VIII, & sub Merovingicæ stirpis occasum, prærogativam dignitatis tenentibus Parisiensibus, cœperunt illi metonymicῶs sese Francos dicere, ceteros Neustrios vel Neustrasios seorsim appellare: unde factum ut in hodiernum usque diem Parisiensis ager & præfectura vocentur le Gouvernement & l'isle de France; & inter antiquæ nomenclaturæ amantiores litteratos, pro Normannia usurpetur Neustriæ vocabulum.

[122] [Chilperico pro anno 575] Eodem recentioris longe styli & numeri pluralis vitio laborant, quæ sub Chilperico paßim data creduntur: quorum unum extat apud Labbæum, &, præter publicorum diplomatum consuetudinem, has compendiarias notas continet, O. F. D. E. & n. p. & f. n. e. v. quæ sic legenda sunt Omnibus fidelibus Dei Ecclesiæ & nostris, præsentibus & futuris, notum esse volumus, ut omittam dictiones & phrases alias, ævo isti insolitas. Alterum extat apud Miræum in Donat. Belgicis cap. 2 & incipit In nomine Omnipotentis & Salvatoris nostri Jesu Christi, Chilpericus divina præveniente clementia Rex Francorum: finit autem, Datum Bibrax, Chilperici anno primo, Indictione XIII. Si annum accipias, quo, mortuo fratre Sigeberto Austrasiæ Rege, ditionem ejus dicitur invasisse Chilpericus, sed brevi pulsus, prævalentibus qui pro Childeberto Sigeberti filio adversus invasorem patruum stabant; esset is annus Christi DLXXV, quo currebat VIII Indictio. Si annum quem ille Parisiensis regni primum habuit, & quo nihil juris potuit exercere in Belgio, sumere velis; fuit is DLXI, & tunc currebat Indictio IX. Quid autem dicemus de alio, inter Memorias Bellovacenses impresso per M. Antonium l'Oysel, velut dato pro Abbatia S. Luciani? Ea & in plurali ubique, & stylo valde recenti loquitur, & hoc modo signatur: Ego Eltritus Palatinus scriptor recognovi, inusitato exemplo: atque additur, Datum anno Dominicæ incarnationis DCVI, Indictione nona, anno regni Chilperici Regis XXII. Actum Rotomagi, in conventu generali, III Nonas mensis Maji. Indictio & annus sic conveniunt ut non poßit quis errorem librarii suspicari: annus item regni XXII aliaque adjuncta vetant, ne de Chilperico II cogites, qui annis solummodo quinque idque octavo seculo regnavit: Chilpericus autem primus occisus est anno DLXXIV anno regni sui XXIV: & quomodo hic potuisset annis post mortem suam XXXII talem chartam condidisse? Notavit autem Petrus Pitthou, qui chartam descripsit & contrectavit, Sigillum esse ex cera alba, in qua impressa est imago Imperatoris juvenis armati, qualem forte Otthonem III exprimit Zyllesius ex genuino sigillo.

[123] [Guntramno,] Neque plus sinceritatis est in ea charta, quæ Chilperici fratri S. Guntramno tribuitur, extatque apud nos ad ejus Acta XXVIII Martii num. 6 hoc principio: Divina disponente gratia, Servus servorum Domini, Guntrannus Rex, regnante Deo, universis sanctæ matris Ecclesiæ filiis salutem. Quot hic sunt verba tot etiam sunt novitatis indicia, quæ pluribus non merentur exagitari: tantum hæc posui, ut sciat Lector nos imposterum futuros cautiores, quam ut deinceps talia, absque censura congrua operi nostro inseramus. Denique, antequam veniat ad Dagoberti Magni chartas Labbæus, ex archivio Abbatiæ S. Sulpicii Bituricensis producit diploma cujusdam Clodomiti, qui se Francorum Regis Chlotharii filium scribit, [Chlodomiri] hoc principio, In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis, Patris, & Filii, & Spiritus sancti; Ego Chlodomirus Dei gratia Francorum Rex: quod diploma, inquit ille, absque dubio supposititium est. Res ex stylo patet: annus desideratur: Chlotarium II, cujus hic filius fingitur, intelligit Labbæus: Chlodomirum inter Francia Reges nullum agnoscit historia, nisi Chlodovæi magni secundo genitum.

[124] In tomo I Conciliorum Galliæ, Chlodovæi II pro San-Dionysiano monasterio, & Chlotharii III pro Corbeiensi, præcepta inveniuntur: sed quæ sincera esse non permittit credere stylus ac forma. Primum autem suspectum valde faciunt nomina viginti quinque subscribentium Episcoporum, quorum vix quarta pars pro anno Chlodovæi istius XVI; quo esset Christi DCLIX, nota habetur. Subscribunt autem non expresso Sedis suæ titulo: [& Chlodovæo II] quod merito suspectum est, & in hac & aliis similibus chartis, secus atque fecerunt in decretis Concilii Cabilonensis anno DCL celebrati; cui plerique eorum qui Sandionysianæ chartæ subscripsisse finguntur, debuissent interfuisse; nec enim tam cito potuerunt omnes esse novi. Aliud eidem Chlodovæo affictum diploma invenio apud Claudium Laboureur, in collectione historica rerum memorabilium ad regalem Abbatiam Insulæ-barbaræ prope Lugdunum pertinentium, quam placuit les Masures, id est, Rudera cœnobii antiquißimi appellare. Principium pro anno III regni, qui fuit DCXL circiter æræ communis, tale est: In nomine Dei æterni & Salvatoris nostri Jesu Christi, Chlodovæus, divina ordinante providentia Imperator augustus… omnibus Dei fidelibus, Episcopis videlicet & Abbatibus, Regibus, Ducibus, Comitibus, Vicedominis, Vicariis, Teleonariis & omnibus rempublicam adgubernantibus. Sumptum est hoc principium verbotenus ex alio diplomate quod idem Laboureur recitat, sub nomine Ludovici Imperatoris pro anno Christi DCCCXVI, hoc solum dempto, quod in isto Ludovici non nominentur Reges; nominetur autem annus Christi, qui nobis indicio est, ne hanc quidem chartam, puram incorruptamque haberi. Verus Ludovicus, abstinuit charactere Christianæ Æræ, nondum ad usus regiæ Cancellariæ recepto; scribebat autem universis Episcopis Abbatibus, Ducibus & Comitibus seu omnibus publicæ rei servientibus: quod pro tempore Ludovici Pii erat abunde satis, pro tempore autem Chlodovæi II fuisset plus quam satis & superabundans, qui solos Episcopos Comitesque nominasset. Hæc ergo si examinasset scriptor prædictus, non magnopere appendisset titulum Imperatoris, quem istic sibi fingitur Chlodovæus arrogare; neque consideratione dignum censuisset, quod istic nominentur monachi sub regula B. Benedicti Deo famulantes, nec quia dicitur, Actum Monte-Lauduno, præsente populo, conclusisset, consuevisse Reges pro donationum suarum similiumque actuum validitate convocare extra ordinem Parlamentum regni, aut ipsius convocandi tempus præstolari: sed ex istius clausulæ insolentia aliisque ineptiis fuisset persuasus, tam certo chartam istam Chlodovæo Regi affictam fuisse, quam indubitanter credidit ex alicujus monachorum suorum somniculoso cerebro olim fabricatam esse chartam, qua monasterii illius primus fundator fuisse asseritur S. Longinus, Euangelicus miles, qui Domini latus perforavit; & ex simili officina prodiisse Epistolam, quam Summo Carolo Imperatori Leydradus Episcopus Lugdunensis scripsisse dicitur. Æque facile fuit falsitatis convincere privilegium, [Chlotario & Theodorico.] quod Chronico Besuensi insertum edidit Acherius tom. I Spicilegii sub nomine Chlotharii III pag. 499 tamquam datum mense Augusto, anno ab incarnatione Domini DCLVIII, indictione I anno VIII regni Clotarii, non tantum propter annum Christi male comparatum cum anno regni, qui II aut III nominandus erat, sed etiam propter stylum totius chartæ: in quo licet non adeo evidenter excedat Præceptum ibidem subsequens, datum mense Septembris die IV, anno IV regnante Theodorico Rege, hujus nominis III, & fratri Chlotharii prænominati; vereor tamen ut apud omnes fidem inveniat, tum aliis de causis tum quia collector Chronici omisit formulam initialem per quam fraus detegi forte potuerat; & saltem constare debebat quinam sint ii, quos insolito prorsus titulo Rex compellat, dicens, Cognoscat utilitatis vestræ magnitudo.

CAPUT X.
Conclusio hujus materiæ, cum evictione Bullarum aliquot, Romanis Pontificibus suppositarum.

[125] Porro hactenus deducta considerans, & in toto Francorum regno nullam omnino chartam sinceram ac genuinam reperiens ante Regilum primi Dagoberti; paucissimas item sub illo atque post illum, usque ad secundæ stirpis Reges scriptas haberi, quæ vel autographæ dici possent, [Cogimur credere donationes multas esse factas absque scripturis,] vel ex autographo fideliter desumptæ; vehementer laudo monitum Ioannis Marshami, heterodoxi quidem circa religionem, sed a monachis reque monastica minime alieni, datum in propylæo ad Monasticum Anglicanum: Caute intuendæ sunt istiusmodi chartæ; quæ fidem habent eo minorem quo majorem præferunt antiquitatem. Rudis olim & iners gens nostra (de Anglo-Saxonibus & de communiori usu loquitur) absque scripto donationes conferre solebat. Ex Beda sane non constat, scripturam adhuc illius ætate in transferendis prædiis aut concedendis privilegiis usurpatam fuisse. Nihilo plus de eadem apud Francos usurpata constat nobis ex Gregorio Turonensi. Quod igitur, proclivis in partem mitiorem Wilthemius maluit opinari, veteribus instrumentis deperditis aut corruptis, nova novo stylo, cum multa interpolatione cusa fuisse, quæ pro veteribus supponerentur; id nobis nunc multo magis ambiguum redditur, ac pene persuademur, [has autem fuisse diu post fabricatas,] partem majorem fallacium istarum chartarum, in archiviis monasticis & ecclesiasticis reperiendarum, non habere principium ac fundamentum in veris, quæ aliquando extiterint, tabulis; sed solum in posseßione aut vera aut prætensa; quam ut firmarent, ejusmodi diplomata confingere elegerint. Hoc autem dum facerent existimo illis etiam usitatum fuisse, ut non solum fundos ab illo cujus nomine diploma cudebatur, primum acceptos: sed & alios postea a quibuscumque donatos, de quibus nihil scripto docere poterant, eodem diplomate comprehenderent. Nam sæpe tantæ & tam multæ posseßiones una exprimuntur in charta, ut prorsus incredibile sit, eas omnes uno eodemque tempore, ab uno Rege, alicui monasterio vel ecclesiæ primum surgenti fuisse condonatas,

[126] Quod de posseßionibus dixi, quarum pars magna longe post obtigit locis piis, [additis expressius immunitatibus] quam facta aut etiam scripta esset prima fundatio, cujus instrumento tamen eædem finguntur insertæ; id libenter etiam intellexerim de talium posseßionum immunitatibus ac libertatibus (unde & privilegia vulgo nominantur testes earum chartæ) ita scrupulose soliciteque & determinate quandoque expreßis, sicut post seculum nonum aut decimum exprimi cœpere; quando hominum, ecclesiasticis bonis & juribus carpendis inhiantium cupiditati reprimendæ, aut monasteria gravantium importunitati avertendæ, ejusmodi privilegia quæsita fuere. Cum enim donata ecclesiis bona jure divino immunia sint ab oneribus servitutis secularis, primis monasteriorum fundatoribus ac dotatoribus non incidit cavere ab eo malo, quod in nova Francorum Christianitate necdum cœperat pullulare, dum Reges ac Principes adhuc zelo religionis æstuarent.

[127] Simili fere modo licebit ratiocinari de privilegiis Apostolicis, [& priviligiis qualia posteri obtinuerant.] quibus ab Episcoporum jurisdictione exempta monasteria, & sub immediatem Sedis Romanæ protectionem suscepta sunt. Quo tempore ea res cœperit, difficile est definire: esse tam antiquam quam videri faciunt nonnulla quæ proferuntur privilegia, nemo mihi persuaserit. Nam quod apud Baronium ex Papirio Massono habetur, velut ab Adeodato Papa sub annum DCLXXV concessum Turonensi monasterio & monachis S. Martini; id, [idem factum Apostolicis litteris] licet sit mutilum extrema parte, satis tamen habet unde novitia fictio deprehendatur, dum identidem Religiosi Abbatis meminit; ex usu scilicet ejus temporis, quo res monastica tantum dispendii accepit, quantum queri vix fas est, per Abbates seculares. Habet San-Dionysianum juxta Parisios monasterium plurima, tam Romanorum Pontificum quam Francorum Regum, diplomata; & quidem, ut prætenditur, originalia; etiam in corticibus arborum scripta quædam: de quibus omnibus, quod quidem attinet tempora primæ stirpis regiæ, illud omnino tenendum est, tanto minus eis adhibendum fidei, quanto plus præseferunt antiquitatis.

[128] Inter illa primū locum occupat, post Landerici Parisiorū Episcopi privilegium, quod alteri excutiendum relinquitur, Zachariæ Papæ rescriptum ad Pippinum Regem: ad quod etiam falsitatis convincendum, servient quæ subjungo, de duabus immediate sequentibus in ista collectione Bullis Stephani Papæ eo nomine III. Utraque scripta est in cortice, utraque munita bulla plumbea, [quarum aliquæ in Sandionysiano archivio,] ex cordulis pendente, cujus faciei anticæ inscriptum, Stephani; posticæ, Papæ; cum cruce sub utroque vocabulo, superne autem in prima quidem facie videtur crux duplex cum tribus intra brachia seu ramos crucis punctis, uno autem puncto ad basim ejusdem; in aversa autem facie, supra vocem Papæ, conspicitur rosa. Ita Historiæ & antiquitatum Sandionysianarum evulgator Doubletius: quæ omnia ut magnam speciem auctoritatis minimæ vulgaris prætendunt; ita singula sufficiunt talium rerum peritis ad imposturam cognoscendam. Norunt illi corticibus arborum aliquando usos dici antiquos, adeo ut LIBER hinc dictus, Latinis sit, qui Græcis βίβλος: sed iidem sciunt usum istum tam esse antiquum; ut quandonam desierit omnem hominum memoriam fugiat, nullis fere ejusmodi scripturæ reliquiis perennantibus, postquam agninas atque ovinas pelles in membranam distendere usus docuit, quæ & complicari, & convolvi, & in grandes compingi codices tam commode possunt, [etiam in cortice scripta,] ut totis XVIII seculis nulla fere ad scribendum materia alia adhibita sit. Quis autem dubitat multas hujusmodi arboreas scripturas alibi quoque inveniendas esse, multam earumdem apud scriptores ipsos mentionem, si VIII seculo tam fuisset ordinarium in cortice scribere, ut etiam Pontifices in tali materia suas expedirent Bullas? Bullas dico, [supposititiæ tamen esse convincuntur, ex bullis appensis,] non quasi ita tunc vocarentur, sed quia ita dici cœpere, postquam usu valuit ut bullæ seu plumbeæ seu cereæ, annulo Pontificali insignitæ, appenderentur Brevibus: cum antea non appendi, sed ipsi membranæ imprimi sigillum soleret.

[129] Sed hæc & horum singulorum initia explicabit, in suo Eruditarum imaginum opere, Claudius Menestrier Societatis nostræ; delibanda tamen mihi fuere, ad eximendum minus expertis scrupulum. Ridiculum autem in prima epistolarum istarum accidit, quod Landricus, Parisiacæ Urbis Episcopus, dicatur, cum consilio suorum Canonicorum, cœnobium istud & omnes ad ipsam servientes Clericos absolvisse a sua jurisdictione. Nam quis antiquorum Episcoporum sic unquam locutus? Fratrum suorum consilio, rem actam scripsissent illi, non Canonicorum. Additur Datum IV Kal. Martias, Imperante Domno piissimo Augusto Constantino a Deo coronato magno Imperatore, [& annis Imperatorū.] anno XVIII imperii ejus, sed & Leone Majore Imperatore ejus filio anno quarto, Indictione X. Indictio hæc annum Christi DCCLVII indicat, sed initium Copronymi retrudit ad annum DCCXL, cum constet eum sequenti dumtaxat anno, & quidem ad Iunium mensem perducto, regnare cœpisse. Quid est autem quad ejus filium Leonem hic Pontifex cognominet Majorem? & quomodo eum tam honorificis dignatur titulis, aut etiam sola nominis mentione, de quo per invectivas epistolas, ut S. Stephanus Martyr testatur, tam insigniter triumphabat; Apostatam ipsum ac Dei hostem vocans, utpote adversus Christi imaginem male ac pestifere concitatum. Ne autem ad alias similes sequentium Pontificum Bullas progrediar, sufficit dicere, genuinas & originarias credi non posse, in quibus per Caroli & Ludovici Imperatorum annos signata tempora subnotantur, quasi hic Romanis Pontificibus mos umquam fuerit; & quidem sic ut ad nomen Caroli, & titulos Excellentissimi Regis Francorum & Longobardorum atque Patricii Romanorum, addatur hoc elogium historicum, a quo capta fuit Italia. Si porro etiam offerantur aliquæ, annis Incarnationis notatæ eas certißimo scias esse aut falsas aut corruptas. Nam a paucis anteactis annis, inquit Paulus de Middelburgo Episcopus Forosemproniensis scribens initio seculi superioris, lib. 13 suæ Paulinæ cap. 6, præsidente Eugenio IV, adhortante Blondo Foroliviensi, Pontificii Collegii a secretis Notario, in bullis atque rescriptis Pontificialibus, annorum a Christi Incarnatione supputatio scribi primum cœpit; etsi longioris temporis tractu in cereis Paschalibus annotata

[130] [Et hujus generis sunt plurima apud S. Dionysium] Et hæc circa Pontificia Brevia, quæ deinde sequuntur plura & singula excutere non est animus neq; otium; Dagoberti Regis & fundatoris privilegta septemdecim, filiorum ac succeßorum ejus septem alia, tum octo Pippini Regis, ac rursum septemdecim Caroli Magni subjiciuntur, & sic deinceps, quæ vel omnia vel pleraque malæ fidei sunt, ut ex jam dictis facile poterit dijudicare diligens Antiquitatum Sandionysianarum scrutator. Quod si ex solo istius monasterii archivio tanta prodiit ferrago chartarum, Romanis Pontificibus ac Francorum Regibus fidenter æque ac ignoranter suppositarum, quantam Doubletii collectio indicat; quam grandem putas inveniret hujusmodi zizaniorum messem, & quot volumina impleturam, qui censorios oculos per omnem circumferret Galliam, simul & per Italiam, Hispaniam, Angliam. Noster hic finem jam spectat labor, [& alibi,] & pridem lassus calamus recondi in aliud tempus postulat. Quia tamen alias in transcribendis Eveshamensis & Glastoniensis monasteriorum chartis ipse sibi indulsit plura, quam nunc probare potest mens exercitatior; cogendus est operi immorari tantisper, donec iis ipsis obelum fixerit, quæ citius debuerat damnavisse.

[131] [Eveshamensis charta rejicitur ob multas ineptias] Talis inprimis est Epistola Constantini Papæ, qua Britwaldo, Britanniarum ecclesiæ Primati, injungit, ut totius Angliæ concilium cogat, Episcopos sacrique Ordinis religiosas personas, optimatesque regni cum proceribus suis adesse præcipiat; quibus in Dei nomine congregatis denuntiamus, inquit, quod Duo Reges Angliæ, Kenredus & Offa, cum quibus Egwinus Episcopus ad limina Apostolorum venit, [contra stylū curiæ,] in loco ostensæ dicto Episcopo visionis, plurima de suis beneficiis, in præsentia nostra, regia liberalitate donata & Apostolica auctoritate confirmata, contulerunt; quatenus ibidem congregatio monachorum possit instaurari, & indesinenter Christo famulari. Hæc, inquam, epistola, prout in vita S. Egwini ex Capgravio ad XI Ianuarii recitatur a nobis, præterquam quod salutem & Apostolicam benedictionem impertiatur, ita finit: scripta est hæc epistola anno gratiæ 709, in Ecclesia Salvatoris Lateranensi, præcipiente & confirmante Constantino Apostolicæ Sedis Antistite, adstantibus & confirmantibus Regibus Angliæ Kenredo & Offa, rogante venerabili viro Egwino Episcopo, coram pluribus Archiepiscopis & Episcopis, Principibus & nobilibus diversarum provinciarum, cunctis acclamantibus, Laudamus, concedimus, & confirmamus.

[132] Quæ hic (ut de anno gratiæ nihil dicam) Apostolicarum litterarum forma? Quæ verisimilitudo, quod pro re tantilla tantus fuerit Romæ non Episcoporum tantum, sed etiam Archiepiscoporum conventus? quod pro unius monasterii fundatione stabilienda jussus fuerit totius Angliæ conventus cogi, tam secularium quam ecclesiasticorum? [nomina regnorum tunc usitata,] quod Angliæ titulum & nomen usurparint Kenredus Merciæ, & Offa Orientalium Saxonum Reges? Id autem fecissent eo tempore, quo Anglorum Natio, inter occupatrices Britanniæ gentes non maximi nominis, multo inferior erat Saxonica, præcipuas ad Austrum provincias obtinente: unde etiam hodie, inter incultiores Hibernos ac Scotos, non alio quam Saxonicæ linguæ nomine nota est, quam nos Anglicanam dicimus; & Ioannes Diaconus, Saxoniam appellavit regionem, ad quam missus erat Augustinus cum suis; licet ad conversionem Anglorum illi potißimum fuerint destinati, quorum pueros Romæ venales viderat & amarat Gregorius. Vide autem pulchras subscriptionum formulas ✠ Ego Constantinus, Romanæ Sedis Episcopus, has donationes subscripsi & confirmavi. [subscriptionū formam,] ✠ Ego Egwinus, humilis Episcopus, confirmavi. ✠ Kenred corroboravi. ✠ Ego Offa consensi. Variandæ, ut apparet, phrasi auctor studuit: ego ejusmodi varietates in genuinis subscriptionibus non invenio, nec puto posse reperiri.

[133] Ipsa porro Regum charta, cui pulchra illa Pontificia Bulla superstruitur, qualis est? Condunt eam Kenredus, Dei dono Rex Merciorum; & Offa, divina permissione Anglorum Orientalium Gubernator. Novitatem sane haud obscuram redolet istud, Dei Dono, &, Divina permissione: sed Orientales Anglos poni pro Saxonibus Orientalibus, quamvis collimitanea regna fuerint, quis ferat a talibus, tali loco ac tempore? Deinde designantur agrorum monasterio Eveshamiensi contraditorum limites, tam minute & accurate, ut paginam integram sola locorum aut comprehensorum aut confinium nomina impleant. Postremo subditur: Acta sunt hæc anno Dominicæ Incarnationis DCCVIIII in Ecclesia &c, ut supra, iisdem prorsus verbis, formulis, ac subscriptionibus, nec apice quidem variato. Ipsius Egwini charta, quæ signare & confirmare deberet omnia, [confusionem locorum ac temporum] fertur scripta anno Dominicæ incarnationis 714, in eaque designantur 120 mansæ quas prædictæ ecclesiæ Christi acquisivi, inquit Egwinus, sicut scriptum est & confirmatum in chartis ecclesiæ, & in libro manifestatur terra & termini ejus quem scripsit Britwaldus Archiepiscopus, & dictavit precepto Romani Pontificis, cum consensu Principum totius Angliæ: hæc inquam charta præ ceteris vacillat maxime. Adduntur enim subsignationes hæ: ✠ Ego Egwinus, per signum sanctæ Crucis. ✠ Ego Kenredus Rex subscripsi. ✠ Ego Offa, per signum Sanctæ Crucis, confirmavi. ✠ Brithwaldus Archiepiscopus subscripsi. Ego ✠ Oswardus frater Regis confirmavi. Si cum consensu Principum totius Angliæ, ergo in ipsa Britannia, inque conventu ad hoc per Pontificem imperato, quarto post reditum Egwini anno, completa jam fabrica monasterii. Idem fateri cogent subscriptiones Britwoldi & Oswardi, qui ex insula pedem non extulerunt. Hoc autem posito, quomodo subscripserunt Kenredus & Offa, pridem deposito dignitatis secularis fastu monachos Romæ induti? & quomodo subscripserunt cū titulo regio?

[134] [& nomina Regum qui Romæ pridē degebant monachi.] Beda lib. 5 cap. 20 ita de iis scribit: Anno Imperii Osredi quarto (fuit is, ut patet ex Capite præcedenti, Christi DCCVIII vel IX) Coenred, qui regno Merciorum nobilissime tempore aliquanto præfuerat, nobilius multo sceptra regni reliquit. Nam venit Romam, ibique attonsus, Pontificatum habente Constantino, ac monachus factus, ad limina Apostolorum, in precibus, jejuniis & eleemosynis usque ad diem permansit ultimum. Venit autem cum illo & filius Sigheri Regis Orientalium Saxonum, vocabulo Offa… qui pari ductus devotione mentis, reliquit uxorem, agros, cognatos, & patriam propter Christum… Et ipse ergo, ubi ad loca sancta Romam pervenerunt, attonsus, & monachico habitu vitam complens, ad visionem beatorum Apostolorum in cælis diu desideratam pervenit. Hæc ibi tam ampliter cum narret Beda, merito miratur Malmesburiensis de gestis Pontif. lib. 4 quid miraculi sit, quod tacuerit hanc Eveshamensem fundationem, & addit neque per se id potuisse advertere, neque per alios addiscere. Sane monasteriorum omnium celebriorum exordia attigit Beda; ut exigui nominis fuisse oporteat illud, quod triginta annis ante Bedæ mortem Egwinus struere cœpit in sua Wigorniensi diœcesi. Sed ut fundatio illustrior fieret, placuit ex Beda tempus sumere & occasionem splendidam adornandæ fabulæ, eo quod forte aliunde sciretur, eodem ferme tempore, quo seculum abdicabant Reges, Romæ Egwinum adfuisse.

[135] [Etiam chartæ Regis Inæ,] Vtinam quam nunc est facile, rebus hisce ad fundum examinatis, similes imposturas agnoscere & damnare; tam cito possent in operibus nostris ea omnia expungi & innovari, quæ de S. Egwino in hac materia scripsimus! Si Inam Regem Occidentalium & Australium Saxonum, virtute quidem bellica & religionis studio nobilißimum, sed cujus nullus aut Romæ, ubi mortuus; aut Glastoniæ, quam dotavit, cultus antiquus doceri potest, retulissemus inter Prætermissos, quod nunc factum vellemus; non extarent modo ad VI Februarii duæ confictæ sub ejusdem Regis nomine chartæ, quasi datæ anno ab Incarnatione Domini DCCIV & DCCXXV, idque Indictione IV, cum scribi debuisset VIII: Harum postrema, fabulosam Glastoniensis loci sanctitatem deprædicans (quam agentes de S. Patricio & S. Iosepho ab Arimathia ad XVII Martii utcumque vētilavimus) varia eidem concedit prædia, asseritque Kentwinum Regem, [anno 704 & 725 adscripta] ab omni seculari & ecclesiastico obsequio immunem constituisse locum, & hanc ei privilegii dignitatem concessisse, ut habeant Fratres ejusdem loci potestatem eligendi & constituendi sibi Rectorem, juxta Regulam S. Benedicti. Deinde, Summo Pontifice Gregorio annuente (secundum hujus nominis intellige) & consentientibus etiam omnibus Britanniæ Regibus, Archiepiscopis, Episcopis, Ducibus atque Abbatibus, privilegia indulgentur, quanta possunt concipi maxima; & monasterium eximitur ab omni jurisdictione Episcopali; idque sub conditionibus adeo multis & Episcopo duris, ut vix ullum immunitatis ejusmodi privilegium in ampliori forma datum esse existimem seculis diu post secutis, quando insolentia Episcoporum quorumdam, seipsos magis quam gregem Christi pascentium & Apostolicæ Sedi subinde rebellium, ad ejusmodi indulgentiam descendere fecit Romanos Pontifices, ne visitationis aut provisionis spiritualis prætextu expilarentur monasteria, & disciplina monastica penitus in iis collaberetur. Sed quid habuit Ina, quantumvis armis formidatus ac potens, quod totius Britanniæ Regibus præciperet? quid Archiepiscopis, [explodi debuissent aqua] quorum in utroque ejus regno nullus? Si eadem, quæ nunc Aprilem absolventibus, adfuisset scientia Februarium tractantibus, explodi ista potuissent; sicut ibidem §. 5 explosæ sunt Galfridi Monumethensis de eodem Ina fabellæ, quibus fingit, ex Britonibus seu Wallis oriundum Inam, sociata sibi conjugio Guala Regina Britonum, qui ab ea Wallorum nomen traxerint, Cambriam dotalem tenuisse, Anglos domuisse, iisque & Britonibus atque Scottis mutua præcepisse connubia, oppugnatumque a Danis & Norvegis regnum egregia virtute defendisse.

[136] Fabulis hisce annumeranda etiam venit dicti Inæ portentosa largitio, ex MS. Glastoniensi descripta num. 8 sub hoc titulo, De capella argentea, quam fecit ibidem, [atque aliæ de eodem Rege fabellæ.] id est Glastoniæ, idem Rex cum vasis suis: quæ postquam singula enumerata sunt, adnotato cujusque pondere, exurgunt argenti pondo MMDCCCXLVII cum dimidio, auri vero DCCLV cum LX marcis; quantum argenti & auri, non jam dico in utraque Saxonia Britannica, sed forte nec in tota fuit heptarchia, exinanitis primum per Romanos provinciis, deinde per Pictos Scottosque depopulatis, ac tandem barbarorum, in auxilium a Britonibus accitorum, avaritiæ crudelitatique derelictis. Fluxerant quidem a Cerdico & Cenrico, Inæ tritavo attavoque, regni Saxonici fundatoribus, usque ad Inam anni centum; impoßibile tamen fuit uno solo seculo, in gente lellicosa ac perpetuo inquieta, tantas opes colligi & servari; incredibile autem est simul omnes effusas fuisse in ornatum ligneæ unius Basilicæ, plumbeis contectæ laminis, qualis describitur a Glastoniensibus; cum in ipsam solidiori ac regia majestate digniori opere ædificandam prudentius illæ impendi potuerint. Et tamen dicitur illa, usque dum conflagravit, multo post Inam tempore, in sua illa prima simplicitate ac paupertate mansisse; quod sane factum non fuisset, si revera tantis latifundiorum posseßionibus, quantæ nominantur, jam inde a principio, dotati monachi Glastonienses, proventibus annuis abundassent, tantoque auri & argenti pondere fuissent instructi.

PROPYLÆI ANTIQVARII PARS SECVNDA.
De prætensa quorumdam Carmeliticorum Conventuum antiquitate.

[Praefatio]

Terræ Sanctæ amißionem, cœptam cum jactura Hierosolymitanæ metropolis, anno MCLXXXVII a Turcis captæ, & cum excidio Acconensis urbis anno MCCXCI consummatam mœrentibus Christianis in Europa magnum divinitus obtigisse solatium, translato huc interim Carmelitarum Ordine pro singulari suo erga ipsum affectu, scripsit ad XXIX Martii Magister meus Godefridus Henschenius; de primo Carmeli Priore Bertholdo dicturus ea, [Seculo 14 primum migrasse in Europam Carmelitas,] quæ sola & pauca oc currebant dicenda, nolenti in Carmeliticæ antiquitatis labyrinthum ante tempus im plicari. Dictum cum Ordinis commendatione insigni, si prodiisset seculo præcedenti, magno haud dubie plausu exceptum fuisset; necdum enim cuiquam in mentem venerat, ante XIV seculum translatos in Europam Carmelitas, dicere. Nunc vero cum offensione multa acceptum est; eo quod sic tacite repudiarentur documenta nonnulla, in quibus magnum probandæ antiquitatis subsidium repositum esse volebant illius zelatores. Equidem professus sum ad VIII Aprilis in B. Alberto, & iterum hic protestor, nolle me prætensam Ordinis ab Elia Propheta succeßionem attingere, nedum impugnare. Abundent ut volent in isto suo sensu Carmelitæ; tantum ne patiantur pro eo confirmando imponi sibi figmenta recentia, vetustatis pallio obtecta; neque indignentur, quod ea recipienda non putemus: sed circa tempus translati Ordinis ea nos sinant credere, quæ ex Innocentii IV Bulla, ex Breviario Carmelitano, & Sanwici chronica discimus, & ante centum annos a nemine fuerunt in dubium revocata.

[2] Innocentium audiamus. Suas ille litteras, anno MCCXLVI ad Archiepiscopos & Episcopos datas, quæ in Annalibus Lezanæ possunt integræ legi, [probatur ex Bulla Innocentii 4,] sic exorditur, Paganorum incursus dilectis filiis, Fratribus Eremitis S. Mariæ de monte Carmeli, necessitatem induxisse dignoscitur, quod se ad has cismarinas partes, non sine afflictione multa spiritus, contulerunt; cum eis, contemplationis dulcedine recreari solitis, ex hujusmodi transitu turbata non modicum fuerit quies mentis. Cum itaque ad hoc aspiret affectio, ut, per Apostolicæ pietatis auxilium, statum consequi valeant, in quo sibi & proximis, Deo propitio, ad salutem proficere hilarescunt, Fraternitatem vestram rogandam duximus & monendam, per Apostolica vobis scripta mandantes, quatenus… ipsis celebrandi divina, & habendi liberam Fratrum sui Ordinis sepulturam licentiam, si expedire videritis, sine juris alieni præjudicio, concedatis. Hæc ille, clare supponens eos in Europa, utpote recenter translatos, statum eatenus non habere sed quærere. Lectiones pro Commemoratione solenni Beatißimæ Virginis Mariæ ad diem XVI Iulii ab omnibus recitandæ, [Breviario Carmelitico,] quæ certißimum de sensu totius Ordinis testimonium dant, sic loquuntur: Cum olim in Europa Ordo esset ignotus, & ob id apud Honorium Quartum non pauci pro illius exstinctione instarent; adstitit Honorio noctu purissima virgo Maria, planeque jussit ut institutum & homines benigne complecteretur. Eædem lectiones ad examen denuo revocatæ sunt anno MDCXXVIII, ac ne tunc quidē aliud occurrit quod mutaretur, quam numerus nomini Pontificio additus; cum essent qui sustinerent, revelationem prædictam, non Quarto, sed Tertio Honorio, antequam scilicet in Europam ordo transisset. Revera enim ab hoc Pontifice primum approbata ejus Regula est, post annorum aliquot solicitationem, anno Christi MCCXXVI, uti plenius V Maji ad Vitam S. Angeli dicetur: & econtra ante tempus Honorii quarti notißimus in Europa & late propagatus Ordo fuit, multisque variorum Pontificum diplomatis ac privilegiis communitus, prout ad Vitam B. Simonis Stock XVI die ejusdem Maji manifestum faciemus. [Chronica Sanwici,] Denique ex Chronica de excidio monasteriorum Terræ-sanctæ & multiplicatione Ordinis per Europam, a variis scriptoribus Carmeliticis citantur hæc expreßißima verba: Professores hujus Religionis numquam proposuerunt extra Terram-sanctam (quamdiu scilicet res Christianorum utcumque ibidem subsistebant, & porro sustineri posse videbantur) habere ad habitandum aliquam mansionem suæ Religionis. Venit autem Chronicæ istius auctor Guillelmus de Sanwico, Sanvico, vel Sambuco (nam varii varie nomen scribunt) post amissam ultimo Acconem anno MCCXCI in Europam: nec facile invenient Carmelitæ antiquiorem illo rerum suarum scriptorem.

[3] Quid ad hæc illi? Dicunt scilicet, auctoritates allegatas solum respicere novißimam ac generalem, [majorē antiquitatem prætendentes] ideoque præ ceteris famosam migrationem: idque eo sustinent confidentius, quo existimant monasteriorum aliquorum majorem antiquitatem demonstrari certius. Ergo ne pergerent quæri, præjudiciis abreptos nos contra evidentißimam veritatem niti, cum interim nihil optarem magis quam opinioni ipsorum firmandæ solidum aliquod invenire fundamentum; totos Lezanæ Annales evolvi. & quæ ille statuit Conventuum singulorum initia solicite scrutatus, ex triginta circiter quos nominat, velut ante annum MCCXXVIII inchoatos, nec unum quidem reperi, cujus probationem difficile esset manifestæ vanitatis aut etiam falsitatis convincere Hoc agenti sub manibus crevit haud spernendæ molis Commentarius, quem dare hoc loco totum proposueram: sed iis quibus obsequi me decet, visum est sufficere posse exemplum unum alterumve, ex quo de ceteris qualia sint, æquus lector judicium ferat. Ipsis certe Carmelitis suffecturum id credo, [unius alteriusve exempli declaratione confutantur,] ne existiment amplius antiquitates suas ex mero præjudicio rejici; neve porro nos urgere velint ad dandam de singulis rationem, cum viderint ea quibus potißimum nitebantur, & quæ nobis præ aliis semper voluerunt esse commendata adeo solide confutata. Hæc autem duo sunt, Thomæ Episcopi Florentini attestatio anni DCCXLII, & epitaphium quoddam Bopardiense, anni MCXIII. Plura si post hac desiderentur, parata sunt omnia, nec deerit locus idoneus in Majo, sive ad Vitam S. Angeli, ex qua nonnullorum ejusmodi conventuum fides pendet; sive ad Catalogum Hierosolymitanorum Episcoporum ac Patriarcharum, quorum unus dicitur fuisse Enoch idemque Vitæ istius auctor, sive ad Acta B. Simonis.

CAPUT I.
Examinatur Florentinæ fundationis antiquitas, hoc seculo primum excogitata.

[4] Ante annos non admodum multos, triginta forsitan aut quadraginta, [Florentiæ primo eremitorium anno 743 fundatum,] in Florentini Conventus claustro posita est inscriptio, his verbis concepta: A Christi nativitate anno DCCXLIII Kalendis Maji, ad honorem Dei & B. Mariæ Virginis de monte Carmelo, erecta fuit parva quædam ecclesia, cujus primum lapidem posuit Rev. DD. Thomas Episcopus Florentinus, in recessu prope civitatem, juxta viam Pisanam & flumen Arni, pro Eremitis quibusdam montis Carmeli: Genesio scilicet, Basilide, Cyrillo, Enoc, Phronto, Honuphrio, & Elpidio, Humar Arabiæ Regis, Mahometi successoris, tyrannidem fugientibus, nutu divino in hanc urbem perductis. Deinde anno MCCLXVIII Kalendis Julii, extra civitatem, fundata fuit hæc Ecclesia secunda, [tum alio loco ecclesia anno 1268] per Reverendiss. DD. Joannem Florentinum Episcopum, sub titulo Fratrum ejusdem Ordinis, præsentibus pluribus personis secularibus ac regularibus: qui Antistes donavit pedem S. Agnetis Virg. & Mart. & caput S. Cordulæ itidem Virg. & Mart. S. Ursulæ sociæ, quæ sunt adhuc in eadem ecclesia. Post fundationem vero anno MCCCCXXII Dominica in Albis, die XIX Aprilis, ex concessione Martini Papæ V, ad preces D. Francisci de Soderinis, per Reverendiss. DD. Americum Corsinum, primum Florentiæ Archiepiscopum, solenniter consecrata fuit, [quæ demum an 1422 consecrata sit,] assistentibus RR. DD. Antonio Fidei Carmelita Episcopo Suanensi, & Benotio Federigo Episcopo Fesulano. Florentinis: in qua consecratione idem Reverendissimus donavit Reliquias de Sanctis Bartholomæo, Thoma & Barnaba Apostolis, Marco Euangelista, Clemente & Antero PP & MM. Laurentio, Sebastiano, & Pancratio MM. quæ in eadem ecclesia conduntur: quam cuilibet contrito & confesso, in Dominica in Albis visitanti, [& Indulgētiis dotata an. 1585.] idem Archiepiscopus pro tunc Indulgentiam quadraginta dierum concessit: quam plenariam & perpetuam fecit SS. D. N. Gregorius fel. record. Dat. PP. XIII, anno salutis MDLXXXV, ut constat ex originalibus in Arca conventus positis, quorum copiæ fide dignæ in sacristia extant affixæ.

[5] Italiæ sacræ auctor Ferdinandus Vghellus tom. 3 columna 166, [Ast in anno e fundationis error invenitur,] citat Ferrinium, in Catalogo Florentinorum Episcoporum asserentem, quod Joannes anno MCCLI ad Florentina Sedem subvectus, anno MCCLXXV die III Januarii jecit primum lapidem ecclesiæ Carmelitarum. Ita illum ex ipsius aut Episcopii aut Conventus monumentis accepisse nullus dubito: sed errorem obrepsisse in anni numero assentior Vghello, vetus Kalendarium citanti, in quo Ioannes iste dicatur obiisse die ultimo anni immediate præcedentis. Facile fuit unam cyfram (nam per Cyfras Ferrinius annos notat) pro altera irrepere & 75 pro 65 scribi: at unius mensis nomen substitui pro altero, non æque facile. Quare existimo revera die III Ianuarii jactum esse primum lapidem a Ioanne, [& iudilata per an. 150 cōsecratione;] sed anno MCCLXV: anno autem post tertio, die I Iulii tunc in Dominicam cadente, ipsam ecclesiam esse consecratam: pro qua vel nimium exigua, vel temporis diuturnitate ruinam passura, post annos circiter centum quinquaginta, amplior alia extructa sit, quæ etiam nunc extat. Quis enim credat tanto tempore usos esse Fratres ecclesia non consecrata? Vnde ante omnia hic noto, inscriptionis istius auctores, in tempore tanto nobis viciniore adeo hallucinatos, ut inter fundationem ac consecrationem tam immane intervallum ponerent; non magnam fidem mereri in iis, quæ de seculo longe anteriori scripsere.

[6] [primæ vero auctor Thomas, nec invenitur in catalogis Episcoporū,] Ad Thomam Episcopum quod attinet, ejus nomen non invenitur in ullis Florentinorum Episcoporum catalogis, uti testatus est nobis Tiberius Petraccius. Vallumbrosanæ Congregationis vir eruditus, & ejusmodi rerum scrutator diligens. Primus illum in serie Episcoporum collocavit Vghellus, nullo alio fundamento, quam quod nomen ejus inveniatur subscriptum Canonibus Concilii Romani, sub Zacharia Papa anno DCCXLIII celebrati secundum Baronium, num. 27. Sed appendicula illa Romani Concilii, quam mendosißimam esse idem Baronius agnoscit, inepti cujusdam hominis est, ita eam exordientis, Factum est hoc Concilium anno II Artabasdi Imperatoris, nec non Luitprandi Regis anno XXXIII, Indictione XII. Etenim Indictio XII & annus Luitprandi XXXII, non cum Artabasdi anno II, Christi DCCXLII, sed cum sequenti concurrebant, ut patebit examinanti. Cum igitur persuasum vellent auctores inscriptionis, conventum suum antiquißimam habere originem in illo suburbano secessu; & cum de Humari persecutione aliquid ibidem credetur, ex opinione tum primum invalescente, de Barratarum capparum auctore; [nequo potuit ab Humari tyrannide profugos excepisse.] ad istum annum, quo congruum intento suo Thomam invenerunt, a Baronio nominatum, omnia retulerunt, cum summa rerum ac temporum confusione. Nam Vmar iste Arabum Dux, & Solymanno mortuo summus Ameras factus anno DCCXVIII, qui Christianos ad fidem Religionemque fœda desertione conspurcandam adegit, ex quo plures Martyres effecti sunt (ut scribit ad istud tempus Theophanes) anno DCCXXI, post principatus annos duos & menses quatuor, extinctus est, juxta eumdem Theophanem: Vmaro autem Izid, Izido Isam, Isamo Valid successore, annis DCCXXI, XXV, & XLIII. Gratis vero assumitur a nonnemine, hæc excusare volente, Humari persecutionem dici, quia ab ipso cœpta, a posteris fuerit continuata; nam de hac continuatione nihil legitur apud scriptores: & quamvis legeretur de ea aliquid, apparet sensum inscriptionis eo non posse nisi per vim trahi.

[7] Sed juvat primam fictionis totius causam discere ex prælaudato Petraccio, [Occasione contentionis de antiquitate cum Conventu Senensi,] nobis circa hæc quæstionem habentibus ita scribente: Lis erat inter Carmelitas Senenses ac Florentinos de primatu suorum conventuum, quos in Thuscia possident: & cum Senensis locus primas habere in fundatione prætenderet, exhibendo donationem aliquam viris religiosis illius loci factam a Carolo Magno; Florentini (sicut a nobili viro Antonio Contalberti fidelissime accepi) composuere diploma, sub nota anni DCXLIII & Thomæ Episcopi nomine. Sic autem composito diplomate, quod mox proferemus, & quod ego, inquit Pertraccius, post multam operam & industriam ad id positam, [Florentini quidā, adornavere fabulam,] tandem oculis propriis vidi ac manibus contrectavi; curaverunt ipsum (sicut Antonius Contalberti testatur) scribendum in membrana a quodam Fratre Polono, qui tunc in Florentino degebat Carmelo. Sed a viris emunctæ naris facile observata impostura fuit, cum neque loquendi, neque litterarum formæ eæ essent, quibus antiquitus assueverant Florentini. Ideoque difficillimum est originale illud apud Carmelitas conspicere: quod utique, pridem falsitatis convictos, pudeat ipsum amplius exhibere aliis quam sui Ordinis opinionisque hominibus; etenim omni ex parte novitatem redolet, uti optime notarunt Illustrissimus Senator Carolus Strozzi & Capitaneus Cosmus della Rena. Hactenus ille.

[8] [viris Florentia eruditus notam,] Quorum autem judicium finiens laudat, eos nos vidimus audivimusque Florentiæ pro antiquariis peritißimis haberi, reipsa tales sumus experti. Rogaveram ego ut istius diplomatis pauculas lineas, alteriusque seculo VIII scripti etiam paucas, peritiori manu sic curaret excipiendas, ut æri incisæ ipsis oculis exhibere possent suæ ætatis differentiam. Sed respondit, utrumque difficillime impetrandum a suspicacibus custodibus; a Carmelitis fortaßis nulla ratione: videri autem superfluum fore laboris & pecuniæ impendium, cum illud Carmeliticum plurimi ante hac viderint, testarique possint ipsum nec Romanis nec Gothicis, nec Longobardicis litteris, sed prorsus barbaris esse exaratum, quales scilicet Polonus Frater noverat, & sui insolentia antiquitatis fidem obtenturas apud Senenses credebant alii. Nos quibus de dicti Conventus certißimis antiquitatibus multa a variis dicta erant, [a nobis anno 1661 lectā.] cum anno MDCLXI essemus Florentiæ, illuc quoque spectatum ivimus: atque a claustro, ubi inscriptionem prædictam legeramus, ducti ad sacristiam, aliud ibi non invenimus, quam Indulgentiarum postremo concessarum copias supra memoratas, & nescio quæ alia, nihil proficientia ad conciliandam promissæ antiquitati fidem. Requirentibus autem, numquid in eam rem ultra haberetur quod posset monstrari, responsum est, nihil haberi præter constantem in loco traditionem. Receßimus igitur, nullum aliud operæ pretium referentes, quam quod satis certi nobis videremur, primam de Thoma Episcopo narrationem novitiam esse, æque ac istius generis plures jam antea pro novitiis agnitas. Diploma ipsius Thomæ aut illius copiam neque nos videre petiimus, qui de eo nondum audiveramus; neque nobis ultro indicandum putavere, quibuscum agebamus Patres.

[9] Interim Theologiam suam Carmeliticam anno MDCLXV Romæ evulgavit Reverendißimus Pater Philippus a sanctißima Trinitate, Discalceatorum Generalis, & qui 12 art. 2 innectens relationem antiquitatis Florentinæ, eidem contrariam nobis ac veritati notationem subdidit, quæ Antwerpiæ postea recusa est, ne eam possemus ignorare. Illa autem talis est: Nota, quod anno MDCLX, [sed nulla ratione approbatam;] data occasione, bis disserui de antiquitate nostræ Religionis Carmelitanæ cum R. P. Godefrido Henschenio Belga Societatis Jesu, qui plurimum in historia eruditus, negabat Carmelitas esse antiquiores S. Alberto Legislatore nostro, qui a quingentis fere annis vivebat. Sed cum præsentem ei discursum fecissem, per tot secula retrocedendo; tandem respondit, se non amplius dubitaturum de nostra successione hereditaria ab Elia Propheta absque interruptione, si vera essent quæ modo scripsi de fundatione Conventus Florentini: & quod in reditu foret transiturus Florentia, ad comprobandam hujus rei notitiam. Intererant ejus socius junior, item Belga, successor electus in scribendo; & ex nostris P. Cælestinus a S. Lidovina Batavus, in nostro Conventu S. Mariæ de victoria ad montem Quirinalem Romæ. Postmodum rescivi a R. P. Gabriele ab Annuntiatione Carmelita, ejus olim in Græca lingua discipulo, quod ipsi Florentiæ existens scripserat, se ibi vidisse monumenta antiquitatis nostræ, de quibus jam non dubitabat: quod etiam confirmavit alteri Patri Carmelitæ in Belgio, ut litteris inde missis didici.

[10] Hæc sic impressa vel imprimenda esse si cognovissemus tunc (neque enim ante annum MDCLXX ad aures oculosve nostros pervenere) curavissemus omnino ut Reverendißimus ille Pater intelligeret, [prout abunde testati sumus cā Florentiæ] quantum sua eum fefellerit memoria, & quam longe abfuerimus ab ea certitudine, quam alii, suæ opinioni faventes nimium, ad ipsum perscripsere. Qui nos ad Conventum Florentinum deduxere viri illustrißimi & eruditißimi duo, Andreas Cavalcantius & Antonius Magliabechius, testari poterant; nos, visa inscriptionis dictæ novitate, obstupuisse vel simplicitatem vel confidentiam hominum, in tantæ rei argumentum hoc solum ostentantium; adeoque contempsisse, ut nec in pugillares quidem dignatus fuerim annotare ætatis tam parvæ scripturam, sicuti paßim alias alibi scripturas annotabam. Antverpiam autem reversi, quoties cum Patribus Carmelitis egimus (egimus autē cum multis & sæpe, quia cupiebamus in Bertholdo scribere aliquid, in quo posset & Ordini & veritati sic fieri satis, [quam Antverpia,] ut tamen dici non possemus Succeßionem Elianam probare vel improbare) identidem quærentibus quid de sua antiquitate essemus dicturi, & instantibus ut suæ parti accederemus, semper respondimus, nos inter amicitiam & veritatem medios, silentium de illa quæstione servaturos; quippe cui in ipsorum favorem decidendæ nullum idoneum argumentum suppeteret; & quæ ad institutum nostrum parum aut nihil faceret. Idem haud diu post respondimus ipsi Reverendißimo P. Philippo, Antverpiam venienti, & in corona plurium suorum nos excipienti, eumque sermonem quem Romæ habuerat retexenti, ac nominatim de Florentina fundatione quærenti, numquid ea nobis probata fuisset: ad quod diximus nihil ibi a nobis visum, quod fidem faceret tantæ antiquitatis: ceterum si qua probatio sufficiens afferretur, non defuturos nos ei affectui, quem erga Ordinem habere nos benevolentissimum profitebamur.

[11] Horrebamus fateor in Carmeliticam antiquitatem, cujus fallaces probationes pluribus experimentis habebamus delibatas, [Nunc eamdē cogor refutare expressius,] tamquam in asperum aculeis senticetum ingredi. Cum autem mensis hic advenit (in quo propter multiplicatas ipsorummet querelas nefas fuit diutius tenere silentium) nihil prius aggressus sum examinare, quam illius toties nobis objectæ Florentinæ inscriptionis fundamentum. Hoc vero in tomo 3 Annalium apud Lezanam reperiens, nullumque pene verbum in eo legens, quod non præferret manifestum evidentis imposturæ indicium; iterum exhorrui, dubitavique, utrum, salva religiosa modestia & caritate, liceret tam insignem fœditatem redarguendo denudare. Sed locus tergiversationi nullus erat, cogitavique paucorum culpam non posse trahi in alicujus integri Ordinis infamiam. [& expēdere] Imo hinc potißimum censui incipiendum: ut viri inter Carmelitas cordati ac veritatis studiosi, hoc tam claro exemplo admoniti, exuant præjudicium, de suorum quorumdam scriptorum fidelitate conceptum, quod eos non patitur de re quapiam dubitare, quæ favere videtur nimis ardenter concupitæ certitudini succeßionis Elianæ. Sed ipsum pulchrum Thomæ diploma, quo tantopere sese nunc paßim Carmeliticæ historiæ tractatores defensoresque efferunt, tamquam ineluctabili argumento, prius totum exhibeamus, quam singula aggredimur examinare. Est igitur tale.

[12] Nos Thomas, miseratione divina Florentiæ Episcopus, protestamur expresse, [attestationē Thomæ Ep. affictam,] ad perpetuam rei memoriam & posteris futuram fidem, quod ad honorem Dei & B. Mariæ Virginis de monte Carmelo & omnium cælestium civium in cælestibus triumphantium, præsentibus Mauritio, Cionio, Cotterio, Ardinghio a S. Geminiano & Gottifredo Cuffa, omnibus ecclesiæ Florentinæ Presbyteris, nec non & præsentibus Eremitis ejusdem Carmeli montis, Gennesio, Basilide, Cyrillo, Enoc, Phronto, Honuphrio, & Elpidio, ex eodem sancto monte ab Arabiæ iniquo Rege, Machometti successore & discipulo Humar, fugientibus, & in hanc provinciam decursis, hac præsenti die infrascripta, primum lapidem parvæ ecclesiæ, in remoto loco pro eisdem eremitis Carmeli, ad totius Florentini populi placitum & concursum, propriis nostris manibus, Deo dante, posuimus, prope civitatem, juxta Pisanam viam & fluvium Arni. Acta sunt hæc Florentiæ in Palatio Episcopali, testibus ad omnia vocatis, Joseph a S. Vivaldo, Balduino Balduini de Colle vallis-Elsæ, & Gualterio quodam Vicedomino Florentino, sub anno Domini 743, mense Majo, ejus vero die prima, indictione decima tertia &c. Ego Raynerius Simeonis a Signa, Apostolica & Imperiali auctoritate Notarius Florentinus, rogatus manu mea confeci, & signum mei Tabellionatus apposui &c.

locus ✠ signi

[13] Ferdinandus Vghellus tomo I Italiæ sacræ similis farinæ instrumentum col. 451 proposuerat, cujus primarium exemplar in archivo Cathedralis ecclesiæ Aretinæ haberi prædicabatur, quoque sub annum a nativitate Domini circiter CCCLXX Zenobius tribunus filius Landerici fingebatur, in gratiam baptizatoris sui S. Donati, episcopales census ad miraculum locupletavisse: eo autem proposito, Hoc ego, [quomodo Zenobio cuidam sub an. 370 affingitur dotatio ecclesiæ Aretinæ.] inquit, instrumentum in medium adduxi, non quod, ut ex meo discursu colligo, verum illud arbitrer; sed ut lectorum curiositatem expleam, qui aliquorum hominum artes, quibus vel ad suam illustrandam exornandamque patriam, vel ob alias utilitates aucupandas, fabulas non inelegantes adornant ac instruunt, inspicere delectantur. Nobis in hoc tam vasto opere non licet usque ad delicias exspatiari, maxime in refutandis opinionibus iis quas integræ communitates sic propugnant, ut vel in dubium eas revocasse piaculum habeatur. Præcisa neceßitas ad hæc nos adigit; uti sciunt qui scripta quædam legerunt, ad hoc nuper vulgata, ut nobis & insignibus aliquot nostræ Societatis Scriptoribus, apud Ordinem imo Orbem universum, actio intendatur contumaciæ, nisi vel fateamur fidem nobis factam esse Carmeliticæ, etiam in Europa, antiquitatis, per ejusmodi probationes; vel palam edicamus, quæ nos argumenta contraria cogant ipsis illam negare. Operæ pretium erit Aretinum figmentum videre apud Vghellum, ac deinde legere quibus argumentis vir iste doctißimus manifestam faciat imposturam: nos, eo omisso, ad Florentinam fictionem, partim iisdem partim diversis ac pluribus notis revincendam, convertimur.

CAPUT II.
Indicantur novitiæ imposturæ, tot pene argumenta, quot sunt fictitiæ Attestationis verba.

[14] Qvam parum sit authentica fides attestationis Florentinæ, [Idem quod reliqui Florentini] & quam imperite ei a Lezana recentioribusque scriptoribus credatur, non est opus exponere ei qui vel minimum istiusmodi rerum usum habet. Sed quoniam non omnium ea experientia est, & cum iis incidit disputatio, qui licet nihil frequentius quam summam antiquitatem in ore habeant, illius tamen gustum verum nec primis videntur percepisse labris: enucleanda res accuratius est. Ne autem in hoc, nostrum dumtaxat judicium interponere videremur, voluimus totius Florentinæ nobilitatis, patriarum antiquitatum studiosißimæ exquirere sensum, circumlata per omnium manus copia attestationis prædictæ; qui omnes manifestam esse imposturam pronuntiavere. Longum esset singulorum proferre verba, loquetur pro omnibus Ferdinandus Vghellus prælaudatus, qui totam eamque longißimam vitam impendit, [sentiens Ferdinand. Vghellus,] Pontificum, Regum, Principumque diplomatis, publicarumque ac privatarum personarum conventionibus, atque Italicorum tabulariorum scriniis perscrutandis, maxime autem versatus in Florentinis rebus, inter quas lucubrationum suarum exordium fecit. Hic de proposita sibi attestatione sensum suum aperuit his litteris anno MDCLXIX, die XVIII Octobris Roma ad me datis.

[15] Attestationem Thomæ Episcopi pluribus de caussis supposititiam existimo: [declarat attestationem esse supposititiam] neque enim ejusmodi ecclesiæ tunc ædificatæ ulla extat memoria in archivio ecclesiæ Florentinæ, quod olim diligentissime perscrutatus sum, & stylus ab antiquis monumentis diversissimus est. Numquam aliquis veterum Episcoporum a prænomine, Nos, auspicatus est: majorem illi humilitatem præseferebant. Miseratione divina Episcopi quidem erant, phrasis tamen ipsa moderna est inter recentiores. Eo quod prætenditur tempore scripta instrumenta, si quando locum in quo condita notant; scribunt, Acta in atrio Episcopii S, Joannis: ipsique Episcopi, non se Florentinos, sed B. Joannis Episcopos dicebant, ut in pluribus eorum instrumentis observavi. Numquam etiam Florentinus ullus Notarius Apostolica & Imperiali auctoritate subscripsit, [argumentis sex,] usque ad nostra tempora: sed bene Ego N. Imperiali auctoritate Judex vel Notarius. Denique ad totius Populi Florentini placitum & consensum, primus Carmeliticæ fundationis lapis positus dicitur, anno DCCXLIII, quando Florentina civitas tota pene jacebat diruta, & populus omnis erat dispersus; donec post annos aliquot, id est circa finem istius seculi, Carolus Magnus hunc colligere, istam reædificare cœpit: exindeque obtinuit, ut Populus Florentinus per Iudices Imperiales regeretur. Et hanc formam servarunt ceteri Imperatores usque ad Henricum, qui Florentinis vendidit libertatem, qua ad Medicæos usque Duces & Caroli V tempora fruiti sunt. Hæc erant quæ raptim & primo intuitu observata scribere volui, & eximiæ Paternitatis tuæ eruditioni per omnia submittere.

[16] Hactenus Vghellus, membranarum veterum usque adeo non severus censor, ut cum earum multis, quarum ecgrapha sibi mittebantur obelum figere posset, tamquam non ea quam præferebant ætate confectis, vel non bona fide transcriptis, [parcus alias incensura ferenda.] non tamen nisi rarißime id fecerit; longe quidem melius de re litteraria id faciendo meriturus, sed multum amissurus de gratia amicorum talia submittentium, nec pærvam molestiam suscepturus æmulorum illa reprobari non ferentium, moram etiam longiorem injecturus properanti operi & intra octodecim annos ad novem volumina excrescenti. Ita in tomo suo VIII de Beneventanis Episcopis agens, ex fide codicis Vaticani, anno MCXIX in Beneventano S Sophiæ monasterio compilati, non tantum protulit chartas aliquas sub nomine Alphani Episcopi & Arichis Principis Longobardorum, aliorumque ejusdem gentis Procerum pro seculo VII, absque ulla, quam sane merebantur, animadversione; sed totum eum librum tomo isti subjunxit, sub titulo Chronici, nusquam interponens judicium suum, quod merito maximi lectores fecissent, plus quam ducentorum triginta instrumentorum thesauro longe usuri securius, si eos de cujusque bona aut mala fide docere commentando voluisset. Hoc autem ideo notandum a me fuit, ne quis contra prænotatam Vghelli epistolam ipsummet forte jubeat testimonium dicere, allegando quædam in ejus operibus relata diplomata, sic dictata, quasi vel Episcopus quispiam antiquus Nos scripsisset, vel Notarius aliquid aliud usurpasset eorum, unde nunc arguitur novitas fictionis. Nempe hæc, cum sint pauca in singulis; nec nisi a paucioribus observanda, dißimulare se posse credidit propter Mss. exemplarium vetustatem: Attestationem autem Thomæ maluit ignorasse videri, quam undique præbentem recentißimæ compositionis indicia, adhibere ad implendam centum annorum lacunam, quibus Episcopum nullum Florentini catalogi nominabant; esto ipsius Thomæ nomen, velut aliunde cognitum, noluerit præterire.

[17] Cum vero judicium suum rogatus est declarare; ecce ut in tribus primis verbis, Nox Thomas, miseratione divina, & Florentiæ Episcopus, [Sex istis accedunt, præter alia,] totidem indicia falsitatis redarguit. Et forte is erat anno DCCXLIII rerum status, ut neque Thomas, cujus vera existentia non satis fideli auctoritate cognoscitur (utpote cujus nomen primus Baronius in lucem protulit ex fide unius tituli, ut ait mendosissime scripti, aut potius supposititii ante Synodi cujusdam Romanæ Acta) neque omnino alius quispiam Episcopus fuerit, aut tunc aut usque ad Carolum Magnum. Ad futuram rei memoriam scribebantur quidem Acta: sed phrasim istam ante XII seculum nescio an uspiam sis inventurus. Nune vero, ut de reliquo totius Attestationis stylo judices commodius, considera mihi quomodo Speciosi Episcopi, anno DCCXXIV sedentis, inchoetur diploma, & formam seculo VIII usitatam cognosce. Ita is orditur apud Vghellum col. 27, paterna latifundia ecclesiæ transcribens. In Nomine Domini & Salvatoris nostri Jesu Christi, [Stylus 8 seculi diversissimus in diplomatis ordiendis,] regnante piissimo atque perpetuo a Deo conservando Domno Luiprando, Excellentissimo Rege gentis Lungubardorum, anno felicissimi Regni ejus duodecimo, pro Indictione septima, feliciter. Et ideo Christo auctore ego speciosus Episcopus, nimis peccator & indignus, per præsentem salutem & æternam, sic volo atque dispono, qualiter &c. Simili fere forma inchoatur alterum col. 29 quod ad annum DCCXC pertinens pro monasterio S. Bartholomæi de Ripoli, in favorem Euphrasiæ Abbatissæ amitæ suæ, conficiendum nepotes curarunt. In nomine Domini, Regnante Domino nostro Carolo & Pipino ejus filio, viris excellentissimis Regibus, anni regni eorum in Italia septimo decimo, & decimo, indictione decima tertia. Et ideo in Christi nomine constat, nos Atroald, Adouald & Adopald, germani filii quondam Atriperti, per præsentem &c.

[18] Ipsi deinde positioni lapidis non dicuntur adfuisse, qui primi solebant in Actibus publicis adesse Episcopo, [in conditione testium,] Archipresbyter, Archidiaconus, Primicerius, quique reipsa primi subscripsere diplomati Episcopi Speciosi: sed gesta res dicitur præsentibus Mauritio, Cionio. &c. omnibus Eccl. Florentinæ Presbyteris: ubi & to omnibus novitatem phrasis maximam indicat, & Ardingus a S. Geminiano nominatur tanto prius quam oppidum illud ædificaretur, quod solum anno DCCLVIII factum sub Desiderio Rege notavit Reverendißimus Eugenius Gamurrini, Ordinis Caßinensis Abbas, & Magni Hetruriæ Ducis familiaris Theologus, [eorumque nominibus scribendis,] Historia Genealogica illustrium familiarum Hetruriæ atque Vmbriæ feliciter elucidata clarißimus. Quid quod universim insolens seculo VIII fuerit aliqua usurpare cognomina, quæ tamen ibi tam præsentium quam testium ipsiusque Notarii nominibus inveniuntur adscripta. Fortaßis etiam ante XI seculum nil tale invenias in publicis Actis, nā prima, in quibus cognomina occurrunt, aut in Terra-sancta aut tempore belli sacri sunt confecta; quando plurium confluxus nationum, & eorum qui uno eodemque nomine vocabantur multitudo, talis usus neceßitatem induxisse videtur. Sic apud Vghellum tomo 3 col. 465 & 489 invenies diplomata Almerici Comitis Ascalonis & Conradi Monferratensis, confirmata testimoniis Francorum in Terra sancta militantium, qui omnes cognomentum habent a patre, patria aut posseßione. Primum autem fuit homines, addito paterni nominis genitivo distingui: sic instrumento quod habetur Col. 87 pro anno MVIII apponuntur signa manuum Martini, filii Joannis; Donati, filii Boni &c rogatorum testium. Qui autem Beatam Virginem Mariam de Monte Carmelo cognominaverit, nemo puto invenietur ante seculum XIII.

[19] Sequuntur nomina Eremitarum: quæ si Latina forent, aut omnia aut pleraque, possemus suspicari sub Alano aut Simone Generali primorum colonorum, in Florentino agro receptorum, vera esse nomina, quæ posterorum memoria conservarit: nunc vero cum Græca sint omnia, restat ut arbitrio compositoris delecta credantur. Quamvis enim non superaret fidē, si quis diceret Orientales aliquos Eremitas, ritus Græci, Armeni aut Syriaci, prope Florentiam aliquando consedisse; quorū eremitorium prioribus incolis vacuum postea cesserit Carmelitis, hoc tamen absque alio fide digniori indicio cogitari prudenter non potest, [(ut de duobus Humaris in unum cōflatis nihil dicam)] nedum affirmari. De Humar Arabiæ Rege a quo fugisse illi dicuntur, jam dictum est supra tunc nullum fuisse: & illa de successoribus persecutionem continuantibus evasio; multo minus in hujus attestationis phrasim quadrat, quam in eam qua usus est auctor Inscriptionis. Ab eodem autem fonte acceptus videtur hic Machometti successor & discipulus, pro anno DCCXLII, unde auctori epistolæ Cyrillo affictæ, pro anno DCXXXIX, innotuit quidam Rex Arabiæ, nomine Humar, discipulus perfidi Mahometi, atque regni ejus successor tertius. Hic enim capta anno DCXXXVI (non autem IX, ut Pseudo Cyrillus) Hierosolyma. etsi Iudæis favebat impensius, nusquam tamen legitur Christianos persecutus, cum quorum tunc Patriarcha S. Sophronio etiam perquam humaniter egisse invenitur. Adeo ut appareat hinc quidem Pseudo-Cyrillus duos Humaros, annis LXXX distantes, conflavisse in unum, quando Mahometis successori adscripsit sævitiam in Christianos exercitam; inde Florentinus impostor, Mahometi discipulatum a primo ad ultimum transtulisse; per parem utrimque anachronismum. Sed huic minus ignoscendum quam illi: nam ipsemet S. Cyrillus facile errare potuisset in rebus ante annos plus quam sexcentos gestis, non item Eremitæ in ea quam finguntur ex præsenti notitia indicasse Episcopo suæ fugæ causa.

[20] Interim Acta hæc dicuntur Florentiæ, quæ scilicet tunc nulla erat, in Palatio Episcopali: pro quoscribendum fuisset VIII seculo, [in notando loco,] Actum Florentiæ feliciter in atrio Domus S. Joannis: seculo autem XI invenio primum Palatium domus S. Joannis dictum in quodam Mathildæ Comitissæ diplomate col. 114. Deinde nominantur testes nulla ecclesiastica dignitate insignes, cum tamen semper primariæ notæ Canonicos subscribere talibus isto ævo videamus; nominatur autem etiam inter eos quidam de Colle vallis Elsa, quæ tamen urbecula, Sigonio aliisque scriptoribus attestantibus (uti nos Abbas Gamurrinus docuit) anno dumtaxat MC assurrexit. Nominatur etiam Vice-dominus Florentinus, qui titulus, teste Borghino Historico Florentino, sicut Petraccius nos monuit, circa annum dumtaxat millesimum cœpit Florentiæ usurpari. Tum additur annus Christi, & quidem per Cyfram 743: [& anno Regni sive Christi,] qui si notandus fuisset illo tempore (neque enim exempla habemus in Italia nisi pro seculo IX) non fuisset notatus in fine, sed principio, idque integre, aut saltem per numerales Latinas litteras; non autem per Arabicas Cyfras, quarum usus ante bella sacra minime notus erat Europæis; imo (si Kirchero credimus) anno solum DCCCC ad Arabes ex India transiit, postquam scilicet Mabometanorum imperium, quod armis creperat, etiam commerciis Indicis ditari cœpit, unde illas cyfras ipsi Arabes vocant Haruph el Hend, id est litteras Indicas.

[21] Christianæ Æræ notandæ & ab ea inchoandi instrumenti exemplum, hoc habe ex sæpe citati tomi 3 Vghelli col. 46 In nomine Domini nostri Jesu Christi, anno ab Incarnatione nongentesimo nonagesimo, mense Februario, [idque initio non fine diplomatum,] Indictione III feliciter. Et ideo Christo auctore ego Maria. Eaque forma ab Hetruscis Notariis observata perseverabat adhuc anno MCCLXXXVII, quando scripta sunt de B. Ambrosii Senensis miraculis instrumenta plurima, quæ dedimus XX die Martii. Nolim tamen negare. anno, sive Regis (ut seculo VIII moris erat) sive Christi (ut postea invaluit) sic in fronte notato, inveniri instrumenta, quibus idem annus etiam repetatur in fine: sed diversißima forma. Speciosi Episcopi diploma clauditur cum sola loci expressione: Actum Florentiæ feliciter: Ripolense autem, annis LXVI post illud conditum, insuper addit, XIV die mensis Julii Indictione & Regno exemplatis, id est, in principio notatis. In ceteris porro quanta diversitas hujus figmenti ab usu octavi seculi & multorum diu post sequentium seculorum! Subscribebat scilicet sua quisque manu, [in subsignatione testium] aut saltem pro se crucem formabat cetera scribente Notario; & primum quidem subsignabat is, qui fieri instrumentum rogarat, deinde testes, ac denique Notarius hoc modo

Ego Speciosus Episcopus, hanc offersionem a me factam manu subscripsi.
Ego Deitifidi Archipresb. rogatus a D. Episcopo, subscripsi.
Ego Utto, Archidiaconus, rogatus a Domno Specioso Episcopo, subscripsi.

ac denique post alios tres, simili modo signantes, postremus omnium ipse Notarius sic, [& Notarii,]

Ego Dardanus, scriptor hujus chartulæ, post testium roborationem, complevi & dedi

Atque ita per plura deinceps secula, pro eo quod nunc signare dicimus, complendi verbo usi inveniuntur Italici Notarii. Etc., quod in ficta attestatione bis notatur, a paucißimis seculis cœptum est usurpari.

[22] Tabellionatus signum, quod apposuisse se dicit Notarius (ut de Tabellionis & Tabellionatus nominibus, [idque sine signo Notariali,] usurpationis tunc pridem antiquatæ & nunc recentißimæ vocibus nihil dicam) an ea ætate in usu fuerit Notariali apud Italos vehementer dubito; vix tenuia ejus rei indicia apud Francos reperiens parte 1 num. 53 notata. Sub Imperatoribus Germanis ea res spectabilior ac distinctior fuit, uti ex speciminibus Ottoniani Henricianique diplomatis apparet; & hinc paulatim ad Italicos Imperiali auctoritate Notarios ejusmodi signorum fluxisse usum verosimiliter dici existimo: certus autem sum, neque tunc neque diu postea, istius sui signi expressam mentionem illos fecisse. Equidem ex Iulio Sansedonio Episcopo Grossetano, ad Vitam B. Ambrosii Senensis XX Martii, dedi sere triginta notarialia instrumenta, de ejusdem Beati miraculis ex ore testium juratorum, confecta a diversis Notariis: sed eorum pleraque finiuntur ✠ Ego N. sacramento prædicto interfui, & quæ superius continentur scripsi & publicavi rogatus: locum notarialis signi, quod Iulius Episcopus expressum repræsentat, nobis tenet ✠ crux pro eo substituta. Qui vero signum a se apponi expresse diceret verbis, idque faceret post suam subscriptionem, unicus fuit Bartholomæus Angelus de Bulseno, isque non tantum Notarius, sed & Judex ordinarius, qui majori cum pompa ait, scripsi & publicavi, signum meum prædictis proprium apponendo.

Signum prædicti Bar ✠ tolomæi Notarii & Judicis ordinarii.

Hic ergo est primus quem anno MCCLXXXVII stylo Senensi, alias LXXXVI, signi sui invenio meminisse: necdum tamen aut ipse aut alius seculo isti vicinus signum tabellionatus nominat; quod quando præcise dici cœperit, non vacat scrutari curiosius. Extremæ porro amentiæ fuit, pro eo tempore, quo Italiæ dominabantur Longobardi Reges, & de restituendo Occidentis Imperio nemo nec cogitabat quidem, [& sine Imperiali auctoritate.] Imperiali auctoritate Notarium fingere. Si attestationis numquam satis explodendæ figulus tantam adhibere voluisset ad scribendum cautelam, quantam attulit ad fingendum audaciam, curavisset invenire aliquod veteris temporis diploma ex multis quæ Florentiæ habebantur; & litterarum ductus ac locutionum formam imitans, insparsisset aliquot seculi barbarißimi solœcismos. Sed providit Deus ne faceret: quis enim tunc potuisset a talis figmenti defensione abducere Carmelitas, qui tam evidentem fabulæ totius novitatem vix etiam nunc intelligere aut possunt aut volunt, variis occasionibus moniti. Adeo enim his monitionibus nihil profeci; ut novißime prodiens quidam cum hoc insigni scuto aliisque similibus, præfari sit ausus, Carmelitanam historiam sic undique esse munitam, ut subsistere ipsa debeat, aut nulla. Alius minus benevole affectus reponeret, tam ruinosis totam fundamentis niti, ut fabulosa haberi debeat ipsa, aut nulla.

CAPUT III.
Expenditur Epitaphium Boppardiense.

[23] Est Boppardia oppidum modicum ad Rhenum, in eoque monasterium Carmelitarum, & in monasterii claustro sepulcralis lapis, [Lapis sepulcralis anni 1113,] anni MCXIII inscriptus numero: de quo priusquam dicere aggrediar aliquid, ipsam ejus delineationem spectandam exhibeo, qualem anno MDCLXX accepi beneficio R. P. Georgii Seltzer, tunc Prioris. Huic autem ex latere jungo lamellam similis Epitaphii, Yolandæ, Priorissæ Sanctimonialium Ordinis S Dominici in Valle S. Mariæ, geminis ab Luciliburgo leucis intra Arduennam, positi annis centum ac septuaginta post mortem ejus, quem lapis Boppardiensis exhibet. Hos autem lapides, quamvis ævi dißimilis, ideo conjungo, quod cum ex posteriori luberet nonnihil observare in ordine ad illustrationem prioris, etiam secundum istud antiquitatis monumentum gratum crederem lectori futurum; eoque magis quod ita propagaretur notitia Vitæ, ex vetusto Germanico Hermanni rythmo Latine redditæ, & cum commentariis valde eruditis Comitumque Viennensium in Arduenna (unde genus Principes Auriaci ducunt) genealogia editæ anno superiori, a sæpe laudato Alexandro Wilthemio, qui de Yolandæ sepulcro hæc notat: Visitur hodie tumba ejus, pedibus ferme duobus a pavimento educta. Lapidis planities effigiem Yolandæ refert, vitri segmentis apte cohærentibus, & encausto inferne pictis expressam habitu Sanctimonialis. Circumscriptum epitaphium litteris uncialibus in crusta vitrea, encausto, subjectaque auri tenuissima bractea, fulgente. Opus integrum vidi adolescens, nunc injuria temporum superiora a capite ad pectus diffracta sunt. Epitaphii verba, cum multis implicata contractionibus, difficulter legi poßint in lapide, sic explicatius posita habe. Hic jacet piæ memoriæ soror Yolandis, Priorissa hujus loci, illustris viri Henrici Comitis & Margaritæ Comitissæ Vian. filia: cujus hæc mater prædicta soror fuit Baldewini Imperatoris Constantinopolitani. Sub ea autem ordo sanctissime vixit, incrementum acceperunt religio & res Ordinis. Obiit Prioratus sui anno XXV, ætatis vero suæ circiter L, anno Domini MCCLXXXIII, XVI Kalendas Januarii. Singula videri possunt apud Wilthemium illustrata: ego ad Boppardiensem lapidem redeo, cujus occasione Mariævallensis iste locum invenit in præsenti opere.

[24] Lapidem Boppardiensem, inquit Lezana, in ambitu ad lævam ingressus ecclesiæ positum, e terra elevari & in altum erigi fecit Reverendissimus Pater Mag. Henricus Sylvius, [anno 1603 a Generali Sylvio erectus,] Prior Generalis, anno MDCIII locum visitans, ne tale monumentum antiquitatis, paulatim pedibus attritum, penitus periret. Idem deinde Reverendissimus Pater cum socio P. Mag. Dominico Provana, Provinciali Neapolitano, sedulus fuit per duos continuos in pervestigandis characteribus dicti lapidis sepulcralis, propter eorum vetustatem & verborum quorumdam abbreviaturas. Vtrumque factum bene, neque succensendum aut ipsis aut aliis, qui ejusmodi epitaphiorum legendorum nullum usum habentes; [descriptus,] sumpto unde minime oportebat legendi initio, duobus aut tribus verbis exceptis (quæ, ut ait apud Lezanam Zegerus Pauli, conjecturare nullus nostrum potuit) hunc excepere sensum.

Anno milleno cum bis deno nonageno,
Et terno pleno…
Floribus ornatum virtutum fac tibi gratum,
Rex pie, sic ratum facies ei famulatum.
Henricus dictus Prior hic, non crimine victus
Horrens conflictus fit dum mite necis ictus
Sereno Octobris fine
Talis memor esto ruinæ.

[25] Turbato versuum ordine naturali, mirum non est, [& paraphrastice explicatur,] si confusus etiam habeatur sensus, aut verius nullus: hoc mirum, totius Ordinis Generalem persuadere sibi potuisse, qualemcumque sic lecti epitaphii sensum fideliter exprimi sequenti paraphrasi, quæ nunc ibidem legitur ejus jussu supra tabulam ligneam muro affixa, rubroque ac nigro colore alternis versibus descripta.

Dum sol mille suo cursu compleverit annos
Virgineo a partu, centum simul & duo lustra
Et tres exactos, fatalis terminus instat,
Octobris, nigro vere signanda lapillo,
Ultima lux. Rapuit virtutum luce coruscum [tamquam positus esset priori Carmelitico]
Parca severa virum: rara virtute Priorem
Ordinis agnoscit sacri sententia, nomen
Qui sibi Carmeli divino munere poscit,
Atque urbs fausta colit sancte Boppardia. Saxum [& quidem ut Sancto:]
Ossa tenet. Jacet hic gelida tumulatus arena
Virtutum exemplar fulgens Henricus: at astra
Mens tenet & Superum felici sede locatur.

[26] Hæc Paraphrasis a recentioribus nonnullis sic producta, tamquam si esset ipsum anni MCXIII epitaphium, magnam nobis principio incußit solicitudinem. Quamvis enim nulla hic appareret epitaphiorum seculo XII usitatorum forma, nec dubitaremus, quin periti rerum judicaturi essent, ipsum hoc seculo primum esse compositum; apparebat tamen difficulter extorquendam imposturæ confeßio. [hic accuratius descriptus proponitur,] Verum ubi lapis ipse apparuit veris sui ævi versibus inscriptus, conversa est solicitudo illa in admirationem animorum, usque adeo occupatorum opinationibus suis, ut quidquid imaginando præconceperint, id clamare etiam lapides credant. Lege ergo primo ipsum lapidem, exordiendo a capite, sicut æquum est, & hunc sensum habe.

Floribus ornatum virtutum fac tibi gratum,
Rex pie, sic ratum facies ei famulatum.
Henricus, dictus Prior Hein, non crimine victus,
Horrens conflictus fit, dum mitem necis ictus,
Anno milleno cum vicenis nonageno
Et trino pleno, prostravit, corde sereno.
Octobris fine, talis memor esto ruinæ.

[27] Nunc si placet aliam horum versuum paraphrasim accipe, [& veriori explicatur paraphrasi,] haud paulo propriorem genuinæ. Rex pie, Christe Domine, fac ut appareat, gratum esse tibi virum hic sepultum, ut pote ornatum floribus virtutum: sic ei famulatum, quo tibi servivit, facies ratum & probatum manere. Quis autem hic? Utique Henricus, vulgo Prior Hein dictus: qui non aliquo suo crimine, sed civili tumultu innoxius occubuit. Fuit enim hortibilis conflictus hic Boppardiæ partium adversarum, quando, anno millesimo centesimo decimo tertio fere exacto, virum mitem & sereno nihilque conscio corde inter nos versantem, necis immeritæ crudelis ictus prostravit; idque in fine mensis Octobris: quo recurrente, etiam tu viator, talis in hac urbe ruinæ factæ memor esto, & pro defuncto precare. Commodiorem sensum si dederit alius, audiemus libenter, nec incunctanter probabimus; maxime circa initium versus tertii, in quo fatemur conjectura fuisse opus, eo quod obscuras nec paßim usitatas contractiones litterarum hēR9 & PR contineat; & extremæ ad angulum litteræ non compareant integræ. Quomodocumque tamen hæc legantur suppleanturque, fieri nulla ratione potest, ut vel Carmelitici Ordinis mentio huc inferatur, vel habeatur indicium cultus alicujus sacri, ibidem sepulto delati a Boppardiensibus quod utrumque præcipue intendit Reverendißimi Patris Generalis explicatio. Quid facturi fuerint Boppardienses, si pro Beato defunctum habuissent, conjectare licet ex Mariæ-vallensi Yolandæ epitaphio; supra cujus caput representatur anima. Sanctorum more diademata, subvectantibus & incensantibus Angelis: quo haud dubie expressum piæ filiæ voluerunt, quam certam de æterna matris beatitudine fiduciam concepissent: quemadmodum ab eadem conditam ædem suam sacram, itaque auctum monasterium ut ipsius posset fundatrix censeri, expresserunt per effigiem templi dexteræ manui impositi, uti monstrant reliquiæ & vestigia in lapide.

[28] Nunc si transeo a versibus circum oram lapidis Boppardiensis positis, atque oculos ad interioris sculpturæ lineamenta converto, [atque ostenditur nullam habere speciē carpitæ Carmelitanæ,] nihil minus video quam ex eremo Carmelitana monachum, qualem priori tomo, agentibus de S. Alberto, Carmeliticum Eliam nobis exhibuit vetus pictura Salmanticensis, barbato insigniter mento, quod eremitis veteribus maxime proprium; & in carpita seu cappa barrata, quam esse suæ Religionis signum, paulo ante inductam habitus mutationem, pronuntiavit generale Capitulum Lugduni. Ego quidem barras istas in veste Carmelitana antiquiores esse nego Alberto Patriarcha & seculo XV: ipsi tamen Carmelitæ, dum eas volunt vel jam inde ab Eliæ temporibus vel saltem a seculo æræ Christianæ septimo usque ad Honorii IV Pontificatum a sui Ordinis Religiosis usurpatas, coguntur aut easdem in hoc lapide invenire, aut fateri, gratis omnino ab illis credi Carmelitam fuisse qui absque barris hic exprimitur, quas ductis transversim lineamentis facilius erat quam rugas plicasve repræsentare. Vt ergo appareat evidentius differentia habitus in lapide expreßi, & a Carmelitis pro eo qui notatur anno MCXIII prætensi; Salmanticensem Eliam iterum hic colloco, eique ex latere conjungo ectypum cujusdam picturæ, in ecclesia Carmelitarum Lovanii visendæ: non quidem antiquioris hoc seculo, sed cui pingendæ præluxisse videtur antiquior aliæ, ipsique veritati conformior quam sint apud Antverpienses & Colonienses expressæ: cum & hic inveniantur veri nominis barræ, & vestis cernatur manicata, qualem fuisse monachorum Palestiniorum supremum habitum hodierno quoque usu confirmatur, licet chlamydem vocet epigraphe, quæ rectius toga diceretur vel penula. Illa autem Lovaniensis pictura exprimenda etiam hoc loco fuit, ne, ex dictis in Commentario de S. Alberto num. 131, omnium omnino Carmelitarum communis error fuisse credatur, ut, pro barratis cappis majorum suorum, imaginarentur sibi cappas perpendiculariter striatas. Quomodo porro Lovanienses isti potuerint persuaderi, Ordinem suum in Palæstina tempore Homar tyranni septem monasteriorum millia implevisse, viderint ipsi; haud difficulter agnituri impudentis hyperboles enormitatem, si velint considerare, quantum is numerus excedat collectionem omnium conventuum, quos nunc habet Ordo toto orbe diffusus.

[29] Interim ex visis dictisque apparet satis, nihil Carmeliticum videri in lapide Boppardiensi: quem tamen, ut præcipuum solidißimumque suæ in Europa antiquitatis fundamentum ostentant aliqui, majori præjudiciorum tuendorum zelo ducti, quam rerum veterum cognitione instructi Quoniam vero de istic sepulto facilius est pronuntiare non fuisse Carmelitam, quam distincte definire quis fuerit; optarem plura XI ac XII seculi monumenta sepulcralia in provinciis Rhenanis earumque vicinia superessent. Vix enim dubito quin Priorum seu Præpositorum secularium lineamenta omnia similem fere habitum repræsentarent. [& verosimiliter positus esse Priori seculari:] Siquidem paulo post exorti Canonici Præmonstratenses (quos credibile est in principio suo distinctos a secularibus fuisse solo colore) haud multum absimili forma tonsuræ atque vestitus usi sunt, quemadmodum colligere nobis licuit ex antiquis picturis, B. Hermannum Steinfeldensem, seculo XIII mortuum, repræsentantibus. Quod si penes Boppardiensem magistratum adhuc haberentur Actorum post annum millesimum conscriptorum Registra, possemus forsitan tum de hoc Henrico causaque cædis ejus, tum de eo quem ibi Carmelitæ nunc incolunt loco plura distinctioraque docere. Suspicari autem tantisper licebit, [quales vidētur Boppardiæ successisse Benedictinis;] Prioratum ibi primo Regularem Benedictinorum monachorum, deinde secularem fuisse Clericorum; quibus post Henrici cædem dilapsis, uti in talibus frequentißime contigit, denique successerint Carmelitæ, post quam hi Metis Trevirisque suos jam Conventus constitutos habebant. Horum siquidem mutuæ inter se communicationi opportuna omnino Boppardia erat, via utrimque fere media. Sic Dunckelspilense prædium, quod Herbipolitanis monachis a S. Burchardo fundatis, quoties ad Augustanam S. Vdalrici Abbatiam eundum erat, opportunum solebat præbere hospitium; conversum primo in Prioratum est, Herbipolensi Abbati subjectum; deinde post casus varios, in jus transiit Carmelitarum.

[30] [sicut in illoris locum postea venerunt Carmelitæ] Porro sicut monasterio illi principium suum debet Dunkelspilense oppidum haud ignobile; quomodo alia multa loca, circum Benedictini Ordinis claustra sedem figentibus eorumdem colonis atque ministris, in spectabilem crevere amplitudinem; ita forsitan & Boppardia, isti, quem dixi, Prioratui debet originem primam. Verum quam male idcirco dicerent Boppardienses Carmelitæ, suum istic institutum viguisse antequam oppidum esset, tam incongrue faciunt Dunkelspilenses, dum suam antiquitatem ab ejus quod incolunt domicilii vetustate metiuntur. Quod idem dictum intelligo de locis quæ Romæ, Senis, Venetiis habet Ordo; & si quæ sunt alia, quorum veteribus inquilinis factæ donationes, signata privilegia, contractus celebrati in publicis tabulis inveniuntur. Illa enim ut ad se pertinuisse jam tunc probarent Carmelitæ, deberet in ipsis instrumentis quæ allegantur inveniri expreßior eorum mentio; vel ut minimum ante omnia deberet constare ex certis atque irrefragabilibus testimoniis, aliqua ipsos revera habuisse monasteria in Occidente ante seculum XIII. Nunc quamdiu id non probant, imo contrarium suadent ipsorummet certiora documenta; licebit nobis, cum bona eorumdem gratia, novitias istas & hoc primum seculo allegari cœptas antiquitates reprobare. Quod si de singulis nominatim a me causam reddi velint, faciam, ut initio promisi, libens; nunc autem abstineo, ne non tam docere ipsos origines suas, quam insultare videar convictis, accumulando exempla nimiæ vel temeritatis vel credulitatis.

[31] Finio igitur & rursum affirmo Carmelitas ante annum MCCXXXVIII nulla in Occidente habuisse monasteria; [ignoti in Occidente cum suam historiam scriberet a Vitriaco sub an. 1220.] & irrefragabilem hujus meæ assertionis testem adduco Iacobum de Vitriaco, qui circa annum MCCXX, post scriptum primum de Historia Orientali librum, secundum de Historia Occidentali composuit, in eoque totam Religiosorum sui temporis institutorum, in Gallia Teutoniaque præsertim vigentium, varietatem descripturus, Cum, inquit, a priscis temporibus in partibus Occidentis duæ tantum fuissent Regularium diversitates, monachi scilicet nigri, S. Benedicti Regulam profitentes; & Canonici albi, secundum Regulam B. Augustini viventes; postquam peccatis exigentibus, primo modica negligentes paulatim cadere cœperunt, tandem ad tantam dissolutionem plures Regularium conventus devenerunt, quod viri timorati, & prudentes sub alio habitu & aliis institutis Domino militaturi, ab ipsis recesserunt. Tum sigillatim per capitula totidem progreditur ad describendos Cistercienses; Calatravenses, Valli-callienses, Cartusienses, Grandimontenses, Tironenses, Præmonstratenses, Arvasienses, San-Victorinos, Prædicatores, Minores, & alios quotquot noverat generum diversorum cœnobitas, absque ulla mentione eorum quos in Oriente viderat, & in primo historiæ libro laudaverat, ad exemplum & imitationem sancti viri & solitarii Eliæ Prophetæ in monte Carmelo… vitam solitariam agentes, in alvearibus modicarum cellularum, dulcedinem spiritualem mellificare: quorum Colonias, si quas tunc habuissent cismarinæ in Gallia ac Teutonia regiones, dubitari non potest quin earum quoque mentionem fecisset eo loco, ubi ex professo suscepit singulorum Ordinum enumerationem.

PARS TERTIA
De Martyrologio Brixiensi, aucto ex Catalogis ecclesiæ S. Afræ.

[Praefatio]

[Summa Bernardini Fayni benevolentia,] Bernardinus Faynus, Brixianæ ecclesiæ dignißimus Presbyter, & patriæ historiæ præsertim sacræ illustrandæ studiosißimus, a cujus erudito calamo urbs ista habet opuscula varia hanc materiam concernentia; & adhuc nisi mors intervenisset grandius volumen expectabat de Actis Vitisque Sanctorum Brixianorum Italica lingua, cui titulus fuisset Brixia sacra; ut primum ex trimestri hactenus a nobis vulgato æstimare potuit, quantam universali Ecclesiæ utilitatem & commodum allatura esset nostra hæc molitio, nihil potius sibi curandum statuit, quam ut nobis transcribenda transmittendaque curaret, quæ de patriæ Sanctis collecta habebat monumenta antiqua, quibus numquam uti poterimus absque debita animo tam benevolenti gratitudine. [nacti præcipua Ecclesiæ Brixien. monumenta,] Addidit etiam mittere Martyrologium Brixianum, jussu Marini Joannis Georgii Episcopi Brixiensus a se collectum editumque anno MDCLXV, cum Annotationibus, indicantibus fontes unde scaturiit, & varia ad ecclesiasticam historiam spectantia elucidantibus. Continet hoc Martyrologium eos Sanctos, qui modo in Ecclesia Brixiana notum habent Natalis superni diem, aut Inventi Translative Corporis anniversarium; post quorum alphabeticum indicem, alius secundus, similiter alphabeticis & priori copiosior, additur, Sanctorum nominatorum Brixianorum, ducentorum & amplius, quorum nomina ex tabulis ecclesiæ S. Afræ aliisque monumentis conquisita sunt; etsi diem certum nullum habeant.

[2] Harum tabularum fidem atque originem indagantibus nobis, [dolemus non posse admittere cetera] omnino præter opinionem & votum accidit, ut non modo nobis fierent multimodis suspectæ, sed etiam incertos facerent de judicio ferendo circa varios Sanctos in ipsomet Martyrologio notatos, ac nominatim circa SS. Angelinum & Orieldam conjuges, Paulinum & Gentilem eorum filios, XIX Aprilis adscriptos, [quæ insuper ex dictis Catologis suggeruntur.] tamquam sub Aureliano Comite, sub Hadriano Imperatore, coronam martyrii præcipitio assecutos. Atque utinam ipse adhuc viveret Faynus, cum eoque hanc causam & nostræ dubietatis rationes conferre liceret; sperarem fore ut ab ingenuo ejus animo elicerem approbationem eorum quæ hic dicturus sum. Nunc cum ipse nobis ereptus est, amicos ejus rogo, ne me patent memoriæ ipsius injuriam facere, quod acceptorum beneficiorum & gratitudinis debitæ præmissa profeßione, huc referam quæ alibi de dictis Sanctis fueram commentatus; ac deinde solius veritatis studio ductus proponam rationes, quæ istas S. Afræ tabulas convincunt esse fabulosas.

CAPUT I.
De SS. Angelino & Orielda, Paulino & Gentili inter primævos Martyres numeratis.

[3] [Dicuntur 19 Apr precipitati pro fide,] Martyrologium, quod dixi, Brixianum, ad XIII Kalendas Maji, hæc offert Legenda: Brixiæ Natalis sanctorum Martyrum conjugum Angelini & Orieldæ, cum Paulino & Gentile filiis, in ecclesia S. Aphræ: qui sub Aureliano Comite Christum confitentes, e sublimi loco præcipites dejecti, Martyres effecti sunt. Diem & genus mortis unde acceperit Faynus, hactenus quærendo assequi non potuimus: Tabulæ quas allegat, aliaque documenta quæ submisit, neutrum indicant; utrumque tamen bona fide nec sine auctoritate aliqua ab eo sic definite tradi lubet credere, ut transeam ad tempus, quo martyrium hoc dicitur accidisse.

[4] [sub aliquo Comite Aureliano juniore] Habemus S. Alexandri Papæ & Martyris Acta, antiquißima pariter & sincerißima, illustrata & prælo parata pro III Maji, ex quibus constat Aurelianum Comitem utriusque militiæ, a Seleucia Isauriæ, ad interfectionem omnium Christianorum Romam missum a Trajano Imperatore, sub eoque passum esse sanctum Pontificem cum Eventio & Theodulo. Et iste quidem Aurelianus, percussus divinitus, corpora eorum a Severina uxore sua Christiana sepeliri permisit, ipseque ea ab hoc officio regressa, mox expiravit, masticans linguam suam; nomen tamen ejus, tamquam Principis, Judicis, Præfecti, occurrit in variis Martyriis Sanctorum, sub Traiani successore Hadriano passorum; idque vel quia propter insignem ejus crudelitatem visum fuerit scriptoribus, isto nomine notare anonymos aliquos ipsius imitatores & successores; aut quia revera eodem nomine appellatus aliquis sub Hadriano Traiani successore sæviit.

[5] Ita in secundis Actis SS. Faustini & Iovitæ Brixianorum Martyrum, die XV Februarii ex MS. Neapolitano editis, [cujus fit mētio in Actis SS. Faustini & Iovitæ] nominatur Aurelianus Comes, ad dictos Martyres a Christo retrahendos missus, sed invasus a dæmone, ac rursus Sanctorum precibus liberatus: quod ei ad emendationem suffecisse nusquam legitur: scimus autem apud plures hujusmodi correptionibus castigatos magis valuisse Imperatorum gentilium respectum, quam evidentiam cognitæ veritatis: quare nihil mirandum fuerit, si hic etiam postea Roma Brixiam directus fuerit; ac proinde poterunt ei tribui plurium civium martyria, quorum in ista civitate est antiqua veneratio. Quamvis enim sub Decio multi, nonnulla etiam millia sub Domitiano neci data ferantur, quibus S. Latinus Episcopus, XXIV Martii commemoratus, moratus, [atque sepulti juxta corpus S. Afræ,] cœmeterium prope urbem dedicaverit: videntur tamen ad promiscuam cujusvis conditionis, sexus & ætatis lanienam differri non debere illi, quorum nomina in sepulcralibus aut aliis monumentis servata huc usque durarunt; & corpora, una cum corpore S. Afræ sub Hadriano passæ, peculiari Christianorum cura recondita fuerunt, atque intra S. Latini cœmeterium per ejus successorem Appollionium extructo oratorio illata, [cum quo an. 1580] eo loco ubi nunc extat insignis S. Aphræ Basilica. Fuerunt ea, dum prædicta Basilica anno MDLXXX renovaretur, die XIX Septembris in turris imo decenter deposita, uti ad VI Aprilis scribit Faynus, ex monumentis Scipionis de Covis civis Brixiani, tum viventis; addens, eamdem Translationem notatam inveniri in libro provisionum civitatis; & in tabella sacrarii D. Aphræ, sub ritu Officii duplicis celebrandam notari.

[6] Anno autem MDCIII, prædicta die VI Aprilis, tunc cum Dominica in Albis concurrente, [iterumque an. 1603 translati sunt,] eadem sacra corpora, in octo arcis optime composita, præsente Marino Georgio Episcopo (sedit hic ab anno MDXCV usque ad hujus præsentis seculi annum XXXII) cum Capitulo Cathedralis & utroque Clero, universisque ordinibus & sodalitiis, nec non & civitatis Rectoribus, cum publicis proceribus universoque populo; summa religione, summoque honore & apparatu per civitatem prius delata, atque per tres dies publicæ omnium devotioni & lætitiæ in nova ecclesia exposita, tandem cum miraculorum gloria per aras sacras distributa atque recondita fuere, in quibus quotidie digno cultu afficiuntur. Hæc ibi Faynus: ex cujus scriptis licet assequi non potuerim, [ad proprium sacellum,] quo fundamento Barignana familia quatuor prænotatos, una cum SS. Alexandro, Angelo, Dominico, Valerio, sibi ut proprios arroget; laudo tamen pietatem, quæ eis sacellum proprium in superiori ecclesia S. Aphræ egregio opere construxere, & capita bustis argenteis condidere. Testem istius munificentiæ habemus Faynum & verba sequentia, marmoreis sacelli postibus incisa, Sanctorum Christi Martyrum Angelini, [& capita argento inclusa,] Orieldæ, Dominici, Gentilis & Paulini, ex antiquissima Bargannorum familia, capita argento condita inspice & venerare. Incomparabilis thesauri monumentum, Julii Cæsaris Bargnani legati, Hippolytus & Camillus, illius ex Guelfino fratre nepotes, sacello extructo, dicato, dedicarunt MDCXXXIII. Consonat his inscriptio aræ, quæ talis est: Angelini & Orieldæ, patris & matris, Paulini & Gentilis, ex nobili & antiquissima Bargnanorum gente, aliorumque Sanctorum Martyrum ossa hic sepulta sunt.

[7] Et hæc quidem de præsenti cultu, certa satis; de Martyrio sub Aureliano, utcumque verosimilia fient, in eorum opinione, [Sed quia cum ipsis fuere multi alii translati,] qui ipsos primis Christianæ religionis seculis occisos tradunt. Sed, ut dicam quod res est, rei tam antiquæ affirmandæ desunt congruæ vetustatis argumenta. Imo si considerentur nomina eorum, quorum pariter anno MDLXXX in imo turris deposita sunt corpora, & anno MDCIII octo in ferculis circumlata (nam passos hos omnes esse eodem fere quo SS. Faustinus & Iovita tempore par credulitas tradit) de omnium vetustate cogemur æqualiter dubitare. Ecce autē ipsa nomina, a Fayno in ordinem redacta alphabeticum: Aphra, Angelus, Angelinus, Albertus, Aimerius, Angelinus alter, Alventus, Balthasar, Barnabonus, Bonfantus, Bonacursus, Bernardinus, Beniaminus, Camillus, Calocerus, Calocerus alter, Cæsarius, Cælestinus, Constantius, Corradus, Corradinus, Ducchus, Æmilianus, Eusebius, Eustachius, Francischinus, Felix Episcopus, Gentilis, Haymonus, Henricus, Jacobinus, Josaphatus, Julius, Latinus Episcopus, Maximus, Martialis, Orielda, Otho, Paulinus, Peregrinus, Robertus, Sapritius, Severinus, Sigismundus, Silvanus, Stephanus, Valerianus, Valentinus, Verzerius, Ugozzonus.

[8] Ex his quinquaginta nominibus solum viginti, Latina aut Græca, sunt ejus generis, ut ea Brixiensibus, æque ac ceteris Italis sub florente Romano imperio linguam, mores, leges ac jura Romana tenentibus, dicenda sint in usu fuisse: [qui nequeunt omnes credi esse iam antiqui,] Angelos, Dominicos, Cælestinos, quamvis ex Latinis Græcisve sontibus haustos; itemque ex Hebræis Chaldaicisve Balthasares, Josaphatos, Beniaminos, an nominare Italia cœperit ante datam Christianis sub Constantino pacem, controvertetur forsan non immerito. Omnino autem & fidenter asserimus, Alberti, Alventi, Aymerii, Corradi, Haymoni, Henrici, Othonis, Roberti ac Sigismundi nomina, ut sunt ab origine Teutonica omnia, sic ante Francorum Germanorumque in Italia dominatum inter cives Brixienses usitata non fuisse; & recentioris etiam fabricæ esse diminutiva ista, Bernardinus, Francischinus, Jacobinus, nec non augmentativa hæc duo Barnabonus atque Ugozzonnus, laiaque ex vulgari nunc Italis idiomate Bonacursius, Bonfantus, Ducchus, Verzerius.

[9] [dubium manet de tempore Martyrii.] Vt igitur concedamus Brixiensium vel traditionibus vel tabulariis, eos omnes quorum in S. Aphræ consignata sunt nomina, & corpora in specialibus arcis vel jam olim vel præcedenti primum seculo præposita, vere Sanctos fuisse a majoribus habitos; vix tamen videtur esse dubitandum, quin plerique eorum fuerint temporis longe posterioris. Accedit quod sicut isti quatuor in titulo nominati tribuuntur familiæ Barignanæ, ita & ceteri omnes similibus Brixianis familiis attributi inveniantur, [quod auget cognomen familiæ Barignanæ.] leganturque cognominati De Scaligeris, Mazzis, Brusatis, Massacaninis, Martinengis, Marinis, Altafoliis, Calinis, Duchis, Gratacosolis, Bornatis, Bonis, Blanzanis. Atqui satis constat ejusmodi civicarum familiarum cognomina, partim patronymica, partim a posseßione aut natali loco sumpta, post annum Christi millesimum cœpta esse usurpari; & pleraque ex hodierna Italica lingua, quæ primis seculis necdum nata erat, accepta intelliguntur. Proinde aut ridicula est vanitas, antiquos Martyres distribuentium per familias, ante non multa secula cœptas nominari; aut refutanda credulitas opinantium, eos quibus vere cognomina ista fuerint, heroicis primorum Christianorum temporibus claruisse.

[10] Legat qui volet præcitatum Fayni alphabeticum indicem, ibique inter alios videat, Aliprandum, Aloysium, [uti & similia cognomina in aliis,] Amadeum, Alphonsum, Arnoldum, Bertolinum, Bonhomum, Bontempum, Carolum, Federicum, Franciscum, Gerardum, Gotardinum, Guilielmum, Lanfrancum, Luchinum, Oliverium, Otthobonum, Ricciardum, Rubertum, Saitabenum, Santolinum, Toninum, Thebaldum Tenchettum, Venturinum, Viscardum, Zanolinum. Consideret etiam addita iisdem cognomina Corthesii, Milanæi, Rainerii, Bonnetti, Bannotti, Sacchetti, Medices, Borghini, Moreschi, Piccinelli, Confalonerii-Banierii, Prega, bosci, de Ducchis, de Petiis, de Aldigeriis, de Frascatis, de Rossis, de Allegris, de Pregnacchis &c. Legat, inquam & consideret hæc, quisquis est vera quam placita discendi amantior; [quos tutum non est omnes pro Sanctis admittere.] & futurum putamus ut nobiscum judicet, in censum Martyrum antiquorum traducta esse plurimorum nomina, qui neque Martyres, nec antiqui sint habendi; atque adeo Brixiensia hæc egere discreto examine, ne quæ ex Actis SS. Faustini, Iovitæ, & aliorum veterum atque indubitatorum Martyrum certa sunt, aliis minus certis aut probabiliter erroneis permisceantur.

CAPVT II.
Catalogus S. Afræ & Martyrium Brixianum Ms.

[11] Dvbius de veritate & auctoritate Catalogi, talia Sanctorum nomina & cognomina continentis, ob rationes superiori paragrapho deductas, recurrere volui ad notam Bernardini Fayni benevolentiam: eumque rogavi ut Catalogi toties a se laudati exemplum mitteret, videretque quid posset ad caussas circa eum dubitandi reponi. Caussas probasse suo silentio visus est, nostroque judicio rem commisisse, quando Catalogum misit, in solio expanso Italice expressum sub hoc titulo; Catalogus Sanctorum, quorum corpora aut reliquiæ inveniuntur in devotissima ecclesia S. Afræ, [quomodo in duplici ecclesia S. Afra,] olim dicta S. Faustini ad sanguinem, civitatis Brixiensis antiquissima, quam modo possident & administrant Canonici Regulares Lateranenses, anno MDLXXX destructa & intra decennium reædificata, ea perfectione & splendore, quem videre nunc est. Est autem ecclesia duplex; altera inferior, administrandis populo sacramentis deserviens; altera superior, divinis Officiis noctu diuque celebrandis accommodata.

[11] Superioris ecclesiæ altare majus continet integra corpora SS. Faustini & Jovitæ Fratrum, [per altariz distribuantur Sanctorum corpora:] & hujus civitatis Protectorum, quemadmodum publico instrumento constat: & corpus S. Faustini Episcopi. Altare ad latus Euangelii, quod modo fabricatur, erit nobilissimum reliquiarium, pluribus Sanctis Martyribus dedicatum, sub titulo S. Mariæ Magdalenæ; continebitque certissima lipsana Angelini, Alberti, Dominici, Angeli, Camilli, Roberti, Eusebii. Duo alia ex eodem latere dicantur, unum S. Afræ, cujus integrum corpus habet; alterum S. P. N. Augustino, & adservat corpus S. Felicis Episcopi. Altare ad cornu Epistolæ privilegiatum est, & S. Latino Episcopo, cujus etiam corpore ditatur, sacrum. Sub Altari Assumptionis habentur Reliquiæ SS. Constantii, Cæsarii, Corradi, Barnabonis, Aimeri, Baltassaris, Caloceri, Bonfantis. Intra altare S. Apollonii concluduntur. SS. Valerianus, Sapritius, Haymo, Bonacursus, Bernardinus, Jacobinus, cum carbonibus SS. Faustini & Jovitæ. Intra altare S. Elisabethæ, Josaphat, Cælestinus, Maximus, Angelinus, Orielda, Paulinus, Gentilis, Maximus, Beniaminus. Hæc superius. Inferiori in templo altare majus S. Caloceri est, ejusque & SS. Martialis ac Severini corpora continet. Ad cornu Euangelii depositum est corpus integrum Venerabilis Matris Angelæ, institutricis Virginum Ursulinarum: ibidemque etiam sunt carceres, in quibus detenti fuere martyres 3290 omnes die uno coronati. Ad alterum vero ejusdem chori latus B. V. Mariæ altare est, cum corporibus SS. Julii, Verzeri, Ugozonis, Corradi, Duchi, Peregrini, Sigismundi, Æmiliani, Silvani, Eustachii, Francischini, Ottonis, Alexandri, Aluenti, Henrici. Hæc scilicet sunt illa Corpora, quæ anno MDCIII octo in arcis circumlata & totidem inclusa altaribus supra diximus: post quam translationem oportet primo impressum catalogum credere, saltem cum ista quam nunc legimus designatione altarium: nam antea anno MDLXXXVIII etiam impressum esse aliquem post Vitam SS. Faustini & Iovitæ, sæpe indicat Faynus. Cetera idem Catalogus sic prosequitur.

[13] Porro in eadem inferiori ecclesia est etiam in illius medio altare, supra gloriosum puteum, tot centenos martyres continentem, interque eos etiam hos, quorum infra sequuntur nomina, una cum eorum nominibus, qui sunt per ecclesiam distributi. Et iterum tum iidem qui supra Martyres, tum alii aliquot, [deinde designat eorum nomina & familias;] universim ad quinquaginta (quos omnes fere ex Fayno & ordine Alphabetico supra protulimus) recensentur: hic autem ponuntur ordine familiarum, quarum cognominibus indigetantur: tum subjungitur: Sunt alii Sancti Martyres, quorum, quia advenæ fuerunt, ignota mansere nomina, sepultique jacent ante arcam S. Caloceri & sociorum. Alii vero, infra nominandi, ab infidelibus & idololatris Brixianis martyrizati sunt, & occisi in quodam conflictu, propterea quod intrepide confitebantur & propugnabant veram & sanctam Christi fidem; suntque similiter sepulti in oratorio ante arcam S. Caloceri, numero centum & octoginta quatuor. Hi sunt de quorum nominibus & cognominibus, uti hic & apud Faynum leguntur, [quemadmodum habintur in Martyrso Brix. Ms.] supra egimus: quosque idem Faynus, non contra gentiles idololatras primis illis seculis, sed contra Henricianos schismaticos seculo XI vult pugnasse, & pugnantes occubuisse. Quibus omissis, venio ad hujus Catalogi antiquam & authenticam, ut Brixiensibus videtur, probationem, seu potius fontem totius credulitatis de martyrio & familiis eorum, qui dicto catalogo continentur. Est autem MS. Italicum sub titulo Martyrii Brixianorum compositum, a jam dicto Fayno communicatum: de quo ut poßit judicare lector, bonam ejus partem hic Latinam damus.

[14] Ad laudem Dei omnipotentis, & matris suæ Virginis Mariæ, & Apostolorum SS. Petri Pauli & Barnabæ, Martyrumque gloriosorum Julii, a Verzeri, Donati b, Bonifacii, Faustini, Jovitæ, Caloceri, Marciani, Severini & Afræ. Incipit Martyrium & numerus Martyrum Brixianorum, ex parte per nomina c & cognomina expressorum; [seu historia Martyrum Brixiæ sub Hadriano passorum.] qui sunt martyrizati sub crudelissimo imperatore Adriano ejusque vicariis, videlicet Sapritio, Aureliano & Liberio d, dicti Imperatoris Camerario: quod Martyrium cœpit anno post incarnationem D. N. Jesu Christi CXVII, & duravit usque ad annum CXLI. Tempore enim S. Apollonii e de Oropellis, Nobilis Brixiani, & Episcopi Brixiæ, ibant Martyres ad carnificinam sicut oves ducuntur ad macellum, & propter amorem D. N. Jesu Christi patiebantur se occidi: ut merito nos Brixiani possimus gloriari oblatione tot Martyrum, [in quo dicuntur Martyres obiisse,] & eorum majori ex parte nobilium, & credo quod in tota Italia non inveniatur tam numerosum martyrium, quam sit civium Brixianorum, quorum caussa Christus vocare posset Brixiam, alteram Romam.]

[15] Excellentissimo Doctori & Equiti, Anciano Excellentissimi Consilii Magnificæ Communitatis Brixianæ, D. Pandulfo de Arigonis; & Excellenti Cancellario dictæ Magnificæ Communitatis D. Oysato Chizolæ; & Excellentissimo Comiti Æmiliano Scaligero, Advocato Ecclesiæ, pro d. Magn. Communitate; ad laudem Omnipotentis Dei incipio hunc librum, intitulatum Martyrium Brixianorum.

[16] [Oliva;] Corpus B. Olivæ f de Aldigeriis est prope altare S. Faustini sub terra. Beati Valerianus & Valentinus pueri de Brusatis, [Valerianus Valentinus & Sapritius;] & B. Sapricius de Gratacasulis, sunt prope altare majus; omnes tres involuti linteo g. B. Samaritana, h ancilla S. Afræ, est ad manum dexteram prope murum, intra portam. Corpora SS. Caloceri, Marciani, & Severini i, qui omnes sunt ex familia de Bornatis, translati sunt Albina & Dertona Brixiam per supranominatum B. Sapricium, conversum post mortem SS. Faustini & Jovitæ: suntque simul intra unam sepulturam sub terra. [Leonardus & Iustinianus,] B. Leonardus k de Griffis, Presbyter, est prope puteum Martyrum: & similiter B. Justinianus de Raineriis, Subdiaconus: alia quædam chronica dicit, esse in puteo. BB. Faustinus & Jovita secundi l de Pregnacchis, [Faustinus & Iovita secundi, Dignamerita,] sunt prope turrim. B. Dignamerita de Lavallo-longo, est in fundo altaris m, ubi asservatur Sanctissimum Sacramentum, cum duobus filiolis deorsum ex fenestra præcipitatis. BB. Benvenutus & Bernardinus de Mazzis, [Benvenutus, Bernardin, Iacobinus,] & B. Jacobinus de Oldofredis fuerunt martyrizati sub Adriano Imperatore, post mortem SS. Faustini & Jovitæ primorum; & fuerunt sepulti ante capellam oratorii subterranei simul, in medio transitu.

[17] BB. Calocerus & n Bonafantes fratres de Benachis, [Calocerus & Bonafantes,] quæ familia nunc dicitur Ugoniorum, jacent sub primo arcu prædicti transitus. B. Benjaminus o de Blanzanis, est juxta altare dicti oratorii. Presbyter Marinus, p & Stephanus Clericus, ejus nepos, de Marinis, fuerunt decapitati sub fornice S. Andreæ in ecclesia Cathedrali; [Beniaminus, Marinus & Stephanus,] ibidemque sepulti, postea autem inde translati & delati ad ecclesiam S. Faustini, collocatique sub terra ad manum dexteram retro ad murum, ex opposito oratorii, quod est sub sepulcro B. Caloceri de Bornatis. [Angelinus, Orielda, Gentilis Paulinus,] B. Angelinus de Barignanis, B. Orielda uxor ejus, Paulinus annorum octo, Gentilis annorum duodecim, filii eorumdem, q simul sepulti sunt sub terra, juxta altare oratorii. Maximus de Renachis, [Maximus,] nunc Ugoniis, jacet ad dexteram altaris in oratorio.

[18] B. Naymus r de Mazis, germanus SS. Faustini & Jovitæ primorum, [Naymus,] fuit decapitatus & postea combustus; sed ossa ejus comburi non potuere, mansereque instar vitri lucentia, & fuerunt una cum carbonibus & cineribus totius foci sepulta sub fornice illo majori cathedralis, quo loco nunc est altare SS. Savini & Cypriani, antea autem erat templum Dianæ, a Naymo subversæ… [Notandum est porro quod carbones ii qui SS. Faustino & Jovitæ injecti fuerant, eorumque sanguine & adipe consecrati, humati fuerint ad dexteram portæ, ubi est sepulta B. Samaritana de Sacchettis. Collegerat autem eos quidam Christianus de Gataldis, Silvanus Scaliger, dictus de Advocatis.

[19] [quatuor fratres de Trenzanis,] Conradus, Ducchus, Peregrinus, Ugozonus s Fratres, filii D. Joannis de Trenzanis, quæ familia modo appellatur de Ducchis; Felix item & Gedeon de Lavello-longo, fuerunt Martyrizati simul cum ter mille ducentis nonaginta, [Felix & Gideon, & alii 3290] tam viris quam feminis, ante portam SS Faustini & Jovitæ: & per dictam stratam currebat sanguis altitudine unius cubiti, a porta Motelfa usque ad Furcam canum. Dictus autem locus vocatur Furca canum, quia Fredericus quidam de Magiis, ascendens illuc per stratam Cremonensem, quousque sanguis fluxerat; & videns, quod canes sui d. sanguinem lamberent, comprehendi eos & suspendi ibidem fecit. t Ipse non potuit illac unquam in urbem ingredi, sed necesse habuit intrare per aliam portam. Fuerunt autem omnes isti Martyres combusti, & postea eorum ossa sepulta in puteo qui est in ecclesia S. Faustini, exceptis supra nominatis, quorum primi quinque positi sunt ad dexteram portæ, juxta corpus B. Samaritanæ. Corpora vero BB. Felicis & Gedeonis de Mazis sunt posita v ad dexteram altaris majoris: & B. Calimerius x fuit sepultus in Cathedrali; postea, cum titulus cathedræ ab ecclesia S. Andreæ ad S. Petri est translatus, depositus fuit S. Calimerius in ecclesia S. Floriani. [Faustinus & Sacettus,] Faustinus & Sacettus, fratres de Sarano, fuerunt martyrizati ante SS. Faustinum & Jovitam; eorumque corpora tumulata in oratorio, quod nunc appellatur S. Faustini de Sarano.

[20] Fuerunt etiam decapitati tres viri nobilissimi & equites, dicti Comes Girardus y de Constantia Alemanniæ, Comes Verzerus de Alta-folia, & Comes Sigismundus Scaliger de Advocatis, [Girardus Verzerius, Sigismundus Comites,] omnes tres Capitanei ecclesiæ, fueruntque sepulti per manus SS. Faustini & Jovitæ. [Notandum autem est, quod dictis Comitibus ad fidem conversis imposita fuerint alia nomina; B. Gerardo, Renati; B. Terzero, Julii, & B. Sigismundo, Bonifacii: sed omnes eos passim perrexerunt appellare primis propriisque nominibus] Comes Constantinus de Alta-folia, Cæsar Celsus de Martelongis ex Constantia Allemaniæ, Coradus de Bornatis, Barnabas & Aymerus de Mazis, Baltassar de Rena, omnes z nobiles Brixiani, [alii quatuor,] fuerunt simul decapitati cum SS. Faustino & Jovita. Fuerunt etiam tunc eodem supplicio affecti alii quinquaginta tres; [anonymi 53.] quorum, quia ex aliis regionibus venerant, ignorantur nomina; & fuerunt omnes sepulti sub terra, in ingressu oratorii ad primum fornicem. [Notandum est autem quod Comes Constantinus fuerit staturæ quasi giganteæ, reliqueritque post se uxorem D. Virginiam de Barignanis, cum duobus filiis & unica filia; ex quibus directe descendit familia quæ nunc dicitur Luzagha.

[21] [Æmilius,] B. Joannes Æmilius, Doctor & Eques conversus est ad fidem, quando, post decollationem B. Naymi de Mazis affinis sui, vidit ejus animam per manus Angelorum in cælum vehi… aa susceptoque baptismo & bonis distributis omnibus in pauperes, captus a Paganis & decollatus est, atque sepultus die X Augusti in ecclesia S. Faustini extra urbem, ad sinistram majoris altaris. Habuerat autem uxorem D. Julianam, sororem B. Naymi; ex qua non habuit liberos; habuit vero fratres Aloisium & Danielem, qui fugerunt in Allemaniam, nec nisi post mortem crudelis Imperatoris Bresciam sunt reversi. BB. autem Marinus & Stephanus de Marinis, qui B. Joannem baptizarant & sepelierant, capti mox etiam ipsi, & ad boum caudas raptati, ac denique ad XV Augusti diem sine cibo potuque relicti, decapitati tandem sunt, uti dictum est supra.

[22] Cum R. D. Paulus de Bononia, Canonicus Regularis Ord. S. Augustini, [fabula de nominibus Martyrum Papæ revelatis,] esset Præpositus ecclesiæ SS. Faustini & Jovitæ ad sanguinem, scripsit ei Pontifex epistolam ut ad se mitteret nomina omnium Martyrum, in d. ecclesia quiescentium: ipse autem non sciens quomodo posset ejus voluntati satisfacere, fusis in oratorio S. Faustini precibus, inspirari se sensit, ut pugillum arenæ ex d. oratorio sumptæ sudario includeret mitteretque Pontifici, qui ut sudarium in manu habens contrectavit, Hæc, inquit, arena mihi esse videtur: apertoque sudario invenit pro arena schedulas, Martyrum singulorum nominibus inscriptas, litteris sanguineis, quæ nomina in catalogum referri jussit Pontifex Urbanus bb (hoc enim ei nomen erat) accersitumque ad se jam dictum Præpositum in maximo deinceps honore habuit.

[23] Eustachius de Chizzolis, Otto & Alexander de Calinis, [alii 6 pretōsi Martyres,] Francischinus de Pescheris, Alventinus de Alventis de Colonia Alemaniæ, cc fuerunt martyrizati & decapitati simul propter fidem, sepultique sunt noctu propter metum Aureliani, prope B. Constantinum & socios, ad ingressum oratorii. B. Æmilianus Scaligerus de Advocatis prope altare majus. […dd] B. Archangela de Pregnachis, postquam SS. Faustinum & Jovitam collegit in arculam plumbeam, [item Archagela & Aquilina,] eamque deposuit in capella majori post altare, ad eremum abiit, indeque post septennium extracta ad Comitem Italicum, ee Idolum Dianæ deiecit, & Aquilinam Italici filiam a dæmonio liberatam, jam sub ictu gladii constituta, baptizari fecit a Carolo Confalonerio Presbytero: qui deinde & ipsam & Aquilinam simul capite plexam sepelivit, [Carolus & Hieronymus,] in ecclesia S. Perri in ulmo, juxta quam passæ fuerant: ipse autem Carolus, una cum pii laboris socio Hieronymo Buzetto, captus conjectusque infra turrim palatii, sepultus est eo loco, ubi nunc S. Benedicti ecclesia visitur. […] ff

[24] Hactenus de MS. illo, sub titulo Martyrii Brixiani; cujus uti duplex exordium est, ita duplex est auctor. Eorum alter a dedicatione exorsus, [Huic libello, forte circa annū 1500 scripto,] quando vixerit, certo scire poterunt Brixienses ex nominibus Anciani & Cancellarii, si publica sua chartularia evolvere curent: nobis satis est ex grandioribus titulis Excellentißimi & Excellentis, quibus auctor utitur, intelligere, eum non vixisse cum adhuc simplicioribus titulis etiam Duces & Comites utebantur; sed seculo XV jam ad finem vergente, aut etiam sequenti seculo inchoato; prius tamen quam anno MDXXIV ecclesia S. Afræ, jam pene deserta, traderetur Canonicis Congregationis Lateranensis. Istis porro in illam posseßionem introductis, priusquam de veteri templo destruendo novoque ædificando cogitaretur, vel idem iste scriptor, vel alius ejusdem genii, libellum hunc auxit in duplum; [post an, 1524 multa adjecta sunt:] addita nova præfatione, & interjectis annotionibus iis, quas uncis [inclusimus], ac demum plane omisimus, quia nihil continent nisi merißimas nugas, de origine, adventu, vel propagatione familiarum hic nominatarum. Tantum observa post narrationem de Archangela & Aquilina, & annotationes aliquas, hanc demum subjici: Inventores chronicæ (ex qua scilicet supradicta omnia & quæ deinceps sequentur accepta sunt) tres fuere, [quæ omnia accepta ex Chronica Italica vetustiori,] videlicet Bonifacius & Paulus de Borellis & Archangelus de Curno, cives Brixiani! quos Faynus sæpe in suo Martyrologio citat, tamquam auctores hujus libelli: quod ex hoc loco perperam intellecto accepit, & vanum esse apparebit ex præfatione tertia affixa huic eidem libello, post annum MDLXXXVIII aut etiam hoc seculo ineunte.

[25] Nunc antequam ad secundam MS. hujus partem, unde pars altera catalogi confirmari deberet, transeamus; volo & ego quædam circa jam relata annotare.

CAPUT III.
Annotationes ad primam partem Martyrii Brixiani.

a Quia primo loco, ante ipsos civitatis Protectores, Faustinum atque Iovitam, [Honor Luzagha familia in hoc MS. habitus.] hic locantur duo familiæ Luzagæ adscripti, & infra ipsum nomen Luzaghi exprimitur litteris capitalibus, quod alias nusquam; hinc colligimus auctorem hujus præfationis & ceterorum deinceps additamentorum, aut ipsummet ex ista fuisse familia, aut saltem scripsisse in gratiam alicujus ex illa. Idem deinde confirmatur ex eo, quod inter chartas Alexandri Luzaghi, cujus vitæ sancte in seculo actæ historia in manibus est, hoc MS. Faynus invenerit.

b Antiquos Martyres hic signari, quorum Donatus 7 Augusti, Bonifacius 14 Maji colitur, vel hinc persuadeor; quod in toto hoc libello nulla fiat mentio alicujus Donati, tamquam Martyris Brixiensis: cur autem hos externos duos Brixiensibus suis Patronis auctor præponat, caussam non divinamus.

c Sed ea nomina & cognomina, ætatis & formæ tam recentis sunt, ut cum ipsa affinguntur seculo 2, totam rem faciāt de impostura suspectam, licet cetera deessent argumenta.

d Horum omnium fit mentio in Actis SS. Faustini & Iovitæ, quæ elucidavimus ad 15 Februarii, paßi sunt autem anno Christi 120.

e Colitur 7 Iulii, ab eoque baptizati creduntur prædicti Martyres, ac tota pene civitas ad Christi fidem paulatim conversa: sed ei cognomen fuisse de Oropellis nemo mihi persuaserit.

f Egimus de ea 5 Martii: quem diem Faynus, ad 18 Aprilis ejus Natalem, scribit fuisse diem inventionis factæ anno 1518, ob quam caussam, & quia Corpus Salodium ad Capucinos translatum est, non debemus absque novo fundamento de ea dubitare; modo a cognomine eidem affingendo abstineatur.

g Et omnes tres, una cum aliis quatuor minus probandis, sunt modo sub altari S. Apollonii.

h In Vita S. Afræ danda 14 Maji, nulla hujus ancillæ mentio, & gratis esse confictam vel inde magis suademur, quod nulla uspiam mentio reliquiarum ejus.

i Et hi in ecclesia inferiori majus sibique proprie dicatum altare aliqua suarum reliquiarum parte consecrarunt: [Reliquiæ SS. Caloceri & Marciani.] reliquum S. Caloceri corpus adhuc Albingauni, quæ hic Albina dicitur, servari nobis videtur probabilius. S. Marcianus Episcop. Dertonensis & Martyr occultus delituit usque ad seculum 4, quando corpus ejus inventum est a S. Innocentio. Vtriusque ac S. Severini alicujus Reliquias quasdam, Brixiam aliquando allatas, & intra arcam communem venerabiliter conditas facile crederemus, nisi suspectus nobis esset hic nominatus Sapricius. Veremur enim ne accipiatur Iudex ille qui ambos affecit martyrio, de cujus conversione Brixiæ facta, si in silentio antiquorum Actorum, credere merito cuncteris, quomodo persuadeberis ipsum Dertonam & Albingaunum revertisse, ut scrutaretur corpora Martyrum a Christianis studiosius occultata?

k Huic Faynus diem 13 Iulii attribuit, nec dubitat quin sit sub Aureliano passus: sed quid ad nomen Leonardi? Teutonicum est.

l Quo fundamento distinguantur ab aliquibus duo paria homonymorum Martyrum, infra videbimus.

m Quomodo igitur corpus ibi repertum non est? In MS. Martyrol. Brixiensi absque ulla filiorum mentione sic habetur ad 17 Iulii: Brixiæ S. Dignemeritæ Mart. quæ sub Adriano Imp. cum multa pro Christi nomine sustinuisset, cum palma martyrii ad cælos emigravit. Cujus corpus Christiani suscipientes, sepelierunt prope sepulcrum SS. Faustini & Jovitæ.

n Hi duo cum aliis sex, æque difficulter probandis, nunc sunt sub altari Assumptionis.

o De hujus & S. Maximi inventione agit Martyrol. MS. ad 7 Ianuarii & addit; Horum corpora habentur in ecclesia S. Faustini ad sanguinem. Ea nunc cum aliis habentur sub altari S. Elisabethæ. De S. Maximo seorsim agitur in MS. Martyrologio 12 Iulii.

p Infra dicuntur paßi 15 Augusti, & sic referuntur a Fayno: sed tacente Martyrologio MS. & antiquis monumentis deficientibus, nihil de iis audemus credere.

q Nulla hic notitia mortis per præcipitium obitæ: unde ergo id accepit Faynus?

r Hujus sacri cineres, inquit Faymus, in ara S. Apollonii servantur: [Haymo an Frater SS. Faustini & Iovitæ] est ergo is qui in catalogo habetur sub nomine Francico Haymonis. Refertur autem ad 15 Februarii, quo die paßi sunt SS. Faustinus & Iovita, quorum hic fingitur fuisse frater: quod absque graviori testimonio non credemus; & ideo quæ hic de eo & miraculis in sepultura factis dicuntur, restrinximus.

s Hi, cum aliis æque incertis undecim, habentur sub altari B. Mariæ.

t Hanc insignem sabellam non est opus pluribus exagitare; ipsa sua se refutat absurditate. Tantumne silvarum circa Brixiam fuit, ut corporibus 3290 simul comburendis sufficerent? quantum autem puteum fuisse oportet, in quo poteurint tot cadaverum ossa condi?

v Quomodo nulla eorum in ecclesia majori notitia aut veneratio?

x Creditur hic esse Calimerius, a SS. Faustino & Iovita Romæ conversus, eorumque postulatione factus Episcopus Mediolan. [S. Calimerii Ep. M. inventio,] quod examinabimus 31 Iulii: hoc certum, quod anno 1458 die 28 Decembris in ecclesia S. Floriani inventum sit corpus, cum plumbea lamina, continente hæc verba: Corpus S. Calimerii, Episcopi & Martyris, quem sepelivit B. Apollonius Episcopus: qualis scriptura non potuit corpori apposita fuisse ab ipsomet B. Apollonio. Discernenda est igitur forma litterarum, plumbeæ isti laminæ inscriptarum, & ex iis judicandum de tempore elevati & recogniti corporis.

y Scilicet duobus seculis prius quam Constantiæ urbis nomen innotuisset: additur hic, quam transibimus, fabula alia de Angelis per tres dies ad eorum corpora visibiliter excubantibus, & claritate eodem tempore tanta, quæ toti Brixianæ civitati faciebat, ut nox videretur dies: interim sub horum trium nominibus habentur ossa in altari B. Mariæ.

z Hi quinque juxta Catologum, sub altari Assumptionis sunt: [fabulæ varia explosæ] sed in hoc nominantur Constantius & Cæsareus. De Corrado, Barnabone & Aimero certum est non esse nomina Italica 2 seculi.

aa Contraximus in pauca fabulam latius extensam: satis est lector si titulum Doctoris legas, & rideas videns eum seculo 2 applicari. Baptizasse Ioannem dicitur Marinus, de quo supra ad litt. p. Faynus ad 10 Augusti eum refert in fastos, sed solo hoc MS. nixus.

bb Vix dubito quin hic agatur de Vibano VI, qui, post restitutum Italiæ Pontificatum, primus Romæ sedit ab anno 1378: sed æque certum habeo fabulam esse quæ hic narratur. Talem enim sanctorum Martyrum Catalogum, ex nominibus tam miraculose cognitis, si scribi jußisset Pontifex: quomodo neque istius miraculi memoria alia, neque catalogi exemplar ullum extaret? Nam hunc quem proferunt Brixiensis non esse Martyrum antiquorum, quales esse finguntur, per se liquet.

cc [& interpolationes ridiculæ.] Sub horum quoque nominibus ossa aliqua condita sunt sub altari S. Mariæ.

dd Sequuntur tres insignes Notationes de filiis Constantini, post Aureliani mortem ad Bresciæ incolatum reversis, quorum alteri Luzaghi nomen fuerit, posterique idem nomen tenuerint; alter dictus sit Florinus: de Æmiliano, qui fuerit Comitis Petri Scaligeri filius, cognomento Advocati, quoniam esset ecclesiæ Advocatus: de familiis Advocatorum tota Italia sparsis, eo quod in omnibus civitatibus Ecclesia haberet suos Advocatos, qui cognomen posteris reliquere: &, ut infra notatur, non poterant esse nisi ex origine Comites, quasi Comitū ac Ducum tituli, jam tum fuissent hæreditarii.

ee Qui fieri hæc potuerunt, quando quidem Italicus Comes, prout in SS. Faustini & Iovitæ Actis legitur, [Aquilinæ & Archangelæ ficta Martyria.] in ipso eorum certamine devoratus fuit a feris contra Sanctos eductis? Neque hic neque in Actis S. Asræ hinc acceptis, ulla Archangelæ vel Aquilinæ fit mentio; neque Faynus, ad 3 Septembris fuse de his agens, aliunde quam ex hoc MS. habuit earum notitiam: neq; corpora earum uspiam reperta dicuntur. Ideo quæ hic de anachoresi, miraculis, ac martyrio Archangelæ, & Aquilinæ conversione multis dicuntur, contraximus in pauca.

ff

Subnotatur, quod ex fratribus Vgozonis, Conradi & Peregrini, Siorino & Pasino, [de antiquis Scaligeris fabula,] descenderint familiæ Sirogniorum & Pasinorum, Ducchorum & Coradellorum. 2 quod Comites Sigismundus & Æmilianus fuerint fratres inter se, cognati autem B. Silvani. 3 quod ex Christophoro de Marinis & Leonardo de Raineriis, Venetias migrantibus, descenderint duæ ibidem familiæ nobiles istorum nominum. 4 quod Mattheus & Laurentinus Scaligeri, fuerint cognati, tam Æmiliani & Silvani quam Comitis Sigismundi, cum iisque Roma Brixiam habitaturi migrarint, deducta origine familiæ a quodam Consule Romano, cui nomen fuerit Marcus Cato.

Taceo cetera æque ridicula figmenta, tantum considerandum lectori relinquo, [Civicarum familiarum hodierna cognomina] quam inepte seculo Christi secundo affingantur nomina & cognomina, ab usu istius temporis prorsus abhorrentia: quæ si accepta sunt ex Chronica trium Brixianorum, quemadmodum videtur indicari; profecto non est illa pluris facienda, quam Historia Belgica Marci van Vaernewyk, omnium anilium fabularum, ad Belgicarum urbium antiquitatem nobilitatemque coram imperito vulgo extollendam excogitarum, inutilis farrago. Habet urbs Brixiensis vera & minime fabulosa decora, quibus ad virtutiis & religionis cultum excitetur: familiis autem in ea nobilibus sufficere debet continuus per aliquot secula nominis sui splendor. Putidum quippe est, saltu inverecundo in ea se suumque nomen inferre secula, quibus nulla demonstrantur apud antiquos scriptores nominis talis vestigia. Quis enim credat de tam antiqua origine citra testem glorianti ei, [frustra ante annum 1000 quæruntur,] qui congruum nequit adferre documentum quo vel ad annum millesimum Christi attingat. Etenim eæ familiæ & sunt & merito habentur antiquißimæ, quæ suum nomen ad quatuor aut quinque secula sursum ducere ac probare possunt, ex publicis eorum de quibus agitur temporum documentis: sine quibus ascendere qui mititur, somniculosos genealogistas inveniat oportet, etiam ad Remum ac Romulum, ipsumque Adamum, qualemcumque familiam adulatoria fictione perducturos.

CAPUT IV.
Reliqua pars Martyrii Brixiani, æque ac prior fabulosa.

[26] Avctor Martyrii Brixiani fabulosam suam narrationem hoc modo prosequitur: [Fingitur conflictus Brixiæ inter fideles & paganos sub Adriano,] Infrascripti fuerunt decapitati & in partes secti, per quosdam Capitaneos Brixienses, qui paganorum religionem pro Adriano sectabantur: occisi autem sunt in prælio, pro tuenda Christiana fide inito, in quo Christiani, licet multis suorum desideratis, tandem victoriam obtinuere. Cæsorum nomina hæc sunt, Georgius de Calcinado, Nazarius de Confaloneriis, Fredighinus de Bornatis &c usque ad centum octoginta quatuor nominati in MS. quos nihil attinet enumerare, præter duos: Scilicet Ottobonum de Baiveriis, avum SS. Savini & Cypriani; [in quo Rector ecclesiæ SS. Petri & Marcellini,] & R. D. Guillelmum Pregnaccam, Rectorem ecclesiæ SS. Petri & Marcellini. Colluntur SS. Petrus & Marcellinus II Iunii, sub Diocletiano tyranno, annis circiter septuaginta post obitum Adriani, fidem profeßi: & tamen sub hoc finguntur ecclesiam habuisse Brixiæ, cui cum titulo Rectoris & Reverendi Domini Sacerdos præfuerit. Sed hoc scriptori huic familiare, [& avus SS. Savini ac Cypriani, aliique ad 184 occubuerint.] est, ut quas, re Christiana florente, Brixiana urbs ecclesias habuit, eas sibi fingat extitisse sub paganis; cum dicit quo loco, & ad quam partem altaris, fuerint martyres a sociis, in eadem persecutione paulo post cæsis, tumulati.

[27] Sanctorum Savini & Cypriani notitiam Petrus de Monte Brixiensis Episcopus, e Gallia (ubi pro fide quam predicarant paßi sunt, & credebantur Brixiæ in Italia nati) primus ad suos detulit, sub annum MCCCCXLV, eorumque festum ut civium coli voluit: exinde in Martyrologiū Brixiense Ms. & in hodiernum Romanum transiere: quamvis Capreolus in Brixiana Historia errorem subesse putet, quod Brixiæ tribuantur, quia ex Galliæ Lugdunensis parte, quæ nunc Bressia dicitur, ortum duxissent. Agemus de iis ad XI Iulii, disquiremusque an eorum paßio recte attribuatur temporibus Marciani Christianißimi Imperatoris, & anno CCCCLVIII, an vero pro nomine Maximiani irrepserit Marcianus, & sic ad initium IV seculi illa retrahi poßint, quando etiam vivebant Laodicius & Maximus Præsides ethnici, quorum sit mentio in eorumdem Actis, haud levi correctione egentibus. Hoc certum, quod Ottobonus de Baiveriis, si fuerit (ut hic fingitur) SS. Savini & Cypriani avus, non potuerit occubuisse in conflictu contra Henricianos; quod tamen de hisce centum octoginta duobus Faynus credit, ratus sic evadi contradictionē, quam important tot nomina & cognomina recentioris formæ, quale est ipsum otiam Ottoboni nomen. Sed prosequamur MS. nostrum exhibere, minime talem evasionem indulgens.

[28] Duces illorum, scilicet Christianorum contra Paganos sub Adriano pugnantium, [manēte penes Christianos cruenta victoria] fuerunt Manuel Confalonerius, Antonius-Franciscus Martilengus: Ugozzo Comes Pralbaini, Datarius Ecclesiæ; Faustinus Gataldus, & Taverius de Taveriis de Roccado. Ex quibus soli duo Manuel & Ugozzo occubere, sepultique sunt simul in oratorio S. Faustini sub terra, eodem loco ubi & sepulti fuerunt isti quinquaginta tres advenæ, una cum SS. Faustino & Jovita decapitati. […] Ex parte contraria multo plures cecidere, nam quidam Carolus de Lavel-longo dictus, & Matthæus & Laurentinus Scaligeri venerunt cum subsidio quadringentorum virorum, & fuderunt paganos, cæsis eorum ducibus Ugone Massacanino de Benacho, & Ferrarino Cajetano, cum aliis circiter quingentis. Ex eoque die cœperunt vim vi repellere Christiani, posita formidine paganorum, electusque est Capitaneus Mattheus Scaliger de Advocatis.

[291] [postquam reductus S. Apollonius in urbem sit.] Nota porro quod hic Mattheus, reduxerit in civitatem S. Apollonium Episcopum, qui gentilium metu ad latebras fugerat; cum quo redierunt alii cives quam plurimi; statimque templum quod dicitur S. Jacobi in silva, a S. Apollonio erectum est, multique Presbyteri ordinati, & magnum religio incrementum sumpsit. Consecrata est etiam ecclesia alia, & nominata S. Faustini ad Sanguinem.] Ad hanc tam absurdam notationem, Matthei Scaligeri & S. Apollonii tempora confundentem, non potuit se continere viri optimi Fayni patientia, quin adscriberet margini, apocrypham rem esse; utique certo presuasus, hunc conflictum non contra Paganos secundo seculo, [Merito hæc rejiciuntur a Fayno:] sed anno MXCII contra schismaticos Henricianos fuisse. Et merito quidem a primis Christianis, ferendis injuriis, patientiam Christianam; non repellendis, fortitudinem militarem exercere & probare solitis; rejicit Faunus tam alienam ab innocenti eorum simplicitate narrationem. Nam si vera fuisset, quantam præbuisset Imperatoribus ethnicis contra Christianos palam rebellantes insaniendi materiam! quantam adversariis nostræ religionis scriptoribus, insultandi calumniandique! quam valide obtundi poterant Sanctorum Patrum ora, nihil crebrius in suis apologiis quiritantium, quam vanos de Christianis metus spargi & immerito credi formidolosas Imperio coitiones eorum, qui majori numero Regios carceres captivi implebant, quam sua oratoria precabundi: quibus prima lex esset ferre magistratuum, etiam iniqua imperia: nulli malum pro malo reddere, pro persequentibus se orare, aliaque hujusmodi. Quid autem dicendum fuisset de S. Apollonio, tali occasione cæsos cum Martyribus tumulante? quid de Brixiensi tota ecclesia, eorum nomina in sacris fastis recensente ac venerante? Ergo non sub paganis hæc acciderunt: an autem sub Henricianis?

[30] Vereor ne absque solida auctoritate hæc a Fayno arripiatur evasio. Quis enim est ille conflictus, quem Historiæ Brixianæ scriptores omnes ante Faynum ignorarunt? aut quibus testimoniis nititur illius veritas? Occupata anno MXCI per proditionem Mantua, [sed nihilo majori cum fundamento traducuntur ad finem sec. II,] pleraque Lombardiæ oppida venerunt in potestatem Henrici, isto & sequenti anno. An & in his Brixia fuerit ignoratur. Aliqua hinc inde commissa tertamina, nihil est ambigendum: sed quod in iis Ecclesiæ partem sustinuerint Brixiani, aut omnes aut aliqui, nullo docemur argumento. Si ex Episcopis, qui eo tempore præfuere, facere conjecturam de civibus liceat; judicare poterimus, nihilo saniorem suis pastoribus gregem fuisse. Audi in Italia sacra Ferdinandum Vghellum: Joannes (quem Faynus in suo Cælo Brixiano scribit anno MLXXXVII creatum Episcopum) sibi creditam dilapidavit Ecclesiam, [quando ipse Episcopus erat schismaticus,] teloque Christianæ religionis ictus occubuit. Ombertus, agnomine Baltricus, ab Henrico Rege hujus Episcopatus investituram accepit; Episcopatu mulctatus est anno MXC. De quo Landulphus de S. Paulo cap. I. Plura corpora reperit atque decentiori loco collocavit, ut prodit ejus sepulturæ affixum epitaphium a Rubeo relatum. ✠ Hic jacet Ombertus, bonus Pastor Brixianus: qui multa corpora Sanctorum, post cruentum conflictum, consecravit. Anno MXCIII. Ecce ut schismatis causa depositum Episcopum, contemptaque Romana Sede in gradu persistentem, bonum Pastorem vocant auctores Epitaphii.

[31] Quis porro ex isto epitaphio extundat, quod vel conflictus ille inter Brixianos fuerit, sub ipsis urbis mœniis? vel quod Brixiani pro Papa contra Henricianos pugnarint, potius quam contra Papam pro Henrico? vel quod corpora ab Omberto consecrata, id est (ut recte intepretatur Landulphus) decentiori loco collocata, non fuerint corpora Sanctorum antiquorum, qui suo vel sanguine vel exemplo Brixiam sanctificarunt; potius quam recens occisorum in pugna aliqua militum: quos, utcumque contra fidei hostes pugna sit, pro Martyribus habendos atque colendos constanter negavit Romana ecclesia, quamvis ad hoc decernendum imperiosius aliquando a seculi potestatibus solicitata? [a quo finguntur canonizati qui pugnando ceciderant.] Hæc expendenda prius Fayno erant, quam ita asseveranter scriberet, quod anno post conflictum secuto, Ombertus Brixiæ Episcopus, ex consensu Urbani II & consultu Synodi Diœcesanæ, eos, quorum in catalogo habentur nomina, multosque alios eodem prælio cæsos, quorum nomina ignorantur, canonizavit & Martyres declaravit, secundum usum istorum temporum. Nos abundantis nimium pietatis & religionis excessum libenter condonamus virorum optimo & amicißimo, deque ipsius ingenita animi rectitudine nobis pollicemur, quod facilitate qua Martyrium hoc Brixianum, tamquam patriæ suæ & tot nobilium familiarum honori favens, amplexus est; nunc esset ipsum repudiaturus, si viveret; suumque repurgaret Martyrologium, Catalogis S. Afræ inscriptos seeernendo ab aliis; ne officiant honori eorum, quorum martyrium vel sanctitas ex SS. Faustini & Iovitæ Actis, & immemorabilis temporis cultu probari potest. Sed quæ reliqua hujus MS. sunt, & tandem aliquid verioris historiæ videntur continere, audiamus.

[32] Ecclesia ista, scilicet SS. Faustini & Iovitæ ad sanguinem, [Ecclesia S. Afræ Canonicis Regul. Mortariensibus data,] data fuit Abbati S. Petri Papiensis in Cæloaureo, cui nomen Benedictus de Mediolano. Hic successu temporis ibidem instituit congregationem sui Ordinis Canonicorum Regularium S. Augustini, ibidemque exstrui curavit monasterium, in cujus fundamenta ipse & D. Mattheus Scaliger primum lapidem posuere: instituitque, ut ejusdem loci Rector, Præpositus S. Faustini ad sanguinem vocaretur… Facta hæc fuerint post annum MCCXXI, quo dictum Papiense monasterium (quod Luitprandus Longobardorum Rex sacro S. Augustini corpore nobilitaverat) deficientibus Monachis Benedictinis, traditum est Canonicis Regularibus Mortariensibus, uti fuse describit Pennottus lib. I cap. 62. Sed rursum exerrat observandorum temporum ignarißimus auctor MS. præcitati, [(qui male creduntur Papiæ a R. Luitpando constituti)] quando jam inde a temporibus Luitprandi conventum Papiensem dicit fuisse caput Canonicorum Regularium S. Augustini (qui nondum sub ea appellatione ulli erant) eorumque tunc Abbatem, qui corpus sancti Doctoris ex arca cum qua fuerat advectum extulit, fuisse Beatum Basilium de Florentia Ordinis S. Augustini Regularis observantiæ. Deinde prosequitur quomodo Naymus quidam Bavariæ Dux, post mortem Caroli Magni, de Francia in Allemanniam proficiscens, transierit Brixia; motusque miraculo, in translatione SS. Faustini & Iovitæ facto, ibidem Brixiæ substiterit; ac tandem, post multa ecclesiæ S. Faustini ad sanguinem largiter donata, ibidem obierit anno DCCCXXXV die XXX Aprilis, corpus autem quinquaginta post annos relatum sit in Allemaniam.

[33] Quando deinde, inquit MS. Brixia vindicata fuit a jugo Dominorum Veronensium de la Scala (quod anno MCCCXXXVII accidisse notavit Faynus) D. Vivianus de Bavaris multa insignia opera fecit… [multis dotatur possessionibus:] in favorem ecclesiæ, dictoque Duce & Papiensi Comite intervenientibus, ecclesia SS. Faustini & Jovitæ, quæ in commendam deciderat, reddita fuit præfatis Canonicis: sed ab iisdem rursus propter injurias bellorum deserta est. Addit porro: In media navi ecclesiæ sunt corpora undecim Beatorum & quatuor loca occupant, ultra modo nominatos, in quorum censum etiam non veniunt illi, qui sunt in capella majori, & magna ex parte sua singuli habent nomina. Numerus autem omnium Martyrum, [temere definitur numerus Martyris in ea sepultorum:] quorum corporatam in puteo quam in variis ecclesiæ aut conventus locis sepulta sunt, universus adscendit ad novies mille nongentos sexaginta tres. Hoc scilicet sic determinate oportebit credere homini, post duodecim secula præsumenti definire eorum numerum; quem subductum fuisse a Christianis, inter persecutiones trepide sepelientibus pro fide cæsos; & absque litterarum monumentis, ad tanto post secuti temporis notitiam pervenisse, nemo mihi persuaserit. Sed reliqua videamus.

[34] In capella majori, ex opposito portæ descenditur in carceres, [tandem anno 1524 obtingit Canonicis Reg. Lateranensibus.] quos sua patientia & præsentia Brixiani Martyres consecrarunt: in eademque capella sepulta sunt instrumenta passionis SS. Faustini & Jovitæ: ibidemque est loculus S. Afræ, multæque res aliæ omni reverentia dignissimæ. [Notandū est deniq;, quod ecclesia S. Faustini ad sanguinem redierit tandē ad R. D. Ludovitum Castioli de Salo, Honorandum Præpositum & Canonicum Regularem Ordinis S. Augustini, in illam possessionē introductum per Reverendissimum Dominum D. Thomam Capreolum, Canonicum ecclesiæ Cathedralis & nobilem Brixianum, die XIV Martyrii, anno MDXXIV, tempore Papæ Clementis VII, mediante hujus decreto, & consentiente Illustrissimo Senatu Veneto, atque Reverendissimo Episcopo Brixiensi D. Paulo Zano, sub Ducatu Serenissimi Andreæ Gritti Venetiarum Ducis septimi. Atque ita, post ridiculam unam de equi ænei pede reperto notationem, quam omittimus, finitur totus hic libellus: cujus interpolatorem apparet scripsisse cum jam Canonici Regulares Lateranenses in monasterio Papiensi, Mortariensibus succeßissent, quod anno MDX factum scribit Pennottus: nam inde deducti iidem Lateranenses Brixiam, poßident hanc, quæ nunc S. Afræ dicitur, ecclesiam.

CAPUT V.
Examinatur postrema Martyrii Brixiani defensio, eidem in MS. ecgrapho recentius præfixa.

[35] [Traditio de multis Martyribus in S. Afræ sepultis,] Restat Prologus, omnium novißime libello prædicto præpositus circa præsentis seculi initium: qui cum totus eo dirigi videatur, ut Martyrio isti Brixiano, sic nominatim singulos recensenti, fidem adstruat; debuit in finem reservari: quatenus expensis singulis, appareat nos prudenter fecisse, quod in usu Brixiani Martyrologii, non satis solide fundati, circumspectius agendum nobis proposuerimus. Est autem hujusmodi: Antiqua & constans traditio, a patribus in filios, & a filiis in nepotes derivata est, quod olim, dum Christi staret vetus ecclesia, Reliquiæ istæ (quæ nempe sub Altaribus in ecclesia S. Afræ, vel jam tum, cum scriberet auctor prologi, conditæ servabantur; vel eo transferendæ post absolutam novi templi fabricam, adhuc detinebantur sub turri) quod, inquam, Reliquiæ istæ, tamquam Sanctorum, maxima cum religione veneratæ fuerunt a patribus nostris & avis & proavis. Nec levi fundamento nitebatur hæc traditio: constabat siquidem apud omnes, locum hunc Sanctorum Faustini & Jovitæ ad sanguinem, a temporibus usque primitivæ Ecclesiæ, non modo cædibus & martyriis, verum etiam corporibus plurimorum Sanctorum, qui ibi fuerunt tumulati, esse insignem. Ita ille.

[36] Ego traditionem ejusmodi existimo non egere multa probatione, [non favet eorumdem nomenclatura, a nobis refutatæ:] nisi quatenus dubitatur, an antiqua & fundata traditio sit, quod istæ Reliquiæ sint eorum, sub quorum nominibus & cognominibus nunc censentur: aut si eorum quædam sint an satis prudenter fuerint promiscuæ omnes æstimatæ Reliquiæ Sanctorum, qui primitivam ecclesiam Brixianam suo sanguine fundaverunt; aut etiam eorum qui seculis diu post secutis, propter virtutum eximiarum famam, apud Brixienses, etiam sine sanguine, venerationem publicam meruerunt. Audiamus tamen probationes; quibus quam bene generalis fulcitur assertio, de multis Martyribus istic tumulatis; tam ineptæ omnes sunt, ad statuendum id, quod in nostra quæstione versatur.

[37] [minus eam probant edita de Nicolao & Hieronymo Pedroccis, velut de antiquis Sanctu] Hoc testantur, inquit cœptum discursum continuans auctor Prologi, non solum chronica, per D. Paulum & Bonifacium de Borellis & Angelum de Curno cives Brixiæ compilata (unde scilicet desumpta tota subsequentium Martyrum designatio) quæ apud multos in hac urbe reperitur (nunc autem sic evanuit ut diligentißimus Faynus, ipsam ubique perquirens & nusquam inveniens, tandem sibi persuaserit hoc Martyrium Brixianum, quod nullam Chronicæ formam habet, ipsam esse Trium-virorum prædictorum Chronicam) sed etiam Fabius Brusatus, civis Brixiæ, in vita SS. Nicolai & Hieronymi, ex nobilissima Pedrocca familia progenitorum, quam is anno MCCCCXVI conscripsit. Eam Vitam, I Iulii dandam sperans, ad nos misit Faynus, ex impresso anni MDXCI: sed quia iisdem omnibus laborat vitiis quibus Martyrium Brixianum, non potest eidem conciliare fidem, nec locum in opere nostro meretur. Equidem existimo Pedrocchæ familiæ, in chronica præteritæ absque ullius nobilis martyrii honore, datum esse ab aliquo ex inventoribus Chronicæ, ut de his duobus comminisceretur, quæ numquam veteres Brixienses audiverant, tamquam in eadem Adriani persecutione Martyrium paßis: quæ deinde Fabius elegantiori stylo Latine studuerit adornare.

[38] [hæc enim pari fabulositate conficta sunt,] Pedrocca familia suum istud agnomen procul dubio sumpsit ab aliqua sua in agro Brixiano posseßione, sic dicta, quod esset ad pedem roccæ alicujus, id est, rupis, sita. Sicut autem nomen Longobardicum ac minime antiquum est, ita ejusdem ævi ac soli reputanda est familia, quæ sic nuncupatur: Interim dictæ Vitæ auctor, stirpem ex nobilißima inter Romanas gente deductam fingit, & primum ex ea Christianum Ægidium Pedroccam, a S. Apollonio baptizatum, gentis Porciæ affinitate decorat, data ei uxore Porcia, ex quibus Erastus, in baptismo Nicolaus dictus, uxorem habuerit Iulianam, cui antea fuerit Eleonoræ nomen; qui una cum suo patrueli Hieronymo, ante baptismum Attilio, ad Præsidem vices Imperatoris in Cisalpina Venetiaq; gerentem (tanto scilicet prius quam Venetiæ nomē audiri cœpisset) semel, iterum, tertioque delati Christianam fidem proseminare, tandem anno Christi CXXXIII, Pontificatus Telesphori II, Ælii Adriani XIV, post varios cruciatus agonē consummarint. Inivit Pontificatum Telesphorus anno CXXVII ex nostro calculo, super antiquos Pontificum catalogos fundato; alii ad annum CXL aut CXLII initia ejus differunt: in Hadriano fere consentiunt omnes, anno CXVII cœpisse regnare. Interim nihil horum concordat cum anno Martyrii signato. Sed ejusmodi errores facile ignoscentur & homini & seculo, rerum chronologicarum imperito: magis dolemus, hac fictione inductos fuisse Episcopos Brixienses, ut festum Nicolai & Hieronymi, tamquam Sanctorum, Officio ritus Duplicis agendum decernerent; de quibus an in rerum natura unquam faerint, nullo antiquiori testimonio credimus fuisse probatum.

[39] Verum hæc dicta sunto pro tempore, quo Iulius mensis elaborandus veniet: ipsa Vita qualiscumque demum sit, Martyrum Brixianorum virtutem non nisi in genere tangit. Idem dici potest de ceteris, quos auctor Prologi tertii his verbis indicat: Hoc etiam aperte fatetur Elias Capreolus, historicus Brixiæ insignis, libro 2: sed non fatetur aliud, quam constantes fuisse in fide Christianos Brixienses, & multos eorum martyrio coronatos. Idem etiam habet & Malacsius (quem non vidimus) & Historia quædam manuscripta SS. Faustini & Jovitæ, magnam præferens vetustatem, quæ in monasterio nostro asservatur. Ea historia est conscripta Italica lingua, [qua legenda SS. Faustini & Iovitæ fecundorum de Pregnacchis,] & eadem prorsus transcripta manu qua Martyrium Brixianum, simul cum ipso transiit in potestatem Alexandri Luzzaghi, per Bernardinum Faynum ad nos missa; incipit autem hoc modo: Beati Faustinus & Jovita secundi, filii Adionis de Pregnacchis & Theopistæ, nobiles Brixiani & dignissimi equites, eo quod Christiani erant, capti sunt a Quinto Centurione Trajani Imperatoris anno Domini CXVII. Vides opinor stylum ubique recentem, quod tamen monitum te lector opportuit, ne forte ex antiquiori Legenda Latina, in vulgarem linguam traducta hæc credas. Interim tota narratio (quæ ejusdem farinæ est cum historia Nicolai & Hieronymi Pedroccharum) post narratum Iosaphati cujusdam de Chizzolis, ante id ignoti, æque suspectum martyrium, & sepulturam XVIII Martii anni CXXXV curatam, sic concluditur. Ego Guerinus Ceretus vidi & audivi omnia suprascripta: & in eorum fidem singula descripsi manu propria. Teneo, te, cerritum caput, quisquis es. Tune cum isto sermone quo uteris, vix modice differenti ab hodierno Brixiano; cum ista annorum Christi supputatione, quatuor primus seculis ignota; cum isto Guerini Longobardico nomine, speravisti te alteri quam tuo indoctißimo seculo persuasurum, rebus a te confictis interfuisse præsentem sub Hadriano Imperatore? Scio quid egeris & quare: sed altius repetenda est caussa, a nobis, dum Februarium conderemus, ignorata.

[40] Amphrigius Brixiensis Episcopus, excitata in honorem S. Faustini ecclesia in suburbiis civitatis, [composita ad sopiendam controversiam,] ubi olim ædicula steterat S. Mariæ ad nemus dicta, illuc, sub initium IX seculi, solenni pompa, die XIII Maji, transtulit ab ecclesia SS. Faustini & Iovitæ ad sanguinem eorumdem Sanctorum corpora. Amphrigio Petrus, Perro Rampertus succeßit, qui anno DCCCXLII, IX Maji ad novam forte aram dictas Reliquias transtulit; & Leutgarum Abbatem atque Hildemarum monachum, sanctimoniæ laude doctrinaque præstantes evocavit ex Gallia; conditoque eisdem monasterio, attribuit ecclesiam novam S. Faustini, Majoris ab amplitudine dictam. Sub his quantum novus locus celebritate & opibus crevit, [super inventis in S. Faustini ad sanguinem corporibus,] tantum in priori, S. Faustini ad sanguinem dicto, minuta est frequentia civium Brixiensium; cum nemo de veritate dictæ translationis dubitaret. Tandem tamen anno MCLXXXVII, a Fratribus, id est, Clericis, & vicinis alterius ecclesiæ rogatus Ioannes Episcopus, ipsa Sanctorum corpora (quæ illi adhuc penes se esse dicebant) in aptiorem locum collocare, marmoream arcam aperuit, in qua duo corpora magnifice collocata invenit: erant enim pluribus sericis palliis cooperta… ipsa vero corpora decollata fuisse videbantur, sed caput unius nullo modo reperiebatur, sanguis vero plurimis in locis sepulturæ adhuc rutilabat. Erat etiam cum ipsis corporibus gubernata sanguinis ac terræ mixtura, insimul quasi panis coagulata in multis frustis, palliis involuta, prout in effusione sanguinis eorum fuit collecta. Collectis autem jam dictis duobus corporibus, ab eodem Episcopo, in duobus palliis, nullam scripturam juvenit in ipsa arca, quæ eorum nomina declararet, sed ipsa rei qualitas eos Martyres fuisse monstravit: invenerunt tamen tabulam marmoream sub capite ipsius arcæ, quæ talem litteram continebat, FAVSTINO ET IOVITÆ CHR. MARTIR. VICTOR MAVRVS EX VOTO POSVIT MENSAM CIVIBVS SVIS …

His ita peractis alio die, … cum jam venturus esset Episcopus, [inter Can. Regulares & Benedictinos,] ut altare majus restauraret, in eoque dicta duo corpora, cum aliis duobus in altari destructo inventis, reconderet; cucurrit Abbas S. Faustini cum magna multitudine, multas minas Episcopo inferens; & ne ad locum propositum se repræsentaret prohibendo, exinde ad Apostolicam audientiam proclamavit. Episcopus timens tunc, exinde amplius non processit: sed tamen prima die Septembris venit, & illos duos Martyres in arca reposuit; & in ipsa arca posuit cassiam, in qua erant illa alia duo Sanctorum corpora: quæ quidem quatuor Sanctorum corpora, una cum tabula supradicta, in arca sunt clausa. Tunc vero idem Episcopus dixit, quia nolebat scandalum provocare: & ideo neque dicebat illos esse Faustinum & Jovitam Martyres, vel quod non essent. Hæc breviter ex antiqua relatione, alias integre danda.

[41] Ast Abbas S. Iustini, Ioannes item dictus, non jußit suam quoque aperiri arcam, ut de qualitate ac quantitate Reliquiarum in ea collocatarum cognosceret; [nixos Pontificiis bullis,] & usque ad annum MCCCLV succedentium Abbatum nullus, renovata sæpius controversia, id facere curavit: sed vulgari traditione variisque Principum ac Pontificum litteris, de sua ecclesia tamquam dictos Sanctos continente, mentionem facientibus, satis se instructum ratus ille, ad Vrbanum III, Veronæ tunc agentem recurrens, Episcopo caussam deserente, haud difficulter impetravit, ut per Bullam datam XII Kal. Octobris, juberet Papa, dicta duo corpora in loco, in quo primo fuerant, sine dilatione recondi; districtius Episcopo inhibens, ne eis ullam reverentiam Sanctis debitam exhiberet, nec ab aliis exhiberi permitteret; sed ea dimitteret justo judicio Dei, qui potens est eorum quos diligit memoriam suscitare; & SS. Faustini ac Jovitæ corpora, sicut consuetum eatenus erat, venerarentur in ecclesia S. Faustini majoris. Huic judicio inhærens Clemens Papa III, ipsum confirmavit Bulla data Senis VII Kalend. Februarii Indict. VI, id est anno Christi MCLXXXVIII; & Petrus Cardinalis S. Cæciliæ, Sedis Apostolicæ Legatus, anno MCXCI, XV Kalendas Augusti, decretum Mediolani condidit, de dicta Translatione festo annuo recolenda ad diem IX Maji.

[42] Post hæc, cum circa annum MCCXX Brixiam venisset S. Dominicus, & novi Ordinis excipiendi desiderium in animo Alberti tunc Episcopi reliquisset, [& antiqua certaque possessiione,] videntur FF. Prædicatores hospitium saltem habuisse juxta ædem S. Faustini ad sanguinem, cum illius procuratione, usque dum novum monasterium construeretur. Horum zelo renovata vetus controversia est, & Benedictinis, sive ex negligentia nimiaque posseßionis fiducia, sive alia ex caussa nihil repugnantibus; dictus Albertus Episcopus, supramemorata duo corpora, una cum corpore S. Faustini Episcopi in eamdem conclusit arcam & publicæ veneratione exposuit coram Fr. Iordano, Ordinis Prædicatorum Magistro, & Fr. Gualla, Priore ejusdem loci ac Fratribus suis. Cum enim de S. Faustini Episcopi corpore certo constaret, esse publico cultu venerandum; videbatur aliorum duorum corporum anonymorum honori sic consuli per hanc conjunctionem, ut tamen non violaretur mandatum Pontificum præmemoratorum. Patent hæc ex instrumento quod exhibemus ad 15 Febr. in Comment. prævio num. 17. Dominicanis postea locum deserentibus successere Canonici Regularis Congregationis Mortariensis, ex cœnobio Papiensi directi; sub quibus aut sub eorum decessoribus, una cum novæ institutionis odore bono refloruit antiqua loci veneratio, simulque resuscitata est vetus controversia: quæ cum duceretur in longum, fortaßis non absque scandalis, & in æde S. Faustini majoris sancta Corpora loco non satis condigno haberi viderentur, placuit ecclesiasticis ac secularibus magistratibus veterem arcam reserare. Factum id anno MCCCCLV die IX Decembris, per Abbatem loci Bernardum Marcellum: unde secutum est, ut nemo deinceps potuerit dubitare de eorumdem vera existentia ad S. Faustini Majoris: quæ certitudo iterum confirmata est recognitione nova, anno Domini MDCXXIII die VII Februarii: quem utrumque diem suo Brixiensi Martyrologio Faynus adscripsit.

[43] Desperatæ in hunc modum Regularium caussæ succurrere volens ex eorum fortasse numero quispiam; & lenire invidiam, prioribus contentionibus excitatam; ut Brixianis civibus persuaderet, non omnino vanum fuisse cultum quem SS. Faustino & Iovitæ ad S. Afræ eatenus exhibuerant aliqui; novam istam Legendam Italico sermone fabricavit, valde diversam ab Legenda vera eorum, qui ad S. Faustini majoris coluntur; implicitam tamen cum historia eorumdem, velut consanguineorum & sub iisdem Præside ac Imperatore passorum. [juxta quam Legendam, velut a teste oculato scriptam,] Hos autem Secundos Faustinum atque Iovitam attribuit familiæ Prægnacchæ, cum inserta Chizzolorum & Massacagninorum mentione; haud ex vano ratus, patronos sibi ad caussam accessuros, quorum nominibus tanta adscribebatur antiquitas: sed non cogitans quam in seipsis nova ista essent cognomina, ex vulgari posteriorum seculorum lingua accepta, in qua Massacagnino est mactator caniculi, Pregnaccha idem valet quod pregno di acqua, aqua plenus. Chizzolo quid sit, non divino, Latina saltem vox non est, quæ sola lingua Brixianis civibus, Romanorum colonis, Adriani tempore erat in usu. Interim Regularibus adeo tunc placuit inventio, caussam suam ut putabant in tutum subductura, ut cum templi sui parietes nova incrustatione obducendos, in eaque Sanctorum Brixianorum imagines depingendas curarent, [distincta sunt duo paria Sanctorum,] pingi jusserint duo paria Fratrum Martyrum, alterum Sacerdotali, alterum militari habitu, uti eas picturas in veteri ecclesia vidisse se meminit Iacobus Tribescus infra nominandus. Postea vero succedentibus in desertum a Mortariensi Congregatione locum Canonicis Lateranensibus, & antiquatam pene SS. Faustini ac Iovitæ venerationem resuscitare satagentibus, placuit concordiæ caussa eamdem inire viam: & sic anno MDXXXVIII Indict. XI, die VII Februarii, facta nova eorumdem corporum inspectione & translatione, in instrumento desuper confecto & per Faynum ad XV Martii in Annotationibus relato, expresse dicitur, aperta … arca SS. Faustini & Jovitæ Secundorum de Pregnacchis, civium Brixianorum. Concordiam inter Religiosas familias equidem sartam tectam manere semper velim: [& secundi Pregnacchis adscripti.] non placent tamen qui consuunt pulvillos sub omni brachio; ideoque censeo longe consultius facturos fuisse Regulares, si post Sanctorum Corporum apud Benedictinos revelationem indubitatam, ingenue fateri voluissent leviorem jam esse auctoritatem Tabellæ extra tumbam repertæ & cum translatio antiqua fieret ibidem neglectim relictæ, alterique sepulcro postea applicatæ: tunc enim sperare potuissent haud difficulter concedendum, ut etiam suos quoque certos Martyres, quantumvis Anonymos, publice colere liceret. Plenius hæc in Supplemento Februarii tractabuntur: attingenda tamen hic fuere, ne novæ istius Legendæ auctoritas nobis poßit opponi, ad asserendam Italicorum cognominum antiquitatem.

[44] Redeo ad Prologum, sic porro ante dicta firmantem: Clarius omnibus id habet Vita S. Latini, [Frustræ etiam allegantur, Vita S. Latini,] quæ est venerandæ antiquitatis: hæc enim fatetur, non modo plurimos Sanctos in hoc loco, tempore necis BB. Faustini & Jovitæ una cum ipsis fuisse sepulturæ traditos; verum etiam plurima alia Sanctorum corpora, longe ante eorum passionem, B. Latini Episcopi fuisse tumulata in istum locum. Ista S. Latini Vita necdum in manus nostras aut diligentißimi Fayni venit: quædam Italica satis recens in Mss. Alexandri Luzzaghi reperta, nobisque communicata, nihil habet de Martyribus ante SS. Faustinum & Iovitam Brixiæ paßis, [Chronica impressa an. 1511,] nedum de loco sepulturæ eorum. Faciet etiam huic rei fidem chronica quædam antiqua, anno MDXI impressa Brixiæ, opera & impensa Mag. Joannis Antonii Brixiani: quam Jacobus Riccius, Decretorum Doctor & Canonicus Brixiæ, Faustino seu Philastrio Sanctissimis Brixiæ Episcopis adscribit. Chronicam istam vel non habuit vel merito contempsit Faynus; quia scribendarum Chronicarum particularium inventum multis seculis est recentius. Erravit igitur Riccius, quando tam antiquos suæ Chronicæ auctores dedit.

[45] Faciet huc etiam, inquit auctor Prologi ad rem eamdem confirmandam, [Vinea Bergomensis,] Bartholomæus de Peregrinis in sua Vinea Bergomensi parte 2 cap. 2, ubi inquit, quatuor sanctos viros Bergomenses, ob mirabilia quæ de sanctis Faustino & Jovita audierant Brixiam venisse, ibique post eorum necem cum plurimis aliis pro Christo Martyrium subiisse, eorumque corpora a Christifidelibus in via Cremensi sepulta fuisse: quæ omnia narrat se ex libro de antiquitatibus & gestis virorum Bergomensiū accepisse. Ita sit sane (nam Bergomensia ista cui fundamento nitantur, alias licebit examinare) nihil hinc aliud efficitur, quam locum illum qui nunc S. Afræ ecclesia dicitur, fuisse cœmeterium Christianorum, quod nemo negaverit: neque Christianorum tantum, sed etiam Martyrum, quod lubens concesserim. Ad intentum tamen nostrum, [aut pictura antiquæ.] de Martyrum in ecclesia S. Afræ, quiescentium nomenclatione præpostera, non magis hoc facit, quam quod accedit tandem, quod in ecclesia veteri, ac preserrim in majori capella ab interiori parte, aderant picturæ antiquæ, quibus cernebatur innumera Sanctorum multitudo, diversas in classes distributa, a carnificibus cædi ac trucidari: hoc enim pictores non proprio ex capite suo pinxerunt. Non sane, sed ex antiqua traditione, de magno sed indefinito numero Martyrum Brixianorum, quorum istic potißimum servanda erat memoria, ubi, tamquam in loco reorum suppliciis destinato, eorum sanguis fluxerat; unde & nomen ei fecerant posteri, S. Faustini ad sanguinem.

CAPUT VI.
Corporum in templo S. Afræ anno 1527 refossorum nomenclatio qualiter facta videatur.

[46] Qvæcumque hactenus ad comprobandam Martyrii Brixiani, ut supra descripti, veritatem auctor Prologi adduxit, leviora sunt, & nihil omnino docere possunt de corporibus, in ecclesia, postea S. Afræ dicta, ante annos circiter centum & quinquaginta refoßis; sive de vera eorum sanctitate, sive de nominibus singulorum. Propius igitur ad rem veniens auctor Prologi, sic eum continuat. Quod antiqua docuerat traditio (nempe in hoc sacro loco plurima Sanctorum millia & martyrio fuisse coronata & sepulturæ commendata, [Invenitur a quodam Notario Chronica Italica,] quamvis de millibus nusquam legatur) postremo comprobat testimonium validissimum R. P. D. Jacobi Tribeschi Brixiani, viri in sacris litteris ac Theologia doctissimi, & vitæ integritate conspicui: is enim in libello, Italico idiomate exarato & manu ejus propria conscripto, confitetur, quod anno Domini MDXXVI (tertio scilicet anno ab adventu Canonicorum Lateranensium ad ecclesiam S. Afræ) & MDXXVII, dum ipse esset in religione nostra novitius & comes Sacristæ, qui erat R. D. Augustinus Cremensis, a Notario quodam, qui Calabria dicebatur, dum varias nobilis cujusdam, cujus ipse negotiis præerat, scripturas evolveret, inventa fuerit antiqua Chronica, charta pergamena exscripta, tantæ vetustatis, ut ejus characteres corrosi alicubi essent, & non nisi cum maxima difficultate possent legi. In hac descriptæ erant cædes Sanctorum, qui in hoc templo sunt conditi: & quo etiam in loco quave ratione jacerent, sigillatim patefiebat.

[47] Hac re ad Patres nostros per eum delata, Patres ipsi locum effodere, [loca sepultura & nomina ac cognomina Martyrū fingens,] & Reliquias Sanctorum inquirere cœperunt; atque indies (prout Notarius ille ex Chronica dictabat) omnino reperiebant: multaque Sanctorum corpora hoc modo & reperta & contracta sunt, quæ ipse D. Jacobus propria manu se extulisse testatus est, cum jam esset decrepitæ ætatis, annorum scilicet LXXVIII, anno Domini MDLXXXVIII. Tale nihil cum legatur in opusculo præexposito, non potest ex hoc Prologo sumi occasio suspicandi, quod iste D. Iacobus fuerit vel primarius vel secundarius illius auctor; ideoque dolemus ipsum ejus libellum (qui forte bona conscriptus fide multam his tenebris lucem affudisset) non extare amplius: ex iis tamen quæ inventa sunt post Notarii illius indicium, quæque adhuc supersunt, conjectare licet quomodo res acta fuerit: quam enim solide aut credule illa ageretur, non poterat dijudicare annorum dumtaxit sexdecim adolescens, qui post tot annos ea testatus est.

[48] Potuit igitur acta esse hoc modo. Invenerat Notarius iste vel ipsum libellum qui Martyrium Brixianum inscribitur, [scripta circa an. 1400] vel potius illas unde ipsum desumptum est chronicas, circa annum MCCCC scriptas (nam lingua vulgari scripta chronica aut simile quidpiam ad posteritatis totius memoriam serviens, ante annum istum vix quidquam reperias in Italia, ubi Latinæ usus diutius in talibus servatus est) eas tamen antiquißimas videri faciebat intuentium imperitia, [cujus indicio reperta corpora aliqua,] & squallor membranis inductus vel per negligentiam eas asservantium, vel per fraudem auctoris volentis easdem sic facere digniores fide. Ex his cum bonus iste Notarius, bono (sic enim credere libet) studio ductus, novis loci istius inquilinis gratulabunde attulisset distinctam notitiam plurium Sanctorum, in ecclesia ista, ut quidem Chronicæ suggerebant, quiescentium; Patres isti, æque ac Notarius, boni, & quibus gratius nihil accidere posset quam occasio tam optata restituendi loco isti antiquam celebritatem, statim manum admoverunt operi; & ubicumque ex designatis in Chronica locis aliqua invenerunt corpora, ea crediderunt esse istorum, quos tali loco sepultos ipsa Chronica indicabant; etsi alias nullum adesset signum; quo certiores redderentur, non esse alia ab iis quæ requirebant. Debebat tamen de eorum quæ inveniebantur veritate dubios facere, [absque alio ullo documento,] tum ipsa conditio loci a tot seculis parochialis, in quo plurima Christianorum corpora erant succeßive humata; tum indicii ex Chronica desumpti incertitudo: neque enim reperta sunt iis omnibus locis, in quibus aliqua condita notabantur. Quæcumque tamen sic reperta sunt, ea sub notatis in chronica nominibus in quinque capsas sunt collecta; eas scilicet, de quibus sub Altaribus Magdalenæ, Assumptionis, Apollonii & Elisabethæ, nec non inferiori Beatæ Virginis collocatis, agit Catalogus: quæ utrum Sanctorum saltem ossa essent, [credita sunt vere Martyrum esse,] divino erat relinquendum judicio, nisi vel inscriptiones sepulcrales, quas nemo inventas dicit; vel alia simul reperta signa, quorum nullus meminit, certum de inventis testimonium darent. Quod autem prænominatus Notarius secutus sit non Martyrium Brixianum, de quo hactenus, sed prolixiorem tractatum de tota Brixiana historia, qualitercumque digestum per annos & secula, unde Martyrii auctor excerpserit ea sola quæ propositam sibi spectabant materiam; videor mihi non obscure colligere, tum ex titulo Chronicæ, tum ex nominibus Angelini, Alberti, Dominici, Angeli, Camilli, Roberti, Eusebii, Josaphat, Cælestini, Henrici, Silvani, quæ nusquam apparent in Martyrio, præcipitantius & manu leviori collecto.

[49] De corporibus SS. Afræ Martyris, Apollonii & Felicis Episcoporum, [eo facilius quod antiqui Martyres aliqui ibi scirentur humati.] & paucorum forsitan aliorum, quin vere ipsorum sint, quorum nomina præferunt, nolim equidem dubitare, cum non fuerint Notarii prænominati reperta indicio, in fide chronicæ tam fabulosæ fundato: sed ab antiquiori retro memoria suam habuerint venerationem, propriisque in arcis sint reperta cum titulis, certum facientibus quorum istæ Reliquiæ forent. De Puteo quoque, quem antiqua traditio Sanctorum Martyrum oßibus plenum esse ferebat, quemque Canonici Lateranenses, veteris ecclesiæ demolitione occupati, in oratorio S. Caloceri die XXIX Octobris feliciter detexerunt, anno MDLXXX, annuam inventionis memoriam exinde celebrantes; de hoc, inquam, puteo nolim similiter ambigere quin vere Martyrum, & quidem antiquorum ossa contineat; cum frequens ecclesiæ veteris consuetudo fuerit (ut pulchre in Annotationibus probat Faynus) Martyres, majori numero occisos quam ut singulis posset sepultura aptari, in puteis ad hoc desiccatis componere. Numerum ac nomina novit Deus: non placent ii qui multa putant fuisse millia (tot enim puteus unus non caperet) multoque minus probandi sunt, qui iis affinxere nomina, qualia ætate ista non capiebat Brixia: absit tamen ut turpis imposturæ excusandæ caussa, credamus isto in puteo conditos esse, qui Henrici Imperatoris tempore in aliquo conflictu cecidere.

[50] Quæret interim aliquis, quod fundamentum habere potuerint auctores Chronicæ, [Nomina fors accepta ex Necrologio illius ecclesiæ,] ut potius ista quam alia nomina suis fastis inscriberent, ipsaque istarum potius quam aliarum familiarum cognomentis geminarent. Id sane difficile est conjectare, nam fingere paratis facile fuit nomina & cognomina accipere ex vulgo notis & usitatis: potuerunt tamen eidem habuisse præ oculis Necrologion aliquod, in quo descripta erant nobilium personarum nomina, & locus sepulturæ earum adnotatus, ex quibus ipsi sanctos Martyres fecerint; non animadvertentes talia esse nomina, quæ paucorum seculorum admittebant ætatem. Quid autem si in eodem obituario vel in ipsis sarcophagis (nam fere soli nobiles tempestate illa sepeliebantur in templis, vulgus ad commune cœmiterium deferebatur, & arcis lapideis eidem utebantur) quid, inquam, si littere B. M. aut aliæ similes adscriptæ nominibus fuerint; indeque acciderit ipsis id quod Sardis usu venisse conjectamus in templo S. Ephisii, cum nostra memoria multa essent detecta inibi sepultorum monumenta: sicut enim litteras B. M. (quas gentiles quidem, BONIS MANIBUS scribebant; Christiani vero, BONÆ MEMORIÆ) Sardi interpretati sunt, BEATVS MARTYR; ita fieri potuit, ut Brixiani quidam, antiquariæ rei expertes, putarent se invenisse notam Martyrii & Sanctitatis, quæ tamen revera talis non erat.

[51] Petrus Galesinius, vir sane studiosus & pro modulo ætatis suæ, [Aliquorum sic inventorum meminit Galesinius;] qua historiis ecclesiasticis restituendis cœpit dari initium, eruditus, de ecclesia optime meritus credebatur, conscripto, quod in manibus est, martyrologio; nec aliter in principio operis nos sentiebamus. Verum ubi, progrediente labore & crescente simul experientia, magis magisque cœpimus cuncta ad Lydium veritatis lapidem, id est originaria cujusque rei documenta conferendo explorare; apparuit illius auctoritati & fidei parum tuto credi, qui sæpe vel proprias conjecturas vel novitias scriptiones secutus plurima peccavit, ex documentis certioribus refutanda; quorum errorum aliqua pars utinam non fuisset deinde traducta in Romanæ Ecclesiæ Martyrologium. Legit auctor iste & sæpe citat quosdam publicos Brixiensium Annales, quos arbitramur esse libros Cancellariæ civitatis, sæpe laudatos a Fayno & sub Annalium nomine indicatos, ex quibus VII Ianuarii accepit Inventionem SS. Beniamini & Maximi; XII ejusdem, SS. Nainii, Jacobini, & Anselmi, XVI, SS. Marini Presbyteri & Stephani Diaconi; XIX. SS. Peregrini Felicis & Sylvani; Februarii autem die XII, Inventionem SS. Valeriani, Valentini, & Sapritii, velut qui una cum Faustino & Jovita, aut circa idem tempus, pro Christo Domino Martyrium subierunt: & in Notis identidem adscribit eas Inventiones anno MDXXIX.

[52] Apparet igitur, hæc non alia fuisse corpora, quam quæ ad indicium Calabriæ Notarii, ex fide chronicæ, quæsita sunt: quæ tamen quia Sanctorum esse credebantur, [quem secutire nondum examineta] visa Annalibus publicis digna res est; sed quia ejusmodi inventiones identidem novæ ac novæ numiabantur, nec erat operæ pretium singularum annuam memoriam facere, in unum diem collecta est plurium commemoratio, quam Novum Martyrologium Brixianum Fayni sic faciendam præcipit: VII Idus Martii Brixiæ, inventio multorum Sanctorum Martyrum apud ecclesiam S. Aphræ, qui sub Hadriano Imperatore martyrio affecti, ibidem in honestiori loco siti sunt: deinde in Notis, Agunt de hac libri provisionum civitatis anno MDXXVIII & XXIX, [nunc vellemus ei non credidisse.] & historia SS. Martyrum Faustini & Jovitæ, Brixiæ anno 1528 impressa apud Jo. Bapt. Borellam, in catalogo eorumdem Sanctorum ad calcem libri posito. Non dolemus, quod, mensem Martium componentes, istius inventionis notitia caruerimus, & quod catalogus iste in manus nostras numquam venerit: nam hunc præsumere licet similem esse ei quem accepimus; & quamdiu non constat vere Sanctorum fuisse corpora quæ fuerunt inventa, non debebat talis inventionis memoria locum habere in opere nostro. Potius vellemus ut a libris prioribus abessent ea, quæ de prænominatis Brixianis, velut Martyribus, in Ianuario ac Februario ad supra notatos dies habemus ex Galesinio. Sed difficile fuit non sequi citantem publicos civitatis Annales, nobis non visos; aut absque majori luce dijudicare, quam parum fundata fuerit de vera ipsorum Sanctitate opinio. Quare æqui bonique consulat lector, quod ista expuncta cupiamus, juxta sæpe factam protestationem, candide ingenueque retractandi, quæ minus recte a nobis scripta vel deprehenderemus ipsi per nos, vel ab aliis moniti agnosceremus.

[53] Vni scribimus & studemus veritati, idque citra alicujus, quantumvis amicißimi, [Confido autem neque culpandum quod hæc refutarim,] offensionem, facere nos posse confidimus; ideoque cives omnes Brixianos rogo atque obtestor, ut ne eos pœniteat monumentorum patriorum nobis per Faynum communicatorum; neque indignetur non eo omnia loco, quo habuit ipse, habita fuisse a nobis. Bene meritus ipse de Ecclesia Brixana est deque nobis, plurima, hactenus vel ignorata vel obscurata, illustrando atque docendo; spero vicißim de eadem Ecclesia deque ipsomet bene meruisse me, discernendo ea, quæ permixta melioribus ac certioribus, Sanctorum Brixianorum honori haud leve creare poterant præjudicium apud æquos rerum æstimatores. Tales quia vix esse solent homines, in caussa propriæ familiæ aut patriæ; hinc nimium quam frequenter contingit, ut quæ ipsi indubitanter suscipiunt, neque suspecta habere sciant, amore isto affectuque occupati; ea alii, ab ejusmodi præjudiciis vacui, apocrypha reputent.

[54] Vix ullam esse illustrem familiam, cujus primordia vero antiquiora & angustiora non fecerit adulatio, heroes fingendo, qui numquam fuerint; facinora comminiscendo, [neque ægre laturam nobilitatem Brixianam quæ de cogmentis dixi.] quæ nemo viderit; notum apud omnes est. Ejusmodi fictionibus scatere vulgatas urbium quarumcumque chronicas, ante duo aut tria secula scriptas, scimus, nec miramur: easdem tamen refutare operæ pretium non putamus, nisi quando videmus haustos ex iis errores inducere confusionem rerum sacrarum, quemadmodum Brixiensibus contigit; & antehac ostendimus in Martio contigisse Brugensibus, propter fabellas de Caroli Boni Comitis nece ante pauca secula excogitatas. Vt autem his gratum fuit ipsas dedoceri; sic spero non displiciturum Nobilitati Brixianæ, quod negaverim temporibus Hadriani nota fuisse familiarum suarum nomina. Generatio præterit & generatio advenit, inquit Sapiens: qui tunc fuere nobiles, eorum nunc posteri vel nulli sunt, vel delitescunt obscuri: econtra nunc nobiliter fulgent, qui a Longobardis, Francis aut Alemannis, rerum post Romanos in Italia potitis, originem ducunt. Ea est humanarum rerum vicißitudo; cui pertinaciter obniti, & inter Romani Imperii ruinas, nunc ignobiles, vetustam quærere claritatem, hominis est nimium se suumque nomen amantis, & quod nuspiam est, invenire cupientis. Recte Carolus V Imperator, vere maximus, ultra Rudolfum Habspurgium vetuit quæri majores suos: nec est cur tali exemplo non moveatur aliquis, ad vera certaque familiæ suæ decora, licet minus antiqua; præ incertis meritoque suspectis, licet maximam antiquitatem promittentibus, ostentanda.

INDEX SANCTORVM AD XI MEDIOS DIES APRILIS.

[A]

Abbo Ep. Metensis ex Martyrol. 388

Abedechalas Presb. M. in Perside ex Sozomeno 848 f

Abundius Mansionarius Ecclesiæ S. Petri Romæ ex Dialogis S. Gregorii 214

Acuta M. in Mesopotamia ex Martyrologiis 377

Acutina Martyr ex Martyrologiis 80

Acutina sive Agutina M. ex Martyrologiis 81

Acyndinus Martyr Nicomediæ ex Fastis Græcis & Latinis 747

Adrianus Martyr in Græcia ex Menol. Basilii Imp. & aliis 404

Agapus Martyr ex Martyrologiis 79

Agathodorus, famulus S. Carpi Ep. Thyatirensis, Martyr 120. Martyrium ex Actis S. Carpi 123

Agathonia Martyr ex Martyrologiis 129

Agathonica, soror S. Carpi Episcopi Thyatirensis, Martyr Pergami 120

Martyrium in Actis S. Carpi 125 e

Agericus, Abbas Turonensis S. Martini ex Mroll. Vita S. Eligii & Bulla Papæ 30

Agnes de Monte-Politiano, Ordinis S. Dominici 791. Vita auctore Raimondo de Capua, postea Generali ex Ms. Taegii 792. Cap. 1 Infantia & pueritia, magnæ sanctitatis præsagiis & effectibus illustrata, vitæque religiosæ initia 793. cap. 2 Abbatissa apud Procenenses constituta, manna cælesti perpluitur, puerum Jesum visibili specie amplexatur 795. cap. 3 Reliquiæ per Angelum acceptæ, olei, pecuniæ, panis multiplicatio miraculosa 797. cap. 4 In morbis patientia & erga proximum caritas divinis favoribus honorantur 800. cap. 5 Divinitus excitata & adjuta Monasterium extruit in Monte-Politiano in loco ubi lupanar fuerat 801. cap. 6 Visum cæco reddit: ægra balneum adit, suaque virtute & miraculis illud illustrat 803. cap. 7 Varia miracula ejus precibus patrata: ejusdem spiritus propheticus 805. cap. 8 Ultima ægritudo, & ipsum obitum comitata gloriæ ab ea adeptæ indicia 807. cap. 9 Miracula ad defunctæ invocationem patrata 809. cap. 10 Miraculosæ curationes. Liberati a dæmone vinculisque 810. Analecta potißimum ex Italico Fr. Laurentii Caput 1 Reliqua quædam miracula 813. cap. 2 Honor corpori sancto exhibitus, & varie auctus 813. cap. 3 Festum & officium proprium a Sede Apostolica impetratum 815. cap. 4 Extensio officii per totum Ordinem Prædicatorum 816

Albertus puer, in Polonia a Judæis occisus, depositus in collegio Lublinensi Societatis Jesu 635 Historiæ epitome auctore Simone Kacorovio S. I. 836. Plures innocentes a Judæis occisi ex impresso Polonico anni 1602 838

Albertus puer, in Polonia a Judæis occisus, depositus in collegio Lublinensi Societatis Jesu 635 Historiæ epitome auctore Simone Kacorovio S. I. 836. Plures innocentes a Judæis occisi ex impresso Polonico anni 1602 838

Alexander M. Romæ ex Martyrologiis 748

Alexandra Imperatrix, uxor Diocletiani, Martyr Nicomediæ ex Menolog. Basilii Imp. Menæis & S. Andrea Cretensi 842

Alferius Fundator & I Abbas Cavensis in Italia 96. Vita Auctore Abbate Venusino 97. Cap. 1 Genus, vita secularis & monastica, monasterium extructum: miracula patrata 97. cap. 2 Eximiæ virtutes. Obitus, miracula 99

Ananias, Presbyter Martyr in Perside ex Sozomeno 848 f

Anastasia, Matrona Romana M. ex Menol. Basilii Imp. & aliis Græcis & Latinis 372

Anastasius, Patriarcha Antiochenus 850 … cap. 2 Res gestæ & cultus. Nicephori Callisti menda detecta 851 … cap. 4 Libri editi: alii perperam tributi 853

Anastasius, Presbyt. monachus Sinaita. Cap. 1 Cultus sacer & res gestæ 850 … cap. 3 Libri conscripti 852

Anastasius miles Martyr Solonæ in Dalmatia 5 Corpus Romam translatum 10

Andreas, Ord. Eremitarum S. Augustini, in Monte-Regali in confiniis Umbriæ & Aprutii 612. Vita ex Italico Sancti Ricetelli. Cap. 1 Historia vitæ in Ordine ductæ 612. cap. 2. Miracula XXVII intra primum ab obitu annum 614. cap. 3 Epilogus & Miracula recentiora 616

Anicetus Papa M. Varia de tempore Sedis, exceptione S. Polycarpi, & translatione corporis 475

Anselmus, Archiepiscopus Cantuariensis in Anglia 865. Vita auctore Eadmero monacho Cantuariensi individuo comite 866. Liber 1. Acta ante Episcopatum. Cap. 1 Ortus, studia, discessus in Gallias: deliberatio de statu vitæ 866. cap. 2 Vita monastica: Prioratus administratus. Adolescens in vita & a morte adjutus 868. cap. 3 Benignitas erga omnes. Libri nonnulli & epistolæ scriptæ 870. cap. 4 Oblatæ divinitus visiones: consilium circa regimen puerorum: amor vitæ communis & discretio 873. cap. 5 Abbatis electi benignitas circa hospites & domesticos. Iter in Angliam. Colloquium cum B. Lantfranco de cultu S. Elphegi 875. cap. 6 Monitorum suavitas & efficacia: miracula 877. Lib. 11 Gesta in Archiepiscopatu. Cap. 1 Archiepiscopatus assumptus: quies monastica delata: aliqua cum Rege dissensio 878. cap. 2 Variarum virtutum exercitatio 881. cap. 3 Ægre impetrata ab irato Rege facultate adeundi Romam, valedicit suis 883. cap. 4 Discessus in Galliam, inde Romam & in Samnium 885. cap. 5 Excursio in Campaniam. Reditus in Galliam. Varia miracula 887. cap. 6 Mors Willielmi Regis, & nova cum successore Henrico difficultas ob investituras. Romana legatio: reditus interdictus 889. cap. 7 Reconciliatio cum Rege: reditus in Angliam; morbus, obitus, miracula 891. Alia Vita ex Historia Novorum in Anglia ejusdem Eadmeri. Lib. 1 pars 2 Cap. 1 Acta in morbo Guilielmi I & Guilielmi II Angliæ Regum & apud Comitem Cestriæ 893. cap. 2 Electio in Archiepiscopum Cantuariensem; & post varias tergiversationes consecratio 896. cap. 3 Acta cum Rege in Normanniam abituro. Ecclesia dicata. Episcopus Lincolniensis consecratus: Concilium petitum 898. cap. 4 Controversia Regem inter & S. Anselmum, ob Urbanum II Papam ab hoc admissum, contranitente Rege 902. Lib. 2 Cap. 1 Pallium Roma delatum & assumptum. Pax coalita cum Rege. Episcopi Angli & Hiberni ordinati 906. cap. 2 Novum odium Regis. Discessas in Gallias 909. cap. 3 Post litteras præmissas, iter Romam, Tolosam, Capuam. Acta cum Papa & Duce Apuliæ 913. cap. 4 Concilia Burense & Romanum. Reditus in Gallias. Obitus Urbani II & Wilhelmi Regis 916: Lib. 3 Cap. 1 Henrico Rege facto reditus ad Archiepiscopatum: nuptiæ Regis celebratæ: regnum contra Robertum fratrem stabilitum 920. cap. 2 Orta dissensio apud Regem ob Investituram. Utrimque missi nuntii Romam 924. cap. 3 Concilium Londini anno MII habitum 912. cap. 4 Quæstio de Investitura requiescens. Iter Romanum ideo a S. Anselmo susceptū e mandato Regis 929. Lib. 4 Cap. 1 Summa ira Regis interveniente sorore ejus in pacem vertitur. Reditus S. Anselmi in Angliam retardatur 933. cap. 2 Ob nimias exactiones monita Regi submissa. Controversia de Investitura apud Papam deposita. Capilli Deiparæ accepti 937. cap. 3 Post morbum reditus in Angliam. Præclara ibidem statuta. Varii Episcopi & Abbates ordinati 940. cap. 4 Controversia de subjectione Ecclesiæ Eboracensis, post obitum S. Anselmi feliciter terminata 945. cap. 5 Varia post obitum S. Anselmi acta 949. Appendix Apologetica ex lib. 5.

Antiochianus miles, Martyr Salonæ in Dalmatia. Corpus Romam translatum 10

Anthusa V. sanctimonialis Constantinopoli, filia Constantini Copronymi Imp. ex Menologio Basilii Imp. Synaxario Ms. & Menæis 492

Antia, mater S. Eleutherii Episc. Martyr Romæ ex Martyrologiis & hujus Actis 528. cædes 532 d Reliquiæ 538 f 539

Antipas, Martyr Episcopus Pergami in Asia 3 Acta Martyrii ex Ms. Græco 965

Antonia Martyr ex Martyrologiis 81

Antoninus Martyr Nicomediæ ex Fastis Græcis & Latinis 747

Antonius M. Vilnæ in Lituania 265. Acta martyrii ex Mss. 266

Apodemius M. Cæsaraugustæ 406 Encomium in hymno S. Prudentii 409 a & in Mss. 410 960 f

Apollo, minister S. Alexandræ Imperatricis, M. Nicomediæ ex Menæis & Mrol. Romano 842

Apollonius, Senator Romanus M. ex Eusebio, Ruffino, Hieronymo & Martyrologiis 539

Apollonius, M. Interamnæ Umbria ex Martyrologiis 211

Apollonius, M. Romæ ex Martyrologiis 528

Appelicus sive Amphelicus, M. in Sicilia ex Martyrologiis 843

Aradus, Presb. M. Alexandriæ ex Martyrol. 748

Arajacus, M. in Africa ex Martyrologiis 748

Arator, Presb. M. Alexandriæ ex Martyrol. 842

Arburus Martyr ex Martyrologiis 80

Archelaus, M. in Galatia aut Galæcia ex Mroll. 377

Archelaus, M. in Mesopotamia ex Mroll. 377

Arcilaus Martyr ex Martyrologiis 212

Ardalio Mimus M. ex Menol. Basilii Imperat. & Menæis. 213

Ariston M. in Africa ex Cypriano & aliis 480

Aristonicus M. Melitinæ ex Martyrologiis 619

Aristonicus alter M. Melitinæ ex Martyrologiis 619

Arminia M. Melitinæ ex Martyrologiis 619

Arobus Martyr ex Martyrologiis 129

Asajacus sive Ajaricus, M. Romæ ex Mroll. 749

Asterius, miles Martyr Salonæ in Dalmatia 5. Corpus Romam translatum 10

Aya Comitissa, Montibus Hannoniæ in Belgio. Cap. 1 Cultus sacer. Lectiones ad Matutinum recitatæ 579. cap. 2 Vita Gallice scripta: varia inde relata 580. cap. 3 Patrocinium in litibus, gratiæ variæ. Reliquiæ & cultus Antverpiæ ac Bruxellis. 581

B

Barsanuphius Solitarius, prope Gazam in Palæstina. Cap. 1 Cultus Sancti, encomium ex Euagrio 22. Cap. 2 Vita quædam partim fabulosa, partim incerta 23 & 957. Cap. 3 Translatio duplex corporis 25

Bartholomæus de Cerveriis, Martyr Ord. Prædicatorum, Savigliani in Pedemontio ex Ms. Taegii & Chronico Antonii Senensis 955

Baricus Martyr ex Martyrologiis 80

Barucus M. in Africa ex Cypriano & aliis 480

Basilia M. in Mauritania ex Martyrologiis 405

Basilissa matrona Romana M. ex Menol. Basilii Imp. & aliis Græcis & Latinis 372

Basilissa Mart. Corinthi ex Menæis & Vita S. Codrati 403 b f

Basilius Confessor, Episc. Parii in Mysia minore. Cultus apud Græcos 95

Bassus Martyr ex Martyrologiis 79

Benedictus, Fundator pontis Avenionensis. Cultus sacer tempus mortis, discipuli collecti 255. Vita ex Mss. authenticis Archivii Avenionensis 257. Depositiones testium ex iisdem Mss. 259. Jura pontis duobus instrumentis contenta 260. Translatio corporis ex Gallico Domini des Fargues 262 & 958

Bernardus, Fundator Congregationis de Tironio. § 1 Tironium caput novæ Congregationis in Ordine Benedictino. Vita B. Bernardi scripta 220. § 2 Tempus vitæ & mortis. Nomen fastis adscriptum, Titulus Sancti ac Beati tributus 221. Vita auctore Gaufrido Grosso ejus discipulo ex Mss. 222. Metrica Synopsis Capitum 223. Cap. 1 B. Bernardi educatio & vita monastica in cœnobio S. Cypriani 224. Cap. 2 Prioratus administratus: varia præclare geste 225. cap. 3 Vita eremitica in solitudine Cenomanica 227. cap. 4 Vita solitaria in Causea insula. Piratæ emendati 228. cap. 5 Reditus ad priores eremitas & ad monasterium S. Cypriani 231. cap. 6 Abbas S. Cypriani ob persecutionem ad prædicandum conversus. Mores reformati 233. cap. 7 Iter Romanum bis susceptum. Abbatia relicta, alibi discipuli collecti 235. cap. 8 Monasterium in Perchensi Comitate constructum. Beneficia accepta & collata 237. cap. 9 Monasterium Tironium extructum. Beneficia Comiti Rotroco præstita 240. cap. 10 Revelatio de salute duorum monachorum. Miracula alia 242. cap. 11 Hospitalitas. Spiritus propheticus. Fama sanctitatis 244. cap. 12 Morbus. Adhortatio. Extrema Sacramenta sumpta 247. cap. 13 Præparatio ad mortem, obitus, sepultura 249. cap. 14 Analecta de variis in Vita gestis 252

Bernardus Pœnitens, Audomaropoli in Belgio 674 Vita auct. Joanne mon. Bertiniano ex Ms 675. Liber 1 De vita & obitu. Cap. 1 Natales, peregrinationes, pœnitentia, pia Audomaropoli conversatio 876. cap. 2 Miracula in vita patrata 678. cap. 3 Morbus, obitus, miracula 679. Lib. 11 De miraculis. Cap. 1 Miracula XXX statim post sepulturam facta 680. cap. 2 Alia XX miracula. Malevoli & blasphemi in B. Bernardum puniti 683. cap. 3 Alia XX miracula. Corpus translatum 686. cap. 4 Alia XIII miracula. Mirabilis peccatoris conversio, & periclitantium in mari liberatio 688. cap. 5 Alia XXX miracula. Tres mortui suscitati 691. cap. 6 Alia XII miracula, e quibus nonnulla a posteris adjecta 694

Buttarus seu Buttasus M. ex Martyrologiis 80

Buttus Martyr ex Martyrologiis 80

C

Cæcilianus, M. Cæsaraugustæ 406. Encomium in hymno S. Prudentii 408, & in Actis Mss. 410 a 960 f

Cælesta Martyr ex Martyrologiis 405

Cæsarius M. Nicomediæ ex Fastis Græcis & Latinis. 747

Calis M. Corinthi ex Menæis Græcorum & Vita S. Codrati 403 b f

Cajus Conf. Cæsaraugustæ ex Mroll. & Prudentio 413

Cajus M. Melitinæ ex Martyrologiis 619

Cajus alter M. Melitinæ ex Martyrologiis 619

Calepodius Martyr ex Martyrolog. Tamlachiensi 129

Calestus Martyr ex Martyrologiis 405

Callistus M. Corinthi ex Martyrologiis 402

Calocerus Brixiensis, Martyr Albingauni in Liguria 523 Passio ex Ms. 523 Alia, excerpta ex Vita S. Secundi M. Astensis 527

Calocerus M. Romæ ex Martyrologiis 528

Cancianus Martyr ex Ms. Casinensi Martyrologio 13

Caradocus, Presb. eremita in Wallia Australi. 150 Vita ex Capgravio 151

Carissus Martyr ex Martyrologiis 405

Carito Martyr ex Martyrologiis 405

Carpus, Ep. Thyatirensis in Lydia, Martyr Pergami 120 Acta martyrii a Metaphraste exornata, denuo Latine reddita. Cap. 1 Patria, dignitas, captivitas, interrogatio 121. cap. 2 Abductio Sardes, inde Pergamum 123. cap. 3 Fides verbis, miraculis, & tormentis confirmata 124. cap. 4 Mors intentata & gladio illata 125 Acta Græca 968

Carulus seu Catulus Martyr ex Martyrologiis 129

Carus Martyr ex Martyrologiis 8

Cassianus M. Cæsaraugustæ 406. Encomium in Actis Mss. 410 a 960 f

Celerinus Martyr ex Martyrologio Casinensi 130

Ceremonius Martyr Nicomediæ ex Mroll. 13

Chariessa M. Corinthi ex Menæis, & Vita S. Codrati 403 b f

Charisius M. Corinthi ex Martyrologiis 402

Christiana M. Corinthi ex Martyrologiis 402

Christophorus M. Nicomediæ ex Fastis Græcis & Latinis 747

Cittinus Martyr ex Martyrologiis 80

Clara Gambacorta, Ord. S. Dominici Pisis in Etruria 506. Vita per sanctimonialem coævam ex Ms. Italico 507. Cap. 1 Pueritia & adolescentia sancta: fuga in monasterium post obitum sponsi 507. cap. 2 Carcere quinque mensium probata, in monasterium inducitur & egregie proficit 509. cap. 3 In novo monasterio fit Suppriorissa, dein Priorissa 511. cap. 4 Caritas insignis & in ferendis adversis animi magnitudo 513. cap. 5 Obitus, sepultura, virtutes, miracula 514. Appendix 1 Elevatio corporis, lingua incorrupta 516. App. 2 Crucifixus miraculosus viventi allatus. Motus ossium in capsa, index mortis, alicui Sororum imminentis 516. App. 3 Ex Seraphino Razzio 517. App. 4 De Philippa prima monasterii Priorissa ex Ms. 518

Clementia Martyr ex Martyrologiis 80

Codratus, minister S. Alexandræ Imperatricis, M. Nicomediæ ex Menæis & Mroll. Rom. 842

Comatus, M. in Mesopotamia ex Mroll. 377

Comelia, M. in Africa ex Martyrologiis 748

Concessus, M. in Mauritania ex Mroll. 11

Conditor, Martyr Iteramnæ in Umbria, ex Martyrologiis 211

Conradus Milianus, Ordinis Minorum Asculi in Piceno. Ex variis. Cultus, Processus pro Canonizatione. Res gestæ 741

Constantinus seu Constantinus, Episc. Vapincensis in Gallia. Tempus Sedis: cultus 90

Contardus Peregrinus, Bronæ in Lombardia 446. Acta ex Mss Bronenfibus 448. Pars 1 Peregrinatio: morbus, obitus, sepultura 449. Pars 2 Translatio triplex. Miracula 450. Appendix ex Vita Italica excusa 452

Cornelia Martyr ex Martyrologiis 212

Cornelia, M. in Africa ex Martyrologiis 748

Cornelius, M. Interamnæ in Umbria ex Mroll. 211

Cosmas Conf. Ep. Chalcedonensis in Bithynia. Elogium ex Menologio Basilii Imp. & Menæis 582

Credula, M. in Africa ex Cypriano & aliis 480

Crementius, Conf. Cæsaraugustæ ex Martyrolog. & Prudentio 413

Crescens, M. Miræ ex Menol. Basilii Imp. & Mroll. Græcis & Latinis 376

Crescentius Subdiaconus, Florentiæ in Etruria 623 Elogium vitæ ex Breviario Florentino Ms. 624

Crispinus Martyr ex Martyrologiis 80

Crispinus alter M. ex Martyrologiis 80

Crispinus M. Romæ ex Martyrologiis 528

Cuno, Ord. S. Benedicti in Rhetia ex Actis S. Geroldi patris 628

Cyprianus, Episc. Brixiensis ex Vghello, Fayno & aliis 849

Cyprianus, M. Capuæ ex Martyrologiis 80

Cyprianus, M. in Mesopotamia ex Martyrol. 377

Cyrillus Martyr ex Martyrologiis. 81

D

Dada, Mart. Doroscori. Cultus variis diebus 126. Acta ex Ms. Græco 127 Acta Græca 974

Damianus, Episc. Ticinensis in Italia. Res gestæ: cultus, translatio 91

David, monachus Martyr, an in Palæstina sub Saracenis? ex Menæis 82

Darius Martyr ex Martyrologiis 80

Decima Martyr ex Martyrologiis 212

Decimus Martyr ex Martyrologiis 80

Decimus Martyr ex Martyrologio Corbeiensi 129

Demetrius Martyr ex Martyrologiis 80

Demes, Martyr apud Græcos ex Menæis 79

Dexter Martyr ex Martyrologiis 80

Diocletianus, M. Romæ cum SS. Valeriano, Tiburtio, Maximo. An ex hujus domo? 203. 204 b

Diogenes, Diac. M. in Mesopotamia ex Mroll. 377

Diomedes, M. in Africa ex Cypriano & aliis 480

Dionina, M. Antiochiæ Syriæ ex Martyrol. 377

Dionysius Martyr ex Martyrologiis 540

Docimus, M. Romæ cum SS. Valeriano, Tiburtio, Maximo. An ex hujus domo? 203. 204 b

Dominicus Vernagalli, Ordinis Camaldulensis Pisis in Etruria 791

Dominicus Leonesius, Ord. Minorum Urbini ex Wadingo & aliis 833

Domina, M. Interamnæ in Umbria ex Mroll. 211

Domnio seu Domnius, Cubicularius Maximiani Imperatoris, Martyr Salonæ in Dalmatia 6

Domnius seu Domnio, Martyr Episcopus Salonitanus in Dalmatia 5. Vita ab Adamo Parisiensi seculo XI illustrata 7. Historia Translationis ex Ms. Spalatensi 9. Analecta § 1 Gloria posthuma Spalati & in insulis Tremitanis 9. § 2 Corpus Romam delatum 10

Domnus, M. in Africa ex Martyrologiis 541

Donanus, Ab. in Scotia ex Breviario Edimburgensi & aliis 495

Donata, Martyr Capuæ ex Martyrologiis 80

Donata Martyr ex Martyrologiis 81

Donata M. Romæ ex Martyrologiis 749

Donatella, M. in Galatia aut Galæcia ex Martyrologiis 377

Donatula Martyr ex Martyrologiis 80

Donatus, Martyr in Africa ex Martyrologiis 12

Donatus Martyr ex Martyrologiis 80

Donatus alter, Martyr Ex Martyrologiis 80

Donatus tertius Martyr ex Martyrologiis 80

Donatus Martyr. Ex Ms. Tamlachtensi 212

Donatus, M. in Africa. Ex Cypriano & aliis 480

Donatus, M. in Africa ex Martyrologiis 541

Donatus, M. Melitinæ ex Martyrologiis 619

Donatus, M. in Africa ex Martyrologiis 620

Donatus, M. in Africa ex Martyrologiis 748

Donnanus Hibernus in insula Scotiæ Egga occisus ex Martyrologiis Hibernicis 487

Drogo, Reclusus Seburgi in Hannonia 441. Vita ex Ms. Cap. 1 Natales, & vitæ austerioris initia Seburgi 443. cap. 2 Miracula in vita & post mortem 443. cap. 3 Corpus Binchium delatum & Seburgum relatum. Miracula secuta 444

E

Eberhardus, Præpositus Marchtallensis, Ord. Præmonstrat in Suevia 502. Vita ex Mss. 502

Eleutherius Ep. Martyr Romæ 528. Acta apocrypha, Eulogio & Theodulo ut coævis afficta Ex Mss 530. Annotata longiora 532. Translatio Reliquiarum Reate in Sabinis. Ex Monumentis Reatinis 535. Appendix, de Æcanensi Pontificatu, ortisque ex ejus ignoratione erroribus. An ibi ejus Reliquiæ? 537. Acta Græca per Metaphrasten exornata 976

Eleutherius Persa, Martyr sub Sapore Rege. Ex Menæis variis. Perperam ad Hispanos translatus 130

Elias Presb. M. Cordubæ. Ex S. Eulogio 494

Elphegus Martyr, Archiep. Cantuarien. 630. Vita auctore Osberno monacho Cantuariensi ex Mss. 631. Cap. 1 Ortus, institutio, vita monastica 632. cap. 2 Episcopatus Wintoniensis. Virtutes exercitæ 633. cap. 3 Archiepiscopatus Cantuariensis. Iter Romanum. Virtutes raræ 635. cap. 4 Irruptio Danorum in Angliam & Cantuariam versus. Generosus animus S. Elphegi 636. cap. 5 Cantuaria obsessa & expugnata, S. Elphegus captus & carceri inclusus. Hostes a morte liberati 638. cap. 6 Enormis pecunia postulata. Insidiæ dæmonis. Angeli & S. Dunstani & aliorum apparentium auxilium. Vulnera sanata 638. cap. 7 Martyrium: corpus Londinum translatum. Miracula. 639. cap. 8 Translatio corporis Cantuariam, per modum Appendicis adjuncta 64

Emma, in Saxonia inferiore. Ex Epigraphe Werthinensi & Adamo Bremensi 962

Encratides sive Engratia, Virgo Martyr Cæsaraugustæ. Ex Martyrol. Prudentii hymno, Breviario Cæsaraugustano 410, 411 412

Enianus Martyr. Ex Martyrologiis 405

Eocapus Martyr. Ex Martyrologiis 81

Ephebus Martyr Interamnæ in Umbria. Ex Martyrologiis 211

Erkenbodo, Ep. Teruanensis & Abbas Sithiuensis in Belgio. Tempus Sedis. Corpus in altari 92. Vita auctore Joanne monacho Sithiuensi ex Ms. 93

Euantus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Eucapia, Martyr Chalcedone. Ex Martyrol. 129

Eventius sive Evotus M. Cæsaraugustæ 406. Encomium in hymno S. Prudentii 408 f & in Actis Mss. 410 a 960 f

Euphemia Martyr Chalcedone, ab aliis ejusdem nominis Martyribus distincta. An hujus Reliquiæ aliquæ Maclovii aut Tarbæ in Gallia? 129

Euphemia Martyr. Ex Martyrologiis 81

Eusebius, Ep. Fanensis in Italia. Ex cultu & traditione hujus Ecclesiæ 542

Eustachius, M. Vilnæ in Lituania 265. Acta martyrii ex Mss. 266

Eustorgius, Presb. Nicomediæ. Ex Martyrol. 13

Euthymius Thaumaturgus, apud Græcos: an Ep. Madytarum in Hellesponto? Ex Menæis & Synaxariis Mss. 583

Eutyches Presb. M. in Italia. Ex Actis SS. Nerei & Martyrologiis 373

Eutyches, M. Ferentini in Hernicis. Ex Dialogis S. Gregorii 378

Expeditus, M. Romæ. Ex Martyrologiis 528

Expeditus, M. Melitinæ. Ex Martyrologiis 619

F

Faustinus, M. in Ponto Asiæ. Ex Mroll. 406

Faustus, M. Cæsaraugustæ 406 Encomium in Actis Mss. 410 a 960 f

Faustus, M. in Ponto Asiæ. Ex Martyrologiis 406

Febus, M. Romæ. Ex Martyrologiis 528

Felix Martyr. Ex Martyrologii 79

Felix Martyr. Ex Martyrologiiss 80

Felix cum aliis sociis Mart. Ex Martyrologiis 81

Felix Martyr. Ex Martyrologio Ms. Blumiano 81

Felix Martyr. Ex Martyrologiis 405

Felix M. in Ponto Asiæ. Ex Martyrologiis 406

Felix, alter M. in Ponto Asiæ Ex Martyrol. 406

Felix M. Cæsaraugustæ 406. Encomium in hymno S. Prudentii 408 f & in Actis Mss 410 a 960 f

Felix, M. Romæ. Ex Martyrologiis 748

Felix, M. Alexandriæ. Ex Martyrologiis 843

Felicia Martyr. Ex Martyrologiis 80

Firmus, M. in Africa Ex Cypriano & aliis 480

Filia Pusicii, Præfecti artificum Saporis Regis Persarum, Martyr. Ex Sozomeno 849 a

Filippianus, M. in Africa. Ex Cypriano & aliis 480

Filonus, Martyr Nicomediæ. Ex Martyrologiis 13

Flavinus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Flavianus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Focus, M. Antiochiæ Syriæ. Ex Martyrol. 377

Fortunata Martyr. Ex Ms. Tamlachtensi 212

Fortunata, M. in Africa. Ex Martyrologiis 748

Fortunatus, Martyr in Africa. Ex Martyrol. 12

Fortunatus, M. in Ponto Asiæ. Ex Martyrol. 406

Fortunatus, Martyr in Africa aut Antiochiæ Ex Martyrologiis 480

Fortunatus, M. Romæ. Ex Martyrologiis 528

Fortunatus, M. Melitinæ. Ex Martyrologiis 619

Fortunatus, M. in Africa. Ex Martyrologiis 748

Fortunatus, M. Alexandriæ. Ex. Martyrol. 843

Fortunio, Martyr in Africa. Ex Cypriano & aliis 480

Fratres duo, MM. in Mesopotamia. Ex Martyrologiis 377

Frontinus, M. Interamnæ in Umbria. Ex Martyrologiis 211

Frontinus Martyr. Ex Martyrologiis 212

Fronto, Ab. in Nitriensi eremo Ægypti. Vita auctore coævo, 201

Fronto seu Frontonus, M. Cæsaraugustæ. Encomium in hymno S. Prudenti 408 & in Actis Mss. 410 960

Fructuosus, Archiep. Bracarensis, & multorum cœnobiorum institutor 430. Vita auctore coævo. Ex Ms. & Sandovallio 431. Capita quatuor. Translatio Compostellam Auctore Hugone Diacono Compostellano ex antiquis membranis.

Fructus, M. in Africa. Ex Cypriano & aliis 480

G

Gajanus, Martyr ex Ms. Casinensi Martyrol. 13

Gagus, M. Romæ. Ex Martyrologiis 528

Galata, M. Melitinæ. Ex Martyrologiis 619

Galdinus, S. R. E. Cardinalis, Archiep. Mediolan. & Sedis Apostolicæ Legatus 593. Vita ex Mss. & Mombritio 594. Analecta. § 1 Calamitas urbis Mediolanensis ab an. 1159 ad 1169. Exiliū S. Galdini & ejus creati Archiepiscopi adventus 596. § 2 Provincia Mediolanensis abolito schismate reducta in obedientiam veri Pontificis 597. § 3 Illustria facinora Mediolani gesta. Tempus mortis 597. Hymnus. ex antiquo Breviario 599

Galla, M. Corinthi. Ex Martyrologiis 403

Gallena, M. Corinthi. Ex Menæis & Vita S. Codrati 403 b f

Gallienus, M. in Ponto Asiæ. Ex Martyrol. 406

Gallus, M. in Africa. Ex Cypriano & allis 480

Gemella, Martyr. Ex Martyrologiis 80

Gemina, M. in Africa. Ex Martyrologiis 748

Gemma, M. in Africa. Ex Martyrologiis 748

Genesius, Martyr. Ex Martyrologiis 749

Geroldus, Eremita Ordinis S. Benedicti in Rhetia. Ex Officio Ecclesiastico 628

Gervinus Ab. Aldenburgi in Flandria. Ex Molano & aliis 495

Godeberta, Virgo Novioduni. Cultus, tempus, Acta, festum, ecclesia 31. Vita auctore Ratbodo Episc. Ex Ms. Cap. 1 Educatio pia & consecratio 32. cap. 2 Miracula viventis 33. cap. 3 Miracula ad sepulcrum 34. Appendix, Translatio in novam capsam 36

Gomalus, M. in Ponto Asiæ. Ex Martyrol. 406

Gregorius, Conf. Ep. Antiochiæ in Pisidia. Ex variis fastis Græcis & Latinis 626

Guilielmus Peregrinus, in Bavaria Transdanubiana. Ex Radero & Hundio 772

Guilelmus Politiensis, eremita juxta Castellum-Bonum in Sicilia 465. Vita ab Angelo Sangrino collecta. Cap. 1 Ortus, adolescentia in eremo, dein cœnobio Tragudo 466. cap. 2 Exercitatio Gonati: conflictus cum meretrice & dæmonibus 468. cap. 3 Exercitatio ad ecclesiam S. Mariæ a partu. Aliæ ecclesiæ constructæ. Morbus, obitus 469. Alia Vita ex Officio proprio. Cap. 1 Ortus, exercitatio Gonati, conflictus cum meretrice & dæmonibus 470. cap. 2 Accessus ad ecclesiam S. Mariæ a Partu. Aliæ ecclesiæ constructæ. Munia eremitarum 472. cap. 3 Farina divinitus obtenta. Morbus, pius obitus 473

Guinochus, Episcopus in Scotia. Cultus sacer, tempus & locus Sedis 138

Gutlacus, Presb. Anachoreta Croylandiæ in Anglia. Ætas, Acta varia: cultus 37. Vita auctore Felice coævo ex Ms. 38. Cap. 1 Ortus, vita militaris, dein monastica 39. cap. 2 Vita eremitica. Insidiæ dæmonum 40. cap. 3 Volucrum & piscium familiaris accessus. Futura prædicta. Energumeni liberati 44. cap. 4 Futura & absentia indicata 45. cap. 5 Obitus. Corporis incorrupti inventio. Apparitio. Cæcus illuminatus 48. Appendix, Auctore Oderico 50. Analecta ex Historia Ingulsi 50. Translatio ex Mss. 54. Cap. 1 Historia translationis. Aliqua tunc facta miracula 54. cap. 2 Annona submissa. Subita mors raptoris 57. cap. 3 Cæcitas contracta & sublata. Incendium immissum. Dementia curata 59

H

Hadwigis Virgo, Magistra cœnobii Marensis Ord. Præmonstrat. Acta ex collectione Godefridi de Licht 264

Helena, Virgo Laurinensis in Italia. Ex Officio Ecclesiastico 762

Helladium, M. in Africa. Ex Martyrologiis 620

Herluca Virgo 547. Vita auctore Paulo Bernriedensi Presb. teste oculato 552. Cap. 1 Locus natalis. Conversio ad vicam spiritualem. Discessus in Eptaticum 552. cap. 2 Vita ab accessu Doudæ usque ad hujus obitum. Utriusque virtutes & visiones. Cujusdam Judithæ obitus 554. cap. 3 Beneficia B. Herlucȩ præstita a SS. Laurentio & Wicterpo. Notitia & affectus erga Paulum scriptorem.

Hermenigildus Rex & Martyr in Hispania. Cap. 1 Prosapia, conjugium, conversio ad fidem Catholicam. Odium parentis 134. cap. 2 Bellum a Leovigildo patre illatum. Hermenigildi captivitas & martyrium 135. cap. 3 Historia martyrii a S. Gregorio Magno relata 136. cap. 4 Annus & dies obitus, cultus, Reliquiæ: templa illi dicata 137

Hermogenes Martyr. Ex Martyrologiis 405

Hermogenes Martyr. Ex Martyrologiis 540

Hermogenes Martyr Melitinæ. Ex Martyrol. 619

Hermogenes Martyr in Africa. Ex Martyrol. 620

Hertula Martyr. Ex Martyrologiis 79

Hilarius Martyr. Ex Martyrologiis 81

Hilarius, M. in Mauritania. Ex Martyrologiis 11

Hilarius, M. Melitinæ. Ex Martyrologiis 619

Hildegundis, Virgo Ord. Cisterciensis Schonaugiæ in Germania 780. Vita auctore Sacerdote connovitio, ipsius Sanctæ familiari & magistro. Ex Ms. 782. Cap. 1. Ortus & educatio. Peregrinatio in Terram sanctam & reditus 782. cap. 2 Iter versus Summum Pontificem susceptum. Suspensæ miraculosa liberatio 784. cap. 3 Romam adit, & reversa Spiram, ducitur Schonaugium: inter tirones probatur 785. cap. 4 Gravissimis exercita tentationibus, omnes superat 787. cap. 5 Morbus, obitus, agnitio feminei sexus, sepultura 789

Honoratus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Honoratus M. in Africa. Ex Martyrologiis 748

Hugo, monachus Æduensis & Prior Enziacensis, Ord. S. Benedicti 762. Vita ex Ms. Cap 1 Ordo S. Benedicti in Gallias translatus. S. Hugonis vita monastica. Sacerdotium 763. cap. 2 Habitatio Augustodunensis in monasterio S. Martini. Monasterium Balmense reformatum. Cluniacense constructum. Oddonis socii sanctitas & miracula. 764. cap. 3 Enziacus. Prior S. Hugo. Ejus ibi vita, obitus, miracula 767. cap. 4 Corpus elevatum: ad varios conventus seu Concilia Episcoporum delatum. Miracula facta 770

I

Iacobus de Oldo, Presb. tertii Ord. S. Francisci Laudæ in Insubria 599. Vita auctore Bassiano Dardalone Confessario, ex Ms. Italico. Cap. 1 Conversio a vita seculari ad professionem tertii Ordinis 601. cap 2 Conversatio cum proximo, commoratio in suburbanis ecclesiis, vitæ rigor 602. cap. 3 Laudæ captivi adjuti: morbus, mors, corporis elevatio 604. cap. 4 Miracula post obitum patrata 606. Appendix, Testamentum ex Ms. Latino 608

Jacobus Certaldus, Ord. Camald. 152. Vita Auctore Raphaele Volaterrano 153. Translatio corporis ex Ms. 155

Januarius Martyr. Ex Martyrologiis 80

Januarius Martyr, Capuæ. Ex Martyrologiis 80

Januarius Martyr. Ex Martyrologiis. An hujus Reliquiæ Romæ? 129

Januarius Martyr, Cæsaraugustæ 406. Encomium in Actis Mss. 410 a 960 f

Januarius, M. in Africa. Ex Cypriano & aliis 480

Januarius, M. in Africa. Ex Martyrologiis 541

Ida vidua, Comitissa Boloniæ in Gallo-Belgica. § 1 Conjugium. Ejus & mariti genus regium. Liberi procreati 139. § 2 Obitus: Acta, Titulus Sanctæ & Beatæ 140. Vita auctore monacho Wastensi coævo ex Ms. Cap. 1 Prosapia, educatio, virtus in conjugio liberi 141. cap. 2 Virtus in viduitate, monasteria fundata, miracula 1 2. cap. 3 Puella surda & muta sanata. Pius obitus & sepultura 143. Cap. 4 Corpus incorruptum, miracula post mortem 144. Alia Vita auctore Joanne Gillemans Canonico Regulari 145. Analecta. Cap. 1 Beneficia Ecclesiæ Lensiensi & collegio Canonicorum præstita 147. cap. 2 Monasteria in Comitatu Boloniensi extructa & restaurata: monasterium Capellæ fundatum 148. cap. 3 Beneficia præstita monasteriis Bulloniensi, Affligemiensi Bertiniano & Lensiensi. Visa in extasi Hierosolymacapta 149

Ida Lovanien. Ord. Cistercien. in Brabantia 155. Vita ex Mss. Schedis Hugonis Confessarii 157. Lib. 1 Prior pars vitæ in domo paterna peracta. Cap. 1. Ortus, educatio, illustratio divina. Patientia ob aversum animum patris 158. cap. 2 Contra tentationes passio Christi assumpta. Pœnitentia & arcta vivendi ratio 160. cap. 3 Stigmata Christi inflicta corpori & sublata 162. cap. 4 Eucharistia ab Angelo collata. Amor erga Christum. Effectus colloquii pii 163. cap. 5 Cerevisia in vinum mutata. Piscium & avium accursus. Admiranda extasis in festo Epiphaniæ 165. cap. 6 Soror ejus senior ab inferendis injuriis deterretur cœlesti lumine. Soror junior a morte suscitatur 167. cap. 7 Sanctitas revelata cuidam Præmonstratensi æqualis meriti. Calor ab ea in aliam translatus 169. Lib. 2 Altera pars vitæ ante ingressum in monasterium. Cap. 1 Varius ejus status. Pestis sublata 170. cap. 2 Varius erga Eucharistiam affectus. Christi præsentia cognita 171. cap. 3 Extases variæ, maxime circa Eucharistiam: raucedo contracta 173. cap. 4 Infamia ex mala suspicione inusta, divinitus depulsa 174. cap. 5 In extasi a Deipara filius oblatus, visi imbres supra audientes concionem: alii favores 177. cap. 6 Affectus erga Eucharistiam. Facultas sumendi eam a Summo Pontifice indulta 178. cap. 7 Varii effectus divini amoris. Accessus ad Ordinem Cisterciensem 180. Lib. 3 Vita monastica & obitus. Cap. 1 Mira Dei gratia in Eucharistiæ perceptione 182. cap. 2 Status alterius revelatione notus. Mandatum aliis ne molestia afficiatur 184. cap. 3 Miræ contemplationes, absque stimulo inanis gloriæ 186. cap. 4 Luminis radii & odores ex ejus corpore emissi 187. cap. 5 Alii divini favores. Pius obitus 188

Idesbaldus, Ab. Dunensis Ord. Cisterc in Flandria 586. Vita ex Compendio Chronologico Caroli de Visch. Cap. 1 Monasterium Dunense constructum: Cisterciensibus traditum, tertius Abbas B. Idesbaldus 587. cap. 2 B. Idesbaldi res gestæ, pius obitus, prima corporis inventio 588. cap. 3 Nova corporis inventio & authentica attestatio incorruptionis 589. Historia miraculorum a Carolo de Visch scripta 590. Alia miracula ab Emundo Scipman Priore submissa 591

Ignatius Martyr. Ex Martyrologio Casinensi 130

Innocentius, Ep. Dertonensis in Liguria 482. Vita ex Mss. apud Mombritium. Cap. 1 Encomium Quintini patris. Captivitas & tormenta illata S. Innocentio, & e carcere eductio 482. cap. 2 Episcopatus: variæ ecclesiæ extructæ: inventio corporis S. Marciani 483. cap. 3 Iter Romanum, miracula, obitus 485

Joachinus Senensis, Ord. Servorum B. Mariæ 454. Vita auctore Paulo Attavanto ex Mss. 455. Cap. 1 Ortus, pia adolescentia. Cultus Deiparæ 455. cap. 2 Ingressus in Ordinem Servorum B. Mariæ. Exercitia humilitatis & pietatis 457. cap. 3 Apud Aretinos residentia, & ad Senenses reditus 458. cap. 4 Beneficia collata. Miracula in vita patrata 460. cap. 5 Virtutum Summarium. Obitus, sepultura 461. cap. 6 Miracula post mortem patrata 462

Joannes, monachus Martyr, an in Palæstina sub Saracenis? ex Menæis 82

Joannes, M. Vilnæ in Lituania 265. Acta martyrii ex Mss. 266

Joannes de Castro-Villari, Ord. S. Francisci de Observantia. Ex litteris inde mißis 474

Joannes Epirota, Martyr Constantinopoli 609. Acta ex Anthologio Græco 610

Joannes, discipulus S. Gregorii Decapolitæ Constantinopoli. Ex Actis dicti S. Gregorii & S. Iosephi Hymnographi & Fastis Græcis 583

Joannes Palæolaurita, in eremo prope Hierosolymam. Ex Menæis 625

Joannes, M. in Africa. Ex Martyrologiis 748

Joannes, eremita Massacii in Piceno. Ex Wadingo & aliis 832

Joannes seu Joagnolus, Tertiarius Ordinis S. Francisci, Callii apud Urbinates. Ex Wadingo & aliis 953. Miracula publicis instrumentis consignata 953

Jocundus, M. in Italia. Ex Martyrol. Corbeiensi 373

Jocundus, M. in Ponto Asiæ. Ex Mrol. Corbeiensi 406

Jovinianus M. ex Ms. Casinensi Martyrologio 13

Irene, M. in Græcia. Ex Menol. Basilii Imp. & aliis 404

Isaac, Abbas Spoleti in Umbria. Tempus vitæ, Acta. Laura ab eo condita 27. Vita ex Dialogis S. Gregorii 28. Appendix 29

Isaacius, minister S. Alexandræ Imperatricis, M. Nicomediæ. Ex Menæis & Martyrol. Rom. 842

Isaacus, M. Pergami in Asia. Ex Martyrologiis 120

Isidora, M. Leontinis in Sicilia. Ex Actis SS. Alphii, Philadelphi & Cyrini 479

Isidorus monachus, M. Cordubæ. Ex S. Eulogio 494

Istialis Martyr. Ex Martyrologiis 81

Julia Martyr. Ex Martyrologiis 81

Julia seu Julius, M. Cæsaraugustæ 406. Encomium in hymno S. Prudentii 408 f & in Actis Mss. 410 a 960 f

Julius, Romanus Pontifex. Cap. 1 Tempus Sedis. Basilicæ constructæ. Decreta sancita 82. cap. 2 Fides orthodoxa contra Arianos propugnata S. Athanasii innocentia defensa 83. cap. 3 Ordinationes factæ: sepultura, translatio, veneratio 85

Julianus Martyr. Ex Martyrologiis 79

Julianus Presb. Martyr, in Africa. Ex Cypriano & aliis 480

Julius Martyr Capuæ. Ex Martyrologiis 80

Justinus Philosophus Martyr. § 1 Cultus: Mortis genus, alter Justinus ab hoc diversus 104. § 2 Epiphanius de Justino restitutus. Apologiæ pro Christianis discretæ 105. § 3 Quibus temporibus apologiæ oblatæ 107. Vita a Petro Halloix contexta. Præfatio 108. Cap. 1 Natalis, studia, vocatio ad Christum 108. cap. 2 Labores pro fide: certamina adversus Crescentem Cynicum 110. cap. 3 Prima Apologia oblata 113. cap. 4 Disputatio cum Tryphone. Apologia secunda, 115. cap. 5 Virtutes e scriptis ejus depromptæ 117

Justus Martyr. Ex Martyrologiis 80

L

Lambertus Agricola, Martyr Cæsaraugustæ. Ex Martyrologiis & Bulla Alexandri VI Papæ 413, 414

Lantbertus, ex Abbate Fontanellensi Archiep. Lugdunen. Tempus Sedis. Cultus 215. Fragmentum Vitæ 216. Analecta. Ex Actis SS. Ansberti, Hermelandi, Eremberti & Condedi 218

Landricus, Ep. Metensis Ab. Sonegiensis & Altmontensis in Hannonia 487. Vita ex Mss. 489 cultus prope Bruxellas 962

Lasreanus sive Molassius Ab. Lethglinensis in Hibernia, postea Episcopus & Legatus Apostolicus 543. Vita ex Ms. Cap. 1 Pueritia & adolescentia miraculis illustrata, regnum repudiatum 544. cap. 2 Iter Romanum: monasterium Lethglinense acquisitum, miracula 545. cap. 3 Aliud iter Romanum. Episcopatus & Legatio. Mors miraculis clara 546

Laurentius Martyr. Ex Martyrologiis 80

Laurentius Martyr. Ex Martyrologio Casinensi 130

Laurinus, M. Interamnæ in Umbria. Ex Mroll. 211

Lazarus Diaconus, Martyr Tergesti in Istria. Cap. 1 Acta martyrii ex traditione accepta 66. cap. 2 Tempus martyrii, cultus sacer. Corporis Translatio Veronam 68

Lazarus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Leo Magnus, Pontifex Romanus. § 1 Acta vitæ & cultus apud Latinos 14. § 2 Cultus apud Grȩcos, ætas, patria 15. Vita a Petro Canisio edita. Cap. 1 Electio in Pontificem: ejus doctrina & virtutes 17. cap. 2 Acta cum Attila Rege 18. cap. 3 Hæreses profligatæ. Concilium Chalcedonense habitum 19 Cap. 4 Epistola ad S. Flavianum. Regis Genserici furor in direptione Urbis mitigatus. Templa restaurata. Obitus 20. Historia elevati & translati corporis ex Ms. 21 & 957 b

Leo IX, Pontifex Romanus. § 1 Acta varie scrita. Veneratio sacra. Reliquiæ 642. § 2 Ratio temporis. Acta primo anno Pontificatus. Controversiæ decisæ 643. § 3 Res gestæ anno ML & MLI, 645. § 4 Res gestæ anno MLII & MLIII. Felix obitus anno MLIV, 646. Vita auctore Wiberto ejus Archidiacono ex Mss. 648. Lib. 1 cap. 1 Genus, nativitas, litterarum studia 648. cap 2 Sanitas divinitus collata. Vita aulica apud Imperatorem, militaris in expeditione Longobardica 650. cap. 3 Electio in Episcopum Tullensem. Assensus Imperatoris 651. cap. 4 Pericula in discessu ex Italia. Inthronizatio & Ordinatio Episcopalis 653. cap. 5 Varia gesta & tolerata in Episcopatu. Virtutes & obitus matris 654. Lib. 2 Cap. 1 Dispositio ad Pontificatum Romanum: denominatio Wormatiæ 656. cap. 2 Electio & coronatio in Pontificem 658. cap. 3 Concilia habita & res gestæ anno MXLIX 659. cap. 4 Res gestæ anno ML & MLI. Itinera suscepta 660. cap. 5 Hæresis Fermentaciorum repressa 662. cap. 6 Clades comitibus illata, illi pro Martyribus habiti. S. Leonis pœnitentia & miracula. cap. 7 Morbus, obitus, sepultura 664. Historia mortis & miraculorum ex Mss. 664. Cap. 1 Extrema acta & monita: piissimus obitus 666. cap. 2 & 3 Miracula 668 & 670. Miracula Beneventi patrata ex Mss. 672. Miracula duo a Desiderio Abbate Casinensi, dein Victore III Papa, scripta 673

Leonides, Ep. Athenarum ex Menæis Græcis 378

Leonides, M. Corinthi ex Mroll. & Menæis 402

Leonides, M. in Ponto Asiæ ex Martyrologiis 406

Leonitides Martyr ex Martyrologio Tamlachtensi 129

Lota, M. Corinthi ex Martyrologiis 403 a

Lidwina sive Lidwigis, Virgo Schidami in Hollandia. § 1 Nomen, cultus, Vitæ auctor 267. § 2 Vita semel iterumque a Brugmanno scripta, hujus epitome edita per Thomam a Kempis 268. § 3 Vita 3 Schiedami impressa, a Surio aliisque abbreviata 269. Vita prior ex Teutonico Ms. a Brugmanno Latine reddita & aucta 270. Cap. 1 Ortus, devotio erga Deiparam, voluntas servandæ castitatis 272. cap. 2 Infirmitatum initia & progressus, cibi potusque abstinentia mirabilis 273. cap. 3 Vermes e corpore senturientes, hydropisis & ceteræ infirmitates 275. cap. 4 Ob mortem parentum passa. Tempus mortis indicatum a Sacerdote, & hujus vicissim ab illa 277. cap. 5 Initium & modus divinarum consolationum & raptuum 280. cap. 6 Cælestis claritas & suaveolentia. Ubera lactescentia. Virga e Paradiso delata 282. cap. 7 Sertum e cælesti raptu delatum, aliique favores 285. cap. 8 Eleemosynæ divinitus probatæ: corona patientiæ perfecta 287. cap. 9 Imbecillitas in ferenda suorum morte castigata: desperabundi adjuti 290. cap. 10 Revelationes circa defunctos 293. cap. 11 Eucharistia quomodo sumpta, cælitus accepta post Christi crucifixi apparitionem 295. cap. 12 Alia Dei opera usque ad ejus mortem 298. cap. 13 Mors, sepultura & mira notata 299. Appendix, Tria miracula per Thomam de Kempis descripta 302

Vita posterior auctore Brugmano 303. Litteræ testimoniales publicæ 305. Pars 1, Cap. 1 Ortus & conversatio in puerilibus annis 306. cap. 2 Infirmitatum principium, & derelictio a medicis 309. cap. 3 Confluxus morborum & ebullitio vermium in ventre 310. cap. 4 Patientia divinitus collata 312. cap. 5 Febres, hydropisis, intestinorum extractio, & subtractio cibi, potus & somni 313. cap. 6 Mors matris, paupertas ejus maxima 315. cap. 7 Tribulationes novæ & angustiæ animæ, & modus se consolandi 316. cap. 8 Responsa & visitationes Angelorum 317. Pars 2 Cap. 1 Profectus in virtutibus 319. cap. 2 Opera misericordiæ. Refectiones spirituales 321. cap. 3 Visitantur infirmi & puerperæ: nudi vestiuntur 323 cap. 4 Gratia informationis & consolationis ad omnes 324. cap. 5 Fraterna correptio sine personarum acceptione 325. cap. 6 Zelus ardens, ad proximos: & desperati de laqueo dæmonis liberati 327. cap. 7 Amor Crucis & desiderium Eucharistiæ. Tentatio per Pastorem illata 329. cap. 8 Apparitio Christi & impressio stigmatum: & Crucifixus juxta eam visus 331. cap. 9 Vexationes a Parocho illatæ, & inquisitio per Prælatos Ecclesiæ 332. cap. 10 Sumptio Eucharistiȩ ad libitum: signa impressorum stigmatum 334. Pars 3 Cap. 1 Caritas in oratione & patiendo pro salute vivorum 336. cap. 2 Caritas erga animas in purgatorio 338. cap. 3 Memoria passionis Christi 340. cap. 4 Consolationes a Matre Dei susceptæ, & lac in nocte Nativitatis concessum 342. cap. 5 Gratia contemplationis & spiritus prophetiæ 344. cap. 6 & 7 Desiderium martyrii 348. cap. 8 Mors patris, & Petronillæ Virginis dilectæ 352. cap. 9 Visitationes Christi, patientia in morbis 354. cap. 10 Restitutio membrorum: Mors præscita & prædicta 355. cap. 11 Extrema unctio suscepta & felicissimus transitus 357. cap. 12 Gloria animæ ostensa: Corporis redintegratio 360. Appendix per Magistros Fabricæ Ecclesiæ Schiedamensis 364. Sequentia 365. Translatio corporis Schidamo Bruxellas ex Mss. 365

Lucianus, M. Antiochiæ Syriæ ex Martyrol. 377

Lucianus, M. in Ponto Asiæ. Ex Martyrologiis 406

Lucianus alter, M. in Ponto Asiæ ex Mroll. 406

Lucius Martyr. Ex Martyrologiis 80

Lupercus M. Cæsaraugustæ 406. Encomium in hymno S. Prudentii 408 f in Actis Mss. 410 a 960 f & in Actis S. Engratiæ 411 f 412 b

M

Macaria seu Marcia, M. Interamnæ in Umbria. Ex Martyrologiis 211

Macarius Martyr. Ex Martyrologiis 81

Macorus M. in Africa. Ex Cypriano & aliis 480

Maggina seu Miggina M. Ex Martyrologiis 81

Magnus Martyr. Ex Martyrologio Casinensi 130

Magnus, Comes Insularum Orcadum in Scotia 438. Vitæ epitome, Ex Breviario Aberdonensi 439

Mamertinus, Abbas Autissiodori 758. Vita ex Mss. 759

Mamerus Martyr. Ex Martyrologio Corbeiensi 80

Manilus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Mappalicus, M. in Africa. Ex Cypriano & aliis 480

Mappalicus, M. Romæ. Ex Martyrologiis 528

Marcellus Martyr. Ex Ms. Casinensi Martyrol 13

Marcellinus, Ep. Ebredunensis in Gallia 750. Vita ex Mss. 750. Cap. 1 Sedes Ebreduni collocata: socii Diniam missi. Fides miraculo calicis redintegrati promota 751. cap. 2 Alia viventis miracula & opera: pius obitus 752. cap. 3 Miracula post mortem 754

Marcia Martyr. Ex Martyrologiis 212

Marcia, M. in Africa. Ex Martyrologiis 748

Marcianus Martyr. Ex Martyrologiis 405

Marcianus, M. in Ponto Asiæ. Ex Martyrologiis 406

Marcianus, Martyr in Africa aut Antiochiæ ex Martyrologiis 480

Marcus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Marcus alter Martyr. Ex Martyrologiis 80

Mares Martyr. Ex Martyrologiis 80

Margarita Virgo, tertii Ordinis S. Dominici, Tiferni in Umbria 190. Vitæ Cap. 1 & 2 ex Ms. Latino 191 & 193. cap. 3 & 4 Miracula ex Italico 194. cap. 5 Translatio corporis & secuta miracula 196. Decretum de Officio Ecclesiastico 198

Marianus, monachus Autissiodori 758. Vita ex Mss. 760. Hymnus ex Ms. 761

Maricus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Maro Presb. M. in Italia, sepultus Reate. Ex Actis SS. Nerei & Achillei & Martyrologiis 373

Martius, Ab. apud Arvernos. Cultus & ecclesia. Vita auctore S. Gregorio Turonensi 132

Martialis, M. Pergami in Asia. Ex Martyrologiis 120

Martialis, M. Cæsaraugustæ 406. Encomium in hymno S. Prudentii 408 f & in Actis Mss. 410 a 960 f

Martialis, M. in Ponto Asiæ ex Martyrologiis 406

Martialis, M. Romæ ex Martyrologiis 405

Martialis, M. in Africa. Ex Cypriano & aliis 480

Martyr, Sanctis in Clivia ex Martyrologiis 413

Martyres, uxor & filii S. Venustiani. Ex Actis SS. Caßiani & Savini Mart. 541

Martyres duo in Africa ex Martyrologiis 620

Martyres quinque ex Martyrologiis 405

Martyres VI, aliis VII aut IX ex Martyrologiis 81

Martyres IX ex Martyrologiis 81

Martyres XLII ex Martyrologiis 79

Martyres XLIV, & alii multi, Pergami in Asia ex Martyrologiis 120

Martyres LII, discipuli S. Donnani, in insula Scotiæ Egga occisi. Ex Martyrologiis Hibernicis 487

Martyres centum, Episcopi, Presbyteri aut Clerici Martyres in Perside 846. Acta martyrii. Ex Sozomeno 848 e f

Martyres CCXL in Africa ex Martyrologiis 12

Martyres varii in Mauritania ex Martyrologiis 11

Maturinus, M. Cæsaraugustæ 406. Encomium in Actis Mss. 410 a 960 f

Mavilinus, M. Melitinæ. Ex Martyrologiis 619

Maurus miles, Martyr Salonæ in Dalmatia 51 Corpus Romam translatum 10

Maurus Martyr. Ex Martyrologiis 79

Maxima Martyr. Ex Martyrologiis 80

Maximianus, Patriarcha Constantinopolitanus. Ex Menol. Basilii Imp. Epistolæ SS. Sixti Papæ, Cyrilli Patriarchæ Alexandriæ & aliorum 847

Maximus, Martyr in Mauritania. Ex Mroll. 11

Maximus M. Dorostori. Cultus variis diebus 126 Acta ex Ms Græco 127. Acta Græca 974

Maximus Martyr Ex Martyrologiis 212

Maximus, Cornicularius Præfecti. Cultus. Vita ex Actis S. Cæciliæ 203 … Cap. 4 Conversio & martyrium 207. Analecta. § 1 Sepultura, templum, translatio in Urbem 208. § 2 Nova inventio sub Clemente VIII 209. Reliquiȩ variis locis. Aliquod corpus S. Maximi M. Madriti, aliud Antverpiȩ 210

Maximus miles, Mart. e legione Thebæa Mediolani. Corpus a S. Carolo Borr. elevatum 212

Maximus, M. Cordulæ in Perside. Ex Actis S. Laurentii & Martyrologiis 375

Meceonus, M. in Africa. Ex Cypriano & aliis 480

Messites, M. in Italia ex Martyrologiis 373

Messor, M. in Italia ex Martyrologiis 373

Micas, M. in Ponto Asiæ ex Martyrologiis 406

Micio, M. in Africa ex Martyrologiis 541

Miginus, M. in Africa. Ex Cypriano & aliis 480

Migonus Martyr ex Martyrologiis 80

Milianus Martyr. Ex Martyrol. Casinensi 130

Minalia Martyr ex Martyrologiis 80

Mitina, M. Melitinæ ex Martyrologiis 619

Molassius, idem qui Lasreanus, de quo supra.

Mucianus, M. Capuæ ex Martyrologiis 80

Mundus Ab. in Argathelia Scotorum Provinincia. Ex Breviario Aberdonensi & aliis 388

Muscula, Martyr Capuæ ex Martyrologiis 80

Musta Martyr ex Martyrologiis 80

Mustila Mart. an in Numidia & sub Valeriano? ex Martyrologiis 81

N

Nabor Martyr ex Martyrologiis 80

Nestor, Martyr Nicomediæ ex Martyrol. 13

Nice, M. Corinthi. Ex Menæis & Vita S. Codrati 403 b f

Nicus, eremita Besutii in agro Mediolan. Ex Ferrario & Vita S. Caroli Borromæi 599

Neophyta M. Leontinis. Ex Actis SS. Alphii, Philadelphi & Cyrini 479

Novella, Martyr Capuæ ex Martyrologiis 80

Nunechia, M. Corinthi. Ex Menæis & Vita S. Codrati 403 b f

O

Octavia M. Antiochiæ Syriæ ex Martyrol. 377

Oda, Ordinis Præmonstratensis in Hannonia 772. Vita auctore Philippo Harvengio Abbate Bonæ Spei 773. Cap. 1 Ortus, amor castitatis. fuga secularium 773. cap. 2 Nuptiæ paratæ. Assensus coram sponso & Sacerdote rogatus 774. cap. 3 Amore castitatis nasus præscissus 776. cap. 4 Ingressus in monasterium 777. cap. 5 Separata vita ob speciem lepræ. Electio in Priorissam 778. cap. 5 Ultimus morbus, obitus & sepultura 779

Olympiades, M. Cordulæ in Perside. Ex Actis S. Laurentii & Martyrologiis 375

Optatus Martyr ex Martyrologiis 80

Optatus alter Martyr ex Martyrologiis 80

Optatus Martyr ex Martyrologiis 212

Optatus, M. Interamnæ in Umbria. Ex Mrol. 211

Optatus Mart. Cæsaraugustæ 406. Encomium in hymno S. Prudentii 408 f in Actis Mss. 410 a 960 f

Orbana sive Urbana Martyr. Ex Martyrologiis 80

Orbana altera Martyr. Ex Martyrologiis 80

Oratus, M. in Africa. Ex Martyrologiis 748

P

Pamphilus, M. in Africa. Ex Martyrologiis 541

Pantagatus, Ep. Viennensis in Gallia. Ex Martyrologiis, Adone & Epitaphio 486

Pantenius, M. Romæ ex Martyrologiis 528

Paphnutius, Ep. M. apud Græcos. Ex Menæis 623

Paphnutius Hierosolymita. Ex Menæis 757

Papias M. Romæ ex Martyrologiis 748

Papylus, aliquibus Papirius, Diaconus S. Carpi Episcopi Thyatirensis, Martyr Pergami 120. Acta e Græcis translata. Cap. 1 Patria, dignitas, captivitas 121. cap. 2 Abductio Sardes, & Pergamum 123. cap. 3 Fides confirmata per oculum coclitis restitutum, & tormenta 124. cap 4 Mors intentata & & gladio illata 125. Acta Græca 968

Parcilaus, M. in Ponto Asiæ. Ex Martyrologiis 406

Paternus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Paternus, Ep. Veneti in Britannia Armorica 378. Vita ex Sanctilogio Britanniæ Ioannis Tinnemuthensis. Cap. 1 Ortus, vita in Britannia, ante Episcopatum gesta 379. cap. 2 Vita in Episcopatu, pius obitus 380

Paternus, Ep. Abrincensis in hodierna Normannia 425. Vita auctore Fortunato Ep. Ex Mss. 427. Cap. 1 Ortus, vita monastica 427. Cap. 2 Virtutes, Sacerdotium, miracula 428. cap. 3 Iter ad Childebertum Regem. Episcopatus. Obitus 429

Patinus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Patricius Lugduni in Gallia. Ex Martyrologiis 13

Patus M. Interamnæ in Umbria. Ex Martyrol. 211

Paulianus Martyr, Salonæ in Dalmatia 5. Corpus Romam delatum 10

Pausilypius, M. in Europa prov. Thraciæ. Ex Menologio Basilii Imp. & aliis 373

Paulus Martyr. Ex Martyrologiis 79

Paulus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Paulus alter Martyr ex Martyrologiis 80

Paulus Martyr ex Martyrologiis 129

Paulus monachus M. Cordubæ. Ex S. Eulogio 494

Perfectus Presb. M. Cordubæ in Hispania 584. Vita auctore S. Eulogio Ep. Mart. 585

Petrus Martyr ex Martyrologiis 80

Petrus eremita, Ord. Vallumbros. in Monte-plano diœcesis Pistoriensis. Ex Locatello & Petraccio 101

Petrus Gonzales, vulgo Sant-Elmo, Ord. Prædic. Tudæ in Galæcia § 1 Cultus sacer. Acta miraculorum. Annus & dies mortis 389. § 2 Patrocinium navigantium: cognomentum Sant-Elmi 390. Vita auctore Stephano Sampayo Ordinis Prædicat. Cap. 1 Vitæ secularis muratio & religiosæ initia 591. cap. 2 Tentationes superatæ: miracula patrata 393. cap. 3 Mors & post eam miracula 396. Appendix. Excerpta ex miraculis anno 1258 examinatis 398

Petrus Diac. M. Antiochiæ ex Martyrologiis 479

Pharmuthius eremita in Armenia, cultus apud Græcos 14

Philippus, Episcopus Gortynæ in insula Creta. Libri scripti contra Marcionem, ex Eusebio & aliis. Cultus sacer 12

Potamia, M. Antiochiæ Syriæ ex Martyrologiis 377

Potamius, M. in Galatia aut Galæcia ex Mroll. 377

Potentiana, Villa-novæ in Hispania Bœtica. Varia de elevatione corporis & cultu 493

Primitivus, M. Cæsaraugustæ 406. Encomium in hymno S. Prudentii 408 f & in Actis Mss. 410 a 960 f

Primus Martyr ex Martyrologiis 81

Primus cum socis Mart. Ex Martyrologiis 81

Priscianus, M. in Africa. Ex Martyrologiis 541

Proclina, M. in Italia. Ex Martyrologiis 373

Proculus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Proculus, M. Interamnæ in Umbria. Ex Mroll. 211

Proculus, M. Romæ. Ex Martyrologiis 528

Productus, M. Interamnæ in Umbria. Ex Mroll. 211

Prosducus, M. Antiochiæ Syriæ. Ex Martyrol. 377

Protion, Martyr apud Græcos. Ex Menæis 79

Publius Martyr. Ex Martyrologiis 79

Publius, M. Cæsaraugustæ 406. Encomium in hymno S. Prudentii 408 f & in Actis Mss. 410 a 960 f

Publius seu Pullius M. Ex Martyrologiis 749

Pusicius, Præfectus Artificum Saporis Regis Persarum Martyr. Ex Sozomeno 849 a

Puttus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Q

Quartus Martyr, an in Cappadocia? Ex Martyrologiis 80

Quartus alius Martyr. Ex Martyrologiis 80

Quintilianus, M. Dorostori. Cultus variis diebus 126. Acta ex Ms. Græco 127. Acta Græca 974

Quintilianus M. Cæsaraugustæ 406. Encomium in hymno S. Prudentii 408 f & in Actis Mss. 410 a 960 f

Quintulus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Quintus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Quintus, M. in Africa. Ex Cypriano & aliis 480

Quintus, M. Romæ. Ex Martyrologiis 749

Quiriacus seu Cyriacus, M. Romæ cum SS. Valeleriano, Tiburtio, Maximo: an ex hujus domo? 203, 204 b

Quoamalius, M. in Galatia aut Galȩcia ex Mrol. 377

R

Rainerus Solitarius, Osnabrugi in Westphalia, memoria in Fastis 61. Vita ex Ms. & antiqua editione 61

Revocatus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Restitutus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Rodanus seu Ruadanus, Ab. Lothrensis in Hibernia 382. Vita ex Ms. Cap. 1 Prima initia & miracula quædam 382. cap. 2 Acta cum S. Finiano & Dermitio Rege pro vincto innocente 384. cap. 3 Reliqua miracula 385

Romanus Ep. Metensis. Tempus Sedis, nomen in Fastis 134

Rudolphus puer, a Judæis occisus Bernæ 504 alii variis locis 505 d e f

Rufinus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Rufus, M. Melitinæ. Ex Martyrologiis 619

Rufus alter, M. Melitinæ. Ex Martyrologiis 619

S

Sabas Gothus Martyr in Cappadocia. Religio florens apud Gothos: sub Athanarico Re-Regefere extincta. S. Sabæ cultus. Alius ab eo S. Sabas Dux 86. Acta martyrii 88 & Græca 966

Salaianus, M. Romæ. Ex Martyrologiis 749

Salon, M. in Mauritania. Ex Martyrologiis 11

Salustus Martyr. Ex Martyrol. Casinensi 80

Saturnini IV MM. Cæsaraugustæ 406. Encomium in hymno S. Prudentii 409 a

Saturninus Martyr. Ex Martyrologiis 80

Saturninus alter Martyr ex Martyrologiis 80

Saturninus M. Interamnæ in Umbria ex Mrol. 211

Saturus M. Capuæ ex Martyrologio Capuano 80

Scubilio, socius S. Paterni Episc. Abrincensis. Ex hujus Vita & Mrol. 425 b 420 208 d e 249 d e

Secundinus Martyr ex Martyrologiis 80

Secundus Martyr ex Martyrologiis 80

Secutor, M. Chalcedone ex Martyrologiis 129

Senesius Martyr ex Martyrologiis 749

Septimius miles, Martyr Salonæ in Dalmatia. 5 Corpus Romam translatum 10

Septimus Diac. M. Salonæ in Dalmatia ex Martyrologiis 540

Sericianus, M. in Africa ex Martyrologiis 620

Sericianus alter, M. in Africa ex Martyrologiis 620

Servanus, M. in Africa ex Martyrologiis 748

Severianus Martyr ex Martyrol. Casinensi 80

Severianus M. Nicomediæ ex Fastis Græcis & Latinis 747

Servilianus, M. Romæ sub Trajano ex Actis S. Domitillæ & Martyrologiis 745

Siagrius Lugduni, alius a Sicario Episcopo ex Martyrologiis 13

Silvanus, Martyr Capuæ ex Martyrologiis 80

Silvanus, M. in Ponto Asiæ ex Martyrologiis 406

Silvanus seu Silvanianus, M. in Africa ex Martyrologiis 748

Silvanus, M. Romæ ex Martyrologiis 749

Silvester, Ab. Reomaensis in Gallia ex Ms. elogio, Vita S. Germani Parisiensis, diplomate Chlotharii I Regis, & Martyrologiis 386

Silvius, M. Alexandriæ ex Martyrologiis 843

Simeon Episc. Seleuciæ & Ctesiphontis Mart. in Perside 846. Acta martyrii ex Sozomeno 847

Simon Tudertinus, Ordinis Eremitarum S. Augustini Bononiæ 818 Miracula ex proceßibus Mss. Cap. 1 Miracula facta tribus proximis a morte diebus 819. cap. 2 Alia ejusdem anni & mensis Aprilis 821. cap. 3 Reliqua hujus anni & trium sequentium 822. cap. 4 Processus secundus de miraculis 824. cap. 5 Processus tertius de eisdem 826. Hujus processus pars altera 828. cap. 6 Appendix ad hunc processum 830

Sirilla Martyr ex Martyrologiis 80

Spinus Martyr ex Martyrologiis 80

Stephanus, III Ab. Cisterciensis. Cap. 1 Ortus, vita monastica, peregrinatio. Accessus ad Molismum & Cistercium: ejus Prioratus 496. cap. 2 Abbas creatur: prima statuta. Paupertas divinitus sublevata: attentio in oratione, humilitas 497. cap. 3 Consolatio ab apparente monacho defuncto, & a visione moribundi. Adventus S. Bernardi & aliorum 499. cap. 4 Varia monasteria constructa. Statuta nova. Charta caritatis 500. cap. 5 Onus Abbatiale depositum: morbus, obitus, cultus 501

Successus M. Cæsaraugustæ 406. Encomium in hymno S. Prudentii 408 f & in Actis Mss. 410 a 960 f

Sulpicianus miles, Martyr Salonæ in Dalmatia. 5 Corpus Romam translatum 10

Sulpitius, M. Romæ sub Trajano ex Actis S. Domitillæ & Martyrologiis 745

Symphronius Martyr ex Martyrologiis 212

Symphronius, Martyr Romæ cum SS. Valeriano, Tiburtio, Maximo. 203, 204 b

Syricus, M. in Africa ex Martyrologiis 541

Syrus, M. Antiochiæ Syriæ ex Martyrologiis 377

T

Tacceus M. Alexandriæ ex Martyrologiis 748

Tetricus Ep. Antissiodori Martyr. Tempus Sedis, res gestæ. Oratorium ei erectum 95

Tertia Martyr ex Martyrologiis 80

Tertia M. Corinthi ex Martyrologiis 403 a

Tertius Martyr ex Martyrologiis 80

Tertius alter Martyr ex Martyrologiis 80

Tertius Martyr ex Martyrologiis 405

Tertulla M. an in Numidia & sub Valeriano? ex Martyrologiis 81

Thelius miles, Martyr Salonæ 5. Corpus Romam translatum 10

Theodora, M. Corinthi ex Mrol. & Menæis 402

Theodora, M. in Africa ex Cypriano & aliis 480

Theodorus, Presbyt. M. in Europa provincia Thraciæ ex Menol. Basilii Imp. & aliis Græcis 373

Theodorus Trichinas, in eremo Thraciæ prope Constantinopolim ex Menologio Basilii Imp. & Menæis 756

Theodosius Martyr sub Sapore Rege ex Menæis & Synaxariis 130

Theonas, Martyr Nicomediæ ex Fastis Græcis & Latinis 747

Theotimus, Ep. Tomis in Scythia ex Sozomeno, Socrate ex Martyrol. Rom. 755

Thomais, M. Alexandriæ, ob pudicitiam in matrimonio servatam occisa, ex Menæis 214

Thuribius, Episc. Cenomanensis in Gallia 415. Vita ex Ms. collectione Morelli 416. Alia ex Mss. Cap. 1 Adventus ad Cenomanenses. Episcopatus. Conversio Cajani & aliorum 418. cap. 2 Miracula patrata. Obitus, sepultura 419

Tiburtius Martyr ex Ms. Tamlachtensi 212

Tiburtius frater S. Valeriani. Cultus. Vita ex Actis S. Cæciliæ 203 … Cap. 2 Conversio ad fidem baptismus. Aspectus Angelorum 205. cap. 3 Examen coram Almachio Præside 206. cap. 4 Martyrium 207. Analecta § 1 Locus sepulcri, templum erectum. Translatio in Urbem 208. § 2 Nova inventio sub Clemente VIII 209. § 3 Reliquiæ alibi 210 958

Timon Diaconus ex VII primis, M. Corinthi, ex Martyrologiis & Actis S. Barnabæ & aliis 619

Titianus Martyr ex Martyrologiis 80

Titulus, M. Interamnæ in Umbria ex Martyrologiis 211

Tryphon, Patriarcha Constantinopolitanus ex Leone Grammatico, Cedreno & Menæis 627

Turemunus, M. in Africa ex Martyrologiis 541

Turibius, Ep. Asturicensis in Hispania 421. Vita ex Ms. 422

V

Valentinus, M. Interamnæ in Umbria ex Martyrologiis 211

Valentus Martyr ex Ms. Tamlachtensi 212

Valerianus, Sponsus S. Cæciliæ. Cultus Vita ex Actis S. Cæciliæ 203. Cap. 1 Conversio ad fidem, baptismus, Angeli alloquium 204. cap. 2 Instructio fratri Tiburtio data, adductio ad S. Urbanum & baptismus 205. cap. 3 Examen coram Almachio Præside & fidei confessio 206. cap. 4 Martyrium 207. Analecta. § 1 Locus primus sepulcri, templum dicatum. Translatio in Urbem 208. § 2 Nova inventio sub Clemente VIII 209. § 3 Reliquiæ vatiis locis, saltem sub nomine ejus 210 958

Valerianus, M. an Interamnæ in Umbria ex Martyrologiis 211

Valerius Martyr ex Martyrologiis 80

Valerius Martyr ex Martyrologiis 79

Varicus Martyr ex Martyrologiis 80

Vasio, Mart. Santonensis in Gallia 423. Vita ex 3 Mss. 424

Udalricus, Ordinis S. Benedicti in Rhetia ex Vita S. Geroldi patris 628

Ventus, M. Africa ex Cypriano & aliis 480

Venustianus Proconsul, M. Tuderti ex Actis S. Cassiani fratris & S. Savini Martyrum 541

Venustus Martyr ex Martyrologiis 80

Venustus Martyr ex Martyrologiis 81

Venustus alter Martyr ex Martyrologiis 81

Verecunda Martyr ex Martyrologiis 79

Verecundus alter Martyr ex Martyrologiis 81

Veronica M. Antiochiæ Syriæ ex Martyrol. 377

Veronica M. in Mesopotamia ex Martyrol. 377

Victor Martyr Bracaræ in Portugallia, Cultus, tempus, an cum sociis? 78 Compendium martyrii ex antiquis Breviariis 79

Victor Martyr ex Martyrologiis 80

Victor alter Martyr ex Martyrologiis 80

Victor tertius Martyr ex Martyrologiis 80

Victor quartus Martyr ex Martyrologiis 80

Victor, M. in Africa ex Martyrologiis 541

Victor, M. Nicomediæ ex Fastis Græc. & Latinis 747

Victor, Ep. Martyr Romæ ex Martyrologiis 748

Victoricus, M. in Africa ex Cypriano & aliis 480

Victoria Martyr ex Martyrologiis 80

Victoricus, M. Salonæ in Dalmatia ex Mrol. 540

Victorinus Martyr ex Martyrologiis 80

Victorinus Presb. M. in Italia ex Actis SS. Nerei & Achillei & Martyrologiis 373

Victoricus, M. Romæ ex Martyrologiis 528

Vincentius Martyr ex Martyrologiis 405

Vincentius M. num Romæ an Caucoliberi? ex Martyrologiis 405

Vincentius, M. Caucoliberi in Hispania citeriore 620, Acta suspecta 621

Vincentius M. in Africa ex Martyrologiis 748

Virgines MM. sociæ S. Domninæ, Interamnæ in Umbria ex Martyrologiis 211

Vissia Virgo, Martyr Firmi in Italia ex Vghello, Ferrario &c. 81

Vitalis Martyr ex Ms. Casinensi Martyrol. 13

Vitalis Martyr ex Martyrologiis 80

Vitalis, M. Alexandriæ ex Martyrologiis 843

Urbana sive Orbana Martyr ex Martyrologiis 80

Urbanus, M. Cæsaraugustæ 406. Encomium in hymno S. Prudentii 408 f & in Actis Mss. 410 a 960 f

Ursmarus, Ep. & Ab. in Belgio, § 1 Vita & miracula a variis scripta. Tempus vitæ & translationis Binchium 557. § 2 Cultus variis diebus. Monasteria & templa constructa 559. Vita Auctore Ansone Ab. Lobiensi ex Mss. 560. Cap. 1 Visiones factæ matri ejus. Vita privata & Episcopalis 560. cap. 2 Varia miracula, obitus 561. Appendix 1 ex Ms. Lobiensi 562. App. 2 Ex Fulcuino 563 Historia miraculorum Auctore Fulcuino 563. Cap. 1 Lobienses in irruptione Hungarorum liberati 564. cap. 2 Pluvia obtenta, cæci illuminati, dæmoniaci liberati, contractus sanatus 566. cap. 3 Contractus & paralyticus sanati; obtrectatores puniti, alia miracula 567. cap. 4 Beneficia præstita contractæ, lapsæ in puteum, a dæmone obsesso 568. cap. 5 Dolor dentium sublatus, mures a segete abacti. Fures capti. Bubulci a submersione liberati 570. cap. 6 Prædones puniti, incendium sublatum, hydropicus sanatus 572. Historia miraculorum in circumlatione per Flandriam. Cap. 1 Occasio peregrinationis. Iter Insulas & Casletum. Inimicitiæ sublatæ: sanitates collatæ 573. cap. 2 Cæci & varii ægri sanati. Odia sublata 575. cap. 3 Reus servatus, pluvia data; claudi, cæci & alii sahati: ostium ecclesiæ ultro apertum 577

Ursus, Ep. Ravennæ. Cultus sacer. Vita ex Rubeo 131

Usthasanes Eunuchus, Nutritius Regis Saporis Mart. 846. Acta martyrii ex Sozomeno 848

W

Wernherus puer, Wesaliæ a Judæis occisus, Bacheraci depositus, in diœcesi Trevirensi 697. Historia passionis ex Ms. 699. Epitome ex Mss. Actis Boëmundi Archiep. Trevirensis 702. Miracula XC intra duos menses ab obitu patrata. Ex tabula ad sepulcrum appensa 704. Inventio corporis & in novam arcam translatio ex Ms. 705. Historia Miraculorum ex Ms. Instrumenta a pag. 708 ad 714. Processus Bacheracen. ex Ms. Cap. 1 Introductio ad causam & instrumenta ad cultus antiqui præscriptionem probandam 714. cap. 2 Puncta ad legitimam probationem delata 717. cap. 3 Ingressus ad testium receptionem, & primi testis responsio integra 719. cap. 4 Depositiones circa stirpem, martyrium, revelationem, & capellam S. Wernheri 721. cap. 5 Depositiones circa cultum 723. cap. 6 Depositiones circa miracula 726. cap. 7 Sylabus testium reliquorum 728. cap. 8 Processus Oratorum circa Clerum: hujus responsum 730. cap. 9 Attestatio Magistratus Wesaliensis & Conventus Wilhelmitarum & Notarialis fides 732. Translatio Reliquiarum. § 1 Digitus Vesontionem delatus 734. § 2 Corpus Bacheraco ablatum transit in potestatem Marchionis Spinolæ 735. § 3 Reliquiæ in Belgio & Italia 739

Wicterpus, Episc. Augustanus 547. Vita ex variis. Cap. 1 Res gestæ ante Pontificatum 548. cap. 2 Excepti SS. Magnus & Tozzo. Dedicatæ ecclesiæ Waldenhovensis & Faucensis 549. cap. 3 Vectigalia impetrata. Ecclesia Campidonensis dedicata. Obitus SS. Wicterpi & Magni 550. cap. 4 Sepultura Inventio & Translatio corporis Augustam. 551 Vita & translatio auctore Paulo Bernriedensi 556

Wiho Ep. Osnabrugensis ex Krantzio & Officio Ecclesiastico 761

Wolbodo Ep. Leodiensis. 55 Vitæ elogium ex Ms. Martyrologiis 855. Vita auctore Reinero monacho Leodiensi S. Laurentii ex Ms. codice 857. Cap. 1 Ortus, studia, Vita in Canonicatu Ultrajectino, Aula S. Henrici Imp. & Episcopatus 857. cap. 2 S. Henricus Imp. reconciliatus SS. Wolbodoni & Heriberto. Frisonum pax procurata 859. cap. 3 Extremus morbus & pius obitus: virtutes viventis, & miracula mortui 860. Appendix 1 Miracula post obitum ex alia Vita Ms. 862. Append. 2 Novissima corporis elevatio 864.

Z

Zeno Episcopus Veronensis in Italia. Cap. 1 Sententia asserentium S. Zenonem obiisse Confessorem, & floruisse seculo IV 69. Vita auctore Coronato Notario ex 7 Mss. 70. cap. 2 Sententia asserentium cum S. Gregorio obiisse Martyres, an sub Gallieno Imp. 72. cap. 3 Historia Translationis & miraculorum: templa illi dicata 73. Historia elevati corporis & miraculorū ex Mss Petri Calo 74 Miracula auctore Jacobo Presb. ex Ms. 76

Zenon, Martyr Nicomediæ ex Fastis Græcis & Latinis 747

Zoilus Martyr sub Sapore Rege ex Menæis 130

Zoticus Martyr Nicomediæ ex Fastis Græcis & Latinis 747

INDEX CHRONOLOGICUS.

SECULUM I

Anno 66 Basilissa & Anastasia, Matronæ Romanæ, coronantur martyrio 372

Seculo 1 S. Timon Diaconus, ex VII primis, Martyr Corinthi 619

S. Domnius Episcopus, in Dalmatiam a S. Petro missus, Martyr Salonæ 6 b

Anno 92 S. Antipas Episcopus, Pergami in Asia obit Martyr 5

Sub finem sec. 1 SS. Maro, Eutyches, Victorinus Presbyteri, Messor, Proclina, Messites, Jocundus Martyres in variis locis Italiæ 373.

SECULUM II

Sub Trajano SS. Sulpitius & Servilianus, Romæ capite plexi 745 f

Sub Hadriano SS. Theodorus Presb. & Pausilypius Martyres in Europa provincia Thraciæ 373

SS. Eleutherius Episc. & Antia mater, coronantur martyrio 530

Anno 119 S. Calocerus Brixiensis obit Martyr, Albingauni in Liguria 523

Anno 149 S. Anicetus creatur Papa 477 c

Anno 150 S. Justini Philosophi prima Apologia Antonino Pio offertur 107 b

Anno 151 S. Lazarus, Diaconus Tergesti, martyrio coronatur 66 68 b

Anno 153 S. Anicetus Papa obit Martyr 477 d

Circa 170 S. Justini Philophi secunda Apologia Lucio Vero oblata 107 e

Mors illi a Crescente Cynico procurata 107 f

Circa 180 Philippus, Episcopus Gortynæ in insula Creta, & scriptor obit 12

Circa 185 S. Apollonius, Senator Romanus, Martyr obit 539

Seculo 2 S. Fronto, Abbas in eremo Nitriensi Ægypti 201.

SECULUM III

Anno 230 SS. Valerianus, Tiburtius, Maximus, Cyriacus, Diocletianus, Symphronius, & Docimus Romæ passi 204 e

Circa 236 SS. Isidora & Neophyta sorores, Martyres, Leontinis in Sicilia 479

Post an. 250 SS. Mappalicus, Barucus & alii XIX, Martyres in Africa obeunt 480

Anno 251 SS. Olympiades & Maximus, Cordulæ in Perside jussu Decii occisi 375

Circa 272 SS. Apollonius, Ephebus, & alii XIII, Martyres Interamnæ in Umbria 211

Circa 297 S. Maximus miles e Thebæa legione, Martyr Mediolani 212

Seculo 3 Pharmuthius Eremita in Armenia floret 14.

SECULUM IV

Sub Diocletiano Martyres Agape & IX & XLII alii 79. Quartus, Saturninus & LXXVII. Cyprianus & VIII Capuæ 88

Primus, Carus & VIII & VI alii. Eocapus & VI, Euphemia & III & IX alii 81

S. Domnio, Cubicularius Maximiani Imp. Martyr obit 6 d

SS. Maximus, Quintilianus, Dadas MM. 126

S. Ardalio mimus Martyr 213

Anno 303 SS. Alexandra Imperatrix, uxor Diocletiani Imper. ejusque famuli Apollo, Isaacius, & Codratus Martyres Nicomediæ 842

SS. Optatus, Lupercus, Successus & alii XV MM. Cæsaraugustæ 406 S. Cajus & Crementius Confessores ibidem 413

S. Vincentius M. Caucoliberi in Hispania citeriore 620

SS. Victor, Zoticus, Acyndinus & alii VI, Martyres Nicomediæ 747

Anno 304 S. Encratides, sive Engratia, V. M. Cæsaraugustæ 410

Anno 311 S. Venustianus Proconsul, ejusque uxor & filii Mart. Tuderti in Umbria 541

Anno 337 S. Julius creatur Papa 82 c

Anno 349 SS. Simeon Ep. Seleuciæ & Ctesiphuntis, alii 100 Epp. Presb. aut Clerici, item Usthazanes Eunuchus, Abedechalas & Ananias Presb. Pusicius cum filia Martyres in Perside 21 Aprilis feria 6 in Parasceve Domini 846

Sub sapore SS. Eleutherus Persa, Theodosius & Zoilus MM. 130

Seculo 4 S. Thuribius, Episc. Cenomanensis in Gallia 415 416 b c

S. Marcellinus Episc. Ebrodunensis 750

Circa 350 S. Innocentius Ep. Dertonen. obit 482

Anno 352 S. Julius Papa obit 86 a

Anno 370 S. Sabas Gothus Mart. in Cappadocia fer. 5 Paschatis 12 Maji 86 89 f

Anno 396 S. Ursus Ep. Ravennas obit 131

Circa 396 S. Crescentius Subdiaconus Florentiæ obit 623

SECULUM V

Anno 420 S. Turibius creatur Episc. Asturicensis 421 c

Anno 434 S. Maximianus Patriarcha Constantinopolitanus, obit 12 Aprilis in Cœna Domini 848 f

Anno 440 Leo Magnus absens in Gallia in Papam eligitur 18 Aprilis, ordinatur 28 Maji. 16 c d

Seculo 5 S. Martius Abbas apud Arvernos 131 S. Thomais Alexandriæ ob pudicitiam occisa Martyr 214 S. Theotimus Episc. Tomitanus in Scythia floret 755 SS. Mamertinus & Marianus monachi florent Autissiodori 758

Circa 460 S. Turibius Episc. Asturicensis moritur 421 c

Anno 461 Leo Magnus Pontifex Romanus obit an. IX Novemb. & XI Aprilis translatus? 16 d e

Circa 489 S. Romanus Episc. Metensis 134

Circa 500 S. Vasius Martyr occumbit Santonibus in Gallia 423

SECULUM VI

Seculi 6 initio S. Barsanuphius solitarius prope Gazam in Palæstina obiit 22

Post an. 503 S. Eusebius, Ep. Fanensis in Italia, e vita decessit 542

Circa 540 S. Pantagathus Ep. Viennen. obit 486

Circa 545 S. Silvester creatur Ab. Reomaensis, post mortem S. Joannis 587 c

Circa 550 S. Isaac, Abbas Spoleti in Umbria 27

Seculo 6 S. Constantinus seu Constantius, Ep. Vapincensis 90 S. Abundius, Mansionarius Ecclesiæ S. Petri Romæ 214 S. Rodanus sive Ruodanus, Ab. Lothrensis in Hibernia floret 382

Circa 552 S Paternus creatur Episcopus Abrincensis 425 e

Circa 552 S. Cyprianus Ep. Brixiensis obit 849

Circa 565 S. Paternus Episcopus Abrincensis obit 425 e

Circa 560 S. Paternus Ep. in Wallia, mortuus in Britannia Armorica 379

Circa 575 S. Silvester Ab. Reomaensis obit 15 Aprilis 586

Anno 586 Hermenigildus Rex Martyr 134, 137 d

Circa 598 S. Anastasius, Patriarcha Antiochenus, scriptor obit 851 a

Circa 600 Donnanus & LII discipuli Hiberni occiduntur 487

SECULUM VII

Anno 640 S. Lasreanus Ab. Hibernus obit in festis Paschalibus 544 d

Anno 642 Corpora SS. Domnionis, Venantii, Anastasii & aliorum VI ex Dalmatia, curante Joanne Papa IV, Romam ad ecclesiam Lateranensem translata 11 a b

Anno 644 S. Ulmarus nascitur dein Episc. & Ab. Lobiensis 561 c

Anno 646 Fontanella a S. Wandregisilo extruitur 515 c

Seculo 7 S. Aya Comitissa Montibus Hannoniȩ floret 579 S. Anastasius Presb. Monachus Sinaita scriptor obit sub Heraclio Imp. 850 d

Annus 651 S. Wicterpus Episc. Augustanus obit 548 a

Anno 656 S. Fructuosus ex Episcopo Dumiensi creatur Archiep. Bracarensis 430 a

Anno 665 Idem obit 430 b

Anno 667 S. Wandregisilo S. Lantbertus succedit Abbas Fontanellæ 215 d

Anno 673 S. Guthlacus e regia Merciorum stirpe nascitur 73 a

Circa an. 680 S. Agericus Abbas Turonensis S. Martini in Gallia 30

Anno 681 S. Lantbertus ex Abbate Fontanellensi ordinatur Archiep. Lugdunen. 21 e

Anno 683 S. Ansbertus ex Abbate Fontanellensi consecratur Archiep. Rotomagensis 215 e

Anno 687 Sergius I creatus Papa, corpus S. Leonis Magni in capsa tumbæ inclusa condit 21 d

Circa 688 S. Lantbertus Archiep. Lugdunensis obit 14 Aprilis 615

Anno 697 S. Guthlacus ingreditur monasterium Riponense 37 a

Anno 697 S. Ursmarus creatur Abbas Lobiensis 558 e Dedicat Ecclesiam Lobiensem 563 b

Anno 699 S. Guthlacus fit anachoreta in Croylandia 73 a

Circa 700 S. Landricus Episc. Meten. & Ab. Sonegiensis & Altmontensis obit 487

S. Godeberta Virgo Novioduni in Belgica secunda 31

SECULUM VIII

Initio sec. 8 S. Tetricus Ep. Autissiodor. M. 95

Anno 707 S. Abbo Ep. Metensis obit 388

Circa 710 S. Damianus Ep. Ticinensis obit 91

Anno 713 S. Ursmarus Episc. & Abbas Lobiensis obit 557, 558 e

Anno 714 S. Guthlacus in Croylandia moritur 37 a50 f

Anno 817 S. Erkenbodo creatur Ab. Sithiuensis 91 d

Anno 721 S. Erkenbodo creatur Episc. Teruanen. 92 c 93 f

Anno 742 Idem obit 92 c 94 b

Anno 755 SS. Marci, Lazari, Primi & Apollinaris corpora Tergesto Veronam translata 68 d

Anno 776 S. Theodulfus Ep. & Ab. Lobien. obit 557 c Huic inscripsit Vitam S. Ursmari successor Anso 557 f

Sub Iconomachis S. Cosmas Conf. Ep. Chalcedon. 582 S. Basilius Ep. Pariensis in Mysia 95

Sub finem sec. 8 S. Anthusa V filia Constantini Copronymi Imp. sanctimonialis obit 492

SECULUM IX

Anno 810 S. Zenonis Ep. Veronen. corpus elevatur & tranfertur 73 d 74

Anno 823 S. Ursmari corpus elevatur 563 e

Anno 838 SS. Juliani, Thuribii, Pavacii, corpora & S. Liborii pars corporis transferuntur 315 b c

Anno 850 S. Perfectus Presb. M. obit Cordubæ 584

Circa 850 S Joannes discip. S. Gregorii Decapolitæ obit CP. 583

Seculo 9 A Croatarum & Slavoniæ Ducibus donationes factæ SS. Domnio & Anastasio Salonitanis 10 a b S. Georgius Conf. Ep. Antiochiæ in Pisidia 626 S. Wiho Ep. Osnabrugensis in Westphalia 761

Anno 856 SS. Elias Presb. Paulus & Isidorus monachi, Martyres Cordubæ 494

Circa 860 Reliquiæ S. Barsanuphii solitarii ex Oriente translatæ Uriam in Salentinis 25 f

Anno 871 S. Guthlaci Reliquiæ ob Danos irruentes in silvam Ancarig delatæ 52 e Abbas Croylandiæ cum suis monachis occiditur a Danis 52 f

Circa 875 S. Guinochus Episcopus in Scotia 138

SECULUM X

Circa 930 S. Hugo monachus Æduensis & Prior Enziacensis obit 762

Anno 942 S. Tryphon ordinatur Patriarcha Constantinopolitanus 627 b

Post. an. Idem obit 627 c

Seculo 10 S. Mundus Ab. in Argathelia Scotorum provincia floret 388 S. Geroldus eremita, & BB. Udalricus & Cono ejus filii in Rhetia 628

Anno 954 Hungari Lobium invadunt

Anno 984 S Elphegus ordinatur Ep. Wintoniensis in Anglia 630 b 634 f

SECULUM XI

Anno 1001 S. Alferius fundator & 1 Abbas Cavensis in Italia 96

Anno 1001 S. Hugonis Æduensis Enziaci corpus elevatur 763 b 770

Anno 1002 S. Leo IX Papa nascitur, & Bruno appellatur 643 d 649 b

Anno 1006 S. Elphegus creatur Archiep. Cantuariensis 630 b 635 c

Anno 1012 Idem obit Martyr 630

Anno 1021 B. Wolbodo Episcopus Leodiensis obit 855

Anno 1023 S. Elphegi corpus Londino transfertur Cantuariam 642 d

Anno 1025 S. Leo, dein Papa 9, mittitur a Conrado Salico cum exercitu in Longobardiam tunc adhuc Bruno dictus 651 c

Anno 1026 Idem fit Episcopus Tullensis 643 d

Anno 1031 Vita B. Bernardi de Tironio a Gaufredo discipulo scribitur 222

Anno 1033 S. Anselmus nascitur 865 d 868 c

Circa 1040 S. Emma in Saxonia inferiore obit 963

Anno 1048 S. Leo IX Papa Wormatiæ designatus, anno seq. electus & coronatus 643 e

Anno 1049 S. Gerardus Ep. Tullensis a S. Leone IX Papa adscribitur Sanctis 645 d

Seculo II Adam Parisiensis Spoleti scribit Vitam S. Domnii Episc. Salonitani 7 a

A Sclayoniæ Regibus Donationes factæ S. Domnio Salonitana 10 b

S. Donanus Ab. Tanglandiæ in Scotia 495

Anno 1054 S. Leo IX Papa moritur Romæ, miraculis clarus 648 a 665 c d e

Circa 1056 Nascitur B. Bernardus Fundator Tironiensis 221 d

Anno 1060 S. Anselmus fit Prior Beccensis in Normannia 865 e

Anno 1066 B. Bernardus de Tironio fit Abbas S. Cypriani 221 d

Anno 1078 S. Anselmus ordinatur Abbas Beccensis 865 e 877 b

Anno 1093 Idem consecratur Archiepiscopus Cantuariensis 865 e 879 c

Anno 1098 B. Petrus eremita Ordinis Vallumbrosani obit 12 Aprilis 101

Anno 1098 Cistercium monasterium cœptum incoli 497 c

SECULUM XII

Anno 1103 B. Bernardus construit monasterium de Tironio 221 d 238 f

Anno 1105 S. Elphegi corpus incorruptum invenitur 642 a

Anno 1106 S. Magnus Comes Orcadum occiditur 16 Aprilis 2 fer. 438, 439 f

Anno 1107 Ligericus in vallem Dunensem venit & monasterium erigit 587 c

Anno 1109 S. Stephanus creatur 3 Ab. Cistercien. 497 c S. Anselmus Archiepiscopus Cantuarien. in Anglia obit 865 e 948 a

Anno 1113 B. Ida mater Godefridi Bulloni obit 139, 140 b Firmitatis monasterium cœptum a Cisterciensibus 500 b

Anno 1114 B. Bernardus Fundator Congregationis de Tironio obit 221 e f Pontiniacum monasterium & dein Clara-vallis cœpta a Cisterciensibus 500 d

Anno 1115 Morimundum monasterium cœptum a Cisterciensibus 500 e

Anno 1116 Ivo Ep. Carnotensis moritur 221 e f

Anno 1117 B. Gervinus Abbas Aldenburgensis in Flandria obit 495

Anno 1124 S. Caradocus Presb. obit Dominica in Albis 13 Aprilis 150 f

Anno 1136 S. Guthlaci corpus elevatum miraculis claret 56

Anno 1138 Habitus Cisterciensis assumitur in monasterio Dunensi 589 d

Circa 1140 B. Guilielmus Peregrinus in Bavaria Transdanubiana obit 772

Circa 1142 B. Herluca Virgo obit 548 d

Anno 1155 B. Idesbaldus creatur Ab. Dunensis 589 e

Anno 1158. Ven. Oda Ordinis Præmonstrat. Bonæ-Spei obit 779 e

Anno 1161 Mediolanum a Frederico Ænobarbo captum & dirutum 596 c d

Anno 1166 S. Galdinus ordinatur Archiep. Mediolanensis 595 f 596 e

Anno 1167 B. Idesbaldus Ab. Dunen. obit 588 e

Anno 1170 Reliquiæ S. Barsanuphii in novam Cathedralem Uriæ transferuntur 26 e

Anno 1176 S. Galdinus Archiep. Mediolanen. S. R. E. Cardinalis & Legatus obit 593, 595 e

Anno 1179 B. Eberhardus Præpositus Marchtallensis Ord. Præmonstrat. obit 502, 503 d

Anno 1182 B. Bernardus Pœnitens Audomaropoli obit 674, 679 f

Anno 1184 S. Benedictus Fundator pontis Avenionensis moritur 14 Aprilis 256 b c S. Stephanus tertius Ab. Cistercien. obit 28 Martii, colitur 17 Aprilis 501 e

Anno 1186 S. Drogo Reclusus Seburgi in Hannonia obit 441

Anno 1187 S. Wernherus puer Wesaliæ in diœcesi Trevirensi occiditur 697, 698 d

Anno 1188 S. Hildegundis Ordinis Cisterciensis Virgo sub habitu monachi, obit 790 d

Circa 1200 B. Hadwigis Virgo, Magistra cœnobii Marensis, Ord. Præmonstrat. 264

SECULUM XIII

Anno 1204 B. Eberhardi Ord. Præmonstrat. corpus incorruptum transfertur 503 e

Anno 1218 B. Dominicus Vernagallus Ord. Camaldulen. Pisis obit 791

Anno 1233 Ordo Servorum B. Mariæ cœptus in festo Assumptionis 454 b

Anno 1239 B. Idesbaldi Ab. Dunensis corpus integrum reperitur 589 a b

Anno 1240 B. Petrus Gonzales, vulgo Sant-Elmo, Ord. Prȩdic. moritur Tudȩ in Gallȩcia 389, 390 a

Circa 1245 Vallis-rosarum monasterium Ord. Cisterc. prope Mechliniam in Abbatiā erectū 156 a

Anno 1249 S. Contardus Peregrinus obit Bronæ in Lombardia 446

Seculo 13 Thomas Archidiac. Spalatensis scriptor Salonitanorum & Spalatensium Episcoporum 6 e Ab. Hungariæ Regibus donationes factæ S. Domnio Salonitano 10 f

Anno 1254 Petrus Gonzales Beatis adscribitur ab Innocentio IV Papa 389 a

Anno 1261 Puella in Pfortsheim a Judȩis occisa 836 d

Anno 1272 B. Joachinus admittitur in Ordinem Servorum B. Mariæ 454 b

Anno 1286 S. Caloceri M. corpus transfertur 523 c

Circa 1287 B. Rudolphus puer a Judæis occisus, Bernæ in Helvetia 504

Anno 1289 B. Conradus Milianus Ord. Minorum obit, Asculi in Piceno 742 a

Anno 1292 B. Jacobus Certaldus, monachus Camaldulensis, Volaterris obit 152

Anno 1298 Corpora SS Eleutherii Ep. & Antiæ matris ejus Martyrum transferuntur Reate in novam tumbam 536 d e

Circa 1300 Ven. Ida Lovaniensis Ord. Cistercien. in Valle-rosarum prope Mechliniam obit 156 d

SECULUM XIV

Anno 1305 B. Joachinus Ordinis Servorum B. Mariæ moritur 454 Puer Bohemus a Judæis die Parasceves occisus 505 f

Anno 1307 Conradus puer a Judæis occisus in Turingia 505 e

Anno 1317 S. Agnes Virgo Ord. S. Dominici, Monte-Politiani in Hetruria obit 791

Anno 320 B. Margarita Virgo, tertii Ordinis S. Dominici, Tiferni obit 190, 191 f

Anno 1322 B. Simon Tudentinus, Ord. Eremitarum S. Augustini, Bononiæ obit 858

Anno 1310 S. Drogonis Reclusi Vita scribitur 441 c

Post an. 1328 SS. Joannes, Antonius, & Eustachius Martyres Vilnæ in Lituania 265

Anno 1317 aut 1328 S. Guilielmus Politiensis eremita, apud Castellum-Bonum in Sicilia, obit 466 c

Anno 1332 Jura pontis Avenionensis a S. Benedicto fundati confirmantur 260 d

Anno 1345 Henricus puer a Judæis occisus Constantiæ in Suevia 505 d

Anno 1350 B. Petri Ord. Vallumbrosani corpus sub altari locatur 101 e Vita S. Agnetis de Monte-Politani a Raymundo de Capua scribitur 791 c

Circa 1370 B. Joannes seu Joagnolus tertii Ordinis S. Francisci Callii apud Urbinates obit 953

Anno 1371 B. Conradi Miliani corpus adhuc integrum transfertur 742 a

Anno 1380 B. Lidwina Schidami in Hollandia nascitur, die Palmarum 18 Martii 262 c d

Anno 1389 SS. Encratidis, Luperci & sociorum Reliquiæ Cæsaraugustæ inveniuntur 412 a

Anno 1395 B. Lidwina incipit morbis vexari usque ad mortem 286 e

Anno 1399 B. Joannes Eremita Massacii in Piceno obit 832 f

SECULUM XV

Anno 1401 Pueri sanguis in Suevia a Judæis emptus 838 e

Anno 1404 B. Jacobus de Oldo Presb. tertii Ord. S. Francisci obit Laudæ 599, 604 d

Anno 1407 Puer Cracoviæ a Judæis occisus 838 e

Anno 1408 Canonicorum collegium Lobiis Binchium transfertur, quo dein corpora SS. Ursmari & aliorum septem sunt translata 558

Anno 1413 B. Lidwina incipit usque ad mortem vivere absque cibo & potu 275 d 286 e

Anno 1419 B. Clara Gambacorta Ord. S. Dominici Pisis in Hetruria obit 506

Anno 1421 Testimonium publicum urbis Schidamensis de sanctitate B. Lidwinæ adhuc vivæ 305, 306

Anno 1426 Gerardus Coloniensis, in Ægypto anachoreta sancte obit 12 Octobris 292 b 352 c

Anno 1426 S. Wernheri corpus transfertur Bacheraci 706 d

Anno 1428 De S. Wernheri vita, martyrio & miraculis instituitur Processus Bacheraci 714 f

Anno 1433 B. Lidwina obit Schidami in Hollandia fer. 3 Paschæ 14 Aprilis 267, 300 b

Anno 1448 Vitam B. Lidwinæ priorem absolvit Joannes Brugman 268 e

Anno 1454 Puer Christianus in Hispania a Judæis in frusta dissectus 838 e

Anno 1456 Vitam B. Lidwinæ posteriorem scribit Joannes Brugman 269 e 363 d

Anno 1466 B. Bartholomæus de Cerveriis Ordinis Prædicat. M. Savigliani in Pedemontio 955

Anno 1479 B. Andreas Ordinis Eremitarum S. Augustini Monte-regali in Italia obit 612

Anno 1480 Puer in ditione Veneta a Judæis die Parasceves crudeliter trucidatus 838 f

Anno 1494 Adolescens ingenuus Tyrnaviæ in Hungaria a Judæis occisus 505 f 838 f

Anno 1497 Ven. Dominicus Leonesius Ord. Minonorum Urbini obit 833

SECULUM XVI

Anno 1504 Corpus S. Godebertæ Virg. in capsam argenteam transfertur 36

Anno 1513 Duo pueri alter a patre, alter a matre venditi Judæis & ab iis occisi 839 a

Anno 1529 B. Petri Gonzales Ord. Prædic. corpus Tudæ transfertur 390 a

Anno 1532 Ven. Joannes de Castro-Villari Ordinis S. Francisci obit 474

Anno 1547 Puer a Judæis Ravæ in majori Polonia occisus 839 b

Anno 1548 S. Galdini Archiep. Mediolanen. corpus transfertur ad ecclesiam Cathedralem 593 f

Anno 1562 Corpora SS. Eleutherii Episc. & Antiæ matris ejus Martyrum Reate transferuntur ad ecclesiam Cathedralem 537

Anno 1568 B. Andreæ Augustiniani corpus transfertur 613 d

Anno 1569 Puer biennis Petricoviensis in Polonia a Judæis crudeliter trucidatus 839 b c

Anno 1574 Puella septennis a Judæis concisa in Lithuania 839 d

Anno 1578 S. Maximi M. corpus elevatum a S. Carolo Borromæo 213 a

Anno 1579 Corpus B. Jacobi Certaldi ad aliud altare transfertur 155 a

Anno 1580 Corpora SS. Leonum IV Romanorum Pontificum a Gregorio XIII ostensa 21

Anno 1588 B. Margaritæ V. Ordinis tertii S. Dominici corpus tranfertur 196

Anno 1590, 1594 & 1597 Tres pueri a Judæis in Polonia trucidantur 839 d e

Anno 1598 Albertus puer a Judæis in Polonia occiditur 935

SECULUM XVII

Anno 1607 Corpora SS. Leonum IV Summorum Pontificum in novum templum deferuntur 21 f

Anno 1609 Decretum de Missa & Officio B. Margaritæ, Tiferni & in Ordine Prædicatorum 198 Pro BB. Joachino & Peregrino Ordinis Servorum B. Mariæ decretum de Officio recitando & Lectionibus approbatis 455 a b c

Anno 1612 S. Drogonis Reliquiæ ex veteri sepulcro in capsam transferuntur 442 b

Anno 1615 Corpus B. Lidwinæ elevatum Schidami & Bruxellas ad Archiduces Albertum & Isabellam translatum 565

Anno 1618 Maria de Incarnatione laica Teresiana obit, de cujus Beatificatione agitur 962 d

Anno 1621 B. Jacobi de Oldo corpus Laudæ elevatur 599 f

Anno 1623 B. Idesbaldi Ab. Dunensis corpus integrum reperitur, & sequenti anno authentice visitatur & probatur 589 d e f 590

Anno 1626 Corporis B. Lidwinæ major pars tradita Teresianis Bruxellensibus 368 a

Anno 1627 Dunense Monasterium transfertur Brugas cum corpore B. Idesbaldi 590 d

Anno 1628 S. Drogonis Reliquiæ capsæ argenteæ includuntur 442 b

Anno 1642 Corpus B. Jacobi Certaldi transfertur ad altare S. Justi 155 d

Anno 1650 Corporis B. Lidwinæ aliqua pars translata ad Ecclesiam primariam Bruxellensem S. Gudilæ 368 c

Anno 1654 S. Drogonis Reliquiarum pars delata Boxmeriam 442 d e

Anno 1656 B. Wolbodonis Episc. Leodien. corpus elevatum in novo mausoleo collocatur 864 c d e

Anno 1660 B. Eberhardi Præpositi Manchtallensis Ord. Præmonstrat. corpus inventum 504 b

Anno 1663 S. Geroldi eremitæ corpus ad ecclesiam Einzidlensem translatum 630 b

Anno 1667 S. Drogonis pars Reliquiarum delata ad parochiam Gouy in agro Luxemburgico 442 f

Anno 1668 B. Petri eremitæ Ord. Vallumbr. corpus in novam arcam transfertur 101 f

Anno 1669 Reliquiæ S. Ayæ Antverpiam delatæ approbantur 581 e

Anno 1670 Corpus S. Benedicti Fundatoris pontis Avenionensis in urbem transfertur 263 b & anno seq. refertur ad pristinum locum 264 d

Anno 1671 Reliquiæ S. Ayæ Bruxellas delatæ approbantur 582 a b

Anno 1674 Eædem solenniter exponuntur 582 d S. Benedicti Avenionensis corpus transfertur ad ecclesiam Cælestinorum 958

PROTESTATIO AVCTORVM.

Qvandoquidem benevolis eruditisque Lectoribus cordate & ingenue sæpius denuntiavimus, atque adeo inculcavimus; si quæ ipsis sinceriora, quam quæ habuimus, Sanctorum Acta monumentaque alia occurrent; aut si in ipso nostro opere quidpiam reperient, ubi quod verum rectumque erat haud simus assecuti, deque his admonere nos dignabuntur; nos illis maximas habituros esse gratias, & quæ perperam scripseramus emendaturos; multo sane æquius est, nos Sanctæ Apostolicæ Sedis judicio ac decretis obtemperare. Nam Cælites omnes Deumque ipsum sancte testamur, nos eamdem sacrosanctam Sedem, ut Veritatis (quæ unice proposita esse historiam scribentibus debet) Magistram revereri; neque ab ejus scitis jussisque vel latum unguem declinare velle.

Quare (quod est alias Vrbani VIII Pont. Max iteratis Constitutionibus vetitum) nulli, quantum quidem per imbecillitatem humani judicii provideri a nobis potuit, Sancti aut Beati appellationem adscripsimus, cui non eam vel Sedis ejusdem sententia, vel Majorum religio, vel veterum Scriptorum auctoritas contulerit. Neque item cujuspiam, qui non videatur, per communem Ecclesiæ consensum vel immemorabilem temporis cursum, aut per Patrum virorumque sanctorum scripta, vel longißimi temporis scientia ac tolerantia Sedis Apostolicæ vel Ordinarii, venerationem obtinere, commemoravimus miracula, prædictiones, arcanorum manifestationes. Si tamen videamur uspiam hoc in genere hallucinati, admoneat nos quivis amator Veritatis, atque illico corrigemus. Etenim hosce Commentarios nullum aliud habere momentum volumus, quam Historiæ Humanæ, ab hominibus errori obnoxiis compositæ: nisi siqua ex Divinæ Scripturæ libris descripta, aut Ecclesiæ Catholicæ Conciliis, Pontificiisque Bullis Canonizationum, quibus sua sacrosancta constare debet auctoritas, accepta sint.

ACTA SANCTORVM APRILIS. TOMVS SECVNDVS.

Mvltorum illustrium Sanctorum præclara Acta Tomus hic secundus Aprilis offert, ab undecimo mensis die exordiens, & cum vigesimo primo finiendus. Præ omnibus tamen singulariter excellunt eximia pulcherrimaque monumenta, quæ de sancta virgine Schidamensi Lidwina collecta hic dabuntur. Nihil illis toto hoc mense mirabilius, sed nec quidquam certius ab oculatis testibus publica & privata auctoritate probatum. Par fides & auctoritas eorum est, quæ de S. VVernhero puero, a Iudæis ad Rhenum interfecto, huic etiam Tomo inserentur. Vtraque autem illustranda nobis tanto sunt diligentius, quanto solicitius egere hagiomachi ut omnem utriusque memoriam abolerent. Videant illi tabescantque videndo quam nihil egerint, in saxa & ligna debacchantes, quamdiu supererant scripta, quæ nunc in lucem veniunt suam illis exprobratura væcordiam; interim dum pii fideles, ad quos translata sacra corpora sunt, discent pluris æstimare thesaurum sibi divinitus oblatum. Idem efficient aliorum Sanctorum gesta, accurratius explicata, apud eos præsertim qui sacris eorumdem pignoribus gloriantur; S. Iulium Romanum Pontificem cum duobus Sanctis Leonibus hic inveniet Italia; Herminigildum, Turibium, Fructuosum Hispania; Gallia Godebertam & Bernardum Tironiensem; VVicterpum Germania; Anglia Guthlacum, Elphegum, Anselmum; aliæ denique regiones alios, singulæ sibi proprios eoque cariores. Quorum & ceterorum toto hoc opere productorum ac producendorum exempla domestica, utinam sic afficiant lectores scriptoresque, ut unico totius sanctitatis auctori Christo efficiantur quam simillimi, agendo fortiter & patiendo, atque ita cum Sanctis omnibus eidem similes fiant in gloria sempiterna.

April II: 11. April