Einleitung August

Aug. I

Sollerius, Joannes Baptista
Pinius, Joannes
Cuperus, Guilielmus
Boschius, Petrus

Acta Sanctorum Augusti, ex Latinis & Graecis, aliarumque gentium Monumentis, servata primigenia veterum Scriptorum phrasi, Collecta, Digesta, Commentariisque & Observationibus Illustrata a Joanne Bapt. Sollerio, Joanne Pinio, Guilielmo Cupero, Petro Boschio, e Societate Jesu Presbyteris Theologis. Tomus I, quo dies primus, secundus, tertius & quartus continentur.

Antwerp
Jacobus Antonius van Gherwen 1733

[18], 257*, [19], 669, [30] p.; ill.

ACTA SANCTORUM AUGUSTI
Ex Latinis & Graecis, aliarumque gentium Monumentis, servata primigenia veterum Scriptorum phrasi,
COLLECTA, DIGESTA,
Commentariisque & Observationibus
ILLUSTRATA A JOANNE BAPT. SOLLERIO, JOANNE PINIO, GUILIELMO CUPERO, PETRO BOSCHIO, E SOCIETATE JESU PRESBYTERIS THEOLOGIS.
TOMUS I
Quo dies primus, secundus, tertius & quartus continentur.

ANTVERPIÆ
Apud Jacobum Antonium van Gherwen. MDCCXXXIII.

CAROLO VI ROMANORUM IMPERATORI AUGUSTISSIMO, POTENTISSIMO, INVICTISSIMO,
REGI GERMANIÆ, HISPANIARUM, HUNGARIÆ, BOHEMIÆ, DALMATIÆ, CROATIÆ, SCLAVONIÆ, &c. ARCHIDUCI AUSTRIÆ,
DUCI BURGUNDIÆ, BRABANTIÆ, STYRIÆ CARINTHIÆ, CARNIOLÆ &c. MARCHIONI MORAVIÆ,
COMITI HABSBURGI, TYROLIS, GORITIÆ &c.
TURCARUM DOMITORI
DOMINO, DOMINO NOSTRO CLEMENTISSIMO

Cæsaris ora viden' Caroli? Sic spirat, et ardet. Nominis est Sextus: Quintum superabit, avita Austriadum pietate Patrum, et victricibus armis.

Tertius hic de Actis Sanctorum MENSIS AUSTRIACUS post Junium divo Parenti Leopoldo & Tibi, CÆSAR AUGUSTISSIME, REX NOSTER CATHOLICE CLEMENTISSIME, Julium porro integrum Tuo & Tuorum nomini sacrum, tertius hic, inquam, sequitur mensis Augustus, non alteri denuo quam Augustissimæ Tuæ Majestati gratissimo animo dedicandus, tam multis titulis Imperatori Carolo VI debitus, ut eo perduci Opus grande non potuerit, nisi subsidiis Tuis, Tua Cæsarea munificentia promotum sustentatumque. Accipe igitur, MÆCENAS AUGUSTISSIME, ab obstrictissimis Tibi clientibus Augustum Tuum, re sane Augustum & nomine, præclarissimos nimirum in Dei Ecclesia Sanctos ex omni ordine porrigentem: ex ipso veteri Fœdere fortissimos pro tuenda divina Lege Martyres fratres septem, ex celebri heroum genere dictos Machabæos, cum sene Eleazaro & matre prorsus incomparabili: plurimos inter Christianos Martyres, præter Bartholomæum Apostolum, inclytum sane Laurentium, Pontificem autem doctissimum juxta ac gloriosissimum Stephanum, & ipsum laureatum istius nominis primum: illustrissimos & magno numero celeberrimos Antistites, e quibus omnium instar esse possit Magnus Pater & Ecclesiæ Doctor Augustinus: quot vero fundatores Ordinum aut restauratores Bernardum, Dominicum, Caietanum, Raymundum Nonnatum, Claram, Albertum, Philippum Benitium, Bernardum Ptolomæum, Rosam, Claramque alteram: adde Reges & Reginas, Ludovicum, Helenam, Radegundem, præter tot eminentes alios Rochum, Arnulfum, Ludovicum Tolosanum, Hyacinthum; & quid ceteros æque præcellentes enumerem, quibus manifeste pateat, mensem hunc, non jam ex seculari, sed ex sanctitatis gloria Augusti nomine meritissime compellari potuisse. Recte igitur, SACRA MAJESTAS, Augustum Augustissimo reddimus & consecramus; acturi suo ordine de Sanctis singulis, quorum ii soli qui quatuor primis diebus celebrantur, hoc Tomo illustrati sunt, Magno illo sancto Dominico Prædicatorum insignis Ordinis Conditore potissimam partem gestis suis & genere & numero mirandis occupante. Est & aliorum illustris plane series, quos inter & ii fulgent, qui gloriosis Tuis trophæis merito prædicandis uberem materiam subministrent, ut proxime patebit manifestius. Hic ea præmitti patieris, IMPERATOR AUGUSTISSIME, quæ temporum ordine a Te præclare gesta recensenda existimavimus. Exornandæ pridem nobis fuerunt relatæ Tuis auspiciis celebratissimæ per Hispaniam, Italiam, Germaniam Belgiumque nostrum victoriæ, quarum triumphos tunc merito retulimus, eos præcipue quos de immanibus Christiani nominis hostibus, plaudente utique Christiano orbe universo, incredibili prope celeritate reportasti, dum lue illa Ottomanica totum, quam late patet, Hungariæ regnum, tot seculis sub turpissimo jugo gemens, felicissime expurgatum est, in Serviam usque propulsatis hostibus, inexpugnabili arce Tauruno seu Belgrado barbaris præfixa, ad quam acceptæ, Virginis beatissimæ patrocinio, funestissimæ cladis æternum meminerint: Danubii Sabisque confluentium terminos haud facile prætergressuri imposterum: ut Te, CÆSAR AUGUSTISSIME, & ipsorum & aliorum Tuorum hostium insuperabilem DOMITOREM justissime extulerimus. Patere modo ad mitiorem stylum orationem converti, Teque orbis ejusdem diu desideratum PACIFICATOREM pari æquitate a nobis pronuntiari. Est illud nimirum singulare Tuum præcipuumque studium, est Tibi subditorum Tuorum felicitati prospiciendi innatus ardor, eo collimant prudentissima Tua consilia omnia, eo legati & oratores ad ceterorum Regum Principumque aulas diriguntur, non solum, ut qua modo pace, quam toto ferme seculo Belgium non viderat, Te potissimum procurante, tamdiu fruiti sumus, eadem, Te vivo, gaudere pergamus, verum etiam si quando Omnipotens, Sanctis omnibus bene propitiantibus, Te æterna gloria donaverit, eadem illa pax optatissima toto christiano orbe constanter perseveret. Quod quid aliud est quam clementissimum & benignissimum Cælareum Tuum animum tam luculentis argumentis testatissimum reddere? Conantur porro & Tui vices rependere. Quo enim subditorum Tuorum ardentissimæ preces, quo tot piorum hominum & Religiosorum suspiria, quo Sanctorum nostrorum & quotidie & constantissime invocata patrocinia dirigantur, sacræ Majestati Tuæ sentio esse quam exploratissimum. Id utique a supremo Numine studiosissime efflagitant, ipso misericorditer donante, Augustissimi Tui sanguinis desideratissimus Archidux nobis enascatur, præventurus pericula omnia, quæ, Te aliquando deficiente, CÆSAR AUGUSTISSIME, orbi Christiano imminere possent. Confidere pergimus, facturum Deum ter Optimum Maximum, ut nostra & subditorum Tuorum omnium vota optatissimum effectum sortiantur. Verum ut inscrutabilia sunt ejus judicia, si aliter fortasse Altissimo visum fuerit, quæ Tua est prudentia vere Cæsarea, providentiam pene dixero, id enimvero exsequi feliciter pergas, quod sapientissimo consilio perficiendum statuisti, quo non solum, uti dicebam, hostium Tuorum DOMITOR, verum & Orbis totius verissimus PACIFICATOR justissimo titulo appellari pergas. Nos interim Sanctos nostros omnes, eosque præcipue, qui hoc primo Augusti Tomo illustrantur, interponere non cessabimus, quo repetita jam toties vota benigne a Domino exaudiantur. Hic mihi Henricus ille sanctissimus Imperator deest, cujus cum gestis præclaras Tuas Cæsareas virtutes alias conferre licuit; ast alii hoc ipso in Tomo occurrunt, CÆSAR AUGUSTISSIME, REX NOSTER CATHOLICE CLEMENTISSIME, præcellentes Sancti plurimi, insignes Martyres, piissimi magno numero Præsules, quorum & protegi patrociniis, atque eximiis ad Christianam pietatem exemplis excitari possis, quodque huc refert maxime, votorum Tuorum nostrorumque omnium summam consequaris. Verum in iis recensendis ne multitudo confusionem pariat, Italia, Hispania, Gallia, Anglia, aliisque regnis tantisper præteritis, ex Tua Germania unum proponere liceat numeris omnibus absolutum Gundekarum II, dignissimum ecclesiæ Eystettensis Præsulem, laudati jam piissimi Cæsaris Henrici ferme synchronum, sanctitate non inferiorem, virtutibusque Principe dignis ornatissimum, atque apud suos summa hodie in veneratione, cujus inter elogia ad argumentum meum id conducens præcipue, quo Tibi, IMPERATOR AUGUSTISSIME, vere præluxit, dum id cummaxime præ oculis habuit, ut & vivus & mortuus ecclesiæ sibi creditæ subditis omnibus benevolentia vere paterna usque & usque benefaceret, merito a Vitæ scriptore dictus, Vir totius prudentiæ, cujus semper erat intentio, omnia sua in usum convertere ecclesiæ, restaurando ejus templa destructa, absolvendo inchoata, eaque elegantibus ornando altaribus; civitati de cetero totique ditioni munifice prospiciens. Exemplum singulare exhibuit dum præbendam sane prædivitem, quam jure optimo sibi vindicare poterat, tradidit perpetualiter, in usum fratrum, quorum ipse non Dominus sed pater exstitit benignissimus. Huc, CÆSAR CLEMENTISSIME, huc flecte oculos, veram Tui imaginem, dicamus prototypum intuiturus, ut cui hæc alte animo insita virtus, quam divinam quis jure merito dixerit, certe a Christo Servatore mirifice præmonstrata, utpote qui toto pretiosissimæ vitæ decursu pertransiit benefaciendo omnibus. Et vero quis Te, IMPERATOR BENIGNISSIME, in Gundekaro non contempletur, non agnoscat? Virum Te singularissimæ prudentiæ jam satis ostendimus, ubi curas Tuas gratiosissimas, non ad præsentia dumtaxat, sed ad secutura tempora provide dirigis, disponis, extendis, paterna Tua solicitudine, vel post fata ipsa, futura superstite. Ecquis porro Tuam in universos subditos patentissimam vel hodie clementiam, in afflictos benignitatem, in oppressos misericordiam toto Tuæ amantissime fluentis gubernationis tempore, non obstupescit, non extollit, non meritis ornat encomiis? Dicamus apertius, quis non Gundekarum alterum Te prædicat, non jam Tuorum Dominum sed Patrem benignissimum? Ita nobiscum sentit, CÆSAR AUGUSTISSIME, PATRONE NOSTER CLEMENTISSIME, ita, inquam, nobiscum sentit tota, quam late patet, Austriaca Dominatio, vota sua pro diuturna Tua, imo Nestorea incolumitate, ut pro Patre benignissimo, sexcenties, ausim dicere, quotidie renovans, Deumque exorare non desinet donec Archiducem nobis Carolum largiatur, qui prærepti Leopoldi fratris vices suppleat, sicque æternum perseveret Austriaca paterna benignitas, ut in Sanctos munifica, sic a Sanctis perpetuo conservanda. Ita demississimo juxta ac sincerissimo animo vovent

AUGUSTISSIME ET CLEMENTISSIME IMPERATOR

SACRÆ CÆSAREÆ AC CATHOLICÆ MAJESTATIS TUÆ

Devotissimi Clientes
JOANNES BAPT. SOLLERIUS
JOANNES PINIUS
GUILIELMUS CUPERUS
PETRUS BOSCHIUS
SOCIETATIS JESU.

SYNOPSIS TOMI PRIMI DE ACTIS SANCTORUM AUGUSTI.

[Praefatio]

Exacto non ita pridem mense Julio, ordine subsequitur Augustus, ejusque adeo Tomus primus, in serie totius Operis tertius supra trigesimum, solos primos quatuor dies complectens Sanctosque nominatim expressos centum ac viginti quatuor, præter classes nonnullas Anonymorum sub famoso Abenner Persa aliisque Christiani nominis persecutoribus diverso tempore martyrii laurea coronatorum. Inter Sanctos autem, de quibus hic nominatim agitur, servata est recepta dispositio, ut in solitas classes ex more dispescantur secundum triplicem Ecclesiæ statum, Ecclesiasticum nimirum, Monasticum & Secularem, solito etiam regionum ordine minime neglecto; Feminis vero, cujuscumque conditionis aut status fuerint, quartam & postremam classem constituentibus. Ex antiquo Fœdere elucent inclytissimi fratres, dicti Machabæi, de quorum vetusto juxta ac recepto Catholico cultu agitur, nec non de præclaris encomiis quibus ab ipsis Ecclesiæ primordiis a Sanctis Patribus exornati sunt. Neque vero ab ipsis divelli potuere Mater fortissima & gloriosus senex Eleazarus. Quorum omnium gesta ac passio a variis metro etiam olim exornata, fidelissime reddita sunt, non aliunde quam ex ipsa Canonica Historia. Neque de sacris ipsorum reliquiis, earumque variis locis veneratione quidquam prætermissum est, concertationibus inter varias civitates, quoad licuit, utcumque compositis.

EX STATU ECCLESIASTICO.

Aristarcho Pauli discipulo si non dignitate, saltem antiquitate primus debetur locus. Fueritne Thessalonicensium episcopus ac subinde martyr, disquiritur: fuisse individuum Apostoli comitem & concaptivum, ex Magistri testimonio certissimum est.

Stephani Papæ I ingentes pro Ecclesia exantlati labores satis noti sunt, uti & agitata controversia super hæreticorum rebaptizatione adversus Cyprianum aliosque ab ipso finita: de quibus omnibus, uti etiam & de pluries translatis reliquiis accurata redditur ratio. Quemadmodum & dubia multa explicanda fuere, quæ de Aspreno primo Neapolitano episcopo circumferuntur: de baculo & ara S. Petri, deque illius ordinatione ab hoc prætense facta, de ætate aliisque ad ipsum spectantibus. Non tantum negotii facessit Maximus Pataviensis. Petri Anagnini nobilitas, monachatus, gesta in curia Romana, legatio Byzantina, peregrinatio Hierosolymitana, exstructa demum insignis ecclesia aliaque gesta abunde illustrata sunt. Agabius Veronensis cultu potius quam gestis celebris, non recte ab aliquo scribitur, sedem Cæsariensem in Palæstina prius occupasse. Raynerium Spalatensem, pluribus præclare gestis memorandum, illustrem fecit martyrium pro ecclesiæ suæ juribus, ab impiis toleratum. Augustini ex PP. Prædicatorum ordine Zagabriensis præsulis pro cleri institutione & pace inter Hungaros concilianda orationes relatæ sunt, ipse demum ad sedem Lucerinam in Apulia translatus, eam postmodum sacris suis spoliis ditavit.

Undecim Sanctos Præsules suppeditat Gallia, quorum agmen ducit Arcadius Bituricensis, non multis quidem sed solide laudatus, quod de Nectario & Vero Viennensibus etiam prædicandum est. Non minus illustres sunt Euphronii bini synonymi Turonensis atque Augustodunensis: quorum ille encomiasten omni exceptione majorem nactus est Gregorium Turonensem; hic vero meritissime etiam laudatus a sacrarum Scripturarum studio ceterisque virtutibus episcopo dignis, quibus mirum in modum excelluit. Exuperius Baiocensis, post sanctissime administratam ecclesiam ibi honoratus, metu barbarorum in interiorem Galliam transferri debuit, unde Corbolium tandem perductus, summa ibidem veneratione hodiedum colitur. Quæ Bandarido Suessionensi toleranda fuerint, satis explicata sunt. Auspicius Aptæ in Provincia apud suos meritam venerationem obtinet: Serenus vero Massiliensis Blanderati in Insubria eo loco habetur ab incolis, ut ejus ibi cultus majora capiat incrementa, pretiosis etiam monumentis expressa. Betharii Carnotensis vitam, & quæ ad eam spectant, diligenter etiam eruderata invenies: quod idem dici potest de Gaufrido Cenomanensi.

Oxomensem seu Uxamensem in Hispania ecclesiam rexit Petrus monachus, origine Gallus; utrum in cœnobio Saguntino, non satis constat: a Bernardo Toletano ad infulas promotus est, quibus dignissimum fuisse & gesta & signa demonstrarunt. In Germania gloriose floruit Gundekarus Eystettensis, tum in vita, tum post mortem mirum in modum munificus, ut ex ditata ecclesia & subsecutis insignibus miraculis facile intelliges. Nec minus illustrem suggerit Anglia Ethelwoldum ex abbate Abbendoniensi Wintoniensis ecclesiæ præsulem, cujus miranda gesta fideliter ac satis fuse tradidit Wolstanus monachus. Tertullinus presbyter ac martyr Romæ & Anicii in Gallia celebris est: uti & Severus presbyter in Novempopulonia Galliæ.

EX STATU MONASTICO.

Dalmati seu Dalmatii archimandritæ, cum Fausto filio monacho, singularis conversio & vita monastica in Fastis Græcis solenniter memoratur. De Gregorio abbate Nonantulano pauca supersunt. Succedit autem latissimus campus in gestis Waltheni abbatis in Scotia, temere confusi & duplicati, quibus ad rectam normam reducendis labori minime parcitum est. Neque facilius fuit ea digerere, quæ Hiberni satis liberaliter de suo abbate Luano seu Lugidio paulo intricatiora tradiderunt. De Jonato Marchianensi in Belgio abbate dicta sunt, quæ reperiri potuerunt omnia: imputent sibi symmystæ, quod plura rogati non suggesserint.

Ut numero, præstantia ac varietate excelluere admiranda Magni Dominici, Ordinis Prædicatorii dignissimi Patriarchæ, gesta, ita longiori commentario operose juxta ac diligenter illustranda fuerunt. Vitæ imprimis vetustissimorum scriptorum a recentioribus non usque adeo probatis, characteribus suis distinctæ, ad editionem accurate selectæ. Datur Chronologicum totius vitæ compendium. Tum de signis nativitatem prænuntiantibus, de patria, parentibus, pia pueritia, studiis ac virtutibus sermo est. Describuntur vita inter canonicos regulares acta, itinera cum Didaco Uxamensi episcopo, certamina cum Albigensibus toto decennio constantissime protracta, multisque prodigiis divinitus confirmata, rigore etiam in pertinaces hæreticos eorumque fautores adhibito, qua occasione de munere Inquisitoris agitur, itemque de Mariani Rosarii, quod tunc primum institutum fuisse dicitur, antiquitate. Elucidatur institutio & confirmatio Ordinis, non una appellatione principio insigniti, sed prævalente Prædicatorum nomine. Enumerantur itinera varia diversis temporibus per Italiam, Galliam & Hispaniam non absque stupendis miraculis nec non visionibus & ecstasibus; adde gesta Segoviensia & quæ de stigmatibus circumferuntur, non neglecto sacri Palatii Magisterio. Eruderantur prima duo Ordinis Capitula digerunturque reliqua Sancti præclarissime gesta usque ad obitum, cujus & facta revelatio memoratur. Ipsa Sancti etiam forma describitur, agiturque de operibus ejus litterariis. Sequuntur sepultura, elevatio, canonizatio, cultus mire quaquaversum propagatus & auctus etiam Soriani. Præcipua sacra ossa Bononiæ asserta, translatis alio variis reliquiis; unde & posthuma gloria ex innumeris miraculis hodiedum lucidissime resplendet. Gualterius, S. Francisci discipulus, primus in Lusitaniam socios deduxit, ibidem Vimarani celebri cultu notissimus. Inter Tertiarios eminuit Ciccus seu Franciscus, post duram eremiticam vitam, apud Pisaurenses eximia in veneratione.

EX STATU SECULARI.

Qui hoc die Tarsiæ in Bithynia refertur Eleutherius, a synonymis distinguitur, martyrio nobilitatus atque sepulcro & insigni ecclesia. Hermillus & alii ex solis Fastis noti sunt. De Leo seu Leone, Viguentiæ in diœc. Ferrariensi notissimo, plura quæ ad vitam spectant, enodanda fuerunt; pretiosum depositum etiam Clemens VIII Papa veneratus est. De Felice & Nicetio MM. Veronensibus aliisque sola superest cultus memoria. Peregrinum inter Mantuam & Lucam, non nisi cultu etiam celebratum, frustra Dempsterus ad regiam Scotiæ progeniem evehere conatus est. De Justino puero martyre in territorio Parisiensi non pauca perperam combinata sunt; securior videtur translationis historia in novam Corbeiam Germaniæ. Friardi & Secundelli singularis in diœcesi Nannetensi veneratio; Vita ex ipso Gregorio Turonensi desumpta est. Peregrinus & socii Cenomanenses non nisi martyrio & cultu celebrantur. Baumadus Tutelensis Baluzio propemodum debetur. Nemesii solum ferme nomen superest. Felicis Gerundensis gesta laudatissima sunt, cui in martyrio socius Romanus adjungitur. Kinedum eremitam suggessit Wallia.

EX SEXU FEMINEO.

Lydia Purpuraria ab Apostolo satis laudata est. Theodota cum tribus filiis antiqua item veneratione gaudet. Acta Suriana a critici scrupulis vindicantur, iis non neglectis quæ a Combefisio edita sunt, aliisque paulo brevioribus. Ia cum sociis in Perside MM., apud Græcos celebratissima est, quemadmodum & Eudocia ibidem gloriose consummata. Neque iis multum postponendæ sunt Marana & Cyra Berœæ in Syria solitudine claræ. Perpetuam Romanam sacra monumenta suspiciunt, ut quæ virum Africanum & filium Nazarium ad fidem perduxerit. Exstetne usquam corpus, inquiritur; nec satis certa ætas aut mortis tempus. Fides, Spes & Charitas cum matre Sapientia celebres sunt, non apud Latinos solum & Græcos, sed & apud Coptos, diversis tamen ubique nominibus, quæ ferme appellativa dici possint. De patria, loco martyrii, ætate, & reliquiis controversa sunt omnia. Sic ex obscuriori sacra Aquilana historia non nisi implexa S. Justæ Acta erui potuere, quæ nihilominus satis accommode a nostro Philippo Allegambe disposita sunt. Mariæ, dictæ Consolatricis, nobilis virginis Veronensis vita pictis tabulis repræsentatur: ipsa ibidem solennissimo cultu pridem honorata est. Vita porro recte a Bagata describitur. Sigrada vidua sane inclyta præstantissimorum martyrum Guarini ac Leodegarii mater, nobile Suessionense virginum cœnobium sanctimonialis facta, virtutibus, sanctitate ac miraculis non parum illustravit. Sic Etheldrita Virgo reclusa apud Anglos nominatissima est.

Atque hi sunt præcipui Sancti, quorum Acta aut breviora etiam elogia hoc tomo illustrantur: quo autem die quibusve paginis quærenda sint singula, docet index alphabeticus eorumdem, toti volumini præfixus, ætatem porro Chronologicus. Cetera in subjunctis aliis indicibus quærenda sunt. Frontem vero occupat Tractatus præliminaris Historico-Chronologicus de Patriarchis Constantinopolitanis, parergis hinc inde & antidotis adversus schisma Græcum necessariis apte & abunde communitus, auctore Guilielmo Cupero.

FACULTAS R. P. PROVINCIALIS
SOCIETATIS JESU FLANDROBELGICÆ,
ET SUMMA PRIVILEGII CÆSAREI.

Cum Edictis Philippi II Hispaniarum Regis, deinde Serenissimorum Archiducum Alberti & Isabellæ, Belgii Principum, rursumque Philippi III, ac novissime Caroli II, Regum, confirmatis 2 Decembris 1692, & 19 Julii 1694, Provincialibus Societatis Jesu, per Flandrobelgicam pro tempore futuris, potestas facta sit eligendi Typographos & Bibliopolas qui, ad aliorum quorumcumque exclusionem, soli imprimere ac reimprimere & vendere possint libros & opera quælibet, rite approbata, curantibusque ejusdem Societatis Patribus edita aut porro edenda, sub consueto suæ Majestatis Privilegio, non aliter impetrando, quam in scriptis obtenta & præexhibita licentia prædicti Provincialis; idque sub gravibus pœnis, in contraventores aut aliter impressa importantes statutis, ut latius in ipsis patentibus litteris apparet: cum etiam sua Cæsarea Majestas idem valere voluerit in ditionibus, S. R. Imperio subjectis;

Ego infrascriptus, Societatis Jesu per Flandrobelgicam Præpositus Provincialis, potestate ad hoc mihi facta ab Adm. R. P. N. Præposito Generali Francisco Retz, concedo Jacobo Antonio van Gherwen facultatem sic imprimendi, & per se aliosque vendendi infrascriptum Opus, ex more nostræ Societatis (quod hisce attestor) recognitum & approbatum; videlicet, Tomum primum de Actis Sanctorum Augusti, collectis & illustratis per Joannem Bapt. Sollerium, Joannem Pinium, Guilielmum Cuperum & Petrum Boschium, Societatis nostræ presbyteros Theologos. In quorum fidem hasce, manu propria subscriptas, consuetoque nostri officii sigillo munitas, dedi Antverpiæ XXV Julii MDCCXXXIII.

GREGORIUS VAN PARYS.

SUMMA PRIVILEGII REGII.

Cæsareæ & Regiæ Catholicæ Majestatis diplomate sancitum est, ne quis, præter voluntatem Joannis Bapt. Sollerii e Societate Jesu, ejusve ad illustranda Sanctorum Acta Adjutorum & Successorum, ullo modo imprimat vel recudi faciat, ex parte vel in totum, Tomos eorumdem, de argumento illo, vel jam editos vel porro edendos; aut alibi excusos excudendosve invehat, venalesve habeat: qui secus faxit, confiscatione exemplarium, & aliis gravibus pœnis mulctabitur; ut latius patet ex litteris, Bruxellæ datis.

Signat���������LOYENS.
Et ego Joannes Bapt. Sollerius Societatis Jesu, permitto Jacobo Antonio van Gherwen, ut Tomum primum de Actis Sanctorum Augusti, meo permissu ab ipso impressum, publicet. Datum Antverpiæ XXV Julii MDCCXXXIII.

APPROBATIO ORDINARII.

Ad Augustum mensem promotum est magnum illud opus de Actis Sanctorum, cujus primum Tomum in lucem producunt scriptores iidem PP. Joannes Baptista Sollerius, Joannes Pinius, Guilielmus Cuperus & Petrus Boschius, Societatis JESU presbyteri, ea qua priores diligentia elaboratum, cum Tractatu præliminari de Patriarchis Constantinopolitanis, in quibus nihil occurrit quod non consonet fidei & bonis moribus, aut eruditorum exspectationi non respondeat. Ita testor Antverpiæ XXV Julii MDCCXXXIII.

F. G. ULLENS
Presb. Can. Schol. Offic. & Lib. Censor Antverpiæ.

PROTESTATIO AUCTORUM.

Quod identidem protestati sunt decessores nostri, in hoc de Actis Sanctorum Opere, se servatas velle Urbani Papæ VIII Constitutiones; neque suis, aliorumve huc relatis Commentariis aliud pondus tribui, quam sit hi storiæ, ab hominibus errori obnoxiis scriptæ: idem ante hunc Primum Tomum Augusti denuo protestamur.

GUILIELMI CUPERI AD TOMUM I AUGUSTI TRACTATUS PRÆLIMINARIS DE
PATRIARCHIS
CONSTANTINOPOLITANIS,
quorum series ab initio istius cathedræ usque ad ætatem nostram deducitur.

PRÆFATIO AD LECTOREM.

Reluctante ferme animo, vel invita, ut vulgo aiunt, Minerva hunc Tractatum aggressus sum, eo quod intelligerem, varios magni nominis auctores, quibus major Græcorum monumentorum supellex ad manum erat, in eodem studio versari: nam Anselmus Bandurus in præfatione ad tomum primum Imperii Orientalis sive Antiquitatum Constantinopolitanarum, quem Parisiis anno MDCCXI edidit, de hac re propositum suum explicat his verbis: Ceterum animus est, cum plus otii nactus fuero, integram de patriarchis Constantinopolitanis historiam texere, præsertim cum nemo alius huc usque id præstiterit; atque inde spero, non parum lucis ad illustrandam historiam ecclesiasticam, & præsertim rem Romanam accessurum: unde facile constabit perpetua Pontificis Maximi in omnem Ecclesiam auctoritas, & Græcorum inanis ac fastuosa ambitio. Præterea Michaël le Quien, ex sacro Prædicatorum Ordine, in quodam Opere, cui titulus erit Oriens Christianus, & Philippus Riceputus e Societate nostra in prospectu Illyrici sacri, cujus historiam edere meditatur, jam a decennio seriem præsulum Constantinopolitanorum promiserunt.

Cum interim viderem, nihil horum in lucem prodire, animum ad scribendum appuli, idque negotii credidi mihi potissimum dari, ut Chronologicam antistitum Constantinopolitanorum seriem ordinarem. Ne tamen tetricum solius chronologiæ examen lectori tædium afferret, plerumque ex scriptoribus synchronis, aut saltem ætati rerum gestarum vicinioribus, historiam chronotaxi breviter immiscui, & occurrentes nonnullas quæstiones polemice discussi. Sic sanctitatem Attici Constantinopolitani ab accusationibus Tillemontii vindicare conatus sum. Sic etiam occasione S. Macedonii atque Euphemii præsulum Constantinopolitanorum, audax quoddam ejusdem Tillemontii effatum variis argumentis impugnavi. Sic denique propter excommunicationem & absolutionem, quæ in schismatica Græcorum ecclesia etiamnum prodigiosam efficaciam plerumque habere dicuntur, contra Jacobum Goar & Nicolaum Comnenum Papadopolum fusius disputavi. Insuper, opportunitate oblata, huic opusculo inserui alia parerga, quibus historiam elucidarem, occurrentia dubia dissolverem, aut Ecclesiam Catholicam ab hæreticorum & schismaticorum calumniis vindicarem. Nunc quoque de aliis quibusdam hujus Tractatus adjunctis lectorem præmonere oportet.

Seriei antistitum præmisi dissertationem de exordio sedis Constantinopolitanæ seu Byzantinæ, quam nonnulli ab Apostolo Petro vel Andrea institutam volunt. Sed lutulentum istius opinionis fontem detexi, & variis rationibus demonstravi, primum fabulosæ illius antiquitatis auctorem plura absona comminisci de fictitiis istis Byzantii præsulibus, ita ut vix ullam fidem mereatur, quamvis S. Nicephorum Constantinopolitanum, aliosque plures Græcos fraude sua in errorem induxerit. Attamen ex diversis Græcorum catalogis antiquos istos episcopos, quos incauti quidam scriptores urbi Byzantinæ perperam affigunt, curioso lectori exhibui, eosque observationibus criticis examinavi. Denique in eadem dissertatione prævia protuli quædam testimonia ipsorum Græcorum, qui initium cathedræ Byzantinæ diu post tempora sanctorum Petri & Andreæ distulerunt.

Porro in ipsa historia chronologica præsulum Constantinopolitanorum, quos subinde patriarchas, & promiscue episcopos aut similibus nominibus appello, de Sanctis pauca dixi, quia gesta eorum copiosius relata aut referenda sunt in Opere nostro de Actis Sanctorum, ad quod lectorem remitto. Illis, quorum sanctitas utcumque dubia aut incerta est, nusquam titulum Sancti addere ausus sum, eumque ulteriori disquisitioni determinandum reliqui; at eumdem prorsus abjudicavi hæreticis aut schismaticis ejusdem ecclesiæ præsulibus, etiamsi aliqui horum in Menæis impressis aliisve Græcorum Menologiis honorifice celebrentur. Quinimo propterea in parergo peculiari ac sæpius per decursum monui, Menæis excusis, & similibus recentiorum præsertim Græcorum monumentis, caute fidendum esse.

Prioribus seculis in ipso titulo antistites heterodoxos ab orthodoxis distinxi, & nomini istius, quem hæresi infectum fuisse constabat, cognomen hæretici adjunxi, sicut etiam cognomentum schismatici Photio & Michaëli Cerulario addidi; sed post schisma Cerularii prætermisi epitheton schismatici, tum quod plerique hujus successores fuerint tales, tum quod ambigua sit aliquorum religio, quam tamen ex variis rerum ac temporum adjunctis utcumque eruere tentavi. Non egi de patriarchis Latinis, qui honorarium ecclesiæ Constantinopolitanæ titulum tantummodo gesserunt; sed Latinos antistites, qui seculo decimo tertio sedem istius ecclesiæ per quinquaginta & plures annos re ipsa occuparunt, recensui in parergo singulari, ne interrumperem continuam seriem præsulum Græcorum, qui interim eodem tempore Nicææ in Bythinia titulum cathedræ Constantinopolitanæ gerebant.

Post captam a Turcis Constantinopolim non tam scrupulose indagavi initium aut finem singulorum patriarcharum, licet seriem eorum usque ad initium seculi decimi octavi deduxerim, & tunc etiam chronologiam non omnino neglexerim. Ceterum inter digerendos annos propter silentium veterum auctorum nonnumquam in tenebris palpandum ac conjecturis indulgendum fuit. Quare vix dubito, quin alii me feliciores, ac Græca supellectile instructiores, facilius eas tenebras dissipaturi sint. Interea viros eruditos rogatos volo, ut me libere corrigant, sicubi a veritate aberravero, & saltem conatum hunc qualemcumque æqui bonique consulant. Hæc sunt præcipua, de quibus curiosum lectorem præmonendum existimavi.

CATALOGUS CHRONOLOGICUS
Patriarcharum Constantinopolitanorum a sancto Metrophane usque ad Cyprianum, qui post annum Christi MDCCVI in illa cathedra sedere cœpit.

CATALOGUS ALPHABETICUS
eorumdem patriarcharum Constantinopolitanorum.

AD HISTORIAM CHRONOLOGICAM PATRIARCHARUM CONSTANTINOPOLITANORUM
DISSERTATIO PRÆVIA
DE EXORDIO CATHEDRÆ CONSTANTINOPOLITANÆ, SEU POTIUS BYZANTINÆ.

§ I. An S. Petrus, an S. Andreas, primum Byzantii episcopum constituerint.

Eminentissimus Baronius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi XLIV num. 12 existimat, [Ecclesiam Byzantinam ab Apostolo Petro institutam esse,] primum Byzantii episcopum ab apostolo Petro constitutum fuisse. Hanc opinionem eruit ex litteris Agapeti Papæ, Constantinopoli scriptis ad Petrum patriarcham Hierosolymitanum de depositione Anthimi & subrogatione Mennæ in sede Constantinopolitana, quæ lectæ sunt in concilio Constantinopolitano sub Menna, & in quibus apud Labbeum nostrum tom. 5 conciliorum col. 47 ad commendationem Mennæ leguntur sequentia: Et hoc dignitati ejus (Mennæ scilicet) additum esse credimus, quod a temporibus Petri apostoli, nullum alium umquam Orientalis ecclesia suscepit episcopum, manibus nostræ Sedis ordinatum. Et forsitan vel ad demonstrationem laudis ipsius, vel ad repellendos inimicorum insultus res tanta contigit; ut illis ipse similis esse videatur, quos in his quandoque partibus ipsius Apostolorum primi electio ordinavit. Ex hac, inquam, epistola doctissimus Cardinalis primam Byzantinæ cathedræ erectionem Petro præ Andrea attribuit.

[2] At, salva tanti viri pace, non video, quomodo ex his Romani Pontificis verbis istud necessario sequatur: [perperam eruit Baronius ex litteris Agapeti Papæ,] Agapetus enim non loquitur expresse de ecclesia Constantinopolitana; sed tantummodo simpliciter dicit, quod orientalis ecclesia a temporibus Petri apostoli nullum alium umquam acceperit episcopum a Romanis Pontificibus ordinatum. Dum igitur asserit, Mennam esse similem illis, quos in his quandoque partibus princeps Apostolorum ordinavit, id juxta antecedentem expressionem commode de partibus Orientalibus intelligi potest. Unde si Petrus in Ponto, Bithynia, aliisve regionibus orientalibus, ubi Euangelium prædicavit, quosdam episcopos consecraverit, vera est Agapeti assertio, quamvis Byzantium tribus primis Ecclesiæ seculis nondum episcopali dignitate fulgeret. Adde, quod ex nullis antiquis monumentis probari possit, Petrum aliquando venisse Byzantium; etsi alia istius Apostoli itinera usque ad ejusdem Romanam commorationem a Luca in Actibus Apostolorum vel a veteribus auctoribus describantur.

[3] Præter alia explicationi nostræ favet Nicolaus I Papa, [cum Nicolaus I Papa testetur,] qui apud Labbeum tom. 8 conciliorum col. 545 & sequenti, in Responsis ad consulta Bulgarorum cap. 92 sic scribit: Desideratis nosse, quot sint veraciter patriarchæ. Veraciter illi habendi sunt patriarchæ, qui sedes apostolicas per successiones pontificum obtinent, id est, qui illis præsunt ecclesiis, quas Apostoli instituisse probantur; Romanam videlicet, & Alexandrinam, & Antiochenam. Romanam, quam sanctorum principes Apostolorum Petrus ac Paulus & prædicatione sua instituerunt, & pro Christi amore, fuso proprio sanguine, sacraverunt: Alexandrinam, quam Euangelista Marcus, discipulus & de baptismate Petri filius, a Petro missus instituit, & domino Christo cruore dicavit: Antiochenam, in qua conventu magno sanctorum facto, primum fideles dicti sunt Christiani, & quam beatus Petrus, priusquam Romam veniret, per annos aliquos gubernavit.

[4] [neminem ex Apostolis eam instituisse.] Constantinopolitanus autem & Jerosolymitanus antistites, licet dicantur patriarchæ, non tantæ tamen auctoritatis, quantæ superiores existunt: Nam Constantinopolitanam ecclesiam nec Apostolorum quisquam instituit, nec Nicena synodus, quæ cunctis synodis celebrior & venerabilior est, ejus mentionem aliquam fecit; sed solum, quia Constantinopolis nova Roma dicta est, favore principum potius, quam ratione, patriarcha ejus pontifex appellatus est. Hierosolymitanus autem præsul, licet & ipse patriarcha dicatur, & secundum antiquam consuetudinem ac Nicænam synodum honorandus sit; salva tamen metropoli propria dignitate: sed & in eadem sancta & magna synodo nequaquam Jerosolymitanus, sed Æliæ episcopus dicitur. Nolui hic more aliorum verba, quæ litteris majusculis expressa sunt, a reliquo textu avellere ac mutila exhibere, ne videar lectori velle imponere: nam scio, huic auctoritati utcumque responderi posse, si totus textus mature expendatur. Nemo tamen inficiari potest, Nicolaum Papam expositioni nostræ favere, dum rotunde negat, Constantinopolitanam ecclesiam a quoquam Apostolorum institutam fuisse. Sed hanc singularem Baronii opinionem validioribus argumentis refutabimus, dum eadem opera refellemus alteram quorumdam auctorum sententiam, de qua nunc agendum est.

[5] Nicephorus Callistus tom. 1 Hist. eccles. lib. 8 cap. 6 erectionem cathedræ Constantinopolitanæ sancto Andreæ apostolo ita adscribit: [Neque S. Andreas primum Byzantii episcopum ordinavit,] Verum enimvero hoc loco faciendum mihi omnino videtur, ut altius ab ipsis Apostolis repetitos Byzantios episcopos recenseam, & veluti sacram quamdam inscriptionem historiæ huic adjiciam. Andreas Domini apostolus Thraciam, Macedoniam, & Euxinum provincias sortitus, Byzantii Christum prædicavit. Et cum a Zeuxippo, tyrannidem tum ibidem tenente, ad cædem quæreretur, Argyropolim transiit, atque ibi biennium conventus agens, permultos ad Christi fidem pertraxit. Ceterum sacra eo loco fundata æde, & Stachy apostolo episcopo ordinato, Sinopen concessit. Stachys, sacro eo munere annis sedecim administrato, ibidem sepultus Onesimum habuit successorem. Deinde seriem eorumdem præsulum pergit texere usque ad tempora Constantini Magni imperatoris, qui Byzantium ita auxit atque ornavit, ut ab ipso Constantinopolis nomen acceperit. Nicephorus Callistus hanc antistitum seriem videtur descripsisse ex Nicephoro patriarcha Constantinopolitano, qui & ipse sua hausit ex antiquiori fonte, quem postea investigabimus. Utrumque Nicephorum secuti sunt passim recentiores Græci, & quidam Latini, inter quos est R. P. Ambrosius Gardebosc, Carmelita Gallus, qui in Synopsi historiæ ecclesiasticæ tom. 1 lib. 2 dissert. 2 quæst. 1 fundationem sedis Constantinopolitanæ sancto Andreæ attribuit.

[6] Cardinalis Baronius, Cangius, Bandurus, aliique viri eruditi hanc recentiorum Græcorum traditionem passim explodunt, [ut colligitur ex silentio] & contra illam silentium veterum scriptorum allegant. Nos ei potissimum opponimus silentium Eusebii Cæsariensis, qui tamen lib. 1 Hist. eccles. cap. 1 præfatur, se sanctorum Apostolorum successiones ac temporum seriem a Christo nato usque ad suam ætatem describere, atque inter alia eos recensere, qui præcipue in celeberrimis civitatibus … ecclesiæ non sine laude præfuerint, & qui subinde per ordinem temporum sua quisque ætate verbum Dei vel voce vel scriptis prædicaverint, & qui pro religionis defensione tormenta ac mortem ipsam perpessi fortissime certaverint. Tum non multo post repetit, se, si non omnium, illustrissimorum certe Servatoris nostri Apostolorum successiones in iis ecclesiis, quæ etiamnum celeberrimæ habentur, posteritatis memoriæ commendare.

[7] Jam vero quis post Petrum illustrior Andrea, qui in Apostolorum serie apud Matthæum cap. 10 ℣ 2 collocatur secundo loco? [Eusebii Cæsariensis,] Quæ autem tempore Eusebii civitas fuit celebrior Constantinopoli? Præterea an nulli fuerunt ex episcopis Byzantinis, qui verbum Dei vel voce vel scriptis prædicaverint? An nullus eorum in tot persecutionibus palmam martyrii obtinuit, qui ab Eusebio commemorari posset? An ullo modo fit verisimile, quod Eusebius, qui ad Constantini ejusque urbis laudem multa conscripsit, taciturus fuisset præcipuam gloriam, quæ ex antiquitate fidei ac cathedræ, per Petrum vel Andream institutæ, in urbem Constantinopolitanam redundasset? Cum igitur Eusebius siluerit hæc omnia, quæ tamen amplam aptamque scriptioni ejus materiam suppeditabant, ex hoc silentio contra utramque memoratam opinionem validum, ut putamus, argumentum attulimus. Hæc pluribus confirmata vide ad diem IV Junii in commentario historico de Actis S. Metrophanis § 6.

[8] [& probatur testimonio S. Leonis I Papæ,] Sed ne solo argumento negativo rem conficere velle videamur, addo testimonium S. Leonis Magni Pontificis, qui in epistola, Marciano imperatori scripta, apud Labbeum tom. 4 conciliorum col. 847 de ambitione archiepiscopi Constantinopolitani hæc habet: Satis sit prædicto (scilicet Anatolio, qui cathedram suam Constantinopolitanam ad secundum dignitatis locum evehi cupiebat) quod vestræ pietatis auxilio & mei favoris assensu, episcopatum tantæ urbis obtinuit. Non dedignetur regiam civitatem, QUAM APOSTOLICAM NON POTEST FACERE SEDEM; nec ullo speret modo, quod per aliorum possit offensiones augeri. Videtur S. Leo per apostolicam sedem hic talem cathedram intelligere, qualem Tertullianus in libro de Præscriptionibus contra hæreticos cap. 32 indicat his verbis: Edant ergo origines ecclesiarum suarum; evolvant ordinem episcoporum suorum, ita per successiones ab initio decurrentem, ut primus ille episcopus aliquem ex Apostolis vel apostolicis viris, qui tamen cum Apostolis perseveraverit, habuerit auctorem & antecessorem: hoc enim modo ecclesiæ apostolicæ census suos deferunt. Sicut Smyrnæorum ecclesia Polycarpum ab Joanne consecratum refert &c. Videtur, inquam, S. Leo apostolicam sedem hoc sensu accipere: quamvis enim Tertullianus deinde eodem capite loquatur de recentioribus ecclesiis, quæ non minus apostolicæ deputantur pro consanguinitate doctrinæ, tamen posterior hæc significatio in litteris S. Leonis locum non habet, ut controversiam inter ipsum & antistitem Constantinopolitanum expendenti patebit.

[9] [qui Marciano imperatori respondet,] Præterea dum Patres concilii Chalcedonensis præsuli Constantinopolitano secundum post sedem Romanam locum concedunt, non recurrunt ad Andream institutorem, sed ad regiæ civitatis præstantiam: neque opponunt legatis Pontificiis, huic decreto contradicentibus, antiquam Byzantinæ cathedræ originem, ex qua aliquo modo potuissent elicere, secundum locum deberi huic ecclesiæ, quæ a secundo Christi Apostolo fuerat instituta. Nihil simile allegarunt illi, aut alii, qui hoc concilii Chalcedonensis decretum a Pontifice Romano probari cupiebant, ut etiam satis liquet ex litteris Marciani imperatoris, qui in collectione Romana bipartita Holstenii part. 1 pag. 105 & sequenti Leonem Papam inter alia sic rogat: Quoniam vero & hoc statutum est, ut ea quæ centum quinquaginta sanctissimi episcopi sub divo Theodosio Majore de honore venerabilis ecclesiæ Constantinopolitanæ statuerunt, & quæ nunc a sancta synodo de eadem re statuta sunt, firma serventur; scilicet, ut post sedem Apostolicam Constantinopolitanæurbis antistes secundum obtineat locum, quoniam & eadem splendidissima civitas junior Roma nuncupatur, dignetur Sanctitas tua etiam huic parti proprium adhibere consensum, quamvis reverentissimi episcopi, qui tuæ religionis vicem agentes ad sanctam synodum convenerunt, contradixerint. Vehementer enim prohibebant de hac venerabili ecclesia a synodo aliquid ordinari.

[10] Pontifex in eadem Holstenii collectione part. 1 pag. III Marciano post alia sic respondet: [ecclesiam Constantinopolitanam non esse Apostolicam;] Apud Christianum & vere religiosum, vereque orthodoxum principem loquor; multum Anatolius episcopus proprio detrahit merito, si illicito crescere optat augmento. Habeat, sicut optamus, Constantinopolitana civitas gloriam suam ac protegente dextera Dei diuturno clementiæ vestræ fruatur imperio. Alia tamen ratio est rerum secularium, alia divinarum: nec præter illam petram, quam Dominus in fundamento posuit, stabilis erit ulla constructio. Propria perdit, qui indebita concupiscit. Satis sit prædicto, quod vestræ pietatis auxilio & mei favoris assensu episcopatum tantæ urbis obtinuit. Non dedignetur regiam civitatem, QUAM APOSTOLICAM NON POTEST FACERE SEDEM &c. An Marcianus imperator vel Anatolius antistes Pontifici Romano non respondisset, sedem Constantinopolitanam esse apostolicam, & ab Andrea apostolo institutam? An Patres concilii Chalcedonensis, aliive Græci, qui ecclesiam Constantinopolitanam quoquo modo extollere desiderabant, tacuissent hanc ejus prærogativam, quæ intentioni eorum tantopere favebat?

[11] Opinio nostra contra Græcos recentiores ulterius confirmatur ex facto, [quod etiam confirmatur] quod S. Gregorio Nazianzeno contigit: cum enim sanctus ille ad cathedram Constantinopolitanam evectus esset, quidam invidi id ægre tulerunt, atque inter alia multa ipsi objecerunt, quod esset advena & peregrinus. Sanctus præsul hanc cavillationem diluit respondendo, S. Andream prædicasse in Epiro, ubi etiam erat extraneus. At nonne magis ad rem dixisset, S. Andream in Thracia & Byzantii peregrinum fuisse, si eum illic prædicasse credidisset? Nonne aptius ora obloquentium obturasset episcopus Constantinopolitanus, si primum cathedræ Constantinopolitanæ institutorem etiam extraneum fuisse ostendisset?

[12] Juverit ipsummet sanctum virum audire, qui oratione 25 in Græco-Latina Jacobi Billii editione tom. 1 pag. 437 hanc rem ita narrat: [ex verbis S. Gregorii Nazianzeni,] At etiam peregrinum & exterum præconem habemus, dicet fortasse quispiam ex his, qui nimis circumscripti & carni dediti sunt. Tum pagina sequente huic cavillationi sic respondet: Quid? Nonne Apostoli peregrini fuerunt? Nonne multarum nationum atque urbium hospites, in quas divisi sunt, ut Euangelium quaquaversum curreret, nec quidquam triplicis luminis expers esset ac veritatis luce minime perfusum, adeo ut iis etiam, qui in tenebris ac mortis umbra sedebant, ignorantiæ caligo discuteretur. Audi quid Apostolus dicat: Ut nos, inquit, ad gentes; illi autem ad circumcisionem. Sit sane Petri Judæa: Quid Paulo cum gentibus commune, Lucæ cum Achaia, Andreæ cum Epiro, Joanni cum Epheso, Thomæ cum India, Marco cum Italia? Quid ceteris omnibus cum iis, ad quos profecti sunt? Quare aut illos etiam objurga, aut mihi quoque ignosce, aut ostende, cum veræ doctrinæ potissimam curam geras, ex insulsis tantum nugis tibi calumniam strui. Haud dubie Gregorius Nazianzenus hic silet de Byzantina S. Andreæ prædicatione aut ejusdem cathedræ institutione, quæ tamen ad scopum ejus maxime pertinuisset, quia eo tempore talis traditio nondum exstabat.

[13] [cujus auctoritatem adversarius quidam frustra eludere nititur.] Ambrosius Gardebosc in supra memorato opere pag. 75 hic miserum quærit effugium, atque isti argumento respondet in hunc modum: Si autem quæratur cur de Epiro potius, quam de Thracia, aut etiam de Achaia, ubi crucifixus interiit, mentionem fecerit Gregorius, respondendum existimo, Epirum prius, quam Thraciam & Achaiam ipsi in mentem venisse. At quis facile credat, Gregorium oblitum fuisse Thraciæ, in qua tunc Thraces alloquebatur? Quis credat, eum non meminisse sedis Constantinopolitanæ, de qua in ipsa urbe Constantinopolitana sermonem habebat? Adde, quod Gregorius Nazianzenus procul dubio mature præmeditatus fuerit, quomodo hac oratione calumniatoribus suis optime responderet. Nunc danda est notitia auctorum, qui ab Apostolo Andrea continuam præsulum Byzantinorum seriem texuerunt, atque detegendus fons, ex quo illi hanc opinionem hauserunt.

§ II. Quinam continuam præsulum Byzantinorum seriem ab Andrea apostolo deduxerint, & ex quo fonte illam hauserint.

Inter scriptores Græcos, quorum certam ætatem novimus, [S. Nicephorus Constantinopolitanus,] primus est S. Nicephorus, patriarcha Constantinopolitanus, qui in Chronographia compendiaria, post Chronographiam Georgii Syncelli Parisiis anno MDCLII Græco-Latine impressa, catalogo decessorum suorum pag. 412 hunc præfigit titulum: Universi Byzantii episcopi a Christi & Apostolorum temporibus. Deinde eumdem sic exorditur: Andreas Apostolus, cum Byzantii prædicaret, oratorium Argyropoli trans portum exstruxit, & ejus urbis episcopum ordinavit Stachym, cujus Paulus epistola scripta ad Romanos meminit. Ita quidem S. Nicephorus, qui in hac re antiquiorem quemdam impostorem incaute secutus est, ut per decursum videbimus.

[15] Ne quis autem terreatur auctoritate hujus sancti scriptoris, [quem Baronius hoc loco deserit,] audiat Baronium, qui in Annalibus ad annum Christi XLIV num. 12 post relata Agapeti Papæ verba, quæ nos superius explicuimus, sic concludit: Hæc Agapetus, cujus auctoritatem, in synodo, præsertim œcumenica recitatam, majoris esse ponderis existimamus, quam recentiorum Græcorum, ut Nicephori vel aliorum, qui dixerunt eas ecclesias ab Andrea apostolo institutas, ab eodemque episcopos illis datos; quod recentiores Græcorum in Menologio & uterque Nicephorus, ille episcopus Constantinopolitanus in Chronico, & alter cognomento Callistus tradiderunt. Deinde ad annum Christi CCCXIV num. 94 iterum de eadem re sic agit: Nicephorus tamen Callistus, nec non Nicephorus episcopus Constantinopolitanus seriem texunt ejusdem civitatis episcoporum ab ipsorum Apostolorum tempore, in hunc fere modum ab Andrea exordientes. Tum refert communem præsulum Byzantinorum catalogum, post quem num. 96 de istius opinionis fundamento sic judicat: Huc usque uterque Nicephorus desuccessione episcoporum usque ad Metrophanem: idque totum conati sunt illi, ut demonstrarent, Byzantinam ecclesiam apostolicam esse, cum nemo umquam antiquorum id dixisse reperiatur: nam revera Byzantina ecclesia, ut testatur Gelasius, non tantum apostolica sedes non erat, sed ne metropolis quidem, sed parochia tantum Heracleensis ecclesiæ. Quamvis hic Baronio in deserenda Nicephori patriarchæ auctoritate consentiam; liceat tamen illum obiter interrogare, an ecclesia Byzantina juxta sensum Græcorum non fuisset apostolica, si eam Petrus apostolus instituisset, ut ipsemet opinatur?

[16] Jus Græco-Romanum, quod Francofurti anno MDXCVI Græco-Latine impressum est, [collector juris Græco-Romani,] circa finem libri quarti tom. 1 a pag. 296 alterum eorumdem episcoporum catalogum exhibet, illumque ab Andrea apostolo usque ad patriacham Josephum, antea Galesii abbatem, deducit. Cum vero Josephus ille post medium seculi XIII Constantinopolitanam sedem occupaverit, conjicio, istum catalogum eo tempore collectum fuisse. Sic etiam suspicor, similem catalogum, quem Labbeus noster in Apparatu historiæ Byzantinæ pag. 36 Græce ex codice Ms. edidit, circa medium seculi XV conscriptum esse, quia desinit in Josepho patriarcha, qui Florentiæ tempore concilii ibidem celebrati diem obiit. Porro hunc deinceps appellabimus catalogum Ms. Labbeanum ad distinctionem alterius, ab eodem Labbeo Græce ibidem pag. 35 editi, qui a Metrophane incipit, & carmine Iambico conscriptus est, quem propterea sub nomine catalogi metrici postea citabimus.

[17] Præter hos anonymos scriptores Nicephorus Callistus ab apostolo Andrea usque ad sua tempora concinnavit aliam antistitum Constantinopolitanorum seriem, [Nicephorus Callistus,] quam supra laudatus Bandurus lib. 8 Antiquit. Constantinop. a pag. 191 ex codice Ms. nuper Græco-Latine vulgavit, & de qua in præfatione ad tomum 1 Imperii Orientalis pag. X sic præmonet: Secundo loco habetur catalogus patriarcharum CP. a Nicephoro Callisti conscriptus; qui nunc primum in lucem prodit a nobis Latine versus, & notis chronologicis ac historicis illustratus. Exstat autem in codice Ms. bibliothecæ regiæ num. 3502, adeo exeso ac detrito charactere conscriptus, ut non absque magna difficultate legi possit; imo pagina prima nonnulla verba penitus deleta comparent, quæ quidem ex aliis catalogis supplemus, &, ut ab aliis distinguerentur, uncinis inclusimus… Hic autem catalogus patriarcharum CP. a Nicephoro Callisti conscriptus, qui mihi accuratissimus videtur, desinit in Joannem, qui & Cosmas dicitur, Sozopolitanum, qui quidem inauguratus fuit patriarcha post Athanasium anno Christi MCCXCIV, & e sede sua pulsus fuit MCCCIV. Quæ Bandurus hic in prima istius Ms. codicis pagina uncis includere aut omittere coactus fuit, ex ecclesiastica ejusdem Nicephori Callisti historia lib. 8 cap. 6 etiam suppleri poterant, ut postmodum videbitur.

[18] Circa medium seculi XVII Matthæus Cigala & Philippus Cyprius ab Andrea quoque usque ad sua tempora continuam episcoporum Byzantinorum & patriarcharum Constantinopolitanorum seriem perduxerunt. [aliique Græci, qui initium sedis Byzantinæ S. Andreæ attribuunt,] De his vero laudatus Bandurus in præfatione tomi primi pagina proxime citata sic loquitur: Quartum locum tenet catalogus patriarcharum CP. ex nova variarum historiarum synopsi Matthæi Cigala a nobis descriptus, quem quidem, quod sit diversus ab aliis, Latinum fecimus atque hic edidimus. Desinit autem hic catalogus in Neophytum illum, qui ex Heracleensi episcopo creatus fuit patriarcha CP. anno Christi MDCXXXVI. Quinto loco habetur Philippi Cyprii magnæ ecclesiæ protonotarii libellus, qui continet catalogum patriarcharum Constantinopolis; & sedes episcoporum, quæ sub iis olim fuere hodieque permanent, ex variis libris chronicis, qui exstant, collectus; quem pro more nostro emendatum proferimus… Quam vero imperfecti sint catalogi Patriarcharum CP. editi a Matthæo Cigala & Philippo Cyprio, & maxime post Athanasium ad captam usque a Turcis urbem, in commentariis nostris monuimus. Quamvis recentiores hi scriptores in rebus antiquis exiguam fidem obtineant, tamen usui esse poterunt, ubi de sua ætate loquuntur.

[19] [secuti sunt antiquiorem fabulatorem Græcum,] Hactenus enumerati auctores Græci circa primos Byzantii episcopos secuti sunt vetustiorem quemdam fabulatorem, qui sub nomine Dorothei martyris hanc sedis Constantinopolitanæ antiquitatem confinxit, & cujus scripta inserta sunt Chronico paschali, quod Cangius anno MDCLXXX Parisiis Græco-Latine vulgavit. Non opus esse arbitror, ut hic operose probem, istud scriptum Dorotheo affictum esse, cum de ea re passim consentiant eruditi bibliographi, quorum judicium in libris ubique obviis videri potest. Porro ipse auctor tempus & causam fictionis suæ satis prodit, dum in editione Cangiana pag. 434 post enumeratos Byzantii episcopos usque ad seculum IV hæc subjungit: Hæc ab omni virtutum genere insigni Dorotheo in commentariis Latinis relicta, a nobis excerpta sunt, Philoxeno & Probo consulibus (id est anno Christi DXLV, duobus circiter post Dorotheum seculis) quando Constantinopolim venit Joannes Romæ episcopus: persuasus enim ab urbis archiepiscopo, ut secum in Christi natalitio sacris operaretur, id facere renuit, nisi ante urbis episcopum primus ipse sacra faceret, utpote Roma ante urbem Constantinopolitanam episcopum nacta. Ex hisce igitur oborta contentione, convenere Constantinopolitani, ostendereque ex magni Dorothei commentariis, Romano antiquiorem esse episcopatum Constantinopolitanum. Joannes quidem Romanorum episcopus Dorothei scripta vera esse asseruit; præferri tamen se debere, quod Principis Apostolorum locum teneret, contendit: cujus tandem rei gratia prærogativa ipsi est concessa, non autem quod Romanus episcopatus ante Constantinopolitanum præexstiterit.

[20] [ut ipsimet hæterodoxi,] Hæc lubuit homini Græco in gratiam sui patriarchæ nobis Græca fide obtrudere, ut ne ipsi quidem heterodoxi dissimulare potuerunt; qui tamen alias in sedem Romanam iniquiores esse atque Græcorum fastui ac rebellioni favere consueverunt. Inter illos Guilielmus Cave Anglus in Historia litteraria, anno MDCXCIV Genevæ recusa, pag. 88 & sequenti, sic ad rem nostram scribit: Totius imposturæ originem ex ipso fragmento eruere licet; quæ non alia videtur, quam πολυθρύλλητος illa inter sedem Romanam & Constantinopolitanam de πρωτοκαθεδρίᾳ contentio. Deinde post relatas quasdam inter Pontifices Romanos & patriarchas Constantinopolitanos controversias ita pergit: Tandem sub Justino seniore pax quædam inter utriusque sedis episcopos resarcita est, lite tamen non usquequaque sedata: cum enim anno DXXV Joannes Papa a Theodorico Gothorum rege Constantinopolim missus esset, cum episcopo Constantinopolitano sacra facere renuebat, nisi ipse prior celebraret: nec teste Nicephoro (is est Nicephorus Callistus, qui lib. 17 cap. 9 de hac re agit, & cui Caveus in margine Chronicon Marcellini adjungit) regiæ urbis antistiti assidere voluit; sed ut Apostolicæ sedis prærogativam tueretur, supra episcopum Constantinopolitanum etiam in ecclesia patriarchali in throno collocabatur.

[21] Hac occasione recruduit controversia, Joanne Sedis suæ Apostolicam dignitatem & antiquitatem obtendente: [alioquin fastui Græcorum contra Romanam Ecclesiam favere soliti,] Constantinopolitanus e contra ecclesiæ suæ prioritatem strenue asserebat, eamque a sancto Andrea apostolo fundatam, antequam ipse Petrus Romam veniret. Quæstione igitur hac de re mota, teste ipsomet anonymo nostro, prolata sunt hæc monumenta Dorotheana; unde argumenta hauserunt Constantinopolitani ad probandam ecclesiæ suæ vetustatem, eam Romana antiquiorem esse contendentes. Quin hac occasione primum conficti sint sub Dorothei nomine hi commentarii, nemo, opinor, prudens denegabit; & forsan ideo Latine scriptos esse prætendebat impostor, ut Joannem Romanum fortius argumentum stringeret. Huc denique spectant, quæ de martyribus Byzantinis, reliquiarum illuc translatione, ædibus sacris, etiam primis hisce nascentis Christianismi temporibus, inibi magnifice exstructis, aliisque, quæ ad sedis Byzantinæ dignitatem evehendam faciebant, auctor noster splendide fabulatur.

[22] Hinc liquet, ex quibus tabulis catalogos suos præsulum Byzantinorum ab Andrea apostolo usque ad Metrophanem, [fateri coguntur:] Constantini Magni æqualem, deprompserint Nicephorus patriarcha Constantinopolitanus in Chronographia & Nicephorus Callistus lib. 8 cap. 6; nempe ex auctore nostro, quocum ad amussim conveniunt, uno aut altero errore in annorum numeris excepto: quin & Nicephorus Callistus integram auctoris nostri periodum bene longam ad verbum transcripsit. Eamdem fere episcoporum successionem exhibet series illa patriarchalis, quæ exstat juris Græco-Romani libro IV pag. 296. Ab his in paucis recedit Philippi Cyprii, protonotarii Constantinopolitani catalogus patriarcharum Constantinopolitanorum sive CHRONICON, ceu vocatur, ecclesiæ Græcæ a Nicolao Blancardo non ita pridem Græce & Latine editum. Igitur hæc Constantinopolitanæ ecclesiæ traditio, quam posteriores incaute vel avide scriptis suis inseruerunt, orta est ex æmulatione Græcorum adversus sedem Romanam, ut censet heterodoxus Caveus, cujus judicium in hac re suspectum esse non debet.

[23] Sed redeamus ad ignotum fabulatorem, qui in jam dicta Chronici paschalis editione pag. [imo causam suæ fictionis nimis aperte prodit] 435 scopum figmenti sui rursus manifestat his verbis: Hæc in Latinis suis commentariis ex Græcorum & Judæorum scriptis collecta nobis tradidit Dorotheus, quæ quidem velut bona & probe accepta simul congesta in publicum emisimus, ut vel inde Constantinopolitani episcopatus pateret initium. Tandem pagina sequenti post relatas quasdam fabulas, quarum nulla apud Eusebium aliosque veteres sit mentio, commentarium suum ita concludit: Procopius quidam presbyterii dignitate donatus, vitæ sanctitate ac eloquentia præstans, & in omni circa disciplinas concinnitate & experientia semper versatus, cum in historicos sanctissimi & beatissimi episcopi & martyris Dorothei commentarios incidisset, hæc omnia scriptis nobis reliquit. Gratias igitur agamus illius laboribus & immortali memoriæ nunc & semper & in secula seculorum. Amen. Ex his colligo, Procopium quemdam sub nomine Dorothei hæc confinxisse, vel alium anonymum sub nomine Dorothei ac Procopii ea vulgasse.

[24] [ignotus & imperitus fabulæ auctor] At parum refert, uter fuerit primus fabulæ auctor, de quo memoratus Caveus in mox citata Historiæ litterariæ editione pag. 88 sic disserit: Quis umquam ex scriptoribus ecclesiasticis, qui primis his seculis floruerunt, synopsis hujus Dorotheanæ meminerit, imo vel ex iis, qui scriptorum ecclesiasticorum catalogos nobis ex professo tradiderunt? Quis nisi bardus & cui vix sanum sinciput, Dorotheum, hominem Græcum, & Tyri inter Phœnices antistitem, commentarios suos Latino sermone conscribentem nobis sisteret? Restat igitur, vel anonymum nostrum hæc confinxisse, vel saltem a Procopio presbytero suo conficta in lucem evulgasse. Unde pro more omnium pene impostorum, hæc diu incognita latuisse fingit, nec nisi duobus pene integris post Dorothei mortem seculis orbi innotuisse. De hoc Dorotheo, cui quædam opuscula perperam adscribuntur, videri possunt Acta nostra tom. 1 Junii a pag. 434, ubi Henschenius gesta & scripta illius sancti Martyris commentario historico illustravit.

[25] [ut eruditissimus Cangius recte observavit.] Juverit coronidis loco audire eruditissimum Canguim, qui in notis ad Chronicon suum paschale pag. 524 de tota hac re sic judicat: Conficta sunt ab otiosis & malæ fidei Græculis, qui Romæ veteris primatum iniquo ferentes animo, Novæ prærogativam quavis ratione asserere semper sunt adnixi. Atque id sane consilii satis aperit ille, a quo confictus est, quique suam ætatem prodit, ὑποβολιμαῖος ille Dorotheus, dum post recensitos LXX Christi discipulos, Byzantiis longe ante, quam Romanis Christianam fidem prædicatam fuisse probare contendit, indeque Constantinopolitano episcopo primas partes deberi conficit, captata exhinc occasione Byzantiorum episcoporum ab eorum primo Stachy ad Metrophanem usque catalogum & seriem pertexendi, vel etiam forte confingendi: qui quidem licet prorsus, ut diximus, confictus sit, futilis tamen auctoris apud Græculos ea invaluit auctoritas, ut pro vero habitus sit ac genuino, adeo ut hunc Nicephorus ipse Constantinopolitanus patriarcha in suam Chronologiam eadem omnino serie retulerit, licet totus iste tractatus insulsis narrationibus, ac ridiculis anachronismis, ut dixi, ubique scateat. Quod Cangius de anachronismis ac falsis narrationibus hic generatim asserit, nos jam singillatim ostendere conabimur, ne quis imposterum insulsis hujusmodi Græcorum monumentis incaute fidem adhibeat.

§ III. Deteguntur varia Græci impostoris figmenta, & examinatur series præsulum Byzantinorum, qui ante Metrophanem sedisse dicuntur.

Anonymus fabulator vel Procopius, quem etiam pseudo-Dorotheum interdum appellabimus, [Præter alias ineptias fabulator Græcus] post longum proœmium & ineptam battologiam, in Cangiana Chronici paschalis editione primum pag. 431 narrationem suam serio auspicari videtur his verbis: Andreas quippe in Pontum trajiciens, Byzantiis Christum annuntiare decrevit. At cum ea tempestate vir insigni crudelitate Zeuxippus locum illum tum regeret, quotquot ex advenis Byzantium appellebant, priusquamquam ingrederentur, an Christum colerent, rogabat, permisso postea, si negarent, urbis ingressu; si vero Christum quispiam confiteretur, confestim in vincula conjiciebatur, ac deinde pedibus manibusque ligatis in mare præcipitari jubebatur. Verum eminentissimus Baronius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi XLIV num. 31 de hac Græcorum assertione tale fert judicium: Sed fide nutant hæc ob apertum mendacium de Zeuxippo tyranno: nullus enim incumbebat tempore Claudii tyrannus in Thracia, quam provinciam præses summa pace moderabatur. Cum tamen hæc Baronii censura Tillemontio tom. 1 Monument. eccles. pag. 589 & Gardeboscio tom. 1 Hist. eccles. pag. 74 non satis certa videatur, de ea operose non disputo, sed ad evidentiora figmenta progredior.

[27] Pseudo-Dorotheus apud Cangium pag. 432 ita pergit: [tempore S. Andreæ locum Byzantio vicinum vocat Argyropolim,] Qua quidem audita crudelitate, Byzantium præternavigans Andreas, in ea Thraciæ parte, quæ Byzantio adjacet, stadio circiter uno ab Argyropoli, per biennium constitit, coacto illic legis ac veritatis amantium hominum cœtu. Duobus igitur circiter millibus ibi collectis, erectoque Argyropoli Christo altari, ac Stachy constituto episcopo, Sinopen Ponti perrexit. Imprimis hic aures meas offendit recentius Argyropolis nomen, quod infra etiam aliquoties recurrit. Quæ enim fuit tempore S. Andreæ ista Argyropolis, de qua nullus geographus aut historicus quatuor primis Ecclesiæ seculis meminit? Imo si ostendero, huic loco prope Byzantium seu Constantinopolim primum ineunte seculo V tale nomen fuisse inditum, quam fidem adhibebimus Procopio, sive anonymo auctori, qui sese hæc & similia in Dorotheo invenisse affirmat?

[28] Audiamus igitur Socratem, seculi V scriptorem, qui lib. 7 Hist. eccles. cap. 25 in editione Valesiana pag. 366 de hujus appellationis origine ita scribit: [qui tantum seculo 5 ita appellari cœpit,] Idem (nempe Atticus episcopus Constantinopolitanus, qui seculo V floruit) præterea in nominibus imponendis elegans fuit ac venustus. Navale quidem in ostio Ponti Euxini situm, quod ab ultima vetustate φαρμακεὺς dicebatur, ipse θεραπείαν nominavit, ne forte Collectas illic celebrans, locum illum infami vocabulo appellaret. Aliud quoque suburbanum Constantinopoleos Argyropolim cognominavit ob hanc causam: vetus navale est Chrysopolis in capite Bosphori sita, cujus mentionem faciunt cum alii veteres historiæ scriptores, tum Strabo & Nicolaus Damascenus, & admirandus ille Xenophon in libro sexto de expeditione Cyri. Idem in libro primo rerum Græcarum ait, Alcibiadem, cum eam muro cinxisset, decimæ portorium in ea exegisse: nam ex Ponto navigantes illic decimam pendere cogebantur. Atticus igitur cum locum, e regione Chrysopoleos situm, gratum imprimis & amœnum esse cerneret, consentaneum esse dixit, ut Argyropolis nominaretur; quod ab eo dictum, statim cognomentum loco indidit. Hæc socrates Attico coævus. Unde liquet, hunc locum seculo V dumtaxat appellationem Argyropoleos accepisse. Quomodo igitur Dorotheus, Tyri episcopus, qui circa medium seculi IV martyrio coronatus est, eumdem locum eo nomine exprimere potuit? Nemo mihi reponat, forte a Procopio hic exprimi loci nomen, prout sua ætate in usu erat: nam idem scriptor Constantinopolim plerumque antiquo Byzantii nomine appellat, & alias locorum mutationes satis studiose indicat, ut per decursum poterit observari.

[29] Nunc examinanda est Byzantinorum præsulum series, in qua primus ab ipso collocatur

STACHYS.

[& falso primum Byzantii episcopum constituit Stachyn,] Menologium, quod jussu Basilii imperatoris seculo X collectum est, hunc tamquam sanctum, die ultima Octobris apud Ughellum tom. 6 Italiæ sacræ Col. ita annuntiat: Stachys apostolus, episcopus Byzantii ab Andrea sanctissimo apostolo lectus, cum templum Argyropoli ædificasset, in quo Christianorum duo millia docebat, præfuissetque annos sexdecim, in pace quievit. Stachys ille vocatur hic apostolus, qui titulus in latiori significatione accipiendus est, quia forte fuit unus ex septuaginta Christi discipulis, ut in catalogo pseudo-Dorothei & Hippolyti refertur. Dixi, illum forte fuisse ex numero septuaginta discipulorum: quamvis enim Paulus in epistola ad Romanos cap. 16 ℣ 9 salutari jubeat Stachyn dilectum suum (si tamen is idem est cum nostro) non inde sequitur, illum septuaginta Christi discipulis annumerandum esse; siquidem eminentissimus Baronius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi XXXIII num. 40 de hac incerta septuaginta discipulorum recensione sic scribit: Nomina autem discipulorum, qui a Domino fuerunt electi, dum singula exprimere conati sunt aliqui, omnes fere, quorum invenerunt in epistolis Pauli fieri mentionem, quos ejusdem Apostoli constat fuisse discipulos, simul confarcinantes, nulla prorsus habita ratione veritatis, inter discipulos Domini adnumerarunt; & quod deterius est, eos admiscuerunt, qui nec Apostolorum discipuli fuisse noscuntur. Eusebius autem lib. 1 hist. eccles. cap. 12 scrupulum nostrum auget his verbis: Quod vero ad septuaginta discipulos attinet, eorum series nullibi perscripta reperitur. Si tempore Eusebii nulla septuaginta discipulorum series exstiterit, unde eam pseudo-Dorotheus & alii posteriores scriptores acceperunt? At quantum fidei catalogis hujusmodi sit tribuendum, ad diem XV Julii tomo IV istius mensis pag. 17 ostendimus.

[30] [qui in variis Martyrologiis refertur tamquam sanctus,] Alterum Menologium Græcum, quod ex interpretatione eminentissimi Sirleti Henricus Canisius tomo 2 Antiq. lect. Latine edidit, eadem die ultima Octobris Stachyn cum aliis ita memorat: Natalis sanctorum Stachys, Ampliæ, Urbani, Aristoboli, Narcissi, & sancti martyris Epimachi, ex quibus sanctus Stachys ab apostolo Andrea episcopus constitutus est, qui & ecclesiam in Argyropoli ædificavit, in quam conveniebat Christianorum multitudo innumerabilis, quam beatus Episcopus docebat; cumque ita vixisset annis septemdecim, dormivit in pace. Cum his fere conveniunt Menæa impressa, præterquam quod locum episcopatus Byzantium exprimant, quodque dumtaxat sedecim gubernationis annos Stachy adscribant. Supra memorati catalogi circa episcopatus durationem cum Menæis concordant, excepto catalogo Ms. Labbeano, qui tantummodo sex regiminis annos ipsi tribuit. Ceterum hæc Græca posterioris ævi monumenta corruptum pseudo-Dorothei fontem sapere videntur.

[31] [& forte fuit episcopus apostolicus vel regionarius,] Haud dubie ex his Græcorum Menologiis Stachys ille transiit in Martyrologium Romanum, quod XXXI Octobris de ipso ita meminit: Constantinopoli sancti Stachis episcopi, qui a beato Andrea apostolo primus ejusdem civitatis episcopus ordinatus est. Miror, Baronium hic in notis ad Martyrologium Romanum, ubi Menologium, aliosque auctores Græcos citat, nihil notasse circa Byzantinum Stachys episcopatum, qui cum superius relata eminentissimi istius scriptoris opinione conciliari non potest. Attamen ob hactenus dicta non abrogamus huic Stachy titulum sanctitatis, quem vetus S. Sabæ Typicon eadem die sic ipsi cum aliis simpliciter tribuit: Τῶν ἁγίων ἀποστόλων Στάχυος, Ἀμπλίου, Οὐρβανοῦ, Ἀριστοβούλου, Ναρκίσου, καὶ τοῦ ἁγίου μάρτυρος Ἐπιμάχου. Id est: Sanctorum apostolorum Stachys, Amplii, Urbani, Aristobuli, Narcisi, & sancti martyris Epimachi. Imo neque dignitatem episcopalem ei ereptam volumus: potuit enim S. Stachys fuisse in Thracia episcopus apostolicus, quales initio nascentis Ecclesiæ existimamus fuisse in variis regionibus plures, qui fixam sedem non habebant. At illum fuisse primum antistitem Byzantinum negamus, donec id ex fide dignioribus monumentis didicerimus. Quidquid sit de illius Actis, quæ ad diem XXXI Octobris fusius discuti poterunt, ei in supra citatis præsulum Byzantinorum sex catalogis successisse dicitur

ONESIMUS.

[32] [cui imperite successorem assignat Onesimum, de quo S. Paulus meminit,] Procul dubio his recentioribus catalogorum concinnatoribus fundamentum præbuit pseudo-Dorotheus seu Dorotheo-Procopius, qui in editione Cangiana pag. 432 de ipso hæc habet: Exactis autem a Stachy in episcopatu annis sedecim, ei successit Onesimus, cujus meminit Paulus apostolus in epistola ad Philemonem. Huic impostoris assertioni tota reclamitat antiquitas, quæ istum Onesimum, antea Philemonis servum, postea Ephesinum episcopum fuisse affirmat, ut videri potest in epistola, quam S. Ignatius martyr ad Ephesios scripsit. Ne quis autem hypercriticus circa authenticam hujus epistolæ fidem cavilletur, audiat Eusebium lib. 3 Hist. eccles. cap. 36, ubi de S. Ignatii gestis & scriptis agens illam testimonio suo ita confirmat: Epistolam scripsit ad ecclesiam Ephesiorum, in qua Onesimi ipsorum pastoris mentionem facit. Porro ne hic actum agam, consuli potest opus nostrum ad diem XVI Februarii, ubi Majores nostri ex Martyrologiis aliisque antiquis monumentis Acta ejusdem sancti Onesimi illustrarunt. Onesimo post quatuordecim sedis annos (manuscriptus Labbei catalogus tantum tredecim ipsi adscribit) adjungitur vel subrogatur

POLYCARPUS.

[33] Dixi, Polycarpum Onesimo adjunctum aut subrogatum fuisse, [& huic Polycarpum,] quia fabulosus commentarii Cangiani auctor ita ibidem scribit: Cumque eo esset functus officio (scilicet Onesimus, de quo loquitur) per annos quatuordecim, cum illo Polycarpus Byzantii episcopus triennium constituitur. Videtur his verbis indicare, quod Onesimus, senio aut morbo oppressus, per tres annos Polycarpum habuerit adjutorem. At Nicephorus Callistus lib. 8 Hist. eccles. cap. 6 innuit, Polycarpum Onesimo mortuo dumtaxat successisse, dum ibi sic scribit: Onesimus quatuordecim annos ecclesiam eam gubernavit, eique Polycarpus surrogatus, qui decem & octo annis munere suo cum laude functus Plutarcho id reliquit. Omnes catalogi nostri octodecim gubernationis annos isti Polycarpo tribuunt; sed nescio, utrum pseudo-Dorotheus illis octodecim annis annumerare voluerit tres annos, vivente Onesimo, in episcopatu transactos, de quibus Nicephorus Callistus non meminit. Utcumque hæc sese habeant, parum nostra interest, cum nec veteri fabulatori nec recentiori schismatico in hac re tuto fidem adhibeamus. Matthæus Cigala hunc Polycarpum ad septimum locum removet, atque deinde loco undecimo alterum Polycarpum recenset, ut infra dicetur.

[34] [cui successisse dicuntur Plutarchus, Sedecion, & Diogenes.] Hunc priorem Polycarpum in jam sæpe memorato memorandoque commentario Cangiano sequuntur

PLUTARCHUS, SEDECION, DIOGENES.

Fictitius Dorotheus hos ibidem ita recenset: Episcopatum adeptus est Plutarchus, cui, annis sedecim peractis, Sedecion successor substituitur per annos novemdecim; post quem Diogenes anno pontificatus decimo quinto vitam exuit. Observa, huic Sedecioni annos novemdecim ab interprete perperam assignari: nam in textu Græco legitur ἐπὶ ἐνναετῆ χρὸνον, id est, per novem annorum tempus. Cum hac correctione conveniunt reliqui catalogorum scriptores, excepto Matthæo Cigala, qui episcopatui Sedecionis annos novemdecim assignat, & seriem istorum præsulum perturbat: remoto quippe ad septimum locum Polycarpo, ut supra monuimus, Sedecionem octavo loco collocat, & Onesimo statim Plutarchum, Diogenem ac Felicem subjungit. Nicephorus patriarcha Constantinopolitanus in Chronographia, Parisiis anno MDCLII Græco-Latine simul cum Georgio Syncello edita, pag 412 alio modo eamdem seriem invertit: omisso enim Plutarcho, immediate Onesimo postponit Polycarpum, Eleutherium & Felicem, quamvis in aliis quibusdam editionibus commentarium pseudo-Dorothei exacte imitetur. Quis ordo ex his melior sit, non facile dixero, cum Eusebius aliique antiqui scriptores de illis episcopis Byzantinis altum siluerint; quod etiam intelligi volo de sequentibus, qui juxta eumdem commentarium Dorotheo-Procopianum hoc ordine collocantur:

ELEUTHERIUS, FELIX, POLYCARPUS.

[35] [Post hos ab eodem collocantur tres alii, quorum primus refertur in Martyrologio Romano,] Baronius die XX Februarii hunc Eleutherium Martyrologio Romano inseruit, & in notis affirmat, illum fuisse octavum Byzantii episcopum. Verum ea auctoritas, quantumvis magna, Majoribus nostris non suffecit, ut eum, tamquam Sanctum, in opere nostro reponere auderent. Quare contenti illum inter prætermissos retulisse, ibidem ea die rationem omissionis istius reddiderunt. Dum vero eminentissimus scriptor in iisdem notationibus memorat templum quoddam Constantinopolitanum, ejus nomine insignitum, videtur hunc confundere cum Eleutherio martyre & episcopo Illyrici, cujus Acta Papebrochius ad diem XVIII Aprilis discussit, ubi tomo II istius mensis pag. 528 & sequente, celebrem hujus cultum apud Græcos, & templum ei in urbe Constantinopolitana exstructum indicavit. Facile autem fuit impostori Græco præsulem Constantinopolitanum ex episcopo Illyrici effingere. Itaque præter alias omissionis istius causas, quas Bollandus die XX Februarii inter Prætermissos expressit, allegari potest hæc verosimillima duplicatio unius ejusdemque S. Eleutherii, de quo Martyrologium Romanum die XVIII Aprilis iterum egit.

[36] Nemo imposterum, ut spero, hunc Majorum nostrorum scrupulum seu potius cautum procedendi modum temere accusabit, [quem tamen Actis nostris inserere non sumus ausi,] qui in Responsionibus Papebrochianis ad Art. 1 § 4 num. 54 legerit sequentia: Dubitavit Bollandus ad diem XX Februarii de sanctitate Eleutherii episcopi Constantinopolitani, ideoque ausus non fuit inter Sanctos eum reponere, licet in Martyrologium Romanum, etiam post emendationem ejus, relatus sit. Rationes, cur ausus non fuerit, videre licet ad dictum diem inter prætermissos pag. 168 col. 1. Nec inventus hactenus Romæ est, qui ejus prætermissionis auctori ea causa litem moveret, vel de reverentia erga Romanum Martyrologium imminuta verbum faceret: quin potius fuit, qui inde scripserit ad me, ut si plura ejusmodi longo usu notassem corrigenda, ea suggererem pro nova Martyrologii editione; quod facere detrectavi, quia currente adhuc opere, necdum plene informatus de singulis sum.

[37] Ceterum Procopius sive pseudo-Dorotheus his tribus tempus cathedræ Byzantinæ ita dividit: [& his tribus, quorum apud alios diversa est successio,] Post hunc (videlicet Diogenem) sedem episcopalem obtinuere Eleutherius per septem, Felix deinde per quinque, ac denique Polycarpus per annos tredecim. Alii catalogi hic iterum inter se differunt: nam Matthæus Cigala Eleutherium Sedecionis successorem facit, eique Athenogenem, ac deinde alterum Polycarpum postponit; at Felicem Polycarpo primo, Sedecioni ac Eleutherio præponit. Philippus Cyprius Felicem collocat inter Eleutherium & Athenogenem, & huic Polycarpum secundum vult successisse. Catalogus, qui tomo 1 Juris Græco-Romani a pag. 296 insertus est, unum dumtaxat Polycarpum agnoscit, eumque Onesimo successorem assignat, dum interim alii in eodem pseudo-Dorothei fonte duos Polycarpos inveniunt, & unicuique homonymo septemdecim aut octodecim sedis annos tribuunt. Vides quam diversa & incerta tradantur de his primis, ut quidem Græci nonnulli existimant, Byzantii episcopis, quos in quibusdam catalogis sequitur

ATHENODORUS vel ATHENOGENES.

[38] Fabulosus jam sæpe dicti commentarii auctor de hoc præsule acturus, [sufficitur Athenodorus vel Athenogenes,] circa templum quoddam eo tempore exstructum præmittit sequentia: Ecclesia autem illa fortibus illis ac piis in lege septem pueris & Eleazaro pontifici deinceps dicata est, retenta tamen veteri loci appellatione: Elæon quippe sive Olivetum ab antiquo locus vocabatur; quod quidem oratorium Athenodorus, qui post Polycarpum exstitit episcopus, primus incepit, hicque per quadriennium pontificatum obtinuit. Observari meretur, quod Procopius de antiquo istius loci nomine hic meminit. Etiam paullo infra circa aliam ecclesiam, ab altero Byzantii episcopo ædificatam, sic monet: Ecclesiam aliam rursum erexit versus maris littora in loco, qui Sycæ nuncupatur, Irenes data appellatione. Qui ita de veteribus locorum nominibus loquitur, cur non indicat antiquam Argyropolis appellationem, quam seculo V primum natam esse supra ostendimus? Nempe impostor ille ignorabat, hanc fraudem suam tam facile a posteris detegendam esse. Porro qui ab ipso & utroque Nicephoro nominatur Athenodorus, in tribus aliis catalogis Athenogenes appellatur. Huic successores assignantur

EUZOIUS, LAURENTIUS, ALYPIUS, PERTINAX.

[39] [cui subrogantur quatuor alii,] De illis idem scriptor hæc habet: Post hos undecimus Byzantii episcopus constituitur Euzoius, qui & ipse, cum annos sex sedisset, Laurentio pontificatum reliquit. Hunc, post undecim annos sexque menses exactos, excepit Alypius, annis tredecim cum dimidio eo potitus. Rursum post hunc Pertinax fit episcopus, qui annis novemdecim sedem obtinuit. In horum serie enumeranda catalogi satis conveniunt, nisi quod solus Matthæus Cigala Alypium post Pertinacem removeat, & manuscriptus Labbei catalogus Pertinaci tantum quatuordecim regiminis annos adscribat.

[40] [de quorum ultimo incerta narratur historia.] Ceterum de isto ultimo pseudo-Dorotheus noster hanc narrat historiam: Hic autem Pertinax vir Romanus & consularis ac magister militum cum in difficilem incidisset morbum, atque in Thraciæ partibus ea tempestate versaretur, plurimaque miracula Byzantii fieri a Christianis accepisset, Alypium in Elææ appellata ecclesia episcopum convenit, cujus usus contubernio, illius manus impositione quibus vexabatur doloribus liber factus est, indeque idolorum abdicato cultu ac errore, militiæque dimissa prærogativa, baptismo donatus, fide in Christum eximia ab Alypii latere non discedebat, a quo presbyterii dignitatem consecutus, in compunctionis lacrymis singulis diebus exactis, tandem post Alypii excessum in episcopum ordinatur. Cum porro admodum locuples esset Pertinax, ecclesiam aliam rursus erexit versus maris littora in loco, qui Sycæ nuncupatur, Irenes data appellatione: quem quidem locum, a Christianis in urbis speciem deinceps effectum, variis ac compluribus excitatis ædibus, Constantinus semper augustus mœnibus postea donavit. Penes auctorem, alias fallere consuetum, sit fides hujus narrationis, quam tota antiquitas videtur ignorasse. Post Pertinacem recensentur

OLYMPIANUS, MARCUS, CYRILLIANUS vel CYRIACUS, CASTINUS vel CESTENUS.

[41] [Quatuor præcedentium successoribus,] Horum chronotaxim pseudo-scriptor sæpe memoratus ita explicat: Post Pertinacem in æde Irenes nuncupata episcopus constituitur Olympianus, in qua per annos undecim sedit. Huic successor fit Marcus per annos tredecim, post hunc Cyrillianus (alii tres catalogi Cyriacum appellant) per annos sedecim ac deinde Castinus per annos septem episcopi exstitere. Reliqui catalogorum textores in assignandis episcopatus annis cum Procopio consentiunt, nisi quod solus Ms. Labbei catalogus Olympiano, quem etiam Alypianum vocat, annos quatuordecim & Cyrilliano quindecim adscribat. Castinus autem a Philippo Cyprio Cestenus nominatur.

[42] Verum notatu dignus est parachronismus, quem pseudo-Dorotheus noster occasione Cesteni vel Castini ibidem addit his verbis: [in quorum postremo crassus parachronismus occurrit,] Constantinus igitur primo ipsius anno aliam intra Byzantium erexit ecclesiam versus Aquilonem, ubi Anemodulium prostat, Euphemiæ martyris, quæ ea tempestate martyrium obiit, ecclesia appellata. Eligat Græculus quiscumque hujus fabulosi commentarii defensor, an hæc æquivoca Græci textus verba Ὁ οὖν Κωνσταντίνος ἐν τῷ πρώτῳ αὐτοῦ ἔτει ita velit interpretari, ut pronomen αὐτοῦ referatur ad annum primum Constantini imperatoris, an ad primum annum episcopi Castini, de quo supra auctor egerat. Certe alterutra significatio admittenda est; at neutra cum veritate potest consistere: non enim potuit Constantinus ecclesiam S. Euphemiæ ædificare primo Castini antistitis anno, cum mors istius Castini diu nativitatem Constantini præcesserit juxta ipsum memorati commentarii calculum, ut ex infra dicendis patebit. Sed neque id fieri potuit primo anno Constantini imperatoris, qui primis imperii sui annis contra varios hostes in Occidente certare debuit, & Byzantium eo tempore numquam vidit. Nec Constantinus absens exstruendam Christianis ecclesiam curare poterat in ea urbe, quæ ad suam ditionem nondum pertinebat, & quæ tunc acerrimi Christianorum hostis dominio subdita erat.

[43] Post prædictos episcopos dicuntur Byzantinam cathedram ascendisse alii quatuor, [rursus subnectuntur alii quatuor,] qui in memoratis catalogis nostris hoc ordine recensentur.

TITUS vel TRATUS, DOMETIUS, PROBUS, METROPHANES.

Commentarius Dorotheo-Procopianus eosdem enumerat hoc modo: Reliquo igitur pontificatus tempore ibi exacto, Castinus Titum successorem reliquit, qui annis triginta quinque cum mensibus sex expletis, Domitium Probi imperatoris fratrem successorem constituit, cui post exactos annos viginti quatuor cum sex mensibus, Probus Domitii filius in pontificatu sufficitur, in quo annos duodecim exegit; post quos Metrophanes, Probi frater, & Domitii filius, Byzantii fit episcopus, qui per annos decem sedem obtinuit. Quamvis plerique catalogi nostri consentiant in diuturno episcopatus regimine, quod primus ex his quatuor præsulibus ultra triginta quinque annos tenuisse dicitur; tamen in exprimendo illius nomine maxime dissentiunt: nam Titus ille in Jure Græco-Romano Tratus, a Matthæo Cigala Taratus seu Titus, ac denique a Philippo Cyprio Taratus Citites appellatur. At imperita pseudo-Dorothei loquacitas nobis de hoc Tito, licet toti antiquitati ignoto, ampliorem disserendi materiam suppeditat, ut ex sequentibus patebit.

[44] Imprimis auctor ille imprudens in jam sæpe laudata editione Cangiana pag. 430 de hoc Tito sic garrit: [& in hac serie quædam narrationes ineptæ,] Ipse igitur magnus pontifex Dorotheus scripto reliquit, venerandam ædem sanctæ & invictæ martyris Euphemiæ in Petrio a quodam Tito primum fuisse conditam: qui quidem Titus cum Byzantii esset episcopus, in eaque urbe martyrio vitam terminasset, juxta veteres muros depositus est, ex quo sanctus Andreas apostolus ad hæc loca venit, quo tanta Christianorum multitudo confluxit, ut tot aliis in locis minime invenirentur. Universi enim Byzantii doctores, qui hactenus multa passi fuerant, tyrannicis ex quadam animi pusillanimitate vitatis minis, iis, qui ex gentilibus erant, vel ex Judæis, divinum disseminabant sermonem, Tito interea multa edente miracula, & qualia Servator ediderat. In hac brevi narratione tria observo intellectu difficilia, quæ mihi explicari cupio. Ac primo quidem, quomodo hic Titus ecclesiam S. Euphemiæ condidisse dicitur, quam superius a Castino vel Constantino constructam fuisse ex eodem auctore retulimus? Secundo, quis facile credat, eo tempore Byzantii tot fuisse Christianos, ut nusquam tanta multitudo inveniretur? An non est verosimilius, quod Hierosolymis, Romæ, aut Antiochiæ plures fuerint? Tertio, si Titus ille tanta miracula patraverit, ac glorioso martyrio vitam finierit, miror, in ecclesiastica Eusebii historia aut in sacris Græcorum monumentis memoriam istius thaumaturgi & martyris non celebrari.

[45] [quæ cum communi chronologia] Porro sequamur pseudo-Dorotheum, qui Titi martyrium sub Diocletiano perperam collocat, & alias evidentes fabulas nobis ita obtrudit: Adhuc porro vigente Licinii & Diocletiani tyrannide, rebus ita se habentibus, Titus interficitur; & Carus imperator ejusque filii duo Carinus & Numerianus tyranni deinceps effecti, ad Christianorum supplicia promiscue progressi sunt, ex iis usque ad mille per singulos dies interfectis, cum quibus Adrianus etiam Probi filius morti sese exposuit. Quot verba, tot fere errores. Imprimis Diocletiani ac Licinii persecutiones ita conjungit, acsi eas simul movissent, atque sub alterutro Titus lauream martyrii obtinuisset, cum tamen Licinius non fuerit cæsar aut imperator, Diocletiano imperante. Præterea juxta ipsum pseudo-Dorothei calculum debuit Titus ille martyrio affectus fuisse, antequam Diocletianus vel Licinius imperium adepti essent: nam duobus Titi successoribus usque ad Metrophanem adscribit plus quam triginta sex ecclesiastici regiminis annos, quibus detractis ab anno CCCXV vel CCCXVI, quo Metrophanes Byzantinam cathedram ascendisse videtur, mors Titi incidet in annum CCLXXIX vel CCLXXX, quo Diocletianus aut Licinius nondum imperabant. Adde, quod imperitus ille scriptor ordine prorsus præpostero post Diocletianum Caro ejusque filiis imperium affingat.

[46] [& historia pugnant,] At ecce impostor ille novo miraculo resuscitat Licinium, quem supra dixerat una cum Diocletiano tyrannidem ante Carum exercuisse, dum ita inepte fabulari pergit: Cum enim in Nicomediensium urbe post Cari necem versaretur (nempe Adrianus Probi filius, quem tamen Acta Græca in codice bibliothecæ Cæsareæ fratrem Probi appellant) videretque Christianorum multitudinem a Licinio sine ullo delectu sublatam, accedens ad tribunal ita hunc est affatus: “Cur Romanorum exercitus ita temere nullaque de causa interficitur? Ecce pleraque Romanorum a barbaris occupantur”. Tum Licinius ad Adrianum: An & tu, inquit, Christianus es? Cui Adrianus: “Quinimo, ait, longe potius mihi est, ut in hac confessione moriar, quam Christum negem”. Licinius multis tormentis intentatis, multis etiam adulationibus & adhortationibus, quibus flecteretur, adhibitis, ut in Christianæ fidei confessione constantem advertit, iracundia ac animo exæstuans hunc securi percuti jussit. Vides hic Licinium redivivum, & Adrianum sub eo martyrem, de cujus martyrio aliisque adjunctis varia discuti possent, quæ ad diem VIII Septembris, S. Adriano sacram, operosius examinanda relinquimus.

[47] Denique idem pseudo-scriptor manifestas fictiones aut contradictiones nihil curans sic prosequitur: [ac evidentes fabulæ] Quo (scilicet Adriano) in hac confessione exstincto, Metrophanes, qui nuper (Byzantii) episcopatum inierat, assumptis comitibus Christianis, Nicomediam venit, clamque subreptas Adriani martyris reliquias in prima ab ipsis condita ecclesia, quæ modo Byzantio adjacet, loco quem Argyropolim vocant, deposuit; ubi & Titus, qui primus exstitit Constantinopoleos episcopus, Adriani, qui sub Maximino martyrium subiit, reliquias deposuit, ut & Nataliæ illius uxoris, ac ceterorum, qui cum illis vitam martyrio finierunt, ubi perinde repositum erat cadaver Stachys, unius e septuaginta discipulis, quem Andreas apostolus eodem in loco primum Byzantii episcopum constituerat. Inter alia, quæ hic ab erudito lectore notari possunt, aut de quibus jam supra egi, observo, Titum vocari primum Constantinopoleos episcopum. Si autem Stachys fuerit primus istius urbis episcopus, ut pseudo-Dorotheus paulo post affirmat, quomodo hæc duplex ipsius assertio cohæret? Neque responderi potest, Titum dumtaxat vocari primum Constantinopoleos episcopum, prout hæc urbs a Byzantio distinguitur: quomodo enim potest dici primus Constantinopolitanus episcopus, qui facile quinquaginta annis obiit, antequam Byzantium nomine Constantinopoleos insigniretur? Nullum igitur hic video pseudo-Dorotheo aut ejus defensoribus effugium. Atque hæc occasione Titi dicta sufficiant.

[48] Quod ad tres Titi successores attinet, paucis expediam ex Menæis impressis, [deteguntur.] quæ ad diem IV Junii occasione S. Metrophanis de aliis duobus sic simul meminerunt: Vixit Metrophanes tempore Constantini magni, inter Christianos imperatoris primi, filius Dometii; qui frater exstitit imperatoris Probi, genuitque filios duos, Probum & Metrophanem. Erat Dometius moderatus ac prudens: unde considerans, idolorum cultum falsum erroneumque esse, ad fidem Christianam accedens, baptizatus est, ac Byzantium profectus familiaritatem contraxit cum Tito, istius urbis episcopo, viro sancto & Dei pleno; a quo & in ordinem clericorum adscitus, post mortem ejus cathedram episcopalem accepit. Dometio successit Probus filius, imperatoris [ex fratre nepos;] & cum annos duodecim ecclesiam illam rexisset, migravit ad Dominum. Statimque Metrophanes, Probi frater, Dometii filius, patriarchalem ascendit sedem. Janningus noster ad diem IV Junii in Commentario historico de Actis S. Metrophanis num. 31 & sequentibus circa hanc successionem nonnullas movet difficultates propter longævam S. Metrophanis ætatem, quam Photius adstruit. Nos studiosum lectorem remittimus ad ejus ratiocinationem tomo 1 Junii pag. 390 & 391 examinandam, ne hic actum agamus. Quandoquidem hactenus enumerata Byzantinorum præsulum series sola fabulosi scriptoris auctoritate nititur, eam non magni facimus, atque idcirco ut incertam huic dissertationi præliminari inseruimus. Nunc nobis indagandum superest, quis juxta alios auctores fide digniores fuerit primus prædictæ urbis episcopus, quod paragrapho sequenti præstabitur.

§ IV. Refertur diversa quorumdam opinio circa primum antistitem Byzantinum seu Constantinopolitanum.

[Non convenit inter scriptores Græcos,] Scriptores Græci in assignando primo Byzantii episcopo inter se non concordant. Georgius Cedrenus in Compendio historiarum tomo 1 pag. 256 ita scribit: Eo tempore (videlicet sub imperio Antonini Caracallæ, qui ab anno CCXI ad CCXVII rexit) primus Byzantii episcopus constitutus est Philadelphus, & annos tres præfuit: ante enim per octennium ecclesiæ præfuit quidam presbyter. Eadem fere habet, teste Banduro tomo 2 Imperii Orientalis pag. 888, Symeon Magister & Logotheta in Chronico manuscripto, qui præterea secundum Byzantii præsulem sic memorat: Τὸ δὲ τρίτον ἔτος Γορδιανοῦ δεύτερος ἐπίσκοπος Βυζαντίου γέγονεν Εὐγένιος ἔτη κέ. Id est: Tertio anno Gordiani, secundus episcopus Byzantii fuit Eugenius annis XXV. Cedrenus autem in laudato historiarum Compendio pag. 257 agens de imperio Gordiani, tantummodo ita loquitur: Eugenius episcopatum Byzantinum occœpit ac gessit annos viginti quinque, ut ibidem vertit interpres, seu potius, ut habent Græca, Eugenius fuit episcopus Byzantii annis XXV.

[50] [quis fuerit primus Byzantii episcopus,] Symeon Magister ac Logotheta in præfato Chronico Ms. tertium ejusdem civitatis antistitem ita indicat: Εἶτα βασιλεύει Νουμεριανὸς Δοὺξ τυγχάνων Μυσίας· ἐπὶ τούτου μαρτυρεῖ ὁ ἅγιος Γεώργιος καὶ ὁ ἅγιος Βαβύλας ἐν Ἀντιοχείᾳ· τῆς δὲ ἐν Βυζαντίῳ ἐκκλησίας προΐσταται Ρουφῖνος ἔτη θ᾽. Deinde imperat Numerianus dux Mysiæ: sub eo sanctus Georgius ac sanctus Babylas martyrium passi sunt Antiochiæ; Rufinus autem præfuit ecclesiæ Byzantinæ annis IX. Quamvis Cedrenus pag. 264 tradat, martyrium S. Babylæ sub duce Numeriano Antiochiæ peractum, cujus tempus alibi in Actis nostris discussum est; tamen de hoc Rufino Byzantino episcopo non meminit. Etsi vero de hoc tertio præsule siluerit, nihilominus videtur illum implicite admisisse, dum in prædicto opere pag. 272 quartum recenset his verbis: Nonum annum imperante Constantino, Metrophanes quartus episcopus Byzantii creatus est. Verum Metrophanes, quem Cedrenus hic quartum ordine numerat, ab aliis primus Byzantii episcopus statuitur, ut jam videbimus.

[51] [quem auctor Chronici Alexandrini & alii putant fuisse S. Metrophanem,] Chronicon Alexandrinum seu Paschale, quod Cangius edidit, pag. 281 ita diserte pronuntiat: Byzantinæ ecclesiæ PRIMUS præest Metrophanes annos X. Theophanes seu quisquis est auctor forulorum, qui patriarchatus continent ac textui chronographiæ ejus interseruntur, post tres patriarchas orientales Pontificatui Romano subjungendos, quintam Byzantinorum præsulum seriem ita exorditur: Byzantii PRIMUS episcopus Metrophanes annis X. Huic opinioni consonant plures manuscripti Græcorum catalogi, ut Carolus a sancto Paulo, abbas Fuliensis, ac deinde episcopus Abrincensis, in sua Geographia sacra, Amstelodami anno MDCCIV cum notis Holstenii recusa, pag. 209 testatur his verbis: In omnibus hujus sedis patriarcharum catalogis, quorum plures antiquos manu scriptos in regia bibliotheca reperimus, Metrophanes, Constantini synchronus, PRIMUS recensetur, qui etiam archi-sacerdos primus magnusque civitatis Constantinopolis in perantiquo Græco Ms. dicitur, nec non in Chronico Alexandrino, ubi de Constantino imperatore.

[52] Hactenus vidimus, quam diversa Græci de Byzantinæ cathedræ initio tradiderint: [quorum opinionem ob rationes hic allatas,] Procopius enim sive pseudo-Dorotheus originem illius ab apostolo Andrea repetit, & continuam eorumdem præsulum seriem usque ad Metrophanem texit, ut paragrapho præcedenti dictum est. Sed tres Metrophanis decessores, quos Cedrenus vel Symeon Logotheta nominat, ipse non agnoscit. Quid de Procopiano catalogo sentiendum sit, satis aperte supra diximus. Nunc superest, ut ex duabus aliis Græcorum opinionibus alterutram eligamus. Mihi quidem verisimilior videtur illa, quæ Metrophanem facit primum ecclesiæ Byzantinæ antistitem, tum quod ea ex citatis scriptoribus & antiquis catalogis stabiliatur, tum quod sententia Cedreni & Logothetæ sedem nimis diu vacantem relinquat: nam Antoninus Caracalla, sub quo Philadelphus primus sedisse dicitur, obiit anno CCXVII, centum fere annis, antequam Metrophanes cathedram ascenderet. Si igitur Philadelphus dumtaxat tribus annis, deinde Eugenius viginti quinque, ac denique Rufinus annis novem Byzantinam ecclesiam gubernaverint, plus quam quinquaginta annorum hiatus relinquitur. Quare suspicor, hos tres vice Heracleensis episcopi, cui Byzantina civitas suberat, aliquando Byzantii curam Christianorum gessisse, atque inde per errorem appellatos fuisse episcopos Byzantinos, qui proprie chorepiscopi dicendi fuerant.

[53] Præterea ad eam opinionem amplectendam me movet silentium Eusebii, [& propter auctoritatem Gelasii Cyziceni] qui in scriptis suis multos variarum ecclesiarum episcopos recensens, nusquam mentionem facit præsulis Byzantini, nisi lib. 3 de Vita Constantini cap. 7, ubi sic loquitur: Ipsorum etiam Hispanorum unus celeberrimi nominis cum reliquis consedit; urbis vero regiæ antistes aberat quidem senio præpeditus: sed aderant ejus presbyteri, qui vices ejus obibant. Quod autem per regiæ urbis antistitem hic intelligatur episcopus Byzantinus seu Constantinopolitanus, contra quosdam probatur ex Gelasio Cyziceno, qui seculo V floruit, & in Historia concilii Niceni apud Labbeum nostrum tom 2 conciliorum col. 155 eadem ex Eusebio sic fusius ac clarius refert: Ipse etiam Osius ex Hispaniis, nominis & famæ celebritate insignis, qui Silvestri episcopi maximæ Romæ locum obtinebat, una cum Romanis presbyteris Bitone & Vincentio, cum aliis multis in consessu illo adfuit: urbis autem illius, penes quam imperium est, episcopus, Metrophanes nomine, ingravescente ætate præpeditus abfuit; sed presbyteri ejus, qui aderant, illius locum suppleverunt, quorum unus Alexander illi postea in ejus urbis episcopatu successit.

[54] [probabilius sequimur.] Denique Baronius in Annalibus ecclesiasticis ad annum DXXXVI num. 59 citat scriptorem anonymum, quem rebus anno DXXXVI Constantinopoli gestis interfuisse existimat, & qui de Epiphanio tamquam vigesimo urbis regiæ episcopo meminit. Hic autem num. 60 eminentissimus auctor solerter observat, quod antiquus ille anonymus Epiphanium appellaverit vigesimum Constantinopolitanæ urbis episcopum, ita quidem numerans a Metrophane prædecessore Alexandri episcopi Constantinopolitani, qui vixit tempore Constantini: ab ipso enim usque ad Epiphanium, demptis hæreticis & schismaticis, totidem numerantur ejus ecclesiæ episcopi; ut plane appareat, Nicephori catalogum Constantinopolitanorum antistitum a Stachi, ut ait, ab Andrea apostolo ordinato inchoatum, his temporibus prorsus ignotum fuisse. Si Epiphanius tantum fuerit vigesimus ejus ecclesiæ episcopus, quomodo Baronius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi XLIV num. 12 asserit, Petrum Apostolum Byzantiis … primos dedisse episcopos, nisi forte intelligat episcopos apostolicos, qui fixam sedem non habebant? Cur autem vetustus ille scriptor episcopos istius ecclesiæ numerat a Metrophane, si hunc alii ejusdem ecclesiæ antistites præcesserint? Adde, quod ab eodem antiquo scriptore apud Baronium in Annalibus, anno Christi DXXXVI num. 63 Mennas vocetur vigesimus primus ecclesiæ suæ episcopus: ex quibus apparet, ab auctore illo hæreticos & schismaticos prætermitti, & Metrophanem numerari primum istius urbis antistitem. His itaque argumentis inducti, nos etiam Metrophanem omnino primum Byzantii episcopum existimamus, & ab ipso seriem Constantinopolitanorum præsulum ordinare incipimus.

HISTORIA CHRONOLOGICA PATRIARCHARUM CONSTANTINOPOLITANORUM
AB INCHOATO SECULO QUARTO, USQUE AD INITIUM DECIMI OCTAVI.

SECULUM IV.

I. S. METROPHANES I.

[Usque ad annum Christi 325 præfuit CP. ecclesiæ S. Metrophanes,] Acta hujus sancti Antistitis ad diem IV Junii tomo 1 istius mensis a pag. 384 illustrata sunt, & chronologia ipsius, quantum per intricatissimas difficultates fieri potuit, utcumque stabilita est: illic enim ex Gelasio Cyziceno aliisque scriptoribus antiquis contra quosdam probatur, S. Metrophanem adhuc vixisse tempore concilii Nicæni, quod anno CCCXXV celebratum est, & in summa senectute, ob quam huic concilio non interfuerat, eodem aut sequenti anno obiisse conjicitur. Nullo modo verisimile est, quod in Chronographia Theophanis, Parisiis anno MDCLV Græco-Latine impressa, post enumeratos alios concilii Nicæni patres sic pag. 16 legitur: Alexander demum Byzantii præsul ob extremam senectutem & corporis invalitudinem synodo non interfuit; presbyteri tamen ipsius locum tenuerunt. Opinor, hic a Theophane unum nomen alteri eronee substitutum fuisse, ac pro Alexandro legendum esse Metrophanem: quis enim credat ob extremam senectutem concilio Nicæno non interfuisse Alexandrum, qui usque ad annum CCCXL, teste ipso Theophane, ecclesiam Byzantinam gubernavit, & multa contra Arianos strenue gessit, ut ex sequentibus apparebit? Cum vero in omnibus catalogis Metrophani constanter tribuatur decennium, quo ecclesiæ Byzantinæ præfuit, initium episcopatus ejus anno CCCXV statuendum est, si anno CCCXXV sive CCCXXVI obierit, aut decem anni elapsi accipiantur. Hanc Janningi nostri chronotaxim amplector, quia hactenus verisimiliorem non inveni. Ceterum quod ad sancti Præsulis stirpem & gesta attinet, ea non satis certa sunt, ut videri potest in laudato Janningi commentario, ubi indicantur monumenta, ex quibus Photius aliique similia hauserunt.

[56] Nescio, quo fundamento eminentissimus Baronius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi CCCXIV num. 96; [cujus episcopatum aliqui ad tres annos perperam restingunt,] & rursus ad annum CCCXVII num. 17 episcopalem S. Metrophanis gubernationem contra communem scriptorum consensum intra triennium coarctaverit. Solus Eutychius, patriarcha Alexandrinus, quantum huc usque comperire potui, tam breve episcopatus tempus Metrophani assignat in Annalibus, ubi in editione Latino-Arabica Pocockii tom. 1 pag. 456 ita loquitur: Anno imperii ejusdem vicesimo tertio (hic annus Constantini imperatoris, de quo agit, respondet anno Christi CCCXXVIII) mortuus est Metrophanes patriarcha Constantinopolitanus, cum tres annos cathedram occupasset, factusque est post ipsum Alexander patriarcha Constantinopolitanus, qui octo annos sedit, dein mortuus est. At hæc Eutychiana temporum ratio cum Baroniana chronologia componi non potest, & repugnat omnibus iis auctoribus, qui anno Christi CCCXXIII Byzantium a Constantino captum, & Metrophanem episcopum in ea urbe ab ipso repertum asserunt. Occurret infra opportunior disserendi locus circa octo annos, quibus in cathedra Byzantina sedisse dicitur ejus successor, de quo nunc agendum est.

II. S. ALEXANDER.

[& cui S. Alexander, zelo contra Arianos clarus,] Metrophani successit Alexander, ardenti catholicæ religionis zelo ac mira vitæ sanctitate inclytus, quem Gregorius Nazianzenus, Epiphanius, Theodoretus, aliique veteres scriptores meritis laudibus extulerunt. Obscuriora sunt ejus gesta usque ad exortam hæresim Arianam, quam in concilio Niceno cum aliis Patribus damnavit, & cui deinde semper strenue restitit. Præditus etiam fuit gratia miraculorum, inter quæ Sozomenus lib., Hist. eccles. cap. 18 refert, quomodo philosophum ethnicum, qui cum ipso de religione Christiana publice disputare voluerat, subito in nomine Christi elinguem reddiderit. Athanasius in epistola ad Serapionem, quæ in novissima editione Parisiensi tom. 1 a pag. 340 Græco-Latine legitur, alterum narrat miraculum; nempe quod S. Alexander inexspectatam Arii mortem precibus a Deo impetraverit, atque ita Arianam hæresim ingenti clade affecerit. Hæc aliaque præclara ejus gesta fusius elucidari poterunt die XXVIII Augusti, quo apud Latinos colitur, Græcis festum ipsius ad diem XXX ejusdem mensis celebrantibus. Mihi hic potissima chronologiæ ratio habenda est, de qua tamen paucis disseram, cum præcipua illius fundamenta alibi jacta fuerint, ut per decursum indicabo.

[58] Chronicon Paschale in Græco-Latina Cangii editione pag. 282 ad annum decimum octavum Constantini, [successit post synodum Nicænam, sive annum Christi 325.] Severo & Rufino consulibus, id est anno Christi CCCXXIII, hæc habet: Byzantinæ ecclesiæ secundus præest Alexander annos VII. At Alexander non potuit anno CCCXXIII inchoare episcopatum, cum tempore synodi Nicænæ, quæ anno CCCXXV haud dubie habita est, nondum esset episcopus, ut Gelasius Cyzicenus in Historia concilii Nicæni lib. 2 cap. 7 apud Labbeum tom. 2 conciliorum col. 166 testatur his verbis: Cum his generose decertabant sancti patres nostri, Alexander TUNC presbyter Constantinopolitanus & Athanasius archidiaconus ecclesiæ Alexandrinorum. Imo idem Gelasius lib. 2 cap. 27 & 36 apud Labbeum tomo citato col. 227 & 267 inter presbyteratum Alexandri & ejus episcopatum sic clarius distinguit: Alexander Constantinopolis TUNC solum presbyter; postea vero ecclesiæ illius episcopatum sortitus. His adde Libellum synodicum, in quo apud eumdem Labbeum tom. 2 col. 84 diserte dicitur vice Metrophanis Constantinopolitani Alexander presbyter concilio Niceno interfuisse. Non potest igitur initium episcopatus S. Alexandri ante annum CCCXXV vel CCCXXVI collocari, ut jam supra diximus.

[59] Neque etiam septem anni episcopatus, quos Chronicon Paschale Alexandro solum tribuit, [Omnes illi auctores, qui septem,] cum certissima historia componi possunt: sanctus quippe Athanasius, Alexandro synchronus, in supra laudata epistola ad Serapionem ex fide Macarii, testis oculati, refert, quod Alexander precibus a Deo prodigiose impetraverit Arii mortem, quæ juxta chronologos in annum CCCXXXVI incidit. Quomodo ergo hæc narratio vera erit, si Alexander anno Christi CCCXXV vel CCCXXVI episcopatum inchoaverit, eumque dumtaxat septem annis tenuerit? Hinc patet, quid sentiendum sit de octo annis, quos Eutychius Alexandrinus episcopatui illius assignat, præsertim cum Janningus noster tomo VI Junii part. 1 a pag. 71 solidis argumentis probaverit, S. Alexandrum usque ad annum CCCXL supervixisse.

[60] Non minoribus difficultatibus sese implicant illi, [vel viginti tres annos episcopatui S. Alexandri tribuunt,] qui Alexandro viginti tres cathedræ annos adscribunt: aut enim initium illius ante synodum Nicænam statuunt, atque ita Gelasio Cyziceno aliisque scriptoribus contradicunt, aut usque ad mortem S. Alexandri spatium viginti trium annorum non inveniunt, si episcopatum illius post synodum Nicænam differant. In hanc posteriorem difficultatem incidit Cedrenus, dum in Compendio historiarum tom. 1 pag. 272 ita scribit: Nonum annum imperante Constantino (hic annus Constantini imperatoris pro majori parte annum Christi CCCXV denotat) Metrophanes quartus episcopus Byzantii creatus est. Quod autem Cedrenus Metrophani ut minimum decem episcopatus annos concedat, patet ex eodem Compendio pag. 285, ubi ipsum concilio Nicæno interfuisse perperam indicat his verbis: Anno Constantini vigesimo (id est Christi CCCXXV) sanctum primumque œcumenicum concilium Nicææ actum fuit, congregatis eo trecentis decem & octo sanctis Patribus. Præfuerunt ei Silvestri Romani Papæ locum tenentes Viton & Vincentius presbyteri: Metrophanes Byzantii, Alexander Alexandriæ, Eustathius Antiochiæ, Macarius Hierosolymæ episcopi. Quod si is Alexandro viginti tres episcopalis regiminis annos cum Socrate & Sozomeno velit tribuere, quomodo inveniet sufficiens temporis spatium, cum mors sancti istius Præsulis certo ultra annum CCCXL differri non possit?

[61] [magnis difficultatibus sese implicant,] Baronius quidem spatium viginti trium annorum invenit; sed pro libitu suo episcopatum Alexandri anno Christi CCCXVII exorditur, & de episcopatu Metrophanis contra communem opinionem septem annos detrahit. Audiamus ipsum in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi CCCXVII num. 17 ita disserentem: Hoc eodem anno cum Metrophanes episcopus Byzantii sedisset annos tres, senio valde confectus, substituendum sibi Alexandrum curavit, qui (ut auctor est Sozomenus) annos viginti tres sedit. Ex his eluduntur, qui Metrophanem ecclesiæ præfuisse tradunt annos decem, & quæ de eo feruntur incerto auctore ex quadam oratione de Nicæno concilio, ubi habetur, Metrophanem post Nicænam synodum coram Patribus, qui eidem interfuerunt, egisse de subrogatione Alexandri. Nam si, ut dictum est, constat, Alexandrum sedisse annis viginti tribus, atque decessisse, ut idem Sozomenus testatur, eo anno, quo Constantinus junior filius Constantini Magni necatus est (qui est annus Domini trecentesimus quadragesimus) necesse est affirmare, hoc anno Alexandrum loco Metrophanis sedem Byzantinam capessisse. Mendose autem apud Nicephori chronicon ponuntur anni LXIII pro XXIII sedis Alexandri.

[62] [ex quibus se non expedient,] Totum hoc Baronii ratiocinium procedit ex hypothesi, quod Sozomenus viginti tres episcopatus annos Alexandro concesserit. At quid si gratis admisero, tot annos a Sozomeno clare notatos fuisse? Nonne Sozomenus in ea re facilius hallucinari potuit, quam dum agens de concilio Nicæno Julium Pontificem Romanum perperam Silvestro substituit, de quo crasso errore ipse eminentissimus scriptor in Annalibus ad annum Christi CCCXXV num. 10 ita conqueritur: Quidnam est, cum tam perspicue constet, eamdem sanctam synodum celebratam esse sub Silvestro Romano Pontifice, id quidem manifeste profitentibus legatis suis ipsorum subscriptionibus; quidnam est, inquam, quod Sozomenus sub Julio Papa celebratam affirmat?… Secutus est Nicephorus quoque Sozomenum tam turpiter errantem. Nonne etiam Sozomenus facile confundere potuit annos Alexandri Byzantini cum annis Alexandri Alexandrini antistitis, cujus posterioris episcopatui passim viginti tres anni a Græcis adscribuntur? Nonne aliquis ætate Sozomeni per propriam aut amanuensis incogitantiam in numero errare potuit, quem ipse incaute secutus fuerit? Certe idem Sozomenus in editione Valesiana lib. 4 Hist. eccles. cap. 8, Julio Papæ Romano annos quinque ac viginti Pontificatus tribuit, cum interim constet, illum dumtaxat quindecim annis Romanæ Ecclesiæ præfuisse. Quidquid sit, ego Sozomeno, ac, si vis, etiam Socrati, oppono Gelasium Cyzicenum ac Libellum synodicum, aliosque, qui Alexandrum Metrophani, peracto concilio Nicæno, primum successisse testantur.

[63] [nisi nobiscum suspicentur, errorem in numeros irrepsisse,] Præterea vehementer suspicor, librariorum negligentia in hos numeros mendum irrepsisse, quia Chronicon Paschale septem, Eutychius Alexandrinus octo, & duplex Chronici Nicephoriani editio evidenti excessu sexaginta tres annos Alexandro assignant. Sane chronicon Nicephori, Lipsiæ a Camerario editum, pag. 182 sic notat: Alexander vixit annis XCVIII, & episcopus fuit annis LXIII. Eadem plane verba leguntur in Parisiensi ejusdem Chronici editione anni MDLXXIII, cui tamen editor hunc magnificum præfigit titulum: Chronologia tripartita ex beato Nicephoro episcopo Constantinopolitano, in Latinum olim conversaper Anastasium Sedis Apostolicæ bibliothecarium, & ante aliquot annos per Joachimum Camerarium, nunc vero ad fidem Anastasiani exemplaris emendata & notis illustrata per Antonium Contium. Cardinalis Baronius hunc errorem corrigit, ut supra videre est, & pro LXIII annis putat XXIII ponendos esse. At eodem jure ego dicam, litteram numeralem L illic abundare, eaque rejecta, XIII annos legendos esse.

[64] Nec Baronii opinionem juvare potest Chronicon S. Nicephori, [& nodi istius gratia dissolvendi] Parisiis anno MDCLII post Georgii Syncelli chronographiam Græco-Latine editum, in quo pag. 413 dicitur S. Alexander XCVIII annis vixisse, & XXIII episcopatum gessisse: nam ibidem legitur S. Metrophanes per X annos ecclesiæ Byzantinæ præfuisse, quod tamen Baronius inficiatur. Verum si Alexander gubernaverit ecclesiam Constantinopolitanam XXIII annis, quæ correctio hic forte pro arbitrio editoris facta est, oritur difficultas, quæ ipsi Nicephoro ejusque sectatoribus solvenda est. Nicephorus post enumeratos ecclesiæ Byzantinæ antistites, de quibus in dissertatione præliminari egimus, pagina proxime citata sic concludit: Isti omnes fuerunt episcopi Byzantii, antequam Constantinus Magnus imperator declararetur. Is vero Byzantium belli in Licinium suscepti causa profectus, Metrophanem episcopum invenit. Quod si ab anno CCCXL, quo Alexander obiit, viginti tres episcopatus annos retrocedendo computaveris, pervenies ad annum CCCXVII, quo Alexander Metrophani successisse debuit. Quomodo itaque Metrophanem episcopum invenire potuit Constantinus Magnus, qui Byzantium post victoriam de Licinio relatam tantummodo intercepit anno CCCXXIII, ut Tillemontius tom. 4 Historiæ imperatorum a pag. 642 pluribus argumentis evincit?

[65] Idem nodus solvendus est Theophani, qui in laudata editione Parisiensi pag. 26 & 27 sic computat: [recurrant ad conjecturam nostram,] Constantinus annos omnino duos & triginta imperavit; qui primis decennalibus actis, tertio & decimo imperii anno (is anno Christi CCCXVIII, & ex parte CCCXIX juxta exactiores chronologos respondet) Byzantium profectus, Metrophanem, qui prior Alexandro præsulatum gessit, primum invenit. Metrophani vero successor Alexander viginti tres annos in episcopi dignitate exegit, adeo ut ab imperii Magni Constantini principio usque ad Alexandri obitum, septem supra triginta, quos Constantinus haud attigit, numerentur anni. Chronographia Theophanis, quæ alibi sæpius vacillat, hic etiam non satis exacta est: nam si Alexander viginti tres annos in episcopi dignitate exegerit, quomodo eos ab anno CCCXVIII vel CCCXIX, quo Constantinus Magnus Metrophanem Byzantii episcopum reperit, usque ad annum CCCXL numerabit? Adde, quod plures accurati chronologi adventum Constantini imperatoris Byzantium usque ad annum CCCXXIII vel CCCXXIV differant. Eadem difficultas magis urget Henricum Valesium, Tillemontium, aliosque scriptores, qui mortem Alexandri anno CCCXXXVI collocant, adeoque episcopatus ejus initium ad annum CCCXIII vel CCCXIV referunt. Sed eorum opinio nos hic morari non debet, cum Janningus noster tomo VI Junii in appendice ad diem VII istius mensis pag. 71 & sequentibus eam operose convulserit, ac illorum objectiones solide dissolverit. Quare eo lectorem remittimus.

[66] Ex hactenus dictis sequitur, aut falsa esse ea, quæ laudati auctores de Metrophane & adventu Constantini in urbem Byzantinam tradiderunt, aut errorem irrepsisse in numeros, quibus episcopatus Alexandri determinatur. [qua putamus forte annos 23 pro 13 scriptos esse,] Hæc secunda propositionis disjunctivæ pars multo credibilior videtur, cum Græci soleant numeros exprimere per litteras alphabeticas, quarum mutatione aut transpositione facillime error committitur. Sic per κγ᾽ XXIII, per ιγ᾽ XIII significant. At quam facile κ pro ι poni potuit, sicut in supra memoratis chronici Nicephoriani editionibus haud dubie ξγ᾽, id est LXIII anni mendose scripti fuerunt, ut adversarii fateri coguntur. Si itaque ιγ᾽ pro κγ᾽ substituamus, inveniemus tredecim annos, quos S. Alexander in episcopatu suo ab anno CCCXXVI vel CCCXXVII usque ad CCCXL implevit, & quos sine extremis annorum partibus numero rotundo computamus. Atque hæc est conjectura nostra, quam tuebimur, donec quis certiora suggesserit.

III. S. PAULUS I.

[S. Paulus, strenuus orthodoxæ fidei defensor,] Franciscus Baertius noster ad diem VII Junii tomo 2 istius mensis a pag. 13 Acta hujus sancti Præsulis Constantinopolitani & martyris adeo copiose illustravit, ut mihi vix quidquam agendum reliquerit: Laudatus vero Janningus noster tomo VI Junii in appendice ad diem VII istius mensis a pag. 71 præcipuam eorumdem Actorum chronotaxin tot argumentis confirmavit, ut mihi hic operosius non sit disputandum. Quare lectorem ad citatos operis nostri commentarios remitto, & præclara S. Pauli gesta in compendium chronologicum redigo. Videtur Sanctus noster anno CCCXXV interfuisse concilio Nicæno, tamquam Alexandri, tunc presbyteri, ac postea episcopi Byzantini, notarius, ut innuit Gelasius Cyzicenus, a quo apud Labbeum tomo 2 conciliorum col. 267 post alios istius concilii Patres recensetur Alexander Constantinopolis tunc solum presbyter, postea vero illius ecclesiæ episcopatum sortitus, cum Paulo tunc lectore atque ipsius notario.

[68] [qui ante episcopatum jam in Pontum relegatus fuerat,] Porro fervens hujus Sancti zelus contra Arianos sufficientem calumniandi materiam præbebat hæreticis illis, ita ut Paulus, teste Athanasio in epistola ad solitarios, primo quidem a Constantino in Pontum relegatus fuerit. Quo autem anno S. Paulus tunc in exsilium pulsus fuerit, non facile definiri potest, antiquis auctoribus de tempore istius exsilii altum silentibus. Attamen videtur illud contigisse ultimo imperii Constantiniani septennio, intra quod non pauci orthodoxi variarum ecclesiarum presbyteri & episcopi exsilio mulctati sunt, Constantino subdolis Arianis nimis faciles aures præbente. Imo non incongrue statui potest, id accidisse anno CCCXXXVI, quo conciliabulum Arianorum Constantinopoli habitum est, & quando S. Athanasius in Gallias exsulatum ivit. Neque improbabile est, S. Paulum ex Ponto Constantinopolim revocatum fuisse, quando S. Athanasius anno CCCXXXVIII ex Galliis Alexandriam reversus est: tunc enim varii orthodoxi exsules ad sua redierunt, consentientibus tribus fratribus imperatoribus, quorum pater Constantinus anno præcedenti obierat. Licet hæc chronotaxis non sit certa, tamen verisimilitudinis limites nullo modo excedit.

[69] [anno 340 in locum S. Alexandri mortui successit;] Supra laudati Baertius & Janningus firmioribus argumentis ostendunt, quod S. Paulus anno CCCXL in locum S. Alexandri episcopi Constantinopolitani suffectus fuerit, quamvis id alii citius factum esse arbitrentur. At statim ea orthodoxi Viri dignitas excitavit invidiam Arianorum, qui Eusebii Nicomediensis ambitioni faventes, Paulum non diu post ordinationem falsis criminationibus sede expulerunt, & callidissimum hæreseos suæ propagatorem in locum ipsius intrudi curarunt. Tota hæc res in Libello synodico apud Labbeum tomo 2 conciliorum col. 89 sic narratur: Constantius imperator Orientis renuntiatur; & cum fratres ipsius orthodoxi essent, ipse solus in Arianorum sensum prolapsus est: confestim enim, qui cum Eusebio Nicomediensi faciebant, ipsum contra sanctissimum Paulum accedunt, cum multis calumniis & hoc deferentes: Sine tuo, imperator, decreto, Alexandro mortuo, in solium Constantinopolis se ipsum collocavit. Ille autem consessum hæreticorum Constantinopoli contra divinum symbolum congregari præcipiens, Paulum confessorem ex ecclesia ejici, ejusque loco pridem Beryti, tunc autem Nicomediæ episcopum Eusebium introduci jussit.

[70] Similia habet Socrates, lib. 2 Hist. eccles. cap. 7 ita scribens: [sed statim rursus in exsilium pellitur,] Imperator vero non multo post (scilicet episcopalem S. Pauli ordinationem) Constantinopolim ingressus, ob illam ordinationem gravissima exarsit ira: collectoque Arianorum antistitum concilio, Paulo quidem episcopatum ademit; Eusebium vero ab urbe Nicomedia translatum Constantinopoleos episcopum designavit. Ex his testimoniis sequitur, S. Paulum non fuisse episcopum tempore Constantini Magni, ut aliqui perperam existimant, cum accusetur apud Constantium, tunc imperantem, quod sine ipsius decreto se episcopum Constantinopolitanum fecerit. Deinde ex iisdem colligo, S. Paulum non diu post ordinationem suam, id est probabiliter eodem anno CCCXL, quo episcopalem cathedram ascenderat, e sede sua deturbatum esse, & locum ejus ab Eusebio Nicomediensi statim occupatum fuisse.

[71] Huic chronotaxi nostræ consentit Pagius, dum in Critica historico-chronologica ad annum Christi CCCXL num. 20 ex quibusdam argumentis antecedentibus ita concludit: [& sedem ejus invadit] Liquet primo, sanctum Alexandrum episcopum Constantinopolitanum usque ad præsentem annum (nempe CCCXL, de quo agit) vixisse. Secundo, Paulum eodem anno eum excepisse. Tertio, translationem Eusebii ad sedem Constantinopolitanam hoc anno peractam, ac denique concilium Alexandrinum in causa Athanasii, quod habitum fuit, postquam jam Eusebius Constantinopoli sedebat, ad præsentem annum pertinere. Infra iterum atque iterum de S. Paulo recurret sermo, quando revertetur ad ecclesiam suam, quam interim invasit

IV. EUSEBIUS hæreticus.

Constantinus Magnus imperator turbulentam ac vafram hujus Eusebii indolem vivis coloribus depinxit in epistola, [Eusebius Nicomediensis, cujus scelera] ad Nicomedienses scripta, quam Theodoretus lib. 1 Hist. eccles. cap. 20 refert hoc modo: Quisnam vero adeo simplicem plebem ista docuit? Eusebius nimirum tyrannicæ crudelitatis consecraneus: nam quod tyranni (Licinium intelligit) cliens perpetuo fuerit, ex multis perspici potest: id enim episcoporum cædes testantur, sed verorum plane episcoporum. Id crudelissima Christianorum persecutio aperte clamat: nihil enim de illatis mihi contumeliis dicam, per quas cum adversarum partium concursus plurimum laborarent, hic etiam oculos exploratores contra me emisit, & propemodum armatum ministerium tyranno præbuit. Nec me quisquam imparatum esse existimet ad harum rerum probationem: certissimum enim argumentum est, cum diaconos & presbyteros, Eusebium assectantes, manifesto a me comprehensos esse constet. Verum hæc missa facio: quæ quidem a me non indignationis meæ testificandæ causa, sed ad pudorem eis incutiendum nunc prolata sunt. Id unum metuo, id recogito, quod vos in societatem criminis vocari video: per institutionem enim ac perversam Eusebii doctrinam, conscientiam a veritate aversam induistis. Sed haudquaquam tarda erit curatio, si, episcopo fideli ac sincero nunc tandem accepto, ad Deum oculos convertatis. Quod quidem jam in vestra est potestate, & ex vestro judicio pendere jam dudum oportuit, nisi supra memoratus Eusebius, iis, qui tunc temporis valebant, omni ope adjuvantibus, istuc venisset, & rectum ordinem disciplinæ conturbasset.

[73] [& hæreticam fraudem] Sed quoniam de hoc ipso Eusebio caritati vestræ pauca dici oportuit, meminit patientia vestra, synodum in urbe Nicæna fuisse celebratam, cui & ipse, sicut conscientiæ meæ cultus poscebat, interfui; nullo alio consilio, quam ut concordiam inter omnes constituerem: imprimis vero ut coarguerem ac depellerem malum illud, quod ex Arii quidem Alexandrini dementia initium sumpserat, mox autem absurdo & exitiali Eusebii studio erat confirmatum. Idem vero iste Eusebius, amantissimi & carissimi, cum quanta putatis concursatione, utpote ab ipsa conscientia convictus, quanta cum ignominia confutatæ undique falsitati patrocinatus est: nunc diversos homines ad me clam mittens, qui pro ipso orarent: nunc auxilium aliquod a me postulans, ne tanti sceleris convictus, honoris sui gradu depelleretur? Testis hujus rei mihi est Deus ipse, qui & mihi & vobis semper propitius adsit. Nam & ille me circumvenit ac turpiter decepit, sicut & vos ipsi agnoscetis. Tunc enim omnia gesta sunt, prout ipse cupiebat, qui nihil non mali in animo suo clausum habebat. Sed ut alia improbitatis illius facinora prætermittam, quid nuper una cum Theogonio, dementiæ suæ socio, admiserit, quæso, accipite. Alexandrinos quosdam, qui a nostra fide desciverant, istuc abduci præceperam, propterea quod eorum opera ac ministerio discordiæ fax excitabatur. Verum isti egregii scilicet episcopi, quos synodi clementia ad agendam pœnitentiam servaverat, non solum istos susceperunt, & apud se tuto degere jusserunt, sed etiam malitiæ illorum socios se ac participes adjunxerunt. Quamobrem adversus ingratos istos id agere decrevi; abreptos videlicet quam longissime deportari jussi.

[74] [Constantinus Magnus imperator,] Vestrum nunc est, ea fide in Deum oculos mentis conjicere, in qua vos semper fuisse constat, & esse decet; & efficere ut gaudeamus, puros orthodoxos atque benignos episcopos nacti. Si quis vero mentionem illarum pestium facere, aut in laudem eorum temere excitari præsumpserit, statim opera famuli Dei, hoc est nostri, audacia ejus comprimetur. Divinitas vos servet, fratres dilectissimi. At vaferrimus Eusebius iratum mansueti Constantini animum postea subdolis artibus ita placavit, ut post aliquot annos ab exsilio revocatus fuerit, & non sine orthodoxorum damno in principis istius gratiam redierit.

[75] [& S. Alexander patriarcha Alexandrinus recensent.] Sanctus Alexander, patriarcha Alexandrinus, hæreticam ejusdem Eusebii fraudem apud Socratem lib. 1 Hist. eccles. cap. 6 in epistola encyclica ad Catholicos episcopos sic post alia describit: In nostra igitur parœcia exstiterunt nuperhomines iniqui, & hostes Christi, docentes defectionem ejusmodi, quam jure quis præviam ac prænuntiam Antichristi appellaverit. Ac volueram equidem hoc quidquid est silentio involvere, ut malum intra ipsos apostatas clausum consumeretur; ne forte in alia transgressum loca, simpliciorum hominum aures contaminaret. Sed quoniam Eusebius is, qui nunc est Nicomediæ, res Ecclesiæ ex nutu suo pendere existimans, eo quod, relicta Berytiorum ecclesia, ad Nicomediensem episcopatum, nullo ulciscente, impune transgressus est, horum apostatarum patrocinium suscipit, & litteras quaquaversus ausus est scribere, commendans illos, ut imperitos homines ad pessimam Christoque infensam hæresim traducat: necessarium duxi silentium abrumpere, utpote sciens id quod in lege scriptum est, vobisque omnibus renuntiare, quo & apostatas ipsos & infelicissima erroris illius verba cognoscatis, ac, si forte Eusebius scripserit, ei minime attendatis: pristinam enim malevolentiam suam, quæ longinquitate temporis jam oblivioni ac silentio tradita videbatur, per istos renovare nunc studens, simulat quidem, se eorum causa litteras scribere; reipsa tamen declarat, se sua causa laborantem id agere.

[76] Post mortem Constantini Magni ambitiosus ille Eusebius, [Sed impius ille invasor, cujus illegitimas episcopatuum mutationes] relicta sede Nicomediensi, cathedram Constantinopolitanam occupavit. Eusebius Cæsariensis lib. 1 contra Marcellum Ancyratem cap. 4, ex hac episcopatuum mutatione etiam laudem homonymi sui Eusebii extundere nititur, eique adulari non veretur his verbis: Procedente porro sermone ad illam contra Asterium calumniam, Eusebii quoque adjunxit accusationem: illius Eusebii, quem sibi quamplures civitates & provinciæ, eædemque clarissimæ, episcopum postularunt. At non ita de hac iterata sedium mutatione judicant centum fere Patres concilii Alexandrini, qui apud Harduinum nostrum tom. 1 conciliorum col. 575 ordinationem S. Athanasii contra Eusebii Nicomediensis calumnias sic defendunt: Eusebius ordinationem Athanasii reprehendit, homo, qui ipse forte numquam ordinatus est; aut si umquam fuit, ordinationem suam irritam fecit: nam initio quidem Beryti episcopus fuit, relictaque Beryto, Nicomediam venit: illam quidem contra legem deserens, istam vero contra legem invadens; & cum suam sine ulla caritate reliquerit, alienam sine causa occupat; prioris episcopatus caritatem alieni cupiditate contempsit: nec tamen illum alterum, quem tanta aviditate occuparat, retinuit. Ecce enim illinc quoque discedens, alienum rursus arripuit, semper alienas civitates concupiscens, ratus in opibus & magnitudine urbium religionem esse sitam, & sortem Dei, secundum quam quisque ordinatus est, pro nihilo ducit.

[77] Theodoretus lib. 1 Hist. eccles. cap. 9 de illegitima translatione Eusebii Nicomediensis (in editione Valesiana is est capitis decimi noni titulus) ita disserit: [omnes orthodoxi damnabant,] Eusebius impietatis propugnator, parvi habitis regulis, quas ipse una cum reliquis episcopis paulo ante conscripserat, relicta Nicomedia, Constantinopolitanam sedem invasit: cum canon diserte prohibeat, ne episcopi aut presbyteri ab una civitate in aliam transiliant. Verum eos, qui adversus unigeniti Filii divinitatem tanta dementia insurrexerant, alias leges licenter violasse, haudquaquam mirandum est. Nec vero ille tunc primum novitatis hujus auctor fuit; sed jam ante idem facinus admiserat: nam cum Berytensis ecclesiæ episcopus olim constitutus fuisset, inde ad episcopatum Nicomediæ transilierat: ex quo deinde episcopatu post Nicænum concilium ob apertam, quam profitebatur, impietatem dejectus est, & una cum illo Theogonius episcopus Nicææ. Tum capite sequenti refert epistolam Constantini imperatoris, quam nos supra exhibuimus, ac deinde cap. 21 ad rem nostram sic prosequitur: Eusebius vero episcopatum quoque Constantinopoleos, ut supra dixi, tyrannica quadam violentia occupavit: atque ita majorem potentiam nactus, cum imperatorem adiret de proximo, & ex crebrioribus cum eodem colloquiis fiduciam sumpsisset, adversus veritatis propugnatores insidias machinatus est.

[78] [non diu fructu violentiæ suæ gavisus est,] Verum potens ille Arianæ hæreseos defensor non diu ambitionis suæ fructu gavisus est, ut satis indicat Sozomenus, dum lib. 3 Hist. eccles. cap. 7 ita scribit: Hunc in modum consilia eorum, qui contrariam hæresim tuebantur, felicem successum habuerunt, depositis episcopis, qui per Orientis provincias fidem in Nicæna synodo stabilitam pertinaciter defendebant. Jamque occupatis nobilissimis sedibus, Alexandriæ scilicet, quæ est in Ægypto, Antiochiæ in Syria, & urbis regiæ, quæ ad Hellespontum sita est, omnes earum partium episcopos sibi parentes habebant. Verum Romanæ Antistes ecclesiæ, & universi per Occidentem sacerdotes hæc non secus ac contumeliam, sibi privatim illatam, accepere: nam cum sententiam eorum, qui apud Nicæam congregati sunt, jam inde ab initio in omnibus approbassent, usque in hunc diem in eadem opinione perseverarunt. Itaque Athanasium ad se venientem benevole exceperunt, & causæ illius judicium sibi vindicarunt. Quæ cum Eusebius iniquo animo ferret, scripsit ad Julium, ut ipse judex esse vellet eorum, quæ contra Athanasium decreta fuerant Tyri. Verum ille, priusquam sententiam comperisset, paulo post synodum, Antiochiæ celebratam, ex hac luce migravit.

[79] [quandoquidem anno 341 obiit.] Cum constet, hanc synodum Antiochenam in encæniis circa medium anni CCCXLI habitam esse, sequitur Eusebium eodem anno CCXLI obiisse. Baronius in Annalibus ecclesiasticis ad annum CCCXLII num. 43 mortem Eusebii in principio ejusdem anni CCCXLII collocat. Plura de hac chronologia vide apud Tillemontium tom. 6 Monument. eccles. pag. 758 & sequente. Ex hactenus dictis patet, Eusebio perperam in vulgaribus catalogis annos duodecim sedis Constantinopolitanæ adscribi, cum eam tantummodo duobus annis, iisque non integris occuparit. Quare suspicor ιβ᾽ pro β᾽, id est XII pro II, vitiose scriptum fuisse, atque ita primam litteram ἰῶτα redundare.

V. S. PAULUS iterum & MACEDONIUS I hæresiarcha

[S. Paulus sedi suæ restitutus] Postquam Eusebius e vivis excesserat, qui apud Constantinopolim Nicænæ fidei patrocinabantur, inquit Sozomenus lib. 3 Hist. eccles. cap. 7, Paulum in ecclesiam deduxerunt. Eodem tempore Theognius Nicææ & Theodorus Heracleæ episcopi, aliique ejusdem sectæ sacerdotes, qui tum Constantinopoli versabantur, in alia ecclesia congregati, adjuvante Arianorum multitudine, Macedonium ordinarunt Constantinopoleos episcopum. Hinc vero crebræ in urbe seditiones exstiterunt, bellis haud absimiles: plebe enim ex utraque partein se mutuo irruente, plurimi interierunt. Mansit S. Paulus Constantinopoli in hac rerum perturbatione, cui haud dubie maximam causam præbebant turbulenti hæretici, contra quos Catholica plebs indiscreto zelo nimis acriter se defendebat. Quamvis hæ seditiones a mansuetudine sancti Præsulis alienissimæ essent, tamen eas præcavere non poterat, nisi hæreticos in ecclesia Constantinopolitana libere dominari permisisset. Præterea quis cohibeat plebem furentem, quæ sæpe crudelem privatæ injuriæ vindictam falso nomine zelum fidei appellat?

[81] Deinde Sozomenus loco proxime citato sic pergit: [inter varias plebis seditiones] Eratque civitas plena tumultu, adeo ut imperator, qui tum Antiochiæ morabatur, ea de re certior factus sit, iraque inflammatus Paulum iterum extrudi jusserit. Imperatoris mandata exsecutus est Hermogenes, magister equestris militiæ: qui cum eo tempore missus esset in Thraciam, transiens per Constantinopolim, Paulum militari manu ex ecclesia ejicere conabatur. Sed cum plebs nequaquam id fieri permitteret, imo vim vi repelleret; milites vero violentius instarent, ut, quod imperatum fuerat, perficeretur, seditiosi in Hermogenis domum irruentes, eam quidem incenderunt, ipsum autem interfecerunt, &, fune pedibus ejus innexo, per civitatem traxerunt. Quo audito, imperator equorum celeri permutatione venit Constantinopolim eo animo, ut plebem male multaret. Sed cum illos flentes ac supplices sibi occurrere vidisset, ipsis quidem pepercit: annonæ tamen illius, quam pater ipsius Constantinus quotannis de publico ex tributis Ægypti civitati donaverat, dimidiam circiter partem civibus ademit, ratus fortasse, multitudinem, utpote otio ac deliciis abundantem, ad seditiones proclivem esse. Iram autem suam in Paulum vertens, eum ex civitate pelli jussit. Sed & Macedonio graviter succensuit, tum quod Hermogenis magistri militum & aliorum complurium cædis causam præbuisset, tum quod ante ipsius consensum ordinatus fuisset. Verumtamen nec approbata illius ordinatione, nec abrogata, illum ita relinquens, Antiochiam revertit. Videtur tunc tantum unica ecclesia Macedonio relicta fuisse, cum Socrates, lib. 2 Hist. eccles. cap. 13 de hac imperatoris expeditione agens, sic clarius concludat: Passus ergo illum (nempe Macedonium) plebem colligere in ea ecclesia, in qua fuerat ordinatus, rursus Antiochiam contendit. Verosimile autem est, Paulo absente, Catholicos presbyteros curam reliquarum ecclesiarum Constantinopoli gessisse.

[82] Paulus non diu post ad cathedram suam rediit, qua tamen iterum Macedonio cedere coactus est. [semel atque iterum Macedonio hæresiarchæ loco cedere cogitur,] Hanc tragicam S. Pauli expulsionem, ac cruentam Macedonii promotionem Socrates lib. 2 Hist. eccles. cap. 16 describit hoc modo: Porro imperator Constantius Antiochiæ degens, cum ei nuntiatum esset, Paulum sedem suam denuo occupasse, eam rem permoleste tulit. Philippo igitur præfecto prætorii, utpote qui majorem reliquis provinciarum rectoribus potestatem obtineret, & secundus ab imperatore diceretur, mandat per epistolam, ut Paulum quidem pellat ecclesia; Macedonium vero illius loco in ecclesiam inducat. Præfectus itaque Philippus seditionem populi pertimescens, Paulum circumvenire aggressus est. Et imperatoris quidem mandatum penes se occultat; specie vero publicorum negotiorum progressus ad balneum publicum, quod Zeuxippi vocatur, Paulum honorifice ad se accersit, ejusmodi necessitatem adesse dicens, ut quam primum illi veniendum esset. Paruit Paulus; qui cum accitus venisset, statim præfectus mandatum imperatoris ei ostendit: & episcopus quidem se, indicta causa, damnatum animadvertens, patienter tulit. Præfectus vero circumstantis multitudinis impetum reformidans (plurimi enim rumore ac suspicione ducti illuc convenerant) unam ex lavacri januis aperiri jubet, per quam Paulus in palatium abductus & conjectus in navem, ad id comparatam, confestim in exilium mittitur. Præcepitque ei præfectus, ut Thessalonicam Macedoniæ metropolim, ex qua urbe Paulus jam inde a majoribus suis erat oriundus, proficisceretur, utque in ea civitate degeret: & reliquas quidem urbes Illyrici adeundi facultatem ei concessit; ceterum ad Orientis partes vetuit accedere. Paulus igitur, præter exspectationem ecclesia simul & urbe pulsus, celeriter abducitur.

[83] [qua occasione oritur cruentus tumultus,] Præfectus autem imperatoris Philippus ex balneis publicis progressus recta ad ecclesiam contendit. Aderat una Macedonius, velut ex machina quadam demissus: & cum præfecto in curru sedens, omnium oculis ostentabatur. Circa illos militum manus strictis gladiis incedebat: quo spectaculo conterrita est plebis multitudo; cunctique simul, tam Homusiani, quam Ariani, ad ecclesiam properarunt, prævenire singuli & ecclesiam occupare summo studio adnitentes. Postquam præfectus una cum Macedonio ecclesiæ appropinquare cœpit, repentinus absque ulla causa metus plebem ipsosque adeo milites invasit. Nam quoniam ingens illic aderat hominum multitudo, ita ut præfecto Macedonium deducenti nullus daretur transeundi locus, milites plebem violenter impellere aggressi sunt; sed cum contrusa plebs propter loci angustiam retrocedere non posset, rati milites, plebem obsistere ac de industria transitum intercludere, velut in hostem irruentes, districtis gladiis uti, & obvios ferire cœperunt. Tria igitur hominum millia ac præterea centum & quinquaginta tunc occubuisse dicuntur: alii a militibus trucidati, alii constipatione multitudinis oppressi. Post tam præclara facinora Macedonius, perinde quasi nihil mali gessisset, sed integer vacuusque esset ab omni culpa, a præfecto verius quam per ecclesiasticam regulam in episcopali sede constituitur. In hunc modum Macedonius & Ariani per tot tantasque hominum cædes ecclesia potiti sunt.

[84] [quem more suo Ariani orthodoxis imputabant.] Quamvis Ariani modis adeo violentis passim alienas ecclesias occuparent, tamen ut orthodoxis episcopis invidiam conflarent, omnem hujusmodi seditionum ac cædium culpam, consueto hæreticorum more, in Catholicos rejicere non verebantur, sicuti patet ex conciliabulo Sardicensi, quod apud Labbeum nostrum tomo 2 conciliorum a col. 699 refertur, ubi col. 706 post alia crimina, causam horum tumultuum Asclepæ & Paulo impudenter affingunt. Sed hic exscribi meretur, quod Socrates lib. 2 cap. 15 ad similes illorum calumnias ita recte observavit: Ceterum quoniam, Athanasio Alexandriam ingrediente, tumultus exstitit eorum, qui Georgio Ariano adhærebant, ex quo seditiones cædesque hominum consecutæ esse dicuntur; & Ariani probra ista & crimina in Athanasium tamquam in auctorem malorum omnium rejiciunt, de hac re pauca mihi dicenda sunt. Veras quidem rerum istarum causas novit Deus, qui ipsius veritatis est judex. Hæc vero plerumque ita contigere, quoties vulgus intestina seditione agitatur, prudentibus viris haudquaquam obscurum est. Frustra sunt igitur calumniatores Athanasii, qui horum causamilli adscribunt, ac præcipue Sabinus, Macedonianorum episcopus: qui si secum ipse reputasset, quot & quantis malis Athanasium & reliquos Homusianos affecerint Ariani, vel quot synodi propter Athanasium congregatæ, de his conquestæ sint, vel quæ ipse Macedonius hæresiarches per universas ecclesias gesserit, aut tacuisset omnino, aut si loqui voluisset, Athanasium laudibus extulisset. Jam vero his omnibus consulto prætermissis, res gestas illius falso criminatur. Sed ne nomen quidem ipsum Macedonii hæreticorum principis usquam commemorat; id agens scilicet, ut tragica illa facinora penitus occultet: & quod multo plus habet admirationis, de Arianis quidem non male locutus est, quos tamen ipse fugiebat; Macedonii vero, cujus ipse sectam sequebatur, ordinationem tacitus prætermisit. Quippe si ordinationis illius mentionem fecisset, commemoranda prorsus fuissent ejus viri scelera, sicut constat ex iis, quæ in illa ordinatione gesta sunt. At ab hac digressione in viam redeamus.

[85] Non longo post tempore, inquit Socrates lib. 2 cap. 17, [Cum S. Paulus in Italiam navigasset,] Paulus Thessalonica Corinthum se pergere simulans, in Italiam navigavit, ut apud Julium Romanum Pontificem & Constantem Occidentis imperatorem contra Arianorum calumnias una cum Athanasio sese defenderet. Quid porro istic actum fit, accipe ex Sozomeno, qui lib. 3 cap. 1 res ibi gestas ita exponit: His aliisque de causis Julius Papa æquum omnino esse censebat, ut Athanasio & Paulo succurreret: nam & ille non multo post in Italiam advenerat, & calamitates suas deplorabat. Sed cum litteris, quas ad Orientis sacerdotes de Athanasio & Paulo scripserat, nihil proficeret, causam eorum ad imperatorem Constantem retulit. Ille vero Constantio fratri scripsit, ut ex Orientis episcopis quosdam mitteret, qui depositionis illorum rationem redderent. Tres igitur ad eam rem eliguntur episcopi, Narcissus episcopus Irenopolis in Cilicia, Theodorus Heracleæ in Thracia, & Marcus Arethusæ, quæ est in Syria: qui cum in Italiam venissent, acta sua defendere cœperunt, & imperatori persuadere conati sunt, Orientalis synodi justam fuisse sententiam… Itaque Constans, cum animadverteret, eos injuste insidiatos esse Paulo atque Athanasio, nec ob crimina aut ob vitæ turpitudinem, ut depositionis sententia continebat, sed ob dissensionem fidei, illorum communionem esse aversatos, in patriam eos remisit, cum persuadere nequivissent id, cujus gratia venerant.

[86] Dein capite sequente sic pergit: Cumque Constans augustus id beneficii loco a fratre suo postulasset, [& causam suam in concilio judicari petiisset,] ut Athanasium in sedem suam restitueret, nec tamen litteris suis quidquam proficeret, obsistentibus scilicet hæreticæ factionis hominibus; Athanasius vero ac Paulus Constantem adeuntes, synodum fieri flagitarent, tamquam idcirco insidiis appetiti, ut rectæ fidei doctrina subverteretur, ex communi consensu utriusque imperatoris placuit, ut tam Orientis quam Occidentis partium episcopi constituto die Sardicam convenirent, quæ urbs est Illyrici. Igitur Orientales cum Philippopolim Thraciæ prius convenissent, Occidentalibus jam Sardicæ congregatis scribunt, ut Athanasium a concilio & communione sua submoveant, utpote depositum episcopatu: alioquin se ad concilium venturos non esse. Post hæc Sardicam ingressi, negarunt, se in ecclesiam pedem illaturos, quamdiu convenirent ii, qui ab ipsis depositi fuissent. Ad hæc Occidentis episcopi rescripserunt, se numquam ab eorum communione recessisse, nec impræsentiarum recessuros esse; præsertim cum Julius episcopus Romanus, examinato illorum negotio, eos neutiquam condemnasset. Adesse porro illos paratos subire judicium, & crimina sibi illata iterum confutare. His per litteras significatis, cum nihil apud illos proficerent, & præscriptus jam excessisset dies, quo negotia, quorum gratia convenerant, dijudicari oportebat, ad extremum ea sibi ultro citroque scripserunt, per quæ infensiores, quam antea, facti sunt; & separatim collecti contrarias sententias protulerunt: etenim Orientales posteaquam ea, quæ contra Athanasium, Paulum, Marcellum & Asclepam gesserant, confirmassent, Julium Romanæ urbis episcopum deposuerunt, eo quod primus cum illis communicasset. Sic septuaginta sex Ariani sese trecentis circiter episcopis orthodoxis pervicaciter opposuerunt.

[87] [sedi suæ restitutus est ope Constantis imperatoris,] Idem scriptor post multa alia historiam suam cap. 20 ita ad propositum nostrum prosequitur: Constans vero, postquam ea, quæ in Sardicensi concilio gesta erant, cognovisset, scripsit fratri, ut Athanasio & Paulo ecclesias suas redderet. Cumque hic procrastinaretur *, iterum scripsit, ut aut viros susciperet, aut se ad bellum pararet. Constantius itaque, re cum Orientalibus episcopis communicata, stultum esse censuit, ea de causa civile bellum suscipere. Athanasium igitur ex Italia accersit, cursus publici copiam ei faciens, & frequentibus litteris invitans, ut quam celerrime reverteretur. Denique Sozomenus eodem libro 3 cap. 24 in fine reditum aliorum exsulum ita simul commemorat: Athanasius igitur ex Occidentis partibus in Ægyptum reversus est. Paulus quoque & Marcellus, Asclepas ac Lucius sedes suas recuperarunt: etenim imperatoris litteræ redeundi facultatem istis etiam concesserant. Et Constantinopoli quidem, ingresso Paulo, Macedonius se subduxit, & privatim conventus egit. Sic itaque S. Paulus post concilium Sardicense, quod anno CCCXLVII celebratum est, sedi suæ iterum restituitur.

[88] [quo mortuo, rursus in exsilium mittitur,] Ea, quæ superius ex Sozomeno retuli, testimonio suo confirmat Socrates, & lib. 2 cap. 23 Pauli restitutionem sic breviter narrat: Constantinopoli autem, Macedonius Paulo ad modicum tempus loco cessit, in privata quadam urbis ecclesia seorsum conventus agens. Tunc saltem S. Paulus per duos annos ecclesiam Constantinopolitanam pacifice gubernavit, adeoque hoc modicum tempus intelligendum est respectu quadraginta annorum, quibus Socrates lib. 5 cap. 7 Arianos in ecclesia Constantinopolitana dominatos fuisse testatur. Certe Paulus Constantinopoli mansit usque ad annum CCCL, quo Constans, præcipuus Catholicorum defensor, in Gallia occisus est: tunc enim Ariani, omni timore deposito, libere iterum orthodoxos præsules persequi cœperunt, ut Sozomenus lib. 4 cap. 2 satis indicat his verbis: Imperator vero Constantius, Arianorum calumniis fidem adhibens, in eadem sententia non stetit; sed episcopos, qui in sedes suas restituti fuerant, contra decreta synodi Sardicensis expelli præcepit… Paulus perpetuo exilio damnatus, Cucusum Armeniæ abductus est, ibique extremum diem clausit; utrum morbo an vi exstinctus, equidem ignoro: fama tamen etiamnum viget, eum a Macedonianis laqueo strangulatum esse.

[89] [& tandem ab Arianis circa finem anni 350 interficitur.] Ne quis autem ob hæc ultima Sozomeni verba existimet, levem de violenta Pauli morte famam fuisse, aut de vero ipsius martyrio dubitet, audiat S. Athanasium, testem omni exceptione majorem, qui in novissima editione Parisiensi anni MDCXCVIII tom. 1 pag. 348, diversa S. Pauli exsilia & gloriosum laborum ejus finem ita describit: Primo quidem Paulus a Constantino in Pontum relegatus est; secundo autem a Constantio ferreis catenis vinctus Singaris Mesopotamiæ exulavit, illinc postea Emesam translatus; quarto Cucusum Cappadociæ (hic locus, exsilio S. Joannis Chrysostomi etiam clarus, postea Armeniæ secundæ seu minori adscriptus est) ad deserta Tauri, & istic, ut renuntiarunt, qui cum eo erant, ab ipsis strangulatus obiit. His ita gestis, nihil veriti sunt, homines illi in nullo veraces, post mortem ejus falso ac subdole pervulgare, illum morbo exstinctum fuisse, licet res omnibus, qui eum locum incolunt, comperta sit: etenim Philagrius, qui tunc temporis eorum locorum vicarius erat, & omnium fabularum arbitratu eorum histrio; cum tamen ideo fortasse stupore perculsus ac mœstus esset, quod non ipse, sed alius id sceleris perpetrasset, permultis, ac quibusdam ex notis nostris, imo ipsi episcopo Serapioni, renuntiavit, Paulum ab illis in angusto & tenebroso quodam loco inclusum fuisse, ut fame illic interiret: deinde post sex dies, cum eo ingressi illum adhuc spirantem invenissent, demum irruentes hominem strangulasse, talemque revera illius exitum fuisse. Illius autem carnificem fuisse aiebant Philippum, olim præfectum. At hoc facinus divina vindicta inultum non præterivit: anno quippe nondum elapso, cum multo dedecore Philippus a præfectura deturbatus est. Hoc modo S. Paulus circa finem anni CCCL, exantlatis plurimis pro Catholica fide laboribus, triumphalem martyrii palmam obtinuit. Intricata variorum ejus exsiliorum chronologia, aliæque eorumdem Actorum difficultates tomo 2 Junii nostri a pag. 13 satis probabiliter explicatæ sunt, de quibus etiam consule Tillemontium tom. 7 Monument. eccles. a pag. 251 & 697.

[Annotata]

* lege procrastinaret

MACEDONIUS solus.

[Occiso S. Paulo, impius Macedonius] Etsi hic hæresiarcha, tamquam rapax lupus, jam ab anno CCCXLI aut CCCXLII ovile Constantinopolitanum invaserit, tamen infame illius nomen nunc repeto, quia post mortem S. Pauli apertius violentiusque gregem Catholicum dilaniare cœpit, & liberiora crudelitati suæ frena laxavit, ut facile intelligetur ex Socrate, qui in editione Valesiana, quam in hoc tractatu semper sequor, caput 27 libri 2 ita exorditur: Ea tempestate Macedonius apud Constantinopolim ecclesiis potitus est, Paulo, sicut diximus, e medio sublato. Qui maximam libertatem apud principem nactus, bellum inter Christianos commovit, nihilo levius eo, quod tunc temporis a tyrannis gerebatur: nam cum persuasisset imperatori, ut sibi ecclesias vastanti opem ferret, operam dedit, ut quæcumque nefarie agere decreverat, lege data confirmarentur. Continuo igitur in singulis civitatibus proposita lex est, & militaris manus ad præceptorum regalium exsecutionem destinata. Pellebantur non modo ab ecclesiis, verum etiam ex civitatibus, quicumque Consubstantialis fidem asserebant. Et initio quidem id unum agebant, ut eos expellerent; postea vero, progrediente ulterius malo, ad id se verterunt, ut communicare sibi etiam invitos cogerent, parum scilicet de ecclesiis soliciti. Eratque ea vis nihilo minor illa, quam olim adhibuerant hi, qui Christianos ad simulacrorum cultum adigebant: quippe verbera ac tormenta, & omnis generis cruciatus admovebantur.

[91] [orthodoxos,] Alii bonorum proscriptione, alii exilio multati sunt: & hi quidem in ipsis cruciatibus interierunt; illi vero, dum ad exilium abducerentur, necati sunt. Et hæc quidem per omnes urbes orientalis imperii gerebantur, maxime vero Constantinopoli. Hanc intestinam persecutionem, cum antehac modica esset, Macedonius episcopatum adeptus, auxit plurimum. Imo Macedonius post martyrium S. Pauli persecutionem ita auxit, atque impiam potestatem contra orthodoxos tam violenter & aperte exercuit, ut Theodoretus existimaverit, illum tunc primo ab Arianis in locum Pauli substitutum fuisse, sicuti lib. 2 Hist. eccles. cap. 6 innuit his verbis: Hunc in modum Ariani cum Paulum morte affecissent, vel potius ad cæleste regnum transmisissent, Macedonium in ejus locum substituerunt, suæ illum sectæ atque sententiæ esse arbitrati, eo quod de Spiritu sancto, perinde ac ipsi, impie loqueretur. Sozomenus lib 4 cap. 3 nominatim memorat Martyrium ac Marcianum, S. Pauli domesticos & contubernales, qui sub eodem Macedonio mortem forti animo pertulerunt.

[92] [aliosque hæresi suæ contrarios tam violenter persecutus est,] Si quis nosse cupit horrendam ejusdem tyranni sævitiem, quam contra Novatianos exercuit, quia consubstantialem Patri Filium fatebantur, legat Socratem lib. 2 cap. 38, ubi in fine ejusdem capitis narrat, quomodo Macedonius barbara ejusmodi crudelitate sese ipsis suis fautoribus atque imperatori odiosum reddiderit. Porro hoc facinus Macedonii, inquit, non solum apud eos, quos injuria affecerat, verum etiam apud suos justum contra ipsum odium excitavit. Ipsum quoque imperatorem offendit Macedonius tum ob hanc, quam dixi, tum ob aliam hujusmodi causam: Ædes, in qua erat arca, quæ imperatoris Constantini reliquias continebat, ruinam minari videbatur; atque idcirco tum ii, qui in ædem introibant, tum qui illic manebant & precabantur, maximo in metu erant constituti. Macedonius igitur imperatoris reliquias transferre statuit, ne arca ruina violaretur. Quod cum populus fieri cognovisset, impedire conatus est, nefas esse dicens, imperatoris ossa transferri: perinde enim esse, acsi effoderentur. Statimque populus in duas partes divisus est. Hi nullam noxam ex translatione inferri cadaveri affirmabant; illi contra, impium id esse contendebant. Convenerant illuc etiam Homusiani, palam obsistentes, ne id fieret.

[93] At Macedonius parvi pendens eos, qui reluctabantur, [ut propter crudelitatem, aliasque causas] imperatoris cadaver in ecclesiam, in qua conditum est corpus Acacii martyris, transfert. Quo facto, populi duas in partes divisi ingens multitudo ad ecclesiam illam concurrit; & cum adversus se invicem ambæ partes stetissent, protinus ventum est ad manus, tantaque hominum cædes facta est, ut ecclesiæ illius atrium sanguine compleretur; puteus quoque, qui erat in atrio, cruore redundaret, & sanguis in conjunctam porticum efflueret usque ad ipsam plateam. Imperator vero de hac calamitate certior factus, adversus Macedonium excanduit, tum propter eos, qui occubuerant, tum eo quod Macedonius citra ipsius consensum cadaver patris sui loco movere ausus fuisset. Relicto igitur in Occidentis partibus Cæsare Juliano, qui regionum illarum curam gereret, ipse in Orientem proficiscitur. Sed quomodo Macedonius brevi postea depositus sit, pro tantis sceleribus tam exiguas luens pœnas, paulo post commemorabo. Constantius anno CCCLIX in Orientem reversus est, triennio postquam patris sui corpus a Macedonio translatum fuerat.

[94] Interea Ariani aliique diversarum sectarum hæretici varia conciliabula habuerunt, [anno 360 ab ipsis hæreticis depositus fuerit:] in quibus tum Catholicos tum heterodoxos quosdam episcopos accusarunt, ac tandem anno CCCLX in pseudosynodo Constantinopolitana Macedonium e cathedra, quam injuste occupaverat, dejecerunt, quod Socrates lib. 2 cap. 42 sic refert: Ceterum Acacius & Eudoxius, & qui cum illis erant Constantinopoli, id maxime ambibant, ut & ipsi vicissim nonnullos adversarum partium deponerent. Sciendum porro est, neutros ob religionem, sed propter alias causas hujusmodi depositiones decrevisse: nam quamvis in fide dissentiebant, tamen cum se vicissim deponerent, neutra pars alterius fidem insimulavit. Qui igitur ab Acacio stabant, abutentes imperatoris indignatione, quam ille jam pridem animo conceptam tum adversus alios, tum præcipue contra Macedonium explere satagebat, primum quidem deponunt Macedonium, tum quod plurimarum cædium auctor fuisset, tum quod diaconum in fornicatione deprehensum ad communionem admiserat.

[95] Sozomenus lib. 4 cap. 27 narrat, quomodo Macedonius post depositionem suam auctor novæ hæreseos fuerit, [qui ejectus novam hæresim excogitavit.] pluresque ad eam amplectendam induxerit: Postquam enim Macedonius Constantinopolitana exutus est ecclesia, inquit, non amplius eamdem cum Acacio & Eudoxio opinionem tenuit: docebat enim, Filium quidem Deum esse, per omnia similem Patri, adeoque secundum substantiam; Spiritum vero sanctum ejusdem honoris & dignitatis expertem esse asserebat, famulum ac ministrum eum appellans, & quæcumque alia quispiam de angelis dicens non aberraverit. Eamdem cum illo opinionem amplexi sunt Eleusius & Eustathius, & reliqui omnes, qui eo tempore a contrariæ sententiæ assertoribus depositi fuerant Constantinopoli: quibus haud exigua pars populi adhæsit, tam Constantinopoli, quam per Thraciam, Bithyniam, & Hellespontum, finitimasque provincias. Nam vivendi ratio, quam vulgus potissimum spectare solet, haudquaquam in illis culpanda erat: etenim incessus quidem eorum gravis; disciplina vero monasticæ similis fuit. Ad hæc sermo non invenustus, & ingenium ad persuadendum accommodatum. Socrates lib. 2 cap. 45 dicit, hujus hæresis sectatores communiter ex antesignani sui nomine Macedonianos, seu ex re Πνευματομάχους, id est, Spiritus oppugnatores, vocatos fuisse, & ibidem opinionem Macedonii de æqualitate Filii cum Patre paullo aliter interpretatur. Ceterum non constat, quo anno hæresiarcha ille mortuus sit, quamvis non diu post annum CCCLXII supervixisse videatur.

VI EUDOXIUS hæreticus.

In Tractatu historico-chronologico de patriarchis Antiochenis, [Ariani Macedonio statim substituunt Eudoxium,] quem tomo IV Julii præfiximus, hujus Eudoxii gesta, seu potius scelera, usque ad episcopatum Constantinopolitanum a pag. 49 explicata sunt. Nos hic eadem ab occupata cathedra Constantinopolitana usque ad ejus mortem prosequemur cum jam sæpe laudato Sozomeno, qui lib. 4 cap. 26 illum in Macedonii depositi locum successisse ita asserit: Ceterum Macedonius, Constantinopolitana spoliatus ecclesia, in locum quemdam juxta urbis regiæ portas se recepit, ibique (intellige post aliquot annos) extremum diem obiit. Eudoxius vero ejus loco ecclesiam obtinuit, Constantio Augusto decies & Juliano Cæsare ter consulibus. Hi confulatus denotant annum CCCLX, ut manifestum est. Chronicon Paschale apud Cangium pag. 294 non tantummodo eumdem hujus successionis annum, sed etiam istius anni mensem ac diem indicat hoc modo: Macedonius episcopus Constantinopolitanus propter multa ipsius propria crimina exauctoratus est, & in locum ejus surrogatus Eudoxius mense Audynæo, id est Januario, die XXVII, præsentibus episcopis septuaginta duobus.

[97] [qui mox impiam suam doctrinam crude in concione publica proponit,] Circa medium mensis sequentis ecclesia S. Sophiæ Constantinopoli solenniter dedicata est, quam solennitatem sacrilegus Eudoxius impia concione contaminavit, ut idem Sozomenus loco proxime citato narrat his verbis: Quo quidem tempore cum primum plebem colligeret in dedicatione magnæ ecclesiæ, quam Sophiam vocant, conscenso sacerdotali suggestu, utpote concionaturus ad populum, hæc in ipso sermonis exordio dixisse fertur: Pater quidem impius est, Filius autem pius. Cumque plebs tumultuaretur: Conquiescite, inquit. Pater quidem impius est, propterea quod neminem colit; Filius vero pius, quia colit Patrem. Quo dicto, auditoribus risum movit. Sic nempe hæreticus ille in materia sacratissima histrionem agebat, & ridicula sua interpretatione significare volebat, unigenitum Dei Filium, tamquam creaturam, Deo Patri cultum exhibere. Socrates lib. 2 cap. 43 de hac cruda Eudoxii æquivocatione sic etiam meminit: Porro Eudoxio in urbe regia sacerdote constituto, magna ecclesia, quæ Sophia cognominatur, sub idem tempus dedicata est, consulatu Constantii decimo, & Juliani Cæsaris tertio, quinto decimo die mensis Februarii. Eudoxius vero simulatque in sede illa collocatus est, primam hanc protulit sententiam, quæ omnium sermone celebratur: Pater ἀσεβὴς, Filius εὐσεβὴς. Unde cum tumultus ac seditio exorta esset: Nolite, inquit, turbari ob ea, quæ dixi: nam Pater quidem ἀσεβὴς est, quippe qui neminem colit; Filius autem εὐσεβὴς, quia colit Patrem. Quæ cum dixisset Eudoxius, tumultus quidem sedatus est; ingens vero risus in ecclesia excitatus tumultum excepit. Atque hoc dictum cum risu & cachinno hactenus commemoratur. Hujusmodi cavillationibus utentes hæresiarchæ, & in talibus voculis occupati, ecclesiam disciderunt.

[98] [& post varias sedes illegitime occupatas,] Præterea Socrates eodem loco illegitimam Eudoxii promotionem jam ita accusarat: Tunc vero, expulso Macedonio, Eudoxius Antiochenam sedem parvi pendens, Constantinopoleos episcopus constituitur, ordinantibus eum Acacianis; qui quidem non animadvertebant, se contraria iis, quæ ipsi antea judicaverant, decernere: nam qui Dracontium idcirco deposuerant, quod ex Galatia Pergamum transiliisset, iidem Eudoxium tunc secundo ad alium episcopatum transilientem ordinantes, illud minime reputabant, se suis ipsorum decretis contraria gerere. Non magis legitimam fuisse priorem sedis Antiochenæ invasionem, declarat Theodoretus lib. 4 Hæreticarum fabularum cap. 2 ubi in Græco-Latina omnium operum suorum editione, Parisiis anno MDCXLII facta, tomo 4 pag. 234 & 235 de Eudoxio sic scribit: Eudoxius hic Germaniciæ, urbis Tauro vicinæ, episcopus erat: sed contempto oppidulo, cum Leontii mortem audivisset, Antiochiam profectus est. Deinde sedem præter ecclesiasticas leges rapuit. Imperatoriis porro litteris illinc ejectus, & ad synodum, quæ Seleuciæ in Isauria cogebatur, ire jussus,accessit quidem, ut fuerat imperatum, sed consessum ingredi non est ausus; Constantinopolimque propere contendens, & imperatoriis cubiculariis blandiens, persuasit, ut ibi synodus cogeretur. Ac ne omnibus dicendis sim longior (horum enim omnium in opere illo memini) illius quoque civitatis sedem invadere potuit, & veritatis prædicatoribus ecclesias orbare.

[99] Quanta contentione ac violentia Eudoxius ecclesias orthodoxis pastoribus orbaret, [contra orthodoxos persecutionem movet,] satis indicat Sozomenus lib. 4 cap. 26 his verbis: Porro tam ipse (nempe Eudoxius, de quo ibi agit) quam Acacius simul juncti omni ope laborarunt, ut eorum, quæ Nicææ statuta fuerant, memoriam ex omnium animis abolerent, & fidei formulam, quæ Arimini recitata est, una cum additamentis, quæ ipsi, tamquam ea correcturi, adjecerant, ad omnes imperii Romani provincias miserunt, eosque, qui huic fidei subscribere renuissent, in exilium ablegari jusserunt ex imperatoris mandato: id enim illi studuerant, cum existimarent, se hoc pacto ea, quæ vellent, facile perfecturos esse. Verum ea res gravissimarum calamitatum causa exstitit: nam per universum orbem Romanum tumultus non dissimilis iis, quos supra retulimus, exortus est, & omnes ubique ecclesias quædam quasi persecutio occupavit, cujusmodi olim sub ethnicis imperatoribus grassata fuerat.

[100] Gregorius Nazianzenus orat. 21 in editione Billiana tom. 1 pag. 387 eamdem persecutionem ita describit ac deplorat: [ut S. Gregorius Nazianzenus narrat,] Hinc profani Sanctorum judices & nova atque inusitata mixtio; mysticæ nempe quæstiones, spectante vulgo, tractatæ, atque iniqua rerum gestarum inquisitio, & pretio conducti sycophantæ, & sententiæ stata mercede pronuntiatæ. Hinc alii ab ecclesiarum thronis injuste pellebantur; alii in eorum locum subrogabantur; sic tamen, ut ab iis impietatis chirographa, non secus atque aliud quidpiam necessarium exigerent. Atque in promptu atramentum erat, & calumniator a tergo. Ea res permultos e nobis, invictos alioqui viros, in fraudem impulit, qui quamvis mente haudquaquam prolapsi fuerint, subscriptione tamen transversi acti sunt, atque cum illis, utroque nomine improbis, consenserunt, ac, si non flammæ, fumi certe participes fuerunt. Quod quidem ipse multis sæpe lacrymis prosecutus sum, impietatem eam, quæ tunc longe lateque manabat, & persecutionem, quæ nunc ab ipsis Verbi patronis adversus orthodoxam doctrinam excitata est, conspiciens.

[101] Hæc violentia feroci Eudoxii genio optime conveniebat: [& Theodoretus confirmat.] Neque enim, teste Theodoreto lib. 2 Hist. eccles. cap. 20 in citata operum ejus editione tomo 3 pag. 623, malitiam suam, sicut Leontius, occultabat; sed aperte adversus Apostolica dogmata rabiem suam exercens, eos, qui contradicere auderent, omnibus incommodis conficiebat. Hinc liquet, Philostorgium Arianum more suo mentiri, dum lib. 4 cap. 4 in editione Valesiana pag. 494 dicit, Eudoxium moribus mitem fuisse ac modestum, nec mediocri solertia ac dexteritate præditum. Quod hic Philostorgius de illius solertia ac dexteritate addit, facile ei concedemus, si per solertiam & dexteritatem velit intelligi perjuria, fraudes, ac mendacia: noverat enim subdolus Eudoxius nonnumquam tempori servire, hæresim tegere, & metu pœnarum ferocem indolem cohibere, ut jam duobus exemplis confirmabimus.

[102] Cum Constantius imperator ex Occidente Constantinopolim reversus esset, quidam præsules coram eo Eudoxium de impia doctrina accusarunt, teste Theodoreto in Historia ecclesiastica lib. 2 cap. 33 Sirmondianæ editionis, [Tandem violentus ille hæreticus,] atque inter alios Sebastæ episcopus Eustathius dixit: Quando igitur de fide disceptari placet, imperator, Eudoxii blasphemias, temere in Unigenitum effusas, considera. Et hæc dicens formulam fidei ab eo scriptam obtulit, in qua inter cetera impie dicta hæc inerant: “Quæ dissimili modo proferuntur, dissimilia sunt secundum substantiam; unus Deus Pater, ex quo omnia, & unus dominus Jesus Christus, per quem omnia: dissimilia autem sunt EX QUO & PER QUEM. Dissimilis ergo Filius Deo & Patri”. Hanc fidei expositionem cum recitari jussisset Constantius, impietate illa vehementer commotus, Eudoxium interrogavit, utrum ipse ista scripsisset. Negavit extemplo, & Aëtium scripsisse respondit.

[103] [qui tamen interdum perjurio hæreses suas tegebat,] Tum Theodoretus Eudoxium una cum impietate Sybariticis deliciis indulgentem & Aëtio parasito familiarissimum describit, atque ita ibidem pergit: Quibus auditis, imperator introduci jussit Aëtium, & ingresso formulam illam ostendit, rogavitque, an illius auctor esset. At ille rerum gestarum, & quorsum interrogaretur, prorsus ignarus, laudemque ex confessione adepturum se ratus, scripti illius auctorem se professus est. Tum imperator, impietatis perspecta magnitudine, exulare mox illum, & in locum quemdam Phrygiæ deportari jussit. Sic ille palatio, blasphemiæ fructum referens infamiam, deturbatus est. Eustathius vero in eadem sententia Eudoxium etiam esse affirmabat: Aëtium enim ejus contubernalem & convivam fuisse, ejusque voluntati ut serviret, blasphemiam illam condidisse; atque hinc satis argumenti esse aiebat, conscium hujus scriptionis fuisse, quod præter ipsum nemo Aëtium illius auctorem memorarit. Atqui ex conjecturis, ait imperator, decernere judices non debent, sed res gestas diligenter investigare. Cui Eustathius: Fidem ergo nobis omnibus faciat Eudoxius, se ista non sentire, anathemate damnans scriptum Aëtii. Quam postulationem cum probasset imperator, atque ita fieri mandaret, tergiversatus est Eudoxius, multisque modis provocationem eludere conatus est. Tandem, quia indignabatur imperator, & exilium cum Aëtio, velut impiæ sententiæ socio, minabatur, propriam ipse doctrinam ejuravit, quam & illo tempore & postea semper profiteri non destitit. Viden', qua solertia ac dexteritate, id est quam perjura fraude Eudoxius indignationem imperatoris evaserit, & quomodo sese hoc negotio expedierit?

[104] [& propter periculum] Nunc alterum perfidæ dissimulationis exemplum accipe ex eodem Theodoreto, qui lib. 2 Hist. eccles. cap 35 de Eunomio hæretico, & Eudoxii amico hæc scribit: Postquam, vivente adhuc Eleusio, Cyzicum occupavit Eunomius, sanam plebis fidem cernens Eudoxius, & imperatoris in eos odium considerans, qui creatum unigenitum Dei Filium affirmabant, Eunomium admonuit, ut sententiam suam occultaret, neque hanc illis proderet, qui accusandi occasionem aucupabantur. Tempus, aiebat, opportunum aliquando nacti ea prædicabimus, quæ nunc celamus, & ignaros docebimus, adversantesque aut verbis adducemus, aut vi cogemus, aut pœna mulctabimus. His monitis morem gerens Eunomius, obscuritate involutam proferebat impietatem. Sed qui divinis litteris fuerant innutriti, latens ulcus cernentes, ægre ferebant quidem; palam autem adversari temeritatis potius esse ducebant,quam prudentiæ. Itaque hæreticæ pravitatis persona induti, domum ad eum veniunt, orantque, ut dogmatis veritatem aperte ipsis exponat, nec eos despiciat, qui diversis doctrinis huc illucque jactarentur. Tum ille fidentior factus, opinionem, quam celabat, aperuit. At illi porro iniquum atque impium dicebant esse, si non omnes, qui sub eo essent, veritatis fierent participes.

[105] Itaque his & similibus verbis inductus, in publicis ecclesiæ conventibus blasphemiam suam patefecit. [tempore servire noverat,] Illi vero ardenti studio incitati Constantinopolim contendunt, Eunomiique nomen primo deferunt ad Eudoxium: deinde, cum ille non reciperet, imperatorem adeunt de pernicie, quam inferebat, lamentantes, ejusque dicta blasphemiam Arii impietate superare affirmantes. Quibus ad iram provocatus imperator, Eudoxio mandat, ut accersat Eunomium, eumque, si convictus fuerit, privet sacerdotio. Cum autem ab accusatoribus sæpe interpellatus Eudoxius moras nectere pergeret, redeunt iterum ad imperatorem, querunturque & clamitant, Eudoxium nihil eorum fecisse, quæ fuerant imperata, tantamque civitatem Eunomii blasphemiæ expositam contemnere. Tunc Constantius Eudoxio ipsi exilium minatus est, nisi judicium habeat de Eunomio, in eumque de objectis convictum animadvertat: quibus minis exterritus Eudoxius, per litteras significat Eunomio, ut fuga se Cyzico subducat, sibique ipsi succenseat, quod monitis non paruerit. Eunomius ergo metu perculsus se subduxit, sed impatiens ignominiæ proditionem accusabat Eudoxii, sibique & Aëtio injuriam ab eo factam prædicabat. Hic iterum vides, quomodo Eudoxius impiam doctrinam suam occultarit, & tempori perfide servierit.

[106] Cum scelestus ille hæreticus ob plures hujusmodi fraudes & turbas, [anno Christi 370 mortuus est,] quas hic enumerare longum esset, sese Deo & hominibus exosum reddidisset, evocatus est ad divinæ justitiæ tribunal, rationem daturus omnium malorum, quibus ecclesiam Catholicam afflixerat. Quod autem obitus illius in annum CCCLXX inciderit, ostendunt hujus anni consules, qui apud Socratem lib. 4 cap. 14 ita recensentur: Eudoxius Arianæ factionis episcopus post imperatoris discessum statim extremum diem obierat, Valentiniano tertium & Valente tertium consulibus, cum novemdecim annis Constantinopolitanam ecclesiam rexisset. Dum vero hic dicitur Eudoxius novemdecim annis ecclesiam Constantinopolitanam rexisse, non Socratis, sed librarii error est: alioquin sibi ipsi clare contradiceret Socrates, quando lib. 2 cap 43 ait, consulatu Constantii decimo & Juliani cæsaris tertio, id est anno Christi CCCLX, Eudoxium Macedonio successisse. Hinc Valesius in notis ad ecclesiasticam Socratis Historiam pag. 52 asserit, pro δεκαεννέα id est novemdecim,δεκαένα, hoc est undecim, scribendum esse.

[107] Cum hac correctione congruit computus Sozomeni, [postquam decem aut fere undecim annis ecclesiam CP. devastaverat.] qui lib. 6 cap. 13 ita habet: Interea imperator Valens Antiochiam, ad Orontem sitam, proficisci decrevit: qui dum in itinere esset, Eudoxius ex hac vita discessit, undecim annis (Græce ἕνδεκα, ubi tamen undecimus annus dumtaxat inchoatus numerari potest) episcopatu Constantinopolis perfunctus. Cum Sozomeno facile conciliari potest S. Nicephorus, qui in Parisiensi Chronographiæ compendiariæ editione pag. 413, decem iniquæ possessionis annos, nempe completos, Eudoxio adscribit. Si autem numero rotundo decem anni Eudoxio tribuendi sint, suspicor, in textu Socratis litteram numeralem θ᾽ abundare, & pro ί seu decem, numerum ιθ᾽, id est XIX perperam ab amanuensi scriptum fuisse. Hinc ea confirmantur, quæ supra num. 66 de annis S. Alexandri disserui. Hinc etiam patet, quantum deferendum sit vulgaribus Banduri catalogis, qui eidem Eudoxio septem aut octo annos assignant.

VII S. EUAGRIUS, & DEMOPHILUS hæreticus.

[Cum Catholici S. Euagrium, & Ariani Demophilum] In Actis nostris tomo 1 Martii pag. 427, ad diem VI ejusdem mensis, de S. Euagrio egimus cum Martyrologio Romano, quod hac die sic ipsum annuntiat: Constantinopoli sancti Euagrii, qui tempore Valentis a Catholicis electus episcopus, ab eodem imperatore in exilium missus, migravit ad Dominum. Nullus autem scriptor antiquus, quantum scio, memoriæ prodidit, quamdiu sanctus præsul in exsilio vixerit. Ceterum de hoc sancto præsule, & hæretico ipsius competitore audiamus Socratem, lib. 4 cap. 14 ita disserentem: Porro imperator Valens, relicta Constantinopoli, iterum Antiochiam contendit. Cumque Nicomediam Bithyniæ venisset, illic substitit ob hanc causam: Eudoxius Arianæ factionis episcopus post imperatoris discessum, statim extremum diem obierat, Valentiniano tertium & Valente tertium consulibus, cum novemdecim annis Constantinopolitanam ecclesiam rexisset. Quamobrem Ariani in ejus locum Demophilum substituerunt; Homousiani vero opportunum sibi tempus oblatum rati, quemdam fidei suæ virum, Euagrium nomine, elegerunt; eumque ordinavit Eustathius, olim Antiochiæ episcopus, qui prius quidem Joviani principis edicto ab exilio fuerat revocatus; tunc vero cum venisset Constantinopolim, eo consilio, ut Homousianorum fidem stabiliret, occultus in ea urbe commorabatur. Baronius, Tillemontius, aliique viri eruditi passim contendunt, Socratem hic hallucinatum fuisse, eo quod S. Eustathium, olim Antiochiæ episcopum, perperam cum altero quodam homonymo confuderit, cum Theodoretus tomo 3 operum suorum pag. 639 in Historia ecclesiastica lib. 3 cap. 2 diserte asserat, Eustathium Antiochenum ante Meletii creationem, seu ante annum CCCLXI, obiisse, de quo plura videri possunt ad diem XVI Julii, ubi Acta S. Eustathii commentario historico illustrata sunt.

[109] [ad cathedram CP. evexissent, illo statim expulso,] Sedem Constantinopolitanam non diu ab Euagrio occupatam fuisse, satis indicat S. Nicephorus in jam citata Chronologia compendiaria, ubi pag. 413 dicit, quod Euagrius orthodoxus … STATIM a Valente in exilium pulsus fuerit. Eutychius patriarcha Alexandrinus in Annalibus Arabicis, a Pocockio Latine redditis, tom. 1 pag. 492 spatium duorum mensium ipsi ita concedit: Euagrius patriarcha Constantinopolitanus,… Cum duos menses sedisset, in exilium pulsus est. Socrates lib. 4 cap. 15 brevem S. Euagrii possessionem etiam indicat his verbis: Ea res (nempe Euagrii electio) ad imperatoris notitiam CELERITER perlata est: qui veritus, ne ex contentione multitudinis orta seditio civitatem subverteret, militares copias ex urbe Nicomedia Constantinopolim misit, jussitque, ut comprehensi simul ambo, tam is, qui ordinaverat, quam ille, qui ordinatus fuerat, alius alio in exilium ejicerentur. Et Eustathius quidem in oppidum Thraciæ Bizuam (Theophanes in Parisiensi Chronographiæ editione pag. 49 pro Bizua Cyzicum posuit) est relegatus: Euagrius vero in alium abductus est locum. Ex antecedentibus & consequentibus Socratis ac Sozomeni narrationibus colligo, Euagrium eodem anno CCCLXX electum ac depositum fuisse.

VIII. DEMOPHILUS solus.

[Demophilus variis erroribus infectus,] Imperator Valens, sic ejecto Euagrio, ecclesiæ Constantinopolitanæ administrationem (melius dixero devastationem) reliquit soli Demophilo, qui tamen populo non placebat: teste enim Philostorgio lib. 9 cap. 10 in editione Valesiana pag. 519, dum Demophilus in episcopali sede collocaretur, multi ex populo, qui tum aderant, non DIGNUS acclamarunt. sed INDIGNUS. Nec tantum plebi, sed etiam doctioribus hæresis suæ sectatoribus ob exoticam doctrinam videtur displicuisse: nam ipsemet Philostorgius Arianus lib. 9 cap. 14 in jam dicta editione pag. 520 testatur, Demophilum miscere omnia & confundere solitum, ac præcipue ecclesiastica dogmata: adeo ut quodam tempore, dum sermonem haberet ad populum Constantinopoli, dixerit, corpus Christi permixtum divinitati penitus evanuisse eo modo, quo lactis sextarius in universum maris elementum conjectus evanescit. Suidas in suo Lexico, quod Coloniæ Allobrogum anno MDCXIX Græco-Latine impressum est, part. 1 pag. 684 & 685 ad vocem Δημόφιλος alias illius blasphemias recenset, quas hic referre superfluum duximus.

[111] Nihilominus noverat hæreticus ille pseudo-episcopus detestabilem doctrinæ suæ impietatem externa quadam pietatis specie tegere, [ficta pietatis specie diversas hæreticorum sectas uniebat,] ita ut S. Basilius Magnus epistola 254, quæ in editione Parisiensi anni 1618 tomo 2 operum ejus pag. 1025 legitur, de eo affirmet sequentia: Jam dudum Constantinopoli hæret Demophilus, … de quo, qui huc ad nos appellunt, singuli unanimi consensu deprædicant, illum veritatis & pietatis fictam sibi personam superinduisse, eo tamen successu, ut divulsæ civitatis illius & distractæ factiones coaluerint, nec non e vicinis episcopis nonnemo (melius juxta textum Græcum, & Latinam syntaxin redditur aliqui) ad hanc unitatem conflatam convolaverint. Hæc unio de diversis hæreticorum sectis haud dubie intelligenda est, cum eo ipso tempore Catholici in Oriente acerbissimam persecutionem passi fuerint, ut apud Theodoretum, Socratem, Sozomenum, Baronium, Tillemontium, aliosque obvios historiæ ecclesiasticæ scriptores fuse legi potest.

[122] Attamen non possum, quin hujus persecutionis acerbitatem atque extensionem ipsis synchronorum auctorum verbis breviter exponam. [dum interim Valens imperator] Imprimis Gregorius Nazianzenus in oratione 20 tom. 1 editionis Billianæ pag. 347 & sequenti barbaram Valentis imperatoris contra orthodoxos tyrannidem solita sua facundia sic explicat: Porro cum illustria prima illius facinora fuerint, tum vero illustriora ea certamina fuerunt, quæ postrema adversus nos habuit. Quænam autem prima dico? Exilia, fugæ, bonorum proscriptiones, insidiæ tam apertæ quam obscuræ, sermonum illecebræ, ubi occasio se offerebat; vis, ubi verborum blanditiis locus non erat. Alii ab ecclesiis extrudebantur, qui scilicet fidem orthodoxam ac nostram profitebantur; alii introducebantur, nempe qui pestiferam & exitialem imperatoris doctrinam tenebant, qui impietatis chirographa exigebant, qui his adhuc graviora scribebant; marinæ presbyterorum exustiones; (alludit hic sanctus scriptor ad octoginta martyres, qui anno CCCLXX jussu Valentis in mari combusti sunt, de quibus ad diem V Septembris cum Martyrologio Romano fusius agetur) impii belli duces, non Persas superantes, non Scythas in potestatem redigentes, non aliam quamdam barbaram gentem repurgantes; verum ecclesiis bellum inferentes, in altaribus saltitantes, & incruenta sacrificia hominum & victimarum sanguine contaminantes, ac virginum pudorem probro afficientes… Habetis primorum ipsius facinorum historiam, quorum ipsa quoque commemoratio & auditio multis etiamnum lacrymas movet.

[113] [orthodoxos crudeliter persequeretur,] Gregorius Nyssenus, Parisiis anno MDCXV Græco-Latine editus, tomo 2 pag. 51 in libro contra Eunomium ostendit, hanc Valentis persecutionem longe lateque diffusam fuisse. Quod si hujus rei testes petis, inquit, res ipsas intuere. Quem enim locum intactum reliquit temporis illius calamitas? Quænam gens hæreticæ vastationis & grassationis expers mansit? Quis eorum, qui in ecclesia florebant, non dejectus est a cœptis & laboribus suis? Quis populus insultationem illam effugit? Non Syria universa, non Mesopotamia usque ad fines barbarorum; non Phœnicia, non Palæstina, non Arabia, non Ægyptus, non incolæ Lybiæ usque ad terminos nostri orbis; neque alii, qui in eo degunt, Pontici, Cilices, Lycii, Lydi, Pisidii, Pamphilii, Cares, Hellespontii, insulani usque ad ipsam Propontidem; non gentes Thraciæ, qua patet Thracia, & finitimi quique usque ad ipsum Danubium. Quæ ex his omnibus provinciis calamitatis hujus expers fuit, nisi forte illa, quæ antea hoc malo tenebatur?

[114] [& aliis quibuslibet liberum suæ sectæ exercitium permitteret.] Etsi imperator Valens ita ubique in Catholicos sæviret, tamen Judæis & sacrilegis cujusvis sectæ hæreticis, atque ipsis idololatris liberum superstitionis suæ cultum permittebat, ut Theodoretus tomo 3 pag. 695 & 696, sive lib. 4 Hist. eccles. cap. 21 post commemoratum octoginta orthodoxorum martyrium testatur his verbis: Antiochiæ autem longissimo temporis spatio commoratus Valens licentiam omnibus concesserat, & gentilibus, & Judæis, & aliis, quotquot sub nomine Christiano doctrinam Euangelicæ repugnantem profitebantur: nam & gentilium sacra obibant, qui errore illo tenebantur, & ab Joviano post Julianum exstincta seductio, illius permissu reflorescebat. Nec jam in occulto Jovis, & Bacchi, & Cereris festa peragebantur, sed per medium forum bacchantes cursitabant. Solis ille inimicus fuit Apostolicæ doctrinæ cultoribus. Theodoretus infra lib. 5 cap. 20 fere eadem aliis verbis repetit. Porro concilium Aquileiense in epistola, imperatoribus Gratiano, Valentiniano, & Theodosio scripta, quæ apud Labbeum nostrum tom. 2 conciliorum a col. 999 exhibetur, in Lucium Alexandrinum ac Demophilum Constantinopolitanum, tamquam præcipuos diræ hujus persecutionis impulsores, maximam horum malorum culpam ita conjiciunt: Cum post multa tempora & persecutiones varias, quas Catholicis intulerant Ariani, maximeque Lucius ille monachorum & virginum impia cæde grassatus, atque Demophilus, dirum perfidiæ caput, omnes ecclesiæ Dei per Orientem Catholicis restitutæ sint, in occidentalibus autem partibus vix duo hæretici, qui obviare possent sancto concilio sint reperti, quis est qui putet, se gratiarum vestrarum fore idoneum relatorem? Audis, hic Demophilum accusari, veluti dirum perfidiæcaput, cui tam flebiles illorum temporum calamitates fuerint imputandæ.

[115] Tandem Valens, invadentibus imperium Gothis, [Cum Valens in tugurio combustus esset,] suam contra orthodoxos persecutionem abrumpere coactus est, & anno CCCLXXVIII barbaris illis cum exercitu occurrere voluit, quamvis Isaac monachus & Bretanio episcopus ob illatas Catholicis injurias ipsi certam cladem prædixissent, ut lib. 4 cap. 31 affirmat Theodoretus, qui capite sequente mortem istius tyranni ita narrat: At Valens, spretis optimis illis consiliariis, instructas copias ad conserendum prælium misit; ipse in quodam vico remanens victoriam exspectabat. Sed milites barbarorum impetum non sustinentes, terga dedere, & ab insequentibus cæsi sunt: fugiebantque illi celeritate summa, isti pro viribus persequebantur. Et cum pervenissent barbari ad vicum illum, in quo Valens, audita clade, latere coactus est, igne admoto pietatis hostem una cum vico incenderunt. Ita ille etiam in hac vita scelerum suorum pœnas dedit. Sic nempe tyrannus, qui octoginta orthodoxos in mari flammis consumi jusserat, igne periit, & justo divinæ providentiæ judicio pœnam talionis expertus est.

[116] Catholici post mortem Valentis paulatim cœperunt respirare, [succedens ei imperator Theodosius furentes Arianos compescuit,] & ab imperatore Theodosio, cui Gratianus ineunte anno CCCLXXIX sceptrum Orientalis imperii tradiderat, obtinuerunt legem, qua quidem audax Arianorum potentia & libertas restringebantur; sed non exstinguebatur pervicax eorum in orthodoxos furor, quem sensit S. Gregorius Nazianzenus, eo tempore Constantinopolim veniens, ut testatur in Carmine de vita sua, ubi in Græco-Latina Billii editione tom. 2 operum pag. 11 hæc ad rem nostram leguntur:

Ingressus urbem plurimis jactor malis.
Exarsit in me tota primum civitas,
Multos perinde ac si deos inducerem…
Imbres tacebo saxeos, epulas meas:
Vanos fuisse quos queror tantummodo,
Hæc assecutos, assequi quæ nil juvat,
Necem nec infert. Post velut sicarius,
Vultu superbo præditos ad præsides,
Queisque una studio lex erat plebi obsequi,
Trahor ipse, sceleris qui nihil patraveram.

His aliisque modis plebs hæretica furebat contra Gregorium Nazianzenum, qui Constantinopolim accersitus fuerat, ut exiguum Catholicorum gregem, vero pastore destitutum, tamquam episcopi vicarius gubernaret, sicuti postea fusius dicetur, quando Sanctus ille ab omnibus fere Orientis præsulibus ad cathedram Constantinopolitanam evectus est.

[117] Theodosius anno CCCLXXX die XXIV Novembris venit Constantinopolim, [& Demophilum Constantinopoli expulit,] ut Socrates lib. 5 cap. 6 accurate notat, & paulo post Demophilum, Arianorum antistitem, urbe expulit, quod Sozomenus lib. 7 cap. 5 refert hoc modo: Ceterum imperator per internuntios mandavit Demophilo, ut Nicæni concilii fidem sequeretur & populum ad concordiam revocaret; sin minus, ecclesiis cederet. Qui statim convocata populi multitudine, præceptum imperatoris eis exposuit, & postridie extra urbem se collectas celebraturum pronuntiavit. Quandoquidem, inquit, divina lex jubet; Si vos persecuti fuerint ex hac urbe, fugite in aliam. Hæc cum dixisset, populum extra urbem deinceps collegit… Cum igitur Demophilus una cum suis ecclesia abscessisset, imperator in eam ingressus, Deum oravit. Atque ex eo tempore hi, qui Trinitatem consubstantialem profitebantur, ecclesias obtinuerunt. Annus autem hic erat, quo Gratianus quintum, & Theodosius primum consulatum gessere; ex quo vero Ariani ecclesias occupaverant, quadragesimus. Hi consules, & quadragesimus Arianæ dominationis annus, designant annum Christi CCCLXXX, ut ex supradictis facile colligetur.

[118] [qui expulsus dicitur postea Berrœam discessisse.] Porro quod hic Sozomenus asserit de commoratione Demophili circa urbem Constantinopolitanam, contrarium videtur Philostorgio, qui lib. 9 cap. 19 agens de Arianis, quos tunc Theodosius Constantinopoli expulit, post alia sic habet: Ex quorum numero fuit etiam Demophilus; qui, cum ejectus fuisset, ad civitatem suam Berrœam (in qua antea episcopum egerat: nam ortus fuit ex urbe Thessalonica, ut Philostorgius lib. 9 cap. 14 dixerat) se recepit. Quamvis hæc duo inter se pugnare videantur, tamen aliquo modo conciliari possunt, si dicatur Demophilus Berrœam se recepisse, quando Theodosius anno CCCLXXXIII legem tulit, qua omnia hæreticorum conventicula tum intra tum extra urbes prohibebantur. Si id non placet, dic, Demophilum post aliquot menses Berrœam excurrisse, ac postea ad viciniam Constantinopolitanam rediisse. Ut ut est, pertinax ille hæreticus anno CCCLXXXVI infelicem animam efflavit. Sozomenus lib. 7 cap. 14 ait, illum Constantinopoli obiisse; at Socrates lib. 5 cap. 12 locum mortis non nominat.

PARERGON I.
Quomodo Maximus philosophus sedem Constantinopolitanam vi & fraude occupare tentaverit.

[Cum philosophus quidam, nomine Maximus, vi sedem CP. invadere tentasset,] Maximus ab impudenti Cynicorum philosophorum secta, quam profitebatur, dictus cognomento Cynicus, ficta pietatis specie S. Gregorium Nazianzenum ita decepit, ut intimus Sancti amicus ac contubernalis evaserit. Verum hypocrita iste anno CCCLXXX larvam deposuit, & infami ac violento modo conatus est invadere thronum ecclesiæ Constantinopolitanæ, quam tunc legitimo pastore carentem S. Gregorius loco episcopi gubernabat. Omnia, quæ in hac nocturna & ridicula Maximi Cynici ordinatione peracta sunt, lepide describit ipsemet S. Gregorius in Carmine de vita sua, ut in Actis nostris tomo 2 Maii a pag. 436 stylo soluto legi potest. Catholici Constantinopolitani, qui eo tempore Gregorium in oculis ferebant, invasionis hujus indignitate commoti, Maximum statim ex urbe sua ejecerunt, qui Thessalonicam profectus est, ut apud Theodosium de illata injuria conquereretur, & cathedram Constantinopolitanam auctoritate imperatoria occuparet. At illic etiam repulsam passus, rediit in patriam suam, quæ erat Alexandria Ægypti, ibique Petro patriarchæ minatus est, se sedem Alexandrinam invasurum, nisi ipsius auctoritate Constantinopolitanam obtineret. Præsectus Alexandrinus hanc violentiam intelligens, ac seditionem metuens, turbulentum hominem Alexandria expulit.

[120] Neque post hæc ambitiosus philosophus quievit; sed in Occidentem profectus, mendaciis ac fraudibus tantum effecit, ut quidam Italiæ præsules patrocinium illius susceperint, [& post subitam comæ resectionem, ac clandestinam ordinationem] sicuti patet ex eorum epistola ad Theodosium imperatorem, quæ a Labbeo nostro tom. 2 conciliorum col. 1007 & 1008 refertur. At postea illi causam Maximi deseruerunt, forte errorem suum dedocti a Theodosio imperatore vel ab ipso Papa Damaso, qui posterior Acholio præsuli Thessalonicensi & aliis Macedoniæ episcopis apud eumdem Labbeum tomo 4 conciliorum Col. circa ordinationem Maximi Cynici ita respondit: Decursis litteris dilectionis vestræ, fratres carissimi, satis sum contristatus, eo tempore, quo, Deo præstante, hæretici iverant abjecti, nescio quos ex Ægypto venientes in postulatione contra regulam ecclesiasticæ disciplinæ alienum a nostra professione in Constantinopolitana civitate Cynicum ad sacerdotium vocare voluisse. Qui igitur is fuerit ardor animi, quam fœda præsumptio, scire non possumus. Hinc apparet, inquietos homines, cum multa præsumunt, quid agere debeant, ignorare. Non legerant Apostolum scribentem: Vir autem si comam nutriat, ignominia est illi? Nesciebant, Philosophorum habitum non convenire incessui Christiano?

[121] Postquam deinde philosophicam Cynici professionem pluribus reprehenderat, [Constantinopoli expulsus in Occidentem profugisset,] Col. sic pergit: Sed fortasse dicturi sunt aliqui: Christianus erat. Huic homini, qui in habitu idoli incedit, numquam adscribendum nomen est Christiani; quia fieri non potest, ut qui hinc placere gentibus desiderat, ullum nobiscum consortium integræ fidei possit habere. Non immerito autem qui ex Ægypto venerant, notati ab omnibus discesserunt, errorem suum condemnantes, ut amputatis ejus postea capillis, qui non recte fuerat ordinatus, & jacturam capitis sustineret, & quod ambierat, esse non posset. Recte igitur factum est, ut id, quod male cœptum erat, auctoritate publica destrueretur. Idem Pontifex in alia epistola, ad Acholium antistitem Thessalonicensem scripta, ibidem Col. eamdem Maximi Cynici ordinationem ita improbat: Ad litteras sanctitatis tuæ plene rescripsi, non mihi placuisse, quod nescio quem Maximum ex Ægypto venientes comatum vel maxime, cujus habitus juxta Apostolum ignominiosus esset, Constantinopoli episcopum ordinare voluissent.

[122] Sanctus Gregorius Nazianzenus in editione Billiana tomo 2 pag. 15 eumdem Maximum ob detonsam cæsariem acriter exagitat his versiculis Iambicis: [illum S. Gregorius Nazianzenus acriter exagitat ob resectos capillos,]

Canem resecta præsulem signant coma
Nequissimum, haud vi, nec ligatum: nam canis
Ad summa quæque promptus ac fervens erat.
Subiitque cinnos sectio cultos diu,
Manuum laborem non brevem solvens brevi:
Unumque munus huic ferens, quod crinium
Nudavit ejus abditum mysterium,
Qui robur ejus, unicæ ac vires erant.
Sampsoni ut olim contigit, quem prodidit
Sævis resectus hostibus crinis suis,
Messis capillis tempore perincommodo,
Quos uxor, hosti dum favet, scidit mala.
Ut factus autem pastor est canis improbus,
Ex opilione fit canis rursum (o grave
Probrum!) canisque solus, & pulcro carens
Jam crine, sacrum nec tamen moderans gregem;
Ad ossa rursum seque jam confert fori.
At quid venustis nunc ages de crinibus?
Alesne rursum? An sic manens ridebere?
Utrumque turpe: reste nec dempta potest
Quidquam inveniri tertium. Quin tu comam
Ubinam locabis, aut eam quonam feres?
An ad theatra? vel potius ad virgines?
Quas rursus istas? An tuas Corinthias,
Studiis quibuscum tu sacris quondam dabas
Operam, remotis arbitris cum his disserens?

Sanctus hic sæpe alludit ad cognomen Cynici, quod Græce dicitur κυνικὸς id est caninus, & quod provenit a vocabulo κύων canis, a quo ob caninam impudentiam nomen inditum est Cynicæ philosophorum sectæ, quam Maximus profitebatur.

[123] [& ignorantiam,] Dum Maximus negotii sui promovendi causa in Occidente versabatur, ad captandam Gratiani imperatoris benevolentiam composuit, aut saltem componi curavit, librum contra Arianos, quem Hieronymus in opere suo de Scriptoribus ecclesiasticis cap. 127 ita laudat: Maximus philosophus, natus Alexandriæ, Constantinopoli episcopus ordinatus est, & pulsus insignem de fide adversus Arianos scripsit librum, quem Mediolani Gratiano principi dedït. Paulo superius dixi, quod Maximus saltem librum contra Arianos componi curaverit: nam Gregorius Nazianzenus in proxime citata operum suorum editione tom. 2 pag. 249 & sequente indicat, eum litteris levissime tinctum fuisse, dum in carmine Iambico contra eumdem Maximum sic scribit:

Quid hoc sibi vult, Maxime? Audes scribere.
Audesne vero scribere? impudentia
Quanta est! caninam superat hæc dubio procul…
Saul propheta, Maximusque scriptor est.
Quis non propheta? continebit quis manum?
Est carta cunctorum, stylusque…
… At audes scribere
Pauxillulum. Tu dic mihi, undenam atque ubi
Edoctus? Eccujus manu scriptum est opus?
Non noveras heri hoc; satisque erat tibi,
Si arctam placentam angusta ferret penula,
Vitaque inepta & moribus latratio.
Tunc litteræ fuerant tibi, ut cythara asino.

Hæc inscitiam Maximi satis indicant, & false explodunt. Quare creditu difficile est, eum proprio Marte composuisse librum, quem Hieronymus insignem appellat.

[124] [(forte tamen aliqua opuscula damnata scripsit)] Non tamen inficior, alia quædam opuscula ab ipso forsan exarata fuisse, cum Gelasius I Papa in concilio Romano apud Labbeum nostrum tomo 4 Concil. Col. videatur scripta ejusdem Maximi inter apocrypha seu hæretica recensere: quamvis enim illic in textu tantummodo nominetur Maximus, tamen Labbeus in margine monet, quod in aliis exemplaribus addatur Cynicus, atque ex Mss. ita omnino legendum putat. Opinionem Labbei confirmat novissima Harduini nostri editio, in qua tomo 2 Concil. col. 942 diserte Maximus Cynicus exprimitur. Eidem lectioni adstipulantur duo antiqui codices, ex quibus Justus Fontaninus decretum Gelasii Papæ in Appendice ad Antiquitates Hortæ a pag. 317 nuper edidit. Etsi autem ibidem pag. 331 ex codice Vaticano legatur Maximus Unicus; nihilominus pronum est judicare, quod illic mendum irrepserit, & quod cum codice Jurensi aliisque manuscriptis Maximus Cynicus legi debeat. Gelasius verosimiliter scripta illius damnavit ob traditam in iis Apollinaristarum hæresim, qua Maximum Cynicum infectum fuisse Theodoretus lib. 5 cap. 8 testatur.

[125] Quid Proteo isti deinceps acciderit, ignoramus. Attamen scimus, quod præsules Orientales in concilio Constantinopolitano, quod anno Christi CCCLXXXI celebratum est, ordinationem ipsius declaraverint irritam, [ejusque consecrationem synodus CP. anno 381 irritam declarat,] & apud Harduinum nostrum tomo 1 conciliorum col. 810 decreverint, ut neque Maximus fuisse aut esse etiam putetur episcopus, neque hi, qui ab eo sunt ordinati, qualemcumque gradum clericatus obtineant, omnibus scilicet, quæ circa eum vel ab eo gesta sunt, in irritum revocatis. Theodorus Balsamon in Græco-Latina editione Parisiensi anni MDCXX pag. 307 verba ejusdem concilii ita recitat: Statuerunt etiam de Maximo Cynico & ejus petulantia & insolentia, quæ fuit Constantinopoli, ut Maximus episcopus nec fuerit vel sit, nec qui ab eo ordinati fuerunt, in ullo, quicumque is sit, gradu cleri, omnibus, & quæ circa ipsum fuerunt, & quæ ab illo facta sunt, infirmatis.

[126] Post relatum synodi Constantinopolitanæ canonem Balsamon historiam hujus Maximi paucis contrahit ac notat sequentia: [quam historiam Balsamon breviter narrat.] In historiis autem traditum est, quod hic Maximus fuit Ægyptius, philosophus Cynicus; Cynici autem dicebantur propter eorum arrogantiam, audaciam, & impudentiam. Et cum ad magnum Gregorium Theologum accessisset, & ab eo initiatus seu inter catechumenos receptus esset, baptizatus est, & in clerum cooptatus, eique familiaris effectus est. Cum autem patriarchalem Constantinopolis sedem desiderasset, pecuniis ad Alexandriæ episcopos missis, magno studio contendit, ut eligeretur. Cum autem ii episcopi Constantinopolim venissent, & ex Maximi voluntate facere aggressi essent, quoniam a fidelibus ab ecclesia expulsi sunt, in cujusdam Cholauri domum venerunt, & Maximum non canonice elegerunt. Hæc ergo sancta synodus eum abdicavit, definiens, nec ipsum esse vel fuisse episcopum, eo quod nefarie & contra leges electus sit; nec eos, qui ab ipso ordinati essent, cujuscumque sunt gradus, esse clericos. Hic autem cum postea intellectum esset, eum cum Apollinario sentire, anathemate ictus est. Meminit istius Theologus in quadam ex suis orationibus, quæ in ecclesia non leguntur. Itaque philosophum illum Cynicum inter antistites Constantinopolitanos recensere nolui, tum quia cathedram illam numquam occupavit, tum quia tumultuaria ista electio nullius roboris habita est a memorato concilio, in quo ad episcopatum ecclesiæ Constantinopolitanæ solenniter evectus est

IX. S. GREGORIUS I, cognomento Nazianzenus.

Etiamsi hic acerrimus Catholicæ fidei defensor jam ab anno Christi CCCLXXIX, [S. Gregorius anno 381 evehitur ad cathedram CP., quam vice episcopi ab anno 379 rexerat,] ut supra verbo indicavimus, Constantinopoli orthodoxum gregem pastorali solicitudine paverit, quia tamen eo tempore dumtaxat locum episcopi supplebat, idcirco Constantinopolitanum ipsius episcopatum differimus usque ad annum CCCLXXXI, circa cujus medium pluribus Orientalium præsulum suffragiis episcopus urbis Constantinopolitanæ electus est in synodo Constantinopolitana, ad quam centum & quinquaginta antistites convenerunt Euchario * & Euagrio * consulibus, mense Maio, ut Socrates lib. 5 cap. 8 affirmat. Theodosius imperator orthodoxos imperii sui præsules ad hanc synodum vocari jusserat, tum ut Nicæni concilii decreta confirmarent, tum ut Constantinopolitanæ ecclesiæ episcopum constituerent. Imo triginta sex episcopos Macedonianos ad hoc concilium venire permisit, quia illos facile ad ecclesiam Catholicam reduci posse sperabat. Sed eum sua spes fefellit: nam Macedoniani in hæresi sua pertinaces e concilio discesserunt. Reliqui vero episcopi, inquit Sozomenus lib. 7 cap. 7, qui Constantinopoli remanserant, inter se consultarunt, cuinam potissimum episcopatus ejus urbis committeretur. Etenim aiunt, imperatorem quidem, cum Gregorium ob vitam atque doctrinam, magnopere miraretur, eum hoc pontificatu dignum censuisse, & plerosque ex episcopis, qui concilio intererant, præ reverentia, qua Gregorii virtutem prosequebantur, imperatoris judicium comprobasse. Sic igitur S. Gregorius Nazianzenus communi omnium lætitia in throno Constantinopolitanæ ecclesiæ collocatus est, Gregorio Nysseno aliisque episcopis eam solennitatem facundia sua exornantibus.

[128] [& statim ob quasdam turbas ultro se abdicat ea dignitate;] Verum brevi lætitiam illam interrupit subsecuta S. Meletii patriarchæ Antiocheni mors, post quam exortæ turbæ Gregorium Nazianzenum moverunt ad deserendam Constantinopolitanæ urbis cathedram, atque ad exemplum præbendum aliis, ut potius se dignitate abdicarent, quam Ecclesiam turbari sinerent. Accessit, quod postea quidam Macedoniæ & Ægypti præsules ordinationem Gregorii carperent, acsi contra canones ab una sede episcopali ad aliam translatus fuisset. Quamvis autem hæc facile refelli & ab electoribus suis defendi potuissent, tamen hanc occasionem Vir sanctus libenter arripuit, ut propositum suum tanto citius ac securius executioni mandaret. Igitur, ne quid dissensionis in synodo ob hanc controversiam oriretur, teste Theodoreto lib. 5 cap. 8, divinus Gregorius orabat illos (nempe episcopos causæ suæ faventes) ut qui constituendæ concordiæ causa convenerant, mutuum ipsi consensum unius hominis injuria potiorem ducerent. Nam & ego, aiebat, “multis curis liberatus gratam mihi quietem recipiam, & vos post longum illud & grave bellum optatissima pace fruemini. Absurdius enim profecto nihil fuerit, quam eos, qui hostilia nuper tela evaserint, suis inter se telis figi, & vires consumere: sic enim risum inimicis lætitiamque parabimus. Quare virum quærite aliquem laude dignum, intelligentiaque præditum, qui tot curarum pondus subire ac sustinere recte possit, atque hunc episcopum designate”. His monitis obsecuti optimi pastores, Nectarium virum patricium, generis nobilitate clarum, virtutibusque omnibus illustrem, maximæ illius urbis episcopum ordinarunt. Hæc omnia ipsemet Gregorius fusius describit in Carmine de vita sua, quod Cardonus noster in Actis istius Sancti, quæ ad diem IX Maii illustrata sunt, in solutam orationem vertit, & ubi tomo 2 istius mensis a pag. 444 hujus historiæ adjuncta distinctius exponuntur.

[129] [unde explicantur scriptores, huic ipsius episcopatui plures annos adscribentes.] Ex hactenus dictis liquet, hallucinari eos scriptores, qui Gregorio Nazianzeno decem aut plures Constantinopolitani episcopatus annos tribuunt; nisi forte voluerint computare omne illud tempus, quod ab anno CCCLXXIX, quo Constantinopolitanos regere cœpit, usque ad mortem ejus effluxit, quia semper postea etiam absens curam ecclesiæ Constantinopolitanæ gessit, ut Pagius in Critica historico-chronologica ad annum Christi CCCLXXXI num. 10 & sequente observavit. Theophanes in Chronographia pag. 58 numero rotundo, duos annos ipsi adscribit, quia forte putabat numerandum esse illud tempus, quo Gregorius ad gubernandam ecclesiam Constantinopoli commoratus fuerat. At si stricte loqui velimus, constat, Gregorium paucis tantum hebdomadis vere episcopatum Constantinopolitanum fuisse, cum circa medium anni CCCLXXXI in eodem concilio sedem illam ascenderit ac dereliquerit. Imo ex Codice Theodosiano lib. 16 tit. 1 leg. 3 in editione posthuma Jacobi Gothofredi tom. 6 pag. 9 & 10 patet, jam Gregorii successorem anno CCCLXXXI ante diem XXX Julii in cathedra Constantinopolitana sedisse: nam illic in constitutione de fide Catholica, quam edidit Theodosius III Kalend. Aug. Heracl. Eucherio & Syagrio coss. (id est die XXX Julii in urbe Heraclea anno CCCLXXXI) ante alios antistites fit mentio Nectari * episcopi Constantinopolitanæ ecclesiæ, de quo nobis nunc agendum est.

[Annotata]

* al. Eucherio

* lege Syagtio

* lege Nectarii

X. NECTARIUS.

[Anno Christi 381 Nectarius] Sozomenus lib. 7 Hist. eccles. cap. 8 miram Nectarii electionem sic narrat: Eo tempore Nectarius quidam, Tarso Ciliciæ oriundus, vir senatorii ordinis, Constantinopoli degebat: qui cum in patriam reverti jam pararet, adiit Diodorum episcopum Tarsi, velut laturus epistolas, si quas ille Tarsum scribere voluisset. Forte tum Diodorus secum ipse tacitus agitabat, quisnam potissimum eligendus esset ad eam ordinationem, quæ tanta ambitione celebrabatur. Qui Nectarium conspicatus, eum episcopatu dignum esse censuit, statimque in intimo mentis recessu suffragium suum ei contulit, canitiem viri vultumque sacerdotio dignum, & morum suavitatem considerans. Itaque tamquam alterius negotii causa eum ad episcopum Antiochensem deduxit; multisque laudibus prosecutus, oravit episcopum, ut illum suffragio suo adjuvaret. Ille vero in tanti momenti negotio, ubi multi illustres viri eligendi proponebantur, Diodori suffragium derisit. Nihilominus evocatum ad se Nectarium aliquantulum temporis opperiri jussit.

[131] Haud multo post cum imperator mandasset episcopis, [ex catechumeno statim creatur CP. episcopus,] ut nomina eorum, quos quisque episcopatu dignos judicaret, in charta perscriberent, unumque ex omnibus eligendi facultatem sibi ipse reservasset, alii quidem aliorum nomina perscripserunt; Antiochensis autem ecclesiæ antistes scripsit & ipse eos, quos voluit: omnium tamen postremum adjecit Nectarium in gratiam Diodori. Imperator igitur, perlecto indiculo eorum, qui inscripti fuerant, substitit in Nectario, & intenta mentis acie secum ipse consultabat, digito in postremum vocabulum impresso: rursusque ad caput reversus, cum cunctos ordine percurrisset, Nectarium elegit. Tum vero admiratio omnes invasit, quærebantque, quis & unde esset Nectarius ille, & quod vitæ genus sectaretur. Cumque didicissent, ne sacro quidem lavacro eum initiatum esse, inopinatum principis judicium eo amplius mirabantur. Ignorabat autem istud, ut opinor, etiam Diodorus: neque enim, si scivisset, ausus esset umquam viro nondum initiato sacerdotii suffragium dare; sed, ut verisimile est, virum jam canum pridem baptizatum fuisse existimabat.

[132] Verum hæc non sine Dei nutu evenere: siquidem imperator, [quod dicitur contigisse miro modo,] postquam eum baptismi expertem esse intellexisset, in eadem sententia permansit, multis licet episcopis refragantibus. Postquam vero universi cesserunt, & imperatoris sententiam suffragio suo comprobarunt, baptizatus est, & adhuc neophyti vestem indutus, communi totius concilii calculo episcopus Constantinopolis renuntiatur. Multi porro crediderunt, hæc ita ab imperatore gesta esse, Deo id illi mandante ac præcipiente. Sed utrum id verum sit, necne, certo equidem affirmare non possum. Mihi tamen ipse persuaserim, non sine divina providentia id actum esse, dum & ordinationis illius miraculum considero, & ex iis, quæ consecuta sunt, animadverto, Deum mansuetissimo & optimo atque honestissimo viro hunc episcopatum conferre voluisse. Et hæc quidem in ordinatione Nectarii ita gesta sunt, ut auditione accepi. Forte hæc Sozomenus audiverit ex credulis quibusdam hominibus, & juxta popularem sui temporis traditionem incaute eadem historiæ suæ inseruerit.

[133] [cujus adjuncta nobis parum videntur verosimilia,] At quocumque modo mira illa electio facta sit, nonnullæ hujus narrationis circumstantiæ nobis parum verisimiles videntur. Quis primo credat, piissimum Theodosium sibi tam multum juris in ea electione arrogasse, ut supremam eligendi potestatem sibi soli reservaret? Quis deinde credat, illis temporibus virum ecclesiasticæ disciplinæ imperitum & adhuc catechumenum, multis licet episcopis refragantibus, ad regendam ecclesiam Constantinopolitanam tam cæce ac pertinaciter assumptum fuisse a Theodosio, de cujus pia solicitudine in hoc ipso negotio Sozomenus lib. 7 cap. 7 ita scribit: Porro cum imperator & episcopi, tamquam de re maximi momenti consultantes, admodum anxii solicitique essent, & imperator ipse cohortaretur, ut diligens inquisitio fieret optimi atque integerrimi viri, cui amplissimæ ac regiæ civitatis sacerdotium committeretur, synodi tamen episcoporum nequaquam idem studium fuit: singuli enim aliquem ex necessariis ordinare cupiebant. Quis, inquam, post talem imperatoris solicitudinem credat, Theodosium in re maximi momenti tam temere processisse, ut hominem ignotum & nondum sacro baptismate initiatum ad tantam Ecclesiæ dignitatem evexerit?

[134] [tum ob antea corruptos Nectarii mores,] Si hic de Ambrosio Mediolanensi aut simili catechumeno sermo esset, mirabilem hujusmodi electionem singulari divinæ voluntatis significationi adscriberemus; sed non videmus, tales fuisse Nectarii dotes ante susceptum baptisma, ut ad peculiarem Dei instinctum recurri hic debeat: nam idem Sozomenus lib. 7 cap. 10 narrat historiam, quæ in anteacta catechumeni nostri vita non levem morum corruptionem prodit: Nectarius vero, inquit, Cyriaco Adanorum episcopo præceptore usus, sacerdotale officium condidicit: Diodorum enim Tarsensem episcopum rogaverat, ut iste aliquamdiu secum maneret. Sed & alios multos Cilicas pellexit, ut secum morarentur, atque inter ceteros Martyrium; quem cum familiarem haberet ac medicum, & omnium, quæ in juventute deliquerat, conscium, diaconum ordinare cogitabat. Sed Martyrius nequaquam id fieri passus est, indignum se divino ministerio esse affirmans, ipsumque Nectarium anteactæ vitæ suæ testem esse jubens. Cui Nectarius: An non ego, inquit, qui nunc sacerdos sum, meam retro vitam multo quam tu negligentius traduxi, sicut tu ipse testari potes, qui intemperantiæ meæ sæpius ministrasti? Ille subjiciens: At tu, inquit, o beate, percepto recens baptismo mundatus es, & post baptismum sacerdotium accepisti; horum vero utrumque ad expianda peccata lege divina constitutum est; ac mihi quidem videris ab ipsis infantibus recens natis nil differre. Ego vero, qui jam pridem sacrum baptismum consecutus sum, in eadem, qua prius, vivendi rationeperseveravi. Atque hic quidem hujusmodi causam allegans, ordinationem detrectavit.

[135] Præterea, si electio illa tam prodigioso modo aut divino instinctu facta fuerit, [tum ob silentium veterum scriptorum de miris circumstantiis istius electionis,] mirum sane est, alios ecclesiasticæ historiæ scriptores id litteris non mandasse, dum interim multo minutiora istius temporis gesta posteritati reliquerunt. Certe miror, hoc tacuisse Socratem, Constantinopoli natum ac educatum, qui lib. 5 cap. 8 de eadem electione hæc dumtaxat memoriæ prodidit: Erat tunc vir quidam generis senatorii, Nectarius nomine, moribus placidus, & in omni vita plane admirandus, quamvis prætoris officio fungeretur. Hic a populo raptus ad episcopale munus obeundum eligitur, & ab episcopis centum & quinquaginta, qui tunc illic aderant, ordinatur. Ista verosimiliora sunt: facile enim credidero, Nectarium ob lenem ac blandam agendi rationem expetitum fuisse a populo, qui rigidos vitiorum suorum censores odisse solet, & propter eamdem morum facilitatem plerosque episcopos & imperatorem populo consensisse. Eminentissimus Baronius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi CCCLXXXI num. 69 de hac electione agens, inter hunc neophytum & Gregorium Nazianzenum instituit comparationem, Nectario parum honorificam.

[136] Quamvis Orientales episcopi in epistola synodica, [quam sedes Romana prius reprobavit,] ad Damasum Papam & alios Occidentis præsules scripta, apud Theodoretum lib. 5 Hist. eccles. cap. 9 jactent, Nectarium in generali concilio, communi omnium consensu, & præsente religiosissimo imperatore Theodosio, cleroque universo, & cuncta suffragante civitate, episcopum Constantinopolitanum fuisse constitutum; tamen Occidentales antistites censuerunt, illegitimam fuisse illius promotionem, quia sine Romanæ Ecclesiæ consensu peracta fuerat. Imo ipse imperator Theodosius judicavit, non satis firmam esse Nectarii electionem, nisi a Sede Romana confirmaretur. Bonifacius Pontifex in epistola, quam anno CDXXII ad quosdam Macedoniæ vicinarumque regionum episcopos direxit, pluribus argumentis ostendit, Sedem Romanam in causis gravioris momenti semper ab Orientalibus consultam fuisse, & post alia apud Labbeum tomo 4 Conciliorum Col. sic id ipsum exemplum allegat: Clementissimæ recordationis princeps Theodosius Nectarii ordinationem, propterea quia in nostra notione non esset, habere non existimans firmitatem, missis e latere suo aulicis cum episcopis, formatam huic a Sede Romana dirigi regulariter depoposcit, quæ ejus sacerdotium roboraret. Hic per formatam intelliguntur litteræ communionis indices, quibus recentis episcopi ordinatio approbabatur, licet eo nomine etiam appellentur epistolæ, quæ laïcis aut clericis peregre abeuntibus dabantur, ac de eorum fide vel ordinis gradu testimonium reddebant.

[137] Haud dubie Ecclesia Romana electionem Nectarii postea facile ratam habuit, cum Nicolaus I Pontifex apud Labbeum tomo 8 Conciliorum col. 283 & sequente promotionem ipsius ex laïcali statu ad ordinem sacerdotalem excuset ob ingentem necessitatem; [& tantum postea ratam habuit.] ex qua tamen licitam consuetudinem fieri posse negat: nam Photio Constantinopolitano, qui ordinationem suam exemplo Ambrosii, Nectarii, ac Tarasii defendere nitebatur, ibidem ita respondet: Temere atque impudenter ad tanti honoris culmen accedere præsumpsistis, assumentes vobis quasi a sanctissimo viro Nectario occasionem, quem sancta secunda synodus non ob aliud ad sacerdotalem eligere atque ordinare ex laïcali ordine voluit dignitatem, nisi quia magnæ necessitatis contritione anxiabatur, eo quod in sancta Constantinopolitana ecclesia nullus clericorum inveniri poterat, qui pessimæ hæreseos nimbosa caligine non fuerit impeditus: & ob hoc ne diu jam dicta ecclesia sub destitutione pastoris quasi viduata maneret, prædictum Nectarium, expugnatorem hæreticorum, & defensorem atque gubernatorem ecclesiarum, ad ecclesiasticam curam & dignitatem sacerdotalem jam dicta secunda synodus elegit; sed ut hoc iterum fieret, non confirmavit, neque sanxit aut instituit. Et ideo licet contra patrum atque canonicas institutiones, quod per necessitatis fieri eventus comprobatur, non in auctoritate tenendum est &c. Ex his colligo, tempore Nectarii coram Sede Romana talem necessitatis excusationem ab Orientalibus allatam fuisse. Ceterum dum Pontifex Nectarium hic vocat sanctissimum virum & expugnatorem hæreticorum, honorifico ipsum exornat elogio, propter quod sequens fabella etiam minorem fidem apud cordatos inveniet.

[138] [Fabulam de Nectario in favorem Novatianorum] Cum Theodosius omnes hæreticos ad Ecclesiam Catholicam perducere cuperet, præcipuos variarum sectarum propugnatores ad synodum Constantinopolitanam invitavit, ita ut pro Arianis Demophilus, pro Eunomianis ipse Eunomius, pro Novatianis Agelius, ac pro Macedonianis Eleusius Cyzicenus ad synodum convenerint. Nec multo post uniuscujusque sectæ episcopi, inquit Socrates lib. 5 cap. 10, undique convocati adfuerunt, iisdem consulibus (nempe Merobaude & Saturnino, de quibus paulo superius egerat, hoc est anno CCCLXXXIII) mense Junio. Imperator igitur, accito Nectario episcopo, solicita deliberatione cum eo tractavit, quonam modo Christiana religio dissensionibus liberari, & ecclesia ad unitatem revocari posset: aiebatque, discutiendam esse controversiam, quæ ecclesias segregaret, ut, amputatis discordiarum causis, ecclesiis concordia restitueretur. His auditis, Nectarius anxius ac solicitus hærebat, & accersito Agelio, tunc temporis Novatianorum episcopo, utpote qui cum ipso in side consentiret, imperatoris consilium ei aperit. Ille cum vir esset alioqui pius ac religiosus, sed qui de fidei doctrina cominus disputare haudquaquam valeret, Sisinnium lectorem suum, qui hoc disserendi munus obiret, elegit. Sozomenus Socratem secutus similia narrat lib. 7 cap. 12, & uterque eventum istius concilii fusius describit.

[139] [narrant Socrates & Sozomenus, ambo de hæresi Novatiana suspecti,] Quis imprimis sibi in animum inducat, orthodoxum Theodosium ita in fide vacillasse, ut dixerit, discutiendam esse controversiam, quæ jam dudum finita fuerat? At omissis iis, quæ nulla verisimilitudinis specie narrantur ad lædendam piam Catholici principis memoriam, quis facile credat, Nectarium consilii petendi causa ad indoctum Novatianorum episcopum recurrisse eo tempore, quo inter Catholicos viri doctissimi florebant? Quis sibi persuadeat, orthodoxos ita fuisse hebetes, ut fidem suam hæretico lectori defendendam reliquerint? Itaque non immerito suspicor, multas hujus historiæ circumstantias a Socrate & Sozomeno confictas esse in gratiam Novatianorum, quibus plus æquo favere consueverunt, ut etiam eminentissimus Bellarminus in libro de Scriptoribus ecclesiasticis notavit his verbis: Socrates & Sozomenus historiam ecclesiasticam scripserunt ab eo tempore, in quo desinit historia Eusebii Cæsariensis usque ad tempora Theodosii Junioris. Eodemtempore ipsi vixerunt, & quod dolendum est, uterque Novatianis erroribus favisse dignoscitur. Equidem scio, Henricum Valesium ante Græco-Latina amborum opera orthodoxam horum auctorum religionem tueri; sed saltem fatetur, illos Novatianis favisse, quod ad elevandam eorum in hac re fidem nobis observare sufficit.

[140] Hinc Baronius in Annalibus ad annum Christi CCCLXXXIII num. 19 eamdem narrationem ita explodit: [quam Baronius solide refellit.] At quoniam suspecta fides est hæreticorum, de suis dogmatibus & eorum sectatoribus aliquid affirmantium, æque nobis dubium redditur, immo (ut verius dicam) mendacium esse convincitur totum hoc, quod de Nectario ait, in causa tanti momenti Novatianum episcopum consuluisse, atque (ut illud usurpem) perinde acsi in Israël Deus non esset, Deum Accaron adiisse. Quis sibi persuadeat, in eam synodum, in qua fortiores hæresum propugnatores audiendi essent, non vocatos esse a Theodosio Catholicos episcopos, qui doctrina ceteris eminerent? ut inter alios Gregorium Nyssenum, quem constat non solum hoc tempore fuisse superstitem, sed & plures adhuc vixisse annos, Amphilochium Iconii episcopum æque disertum, Diodorum Tarsensem, eumdemque Nectarii studiosum, & illos ipsos, quos idem Diodorus dederat eidem Nectario in divinis Litteris consultores atque doctores, ut Euagrium relictum a Gregorio Nazianzeno prætermittamus atque alios complures, quibus synodus creditur abundasse, qui omnes Agelium decrepitum senem, & juvenem Sisinnium antecellerent doctrina rerumque peritia. Quis igitur persuadere sibi poterit, his omnibus posthabitis, Nectarium convenisse Novatianos hæreticos, eorumque præscripto dumtaxat rem tantam administrasse, & in tanto negotio, tacentibus reliquis, soli Nectario cum hæreticorum antesignanis sermonem habere permissum esse? Deinde eminentissimus scriptor ad confirmandum suum ratiocinium narrat lepidam Amphilochii inventionem, qua zelum Theodosii imperatoris contra Arianos magis accendit.

[141] Etsi igitur nullo modo sit probabile, Nectarium tantam cum Novatianis familiaritatem habuisse; [Nectarius, qui non fuit tam iners contra hæreses & vitia,] propterea tamen non inficior, majorem contra hæreticos vigilantiam in illo subinde desideratam fuisse: cum enim heterodoxi cujusvis generis Constantinopoli libere degerent ac conventicula haberent, Gregorius Nazianzenus oratione 46, seu in longiore ad Nectarium epistola, quæ tomo 1 operum a pag. 721 legitur, ipsum in hoc periculo dormitantem excitavit his verbis: Quod autem ex omnibus ecclesiasticis calamitatibus acerbissimum, Apollinaristarum licentia est, quos haud scio, quonam modo pietas tua conventuum, æque ac nos, habendorum auctoritatem sibi arrogasse, passa fuerit. Quamquam autem omnino Dei beneficio mysteriis divinis instructus & eruditus, non modo rectæ doctrinæ patrocinium nosti, verum etiam ea omnia, quæ adversus sanam & orthodoxam fidem ab hæreticis excogitata sunt; honorificentiam tamen tuam a tenuitate nostra certiorem fieri nequaquam intempestivum fuerit. Tum post multa alia eum in fine ita exhortatur: Quomodo igitur excelsus & præstans animus tuus ad tanti mali correctionem consueta libertate non uti sustinuit? Verum etiamsi nondum hoc factum est, nunc saltem inimitabilis numerisque omnibus absoluta virtus excitetur, ac pientissimum imperatorem doceat, nihil ex reliquo ipsius erga ecclesias studio rediturum esse utilitatis, si tale malum ad fidei sanæ eversionem per eorum libertatem licentiamque prævaleat. Ita Sanctus ille nimis lentum Nectarii animum ad compescendos hæreticos fortiter simul ac suaviter exstimulat.

[142] [quam a Tillemontio depingitur,] Patet ex hac ipsa monitione, in qua ab homine adulationibus minime assueto Nectarii excelsus & præstans animus, numerisque omnibus absoluta virtus commemorantur, non adeo mollem ac inertem fuisse Nectarium, quemadmodum depingitur a Tillemontio tom. 9 Monument. eccles. pag. 488, ubi etiam fratris ejus Arsacii vitium maligne in ipsum detorquet. Quod si aliquando fervor pastoralis officii intepuerit, & Nectarius consueta libertate usus non fuerit, an propterea dici potest, quod nullis umquam sese vitiis opposuerit, ut ibidem Tillemontius nimis audacter pronuntiat? Forte etiam hæc ipsa Gregorii Nazianzeni exhortatio effecit, ut Nectarius iterum majorem contra hæreticos zelum ostenderit, sicut ex supra allato Nicolai I Pontificis elogio, & violento Arianorum contra ipsum odio colligi videtur: cum enim Theodosius imperator adversus Maximum tyrannum in Italia bellum gereret, Ariani falsum rumorem sparserunt de clade Theodosii, quo hæretica plebs confidens domum Nectarii incendit, ut Socrates lib. 5 cap. 13 refert hoc modo: Tunc vero Ariani, resumpta fiducia, in apertam eruperunt insaniam, domumque episcopi Nectarii conjectis facibus incenderunt. Id factum est Theodosio Augusto iterum & Cynegio consulibus, hoc est anno Christi CCCLXXXVIII.

[143] [pœnitentiam publicam ob justas causas abrogavit,] Anno CCCXC Nectarius publicam pœnitentiam abrogavit occasione mulieris, quæ se a diacono stupratam fuisse palam prodiderat, atque ita magnam clero infamiam intulerat, ut apud Socratem lib. 5 cap. 19 & Sozomenum lib. 7 cap. 16 fusius narratur, qui tamen hanc abrogationem non videntur probare. Non dubito, quin Nectarius maturo consilio id egerit, & non nisi ob gravissimas rationes eam consuetudinem prudenter aboleverit: nam S. Gregorius Nyssenus in oratione funebri, quam post mortem Placillæ imperatricis Constantinopoli habuit, singularem Nectarii prudentiam laudat. Unde etiam in hac re non temere aut imprudenter processisse censendus est. Calvinus ex hoc Nectarii facto concludit, auricularem peccatorum confessionem abrogatam esse; sed hæresiarcha iste hanc historiam Catholicis objiciens, plura coagmentavit mendacia, & cæci illius sectatores dissimulant, hic de publica confessione seu pœnitentia sermonem esse, atque ipsum Sozomenum initio hujus historiæ asserere, quod in petenda venia peccatum necessario confiteri oporteat. Non est hujus loci similibus heterodoxorum cavillationibus diluendis diutius inhærere, quas eminentissimus Bellarminus tomo 3 Disputationum de controversiis Christianæ fidei lib. 3 cap. 14 erudite refutavit. Videri etiam potest Ludovicus Thomassinus in opere de Vetere & nova Ecclesiæ disciplina part. 1 lib. 2 cap. 7 num. 13 & sequentibus.

[144] [& anno 397 ex hac vita discessit.] Denique Nectarius, qui post Gregorii Nazianzeni abdicationem anno CCCLXXXI ecclesiam Constantinopolitanam regere cœperat, exactis in episcopatu sedecim annis & aliquot mensibus, anno CCCXCVII, die XXVII Septembris mortuus est, sicut Socrates lib. 6 cap. 2 tradit his verbis: Nectarius Constantinopolitanus episcopus extremum diem obiit, Cæsario & Attico consulibus, quinto Calendas Octobris. Græci ad diem XXVII Septembris in Synaxario Ms. Collegii Claromontiani & altero Chiffletiano annuam Nectarii memoriam recolunt. In Menæis impressis XI Octobris (nescio ob quam causam eo die positus sit) idem Nectarius cum duobus aliis ita refertur: Τῶν ἁγίων πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως Νεκταρίου, Ἀρσακίου, καὶ Σισινίου. Id est: Sanctorum patriarcharum Constantinopoleos Nectarii, Arsacii, & Sisinii. Ex his nondum infero, Nectarium certo inter Sanctos collocandum esse, ut postea dicturus sum, ubi ad Arsacium pervenero. Non tamen ignoro, magnum esse discrimen inter Arsacium & Nectarium, qui posterior a sancto Joanne Cassiano lib. 7 de Incarnatione Domini cap. 31 sanctimonia insignis appellatur, & ab aliis antiquis scriptoribus titulo beati & sanctissimi decoratur. Attamen nihil ex his testimoniis hactenus definio, quia antiquitus istud epitheton etiam promiscue adscribebatur illis, maxime præsulibus, qui in communione Catholicæ Ecclesiæ vivebant aut obierant. Quare hic semper abstinui ab appellatione sancti aut beati, quam utrum mereatur, die XXVII Septembris aut XI Octobris discutiendum relinquo.

PARERGON II.
De Arianis, qui titulum episcopi Constantinopolitani inter suos gesserunt, eorumque dissensione.

[Post ejectum Demophilum Ariani,] Sozomenus lib. 7 cap. 14 Arianos Demophili successores ita assignat: Constantinopoli quoque Demophilus, Arianæ sectæ episcopus, extremum diem obiit (videlicet anno CCCLXXXVI, ut supra dictum est) cujus in locum Marinus quidam ex Thracia est substitutus. Sed cum Dorotheus Antiochia Syriæ advenisset, tamquam magis idoneus, Arianorum sectæ illic præfuit. Socrates autem lib. 5 cap. 23 discordiam eorum sic commemorat: Sed & inter Arianos dissidia exstiterunt ob hujusmodi causam. Contentiosæ quæstiones, quæ quotidie apud illos agitabantur, sermones illorum ad absurdas quasdam sententias perduxerunt: nam quoniam creditum semper fuit in Ecclesia, Deum patrem esse Filii verbi, orta est inter eos quæstio, possetne Deus etiam, antequam Filius subsisteret, vocari Pater. Cum enim Dei Verbum non ex Patre genitum esse, sed ex nihilo substitisse affirmarent, in primo ac summo fidei capite prolapsi, merito in absurdam de nudo vocabulo disputationem inciderunt.

[146] Dorotheus igitur Antiochia ab illis accersitus, Patrem nec esse nec vocari posse dixit, [qui inter se de hæresi sua dissidebant,] nisi existente Filio; Marinus vero, quem ante Dorotheum ex Thracia evocaverant, opportuna occasione arrepta (ægre enim ferebat, quod Dorotheum sibi prætulissent) contrariæ sententiæ patrocinium suscepit. Hac de causa dissidium inter illos exstitit, & ob supradictam voculam separati seorsum singuli collectas agere cœperunt. Et ii quidem, qui sub Dorotheo erant, in suis sedibus mansere; qui vero Marinum sequebantur, structis sibi privatis oratoriis, conventus in illis celebrarunt, Patrem semper fuisse Patrem asseverantes, etiam cum Filius non existeret. Hi porro cognominati sunt Psathyriani, propterea quod Theoctistus quidam, natione Syrus, psathyropola, id est placentarum venditor istud dogma acerrime defendebat. Theodoretus lib. 4 Hæreticarum fabularum cap. 4 plures Arianorum sectas ac blasphemias recenset.

[147] [singuli suos episcopos clanculum habuerunt,] Cum tempore hujus dissensionis Dorotheus anno CDVII, die VI Novembris obiisset, Barba, etiam Arianus, titulum ipsius assumpsit, sicut idem Socrates lib. 7 cap. 6 testatur his verbis: Dorotheus vero Arianæ factionis episcopus, quem ex Antiochena sede Constantinopolim ab Arianis translatum fuisse supra retulimus, cum centum ac novemdecim vixisset annos, ex hac luce migravit, Honorio septimum & Theodosio Augusto iterum consulibus, die octavo Idus Novembris. Post hunc Arianæ sectæ præfuit Barba. Quod hic de longæva Dorothei istius ætate traditur, forte ex litterarum arithmeticarum erronea mutatione aut transpositione provenit: nam oportuisset, hunc Dorotheum jam fere centenarium ad regendos Arianos Antiochia evocatum fuisse, quod parum est credibile.

[148] [inter quos fuit Deuterius, cui memorabile aliquid evenit.] Post multos annos tempore Anastasii imperatoris iisdem hæreticis præfuit quidam Deuterius, de quo Theodorus Lector in editione Valesiana lib. 2 pag. 562 aliquid memorabile refert his verbis: Deuterius Arianorum apud Constantinopolim episcopus, cum quem dam Barbam (Theophanes pag. 130 Barbarum nominat) ita dictum baptizaret, Domini traditionem respuens, ausus est inter baptizandum dicere: Baptizatur Barba in nomine Patris per Filium in sancto Spiritu. Quibus dictis aqua, quæ in piscina erat, statim evanuit; Barba vero confestim inde aufugiens, rem cunctis declaravit. Jam imposterum non amplius enumerabo obscuros hujusmodi antistites, qui Constantinopoli clanculum, dissimulantibus vel conniventibus imperatoribus, sectæ suæ præerant, alio interim publice ecclesiam Constantinopolitanam gubernante. Quare iis deinceps omissis, de sancto Nectarii successore jam pauca dicam.

XI. S. JOANNES I, cognomento Chrysostomus.

[Post mortem Nectarii inter plures cathedræ CP. competitores] Constantinopoli autem, ait Theodoretus lib. 5 Hist. eccles. cap. 27, mortuo Nectario, qui ecclesiam illam gubernarat, Arcadius, cui imperii pars illa obvenerat, cum Joannem, magnum lumen orbis terrarum, Antiochiæ inter presbyteros cooptatum cognovisset, ad se accersivit, & congregatis episcopis mandavit, ut divinam episcopatus gratiam ei conferrent, maximæque urbis pastorem illum constituerent. Sed id non factum esse sine aliqua mora & invidia multorum, qui eamdem dignitatem ambiebant, Palladius in Dialogo de vita S. Joannis Chrysostomi cap. 5, pag. 42 significat his verbis: Moritur beatus Nectarius episcopus Constantinopolitanæ ecclesiæ. Tunc concurrunt quidam, qui non quærebantur, ambientes episcopatum: viri quidam, minime viri: presbyteri quidem dignitate, sed sacerdotio indigni: alii prætorium fatigantes, alii donis corrumpentes, alii vero ad plebis etiam genua procumbentes.

[150] [S. Joannes Chrysostomus anno 398 eligitur,] Imo Socrates lib. 6 cap. 2 satis innuit, deliberationem ob tot competitores ad aliquot menses protractam fuisse, ac tempus ordinationis illius sic distincte indicat: Brevi post tempore Nectarius Constantinopolitanus episcopus extremum diem obiit, Cæsario & Attico consulibus, quinto Calendas Octobris, id est anno CCCXCVII, die XXVII Septembris, ut supra diximus. Tunc Socrates ibidem ita pergit: Statim igitur de ordinando episcopo contentio exorta est, aliis alium postulantibus. Cumque hac de re consilium sæpius initum fuisset, placuit tandem, ut Joannes Antiochensis ecclesiæ presbyter Antiochia accerseretur: fama enim de illo increbuerat, eum doctrina simul & eloquentia pollere. Modico igitur temporis spatio interlapso, imperator Arcadius communi omnium suffragio, cleri videlicet ac populi, eum accersit: utque ejus ordinationi plus accederet auctoritatis, ex imperatoris mandato adfuerunt cum alii complures episcopi, tum Theophilus Alexandrinus; qui quidem summo studio laborabat, ut Joannis quidem gloriam detereret, Isidorum vero presbyterum suum ad episcopatum urbis regiæ promoveret… Verum qui in palatio erant, Joannem prætulerunt… Ordinatus igitur Joannes, in episcopali sede constituitur quarto Calendas Martii, consulatu proxime insequenti, scilicet Honorio IV & Eutychiano consulibus, seu anno Christi CCCXCVIII, die XXVI Februarii. Est hic aliqua minoris momenti controversia inter Pagium & Tillemontium de die ordinationis, circa quam Tillemontius tomo XI Monument. eccles. pag. 579 consuli potest.

[151] Cum S. Joannes munere suo strenue fungeretur, & potentiorum vitia intrepide carperet, [cujus sedem post iteratum exsilium,] odium Eudoxiæ imperatricis & aliorum quorumdam incurrit. Hinc anno CDIII ab inimicis episcopis in conciliabulo ad Quercum exauctoratus atque in exsilium pulsus est. Sed Eudoxia ob statim exortum terræ motum magno timore affecta exsulem revocari curavit. Nihilominus post duos menses alia occasione odium recruduit, & S. Joannes iterum anno CDIV dejectus est e sede sua, quam Arsacius interim invasit, ut mox dicemus. Denique sanctus Præsul, toleratis plurimis miseriis, in exsilio animam Creatori reddidit anno CDVII, die XIV Septembris, quo Acta ejus copiose illustrari poterunt. Nobis hic sufficit, initium ac finem episcopatus ejus assignasse.

SECULUM V.

XII. ARSACIUS.

Postquam mense Junio anni CDIV iterum in exsilium ductus fuerat Joannes Chrysostomus, [anno Christi 404 invasit Arsacius, ineptus senex,] cujus intrepidam eloquentiam Eudoxia ferre non potuerat, post paucos dies eodem mense locum fortissimi præsulis occupavit ignavus senex, ob cujus inertiam imperatrix nihil sibi timendum noverat: nam supra laudatus Palladius in Græco-Latina Bigotii editione pag. 94 segnem ejus indolem ita describit: Arsacius autem, frater beati Nectarii, substitutus est in locum Johannis, magni sacrorum interpretis; homo pisce magis mutus, & rana rebus agendis minus idoneus. Nicephorus Callistus lib. 13 Hist. eccles. cap. 28 citans quemdam Symeonem, hanc inertis hominis descriptionem sic amplificavit: Arsacius porro, ubi non longius quam decem & quatuor menses in sede episcopali vixisset, diem suum obiit; cum quidem, ut aliquis dicat, nullum viventis hominis opus peregisset, longo tempore per frigidiorem naturæ ignaviam & stuporem quasi confectus, nec minus ante naturalem finem præmortuus. Proh pudor! Quis cui, inquit Symeon, quasi quidam, ut ita dicam, vetus truncus, multa principum facilitate substitutus est? Vir octogesimum supergressus annum, tumulo magis quam throno appositus, delirus quidam & desipiens, ad dicendum quidem ineptissimus, ad cogitandum autem de rebus decentibus stupidissimus, ad faciendum vero ignavissimus, parum admodum ab inanimatis dissidens, lecto & angulo dignus: qui cum per se ipsum esset inutilis, & populus Joannis amore teneretur, quod is ei ex parte altera obstaret, ingratus prorsus omnibus & illaudatus fuit.

[153] [qui fantores S. Joannis Chrysostomi crudeliter afflixit,] Etsi Arsacius a Sozomeno lib. 8 cap. 23 vir mansuetus & erga Deum religiosus appelletur, & crudelitas adversus amicos S. Joannis Chrysostomi maxime clericis ipsius imputetur, tamen Sozomenus ibidem paulo post fateri cogitur sequentia: Sed præcipue infamarunt illum ea, quæ Joannis fautoribus postmodum acciderunt. Nam cum illi haudquaquam sustinerent, nec cum ipso nec cum consortibus ipsius communicare aut præcationem facere, eo quod permixtos illis videbant Joannis inimicos; atque idcirco seorsum, uti diximus, congregati in extremis civitatis partibus collectas celebrarent, ipse de ea re ad imperatorem retulit. Tribunus itaque cum militibus in congregatos impetum facere jussus, plebem quidem fustibus & saxis cædens fugere compulit; nobiliores vero & eos, qui Joannis partes ardentius tuebantur, custodiæ tradidit. Tum vero, sicut fieri solet, cum militibus licentia conceditur, mulieres ornatu suo per vim spoliatæ sunt, dum alii monilia, zonas aureas & torques diripiunt; alii inaures simul cum auriculis ipsis detrahunt. Tum eodem capite & sequentibus narrat alias injurias, defensoribus Chrysostomi violenter illatas, quibus omnibus Arsacius injusta sua invasione saltem ansam præbuit, quasque etiam fovisse aut excitasse videtur. Hinc forte Socrates, qui in S. Joannem Chrysostomum iniquus judex esse consuevit, has persecutiones omittendas esse existimavit.

[154] [ut ipsemet S. Chrysostomum testatur,] Nos fidem adhibere malumus ipsi sancto Chrysostomo, qui epistola 125 in Montfauconiana operum editione tomo 3 pag. 670 ad Cyriacum episcopum exsulantem ita scribit: Allatum autem ad me est de deliro illo Arsacio, quem imperatrix in throno collocavit, eum fratres eos omnes, qui cum ipso communicare recusabant, afflixisse; & multos ex ipsis mei causa in vinculis diem vitæ extremum clausisse. Siquidem lupus ille, ovis speciem pro se ferens, etsi episcopi larvam gerat, adulter tamen est: ut enim mulier adultera vocatur, quæ vivente viro alteri nubit; eodem modo hic quoque adulter est, non carnis, sed spiritus: me enim vivente, ecclesiæ thronum invasit. Hæc certe non redolent magnam Arsacii mansuetudinem, quam tamen virtutem Sozomenus in eo laudavit.

[155] [& quem Palladius de perjurio accusat.] Neque sincerior fuit ipsius religio erga Deum, ab eodem Sozomeno laudata, cum Palladius synchronus in proxime citata editione Bigotii pag. 94 & sequente Arsacium etiam de perjurio ita accuset: Ille cum ad quatuordecim menses vitam suam protendisset, mortuus est, violato suo in Euangelia juramento: quippe fratri suo Nectario juraverat, nullius umquam episcopatus ordinationem admissurum se, quando Nectarius exprobravit ipsi, quod noluisset Tarsensi ecclesiæ præfici, quasi mortem ipsius specularetur. Fuit causa perjurii primum quidem vana gloria, propter quam ambiebat, ut ita dicam, nuptias uxoris fratris sui; deinde pudor increpationum ipsi a fratre prophetice factarum. Cum igitur crudelitas mansuetudini & perjurium religioni opponantur, ex his duobus auctorum synchronorum testimoniis apparet, quam imperitus virtutum æstimator fuerit Sozomenus, a quo Arsacius vir mansuetus & erga Deum religiosus vocatur. Nunc de illegitimo Arsacii episcopatu paucis disserendum est.

[156] Sanctus Innocentius I, Pontifex Romanus, in epistola ad clerum & populum Constantinopolitanum, [Arsacius, cujus iniqua sedis possessio ab Innocentio I Papa] quam Petrus Coustant tomo 1 Epist. Pontif. Rom. a col. 795 post alios Græco-Latine nuper edidit, de hac Arsacii ordinatione ibidem col. 798 tale fert judicium: Nunc autem præpostero more sacerdotes innoxii e sedibus ecclesiarum suarum exturbantur: quod quidem primus injuste perpessus est frater & consacerdos noster Johannes, episcopus vester, cum nulla ratione fuisset auditus. Nullum crimen offertur, nec auditur. Et quodnam est hoc perditum consilium, ut non sit aut quæratur ulla species judicii? In locum viventium sacerdotum alii substituuntur: quasi qui ab hujusmodi facinore auspicati sunt, aliquid recti aut habere, aut egisse, judicari possint. Neque enim talia umquam a patribus nostris gesta esse comperimus, sed potius prohibita, cum nemini licentia data sit in locum viventis alium ordinandi. Nam reproba ordinatio honorem sacerdotis auferre non potest: siquidem is episcopus omnino esse nequit, qui injuste substituitur.

[157] Dum Innocentius hic asserit, talia a patribus prohibita fuisse, [ob violatos canones reprehensa, ac reprobatæ est,] haud dubie indicare voluit canonem quartum concilii Sardicensis (de hac ipsa synodo paulo post in eadem epistola meminit) qui apud Labbeum tomo 2 Conciliorum col. 630 sic sonat: Si quis episcopus fuerit depositus judicio episcoporum, qui sunt in vicinia, & dicat rursus sibi defensionis negotium competere; non prius in cathedram alius substituatur, quam Romanus episcopus, causa cognita, sententiam tulerit. Manifeste igitur adversarii S. Joannis Chrysostomi contra hunc canonem peccarunt, quando Arsacium in ipsius locum intruserunt, etiamsi Chrysostomus ad sedem Romanam appellasset. Hinc Theodoretus lib. 5 cap. 34 ita scribit: Iniquum porro facinus supra ceteros detestati sunt episcopi Europæ, & se ab auctorum communione sejunxerunt; … & Arsacium quidem, qui ei suffectus fuerat, nec salutatione dignati sunt.

[158] Arsacium non diu iniqua sua possessione gavisus est, sicuti Socrates lib. 6 cap. 20 testatur his verbis: [mense Novembri anni 405 obiit,] Ceterum Arsacius post susceptum episcopatum non diu supervixit: sequente enim anno, id est Stilichone iterum & Anthemio consulibus, die tertio Idus Novembris mortem obiit, scilicet anno CDV, die XI Novembris. Cum vero juxta Chronicon Paschale Cangianæ editionis pag. 307 Arsacius Constantinopolitanam Chrysostomi sedem invaserit Honorio Augusto VI & Aristæneto consulibus … VI Kalendas Julias id est anno CDIV, die XXVI Junii, sequitur, eum sedisse anno uno, mensibus quatuor, & diebus septemdecim, si Socrates in assignando Arsacianæ mortis tempore non fallatur: etenim in figendo episcopatus illius initio non videtur dissentire ab auctore Chronici Paschalis, dum lib. 6 cap. 19 refert, ecclesiam Constantinopolitanam conflagrasse eo ipso die, quo Chrysostomus denuo in exsilium abduci jussus est. Id accidit XII Calendas Julii, inquit ibidem, Honorio sextum & Aristæneto consulibus, seu anno CDIV, die XX Junii. Tum capite sequente historiam suam ita prosequitur: Paucis post diebus Arsacius Constantinopoleos episcopus constituitur. Arsacio itaque sedecim gubernationis menses tribuit Socrates, quem in illo computu errasse putamus, quia Palladius synchronus, & de rebus Chrysostomi optime edoctus, quatuordecim menses dumtaxat ei adscribit, ut supra vidimus.

[159] [& perperam in Menæis Græcus pro Sancto colitur.] At quocumque die aut mense Arsacius obierit, satis mirari nequeo, illum a Græcis XI Octobris in Menæa impressa referri, atque ibidem tamquam Sanctum his versiculis ornari:

Τὸν Χριστὸν ἐν γῇ Ἀρσακιος δοξάσας,
Πρὸς αὐτὸν ἐλθὼν ἀντεδοξάσθη πλέον.

Arsacius hic dum gloria Christum afficit,
Ad eum profectus gloriam accepit magis.

Satis, inquam, mirari non possum, in ecclesiasticis Græcorum fastis inter Sanctos numerari virum illum, cujus scelera ex Chrysostomo & Palladio supra retulimus, & quem Romanus Pontifex aliique Occidentis præsules iniquum sedis Constantinopolitanæ possessorem fuisse judicarunt. Hinc patet, quam caute fidendum sit Menæis aliisque Græcorum synaxariis, dum quosdam numero Sanctorum adscribunt. Nos itaque Arsacium titulo sancti indignum censebimus, donec quispiam solidis argumentis ostenderit, illum aliqua sinceræ pœnitentiæ indicia dedisse, atque in communione Ecclesiæ Romanæ mortuum esse, uti non temere affirmari potest de ipsius successore, qui fuit

XIII. S. ATTICUS.

[Atticus anno 406 illegitime sedem CP. occupavit,] Sozomenus lib. 8 cap. 27 tempus hujus successionis ita definit: Sed & Arsacius cum ecclesiam Constantinopolitanam brevi temporis spatio administrasset, ex hac luce migravit: cujus successionem cum multi essent qui ambirent, quarto post obitum illius mense ordinatus est Atticus, presbyter cleri Constantinopolitani, qui unus fuerat ex Joannis insidiatoribus. Si Arsacius anno CDV, die XI Novembris obiit, ut superius ex Socrate retulimus, & juxta Sozomenum quarto post obitum illius mense ordinatus est Atticus, debuit circa mensem Martium anni sequentis Arsacio Atticus successisse. Verum cum Socrates sedecim, & Palladius tantummodo quatuordecim gubernationis menses Arsacio tribuant, de determinato electionis illius mense aut die nihil certi statui potest; sed solum sequitur, Atticum ineunte anno CDVI cathedram Constantinopolitanam occupasse, ut ex supra dictis eruitur, & testimonio Socratis confirmatur, qui lib. 6 cap. 20 annum ordinationis istius ita diserte exprimit: Cum autem multi episcopatum illum ambirent, eamque ob causam multum jam temporis elapsum esset, altero post anno, Arcadio sextum & Probo consulibus (horum consulatus in annum CDVI incidit) ad episcopatum promotus est Atticus vir religiosus.

[161] [quam culpam pœnitentia eluit,] Etsi Atticus a Socrate vir religiosus appelletur, non ideo inficiamur, religionem aliasque ipsius virtutes nævis quibusdam contaminatas fuisse: nam non modo Joannem Chrysostomum in conciliabulo ad Quercum accusavit, verum etiam sedem Constantinopolitanam illegitime invasit, sancto Præsule adhuc vivente, & ipsius fautores indiscreto zelo persecutus est, ita ut a Palladio pag. 95 omnium adversus Johannem molitionum artifex vocetur. Sed videtur hanc culpam pœnitentia & revocatione eluisse, ut paulo post contra Tillemontium ostendere conabimur. Certe Atticus postea nomen S. Joannis Chrysostomi sacris tabulis inseruit, ut in Historia Tripartita lib. 12 cap. 2 traditur his verbis: Atticus porro episcopus causas ecclesiæ sapientia mirabiliter disponebat, doctrinisque populum ad virtutis studium provocabat: cumque videret divisam ecclesiam, cum Joannitæ seorsum apud se ipsos sacra solennia celebrarent, jussit, ut in orationibus memoria Joannis haberetur, sicut aliorum dormientium episcoporum fieri consuevit, per hoc sperans, plurimos ad ecclesiam revocari. Ceterum auctor Historiæ Tripartitæ & alii antiqui scriptores pastoralem Attici vigilantiam, ferventem Catholicæ fidei zelum, munificam erga pauperes misericordiam, aliasque illius virtutes magnis laudibus extollunt, ut videri potest in Opere nostro ad diem VIII Januarii, ubi Bollandus Acta ipsius illustravit.

[162] Nos memores propositi nostri, quo chronologicam episcoporum Constantinopolitanorum seriem præcipue texendam suscepimus, [antequam mense Octobri anni 425 moreretur.] omissis aliis Attici gestis, pergimus ad ejus mortem, quam Socrates lib. 7 cap. 25 ita refert: Ceterum Atticus etiam tempus obitus sui præscivit: nam cum Nicæa discessurus esset, Calliopio illius loci presbytero ita dixit: Cura, ut ante autumnum Constantinopolim venias, si me adhuc vivum videre cupis. Quod cum dixisset, a veritate non aberravit: anno quippe episcopatus sui primo & vicesimo, die sexto Idus Octobris abiit e vita, consulatu Theodosii undecimo, & Valentiniani Cæsaris primo. Hæc denotant annum Christi CDXXV, & diem X Octobris. Ex his corrige errorem chronologicum Papebrochii nostri, qui tomo III Junii pag. 307 mortem S. Attici obiter anno CDXXVIII consignavit. Haud dubie Socrates computando vigesimum primum episcopatus annum, hallucinatus est, aut error in ejus numerum irrepsit: cum enim Atticus primis mensibus anni CDVI cathedram Constantinopolitanam ascenderit, ut supra dictum est, ab ineunte anno CDVI usque ad mensem Octobrem anni CDXXV non nisi novemdecim anni effluxerant, & Atticus ante mortem nondum vigesimum episcopatus annum obsolverat, ut Baronius, Pagius, aliique viri eruditi ante me observarunt. Quare in variis præsulum Constantinopolitanorum catalogis apud Bandurum tom. 1 Imperii Orientalis a pag. 188 melius viginti anni Attico rotunde tribuuntur.

PARERGON III.
Sanctitas Attici, episcopi Constantinopolitani, vindicatur contra Tillemontium.

[Bollandus in Opere nostro Atticum CP. inter Sanctos retulit] Bollandus noster religioni sibi duxit, Atticum Constantinopolitanum episcopum, cujus nomen quibusdam Græcorum Latinorumque Menologiis inscriptum legerat, ex immemorabili cultus sui possessione deturbare. Hinc ad diem VIII Januarii Acta illius ex variis antiquis scriptoribus operose collegit, & Commentarium suum ita inchoavit: Multi sanctum Chrysostomum acri studio impugnarunt, qui tamen errorem deinde suum agnoverunt, atque omni sanctitatis laude floruerunt. In his S. Atticus episcopus Constantinopolitanus fuit, qui zelo immoderato & nequaquam secundum scientiam abreptus, non adversatus tantum est sancto Chrysostomo, sed post Arsacium in ejus, etiamnum superstitis, cathedram successit: quod crimen pœnitentia deinde & recte factis egregie expiavit, & scriptis litteris auctor sancto Cyrillo Alexandrino fuit, ut Chrysostomi nomen diptychis inscriberet.

[164] [ex Menologiis aliisque monumentis,] Deinde Bollandus numero sequente exhibet honorifica quædam veterum scriptorum de S. Attico testimonia, quæ Actis ejus præmittenda censuit, ne asperiore aliquorum in sanctum Atticum stylo, inquit, ejus fortassis in dubium sanctitas revocetur. Præter alia, quæ Bollandus non vidit, aut videre non potuit, ad comprobandam hujus Attici sanctitatem, allegari potest fragmentum epistolæ beati Attici Constantinopolitani episcopi, quod in concilio Chalcedonensi apud Harduinum nostrum tomo 2 conciliorum col. 654 citatur inter varia testimonia sanctorum patrum, qui & duas naturas in Christo confessi sunt, & consubstantialem Patri Deum Verbum, etiam nobis secundum carnem ex Maria consubstantialem factum, veraciter asseruerunt, ut ibidem col. 651 legitur. His adde antiqua S. Dalmati Acta, quæ ad diem III Augusti illustranda sunt, & in quibus apud Anselmum Bandurum tomo 2 Imperii Orientalis pag. 699 præsul ille Constantinopolitanus merito Sancti titulo ita decoratur: Nec diu postea obiit SANCTUS episcopus Atticus, in cujus locum Sisinnius suffectus est, vir pius ac religiosus.

[165] Tillemontius tomo 12 Monument. eccles. a pag. 416 hisce omnibus non acquiescit; [quæ omniæ sanctitatis testimonia contemnit Tillemontius,] sed contra, citato ad marginem Bollando, famam Attici libere proscindit, & audacter pronuntiat, nulla ipsum pœnitentiæ signa umquam dedisse, & nihil fecisse, ut illegitimam suam ordinationem repararet. Imo plane laudabiles S. Attici actiones, puta misericordiam erga pauperes, in deteriorem partem interpretatur, & post explosa aut maligne explicata illius elogia tandem pag. 419 concludit, haud immerito timendum esse, ne desiderium sese extollendi ac in alios dominandi (sive per auctoritatem benevolentiamque, sive saltem per terrorem id posset assequi) in Attico fuerit præcipua animi propensio, aut cupiditas cordis ejus dominatrix, ut Gallicam Tillemontii phrasim fidelius Latine exprimam.

[166] [dum postea famam Attici audacter proscindit.] Non video, quo jure Tillemontius de internis S. Attici affectionibus tale tulerit judicium, quod soli Deo convenit, quodque supremo cordium Scrutatori prudentius reliquisset. Nolo hic Tillemontio objicere vulgarem juris regulam, qua tamdiu quispiam præsumitur bonus, donec probetur malus. Nolo ipsi opponere notissimam Christianæ charitatis legem, qua jubemur actiones proximi benigne explicare, quamdiu manifestæ malitiæ non convincuntur. Nolo denique hic proferre varias S. Attici virtutes, quæ in Actis ejus ad diem VIII Januarii inveniri possunt. Hoc unice contendo, Atticum in immoderato suo contra S. Chrysostomum zelo atque in illegitima episcopatus possessione usque ad mortem non perseverasse. Id autem ostendere conabor duplici argumento, quorum unum erit a posteriori, & aliud ad hominem, ut in scholis vulgo loquuntur. Nunc rem ipsam aggredior.

[167] [Ex narratione Theodoreti,] Theodoretus lib. 5 Hist. eccles. cap. 35 primum opinionis nostræ fundamentum ita ponit: Sed & defuncto orbis terrarum magistro, episcopi Occidentales non prius episcoporum Ægypti, Orientisque, & Bosphori ac Thraciæ communionem admisere, quam divini viri (nempe sancti Joannis Chrysostomi) nomen inter defunctos episcopos retulissent. Et Arsacium quidem, qui ei suffectusfuerat, nec salutatione dignati sunt: Atticum vero Arsacii successorem post multas legationes & pacis petitiones, tandem receperunt, cum tabulis nomen inscripsisset. Audisne, hic multas legationes & pacis petitiones commemorari? Qua igitur fronte Tillemontius asserere potuit, Atticum nihil umquam fecisse, ut illegitimam suam ordinationem repararet? An nihil fecisse dicendus est, qui sæpe pacem petit ab illis, quos iniqua episcopatus Constantinopolitani occupatione offenderat, & multas mittit legationes, ut ecclesiæ Romanæ reconcilietur? Equidem fatebor, tempore Innocentii I Pontificis inutilem fuisse Maximiani episcopi intercessionem pro Attico, quia propositas ab Innocentio conditiones nondum impleverat. At ex hoc ipso colligo, postmodum omnia illa, quæ Innocentius exegerat, ab Attico fuisse facta, antequam in communionem Romanæ Ecclesiæ sit receptus.

[168] Juverit de hac re audire epistolam ipsius Innocentii ad Maximianum, [& litteris S. Innocentii I Papæ colligimus,] quæ apud Labbeum tomo 2 Conciliorum Col. & sequente sic sonat: Miramur, prudentiam tuam scripta ad Atticum, episcopum Constantinopolitanæ urbis, a nobis & prosecutione propria & dato libello, qui subter annexus est, postulare, a quo nec missas ullas saltem epistolas ad nos vel ad vestram synodum utique pertulisti; idque non petenti tribuendum existimes, quod vides deprecantibus, discussa ratione, concessum: communio enim suspensa restituitur demonstranti, causas, quibus id acciderat, jam esse detersas, & profitenti conditiones pacis impletas. Quod neque apud vos, neque apud nos (ut prædixi) Atticus, missis aliquibus suorum, vel dicere voluit vel demonstrare completum, quemadmodum Antiochenæ ecclesiæ frater & coëpiscopus noster Alexander digna legatione & prosecutus est & probavit. Quibus omnibus utique interesse dignatus cognovisti, quemadmodum singulatim omnia scriptorum nostrorum antehac * de causa beatissimi Joannis quondam episcopi nostri discusserim, ut quæ illi in omnibus satis evidenter ostenderint, universa, quæ apud Antiochiam fieri debuerint, fuisse completa. Quorum amplexati pacem, utique fidem fecimus, & magno tramite omnibus eamdem postulaturis * ostendimus; si modo, quæ discussa sunt atque completa, etiam ipsi se pro suo loco fecisse vel complesse, aliquando monstraverint, communionemque, ut isti, legatione solenniter destinata, sibi rogaverint redhiberi.

[169] Exspectamus ergo & professionem memorati de completis omnibus conditionibus, [ab Attico impletas fuisse conditiones,] quas diversis temporibus prædiximus, & petitionem communionis, ut recte & petenti, & probanti se eamdem mereri, reddamus. Quas vero conditiones Innocentius requisiverit, & quomodo eas exsecutioni mandari voluerit, ipse satis declarat in epistola, quam in eadem causa dedit ad Acacium Berœæ episcopum, ubi apud Labbeum tomo proxime citato Col. post alia sic scribit: Unde has ad præstantissimum fratrem & coëpiscopum nostrum Alexandrum reddendas tuæ transmisimus unanimitati; videlicet ut, si omnes inimicitiæ, omnis æmulatio, tam de nomine sancti Joannis mirandi episcopi, quam de omnibus ejusdem communionis participibus, a tua animositate discessit, has nostræ societatis recipias litteras, frater carissime; modo, ut omnia quæ his * actis firmata sunt, apud mediatorem nostrum amabilem Alexandrum ore proprio, ut communicantem convenit, fatearis. Ex his Innocentii litteris infero sequentia: primo, Atticum necdum quidquam fecisse anno CDXV, quo videtur fuisse scripta prior epistola, ut communionem ecclesiæ Romanæ obtineret; secundo, nullam hujus communionis spem Attico relictam fuisse, nisi propositas ab Innocentio conditiones impleret; tertio, Innocentium ab adversariis Chrysostomi non postulasse dumtaxat, ut nomen sancti istius Præsulis sacris tabulis inscriberent, sed etiam contra ejus fautores omnem inimicitiam ac æmulationem deponerent, atque hæc apud Alexandrum, aut alium a Pontifice Romano designandum, ore proprio faterentur, ut communionis cupidos & errori suo renuntiantes decebat.

[170] [quas Pontifices Romani requirebant,] Cum igitur Atticus, teste Theodoreto, post multas legationes & pacis petitiones tandem in communionem Romanæ Ecclesiæ receptus fuerit, probabilissime concludo, ipsum antea oblatas ab Innocentio conditiones omnino implevisse, adeoque sufficientia pœnitentiæ indicia dedisse: nam eminentissimus Baronius in Annalibus anno Christi CDVIII num. 41 ad priorem Innocentii epistolam recte observat, non solere Romanum Pontificem reddere communicationem, nisi propositis ante impletis conditionibus, & emendatis erroribus illis, quorum causa communicatione interdici meruerant. Si itaque Atticus ob injustam S. Chrysostomi persecutionem & illegitimam cathedræ Constantinopolitanæ occupationem communione Ecclesiæ privatus fuerit, debuit prius exsequi omnia illa, quæ ad hos errores emendandos a Romanis Pontificibus præscribebantur.

[171] [ad communionem Sedis Apostolicæ obtinendam.] Neque multum refert, utrum Atticus sub ipso Innocentio, ut aliqui volunt, an sub egregiis illius successoribus Zosimo vel Bonifacio nomen S. Chrysostomi diptychis inseruerit: non enim mihi facile persuaderi patiar, strenuos hosce auctoritatis Apostolicæ defensores in ea re molliores fuisse, præsertim cum Bonifacius in epistola ad quosdam Macedoniæ episcopos apud Labbeum tomo 4 Conciliorum Col. innuat, Innocentium in admittendis ad communionem adversariis S. Chrysostomi non difficilem fuisse, atque ad propositum nostrum post alia sic loquatur: Ante breve tempus, id est, sub prædecessore meo beatæ recordationis Innocentio, Orientalium ecclesiarum pontifices dolentes, se a beati Petri communione sejunctos, per legatos pacem, sicut caritas vestra retinet, poposcerunt: quo tempore Apostolica Sedes omnia non difficulter indulsit. Nunc adversarium propriis suis armis aggrediamur, &, ut vulgo dici solet, ad hominem argumentemur.

[172] [Cum Tillemontius cite: Nicephorum Callistum,] Tillemontius tomo 14 Monument. eccles. pag. 280 fatetur, S. Cyrillum Alexandrinum in suo immoderato contra S. Joannem Chrysostomum zelo diutius quam alios omnes perseverasse, ipsumque maluisse ab Ecclesia Romana & forte pluribus aliis separatum manere, quam nomen ejus diptychis inscribere. Sed deinde citans in margine Nicephorum Callistum lib. 14 Hist. eccles. cap. 28, erroneam S. Cyrilli persuasionem his Nicephori verbis excusat: Quoniam vero dissidium hoc quidem ex æmulatione, quamvis non secundum scientiam, non autem ex invidia, neque diabolica contentione manavit, non oportere virum & doctrina & virtute præstantem, hac una in re claudicare, quo minus ad summam perfectionem perveniret, Deo visum est. Homines enim illi erant, & humanis affectionibus obnoxii. Hæc excusatio etiam pro Attico adferii potest.

[173] Denique Tillemontius ibidem pag. 281 ex eodem Nicephoro Callisto narrat, quomodo tandem S. Cyrillus nomen S. Chrysostomi sacris tabulis inseruerit, [ut S. Cyrillum in eadem causa excuset,] ut nos ad diem XXVIII Januarii in Actis S. Cyrilli § VI retulimus. Sed Tillemontius ibidem de suo addit, Cyrillum haud difficulter obtinuisse communionem Ecclesiæ Romanæ, cui tunc præerat Zosimus, missa haud dubie Romam legatione. Sed nullos hujus legationis testes aut tabulas allegat, sicut tamen in aliis historiæ suæ ecclesiasticæ monumentis ubique sedulo facere consuevit. Hoc silentio indicavit, sese Romanam Cyrilli legationem nusquam apud veteres scriptores invenisse, eamque dumtaxat intulisse a posteriori; quia videlicet inter communionis & pacis conditiones a Romanis Pontificibus requirebatur. Adversarius igitur non ægre ferat, nos superius eodem argumenti genere usos esse, atque a posteriori collegisse, quod S. Atticus (cujus saltem Romanas legationes testatur Theodoretus) satisfecerit omnibus conditionibus, quæ ab Innocentio Pontifice exigebantur.

[174] Si Tillemontius in causa S. Cyrilli tantam auctoritatem tribuat Nicephoro Callisto, [nos verba ejusdem Nicephori allegamus] nobis etiam licet eumdem auctorem allegare, qui lib. 14 cap. 24 Atticum ita laudat: Atticus autem episcopus Constantinopolitanus, ut ecclesia incrementa sua caperet, mirifice operam dedit: summa enim prudentia eam administrans, continua doctrina populum ad studium virtutis excitavit; & ad misericordiam atque largitionem tam proclivis fuit, ut non modo eis, qui in parœciis ejus erant, egenis providendum duceret, sed etiam vicinis Constantinopoli ecclesiis pecuniam multam ad pauperum consolationem mitteret. Easdem S. Attici virtutes lib. 7 cap. 25 memorat Socrates, quem tamen Tillemontius explodit. Porro idem Nicephorus lib. 14 cap. 25 innuit, Atticum vere cum S. Chrysostomo mortuo in gratiam rediisse, talemque fuisse illius emendationem ac pœnitentiam, ut reprehensionem eam, qua expetitus est, quod Joannis sectatores male acceperit, a se amolitus, aliis obvelaverit bonis. Quid ergo peccavit Bollandus, dum initio Commentarii sui dixit, S. Atticum crimina injustæ suæ persecutionis ac illegitimæ invasionis pœnitentia & recte factis expiasse?

[175] Nicephorus denique citatum caput 25 ita concludit: [ad similem S. Attici causam defendendam.] Ceterum cum Atticus quoque episcopus propter Joannitas ecclesiam esse scissam videret, de principum sententia ipse quoque mentionem illius fieri in precationibus jussit, quemadmodum id & in aliis episcopis, qui vita excessissent, fieri solitum erat. Atque ex eo tempore pax exstitit, donec postea quoque reliquiæ ejus urbi imperanti illatæ sunt. Atticus invidiam, in quam propter divinum Joannem deciderat, hoc modo magnifice abolevit. Nec ille modo id fecit; sed aliis quoque Joannis memoriam precibus inserere recusantibus, & Cyrillo maxime Alexandriæ præsuli, qui hostiliter Joannem oderat, quod ille a Theophilo patruo suo dissensisset, persuasit. Tum Nicephorus sequentibus capitibus recitat litteras Attici & Cyrilli, ultro citroque in hac causa scriptas, ex quibus Tillemontius tomo 12 Monument. eccles. pag. 416 infert, Atticum reliquis suis peccatis addidisse hypocrisim, si in animo habuerit sensa, quæ in istis litteris expressit. Durum enimvero judicium!

[176] Ingenue fateor, ex duabus S. Attici epistolis nonnullam difficultatem moveri posse, cum in iis significet, se timore & necessitate potius quam amore aut pœnitentia inductum fuisse, ut memoriam S. Joannis Chrysostomi in diptychis celebraret. [Quod si Atticus externe dumtaxat nomen S. Chrysostomi diptychis inscripserit,] Præterea Atticus in epistola, ad Petrum & Ædesium diaconos scripta, innuere videtur, depositionem Chrysostomi in pseudo-synodo Quercetana legitimam fuisse. Sed cum scripta & gesta illustrium aut sanctorum virorum semper in meliorem partem explicanda sint, imprimis suspicari possemus, Atticum initio existimasse, quod ad suam reconciliationem & ecclesiarum pacem sufficeret, si nomen Chrysostomi quomodocumque sacris tabulis insereret. Sic potuit S. Cyrillo, quem Joanni Chrysostomo maxime adversari noverat, hanc molliorem pacis conditionem proponere, ut eam facilius amplecteretur. At quis asseret, illam Attici hypothesin ab Ecclesia Romana probatam fuisse? Forte hæc fuit prima pacis conditio, quam Atticus Sedi Romanæ obtulit, & præter quam Ecclesia Romana ab ipso alias exegit, quæ implendæ erant, antequam suæ communioni restitueretur: dum enim Theodoretus scribit, Atticum post multas legationes & pacis petitiones tandem ab Occidentalibus ad communionem admissum fuisse, satis indicat, plures utrimque propositas fuisse conditiones, antequam inter Atticum & Romanam Ecclesiam conveniret.

[177] [& cum fautoribus ejus communicaverit,] Adde, quod ipsi Orientales Atticum exhortati fuerint, ut defensoribus Joannis Chrysostomi sese reconciliaret. Id manifeste colligimus ex Synesio, episcopo Cyrenæo & auctore synchrono, qui occasione cujusdam Alexandri, quem S. Joannes Chrysostomus Basinopolitanum episcopum consecraverat, epist. 66 ad Theotimum post alia sic scribit: Cum Joanne defuncto familiaritate conjunctus est: honoretur enim a nobis memoria mortui, quia omnis malevolentia cum hac vita una deponitur Cum eo familiaritate conjunctus, antequam ecclesiæ seditione conflictarentur, ab illius manibus episcopus declaratus est Bithynorum Basinopolis. Posteaquam autem orta est dissensio, permansit ei, a quo designatus fuerat, amicus, & fuit ex illis, qui in seditione ejus partes secuti sunt. Posteaquam autem concilii sententia vicit, aliquamdiu quidem permansit seditio. Quid vero narrem scienti, imo ipsi, qui administravit conciliationem factam? Præsertim cum quemdam libellum legerim doctum, quem ad beatum, ni fallor, Atticum scribebas, hortans illum ad receptionem illorum virorum, qui videlicet partes Chrysostomi sequebantur. Forte Atticus, his aliisque Orientalium amicorum exhortationibus motus, postea sinceram cum fautoribus Chrysostomi amicitiam iniit, & plene satisfecit conditionibus, quas Romana Ecclesia ab ipso exigebat. Si hæc conjectura nostra non placet, alteram responsionem offero.

[178] [ut externam Ecclesiæ pacem servaret,] Atticus ex una parte per erroneam opinionem verebatur, ut colendo memoriam Joannis Chrysostomi ecclesiasticos canones satis exacte observaret; ex altera vero videbat se a Sede Romana separatum, & Ecclesiam magnis perturbationibus agitatam, eo quod memoriam Chrysostomi celebrare recusaret. Cum in hoc perplexo rerum statu diu dubitasset, quid sibi potius faciendum esset, tandem scrupulosæ canonum observationi obedientiam & communem Ecclesiæ pacem prætulit, ut ipsemet in epistola ad Cyrillum his verbis declarat: Cogitationibus nostris ad populi concordiam inclinati, canonibus quidem Patrum detrimentum nullum afferimus; exactæ autem verborum observationi universi orbis pacem præferimus. Deinde quibusdam exemplis probat, aliquando ob caritatem aut publicam utilitatem, de severitate ecclesiasticarum constitutionum aliquid remittendum esse.

[179] Tota igitur S. Attici culpa in eo consistit, quod post restitutam S. Chrysostomi memoriam (si tamen hæc fuerit perfecta & ultima memoriæ Chrysostomianæ restitutio, [etsi tunc nondum convictus esset de injustitia suæ causæ,] de qua re paulo superius num. 176 disputavimus) nondum omnino convictus fuerit de injusta S. Chrysostomi depositione, & adhuc erronee putaverit, canones ecclesiasticos possessioni suæ favere. At eo tempore S. Cyrillus in eodem errore versabatur, ut patet ex responsoria illius ad Atticum epistola, quæ apud Nicephorum Callistum lib. 14 cap. 27 sic incipit: Lectis, quæ a pietate tua ad me missæ sunt, litteris, Joannis nomen sacris inscriptum esse tabulis intellexi. Ubi vero eos, qui inde ad nos venere, interrogavi, non in laïcorum sed episcoporum catalogo adscriptum esse audivi. Porro despicienti mihi, atque in animo reputanti, an qui hoc fecere, Nicænorum Patrum decreta sequantur, & aliquantulum mentis luminibus in magnam illam synodum intendenti, universum sanctorum illorum Patrum collegium quibusdam veluti oculis renuere, & viribus omnibus, quo minus ad rem eam comprobandam accurram, obsistere videntur. Quomodo namque inter sacerdotes Dei censebitur, illorumve feret sortem, cui sacerdotalis dignitas abrogata est? Quomodo vero in catalogo sacrorum ministrorum erit, qui ecclesiasticis mœnibus ejectus est? Omitto reliquam S. Cyrilli epistolam, quæ durissimis contra S. Chrysostomum expressionibus ac odiosis comparationibus plena est, ut etiam Facundus Hermianensis pro Defensione trium capitulorum concilii Chalcedonensis lib. 4 cap. 1 post allatum ejusdem epistolæ fragmentum conqueritur.

[180] Non est ullo modo verisimile, S. Atticum in ea opinione perseverasse, [postea verosimiliter eam agnovit, aut innoxie erravit cum S. Cyrillo,] cum Ecclesia Romana plures ab ipso exegerit pacis conditiones, ut supra diximus. Imo etiamsi gratis concederem, illum incaute in eo errore permansisse, an propterea statim ex albo Sanctorum expungendus erit? Ut hic alia prætermittam, quomodo in Sanctorum catalogo relinquetur S. Cyrillus, qui anno CDXXXI vel CDXXXII, postquam jam diu nomen S. Chrysostomi diptychis inseruerat, tamen in epistola ad Acacium Berœensem ita scribit: Volo autem tuam sanctitatem utile * aliquid commemorare, quod ad præsens pertinet tempus: quando enim in magna Constantinopoli sancta vestra synodus congregata est, tunc quando Johannes est accusatus, deinde gesta sunt super eo a multis in scripto commentaria, cum futurum esset, ut contra eum definitio proferretur, & essem ego unus adstantium, scio, me audisse sanctitatem tuam sanctæ synodo sic dicentem: Quia si scirem, quod nunc, si Johanni veniam largiremur, melior fieret semetipso, et recederet a duritia et asperitate, quæ in eo est, omnes vos rogassem pro eo. Admirabilis ergo etiam circa hoc iterum judicata est sanctitas tua, quippe ut quæ dixerit veritatem. Quid igitur oportebat sanctam synodum facere, quæ impœnitentem & sic pertinacem reperit illum, qui rectæ fidei repugnavit? Hanc S. Cyrilli epistolam inter alias variorum patrum, ad concilium Ephesinum spectantes, Christianus Lupus Lovanii anno MDCLXXXII cap. 56 a pag. 129 edidit, & Stephanus Baluzius in nova conciliorum Collectione, seu supplemento ad collectionem Philippi Labbei, Parisiis anno MDCCVII a col. 758 recudit, ubi utrolibet loco integra legi potest.

[181] Ex toto hujus epistolæ contextu apparet, quod Cyrillus Acacio persuadere cupiat, [qui post restitutam S. Chrysostomi memoriam simile judicium tulit,] Nestorium hæresiarcham jure merito condemnatum fuisse. Ut autem id clarius probet, inter alia allegat exemplum Joannis Chrysostomi, atque a simili argumentatur in hunc fere modum: Joannes Chrysostomus in sancta synodo ad Quercum ab episcopatu depositus est ob duritiam & asperitatem (sic adversantes sancto Præsuli invictam ejus constantiam perperam appellabant) a qua ipsum numquam recessurum Acacius vere prædixerat. Cur igitur sancta synodus Ephesina non deposuisset Nestorium ob hæresim, quam pertinaciter propugnabat? At videtur S. Cyrillus hoc ratiocinio innuere, quod tunc nondum de injustitia Chrysostomianæ depositionis convictus esset: si enim innocentiam S. Chrysostomi eo tempore agnovisset, quam vim haberet ejus argumentatio? Quomodo invidiosam inter Nestorium hæreticum & S. Joannem Chrysostomum comparationem institueret? Quomodo denique iniquissimum conciliabulum ad Quercum, in quo S. Chrysostomus falso accusatus ac damnatus fuerat, hic a Cyrillo sancta synodus vocaretur, & cum sancto concilio Ephesino compararetur?

[182] [& quem adversarius propterea ex albo Sanctorum non expungit,] Ex his secundum sententiam Tillemontianam inferre possem, nomen Cyrilli, æque ac Attici, ex ecclesiasticis tabulis delendum esse, cum Cyrillus in hac epistola nondum agnoscat injuriam, qua S. Joannem Chrysostomum affecerat, nec ullum hic præbeat pœnitentiæ indicium, ob quam causam Tillemontius tomo 12 Monument. eccles. pag. 416 & 425 Atticum præcipue reprehendit, eumque e catalogo Sanctorum expungit. Si igitur propterea Atticum albo Sanctorum eradat, cur in eo Cyrillum relinquit? Ne his diutius immorer, unicum Tillemontio dilemma propono. Cyrillus erronem suam de depositione S. Chrysostomi opinionem post datas ad Acacium litteras vel retractavit, vel in ea usque ad mortem permansit. Si velit primum, proferat auctores fide dignos, aut ipsa Cyrilli scripta, in quibus ea retractatio expresse legatur. Saltem in Actis S. Cyrilli, quæ tomo 14 Monument. eccles. a pag. 267 usque ad 676 ex veteribus scriptoribus copiose illustravit, nullum hujus retractationis testem hactenus produxit. Si secundam dilemmatis partem eligat, sequitur, hunc innocuum Cyrilli errorem sanctitati ejus non officere.

[183] [cum tamen sit eadem utriusque causa,] Sed forte Tillemontius hoc dilemma declinare conabitur recurrendo ad regulam criticæ, quam tomo 14 Monument. eccles. pag. 798 sic tradit: Historici tam frequenter omittunt res verissimas & aliquando maxime memorabiles, ut periculosum sit, ex eorum silentio certas conclusiones deducere. Hinc inferet, S. Cyrillum postea verosimiliter errorem suum agnovisse ac retractasse, etiamsi apud ipsum S. Cyrillum aut alios antiquos scriptores id non legamus. Totum istud probe intelligo, atque etiam libenter admitto, ut S. Cyrillum de pertinacia erronei & iniqui sui judicii excusem. At vicissim exigo, ut eadem regula in S. Attico locum habeat. Si igitur Atticus nondum satis noverat injustitiam Chrysostomianæ exauctorationis, quando ad S. Cyrillum scribebat, dicatur secundum hanc Tillemontii regulam, quam probo & amplector, iniquitatem istius judicii postea agnovisse, quamvis antiqui scriptores eam notitiam clare ad posteros non transmiserint. Secundum ea, quæ superius diximus, forte eo tempore Atticus nondum sese omnino cum Romana Ecclesia reconciliaverat, quod tamen postmodum effecit, etsi perfectam illius reconciliationem antiquitas diserte non expresserit. Haud dubie prima aut præcipua pacis conditio fuit, ut nomen S. Chrysostomi diptychis inscriberetur, præter quam secundum supra dicta Atticus adhuc alias implere debuit, de quibus ab ipso impletis veteres historici non meminerunt. Ceterum dumtaxat rogo, ut S. Cyrillus & S. Atticus juxta hanc Tillemontianam regulam æqualiter judicentur.

[184] Non video, quomodo hinc evadere possit adversarius, [ut ex ipsis adversarii principus ostenditur:] nisi confugiat ad alteram regulam, quam tomo 10 Monument. eccles. pag. 541 sibi aliisque præscribit, & qua dubiam Flaviani Antiocheni sanctitatem ita vindicat: Igitur dicendum est, quod ecclesia Græca antiquam traditionem secuta sit, quando illum (scilicet Flavianum, de quo ibi agit) publico cultu veneratur. Quod si in ejus gestis occurrant aliqua, quæ ægre videntur conciliari posse cum spiritu caritatis, qui solus Sanctos efficit, meminisse oportet, nos esse homines, nimis debili ac tenui lumine illustratos, ut de humanis actionibus earumque circumstantiis recte judicemus. At numquid hoc axioma æque favet Attico, quam Flaviano? Nonne etiam hic dici potest, quod Græci (addo quoque Latinos quosdam Martyrologos) antiquam traditionem secuti sint, dum Atticum sacris suis Fastis inseruerunt? Verbo uno, quidquid adversarius hic dixerit, nos eodem jure de Attico affirmabimus. Certe si Tillemontius traditas a se regulas observasset, tam durum ac temerarium judicium non tulisset de præclaro Viro, quem antiquitas magnis exornavit laudibus, quarum hic nonnullas in gratiam adversarii breviter congeremus.

[185] Imprimis S. Cyrillus Alexandrinus in epistola ad clericos Constantinopolitanos apud Labbeum tomo 3 Conciliorum col. 333 de Nestorio ita interrogat: [S. Atticus quoque ab orthodoxis viris,] Numquid æqualis vel sapientior est beato Attico? Cælestinus Papa in litteris ad Nestorium vigilantiam S. Attici contra Pelagianos ibidem col. 353 sic laudat: Denique sanctæ recordationis Atticus, Catholicæ magister fidei, & vere beati Joannis etiam ad ista successor, eos ita persecutus est pro Rege communi, ut nec standi quidem illic copia præstaretur. Mansit nos post ejus exitum solicitudo vel maxima, cum successor ipsius utrum etiam in ejus fide succederet, quæreremus; quia difficile est continuari, quæ bona sunt: nam sibi sæpe alternis vicibus adversa succedunt. An Romanus Pontifex Atticum appellaret verum S. Joannis Chrysostomi successorem, si Atticus nihil umquam fecisset ad reparandam illegitimam sedis Constantinopolitanæ invasionem, ut Tillemontius nimis temere affirmat? Adde, Cælestinum Papam in eadem epistola ad Nestorium satis indicare, quod Atticus cum Romanis Pontificibus amicitiam coluerit, dum ibidem col. 361 de nimia Nestorii erga Pelagianos indulgentia sic conqueritur: Ejicerentur denique, si tibi quoque similiter displicerent. Cur tamen ea, quæ in hos tunc sunt acta, quæruntur, cum certum sit, illinc ad nos a Catholico tunc antistite Attico gesta directa? Cur non sanctæ memoriæ Sisinnius ista quæsivit? Quia utique sub decessore suo probaverat eos jure damnatos. Hinc satis liquet, S. Atticum amicam litterarum communionem cum Ecclesia Romana conservasse.

[186] Idem Pontifex in epistola ad clerum & populum Constantinopolitanum tomo Labbei proxime citato col. 365 post celebratas S. Chrysostomi laudes, [sanctitate & doctrina illustribus,] de illius successore ita loquitur: Rexit enim sanctæ memoriæ episcopus Atticus Christianum populum decessoris exemplo, & sacrilegos persecutus est hæreticorum furores. Præterea Cælestinus eodem tomo Col. S. Maximianum episcopum Constantinopolitanum, quia cum S. Attico conjunctissime vixerat, hoc elogio ornat: Ita enim reverendissimæ memoriæ viro Attico, Catholicæ fidei propugnatori fortissimo, mente pariter & officio cohærebat, ut jam tunc futuri in eodem episcopatus insignia prælucerent. At ex hac ipsa S. Maximiani cum Attico conjunctione confirmatur opinio nostra: cum enim, juxta vulgare effatum, amor aut pares inveniat aut faciat, quis facile credat, sanctissimum Maximianum tam firmo amicitiæ vinculo conjunctum fuisse huic præsuli, si Atticus manserit injustus cathedræ Constantinopolitanæ possessor, ac talis fuerit, qualem Tillemontius depinxit? Denique idem Pontifex Romanus columna sequente hunc S. Maximianum ita hortatur: Sequere priorum, a quibus eruditus es & nutritus, exempla pontificum; beatissimi Joannis in prædicando scientiam, sancti Attici in repurgandis hæresibus vigilantiam, decessoris tui Sisinnii, cujus te successorem credimus, simplicem puritatem.

[187] [post mortem impense landetur.] Sanctus Prosper in Carmine de ingratis, quod novissime Parisiis anno MDCCXI inter ejus opera a col. 115 editum est, zelum Attici contra Pelagianos ibidem col. 121 prædicat his versibus:

Quid loquar & curam, magna quam gessit in urbe
Constantinopoli, docto bonus ore sacerdos
Atticus, antiqua legatos hæreticorum
Confutando fide? De qua tunc impia corda,
Quamvis se obducta tegerent velamine forma
Judicii, & tacitæ tulerant tormenta repulsæ.

Prætereo hic quædam Orientis concilia, quæ antistitem illum tanti fecerunt, ut inter alios sanctos Patres scripta beati Attici adversus hæreticos citarint. Omitto etiam Theodoretum, Socratem, Leonem Magnum Papam, qui omnes Atticum magnis laudibus extulerunt: nam hæc pauca sanctorum virorum testimonia, quæ de ipso produximos, omnibus Tillemontii conjecturis & cavillationibus longe præferenda censemus. Nunc tempus est, ut post hanc velitationem rursus filum historiæ nostræ arrepturi, finiamus vindicias S. Attici, cui successit

[Annotata]

* al. anteriorum

* al. quæ præstolaris

* al. hic vel de his

* Lupus ut ille

XIV. S. SISINNIUS I.

[Post obitum S. Attici eligitur anno 426 Sisinnius,] De hoc digno S. Attici successore Socrates lib. 7 cap. 26 sic scribit: Ceterum post obitum Attici ingens contentio de ordinatione episcopi exorta est, aliis alium postulantibus: quidam enim Philippum presbyterum cupiebant; quidam Proclum, qui etiam presbyter erat. Sed universus populus communi consensu Sisinnium optabat, qui & ipse presbyter quidem erat, non tamen in ulla intra urbem ecclesia constitutus; sed in suburbano Constantinopoleos, cui nomen est Elæa, presbyterii gradum sortitus fuerat… Hujus autem viri desiderio omnes laïci flagrabant, tum quod pietatis nomine celeberrimus ubique esset, tum præcipue quod pauperibus fovendis etiam ultra vires suas incumberet. Prævaluit igitur studium laïcorum, ordinatusque est Sisinnius pridie Kalendas Martii, consulatu proxime sequenti, qui fuit Theodosii duodecimus, & Valentiniani Junioris augusti secundus. Ex hac distincta temporis notatione constat, Sisinnium anno Christi CDXXVI, die ultima Februarii in locum S. Attici suffectum esse. Idem annus etiam notatur in Chronico Marcellini Comitis, quod in editione Panviniana pag. 63 sic habet: Indictione IX, Theodosio XII & Valentiniano II coss., Sisinnius, vir sanctæ simplicitatis & simplicis sanctitatis, Constantinopolitanus episcopus factus est.

[189] Sisinnius statim post ordinationem suam exemplo S. Attici ferventem zelum ostendit contra hæreticos Messalianos, [zelo contra hæreticos clarus,] ut apud Photium in Bibliotheca, ab Andrea Schotto Græco-Latine edita, cod. 52 col. 39 & 40 legi potest. Ceterum vir pacificus ecclesiam suam pie gubernavit: sed grex Constantinopolitanus non diu tam bono pastore gavisus est, ut idem Socrates lib. 7 cap. 28 testatur his verbis: Sisinnius autem cum in episcopatu nondum biennium explevisset, ex hac luce migravit, Hierio & Ardaburio consulibus, die nono Kalendas Januarii, seu anno Christi CDXXVII, die XXIV Decembris. Dum igitur Nicephorus & Theophanes duos gubernationis annos Sisinnio indeterminate tribuunt, illi pro incompletis accipiendi sunt.

[190] Porro Socrates ibidem indolem Sisinnii ita paucis exponit: [quem Cælestinus Papa ob sanctam simplicitatem] Vir ob temperantiam quidem vitæque sanctitatem, & ob benignitatem erga pauperes celeberrimus; moribus vero simplex & affabilis, ac proinde a negotiis alienus: quam ob causam molestus fuit negotiosis hominibus, apud quos in opinionem venit ignaviæ. Sed cum juxta Apostolum sapientia hujus mundi, stultitia sit apud Deum, imprudens illud inquietorum hominum judicium honori tam præclari Præsulis nihil detrahet: nam qui puriore rerum spiritualium cognitione præditi erant, de tranquilla Sisinnii simplicitate aliter judicarunt. Sic memoratus Cælestinus Papa præter alia, quæ superius occasione S. Attici attigimus, in epistola ad Nestorium in Labbeana Conciliorum collectione tomo 3 col. 353 de ipso scribit: Habuimus tamen post hunc (videlicet Atticum, quem paulo antea laudaverat) a quo eramus continuo deserendi, sanctum Sisinnium celebratum simplicitate & sanctitate collegam, eam fidem, quam invenerat, prædicantem. Legerat profecto simplex sanctitas & sancta simplicitas, timendum magis, quam alte sibi esse sapiendum.

[191] Idem sanctissimus Pontifex in litteris suis tomo Labbei proxime citato col. 365 clerum & populum Constantinopolitanum adversus hæresim Nestorii præmunit, [& simplicem sanctitatem laudavit,] & inter alia prudentem Sisinnii nostri simplicitatem ita prædicat: Habuimus, hoc (Attico) decedente, collegam beatæ memoriæ Sisinnium, scientem quid possit gloriæ remanere, si integra & intemerata, quæ ad se usque pervenerant, Catholicæ fidei ornamenta servaret. Intelleximus, ei nec columbæ simplicitatem, nec prudentiam defuisse serpentis. Flevimus, fratres carissimi, velut præscii futurorum, cito nos ejus præsidio destitutos. Denique sanctus Cælestinus eodem tomo Col. in epistola, post Nestorii damnationem ad synodum Ephesinam scripta, de laudatis apud se S. Maximiani successoris moribus ita loquitur: Talem successorem quærebat sanctæ memoriæ Sisinnii beata simplicitas, ut locum suum non nisi sui similis obtineret: etenim melius agimus, si abstinentes jam ab illius sacrilegi (nempe Nestorii, qui Sisinnio immediate successit) nomine, sedem vacasse dicamus.

[192] Ex hactenus dictis colligi potest, Sisinnium perperam a negotiosis hominibus ignaviæ accusatum fuisse, cum hæc omnia potius in eo tranquillam alacritatem & simplicem simulque prudentem agendi rationem commendent. [postquam mense Decembri anni 427 ad Superos migraverat.] Quare existimationem hujus pii Antistitis violare non potest hæc insulsa obtrectatorum calumnia, quæ forte originem duxit ex æmulatione Philippi, qui cathedram Constantinopolitanam ambiens Sisinnio postpositus fuerat, sicut Socrates lib. 7 cap. 26 innuit narrando sequentia: Post hæc Philippus presbyter, quoniam alter ipsi antepositus fuerat, ordinationem illam pluribus reprehendit in ea, quam conscripsit, historia Christiana; ubi & ordinatum simul & ordinatores perstringens, ac præcipue laïcos, ea dicit, quæ litteris mandare equidem nolim: neque enim ullo modo probare possum ejus temeritatem, qui talia scriptis suis prodere ausus fuerit. Certe hæc invidi hominis obtrectatio nos tam parum movet, ut Sisinnium numero Sanctorum adscribendum putemus, tum quod Romanus Pontifex de illius jam mortui fide & virtute tam illustre testimonium reddiderit, tum quod Græci in Menæis impressis annuam ejus memoriam celebrent XI Octobris, ad quam diem versiculi, quibus ibidem decoratur, more nostro Latine verti poterunt, & fortasse cultus ipsius ex pluribus Menologiis confirmari. Nunc dicendum est, qua ratione candido isti viro successerit versutissimus

XV. NESTORIUS hæresiarcha.

[Nestorius in locum S. Sisinnii defuncti substituitur anno 428,] Socrates lib. 7 cap. 29 infelicem hujus hypocritæ electionem ita narrat: Post obitum Sisinnii, propter homines inanis gloriæ studiosos, placuit imperatoribus neminem ex ecclesia Constantinopolitana ad episcopatum promovere, licet multi Philippum, nec pauciores Proclum ordinari summo studio contenderent. Peregrinum igitur hominem Antiochia evocare satius visum est. Erat illic vir quidam, nomine Nestorius, ortus ex urbe Germanicia, sonora voce & expedita facundia: atque idcirco illum, tamquam idoneum ad docendum populum, accersere decreverunt. Elapso itaque trium mensium spatio, Nestorius Antiochia adducitur, qui ob temperantiam quidem a plurimis prædicabatur; in reliquis vero quali ingenio & quibus moribus fuerit, ex prima ejus concione prudentiores quique statim deprehenderunt: ordinatus enim die quarto Idus Apriles, Felice & Tauro consulibus (id est die X Aprilis, anno Christi CDXXVIII, quam diem mox examinabimus) illico coram universo populo imperatorem alloquens, celebrem illam protulit dictionem: Da mihi, inquit, imperator, terram hæreticis purgatam, et ego tibi cælum retribuam. Mecum hæreticos debella; ego Persas tecum debellabo. Hæc verba licet quidam ex vulgo, qui hæreticos oderant, libenter amplexi sint; iis tamen, ut dixi, qui interiorem animi sensum ex verbis conjicere norunt, perspecta statim fuit hominis levitas & violentia, cum inanis gloriæ studio conjuncta.

[194] [die 1 vel 10 Aprilis,] De die ordinationis inter eruditos nonnulla est controversia: nam Baronius, Petavius, & Garnerius cum Socrate assignant ei diem decimam Aprilis; Norisius vero & Bandurus cum aliis sequuntur Liberatum diaconum, qui cap. 4 sui Breviarii apud Labbeum tomo 5 Conciliorum col. 743 asserit, ordinationem Nestorii peractam esse die primo mensis Aprilis, consulatu Felicis & Tauri. Pagius in Critica historico-chronologica Annalium Baronii ad annum Christi CDXXVIII num. 11 putat, quod Socrates diem, quo Nestorius in sede episcopali collocatus est, pro die ejus ordinationis perperam acceperit, additque hanc rationem, quod isto anno dies Dominica, qua Constantinopolitani præsules ordinari consueverant, in Kalendas Aprilis seu diem primum ejusdem mensis inciderit. Sed Tillemontius tom. 14 Monument. eccles. pag. 286 contendit, hanc rationem non convincere, citatque Cardinalem Norisium, qui in Historia Pelagiana lib. 2 cap. 24 contraria quædam Orientalis ecclesiæ exempla allegat. Cum de anno & mense ordinationis inter omnes conveniat, nobis non lubet diutius altercari de ambigua paucorum dierum differentia, cujus determinatam veritatem forte numquam assequemur. Missis itaque paulisper chronologicis exigui momenti tricis, ad historicum Nestoriani episcopatus initium relabimur.

[195] Cassianus lib. 7 de Incarnatione Domini cap. 30 significat, [qui populum fefellerat sua hypocrisi] populum Constantinopolitanum vana spe delusum fuisse in hac electione, & verba S. Joannis Chrysostomi Nestorio objiciens, sic contra hunc concludit: Hujus ergo fidem atque doctrinam, etiamsi aliorum ignorabas, sequi ac tenere debueras; cujus utique amore ac desiderio te antistitem sibi plebs religiosa delegit: quia cum de Antiochena ecclesia te sibi sumeret sacerdotem, ex qua illum ante prælegerat, recepturam se in te credidit, quidquid in illo habere desiisset. Nec profecto mirum est, Constantinopolitanos falsa Nestorianæ pietatis imagine deceptos fuisse, ac pestilentis illius doctrinæ virus non statim sensisse: cum enim Vincentius Lerinensis affirmasset in suo Commonitorio, quod Baluzius Parisiis anno MDCLXIX inter alia Veterum opuscula edidit, hæreses a Deo permitti ad tentandam fidelium dilectionem, pag. 330 quibusdam exemplis assertionem suam sic probat: Nam ut a proximis & manifestis incipiam, qualem fuisse nuper tentationem putamus, cum infelix ille Nestorius subito ex ove conversus in lupum, gregem Christi lacerare cœpisset, cum eum hi ipsi, qui rodebantur, ex magna adhuc parte ovem crederent, ideoque morsibus ejus magis paterent? Nam quis eum facile errare arbitraretur, quem tanto imperii judicio electum, tanto sacerdotum studio prosecutum videret, qui cum magno Sanctorum amore, summo populi favore celebraretur, quotidie palam divina tractabat eloquia, & noxios quosque Judæorum & gentilium confutabat errores? Quo tandem iste modo non cuivis fidem faceret, se recta docere, recta prædicare, recta sentire, qui, ut uni hæresi suæ aditum patefaceret, cunctarum hæreseon blasphemias insectabatur?

[196] Theodoretus lib. 4 Hæreticarum fabularum cap. 12, [& fucata facundia] gesta Nestorii altius repetit, & fictos illius mores ita graphice depingit: Hic ex Germanicensium ortus oppidulo, nescio cujusmodi ab initio studiis educatus, aliam ex alia regionem commutans, ut flagellum quoddam Ægyptiacum, in magnam Antiochenorum civitatem irrupit. In hac cum liberalibus disciplinis mediocriter esset imbutus, vocemque pulcherrimam & maximam exercuisset, in ecclesiam Dei se ingessit, & in numerum presbyterorum relatus est, docendique populi munere imposito, statim in exordio ostendit, qualis tota vita esset futurus: neque enim generosum & genitalem, quique hominum animas excolere posset, dicendi characterem secutus est. Sed cum ad populi delectationem orationem suam conferret, & inanes plausus, ut qui maxime, aucuparetur, turbulentum & instabile vulgus ad sui desiderium excitavit, fusca veste indutus, tristis incedens, strepitus forenses declinans, pallore corporis continens videri affectans, libris domi ut plurimum incumbens, ac in otio & quiete secum habitans. Hoc habitu & hac simulatione populum inescans, magnam ætatis partem transegit, Christianus videri potius, quam esse studens, & Christi gloriæ suam præferens. Tunc de promotione illius ad cathedram Constantinopolitanam narrat ea, quæ nos jam supra ex Socrate retulimus, & exponit passim notas hujus hæresiarchæ blasphemias contra Deiparam, illasque refellit. Minime suspectus esse potest hic testis, qui a teneris Nestorio amicissimus fuit, & propter illius defensionem postmodum plurima adversa toleravit, donec tandem in concilio Chalcedonensi anathema dixit Nestorio, & errorem suum dedoctus, hæc de illo litteris mandavit.

[197] [etiamsi solida eruditione careret,] Quamquam Nestorius fucata sua facundia populo imponeret, & egregius orator videretur, tamen illustres istius temporis scriptores testantur, solidam eruditionem ei defuisse. Inter alios laudatus Vincentius Lerinensis in jam citata Baluzii editione pagg. 330 & 331 illum cum aliis hæresiarchis comparat, ac iis scientia inferiorem fuisse innuit hoc modo: Et ut Nestorium prætereamus, in quo plus semper admirationis quam utilitatis, plus famæ quam experientiæ fuit, quem opinione vulgi aliquamdiu magnum humana magis fecerat gratia, quam divina, eos potius commemoremus, qui multis profectibus, multaque industria præditi, non parvæ tentationi Catholicis hominibus exstiterunt. Marcellinus Comes in suo Chronico Panvinianæ editionis pag. 63 ad consulatum Felicis & Tauri seu annum Christi CDXXVIII de eo hæc habet: Nestorius Antiochiæ natus (etiam Cassianus lib. 6 de Incarnatione Domini cap. 6 diuturnam ejus in urbe Antiochena habitationem pro loco natali perperam accepit) vir satis quidem eloquentiæ, sapientiæ vero parum habens, Constantinopolitanis admodum adnitentibus, ex presbytero episcopus factus, ordinatus est.

[198] Socrates autem, qui Nestorium propius nosse poterat, [ut præter alios testatur Socrates,] lib. 7 cap. 32 de illius doctrina tale fert judicium: Ego vero cum libros a Nestorio editos legissem, hominem imperitum esse deprehendi. Prorsusque dicam, ut se res habet: nam neque odio & inimicitia adductus, vitia illius antea commemoravi; nec ut quibusdam gratificer, bona, quæ in illo deprehendi, oratione mea extenuabo. Mihi quidem videtur Nestorius nec Paulum Samosatensem nec Photinum imitatus (hic causidicus Constantinopolitanus perperam theologum voluit agere, ut Vincentius Riccardus in commentario ad primam orationem S. Procli pag. 92 & 93 recte ostendit) neque omnino nudum hominem Christum dicere. Sed solam Deiparæ vocem velut larvam quamdam reformidat. Idque illi ex gravissima contigit imperitia: cum enim naturali facundia esset præditus, eruditus quidem videbatur, revera tamen erat indoctus. Libros etiam veterum interpretum haudquaquam legere dignabatur: arrogantia enim elatus ob dicendi facultatem, non satis accurate vetustioribus legendis operam dabat, sed se ipsum reliquis omnibus præstare arbitrabatur. Deinde hæresim ipsius de Deipara quibusdam testimoniis impugnat, & idem caput ita concludit: Et hanc fuisse Nestorii sententiam, partim ex libris ejus, quos quidem perlegi, partim ex fautorum illius sermonibus deprehendi. Ceterum stulta illa Nestorii garrulitasorbem terrarum non mediocriter perturbavit.

[199] Denique S. Cyrillus Alexandrinus in homilia, Ephesi adversus Nestorium habita, [& aliis vitiis infectus esset.] apud Labbeum tomo 3 Conciliorum col. 586 hæreticum illum etiam de aliis vitiis ita suspectum reddit: Omnem gentem, nefariis lasciviis & dissolutionibus indulgentem, hic sua malitia excessit: gentes enim plerumque, cum Scripturas ignorent, Deum incaute imprudenterque blasphemant. Hic autem, qui universam Scripturam tenet, & magicis quoque illusionibus fortasse (ausim dicere) operam navavit, divinam Scripturam non sincere inspexit; inspexit autem argentum & aurum. Licet hæc ultima periodus nonnihil obscura sit, videtur tamen indicare, Nestorium arti magicæ studuisse, ac pecuniæ avidum fuisse. Hæc est a synchronis scriptoribus depicta effigies famosi illius hæresiarchæ, qui tantas in Ecclesia turbas excitavit. Sed cum non sit hujus loci singula illius gesta prosequi, & ea in Annalibus ecclesiasticis aliisque libris passim occurrant, breviter dumtaxat ex antiquis auctoribus referam genus mortis, quo periit, quia singulare divinæ ultionis indicium videtur exhibere.

[200] Postquam Nestorius anno CDXXXI circa finem mensis Junii in synodo Ephesina propter hæreticam pertinaciam episcopatu Constantinopolitano dejectus fuerat, [Hic pertinax hæresiarcha anno 431 in exsilium ejectus,] jussu imperatoris Theodosii post alia exsilia relegatus est in locum, qui Oasis dicitur. Sed propterea pervicacem animum non mutavit: Illic enim degens Nestorius a blasphemia sua nequaquam destitit, ut Euagrius Scholasticus lib. 1 Hist. eccles. cap. 7 testatur. Deinde propter barbarorum incursionem ex hoc loco fugit in Thebaïdem, ubi variis calamitatibus afflictus infelicem animam reddidit, ut apud Euagrium loco citato distinctius narratur. Nescitur, in quem determinate annum obitus ejus inciderit. At colligo, illum inter annum Christi CDXXXIX & CDL obiisse: nam Socrates, qui anno CDXXXIX Historiam suam ecclesiasticam absolvit, lib. 7 cap. 34 de ipso adhuc superstite sic scribit: Quippe etiamnum depositus, & in exsilium missus, Oasin incolit. Non vixit autem ultra annum CDL, quo Theodosius imperator ex hac vita migravit: Marcianus enim Theodosii successor cum indignatione rejecit fautores Nestorii, qui anno CDLI reliquias hujus hæresiarchæ Constantinopolim deferri postulaverant, ut apud eumdem Euagrium lib. 2 cap. 2 ostenditur.

[201] Laudatus Euagrius peculiare mortis ipsius genus lib. 1 cap 7 ex antiquiore quodam auctore sic refert: [postea manifesto divinæ ultionis indicio] Ego vero scriptorem quemdam legi, de illius morte ita narrantem; eum lingua vermibus erosa ad graviora & sempiterna migrasse supplicia. Dignum enimvero supplicium blasphemo homine, qui toties impia lingua contra Christum ac Deiparam abusus fuerat! Neque huic mortis generi contradicit Theodorus lector, dum diu ante Euagrium lib. 2 Historiæ ecclesiasticæ in editione Valesiana pag. 565 tantummodo sic breviter scripsit: Nestorii corpus putredine consumptum est: sanctus enim Theophanes in Chronographia, anno MDCLV Parisiis Græco-Latine edita, pag. 79 utrumque facile conciliat hoc modo: Impium tandem blasphemumque Nestorium divina justitia in exsilio ulta est, membris ejus omnibus, & impura maxime lingua, tabo fluentibus, quo quidem corrosus letho absumitur.

[202] Quamvis Theodoretus supradicto libro 4 Hæreticarum fabularum cap. 12 istud mortis genus aperte non exprimat, tamen manifestum quoddam divinæ vindictæ signum in obitu illius intervenisse ibi satis innuit his verbis: [meritas blasphemiæ suæ pœnas dedit,] Unde quoniam horrenda morte peribunt impii, pontificatu per sanctos Ephesi congregatos divino suffragio dejectus est, & jussu imperatoris Oasim habitare jussus, futuri impiorum supplicii illinc sumpsit exordium, suæ ipsius amentiæ factus ludibrium, & in se dictum illud complens Apostoli: Quorumdam hominum peccata manifesta sunt præcedentia ad judicium. Imo non prorsus temere suspicari quis posset, hic illam totius corporis aut linguæ putredinem a Theodoreto tacite indicari, dum de horrenda impiorum morte meminit, & Nestorium suæ ipsius amentiæ ludibrium factum esse asserit: cum enim Nestorius fucata linguæ suæ facundia plausum populi captaret, ut supra a Theodoreto dictum fuerat, & forte ob elegantiorem linguæ usum superbia elatus in hæresim & stultas blasphemias incidisset, verissime est suæ ipsius amentiæ factus ludibrium, quando in eo ipso membro meritas impietatis suæ pœnas exsolvit. Sane dolendum est, quod post tam manifestam divinæ justitiæ ultionem sacrilegus ille hæresiarcha hactenus in Oriente habeat tot stupidos simulque pervicaces impiæ doctrinæ suæ sectatores, qui illum in liturgia sua tamquam sanctum venerantur, ut apud Pagium in Critica Baronii ad annum CDXXXVI num. 3, & Renaudotium in Liturgiarum Orientalium collectione tomo 2 pag. 639 & alibi videri potest. Ceterum huic superbo Ecclesiæ Catholicæ oppugnatori successit humilis orthodoxæ fidei defensor

XVI. S. MAXIMIANUS.

[& post ejus exsilium eodem anno 431 electus est S. Maximianus] Cum Nestorius in synodo Ephesina ante diem XXV Junii anno CDXXXI exauctoratus esset, elapsis quatuor mensibus, in locum ejus substituitur S. Maximianus, de quo Socrates lib. 7 cap. 35 ita loquitur: Elapso igitur quatuor mensium spatio a depositione Nestorii, Maximianus eligitur episcopus; vir monasticam quidem vitam degens, in presbyterorum tamen ordinem ipse quoque cooptatus. Hic sanctitatis opinionem jam pridem fuerat adeptus, eo quod propriis sumptibus monumenta construxisset, in quibus religiosi viri post obitum sepelirentur. In sermone autem rudis fuit atque imperitus, vitamque quietam & a negotiis alienam præoptabat. Dum hic Socrates dicit, Maximianum in sermone rudem atque imperitum fuisse, videtur de imperitia linguæ Græcæ intelligendus esse. At profecto non miror, S. Maximianum linguam Græcam omnino non calluisse: siquidem Romæ natus & educatus fuerat, ut ex Synaxario Basiliano & quibusdam Romanorum Pontificum epistolis colligitur. Quod autem a negotiis moderate ac prudenter gerendis non adeo alienus fuerit, pater ex ejus Actis, quæ Henschenius noster ad diem XXI Aprilis seu tomo 11 istius mensis a pag. 847 collegit, in quibus etiam aliæ ipsius virtutes & laudes commemorantur, quas proinde hic repetere supervacaneum foret.

[204] [qui post brevem duorum annorum & aliquot mensium gubernationem anno 434 obiit,] Idem Socrates lib. 7 cap. 37 diem electionis aut consecrationis ejus sic accurate notat: Cum Maximianus ad episcopatum Constantinopolitanum evectus fuisset, Basso & Antiocho consulibus, die octavo Kalendas Novembris (anno CDXXXI, die XXV Octobris) ecclesiarum tumultus quievere. Deinde eodem libro cap. 40 annum & diem mortis ejus ita assignat: Maximianus vero cum per biennium ac menses quinque ecclesiampacate administrasset, fato functus est, Areobindo & Aspare consulibus, pridie Idus Apriles. Erat tunc septimana jejuniorum, quæ festum Paschale proxime antecedit, ejusque septimanæ feria agebatur quinta. Hæc anni ac diei computatio exacta est, cum Pascha anno CDXXXIV, qui per hos consules designatur, inciderit in XV Aprilis, adeoque feria quinta Majoris hebdomadæ in diem XII ejusdem mensis. Porro ex isto episcopatus initio ac fine sequitur, ut S. Maximianus duobus annis, mensibus quinque, & octodecim aut novemdecim diebus ecclesiam Constantinopolitanam rexerit; ut cuivis supputanti manifestum erit.

[205] Anselmus Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 893 ex hoc computo sic concludit: [de quo mortis tempore recentiores chronologi] Unde apparet, Maximianum in episcopatu Constantinopolitano vixisse annis duobus, mensibus quinque, & aliquot etiam diebus, quod quidem non animadvertit Valesius in notis ad eumdem Socratem, neque Pagius, qui rem ex professo, ut aiunt, tractat. At bona Banduri venia, ipsemet non advertit, Pagium id observasse, dum in Critica ad Annales Baronii anno Christi CDXXXIV num. 2 ita scripsit: Addit Socrates, Maximianum sedisse per biennium & menses quinque, ideoque non recte scripserat, eum ordinatum die XXV Octobris anni CDXXXI. Vides, Pagium id satis animadvertisse, atque ex nimis scrupuloso dierum computo intulisse, quod S. Maximianus die XXV Octobris non fuerit ordinatus.

[206] Attamen hanc Pagii consequentiam non admitto: [circa aliquot dierum differentiam disputant.] potius enim opinor, Socratem annos & menses numero rotundo computasse, nulla habita ratione aliquot dierum, qui mensem non explebant. Inde etiam suspicor, Valesium id in notis suis observare noluisse, eo quod sciret, similia sæpius rotunde numerari. Imo ipse Bandurus fateri debet, in plerisque præsulum Constantinopolitanorum catalogis, quos tomo 1 Imperii Orientalis a pag. 187 edidit, annos gubernationis atque interdum etiam menses exprimi; at communiter omitti dies, qui tamen in multis haud dubie superfuerunt. Nunc ab hac disputatiuncula ad S. Maximiani successorem progrediamur.

XVII. S. PROCLUS.

[Mortuo S. Maximiano statim successit S. Proclus,] Hic mitissimus vir, qui jam ter ad regendam Constantinopolitanam ecclesiam frustra a populo expetitus fuerat, statim post mortem S. Maximiani eligitur, quia imperator variis istius cathedræ competitoribus omnem ambitionis ac contentionis occasionem præcidere cupiebat, sicut Socrates lib. 7 cap. 40 tradit his verbis: Quo quidem tempore imperator Theodosius prudenter huic negotio prospexit: etenim ne rursus de eligendo episcopo ambigeretur, eaque res tumultum in ecclesia excitaret, absque ulla cunctatione, nondum deposito Maximiani corpore, episcopis, qui aderant, mandavit, ut Proclum in episcopali solio collocarent… Itaque Proclus in sede episcopali collocatus, corpus Maximiani sepulturæ tradidit. Ex his liquet, S. Proclum anno CDXXXIV, die duodecima Aprilis, quo S. Maximianus obiit, aut una alterave ex sequentibus diebus ad Constantinopolitanam cathedram evectum fuisse.

[208] De mansuetissima hujus sancti Præsulis indole memoratus Socrates eodem libro 7 cap. 41 post alia sic loquitur: Vir optimis moribus, si quisquam alius, præditus: quippe ab Attico eruditus, cunctas ejus virtutes studiose imitatus est. [qui contra quamdam Socratis calumniam] Patientiam vero magis etiam, quam Atticus, excoluit: nam hic quidem interdum terribilem se hæreticis exhibebat; Proclus vero placidus erga omnes fuit, dum hæreticos hac ratione potius, quam vi, ad rectam fidem adducere studeret. Cum enim nullam omnino hæresim exagitare instituisset, mansuetudinis dignitatem integram conservavit, ac veluti depositum quoddam Ecclesiæ restituit. Qua in re imperatorem Theodosium imitatus est: nam huic quidem ratum fixumque fuit adversus sontes non uti imperiali potestate; isti vero propositum erat parvifacere, si quis de Deo aliter, quam ipse, sentiret.

[209] [defenditur] Hæc ultima Socratis verba omnino displicent, quia sanctum Episcopum turpissimæ indifferentiæ ac criminosæ ignaviæ arguunt. Non inficior, S. Proclum erga fratres a recta fide aberrantes leniorem fuisse, eo quod illos potius mansuetudine quam violentia ad Ecclesiæ gremium reducendos judicaret; sed pernego, ipsum in materia dogmatum adeo fuisse indifferentem, ut non curaret, si quis de Deo aliter, quam ipse, sentiret: si enim hoc verum esset, quomodo ausus fuisset publice refellere hæresim Nestorii, qui tunc ecclesiæ Constantinopolitanæ præerat, & adhuc Theodosii imperatoris favore fruebatur? Impia autem Nestorii dogmata in publico consessu a Proclo refutata fuisse, Theophanes in jam citata Chronographiæ editione pag. 76 ita tradit: Die vero quodam Dominico, ipso Nestorio ecclesiæ præsidente, Proclus sacram concionem exponere jussus, dixit: Homilia in Deiparam. Homiliæ principium hoc fuit: Virginis Hodie celebritas, Fratres. Exinde impius Nestorius propter fastum & pravam fidem cunctis execrandus exstitit.

[210] [ex suis gestis,] Testis hujus rei est ipsa S. Procli oratio, quam Vincentius Riccardus Romæ anno MDCXXX inter alia ejus opera a pag. 59 edidit, ac eruditissimis notis illustravit. Nestorius tam graviter tulit, doctrinam suam hac oratione impugnari, ut ei tres quatuorve conciones opposuerit, in quibus furens hæresiarcha S. Proclum probroso hæretici & calumniatoris nomine traducit, sicut in præfatione Garnerii nostri ante partem posteriorem operum Marii Mercatoris a pag. IX, ac ibidem postea in ipsis Nestorii sermonibus a pag. 26 videri potest. Si S. Proclus ante adeptum episcopatum Constantinopolitanum tanto orthodoxæ fidei defendendæ ardore flagraverit, ut tam potentem adversarium aggredi non sit veritus, quis credat, eum postea in munere pastorali negligentiorem fuisse?

[211] [quæ ad diem 24 Octobris copiosius illustranda erunt.] Sane episcopalem S. Procli zelum testatur ejus epistola, quæ in Romana Riccardi editione a pag. 632 refertur, & quæ integra legi non potest, quin insulsum Socratis mendacium ultro in oculos incurrat, & a lectore cordato explodatur. Sed cum hic nostrum non sit, sanctam istius Præsulis famam operosius tueri, hæc aliaque ejus gesta elucidanda reservamus ad die XXIV Octobris, quo a Græcis & Latinis præcipue festum ipsius celebratur. Quare jam properamus ad illius mortem, de cujus certo tempore inter varios auctores intricatissima quæstio agitatur, ut nunc breviter referemus.

[212] [Auctores discrepant in assignado anno mortis S. Procli] Eminentissimus Baronius in Annalibus ecclesiasticis, Vincentius Riccardus ante Analecta S. Procli pag. 45, Henschenius noster ad diem XVIII Februarii in Actis S. Flaviani § 6, ac denique Tillemontius tomo 14 Monument. eccles. pagg. 717, 797 & sequentibus putant, S. Proclum anno Christi CDXLVI obiisse, postquam ecclesiam Constantinopolitanam gubernaverat duodecim annis & aliquot mensibus, qui saltem a medio Aprili anni CDXXXIV numerandi sunt; ut ex supradictis apparet. Contra vero Pagius in Critica, Garnerius noster in Dissertatione de libris Theodoreti tomo 5 operum ejus pag. 208, aliique nonnulli contendunt, S. Proclum anno CDXLVII mortuum esse, eique tredecim gubernationis annos & aliquot menses adscribunt; cum interim Theophanes, Menæa, aliaque Græcorum Synaxaria tantummodo duodecim annos & tres menses ipsi tribuant.

[213] Posteriores hi auctores præcipuum pro sua opinione argumentum desumunt ex terræ motu, [propter terræ motum, qui anno 447 contigit;] qui juxta Marcellinum Comitem & Chronicon Alexandrinum anno CDXLVII contigit; qua occasione miram narrant historiam de puero ad cælum sublato, ex cujus revelatione consuetudinem canendi Trisagion a Proclo inductam esse affirmant. Non ignoramus, hunc pueri raptum illamque Trisagii revelationem a Samuele Basnagio Flottemanvillæo in Annalibus politico-ecclesiasticis ad annum Domini CDXLVII num. XI, & ab aliis heterodoxis inter aniles fabulas reponi; sed parum nos movet corrupta eorum crisis, qui substantiam hujus historiæ, ab antiquis scriptoribus traditam, cum severis criticis Catholicis admittimus. Non tamen idcirco obitum S. Procli usque ad annum CDXLVII differre cogimur, etiamsi gratis concedamus, terræ motum anno CDXLVII recte collocatum esse in Chronico Alexandrino, quod nihilominus integro anno a vera chronologia aberravit, quando conciliabulum Ephesinum anno CDL habitum esse statuit. Non cogimur, inquam, propterea mortem S. Procli differre: nam hic forte de alio terræ motu agitur, cum Constantinopolis sub imperio ejusdem Theodosii sæpius concussa fuerit, ut in Chronico Alexandrino videri potest.

[214] Tillemontius tomo 14 Monument. eccles. pag. 798 fatetur, [sed silentium historicorum de aliis terræ motibus,] anno CDXLV vel CDXLVI nullum terræ motum apud primigenios auctores expresse notari; at contendit, inde certo concludi non posse, quod nullus eo tempore fuerit: nam ex silentio auctorum, inquit, certa conclusio inferri non potest; cum scriptores subinde verissima & notatu dignissima omittant. Sic de magno terræ motu, qui in Chronico Alexandrino ad annum CDL refertur, alii historici non meminerunt. Itaque alius terræ motus, qui tempore S. Procli accidit, cum altero confundi aut omnino a scriptoribus taceri potuit, quia forte plus timoris quam damni attulit. Præterea non habemus exactos historicos, qui res omnes sub Theodosio juniore gestas memoriæ prodiderunt. Sic viri eruditi tuentur prodigiosam septem Dormientium Ephesinorum resuscitationem (omnes saltem memorabilem corporum eorum sub Theodosio juniore inventionem admittunt;) quamvis auctores synchroni miram illam historiam posteritati non reliquerint, ut tomo VI Julii pag. 387 retulimus.

[215] Imo ipsa hujus concussionis desinentis memoria, quæ quotannis in ecclesiasticis Græcorum fastis celebratur, [qui circa hæc tempora frequentiores fuisse videntur,] nobis nonnullum præbet fundamentum suspicandi, quod circa eosdem annos varii terræ motus Constantinopolim terruerint: nam in Menologio Basiliano aliisque Synaxariis ad diem XXIV vel XXV Septembris recolitur annua memoria terræ motus, qui sub episcopatu S. Procli miro modo sedatus est, ut ibidem fusius narratur. Postquam vero auctor Chronici Alexandrini sub Ardaburio & Alipio consulibus, seu anno Christi CDXLVII, quemdam terræ motum retulerat, nulla de Proclo facta mentione, post alias illius circumstantias scribit sequentia: Quotannis celebratur litaniæ istius memoria pro clementis Dei bonitate ac patientia in Triconcho ex a. d. VIII Idus Novembres. Ex hac duplici sedatæ concussionis commemoratione, quæ diversis mensibus ac diebus instituitur, non prorsus temere conjicio, etiam duplicem circa illa tempora accidisse terræ motum, & illum anni CDXLVII diversum esse ab altero, qui sub Proclo exstitisse memoratur.

[216] [nos non cogit deserere opinionem Henschenii,] Huic conjecturæ adde ea Henschenii argumenta, quæ ad diem XVIII Februarii in Commentario historico ad Acta S. Flaviani § 6 proponuntur. Equidem fateor, Pagium in Critica ad annum CDXLVI num. 9, & ad annum CDLI num. 60 his Henschenii argumentis utcumque respondisse; sed nec ejus responsa nec Garnerii nostri ratiocinia Tillemontium movere potuerunt, ut mortem S. Procli ultra annum CDXLVI differret: neque eadem nos hactenus ita convincunt, ut a Majorum nostrorum opinione recedere cogamur. Cum tamen in verba magistrorum non juremus, sententiam Henschenii non ægre deseremus, si quis alicunde certiora contra nos monumenta eruerit. Quare successores nostri ad diem XXIV Octobris, quo S. Proclus colitur, hæc iterum accurate discutiant, &, si plus lucis in hac obscura controversia interim affulserit, libere nostra repudient ac refellant. Nunc de die, quo hic sanctus præsul obiit, non minus implicata & incerta quæstio paucis examinanda est.

[217] [quocum adhuc putamus, S. Proclum obiisse anno 446,] Ex supradictis constat, S. Proclum anno CDXXXIV ante medium mensis Aprilis ad cathedram Constantinopolitanam evectum esse. Cum igitur Menologium Basilii imperatoris, Menæa impressa, aliaque Græcorum Synaxaria episcopali ipsius gubernationi constanter duodecim annos & tres menses assignent, ex facto hujus temporis computo sequitur, illum anno CDXLVI circa medium mensis Julii mortuum esse. Quod si forte superfuerint aliquot dies, qui juxta superius dicta interdum non adeo exacte notantur, saltem certo concludi potest, mortem S. Procli ante medium mensis Augusti accidisse. Attamen Garnerius noster proxime citato tom. 5 operum Theodoreti pag. 208 ita confidenter pronuntiat: Certe necesse est fateri, peccatum esse in numero mensium: neque enim tres, ut habetur apud eos, qui appellati sunt, sed sex cum duodecim diebus dici debuerunt; siquidem a die XII Aprilis, qua die certe ordinatus est Proclus, ad diem XXIV Octobris, qua constat esse defunctum, menses, quos dixi, diesque interfluxerint. Vincentius Riccardus in notis ad Vitam S. Procli pag. 53 etiam contendit, in arithmeticis Græcorum litteris erratum fuisse, ac pro tribus mensibus potius sex menses substituendos esse. At sicuti non negamus, in hujusmodi numeros facile errorem irrepere posse, ita tamen re ipsa irrepsisse sine probabili quadam ratione non admittimus.

[218] [mense Julio vel Augusio,] Hi aliique scriptores supponunt id, quod versatur in quæstione, ut vulgo dici solet: nam firmiter sibi persuadent, S. Proclum ex hac vita migrasse XXIV Octobris, eo quod die illa festum ejus in Fastis ecclesiasticis colatur. Sed nos quotidiana experientia discimus, annuam Sanctorum festivitatem propter reliquiarum inventionem, translationem, aliasve causas sæpius celebrari alio die, quam quo obierunt. Sic ex supra dictis constat, S. Maximianum die XII Aprilis mortuum esse, cum tamen ad diem XXI ejusdem mensis annua illius memoria in Menologiis referatur.

[219] Quare judico, ex annua venerationis die non deduci sufficiens argumentum, [quamvis Menæa aliis mensibus festum ejus celebrent.] ut de die mortis aliquid certi statuatur, aut in diversis monumentis concordans numerus pro libito corrigatur. Si enim ratio ista sufficeret, eodem jure posset obitus S. Procli usque ad diem XX Novembris differri, quia sanctus ille præsul eo die in Menæis impressis solenniore Officio honoratur. Non inficior, ex die annui cultus recte conjecturam fieri posse de die obitus, quando aliunde nihil obstat; sed cum huic Garnerii aliorumque auctorum conjecturæ repugnet communis Græcorum monumentorum textus, verosimilius existimo, S. Proclum mense Julio, aut ineunte Augusto animam Creatori suo reddidisse. Nunc juxta hanc probabiliorem chronologiam consequenter agendum est de tempore, quo in locum S. Procli suffectus est.

XVIII. S. FLAVIANUS.

[Quandoquidem de exordio] Hic iterum in tenebris palpandum est: nemo enim veterum scriptorum accurate assignavit tempus, quo hic sanctus Vir Proclo successit. Theophanes in Chronographia pag. 84 ad annum Theodosiani imperii trigesimum nonum, qui partim anno Christi CDXLVI partim CDXLVII respondet, S. Flaviani electionem ita refert: Proclum quidem Flavianus presbyter, & ecclesiæ Constantinopolitanæ sceuophylax, vir sacris præstans & ornatus virtute, excepit. Eutychius patriarcha Alexandrinus in Annalibus Arabicis Pocockianæ interpretationis tomo 2 pag. 84 eumdem annum sic notat: Anno regni ejusdem tricesimo nono constitutus est Flavianus patriarcha Constantinopolitanus, qui cum biennio sedisset, mortuus est. Ex his testimoniis certo decernere non possumus, post quantum temporis intervallum (sedem Constantinopolitanam interdum aliquot mensibus vacasse ex supra dictis constat) Flavianus S. Proclo sit substitutus.

[221] Neque id certius colligere licet computando temporis spatium, [& duratione episcopatus S. Flaviani nihil certi traditur,] quo Flavianus ecclesiam Constantinopolitanam gubernavit: Aliqui enim cum Theophane episcopatui illius biennium adscribunt; Jus Græco Romanum, Matthæus Cigala, & Philippus Cyprius, quorum catalogi apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis a pag. 201 referuntur, ipsi duos annos & sex menses assignant; alii vero catalogi, apud eumdem Bandurum ibidem a pag. 187 relati, ei tantummodo annum unum & decem menses tribuunt, quibus Pagius in Critica ad annum Christi CDXLIX num 14 consentit. Eminentissimus Baronius S. Flaviano duos annos & menses decem concedit. Denique catalogus Labbeanus, quem in Dissertatione præliminari § 2 citavi, non nisi octo menses gubernationis exprimit, ubi haud dubie unus alterve annus incuria librarii omissus est, ita ut indicare velit, S. Flavianum uno anno aut biennio & octo mensibus in cathedra Constantinopolitana sedisse. Si igitur quisque hanc diversam annorum & mensium chronotaxin opinioni suæ accommodet, liceat etiam nobis exemplo aliorum eamdem systemati nostro aptare.

[222] Itaque ponamus, S. Flavianum anno CDXLVI circa finem Octobris S. Proclo jam duobus aut tribus mensibus mortuo successisse. [ex probabili conjectura statuimus, illum mense Octobri anni 446 electum esse,] Hoc posito, anni duo & decem menses effluxerint usque ad ejusdem Flaviani mortem, quæ anno CDXLIX mense Augusto accidit, ut fere omnes consentiunt, & satis colligitur ex tempore prædatorii conciliabuli Ephesini, cui sanctus præsul non diu supervixit. Nihil est in hac hypothesi, quod verisimilitudinis terminos excedat, quamvis eam certitudine carere libenter fateamur. Cum ergo de duratione istius episcopatus tam diversæ ac incertæ sint opiniones, ut supra vidimus, cur nobis non licebit unam ex illis eligere, quæ cum chronotaxi nostra maxime conveniat? Neque nobis adversantur Theophanes & Eutychius Alexandrinus, qui S. Flaviano duos annos numero rotundo adscribunt; quia computus mensium & dierum sæpe omittitur, ut pluribus exemplis demonstrare possem. Porro cum in quibusdam catalogis menses sex, alibi octo, ac denique in aliis decem expressos invenerimus, in tanta temporis incertitudine liberam mensium electionem nobis relictam esse putavimus.

[223] [& cum plerisque chronologis mortem ejus anno 449 consignamus.] Auctores unanimi consensu asserunt, S. Flavianum anno CDXLIX palmam martyrii adeptum esse, excepto Garnerio nostro, qui novum systema excogitavit, quod tomo 5 operum Theodoreti pag. 209 sic proponit: Restat igitur, ut Flavianus Hypæpis seu superveniente seu ingesta morte defunctus sit; sed quo mense, quove die, definite nemo tradit. Probabile tamen, id contigisse die XVIII Februarii, anno CDL, quo die fit S. Flaviani memoria in Menologio Græcorum & Martyrologio Romano. Hic iterum ex annua festivitate diem mortis temere deducit. Deinde profert argumenta, quibus contra communem chronologorum sententiam contendit, obitum S. Flaviani anno CDL illigandum esse, tum quod inter ejus depositionem & mortem longior temporis mora requiratur, tum quod illius mors in posterioribus quibusdam epistolis sileatur. Verum hæc facile refelli possunt, & jam satis explicata sunt in opere nostro ad diem XVIII Februarii, ubi Henschenius Acta S. Flaviani ex antiquis monumentis collegit. Quare curiosum lectorem eo remitto, præsertim cum omnia Garnerii fundamenta corruant ex diserto Theodori Lectoris testimonio, qui affirmat, quod anno CDXLIX in locum S. Flaviani substitutus fuerit

XIX. S. ANATOLIUS.

[Theodorus Lector asserit, S Anatolium anno 449 ad sedem CP. evectum esse,] Cum Pinius noster Acta hujus sancti præsulis ad diem III Julii, tomo 1 istius mensis a pag. 651 copiose illustraverit, ubi etiam fidei morumque ejus integritas contra acerbiores Baronii & Tillemontii accusationes satis vindicata est, nihil hic nobis restat, nisi ut tempus electionis ac mortis ejus diligenter investigemus. Laudatus Theodorus Lector apud Harduinum nostrum tomo 4 Conciliorum col. 67 de initio episcopatus illius hæc habet: Dioscorus enim contra id, quod regulis placet, sibi ordinationem Constantinopolitani episcopatus indulgens, provehit in ejus præsulatum Anatolium quemdam, Alexandrinorum ecclesiæ responsa Constantinopoli facientem, habens præsto & Eutychem comministrantem. Ad quem Anatolius grato animo * dixit, quod futurum erat ignorans: Quocumque ambulasti, sanctificasti. Agebantur autem hæc consulatu Protogenis & Asterii, qui in annum Christi CDXLIX incidit.

[225] Hoc antiquitatis instrumentum prævalet omnibus Garnerii nostri ratiociniis, [ex quo corruit opinio Garnerii, qui mortem S. Flaviani ad annum 450 differt,] quibus contendit, mortem Flaviani, & consequenter electionem Anatolii, usque ad annum CDL differendam esse: nam dici non potest, Anatolium Flaviano viventi episcopum subrogatum esse, ut Tillemontius tomo 15 Monument. eccles. pag. 907 recte ostendit. Henricus Valesius inter aliqua historiographorum opera, quæ Parisiis anno MDCLXXIII Græco-Latine edidit, pag. 580 idem Theodori testimonium paulo aliter e Græco vertit, & ibidem ad illud notat sequentia: Hoc insigne fragmentum de ordinatione Anatolii, episcopi Constantinopolitani, quæ facta est Asterio & Protogene consulibus, anno Christi CDXLIX, Baronii diligentiam fugit. Depromptum autem est ex libro primo Historiæ Theodori. Nam Theodorus Lector Historiam suam exorsus est a fine librorum Socratis. Cum ergo Socrates desierit in episcopatu Procli CP., Theodorus Lector Historiam suam inchoavit ab exordio Flaviani, id est ab anno Christi CDXLVI. Observa, Valesium hic adhærere opinioni nostræ de anno CDXLVI, quo episcopatum S. Flaviani supra inchoavimus Jam, relictis Anatolii gestis, quæ tomo 1 Julii loco citato legi possunt, ad finem episcopatus ejus transiliamus.

[226] Anatolium in cathedra Constantinopolitana octo annis oc totidem mensibus sedisse, [& ex computato regiminis tempore sequitur, illum anno 458 obiisse.] tradit S. Nicephorus in Chronographia compendiaria, cui apud Bandurum plerique catalogi consentiunt. Cum his facile conciliatur Zonaras, qui libro 14 Annalium in Parisiensi editione anno MDCLXXXVII tomo 2 pag. 51 dumtaxat octo annos ei tribuit; neque ipsis contradicit Theophanes, dum eidem novem annos concedit: hic enim more satis usitato annos incompletos intellexit; ille vero annos numero rotundo computavit, neglectis mensibus, quod ab auctoribus non raro fieri supra observavimus. Si igitur Anatolius Constantinopolitanam sedem ascenderit anno CDXLIX, ut ex Theodoro Lectore ostensum est (puta initio Novembris, cui hypothesi nihil obstat) potuit anno CDLVIII moriens die III Julii, quo annua illius memoria celebratur, octo gubernationis annos ac totidem menses explere. Attamen non volumus ex annuo venerationis festo certum mortis diem deducere. Quare pro libito statue, illum anno CDXLIX circa finem Novembris aut initium Decembris S. Flaviano successisse, & consequenter exeunte Julio aut ineunte Augusto anni CDLVIII obiisse. Nobis sufficit tueri illum annum, quo Baronius, Pagius, Tillemontius, aliique scriptores communiter obitum ipsius collocant.

[Annotata]

* al. scite

XX. S. GENNADIUS I.

[S. Gennadius anno 458 ad cathedram CP. evectus,] De hujus sancti Antistitis chronotaxi etiam satis convenit inter auctores, qui exordium episcopatus illius anno CDLVIII, ac ejusdem finem anno CDLXXI consignant: cum enim post mortem Anatolii Gennadius sederit annis tredecim, quos Theophanes & Zonaras ei rotunde tribuunt, oportet eum anno CDLXXI adhuc ecclesiæ Constantinopolitanæ præfuisse, ut consideranti patebit. Nicephorus patriarcha Constantinopolitanus his tredecim regiminis annis superaddit menses duos, ex quibus tempus mortis exactius colligere possemus, si de episcopatus initio propius constaret. Græci in Menæis impressis memoriam S. Gennadii episcopi Constantinopolitani recolunt die XXV Augusti & XVII Novembris, non autem XVII Septembris, ut Tillemontius tomo 16 Monument. eccles. pag. 75 perperam existimavit.

[228] [ad cælum migravit anno 471.] Si sciremus, eum obiisse hoc ipso die XVII Novembris, quo memoria ejus in Menæis iterum agitur, possemus de mense inchoati episcopatus liberiorem conjecturam facere: nam inde sequeretur, ipsum anno CDLVIII circa medium Septembris cathedram Constantinopolitanam ascendisse, atque ita usque ad diem XVII Novembris anni CDLXXI explevisse tredecim annos ac duos menses, quos S. Nicephorus ei expresse adscribit. Certe non est improbabile, inter Anatolii mortem & Gennadii electionem spatium unius alteriusve mensis effluxisse, cum aliqui Acacium mallent eligere, ut Theodorus Lector apud Valesium pag. 553 testatur his verbis: Mortuo Anatolio, Gennadius presbyter ecclesiæ Constantinopolitanæ in ejus locum substituitur, simul nominato quorumdam suffragiis Acacio, orphanotrophii præposito. Sed quia hactenus nobis non liquet, utra, vel an alterutra venerationis dies cum die obitus vere conveniat, nihil determinamus, & lectori liberum de conjectura nostra judicium relinquentes, mortem ejus anno CDLXXI affigimus. Ceterum de S. Gennadii virtutibus & rebus præclare gestis hic silemus, cum ea in Opere nostro ad diem XXV Augusti vel XVII Novembris fusius sint explicanda. Interim consuli potest Tillemontius, qui tomo 16 Monument. eccles. a pag. 67 Acta ejus ex antiquis scriptoribus concinnavit.

XXI. ACACIUS.

[Anno 471 in locum S. Gennadii substitutus est Acacius,] Hic perfidus hæreticorum fautor in locum S. Gennadii successit anno Christi CDLXXI, ut ex tabulis Theophanis colligitur, & tempore episcopatus sui maximas in Ecclesia turbas excitavit, quas Theodorus Lector in editione Valesiana pag. 555 ab ipso dæmone prænuntiatas fuisse sic narrat: Gennadius cum noctu orandi gratia ad altare descendisset, dæmoniacum quoddam spectrum vidit: quod cum objurgasset, audivit illud exclamans in hæc verba, se, ipso quidem superstite, quiescere: postea vero Ecclesiam penitus vastaturum.Sanctus Theophanes in Chronographia, Parisiis anno MDCLV Græco-Latine impressa, pag. 97 refert eamdem dæmonis prædictionem, cui partim respondit eventus: nam Acacius orthodoxam Ecclesiam, quam tranquillam & de hostibus suis triumphantem invenerat, variis dissidiorum procellis turbavit, sive quod ipsemet esset hæreticus, sicut a sancto Nicephoro appellatur, sive quod saltem impense hæreticis faveret. Non est nostrum hic enumerare diversas turbulenti istius hominis machinationes, quas fuse Baronius in Annalibus & accurate Pagius in Critica ab anno Christi CDLXXI recensent, quasque non ita pridem Tillemontius tomo 16 Monument eccles. a pag. 285 operose collegit. Suidas in suo Lexico ad vocem Ἀκάκιος tomo 1 pag. 117 & sequente fraudulentam ac simul superbam hujus adulatoris indolem vivis coloribus depingit.

[230] [occultus hæreticorum fautor,] Sanctus Avitus Viennensis, qui tempore Acacii in Gallia florebat, perfidam illius in fide simulationem etiam indicat, & in editione Sirmondiana pag. 19 epist. 3 ad Gundobaudum Burgundionum regem de hoc occulto hæreticorum fautore sic scribit: Quieverat ergo post Acacii quondam Constantinopolitani sacerdotis excessum, mali ejus, quod expugnandum suscepimus, pullulansab Eutychete persuasio, cujus idem Acacius, ut celsitudo vestra potest habere compertum, amator magis trepidus, quam assertor publicus erat; laudans quidem, quæ ab illo repererat, sed prædicare ea devoto tunc itaque impolluto populo non præsumens: pro cujus obumbratione figmenti simulati, ob gratiam imperatoris seculi sui, non impunitus tantummodo, verum & indiscussus interiit. Hæc postrema S. Aviti verba, quæ obscuriora sunt, ita intelligo, ut significent, Acacium de hæresi convictum non fuisse, quamvis ob favorem hæreticis impensum aliaque crimina a communione Ecclesiæ rescissus fuerit, ut patet ex epistola Felicis III Papæ, quæ apud Labbeum tomo 4 Conciliorum Col. & sequentibus refertur. Vide etiam Henricum Valesium in notis ad Græcos historicos, anno MDCLXXIII editos, ubi pag. 179 de Acacii damnatione fuse disserit.

[231] Videtur tamen Acacius initio episcopatus sui publicum pietatis ac sinceræ fidei testimonium habuisse, [qui post veram] cum Simplicius Papa Romanus in Labbeana Conciliorum editione Col. ad presbyteros & archimandritas Constantinopolitanos de ipso sic scribat: Ad Christianissimum quoque principem, vel ad fratrem & coëpiscopum nostrum Acacium competentia simul scripta direximus, cujus accusandum silentium non putamus, quia scientes fidem probatissimi sacerdotis, certum tenemus, suum non esse, quod tacuit. Sed inconstans præsul bonam famam, quam eo tempore adeptus fuerat, postea ob apertam cum hæreticis communionem fœde contaminavit, ut S. Ennodius in editione Sirmondi nostri pag. 483 indicat his verbis: Fluxa ecclesiasticorum corda aut turbant, quæ in præsenti vita sunt, aut delectant: quibus Acacius, qui diro diaboli a sententia sua motus imperio, erubuit diu propugnatorem se fuisse veritatis, & clari deserens ornamenta certaminis, triumphum suum, quem, sub Basilisco, pio sudore meruerat, debellavit.

[232] Sanctus Theophanes pag. 105 innuit, Acacium dumtaxat ex metu & ficta zeli specie Basilisco restitisse. [sive fictam orthodoxæ fidei defensionem,] Hoc anno, inquit, cleri monachorumque Constantinopolitanorum agmine pro Chalcedonensi synodo decertante territus Acacius, in unam cum eis ire sententiam dissimulans, ea de causa adversus Basiliscum & Zenonem ex ecclesiæ suggestu peroravit. Quo comperto, populi furorem Basiliscus metuens excessit civitate, ne quis Acacio familiaritatis aut convictus præberet consortium indicens senatui: jam enim populus igne civitatem devastare parabat. Hinc forte Acacius apud Labbeum tomo 4 Conciliorum Col. in epistola Romanæ synodi ad clericos & monachos Orientales hypocrita vocatur. At quocumque animo id tunc fecerit, certe postmodum aperte hæreticis favit, & contra iteratam Romani Pontificis monitionem cum iis familiariter communicavit, ob quam pervicaciam justo Sedis Apostolicæ judicio condemnatus, & ab Ecclesiæ corpore tamquam putridum membrum jure merito est abscissus, ut Gelasius I Papa in litteris ad episcopos Dardaniæ apud Labbeum tomo 4 Conciliorum a Col. fuse ostendit.

[233] Verum homo pertinax more hæreticorum aut schismaticorum latam a Romano Pontifice sententiam contempsit, [postmodum aperte hæreticis favit, & propterea ab Apostolica Sede excommunicatus,] & quamvis omni exercitio muneris episcopalis ac sacerdotalis interdictus esset, tamen usque ad mortem, patrocinante imperatore, remansit sacrificans, ut Liberatus diaconus in Breviario cap. 18 apud Labbeum tomo 5 Conciliorum col. 770 loquitur. Imo jam ad quidlibet audendum obstinatus, Romanam excommunicationis sententiam nihil curavit, & Felicem Pontificem, a quo damnatus fuerat, gravi injuria affecit, sicut S. Theophanes pag. 114 tradit his paucis verbis: Acacius absque animi motu depositionem excepit, & Felicis nomen e diptychis expunxit. Porro Acacius usque ad mortem in pertinacia sua perseveravit, quod Gelasius I Papa in litteris ad Dardaniæ & Illyrici episcopos apud Labbeum tomo 4 Col. & 1198 sic affirmat: Nec quisquam omnino vobis persuadeat, Acacio prævaricationis suæ crimen fuisse laxatum, quia qui postquam in collegium recidens pravitatis, jureque meruit ab Apostolica communione secludi, in hac eadem persistens damnatione defunctus est. Nunc de tempore, quo infelicem animam exhalavit, breviter disputandum est.

[234] [infelicem animam anno 489 exhalavit.] Eminentissimus Annalium ecclesiasticorum conditor ad annum Christi CDLXXXVIII num. 1 ita scribit: Qui sequitur annus quadringentesimus octogesimus octavus, duobus consulibus Dinamio atque Siphidio * adnotatur; quo & finem vivendi fecit Acacius constantinopolitanus episcopus in anathemate perseverans, cum sedisset annis (ut Nicephorus habet in Chronico) decem & septem atque mensibus novem. At salva tanti viri pace, censeo, mortem Acacii potius anno sequente consignandam esse: nam Victor Tununensis in suo Chronico sic habet: Eusebio V. C. cos. Acacius Constantinopolitanus episcopus sub damnatione moritur. Eusebius autem anno Christi CDLXXXIX simul cum Probino consulatum gessit, ut apud Pagium & in Fastis consularibus notatur. Præterea eminentissimus Scriptor fatetur, a Nicephoro septemdecim gubernationis annos & menses novem Acacio adscribi. Cum igitur Acacius circa finem anni CDLXXI Gennadio successerit, oportet eum usque ad mensem Septembrem aut Octobrem anni CDLXXXIX vixisse, ut facile comperiet, qui septemdecim annos & novem menses intra illud tempus elapsos numeraverit, & superius a nobis dicta levi oculo relegere voluerit.

[Annotata]

* al. Fifidio

XXII. PHRAITAS, vel FLAVITAS, alias FLAVIANUS II.

[Phraïtas vel Flavitas dicitur anno 489] His similibusque nominibus appellatur idem ille, qui sub finem anni CDLXXXIX Acacio successit, & de cujus electione Nicephorus Callistus lib. 16 Hist. eccles. cap. 18 miram historiam narrat hoc modo: Post hunc (videlicet Acacium, cujus mortem capite præcedente retulerat) Flavitas Constantinopolitanum suscepit episcopatum: vir, qui quidem presbyter esse visus sit, sed usque adeo [ad] audaciam & improbitatem summam pervenerit, ut id, quod dicturus sum facinus, satis, qualis is fuerit, indicare possit. Zeno chartam puram in sacro reposuit altari, atque in charta alia per scriptum Deo supplicavit, ut per angeli manum, quæ in hominum conspectum non veniret, nomen ejus adscriberet, quem cælesti calculo Constantinopolitanæ ecclesiæ hierarcham præfectum vellet: atque ob eam rem quadraginta dierum jejunium indixit, & Deum omnes orare, ut qui illi placitus esset, ostenderet, jussit.

[236] [thronum CP. obtinuisse per impiam fraudem,] Hæc ubi Flavitas cognovit, auro multo templi custodem, qui idem princeps imperialium cubiculariorum erat, corrupit, ut in charta pura nomen ejus annotaret, eamque rursus imperatorissigillo obsignaret. Hoc ubi factum est, atque ubi constitutum jejunii præteriit tempus, sigillo in charta sublato, derepente Flavitas ingenti gloria, perinde atque a Deo designatus esset, affluens correptus est, & magnifico saltu in patriarchæ thronum is conscendit. Verumenimvero piaculum id omnipotens providentia non diu latere passa, illusionem eam scenicamque actionem quamprimum in apertum produxit: infelix enim ille cum non totos quatuor menses in sede ea transegisset, morte repentina ex hominibus sublatus est, cum ne dimidiam quidem partem muneris ejus, quo episcopalem dignitatem redemerat, corradere potuerit.

[237] Argentarii hæredibus ejus institere, & pecuniam nuper admodum mutuo datam exegere: [quæ postmodum eruperit,] atque illi, quod solvendo non essent, Zenonem adiere, eique, ut eos ab acerbis illis creditoribus liberaret, supplicarunt, & rem ipsam secreto ei ipsi, qui de illa inquirebat, indicarunt. Zeno, ea audita, obstupuit, & postquam non Christum, sed chrysum, hoc est aurum potius, Flavitæ nomen in libello illo adscripsisse cognovit, judicium revera & justitiam (juxta psalmum) fecit; atque eunuchum quidem, qui sibi divinam existimationem & gloriam arrogasset, abigi; pecuniam autem creditam ex substantia ejus dissolvi argentariis jussit. Fides hujus historiæ sit penes auctorem, qui varia nobis monumenta conservavit ex iis scriptoribus, quorum opera jam perierunt. Attamen mirum est, veteres auctores, quorum libri etiamnum exstant, de hac fraude non meminisse. Quare de veritate hujus narrationis nihil definio, etsi Flavitas videatur hujusmodi fallaciæ capax fuisse, ut ex sequentibus patebit.

[238] Liberatus diaconus in Breviario cap. 18 apud Labbeum tomo 5 col. 761 de ipso sic scribit: [& post brevem aliquot mensium gubernationem,] In istis posita ecclesia, moritur Acacius, & ordinatur post eum Flavitas presbyter, qui fuit a sancta Thecla, qui non consensit sine Romano episcopo inthronizari; sed transmisit synodicam Papæ Romano Felici. Interea tamen contra expressam Romani Pontificis voluntatem cum Petro Mongo communicabat, ut Euagrius lib. 3 Hist. eccles. cap. 23 tradit his verbis: Inter hæc Acacio Constantinopolitano fatali sorte sublato, Frauita in ejus locum succedit: qui cum synodicas suas ad Petrum misisset, rescripsit ei vicissim Petrus, de Chalcedonensi synodo eadem dicens, quæ supra commemoravi. Mortuo deinde Frauita, qui quatuor dumtaxat menses episcopatum gessit, Euphemius ejus loco episcopus est ordinatus. Hic accepit synodicas epistolas, quas Petrus ad Frauitam scripserat: cumque in illis anathematizari gesta Chalcedonensis synodi deprehendisset, magnopere conturbatus est, seque a Petri communione sejunxit. Horum postea juverit meminisse.

[239] Sanctus Theophanes pag. 114 eamdem Flavitæ perfidiam ita clarius exponit: [persidamque Romanæ Ecclesiæ deceptionem] Acacio defuncto, Phrauitas tres menses episcopatu potitus, Felici litteris significat, se cum illo quidem communionem habere, cum Petro Mongo nullam. In adversum Mongo scribit, se cum illo communione conjungi, a Felice vero se penitus alienum. Non ignoro, a Tillemontio tomo 16 Monument. eccles. pag. 768 contra hoc Theophanis testimonium aliquam difficultatem moveri; at ea solvi potest, si dicantur aliquæ Felicis Pontificis epistolæ intercidisse, sicut ipsemet Tillemontius tomo proxime citato pag. 386 fateri cogitur, quamdam ejusdem Papæ epistolam periisse, quam ad archimandritas Constantinopolitanos scripserat. Quidquid sit, saltem ex laudato Euagrio habemus, Flavitam cum Petro Mongo communicasse, & colligimus ex responsoria Felicis Papæ epistola, quæ apud Labbeum tomo 4 Conciliorum a Col. legi potest, ipsum eodem tempore ad Romanum Pontificem dedisse litteras, Catholicæ fidei zelo & unionis amore plenas, adeoque juxta Græcam parœmiam ex eodem ore calidum & frigidum efflavisse.

[240] [circa mensem Martium anni 490 mortuus est.] Verum simulator ille non diu Romanæ ecclesiæ illusit, ut patet ex S. Nicephoro patriarcha, qui brevem ejus episcopatum ita indicat: Phraïtas presbyter sanctæ Theclæ Sycarum mensibus III, diebus XVII. Cum hoc computo facile conciliantur, qui ipsi tribuunt quatuor menses, nempe incompletos, aut qui dumtaxat tres, non numeratis septemdecim diebus, prout supra semel atque iterum diximus. Joannes Zonaras in Annalibus tomo 2 pag. 54 ei menses tres cum semisse adscribit. Videtur itaque Flavitas circa finem anni CDLXXXIX (puta ineunte mense Decembri) in locum Acacii suffectus esse, & consequenter mense Martio anni CDXC e vivis excessisse.

XXIII. EUPHEMIUS.

[Euphemius anno 490 cathedram CP. ascendit,] Juxta jam traditam chronotaxin potuit Euphemius exeunte Martio anni CDXC in locum Flavitæ successisse, de cujus Catholico zelo Theophanes pag. 115 ita scribit: Phrauita tandem mortuo, Euthymius * presbyter, & pauperum in urbe Neapoli curator, Constantinopolitanum episcopatum assecutus est. Is extemplo Petri Mongi nomen e sacris tabulis erasit manibus propriis, & Felicis Pontificis Romani reposuit, atque ita consedit in throno. Dein pagina sequente hæc notatu digna addit: Hoc anno synodales Euphemii litteras Felix accepit, &, ut Catholico, communionis impertiit consortium; haud tamen episcopum agnovit, quod Acacii, quique in episcopatu successerat, Phrauitæ nomen e tabulis ecclesiasticis non expunxerit. Nicephorus Callistus lib. 16 Hist. eccles cap. 19 similia habet, & modum suspensæ communionis inter Felicem Papam & Euphemium episcopum Constantinopolitanum paulo aliter sic exprimit. Porro Papa scripta quidem illius recepit & Euphemio veluti orthodoxo favit; sed illum in episcopalem communionem non admisit.

[242] [qui falso hæreseos accusatur,] Hinc liquet, Euphemium fuisse apprime Catholicum, quamvis Joannes Malala, Oxonii anno MDCXCI Græco-Latine editus, parte 2 Historiæ chronicæ pag. 116 illum ita calumnietur: Eodem imperante (videlicet Anastasio) Euphemius patriarcha Constantinopolitanus, ut qui Nestorii partibus adhæserat, sede sua deturbatus, in Euchaïtam Ponti relegatus est, suffecto in locum ejus Macedonio, qui & ipse ob hæresim Nestorianam ejectus est. Dionysius patriarcha Antiochenus, apud Assemanum tomo 1 Bibliothecæ Orientalis pag. 406 relatus, Euphemium ejusdem hæreseos ita falso insimulat: Anno DCCCIX (is annus DCCCIX Græcorum, anno Christi CDXCVIII respondet, adeoque a vera chronologia aberrat, ut postea ostendetur) pulsus fuit in exilium Euphemius Constantinopolitanus episcopus, eo quod Nestoriana hæresi laborare deprehensus est, eique Macedonius subrogatus. Verum eruditissimus Assemanus ad hunc Dionysii locum recte notat sequentia: Quod autem Euphemius Nestoriani erroris a Dionysio accusatur, mirum non est, cumDionysius Monophysita fuerit; Monophysitæ vero Catholicos synodi Chalcedonensis propugnatores, qualis Euphemius fuit, Nestorianismi insimulare consueverint. Ex his colligimus, illam heterodoxorum calumniam exortam esse, quia scilicet, teste Theophane, Euphemius Constantinopolitanus præsul, coactis, qui tum in urbe versabantur, episcopis, sanctam Chalcedonensem synodum confirmavit.

[243] Attamen Euphemius edicto Zenonis imperatoris, quod Græce ἑνοτικὸν id est unitivum vulgo vocabatur, [quamvis edicto Zenonis imprudenter subscripserit] & in quo tacita concilii Chalcedonensis abrogatio dolose latebat, nimis facile & imprudenter subscripsit, ut ex Theodoro Lectore apud Valesium pag. 566 satis eruitur: Cum omnes alii patriarchæ, inquit, Zenonis Henotico consensissent, solus Romanæ urbis Episcopus Felix communicare ei noluit. Idem colligitur ex Liberato diacono, qui in Breviario cap. 18 apud Labbeum tomo 5 col. 761 de communi Henotici subscriptione hæc memorat: Non post multum tempus moritur & Petrus Moggus Alexandriæ, & post eum in ea sede ordinatur Athanasius, qui & ipse in edicto (scilicet unitivo Zenonis admittendo, ut ibidem paulo inferius exprimitur) Constantinopolitanæ & Antiochenæ & Hierosolymitanæ communicavit ecclesiæ. Inter hos omnes haud dubie comprehenditur Euphemius, qui ab ipso Zenone ad cathedram Constantinopolitanam evectus est. Ceterum quomodo post mortem Zenonis Euphemius odium Anastasii imperatoris incurrerit, ac demum ab ipso e sede sua pulsus fuerit, apud Theodorum Lectorem, Theophanem, aliosque historiæ ecclesiasticæ scriptores facile invenietur. Nos jam investigabimus probabiliorem exauctorationis istius annum, de quo etiam inter antiquos chronologos non convenit.

[244] Marcellinus Comes in suo Chronico exauctorationem & exsilium Euphemii ita refert: [& qui injuste ab Anastasio imperatore] Indictione III Viatore solo cos. (hic consulatus certe annum Christi CDXCV denotat) Euphemius augustæ civitatis antistes, de quo superius fecimus mentionem, falso ab Anastasio principe accusatus atque damnatus, in exilium ductus est. Marcellini chronologiam secutus est eminentissimus Baronius, dum in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi CDXCV num 21 & 23 sic scripsit: Sed & in Acacii fautorem Euphemium, Constantinopolitanum antistitem, Deus pariter ultus est, cum eum (ut diximus) per Anastasium imperatorem in exilium duci voluit… Passus hæc quidem est Euphemius, licet injuste & a perfido imperatore Catholicæ fidei adversario: quod tamen centempsisset parere Romanis Pontificibus in abdicatione Acacii nominis, meruit ipse justo Dei judicio abdicari. An eminentissimus scriptor hic perperam insultarit Euphemio in calamitate, ut Tillemontius contendit, paulo post videbimus, interea examen chronologicum prosecuturi.

[245] Victor Tununensis eamdem Euphemii depositionem anno sequente sic narrat: [in exsilium ejectus est verosimiliter anno 496,] Paulo V. C. cos. (hujus Pauli consulatus anno Christi CDXCVI respondet) Anastasius imperator hæreticorum synodum faciens, Henoticum Zenonis confirmat, & Euphemium episcopum Constantinopolitanum Chalcedonensis synodi defensorem, deponit, quem Euchaïda in exilium mittens, pro eo Macedonium facit. Confirmatur hic annus ex bello Isaurico, quod cum … quinque continuos annos durasset (nempe computato simul quinto anno, qui currebat) Anastasius belli pertæsus, arcanum suum aperuit Euphemio Constantinopoleos episcopo, se nimirum pacem optare, ut Theodorus Lector apud Valesium pag. 559 loquitur. Cœpit autem hoc bellum Isauricum juxta Marcellini Comitis Chronicon Indictione XV, Anastasio Aug. & Rufo coss., sive anno Christi CDXCII, & consequenter anno Christi CDXCVI quintus istius belli annus fluebat. Hæc testimonia nos movent, ut depositionem Euphemii potius anno CDXCVI, quam CDXCV, collocemus, cui opinioni nostræ sequens administrati episcopatus computus adstipulatur.

[246] [ut etiam ex probabiliore administrati episcopatus tempore,] Theophanes in suis tabulis chronologicis Euphemio septem administrationis annos adscribit, quos incompletos accipere oportet: cum enim Euphemius exeunte Martio anni CDXC, ut supra statuimus, ecclesiam Constantinopolitanam regere cœperit, post Martium anni CDXCVI septimus gubernationis annus currebat. Hos autem annos ita incomplete accipiendos esse, probat distinctior computus Nicephori patriarchæ, qui in Chronographia compendiaria pag. 414 sic habet: Euphemius presbyter Constantinopolitanus & pauperum curator Neapoleos, annis VI, mensibus III. At compendiaria ejusdem Nicephori Chronographia, quam Bandurus non ita pridem ex codice regio excerpsit, & tomo 1 Imperii Orientalis a pag. 187 inseruit, Euphemium annis VI, mensibus VI in cathedra Constantinopolitana sedisse affirmat. Huic posteriori Nicephori editioni consentit Nicephorus Callistus, dum ibidem pag. 193 ait, Euphemium annis sex cum dimidio ecclesiam Constantinopolitanam gubernasse.

[247] [seu annorum computo conjicimus,] Imo in quibusdam catalogis apud eumdem Bandurum dicitur Euphemius annis XVI, mensibus VII episcopatum gessisse. Sed haud dubie numerum denarium annis adjecit oscitantia librarii, quem errantem alii incaute secuti sunt. Catalogus Labbeanus ei rotunde sex annos tribuit. Cum igitur Nicephorus patriarcha circa menses in duabus editionibus Græco-Latinis secum pugnet, videtur nobis relicta libera electio utriuslibet editionis, quæ cum annis successoris ejus facilius poterit conciliari. Malumus tamen eligere editionem Bandurianam, in qua sex anni & sex menses Euphemio tribuuntur, quia plerique catalogi circa numerum mensium cum hac editione concordant, dum sex menses numero annorum superaddunt. Unde sequitur, Euphemium exeunte mense Septembri anni CDXCVI e sede sua deturbatum fuisse, ut calculos subducere volenti patebit.

[248] [quocumque demum mertis genere,] Nostra parum interest, quo modo, quove tempore Euphemius obierit, quia ei in exsilium abeunti Macedonius statim successit, quod ad continuam præsulum Constantinopolitanorum seriem texendam sufficit. Ut tamen curioso lectori, quantum breviter fieri potest, plene satisfaciamus, modum mortis indicamus ex Libello synodico, qui apud Labbeum tomo 4 Conciliorum Col. sic habet: Anastasius igitur imperator Macedonium Constantinopolitanum innumeris circumventum criminationibus, solioque exturbatum, Gangras in exilium exegit: nec multo post etiam ipsum, & qui ante eum fuerat, Euphemium, quod ad Gotthos confugissent, & seipsos invisissent, patriarchas gladio punivit. Theophanes, qui pag. 138 ex aliorum fide similem Macedonii mortem refert, ibi de Euphemio non meminit. Quare hanc violentam Euphemii mortem eruditis ulterius indagandam relinquimus.

[249] [aut seculi sexti anno postea interierit.] Victor Tununensis tempus ejusdem mortis nobis ita indicat: Florentio V. C. cos. Ugni Armeniam, Cappadociam, & Galatiam Pontumque atrociter vexavere. Eo tempore EuphemiusConstantinopolitanus episcopus apud Ancyram Galatiæ, & Ariadne Augusta in regia urbe, de hac vita transiere. Cum autem anno Christi DXV Florentius in Occidente consulatum gesserit, & tunc Ariadna imperatrix Constantinopoli vivere desierit, verosimillime concludo, Euphemium eodem anno DXV ex hac vita migrasse. Non ignoro, Tillemontium tomo 16 Monument. eccles. pag. 806 & 807 huic anno dubitationem quamdam opponere, cui fuse respondere, non est operæ pretium. Sed idem scriptor occasione Euphemii nobis suggerit aliam disserendi materiam, ad quam discutiendam jam paulisper ab instituto itinere deflectemus.

[Annotata]

* lege Euphemius

PARERGON IV.
Occasione Euphemii & Macedonii præsulum Constantinopolitanorum audax Tillemontii effatum examinatur.

Tillemontius, aut quisquis posthuma illius scripta edidit & forte interpolavit, [Tillemontius inter alia cruda sua dicta asserit,] sæpius Sedem Apostolicam & summos Ecclesiæ Pontifices modesta malignitate vellicat, & subinde ambiguis aut duris suis phrasibus prodit animum, ut mitissime dicam, nonnihil ab Ecclesia Romana alienum. Sic tomo 16 Monument. eccles. a pag. 725 refert, quomodo præsules Orientales in magno ecclesiarum suarum periculo per litteras ad Symmachum Papam confugerint, & opem ipsius frustra imploraverint. Deinde ibidem pag. 727, quasi Orientalium advocatum & simul causæ judicem agens, contra sanctum Pontificem & Ecclesiam Romanam ita crude pronuntiat: Nescio, an Orientales etiam recurrerint ad episcopos Galliarum; sed in regione tam longe a se dissita inter ipsos barbaros & Arianos repererunt plus bonæ voluntatis, quam Romæ invenerant. An hæc sententia digna est scriptore, qui genuinus Ecclesiæ filius vult videri? An ingenuus filius tam contemptim de matre sua loqui solet, ut maternum ejus affectum bonæ barbarorum & hæreticorum voluntati postponat? Nonne hic de inhumana duritie & gravi muneris sui negligentia condemnat S. Symmachum, cujus præclara gesta ad diem XIX Julii ex antiquis auctoribus illustravimus?

[251] Sed hæc & similia Tillemontii axiomata hic nos morari non debent, [Sanctos quosdam extra communionem Ecclesiæ Romanæ mortuos fuisse,] qui dumtaxat unum ex iis discutiendum suscepimus, quod proxime citato tomo 16 pag. 661 & sequente in Actis Euphemii ita profert: Valde mirum est, quod Baronius insultet in depositionem Euphemio tam gloriosam, quæ potuit delere culpas, quas tempore episcopatus sui commiserat, puta subsignando Henotico, & quæ facit, ut ei titulum confessoris denegare non possimus: nam si omnes illi, qui moriuntur extra communionem Romanam, non possint mereri titulum Sanctorum aut confessorum, ipsius erat (nempe Baronii) expungere ex Martyrologio S. Meletium & S. Flavianum Antiochenos, S. Eliam Hierosolymitanum, & S. Danielem Stylitam, e quibus tres posteriores, quantum scimus, non ita impense, sicut Euphemius, laborarunt ad illam communionem obtinendam. Quod si Græci, qui exiguo libertatis suæ tempore Euphemium ejusque successorem Macedonium, tamquam sanctæ memoriæ episcopos, solenniter in diptycha referri curaverant, tandem ecclesiasticæ pacis causa cesserint Romæ urgenti, ut eos expungerent, per Romam non stetit, quin S. Flavianus & S. Elias eadem injuria afficerentur; & tota Hormisdæ auctoritas non impedit, quo minus hodiedum publice inter Sanctorum numerum recenseatur Macedonius, etsi gravius deliquerit, quam Euphemius. In hoc textu Gallico Latine reddendo potius fidelis quam elegans esse volui.

[252] [& id aliquibus exemplis frustra probare nititur.] Ceterum Tillemontius eodem tomo 16 pag. 372 & 708 similem doctrinam semel atque iterum repetit, & lectoribus suis (nescio qua intentione aut utilitatis specie) inculcare conatur. Argumenta, quæ ex Meletii Antiocheni aliorumque Sanctorum gestis falso eruit, hic singillatim refutanda esse non arbitror, ne operose actum agam, & longiorem disputationem, quæ hic a scopo meo nimis diu aberraret, cogar instituere. Quare curiosum lectorem ad Opus nostrum remitto; & quidem pro S. Meletio ad diem XII Februarii ac Tractatum de patriarchis Antiochenis, qui tomo IV Julii nostri præfixus est. Acta vero SS. Flaviani & Eliæ ad diem IV Julii illustrata sunt. Adde, quod Victor Tununensis in suo Chronico apud Schottum nostrum tomo 4 Hisp. illust. pag. 134 de hoc Flaviano sic scribat: Cethego V. C. coss. Flavianus Antiochenus episcopus sera pœnitentia Anastasium imperatorem deserit. Die autem XI Decembris, quo S. Daniel Stylita in Martyrologio Romano refertur, facile ostendi poterit, falsa esse ea, quæ de illo adversarius tam confidenter affirmat. Imo satis apparebit ex his ipsis, quæ de Euphemio & S. Macedonio jam per decursum dicturi sumus, quid sentiendum sit de aliis Sanctorum exemplis, quæ Tillemontius perperam allegat: hæc enim argumenta adeo sunt similia, ut, si unum solveris, omnia solveris. Nunc durum ipsius ratiocinium, quod numero præcedente fideliter ex Gallico idiomate Latinum fecimus, maturo animo expendamus.

[253] [Ex quibusdam historiis sacræ Scripturæ concludimus,] Imprimis non videtur eminentissimus Baronius Euphemio insultare, dum exauctorationem ejus putat a Deo permissam esse, eo quod Romano Pontifici non paruerit: nam lib. 3 Regum cap. 13 legimus, pium Domini prophetam a leone occisum esse propter levem inobedientiam, quæ ab interpretibus communiter multum minuitur, quia deceptus fuerat ab alio propheta, qui falso asserebat, se contrariam revelationem accepisse. Sic etiam, testantibus sacris Litteris, exigua quædam diffidentia Moysen a terra promissionis exclusit, muliebris curiositas uxorem Loth in statuam salis commutavit, inanis gloriola in computando populo Davidem septuaginta millibus subditorum privavit, vana opum ostentatio Ezechiam thesauris suis spoliavit. An his Dei amicis insultat, qui eorum punitionem divinæ ultioni adscribit? Quam igitur injuriam Baronius infert Euphemio, dum a Deo punitam dicit ejus inobedientiam, quam ipse graviorem & schismaticam fuisse existimabat?

[253] [Baronium non esse injurium Euphemio,] His adde, quod Euphemius Henotico Zenonis subscripserit, & forte alias culpas commiserit, quas Tillemontius non inficiatur. Quis itaque miretur, quod justus Deus Euphemium exauctorari & in exsilium pelli permiserit, atque ita prævaricationem ejus ulcisci voluerit? Neque refert, illum exsilio aliisque miseriis ab improbo imperatore Anastasio afflictum fuisse: sic enim Deus homicidium & adulterium Davidis vindicavit scelerata Absalonis rebellione, malisque ex ea consecutis, ut lib. 2 Regum cap. 12 prædixerat. Quis tamen injurius est Davidi, dum dicit, hæc mala a Deo permissa fuisse, eo quod Dominum offendisset?

[255] Præterea an in persecutiones Paulo Apostolo tam gloriosas censendus est insultare S. Augustinus, [quæ conclusio etiam verbis S. Augustini confirmatur.] qui Enarratione in psalmum 36 serm. 2 in novissima editione tomo 4 col. 200 Ananiæ, qui Saulum suscipere verebatur, Dominum ita respondentem inducit: Et contra Dominus: Sine, inquit, ego illi ostendam, quæ illum oporteat pati pro nomine meo. Reddam illi, inquit; vindicabo me de illo, & patietur pro nomine meo, qui sævit in nomen meum. Erudio vel erudivi per eum alios, erudiam & ipsum per alios. Deinde ibidem sanctus Doctor, hanc divinæ ultionis prædictionem impletam esse affirmat his verbis: Factum est hoc; & novimus, quanta sustinuerit Saulus; multo plura, quam fecerat; quasi avarus exactor cum usuris recepit, quod dederat. Idem sanctus præsul Hipponensis Enarratione in psalmum 108 tomo proxime citato col. 918 significat, S. Paulum persecutione Judæorum afflictum fuisse, quia ipse Christianos antea persecutus fuerat. Denique sanctus Doctor lib. 18 De civitate Dei cap. 51 sic scribit: Saulus, qui postea Paulus Apostolus factus est, vastabat Ecclesiam; ubi ipse quoque jam fidem, quam persequebatur, euangelizans, qualia faciebat, est passus. Quid igitur peccasset Baronius, depositionem Euphemii Deo vindici attribuens, etiamsi cum aliis scriptoribus inobedientiam illam a graviori culpa & schismate exemisset?

[256] At, inquies, Baronius clare supponit, Euphemium extra communionem Ecclesiæ Romanæ mortuum esse, [Imo Baronius recte argumentatur] ac propterea injurias pro fide orthodoxa toleratas nihil ipsi ad salutem consequendam profuisse, dum ad annum Christi CDXCV num. 23 ita scribit: Passus hæc quidem est Euphemius, licet injuste & a perfido imperatore, Catholicæ fidei adversario: quod tamen contempsisset parere Romanis Pontificibus in abdicatione Acacii nominis, meruit ipse justo Dei judicio abdicari. Sic plane qui gloriosum fuisset confessionis ob hæc, quæ passus est, titulum consecutus, quod ab ipsa Romana Ecclesia minime meruit ad communionem admitti (extra quam nulla potest esse, ex sententia Patrum, vera confessio, neque martyrium) infelix decessit inglorius, & postea (ut dicemus) nomen ejus e diptychis est sublatum. Hic adversarium volebam, ac ista objicientem audire cupiebam, ut ex infra dicendis intelliges.

[257] Interim respondeo, Baronium in sua hypothesi, quam tamen ob rationes postea proferendas non admittimus, [in sua hypothesi,] recte argumentari, quandoquidem sancti Patres concordi voce clamant, quod extra communionem Ecclesiæ salus æterna sperari non possit. Audi præter alios S. Cyprianum, qui occasione schismatis Novatiani hanc doctrinam Carthaginensibus suis studiose inculcat in opusculo De unitate Ecclesiæ, ubi in editione Pameliana pag. 257 inter alia de schismaticis hæc pronuntiat: An secum esse Christum, cum collecti fuerint, opinantur, qui extra Christi Ecclesiam colliguntur? Tales etiamsi occisi in confessione nominis fuerint, macula ista nec sanguine abluitur. Inexpiabilis & gravis culpa discordiæ, nec passione purgatur Esse martyr non potest, qui in Ecclesia non est… Cum Deo manere non possunt, quia esse in Ecclesia Dei unanimes noluerunt: ardeant licet flammis & ignibus traditi, vel objecti bestiis animas suas ponant; non erit illa fidei corona, sed pœna perfidiæ, nec religiosæ virtutis exitus gloriosus, sed. desperationis interitus. Occidi talis potest, coronari non potest. Si ergo Euphemius extra Christi Ecclesiam collectus fuerit, ut cum S. Cypriano loquar, nonne Baronius juxta jam traditam Cypriani sententiam legitime infert, exsilium aliasque ærumnas ab Euphemio toleratas nihil ipsi ad salutem æternam profuisse? Nonne ex his recte sequitur, Euphemium non posse nominari sanctum aut verum Christi confessorem?

[258] [quæ Tillemontio evertenda erat,] Quod si quis Tillemontii defensor opponat, falsam esse hypothesin, ex qua Baronius talem conclusionem deduxit; quæro, cur Tillemontius falsitatem istius hypotheseos non ostenderit, ac suffoderit fundamentum, quo tota Baronii argumentatio nitebatur. Certe fundamento illo everso, omnia ei superstructa consectaria corruebant. Interim adversarius, transmisso aut concesso antecedente, solam Baronii consequentiam ita oppugnat: Si omnes illi, qui moriuntur extra communionem Romanam, non possint mereri titulum Sanctorum aut confessorum, ipsius erat (nempe Baronii) expungere ex Martyrologio S. Meletium & S. Flavianum Antiochenos, S. Eliam Hierosolymitanum, & S. Danielem Stylitam, e quibus tres posteriores, quantum scimus, non ita impense laborarunt, sicut Euphemius, ad illam communionem obtinendam. Numquid hoc loco Tillemontius implicite asserit, Euphemium & quatuor alios extra communionem Ecclesiæ Romanæ mortuos esse, & nihilominus recte sanctos aut confessores vocari? Si id indicare non voluerit, quomodo affirmare potuit, Euphemium impensius, quam alios tres ibi memoratos, operam, operam dedisse, ut communionem Ecclesiæ Romanæ obtineret? Itaque supponit, illos caruisse ea communione, ad quam obtinendam plus aut minus laborarunt, & extra quam tamen, ipso teste, obierunt.

[259] [& quam ex regulis sanctorum Patrum] Huic Tillemontiano ratiocinio, quod aures nostras vehementer offendit, præter superius relata S. Cypriani verba, opponimus S. Fulgentium, qui de Fide ad Petrum diaconum cap. 39 ita scribit: Firmissimum tene & nullatenus dubites, quemlibet hæreticum sive schismaticum, si Ecclesiæ Catholicæ non fuerit aggregatus, quantascumque eleemosynas fecerit, etsi pro Christi nomine etiam sanguinem fuderit, nullatenus posse salvari. Juvat etiam audire S. Pacianum Barcinonensem, qui in epistola secunda ad Symphorianum ita loquitur: Porro etiamsi passus est aliquid Novatianus, non tamen etiam occisus: etiamsi occisus, non tamen coronatus. Quidni? Extra Ecclesiæ pacem, extra concordiam, extra eam matrem, cujus portio debet esse, qui martyr est.

[260] [solide impugnare petuisset.] Tillemontius juxta hanc tutissimam sanctorum Patrum regulam sic ratiocinari debuisset: Nullus extra Ecclesiam potest esse verus martyr aut sanctus confessor: ergo Meletius, Flavianus, Macedonius, & reliqui non obierunt extra Ecclesiam, quandoquidem Ecclesia illos, ut sanctos, veneratur. Tum deinde ex his contra Baronium consequenter concludere potuisset, Euphemium non obiisse schismaticum, eo quod ipsi de nomine Acacii eradendo communis causa fuerit cum Macedonio, aliisque, quos Ecclesia sanctos agnoscit. Sed forte in gratiam contubernalium suorum maluit adversarius adhibere aliud argumenti genus, quo etiam freti hodiedum Janseniani & Quesnelliani dogmaticis summorum Pontificum decretis pertinaciter resistunt, Vaticana fulmina rident, & publice ab Ecclesia proscriptam suam hæresim mordicus tuentur.

[261] Hinc isti iniquitatis filii cum antiquioribus hæreticis identidem objiciunt exemplum S. Cypriani, [Certe tunc adversarius non favisset novis hæreticis,] quem contendunt decisioni Stephani Papæ constanter restitisse, & tamen extra communionem Ecclesiæ Romanæ vera martyrii laurea coronatum fuisse. Si mihi luberet aut potius hoc loco liceret illam SS. Cypriani ac Stephani historiam fusius discutere, facilis & abundans materia statim ad manum esset: tantummodo enim in compendium redigere deberem libellum Gallicum, qui nuper hanc rem contra novatores erudite tractavit, ac Parisiis anno MDCCXXV prodiit sub hoc titulo: Dissertatio theologica de celebri controversia inter S. Stephanum Papam, & S. Cyprianum episcopum Carthaginensem, ubi explicatur genuina mens S. Augustini circa hanc disceptationem. Sed ea Dissertationis theologicæ synopsis nos longius a via abduceret, ac in hoc satis prolixo parergo nimis diu detineret. Quare lectorem mittimus ad Acta S. Stephani Papæ, die II Augusti illustranda, & ad laudatum libellum Gallicum, aliosque obvios Ecclesiæ defensores, qui hanc hæreticorum cavillationem toties totque modis refutarunt, ut supervacaneum sit, hic fuse responsa eorum accumulare.

[262] Nos interim urgere pergimus adversarium, qui summum Pontificem & Ecclesiam Romanam ab Ecclesia Catholica distinguit, [qui similibus cavillationibus] ut jam memorata sanctorum Patrum testimonia eludat. Hanc distinctionem, qua etiam novatores rebellionem suam contra Sedem Apostolicam colorare nituntur, in citato tomo 16 Monumentorum ecclesiasticorum tacite & astute indicat, dum ibi pag. 697 de Euphemio & Macedonio asserit, eos non fuisse schismaticos, sed episcopos sanctissimos, & cum Ecclesia conjunctissimos. At cum qua Ecclesia, dic amabo, tam conjuncti fuerunt? An cum Romana? Hoc sane Tillemontius affirmare non potest, cum alibi sæpe repetat, illos extra communionem Ecclesiæ Romanæ obiisse. Quomodo igitur hi episcopi in Ecclesia & simul extra Ecclesiam esse potuerunt? Quomodo adversarius hoc paradoxum explicabit, nisi dixerit, Euphemium & Macedonium a summo Pontifice & Ecclesia Romana fuisse separatos, & tamen cum Ecclesia Catholica maxime unitos mansisse?

[263] Verum hac distinctione Tillemontius occulte novis Ecclesiæ hostibus subministrat arma, [errores suos contra Sedem Apostolicam cum pertinacia tuentur.] quibus præcipuum Catholicorum telum repellere nequidquam conantur: mirifice enim recentioribus nostræ ætatis schismaticis ac hæreticis placet illa doctrina, quam famosis suis libellis ad nauseam inserunt, & simplicioribus Catholicis importune obtrudunt. Fortasse adversarius sensit, sese hoc modo illis novatoribus favere, atque ideo opinionem suam tam obscuris verbis involvit, ut ex duobus locis simul sumptis genuina illius mens fuerit eruenda, quam alterutro loco clarissime aperire potuisset. An videbat, se perspicua sententiæ suæ explicatione nimis aperte patrocinaturum fuisse Jansenianis & Quesnellianis, qui ubique gloriantur, sese cum Ecclesia Catholica conjunctissimos esse, dum interea omnem summi Pontificis & Romanæ Ecclesiæ auctoritatem procaciter explodunt? An verebatur, ne manifesta mentis suæ declaratione nimium offenderet quosdam Catholicorum animos, quibus olim tradita Christianæ doctrinæ elementa obedientiam ac venerationem erga summum Pontificem & Romanam Ecclesiam a teneris inspirarunt? Quacumque de causa id fecerit, saltem ex his Tillemontii textibus inter se collatis patet, quod summum Pontificem & Romanam Ecclesiam ab Ecclesia Catholica distinxerit, ut se præfatis sanctorum Patrum testimoniis extricaret.

[264] [Sed effugio Tillemontiano S. Irenæus martyr,] Sed huic effugio jam diu viam præcluserunt iidem sancti Patres, atque inter alios antiquissimus Irenæus, sanctitate & martyrio illustris, dum lib. 3 adversus hæreses cap. 3, de Romana ecclesia sic disserit: Sed quoniam valde longum est, in hoc tali volumine omnium ecclesiarum enumerare successiones, maximæ & antiquissimæ, & omnibus cognitæ, a gloriosissimis duobus apostolis Petro & Paulo Romæ fundatæ & constitutæ Ecclesiæ eam, quam habet ab Apostolis, traditionem, & annuntiatam hominibus fidem per successiones episcoporum pervenientem usque ad nos, indicantes, confundimus omnes eos, qui quoquo modo, vel per sui * placentiam malam, vel vanam gloriam, vel per cæcitatem & malam sententiam, præterquam oportet, colligunt: ad hanc enim Ecclesiam propter potentiorem principalitatem, necesse est omnem convenire Ecclesiam, hoc est eos, qui sunt undique fideles, in qua semper ab his, qui sunt undique, conservata est ea, quæ est ab Apostolis, traditio. Sanctus præsul Lugdunensis his verbis indicat, quod omnes particulares ecclesiæ, earumque fideles subditi huic Ecclesiæ Romanæ debeant adhærere, adeoque eam agnoscit Catholicam propter universalem rerum sacrarum potestatem, quam in omnes ecclesias inferiores jure potest exercere. Observationes Francisci Feu-ardentii in hunc S. Irenæi textum legi merentur.

[265] [S. Cyprianus martyr,] Similiter de Romano Pontifice sensit inclytus Africæ martyr Cyprianus, qui litteras suas responsorias ad Antonianum in jam laudata Pamelii editione pag. 91 sic incipit: Accepi primas litteras tuas, frater carissime, concordiam collegii sacerdotalis firmiter obtinentes & Catholicæ Ecclesiæ cohærentes, quibus significasti, cum Novatiano te non communicare, sed sequi consilium nostrum, & cum Cornelio coëpiscopo nostro (is tunc Romanæ Ecclesiæ præerat, & Pontificatum suum non diu post gloriosa martyrii laurea decoravit) unum tenere consensum. Scripsisti etiam, ut exemplum earumdem litterarum ad Cornelium collegam nostrum transmitterem, ut deposita omni solicitudine jam sciret, te secum, hoc est cum Catholica Ecclesia communicare. Vides, S. Cyprianum hic inter Pontificem Romanum & Ecclesiam Catholicam non distinguere; ita ut cum Catholica Ecclesia communicare censeret illum, qui cum S. Cornelio Papa communicabat? Nonne hinc converso argumento inferri potest, illos ab Ecclesia Catholica segregari, qui a communione Romani Pontificis avelluntur; sicut recte dicitur membrum a corpore separari, quod a vivo capite abscinditur?

[266] [S. Optatus Milevitanus] Sanctus Optatus Milevitanus lib. 2 De schismate Donatistarum adversus Parmenianum ita argumentatur: Negare non potes, scire te in urbe Roma Petro primo Cathedram episcopalem esse collatam, in qua sederit omnium Apostolorum caput Petrus, unde & Cephas appellatus est, in qua una Cathedra unitas ab omnibus servaretur, ne ceteri Apostoli singulas sibi quisque defenderent: ut jam schismaticus & peccator esset, qui contra singularem Cathedram, alteram collocaret. Ergo Cathedra unica, quæ est prima de dotibus, sedit prior Petrus, cui successit Linus. Deinde enumerat reliquos S. Petri in Romana Cathedra successores usque ad Siricium tunc viventem, quocum se communicare asserit, & ex ea communione ostendit, sese esse in vera Ecclesia, a qua Donatistæ excludebantur, quamvis eam suæ sectæ perperam vindicarent. Tum paulo inferius Donatistas ita interrogat: Unde est ergo, quod claves regni vobis usurpare contenditis, qui contra Cathedram Petri vestris præsumptionibus & audaciis, sacrilegio militatis? Denique eosdem schismaticos sic hortatur: Intelligite vel sero, vos esse filios impios, vos esse ramos fractos ab arbore, vos esse abscissos palmites a vite, vos esse rivum concisum a fonte. His similitudinibus & argumentis indicat, illos ab Ecclesia Catholica avulsos esse, eo quod Apostolicæ Sedi nollent adhærere, & contra Cathedram Petri sacrilege militarent.

[267] In Vita S. Fulgentii, quam discipulus ejus conscripsit, [S. Eulalius episcopus Syracusanus,] & quam Bollandus noster die 1 Januarii exhibuit, cap. 12 narratur, quomodo Sanctus ille ad eremum Thebaïdos proficisci voluerit, ut ibi austeriorem vitam duceret. Verum S. Eulalius episcopus Syracusanus, apud quem S. Fulgentius in via hospitabatur, dissuasit illi iter cœptum prosequi, proposita hac sola ratione: Terras, inquit, ad quas pergere concupiscis, a communione beati Petri perfida dissensio separavit. Omnes illi monachi, quorum prædicatur mirabilis abstinentia, non habebunt tecum altaris sacramenta communia. Quid ergo proderit affligere jejuniis corpus, ubi solatiis spiritualibus indigebit anima, quæ multo melior est corpore? Revertere, fili, ne vitæ melioris intuitu periculum rectæ fidei patiaris. Sanctus itaque antistes ille judicabat, omnes orationes, vigilias, aliasque corporis afflictationes nihil istis monachis prodesse, adeoque ab Ecclesia omnino exclusos fuisse eos, quos a communione beati Petri perfida dissensio separaverat. Haud dubie tamen monachi illi contendebant, se in Ecclesia Catholica permanere, etsi satis scirent, se a communione beati Petri seu Ecclesiæ Romanæ separatos esse.

[268] Sanctus Maximus, qui pro orthodoxa fide vincula & tormenta fortiter sustinuit, [& S. Maximus] hanc Tillemontianam distinctionem etiam ignoravit: nam tomo 2 Operum suorum, quæ Combefisius anno MDCLXXV Parisiis Græco-Latine edidit, pag. 76 ita scribit: Omnis, qui eos, qui Pyrrhum reprobaverunt, anathematizat, Sedem Romanam, id est Catholicam Ecclesiam, anathematizat. Hic iterum vides, sedem Romanam ab Ecclesia Catholica non distingui, adeoque Tillemontium cum aliis temere ad talem distinctionem confugere. Paulo post idem Sanctus Catholicæ fidei propugnator ibidem citata pagina dicit, Pyrrhum frustra laborare, dum se apud alios excusare nititur, & non satisfacit & implorat sanctissimæ Romanorum Ecclesiæ beatissimum Papam, id est Apostolicam Sedem, quæ ab incarnato Dei Verbo, sed & omnibus sanctis synodis secundum sacros canones & terminos, universarum, quæ in toto terrarum orbe sunt, sanctarum Dei ecclesiarum in omnibus & per omnia percepit & habet imperium, auctoritatem, & potestatem ligandi & solvendi.

[269] Cum igitur S. Maximus hic primo nullum discrimen faciat inter Sedem Romanam & Catholicam Ecclesiam; [jam diu viam præcluserunt.] deinde autem inter sanctissimæ Romanorum Ecclesiæ beatissimum Papam ac Apostolicam Sedem non distinguat, juxta axioma Philosophorum, Quæ sunt eadem uni tertio, sunt eadem inter se, non inepte concludo, summum Pontificem, Cathedram Romanam, sedem Apostolicam, aliaque id genus synonyma, quibus sancti Patres promiscue utuntur, in materia dogmatica ab Ecclesia Catholica non differre. Plura de hac re videri possunt in quodam Tractatu de schismate, qui non ita pridem in Belgio primum Gallice ac postmodum Latine impressus est: nam nobis hic diutius hærere non licet, qui ad alteram Tillemontiani effati partem discutiendam properamus.

[270] [Ceterum Tillemontius inter Pontificem Romanum & Orientales] Non sunt molliora, quæ Tillemontius præcedentibus, quorum examen jam institutum est, ita subnectit: Quod si Græci, qui exiguo libertatis suæ tempore Euphemium ejusque successorem Macedonium, tamquam sanctæ memoriæ episcopos, solenniter in diptycha referri curaverant, tandem ecclesiasticæ pacis causa cesserint Romæ urgenti, ut eos expungerent, per Romam non stetit, quin S. Flavianus & S. Elias eadem injuria afficerentur. Audax enimvero privati hominis judicium de Romana Ecclesia summisque ejus Moderatoribus, quorum sanctitatem & doctrinam tota Ecclesia veneratur! Quandoquidem adversarius Flaviano & Eliæ tam accurate titulum sanctitatis addit, cur etiam Hormisdam Pontificem honorifico Sancti nomine non compellat? Tamen satis noverat, illam injuriam, quam in temeraria sua hypothesi Pontifex iste Euphemio & Macedonio intulit, quamque etiam aliis inferre voluit, non impedire, quo minus Hormisdas die VI Augusti inter Sanctorum numerum recenseatur.

[271] [nimis audacter judicem agit,] Præterea quisnam Tillemontium inter Orientales antistites & Romanos Pontifices constituit judicem, ut statim in favorem Orientalium audeat litem dirimere, & sanctissimos Romanæ Ecclesiæ Pontifices de gravi culpa condemnare? Si quis contubernalium forte eum ad tale judicium ferendum impellebat, debuisset ipsi respondere, quod in suo Libro Apologetico Paulus Orosius cuidam Pelagianorum fautori respondit, ut in Coloniensi Patrum Bibliotheca tomo 15 sive in supplemento pag. 145 legimus his verbis: Nos filii Ecclesiæ Catholicæ sumus: non exigas a nobis, pater, ut doctores super doctores esse audeamus, aut judices super judices… Cur interrogas filios, cum patres audias, quid decernant? Non equidem ignoro, presbyterum Orosium hic de quæstione pure dogmatica agere; sed adversarius etiam in hac materia eamdem regulam sequi potuisset, & judicium suum suspendere, aut prudenter supponere, quod S. Hormisdas Papa non sine justa causa nomen Euphemii & Macedonii e diptychis deleri voluerit, ac postea iisdem iterum inseri permiserit, ut ex sequentibus apparebit.

[272] [& sanctitatem Macedonii sanctitati Hormisdæ Papæ opponit,] Denique Tillemontius insigne suum effatum ita concludit: Tota Hormisdæ auctoritas non impedit, quo minus hodiedum publice inter Sanctorum numerum recenseatur Macedonius, etsi gravius deliquerit, quam Euphemius. Non video, cur adversarius sanctitatem Macedonii auctoritati Hormisdæ vel auctoritatem Hormisdæ sanctitati Macedonii opposuerit, quasi hæ ambæ inter se pugnarent. Potius observare atque addere debuisset, nomen Macedonii eadem S. Hormisdæ auctoritate, qua ex diptychis sublatum fuerat, postea iis restitutum fuisse, dum Pontifex ille Epiphanio episcopo Constantinopolitano vices suas in hoc negotio delegavit, ut post Natalem Alexandrum Pagius in Critica ad annum Christi DXXI num. 15 ostendit.

[273] Certe in Labbeana Conciliorum collectione tomo 5 a col. 151 legimus, quod S. Hormisdas Epiphanium constituerit in Oriente suum vicarium, [licet utramque ex historia,] & præter alia totum hoc negotium de restituendis Euphemii & Macedonii nominibus prudentiæ ejus reliquerit, ea tamen conditione, ut Epiphanius ad Romanum Pontificem referret, quosnam in communionem Sedis Apostolicæ recepisset, & quidquid in ea controversia faciendum judicasset. Hinc colligo, illam nominum restitutionem in diptycha, quam Orientales tantopere desideraverant, tandem ab Hormisda ut minimum implicite probatam fuisse, dum in communionem suam admisit Orientales ecclesias, quamvis Euphemium & Macedonium, aliosque episcopos e diptychis non expunxissent. Quis autem facile credat, sine novis gravibusque rationibus permissam fuisse ab Hormisda publicam illorum nominum in diptychis recitationem, quam antea prohibuerat, aut saltem ad tempus suspenderat?

[274] Nonne Hormisdas justa de causa potuit interdicere, [& probabilibus conjecturus facile conciliare potuisset.] ne nomina horum præsulum in sacris tabulis recitarentur; & tamen postea ob alias temporis circumstantias novamque rerum notitiam consentire, ut eorum memoria in iisdem iterum ageretur? Quid si Papa Euphemium & Macedonium hoc honore privaverit, quia Romanæ Ecclesiæ non satis prompte obediverant, aut quia initia eorum sancto fini non responderant, ut Pagius ad annum Christi DXXI num. 15 loquitur; & nihilominus postmodum propter amorem concordiæ illos denuo diptychis inscribi permiserit? Quid si sanctus Pontifex prius sibi obedientiam præstari & illam nominum recitationem intermitti voluerit, donec gesta horum episcoporum accurate examinarentur? Quid si tandem publicam sanctitatis famam & certa Macedonii miracula ex Epiphanio audiverit? Quid si denique ex eodem Epiphanio intellexerit, ambos istos præsules in exsilio ultricem Dei manum agnovisse, & inobedientiam suam aliasque maculas lacrymis pœnitentiæ eluisse? Quid in his omnibus conjecturis a verisimilitudine alienum est? Numquid hoc modo auctoritas Hormisdæ cum sanctitate Macedonii conciliari posset?

[275] Forte quispiam opponet, gratis excogitatam esse a nobis hanc Euphemii & Macedonii pœnitentiam, [Ex ipsis adversarii dictis & argumentis eruimus,] de qua veteres auctores non meminerunt. At nemo id nobis serio objicere potest, si sequatur prudentem criticæ regulam, quam Tillemontius tomo 14 Monument. eccles. pag. 798 tradit his verbis: Historici tam frequenter omittunt res verissimas & aliquando maxime memorabiles, ut periculosum sit, ex eorum silentio certas conclusiones deducere. Cur igitur adversarius se toties huic periculo temere exponit? Cur tam intrepide asserit, Euphemium & Macedonium in sua opinione contra Romanos Pontifices usque ad mortem perstitisse, quia expressam eorum retractationem nusquam apud veteres legerat? Cur tam confidenter affirmat, Macedonium aliosque Sanctos extra communionem Ecclesiæ Romanæ obiisse (tantisper hic suppono, illos ab ea Ecclesia aliquando separatos fuisse) quia antiqui historici de ipsorum reconciliatione disertam mentionem non fecerunt?

[276] Jam ulterius demonstramus, pœnitentiam Euphemii & Macedonii non absque solida ratione a nobis excogitatam esse: [Euphemium & S. Macedonium pœnitentiam egisse,]nam illam eruimus ex ipsa assertione adversarii, qui affirmat, quod Macedonius gravius deliquerit, quam Euphemius. Unde legitime videor inferre, quod Macedonium magis delictorum suorum pœnitere debuerit, quam Euphemium, etsi veteres auctores de salutari utriusque pœnitentia altum siluerint: nullus enim Catholicus admittet, Macedonium, aut quemvis alium gravioris peccati reum sine debita pœnitentia ad salutem aut sanctitatem pervenisse. Cum itaque adversarius titulum confessoris Euphemio denegare non audeat, & Macedonii sanctitatem agnoscat, consequenter sinceram utriusque pœnitentiam debet agnoscere, etiamsi de illa antiqui scriptores tacuerint.

[277] [adversa utiliter tolerasse,] Neque hic aliquis dicat, hanc pœnitentiam ab antiquis historicis sufficienter exprimi, dum narrant exsilium aliaque adversa, quæ Euphemius & Macedonius pro Christo pertulerunt: nam hæc omnia nihil ipsis profuissent, si extra communionem Ecclesiæ Romanæ mortui essent, ut supra ex sanctis Patribus probavimus. Sic Nestorius similes pœnas tulit, quibus tamen scelera sua non expiavit, quia extra communionem Ecclesiæ eas ferebat. Sic etiam, teste S. Paciano, passus est aliquid Novatianus… non tamen coronatus, quia extra Ecclesiæ pacem, extra concordiam patiebatur. Præterea quomodo adversarius probabit, has ærumnas & injurias a Macedonio patienter exceptas & animo pœnitente toleratas fuisse, ut divinæ justitiæ pro præteritis delictis satisfaceret? Nobis edisserat, ubinam antiquitas talem S. Macedonii pœnitentiam memoriæ prodiderit. Quod si eam expressam non inveniat, sicut a nemine umquam inveniendam arbitror, nobiscum a posteriori secure concludat, Macedonium culpas suas vera pœnitentia expiasse, & exsilium aliasque miserias corde contrito & humiliato utiliter sustinuisse, quia sanctitatem illius Ecclesia veneratur.

[278] [& Ecclesiæ Romanæ unitos, aut unioni ejusdem restitutos fuisse.] Quinimo ipse Tillemontius tomo 16 Monument. eccles. pag. 806 nobis aliud suggerit argumentum, ex quo pœnitentiam S Macedonii & omnimodam illius cum Ecclesia Romana reconciliationem evidenter elicere videmur: illic enim ex Labbeana Conciliorum collectione tomo 4 col. 1428 ostendit, Hormisdam anno DXV legatis suis in Oriente mandasse, ut Macedonium exsulem ad suam sedem revocari curarent. An Tillemontius viris cordatis persuadere cupit, quod Papa Romanus sedi Constantinopolitanæ restitui voluerit episcopum, qui extra communionem Ecclesiæ Romanæ esset? An Hormisdas, quem adversarius adeo durum & propositi sui tenacem depingit, per legatos suos operam dedisset, ut sedi Constantinopolitanæ restitueretur antistes, qui eo tempore adhuc Ecclesiæ Romanæ parere nolebat? Nobis sane nullo modo istud fit verosimile, & Tillemontius paucos lectores inveniet adeo credulos, ut huic paradoxo assentiantur. Desinat ergo lectoribus suis identidem obtrudere, quod Macedonius aliique Sancti extra communionem Ecclesiæ Romanæ obierint. Etiam proprio argumento convictus discat, non semper a communione Ecclesiæ Romanæ separari illos, quorum nomina e diptychis delentur. Quare ex hactenus dictis concludo, nomen Macedonii varias ob causas in illis tabulis omitti potuisse, illæsa illius sanctitate, quam tunc fortasse sanctus Papa Hormisdas adhuc ignorabat.

[279] [Ostenditur ex verbis S. Augustini,] Hæc conclusio nostra confirmari potest ex S. Augustini epistola 78 alias 137, cui monachi Benedictini in novissima editione tomo 2 col. 137 & 138 hanc materiæ synopsim præfixerunt: Quidam e monasterio Augustini, Spes nomine, accusatus a Bonifacio presbytero, crimenin Bonifacium ipsum transtulit. Cum res evidentibus argumentis cognosci ab Augustino non posset, jussus est uterque adire sepulcrum S. Felicis Nolani, ut miraculo transigeretur judicium. Id clam fieri curarat Augustinus: verum quoniam res eruperat in notitiam hominum, permittit interea, ut Bonifacii nomen inter presbyteros non recitetur. Sed nos ex attenta totius epistolæ lectione comperire non potuimus, an S. Augustinus nomen Bonifacii re ipsa in catalogo presbyterorum supprimi jusserit. Quidquid sit de certa hujus facti veritate, saltem sanctus Antistes clero & populo Hipponensi, quem forte publica nominis illius recitatio offendebat, tomo proxime citato col. 139 sic scribit: Et nunc si vobis placet, ut nomen ejus non recitetur, ne iis, qui ad ecclesiam accedere nolunt, sicut ait Apostolus, demus occasionem quærentibus occasionem, non erit nostrum hoc factum, sed eorum, quorum causa fuerit factum: quid enim obest homini, quod ex illa tabula non vult eum recitari humana ignorantia, si de libro vivorum non eum delet iniqua conscientia?

[280] Obiter observo, Jansenianos & Quesnellianos his postremis S. Augustini verbis ad pertinaciam suam colorandam abuti; [quibus Janseniani sæpius abutuntur] sed malunt eam clausulam allegare ex Jure Canonico, ubi in Decreto Gratiani causa XI, quæst. 3 can. 50 a reliquo textu avulsa legitur, & repetere non cessant: Quid obest homini, quod ex illa tabula non vult eum recitari humana ignorantia, si de libro vivorum non eum delet iniqua conscientia? Nempe hoc modo se ipsos contra quaslibet Apostolicæ Sedis censuras præmuniunt, & cæcos suos sectatores adversus spiritualia Ecclesiæ arma adeo intrepidos reddunt, ut pertinaciter immoriantur justissimis excommunicationibus, quas summus Pontifex & alii præsules legitime ipsis infligunt. Sæpe etiam alibi fraudulenter truncatis sanctorum Patrum textibus incautos decipiunt, & exemplis toto cælo diversis hæresim suam tueri nituntur. Sic in præsenti casu quid causa Bonifacii commune aut simile habet cum causa istorum novatorum, qui hæresim ab Apostolica Sede solenniter damnatam pervicaciter propugnant, & propterea validis excommunicationis vinculis constringuntur? Præterea qualis est comparatio, quæ inter Ecclesiam Romanam vel summum Pontificem, & privatum particularis ecclesiæ antistitem hic ab illis instituitur? Nolo pluribus de ea re disputare, quia hanc crassam eorum fallaciam facile quivis perspiciet, qui leviter utramque materiam inter se conferre voluerit.

[281] Ceterum ex hac S. Augustini sententia liquet, [erasionem nominum e diptychis ab excommunicatione differre.] nomen alicujus ob justas rationes e sacris tabulis expungi posse, etsi ille propterea e libro vivorum non deleatur, aut a communione Ecclesiæ non separetur. Sic Bonifacius iste omni culpa vacare poterat, quamvis sanctus Antistes Hipponensis nomen illius propter pusillorum scandalum in catalogo presbyterorum recitari vetuisset, ut ex supra dictis abunde intelligitur. At idem sanctus Doctor non ita judicat de hæreticis vel schismaticis, etiamsi extra communionem Ecclesiæ laudabiliter vivere videantur: nam in novissima Operum suorum editione tomo 3 part. 2 col. 289 tract. 13 in Joannem num. 15 de illis sic loquitur: Evidenter ergo, fratres mei, nihil prodest istis servare virginitatem, habere continentiam, eleemosynas dare: omnia illa, quæ laudantur in Ecclesia, nihil illis prosunt, quia conscindunt unitatem, id est tunicam illam caritatis. Cum itaque S. Augustinus hic & alibi sæpe doceat, e libro vitæ æternæ deleri nomina eorum, qui extra communionem Ecclesiæ moriuntur, & in supra memorata sententia asserat, nomen Bonifacii in libro vitæ seu salutis æternæ manere potuisse, ex his textibus inter se comparatis patet, sublationem e diptychis ab excommunicatione multum differre. Videtur tamen adversarius hæc duo voluisse confundere, dum variis locis innuit, Euphemium & Macedonium, aliosque sanctos episcopos extra communionem Ecclesiæ Romanæ obiisse, quia Hormisdas Papa nomina eorum e diptychis expunxit vel expungere voluit. Hæc dicta sunto ad discutiendum Tillemontii effatum, de quo judicium Sedi Apostolicæ relinquimus.

[282] [Denique contra opinionem Baronii contendimus,] Nunc superest, ut juxta superius promissa, Euphemium & Macedonium vindicemus ab obstinati schismatis crimine, quod Baronius in Annalibus ad annum Christi DXVIII num. 31 sic illis impingit: Reddita sunt nomina Euphemii & Macedonii Constantinopolitanorum antistitum propter fidem exulum, pariterque in sacra diptycha revocata; quos constat in schismate tanta passos, neque fuisse receptos in communionem ab Apostolica Sede ob retentum ab ipsis pertinaciter nimis nomen Acacii schismatici & hæreticorum communione polluti. Hi, inquam, infructuosi palmites Apostolica prius fuerunt præcidendi falce, ut culta vinea dignos fructus afferret. Non tam confidenter hæc pronuntiasset, si scivisset, S. Macedonium celebrari in variis Græcorum Menologiis, quæ ad diem XXV Aprilis in Actis illius noster Henschenius assignavit. Sed eminentissimus vir satis indicat, ea sibi ignota fuisse, dum ad annum Christi DXV num. 50 ita de Macedonio scribit: Nec quidem apud Græcos coli memoriam ejus, sicut aliorum Sanctorum, Menologia, quæ vidimus, vestigium ullum reddunt. At plura Menologia, quæ ille non viderat, cultum S. Macedonii diserte testantur.

[283] [Euphemium & Macedonium ante mortem resipuisse,] Quod si eminentissimus scriptor sanctitatem Macedonii cognovisset, & nihilominus judicasset, dissensionem illam inter præsules Orientales & Romanos Pontifices schismaticam fuisse, haud dubie dixisset, S. Macedonium ante mortem resipuisse, & schismatis maculam salutari pœnitentia abstersisse. Quamvis autem hæc pœnitentia apud antiquos auctores clare non exprimeretur; tamen illam non sine solida ratione asserere potuisset: nam præter alias conjecturas, quibus ea assertio verisimilis redderetur, tantummodo afferre debuisset peremptorium argumentum, quod nos supra in Tillemontium intorsimus, quando ex ipsomet juxta antiqua monumenta vidimus. Hormisdam Papam anno DXV per legatos suos operam dedisse, ut Macedonius exsul ad sedem Constantinopolitanam revocaretur. Quis autem credat, quod Romanus Pontifex episcopum sibi rebellem & in schismate adhuc pertinacem sedi suæ restitui voluerit? Recte igitur infertur ex hoc solo argumento, cujus etiam infra meminisse juverit, Macedonium saltem in schismate non perseverasse, tametsi gratis concederemus, eum aliquando schismaticum fuisse.

[284] [aut eorum dissensionem ad schisma non pervenisse,] Hæc hactenus in hypothesi Baroniana disputavimus: probabilius enim cum aliis auctoribus opinamur, controversiam illam de nomine Acacii eradendo, ad verum schisma non pervenisse, quamvis in ea re nimiam Euphemii & Macedonii tergiversationem non eximamus ab omni culpa, quæ tamen ob bonam eorum fidem ac rectam intentionem multum minui, aut fortasse omnino excusari posset. Unde inter Orientalem ecclesiam& Occidentalem, inquit Natalis Alexander loco mox citando, Euphemii & Macedonii episcoporum tempore, & sub Gelasii, Anastasii, Symmachi & Hormisdæ pontificatu, suspensa potius, quam abrupta penitus erat communio. Inter alia, quibus hanc conclusionem suam probat, allegare potuisset testimonium S. Aviti Viennensis, qui in editione Sirmondi nostri pag. 20, epist. 3 de hoc ipso dissidio ita obscure scribit: Tracta est interim, non per manifesta sed subita, nec tam SEPARATIONE, quam simultate, dissensio.

[285] Porro cum Natalis Alexander in Historia sua ecclesiastica sec. V part. 2 dissert. 20 operose ostenderit, [quod dilemma ex responso,] Euphemium & Macedonium nec hæreticos nec schismaticos fuisse, & Pagius in Critica ad annum Christi DXIX a num. 3 huic opinioni subscripserit, nolumus hic contra Baronium instituere longiorem disputationem, quæ apud memoratos scriptores legi potest. Verumtamen omnibus ipsorum argumentis (supradicta S. Hormisdæ Pontificis cura de Macedonio exsule ad sedem suam revocando idem evincit) addimus unicum ratiocinium, quod ex epistola Gelasii I Papæ deducimus. In ea sanctus Pontifex episcopis Dardaniæ & Illyrici post alia significat, Acacium in excommunicatione mortuum esse, adeoque non amplius posse absolvi, quod apud Labbeum tomo 4 conciliorum Col. sic probat: Absolutionem, quam superstes nec quæsivit omnino, nec meruit, mortuus jam non potest impetrare; siquidem ipsis Apostolis Christi voce delegatum est: Quæ ligaveritis super terram, et quæ solveritis super terram. Ceterum jam de eo, qui in divino est judicio constitutus, nobis fas non est aliud decernere præter id, in quo eum dies supremus invenit.

[286] Cum Gelasius hic & alibi sæpe affirmet, Acacium absolvi & in diptychis relinqui non posse, [seu litteris Gelasii I Papæ,] quia extra communionem Ecclesiæ usque ad mortem pertinaciter perseveraverat, quomodo S. Hormisdas permittere potuit, ut nomina Euphemii & Macedonii post obitum eorum diptychis restituerentur, si illi in schismate mortui fuissent, ut eminentissimus Baronius contendit? Qua fronte Orientales, qui jam tandem nomen Acacii ob schismaticam pertinaciam e sacris tabulis expunxerant, ausi fuissent iteratis precibus & argumentis Pontificem Romanum urgere, ut nomina Euphemii & Macedonii in iisdem tabulis recitarentur, si illi etiam schismatici obiissent? Nonne Hormisdas exemplo Gelasii dicere debuisset, quod jam de iis, qui in divino erant judicio constituti, sibi fas non esset aliud decernere præter id, in quo eos dies supremus invenerat?

[287] Nihil tamen simile illis respondit; sed vices suas in Oriente commisit Epiphanio Constantinopolitano, [& gestis S. Hormisdæ Pontificis probatur.] ut negotium istud pro sua prudentia dirigeret, & judicium suum de hac re ad notitiam Papæ Romani referret. Cum vero Epiphanius episcopos Orientales ad communionem Sedis Apostolicæ admiserit, licet nomina Euphemii & Macedonii in diptychis recitarent, recte colligere videmur, illam nominum recitationem ab Hormisda implicite probatam fuisse, sicut supra diximus, & Pagius in Critica ad annum Christi DXXI num. 15 & 16 ex ipsis Hormisdæ verbis ostendit. Certe Macedonii nomen in diptychis, quibus inscriptum fuerat, remansisse, & e quibus ablatum, restitutum fuisse, indicat sacer cultus, quem ei Græci ab immemorabili tempore exhibuerunt, ut illorum Menologia testantur. Nunc sane tempus est, ut Euphemio, qui huic longiori digressioni occasionem præbuit, successorem assignemus.

[Annotata]

* al. sibi

XXIV. S. MACEDONIUS II.

[S. Macedonius, qui anno 596 locum Euphemii exsulis occupaverat,] De sancto illo ecclesiæ Constantinopolitanæ Episcopo hic paucis agemus, tum quod præcipua ipsius gesta ad diem XXV Aprilis in Opere nostro collecta sint, tum quod in præcedente parergo varia de eo dixerimus. Cum igitur Euphemius in exsilium expulsus esset anno DXCVI, ut supra contra Baronium probabilius putamus, locum illius occupavit Macedonius, qui iniquum episcopatus sui exordium aliaque delicta plurimis adversis pro orthodoxa fide toleratis utiliter purgavit: nam inter alia imperator Anastasius innocentem Macedonium insimulavit fœdissimi criminis, ut Euagrius in editione Valesiana lib. 3 Hist. eccles. cap. 32 prodit his verbis: Cum Macedonius strenue admodum resisteret, seque fidem proditurum negaret, omni insidiarum genere eum appetiit Anastasius, ut episcopatum ei adimeret. Inducti sunt igitur in judicium pueri quidam calumniatores, qui tum se, tum Macedonium turpis flagitii falso accusarent. Verum ubi deprehensum est, Macedonio abscissa esse genitalia, ad alias artes conversi sunt. Similia narrat S. Theophanes, ut in Actis S. Macedonii tomo III Aprilis pag. 371 videri potest.

[289] [post varia adversa] Cum itaque calumniæ optato successu carerent, & impius Anastasius timeret, ne populus insontem suum præsulem vi defenderet (erat quippe cunctis charus Macedonius, teste Theophane pag. 133, tum ob vitæ munditiem, tum ob rectam & sinceram de fide sententiam) illum noctu in exsilium abduci jussit. Determinatum hujus expulsionis tempus, quod hic præcipue nobis indagandum est, Marcellinus Comes in Chronico indicat, quando in editione Sirmondiana pag. 51 sub Secundino & Felice consulibus, id est anno Christi DXI, sic scribit: Macedonius augustæ urbis episcopus, licet olim Anastasii imperatoris donis fallaciisque circumventus, pravorum testimoniis eidem accusatus, quoniam tomum sanctorum Patrum apud Chalcedonem, sancta dudum subscriptione roboratum, eidem principi dare distulit, ab eodem Euchaïta in exsilium deportatus est. Multum hic a vera Chronologia aberrat Victor Tununensis, dum in suo Chronico idem Macedonii exsilium sub Abieno & Pompeio consulibus hoc est anno Christi DI collocat.

[290] [ab Anastasio imperatore expellitur anno 511,] Chronologi recentiores in determinanda Macedoniani exsilii epocha Marcellinum Comi tem sequuntur, inter quos Pagius in Critica ad annum Christi DXI num. 6 ita scribit: Hoc ergo anno Macedonius in exsilium missus, & Timotheus in ejus locum subrogatus, ut etiam habet Marcellinus in Chronico ad consulatum Secundini & Felicis, quod & Baronius recte hoc anno narrat… Sedem inierat Macedonius anno CDXCVI; quare annos quindecim, ut habet Baronius, vel annos sexdecim utrimque incompletos, ut legitur in tabulis Theophanis, ecclesiam Constantinopolitanam rexit. Hanc opinionem etiam amplectitur Bandurus, qui tomo 2 Imperii Orientalis pag. 895 chronotaxim Macedonii sic explicat: Macedonius anno VI imperii Anastasii, Christi CDXCVI sedem Constantinopolitanam suscepit; pellitur vero in exsilium ab eodem Augusto, consulibus Secundino & Felice, anno Christi DXI, ut scribit Marcellinusin Chronico. Unde fallitur hic Nicephorus Callisti, dum ei annos sexdecim & menses septem attribuit: melius Theophanes in tabulis, qui ei annos sexdecim utrimque incompletos adscribit. Quod vero dicitur in Chronographia sancti Nicephori, Macedonium sex tantum annos ecclesiam Constantinopolitanam rexisse, id factum puto scribæ incuria, qui numerum denarium omisit.

[291] Sciendum est, hos sedecim administrati episcopatus annos ab illis auctoribus utrimque incompletos numerari, [postquam sedem CP. sedecim annis incompletis tenuisset.] quia eos acceperunt ex Theophane, apud quem in usu est æra Alexandrina, quæ vulgarem æram septem annis præcurrit, & a Kalendis Septembris inchoatur, ut Pagius in Prolegomenis ante tomum 1 Criticæ suæ contendit. Quidquid sit de hoc Theophanis computo, quem Papebrochius noster in Exegesi tomo III Martii præfixa examinavit, nos more jam cœpto sedecim illos annos incompletos ad vulgarem Christi æram reducemus. Cum igitur secundum supra dicta Euphemius anno CDXCVI circa finem Septembris e sede sua deturbatus fuerit, & ei Macedonius ineunte mense Octobri ejusdem anni succedere potuerit, sequitur, ab eo tempore usque ad Kalendas Octobris anni DXI integros quindecim annos effluxisse, & decimum sextum episcopatus annum inchoatum fuisse. Quare pro libito quindecim annos completos, aut sedecim incompletos usque ad exsilium S. Macedonii computa. Tempus mortis ejus colligi potest ex iis, quæ superius num. 248 & 249 de Euphemio diximus, cum quo dicitur occisus fuisse. Sed cum nec modus nec annus mortis ad seriem nostram continuandam spectet, ea operosius indaganda non duximus, & ad ejus successorem pergimus.

SECULUM VI.

XXV. TIMOTHEUS.

[Anno 511 statim S. Macedonio exsuli substituitur Timotheus,] Macedonio in exsilium pulso statim successit Timotheus, ut Theodorus Lector lib. 2 Historiæ ecclesiasticæ apud Valesium pag. 563 testatur his verbis: Imperator existimans, si Macedonius judicaretur, plebem illum tamquam insontem, defensuram esse, noctu violenter eum abduxit Chalcedonem, atque inde Euchaïta illum deduci jussit. Sequenti die episcopum designavit Timotheum quemdam presbyterum & vasorum custodem ecclesiæ Constantinopolitanæ, qui vulgo Litrobulbes & Colon vocabatur ob facta quædam his nominibus respondentia. Theophanes in Chronographia pag. 133 dicit, illum ob quasdam actiones his nominibus accommodatas Litrobulem & Celonem cognominatum fuisse. Non est opus, turpia illa Timothei cognomina hic explicare, de quibus interpres Theophanis pag. 584 sat fuse disputavit. Marcellinus in Chronico hanc Timothei successionem ad consulatum Secundini & Felicis sive ad annum Christi DXI refert, eamque circa meridiem (haud dubie sequentis diei post exsilium Macedonii, ut Theophanes etiam asserit) contigisse narrat hoc modo: Locum Macedonii Timotheus meridiano tempore ab Anastasio Cæsare episcopus ordinatus invasit.

[293] Libellus Synodicus apud Labbeum tomo 4 Concil. Col. indicat causam, ob quam sacrilegus imperator Timotheum præ aliis elegerit, & post narratum Macedonii exsilium hæc subjungit: Hæreticum autem Timotheum, [adversarius synodi Chalcedonensis,] qui Colon & Litrobulus cognominabatur, ecclesiæ reddidit, tamquam ejusdem secum sententiæ, & consiliis suis obtemperantem. Quam cumulate impius iste episcopus exspectationi imperatoris satisfecerit, abunde patet ex eodem Libello synodico, qui ibidem de Timotheo hæc addit: Is, impiissima congregata synodo, contra sanctam Chalcedonensem synodum calcitravit. Præterea sceleratus ille adulator ubique animum S. Macedonio insensum ostendebat, ut odium imperatoris contra eumdem approbaret. Id satis apparet ex iis, quæ Theodorus Lector loco proxime citato sic narrat: Porro hic Timotheus, in quamcumque ecclesiam ingressus fuerat, numquam illic Missarum solemnia inchoavit, nisi prius Macedonii imagines illinc detractæ fuissent. Leguntur ibidem alia, quibus odium suum contra S. Macedonium prodebat.

[294] [seu potius homo variæ aut nullius religionis,] Quomodo impius ille antistes variam, aut potius nullam, pro tempore & loco religionem haberet, satis liquet ex quadam illius actione, quam supra laudatus Theodorus, auctor subæqualis, in editione Valesiana lib. 2 Hist. eccles. pag. 563 & sequente sic exponit: Cum præfectus monasterii Studitarum mortuus esset, Timotheus episcopus perrexit ad monasterium, ut præfectum illic ordinaret. Sed is, qui ordinandus erat, dixit Timotheo, se ordinationem suscipere non posse ab eo, qui Chalcedonensem synodum anathemate damnaret. Tunc Timotheus dixit ei: Anathema sit omnibus, qui aversantur aut qui anathematizant synodum Chalcedonensem. Hoc modo is, qui ordinandus erat, ordinationem Timothei suscepit. Joannes autem archidiaconus, cum esset Manichæus, conviciatus ob id Timotheo, currens ad palatium, ea, quæ Timotheus dixerat, imperatori renuntiavit: qui mox Timotheum ad se accersitum gravi ignominia affecit. At ille id a se dictum negavit, his verbis usus: Anathema omnibus, qui Chalcedonensem synodum suscipiunt. Sic Proteus iste hæresim suam & orthodoxam fidem curabat scilicet, dum utramque commodis suis aptabat! Theophanes in Chronographia pag. 133 & sequentibus plura impietatis ejus exempla commemorat, quæ hic non vacat referre. Solum itaque superest, ut agamus de tempore, quo perfidam animam efflavit.

[295] [qui verosimilius anno 518 obiit,] Victor Tununensis in editione Schotti nostri tomo 4 Hisp. illust. pag. 136 mortem Timothei sub Agapito V. C. consule, id est anno Christi DXVII sic collocat: Timotheus Constantinopolitanus episcopus, obtrectator synodi Chalcedonensis quinta die mensis Aprilis occubuit, & Joanni Cappadoci syncello proprio atque presbytero episcopatum tradidit. Sed Victor hic iterum hallucinatus est, ut alias non raro solet, & uno anno rectam chronologiam prævertit: nam Theophanes in Chronographia pag. 140 de Timothei morte & successoris ejus ordinatione sic loquitur: Timotheo vero Constantinopolitano episcopo fatis functo, Joannem Cappadocem, presbyterum & syncellum, Constantinopolitanum instituerunt episcopum. Hic ordinatus tertio Paschatis die apostolicum induit amictum.

[296] [ut ex initio successoris,] Ex his duobus textibus inter se collatis sic argumentor: Si Timotheus anno DXVII Christi quinta die mensis Aprilis occubuit, non potuit eodem anno Joannes Cappadox tertio Paschatis die ordinari, & in defuncti Timothei locum succedere, ut Theophanes diserte affirmat: nam anno Christi DXVII Pascha in diem XXVI Martii incidit. Si itaque tertio Paschatis die anni DXVII Joannes Cappadox ordinatus fuisset, debuisset die XXVIII Martii ordinari, & consequenter viventi Timotheo succedere, cum is juxta Victorem Tununensem quinta die mensis Aprilis dumtaxat obierit. Nec facile dici potest, quod anno DXVII Timotheus quinta die mensis Aprilis occubuerit, & Joannes Cappadox tertio Paschatis die anni sequentis in locum ipsius substitutus fuerit, cum nullo modo sit verosimile, sedem Constantinopolitanam tunc integro anno vacasse. Probabilius ergo obitum Timothei & ordinationem Joannis Cappadocis referimus ad annum Christi DXVIII, quo Pascha die XV Aprilis celebratum est.

[297] Hic mortis annus etiam confirmatur ex spatio temporis, [ac tempore episcopatus illius probatur.] quo Timotheus sedem Constantinopolitanam tenuit: plerique enim catalogi apud Bandurum circa durationem episcopatus conveniunt, & Timotheo sex annos ac totidem menses adscribunt. Quare non capio, ubinam Tillemontius in Chronico Nicephori sex annos & octo menses invenerit, ut tomo 16 Monument. eccles. pag. 691 affirmat: nam Nicephorus patriarcha, quem hic ab ipso indicari puto, in omnibus editionibus, quas vidi, numero rotundo gubernationi Timothei tribuit sex annos, omissis mensibus, quos omnes alii catalogi expresserunt. Neque id potuit intelligere de Nicephoro Callisto, qui apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis lib. 8 Antiq. Constantinop. pag. 193 sic clare scribit: Τιμόθεος πρεσβύτερος Κωνσταντινουπόλεως σκευοφύλαξ ἔτη ς᾽, ἥμισυ. Hoc est: Timotheus presbyter Constantinopolitanus, vasorum custos annis VI cum dimidio. Præterea hi sex anni & sex menses cum morte Timothei & ordinatione Joannis Cappadocis optime concordant: siquidem Timotheus, expulso in exsilium Macedonio, invasit episcopatum Constantinopolitanum anno DXI sub initium mensis Octobris, ut supra statuimus. Si igitur computare volueris tempus ab ineunte Octobri anni DXI usque ad diem quintam Aprilis anni DXVIII, quo Timotheus obiit, comperies, interea sex annos & sex menses elapsos esse. Computus ille plane congruit cum tertio Paschatis die ejusdem anni DXVIII, quo post mortem Timothei ordinatus est

XXVI. JOANNES II, cognomento Cappadox.

[Mense Aprili anni 518 Timotheo successit Joannes Cappadox,] Theophanes in Chronographia pag. 140 de morte Timothei & ordinatione hujus Joannis sic scribit: Timotheo vero Constantinopolitano episcopo fatis functo, Joannem Cappadocem presbyterum & syncellum Constantinopolitanum instituerunt episcopum. Hic ordinatus tertio Paschatis die apostolicum induit amictum. Tertia autem Paschatis dies anno DXVIII in diem XVII mensis Aprilis incidit. Itaque ad hunc annum reducendus est eminentissimus Baronius, dum in Annalibus ecclesiasticis anno DXVII num. 61 de Joanne hæc habet: Equidem sequenti anno sedisse Timothei successorem, epistolæ ultro citroque datæ significant. Qui autem in locum ejus subrogatus est Joannes Cappadox, populi conatu potius, quam voluntate Anastasii imperatoris electus creditur, orthodoxæ fidei cultor; cui tamen, quamdiu idem Anastasius supervixit, nec licuit respirare: eo autem paucos post menses defuncto, quam strenue pro Catholica unitate atque concordia laborarit, quæ suo loco dicentur, palam facient.

[299] [qui ob orthodoxiam suam laudatur,] Post mortem Anastasii imperatoris, quæ juxta exactiores chronologos anno DXVIII die IX Julii contigit, statim serio agi cœpit de unione ecclesiæ Orientalis cum Occidentali, ut pater ex litteris Justini imperatoris, Hormisdæ Pontificis Romani, & Joannis præsulis Constantinopolitani, quæ in Labbeana Conciliorum collectione tomo 4 a Col. leguntur. Quantum vero Joannes ad hanc concordiam stabiliendam allaboraverit, colligitur ex epistola Hormisdæ, in qua Pontifex tomo 4 Labbeanæ collectionis Col. post alia sic ipsum laudat: Talem fraternitatem tuam divina providentia ecclesiæ suæ præsulem dedit, quem non esset ambiguum cum Sede nostra id est Apostolica certam mansuramque fidei subiturum esse concordiam: etenim libello a nobis fidei libenter accepto, cum redintegrationis in Christo fueris avidus, numquam in prædestinatione divina fuisse a nobis cognosceris alienus. Itaque, dilectissime frater, Dei nostri sponte currentibus instate beneficiis, sparsi olim gregis plenius membra colligite, & custodite collecta. Avitus episcopus Viennensis in Sirmondiana Operum suorum editione epist. 7 pag. 48 & sequente hanc unionem eidem præsuli Constantinopolitano gratulatus est. Legi etiam apud Labbeum tomo 4 Conciliorum Col. & 1487 meretur libellus, quem idem Joannes ad Hormisdam misit.

[300] [& forte in Menæis Græcorum pro Sancto celebratur,] Quæri hic posset, utrum Joannes ille inter Sanctos sit numerandus, quia Menæa Græcorum plures hujus nominis antistites Constantinopolitanos celebrant: nam præter alios, qui cognominibus suis satis distinguuntur, die XVIII Augusti Joannes quidam cum Georgio ita annuntiatur: Τῶν ἐν Ἁγίοις πατρῶν ἡμῶν πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως Ἰωάννου καὶ Γεωργίου. Sanctorum patrum nostrorum patriarcharum Constantinopolitanorum Joannis & Georgii. Ibidem post versiculos duos de Georgio, sequuntur hi alii de Joanne:

Σκυθρωπὰ τα πρόσωπα τῆς ἐκκλησίας
Στέρησιν οὐ φέροντα τὴν Ἰωάννου.

Ecclesia dolet morte Joannis, sui
Privationem non ferens antistitis.

Nihil hic occurrit, ex quo colligam, de Joanne Cappadoce illic agi. Nihilominus Raderus noster in Mss. observationibus ad Menæ hac die sic notat: Joannes iste gente Cappadox, Anastasio & Justino imperatoribus, præfuit ecclesiæ Constantinopolitanæ semper orthodoxus & Catholicus, qui ecclesiam Orientalem Occidentali & Romanæ atque Apostolicæ per fidem & synodum reconciliavit.

[301] [ut Raderus noster existimat.] In iisdem Menæis die XXV Augusti post alios præsules Constantinopolitanos celebratur memoria Ἰωάννου ἀπχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως: Joannis archiepiscopi Constantinopolitani. Raderus ad hunc Menæorum textum in laudatis Mss. observationibus scribit sequentia: Admodum multi fuere hoc Joannis nomine insigniti patriarchæ Constantinopolitani: alii orthodoxi; alii cacodoxi, ut est apud Democharem. Ex hæreticis ad hoc album Sanctorum nemo respirat. De Joanne Chrysostomo supra III & XXVII Januarii & XIV Septembris: de jejunatore II Septembris; de Cappadoce XVIII Augusti. Omitto reliquos. Hic præter nomen nihil adjicitur, ex quo intelligamus, quis fuerit. Doceri cupio, quam ob causam Raderus noster Joannem Cappadocem potius ad diem XVIII Augusti, quam ad XXV ejusdem mensis retulerit, cum neutro die quidquam deprehenderim, quod festivitatem Joannis Cappadocis certo significet.

[302] Attamen propterea non nego, illum alterutro hoc die indicari, aut alibi in Menæis referri: nam sanctitati ipsius nihil obstare video, [Vir ille a S. Sophronio laudatus] cum præter laudes, quibus Romanus Pontifex & Avitus Viennensis eum ornarunt, a sancto Sophronio Hierosolymitano acceperit illustre elogium, quod in Bibliotheca Photii cod. 231 col. 889 sic legitur: Ἰωάννης ὁ Κωνσταντινουπόλεως, ὁ ἐκ Καππαδοκίας ἕλκων τὸ γένος καὶ τὸ ἐπώνυμον, ἀνὴρ ἀπετῆς οἰκητήριον. Id est ad verbum: Joannes Constantinopolitanus, ex Cappadocia trahens genus & cognomen, vir virtutis domicilium. Hoc elogium, quod aliqui perperam Joanni Jejunatori tribuunt, infra Joanni Cappadoci vindicabimus. Quare tuto videmur illum posse Operi nostro postmodum inserere, si certa dies festivitatis inveniatur. Nunc paucis indagandum est, quamdiu Joannes ille ecclesiam Constantinopolitanam gubernaverit.

[303] In Annalibus ecclesiasticis Baronii ad annum Christi DXX num. 7 ei tres anni gubernationis tribuuntur. [post brevem episcopatum] Sed tantum temporis intervallum effluxisse non potuit inter tertium Paschatis diem anni DXVIII, quo eum ad sedem Constantinopolitanam evectum fuisse ostendimus, & annum DXX, quo juxta ipsum Baronium vita functus est. Propius ad veram episcopatus durationem accedunt tabulæ Theophanis, aliique scriptores, qui duos annos numerant; at longius ab ea recedit Nicephorus patriarcha in Banduriana Imperii Orientalis editione tomo 1 pag. 189, ubi ἔτη δ᾽, μῆνας ί, id est annos IV, menses X sedisse dicitur. Sed haud dubie hoc loco mendum librarii irrepsit, cum in eadem Nicephori patriarchæ Chronographia compendiaria, quam R. P. Goarus edidit, & in duabus antiquis editionibus dumtaxat annus unus & decem menses notati legantur.

[304] Eumdem Bandurianæ editionis errorem corrigunt alii patriarcharum Constantinopolitanorum catalogi apud Bandurum relati, [anno 520 ex hac vita migravit.] in quibus annus unus & decem menses Joanni Cappadoci adscribuntur. Atque hic est accuratus computus, si dies aliquot addideris, quos illi catalogorum concinnatores sæpe negligunt: nam ab anno DXVIII, die XVII Aprilis, quo Constantinopolitanæ ecclesiæ gubernacula suscepit Joannes Cappadox, unus annus cum decem mensibus & aliquot diebus elapsus est, usque ad annum DXX & diem XXV Februarii, quando Epiphanius Joanni defuncto successit, ut postea dicemus. Nunc occasione hujus Joannis seriem Patriarcharum nonnihil interrumpemus.

PARERGON V.
An Joannes Cappadox nomen patriarchæ œcumenici primus usurpaverit, & quomodo aliqui præsules Constantinopolitani eumdem titulum affectaverint.

[Titulum œcumenici quibusdam episcopis CP. affictum] Scio, jam antea nomen œcumenici seu universalis in conciliabulo secundo Ephesino datum fuisse impio Dioscoro, patriarchæ Alexandrino, ut apud Labbeum tomo 4 Conciliorum col. 270 videre licet. At hic quæritur, quis inter antistites Constantinopolitanos primus titulum œcumenici sibi arrogaverit. Pagius in Critica ad annum Christi DXX num. 5, Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 895, & nonnulli alii scriptores de hac arrogantia Joannem Cappadocem accusant. Hæc eorum accusatio haud dubie nititur inscriptionibus epistolarum, quas clerici Antiocheni & episcopi Syriæ secundæ ad hunc Joannem miserunt, & quas Labbeus tom. 5 Conciliorum col. 158 & 211 recitat. Idem inferri potest ex acclamationibus populi Constantinopolitani, quæ in concilio Constantinopolitano sub Menna apud Labbeum eodem tomo 5 a col. 177 referuntur, ubi Joannes ille sæpius patriarcha œcumenicus appellatur.

[306] [posteriores Græci veteribus instrumentis fraudulenter inseruerunt,] Sed Baronius in Annalibus ad annum Christi DXVIII num. 14 existimat, quod posteriores Græci hunc titulum Actis illis postmodum fraudulenter addiderint. Admonendum putamus lectorem, inquit loco citato Eminentissimus scriptor, ut inter læta hæc, posterorum Græcorum caveat imposturam: cum enim ipsa Acta vera omnino atque legitima sint, haud tamen dubium putamus, ipsa quidem in eo esse falsata, dum quoties nominatus reperitur ipse Joannes Constantinopolitanæ ecclesiæ episcopus, toties fere additus est titulus patriarchæ œcumenici. Haud enim recepisset Romana Ecclesia ejusmodi Acta, in quibus adeo frequens titulus ejusmodi legeretur, quo episcopus Constantinopolitanus, patriarcha œcumenicus diceretur. Etenim Pelagius Papa, sancti Gregorii prædecessor, in Joannem Constantinopolitanum antistitem, ejus nominis tertium, qui sibi hujuscemodi titulum usurpaverat, impugnator insurgens, cum ad universos episcopos scribit, inter alia plurima in detestationem novæ præsumptionis hæc habet: “State fortes, state securi; scripta, quæ universalis nominis falsitate condemnata sunt, nec dare umquam, nec accipere præsumatis”. Idemque superius tradit, nihil ejusmodi ab ejus Joannis prædecessoribus Constantinopolitanis episcopis aliquando tentatum fuisse, in quam sententiam sanctus etiam Gregorius Papa ad eumdem epistolam dedit.

[307] [ut probabilius opinamur cum Baronio] Cum igitur adeo graves exstent testificationes Romanorum Pontificum de ejusdem tituli detestatione atque abrogatione, quonam pacto inter publica Acta concilii illa reperiuntur esse descripta, atque recepta Acta, in quibus idem damnatus rejectusque titulus toties legitur repetitus? Præterea si in eadem synodo idem sæpe titulus lectus, nec rejectus ab aliquo fuit, cur hæc non citata fuerunt contra eosdem Romanos Pontifices Pelagium atque Gregorium? Eadem Baronii argumentatio militat contra inscriptionem, quæ in codice Justiniani imperatoris lib. 1 tit. 1 leg. 7 sic ponitur: Idem imperator (videlicet Justinianus) Epiphanio sanctissimo ac beatissimo archiepiscopo regiæ hujus urbis, & œcumenico patriarchæ. Si enim posteriores Græci publica concilii Acta titulo patriarchæ œcumenici interpolare ausi sint, quid ni Græci legum collectores in codice Justinianeo idem fecerint? Attamen hoc unico fundamento niti suspicor Pagium, quando in Critica superius citata ad annum Christi DXX num. 5 de hoc Joanne Cappadoce sic pronuntiat: Joannes episcopus patriarchæ OECUMENICI nomen primus ausus est usurpare, quod Justinianus, qui eum amabat, legibus suis postea inscripsit.

[308] Thomassinus in Veteri & nova Ecclesiæ disciplina part. 1 lib. 1 cap. 11 num. 5 asserit, [contra Thomassinum, aliosque,] a Pontificibus Romanis vanum œcumenici titulum in Joanne Cappadoce & Mena toleratum aut potius dissimulatum fuisse. Prudenter ergo neglecta a Pontificibus vocis novitas est, inquit, & facile concessum episcopis Constantinopolitanis, ut quo tempore Joannis patriarchæ antecessores plurimi condemnabantur; & ipse, cui Menas successit, deponeretur Anthimus, eo sedis suæ dejectionem & contumeliam inani saltem nominis grandioris. specie solarentur. At nobis præplacet ratiocinium Baronii, ex quo sequitur, hunc œcumenici seu universalis titulum a posterioribus Græcis hic utrobique intrusum fuisse. Ne autem temere Græcos accusare videamur de addito nomine, quod tantopere ambiebant, similem eorum fraudem evidenti exemplo demonstramus.

[309] In Labbeana Conciliorum collectione tomo 7 col. 700 legitur epistola Hadriani I Papæ, [& demonstramus ex simili impostoris fraude,] cui præfixa est hæc inscriptio: Dilecto fratri Tarasio GENERALI patriarchæ, Hadrianus servus servorum Dei salutem. Verum editor ad vocem generali ibidem in margine sic recte notavit: Hoc videtur Græculus quispiam apposuisse. Certe Græcus ille impostor nobis persuadere voluit, Pontificem Romanum episcopo Constantinopolitano titulum œcumenici seu generalis patriarchæ dedisse. Sed nimis aperta & crassa est ejus fraus, cum ipsemet Hadrianus Pontifex apud Labbeum eodem tomo 7 col. 117 Constantino & Irenæ Augustis scribat sequentia: Valde mirati sumus, quod in vestris imperialibus jussis pro patriarcha regiæ urbis, scilicet Tarasio, directis, UNIVERSALEM ibidem eum reperimus exaratum: sed utrum per imperitiam, aut schisma, vel hæresim iniquorum scriptum est, ignoramus; sed deinceps suademus vestræ clementissimæ imperialique potentiæ, ut minime in suarum exarationum serie UNIVERSALIS describatur, quia contra sanctorum canonum instituta, seu sanctorum patrum traditionum decreta esse videtur.

[310] In secundo enim ordine, si non per sanctæ nostræ Catholicæ & Apostolicæ Ecclesiæ auctoritatem (sicut in omnibus patet) numquam valuit nomen habere; [quæ manifeste detegitur.] quod nimirum si universalis super prælatam sibi sanctam Romanam ecclesiam, quæ est caput omnium Dei ecclesiarum, describatur, tamquam sanctarum synodorum rebellem atque hæreticum manifestare se certum est: quia si universalis est, etiam Ecclesiæ nostræ Sedis primatum habere dignoscitur, quod ridiculum omnibus fidelibus Christianis apparet, quia in toto orbe terrarum ab ipso Redemptore mundi beato Petro apostolo principatus ac potestas data est, & per eumdem Apostolum, cujus vel immeriti vices gerimus, sancta Catholica & Apostolica Romana Ecclesia usque hactenus & in ævum tenet principatum, ac potestatis auctoritatem: quatenus (quod non credimus) si quispiam eum universalem nuncupaverit, vel assensum tribuerit, sciat se orthodoxæ fidei esse alienum, & nostræ sanctæ Catholicæ & Apostolicæ Ecclesiæ rebellem. Ex his vides malam fidem stupidi interpolatoris, qui nobis persuadere voluisset, ipsum Hadrianum Pontificem Tarasio Constantinopolitano titulum œcumenici vel generalis patriarchæ concessisse.

[311] Nos igitur cum Baronio probabilius arbitramur, similem titulum a posterioribus Græcis dolose insertum esse illis monumentis, [Inter episcopos CP. Joannes cognomento Jejunator] quæ præcedunt tempora Joannis Jejunatoris, de quo S. Leo IX Papa apud Labbeum tomo 9 Conciliorum col. 954 præter alia sic pronuntiat: Hic nimiæ vanitatis novum nomen PRIMUS sibi usurpavit, ubi se a cunctis œcumenicum patriarcham, id est universalem & dici & scribi debere decrevit. Sanctus Gregorius Magnus, Pontifex Romanus, acriter reprehendit hunc Joannem Jejunatorem, qui primus superbum nomen istud assumpsit, ac pertinaciter retinuit, ut infra dicemus. Porro per decursum ostendemus, quanto studio nonnulli præsules Constantinopolitani sibi vindicaverint titulum œcumenici, ubi prius variam hujus vocis significationem exposuerimus, ut deinceps dicenda clarius intelligantur.

[312] [primus usurpare ausus est titulum œcumenici,] Horatius Justinianus, bibliothecæ Vaticanæ custos, in notis ad concilium Florentinum part. 2 collat. 22 pag. 325 de illa voce sic disserit: Hunc titulum œcumenici, id est universalis sanctus Gregorius Papa adversus Joannem patriarcham, qui primus hunc sibi titulum temere assumpsit, ita est interpretatus, ut sibi ipsi etiam denegaverit: interpretatus est enim privative quoad omnes alios, ita ut qui se inscriberet œcumenicum, id est universalem, omnes alios patriarchas & episcopos censeret esse privatos, & se solum pastorem crederet habitabilis terræ. Deinde ex epistolis S. Gregorii Magni citat aliqua fragmenta, quibus hanc vocis significationem ab illo sancto Pontifice sic acceptam fuisse demonstrat. Eminentissimus Baronius tomo 8 Annalium ad annum Christi DXCV num. 31 & 32 ex verbis S. Gregorii similem explicationem eruit.

[313] [quæ vox varie intelligi potest,] Innocentius III Pontifex lib. 2 epist. 209 in editione Baluziana tomo 1 pag. 474 alteram ejusdem vocis expositionem suggerit, dum Joannem patriarcham Constantinopolitanum ita docet: Dicitur universalis Ecclesiæ, quæ de universis constat ecclesiis, quæ Græco vocabulo Catholica nominatur. Et secundum hanc acceptionem vocabuli ecclesia Romana non est universalis Ecclesia, sed pars universalis ecclesiæ, prima videlicet & præcipua, veluti caput in corpore: quoniam in ea plenitudo potestatis existit; ad ceteros autem pars aliqua plenitudinis derivatur. Et dicitur universalis Ecclesia illa una, quæ sub se continet ecclesias universas: & secundum hanc nominis rationem Romana tantum Ecclesia universalis nuncupatur, quoniam ipsa sola singularis privilegio dignitatis ceteris est prælata; sicut & Deus universalis dominus appellatur, non quasi jam divisus in species specialissimas, aut etiam subalternas, sed quoniam universa sub ejus dominio continentur. Hoc sensu Pontifices Romani ab ipsis Orientalibus appellati fuerunt œcumenici vel universæ orbis terræ patriarchæ, ut apud Thomassinum in Veteri & nova Ecclesiæ disciplina part. 1 lib. 1 cap. 11 num. 2 & 3 licet videre.

[314] [& quam Græci inepte interpretantur,] At fortasse nonnemo dicet, Græcos neutro hoc sensu titulum illum sibi vindicasse, ut Anastasius Bibliothecarius in præfatione synodi septimæ apud Labbeum tomo 7 Conciliorum col. 30 & 31 indicat his verbis: In eo sane, quo * frequenter universalem * in hac synodo Græci patriarcham suum inconvenienter appellant, Apostolatus vester (scribit ad Joannem VIII Romanum Pontificem) adulationi veniam det sæpe præ;latis suis non sine reprehensione placere studentium. Verum cum apud Constantinopolim positus frequenter Græcos super hoc vocabulo reprehenderem, & fastus vel arrogantiæ redarguerem, asserebant, quod non ideo œcumenicum, quem multi universalem interpretati sunt, dicerent patriarcham, quod universi orbis teneat præsulatum, sed quod cuidam parti præsit orbis, quæ a Christianis inhabitatur: nam quod Græci œcumenen vocant, a Latinis non solum orbis, a cujus universitate universalisappellatur, verum etiam habitatio vel locus habitabilis nuncupatur.

[315] Verum frivola ista Græcorum excusatio nobis non magis satisfacit, [ut Baronius recte existimavit.] quam Eminentissimo Baronio, qui ad annum Christi DCCLXXXVII num. 6 & sequenti, post relatum Anastasii Bibliothecarii textum sic respondet: Ita tunc Græci frigide admodum excusantes errorem atque absurde nimis: etenim hac ratione, qua œcumenicum dici posse suum ipsorum patriarcham professi sunt, quod etsi non orbi, loco tamen & habitationi ejusdem præesset, ceteri omnes episcopi œcumenici pariter dici possent, quod quilibet eorum habitabili orbis loco præsit. Ceterum si ex divinis Scripturis ejus nominis petatur interpretatio; quod apud Septuaginta, qui Græce Eloquia divina scripsere, οἰκουμένη sæpe habetur, Latini interpretes (ut est frequenter videre in Psalmis) orbem terræ sive orbem terrarum transtulere ex ejus vocis proprietate, quam Græci, secundum Græcos interpretes quotidie psallentes, ignorasse minime potuerunt, qui tam inepte redargutionem Anastasii eluserunt. Certe inepta est hæc Græcorum interpretatio, quam jure merito exploserunt Romani Pontifices, inter quos supra laudatus Hadrianus I loco proxime citato sic recte ratiocinatur: Si universalis est, etiam Ecclesiæ nostræ Sedis primatum habere dignoscitur, quod ridiculum omnibus fidelibus Christianis apparet. Nunc investigemus verosimilem tantæ ambitionis originem, quæ paulo altius repetenda est.

[316] Cum sedes imperii Byzantium seu Constantinopolim translata esset, [Ex prærogativis,] cœpit ecclesia illa paulatim caput efferre, ita ut Patres concilii Constantinopolitani I apud Labbeum tomo 2 col. 948 tertium canonem ita condiderint: Constantinopolitanus episcopus habeat priores honoris partes post Romanum episcopum, eo quod sit ipsa nova Roma. Deinde circa medium seculi V Anatolius episcopus Constantinopolitanus apud eumdem Labbeum tomo 4 col. 769 canonem vigesimum octavum synodo Chalcedonensi adjecit in hunc modum: Sanctorum patrum decreta ubique sequentes, & canonem, qui nuper lectus est, centum & quinquaginta Dei amantissimorum episcoporum agnoscentes, eadem quoque & nos decernimus ac statuimus de privilegiis * sanctissimæ ecclesiæ Constantinopolis novæ Romæ: etenim antiquæ Romæ throno, quod urbs illa imperaret, jure patres privilegia tribuerunt, & eadem consideratione moti centum quinquaginta Dei amantissimi episcopi sanctissimo novæ Romæ throno æqualia privilegia tribuerunt, recte judicantes, urbem, quæ & imperio & senatu honorata sit, & æqualibus cum antiquissima regina Roma privilegiis fruatur, etiam in rebus ecclesiasticis, non secus ac illam, extolli ac magnifieri, secundam post illam existentem.

[317] Quomodo Anatolius cum aliquot episcopis sibi faventibus illegitime hunc canonem concilio Chalcedonensi addiderit, [quas præsules CP. violenter sibi usurparunt,] patet ex Breviario Liberati diaconi, qui apud Labbeum tomo 5 Conciliorum col: 762 & sequente hanc rem ita exponit: Post discessum judicum & senatorum & legatorum Apostolicæ Sedis, regulæ constitutæ sunt ecclesiasticæ, & quædam privilegia deputata Constantinopolitanæ ecclesiæ, usurpante sibi hoc Anatolio ejusdem urbis episcopo, occasione accepta ex Dioscori damnatione. Quod alia die cognoscentes legati Papæ Leonis (quæ est ultima & duodecima dies concilii) petiverunt, ut rursus cum judicibus ad concilium convenirent: quibus requirentibus a concilio, quid pridie fuerit ordinatum, lectis gestis cognoverunt, quid Anatolius, consentiente concilio, egerat & obtinuerat. Quibus ejus præsumptioni contradicentibus, a judicibus & episcopis omnibus illa contradictio suscepta non est. Et licet Sedes Apostolica nunc usque contradicat, quod a synodo firmatum est, imperatoris patrocinio permanet quodammodo.

[318] [& quas S. Leo I Papa Romanus improbavit,] Sanctus Leo I Pontifex Romanus, intellecta hac arrogantia, in litteris ad Anatolium datis justam legatorum suorum resistentiam laudat, & post acrem istius ambitionis reprehensionem apud Labbeum tomo 4 col. 845 similes canones concilii Constantinopolitani & Chalcedonensis ita reprobat: Persuasioni enim tuæ in nullo penitus suffragatur quorumdam episcoporum ante sexaginta, ut jactas, annos facta subscriptio, numquamque a prædecessoribus tuis ad Apostolicæ Sedis transmissa notitiam, cui ab initio sui caducæ dudumque collapsæ sera nunc & inutilia subjicere fulcimenta voluisti, eliciendo a fratribus speciem consensionis, quam tibi in suam injuriam verecundia fatigata præberet. Tandem S. Leo Papa apud Anatolium, & imperatorem Marcianum paternis suis admonitionibus atque apostolica constantia tantum effecit, ut ambo decisioni sancti Pontificis se submiserint, sicut in Actis Anatolii tomo 1 Julii pag. 654 & sequente contra cavillationes Quesnelli ostensum est.

[319] [paulatim ambitio eorum crevit,] Scimus, successores Marciani imperatoris & Anatolii episcopi huic S. Leonis decreto non paruisse: etenim Justinianus imperator Novel. 131 cap. 2 postea sancivit, sanctissimum senioris Romæ Papam, primum esse omnium Sacerdotum; beatissimum autem archiepiscopum Constantinopoleos novæ Romæ secundum habere locum post sanctam Apostolicam senioris Romæ Sedem: aliis autem omnibus sedibus præponatur. Imo Græci antistites postmodum freti potentia suorum imperatorum canones, olim a Leone Papa rejectos, in conciliabulo Quini-sexto seu Trullano apud Labbeum tomo 6 Col. confirmare conati sunt his verbis: Renovantes, quæ a sanctis centum quinquaginta patribus in hac a Deo conservanda & regia urbe convenerunt, & sexcentorum triginta, qui Chalcedone convenere, constituta sunt, decernimus, ut thronus Constantinopolitanus æqualia privilegia cum antiquæ Romæ throno obtineat, & in ecclesiasticis, ut ille, rebus magni fiat, ut qui sit secundus post illum: post quem magnæ Alexandrinorum civitatis numeretur thronus; deinde Antiochiæ, & post eum Hierosolymitanæ civitatis. Hoc modo præsules Constantinopolitani non sine aliarum sedium patriarchalium injuria secundum dignitatis locum invaserunt.

[320] [ita ut posteriores Græci Romano Pontifici & patriarchæ CP. æqualem potestatem tribuerint] Neque hic stetit superbia posteriorum Græcorum, qui ægre ferebant, sedem Constantinopolitanam secundo loco dumtaxat collocari. Quapropter ambitiosa quorumdam ingenia excogitarunt ridiculam canonis Constantinopolitani & Chalcedonensis interpretationem, quasi in iis canonibus præpositio Græca μετὰ vel Latina post non inferiorem honoris gradum, sed tantummodo posteriorem temporis ordinem significaret. Sic Alexius Aristenus apud Leonem Allatium in opere de ecclesiæ Occidentalis & Orientalis perpetua consensione lib. 1 cap. 17 num. 5 hos canones explicare non erubuit: Constantinopolitanum æqua cum Romano privilegia possidere, inquit, in canone tertio Constantinopolitano & vigesimo octavo Chalcedonensis synodi decretum est; adeo ut secundus ordine sit a Romano, non honore, sedtempore. Non aliter hic præpositio POST intelligenda est, tamquam quæ tempus, non honorem importet. Theodorus Balsamon, Simeon Thessalonicensis, aliique infensissimi Latinorum hostes eamdem interpretationem cæce sequuntur.

[321] Sed ipsemet Zonaras, rei evidentia convictus, hanc violentam explicationem rejicit, [contra sententiam ipsiusmet Zonaræ schismatici,] & apud Allatium in proxime citato Opere lib. 1 cap. 16 num. 2 ex Novella Justiniani & canone Trullano ita concludit: Quo ex loco, de subjectionis, non temporis solius, ordine, & de inferiori honoris gradu canonem accipiendum esse, facile est intelligere; cum alioquin præsertim honoris æqualitas in utraque sede retineri nullatenus queat: nam sive ipsa præsulum nomina recitanda, sive in eodem utique consessu assidendum, sive utriusque chirographo eadem syngrapha sit firmanda, alterum certe præferri necesse est. Quicumque ergo particulam POST solam temporis seriem, non inferiorem quoque dignitatis gradum significare contendat, is & vim huic loco afferat, & sententiam neque rectam neque bonam eliciat.

[322] Postmodum Doxapatrius, aliique Græci schismatici effutire ausi sunt, [& ad alias absurdas assertiones processerint.] Pontifices Romanos ab imperatoribus & conciliis omnes suas prærogativas obtinuisse, & primatum Ecclesiæ Romanæ, amisso Occidentali imperio, ad ecclesiam Constantinopolitanam translatum fuisse, ut in laudato Allatii Opere lib. 1 cap. 14 fusius videri potest. Sed eorum majores eo impudentiæ non sunt progressi, quamvis cum Apostolica Sede contenderent de qualicumque nonnullorum privilegiorum æqualitate, quam in synodo Constantinopolitana & Chalcedonensi sibi concessam arbitrabantur, & ob quam aliqui præsules Constantinopolitani titulum patriarchæ œcumenici usurparunt, ut jam ex probabili conjectura aperiemus.

[323] Libellus Theodori diaconi Alexandrini in concilio Chalcedonensi contra Dioscorum exhibitus apud Labbeum tomo 4 col. 396 hanc habet inscriptionem: [Titulus œcumenici datus est Pontifici Romano,] Sanctissimo ac Dei amantissimo & universali (Græce οἰκουμενικῷ archiepiscopo & patriarchæ magnæ Romæ Leoni, & sanctæ & universali Chalcedonensi synodo &c. Baronius in Annalibus ad annum Christi CDLI num. 150 suspicatur, eumdem œcumenici titulum, qui in epistola synodali ad Leonem Papam hodie desideratur, ab ea dolo librarii subductum esse. Quidquid sit, S. Gregorius Magnus in variis epistolis asserit, Pontificem Romanum a synodo Chalcedonensi sic honoris causa nominatum fuisse, & lib. 4 epist. 38 ipsum Joannem Jejunatorem ita interrogat: Numquidnam, sicuti vestra sanctitas novit, per venerandum Chalcedonense concilium hujus Apostolicæ Sedis antistites, cui Deo disponente deservio, universales honore oblato vocati sunt?

[324] Certe Joannes Jejunator noverat, in concilio Chalcedonensi Leonem Papam nomine œcumenici patriarchæ appellatum fuisse, [quem deinde Joannes Jejunator præsul CP.] & idcirco verosimiliter eumdem titulum sibi dari volebat, eo quod vigesimus octavus ejusdem concilli canon throno Romano & Constantinopolitano æqualia privilegia tribuisset, ut haud dubie Joannes iste cum aliis illius temporis Græcis perperam contendebat. Poterat itaque præsul Constantinopolitanus in hac falsa hypothesi sic secum argumentari: In synodo Chalcedonensi decretum est, ut antistites Romani & Constantinopolitani æqualibus honoris prærogativis fruerentur; at in eadem synodo Pontifex Romanus vocatus est patriarcha œcumenicus; ergo idem titulus antistiti Constantinopolitano competit.

[325] [sibi pertinaciter arrogavit,] Attamen non videtur Joannes Jejunator simile ratiocinium Pelagio II Pontifici Romano aut S. Gregorio Magno opposuisse: satis enim sciebat, hunc concilii Chalcedonensis canonem a Leone Papa rejectum fuisse, & ab Ecclesia Romana nondum admitti. Sciebat, monitionibus Romani Pontificis tunc obtemperasse Anatolium episcopum Constantinopolitanum, cujus exemplum imitari nolebat. Quare imperatoria potestate confisus non solum patriarchæ œcumenici nomen, sed etiam officium assumpsit, quando sine consensu Romani Pontificis concilium coëgit, in patriarcham Antiochenum potestatem usurpavit, & judicare voluit de causis majoribus, quæ ad Sedem Apostolicam pertinebant, ut postea fusius dicetur. Is igitur primus præsulibus Constantinopolitanis viam aperuit ad ambiendum œcumenici titulum, qui postea tot dissensiones excitavit, ut per decursum hujus Tractatus videbimus. Nos interim in hoc parergo summa rerum capita tantummodo attingemus, & paucis docebimus, quam varia fuerit hujus vani tituli fortuna.

[326] [& quem ejus successores] Joanni Jejunatori successit Cyriacus, qui simul ac thronum Constantinopolitanum conscenderat, legatos ad Gregorium Magnum una cum litteris & fidei professione Romam misit; sed titulum patriarchæ œcumenici exemplo sui decessoris affectavit. Hoc ubi S. Gregorius Pontifex intellexit, Sabiniano apocrisiario suo mandavit, ne assisteret eidem Cyriaco Missarum solennia celebranti, nisi illicitum œcumenici nomen penitus dimitteret. Imo Cyriacum ipsum per litteras monuit, fieri non posse, ut mutua concordia intercederet, nisi superbum nomen deponeretur, & plures ejusdem argumenti epistolas ad imperatorem Mauritium aliosque scripsit. Nobis non constat, utrum Cyriacus auctoritati Pontificis Romani tandem cesserit; sed scimus, Bonifacium III Pontificem Romanum ab imperatore Phoca non diu post impetrasse, ut præsules Constantinopolitani titulum œcumenici non amplius usurparent.

[327] [pro variis rerum ac temporum circumstantiis] At rursus mutata est rerum facies sub imperatoribus Monothelitis, ut colligimus ex concilio Lateranensi, in quo authentice referuntur ea, quæ Sergius & Pyrrhus Monothelitæ ad defendendam Heraclii imperatoris ecthesim gesserunt, & ubi apud Labbeum tomo 6 col. 203 uterque ille episcopus Constantinopolitanus οἰκουμενικὸς πατριάρχης, universalis patriarcha appellatur. Verum hæc injuria Sedi Apostolicæ sub hæreticis imperatoribus tunc illata tacite reprobatur a concilio tertio Constantinopolitano seu œcumenico sexto, cui apud Labbeum tomo 6 Col. legatus Agathonis Papæ ita primus subscribit: Theodorus humilis presbyter sanctæ Romanæ ecclesiæ & locum gerens Agathonis ter beatissimi & UNIVERSALIS Papæ urbis Romæ subscripsi. Deinde iisdem verbis subscribunt duo alii ejusdem Romani Pontificis legati, post quos quarto loco episcopus Constantinopolitanus nomen suum ita humiliter notat: Georgius misericordia Dei episcopus Constantinopoleos novæ Romæ difiniens subscripsi. Denique ibidem Col. imperator Constantinus Pogonatus epistolæ, quam ad Leonem II Agathonis successorem dedit, hanc inscriptionem præfigit: Leoni sanctissimo & beatissimo archiepiscopo veteris & clarissimæ urbis Romæ, & œcumenico Papæ.

[328] [& pro suo erga Sedem Apostolicm affectu] Opinor, seculo octavo sub imperatoribus Iconoclastis æque inconstantem fuisse nominis œcumenici usurpationem inter episcopos Constantinopolitanos pro amore vel odio, quo præsules illi hanc hæresim prosequebantur. Non dubito, quin antistites Iconoclastæ illum titulum sibi arrogaverint, ut postea fortasse clarius apparebit; at nusquam lego S. Germanum Constantinopolitanum, qui pro defensione sacrarum imaginum contra Iconoclastas tam acriter decertavit, eo nomine usum fuisse. Equidem non ignoro, S. Tarasio patriarchæ Constantinopolitano titulum œcumenici ab aliis datum fuisse; sed hoc ipsum Hadrianus I Papa graviter reprehendit, ut supra retulimus, & ipsemet Tarasius concilio II Nicæno, sive œcumenico septimo, post legatos Romani Pontificis apud Labbeum tomo 7 col. 558 sic modeste subscribit: Tarasius misericordia Dei episcopus Constantinopoleos novæ Romæ, paterna dogmata sequens & traditionem Catholicæ ecclesiæ, definiens subscripsi.

[329] Facile mihi persuaderi sinam, plerosque Græcos hactenus titulum universalis ita intellexisse, [cum Photio superbe affectarunt,] ut tantummodo voluerint patriarcham Constantinopolitanum dici œcumenicum in Oriente, sicut Romanus Pontifex eodem titulo in toto terrarum orbe gaudebat. Facile, inquam, id mihi persuaderi sinam, quamvis illa etymologiæ Græcæ interpretatio violenta sit atque inepta, ut superius indicavi. Sed jam ad ea pervenimus tempora, quæ S. Gregorius Magnus videtur prævidisse, quibus impius Photius totam hujus tituli significationem ac potestatem sibi arrogavit, omnem Romani Pontificis auctoritatem aperte contempsit, & manifesto schismate ecclesiam Orientalem ab Occidentali avulsit: nullum enim agnoscens superiorem, sine consensu Sedis Apostolicæ convocavit conciliabulum, quod Græci schismatici concilium œcumenicum appellare hactenus non erubescunt.

[330] Huic pseudo-synodo, quam Harduinus noster tomo 6 conciliorum part. 1 a col. 213 primus integram ex codice Græco bibliothecæ Vaticanæ nuper edidit, [aut aliorum exemplo abdicarunt.] præfigitur is mendax titulus: Acta sanctæ synodi Constantinopoli congregatæ sub Photio sanctissimo & œcumenico patriarcha pro unione sanctæ Dei & Apostolicæ ecclesiæ. Deinde hæc sequuntur: Præsidente Photio sanctissimo & œcumenico patriarcha &c. Denique in ipsis Actis idem œcumenici titulus summa affectatione sæpius repetitur, & Photio ad nauseam tribuitur. Nicolaus 1 Papa Romanus in litteris suis apud Labbeum tomo 8 Conciliorum col. 472 inter alia de hoc superbo nomine sic conqueritur: Sed quid mirum, si hoc isti prætendunt, cum etiam glorientur atque perhibeant, quando de Romana urbe imperatores Constantinopolim sunt translati, tunc & primatum Romanæ Sedis ad Constantinopolitanam ecclesiam transmigrasse; & cum dignitatibus regiis etiam ecclesiæ Romanæ privilegia translata fuisse; ita ut ejusdem invasor ecclesiæ Photius etiam ipse se in scriptis suis acrhiepiscopum atque universalem patriarcham appellet? Photio successere aliquot antistites sanctitate illustres, qui haud dubie ab hoc superbo titulo abstinuerunt. An autem alii minus Sedi Apostolicæ obsequentes istud nomen usurpaverint, infra per decursum apparebit. Saltem præsules Constantinopolitanos tunc in pacifica istius tituli possessione non fuisse, manifestum fit ex historia sequente, quam jam verbis auctoris synchroni referemus.

[331] Glaber monachus lib. 4 cap. 1 rem ita narrat: [Seculi XI Græci,] Circa annum igitur Domini millesimum vicesimum quartum Constantinopolitanus præsul cum suo principe Basilio, aliique nonnulli Græcorum consilium iniere, quatenus cum consensu Romani Pontificis liceret ecclesiam Constantinopolitanam in suo orbe, sicut Roma in universo, universalem dici & haberi. Qui statim miserunt, qui deferrent multa ac diversa donorum xenia Romam tam Pontifici, quam ceteris, quos suæ parti favere conspicerent. Ubi convenientes exposuerunt apud Pontificem suæ profectionis querelam. Sed quid non pertentat cæcus amor habendi? Estque proverbium: aureo pugillo murum frangere ferreum. Ac licet pro tempore philargyria mundi regina queat appellari, in Romanis tamen inexplebile cubile locavit. Mox namque ut videre Græcorum sibi deferre * fulgidas opes, versum est cor illorum ad fraudulentiæ diverticula, pertentantes, an forte clanculo concedere quiverant, quod petebatur.

[332] [oblatis etiam muneribus,] Sed nequaquam: non enim potest falli summa Veritas, quæ spopondit; Portæ inferi non prævalebunt adversus eam. Dum ergo adhuc leni sub murmure hujusce machinatores in conclavi sese putarent talia tractavisse, velox fama de ipsis per universam Italiam decurrit. Sed qualis tunc tumultus, quam vehemens commotio per cunctos exstitit, qui audierunt, dici non valet. Præcipue tamen vir prudentissimus, pater videlicet Willelmus (hujus S. Willelmi seu Guilielmi abbatis Acta ad diem 1 Januarii Majores nostri dederunt) de quo jam diximus, ad Romanum Pontificem de hac re misit epistolam corpore brevem, sed materia ingentem ac sermone pungentem, talia continentem. Hic sequitur ipsa istius S. Guilielmi epistola, quam mendosam esse queritur Baronius, qui in Annalibus suis ad annum Christi MXXIV num. 5 & 6 eamdem historiam & epistolam ex Glabro describit. Nos eam emendatiorem ex Chronico Virdunensi mox exhibebimus.

[333] [eumdem œcumenici titulum] Hugo abbas Flaviniacensis in Chronico Virdunensi apud Labbeum nostrum in Bibliotheca manuscriptorum librorum tomo 1 pag. 174 eamdem Græcorum legationem exponit hoc modo. Igitur post Benedictum Papam anno MXXIII frater ejus Johannes largitione pecuniæ ex laïcali ordine neophytus ordinatus est; a quo cum requisisset Constantinopolitanus antistes, ut sua ecclesia,sicut & Romana, universalis diceretur, & donis eum Romanosque, qui curiæ præerant, innumeris flecteret, ita ut clanculo tentarent concedere, quod rogabatur, omnis ob hoc vehementissime commota est Italia. Sed Galliarum episcopi & abbates his obviare conati sunt; quidam in persona sua, quidam vero litteris missis, Sedem Apostolicam visitantes, & tantum opprobrium & dedecus auctoritatibus ad medium prolatis, quibus contradicere fas non esset, a Romana Ecclesia propulsantes. Nec defuit in his patris Richardi authentica præsentia; imo omnino sategit, ut Constantinopolitana præsumptio confutata conquiesceret, filium se Romanæ Ecclesiæ, dum matris honori providebat, ostendens. Inter alios quoque Willelmus abbas eximius epistolam Papæ misit corpore brevem, sed materia ingentem, & sermone locupletem, quam hic inserere non piguit.

[334] [ab Apostolica Sede] Tunc subnectit illam Willelmi abbatis epistolam, quæ multo correctior, quam in Annalibus Baronii aut in duabus Glabri editionibus, hic ita sonat: Gratia Dei & reverentia beati Petri Sedi in orbe terrarum excellentissimæ indepto Papæ Johanni Willelmus crucis Christi servus, sedem judicii cum Apostolis & coronam regni. Magistri gentium dictis instruimur, seniorem non increpandum; idem tamen aliis dicit: Factus suminsipiens, vos me coëgistis. Idcirco igitur filiationis diligentia hortamur communem vestram Paternitatem, ut in uno imitemini cogitationes hominum pervidentem Dominum Salvatorem, ut dicatis ad aliquem vobis unanimem, quemadmodum & ipse Petro: Quid dicunt homines de me? Si vero responsum ejus ex fide fuerit, animadvertite qualiter sonuerit. Si clare, custodite ne obfuscetur; si vero obscure, Lux mundi oranda est, qualiter ita fulgeatis, ut universis in gremio Ecclesiæ constitutis ad viam mandatorum Dei gradiendam lumen præbeatis. Sed est fama rei, quæ nuper apud vos accidit, de qua quis audiens si non scandalizatur, noverit se longe ab amore superno disparari: quoniam licet potestas Romani imperii, quæ olim in orbe terrarum monarches viguit, nunc per diversa terrarum loca innumeris regatur sceptris, ligandi solvendique in cælo & in terra potestas incumbit magisterio Petri. Atque idcirco ista diximus, ut animadvertatis, non aliter Græcos quam cenodoxia hoc, quod audivimus requirere, impetravisse. De cetero quoque optamus, uti universalem decet antistitem, vos acrius in correptione & disciplina sanctæ & Apostilicæ Ecclesiæ vigere, æterneque & in Christo feliciter valere.

[335] Eminentissimus Baronius ad annum Christi MXXIV num. 7 probat, [frustra obtinere tentarunt.] Græcos spe sua excidisse: Quod autem ad dictam legationem Græcorum attinet, inquit, eos nihil penitus ab Apostolica Sede impetrare potuisse, docent epistolæ Leonis Papæ noni, post annos viginti conscriptæ ad Michaëlem Constantinopolitanum patriarcham, quibus expostulat de ejusmodi titulo OECUMENICUS, quem suæ sedis episcopi præter jus fasque, reclamante semper Apostolica Sede, nimia arrogantia usurpassent. Ex quibus aperte cognoscitur, ab ea petitione legatos tandem fuisse repulsos: quod etiam ex eo redditur manifestum, quod illa ecclesia hactenus Ecclesiæ Romanæ nova redintegratione conjuncta, rursus schismate se divisit, ut quæ suo loco sunt dicenda, demonstrant. Confirmare id potuisset testimonio ipsius Glabri scriptoris coævi, qui citatum caput ita concludit: Constantinopolitani ad propria remeantes, confutata illorum undique tumida præsumptio conquievit. Ex hac legatione patet, ipsos Græcos tunc judicasse, quod suo patriarchæ Constantinopolitano sine licentia Romani Pontificis titulum œcumenici tribuere non possent.

[336] At post aliquot annos Michaël Cerularius omne unionis vinculum aperte disrumpens & jura Apostolicæ Sedis conculcans, [Hunc titulum tamen arroganter sibi tribuit Michaël Cerularius,] inter alia rebellionis signa superbum œcumenici patriarchæ nomen assumpsit. Unde S. Leo IX Papa in litteris suis apud Labbeum tomo 9 Conciliorum col. 979 illum sic increpat: Qualis vero & quam detestabilis atque lamentabilis est illa sacrilega usurpatio, qua te universalem patriarcham jactas ubique & scripto & verbo, cum omnis Dei amicus hujusmodi hactenus horruerit honorari vocabulo? Et quis post Christum convenientius posset insigniri hoc vocabulo, quam cui dicitur divina voce: Tu es Petrus, & super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam &c? Verumtamen quia ille non invenitur universalis apostolus dictus, quamvis princeps Apostolorum fit constitutus, nullus successorum ejus tam prodigioso prænomine consensit appellari penitus, licet magno Leoni prædecessori nostro & successoribus ipsius hoc sancta decreverit Chalcedonensis synodus. Leo Papa hic titulum œcumenici seu universalis intelligit eo sensu, quo S. Gregorius Magnus olim eumdem interpretatus fuerat, de qua interpretatione consule Annales Baronii ad annum Christi DXCV num. 31 & sequentibus.

[337] [quem aliqui in hac re secuti sunt,] Post schisma Michaëlis Cerularii unio inter ecclesiam Græcam & Latinam interdum renovata ac rursus dissoluta est. Verosimile est, patriarchas Constantinopolitanos post hæc tempora, pro majori vel minori sua erga Sedem Apostolicam reverentia, hunc titulum œcumenici omisisse aut usurpasse. Videntur tamen plures tunc eo titulo liberius usi fuisse, ut Eminentissimus Baronius in Annalibus ad annum Christi DCCLXXXVII num. 8 innuit his verbis: Verum posteriores qui exstiterunt Constantinopolitani episcopi majori quam prædecessores levitate nomen illud sibi rursus vendicarunt; quod tamen licet numquam probatum, toleratum tamen a Latinis fuit. Sed accidit miseris, ut dum inani gloriantur nomine, rerum etiam, quæ legitime possiderent, facerent sub Turca diro tyranno jacturam. Nemo miretur, tandem a Latinis toleratum fuisse illum titulum, cui tandiu acriter obstiterant: nam theologiæ ac historiæ ecclesiasticæ peritis notum est, ab Apostolica Sede quamdam propositionem aut consuetudinem, quam antea ob periculum doceri aut usurpari vetuerat, postea justis de causis posse permitti aut tolerari.

[338] [forte etiam orthodoxi,] Nonnulli disputant, utrum Josephus & Bessario, orthodoxi Constantinopolitanæ ecclesiæ episcopi, sese œcumenicos patriarchas appellaverint. Affirmantibus favet testimonium unionis, quod Josephus Florentiæ paulo ante mortem exaravit, & cui apud Labbeum tomo 13 Conciliorum col. 494 hic titulus præfigitur: Joseph miseratione divina archiepiscopus Constantinopolis novæ Romæ, & œcumenicus patriacha. Bessario autem dicitur eodem titulo usus fuisse in epistola generali, quam ad ecclesiam Constantinopolitanam scripsit. Sed hæc suspecta sunt Horatio justiniano, qui eodem Labbei tomo Col. in notis ad concilium Florentinum scribit sequentia: Utinam hic subscriptio religiosissimi viri legeretur: non enim in ea cerneretur ab Apostolicæ Sedi obsequentissimo usurpatum nomen OECUMENICI, in titulo hujus sententiæ a scriptore quopiam appositum, ut observat etiam Arcudius in notis ad epistolam generalem Bessarionis una cum aliis ejusdem Bessarionis opusculis editam. Quod vero ad Bessarionem attinet, Arcudius apud Allatium in opere de ecclesiæ Occidentalis & Orientalis perpetua consensione lib. 1 cap. 19 num. 7 testatur, se in bibliotheca Bessarionis, Reipublicæ Venetæ data, per amicos inquisisse, utrum ea vox OECUMENICUS in ea esset epistola exarata, vel in titulo vel in subscriptione; qui negarunt, eam reperiri. Quare concludit, vel eum deceptum ita scripsisse; quemadmodum & Josephum Constantinopolitanum Florentiæ, dum extremam manu sua de fide sententiam subscriberet, vel titulum hunc ejus operibus a Græcis posterioribus additum.

[339] [quos posteriores Raynaldus] Raynaldus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCDXXXIX num. 6 illam Josephi orthodoxi subscriptionem ita excusat: Non ex arrogantia, sed ex simplici consuetudine titulum hunc inanem, ab antecessoribus perperam usurpatum, adjecisse videtur Joseph, quem toleravit prudenter Eugenius, ne Græci inde offensionis publicæ occasionem sibi dari putarent. Simili ratione sæpe Romani Pontifices passi sunt, patriarchas Armeniorum & Georgianorum CATHOLICOS se appellasse, cujus vocis eadem atque OECUMENICI significatio est; sed abusive ab iis sumpta, scilicet sicut pro orbis parte, orbis accipi solet, & reges orbis imaginem præferunt manibus, quamvis exiguaorbis parte potiantur.

[340] Thomassinus de Veteri & nova Ecclesiæ disciplina part. 1 lib. 1 cap. 26 num. 10 titulum œcumenici his duobus patriarchis ita relinquit: [& Thomassinus excusant,] E vivis abeunte Isidoro, Bessario in patriarchalem Constantinopoleos sedem, & in Eubœæ archiepiscopatum vocatus est. Consultissime Romani Pontifices Græcæ gentis homines & lumina in hanc sedem subrogabant, ut Græcos demererentur. Bessario, nulla interposita mora, litteras perscripsit ad ecclesiam Constantinopolitanam, summa tum eloquentiæ vi, tum eruditionis copia refertas, ut illam ad unitatem & communionem cum Latinis inflammaret. Non abstinuit in hac encyclica epistola Bessario patriarchæ œcumenici nomine; persuasus non immerito, tam æquo animo laturos id Latinos nunc, quam non ita pridem tulerant, cum in concilio Florentino Josephus patriarcha Græcus eo uti abutique a Papa sineretur. Potuit & in mentem illi hoc venire, non exasperandos esse Græcos ista quasi jam imminutione jurium ac prærogativarum ecclesiæ suæ, si œcumenici patriarchæ nomen expungeretur.

[341] Quomodocumque ea res sese habeat, satis mirari non possumus impudentiam Theodori Balsamonis, [etsi Balsamon id de omnibus impudenter neget,] qui loco proxime citato apud laudatum Allatium mendaci calamo hæc expressit: Idem (videlicet patriarcha Constantinopolitanus) nec subscriptiones quidem suas magnificas facit, tamquam pater universalis, licet a nobis ita vocetur & celebretur. Qua fronte id asserere potuit, cum propter hoc nomen, ab episcopis Constantinopolitanis usurpatum, sæpius dissensiones in Ecclesia ortas esse non ignoraret? Imo etiamnum miseri illi patriarchæ, dum sub duro Turcarum jugo gemunt, hoc titulo superbe gloriantur, ut patet ex synodis, quas Græci seculo præterito contra Calvini errores celebrarunt, & in quibus apud Harduinum tomo XI patriarcha Constantinopolitanus sese ubique œcumenicum appellat. Nunc nimis diu interruptum seriei nostræ filum retexamus.

[Annotata]

* al. quod

* œcumenicum

* primatu

* forte deferri

XXVII. EPIPHANIUS.

[Evidenter errat Euagrius in assignanda successione Epiphanii,] Quamvis Euagrius Scholasticus hisce temporibus vicinus fuerit, tamen manifeste hallucinatur, quando lib. 4 Hist. eccles. cap. 36 seriem episcoporum Constantinopolitanorum ita invertit: Anthimo, uti supra a nobis dictum est, ex Constantinopolitana sede ejecto, Epiphanius in ejus locum successit: post Epiphanium vero Menas episcopatum illum sortitus est. Manifestus est hic Euagrii error, ut constat ex suggestione Dioscori diaconi, qui tomo 4 Labbeanæ Collectionis Col. ad Hormisdam Pontificem Romanum ita scribit: Erat optabile & voto nostro conveniens, consonantia præteritis annuntiare, scilicet pontificem Constantinopolitanæ ecclesiæ Joannem esse superstitem, & confessionem libello editam: cujus merita non est dubium Deo placere, qui inter catholicos & communicatores Sedis Apostolicæ meruit ad aliam ex hac vita discedere.

[343] In cujus locum Epiphanius quidam presbyter, quondam syncellus ejus, [quia hic in locum Joannis Cappadocis successit] successit, cujus initia bona videntur: nam rationabilia loquitur, & promittit, patrum se regulas servaturum, pacem unitatemque ordinatam non dissipare, sed magis augere. Ista sunt, quæ promittit. Quid tamen opere possit implere, adhuc ignoramus: has siquidem litteras quarta post ordinationem ejusdem die, reperta occasione, transmisimus. Necdum cum eo communicavimus, non quasi resistentes, sed quia adhuc ab eo non sumus invitati. Hæc legati. Epistola Romæ est accepta VII Idus Aprilis, Rustico viro clarissimo consule, id est anno Christi DXX, die VII Aprilis, ut in fine notatur.

[344] [mense Februario anni 520,] Quandoquidem igitur juxta Theophanem in Chronographia pag. 142 Joanne porro Cappadoce Constantinopolitano episcopo defuncto, Epiphanius ejusdem ecclesiæ presbyter & syncellus mensis Februarii die vigesimo quinto fuit ordinatus, colligo, litteras Dioscori, quæ quarta post ordinationem ejusdem die transmissæ sunt, anno DXX, ultima die Februarii Constantinopoli datas esse, & eo anno, qui bissextilis fuit, ordinationem Epiphanii in festum S. Mathiæ incidisse, ut Pagius observavit. Ex his itaque liquet, Euagrium errasse, & Joanni Cappadoci non successisse Anthimum, sed Epiphanium, quod ex infra dicendis confirmabitur.

[345] [& laude dignus propter varias dotes] Constantinopolitana synodus apud Labbeum tomo 4 Conciliorum Col. Pontifici Romano electionem Epiphanii litteris indicat, & novum patriarcham inter alia his laudibus extollit: Post obitum sanctæ recordationis quondam archiepiscopi & patriarchæ Joannis Constantinopolitanæ civitatis, Deus qui propriam ecclesiam in petra rectæ fidei incorrupta fundavit, & portas inferi non prævalere ei decrevit, dedit nobis sanctum pastorem & patriarcham Epiphanium, virtutibus & correctionibus, & meditatione divinarum florentem Scripturarum, rectam quoque tenentem fidem, & orbatorum paternam regentem solicitudinem, & quid amplius dicam? omnem præconiorum fontem transcendentem. His ergo virtutibus pollens, non immerito proprias & creditas sibimet maximas ecclesiæ curas sapienter & honorifice gessisse dignoscitur, habens in mente illud, quod a sacri Cantici auctore relatum est: Os meum loquetur sapientiam, & meditatio cordis mei prudentiam. Unde secundum rectam & probabilem fidelissimi & Christianissimi nostri principis & piissimæ reginæ, & gloriosissimorum communis reipublicæ procerum sententiam, nostra quoque etiam omnium in hac urbe habitantium testificatione, judicium Pauli mirabilis, communis Ecclesiæ doctoris, non est in eo fraudatum, qui irreprehensibilem debere esse episcopum denuntiat; ita & nostrum pontificem virtutibus undique coronatum esse videmus.

[346] [servatamque cum Romano Pontifice concordiam.] Cum Epiphanius initio sui episcopatus legatos ex more novorum patriarcharum ad Romanum Pontificem non misisset, Hormisdas Papa apud Labbeum tomo 4 Conciliorum Col. fortiter ac suaviter illum officii sui ita commonefecit: Diu nos non nuntiata tuæ primordia dignitatis tenuere suspensos, & in ipsa communis gratulatione lætitiæ mirati admodum sumus, morem pristinum fuisse neglectum; quia reparata ecclesiarum, Deo annuente, concordia plenum fraternæ pacis id flagitabat officium; præsertim quod illud sibi non arrogantia personalis, sed regularum observantia vindicabat. Decuerat siquidem, frater carissime, te legatos ad Apostolicam Sedem inter ipsa tui pontificatus initia destinasse, ut & quem tibi debeamus affectum bene cognosceres, & vetustæ consuetudinis formam rite compleres &c. Epiphanius huic Pontificis postulationi abundantissime satisfecit: non enim tantummodo orthodoxam fidei professionem & legatos, sed etiam pretiosa munera ad Hormisdam transmisit, ut ibidem apud Labbeum Col. & sequentibus videri potest. Quanta vero inter hunc patriarcham Constantinopolitanum, & Pontificem Romanum fuerit concordia, ex mutuis eorum litteris ibidem relatis facile quisque intelliget. Ceterum præclaris illius gestis, quæ apud Baronium aliosque ecclesiasticæ historiæ scriptores passim occurrunt, immorari mihi non licet, qui potius chronologiam ordinare, quam historiam texere, intendo. Quapropter, his prætermissis, ad assignandum mortis ejus tempus transilio.

[347] Jam sæpe laudatus laudandusque Theophanes pag. 183 de obitu illius hæc habet: [ineunte mense Junio anni 535 moriens,] Hoc anno (ad loculos annorum indices non attendo, quia tam male collocati confusique sunt, ut ex iis plerumque nihil possis concludere) Epiphanio præsule, mensis Junii die quinto, indictione decima quinta, post episcopatus annos sexdecim & menses tres vivis erepto, hæreticus Anthimus Trapezuntinus episcopus in sedem Constantinopolitanam translatus est. Pagius in Critica ad annum Christi DXXXV num. 9 recte demonstrat, hæc anno Christi DXXXV contigisse, & Epiphanium dumtaxat quindecim annis ac tribus mensibus in cathedra Constantinopolitana sedisse. Etiam Baronius ad annum Christi DXXXV num. 59 apud nos, tantummodo quindecim episcopatus annos rotunde ita numerat: Sic igitur Epiphanius, cum sedisset annos quindecim, hoc ipso anno ex hac vita decessit.

[348] Videtur itaque in Theophanis Chronographiam aliosque quosdam catalogos mendum irrepsisse, [transactis in gubernatione quindecim annis,] ita ut pro ιέ seu XV scriptum fuerit ις᾽, id est XVI anni cum tribus mensibus, qui fere ubique adduntur. Quam facile autem error in numeros hujusmodi irrepat, patet ex Labbeano episcoporum catalogo, qui in ejus Protreptico ad historiam Byzantinam pag. 36 exhibetur, in quo tantum VI anni Epiphanio assignantur, ubi interim in catalogo Philippi Cyprii apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 220 contra manifestam veritatem ἔτη κ᾽, μῆνας ί id est anni XX & menses X eidem adscribuntur. Verum hæc omnia majorem lucem accipient ex duobus Epiphanii successoribus, quorum prior fuit

XXVIII. ANTHIMUS I vel ANTHEMIUS hæreticus.

[successorem habuit Anthimum hypocritam,] Anonymus Marcellini Comitis continuator indictione XIII Belisario V. C. solo cos., id est anno Christi DXXXV hæc tradit: Epiphanius episcopus regiæ urbis ante adventum Romani Præsulis moritur, cujus episcopatum contra canones Anthemius, Trapezuntina ecclesia relicta, invadit. Liberatus diaconus, scriptor synchronus, in Breviario cap. 20 apud Labbeum tomo 5 Conciliorum col. 773 indicat, cujus favore hæreticus ille in sedem Constantinopolitanam intrusus fuerit: Ea tempestate, inquit, mortuo Epiphanio Constantinopolitano episcopo, Theodora Augusta Anthimum transtulit in eamdem sedem, qui fuit episcopus civitatis Trapezuntis regionis Ponti, latenter Calchedonense concilium non suscipientem.

[350] Quibus artibus sacrilegus ille hypocrita hæresim suam tegeret, [qui cathedram CP. fraudulenter invasit,] accipe ex veteri scriptore, & forsan teste oculato, quem Eminentissimus Baronius in bibliotheca Vaticana invenit, ut in Annalibus ad annum Christi DXXXVI num. 59 testatur, & ex quo ibidem num. 61 refert sequentia: Anthimus, qui relicto dudum apud Trapezuntium civitatem episcopatu, Constantinopolim venerat, vitamque suam jejuniis commendabat, sive * patrum decreto, sive* Augusti favore, sive* procerum voto, hæreticorum pecuniis & seditiosorum turbis fretus, in Constantinopolitanæ ecclesiæ sedem irruit improvisus, adulter invasit, & apostolicum thronum, ingemiscente clero, populoque ad cælum oculos referente, homo inimicus insedit, atque cunctis ceteris insaniam suam tacitus seminavit, stipem egenis simoniaco ritu disseminans.

[351] [& propter hæresim] Deinde idem antiquus scriptor ibidem narrat, quomodo Agapetus Papa Romanus Anthimum in urbe Constantinopolitana exauctoraverit. Talem, inquit, hunc ecclesiæ adulterum & populi seductorem Agapitus Papa sine ullis morarum obstaculis ecclesia expulit, & pœnitentiæ eidem tempus indixit: quod cum sine mora repelleret, & antiquam ecclesiam, quam reliquerat, reprobaret, perfidiamque suam alta mente reponeret, Papæ Agapiti voce & canonica secure percussus est; complicesque ejus Severus & Petrus, Antiochenæ & Apamenæ civitatum quondam episcopi de exilio in exilium deportati; Zoaras quoque presbyter, eorumque sequax, Apostolica voce ligatus est. Agapitus vero Papa, vas Catholicum, Euangelii tuba, præco justitiæ sacra altaris sedisque velamina, sacrilegi Anthimi infecta flatibus, suis Catholicis precibus eluit (Gratianus de consecratione dist. 1 C. 23 citat eadem fere verba, ex quibus patet, non tantum hæreticorum templa, sed etiam eorum utensilia expiari consuevisse) omnesque templi ædes ab inflictis inibi per Anthimum maculis, orthodoxis obsecrationibus expiavit, mercenario lupoque ovium a dominica caula detruso extra ecclesiæ parietes. Tum refertur, quomodo Mennas ab Agapeto consecratus fuerit episcopus Constantinopolitanus, ut dicemus, postquam tempus, quo Anthimus depositus est, examinaverimus.

[352] Anonymus Marcellini comitis continuator, & Joannes Antiochenus, [ab Agapeto Papa depositus est,] cognomento Malala, depositionem hujus Anthimi indictione XIV post consulatum Belisarii, id est anno Christi DXXXVI collocant. Occupavit autem ille sedem Constantinopolitanam decem mensibus, uti præter Nicephorum patriarcham, aliosque præsulum istorum catalogos, Theophanes in Chronographia pagg. 183 & 184 indicat his verbis: Romanus autem Pontifex Agapetus Constantinopolim hoc anno profectus adversus impium Severum, & Halicarnassi antistitem Julianum, & reliquos alios Theopaschitas concilium convocavit. Ex his Anthimus Constantinopoleos episcopus,tamquam eorum sententiæ particeps, cum sedem mensibus decem tenuisset, munere abdicatus & depulsus est; Menas vero presbyter, & hospitii, cui Sampson nomen, præpositus, a Romano Pontifice Agapeto in ejus locum ordinatus.

[353] [postquam sedem illam aliquot mensibus occupasset.] Apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis a pag. 201 catalogus patriarcharum Constantinopolitanorum ex jure Græco-Romano desumptus, & alii duo ibidem pagg. 209 & 218 a Matthæo Cigala & Philippo Cyprio collecti, Constantinopolitano Anthimi episcopatui tantum quatuor menses concedunt. In ea hypothesi oportet sedem Constantinopolitanam aliquot mensibus post mortem Epiphanii vacasse, & forte dumtaxat numerari menses Anthimi usque ad tempus, quo de hæresi accusari cœpit, & causa illius agitari coram Romano Pontifice Agapeto, qui animam ipsius paterne revocare studuit … deferens ei tempus pœnitentiæ, ut synodus Constantinopolitana in sententia contra Anthimum apud Labbeum tomo 5 Conciliorum col. 87 testatur. Quod si cum Nicephoro & Theophane mavis ei decem menses tribuere, memento illos utrimque incompletos computare, cum decessor ipsius Epiphanius anno DXXXV, die V Junii obierit, & successor anno DXXXVI, die XIII Martii, ut mox ostendemus, in depositi Anthimi locum substitutus fuerit

[Annotata]

* forte ubique legendum fine

XXIX. S. MENNAS vel MENAS.

Hunc virum orthodoxum anno DXXXVI ante diem secundam Maii Anthimo hæretico successisse, [Mense Martio anni 536 electus est S. Mennas,] liquet ex synodo Constantinopolitana, quæ haberi cœpit post consulatum Flavii Belisarii clarissimi, sexto Nonas Maias, indictione decima quarta, in Dei amantissima & imperiali civitate Constantinopoli nova Roma, præsidente domino nostro sanctissimo ac beatissimo archiepiscopo & patriarcha Menna, ut in Actione prima ejusdem concilii apud Labbeum tomo 5 Conciliorum col. 3 refertur. Eodem anno distincte ipsam ordinationis diem indicat codex Ms. bibliothecæ Vaticanæ, quem ex Norisio citat Pagius in Critica ad annum DXXXVI num. 6, & in quo pag. 45 leguntur sequentia: Exemplar libelli Mennæ presbyteri ac xenodochi, qui factus est episcopus Constantinopolitanus sub die III Idus Martias, iterum post consulatum Paulini Junioris viri clarissimi. Ne quis hic hæreat ad relatum in utroque textu consulatum, qui prima fronte diversus videtur, hanc temporis notam ad eumdem annum DXXXVI pertinere demonstrabo.

[355] Sirmondus noster tomo 1 Conciliorum Galliæ pag. 241 exhibet concilium Arvernense, [ut ex chronologicis Consulum notis] quod VI Idus Novembris, post consulatum Paulini Junioris V. C., id est anno Christi DXXXV celebratum est, ut ex aliis ibidem concurrentibus temporis characteribus apparet. Deinde laudatus Sirmondus in eodem tomo pag. 606 in notis ad hanc synodum ita scribit: Anno Christi DXXXV: is enim est annus post consulatum Paulini Junioris, qui proximo ante anno consul fuerat, juniorque in Fastis nuncupatur propter Paulinum alterum, qui consulatum multo ante gesserat anno CDXCVIII. Hoc igitur anno, quo habita est synodus, consulem habuit Oriens Belisarium; at in Occidente, quia nullus est renuntiatus, annum appellabant post consulatum Paulini junioris. Tum ex aliis characteribus chronologicis ostendit, hanc synodum Arvernensem anno Christi DXXXV habitam esse. Ex his infero, annum DXXXVI indicari per hanc primam temporis notam; post consulatum Flavii Belisarii; & alteram: iterum post consulatum Paulini junioris.

[356] Hæc chronologia confirmatur ex concilio Aurelianensi tertio, [colligimus;] quod eodem tomo 1 pag. 247 quarto post consulatum Paulini junioris V. C. id est anno Christi DXXXVIII celebratum fuisse dicitur, & ad quod idem Sirmondus ibidem pag. 607 hæc notat: Anno Christi DXXXVIII. Restituta consulatus nota, quæ hactenus corrupta legebatur, certum annum concilio definivit: quartus enim annus post consulatum Paulini junioris, annus est Christi DXXXVIII. Nam consules in Occidente post Paulinum, propter Italiæ bella, nulli adhuc fuerant; ideoque hos annos post consulatum, & iterum, tertio, quarto post consulatum Paulini nuncupabant. Ex his rursus sequitur, per post consulatum Paulini Junioris annum Christi DXXXV, per iterum post consulatum Paulini Junioris annum DXXXVI, ac denique per tertio & quarto post consulatum ejusdem annos DXXXVII & DXXXVIII indicari. Sic explicato episcopatus initio, nonnulla Mennæ gesta summatim attingamus.

[357] [qui ab Agapeto Papa laudatur;] Agapetus Papa in epistola ad Petrum Hierosolymitanum, quæ apud Labbeum tomo 5 Conciliorum col. 47 & sequentibus refertur, narrata Anthimi depositione, successorem ejus Mennam ita laudat: Hoc autem ad excitandam vestræ unanimitatis lætitiam significo, quod Mennam fratrem & coëpiscopum nostrum, virum multis laudum modis ornatum, prædicta Constantinopolitana ecclesia episcopum suscepit: cui licet præter ceteros serenissimorum imperatorum electio arriserit, similiter tantus & totius cleri ac populi consensus accessit, ut & a singulis eligi crederetur. Etenim alicui neque scientia, neque vita fuit ignotus, sed & fidei integritate, & sacrarum Scripturarum studio, atque etiam piæ administrationis officio sic prædicta viri fama resplenduit, ut ipsi tardius venire videretur, quo dignus habitus erat. Et hoc dignitati ejus additum esse credimus, quod a temporibus Petri apostoli, nullum alium umquam Orientalis ecclesia suscepit episcopum, manibus nostræ Sedis ordinatum. Et forsitan vel ad demonstrationem laudis ipsius, vel ad repellendos inimicorum insultus, res tanta contigit, ut illis ipse similis esse videatur, quos in his quandoque partibus ipsius Apostolorum primi electio ordinavit.

[358] [sed postea imprudenter subscribens edicto Justiniani imperatoris] Nihilominus idem Mennas postmodum contra voluntatem Vigilii Pontificis Romani, cum occasione famosorum Trium Capitulorum inter Orientales & Occidentales orta esset discordia, edicto Justiniani imperatoris ex humana fragilitate, seu potius formidine, imprudenter subscripsit, ut Facundus, Hermianensis in Africa episcopus, ad eumdem imperatorem pro defensione Trium Capitulorum scribens, lib. 4 cap. 4 exponit his verbis: Illud est insuetum, illud mirabile, illud in quo magna vis veritatis apparet, quod ipsos quoque præsumptores internis conscientiæ stimulis fateri coëgit, ad destructionem synodi Chalcedonensis hæc fuisse composita: nam primus confirmator eorum Mennas Constantinopolitanus episcopus, cum adhuc cunctaretur scripto, sicut præceptum fuerat, eis præbere consensum, contra synodum Chalcedonensem fieri protestatus est. Sed & posteaquam consensit, a prædicto venerabilis memoriæ Stephano Ecclesiæ Romanæ diacono & apocrisario conventus, cur priori sententiæ suæ contrarius acquievisset his, quæ ante culpaverat, & de quibus se nihil acturum sine Apostolica Sede promiferat, sub ea se conditione cessisse, & juratum sibi fuisse respondit, quod chirographum suum reciperet, si hæc Romanus Episcopus non probaret. In quo satis ostendit, de judicio se potius humano, quam divino, esse solicitum. Sed numquid vel si propriam manum, Romano Episcopo non probante, recipiat, nihilque illi, quod metuit, de judicio humano contingat, ideo sententiam Dei judicis atque ultoris effugiet? Numquam hoc ei alterius secreta juratio, sed sola correctio sua præstabit. Hæc quidem narratio culpam Mennæ minuit, sed non aufert, ut Facundus, auctor synchronus, hoc loco satis declarat.

[359] [a Vigilio Papa excommunicatus est,] Quamobrem Vigilius Pontifex apud sæpe laudatum Labbeum tom. 5 Conciliorum col. 334 & sequentibus, lata in Theodorum Cæsariensem severiore sententia, ibidem col. 336 mitiorem pœnam Mennæ Constantinopolitano infligit his verbis: Teque Mennam Constantinopolitanæ civitatis episcopum, qui non dissimili culpa constringeris, cum omnibus metropolitanis & micropolitanis episcopis, ad tuam diœcesim pertinentibus, sed & tuos Orientales, vel diversarum provinciarum majorum minorumque civitatum episcopos, qui his excessibus, pro quibus Theodorum Cæsareæ Cappadociæ quondam episcopum condemnavimus, præbuistis assensum, humaniore sententia, pro Dei consideratione, tamdiu a sacra communione suspendimus, donec unusquisque vestrum errorem suæ prævaricationis agnoscens, culpam apud nos propriam competenti satisfactione diluerit.

[360] Nicephorus Callistus lib. 17 Hist. eccles. cap. 26 asserit, [& falso dicitur vicissim Papam excommunicasse,] quod Vigilius Papa Menam a communione quatuor mensibus excluserit. Quibus continuo ibidem hæc subdit: Idem sane & Menas adversus illum fecit. Baronius in Annalibus ad annum Christi DLII num. 16 propter hæc postrema verba Nicephorum sic mendacii arguit: Ex iisdem pariter habes, inquit, ex quibus redarguas Nicephorum Callistum, qui de hujuscemodi turbis historiam scribens, multipliciter errasse comperitur, dum parum æquus in Vigilium Papam, quod Constantinopolitanum episcopum Mennam a communione suspenderit, in eum invehitur, & mendacissime asserit, parem sententiam adversus Vigilium ipsum a Menna latam. Quod si ille ausus fuisset, necessario plane & præcipue de his habenda mentio erat in ejusdem Vigilii epistola circulari.

[361] Facile cum eminentissimo Baronio crederem, hæc a scriptore schismatico conficta esse, [ut etiam Theophanes narrat,] nisi similia apud S. Theophanem in Chronographia pag. 190 legerem: Hoc anno, ait, Roma a Gotthis capta est; Papa vero Vigilius Constantinopolim profectus, & ab imperatore summis honoribus exceptus, Catholicæ Ecclesiæ unitatem & concordiam se præstiturum, & Tria Capitula anathemate proscripturum pollicitus est. Tantis honorum & cultus indiciis ab imperatore decoratus, adeo animatus est, ut a communione exclusionem menses quatuor sustinendam Menæ Constantinopolitano episcopo in pœnam imponeret; & ex adverso Menas parem animadversionem in eum constitueret. Ob irrogatam itaque pœnam hujusmodi, tum quod ea, quæ de ecclesiarum concordia & unione consulta decretaque fuerant, a Vigilio non adimplerentur, imperator indignatus misit, qui ipsum detinerent. Ille imperatoris iram veritus, ad Sergii martyris altare, quod in Hormisdarum monasterio erectum, confugit; a quo vi revulsus, apprehensas altaris suffulcientes columnas, seu gravi proceroque corpore validus, secum traxit & omnino evertit. Deinde narrat, quomodo Justinianus imperator, & Mennas patriarcha in gratiam Romani Pontificis redierint.

[362] Verum suspicor, hæc a schismaticis Theophani inserta esse. [cui narrationi aliquid falsi adjungitur,] Certe falsum est, ad Sergii martyris altare Vigilium confugisse, cum ipse in epistola sua encyclica asserat, se ad basilicam S. Petri fugisse, & ab ejus altari violenter retractum fuisse. Accipe ipsa epistolæ verba, quæ apud Labbeum tomo 5 Conciliorum col. 330 sic sonant: Cum ad beati Petri basilicam in Ormisda fundatam Augusto mense nuper præterito fugissemus, nullum latere confidimus, quia cum in eadem ecclesia a comitatu prætoris, cum multitudine armatorum militum veniente, tamquam ad bellum instructa acie, a sancto ejus altari tracti pedibus traheremur, tenuimus, & super nos etiam ipsa altaris mensa ceciderat, nisi clericorum nostrorum fuisset manibus sustentata.

[363] [& quæ forte ex supposititiis quibusdam instrumentis accepta est.] Quinimo forte hæc sententia contra Vigilium sub Mennæ nomine conficta est ab hæreticis, qui etiam alia scripta tum ei, tum Vigilio Papæ, affinxerunt, ut liquet ex concilio III Constantinopolitano, ubi in Labbeana Conciliorum editione tomo 6 col. 984, post detectam falsariorum fraudem, patres hujus concilii ita exclamant: Anathema libro, qui dicitur Mennæ ad Vigilium, & qui eum finxerunt, sive scripserunt: Anathema libellis, qui dicuntur facti fuisse a Vigilio ad Justinianum & Theodoram divæ memoriæ, qui & sunt falsi demonstrati: Anathema simul omnibus, qui falsaverunt Acta sancti & universalis quinti concilii. Quid si posteriores Græci similia ex supposititiis veterum hæreticorum monumentis incaute hauserint? Quidquid sit, hæc aliaque S. Mennæ gesta operosius discuti poterunt ad diem XXV Augusti, quo nomen ejus Martyrologio Romano inscribitur, & ad quem Acta illius, favente Deo, copiosius illustrabuntur.

[364] [Mennas humiliter veniam delicti sui petiit,] Nobis hoc loco sufficit, Mennam erroris sui pœnituisse, & Pontifici Romano reconciliatum fuisse, ut historici passim tradunt, & constat ex Constituto Vigilii Papæ apud Labbeum tomo 5 Conciliorum col. 338, ubi Mennas post emissam fidei professionem cum aliis ita loquitur: Libellum autem in causa Trium Capitulorum, de quibus quæstio nata est, contra constitutum piissimi principis & Beatitudinis vestræ ego quidem nullum feci; sed volo atque consentio, ut omnes libelli, qui facti sunt sub hac forma, Beatitudini vestræ reddantur. De injuriis autem, quæcumque Beatitudini vel Sedi vestræ factæ sunt, eas quidem non feci; sed quia pro pace Ecclesiæ modis est omnibus festinandum, velut si eas fecissem, veniam postulo. Quia vero tempore discordiæ excommunicatos vel non receptos a Beatitudine vestra in communionem suscepi, pariter veniam postulo. Utinam nostra ætate nonnulli, qui decretis Romanorum Pontificum superbe resistunt, tam præclarum submissionis exemplum imitarentur! Nunc tempus mortis ejus examinandum superest.

[365] [& anno Christi 552 obiit,] Sanctus Nicephorus aliique patriarcharum catalogi apud jam sæpe laudatum Bandurum tom. 1 Imperii Orientalis pag. 189 & sequentibus, episcopatui S. Mennæ sedecim annos & sex menses constanter assignant. Cum igitur anno DXXXVI, die XIII Martii, cathedram Constantinopolitanam ascenderit, oportet illum anno DLII obiisse. De hoc mortis anno satis inter chronologos convenit, & eumdem indicare videtur Theophanes, dum in Chronographia pag. 193 hæc conjungit: Eodem anno Hebdomi portus repurgatus; eodemque tempore Menas episcopus Constantinopoleos defunctus est. Sed non intelligo, quid idem scriptor sibi velit, dum ibidem ista addit: Ceterum annum unum Anthimi in patriarchæ Menæ tempus conferri oportet, ut sexdecim annorum ratio constet. Hæc, inquam, non intelligo: nam ipse Theophanes supra asserit, Anthimum munere abdicatum ac depulsum esse, cum sedem mensibus decem tenuisset. Quomodo itaque annum unum Anthimi in patriarchæ Menæ tempus conferri oportet? Præterea sedecim anni S. Mennæ sine tempore Anthimi inveniuntur, ut calculum subducere volenti manifestum fiet.

[366] [juxta Norisium mense Decembri,] Superius dixi, de mortis anno satis inter chronologos convenire: nam Baronius, Pagius, Norisius, & Bandurus obitum S. Mennæ anno DLII collocant. At Norisius circa mensem ab aliis differt, dum in Dissertatione historica de synodo quinta œcumenica cap. 5 sub finem ita scribit: Ineunte circiter Decembri Mennas diem obiit, magno apud Constantinopolitanos sui desiderio relicto: consecratus fuerat ab Agapeto Papa, ejecto Anthimo hæretico, anno DXXXVI. Nos probabilius existimamus, S. Mennam mense Augusto mortuum esse, ut Pagius in Critica ad annum Christi DLII num. 18 indicat his verbis: Colitur Mennas in Martyrologio Romano die XXV Augusti, quemadmodum & in Menologio; isque forsan dies ejus emortualis fuit: cum ex dictis ante Indictionem primam, Kalendis Septembris hujus Christi anni cœptam, obierit.

[367] Pagius ibidem antea illud probaverat ex numero sedecim annorum & sex mensium, [vel potius mense Augusto, ut cum aliis opinamur.] quos S. Nicephorus & alii catalogi episcopatui Mennæ passim adscribunt: si enim a decima tertia Martii die anni DXXXVI usque ad annum DLII & diem vigesimam quintam Augusti numeraveris, invenies sedecim annos & sex menses incompletos, qui computandi modus satis usitatus est. Potest idem mortis tempus confirmari ex Joanne Antiocheno, cui cognomentum Malala, qui part. 2 Chronographiæ pag. 230 hæc habet: Mense Augusto, Indictione XV, Menas archiepiscopus Constantinopolitanus diem suum obiit, reliquiis ejus magnæ ecclesiæ juxta sacrum altare repositis: cujus in locum Eutychius, Amaseæ apocrisiarius, suffectus est. Ex hactenus dictis probabiliter concludimus, obiisse S. Mennam die XXV Augusti, quo in Martyrologio Romano memoratur.

XXX. S. EUTYCHIUS.

[S. Eutychius anno 552 post mortem S Mennæ statim electus] Cum Henschenius noster ad diem VI Aprilis gesta hujus sancti Patriarchæ copiose illustraverit, nobis hoc loco sufficiet breviter electionem ejus, exsilium, reditum, aliaque præcipuorum Actorum puncta chronologice annotare. Sanctus Mennas anno DLII, verosimiliter die XXV Augusti, ad Superos migravit, ut supra ostendimus; in cujus locum, teste Theophane in Chronographia pag. 193, suffectus apocrisiarius Amaseæ, presbyter, & monasterii ipsius. Amaseæ monachus Eutychius eo ipso die, quo Menæ cadaver in sacris adytis adhuc expositum jacebat. Hinc corrigendus est Baronius, qui in Annalibus anno Christi DLII num. 23 agens de obitu Mennæ, successionem S. Eutychii usque ad initium anni DLIII ita differt: Hoc enim anno (Mennas) finem vivendi fecit, cum sedisset annos sexdecim, in cujus locum sequentis anni exordio subrogatur Eutychius. De ejus electione, divinitus facta, anno sequenti, quo contigit, nos agemus. Si Mennas obierit anno DLII, ut ipse Baronius fatetur, & Eutychius juxta Theophanem mortuo Mennæ suffectus sit eo ipso die, quo Menæ cadaver in sacris adytis adhuc expositum jacebat, qua ratione potest electio ipsius ad annum sequentem differri?

[369] Dum S. Eutychius ecclesiam Constantinopolitanam strenue administrat, [dum edicto Justiniani imperatoris subscribere renuit,] & impio Justiniani imperatoris edicto subscribere renuit, post duodecim gubernationis annos & aliquot menses in exsilium pellitur. Baronius hoc exsilium in Annalibus ecclesiasticis ad annum DLXIV refert; sed Pagius in Critica anni DLXIII num. 3 illud anno Christi DLXV contigisse ostendit ex Theophane, qui in Chronographia pag. 203 habet sequentia: Ejusdem quoque Indictionis decimæ tertiæ mense Aprili, ejusque die duodecimo, patriarcha Constantinopolitanus Eutychius a Justiniano dignitate motus est, & Amaseam relegatus; Joannes vero exscholasticus magnæ Antiochiæ responsalis in ejus locum subrogatus est. Obscura ambiguitas, quæ in hoc Theophanis textu circa diem depositionis occurrit, ex certioribus monumentis exponenda ac auferenda est: facile enim quispiam primo intuitu putaret, Theophanem asserere, quod S. Eutychius die duodecimo Aprilis in exsilium pulsus fuerit; at Theophanem intelligendum esse de die, qua Joannes Scholasticus in locum Eutychii exsulis intrusus est, ex jam dicendis apparebit.

[370] [anno 565 in exsilium pellitur,] Eustathius presbyter, & S. Eutychii domesticus familiaris, in Vita ipsius cap. 5, apud nos tomo 1 Aprilis pag. 558, primam violentiam & initium exsilii sic describit: Festo namque sancti Timothei die, dum illud in novo palatio Hormisdæ dicto celebraretur, & S. Eutychius divinam rem faceret, tribunus militum & satellites tribuni, seu potius feræ immanis ministri, invaserunt patriarchium, comprehenderuntque & distraxerunt Viri sancti familiares, qui contra illum testificarentur, ut quoquo modo verosimile facerent, eum non sine causa fuisse a pontificatu depositum. Deinde idem auctor synchronus narrat, quomodo paulo post sanctus Præsul ad monasterium Choracudim, ac inde ad alterum prope Chalcedonem abductus fuerit. Notari hic velim, quod festum S. Timothei celebretur a Græcis XXII Januarii, & a Latinis XXIV ejusdem mensis, ut eo die videre est apud Baronium in notis ad Martyrologium Romanum. Ex his concludo, S. Eutychium circa diem XXII Januarii exsilio multatum fuisse, ac post vanam citationem, quæ ibidem in Actis refertur, & qua pseudo-synodus odium suum tegere cupiebat, Joannem Scholasticum die XII Aprilis locum ipsius injuste occupasse.

[371] [cujus sedem mense Aprili ejusdem anni 565 injuste invasit] Hæc anno DLXV facta esse probat computus annorum & mensium, quibus ecclesiæ Constantinopolitanæ ante exsilium suum præfuit: laudatus enim Eustathius duodecim annos, omissis pro more mensibus, ibidem cap. 4 seu apud nos tomo 1 Aprilis pag. 556, Eutychio ante depositionem ita rotunde tribuit: Magnus autem hic vir Dei Eutychius annorum numero, duodecim Apostolis pari, gregem Christi pavit. Theophanes eidem in tabella chronologica tredecim annos assignat, qui incomplete accipiendi sunt, ut statim videbimus. Cum itaque Eutychius mense Augusto anni DLII cathedram Constantinopolitanam ascenderit, & circa diem XXII Januarii ab ea depositus fuerit, liquet, Eustathium explicandum esse de mense Januario anni DLXV, inter quod temporis intervallum duodecim anni cum quinque circiter mensibus effluxerunt. Huic supputationi optime congruit catalogus patriarcharum Constantinopolitanorum, qui part. 1 pag. 299 Juri Græco-Romano inseritur, cui Nicephorus Callistus & Philippus Cyprius apud Bandurum consonant, dum S. Eutychio ante expulsionem ἔτη ιβ᾽, μῆνας έ, id est XII annos & V menses concedunt. Juxta superius datam Theophanis explicationem locum S. Eutychii exsulantis anno DLXV, die XII Aprilis, invasit

XXXI. JOANNES III, cognomento Scholasticus.

[Joannes Scholasticus,] Hic a quibusdam cognominatur Scholasticus, & a Theophane exscholasticus, quæ postrema vox videtur significare eum, qui olim scholasticus fuit, & jam non amplius isto munere fungitur. Nomen autem scholastici varias habet significationes, quæ apud Cangium in Glossario tum Græco tum Latino videri possunt. Hic videtur ea voce indicari causidicus vel advocatus, cum Bandurus tomo 1 Imperii Orientalis pag. 220 textum Græcum Philippi Cyprii ita interpretetur: Joannes presbyter Antiochiæ scholasticus seu advocatus sub Justino, Justiniani filio, & sub Tiberio, annos XII menses VI. Hæc de cognomine ipsius dicta sufficiant. Euagrius lib. 4 Hist. eccles. cap. 38 patriam ejus sic indicat: Eutychius quidem ex pontificali sede urbis regiæ expulsus est; Joannes vero in ejus locum subrogatus: ortus hic erat ex Sirimi, qui vicus est Cynegicæ regionis in territorio Antiochensi.

[373] Baronius in Annalibus ad annum Christi DLXIV num. 14 mores illius ita breviter depingit: [subdolus adulator, & hæreticorum fautor,] Ubi primum autem de exilio Eutychii sententia lata est, continuo de successore eligendo actum, delectusque fuit Joannes, cognomento Scholasticus, ex apocrisiario ecclesiæ Antiochenæ, homo plane servus gloriæ & nundinator rerum sacrarum, quique pretio adulationis eam mercatus est dignitatem. Certe Justiniano imperatori, in Aphthartodocitarum hæresim lapso, hic Joannes consensit, aut saltem tempori servivit, ut ex depositione S. Eutychii satis colligitur. Postea sub imperio Justini S. Anastasius, patriarcha Antiochenus, contra hunc Joannem Scholasticum scripsit, ac propterea jussu ejusdem imperatoris e sede sua expulsus est, ut S. Theophanes in Chronographia pag 206 tradit his verbis: Eodem etiam anno cum magnus ille Anastasius, Antiochiæ episcopus, in synodales epistolas Joannis Constantinopolitani episcopi, qui Joannem Alexandrinum consecraverat, atque etiam in ipsum Joannem Alexandrinum, qui ordinatus fuerat, rescriptis suis invectus fuisset, Justini mandato sede depulsus est.

[374] Nihilominus impressa Græcorum Menæa ad diem XXI Februarii hunc eumdem Joannem ita Sanctis annumerant: [qui tamen in excusis Græcorum Menæis] Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ὁ ἐν ἁγίοις πατὴρ ἡμῶν Ἰωάννης πατριάρχης Κωνσταντιν πόλεως ὁ ἀπὸ σχολαστικῶν ἐν εἰρήνῃ τελειοῦται. Id est: Eodem die sanctus pater noster Joannes patriarcha Constantinopoleos, unus ex scholasticis in pace obiit. Eodem die Maximus Cythereus in Græco-barbaris Sanctorum Vitis hanc commemorationem totidem verbis descripsit. Quinimo citata Menæa memoriam illius ibidem exornant sequentibus versiculis:

Χριστοῦ τέθνηκας, ὁ σχολαστικὸς, θύτης,
Καὶ τῶν μακρῶν σου νῦν σχολὴν ἄγεις πόνων.

Tibi Christe moriens presbyter scholasticus,
Nunc post labores arduos requiem capit.

Allusio inter voces Græcas σχολαστικὸς & σχολὴν hic satis manifesta est.

[375] Majores nostri ad diem XXI Februarii hunc Joannem prudenter inter Prætermissos collocarunt: [perperam pro Sancto colitur,] episcopus enim adeo ambiguus, qui sedem S. Eutychii invasit, ac hæreticis favit, locum inter Sanctos non meretur, ut patebit ex maturo viri eruditi judicio, quod jam profero. Matthæus Raderus noster in Observationibus Mss. ad Menæa Græcorum hac die notat sequentia: In nullis Latinorum tabulis hunc Scholasticum lego; nec in Menologio est ulla ejus mentio, meritoque ab omnibus præteritus. Nusquam hunc Joannem hæreticum fuisse lego, quamvis hæreticis præfuerit; sed Justiniano tamen hæreticis Aphthartodocianis faventi non restitit. Nulla hujus sanctitatis vestigia deprehendo, nec Baronius in Justiniano Joannem laudat. A sacris ergo fastis exeste. Hoc Raderi judicium pro nostro haberi volumus, & hac occasione lectorem rursus monemus, ut non nimium fidat impressis Græcorum Menæis, dum de sanctitate. quorumdam pronuntiant, ut postmodum pluribus ostendemus.

[376] [& qui anno 577 moriens, iniquam possessionem relinquere coactus est.] Nunc tempus est, ut progrediamur ad mortem hujus Joannis, quam Theophanes in Chronographia pag. 209 sic accurate assignat: Ejusdem etiam anni (Pagius tomo 2 Criticæ pag. 659 probat, Theophanem de anno Christi DLXXVII intelligendum esset) mensis Augusti die trigesimo primo, Indictione decima, Joannes episcopus Constantinopolitanus obiit. Cum igitur juxta Theophanem anno Christi DLXV, die XII Aprilis, Joannes in locum S. Eutychii intrusus fuerit, & anno DLXXVII, die XXXI Augusti, obierit, recte ei tribuit duodecim gubernationis annos, neglectis scilicet mensibus. Alii catalogi passim duodecim annos & sex menses episcopatui ejus adscribunt; sed errorem irrepsisse in numerum mensium, & tantummodo duodecim annos cum quinque mensibus incompletis ei concedendos esse, ex jam dictis conficitur, ut spatium temporis exacte supputanti apparebit. Joanne defuncto, in cathedra Constantinopolitana sedit

S. EUTYCHIUS secundo.

[S. Eutychius mense Octobri ejusdem anni 577 sedi suæ restitutus est,] Theophanes in jam sæpe laudata Chronographia pag. 210 indicat tempus, quo sanctus hic Vir sedi suæ restitutus fuerit, dum anno DLXX Incarnationis juxta Alexandrinos, qui anno Christi DLXXVII a Kalendis Septembris incipit, ita scribit: Hoc anno, mense Octobri, Indictione undecima, Eutychius thronum Constantinopolitanum secundo accepit. Eustathius testis oculatus in Vita S. Eutychii apud nos tomo 1 Aprilis pag. 566 ipsum restitutionis diem sic exacte notavit: Vigesima secunda Januarii tentatus Vir sanctus & ejectus fuit; restitutus est autem tertia Octobris, quæ Dominica erat. Hinc etiam patet, id anno Christi DLXXVII contigisse, quo Dominica in diem tertium Octobris incidebat. Quam honorifice tunc S. Eutychius a Justino & Tiberio exceptus fuerit, in Actis nostris tomo proxime citato a pag. 565 legi potest.

[378] [& erroneam quamdam doctrinam, quam scriptis suis inseruerat, revocavit] Non diu ante mortem Vir sanctus edidit librum de resurrectione mortuorum contra gentiles & hæreticos, cui tamen quemdam Origenis errorem inseruit, negans, eam in carne palpabili futuram. Fortiter ei obstitit S. Gregorius, qui tunc temporis Constantinopoli apocrisiarium Pelagii Papæ Romani agebat, & post multam disputationem tam evidenter ipsum erroris convicit, ut Tiberius imperator librum Eutychii comburi jusserit. Tulit hanc ignominiam Constantinopolitanus Antistes, ut solent viri sancti, qui ex ignorantia erraverunt, & ipse errorem suum agnovit: nam quandocumque familiares Gregorii illum jam ægrotantem salutationis gratia adibant, pellem manus suæ tenens dicebat: Confiteor, quia omnes in hac carne resurgemus. Pluribus hæc refert ipse Gregorius Magnus lib. 14 Moralium cap. 29, quæ tamen Eustathius in Vita S Eutychii dissimulavit, & in alium sensum detorsit, ne forte sancto Patriarchæ suo injurius videretur. Sed sanctitatem illius lædere non potest innoxia hallucinatio, quam etiam publice retractavit.

[379] Porro cum sanctus Præsul post reditum, quatuor annis, sex mensibus & aliquot diebus ecclesiam suam pie gubernasser, migravit ex hac vita, mercedem laborum suorum in cælo recepturus. [ante obitum, qui contigit anno 582, die 6 Aprilis,] Theophanes juxta æram Alexandrinam anno divinæ Incarnationis DLXXIV, qui apud nos anno DLXXXII Kalendis Septembris finitur, tempus mortis ejus in proxime citata Chronographia pag. 212 & sequente sic exacte exprimit: Hoc anno, die sexto Aprilis, Indictione decima quinta, Eutychius patriarcha diem ultimum obiit, & post dies sex Joannes magnæ ecclesiæ diaconus, qui Jejunator dictus, consecratus est.

[380] Eadem mortis epocha confirmatur ab Eustathio, qui in Vita S. Eutychii apud nos tomo 1 Aprilis pag. 569 & sequente narrat, [ut ex ejus Vita,] quomodo sanctus ille Antistes die festo Paschatis sacra mysteria celebrarit, & post persolutas in ecclesia preces vespertinas eodem die ægrotare cœperit: Reversus deinde in episcopium, inquit testis ille oculatus, in lectulo suo decubuit, vehementique febri circa mediam noctem correptus est; atque ita mansit dies septem orationibus continuis incumbens, seque signo crucis muniens… Porro cum totam hebdomadam ægrotasset Sanctus, simplex moribus sed gubernandi scientia multiplex, sapiens in verbis, sed sapientior sensu; magnus, inquam, patriarcha Eutychius, mente firma Deum precatus pro universis usque ad septimam horam Dominicæ secundo-primæ post Pascha (conveniebat enim ut septima hora perageret ea, quæ sunt quietæ obdormitioni propria) post benedictionem cunctis datam, ut olim filiis suis dedit Jacob, novus ipse Jacob pedes extendit, & circa nonam aut decumam horam in manus Domini commendavit spiritum suum, & discedens ex hac vita in senectute bona, ab angelis ad cælestes choros est sublevatus.

[381] Pagius ad annum Christi DLXXXII num. 7 ex hoc Eustathii textu sic recte argumentatur: [& ratiocinio Pagii ostenditur.] Hoc anno Pascha incidit in diem XXIX Martii, quo die decumbens Vir sanctus, septem dies ægrotavit, nocteque sequenti benedictionem adstantibus dedit, & jam illucescente die sexta Aprilis ad Deum migravit, non quidem Dominica in Albis, ut quidam perperam interpretantur, sed feria secunda jam illucescente, quæ hoc Christi anno in diem VI Aprilis conveniebat. Nocte itaque Dominicæ in Albis benedictionem suis dedit Eutychius, & post medium ejusdem noctis, animam Deo reddidit. Deinde Pagius ibidem explicat, cur Dominica in Albis vocetur secundo-prima, circa quam vocem etiam Henschenius noster tomo 1 Aprilis pag. 571 in Annotatis aliqua observavit.

XXXII. JOANNES IV, cognomento Jejunator.

[Anno 582, die 12 Aprilis ad cathedram CP. evectus est Joannes Jejunator,] Hic consecratus est episcopus Constantinopolitanus post dies sex a morte S. Eutychii, quæ anno Christi DLXXXII, die VI Aprilis accidit, ut superius ex Theophane ostendimus. Facta est igitur consecratio Joannis Jejunatoris die XII Aprilis, in quam illo anno Dominica incidebat. Miror, quod Guilielmus Caveus post tam manifestos temporis characteres in Historia litteraria Scriptorum ecclesiasticorum, Genevæ anno MDCXCIV edita, pag. 301 scripserit, illum anno DLXXXV in locum Eutychii mortui substitutum fuisse. Casimirus Oudinus, infelix Ordinis sui ac fidei apostata, in Commentario de scriptoribus Ecclesiæ antiquis, tomo 1 Col. errantem Caveum cæce secutus est. Hunc trium annorum parachronismum etiam deglutivit famosus Elias Dupin in Gallica Scriptorum Bibliotheca, ubi non raro sua ex heterodoxis temere transcripsit.

[383] [in cujus chronotaxi & Actis examinandis] Caveus hic non tantum in chronologia, sed etiam in aliis hallucinatus est, dum loco proxime citato elogium hujus Joannis ita texere incipit: Joannes, natione Cappadox, a stupenda, cui se assuefecit, abstinentia νηστευτὴς seu Jejunator dictus; primo quidem vitam egit privatam, & non inhonesto opificio dedit operam: postea ob præstantes, quibus enituit, virtutes (ἀνὴρ ἀρετῆς οἰκετήριον, ut de eo Sophronius) ad altiora promotus. Unde mortuo Eutychio CP. anno DLXXXV, in sede patriarchali subrogatus est. At in Menologio Basilii & Menæis impressis ad diem secundam Septembris Joannes Jejunator expresse dicitur natus Constantinopoli. Videtur ergo Caveus hunc Joannem confudisse cum Joanne Cappadoce, episcopo Constantinopolitano, de quo supra egimus. Equidem scio, quod ab Isidoro Hispalensi in opere de Scriptoribus ecclesiasticis cap. 26 hic Joannes, qui sub imperio Mauritii floruit, etiam natione Cappadox vocetur. Sed vereor, ne Isidorus Hispalensis, longe ab Oriente distans, patriam unius Joannis episcopi Constantinopolitani alteri perperam applicuerit.

[384] [errarunt varii scriptores,] Ex hoc errore profluxit alter, dum Caveus Joanni Jejunatori aptat elogium, quod Sophronius Hierosolymitanus apud Photium cod. 231 Joanni Cappadoci præsuli Constantinopolitano tribuit. Verum ut error ille clarius deprehendatur, juverit allegare integrum textum Græcum, quem Caveus truncavit, & in quo apud citatum Photium Codice 231 col. 889 inter alios orthodoxæ fidei defensores numeratur Ἰωάννης ὁ Κωνσταντινουπόλεως, ὁ ἐκ Καππαδοκίας ἕλκων τὸ γένος καὶ τὸ ἐπώνυμον, ἀνὴρ ἀρετῆς οἰκητήριον, id est Joannes Constantinopolitanus sive Constantinopoleos episcopus, sicut ibidem alii præsules a suis sedibus denominantur, ex Cappadocia trahens genus & cognomen, vir virtutis domicilium. Hæc supra memorato Joanni episcopo Constantinopolitano, qui a patria sua passim Cappadox cognominabatur, potius conveniunt, quam huic Joanni Jejunatori, qui natus est Constantinopoli, ut Menologium Basilianum, & Menæa impressa testantur.

[385] [qui corriguntur.] Pagius in Critica ad annum Christi DXCVI num. 2 idem Sophronii elogium Joanni Jejunatori perperam applicat, illudque ex citato Photii codice sic Latine citat: Joannes, Constantinopolitano genere, & cognomine Cappadox, homo virtutis domicilium. Si Pagius textum Græcum consuluisset, facile deprehendisset, se deceptum fuisse ab interprete, cujus fidelitati nimium confidit. Forte etiam ille interpretationis error proficiscitur a typotheta, qui in isto Photii textu Latino excudendo unam alteramve litteram & interpunctionem invertit: nam juxta Græcum Photii textum, paucis mutatis, ita Latine legi debet: Joannes Constantinopolitanus, genere & cognomine Cappadox, homo virtutis domicilium. Hæc facilius ignoscimus Pagio, qui dumtaxat Latina Sophronii verba ex Photio allegat, & fidelem eorum interpretationem ex Græco idiomate supposuit. At Caveus malam fidem aut ignorantiam prodit, dum nobis unam Græci textus partem obtrudit, & omittit alteram, ex qua error ipsius detegi potuisset. Nunc ad alia pergamus.

[386] [Cum Jejunator ille titulum œcumenici sibi superbe arrogasset,] Circa annum Christi DLXXXVIII Joannes Jejunator occasione Gregorii Antiocheni, qui de variis criminibus accusatus fuerat, concilium Constantinopoli celebravit, non tantum ut Gregorii causam discuteret, sed etiam synodali decreto titulum episcopi œcumenici seu universalis sibi vindicaret. At cum Pelagius II Papa Romanus id intellexisset, cuncta synodi istius gesta, præter sententiam pro Gregorio Antiocheno latam, dissolvit, ut discimus ex S. Gregorio Magno, qui lib. 4 epist. 39 ad Eulogium Alexandrinum & Anastasium Antiochenum de hac re sic scribit: Ante hos siquidem annos octo sanctæ memoriæ decessoris mei Pelagii tempore, frater & coëpiscopus noster Joannes in Constantinopolitana urbe ex causa alia occasionem quærens, synodum fecit, in qua se universalem appellare conatus est. Quod mox idem decessor meus ut agnovit, directis litteris, ex auctoritate sancti Petri apostoli ejusdem synodi acta cassavit. Litteræ Pelagii II Pontificis, de quibus hic fit mentio, jam verosimiliter perierunt: nam illæ, quæ apud Labbeum tomo 5 Conciliorum a col. 948 sub hoc nomine leguntur, tamquam supposititiæ jam passim ab eruditis rejiciuntur. Nobis interim sufficit hæc nosse ex S. Gregorio, qui lib. 4 epist. 38, & lib. 7 epist. 69 similia repetit.

[387] Postea Joannes eumdem œcumenici seu universalis titulum affectavit in Actis, [S. Gregorius Magnus Papa apocrisiarium suum] ad Pontificem Romanum transmissis, ut patet ex S. Gregorio Magno, qui lib. 4 epist. 39 ad Sabinianum Sedis Apostolicæ apocrisiarium dedit sequentes litteras: De causa fratris nostri viri reverendissimi Joannis, episcopi Constantinopolitani, duas epistolas facere volui; sed una breviter facta est, quæ utrumque habere videtur admixtum, id est & rectitudinem & blandimentum. Tua itaque dilectio eam epistolam, quam nunc direxi, propter voluntatem imperatoris dare studeat: nam de subsequenti talis alia transmittitur, de qua ejus superbia non lætetur. Ad hoc enim usque pervenit, ut sub occasione Joannis presbyteri gesta huc transmitteret, in quibus se pene per omnem versum οἰκουμενικὸν patriarcham nominaret. Sed spero in omnipotentem Deum, quia hypocrisim illius superna Majestas solvet.

[388] Miror autem quod dilectionem tuam fallere potuit, [in litteris monet,] ut permitteres domino imperatori persuaderi, quatenus ad me sua scripta de hac causa transmitteret, in quibus admoneret, ut cum eo pacem habere debuissem. Qui si justitiam tenere vult, illum debuit admonere, ut se a superbo vocabulo compesceret, & protinus inter nos pax fieret. Tamen qua id calliditate a prædicto fratre nostro Joanne factum sit, minime, suspicor, pensasti: idcirco enim hoc ille fecit, ut audiretur dominus imperator, & ille in sua vanitate confirmatus esse videretur; aut non a me audiretur, & ejus animus contra me irritaretur. Sed nos rectam viam tenemus, nihil in hac causa aliud, nisi omnipotentem Dominum metuentes.

[389] Unde tua dilectio in nullo trepidet. Omnia, quæ in hoc seculo videt alta esse contra veritatem, [ut fortiter compescat ejus ambitionem,] pro veritate despiciat; in omnipotentis Dei gratia atque beati Petri apostoli adjutorio confidat. Vocem Veritatis recolat dicentis: Major est, qui in cælis est, quam qui in mundo; & in hac causa quidquid agendum est, cum summa auctoritate agat. Postquam enim defendi ab inimicorum gladiis nullo modo possumus, postquam pro utilitate reipublicæ argentum, aurum, mancipia, vestes perdidimus, nimis ignominiosum est, ut per eos etiam fidem perdamus: in isto enim scelesto vocabulo consentire, nihil est aliud, quam fidem perdere. Unde, sicut tibi jam transactis epistolis scripsi, numquam cum eo procedere præsumas. Eodem libro 4 de hac controversia inveniuntur plures S. Gregorii epistolæ, quas etiam eminentissimus Baronius Annalibus suis ad annum Christi DXCV inseruit, & variis observationibus illustravit. Infra discutiemus, an Joannes Jejunator superbum hunc titulum retinere voluerit usque ad obitum, de cujus tempore nunc paucis agendum est.

[390] [cui tandem mors, juxta Baronium anno 596,] Baronius in Annalibus annum Christi DXCVI ita exorditur: Quingentesimo nonagesimo sexto Domini anno, Indictionis decimæ quartæ, elatum illum, fastu plenum, ac superbia tumidum hominem, is qui superbis resistit & humilibus dat gratiam, Deus ex hac luce subtraxit Joannem Constantinopolitanum episcopum, quem se efferentem amplius, quam par erat, sanctus Gregorius quot litteris, tot fulminibus, anno superiori percussit. Baronius obitum illius hoc anno consignavit, quia S. Gregorius Papa inter mensem Septembrem & Octobrem Indictione XIV ad eumdem Joannem Constantinopolitanum scripsit, ut in Registro Gregorii lib. 5 epist. 15 refertur: inde enim conclusit, Joannem usque ad annum DXCVI vixisse, cum Indictio XIV a Kalendis Septembribus anni DXCV currere cœperit. Verum inde tantummodo sequitur. Gregorio ignotam adhuc fuisse Joannis Jejunatoris mortem, quando hanc epistolam ad eum direxit, ut Pagius in Critica ad annum Christi DXCVI num. 2 recte observavit.

[391] [aut juxta nostram opinionem anno 595, finem imposuit.] Nos probabilius existimamus, illum obiisse anno Christi DXCV, die secunda Septembris, qua in Menologio Basiliano & Menæis impressis annua ejus memoria celebratur. Huic opinioni nostræ favet duratio episcopatus ipsius, cui S. Nicephorus, aliique patriarcharum catalogi apud Bandurum, passim tredecim annos & quinque menses assignant. Cum igitur anno Christi DLXXXII, die XII Aprilis, episcopatum Constantinopolitanum susceperit, oportet eum usque ad ineuntem mensem Septembrem anni DXCV superfuisse, ut tredecim administrationis anni cum quinque mensibus incompletis inveniantur. Idem mortis annus confirmatur ex catalogo Nicephori Callisti, qui apud sæpe laudatum Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 194 sic habet: Joannes diaconus magnæ ecclesiæ & sacellarius, Jejunator dictus, sub Mauricio annis XIII, mensibus V. Ordinatus est post dies… (supple sex a morte Eutychii, ut supra ex Theophane diximus) imperante Tiberio. Obiit autem anno decimo quarto Mauricii imperatoris. Ex his ultimis verbis liquet, illum anno Christi DXCV mortuum esse, cum annus decimus quartus imperii Mauritii huic anno DXCV respondeat, ut apud Pagium aliosque exactiores chronologos videre est. Non inutile futurum arbitror, si jam paulisper divertero ad intricatam alterius speciei quæstionem, in qua examinabitur, an hic Patriarcha mereatur titulum Sancti, quem Menæa, aliaque Græcorum Synaxaria ei concedunt.

PARERGON VI.
Disquiritur, utrum præsul Constantinopolitanus Joannes, cognomento Jejunator, inter Sanctos sit numerandus.

Hunc Joannem, tamquam sanctum, commemorant varia Græcorum monumenta, ex quibus hoc loco præcipua enumerabo. Typicon S. Sabæ die secunda Septembris celebrat memoriam τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Ἰώαννου τοῦ νηστευτοῦ πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως: hoc est sancti patris nostri Joannis Jejunatoris, [Etiamsi Joannes Jejunator in sacris Græcorum] patriarchæ Constantinopolitani. Huic annuntiationi consonant multa tum impressa, tum manuscripta, ecclesiæ Græcæ Synaxaria, quæ in Museo nostro conservamus. Molanus haud dubie secutus est Græcos, dum hunc Joannem eadem die in Additionibus Usuardinis recenset.

[393] Certe etiam cultus illius ex Menologiis Græcis ad sacros Moscorum fastos transiit: [Moscorumque fastis] nam Rutheni in suo Sobornik seu Synaxario eadem die secunda Septembris hæc habent: Sancti confessoris ac patris nostri Joannis Postnika (vox Russica Postnik Jejunatorem significat, ut Georgius David noster, anno MDCLXXXVIII Moscuæ missionarius, in quibusdam observationibus ad Synaxarium notavit) patriarchæ Constantinopolitani. In Menologio Slavo-Russico, quod nobilissimus baro de Sparwenfeld nobis Latine interpretatus est, eadem die sic legitur: Item sancti patris nostri Joannis Postnici (hic interpres vocem Russicam Latine inflexit) Constantinopolitani, qui antea aureos nummos fabricabat. Martyrologus Russus hic in fine artem indicat, quam antea exercuerat, & ob quam in Menologio Basiliano ac Menæis impressis vocatur χαράκτης τὴν τέχνην, id est arte statuarius, ut interpres Menologii vertit; vel juxta Moscum nummorum fabricator, vel denique sigillorum artifex aut cælator, ut Raderus noster hanc vocem ex Menæis interpretatur. Verum hæc operosius indagari poterunt, si umquam Acta ejus sint a nobis illustranda.

[394] Menologium Basilianum, quod tomo 6 Italiæ sacræ Latine editum est, [& Menologio Basiliano] Col. hunc Joannem sequenti exornat elogio: Joannes, cognomine Jejunator, natus est Constantinopoli, præfuitque eidem ecclesiæ Justino, Verio *, & Mauritio imperatoribus. Hic primum quidem statuariam artem exercuit; deinde ob multas atque eas egregias animi dotes patriarcha renuntiatus urbis ipsius magnæ, multo magis virtutes excoluit: pauperes enim summa persecutus est benignitate, vir singulari lenitate & misericordia; quippe qui ex alterius solicitudine & calamitate parem cum eo dolorem susciperet.

[395] Quare Deus illum multis mirabilibus factis insignem reddidit: [popularem sanctitatis famam adeptus sit,] nam barbaræ gentes ex Macedonia fugatæ, urbsque gravissima liberata peste, multisque salus restituta fuit. Plerique etiam pessime habiti a cacodæmone pristinam precibus sancti Viri recuperarunt sanitatem. Reliquit orationes animæ utilissimas, quales magnus Joannes Chrysostomus conscripsit. Cum igitur populum suum sancte pieque pavisset, sacramque ecclesiam ad annos tredecim, menses quinque integerrime gubernasset, vixissetque ad summam senectutem, felicem ab omni laude Deo restituit spiritum, vir certe singularissimi omnium recte factorum exempli. Virtutes & miracula ejusdem patriarchæ fusius ac distinctius narrantur in impressis Græcorum Menæis, quæ Maximus Cythereus pro more suo ad diem secundam Septembris secutus est, & ex quibus Acta Joannis Jejunatoris Græco-barbare contexuit.

[396] Qualem de sanctitate hujus Joannis opinionem habuerit Mauritius imperator, [cui opinioni Mauritius imperator] non obscure eruitur ex Theophylacto Simocatta, qui ineunte seculo septimo floruit, & lib. 7 Historiarum cap. 6 inter res a Mauritio gestas refert sequentia: Ante quatuor hosce annos (rursum enim ad antiquiora revolvitur narratio) Joannes, ecclesiæ Byzantinæ præsul, hujus lucis usuram reddidit: qui, quod voluptates egregie pessumdaret, & vitiosas animi motiones compesceret, ventrique assiduum bellum faceret, νηστευτὴς (hoc est Jejunator) a Byzantiis cognomentum tulit. Fertur quoque a Mauricio complura talenta mutuatus, syngrapham illi dedisse, & rem familiarem pignori opposuisse.

[397] [auctoritate & exemplo suo initium dedit,] Postquam die suo est perfunctus, Mauricius in ejus facultates inquirens, paupertatem consectatum invenit, ac magnopere singularem Hierarchæ sanctimoniam admiratus, syngrapham paulo ante conscriptam gratuito conscidit. Nihil siquidem aliud invenisse aiunt, præter lectum ligneum, & laneum stragulum nullius pretii, ac deformem penulam: vili enim vestitu delectabatur vir frugalitate vitæ conspicuus. Atque ista, ista inquam, grandi pecuniæ & Indicis lapillis Mauricius anteponens, in palatium transfert, iisque glorians, vernis Christianorum Jejuniis (verno Jejunio tempus Quadragesimæ nostræ indicatur) aureos gemmatosque lectulos, & stragula serica valere jubens, ligneo antistitis cubili totam noctem incubat, cum se divinam quamdam gratiam inde percepturum arbitraretur. Nicephorus Callistus lib. 18 Hist. eccles. cap. 34 similia de illo narrat. Hactenus relata testimonia pro sanctitate Joannis militant, & ad illam admittendam sufficerent, nisi aliunde ei obstarent quædam argumenta, quæ jam proferemus.

[398] [tamen eminentissimus Baronius,] Baronius in Annalibus ad annum Christi DXCVI num. 1, narrata Joannis Jejunatoris morte, sic confidenter de eo pronuntiat: Porro qui jejunando & eleemosynas dando magnam vivens sibi laudem comparasset, post mortem a suis sanctus falso est habitus. Vir eminentissimus etiam noverat, reliquias ejus a Mauritio imperatore magni æstimatas fuisse, & huic venerationi, quam ipse ex Nicephoro Callisto & nos ex Theophylacto Simocatta superius retulimus, initium falsi cultus ibidem num. 2 ita adscribit: His erga Joannem exhibitis post obitum ab imperatore postremis officiis, factum est, ut populus regem sequens, eum uti sanctum coluerit, eaque opinione propagatum sit nomen ejus ad posteros. Sed quid de his sit sentiendum, provoco te, lector, ad S. Gregorium Romanum Pontificem, eum instar Samuelis Saul lugentem.

[399] [aliique scriptores Latini sanctitatem illam explodunt,] Nec mitius de eo passim loquuntur scriptores Latini, qui illum depingunt velut ambitiosum hypocritam, qui externa virtutis specie superbiam suam tegebat. At qualiscumque in vita fuerit, potissimum hic quæritur, an Joannes titulum œcumenici contra expressum Romani Pontificis mandatum pertinaciter retinuerit, & in sua pervicacia usque ad obitum perseverarit. Joannes Diaconus in Vita S. Gregorii Papæ ad diem XII Martii apud nos tomo 2 ejusdem mensis pag. 179 obstinatum ejus animum aperte declarat his verbis: Ceterum Joannes Constantinopolitanus hypocrita, qui ab Universalis nominis ambitione converti multis tergiversationibus recusabat, juxta ejusdem Patris prophetiam, judicia Domini super se vigilare cognoscens, post non multi temporis spatium subita morte defungitur, & cujus ambitiosam superbiam totus capere mundus vix poterat, in unius sepulcri angustia facile collocatur.

[400] [& ipse S. Gregorius Magnus Papa innuit,] Quinimo ipsemet S. Gregorius pertinaciam illius satis indicat, dum post Joannis Jejunatoris mortem lib. 7 epist. 69 ad Eusebium Thessalonicensem aliosque episcopos ita scribit: Cognoscat fraternitas vestra, Joannem quondam Constantinopolitanæ civitatis antistitem, contra Deum, contra pacem Ecclesiæ, in omnium despectum & injuriam sacerdotum, modestiæ ac mensuræ suæ terminos excessisse, & illicite in synodo superbum ac pestiferum OEcumenicum, hoc est Universalis, sibi vocabulum usurpasse: quod beatæ recordationis Pelagius decessor meus agnoscens, omnia gesta ejusdem synodi, præter illa, quæ illic de causa venerandæ memoriæ Gregorii episcopi Antiocheni sunt habita, valida omnino districtione cassavit, districtissima illum increpatione corripiens, ut se a novo & temerario superstitionis nomine cohiberet, adeo ut suum illi diaconum, nisi tantum nefas emendaret, procedere prohiberet.

[401] Cujus nos rectitudinis zelo per omnia inhærentes, statuta ipsius sine refragatione, [Joannem istum monitis suis pertinaciter restitisse,] Deo protegente, servamus: quia dignum est, ut rectam decessoris sui viam gressibus inoffensis incedat, quem de eodem loco ad reddendam rationem æterni Judicis tribunal exspectat. In qua re ne quid omittere, quod ad pacem Ecclesiæ pertinet, videremur, nostris eumdem sanctissimum Joannem scriptis semel iterumque convenimus, ut amoto superbiæ vocabulo, cordis sui elationem ad humilitatem, quam Magister & Dominus noster docuit, inclinaret: quem quoniam neglexisse comperimus, hæc eadem & beatissimum fratrem & consacerdotem nostrum Cyriacum, successorem ipsius, concordiæ studio non destitimus admonere.

[402] Sed quia jam, ut videmus, mundi hujus termino propinquante, [ac in superba tituli œcumenici usurpatione perseverasse.] in præcursione sua apparuit humani generis inimicus, ut ipsos, qui ei contradicere bene atque humiliter vivendo debuerunt, per hoc superbiæ vocabulum præcursores habeat sacerdotes, hortor atque suadeo, ut nullus vestrum hoc nomen aliquando recipiat, nullus id consentiat, nullus scribat, nullus, ubi fuerit scriptum, admittat, vel subscriptionem suam adjiciat; sed, sicut omnipotentis Dei ministros decet, integrum se ab hujuscemodi venenata infectione custodiat, & callido insidiatori in se locum non præbeat: quoniam hoc in totius Ecclesiæ injuriam ac discissionem, & sicut diximus, in omnium vestrum despectum fit. Cum S. Gregorius hic asserat, Joannem monita sua neglexisse, & se propterea successorem ejus Cyriacum admonuisse, ne malum præcessoris sui exemplum imitaretur, videmur recte concludere, quod Joannes ille Jejunator in superbia sua usque ad mortem perseveraverit. Propterea forsan ab Allatio in fine Operis, quod contra Hottingerum scripsit, inter scriptores schismaticos Joannes Nesteuta, patriarcha Constantinopolitanus, recensetur.

[403] At fortasse aliquis cum Pagio in Critica ad annum Christi DXCVI num. 3 dicet: [Pagii argumentum pro sanctitate Joannis Jejunatoris] Quomodo Gregorius post ipsius Joannis mortem, quando vere laudari possunt homines, illum in hac ipsa epistola sanctissimum appellat? Quomodo idem Pontifex lib. 6 epist. 6 Joannem istum sanctæ memoriæ, & in aliis litteris, post obitum ejus scriptis, passim sanctum episcopum nominat? Respondeo, hunc esse honorarium episcoporum titulum, qui tum viventibus tum mortuis promiscue tribuitur, licet nulla morum sanctitate sint illustres. Uno alterove exemplo istud responsum meum confirmo. Dum Joannes IV Papa post mortem Sergii episcopi Constantinopolitani ad imperatorem Constantinum scribit, in ea Romani Pontificis epistola apud Labbeum tomo 5 Conciliorum Col. vocatur Sergius reverendæ memoriæ patriarcha, quamvis eo ipso tempore jam accusatus & vehementer suspectus esset de hæresi Monothelitica, ob quam paulo post, tamquam exsecrandæ memoriæ hæreticus, anathemate percussus est.

[404] [variis exemplis] In sexta synodo apud Labbeum tomo 6 Conciliorum col. 949 Georgius Deo amabilis diaconus & chartophylax Constantem appellat sanctæ memoriæ quondam imperatorem nostrum, & patrem piissimi nostri domini & magni imperatoris. Nunc audi, quid de eodem Constante, Constantini imperatoris patre, Theophanes in Chronographia pag. 292 scripserit: Imperator Constans, inquit sanctus scriptor, Syracusis Siciliæ in balneo, cui nomen Daphne, dolis in eum paratis occisus est. Necis autem causa fuit hujusmodi: Morte Theodosio fratri ejus opera illata, Byzantinorum odium in eum vehemens exarsit, ubi maxime Martinum sanctissimum Papam Romanum cum dedecore Constantinopolim transvexit, & in Chersonæ regionem relegavit, & Maximum insuper eruditissimum confessorem lingua mutilavit, & ejus abscidit manus; multosque præterea orthodoxos, suam nimirum hæresim approbare recusantes, verberibus, exiliis, atque proscriptionibus insectatus est, geminosque tandem Anastasios, confessoris & martyris Maximi probatos discipulos, exilio & cruciatibus subjecit. Jam antea S. Theophanes pag. 276 enumeraverat mala, quæ propter has Constantis persecutiones a barbaris imperio illata sunt, quorum finis nullus fuit, ait ibidem, donec Ecclesiæ persecutor in Daphnes balneo in Sicilia infeliciter occisus fuit. Hæc certe sanctitatem istius imperatoris non indicant, etiamsi in citata synodo sanctæ memoriæ vocetur.

[405] [refutatur,] Quinimo ipsi imperatores ethnici ab orthodoxis juxta receptam istius temporis consuetudinem sanctissimi appellabantur, ut patet ex confessione fidei, quam Dionysius Alexandrinus coram præfecto Æmiliano edidit, & in qua sanctus ille confessor apud Baronium in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi CCLX num. 21 post alia sic loquitur: Nos proinde unum Deum, rerum omnium fabricatorem, qui Valeriano & Gallieno cæsaribus Augustis, viris SANCTISSIMIS, imperium largitus est, & colimus & veneramur: huic etiam sine intermissione pro eorum regno, ut stabile & firmum maneat, preces adhibemus. Eminentissimus scriptor numero sequente ibidem explicat, quomodo gentiles isti a sancto Dionysio vocentur sanctissimi, & circa finem ejusdem numeri ita concludit: Quod si impii sic dicti sunt, quomodo non etiam hac saltem ex parte quique episcopi, quantumlibet moribus depravati, sanctissimi jure dicendi? Interdum itaque non sanctitatis, sed dignitatis causa, teste Cangio, ἅγιοι dicuntur & compellantur apud Græcos, antistites & imperatores; hi ob ordinationem, isti ob sacram unctionem. Consule, si lubet, eumdem Cangium in Glossario Latino ad vocem sanctus vel sanctitas, & in Græco-barbaro ad vocem ἅγιοι, ubi id pluribus exemplis probat. Hanc aut similem explicationem necessario admittendam esse, sequens testimonium docebit.

[406] [& ea refutatio verbis] Sanctus Leo IX, Romanus Pontifex, reprehendens Michaëlem Cerularium, eo quod titulum œcumenici patriarchæ usurpasset, post alia apud Labbeum nostrum tomo 9 Conciliorum col. 954 sic eidem scribit: Successit quoque huic (nempe Eutychio, de quo immediate antea egerat) Joannes, cujus superbiam, quamvis universus mundus capere nequiverit, angustus tamen cespes * post non multum temporis compressit. Hic nimiæ vanitatis novum nomen primus sibi usurpavit, ubi se a cunctis Oecumenicum patriarcham, id est Universalem & dici & scribi debere decrevit. Pro qua utique præsumptione a beatis Pontificibus Pelagio & Gregorio digna perculsus est excommunicatione: cujus contagii macula adhuc vobis cum ipsa maledictione sic adhæsit, ut nunc quoque vos ipsos Oecumenicos patriarchas & appellare & scribere non timeatis… Vestra ergo fraternitas videat, quanta apud se protervia tumeat, quæ nec oblatum sibi a quoquam nec concessum, sed potius denegatum, & sub anathematis interpositione ab Apostolica & prima Sede, & a sanctis atque orthodoxis patribus interdictum superstitiosum vocabulum, tantæ obstinationis contumacia, per quadringentos jam a beatissimo Papa Gregorio & amplius annos usurpare non cessat.

[407] Idem sanctus Pontifex in alia ad eumdem Michaëlem epistola apud Labbeum tomo proxime citato col. 979 sic de Joanne Jejunatore loquitur: [S. Leonis IX Papæ confirmatur.] Ecce ille Joannes vester, cujus vesanæ adinventionis adhuc heredes permanetis, qui secundum Psalmistam per vos adhuc vocat nomina sua in terris suis, cum interiit, non sumpsit omnia, neque descendit cum eo gloria ad infernum: quia cum in honore esset, non intellexit. Ipse a beatissimis Pontificibus Pelagio & Gregorio, successoribusque eorum pro hac insolentia anathematizatus, IN SUA PERTINACIA IRREVOCABILIS PERIIT, jamque per quadraginta & quadringentos annos suæ contumaciæ sequaces præcipitare non cessavit. Quis hæc, obsecro, cum vera Joannis Jejunatoris sanctitate & licito illius cultu facile conciliabit? Attamen Pagius putat, a se inventum esse virum, qui id fecerit, dum in Critica ad annum Christi DXCVI num. 3 in fine sic scribit: Thomassinus tomo 1 de Vetere & nova Ecclesiæ disciplina lib. 1 cap. XI num. XIX ostendit, qua ratione possit ex sanctorum Patrum regulis Joannis Jejunatoris sanctitatis fama conciliari cum iis, quæ aculeatissime in eum a divo Gregorio dicta sunt. At videamus, an scriptor ille re ipsa præstiterit, quod Pagius affirmat.

[408] Ludovicus Thomassinus in assignato citati operis loco ita disserit: [Thomassinus pertinaciam ejusdem Joannis] Porro si ea fuit Joannis Jejunatoris vitæ sanctitas (observa, quod hic auctor tantummodo conditionate loquatur, & sanctitatem istius Joannis supponat), quam Græci commendant historici, non est tamen quod quemquam moveat Gregorii adversus illum excandescentia: factum enim hoc ejus unum, non personam, non reliquam vitam, vehementius insectatus est. Nemo nescit, præclarissima sanctimonia & innocentia homines, homines tamen fuisse; instar siderum, instar solis etiam effulsisse, sed & nonnullis ipsos maculis, nonnullis quandoque defectionibus obscuratos fuisse. Si ultra, quam fas erat, in asserendis & promovendis sedis suæ juribus progressus est Joannes, forte non tam rei suæ studio fecit, quam ecclesiæ. Nec prospiciebat animo, quo olim audaciæ venturi essent, quos habiturus erat dignitatis magis suæ successores & heredes, quam virtutis. Si ipsam pietatis famam lacessivit Gregorius, ut quam fucatam personatamque existimaret, non alio, quam modestiæ & humilitatis amore stimulatus fecit; in ea invectus, quæ vitii cujuscumque & superbiæ maxime speciem præ se ferrent. Invehi paulo vehementius illum in Joannem, & æquum erat & necessarium: impeti enim & labefactari par erat, non facta tantum ejus, sed consilia & furtivam spem, non præsentem tantum, sed futuram; nec ejus tantum, sed & successorum ejus, quorum consilia in ecclesiæ Orientalis perniciem sese tandem explicuere.

[409] [variis modis] Viris etiam sanctissimis sua invicem consilia inexplorata inviaque sunt, inaccessi mentium sinus. Hinc inter eos quandoque lites ebulliunt & pugnæ, ubi non aliud quam virtutes aliæ aliis collidi videntur; quæ tamen adeo non vel maculantur innocuo hoc certamine, vel debilitantur, ut incrementum etiam vel puritatis consequantur non mediocre, vel fortitudinis. In his sane ultro citroque non homines, sed hominum vitia impugnantur, & ubi adversus vitia, immerentibus aspersa, certatur, non certatur tamen, nisi contra vitia. Deinde ex Facundo Hermianensi lib. 7 cap. 6 deducit, viros apprime orthodoxos magna animorum contentione olim inter se decertasse, cum pari utrimque erroris odio, pari veritatis amore æstuarent omnes; sed pari suæ invicem mentis, in qua latere putarent errorem, ignorantia deluderentur.

[410] [frustra excusare nititur] Verum (quod salva eruditi viri pace dictum sit) his omnibus verborum ambagibus nodum difficultatis non attingit, multo minus dissolvit. Non ignoramus, viros orthodoxos & sanctos, qui in Ecclesia instar siderum fulgebant, interdum nonnullis errorum maculis obscuratos fuisse. Scimus, eosdem nonnumquam magna animi contentione de rebus fidei & moribus utrimque innoxie disceptasse. Sed hic quæritur, an Joannes Jejunator in re gravissimi momenti, qualem Pelagius II & Gregorius Magnus eam judicabant, iteratis Superiorum suorum mandatis parere non debuerit. Quæritur, an superbum Oecumenici titulum contra tot expressas Pontificum Romanorum admonitiones sine culpa pertinaciter retinere potuerit. Quæritur, an in excommunicatione sibi inflicta a duobus Pontificibus, penes quos ligandi ac solvendi potestatem esse noverat, secure usque ad mortem perseverare potuerit. Denique quæritur, an ille Joannes, qui juxta S. Leonem Papam IX in sua pertinacia irrevocabilis periit, inter beatos cæli incolas possit recenseri, ac legitimo cultu honorari.

[411] [& nemo facile ambitionem ejus tueri potest,] Nemo hic nobis objiciat, Joannem Jejunatorem in assumendo Oecumenici titulo secutum esse exempla suorum decessorum, inter quos S. Mennas in secundo concilio Constantinopolitano apud Labbeum tomo 5 col. 50, 59 & 71 Oecumenicus patriarcha vel archiepiscopus appellatur, & nihilominus in Martyrologio Romano ad diem XXV Augusti inter Sanctos refertur. Nemo, inquam, similia nobis objiciat: istud enim argumentum falsa hypothesi niteretur, cum jam superius contra quosdam auctores demonstaverimus, hunc Joannem Jejunatorem verosimillime primum fuisse, qui nomen Oecumenici sibi arrogaverit, & titulum illum a posterioribus Græcis fraudulenter insertum esse iis monumentis, in quibus ante tempora ipsius invenitur.

[412] [etsi gratis daremus, præcessores illius hoc nomine usos esse,] Quinimo etsi gratis concederemus, nomen istud tunc a Pontificibus Romanis toleratum aut dissimulatum fuisse, ut nonnulli existimant, nondum affectata & pervicax ejusdem nominis usurpatio in Joanne Jejunatore excusanda esset: nam in utroque casu ingens discrimen assignari posset, cum scriba concilii aut alii hunc titulum S. Mennæ tantummodo dederint; ipse autem sibi non sumpserit, dum post sententiam contra Anthimum prolatam in Labbeana conciliorum collectione tomo 5 col. 61 sic simpliciter subscribit: Mennas Dei miseratione episcopus Constantinopolitanusdiffinivi & subscripsi. Præterea S. Mennas ibidem summam suam erga Romanam Sedem observantiam profitetur his verbis: Nos enim, sicut vestra caritas novit, Apostolicam Sedem sequimur, & obedimus; & ipsius communicatores, communicatores habemus, & condemnatos ab ipsa & nos condemnamus. Denique Pontifices Romani S. Mennam de nomine isto deponendo numquam monuerunt. At Joannes Jejunator nomen illud in litteris suis superbe ac importune affectavit, & contra iteratas Romanorum Pontificum monitiones pertniaciter retinuit, ut supra ostendimus.

[413] Ipsemet Thomassinus citato capite hanc discrepantiam non disfetetur, [cum ipsemet Thomassinus] & ibidem num. 7 alia temporum ac rerum adjuncta sic observat: Ubi vero coacto Constantinopoli concilio Joannes Jejunator de causa Gregorii patriarchæ Antiocheni judicium sibi sumpsit, tunc assumptum ab eo Oecumenici nomen, & Pelagio II, & Pelagii successori Gregorio justam suspicandi causam præbuit, eoque Pontifices impulit, ut quæ inde mala nasci poterant, pro virili sua prævertere conarentur: jam enim tanti nominis splendor non ut antea dejectis erat solatio; sed præsidii instar habebat, quo communiretur recens usurpata potestas supra patriarchas ceteros adversus primariæ Sedis auctoritatem.

[414] Quod Joannes coëgerat concilium, id inter generalia numerandum erat, [inter ipsos & Joannem Jejunatorem] cum judicium ibi de patriarchæ causa ferendum esset; concilium autem generale sine auctoritate Pontificis nec convocari debuit nec haberi; nec sine primæ ejusdem Sedis assensu vel damnari patriarcha poterat vel absolvi: quæ enim ad universalis Ecclesiæ dispositionem pertinent causæ, non possunt eæ sine capitis interventione finiri. Non poterat patriarcha Constantinopolitanus extra patriarchatum juris sibi quidquam arrogare; multo minus in eum patriarcham, cujus erat sine controversia & justior & antiquior potestas. Cum ergo vir ambitionis œstro percitus studiose sibi nomen indueret, quod universalem in totam Ecclesiam potestatem innuebat, & ea ipsa tunc in patriarcham Antiochenum uteretur potestate, nonne tunc justæ erant suspicandi causæ, illam ambiri ab eo auctoritatem, qua supra patriarchas ceteros ceterasque Ecclesiæ sedes eveheretur?

[415] Denique idem scriptor ibidem num. 8 ex his ita infert: [ingens discrimen agnoscat.] Integrum ergo jam nec Pelagio erat, nec Gregorio ea uti indulgentia, qua usi aliquando fuerant Hormisda & Vigilius, ubi per ipsos & Joanni & Menæ licuit Oecumenici uti vel abuti patriarchæ nomine. Ex postremis hisce verbis liquet, auctorem hunc cum aliis quibusdam sensisse, quod Joannes Cappadox & S. Menas titulum Oecumenici gesserint. At maxime miror, quod Thomassinus Joannem Jejunatorem, quem hoc loco tantæ ambitionis arguit, postea in fine ejusdem capitis excusare conetur. Sed verboso suo conatu rem nondum confecit, ut superius indicavimus, ubi etiam defensoribus Joannis Jejunatoris nonnullas quæstiones proposuimus. Si quispiam omnibus his difficultatibus abunde satisfecerit, & sanctitatem Joannis Jejunatoris contra adversantia ipsi argumenta solide probaverit, die secunda Septembris nomen ejus ex ecclesiasticis Græcorum tabulis non erademus. Ceterum Joanni isti, propter quem hæc digressio facta est, successit

[Annotata]

* lege Tiberio

* id est tumulus.

XXXIII. CYRIACUS.

[Contra auctorem Chronici Alexandrini putamus,] Quisquis superius stabilitam Joannis Jejunatoris chronotaxin memoria recolere voluerit, is non difficulter fatebitur, errorem irrepsisse in Chronicon Alexandrinum seu Paschale, quod in editione Cangiana pag. 378 successionem Cyriaci saltem uno anno prævertit per has notas chronologicas: Indictione XII, post consulatum Mauricii Tiberii Augusti X, Sanctissimæ Constantinopolitanæ ecclesiæ patriarcha Cyriacus, presbyter & œconomus ejusdem ecclesiæ, præfuit annis XII. Sed tempus post consulatum decimum Mauritii & Indictio duodecima respondent anno Christi DXCIV, ut Pagius in Dissertatione Hypatica pag. 338 ostendit. At in ea hypothesi non potuit Joannes Jejunator ecclesiam Constantinopolitanam gubernasse annis tredecim & mensibus quinque, quos tamen varii scriptores, & omnes fere catalogi, ipsi concedunt. Præterea Chronicon Alexandrinum Cyriaco duodecim gubernationis annos assignat, quos alii auctores communiter ad undecim restringunt, ut postea videbimus.

[417] [Cyriacum circa finem anni 595 Joanni Jejunatori successisse.] Baronius in Annalibus ad annum Christi DXCVI num. 3 de inchoato Cyriaci episcopatu ita meminit: Hoc ergo sublato de medio (videlicet Joanne Jejunatore) substitutus est in locum ejus Cyriacus œconomus, optimi nominis vir, nonnihil antea reluctatus: qui simul ac regiæ civitatis episcopalem thronum conscendit, mox ad promerendam Catholicam communicationem a Romano Pontifice, duos legatos Romam misit, Georgium presbyterum & Theodorum diaconum, quibus & cum fidei professione litteras dedit ad ipsum Gregorium. Constant hæc quidem ex redditis ab ipso Pontifice ad eum litteris, quibus & reciprocam misit Catholicæ fidei regulam. Reddidit alias quoque litteras, cum & ipse Cyriacus alias ad ipsum scripsisset, commendavitque Joannem Chalcedonensem & Athanasium presbyteros absolutos in Romanæ Ecclesiæ judicio, qui hæresis fuerant accusati. Scripsit & ad Mauritium imperatorem Gregorius litteras de electione Cyriaci, ubi dum ait, Mauritium esse moratum, multumque temporis distulisse (Gregorius lib. 6 epist. 6 de Mauritio tantum dicit, quod tempus paulo longius distulerit) successoris Joannis episcopi electionem; facile inducimur, ut credamus, hujus anni primo exordio, vel fortasse præteriti anni extremo tempore, ipsum Joannem esse defunctum, ut plane intelligas, divinam haud retardatam esse vindictam. Verum nos cum Banduro & Pagio probabilius opinamur, Cyriacum circa finem anni DXCV Joanni Jejunatori, qui eodem anno die secunda Septembris obierat, successisse, ut ex duratione episcopatus & tempore mortis postmodum probare conabimur.

[418] [S. Gregorius Papa illum etiam reprehendit ob usurpatum œcumenici nomen,] Cum Cyriacus exemplo sui præcessoris etiam titulum Oecumenici usurparet, Gregorius Papa lib. 6 epist. 28 illum de hoc superbo nomine deponendo admonuit, & Sabiniano, qui Constantinopoli erat Sedis Apostolicæ apocrifiarius, dedit in mandatis, ne assisteret eidem Cyriaco, Missarum solennia celebranti, nisi nomen Oecumenici penitus omitteret, ut ex lib. 6 epist. 30 & 31 colligitur. Quia autem Gregorius in litteris Mauritii accusabatur, acsi propter frivolum nomen turbaret pacem Ecclesiæ, sanctus Papa lib. 6 epist. 30 eidem imperatori post alia sic respondet: Eumdem vero fratrem & consacerdotem meum studiose admonere curavi, ut si haberepacem omnium concordiamque desiderat, ab stulti vocabuli se appellatione compescat. De qua re mihi in suis jussionibus dominorum pietas præcipit dicens, ut pro appellatione frivoli nominis inter nos scandalum generari non debeat.

[419] Sed rogo, ut imperialis pietas penset, quia alia sunt frivola valde innoxia, [quod licet quibusdam magis vanum, quam noxium appareret,] atque alia vehementer nociva. Numquid non, cum se Antichristus veniens Deum dixerit, frivolum valde erit; sed tamen nimis perniciosum? Si quantitatem sermonis attendimus, duæ sunt syllabæ; si vero pondus iniquitatis, universa pernicies. Ego autem fidenter dico, quia quisquis se Universalem sacerdotem vocat, vel vocari desiderat, in elatione sua Antichristum præcurrit, quia superbiendo se ceteris præponit: nec dispari superbia ad errorem ducitur; quia sicut perversus ille, Deus videri vult super omnes homines, ita quisquis iste est, qui solus sacerdos appellari appetit, super ceteros sacerdotes se extollit. Sed quoniam veritas dicit: Omnis, qui se exaltat, humiliabitur; scio, quia quælibet elatio tanto citius rumpitur, quanto amplius inflatur. Illis ergo pietas vestra præcipiat, ne quod per appellationem frivoli nominis scandalum gignant, qui in superbiæ typhum ceciderunt: nam peccator ego, qui auctore Deo humilitatem teneo, admonendus ad humilitatem non sum.

[420] Certe ex illo Oecumenici titulo, qui primo intuitu magis frivolus & vanus, [tamen sancto Pontifici recte periculosum videbatur,] quam noxius apparere poterat, ortas postmodum hæreses & perniciosas sequelas prævidisse videtur S. Gregorius, dum lib. 6 epist. 24 ad Anastasium Antiochenum, similia monentem, post nonnulla sic scribit: Quod vero dicitis pro nulla causa dare nos locum scandalo debere, hæc mihi & piissimus dominus filius vester, pro cujus vita incessanter orandum est, jam sæpius scripsit: & quod ille ex potestate, scio quia hoc vos ex amore dicitis. Nec miratus sum vos in vestris epistolis imperialia verba posuisse, quia habent inter se maximam cognationem amor & potestas: nam utraque principaliter præsumunt, utraque per auctoritatem loquuntur.

[421] Et quidem in suscipienda fratris & consacerdotis nostri Cyriaci synodica epistola dignum non fuit, [ut eventus postea docuit.] ut pro causa profani vocabuli moras facerem, ne unitatem sanctæ Ecclesiæ perturbarem; sed tamen de eodem superstitioso & superbo vocabulo eum admonere studui dicens, quia pacem nobiscum habere non posset, nisi elationem prædicti verbi corrigeret, quam primus apostata invenit. Vos tamen eamdem causam nullam esse, dicere non debetis, quia si hanc æquanimiter portamus, universæ Ecclesiæ fidem corrumpimus: scitis enim, quanti non solum hæretici, sed etiam hæresiarchæ, de Constantinopolitana ecclesia sunt egressi. Sanctus Gregorius in aliis epistolis sæpe declarat, quantum ab hoc Oecumenici nomine abhorreat, quod post aliquot secula Græci schismatici ita explicarunt, ut illud Pontifici Romano competere negaverint, & omnem istius tituli potestatem, pereunte Occidentali imperio, ad antistitem Constantinopolitanum translatam esse impudenter asseruerint, sicut jam supra narravimus.

[422] Non videtur Cyriacus Romano Pontifici paruisse, [Non constat, Cyriacum sancto Papæ monenti paruisse,] quamdiu Mauritius imperium tenuit: cum enim Gregorius Papa Bonifacium apocrisiarium suum mitteret Constantinopolim, simul ad Cyriacum dedit litteras, quas Baronius in Annalibus ad annum DCIII num. 8 ex lib. XI epist. 47 Romanæ editionis sic refert: Quanta sit pacis virtus, carissime frater, ex voce Dominica diligentius intuentes, quæ ait: Pacem meam relinquo vobis, pacem meam do vobis, ita in ejus nos decet dilectione persistere, ut locum præbere discordiæ nullo modo debeamus. Sed quia in radice ipsius aliter vivere non valemus, nisi mente & actu humilitatem, quam ipse Auctor pacis docuit, teneamus: cum ea caritate, qua dignum est, suademus, ut profanam elationem, quæ animabus semper adversa est, cordis pede calcantes perversi superbique vocabuli scandalum Ecclesiæ auferre de medio festinetis, ne a pacis nostræ societate divisi inveniri possitis; sed unus in nobis spiritus, una mens, una caritas, una in Christo, qui sua membra esse nos voluit, sit compago concordiæ: nam quam durum, quam indecens, quam crudele, quamque a sacerdotali proposito sit extraneum, pacem illum, quam aliis prædicat, non habere, sanctitas vestra consideret, & suos de superbia fratres scandalizare abstineat. &c. Nescimus, an Cyriacus tot tamque paternis monitionibus tandem cesserit.

[423] [etsi ille postea strenue restiterit Phocæ imperatori.] Saltem Antistes ille postea intrepidum se exhibuit in defendenda immunitate ecclesiastica, quam Phocas imperator violare volebat, ut S. Theophanes in Chronographia pag. 246 narrat his verbis: Hoc anno (scilicet Phocæ imperatoris quarto, quem Georgius Cedrenus etiam notat, & qui anno Christi DCVI respondet) Scholasticus eunuchus vir in palatio clarus, Constantina imperatrice cum filiabus tribus mediæ noctis silentio educta, Germani patricii imperium ambientis consilio, ad magnam ecclesiam confugit. Magna itaque per urbem seditio exoritur: Prasini etenim ad Cochliam collecti, diris & exsecrationibus Constantinam insectabantur; quamvis Germanus ad suppetias sibi ferendas eos adducturus, ad Prasinorum tribunos auri talentum dono misisset; oblatum tamen factionis principes respuerunt. Quare mulierculas illas templo educendas tyrannus jussit. At patriarcha Cyriacus tyranno se opposuit, mulierculas ab ecclesia tyrannice avelli minime passus. Juramentis autem a Phoca interpositis securus redditus, nil indignum laturas, sacris septis extrahuntur, & in monasterio includuntur.

[424] [qui propterea dicitur huic titulum œcumenici abrogasse,] Aliqui scriptores existimant, quod propterea Phocas ex odio contra Cyriacum hoc anno ediderit decretum, quo statuit, ut præsules Constantinopolitani nomen Oecumenici non amplius usurparent. Inter alios Brietius noster in Annalibus ad annum Christi DCVI hanc opinionem sic breviter indicat: Simultates inter Phocam & Cyriacum sunt enatæ, cum Constantina, relicta Mauritii, consilio Germani patricii ambientis imperium, cum tribus filiabus in ecclesiam confugisset: has enim cum per vim retrahere conatur Phocas, huic restitit Cyriacus, & fretus populo rejecit imperatorem. Mox tamen illæ, fide data, exeuntes, clausæ sunt in monasterio. Itaque Phocas iratus Cyriaco, sancivit edicto suo, nomen Oecumenici seu Universalis unum decere Romanum Pontificem, non autem Constantinopolitanum, qui id antea male usurparat. Quare antiqui scriptores tradunt, hoc Bonifacium tertium ab imperatore Phoca obtinuisse, bono hominis improbissimi facto. Hæc Brietius hausit ex Baronio, qui Eminentissimus scriptor ad annum Christi DCVI num. 7 de Cyriaci morte addit sequentia: Ubi igitur hæc per Phocam imperatorem sunt instituta, Cyriacus Constantinopolitanus episcopus, propugnator acerrimuspræsumpti Oecumenici tituli, mœrore consumptus & dolore confectus, diem obiit, ubi sedisset annos decem, & undecimum inchoasset.

[425] At verosimilius est, istud Phocæ decretum post obitum Cyriaci primum prodiisse, [quamvis Phocas ob evidentem causæ æquitatem,] & imperatorem potius ob manifestum Ecclesiæ Romanæ jus, quam ex odio adversus Cyriacum, ita judicasse. Præterea Bonifacius III Papa, qui hoc impetravit, antea Constantinopoli usque ad obitum S. Gregorii Magni apocrisiarium Sedis Apostolicæ egerat, & in amicitiam Phocæ se insinuaverat, ut Baronius ad eumdem annum num. 1 affirmat. Denique princeps ille, licet cetera vitiosus, venerabatur Pontifices Romanos, ut patet ex Pantheo Romano, quod Bonifacio IV Papæ in ecclesiam mutandum concessit. Non est hujus loci refutare Molinæum & Othomanum, qui hunc Romanæ Ecclesiæ primatum tyrannice usurpatum, a tyranno Phoca concessum blaterant, & quos ob hanc calumniam Eminentissimus Baronius ibidem num. 4 & sequentibus satis depexuit. Nihil etiam hic moror Basnagium aliosque recentiores hæreticos, qui eamdem cramben impudenter ad nauseam recoquunt. Audiamus potius antiquos auctores, qui hujus rei memoriam posteris reliquerunt.

[426] Paulus Warnefridus, diaconus Foro-Juliensis, scribens de Gestis Langobardorum lib. 4 cap. 37 hanc justam Phocæ actionem inter alia sic memorat: [vel reverentiam erga Romanos Pontifices id forte fecerit,] Focas igitur, ut præmissum est, exstincto Mauritio ejusque filiis, Romanorum regnum invadens, per octo annorum curricula principatus est. Hic, rogante Papa Bonifacio, statuit, Sedem Romanæ & Apostolicæ Ecclesiæ caput esse omnium ecclesiarum, quia ecclesia Constantinopolitana primam se omnium ecclesiarum scribebat. Idem, alio Papa Bonifacio petente, jussit in veteri fano, quod Pantheon vocabant, ablatis idololatriæ sordibus, ecclesiam beatæ semper virginis Mariæ & omnium Martyrum fieri; ut ubi quondam omnium non deorum, sed dæmonum cultus erat, ibi deinceps omnium fieret memoria Sanctorum. Anastasius Bibliothecarius de eadem Phocæ actione meminit, dum gesta Bonifacii III Pontificis ita describere incipit: Bonifacius, natione Romanus, ex patre Joanne Cataaudioce, sedit menses octo, dies viginti octo. Hic obtinuit apud Phocam principem, ut Sedes Apostolica beati Petri apostoli caput esset omnium ecclesiarum, id est Ecclesia Romana, quia ecclesia Constantinopolitana primam se omnium ecclesiarum scribebat.

[427] Amplectimur itaque sententiam Francisci Pagii, qui in Breviario Pontificum Romanorum tomo 1 pag. 380 sic disserit: [ut cum Francisco Pagio probabilius existimamus.] Baronius, Binius, & alii volunt, Phocam edictum illud edidisse in odium Cyriaci, episcopi Constantinopolitani, in quem exacerbatus erat. Sed hæc conjectura non videtur admittenda, cum Cyriacus obierit mense Octobri anni DCVI, & Thomas magnæ ecclesiæ Constantinopolitanæ diaconus die XXIII Januarii anni DCVII ei suffectus fuerit, antequam Bonifacius ordinaretur Romanus Pontifex. Quare cum nullibi constet, illud decretum in ejus odium editum esse, quid vetat dicere, Phocam, cum bene nosset Ecclesiam Romanam jure divino primatum semper tenuisse super omnes totius orbis ecclesias, ex æquitate causam illam dijudicasse; cum præsertim constet, eum erga Romanos Pontifices propensum fuisse, ut videtur in Bonifacio IV. Ex quibus corruit, quod Baronius ait, Cyriacum mœrore consumptum, quod Phocas id decretum edidisset, diem suum obiisse. Consuli potest Critica Antonii Pagii tomo 2 pag. 727, ubi probat, Bonifacium III anno Christi DCVII primum ad Romanam S. Petri cathedram evectum esse. Nunc tempus, quo Cyriacus obiit, indagandum est.

[428] [Cyriacus mense Octobri anni 606 mortuus est,] Chronicon Alexandrinum seu Paschale quarto Phocæ imperatoris anno, Indictione IX, post consulatum Focæ Augusti II (hi characteres chronologici annum Christi DCVI indicant) mortem Cyriaci in editione Cangiana pag. 381 accurate consignat his verbis: Hoc anno Cyriacus, patriarcha Constantinopolitanus moritur mense Hyperberetæo, secundum Romanos Octobri, die XXIX, feria VII, illiusque funus curatum est XXX ejusdem mensis, feria 1, & depositum est corpus illius juxta morem receptum in æde sanctorum Apostolorum. Hic mortis annus confirmatur ex duratione episcopatus ejus, cui SS. Theophanes & Nicephorus, aliique catalogi communiter tribuunt undecim annos, quos incompletos intelliges, si ab ultimo mense anni DXCV, quo verosimiliter cathedram Constantinopolitanam ascendit, usque ad exeuntem Octobrem anni DCVI computum inire volueris. Computationi undecim annorum incompletorum aperte favet Zonaras, dum in editione regia Parisiensi anni MDCLXXXVII tomo 2 lib. 14 pag. 80 ita loquitur: Cyriaco patriarcha, undecimo a designatione anno, mortuo, patriarcha factus est Thomas sacellarius, magnæ ecclesiæ diaconus. His verbis clare indicatur, quod undecimus gubernationis annus nondum esset elapsus.

[429] [& in quibusdam Græcorum Menologiis, tamquam Sanctus, celebratur.] Cyriacus ille in quibusdam Græcorum Menologiis die XXX Octobris memoratur; sed in Menæis impressis die XXVII ejusdem mensis ita refertur: Τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Κυριακοῦ, πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως. Id est: Sancti patris nostri Cyriaci, patriarchæ Constantinopolitani, Deinde huic annuntiationi adduntur duo sequentes versiculi:

Ὁ Κυριακὸς ἐκλιπὼν γῆν καὶ βίον,
Πρὸς αὐτὸν ἤκει κύριον τῶν Κυρίων

Cyriacus hanc vitam & humum dum deserit,
Properavit ad Dominum ille dominorum omnium.

Hic satis aperta & plumbea allusio est inter nomen proprium Κυριακὸς & voces κύριον τῶν κυρίων. Nescio, ob quam causam in manuscripto Supplemento Chiffletiano ad Menæa excusa idem Cyriacus die XXX Martii sic memoretur: Ὀ ἅγιος Κυριακὸς πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ἐν εἰρήνῃ τελειοῦται. Hoc est: Sanctus Cyriacus patriarcha Constantinopolitanus in pace vitam finivit. Ibi autem sequuntur duo alii versiculi hoc modo:

Σοῦ Κυριακὸς ποιμνίων ποίμην μέγας
Ποιμένεται νῦν μυστικῇ, Σωτὴρ, χλόῃ.

Cyriacus hic, magnus tui pastor gregis,
Salvator, herba mystica nunc pascitur.

Ceterum successores nostri ad diem XXVII vel XXX Octobris indagare poterunt, an Cyriacus ille titulum Oecumenici tandem deposuerit, & locum in opere nostro habere mereatur.

SECULUM VII.

XXXIV. S. THOMAS I.

Majores nostri ad diem XX Martii Acta hujus sancti Præsulis Constantinopolitani collegerunt, [Mense Januario anni 607 ad sedem CP. evectus est S Thomas,] & chronotaxim ejus recte ordinarunt, ita ut hic dumtaxat vestigiis eorum sit insistendum. Chronicon Paschale supra laudatum pag. 381 anno Phocæ imperatoris V, Indictione X, post consulatum Focæ Augusti III, id est anno Christi DCVII, initium S. Thomæ in episcopatu Constantinopolitano sic exacte notavit: Hoc anno, mense Audynæo, secundum Romanos XXIII Januarii, dictus est patriarcha Constantinopolitanus Thomas ex diacono * magnæ ecclesiæ, & sacellarius patriarchæ, & ordinationibus præpositus. Hinc corrigendus est Theophanes, in quo pag. 246 ad annum Phocæ quartum, seu Christi DCVI, sic legimus: Patriarcha porro Cyriaco vivis erepto, Thomas diaconus & sacellarius ejusdem ecclesiæ, mensis Octobris die undecimo in ejus locum sufficitur. Verum hoc loco chronologia Theophanis adeo perturbata est, ut integer annus desideretur, aut cum præcedente confusus sit, quemadmodum Majores nostri jam dudum observarunt.

[431] Præcipua illius gesta ad diem XX Martii breviter narrantur in Menologio Basiliano, [cujus Acta die 20 Martii in opere nostro dedimus,] ubi potissimum laudatur, quia plurimum contra hæreses decertavit, ipsosque hæreticos pudore confudit, orthodoxam fidem doctrinamque stabilivit, & ovile suum bene & ad Dei beneplacitum ac præscriptum administravit, imperatores pios præclare instruxit, ac senatui totique sacerdotali ordini apparuit venerandus. Post hæc, ait Menologii istius scriptor, adversa valetudine correptus, gaudens & exultans, uti æquum erat, in cælum transcurrit. Alia ipsius gesta excerpta sunt ex Actis S. Theodori Siceotæ, cui familiaris fuit, & quem impense venerabatur, ut ibidem apud nos tomo III Martii pag. 92 potest videri. Nos interim ad investigandum mortis ejus tempus procedimus.

[432] Chronicon Paschale anno Phocæ imperatoris VIII, [& quem anno 610 morientem] Indictione XIII, post consulatum Focæ Augusti VI (hæ temporis notæ anno Christi DCX respondent) obitum S. Thomæ apud Cangium pag. 382 sic recte consignat: Hoc anno, mense Dystro, secundum Romanos Martio, die XX, feria VI moritur Thomas patriarcha Constantinopolitanus, & XXII ejusdem mensis, feria 1 terræ mandatur. Itaque ab anno Christi DCVII, die XXIII Januarii, usque ad annum DCX & diem XX Martii sedit S. Thomas annis tribus, ac fere duobus mensibus, quos Menologium Basilianum, Nicephorus Callistus, aliaque Græcorum monumenta communiter ipsi adscribunt. Dum autem Nicephorus patriarcha tres annos & quinque menses ei tribuit, episcopatum illius ab obitu Cyriaci numerare cœpit, vel a vero computo aberravit ad tres fere menses, quibus sedes Constantinopolitana post mortem Cyriaci vacavit. Sanctum Thomam, strenuum Catholicæ fidei defensorem, secutus est indignus successor

[Annotata]

* al. diaconus

XXXV. SERGIUS I hæreticus.

[subsecutus est Sergius, qui mense Aprili ejusdem anni cathedram CP. ascendens,] Auctor Chronici Paschalis seu Alexandrini ad annum Christi DCX, ut ex chronologicis ipsius characteribus supra collegi, assignata S. Thomæ morte, successionem Sergii ibidem sic indicare pergit: Et VIII Artemisii, secundum Romanos Aprilis, ejusdem Indictionis XIII, magno Sabbato Constantinopoleos patriarcha creatus est Sergius, magnæ ecclesiæ Constantinopolitanæ diaconus, & ptochiorum præfectus, custos portus. At Pagius tomo 2 Criticæ Baronianæ pag. 729 monet, duplex mendum in hunc Chronici textum irrepsisse, ut levi oculo deprehendi potest: cum enim Pascha illo anno DCX in diem XIX Aprilis inciderit, Sabbatum magnum seu sanctum eodem anno in diem XVIII ejusdem mensis incurrit. Unde patet, pro VIII scribendum esse XVIII, vel numero Græco ή præponendum ι, ita ut pro ή sive VIII, ιή id est XVIII legatur. Præterea pro mense Artemisio ponendus est Xanthicus, cum ipse ejusdem Chronici scriptor alibi mensem Maium Artemisii, Aprilem vero Xanthici nomine semper appellet. Hujusmodi errores ultro se produnt, & librariorum oscitantiæ adscribendi videntur.

[434] [optimam de se spem præbuit S. Theodoro Siceotæ;] Laudabilia fuere hujus patriarchæ initia, ut eruitur ex Vita S. Theodori Siceotæ, in qua auctor synchronus apud nos tomo III Aprilis pag. 59 de ipso narrat sequentia: Sergius, qui creatus est patriarcha, venit ipse ad Dei Servum (nempe Theodorum Siceotam) & ad pedes ejus prostratus, rogavit illum, ut pro se Dominum precaretur, quo divina ipsius gratia dignus effectus episcopatu & apostolica sede, ex voluntate ejus populum in pace regeret & gubernaret: se enim juniorem esse & imperitiorem, quam ut sine præcipuo & singulari Dei præsidio id præstare posset. At Dei servus, precibus fusis, ipsumque complexus: Idcirco, inquit, tibi juveni tantum Deus onus imposuit, ut majore virtute viribusque sustineas calamitates & molestias impendentes; id quod præcessor tuus sibi præstare non posse videbatur. Confirma igitur te, & robustus sis, atque viriliter age: Deo enim confisus spero, administrationem tuam & diuturnam & præclaram fore. Ex eo tempore majores vires suscipiens patriarcha, in suo munere administrando se recte gessit.

[435] [sed exspectationem ejus fefellit,] Hic addi meretur monitum Eminentissimi Baronii, qui ad annum Christi DCVIII num. 4 istam S. Theodori Siceotæ prædictionem seu potius conjecturam sic explicat: Porro Sergius instar Saül, qui ipso exordio coram Samuele magnum specimen dedit optime administrandi regni, cum esset humilis in oculis suis, neque (teste divina Scriptura) esset vir melior illo in Israël; ex vita hactenus virtutibus exculta pie sancteque ducta magnam de se apud omnes, præsertim vero apud præclaros sanctitate viros concitarat exspectationem: cujus rei gratia sanctus Theodorus ita magnifice eadem ferme fausta responsa de eo dedit, quæ de Saüle Samuel, eo quod eamdem ipse spem de Sergio concepisset, quam Samuel de Saüle. At non semper propheticus spiritus prophetis sanctis inhæret, futura aperiens cuncta, ut fusius sanctus Gregorius docuit super Ezechielem. Quæ igitur de Sergio prænuntiata audisti a Theodoro (ne scandalum patiaris) non prophetice dicta intelligas, sed (ut accepisti) quod ita ipse fore speraret: Deo enim confisus, inquit, spero, administrationem tuam & diuturnam & præclaram fore. Talia namque de ipso sperare cogebat vita Sergii famaque vulgata, & ostensa illa tunc convenientis ipsum & sternentis se ad pedes ejus humilitas. Vide ibidem apud Baroninum numero sequente eximias laudes, quas Georgius Pisida, Græcus istius temporis poëta, cumulate in Sergium congessit.

[436] [dum postea in hæresim Monothelitarum prolapsus est,] Verum tam bonis principiis non respondit reliquus vitæ cursus: nam postea in hæresim Monothelitarum prolapsus est, ut S. Theophanes in Chronographia pag. 274 testatur his verbis: Cum imperator Hierapoli moraretur, Athanasius Jacobitarum patriarcha, vir vafer & perniciosus, ut ex innata sibi vafritie sunt Syri omnes, ad eum accessit, motisque cum imperatore de fide sermonibus, si modo synodum Chalcedonensemvellet admittere, patriarcham Antiochiæ se constituturum Heraclius promisit. Is, enuntiatis in Christo naturis duabus, hæresim ad tempus simulans, propositam synodum probavit & recepit. Tum vero de operatione & voluntatibus imperatorem interrogavit; quales asserere deceat, geminas, an unicam? Imperator inusitata sibi vocum novitate implicatus, Sergio Constantinopolitano episcopo scribit. Is Cyrum Phasidos episcopum ad se accersitum interrogat, & in unicam voluntatem, & actionem pariter unicam consentire reperit: Sergius etenim, ceu patria Syrus, & Jacobitis parentibus ortus, unam physicam volendi actionem unamque operationem in Christo confessus & scripto testatus est. Ceterum in Historia Monothelitarum, anno MDCLXXIX Parisiis Latine edita, & apud Baronium aliosque historiæ ecclesiasticæ scriptores legi potest, quam subdole & pertinaciter Sergius hæresim suam defenderit usque ad obitum, de cujus tempore nunc disserendum est.

[437] Sanctus Nicephorus patriarcha Constantinopolitanus in Historia pag. 18 mortem hujus Sergii sic chronologice refert: [& in ea pertinax obiit ante medium mensem Decembrem anni 638,] Indictione duodecima Sergius Constantinopolitanus patriarcha moritur. Indictio illa a Kalendis Septembribus anni DCXXXVIII currere cœpit, adeoque sequitur, Sergium obiisse illo temporis intervallo, quod ab ineunte Septembri anni DCXXXVIII usque ad Kalendas Septembres anni DCXXXIX effluxit. Baronius in Annalibus ad annum Christi DCXXXIX num. 17 de morte ipsius sic ratiocinatur: Animadvertit Deus in Sergium turbarum auctorem & architectum: sequidem hoc ipso anno post promulgatam ecthesin & in synodo confirmatam, cum se summa rerum potitum arbitraretur, vocatus est a summo Judice reddere rationem ad tremendum illud divinum examen Dei viventis & videntis. In hunc usque annum pervenisse Sergium, quæ ex synodalibus Actis sunt dicta, demonstrant; ex quibus est, quod corrigas Nicephori Chronicon, in quo octo tantum anni & menses septem tribuuntur Sergii episcopatui, quem liquet sedisse annis triginta & amplius, utpote quem sedere cœpisse vidimus anno Redemptoris sexcentesimo octavo.

[438] At nos supra ex probabilioribus monumentis eruimus, [ut contra Baronium] Sergium anno Christi DCX ad cathedram Constantinopolitanam evectum esse. Quare Baronius ex erronea sua hypothesi gratis concludit, illum sedisse annis triginta & amplius, quod tamen nemo veterum scriptorum ei concessit: nam Theophanes numero rotundo annos viginti novem, nempe incompletos, computavit; alii autem patriarcharum catalogi apud Bandurum passim XXVIII annos, & VII menses episcopatui ejus adscribunt. Nec Eminentissimum virum juvat, quod viderit mendosum Nicephori Chronicon, in quo dumtaxat VIII anni & VII menses notabantur; quia ex aliis ejusdem Chronici editionibus satis liquet, pro illis VIII annis substituendos esse XXVIII, & forte litteram κ, quæ apud Græcos numero XX æquivalet, ab amanuensi in aliquo codice omissam fuisse. Hinc putamus, accuratissimum esse illud Nicephori Chronicon, quod Bandurus tomo 1 Imperii Orientalis ex codice regio non ita pridem edidit, & in quo ibidem pag. 189 duratio Sergiani episcopatus sic exacte exprimitur: Σέργιος διάκων τῆς αὐτῆς ἐκκλησίας ἔτη κή, μηνας ζ᾽, ἡμέρας κά. Hoc est: Sergius diaconus ejusdem ecclesiæ annis XXVIII, mensibus VII, diebus XXI.

[439] Assentimur itaque Pagio, qui in Critica ad annum Christi DCXXXIX num. 8 contra Baronium sic argumentatur: Indictio duodecima Kalendis Septembribus superioris Christi anni inchoata est, [cum Antonio Pagio] indeque Baronius aliique deduxere, Sergium currenti anno, quo Indictio illa usque ad mensem Septembrem in cursu fuit, vitam cum morte commutasse. Verum Pyrrhum mense Januario hujus Christi anni (videlicet DCXXXIX) ad sedem Constantinopolitanam evectum fuisse, infra visuri sumus; ideoque ecthesis anno antecedenti divulgata. Durationem episcopatus Sergii recte expresserat idem Nicephorus in Chronico; sed librarii numeros depravarunt. In editione Græca a Scaligero curata legitur, sedisse Sergium annos XXI: in ea, qua usus est Baronius, anni VIII & menses VII ejus episcopatui tribuuntur: in editione regia anni XXVIII, dies XXI: in tabulis Theophani insertis anni XXIX; ex quibus vera Nicephori lectio erui potest. Adde, quod vera Nicephori lectio nuper a Banduro in codice regio inventa fuerit, ut supra monuimus.

[440] [verosimiliis arbitramur.] Pagius vero sic ratiocinari pergit: Successit Sergius sancto Thomæ die XVIII Aprilis, anno DCX, ideoque mortuus est, currente Indictione duodecima, ac mense Decembri prioris Christi anni, postquam ecclesiam Constantinopolitanam administrasset annos viginti octo, ut legitur in editione regia, non vero annos octo, ut habuit exemplar Baronii, menses septem, ut recte in eo exemplari, & dies XXI, ut in editione regia, qui dies in editione Scaligeriana errore librarii in annos XXI conversi sunt, ideoque dies octavus vel nonus mensis Decembris anni antecedentis (scilicet DCXXXVIII) fatalis fuit Sergio; & Pyrrhus post interpontificium unius circiter mensis in ejus locum subrogatus est, & quidem mense Januario hujus anni (DCXXXIX) ut suo loco monstrabimus. Ex quibus tandem sequitur, ecthesim anno præcedenti promulgatam esse, cum eam in dicta synodo Constantinopolitana Sergius approbarit. Propter hæc aliaque argumenta probabilius opinamur, Sergium anno DCXXXVIII ante medium mensis Decembris ad tremendum supremi Judicis tribunal evocatum esse, ut rationem redderet de malis, quibus Ecclesiam Catholicam afflixerat. Proximus Sergianæ impietatis ac sedis heres fuit.

XXXVI. PYRRHUS hæreticus.

Cum Heraclius imperator hæresi Monothelitarum faveret, [Sergio Monotheliæ successit Pyrrhus,] defensorem ejusdem sectæ Sergio mortuo substitui curavit, ut S. Nicephorus in Historia pag. 18 innuit his verbis: Indictione duodecima Sergius Constantinopolitanus patriarcha moritur: & quia Pyrrhum Heraclius amabat, adeo ut fratrem appellaret, quod imperatoris sororem e sacro fonte susceperat, simul quod eumdem Sergii familiarem fuisse, cum eoque vixisse cognorat, in illius locum substituit. Pyrrhum Sergianæ doctrinæ sectatorem fuisse, Theophanes in Chronographia pag. 275 sic aperte declarat: Post Sergii vero obitum, inquit, Pyrrhus Constantinopolitanam sedem excepit, qui a Sergio & Cyro temere asserta mordicus & impie retinuit.

[442] [ejusdem bæresis propugnator,] Auctor Libelli synodici etiam satis indicat, quam acriter Pyrrhus impiam Sergii doctrinam tueretur, dum ad eam confirmandam conciliabulum ab illo celebratum fuisse asserit in Labbeana Conciliorum collectione tomo 5 Col. his verbis: Sergio vero mortuo, Pyrrhus, qui & ipse falsæ illi opinioni erat addictus, solio potitusest; & synodo hæretica instituta, ea, quæ a Sergio & Cyro Phasiano decreta fuerant, corroboravit. Quinimo ipsemet Pyrrhus in Disputatione cum S. Maximo habita satis clare fatetur, se pseudo-synodum illam celebrasse, ad defendendam Sergii ecthesim, sub Heraclii nomine scriptam: cum enim S. Maximus dixisset, taceri posse personas & hæretica eorum dogmata damnanda esse, Pyrrhus apud Labbeum tomo proxime citato col. 1833 sic ei respondet: At si hoc fiat, reperientur cum his simul ejecti Sergius, & synodus, me patriarcha, habita. Hic obiter observo, Baronium in Annalibus ad annum Christi DCXXXIX num. 15 hanc hæreticam Pyrrhi synodum cum altera Sergiana confudisse.

[443] Porro initium episcopatus, quod hic tam studiose non exprimitur, [verosimiliter ineunte Januario anni 639,] colligendum est ex spatio temporis, quo Pyrrhus usque ad exsilium suum præfuit ecclesiæ Constantinopolitanæ, cujus administrationis anni, menses ac dies in Chronico S. Nicephori ita scrupulose notantur: Pyrrhus presbyter ejusdem ecclesiæ, monachus & monasteriorum præfectus, Chrysopoleos abbas, annis 11, mensibus IX, diebus IX. Tumultu autem in eum concitato, abdicavit se dignitate. Cum autem ex eodem Nicephoro constet, Paulum Pyrrho exsuli successisse Octobri mense, Indictionis decimæ quintæ, quæ anno Christi DCXLI a Kalendis Septembris numerari cœpit, Pagius tomo 2 Criticæ pag. 827 recte conjicit, Pyrrhum paulo post inchoatum mensem Octobrem abdicasse, ideoque circa initium Januarii anni sexcentesimi tricesimi noni ordinatum fuisse, ut manifestum fiet ei, qui a medio Octobri anni DCXLI usque ad mensem Januarium anni DCXXXIX retrocedendo duos annos, novem menses ac dies novem computare voluerit.

[444] Theophanes in Chronographia pag. 275 causam, [qui anno 641 in exsilium expulsus est,] ob quam Pyrrhus in exsilium expulsus est, ita exponit: Heraclio tandem fatis functo, Constantinum ejus filium imperii successorem Pyrrhus & Martina, quo ad Heracleonam Martinæ filium imperii dignitas devolveretur, veneno sustulerunt; senatusque subinde & urbis plebs Pyrrhum, ceu sacrilegum & impium, cum Martina & ejus filio abrogavit & expulit. Constans autem Constantini filius imperium adipiscitur, & Paulus etiam ipse hæreticus in Constantinopolitanum thronum subvehitur. Sanctus ille scriptor ibidem pag. 283 similia repetit, atque hæc superaddit: Heracleonam, matrem ejus Martinam & Valentinum ab administrando imperio senatus repulit; lingua vero Martinæ abscissa, amputatisque Heracleonæ naribus, iisdemque in exilium actis, Constantem Constantini filium & Heraclii nepotem ad imperii thronum subvehit. Imperavit autem annos viginti septem. Pyrrho vero episcopi dignitate abdicato, Paulus presbyter & œconomus ordinatus est mense Octobri, Indictione decima quinta.

[445] Nicephorus patriarcha de propinato veneno tacet, [aut ultro discessit] & hanc historiam ita refert, acsi Pyrrhus ob tumultum populi ultro in exsilium discessisset: nam post narratam plebis seditionem in Historia pag. 21 sic pergit: Hæc ubi Pyrrhus comperit, sequenti nocte in templum ingreditur; ubi sacris omnibus salutatis, ac detracto humerali & in sacra mensa deposito; Non sacerdotio, inquit, me abdico; sed contumaci populo cedo. Inde furtim egressus apud religiosissimam quamdam feminam delituit, & opportunitatem nactus, Chalcedonem navigavit: de cujus adventu simul ac monachi, qui illic erant, acceperunt, de iis quæ ab Heraclio imperatore ac Sergio patriarcha vulgata erant super duabus Christi voluntatibus & actionibus percunctati sunt, quarum patroni ac defensores erant Maximus ac Theodosius, qui tum in Africa versabantur. Hæc sunt, quæ Pyrrho per illud tempus acciderunt. Quid autem deinde Pyrrhus in Africa, Romæ, ac iterum Constantinopoli egerit, postmodum exponemus, quando sedi Constantinopolitanæ restituetur. Interim videamus, quo tempore locum ipsius occupaverit

XXXVII. PAULUS II hæreticus.

[& cujus locum mense Octobri anni 641 occupavit Paulus subdolus hæreticus,] Sanctus Nicephorus in sua Historia pag. 21 circa initium hujus episcopatus cum supra laudato Theophane sic consentit: His ita confectis, Paulus, majoris ecclesiæ œconomus, patriarcha Constantinopolitanus eligitur Octobri mense, Indictionis decimæ quintæ, id est anno Christi DCXLI, ut supra ostendimus. Ad hanc dignitatem evectus perfidus ille hæreticus in litteris suis synodicis, quas de more ad Romanum Pontificem misit, tam subdole orthodoxum se simulavit, ut Theodorus Papa in epistola responsoria apud Labbeum tomo 5 Conciliorum Col. fidem ipsius sic laudaverit: Lecti apices dilectionis vestræ limpida fidei fluenta vos de fontibus Salvatoris hausisse, & sicut prædicamus, prædicare, & quemadmodum credimus, credere, & sicut docemus, indiminute docere manifestarunt. Tum in altera epistola ibidem Col. idem Pontifex dicit, se de electione Pauli gaudere; sed simul monet, Pyrrhum prius canonice ab episcopatu deponendum fuisse, antequam Paulus consecraretur. Sic etiam vafer iste hæreseos suæ occultator plures alios Catholicos decepit.

[447] [qui primo hæresim Monotheliticam] Attamen non ita semper hæresin occultare potuit, quin de ea suspectus redderetur apud orthodoxos quosdam Africæ episcopos, qui suspicionem suam minime temerariam Pontifici Romano indicarunt. Unde pestiferum Pauli ulcus, quod Theodorus Pontifex durioribus litteris tetigerat, tandem apertum est: Paulus enim in responsoria ad Theodorum epistola post fraudulentam blandiloquentiam & fictum pacis desiderium apud Labbeum tomo 6 Conciliorum col. 227 hæreticum pectoris sui virus ita detegit: Omnes pietatis doctores & prædicatores hujusmodi unius voluntatis mente detinentur: quorum, si opus est requisitione proveniente, & competenter relegimus testimonia: quibus concordantes & consonantes facti sunt piæ memoriæ Sergius & Honorius; unus quidem novæ, alter autem antiquæ Romæ summi sacerdotii sedem decorantes. Scriptores polemici Honorium Romanum Pontificem ab hac calumnia passim vindicant.

[448] [sub falso pacis conservandæ studio,] Sicut antea Sergius promulgaverat ecthesin, tamquam ab Heraclio præscriptam, ita Paulus sub nomine Constantis imperatoris typum quemdam, seu fidei formulam & expositionem composuit, in qua sub falsa pacis ac unionis specie silentium imponebatur tum Catholicis, tum Monothelitis; ne scilicet imposterum quis auderet de una vel duplici in Christo voluntate & operatione sermones instituere. Hoc silentium ab hæretico præsule excogitatum erat, ut orthodoxam Ecclesiam securius læderet. Ut autem perniciosum suum consilium magis occultaret, & Catholicos facilius falleret, jussit ecthesin Heraclii ab ecclesiæ valvis deponi, ut patet apud Labbeum tomo 6 Conciliorum col. 234 ex his typi verbis: Ad perfectam autem unitatem sanctarum Dei ecclesiarum & communem concordiam, & ut nulla occasio relinquatur iis, qui sine fine volunt contendere, & chartas, quæ positæ fuerant in narthica * sanctissimæ magnæ ecclesiæ hujus a Deo conservandæ regiæ nostræ urbis, quæ continent prædictas quæstiones, jussimus levari.

[449] Sed prudentiores Catholici dolum astuti Monothelitæ statim olfecerunt. [occulte promovit;] Unde abbates & monachi in concilio Lateranensi apud Labbeum tomo proxime citato col. 116 coram Martino Papa damnant typum, qui contra orthodoxorum fidem factus est, inquiunt, ex subreptione, non ex studio aut mente piissimi nostri imperatoris, sed ex suasione importuna & falsiloquio Pauli, depositi a prædecessore vestræ sanctitatis Theodoro, sanctissimæ recordationis Papa vestræ Apostolicæ Sedis. Hinc etiam Martinus Pontifex Romanus ibidem apud Labbeum col. 384 Amando episcopo Trajectensi inter alia sic scribit: Nunc successor ejus Paulus, temerator fidei, episcopus Constantinopolitanus, aliud nequius excogitavit in præjudicium Catholicæ fidei conamen, quasi quæ a decessoribus suis hæretice exposita fuerunt, destruens, & imperialem typum sacrilego ausu, totius plenum perfidiæ, a clementissimo principe nostro fieri persuasit. Dum Vasquezius noster in Commentario ad tertiam partem divi Thomæ disputatione 73 cap. 1 typum in hominem hæreticum & Pauli Constantinopolitani discipulum transformavit, meliorem se theologum quam historicum ostendit, & exemplo suo docuit, viros etiam doctissimos crassis erroribus obnoxios esse.

[450] Cum Paulus videret, fraudes suas non succedere, [sed dein aperte persecutus est orthodoxos,] omnem modestiæ larvam deposuit, & varios orthodoxæ fidei defensores injuriis affecit, de quibus Martinus Papa in concilio Lateranensi apud Labbeum tomo 6 col. 91 sic conqueritur: Pravitatem suam defendens, quod numquam nec a prioribus hæreticis præsumptum est, ipse illicite præsumere studuit: altare enim sanctæ nostræ Sedis, in domo Placidiæ sacratum, in venerabili oraculo subvertens diripuit, prohibens, ne adorandam & immaculatam hostiam, id est sacram celebrationem apocrisiarii nostri ibidem Deo offerre valeant, & vivifice divinæ communionis Sacramenta percipiant. Quos videlicet apocrisiarios, qui ex præceptione Apostolicæ auctoritatis commonuerunt eum, ut de tali hæretico intentu recederet, nec non contestari visi sunt, persecutionibus diversis cum aliis orthodoxis viris & venerabilibus sacerdotibus insecutus est eos, quosdam eorum custodiæ retrudens, alios in exilio deportans, alios autem verberibus submittens.

[451] Denique videtur Paulus suasisse imperatori Constanti, [atque ipsum Romanum Pontificem,] ut Martinum Papam violenter Roma abduci atque in exsilium expelli juberet, quod consilium postea exsecutioni mandatum est. Sed scelestum consultorem facti pœnituit, cum intelligeret, Romanum Pontificem in orthodoxa fide immobilem persistere, & post varias miserias Constantinopolim adductum nimis crudeliter & indigne tractari, sicut apud Labbeum tomo 6 col. 71 unus ex comitibus S. Martini Papæ narrat his verbis: Sequenti vero die abiens imperator in patriarchium visendi gratia Paulum patriarcham (proximus enim erat morti) narravit ei, quæ consummata sunt in sanctissimum virum. Ingemiscens vero Paulus, & conversus ad parietem dixit: Hei mihi! & hoc ad abundantiam judiciorum meorum actum est! Percunctatus autem ab imperatore, quam ob rem hoc dixerit, respondit: Numquidnam, domine, non est miserabile *, talia pati Pontifices *? Tunc attentius adjuravit imperatorem sufficere ei in his, quæ passus est, nihilque amplius sustinere. Propter hanc exteriorem Pauli Constantinopolitani pœnitentiam, quam vehementes conscientiæ stimuli extorserant, nonnulli ipsum comparant Judæ, qui pœnitentia ductus retulit triginta argenteos dicens: Peccavi tradens sanguinem justum.

[452] [quod ultimum crimen inutiliter deploravit jam morti proximus,] Eminentissimus Baronius ad annum Christi DCLI num. 24 de illa Pauli pœnitentia sic judicat: Sed non prætereamus absque consideratione, quam terribilis sit Deus in consiliis super filios hominum: eodem enim tempore, quo hæc tam iniquo judicio agitantur contra sanctum Pontificem Constantinopoli, in cælo throni positi sunt, & sedit antiquus dierum, Deus judex justus & potens, judicare eum, qui Martinum iniquo judicio judicandum exposuit, malorum, inquam, omnium architectum Paulum Constantinopolitanum episcopum, qui sisti judicio jussus, perterrefactus, eadem passus, quæ quondam Pilati uxor, coactus est eadem fere, quæ viro illa, dicere imperatori: Nihil tibi & justo illi. Quod enim graviter & iste peccasset, vitæ dispendio oportuit luisse supplicium, sed antea manifesta confessione, extorquente eam ultore Numine, professum ad cumulum suæ damnationis, tanta inique Romanum passum esse Pontificem, ubi ait: Hei mihi! & hoc ad abundantiam judiciorum sive suppliciorum meorum actum est! Talem tantamque extorsit importuna mors imminens veram confessionem. Plura de hac re ibidem sequuntur, quæ hic exscribere non vacat, cum præcipue nobis incumbat indagare tempus, quo Paulus jam morti proximus talia fatebatur, & ex eo præterpropter obitus ejus chronologice sit determinandus.

[453] [quam exeunte anno 654 vel ineunte 655 obiit,] Baronius existimat, Paulum anno Christi DCLI obiisse. At Pagius tomo 3 Criticæ pag. 8 contendit, Baronium tribus annis a vera chronologia aberrare, idque deducit ex quibusdam temporum characteribus, qui in supradicta oculati testis relatione notantur: nam postquam S. Martinus Pontifex Romanus in carcere Diomedis positus esset, quod Pagius anno DCLIV die XIX mensis Decembris contigisse probat, dicitur imperator Paulum moribundum invisisse. Deinde S. Martinus anno DCLV, die XIII Martii ex carcere Diomedis translatus est ad domum Sagolabæ scribæ, post dies duos in Chersonesum deducendus, ut Pagius ibidem ostendit.

[454] [ut contra Baronium cum Pagio probabilius censemus.] Tum vero ex his antecedentibus ita concludit: Addit auctor Relationis, inter hæc defunctum esse Paulum: quare hujus mors accidit inter diem decimum nonum mensis Decembris anni sexcentesimi quinquagesimi quarti, & diem XIII Martii anni insequentis; cumque episcopus Constantinopolitanus ordinatus fuerit mense Octobri anni DCXLI, ut suo loco ostendi, sedit annos tredecim & menses aliquot; & tam Zonaras quam Theophanes in Chronico & in tabulis eidem insertis manifestissime errarunt, cum ei annos tantum duodecim tribuerunt, ac multo magis Nicephorus in Chronico tam juxta editionem Scaligerianam quam Lupaream, qui ait sedisse Paulum annos duos, dies viginti sex; ubi tamen librarius loco ANNOS XII, scripsit ANNOS II. Fateor, plerosque patriarcharum Constantinopolitanorum catalogos juxta hanc chronotaxim deserendos esse; sed cum narratio illa unius ex comitibus S. Martini magnam fidem mereatur, & inde deducta Pagii argumenta dissolvere nequeam, hactenus sententiam ipsius amplector, & Paulum Constantinopolitanum circa finem anni DCLIV, vel initium anni DCLV, obiisse probabilius opinor.

[Annotata]

* narthece

* al. mirabile

* al Pontificem?

PYRRHUS iterum.

[Pyrrhus post admissam orthodoxam doctrinam in hæresim relapsus.] Præcipua, quæ a Pyrrho post relictam sedem Constantinopolitanam seu fugam gesta sunt, Theophanes in Chronographia pag. 275 sic paucis commemorat: Pyrrhus autem in Africam profectus, mutuis sanctissimi abbatis Maximi, monasticorum institutorum observantia conspicui, familiaritate & conspectibus usus, & in pontificum divinam religionem spirantium consessum admissus, ab eis acerrime reprehensus, ut ad Papam Theodorum se conferat, eorum hortatibus impellitur. Is ita Romam transmissus, tradito sanæ rectæque doctrinæ libello, a Pontifice suscipitur. At Roma digressus, cum Ravennam appulisset, ad vomitum canis instar reversus est. Id ubi Theodorus Papa rescivit, universo Ecclesiæ conventu convocato, ad coryphæi Apostolorum sepulcrum adstans, calice afferri jusso, ex vivifico Christi sanguine stillam excutiens, Pyrrhi ceterorumque, qui cum eo communicarent, abrogationem & condemnationem propria manu exaravit. Pyrrhus subinde Constantinopolim delatus, Paulo defuncto, ab audacioribus variæ vanæque fidei propugnatoribus in Constantinopolitanum thronum restituitur.

[456] Baronius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi DCXLVIII apud nos num. 15 circa hanc extraordinariam condemnationis scriptionem notat sequentia: [tremendo modo a Papa Romano condemnatur,] Sed de Sanguine Christi, ex calice distillato in atramentum, in signum maledictionis & damnationis æternæ, in ritibus sacris Ecclesiæ Romanæ haud aliqua hujusmodi de his reperitur esse præscripta lex, vel factum ipsum aliquo alio, quod sciamus, declaratum exemplo. At hujusmodi insolita scriptio legitur etiam facta esse ante medium seculi IX, ut Odo Aribertus apud Baluzium in notis ad Opera S. Agobardi Lugdunensis pag. 129 testatur his verbis: Pace itaque cum Sanguine eucharistico separatim per regem & Comitem firmata & obsignata, Bernardus comes Tolosanus ex Barcinonensi, Tolosam venit, & regem Carolum in cœnobio sancti Saturnini juxta Tolosam adoravit. Præterea Photius simili præsulum subscriptione in concilio Constantinopolitano quarto seu œcumenico octavo exauctoratus est, ut infra ex teste synchrono referemus.

[457] Ex supradicta Pagii chronologia conjicio, Pyrrhum sub initia anni DCLV sedi Constantinopolitanæ restitutum fuisse; [& post paucos menses sedis CP., in quam ineunte anno 655 restitutus fuerat, moritur.] sed brevi pœnas apostasiæ suæ dedit, ut patet ex Collectaneis Anastasianis, quæ Sirmondus noster Parisiis anno MDCXX edidit, & in quibus pag. 112 leguntur sequentia: Ceterum de Pyrrho sciendum est, quoniam postquam certi facti sunt a ter beato Apostolico, ac Platone, quod sponte fecerit libellum suum, locaverunt eum in throno isto, quamquam Deus statim justo judicio suo deleverit eum de libro viventium, id est, e vivis eripuerit. Tum immediate de successore ejus Petro hæc addit: Similiter autem & novus præsul, ut comperimus, Pyrrhum & prædecessores ejus, beatos patres & sanctos vocavit. Quanto autem tempore post reditum suum sederit, Nicephorus in chronographia compendiaria apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 190 indicat disertis his verbis: Pyrrhus denuo restitutus mensibus IV, diebus XXIII. Plures catalogi apud eumdem Bandurum, neglectis diebus, quatuor menses rotunde numerant. Pyrrhum eodem anno Christi DCLV secutus est

XXXVIII. PETRUS hæreticus.

[Petrus eodem anno 655 in locum Pyrrhi substitutus,] Eminentissimus Annalium ecclesiasticorum parens de tempore, quo hic Monothelita sedem Constantinopolitanam occupare cœpit, ad annum Christi DCLIII num. 1 hæc habet: Sequitur ordine annus Redemptoris sexcentesimus quinquagesimus tertius, Indictione undecima inchoata, quo in Pyrrhi locum subrogatus fuit ab hæreticis Petrus, hæreticus & ipse Monothelita, qui ut faciem saltem Catholici hominis ostenderet, ad Eugenium loco S. Martini sedentem, quo ab eo in communionem recipi mereretur, litteras Romam misit ambagibus involutas atque perplexas: sed, prohibente clero atque populo, minime receptæ fuerunt. Juxta superius a nobis admissam Pagii chronotaxim Baronius duobus annis hic anticipat Petri episcopatum, cujus initium anno DCLV figendum est. Quinimo Pagius tomo 3 Criticæ pag. 14 solidis argumentis probat, Eugenium dumtaxat anno Christi DCLIV ad Romanam cathedram evectum fuisse. Quomodo igitur Petrus Constantinopolitanus anno Christi DCLIII ad Eugenium loco S. Martini sedentem perplexas & ambiguas litteras mittere potuit? Hæc itaque ad posteriores annos differenda sunt.

[459] [hæresim suam obscuris verbis involvit,] Porro versipellis iste Petrus obscuris verbis hæresim suam involvere perrexit, & apocrisiarios Romanos induxit, ut novo erroris monstro consentirent: nam Catholicis & hæreticis satisfacere volens, triplicem in Christo voluntatem prædicabat; unam scilicet subsistentialem cum Monothelitis; duas vero naturales cum orthodoxis. Hæc eruimus ex epistola Anastasii synchroni ad monachos Caralitanos scripta, in qua inter supra laudata Collectanea Anastasiana pag. 146 leguntur sequentia: Quibus, ut dictum est, suum corrigere nolentes sermonem (nempe Petrus aliique Monothelitæ) adhuc & senioris Romæ propriæ consentire sectæ coëgerunt apocrisiarios, unam super duas, id est tres secum prædicandi in eodem Domino nostro Jesu Christo voluntates & operationes, similem scientiæ ligno gustum commiscentes, quemadmodum & isti fidem ex bono & malo proferunt affectantibus. Idem discimus ex epistola Agathonis Pontificis Romani, qui apud Labbeum tomo 6 col. 668 & sequente ad Constantinum imperatorem ita scribit: Petrus ejus successor ad sanctæ memoriæ Vitalianum Papam scribens, & unam & duas voluntates, & unam & duas operationes in dispensatione Incarnationis magni Dei & Salvatoris sapere se profitetur. Nunc videndum, quanto tempore infelix ille sibi Catholicisque nocuerit.

[460] [& post annos fere duodecim ab occupata CP. sede,] Baronius breve administrationis tempus Petro tribuit, & ad annum Christi DCLVI num. 38 mortem ejus ita refert: Qui obniti hactenus visus est veritati, imperatoris favens pravis affectibus, idem ipse ad supernum tribunal vocatur reddere rationem, mortis nuntio interpellatus: hoc siquidem anno Petrus patriarcha Constantinopolitanus hæreticus, ubi sedisset annos duos & menses tres, moritur, atque in ejus locum subrogatus est Thomas, qui in concilio œcumenico Constantinopolitano asseritur fuisse Catholicus. Ceterum de annis, quibus sederit Petrus, textus Nicephori corrigendus est, dum habet, sedisse annis duodecim, cum duobus dumtaxat ei ecclesiæ præfuisselegatur. Ex hac clausula colligo, Baronium vidisse correctiorem Nicephori codicem, juxta quem vitiosæ ejusdem auctoris editiones emendandæ sunt, cum Petrus ille sederit annis duodecim incompletis, ut jam demonstrare conabimur.

[461] In concilio septimo œcumenico seu Nicæno secundo apud Labbeum tomo 7 col. 91 S. Tarasius patriarcha Constantinopolitanus ita loquitur: [ut ex verbis S. Tarasii eruimus,] Plures eorum, qui in sexta sancta synodo consederunt, a Sergio, Pyrrho, Paulo & Petro, præceptoribus videlicet hæreseos unam voluntatem in Christo prædicantium, ordinati sunt; quoniam hi vicissim Constantinopoleos thronum sortiti sunt: & a Petro, qui ex his novissimus eidem throno præsedit, usque ad sextam synodum anni plus non transierunt, quam quindecim; & ipsi, qui intra hoc tempus fuerunt, Thomas & Joannes & Constantinus pontifices, in præsignato tempore a prædictis hæreticis ordinati sunt (sic clarius Græce legitur) & propterea non sunt improbati: per quinquaginta enim annos tunc hæresis perduravit.

[462] Ex his infero, Petrum duodecimo administrationis suæ anno, [anno Christi 666 ex hac vita discessit.] & Christi DCLXVI mortuum esse. Si enim duos tantummodo annos ei tribuero, & cum Baronio dixero, illum anno Christi DCLVI obiisse, jam non anni quindecim, ut asserit Tarasius, sed ferme viginti quatuor effluxerint a morte Petri usque ad concilium sextum œcumenicum, quod anno Christi DCLXXX celebratum est. Præterea Theophanes in Tabulis & Zonaras in Annalibus tomo 2 pag. 88 duodecim gubernationis annos eidem rotunde assignant, quos pro more satis recepto intellige incompletos, cum tantummodo undecim annis & aliquot mensibus cathedram Constantinopolitanam tenuerit, ut ex dictis dicendisque facile colligetur. Ex his sequitur, Petrum S. Maximo supervixisse, & nullo modo mala ac tormenta, quibus hic sanctus vir, aliique orthodoxæ fidei defensores affecti fuerunt, imputanda esse ejus successori, qui fuit

XXXIX. THOMAS II.

[Mense Aprili anni 667 Petro successit Thomas,] Nicephorus Callistus in catalogo patriarcharum apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 194 asserit, thronum Constantinopolitanum post mortem Petri mensibus VI, diebus XVI vacasse. Tum de ejus successore subjungit sequentia: Thomas diaconus, chartophylax, notarius & cancellarius, referendarius, vasorum custos, & gerocomus Scalæ, & pauperum curator Neapoli … in sancto sabbato constitutus, sedit annis 11 mensibus VII. Anno Christi DCLXVII sabbatum sanctum in diem XVII Aprilis incidit. Si igitur Petrus anno DCLXVI obierit, & sedes Constantinopolitana post mortem ejus sex mensibus & aliquot diebus vacaverit, ac denique Thomas in sancto sabbato ordinatus fuerit, oportet initium episcopatus ejus anno Christi DCLXVII, die XVII Aprilis, consignare.

[464] Baronius in Annalibus ad annum Christi DCLVI num. 38 episcopatum Thomæ decennio anticipat, [quem Baronius de hæresi suspectum habet,] & ex hac falsa hypothesi ibidem infert, Thomam non fuisse orthodoxum, S Maximum ei communicare noluisse, & ab ipso persecutionem passum esse. At juxta chronologiam nostram patriarcha ille, qui sanctum Maximum persecutus est, & cum quo is communicare noluit, alius non est, quam Petrus Monothelita, qui post S. Maximi mortem superstes fuit, ut supra monuimus.

[465] Thomas initio episcopatus sui scripsit litteras synodicas, [& cujus litteræ synodicæ] ad Romanum Pontificem dirigendas; sed illæ ob assiduas Saracenorum incursiones mitti non potuerunt, ut in concilio sexto œcumenico apud Labbeum tomo 6 col. 964 narratur his verbis: Georgius Deo amabilis diaconus & chartophylax dixit: Codicillus, domine, sive regestum, in quo continentur exemplaria synodicorum, quæ facta sunt tam a Thoma, Joanne, & Constantino sanctæ memoriæ quondam patriarchis hujus regiæ urbis, hic mihi præsto est, cum his & authentica synodica bulla, quæ facta sunt a Thoma, sanctæ memoriæ quondam patriarcha ad Vitalianum sanctæ memoriæ quondam Papam Romanum, quæ etiam volens ad eum dirigere, propter impiorum Saracenorum incursum assidue imminentem, ut nostis, & obsidionem, quæ facta est per biennium, quo gessit episcopatum, non valuit dirigere.

[466] [propter assiduas Saracenorum incursiones] Non ignoro, hanc biennalem urbis Constantinopolitanæ obsidionem Baronio displicere, atque ea de causa totam narrationem ipsi suspectam esse: nam ad annum Christi DCLVI num. 40 ita scribit: Quod insuper in iisdem synodalibus recitatis Actis Constantinopolitana civitas biennali fuisse obsidione fatigata traditur, haud mediocrem pariter de impostura suspicionem auget: siquidem neque Theophanes, qui per annos singulos imperatorum res gestas recensuit, neque quisquam alius Græcorum historicorum tantæ rei vel leviter meminisse reperitur. Verum Pagius tomo 3 Criticæ pag. 64 hanc difficultatem plane dissolvit, & solerter observat, Latinum concilii istius interpretem errasse, dum vocem Græcam παράστασις pro obsidione accepit: nam ea vox proprie repræsentationem & his affinia significat. Unde dici potest Constantinopolis per biennium habuisse continuam repræsentationem Saracenorum, qui undique circumcursabant, & nonnumquam incursionibus suis vicina urbis loca depopulabantur, ac sic quodammodo conspectui civium se semper repræsentabant.

[467] [Romam mitti non potuerunt.] Huic interpretationi favet altera ejusdem concilii sexti versio longe accuratior, quam Harduinus noster tomo 3 Conciliorum a Col. ex antiquo codice manuscripto edidit, & in qua idem textus apud ipsum tomo proxime citato col. 1606 sic legitur: Dixit Georgius religiosissimus diaconus & bibliothecarius: Codex, o domine, seu registrum, quod continet exempla litterarum synodalium Thomæ, Joannis & Constantini, sanctæ memoriæ patriarcharum hujus regiæ civitatis, sunt hic apud me; præterea etiam authenticæ synodales litteræ bullatæ a Thoma sanctæ memoriæ patriarcha ad Vitalianum olim Papam Romanum, quas etiam cum vellet mittere, propter continuam impiorum, ut scitis, Saracenorum incursionem, etiamsi duos annos postea gessit episcopatum, non potuit mittere. Vides, nullam hic fieri mentionem de obsidione Constantinopolitana, quæ Baronium tantopere offendit.

[468] [Porro plures Thomam illum agnoscunt orthodoxum,] Porro Patres sextæ synodi apud Labbeum tomo 6 col. 995, lectis Thomæ duorumque ejus successorum epistolis, nihil invenerunt contrarium de orthodoxa fide eos sensisse sive scripsisse, & propterea ibidem jubent sanctæ memoriæ tres viros, id est Thomam, Joannem, & Constantinum … in sacris diptychis sanctarum ecclesiarum recitari, utpote qui in omnibus immaculati & irreprehensibiles inventi sunt circa rectam nostram Christianorum fidem. Baronius quidem Acta sextæ synodi de falsitate & corruptione accusat; sed alii critici solidis argumentis opinionem ipsius refutarunt. Certe veteres scriptores videntur ea Acta pro genuinis habuisse, atque inter alios supra laudatus Tarasius Constantinopolitanus, dum dicit, hos tres patriarchas in sexta synodo improbatos non fuisse, etiamsi ab hæreticis ordinati essent. Præterea Zonaras tomo 2 Annalium pag. 88 de orthodoxia Thomæ sic testatur: Ei (scilicet Pyrrho) succedit Petrus, & ipse a prioribus non dissentiens, quo post annos XII mortuo, Thomas veræ sententiæ defensor orthodoxis præfuit, qui post annos duos & menses mortuus, Joannem habuit successorem.

[469] Propter hæc testimonia Thomam, tamquam Catholicum, [& Menæa excusa eumdem pro sancto colunt,] agnoscimus, sed nondum ut Sanctum veneramur, quamvis Menæa impressa annuam ipsius festivitatem die XV Novembris ita videantur annuntiare: Τοῦ ἁγίου Θωμᾶ πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ νέου. Id est: Sancti Thomæ junioris, patriarchæ Constantinopolitani. Deinde ibidem ornatur his versiculis:

Ζωὴν ὁ Θωμᾶς ἐκλιπὼν μετρουμένην,
Ζωὴν πρεπόντως εὗρεν οὐ μετρουμένην.

Thomas caducam deserens vitam, statim
Interminatam repperit vitam, ut decet.

Isto die celebrari memoriam hujus Thomæ, conjicio ex epitheto τοῦ νέου, id est junioris, quo distinguitur ab altero Thoma seniore, de quo supra egimus, & cujus Acta Majores nostri cum Græcis ad diem XX Martii illustrarunt.

[470] Raderus noster ad hanc Menæorum annuntiationem die XV Novembris in Mss. Observationibus conjecturam nostram ita confirmat: [ut Raderus noster nobiscum sentit,] Junior hic dictus est Thomas patriarcha ratione illius, qui olim Thomas præcesserat, vir inclytus, justus, orthodoxus, & sanctus. Hic vero junior, quamvis a Demochare scribatur fuisse Catholicus, idemque in œcumenico concilio Constantinopolitano tradatur, repugnat tamen Baronius anno Christi DCLVI num. 38, ostenditque Acta illius sextæ synodi fuisse corrupta, & Thomam hunc appellat Monothelitam. Nescio, an idem sit Thomas, qui in Synaxario Sirmondi post alios patriarchas Constantinopolitanos die XX Novembris refertur. Quidquid sit, requirimus majorem de cultu & gestis hujus Thomæ notitiam, ut eum Sanctis annumeremus. Quare successores nostri ad alterutrum Novembris diem dispiciant, an alicunde eruere possint certiora sanctitatis indicia, ob quæ Thomas ille Operi nostro inseratur.

[471] Si Thomas iste obierit die XV Novembris, quo in Menæis impressis refertur, [qui anno 669 moriens sedem CP. reliquit] recte plerique catalogi apud Bandurum ei duos annos & septem menses administrationis tribuunt: nam juxta superius citatum Nicephorum Callistum ordinatus est sabbato sancto, qui anno Christi DCLXVII in diem XVII Aprilis incurrebat; a quo dum usque ad medium Novembrem anni DCLXIX numerando descenderis, invenies duos annos & septem menses, uno alterove die excepto, quæ temporis minutiæ plerumque negliguntur, & anni mensesque rotundo numero computantur. Cum hoc computo facile conciliabitur Theophanes, qui in tabulis tres annos, nempe incompletos, ei adscribit. Eodem anno Christi DCLXIX, ni fallimur, in locum Thomæ suffectus est

XL. JOANNES V.

Cum de hujus patriarchæ gestis vix quidquam noverimus, sola ipsius chronotaxis hoc loco investiganda est. Quandoquidem igitur Joannes circa finem anni DCLXIX, [cuidam Joanni, qui anno 674 obiit,] ut putamus, Thomæ successit, facile annum mortis ejus inveniremus, si de duratione episcopatus inter auctores conveniret. Nicephorus patriarcha ei annos quinque & menses novem concedit. Nicephorus Callistus, qui sæpe sua ex veteribus monumentis hausit, apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 195 de ipso hæc habet: Joannes presbyter, protecdicus & chartophylax magnæ ecclesiæ annis IV, mensibus … eodem imperante. Catalogus, quem Labbeus noster pag. 36 Protreptico suo de scriptoribus historiæ Byzantinæ præfixit, huic Joanni dumtaxat annos quatuor assignat, nulla de mensibus facta mentione. Denique Theophanes in Tabulis eidem rotunde sex annos adscribit. Cum itaque in antiquis scriptoribus sæpe corrupti sint numeri, in tanta computandi varietate videtur nobis data licentia, ut cum Pagio obitum ipsius anno Christi DCLXXIV alligemus.

[473] [& non fuit Monothelita, ut Baronius perperam putavit.] Baronius ad annum Christi DCLVIII num. 1 & 2 hunc Joannem etiam de Monothelismo suspectum habet, dum ibidem sic scribit: Annus sequitur Redemptoris sexcentesimus quinquagesimus octavus, Indictione prima, quo Thomas Constantinopolitanus episcopus, ubi sedisset (ut habet Nicephori Chronicon) annos duos & menses septem, moritur, atque in ejus locum subrogatur Joannes presbyter, * ejusdem ecclesiæ syncellus & custos vasorum… Probatum vero cognitumque fuisse Catholicum eumdem Joannem episcopum inferius eadem Acta (sextæ synodi videlicet, ut supra dixerat) testantur, quæ commentitia existimantur: valde namque repugnant iis, quæ in S. Maximum facta sunt, atque in discipulos ejus, cum omnes simul toto hoc tempore durissimo detinerentur exilio, eo quod nollent communicare cum Constantinopolitana ecclesia, cujus esset ipse Thomas episcopus Monothelita: si enim secus fuisset, communicare eidem minime recusassent; sicque ab exilio liberati Deo gratias egissent de reddita Ecclesiæ pace, quam diu optassent, & pro ea Deum jugiter rogassent. Quamdiu igitur perseverare videmus in orthodoxorum præcipuos agonistas persecutionem, quæ scripta habentur de Catholica fide ejus ecclesiæ patriarcharum, æquo animo haud ferre possumus absque suspicione commenti. Hoc speciosum ratiocinium falsa hypothesi nititur, & ex perturbata chronologia originem ducit, ut supra ostendimus. Nos itaque hunc Joannem agnoscemus Catholicum, donec quis chronotaxim nostram everterit, & solidis argumentis demonstraverit, Acta sextæ synodi nullam fidem mereri. Interim videri possunt ea, quæ ad diem XXIX Julii de Actis tertii concilii Constantinopolitani seu œcumenici sexti dicta sunt, ubi tomo VII istius mensis pag. 84 & sequentibus orthodoxiam Thomæ & Joannis defendimus occasione successoris ipsorum, qui fuit

[Annotata]

* diaconus

XLI. S. CONSTANTINUS I.

[S. Constantinus, quem Operi nostro ad diem 29 Julii inseruimus,] Quamvis ecclesia Constantinopolitana varios habuerit hujus nominis præsules, tamen soli huic Constantino convenire potest titulus sanctitatis, ut tomo VII Julii nostri pag. 84 dictum est, & per decursum hujus tractatus infra clarius apparebit. Omnia igitur illa, quæ die XXIX Julii ad probandum ejus cultum ex diversis Græcorum Menæis allata sunt, probabilissime huic nostro tribuimus, licet tantummodo indeterminate in iis sanctus Constantinus patriarcha Constantinopolitanus memoretur. Baronius de Constantino illo mitius judicium tulit, quam de duobus ejus decessoribus, dum ad annum Christi DCLXIV num. 1 sic loquitur: Ceterum quod ad Constantinum pertinet, nihil prohibet, quin potuerit esse Catholicus, imperatore jam in Occidente inter Catholicos apparente Catholico: sed de duobus aliis Thoma & Joanne, quæ dicta sunt superius, obstant. Verum nos jam dicta die XXIX Julii & superius in hoc tractatu orthodoxiam horum trium patriarcharum ex Actis sextæ synodi abunde vindicavimus. Cum autem de reliquis S. Constantini gestis nihil inveniamus, ad chronotaxim ipsius progredimur.

[475] Chronographia compendiaria S. Nicephori, quam R. P. Jacobus Goar Parisiis anno MDCLII Græco-Latine edidit, [anno 674 cathedram Constantinopolitanam ascendit,] durationem episcopatus indicat his verbis: Constantinus diaconus ejusdem ecclesiæ, vasorum custos & œconomus, anno 1, mensibus VIII, & diebus VII. At alter ejusdem Nicephori catalogus, quem Bandurus tomo 1 Imperii Orientalis non ita pridem ex regio codice excerpsit, annum unum, menses undecim, & dies septem ei assignat. Duæ antiquiores istius Nicephori editiones cum postremo Banduri catalogo circa computum temporis plane concordant. Baronius haud dubie vidit aliam S. Nicephori editionem, dum ad annum Christi DCLXVI num. 1 sic scribit: Constantinus patriarcha Constantinopolitanus, ubi sedisset annum unum, menses duos, & dies septem, ut Nicephori Chronicon habet, moritur. Sed ab his multum differt Nicephorus Callistus, qui apud laudatum Bandurum tomo proxime citato pag. 195 hæc habet: Constantinus cancellarius & vasorum custos annis VIII, mensibus XI, diebus VII, imperatore Pogonato. Catalogus Labbeanus, qui pagina 36 Protreptico Historiæ Byzantinæ præfigitur, etiam octo annos ipsi tribuit, neglectis mensibus ac diebus.

[476] Catalogus patriarcharum Constantinopolitanorum, qui juri Græco-Romano insertus est, [& post brevem ejusdem possessionem] alium temporis computum instituit, & Constantini ejectionem, ab antiquis scriptoribus non expressam, addit hoc modo: Constantinus diaconus ejusdem ecclesiæ vasorumque custos & œconomus, eodem Constantino imperante, cum pontificatum annis duobus, mensibus tribus gessisset, ejectus est. Matthæus Cigala apud Bandurum pag. 211 in nova variarum historiarum Synopsi similia sic refert: Constantinus sceuophylax sub Constantino Pogonato (tandem ejectus fuit) annis II mensibus III. Denique Philippus Cyprius ibidem pagg. 220 & 221 notat idem administrationis tempus, atque etiam memorat S. Constantini ejectionem, de qua veteres scriptores altum siluerunt.

[477] Vix scio, quid in tanta temporis incertitudine sit potius eligendum. [anno 676 mortuus vel ejectus,] Cum tamen in tabulis Theophani insertis ei rotunde duo anni tribuantur, & hic numerus facile cum diversis S. Nicephori editionibus conciliari possit, prudentius acturi videmur, si huic præsuli annum unum & aliquot menses concesserimus, & cum Pagio dixerimus, illum anno Christi DCLXXIV cathedram ecclesiæ Constantinopolitanæ ascendisse, atque anno DCLXXVI mortuum aut forte ejectum fuisse. Addo, illum forte ejectum fuisse, quia id tres præfati patriarcharum catalogi affirmant, licet non videam verisimilem rationem, ob quam Constantinus Pogonatus, imperator orthodoxus, sanctum patriarcham ejecisset. Cum tamen id ob falsas accusationes fieri potuerit, hanc trium catalogorum assertionem in medio relinquo, donec illa ejectio ex antiquioribus auctoribus ostendatur.

XLII. THEODORUS I.

[successorem habuit Theodorum] Baronius ad annum Christi DCLXVI num. 1 hunc patriarcham atris coloribus ita depingit: Constantinus patriarcha Constantinopolitanus, ubi sedisset annum unum, menses duos, & dies septem, ut Nicephori Chronicon habet, moritur, subrogaturque in locum ipsius Theodorus presbyter syncellus & custos vasorum. Fuit iste hæreticus omnium impudentissimus, subdolus, versipellis, malorum concinnator egregius, Monothelitarum sectæ propugnator audacissimus. Combefisius part. 2 Auctarii Græcorum Patrum in Dissertatione apologetica pro Actis sextæ synodi cap. 2 § 1 col. 113 contendit, Theodorum illum fuisse Monothelitam timidum & molliorem, quem Macarius in suo foveret errore, & cui forte ejusdem fuisset auctor. Sane non satis intelligo, quomodo tam apertus hæreticus, & juxta Baronium Monothelitarum sectæ propugnator audacissimus a sancto decessore suo syncellus & vasorum custos relictus fuerit. Propterea tamen non inficior, eum usque ad tempora concilii sexti fuisse Monothelitam; sed arbitror, illum tunc occulte ac subdole hæresim suam propugnasse.

[479] [cui Baronius perperam duodecim gubernationis annos tribuit,] Quidquid sit de his aliisque criminibus, quæ ipsi imputantur, Baronius supra indicatum decennii metachronismum hic sero corrigere nititur: nam annos decem, quos Petro Monothelitæ perperam ademerat, huic Theodoro gratis superaddit, ut patet ex ipsis Baronii verbis, quæ in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi DCLXXVIII num. 13 ita sonant: Tu vero corrigas, quod apud Nicephorum legitur, sedisse Theodorum annos duos & menses tres, ut loco duorum ponas duodecim: ad hoc namque tempus usque pervenisse, litteræ ejusdem imperatoris ad Donum Pontificem datæ (ut diximus) docent. Fateor, Theodorum usque ad annum DCLXXVIII, quo hæc epistola ab imperatore ad Pontificem Romanum data est, pervenisse; at nego, illum tunc duodecim annis in cathedra Constantinopolitana sedisse. Quinimo Combefisius loco proxime citato probabiliter infert ex his ipsis imperatoris Constantini litteris, quæ apud Labbeum tomo 6 Conciliorum a col. 594 leguntur, Theodorum eo tempore nondum diu ecclesiæ Constantinopolitanæ præfuisse. Nos idem ex communi chronographorum consensu jam probare conabimur.

[480] [quia catalogi tantum duos annos passim ei adscribunt,] Theophanes in tabulis ipsi assignat duos annos, quibus S. Nicephorus tres menses adjecit. Nicephorus Callistus & reliqui patriarcharum catalogi apud Bandurum eidem ante depositionem solummodo duos annos adscribunt. His posterioribus consonat Zonaras, qui tomo 2 Annalium pag. 90 sic loquitur: Theodorus in sedem pontificiam introducitur, cui post biennium ejecto Georgius succedit. Saltem hactenus nullum reperi catalogum aut veterem scriptorem, qui Theodoro isti duodecim gubernationis annos concedit. Quapropter Baronius ad annum Christi DCLXVI num. 1 lectorem nullo fundamento sic iterum monet: Qui igitur in malum Ecclesiæ Catholicæ hoc anno sedere cœpit Theodorus, pervenit usque ad annum duodecimum sedis suæ. Ita corrigas textum Nicephori, ubi legitur sedisse annos duos, & menses tres,ut restituas annos duodecim.

[481] Eminentissimus ille scriptor etiam putat, Theodorum episcopatu spoliatum fuisse, [ita ut anno 678 sedem CP. reliquerit.] eo quod hæresim Monothelitarum pervicaciter defenderet, & Vitalianum Papam e diptychis expunxisset. At Pagius in Critica ad annum Christi DCLXXXI num. 6 ostendit, neutram causam probabiliter allegari posse. Combefisius autem parte 2 Auctarii Græcorum Patrum in Dissertatione apologetica pro Actis sextæ synodi cap. 2 § 1 col. 112 conjicit, Theodorum alio prætextu episcopatum Constantinopolitanum sponte reliquisse, ne ab œcumenico concilio, quod contra Monothelitas celebrandum noverat, ob hæresim publice cum magna famæ suæ jactura damnaretur. Sed quæcumque fuerit depositionis causa, nobis sufficit, eum exauctoratum fuisse, aut ultro cessisse, anno Christi DCLXXVIII, quo eodem anno in ipsius locum subrogatus est

XLIII. S. GEORGIUS I.

[Georgius Theodori successor] Venerabilis Beda in Chronico seu libello de sex ætatibus mundi apud nos tomo 2 Operum ejus pag. 192 agens de sexta synodo œcumenica innuit, hunc patriarcham prius pro Monothelitis stetisse, ac postea eorum partes deseruisse: Convicti sunt, inquit, qui unam voluntatem & operationem adstruebant in Christo, falsasse Patrum Catholicorum dicta perplurima. Finito autem conflictu, Georgius correctus est; Macarius vero cum suis sequacibus, simul & prædecessoribus Cyro, Sergio, Honorio, Pyrrho, Paulo, & Petro anathematizatus. Paulus Warnefridus lib. 6 de Gestis Langobardorum cap. 4 eumdem præsulem Constantinopolitanum inter primos hæresis Monotheliticæ defensores collocat; at illum postea resipuisse significat his verbis: Gregorius quidem patriarcha correctus est (ipsum cum nonnullis aliis scriptoribus Gregorium pro Georgio perperam appellat) ceteri vero in sua defensione perseverantes anathematis ultione perculsi. Similia habet Humbertus Sylvæ candidæ episcopus & S. R. E. Cardinalis apud Canisium tomo 6 Antiq. lect. pag. 182, ubi integrum Bedæ textum fere ad verbum exscribit.

[483] At cur exteros hujus rei testes operose quærimus, [hæresim Monothelitarum deseruit,] cum ex ipsis sextæ synodi Actis pateat, Georgium Catholicæ doctrinæ tandem consensisse: nam apud Labbeum tomo 6 Conciliorum col. 729 interrogatus ab imperatore, an judicio Agathonis Papæ acquiesceret, post maturum examen ac diligentem codicum collationem, Georgius sanctissimus archiepiscopus Constantinopoleos dixit: Inspiciens, pie domine, omnem virtutem suggestionum directarum ad piissimam vestram fortitudinem, tam ab Agathone sanctissimo Papa Romæ, quam ab ejus synodo, & scrutans libros sanctorum ac probabilium Patrum, qui repositi sunt in venerabili meo patriarchio, inveni cuncta testimonia sanctorum ac probabilium Patrum, quæ in eisdem suggestionibus continentur, consonantia & in nullo discrepantia a sanctis ac probabilibus Patribus, & consentio eis, & sic profiteor, & credo.

[484] Ut autem ostenderet, conversionem suam esse sinceram, [& tanta sinceræ conversionis signa dedit,] Georgius petiit, ut nomen Vitaliani Pontificis Romani, quod antea erasum fuerat, diptychis restitueretur, sicut in proxime citato Labbei tomo col. 737 legimus hoc modo: Georgius sanctissimus archiepiscopus Constantinopoleos accedens ad piissimum imperatorem Constantinum dixit: A Deo coronate domine, jubeto mitti in diptychis sanctarum ecclesiarum nomen sanctæ memoriæ Vitaliani Papæ Romæ… Constantinus piissimus imperator dixit: Quod postulatum est a sanctissimo Georgio patriarcha hujus a Deo servatæ nostræ regiæ civitatis, fiat. Sancta synodus exclamavit: Constantino magno imperatori multos annos, orthodoxo imperatori multos annos,… Agathoni orthodoxo Papæ Romano multos annos, Georgio orthodoxo patriarchæ multos annos!

[485] [ut in Typico S. Sabæ] Ex his satis liquet, Georgium inter præsules Catholicos recensendum esse; sed oritur alia quæstio, an etiam numero Sanctorum sit adscribendus: Græci enim illum (aliis ejusdem nominis patriarchis Constantinopolitanis sanctitatis titulum non convenire, infra videbimus) ecclesiasticis suis Fastis inseruerunt. Imprimis Typicon S. Sabæ ad diem VI Aprilis sic habet: Τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Γεωργίου ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως. Id est: Sancti patris nostri Georgii archiepiscopi Constantinopolitani. Menæ excusa die XVIII Augusti eumdem, ni fallor, cum Joanne sic memorant: Τῃ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τῶν ἐν ἁγίοις πατρῶν ἡμῶν πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως Ἰωάννου καὶ Γεωργίου. Id est: Eodem die memoria sanctorum patrum nostrorum patriarcharum Constantinopolitanorum Joannis & Georgii.

[486] [aliisque Græcorum Menologiis] Raderus noster in Mss. observationibus ad Menæa putat, hic Joannem Cappadocem indicari; sed cum plures istius nominis præsules Constantinopolitani sine ullo distinctionis epitheto in Menæis memorentur, lectorem remittimus ad ea, quæ de Joanne Cappadoce superius diximus. Porro ibidem huic annuntiationi subnectuntur duo sequentes versiculi, qui ad Georgium nostrum pertinent.

Ὁ Γεώργιος, ὡς κελεύεις Χριστέ μου,
Ἕφασκε θνήσκων, ἔρχομαι κληθεὶς ἄνω.

Morte imminente, Georgius dixit: Peto
Sedes Supernas, Christe, cum primum vocas.

[487] [inter Sanctos relatus fuerit,] Supplementum ad Menæ ex Ms. Synaxario Sirmondi nostri post Joannis & Georgii annuntiationem eadem die XVIII Augusti locum publici cultus ita exprimit: Τελεῖται δὲ ἡ αὐτῶν σύνναξις ἐν τῇ ἁγιωτάτῃ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ. Id est: Celebratur autem solennitas ipsorum in sanctissima magna ecclesia. Cum igitur sanctitati hujus Georgii aliunde nihil obstet, videmur prudenter propter hæc testimonia illum inter Sanctos posse numerare, sicut supra Constantinum ob similes rationes numero Sanctorum adscripsimus. Nihilominus die XVIII Augusti poterunt hæc argumenta rursus ad examen revocari, ac tunc operosius inquiri, an alicunde de gestis ejus major notitia hauriri possit. Interim nos jam tempus gubernationis ac mortis ejus ex probabilissimis monumentis ordinabimus.

[488] [cum sedem C.P. ab anno 678 usque ad annum 683 tenuisset.] Contra varias catalogorum corruptiones nos præmunit Theophanes, dum in Chronographia pag. 301 & 302 de tempore sexti concilii disserens affirmat, illud celebratum fuisse, patriarcham nimirum agente in sancta œcumenica synodo Georgio, cujus patriarchatus annus tertius numerabatur, cuique post synodum alii tres in dignitate exacti sunt. Post hunc vero Theodorus annos tres. Ex hoc Theophanis textu jam aliquot corollaria deducemus. Primo inde inferimus, Georgium anno Christi DCLXXVIII cathedram Constantinopolitanam ascendisse, cum tempore sextæ synodi œcumenicæ, quæ circa finem anni DCLXXX celebrari cœpit, tertium episcopatus sui annum numeraret. Hinc secundo colligimus corruptos esse illos patriarcharum catalogos, qui tantum duos aut tres annos Georgio assignant; Theophani autem ferme consentire Nicephorum Callistum, qui in suo catalogo apud Bandurum ipsi sex annos ac tres menses adscribit. Denique ex his sequitur, Georgium obiisse, seu, ut loco citato scribit Nicephorus Callistus, sede sua pulsum esse anno Christi DCLXXXIII, quo cathedram Constantinopolitanam occupavit supra memoratus

THEODORUS iterum.

[Theodorus circa finem anni 683 sedi suæ restitutus] Combefisius, Pagius, & supra laudatus historiæ Monotheliticæ scriptor anonymus ex hac Theodori in sedem Constantinopolitanam restitutione conjiciunt, illum hæresi Monothelitarum renuntiasse. Neque id diffitetur Baronius; sed in Annalibus ad annum Christi DCLXXXII num. 2 asserit, Theodorum id ficto animo fecisse, ipsumque de corruptis sextæ synodi Actis ibidem ita accusat: Iste versipellis, formas mutare doctus, Catholicam fidem ceu larvam suscipiens, eam ad exhibendum se foris Catholicum cum aggressus est profiteri, ad patriarchatum sibi reditum præparavit: quem nactus, par est credere, quod omnia, per quæ in Actis ejusdem œcumenicæ synodi novit sibi infamiam ob hæresim irrogatam, prorsus abstulit, atque alia pro animi sententia adjecit. De sincera aut ficta hæresis ejuratione soli cordium scrutatori Deo judicium relinquimus.

[490] Verum Acta sextæ synodi ab isto Theodoro corrumpi non potuisse, [non potuit corrumpere Acta sextæ synodi,] putamus cum Garnerio nostro, qui in Dissertationibus ad Librum diurnum Romanorum Pontificum pag. 184 & sequente sic argumentatur: Jam quod dicitur de Theodoro Actorum corruptore, fidem fere omnem omni ex parte superat: nam primo, quod propter Monothelismum depositus sit, & quidem paulo ante synodum, nemo veterum tradit, nemo ante Baronium, quamquam suspicio Baronii non improbabilis videtur: nam & Macarii Antiocheni fidei subscripsit, & eo facto depositionem meruit, qua Macarius multatus est. Deinde etsi consenserit Macario, quemadmodum & Georgius successor; at pertinax non mansit, sed Georgium imitatus resipuit: quamobrem defuncto mox successit, restitutus in sedem prius relictam. Synodus vero neminem proscripsit, nisi aut defunctum aut pertinacem.

[491] Verum etsi ficte professus dicatur Catholicam fidem cupiditate sedis recipiendæ, [ut argumentis Garnerii] etsi retinuerit animo non tantum errorem, sed etiam odium in Sedem Apostolicam, qua ratione tandem potuit, quamvis maxime tentaverit, toties Acta vitiare, quoties Honorii mentio facta est? Quomodo licuit homini uni professionem fidei episcoporum manibus subscriptam, ipsasque Constantini imperatoris litteras adulterare? An non erat fides sigillis obsignata? An non suas litteras Constantinus apprime Catholicus manu sua subscripsit? An præcipiti imprudentia & non matura potius, ut in re tanti momenti par erat, lectione recognovit, quod subscriberet? An ipse etiam imperator, quem Constantino Magno synodus parem dixit, venit in societatem facinoris cum Theodoro? Quis sibi, quis aliis persuadeat, id tentatum a principe tam pio, tamque ardenter Catholico, ut ipsiusmet parentis Typum, avique Ecthesim proscripserit? Cum hic nostri instituti non sit famosam illam de Honorio Papa quæstionem operosius agitare, lectorem remittimus ad alia ejusdem Garnerii argumenta, quibus ibidem hanc controversiam ita discussit, ut Actorum integritati, synodi sextæ auctoritati, & Apostolicæ Sedis honori simul consuluerit.

[492] [& Antonii Pagii] Pagius in Critica ad annum Christi DCLXXXII num. 7 ex tribus annis, quos Theophanes post sextam synodum reliquo Georgii episcopatui tribuit, eamdem Baronii sententiam ita refellit: Major Theophani hac in re, quam Nicephoro fides habenda quoad annos sedis Theodori post ejus restitutionem. Ex utroque tamen auctore constat, Georgii mortem & Theodori restitutionem ante annum sequentem (nempe Christi DCLXXXIII) non contigisse; indeque ruunt omnes conjecturæ Baronii, quibus probatum existimat, Theodorum Acta sextæ synodi falsasse, & cum in eis nomen ejus inter damnatos hæreticos legeretur, nomen Honorii in sui locum subrogasse, ac Acta vitiata legatis Romanis, antequam ex urbe regia recederent, tradidisse, cum ea in potestate habuerit: nam certum est legatos, vel superioris anni fine, vel præsentis initio Romam pervenisse, cum Joannes Portuensis episcopus, qui unus ex illis erat, consecrationi Leonis II interfuerit, eosque Acta synodalia attulisse, quæ non multo post a Leone ad episcopos Hispanos missa sunt. Neque legati Acta vitiata Constantinopoli accipere voluissent. Quamobrem & Leo II Hispanis & Gallis recipienda misit, ac in professione fidei, a summis Pontificibus emittenda, inter sacra decreta recenseri voluit. Non potuit itaque Theodorus Acta, quæ jam in Occidente huc illuc circumferebantur, corrumpere.

[493] [contra Baronium probatur.] Certe hoc chronologicum Pagii argumentum inter alia non exiguam vim habet: si enim ante annum Christi DCLXXXIII varia sextæ synodi ecgrapha per Occidentem dispersa fuerint, quomodo in Oriente autographum Actorum corrumpere potuit Theodorus, qui eo tempore illud nondum in potestate sua habebat, cum tantummodo circa finem anni DCLXXXIII sedi Constantinopolitanæ restitutus fuerit? Longe itaque verisimilius est, legatos Romanos a Georgio, qui post synodum sextam adhuc tribus annis ecclesiam Constantinopolitanam rexit, sincera Actorum exemplaria accepisse, ac Romam attulisse, antequam ea Theodorus potuerit interpolare.

[494] [Theodorus ille, anno 686 mortuus,] Ex his omnibus concludo, Theodorum exeunte anno Christi DCLXXXIII sedem Constantinopolitanam rursus occupare cœpisse, & anno DCLXXXVI mortuum esse, cum post restitutionem suam tribus annis sederit, ut supra citatus Theophanes testatur. Baronius catalogum Nicephori secutus secundo Theodori patriarchatui unum dumtaxat annum & decem menses adscribit, & idcirco in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi DCLXXXIV num. 8 mortem ejus sic refert: Hoc eodem anno Theodorus, Constantinopolitanæ ecclesiæ episcopus, moritur, cum sedisset annum & menses decem: ita Nicephorus ejusdem sedis episcopus. Haud diutius a Deo permissus est vivere omnium fabricator malorum ter impius Theodorus ad supernum vocatus tribunal reddere de omnibus rationem. Certe istud Eminentissimi scriptoris judicium orthodoxiam & sanctitatem hujus Theodori minime commendat.

[495] [in Menæis excusis inter Sanctos refertur,] Nihilominus impressa Græcorum Menæ ad diem XXVII Decembris catalogo Sanctorum hunc ipsum Theodorum ita inscribunt: Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Θεοδώρου ἀπχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως. Id est: Eodem die, memoria sancti patris nostri Theodori archiepiscopi Constantinopolitani. Deinde ibidem sequitur breve ipsius elogium seu vitæ compendium, quod sic Latine interpretor: Ille in hac ipsa urbe (nimirum Constantinopolitana) habuit nativitatem & educationem. Factus est autem propter singularem pietatem sacerdos sanctissimæ & magnæ ecclesiæ; dein syncellus & vasorum custos. Patriarcha autem Constantinopolitano defuncto, coactus est a toto senatu, & ipso imperatore, magisque a sacra synodo gubernacula ecclesiæ suscipere. Cum vero eam duobus annis ac tribus mensibus bene gubernasset, ad Dominum emigravit. Memoriam ejus magna ecclesia celebrat die Dominica. Maximus Cytherorum episcopus eadem Græco-barbare ex Menæis recitat. Sed ea auctoritas nobis hactenus non sufficit, ut hunc præsulem Sanctis adscribamus. Quare successores nostri ad diem XXVII Decembris dispiciant, an aliunde certiora veræ conversionis & sanctitatis testimonia erui possint. Certe suspicari non poterunt, in Menæis hic de alio Theodoro agi, cum non nisi unicum antistitem Constantinopolitanum istius nominis inveniamus, ut ex tota horum patriarcharum serie apparet.

XLIV. PAULUS III.

Ex stabilita superius chronologia sequitur, hunc patriarcham circa finem anni DCLXXXVI Theodoro successisse. [& exeunte eodem anno 686 successorem habuit Paulum,] Illum autem ex laïcali statu ad eam dignitatem assumptum esse indicat S. Nicephorus in Chronographia compendiaria his verbis: Paulus ex laïco a secretis, annis VI, mensibus VIII. Hunc Paulum tempore sextæ synodi imperatori a secretis fuisse, conjicimus ex Epilogo Agathonis diaconi, qui apud Labbeum tomo 6 Conciliorum a Col. sic incipit: Ego peccator & omnium minimus Agatho, indignus diaconus & bibliothecarius sanctissimæ hujus magnæ ecclesiæ & venerandi secreti patriarchalis protonotarius & cancellarius secundus [abhinc] triginta duobus plus minus annis, cum essem adhuc ætate juvenis in lectoris gradum connumeratus & inutilis notarius, fui administer huic sanctæ & œcumenicæ sextæ synodo, omnia, quæ in ea acta sunt, ordine persecutus simul cum Paulo, qui fuit sanctus hujus civitatis archiepiscopus & patriarcha, cum esset adhuc laïcus & a secretis imperatoris. Combefisius in Auctario Græcorum Patrum part. 2 col. 199 fere similem hujus textus interpretationem exhibet.

[497] Quod vero ad sex annos & octo menses gubernationis attinet, [qui anno 693 ex hac vita migravit,] quos S. Nicephorus Paulo tribuit, rara concordia omnes catalogi apud Bandurum Nicephoro consentiunt, & eumdem annorum ac mensium numerum episcopatui ejus assignant. Neque ab iis discrepare censendus est Theophanes, qui tum in laterculis tum in ipsa Chronographia menses ac dies administrationis plerumque omittit, & hic pag. 302 more suo annos septem videlicet incompletos ipsi adscribit. Porro si a fine anni DCLXXXVI numeraverimus sex annos & octo menses perveniemus ad annum Christi DCXCIII, quo Paulus ex hac vita migravit. Baronius in Annalibus ad annum Christi DCXCI num. 4 mortem Pauli ita collocat: Hoc pariter anno, ubi Paulus Constantinopolitanus episcopus sedisset annis septem, moritur, & in locum ejus suffectus est Callinicus, homo novandarum rerum studiosissimus. At ex nostra patriarcharum chronotaxi apparet, Eminentissimum scriptorem duobus annis a recta chronologia aberrare. Ceterum Pauli successorem novandarum rerum studiosissimum appellat, quia illum conciliabulo Quini-sexto seu Trullano præfuisse arbitrabatur. Sed istud facinus, de quo Baronius aliique Callinicum accusant, huic Paulo tribuendum esse jam ostendemus.

[498] [postquam conciliabulo Quini-sexto seu Trullano subscripserat,] Ad opinionem nostram probandam sufficit sola subscriptio, quæ apud Labbeum tomo 6 Col. & Harduinum in nova Conciliorum collectione tomo 3 Col. post centum & duos conciliabuli Trullani canones ita diserte legitur: Paulus indignus episcopus Constantinopolis novæ Romæ, definiens subscripsi. Sola, inquam, subscriptio illa sufficit, nisi omnes Callinici accusatores demonstrent, eam falsam & ab aliquo intrusam esse. Severinus Binius, qui eamdem subscriptionem in sua Conciliorum collectione edidit, nihil ad eam annotavit, & interim notas suas in istud conciliabulum ita exorditur: Auctoritate Callinici Constantinopolitani episcopi, qui hoc tempore post obitum Pauli Constantinopolitanæ ecclesiæ præsidebat, hæc erratica pseudo-synodus in Trullo Constantinopoli congregata fuit. Miror, ipsum in notis nihil de ista subscriptione monuisse.

[499] [quam subscriptionem aliqui perperam attribuunt] Christianus Lupus in synodorum decretis illustratis part. 2 pag. 1074 disserens de hoc pseudo-concilio Trullano sic clarius loquitur: Respondeo, præsidentiam a quibusdam adscribi Paulo tertio patriarchæ Constantinopolitano, quem sanctus Nicephorus patriarcha affirmat e laïco promotum. At verius est, fuisse ejus successorem Callinicum, hominem Latinæ ecclesiæ penitus adversarium, aptumque ejusmodi tragœdiis: eum quippe proximo ante synodum anno constat Paulo defuncto successisse. Lupus hic sine maturo examine cæce secutus est Baronium, quia Eminentissimus scriptor nusquam idoneis testibus aut tabulis probat, Paulum proximo ante synodum anno obiisse, quamvis Lupus de eo constare gratis asserat. Imo nos ex hactenus deducta patriarcharum serie, si non constare, saltem probabilissime inferri putamus, Callinicum uno alterove anno post istam pseudo-synodum gubernacula ecclesiæ Constantinopolitanæ primum tenuisse. Quod autem habet de Callinico, tamquam infenso Latinæ ecclesiæ hoste ac turbis ciendis apto, ex eodem Baronio hausit, ut postea apparebit.

[500] [successori ejus Callinico,] Intera Lupus de Callinico hæc ibidem addit: Malum consilium consultori pessimum: postmodum enim a Justiniano Augusto, quem ad hanc pseudo-synodum faciendam seduxerat, fuit excæcatus, sede ejectus, relegatus, Romam missus castigandus. Ejus, ut viri infamis, nomen existimem erasum a posterioribus synodi patronis, ac intrusum nomen Pauli. Fuit id satis facile: nam supra audivimus, synodi hujus canones & Acta tempore Anastasii Bibliothecarii necdum fuisse indita archivis sedium patriarchalium, nec translata in linguam Latinam. At licet aliquid facile fieri possit, non inde continuo sequitur, ita factum esse. Deinde si fas est in dubium revocare subscriptiones synodorum illarum, quæ archivis patriarchalium sedium non fuerunt insertæ, & quæ ab aliquot seculis nondum in linguam Latinam translatæ fuerant, quid judicandum erit de tot monumentis ecclesiæ Græcæ, quæ Binius, Labbeus, Cossartius, Corelerius, Baluzius, Harduinus, aliique viri eruditi primum e tenebris eruerunt, ac Latine reddiderunt?

[501] [sicut ex fide veterum codicum,] Præterea nomen Pauli Constantinopolitani in antiquis codicibus inter subscriptiones expressum fuisse, colligo ex admonitione Græco-Latina, quæ conciliabulo Trullano præfigitur, & in qua apud Labbeum tomo 6 Col. post alia sic monemur: Hæc ita se habere constat ex vetustissimo codice, qui etiam nunc exstat in bibliotheca Vaticana ad veritatis comprobationem: siquidem in eo codice continenter post canones habetur Justiniani imperatoris subscriptio, cum pater ejus Constantinus post omnes episcopos subscripserit definitioni sextæ synodi, idque non nisi rogantibus episcopis. Deinde vacuus relictus est locus subscriptioni Papæ cum hac annotatione: Locus sanctissimi Papæ Romani. Tum sequuntur subscriptiones patriarcharum, Pauli Constantinopolitani, Petri Alexandrini &c. Matthæus Blastares, qui ante medium seculi XIV Græce scripsit, in proœmio sui nomocanonis de synodo Trullana loquens, Paulum Constantinopolitanum inter hujus synodi principes numerat, ut Pagius in Critica ad annum Christi DCXCII num. 8 testatur.

[502] Forte quispiam objiciet, oscitantia amanuensium nomen Pauli pro nomine Callinici in hos codices irrepsisse, [improbabili errandi periculo,] sicut citatus Blastares Paulum pro Petro Alexandrino posuit, & sicut numeros annorum in catalogis patriarcharum sæpe corruptos fateri cogimur. At respondeo, multo faciliorem esse lapsum in temporum consignatione, quam in subscriptione episcoporum: plurimum quippe variantur numeri, si una littera excidat vel mutetur; sed non tam facile potest totum unius episcopi nomen substitui alterius nomini, maxime quando nulla est inter ea similitudo aut affinitas, veluti in Paulo & Callinico contingit. Adde quod error Matthæi Blastaris detegatur ex aliis codicibus, qui Petrum Alexandrinum manifeste exprimunt. Adversarii exhibeant nobis antiquos codices, in quibus Callinicus subscriptus legatur, & tunc de genuina lectione disputabimus. Quod si contra communem omnium codicum fidem pro Paulo Callinicum intelligi sine ullo fundamento velint, voluntatem eorum pro ratione stare, æqui æstimatores judicabunt. Denique argumentemur ad hominem, ut vulgo aiunt, & chronologico vinculo adversarios constringamus.

[503] Pagius in Critica ad annum Christi DCXCII a num. 1 refert varias auctorum sententias de anno, [& ex recta chronologia contra eos ostenditur.] quo habita sit pseudo-synodus Trullana, & ipse ibidem num. 7 contendit, eam anno Christi DCXCI celebratam fuisse. Baronius, Binius, & Lupus putant, illam usque ad annum DCXCII differendam esse. Audiamus ex ipsis Binium, qui in notis ad istud conciliabulum de tempore ejus sic breviter statuit: Verior est sententia, quam tenet reverendissimus & illustrissimus Cardinalis Baronius in Annalibus, hanc erraticam pseudo-synodum celebratam fuisse anno Domini DCXCII, qui est decimus post sextam synodum absolutam, quintus Sergii, & octavus Justiniani imperatoris: nam prædicto canone III apertis verbis asseritur, quinta Indictione conventum hunc coactum fuisse. De hac controversia inter Pagium & alios nihil pronuntio; sed opinionem Baronii, Binii & Lupi circa tempus celebratæ pseudo-synodi libens amplector. At quæro, quomodo canonibus istius conciliabuli anno DCXCII subscribere potuerit Callinicus, qui post mortem Pauli, quæ anno DCXCIII contigit, ad cathedram Constantinopolitanam dumtaxat evectus est, ut ex computo Theophanis supra ostendimus. Igitur chronologia nostra solidis argumentis evertenda est, aut hæc ignominiosa subscriptio imputanda Paulo, post quem anno Christi DCXCIII sedere cœpit

XLV. CALLINICUS I.

[Dum Bollandus obiter agit de gestis Callinici,] Bollandus noster, Baronium incaute secutus, ad diem VIII Januarii in Vita S. Cyri hunc Callinicum, tamquam hominem hæreticum & impium depinxit. Sed memoriam istius patriarchæ Catholicis tam odiosam reddidit, quia cum aliis magni nominis scriptoribus putabat, illum fuisse præcipuum conciliabuli Trullani auctorem, & canonibus ejusdem pseudo-synodi subscripsisse. Verum chronotaxi episcoporum Constantinopolitanorum nunc in integrum restituta, ut Pagius in Critica ad annum Christi DCCIII num. 2 loquitur, hæc omnia corrunt, liquetque, non Callinicum, sed Paulum synodo Trullanæ præsedisse. Cumque a nullo antiquo historico vel Græco vel Latino alicujus culpæ insimulatus fuerit Callinicus, nec etiam a recentioribus debet. Si enim Leontio, postquam urbem occupavit, adhæserit, hoc illi commune cum omnibus Orientis antistitibus fuit. Si Bollandus vidisset omnia argumenta, quæ posteri pro defensione Callinici attulerunt, haud dubie pro solito suo candore mutasset opinionem, quam Baronio & Binio fretus obiter tantum indicavit, & cujus ulteriorem discussionem successoribus suis liberam reliquit. Nunc præcipua hujus patriarchæ gesta ex antiquis auctoribus referemus.

[505] [quem sibi adversantem Justinianus Rhinoimetus,] Theophanes in Chronographia pag. 307 rem satis miram narrat hoc modo: Ad hæc imperator (nempe Justinianus postea propter abscissum nasum dictus cognomento Rhinoimetus) a Callinico patriarcha contendebat, ut preces conciperet ad ecclesiam sanctæ Dei Genitricis, cui Metropolitæ nomen, juxta palatium sitam destruendam: in ejus quippe solo fontis machinam, & Venetæ factionis, imperatorem illic excepturæ, sedilia exstruere annitebatur. Respondit patriarcha: Preces in templi conditum conceptas habemus; subruendo templo nullas a majoribus accepi. Imperatore ardentius instante, & preces fieri etiam vi expetente, dixit patriarcha: Gloria Deo, qui etiam hæc patitur, jugiter, nunc & semper, & in secula seculorum. Amen. Eo audito, subverterunt ecclesiam, & fontem excitaverunt. Similia apud recentiores historicos clarius exponuntur; sed nos ea ex veteri auctore transcribere maluimus.

[506] [imperio suo recuperato, excæcari jussit,] Cum Justinianus crudeliter imperium administraret, odia multorum in se concitavit, & orta est civilis seditio, cui patriarcha sese immiscere coactus est, ut S. Nicephorus in Historia pag. 25 & sequente tradit his verbis: Leontius cum monachis & aliis amicis Callinicum tunc urbis antistitem adit, ac descendere cogit, & ad populum clamare: Hæc est dies, quam fecit Dominus. Populus vero Justiniano maledicebat. Post hæc universi in Hippodromum confluunt; moxque, ut illuxit, Justinianum ad eos producunt. Ceterum vociferante plebe, ut in imperatorem gladio animadverteretur, Leontius pro sua cum ejus patre Constantino amicitia vitæ pepercit; sed lingua ac naso mutilatum in Chersonam urbem deportat, anno ejus imperii exacto decimo, qui anno Christi DCXCIV & DCXCV respondet. Leontius imperator a populo salutatus est. Hæc fere eadem apud Theophanem in Chronographia pag. 308 leguntur.

[507] [ac Romam relegavit,] Postea Justinianus Rhinotmetus auxilio Bulgarorum imperium recuperavit, quod Pagius tomo 3 Criticæ pag. 154 probat, anno Christi DCCV contigisse, & Callinicum patriarcham oculisorbatum Romam relegavit, & in ejus locum Cyrum quemdam in Amastris insula monachum inclusum, quod imperii secundo gerendi vaticinium edidisset, suffecit, ut ex Chronographia Theophanis pag. 313 discimus. Sanctus Nicephorus in Historia pag. 28 causam hujus punitionis ita addit: Callinicus patriarcha, quod in Leontii inauguratione probrose quædam in imperatorem jactasset, oculis orbatus Romam deportatus est. Forte Justinianus sibi probrosum existimabat, quod Callinicus in illa præterita seditione ad populum exclamasset: Hæc dies, quam fecit Dominus. An autem patriarcha id libens, an invitus fecerit, nescimus, cum supra ex S. Nicephoro ea retulerimus: Leontius… Callinicum … descendere cogit, & ad populum clamare &c. Saltem præsul ille excæcatus & in exsilium pulsus est, quia Leontio favere videbatur.

[508] Baronius in Annalibus ad annum Christi DCXCII num. 8 hanc Callinici pœnam divinæ ultioni sic adscribit: [incaute Baronium aliosque secutus est.] Fuit autem tam insolentis conspirationis (intelligit pseudo-synodum Trullanam sine auctoritate Pontificis Romani coactam) antesignanus, & ejusmodi confusionis erectæ turris architectus Callinicus Constantinopolitanus episcopus, quem Deus noluit inultum in aliorum exemplum ex hac vita discessisse: nam (ut suo loco dicetur inferius) ab eodem Justiniano imperatore oculis orbatus est, atque Romam in exilium missus. Deinde Eminentissimus scriptor ad annum Christi DCCIII num. 2 eadem pathetice repetit. Sed hæ piæ conjecturæ, ut jam sæpe superius ostendimus, falsa hypothesi nituntur. Fortasse Callinicus hæc passus est ob alia peccata, quorum justum supplicium jam cæcus vidit, & quæ ultricem Dei manum agnoscens hac pœna expiavit.

[509] Quidquid sit, Græci in Menæis excusis die XXIII Augusti annuam ipsius memoriam ita annuntiant: [Callinicus iste, qui in Menæis inter Sanctos colitur,] Τῇ αὐτῇ ἡμρέᾳ μνήμη τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Καλλινίκου πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Hoc est: Eadem die memoria sancti patris nostri Callinici patriarchæ Constantinopolitani. In Ms. Synaxario Sirmondi locus venerationis ita additur: Τελεῖται δὲ αὐτοῦ σύναξις ἐν τῇ ἁγιωτάτῃ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ. Celebratur ipsius festum in sanctissima magna ecclesia. Lambecius lib. 8 Bibliothecæ Cæsareæ pag. 210 monet, illic Acta Callinici exstare, ac festum ejus ibi die XXIV Augusti consignari. Leopoldus I imperator gloriosæ memoriæ hanc Vitam Græcam aliasque plures nobis benigne ex sua bibliotheca transcribere permisit, quas inter collectanea nostra conservamus suo tempore producendas. Habemus alterum eorumdem Actorum exemplar, ex bibliotheca Ambrosiana excerptum, in cujus margine dies XXIX Augusti notatur. Hæc duo ecgrapha Græca brevitate narrationis vix differunt ab Actorum compendio, quod ex Menæis impressis jam exhibebo.

[510] Raderus noster elogium Græcum, quo Callinicus in Menæis ad diem XXIII Augusti ornatur, ita Latine vertit: [& cujus elogium,] Erat Callinicus ante presbyter & custos sacræ supellectilis templi sanctissimæ Dei Genitricis in Blachernis, ac propter insitam ipsi virtutem postea electus archiepiscopus Constantinopolitanus, imperante Justiniano juniore, Heraclii nepote *, qui multas ipsi meditatus afflictiones, petivit, ut preces funderet pro templis regiarum urbium divæ Dei Genitricis abolendis. Cui Sanctus, Preces, inquit, non sunt faciendæ pro templis evertendis, sed ædificandis. Deus condidit mundum, ut maneret, non ut periret. Sed urgentibus ministris, qui ab imperatore missi erant, & obstrepentibus, urgentibusque, ut imperium cæsaris exsequeretur, exclamavit Beatus: Gloria tibi Christe, qui semper pateris adhuc, semper & sustines; statimque templum eversum est.

[511] [seu Actorum compendium] Imperator autem propter summam rerum omnium confusionem & scelera imperio dejectus, naribus & lingua præcisis, in Chersonem exulatum relegatus est: qui inde ad Bulgaros profugit, assumptoque exercitu urbis Constantinopolitanæ mœnia oppugnavit, interimque patriarcham & senatum malo dolo ad se evocavit, ut ab iis in urbem reciperetur; sed receptus pactis omnibus & juramentis, ipsaque sancta cruce & sanctis Euangeliis, & pretioso corpore & sanguine Domini propositis, in quæ juraverat, violatis, statim atque in urbem venit, totam civitatem cædibus replevit, patriarcham Callinicum per satellites rapuit, & Romam exulatum misit, cum illi prius ipse imperator Justinianus excisam linguam & præcisas nares ostendisset, & veluti conscium conjurationis, majestatis reum postulasset, cum tamen Homo Dei & magnus Patriarcha prorsus omnis culpæ exsorsesset.

[512] [ibidem legitur,] Ductus Romam in quodam cavo muri fundamento conclusus est, locusque foris calce inductus: hoc enim ut fieret, tyrannus imperarat. Quadragesimum inde post diem sublata calcis inductione, adhuc spirans repertus est; sed post quatriduum ad Dominum emigravit, & in æde sanctorum Apostolorum Petri & Pauli, quemadmodum statim sancti Apostoli Papæ Romano præceperant, depositus est. In utroque Ms. Græco clarius dicuntur Principes Apostolorum Romano istius temporis Pontifici apparuisse, eumque in somno monuisse, ut Callinicus in templo suo honorifice sepeliretur. Si antistes ille ad diem XXIII Augusti videatur Operi nostro inserendus, poterunt hæc Mss. Græca accuratius inter se conferri, & omnia ipsius Acta diligentius examinari. Nunc pergamus ad statuendam illius chronotaxim, quam hac longiore gestorum narratione interrupimus.

[513] [oculis orbatus & in exsilium pulsus est anno 705,] Theophanes, Nicephorus, & omnes patriarcharum Constantinopolitanorum catalogi apud Bandurum miro consensu duodecim annos gubernationis Callinico adscribunt. Unde sequitur, eum anno Christi DCCV excæcatum & exsilio mulctatum fuisse, quandoquidem anno DCXCIII Constantinopolitanam cathedram ascendit, ut supra ostendimus, & Pagius in Critica ad annum Christi DCCIII num. 2 confirmat his verbis: Callinicus patriarcha Constantinopolitanus, qui Leontio adhæserat, quando Justinianum e solio dejecit & Chersonam relegavit, ab isto in imperium restituto oculis orbatur, Romam in exilium mittitur, & in ejus locum Cyrus quidam, in Amastris insula monachus inclusus, substituitur, ut refert Theophanes. Sedit Callinicus annos duodecim, ut legitur tam in Chronico Nicephori, quam in Chronico Theophanis ad annum XVII Constantini Pogonati. Idem Theophanes Callinici depositionem alligat cum anno Incarnationis secundum Alexandrinos DCXCVIII, qui Kalendis Septembribus anni Christi DCCV inchoatur.

[514] [ut cum Francisco Pagio probabilius opinamur.] Jam epimetri loco accipe chronologicam totius historiæ anacephalæosin, quam Franciscus Pagius in Breviario Pontificum Romanorum tomo 1 pag. 500 sic breviter exponit: Non multo post mortem Joannis VI (videlicet Romani Pontificis) certe eo anno, quo obiit, scilicet septingentesimo quinto in finem vergente, Justinianus in imperium restitutus est. Eo dejectus fuerat a Leontio, quiimperium invasit anno sexcentesimo nonagesimo quinto: quo, anno sexcentesimo nonagesimo octavo, in monasterium detruso, Tiberius Apsimarus imperium invasit, quod tenuit usque ad annum septingentesimum quintum, quo Justinianus opera Trebellii Bulgarorum regis Constantinopolim clam ingressus [est, &] tam Leontius quam Tiberius capite truncati sunt. Justiniano imperante, Paulus Constantinopolitanus episcopus dictus fuerat, ut in fine pontificatus Joannis V dictum est. Paulo, anno sexcentesimo nonagesimo tertio, defuncto successit Callinicus, qui Leontio adhæserat, quando Justinianum e solio dejecti & Chersonam relegavit. Quare Justinianus, recuperato anno DCCV imperio, Callinicum oculis orbatum Romam in exilium misit, ubi carceri inclusus misere obiit. En accuratam totius tragœdiæ synopsim, post quam ingredimur æque tragicum

[Annotata]

* pronepote

SECULUM VIII.

XLVI. S. CYRUS.

[Callinico exsuli statim successit S. Cyrus,] Quandoquidem Acta hujus sancti Patriarchæ a majoribus nostris ad diem VIII Januarii elucidata sunt, lectorem ad cognoscenda ejus gesta eo remittimus, & hic solam ipsius chronologiam attendimus. Theophanes in Chronographia pag. 313 post restitutionem Justiniani Rhinotmeti in imperium, anno primo, id est Christi DCCV, initum a Cyro episcopatum indicat his verbis: Callinicum patriarcham oculis orbatum Romam relegavit, & in ejus locum Cyrum quemdam in Amastris insula monachum inclusum, quod imperii secundo gerendi vaticinium edidisset, suffecit. Nicephorus patriarcha, Zonaras, Cedrenus, aliique historici exsilium Callinici, & successionem S. Cyri, etiam etiam cum anno primo Justiniani iterum imperantis connectunt. Unde nos cum Pagio, Banduro, & majoribus nostris initium hujus episcopatus anno Christi DCCV alligamus.

[516] Theophanes in Tabulis, Nicephorus in Chronographia, [qui exeunte anno 711 vel ineunte 712 ab imperatore Philippico exauctoratus est,] Zonaras in Annalibus, & Catalogi apud Bandurum concorditer huic patriarchæ sex administrationis annos assignant. Hinc liquet, corruptum esse locum Theophanis, qui in Chronographia pag. 302 sic habet: Cyrus denique annos duos sedit. At ibi sex annos pro duobus legendos esse, manifeste ostendit ipsemet Theophanes, qui eadem pagina mox addit, quod primo imperii ipsius Philippici anno insanum conciliabulum adversus sanctum œcumenicum concilium celebratum sit; Cyroque expulso sub sextum patriarchatus sui annum Joannes Constantinopolitanus patriarcha factus fuerit. Cum igitur S. Cyrus sex annis sederit, & Philippicus juxta exactiores chronologos medio circiter Decembri anni DCCXI imperium occupaverit, ex supradictis sequitur, ut hic sanctus Patriarcha, exeunte anno DCCXI vel ineunte DCCXII, statim a Philippico imperatore exauctoratus fuerit, ac alterutro anno ipsi successerit

XLVII. JOANNES VI.

[eique substitutus Joannes,] Theophanes in Chronographia pag. 319 hunc Patriarcham, tamquam sextæ synodo adversantem, ac Philippico imperatori consentientem, ita describit: Cyro vero patriarchæ sede ab eo dejecto, Joannem quemdam improbitatis & pravæ opinionis consortem in ejus locum promovit. Hinc idem ab eminentissimo Baronio in Annalibus ad annum Christi DCCXII num. 2 vocatur Monothelitarum antesignanus, & ibidem numero sequente sic accusatur: Evecto igitur in solium patriarcha Monothelita, cum ipso & in ipso tamquam in cardine universo Orientalis movetur ecclesia: nam imprimis, quæ tunc sunt repertæ ecclesiæ carere pastoribus, ad eas non nifi impietate bene noti hæretici Monothelitæ promovebantur episcopi; sed & horum immensus cito auctus est numerus ex eis, qui, licet Catholici, tamen jacturam cathedræ, quam passus fuit Cyrus patriarcha, sibi timentes, eamdem perfidiam, quam imperator, e vestigio aggressi sunt profiteri; ita stabiliri sibi sedem episcopalem putantes, si quam fidem assererent imperator & patriarcha, æque & ipsi profiterentur; nutare vero sedem eorum, qui sextæ synodi agerent defensores, vel resistere aut dissentire reperirentur imperatori, & contradicere patriarchæ. Fateor, hanc accusationem niti auctoritate S. Theophanis; sed ab illo etiam S. Germanus & S. Andreas Cretensis de eadem hæresi accusantur, ut postea dicetur.

[518] [quem cum Antonio Pagio] Pagius ad annum Christi DCCXII num. 3 & sequentibus asserit, hunc Joannem & alios nonnullos ex animo orthodoxos fuisse, & tantummodo in hac periculosa tempestate dissimulasse, ne hæreticum imperatorem irritarent, & totam Orientalem ecclesiam indiscreto zelo pessumdarent. Itaque hoc medium invenerunt, vel ab aliis inventum approbarunt, ut ederent fidei formulam sensu Catholico, qua tamen supprimerentur voces, geminæ in Christo operationis & voluntatis, quæ Philippico nimis erant exosæ. Qua in re, inquit ibidem Pagius num. 5, non solum non peccarunt; sed rem dignam laude egisse videntur, majori scilicet depulso malo ab Ecclesia, ac minori permisso potius, quam acto. Sed quia inter duo extrema medium invenire aut tenere difficile, Joannes, Germanus & Andreas hoc suo zelo medioque tantam sibi conflarunt invidiam, ut passim Monothelitæ audierint, ejusdemque cum Philippico sententiæ. Verum quia scriptores illi sola conjectura & præsumptione loquuntur, nec certa monumenta eorum temporum sequuntur, ea de re varii sunt, eo magis, quo ab illa ætate non minimum dissiti præfatam œconomiam ignorarunt. Deinde exemplo S. Basilii, aliisque argumentis, Joannem Constantinopolitanum excusare conatur.

[519] [ab hæresi Monothelitica vindicamus] Fortasse Baronius aliter sensisset, si vidisset epistolam apologeticam ipsius Joannis, quæ in Labbeana Conciliorum collectione tomo 6 a pag. 1409 refertur, & in qua Joannes se apud Constantinum Pontificem Romanum purgare nititur de iis, quæ tempore Philippici imperatoris gesta fuerant. Initio istius epistolæ Romanum Pontificem, tamquam totius Ecclesiæ caput, agnoscit ac veneratur. Deinde significat, quomodo invitus episcopatum Constantinopolitanum admiserit, ne alter hæreticus in illum intruderetur. Præterea testem orthodoxi animi sui appellat ipsum Deum, ac apocrisiarium Sedis Apostolicæ, cui suam agendi rationem sincere indicaverat. Quomodo nos & quo consilio ita gesserimus, inquit Col. ut depelleremus ejus vim tyrannicam & protervam; ad id autem, quod est moderatius, deduceremus insolentiam, scientes ut in malis non esse omnino rejiciendam indifferentiam, quando non ipsum bonum licet primo loco obtinere, nobis testimonium feret ipsa Potestas, quæ cordium consilia intuetur: quin etiam interhomines sanctissimæ vestræ Sedis religiosus apocrisiarius, qui hic agit, cui nos tunc maxime urgente tempestate dato jurejurando satisfecimus, ei puram, quæ nobis inerat, in orthodoxam fidem affectionem aperientes. Denique variis Sanctorum exemplis ac testimoniis licitum dissimulationis suæ usum defendit. Quid autem Constantinus Papa ipsi responderit, ignoramus.

[520] Constantino mortuo successit Gregorius II Pontifex, [contra accusationem Baronii,] cui Joannes patriarcha litteras synodicas misit, ut Anastasius bibliothecarius in Vita Gregorii II Papæ tradit his verbis: Hujus temporibus Joannes Constantinopolitanus antistes synodicam ei misit, atque ad eum rescriptis idem usus est Pontifex. Quamvis responsoria istius Pontificis epistola ad nos non pervenerit, tamen Baronius ad annum Christi DCCXIV num. 3 synodicas Joannis litteras ab illo Pontifice rejectas esse affirmat hoc modo: Quod enim idem Joannes hæreticus esset, ut vidimus, intrusus a Philippico imperatore, haud dubitari potest, rejectam a Gregorio Joannis synodalem epistolam, qua ipse & alii cum eo episcopi scribentes ad recens creatum Romanum Pontificem, ab illo communionem Catholicam suffurari tentarent: sed eos tamquam hæreticos ipse Pontifex est aversatus, & ipsum pseudo-patriarcham e throno deponendum curavit. Dein post alias conjecturas perperam hæc addit: Verum hoc anno (videlicet Christi DCCXIV) qui secundus Anastassi numeratur, fuisse Joannem in ordinem redactum, Theophanes affirmat, cujus & * sententia hoc pariter anno Kalendis Augusti electum fuisse sanctum Germanum possumus intelligere.

[521] Quidquid sit de hac epistolæ synodicæ repulsa, quam Baronius ex incerta hæreseos hypothesi deducit, [qui etiam perperam putavit,] certe fallitur Eminentissimus scriptor, dum pro depositione Joannis Theophanem testem citat, cum Theophanes in Chronographia pag. 302 Germanum Joanni mortuo successisse ita diserte asserat: Post tres annos vero mortuo Joanne, Germanus Cyzico translatus est Constantinopolim, & patriarchatum tenuit annos quindecim. Equidem fateor, quod Zonaras in Annalibus lib. 14 num. 27 sic scribat: Patriarcha Joanne, ut non orthodoxo, a sede, quam triennium tenuerat, avulso, Germanum Cyzico revocatum in ejus locum substituit Anastasius imperator. Sed cum nullus alius historicus, quantum scimus, de illa Joannis depositione meminerit, Theophani antiquiori majorem in hac re fidem, quam Zonaræ, adhibendam esse censemus.

[522] Porro Baronius putat, S. Germanum anno Christi DCCXIV locum Joannis occupasse, [Joannem anno 714 exauctoratum fuisse,] & hunc annum haud dubie determinavit ex verbis Theophanis, qui in Chronographia pag. 322, ad annum Incarnationis juxta Alexandrinos DCCVII, qui anno Christi DCCXIV a Kalendis Septembris inchoatur, sic scribit: Eodem porro secundo anno imperii Artemii, qui etiam Anastasius, Indictione decima tertia, mensis Augusti die undecimo, e Cyzicena metropoli Constantinopolim Germanus translatus est. Sed Pagius in Critica ad annum Christi DCCXIV num. 2 ostendit, uno anno a vera chronologia aberrasse Baronium, qui non adverterat, Theophanem imperatorum annos a Kalendis Septembris morti decessoris proximioribus cum anno civili inchoare, ideoque anno DCCXV mense Augusto juxta computandi rationem, a Theophane usurpatam, secundum Anastasii imperatoris annum adhuc in cursu fuisse. Eo autem Christi anno dies Dominica in diem undecimam mensis Augusti incidit, & ordinationes episcoporum diebus Dominicis aut festis solennibus fieri solitas sæpe inculcavimus.

[523] [cum verosimilius anno 715 in locum Joannis mortui] Dein ita pergit: Goarus in notis ad Theophanem contendit, sanctum Germanum anno primo Anastasii imperatoris die quarto mensis Augusti Constantinopolim translatum esse, Anastasiumque seu Artemium præsenti solum anno ad imperium evectum, & juxta eam sententiam textum Theophanis corrigit, seu, ut verius dicam, corrumpit: Anastasium enim anno elapso dictum esse imperatorem jam demonstravimus; Germanum vero die XI Augusti anni DCCXV ordinatum esse, ex dicendis anno DCCXXX, quo abdicavit, magis confirmabitur. Hæc cum chronotaxi nostra optime concordant: si enim cum Theophane, & plerisque catalogis, tres gubernationis annos Joanni concesseris, eosque ab exeunte anno DCCXI, vel ineunte DCCXII numeraveris, comperies, Joannem sedisse annos tres cum aliquot mensibus, qui menses sæpe non exprimuntur, ut jam aliquoties observavimus. Probabilius itaque existimamus, quod Joannes anno Christi DCCXV obierit, & eodem anno, die XI Augusti in locum ejus suffectus fuerit.

[Annotata]

* forte ex

XLVIII. S.GERMANUS I.

[subrogatus fuerit S. Germanus,] Cum Henschenius noster ad diem XII Maii Acta hujus Patriarchæ illustraverit, hic rursus præcipuam chronologiæ rationem habebimus, postquam hunc sanctum Virum purgaverimus ab hæreseos labe, quam Theophanes in Chronographia pag. 302 sic ipsi aspergit: Andreas autem Cretæ metropolita, & Germanus Cyzici pariter metropolita insano illi concilio manifesto subscripserunt, & cum omnibus ejusdem ætatis episcopis celebratum adversus Monothelitas præfato more sanctum sextum concilium anathemate proscripserunt. Dein ibidem pag. 320 similia repetit, & plures ejusdem perfidiæ socios nominatim Germano adjungit. Sanctus Nicephorus in Historia pag. 31 Germanum insimulat ejusdem criminis hoc modo: Post hæc Philippicus imperium turpiter ac negligenter administrat, & eos patres, qui in sexta œcumenica synodo convenerant, anathemate condemnat, quæ ab iis de duplici Christi Domini voluntate & actione decreta erant, improbans: qua in re adjutorem nactus est Joannem Constantinopolitanum patriarcham, & Germanum Cyzici metropolitanum, aliosque tam sacerdotes, quam senatores plurimos.

[525] [quem juxta opinionem Henschenii nostri] Henschenius noster tomo III Maii pag. 156 respondet, hoc omnino falsum esse, & ex subdolis hæreticorum chartis exceptum. Responsioni huic favet testimonium ipsiusmet Theophanis, a quo postmodum in Chronographia pag. 342 sacer ille ac divinus Germanus decretorum veræ religionis defensor, & alibi sæpe sanctissimus vocatur, cum interim ab eodem retractatio aut pœnitentia S. Germani nusquam memoretur. Quis porro facile credat, Theophanem post hanc accusationem nullibi indicaturum fuisse, quod S. Germanus postea mentem mutasset, ac hæreticam opinionem retractasset? Hæc itaque tam parum cohærentia Henschenio fundamentum præbebant, ut suspicaretur, similia in textum Theophanis & Nicephori ab hostibus S. Germani intrusa esse, aut saltem ex falsis quorumdam scriptis sine maturo examine in historiam eorum transiisse.

[526] [ab omni hæresis suspicione liberamus,] Si quis cum Pagio dicere malit, S. Germanum aliosque nonnullos hanc hæresis suspicionem incurrisse, eo quod tempore Philippici voces a sexta synodo usurpatas & imperatori exosas suppressissent, non refragabimur. Sed is simul meminerit eorum, quæ paulo superius de hac dissimultione ex Pagio monuimus, & firmiter sibi persuadeat, S. Germanum semper ab hæresi Monothelitarum prorsus abhorruisse: nam ipsum collaborasse, ut sexta synodus contra Monothelitas convocaretur, discimus ex epistola Gregorii II Papæ, qui apud Labbeum tomo 7 col. 18 Leoni imperatori post alia sic scribit: Cum enim dominus Germanus, quique tum temporis patriarcha erat, dominus Georgius suggessissent persuasissentque Constantino Constantis filio, Justiniani patri, ut Romam ad nos (hoc est ad Romanum Pontificem tunc existentem) scriberet, sicut interposito jurejurando scripsit ad nos, & nobiscum egit, ut ad universalem synodum congregandam viros utiles mitteremus… Tum nos, Deo bene volente, misimus, & cum pace sexta synodus celebrata est. Adde, quod ipse Germanus, jam factus patriarcha Constantinopolitanus, coëgerit synodum, in qua præcipui Monothelitæ iterum damnati sunt, ut in libello synodico apud Labbeum tomo 6 Conciliorum Col. & 1452 legimus. Hæc ad vindicandam S. Germani orthodoxiam sufficiant. Nunc chronotaxim episcopatus ejus examinemus.

[527] Si apud Theophanem recte signati sint numeri, S. Germanus cathedram Constantinopolitanam ascendit anno Christi DCCXV, [S. Germanus mense Augusto anni 715 ad sedem CP. evectus est,] die XI Augusti, quæ illo anno in diem Dominicam incidebat, ut supra notavimus. Theophanes autem in Tabulis & Chronographia pag. 302 Constantinopolitano ipsius episcopatui quindecim annos rotundo numero ita tribuit: Post tres annos vero mortuo Joanne, Germanus Cyzico translatus est Constantinopolim, & patriarchatum tenuit annos quindecim. Verum illos quindecim annos incomplete intelligendos esse, patet ex eodem Theophane, qui in Chronographia pag. 342 tempus ejusdem sic scrupulose computat: Tenuit pontificatum annos quatuordecim, menses quinque, dies tres. Ibidem paulo superius narraverat, quomodo S. Germanus die VII mensis Januarii, indictione XIII, feria hebdomadis tertia Leoni imperatori fortiter restiterit, & episcopatu se abdicarit. Henschenius noster tomo III Maii pag, 158 ostendit pro die VII mensis Januarii legendum esse XVII mensis Januarii, ut numerus ille diei ac feriæ conveniat.

[528] At jam restat difficultas conciliandi annos quatuordecim, [licet in exacta computatione dierum] menses quinque, dies tres, quos Theophanes numerat, cum hac correctione, quandoquidem usque ad XVII diem Januarii plures quam tres dies supersunt: nam ab anno Christi DCCXV, die XI Augusti usque ad annum Christi DCCXXX, die XI Januarii quatuordecim anni & quinque menses effluxerant, & ab undecima die Januarii usque ad decimam septimam ejusdem mensis supererunt dies septem, si diem ordinationis & abdicationis simul computaveris. Pagius in Critica ad annum DCCXXX num. 2 se hac difficultate ita expedit: Sanctus Germanus tenuit pontificatum annos quatuordecim, menses quinque, dies tres, inquit Theophanes citatus. Quare cum episcopus Constantinopolitanus die XI mensis Augusti anni DCCXV consecratus fuerit, liquet Baronium sancti Germani ordinationem in annum DCCXIV perperam contulisse. Sic enim non annos quatuordecim, sed quindecim integros cum aliquot mensium appendice pontificatum tenuisset. Liquet secundo, loco horum verborum DIES TRES legendum esse cum Anastasio, auctore Miscellæ, & Cedreno DIES SEPTEM.

[529] [quibus episcopatum tenuit,] Nescio, quid in mentem venerit Anselmo Banduro, dum tomo 2 Imperii Orientalis pag. 903 & sequente, post relata Pagii verba, computum illius ita carpit: Sic Pagius; at perperam: nam melius legendum DIES TRES; siquidem a die XI mensis Augusti, anni Christi DCCXV, quo Germanus consecratus fuit episcopus Constantinopolitanus, ad diem XXII [Januarii,] anni Christi DCCXXX, quo Anastasius in ejus locum suffectus est, intercedunt anni quatuordecim, menses quinque, & dies tres. Pagius cum Henschenio nostro censuit, pro die septima Januarii, decimam septimam ejusdem mensis substituendam esse, & hinc cum Anastasio, auctore Historiæ miscellæ, & Cedreno septem dies pro tribus legit, & hac ratione accuratum annorum, mensium, ac dierum computum invenit. At Bandurus, qui alibi in Theophane similes numerorum correctiones facile admittit, & hic Pagium propterea erroris arguit, videtur ipse errasse: nam a die XI Augusti, anno DCCXV usque ad XXII diem Januarii, anno DCCXXX, quatuordecim anni, menses quinque, & plures quam tres dies intercedunt, ut manifestum fiet illi, qui elapsum temporis spatium inter hæc extrema numerare voluerit.

[530] [aliqua minoris momenti difficultas occurrat,] Præterea episcopatus S. Germani ab Anselmo Banduro non erat numerandus usque ad diem XXII Januarii anni DCCXXX, cum antea eum abdicarit, cui abdicationi forte Bandurus animum non advertit, licet illam Theophanes in Chronographia pag. 342 sic clare expresserit: Ceterum die septima * mensis Januarii, Indictione decima tertia, feria hebdomadis tertia, irreligiosus Leo silentium (significatur hic silentio conventus optimatum jussu imperatoris convocatus, ut Pagius loco proxime citato explicat) contra sanctas venerandasque imagines in novemdecim accubitorum tribunalio celebravit, Germano sanctissimo patriarcha advocato, cui persuadendum arbitrabatur, ut suo de abolendis sacris imaginibus decreto tandem subscriberet. At fortis Christi Servus abominando Leonis consilio nequaquam cedens, imo veritatis verbum recto sensu distribuens, episcopatu sese abdicavit. Quin etiam pallium pontificium sponte deponens, post satis longum meræ doctrinæ plenum sermonem demum dixit: Si ego sum Jonas, in mare me projicite; absque universalis etenim concilii authoritate, imperator, circa fidem quidquam innovare non valeo. Tum vero in locum, qui Platanius dicitur, in paternam domum se recipiens, vitæ reliquum summo silentio transegit. Tenuit pontificatum annos quatuordecim, menses quinque, dies tres.

[531] [& mense Januario anni 730 eam dignitatem abdicavit,] Ex his omnibus tricis chronologicis concludo, S. Germanum probabiliter anno Christi DCCXV, die XI Augusti cathedram Constantinopolitanam ascendisse, eamque anno DCCXXX, die XVII Januarii reliquisse, si apud Theophanem recte signati sint numeri, ut superius dixi propter conjecturam Henschenii nostri, qui tomo III Maii pag. 158 sic scribit: Quod si aliunde constaret, dies solum tres, non sex, numerandos pro Germani pontificatu, tunc eum dicerem in solenni Assumptionis Marianæ die, XV Augusti in sede Constantinopolitana locatum: facillime enim ια᾽ pro ιε᾽ irrepere potuit in numeros Græcos; & hoc cum insigni Sancti erga Deiparam affectu eximie quadraret. Verum hæc Henschenii verba non ultra conjecturam accipi volumus, sicut ipse ea proposuit. Huic addere possemus alteram conjecturam Baronii, qui in Annalibus ad annum Christi DCCXIV num. 3 ex Theophane colligit, Kalendis Augusti electum fuisse sanctum Germanum, adeoque lectionem diei septimæ, qua sanctus Vir episcopatum abdicasse dicitur, præ decima septima retinendam existimat. Quocumque modo chronotaxim illam explices, semper mutandus est aliquis numerus, ut Theophanes secum concilietur. At saltem in eo omnes consentiunt, quod mense Januario anni DCCXXX, optimo magistro successerit pessimus discipulus, nempe

[Annotata]

* lege decima septima

XLIX. ANASTASIUS hæreticus.

Quibus moribus iste Anastasius ante episcopatum præditus fuerit, [quam statim obtinuit Anastasius] discimus ex Theophane, qui in Chronographia pag. 341 & sequente hæc narrat: Tantum abfuit, ut cœpti miserum Leonem puderet, ut præterea in hoc incubuerit, patriarchæ Germani sermones captando, aliosque dolose miscendo, ut eum læsæ majestatis reum convinceret, quo eum tamquam seditiosum, non vero tamquam confessorem, throno depulsaret: eam ad rem adjutorem atque participem nactus Anastasium, Germani discipulum & syncellum, ut sensuum suorum æmulo ac per omnia conscio, sedis adulterum ac successorem eum fore pollicitus est.

[533] Hunc cum ita adversum se prave affectum Beatus non ignoraret, [perfidus ejus discipulus ac syncellus,] Dominum suum imitatus, tamquam alterum Iscariotam, aperte quidem, sed leniter ipsum de proditione commonuit. Cum vero ab errore illum revocari non posse cerneret, quadam die eidem Anastasio, Germani, imperatorem adeuntis, posteriorem vestis oram calcanti ipse patriarcha dixit: Noli festinare; in circi etenim stadium citius, quam voles, ingredieris. At ille hisce verbis turbatus, nec alii præsagium intellexere: quod tamen quindecim post annos, tertio videlicet persecutoris Constantini, Indictione duodecima, exitum tandem habuit, ac non sine divino impulsu prolatum fuisse constitit: etenim Constantinus, Artabasdo genero expulso, cum solus imperio potitus esset, Anastasium una cum aliis suis inimicis verberibus cæsum, deinde nudum, asinoque facie retro versa insidentem per circi stadium palam circumduci jussit, utpote qui una cum inimicis suis se imperatoris munere abrogatum imperio ejecerat, atque Artabasdum coronaverat, quemadmodum inferius suo loco demonstrabitur.

[534] Theophanes ibidem pag. 342 & 343 tempus, [qui eodem mense Januario anni 730 sedem CP. invadens,] quo Anastasius cathedram Constantinopolitanam invasit, ita indicat: Die autem septima ejusdem mensis Januarii (scilicet anno Christi DCCXXX, ut omnes chronologi asserunt) Anastasium falsi nominis virum, ipsius beati Germani discipulum, & concellaneum, in ejus locum suffecerunt, qui videlicet dominii secularis ambitione motus, cum Leonis impietati assentiret, falsus Constantinopoleos episcopus creatus est. Baronius, Henschenius, Pagius, & Bandurus unanimi consensu admittunt, pro die septima ejusdem mensis Januarii substituendum esse die vigesima secunda ejusdem mensis Januarii, ut inter hos postremus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 904 affirmat his verbis: Et quidem legendum esse τῇ δὲ κβ᾽; non vero, ut in textu editionis regiæ habetur, τῇ δὲ ζ᾽, suadent codex Barberinus, Miscella, & Anastasius: & quidem dies vicesima secunda mensis Januarii hoc anno cum Dominica concurrebat, qua ordinationes episcoporum fieri solitæ erant, ut supra sæpe monuimus. Nos igitur juxta hanc probabiliorem lectionem initio episcopatus Anastasiani annum Christi DCCXXX & diem XXII Januarii assignamus.

[535] [hæresi Iconoclastarum favit,] Quales tragœdias impius ille patriarcha statim excitaverit, colligimus ex Vita S. Stephani Junioris, quæ ab auctore coævo scripta est, & Parisiis anno MDCLXXXVIII Græco-Latine prodiit inter Analecta Græca, ubi tomo 1 pag. 414 & 415 leguntur sequentia: Iisdem miseris diebus impius Anastasius impietatis manu pontificatum occupavit, vi militum, non suffragio divinæ pietatis; qui quidem omnia ad ecclesiam pertinentia imperatoriis ædibus tradidit. Tum tyrannus, libera potestate prodendæ hæresis accepta, illico sanctam & dominicam Christi Dei nostri imaginem, quæ supra imperatoria atria collocata, ob effigiem sancta Ænea dicebatur, dejicere & igni tradere tentavit, quod quidem peregit.

[536] [& magnas turbas excitavit.] Interim vero dum tollebatur, divino zelo roboratæ honorabiles mulieres fortiter irruerunt, arreptaque scala, spatharium, qui imaginem amovebat, in terram projecerunt, distractumque morti dederunt. Post hæc ad patriarchicam domum statim properantes, impium Anastasium lapidibus petunt aientes, “Impurissimum caput, & veritatis hostis, ergone idcirco sacerdotium invasisti, ut sancta & sacra anathemata sive donaria everterentur?” Hanc de se victoriam non ferens profanus, a conspectu piarum mulierum aufugit, & ad tyrannum confugiens, ei auctor fuit, ut sanctas illas mulieres ferro interimeret. Quod quidem factum est, illæque pro Christi imagine, inito certamine, victoriæ præmium ab ipso Christo receperunt cum omnibus sanctis victricibus in regno cælorum lætantes.

[537] [Attamen unionem cum Papa Romano frustra ambiens,] Nihilominus ita affectus Anastasius unionem cum Romano Pontifice ambiebat. Sed Gregorius II Papa, rerum gestarum conscius, communionem ipsius respuit, ut idem Theophanes in Chronographia pag. 343 sic breviter innuit: Ceterum Gregorius sacer Romæ præsul, quemadmodum jam præmisi, Anastasium una cum libellis ejus abjudicavit. Anastasius Bibliothecarius in Vita Gregorii II Papæ apud Labbeum tomo 6 Conciliorum Col. & 1436 eamdem rem confirmat his verbis: Etiam Germanum, sanctæ Constantinopolitanæ ecclesiæ antistitem, eo quod ei consensum præbere noluisset, pontificatu privavit isdem * imperator (nempe Leo Isauricus) sibique complicem Anastasium presbyterum in ejus loco * constituit; qui missa Romam synodica dum tali hæresi eum consentientem reperiret vir sanctus (videlicet Gregorius Pontifex Romanus) non censuit eum fratrem aut consacerdotem solito vocari, sed rescriptis commonitoriis, nisi ad Catholicam converteretur fidem, etiam extorrem a sacerdotali officio esse mandavit.

[538] [religionem tempori,] Cum mortuo Leoni imperatori successisset ejus filius Constantinus, cognomento Copronymus, qui propter hæresim & crudelitatem subditis suis exosus erat, Artabasdus illius gener hac occasione usus imperium affectavit, ac, fusis Constantini Copronymi copiis, obtinuit. Quamvis Artabasdus esset sacrarum imaginum defensor, & Anastasius iconoclasta, tamen sacrilegus ille patriarcha tempori serviebat, & religionem (si forte umquam ullam habuit) ambitioni suæ accommodabat: nam cum falsum nuntium de morte Constantini Copronymi allatum esset, teste Theophane in Chronographia pag. 348, confestim populus universus, Anastasio falsi nominis patriarchaduce, diris & maledictis, ceu naturæ monstrum & a Deo alienum, Constantinum insequitur, cædem ejus, quasi ingenti malo liberati, gratanter excipit, & Artabasdum velut orthodoxum & sacrorum dogmatum defensorem, imperatorem proclamat.

[539] Præterea dolosus ille patriarcha, ut fortasse novum imperatorem sibi demereretur, [& imperatorum fortunæ] & memoriam Constantini magis odiosam redderet, illum de summa impietate accusavit, ut Theophanes loco proxime citato refert his verbis: Ceterum Anastasius falso nomine patriarcha, veneranda ac vivifica crucis ligna manibus tenens, interposito jusjurando *, coram plebe disseruit. “Per eum, qui lignis istis suffixus est, ita mihi dixit imperator: Ne Dei Filium, quem genuit Maria, quique Christus dicitur, uspiam reputaveris, quam simplicem ac nudum hominem; eum etenim in lucem Maria protulit in eum modum, quo me mater mea Maria genuit”. His auditis, populus universus eum imperio abdicatum pronuntiavit.

[540] Hæc accusatio non abhorret a vero, quamvis eam testis suspectus instituat, [accommodabat;] quia id facile credi potest de illo homine, quem S. Theophanes, aliique scriptores, tamquam impietatis monstrum, depingunt, & de quo Georgius Cedrenus in Compendio historiarum part. 2 pag. 459 scribit sequentia: Ut primum in patrium regnum & impietatem successit, longius etiam a Deo, Deipara, omnibusque se Sanctis abalienavit; ac deinceps veneficiis, libidinibus, dæmonum invocationibus, viscerum exsectionibus, aliisque malis studiis, tum venationibus & ludis circensibus deditus, idoneum se Antichristo instrumentum præbuit. Atque adeo universali edicto vetuit, ne quis in universum Domini servorum, Sancti titulo cohonestaretur; quinimo conspui eorum inventas reliquias jussit, prohibuitque eorum intercessionem postulari, quod eos nihil posse diceret. Atque addidit scelestus, Mariæ quoque Virginis intercessionem non esse implorandam: nihil enim eam præstare posse. Quin & Deiparam hanc noluit appellari: sumptis enim in manus auro plenis loculis, ac præsentibus demonstratis, sciscitatus est, quanti eos putarent esse pretii. Cum responsum esset: Magni; evacuato auro, rursum interrogavit, quanti loculos æstimarent? Cumque responsum esset: Nihili, Ita, inquit, Maria quoque, dum Christum gestavit utero, in honore fuit: postquam eum peperit, nihilo reliquis mulieribus præstantior est. En, quibus majoribus & sectæ suæ defensoribus hodierni hagiomachi atque iconoclastæ gloriari possint! Sed ad sacrilegum patriarcham nostrum revertamur.

[541] Mutata belli fortuna, Artabasdus a Constantino Copronymo capitur, [sed tandem pœnas perfidiæ suæ dedit, ut S. Germanus ei prædixerat,] & tunc Anastasius patriarcha dedit perfidiæ pœnas, quas olim S. Germanus eï obscure prædixerat: nam Constantinus victor, ut Theophanes in Chronographia pag. 353 narrat, celebratis etiam in circo ludis equestribus, Artabasdum una cum filiis & amicis vinculis alligatum, nec non Anastasium, falsi nominis patriarcham, oculis privatum, & asino facie ad caudam versa insidentem, publice per medium circi stadium invexit, & de iis ludibrii triumphum egit. Cum tamen hæreticus imperator neminem nosset magis idoneum sectæ suæ propagandæ, hac ignominia affectum patriarcham sedi Constantinopolitanæ iterum præfecit, ut Theophanes ibidem ita testatur: Ceterum Anastasium, ceu sententiæ suæ sectatorem, probe subactum & renovandæ pœnæ timore emendatum, in sacerdotii sedem restituit. Nunc ad mortem hujus scelerati antistitis procedamus.

[542] [ac dein anno 753 infelicens animam efflavit,] Theophanes in Chronographia pag. 359 ad annum decimum tertium Constantini Copronymi, quo nempe post mortem patris sui imperabat, & qui juxta Pagium aliosque chronologos, in annum Christi DCCLIII incidit, obitum Anastasii patriarchæ sic refert: Hoc anno Anastasius sacrilegus throni Constantinopolitani antistes anima simul & corpore mortuus est infelicissimo morbo, qui chordapsus dicitur, proprium stercus per os egerens, dignamque persolvit ultionem suorum in Deum ac præceptorem injuriarum. Hic mortis annus optime convenit cum duratione episcopatus ipsius, cui Theophanes in Tabulis & in Chronographia pag. 302 annos viginti quatuor assignat: si enim elapsum tempus numeraveris ab ineunte anno Christi DCCXXX, quo Anastasius cathedram Constantinopolitanam invasit, usque ad finem anni DCCLIII, quo infelicem animam efflavit, invenies annos viginti tres & aliquot menses, quos Theophanes juxta usum satis receptum, neglectis mensibus, numero rotundo pro viginti quatuor annis computavit.

[543] [postquam fere 24 annis ecclesiam CP. tyrannice rexisset.] Huic annorum computationi consonant omnes patriarcharum catalogi apud Bandurum, & Zonaras in Annalibus, ubi lib. 15 num. 6 de morte hujus patriarchæ sic scribit: Tunc & patriarcha Anastasius, cum Ecclesiæ per annos viginti quatuor (Græce sine litteris numeralibus sic anni illi diserte exprimuntur, ἐπὶ χρόνοις εἴκοσι πρὸς τοῖς τέταρσι) impie insultasset, vitam cum morte commutavit. In regiam S. Nicephori editionem, quæ tantum XXI annos ipsi tribuit, haud dubie error irrepsit, ut liquet ex Banduriana ejusdem Nicephori editione & duabus antiquioribus, ubi cum omnibus aliis catalogis Anastasio anni XXIV adscribuntur. Post mortem hujus pseudo-patriarchæ sedes Constantinopolitana aliquantisper vacavit, ut postea ostendemus, dum hic prius non inutilem disputatiunculam interseruerimus.

[Annotata]

* al idem.

* al locum

* lege jurejurando

PARERGON VII.
Quæritur, an Anastasius patriarcha Constantinopolitanus in sacris Græcorum fastis sit relinquendus, & hac occasione auctoritas Menæorum examinatur.

[Anastasius Iconoclasta perperam Menæis Græcorum insertus est,] Post ea omnia, quæ hactenus de Anastasio retulimus, jure merito mirabitur lector, si illum in ecclesiasticis Græcorum monumentis inter Sanctos numeratum invenerit. Attamen in Menæis impressis ad diem X Februarii leguntur sequentia: Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Ἀναστασίου ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως. Id est: Eodem die memoria sancti patris nostri Anastasii archiepiscopi Constantinopolitani. Deinde majoris ornatus gratia hi duo versiculi adduntur:

Ἀναστάσιος τὸν δρόμον τείνων πρόσω,
Γῆς ἐξαναστὰς πρὸς τὸν ὕψιστον τρέχει.

Anastasius dum promovet cursum suum,
Terra resurgens advolat ad Altissimum.

Hic satis manifesta allusio est inter nomen proprium Ἀναστάσιος & participium ἀναστὰς vel ἐξαναστὰς, quod exsurgentem vel resurgentem significat. Ex hac allusione etiam certiores reddimur, non esse erratum in nomine Anastasii exprimendo. Martyrologus Moscus in Menologio Sclavo-Russico, quod nobilissimus baro de Sparwenfelt nobis Latine redditum reliquit, eadem die X Februarii Anastasium archiepiscopum Constantinopolitanum celebrat, & Maximus Cytherorum episcopus, omissis versiculis, annuntiationem Menæorum totidem verbis expressit.

[545] Jam juverit audire judicium Raderi nostri, qui in Mss. observationibus ad Menæa typis excusa, [ut Raderus in Mss. observationibus,] hac die sic notat: Inter episcopos, archiepiscopos, & patriarchas Constantinopolitanos centum & duodecim, quos ordine recenset Demochares, unicus fuit Anastasius dictus, sancti Germani parum germanus discipulus, cui, propter sacrarum imaginem cultum expulso, hic a Leone iconomacho suffectus est, quod imperatoris sententiæ subscriberet, ut mirer, illum hic inter Sanctos a Græcis in Martyrologio Menæorum relatum, cum alias ubique & toto opere iconomachos omnes detestentur & exsecrentur; Anastasius vero vitam pessima & infami morte finierit. Baronium adi anno Christi DCCLIII num. IV. Itaque expungendus est hic e syllabo & albo Sanctorum, vel alius aliquis quærendus Anastasius, quem ego nullum reperio.

[546] Etiam nullum alium istius nominis præsulem Constantinopolitanum repererunt Majores nostri, [& præcessores nostri ad diem 10 Februarii notarunt.] dum inter prætermissos ad diem X Februarii sic monent: Anastasius archiepiscopus Costantinopoleos celebratur a Græcis in Menæis, titulo attributo sancti Patris nostri, & distichi unius elogio. Refertur & a Maximo Cythereo. Unicum in vulgatis catalogis legimus ejus sedis archiepiscopum Anastasium tempore Constantini Copronymi, eumque hæreticum. Neque nos hactenus alium invenimus, ut ex tota nostra patriarcharum serie postmodum apparebit. Quare hunc Anastasium albo Sanctorum prorsus eradendum putamus, & hoc manifesto erroris exemplo iterum monemur, ut caute fidamus similibus Græcorum monumentis, quorum auctoritatem hac occasione paulo scrupulosius examinabimus.

[547] Dum Bollandus noster in præfatione generali ante tomum 1 Januarii cap. IV § XI varia Græcorum menologia enumerat, [Hac occasione judicium,] ibidem pag. LV de Menæis excusis hæc habet: Maximo mihi usui Græcorum Menæa fuere, quæ Venetiis aliquot voluminibus edita multos quotidie Cælites recensent, plerosque eorum, quorum est in Latinis fastis celebris ab antiquo memoria, tum alios partim ignotos omnino Latinis, partim a scriptoribus laudatos, non tamen ecclesiæ Catholicæ Martyrologiis inscriptos. Timide primum ea volvere cœpi, veritus, ne quos schismatis adversus Latinam Ecclesiam propugnatores Menæis inseruissent; itaque eram affectus animo, ut mallem aliquos præterire, etiam sanctitate illustres, sed mihi ignotos, quam temere ullum immerito ornare titulo sanctitatis.

[548] Sciebam, in veteribus Sanctis minus esse periculi, [quod Bollandus de impressis Græcorum Menæis tulit,] præsertim martyribus, etsi nihil de iis traditum litteris legissem; uti multi sunt etiam in Romano Martyrologio, quorum vel exciderunt, vel numquam fortassis integre scripta sunt Acta. Jam si sunt multi in omnibus fere Occidentalibus provinciis Sancti, quorum nulla in Romano Martyrologio memoria exstat; quid mirum in Græcia Asiaque esse complures, ubi prius, quam in multis occiduis regionibus seminata Christi religio est, multoque Martyrum sanguine irrigata? Verum ubi diligenter examinavi Menæa illa, nullum adhuc reperi inscriptum, quem constaret aut Ecclesiæ Romanæ debitam obedientiam abjecisse, aut hæreticis inflatum erroribus. Si qui ulla ratione suspecti fuere, hos omisi.

[549] [ab aliquibus nimis late intellectum, verbis ipsiusmet explicatur.] Hoc Bollandi judicium tantummodo intelligendum est de illa Menæorum parte, quam usque ad illud tempus examinaverat, ut ipsemet in præfatione ad tomum 1 Februarii cap. V pag. XXI testatur disertis his verbis: Quod autem in præfatione ad Januarium cap. IV § XI pag. LV scripsimus, nullum adhuc reperisse nos inscriptum Menæis, quem constaret aut Ecclesiæ Romanæ debitam obedientiam abjecisse, aut hæreticis inflatum erroribus; quidam latius accepere, quam nos scribentes cogitabamus, quasi id de omnibus, quorum essent in Menæis descripta nomina, pronuntiassemus: quod sane neutiquam ita intelligi voluimus; sed de iis solum, quorum jam Acta atque elogia expenderamus: neque enim universum Menæorum opus examinavimus, sed prout in progressu Operis nostri necessarium visum… Quando minus solida esse, quæ de Sanctorum illorum cultu publico memoriaque traduntur, visa nobis fuerint, vel taciti præterimus, quasi inserendum numero Divorum talem aliquem non putemus, vel plerumque, cur abstineamus ab ejus commemoratione calamum, lectori indicamus.

[550] [Præter indignos, & quosdam dubiæ sanctitatis præsules, qui in hoc tractatu assignantur,] Bollandus ejusque successores hanc regulam sibi præscriptam prudenter observarunt, & propterea in progressu Operis varios e numero Sanctorum expunxerunt, aut inter prætermissos collocarunt, etiamsi in Menæis titulo Sancti ornarentur. Exemplo sit hic ipse Anastasius, cujus occasione hoc examen instituimus, quem die X Februarii inter prætermissos rejecerunt, ut jam supra vidimus. Quinimo discimus ex hoc ipso Tractatu de patriarchis Constantinopolitanis, propter quos magna Menæorum pars percurrenda fuit, quam caute fidere oporteat sacris hisce Græcorum fastis, cum in iis plures patriarchæ celebrentur, quibus titulus Sancti minime convenit, aut de quorum sanctitate saltem non immerito dubitamus. Ne hic repetamus ea, quæ de hac re per decursum dicta sunt, aut deinceps dicentur, aliis quibusdam exemplis ostendemus, quam parum auctoritati Menæorum sit tribuendum.

[551] [Græci Menæis suis inseruerunt] Die XIX Decembris in Menæis impressis celebratur memoria omnium justorum, qui in antiqua lege Deo placuerunt, & ordinatur longa eorum series, cui præmittitur hoc monitum, quod ita ex Græco Latinum reddimus: Sancti Deoque pleni patres statuerunt, ut ipsa Dominica, quæ Christi Nativitatem præcedit, perageretur memoria omnium justorum, qui Deo placere studuerunt ab orbe condito; nempe ab Adamo usque ad Josephum, sanctissimæ Deiparæ sponsum, juxta genealogiam, ab euangelista Matthæo historice enumeratam; similiter & prophetarum & prophetissarum. Tum longo ordine sequuntur expressa omnium nomina, & ornatus gratia singulis duo versiculi adjunguntur.

[552] [aliquot improbos reges veteris Testamenti,] Verum inter illos justos, quorum memoria tunc colitur, recensentur Salomon, Roboam, Abias, Joram, Ochozias, Achaz, aliique, quos sacra Scriptura acriter reprehendit, & quorum salus in dubio versatur. Norunt omnes, quantopere inter eruditos de salute Salomonis disceptetur. Salianus noster juxta varia testimonia asserit, Roboamum & Abiam in impietate sua mortuos esse, ut in Annalibus ecclesiasticis veteris Testamenti ad annum mundi 3076 & 3079 videri potest. Unde Raderus noster in Mss. observationibus ad excusa Græcorum Menæa sic scribit: Expungantur ergo duo reges isti ex albo Sanctorum, Roboam & Abias, quidquid interim Menæa suggerant: nemo enim potest duobus dominis servire.

[553] Salianus in iisdem Annalibus veteris Testamenti ad annum mundi 3150 num. 3 de Joramo hæc diserte affirmat: [de quorum pœnitentia & salute] Neque vero Joram morte felicior, quam vita fuit: nam ea in summa impietate, in publico scandalo idololatriæ, quod iterum in regnum invexit, & aliis atrocibus sceleribus transacta, nec Deo per pœnitentiam in longa ægritudine requisito (id enim si factum fuisset, Scriptura minime tacuisset) utique subsecuta est mors, quæ ad æterna supplicia aditus fuit; corpus autem ejus contumelia affectum est hoc ipso, quod regum sepultura caruit. Deinde ibidem refert ex sacris Litteris, aliisque auctoribus ignominiosam illius mortem, & populi exsecrationem, qui cadaveri ejus insultavit, & ex tali morte conjectavit, quam invisus Deo fuisset. Hinc iterum Raderus in proxime citatis observationibus ita monet: Eradendus hic ex Menæis, non quidem e genealogia Christi; sed e numero justorum & Sanctorum: impius enim obiit.

[554] De rege Ochozia liber 4 Regum cap. 8 tradit sequentia: [plurimi eruditi auctores merito dubitant,] Anno duodecimo Joram, filii Achab, regis Israël, regnavit Ochozias filius Joram regis Judæ … & ambulavit in viis domus Achab, & fecit, quod malum est coram Domino, sicut domus Achab: gener enim domus Achab fuit. Libro 2 Paralipomenon cap. 22 similia de illo leguntur his verbis: Sed & ipse ingressus est per vias domus Achab: mater enim ejus impulit eum, ut impie ageret. Fecit igitur malum in conspectu Domini, sicut domus Achab: ipsi enim fuerunt ei consiliarii post mortem patris sui in interitum ejus, ambulavitque in consiliis eorum. Tum sacra Scriptura ibidem narrat, quomodo Ochozias post breve regnum occisus fuerit, de qua violenta morte Flavius Josephus lib. 9 Antiquitatum Judaïcarum cap. 5 sic meminit: Paulo post ex eo vulnere mortuus, relatusque Hierosolyma, illic sepultus est, cum regnasset anno uno, patre suo longe sceleratior.

[555] Denique in illa serie celebratur μνήμη Ἄχαζ βασιλέως, υἱοῦ Ἰωάθαμ. [& inter illos refertur rex Achaz,] Id est: Memoria Achaz regis, filii Joatham, ac ibidem decoratur his versiculis:

Τὸ τῆς κεφαλῆς στέμμα τῆς Ἰωάθαμ,
Στέφει κεφαλὴν εὐπρεπῶς καὶ τὴν Ἄχαζ.

Corona, regis Joatham exornans caput,
Etiam decore post Achaz cinxit caput.

At quam indecore corona regia caput istius Achaz cinxerit, discimus ex libro 4 Regum cap. 16, & libro 2 Paralipomenon cap. 28, in quo posteriori sacro textu post alia illius scelera a ℣ 21 memorantur sequentia: Igitur Achaz, spoliata domo Domini, & domo regum ac principum dedit regi Assyriorum munera, & tamen nihil ei profuit. Insuper & tempore angustiæ suæ auxit contemptum in Dominum. Ipse per se rex Achaz immolavit diis Damasci victimas percussoribus suis, & dixit: Dii regum Syriæ auxiliantur eis, quos ego placabo hostiis, & aderunt mihi, cum e contrario ipsi fuerint ruinæ ei, & universo Israël. Direptis itaque Achaz omnibus vasis domus Dei atque confractis, clausit januas templi Dei, & fecit sibi altaria in universis angulis Jerusalem. In omnibus quoque urbibus Juda exstruxit aras ad cremandum thus, atque ad iracundiam provocavit Dominum Deum patrum suorum… Dormivitque Achaz cum patribus suis, & sepelierunt eum in civitate Jerusalem: neque enim receperunt eum in sepulcra regum Israël.

[556] [quem Salianus aliique in impietate sua mortuum esse asserunt.] Inde Salianus noster in Annalibus ecclesiasticis veteris Testamenti ad annum mundi 3309 num. 5 de infelici istius regis morte sic disserit: Hic ergo ultimus est annus impiæ vitæ Achaz, & regni ejus ærumnosi, idemque vitæ, ut dixi, trigesimus sextus: cujus memoria non solum infamis, sed etiam exsecrabilis præ omnibus regibus Judæ, qui eum antecesserunt, perseverat: nam insanus furor Salomonis paucorum annorum fuit, & extrema pœnitentia correctus est. Hic toto regni sui tempore impius fuit, & in eadem impietate extremum vitæ clausit diem, ut Josephus, Genebrardus, omnes fatentur. Ille templum condidit ac consecravit, omnibusque modis ornavit; hic profanatum atque expilatum impie clausit, ne quis Deo supplex fieret, ut ipsum placatus aliquando respiceret, eique bonam mentem largiretur. Ille victus libidine, a Deo aversus, sese ad idola convertit; hic sua ipsius impietate & malitia actus in rabiem, ferrum quodammodo distrinxit in ipsum Deum, ejus aram evertit, vasa confregit, templum obstruxit, & ei, quantam potuit, vim atque injuriam afferre molitus est. Denique verberibus, quibus Dominus aliorum scelera expiavit, factus deterior, augensque contemptum, ab eo in perpetuum abjectus est.

[557] [Nihilominus Achaz ibidem ad diem 1 Aprilis Sanctis adscribitur] Interim Græci, quasi non sufficiat semel hunc impium regem inter justos memorasse, in Menæis suis die 1 Aprilis peculiarem ejusdem idololatræ memoriam ita repetunt: Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, τοῦ ἁγίου καὶ δικαίου Ἄχαζ. Id est: Eodem die, sancti & justi Achaz. Ut autem clarius intelligamus, hunc esse eumdem Achaz, ad quem Isaïas propheta missus fuerit, addunt hos versiculos:

Ἄχαζ Θεοῦ πέφυκεν ἑστὼς πλησίον,
Ἄχαζ ὃς εἶπεν· οὐ Θεὸν μοῦ πειράσω.

Deo propinquus quando factus est Achaz,
Tentare nolo, inquit, Deum Dominum meum.

Majores nostri ad hanc Menæorum annuntiationem inter prætermissos die 1 Aprilis notarunt sequentia: Sancti et justi Achaz memoria hoc die notatur in Menæis cum tali disticho, quasi ipse is fuerit, qui dixisse legitur Isaiæ 7: Non tentabo Dominum.

Ἄχαζ Θεοῦ πέφυκεν ἑστὼς πλησίον,
Ἄχαζ ὃς εἶπεν· οὐ Θεὸν μοῦ πειράσω.

Eodem facere videtur titulus Justi, solis fere veteris Testamenti Sanctis addi a Græcis solitus. At profecto impius fuit Achaz iste: quare dum aliunde intelligamus distinctius, quis hic inter Sanctos colendus proponatur, ipsum omittimus.

[558] [qui ab impio istius nominis rege diversus non est,] At non erat dubitandum, quin hic colendus proponeretur idem ille Achaz, filius Joatham, de quo Græci ad diem XIX Decembris rursus meminerunt: id enim satis evidenter patet ex cap. 7 Isaiæ, ubi hæc leguntur: Et factum est in diebus Achaz, filii Joathan, filii Oziæ regis Juda, ascendit Rasin rex Syriæ, & Phacee, filius Romeliæ rex Israël in Jerusalem ad præliandum contra eam, & non potuerunt debellare eam… Et dixit Dominus ad Isaïam: Egredere in occursum Achaz, tu, & qui derelictus est Jasub filius tuus, ad extremum aquæductus piscinæ superioris, in via agri fullonis. Et dices ad eum: Vide ut sileas: Noli timere, & cor tuum ne formideta duabus caudis titionum fumigantium istorum, in ira furoris Rasin regis Syriæ, & filii Romeliæ… Et adjecit Dominus loqui ad Achaz dicens: Pete tibi signum a Domino Deo tuo in profundum inferni, sive in excelsum supra. Et dixit Achaz: Non petam, & non tentabo Dominum.

[559] Quare Raderus noster in laudatis Mss. Observationibus ad Menæa die 1 Aprilis, [ut patet ex verbis ab eo usurpatis,] hunc Græcorum errorem confidenter ita explodit: Egregiam vero laudem & spolia ampla refertis, o Pelasgi, dum impium regem & idololatram, & ceteris regibus omnibus sceleratiorem, inter Divos reponitis, & hanc unicam vocem Isaiæ 7 excipitis, qua sanctitatem Achazi comprobatis: Non petam, et non tentabo Dominum. Recognoscat lector, quæ de illo sacra Litterarum oracula testentur 4 Regum cap. 16, & 2 Paralip. cap. 28, ubi nil fere nisi de idolorum cultu, ab illo instituto, & odio Numinis tractatur. Quod autem ad illa apud Isaiam verba regis attinet, Non tentabo Dominum, non est ille sensus, quem nonnulli eliciunt, & interpretantur; quasi pie locutus sit illic Achaz. Diffidentia fuit. Dein citat nostrum Cornelium a Lapide, qui in Commentariis ad caput 7 Isaïæ hæc verba regis Achaz hypocrisi & impietati adscribit.

[560] Sed in gratiam Græcorum malumus hoc loco allegare notissimos & antiquos sacræ Scripturæ interpretes, [quæ S. Hieronymus] inter quos merito numerandus est S. Hieronymus, qui in novissima editione Parisiensi tomo 3 col. 69 & 70 memoratum Isaïæ textum ita explicat: Et dixit Achaz: Non petam, et non tentabo Dominum. Non humilitatis est, sed superbiæ, quod non vult signum a Domino postulare: quamquam enim scriptum sit in Deuteronomio: Non tentabis Dominum Deum tuum; & hoc contra diabolum Salvator usus sit testimonio; tamen jussus, ut peteret, obedientia debuit explere præceptum, præsertim cum & Gedeon & Manue signum petierint & acceperint. Quamquam juxta Hebræi sermonis ambiguitatem, in quo scriptum est ULO ENASSE ADONAI, & omnes similiter transtulerunt, non tentabo Dominum, legi possit non exaltabo Dominum. Sciebat enim rex impius, quod si signum peteret, accepturus esset, & glorificaretur Dominus. Ergo quasi idolorum cultor, qui in omnibus angulis platearum, & in montibus lucisque nemorosis aras constituerat, & pro levitis habebat phanaticos, non vult signum petere, quod præceptum est.

[561] Præterea Græci audiant suum S. Cyrillum Alexandrinum, [& S. Cyrillus Alexandrinus,] qui lib. 1 Commentariorum in Isaiam orat. 4 eumdem prophetæ istius locum sic exponit: Achazo thronum regni obtinente Hierosolymis, & ad effrenationem quamdam valde prolapso, & dæmoniorum cultibus falsis adhærescente, eum omnibus modis conatur ad melius traducere, & ut veritatis opinionem consectetur ac cupiat, & recta de Deo sentire velit. Quoniam igitur idolorum cultores magnifecit, ac curæ studioque ei fuit, rerum eventus curiosius scrutari, & ex sacris sciscitari oracula, verbisque falsorum vatum ludificari, periculis impendentibus, Achazum hæc molientem retrahit ante & impedit, præcipitque, ut non jam ex consuetis sibi delubris, non ex vanis vatibus, sed a domino Deo potius signum petat. Genus etiam & modum petitionis assignat sua sententia, cum dicit: In profundum vel in excelsum, hoc est, in cælum vel in terram, atque adeo inferiora. Quibus verbis probat ac significat, Deum esse universitatis Dominum, & per potestatem & auctoritatem, quidquid visum est, efficere, sive rerum cælestium, sive terrestrium procurationem voluerit suscipere.

[562] [aliique Patres ad declaran dam ipsius impietatem exponunt,] Repudiat deinde Achazus, non quasi Deum reveritus; sed contumelia potius afficiens miser, etiamsi verbis piis & religiosis glorietur. Non enim, inquit, petam, nec tentabo Dominum: nam cum, jubente Deo petere, si petere nolis, sapit manifestam impietatem, simulat, se nolle ipsum tentare, & verba fere legis obtendit: Non enim tentabis Dominum Deum tuum. An non autem est huic perversitati Achazi pleno ore reclamitandum? Nam cum Deus petere juberet, an non præstabat illud, quod præcepit, facere, quam maligne captiones comminisci, & excusationem inobedientiæ frivolam prætexere? scilicet: Non tentabo Dominum. Verum hoc illi in animo erat, superos atque divinos sermones non amplecti, sed fatidicorum potius deliramenta coronare, & candidiore calculo anteferre, auguriorum responsa curiosius sciscitari, & dæmonum præsidium implorare. Denique Basilius Magnus, & Joannes Chrysostomus, aliique tum Latini tum Græci sacræ Scripturæ interpretes, in Commentariis suis ad cap. 7 Isaiæ, simili fere modo illa impii regis verba interpretantur.

[563] [contra quos frivola est interpretatio recentiorum Græcorum,] Ex his liquet, quam ruinoso nitantur fundamento recentiores Menæorum collectores, dum tali hominis scelerati aut hypocritæ responso omnem ipsius sanctitatem superstruunt. Istos Menæorum collectores vocavi recentiores, quia sacris Græcorum fastis verosimiliter hi similesque errores inserti sunt a schismaticis, ut existimo cum Leone Allatio, qui Dissert. 2 de libris ecclesiasticis Græcorum pag. 114 & 115 ad rem nostram sic scribit: Auctores libri (examinat ibi Triodium Græcorum, & hujus libri errores detegit) quo propius aberant a Christo & divina progenie, melius, quæ erant veritatis, cernentes, optime & sine ulla offensione divinas Sanctorum laudes & fidei dogmata decantarunt; sequiores affectibus propriis distracti, sæpe etiam odio in Romanam Ecclesiam, multa, quæ a veritate aberrant, intruserunt. Quod sane manifestum est in hoc libro: nam antiqua fere omnia plana sunt; nihil in se continent, quod pias aures offendat: recentia multis scatent erroribus, & subdole sæpius in Romanam Ecclesiam garriunt, multas etiam hæreseon labes lectionibus inspergunt; quibus abcisis, liber nitori suo pristino restitutus, nulla expurgatione indigebit.

[564] [qui rituales ecclesiæ suæ libros corruperunt,] Inter auctores recentiores, qui librum novis scriptorum accessionibus fœdarunt, præcipui sunt Nicephorus Callistus Xanthopulus, & Philotheus patriarcha Constantinopolitanus, schismatici & hæretici… Philotheus Palamæarum partium assertor multis contra Latinos invectus est; multum etiam pro Palama, illiusque hæresibus, a plerisque Græcis oppugnatis & damnatis, defendendis, & scriptis & operibus insudavit. Tandem ipsum Palamam inter Sanctos retulit, & Officium in ejus laudem composuit, ut infra videbimus. Tum inferius in eadem Dissertatione pag. 194 & 195 recitat varios honoris & sanctitatis titulos, quos in solum Palamam Philotheus iste tam liberaliter congessit, ut summis ecclesiæ Græcæ patribus vix similes divisim tribuantur. Quinimo Allatius ibidem addit, hymnum divæ Virgini sacrum, qui recitari solet in Officio Acathisti (sic appellatur, quia ob reverentiam Deiparæ numquam in eo sedetur) ab isto Philotheo inde avulsum, & paucis mutatis, impudenter huic Palamæ aptatum esse, ne scilicet hæreticus iste sanctissima Virgine inferior videretur.

[565] Hinc etiam Josephus Methonensis, cui postea vindicabimus hoc opusculum, [iisque schismaticos, tamquam sanctos intruserunt,] quod sub nomine Gennadii Constantinopolitani prodiit, in Defensione quinque capitum concilii Florentini cap. 5 sect. 13 illam impietatem schismaticis ita exprobrat: Vos namque Latinos tamquam a fide alienos existimatis, & ab eis refugere, tamquam a facie serpentum, simpliciores edocetis (idque liquido patet) ac si quis ex Latinis videtur sanctus, vos hunc salutare non vultis; imo vero maledicta ingeritis: Græcos, quamvis flagitiosissimos & stultissimos, si solum adversus Latinos dicant, omnium sanctissimos arbitramini. Inter alios quidem multos quemdam, qui vocatur Palamas, & Ephesi Marcum, hominem nec satis mentis compotem, sed tumidum sapientiæ ostentatorem, nulla virtute vel sanctitate subnixos, quia loquuntur solum & scribunt contra Latinos, extollitis & celebratis, eorumque imagines exornatis, festumque agentes diem colitis, ac veluti sanctos adoratis.

[566] Ex hactenus dictis pater, quam caute procedendum sit in discernendis sacris Græcorum monumentis, [quæ corruptio etiam in Menæis locum habere videtur.] quæ recentiores schismatici variis modis corruperunt, ut Leo Allatius in laudata Dissertatione de libris ecclesiasticis Græcorum pag. 229 testatur his verbis: Pentecostarii, quemadmodum de Triodio supra diximus, varii fuere auctores, antiqui & recentiores. Antiqui sua vetustate & modestia venerandi; recentiores ex schismate, audacia, atque omnia attentandi libidine, contemnendi. Postquam deinde ostendit, ab ultimis editionis Venetæ correctoribus varia pro eorum arbitratu fuisse addita, in temerarios illos venerandæ antiquitatis corruptores pag. 230 & sequente sic invehitur: A correctoribus ipsis ac similium librorum editoribus petere possumus, quanam auctoritate tantum facinus audent, & temeratas manus in intemeratos ecclesiæ ritus imponunt? Homines vilissimi sunt, nulla scientiarum laude, nulla auctoritate, nulla dignitate conspicui, qui ex arbitrio Officia ecclesiæ moderantur, addunt, subtrabunt, mutant, de novo consarcinant, quidquid illis videtur. Quæ hic de Triodio, Pentecostario, aliisque ecclesiasticis Græcorum libris dicuntur, etiam intelligi possunt de Menæis, quæ circa idem tempus typis Venetis prodierunt. Ceterum jam aliquot exemplis in hoc parergo probavimus, quam dubia sit illorum Menæorum fides, quod etiam deinceps, data opportunitate, per decursum confirmabimus, quando illis nonnulli antistites Constantinopolitani malæ famæ aut incertæ sanctitatis inserentur, quemadmodum antea quoque fecimus.

L. CONSTANTINUS II hæreticus.

[Sedes CP. post mortem Anastasii aliquot mensibus vacavit,] Pagius in Critica perperam existimavit, hunc patriarcham anno Christi DCCLIII statim in locum Anastasii suffectum fuisse, nec advertit, sedem Constantinopolitanam post mortem Anastasii aliquot mensibus vacasse. Unde in ea falsa hypothesi ad annum Christi DCCLXVI num. 1 ratiocinatur hoc modo: Constantinus monachus & episcopus Syllæi, patriarcha Constantinopoleos ab imperatore renuntiatus fuerat anno DCCLIII, ideoque sedit annos XIII, non vero XII, ut legitur in Chronico Nicephori, & in Tabulis Theophanis. Id ipsum paulo superius confirmare nititur ex tempore, quo Constantinus in exsilium missus fuerat, & quo Nicetas ei successerat. Sed Bandurus tomo 1 Imperii Orientalis pag. 904 istud Pagii ratiocinium ita evertit: Si Pagius non tantum Theophanis versionem, sed ipsum textum Græcum legisset, animadvertisset procul dubio, interpretem omisisse in versione numerum Indictionis, qui sane in textu Græco septenarius reperitur. Insuper ex eodem Theophanis loco, nimirum ad annum XIII Constantini Copronymi intelligere facile potuit Pagius, & Anastasium obiisse hoc ipso anno, & conciliabulum indictum fuisse, ac celebrari cœptum a mensis Februarii die decimo, Indictione septima, hoc est anno Christi DCCLIV, & sub finem illius conciliabuli die octavo mensis Augusti ejusdem anni Constantinum hunc renuntiatum fuisse ab imperatore patriarcham.

[568] [& Constantinus post conciliabulum Iconoclasticum] Deinde citat textum Theophanis, qui in Chronographia pag. 359 post narratam Anastasii patriarchæ mortem subjungit sequentia: Eodem etiam anno (scilicet Constantini Copronymi post patrem imperantis decimo tertio, qui partim anno Christi DCCLIII partim DCCLIV respondet) impius Constantinus adversus sanctas & venerandas imagines illegitimum trecentorum triginta & octo episcoporum in Hieriæ palatio coëgit conciliabulum, cujus præses exstitit Theodosius Ephesi episcopus, Apsimari filius, & Pastillas Pergensis antistes. Isti privatas suas sententias privata auctoritate sancientes, nullo Catholicarum sedium, Romæ dico, Alexandriæ, Antiochiæ & Hierosolymorum præsente, a mensis Februarii die decimo facto initio, ad Augusti diem octavum cœptis institere eadem Indictione (Græce legitur τῆς αὐτῆς ζ᾽ ἰνδικτιῶνος, id est eadem septima Indictione, ut Bandurus supra monuit) qua ad Blachernas convenientibus istis Deiparæ adversariis, Constantinus Constantinum monachum, qui Sylæi episcopus fuerat, manu tenens, conscendit ambonem, & clara elataque voce votis conceptis bene precatus; Constantino, inquit, oecumenico patriarchæ multi anni.

[569] [anno Christi 754 ad eam evectus est,] Et vicesimo septimo mensis Augusti imperator in forum progressus cum sacrilego Constantino & reliquis episcopis, qui omnes pravam suam hæresim coram universo populo promulgaverunt, & sanctissimum Germanum, Georgium Cyprium, Joannem Chrysorrhoam, Mansuris filium, viros sanctos & venerandos doctores, anathemate ferire ausi sunt. Ex hoc ipso narrationis ordine patet, Constantinum monachum sub finem istius pseudo-synodi dumtaxat in sedem Constantinopolitanam intrusum esse. Idem facile colligitur ex præsidibus ejusdem pseudo-synodi, qui Theodosius Ephesinus & Pastillas Pergensis fuisse dicuntur: si enim tunc Constantinopolitana ecclesia patriarcham habuisset, is haud dubie, tamquam dignitate superior & regiæ urbis antistes, isti conciliabulo præsedisset.

[570] [ut Bandurus ex testimonio SS. Theophanis & Nicephori] Sed quid hic diutius moramur? cum habeamus evidens hujus rei testimonium ex hactenus inedito S. Nicephori Opere, cui titulus Liber antirrheticus, & ex quo Bandurus tomo proxime citato pag. 905 refert sequens fragmentum: Hi igitur a sacris locis omnique sacerdotali ac Christiano statu procul dissiti (loquitur S. Nicephorus de episcopis, qui huic conciliabulo interfuerunt) in Sanctos sententiam ferunt, impietatis suæ ducem ac magistrum nacti impietate celebrem, postquam, permittente Deo, imperium adeptus est. Itaque impia hæc officina vere capitis expers, inutilis ac traditione destituta (ut ipsorum verbis utamur) merito vocaretur: quandoquidem & sedes Constantinopolitana tunc temporis vacavit. Nam sub finem eorum, quæ ipsi impie moliti sunt, Mamonas cognominem sibi Constantinum, infelicem sane ac miserrimum, nefarie ac impie episcopum Constantinopolitanum renuntiat ac creat in animæ ac corporis sui exitium. Unde & a Romano Antistite plurimas contumelias retulit, sæpenumero ab ipso ob pravam doctrinam reprehensus.

[571] Hinc Bandurus pagina sequente sic concludit: Satis quidem superque quispiam ex propositis intelliget, [contra Pagium ostendit.] per plures menses vacasse tunc sedem Constantinopolitanam, & non nisi sub finem concilii Copronymiani Constantinum ab imperatore Copronymo nuntiatum fuisse patriarcham: quod quidem accidit, ut scribit Theophanes, die octavo mensis Augusti, Indictione septima, nimirum anno Christi DCCLIV, uti paulo superius demonstravimus, non vero anno DCCLIII, ut Pagius existimavit. Nos itaque cum Banduro initium Constantini pseudo-patriarchæ anno Christi DCCLIV, die VIII Augusti figimus, & præcipuas ejus actiones, aut potius calamitates, referre pergimus.

[572] Constantinus Copronymus imperator impium de Deipara dubium Constantino patriarchæ Constantinopolitano proposuit, [Imperator Iconoclasta] ut Theophanes in Chronographia pag. 366 exponit his verbis: Ceterum imperator patriarcham ad se accersitum ita alloquitur: Si Dei genitricem, Christi matrem asseruerimus, quid inde mali portendetur? Ille imperatorem complexus, Miserere domine, inquit, nec mentem tuam cogitatus hujusmodi umquam subeat. An non vides, quam diffamatus & exsecrandus per universam ecclesiam habetur Nestorius? Ad hæc imperator; Discendi cupidus, ait, quæstionem proposui; apud te secretum hoc nulli revelandum permaneat. Postea imperator hoc blasphemum Nestorii dogma publice amplexus est, ut supra ex Cedreno retulimus, quamvis prima illius revelatio verosimiliter Constantino patriarchæ extremum supplicium acciverit, ut infra dicemus.

[573] Fortasse imperator propter hoc responsum de satis firma patriarchæ sui impietate dubitare cœpit, [patriarcham publice ejurare jubet cultum sacrarum imaginum,] eumque sententiam suam circa cultum imaginum publico juramento aperire jussit, ut laudatus Theophanes pag. 368 sic narrat: Postmodum vero ipsum Constantinum, falsi nominis patriarcham, ambonem conscendere & veneranda vivificaque ligna manibus tollentem, e numero eorum, qui venerarentur imagines, se numquam existere, jurare compulit: ac confestim ex monacho nuptiales coronas gestare, carnes delibare, & in regia mensa cytharœdorum vocibus aures præbere persuasit. Sed non multo post divina vindicta hunc in manus Constantini sanguinarii homicidæ tradidit. Sanctus Nicephorus in Historia, quam Petavius noster anno MDCXVI Parisiis Græco-Latine edidit, pag. 225 de eodem juramento sic breviter meminit: Nec ea re contentus imperator, jurejurando insuper subditos sibi omnes adstringere voluit, nullam se deinceps Sancti cujusquam imaginem adoraturos esse. Tum urbis patriarcham narrant, qui viderunt, salutaribus signis in altum sublatis, jurasse, se ex eorum numero non esse, qui sacrosanctas imagines adorarent.

[574] Certe Deus hoc sacrilegum patriarchæ juramentum non diu impunitum reliquit, ut supra dixerat Theophanes, qui ibidem pag. 369 subjungit sequentia: [& eum sibi impie obsequentem, tamen anno 766 in exsilium pellit,] Mensis autem Augusti die tricesimo, eademque Indictione (scilicet quarta, seu anno Christi DCCLXVI) in cognominem ipsi & ejusdem sententiæ consortem Constantinum ipse nominis putidi homo furiis invectus est, quibusdam monachis clericisque, nec non laicis, quos magis fidos patriarchæ amicos putabat, inventis & inductis, qui dicerent: Audivimus patriarcham adversus imperatorem cum Podomagulo loquentem. Mox eos criminis illum convicturos in patriarchæ ædes summisit. Ille crimen admissum negans, ut illud in veneranda ligna jurati assererent, eos compulit. Affirmaruntque: Ejusmodi convitia ex patriarchæ ore audivimus. Missis igitur, qui patriarchales ædes regio sigillo obsignarent, ipsum patriarcham primum Hieriam, tum in Principum insulam exsulem deportari sanxit.

[575] [cum sedisset annis duodecim, ut recte probat Bandurus,] Huc usque numerandus est episcopatus Constantini, in cujus locum eodem Christi anno substitutus est Nicetas, ut postea ostendemus. Idcirco supra laudatus Bandurus, postquam contra Pagium ostenderat, sedem Constantinopolitanam a morte Anastasii per plures menses vacasse, & non nisi sub finem conciliabuli Copronymiani Constantinum ab imperatore Copronymo creatum fuisse patriarcham, idque accidisse juxta testimonium Theophanis die octavo mensis Augusti, Indictione septima, nimirum anno Christi DCCLIV, tomo 2 Imperii Orientalis pag. 906 sic ratiocinari pergit: Restat modo, ut videamus, quo anno Constantinus e sede dejectus fuerit: quod quidem ipse Theophanes facile præstabit, dum scribit ad annum XXV Constantini Copronymi, die tricesimo mensis Augusti, Indictione quarta, hoc est anno Christi DCCLXVI imperatorem Constantino patriarchæ ejusdem sententiæ consorti accusatores subornasse, ipsum primum in Hieriam, tum in Principum insulam exsulem deportari sanxisse.

[576] [qui tamen in diebus episcopatus computandis errat.] Paulo inferius in eadem pagina hæc repetit: Constantinus deponitur, uti supra ex Theophane diximus, die tricesimo mensis Augusti, Indictione quarta. Nihilominus ex toto hoc ratiocinio citata pagina sic concludit: Unde liquet, Constantinum sedem Constantinopolitanam obtinuisse annis duodecim, & diebus octo. Recte quidem hic demonstrat Bandurus, non annos tredecim, ut vult Pagius, sed cum Nicephoro & Theophane, aliisque catalogis tantum annos duodecim episcopatui Constantini tribuendos esse; sed non intelligo, quomodo ab octavo die Augusti, quo Constantinum ab imperatore patriarcham renuntiatum fuisse fatetur, usque ad diem trigesimum ejusdem mensis, quo eumdem depositum esse asserit, tantummodo dies octo computaverit, cum præter duodecim annos, qui anno Christi DCCLXVI post diem octavam Augusti effluxerant, usque ad trigesimam Augusti diem ejusdem anni DCCLXVI, ut minimum viginti dies supersint. At hæc minutia chronologica jam forte tædio afficit lectorem, qui potius scire desiderat, qualem vitæ exitum patriarcha ille habuerit. Huic desiderio satisfaciemus, ubi prius investigaverimus causam, ob quam nondum exsilio satiata imperatoris crudelitas Constantinum in urbem Constantinopolitanam reduci jusserit, eumque summa ignominia & extremo supplicio affecerit.

[577] [Constantinus forte propter revelata blasphemi imperatoris arcana] Baronius in Annalibus ad annum Christi DCCLXVII num. 23 Cedrenum & alios citans putat, patriarcham has pœnas dedisse, eo quod vindictæ cupidus in insula, ad quam relegatus fuerat, omnibus propalasset impia Constantini Copronymi circa Christum ac Deiparam sensa, quæ olim secreto ab ipso imperatore acceperat. Verum Cedrenus non meminit de loco aut tempore, quo patriarcha hæc revelavit, etsi in Compendio historiarum part. 2 pag. 465 post narratum sacrilegum patriarchæ juramentum, omisso ipsius exsilio, statim eamdem supplicii causam ita subjungat: Sed non multo post divina vindicta hunc in manus cruenti homicidæ tradidit: etenim Constantinus certior factus, patriarcham multis hominibus pro certo persuasisse, imperatorem sibi dixisse, se Christum pro Deo, ac proinde Matrem ejus pro Deipara nequaquam habere, furore adversus eum, ut qui secretum ipsius publicatum traduxisset, incensus est.

[578] Deinde Cedrenus narrat tragicam ipsius catastrophen, quam audire malumus ex sancto & antiquiore Theophane, [ex loco exsilii sui accersitur, & Constantinopolim adductus,] qui in Chronographia pag. 371 & sequente illam ita graphice depingit: Hoc anno mensis Octobris die sexto, Indictione sexta, Constantinus falsi nominis patriarcha ex insula Principo in urbem accitus, tot verbera a tyranno Constantino tulit, ut pedibus suis progredi non valeret. Eum itaque lectica efferri, & a se digressum in ecclesiæ magnæ solea considere jussit. Aderat porro unus a secretis præferens libellum, quo omnia accusationum capita descripta erant. Universo autem urbis populo, imperatoris jussu, congregato & spectante, in omnium auditu libellus ille publice recitabatur, & ad singula capita faciem ejus a secretis percutiebat, patriarcha Niceta in throni consessu sedente, ac omnia prospiciente. Eo deinde in ambonem evecto, & recto in pedes constituto, libellum accipit Nicetas: mox episcopo ad eum misso, & anathemate in eum pronuntiato, pallium sustulerunt, scotiopsimque * sæpius vocitatum, retrogrado passu ab ecclesia jusserunt excedere.

[579] Sequenti vero luce ludis in Circo celebratis, universam ejus faciem depilantes, barbam, supercilia atque capillitium abrasere, [ignominia & extremo supplicio afficitur,] & serico brevi & sine manicis vestimento indutum, in asinum clitellis instructum, facie retro versa, adeo ut manibus caudam teneret, imposuere; atque per Diippiam in Circum produxere, plebe universa ipsisque factionibus eum convitiis atque sputis prosequentibus. Constantinus vero ejus nepos, præcisis naribus deformis, asinum trahebat. Cum autem ad factionum locum devenit, tum omnes sputis eum denuo respergere, & pulverem in eum projicere. Ad locum deinde, quo consistunt equi, adductum asino præcipitem deturbaverunt, ejusque demum collo pedibus conculcato, e factionum regione considentem sales, jocos, ludibria in se deblaterata, donec absolverentur ludi, coëgerunt audire.

[580] Ad hæc mensis Augusti (Historia Miscella lib. 22 habet eodem quoque mense videlicet Octobri, quem paulo superius expresserat, [postquam morti proximus impiam Iconoclastarum hæresim approbasset,] & quem hic pro Augusto legendum arbitror) die decimo quinto, missis ad eum patriciis interrogat: Quid de fide nostra, & ea, quam habuimus, synodo sentis? Is vero animi plane vani homuncio; Optime, respondet, credis, & synodum recte celebrasti: nimirum hoc pacto imperatorem rursus placare sperans. Illi, dato responso, citius subinferunt: Hoc unum erat, quod ex impuro ore tuo audire volebamus. Nunc itaque in tenebras & in malam horam perge. Itaque sententia in eum lata, in Cynegio capite truncatus est. Ejus porro caput auribus devinctum in Milio per continuos tres dies populo spectandum suspendere; corpus autem, rudente ad pedem alligato, tractum cum morte violenta sublatorum cadaveribus projecere, ac pariter caput post idem dierum trium spatium suspendio solutum illuc eodem deportavere. Auctor Historiæ Miscellæ lib. 22 hanc tragœdiam narrat simili fere modo, quam Cedrenus & S. Nicephorus paucioribus verbis exposuerunt. Hic fuit infelix exitus Constantini patriarchæ, qui opprobria illa & ignominiosam mortem convertere potuisset in gloriam sempiternam, si eum hæreseos sincere pœnituisset, & interrogatus, quid de fide imperatoris, ejusque conciliabulo sentiret, orthodoxam veritatem constanter profiteri ausus fuisset.

[581] [qui nihilominus in Menæis Mss. celebrari videtur.] Cum itaque sub vitæ ipsius finem nulla pœnitentiæ indicia, imo contraria hæreticæ professionis testimonia habeamus, nihil nos movebunt manuscripta quædam Græcorum Menologia, ut eum Sanctis adscribamus. In Ms. supplemento Sirmondo-Chiffletiano ad diem XXX Julii ita legitur: Μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Κωνσταντίνου τοῦ νέου πατρίαρχου Κωνσταντινουπόλεως. Id est: Memoria sancti patris nostri Constantini Junioris patriarchæ Constantinopolitani. In apographo ex codice Taurinensi & Menæis bibliothecæ Ambrosianæ etiam additur epitheton τοῦ νέου Junioris, ut eum distinguas a Constantino seniore, ecclesiæ Constantinopolitanæ patriarcha, de quo superius egimus. Cum tamen sequentibus seculis fuerint alii hujus nominis patriarchæ Constantinopolitani, forte Græci hoc epitheto unum ex illis recentioribus indicare voluerunt. Sed ex infra dicendis apparebit, nemini eorum titulum Sancti convenire. Nunc discutiendum est, quo tempore locum hujus Constantini occupare cœperit

[Annotata]

* id est tenebrionem

LI. NICETAS I hæreticus.

[Nicetas, qui locum Constantini exsulis anno 766] Omnes chronographi affirmant, hunc patriarcham anno Christi DCCLXVI in locum Constantini exauctorati successisse; sed S. Nicephorus circa mensem, quo Nicetas cathedram Constantinopolitanam ascendit, ab aliis scriptoribus videtur discrepare, dum in Historia sua editionis Petavianæ pag. 230 de imperatore Copronymo ita scribit: Postridie Constantino patriarchæ accusatores subornat ex ejus familiaribus, qui Antiochi ac Theophylacti consilia audisse se de eo jurejurando firmarunt. Statim igitur in Hieriam pontifex relegatur (est hoc imperatoris palatium e regione Constantinopolis ad subsolanum positum) moxque Nicetas sanctorum Apostolorum ecclesiæ presbyter eunuchus in ejus locum substituitur. Atque hæc omnia Augusto mense, Indictione quarta contigerunt. Indictio quarta anno Christi DCCLXVI usque ad Calendas Septembris currebat. Forsan vox omnia accommode intelligenda est, ita ut sanctus Nicephorus tantum velit, mense Augusto Indictionis quartæ Constantinum accusatum, exauctoratum, ac relegatum fuisse, quæ omnia isto mense contigerunt. Quod si inter hæc omnia etiam successio Nicetæ comprehendatur, dicere oportebit, Nicetam die trigesimo Augusti, quo Constantinum ab episcopatu depositum fuisse supra ostendimus, aut saltem postridie locum ejus occupasse.

[583] [& probabilius mense Novembri occupavit,] At Theophanes in Chronographia pag. 370 mensem & diem hujus successionis ita distincte notat: Ceterum mensis Novembris die decimo sexto quintæ Indictionis (hæc Indictio anno Christi DCCLXVI a Calendis Septembris fluere cœpit) Nicetas a Sclavis originem ducens eunuchus, præter fas canonum Constantinopolitanus patriarcha imperatoris suffragio consecratur. Theophani consentit auctor Historiæ Miscellæ, qui lib. 22 Romana numerandi methodo eumdem mensem ac diem sic exprimit: Porro decima sexta Kalendas Decembris ejusdem quintæ Indictionis, decreto imperatoris promovetur Nicetas eunuchus e Sclavis ortus, irregulariter patriarcha Constantinopoleos. Nos Nicephorum juxta superius dicta accommode explicandum censemus, vel probabiliorem Theophanis chronologiam arbitramur, eo quod illa melius concordet cum annis & mensibus episcopatus, quos ipse Nicephorus & alii patriarcharum catalogi passim ei adscribunt, ut mox videbimus.

[584] Porro quam indoctus & litterarum ignarus fuerit hic patriarcha, [erat homo litterarum ignarus,] produnt duo scriptores, qui ante medium seculi duodecimi floruerunt, inter quos prior Joannes Zonaras lib. 15 Annalium num. 7 post memoratam supradicti Constantini accusationem, de illius successore sic scribit: Quo facto, patriarcha relegatus est, & alius a tyranno creatus Nicetas eunuchus, non ingenuus, sed servili genere ortus, qui vix legere poterat, in muliebribus ministeriis versatus. Alter Michaël Glycas in Annalibus Græco-Latinis editionis regiæ part. 4 pag. 284 peculiare hujus imperitiæ exemplum ita refert: Tunc & Nicetas quidam eunuchus, principe apud Copronymum loco, qui nihil aliud sciret, quam edere & bibere, patriarcha creatus est. Cum aliquando Euangelium in cellula sua recitaret, pro eo quod dicendum erat; Ex Euangelio secundum Matthæum, pronuntiavit; Ex Euangelio secundum Matthaium. Ibi quodam ex adstantibus subjiciente, Noli Æ diphthongum (gemini soni vocem) dividere. Nugaris, ait quadam cum iracundia: nam quæ geminos & trinos sonos habent, anima mea vehementer odit.

[585] Verum hæc crassa ignorantia non obfuit, quo minus idiota ille hæresim profiteretur, [& tamen pertinax Iconoclasla,] & abolendo sacrarum imaginum cultui operam impenderet, ut discimus ex Theophane, qui in Chronographia pag. 373 hanc Nicetæ impietatem ita indicat: Eodem etiam anno Nicetas falso nomine patriarcha imagines in patriarchalis ædis minore secreto, opere tesselato depictas erasit; magni quoque secreti ambitum, imaginibus ligneis dimidiata eminentia effictis ornatum, deposuit, & reliquarum omnium imaginum facies alio colore perunxit, idemque prorsus in Abramiæo præstitit. Sanctus Nicephorus in supradicta Petavianæ editionis Historia pag. 237 eamdem hæretici patriarchæ iconomachiam explicat his verbis: Sub idem tempus Nicetas patriarcha Catholicæ ecclesiæ ædificia quædam, quæ vetustate collapsa fuerant, instaurat. Tum in attinentibus domiciliis, ubi stationes in processibus obiri solent, quæ Romani secreta vocant, tam in majore quam minore, Christi Domini ac Sanctorum imagines opere tesselato atque ex cera factas eradit.

[586] Quandoquidem hebes ille Iconoclasta se nullis aliis actionibus memorabilem reddidit, [qui mense Februario anni 780 obiit,] progredimur ad ipsius mortem, cujus tempus a Theophane in Chronographia pag. 382 sic accurate signatum est: Mensis autem Februarii die sexto (auctor Historiæ Miscellæ lib. 23 eumdem obitus mensem ac diem Romano more numeravit) eoque Dominico, Indictione tertia, die Dominico quo ante Quadragesimam ultima caseum comedendi fit potestas, Nicetas genere Sclavus, eunuchus, Constantinopolitanus patriarcha diem extremum obiit. Hi characteres chronologici annum Christi DCCLXXX designant, & optime conveniunt cum tempore episcopatus, ut jam ostendemus.

[587] [ut ex tredecim annis & quatuor monsibus sedis] Nicephorus in editione Banduriana aliisque antiquioribus, episcopatui Nicetæ annos tredecim, & quatuor menses adscribit. Huic annorum & mensium numero omnes patriarcharum catalogi apud Bandurum consentiunt. Hinc patet, errorem irrepsisse in regiam ejusdem Nicephori editionem, in qua anni quindecim ei tribuuntur: si enim ab anno Christi DCCLXVI, & die XVI Novembris, quo Theophanes initium episcopalis gubernationis collocat, usque ad sextam Februarii diem anni DCCLXXX, quo juxta eumdem Theophanem Nicetas obiit, tempus numeraveris, invenies annos tredecim cum quatuor mensibus utrimque incompletis, ut computanti manifestum est. Dum igitur Theophanes in Tabulis & in Chronographia pag. 302 eidem Nicetæ quatuordecim annos concedit, eos incompletos intelligere oportet, cum inter episcopatus initium ac finem, ab ipso Theophane assignatum, quatuordecim anni integri effluere non potuerint. Inde etiam confirmantur ea, quæ de annis ac mensibus incomplete accipiendis supra sæpe monuimus.

[588] [& initio episcopatus eruimus.] Præterea in figendo episcopatus istius exordio Theophanem potius, quam Nicephorum, superius secuti sumus: nam si Nicetas ab exeunte mense Augusto anni DCCLXVI, ut Nicephorus innuit, usque ad sextam Februarii diem anni DCCLXXX sedem Constantinopolitanam occupasset, jam non tantum tredecim annis & quatuor mensibus incompletis, sed tredecim annis, quinque mensibus integris, & aliquot diebus sedisset. Cum itaque ipse Nicephorus in plerisque editionibus, cum quibus alii omnes patriarcharum catalogi concordant, episcopatui Nicetæ tredecim annos & quatuor menses assignet, supra citatum Nicephori textum accommode interpretati sumus, vel chronologiam Theophanis sequi maluimus, quia alioquin Nicephorus secum pugnaret.

LII. S. PAULUS IV.

[Paulus anno 780 regimen ecclesiæ CP. admittere coactus,] Cum supra laudatus Theophanes in Chronographia pag. 382 narrasset, Nicetam mortuum esse die Dominico ante Quadragesimam, qui anno Christi DCCLXXX in diem VI Februarii incidebat, de successore ejus ibidem hæc addit: Secunda vero jejuniorum Dominica Paulus venerabilis lector, Cyprius natione, doctrina & virtute præstans, quamvis ob hæresim, quæ tunc obtinebat, multum reluctaretur, imo vim omnino passus, Constantinopoleos patriarcha instituitur. Collector Historiæ Miscellæ lib. 23 idem mortis tempus notat, quamvis aliqua hujus textus verba aliter expresserit. Ex his characteribus chronologicis eruo, Paulum anno Christi DCCLXXX, die XX Februarii ad cathedram Constantinopolitanam evectum esse: si enim ultima dies Dominica ante Quadragesimam in diem sextam Februarii tunc inciderat, Dominica secunda Quadragesimæ in diem vigesimam ejusdem mensis incurrebat, ut ex subducto dierum calculo comperies.

[590] [palam hæresim Iconoclastarum dannare non audebat,] Baronius in Annalibus ad annum Christi DCCLXXX num. 2 asserit, hunc Paulum externa professione hæreticum Iconoclastam fuisse, licet sua conscientia orthodoxus esset, utpote qui probe sciret, se errore duci, & ibidem de illo hæc subjungit: Cum revera intus crederet, quæ sunt Catholicæ fidei, tamen ob timorem imperatoris, persequi aggredientis cultores sacrarum imaginum, silentio rem obtegens & communicans cum hæreticis, indignissimum se throno illo judicabat. Cum enim videret Leonem Augustum aggressum esse persequi Christianos catholicos, timore percitus, numquam est ausus, quam corde credebat, pandere veritatem, probe sciens id haud sibi licere absque vitæ discrimine, jam pluribus Constantinopolitanis civibus dire cæsis, & aliis paulo post nobilibus viris eadem ex causa ingenti quoque ignominia affectis. Hæc Baronii assertio confirmatur ex iis, quæ jam referemus.

[591] Theophanes in Chronographia pag. 385 & sequente, [donec anno 784 in morbum incidens, publice ignaviam suam deploravit,] pœnitentiam & mortem hujus Patriarchæ ita describit: Mensis autem Augusti die trigesimo primo, eadem Indictione septima (id est anno Christi DCCLXXXIV) Paulus vir religiosus & patriarcha sanctissimus in morbum incidens, throno nuntium remisit, & ad Flori monasterium se conferens, ibi, imperatrice propositi ejus inscia, monasticum habitum assumpsit. Rei gestæ notitiam ut habuit imperatrix, confestim eum cum filio convenit, ac querulis vocibus insectata; Quid hoc, inquit, fecisti? Ille lacrymis perfusus, responsum ad eam dedit: Utinam, ecclesia Dei tyrannice administrata & a reliquis thronis ea de causa rescissa, dirisque & exsecrationibus devota, in sacerdotii throno Constantinopolitano numquam ego sedissem!

[592] Illa patricios & senatus spectatissimos quosque ad se primum accitos ad eum postmodum destinavit, [& utiliter orthodoxam fidem professus est,] quæ ipse narraret ore proprio, audituros. Qui ad ipsos; Nisi synodum, inquit, universalem coëgeritis, & obtinentem apud vos correxeritis errorem, nulla vobis superest salus: Responderunt ipsi: Cur ergo patriarcha designatus inter ordinationis solemnia imagines te numquam adoraturum subscripsisti? Tum ille: Hæc, ait, lacrymarum mearum causa est; illud me ad pœnitentiam amplexandam impulit, Deum deprecantem, ne me veluti pontificem huc usque mutum redditum, nec veritatem (solo insaniæ vestræ metu detentum) palam enuntiantem corripiat. Inter has voces Paulus in pace obdormivit, magno de se tam imperatrici, quam ceteris in republica pietate conspicuis viris luctu relicto: venerabilis quippe vir exstitit, & misericordiæ operibus impendendis bene affectus, omnique omnino dignus reverentia, maximamque ei fidem cum imperatrix, tum respublica habebat. Hac exhortatione & publica confessione pœnitens antistes tantum effecit, ut impune orthodoxis licuerit Iconomachos argumentis impugnare, & contra eorum hæresim ea occasione concilium œcumenicum convocatum fuerit; atque ita Paulus plus in morte & post mortem, quam in vita, ecclesiæ suæ profuit.

[593] Ex his colligo, ipsum anno DCCLXXXIV obiisse, [qui forte propterea in Menæis,] ineunte Septembri, & forsan die secunda istius mensis, qua in Menæis impressis ita annuntiatur: Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Παύλου τοῦ νέου ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως. Id est: Eodem die memoria sancti patris nostri Pauli junioris, archiepiscopi Constantinopolitani. Ibidem ad ejus honorem adduntur hi duo versiculi:

Δρόμους ὁ Παῦλος ἐνλιπὼν τοὺς τοῦ βίου,
Εὕρηκε παῦλαν καὶ πόνων τῶν τοῦ βίου.

Dum Paulus hujus terminum vitæ attigit,
Vitæ laborum repperit requiem simul.

Hic satis frigida allusio est inter nomen proprium Pauli, & vocem appellativam παῦλαν, quæ cessationem laboris vel requiem significat.

[594] [aliisque Græcorum Synaxariis,] Superius dixi, illum forsan obiisse die secunda Septembris, quia eo die in Menæis impressis annuntiatur; sed etiam memoria illius in iisdem Menæis ad diem XX & XXX Augusti celebratur, & die trigesima istius mensis in Menæo Ms membranaceo, quod apud FF. Prædicatores in conventu S. Ludovici Parisiis servatur, & cujus ecgraphum manu Papebrochii nostri descriptum habemus, una cum aliis episcopis Constantinopolitanis refertur, & locus venerationis ita indicatur: Μνήμη τῶν ἁγίων πατέρων ἡμῶν καὶ ἀρχιεπισκόπων Κονσταντινουπόλεως Ἀλεξάνδρου καὶ Ἰωάννου καὶ Παύλου τοῦ νέου· τελεῖται δὲ ἡ τούτων σύναξις ἐν τῇ ἁγιωτάτῃ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ. Hoc est: Memoria sanctorum patrum nostrorum & archiepiscoporum Constantinopolitanorum, Alexandri & Joannis, & Pauli Junioris: celebratur autem eorum festivitas in sanctissima magna ecclesia. Eodem die tres illi præsules Constantinopolitani in Typico S. Sabæ etiam memorantur.

[595] [sanctitatis elogium obtinuit;] Ex epitheto τοῦ νέου, junioris liquet, hic utrobique in Menæis & Typico Paulum nostrum indicari: nam Paulus, primus istius nominis præsul Constantinopolitanus, senior est, alio die colitur, & titulo martyris satis distinguitur; aliis vero duobus ejusdem nominis episcopis Constantinopolitanis titulus sancti non convenit, ut supra suo loco ostendimus. Non dubitamus, quin Græci hunc Paulum catalogo Sanctorum adscripserint propter illustre pœnitentiæ exemplum, quod in fine vitæ exhibuit, & quo ecclesiæ Constantinopolitanæ orthodoxam fidem restituit. Cum itaque in Typico S. Sabæ, aliisque Menologiis celebretur, & sanctitati ipsius post singularem pœnitentiam nihil obstare videamus, nomine sancti illum appellavimus, quod tamen mense Augusto vel Septembri operosius poterit discuti, & forte pluribus testimoniis confirmari.

LIII. S. TARASIUS.

[cui S. Tarasius exeunte anno Christi 784 successit,] Majores nostri die XXV Februarii Vitam S. Tarasii, ab Ignatio synchrono scriptam, Latine ediderunt, & Commentario prævio notisque copiosis elucidarunt. Quare hic tantummodo breviter initium & finem episcopatus ipsius indicabimus ex Theophane, qui in Chronographia pag. 388 sic scribit: Ceterum mensis Decembris die quinto supra vicesimum, & eadem Indictione octava (hæc Indictio a Calendis Septembribus anni DCCLXXXIV currere cœperat) religiosus pater noster Tarasius Constantinopolitanus patriarcha renuntiatus est. Legerat hæc Henschenius noster, & ex iis in laudato Commentario prævio ad Vitam hujus sancti patriarchæ § 1 num. 2 sic infert: Factus est ergo patriarcha sanctissimus vir Tarasius ipso die Christi Natali, octavo Kalendas Januarias, anno quinto imperii Constantini & Irenes, Indictione octava, anno Christi DCCLXXXIV ad finem labente, ut nobis auctores sunt Theophanes, Cedrenus, aliique.

[597] [& post piam gubernationem anno 806 ad cælum migravit.] Theophanes in Chronographia pag. 406 & 407 tempus mortis ejus ita annotavit: Hoc anno, mensis Februarii die vicesimo quinto, Indictione decima quarta (hæc tunc usque ad Calendas Septembris cum anno Christi DCCCVI concurrebat) Tarasius sanctissimus archiepiscopus gloriosam mortem obiit. Hinc primo sequitur, S. Tarasium annis viginti & uno cum duobus mensibus ecclesiam Constantinopolitanam gubernasse. Sequitur secundo, errorem irrepsisse in illas S. Nicephori editiones (inter eas est editio Græco- Latina anni MDCLII opera & studio R. P. Jacobi Goar regiis typis excusa) quæ S. Tarasio annos gubernationis viginti & unum, ac duos dies tribuunt, cum pro duobus diebus menses duo sint substituendi. Tertio sequitur, juxta jam assignatum temporis computum conciliandos esse Theophanem & Ignatium Vitæ scriptorem, dum unus XXI, alter XXII annos episcopatui S. Tarasii adscribit: nam Theophanes, neglectis mensibus, annos viginti & unum rotundo numero expressit; Ignatius vero annos viginti duos incompletos numeravit, & S. Tarasium anno vigesimo secundo administrationis suæ obiisse significavit.

SECULUM IX.

LIV. S. NICEPHORUS I.

[S. Nicephorus mense Aprili anni 806 sedem CP. ascendit,] Hoc loco iterum sola chronologia ordinabitur, cum Henschenius noster præclara hujus Patriarchæ gesta, ab Ignatio supra memorato conscripta, ad diem XIII Martii typis vulgaverit, atque abunde illustraverit. Imprimis tempus, quo S. Nicephorus ad thronum Constantinopolitanum evectus est, a Theophane in Chronographia pag. 407 post indicatam decessoris mortem ac sepulturam accurate signatur his verbis: Mensis vero Aprilis die duodecima, magna Paschatis Dominica, Nicephorus sanctissimus patriarcha, prius a secretis, populi totius, sacerdotum, atque etiam imperatorum suffragio electus est. Zonaras lib. 15 Annalium num. 14 idem tempus sic breviter indicat: Patriarcha Tarasio prima jejunionum hebdomade defuncto (videlicet anno Christi DCCCVI, ut ex supradictis liquet) inclytus Nicephorus a secretis, Dominica Paschatis communi suffragio patriarcha est electus.

[599] Pagius in Critica ad annum Christi DCCCXIV num. 1 & sequentibus ex anonymo Theophanis Continuatore demonstrat, [& anno 815 relegatur, etsi circa diem & mensem exsilii auctores discrepent,] quod S. Nicephorus anno Christi DCCCXV in exsilium fuerit expulsus; at circa determinatum expulsionis diem & mensem nonnulla occurrit difficultas: quidam enim scriptores antiqui exsilio ipsius diem XI Februarii assignant, in quam Dominica Sexagesimæ incidebat. At Theophanes presbyter & præpositus in Oratione de exsilio S. Nicephori & translatione reliquiarum apud nos tomo 11 Martii pag. 321 scribit, eum honorifice sepultum esse tertio Idus Martii, quo quidem die in exsilium etiam ejectus fuerat, ut utraque re sit memorabilis. Hic itaque auctor dicit, utramque illam diem esse memorabilem, quia XIII Martii S. Nicephorus magna cum pompa tumulo illatus est, & antea eadem die in exsilium expulsus fuerat. Sed dies XIII Martii eo anno DCCCXV in feriam tertiam incidebat, cum interim Ignatius synchronus in Vita S. Nicephori ibidem apud nos pag. 312 sic diem exsilii accurate notet: Patricio namque illius carceris,quo divinus pater tenebatur, præfecto imperator, contradita militari manu, media nocte Dominicæ lucis præcepit, ut virum Sanctum in exsilium deportaret. Quomodo hæc inter se componentur?

[600] Verum Pagius loco proxime citato hos scriptores satis probabiliter inter se conciliat, dum ibidem num. 4 dicit, [quos Pagius satis probabiliter inter se conciliat.] quod Theophanes præpositus dies illos, quibus S. Nicephorus in monasterio prope Constantinopolim moratus fuerat, pro exsilio non habuerit, atque ita illud usque ad diem XIII Martii distulerit. Id etiam confirmat ex computo Ignatii biographi, qui S. Nicephoro tribuit novem episcopatus annos, uno mense dempto: etenim si ab anno Christi DCCCVI, die XII Aprilis, qua consecratus est episcopus Constantinopolitanus, usque ad diem XIII Martii, anni DCCCXV elapsum temporis spatium exacte computaveris, invenies, S. Nicephorum octo annis & undecim mensibus, sive juxta phrasin Ignatii novem annis, uno mense dempto, ecclesiæ Constantinopolitanæ præfuisse. Theophanes in Tabulis novem annos, & in sua Chronographia pag. 302 dumtaxat octo Nicephoro patriarchæ tribuit; sed modo jam sæpe explicato facile conciliatur secum, & cum iis auctoribus, qui eidem S. Nicephoro novem annos rotundo numero adscribunt.

LV. THEODOTUS I hæreticus, cognomento Cassiteras.

[Post exsilium S. Nicephori Theodotus] Continuator anonymus Theophanis, qui post ejus Chronographiam editus est, pag. 441 narrat, quomodo Leo Armenus quemdam Joannem, Pancratii filium, hæresi suæ adhærentem, in locum S. Nicephori substituere voluerit; sed addit, patricios id imperatori dissuasisse, eo quod Joannes ille juvenis ac ignobilis esset. Quam ob rem, teste eodem anonymo, Theodotum Michaëlis patricii Melisseni, Constantini imperatoris Cabbalini ob tertiam ejus conjugem leviri filium elegit: istum, inquam, Theodotum spatharo-candidatum, opinatis ejus consentientem, maritali nuptiarum corona notatum, tonderi jussit & patriarcham consecrari.

[602] [anno 815, die prima Aprilis fit patriarcha,] Ibidem scriptor ille tempus, quo Theodotus ex milite factus est episcopus, ita exacte notat: Celebrata est ordinatio ejus Paschatis festo; hominis, inquam, qui nihil spirituale calleret, nulla Scripturæ parte foret eruditus,nisi forte levissima, qui nullam erga Deum pietatem ostentaret; tantum quod mansuetudine præstaret, & bonus hominibus appareret, commendabatur. Hic cum patriarchalem dignitatem subiisset, opipara meridiana serotinaque carnibus appositis cœpit agitare convivia, clericosque & monachos, nec non episcopos, a juvenili ætate carnium esu abstinentes, continentiam abrumpere & ad ingluviem comedere compulit: & ubi primum pietas plurima, honestas, continentia, & virtus enitebat, ibi risus, lusus, luctas, turpiloquia haberi absque disciplinæ cujuscumque jugo vidisses. Ex hoc antiquo auctore patet, Theodotum ipso Paschatis festo, quod anno Christi DCCCXV in diem primam Aprilis incidebat, ordinatum fuisse.

[603] [qui cognominabatur Cassiteras] Constantinus Porphyrogennetus, qui Parisiis anno MDCLXXXV inter scriptores Byzantinæ historiæ post Theophanem Græco-Latine prodiit, in Vita Leonis Armeni pag. 18 idem ordinationis tempus indicat his verbis: Theodotus interim Cassiteras circa divini Paschæ solenne tempus, navatæ operæ præmium, episcopalem sedem nanciscitur. Dum hoc loco illustris ille historicus navatæ operæ meminit, intelligit fraudes, quibus Theodotus imperatorem ad amplectendam Iconoclastarum hæresim induxerat, & quas iste scriptor antea fuse exposuerat. Quod vero ad cognomen Cassiteræ attinet, sic etiam cognominatur a Leone Grammatico, Symeone Magistro ac logotheta, aliisque auctoribus, inter quos Zonaras lib. 15 Annalium num. 20 ita scribit: Venerando Nicephoro sic ecclesia expulso, in ejus locum introductus est Theodotus Melissenus, cui duplex erat cognomentum: nam & Cassiteras dicebatur. Vox Græca κασσίτερος proprie stannum significat; sed opinor, hoc cognomen accipiendum esse in sensu quodam metaphorico, quem hactenus sat clare detegere non potui.

[604] Attamen suspicor, Theodotum ita contemptim cognominatum fuisse, [forte ex contemptu,] eo quod Theosterictus in Vita S. Nicetæ hegumeni apud nos tomo 1 Aprilis pag. 263 sic scribat: Igitur acerbi persecutores veritatis, accepta quidlibet agendi impunitate, cœperunt libere propagare atque docere impia dogmata, constitueruntque patriarcham Theodotum quemdam ex spathario assumptum, tamquam si pueris ludos facerent, hominem ineptum, & cerebri tam levis, ut theatri ludibrium cognominari soleret ad excitandum risum jocari volentium. Hunc aiunt, famulam quoque habuisse in comitatu, propterea quod ex renibus laboraret, aut potius explendæ libidinis causa. An forte propterea in cognomine Cassiteræ fiat allusio ad vocem Græcam κασσα vel κασσωρὶς, quæ scortum significat,curiosis etymologiæ Græcæ scrutatoribus investigandum relinquimus.

[605] Hujusmodi coloribus hunc Theodotum depingunt jam citati auctores coævi, [quem propter vitia & hæresim merebatur,] quibus hic addere sufficiet Nicetam, cognomento Davidem Paphlagonem, qui eodem seculo in Vita S. Ignatii Constantinopolitani apud Labbeum tomo 8 Conciliorum Col. de Leone Armeno ita scribit: In throno vero Constantinopolitano Theodotum quemdam profanis moribus ac negotiis innutritum, atque omnis doctrinæ & liberalis disciplinæ prorsus expertem (hoc tamen uno, quod Christianos calumniantis Iconomachorum hæreseos æmulator haberetur) attonsum profanissimus collocavit. Legi etiam potest supra laudatus Ignatius diaconus, testis synchronus, qui in Actis S. Nicephori apud nos tomo 11 Martii pag. 313 eumdem Theodotum boum voratori Herculi comparat, & tamquam soli ventri saginando intentum, & eduliorum delicias consectantem describit.

[606] Attamen hæreticus ille helluo, in sua impietate persistens, [etsi subdole unionem cum Romano Pontifice frustra affectaret.] unionem cum sancto Paschali I Papa affectare ausus est, ut Eminentissimus Annalium ecclesiasticorum conditor ad annum Christi DCCCXVII num. 24 tradit his verbis: Accidit vero, ut & creato Romæ eodem Paschali Pontifice, ex veteri consuetudine ipse etiam Theodotus pseudo-patriarcha Constantinopolitanus ad eum mitteret apocrisiarios pro responsis ecclesiasticis, communionem hac via conatus subripere ab ipso Romano Pontifice: quos cum audisset Paschalis in Urbem adventare, eosdem ne propius accederent, eos exsecratus valde, prohibuit. Baronius solerter id eruit ex epistola, quam S. Theodorus Studita ad Paschalem Pontificem dedit, & quam nos ad diem XIV Maii, tomo III istius mensis pag. 392, in Commentario prævio ad Acta S. Paschalis I Papæ exhibuimus. Nunc mors hujus Theodoti chronologice indaganda est.

[607] Theophanes in Chronographia pag. 302, & plerique catalogi apud Bandurum huic patriarchæ Iconomacho sex gubernationis seu potius tyrannidis annos adscribunt. [Theodotus e vivis excessit ineunte anno 821,] Eumdem annorum numerum ei tribuit Zonaras, qui lib. 15 Annalium num. 24 sic habet: Patriarcha Theodoto mortuo, qui sex annos ecclesiæ impie præfuerat, Antonius cognomento Cassimatas, in ejus locum est suffectus, perversa & ipse religione præditus. Catalogus Labbeanus, Apparatui historiæ Byzantinæ insertus, pag. 37 tantum quinque annos Theodoto assignat: unde conjectura fieri posset, fortasse sex annos, qui ab aliis episcopatui ipsius tribuuntur, incomplete numerandos esse. Quod si eos completos intelligere volueris, saltem ex pleno sex annorum computo sequitur, Theodotum in cathedra Constantinopolitana non sedisse ultra mensem Aprilem anni DCCCXXI, quandoquidem anno Christi DCCCXV ab ipso Paschatis festo, sive prima die Aprilis sedem illam occupare cœpit, ut supra dictum est. Quare non improbabiliter conjicimus, ipsum ineunte anno DCCCXXI obiisse, cum tunc fere sex anni episcopatus effluxissent.

[608] [ut conjicimus ex tempore successoris ejus,] Huic conjecturæ & chronologiæ nostræ favet Symeon Magister & Logotheta, dum inter scriptores historiæ Byzantinæ, Parisiis anno MDCLXXXV editos, pag. 412 prima Michaëlis Balbi imperatoris gesta narrans, de Theodoti successore ita meminit: Eo tempore summi sacerdotii arcem tenebat Antonius Sylæi, qui a sacrarum imaginum cultu abhorrebat. Post hæc verba Symeon statim refert, quod Michaël imperator Theophilum filium suum augustali corona donaverit in magna ecclesia. Hæc Theophili inauguratio contigit anno Christi DCCCXXI, ut Pagius in Critica ad eumdem annum num. 7 & sequentibus probat, adeoque juxta prædictum narrationis ordinem Antonius Theodoti successor jam eo tempore cathedram Constantinopolitanam occupabar. Deinde ibidem narratur rebellio Thomæ tyranni, quam Baronius eodem anno DCCCXXI cœpisse existimat. Ex his itaque concludimus, Theodotum verosimiliter obiisse ineunte anno DCCCXXI, ad quem proinde reducendus est Zonaras, etsi de morte illius serius mentionem facit, cum ipsemet sex administrationis annos ei dumtaxat concedat. Non miramur, episcopatum Theodoti a Joanne Scylitza Curopalata & Georgio Cedreno diutius protractum fuisse, cum videantur ignorasse immediatum ipsius successorem, qui fuit

LVI. ANTONIUS I hæreticus, cognomento Byrsodepsas.

[Antonii, quem Joannes Scylitza & Georgius Cedrenus,] Dixi, duos prædictos scriptores videri ignorasse immediatum Theodoti successorem: Joannes enim Curopalata in editione Veneta anni MDLXX fol. 20 verso sic scribit: Cum vero Theodotus Melissenus, quem Cassiteram appellari superior demonstravit oratio, diutius Constantinopolis thronum obtinuisset, ac vita functus nuper esset, Joannes Theophili pædagogus, illius excipit thronum, accepto sacerdotio, veluti impietatis ac perfidiæ præmio. Cedrenus autem in Græco-Latino historiarum Compendio tomo 2 pag. 527 Joannem Curopalatam more suo ita imitatur: Interim vita defuncto Theodoto Melisseno, quem supra ostendimus Cassiteram cognomento dictum, qui aliquamdiu patriarcha Constantinopolis fuerat, Joannes pædagogus Theophili succedit, sacerdotium istud impietatis suæ atque perfidiæ præmium adeptus.

[610] [eosque incaute secutus Baronius] Eminentissimus Baronius a Joanne Curopalata in eumdem errorem inductus fuit, ut ad annum Christi DCCCXXXV num. 27 prodit his verbis: Quod pertinet ad res Orientalis ecclesiæ, hoc anno, mortuo Theodoto Melisseno, cognomento Cassitera, id est stanneo (ut habet Joannes Curopalata) episcopo Constantinopolitano hæretico Iconoclasta, Joannes sextus hujus nominis, ejusdemque hæresis propugnator acerrimus, eidem per Theophilum imperatorem substituitur. Deinde in assignando Theodoti fine, & Joannis initio ibidem sic errat: Quod ad tempus pertinet, cum, auctore Zonara, certum sit, sedisse annos sex usque ad obitum ipsius promotoris, imperatoris Theophili, & ejus imperii non nisi sex anni supersint, plane concedendum est, hoc ipso anno (nempe Christi DCCCXXXV, ut perperam existimat) sedere hunc cœpisse, prædecessore longe scelestiorem. Neque hic oculatior fuit Jacobus Basnagius, hæreticus Baronii censor, qui in Gallica Ecclesiæ historia, mendaciis referta, lib. 6 cap. 5 historicum & chronologicum Baronii errorem cæce secutus est. Sed Antonium immediate Theodoto successisse, nunc demonstrabimus.

[611] Præter jam citatos auctores, Theophanes Præpositus in Oratione de exsilio S. Nicephori & translatione reliquiarum, [in serie patriarcharum CP. omiserunt.] apud nos tomo 11 Martii pag. 319 de hac successione sic meminit: Tunc in sacra regiæ civitatis sede tres veri Pastoris adversarii, ordine unus post alium, impie consederunt; Theodotus, Antonius, & Joannes, qui tamquam graves quidam lupi passim Ecclesiam laceraverunt ac devorarunt. Nicetas seu David Paphlago in Vita S. Ignatii patriarchæ Constantinopolitani apud Labbeum tomo 8 Conciliorum Col. de eodem Antonio ita scribit: Theodoto, quem Cassiteram appellitabant, exstincto, Michael Antonium, cognomento Byrsodepsam *, jam Pergæ metropolitam, & hæreseos participem, tunc cessantem accersit, urbisque regiæ patriarcham pronuntiat. Ex his antiquis auctoribus patet, hunc Antonium a Joanne Curopalata, Georgio Cedreno, & eminentissimo Baronio in serie patriarcharum Constantinopolitanorum perperam omissum fuisse.

[612] Porro Antonius ille satis notus fuit antiquis scriptoribus, [Tamen Antonius ille satis notus est apud veteres scriptores,] inter quos anonymus Theophanis continuator pag. 436 genus & mores illius vivis coloribus depingit. At cum textus Græcus & illius interpretatio sint aliquanto obscuriora, narrationem auctoris breviter exponam verbis meis juxta notas, quæ ibidem post Theophanis Chronographiam pagg. 633 & 668 leguntur. Itaque Antonius, qui antea Constantinus vocabatur, natus est patre sutore; primum Constantinopoli pueros Grammaticam docuit, & post alia hujusmodi munia ad vitandam criminum sibi objectorum pœnam in monasterium confugit; ubi detonsus, nomen Antonii assumpsit. Deinde monachis præfectus tam turpem & inhonestam vitam duxit, ut anonymus auctor fateatur, se ignorare, qua ratione hic risus & ludorum sectator ad episcopatum Pergæ seu Sylæi evectus fuerit. Denique vanæ gloriæ & aulicæ conversationis appetens, hæresim Iconoclastarum amplexus est. Idcirco ab imperatore Iconoclasta accitus, contra emissam fidei professionem perfide asseruit, imagines non esse honorandas; ut ibidem pluribus explicatur.

[613] Synodica Orientalium epistola ad Theophilum imperatorem de sanctis ac venerandis imaginibus, [qui inter alia enarrant] quam Combefisius in Manipulo originum rerumque Constantinopolitanarum edidit, clarum hujus perfidiæ exemplum pag. 133 & sequente suggerit his verbis: At imperator rei eventu animi anxius, irritoque conatu percussus, animo cogitabat, quem demum operis adjutorem inveniret; nuntiatumque illi est de Antonio metropolita, qui erat in Sylæo, quem mox in aula præsto esse jubet; ad quem imperator: Una operam præsta, o metropolita, in id, quod molimur, teque patriarchalis sedis antistitem collocabo.

[614] [perfidam ejus impietatem,] Pollicetur ille, propensissime se jussa facturum. Quo cognito, sanctissimus patriarcha Nicephorus virum accersens, num hæc ita se habeant, quærit. Cui ille: Absit, domine, istud a nobis, & ut aliquid fecerim: quin adeo majorem facturus fidem, manu propria exaratas cruces, sententiæ tenax, fidei libello apponam; quod & ocyus sub sanctissimorum metropolitanorum, qui simul inventi sunt, præsentiam fecit, uti etiam, quando ordinatus est, hæc subscripserat: “In nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti. Antonius Dei misericordia Sylæi metropolita manu mea subscripsi. Qui in sanctam & consubstantialem ac vivificam Trinitatem credimus, venerandas imagines amplexamur ac suscipimus. Qui non ita sentiunt, sint anathema: qui non ita credunt, procul ab Ecclesia arceantur. Hæc est fides sanctorum Patrum: hæc fides orbem terrarum illustravit. Qui igitur posthac ausi fuerint evertere aliquid eorum, quæ Ecclesiæ legitima tradita sunt, sive pictas imagines, sive crucis figuram; siquidem sacerdotes sint, prorsus deponantur; sin autem monachi aut laici, anathematizentur”. Hæc Antonius cum sigillo obsignasset, patriarchalibus ædibus excedit. Hæc autem imperatore ex illo percunctante, ait: “Illusimus eis, imperator, ut curis liberior sis in iis, quæ molitis”.

[615] [ob quam S. Nicephorus ipsum anathemate percussit.] Cum S. Nicephorus hanc perfidam agendi rationem & certam Antonii hæresim cognovisset, synodum ducentorum septuaginta Patrum collegit, ut in eadem epistola synodica pag. 135 legimus, & publice coram populo applaudente anathema contra Antonium ex ambone pronuntiavit his verbis: Antonius novus Arius ligatus est in hoc seculo & futuro, in cælo & super terram ex sancta consubstantiali & vivifica Trinitate, Patre, & Filio, & Spiritu sancto, exque sancto & Apostolorum principe Petro; ex duodeno Apostolorum collegio; ex sanctis trecentis decem & octo Patribus; ex sanctis magnis & universalibus synodis, ex sanctis magnis patriarchalibus & Apostolicis sedibus, & a me, qui ipsum ordinavi, cunctique illi communione juncti, tamquam Christi hostis, ut qui manu propria fixas cruces prævaricator violaverit, ut qui a recta fide desertor sit, ut imaginum effractor, ut idolorum cultor, ut Christianorum calumniosus accusator, ut Christianorum persecutor, ut sacerdotum occisor. Sacerdotum ille & patriarcharum exsecratio, ille scelestissimus, abominatio desolationis, prima discessio ac defectio, Antichristi præcursor, homo iniquitatis, filius perditionis, qui nunc temporis revelatus est.

[616] [Cum Iconoclasta ille anno 832 obiisset,] Antonius ob hujusmodi facinora imperatori Iconoclastæ placuit, & ab eo post mortem Theodoti, quam ineunte anno Christi DCCCXXI contigisse supra diximus, ad cathedram Constantinopolitanam evectus est. Non convenit inter catalogos, quot annis impius iste Iconoclasta sedem occupaverit: Theophanes enim in Chronographia pag. 302 sexdecim, catalogus Labbeanus quindecim, Zonaras tredecim, & appendix ad Chronographiam S. Nicephori annos duodecim ei adscribunt. In tanta catalogorum discrepantia annos duodecim eligimus, quia utrimque incompletus illorum computus cum tempore successoris facile conciliatur, quandoquidem anno DCCCXXXII, die XXI mensis Aprilis, ut mox videbimus, in locum Antonii substitutus est

[Annotata]

* id est cerdonem vel coriarium

LVII. JOANNES VII, sive JANNES.

[mense Aprili ejusdem anni successit ei Joannes,] Constantinus Porphyrogennetus in continuatione Theophanis lib. 3 supradictæ editionis Parisiensis pag. 75 initium hujus pseudo-patriarchæ ita indicat: Interim vero etiam Jannes Constantinopolitanus episcopus ordinatur Aprilis vigesima prima, die Dominica; impietatis præmium perversæque fidei, ac sacris imaginibus negati cultus sacerdotium consecutus. Ex his cum Pagio in Critica ad annum Christi DCCCXXXII num. 2 sic concludo: Cum itaque currenti anno (nempe Christi DCCCXXXII) dies XXI mensis Aprilis in diem Dominicam incidat, & Anastasius in Appendice ad Chronologiam Nicephori testetur, Jannem seu Joannem sedisse annos novem; Antonium vero ejus in sede Constantinopolitana decessorem, qui anno DCCCXXI pontificatum iniit, sedisse annos duodecim, apparet, Porphyrogennetum recte Jannis ordinationem consignasse.

[618] His de inito episcopatu dictis, nonnulla referamus de ipsius moribus, [quem veteres historici] quos iisdem fere coloribus depinxerunt Scylitzes, Cedrenus, Zonaras, aliique veteres scriptores, inter quos Leo Grammaticus, editioni Theophanis subjunctus, pag. 453 illum hoc brevi exornat elogio scilicet: Ceterum patriarcha Antonio vita functo, in ejus locum ordinatus est Joannes syncellus, vere dicam novus Jannes & Jamares *, præstigiis & per pelves divinationibus, omnique impietate nominatissimus. Hic, velut instrumentum aptissimum imperatoris impietatis & propensionis repertus, ipsi per omnia in perniciem cooperabatur. Hic scriptor alludit ad nomina magorum Pharaonis, quorum præstigiæ in libro Exodi cap. 7 narrantur, & de quibus Apostolus in epistola secunda ad Timotheum cap. 3 ℣ 8 ita meminit: Quemadmodum autem Jannes & Mambres restiterunt Moysi, ita & hi resistunt veritati, homines corrupti mente, reprobi circa fidem. Hoc Jannis cognomen ab orthodoxis inditum est Joanni ob ejus scelera, quæ jam citati auctores fuse narrant, & de quibus antiquiorem, qui ante medium seculi X floruit, juvat audire.

[619] Is est supra laudatus Constantinus Porphyrogennetus, qui lib. 4 pag. 96 & sequentibus, ipsius patriam, [de magicis præstigiis,] stirpem, variamque fortunam ita commemorare incipit: Fuit vero ille non advena, aut barbarus, sed indigena, ipsaque ortus urbe regia; nam & ex vite rubum enasci auditum est. At neque obscura satus prosapia; sed valde nobili; stirpe scilicet, quam Morocharzamiorum vocant. Hic ergo, ut ejus res scripto consignemus, monasterii sanctorum martyrum Sergii & Bacchi, quod ad Hormisdæ ædes situm est, olim præpositus, ac palatino adscriptus clero, Michaëli Balbo imperatori charissimus fuit; sive eo solum nomine, quod hæresis illi socius erat, sive quod excellentis eruditionis sibi nomen quæsierat, illaque ejus fama percrebuerat. Ut ut sit, illi charissimus fuit, ac Theophili præceptor constituitur. Theophilus vero, suscepto imperio, primum eum syncelli dignitate ornat; tum deinde patriarcham Constantinopolitanum præficit, cum is illi divinatione ex pelvi vates, ac præstigiis quædam auguratus esset. Tum fuse narrat, quomodo Jannes incantationibus suis hostes Theophili, in imperium irrumpentes, clade affecerit. Sed nos illam historiam brevitatis causa hic omittimus.

[620] [aliisque criminibus accusant,] Dein pag. 97 sic pergit: Huic porro præstigiatori frater carnalis erat, Arsaberus nomine, patricii honorem a Theophilo consecutus. Huic suburbanum ad Euxini sinistram enavigati partem, ad S. Phocæ monasterium, ædificiis maximis ac splendidis, porticibus, balneis (ac præterea cisternis) instructum fuit. Illic crebro solitum diversari patriarcham, subterraneum quoddam domicilium, Trophoniano haud absimile, construxisse ferunt. In ejus postico in promptu fores erant, multis inde gradibus intromittentes eos, qui intus penetrare vellent. Illic modo ad cubiculi thalamique delicias cum sacræ virgines, tumque aliæ insigni forma mulieres condebantur, quibuscum meretricio ritu fœdaretur; modo jecinorum inspectiones, exque pelvi divinationes, ac præstigiæ aliæ, mortuorumque evocationes, his illi sociabus ac adjutoribus, exercebantur. Hincque adeo non raro, non solum Theophilo, sed & aliis ejusdem sententiæ atque hæresis hominibus vera quædam dæmonum ope prædicebat. Deinde auctor exponit, quod infamis ille locus postea in monasterium conversus fuerit.

[621] [& qui post mortem Theophili imperatoris] Theophilo imperatore mortuo, qui filium triennem reliquerat, imperii curatores imperatrici Theodoræ suaserunt, ut statim antiquum sacrarum imaginum cultum restitueret, quibus ipsa apud citatum Constantinum Porphyrogennetum lib. 4 num. 2 sic respondit: Hoc semper & desideraveram, nec versare animo umquam cessabam; etsi hactenus plurium senatorum procerumque, qui illi studeant hæresi, ingens deterruit numerus, ne quid hactenus ejus rei molirer; nec minus, qui tuendæ ecclesiæ sibi partes vendicant, metropolitæ, omniumque maxime patriarcha: is namque, cum maritus exiguam quamdam hujus hæresis radicem a majoribus traxisset, eam longe auxit, auctor nimirum illi effectus, ut ad verbera tormentaque adjiceret animum, quorum quotidie adversus Sanctos novus artifex erat, taliumque ei malorum miser incensor ac doctor fuit.

[622] [ab imperatrice Theodora,] Cum autem illi imperatricem hortarentur, ut pium suum desiderium intrepide exsecutioni mandaret, & præcipuum hæresis fautorem primo aggrederetur, Janni patriarchæ nuntiari jubet, ut orthodoxis consentiat, aut sedem relinquat. Sed audi, quo modo sceleratus ille dignitatem retinere, & imperatricem odiosam reddere conatus fuerit, ut idem Constantinus lib. 4 num. 3 testatur hac narratione: Erat Jannes in patriarchalium ædium triclinio, quod Thessalum vocant, in lectulo jacens, cum ad eum regia mandata perlata sunt: moxque auditis animo perculsus, unum hoc respondit, se de his probe deliberaturum; idque locutus, mandatorum latorem dimisit. Ac dicto citius, arrepto in manus cultello seu lanceola, ventriculi venas secat, ex quibus effluente sanguinis copia, exterrendum vulgus ac miseratione tangendum sciebat; mortem vero aut periculum aliud nullum sibi creandum timebat.

[623] [quam tetro scelere exosam reddere frustra tenta verat,] Confestim ergo tumultuantium clamor ac vociferatio ecclesiam circumstrepere; quin & ipsas regias aures ante reditum ipsius Drungarii occupare, patriarcham imperatrice auctore interfectum esse. Missus itaque Bardas patricius, qui rumores istos diligenter exquireret, vulnera de industriainflicta sensim deprehendit; nec fabula coargutionis lucem effugit, cum ipsi famuli delatores essent, & incisoria venarum instrumenta seu scalpella in medium proferrent. Exinde igitur nulla cujusquam miseratione (ut qui talis reus criminis, suæque ipsius animæ insidiator deprehensiu esset) expellitur, ejectusque miser ecclesia, in suburbanum suum ita dictum Psichæ (acsi micas dicas) relegatur: inducitur vero is, qui multis laboribus atque ærumnis integram ac illibatam virtutem conservaverat, ac cui ex diuturno (ut par est) carceris pedore atque fœtore pili defluxerant; quamquam ei Dei nutu, ac Theodoræ Augustæ assensu ecclesiæ gubernatio clavusque debebatur; magnus scilicet invictusque Ecclesiæ defensor Methodius. Reliquas hujus Jannis impias molitiones, quia sub patriarchatu S. Methodii contigerunt, postmodum referemus. Nunc discutiamus, quo tempore hæc justissima Jannis exauctoratio acciderit.

[624] Pagius in Critica ad annum Christi DCCCXLII num. 6 probat, [anno 842 ex sede CP. dejicitur.] Theophilum imperatorem anno DCCCXLII, die XX Januarii obiisse. Porro ex allegata Constantini Porphyrogenneti narratione satis apparet, Jannem statim post mortem imperatoris, & consequenter ineunte anno Christi DCCCXLII, exauctoratum fuisse. Igitur in appendice S. Nicephori recte episcopatui ejus assignantur novem anni, quos completos, omissis mensibus, numerare oportet: si enim ab anno Christi DCCCXXXII, die XXI Aprilis, quo eum cathedram Constantinopolitanam invasisse supra diximus, usque ad ineuntem mensem Februarium anni DCCCXLII computaveris, invenies, annos novem & aliquot menses effluxisse. Alii patriarcharum catalogi apud Bandurum inter se non concordant, & in nonnullos manifesti errores irrepserunt. Hæc chronotaxis confirmabitur ex tempore, quo ecclesiam Constantinopolitanam gubernavit

[Annotata]

* lege Mambres

LVIII. S. METHODIUS I.

[Post expulsionem Joannis statim eligitur S. Methodius,] Constantinus Porphyrogennetus lib. 4 num. 6 tempus, quo restituta est sacrarum imaginum veneratio, indicat his verbis: Interea recepta ecclesia, sanctissimoque Methodio pontificali honore sublimato, sanctorum Jejuniorum prima Dominica, una cum Augusta, peractis in sacra sanctissimæ Dominæ nostræ Deique genitricis Blachernensi æde in Dei laudibus & canticis, nocturnis vigiliis, mane solenni supplicatione ac pompa ad magnum Dei Verbi templum veniunt (nempe orthodoxi præsules, de quibus scriptor supra egerat) riteque peracta re sacra, suum rursus ecclesia ornatum recipit, inque eum modum proficiebat orthodoxa ecclesia, & ut verbis Scripturæ utar, renovabatur ut aquila, proscriptis toto terrarum orbe cunctis hæreticis, eorumque antistite Joanne scilicet, cui a fidelibus ob suam impietatem Jannis nomen inditum est. Pagius in Critica ad annum Christi DCCCXLII num. 14 ex hoc textu sic concludit: Die itaque XIX mensis Februarii, in quam Dominica prima Quadragesimæ hoc anno incidit, jam Methodius patriarcha erat, sed a paucissimis diebus, ut in morte ejus ostendam.

[626] At nihil impedit, quo minus dicatur S. Methodius Dominica prima Quadragesimæ consecratus fuisse, [qui forsan die 19 Februarii, anno 842 consecratus est,] si hunc Constantini Porphyrogenneti textum ita legamus: Interea recepta ecclesia, sanctissimoque Methodio pontificali honore sublimato sanctorum Jejuniorum prima Dominica, orthodoxi antistites una cum imperatrice ad magnum templum veniunt. Si hæc periodus ita legatur sine interpunctione, quam forte interpres vel editor pro suo arbitrio hic inseruit, consecratio S. Methodii ad primam Dominicam Quadragesimæ, adeoque ad diem XIX Februarii referetur. Imprimis hac ratione invenimus majus temporis intervallum, ut eodem anno a morte Theophili imperatoris, seu die XX Januarii, usque ad consecrationem S. Methodii sive diem XIX Februarii facilius fieri potuerint ea omnia, quæ Pagius minori temporis spatio facta esse arbitratur.

[627] [in qua opinione non cogimur mutare numerum mensium cum Pagio,] Præterea in nostra hypothesi non cogimur mutare numeros in additamento S. Nicephori, cujus auctorem Pagius eodem seculo vixisse faretur, & qui in omnibus editionibus, quas vidi, episcopatui S. Methodii quatuor annos ac tres menses constanter adscribit. Sed Pagius ad annum Christi DCCCXLVII num. 17 sine solido fundamento numerum mensium corrigendum esse asserit his verbis: Continuator Nicephori, aut potius librarius errat, cum ait, eum sedisse annos IV, menses III: a die enim XIX Februarii, anni DCCCXLII Dominicæ Orthodoxiæ sacra (eadem apud Græcos est cum Dominica prima Quadragesimæ) ad diem XIV Junii anni superioris, fluxere anni quatuor, menses tres, & dies viginti sex, die emortuali excluso. Quare loco MENSES III, legendum MENSES IV, sicque Methodius ordinatus fuerat die XII Februarii, in quem Dominica anno DCCCXLII cecidit. Pagius igitur initium S. Methodii diei XII Februarii affigit, quia in illam anno DCCCXLII incurrebat dies Dominica, qua ordinationes præsulum passim peragi solebant. At juxta lectionem sine interpunctione a nobis superius propositam S. Methodius consecratus est die XIX Februarii, in quam eodem illo anno DCCCXLII Dominica prima Quadragesimæ incurrebat, & ita episcopatui ipsius cum continuatore Nicephori rotunde quatuor annos & tres menses tribuimus, omissis diebus, qui sæpe a catalogorum textoribus non exprimuntur.

[628] [cujus computum] Bandurus Pagium non intellexit, & crasse hallucinatus est, dum tomo 2 Imperii Orientalis pag. 908 de chronotaxi ejusdem Methodii sic disserit: In appendice ad Chronographiam sancti Nicephori, Methodio anni quatuor & menses tres assignantur. Verum Pagius Methodium sedisse ait annis quatuor, mensibus quatuor, & viginti sex diebus, die emortuali excluso: quippe a die XII Februarii, in quam Dominica incidebat anno Christi DCCCXLII, & qua Methodium ordinatum fuisse apparet ex continuatore Constantini Porphyrogeniti, ad diem XIV Junii, qua Methodius obiisse dicitur in Vita sancti Joannicii abbatis apud Surium ad diem IV Novembris, hoc est, anno Christi DCCCXLVI, ut scribit laudatus Pagius, intercedunt anni quatuor, menses quatuor, & viginti sex dies, die emortuali excluso.

[629] [Bandurus non intellexit.] At primo Pagius non dixit, ab anno DCCCXLII, die XII Februarii usque ad diem Junii decimam quartam anni DCCCXLVI, annos quatuor, & menses quatuor cum viginti sex diebus effluxisse; sed tantum affirmavit, a die Februarii decima nona anni DCCCXLII, usque ad diem Junii decimam quartam anni DCCCXLVI, quatuor annos, menses tres, & dies viginti sex elapsos esse. Deinde qua numerandi ratione Bandurus inter diem Februarii duodecimam anni DCCCXLII, & diem Junii decimam quartam anni DCCCXLVI, inveniet annos quatuor, menses quatuor, & viginti sexdies; cum intra istud temporis spatium dumtaxat quatuor anni, quatuor menses, ac unus dies intercesserint, die emortuali excluso, ut computanti patebit? Denique Bandurus supra laudatum scriptorem vocat Constantini Porphyrogeniti continuatorem, quem Pagius & alii ipso Constantini Porphyrogenneti nomine appellant. Circa certum obitus annum non minus intricata occurrit difficultas, quæ jam eruditis proponenda est.

[630] Pagius tomo 3 Criticæ pag. 605 mortem S. Methodii alligat anno Christi DCCCXLVI, [In assignando anno mortis S. Methodii] & sententiam suam probat hoc ratiocinio: Theodora Augusta instaurandæ pietatis in imperio Orientali ab Iconomachis, qui illud per annos triginta afflixerant, Methodio aptiorem non reperit, ideoque illum ecclesiæ Constantinopolitanæ patriarcham præfecit ipso imperii sui initio, anno nempe DCCCXLII. Sed cum ecclesiam Dei optime sanctissimeque per quadriennium rexisset, ad Deum sempiterna potiturus pace abiit, inquit Nicetas, cognomento Paphlago, in S. Ignatii, Methodii successoris, Vita, tomo VIII Conciliorum pag. 1180 & sequentibus integra recitata. Annos etiam quatuor Methodio assignant Porphyrogenneta, Curopalates, Cedrenus & Zonaras, dum de Michaële Balbo imperatore verba faciunt. Imo in Additamento Chronici Nicephori patriarchæ Constantinopolitani, cujus auctor hoc seculo vixit, hæc verba leguntur: Methodius orthodoxus (quia scilicet de Joanne hæretico proxime locutus est) annis IV, mensibus III. Quare cum auctor Vitæ S. Joannicii abbatis apud Surium die IV Novembris prodat, Methodium excessisse ex hac vita quarto decimo Junii, hunc die illo, ac anno octingentesimo quadragesimo sexto ad Deum migrasse, apud me certum.

[631] Attamen Baronius obitum ejusdem S. Methodii differt usque ad annum Christi DCCCXLVII, [veteres & recentiores auctores] quia antiquus auctor in Vita S. Joannicii apud Surium die IV Novembris num. 67 sic scribit: Quinto anno imperii Michaëlis (is post mortem patris ab anno DCCCXLII, die XX Januarii imperare cœpit, adeoque quintus ipsius annus usque ad vigesimam Januarii diem anni DCCCXLVII fluebat) qui ecclesiam regebat Methodius, cum magni Joannicii ad Dominum excessum præscivisset jam appropinquare, ad eum venit & ultimas preces ab eo petiit. Ille autem cum maximi fecisset convenire Methodium, & in longum tempus cum eo produxisset sermonem, … subjunxit, quod nec multum tempus post suum decessum viveret Methodius. Qua quidem in re non fuit falsus: tertio enim die, postquam hæc dixisset (erat vero tertius * Novembris) D. Joannicius spiritu quidem migrat ad eum, quem diligit, deductus a choris angelorum; corpus autem deponitur in loculo. Methodius autem, qui clarissime refulsit inter patriarchas, ipse quoque octavo mense post illius decessum excessit ex hac vita quarto decimo Junii. Propter hæc veteris scriptoris verba Henschenius noster chronologiam Baronii secutus est, & in Actis S. Methodii, die XIV Junii mortem ipsius anno DCCCXLVII consignavit. Si verum sit hujus biographi testimonium, evidenter sequitur, sanctum Præsulem istum eo anno mortuum esse.

[632] Sed huic testimonio aperte contradicit Nicetas Paphlago, [inter se dissident,] scriptor synchronus, qui in Vita S. Ignatii Constantinopolitani apud Labbeum tomo 8 Conciliorum Col. post narratam S. Methodii mortem de successore illius subjungit sequentia: Multis vero tum ad ecclesiæ administrationem designatis, aliisque alias ob causas voto frustratis, uti destinata Dei sententia staret, Ignatius sanctissimus presbyter, cum per multos annos sacerdotii muneribus magna cum laude perfunctus esset, bonumque sibi in multa auctoritate & in Jesum Christum fide jam gradum exstruxisset, ac propterea omnium ore celebraretur, quantumvis dignitatis magnitudinem refugiens, vi tamen sancti Spiritus, & antistitum auctoritate & sententia, honore sacro dignissimus judicatus, in imperantis urbis sacra sede collocatur, lucernaque candelabro imponitur. Cum ante omnium episcoporum & populi sententias imperatrix ad Joannicium anachoretam consultum misisset, ecquemnam hoc patriarchatus honore dignum per Dominum cognosceret; Ignatium eximius ille Joannicius divinitus pronuntiavit. Si Theodora imperatrix, mortuo Methodio, Joannicium de successore eligendo consuluerit, non video, quo modo Nicetas Paphlago conciliari possit cum scriptore Vitæ S. Joannicii, qui numero præcedente affirmat, Methodium octavo mense post mortem S. Joannicii obiisse.

[633] [& Baronius sibi non constat,] Ex his primo patet, eminentissimum Baronium sui immemorem fuisse, quando in Annalibus ad annum Christi DCCCXLVII num. 34 ex Vita S. Ignatii seu Niceta Paphlagone refert, consuluisse imperatorem & matrem ejus hoc tempore sanctum Joannicium anachoretam, quis in sede patriarchali collocandus esset; ipsum vero respondisse, eligendum esse Ignatium, Deinde ibidem summam Nicetæ synchroni fidelitatem commendat. Sed tunc certe non meminerat eorum, quæ in iisdem Annalibus ad annum Christi DCCCXLVI num. 18 jam ita scripserat: Quod ad res pertinet Orientales, hoc eodem anno, tertia die Novembris, magnus ille & sanctitate celebris, quem suis scriptis adeo laudavit Theodorus Studita, admirandis operibus clarus, virtutibus insignis, Joannicius anachoreta, de quo sæpe tomo superiori dictum est, ex hac vita migravit ad Dominum. Hic etiam Actorum istorum sinceritatem laudat, & ex illis recitat ea, quæ nos paulo superius ex iisdem dedimus. Verum si S. Joannicius mense Novembri anni DCCCXLVI ante mortem S. Methodii octo fere mensibus obierit, quomodo idem mense Junio anni DCCCXLVII de successore S. Methodii interrogatus respondit, eligendum esse Ignatium?

[634] [eamque nos anno 846 probabilius affigimus.] Igitur secundo patet, alterutrum biographum errasse, sicut in Actis S. Ignatii ad diem XXIII Octobris, & in Vita S. Joannicii ad diem IV Novembris curiosius poterit examinari. Interea amplectimur opinionem Pagii, qui obitum S. Methodii anno DCCCXLVI collocat, & auctoritatem Nicetæ synchroni testimonio auctoris anonymi præferendam censet. Consequenter chronologiam Henschenii nostri, qui tomo 11 Junii pag. 960 mortem S. Methodii etiam ad annum Christi DCCCXLVII distulit, tamquam minus probabilem deserimus, quia omnes antiqui auctores & catalogi tantummodo quatuor gubernationis annos & aliquot menses S. Methodio attribuunt. Si autem mense Junio anni DCCCXLVII obiisset, jam a mense Februario anni DCCCXLII usque ad mensem Junium anni DCCCXLVII effluxissent quinque episcopatus anni, & aliquot menses, quos nemo veterum ei assignat. Atque hæ de tricis chronologicis satis superque dicta sunto.

[635] Etiamsi Henschenius ad diem XIV Junii Acta S. Methodii ex variis auctoribus collegerit, tamen tunc nondum legerat Constantinum Porphyrogennetum, qui primum anno MDCLXXXV Parisiis Græco-Latine prodiit, [Impius Joannes exsul ob iteratam Iconomachiam oculis privandus,] & in quo fusius distinctiusque narrantur nonnulla, quæ alii scriptores tantum breviter attigerunt. Quapropter juverit ex ipso unum alterumve exemplum proferre, quo pertinax scelerati Jannis impietas, & admiranda S. Methodii virtus melius cognoscatur. Itaque nobilis ille historicus, sive Chronographia jussu ipsius conscripta, lib. 4 num. 9 de Janne exauctorato hæc narrat: Sacerdotio itaque motus, cum in monasterio quodam exul versaretur, pictaque imago quædam in tecto velut intentis in eum oculis esse videretur; non ferens ille imaginis sic de alto quasi intuentis aspectum, per unum e famulis tolli eam jubet, atque ejus oculos effodi, unum hoc addens, non posse se ejus effigiem formamque intueri. Audivit hæc Augusta, ac qua virum decebat castigatione, scuticæ taureisque subjecit.

[636] Forsan intercessione S. Methodii factum est, [forsan intercessione S. Methodii mitius punitur,] ut impius Jannes majores pro hoc scelere pœnas non persolverit: nam Joannes Scylitza Curopalates in editione Veneta fol. 24 rem hanc ita exponit: Exsecrabilis vero Joannes in quoddam monasterium inclusus, cum in quadam parte conspicatus esset restitutam imaginem Christi Dei, ejusque Matris & angelorum, suo diacono præcepit, ut eo ascendens venerandarum imaginum oculos effoderet: quod ubi audivit pia regina, zelo divino accensa, eidem oculos effodi jussit; verum hoc factum non est, quod quidam probi & idonei viri intercessere. Sed missis satellitibus, ducentis eum loris percutiendum curavit. Cedrenus, Zonaras, aliique historici etiam tradunt, decretam Jannis excæcationem in aliud supplicium mutatam fuisse intercessione quorumdam, inter quos facile fuisse potuit S. Methodius, qui accusatores suos publice de mendacio convictos gravioribus calumniæ pœnis liberavit, ut ex sequenti historia apparebit.

[637] Laudatus Constantinus Porphyrogennetus eodem lib. 4 num. 10 inquietam Jannis aliorumque Iconoclastarum malevolentiam sic referre pergit: [& nihilominus postea S. Methodium] At ne sic quidem, ut quietus ageret, in animum inducebat; sanctumque Methodium, structa in eum calumnia, circumvenire tentabat. Hæc autem in eo erat, constuprasse scilicet mulierem, unici filii matrem, id est Metrophanis, ejus videlicet, qui haud multo post Smyrnensis episcopus fuit. Hanc, auri multa vi conducentes, aliaque polliciti, modo solum eorum fraudi acquiesceret, acriter apud Augustam, ejusque filii procuratores accusant. Mox itaque formidolosum tremendumque tribunal ponitur, exque utroque ordine (civili scilicet sacroque) judicium cogitur. Nemo non piorum, nemo non impiorum aderat; monachi omnes, ac quisquis audire poterat aut loqui, præsto erant. Alios pro criminis novitate mœstos pudor adduxerat, alios insultandi cupido, & ut petulantia oblectarentur.

[638] Producuntur ergo accusatores in medium, & quæ reum erat peractura. [de turpissimo crimine accusari curat,] mulier coram sistitur. Methodius simul atque mulier adstitit, nihil quidquam veritus, deque solita subtrahens comitate & salutatione, cunctis audientibus, ex illa percontari: Quonam te modo habes, domina? (dudum enim virtutis nomine illi nota erat) Quonam modo hic atque ille? De marito, iisque qui ullo eam modo contingebant. Tantus in eo candor ac simplicitas efflorebat. Adversarii, majori clamore sublato, aucta inde accusatione, superbe gaudio gestiebant, jamque aperte crimen se evicturos putabant.

[639] [qua calumnia palam detecta,] Is porro, ubi tantam calumniam sensisset, zelo succensus, ne quid ejus causa ecclesiæ res Christique honor labefactarentur (nempe non nesciens, aliud pudoris, aliud subticendi & gravitatis tempus esse) paululum se a throno subrigens, sinumque ad se colligens, verenda nuda ostendit miraculo arefacta, nec qualia virorum esse solent; simulque ut se res habuerit, gestumque miraculum sit, referebat. Cum nimirum pridem jam ad seniorem Romam venisset, adhucque in ipso ferverent ac vigerent carnis libidines, majore quam pro affectus ipsa vi, amore exarsisse. Hinc itaque aucto periculo, ac cum vim tantam libidinis non posset superare, Petrum apostolorum principem expansis ad ejus templum manibus exorasse, ut ab eo opem aliquam impetraret. Dumque tandem precandi labore fessus in somnum sese reclinasset, visum in somnis Apostolum, qui eam tangendo partem, libidinis sensum omnem exstingueret, simulque dixisse: Methodi, liberatus es a libidinum tyrannide ac dura vi. His ille fidem tanto illi conventui fecit, ac veritatis hostes pudore implevit.

[640] [Sanctus iterum pro suis accusatoribus intercedit,] Nolebat tamen magister Manuel his objecta crimina dilui. Quinimo mulieri minitabatur, se illi vitam adempturum, nisi rei omnem veritatem doceret. Illa porro totam statim fabulam eloquitur, ac palam fecit, tanto se redemptam esse, auri pondo accepisse, adhucque in arcula, uti acceperat, signatum, subque illorum sigillo, domi se habere. Confestim ergo cum misissent, mulieris illa indicatione inventum in arca aurum ac allatum est. Accusatores, miserante patriarcha, serioque rerum dominos exorante, non quarum rei erant, pœnas dederunt, justæque ultionis supplicia tulerunt, sed veniam consecuti sunt, ea dumtaxat indicta mulcta, ut quotannis solenni restitutarum imaginum die (Ὀρθοδοξίας festum vocant) prælucentibus facibus a venerabili Dei Genitricis Blachernarum æde ad divinum celeberrimumque Sapientiæ templum venirent, dictumque in eos anathema, ob eorum in sacras imagines odium, suis ipsi auribus audirent. Quod in multos annos servatum est, ac quoad illi vitæ superstites fuerunt.

[641] [ut Constantinus Porphyrogennetus testatur.] Joannes Scylitza, Georgius Cedrenus, Michaël Glycas, Joannes Zonaras, aliique scriptores Græci eamdem historiam posteritati reliquerunt; sed inter hos omnes citatum Constantinum elegi, eo quod tempori, quo res illa contigit, vicinior vixerit, & ab Henschenio nostro in Actis S. Methodii adductus non fuerit. Porro reliqua, quæ sanctus iste Præsul Constantinopolitanus pro defensione orthodoxæ fidei fortiter tulit ac præclare gessit, in Opere nostro ad diem XIV Junii, tomo 11 istius mensis, a pag. 960 legi possunt. Secundum supradicta sanctus Vir mense Februario anni DCCCXLII cathedram Constantinopolitanam ascendit, & medio fere mense Junio anni DCCCXLVI ex ea ad Superos evolavit. Nunc primo videndum est, quandonam ipsi mortuo successerit

[Annotata]

* forte quartus

LIX. S. IGNATIUS.

[Ineunte Julio anni 846 in locum S. Methodii successit S. Ignatius,] Videtur hic sanctus Præsul in locum defuncti Methodii suffectus esse anno DCCCXLVI, die IV Julii, ut ex tempore depositionis ejus colligimus: nam auctor Libelli synodici, qui hoc seculo scripsit, annos, menses & dies primæ administrationis Ignatianæ apud Harduinum nostrum tomo 5 Conciliorum Col. sic exacte numerat: Photius in templo sanctorum & clarissimorum Apostolorum Christi, synodo eorum, qui Ignatium deposuerant, convocata, adduci ad eam sacrorum antistitem Ignatium curavit, & septuaginta duobus e plebis fæce falsis testibus productis, iisque, qui laïci essent, minas promissionibus innectendo, persuasis, ut per omnipotentiam Dei jurarent, Ignatium, qui ANNOS UNDECIM, MENSES QUATUOR, DIES VIGINTI, thronum patriarchæ occupasset, electum numquam fuisse. Dum vero auctor appendicis ad Chronicon S. Nicephori tribuit Ignatio annos undecim cum quinque mensibus, & Nicolaus Papa apud Labbeum tomo 8 Conciliorum col. 279 in epistola ad Michaëlem imperatorem scribit, Ignatium per duodecim fere jam annos regiæ urbis episcopatum tenuisse, juxta communem consuetudinem numero rotundo annos vel menses expresserunt, & cum auctore Libelli synodici facile conciliantur.

[643] Jam vero Nicetas Paphlago in Vita S. Ignatii apud Labbeum tomo 8 Conciliorum col. 1230 agens de ipsius restitutione, [ut colligimus ex tempore expulsionis ejus,] diem præteritæ expulsionis simul sic indicat: Tunc vero Basilius imperator adductum in Magnauræ palatium Ignatium, silentio indicto, multis laudibus cohonestavit. Dies erat Dominica, tertia & vigesima Novembris, quo etiam anni tempore prius in exsilium pulsus erat, qui Dei præsidio & clementia fretus, novennalem ac perfectam ex virtutis certamine lauream adeptus, ecclesiæ suæ throno restituitur. Pagius in Critica ad annum Christi DCCCLVIII num. 12 contendit, his verbis non indicari dumtaxat anni tempestatem, qua Ignatius expulsus aut in sedem restitutus est; sed ipsum diem & mensem expulsionis & restitutionis accurate notari. Certe textus Græcus ita habet: Εἰκάδα δὲ καὶ τρίτην εἴχε Νοέμβριος, ὥσπερ καὶ ὅτε πρῶτον ἐξωριζετο: id est, ut verbum de verbo exprimam, vigesimam autem & tertiam habebat November, sicut etiam quando primum relegatus est. Præterea Pagius ad annum Christi DCCCLXVII num. 15 circa novennalem ex virtutis certamine lauream notat, prono librarii errore Græce ἐννέα, id est novem, pro ἔνδεκα, id est undecim scriptum fuisse, & S. Ignatium per undecim annos utrimque incompletos absque administratione episcopatus vixisse: nam juxta ipsummet Nicetam die XXIII Novembris anno DCCCLVII exauctoratus est, & eodem die anni DCCCLXVII sedem recuperavit, ut postea videbimus.

[644] Ex hactenus dictis Pagius ad annum Christi DCCCLVIII num. 12 ita concludit: [quæ verosimiliter mense Novembri anni 857 contigit,] Quare cum auctor Libelli synodici, qui hoc tempore vivebat, referat synodum Constantinopolitanam currenti anno in templo Apostolorum habitam a Photio, in qua legitur, Ignatium annos undecim, menses quatuor, dies viginti thronum patriarchalem occupasse, manifestum est, non solum Ignatium anno DCCCXLVI die quarta mensis Julii, in quam Dominica cadebat, ordinatum fuisse; sed etiam anno octingentesimo, quinquagesimo septimo, die vigesima tertia mensis Novembris, e sede pulsum esse; cum a die IV præfati mensis Julii ad diem XXIII mensis Novembris anni DCCCLVII, anni XI, menses IV, & dies XX intercurrant, & Ignatii ordinatio, quæ non nisi in Dominica facta fuit, ab anno DCCCXLVI removeri non possit, sicuti nec ejus depositio ab anno DCCCLVII. Hanc Pagii chronologiam amplectimur, & injustam S. Ignatii depositionem anno Christi DCCCLVII probabilius affigimus. Nihil hic de generosis illius certaminibus aliisque gestis dicimus, cum hæc omnia ad diem XXIII Octobris in Opere nostro copiosius illustranda sint, & interim præcipua ipsius Acta apud Labbeum tomo 8 Conciliorum a Col. legi possint.

LX. PHOTIUS schismaticus.

[& hujus sedem eodem anno invasit Photius,] Famosissimus ille auctor schismatis inter ecclesiam Græcam & Latinam, eodem anno DCCCLVII locum exauctorati Ignatii occupavit, & statim ex laïco factus est episcopus Constantinopolitanus, intraque sex non amplius dies, ut Nicotas Paphlago in Vita S. Ignatii apud Labbeum tomo proxime citato Col. loquitur, manibus hominum initiatus, concupitam ecclesiæ cathedram invasit. Eratque vere cernere, ut fertur adagio, extemporalem fictitiumque seu personatum sanctum: nam primo die monachus ex laïco, altero lector, tum hypodiaconus, ac diaconus, & presbyter, sexto deinde, qui fuit Christi Natalis, & ipse sacrum conscendens tribunal, pacem populo, nihil vera pace dignum cogitans, nuntiavit. Ex his apparet, Photium ipso Natalitiorum festo, seu die XXV Decembris, anno Christi DCCCLVII in cathedram Constantinopolitanam intrusum esse. Qua porro fraude ac violentia sedem illam per aliquot annos tenuerit, apud-laudatum Nicetam, eminentissimum Baronium, aliosque scriptores licet videre.

[646] [de quo scriptor quidam refert enormia scelera, quæ hic omittimus.] Symeon Magister & Logotheta, inter scriptores post Theophanem anno MDCLXXXV Parisiis editos, hunc pseudo-patriarcham pag. 442 & sequentibus teterrimo colore depingit: nam asserit, illum ex sacrilego conjugio ortum esse, impietatem ipsius variis Sanctorum visionibus & vaticiniis prænuntiatam fuisse, eumque insimulat magiæ, aliorumque criminum, de quibus plerique auctores non meminerunt. Satis certa & enormia sunt turbulenti hujus viri scelera, quamvis ea non exaggerentur, & alia ex uno scriptore, reliquis tacentibus, hic non referantur. Quare omnem harum accusationum fidem penes Symeonem relinquimus, & memoriam Photii, aliunde omnibus Catholicis satis odiosam, incertis flagitiis gravare nolumus.

[647] [Etiamsi Photius ille esset eruditus,] Quinimo Photium privare non volumus debita eruditionis laude, quam ipse Nicetas synchronus, & testis minime suspectus, ei non denegat, dum apud Labbeum tomo 8 Col. de injusta illius electione sic scribit: Postquam igitur administri regii, sæpe tentata re, non potuerunt flectere Ignatium ad id, quod inique petebant, suam illo dignitatem fortiter & constanter tuente, a se ipsi consilium de cetero petiverunt, rebusque inter se diu agitatis, omnemque in partem versatis, tandem Photium protospatharium, & primum a secretis, patriarcham urbis regiæ designant; hominem sane minime obscurum & ignobilem, sed claris & illustribus oriundum natalibus, rerumque civilium & politicarum usu, prudentiaque & scientia clarissimum: Grammaticæ enim litteraturæ & carminis pangendi, dicendique laude, quin & philosophiæ & medicinæ, & omnium prope liberalium disciplinarum externarum studio, cognitioneque tantopere florebat, ut ævi sui facile princeps haberetur, imo & cum veteribus jam certare posset: omnia quippe in illo concurrerant, aptitudo quædam & naturæ vis ac felicitas, studium, opes, quibus sibi librorum omnium maximam copiam comparabat, &, quod præ cunctis, gloriæ laudisque cupido, qua incensustotas noctes, ut lectioni assidue vacaret, ducebat insomnes.

[648] At Photius numerari poterat inter eos, quos Apostolus in epistola 2 ad Timotheum cap. 3 ℣ 7 nominat semper discentes, [tamen scientia & superbia inflatus,] & numquam ad scientiam veritatis pervenientes: teste etenim ibidem Niceta, neque viam modestiæ & submissionis ingressus est, qua ad cælestem gratiam, veramque sapientiam pervenitur; neque deposito fastu, voluit converti, & fieri ut parvulus propter regnum Dei, juxta Domini vocem; neque animam suam & mentem altius fodere, & omni subjectione demittere, ut jubet Dominus per abjectiorem humilioremque semitam, atque ita per affectuum mortificationem petræ Christo conjungi, & super ipsum inconcussum fidei fundamentum ponere, & piis operibus se ipsum domicilium sapientiæ constituere. Nihil horum huic venit in mentem; alia omnia cogitabat, fragili & arenoso vanæ profanæque sapientiæ fundamento & insolentiæ, non secundum Christum doctrinæ cor suum mentemque confirmans, vanis hominum laudibus & plausibus inflatus, elatusque inani gloria, per ipsam inimicæ Deo superbiæ se conjunxit, ex quo omnis impietatis, omniumque offensionum materiem edoctus est.

[649] Præterea Nicetas ibidem Col. & sequente Photium de nimia erga Michaëlem imperatorem aulicosque indulgentia, [sacratissima Christianæ religionis mysteria] & perniciosa publicæ impietatis permissione accusat: cum enim inter alios aulæ mimos impudens quidam Theophilus, alio nomine Gryllus, veneranda fidei nostræ mysteria comice imitaretur, ac publice ludibrio exponeret, pseudo-patriarcha eum non reprehendit, ut laudatus Nicetas ibi testatur his verbis: Sed Michaël tantopere infamia hac gloriabatur, ut nec publice quidem hæc erubesceret jactare: Mihi Theophilus, Cæsari Photius, Christianis Ignatius est patriarcha. In hoc, amentiæne dicam an impietatis potius, tandem chaos est devolutus. Ita sacrilegus ille scurra, ut dixi, Theophilus exerta sua petulantia aulas lambens regias nefandis sceleribus, lascivia & facetiis, turpissima imitatione per contemptum rerum divinarum, mysteria & sacramenta traducebat & illudebat; quod ne gentes quidem, quamvis impiæ, ausæ sunt aliquando.

[650] Quæ Photius cum coram se geri cerneret, rem indignissimam nec reprehendit, [ludibrio exponi permittebat in aula,] nec restitit impietati, neque, quod res divina ludibrio haberetur, verbum ullum contra seu grave seu leve edidit. Quod mirum videri non debet: erat enim mercenarius opilio, non germanus pastor; quocirca illi de pereunte grege cura nulla. Ad hæc duo tantum toto pectore intentus; alterum, ut iis, qui rerum potiri videbantur, blandiendo modisque omnibus gratificando & obsequendo, patriarchatum sibi firmaret; alterum, ut Ignatium, si qua ratione fieri posset, etiam vita exueret. Imo idem scriptor synchronus alia occasione ibidem Col. asserit, Photium impiis hisce comœdiis delectatum fuisse: De quo, inquit, nihil solicitus erat mercenarius opilio; quin ipse paulatim sacrilegiis illis pariter oblectabatur, & una cum impuris histrionibus pueroque consuescebat & comessabatur, neque ab eorum consuetudine & ludibrio procul aberat.

[651] Quod autem ad comessationes attinet, Symeon Logotheta in supradicta editione Parisiensi pag. 438 singularem hujus accusationis probationem ita affert: [ubi cum impio imperatore comessabatur.] Non diu post, sanctissimo Ignatio patriarcha cessare jusso, atque amoto, cum ad imperatoris mensam coram Photio res sacra sic mimice perageretur, turpissimaque imitatione a contemporibus exsecrandisque viris, divinis illuderetur, non solum ille non increpavit arguitque, ac absurdissimum institutum abolevit, verum etiam nefandissimus homo rem nefandam magis confirmavit, Deo exosum Theophilum illum (qui & Gryllus) precibus communiens, quem perditismus ac bardissimus hominum imperator suum patriarcham vocitabat… Sed & cum misero Michaele imperatore conserta pugna, uter plures calices hauriret, decem ille superior fuit: Michaële enim quinquaginta oppleto, Photius magnifice gloriari atque jactare, ut qui sexaginta epotis, vino dejectus non esset. Sic Photius placere cupiebat imperatori, quem ob crudelitatem, impudicitiam, aliaque vitia nonnulli scriptores Neroni compararunt. Sic serviebat tempori, ut firmaret cathedram suam, quam cum manifesto animæ suæ detrimento tenuit, donec Basilius Macedo, Barda & Michaële interfectis, imperium adeptus est: tunc enim ecclesiam Constantinopolitanam administravit.

S. IGNATIUS iterum.

[Cum S. Ignatius anno 867 sedi suæ restitutus esset] Nicetas Paphlago apud jam sæpe citatum Labbeum Col. de tempore, quo hic sanctus Præsul sedi suæ restitutus est, habet sequentia: Initio autem Indictionis primæ (Indictio illa a Calendis Septembribus anni DCCCLXVII fluere cœperat) nono Kal. Octobris, Basilius, regia occupata, imperator est consalutatus, … posteroque die, quam renuntiatus erat imperator, Photium de throno deturbatum, in cœnobium, Scepen appellatum, ejicit, postridieque Eliam splendidissimum regiæ classis drungarium cum dromone regio, seu celoce, ad sanctissimum Patriarcham ex insula Constantinopolim ea, qua par est, honoris pompa reducendum mittit; qui illum tantisper in paternis ædibus suis, quas Mangana appellant, collocat. Deinde post pauca Nicetas Col. subjungit, S. Ignatium tertia & vigesima Novembris, quæ dies erat Dominica, solenniter sedi suæ redditum fuisse, ut supra num. 642 ex verbis ipsius eruimus: Hanc itaque restitutionem factam putamus anno Christi DCCCLXVII, quo dies XXIII Novembris in Dominicam incidebat.

[653] [& quarta synodus Constantinopolitana] Postquam S. Ignatius sedi suæ restitutus fuisset, ex Orientalibus ac Occidentalibus congregata est synodus, quæ dicitur quarta Constantinopolitana vel œcumenica octava, & in qua Photius solenniter damnatus fuit, ut jam sæpe laudatus Nicetas apud Labbeum tomo 8 Col. narrat his verbis: Deinceps illa synodus per episcopos duos supra centum celebrata, omnia ordine decenterque & ratione optima ex legum & canonicorum decretorum præscripto dicendo agendoque, reum Photium, quamvis reluctantem, præsentem adesse cogit: & severe illi objiciunt consilia exitialia adversus Ignatium inita, factam præter rationem insana mente ejus depositionem; mendacia item & calumnias, aliaque omnia, quæ clam adversus Nicolaum pontificem fuerat molitus. Deinde quærunt ex eo, quid respondeat ad illam olim Romæ latam contra se damnationis sententiam. Cum obmutesceret, quod nullam criminum suorum veram defensionem reperiret, a legatis Romanis, ipsoque imperatore, & toto senatu admonitus, ut veniam precaretur, & saltem tamquam laïcus ad fidelium communionem reciperetur,superbo & contumaci animo consilium penitus repudiavit.

[654] Ergo communi omnium æquissimo judicio damnatur, [Photium horrendo modo damnasset,] abdicatur, anathemateque percellitur, veluti violator & adulter, maximarumque calamitatum & infinitarum offensionum ac scandalorum in Ecclesia Dei auctor; & pronuntiat synodus juxta Nicolai Papæ sententiam, qua primum Photius maturo cum judicio, canonicaque seu synodica fuerat depositione damnatus. Subscripsere [episcopi] depositioni calamis, non nudo atramento, sed (in quo penitus contremiscas, ut eos, qui rem norant, asseverantes audivi) ipso Salvatoris Sanguine tinctis. Ita, inquam, demum Photium exauctorarunt damnaruntque, unaque omnes ab illo sacris initiatos. Alterum tremendæ hujusmodi scriptionis exemplum in condemnatione Pyrrhi Monothelitæ supra retulimus.

[655] Cum sanctus Pastor gregem Constantinopolitanum rursus per decem fere annos verbo & exemplo pavisset, [ille anno 877 ad æterna laborum suorum præmia vocatus est.] tandem octogenarius anno Christi DCCCLXXVII ad æternam laborum suorum mercedem vocatus est, & juxta testimonium laudati Nicetæ apud Labbeum Col. Ignatius ex hac vita die tertia supra vigesimam Octobris ad Dominum emigravit. Paucis interpositis, biographus ille ibidem Col. hæc subdit: Ergo Ignatius iterum patriarcha decennio præfuit; tricennium vero, pauloque amplius, universe magnus Antistes solium tenuit, annorumque octoginta in pace ad magnum illum pontificem Christum est profectus. Hoc ultimum decennium incomplete accipiendum est, cum a die Novembris vigesima tertia anni DCCCLXVII, usque ad diem Octobris vigesimam tertiam anni DCCCLXXVII, ad complendos decem annos unus mensis defuerit, ut manifestum est. Denique ex universali totius episcopatus computo etiam liquet, Ignatium anno Christi DCCCLXXVII obiisse: nam ab anno DCCCXLVI, die IV Julii, qua cathedram ascendit, usque ad diem XXIII Octobris anno Christi DCCCLXXVII, tricennium, pauloque amplius, seu triginta anni, tres menses, & aliquot dies effluxerunt.

PHOTIUS iterum.

[Cum Photius Basilium imperatorem, avitæ nobilitatis avidum,] Forte nonnulli mirabuntur, Photium sub imperio Basilii Macedonis, a quo in exsilium pulsus fuerat, sedi Constantinopolitanæ restitutum fuisse. Sed astutus ille exsul imperatorem, antiquæ nobilitatis avidum, callide circumvenit, eumque sibi demeruit lepida fraude, quam Nicetas Paphlago apud Labbeum Col. multis exponit. At cum hæc fusior narratio in Actis S. Ignatii ad diem XXIII Octobris exhibenda sit, eamdem historiam hic breviter referemus ex Symeone Logotheta, qui in Opere supra citato pag. 454 & sequente sic scribit: Ejectus ex ecclesia Photius, & in monasterio, quod Scepæ vocant, exsulans, ejuscemodi figmentum commentus est. Basilii imperatoris genealogiam pertexens, quasi a Teridate, magnæ Armeniæ principe, is originem traheret, librum in regia bibliotheca reponi curat Theophanis, cognomento Sphenodæmonis, opera, tunc palatini clerici, viri sapientiæ ac eruditionis nomine Basilio chari.

[657] Excerptis namque initialibus nominum litteris in hunc modum, [ficta genealogia decepisset,] Basilii, Eudociæ, Constantini, Leonis, Alexandri, Stephani, ex quibus legendo vox BECLAS conficitur; Basiliique a principio genealogiam doctus, sive regionem, sive res illic gestas spectes, eaque in commentarios redacta, sicque subtili arte libello composito, ut probe antiquum codicem referret, in regia, uti dictum est, bibliotheca reponit, ejus, quem dicebam, Sphenodæmonis opera. Dumque is aliquando imperatoris jussu in eadem bibliotheca librum quærit, istoque invento, curiosius inquirens, animi anxium agit, imperatori ostendit, aitque, excepto dumtaxat Photio, neminem esse, qui in illo scripta intelligere posset. Statimque is ipse ad Photium mittitur. Facilisque prætextus, Nisi, inquit, imperatorem videro, non dicam, quis sit liber, ejusve inscriptio. Ingressus itaque, librum legit, ac quasi ab angelo didicisset, percurrit. Hinc rursus Photii cum Basilio necessitudo coaluit.

[658] [mortuo S. Ignatio, statim sedem CP. recuperavit,] Postquam igitur Photius hac mendaci adulatione gratiam ab imperatore Basilio iniisset, & magnum aulicorum favorem sibi comparasset, ut Nicetas apud Labbeum Col. affirmat, non toto, quam Ignatius obierat, triduo elapso, tribunal patriarchale, revocata pristina & parricidali tyrannicaque mente, occupavit. Unde juxta hunc scriptorem synchronum videtur Photius anno Christi DCCCLXXVII, die XXVI Octobris rursus cathedram Constantinopolitanam invasisse. Eam vero dignitatem tenuit usque ad imperium Leonis Philosophi vel Sapientis, qui mense Martio anni DCCCLXXXVI post mortem patris sui Basilii solus imperare cœpit, & primo imperii sui anno hunc pseudo-patriarcham, de conspiratione cum Santabareno accusatum, e sede Constantinopolitana expulit, & in monasterium Armeniacorum relegavit.

[659] [ex qua iterum anno 886 dejectus est,] Circa tempus expulsionis Baronius cum aliis chronologis convenit, & ad annum Christi DCCCLXXXVI num. 29 de Photio sic scribit: Ejectus autem hoc anno (ut audisti) penitus Photius, nec amplius restitutus, sed in monasterium relegatus, quando obierit, quomodove diem extremum clauserit, in obscuro est; idque dolo schismaticorum, ipsum auctorem ductoremque suum mire colentium. Etsi Eminentissimus scriptor asserat, ignotum esse tempus, quo Photius ex hac vita migravit, tamen Pagius in Critica ad eumdem annum num. 5 ex Breviario Græco synodi Constantinopolitanæ octavæ non improbabiliter colligit, hunc schismatis auctorem, a novem Pontificibus Romanis excommunicatum, anno Christi DCCCXCI obiisse.

[660] [post mortem a suis sectatoribus pro sancto honoratus] Quod vero ad schismaticos Photii sectatores attinet, illi ducem suum non tantummodo miris fictisque laudibus extollunt, sed etiam sanctissimum appellant. Sic Theodorus Balsamon in præfatione ad Nomocanomen Photii dicit, sibi ab imperatore Manuele Comneno & patriarcha Michaële Anchialo mandatum esse, ut diligenter examinaret illa, quæ a sanctissimo illo patriarcha domino Photio scripta sunt, & in quatuordecim titulis composita cernuntur. Hinc alii nomen ipsius Sanctorum catalogo adscribunt, ut liquet ex Synaxario Claromontano, quod in apographo nostro ad diem VI Februarii sic habet: Μνήμη τοῦ ὁσίου Βαρσανουφίου, καὶ τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως Φωτίου· τελεῖται δὲ ἡ αὐτοῦ σύναξις ἐν τῷ προφητείῳ τοῦ ἁγίου προφήτου καὶ βαπτιστοῦ Ἰωάννου, τῷ ὄντι ἐν τοῖς ἠρεμίας. Hoc est: Memoria sancti Barsanuphii, & sancti patris nostri archiepiscopi Constantinopolitani Photii. Celebratur autem festum illius in æde sacra sancti prophetæ & baptistæ Joannis, quæ fita est in loco Quietis. Sic hanc ultimam vocem interpretatus sum, quia ἠρεμία significat quietem, a qua voce forsan templum istud aut sacellum S. Joannis Baptistæ ita cognominabatur, eo quod loco solitario & quieto situm esset. Sed inter varias S. Joannis Baptistæ ecclesias, quas Cangius & Bandurus in descriptione urbis Constantinopolitanæ assignant, nullam hujus cognominis inveni. Quidquid sit de vero istius ædis sacræ cognomine, saltem videmus hic Photium perperam inter Sanctos numeratum; quod ab aliquo privato & audaci schisinatis sectatore factum esse arbitror, cum alia Græcorum Menologia de illo non meminerint.

LXI. S. STEPHANUS I.

[Photio exauctorato successit S. Stephanus] Substitutio Stephani in locum Photii, inquit Baronius ad annum Christi DCCCLXXXVI num. 15, haud ita perfunctorie facta est, inconsulto Romano Pontifice Stephano: nam ab eo ut dispensaretur, quod ordinatus fuisset a Photio diaconus, opus erat; & lex erat ecclesiastica, ut ordinati a Photio cessarent omnino, nec majori gradu elevarentur. Quare Stylianus, Neo-Cæsariensium in Euphratesia antistes, una cum Leone imperatore Romanum Pontificem per litteras rogavit, ut cum designato Photii successore pro Apostolica auctoritate dispensare dignaretur, quemadmodum ibidem Baronius ex antiquis monumentis collegit, Hanc autem gratiam a Sede Apostolica impetratam fuisse, deinceps usurpata utriusque sedis communio, & ipsa Stephani Constantinopolitani sanctitas abunde testari videntur: etsi enim admodum juvenis ad cathedram Constantinopolitanam evectus fuerit, tamen ecclesiam sibi commissam prudenti vigilantia rexit, & singulari morum integritate exornavit, ut in Actis ipsius ad diem XVII Maii ex Synaxario Basiliano retulimus.

[662] Nunc igitur hoc loco tantum superest, ut figamus chronologiam episcopatus, [circa finem anni 886, & obiit mense Maio anni 893,] cujus initium ac durationem Leo Grammaticus post Chronographiam Theophanis pag. 475 sic indicat: Leo Basilii filius annos quinque supra viginti, menses octo imperavit: Stephanus autem ejus frater, syncellus erat cum Photio patriarcha, ab eo educatus & eruditus. Leo idem post assumptum imperium (illud post mortem patris assumpsit mense Martio anni DCCCLXXXVI, ut supra diximus) … fratrem etiam Stephanum in patriarchium induxit, qui imminentibus Christi Natalitiis patriarcha consecratur a Theophane, primæ post patriarcham sedis episcopo, & a reliquis præsulibus; vixitque in patriarchatu annos sex & menses quinque, & vita functus in Sicellorum * monasterio sepelitur. Totidem annos ac menses S. Stephano tribuunt anonymus Theophanis continuator, Symeon Logotheta, & Georgius monachus, inter quos postremus etiam affirmat, quod sanctus ille Leonis imperatoris frater ante Christi Natalem patriarcha ordinatus fuerit.

[663] Henschenius noster tomo IV Maii pag. 37 totam hujus sancti Præsulis chronotaxim sic recte digessit: [ut ex correcta Henschenii chronotaxi statuimus.] His ita deductis, restant pauca de tempore sedis S. Stephani breviter indicanda. A Leone Philosopho fratre S. Stephanum in patriarchium inductum, & in patriarcham, imminentibus Christi Natalitiis, consecratum testatur Leo Grammaticus: factum vero id est anno imperii Leonis primo, Christi DCCCLXXXVI, & forte circa XVIII Decembris. Addit Leo Grammaticus, vixisse in patriarchatu annos sex, & menses quinque, ac proinde decessisse XVII Maii, anno DCCCXCIII; ad quem annum initium S. Antonii successoris retulit Marquardus Freherus in Chronologia præposita tomis duobus Juris Græco-Romani, Francofurti anno MDXXVI excusis. Sed perperam initium Stephani opposuit anno DCCCLXXXV, quando scilicet adhuc imperabat Basilius, cui, sequenti dumtaxat anno vita functo, successit filius Leo Philosophus, sub quo initiatum esse patriarcham omnes admittunt, etiam Cedrenus & Scylitza; licet perperam anno sequenti hic, ille tertio anno e vita decessisse asserant. Atque ita tribus eum annis præfuisse etiam scribitur sub finem libri IV dicti juris Græco-Romani, & nos cum Baronio ad Vitam S. Antonii Cauleæ, ubi mortem S. Stephani, & successionem S. Antonii retulimus ad annum DCCCLXXXVIII: quod proinde hic cuperemus emendatum. Hanc correctam Henschenii chronologiam Pagius & Bandurus amplectuntur.

[Annotata]

* al. Syceorum

LXII. S. ANTONIUS II, cognomento Cauleas.

[In locum S. Stephani anno 893 subrogatur S. Antonius,] Nicephorus Philosophus non diu post mortem sancti hujus Antistitis exposuit pia ipsius gesta, quæ Bollandus noster ad diem XII Februarii edidit, & commentario prævio illustravit; sed cum tunc nondum vidisset Menologium Basilii Porphyrogenneti seu Junioris, istud ibidem Basilio Macedoni perperam adscripsit. Quare errorem istum hic corrigendum monemus, & ibi prætermissum sancti Præsulis elogium nunc damus ex Menologio Basiliano, quod nuper Venetiis recusum est, & tomo X Italiæ sacræ in Anecdotis Ughellianis col. 341 ad diem XII Februarii sic habet: Antonius cognomento Bacleas * parentibus, divitiis, pietate & genere illustribus, natus (nam pater erat senatus facile princeps) septimo ætatis anno senili prudentia, quæ erant puerilia, contemnebat. Ferebat inique tam præcocem in filio modestiam mater; at pater illum, mortua matre, monasterii septis inclusit; in quo vitæ genere tantos in virtute progressus fecit, ut vel invitus presbyteratum suscipere coactus fuerit, patremque virtutis suæ, sanctique instituti æmulum, monastico ipse induerit cultu, ut cujus natura filius esset, ejus spiritu esset pater.

[665] [cujus elogium alibi omissum hic exhibemus,] Nobilitavit etiam hominem insignis in pauperes beneficentia, ut dum aliquando deambularet, audierit, qui se invitaret, ut magnum auri pondus pauperibus distribuendum acciperet, porrigentem tamen non videret. Quapropter imperatoris & concilii suffragio creatus patriarcha Constantinopolitanus, postea mortuus est. Hoc Actorum compendium convenit cum longiore Nicephori Philosophi oratione, in qua singularia quædam miracula adduntur. Menæ impressa ad eamdem diem sua ex his fontibus videntur hausisse. Nunc juxta superius indicatam Henschenii correctionem, chronologica series hic continuanda est.

[666] [& qui anno 895 ad Cælites migravit,] Cum S. Stephanus anno DCCCXCIII, die XVII Maii obierit, Henschenius, Pagius, Bandurus, aliique initium S. Antonii successoris eodem mense & anno collocant, quia nulla apparet ratio, ob quam dicatur sedes Constantinopolitana eo tempore vacasse. Jus Græco Romanum, Nicephorus Callistus, aliique patriarcharum catalogi apud Bandurum ei tantum duos administrationis annos assignant. Unde sequitur, ipsum anno Christi DCCCXCV ad Superos migrasse. Imo duo illi episcopalis gubernationis anni incomplete numerandi sunt, si S. Antonius eo anno ex hac vita discesserit die XII Februarii, quo annua ipsius memoria a Græcis & Latinis celebratur. Quidquid sit de certo obitus die, illum anno Christi DCCCXCV mortuum esse confirmatur ex tempore, quo in ejus locum suffectus est

[Annotata]

* lege Cauleas

LXIII. S. NICOLAUS I, cognomento Mysticus.

[quandoquidem eodem anno 895 S. Nicolaus sedem CP. ascendit,] Symeon Logotheta in Annalibus supradictæ editionis pag. 463 initium suscepti ab hoc sancto Viro episcopatus ita chronologice indicat: Imperii Leonis anno decimo, mortuo Antonio patriarcha, ordinatur patriarcha Nicolaus imperatoris mysticus. Symeon ordinationem S. Nicolai recte copulat cum Leonis imperatoris anno decimo, qui ab ineunte Martio anni DCCCXCV fluere cœperat, ut apud Pagium in Critica ad annum Christi DCCCLXXXVI num. 1 videri potest. Baronius annum Leonis decimum cum anno Christi DCCCXCV recte conjungit; sed huic Symeoni aperte repugnat, dum in Annalibus ad annum Christi DCCCXC, sive Leonis imperatoris quintum, ut ipsemet notat, mortem S. Antonii & successionem S. Nicolai mystici num. 13 ita refert: Quod ad res pertinet Orientis, hoc anno moritur Antonius patriarcha Constantinopolitanus, ubi tantum annos duos sedisset… Successit huic Nicolaus, cognomento mysticus. Verum ex supradictis patet, obitum S. Antonii, & ordinationem successoris ejus anno Christi DCCCXCV probabilius collocandam esse.

[668] Nolo hic commemorare Acta S. Nicolai, quæ Henschenius noster ad diem XV Maii ex variis auctoribus collegit; [& anno 906 ex ea deturbatus est.] sed tantum præcipua chronologiæ capita attingam, & imprimis breviter assignare conabor annum, quo patriarcha iste exauctoratus est: cum enim quartas Leonis imperatoris nuptias canonibus ecclesiasticis contrarias putaret, & nullo modo adduci posset, ut eas probaret, a sede sua in exsilium depulsus est, cum annos undecim ecclesiæ præfuisset, ut Zonaras lib. 16 Annalium num. 13 notavit. Quandoquidem ergo S. Nicolaus cathedram Constantinopolitanam adiit anno Christi DCCCXCV, ut supra ostensum est, ex computatione Zonaræ sequitur, illum anno CMVI relegatum fuisse. Leo Grammaticus, Joannes Scylitza, Georgius Cedrenus, Michael Glycas, Constantinus Manasses, Symeon Logotheta, aliique scriptores Græci eamdem expulsionis historiam narrant, quos omnes Pagius tomo 3 Criticæ pag. 781 & 793 ad annum Christi CMVI reducendos esse contendit. Eutychius patriarcha Alexandrinus modo ab omnibus aliis historicis diverso hæc refert, ut tomo 2 Annalium Arabicorum pag. 418 & sequentibus potest videri. Sed ex nemine eam rem certius possumus novisse, quam ex ipso S. Nicolao, cujus duæ epistolæ apud Labbeum tomo 9 conciliorum a Col. leguntur.

SECULUM X.

LXIV. EUTHYMIUS I.

[In locum S. Nicolai exsulis] Constantinus Manasses in Compendio chronico, quod Parisiis anno MDCLV Græco-Latine recusum est, pag. 110 de hoc S. Nicolai successore scribit sequentia: Itaque Nicolaus grege suo & cathedra pellitur, & solum vertere jubetur; substituitur autem ipsius loco quidam alius, sacrarum rerum longe peritissimus, qui a teneris unguiculis & ætate prima solitariam in Olympo Mysiæ monte vitam egerat, & dono vaticinandi præditus erat. Hic de mandato divino ecclesiam ad unitatem reduxit, multipliciterque distractam ac in partes divisam propter delictum Leonis, quartas ad nuptias progressi. Aretas Cæsariensis, scriptor coævus, in Vita Euthymii archiepiscopi Constantinopolitani apud Lipomanum tomo 3 fol. 97 memorat ipsius stirpem, patriam, institutum monasticum, & præcipuas virtutes, de quibus etiam alii auctores antiqui meminerunt.

[670] [anno 906 suffectus est Euthymius,] Euthymium anno Christi CMVI in locum relegati Nicolai suffectum esse, colligitur ex veteribus historicis, inter quos Joannes Scylitza post narratam Nicolai expulsionem, quæ juxta superius dicta anno CMVI contigit, in editione Veneta Gabii fol. 49 statim sic pergit: Nec multo interjecto tempore, patriarcha declaratur syncellus Euthymius, vir pius & summa virtute præditus; quem aiunt sacerdotium renuentem divino oraculo impulsum, ut illud susciperet. Zonaras lib. 16 Annalium num. 13 de eodem Nicolai successore hæc habet: Ejus vero loco patriarcha designatus est syncellus Euthymius, vir sacer, qui omni studio obstitit, ne lex ab imperatore promulgaretur, ut ipsius exemplo cuivis liceret secundam, tertiam & quartam etiam uxorem ducere. Noluit igitur Euthymius legem Orientalis ecclesiæ, quartas nuptias prohibentem, exemplo Leonis prorsus aboleri, quamvis quartum ipsius matrimonium ob justas causas non damnaret, judicaretque, in eo casu facile dispensandum esse, eo quod imperator ex tribus præcedentibus uxoribus nullum imperii heredem haberet.

[671] [de cujus successione quæri potest,] At forte aliquis quæret, quo jure Euthymius, qui ab omnibus antiquis historicis propter vitæ sanctitatem laudatur, locum S. Nicolai exsulis occupaverit. Aretas Cæsariensis in laudata Euthymii Vita apud Lipomanum tomo 3 fol. 97 verso indicat, Nicolaum muneri suo renuntiasse, & repudii libellum, ut ibidem loquitur, ecclesiæ Constantinopolitanæ dedisse. Sed ipsemet S. Nicolaus in litteris, ad Romanum Pontificem datis, aperte significat, se violenter ab ecclesia sua avulsum fuisse, dum apud Labbeum tomo 9 Conciliorum Col. de injuria sibi ab imperatore illata sic conqueritur: Deinde me jussit in regiam accersiri ad convivium, quod illi instruere quotannis in beati Tryphonis festo moris erat. Accedo imperterrita fretus conscientia, solenni cœtui intersum, epulis accumbo: inter sacra mensæ denique abripior, atque navigio impositus in exsilium agor immitissimum, non amico, non famulo, non libro denique, cujus lectione me solari possem, fugam comitante: ubi non tam hiemis rigore, rerumque omnium egestate pressus, quam custodum violentia pene enectus, diu mansi.

[672] Euthymius tamen ab omni culpa eximi potest, [utrum fuerit legitima,] si dicamus, ipsum divinitus monitum fuisse, ut gubernationem istius ecclesiæ arriperet, quod Leo Grammaticus pag. 484 tradit his verbis: In ejus locum Euthymius syncellus, vir gravis & temperatissimus, suffectus est; quem dicunt divina revelatione id muneris suscepisse. Præter alios veteres historicos anonymus Constantini Porphyrogenneti continuator pag. 228 id etiam indicat hoc modo: Ordinatur autem Euthymius syncellus patriarcha, vir venerabilis modestusque ac religiosus, quem aiunt ex divina revelatione episcopi munus suscepisse. Si quis non satis certam existimet hanc revelationem, de qua Aretas, synchronus Euthymii laudator, non meminit, dici etiam posset, Euthymio fraudulenter persuasum fuisse, quod Nicolaus ultro dignitatem suam abdicasset. Sunt & alia, quibus hæc Euthymii successio excusari posset.

[673] Interea Leo imperator, qui S. Nicolaum anno Christi CMVI in exsilium expulerat, [& qui ignominioso modo] juxta communem historicorum sententiam mense Maio anni CMXI obiit, & Constantino filio suo septenni reliquit imperium, cujus administratorem designavit fratrem suum Alexandrum. Mox itaque mittens Alexander (verba sunt Symeonis Logothetæ pag. 471) Nicolaum ex Galacrenis tulit, ac in sede collocavit, deturbato ea Euthymio, quem ad Agathi exsulare jussum, non post multos dies ad Magnauram duxit, quo loco habito conventu atque synodo, exque illa eo exauctorato, turpiter venerandi sacrique Viri ac prorsus colendi vulsa barba, aliaque opprobria & injuriæ ac cruciamenta illata, quæ ipse sacer Pastor silentio sustinebat ac mansuete. Rursus ad Agathi ædes missus, atque ibi vita functus, in monasterio suo in urbe ad Psamathii ædes conditus est.

[674] Clerico, qui patriarchæ pilos vulserat, mox ac sanctus jussus est exsulare, [in exsilium pulsus est] ea ipsa hora, invisibili igne domus omnis combusta est. Ejus filia sic tota epileptico morbo oppressa est, ut nec manum, neque os, nec ullam partem corporis movere posset, aut vocem mittere; quæ & lecto affixa ac stipem emendicans ad Nicephorum usque Phocam imperatorem duravit. Joannes Scylitza, Georgius Cedrenus, aliique historiographi illata Euthymio probra & divinam contumeliosi istius clerici punitionem quoque commemorant. Nunc investigandum est tempus, quo ea contigerunt.

[675] Plerique veteres historici illam Euthymii depositionem ita narrant, [ante mortem Leonis imperatoris,] acsi post mortem Leonis imperatoris facta esset, quando frater ipsius Alexander pro Constantino puero imperium administrare cœpit. At ipse S. Nicolaus huic narrationi contradicere videtur, dum apud Labbeum Col. Pontifici Romano post alia de sua restitutione ac Leonis pœnitentia sic scribit: Ille vero antequam hinc emigraret, agnovit flebiliter errorem suum, veniamque a Deo petiit, me inter primos hortatore ac deprecatore: aderam enim tunc forte ab exsilio reversus, ab eoque ecclesiæ gubernationi restitutus. Hinc liquet, Nicolaum ante mortem Leonis ab exsilio revocatum ac sedi suæ redditum fuisse.

[676] Pagius in Critica ad annum Christi CMXI num. 4 testimonium S. Nicolai cum scriptoribus Byzantinis conciliare nititur, [mense Aprili vel Maio anni 911.] licet eos subobscurius locutos esse fateatur, & ex verbis Georgii monachi colligit, Euthymium bis relegatum fuisse. Unde ibidem contendit, S. Nicolaum opera Alexandri, vivente adhuc Leone, gubernationi ecclesiæ Constantinopolitanæ restitutum esse, & solennem Euthymii depositionem, in qua tot injuriis affectus dicitur, post obitum Leonis contigisse. Non placet hæc explicatio Banduro, qui tomo 2 Imperii Orientalis pag. 910 asserit, Pagium hic hallucinatum esse. Quidquid sit de hac illorum dissensione, saltem censemus, ipsimet S. Nicolao majorem fidem adhibendam esse, nobisque sufficit, ex communi utriusque opinione Euthymium mense Aprili vel Maio anni CMXI exauctoratum fuisse.

[677] [Etsi Euthymius ille fuerit pius & orthodoxus,] Ceterum omnes supra citati scriptores virtutem istius Euthymii magnis laudibus extollunt, atque inter alia Aretas testis oculatus narrat, quam celebri pompa ac frequenti populi concursu corpus ejus Constantinopolim translatum fuerit. Deinde apud laudatum Lipomanum fol. 98 idem synchronus laudator hæc addit: Itaque dum hujusmodi cum laudatione funus celebratur, in hoc religiosissimum templum ab omnibus convenitur, ubi peractis reliquis, quæ ad persolvenda funeri justa deerant, cum jam periculum esset, ne, quod superfuerat sanctissimi Viri tabernaculum, propter eorum, qui eo confluxerant, fidem discerperetur, violenter de raptorum manibus extortum excussumque est, atque hoc modo in sacrosancto hoc, quem videmus, loculo sacrosanctum vere Dei hominem collocavimus. Denique idem auctor ibidem fol. 100 alteram panegyrim ita exorditur: Euthymio patri ac patriarchæ sanctissimo orationis nostræ primitias dedicaturus, commode mihi videor posse clamans in vocem illam erumpere: Vere mirabilem fecit Dominus Sanctum suum. Hæc satis indicant, qualis fuerit populi & hujus scriptoris de sanctitate Euthymii existimatio.

[678] [necdum tamen eum Sanctis adscribere audemus.] Præterea Georgius Cedrenus in Compendio historiarum pag. 640 ad honorem Euthymii refert sequentia: Polyeuctus primo sui patriarchatus anno, Euthymii patriarchæ nomen in sacras tabulas retulit, ejus qui imperatorem Leonem ad sacrorum communicationem admiserat, cum is quartam uxorem duxisset. Eam ob rem quidam summorum pontificum aliquamdiu noluerunt res sacras cum Polyeucto communes habere: mox imperatoris voluntati obsequentes, ridendos se disceptantibus controversiam exhibuerunt. Cum nomen Euthymii a sancto Polyeucto relatum sit in diptycha, in quæ hæretici & schismatici non admittebantur, facile agnoscimus, ipsum fuisse orthodoxum; at non continuo sequitur, illum idcirco inter Sanctos numerandum esse, ut variis exemplis demonstrari posset. Quare cum memoriam ipsius ac diem mortis nusquam hactenus in Menologiis Græcorum invenerim, ubique abstinui a titulo Sancti, quem aliqui recentiores ei liberaliter adscripserunt. Si quis tamen diem obitus aut cultus indicaverit, indagari poterit, an Euthymius ille in Opere nostro inter Sanctos referri mereatur.

S. NICOLAUS iterum.

[S. Nicolaus anno 911 sedi suæ restitutus,] Hic Vir sanctus juxta superius dicta probabilissime sedi suæ restitutus est anno Christi CMXI ante diem XI Maii, qua plerique veteres historici Leonem imperatorem obiisse affirmant. Symeon Logotheta in Annalibus pag. 485 secundam episcopatus durationem, & annum mortis indicavit his verbis: Mensis Maii die quinto decimo, Indictione tertia (Græce perperam scriptum est γ᾽ pro ιγ᾽, ita ut ι exciderit, & pro indictione tertia, legendum sit decima tertia, quæ anno Christi CMXXV respondet) moritur Nicolaus patriarcha, patriarchatu potitus annos quatuordecim ex quo secundo sedem conscendit, sepeliturque in monasterio suo Galacrenorum; mense autem Augusto Stephanus Amaseæ metropolita, ipse eunuchus, patriarcha creatur.

[680] Latinus interpres post restitutionem S. Nicolai recte quatuordecim annos administrationis numerat, [mense Maio anni 925 obiit,] quamvis in textu Græco dumtaxat ιγ᾽, id est tredecim exprimantur: nam ab ineunte Maio anni CMXI, quo S. Nicolaus sedi suæ redditus est, usque ad medium Maium anni CMXXV, quo vita functus est, anni quatuordecim & aliquot dies effluxerunt. Utrum interpres in textu Græco quatuordecim annos legerit, an vero amanuensis vel typotheta erraverit, non facile dixero. Attamen ex inito hactenus computo apparet, secundæ ipsius gubernationi annos quatuordecim tribuendos esse. Hinc etiam liquet, Baronium nimis diu mortem S. Nicolai Constantinopolitani distulisse, ut Pagius in Critica ad annum Christi CMXXX num. 3 demonstrat.

[681] Etiamsi hic gesta S. Nicolai referre nolim, nihilominus memorari meretur concordia, [postquam dissentientes suos subditos] quæ post ipsius restitutionem mense Julio anni CMXX inita est, cunctis metropolitis & clericis, qui a Nicolai & Euthymii partibus, ut Leo Grammaticus pag. 497 loquitur, divisis steterant animis, in consensionem redeuntibus. Imo ipse Nicolaus hanc unionem in epistola sua, quam Labbeus tomo 9 Conciliorum a Col. edidit, Joanni X Pontifici Romano sic indicat: Quot quantisque ærumnarum fluctibus per XV annos jactati simus (tot enim plus minus effluxere, ex quo primum scandala ecclesiam Constantinopolitanam pervagata, omnia turbarunt) & meminisse mihi permolestum est, beatissime Pater, & memorare scienti tibi supervacuum. Læta potius amicis & coëxcubitoribus impartiri juvat, ecclesiæ nempe pacem subsecutam, conspirantemque omnium ordinum in his, quæ sunt fidei, consensum.

[682] Cum enim in eo esset res, ut nulla amplius spes humanis experimentis nostra metientibus superesse videretur, [perfecte inter se conciliaverat.] affulsit subito illa captum omnis intellectus supergressa pax, Dominus scilicet & Deus noster Jesus Christus, qui sævam illam hiemem atque tempestatem, communis hostis opera coortam, in ipsa halcyonia mutavit, adeo ut nullum penitus dissensionis vestigium remanserit, nulla odii cicatrix. Omnes velut ex condicto veterum obliti, idem plane sentiunt; omnes sanctæ matris Ecclesiæ, quæ eos obviis ulnis diu exspectarat, optatissimum eunt in amplexum. Hæc & alia, quæ ibi sequuntur, Actis S. Nicolai inseri potuissent, nisi ea ante editionem hujus epistolæ typis fuissent vulgata. Porro historiam hujus dissensionis, & modum unionis in jure Græco-Romano tomo 1 pag. 103 & sequentibus fusius licet videre.

LXV. STEPHANUS II.

[Mense Augusto, anni 925 eligitur Stephanus,] Geeorgius monachus pag. 581 initium hujus Antistitis Constantinopolitani ita indicat: Maii mensis die quinta decima, Indictione tertia decima moritur Nicolaus patriarcha, cum a secunda sua provectione annos tredecim throno potitus esset. Ejus corpus in monasterio, quod ipse condiderat, ac Galacrenas vocant, conditum est. Mense vero Augusto patriarcha sufficitur Stephanus Amaseæ metropolita, eunuchus. Hinc patet, istum præsulem mense Augusto anni CMXXV ex sede Amasena ad Constantinopolitanam transiisse. Porro de gestis Stephani in episcopatu nihil apud historicos invenimus, nisi quod in nuptiis regis Bulgariæ cum Maria Græca celebratis sacra peregerit, ut Leo Grammaticus pag. 503 testatur his verbis: Octobris deinde mensis die octavo (scilicet anno Christi CMXXVII, ut Pagius tomo 3 Criticæ pag. 824 ostendit) progressus patriarcha Stephanus una cum Theophane protovestiario, & Maria Christophori imperatoris filia, & universo senatu ad sanctissimæ Deiparæ templum ad Pegas, Petrum & Mariam conjugali benedictione sociavit.

[684] [qui anno 928 mortuus est,] Non fuit diuturnus Stephani patriarchatus, quem omnes fere scriptores ad duos annos ac undecim menses restringunt. Quandoquidem igitur ex supra dictis mense Augusto anni CMXXV cathedram Constantinopolitanam ascendit, eamdem anno Christi CMXXVIII moriens reliquit, ut Georgius monachus tradit hoc modo: Mensis Julii die decima octava, Indictione sexta (utique legendum Indictione prima, quæ anno Christi CMXXVIII currebat) moritur Stephanus patriarcha, cum ei muneri præfuisset annos duos, menses undecim. Similia habent alii auctores, apud quos etiam Indictio sexta pro prima perperam ponitur. Quare Pagius & Bandurus recte monent ac ostendunt, Indictiones per tempora Constantini & Romani imperatorum sæpius in scriptoribus Byzantinis corruptas inveniri. Quamvis autem omnes illi historici circa annum, quo Stephanus iste obiit, inter se consentiant, tamen circa diem mortis discrepant, ut jam videbimus.

[685] [verosimiliter mense Julio,] Leo Grammaticus pag. 504 scribit, Stephanum Julii die decimo octavo obiisse. Incertus Constantini Porphyrogenneti continuator pag. 258 sic habet: Mensis Julii quinta decima, Indictione sexta moritur Stephanus patriarcha, cum ei muneri præfuisset annos duos, menses undecim. Simeon Logotheta pag. 487 tradit, eum mortuum esse die decima octava Junii mensis, pro quo verosimiliter mensis Julius legendus est, cum omnes alii scriptores illum mensem clare exprimant, & die XVIII Julii in Synaxariis Mediolanensibus bibliothecæ Ambrosianæ celebretur memoria τοῦ ἁγίου πατρὸς ἡμῶν Στεφάνου πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, τοῦ ἐξ Ἀμασείας μετατεθέντος. Sancti patris nostri Stephani patriarchæ Constantinopolitani, ex Amasea translati. Epitheton τοῦ ἐξ Ἀμασείας μετατεθέντος, ex Amasea translati, evidenter ipsum distinguit ab altero Stephano patriarcha Constantinopolitano, de quo supra egimus, & cujus occasione tomo IV Maii pag. 37 nonnulla simul de hoc Stephano juniore dicta sunt. Etsi autem hic Stephanus secundus eadem die XVIII Julii in Menæis Taurinensibus ac Parisiensibus etiam memoretur, tamen hic a titulo Sancti abstinuimus, tum quod ob superius dicta, manuscriptis hisce Græcorum monumentis non satis fidamus, tum quod gesta ipsius aliunde non noverimus.

LXVI. S. TRYPHON.

[cui circa finem ejusdem anni successit S. Tryphon,] Henschenius in Opere nostro ad diem XIX Aprilis, Acta hujus sancti Præsulis illustravit; sed Baronium incaute secutus, non advertit, Indictionem sextam pro prima apud scriptores Constantinopolitanos vitiose positam fuisse, ideoque ordinationem S. Tryphonis usque ad annum CMXXXIII perperam distulit, & consequenter cum ea connexam aliquot patriarcharum chronologiam ibidem male ordinavit. Georgius monachus pag. 585 initium S. Tryphonis ita assignat: Mensis autem Decembris quarta decima Tryphonem adducunt in Opsicio monachum, virum religiosis moribus ac sanctitate probatum, ordinantque patriarcham ad certum tempus, donec scilicet Theophylactus, Romani filius, maturæ ætatis annos attingeret, quem patriarcham Constantinopolitanum præfecturi erant. Similia habet incertus Constantini Porphyrogenneti continuator, ut inter scriptores post Theophanem Parisiis anno MDCLXXXV editos pag. 258 potest videri.

[687] Ex his Pagius ad annum Christi CMXXXIII num. 1 sic argumentatur: [ut probat Antonius Pagius] Quare cum anno CMXXVIII dies Dominica in diem XIV Decembris inciderit, eo etiam anno ordinatio sancti Tryphonis contigit, & tam citatus continuator, quam Leo Grammaticus aliique ex ipsismet corrigendi sunt, quando aiunt, Stephanum INDICTIONE SEXTA, qua præsens annus notatur, vita functum esse. Quem historicorum Byzantinorum errorem cum non animadvertissent neque Baronius, nec alii plerique, Stephani mortem usque ad hunc Christi annum (nempe CMXXXIII) perperam distulere; exindeque Tryphonis & Theophylacti, qui eidem successere, initia male consignarunt. Corrigendi etiam Curopalates & Cedrenus, qui Stephanum Indictione XV mortuum asserunt; alioquin ipsimet a se ipsis dissentirent, & Theophylacti patriarchæ mortem, quam cum anno Christi CMLVI exacte copulant, male collocarent. Jam sæpius monuimus, per Constantini & Romani imperatorum tempora Indictiones in scriptoribus Byzantinis depravatas esse, easque certo emendavimus.

[688] Dum hoc loco Pagius dicit, Leonem Grammaticum aliosque scriptores Byzantinos ex se ipsis corrigendos esse, [& eruitur ex variis veterum scriptorum textibus,] haud dubie ad contrarios illorum auctorum textus alludit: nam Leo Grammaticus pag. 504 de Tryphonis initio sic scribit: Mensis autem Julii die decimo octavo, Indictione sexta, Stephanus patriarcha, moritur; tum Decembri mense Tryphonem monachum, pietatis & sanctitatis testimonio insignem, ordinant patriarcham, donec ætatis metam imperatoris Romani filius Theophylactus, quem Constantinopolis patriarcham creare statuerant, attigisset. Deinde idem scriptor pagina sequente depositionem Tryphonis ita narrat: Tryphonem porro patriarcham Augusto mense, Indictione tertia deposuerunt, eoque in proprium monasterium se recipiente & defuncto, annum unum & menses quinque, nondum matura Theophylacti imperatoris filii Romani ætate, ecclesia pastore viduata permansit. Ex utroque hoc ejusdem scriptoris textu inter se collato manifeste patet, errorem in Indictiones irrepsisse. Quomodo enim Tryphon Indictione sexta, seu Mense Decembri anni CMXXXIII episcopatum Constantinopolitanum suscepit, & post triennalem ferme ejusdem administrationem Indictione tertia, quæ anno Christi CMXXX currebat, exauctoratus est? Eadem contradictio in anonymo Theophanis sive Constantini Porphyrogenneti continuatore pag 258 & 261, atque apud Georgium monachum pag. 585 & 587 reperitur.

[689] Symeon Logotheta pag. 487 initium Tryphonis ita figit: [inter se collatis.] Die decima octava Junii mensis, Indictione sexta, moritur Stephanus patriarcha, cum sedem tenuisset annos duos, menses undecim. Quarta decima vero mensis Decembris Tryphonem virum religiosum ac notæ sanctitatis ex Opsicio adducunt, atque ad certum tempus patriarcham constituunt. Tum idem auctor pag. 489 tempus depositionis ejus sic indicat: Mense Augusto, Indictione quarta, mortuus est Christophorus imperator, atque in domo patris sepultus. Trypho quoque patriarcha, qui præstitutum jam tempus munere functus esset, abdicatus, in suo monasterio vivendi finem fecit. Porro ecclesia annum unum & menses quinque ob immaturam Theophylacti, Romani filii, ætatem pastore vidua agit. Hinc iterum liquet, Indictionem sextam pro prima vitiose scriptam esse. Christophorus imperator Indictione quarta, seu anno Christi CMXXXI, mortuus est, ut cum Symeone Logotheta alii historici apud Pagium in Critica ad annum Christi CMXXXI num. 4 testantur. Ceterum cum Pagio & Banduro probabilius opinor, Tryphonem eadem Indictione quarta, sive anno Christi CMXXXI exauctoratum esse, ut ex annis episcopatus ejus jam videbimus.

[690] [Anno 931 S. Tryphon] Omnes patriarcharum catalogi apud Bandurum Tryphoni tres gubernationis annos assignant. At triennium istud incomplete intelligendum esse, ex reliqua chronotaxi apparet: nam ab anno Christi CMXXVIII, die XIV Decembris, qua sedem Constantinopolitanam occupare cœpit, usque ad exeuntem mensem Augustum anni CMXXXI duo anni, octo menses, & aliquot dies elapsi sunt, qui numero rotundo & more satis recepto tres anni appellari potuerunt. Deinde sedes Constantinopolitana anno uno & quinque mensibus vacavit, ut laudati historici testantur. Quare si ab exeunte Augusto anni CMXXXI numeraveris annum unum, quinque menses, & paucos dies (in rotundo computo dies fere semper negliguntur) pervenies ad ineuntem mensem Februarium anni CMXXXIII, quo successorem Tryphonis ordinatum fuisse postea ostendemus.

[691] [cujus chronotaxim Bandurus breviter exhibet,] Placet hic nobis breve Banduri ratiocinium, cujus verbis accipe sequentem chronologiæ anacæphaleosim, quam tomo 2 Imperii Orientalis pag. 911 sic exponit: Tryphon ordinatus fuit patriarcha Constantinopolitanus, ut tradunt sæpius laudati scriptores post Theophanem, die quarta decima mensis Decembris, Indictione prima, non vero sexta, ut apud eosdem legitur, hoc est anno Christi CMXXVIII. Tryphon vero per fraudem depositus Indictione quarta, hoc est anno Christi CMXXXI, ut scribit Symeon Logotheta pag. 489. Post hujus abdicationem ecclesia Constantinopolitana viduata fuit pastore annum unum, menses quinque, ut tradunt incertus continuator Theophanis, Symeon Logotheta, & Georgius monachus. Igitur si a die secunda mensis Februarii anni Christi CMXXXIII, qua Theophylactus ordinatus fuit patriarcha Constantinopolitanus, retrocedas per annum unum & menses quinque, quibus ecclesia Constantinopolitana pastore viduata mansit, pervenies procul dubio ad diem secundum mensis Septembris anni CMXXXI. Itaque tres anni, quibus Tryphon præfuisse dicitur, integri non fuere.

[692] [fraudulenter exauctoratus est,] In Actis S. Tryphonis ex Cedreno retulimus, quo dolo ex cathedra sua depulsus fuerit. Symeon Logotheta pag. 487 & sequente breviter exponit fraudem, qua vir simplex inductus fuit, ut facile post aliquot tempus ab episcopatu deponi posset, & eamdem historiam diverso modo sic narrat: Illo ad tempus fungi munere non sustinente, sed ad finem usque vitæ sedem retinere volente, dolo in sententiam inducunt hoc modo: nolente enim assensum præbere, aiunt, nescire eum litteras, nec posse scribere, eaque ratione obniti ac resistere. Probaturus itaque, sibi scribendi atque legendi peritiam non deesse, chartam sibi & atramentum afferri jubet. Novo igitur allato tomo,ad oram infra scribere faciunt: Tryphon Dei misericordia monachus et patriarcha, quæ præscripta sunt, grata habens, eisque assensum præbens, manu propria subscripsi.

[693] Libello accepto, patriarcham inaugurant; tum quidquid videbatur in charta vacua ante Tryphonis subscriptionem exarant. [ut Symeon Logotheta narrat.] Postea, ac ubi præstitutum illi tempus effluxerat, invitum patriarcham sede deturbant, propriæ tamen cedentem subscriptioni, & cum ille factam sibi fraudem moleste ferret. Inde vero tota instructa fraus, quod Theophylactus, Romani imperatoris filius, ætatis jam modum, & ut in sacerdotio maturus videretur, attingeret. Quamvis hæc fallacia tam crassa sit, ut vix fidem mereatur; tamen volui hanc diversam Symeonis Logothetæ narrationem proferre, ut ex ipsius testimonio appareret, S. Tryphonem sibi titulum œcumenici patriarchæ non tribuisse. Nihilominus inter alios Joannes Zonaras lib. 16 Annalium num. 19 Tryphonem in charta pura hæc scripsisse asserit: Tryphon ex Dei misericordia archiepiscopus novæ Romæ & œcumenicus patriarcha. Sed cum Symeon Logotheta eamdem S. Tryphonis subscriptionem aliter exhibeat, & de tam superbo œcumenici titulo non meminerit, non improbabiliter suspicamur, illum ab ambitiosis Græculis (forte schismaticis, qualis fuit Zonaras) hic fraudulenter intrusum esse. Certe evidens similis fallaciæ exemplum supra dedimus.

LXVII. THEOPHYLACTUS.

Cum post dolosam S. Tryphonis expulsionem sedes Constantinopolitana per annum & quinque menses vacasset, [Theophylactus adolescens ineunte Februa rio anni 933] ut ex supra citatis scriptoribus dictum est, Theophylactus admodum juvenis anno Christi CMXXXIII, die secunda Februarii, ad illam evehitur, ut apud Leonem Grammaticum pag. 506 indicatur his verbis: Præfatus autem imperatoris filius Theophylactus Februarii die secundo, Indictione sexta, patriarcha consecratus est, adstantibus Romani Pontificis legatis, & tomum synodalem de ejus ordinatione tractantem proferentibus, eumdemque collocantibus in throno patriarchali. Etiamsi in Latina hujus textus interpretatione legatur, id factum esse Indictione secunda, nolui manifestum interpretis aut typothetæ errorem exscribere, quia in Græco Leonis Grammatici textu diserte exprimitur, illud Φεβρουαρίῳ β᾽, ἰνδικτιῶνος ς᾽, id est Februarii 11, Indictione VI contigisse.

[695] Accuratum istud ordinationis tempus etiam notatur ab aliis historicis Byzantinis, [ad sedem Constantinopolitanam evehitur,] inter quos anonymus Constantini Porphyrogenneti seu Theophanis continuator pag. 261 simul de laudabilibus Theophylacti initiis ita scribit: Quem vero dicebam, imperatoris filius Theophylactus, patriarcha ordinatur Februarii mensis die secunda, Indictione sexta, patris in omnibus animos sensumque præveniens; sed & ad ea quæ a fronte virtutes recteque facta, cum ea qua præditus erat eruditione atque doctrina sese extendens, Aderant vicarii Romani Antistitis, qui tomum synodalem de illius tractantem ordinatione afferrent; qui etiam in patriarchali sede eum collocarunt. Haud dubie jam S. Tryphon obierat, quando legati Sedis Apostolicæ hanc Theophylacti successionem approbarunt. Porro qua de causa illi Constantinopolim missi fuisse dicantur, apud Leonem Allatium in opere de perpetua ecclesiæ Occidentalis & Orientalis consensione lib. 2 cap. 7 potest videri.

[696] [qui insano venationis] Quod vero ad hic indicatos Patriarchæ adolescentis mores spectat, ii postmodum prorsus mutati sunt, ut Georgius Cedrenus pag. 638 narrat hoc modo: Cum patriarchatum iniret, id quod contra leges ecclesiasticas fiebat, annos erat natus XVI, & patriarcha sub pædagogis (pro indignam rem!) aliquamdiu egit. Quamquam utinam id perpetuum fuisset: nam eatenus visus est modeste ac cum gravitate aliqua vitam agere. Adultior, cum jam suo arbitrio vivere permitteretur, nihil eorum, quæ turpissima & omnino legibus prohibita sunt, facere omisit. Gradus ecclesiasticos & episcoporum electiones venumdans, aliaque agens aliena veri patriarchæ officio, insano equorum studio & venationum perditus, multaque alia indecenter committens, quæ singulatim enarrare & inconveniens & nefas est.

[697] [ac equorum studio] Unum par est commemorari, argumentum ipsius male instituti animi. Equorum parandorum [Col. 118E] amore infræni tenebatur, ferturque habuisse ultra duo equorum millia: iis alendis perpetuo erat intentus; neque vero iis fœnum & hordeum proponebat edendum, sed metarum fructus, thasia, & pistacia ac palmulas, uvas passas, caricas, eaque omnia lectissima, vino fragrantissimo temperata, admixtis etiam croco, cinnamomo, balsamo, aliisque aromatibus. Memoriæ traditum est, ei aliquando sacrificanti magnæ Cœnæ Dominicæ quinta feria, & jam preces mysteriorum recitanti, supervenisse eum, cui equorum cura ab ipso demandata fuerat, lætumque attulisse nuntium, quod nobilissima equarum peperisset, addito etiam equæ nomine; patriarcham præ nimio gaudio re sacra utcumque absoluta, ad Cosmidium accurrisse; visoque pullo recens edito, & satiatum spectaculo bruti in magnum templum rediisse, ut de Servatoris nostri pro nobis tolerato supplicio hymnorum recitationem ad finem perduceret.

[698] [aliisque indignis moribus dignitatem illam] Quin & hunc morem introduxit, qui hodieque obtinet, quod in splendidis atque solennibus festivitatibus Deo & Sanctorum recordationi fit contumelia per fœdas cantilenas ac risus & insanos clamores, quibus adhibiti sancti hymni cantantur, quos a nobis oportebat corde compunctis atque contritis pro nostra salute Deo offerri. At ille cœtu flagitiosorum hominum coacto, iisque præfecto Euthymio quodam, quem cognomine Casnen appellabant, & ab ipso est domesticus templi constitutus, diabolicas illas saltationes, obscuras vociferationes, cantilenasque e triviis & lupanaribus petitas, tunc adhiberi instituit. Hac vitæ usus ratione interiit ex inepta equitatione ad murum quemdam maritimum afflictus: ex quo casu cum sanguinem vomuisset, ac biennium morbo conflictatus esset, aqua intercute exstinctus est.

[699] [usque ad exeuntem Februarium anni 956 contaminavit,] De hoc infami Patriarcha similia narrant Glycas, Zonaras, aliique, inter quos Joannes Scylitza Curopalates in editione Veneta fol. 63 verso tempus mortis sic exacte indicat: Anno autem duodecimo imperii Constantini, mundi vero sexies millesimo quadringentesimo sexagesimo quarto (anni mundi a recentioribus Græcis ita computantur) mensis Februarii vigesima septima, Indictione decima quarta, decessit e vita Theophylactus patriarcha, sacerdotio functus annos viginti tres, dies viginti quinque. Hæc & alia Cedrenus more suo e Scylitza etiam descripsit. Ceterum omnes hi characteres chronologici annum Christi CMLVI designant, & cum duratione episcopatus accurate conveniunt: si enim elapsum temporis spatium numeraveris ab anno Christi CMXXXIII & die secunda Februarii, qua Theophylactus ordinatus est, usque ad vigesimam septimam Februarii diem anni CMLVI, comperies, ipsum annis viginti tribus, ac diebus viginti quinque, in cathedra Constantinopolitana sedisse. Dum igitur aliqui scriptores ei annos viginti quatuor attribuunt, numero rotundo loquuntur.

LXVIII. S. POLYEUCTUS.

[quando ineunte Aprili ejusdem anni ei successit S. Polyenctus] Laudatus Cedrenus post narratam Theophylacti mortem pag. 639 immediate subjungit sequentia: Eadem Indictione (videlicet decima quarta, qua Theophylactus obiit, & quæ in annum Christi CMLVI incidebat) tertia Aprilis die in ejus locum sufficitur Polyeuctus monachus, Constantinopoli natus atque educatus, castratus a parentibus, longoque tempore monastica vita cum laude functus, imperatore eum ob gravitatem morum & insignem sapientiam, atque paupertatis causa eo provehente. Acta hujus sancti Patriarchæ legi possunt in Opere nostro ad diem V Februarii, ubi Bollandus præcipua illius gesta ex historicis Græcis collegit. Nos interim ad indagandum mortis ipsius tempus progredimur.

[701] Cedrenus pag. 665 obitum S. Polyeucti ita indicat: [qui mense Januario anni 970 ex hac vita migravit.] Polyeuctus post Tzimiscæ designationem tantum triginta quinque dies vixit. Zonaras lib. 17 Annalium num. 1 post imperatoris Tzimiscæ inaugurationem, idem mortis tempus designat his verbis: Patriarcha Polyeuctus, cum post Tzimiscæ proclamationem triginta quinque dies vixisset, obiit. Joannes Scylitza in editione Veneta fol. 73 verso asserit, eum mortuum esse post triginta dies, ex quo Tzimisces declaratus fuit imperator. Forte in textu Scylitzæ oscitantia librarii aut interpretis quinque dies exciderunt. Sed parum refert, uter dierum computus sit præferendus, cum ex his saltem colligamus, S. Polyeuctum circa medium Januarium anni CMLXX ex hac vita migrasse: nam Joannes Tzimisces circa medium Decembrem anni CMLXIX imperator declaratus est, ut Leo Constantinopolitanæ ecclesiæ diaconus, & scriptor synchronus apud Pagium in Critica ad annum Christi CMLXIX num 5 & sequentibus testatur.

LXIX. BASILIUS I, cognomento Scamandrenus.

[Basilius in locum S. Polyeucti substituitur] Mox citatus Leo diaconus de hoc S. Polyeucti successore apud Pagium in Critica anno Christi CMLXX num 2 sic habet: Porro Polycuctus cum dies haud plures a Theodori ordinatione (Polyeuctus exeunte anno CMLXIX vel ineunte CMLXX Theodorum eremitam suasu Joannis Tzimiscæ imperatoris patriarcham Antiochenum consecravit) superstes fuisset, ex humanis migrat, relictis ecclesiæ monumentis, virtutum scilicet simulacris, divinæque & humanæ sapientiæ scientiæque notitia, qua ad summum excultus fuit. Polyeucto autem annis tredecim patriarchatus gubernacula moderato, atque ad beatam vitam translato, diligentem adhibuit Joannes operam, ut in sacerdotali throno virum virtutibus atque moribus præstantem collocaret. Postridie igitur convocatis in palatium episcopis & senatu dixit: Ego, cujus vitæ a longo tempore indubitatum periculum feci, hunc in ecclesiasticam sedem proveho, ne lateat in angulo vitam tolerans vir, omnis generis virtutum excellentiis clarus, cui & prænoscendi futura Deus donum concessit: multa enim mihi ejus generis divino edidit oraculo, quæ temporibus suis evenerunt.

[703] [mense Februario anni anni 970,] Dixerat imperator & Basilium monachum in medium produxit, qui a teneris unguibus, arrepta vita monastica, crebros agones religiosæ palæstræ ludorum in Olympi montis arduis clivis ostenderat. Hunc videlicet in patriarchales ædes jussit ascendere, postridieque (ea scilicet Dominica, qua sancti patres orthodoxam fidem de cultu venerabilium imaginum sanxerunt) Basilius summi sacerdotii unctionem accipit, ac œcumenicus patriarcha acclamatur. Quod vero attinet ad titulum, quo Basilius hoc loco œcumenicus patriarcha appellatur, nescio, utrum is ex populi acclamantis, an ipsius scriptoris adulatione referatur. Facile etiam fieri potest, ut aliquis posterior librarius Græcus superbum istud nomen narrationi Leonis diaconi inseruerit. Saltem nusquam legimus, ipsum Basilium patriarcham sibi hunc titulum arrogasse. Circa tempus ordinationis Pagius loco proxime citato notat, festum Orthodoxiæ anno Christi CMLXX, quo Basilius consecratus est, in diem XIII Februarii incidisse.

[704] [& ineunte anno 974 e sede sua pulsus est,] Eminentissimus Baronius initium Basilii patriarchæ etiam anno Christi CMLXX recte alligat; sed usque ad annum Christi CMLXXV gratis differt depositionem ipsius, quæ anno præcedente probabilius consignanda est: nam omnes catalogi apud Bandurum, & Zonaras lib. 17 Annalium num. 4 non tribuunt ei plures, quam quatuor annos, qui circa medium Februarium anni CMLXXIV effluxerant, quandoquidem anno CMLXX, die XIII Februarii, cathedram Constantinopolitanam ascendit. Quod si hæc depositio differatur usque ad medium Februarium anni CMLXXV, Basilius jam non quatuor, sed quinque integris annis sedisset, quod communi catalogorum consensui repugnat. Itaque cum Pagio statuimus, Basilium ineunte anno Christi CMLXXIV exauctoratum esse, eique Antonium statim successisse. At in ea hypothesi non video, cur Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 912 quatuor annos Basilii utrimque incompletos numeret: si enim anno Christi CMLXX, die XIII Februarii episcopatum Constantinopolitanum suscepit, ut ipsomet ibidem fatetur, & ineunte mense Januario anni CMLXXIV e sede depulsus est, quatuor anni ex una parte dumtaxat incomplete computandi sunt, & tantum mensis unus & aliquot dies deerant, ut quartus administrationis annus compleretur.

[705] [quem Leo diaconus] Præterea Leo diaconus una cum rebus gestis anni CMLXXIV apud Pagium tomo 4 Criticæ pag. 37 depositionem Basilii moresque ejus ita exponit: Tunc & patriarcha Basilius episcoporum invidia apud imperatorem calumniam passus, quasi in aliquem procerum moliretur transferre imperium, nec ecclesiam regeret ex præscripto sacrorum canonum, ad imperatoris tribunal vocatur. Quoniam vero renuebat, ac œcumenicam synodum cogendam asserebat, in eaque diluenda esse crimina aiebat (hoc enim etiam velle divina patrum constituta, cogendam universalem synodum, cum patriarcha deponendus sit) in monasterium ad Seamandrum situm, ac quod ipse exstruxerat, imperatoris jussu relegatur.

[706] [ob mores laudat.] Vir scilicet nullo pene cibo utens ac carnis expers, qui a teneris jam unguibus religiosæ palæstrælaboribus ultra humanum modum exercitatus esset, vir uno amictu æstate hiemeque utens, nec ante exuens, quam difflueret, nulliusque jam operæ factus esset. Alius ei nullus cibus aut potus, quem gustaret, præterquam aqua, nucesque ac poma. Aiunt præterea nec in lecto quidem cubavisse; sed humi per omne tempus, quo religiosa palæstra certavit. Hoc unum Viro vitio datum ferunt, quod longe plurimi haberet, ut hominum instituta moresque ac actus cognosceret, atque iis rimandis, curiosiusque scrutandis, quam pro officii ratione, majorem operam poneret. Si Basilius ille tanta vitæ austeritate, spiritu prophetico, omnique virtutum genere præditus fuerit, ut Leo diaconus affirmat, certe miramur, nomen ipsius nusquam in ecclesiasticis Græcorum Fastis occurrere. Hæc admiratio nostra etiam locum habere potest in illius successore, qui fuit

LXX. ANTONIUS III, cognomento Studita.

[Antonius, qui anno 974 cathedram CP. ascenderat,] Leo diaconus apud laudatum Pagium tomo 4 Criticæ pag. 37 & sequente initium & virtutes hujus Antonii sic describit: Basilio itaque exsilio damnato (id ineunte anno Christi CMLXXIV accidisse arbitramur) patriarchalia gubernacula Antonius regenda suscipit, vir in Studii monasterio a juventute asceticam professus disciplinam, vitamque ducens apostolicam: præter enim necessaria indumenta, ac quibus caro tegatur, ferebat nihil; tametsi a viris principibus, ipsisque imperatoribus plurimum coleretur. Neque vero id solum; sed & quos sumptus habebat ex ea dignitate, qua fulgebat (prius enim syncelli dignitate ornatus fuerat) omnes in pauperes erogabat: divinaque & humana scientia, si quis alius, pollebat. Vultu, totaque corporis compositione mirabilem quamdam gratiam in profundissima canitie lucentem exhibebat. Nec enim ullus eorum, qui deliciis diffluunt, altumque vanorum tabernaculorum sapiunt, ad eum divertebat, qui non statim castigatior abiret. Nec contra funestissimis malis ærumnosam quisquam trahens vitam, qui non æquo animo discederet.

[708] Tunc post mortem Joannis Tzimiscæ, quæ ineunte anno Christi CMLXXVI accidit, [ultro se ea abdicavit,] Bardas cognomento Sclerus adversus imperatores rebellavit, & exorta sunt varia bella civilia, quæ diu durarunt, ob quæ Antonius patriarcha se ultro dignitate sua abdicavit, ut Joannes Scylitza Curopalates in jam sæpe laudata editione Veneta fol. 85 significat his verbis: Tunc etiam Antonius patriarcha post Scleri rebellionem, cum sacerdotio se abdicasset, excessit e vita, & patriarcha deligitur Nicolaus cognomento Chrysoberges, cum ecclesia pastore vacasset annos quatuor cum dimidio. Baronius hæc Scylitzæ Curopalatis verba sic intellexit, ut velit, illam sedis Constantinopolitanæ vacationem computari inter annos, qui episcopatui Antonii usque ad mortem tribuuntur. Quare in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi CMLXXVI num. 1 ita scribit: Quo pariter anno ob Bardæ rebellionem, Antonium Studitam patriarcham sponte se abdicasse, vacasseque sedem illam annis quatuor (addendum erat cum dimidio, ut post Scylitzam Cedrenus & Zonaras etiam numerant) idem tradit Curopalates: non enim datus est ei successor, quousque idem Antonius vixit. Qui numerant ejus sedis annos ad ipsius obitum, quo successor est datus, sex annos ipsius patriarchatui tribuunt.

[709] [quod contra Baronium] Non videtur hæc opinio Baronii facile componi posse cum verbis Zonaræ, qui lib. 17 Annalium num. 6 sic loquitur: Antonius porro patriarcha cum sacerdotio renuntiasset, quod per sex annos tenuerat, ac paulo post obiisset, & ecclesia annis quatuor cum dimidio vacasset, Nicolaus Chrysoberges est designatus. Ex hoc Zonaræ textu & similibus Cedreni verbis Pagius in Critica ad annum Christi CMLXXVI num. 3 sic contra Baronium concludit: Quare Antonius Studita, qui ipso initio anni CMLXXIV patriarcha Constantinopolitanus constitutus fuerat, anno nongentesimo septuagesimo nono ineunte abdicavit, & paulo post medium annum nongentesimum octogesimum tertium Nicolaus Chrysoberges patriarcha Constantinopolitanus ordinatus est: anni enim sex Antonio attributi non potuere non esse incompleti, si vera sint, quæ Cedrenus & Zonaras de duratione pontificatus Nicolai litteris prodiderunt. Ex quibus liquet, perperam Baronium scripsisse, Antonium Studitam præsenti anno (scilicet Christi CMLXXVI) abdicasse, & quoad vixit, ei successorem non datum.

[710] [& Antonium Pagium] Equidem cum Pagio probabilius opinor, hanc sedis vacationem ab annis episcopatus distinctam esse; sed adduci non possum, ut Antonio concedam sex administrationis annos, propter quos Pagius postea duplicem characterem chronologicum in Scylitza & Cedreno gratis mutare cogitur, ut paulo post apparebit. Quare cum Philippo Cyprio apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 222 tantummodo quatuor episcopatus annos Antonio Studitæ adscribo. Forte Philippus Cyprius hanc quatuor annorum gubernationem ex perfectioribus catalogis aut antiquis scriptoribus hausit. Saltem testimonio hujus scriptoris Constantinopolitani nixus, verosimilius dicam, in Zonara sex annos pro quatuor vitiose positos esse, quam sine ullo fundamento asseram, duplicem errorem chronologicum in textum Scylitzæ & Cedreni irrepsisse.

[711] [anno Christi 978 contigisse existimamus.] In nostro igitur systemate putamus, Antonium post expletos quatuor episcopalis administrationis annos, mense Januario anni CMLXXVIII muneri suo renuntiasse, & paulo post (puta exeunte mense Februario) mortuum esse. Si huic temporis spatio addas annos quatuor cum dimidio, quibus sedes vacavit, pervenies usque ad mensem Septembrem anni CMLXXXII, ut computum instituenti constabit. Jam vero secundum hanc chronotaxim non improbabiliter supponimus, mense Septembri ejusdem anni CMLXXXII vacuam ecclesiæ Constantinopolitanæ cathedram antistite impletam fuisse, ut figamus aliquod punctum, juxta quod reliquam chronologiam ordinemus. Nunc experiamur, an hoc systema Chronologicum conciliari possit cum annis sequentium patriarcharum, inter quos Antonio Studitæ post satis diuturnam sedis vacationem primus successit

LXXI. NICOLAUS II, cognomento Chrysoberges.

[Sedem CP. anno 982 conscendit Nicolaus,] De hujus Patriarchæ electione, quæ juxta hypothesim nostram mense Septembri anni CMLXXXII non improbabiliter fieri potuit, præter supra laudatos scriptores Byzantinos, Cedrenus pag. 694 sic meminit: Ceterum Antonius patriarchacum sacerdotio renuntiasset, Duro rebellionem movente, tum temporis mortuus est; creatusque patriarcha Nicolaus Chrysobergius, cum per quatuor annos cum dimidio ecclesia pastore caruisset. Zonaras lib. 17 Annalium num. 8 tempus episcopatus ejus sic exacte norat: Interea Nicolao Chrysoberge, cum pontificatum annos duodecim & octo menses, ornasset, defuncto, Sisinnius magister, vir ab ineunte ætate in litteris versatus, patriarcha designatur. Omnes catalogi apud Bandurum, aliique veteres scriptores, quotquot videre mihi licuit, totidem annos & menses huic Nicolao adscribunt.

[713] Præterea Joannes Scylitza Curopalates in editione Veneta fol. 88 annum, [& illam anno 995 moriens reliquit,] quo Nicolaus Chrysoberges obiit, & Sisinnius ei successit, designat his verbis: Cum autem Nicolaus Chrysoberges annos duodecim, menses octo, ecclesiam gubernasset, ac vita functus esset, Sisinius magister deligitur, vir eloquens & medicinæ peritissimus, anno sexies millesimo quingentesimo tertio, Indictione octava. Georgius Cedrenus pag. 702 eosdem temporis characteres ita expressit: Nicolao Chrysobergio post administratum per annos duodecim cum besse patriarchatum vita functo, substituitur Sisinnius magister, vir insignis & medicæ artis peritissimus, anno mundi supra sexies millesimum quingentesimo tertio, Indictione octava. Teste Pagio, annus mundi 6503 juxta Constantinopolitanos anno Christi CMXCIV a Calendis Septembribus incipiebat, & ab eodem tempore usque ad Calendas Septembres anni CMXCV Indictio octava currebat.

[714] Sed cum Pagius initium Nicolai fixerit post medium anni CMLXXXIII, [ut contra Antonium Pagium] mortem ipsius & Sisinnii successionem usque ad annum Christi CMXCVI differre cogitur, ut ei duodecim gubernationis annos & octo menses concedat. Unde in sua Critica ad annum Christi CMXCV num. 5 Cedrenum sic erroris arguit: Non dubito, quin Cedrenus in anno emortuali Chrysobergii memorando erraverit, & Chrysobergius usque ad annum sequentem (videlicet Christi CMXCVI) in vivis fuerit, cum iidem auctores unanimi consensu ei annos XII & menses VIII adscribant. Præterea ipsemet Cedrenus annos tres Sisinnio, annos vero XX Sergio ejus successori attribuit, huncque Indictione secunda, mense Julio, anno scilicet Christi MXIX vita functum asserit. Quare Sisinnius ante annum sequentem (nempe Christi CMXCVI) Chrysobergio non successit, & Cedrenus ex ipso Cedreno corrigendus, vel potius Curopalates, ex quo sua Cedrenus depromere solet.

[715] At cum Cedrenus sua ex Curopalate depromere soleat, [probabilius opinamur,] sequitur, hunc duplicem characterem chronologicum in Curopalate ab ipso inventum esse, & istum errorem librario probabiliter adscribi non posse. Porro quis sine solido fundamento credat, apud utrumque hunc auctorem in anno mundi atque Indictione erratum esse? Præferendum itaque videtur nostrum systema, in quo facile reperimus duodecim Nicolai annos & octo menses, qui anno Christi CMXCV complentur: si enim ab exeunte Septembri anni CMLXXXII, quo initium Nicolai Chrysobergis figi potest, annos duodecim & octo menses computaverimus, perveniemus ad mensem Junium anni CMXCV, quo Sisinnius Nicolao mortuo potuit succedere. Saltem hac ratione mortem Nicolai & successionem Sisinnii consignamus illo anno, quem Joannes Scylitza Curopalates & Georgius Cedrenus diserte expresserunt. Nunc videndum, an hæc chronotaxis repugnet tempori, quo sedit

LXXII. SISINNIUS II.

[tui Sisinnius eodem anno 995 successit,] Discordiam, quæ ecclesiam Græcam diviserat, opera hujus Patriarchæ sublatam esse, Cedrenus pag. 702 sic affirmat: Substituitur Sisinnius magister, vir insignis & medicæ artis peritissimus, anno mundi supra sexies millesimum quingentesimo tertio, Indictione octava. Is dissidium propter quartas nuptias dudum ortum sustulit, concordia facta; cumque tres tantum annos ecclesiæ præfuisset, vitam cum morte commutavit. Baronius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi CMXCV num. 17 illam concordiæ restitutionem Nicolao Chrysobergi adscribendam esse contendit his verbis: At non Sisinnio, sed ejus prædecessori Nicolao tribuuntur ista in synodalibus actis tunc confectis, ut de his nulla dubitatio esse possit. Cujus initæ concordiæ monumentum exstat post edictum de unione ante annos octoginta promulgatum in codice juris Græcorum. Deinde Eminentissimus scriptor refert ipsa Acta synodalia, quæ ibidem numeris sequentibus vel in Jure Græco-Romano a pag. 108 legi possunt.

[717] [qui de violata ecclesiarum unione accusatur,] Verum ex publicis istius synodi acclamationibus colligo, ecclesiam Constantinopolitanam eo tempore rursus paulatim ad schisma inclinasse, cum ibi præsules sancti cum improbis callide laudentur, & memoria Photii schismatici, tamquam orthodoxi, celebretur. Hinc mihi non improbabilia videntur ea, quæ Leo Allatius in Consensione perpetua ecclesiæ Occidentalis & Orientalis lib. 2 cap 8 de hoc Sisinnio ita tradit: Quies nihilominus ecclesiarum per tot annos continuata, qua quælibet ecclesia suis juribus utebatur, ita tamen ut suprema potestas soli Romanæ vindicaretur, videtur interrupta fuisse a Sisinnio patriarcha: non ita tamen ut vel Latini communi Græcorum calculo condemnarentur, vel Græci ab illis separarentur. Sisinnius namque (ob quam id egerit causam, ipse nescio) Photii epistolam encyclicam, quam in Latinos ille temeritatis ac audaciæ plenam exaraverat, titulo tantummodo immutato, & suo nomine supposito, ad reliquos patriarchas ipsissimis verbis transmisit homo nequissimus, licet multa in ea continentur, quæ ad Photium & Photiana tempora pertineant, quæ ipse non immutaverat. Adeo importune iste verborum magistri observator religiosus ineptit! Nisi etiam dicamus, nomen Sisinnii ab aliis illi epistolæ appositum fuisse. Cum ipse Leo Allatius hic in fine dubitet, utrum ea epistola a Sisinnio promulgata fuerit, fidem hujus rei penes accusatorem relinquimus.

[718] [& juxta chronotaxim nostram anno 999 obiit.] Scylitza, Cedrenus, Zonaras, & plerique patriarcharum catalogi apud Bandurum huic Sisinnio tribuunt tres gubernationis annos, quibus nihil vetat aliquot menses & dies superaddi, quos illi scriptores sæpe non exprimunt, cum plerumque numero rotundo de episcopatus annis loquantur. Igitur ponamus, Sisinnium tribus annis, & septem vel octo mensibus in cathedra Constantinopolitana sedisse. In ea hypothesi calculum subducens comperiet, illum mense Februario vel Martio anni CMXCIX obiisse, cum ipsius initium mensi Junio anni CMXCV affixerimus. Nunc superest, ut discutiamus, an nostrum systema chronologicum etiam concorder cum annis, quos antiqui auctores assignant successori ipsius, qui appellatur

LXXIII. SERGIUS II.

[Eodem anno 999 ad sedem CP. evehitur Sergius] Eminentissimus Annalium ecclesiasticorum parens initium hujus Patriarchæ ad annum Christi CMXCIX num. 20 sic recte refert: Quod ad res Orientales pertinet, hoc anno defuncto Sisinnio, patriarcha Constantinopolitano, cum sedisset annos tres, subrogatus est in locum ejus Sergius abbas ex progenie Photii, schismatis auctoris, cujus secutus vestigia eo amplius obsuit, quo diutius præfuit, propagato sedis tempore ultra vigesimum annum. Hujus nomine contra Occidentales invenitur alicubi scripta epistola, quam Photii vere esse, & ejus titulo restitutam superius recitavimus. Baronius hoc loco viginti episcopatus annos Sergio optime tribuit; sed postea ad annum Christi MXIX num. 9 litteræ, quas Petrus Antiochenus ad Michaëlem Cerularium scripsit, illum a priori sententia revocarunt, eo quod ex vitiosa & perperam intellecta Petri Antiocheni epistola putaret, Joannem quemdam Sisinnio successisse, eumque ante Sergium in cathedra Constantinopolitana sedisse. Unde Eminentissimus scriptor post recitatum istius epistolæ fragmentum ibidem sic erronee concludit: Cum igitur hæc ita se habuisse noscantur, longe minor erit Sergii episcopatus numerus, totque annos sit necesse minui a sede Sergii, quot tenuerit eam idem ipse Joannes.

[720] Cum Pagius hac Baronii objectione constringeretur, in Critica ad annum Christi MXIX num. 5 effugium quoddam excogitavit, [quem Pagius binominem fuisse perperam asserit,] gratis asserens, Sergium illum fuisse binominem, atque etiam Joannem appellari. Sic nempe eruditissimus Pagius scindere conatus est nodum, quem solvere facili negotio poterat, si consuluisset Leonem Allatium, qui in Consensione perpetua Occidentalis & Orientalis ecclesiæ lib. 2 cap. 8 num. 3 Græco-Latinum hujus epistolæ fragmentum ita profert: Præterea ipse quoque testis irrefragabilis & alii mecum plerique ex ecclesiasticis primatibus, sub beatissimo patriarcha Antiocheno domino Joanne Pontificem Romanum, Joannem & ipsum nuncupatum, in sacris diptychis commemorari. Et ante annos quadraginta & quinque Constantinopolim appellens sub beatæ memoriæ patriarcha Sergio, jam dictum Papam inter sacra Missarum solennia cum aliis patriarchis commemorari audivi. Quomodo vero postea ejusdem commemoratio erasa fuerit, & quam ob causam, ignoro. Joannes Cotelerius Parisiis anno MDCLXXXI inter Monumenta ecclesiæ Græcæ tomo 2 a pag. 145 Græco-Latine edidit integram illam Petri Antiocheni epistolam, ex qua etiam constat, Joannem illum non fuisse patriarcham Constantinopolitanum, sed Antiochenum. Ex his igitur liquet, Baronium & Pagium ob imperfectam epistolæ istius editionem, & ambiguam ejusdem interpretationem deceptos fuisse.

[721] Petrus de Marca in Dissertatione de epistola Vigilii ex iisdem Petri Antiocheni verbis infert sequentia: [& in cujus chronotaxi ordinanda Petrus de Marca erravit,] Unde patet, Sergium patriarcham (qui sedem Constantinopolitanam tenuit ab anno CMXCVII usque ad annum MXVII) communione junctum fuisse cum Joanne XIX seu mavis XVII, qui sedit ab anno MIII ad annum MIX, quemadmodum ex hac Petri epistola observavit quoque illustrissimus Annalium conditor. Baronius videlicet ad annum Christi MIX num. 1 concludit ex eodem Petri Antiocheni testimonio, quo nomina Romanorum Pontificum in diptychis Constantinopolitanis recitari asserit, ecclesiam Constantinopolitanam eo tempore cum ecclesia Romana unitam fuisse. Sed unio illa non diu perseveravit: nam Nicetas Nicænus apud Leonem Allatium in Opere proxime citato lib. 2 cap. 8 num. 2 schisma sub illo Sergio renovari cœpisse testatur his verbis: Sub Sergio, qui sub Bulgaroctono patriarchatum tenuit, dicitur rursum Schisma exortum fuisse; sed quam ob causam, ipse ignoro: videtur tamen propter sedes fuisse.

[722] [cum juxta veteres scriptores] Porro illustrissimus Petrus de Marca rectam chronotaxim perturbat, dum episcopatum Sergii ab anno Christi CMXCVII usque ad MXVII numerat: Scylitza enim fol. 94 durationem administrationis, & determinatum mortis annum ita assignat: Cum viginti integros annos Dei rexisset ecclesiam, Julio mense, Indictione secunda, anno sexies millesimo quingentesimo vigesimo septimo ad Dominum migravit. Cedrenus pag. 717 Scylitzam more suo sic exscribit: Sergius, cum per annos XX ecclesiam Dei moderatus esset, Indictione secunda, mense Julio, anno mundi sexies millesimo quingentesimo vigesimo septimo ad Dominum emigravit. Hi characteres chronologici juxta Baronium, Pagium, aliosque chronologos in annum Christi MXIX incidunt. Unde manifeste sequitur, Petrum de Marca duobus annis initium & finem episcopatus Sergiani perperam prævertisse.

[723] [viginti integris annis sederit,] Præter Scylitzam & Cedrenum laudatos, Zonaras lib. 17 Annalium num. 9, & omnes patriarcharum catalogi apud Bandurum affirmant, Sergium viginti annis in cathedra Constantinopolitana sedisse. Hos autem viginti annos complete accipiendos esse contendo, adeoque illis menses aliquot ac dies superaddi posse arbitror. Neque id sane gratis assero, cum Cedrenus de Sergio Græce scribat, illum ἐπὶ ἐίκοσιν ὅλους ἐνιαυτοὺς: id est, ad viginti INTEGROS annos ecclesiæ præfuisse. Unde etiam apparet, sensum Græcum Cedreni ab interprete Latino, qui Parisiis anno MDCXLVII ex typographia regia prodiit, non satis perfecte ac fideliter expressum fuisse. Scylitza quoque viginti integros gubernationis annos computat, ut ex numero præcedente manifestum est.

[724] [& mense Julio anni 1019 obierit.] Si igitur Sergius ineunte mense Martio anni CMXCIX ad sedem Constantinopolitanum evectus fuerit, sicut supra statuimus, & eam viginti annis ac quatuor mensibus occupaverit, isto temporis spatio expleto, mors ejus incidet in mensem Julium anni MXIX, quo antiqui auctores obitum ipsius diserte consignarunt. In hoc nostro systemate nihil hactenus vidi, quod verisimilitudinis terminos excedit. Verum si quis nos certiora docuerit, libenter opinionem illius amplectemur. Porro schisma, quod sub Sergio revixerat, una cum ipso exstinctum, seu potius sopitum est, ut apud Leonem Allatium in jam sæpius laudato Opere lib. 2 cap. 8 num. 4 licet videre. Dixi, schisma istud potius sopitum esse, quam exstinctum, quia post aliquot annos cum majori tumultu & ecclesiæ Constantinopolitanæ damno repullulavit, ut postea observabimus.

SECULUM XI.

LXXIV. EUSTATHIUS.

[Sergio successit Eustathius,] De Sergii obitu & hujus Patriarchæ successione Zonaras lib. 17 Annalium num. 9 sic scribit: Is patriarcha Sergius cum ecclesiam ad annos viginti rexisset, mortem obiit, ac in ejus locum suffectus est Eustathius, sacerdotum ædis palatinæ princeps. Similia habent alii historiographi, qui præterea certum Sergianæ mortis annum & mensem assignarunt. Sed nullus eorum clare exprimit, an Eustathius eodem mense vel anno in locum decessoris sui substitutus fuerit. Quod si ille statim successerit Sergio, qui juxta Scylitzam & Cedrenum mense Julio anni MXIX obiit, jam episcopatui Eustathiano oportebit sex annos & aliquot menses concedere: Eustathius enim ex hac vita migravit paucis diebus ante mortem Basilii imperatoris, cognomento Bulgaroctoni, quæ circa finem anni MXXV contigit, ut jam ostendemus.

[726] Cedrenus pag. 719 obitum Basilii imperatoris & Eustathii patriarchæ simul ita narrat: [& mortuus est circa finem anni 1025,] Post hæc in Siciliam molitus expeditionem Basilius Orestam quemdam de fidissimis suis eunuchis præmittit cum magnis copiis: ipse sato interceptus subsequi non valuit: nam mense Decembri, Indictione nona, anno sexies millesimo quingentesimo trigesimo quarto, subito correptus morbo decessit. Paucis ante mortem ejus diebus obit Eustathius patriarcha, in cujus locum imperator substituit Alexium monachum, Studiani collegii magistrum, qui ad ipsum invisendi causa venerat, afferens secum caput Joannis Baptistæ. Eum ergo cum per Joannem protonotarium, cujus opera in administrandis publicis negotiis utebatur, in solio patriarchæ collocasset, vespere exspiravit. Cedrenus hæc more suo hausit ex Scylitza, qui in editione Veneta fol. 93 totidem fere verbis tempus Eustathianæ mortis exponit. Porro juxta computum recentiorum Græcorum annus mundi 6534, & Indictio nona currere cœperunt anno Christi MXXV a Calendis Septembris, ut chronologi passim observant. Quare ex Scylitzæ ac Cedreni testimonio sequitur, Eustathium mense Novembri aut Decembri ejusdem anni MXXV mortuum esse, adeoque sex annis & aliquot mensibus ecclesiæ Constantinopolitanæ præfuisse.

[727] Verum hæc conciliare nequeo cum annis, quos Zonaras episcopatui Eustathiano assignat, [cui Zonaras octo] dum lib. 17 Annalium num. 9 mortem Basilii imperatoris & Eustathii patriarchæ ita conjungit: Cum in animo haberet ire in Siciliam, consilium ejus fatalis morbus interrupit. Sed paulo ante ejus obitum Eustathius patriarcha moritur, cum orthodoxorum ecclesiæ annos octo præfuisset. Quomodo inter mensem Julium vel Augustum anni MXIX & mensem Novembrem vel Decembrem anni MXXV octo annos inveniemus? Intra istud temporis intervallum tantummodo sex anni & aliquot menses elapsi sunt, ut computanti apparebit. Nihil igitur superest, nisi ut dicamus, errorem in numeros Zonaræ irrepsisse, quem supra ob similem causam deseruimus.

[728] Neque facilius cum hac chronologia componi possunt catalogi patriarcharum apud Bandurum, in quibus tantum quatuor anni Eustathio tribuuntur, nisi quis solide ostenderit, sedem Constantinopolitanam a morte Sergii per unum alterumve annum vacasse, [& alii catalogi annos quatuor gubernationis tribuunt,] de quo antiqui scriptores non meminerunt, & quod sine expressa veterum auctoritate non est gratis asserendum. Certe in computo suo erravit ipse Bandurus, dum tomo 2 Imperii Orientalis pag. 914 ex recte stabilita chronotaxi sic perperam concludit: Igitur si Eustathius statim post mortem Sergii, quæ contigit, uti supra ex Cedreno diximus, mense Julio anni Christi MXIX, patriarcha Constantinopolitanus renuntiatus fuit, certe Eustathio non anni quatuor, sed anni quinque, menses quatuor, & aliquot dies attribuendi sunt. Si Eustathius statim Sergio successerit, arithmeticæ non omnino ignarus & vel digitis computans plane comperiet, ipsum sex annis & aliquot mensibus ac diebus in cathedra Constantinopolitana sedisse. Hæc de tricis chronologicis dicta sufficiant.

[729] [qui titulum œcumenici a Papa Romano obtinere frustra conatus est,] Ceterum inter gesta hujus patriarchæ memorabile est, quod ipse simul cum Basilio imperatore tentaverit muneribus corrumpere Pontificem Romanum, ut ab eo titulum œcumenici patriarchæ sibi ac suis successoribus obtineret. Sed eorum conatus successu caruit, sicut eminentissimus Baronius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MXXIV num. 5 & sequentibus refert, & nos alia occasione superius ex vetustis monumentis exposuimus. Ex eo facto etiam colligi potest, ecclesiam Constantinopolitanam eo tempore non divisam fuisse ab ecclesia Romana, sine cujus consensu antistes Constantinopolitanus titulum œcumenici patriarchæ assumere non audebat.

[730] [& falso dicitur commentarios in Homerum scripsisse.] Marquardus Freherus in Chronologia, Juri Græco-Romano præmissa, adscribit huic Eustathio patriarchæ doctissimos in Homerum commentarios; sed illum toto fere sesqui seculo a vera chronologia aberrare, eosque Thessalonicensi ejusdem nominis antistiti tribuendos esse, observarunt recentiores quidam critici, inter quos Leo Allatius lib. 2 de Consensione perpetua Occidentalis & Orientalis ecclesiæ cap. 8 num. 4 lectorem ita monet: Notandus est hic obiter supinus Marquardi Freheri error in chronologia, qui asserit, hunc patriarcham Eustathium, eum fuisse, cujus exstant doctissimi illi commentarii in Homerum & alia, cum Eustathius Homeri interpres longe illo posterior sit, tamquam qui centum fere & quinquaginta post annos vixerit sub Manuele Alexio, & Isaacio Comnenis. Deinde ibidem Eustathii Thessalonicensis præsulis ætatem variis testimoniis confirmat. Cum autem Eustathius patriarcha Constantinopolitanus secundum supra probatam Chronologiam mense Novembri aut Decembri anni MXXV obierit, statim mense Decembri ejusdem anni in defuncti locum successit

LXXV. ALEXIUS.

Joannes Scylitza fol. 93 tempus, quo hic Patriarcha conscendit cathedram Constantinopolitanam, [In locum Eustathii mortui substituitur Alexius] sic nobis indicat: Cum vero institueret imperator cum exercitu in Siciliam proficisci, Orestem cum frequentibus copiis præmisit, unum ex suis fidelissimis eunuchis; verum ipse prohibitus est, siquidem eum mors occupavit: Decembri enim mense, Indictione nona, anno sexies millesimo quingentesimo trigesimo quarto, repentino morbo correptus excessit e vita, cum aliquot diebus ante ejus obitum etiam Eustathius patriarcha decessisset: cujus successorem instituit imperator Alexium monachum & monasterii præfectum,qui ad eum invisendum venerat cum pretioso Præcursoris capite, quemque per missum protonotarium Joannem in sede collocandum curat, quo adjutore in republica administranda utebatur, & vespere mortuus est, cum vixisset annos septuaginta, & omnes imperasset, ad quinquaginta autem annos imperium solus administrasset.

[732] Zonaras lib. 17 Annalium num. 9 etiam significat, [mense Decembri anni 1025] Alexium in sede Constantinopolitana collocatum fuisse eo die, quo Basilius imperator exspiravit: nam ibi post relatam Eustathii patriarchæ mortem hæc subjungit: Cum autem monasterii Studii abbas Alexius imperatori ægrotanti sacrum caput Præcursoris attulisset, illo statim patriarcha designato, eodem vespere mortuus est. Ex his aliisque supra dictis statuimus, Alexium mense Decembri anni MXXV ad cathedram Constantinopolitanam evectum esse, quamvis certum istius mensis diem ignoremus. Nunc nonnulla hujus patriarchæ gesta ex antiquis scriptoribus breviter referamus.

[733] Primum memoratu dignum, quod de hoc patriarcha reperio, [qui criminosis nuptiis] juxta Baronium & Pagium anno Christi MXXVIII contigit, & crassam Alexii ignorantiam, aut profligatam ipsius conscientiam prodit, ut eruitur ex ipso Cedreno, qui pag. 722 rem exponit his verbis: Romanus in palatium adducitur, daturque ei optio, ut vel oculos sibi erui patiatur, vel dimissa sua legitima uxore, filiam imperatoris ducat, ac cæsar designetur. Hæsitante eo, uxor marito metuens ultro comam posuit, ac seculo renuntiavit; viroque & oculos servavit, & imperium paravit. Erant Constantino ex filia patricii tres filiæ, quarum natu maxima Eudocia monachatum fuit amplexa; minima Theodora conjugium Romani aversata est, sive ob propinquitatem, ut ferebatur, generis; sive quod uxorem ejus sciret adhuc vivere. Media Zoë facile eum sibi dari maritum passa est. Disputatione autem de cognatione mota, res a patriarcha & ecclesiasticis discussa, & Romanus Zoë copulatus est, imperatorque declaratus.

[734] At non tantum de cognatione, sed de legitima Romani uxore adhuc superstite erat disputandum. [per crassam ignorantiam aut impietatem] Rigidi scilicet illi theologi Græci, vivente prima legitima conjuge, marito alteram uxorem ducere permittebant, dum interim juxta ecclesiæ suæ consuetudinem tertias aut quartas nuptias, in Occidentali ecclesia licitas, severe prohibebant, ut tomo 1 Juris Græco-Romani in libello unionis a pag. 104 legimus. Nonne austeri hujusmodi doctores, qui quartas nuptias vetant, & istud Romani matrimonium approbant, vocari possent duces cæci, excolantes culicem, camelum autem glutientes, ut Matth. 23 ℣ 24 de Pharisæis dicitur? Certe in illos etiam convenit, quod Christus apud Marcum cap. 7 ℣ 8 Pharisæis exprobrabat: Relinquentes enim mandatum Dei, tenetis traditionem hominum.

[735] Laudatus Cedrenus pag. 733 narrat, quomodo imperator Romanus feria quinta majoris hebdomadæ insidiis uxoris suæ Zoës interfectus fuerit, [semel atque iterum benedixit] & ipsa statim Michaëlem adulterum, quocum antea consueverat, sibi matrimonio copulaverit, cui Alexium patriarcham bene precari voluit, ut exponit his verbis: Eadem nocte, cum sacra Passio caneretur, patriarcha Alexius, quasi jubente Romano, in palatium vocatur: quo cum venisset, mortuum Romanum invenit. Et Zoë aureo triclinio exornato in suggesto sedens Michaëlem producit, & a patriarcha contendit, ut hunc sibi maritum sacra comprecatione copulet. Attonito & voce oppressa hærenti Joannes ac Zoë quinquaginta auri libras totidemque clere largiuntur. Ita patriarchæ persuasum, ut matrimonium hoc consecraret. Baronius in Annalibus hæc eadem ad annum Christi MXXXIV num. 28 & sequente commemorat.

[736] [& callide sedem sibi eripiendam conservavit] Denique hic tacendum non est callidum Alexii consilium, quo quemdam dignitatis suæ æmulum, ejusque fautores astute delusit, ut apud eumdem Cedrenum pag. 740 refertur hoc modo: Interim cum patriarchatus Constantinopolitani amor absurdus Joannem imperatoris fratrem cœpisset, re communicata, episcopi Demetrius Cyzici, Antonius Nicomediæ, Sidæ & Ancyræ fratres germani cum aliis metropolitis consultarunt de Alexio deturbando, eique sufficiendo Joanne. Ad eos Alexius & reliqua ecclesiæ pars litteras dant, hoc significantes: “Quando, ut vos dicitis, non suffragiis pontificum, sed jussu Basilii imperatoris ego hoc solium contra canones conscendi; agedum, quos ego constitui metropolitas, jam per undecim annos ac anni semissem, ecclesiam gubernans, deponantur. Anathema quoque obnuntietur tribus imperatoribus, quibus ego coronas imperii imposui. His factis, cedo solium ei, qui vult succedere”. Hoc accepto nuntio, Demetrius cum sociis metu pudoreque confusi, quod plerique ab ipso erant creati, nihil antiquius silentio & quiete habuerunt; & ipse Joannes cupiditatem solii patriarchæ in posterum dimisit. Atque hæc sunt præcipua, quæ ex gestis Alexii hoc loco proferenda esse censuimus. Nunc paucis indicandum est, quo tempore obierit.

[737] [usque ad annum Christi 1043.] Jam sæpe laudatus Cedrenus pag. 758 tempus mortis ejus sic accurate notat: Vigesima die Februarii, Indictione undecima, Alexius patriarcha rebus humanis excedit. Scylitza fol. 110 eamdem Indictionem, mensem ac diem morti ipsius assignavit. Hinc concludimus, octodecim annos, quos Zonaras & catalogi apud Bandurum episcopatui ejus passim tribuunt, incomplete accipiendos esse: mensis enim Februarius Indictionis undecimæ in annum Christi MXLIII incidit, ut apud obvios chronologos videre est. Si igitur Alexius sedem Constantinopolitanam occupaverit a mense Decembri anni MXXV, ut supra probavimus, usque ad vigesimam Februarii diem anni MXLIII, calculos subducenti constabit, illum dumtaxat septemdecim annis, & duobus circiter mensibus sedisse, cum nobis sit ignotum, quo die mensis Decembris anno Christi MXXV patriarcha electus fuerit. In locum ipsius eodem anno MXLIII suffectus est

LXXVI. MICHAEL I, cognomento Cerularius, schismaticus.

[Huic mense Martio ejusdem anni 1043 successit Michaël,] Hic fuit infensissimus Latinorum hostis, de cujus promotione Zonaras lib. 17 Annalium num. 22 sic scribit: Alexio patriarcha mortuo, cum sedem illam annos octodecim quiete tenuisset, Michaël, cognomento Cerularius, in ejus locum est suffectus. Tempus istius successionis post Scylitzam Cedrenus pag 758 accurate ita notavit: Vigesima die Februarii, Indictione undecima, Alexius patriarcha rebus humanis excedit: ei sufficitur die Annuntiationi festo Michaël Cerularius, qui vixerat monachus, ex quo eum orphanotrophusob paratas insidias relegaverat. Festum Annuntiationis apud Græcos die XXV Martii celebratur, ut in Menæis excusis aliisque ecclesiasticis ipsorum fastis videre est. Unde patet, Michaëlem Cerularium anno Christi MXLIII, die XXV Martii, Alexio ante mensem defuncto successisse. Nunc aliqua illius gesta summatim referemus.

[739] Anno Christi MLIII Michaël Cerularius una cum Leone Acridano Bulgarorum metropolita scripsit epistolam adversus Latinos, [qui schisma ecclesiæ Græcæ] eamque misit ad Joannem, Tranensem in Apulia episcopum, ut etiam populos Occidentales ad schisma concitaret. Hanc ab Humberto Cardinale, & Silvæ candidæ episcopo Latine redditam eminentissimus Baronius Annalibus suis ad annum Christi MLIII a num. 23 inseruit. Canisius quoque illam simul cum doctissima Humberti Cardinalis refutatione tomo 6 Antiq. lect. a pag. 114 typis vulgavit. Eidem S. Leo IX Papa egregie respondit, ut apud Labbeum tomo 9 Conciliorum a col. 949 licet videre.

[740] Anno sequente S. Leo Pontifex Constantinopolim misit legatos, [contra Latinos renovavit.] deditque eis litteras ad Constantinum imperatorem & Michaëlem patriarcham, ut pax inter utramque ecclesiam conciliaretur. Sed vota ipsius successu caruerunt: etenim legati Apostolici pervicacem Michaëlem in ecclesia S. Sophiæ publico anathemate percutere coacti sunt propter varios ipsius errores, qui apud laudatum Labbeum tomo 9 Conciliorum a col. 992 in ipsa excommunicationis sententia exprimuntur. Tunc vero contumax Cerularius magis furere cœpit, & edictum adversus legatorum excommunicationem publicavit, quod Leo Allatius in Opere de Libris ecclesiasticis Græcorum dissert. 2 a pag. 161 Græco-Latine edidit. Porro præter citatos auctores de rebus scriptisque ad hoc schisma spectantibus legi possunt litteræ ipsius Michaëlis & Petri patriarchæ Antiocheni, quas Cotelerius inter Monumenta ecclesiæ Græcæ tomo 2 vulgavit, Wibertus synchronus in Vita S. Leonis IX Papæ apud nos tomo 2 Aprilis pag. 662 & 663, aliaque instrumenta passim occurrentia, quæ nostri instituti non est hoc loco fusius referre. Potius jam narrandum est, quomodo & quando Isaacius Comnenus imperator tandem Michaëlem Cerularium e sede Constantinopolitana expulerit.

[741] Joannes Scylitza Curopalates, Parisiis anno MDCXLVII post Cedrenum Græco-Latine partim editus, [Scylitza describit superbiam ejus,] pag. 808 & sequente hanc rem ita exponit: Patriarcha autem inexplebili benevolentia fretus imperatoris, contra ipsum elatus est, non petitionibus modo & admonitionibus utens, si quando alicujus rei & pro aliquo indigeret; verum sæpe minime voti compos propter frequentes & odiosas petitiones, minas & absurdas increpationes adhibebat; ac nisi pareret, imperii amissionem minabatur, vulgare & tritum hoc dictum proferens: Ego te condidi, furne, ego & te dejiciam. Aggressus est etiam cocco tincta induere calceamenta, antiqui sacerdotii morem hunc asserens, & oportere his uti novum quoque archiepiscopum: nam inter sacerdotium & regnum nihil interesse, vel admodum parum, & in rebus pretiosioribus amplius fortasse & magis colendum sacerdotium.

[742] Hæc audiens imperator illum mussitantem, studuit potius aliquid ipse perpetrare, [ob quam ab imperatore in exsilium abreptus est,] quam pati. Quare cum archangelorum dies festus advenisset, egreditur patriarcha ad suburbana loca, ut ibi studiose ac solenni ritu, quæ ad diem festum pertinerent, perageret. Imperator autem ut lucro, sibi oblata occasione arrepta, veritus ne quis tumultus aut perturbatio fieret, turmam militum misit, qui communi lingua appellantur Barangi, qui ipsum non sine ignominia e throno correptum ac mulo impositum usque ad littus, quod est in Blachernis, impellentes deduxerunt & ipsum & patrueles ejus, atque inde lembo impositum ad Proconnesum, ut exsularet, perducendum curant.

[742] [& nihilominus affingit ei mortuo miraculum,] Ipse cum aliquibus metropolitis collocutus, & de ipso abdicando spectatissimis ipsorum electis, eorum opera nuntiat, ut archiepiscopatum deponat, priusquam ipsum cum dedecore amittat, iis, quæ contra ipsum decreta erant, expositis & propalatis synodo & concilio. Sed cum ipsis visus esset ejusmodi, qui expugnari & deprimi non posset, quantum ad ipsum attinebat, desperata fuit depositio sacerdotii, de qua imperatore assidue cogitante, interea vitam cum morte patriarcha tranquille commutat: cujus corpus imperator, quod ipsum jam pœnituerat, honorifice importandum, & in suo monasterio reponendum curat, perculsus eo miraculo, quod acciderat, non ipse modo, sed omnes, qui cum ipso erant: nam dextra patriarchæ manus in crucis figuram conformata, ut mos est benedicendi populo acclamanti pacem, ita firma permansit, neque cum mortuo corpore est immutata.

[744] [quod Baronius jure merito explodit,] Eminentissimus Baronius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MLVIII num. 18 illam dextræ manus figuram, quæ hic pro miraculo obtruditur, paucis verbis ita jure merito explodit: Talia sunt miracula schismaticorum, humana arte composita. Et quis ignorat, defuncti mox hominis membra adhuc calentia, quam quis velit, recipere formam & situm, eademque ipsa obrigescentia frigore immobiliter permanere? Certe de hoc miraculo non meminit Michaël Psellus, schismatis fautor, qui Michaëlem Cerularium hæreseos accusat, illumque episcopalis muneris ac divinarum rerum imperitissimum fuisse asserit, ut Pagius in Critica ad annum Christi MLIV num. 2, & ad annum MLVIII num. 11 testatur.

[745] [& quod Zonaras schismaticus] Quinimo Zonaras schismaticus de illo schismaticorum commento scribere erubuit, qui interim non dissimulat superbiam Michaëlis Cerularii, dum lib. 18 Annalium num. 5 ipsius depositionem, mortem, ac honorificam sepulturam sic narrat: Neque vero patriarcha superbia illi (nempe Isaacio Comneno imperatori, de cujus vitiis immediate antea egerat) cedebat; sed imperare illi volebat: ac si quando non impetrasset ea, quæ petierat, ægre ferebat, increpabat; denique minabatur, quemadmodum imperium illi contulisset, ita se idem illi erepturum. Quæ cum talis imperator ferre æquo animo haud utique posset, providit, ut malum daret potius, quam ferret. Cum igitur patriarcha in suum monasterium, instante sanctorum angelorum, qui ibi colebantur, festo, ut illud splendidius celebraret, iturus esset, missa illuc cohorte militum, (nec enim eum ex ecclesia Verbi divini sapientiæ avellere voluit, ne vel cleri vel populi motus oriretur) & ipsum & nepotes ejus relegat.

[746] [referre non est ausus.] Deinde de abrogando illi patriarchatu cogitans, opera quorumdam primariorum sacerdotum utitur, & Pselli variarum & absurdarum criminationum coacervatoris, quas in oratione contra illum scripta congessit, & per quosdam Viro significat, ut simulet, se ultro pontificatu cedere, quem alioqui invitus cum publica infamia sit amissurus. Ut autem ille refragabatur, imperatorisde ejus exauctoratione solicitudinem mors sustulit: neque enim multo post illius obitus a quodam est ei nuntiatus; qui cum se lætum illi afferre nuntium & curas adempturum putaret, ille statim, mutata sententia, ejulavit, ejusque cadaver cum honorifico comitatu ab exsilio revocatum in monasterio ab illo condito reposuit, nepotibus ejus pristina dignitate restituta. Vides, hic nullam mentionem fieri de fictitio illo miraculo, quod tamen Michaël Glycas schismaticus, & Zonaræ coævus, parte 4 Annalium pag. 323 eamdem Cerularii depositionem ac sepulturam narrans, incautis posteris persuaderi posse existimavit.

[747] De tempore, quo imperator Michaëlem Cerularium relegavit, [Verosimilius cum Baronio putamus,] Pagius in Critica ad annum Christi MLVIII num. 13 sic disserit: Baronius aliique passim Cerularii depositionem & Lichudis creationem ideo hoc anno collocant, quia in serie patriarcharum Constantinopolitanorum in lib. IV Juris Græco-Romani Cerulario anni quindecim attribuuntur: die enim XXV mensis Martii anni MXLIII ad culmen pontificale evectus fuerat. Verum cum Constantinus Lichudes post sedem annorum quatuor & sex mensium, circa initium mensis Januarii anni millesimi sexagesimi quarti vivendi finem fecerit, anno millesimo quinquagesimo nono post diem octavum mensis Junii patriarcha creatus est. Curopalates enim, cujus verba Baronius recitat, asserit Cerularium die festo archangelorum dignitate depositum esse, cui Zonaras suffragatur. Græci autem, ut in eorum Menologio videre est, festum archangelorum ac S. Michaëlis bis in anno celebrant, die nempe octava Junii & die sexta Septembris. Cerularius itaque non annos XV, sed annos XVI & menses circiter tres ecclesiam Constantinopolitanam administravit, & anno solum sequenti (videlicet Christi MLIX) mortuus est. Ita ille.

[748] At imprimis non video, quo fundamento Pagius contra omnium catalogorum consensum Michaëli Cerulario sedecim annos & tres menses adscribat. [relegatum esse Michaëlem anno 1058 circa festivitatem archangelorum] Præterea die VIII Junii & VI Septembris apud Græcos fit quidem aliqua S. Michaëlis archangeli commemoratio propter miracula, intercessione illius patrata; sed in Menologio Basiliano ἡ σύναξις τῶν ἀρχαγγέλων, festivitas archangelorum die VIII Novembris celebratur. In Menæis impressis eadem die VIII Novembris præcipuum angelorum festum ita annuntiatur: Ἡ σύναξις τοῦ ἀρχιστρατήγου Μιχαὴλ, καὶ τῶν λοιπῶν ἀσωμάτων δυνάμεων. Id est: Festivitas Michaëlis, ducis militiæ [cælestis,] & reliquarum incorporearum potestatum. Hanc autem esse unicam vel saltem maximam angelorum festivitatem, de qua Joannes Curopalates & Zonaras antonomastice meminerunt, colligi potest ex solenni Officio, quod eo die in Menæis assignatur, & cui juxta consuetudinem celebriorum festorum præfigitur pictura, in qua plures angeli repræsentantur cum hac epigraphe, antiquis characteribus Græcis expressa: Η CΥΝΑΞΙC ΤΩΝ ΑCΩΜΑΤΩΝ. Id est: Festivitas incorporeorum.

[749] Ex his infero, non esse temere recedendum ab opinione eminentissimi Baronii aliorumque illustrium auctorum, [quæ præcipue a Græcis ad diem VIII Novembris celebratur.] qui juxta communem catalogorum computum, episcopatui Michaëlis annos quindecim tribuunt, & mortem ejus anno Christi MLVIII consignant: si enim Cerularius anno Christi MXLIII a die XXV Martii cathedram Constantinopolitanam occupaverit usque ad annum MLVIII & diem VIII Novembris, qua festum angelorum apud Græcos colitur, jam rotunde numerare possumus quindecim administrationis annos, licet supersint aliquot menses, qui ex sæpe supra dictis rarius exprimuntur. Deinde ex irrito imperatoris conatu, quo Cerularium exsulem ad spontaneam dignitatis suæ abdicationem inducere nitebatur, aliisque post depositionem gestis conjicimus, facile sex aut septem menses post exsilium elabi potuisse, antequam opportuna Michaëlis mors imperatorem solicitudine liberaret. Quin etiam post electionem successoris aliqua controversia exorta est, & nonnulla mora intercessit, ut mox videbimus, antequam ille episcopali dignitate ornaretur atque in sede Constantinopolitana collocaretur. Quare in nostra chronologia nihil erit absonum, si ponamus, quod mense Junio anni MLIX tandem ab imperatore in locum Michaëlis Cerularii defuncti substitutus fuerit

LXXVII. CONSTANTINUS III, cognomento Lichudes.

[Circa medium anni 1059] De hujus Patriarchæ successione Joannes Scylitza Curopalates post narratam Michaëlis Cerularii mortem pag. 809 sic scribit: Sufficitur in ejus locum patriarcha Constantinus Lichudes præses & protovestiarius, qui prius metropolitanorum & cleri, totiusque populi suffragiis delectus fuerat; vir ob regia atque civilia munera clarissimus a Monomacho usque ad illud tempus; quique magnam gloriam ob reipublicæ administrationem reportaverat, & Manganorum procurationem, ac juris custos ab eo imperatore, quem diximus, relictus fuerat. Et quamvis delectus fuisset, non sine contentione archiepiscopatum & patriarchatum, neque sine controversia adeptus est. Verum imperator studens talia sibi jura vindicare, hoc ipsi tempus idoneum ratus, presbyterum ordinatum vetuit, ne archiepiscopatus unctionem perfectam acciperet; quoad, inquit, ea quæ contra te jactantur, per synodum canonice examinentur. Constantinus autem non ignorans, hæc quomodo contra se inquirerentur, inopinatum dedecus secum reputans, quæ quærebantur tradidit imperatori. Ex eo tempore sine controversia & sine excusatione omnia ab ipso perficiebantur, quæcumque in initiandis pontificibus consuevere.

[751] [Michaëli mortuo successit Constantinus,] Zonaras lib. 18 Annalium num. 5 eamdem rem sic clarius exponit: In ecclesia vero Isaacius Comnenus imperator Constantinum Lichudem præsidem & protovestiarum constituit, virum longo tempore in administrationibus rerum communium cum laude versatum, spectatæque fidei, cui Monomachus etiam, Manganorum œconomia commissa, tabulas de eorum immunitate commiserat; quas cum sibi vendicare Comnenus conaretur, commentum improbitatis plenum excogitat, ac plane partum quemdam diabolicæ mentis edit: nam cum Lichudes per suffragia electus, ac sacerdos jam creatus esset, arcano eum monet, dici quædam, quæ a patriarchali officio illum arcerent, & si in synodo agitarentur, nec rite consutarentur, non posse eum pontificatus unctionem adipisci. Verum si Manganorum sibi privilegia traderet, se neglecturum criminationes illas, neque impedimento fore, quo minus ungatur. Lichudes qui videret, non licere sibi ad pristinam conditionem redire, sic vero manere turpe esse, propere allatis iis, quæ petebantur, nemine obstante, pontificio ritu initiatur.

[752] Michaël Glycas part. 4 Annalium pag. 323 mores ipsius ita laudat: Suffectus est in ejus locum alius patriarcha, [qui nobis de schismate suspectus est,] nimirum Constantinus præses & protovestiarius, cognomento Lichudes, cujus liberalem ac munificam manum, solertemque providentiam nemo non expertus est. Joannes Curopalates loco proxime citato eamdem munificentiæ ac solicitudinis laudem ei tribuit. Sed præ ceteris impensius illum laudavit Michaël Psellus, magnus ipsius amicus, qui schismati contra ecclesiam Romanam promovendo omnem operam impendit, ut Pagius in Critica ad annum Christi MLIV num. 2 ex lectis quibusdam Mss. Pselli opusculis certo constare affirmat. Psellus in honorem Constantini Lichudis composuit panegyrim, viginti tribus capitibus divisam, quæ adhuc manuscripta Parisiis exstat, ut Pagius ad annum Christi MLXVI num. 10 testatur. Laudatus Pagius ad annum Christi MLVIII num. 12 exhibet quoddam fragmentum, in quo Psellus facundiam aliasque dotes Constantini magnis laudibus extollit. At propter hoc ipsum encomium & tantam cum Psello schismatico amicitiam nobis Constantinus ille de schismate suspectus redditur, qui propterea forte a Brietio nostro in Annalibus contractis ad annum Christi MLVIII, vocatur vir addictior imperatori, quam Latinæ ecclesiæ. Cum reliqua hujus Patriarchæ gesta ignoremus, ad mortem ipsius chronologice assignandam transimus.

[753] Varii patriarcharum catalogi apud Bandurum episcopatui Constantini Lichudis quatuor annos ac dimidium concedunt. [& exeunte anno 1063 e vivis excessit.] Illis consentit Zonaras, dum lib. 18 Annalium num. 9 de morte ipsius ita scribit: Cum autem patriarcha Constantinus Lichudes, ecclesia per annos quatuor & sex menses gubernata, in aliam migrasset vitam, Joannes Xiphilinus in pontificiam Constantinopoleos sedem evehitur. Cum igitur initium ipsius supra constituerimus mense Junio anni MLIX, post numeratos quatuor annos & sex menses perveniemus ad mensem Decembrem anni MLXIII, circa quod tempus probabiliter ex hac vita migravit. Hæc chronotaxis concordat cum annis, quos Zonaras successori ipsius adscribit, ut ex dicendis apparebit.

LXXVIII. JOANNES VIII, cognomento Xiphilinus.

[Initio anni 1064 huic suffectus est Joannes] Putamus, ineunte anno Christi MLXIV in locum Constantini defuncti successisse hunc Patriarcham, de cujus promotione & moribus Joannes Curopalates pag. 817 tradit sequentia: Mortuo vero patriarcha Constantino, Joannes monachus, cognomento Xiphilinus, deligitur, Trapezunte natus, vir sapiens & eruditissimus, & in rebus politicis spectatus, & virtutem sedulo sectatus, adeo ut in principio florentis ætatis monasticam administrationem susceperit, & vitam solitariam degere instituerit tempore haud exiguo in Olympo monte: quare nemo præter ipsum dignus habebatur, qui ad altum patriarchæ gradum perduceretur, tametsi recusans ac fugiens, ad eum honorem compulsus est. Glycas part. 4 Annalium pag. 325 ipsum breviore elogio sic exornat: Constantino patriarcha mortuo, Joannes Xiphilinus monachus in ejus locum suffectus, vir omnino propter eloquentiam, doctrinam, prudentiam, virtutem admirandus. Zonaras lib. 18 Annalium num. 9 similia de illo tradit.

[755] At quibuscumque laudibus hi scriptores Joannem Xiphilinum extollant, ambitionem ipsius arguit sequens historia, [cujus ambitionem impera trix] quam Michaël Glycas part. 4 Annalium pag. 326 sic narrat: Cum spiritum extremum duceret (videlicet Constantinus Ducas imperator, de cujus liberis & morbo idem auctor paulo superius egerat) ab omnibus scriptam cautionem exegit, qua pollicerentur, numquam se imperatorem ullum admissuros extraquam filios suos, & imperatricem ipsam promittere coëgit, numquam se respecturam ad alteras nuptias. Hoc modo illa cum filiis imperium septem mensibus administravit. Scripta cautio, fidei patriarchæ credita, ejusdem studio custodiebatur… Imperatrix autem nubere cuidam ex viris illustribus volens, cum ob scriptam cautionem & illos, qui cautioni subscripserant, in metu versaretur, tandem aliquid supra naturam muliebrem audendum, & dolo patriarcham circumveniendum esse decrevit.

[756] [callide delusit,] Itaque rem cum quodam ad hujusmodi molitiones idoneo communicat. Quid inde factum? Erat patriarchæ frater, nomine Bardas. Hoc cum sciret ille spado, cum quo communicasse consilia sua imperatricem diximus, patriarcham accedit, secreto rem totam ei renuntiat; fieri nimirum posse, ut si quidem aliqua dispensatio nomine cautionis intercederet, frater ejus in complexum imperatricis perveniret, ac deinde imperator designaretur. Hac arte captus patriarcha singillatim senatoribus ad se vocatis persuadet, scriptam illam cautionem ab æquitatis ratione prorsus alienam esse, nec ob unius hominis æmulationem concedi debere, ut Romana respublica detrimentum caperet; sed potius, ita poscente necessitate, tradendam in matrimonium alicui viro imperatricem, ut hoc modo respublica, pristino statui restituta, vicissim floresceret. His verbis cum omnes patriarcha suam in sententiam perduxisset, Diogenes armatus regiam ingressus est, ac imperatrice sibi copulata, sceptris potitus. Sic astuta mulier delusit ambitiosum Patriarcham, qui ex hac vana spe nil præter ignominiam & ridiculam superbiæ notam acquisivit.

[757] [& auctores passim narrant.] Zonaras eamdem historiam in Annalibus lib. 18 num. 9 & 10 fuse exponens ab aliis scriptoribus in eo differt, quod Bardam illum non appellet fratrem patriarchæ, sed ἀνεψιὸν, id est, sororis aut fratris ejus filium, quod discrimen hic nihil nostra interest. Præterea ibidem affirmat, illam cautionem seu promissionis syngrapham ab imperatrice & senatoribus jurejurando confirmatam fuisse, ut etiam satis innuit Joannes Scylitza, qui pag. 822 cum Zonara addit, quod ex senatoribus alii suasu & adulatione, alii pecuniæ largitione & crebris muneribus Joanni patriarchæ consenserint. Propter talem solennis juramenti abolitionem Baronius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MLXVIII num. 5 eumdem patriarcham accusat, quod privato commodo religionem posthabuerit. Ob eamdem causam, ni fallor, Joannes Xiphilinus a Brietio nostro in Annalibus contractis ad annum MLXVI, vir litteratior, quam melior; & ad annum MLXVIII, prævaricator religionis appellatur.

[758] [Joannes ille post undecim annos & aliquot menses regiminis] Catalogi apud Bandurum huic Patriarchæ passim tredecim annos & sex menses adscribunt. Catalogus Labbeanus, Protreptico Historiæ Byzantinæ insertus, annos undecim dumtaxat cum sex mensibus ei assignat. Zonaras vero in Annalibus lib. 18 num. 18 tempus episcopatus ipsius sic diserte exprimit: Joanne Xiphilino patriarcha in æternas mansiones translato, cum ecclesiam annos undecim & menses septem rexisset (Græce sine litteris numeralibus ita ad longum legitur ἐπὶ δέκα ἐνιαυτοὺς ἐφ᾽ ἑνὶ, καὶ μησὶν ἑπτὰ) patriarcha designatus est Cosmas monachus. Nos probabilius existimamus, catalogos Bandurianos juxta catalogum Labbeanum vel Zonaram corrigendos esse: si enim Joanni Xiphilino tredecim annos cum dimidio tribuamus, jam mortem ejus nimis diu differre cogemur contra auctoritatem veteris testimonii, ut nunc videbimus.

[759] Anna Comnena lib. 3 Alexiados pag. 75 tempus, [anno 1075 ex hac vita migravit;] quo hic patriarcha obiit & successorem accepit, sic accurate notat: Rebus igitur sic pendentibus, Alexius coronatur manu patriarchæ Cosmæ: etenim quarto anno imperii Michaëlis Ducæ & filii ejus Constantini, cum esset mortuus sanctissimus patriarcha Joannes Xiphilinus secunda die mensis Augusti, Indictione decima tertia, subrogatus in ejus sedem fuerat hic Cosmas, illo loco dignissimus & sanctitate plenus. Hi characteres chronologici annum Christi MLXXV designant: nam usque ad Calendas Septembres anni MLXXV fluxit Indictio decima tertia, quæ mihi in citato textu tum ad Joannis Xiphilini mortem, tum ad successoris promotionem pertinere videtur. Unde opinor, paucis diebus ab obitu ipsius statim alterum in sede Constantinopolitana collocatum esse, quod ex infra dicendis confirmabitur. Præterea quartus Michaëlis Ducæ annus, quo Joannes iste obiit, anno Christi MLXXV ultra diem secundam Augusti adhuc currebat, sicut ex Michaëlis istius initio, apud Pagium in Critica ad annum Christi MLXXI signato, evidenter potest deduci.

[760] Huic mortis tempori computus Zonaræ vel catalogi Labbeani optime congruit: [unde chronologicus Cavei error corrigitur] nam si Joannes Xiphilinus mense Januario anni MLXIV in cathedra Constantinopolitana sedere cœperit, ut supra statuimus, & anno Christi MLXXV, die secunda Augusti ex hac vita migraverit, ut Anna Comnena testatur, jam in isto gubernationis intervallo annos undecim & sex vel septem menses invenies. Erravit itaque Guilielmus Caveus heterodoxus, dum in Historia litteraria Scriptorum ecclesiasticorum pag. 430 initium hujus patriarchæ anno MLXVI & obitum anno MLXXVIII alligat, ubi tamen recte rejicit communem opinionem, quæ huic patriarchæ perperam adscribit compendium Dionis, quod tribuendum est Joanni Xiphilino, qui hunc Patriarcham ejusdem nominis habuit patruum, ut ex ipsa auctoris epitome demonstratur. Porro aliqua Joannis Xiphilini patriarchæ opuscula recentiores bibliographi passim recensent.

[761] Nihil quemquam moveat, quod hic patriarcha Constantinopolitanus ab Anna Comnena vocetur sanctissimus, [& titulus sanctissimi huic patriarchæ datus examinatur.] cum interim superius narrata soluti juramenti historia sanctitatem ipsius minime commendet: nam mulier illa schismatica & Latinis infensissima, Romanum Pontificem ejusque subditos contemnere, & schismaticos suos laudare consuevit. Quare non immerito eos, quos ipsa laudibus exornat, infectos putamus schismate, quod Alexius Comnenus, pater illius, numquam serio tollere voluit, quamvis astutus ille princeps pro rerum necessitate interdum amicitiam cum Romanis Pontificibus simularet. Unde etiam nonnulli critici observarunt, Annam Comnenam in Alexiade sua nimis amori erga patrem indulsisse, & potius panegyrim parentis sui quam historiam scripsisse. Igitur sub diuturno Alexii Comneni imperio schisma inter ecclesiam Romanam & Constantinopolitanam perseveravit, cujus etiam juverit meminisse pro sequentibus aliquot patriarchis, inter quos primus post mortem Joannis Xiphilini secutus est

LXXIX. COSMAS I, cognomento Hierosolymitanus.

[Anno 1075 in locum Joannis subrogatur Cosmas,] Cum juxta supradictum Annæ Comnenæ testimonium Joannes Xiphilinus e vivis excessisset, quarto Michaëlis Ducæ anno, Indictione decima tertia, die secunda Augusti, quæ omnes notæ chronologicæ in annum Christi MLXXV concurrunt, eadem Indictione adhuc fluente, sive mense Augusto anni MLXXV, post paucos a morte ejus dies, & verosimillime ante diem VIII Augusti, ut ex infra instituendo temporis computo apparebit, in locum defuncti Joannis substitutus est Cosmas, de cujus promotione & moribus Joannes Scylitza pag. 860 hæc prædicat: Sepulio autem patriarcha Joanne Xiphilino, & ad domos æternas translato, imperator alium delegit, non ex senatorio ordine, neque ex ecclesia, neque ullum alium Byzantiorum, sive eloquentia sive rebus gestis clarorum & celebrium; sed Cosmam quemdam monachum, qui a sancta civitate venerat, & in maximo honore apud imperatorem habebatur propter virtutem, qua præditus erat: nam etsi externæ sapientiæ expers erat, & illius mysteria minime gustaret, attamen variis virtutibus efflorescebat; quapropter, omnibus aliis neglectis, ipsum ad ecclesiæ gubernacula collocat. Zonaras lib. 18 Annalium num. 18 de eodem Patriarcha dicit, quod fuerit ineruditus ille quidem, sed omnis generis virtutibus ornatus, qua de causa etiam ab imperatore in maximo pretio habebatur.

[763] [quem Anna Comnena schismatica] Anna Comnena præter alias laudes huic Cosmæ liberaliter tribuit spiritum prophetiæ, si lubet credere, dum lib. 2 Alexiados pag. 68 nar rat, Nicephorum Botoniatem suasione istius patriarchæ imperium abdicasse: Verum qui tum temporis Patriarcha erat, inquit, vir plane dignus illo loco, vere pauper, & monasticam austeritatem nihilo remissius, quam qui olim in desertis & montibus degebant patres, in urbe retinens, quem etiam ferebant prophetiæ gratia præditum, ut qui multa prædixisset, quæ vere acciderant; certe ita viveret, ut officii forma, virtutisque exemplar æqualibus posterisque esset. Is, inquam, sive divino instinctu admonitus, quo loco Botoniatæ res essent, quidve illo denique futurum esset, sive suggestione arcana Cæsaris (nam & id dicitur) qui admiratione virtutis ejus magnam a longo tempore cum Patriarcha conjunxerat amicitiam, in tempore superveniens cum Borilus Botoniatem ad audendum excitabat, sapiens & denique creditum Augusto consilium dedit; ne dubitaret throno regio cedere, neve divino imperio repugnans rempublicam discerpendam civili bello, urbem Christiano cruore polluendam daret; sed potius Dei voluntati cedens de medio abiret. Deinde refert, quomodo imperator huic Cosmæ consilio paruerit.

[764] [& Menæa Græcorum magnis laudibus extollunt.] Quinimo Menæa impressa & Maximus Cythereus hunc Patriarcham appellant thaumaturgum sive miraculorum patratorem, & die secunda Januarii annuam ejus festivitatem ita annuntiant: Μνήμη τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Κοσμᾶ ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, τοῦ θαυματουργοῦ, τοῦ ἐν τῇ σεβασμίᾳ μονῇ τῆς Χώρας. Hoc est: Memoria sancti patris nostri Cosmæ, archiepiscopi Constantinopolitani, thaumaturgi, qui est in venerando monasterio Choræ. Cangius lib. 4 Constantinopolis Christianæ cap. 15 de hoc Choræ monasterio varia tradit. Sed sive ibi quiescat aut colatur, alia auctoritate opus est, ut jactatis hisce miraculis fidem adhibeamus, & hominem non parum de schismate suspectum Sanctis adscribamus. Quare Bollandus noster ad diem secundam Januarii prudenter illum inter Prætermissos rejecit, & lectores ibidem ita monuit: Cosmas patriarcha Constantinopolitanus, thaumaturgus prædicatur a Menæis. Eum omitto, donec certiora habeam argumenta, quia posterior fuit, quando Græci merito suspecti. Nomen aut cultum Sancti multo minus posse convenire alteri Cosmæ Constantinopolitano præsuli, qui ab ipsis Græcis seculo sequente propter hæresim depositus est, ex infra dicendis patebit.

[765] Anna Comnena lib. 3 Alexiados pag. 75 exponit, [Patriarcha iste post coronationem imperatricis] quomodo mater Comnenorum callide conata sit Cosmam inducere ad spontaneam patriarchatus abdicationem, ut eam dignitatem in monachum sibi gratum transferret: Erat tum monachus quidam, ait, Eustratius nomine, cognomento Garidas, prope magnam Dei ecclesiam habitans, magna specie virtutis, qui jam ex longo tempore adire ac visere solitus Comnenorum matrem, etiam illi nescio quid de imperio prædixerat. Illa in monachorum genus alioqui propensior, hujus insuper delinita sermonibus, majorem in dies erga ipsum fiduciam benevolentiamque demonstrabat. Jamque eo venerat, ut de transferendo in istum urbis regiæ patriarchatu consilia versaret, certosque adhiberet homines, quibus commemorata simplicitate atque ineptitudine ad res gerendas ejus, qui tunc erat patriarcha, dabat negotium adeundi hominem & quasi pro amicitia admonendi, nihil eum ipsi sibi utilius facere posse, quam si ultro dignitatem abdicaret. Non fefellit ea machinatio virum sanctum, auditisque aliquamdiu amicis subornatis, per proprium nomen jurans dixit illis: “Per Cosmam, non cedam patriarchali throno, priusquam mea manu Irene Augusta coronata fuerit” … Septimo igitur post inaugurationem Alexii die, uxor quoque ipsius Irene ministerio Cosmæ patriarchæ solennem coronæ impositionem accepit.

[766] Attamen non diu post Cosmas se dignitate sua ultro abdicavit, [ultro se dignitate abdicavit] ut Michaël Glycas part. 4 Annalium pag. 332 refert his verbis: Cum secundum hæc imperator (videlicet Alexius Comnenus, Annæ Comnenæ pater) pecuniis egeret, donationes annuas, & munera dari consueta magistratibus, præcidit, ac sibi retinuit; senatoribus etiam locupletioribus opes eripuit. Hanc administrationem reipublicæ cum sanctissimus ille patriarcha Cosmas probare non posset, nec emendationem, de qua desperaverat, ullam exspectaret amplius; Tolle, inquit ministro suo, librum hunc Psalmorum, & me sequere. His dictis, ex ecclesia discessit. Zonaras lib. 18 num. 21 eadem fere habet hoc modo: At imperatricis urbis pontifex, inclytus ille Cosmas, qui communium rerum tractationem improbaret, atque emendationem desperaret, ministro suo Psalterium auferre seque sequi jusso, ecclesia excessit, nec in eam rediit, quamvis imperatoribus id magnopere flagitantibus, cum fidelem populum annos quinque & menses novem pavisset.

[767] Præfata Alexii Comneni filia hanc abdicationis causam, [anno 1081 in festo S. Joannis Apostoli] ac ignominiosam patris sui avaritiam caute silet; sed hujus ultroneæ cessionis tempus, quod nostra maxime interest, lib. 3 Alexiados pag. 79 sic exacte indicat: Interim is, cujus superius meminimus, patriarcha Cosmas post aliquot ab Irene coronata dies, ipsa memoria confessionis sancti Joannis Theologi, peracto Sacro in templo ejusdem sancti Apostoli, ad Hebdomum sito, patriarchalem dignitatem ultro abdicavit, postquam eam tenuisset annos quinque & menses novem, secessitque in monasterium Calliæ. Si quis ab ineunte Augusto æræ Christianæ MLXXV, quo tempore Cosmam Joanni Xiphilino successisse diximus, quinque annos & menses novem, ab Anna Comnena & Zonara ei adscriptos, computare voluerit, perveniet ad mensem Maium anni MLXXXI, quando Cosmas patriarcha ipso S. Joannis apostoli festo dignitatem suam abdicavit.

[768] [quod Græci ter quotannis celebrant.] At Græci memoriam S. Joannis Theologi quotannis ter celebrant, nempe VIII Maii, X Julii, & XXVI Septembris, ut in Menæis impressis licet videre. Ex tribus his festis primum hic ab Anna Comnena indicari colligo ex tempore, quo coronata est Irene, quod mense Aprili anni MLXXXI contigit, ut Pagius tomo 4 Criticæ pag. 277 recte ostendit. Cum igitur Cosmas patriarchatum reliquerit post aliquot ab Irene coronata dies, ut Anna Comnena loquitur, hoc loco primum S. Joannis Theologi festum, quod in diem VIII Maii incidit, probabilissime indicatur. Præterea ex Menæis ad diem VIII Maii patet, annuam S. Joannis apostoli festivitatem solenniter eodem die celebrari in ecclesia ipsius, quæ sita est in Hebdomo, de quo loco Anna Comnena expresse meminit. Ex his omnibus manifeste sequitur, Cosmam anno Christi MLXXXI, die VIII Maii, dignitati suæ nuntium remisisse.

LXXX. EUSTRATIUS, cognomento Garidas.

[Post abdicationem Cosmæ anno 1081 eligitur Eustratius,] Jam aliquoties citata Anna successionem Eustratii, de quo superius cum ipsa meminimus, & quem Baronius perperam Eustathium nominavit, lib. 3 Alexiados pag. 79 sic commemorat: Gubernacula vero patriarchalis sedis suscepit in manus prius memoratus eunuchus Eustratius Garidas. Zonaras in Annalibus lib. 18 num. 21, narrata Cosmæ abdicatione, imperitiam successoris describit his paucis verbis: Alium itaque pontificem ecclesiæ præfecerunt, spadonem quemdam monachum, nomine Eustratium, neque eruditum, neque in rebus gerendis versatum, sed hominem simplicem, & otio ac potius angulo aptiorem. Michaël Glycas part. 4 Annalium pag. 332 eumdem hominem simili colore sic breviter depingit: Ejus in locum suffectus est Eustratius spado, simplici vir ingenio, & dignus in angulo qui degeret.

[770] [homo litterarum ignarus,] Exemplum hujus inscitiæ suggerit Anna Comnena, dum lib. 5 Alexiados pag. 148 & sequente narrat, quomodo imperatoris frater Italum quemdam Pythagoricæ metempsychoseos aliorumque errorum assertorem detexerit, a quo ipse patriarcha Eustratius hæresi infectus est: Is talem reipsa deprehendit Italum, inquit ibi Anna, qualem erat suspicatus imperator indicio famæ publicæ. Palam ergo convincit nebulonem, apparere se coram in corona multorum jussum. Deinde, idipsum jubente Augusto fratre, illum ejusque causam ad tribunal ecclesiasticum remisit: ubi cum tanto magis homo amens rueret, & imperitiam occultare amplius suam non valens, dogmata effutiret canoni fidei contraria, ac præterea coram venerabili cœtu patrum ac præsidum ecclesiæ multa nugatorie, acerbe, maledice ac petulanterdeclamare non desineret, aliaque edere inhumanæ importunæque documenta indolis, Eustratio Garidæ, synodi tum ejus cœtus & sedis præsuli dedocendus atque ad frugem reducendus est traditus. Verum contra evenit: nam paucis diebus, quibus fuit cum Eustratio in superioribus ædificiis magni templi, ita illum patriarcham, hominem non doctissimum, verbis ac sophismatis obruit, ut e censore suo ac judice in suffragatorem errorum suorum, suique ac malæ causæ patronum verteret ac vindicem. De erroribus hujus Itali, qui a Cangio in notis ad Alexiadem Joannes appellatur, Pagius in Critica ad annum Christi MLXXXIII num. 9 & 10 consulatur.

[771] Eustratius sedem Constantinopolitanam tribus dumtaxat annis tenuit, [& anno 1084 e sede sua dejectus est;] ut Glycas part. 4 Annalium pag. 332 testatur, de ipso sic scribens: Verum & ille post triennium administrati pontificatus, contra voluntatem suam, eo propter ignotam quamdam causam deturbatur, evecto vicissim ad patriarchici solii sublimitatem Nicolao Grammatico. Zonaras in Annalibus lib. 18 num. 21 eumdem annorum numerum ei tribuit, & insuper dotes successoris ipsius ita indicat: Cum eam dignitatem per annos tres usurpasset, ob causam non satis notam ab imperatoribus sacra æde est deductus, atque in ejus locum suffectus Nicolaus monachus, cognomento Grammaticus, qui in studio virtutis ætate acta, litterarum non rudis erat, etsi non exquisite peritus. Catalogi patriarcharum apud Bandurum de illo episcopatus spatio cum Glyca & Zonara consentiunt. Cum itaque Eustratius anno Christi MLXXXI post diem octavam Maii in cathedra Constantinopolitana sedere cœperit, ab ea expulsus est anno Christi MLXXXIV ante mensem Septembrem, ut patebit ex Indictione, qua pro illo substitutus est

LXXXI. NICOLAUS III, cognomento Grammaticus.

[cui ante mensem Septembrem ejusdem anni 1084 Nicolaus successit,] Dum Anna Comnena lib. 10 Alexiados pag. 273 narrat, quomodo pater suus de expeditione contra Comanos suscipienda Deum consuluerit, prius ea occasione initium hujus patriarchæ sic exacte notavit: Ducibus igitur ac tribunis, sacerdotibusque simul universis ad se vocatis, cum iis vespere ad magnam Dei ecclesiam se confert, patriarcha ipso præsente Nicolao: nam is patriarchicum jam thronum ascenderat Indictione septima anni sexies millesimi quingentesimi (interpres male vertit sexcentesimi, ut textus Græcus indicat) nonagesimi secundi post Eustratii Garidæ abdicationem. Indictio septima, & præfatus Græcorum recentiorum annus a Calendis Septembribus anni MLXXXIII fluere cœperant, & consequenter maxima ex parte in annum Christi MLXXXIV incidunt, ut apud chronologos passim obvios videre est. Unde concludimus, Nicolaum istum ante mensem Septembrem anni MLXXXIV in cathedra Constantinopolitana sedisse.

[773] Quamvis hic patriarcha diu thronum Constantinopolitanum occupaverit, [qui una cum imperatore] tamen pauca illius gesta novimus, inter quæ Anna Comnena lib. 10 Alexiados pag. 270 refert, quomodo hæresis Nili & Armeniorum damnata fuerit in synodo, cui Nicolaus ille præsidebat. Deinde lib. 15 ejusdem Operis a pag. 486 fuse narrat, quomodo Alexius Comnenus imperator detexerit nefandam Bogomilorum hæresim, eamque variis modis exstinguere conatus fuerit. Inter alia pag. 488 & sequente pertinaciam cujusdam Basilii, qui erat præcipuus hujus fanaticæ sectæ auctor, sic describit: Præsidebat tum in regiæ civitatis throno beatissimus patriarcha Grammaticus domnus Nicolaus. Recitata coram sunt impia & exsecrabilia dogmata; negandi criminis facultas nulla, cum abundarent ad convictionem evidentissima testimonia. Ergo adversarius fatendi necessitatem in impudentiam vertens, quod inficiari non poterat, ultro affirmare perfricta fronte, ac contumaci ore multis verbis adstruere institit, addens, sese ad propugnationem sui dogmatis ignem, flagella, mortesque innumeras paratissimum subire. Tunc pag. 490 rationem reddit, cur impura horum hæreticorum dogmata exponere non audeat, & lectorem curiosum remittit ad Panopliam monachi Zygadeni, quam hactenus sub nomine Euthymii Zigabeni habemus, & in qua tit. 23 impia Bogomilorum deliria recensentur.

[774] [hæresim Bogomilorum persecutus est,] Denique pag. 492 & sequentibus eadem testis oculata graphice explicat, quomodo pervicax hujus hæresis auctor in Hippodromo vivus combustus fuerit: Basilium sectæ principem quod attinet, inquit, obduratissimum & desperatæ pœnitentiæ caput animadvertentes sacri præsules ac clerici, præcipuique Nazaræorum, ipso sententiæ auctore, qui tunc erat, patriarcha Nicolao, igne dignum censuerunt: quibus accedens tandem imperator, post multa in illo convincendo commonendoque verba perdita, ubi lævum nebulonis ingenium & obstinationem in hæresi plane immobilem perspexit, parari rogum jussit, in quo exemplum palam de perfidiæ auctore sumeretur. Post hæc extremum obstinati hujus hæretici supplicium longa narratione exponit. Tota Bogomilorum historia, quam nobis hic non vacat exscribere, apud Annam Comnenam lib. 15, & Euthymium Zygadenum in Panoplia tit. 23 legi meretur.

[775] [etiamsi uterque schismati favisse videatur.] Ex illo Patriarchæ ac imperatoris zelo contra hæreticos minime sequitur, utrumque cum ecclesia Catholica conjunctum fuisse: nam scimus, quod ab uno alterove seculo Lutherani & Calvinistæ hæreticos alterius sectæ flamma ferroque persecuti fuerint, cum interim ipsi in sua adversus Ecclesiam Romanam rebellione persisterent. Sic præfatus Euthymius monachus Bogomilos oppugnabat, & simul scripsit contra Latinos de processione Spiritus Sancti, ut testatur ipsius Opusculum, quod in bibliotheca regis Galliæ & alibi conservatur. Quod vero ad Alexium Comnenum imperatorem spectat, is videtur schisma Græcorum fovisse: cum enim archiepiscopus Mediolanensis a Paschale II Pontifice Romano Constantinopolim missus esset, & contra Græcos ostenderet, Spiritum Sanctum ex Patre Filioque procedere, ipse imperator contra hunc Pontificis Romani legatum disputavit, ut apud Leonem Allatium lib. 2 de Consensione Occidentalis & Orientalis ecclesiæ cap. 10 Nicolaus Hydruntinus indicat his verbis: Hoc lemma solertiæ est prudentissimi imperatoris Alexii; eo enim usus fuit aliquando adversus Mediolanensem episcopum disputans. Hinc quidam non immerito suspicantur, jussu Alexii Comneni scripta fuisse Opuscula, quæ Græci schismatici contra archiepiscopum Mediolanensem eo tempore ediderunt. Ceterum Annales Baronii ad annum Christi MCXVI num. 7 & sequentibus de fragmento hujus disputationis, ac Græcis istius præsulis adversariis consuli possunt. Interea revertamur ad Patriarcham nostrum, qui tam suspecto schismatis tempore ecclesiam Constantinopolitanam rexit, & annum mortis ipsius investigemus.

[776] Jus Græco-Romanum Nicolao Grammatico viginti septem annos gubernationis & tres menses adscribit. [Nicolaum illum, qui sedem CP. usque ad annum IIII tenuit,] Alii quidam Patriarcharum catalogi eidem rotunde tribuunt viginti septem annos cum Zonara, qui lib. 18 Annalium num. 25 obitum ejus sic memorat: Patriarcha vero Nicolaus, ecclesia per annos viginti septem gubernata, senex admodum decessit, cujus funus imperator magnificis honoribus prosecutus, alium in patriarchico solio collocavit. Cum igitur Nicolaus ante mensem Septembrem anni MLXXXIV ad cathedram Constantinopolitanam evectus fuerit, ut supra ex verbis Annæ Comnenæ ostendimus, haud dubie mortuus est anno Christi MCXI, sicut viginti septem administrationis annos & tres menses computanti constabit.

[777] Dum Baronius de hoc Nicolao agit, secum ipse pugnat, [cum altero confudit Baronius,] & seriem præsulum Constantinopolitanorum perturbat: nam in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MLXXXIX num. 19 de Patriarcha isto sic scribit: Eodem quoque anno Constantinopoli moritur Eustathius patriarcha (Eustratium pro Eustathio legendum esse, supra monuimus) cum sedisset annis tribus; in cujus locum subrogatur Nicolaus, cognomento Grammaticus, qui tenuit eum annis viginti septem & menses tres, temporibus, quibus imperabat Alexius Comnenus. Deinde Eminentissimus scriptor post viginti septem annos, nempe juxta ipsius computum anno Christi MCXVII num. 15 eumdem Nicolaum Grammaticum cum altero Nicolao Muzalone sic confundit: Eodem anno moritur Nicolaus Muzalon patriarcha Constantinopolitanus, cum sedisset annos viginti septem, ut testatur Zonaras, qui his erat præsens, aitque ejus funus imperatorem magnificis honoribus prosecutum fuisse. At, salva tanti viri pace, Zonaras hæc asserit de Nicolao Grammatico, qui plane diversus est a Nicolao Muzalone, ut ex infra dicendis patebit. Nihil hic dico de parachronismis ipsius, qui ex chronotaxi nostra satis deteguntur.

[778] Ex hac duplicis Nicolai confusione oritur alius error, [& hinc tempora & seriem patriarcharum perturbavit.] ita ut quatuor præsules Constantinopolitani ab Eminentissimo viro omittantur, & sequens patriarcharum series omnino perturbetur, sicut liquet ex ipsius verbis, quæ ad annum Christi MCXVII numero proxime citato sic sonant: Successit autem in locum ejus (scilicet Nicolai Muzalonis, quem cum Nicolao Grammatico confuderat) ut idem Zonaras ait, unus ex diaconorum ordine, patria Chalcedonensis, nomine Theodorus. Nusquam Zonaras successorem Nicolai nominat, multo minus Theodorum appellat Sed ex aliis monumentis infra ostendemus, Nicolao Muzaloni successisse Theodotum, quem Baronius errore unius litteræ perperam Theodorum vocavit. Ex his etiam videmus, Baronium a Nicolao Grammatico ad Nicolaum Muzalonem transiliisse, ac prætermisisse patriarchas intermedios, aut saltem invertisse ordinem eorum, quos jam loco suo restituemus.

SECULUM XII.

LXXXII. JOANNES IX, cognomento Hieromnemon.

[Nicolao successit Joannes,] Zonaras lib. 18 Annalium num. 25 successionem hujus Patriarchæ, quamvis suppresso nomine, indicat his verbis: Patriarcha vero Nicolaus, ecclesia per annos viginti septem gubernata, senex admodum decessit; cujus funus imperator magnificis honoribus prosecutus alium in patriarchico solio collocavit, e cleri ecclesiæ numero illum quidem, sed ordinis diaconorum, & unum ex patriarchicis principibus, ex fratre nepotem ejus, qui tum Chalcedonensi præerat ecclesiæ, in litteris tum profanis tum sacris ab ineunte versatum ætate, quem ipse imperator in ecclesia declaravit. Plures patriarcharum catalogi nomen hujus successoris prodiderunt, & in jure Græco-Romano tom. 1 lib. 4 pag. 302 post Nicolaum Grammaticum nominatur Joannes Hieromnemon, cognomento Chalcedonii, sub eodem Alexio Comneno, & Joanne in porphyra nato, annis XXIII. Nicephorus Callistus apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 197 nomen & sedis tempus etiam diserte exprimit his verbis: Joannes Hieromnemon Chalcedonensis eodem imperatore, annis XXIII, & pervenit usque ad Joannem Comnenum. Philippus Cyprius & catalogus Labbeanus cum his circa nomen consentiunt, & Joannem Nicolao Grammatico successorem assignant. Unde sequitur, hunc patriarcham perperam a Baronio supra citato Theodorum appellari.

[780] [præsulis Chalcedonensis ex fratre nepos] Nescio, quo fundamento Bandurus asserat, hunc Joannem antea ecclesiæ Chalcedonensi præfuisse, dum tomo 2 Imperii Orientalis pag. 915 de illo sic disserit: Joannes Hieromnemon, qui, ut scribit Zonaras in Alexio imperatore, tum Chalcedonensi præerat ecclesiæ, & in litteris cum profanis, tum sacris ab ineunte ætate versatus, sufficitur in locum Nicolai, anno nimirum Christi MCXI. Hic vero cum ecclesiam Constantinopolitanam rexisset annis viginti tribus, obiit anno Christi MCXXXIV. At Zonaras, cujus verba numero præcedente retulimus, nullo modo indicat, hunc Nicolai successorem ecclesiæ Chalcedonensi præfuisse; sed tantum dicit, post mortem Nicolai ab imperatore in sede Constantinopolitana collocatum esse ex fratre nepotem ejus, qui tum Chalcedonensi præerat ecclesiæ, adeoque his verbis significat, præsulem Chalcedonensem hujus successoris patruum fuisse. Unde etiam suspicor, hunc Joannem ab habitatione vel patria in variis patriarcharum catalogis Chalcedonium aut Chalcedonensem appellari.

[781] [cognomento Hieromnemon] Quod vero spectat ad cognomen Hieromnemonis, quod in plerisque catalogis huic Joanni tribuitur, vox illa apud Græcos significat munus ecclesiasticum, de quo Georgius Codinus Curopalata inter officia ecclesiæ & aulæ Constantinopolitanæ lib. 1 in editione Parisiensi anni MDCXLVIII pag. 3 sic meminit: Hieromnemonis munus est pone patriarcham preces inspicere; habetque in sua potestate enthroniasmum & contacium seu librum ordinationis. Jacobus Goar in notis ad hoc Codini caput, ex Mss. Græcis ibidem pag. 5 istud officium ita describit: Hieromnemon inMissis patriarchæ librum missalem tenet reliquorumque pontificum subscriptiones servat (quæ jam sequuntur, interpres claritatis gratia addidit) id est fidei professionem in eorum ordinationibus emissam. Si quis plura circa hanc rem nosse cupit, adeat Gretserum nostrum in observationibus ad Codinum cap. 8, pag. 164 & sequentibus laudatæ editionis, ubi de hoc officio fuse disputat.

[782] Catalogus Labbeanus episcopatui hujus Patriarchæ viginti quatuor annos tribuit; [qui sedem CP. ab anno 1111 usque ad 1134 occupavit.] sed malim sequi Nicephorum Callistum, Philippum Cyprium, & Catalogum Juri Græco-Romano insertum, qui omnes tantum viginti tres annos ei adscribunt. Quare amplector opinionem Pagii, qui in Critica ad annum Christi MCXXXIV num. 42 sic scribit: Usque ad hunc annum pervenit Joannes Hieromnemon, cognomento Chalcedonii, patriarcha Constantinopolitanus, qui jam ab anno MCXI ecclesiam Constantinopolitanam regebat: in serie enim episcoporum Byzantii libro IV Juris Græco-Romani recitata, ei tribuuntur anni XXIII. Hisce consentit Bandurus, qui loco superius citato recte dicit, eum ab anno Christi MCXI usque ad annum MCXXXIV in cathedra Constantinopolitana sedisse.

LXXXIII. LEO, cognomento Stypes vel Styppiota.

[Quamvis Leo, anno 1134 Joanni succedens,] Juxta superius dicta hic Patriarcha anno Christi MCXXXIV in locum Joannis Hieromnemonis successit. Onuphrius Panvinius in Chronico ad annum Christi MCXXXV de illo sic meminit: Leo Zyptes, * alias Styppiotes, octogesimus tertius patriarcha Constantinopolitanus sedit annis IX. At hos novem annos incomplete computandos esse, patet ex Nicephoro Callisto, qui apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 197 annos episcopatus ejus sic numerat: Leo Stypes sub eodem Joanne Comneno, annis octo & dimidïo. Jus Græco-Romanum, aliique patriarcharum catalogi apud Bandurum, octo annos & menses octo passim ei adscribunt. Baronius de hujus Leonis initio tacuit, quia hoc loco chronologicam præsulum Constantinopolitanorum seriem turbavit, & Joannem illius decessorem prætermisit, quamvis finem Leonis Styppiotæ ad annum Christi MCXLIII recte retulerit, ut postea videbimus.

[784] Inter præcipua hujus Patriarchæ gesta numerari potest, [hæreticos damnaverit,] quod hæresim Constantini Chrysomali damnaverit, ut liquet ex ipsa damnationis sententia, quam Leo Allatius in Consensione perpetua Occidentalis & Orientalis ecclesiæ lib. 2 cap. 11 Græce & Latine integram edidit, & quæ ibidem sic incipit: Mense Maio, Indictione tertia (id est anno Christi MCXL) præsidente sanctissimo nostro domino & œcumenico patriarcha, domino Leone, in dextris Catechumeniis sancti Alexii, assidentibus & sanctissimis præsulibus Ancyrano, Cyziceno &c. Deinde absurda hujus hæretici dogmata ibidem severe proscribuntur.

[785] Tempore hujus Patriarchæ etiam habita fuisse videtur pacifica illa disputatio, [& ab unione cum Latinis ineunda] quam Anselmus Havelbergensis in Marchia Brandeburgica episcopus, ab imperatore Lothario Constantinopolim missus, cum archiepiscopo Nicomediensi contra Græcos schismaticos modeste ac erudite instituit, & quam Lucas Dacherius in Spicilegio novæ editionis tom. 1 a pag. 161 typis vulgavit. Dum Anselmus ibidem pag. 172 exorditur librum secundum Dialogorum, in quo de processione Spiritus sancti adversus Græcos doctissime disputat, de Joanne Comneno seu Calojoanne imperatore, & de Patriarcha istius temporis sic mentionem facit: Igitur cum essem constitutus in urbe regia, & crebro varias a Græcis quæstiones susciperem, & ibidem alias illis proponerem, placuit imperatori piissimo Calojoanni, placuit etiam patriarchæ N. viro religioso, ut publicus conventus fieret; & statuta est dies, ut in audientia omnium ea sonarent, quæ hinc & inde dicerentur. Denique tota illa disputatio tandem eo rediit, ut Græci desiderarent concilium œcumenicum, in quo controversiæ inter ipsos ac Latinos definirentur.

[786] [prorsus non abhorruerit,] Hæc quidem probant, imperatorem & Patriarcham ab unione cum Ecclesia Occidentali tunc non magnopere abhorruisse; sed ex iis nondum sequitur, illos cum Romano Pontifice unitos fuisse. Imo is ipse Calojoannes postea Latinis bellum intulit, ac ultricem Dei manum sensit, ut Eminentissimus Baronius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCXLIII num. 15 narrat his verbis: Porro quod ad genus mortis pertinet ejusdem Joannis imperatoris, non nisi divina contigisse vindicta, historici omnes tam Græci quam Latini affirmant: cum enim a Latinis abripere Antiochiam pertentasset, & quamvis monitus ab Innocentio Romano Pontifice per legatum, episcopum Gabulensem, minime destitisset; imo acerbius desævisset etiam in viros sanctissimos (ut testatur Otto) eremum incolentes; factum est, ut post obitum duorum filiorum, quo potuisset a cœptis desistere ita admonitus, suæ ipsius sagittæ venenatæ vulnusculo, cum in venatione ea, pharetra eversa, caderet, sibi ipsi mortem intulerit. Sic periit Joannes Comnenus imperator mense Aprili anni MCXLIII, ut Pagius in Critica ad eumdem annum num. 9 ostendit, & cujus temporis postmodum juverit meminisse.

[787] [tamen cum quibusdam Mss. Græcorum Menæis] Theodorus Balsamon, acerrimus schismatis defensor, de hoc Leone meminit, eumque nomine sanctissimi patriarchæ compellat, dum canonicam S. Basilii epistolam ad Amphilochium can. 83 explicat. Sed schismaticus ille Latinorum calumniator titulo sanctissimi verosimiliter non exornasset hunc Patriarcham, si cum Romana seu Latina Ecclesia conjunctus fuisset. Equidem fateor, ex hoc vulgari dignitatis titulo nihil certi de ejus schismate inferri posse; attamen ob has aliasque conjecturas Sanctis adscribere non audeo illum Leonem, etsi in manuscriptis bibliothecæ Ambrosianæ Menæis ad diem XII Novembris ita annuntietur: Μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Λέοντος πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως. Id est: Memoria sancti patris nostri Leonis patriarchæ Constantinopolitani.

[788] [illum inter Sanctos referre non audemus.] Deinde ad majorem ipsius honorem ibidem hi duo versiculi adduntur, qui ad nomen proprium & appellativum leonis sic frigide alludunt:

Ἐναερίους δαίμονας φλέγει ὁ Λέων
Βίου μετελθὼν, ὡς λέων ἐκ βαλάνου.

Terrore complet dæmones moriens Leo,
Ut terret homines carcere erumpens leo.

Hæc de Leone nostro intelligi necesse est, cum nullus alius hujus nominis inter præsules Constantinopolitanos reperiatur. Synaxarium Sirmondi eadem die XII Novembris illum simul cum Flaviano Constantinopolitano commemorat. Verum hæc omnia nos parum movent, ut homini tam ambiguo titulum Sancti tribuamus, nisi aliunde major auctoritas accesserit, cum in similibus Græcorum monumentis ipsum schismatis auctorem Photium pro Sancto haberi supra viderimus. Jam tantum superest, ut nonnihil disseramus de anno, quo Leo iste ex hac vita discessit.

[789] Baronius, Pagius, aliique chronologi obitum ipsius recte anno Christi MCXLIII alligant: [Leo iste anno 1143 obiit,] si enim post medium anni MCXXXIV in cathedra Constantinopolitana sedere cœperit, eamque octo annis & sex vel octo mensibus occuparit, ut supra dictum est, facta istius intervalli computatione, ingrediemur annum Christi MCXLIII, quo hic Patriarcha certe obierat, antequam Manuel Comnenus eodem anno, elapsis aliquot mensibus, post patris sui Joannis mortem insignibus imperii solenniter in urbe Constantinopolitana exornaretur.

[790] Hanc temporis notitiam nobis suggerit Nicetas Acominatus Choniata, [ut ex narratione Nicetæ eruimus,] dum in Historia sua, Parisiis anno MDCXLVII Græco-Latine excusa, lib. 1 num. 2 de primordiis Manuëlis imperatoris ac simul de successore Leonis patriarchæ sic scribit: Facta igitur re divina pro declaratione & imperii auspiciis, de patriarchici throni successore, & ecclesiasticæ functionis gubernatore, a quo in templo Domini corona imperatoria ornaretur, deliberat: nam Leo Styppiota morte rebus humanis exemptus erat. Proinde sententiam suam cum cognatis, senatoribus, & sacerdotibus communicat. Cum autem multi in maximi pontificatus suffragiis nominarentur, eorum sententia vicit, ceteris fere omnibus assensis, qui Michaëlem acuti monasterii monachum designabant, virum & virtute celebrem, & nostris litteris eruditum. Is igitur patriarcha declaratus, eum, a quo unctus erat, vicissim ungit sacram ædem ingressum. Joannes Comnenus, venenata sagitta interfectus, anno MCXLIII, die VIII Aprilis in Cilicia perierat, quando Manuel filius ejus post triginta dies ex ea regione Constantinopolim properavit, ut secum delatum patris sui cadaver ibidem honorifice sepeliret, & imperii insignia solenniter susciperet. Cum itaque ad istud iter aliaque negotia peragenda videantur aliquot menses requiri, non omnino temere conjicio, quod circa medium anni MCXLIII, sicut ex infra dicendis confirmabitur, in locum Leonis defuncti substitutus fuerit

[Annotata]

* lege Stypes

LXXXIV. MICHAEL II, cognomento Oxites.

[& in ejus locum eodem anno 1143 subrogatus est Michaël,] Joannes Cinnamus lib. 2 Historiarum num. 2 prima Manuelis imperatoris gesta, & ea occasione electionem hujus Patriarchæ ita narrat: Cumque vacaret patriarchalis sedes Constantinopoli, Michaëlem illi imponit, monasterio in insula, quam Oxiam ex situ vocant, antea præfectum, virum liberalibus disciplinis humanioribusque litteris leviter quidem imbutum, at morum elegantia, rerumque divinarum scientia nemine inferiorem, unumque adeo ex iis, quorum ea ætate virtus erat maxime conspicua. Hujus vicissim manibus cum in ecclesia imperatorio diademate fuisset insignitus, deposito in sacra mensa auri centenario, inde excessit, omnibus uno ore liberalitatem ipsius & magnificentiam prædicantibus. Clero etiam annuam ex palatio duorum centenariorum pensionem assignavit, id numismatis vulgo secundum nuncupant. Ejusmodi fuere Manuëlis imperii primordia.

[792] Michaël Patriarcha statim zelum suum ostendit adversus nefandos Bogomilos, ut colligere licet ex sententiis, [qui impiam Bogomilorum hæresim damnavit,] quas Leo Allatius lib. 2 de Consensione Occidentalis & Orientalis ecclesiæ cap. 12 integras Græco-Latine profert. Inter illas prima ibidem hunc titulum habet: Decretum factum in depositione pseudo-episcoporum, Sasimorum & Balbissæ ex diœcesi Tyanorum, qui præter canones ordinati, tandem Bogomili deprehensi sunt mensis Augusti vigesima, die sexta, Indictione sexta (mensis & Indictio illa in annum Christi MCXLIII incidunt) præsidente sanctissimo domino nostro & œcumenico patriarcha, domino Michaële in Thomaïte, considentibus magnæ sanctitati illius sanctissimis præsulibus, Ephesino, Heracleensi &c. Deinde ibidem legi possunt duæ aliæ sententiæ, quibus Michaël patriarcha, aliique præsules Niphonem quemdam, de hac hæresi convictum, & anathemate percussum, in monasterio Periblepti custodiri jubent, & aliis omne cum ipso commercium severe interdicunt.

[793] [& anno 1146 sedem CP. ultro abdicavit.] Omnes patriarcharum catalogi apud Bandurum tribuunt huic Michaëli tantummodo duos annos & octo menses, post quod gubernationis spatium dignitati suæ (non indicatur causa) ultro nuntium remisit. Cum igitur circa medium anni MCXLIII in cathedra Constantinopolitana sedere cœperit, eamdem tenuit usque ad Martium vel Aprilem anni MCXLVI, ad quod proinde tempus referenda sunt, quæ Nicetas Choniata lib. 2 num. 3 sic narrat: Is Michaël summa sede ultro cessit, & in Oxiam insulam rediit, in quo vitæ inopis & simplicis institutum a puero fuerat amplexus: ibi in templi vestibulo prostratus cuivis monacho collum calcandum præbuit, quod contra, quam sibi expediret, adamatam a primis annis quietem repudiasset, nulloque cum fructu thronum sublimem conscendisset. Magna enimvero humilitas, si cum debita erga Romanum Pontificem submissione fuerit conjuncta, de qua propter periculosum hoc schismatis tempus non immerito dubitamus.

LXXXV. COSMAS II, cognomento Atticus.

[Michaëli statim suffectus Cosmas] Chronologicum hujus Patriarchæ initium ex duratione episcopatus & ex tempore depositionis proxime determinari potest: nam Cosmas decem mensibus dumtaxat ecclesiæ Constantinopolitanæ præfuit, ut catalogus, libro IV Juris Græco-Romani insertus, pag. 302 indicat his verbis: Cosmas Atticus, cum sub eodem principe pontificatum mensibus decem administrasset, ejectus est; & ecclesia vidua mansit mensibus decem. Philippus Cyprius habet omnino similia, quibus alii plerumque consentiunt circa durationem administrationis, excepto catalogo Labbeano, qui episcopatui ipsius tantum novem menses adscribit. Matthæus Cigala apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 213 eidem more satis recepto annum unum rotunde assignat. Nos cum Nicephoro Callisto & aliis plerisque probabilius putamus, illum decem mensibus in cathedra Constantinopolitana sedisse.

[795] [post decem gubernationis menses deponitur] Quod vero attinet ad tempus, quo Cosmas e sede dejectus est, istud evidenter colligitur ex ipsa depositionis sententia, quam Leo Allatius in Opere proxime laudato lib. 2 cap. 12, & Anselmus Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis a pag. 916 Græce ac Latine ediderunt. Ea autem apud utrumque editorem sic incipit: Sententia depositionis patriarchæ Constantinopolitani, Cosmæ Attici, qui una cum Bogomilo Niphone sentire compertus est, extracta, & ut moris est, corroborata, editaque anno VIMDCLII, mense & Indictione sententiæ præfixis. Mensis Februarii XXVI, die IV (id est feria quarta) Indictione X; præsidente in palatio Blachernarum potentissimo & a Deo coronato, sancto nostro rege & imperatore domino Manuële Comneno, assistentibus fortunatissimo Cæsare &c. Hoc loco mensis & Indictio annum Christi MCXLVII certe indicant, ut apud Baronium, Labbeum aliosque chronologos licet videre.

[796] At hinc patet, errorem irrepsisse in annum mundi hic notatum, [anno Christi 1147, die 26 Februarii] qui in præfata depositionis sententia Græce exprimitur litteris numeralibus ςχνβ᾽, quæ annum mundi 6652 designant. Verum pro ultima littera β᾽ scribendum est έ, legendusque juxta computum recentiorum Græcorum annus mundi 6655, qui in annum Christi MCXLVII incidit, ut Pagius in Critica anno MCXLVI num. 16 ad relatum prædictæ sententiæ textum recte observat his verbis: Annus mundi secundum æram Constantinopolitanam a Septembri incipientem corruptus est, legendumque ANNO VIMDCLV, qui mense Februario sequentis anni (nempe MCXLVII) concurrit cum Indictione X, quo feria quarta incidit in diem XXVI Februarii. Correcto igitur hoc errore, qui ex Indictione & mense adjunctis facile deprehenditur, depositionem Cosmæ anno Christi MCXLVII & diei XXVI Februarii alligamus. Si jam ab hac depositionis die retrocedas per decem menses, quibus ille sedem Constantinopolitanam occupavit, pervenies ad annum Christi MCXLVI & diem XXV Aprilis, circa quod tempus cathedram ascendit. Certe initium ipsius affigi potest medio mensi Aprili anni MCXLVI, ut dicatur decem mensibus & forte aliquot diebus ecclesiam Constantinopolitanam gubernasse.

[797] Hisce de chronologia præmissis, ad historicam hujus depositionis causam accedamus, [ob suspicionem hæreseos,] quam Joannes Cinnamus lib. 2 num. 10 ita refert: Sub idem tempus Cosmas, qui ea tempestate res ecclesiasticas moderabatur, vir vitæ integritate & gravitate sermonis illustris, a sede ob hanc causam depulsus est. Monachus quidam, Niphon nomine, qui liberales disciplinas humanasque scientias ne summis quidem labris degustaverat, etsi sacris a pueritia litteris imbutus, cum, Michaële pio virtuteque insigni ecclesiasticam dignitatem regente, haud sana circa Christianam religionem sentire visus esset, ideoque judicio synodali fuisset condemnatus, barba, ad talos usque protensa, derasa, carceri mancipatur. Ut vero, vita functo Michaële, sedem excepit Cosmas, Niphon liberiori statim usus licentia, publicos congressus egit in compitis, pravasque suas opiniones ubique diffudit, Hebræorum Deum palam repudians.

[798] Amabat hominem supra modum Cosmas, admittebatque in sui consortium, [quia Niphone quodam hæretico familiariter utebatur,] subindeque decreta in eum lata injustitiæ arguebat. Licet tunc etiam immodice in illum & ad petulantiam usque propensus, atrocissime repulsus fuerit, propter virtutem tamen divinis propemodum laudibus efferebat, addebatque, jam olim illi prædictum ab eo, fore ut patriarchalem thronum conscenderet. Hæc multis non placuerunt. Unde ex iis nonnulli, quibus potissimum Cosmæ salus curæ erat, accedentes non sine indignatione, “Quid, aiebant, o divine pastor, temetipsum lupo concredis? An non vides, propterea te a grege despici? Reçede ab exitiosa societate: cum homine enim sacris interdicto cohabitare, per se idonea satis est accusatio”. Hæc & similia illi ingerebant. Qui vero Patriarcham oderant, obtestabantur palam, appellabantque Dei & imperatoris oculos. At ille, neglectis iis, mordicus adhærebat Niphoni, neque etiam, si quid immineret damni, ab eo se divelli patiebatur. Unde ex nimia simplicitate suimet oblitus, magnas incurrit calamitates: quippe cum hominem rursum carceri mancipari præcepisset princeps, adessentque ducturi, parum abfuit, quin Patriarcham vox deficeret. Collecto demum spiritu, ad templi usque atrium pedes progressus, a satellitum manibus conatus est avellere; cumque reluctarent ii, una cum illo agi in carcerem volebat.

[799] [eumque laudabat,] Inde enatæ in ecclesia contentiones, ipso Cosma in judicium vocato; nec ante ab ejuscemodi tumultibus liberata est, quam se Byzantium imperator recepit, quem ad hanc usque diem res bellicæ detinuerant: tum enim ille throno excidit, eo, quem mox dicturus sum, modo. At primum quidem separatim præsules allocutus, interrogansque de fide & pietate Niphonis, singulis id, quod erat, vere enuntiantibus, tandem & ipse super eo rogatus est Cosmas, qui in Niphonis laudes immensas, prout consueverat, ex tempore conversus, pium illum propalam profitetur, virtuteque nemini conferendum.

[800] [quam consuetudinem Joannes Cinnamus frustra excusare nititur.] Res tandem ad tribunal deducta; jamque non singulos pontifices separatim, sed omnes simul princeps interrogat, quid de Niphone sentirent. Palam illi impium hominem proclamant: atque eorum ejusmodi fuit sententia. Conversus inde imperator ad Cosmam, Tu vero domine, inquit, quid de homine sentis? Et Cosma eadem simpliciter liberiusque affirmante, conclamavit cœtus universus, minime in throno perstare illum debere. Eapropter de medio tollitur vir, præterquam nimia simplicitate, uti ego quidem existimo, reliquis omnibus bonis copiosissime instructus. Frivola est hæc clausula, qua Cinnamus Cosmam excusare nititur: nam ipsemet supra fatetur, Niphonem prava sua dogmata post mortem Michaëlis patriarchæ liberius sparsisse, & Cosmam ei favisse. Frustra nobis allegat nimiam Cosmæ simplicitatem, qua pertinax ille idiota apertum hæreticum & in synodo condemnatum defendebat. Præterea an tam rudis erat ille hæreseos fautor, ut crassos Bogomilorum errores ab orthodoxa doctrina non distingueret? Attamen is ipse ab altero scriptore eruditissimus appellatur, ut mox videbimus.

[801] [Nicetas historiographus Græcus] Nicetas Choniata lib. 2 num. 3 aliam depositionis istius causam comminiscitur, & post narratam Michaëlis patriarchæ ultroneam abdicationem his laudibus successorem ipsius Cosmam extollit: Cosmas vero tum in numero diaconorum erat, patria Ægineta, & quamvis eruditissimus, virtutum tamen choro erat illustrior; imprimis benignitate erga pauperes insignis, quæ tamquam in pretioso monili gemma radians, sic ipsa inter virtutes reliquas elucebat: adeo ut aliquando pallium & tunicam, & lineam calyptram capitis pauperibus misericordia motus distribueret; nec de suo tantum largiretur, sed alios etiam, ut pauperum inopiæ subvenirent, impelleret. His de causis ille vir omnibus erat venerabilis. Isaacius vero Manuëlis frater sebastocrator ei tantum non immolabat, id Deo gratum & faciendum judicans, quod Patriarcha monebat; contra vero invisum Deo & abominandum, quod is vetabat.

[802] At factio pontificum virtutis inimicorum, & huic sanctissimi viri instituto adversantium, eum apud imperatorem deferunt, [aliam depositionis causam comminiscitur,] quasi Isaacio fratri regnum conciliare studeret: manifestos illius in sacrum palatium ingressus, ut clandestinos, & quæ palam colloquebantur, tamquam occultas conspirationes calumniantur. Manuel igitur ut ambitiosus adolescens, cui facile a patriarchæ accusatoribus persuadebatur, fratrem regnum affectare, hunc throno deturbare cupiebat. Et quia nihil tam sanctum est, quod calumnia tentare non audeat, & omnes ad nocendum procliviores esse constat, de successore ei dando agitur, per causam, quod cum Niphone quodam monacho perperam sentiret. Erat is monachus ei familiaris, & sæpe mensa ejus, iisdemque ædibus utebatur; crimini autem ei dabatur prava opinio, & rasa erat in longum maxilla, & a patriarcha Michaële in carcerem conjectus fuerat. Non est ullo modo verisimile, quod etiam ex invidia innocuum Niphonem damnaverit atque in carcerem compegerit Michaël patriarcha, cujus virtutes ac summam humilitatem ipse Nicetas supra pleno ore laudavit. Tanta igitur cum homine hæretico & publice damnato familiaritas, quam idem Nicetas agnoscit, Cosmam jure merito de hæresi suspectum reddebat.

[803] Sed ineptus Cosmæ defensor ibidem sic pergit: [& Cosmam imperite laudibus exornat,] Itaque Cosmas etiam, ut sectator ejus & suffragator, in crimen venerat: qua speciosa calumnia freti adversarii, Patriarcham aperte incursabant, & vi superare ac in ordinem cogere manifestis suffragiis nitebantur. Proinde in judicium adductus, aut potius præjudicio condemnatus, cum ea rogaretur, quæ ignorabat, ob eaque per ostracismum quemdam pelleretur, indignatione plenus, imperatricis uterum exsecratur, ne mares liberos pariat, & ex proceribus quosdam censura ecclesiastica notat, & concilium ejiciendi sui causa indictum, ut quod palatii fores frequentaret & personarum rationem haberet, seque per injuriam & contra instituta majorum sede & grege pelleret, insectatus est. At imprudens historiographus non advertit, has imprecationes & contumelias potius pervicaci ac furenti hæreseos fautori convenire, quam sancto & mansueto præsuli, quem superius omnibus virtutibus illustrem depinxerat.

[804] Quinimo Nicetas iracundo huic Patriarchæ spiritum prophetiæ ita tribuit: [eique spiritum prophetiæ adscribit;] Contostephanus autem, unus ex iis qui sellam imperatoris circumsistunt & familiarius cum eo colloquuntur, ægerrime ferre se herilis uteri exsecrationem ostendebat, & simulata ingenti præ ceteris omnibus indignatione, ira æstuans, Patriarcham aggreditur, quasi alapam impacturus, quamquam ab eo sibi temperavit. Id nec imperatori cordati hominis factum esse visum; quod suum judicium iracundia declaravit, & consanguinei imperatorii & senatus Contostephani facinus nefarium reprehenderunt, qui tellurem vasto ore hominibus adeo iniquis inhiantem non horreret. Ipse vero Patriarcha leni voce dixit: Sinite istum, jamjam suam petræam accepturum. Quibus verbis per ambages innuebat, quo mortis genere periturus esset. Tum eodem lib. 2 pag. 53 narrat, quomodo eventus prædictionem probaverit, & in oppugnatione Corcyrensi dux Contostephanus lapide vulneratus interierit: Tandem ipse quoque magnus dux fragmine saxi machina excussi lumbos ictus, & semianimis caput jactans, vulneri non diu superstes mansit. Ita prædictio Cosmæ Attici patriarchæ, qui Michaëli Oxitæ successit, eventu comprobata est. Verum de Cosmæ imprecatione, prophetia, aliisque, quæ hic historicus suppar confidenter obtrudit, nullum verbum facit Joannes Cinnamus, qui tamen in multis testis oculatus res sub imperio Manuëlis Comneni gestas copiose conscripsit.

[805] [sed nos potius credimus triginta præsulibus,] Quare etiam circa veram depositionis causam narrationi unius Nicetæ præfero testimonium triginta & plurium præsulum, qui sententiæ damnationis subscripserunt. In ea autem post consuetas formulas & præmissa præsentium nomina antistites isti apud Bandurum tomo 2 Imperii Orientalis pag. 918 sic loquuntur: Si homini laqueus sunt validus propria labia, & proprii oris sermonibus singuli capiuntur, qui in suggestu est, eoque imperiali, assistente senatu, assistente etiam divina ac sacra synodo & alia innumera multitudine, de quibus ab aliis in judicium vocabatur, ea ipse per se deponens, & ita rem se habere dicens, ut qui ea retulerunt, potentissimo & sancto nostro imperatori narraverunt, quanam ratione propriis labiis, velut inevitabili lege, non compedietur, jureque merito eorum sermonibus, quasi infragilibus compedibus, non adstringetur?

[806] [qui in juridica damnationis sententia testantur,] Tale quid & patriarchæ reginæ hujus urbium Cosmæ hodie accidit: namque cum nonnulli sanctissimi antistites illi offensi, quod eum conspicerent hominem, paucos ante annos synodo coacta rejectum, tamquam alia sentientem, & a catholica ecclesia diversa suggerentem edocentemque, ut sententiæ de eo in plena synodo latæ tradunt; hunc, inquam, scelestum, & monachum ementitum Niphonem, quem tum celebrata sacra synodus ita condemnavit, ut nulli accessus ad ipsum concederetur, & a communione omnium, etiam verbulo & salutatione, arceretur: supervacaneum enim erit dicere de convictu illius, & oratione, aliisque, quibus mutuo consuescere solemus.

[807] [Cosmam a se exauctorari,] Propter hæc itaque offensi, ut diximus, quod viderent Patriarcham, hunc hominem mordicus propugnantem, nec in colloquiis tantum & cum ipso conventibus, sed & innumeris aliis illi communicantem, accesserunt ad potentem & sacrum nostrum imperatorem, & pro iis maximum in modum tristes, condolentes, piissimæ illius majestati cuncta nuntiarunt. Ut itaque is est vere inflammatus, & zelo ad pietatem succensus, non sustinens simile in ecclesia offendiculum, Patriarcham ipsum, omnesque nos in urbe immorantes hodie coëgit. Et jam Patriarchæ res in medium afferri examinarique cœpta erat (testis veritatis Deus) cum omni animi dejectione & submissis ad Deum precibus, a Deo coronatus noster imperator de eo quæstionem habens sua artificiosa atque epistemonarchica sapientia Patriarcham interrogavit; qui sua edixit omnia, absque eo quod ullus redargueret: ab ipso enim imperatore interrogatus, qualem censeret Niphonem esse, impudenter nimis & aperto capite, quod aiunt, Niphonem non hæreticum, sed orthodoxum se existimare affirmavit.

[808] [eo quod Niphonem defenderet,] Hac itaque ratione hoc secundo capite comperto, & palam Patriarcham synodicis decretis adversari, supervacaneum rati, quod ipse quoque potentissimus & sanctus noster imperator, qui una nobiscum sententiam ferebat, & ipse senatus senserunt, de eo exactius inquirendum esse, & quomodo synodalia edicta nihili faciat, sed proprio tantum arbitrio adhæreat, illique obsecundet, & quomodo hodie, omnibus audientibus, semetipsum solum Lot inter Sodomos nuncupavit, omnes simul eum condemnamus, tamquam una sentientem cum ejecto Bogomiloque Niphone, & secundum edictorum tenorem dejicimus, & indignum archieratica dignitate declaramus.

[809] Hæc authentica facti declaratio optime concordat cum superius relata Joannis Cinnami narratione; [& de hæresi Bogomilorum suspectus esset.] ac proinde tot testibus synchronis majorem fidem adhibemus, quam uni Nicetæ suppari, qui solo suo testimonio Cosmam ab omni hæresis suspicione immunem reddere conatur. Nec refert, quod Cosmas misericordia erga pauperes, aliisque virtutibus quibusdam præditus fuerit, ut hic laudator ipsius affirmat: quamvis enim id gratis concedamus, tamen virtutes illæ nihil ei ad salutem æternam profuerunt, si impiæ Bogomilorum hæresi mordicus adhæserit, cum juxta Apostolum sine fide impossibile sit Deo placere. Quapropter etiam superius occasione Cosmæ primi antistitis Constantinopolitani diximus, annuam Cosmæ Constantinopolitani patriarchæ memoriam, quæ in Menæis excusis die secunda Januarii recolitur, ad hunc Cosmam non pertinere, eique nomen Sancti nequaquam convenire, quia nullo modo est probabile, ecclesiam Constantinopolitanam Fastis suis ecclesiasticis inseruisse illum hominem, quem ipsa ob manifestam hæresis suspicionem publice damnaverat. Quod si quis forte contendat, quosdam posterioris ævi Græcos, & Nicetæ Acominato similes ipsius patronos, hunc Cosmam in Menæa retulisse, non magnopere refragabimur; sed tunc ob rationes supradictas jure merito suspicabimur, utrumque Cosmam titulo Sancti indignum esse.

LXXXVI. NICOLAUS IV, cognomento Muzalon.

[Exeunte anno 1147, vel ineunte 1148,] Cum ex dictis Cosmas anno Christi MCXLVII, die XXVI Februarii exauctoratus fuerit, & post ejus depositionem ecclesia Constantinopolitana per decem menses pastore caruerit, calculos subducenti facile constabit, non nisi exeunte Decembri ejusdem anni MCXLVII, vel ineunte Januario anni sequentis ad cathedram regiæ urbis evehi potuisse hunc Nicolaum, cujus nonnulla scripta Baronius in Annalibus ad annum Christi MCXVII num. 15 ex jure Græco-Romano assignat; sed perperam tribuit huic Nicolao duo posteriora decreta, quæ spectant ad Nicolaum Grammaticum, cum quo juxta superius dicta Nicolaum Muzalonem confudit. Theodorus Balsamon in scholiis ad synodum Trullanam can. 63 de eo memorat sequentia: Porro sanctissimus ille Patriarcha dominus Nicolaus Muzalon cum Vitam sanctæ Parasceues, quæ in quodam Callicratiæ vico colebatur, a quodam vicino inepte ac indocte, & Sanctæ angelica vivendi ratione indigne compositam invenisset, eam igni mandari jussit, & diacono illi Basilico mandavit, Deo gratam & acceptam ejus Vitam conscribere. Totum hoc scholion utiliter legetur a successoribus nostris, qui intricata S. Parasceues Acta illustrabunt.

[811] Joannes Cinnamus lib. 2 Historiarum num. 18 de hujus Patriarchæ initio ac fine sic scribit: [in locum Cosmæ substituitur Nicolaus,] Interea dum hæc geruntur, imperator Nicolaum quemdam, cognomine Musalonem ad patriarchalem sedem provehit, qui in ecclesiasticis primum dignitatibus versatus, ecclesiamque Cypriorum adeptus, ultro postmodum inde recesserat. Verum ut res administrare cœpit, omnium statim ora in eum commota sunt, injuste occupatum ab illo thronum clamitantium, ut qui cum ecclesia, quam nactus fuerat, sacerdotium quoque deposuisset. Sed is obstinatus primo, throno se deturbari haudquaquam passus. Ubi autem, re ad imperatoris examen delata, male sibi cessurum agnovit, judicium nolens denuo experiri, abdicata ultro dignitate, ad vitam rursus privatam rediit.

[812] [qui post tres annos & quatuor menses regiminis,] Ne quis autem putet, statim post electionem contigisse ea omnia, quæ hic simul narrantur, audiendus est Nicephorus Callistus, qui apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 197 illa sic explicat: Nicolaus Muzalon monachus, qui fuerat archiepiscopus Cypri, cum ipsum archiepiscopatum, ut quidam narrabant, abdicasset; vel ut alii dicebant, solam rerum administrationem, & per annos XXXVII vacasset, demum sub imperatore Manuele Constantinopolitanam sedem tenuit annis tribus, mensibus quatuor: & cum ambigue abdicasset, ex violentia multorum episcoporum, qui schisma adversus eum effecerant, ex quorum numero quidam ab eo ordinati fuerant, ejectus est. Catalogus Juris Græco-Romani tomo 1 pag. 302 prorsus similia habet, ubi etiam lib. 4 cap. 4 pag. 295 de hoc Nicolao referuntur sequentia: Nicolaus Muzalo, cum erat archiepiscopus Cypri, renuntiavit ei throno, dataque est ei mansio Cosmidii, cui præfuit annis… Deinde factus est etiam patriarcha Constantinopolitanus.

[813] [dignitatem patriarchalem anno 1151 abdicavit.] Vix intelligo, quid Matthæus Cigala sibi velit, dum apud proxime laudatum Bandurum pag. 213 de hoc Patriarcha sic scribit: Nicolaus archiepiscopus Cypri annos XXXVII. Deinde sese abdicavit; postremo iterum patriarchatu functus est annos tres, mensibus tribus. Catalogus Labbeanus eidem tres annos rotunde adscribit. Philippus Cyprius Constantinopolitanam ipsius gubernationem extendit ad quatuor annos & totidem menses, pro quibus cum Nicephoro Callisto & catalogo Juris Græco-Romani tres annos & quatuor menses legendos existimo. Nos igitur cum duobus istis antiquioribus catalogis Constantinopolitano Nicolai Muzalonis episcopatui tribuimus tres annos & quatuor menses, quos si numeraveris ab exeunte anno MCXLVII vel ineunte MCXLVIII, quo sedere cœpit, pervenies ad exeuntem Aprilem vel ineuntem Maium anni MCLI, circa quod tempus Nicolao dignitatem suam deserenti successit

LXXXVII. THEODOTUS II.

[Mense Aprili vel Maio anni 1151 Theodotus sedem CP. ascendit,] Joannes Cinnamus loco proxime citato post relatam Nicolai Muzalonis abdicationem de successore ipsius statim sic meminit: Theodotus ei sufficitur, vir monachicis institutis apprime instructus. Nicephorus Callistus apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 197 spatium temporis, quo ecclesiæ Constantinopolitanæ præfuit, ita indicat: Theodotus monachus, & abbas monasterii sanctæ Christi Resurrectionis sub imperatore Manuele annis duobus. Catalogus Juris Græco-Romani similia habet; sed certos episcopatus annos non exprimit. Matthæus Cigala & Philippus Cyprius tres administrationis annos ei concedunt. Denique catalogus Labbeanus cum Nicephoro Callisto concordat, & etiam duos annos ipsi adscribit. Itaque ex dictis patet, initium Theodoti circa exeuntem Aprilem, vel ineuntem Maium anni MCLI probabiliter collocari posse; sed ob diversos catalogorum annos difficilius est, certum illius finem invenire.

[815] [quam post duos annos & quinque menses] Attamen hæc annorum discrepantia videtur utcumque conciliari posse ex Græco patriarcharum Constantinopolitanorum codice, qui in bibliotheca regis Galliæ servatur, & ex quo Cangius lib. 4 Constantinop. Christ. pag. 88 Græce citat sequentia: Θεόδοτος μοναχὸς καὶ καθηγούμενος τῆς σεβασμίας μονῆς τῆς ἁγίας καὶ ἐνδόξου Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐπι τοῦ αὐτοῦ βασιλέως πορφυρογεννήτου κυροῦ Μανουὴλ Κομνηνοῦ, ἔτη β᾽, μῆνας π. Hoc est, ni fallor: Theodotus monachus, & abbas venerandi monasterii sanctæ & gloriosæ Resurrectionis Domini & Dei ac Salvatoris nostri Jesu Christi, sub eodem imperatore porphyrogenneto, domino Manuele Comneno, annos duos, menses quinque. Hic litteram π pro πέντε seu quinque interpretatus sum, in qua significatione apud Græcos sæpe usurpatur, ut Grammatici linguæ Græcæ passim observant.

[816] Ex codice isto intelligi potest, quomodo in quibusdam catalogis duo, [circa ineuntem Octobrem anni 1153 reliquit.] in aliis tres anni Theodoto tribuantur: aliqui enim pro duobus annis & quinque mensibus rotunde tres annos computarunt; alii vero numerarunt duos annos, neglectis quinque mensibus, ut sæpe fieri consuevit. His positis, episcopatui Theodoti imponendus est finis circa ineuntem Octobrem anni MCLIII, quandoquidem secundum superius dicta exeunte Aprili vel ineunte Maio anni MCLI sedere cœpit, ut computum instituenti evidenter apparebit. Verum hic chronotaxi nostræ, satis feliciter procedenti, remora occurrit, & aliunde ex ambiguo Theodoti successore oritur difficultas, ob quam ab instituta patriarcharum serie paulisper digredi oportet.

PARERGON VIII.
Disquiritur, an Neophytus, cognomento Inclusus vel Claustrarius, inter patriarchas Constantinopolitanos sit numerandus.

[Varii catalogi Neophytum] Huic quæstioni causam præbet diversitas catalogorum, ex quibus nonnulli Neophytum in serie patriarcharum Constantinopolitanorum recensent; alii vero prorsus omittunt. Jam sæpe laudatus catalogus, qui Juri Græco-Romano inseritur, illum Theodoto ita subjungit: Neophytus, Inclusus, ex monasterio Euergetidis, annis… In catalogo Matthæi Cigalæ apud citatum Bandurum tomo 1 pag. 213 Neophytus Claustrarius solo nomine & cognomine sine aliis adjunctis memoratur. Sed Philippus Cyprius cum catalogo Juris Græco-Romani etiam de monasterio illius sic meminit: Neophytus monachus seu claustrarius monasterii Euergetidis. Erat autem hoc monasterium τῆς Εὐεργέτιδος, id est Benefactricis, verosimiliter ob singularia Deiparæ beneficia, sanctissimæ Virgini Mariæ consecratum, de quo Cangius lib. 4 Constantinopolis Christianæ pag. 87 & sequente potest videri.

[818] Pagius sequitur catalogum Juris Græco-Romani, & idcirco in Critica anno Christi MCLIII num. 20 hunc Neophytum patriarchis Constantinopolitanis ita accenset: [cum Pagio] Mortuus est hoc anno Theodotus patriarcha Constantinopolitanus, qui juxta seriem episcoporum Byzantii lib. IV Juris Græco-Romani Nicolao III (legendum IV) Musaloni dicto successit, & quem excepit Neophytus, inclusus in mansione Euergetidis. Utrumque prætermisit Baronius; & Onuphrius in Chronico, qui legerat seriem illam tunc ineditam, pro Theodoto perperam Theodosium habet, & Neophytum Inclusum prætermittit, quia exemplar mancum nactus fuerat. Deinde in Critica ad annum Christi MCLV num. 12 de incerto Neophyti fine hæc tradit: Neophyto Incluso, patriarchæ Constantinopolitano, incerto anno demortuo, successit Constantinus Chliarenus. At unde novit Pagius, Constantinum Chliarenum potius Neophyto mortuo, quam exauctorato, vel sponte discedenti, successisse?

[819] [& Baronio inter patriarchas CP. numerant;] Quod hic spectat ad Baronium, is utrumque non prætermisit, ut perperam hoc loco Pagius asserit, sed potius Nicolaum Muzalonem cum Nicolao Grammatico confudit, & hac occasione in Annalibus ad annum Christi MCXVII num. 15 de Neophyto etiam sic meminit: Eodem anno moritur Nicolaus Muzalon patriarcha Constantinopolitanus… Successit autem in locum ejus, ut idem Zonaras ait, unus ex diaconorum ordine, patria Chalcedonensis, nomine Theodorus. * Quantum autem hic sederit, in serie Græca, quæ ponitur Constantinopolitanorum patriarcharum, quæ habetur cusa in codice Juris Orientalis, non legitur; sicut nec ejus successorum, scilicet Neophyti Inclusi, Constantini, & Lucæ Chrysobergis, quorum nec nominum quidem est aliqua mentio apud Nicetam Choniatam, ut plane divinare convincantur, qui texentes in fastis seriem Constantinopolitanorum patriarcharum, multis omissis, loca certa singulis, quos recitant, tribuisse inveniuntur. Equidem ex his colligo, Baronium varia perperam commiscuisse; sed non video, Nicolaum Muzalonem & Neophytum Inclusum ab ipso omissos fuisse, quamvis ignoraverit certos Neophyti & aliquot sequentium patriarcharum annos, qui revera in catalogo Juris Græco-Romani non exprimuntur. Porro per decursum ostendemus ex aliis monumentis, quæ Baronius non vidit, nos non plane divinare, dum loca certa singulis patriarchis assignamus.

[820] [Bandurus vero] Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 920 hunc Neophytum e numero patriarcharum Constantinopolitanorum eradendum censet, & ibidem de hac re sic disserit: Inter Theodotum laudatum & Constantinum Chliarenum recensetur Neophytus, cum in catalogo hic a nobis edito ex Jure Græco-Romano, tum in aliis catalogis; sed quonam hic anno obierit, non liquet, cum sedis ejus numerus annorum in laudatis catalogis non compareat, fortassis temporis injuria deletus. Verum ipse puto, hunc Neophytum patriarcham, cum nemo alius ex scriptoribus, quod sciam, hujus meminerit, commentitium esse, uti ex iis, quæ infra dicturi sumus, facile videre est. Unde apparebit, quanti faciendus sit catalogus hic Nicephori Callisti, absque cujus subsidio Baronius, Pagius, aliique sæpe in errorem prolapsi sunt, ut cuilibet videre licet.

[821] [cum aliis catalogis] Non video, quomodo Bandurus sententiam suam ex infra dicendis stabilire possit; cum initia sequentium aliquot patriarcharum incerta sint, ut Cangius in notis ad Historiam Cinnami pag 466 de Luca Chrysoberge observat his verbis: Quando Lucas Chrysoberges patriarchalem dignitatem adeptus sit, incertum. Id tantum constat ex serie patriarcharum, Constantino Chliareno successisse. Adde, quod inter catalogos non conveniat, quamdiu Lucas ille sederit, ut infra dicemus. Quare hæc Banduri opinio potissimum auctoritate Nicephori Callisti, qui in catalogo suo Neophytum omisit. Huic majoris roboris causa adjungo duos patriarcharum Constantinopolitanorum catalogos, a Labbeo nostro in Apparatu Historiæ Byzantinæ pag. 35 & sequente ex manuscriptis codicibus editos, qui de Neophyto non meminerunt, eoque omisso, Constantinum Chliarenum Theodoto immediate subnectunt.

[822] Propter istud trium catalogorum silentium Banduro libenter concedemus, [eumdem e numero patriarcharum expungendum censet.] Neophytum illum non esse numero patriarcharum adscribendum; at ideo non statim admittimus, hunc patriarcham commentitium esse, si Bandurus ea phrasi significare velit, nomen Neophyti ab aliquo fabulatore confictum, atque ita temere catalogo patriarcharum Constantinopolitanorum insertum fuisse: quamvis enim scriptores synchroni aut suppares de illo non meminerint; non tamen inde continuo sequitur, eum in rerum natura non exstitisse. Sic Joannes Cinnamus & Nicetas Choniata in copiosis suis historiis non nominant quosdam patriarchas Constantinopolitanos, de quibus tamen nemo dubitat, & quos ex posterioribus monumentis abunde novimus. Præterea non habemus omnes auctores, qui res gestas illorum temporum conscripserunt. Ex hactenus dictis conjicimus, Neophytum istum non absque ratione in quibusdam catalogis memorari, atque in aliis prætermitti; cujus diversitatis causam jam ex manuscripto patriarcharum catalogo eruere conabimur.

[823] Cangius lib. 4 Constantinopolis Christianæ pag. 87 & sequente agens de monasterio Euergetidis, [Cangius pro patriarchatu Neophyti citat textum Græcum,] Neophytum ea occasione inter patriarchas Constantinopolitanos refert hoc modo: Utcumque sit, ejusce monasterii monachus fuit Neophytus, patriarcha Constantinopolitanus, Theodoti successor, de quo ita catalogus patriarcharum Constantinopolitanorum in codice regiæ bibliothecæ signato MMCDXXIII: Νεόφυτος μοναχὸς ὁ ἀπὸ τῆς σεβασμίας μονῆς τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου τῆς Εὐεργέτιδος· περὶ οὗ πρὸ τοῦ χειροτονηθῆναι διωμολογηται, ὡς Ἀναγνώστου ἔχων σφραγίδα, καὶ τὴν στολὴν τούτου ἠμφιεσμένος, ἐκβαλὼν αὐτὴν, λαἳκὸν ἄμφιον ἠμφιέννύτο· καὶ διὰ τοῦτο κεκώλυται τῆς χειροτονίας, καὶ ὑπεχώρησε τῶν πατριαρχικῶν κελλίων, προσμείνας ἐν τούτοις η μῆνας έ.

[824] Sane Cangius non exiguum nobis obsequium præstitisset, [quem Latine reddimus,] si ipsemet Latine vertisset hunc ambiguum & corruptum textum, quem nihilominus ita interpretamur: Neophytus monachus ex venerando monasterio sanctissimæ Deiparæ Benefactricis: de quo, antequam consecraretur, affirmatum est, quod habens characterem Lectoris, & veste illius indutus, ea deposita, laïcalem habitum assumpserit. Propterea prohibitum est, ne consecraretur, & subduxit se ex ædibus patriarchalibus, postquam manserat in illis … menses quinque. Hic aliqua puncta interponere coactus sum propter litteram η., quæ nec spiritu, nec accentu notatur, & idcirco de accurato mansionis illius tempore nos æque dubios relinquit. Si quis me felicior claram hujus litteræ explicationem invenerit, libenter discam, & ei de palma gratulabor. Cum interea aliud non liceat, varias de illa expressione conjecturas proponam.

[825] Imprimis nonnemo suspicari posset, hoc loco subintelligi vocem Græcam ἔτη id est annos, [& de cujus expressione chronologica,] ac tempus mansionis sufficienter exprimi per litteram numeralem η, quæ octo significat. Igitur juxta hanc interpretationem Neophytus ἔτη ή. μῆνας έ. Hoc est: annos octo, menses quinque in patriarchalibus ædibus mansisset. Verum ea suspicio nobis nullo modo placet: nam dum littera illa numerum indicat, accentu acuto sic ή notari consuevit. Præterea prorsus ab omni verosimilitudine alienum est, hanc consecrationis controversiam tamdiu durasse. Denique tantum temporis intervallum cum annis sequentium patriarcharum conciliari non potest, ut ex infra dicendis constabit.

[826] [quæ sane obscura ac ambigua est,] Saltem non tam improbabiliter quispiam conjectaret, duas litteras in hoc codice desiderari, ac certum annorum numerum excidisse, ita ut ex voce mutila ἔτη tantum supersit η, pro quo legendum sit ἔτη …, omisso annorum numero, quemadmodum in catalogo Juris Græco-Romani incertum hujus Neophyti tempus eo modo exprimitur. At in ea hypothesi ut minimum Neophyto concedere oportebit duos annos & quinque menses commorationis in domo patriarchali, quod temporis spatium cum reliqua successorum chronotaxi difficulter componi posset, ut infra apparebit. Deinde ista controversia de ordinando Neophyto nimis diuturna videtur, & nobis non fit verosimile, Constantinopolim tamdiu consecrato patriarcha caruisse, qui interea sine successore in æde patriarchali commoraretur. Denique in Cangiana hujus textus editione nullum est lacunæ signum, quo indicetur, aliquid in Ms. codice deesse, aut in eo quosdam characteres obsoletos legi non potuisse.

[827] [diversas conjecturas] Quare malim suspicari, istud ἐν τούτοις η. scriptum fuisse pro ἐν τουτοισὶ in hisce; vel certe, neglectis male accentu ac spiritu leni, additoque perperam ad latus puncto, η. positum fuisse pro ἦ tertia persona verbi ἐιμὶ in imperfecto indicativi, quærelata ad participium προσμείνας, more Græcorum significabit manserat, & hunc continuatum faciet sensum: Subduxit se ex ædibus; manserat in his menses V. Quod si hæ conjecturæ displiceant ob omissum spiritum vel accentum, & additum punctum, quod litteræ η. istic ita subjungitur, etiam dici posset, oscitantia librarii illud η. perperam in textum irrepsisse. Saltem secundum has posteriores conjecturas, sensus erit planus, & clare significabit, Neophytum dumtaxat quinque mensibus in æde patriarchali mansisse, dum lis inter ipsum & adversarios agitaretur, & tandem ex ea sine consecratione discessisse, cum post quinque menses causa cecidisset. Non inficior, has esse tetricas minutias, quæ tamen discutiendæ fuerunt, quia pro cujusque arbitrio explicatæ chronologiam nostram non parum perturbarent.

[828] [eruditis proponimus.] Quidquid sit de incertis hisce conjecturis, ex hoc Cangiano codicis regii fragmento elicimus non contemnendam rationem, ob quam aliqui catalogorum scriptores Neophytum inter patriarchas Constantinopolitanos numeraverint; alii autem eumdem in illorum serie prætermiserint: priores enim videntur Neophytum numero illorum adscripsisse, eo quod patriarcha designatus esset, & notabili temporis spatio in ædibus patriarchalibus mansisset; posteriores vero illum omisisse, quia judicabant, non esse accensendum episcopis virum, qui numquam episcopalem consecrationem impetrasset. Nos horum opinioni consentientes exclusimus Neophytum a nostra patriarcharum serie, ad quam jam revertimur. At hic lectorem præmonemus, quod sequens aliquot patriarcharum chronologia ex antiquis catalogis ita ordinetur, acsi sedes Constantinopolitana tempore Neophyti, juxta postremas conjecturas nostras, quinque mensibus vacasset.

[Annotata]

* lege Theodotus

LXXXVIII. CONSTANTINUS IV, cognomento Chliarenus.

[Cum Constantinus ab ineunte Martio anni 1154 CP. cathedram] Joannes Cinnamus & Nicetas Choniata de hoc Patriarcha nullam mentionem faciunt, etiamsi res sub imperio Manuelis Comneni gestas copiose litteris mandaverint. Catalogus Juris Græco-Romani, Matthæus Cigala, & Philippus Cyprius illum quidem memorant; sed annos sedis ipsius non exprimunt, ut patet ex lib. 4 Juris Græco-Romani pag. 303, ubi de eo sic legitur: Constantinus Chliarenus diaconus & sacelli præfectus annis… Sic etiam Matthæus & Philippus supradicti apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 213 & 223 de annis administrati episcopatus Constantinopolitani non meminerunt. At Nicephorus Callistus apud eumdem Bandurum pag. 197 annos illos ita indicat: Constantinus Chliarenus diaconus & sacellarius magnæ ecclesiæ, annos duos, eodem imperante, scilicet Manuele Comneno. Catalogus Labbeanus etiam duos gubernationis annos eidem Constantino assignat.

[830] Verum supra laudatus patriarcharum Constantinopolitanorum catalogus, [duobus annis ac quinque mensibus possedisset,] cujus aliqua fragmenta Cangius lib. 4 Constantinopolis Christianæ pag. 87 & 88 ex Ms. codice bibliothecæ regiæ exhibuit, duobus istis episcopatus annis, quos Nicephorus Callistus & catalogus Labbeanus numero rotundo computant, accurate quinque menses ita superaddit: Κωνσταντῖνος διάκονος τῆς μεγάλης ἐκκλησίας, καὶ ἐπὶ τῆς πατριαρχικῆς μικρᾶς σακέλλης, ὁ Χλιαρενὸς, ἔτη β᾽, μῆνας π. Id est: Constantinus Chliarenus, diaconus magnæ ecclesiæ, & minoris thesauri patriarchici custos, annis duobus, mensibus quinque. Littera π significat πέντε seu quinque, ut supra cum obviis linguæ Græcæ Grammaticis monuimus. Ceterum de officio sacellarii in ecclesia Græca consuli potest Gretserus noster, qui in notis ad Codinum Curopalatam cap. 3 pag. 156 & sequentibus, de etymologia & communi significatione hujus dignitatis fuse disputat.

[831] Ad chronologiam nostram exacte ordinandam spectant hi quinque menses, [eamdem anno 1156 deseruit,] qui ab aliis more satis recepto omittuntur, & quos tamen accurate numerandos esse censemus, quando in catalogis exprimuntur. Cum igitur juxta superius dicta Theodotus administrationi suæ finem imposuerit circa ineuntem Octobrem anni MCLIII, ac postea de consecratione Neophyti per quinque menses disceptatum fuerit, atque ita sedes Constantinopolitana quodammodo quinque mensibus vacaverit, successionem hujus Constantini Chliareni differimus usque ad ineuntem Martium anni MCLIV, quo circiter tempore ad cathedram regiæ urbis evectus fuisse nobis videtur. Jam vero computemus duos annos & quinque menses, quibus ex testimonio præfati catalogi ecclesiam Constantinopolitanam rexit, & ingrediemur mensem Augustum anni MCLVI, circa quod tempus ei succedere potuit

LXXXIX. LUCAS, cognomine Chrysoberges.

Joannes Cinnamus lib. 5 Historiarum num. 6 narrat, quomodo hic Patriarcha principem Mahometanum ad ecclesiam sanctæ Sophiæ deduci prohibuerit, [& mense Augusto vel Septembri ejusdem anni 1156] ac tunc primum de illo sic meminit: Imperator rerum prosperarum magnitudine elatus, triumphum ab ipsa Acropoli usque ad celeberrimum divinæ Sapientiæ templum apparaverat, quo una cum Sultano procederet. Sed quod intenderat, non confecit: Lucas enim, qui tunc temporis rebus ecclesiasticis præerat, huicce consilio obstitit, non decere, inquiens, inter divinam supellectilem & sacra ornamenta impium hominem transire. Alius præterea casus rem impediit: quippe profunda jam nocte validior quædam agitatio totam repente terram concussit. Unde Byzantini Lucæ monita vera esse rati, Deo haud placere ejusmodi consilium aiebant. Nicetas Choniata lib. 3 num. 5 etiam refert, hunc triumphum terræ motu & aëris intemperie impeditum fuisse, & illius editor in chronologia Operi præfixa statuit, hæc anno Christi MCLVIII contigisse. Hinc saltem colligeremus, Lucam illo anno Patriarcham fuisse, si alii chronologi huic editori consentirent. Sed cum Pagius aliique in numerandis Manuelis imperatoris annis ab hac chronologia discrepent, & ex ea historia certum Lucæ Chrysobergis initium eruere non possimus, juxta superiorem chronotaxim nostram verosimile putamus, eum mense Augusto vel Septembri anni MCLVI ad cathedram Constantinopolitanam promotum fuisse.

[833] [in locum ipsius suffectus est Lucas,] Lucam adhuc anno Christi MCLXVI in ëadem cathedra sedisse, constat ex synodo tunc habita, de qua Leo Allatius in Consensione Occidentalis & Orientalis ecclesiæ lib. 2 cap. 12 num. 4 sic scribit: Synodus ex conventu principum & patriarcharum, metropolitarum, episcoporum, & aliorum ecclesiasticorum numero spectatissima, anno XXIII Manuelis, ab orbe condito VIMDCLXXIV, Christi nempe MCLXVI celebrata fuit… Adfuere Lucas patriarcha Constantinopolitanus, Athanasius Theopolitanus &c. Hanc synodum a se perlectam fuisse, Leo Allatius ibidem testatur his verbis: Synodi hujus nondum editæ lectio eo gratior accessit, quod eo ipso tempore celebrata & scripta sit correctissime & characteribus grandioribus, & horum episcoporum subscriptiones majori ex parte autographas ob oculos objiciat. Cinnamus lib. 6 num. 2 occasione hujus synodi quædam de Luca narrat, ut loco citato licet videre. Præter varia hujus Lucæ decreta seu responsa, quæ lib. 3 Juris Græco-Romani pag. 217 & sequentibus leguntur, consuli potest Theodorus Balsamon, scriptor synchronus, qui in Commentariis ad Nomocanonem Photii tit. 13 cap. 2 indicat, eumdem mense Aprili, indictione XIV, id est, anno æræ Christianæ MCLXVI, adhuc munere patriarchali functum esse. Hæc satis probant, Lucam usque ad annum Christi MCLXVI ecclesiæ Constantinopolitanæ præfuisse; sed non tam facile certum episcopatus ipsius finem invenimus, ut jam ex catalogorum silentio ac discrepantia experiemur.

[834] [cui Nicephorus Callistus quindecim annos & tres menses tribuit,] In plerisque catalogis apud Bandurum anni episcopatus ejus non notantur. Solus ibi Nicephorus Callistus tomo 1 Imperii Orientalis pag. 197 eos ita expressit: Lucas monachus Chrysoberges sub eodem Manuele, annis XV, mensibus III. At supra laudatus catalogus patriarcharum, ex Ms. codice bibliothecæ regiæ excerptus, apud Cangium lib. 4 Constantinopolis Christianæ pag. 88 tantum annos duodecim gubernationi ipsius ita assignat: Λουκᾶς μοναχὸς ὁ Χρυσοβέργης, ἔτη ιβ᾽. Hoc est: Lucas monachus Chrysoberges, annis XII. Catalogus Labbeanus cum hoc annorum numero concordat, & etiam duodecim administrationis annos eidem rotunde assignat. Quapropter malim credere duobus catalogis, inter se consentientibus, quam uni Nicephoro Callisto, in quem forsan negligentia librarii error irrepsit, ita ut pro ἔτη ιέ, μῆνας γ᾽, id est annis 15, mensibus 3, potius ἔτη ιβ᾽, μῆνας γ᾽, sive annos 12, menses 3 legere oporteat: nam duodecim annis, quos duo isti catalogi sine mensibus more recepto rotunde computant, nihil vetat adjungere tres menses, hic a Nicephoro Callisto expresse notatos.

[835] Ad hanc duodecim annorum lectionem alteri præferendam nos etiam movet ipse Bandurus, [& cui nos verosimilius cum aliis catalogis duodecim annos & tres menses adscribimus,] qui Nicephorianum quindecim annorum ac trium mensium computum frustra conciliare nititur cum sua patriarcharum chronotaxi, ut patet ex chronologico ipsius ratiocinio, quod tomo 2 Imperii Orientalis pag. 920 & 921 de annis hujus Patriarchæ sic instituit: Lucas Chrysoberges sufficitur in locum Constantini anno Christi MCLV, qui cum rexisset ecclesiam Constantinopolitanam annis quindecim, mensibus tribus, ut scribit hic Nicephorus, non ante annum MCLXIX e vivis excessit. Unde corrigendi sunt Baronius, Pagius, Leunclavius, aliique, qui ejus mortem prædicto anno non consignant. Igitur ille Nicephoriani catalogi sectator asserit, Lucam anno Christi MCLXIX obiisse, ut magis perspicuum fit ex iis, quæ de succussore illius mox ita subjungit: Michaël diaconus & sacellarius magnæ ecclesiæ successit Lucæ Chrysobergi sub finem anni Christi MCLXIX. At qua arithmeticæ methodo Bandurus ostendet, ab anno Christi MCLV usque ad finem anni MCLXIX annos quindecim & tres menses elapsos esse? Adhibita quacumque numerandi ratione, & expensis ipsius Banduri antecedentibus ac consequentibus, nos dumtaxat comperimus, intra istud temporis spatium quatuordecim annos & aliquot menses effluxisse. Jam chronologiam nostram juxta laudatos catalogos explicemus.

[836] Primo ex præcedente chronotaxi statuimus, Lucam menses Augusto vel Septembri anni MCLVI ad sedem Constantinopolitanam evectum fuisse. [ita ut sedem CP. usque ad finem anni 1168 tenuerit.] Dubitanter autem dicimus, id mense Augusto vel Septembri contigisse: quis enim prudens in tanta temporis incertitudine confidenter asserat, patriarchas Constantinopolitanos sibi invicem tam celeriter successisse, ut inter unius mortem & alterius successionem nullum interstitium relictum fuerit? Quinimo probabilius dici potest, quod propter imperatoris absentiam, plurium ambitum, aliasque causas, electio patriarchæ aliquando ad unum alterumve mensem debuerit differri. Secundo juxta testimonium duplicis catalogi tribuimus episcopatui ipsius annos duodecim, quibus denique etiam tres menses, in catalogo Nicephori diserte expressos, libenter adjecimus. Si quis jam ab Augusto vel Septembri anni MCLVI illos duodecim annos supputaverit, pertinget præterpropter ad finem anni MCLXVIII, quo Lucas ecclesiam Constantinopolitanam gubernare desiit, & locum ipsius exeunte eodem anno, aut initio sequentis, occupavit

XC. MICHAEL III, cognomento Anchialinus.

Nullus historicus, quod sciam, huic Michaëli determinatum episcopatus initium assignat. Attamen ipsum jam ab ineunte anno Christi MCLXXI in cathedra Constantinopolitana sedisse, colligimus ex Jure Græco-Romano, ubi tomo 1 lib. 3 pag. 227 citatur aliquod hujus Patriarchæ decretum, [Exeunte anno 1168 vel ineunte 1169 ad cathedram CP. evectus est Michaël,] quod editum est μηνὶ Ἰανουαρίῳ ιγ᾽, ἡμέρᾳ δ᾽, ἐπινεμήσεως δ᾽. Hoc est, mense Januario, die XIII, seria IV, indictione IV, qui characteres chronologici annum Christi MCLXXI indicant, ut Eminentissimus Baronius recte in Annalibus observavit ad annum Christi MCLXVI num. 41, ubi etiam plura de hoc Michaële referuntur. Sed cum ex his aliisque, quæ in Commentariis canonicis Theodori Balsamonis, & libro 3 Juris Græco-Romani pag. 227 & sequentibus leguntur, certum ipsius initium figere non liceat, chronotaxi nostræ inhærentes, episcopatum ejus exeunte anno MCLXVIII, vel ineunte MCLXIX, exordimur.

[838] [qui unionem inter Græcos] Circa hæc tempora Manuel Græcorum imperator ad Alexandrum III Pontificem misit legationem, qua promittebat, se ecclesiam Græcam cum Romana conjuncturum, si Pontifex Occidentale imperium sibi conferre vellet. Alexander postulationem de transferendo in ipsum imperio humaniter reprobavit, & duos Cardinales ad imperatorem destinavit, ut Eminentissimus Annalium ecclesiasticorum auctor ad annum Christi MCLXX num. 54 & 55 ex antiquis Alexandri III Actis fusius exponit. Nonnulli putant, Manuelem ficto animo hanc ecclesiarum unionem obtulisse, ut imperium Occidentale obtineret, fractisque Latinorum viribus, periculum ab Orientali averteret, Quidquid sit de illius intentione, quam supremo cordium scrutatori dijudicandam relinquimus, eo tempore exterius ita se gessit, ut serio illam ecclesiarum unionem cupere videretur: nam doctissimo Hugoni Etheriano librum de processione Spiritus sancti contra Græcos scribere permisit, & de pace inter utramque ecclesiam concilianda tractari jussit in synodo, cujus infelix successus huic Michaëli patriarchæ potissimum imputatur, ut jam referemus.

[839] [& Latinos ineundam, disturbasse dicitur,] Leo Allatius in Consensione perpetua Occidentalis & Orientalis ecclesiæ lib. 2 cap. 12 de irrito hujus synodi eventu ita scribit: Videns itaque imperator, indies schismaticorum procacitatem & insolentiam contra Latinos augeri, concilium indixit Constantinopoli, ut, querelis sopitis, modus inveniretur ad pacem cum Latinis conciliandam, & damna, quæ illius imperio inferebantur, propulsarentur: sed nefarius homo, Michaël Anchiali patriarcha (quæ eum causa induxerit, nondum comperi) a proposito specie pietatis, avertit. Quare nihil in ea synodo conclusum est. Colligitur ex dialogo, quem ipse patriarcha conscripsit, in quo introducit imperatorem, anxie pacem peroptantem, ad eam consequendam summis conatibus contendentem, se vero ab ea dehortantem, & Latinos modis omnibus expostulantem… Ejusdem etiam Anchiali circumfertur epistola, calumniis & conviciis plena in Romanam Ecclesiam.

[840] [suosque contra crucesignatos videtur incitasse.] Nequaquam ab indole aut tempore hujus violenti Patriarchæ alienum est, quod Fredericus I imperator narrat in epistola, quam anno Christi MCLXXVIII ad filium Henricum ex Oriente dedit, ubi de perfidia Constantinopolitani imperatoris conqueritur, & inter alia apud Edmundum Martene tomo 1 Collectionis amplissimæ veterum monumentorum col. 911 de odio Constantinopolitani Patriarchæ contra Latinos scribit sequentia: Alexandro hæc Papæ scribere non omittas, quod aliquos Religiosos per diversas provincias destinet, qui populum Dei contra inimicos crucis exhortentur, præcipue contra Græcos, quibus præsentibus & legatis nostris, Monasteriensi episcopo & suis collegis, in ecclesia sanctæ Sophiæ Patriarcha Constantinopolitanus publice prædicaverit, quod quicumque Græcus centum peregrinos occideret, si decem Græcorum reatum incurrisset, indulgentiam consequeretur a Deo. Saltem barbara illa concio ad hoc circiter tempus referenda est, & odium Græcorum adversus Latinos satis indicat. Sed ad scripta schismatici hujus Patriarchæ redeamus.

[841] Ex ipsa memorati dialogi epigraphe, quam Allatius ibidem Græco-Latine exhibet, [Græci recentiores prætexunt falsas causas suo schismati] evidenter discimus totam ac veram causam schismatis, quod recentiores Græci schismatici aliis titulis ornare ac confictis calumniis tueri solent: hic enim tempore Manuëlis Comneni dicuntur multi antistites, qui Romano Pontifici suberant, unionis procurandæ gratia Constantinopolim venisse, nihil aliud a Græcis exposcentes, quam cessionem primatus ipsi Papæ & appellationum, & illius commemorationem fieri. Igitur Latini a Græcis tantummodo exigebant, ut primatus Papæ Romani, quem Christus Petro concesserat, in tota Ecclesia agnosceretur, undique ad Sedem Apostolicam appellari posset, & nomina Pontificum Romanorum diptychis restituerentur; quæ tria controversiæ puncta Græci tribus vocibus exprimunt, & communiter πρωτεῖον, ἔκκλητον, μνημόσυνον, id est primatum, appellationem & commemorationem vocare consueverunt.

[842] Ex his patet mendacium Macarii Ancyrani, qui ibidem apud Allatium aliam infructuosæ synodi causam fingit, [quod ex sola præsulum CP. superbia ortum est,] eamque Latinis sic falso imputat: Rursum sub imperio Manuelis, labore prævio, Constantinopolim primi Cardinalium advenere, & celebrata est magna synodus. Et cum multa dixissent & audissent, ita casu ferente, non condescenderunt; sed insistebant, omnes omnino ad suum arbitrium & consuetudines trahere. Quare, re desperata, imperator & synodus, & universus senatus calculum dederunt, ut totali separatione Papam & qui cum eo sentirent, omnes abscinderent, judicium super hoc Deo relinquentes. At falsum est, quod Latini Græcos trahere voluerint ad suas consuetudines, quas ipsi probant, & Græcis unitis tum in Oriente tum in Occidente permittunt. De hoc inepto Romanæ Ecclesiæ calumniatore apud eumdem Allatium in Opere laudato lib. 2 cap. 18 num. 15 plura videri possunt. Quapropter initio non rituum discrepantia, non panis azymi & fermentati diversitas, non denique ipsa controversia de processione Spiritus sancti Orientalem ecclesiam ac Occidentali divulserunt: nam Græci schismatici similes quæstiones contra Latinos agitarunt, ut specioso pallio rebellionem suam tegerent, atque hoc prætextu ambitiosam suam ecclesiam potestati Romanæ Ecclesiæ subtraherent. Schismati causam præbuit sola præsulum Constantinopolitanorum superbia, qui Romano Pontifici, legitimo Christi in terris vicario, parere nolebant, & supremam in alios præsules jurisdictionem exercere cupiebant.

[843] Ne quis hoc a me gratis dictum arbitretur, audi anonymum Græcum, [ut anonymus Græcus fatetur.] qui id satis innuit in quodam fragmento, quod Ismaël Bullialdus in notis ad Historiam Ducæ ex manuscripto bibliothecæ regiæ Græco-Latine edidit, & quod in observatione ad caput XXXI pag. 256 sic interpretatur: Imperante Constantino Monomacho, in sedem patriarchalem collocatus est Michaël Cerularius, qui statim ubi creatus fuit, Papam Romæ e sacris diptychis abrasit, ei objiciens, quod pane azymo Eucharistiam conficeret, & symbolo additam Spiritus sancti a Filio processionem… Michaël ipse Cerularius schismatis malum auxit, & in majus discordiæ incendium prorumpere fecit. Italus quoque quidam, nomine Argyrus, rebus quibusdam secularibus admixtis, vulnus illud exasperavit: maxime vero ac præcipue patriarchæ libido, qui se suosque successores Romanæ Sedis jurisdictioni subtrahere voluit; nec ad Papam amplius provocari, nec ab eo judicari. Propositum insuper illius erat, in aliorum patriarcharum thronos auctoritatem & jurisdictionem in se trahere, quamque antea Papa Romæ in ceteros habuerat, potestatem ad Constantinopolitanum patriarcham transferre. Pluribus hanc præcipuam schismatis causam prosequi possemus, nisi præfixus lucubrationi nostræ scopus nos alio avocaret. Quare etiam hic nos morari non debet Casimirus Oudinus, impudens Religionis ac fidei suæ apostata, qui in Commentario de scriptoribus ecclesiasticis tomo 2 Col. Michaëli Anchialo, ceterisque Græcis schismaticis patrocinatur, & ex communi hæreticorum more Ecclesiam Romanam calumniis incessit. Hæc itaque breviter dicta sufficiant occasione istius synodi Constantinopolitanæ, quam disturbavit Michaël patriarcha, ad quem jam revertimur.

[844] [Cum Michaël iste octo annis & duobus mensibus sedisset,] Nicephorus Callistus apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 198 tempus hujus Patriarchæ determinat his verbis: Michaël diaconus & sacellarius magnæ ecclesiæ, Anchialinus & supremus philosophorum, eodem imperante, annis VIII, mensibus II. Catalogus Juris Græco Romani, Matthæus Cigala, & Philippus Cyprius rotundum octo annorum numerum eidem adscribunt; catalogus vero, quem Onuphrius Panvinius præ oculis habuit, & Labbeanus ei novem annos assignant. Verum ista temporis discrepantia utcumque conciliari poterit, si dicamus, quod uterque catalogus Panvinii & Labbei nonum episcopatus annum, per duos menses inchoatum, pro integro connumerarit; alii autem annos octo, neglectis duobus mensibus, rotunde computaverint. Cum ergo Michaël juxta supradictam chronotaxim exeunte anno MCLXVIII vel ineunte MCLXIX cathedram Constantinopolitanam occupare cœperit, supputatis octo annis ac duobus mensibus, eamdem circa ineuntem Martium anni MCLXXVII reliquit.

[845] [mense Martio anni 1177 ei successit Chariten,] At hic iterum non intelligo arithmeticam Anselmi Banduri, qui tomo 2 Imperii Orientalis pag. 921 de annis hujus Patriarchæ sic disserit: Michaël diaconus & sacellarius magnæ ecclesiæ successit Lucæ Chrysobergi sub finem anni Christi MCLXIX. Hic cum sedisset annis octo & duobus mensibus, ut scribit Nicephorus, obiit anno Christi MCLXXVII. Quod autem Bandurus obitum Michaëlis initio anni MCLXXVII collocet, liquet ex iis, quæ de successore ipsius ibidem ita scribit: Chariton initio anni Christi MCLXXVII thronum Constantinopolitanum conscendit. Deinde ad finem ejusdem anni MCLXXVII refert mortem Charitonis, cui cum Nicephoro Callisto undecim gubernationis menses tribuerat, ut loco citato videre est. Sed qua computandi ratione Bandurus inter finem anni MCLXIX & initium anni MCLXXVII octo annos & duos menses Michaëlis inveniet? Nos igitur alia numerandi methodo eumdem Banduri annum admittimus, affigentes finem Michaëlis ineunti Martio anni MCLXXVII, circa quod tempus ei successit

XCI. CHARITON.

[qui juxta plerosque catalogos ante medium anni 1178 gubernationi suæ finem imposuit.] Hic Patriarcha pauco tempore sedem Constantinopolitanam tenuit, ut patet ex Nicephoro Callisto, qui apud Bandurum tomo 1 Operis proxime citati pag. 198 episcopatum illius ita circumscribit: Chariton monachus nobilissimus abbas Manganorum, mensibus XI. Huic consentiunt reliqui catalogorum collectores apud eumdem Bandurum, excepto Matthæo Cigala, qui μῆνας ιά in ἔτη ιά, id est menses XI, in annos XI perperam transformavit. Onuphrius Panvinius in Chronico ecclesiastico ad annum Christi MCLXXVI, ex suo catalogo illum sic memorat: Charito XCI Constantinopolitanus patriarcha sedit an. 1, mens. II, di. … Catalogus Labbeanus nullum dierum indicium notat; sed etiam annum unum & duos menses Charitoni assignat. Si Nicephoro Callisto, aliisque catalogorum scriptoribus adhærere velis, episcopatum Charitonis mense Februario anni MCLXXVIII finiam; sin vero duplicem Panvinii & Labbei catalogum sequi malis, finem illius ad tres menses differam. Saltem ex omnium catalogorum consensu sequitur, Charitonem ante medium anni MCLXXVIII episcopatui suo finem imposuisse, cum initium ipsius mensi Martio anni MCLXXVII affixerimus.

XCII. THEODOSIUS, cognomento Borradiotes.

[Probabiliter circa medium anni 1178 ecclesiam CP. regere cœpit Theodosius,] Etiamsi ex historicis synchronis aut subæqualibus certum hujus Patriarchæ initium assignare nequeamus, tamen illum jam ab anno MCLXXIX in cathedra Constantinopolitana sedisse, colligimus ex Jure Græco-Romano, ubi tomo 1 lib. 3 pag. 231 leguntur sequentia: Scito, tempore sanctissimi & universalis patriarchæ domini Theodosii, trigesima Julii mensis, duodecimæ Indictionis, factam esse subnotationem synodalem, quæ ad verbum sic habet. Tum subditur ipsa Patriarchæ responsio, qua propositum de nuptiis dubium resolvit. Porro ex appositis hic temporum notis apparet, Theodosium jam mense Julio anni MCLXXIX ecclesiam Constantinopolitanam gubernasse, quandoquidem Indictio duodecima illo anno usque ad Calendas Septembres currebat. Dum igitur primordia episcopatus Theodosiani juxta superius institutam chronologiam, ante medium anni MCLXXVIII ponimus, veteri historiæ non contradicimus, nec a verisimilitudine aberramus.

[848] Nicetas Choniata varias hujus Patriarchæ actiones commemorat, [qui schismaticus fuisse videtur.] atque inter alias sub imperio Manuëlis Comneni lib. 7 num. 6 fuse narrat, quomodo imperator ille sub vitæ finem ex omnibus catecheticis libellis deleri voluerit anathema, quod contra fictitium Mahometis deum pronuntiabatur; causatus, Mahometanos qualibuscumque in Deum blasphemiis offendi. Sed accersitus ab ipso Theodosius, opinioni ejus acriter resistebat, ac disceptatio tandem eo devenit, ut imperator scripserit litteras, quæ juxta phrasim Nicetæ cum summo pastore Theodosio & pontificibus ob præposteram adversationem expostulantes, majus concilium minabantur, & controversiæ disceptationem, ipso veteris Romæ Papa adhibito, jurejurando testificabantur. Ex his conjicio, Theodosium, aliosque illos præsules schismaticos fuisse. Imperator enim non intentasset has minas obedientibus Ecclesiæ Romanæ filiis, qui ultro optassent, ut hujusmodi controversia ad Romanum Pontificem deferretur, & decretorio illius judicio finiretur.

[849] [Hic relegatus, ac mox sedi suæ restitutus] Præterea Nicetas in imperio Alexii Comneni junioris num. 8 refert, quomodo Theodosius ab Alexio Protosebasto ob falsas accusationes in monasterium Pantepopti relegatus, ac paulo post intercessione procerum sedi suæ honorificentissime restitutus fuerit; ibi autem Theodosium appellat virum sanctissimum, & deinde ibidem num. II asserit, quod injuriarum oblitus, calamitatem ejusdem Protosebasti, mutata rerum fortuna, consiliis & consolationibus levaverit. At ubique lector meminerit, Patriarcham schismaticum ab auctore schismatico laudari. Postea idem scriptor ibidem num. 12 graphice depingit primum hujus Patriarchæ congressum cum Andronico tyranno, & more suo multis exponit aculeatum illorum colloquium, quod hic nobis exscribere non vacat, quamvis apud citatum auctorem legi mereatur.

[850] [tandem ob incestas Andronici tyranni nuptias] Denique Nicetas sub imperio ejusdem Alexii junioris num. 15 memorat, Theodosium incestis nuptiis, quas Andronicus tyrannus conciliare nitebatur, fortiter cum quibusdam præsulibus restitisse, ac tandem majori approbatorum numero superatum, dignitati suæ ultro renuntiasse. Unde post laudatam Theodosii constantiam hæc subdit: Cum se nihil proficere, & mala manifeste ingruere, & partem meliorem a majore vinci cerneret, e sacro palatio in insulam Terebintum, ubi sibi diversorium & sepulcrum struxerat, discedit. Andronicus vero, ut desideratum, ita inopinatum ejus discessum, instituto suo commodissimum ratus, nuptias perfecit, Bulgarorum episcopo, qui tum forte in urbe erat, cæremonias matrimonii peragente. Pagius, aliique chronologi probant, ista anno Christi MCLXXXIII contigisse, juxta quod tempus jam chronologia nostra ordinanda est.

[851] [post medium anni 1183 abdicavit se ultro dignitate,] Nicephorus Callistus annos administrationis ejus sic exprimit: Theodosius Borradiotes sub eodem imperatore (scilicet Manuele Comneno) & Andronico Comneno, annis VI, & abdicavit ob imperatoris [iram.] Catalogus, quem vidit Panvinius, huic annorum numero assentitur. Scriptor catalogi, qui Juri Græco-Romano insertus est, sibi annos hujus Patriarchæ ignotos fuisse, significat hoc modo: Theodosius monachus, oriundus ex Antiochia, qui longo tempore monasticam exercuerat in colle sancti Auxentii, an … tandem renuntiavit. Denique recentiores quidam catalogi tantummodo tres annos ei adscribunt. Nos antiquiori Nicephoro, & catalogo Panviniano potius adhærentes, sex annos huic Theodosio assignamus: si enim ante medium anni MCLXXVIII Charitoni successerit, ut supra diximus, & anno Christi MCLXXXIII se dignitate sua abdicaverit, invenies sex annos incompletos, cum id verosimilius post medium anni MCLXXXIII contigerit, ut ex infra dicendis colligetur.

XCIII. BASILIUS II, cognomento Camaterus.

Videtur Andronicus statim eodem anno Christi MCLXXXIII in locum Theodosii substituisse hunc commodum sibi Patriarcham, ut innuit Nicetas Choniata, quando post superius relatum Theodosii discessum, [quam statim sub impia conditione obtinuit Basilius,] immediate de isto tyranno subjungit sequentia: Cum de successore suæ factionis patriarchæ dando, deliberaret, Camatero Basilio œcumenicum pontificatum defert, aut potius illius syngrapha impulsus vendit, qua is promiserat, se quidquid cordi esset Andronico, quantumvis illicitum, facturum, & ea declinaturum, quæ illi displicerent. Certe mercenarius ille Patriarcha impiis promissis stetit: cum enim Andronicus Alexium juniorem interfici jussisset, ac imperium occupasset, alterius nefarii voti compos factus (verba sunt Nicetæ sub imperio Andronici lib. 1 num. 1) a Patriarcha suo & concilio aliam gratiam petit, ut jurejurando, quod imperatori Manueli & infelici ejus filio dederat, solvatur, ac ceteri una, quos sacramenti ceperat oblivio. Illi vero, quasi absque ullo discrimine, & vinciendi & solvendi quemlibet, potestatem divinitus accepissent, statim litteris publice affixis, impunitatem scelerum perfidis concesserunt. Deinde Nicetas ibidem explodit vanam ac brevem mercedem, quam Andronicus rependit ignavis istis aulæ mancipiis, inter quæ improbus hic Patriarcha primum locum obtinebat.

[853] Cum autem Isaacius Angelus post ignominiosum Andronici supplicium imperio potitus esset, [qui ab imperatore Isaacio ob quamdam offensionem,] fortuna Patriarchæ periclitari cœpit, quamvis hic tunc etiam tempori caute serviret, ut satis indicat Nicetas, dum sub imperio Andronici lib. 2 num. 11 narrat, Isaacium a tumultuante populo coronatum fuisse, & novum imperatorem ex maximo templo discessisse, etiam Basilio Camatero patriarcha comitante, quem populus, quamvis invitum, approbare acta illa compulerat. Attamen novus imperator non diu Basilium dignitate sua frui passus est, ut laudatus Nicetas sub imperio Isaacii Angeli lib. 2 num. 4 testatur his verbis: Principatum adeptus Isaacius Basilio Camatero, quamquam ejus ope maxime adjutus, patriarchatu dejecto (causa prætexebatur, quod, quas nobiles matronas Andronicus in monasteria invitas abstrusisset, iis ipse, nigro vestitu deposito, reditum ad pristinum habitum & vitæ rationem concessisset) Nicetam Muntanum pro eo patriarcham designavit.

[854] Vix intelligo, quam expulsionis causam nobis obtrudat Nicephorus Callistus, [quam Nicephorus Callistus aliter exponit,] qui apud Bandurum tomo 1 sæpe laudati laudandique operis pag. 198 de hoc Patriarcha sic scribit: Basilius diaconus & Chartophylax magnæ ecclesiæ, cognomento Camaterus & Phylacopulus, sub Andronico patriarcha fuit, & ab Isaacio Angelo expulsus est, ne alium coronaret, qui se coronaverat. Occasio autem depositionis fuit, quod projectis in caput mulieris [pannis] benedictionem fecisset. Patriarchatum vero tenuit annis duobus & dimidio. At longe probabilior nobis videtur occasio depositionis, quam indicat Nicetas Choniata, qui circa hæc tempora florebat. Nunc indagabimus annum, quo Isaacius imperator Basilium e sede Constantinopolitana dejecit.

[855] Theodorus Balsamon synchronus in Commentariis ad Nomocanonem Photii tit. 13 cap. 2 citat decretum Isaacii Angeli, [circa initium anni 1186 e sede sua dejectus est.] quod editum est Indictione IV, anno VIMDCXCIV, cum dominus Basilius Camaterus patriarcha esset. Cum itaque Indictio quarta & annus mundi 6694 a Calendis Septembribus æræ Christianæ MCLXXXV fluere cœperint, ex hoc testimonio certiores reddimur, illum post hoc tempus adhuc in cathedra Constantinopolitana sedisse. Baronius, Pagius, & Bandurus expulsionem illam ad annum Christi MCLXXXVI referunt, & eodem anno ipsi successorem assignant. Libenter amplectimur hanc unanimem illorum sententiam, quæ cum chronotaxi nostra optime concordat: plerique enim catalogi cum Nicephoro Callisto duos annos & sex menses episcopatui ipsius adscribunt. Si ergo secundum supradicta, administrationem Basilii post medium anni MCLXXXIII inchoaverimus, & cum plerisque catalogis duos annos ac sex menses episcopatus ejus numeremus, ingrediemut annum Christi MCLXXXVI, quo is expulsus est, & locum illius occupavit

XCIV. NICETAS II, cognomento Muntanes.

[Isaacius mox ei subrogat Nicetam,] Nicetas Choniata sub imperio Isaacii Angeli lib. 2 num. 4 de hoc imperatore sic scribit: Nicetam Muntanum pro eo (videlicet Basilio Camatero exauctorato) patriarcham designavit, ecclesiæ maximæ sacellarium; sed ne hunc quidem, hominem natu maximum, in sacra sede exspirare passus, invitum expulit, senium & delirium & levitatem causatus. Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 922 de isto Nicetæ Choniatæ textu lectorem ita monet: At ex hisce Nicetæ verbis non sequitur, Nicetam Muntanum statim e patriarchatu pulsum, ut perperam existimavit Baronius: siquidem illa verba denotant tantum, hunc Patriarcham, etsi senex esset, ante mortem suam dignitate motum fuisse. Pagius in Critica ad annum Christi MCLXXXVII num. 11 eamdem Baronii explicationem refert, ab eaque recedit.

[857] [in cujus gubernatione commutanda sibi Baronius non constat,] Verum Baronius in hac opinione sua non videtur secum constare: nam in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCLXXXVII num. 11 hæc habet: Hoc eodem anno, Basilio Camatero patriarcha Constantinopolitano in ordinem redacto ab imperatore, in locum ejus subrogatus Nicetas, cognomento Mundanus, qui, ut Nicetas Choniata tradit, statim ejectus est, Leontiusque monachus suffectus. At Eminentissimus auctor oblitus est prioris suæ interpretationis, aut eam revocavit, dum in iisdem Annalibus ad annum Christi MCXCIII num. 25 ita scripsit: Quod spectat ad res Orientalis ecclesiæ, hoc anno Isaacius Angelus imperator loco amovet Nicetam Mundanum patriarcham Constantinopolitanum, cum annos sex, atque sex sedisset menses, de quo hæc Nicetas Choniata. Tum subdit ipsa Choniatæ verba, quæ nos supra dedimus, & ex quibus Eminentissimus scriptor antea collegerat, Nicetam Muntanem statim ab Isaacio Angelo imperatore ejectum fuisse. Hæc inter se conciliet, qui potest, dum nos interim annos episcopatus ejusdem Patriarchæ indagamus.

[858] [& catalogi dissentiunt,] Methodius monachus apud Allatium in Exercitatione contra Creygtonum pag. 330 Nicetæ Muntani unum dumtaxat annum tribuit, ut Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 924 testatur. At Philippus Cyprius & Matthæus Cigala sex annos & sex menses eidem adscribunt. Catalogus, quem Onuphrius Panvinius sequitur, etiam tot annos, totidemque menses exprimebat. Nicephorus Callistus multum ab his discrepat, dum apud Bandurum tomo 1 pag. 198 de illo sic scribit: Nicetas Muntanes diaconus, magnus sacellarius magnæ ecclesiæ, eodem imperante Isaacio, annis III, diebus X. Expulsus autem est, accusatus, quod sacra faciens in bemate minxisset, Ad Nicephorum proxime accedit catalogus Labbeanus, qui eidem tres annos & sex menses assignat.

[859] Quandoquidem igitur Nicephorianus trium annorum computus aliunde confirmatur, [etsi probabilius circa medium anni 1189 exauctoratus fuerit,] illum tamquam antiquiorem amplectimur, & Nicetæ tribuimus tres annos, quibus forte addendi sunt sex menses, quos Nicephorus Callistus omiserit, & qui ab omnibus fere catalogis exprimuntur. Si ergo ab ineunte anno MCLXXXVI, quo initium Nicetæ patriarchæ supra fiximus, tres annos ac sex menses numerare voluerimus, pertingemus usque ad medium anni MCLXXXIX, quo Isaacius Angelus imperator ei successorem subrogavit. Solus Nicephorus Callistus Nicetæ Muntani Dositheum immediate subjungit; sed probabilius est, ut ex infra dicendis apparebit, quod Nicetæ successerit

XCV. LEONTIUS, cognomento Theotocites.

[quando ei successit Leontius] Occasione hujus Patriarchæ Nicetas Choniata lib. 2 de Isaacio Angelo imperatore num. 4 narrat sequentia: Cum autem diligentius de gubernatore ecclesiæ cogitaret, Leontium monachum quemdam, magnum pastorem designat, in populi frequentia pro tribunali jurejurando testatus, eum virum, prius ignotum, sibi a Dei Genitrice noctu esse demonstratum, non forma & virtute ejus dumtaxat descripta, sed loco etiam ostenso, in quo habitaret. Verum eo quoque Dei-Genitricio, priusquam annus elaberetur, repudiato, nihil verecundatus, quod coram tam multis eum, ut divinum hominem, laudibus extulisset, mutationem instituit, Hierosolymitanum Dositheum ad œcumenicum patriarchatum evecturus. Haud dubie Leontius ille ab hoc imperatoris figmento cognomen Theotocitæ accepit.

[861] Nicephorus Callistus brevem illius gubernationem ita determinat: [qui post septem menses anno 1190 sedem deserere coactus est.] Leontius, Theotocites dictus, abbas sanctorum Apostolorum in colle sancti Auxentii, de quo dicebat imperator, Deiparam illum sibi noctu ostendisse, sedem tenuit mensibus VII, & abdicatione facta, depositus est, dicente iterum Isaacio imperatore: Deipara ita jubet. Omnes alii catalogi apud Bandurum etiam tantummodo septem administrationis menses ei assignant. Itaque manifestus error irrepsit in catalogum Labbeanum, qui eidem duos annos tribuit; cum Nicetas synchronus diserte asserat, ipsum exauctoratum fuisse, priusquam annus elaberetur. Computatis his septem mensibus, ingrediemur mensem Februarium anni MCXC, quo tempore (puta circa Nonas istius mensis) Leontio successor assignandus est

XCVI. DOSITHEUS.

[Cum imperator Dositheum a sede Hierosolymitana] Hic fuit monachus Studita, qui Isaacio Angelo imperium prædixisse fertur, & imposturis suis animum Isaacii abalienavit a Frederico, quasi hic sub prætextu expeditionis contra Saracenos Græcum imperium affectaret. Propterea in præmium suorum vaticiniorum primo patriarchatum Hierosolymitanum, deinde Constantinopolitanum obtinuit, ut Nicetas Choniata loco proxime citato exponit, ubi etiam de illo hæc subnectit: Is vates erat Dositheus quidam, Studiensis monachus, Venetiis oriundus & patre Viticlino, ut ferebatur, natus, qui Isaacio, cui familiaris erat, privato adhuc imperium prædixerat: qua prædictione eventu comprobata, summo honore & auctoritate apud hunc imperatorem florens, Hierosolymorum patriarcha post Leontii viri eruditi & virtute celebris obitum designatus est.

[863] [ad Constantinopolitanam transferre cuperet,] Occasione hujus Dosithei, Nicetas ibidem narrat, quomodo Isaacius imperator lepide deluserit Theodorum Balsamonem, qui titulo patriarchæ Antiocheni insignitus erat; sed propter occupatam a Latinis Antiochiam Constantinopoli degebat. Isaacius Leontium e sede Constantinopolitana expulerat, ut superius ex Niceta diximus, Hierosolymitanum Dositheum ad œcumenicum patriarchatum evecturus: quod cum canones non permittere sciret, Theodorum Balsamum, magnæ Antiochiæ episcopum, virum ea ætate jurisconsultissimum, astu circumvenit, & in privato colloquio indignationem simulat, quod ecclesia piis & doctis viris ita destituatur, & monastica virtus ita obsoleverit atque evanuerit, ut nemo sit, qui universalem sedem, non secus ac solis irrequietus circuitus orbem terrarum, illustret, cœtumque fidelium quam optime gubernet.

[864] [callide delusit Theodorum Balsamonem,] Hæc & id genus alia non sine dolore præfatus subjunxit, olim fuisse sibi in animo, illum ex Antiochena sede in œcumenicam, ut illustrem legalis puritatis lucernam, transferre; sed ab ea mutatione veterum canonum & ecclesiasticarum sanctionum interdicto deterreri. Si vero ipse, ut legum & canonum peritissimus, translationem, ut olim, ita nunc quoque habere locum, demonstrare ac vulgo persuadere possit, se omnino id in lucro deputaturum, eumque (modo liceat) incunctanter designaturum. Hoc modo tractatus Theodorus, omnia rata fore affirmavit. Postridie concilio pontificum in æde sacra indicto, & quæstione illa agitata, translatio statim concessa, & litteris imperatoriis confirmata est. Ac Antiochenus, ut ante fuerat, ita mansit Antiochenus. Sic nempe callidus imperator Theodorum inani Constantinopolitanæ sedis obtinendæ spe lactaverat, ut is potius e re sua, quam ex ecclesiæ praxi, canones explicaret.

[865] [& tamen Dositheum brevi deponere coactus est,] Isaacius itaque hac auctoritate munitus propositum suum exsecutioni mandavit, ut Nicetas ibidem narrare pergit hoc modo: Dositheus vero a sede Hierosolymitana Constantinopolim est translatus cum tam frequenti & splendido comitatu, ut haud dubie regium triumphum æquaret. At primarii sacerdotes, ceterique facundia insignes, qui se, canonibus temere violatis, deceptos videbant, obstupefacti, cum risum diutius perferre non possent, extraordinaria conciliabula & plebis conventicula instituunt. Alienæ ecclesiæ occupator audit Dositheus; secundo honore abrogato, e sede educitur. Imperator vero ignominiam illam non ferens, omnibus modis adversatur, ac nihil non facit, ut approbata illa translatio valeat. Nec multo post, abrogatione sublata, Dositheumque denuo confirmatum per bipenniferos satellites & palatinos proceres in sacram ædem deducit, populi motum veritus: erat enim Dositheus ob ambitionem & imperatoris intempestivam pertinaciam, & parum laudatum sui studium omnibus invisus. Ceterum rursus sede ejicitur, eodemque modo, quo canis Æsopicus, & pontificatum, quem tenuerat, amittit (nam alius Hierosolymis electus erat) & majori sede excidit, magno vasorum custode Xiphilino Georgio patriarcha designato. Nicephorus Callistus de Dosithei successione & reditu Hierosolymam aliter loquitur; at Nicetæ synchrono in hac re majorem fidem adhibemus.

[866] De tempore, quo hic Patriarcha sedem Constantinopolitanam tenuit, [cum hic anno & medio usque ad Augustum anni 1191 cathedram CP. occupasset.] plerique catalogi inter se dissentiunt: nam Philippus Cyprius & catalogus Labbeanus administrationi ipsius tres annos tribuunt; catalogus vero Onuphrii Panvinii annum unum, Matthæus Cigala duos, ac denique Nicephorus Callistus annum & dimidium eidem adscribunt. Catalogus autem Juris Græco-Romani tempus gubernationis non expressit. Quare hoc loco sequimur antiquiorem Nicephori Callisti catalogum, quocum alter unius aut duorum annorum computus non difficulter juxta rotundum numerandi modum componi potest, & Dositheo concedimus annum ac dimidium, quo temporis intervallo supputato, perveniemus ultra medium anni MCXCI, & depositionem ipsius affigemus Nonis Augusti, cum ille circa Nonas Februarias anni MCXC in locum Leontii suffectus fuerit, ut supra statuimus.

XCVII. GEORGIUS II, cognomento Xiphilinus.

[Mense Augusto anni 1191 in locum Dosithei] Theodorus Balsamon, mendacissimus Romanæ Ecclesiæ calumniator, commentarios suos in Nomocanonem Photii, jussu Manuëlis Comneni imperatoris & Michaëlis Anchialini patriarchæ inceptos, huic Georgio nuncupavit, eumque impense laudat, ut Eminentissimus Baronius ad annum Christi MCXCI num. 50, aliique scriptores passim affirmant. Cum simile gaudeat simili, ut habet vetus adagium, ex hac Theodori Balsamonis dedicatione non temere suspicabimur, hunc Patriarcham Constantinopolitanum etiam schismati adhæsisse. Porro ex historia istius temporis aliisve antiquis monumentis certum episcopatus illius initium figere non possumus; sed juxta hactenus deductam chronotaxim nostram probabiliter putamus, ipsum mense Augusto anni MCXCI ad sedem Constantinopolitanam evectum fuisse. Hæc opinio nostra cum tempore administrationis optime convenit, & sequenti chronologiæ non repugnat, ut pet decursum patebit.

[868] Hunc Georgium Xiphilinum anno Christi MCXCVII in cathedra Constantinopolitana sedisse, [succedere potuit Georgius Xiphilinus] constat ex ipsius decreto de juribus territoriorum, quod lib. 4 Juris Græco-Romani pag. 283 sic incipit: Mensis Februarii die quarta, feria secunda, Indictione decima quinta, præsidente sanctissimo domino nostro & universali patriarcha, domino Georgio, in Thessalo adsidentibus in concilio magnæ ipsius sanctitati sacratissimis pontificibus, Stephano Amaseno &c. Imo illum mense Februario anni sequentis adhuc eidem ecclesiæ præfuisse, liquet ex constitutione Joannis Camateri, successoris ipsius, quæ ab ipso edita est mense Februario, Indictione secunda, seu anno Christi MCXCIX, & ibidem in Jure Græco-Romano pag. 285 post alia sic habet: Cum Alexius Capandrites sub decessore nostro sanctissimo patriarcha comparuisset coram sacro confessu sanctæ synodi nostræ mense Februario, præterita prima Indictione, narravit, se matrimonio legitimo fuisse copulatum Eudociæ &c. At mensis Februarius Indictionis primæ designat annum Christi MCXCVIII, quo usque ad finem mensis Maii sedem suam tenere potuit, ut ex annis gubernationis ipsius jam ostendemus.

[869] [cui plerique catalogi annes sex & aliquot menses tribuunt,] Nicephorus Callistus tempus episcopatus ejus ita accurate notat: Georgius Xiphilinus diaconus, & magnus vasorum custos, eodem imperante (nempe Isaacio Angelo) annis VI, mensibus IX, diebus XXVII, & detonsus est in monasterio Phryganorum, quod exstruxerat, sub imperio Alexii Angeli, fratris Isaacii. Catalogus Juris Græco-Romani dies XXVII pro mense sic computavit: Georgius Xiphilinus, magnus vasorum custos, qui cum annos VI, menses X præclare ac religiose vixisset, ad Dominum migravit. Et quoniam aberat peregre dominus Alexius augustus, domini Isaacii frater, in expeditione Occidentali, caruit suo patriarcha thronus mensibus duobus. Matthæus Cigala & Philippus Cyprius eumdem annorum ac mensium numerum exprimunt, & posterior etiam de bimestri sedis vacatione meminit; catalogus vero Labbeanus, omissis mensibus & diebus, tantum sex annos ei adscribit.

[870] [licet Nicetas Choniata ei septem annos rotunde adscribat] Cum Nicephoro Callisto, aliisque facile conciliari potest Nicetas Choniata, qui occasione cujusdam controversiæ, quæ sub hoc patriarcha inter Græcos orta fuerat, lib. 3 imperii Alexii Comneni num. 3 rotunde septem annos episcopatui ejus ita assignat: Eodem tempore dogma de divinis mysteriis vulgatum Christianos in factiones divisit. Unde in foro & triviis res veneratione & silentio dignæ palam contemnebantur: nam Georgio Xiphilino septem annis patriarchatu functo, Joannes Camaterus successit, qui, cum opinio, quæ sub Xiphilino pullularat, radicitus exstirpanda, & ejus auctor nequam monachus Sicidites, ut hæresiarcha & homo seditiosus condemnandus fuisset, & aliis ipsius exemplo silentium imperandum, ut mysterium rursus esset mysterium, disserendi arte & demonstrationibus, quæ adversarium convincerent, in rebus humani ingenii captum excedentibus, & artificium respuentibus, usus est. Erat autem quæstio de Eucharistia, & inter aliquos controvertebatur, ut ibidem subdit Niceras, utrum Christi corpus post perceptionem incorruptibile sit, quale post passionem & resurrectionem fuit, an corruptibile, ut ante passionem. At inter utramque partem de reali Christi præsentia conveniebat, ut colligitur ex ibidem allatis sanctorum patrum testimoniis, quæ rubore suffundere debent Calvinianos, qui ecclesiam Græcam sensui suo figurato patrocinari, contra manifestam veritatem impudenter contendunt. Sed ad rem nostram redeamus.

[871] [ita ut anno 1198 finem gubernationi suæ imposuerit.] Nos hic exacte sequimur distinctum Nicephori Callisti computum, quocum alii scriptores facile conciliantur, & Georgio Xiphilino tribuimus sex annos, novem menses, & dies viginti septem, quibus omnibus juxta superiorem chronotaxim scrupulose supputatis, ab inchoato per aliquot dies Augusto anni MCXCI (puta ab octava die istius mensis) attinges fere Nonas Junias anni MCXCVIII, ut calculum subducere volenti apparebit. His adde duos sedis vacantis menses, quos catalogus Juris Græco-Romani & Philippus Cyprius ante successoris electionem diferte exprimunt, & eodem anno MCXCVIII pervenies ad Nonas Augusti, circa quam diem Georgius Xiphilinus episcopatui suo finem imposuit, ut ex infra dicendis confirmatur. Hinc corruit chronologio aliquot patriarcharum, quos Pagius in Critica ad annum Christi MCXCI num. 16 leviter digessit, & ubi initium Georgii Xiphilini usque ad annum MCXCIV perperam distulit, quia non attendit ad tempus, quo ei succedere debuit

XCVIII. JOANNES X, cognomento Camaterus.

[Mense Augusto anni 1198 cathedram CP. ascendit Joannes Camaterus,] Deinceps sæpe laudandus Annalium ecclesiasticorum continuator, illustrissimus Henricus Spondanus superiori chronologiæ nostræ fere omnino adstipulatur, & ad annum Christi MCXCVIII num. 30 initium hujus Patriarchæ sic recte collocat: Quod attinet res ecclesiæ Græcorum, inquit, hoc eodem anno, die septima mensis Augusti factus est Constantinopoli patriarcha ex diacono & chartulario Joannes Camaterus post Georgium Xiphilinum, ut colligitur ex serie episcoporum Constantinopolitanorum in codice Juris Orientalis, ubi dicitur Georgius sedisse annos sex, menses decem, & post duos menses suffectus Joannes, qui præfuerit ad captam usque urbem a Francis & Venetis, annis quinque, mensibus octo, diebus septem: captam autem esse urbem Indictione septima, die decima tertia Aprilis, id est anno Christi MCCIV, chronologi passim notarunt. Spondanus cum catalogo Juris Græco-Romani præter sex annos Georgii Xiphilini pro novem mensibus & viginti septem diebus menses decem rotunde numerat, & expugnationem urbis Constantinopolitanæ die decima tertia Aprilis ponit, quam alii die duodecima ejusdem mensis, feria secunda collocarunt. Sed non litigabimus de differentia paucorum dierum, ad quam chronotaxis nostra facile accommodari potest.

[873] Innocentius III Pontifex hunc Patriarcham cum suis subditis ad unionem Ecclesiæ Romanæ reducere conatus est, [quem Romanus Pontifex ad unionem cum Latinis ineundam] & propterea legatos una cum litteris Constantinopolim misit, Græcosque ad futuram synodum invitavit. Verum Joannes Camaterus datis ad Innocentium litteris dubitationes quasdam de primatu Ecclesiæ Romanæ proposuit, quas idem Pontifex responsione sua omnino dissolvit. Litteræ hujus Patriarchæ, & Romani Pontificis responsoriæ, aliæque ad eamdem rem spectantes inter epistolas Innocentii III, quas Baluzius duobus voluminibus edidit, tomo 1 pag. 471 & sequentibus legi possunt. Ex his lector satis clare intelliget, in tollendo schismate hic iterum Græcos more suo tergiversatos esse, & ad Pontifices Romanos dumtaxat recurrisse, quando eorum ope indigebant.

[874] Certe desiderium Innocentii III tunc optato successu caruisse, [frustra allicere conatus est,] testantur antiqua hujus Pontificis Acta, quæ Baluzius epistolis ejus in laudata editione præfixit, ubi coætaneus gestorum collector num. 62 de hac re sic loquitur: Cum autem imperator & patriarcha litteras hujusmodi recepissent, & eas sibi fecissent diligenter exponi, non minimum doluerunt de his, quæ prius scripserant pœnitentes; quoniam imperator ex promissione sua cognoscebat, se obligatum, quod, cum Romanus Pontifex convocaret concilium generale, ipse debebat Græcorum ecclesiam ad concilium destinare, statuta concilii recepturam; patriarcha vero ex responsionibus Apostolicis super suis consultationibus factis cognoscebat, se tam rationibus quam auctoritatibus coarctatum ad obedientiam Romano Pontifici exhibendam. Imperator igitur habito cum Græcis longo consilio, ad ultimum sic respondit, quod si Romanus Pontifex faceret in Græcia celebrari concilium, ubi quatuor antiqua concilia fuerant celebrata, illuc Græcorum ecclesia suos mitteret responsales; & fingens se longius ire, ad aliam materiam se convertit, mittens summo Pontifici litteras, in quibus nitebatur probare, quod imperium sacerdotio præpollebat. Tunc auctor ille synchronus ibidem subdit ipsam Innocentii epistolam, qua eidem imperatori hac super re nervose respondit.

[875] [quamvis ille tunc aliquod unionis desiderium simulaverit.] Videtur tamen hic Patriarcha cum aliis Græcis aliquamdiu tempori servivisse, & unionem cum Ecclesia Romana simulasse, quando Latini Isaacium e carcere liberarunt, & una cum filio suo Alexio Juniore in imperium restituerunt: nam anonymus Latinus, qui huic expeditioni interfuit, & cujus epistolam Edmundus Martene Thesauro novo anecdotorum inseruit, tamquam testis oculatus, tomo 1 præfati Thesauri col. 788 post alia sic ad rem nostram scribit: Aliud equidem multo melius & gloriosius antedictis subjunctum, propter quod principaliter ad civitatem regiam curavimus adventare, vobis satago explicare; videlicet quod ei usque ad negotium Salvatoris processimus, quod ecclesia Orientalis, cujus Constantinopolis caput exstitit, cum imperatore & universo ejus imperio capiti suo Romano Pontifici se esse filium recognoscit, & vult de cetero eidem more solito humilitate captiva devotius obedire. Ipse etiam ejusdem patriarcha huic aspirans operi [&] applaudens, suæ dignitatis pallium a summo Pontifice recepturus Romanam ulterius Sedem requiret, & super hac ipse cum imperatore jurationis præstitit cautionem.

[876] [Constantinopoli a Latinis capta, ultro discessit,] Sed cum Latini anno MCCIV Constantinopolim expugnassent, Joannes Camaterus ea urbe excessit cum aliis Græcis schismaticis, inter quos etiam fuit Nicetas Choniata, qui in libro de rebus post captam Constantinopolim gestis discessum suum tragice describit, & hac occasione ibidem num. 5 de hoc Patriarcha sic meminit: Antecedebat autem nos œcumenicus summus pastor, non peram ferens, non aurum in zona, sine baculo, sine calceis, una tunicula indutus, integer euangelicus apostolus, aut potius Christi exemplar, quatenus paupere asello vectus nova Sione discedebat, non autem triumphans illam ingrediebatur. At quem Nicetas ob exteriorem paupertatis speciem hoc loco tam impense laudat, eumdem antea gravioris culpæ arguit, quod pravam quamdam opinionem de Eucharistia, ab hæretico monacho resuscitatam, non statim radicitus exstirparit, sed in rebus humani ingenii captum excedentibus artem disserendi adhibuerit, ut superius num. 870 ex ipso retulimus.

[877] [quem Græcus poëta ab iis expulsum fingit,] Ephræmius poëta Græcus seculi XIV apud Bandurum tomo 2 Imperii Orientalis pag. 928 de hoc Patriarcha sic canit:

Hoc defuncto (scilicet Georgio Xiphilino) in sedem constituitur
Camaterus dulciloquus Joannes,
In sapientiæ & sermonum omni genere exercitus,
Et peritiam in divinis dogmatibus habens;
Cum esset ecclesiæ levita chartophylax,
Sub quo Latini urbem sibi obnoxiam fecerunt.
Is misere expulsus a Latinis
Sede patriæ meæ Byzantii,
Perveniens in Didymothæchum,
Et fato functus, reliquit lumen solis.

At Ephræmius poëtica & Græca fide hic nobis narrat, Joannem Camaterum a Latinis ex urbe Constantinopolitana ejectum fuisse: nam Georgius Acropolita huic tempori proximus, in sua Historia num. 6 de Latinis post captam Constantinopolim ita scribit: Itali urbe potiti civibus potestatemfecere, ut qui vellent, manerent, ac subdititii essent; qui nollent, libere quo vellent, proficiscerentur. Deinde ibidem refert, quomodo inter alios Theodorus Lascaris, relicta urbe Constantinopolitana, Nicæam occupaverit, ibique novam imperii sedem constituerit. Itaque verosimillimum est, Patriarcham illum ultro discessisse, eo quod Romano Pontifici & Latinis subesse nollet. Sed quæcumque fuerit discessus causa, nos ad chronotaxim ipsius revertamur, & discutiamus, utrum ea cum sequenti tempore, ac aliis testimoniis cohæreat.

[878] Catalogus Juris Græco-Romani tomo 1 pag. 303 tempus hujus Patriarchæ sic accurate notavit: [cum ab anno 1198 usque ad annum 1204 Constantinopoli sedisset.] Joannes diaconus & chartularius Camaterus, eodem Alexio imperante; præfuitque ad captam usque urbem annis quinque, mensibus octo, diebus septem: vixit & post captam urbem annis duobus, mensibus duobus, diebus quatuordecim. Et capta fuit urbs Indictione septima, die decima tertia Aprilis. Post urbem vero captam, quod accidit anno mundi sexies millesimo septingentesimo duodecimo (is orbis conditi annus juxta computum recentiorum Græcorum in annum Christi MCCIV etiam incurrit) quoniam hic Patriarcha in Didymoticho diem obierat, vacavit thronus annum unum, menses decem. Philippus Cyprius circa sedis ac vitæ annos, menses & dies cum isto catalogo plane concordat.

[879] Nicephorus Callistus de tempore illius Patriarchæ cum aliis consentit; [Nicephorus Callistus de loco commorationis & morte ejus alia scribit,] sed in quibusdam historiæ circumstantiis discrepat, dum apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 198 sic de ipso scribit: Joannes Diaconus & chartophylax Camaterus sub eodem Alexio usque ad captam Constantinopolim annis quinque, mensibus octo, diebus septem. Vixit autem Hadrianopoli post captam urbem annis duobus, mensibus duobus, diebus quatuordecim; & obsidentibus Latinis, ex aquæ penuria obiit, cum antea, postulantibus iis, qui Nicææ erant, & Theodoro Lascari, abdicasset. Nescio, ubi Nicephorus hæc de mortis loco & modo invenerit, cum antiquiores historici tradant, Joannem Camaterum placide obiisse Didymotichi, quæ est urbs Thraciæ in monte ad Hebrum fluvium sita, & ab Adrianopoli diversa.

[880] Nicetas Choniata agens de imperio Balduini Flandri, [quam Nicetas Choniata & Georgius Acropolita,] & irrita Didymotichi obsidione num. 8 minime violentam istius Patriarchæ mortem indicat his verbis: Tunc Joannes Camaterus patriarcha, qui post exilium Didymotichi inquilinum agebat, vitam cum levi morte commutavit. Georgius Acropolita in præfata Historia num. 6 etiam asserit, Joannem Camaterum post captam a Latinis Constantinopolim Didymotichi vixisse, eumque ibidem ante mortem dignitati suæ ultro renuntiasse sic tradit: Duobus itaque annis integris cum omnibus, uti despota, Lascaris agnosceretur, conventusque ex viris celeberrimis ac ecclesiæ primatibus Nicæam concurrentibus haberetur, illud inter eos agitatum est, qua ratione Theodorus, ad illa usque tempora despota, imperator acclamaretur. Patriarcha non aderat: Joannes quippe Camaterus, qui patriarchale solium, Italis Byzantium expugnantibus, honestabat, Didymothœchum abierat, ibique commorabatur: accersitus a Lascari aliisque, scripto etiam patriarchatui renuntians, noluit accedere; ideo in ejus locum Michaël Auctorianus sufficitur. Nicetas synchronus & Georgius suppar in his rebus majori fide digni sunt, quam Nicephorus junior, & idcirco potius illis, quam huic, circa ista historiæ adjuncta credimus.

[881] [ex quorum verosimilori narratione corollaria aliquot deducimus.] Ex his testimoniis primo sequitur, errasse Ludovicum Thomassinum, dum in Opere suo de veteri & nova Ecclesiæ disciplina part. 1 lib. 1 num. 5 ita scribit: Patriarcha Græcus Joannes Camaterus Nicæam concessit cum Græco imperatore. Secundo juxta plerosque catalogos inferimus, Joannem Camaterum annis quinque, mensibus octo, ac diebus septem Constantinopoli sedem tenuisse, cum illam anno Christi MCXCVIII circa Nonas Augusti ascenderit, ut supra statuimus. Tertio ex dictis colligimus eumdem Patriarcham post Didymotichianam unius anni ac decem mensium commorationem, mense Februario anni MCCVI dignitatem suam abdicasse, & eodem anno circa finem Junii obiisse, cum interim Michaël Auctorianus mense Martio ejusdem anni MCCVI in locum ipsius suffectus esset, ut postea probabimus, quando prosequemur seriem patriarcharum Græcorum, quæ hic diutius interrumpenda est propter antistites Latinos, qui patriarchalem cathedram occuparunt Constantinopoli, donec Græci hanc urbem recuperarunt. Interea præsules Græci, qui consueto patriarchæ Constantinopolitani titulo gloriabantur, sedem suam in urbe Nicæna collocarunt usque ad annum Christi MCCLXI, quo Constantinopolim reversi sunt, & rursus cathedram patriarchalem in ea urbe fixerunt, ut infra seculo XIII videbimus.

PARERGON IX.
De patriarchis Latinis, qui ab anno Christi MCCIV usque ad MCCLXI Constantinopoli sederunt.

I. THOMAS, cognomento Moresini.

[Capta a Latinis Constantinopoli anno 1204, patriarcha CP. eligitur Thomas,] Cum inter præcipuos Constantinopolitanæ urbis expugnatores Francos & Venetos conventum esset, ut quorum pars imperatorem haberet, alteri cederet gentis suæ patriarcham, Balduino Flandro ad imperium evecto, primus Latinorum patriarcha Constantinopolitanus electus est Thomas Maurocenus, natione Venetus, qui mox Romam properavit ad Innocentium III Papam, ut ab eo dignitatis suæ confirmationem obtineret. Hæc in Chronico Andreæ Danduli, quod inter Scriptores rerum Italicarum tomo 12 nuper editum est, col. 331 sic breviter referuntur: Clerus postea catholicus Venetorum canonicos in ecclesia sanctæ Sophiæ præfecit, qui venerabilem virum Thomam Mauroceno, genere nobilem & moribus circumspectum, patriarcham Constantinopolitanum concorditer elegerunt; electus quoque electioni consentiens cum imperialibus & Ducis nuntiis pro obtinenda confirmatione Romam perrexit.

[883] [cujus electionem] Paulus Rhamnusius in Historia de bello Constantinopolitano, Venetiis anno MDCXXXIV recusa, lib. 3 pag. 144 & sequentibus electionem illam fusius, sed non magis integre memorat his verbis: Balduino imperatore coronato, juxta seriem pactorum, in quæ Galli & Veneti ante urbemcaptam consenserant, Thomas Maurocenus a Venetis sacerdotibus, privo suffragio, Constantinopolitanus patriarcha vetere Orientis more in divæ Sophiæ æde, ubi dudum Græci metropolitæ, qui in Constantinopolitani imperii ditione censentur, solennibus auspiciis patriarcham designare consueverant, absens nec ambiens, sola probitatis & eruditionis opinione declaratur, totique Orientis ecclesiæ præficitur.

[884] Tum exponit quasdam ecclesiæ Constantinopolitanæ prærogativas, [& virtutes] & Thomæ pietatem aliasque dotes ita laudat: Ceterum Maurocenus Venetiis patricia familia natus, cum supra generis antiquum decus, amplissimam ex sacris studiis laudem spectaret, plane adolescens abdicata Maurocenæ gentis præclara nobilitate, & spreto demum omni patrimonio, cum rerum humanarum satietas illum cepisset, amore religionis in Portuensis cœnobii, quod virorum sanctitate illustrium seminarium fuit, sacratis septis se inclusisse dicitur. Ibi vitæ duritiem perferens, nec a suscepta professione vel paululum discedens, tantam eo seculo ab universa Italia & Venetia * regione pietatis laudem promeruit, ut ceteris præteritis & repulsam ferentibus, patriarchatum omnibus Venetorum suffragiis adipisceretur. Quæ hoc loco scriptor ille de professione cœnobitica narrat, fidei ipsius relinquimus, cum ea alibi non invenerimus.

[885] Denique auctor ibidem pag. 146 addit sequentia: [narrat Paulus Rhamnusius;] Ea de re Venetias Dandulus ad Raynerium filium, & Ravennam subinde ad Maurocenum per certos homines conscriptis litteris illos rerum omnium certiores fecit. Petebat Dandulus, ut postquam Veneti cleri suffragiis patriarcha Constantinopolitanus, aspirante cælesti numine, esset creatus, Græcam ecclesiam capite indigentem diutius frustrari nollet, tantamque Romanæ Ecclesiæ, cui sese Orientalis dudum subjecisset, vel augendæ vel illustrandæ occasionem prætermittere; sed acceptis de manu summi Pontificis Innocentii, tamquam supremi omnium ecclesiarum auctoris, solennibus ornamentis, ejusque sacrosanctis pedibus exosculatis, rebus omnibus ad navigandum paratis, Constantinopolim primo quoque tempore maturaret, ut quod Deo optimo maximo Venetisque deberet, opportuna ope afflictis Græcæ ecclesiæ rebus allata, religiose persolveret.

[886] Sed Rhamnusius silet ea, quæ tunc & deinceps ob quasdam hujus electionis circumstantias Sedi Romanæ displicuerunt: [sed tacet, quædam in hac electione Pontifici displicuisse] nam Pontifex Romanus primo electionem ipsius illegitimam esse declaravit, eo quod contra canones a clericis potestatem non habentibus & a laïcis facta fuisset. Deinde tamen Innocentius propter preces imperatoris Balduini, aliasque justas causas, auctoritate sua eumdem Thomam elegit, & Romæ anno Christi MCCV episcopum consecravit, eique varia privilegia concessit; ut authentice ac fuse narratur a num. 92 in antiquis Innocentii III Gestis, quæ Baluzius ante epistolas ejusdem Pontificis tomo 1 typis vulgavit.

[887] Ex iisdem Gestis discimus, eumdem Patriarcham Constantinopolitanum post consecrationem suam Roma Venetias profectum esse, [& Thomam æliqua pacta cum Venetis inivisse,] ibique illicita quædam pacta cum Venetis inivisse, quæ Innocentius postea irritavit. Cum vero Thomas Venetiis Constantinopolim appulisset, clerici Franci illum recipere noluerunt, causantes subreptitiam ejus electionem, donec a legato Pontificis illuc misso concordia stabilita est Sed cum novus Patriarcha juxta memoratas pactiones, quas cum Venetis inire coactus fuerat, beneficia ecclesiastica solis Venetis conferret, Innocentius Papa anno Christi MCCVI, datis ad legatos suos litteris, Thomam moneri jussit, ut ex quacumque natione viros litteratos & idoneos in ecclesia Constantinopolitana constitueret. Cum autem legati Innocentio significassent, Thomam de solis Venetis promovendis juramentum præstitisse senatui Venero, idem Pontifex per litteras ipsimet Thomæ declaravit, istud juramentum nullius roboris esse. Illa Pontificis epistola, aliaque huc spectantia in præfatis Gestis & variis ejus litteris apud Baluzium legi possunt.

[888] [quæ Innocentius Papa irritavit.] Non videtur tamen hic Patriarcha statim voluntati Pontificis paruisse, cum Innocentius anno tertiodecimo pontificatus sui, id est anno Christi MCCX, illum rursus de eadem re monuerit aliis litteris, quæ in editione Baluziana lib. 13 epist. 18 inter cetera sic habent: Quia …, prout caro & sanguis revelavit tibi, solos Venetos vel subjacentes eisdem in ecclesia tua promoves, Francos & alios probos viros alterius nationis, quam tuæ, promovere contemnens, volentes ut ab hujusmodi revoceris abusu, per quem divinam & nostram incurrere posses offensam, fraternitatem tuam monemus attentius, & hortamur, per Apostolica tibi scripta mandantes, quatenus de personis idoneis & honestis undecumque acceptis ecclesiam tuam taliter ordinare procures, quod in ordinatione ipsarum magis merita quam personas attendere videaris.

[889] [Cum Thomas anno 1211 ex hac vita migrasset,] Anno sequente Thomas obiit, ut intelligitur ex litteris, quas Innocentius III mense Augusto & Septembri anno quartodecimo sui Pontificatus seu Christi MCCXI scripsit, & quæ in editione Baluziana lib. 14 epist. 97 & 98 leguntur. Post obitum ipsius de successore eligendo dissidium exortum est, ut ex priore Innocentii epistola patet, & Odoricus Raynaldus ad eumdem annum num. 24 indicat his verbis: Hoc anno (videlicet Christi MCCXI) defuncto Thoma Mauroceno, Constantinopolitano patriarcha, Innocentius convulsis, quæ minus legitime erant gesta ab iis, ad quos ea electio pertinebat; quorum alii ejus ecclesiæ decanum in locum demortui subrogarant, alii tres alios renuntiarant, electionem ad leges canonicas revocari jussit.

[890] [& de successore eligendo dissidium ortum esset,] Spondanus ad annum Christi MCCXV num. 12 de eadem controversia sic scribit: Accidit illa post obitum Thomæ, primi ejus ecclesiæ patriarchæ, quem ex Regesto Innocentii Pontificis reperimus decessisse Thessalonicæ circa mensem Junii, anni ejusdem Innocentii Pontificatus decimi quarti, nempe Christi MCCXI, fuisseque magnam pro electione successoris inter Venetos ac ceteros ejus ecclesiæ clericos dissensionem, quæ diutinam induxit sedis vacationem. Exstatque etiam in collectione Decretalium (integras de hac re litteras, quarum pars Juri canonico inserta est, apud laudatum Baluzium lib. 15 epist. 156 licet legere) ejusdem Innocentii constitutio de lite, ea de re vertente inter archiepiscopum Heracliensem & L plebanum S. Pauli Venetiarum; cum nihilominus ex Regesto constet, etiam alios hinc inde diversis vicibus electos tumultuose fuisse. Porro lis ea indecisa mansit usque ad tempus concilii Lateranensis IV, quod mense Novembri anni MCCXV celebratum est, quando ab Innocentio Papa ad sedem Constantinopolitanam evectus est

[Annotata]

* forsan Veneta

II. GERVASIUS aliis EVERHARDUS.

[Pontifex ad sedem CP. evexit Gervasium vel Everhardum,] Nonnulli scriptores apud Cangium in Historia Constantinopolitana, Parisiis anno MDCLVII Gallice impressa, lib. 2 num. 20 tradunt, Fantinum Dandulum Thomæ Mauroceno successisse. Sed eorum opinio erroris convincitur ex Alberico, synchrono trium Fontium monacho, qui in suo Chronico editionis Leibnitzianæ ad annum MCCXXVII ita scribit: Patriarcha Constantinopolitanus erat hoc anno Matthias, tertius illorum, qui de latinitate in eadem sede assumpti sunt. Primus eorum dictus est Thomas, de Venetia natus; secundus Gervasius suis (Menckenius tomo 1 rerum Saxonicarum in lectionibus emendatioribus Chronici Alberici col. 84 pro Gervasius suis legit Gerartius; at ego suspicor pro suis scribendum esse fuit) de Tuscia assumptus. De tempore tertii hujus patriarchæ juverit infra meminisse.

[892] Cangius in laudata Historia Gallica imperii Constantinopolitani, [rejectisque aliis competitoribus, eum in concilio confirmavit] loco proxime citato affirmat, præsulem Heracleensem & parochum S. Pauli de patriarchatu Constantinopolitano litigasse, illosque hujus litis causa Romam venisse eo tempore, quo Innocentius III concilium IV Lateranense celebrabat. Deinde ibidem addit, electionem utriusque in synodo examinatam fuisse, &, ambodus rejectis, hunc Gervasium electum esse, qui tamquam patriarcha Constantinopolitanus reliquo concilio interfuerit. Certe Godefridus monachus coævus in Annalibus suis, inter scriptores rerum Germanicarum e bibliotheca Freheriana editis, ad annum Christi MCCXV occasione synodi Lateranensis de hac re sic scribit: Eodem etiam anno Papa Romæ concilium habuit… Constantinopoli duo in patriarcham electi Romam venerunt, qui ambos consilio cardinalium deposuit, & tertium substituit, & investivit, & ad sedem propriam remisit. Conradus abbas Urspergensis, aliique chronographi ad eumdem annum tradunt, patriarcham Constantinopolitanum huic concilio Lateranensi interfuisse, quod cum Cangii opinione optime concordat.

[893] Ex his concludo, Gervasium mense Novembri anni MCCXV ad sedem Constantinopolitanam evectum fuisse. [mense Novembri anni 1215, ut ex ipsis Gervasii litteris probatur.] Hoc initium confirmatur ex ipsis Gervasii litteris, quæ apud Camuzatum in Promptuario sacrarum antiquitatum Tricassinæ diœcesis fol. 313 verso sic incipiunt: Gervasius permissione divina sanctæ Constantinopolitanæ ecclesiæ patriarcha dilecto filio Guerrico Priori sancti Salvatoris Mothonensis diœcesis salutem & patriarchalem benedictionem. Hoc vero diploma, ut ibidem in fine legitur, est datum Corinthi, anno Domini MCCXVI, quarto Calendas Junii, pontificatus anno primo. Si mense Novembri anni MCCXV factus sit patriarcha, mense Junio anni MCCXVI adhuc primus istius dignitatis annus fluebat, ut manifestum est.

[894] Videtur hic patriarcha binominis fuisse, quamvis ipse in hisce litteris se tantummodo Gervasium appellet. [Hic patriarcha binominis] Raynaldus enim in continuatione Annalium ecclesiasticorum ad annum Christi MCCXVII num. 17 de Honorio III Pontifice ita scribit: Ut vero bene meritos beneficiis est prosecutus, ita Philippensem principem, qui episcopum suum per summam impietatem sævitiamque interemerat, animadvertit: Everardo enim patriarchæ ac suffraganeis provinciam imposuit, ut anathemate ipsum percellerent, ejusque ditionem tamdiu ecclesiastico interdicto damnarent, donec crimen rite expiasset. Hic certe agitur de patriarcha Constantinopolitano, quem Raynaldus ex litteris Honorii III in margine notatis haud dubie Everardum nominat.

[895] [ob usurpatam nimiam potestatem] Hinc etiam Thomassinus in Veteri & nova ecclesiæ disciplina part. 1 lib. 1 cap. 26 num. 5 ipsum eodem nomine compellat, dum ibi hunc Patriarcham sic nimiæ arrogantiæ arguit: Non his se finibus continebat Everhardus, qui Thomæ in thronum regiæ urbis ecclesiæ successerat. In provincias legatos a latere missitabat, non minus plena instructos potestate, quam qua suos Papa armabat, quascumque causas definiendi, excommunicandi & absolvendi subditos aliorum episcoporum, eis inconsultis, novos creandi archiepiscopos, quantumvis inde in metropolitanos emergeret detrimenti; appellationibus ad Apostolicam Sedem factis haud cedendi; percussores clericorum, eoque canonicis innodatos censuris exsolvendi; denique Lateranensis concilii canones ad beneficiorum collationem spectantes licenter & impune prætergrediendi.

[896] [ab Honorio Papa reprehenditur,] Summa hæc sunt capita querelarum excerpta ex epistola Honorii III ad patriarcham Constantinopolitanum, qui cum sole cæloque Constantinopolitano videbatur una hausisse ingenium illud indocile impatiensque jugi, & vel æquissimæ obedientiæ insolens, quæ fuerat ejus urbis priscorum patriarcharum indoles. Quare Honorius Pontifex apud Raynaldum anno Christi MCCXVIII num. 28 eumdem Patriarcham post alia increpat his verbis: Si hæc ita se habent, quæ sunt specialiter Romani Pontificis usurpando, & aliorum justitiam, ipsos multipliciter opprimens, invadendo, videris non pastoralis curam regiminis, sed thronum superbiæ ac pestilentiæ cathedram conscendisse. Cum igitur quantacumque dignitate præfulgeas, te nobis scias esse subjectum, qui tempus accepimus justitiam judicandi, & quantumcumque tibi deferre velimus, dissimulare non possumus, nec debemus talia contra Deum.

[897] [& circa annum 1220 e vivis excedit,] Illustrissimus Spondanus ad annum Christi MCCXV num 12 fatetur, sibi non satis notum esse hunc Thomæ Mauroceni successorem: cum enim ibi egisset de controversia, quæ post mortem Thomæ inter varios sedis Constantinopolitanæ competitores agitata est, hæc subdit: Quis vero demum thronum obtinuerit, non adeo invenimus, cum tamen existimemus prævaluisse Venetos; sed ita ut alius quispiam fuerit electus, cum legerimus in chronico manuscripto Andreæ Danduli ducis Venetiarum, Robertum imperatorem Constantinopolitanum coronatum fuisse post quinque abhinc annos a Matthæo patriarcha, quem & natione fuisse Venetum indicare videtur. Sed ex jam dictis liquet, quod hunc Matthæum præcesserit Gervasius sive Everhardus, natione Tuscus, qui videtur anno Christi MCCXX obiisse, cum etiam post hujus mortem, electoribus Constantinopoli inter se dissidentibus, lis de successore substituendo ad Apostolicam Sedem delata fuerit, & mense Martio anni MCCXXI in cathedra Constantinopolitana jam sederet

III. MATTHÆUS vel MATHIAS.

[in cujus locum] Cangius lib. 3 Historiæ Constantinopolitanæ num. 2 asserit, Robertum die XXV Martii, anno Christi MCCXXI, solenniter in templo S. Sophiæ imperatorem Constantinopolitanum a Matthæo patriarcha coronatum fuisse. Andreas Dandulus in suo Chronico, quod nuper inter Scriptores rerum Italicarum tomo 12 prodiit, ibidem pag. 342 de hac Patriarchæ actione sic meminit: Robertus pubes factus, post decessum parentum per Hungariam & Blachiam Constantinopolim perrexit, & coronatus est a Matthæo patriarcha. Hoc autem contigisse anno Christi MCCXXI, colligitur ex diplomate ipsius Roberti imperatoris, quod Raynaldus ad annum Christi MCCXXI num. 26 exhibet, & in quo tempus imperii ita exprimitur: Actum mense Junii, anno Domini millesimo ducentesimo vigesimo primo, imperii nostri anno primo.

[899] Thomassinus in Veteri & nova ecclesiæ disciplina part. 1 lib. 1 cap. 26 num. 5 de hoc Patriarcha sic scribit: [Honorius Papa] Post Everhardi mortem clerus Constantinopolitanus consentire non potuit in unum aliquem patriarcham: itaque dari sibi postulavit idoneum aliquem ab Honorio tertio. Electus ab eo est Matthæus, Aquilæ episcopus, antiquisque donatus prærogativis; præ ceteris autem ut novi imperii reges regiis ornaret insignibus, si tamen assentiretur imperator, utque vetaret, ne obviam illis clerus solenni, qua solet, pompa procederet, aut osculandum afferret Euangeliorum codicem, nisi in ecclesia sacro ante chrismate delibuti essent.

[900] Ex his Honorii Papæ litteris, quas Thomassinus citat, [post medium anni 1220 vel ineunte anno 1221 substituit Matthæum vel Mathiam,] per conjecturam concludo, quod Matthæus iste anno Christi MCCXX vel sub initium anni MCCXXI cathedram Constantinopolitanam conscenderit: nam apud Raynaldum anno Christi MCCXXI num. 28 in earum fine tempus ita notatur: Dat. Lat. VIII Id. Martii, Pont. nostri an. V. Si igitur anno Christi MCCXXI, in quem annus Honorii Papæ quintus incidit, die octava Martii hæc epistola ad patriarcham Constantinopolitanum data sit, ex omnibus circumstantiis conjicio, Matthæum ante aliquot menses ad sedem Constantinopolitanam promotum fuisse, adeoque post medium anni MCCXX aut saltem initio anni MCCXXI ecclesiam illam regere cœpisse.

[901] Ceterum Thomassinus fallitur, dum dicit, quod Matthæus iste antea fuerit Aquilæ episcopus: [qui fuerat antea episcopus Equilinus,] nam Aquilanus episcopatus ab Equilino multum differt. Melius itaque Raynaldus anno MCCXXI num. 27 illum vocat episcopum Equilinum, cujus episcopatus in ditione Veneta situs erat, ut Cangius loco proxime citato observat. Hinc etiam ab Alberico trium Fontium monacho, quem supra in decessore hujus Patriarchæ allegavimus, tertius iste Matthias iterum Venetianus appellatur, eo quod de Thoma Mauroceno, etiam ex natione Veneta ad eamdem sedem assumpto, paulo superius meminisset. Unde Ughellus in nova editione Italiæ sacræ tomo 10 col. 80 eumdem Matthæum inter episcopos Equilinos recte recenset.

[902] Porro prima hujus Matthæi gesta in munere patriarchali minime laudabilia fuerunt, cum Honorius III Papa anno sexto Pontificatus sui, sive mense Julio anni MCCXXII, eum sic acriter reprehendat: [& quem postea idem Pontifex acriter reprehendit.] Mercenarium te exhibes potius, quam pastorem, cum lac & lanam quærens ex ovibus, vagas non reducas ad caulas, nec lentas stimules, & languidas non sustentes prædicationi minime insistendo, qua ipsas arguere, obsecrare, ac increpare deberes in omni patientia & doctrina; Missarum vero solennia rarissime celebras, & excommunicatis communicare non metuis, & cum Venetis, ut haberi ex fama publica dicitur, inisti contra nationes alias illicitas pactiones, & ut quasi velis ab Aquilone tuum solium collocare, excommunicatos a legato Apostolicæ Sedis passim absolvis, & appellationibus legitime interpositis ad eamdem deferre contemnis. Plura vide apud Raynaldum, qui ad annum Christi MCCXXII num. 22 & 23 hæc aliaque ex litteris Honorii recitat.

[903] [Cum post mortem Matthæi, quæ anno 1226 contigit,] Nescio, an Matthæus post hanc reprehensionem resipuerit, & alia ipsius gesta apud antiquos auctores non invenio, si excipias Andream Dandulum, qui proxime citato Chronici sui loco hæc pauca de eo memorat: Matthæus patriarcha Constantinopolitanus ad petitionem Angeli Gradensis patriarchæ declaravit, ut Venetorum ecclesiæ per totum imperium Romaniæ a jurisdictione sua intelligantur exemptæ, ut fuerant tempore Græcorum. Etiam ignoro determinatum tempus, quo Matthæus patriarcha ex hac vita migravit; sed scio, illum ante finem anni MCCXXVI obiisse, & clerum Constantinopolitanum post mortem ipsius rursus de successore eligendo dissensisse, quibusdam Belvacensem episcopum postulantibus, aliis pertinaciter illum rejicientibus, ita ut ne illi quidem, quos Romam delegaverant, in unam sententiam conspirare voluerint, & propterea Honorius Pontifex Joannem de Abbatis-villa, tunc præsulem Bisuntinum, ad ecclesiam Constantinopolitanam regendam elegerit. Hæc omnia colligo ex ipsis Honorii litteris, quas Raynaldus ad annum Christi MCCXXVI num. 59 refert, & quæ in fine sic tempus denotant: Dat. Later. X Kal. Januar. anno XI. Cum itaque hæ litteræ datæ sint circa finem anni MCCXXVI, in quem undecimus istius Pontificis annus incurrit, non improbabiliter existimo, Matthæum eodem anno MCCXXVI e vivis excessisse.

[904] [præsul Bisuntinus] At præsul Bisuntinus, ab Honorio Papa electus, patriarchatum Constantinopolitanum recusavit, ut discimus ex Alberico supra laudato, qui in suo Chronico ad annum Christi MCCXXVII ita scribit: Tertius iste Matthias iterum Venetianus, quo sedente *, & electoribus vota sua per consilium transferentibus, & in magistrum Joannem archiepiscopum Bisuntinensem consentientibus de voluntate domini Papæ, dictus archiepiscopus Romam adiit, postulatus onus illud subire, non consensit attentare: unde dominus Papa Cardinalem eum instituit, & secum retinuit, dans ei Sabinensem episcopatum; in Constantinopoli vero factus est patriarcha Simon archiepiscopus de Tyro.

[905] [patriarchatum Constantinopolitanum recusasset,] In Necrologio ecclesiæ Ambianensis, quæ Deiparæ sacra est, ad diem XXIII Septembris de eodem Joanne leguntur sequentia: Obitus felicis memoriæ Joannis de Abbatis-villa, quondam decani nostri, postea archiepiscopi Bisuntini, vocati per dominum Honorium, tunc summum Pontificem, ad patriarchatum Constantinopolitanum; sed pro suæ probitatis & scientiæ reverentia a domino Gregorio nono detenti apud Sedem Apostolicam, in qua factus est Cardinalis episcopus Sabinensis. Pro cujus memoria, quoniam ecclesiam nostram multipliciter honoravit in Sanctorum reliquiis& ornamentis ecclesiasticis multis & sui regimine decanatus &c. Ignatius Josephus a Jesu Maria, Carmelita discalceatus, in Historia Gallica Abbatis-villæ lib. 1 cap. 92 hæc refert, ubi etiam citat plures scriptores, qui de Joanne isto electo Constantinopolitano antistite meminerunt. Cum is itaque dignitatem sibi oblatam recusasset, in sede Constantinopolitana collocatus est

[Annotata]

* sortecedente vel decedente

IV. SIMON.

[anno 1227 in ea sede collocatus est Simon,] Hic Patriarcha etiam ignotus fuit illustrissimo Spondano, qui ad annum Christi MCCXXII num. 5 de successione Latinorum urbis Constantinopolitanæ antistitum ita disserit: Quinam vero e Latinis interea Constantinopoli præsiderent, haud adeo nobis exploratum; nisi quod ex Danduli Chronico superius Matthæum retulimus, & in quadam constitutione Innocentii IV, anni ejus tertii reperimus subscriptum Nicolaum; ac denique in amissione urbis Constantinopolitanæ Pantaleonem Justinianum: credimusque, omnes semper Venetos fuisse ex primæva pactione occupationis urbis; nec forte alios præsedisse, quam quos nominavimus. At certe Spondanus in hac serie omisit Gervasium & Simonem, quorum prior non erat Venetus, sed de Tuscia assumptus, ut Albericus loquitur; alterius vero patriam & gesta hactenus non invenimus, nec operose quæsivimus, cum nobis sufficiat nosse chronotaxim patriarchatus ipsius, qui juxta superius dicta videtur anno Christi MCCXXVII cœpisse.

[907] Cangius in laudata Historia Constantinopolitana lib. 3 num. 17 affirmat, [qui circa finem anni 1232 obiit,] hunc Simonem anno Christi MCCXXXII vita functum esse. Neque ab ea opinione abhorret supra citatus Albericus, monachus synchronus, qui in suo Chronico ad annum Christi MCCXXXIII de Simonis morte, sedis Constantinopolitanæ vacatione, & ipsius successore ita simul meminit: Constantinopoli post mortem patriarchæ Simonis vacavit sedes per annum & ultra; & dominus Papa de consensu illorum, Spoletanum episcopum in patriarcham consecravit, & eis transmisit magistrum Nicolaum de Placentia, qui fuit vice-cancellarius Papæ. Si igitur dicamus, Simonem circa finem anni MCCXXXII obiisse, & sedem Constantinopolitanam per annum & aliquot menses vacasse, perveniemus ad annum Christi MCCXXXIV, quo potuit in locum ipsius substitui

V. NICOLAUS.

[& quem anno 1234 vel 1235 in ea sede secutus est Nicolaus,] Ughellus in novissima editione Veneta Italiæ sacræ tomo 1 Col. initium hujus Patriarchæ ex diplomate Gregorii IX Papæ præterpropter eruit, dum in serie antistitum Spoletanorum de illo sic scribit: Nicolaus a Gregorio IX electus anno MCCXXX, videlicet ad regendam ecclesiam Spoletanam; translatus inde ad patriarchatum Constantinopolitanum anno MCCXXXV. Exstat in registro Vaticano Gregorii IX epistola directa Priori & Capitulo basilicæ Salvatoris Lateranensis, in qua controversia inter Nicolaum episcopum Spoletanum, tunc electum Constantinopolitanum, & inter Priorem & Capitulum Lateranense dirimitur. Kalendas * Maii, Pontificatus nono. Cum igitur anno Christi MCCXXXV, Kalendis Maii jam nonus Gregorii Pontificis annus flueret, ex Ughelli verbis inferimus, Nicolaum saltem illo tempore Constantinopolitanum patriarcham electum fuisse. At si mense Maio anni MCCXXXV jam titulum electi patriarchæ Constantinopolitani gerebat, non obstat, quo minus ante aliquot menses (puta post medium anni MCCXXXIV) ea dignitate ornatus fuerit, & ante discessum suum nonnulla ecclesiæ Spoletanæ negotia confecerit. Quidquid sit de certo novæ dignitatis initio, ex his probabiliter concludimus, Nicolaum anno Christi MCCXXXIV vel MCCXXXV ad cathedram Constantinopolitanam evectum esse.

[909] [qui cum in concilio Lugdunensi calamitatem ecclesiæ suæ exposuisset,] Cum Nicolaus Constantinopoli esset, res Latinorum quotidie in pejus ruere, & Græci paulatim imperium recuperare cœperunt. Quare Patriarcha, expensis in subsidium imperii suis facultatibus, ad magnas angustias redactus est, ut patet ex epistola, quam Gregorius IX Papa Interamnæ X Kal. Decembris anno decimo Pontificatus sui ad præsules Peloponensi dedit, & quæ apud Raynaldum anno Christi MCCXXXVI num. 70 refertur. Deinde Nicolaus venit ad concilium Lugdunense, in quo calamitatem ecclesiæ suæ palam exposuit, ut apud eumdem Raynaldum anno Christi MCCXLV num. 26 videre est.

[910] [Mediolani mortuus est anno 1251,] Certius Patriarchæ hujus finem, quam initium reperimus: nam Tristanus Calchus in Historia Mediolanensi lib. 15 ad annum Christi MCCLI narrans, quomodo Innocentius IV Papa Mediolanum ingressus fuerit, de morte Nicolai sic meminit: Comitabantur eum sex Cardinales, & Nicolaus patriarcha Constantinopolitanus, quem genere Placentinum ex familia de Castro Arquato oriundum fuisse in Placentinis annalibus legi. Deinde laudat varia pietatis ac doctrinæ specimina, quæ Pontifex iste Mediolani dedit, & inter alia ad rem nostram de illo hæc addit: Nicolai quoque patriarchæ, qui per idem tempus obiit, exsequias sua & Cardinalium præsentia honestare, dum is in cœnobio Minorum sepeliretur, haud dedignatus est.

[911] [ut ex historia Placentina discimus.] Petrus Maria Campius in Historia ecclesiastica Placentina part. 2 pag. 206 citat duplex Ms. chronicon, quod utrumque cum hac chronologia concordat. Primum ita mortis tempus indicat: Anno Domini MCCLI patriarcha Constantinopolitanus, nomine D. Nicolaus de Castro Arquato, obiit. Alterum vero eumdem obitus annum sic exprimit: MCCLI obiit D. Nicolaus de Castro Arquato de Porta patriarcha Constantinopolitanus. Ex his patet, errare Waddingum, dum in Annalibus Minorum ad annum Christi MCCLI num. 3 scribit, Mediolani tunc mortuum Manuelem II patriarcham Constantinopolitanum, & apud Minores sepultum a Corio referri: nam Corius in Historia Mediolanensi part. 2, fol. 109 verso, patriarcham Constantinopolitanum, tunc Mediolani defunctum, diserte Nicolaum appellat. Ceterum de Manuele isto Græcorum patriarcha post hoc parergon infra agemus.

[Annotata]

* forte Kalendis

VI. PANTALEON cognomento Justiniani.

[Pantaleon Justinianus,] Videtur sedes Constantinopolitana post mortem Nicolai per unum alterumve annum vacasse, cum Raynaldus ad annum Christi MCCLIII num. 53 de electione hujus nobilis Veneti ita disserat: Absolvamus hujus anni periodum, collocatis hoc loco Orientalis imperii rebus, quæ cum ingravescente Græcorum potentia fractæ admodumessent, Innocentius ad eas erigendas Apostolicas curas intendit: cum enim Pantaleonem Justinianum, patricium Venetum, capellanum suum, ad patriarchatum Constantinopolitanum extulisset, mox illi excitandi pro concione ad induendam crucem Veneti populi munus demandavit; ut comparatis validissimis copiis ad fulciendum imperium, cum quo res Christiana grave adibat discrimen, prosilirent… Tum permisit eidem Patriarchæ, ut ad cogenda pro sustinendis bellicis sumptibus aliqua pecuniarum subsidia, mille nimirum marchas sterlingorum mutuo accipiendas, bona ecclesiarum Constantinopolitani imperii oppigneraret.

[913] Illum vero & ob egregias virtutes, quibus ornatus erat, [qui verosimiliter anno 1253 sedem CP. ascenderat,] & ob enixissimam Venetorum commendationem, ad patriarchatum evectum ostendunt litteræ Pontificiæ, quibus Innocentius nobilissimæ illius reipublicæ strenua in Sedem Apostolicam studia ita collaudavit: “Ut in te provida circumspectionis deflectamus intuitum, hæc specialiter suggerunt inter multa; devotio videlicet Veneti populi, unde te natales conspicui produxerunt, quæ Ecclesiæ Romanæ fœdere inconcusso cohærens, ab ejus obedientia numquam avelli funditus potuit, inundatione quacumque in fundamentum Catholicæ fidei pro tempore irruente”. Tum excurrit in patriarchæ laudes, quem legati Apostolici in exercitu Christiano, atque in imperio Constantinopolitano, munere decoravit; ea tamen lege, ut ab illo abeundo abstineret, cum legatus a latere eo se contulisset: quo argumento ad archiepiscopos, episcopos, ceterosque ecclesiasticos, litteras exaravit. Ex his conjicio, electionem Pantaleonis ad annum Christi MCCLIII referendam esse.

[914] Pantaleone sedem suam occupante, vires Græcorum ita accreverunt, [crescentibus paulatim Græcorum viribus,] ut propter frequentes eorum incursus Patriarcha Constantinopolitanus maximam reddituum partem amitteret. Quare is pro congrua sustentatione recurrere coactus est ad Alexandrum IV Romanum Pontificem, qui præsulibus & abbatibus Romaniæ per ministrum provincialem Fratrum Minorum mandavit, ut necessitati ejus subvenirent, & eidem patriarchæ, tamquam eorum capiti, annuatim, quosque prætacti patriarchatus sui redditus quiete percipere valeat, quingentas marchas argenti pro sua sustentatione ministrare procurent. Hæc Alexandri IV epistola, quæ apud Waddingum in Regesto Pontificio post Annales Minorum tomo 2 pag. 57 integra legi potest, data est Viterbii Idibus Julii, anno tertio Pontificatus ejus, qui in annum Christi MCCLVII incurrit.

[915] Tandem Pantaleon Justinianus sedem Constantinopolitanam deserere compulsus est anno Christi MCCLXI, [eamdem anno 1261 deserere coactus est,] quo juxta exactiores chronologos ea urbs a Græcis recuperata est: tunc enim Balduinum imperatorem, & Justinianum patriarcham e manibus Græcorum elapsos esse, plerique scriptores tradunt. Inter alios scriptores Hispanos Mariana noster lib. 13 de Rebus Hispaniæ cap. 16 refert, quod imperator Balduinus & Justinianus patriarcha, Michaëlis Palæologi armis Græcia pulsi, a sultano Ægypti intercepti in fuga fuerint, & munificentia regis Alphonsi anno hujus seculi sexagesimo octavo libertatem obtinuerint. Prudenter tamen ibidem addit sequentia: Hujus narrationis quidam scriptores fidem elevant, negantque Balduinum a sultano Ægypti captum. Nostrarum nobis historiarum consentiens auctoritas potior fuit, tametsi non ignoremus, pleraque sæpe supra verum famæ prædicatione augeri.

[916] At nobis potior est indubitata veterum monumentorum auctoritas, [quando Græci Constantinopolim recuperarunt,] de qua Spondanus ad annum Christi MCCLXI num. 10 sic ratiocinatur: Qui vero Balduinum una cum Patriarcha interceptum in fuga a sultano Ægypti fuisse, & post septennium ambos argenti pondo viginti millibus ab Alphonso Castellæ rege, precibus Augustæ solutis, liberatos tradiderunt, næ illi res suas insigni vanitate, contra ceterorum omnium tam Græcorum, quam Latinorum, cunctarumque aliarum gentium fidem, prædicari ambiunt: cum & insuper exstent litteræ Urbani Pontificis ad Provincialem Minorum in regno Franciæ paulo post amissam PRODITIONALITER, ut loquitur, Constantinopolim scriptæ, quibus narrat, Balduinum imperatorem & ducem Venetorum per nuntios suos ipsi Pontifici significasse, se copias terra marique parare adversus Palæologum, hortaturque prædictum Provincialem, ut tam per se ipsum, quam per alios Fratres Ordinis populos ad eamdem expeditionem excitet. Hæc aliaque hujus rei testimonia apud Raynaldum anno Christi MCCLXII num. 33 & sequentibus licet videre. Hic igitur fuit ultimus Latinorum Patriarcha, qui Constantinopolitanam ecclesiam re ipsa gubernavit.

[917] [& fuit ultimus ex Latinis, qui re ipsa in ea cathedra sederunt.] Dixi, hunc fuisse ultimum Latinorum Patriarcham, qui Constantinopolitanam ecclesiam re ipsa gubernavit: non enim me latet, post mortem Pantaleonis Justiniani, quam Raynaldus ad annum Christi MCCLXXXVI num. 35 refert, alios atque alios ad sedem Constantinopolitanam seu potius ad istius sedis titulum a Romanis Pontificibus evectos esse, & etiamnum evehi, de quibus sparsim Bzovius, Raynaldus, Spondanus, & sub uno aspectu Cangius in Historia Constantinopolitana lib. 7 num. 11 consuli possunt. Etiam scio, nonnullos eorum cum titulo patriarchæ Constantinopolitani in aliis Græciæ urbibus resedisse, & adversariam patriarchis schismaticis cathedram tenuisse. Sed cum ad instituti Operis mei rationem proxime non spectet, honorarios hujusmodi præsules recensere, hic patriarchis Latinis finem impono, & prosequor deductam hactenus seriem patriarcharum Græcorum, qui interim Nicææ, ac postea iterum Constantinopoli sederunt.

SECULUM XIII.

[Prologus]

[Exponitur difficultas,] Leo Allatius satis indicat difficultatem, quæ in quibusdam hujus seculi patriarchis exacte consignandis occurrit, dum in opere de Consensione perpetua Occidentalis & Orientalis ecclesiæ lib. 2 cap. 14 num. 4 sic dubitans scribit: An Manuel vel Germanus is patriarcha fuerit, cui subrogandus erat Blemmida, alii dicent. Cum hæc legisset Agapetus Colorsus Prænestinus, homo antiqua virtute & fide, ut Allatius ibidem num. 5 testatur, subridens ait: Quis hæc dicet, cum auctores, qui eo ipso tempore scribebant, in patriarchis numerandis non conveniant, & suspectum sit, quidquid in hoc negotio ab aliis refertur? Aude aliquid, si potes, & vel nomina tantum, si reliqua non innotescunt, scripto consigna. Allatius autem ibi Agapeto Colorso ita respondet: Nil mirum, inquit, temporibus obscurissimis, & turbarum ac dissidiorum plenis, si, quæ a profugis & ab arbitrio ludentis fortunæ pendebant, in obscuro lateant: patriarchæ enim imperatorum conditionem secuti, quemadmodum illi, ita nec ipsi pedem fixum habebant.

[919] Hæc incerta patriarcharum successio etiam non parum perturbatur ob corruptos quosdam catalogos, [quæ occurrit in ordinandis hujus temporis patriarchis Constantinopolitanis,] de quibus Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 928 sic nos præmonet: Ceterum monere hic non abs re erit, serïem patriarcharum Constantinopolitanorum, præcipue illorum, qui Nicææ sederunt, corruptam esse ac depravatam in tribus sequentibus catalogis, quos hic edidimus: quod quidem non solum apparet ex catalogo hoc Nicephori Callisti, sed etiam ex Georgio Acropolita, cujus verba suis locis inseruimus; idque etiam confirmatur ex Chronologia Ms. Ephræmii, quam laudat Allatius lib. 2 de perpetua Consensione ecclesiæ Occidentalis & Orientalis, ubi habetur series integra patriarcharum Constantinopolitanorum, qui Nicææ sederunt, nimirum a Joanne Camatero, sub quo capta fuit a Latinis Constantinopolis, ad Arsenium secundo patriarcham, qui primus post recuperatam Constantinopolim in eo throno sedit. Tum Græco-Latine subjungit metricum Ephræmii catalogum, quem hic semel Latine transcribimus, ne dissoluta illius fragmenta per decursum repetere cogamur, & supradictis horum temporum tenebris aliquam lucem præferamus.

[920] Igitur Ephræmius, poëta suppar, post superius num. 877 relatos de Joanne Camatero versiculos, [quorum tamen seriem poëta Græcus versibus expressit.] de sequentibus patriarchis Græcis, qui Nicææ sederunt, sic pergit canere:

Post hunc pastores Byzantii
Promoti sunt in civitate Nicæna.
Primus Michaël Autorianus,
Cognomento sacellarius & levita ecclesiæ,
Externæ divinæque sapientiæ callens:
Quo in sede demortuo,
Theodorus primum præsulatum adeptus est,
Ecclesiæ levita & chartophylax,
Cognomento a patre Irenicus,
Dignitate philosophicorum sermonum hypatus.
Et hoc etiam demortuo, primam sedem
Occupavit Maximus, monachus, & sacerdos,
Immaculati Acœmetarum monasterii præses.
Post eum Manuel, oratione philosophus,
Propugnator optimus & legum & canonum.
Sed hoc linquente infernam habitationem,
Vita & sermone prænobilis Germanus,
Archipræsul Constantinopolitanus creatur,
Vir instituto monachus, & Dei sacerdos,
Et Anaplo Propontidis ortus,
Et in urbe inter ecclesiasticos enutritus,
Postea monachum induens, & Deo inserviens,
Et carus Georgio martyri,
Gregem Byzantinum regere sortitus est.
Sed hic cum migrasset ad Dominum,
Et inter alios sanctos patriarchas collocatus esset,
Methodius quidam monachus & sacerdos,
Eo tempore Hyacinthi monasterii superior,
Brevissimo tempore sede potitur.
Sed eo mortuo, vitaque functo,
Archipresbyter Manuel thronum obtinet,
Qui inter aulicos adnumerabatur,
Senex lenissimus & multa humanitate temperatus.
Eo porro vita excedente,
Arsenius quidam monachus, pietate insignis,
Et virtutum pulcherrima atque animata sedes,
In patriarcham Byzantii eligitur;
Genus quidem trahens ex Byzantio,
Sed comam detonsus in monasteriis Nicænis,
Ubi etiam monasterii præfectus factus est:
Postmodum in quietem se subduxit, & Deo incumbens
In Apolloniadis asceteriis,
In urbem Nicænam appulit, vocatus
Ab imperatore Ausonum Theodoro:
Cum gradum omnem ecclesiasticum explevisset,
In summitatem magnam archipræsulatus evectus est.
Sed eo sponte sedem deserente,
Et in monasterium sancte se subtrahente,
Nicephorus Ephesiorum præsul
Constantinopolitanæ urbis episcopatum obtinuit;
Qui prius erat palatii archipresbyter,
Vir sine crimine, & per totam vitam virgo.
Hoc in patriarchatu defuncto,
Arsenius primus recuperat
Sacrum regiæ urbis præsulatum.

Hic saltem habes rectam istorum patriarcharum seriem, quæ jam singillatim notis chronologicis illustranda est. His ad clariorem dicendorum intelligentiam præmissis, singulos hujus seculi patriarchas juxta methodum superiorem ordine suo collocabimus, & occurrentes chronologiæ difficultates ex recens edito Nicephori Callisti catalogo, aliisque monumentis utcumque dissolvere conabimur. At hoc loco meminisse oportet eorum, quæ supra statuimus de tempore Joannis Camateri, cui apud Græcos successit

XCIX. MICHAEL IV, cognomento Autorianus.

[Michaël mense Martio anni 1200 Nicææ sedere cœpit,] Nicephorus Callistus initium & finem hujus Patriarchæ sic accurate notat: Post captam urbem, Nicææ primus creatur ab imperatore Theodoro Lascari, vigesima mensis Martii, Indictione nona, magnus ecclesiæ sacellarius Michaël Autorianus, qui cum sedisset annis VI, mensibus V, diebus VI, obiit. Mensis Martius nonæ Indictionis clare annum Christi MCCVI designat. Hinc sequitur, errasse Leonem Allatium, quando in Opere proxime citato lib. 2 cap. 14 num. 5 successionem hujus Michaëlis usque ad annum Christi MCCVIII differt. Quamvis Henricus Hilarius heterodoxus Allatium non citet, tamen hic chronologicum ipsius errorem fere de verbo exscripsit in notis suis ad Chronicon Philippi Cyprii, quæ tot anachronismis, crassis mendaciis, & hæreticis calumniis contra Sedem Romanam refertæ sunt, ut ab eruditis Catholicis potius rideri, quam refutari mereantur.

[922] [postquam Joannes Camaterus titulum patriarchæ CP. abdicasset,] Melius itaque Bzovius & Spondanus in Continuatione Annalium ecclesiasticorum, initium Michaëlis Autoriani, quem Spondanus cum nonnullis Saurianum cognominat, ad annum Christi MCCVI retulerunt. Huic chronologiæ favet Georgius Acropolita, dum in Historia sua num. 6 narrat, quomodo Theodorus Lascaris, capta a Latinis Constantinopoli, auxiliaribus Persarum copiis aliam imperii partem sibi vindicarit, & Nicææ post duos annos a primatibus Græcis imperator electus fuerit. Tunc ibidem de abdicatione Joannis Camateri patriarchæ, & successione Michaëlis Autoriani statim meminit his verbis: Patriarcha non aderat; Joannes quippe Camaterus, qui patriarchale solium, Italis Byzantium expugnantibus, honestabat, Didymothæchum abierat, ibique commorabatur; accersitus a Lascari aliisque, scripto etiam patriarchatui renuntians, noluit accedere. Ideo in ejus locum Michaël Autorianus sufficitur, vir disertus, litterarumque, non nostrarum solum, sed exterarum etiam peritissimus.Is despotam Theodorum imperatorio diademate coronavit. Cum ergo Latini Constantinopolim mense Aprili anni MCCIV interceperint, & Theodorus Lascaris Nicææ post duos annos a Michaële patriarcha coronatus fuerit, Georgius Acropolita chronologiam Nicephori Callisti manifeste confirmat.

[923] At magna est catalogorum discrepantia circa annos & menses, [& juxta computum Nicephori Callisti, a quo alii differunt,] quibus hic Patriarcha sedem tenuit: nam Onuphrius Panvinius in Chronico ecclesiastico initium Michaëlis recte quidem anno Christi MCCVI affigit; sed pauciores sedis annos sic ei assignat: Michaël IV Autorianus a Græcis in schismate post obitum Joannis Camateri contra Thomam Latinum nonagesimus nonus Constantinopolitanus patriarcha creatus, sedit in Asia annis V, mensibus VI. Catalogus Labbeanus eosdem annos ac menses ipsi adscribit. Matthæus Cigala, omissis verosimiliter per oscitantiam annis, tantummodo quinque menses Michaëli tribuit; verum Philippus Cyprius, prætermissis mensibus, eidem quinque annos rotunde concedit.

[924] Nos in tanta catalogorum discordia sequimur Nicephorum Callistum antiquiorem, [mense Augusto anni 1212 patriarchatum finivit.] cui forte consentiret catalogus Juris Græco-Romani, si numeri non essent erasi: nam in eo anni, menses, & dies ita notantur: Dominus Michaël Saurianus, magnus sacellarius, in Oriente designatus ab imperatore domino Theodoro Lascare, habuitque sedem Nicææ: cumque pontifex fuisset annis …, mensibus …, diebus … decessit. Ac vacavit thronus mensibus X & dimidio, propterea quod imperator in Thracesium thema profectus esset. Alii catalogi circa hanc decem mensium & dimidii vacationem consentiunt, ut infra videbimus. Interim cum Nicephoro Callisto sex annos, menses quinque, & sex dies Michaëli tribuimus. Cum itaque mense Martio anni MCCVI sedere cœperit, omnibus exacte computatis, mense Augusto anni MCCXII patriarchatui suo finem imposuit, & post memoratam sedis vacationem in locum ipsius substitutus est

C. THEODORUS II, cognomento Irenicus, vel Copas.

[Illum anno 1213 secutus est Theodorus, cum sedes Nicææ decem mensibus ac dimidio vacasset,] Laudatus Nicephorus Callistus in suo catalogo post mortem Michaëlis Autoriani sic scribit: Vacavit autem thronus mensibus decem & dimidio, quia imperator absens in themate Thracesio erat, & XXVIII Septembris, Indictione secunda, feria prima, cooptatus est supremus philosophorum, & chartophylax magnæ ecclesiæ Theodorus Irenicus, dictus Copas, qui postquam episcopatum gesserat anno uno, mensibus …, diebus tribus, mortuus est. Numerus mensium, qui hoc loco exesus est, facile suppleri potest ex catalogo Juris Græco-Romani, in quo post superius relatam sedis vacationem leguntur sequentia: Die vero XX Septembris, Indictione secunda, feria prima renuntiatus est dominus Theodorus Irenicus, chartularius & supremus philosophorum, cognomento Cupas, qui cum anno uno pontificatui præfuisset, ac mensibus quatuor, diebus tribus, decessit, cum imperator in themate Thracesio degeret. Etsi Nicephorus Callistus & catalogus Juris Græco-Romani diversos ejusdem mensis dies assignent, tamen ipse September, a cujus Calendis Indictio secunda fluere cœperat, satis ostendit, Theodorum anno Christi MCCXIII ad cathedram evectum fuisse.

[926] [circa quam sedis Græcæ vacationem] At circa hoc initium, quod uterque catalogus mense Septembri anni MCCXIII collocat, mihi sese offert scrupulus, eo quod ab Augusto mense anni MCCXII, quo juxta superiorem computum Michaël Autorianus obiit, usque ad mensem Septembrem anni MCCXIII sedes plus quam decem mensibus & dimidio vacaverit, ut manifestum est. Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 926 vidit hanc difficultatem, eamque ita solvere nititur: Theodorus itaque Irenicus, ut scribit hic Nicephorus, renuntiatus fuit patriarcha CP. die vigesimo octavo Septembris, Indictione secunda, feria prima, hoc est, anno Christi MCCXIII, cum post mortem Michaëlis Autoriani thronus vacasset mensibus decem & dimidio, quod imperator absens in themate Thracesio esset, ut tradit idem Nicephorus. At, ut patet ex iis, quæ supra de morte Michaëlis Autoriani diximus, necessario dicendum est, vel thronum vacasse plus quam decem mensibus & dimidio, vel Theodorum aliquot mensibus ante renuntiatum fuisse patriarcham, & die vigesima octava Septembris consecratum fuisse; quod quidem videtur innuere idem Nicephorus, dum ait, illo anno cum die XXVIII Septembris concurrere Dominicam, qua consecrationes episcoporum solitas fieri alibi indicavimus.

[927] [examinatur occurrens difficultas,] Utcumque satisfaceret ea solutio, nisi ex falsa hypothesi procederet: Bandurus enim supponit, anno Christi MCCXIII Dominicam cum die XXVIII concurrisse. At dies XXVIII Septembris tunc in diem Sabbati incidit, ut patet ex littera Dominicali F, quæ anno Christi MCCXIII currebat. Nec dici potest, in catalogo Juris Græco-Romani diem XX Septembris huic consecrationi melius assignari: illo etenim anno dies vigesima Septembris in feriam sextam incidebat. Nullum itaque huic nodo findendo cuneum invenimus, nisi fateamur, mendum utrobique in numeros diei irrepsisse, & forte pro XXVIII Septembris legendam esse XXIX ejusdem mensis diem, quæ illo anno cum Dominica concurrebat. Hac aut simili correctione adhibita, solutionem Banduri non improbamus, & consecrationem Theodori cum utroque catalogo mensi Septembri anni MCCXIII affigimus; electionem vero ipsius antea mense Julio ejusdem anni factam esse conjicimus, cum præter jam allata vacationis testimonia, Philippus Cyprius etiam testetur, sedem post obitum Michaëlis Autoriani tantummodo menses X, dies XV vacasse.

[928] [& inter varias catalogorum discrepantias] Difficulter determinari potest, quam diu hic Patriarcha sederit, quia scriptor illis temporibus vicinus a vulgaribus catalogis in ea re plurimum recedit. Præter jam relatam Nicephori Callisti chronotaxim, quæ cum plerisque catalogis facile conciliatur, Matthæus Cigala & Philippus Cyprius catalogum Juris Græco-Romani sequuntur, & Theodoro tribuunt annum unum & quatuor menses, quibus hic addit tres dies, quos ille prætermittit. Duos annos rotunde ei adscribit uterque Labbei & Panvinii catalogus, in quo forte vacatio sedis simul computatur. At ab his omnibus multum discrepat Georgius Acropolita, dum in Historia sua num. 19 eidem Patriarchæ sex annos ita assignat: Post patriarchæ Michaëlis excessum Irenicus Theodorus, cui a plerisque Copæ nomen inditum fuerat, in patriarcham eligitur; post annos sex eo demortuo, Maximus monachus patriarchale solium ascendit. Hæc eadem in Chronico suo compendiario ferme ad verbum repetit, & rursus Theodoro Irenico sex annos concedit.

[929] Anselmus Bandurus loco proxime citato mavult sequi chronologiam Nicephori Callisti, [mors Theodori ineunte Februario anni 1215 affigitur.] utpote qui hanc rem hic ex professo, ut aiunt, tractat. Nos Georgium Acropolitam, temporibus hisce multo viciniorem, ægre deserimus; sed etiam communi diversorum catalogorum consensui repugnare non audemus. Quare suspicamur, aut memoria hic lapsum esse Georgium Acropolitam, aut amanuensis oscitantia mendum in ipsius textum irrepsisse. Ad hanc suspicionem nos cogunt secutura temporum series & diuturna sedis vacatio, ut ex ipso Acropolita inferius ostendemus. Interim cum plerisque catalogis tribuimus Theodoro unum annum, quatuor menses, ac tres dies, quibus omnibus ab exeunte Septembri anni MCCXIII accurate supputatis, perveniemus ad ineuntem Februarium anni MCCXV, quo tempore obiit Theodorus, post cujus mortem cathedra aliquamdiu vacavit propter absentiam imperatoris, ut ex infra dicendis apparebit.

CI. MAXIMUS I.

[Post sedis vacationem] Non constat, quanto tempore electio vel consecratio hujus Patriarchæ dilata fuerit, quia catalogus Juris Græco-Romani affirmat, Theodorum Irenicum obiisse, cum imperator in themate Thracesio degeret, & deinde hæc subjungit: Jussum autem fuit magistratibus, Patriarchæ, ceterisque pontificibus, ut in scriptis sententias exponerent. Atque hoc jussu designatus est Maximus, abbas monasterii Acœmetarum. Cumque imperator etiam advenisset, ab illo quoque renuntiatus est die XVII mensis… Potitus est pontificatu mensibus VIII. Cum hac mensis die non convenit Nicephorus Callistus, etiamsi ipsum mensem, qui hic legi non potuit, clare exprimat, dum in catalogo suo post supra relatum Theodori Irenici obitum ita scribit: Cum autem imperator Lascaris esset in Thracesio themate, principes ecclesiæ & episcopi statuerunt sententiam & vota sua scripto mittere ad imperatorem, cujus jussu promotus est cathegumenus monasterii Acœmetarum Maximus: cum autem venisset imperator, ab eo de more constitutus est tertia die Junii mensis.

[931] Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 927 asserit, [probabilius anno 1216 in locum Theodori substitutus est Maximus,] Maximum eodem anno MCCXV, quo Theodorus e vita migravit, ab imperatore Nicæam reverso in cathedra constitutum fuisse. At nos probabilius arbitramur, mense Junio anni sequentis istud contigisse, ut litteris ultro citroque scribendis, & aliis rerum circumstantiis largum temporis spatium concedamus: quis enim tuto credat, imperatorem absentem, & bellicis expeditionibus, aliisque negotiis occupatum, statim curas suas ad eligendum patriarcham convertisse? Itaque non improbabiliter opinamur, Maximum mense Junio anni MCCXVI ab imperatore præsente in cathedra collocatum esse. Sicubi tamen hic ab historia aberramus, doceri cupimus. Ad electionem illam tam diu differendam maxime nos movent quinque anni & sex vel septem menses, quos passim catalogi adscribunt ipsius successori, qui Joanni Ducæ vel Batatzæ imperatorium diadema imposuit, quod juxta exactiores chronologos anno Christi MCCXXII post mortem Theodori Lascaris contigit, ut ex infra dicendis apparebit. Propter has igitur rationes initium Maximi anno MCCXVI affigimus.

[932] Nicephorus Callistus ingenium illius ac brevem gubernationem indicat his verbis: [quem post brevem sex mensium gubernationem] Erat autem illitteratus, qui in gynæceo solum versatus, ex urbe profugus antea fuerat, & deinde spiritualis sive confessarius imperatoris nuncupatus est. Præfuit autem mensibus VI, & defunctus est. Hic imperatorem contra Nicænos concivit. Quod hic de gynæceo obscure innuitur, Georgius Acropolita in Historia sua num. 19 sic clarius exponit: Maximus monachus patriarchale solium ascendit, gynæceo palpans ac supparasitans, & vice versa ex eo assentationes & blanditias aucupans: neque enim aliud eum in tam sublime culmen evexerat; sed post menses sex moritur. Videntur hi sex menses numerandi ab eo die Junii, quo imperator illum constituit, cum catalogus Juris Græco-Romani, aliique nonnulli forsan a prævia ipsius electione octo administrationis menses computarint. Nos ex consensu Georgii Acropolitæ & Nicephori Callisti sex menses ei tribuimus, quibus ab ineunte Junio anni MCCXVI supputatis, mense Decembri ejusdem anni finem episcopatui illius imponimus.

CII. MANUEL I, cognomento Sarantenus.

[ineunte anno 1217 excepit Manuel] Georgius Acropolita loco proxime citato post memoratam Maximi mortem, de successore ipsius hæc immediate subdit: Manuel in patriarchali solio collocatur, vere vir philosophus, ut apparebat, & a multis eo nomine honestatus. Fatemur, nos ex historia non posse eruere certum hujus Patriarchæ initium; sed ex hactenus deducta chronologia conjicimus, illum ineunte anno Christi MCCXVII ad cathedram evectum fuisse. Philippus Cyprius in suo catalogo hunc perperam Michaëlem appellat, & duos Michaëles seu potius Manueles diversos non distinguit, dum ibidem sic scribit: Michaël Charitopulus annos V, menses VI. Methodius annum unum. Michaël iterum annos XIV. Matthæus Cigala illum recte Manuëlem vocat; sed cum altero ejusdem nominis sic confundit: Manuël Charitopulus annis V, mensibus VI. Methodius annum unum; deinde ejectus fuit, atque in ejus locum restitutus est (clarius Græce πάλιν ἀνεκλήθη, denuo revocatus legitur) Manuel annis XIV. Alii nonnulli scriptores inciderunt in eumdem errorem, qui ex infra dicendis ultro in oculos incurret.

[934] [qui Latinis adversabatur] Videtur hic Manuel a Latinis abhorruisse: cum enim Theodorus Lascaris Græcorum imperator filiam suam Eudociam Roberto imperatori Constantinopolitano in matrimonium collocare vellet, Patriarcha hisce nuptiis, pacem inter Græcos & Latinos conciliaturis, vehementer obstitit, ut discimus ex Georgio Acropolita, qui in Historia sua num. 18 de hac re sic scribit: Eric * fato functo, frater illius Robertus mollius negotiis incumbebat. Hujus soror imperatori nupserat. Paucis elapsis annis, cum Constantinopolitanus imperator Robertus uxori non esset obnoxius, imperator impium facinus patrare sibi in animo proposuit, studens eum Eudociæ filiæ alligare, sibique generum assumere. Hinc dissidia inter Manuëlem, tunc temporis patriarcham, atque imperatorem suborta sunt, cum neutiquam adeo infandis nuptiis consensum ille præstaret. Verum imperator, quod optabat, præstare non potuit: nondum enim illa Constantinopolim transmissa, dumappararent nuptias, vitam finit, genero suo Joanni Ducæ imperio relicto. Verosimiliter hoc pacificum Theodori Lascaris consilium ab Acropolita vocatur impium facinus, & dicitur Patriarcha restitisse adeo infandis nuptiis, eo quod hujusmodi matrimonium, schismati contrarium aut forsan perniciosum crederetur.

[935] Cum hæc paulo ante mortem Theodori Lascaris contigerint, [& potius anno 1222, quam 1221] & juxta communem chronologorum consensum imperator ille anno Christi MCCXXII obierit, ex iis etiam colligo, Manuelem patriarcham isto anno adhuc vixisse. Id quoque confirmatur ex Theodori imperatoris successore, cui Manuel imperatoriam coronam imposuit, ut Georgius Acropolita in laudata Historia num. 19 testatur his verbis: Quemadmodum ergo dixi, post illius obitum, Romani imperii gubernacula Joannes Ducas gener illius suscipit, a Manuële patriarcha, qui Maximo successerat, coronatus. Cum igitur Joannes Ducas seu Batatzes juxta omnes accuratiores chronologos anno Christi MCCXXII imperium susceperit, non videtur ad has historicas temporum notas attendisse Bandurus, dum tomo 2 Imperii Orientalis pag. 927 asseruit, Manuelem patriarcham circa finem mensis Augusti anni Christi MCCXXI ex hac vita migrasse: nam ex hac communi chronologorum sententia evidenter sequitur, mortem Manuëlis ultra annum Christi MCCXXI differendam esse.

[936] At annum Christi MCCXXII, quo Manuel Joannem Ducam imperatoriis insignibus ornavit, [ex hac vita discessit.] illi vitæ postremum fuisse, colligo ex quinque annis & sex vel septem mensibus, quos plerique catalogi administrationi ejus assignant. Catalogus Labbeanus cum aliis quibusdam ei quinque annos & sex menses tribuit; Nicephorus vero Callistus hisce unum mensem ita superaddit: Manuël diaconus Sarantenus, cognomento philosophus, eodem imperatore, annis V, mensibus VII Si Nicephori computum sequamur, & elapsum gubernationis tempus numerare incipiamus ab ineunte anno Christi MCCXVII, cui supra initium illius affiximus, attingemus mensem Augustum anni MCCXXII, quo locum Manuëlis defuncti occupavit

[Annotata]

* id est Henrico

CIII. GERMANUS II.

[Germanus, qui anno 1222 post mortem Manuëlis successerat,] Onuphrius Panvinius in suo Chronico ecclesiastico ad annum Christi MCCXXII de hoc Patriarcha sic meminit: Germanus II, monachus, centesimus tertius patriarcha Constantinopolitanus Græcorum, sedit annos XVII, menses VI. Casimirus Oudinus in Supplemento de scriptoribus ecclesiasticis, a Bellarmino omissis, initium hujus Germani recte anno Christi MCCXXII alligat; sed episcopatum ejus ibidem pag. 495 sic nimis extendit: Germanus, secundus nomine, patriarcha Constantinopolitanus, successit Emanueli anno MCCXXII, & sedem per viginti & septem annos tenuit. At idem scriptor postea in ampliori de scriptoribus ecclesiasticis Opere, quod Lipsiæ anno MDCCXXII editum est, tomo 3 col. 55 hunc parachronismum suum sic tacite emendat: Per illud tempus, quo Germanus secundus Constantinopolitanam sedem ab anno MCCXXII usque ad annum MCCXL tenuit, multa scripsit. Utinam miser ille, qui tunc Ordinem religiosum & fidem Catholicam impudenter deseruerat, magis noxios animæ suæ errores etiam corrigere studuisset! Sed nunc nonnulla hujus Germani gesta & scripta breviter memoremus.

[938] Cum Gregorius IX Pontifex undique viros apostolicos mitteret, [de Latinis perperam conqueritur] qui nationes Orientales vera fide imbuerent, etiam Græcos schismaticos sub hoc Patriarcha ad Ecclesiam Romanam reducere conatus est eo modo, quem jam exponam. Cum anno Christi MCCXXXII quinque Religiosi ex Ordine Fratrum Minorum Nicæam venissent, a Germano patriarcha humaniter excepti sunt, & hac occasione ei suaserunt, ut unionem ecclesiæ Græcæ cum Latina procuraret, tamque efficaciter apud illum de hac re egerunt, ut ipse ad summum Pontificem & S. R. E. Cardinales dederit litteras, in quibus Raynaldus ad annum Christi MCCXXXII num. 46 & 50 varia jure merito reprehendit, licet illæ aliquam pietatis speciem præ se ferre videantur: nam inter alia Germanus in iis Romanam Ecclesiam de tyrannide accusat, & affectata eloquentia falso innuit, quod Latini propter solam rituum diversitatem adversus Græcos in insula Cypro persecutionem moverint, & aliquos incolas martyrio affecerint. Exstant de eadem re duæ acerbæ ipsius contra Latinos epistolæ, quas ad Cyprios antea dederat, & quas Cotelerius inter Monumenta ecclesiæ Græcæ tomo 2 a pag. 462 ex Ms. codice regis Galliæ typis vulgavit.

[939] [cum anonymo Græco; sed Allatius,] Anonymus Græcus, apud Leonem Allatium in Opere de Occidentalis & Orientalis ecclesiæ perpetua consensione lib. 2 cap. 13 num. 1 relatus, hos Cypri pseudo-martyres magnis laudibus extollit, & invidiose Latinos de crudelitate accusat. Sed Allatius ibidem numero sequente scriptorem illum schismaticum egregie refellit, ac inter alia sic ei respondet: Qui in insula Cypro flammis exusti sunt, flammas sua pertinacia audaciaque prius commeruerant. Non est injustus judex, qui factorum merita factis ipsis compensat. Hæreticorum ossa cum ossibus animalium commixta projicere, id quoque non indiligentiæ est. Tollitur delirantibus occasio, ne furiosius insaniant. Itaque Græci illi non sunt his pœnis affecti, eo quod Latinum ritum sequi ac in azymo celebrare nollent, ut schismatici passim mentiuntur.

[940] [& Latini jam ab anno 1252] Hæc Græcorum calumnia certius evidentiusque revincitur ex antiquo Tractatu contra errores Græcorum, qui Constantinopoli in ædibus FF. Prædicatorum circa annum Christi MCCLII conscriptus est, & qui in Supplemento ad Coloniensem veterum Patrum Bibliothecam tomo XV pag. 1053 de hac re post alia sic habet: Græci majoris invidiæ stimulis agitati, quamplures libros seu tractatus in confusionem Romanæ Ecclesiæ ediderunt, & suis posteris legendos, tamquam authenticos & fidei Catholicæ firmitatem habentes, districte mandaverunt; eos vero, qui in his contraria dogmatizare præsumerent, annuatim in ecclesiis voce præconis (quod usque hodie in eorum ecclesiis conventualibus observatur) hæreticos denuntiant.

[941] [has Græcorum calumnias] Hunc igitur Michaëlem (videlicet cognomento Cerularium, de quo paulo superius mentio facta fuerat, & de quo nos etiam supra egimus) Græci usque hodie sequentes, Latinos AZYMITAS voce publica asserere non verentur. Unde in tantam excæcationem & contemptum apud eos devenit mysterium Sacramenti, ut non solum in mortis articulo ex eo sumere recusent, verum etiam incendii supplicium potius eligant sentire, quam simpliciter confiteri. Probat hoc Cyprus, quæ nostris temporibus duodecim (ab aliis tredecim) numerantur, ut mox videbimus) monachos Græcos, isto errore laborantes, novos diaboli martyres per flammas ignis produxit: dicebant enim prædictimonachi, Sacramentum Latinorum lutum esse, & non Sacramentum, & quod sacrificantes vel sumentes ex eo, more gentilium dæmoniis immolarent. De hoc Tractatu contra Græcorum errores consuli potest Jacobus Echardus in Scriptoribus Ordinis Prædicatorum recensitis, qui post emendata quædam hujus tractatus sphalmata tomo 1 pag. 138 & sequente, de auctore illius disserit, & eodem tomo pag. 102 ex jam dictis aliisque recte concludit, in pertinaces illos Cypri monachos tam severe animadversum fuisse, eo quod in Latinum azymi ritum blasphemi furiose insanirent, plebemque Græcam adversus Latinos excitarent.

[942] Laudatus Echardus tomo 1 ejusdem Operis pag. 102 citat alterum anonymum Græcum, [egregie refutarunt.] cujus libellus Parisiis in Bibliotheca regia cod. Ms. 2503 servatur, & cui præfixus est is titulus ex Græco Latine redditus: Narratio de sanctis tredecim patribus, quos Latini igne consumpserunt in insula Cypro anno sexies millesimo septingentesimo trigesimo nono, nempe mundi conditi, qui juxta Græcum computandi usum anno Christi MCCXXXI respondet. Ne forte Græci schismatici, omissis quibusdam rerum circumstantiis, obstinatos hos hæreticos Martyrologiis suis inserant, atque ita Catholicis illudant, placet hic ad majorem cautelam indicare nomina pervicacium illorum, quæ ab eodem sic exprimuntur: Joannes, Conon, Jeremias, Marcus, Cyrillus, Theoctistus & Barnabas, hi ambo fratres germani; Maximus, Theognostus, Joseph, Gennadius, Gerasimus, Germanus. Ceterum de Dominicano fidei inquisitore, & Latino Cypri archiepiscopo, justaque latæ sententiæ exsecutione apud Echardum loco proxime citato plura videri possunt. Jam redeamus ad epistolam, quam Germanus, Constantinopolitanus istius temporis patriarcha, Romano Pontifici scripsit.

[943] Matthæus Parisius illas Germani litteras in sua Historia Majore ad annum Christi MCCXXXVII exhibet; [Litteris Germani, quæ in Anglia corruptæ sunt,] sed eas pro suo odio contra Romanam curiam adjectis calumniis auxit, nisi potius cum Raynaldo ad annum Christi MCCXXXII num. 49 suspicari velis, id factum fuisse ab illo, qui Londini primus hoc opus Matthæi typis mandavit. Certe Waddingus in Annalibus Minorum ad annum Christi MCCXXXII num. 35 affirmat, in codice Vaticano non legi hæc contumeliosa verba, quæ editioni Londinensi, aliisque eam secutis, sic inseruntur: Et ut veritatis medullam attingamus, multi potentes ac nobiles vobis obtemperarent, nisi injustas oppressiones & opum protervas exactiones & servitutes indebitas, quas a vobis subjectis extorquetis, formidarent. Deinde Waddingus ibidem variis argumentis ostendit, istam calumniam temere ab aliquo Romanæ Ecclesiæ obtrectatore illic intrusam esse.

[944] At nihil mirum, inquit Casimirus Oudinus in ampliori Commentario de scriptoribus ecclesiasticis tomo 3 col. 54 editionis supradictæ, [& quas hæretici hodierni acriter defendunt,] quod in bibliotheca Vaticana non inveniantur, quæ contra Ecclesiam Romanam scripta sunt. Miserum enimvero effugium! Saltem noverat infelix ille apostata, plura Græcorum schismaticorum opuscula ex bibliotheca Vaticana prodiisse, & in ea etiamnum conservari. Quod si ille ejusque gregales fidem adhibere nolint bibliothecæ Vaticanæ, cur nos bibliothecæ Anglicanæ fidere cogemur? Ut alia in hanc rem omittam, impudentes hujusmodi homines convincere debet ipsa epistola Græca, quam Harduinus noster ex bibliotheca regis Galliæ codice 2503 nuper tomo 7 Conciliorum a Col. inseruit, & in qua hæc contumelia non reperitur. His ex occasione dictis, narrationem nostram prosequamur.

[945] [Gregorius IX Papa placide respondit,] His Germani litteris Pontifex Romanus placide respondit, eique præter alia ostendit, ærumnas Græcorum ex schismate suo ortas esse: Cum enim, inquit, Græcorum ecclesia a Romanæ Sedis unitate recessit, statim privilegio caruit ecclesiasticæ libertatis, & quæ fuerat libera, facta est secularis potestatis ancilla, ut justo Dei judicio, quæ noluit divinum recognoscere in Petro primatum, toleret invita seculare dominiun. Denique Patriarcham monet, ut cum suis exemplo filii prodigi humiliter ad Patrem revertatur, spondetque, illum & Græcos alios paterna benevolentia a se recipiendos esse. Hæc Gregorii IX epistola apud Waddingum, Raynaldum, & plerosque conciliorum collectores occurrit. Postea idem Pontifex duos Religiosos ex Ordine S. Dominici & totidem ex Ordine S. Francisci misit Nicæam, ut cum imperatore & Patriarcha agerent de reducendis ad Ecclesiam Romanam Græcis, eisque deferendas tradidit litteras de duplici gladio Ecclesiæ & de usu utriusque spiritali & temporali, quæ apud laudatum Waddingum in Annalibus Minorum anno Christi MCCXXXIII num. 9 Græco-Latine referuntur.

[946] [ac tantum effecit, ut de unione ineunda] Quatuor illi nuntii Nicæam profecti, & ab imperatore ac Patriarcha honorifice excepti, negotium unionis conciliandæ eo deduxerunt, ut Græci faterentur, non aliam fuisse causam, cur ab Ecclesiæ Romanæ obedientia recesserint, quam quod Latini Eucharistiam consecrarent in azymo, & Spiritum sanctum a Patre Filioque procedere affirmarent. Cum vero de processione Spiritus sancti a Filio per aliquot dies utrimque disceptatum esset, & Germanus suos causa cadere videret, excogitavit quoddam effugium dicens, se solum non posse istas quæstiones dirimere, aut unionem perficere; sed etiam vocandos esse patriarchas Hierosolymitanum, Antiochenum & Alexandrinum, cum quibus celebranda foret synodus, cui nuntii illi Pontificis Romani interessent.

[947] [inter Latinos & Græcos synodus habita fuerit,] Deinde apud Nymphæam, Bithyniæ oppidum, synodus habita est, ad quam nuntii Pontificii tandem accesserunt. Sed cum ibi Græci quæstionem callide subterfugerent, & argumenta Latinorum nugatorie eluderent, ad jurgia & contumelias ventum est, ita ut chartophylax nuntiis inter alia exprobraret petulantiam militum nostrorum, qui Constantinopolim interceperant. Sic spes conciliandæ unionis evanuit, & concilium istud, animis utrimque magis exulceratis, dissolutum est, ut fusius videri potest in ipsa nuntiorum illorum relatione, quam Waddingus ad annum Christi MCCXXXIII num. 10 & sequentibus ex Ms. codice Vaticano contraxit, & quam Echardus tomo primo proxime laudati Operis a pag. 911 emendatiorem edidit.

[948] [etiamsi Germanus in schismate perseveraverit,] Germanus ille in schismate perseveravit, ut colligitur ex iis, quæ Matthæus Parisius in Historia Majore ad annum Christi MCCXXXVII refert, quamvis ea narratio in quibusdam circumstantiis a veritate aberret, ut ex hoc brevi fragmento patet: Erigitur Græca ecclesia contra Romanam, imperatorem suum expellendo, & sibi archiepiscopo suo Constantinopolitano, nomine Germano, obediendo; qui procaciter Græcorum errores, non tantum veteres, imo novos & adinventos defendens, enormiter a religione Catholica delirat: eorum enim hæc est desipientia. Asserunt, Spiritum Sanctum non a Filio, sed a Patre soloprocedere… Constituit igitur sedem suam, quasi alter Lucifer, in Aquilone, scilicet in Constantinopoli, Græcorum civitate metropolitana (hic Germanus Nicææ sedit, adeoque id falsum est, nisi forte ipsum confuderit cum altero Germano, de quo postmodum agemus) filius scilicet degener & antipapa, vocans ecclesiam suam & asserens digniorem, & Ecclesiam Romanam sororem ejus dicens, non matrem, eo quod beatus Petrus Apostolorum princeps quondam, priusquam Romam venerat, Antiochiæ, quæ imperio Græcorum adjacet, & pertinet, sedem constituit cathedralem. Hæc schismatica Germani pertinacia etiam eruitur ex quibusdam ipsius opusculis, quæ Leo Allatius lib. 2 de Consensione utriusque ecclesiæ cap. 14 num. 3 indicat, & quæ a bibliographis passim recensentur.

[949] Hinc minime mirum est, quod Nicephorus Callistus schismaticus hunc Patriarcham tantopere laudet, [qui forte propterea tantopere a schismaticis laudatur,] eique sanctitatem & etiam miracula sic affingat: Germanus sapientissimus & sanctissimus ex Anaplo profectus, piscatoris, ut ferebatur, filius, diaconus primo magnæ ecclesiæ, & post captam urbem in monachum aetonsus in Anchyranæ monasterio sancti Georgii Paneumorphi dicto. Hunc Joannes Ducas Batatzes promovit; qui ecclesiam recte sancteque administravit, ac contra Latinos scripsit, aliosque libros. In obitu vero, mutato nomine, vocatus est Georgius monachus. Rexit autem ecclesiam annis XVIII, & sepultus est Nicææ in monasterio Cyriotissæ, multa operatus miracula. Etiam a Nicephoro Gregora, scriptore schismatico, lib. 3 Historiæ Byzantinæ cap. 1 Germanus vir prudens & doctrina & probitate vitæ insignis appellatur. Nec minus illum laudat Georgius Acropolita, dum in Historia sua num. 42 de morte ejus sic meminit: Ante hæc tempora Germanus patriarcha, rebus terrenis dimissis, in beatorum sedes avocatur, postquam probe sancteque vixisset, probeque suas oves pavisset. Verum hæc scripsit Acropolita, quando adhuc adhærebat schismati, quod postea solenniter ejuravit, ut Possinus noster in Notis ad Pachymerem tom. 1 pag. 458 & sequente ostendit. Quare nos nihil movere debent laudes, quas tunc schismaticis tribuit, quod hic semel monuisse sufficiat.

[950] Ex historia non potest Germano assignari certum mortis tempus, [quando anno 1240 vitam cum morte commutaverat.] ac proinde illud colligendum est ex annis, quibus sedem occupavit. Duplex Labbei & Panvinii catalogus ei annos septemdecim & menses sex tribuit, pro quibus Nicephorus Callistus octodecim rotundo numero verosimiliter computavit. Catalogus Juris Græco-Romani, Matthæus Cigala, & Philippus Cyprius, quod sane mireris, hunc Patriarcham prætermittunt. Quare in numerandis illius annis Nicephorum Callistum aut duos Labbei & Panvinii catalogos sequi oportet. Sed cum ille octodecim annos rotunde numerasse videatur, & hoc modo cum duobus his catalogis facile conciliari possit, scrupulose expressos septemdecim annos & sex menses Germano tribuimus. Si totum istud temporis intervallum ab Augsuto anni MCCXXII supputatum fuerit, occurret nobis Februarius anni MCCXL, circa quem mensem mors ipsius erit consignanda. Nicephorus Gregoras lib. 3 Historiæ Byzantinæ cap. 1 num. 2 mira oscitantia scribit, Germano successisse Arsenium, cum certe secundum mox dicenda in locum ipsius substituendus sit

CIV. METHODIUS II.

[Post mortem Germani anno 1240 ad sedem evectus est Methodius,] Hunc Patriarcham Germano immediate subrogant duo catalogi Græci, quos Labbeus noster Apparatui historiæ Byzantinæ a pag. 35 præfixit, supra citatus Ephræmius poëta, aliique scriptores; inter quos Georgius Acropolita synchronus in Historia num. 42, post relatam Germani mortem statim hæc subjungit: Post eum monachus quidam, Methodius nomine, Hyacinthi, quod Nicææ est, monasterii præses; vir quidem dicto suo tenus cautus ac sapiens, revera tamen paucorum sciens, tres tantum menses throno potitus, obiit, & ecclesia vidua pontifice suo carebat: cum enim Joannes imperator in his expediendis non esset admodum promptus, non ita facile poterat e re nata dignum tali solio, vel potius, qui illi probaretur, invenire: principes enim in hæc munera viros, qui, quod illis placitum est, faciant, nec suis desideriis adversentur, asciscunt. Igitur multum præterierat tempus, nec aderat, qui oves gubernaret.

[952] Nicephorus Callistus Georgio Acropolitæ consentit, [qui post trimestrem gubernationem] dum post supra memoratum Germani patriarchæ elogium immediate subdit sequentia: Methodius abbas monasterii Hyacinthi, eodem imperante Joanne Duca, mensibus tribus, & defunctus in eodem Hyacinthi monasterio sepultus est. Is cum se multa scire putaret, pauca revera sciebat. Illo defuncto, thronus per multos annos vacavit. Ne quis propter multos annos, quos interpres hoc loco expressit, nimis diuturnam sedis vacationem sibi fingat, monemus, Græce legi ἐπὶ χρόνοις ἱκανοῖς, quæ phrasis per nonnullos vel sat multos annos explicari potest, cum adjectivum ἱκανὸς proprie idoneum, sufficientem, & congruum significet, ut apud obvios lexicographos videre est. Hanc interpretationem confirmat Græca expressio Georgii Acropolitæ, a quo istud vacationis spatium vocatur χρόνος συχνὸς, quæ voces tantummodo multum tempus designant. Ceterum quanto tempore tunc sedes vacaverit, postea dicemus.

[953] [eodem anno 1240 animam exhalavit.] Ex his Acropolitæ & Callisti verbis liquet, Methodium tribus mensibus dumtaxat sedisse, & ab ejus obitu ecclesiam Græcam diu patriarcha caruisse. Huic trium mensium administrationi adstipulatur uterque Labbei & Panvinii catalogus, cui etiam favet poëta Ephræmius, quando in supra citatis versiculis asserit, Methodium brevissimo tempore sedem tenuisse. Perturbatus & corruptus Juris Græco-Romani catalogus hoc loco Methodium plane omittit; Matthæus vero Cigala & Philippus Cyprius eidem annum unum perperam adscribunt. Nos igitur cum pluribus & antiquioribus scriptoribus tres menses Methodio tribuimus, & juxta superius stabilitam chronotaxim putamus, illum ante medium anni MCCXL ex hac vita migrasse. Illo mortuo, sedem facile quatuor annis vacasse, colligimus ex initio successoris ipsius, quod circa medium anni MCCXLIV figi potest, ut ex sequentibus apparebit.

CV. MANUEL II, cognomento Charitopulus.

Quo tempore hic Patriarcha sedere cœperit, præterpropter colligendum est ex annis episcopatus ejus, & morte Joannis Ducæ imperatoris, qui juxta communem chronologorum sententiam anno Christi MCCLV e vivis excessit. [Post quatuor sedis vacantis annos Manuel anno 1244 fit patriarcha,] Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 930 mortem ejusdem imperatoris anno Christi MCCLV collocat; sed mensem & diem hujus mortis ignorari existimat, dum de Manuëlis successore ibidem ita disserit: Arsenius Autorianus monachus successit in Manuelis locum anno Christi MCCLV, post obitum Joannis Ducæ imperatoris, qui contigit hoc ipso anno, sed quo die ac mense, non liquet ex scriptoribus; neque Possini conjecturas admittimus. At nihil hic opus est conjecturis, de quibus postea agemus, cum Georgius Acropolita synchronus, toties ab ipso Banduro citatus, in Historia sua num. 52 tempus, quo Joannes Ducas obiit, ita diserte exprimat: Cum gravissime corpore urgeretur, Nymphæum proficiscitur, nec regias ibidem domos invisit, sed in hortis regiis prope urbem imperatoria fixit tentoria, ubi & diem suum obiit extremum tertio Kalendas Novembris, sexaginta & duos annos natus, ut qui illius res exactius possidebant, dixere. Ex his itaque sequitur, imperatorem istum anno Christi MCCLV, die XXX Octobris mortuum esse.

[955] Jam vero idem Acropolita num. 53 scribit, quod patriarcha Manuel vitam finivisset, [qui paulo ante mortem Joannis imperatoris anno 1255 obiit,] paulo antequam Joannes imperator moreretur, ut postea fusius ex ipso repetemus. Igitur ex hoc Acropolitæ testimonio non improbabiliter conjicimus, Manuelem circa medium anni MCCLV obiisse, & forte sedem tunc propter lentum imperatoris morbum, aliasque rationes, aliquot mensibus usque ad finem ejusdem anni vacasse, ut infra dicemus. Hinc etiam corruit arbitraria Banduri chronologia, quam loco proxime citato sic confidenter ordinat: Manuel autem, ut liquebit ex iis, quæ dicturi sumus de annis ipsius successorum, circa finem anni MCCXLIII ad patriarchalem thronum evectus fuit, cum ecclesia Constantinopolitana annis tribus & mensibus circiter septem orbata mansisset pastore. Hic cum sedisset annis undecim, fatis functus est circa finem anni Christi MCCLIV: quod etiam confirmatur ex Georgio Acropolita, qui pag. 57 ait, Manuelem patriarcham fuisse, antequam Joannes Ducas imperator moreretur, cujus quidem mors accidit anno Christi MCCLV. At cum imperator exeunte Octobri anni MCCLV obierit, & Manuël dicatur vitam finivisse paulo antequam Joannes Ducas imperator moreretur, Bandurus in sua chronotaxi vocem paulo, quæ in Græco textu clare exprimitur, cogetur ad integrum ferme annum extendere, quod nullo modo verisimile videtur.

[956] Nonnulli recentiores catalogi huic Patriarchæ quatuordecim gubernationis annos tribuunt; [quando undecim annis sederat.] sed hi omnes, aliis etiam erroribus evidenter infecti, cedere debent Nicephoro Callisto suppari, qui dumtaxat undecim annos ei adscribit. Nos igitur hic cum Banduro probabiliorem Nicephori Callisti computum sequimur, & episcopatui Manuelis undecim annos assignamus. Si jam istos patriarchatus annos retrocedendo numeremus ab ineunte Julio anni MCCLV, circa quod tempus mors Manuelis non improbabiliter collocari potest, perveniemus ad medium anni MCCXLIV, quando Manuel sedere cœpit, quod initium cum diuturna cathedræ vacatione & brevissimo decessoris episcopatu optime concordat, ut superiorem chronotaxim nostram recolenti manifestum fiet. Nunc aliqua ipsius gesta ex antiquis auctoribus referamus.

[957] Georgius Pachymeres lib. 1 Historiæ suæ cap. 7 narrat, [Georgius Pachymeres innuit, hunc Patriarcham fuisse indoctum,] quomodo hic Patriarcha Michaëlem Palæologum, de conspiratione accusatum, & propterea ab imperatore Joanne Duca carceri mancipatum, intercessione sua liberaverit. Georgius Acropolita in Historia num. 50 & sequente eamdem conspirationis accusationem fuse exponit, & ea occasione ibidem num. 51 crassam hujus Patriarchæ in litteris ignorantiam sic indicat. Mittit eum (nempe Michaëlem Palæologum, postea imperatorem, qui hic ab Acropolita Michaël Comnenus vocatur) ad Manuelem, qui ea tempestate patriarchatus gubernaculis assidebat, virum pietate insignem, & vitæ instituto, licet uxorem duxisset, venerandum; litteras tamen haud doctum, cum nec eorum sententiam, quæ ipse percurrerat, caperet.

[958] [licet aliqua ejus scripta adhuc exstent,] Propter hanc litterarum imperitiam non immerito quispiam cum Petro Lambecio lib. 8 Bibliothecæ Vindobonensis pag. 460 dubitare posset, an Manueli primo, an secundo tribuendum sit diploma Græcum, quod in bibliotheca Cæsarea conservatur sub hoc titulo: Manuelis patriarchæ Constantinopolitani litteræ, datæ tribus monachis, Marco, Nectario & Isaacio, qui ad ipsum ex Calabria venerant, petituri, ut sibi liceret sacerdotale officium, quod per triennium interdictum fuerat, iterum exercere. Sub nomine Manuelis patriarchæ in Jure Græco-Romano lib. 3 a pag. 238 præter solutiones quarumdam quæstionum exstant duo decreta, quorum unum agit de Translatione episcoporum, alterum de Jure patronatus, quæ omnia certe ad hunc Manuelem secundum spectant, cum utrobique exprimatur mensis Julius Indictionis octavæ, & decreto de translatione episcoporum etiam addatur annus mundi 6758, qui ex supputatione recentiorum Græcorum in annum Christi MCCL incurrit.

[959] [eumque ab unione cum Latinis non abhorruisse,] Porro hunc Patriarcham ab unione cum Ecclesia Romana non alienum fuisse, colligo ex verbis Georgii Pachymeris, qui lib. 5 Historiæ cap. 12 inter alias rationes, quibus Michaël Palæologus imperator Græcos ad ineundam cum Ecclesia Latina concordiam inducere nitebatur, recenset sequens imperatoris argumentum: Proferebat ergo e penu ab iis historiæ deprompta memoriæ veteris exempla; maxime illud imperatoris Joannis Ducæ & antistitum, qui tunc erant, simul cum patriarcha Manuele, ut consenserint promiserintque, missis etiam episcopis, qui in hæc paciscerentur: communicaturos se Latinis in sacra liturgia, & Papæ mentionem in ea facturos, si modo ille abstineret ab auxilio juvandis Latinis, qui urbem obtinebant. Ad cujus rei fidem codex ecclesiæ, in quo ea præscripta erant, prolatus in medium est. Circa id vero factum disserebat imperator comparans statum rerum, qui tunc erat, cum præsenti. Proferebat etiam præscriptas & chirographo munitas de hoc sententias præsulum illius temporis, quas ratas haberi, & ut proprias censeri ab ipsis, qui nunc eodem essent loco, debere contendebat. Ex his conjicio, Manuelem collaborasse ad unionem cum Pontifice Romano conciliandam, cujus conditiones & circumstantiæ apud Raynaldum anno Christi MCCLVI num. 47 & sequentibus alia occasione referuntur.

[960] [quod postremum etiam ex Nicephoro Callisto eruitur.] Conjecturam meam confirmat Nicephotus Callistus schismaticus, qui in sæpe citato catalogo suo apud Bandurum de eodem Patriarcha sic scribit: Manuel alter, ejusdem imperatoris Joannis archipresbyter palatinus, ex assiduo studio exterorum disciplinam edoctus, annis XI, &defunctus est. Ex Græco Nicephori Callisti textu clarius patet, hunc Patriarcham adhæsisse doctrinæ exterorum, per quos schismaticus ille scriptor haud dubie Latinos intelligit. Si nobis ad manum esset epistola, quam Manuel iste ad Innocentium IV Pontificem scripsit, & quæ juxta testimonium Casimiri Oudini tomo 3 de scriptoribus ecclesiasticis col. 177 inter Mss. codices bibliothecæ Bodleianæ num. 131 exstat, certius de orthodoxia ipsius judicium ferre possemus. Videri etiam possunt ea, quæ de propenso hujus Patriarchæ animo erga Latinos in Annalibus Minorum ad annum Christi MCCXLIX num. 4 & 5 ac alibi refert Waddingus; qui tamen fallitur, dum in iisdem Annalibus ad annum Christi MCCLI num. 3 asserit, hunc Manuelem II Mediolani mortuum & sepultum esse, ut supra in parergro nostro, num. 911 monuimus, cum de Nicolao patriarcha Latino istius temporis ageremus.

[961] Georgius Acropolita post narratam Joannis Ducæ mortem, [Georgius Acropolita indicat,] quam exeunte Octobri anni MCCLV contigisse diximus, in Historia sua num. 53 de successore ipsius tradit sequentia: Igitur imperator Theodorus, imperii habenis susceptis, justisque imperatori & patri, uti fieri amat, factis, & super scutum assidens, uti moris est, ab omnibus imperator acclamatus, Nymphæo discedens, Philadelphiam commeat, urbem ingentem & frequentem populis oppidanisque, arma sumere & maxime sagittis adversarium configere professis. Ea cum in finitimum agrum Persicum extendatur, bella cum hostibus continuo exercens, gentem belli studiis asperrimam alit. Ibi paucis diebus, quibus legationem ad Sultanum miserat, commoratus, ad Bithynorum oras, & ad primam illius regionis urbem Nicæam secessit. Hæc ideo retulimus, ut quivis evidenter intelligat, non statim Manueli patriarchæ, qui paulo ante Joannem imperatorem obierat (puta mense Julio anni MCCLV, ut supra num. 956 diximus) successorem assignatum fuisse.

[962] Hæc mora inter Manuelis mortem & successoris electionem etiam confirmatur ex iis, [cur Nicephorus Blemmida post mortem Manuelis] quæ Acropolita ibidem immediate subjungit hoc modo: Sed cum patriarchæ orba ecclesia foret (nam paulo antequam Joannes imperator moreretur, patriarcha Manuel vitam finierat) nec absque patriarcha imperatoris coronatio in sacro templo confici posset, dignus ea provincia & honore conquirebatur. Plurimorum suffragia in Nicephorum Blemmidam, præceptorem meum, & philosophicorum sermonum ac dogmatum institutorem, virum & litteris & virtute perquam celebrem, & qui juvenis adhuc atque tenella ætate jugum monasticæ vitæ tulerat, respiciebant, licet nonnullorum, & maxime primatum, invidentia non modo tantæ virtutis lumen occuluerat, sed & vitia quædam homini appinxerat.

[963] Hunc imperator Theodorus diligebat, cui jucundissimus erat: quippe qui sermonum, quibus summopere delectabatur, [non fuerit electus patriarcha,] magistrum eum sibi adsciverat; sapientiæ enim culmen & revera attigerat imperator. Ille ad tantam rem segnior esse, & imperator etiam ipse non impense nimis urgere, cui magis volupe erat, ab eo similem dignitatem non recipi. Reges scilicet eos, qui patriarchatui præsunt, moribus ac ingenio abjectiores moderatioresque, ut facilius eorum nutibus, veluti jussis, succumbant, peroptant, quod rusticioribus, cum sermonibus fidere nequeant, potissimum accidit; qui vero sapientiæ operam navant, rigidiores videntur, & illorum jussibus adversantur. Propterea imperator Theodorus, illius mente sensuque leviter degustato, ad alios se convertit. Haud dubie etiam Theodorus Junior meminerat constantiæ, qua Nicephorus Blemmida Marcesinam, patris sui imperatoris pellicem, publice e templo ejecerat, de quo Nicephorus Gregoras lib. 2 Historiæ Byzantinæ cap. 7, & ipsa Blemmidæ epistola apud Leonem Allatium in Consensione utriusque ecclesiæ lib. 2 cap. 14 num. 4 consuli possunt. Ceterum alii historici memotant egregia hujus viri orthodoxi gesta, & bibliographi passim recensent erudita illius scripta, ex quibus Raynaldus duas ejus orationes de processione Spiritus sancti, contra Græcos compositas, ad calcem tomi XIII Annalium ecclesiasticorum a pag. 721 Græco-Latine typis vulgavit.

[964] [quod etiam partim tradit Nicephorus Gregoras,] Nicephorus Gregoras lib. 3 Historiæ Byzantinæ cap. 1 num. 2 eamdem successionis narrationem ita instituit: His igitur & id genus aliis de causis Theodorus, patre superstite, non fuerat imperator appellatus: post ejus obitum autem totius populi suffragiis creatus est, in clypeo sedens more tum usitato. Sed cum patriarchæ manu coronandus esset, ac tum sedes vacaret (nam Germanus vir prudens, & doctrina & probitate vitæ insignis, non ita pridem decesserat) de successore eligendo deliberatum ac disputatum est. Ac multi in exspectatione atque in ore erant, & alii aliis. Sed doctrina & virtute celebris Nicephorus Blemmydes omnium sermonibus ceteris præferebatur, qui tum in monasterio suo quietam agens vitam, aspera victus & exercitationum ratione sese macerabat. Is cum delatum sibi honorem recusasset, ceteris prælatus est Arsenius monachus.

[965] [cujus occasione error Allatii corrigitur.] Miror, Leonem Allatium loco proxime citato propter hanc Gregoræ narrationem dubitasse, an Manuel vel Germanus is patriarcha fuerit, cui subrogandus erat Blemmida: Secure enim clarum Acropolitæ synchroni testimonium præferre potuisset auctoritati Gregoræ supparis, cum præsertim ipsemet ibidem numero sequente Gregoram erroris arguat his verbis: Manueli successit Arsenius Autorianus, quem post Germanum mira oscitantia Gregoras ponit. Præterea miror, Allatium eodem loco ita hallucinatum esse, ut putaverit, Pachymerem lib. 1 Historiæ suæ cap. 5 & 24 de Manuele philosopho, seu istius nominis primo, meminisse, cum interim ipse duos Manueles patriarchas recte distinxerit, & ex tempore aliisque historiæ adjunctis facile colligere potuerit, Pachymerem ibi de Manuele Charitopulo sive secundo egisse. At nonnumquam bonus dormitat Homerus, quod & nobis aliquando contingere non negamus. Ex dictis itaque concludimus, quod huic Manueli successerit

CVI. ARSENIUS, cognomento Autorianus.

[Arsenius parum doctus & nullis ordinibus insignitus] Res gestas hujus Patriarchæ passim commemorant scriptores Græci, inter quos laudatus Acropolita antiquior, post supra relatam electionis narrationem de successione & ingenio Arsenii hæc addit: Propterea imperator Theodorus, illius mente sensuque leviter degustato, ad alios se convertit, & cum plures non satisfacerent, monachum quemdam ex Apolloniadis lacu, paucarum litterarum peritum (solum enim rudimenta Grammatices attigerat) nullis sacris Ordinibus insignitum, Arsenium nomine, accersitum, quamcelerrime missis hominibus conduxit (nec ille renuit) & Nicæa exire festinans præsulibus, ut quamprimum eum patriarcham efficerent, imperat: illi audientes per unam hebdomadam diaconum, sacerdotem, & patriarcham consecrant. Hic liberiorem Leonis Allatii interpretationem nonnihil mutavi, ut textum Græcum cum Latino conferre volenti patebit.

[967] At Acropolita, qui hic asserit, ab Arsenio diversos Ordines ἐν μιᾷ ἑβδομάδι, [exiguo temporis spatio ad patriarchalem dignitatem evehitur,] in una hebdomade susceptos fuisse, deinde in Chronico compendiario dicit, id μονημέρως uno die factum esse, dum ibi num. 53 de novo imperatore Theodoro narrat sequentia: Justis patri factis, & super scutum acclamatus, Nymphæo discedens Philadelphiam commeat, ibique paucis diebus commoratus, ad Bithynorum oras secessit. Sed cum patriarcha orba ecclesia esset (nam paulo antequam imperator moreretur, patriarcha Manuel vitam finierat) Arsenium quemdam monachum ex Apolloniadis lacu accersitum, patriarcham creat, qui uno eodemque die & diaconus & sacerdos & patriarcha consecratur, ab eoque coronatus exit. Ex his textibus inter se collatis liquet, alterutro loco mendum irrepsisse, vel Acropolitam memoria lapsum esse. Attamen Chronico compendiario præferimus priorem Historiæ narrationem, cui favet Nicephorus Callistus, qui inter alia de ordinatione Arsenii sic habet: Creatus lector, diaconus & sacerdos, deinde patriarcha ordinatur, singulis diebus singulos Ordines accipiens, quoniam imperator profectum maturabat. Quare nobis minus verosimile est, eodem die diversos Ordines Arsenio collatos fuisse. Sed his aliisque omissis, nunc accuratum hujus ordinationis tempus indagemus.

[968] Possinus noster in Observationibus ad Pachymerem tomo 1 lib. 3 cap. 5 pag. 512 de chronologico hujus Patriarchæ initio sic erudite disserit: [qui juxta computum Possini nostri] Sedem Constantinopolitanam, imperante Michaële Palæologo, quinque omnino patriarchæ tenuerunt, quorum unus etiam Arsenius illi ecclesiæ bis præfuit: priorem hujus patriarchatum ab anno Christi MCCLV procedere tam certum est, quam illo ipso anno Theodorum Lascarum juniorem imperare cœpisse; quod capitibus libri hujus tertio & quarto demonstravimus. Etenim, ut diserte oculatus testis & auctor cujusvis rei locuples, Acropolita Georgius tradit, acclamatus imperator Theodorus post patris Joannis mortem, quæ illo Christi anno MCCLV, tertio Kalendas Novembres contigit, curam omnium primam posuit in providendo ecclesiæ pastore, quam patriarcha Manuel, paulo ante Joannem ejus patrem moriens, reliquerat viduam.

[969] Ac si spatia rebus ea occasione actis congrua dimetimur, certo intelligemus, non potuisse Arsenii evectionem ad patriarchatum ante mensem ejus anni ultimum fieri: [sedere cœpit] nam penultimo Novembri persolutis decessori parenti funebribus justis, deliberatio de patriarcha inita est a Theodoro, primumque multis circumspectis, in Nicephoro Blemmida, quo philosophiæ magistro novus imperator usus fuerat, designatio consedit. Verum illo, postquam longe absens invitatus est per nuntios, honorem detrectante, nova inquisitio digni tali loco viri desiit in Arsenio, qui oblatam dignitatem libenter admittens, ex monasterio ad lacum Apolloniadis sito, ubi vitam religiosam exercebat, Nicæam profectus, ibi spatio hebdomadis unius (non unius diei, ut perperam ponitur apud Spondanum) unius inquam hebdomadis spatio diaconus, sacerdos, & patriarcha ordinatus est: idemque mox ritibus in ecclesia consuetis Theodorum eumdem imperatorem coronavit.

[970] [mense Decembri anni 1255,] Nemo non videt, in his facile consumi debuisse intervallum sesquimenstruum, ut vix tandem sub medium Decembrem possessionem adire patriarchatus Arsenius potuerit. Quia porro, ut notat Acropolita, Theodorus imperator evocatus Adrianopolim instantibus causis, expedire se Nicææ festinabat necessaria ceremonia inaugurationis suæ, quæ prima ei apta se obtulit dies (fuit ea Christi Natalis) in ea sacris primum operante patriarcha, solennem in templo coronationem accepit die XXV Decembris, a qua die, quæ sexta est numerata, Decembris XXX, horrenda solis eclipsi fuit insignis. Habemus ex his initium sedis Arsenii, omni firmitate constitutum in mense Decembri anni MCCLV a Christo nato.

[971] [aliter computante Banduro,] Hæ Possini rationes, quas Bandurus conjecturas appellat, nobis satis probabiles videntur, ut iis acquiescamus. Certe illas præferimus chronotaxi Bandurianæ, in qua tomo 2 Imperii Orientalis pag. 931 asserit, Arsenium patriarchatui valedixisse initio anni Christi MCCLX, cum sedisset annis quinque, ut scribit Nicephorus, neglectis aliquot diebus, quibus supra annos quinque rexit illam ecclesiam. Si Arsenius quinque annis & aliquot diebus sederit, & initio anni MCCLX cathedram reliquerit, debuit eam ineunte anno MCCLV ascendisse, ut computanti manifestum fiet. At illud Arsenii initium repugnat Acropolitæ testi synchrono, qui loco supra citato diserte affirmat, Joannem Ducam tertio Kalendas Novembris obiisse, & Arsenium, eo mortuo, ad cathedram patriarchalem evectum esse. Præterea ipse Bandurus cum communi chronologorum sententia fatetur, mortem Joannis Ducæ imperatoris anno Christi MCCLV accidisse. Non videmus, quomodo Bandurus sese hoc nodo chronologico expedire possit.

[972] [& circa mensem Aprilem anni 1260 se dignitate sua abdicavit.] Jam vero quod attinet ad quinque annos, quos Nicephorus Callistus Arsenio tribuit, eos pro quatuor annis & aliquot mensibus rotunde computatos esse opinamur, cum omnes alii catalogi tantummodo quatuor annos priori illius administrationi assignent. Quid autem Patriarcha interim gesserit, & quam ob causam patriarchatu se abdicaverit, videri potest apud historicos Græcos, inter quos Pachymeres lib. 1 cap. 22 & sequentibus omnia illa fuse enarrat. Postea tamen nonnulla monebimus de illius sanctitate, quam schismatici scriptores passim jactant, quando de ipso, sedi suæ restituto, iterum agemus. Interea priori ipsius gubernationi finem imponimus mense Aprili anni MCCLX, postquam quatuor annis ac fere totidem mensibus sedisset. Probationes hujus chronologiæ, quas hic exscribere non vacat, apud Possinum nostrum loco proxime citato examinari possunt.

CVII. NICEPHORUS II.

[Cum Nicephorus Arsenio exauctorato statim successisset,] Georgius Acropolita in Historia num 84 electionem hujus Patriarchæ post abdicationem Arsenii sic breviter memorat: Arsenius item expatriarcha & ipse inde exiens (videlicet Nicæa) in monasterium se intrusit. Hinc universi præsules Lampsacum convenientes suffragio omnium, mandatoque imperatoris Ephesinum antistitem Nicephorum in patriarchale solium invehunt. Sed hic, ut jam dixi, neque per annum integrum cathedram moderatus, e vivis excessit. Pachymeres lib. 2 cap. 15 & sequentibus eamdem Nicephori successionem, dissidia ob illam exorta, indolem ipsius ac mortem exponit diffusa narratione, ex qua facile intelligas, hunc Patriarcham non parum ambitioni & iracundiæ deditum fuisse. Sed nobis hæc omnia commemorare non licet, quibus potissimum ratio chronologiæ habenda est.

[974] Laudatus Possinus in observationibus ad Pachymerem tomo 1 pag. 513 breve hujus Patriarchæ tempus ordine digessit, [post aliquot gubernationis menses,] & post probatam Arsenianæ abdicationis chronologiam sic pergit: In ejus locum substitutus statim est Nicephorus, tunc Ephesi metropolita. Cur statim id factum credam, causa est, quia festinabat in procinctu ad expeditionem urgentem imperator; & ipse Nicephorus cupidissime assentiens, nullam moram interposuit electioni suæ. Narrantur hæc cap. 15 & 16 libri 2, ubi & dicitur eodem tempore decessisse Nymphæo; imperatorem quidem Callipolim versus cum exercitu ad Constantinopolim oppugnandam, novum vero patriarcham Nicephorum Nicæam, quæ cum esset tunc urbs regia, Latinis Constantinopolim tenentibus, in ea solitus erat Græcus Constantinopolitanus patriarcha diversari. Initium patriarchatus Nicephori verisimiliter confertur in finem Aprilis aut initium Maii anni supra memorati MCCLX.

[975] Narrat inde Pachymeres lib. 2 cap. 20 diuturnam & irritam oppugnationem Galatæ, in qua imperator consumpsit æstatem; [puta mense Novembri anni 1260, mortuus est,] eoque ad eum Nicephorus patriarcha, pertæsus Nicæensium, quorum Arsenio addictorum odia in se irasque nulla delinire arte potuerat, se contulit; spe ingrediendi cum ipso Augusto urbem mox, ut credebatur, capiendam. Sed cum obsidionem solvere coactus imperator Nymphæum se recepisset, secutus eum illuc Nicephorus, ibi est mortuus sub autumnum aut hiemis initium ejusdem anni MCCLX. Quare illius patriarchatus haud fere longior septimestri aut octimestri fuit. Hoc compendium chronologicum, quod Possinus ex historia Pachymeris contexuit, pro nostro accipi volumus. Ex eo sequitur, Nicephorum Callistum aliosque catalogos rotunde tempus hujus Patriarchæ computasse, quando ei unum annum adscripserunt: Acropolita enim numero proxime citato bis affirmat, hunc Nicephorum obiisse, cum nec integro anno patriarchatui præfuisset. Ex hoc testimonio etiam liquet, errasse Philippum Cyprium, qui in catalogo suo apud Bandurum eidem Patriarchæ duos annos concedit. Nos itaque mortem illam mense Novembri anni MCCLX probabiliter collocamus.

[976] Post obitum Nicephori Sebastocrator imperatorem precibus fatigare cœpit, [& sedi suæ restituitur Arsenius,] ut Arsenius sedi suæ restitueretur, quemadmodum discimus ex Acropolita, qui num. 84 Historiæ suæ post relatam Nicephori mortem statim hæc subnectit: Tunc Sebastocrator Tornicius, Arsenio impense deditus, imperatorem urgebat, ut Arsenium iterum in patriarchalem sedem promoveret, & mira quædam ac portentosa Arsenii facinora in medium afferens, continuo imperatorem ad molestiam usque exorabat, ut sibi minime æquum etiam invitus in patriarcham eligeret. Sic imperator volens nolens Sebastocratoris consiliis loco dato, ad patriarchalem dignitatem Arsenium rursum evehit. Etsi ex his verbis appareat, imperatorem ante recuperatam Constantinopolim precibus Tornicii cessisse, tamen Arsenius non fuit solenniter sedi suæ restitutus ante recuperatam a Græcis Constantinopolim, ut patet ex Historia Pachymeris, & confirmabitur ex iis, quæ jam dicturi sumus.

ARSENIUS iterum.

[postquam Græci anno 1261 Constantinopolim recuperaverant,] Etiamsi Nicephorus Callistus, aut ipsius scriba, in catalogo suo corruptam recuperatæ Constantinopolis epocham expresserit, tamen eamdem Acropolita synchronus in Historia sua num. 85 sic exacte notavit: Constantinopolis, ita Deo annuente, rursum sub potestate Romani imperatoris, jure & merito venit, vigesima quinta mensis Julii, Indictione quarta, anno ab orbe condito sex millesimo septingentesimo sexagesimo nono, postquam hostes ea potiti fuissent annos quinquaginta octo. Omnes hi characteres chronologici certissime annum Christi MCCLXI designant. Latini & Græci historici huic chronologiæ passim subscribunt, ita ut propter diversum paucorum computum de hoc anno prudenter dubitari non possit.

[978] [quam urbem imperator Græcus] Deinde testis ille oculatus triumphalem Michaëlis Palæologi ingressum num. 88 sic describere incipit: Imperator decimo quarto Augusti die Constantinopolim pervenit; neque illo eodem die urbem introit, sed apud Cosmidii monasterium prope Blachernas tentoria locat. Ibi cum pernoctasset, postero die Constantinopolim hoc apparatu ingreditur, & cum, patriarcha Arsenio absente, precationes illæ (ipse Acropolita eas composuerat, ut numero præcedente refert) omnibus audientibus a præsule recitandæ essent, Cyzici metropolita Georgius, quem Clidam cognominabant, quæ necessaria erant, supplevit Huic diei & anno consonat codex 1852 in bibliotheca regis Galliæ, quem Boivinus in notis ad librum IV Nicephori Gregoræ citat, & qui juxta ipsius testimonium initio sic habet: Μηνὶ Αὐγούστῳ ιέ, ἰνδικτιῶνος δ᾽, τοῦ ἔτους ςψξθ᾽ ἐσίχθημεν * σὺν θεῷ ἐς Κωνσταντινούπολιν. Id est: Mensis Augusti die XV, Indictione IV, anno sexies millesimo septingentesimo sexagesimo nono introducti sumus, Deo juvante, in urbem Constantinopolitanam. Hic rursus meminisse oportet, hunc annum mundi juxta recentiorem Græcorum calculum in annum Christi MCCLXI incidere.

[979] [& patriarcha mense Augusto anni 1261 solenniter ingressi sunt.] Denique Acropolita tempus, quo Arsenius patriarcha ad urbem Constantinopolitanam paulo post venit, ac solenniter sedi suæ restitutus est, sub finem ejusdem numeri indicat his verbis: Quando vero & patriarchæ ingrediendum erat Constantinopolim post nonnullorum dierum excursum, sermonibus suasionibusque adductus introit imperator in sacram regiam, magnæ Sapientiæ sacrarium, ad cathedram pontifici consignandam. Cum imperatore omnes in dignitatibus constituti & patriciorum præcipui, & plebs universa accurrerat. Ibi imperator manum patriarchæ continens, Tene, inquit, thronum tuum, domine, et a qua tamdiu aberrasti, cathedra fruere. Sic etiam patriarchæ ab imperatore provisum. Ex his aliisque Possinus noster loco supra citato concludit, Arsenium circa exeuntem Augustum anni MCCLXI sedi Constantinopolitanæ restitutum fuisse. Hoc secundum Arseniani patriarchatus initium Banduro non displicet; sed circa finem ipsius seu tempus depositionis major occurrit difficultas, quam nunc paucis referemus.

[980] [Possinus noster anno 1266,] Possinus in Observationibus ad Pachymerem tomo 1 pag. 514 ex historica rerum gestarum serie probare nititur, Arsenium anno Christi MCCLXVI exauctoratum fuisse. Id autem potissimum evincere mihi videtur ex tempore festi, quod Græci ἀκάθιστον appellant, & quod illo anno MCCLXVI in tertiam diem Aprilis incidebat: Pachymeres enim lib. 4 Historiæ cap. 3 testatur, libellum accusationis contra Arsenium imperatori oblatum fuisse sub initium Aprilis, solennis jejunii tempore, dum festum ageretur, quod acathistum vulgo nominant. De origine ac tempore hujus festi consuli potest Possinus in Glossario suo ad tomum 1 Pachymeris pag. 365 & sequente, qui postea ibidem pag. 514 argumentum, ex hoc tempore desumptum, fortiter urget ac pluribus deducit. Deinde Pachymeres post alia, ad depositionem Arsenianam spectantia, tandem lib. 4 cap. 8 narrat, quomodo Arsenius nocte circiter extrema Maii mensis, jussu imperatoris in exsilium deductus fuerit. Ex his Possinus eadem pag. 514 sic concludit: Quare certo ex his licet definire spatium secundi patriarchatus Arsenii, qui a mense Septembri anni Christi MCCLXI, ad finem Maii MCCLXVI per annos quatuor & menses præterea circiter novem duravit.

[981] Verum hæc argumenta non satisfaciunt Banduro, [& Bandurus anno 1264 alligat secundam depositionem Arsenii,] qui tomo 2 Imperii Orientalis pag. 931 de tempore depositionis Arsenianæ sic ratiocinatur: Finis vero ejusdem patriarchatus a Possino transfertur ad annum Christi MCCLXVI, & sic Arsenio secundo patriarchæ anni circiter quatuor assignantur. At cum Arsenius secundo patriarcha duobus annis & aliquot mensibus, quos supputare neglexerat Nicephorus, præfuisset ecclesiæ Constantinopolitanæ, illius depositio contigit certe circa initium anni Christi MCCLXIV, utut dicat Possinus. Bandurus hic potissimum nititur auctoritate Nicephori Callisti, qui secundo Arsenii patriarchatui tantum duos annos adscribit. At quis tuto asserat, hoc loco in catalogum Nicephori Callisti non irrepsisse mendum, cum alias scriptor ille aut librarius ipsius sæpe a vera chronologia aberret? Certe catalogus Labbeanus Arsenio universim assignat octo annos, quorum mediam partem primo, & alteram secundo ipsius patriarchatui tribuere possumus. Præterea debuisset Bandurus omnia Possini argumenta, aut saltem præcipuum de festo acathisto, dissolvere, quod si quis solide fecerit, libenter sententiam mutabimus, & cum Banduro dicemus, sedem Constantinopolitanam post depositionem Arsenii aliquot annis vacasse. Interea probabiliorem Possini chronologiam amplectimur, & exsilium Arsenianum anno Christi MCCLXVI alligamus.

[982] Possinus ibidem pagina sequente ostendit, Arsenium exeunte Septembri anni MCCLXXIII in exsilio obiisse, [qui postea anno 1273 in exsilio obiit,] quod Caveus, Oudinus, aliique ignorarunt. Interim exortæ sunt factiones Arsenianorum & Josephitarum, quæ sic appellabantur, eo quod una faveret Arsenio exauctorato, altero Josepho, qui in locum Germani tertii suffectus est, ut mox dicemus. Arseniani diu post mortem Arsenii ab imperatore obtinuerunt, ut magna cum pompa e loco exsilii Constantinopolim transferretur ipsius cadaver, quod statim in templo S. Sophiæ, ac deinde in monasterio S. Andreæ, honorifice collocatum est, quemadmodum Pachymeres tomo 2 lib. 1 cap. 31 fuse narrat, ubi etiam non obscure innuit, reliquiis illis, tamquam sacris, magnam venerationem exhibitam fuisse.

[983] Certe scriptores schismatici pietatem hujus Patriarchæ passim laudant, [quem schismatici impense laudant, etsi fuerit vitiis infectus,] & propterea in catalogo Juris Græco-Romani vir sanctus appellatur. Attamen Nicephorus Gregoras lib. 4 cap. 2 num. 6 fatetur, illum nonnihil ambitiosum fuisse, ut auctor ille schisinaticus mitissime indicat his verbis: Habuit itaque & Constantinopolitana ecclesia Arsenium patriarcham, partim volentem, partim nolentem: nolentem quidem propter superiores offensiones; volentem vero, quod & ipse imperatricem urbem spectare cupiebat, & ab amore gloriæ non erat prorsus invictus: homo enim & ipse erat, & nihil novum, si cum alii multo majore ambitione tenerentur, minori ipse laboraret.

[984] [ut patet ex ejus testamento,] At præterea colligimus ex Testamento Arsenii, quod Cotelerius inter Monumenta ecclesiæ Græcæ tomo 2 a pag. 168 edidit, Patriarcham illum maxime Latinis infensum, ac non parum vindictæ cupidum fuisse: nam ibi pag. 176 & sequente inter alia crimina, de quibus Michaëlem Palæologum imperatorem accusat, enumerat initam cum Ecclesia Romana concordiam, & idcirco illum diro anathemate sic constringit: Sed quoniam ecclesiam Dei vertit in speluncam latronum & lupanar; item, quem prius excommunicaveram, in sede mea collocavit, nec non ad illam impietatem omnimodamque perfidiam, qua Latini tenentur, conatus est adducere ecclesiam Dei, quæ immenso sanguine, ante & post Christum ac per Christum magnam hostiam fuso, collecta fuit; demum ingentem persecutionem contra eamdem ecclesiam excitavit post tot annos a persecutionibus: eapropter excommunicationem protendo, cui ipse subjecit se propria voluntate, proprio placito, propria sententia. Protendo anathema, & illum trado satanæ, sicut antea ipsum se per perjuria tradidit, nuncque tradit per ecclesiæ persecutionem. Etiam satanæ trado homines, nequaquam pontifices habendos, qui consenserunt, subscripseruntque impietati, pari modo proceres, qui dedere adminiculum; item sacerdotes, cunctosque conscios ac assensores.

[985] [quod Andronicus imperator, tamquam fictitium,] Hanc ultionis cupidinem Arsenio ignominiosam esse, satis vidit Andronicus imperator, qui post patris sui Michaëlis mortem schisma renovavit, & propterea testamentum istud explodit, tamquam fictitium, eo quod Arsenii chirographo non esset firmatum. In oratione sua apud Pachymerem tomo 2 lib. 6 cap. 2 inter alia argumenta, quibus hanc opinionem contra adversarios probare nititur, allegat sequentia: Requiro præterea reverentiam in Arsenium vestram, cui maleficam inhumanamque nocendi voluntatem, etiam in extremo vigentem impingitis halitu. An non enim sentitis; quam sit illaudatum Christiano iram in adversarios non ad solis tantum, sed ad vitæ totius occasum usque servare inexorabiliter flagrantem? Quam inconsequens, virum, quem sanctum prædicatis, tam sævum ultorem dicere? Quam incredibile, Patriarcham notæ lenitatis, quem constat, dum viveret, fuisse solitum se lædentibus ignoscere, tam ferum in ipso mortis puncto fingere, ut contra quam consueverat, ligare tunc mallet, quam solvere, constringere animas anathematum vinculis, quam, quod facile vivens indulgebat, relaxare constrictas præoptaret?

[986] [frustra explodere conatur] Sed Pachymeres tomo 1 lib. 4 cap. 1 & 2, aliique scriptores diuturnam Michaëlis Palæologi excommunicationem referentes satis manifeste testantur, Arsenium non tam facilem fuisse ad condonandas culpas aut solvenda anathematis vincula, ut hoc loco Andronicus contendit. Unde hoc Andronici testimonium nobis redditur suspectum de studio partium, quo imperator ille Arsenio ac schismati favebat. Saltem huic testamento, quod Cotelerius ex Ms. codice regis Galliæ in lucem protulit, præfigitur titulus Græcus, qui Latine sic sonat: Testamentum sanctissimi Arsenii, archiepiscopi Constantinopolis novæ Romæ & œcumenici patriarchæ. Denique ipse hujus authentici instrumenti textus nullas fictionis notas præfert, quidquid Andronicus imperator ei opponat. At jam tempus est, ut ad Arsenii successorem progrediamur.

[Annotata]

* pro ἐισήχθημεν

CVIII. GERMANUS III.

[Arsenio iterum exauctorato successit Germanus,] Nicephorus Callistus vel ejus scriba hunc Patriarcham in catalogo suo oscitanter omisit; Philippus vero Cyprius eumdem perperam nomine Georgii appellavit. At Germanum Arsenio exauctorato successisse, tradunt passim historici Græci, inter quos Gregoras lib. 4 Historiæ Byzantinæ cap. 4 num. 4 post narratum Arsenii exsilium protinus hæc subdit: Deinde Adrianopolitanus episcopus Germanus illi subrogatur, vetere amicitia cum imperatore conjunctus, ac ea dignitate, ceu debito præmio, donatus: nam illi superioribus temporibus, Theodori Lascaris imperatoris metu, ut dictum est, ad Sultanum fugienti, in extremis tum Romanorum finibus monasticam vitam agens, lætus occurrerat, splendideque exceptum & liberali viatico instructum prosecutus erat. Deinde ad eum imperio potitum accesserat, & post multos alios honores etiam Adrianopolitano solio impositus fuerat; inde autem novissime in patriarchalem sedem translatus est. Georgius Phranza lib. 1 Chronici sui cap. 6 eumdem Arsenii successorem sic breviter assignat: In Arsenii porro locum, qui sedem reliquerat, Germanus archiepiscopus Adrianopolis est surrogatus. Hæc successio satis plana & certa est; sed circa tempus, quo illa contigit, mihi tam intricatæ difficultates sese offerunt, ut de liquida earum solutione desperem. Nihilominus hos chronologiæ nodos eruditis solvendos propono.

[988] Pachymeres lib. 4 cap. 13 initium istius Germani indicat his verbis: Mense Junio in festo sancti Spiritus concordibus suffragiis decreto communi perlato, [& ex ipso Pachymeris textu] patriarcha declaratus est, &, Sacro cum illis celebrato, sacræ impositus sedi, præsidere cunctis cœpit. Ex hoc Pachymeris textu Possinus noster in laudatis Observationibus tomo 1 pag. 516 infert, Germanum anno Christi MCCLXVI vel MCCLXVII potuisse in locum Arsenii succedere, & pro utraque sententia varias rationes allegat. Sed falsa hypothesi nititur, dum ibidem asserit, Pascha anno MCCLXVI in diem XVIII Aprilis, & consequenter festum sancti Spiritus eodem anno in mensem Junium incidisse: nam juxta omnes alios chronologos, & ex calculo astronomico constat, illo anno MCCLXVI Pascha die XXVIII Martii celebratum fuisse. Unde ulterius sequitur, festum Pentecostes illo anno MCCLXVI in mensem Maium incurrisse.

[989] Hinc Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 931 successionem Germani anno Christi MCCLXVII alligat, [circa hujus patriarchatus initium] & istud administrationis initium ita demonstrat: Neque statim Arsenio successit Germanus ob turbas, quæ excitabantur ab Arsenianorum factione, ut colligi potest ex Gregora & Pachymere; sed id factum puto anno Christi MCCLXVII, ut colligitur ex Pachymere, qui lib. 4 cap. 13 Germanum inauguratum fuisse scribit mense Junio, ipsa die Pentecostes. Pentecostes autem festum non occurrit mense Junio, nisi anno MCCLXIV (quo certe anno non contigit Germani electio, ut patet cum ex iis, quæ paulo superius diximus, tum ex infra dicendis, ubi agemus de anno, quo is patriarchatum abdicavit) & anno MCCLXVII: nam anno MCCLXV dies Paschæ in quintam Aprilis incidebat, & anno MCCLXVI in vigesimam octavam Martii. Itaque electio Germani necessario cum anno Christi MCCLXVII copulanda.

[990] [occurrit difficultas chronologica,] Tunc pagina sequente chronologiam suam ita confirmat: Huic Patriarchæ annus unus assignatur in catalogis; verum cum Germanus die Pentecostes, quæ anno Christi MCCLXVII concurrebat cum die quinta mensis Junii, creatus sit patriarcha Constantinopolitanus, ut ex Pachymere paulo superius demonstravimus, & patriarchatum abdicaverit die quarta decima mensis Septembris ejusdem anni, ut scribit idem Pachymeres lib. 4 cap. 21, certe ille mensibus tribus & diebus novem, & non amplius ecclesiam illam administravit. Quamvis intellectu difficile sit, exiguo trium mensium spatio tam multa contigisse, quæ Pachymeres lib. 4 cap. 13 & sequentibus narrat, tamen etiam Possinus in synopsi chronologica tomo 1 pag. 535 affert nonnullas rationes, propter quas verosimilius putat, Germanum anno Christi MCCLXVII ad sedem Constantinopolitanam evectum fuisse. Attamen huic anno MCCLXVII, quem Bandurus ex textu Pachymeris tam probabiliter eruit, videtur repugnare ipse Pachymeres, ex quo propterea eruditis propono solvendam difficultatem, quam miror, hactenus ab aliis observatam non fuisse.

[991] [quæ novo nodo magis intricatur,] Postquam igitur Pachymeres diffusa oratione exposuit, quomodo plebs Germano patriarchæ adversaretur, ac ipse imperator abdicationem ipsius occulte urgeret, lib. 4 cap. 18 subnectit sequentia: Ceterum imperator suas quasdam secutus rationes, ob quas vitandam putabat suspicionem aversæ a Germano voluntatis, egregie perstitit in simulatione fovendi protegendique ipsum; non solum vultu sermoneque in congressibus cunctis veræ benevolentiæ indiciis monstrandis, verum etiam pecuniis large donandis, quibus ille videlicet adversas sibi reconciliaret voluntates: quo in genere contigit, instante Palmarum festo, quo solennis duci per urbem supplicatio precibus decantandis consuevit, ut cum, missis ad imperatorem suis, Patriarcha ei confidenter indicasset, indigere se lineis hamo esca induto instructis, quibus ad se homines traheret; intelligens ille, petere ipsum nummos, quibus imminente pompa spargendis in plebem, studia parum sibi faventium emereretur, continuo misit magnam copiam æreæ argenteæque monetæ, qua ille, quæ vulgo vocant epicompia, concinnari curans, ea jactari jussit in populum toto spatio, quo pompa supplicantium processit, ad sanctorum quadraginta Martyrum templum usque producta.

[992] [ita ut anno 1266 vel 1267 affigere cogamur successionem Germani,] Græci quotannis festum Palmarum nobiscum circa finem Quadragesimæ celebrant, ut Leo Allatius in Dissertatione de Dominicis & hebdomadibus Græcorum num. 20 testatur; ubi etiam notat, tunc ab imperatoribus & patriarchis Constantinopolitanis dona quædam populo distribui consuevisse. At quomodo Germanus patriarcha instante Palmarum festo nummos dispersit in plebem, si dumtaxat a festo Pentecostes usque ad medium fere Septembrem ejusdem anni MCCLXVII, tribus mensibus & aliquot diebus cathedram Constantinopolitanam tenuerit? Quis eo temporis spatio inveniet festum Palmarum, quod in ecclesia Græca æque ac Latina non diu ante Pascha celebratur? Nullum igitur hic video effugium, nisi quispiam ostendat, apud Pachymerem nomine Græco mensis μαιμακτηριῶνος aliquando Majum significari, aut aperte edicat, mensem Junium ibi perperam pro mense Maio scriptum fuisse. In ea hypothesi utrumque Pachymeris testimonium inter se conciliari posset: Si enim Germanus a Pentecoste anni MCCLXVI usque ad medium Septembrem anni MCCLXVII in cathedra Constantinopolitana sedisset, jam intra istud patriarchatus spatium anno Christi MCCLXVII occurret festum Palmarum, quo Patriarcha ille pecuniam spargere potuerit. Attamen circa alterutrum annum nihil absolute definio; sed initium Germani anno Christi MCCLXVI vel MCCLXVII affigo, donec huic nodo extricando peritior manus adhibeatur.

[993] Certius determinare possum chronologicam Germani patriarchæ abdicationem, [qui mense Septembri anni 1267 dignitatem deposuit,] cujus tempus Pachymeres tomo 1 lib. 4 cap. 21 exacte notavit his verbis: Mensis inierat September, & agebatur venerandæ crucis festum, quod Exaltationem appellamus. In ea sacris ultimum vestibus indutus, sicque celebrata crucis Exaltatione, sacraque diei ejus liturgia rite functus, vespere sub crepusculum recedit, & in suas, quas sibi ad mare in Manganis exstruxerat, cellulas sese recipiens, quiete illic deinceps vivere constituit. Pachymeres antea fuse narraverat, quibus artibus Michaël Palæologus imperator Germanum ad dignitatem illam deserendam induxerit. Alii scriptores tradunt, Germanum ultro se patriarchatu abdicasse, eo quod plurimi ipsum odissent Sic Nicephorus Gregoras lib. 4 cap. 8 num. 1 talem rationem indicat his verbis: Ceterum patriarcha Constantinopolitanus Germanus, cum sibi vulgus per summam petulantiam insultare audivisset; quippe qui Arsenii legitimi patriarchæ adhuc superstitis sedem occuparet, ea cuivis alii relicta, quieti se dedit. Georgius Phranza lib. 1 cap. 6 similia refert hoc modo: Rursum Germanus auditione accipiens, se maledictis conscindi, ut qui Arsenio etiamnum vivo thronum ejus involasset, eum volentibus reliquit. At quæcumque abdicationis causa fuerit, nobis sufficit nosse tempus illius, quod satis colligitur ex Exaltatione sanctæ crucis, quæ apud Latinos & Græcos die XIV Septembris celebratur. Hanc autem abdicationem anno Christi MCCLXVII factam esse, ex initio successoris ipsius postea constabit.

[994] Pachymeres tomo 1 lib. 4 cap. 12 & sequentibus mores, [cum esset schismaticis invisus, quia unioni conciliandæ favebat,] variaque Germani gesta describit. Quamvis ea omnia hic nobis referre non liceat, tamen de unione illius cum Ecclesia Romana nonnihil dicendum est. Suspicor, hunc Patriarcham semper a schismate abhorruisse, & idcirco multorum odia contra se excitasse: nam anonymus Græcus, quem Possinus noster in Observationibus ad tomum 1 Pachymeris pag. 457 ex Leone Allatio citat, spiritu schismatico æstuans de Germano illo sic scribit: Adrianopoleos Germanus, cognomento Malchutzas, qui & cum Latinis sensit, & contra pios (sic iste schismaticos appellat) persecutionem movit magnam. Scriptor schismaticus per contemptum Germano impingit hoc barbarum cognomen, de quo Pachymeres tomo 1 lib. 4 cap. 13 circa finem sic habet: Nec deerant maleferiati blaterones, in maledicentiam faciles, qui per scomma eum Marmutzam nominarent, vocabulum ipsi Persicum aptantes, quod genus suum proximum a Lazis, remotius a Gabra urbe Persidis duceret. Itaque cum Possino nostro arbitror, Germanum plebi schismaticæ tam odiosum fuisse, quia unioni ecclesiæ Græcæ cum Latina favebat.

[995] [quam postea anno 1274 in concilio Lugdunensi perfecit,] Hæc opinio nostra confirmatur ex subsecuto concordiæ ineundæ negotio, ad quod conficiendum inter alios Græcorum legatos ab imperatore Romam missus est Germanus, qui patriarcha fuerat, ut Pachymeres tomo 1 lib. 5 cap. 17 testatur. Certe imperator numquam ad hæc adhibuisset virum, senio & infirmitate fractum (sic se ipsum Germanus ante aliquot annos in abdicatione patriarchatus apud Pachymerem ibidem lib. 4 cap. 21 vocaverat) nisi animum illius erga Romanam Ecclesiam optime affectum novisset. Neque etiam Germanus suscepisset difficilem illam legationem, quam facili excusatione subterfugere poterat, nisi cordi habuisset sinceram utriusque ecclesiæ unionem, quam ipse anno Christi MCCLXXIV simul cum aliis legatis in concilio Lugdunensi perfecit, & nomine imperatoris ac ecclesiæ Græcæ jurejurando confirmavit.

[996] [ut apud obvios historiographos videre est.] Ceterum professio fidei seu formula juramenti, aliaque ad hanc concordiam spectantia apud Labbeum tomo XI Conciliorum part. 1 col. 942 & sequentibus referuntur, quæ etiam apud Raynaldum in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCCLXXIV videri possunt. Quinimo Pachymeres schismaticus tomo 1 lib. 5 pluribus capitibus explicat, quomodo Michaël Palæologus imperator hoc negotium urserit, ac tandem perfecerit. Verum ea unio Græcorum, quam nonnulli scriptores decimam tertiam numerant, rursus post mortem Michaëlis Palæologi dissoluta est, ut infra per decursum apparebit. His pro orthodoxia Germani extra ordinem allatis, nunc dicendum est, quo tempore post abdicationem ipsius in cathedra Constantinopolitana sedere cœperit.

CIX. JOSEPHUS I.

[Exeunte anno 1267 ad cathedram CP. evehitur Josephus,] Initium hujus Patriarchæ Pachymeres tomo 1 lib. 4 cap. 23 ita accurate indicat: Hoc porro tempore imperator, amoto e sede Germano, idoneum, qui patriarchali throno imponeretur, inquirebat una cum episcopis, egregie dissimulans, quid in votis haberet… Consilio igitur inter se habito, concordibus calculis Josephum Galesii præfectum elegerunt, virum spiritualem & bonum, simplicem natura, facilemque moribus, nonnihil in usu vitæ e palatina elegantia trahentem: nam uxorem habens in familia principis feminæ vixerat, adscriptus olim clero domestico dominæ Irenes piæ memoriæ, ibi ministrans in ordine lectorum… Hunc talem justo suffragiorum comprobatum numero ad patriarchatum imperator evexit, mensis Decembris die octava supra vigesimam, Indictionis decimæ, anni sexies millesimi septingentesimi septuagesimi quinti. Mox Kalendis Januariis ordinationem idem episcopalem rite accepit. Annus mundi 6775 juxta Græcos recentiores, & Indictio X cum utroque mense hic expresso finem anni Christi MCCLXVII, & initium anni MCCLXVIII certissime designant. Quare electionem hujus Patriarchæ ab exeunte anno Christi MCCLXVII, & ordinationem ab initio anni MCCLXVIII numerare possumus. Pachymeres loco proxime citato & sequentibus capitibus mores & gesta istius Josephi sparsim exponit, quæ omnia hic nobis non vacat referre.

[998] Nicephorus Callistus in suo patriarcharum catalogo annos gubernationis ipsius & causam abdicationis sic breviter indicat: Joseph Galesii abbas, primo clericus imperatoris Joannis, qui conjugatus fuerat. [qui anno 1274 ab ea dejectus est, eo quod unioni consentire nollet,] Sedit annis VIII, & propter unionem Latinorum ejicitur ab imperatore Michaële. Quod hic de unione Latinorum obscure dicitur, sic certe explicandum est, ut quivis intelligat, Josephum ab imperatore exauctoratum esse, eo quod concordiæ, in concilio Lugdunensi cum Latinis initæ, consensum præbere nollet: cum enim de pace inter utramque ecclesiam concilianda ageretur, Patriarcha ille edito scripto & publico juramento professus est, se numquam unioni consensurum, ut Pachymeres tomo 1 lib. 5 cap. 16 testatur. Unde ibidem capite sequente narrat, quomodo Josephus ab eodem Michaële Palæologo conditionate depositus fuerit, & tempus hujus depositionis ita distincte exprimit: His inter ipsos conventis, Patriarcha in Periblepti monasterium migravit die XI Januarii, secundæ Indictionis, anni sexies millesimi septingentesimi octogesimi secundi. Hi characteres chronologici ineuntem annum Christi MCCLXXIV significant, ut passim notum est.

[999] Ex hoc duplici Pachymeris synchroni testimonio patet, [ex qua chronotaxi errores quorumdam catalogorum deteguntur.] errasse Georgium Phranzam, Græcum seculi XV scriptorem, qui lib. 1 cap. 6 asserit, hunc Josephum annos tredecim ecclesiæ Constantinopolitanæ præfuisse. Nec minus hallucinati sunt Philippus Cyprius & Matthæus Cigala, dum hic apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 214 sic scribit: Joseph monasterii Galesii abbas, confessor ejectus est, anno uno. Ille vero ibidem pag. 224 istud administrationis tempus perperam notat hoc modo: Josephus Galesii abbas, vita admirabilis & confessor, annum unum. Sed circa eumdem Josephum ab utroque illo scriptore turpior ibi commissus est error, quem postea indicabo. Catalogus Juris Græco-Romani annos gubernationis non exprimit, dum hunc pertinacem schismatis defensorem paucis verbis impense laudat, & simul seriei patriarcharum sic finem imponit: Josephus abbas Galesii, vir & admirabilis vitæ, & confessionis corona ornatus. Denique ex Pachymeris computo sequitur, octo illos annos, quos Nicephorus Callistus Josepho tribuit, utrimque incomplete numerandos esse, nisi is forte patriarchatum Josephi extenderit usque ad annum Christi MCCLXXV, quo in locum ipsius successit.

CX. JOANNES XI, cognomento Veccus vel Beccus.

[Joannes mense Maio anni 1275 in locum Josephi substituitur,] Jam sæpe citatus Pachymeres tomo 1 lib. 5 cap. 24 iterum tempus hujus successionis diligenter assignat his verbis. Veccus igitur sexta & vigesima mensis Maii, festo sanctorum Nicæensium patrum, patriarcha creatus est; secunda vero Junii, Dominica proxime secuta, illustri die Spiritus sancti, Spiritus ejusdem per sacram ordinationem particeps factus, rite inauguratus in patriarcham est. Hæ notæ chronologicæ nos certissime deducunt ad annum Christi MCCLXXV, quandoquidem illo anno Pascha in diem XIV Aprilis incidit, & consequenter festum Pentecostes in diem secundam Junii incurrit. Male igitur Onuphrius Panvinius in Chronico ecclesiastico, ac alii nonnulli scriptores initium Joannis Becci anno Christi MCCLXXIV collocarunt.

[1001] Casimirus Oudinus in ampliori Opere de scriptoribus ecclesiasticis, quod jam Ordinis ac fidei apostata composuit, tomo 3 col. 508 Spondano anachronismum exprobrat, [ut contra Oudinum apostatam probamus,] dum ipse eodem loco in alterum ita impingit: His ergo ex unione tumultibus ortis, cedente Josepho anno MCCLXXVI Joannes Veccus in patriarcham regiæ urbis a Palæologo assumptus est, qui unionem & Latinas partes pro viribus promovit. Hanc Vecci ad sedem Constantinopolitanam promotionem Spondanus in Annalibus suis ad annum MCCLXXIV num. XV refert. Sed aperte fallitur & revincitur ex ipsius Vecci epistola ad summum Pontificem Joannem XIX anno MCCLXXVII data, quem patriarchatus sui seu pontificatus patriarchici secundum vocat. At inde nequaquam sequitur, promotionem Joannis Vecci usque ad annum Christi MCCLXXVI differendam esse, cum ipse Joannes patriarcha apud Labbeum tomo XI Conciliorum parte 1 col. 1037 tempus istius epistolæ, ad Joannem XIX Romanum Pontificem datæ, in fine ita accurate exprimat: Nostra bulla consueta roboravimus mense Aprilis, quintæ Indictionis, sexti milleni, septimi centeni, octuagesimi quinti anni, secundo anno pontificatus nostri. Si Joannes Veccus mense Maio anni MCCLXXV electus, & ineunte Junio ejusdem anni consecratus fuerit, haud dubie secundus patriarchatus ipsius annus adhuc fluebat mense Aprili anni Christi MCCLXXVII, cui Indictio quinta & annus mundi 6785 juxta recentiorum Græcorum computum respondet. Quomodo igitur ex hoc secundo patriarchatus anno Oudinus infert, Joannem Veccum anno Christi MCCLXXVI dumtaxat ad cathedram Constantinopolitanam ab imperatore Palæologo evectum fuisse? Quin potius chronologia nostra, quam superius ex Pachymere eruimus, his litteris confirmatur.

[1002] [qui a schismate ad unionem Ecclesia Romanæ adductus,] Raynaldus in Annalibus ecclesiasticis, aliique historici narrant, quomodo Joannes Beccus, qui antea unioni cum Latinis ineundæ vehementer adversabatur, tandem attente lectis Nicephori Blemmidæ scriptis, veritati victas manus dederit, schisma deseruerit, doctrinam Ecclesiæ Romanæ strenue defenderit, ac tandem exsilium aliasque calamitates pro orthodoxa fide constanter usque ad mortem toleraverit. Litteræ synodicæ Joannis Becci contra schismaticos, & concilium Constantinopolitanum, quod de corrupto maligne Gregorii Nysseni textu celebravit, apud Labbeum nostrum tomo XI Conciliorum part. 1 Col. & 1125 leguntur; alia autem ipsius scripta, quæ pro unione Ecclesiæ contra schismatis fautores edidit, bibliographi passim recensent. Cum itaque hoc loco nostrum non sit illa singula referre, curiosum lectorem ad obvios auctores remittimus.

[1003] [ab ipsis scriptoribus schismaticis propter virtutes,] Attamen non possum, quin de virtute & scientia ipsius unum alterumve testimonium excerpam ex scriptoribus schismaticis, inter quos Pachymeres tomo 1 lib. 5 cap. 24 misericordiam Joannis Becci, jam orthodoxi & patriarchæ, erga afflictos & pauperes ita laudat: Porro Veccus has interveniendi pro miseris partes toto animo capessens, partitos habebat in duo genera, quos isto misericordiæ officio juvaret: prius erat carentium necessariis, quorum esset egestati largitione consulendum; alterum delatis criminibus periclitantium, quibus vel ad depulsionem objectorum falso, patroni efficacis opera, vel ad delicti convicti veniam impetrandam, auctoritas deprecatoris optaretur. Tum ibidem capite sequente eamdem materiam multis prosequitur, & affert singularia quædam hujus virtutis specimina, quæ Beccus constanter edidit, tandemque istud caput ita concludit: Non facile dixerim, quam multa commoda ex hoc tam assiduo benevoloque Patriarchæ studio in homines, solatio egentes, redundare contigerit. Nemini suspectum esse potest hoc adversarii testimonium, quo confirmatur sententia veterum auctorum, qui dicebant, virtutem vel in hoste laudari.

[1004] Nicephorus Gregoras lib. 5 Historiæ Byzantinæ cap. 2 num. 5 eloquentiam Becci, [varias corporis dotes] aliasque corporis & animæ dotes sic depingit: His temporibus magnæ ecclesiæ chartophylax erat Becus, excellenti vir ingenio, idemque eloquentiæ & eruditionis alumnus; præterea tantis naturæ donis ornatus, quantis quisquam alius illa ætate: nam & proceritate corporis præstabat, & majestate vultus, in quo venustas erat cum gravitate conjuncta. Hæc corporis descriptio satis convenit cum effigie hujus Patriarchæ, quam Jacobus Goar in Euchologio Græcorum pag. 156 repræsentat. Cum autem non dubitemus, quin Goarus imaginem illam ex veteribus monumentis eruerit, eamdem hic contractam exhibemus, ut grata tam egregii ac orthodoxi Patriarchæ memoria apud Catholicos firmius conservetur, & schismaticos pudore suffundat.

[1005] Post hæc Gregoras ibidem sic pergit: Item dicendi facultate ac torrente eloquio, [& magnam scientiam laudatur;] aliisque rebus plurimis; maxime autem ingenii felicitate & acumine in expedienda qualibet quæstione proposita; iis, inquam, omnibus ornamentis natura ipsum pulcherrime instruxerat: quibus id erat consecutus, ut & imperatoribus & principibus, & omnibus eruditis venerabilis, atque illustri apud eos fama esset. Qui cum imperatorio decreto acriter adversaretur (tunc adhuc addictus erat schismati, quod Michaël Palæologus volebat abolere, ut etiam Pachymeres tomo 1 lib. 5 cap. 12 refert) imperator nihil non tentavit, tam per se ipsum, quam per alios eruditos, quo ipsum petitis ex ratione & ex legum auctoritate argumentis adduceret, ut decreto assentiretur. Verum ille ingenii & linguæ vi omnium animos commovebat, eorumque argumenta, veluti Penelopes telam, retexebat: nam Græcarum litterarum doctrina erant, qui illum superarent; sed acumine ingenii & linguæ volubilitate, & ecclesiasticorum dogmatum usu, omnes cum illo collati, pueri videbantur. Tum idem auctor numero sequente exponit, quomodo Beccus convictus scriptis Nicephori Blemmidæ, quem ibi divinarum litterarum peritissimum appellare cogitur, sententiam mutarit, & dogma Latinorum amplexus fuerit. Dum igitur illi scriptores schismatici, sui immemores, postmodum alibi laudes Joannis Becci extenuare conantur, id potius ex studio schismatis, quam ex historiæ veritate proficisci censendum est. Nunc pergamus ad indagandum tempus, quo hic Patriarcha sedem Constantinopolitanam orthodoxæ fidei causa reliquit.

[1006] [sed cum Andronicus imperator schisma renovare vellet,] Andronicus Michaëlis Palæologi filius statim post mortem patris sui, quæ probabilius anno Christi MCCLXXXII, die XI Decembris contigit, schisma restituere cupiens, non obscure significavit, nuper initam cum Latinis concordiam sibi displicere, & prætextu pacis inter subditos conservandæ Joannem Beccum humaniter moneri jussit, ut ad vitandum seditionis periculum sine vi & strepitu patriarchatum abdicaret, quemadmodum Pachymeres tomo 2 lib. 1 cap. 2 & 3 testatur. Deinde idem scriptor ibidem cap. 4 modum & tempus hujus abdicationis exponit his verbis: Cum Joannes Beccus, instante Christi festo, solenne Sacrum facere, & quod funus Augusti de more flagitabat, parentare ritu sacro Michaëli nuper defuncto tum maxime pararet, cunctis his repente omissis, postridie festi descendens patriarchio, in Panachrantæ monasterium se contulit, impetratis ab imperatore abductoribus, ne in Dei judicio locum sponte deseruisse posset argui… Professus imperator est, eo se dumtaxat, ut haberet Veccus, qui se ab inimicorum insultibus tegerent, militaris ipsi manus comitatum addidisse. Et hæc quidem sic gesta sunt sexta & vicesima Decembris die.

[1007] [Joannem exeunte anno 1282 exauctoravit,] Ex his colligimus, quod hic Patriarcha sedem Constantinopolitanam reliquerit non diu post mortem Michaëlis Palæologi imperatoris, qui ante medium mensem Decembrem anni MCCLXXXII obiit, ut Possinus noster in Observationibus ad tomum 1 Pachymeris pag. 523 & sequente contra quosdam recentiores historicos variis testimoniis & argumentis ostendit. Cum igitur Beccus anno MCCLXXV, die XXVI Maii patriarcha electus fuerit, ut supra ex Pachymere retulimus, & juxta ejusdem auctoris synchroni testimonium, die XXVI Decembris anni MCCLXXXII sedem deseruerit, ex accurato istius intervalli computo liquet, illum septem annis ac totidem mensibus ecclesiam Constantinopolitanam gubernasse. Unde cum calculo nostro facile conciliatur Nicephorus Callistus, qui octo annos numero rotundo sic ei tribuit: Joannes Beccus diaconus & chartophylax magnæ ecclesiæ annis VIII. Hic cum Latinis unionem habuit, imperante Michaële Palæologo, & depositus a piissimo imperatore Andronico Palæologo in exsilium mittitur. Porro apud Raynaldum in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCCLXXXIV num. 44 & sequentibus legi potest, qualia egregius hic Patriarcha in exsilio & carcere perpessus fuerit pro orthodoxa fide, quam usque ad extremum spiritum constanter propugnavit.

JOSEPHUS I iterum.

[eique statim substituit Josephum supra memoratum,] Pachymeres tomo 2 lib. 1 cap. 5 significat, Josephum senem eodem anno MCCLXXXII, ultima die Decembris sedi Constantinopolitanæ restitutum fuisse: Ejusdem mensis post diem tricesimam, inquit, sub vesperam impositus gestatorio Josephus tantum non exanimis, multis utrimquecomitantibus, & certatim acclamantibus faustum reditum, .. in ædes patriarchales reportatur. Dein cap. 12 ejusdem libri tradit, magnopere accrevisse factionem Arsenianorum, qui tamen, quoad Josephus patriarchatus utcumque possessionem, gravi licet urgente morbo, tenuit, parum apud Augustum valuerunt, ut illic testatur. Dein post pauca ibidem addit, Josephum senio & morbo prorsus fractum fuisse, adeo ut æger plane jam defectus viribus, & haud dubie mortem exspectans patriarchatum abdicaret.

[1009] Denique idem auctor capite sequente mortem ejus indicat his verbis: [qui mense Martio anni 1283 sedem CP. reliquit.] Inter hæc mense Martio ineunte, morbo & senio consumptus Josephus obiit, & ejus cadaver in monasterio S. Basilii sepultum est. Ex his sequitur, Josephum post restitutionem cathedræ ab ultima die anni MCCLXXXII tantummodo usque ad ineuntem Martium anni MCCLXXXIII vixisse, adeoque vix duobus mensibus sedem tenuisse, cum etiam ante mortem se patriarchatu abdicarit. Quomodo ergo Nicephorus Callistus secundo ipsius patriarchatui quatuor menses tribuit, nisi forte diem ultimam Decembris & aliquot dies Martii pro integris mensibus computaverit? Qua autem verisimilitudinis specie Philippus Cyprius eidem Josepho, in sedem Constantinopolitanam restituto, annum unum & sex menses adscribit?

[1010] At profecto non miror, Philippum Cyprium hic in exiguo temporis spatio hallucinari, [Philippus Cyprius, & Matthæus Cigala hunc Josephum cum altero imperite confundunt,] cum ibidem crassiorem anachronismum facile deglutiat, quando de eodem Josepho, post memoratam Joannis Becci abdicationem, ita imperite scribit: Josephus iterum evocatus, qui cum Joanne Palæologo octavæ synodi causa Florentiam profectus, ibidem excessit, annum unum, menses sex. Matthæus Cigala, omisso secundæ administrationis tempore, in eumdem palpabilem errorem incidit, dum apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 214 de eodem Patriarcha sic meminit: Joseph sedi suæ restitutus, cum Joanne Palæologo Florentiam se contulit ad octavam synodum, atque ibidem excessit. Non satis capio, quomodo hi duo scriptores potuerint esse tam ignari historiæ patriæ, ut hunc Josephum patriarcham confuderint cum altero Josepho, ultra sesquiseculum juniore, qui ad synodum Florentinam venit, & anno Christi MCDXXXIX Florentiæ obiit, ut postea suo loco dicemus. Quomodo etiam imperatorem Andronicum, sub quo hic Josephus senior in sedem Constantinopolitanam restitutus est, confundere potuerunt cum Joanne Palæologo imperatore, qui circa medium seculi decimi quinti e vivis excessit? Sane hinc liquet, Græculos illos schismaticos, qui in oppugnanda Ecclesiæ Romanæ historia acutum cernere se putant, in historicis patriæ suæ rebus cæcutire, ac domi talpas esse, dum interim foris lynces videri volunt, ut non semel Leo Allatius hujusmodi popularibus suis merito exprobravit.

[1011] Sed perniciosior veterum schismaticorum error detegendus est circa eumdem Josephum, [& alii Græci eumdem perperam inseruerunt Menæis excusis] qui non tantum in catalogo Juris Græco-Romani vir & admirabilis vitæ & confessionis corona ornatus dicitur, verum etiam in ecclesiasticis Græcocorum fastis pro Sancto coli videtur, cum tamen ex omnibus antiquis monumentis constet, illum pertinacissimum schismatis defensorem fuisse. Menæa excusa ad diem XXX Octobris annuam ipsius memoriam inter alios Sanctos ita celebrant: Τοῦ ὁσίου παπρὸς ἡμῶν Ἰωσὴφ πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως. Sancti patris nostri Josephi, patriarchæ Constantinopolitani. Eodem die & iisdem verbis in Menologio pervetusto Cardinalis Sirleti (sic Baronius in notis ad Martyrologium Romanum die tertia Januarii illud appellat) simul cum aliis Sanctis refertur. Henricus Canisius istud Menologium inter Lectiones antiquas edidit, & in monitione ad lectorem, eidem Menologio subjuncta, vetustatem ejus commendat.

[1012] [& forte Menologio Sirleti, quod non habet tantam antiquitatem,] Jacobus Basnagius heterodoxus, qui Lectiones antiquas Canisii nuper recudi jussit, & ad temporis ordinem redegit, tomo 3 editionis suæ pag. 410 in observatione prævia, gratis Menologium istud seculo undecimo assignat: nam ante seculum XIII inter patriarchas Constantinopolitanos nullus occurrit Joseph, cum tamen in illo ipso Menologio nomen Josephi patriarchæ Constantinopolitani clare exprimatur. Si forte quispiam contendat, nomen istud antiquiori huic Menologio postea insertum esse, non multum refragabor; sed ea assertio ex ipsa codicis Græci inspectione probanda esset. Nos interim suspicamur, hoc Menologium ad finem seculi XIII aut saltem ad seculum XIV pertinere, & eo circiter tempore Josephum a Josephitis suis, qui ab illo nomen traxerunt, aliisve schismaticis in sacros fastos relatum esse.

[1013] [quantam Basnagius heterodoxus ei adscribit.] Si autem aliquis putaret, hoc loco memorari Josephum alterum patriarcham Constantinopolitanum, qui Florentiæ anno Christi MCDXXXIX mortuus est, ei sequentia argumenta opponerem. Imprimis mihi persuadere non possum, Menologium istud Græcum, quod in bibliotheca Eminentissimi Sirleti servabatur, in ea hypothesi ab eruditissimo Baronio pervetustum appellari potuisse: si enim de Josepho juniore ageret, post synodum Florentinam exaratum fuisset, & sic nondum integro seculo nativitatem Baronii antecederet. Quis vero facile credat, Menologium Ms. Græcum, quod vix centum ætatis annos habuisset, a Baronio, Henrico Canisio, aliisque viris eruditis pervetustum vocandum fuisse? Præterea prior iste Josephus cum Photio, Michaële Cerulario, aliisque schismaticis patriarchis Constantinopolitanis, tamquam orthodoxus & Sanctus laudatur in Triodio, quod Florentina synodo antiquius est, ut Leo Allatius Dissertatione 2 de Libris ecclesiasticis Græcorum pag. 152 ostendit. Non est igitur mirum, quod Josephus ille senior & schismaticus etiam in aliis ecclesiasticis Græcorum libris legatur. Denique non videmus, quare in Menæis & Menologio Josephus ille junior titulo sancti ornaretur, quamvis unioni consenserit, ut postea dicemus. His ad rem nostram hagiographicam notatis, progrediamur ad Josephi successorem, qui cum antea vocaretur Georgius, deinde dictus est

CXI. GREGORIUS II, cognomento Cyprius.

[Post mortem Josephi Gregorius iste anno 1283] Hunc Patriarcham non diu post mortem Josephi ab Andronico imperatore designatum fuisse, Gregoras lib. 6 Historiæ Byzantinæ cap. 1 num. 5 satis innuit his verbis: Cum Josephus, ut diximus, mature sedem patriarchalem reliquisset, ac paulo post vita etiam excessisset, nec justum esse, nec longe a prava disciplina abesse visum est, ecclesiam in tanta temporum confusione pastore destitui. Erat autem tunc insigni vir facundia ex imperatorii cleri collegio, Georgius Cyprius,qui elegantes Græcæ litteraturæ numeros & Atticam illam linguam, longo jam tempore oblivionis gurgite demersam, ingenii dexteritate ac singulari studio in lucem produxit, ac velut ab inferis revocavit. Hunc, cum ita pridem monasticum habitum induisset, in animo habebat & studebat imperator ad patriarchicum solium evehere; a nemine tamen eorum, qui participes fuissent dogmaticæ novitatis (ita auctor schismaticus unionem cum Latinis appellat) sed ab aliquo, qui purum se ab illorum communione servasset, manus ei imponi volebat. Ex his non obscure colligimus, Gregorium Cyprium eodem anno Christi MCCLXXXIII, quo Josephus circa initium Martii obierat, patriarcham electum esse.

[1015] Pachymeres tomo 2 lib. 1 cap. 14 distinctius nobis exponit, [ex laïcali statu ad patriarchatum CP. promovetur,] quo anni tempore hæc electio & consecratio contigerint: quomodo enim episcopus Cozylensis Georgium ex statu laïcali ad sacros Ordines promoverit, ibidem primo sic narrat: Hic igitur commissam sibi designati patriarchæ ordinationem auspicaturus, mense Martio susceptum eum introducit cum paucis in monasterium a Prodromo & Petra nominatum, ubi templo in vinea reperto, in quo & ipso apparebat, rem divinam ex longo fieri desiisse, in eo consuetis cæremoniis monachum ex laïco instituit Cyprium, moxque diaconum e lectore ordinat. Eadem porro die eumdem imperator declarat patriarcham. Deinde sub finem ejusdem capitis indicat, quo die consecratus fuerit patriarcha ab Heracleensi præsule, de quo ita ibi loquitur: Hic porro vicissim promotorem suum Cyprium, primum quidem sacerdotio initiavit; deinde in celebri Palmarum festo, cooperante antistite Cozyles, patriarcham ordinavit. Cum itaque anno Christi MCCLXXXIII Pascha die XVIII Aprilis celebratum fuerit, & consequenter festum Palmarum in Dominicam ante Pascha inciderit, ex hactenus dictis sequitur, Gregorium die XI Aprilis anno Christi MCCLXXXIII patriarcham ordinatum fuisse.

[1016] Etiamsi Gregoras pro suo erga schismaticos affectu hunc Patriarcham sæpius laudet, [qui ambitione & invidia stimulatus,] tamen ambitionem & invidiam ipsius non dissimulat, quando lib. 6 Historiæ Byzantinæ cap. 2 num. 2 de illo sic scribit: Cum autem, velut in humidioribus lignis vermes nascuntur, ita etiam in ambitiosis ingeniis æmulationis & invidiæ stimuli vulgo existant contra ejusdem artis professores, in eo præsertim genere, in quo maxime elaborabant; sic Gregorium patriarcham angebat vivida illa ingenii & facundiæ vis, quæ in Becco erat, eique haud ferendum videbatur, si solus ipse inter illius ætatis Græcos celebris, & inter patriarchas quoque eruditos celebrem se fore sperans, illius in disputationibus eloquentia superatus, tanto honore fraudaretur: qua de causa relegationem ejus non parum promovit.

[1017] Dein eodem libro cap. 4 num. 1 improbat crudelitatem, [crudeliter Joannem Beccum orthodoxum persecutus est,] quam Gregorius ille contra Beccum orthodoxum exercuit, eamque a Deo punitam fuisse, fatetur his verbis: Sed cum Gregorium etiam dolore affici oporteret, & immisericordiæ pœnas luere, quod Becco opem imploranti, & omnia concessurum pollicenti, siqua sui ratio haberetur, & auxilium negasset, & misero calamitates augere non dubitasset; imo multis undique fluctibus jactato ipse a tergo majores procellas incussisset & accumulasset, indignam sane eruditione sua rem agens, qui hoc excepto, cetera omnibus laudibus dignus erat. Cum igitur hic quoque affligendus esset, quid a providentia omnia utiliter administrante fit? Derelinquitur & ipse a Deo, ut per eam derelictionem saluti ipsius consulatur, ut erudiatur, ut labem sibi inde aspersam eluat, & purus ad alteram vitam transeat. Utinam hæc adversa utiliter passus esset, & vindicem Dei manum agnoscens, renuntiasset schismati, in quo nulla salus speranda est, ut supra in parergo contra Tillemontium a num. 250 probavimus!

[1018] [& meritas crudelitatis suæ pœnas dedit,] Tum Gregoras ibidem narrationem suam ita prosequitur: Etenim non satis Becco supplicii esse ratus, quod extorris ab amicis, & cognatis avulsus esset, verbis etiam & scriptis eminus illum feriebat, ejusdem scripta & dogmaticas definitiones contrariis argumentationibus ac definitionibus redarguebat. Dum vero illum & sectatores illius oppugnat, imprudens ab aliis & ipse vulneratus est, & in iis captus, quibus alios captabat, non aliter, quam si quis tela in hostes conjiciens, ipse a suis ex obliquo graviorem plagam præter opinionem acciperet. De his aliisque illius lucubrationibus Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis a pag. 940, & bibliographi passim meminerunt. Denique numero sequente idem auctor narrat, in scriptis Gregorii contra Beccum nonnulla ipsis symmystis ejus displicuisse; cum vero ea mutare nollet, ac mordicus tueretur, ab omnibus derelictus, patriarchatu se abdicavit, & non diu post hæc e vivis excessit, ut etiam testatur Pachymeres, qui tomo 2 lib. 2 cap. 17 mortem ipsius ita refert: His ita se habentibus, expatriarcha Gregorius, languore dierum multorum exhaustus, ut autem quidam aiebant, ægritudine animi confectus inde nata, quod ex olim tam honorato tam se hodie contemptum cerneret, paulo post vivere desiit. Porro gesta hujus Gregorii Pachymeres tomo 2 lib. 1 & 2 fusissime describit, quibus omissis, nos jam tempus abdicationis ejus inquiremus.

[1019] [dum anno 1289 ab ipsis schismaticis exauctoratus est.] Nicephorus Callistus Gregorio sex annos ita adscribit: Gregorius Cyprius lector & protoapostolarius cooptatur, & præfuit annis VI; ob quamdam vero offensionem cujusdam libri, quem contra Beccum scripserat, per dispensationem ejicitur. Catalogus Panvinii & Labbei ei sex annos & totidem menses assignat. Forte auctores utriusque hujus catalogi patriarchatum Gregorii usque ad ordinationem successoris numerarunt. At quomodocumque illi computaverint, parum refert, cum ipsemet Gregorius in instrumento abdicationis apud Pachymerem tomo 2 lib. 2 cap. 9 asserat, sese annum jam sextum & quod excurrit, in patriarchatus ministerio versatum esse. Ex hoc ipsius Gregorii testimonio iterum patet, hic annos a Nicephoro Callisto rotunde supputatos esse, & Gregorium ultra sex annos in cathedra Constantinopolitana sedisse. Cum igitur mense Aprili anni MCCLXXXIII patriarcha ordinatus fuerit, post mensem Aprilem anni MCCLXXXIX dignitati suæ renuntiavit. Hæc chronologia optime concordat cum tempore, quo consecratus est ipsius successor

CXII. ATHANASIUS I.

[Mense Octobri anni 1289 in locum Gregorii subrogatur Athanasius,] Georgius Phranza lib. 1 cap. 7 Chronici sui, omisso per crassam ignorantiam Gregorio Cyprio, perperam Athanasium in locum Joannis Becci immediate sic substituit: Becum patriarcham mox sede sua depulsum monachus quidam, Athanasius nomine, excepit; hic a puero vitam coluerat asceticam in Ganis montibus &c. Sed hunc patriarcham Gregorio Cyptio unanimiter subrogant auctores synchroni, inter quos Pachymeres tomo 2 lib. 2 cap. 13 & 14 electionem Athanasii copiose exponit, relatisque diversis de illo hominum judiciis, ibidem cap. 15 tempus ordinationis ejus nobis ita indicavit: Quarta porro & decima die mensis Octobris promotus jam patriarcha, pedes se contulit ad divinum templum, ac paulo post est ordinatus. Panvinius, Spondanus, aliique nonnulli hanc Athanasii successionem ad annum Christi MCCXC differunt; sed eam anno MCCLXXXIX factam esse, infra ex tempore abdicationis evidenter apparebit.

[1021] Gregoras lib. 6 cap. 5 num. 1 mores hujus Patriarchæ ita describere incipit: [qui propter severitatem] In patriarchicum solium succedit monachus quidam, Athanasius nomine, austeræ disciplinæ exercitationibus a puero assuefactus, tum autem in Gani montibus vitam solitariam agens, homo rudis ille quidem litterarum, morumque civilium; sed alioqui bonus & admirandus, quod attinet ad ea, quæ monasticam vitam constituunt; continentiam dico & vigilias nocturnas: humi cubans, illotis pedibus, & pedes semper incedens; moribus denique iis præditus, qui decent maxime eos, qui solitarii in montibus & speluncis degunt. Tum numeris sequentibus ibidem narrat, quomodo hic Patriarcha præsules, clericos, & monachos ad sua munia obeunda severis mandatis compelleret. Gregoras hanc austeram regendi methodum laudat; Pachymeres vero eamdem sæpius carpit, & Athanasium ad gubernandos homines nullo modo aptum fuisse, multis argumentis contendit. At hos duos scriptores schismaticos de illa Patriarchæ sui severitate disceptare sinimus, & ad abdicationem ipsius progredimur.

[1022] Citatus Gregoras lib. 6 cap. 7 num. 1 causam & modum hujus abdicationis sic exprimit: [sede sita cedere coactus fuit] Non multo autem post inde reverso imperatori scriptam resignationem offert Athanasius patriarcha, quartum jam annum eo sacerdotio fungens: cujus causa erat, omnium pontificum & monachorum & laicorum tumultus, spiritualem illius rigorem non ferentium, eique principio clam & tacito murmure, post etiam aperte & absque larva maledicentium; qui eum jamjam discerpturi videbantur, ni solio cederet. Sperabat ille quidem, se imperatoris ope conviciatores ulturum; deinde spe, nescio quomodo, frustratus petit atque impetrat satellites, per quos ab impetu plebis servatus, in monasterium suum circa Xerolophum incolumis reducatur.

[1023] Pachymeres tomo 2 lib. 2 cap. 21 & sequentibus hæc omnia fusius enarrat, [anno 1293, die 16 Octobris,] ubi etiam cap. 24 tempus abdicationis ita accurate notat: Illud non de nihilo quis observans adjunxerit, sic exacte quadriennium in patriarchatu Athanasium explevisse, ut eamdem ferme initi relictique regiminis ecclesiæ numeraverit diem sextam decimam Octobris. Id autem anno Christi MCCXCIII contigisse, confirmatur ex ipso abdicationis instrumento, quod Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 968 & 969 Græco-Latine exhibet, & cui Patriarcha sic subscribit: Athanasius misericordia Dei archiepiscopus Constantinopoleos novæ Romæ, & œcumenicus patriarcha, Indictione VII. Cum igitur Indictio septima a Calendis Septembribus anni MCCXCIII fluere cœperit, ex his testimoniis liquet, Athanasium die XVI Octobris, anno Christi MCCXCIII dignitatem suam abdicasse, postquam quatuor annis ac duobus diebus sedisset.

[1024] Ex his etiam constat, Athanasium ad cathedram Constantinopolitanam evectum esse anno Christi MCCLXXXIX, [cum eam quatuor annis ac duobus diebus tenuisset] quandoquidem quatuor annis sedem tenuit, & die XIV Octobris patriarcha consecratus est, ut supra ex Pachymere monuimus. Denique ex dictis sequitur, complete intelligendos esse quatuor annos, quos Gregoras & Callistus primo Athanasii patriarchatui tribuunt, & more suo errasse Georgium Phranzam, dum eidem octo annos adscribit. Nonnulla de hoc Athanasio dicenda servamus, quando postmodum restituetur cathedræ Constantinopolitanæ, in qua interim sedit quidam monachus, qui antea nominabatur Cosmas, & postea dictus est

CXIII. JOANNES XII, cognomento Sozopolitanus.

[Joannes, antea vocatus Cosmas,] Pachymeres tomo 2 lib. 2 cap. 27 vitam & mores hujus Patriarchæ sic breviter describit: Quoniam vero ecclesia præside egebat, & qui ei videretur idoneus muneri, quærebatur, repertus in urbe quispiam monachus, nomine Cosmas, est, Sozopoli genus trahens, qui aliquot annis cum uxore vixerat, & vitam sacerdotalem privatim exercuerat; sed conjuge dudum dimissa, monasticam elegerat professionem, quam simul cum fratre & filio suscepit. Hic postea in urbem adveniens, in monasterio imperatoris, cui Archistrategi a sancto, cui est dicatum, cælestis militiæ principe, nomen est, cum alia exercuit ministeria, tum ecclesiarchæ officio functus est. Senex is erat prosperæ valetudinis, specieique venerandæ, vir mansuetus, modestiæ in omnibus compositique citra tumorem ac fastum animi, nec non mitissimæ clementiæ specimen præferens.

[1026] Deinde illum laudat, quod sub imperio Michaëlis Palæologi unionem cum Ecclesia Romana repudiasset, [pertinax schismatis defensor,] ac schismati constanter adhæsisset: Tempore illo factæ ingenti offensione Græcorum cum Latinis pacis, inquit, cum imperator in proprium monasterium certos homines misisset jussos explorare, cujus essent sententiæ monachi; denuntiato cunctis, fore ut permanere in loco sinerentur ii solum, qui voluntati Augusti suam subjungerent; qui contra sentirent, statim ejicerentur, inter parere recusantes Cosmas hic fuit. Unde post longam voluntariam custodiam, cujus ærumnas una cum pariter inclusis fortiter tulit, precibus Alexandrini patriarchæ liberatus, secessit in cellulam solitariam, quam sibi prius in proprio paraverat prædio apud insulam maris illius, ibique habitavit. Ex his liquet, Patriarcham illum pertinacem schismatis defensorem fuisse.

[1027] [quem imperator magni faciebat,] Deinde ibidem narrat, qua occasione Cosmas ille innotuerit imperatori, qui eum tanti faciebat, ut juxta testimonium ejusdem Pachymeris de ipso aliquando dixerit, Si Cosmas statim moreretur, &, ecclesia volente, coli eum pro sancto contingeret, se imprimis comprobaturum ecclesiæ sententiam, & devotionem in eum suam religiosis rite officiis testaturum; sin ecclesia cunctaretur sacros ei decernere honores, se tamen in proposito perstare magnificandæ talis defuncti memoriæ, & ea, quæ Sanctis tribuitur, veneratione prosequendæ. Hanc fictitiam hominis schismatici sanctitatem explodimus, quam ipse Pachymeres in fine ejusdem capitis sordida pecuniæ cupiditate contaminatam fuisse non diffitetur, & lib. 4 cap. 11 refert, Cosmam ab episcopis de eodem vitio accusatum esse.

[1028] Postquam Pachymeres tomo 2 lib. 2 cap. 28 exposuerat, [ineunte anno 1294 ad cathedram CP. promotus est,] quare Cosmas electus patriarcha nomen suum mutaverit, ibidem tempus ordinationis ejus sic exprimit: Cosmas, accepto, ut erat solitum, ab imperatore pastorali baculo, honoratur & dibambulo (est hoc genus lampadis juxta Possinum nostrum) Kalendisque Januarii ordinationem accipit. Possinus in Observationibus ad Pachymerem tomo 2 pag. 570 de illo consecrationis tempore ita disserit: De initio quidem clare tradit Pachymeres libri secundi cap. XXVIII, Kalendis Januarii Joannem Cosmam rite fuisse inauguratum patriarcham. Nec dubium ex toto contextu rerum ante ac post ibi narratarum est, quin istæ Kalendæ Januariæ fuerint proxime secutæ post discessum e patriarchio Athanasii, & hujus inclusionem in monasterium Cosmidii, quam XVI die Octobris, anni Christi MCCXCIII contigisse vidimus. Maneat igitur pro certo, Joannem Cosmam a Kalendis Januariis anni Christi MCCXCIV præesse patriarchali potestate Constantinopolitanæ ecclesiæ cœpisse. Nos cum Banduro hanc verosimillimam Possini opinionem sequimur, & initium hujus Patriarchæ ineunte anno Christi MCCXCIV collocamus.

[1029] Nicephorus Callistus in suo catalogo apud Bandurum huic Patriarchæ novem annos administrationis ita assignat: [& illam anno 1303 deseruit,] Joannes monachus & presbyter, abbas Pammacaristæ, & confessarius imperatoris, Sozopolitanus, qui prius Cosmas vocabatur, homo admodum pacificus & mansuetissimus, vere vir Dei. Præfuit annis IX, & cum abdicasset, sub eodem imperatore ejectus est, ac rursum inducitur Athanasius. Cum Callisto synchrono, qui hic catalogo suo finem imponit, Matthæus Cigala, & catalogus Labbeanus consentiunt, & eumdem annorum numerum Joanni Sozopolitano adscribunt. Quod si novem hos gubernationis annos complete numeremus ab ordinatione Joannis, quæ Kalendis Januariis anni MCCXCIV facta est, ingrediemur annum Christi MCCCIII, quo Joannes sedem Constantinopolitanam reliquit. Jam vero demonstrare conabimur, novem hisce annis menses aliquot superaddendos esse.

[1030] Pachymeres tomo 2 lib. 4 cap. 34 & sequentibus narrat, [cum eamdem novem annis & aliquot mensibus possedisset;] quomodo Athanasius, qui ante Joannem Sozopolitanum patriarcha fuerat, & tunc in monasterio exauctoratus degebat, mensis Januarii die quinta decima imperatorem de imminenti terræ motu præmoneri jusserit, & imperator post paucos dies, prædictione eventu comprobata, memoratum Athanasium cum magna hominum multitudine adierit. Videntur hæc contigisse mense Januario anni MCCCIII, ut colligo ex intervallo temporis, quo Athanasius post abdicationem suam in monasterio illo vixerat, & quod Pachymeres ibidem lib. 5 cap. 1 exacte expressit his verbis: Janua igitur monasterii, ubi diversabatur Athanasius, quondam patriarcha, decem jam annis, minus novem mensibus, clausa, quæ in accessum ipsum & plane solitarium tanto intus spatio permanentem servarat, aperta tunc est. Cum igitur Athanasius circa medium mensem Octobrem anni MCCXCIII se patriarchatu abdicaverit, ut supra probavimus, ex subducto novem annorum ac trium mensium calculo patet, hæc post medium Januarium anni MCCCIII accidisse. Ceterum eo tempore Joannes Sozopolitanus se adhuc pro patriarcha gerebat, ut ex variis capitibus apud eumdem Pachymerem colligi potest. Unde etiam sequitur, novem Joannis annos complete numerandos, iisque aliquot menses addendos esse, ut ex infra dicendis confirmabitur.

[1031] [qua occasione arithmeticus Possini error detegitur.] Possinus noster in Observationibus chronologicis tomo 2 pag. 570 ex proxime citato Pachymeris textu perperam infert, imperatorem mense Januario anni MCCCIV ad Athanasium ivisse, & a die XVI Octobris anni MCCXCIII usque ad diem XIX Januarii anni MCCCIV tantum novem annos & tres menses numerat, cum certe intra istud temporis spatium decem anni ac tres menses effluxerint. Deinde post longam argumentationem chronologicam ibidem pag. 572 sic erronee concludit: Unde consequitur, Joannem Cosmam a Kalendis Januariis anni Christi MCCXCIV, ad diem XXIII Augusti anni Christi MCCCIV annis novem, septem mensibus & viginti duobus præterea diebus patriarchatum tenuisse. At nescio, quomodo vir ille eruditus hic uno anno semper a vero computo aberraverit: nam cuilibet supputare volenti manifestum fit, inter utrumque illud temporis intervallum, ab ipso Possino assignatum, decem annos & aliquot menses ac dies elapsos esse. Quare miror, quod Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 975 Possinum errantem cæce secutus fuerit.

[1032] [Pachymeres Græce indicat mensem Junium,] Denique Pachymeres tomo 2 lib. 5 cap. 6 exhibet authenticum abdicationis instrumentum, quod Joannes patriarcha ad imperatorem misit, & ibidem capite sequenti tempus illius ita indicat: Feria erat hebdomadæ sexta, quam Parasceven dicimus; prima vero post vicesimam dies mensis, qui Atheniensibus Mæmacterion est, quando imperator hoc scriptum accepit… Imperator tertia & vicesima mensis ejusdem die .. sumptis secum, qui Athanasium in sede repositum volebant, relictis vero illic iis, quorum erant studia contraria, recta pergit ad monasterium, ubi Athanasius degebat, ac eum, prout ex tempore licuit, pontificaliter ornatum, ipse pedes passu lento sub flagrantissimo vapore solis meridiani per summam, ut tum erat, æstatem, aërem præ ardore vix spirabilem reddentis, cum assumptis una, quotquot obiter occurrerent, clericis, & si qui e populo confluxerant, in ecclesiam deduxit.

[1033] [quo Joannes patriarchatum abdicavit,] Sic rursus Athanasius episcopus, velut e præstigiatrice quadam machina prævisionis circa futurum terræ motum ab eo, ut putabatur, habitæ projectus in medium ostenditur; homo, qui sponte declarasset, se non posse sacrorum principatum resumere… Postera porro inde die patriarcha Joannes, clanculum adornata profectione, ne quid intercederet, quo minus, uti decreverat, insalutato imperatore, urbe posset exire, una cum suis hinc discedens, viam Sozopolim versus institit. Habes hoc loco abdicationem Joannis Sozopolitani & restitutionem Athanasii, quam utramque mense Junio anni MCCCIII contigisse ostendemus, postquam alterum Possini errorem, ex priori ortum, detexerimus.

[1034] [quem Possinus pro mense Augusto male accipit,] Laudatus Possinus mensem, qui ab Atheniensibus Μαιμακτηριὼν dicitur, in proxime citato Pachymeris textu Augustum interpretatur, & in Observationibus tomo 2 pag. 494 interpretationem suam ita tueri nititur: Cave putes hoc, ut aliis locis hujus Historiæ, priori nostro Glossario indicatis, Μαιμακτηριῶνα Junium dici. Repugnat manifeste character seriæ: nam certissimum est, annum, quo hic narrata geri contigit, fuisse Christi MCCCIV (ex superiori computo evidens est, hic annum Christi MCCCIII indicari) qui sine ulla controversia cyclum solis numeravit XXV; quia vero bissextilis fuit, duplicem habuit indicem Dominicæ litteram E & D, quarum priorusque ad XXVIII Februarii diem, reliquo inde tempore posterior in usu fuit. Mense igitur Junio, si ejus meminisset hoc loco Pachymeres, oporteret in Kalendario ad latus vigesimæ primæ diei litteram B, indicem sextæ feriæ, quando D primam designat feriam, signari.

[1035] Atqui contra, ut palam cernitur, D littera, [& perperam ratiocinatur] character videlicet Dominicæ ipsius, vigesimam primam Junii diem insignit. Non igitur de Junio hic sermo… Nota hæc propria Sextilis sive Augusti mensis est, & quidem solius inter omnes anni menses. Unde non videtur dubitandum, quin quem alibi Ποσειδεῶνα noster appellare consuevit, hoc loco Μαιμακτηριῶνα dixerit. Sane ipse innuit, non ex propria se hic, sed ex aliena loqui sententia, dum hunc mensem non absolute Μαιμακτηριῶνα vocat, sed eum, qui juxta Athenienses sic appelletur. Scriptor iste in Observationibus chronologicis ad eumdem Pachymeris tomum pag. 570 similia repetit, & pagina sequente aliam opinionis suæ ratiunculam addit his verbis: Sane suadet idem ille vehemens solis flagrantis æstus, quo excoctum fuisse Andronicum, dum hoc ageret, Pachymeres innuit verbis illis …, quæ nemo non fatebitur, Sextili sive Augusto mensi sub Leonis signo & caniculæ sidere, longe omnium ardentissimo, eximie convenire.

[1036] Totum hoc Possini ratiocinium nititur erronea hypothesi, [ex erroneo calculo, quem supra correximus.] qua sibi perperam persuadet, illam Joannis Sozopolitani abdicationem & Athanasii restitutionem anno Christi MCCCIV contigisse. Quinimo pleraque ipsius argumenta contra ipsum militant, & notæ chronologicæ, quas requirit, mensem Junium anni MCCCIII clare designant: illo enim anno dies vigesima prima Junii in feriam sextam incidit, cum tunc littera Dominicalis fuerit F, & consequenter littera D sit index feriæ sextæ vel Parasceves, quo posteriori nomine Pachymeres sextam cujuslibet hebdomadæ feriam appellare consuevit. Quod autem de magno solis meridiani ardore dicitur, opinioni nostræ nequaquam repugnat, cum mense Junio circa solstitium æstivum, præsertim Constantinopoli, sæpe ingens meridiani solis calor sentiatur. Ex his omnibus concludo, mensem Μαιμακτηριῶνα pro Junio accipiendum esse, & Joannem Sozopolitanum illo mense anni MCCCIII cathedram Constantinopolitanam deseruisse, postquam novem annis, quinque mensibus, & aliquot diebus in ea sedisset.

SECULUM XIV.

ATHANASIUS I iterum.

[Athanasius juxta nos sedi CP. restitutus est mense Junio anni 1303,] Ex supradictis sequitur, hunc Patriarcham anno Christi MCCCIII, die XXIII Junii sedi suæ restitutum fuisse propter memoratam terræ motus prædictionem, de qua Pachymeres tomo 2 lib. 4 cap. 35 recenset diversa hominum judicia: aliqui enim non dubitabant istud vaticinium appellare, inquit ibi auctor ille synchronus, operationem adversarii spiritus Dei gloriam furantis, ea, quæ Deo conveniunt, præripiendo, ut magnus loqui solebat Antonius. Nec deerant, qui humanis disciplinis ex observatione naturalium signorum ejusmodi eventus præsciri ac prædici disputarent posse. Gregoras lib. 7 cap. 1 num. 3 tradit, quod plurimi ex clero & populo judicarent, eam prædictionem ab imperatore confictam esse, ut Athanasium cum majori indoctæ plebis plausu rursus ad sedem Constantinopolitanam eveheret: Itaque imperatori, ait, de terræ motu & vaticinatione Athanasii concionanti, fidem habere non poterant; sed submurmurabant, quod illius magnificandi studio ea confingeret, & falsam illi auctoritatem conciliaret, ut sui desiderii probabilem habere causam videretur. Ex his satis liquet, quid ipsi schismatis propugnatores de hac Patriarchæ schismatici prophetia senserint.

[1038] [quam restitutionem patriarcha Alexandrinus] Inter alios etiam patriarcha Alexandrinus illam explodebat, & restitutionem Athanasii Constantinopolitani mordaci apologo perstrinxit, ut Gregoras lib. 7 cap. 1 num. 4 narrat hoc modo: Tum autem forte in urbe versabatur Ægyptiacæ Alexandriæ patriarcha, vir gravis, cujus mores solertia ipsa ingenii ornabat: quas ob res eum imperator plurimum reverebatur & diligebat. Is cum inflammatum imperatoris studium erga Athanasium videret, audiretque eum illius nomen magnis laudibus ad miraculum usque extollentem, adeo ut eum toto animi affectu divo Chrysostomo æquipararet, festive admodum magniloquentiam & intempestivum ejus studium taxavit his fere verbis: “Erat”, inquit, “sutor quidam, qui felem albam habebat, unum quotidie murem domi capere solitam; quæ aliquando per imprudentiam in medium vas incidit, in quo sutor ille atramentum habebat, tingendis coriis destinatum: unde & vix eluctata, tota nigra evasit.

[1039] [mordaci apologo explosit.] “Ac mures quidem opinabantur, eam, monastico habitu sumpto mutatam, non commissuram esse deinceps, ut carnibus vesceretur. Itaque metu posito, per pavimentum dispersi, odorari & vestigare cœperunt ea, quibus alerentur. Illa vero cum prodiisset, & tantam prædam oculis suis obversari vidisset, omnes simul comprehendere admodum cupiens, haudquaquam poterat; attamen duobus comprehensis epulata est. Reliqui omnes fuga salutem quæsiverunt, admirantes, quo pacto, sumpto monastico habitu, crudelior evasisset. Vereor igitur, inquit, ne & Athanasius hic, prædictionum præmium sedem patriarchicam jam nunc consecutus, priorem illam asperitatem posteriore multo majore deleat, sumpta inde superbia elatus”. Eventus docuit, veram hujus fabulæ significationem fuisse: nam Pachymeres tomo 2 lib. 7 cap. 23 de nimia Athanasii restituti severitate & potentia acerbe conqueritur, apud quem etiam alia hujus Patriarchæ gesta legi possunt. Porro curiosus lector Bandurum tomo 2 Imperii Orientalis a pag 962 de epistolis aliisque ejus scriptis consulere poterit, dum nos ad alteram ejusdem Athanasii abdicationem narrandam properamus.

[1040] [Nicephorus Gregoras narrat,] Gregoras lib. 7 cap. 9 num. 1 finem secundi patriarchatus Athanasiani nobis ita exponit: Sub hoc tempus etiam patriarcha Athanasius, abdicata dignitate, in cellis suis ad Xerolophum solitariam vitam amplexus est. In causa hoc erat: quidam illi infensissimi cum eum tamdiu patriarchica specula potiri cernere non possent (octavus enim annus exibat, ex quo is denuo in patriarchalem sedem restitutus fuerat) insidias illi atrocissimas & impietatis plenas apparant: nam cum ille potestatem patriarchalem adhuc retinens in Xerolophi cellis plerumque versaretur, e patriarchico solio scabellum furati, Christi servatoris figuram subtus delineant, ac utrimque imagines duasappingunt, alteram imperatoris Andronici, frænos in ore habentis; alteram patriarchæ Athanasii, illum trahentis, velut eques equum solet. Tum idem scabellum ita ornatum ibi reponunt, ubi prius fuerat, in solio videlicet patriarchico.

[1041] Deinde quidam præter exspectationem id conspicati, [cur Athanasius se iterum dignitate abdicaverit,] eam fabulam vulgant, & Patriarcham apud imperatorem impietatis reum agunt. At imperator calumniatores accersit, eosque, ut quos impiæ nefandæque illius fabulæ auctores esse minime dubitaret, in gravissimum & perpetuum carcerem compingit. Patriarcha vero indignatus, quod non multo gravior pœna illis irrogata esset, patriarchicæ sedi statim renuntiat. Bandurus tom. 2 Imperii Orientalis pag. 976 & sequentibus Græco-Latine refert litteras ipsius Athanasii, in quibus rationem suæ abdicationis reddit, & ex iis concludit, Athanasium secundo patriarchatu se non abdicasse propter illam causam, quam hoc loco Gregoras allegat. At non video, cur in hac re Nicephoro Gregoræ synchrono non credamus, cum forte astutus ille Patriarcha inter alias exprimere noluerit hanc præcipuam abdicationis suæ causam, quam sibi ab adversariis dedecori vertendam prævidebat. Sed quæcumque fuerit vera hujus abdicationis causa, parum nostra interest, dummodo tempus illius invenire possimus.

[1042] Matthæus Cigala & Philippus Cyprius sex annos ac totidem menses huic secundo Athanasii patriarchatui adscribunt. [quod post octo annos secundi patriarchatus fere elapsos] Bandurus etiam sex annos & aliquot menses ei tribuit, ac secundam ipsius abdicationem anno Christi MCCCX alligat, quia Boivinius ad supra relatum Gregoræ textum in margine annum Christi MCCCX notavit. Attamen ex memoratis Gregoræ verbis clare eruitur, octavum secundi patriarchatus annum fere elapsum fuisse, quando Athanasius dignitatem suam abdicavit: nam Græce legitur ὄγδοον γὰρ ἔτος ἠνύετο, id est octavus enim annus consummabatur, vel juxta interpretationem Boivinii exibat, quamvis prior interpres, quem ipse præ oculis habuit, verbum Græcum ἠνύετο per Latinum agebatur minus proprie & distincte explicasset. Georgius Phranza lib. 1 cap. 9, & catalogus Panvinii huic annorum numero adstipulantur, dum Athanasio restituto octo annos gubernationis rotunde assignant.

[1043] Nos testimonium Gregoræ coævi auctoritati Matthæi Cigalæ aliorumque recentiorum præferendum censemus, [anno 1311 contigisse arbitramur.] ac propterea secundam Athanasii abdicationem differimus ad annum Christi MCCCXI cum Raynaldo, qui in Annalibus ecclesiasticis eodem anno MCCCXI num. 73 illam recte memorat, etsi ibidem nimis cito successorem ei assignet, cum sedes postea duobus integris annis vacaverit, ut ex infra dicendis apparebit. Cum igitur Athanasius mense Junio anni MCCCIII rursus cathedram Constantinopolitanam ascenderit, ut supra ex Pachymere probavimus, & juxta Nicephorum Gregoram octo fere annis in ea sederit, ex subducto hujus temporis calculo sequitur, illum secundo suo patriarchatui circa mensem Junium anni MCCCXI renuntiasse, cum tunc ferme octo anni secundæ administrationis effluxissent.

CXIV. NIPHON I.

Non statim hic Patriarcha Athanasio successit, ut numero præcedente monuimus; sed promotio ipsius saltem usque ad mensem Junium anni MCCCXIII differenda est, cum Gregoras post memoratam Athanasii abdicationem de bienni sedis vacatione meminerit, [Post duos sedis vacantis annos Niphon anno 1313 ad eam evectus est,] & simul postea secutam Niphonis successionem ibidem lib. 7 cap. 9 num. 2, post supra relatam secundæ abdicationis historiam, immediate sic narrat: Interim duobus annis elapsis, Niphon Cyzici metropolitanus sedem vacantem occupat, pontificibus imperatoris voluntati obsecutis, ex urbe Cyzico translatus, & ad patriarchalem apicem evectus. Onuphrius Panvinius in Chronico suo ecclesiastico pag. 110, & Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCCCXI num. 18 etiam notant, tunc ecclesiam Constantinopolitanam post secundam Athanasii abdicationem duobus annis vacasse.

[1045] [cujus indolem] Porro Gregoras loco proxime citato mores hujus Niphonis ita describit: Erat autem ille vir Græcarum litterarum, non fere, sed omnino rudis; imo etiam sacrarum, ut qui sua manu nec elementa litterarum sciret pingere: nam is, doctrina vix extremo digito degustata, ingenio contentus fuit. Quod si illam, quam a natura acceperat, intelligentiam & ingenii vim ad litterarum studia contulisset, inter doctissimos numerari certe potuisset. Sed divitiarum amore præoccupatus, externique splendoris & inanis gloriæ desiderio abreptus, omnem solertiam & excellentiam animi naturalem eo convertit, & iis rebus, velut fluctuum reciprocorum æstu, sua omnia studia tam nocturna quam diurna absorberi passus est. Itaque omnium rerum, ad usum vitæ pertinentium, peritissimus erat administrator; seu plantandæ arbores forent, seu vites opportuno tempore colendæ, seu omnis generis ædificia exstruenda. Denique quidquid granaria, quidquid cellas vinarias implet, quidquid loculos rumpit & capaciores quotannis exigit, solertissime prospiciebat.

[1046] [& vitia describit Gregoras,] Omitto luxum in vestibus, & ferocium atque altorum equorum armenta, mensarumque delicias, quæ neque crassos humores gignerent, neque bonum faciei colorem corrumperent. Nam & mulieribus partem occupationum suarum tribuebat, idque non segniter acsi parum interesset, sed necessario, & quasi haud posset detrectare. Qui mores eum post impulerunt, ut muliebrium rerum & possessionum (duo monasteria virginum intelligo, quorum alterum Pertze, alterum Cratæi dicitur) curam administrationemque susciperet; simul ut aliquid de reditibus occasione ædificiorum subtraheret; simul ut sæpius ibi cum fastu & mollitie versari posset. Hic quoscumque vel excellenti indole, vel quavis earum artium, quæ aut publice omnibus aut privatim imperatoribus placerent, præstare cerneret, eorum se palam amicum simulabat; clam vero oderat, animumque & oculum malignum in omnes intendebat, & alias alios criminando, imperatoris aures furtim pulsare non dubitabat. His coloribus schismaticus scriptor Patriarcham schismaticum depingit, & eodem capite enumerat aliqua illius gesta, quæ nos brevitatis causa prætermittimus.

[1047] [qui etiam narrat expulsionem ipsius] Gregoras capite sequente cœptam de Niphone narrationem interrumpit commemorandis bellis Græcorum cum Turcis, de quibus etiam antea eodem libro egerat, & deinde res Niphonis resumit capite undecimo ejusdem libri, quod ita incipit Sequenti anno etiam Niphon e patriarchali sede ejicitur ob multa & varia sacrilegia, atque ob amorem pecuniæ, quo ille impulsus, quæstum iniquum, nec satis dignitati suæ convenientem, instituebat. Is autem digressus, domicilium.sibi elegit eam partem monasterii Peribleptæ, quæ mare spectat. Certe videntur illa, quæ hic sequenti anno contigisse Gregoras memorat, ad priora Niphonis gesta, quibus cap. 10 plane diversam narrationem interserit, proprie spectare, & initium capitis undecimi cum fine capitis noni immediate connectendum esse. Facilius mentem meam intelliget, qui libri proxime citati caput octavum & aliquot sequentia pervolvere ac inter se conferre voluerit.

[1048] Catalogi recentiores huic Niphoni quatuor fere annos adscribunt. [quæ nobis post brevem cathedræ possessionem] Sed tam diuturna patriarchatus administratio componi non potest cum certioribus successorum annis, & claro Gregoræ computo, quem infra producemus. Quare propter memoratam narrationis connexionem, & Niphonis depositionem, quæ sequenti anno facta esse dicitur, aliasque rationes inferius proferendas probabilius arbitror, Niphonem dumtaxat uno anno & forte aliquot mensibus in cathedra Constantinopolitana sedisse. Ab hac sententia non abhorret Henricus Hilarius heterodoxus, qui in Chronico ecclesiæ Græcæ pag. 246 perturbatum Philippi Cyprii catalogum emendare nititur, & majori charactere notat sequentia: Patriarcha Nipho, Cyzici metropolita, vix annum ecclesiastico muneri præfuit: ob crimen enim sacrilegii, avaritiæ, indignorumque tanto fastigio quæstuum, omnibus invisus erat, indeque abdicatus est. Non indicat, ubi tam brevem Niphonis patriarchatum invenerit, cum tamen pag. 235 præmoneat, se veram ac genuinam patriarcharum seriem ex scriptoribus Græcis prosequi.

[1049] Georgius Phranza lib. 1 cap. 9 etiam opinioni nostræ favet, [circa finem anni 1314 vel initium 1315 contigisse videtur.] & licet determinatum gubernationis tempus non exprimat, tamen illud breve fuisse innuit his verbis: Ei Niphon, Cyzici episcopus, substituitur; nec diu ea potestate usus, dejicitur. Si fere quatuor annis patriarcha fuisset, dicendus esset satis diu sedem tenuisse, præsertim quia illam sceleribus suis contaminabat potius, quam possidebat. Igitur juxta calculum nostrum Niphon, qui circa medium annum Christi MCCCXIII cathedram Constantinopolitanam ascenderat, circa finem anni MCCCXIV vel initium anni MCCCXV ab ea dejectus est, cum illam anno uno & aliquot mensibus occupasset. Hæc chronologia nostra facile conciliatur cum Bzovio, qui in Annalibus ecclesiasticis dejectionem Niphonis ad annum Christi MCCCXIV num. 29 refert, aut cum Spondano, qui in suis Annalibus ecclesiasticis eamdem anno Christi MCCCXV num. 8 consignat. Ceterum nolo hic commemorate, quomodo post suam expulsionem sceleratus ille homo & beneficiorum immemor Andronicum Juniorem contra avum suum concitaverit, ac rebellioni causam dederit, quæ omnia Gregoras lib. 9 cap. 7 num. 1 & 2 graphice describit. Tantummodo pro sequenti chronotaxi hic obiter observari volo, sedem Constantinopolitanam post depositionem Niphonis rursus uno anno vacasse, ut mox ex scriptore synchrono & teste oculato referemus.

CXV. JOANNES XIII, cognomento Glycys.

[Cum sedes CP. anno uno vacasset,] Nicephorus Gregoras lib. 7 Historiæ Byzantinæ cap. 11 num. 1 post narratam Niphonis depositionem statim de successore ipsius scribit sequentia: Anno uno interjecto, in patriarchicum solium imponitur Joannes Glycys, tum logotheta cursus publici, qui uxorem filiosque & filias habebat. Erat hic vir doctissimus, & generosæ illius Atheniensium elocutionis, si quis umquam, retinentissimus, utpote qui eam dicendi formam ac rationem tamquam divinum aliquod exemplar observaret. Idem gravi judicio, animi affectu ad optima quæque propenso, & morum sanctitate longe omnes superabat: quas ob res patriarchalem sedem velut meritum præmium accepit, cum uxor ejus statim monasticum habitum induisset. Atque ipse quoque sedis reverentia eumdem habitum induere quidem voluit; sed illius conatui imperator obstitit: nam cum corruptus humor non ita multo ante articulos ejus invasisset, certis anni intervallis gravissime cruciabatur, & de sententia medicorum eum necesse erat carnibus vesci; qua de causa monasticus ei habitus non concessus est. Hujus viri consuetudine usus & ipse sum, quoad potui & licuit, nocturnis diurnisque ejus colloquiis interesse, & uberrimos fructus ex ipsius sermonibus colligere solitus, cum apud me maxime vigebat eloquentiæ amor; ætas autem mea vicesimum annum excedebat. Ex hac sedis vacatione, & superiori annorum computo concludo, hunc Joannem ineunte anno Christi MCCCXVI ad cathedram Constantinopolitanam evectum fuisse.

[1051] [Joannes anno 1316 ineunte ad illam promotus est,] Hoc chronologicum sedis initium confirmatur ex quodam eventu, quem secundo hujus Patriarchæ anno accidisse idem testis oculatus lib. 7 cap. 12 num. 4 narrat his verbis: Cum Joannes Glycys alterum annum in patriarchali solio sederet (qui annus ab orbe condito fuit sexies millesimus octingentesimus vigesimus quintus) accidit, ut vehementi Borea spirante crux ænea e manu statuæ supra columnam positæ (eam dico, quæ in vestibulo maximi sanctæ Sophiæ templi erecta est) elaberetur. Juxta recentiores Græcos annus mundi 6825 usque ad Kalendas Septembris cum anno Christi MCCCXVII concurrit, quo Joannes secundum annum (Græce δεύτερον ἔτος) in throno patriarchali agebat. Igitur ex hac temporis nota verosimillime inferimus, Joannem anno Christi MCCCXVI in cathedra Constantinopolitana sedere cœpisse.

[1052] [& exeunte anno 1319 vel ineunte anno 1320 eamdem abdicavit.] Nunc pergimus ad determinandam illius abdicationem, cujus causam & tempus prædictus Gregoras lib. 8 cap. 2 num. 1 sic exponit: At patriarcha Joannes Glycys, cum & spem recuperandæ valetudinis nullam sibi superesse, & eo munere fungi se intelligeret, cujus administratio magnas vires & firmum corporis robur postularet; contra autem magna tranquillitate opus esse sciret corpori ægrotanti, & vicissim animum ipsum, utpote condolentem corpori, & ejus ægritudine distractum, magno ab externis rebus otio egere animadverteret (duo quippe inde maxima mala existebant, cum nec quotidiana negotia commode & celeriter expedire, nec vulgi seu indignatio seu convicia reprimi possent) in medio administrationis cursu fatigatus, otio suo consulere, atque ex illo magno circumfluentium negotiorum æstu emergere statuit: quibus de causis imperator ejus voluntati annuit, eique Cyriotissæ monasterium, in quo habitaret, assignavit; in quod se quarto anno patriarchatus sui contulit, abdicata utcumque dignitate. Cum Joannes iste juxta superiorem computum ineunte anno Christi MCCCXVI cathedram Constantinopolitanam ascenderit, & juxta Gregoram quarto anno illam deseruerit, verosimiliter in ea sedit usque ad finem anni MCCCXIX vel initium MCCCXX, quod abdicationis tempus cum morte successoris ejus optime concordat, ut mox videbimus.

CXVI. GERASIMUS I.

[Joanni supradicto non successit Theodorus Metochita,] Raynaldus in Annalibus ecclesiasticis perperam supradicto Joanni Theodorum Metochitam substituit, dum ibi ad annum Christi MCCCXI num. 73 patriarchas aliquot Constantinopolitanos ita enumerat: In tantam porro servitutem sub schismatico imperatore redacta erat Græcorum ecclesia, ut patriarchas veluti theatrales imponeret, deponeretque: hoc enim ipso anno, deturbato Athanasio, Niphonem Cyzicenum ad patriarchale solium evexit, cui ejecto successit Joannes Glyces, idemque Theodoro Metochiti locum dedit. Hic deinde pulsus infulas reliquit Gerasimo, qui iis parum potitus, monasteriumque repetere coactus, transfusos in Isaiam honores indoluit. Nescio, quomodo Raynaldus Theodorum Metochitam ad sedem Constantinopolitanam evexerit, quem hactenus nemo veterum aut recentiorum, quantum scio, pro patriarcha agnovit.

[1054] Multa quidem Theodori Metochitæ gesta recensentur a Nicephoro Gregora, [sed Gerasimus inutilis senex,] quem Raynaldus in margine citat; sed scriptor ille nusquam tradit, hunc virum umquam dignitate patriarchali ornatum fuisse. Quinimo Gregoras lib. 8 cap. 2 post narratam Joannis Glycys abdicationem, & recitatum illius testamentum, quod ipsemet jussu istius patriarchæ conscripserat, ordinem rerum gestarum ibidem num. 3 sic prosequitur: Hoc tempore in patriarchicum solium succedit sacerdos monachus e Manganorum monasterio, Gerasimus, cano capite, sed simplici vir ingenio; idemque surdaster, audiendi sensu per senectutem maxima parte imminuto. Is Græcas litteras ne extremo quidem digito umquam attigerat; sed erat ob inscitiam & morum simplicitatem ad imperatoria obsequia aptissimus: hac enim de causa ad ea munera obeunda tales viri ab imperatoribus deliguntur, ut dicto audientes eis sint, tamquam mancipia, & nulla re ipsis refragentur. Sic etiam Georgius Phranza lib. 1 cap. 9 in locum Joannis Glycys immediate subrogat Gerasimum, qui ibidem ab ipso canus quidem capillos, sed moribus nauci atque inutilis fuisse dicitur. Præterea nullus scriptor aut catalogus, quem viderim, meminit de Theodoro Metochita, tamquam patriarcha Constantinopolitano; ita ut non intelligam, unde Raynaldus illum eruerit. Denique ipsa temporis ratio suadet, neminem inter Joannem & Gerasimum intercedere potuisse, ut ex sequentibus patebit.

[1055] Catalogus Labbeanus notat, hunc Gerasimum sedisse anno uno, [qui ante mensem Aprilem anni 1320 sedere cœpit,] cui catalogus Panvinii superaddit mens. …, ita ut propter hanc ambiguam expressionem ignoremus, an supra annum Gerasimo mensis unus, an plures sint tribuendi. Neque his tenebris lucem affert Georgius Phranza, qui lib. 1 sui Chronici cap. 9 tantummodo affirmat, hunc Patriarcham ad exiguum tempus ecclesiæ præfuisse. At saltem ex catalogo Panviniano colligimus, annum unum, qui ab aliis huic Patriarchæ adscribitur, complete numerandum esse, & Gerasimum certe anno uno ac mense sedem Constantinopolitanam occupasse. Hinc ulterius sequitur, illum sedere cœpisse ante mensem Aprilem anni MCCCXX, cum mortuus fuerit anno sequenti circa diem XX Aprilis, ut illico videbimus.

[1056] Cum Andronicus Junior contra avum suum imperatorem cum quibusdam conjurasset, [& anno 1321, die 5 Aprilis cathedram adhuc occupabat;] conspiratione intellecta, avus illum accersi jubet, publice coram præcipuis imperii præsulibus reprehendendum, ut Gregoras lib. 8 cap. 6 num. 1 refert his verbis: Sexta porro hebdomade sanctæ Quadragesimæ imperator, Gerasimo patriarcha & aliis pontificibus, qui tum forte aderant, accersitis, nepotem adducit palam reprehensurus, moniturusque, ut fugæ consilia abjiceret; quo vel testium tantorum præsentia territus ac pudefactus, incœpto desisteret, vel si puniretur, non sine causa probabili videretur esse mulctatus. Istud anno Christi MCCCXXI factum esse, liquet ex Joanne Cantacuzeno, qui lib. 1 Historiæ cap. 12 diserte asserit, Andronicum Juniorem ab avo suo propterea accersitum fuisse Nonis Aprilibus, Dominica ante diem Palmarum. At ea Dominica anno Christi MCCCXXI incidit in Nonas Apriles seu diem V Aprilis, quandoquidem Pascha die XIX ejusdem mensis illo anno celebrabatur, ut apud chronologos certum est. Cantacuzenus libro proxime citato cap. 14 dicit, quod in hoc conventu inter alios arbitros consederit Gerasimus patriarcha, divinis cumulatus muneribus, qui, ut in vita solitaria ipsum fastigium perfectionis attigerat, sic civilium publicarumque rerum longe ignorantissimus erat.

[1057] [at quando Andronicus Junior anno 1321 circa festum Paschæ fugit,] Cum vero Andronicus Junior paulo post ad rebelle ingenium rediret, imperator novas insidias suspicatus, ut Gregoras lib. 8 cap. 6 num. 3 narrat, eum comprehendere statuit, & cum patriarcha Gerasimo consilium istud suum, ut arcanum communicat. At ille statim ad Juniorem imperatorem Andronicum accurrit, & arcanum prodit. Quamobrem is fugam ex eo cœpit accelerare. Tum ibidem numero sequente tempus hujus fugæ, quod nostra hic multum interest, ita accurate indicat: Cum autem Resurrectionis solenne & illustre festum advenisset, & quæ decreta erant, perfici ejus diei vespere necesse esset, claves portarum, per quas ad Gyrolimnam itur, de more petiit & accepit: hoc enim propter matutinam venationem facere consueverat. Igitur sub mediam noctem, cunctis dormientibus, cum omnibus conjuratis egreditur. Tum equitando provecti in Syrgiannis & Cantacuzeni castra postridie perveniunt: hi enim magno apparatu ad Adrianopolim fugam illius præstolabantur. Erat is dies Aprilis vigesimus anni sexies millesimi octingentesimi vigesimi noni. Joannes Cantacuzenus synchronus, qui postea imperator fuit, circa tempus istius fugæ cum Gregora concordat, & lib. 1 Historiæ suæ cap. 18 ait, Andronicum Juniorem ex urbe egressum esse decimo tertio Kalendas Maias, Indictione quarta anni sexies millesimi octingentesimi vicesimi noni, post noctis medium, sole jam ad apportandum diem novæ hebdomadis secundum surgere parante. Hæc omnia annum Christi MCCCXXI certissime designant, cum Pascha seu festum Resurrectionis illo anno in diem XIX Aprilis inciderit, ut supra monuimus.

[1058] [eodem anno obiit Gerasimus] Hanc Andronici Junioris fugam tam scrupulose retulimus, quia ex illa pendet chronologicus Gerasimi finis, quem Gregoras lib. 8 cap. 6 num. 7 hac occasione sic manifestat: Cum senior imperator ante solis ortum nepotis fugam cognovisset, eodem die pontificibus, qui in urbe aderant, accersitis (nam patriarcha pridie fugæ obierat) scripto anathemate nepotem damnari jubet, ut rebellem; item eos, qui simul cum eo exivissent, quive deinde fuga evasuri aut ejus partesdefensuri essent. Similia memorat Joannes Cantacuzenus lib. 1 cap. 19, ubi mortem ejusdem Patriarchæ indicat hoc modo: Senior, postquam rem secus ire vidit atque speraverat, coactis, qui per id tempus Constantinopoli visebantur, episcopis (patriarcha enim Gerasimus morti concesserat ea ipsa nocte, qua nepos urbem deseruerat) expromptisque apud eos, quæ jure expromenda ducebat, persuadet, ut anathema contorqueant in omnes, quique nunc a nepote sint, quique postea futuri sint.

[1059] Videtur in hac mortis expressione discrimen unius diei inter duos istos scriptores synchronos occurrere, [die 19 vel 20 Aprilis.] dum unus asserit, patriarcham pridie fugæ obiisse; alter vero affirmat, ea ipsa nocte, qua nepos urbem deseruerat, illum e vivis excessisse. Si nobis luberet utrumque textum curiosius discutere, forte ambo conciliari possent; sed non est operæ pretium propter exiguam unius dieculæ differentiam hisce diutius inhærere, cum ex relatis horum auctorum testimoniis certum sit, Gerasimum obiisse anno Christi MCCCXXI, circa festum Paschæ, quod eo anno in diem XIX Aprilis incidebat. Ex dictis etiam sequitur, Gerasimum in patriarchatu mortuum esse, adeoque Raynaldum supra perperam affirmasse, quod ille dignitate sua parum potitus, monasteriumque repetere coactus, transfusos in Isaiam honores indoluerit. Hic Raynaldi error ex sequenti sedis vacatione ultro in oculos incurret.

CXVII. ESAIAS.

[Postquam sedes CP. duobus annis & aliquot mensibus vacaverat, anno 1323] Dorotheus Monembasiensis in Synopsi variarum historiarum, quæ Venetiis anno 1631 edita est, initium hujus Patriarchæ figit pridie Calendas Decembris, Indictione septima, ut Boivinius in notis ad Gregoram testatur. Cum Indictio septima a Calendis Septembribus anni MCCCXXIII fluere cœperit, ex hoc temporis charactere colligimus, Isaïam illo anno, die XXX Novembris evectum esse ad cathedram Constantinopolitanam, postquam ea duobus annis, septem mensibus, & aliquot diebus vacasset. Nec profecto mirum est, in tanta imperii perturbatione ecclesiam Constantinopolitanam tamdiu patriarcha caruisse, cum & ipsa rerum gestarum series tam diuturnam sedis vacationem confirmet. Spondanus in Annalibus ecclesiasticis hanc Esaïæ successionem uno anno prævertit, eamque ad annum Christi MCCCXXII num. 18 ita refert: Hoc eodem anno in demortui superiori anno Gerasimi patriarchæ Constantinopolitani locum suffectus ponitur ab imperatore Esaïas, monachus cœnobii montis Atho in Macedonia, septuagenario major. Nos ob jam dicta probabilius opinamur, promotionem illam usque ad annum MCCCXXIII differendam esse.

[1061] Sed sive hoc patriarchatus initium anno Christi MCCCXXII sive anno MCCCXXIII affigas, [Esaias electus est,] certe corrigenda est interpretatio Wolfii, qui Græcum Gregoræ textum ita Latine reddit, acsi Esaïas in recens defuncti patriarchæ locum ab imperatore suffectus esset. Boivinius solerter hunc Wolfii errorem observavit, & eumdem Gregoræ textum lib. 8 cap. 12 num. 1 sic melius interpretatur: Eo tempore monachus quidam ex monte Atho, septuagenario major, nulla sacerdotali dignitate præditus, idemque adeo imperitus, ut nec prima quidem litterarum elementa perfecte posset conjungere, in urbem venit: quem ob nimiam morum simplicitatem imperator in patriarchalem sedem, tum temporis vacantem, imposuit; quamvis multa crimina libere illi objecta & a multis testata fuissent, propter quæ olim sæpe exclusus omni sacrorum Ordinum gradu fuerat. Quamobrem divino jure ob humanam cupiditatem spreto, passus est Deus a simplicissimo illo homine eos principatu dejici, qui tanto studio pro eo injuste contenderant, ut progressu historiæ res ipsa declarabit.

[1062] [cujus vitia Gregoras prodit, & Cantacuzenus silet.] Gregoras lib. 9 cap. 3 narrat, quomodo hic Patriarcha contra Andronicum seniorem conjuraverit, ac propterea ab imperatore in monasterio Manganorum custodiæ mandatus fuerit. Sed Andronicus Junior, Constantinopoli fraudulenter occupata, & avo suo victo, Patriarcham liberat, atque in sedem suam restituit cum immodesta triumphi pompa, quam Gregoras eodem libro cap. 6 num. 7 ita describit: Inde in Manganorum monasterium abit, ubi patriarcham Esaïam in custodia, vinculis libera, sedere diximus: quem inde abductum, & uni ex imperatoriis curribus impositum, ornamenta, ita ut erant, rubra præferenti, in patriarchicum solium restituit, nullis episcopis aut presbyteris sequentibus aut antecedentibus; sed tibicinibus & tibicinis, saltatoribus & saltatricibus comitantibus, ac lætis canticis eum prosequentibus. Quarum quidem tibicinarum una probatissima habitu virili equitabat, & milites, ut secuta antea fuerat, ita nunc quoque sequebatur; Patriarcham vero ipsum antecedebat, quem solitis & meretriciis nugis, ut & ceteros, qui aderant, ad illiberalem risum facile provocabat. Joannes Cantacuzenus, qui in Historia sua partibus Junioris Andronici ubique favet, hanc ignominiosam pompam dissimulat, & crassam hujus Patriarchæ inscitiam aliaque ipsius vitia studiose tacet aut excusat. Quare apud Gregoram legi possunt reliqua Esaïæ gesta, ex quibus facile quivis colliget, hunc hominem ingratum, iracundum, perfidum, & vindictæ maxime cupidum fuisse. Nos, his omissis, jam finem patriarchatus ipsius quæremus.

[1063] [Hic patriarcha obiit anno 1333,] Bandurus, Boivinius, aliique viri eruditi ex serie narrationis, quam Nicephorus Gregoras instituit ab initio libri 10 usque ad cap. 7, ubi num. 3 de obitu Esaïæ obiter meminit, probabiliter concludunt, mortem istius Patriarchæ anno Christi MCCCXXXIII illigandam esse. Nos illam chronologiam etiam hic sequimur, tamquam verosimiliorem, quæ non parum confirmabitur ex tempore successoris ipsius, qui non diu post mortem Isaiæ circa æstatem anni MCCCXXXIII electus est, ut postmodum ostendemus.

[1064] [a qua chronotaxi Philippus Cyprius & Matthæus Cigala turpissime aberrarunt.] Interea hoc loco iterum satis mirari nequeo inscitiam Philippi Cyprii, qui in catalogo suo apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 225 de eodem Patriarcha sic imperitissime scribit: Esaïas Montis sancti monachus. Cum is patriarchatu defungeretur, Constantino & Joanne Palæologis novissimis imperatoribus, capta est Constantinopolis a sultano Mechemete, qui omnes Christianos, imperatorem, & patriarcham concidit: mansitque ecclesia summo præsule viduata, donec prædictus sultanus, divino nutu coactus, ac subditis sibi Christianis postulantibus, legitimum patriarcham produxit. Matthæus Cigala apud eumdem Bandurum tomo proxime citato pag. 214 nobis obtrudit similia, quæ quomodo in sanum cerebrum incidere potuerint, non intelligo: nam Constantinopolis a Mahomete Turcarum imperatore capta est, quando centum & plures anni post mortem Isaïæ patriarchæ effluxerant, ut suo loco postea dicetur.

CXVIII. JOANNES XIV, cognomento Aprenus.

[Ante æstatem anni 1333 videtur Esaiæ suffectus hic Joannes,] Non diu post mortem Isaiæ electus est hic Patriarcha, ut eruo ex verbis Cantacuzeni, qui electionem illam maxime promovit; quemadmodum ipsemet lib. 2 Historiæ suæ cap. 21 testatur, ubi ad rem nostram inter alia sic scribit: Quia vero tum ecclesia Byzantina episcopo suo viduata erat, quod Esaïas patriarcha nuper (Græce legitur οὐ πολλῷ πρότερον χρόνῳ, id est proprie, non multo ante tempore) de vita exierat, visum omnino faciendum, ut alius in ejus throno locaretur. Cum igitur diutius controversando alii alium nominarent, magnus domesticus (sub hoc nomine Cantacuzenus de se ipso loquitur) imperatori auctor fuit, ut Joannem presbyterum designaret; quem quamquam apud Apros obscuris ortum natalibus, tamen ut in sacerdotali ministerio dexterrimum & ad id accommodatissimum idem domesticus inter suos domesticos adscripserat, qui sibi a sacris esset. Deinde ibidem reliqua capitis ejusdem parte exponit, quomodo ipsemet omnes præsules, qui huic promotioni refragabantur, astute ad Joannem istum eligendum induxerit. Gregoras lib. 10 cap. 7 num. 3 breviter meminit de eadem Joannis electione, quæ ante æstatem anni MCCCXXXIII videtur facta esse, sicut ex morte Isaïæ, & ibi relata rerum gestarum serie conjicimus.

[1066] Sub hoc Patriarcha rursus ab Ecclesia Romana laboratum est pro Græcorum unione, [sub quo reductio Græcorum ad Ecclesiam Romanam,] quam Nicephorus Gregoras impedivit, ut ipsemet lib. 10 cap. 8 num. 1 narrat his verbis: Insecuto anno (is erat annus Christi MCCCXXXIV, ut Raynaldus, Boivinius, aliique notarunt) duo episcopi vetere Roma a Papa delegati venerunt, ut de pace & concordia ecclesiarum disputarent. Ac statim videre erat multos e populo zelum præ se ferre, sed non secundum scientiam, ac temerariis & immodestis vocibus emissis ipsum etiam Patriarcham ad disputandum urgere. Is vero cum nec linguam dicendi usu exercitatam haberet, & suos episcopos maximam partem indoctissimos esse cerneret, tergiversabatur quidem; sed quomodo populi tumultum sedaret, nesciebat. Quare & nos ad id certamen suscipiendum cohortandos putabat, qui linguam aliquo orationis apparatu instructam haberemus, quamvis in sacrum catalogum non inscripti essemus. Propter hæc Gregoræ verba Raynaldus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCCCXXXIV num. 4 recte observat, pristinum scientiæ splendorem apud Græcos post schisma adeo obsolevisse, ut in imperiali urbe nemo inter præsules aut clericos inveniretur, qui cum legatis Romani Pontificis in theologicum certamen posset descendere, & ad hujusmodi controversias agitandas homo laïcus quærendus esset.

[1067] Deinde Gregoras ibidem aperit consilium, quod tunc indocto suo Patriarchæ ita suggessit: [obsistente potissimum Nicephoro Gregora, ut ipsemet testatur,] Ego vero, inquit, primum vehementer urgebam ac monebam, ut taceret, & eum habitum præ se ferret, in quo inesset majestas quædam, & prudentis animi species appareret, Latinorum videlicet postulationem contemnentis: neque enim disputatione esse opus in præsenti. Callidum enimvero effugium ad tegendam Patriarchæ aliorumque præsulum ignorantiam! Quia tamen satis videbat, fraudem illam ab aliis viris emunctæ naris facile olfaciendam esse, mentem mutavit, ut ibidem prodit his verbis: At cum rursus cogitarem, silentium fere suspicione non carere; sed in exterorum animis varias & multiplices cogitationes excitare ac spargere, eorum præsertim, qui nec lingua nec animo imperare didicissent, Patriarcham & episcopos quosdam selectos privatim conveni, & meam sententiam ad hunc fere modum apud eos exposui. Tum subdit longam suam disputationem, qua antistites in schismate confirmatos fuisse gloriatur.

[1068] [iterum frustra tentata est.] Raynaldus ad annum Christi MCCCXXXIII & MCCCXXXIV de hac irrita Romani Pontificis legatione, & schismatica Gregoræ oratione consuli meretur. Reliqua hujus Patriarchæ gesta, quæ parum ad rem nostram faciunt, apud Cantacuzenum & Gregoram sparsim legi possunt. Denique Petrus Lambecius in Commentariis de Bibliotheca Cæsarea lib. 5 a pag. 187 quædam ejusdem Patriarchæ scripta & alia ad ipsum spectantia recenset. Hæc omnia apud citatos auctores a curioso lectore videri poterunt, cum nobis non liceat singula referre. Propterea etiam omittimus dogmaticas Barlaami & Palamæ disceptationes, de quibus Gregoras & Cantacuzenus pro suo partium studio utrimque sæpius agunt, & quæ expulsioni Joannis Apreni causam dedisse dicuntur: nobis enim præcipue incumbit indagare tempus, quo hic Patriarcha exauctoratus est, quod jam ex synchronis duorum scriptorum testimoniis accurate determinare conabimur.

[1069] [Joannes iste exauctoratus est circa illud tempus] Gregoras lib. 16 cap. 4 num. 1 memorans gesta Cantacuzeni, simul ad propositum nostrum hæc habet: Post Arcturi ortum imperator Byzantio egressus, Didymotichum venit, ut eos tumultus, quos ab imperatrice Irene jam sopitos fuisse diximus, componeret, & res in meliorem statum verteret. Hinc autem ille ante omnia Joannem patriarcham ejecit, & Byzantium, ut in palatio vinctus custodiretur, misit, ne & ipse favens novis rebus, quæ illic ciebantur, maximum & intolerandum reipublicæ detrimentum afferret. At hic, non longum ex eo in vita commoratus, ibi decessit, quinque ferme & sexaginta annos natus, quatuordecim circiter patriarchica dignitate potitus, & decimo post exaugurationem mense mortuus. Quandoquidem illa Cantacuzeni expeditio in autumno anni MCCCXLVII facta est, ut Boivinius aliique recte notant, postquam Joannes Aprenus antea Constantinopoli exauctoratus ac Didymotichum relegatus fuerat, jam propius inquirere oportet, quo tempore illa depositio Constantinopoli contigerit.

[1070] [quo Cantacuzenus Constantinopolim cepit,] Si quis apud Gregoram libri 15 caput 9 pervolvere voluerit, ex serie narrationis facile comperiet, Joannem Aprenum patriarchatu dejectum fuisse circa illud tempus, quo Cantacuzenus clam noctu Constantinopolim occupavit. Id ipsum auctor ille lib. 19 cap. 1 repetit in oratione, quam coram imperatore Cantacuzeno habuit, & in qua num. 5 sect. 35 sic illum alloquitur: Ad eum diem, quo Byzantium in tuam potestatem mediæ noctis vigiliæ redegerunt, Patriarcha usque ille esse perstitit, qui sacerdotes & episcopos ordinaret, & judicum decreta consignaret. Imo Cantacuzenus lib. 4 cap. 3 aperte indicat, Patriarcham dignitate sua orbatum fuisse, paulo antequam ipse Constantinopolim intercepisset, & post narratam depositionis causam ibidem hoc ita asserit: Tali modo Joannes patriarcha throno ejectus est, etiam antequam Byzantium intraret imperator. Deinde ibi narrat, quomodo turbulentum hunc hominem Constantinopoli Didymotichum relegare coactus fuerit, qui post contractum morbum & instabilem dementiam non diu vixit.

[1071] Jam vero Gregoras lib. 15 cap. 8 num. 4 istud occupatæ urbis tempus ita exprimit: [quod ineunte Februario anni 1347 contigit.] Erat dies ille Februarii tertius, anni sexies millesimi octingentesimi quinquagesimi quinti. At ipse Cantacuzenus circa diem nonnihil a Gregora differt, dum lib. 3 Historiæ suæ cap. 100 de se ipso sic scribit: Secundum juramenta, qui in palatio erant, portis reclusis Cantacuzenum imperatorem acceperunt sexto Idus Februarias, anno orbis conditi sexies millesimo octingentesimo quinquagesimo quinto, Indictione quinta decima. Præferimus computum Cantacuzeni, quia nullo modo est verosimile, illum errasse in signando die, quo imperii sedem invasit. Saltem ex concordi utriusque scriptoris synchroni testimonio constat, depositionem istius Patriarchæ contigisse circa ineuntem Februarium anni MCCCXLVII, cui tempori characteres chronologici, ab his auctoribus diserte expressi, certissime respondent. Ex hoc patriarchatus fine etiam confirmatur chronologicum ejusdem initium, quod supra ante æstatem anni MCCCXXXIII collocavimus: si enim ab ineunte Februario anni MCCCXLVII, quo Joannes exauctoratus est, retrocedamus ad ver anni MCCCXXXIII, ex calculo exacte instituto sequetur, illum patriarchica dignitate potitum fuisse annos quatuordecim circiter, ut supra citatus Gregoras affirmat.

CXIX. ISIDORUS I, cognomento Bouchiras.

[Ante Maium anni 1347 in sede CP. collocatus est Isidorus,] Videtur hic Patriarcha sedem Constantinopolitanam occupasse ante mensem Maium anni MCCCXLVII, ut colligimus ex narratione Cantacuzeni, qui lib. 4 cap. 4 tempus secundæ inaugurationis suæ ita indicat: Tertio Idus Maias, eodem vere, in templo Dei Genitricis in Blachernis imperator Cantacuzenus ab Isidoro patriarcha denuo, Anna imperatrice & Joanne imperatore præsentibus, coronatus est… Et quamquam Adrianopoli antehac a Lazaro patriarcha Hierosolymitano corona exornatus esset, suffecissetque apud viros prudentes illa sacra unctio, tamen, ne oblocutoribus sermonem daret, quod non Byzantii secundum imperatorum solenne, coronam accepisset, iterum coronari placuit. Ex antecedente & consequente rerum gestarum narratione satis apparet, hæc ad ver anni MCCCXLVII pertinere. Gregoras lib. 15 cap. II num. 3 hanc secundam inaugurationem primo & vigesimo Maii die factam putat, postquam ibidem num. 1 dixerat, quod alter alterum auctorem habuerit & architectum dignitatis; Cantacuzenum quidem Isidorus patriarchicæ; Isidorum vero Cantacuzenus imperatoriæ secundo delatæ: quæ enim celebratio Didymotichi peracta fuerat, ea Palamitis completa minime videbatur. At potius in hac re credimus Cantacuzeno, qui verosimillime magis memor fuit temporum & locorum, quibus ea sibi contigerunt, quamvis in aliis narrationibus, ad famam & gloriam suam spectantibus, merito de philautia suspectus habeatur.

[1073] Porro de moribus hujus Isidori, qui antea propter defensos Palamæ errores ab episcopatu Monembasiensi dejectus fuerat, [quem auctores synchroni pro studio partium laudant vel vituperant,] auctores synchroni pro suo affectu scribunt: nam imperator Cantacuzenus, qui Palamitis impense favebat, lib. 4 cap. 3 illum sic laudat: Plures uno animo Isidorum eligunt, virum probatis moribus, ac mitem, & ad omnem sanctimoniam natum, atque in litterarum disciplinis & recondita dogmatum scientia perfectum. At synodalis sententia, qua errores Gregorii Palamæ & sectatorum ejus damnantur, apud Leonem Allatium de perpetua Consensione ecclesiæ Occidentalis & Orientalis lib. 2 cap. 16 num. 4 de hoc Isidoro habet sequentia: Patriarcha fit (o Dei leges & tribunalia!) Isidorus, omnibus patriarcharum & antistitum calculis depositus; & sedet in magno throno, qui nec pusilli cujusdam dignus judicatus est; homo quemadmodum, qui bene eum & olim & nunc norunt, præ aliis stultior, vanus, mente nulla, cum aliis consuescere nescius, non melius a pejori discernere, ut aliorum præfectos addecet: ita res pertractans veluti & formicas per terram repentes, ludicrus plane universis, qui de eo ludos facere cupiunt, &, quod pejus est, neque obedientiæ legum gnarus, neque in cœnobio enutritus, sed in urbibus & rebus publicis commixtus, & pœdagogus & puerorum pædotriba. De Isidoro etiam contemptim loquitur Gregoras, & lib. 15 cap. 12 acerba populi dicteria contra illum recenset. Verum hæc & similia apud citatos auctores fusius referuntur, quam ut ea hoc loco nobis liceat transcribere.

[1074] [& qui præ pudore vel tristitia] Igitur transimus ad mortem hujus Patriarchæ, quam Gregoras lib. 18 cap. 1 num. 2 sic refert: Is fuit rerum status, cum Isidorus patriarcha gravi morbo corripitur; erat autem illud ventris profluvium juge ac diuturnum, adversus quod nec manus nec ars medicorum quidquam poterat. Tametsi primo accessu non admodum violentus invaserat hic morbus, sed sensim ac paulatim, atque (ut ita dicam) pedetentim procedere visus fuerat, & hominum exspectationem quasi ludificarat. Enimvero, ut plerique aiebant, natus erat ex tristitia, quam tacitus pudor pepererat. Scilicet vir ille propriis somniis intentus, omnia dicta & facta inde auspicabatur, divinum eum afflatum vocans: his perpetuo gloriabatur, & palam mentiri eum non pudebat. Quin & imperatori pariter & aliis quibuslibet quædam quasi vaticinia & oblatas divinitus visiones referebat, in quibus fuit & Galatici Latinorum castelli, in adverso littore positi, excidium, quod illi affirmabat certo & constanter prænuntiatum a Deo fuisse. Itaque his confisus imperator, antequam classem prorsus instructam haberet, pugnam acceleravit.

[1075] [ob falsum suum vaticinium obiisse dicitur,] Cum igitur ille funestissimæ cladis auctor præcipuus Romanis fuisse videretur, omnibus exprobrantibus, non audebat fixis oculis aut imperatorem aut intelligentia præditum quemquam aspectare; sed in profundos verecundiæ suæ recessus semetipsum abdebat. Quamobrem diuturna inde ægritudine confectus, postquam intima ipsius substantia morbo consumpta est, ex hac vita excessit. Cantacuzenus hanc mortis causam silet, dum lib. 4 cap. 16 de obitu ejusdem Patriarchæ sic breviter meminit: Per id tempus Isidoro patriarcha rebus mortalibus exempto, qui thronum annis… tenuerat, & gregem divino ardens amore paverat, imperator Callistum in ejus sede collocat. Non videmus, quo fundamento Pontanus noster in Latina sua Cantacuzeni interpretatione posuerit annos decem illo loco, cujus lacunam nos supra punctis indicavimus, cum ipsemet in notis ad hoc Cantacuzeni caput pag. 1053 fateatur, numerum annorum in textu Græco non fuisse expressum: Lacuna est in Græco, inquit ibidem, longior, quam opus videatur; nam quod sequitur ἐνδιατρίψας, declarat nihil omissum, præter annorum numerum, quibus Isidorus patriarcha sedem Byzantinam obtinuit.

[1076] Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCCCL num. 19 hunc Pontani errorem sic ante nos observavit: [quam mortem anno 1349 affigendam putamus.] Quod ad sedem Isidori attinet, omnino existimamus, errasse Pontanum interpretem Cantacuzeni, cum lacunam textus Græci numeri annorum ejus implere volens, DECEM posuit; quandoquidem ex ipso Cantacuzeno vix quadriennium ei possit tribui. At nos probabilius putamus, vix triennium patriarchatui ipsius concedendum esse, cum catalogus Labbeanus eidem Patriarchæ tantummodo annos duos, menses septem, dies quindecim expresse adscribat. Cum igitur juxta chronotaxim nostram Isidorus anno Christi MCCCXLVII ante mensem Maium in cathedra Constantinopolitana sedere cœperit, cum Boivinio & Banduro statuimus, illum circa finem anni MCCCXLIX obiisse.

CXX. CALLISTUS I.

[Anno 1350 non diu post mortem Isidori videtur successisse Callistus,] Boivinius, Bandurus, aliique initium hujus Patriarchæ anno Christi MCCCL affigunt. Certe electionem ipsius non diu dilatam fuisse, colligimus ex Cantacuzeno, qui lib. 4 Historiæ suæ cap. 16 mortem Isidori & successionem Callisti ita conjungit: Per id tempus Isidoro patriarcha rebus mortalibus exempto, qui thronum annis… tenuerat, & gregem divino ardens amore paverat, imperator Callistum in ejus sede collocat. Hic post secessum a mundana vita in monasterium Iberorum apud montem Atho se abdiderat: quem, ut virtutis æmulum, & ad ministerium tale idoneum audivit, missa triremi Byzantium adduxit. Eam electionem episcopis indigne patientibus, quamquam non omnibus, & aliis alium nominantibus, data solicite opera, imperator ad consensum omnes impulit. Ita Callistus ceteris, omnium calculis, prælatus est.

[1078] Gregoras lib. 18 cap. 1 num. 3 post narratam Isidori mortem, [quem Nicephorus Gregoras] de successione Callisti etiam immediate agit, & illum diversis plane coloribus sic depingit: Mox deliberatione ab aliis instituta, quisnam ejus sedem ac dignitatem excepturus esset, magno & inflammato studio a Palamitis certatum, ne quis promoveretur, nisi qui percussor & temulentus foret, omnisque eruditionis perinde expers, ut illi, qui a ligone & bidente sub vesperam redeuntes, iracundum & ferinum quemdam morem domum referunt. Id vero agebant, ut iis facillimum esset quovis persecutore sæviorem illum opponere iis, qui pie & recte de Deo sentirent, & a communione Palamæ penitus abhorrerent. Aliis itaque alium proponentibus, horum suasu ex monte Atho accersitur unus ex Palamæ amicis, nomine Callistus. Huic ob vecordiam ac dementiam ingenium erat omnium immitissimum. Quamobrem eorum, a quibus vocabatur, proposito ac studio omnino conveniebat.

[1079] Tum duobus numeris sequentibus auctor ille narrat, [teterrimis coloribus depingit.] sibi ab imperatore nequidquam oblata fuisse multa munera, ac ipsam dignitatem patriarchalem, si Palamitis consentire vellet, ac ibidem num. 6 novum Patriarcham sic pergit depingere: Deinde hominem supra memoratum, qui jam ex Atho monte advenerat, conspicatus (nempe Cantacuzenus imperator) confestim nec admodum cupientibus episcopis ejus provinciæ, quæ tunc salva restabat, patriarcham eligendum proponit. Eum vero non aliam ob causam promovere festinavit, nisi quia ad exercendam persecutionem optime a natura comparatus vir ille, pœnarum atrocium & immanium instrumentum erat, quolibet carnifice inhumanius: quippe omnis eruditionis expers, propensissimus erat ad supplicia decernenda, & ad injuriam absque verecundia inferendam; item ad feriendum manu & baculo, iracundia effræni, sermonibus fœdis & minime convenientibus sive habitui, quem induerat, sive monti & instituto religioso, cujus se alumnum gloriabatur. Quinimo homines pios, quos mulctabat & persequebatur, quorum misereri eum oportebat, fame & siti, & omnibus ærumnis enectorum, insepultos projici jubebat. Quod si qui naturæ similitudine commoti operam dedissent, ut illorum corpora humo tegerentur, novum illud crimen simili pœna rursum luebatur. Hactenus Gregoras, qui forte hæc Callisti vitia pro suo contra Palamitas odio nonnihil exaggeravit. Sed sinamus schismaticos illos inter se contendere, & ad recensenda reliqua hujus Patriarchæ gesta procedamus.

[1080] [Cum patriarcha ille pseudosynodo Palamiticæ subscripsisset ad annum 1351,] Anno Christi MCCCLI Callistus misericordia Dei archiepiscopus Constantinopoleos novæ Romæ & œcumenicus patriarcha post imperatores subscripsit synodo, quæ Constantinopoli contra sectatores Barlaami Calabri & Gregorii Acyndini a Palamitis habita est, & in cujus fine apud Petrum Lambecium lib. 5 Bibliothecæ Cæsareæ pag. 202 tempus ita notatur: Ἔτους, ςωνθ᾽ κατὰ μῆνα Αὔγουστον τῆς δ᾽ ἐπινεμήσεως, id est anno 6859, mense Augusto quartæ Indictionis. Hi anni ab orbe condito juxta vulgarem recentium Græcorum supputationem, aliique characteres chronologici annum Christi MCCCLI designant. Porro hanc pseudo-synodum Palamiticam Combefisiusin Auctario novissimo Græcorum Patrum part. 2 a pag. 135 Græco-Latine edidit, eamdemque Harduinus noster tomo XI Conciliorum a col. 283 nuper nova interpretatione Latina illustravit. Sed tum ipse, tum Labbeus noster in chronologia historica videntur illam synodum ad annum Christi MCCCL perperam referre.

[1081] [deinde ineunte anno 1354 e sede sua pulsus est,] Quia Callistus patriarcha Matthæum, Joannis Cantacuzeni filium, imperatorio diademate coronare nolebat, e sede patriarchali dejectus est, ut ipse Cantacuzenus lib 4 Historiæ suæ cap. 37 fuse explicat, ubi etiam in fine citati capitis de exauctorato Patriarcha hæc addit: Callistus patriarcha cum perdiu in monasterio Mamantis martyris delituisset, primum quidem Galatam confugit, ubi ad tempus inter Latinos se abdidit: inde eorum opera Tenedum ad juniorem imperatorem pervenit, a quo perbenevole habitus est, ut qui ipsius causa tantam ærumnam sibi paravisset. Raynaldus, Spondanus, aliique historici & choronologi illam Callisti depositionem communiter anno Christi MCCCLIV affigunt; eam autem ineunte isto anno factam esse, ex sequentibus colligetur.

CXXI. PHILOTHEUS.

[quam mense Februario ejusdem anni 1354 jam ascenderat Philotheus,] Hic Patriarcha jam mense Februario anni MCCCLIV in cathedra Constantinopolitana sedebat; ut liquet ex authentico instrumento, quod Harduinus noster tomo XI Conciliorum col. 339 inseruit, & in quo tempus ab imperatore Matthæo, Joannis Cantacuzeni filio, ita exprimitur: Porro ut præsens edictum majestatis meæ firmum& immobile perstet in omne ævum, tum scriptum ei ab ipsa est, tum sancto altari manibus meis, veluti sacrum donarium ferens, appendi, præsente potentissimo sanctoque meo imperatore ac rege, patre majestatis meæ, & sanctissimo domino meo œcumenico patriarcha domino Philotheo, & divina ipsius sacraque synodo; mense Februario, Indictione septima. Matthæus in Christo Deo fidelis rex & imperator Romæorum. At mensis Februarius Indictionis septimæ hoc loco non nisi annum Christi MCCCLIV designare potest, ut ex ipsis historiæ adjunctis certissimum est.

[1083] Cantacuzenus lib. 4 cap. 37 jactat, se post depositionem Callisti præsulibus ac clericis reliquisse liberam patriarchæ eligendi potestatem, [acerrimus hærejeos Palamiticæ defensor] ac de ipsa Philothei electione ibidem sic scribit: Divina sancti Spiritus gratia invocata, tres eligunt, Philotheum Heracleæ, Macarium Philadelphiæ episcopos, & privatum adhuc Nicolaum Cabasilam, electorumque nomina imperatori scripta mittunt, qui Philotheum maluit; & is non diu post, legitimis omnibus servatis, patriarcha consecratus, ecclesiam aliquamdiu administravit: nam gradu suo brevi depulsus est, ut infra memorabimus. Administravit autem eximie, atque ut par fuit, cum summa lenitate, moribus & sermone inclytus. Augustus ille scriptor lib. 4 cap. 29 & alibi sæpius eumdem impense laudat. Sed nobis suspectæ sunt hæ laudes, quia videntur proficisci ex affectu Cantacuzeni erga errores Palamæ, quos Philotheus tunc etiam acriter propugnabat.

[1084] Anno sequente Philotheus sedem Constantinopolitanam deserere coactus est, [qui anno sequente ob mutatum imperatorem fugere coactus est.] quando Calo-Joannes Palæologus, ab imperio injuste exclusus, ope Francisci Catalusii Genuensis & favore populi Constantinopolim occupavit: tunc enim victoris iram metuens, ultro fugit, ut Cantacuzenus lib. 4 cap. 40 narrat his verbis: Eo seditionis ac tumultus re progressa, etiam Philotheus patriarcha, populi in se incursum metuens, e patriarchio fugit, ac sese latebrose occultavit: nam Palæologum sibi, ut pro Callisto (qui ipsius causa fecisset ac passus esset omnia) intruso iratum esse conjiciebat. Labbeus noster in Chronologia historica, ac alii passim in Annalibus ecclesiasticis tradunt, id anno Christi MCCCLV accidisse. Reliqua, quæ ad hunc Philotheum spectant, postmodum memorabimus, quando hic post mortem Callisti rursus in Cathedra Constantinopolitana collocabitur. Interim in illa sedit

CALLISTUS iterum.

[Post hujus fugam circa finem anni 1355 vel initium 1356 sedi restitutus est Callistus,] Cantacuzenus lib. 4 cap. 42 de restitutione hujus Patriarchæ sic loquitur: Eadem hieme & patriarcha Callistus Tenedo reversus, ecclesiasticam potestatem recepit, cum contradicere nemo auderet. Quin nec ipse episcoporum de restitutione sua suffragium expetebat: sed indignissime, non a Cantacuzeno solum, verum etiam ab episcopis violatum se arbitratus, suo sibi suffragio reditionem confirmans, injuriæ auctores ad pœnam deposcebat. Intercessit tamen Palæologus imperator, præteritas contentiones, & qui tum fuit, rerum statum pro nihilo habendum autumans. Ex eadem hieme, qua id contigisse Cantacuzenus asserit, non improbabiliter concludimus, Callistum circa finem ejusdem anni MCCCLV, vel initio sequentis, sedi suæ restitutum fuisse.

[1086] Quamvis hic Patriarcha ad Latinos fugerit, ut supra ex Cantacuzeno vidimus, & sub imperatore Palæologo, [qui etiam erroribus Palamiticis favit,] unionem cum Ecclesia Romana desiderante, ad sedem Constantinopolitanam redierit, non videtur tamen erroribus Palamiticis aut schismati renuntiasse: nam hic ipse imperator anno a constitutione mundi sexto millesimo, octingentesimo, sexagesimo sexto, mensis Novembris septimo die, Indictione undecima, id est, anno Christi MCCCLVII, ad Innocentium VI Pontificem dedit litteras, quæ in Vita S. Petri Thomasii apud nos tomo 2 Januarii a pag. 1000 leguntur, & in quibus pagina sequente inter alia Pontifici Romano sic promittit: Propter patriarcham vero non dubitetis: deponam enim eum, & ponam alium, quem scio sanctæ Romanæ Ecclesiæ esse fidelem. Hæc de Callisto patriarcha intelligenda esse, apparebit ex anno MCCCLXII, quo ipsum in legatione apud Triballos obiisse putamus.

[1087] [& in legatione apud Triballos] Jam sæpe citatus Cantacuzenus lib. 4 cap. 50 legationem ac mortem Callisti ita refert: Per idem tempus & Callistus patriarcha, legatus ab imperatore ad Elisabetham Cralis conjugem, Pheris post illius obitum habitantem, missus est: adhuc enim, eo superstite, inimicitias exercebant. Summa legationis erat, ut, omisso bello inter se, barbaros qui essent in Thracia Romanorum (Græci hoc nomine appellari affectant) Triballorumque provincias infestantes, & assidue depopulantes, conjunctis copiis invaderent. Cralæna & omnes proceres Triballi legationem placide audierunt, & æque visum, armis appetendos esse barbaros, patriarchamque laudibus ac veneratione non parva afficiebant; & Elisabetha præcipue mira illum benevolentia tractabat, seseque Deum quemdam hospitio accepisse putabat. Evenit autem ut & ipse patriarcha & comites ejus, præter paucos, sævo correpti morbo omnes interirent. Tum ibidem addit, cadaver Patriarchæ, honorifice sepultum ac in tanta veneratione habitum fuisse, ut regina illud monachis repetentibus reddere recusarit, dicens, se ejus viri patrocinio egere. Verum hæc ipsa Cantacuzeni elogia & tanta schismaticorum reverentia suspicionem nostram augent de pertinacia in schismate & hæresi Palamitica, ut supra indicavimus.

[1088] [anno 1362 extremum spiritum efflavit.] Propter varias rerum tunc gestarum circumstantias, quas Cantacuzenus ibi exponit, cum Banduro aliisque verosimilius existimo, hanc Callisti mortem ad annum Christi MCCCLXII referendam esse. Hæc opinio nostra confirmatur ex annis duodecim, quos catalogus Labbeanus patriarchatui ipsius adscribit: si enim anno Christi MCCCL cathedram ascenderit, ut supra statuimus, & in ea duodecim annis sederit, debuit illam usque ad annum Christi MCCCLXII occupare. Fortasse quispiam dicet, interea Philotheum uno alterove anno in cathedra Constantinopolitana sedisse, adeoque duodecim annos Callisto tribui non posse. At respondeo, istud temporis spatium, quo Philotheus ante mortem Callisti sede potitus est, ab auctore hujus catalogi non computari, qui probabiliter illum pro legitimo patriarcha tunc non agnoscebat, eo quod Callisti viventis locum injuste invasisset. Hæc responsio plane concordat cum numero annorum, quibus ab auctore ejusdem catalogi post mortem Callisti sedisse dicitur

PHILOTHEUS iterum.

[Mortuo Callisto, Philotheus] Cantacuzenus proxime citato Historiæ suæ capite ultimo narrat bellicam Joannis Palæologi expeditionem, ac de iterata Philothei successione subjungit sequentia: Imperator, turri eversa, Byzantium se retulit. Audiens autem patriarcham in legatione mortuum, circumspiciebat, quem in sede patriarchica locaret, dans negotium episcopis, ut de more conventum agentes, & ecclesiæ rectorem designantes, super eo certiorem se facerent. Ubi cunctis placuit, Philotheum merito reducendum, & imperator approbavit. Sciebat enim ille, non suo crimine aliquo locum deseruisse; sed sponte cessisse, ne videlicet ob æmulationem ecclesia turbis & seditione repleretur: quare & amabat eum, & quoties in palatium veniret, jucunde cum illo colloquebatur; vicissimque cum ipse in monasterium veniret, ubi ille degebat, noctem cum eo sermonibus transigebat. Missis filiis Andronico imperatore & Manuele despota, multisque proceribus, in ecclesiam eum reduxit, & in solio patriarchæ constituit. Jamque ceu lucerna super candelabrum posita ad verum lumen commissam sibi ecclesiam perducit, salutaribus dogmatis pietatis eam enutriens, ac velut bona corporis habitudine confirmans, & mores componens, & quoad ejus fieri potest, ex vita profana crebro docendo & monendo ad cælestem illam provehens.

[1090] Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCCCLXII num. 17 hanc Philothei successionem aut restitutionem ita refert: [anno 1362 ad cathedram CP. rediit,] Defuncto Callisto in legatione, quam hortatu Palæologi imperatoris susceperat ad Cralænam Triballorum reginam pro pace inter ipsos concilianda & jungendis viribus adversus Turcos, Thraciam Græcosque simul ac Triballos infestantes, reductus in thronum est prædictus Philotheus, olim monachus montis Atho, & postea factus Heracleæ in Thracia episcopus; vir utique apud suos probatissimus, quippe schismati addictissimus, & phantastici illius luminis Thaborii propugnator acerrimus. Labbeus noster in Chronologia historica part. 3 pag. 229 etiam tradit, Philotheum anno Christi MCCCLXII in locum Callisti mortui successisse, ac pervicaciter schismati erroribusque Palamæ adhæsisse.

[1091] Leo Allatius in Opere de Libris ecclesiasticis Græcorum dissert. 2 pag. 115 pravam hujus Patriarchæ doctrinam satis indicat his verbis: [qui ab aliquibus in schismate & hæresi perseverasse dicitur,] Philotheus Palamæarum partium assertor multis contra Latinos invectus est: multum etiam pro Palama illiusque hæresibus, a plerisque Græcis oppugnatis & damnatis, defendendis, & scriptis & operibus insudavit. Tandem ipsum Palamam inter Sanctos retulit, & Officium in ejus laudem composuit, ut infra videbimus. Dein pag. 194 & sequente idem scriptor Philotheum illum jure merito reprehendit, quod in Triodio Græcorum Palamam hæreticum sanctis Græciæ doctoribus æquiparet, eumque summis laudum præconiis exornet, ut ibi fusius potest videri. Bzovius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCCCXXXIX num. 19 eamdem Philothei impietatem acriter carpit, & ex Triodio refert hunc Officii Palamitici titulum: Dominica secunda sacrorum Jejuniorum canitur præsens Officium sancti patris nostri Gregorii archiepiscopi Thessalonicensis thaumaturgi, qui & Palamas nuncupatur, a sanctissimo patriarcha Philotheo compositum. Wangnereckius noster in prolegomenis ad Pietatem Marianam Græcorum num. 28 de hac impia Philothei temeritate etiam conqueritur, eumque plane schismaticum, imo & hæreticum fuisse affirmat. Omnes isti scriptores de hoc Patriarcha ita loquuntur, acsi in schismate perseverasset.

[1092] [ab aliis resipuisse,] Attamen de pertinacia illa dubitari potest, cum Raynaldus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCCCLXVII num. 11 ex litteris Urbani V Pontificis asserat, Philotheum Constantinopolitanum cum aliis duobus patriarchis redintegrandæ ecclesiarum conjunctioni consensisse. Dein ibidem exhibet ipsam Urbani Papæ epistolam, cujus hæc est inscriptio: Prudentibus viris Philotheo Constantinopolitanam, Nifoni Alexandrinam, & Lazaro Hierosolymitanam patriarchales ecclesias more Græcorum regentibus, gratiam in præsenti, per quam obtineant gloriam in futuro. Denique Pontifex in epistolæ suæ exordio significat, se tum ex nuntiis tum ex litteris ipsorum intellexisse salutaris intentionis propositum super reductione Græcorum ad sacrosanctæ Romanæ ac universalis Ecclesiæ unitatem, eosque hortatur, ut in dicto proposito immobiliter persistant.

[1093] [& ad unionem Ecclesiæ Romanæ accessisse putatur,] Haud dubie hoc fundamento nitebatur Nicolaus Rayæus noster, quando in Acoluthia Officii Græci, quam tomo 2 Junii præfiximus, de Philotheo pag. XX sic scripsit: Philotheus patriarcha Constantinopolitanus ab anno MCCCLXII usque ad LXXV ejusdem seculi; quem licet Wangnereckius noster in libro de Mariana Græcorum pietate ac Leo Allatius merito suggillent, non solum schismatis titulo, sed etiam hæreseos in Georgio * Palama, Thaboritici luminis assertore, laudatæ: ne tamen ejus opera omnia in laudem sanctorum variorum & locupletationem sacrorum hymnorum composita, exsecranda putemus, facit ejusdem ad unionem Romanam accessio anno MCCCLXVII, patriarchatus sui quinto, in eaque (ut opinari licet) perseverantia usque ad finem, id est usque ad annum MCCCLXXV. Utinam de sincera & constanti illius conversione certo constaret!

[1094] [quorum veram opinionem Deo dijudicandam relinquimus,] At de illa dubitare nos sinit Triodion Græcorum, quod a recentioribus schismaticis auctum ac erroribus refertum est: sicut enim Leo Allatius in Dissertatione secunda de libris ecclesiasticis Græcorum pag. 153 & sequente testatur, in eo post Photium, Michaëlem Cerularium, aliosque schismaticos patriarchas Constantinopolitanos, Philotheus ita memoratur: Philothei beatæ memoriæ sanctissimi & celeberrimi patriarchæ, qui strenue pro ecclesia Christi & rectorum illius dogmatum & verbis & operibus, & disputationibus & doctrinis, & monumentis editis decertavit, sempiterna memoria. Cum Allatio opinor, hic laudari schismaticas & hæreticas Philothei lucubrationes, quibus errores Palamæ defendit, & Ecclesiam Romanam oppugnavit. Ceterum varia illius scripta, quæ typis edita sunt, vel in bibliothecis adhuc manuscripta exstant, ab Anselmo Banduro, Petro Lambecio, & bibliographis passim recensentur. Quidquid sit de prædicta hujus Patriarchæ conversione, quæ ex litteris Urbani V Papæ eruitur, nos sinceritatem & perseverantiam illius Deo dijudicandam relinquimus, & ad mortem Philothei chronologice indagandam procedimus.

[1095] [& mortem ejus anno 1375 vel 1376 alligamus,] Jam superius monui, ab auctore catalogi Labbeani non computari tempus, quo hic Patriarcha ante mortem Callisti intrusus sedit. At idem auctor Philotheo tredecim annos & sex menses adscribit. Huic annorum & mensium numero catalogus Onuphrii Panvinii aliquot dies … scrupulose superaddit. Cum ergo istud administrationis tempus ab anno Christi MCCCLXII post obitum Callisti computandum sit, ex inito tredecim annorum ac sex mensium calculo sequetur, Philotheum anno Christi MCCCLXXV vel MCCCLXXVI ex hac vita migrasse: si enim Philotheus ante medium anni MCCCLXII Callisto successerit, mors ejus cum quibusdam chronologis poterit anno Christi MCCCLXXV consignari; sin vero post medium ejusdem anni MCCCLXII in locum Callisti defuncti suffectus fuerit, oportebit obitum ipsius cum Banduro usque ad annum MCCCLXXVI differre. Cum igitur ignoremus certum anni tempus, quo Philotheus Callisto mortuo successit, & quo ille obiit, mortem ejus anno MCCCLXXV vel MCCCLXXVI affigimus, & sic diversæ quorumdam auctorum opinioni in hac parte non refragamur.

[Annotata]

* lege Gregorio

CXXII. MACARIUS.

[post quam alterutro anno suffectus est ei Macarius,] Scriptores illi, qui mortem Philothei anno Christi MCCCLXXV collocant, eidem anno initium successoris ejus affigunt. Inter hos Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCCCLXXV num. 2 de successione ista sic scribit: Hoc porro eodem anno post obitum Philothei, patriarchæ Græci Constantinopolitani, evectum in thronum esse Macarium monachum, Onuphrius ponit; sedisseque duobus annis, mensibus septem, & sex diebus. Bandurus autem tomo 2 Imperii Orientalis pag. 989, ubi obitum Philothei usque ad annum Christi MCCCLXXVI distulerat, consequenter electionem Macarii ad eumdem annum MCCCLXXVI differt. Non facile statuere possumus, utra chronologia sit præferenda, cum apud synchronos aut suppares scriptores nihil de hoc Macario, & uno alterove ipsius successore inveniamus. Quare chronologica antiquitatis luce destituti, in his tenebris utramlibet opinionem admittimus, & initium Macarii anno MCCCLXXV vel MCCCLXXVI alligamus.

[1097] Sed pro illo ac sequentibus aliquot patriarchis præmonemus, [qui anno 1378 vel 1379 patriarchatum finivit.] non constare, an ii statim sibi invicem successerint. Quinimo verosimile est, saltem aliquot menses inter unius mortem & alterius electionem effluxisse eo præsertim tempore, quo imperium Orientale a Turcis undique affligebatur. Unde diversa unius alteriusve anni chronologia facile conciliabitur, quando postea ad certum aliquod temporis punctum perveniemus. Præterea observari hoc loco volumus, nos in computando administrationis tempore sequi catalogum Labbeanum, cujus auctor circa hæc tempora videtur vixisse, cum suam patriarcharum seriem finiat in Josepho, qui anno MCDXXXIX Florentiæ obiit, ut postmodum dicemus. Hinc cum catalogo illo duos annos, menses septem, dies quindecim (Onuphrius Panvinius eosdem annos & menses, sed tantum sex dies numerat) patriarchatui Macariano adscribimus, & illius finem juxta dubium electionis tempus, ut supra diximus, anno MCCCLXXVIII vel MCCCLXXIX assignamus.

CXXIII. NILUS.

[Macario successit Nilus, qui octo annis sedit,] Onuphrius Panvinius in Chronico suo ecclesiastico initium hujus Patriarchæ ad annum Christi MCCCLXXVIII refert, & eidem viginti annos perperam tribuit: nam auctor catalogi Labbeani, cui majorem in hac re fidem adhibemus, annos octo dumtaxat Nilo adscribit. Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum MCCCLXXVIII num. 30 Panvinium sequitur, & etiam huic Patriarchæ annos viginti male concedit, ut infra ostendetur. Petrus Lambecius lib. 8 Bibliothecæ Cæsareæ pag. 527 etiam existimat, Nilum ab anno Christi MCCCLXXVIII in cathedra Constantinopolitana sedere cœpisse; sed ibidem recte observat, tantum octo annos patriarchatui ipsius tribuendos esse. Bandurus autem tomo 2 Imperii Orientalis pag. 989 tradit, illum ineunte anno MCCCLXXX ad sedem Constantinopolitanam evectum esse, & octo annos in ea sedisse.

[1099] [& relicta quadam lucubratione,] Lambecius proxime citato libro 8 pag. 526 asserit, in Bibliotheca Vindobonensi Augustissimi imperatoris conservari quamdam hujus Nili lucubrationem, cui hic titulus Græce præfigitur: Του ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Νείλου, ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, τοῦ ἐλεήμονος εὐχὴ ἱκετήριος πρὸς Θεὸν, ἥτις προσήκει λέγεσθαι ἐπὶ βαρβάρων ἐπιδρομῇ, καὶ ἐμφυλίῳ πολέμῳ, καὶ λιμῷ, καὶ λοιμῷ, καὶ θανάτου πληγῇ. Id est: Sancti patris nostri Nili, archiepiscopi Constantinopolitani, misericordis oratio supplex ad Deum, quæ dicenda est contra barbarorum incursionem, intestinum bellum, famem, pestem, & mortem subitam. Parum movemur epitheto sancti, quod hic Nilo patriarchæ Constantinopolitano tribuitur: tunc enim tam ambigua fuit Græcorum religio, ut non omnino temere de orthodoxia ipsius dubitare possis. Certe alia auctoritate opus est, ut huic Patriarchæ concedamus titulum sancti, quo forsan posteriores schismatici eum exornarunt.

[1100] [anno 1386 vel 1388 obiit, prout initium ipsius fixeris.] Ex octo administrationis annis, quos catalogus Labbeanus Nilo tribuit, primo inferimus, Panvinium & Spondanum errasse, qui mortem istius Patriarchæ usque ad annum Christi MCCCXCVIII distulerunt. Secundo ex iisdem octo annis sequitur, Nilum anno Christi MCCCLXXXVI vel MCCCLXXXVIII obiisse: si enim cum Lambecio aliisque initium ipsius anno MCCCLXXVIII affigas, poterit finis ejusdem anno MCCCLXXXVI illigari. Sed mors illa differenda erit ad annum MCCCLXXXVIII, si quis amplecti malit opinionem Banduri, qui tomo 2 Imperii Orientalis pag. 989 de chronotaxi hujus Patriarchæ sic ratiocinatur: Nilus successit Macario initio anni Christi MCCCLXXX. Hic, cum sedisset annis octo, obiit anno MCCCLXXXVIII ineunte, uti ex iis, quæ infra dicturi sumus de ejus successoribus, facile patebit. Perperam igitur hujus mortem confert Spondanus in annum Christi MCCCXCVIII, & male huic annos viginti attribuit idem scriptor. Istud duorum annorum discrimen, quod hic inter scriptores occurrit, non difficulter propter aliquam hinc inde sedis vacationem conciliari potest, ut supra monuimus.

CXXIV. ANTONIUS IV.

[Bandurus initio hujus Antonii annum 1388 & fini annum 1396 assignat;] De certo hujus Antonii tempore nihil apud veteres auctores invenio, nisi quod catalogus Labbeanus patriarchatui ipsius octo annos assignet. Unde Bandurus loco proxime citato juxta præcedentem suam hypothesin de chronologia ejus sic disserit: Mortuo Nilo anno Christi MCCCLXXXVIII ineunte, uti paulo superius diximus, in ejus locum sufficitur Antonius hoc ipso anno; qui cum sedisset annis octo, ut habetur in hoc catalogo, ejus mors necessario contigit anno Christi MCCCXCVI. Quod quidem magis patebit ex iis, quæ de annis Euthymii ac Josephi patriarcharum infra ex Georgio Phranza dicturi sumus. Perperam igitur hujus Patriarchæ mors in annum Christi MCDVI ab Onuphrio confertur.

[1102] Petrus Lambecius lib. 8 Bibliothecæ Cæsareæ pag, [Lambecius autem initium ejus anno 1386 & finem anno 1394 collocat.] 527 etiam octo administrationis annos huic Antonio adscribit; sed initium ipsius anno Christi MCCCLXXXVI, & finem ejusdem anno MCCCXCIV affigit. Hinc igitur patet, Lambecium supradictæ suæ annorum supputationi huc usque insistere, & consequenter duobus annis a chronotaxi Banduriana hic discrepare. Non facile dixero, utra opinio probabilior videatur, cum ignorem, quamdiu & quando sedes Constantinopolitana subinde vacaverit, vel unde anni administrationis inchoandi sint, & an forte aliquot menses more satis recepto neglecti fuerint. Attamen scio, erroneam esse sententiam Onuphrii Panvinii, Marquardi Freheri, & Henrici Spondani, qui tradunt, Antonium anno Christi MCCCXCVIII primum ad cathedram Constantinopolitanam evectum esse, eamque anno MCDVI tandem alteri reliquisse. Verum hic error ex certiori sequentium patriarcharum chronologia evidentius demonstrabitur.

CXXV. CALLISTUS II.

[Huic statim successit Callistus, istius nominis secundus,] Catalogus Labbeanus gubernationi hujus Patriarchæ tantummodo tres menses adscribit. Hinc Bandurus loco supra citato concludit, illum anno Christi MCCCXCVI in locum Antonii successisse, & sub finem ejusdem anni obiisse. Petrus Lambecius in figendo hujus Callisti initio propius ad Bandurum accedit, & tantum uno anno ab ejus chronotaxi discrepat, dum proxime citato libro 8 Bibliothecæ Cæsareæ pag. 527 asserit, Callistum secundum istius nominis anno MCCCXCV in locum Antonii defuncti substitutum fuisse. Sive unam sive alteram opinionem ex his duabus eligas, non magnopere refragabimur, eo quod utraque juxta prædictam monitionem nostram cum sequentibus patriarcharum annis utcumque componi possit. Sed ab hac chronologia multum aberrant Onuphrius Panvinius, Marquardus Freherus, aliique, qui initium Callisti anno Christi MCDVI affigunt. Unum ex his timide secutus est Spondanus in Annalibus ecclesiasticis, dum ad annum Christi MCDVI num. 12 ita scripsit: Ponitur hoc anno ab Onuphrio Callistus secundus ex monacho patriarcha Constantinopolitanus, qui sederit annos tredecim.

[1104] Manifeste etiam hallucinatur Onuphrius Panvinius, [qui exiguo tempore seu tribus mensibus sedem tenuit,] aliique eum secuti, qui Callisto tredecim administrationis annos assignant, cum tantummodo tribus mensibus sederit, ut coævus catalogi Labbeani auctor testatur. Præterea tam diuturna sedis Constantinopolitanæ possessio evidenter erroris convincitur ex testamento Matthæi patriarchæ, qui huic Callisto successit, quod apud Lambecium lib. 8 Bibliothecæ Cæsareæ pag. 524 & sequente præter alia ad rem nostram Græce hæc habet: Μεταξὺ δὲ τῆς τοιαύτης τῶν πραγμάτων φθορᾶς ὁ μὲν πατριάρχης κύρις Ἀντώνιος μεταλλάττει τὸν βίον· εὐθὺς δὲ μετ᾽ ἐκεῖνον πατριάρχης χειροτονεῖται ὁ κύρις Κάλλιστος, ὃς καὶ μικρὸν ἐπιβιοὺς πρὸς τὴν ἐκεῖθεν καὶ αὐτὸς διαβαίνει μακαριότητα. Hæc sic Latine interpretor: Interim in tanta rerum calamitate dominus Antonius patriarcha vitam cum morte commutat: statim vero post ipsum patriarcha consecratur dominus Callistus, qui parumper supervivens, etiam hinc ipse transiit ad beatitudinem. Certe hic Callisti successor non dixisset, illum consecrationi suæ μικρὸν, id est parumper supervixisse, si Callistus tredecim annis ecclesiam Constantinopolitanam gubernasset.

[1105] [& juxta Bandurum & Lambecium anno 1395 vel 1396 obiit,] Itaque ex hoc testimonio colligimus, Callistum εὐθὺς, seu statim, Antonio successisse, illumque exiguo temporis spatio post suam consecrationem in cathedra Constantinopolitana sedisse. Quare confidenter cum auctore catalogi Labbeani tantum ei tribuimus tres menses, ex quorum computo sequitur, ipsum eodem anno Christi MCCCXCV vel MCCCXCVI, quo juxta Lambecianam vel Bandurianam chronologiam in cathedra sedere cœperat, e vivis excessisse. Symeon Thessalonicensis apud Allatium in Diatriba de Symeonum scriptis pag. 185 meminit de quadam lucubratione hujus Callisti, ubi ab illo appellatur sanctus pater noster Callistus, qui regiæ urbis novæ Romæ ex Deo fuit patriarcha. Sed hæc honorifica appellatio, quam scriptor iste schismaticus Callisto hic tribuit, nobis fere persuadet, hunc Patriarcham etiam schismate infectum fuisse. Leo Allatius in Consensione perpetua Occidentalis & Orientalis ecclesiæ lib. 2 cap. 18 num. 13 de eodem Callisto consuli potest.

CXXVI. MATTHÆUS I.

[post cujus mortem Matthæus] Multi scriptores in serie patriarcharum Constantinopolitanorum hunc Matthæum omittunt, quamvis ecclesiam illam rexerit tredecim annis, quos jam sæpe laudatus catalogi Labbeani collector rotunde ei adscribit. Hic rursus in assignando patriarchatus ipsius initio discrepantia duorum annorum inter Bandurum & Lambecium occurrit: hic enim initium ejus anno Christi MCCCXCV collocat; ille autem tomo 2 Imperii Orientalis pag. 989 istud anno Christi MCCCXCVII affigit his verbis: Callisto fatis functo sub finem anni Christi MCCCXCVI, anno sequenti in ejus locum substituitur Matthæus. Non est certum, utrius chronologia sit præferenda, ut etiam superius indicavimus.

[1107] [ante mensem Septembrem anno 1398 jam sede CP. potiebatur,] Attamen hunc Patriarcham sedisse ante Calendas Septembres anni MCCCXCVIII, constat ex quodam ipsius Matthæi instrumento, cui apud Lambecium lib. 8 Bibliothecæ Cæsareæ pag. 526 Græce præfigitur hic titulus, & in quo tempus scriptionis ita exprimitur: Ὑποτύπωσις γεγονυῖια παρὰ τοῦ παναγιωτάτου ἡμῶν δεσπότου καὶ οἰκουμενικοῦ πατριάρχου κυροῦ Ματθαίου εἴς τε ἑαυτὸν, καὶ εἰς τοὺς ὑπ᾽ αὐτὸν ἐπισκόπους, καὶ εἰς τὸν κλῆρον τῆς ἁγιωτάτης τοῦ θεοῦ μεγάλης ἐκκλησίας, ἐκτεθεῖσα κατὰ τὸ ςταις᾽ ἔτος, ἰνδ. ς᾽. Hoc est: Hypotyposis facta a sanctissimo nostro domino & œcumenico patriarcha domino Matthæo ad se ipsum & subjectos sibi episcopos, ac clerum sanctissimæ Dei magnæ ecclesiæ, edita ad annum 6906, Indictionis sextæ. Itaque de tempore hujus Patriarchæ præterpropter statuere potes ex his duobus characteribus chronologicis, cum annus mundi 6906 & Indictio sexta a Calendis Septembribus anni Christi MCCCXCVII usque ad Calendas Septembres anni MCCCXCVIII fluxerint, ut vulgo notum est. Huic instrumento propria manu Græce subscripsit Matthæus misericordia Dei archiepiscopus Constantinopolis novæ Romæ, & œcumenicus patriarcha, sicut ibidem videri potest.

[1108] [quam forte anno 1407,] Laudatus Petrus Lambecius libro proxime citato pag. 524 finem ejusdem Matthæi colligit ex altero ipsius instrumento, quod Græce inscribitur ἐπιτελεύτιος βούλησις καὶ διδασκαλία, ultima voluntas & doctrina, & sub quo tempus & autographa subscriptio ita exprimuntur: Ἐγράφη καὶ ὑπεγράφη κατὰ μῆνα Σεπτέμβριον τοῦ ςταιις᾽ ἔτους, ἰνδικτιῶνος ά. Tum alio charactere subnotatur: Ματθαῖος ἐλέῳ Θεοῦ ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, νέας Ρώμης, καὶ ὀικουμενικὸς πατριάρχης. Id est: Scripta & subscripta mense Septembri anni 6916, Indictionis primæ. Dein infra sequitur: Matthæus misericordia Dei archiepiscopus Constantinopolis, novæ Romæ, & œcumenicus patriarcha. Hic mensis September designat annum Christi MCDVII (non autem MCDVIII, ut vult Lambecius) quandoquidem annus mundi 6916 & Indictio prima juxta communem chronologorum sententiam a Calendis Septembribus anni MCDVII currere cœperunt.

[1109] Lambecius ex supradicto hujus instrumenti tempore colligit, [aut juxta alios anno 1408 vel 1410 moriens reliquit.] Matthæum anno Christi MCDVIII obiisse, & loco mox citato pag. 528 chronotaxim ipsius sic indicat: Successit ei (videlicet Callisto) in patriarchatu Matthæus ille, de cujus hypotyposi sive informatione patriarchali, anno Christi MCCCXCVIII composita, paulo ante actum est; tenuit autem is patriarchatum annos tredecim, nempe ab anno MCCCXCV usque ad MCDVIII, quo supra memoratum, in eodem hoc codice exstans, testamentum sive ultimam voluntatem suam composuit ac edidit. At ex tempore testamenti non omnino evidenter sequitur, illum anno MCDVIII obiisse, cum illud uno alterove anno ante mortem condere potuerit. Unde Bandurus obitum ipsius anno MCDX affigit. Sed non multum disceptabimus, sive anno Christi MCDVIII sive MCDX patriarchatum ipsius finias, si tantummodo in priori sententia admittas, sedem aliquo tempore post mortem Matthæi vacasse, ut ex certioribus sequentium patriarcharum annis ostendetur.

SECULUM XV.

CXXVII. EUTHYMIUS II.

[Anno 1410 cathedram CP. ascendit Euthymius,] Catalogus Labbeanus huic Patriarchæ quinque annos & menses quinque adscribit. Onuphrius Panvinius in suo Chronico ecclesiastico eumdem annorum ac mensium numerum Euthymio recte tribuit; sed ibidem a vera chronologia multum aberrat, dum initium ipsius usque ad annum Christi MCDXIX differt. Observavit hunc Panvinii anachronismum Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum MCDXIX num. 13, ubi de hac re sic scribit: Hoc item anno factum esse patriarcham Græcum Constantinopolitanum Euthymium monachum, ejus nominis secundum, Onuphrius ponit in Chronico; cujus tamen obitum Phranzes, Constantinopoli tunc agens, quamquam adhuc adolescentulus, etiam ante hæc collocat: nempe eodem mense, quo Manuel imperator Constantinopolim rediit ab Isthmi reparatione, anno mundi ex Græcorum computu VIMDCCCCXXIV, qui respondet Christi MCDXVI. Nos probabilissime putamus, initium Euthymii (statue illud non diu post mortem Matthæi patriarchæ aut post aliquam sedis vacationem, ut lubet) anno Christi MCDX affigendum esse, quod infra confirmabitur ex Phranza coævo, ubi de obitu Euthymii agetur.

[1111] [qui videtur fuisse orthodoxus,] Videtur hic Patriarcha orthodoxus aut certe ad unionem cum Ecclesia Romana propensus fuisse, ut satis eruitur ex verbis Joannis Palæologi imperatoris, qui apud Labbeum tomo XIII col. 375 præsules suos Græcos Florentiæ ita alloquitur: Nos, sacri patres, quomodocumque in Italiam venimus; nec soli mihi fuit voluntas veniendi, nec primus ego negotium hoc suscepi; sed memoria tenetis, patrem meum imperatorem eo tempore, quo erat in Isthmo, misisse Eudæmona Joannem illum in Italiam, & hujusmodi opus fuisse aggressum: … nam aderat etiam ipsi patriarcha ille, dominus Euthymius, vir vera virtute præditus, ac summus theologus. Qui cum tanti ac tales essent, non solum de hoc negotio capessendo cogitarunt, verum etiam aggressi sunt, & cupiebant illud conficere; sed obstitit tempus. Deinde eosdem hortatur, ut hoc opportuno tempore unionem cum Latinis amplectantur.

[1112] [vel ad unionem cum Ecclesia Romana propensus,] Quinimo hunc Euthymium, antequam esset patriarcha, unionis perficiendæ causa ad Occidentem venisse, colligimus ex Gregorio hieromonacho & protosyncello, qui apud Labbeum tomo XIII Conciliorum col. 782 & sequente objectionibus Marci Ephesii inter alia sic respondet: Nec vero Latinos aversati sumus, ut absurda & impia prædicantes: nam si absurda & impia prædicarent, ecclesia nostra & imperatores nostri non misissent assiduas legationes ad flagitandam synodum. Hæreticos enim ab Ecclesiæ corpore semel abscissos Catholici nullo loco habent. At vero e nostris, qui sapientia & virtute plurimum excelluerunt, Macarius Nicomediensis, & Euthymius, qui ad sedem postea Constantinopolitanam evectus est, & Joasaph Ephesius, & Macarius abbas monasterii titulo Pantocratoris illuc profecti, benedictionem Papæ accipiebant. Quinimo & qui hæc ipsa scribit, fecit quod & alii. Non ergo aversati sumus eos, ut hæreticos. Jam superest, ut determinemus chronologicum Euthymii finem, ex quo pendet certum ejusdem patriarchatus initium, ut supra monuimus.

[1113] [& qui post quinque annorum & totidem mensium regimen anno 1416 e vivis excessit.] Onuphrius Panvinius in Chronico ecclesiastico anachronismum supra indicatum continuat, & patriarchatum Euthymii perperam extendit usque ad annum Christi MCDXXIV, quo tandem ei successorem assignat. Marquardus Freherus in Chronologia, quam Juri Græco-Romano præfixit, eumdem errorem admisit. Sed hos, aliosque eorum sectatores, certissime hallucinatos esse, liquet ex Georgio Phranza coævo, qui lib. 1 sui Chronici cap. 38 mortem Euthymii sic indicat: Anno mundi sexies millesimo nongentesimo vigesimo quarto, Domini autem MCDXVI, imperator Constantinopolim rediit, & cum eo procerum ordo universus; quo, mense post ejus adventum, excessit e vivis patriarcha Euthymius. Auctor ille non exprimit mensem, quo Manuel imperator ex Isthmo in urbem Constantinopolitanam reversus est; sed tantum asserit, post mensem ab ipsius adventu Euthymium e vivis excessisse. Nihilominus conjicimus, hunc Patriarcham obiisse ante mensem Maium anni MCDXVI, quia ibidem indicat hunc mensem ejusdem anni, quo in locum defuncti successit

CXXVIII. JOSEPHUS II.

Georgius Phranza mox citato lib. 1 cap. 38 initium hujus Patriarchæ paucis verbis sic indicat: Vigesima prima Maii ejusdem anni (videlicet MCDXVI, [Mense Maio anni 1416 ad sedem CP. evectus est Josephus,] quo mortem Euthymii immediate antea retulerat) lectus est patriarcha Joseph, Ephesi metropolita. Silvester Syropulus in Historia concilii Florentini sect. 2 cap. 4 eamdem hujus electionis epocham exprimit hoc modo: Ad electionem vero patriarchæ cum præsules inter se suffragati, ut mos est, tria nomina imperatori proposuissent, præsente etiam Mediensi, qui anteactis in synodo non interfuit, imperator Ephesi præsulem dominum Josephum eligit, ac patriarcham renuntiat, qui confestim deductus in palatium patriarchale, ipso die festo Constantini Magni, Indictione nona, divini cultus officium celebravit, & in magna ecclesia collocatus est in throno, inaugurandis patriarchis destinato. Hic prudenter Syropulo fidem adhibere possumus, quamvis alibi scriptor ille schismaticus sæpe mentiatur, tum quia hac in re cum Georgio Phranza consentit, tum quia mendacium chronologicum schismati ipsius nihil poterat prodesse. Porro Indictione nona annus Christi MCDXVI designatur; festum vero Constantini Magni die XXI Maii quotannis celebratur, ut in Actis nostris ad illam diem licet videre. Itaque ex his duobus concordibus testimoniis tuto statuimus, Josephum anno Christi MCDXVI, die XXI Maii ad sedem Constantinopolitanam evectum fuisse.

[1115] Mendax Syropulus, aliique schismatici hunc Josephum depingunt, [qui ob orthodoxiam a mendaci Syropulo carpitur,] tamquam hominem insulsum, & in rebus fidei inconstantem. At vera hujusmodi accusationis ratio est, quod Josephus ab ipso patriarchatus sui exordio concordiam cum Romana Ecclesia inire desideraverit, ut discimus ex legatione Antonii Massani Minoritæ, qui anno Christi MCDXXII a Martino V Papa Constantinopolim missus est, & cujus Acta Raynaldus ad eumdem annum MCDXXII Annalibus suis ecclesiasticis inseruit. Sed quæ fides adhibenda est perfido huic Syropulo, qui in Historia sua sect. 10 cap. 7 fatetur, se Florentiæ contra apertum conscientiæ suæ dictamen unioni subscripsisse? Quis eruditus credat huic scriptori schismatico, qui ne quidem apud incautos & simplices fidem meretur? Certe Casimirus Oudinus, efferatus fidei Catholicæ apostata, & testis in hac re minime suspectus, in Commentario de scriptoribus ecclesiasticis tomo 3 Col. de illo sic pronuntiat: Hic abunde suam testatur ab Ecclesia Latina aversionem in Historia concilii Florentini, qui si tantisper ab ira temperasset, Historiam suam apud incautos ac simpliciter ambulantes longe majori fide dignam effecisset. Postmodum de hoc Græco calumniatore plura referemus, ubi prius reliqua, ad hunc Josephum præcipue spectantia, ex auctoribus synchronis exposuerimus.

[1116] Cum diu per legatos & litteras de concordia inter Græcos & Latinos concilianda actum esset, [& unionis ineundæ causa in Italiam navigavit,] tandem ipse imperator & Patriarcha cum multis suis subditis ejusdem unionis perficiendæ gratia in Italiam navigarunt, ut Georgius Phranza lib. 2 cap. 13 narrat his verbis: Die vigesimo septimo Novembris ejusdem anni (nempe MCDXXXVIII, de quo supra egerat) imperator Joannes cum patriarcha Josepho, & Demetrio despota, multisque tam profanis, quam sacratis primoribus, & universis propemodum metropolitis atque episcopis propter meditatam, & cui non profuit, seu ut aptius dicam, quæ ipsa nihil profuit, Florentiæque coactam synodum discedit. Ceterum quanto cum affectu & honore Latini Græcos exceperint, quas cum illis disputationes instituerint, ac quomodo demum eos ad unionem amplectendam adduxerint, legi potest in Actis sinceris concilii Florentini, quæ Labbeus & Harduinus collegerunt. Nos dumtaxat pertinentia ad mortem Patriarchæ ex iis excerpemus.

[1117] [ubi repentina morte sublatus est.] Græcus Actorum collector & oculatus rerum gestarum testis apud Labbeum tomo XIII Conciliorum col. 494 de repentino Patriarchæ obitu hæc habet: Vesperi ergo repente nuntium accepimus, Patriarcham e vita migrasse, & commotione facta, omnes accurrimus visuri, quæ causa mortis fuisset, & invenimus eum vita functum. Cognovimus igitur ex ejus famulis, a cœna illum, ut sui moris erat, secessisse in suam ædiculam, acceptisque charta & calamo scripsisse, atque ibi tremore & agitatione nimia correptum occubuisse. Hoc nos haud mediocriter turbavit. Inventam vero scripturam, quam ipse paulo ante exaraverat, legimus isthæc continentem: Joseph miseratione divina archiepiscopus Constantinopolis novæ Romæ et oecumenicus patriarcha. De hoc œcumenici titulo diversas auctorum opiniones supra in quodam parergo proposuimus.

[1118] [Cum autem prius in scriptis professionem fidei reliquisset,] Deinde scriptor ille Græcus ibidem & columna sequente extremam Patriarchæ sententiam, quam paulo ante obitum litteris mandaverit, sic authentice recitat: Quoniam ad finem vitæ meæ perveni, soluturus jam commune debitum, Dei gratia scribo & subscribo sententiam meam aperte universitati meorum filiorum. Omnia igitur, quæ sentit, & quæ dogmatizat Catholica & Apostolica Ecclesia Domini nostri Jesu Christi senioris Romæ, ipse quoque sentio, & iis me acquiescentem do ac dico. Profiteor quoque beatissimum Patrem patrum & maximum Pontificem & vicarium Domini nostri Jesu Christi antiquæ Romæ Papam ad certam omnium fidem, nec non purgatorium animarum. In horum quippe fidem subscriptum est die mensis nono, millesimo quadringentesimo trigesimo nono, Indictione secunda.

[1119] [Latini eum honorificis exsequiis decorarunt,] Tum subjungit honorificas Patriarchæ exsequias, quas Cardinales & plurimi præsules, ac optimates Florentini sua præsentia cohonestarunt, ac denique sic concludit: Obiit ergo Patriarcha Florentiæ die Junii nono, Indictione secunda; & humatus est satis ampla funeris pompa in templo monasterii Fratrum Ordinis sancti Dominici, ubi etiam Papa habitabat. Inter omnes scriptores convenit, hunc Patriarcham mense Junio anni MCDXXXIX mortuum esse, licet nonnulli discrepent circa diem, qui ab hoc auctore Græco nonus, ab alio Latino decimus Junii notatur. Sed neglecta hac minoris momenti differentia, juxta certam hujus Patriarchæ chronotaxim computanti constabit, ipsum annis viginti tribus, & octodecim circiter diebus ecclesiæ Constantinopolitanæ præfuisse; adeoque evidenter errasse Onuphrium Panvinium, qui in Chronico ecclesiastico ad annum Christi MCDXXIV tantummodo quindecim annos ei adscribit.

[1120] [& ad testandam illius cum Romana Ecclesia communionem] Orthodoxiam Josephi confirmat Latinus eorumdem Actorum collector, qui apud Horatium Justinianum in editione Romana anni MDCXXXVIII, pag. 284 de illo Josepho sic scribit: Anhelabat pater ille antiquus, aspectu venerabilis, infirmitate gravatus, Constantinopolitanus patriarcha, ut sessio fieret; sed aderant ex nostris plures, qui asserebant & primatus Papæ & consecrationis & purgatorii dogmata esse primitus profitenda per Orientales patres, antequam ad Ecclesiæ Romanæ unionem accederent: sicque hac difficultatestante, decima Junii post solis occasum dolor maximus Patriarcham invasit, quo demum ea nocte decessit; sed ante obitum scedulæ præmissæ processionis Spiritus sancti propria manu subscripsit, ac regulæ sanctæ matris Ecclesiæ se humiliter submittens, interiit.

[1121] Tot tantaque visa sunt totalis reductionis signa, [tumulo ejus carmina inscripserunt,] quod summus Pontifex, sacro Latinorum approbante cœtu, ad Ecclesiæ communionem admissum injunxerit, magnoque cum prælatorum comitatu, adstantibus singulis reverendissimis Cardinalibus, Græcis eorum more sacris indutis vestibus funeralibus, decantantibus in ecclesia sanctæ Mariæ Novellæ, ubi palatium Apostolicum est, sepultura conditus est, ubi & hi versus tumulo adscripti sunt:

Ecclesiæ antistes fueram qui magnus Eoæ,
      Hic jaceo magnus relligione Joseph.
Hoc unum optaram, miro inflammatus amore;
      Unus ut Europæ cultus & una fides.
Italiam petii, fœdus percussimus unum,
      Junctaque Romanæ est, me duce, Graja fides.
Nec mora; decubui: nunc me Florentia servat,
      Qua nunc concilium floruit urbe sacrum.
Felix, qui tanto donarer munere vivens,
      Qui morerer voti compos & ipse mei.

Hæc carmina disticha composuit Italus istius temporis scriptor, ut synchronus Æneas Piccolomineus, postea Pius II Papa, in Commentario de statu Europæ cap. 51 collectionis Freherianæ tomo 2 pag. 94 agens de urbe Florentina, testatur; ubi de morte hujus Josephi sic obiter meminit: Patriarcha illic senio confectus, decessit, & apud Prædicatores intra ecclesiam humatus est, cui Maffeus Vegius, poëta Laudensis non ignobilis, epitaphium versibus imparibus edidit. Anselmus Bandurus loco mox citando eumdem sepulturæ locum assignat apud FF. Prædicatores Florentinos, & exhibet eadem carmina disticha, tumulo ejus inscripta, quæ etiam a Maffeo Vegio, poëta Laudensi, composita fuisse, affirmat.

[1122] Raderus noster in observationibus manuscriptis ad Menæa Græcorum putat, [quæ tamen omnia non probant legitimum ejus cultum,] hunc Josephum die XXX Octobris in Menæis indicari, eumque his sacris fastis insertum esse ab illis, qui Venetiis Græcam Menæorum editionem curarunt. Sed quandoquidem curatores istius editionis videntur fuisse schismatici, ut ex alibi dictis colligitur, multo probabilius arbitramur, ea die agi de homonymo patriarcha schismatico, quemadmodum supra in altero Josepho, primo istius nominis patriarcha Constantinopolitano, monuimus. Imo etiamsi Græci Catholici, ut vult Raderus, exeunte seculo XVI hunc Josephum orthodoxum Menæis inseruissent, id ad immemorabilem vel legitimum ipsius cultum nobis persuadendum nondum sufficeret. Quamobrem alia auctoritate opus est, antequam hunc Patriarcham catalogo Sanctorum adscribamus, licet eum Catholicum fuisse libenter fateamur.

[1123] Cum supra apud Latinum concilii Florentini collectorem legissem, [qui etiam ex effigie ipsius non recte eruitur.] quod Patriarcha ille fuerit senex aspectu venerabilis, menti meæ recurrit imago ipsius, quam æri incisam videram apud Bandurum tomo 2 Imperii Orientalis pag. 991, qui pagina præcedente testatur, sese illam in bibliotheca regis Galliæ invenisse, atque delineari curasse ex Cod. 3058, ubi ad calcem ejusdem codicis repræsentatur. Cum autem ob varias rationes illa videatur esse vera hujus Josephi effigies, curioso lectori non ingratum fore existimavi, si cælatorem nostrum accuratissime eam imitari juberem. En ipsam. Non mireris, quod Josephus in hac tabella ἁγιώτατος seu sanctissimus vocetur: talis enim titulus sæpe tribuitur patriarchis Constantinopolitanis, etiamsi nullam sanctitatis famam aut publicam venerationem obtineant. Nec te moveat circulus, qui caput ipsius ambit: nam ibidem etiam circuli appinguntur capitibus Manuelis Palæologi imperatoris, & filii ejus Joannis, quos tamen nemo Catholicorum pro sanctis veneratur. Nunc propter incursantes schismaticos & hæreticos, aliamque difficultatem quamdam paulisper ab incœpta via recedendum est.

PARERGON X.
De calumniis schismaticorum & hæreticorum contra synodum Florentinam, & de patriarchatu Constantinopolitano Isidori ac Bessarionis.

[Hæretici & schismatici, inter quos Syropulus,] Heterodoxi nostræ ætatis scriptores non minori rabie, quam Græci schismatici, contra synodum Florentinam debacchantur. Hinc Bessarionem S. R. E. Cardinalem aliosque egregios unionis propugnatores ambitionis arguunt, variisque dicteriis proscindunt. Hinc etiam mendacem Silvestri Syropuli historiam avide arripiunt, & magnis laudibus extollunt. Inter alios Robertus Creyghton Anglus præterito seculo illam concilii Florentini Historiam Græco-Latine edidit, eique hæreticam præfationem & speciosum titulum præfixit. Labbeus noster tomo XIII Conciliorum in notis ad synodum Florentinam Col. de falso hujus Operis titulo, ejusque auctore, & interprete fert tale judicium: Sed quæ fides huic inscriptioni habenda sit, quamque titulus hic magnifice mentiatur, cum alia multa declarant, tum illius operis auctor atque interpres: quis enim ille sit vere silvester ac barbarus Sguropulus, si temporum testem historiam, si coætaneos posterioresque scriptores interroges, homo nihili, ignotus, ignobilis, qui unus sibi testimonium dixit, illudque mendacissimum, neglectus hactenus ab eruditis, schismaticus, hæreticus, ac nationis suæ, quæ Catholicam fidem cum imperatore, patriarcha, episcopis ac principibus doctissimisque viris susceperat, hostis infensissimus, illico deprehendetur.

[1125] Neque alia ejusdem debet esse apud cordatos homines ratio, [mendax concilii Florentini calumniator,] quam Arii aut Philostorgii de Nicæno, Nestorii de Ephesino, Eutychetis aut Dioscori de Calchedonensi, Hieronymi Pragensis de Constantiensi, Albigensium de Lateranensibus conciliis disserentium: quis enim ignorare potest, quid in adversarios, quin in ipsos quoque interdum patronos advocatosque suos deblaterent, quæ crimina objiciant, quas calumnias texant, qui causa ceciderunt, rei? Tales plerique Græculi, qui Marco Ephesino antistiti, ac similis farinæ contumacibus schismaticis, quam apertissimæ veritati ac Catholicæ fidei adhærere maluerunt. Sed de his alias conquerendi commodior occurret occasio.

[1126] Ad interpretem Creyghtonum venio, cujus effrænis in Ecclesiam Catholicam (ex qua cum majoribus suis desertor profugit) atque efferata rabies ex hoc ipso titulo libri, [ejusque interpres Creyghtonus a Labbeo refelluntur:] quem falso dicit, e veritatem amantium manibus numquam deponendum, ex dedicatione, præfatione, ac notis manifestissime elucescit, quas spurcissimis in Romanos Pontifices, Cardinales, episcopos, ceterosque clericos ac laïcos, qui interfuerunt, quique secuti sunt, calumniis usque ad nauseam tædiumque lectorum refersit; quodque mirere magis, ipsam quoque versionem ab hac hæretica lue, in Papam effervescente, noluit esse immunem. Deinde infidam interpretis versionem uno alterove exemplo breviter demonstrat, quod Leo Allatius in Exercitationibus contra Creyghtonum, aliique auctores Catholici copiosius præstiterunt.

[1127] Æuropæi hæretici cum schismaticis Orientalibus passim blaterant, [impudenter fingunt, Græcos pecuniis inductos esse] Græcos muneribus Latinorum corruptos decreto concilii Florentini subscripsisse; at postea Constantinopolim reversos unioni renuntiasse, ac ipsam synodum Florentinam scriptis libris impugnasse. Joannes Plusiadenus in Disceptatione pro concilio Florentino, quam Leo Allatius tomo 1 Græciæ orthodoxæ inseruit, ibidem pag. 612 & sequente calumniam de muneribus ita refellit: Si scandalum pateris, quod, muneribus acceptis, patres subscripserunt; ne turberis animo. Neque enim absoluta synodo tantum stateras patres acceperunt, quæ tu munera vocas: namque si quis juste ac recte loqui amat, eos non munera, sed provisionem comparandorum alimentorum causa appellabit. Neque enim erant illis expensæ ad veniendum ex ipso ortu solis in Italiam: pauperes enim erant. An non scimus, episcopatus ac metropoles totius Orientis paupertatem una perferre gravissimam? Hunc scilicet prætextum nostri proponebant: “Nos non habemus ex propriis expensas; neque enim a pecunia perbene valemus, ut in Italiam adnavigemus”.

[1128] Ideo percelebris ille & vere beatus & divinus vir Eugenius, [ad amplectendam unionem in concilio Florentino.] senioris Romæ Præsul, omnes suos reditus, nec eos solum, sed & supellectilem argenteam & auream pro hoc opere consumpsit, & tandem mitram suam oppigneravit Florentinis, quadraginta aureorum nummum millibus acceptis, & grandem pecuniam Sanctissimus ille debuit, ne quis Græcorum defectu stipendii obmurmuraret. Verumtamen illi vel tenentes nummos aureos præ manibus, de eo ingrati obloquebantur, quemadmodum nunc quoque faciunt: quidam enim eo eleemosynæ comparandæ causa proficiscuntur, & ab illis ad misericordiam propensis impetrant, primum a Papa, deinde a Cardinalibus; inde postmodum exeuntes, injuriis ac contumeliis eosdem quam impudentissime proscindunt. Hæc scriptor Græcus, qui veritatem sequi maluit, quam ingratum nationis suæ animum dissimulare. Quod si qui Græci Florentiæ sufficientibus stipendiis non contenti, ut Ducas in Historia Byzantina cap. 31 innuit, de inopia falso conquesti fuerint, atque ita pecuniam a Latinis extorserint, id insatiabili illorum avaritiæ imputandum est.

[1129] [Quamvis aliqui Græci domum reversi, schisma perfide renovaverint,] Equidem fateor, nonnullos Græcos, qui Florentiæ concilio subscripserant, postea domum reversos unioni renuntiasse, & schismaticæ plebi consensisse. At quales illi fuerint, Josephus Methonensis (postea hoc opus ipsi vindicabimus) in Apologia pro concilio Florentino cap. 5 sect. 16 indicat his verbis: Nos vero vidimus beatissimum Eugenium IV, Romanæ Ecclesiæ Pontificem summum quanto studio in hoc sanctum opus incubuerit, triremibus missis & sumptibus, ut hoc magnum vulnus sanaretur; celebrataque est synodus ingens & admirabilis Ferrariæ & Florentiæ, insignibus Italiæ urbibus, magna doctorum & sapientum virorum frequentia, & theologiæ scientia ac virtute illustrium. Tandem decretum sancitum est, omni sapientia & veritate conspicuum, quod ubique est promulgatum, & ab omnibus gentibus receptum. Græci vero, & ex iis, qui pejoris sunt conditionis, vulgares quidam homines & indocti huic contradicunt; ac si quis rationis particeps decreto contradicit, id non a doctrina proficiscitur, sed ab animi pravitate, falsa & stulta præsumptione & gloria inani, quam ex vulgi imperitia aucupantur. Cur, obsecro, Calvinistæ & Lutherani potius credunt indoctæ plebi & perfidis aliquot Græcis, qui Florentiæ emissum juramentum impie violarunt, quam Georgio Trapezuntio, Josepho Methonensi episcopo, Joanni Plusiadeno, aliisque tum Græcis tum Latinis scriptoribus, qui synodum Florentinam constanter propugnarunt? An perjurus Syropulus, aliique schismatici majorem fidem merentur, quia solenniter datam jurejurando fidem non servaverunt?

[1130] [id maxime imputandum est plebi Constantinopolitanæ,] Cum postea Nicolaus V Pontifex Isidorum præsulem Ruthenum & S. R. E. Cardinalem misisset Constantinopolim, ut initam in concilio Florentino unionem promoveret, & exorta propter illam dissidia componeret, plures monachi & moniales eidem restiterunt, quibus adhæsit vulgus Constantinopolitanum, de quo Ducas synchronus, & nobilis ex stirpe imperatoria scriptor, in Historia Byzantina cap. 36 sic loquitur: Plebs fera, bonis infensa, arrogantiæ germen & radix, vanæ gloriæ ramus, superbiæ flos, fæx nationis Græcæ, quæ ceteras gentes, contemptibilis ipsa, despectui habet, acta omnia pro infectis reputabat. Imo quamvis schismatici illi jam Turcas mœnibus suis imminentes cernerent, tamen cæci isti unionis adversarii in pertinacia sua persistebant, ut ibidem illustrissimus ille historicus Græcus tradit his verbis: Infima deinde forensisque turba e monasterii claustris dilapsa in œnopolia, manibus phialasmero plenas tenentes, henoticos, id est unioni adhærentes diris devovebant, & in honorem imaginis Deiparæ exhaustis poculis, eam invocabant, ut urbi præesset & auxiliaretur, & quomodo olim adversus Chosroëm, Chaganum & Arabes pugnaverat, ita nunc adversus Mehemetem præliaretur: “Latinorum enim, inquiunt, auxiliis non opus est nobis; procul sit a nobis Azymitarum ritus”.

[1131] Deinde eodem capite orthodoxus ille scriptor similibus unionis adversariis perjuria exprobrat, [cujus insana rabies ab auctore Græco synchrono describitur,] & pervicaci eorum schismati exitium urbis Constantinopolitanæ ita adscribit: Hæc cum jactarent miseri, eorum mentem non subibat tantum totiesque ab ipsis repetitum pacis ac concordiæ Christianarum ecclesiarum stabiliendæ causa jusjurandum; cum in concilio Lugdunensi, dum regnabat Palæologorum primus; tum in Florentino sub imperatore Palæologinæ stirpis ultimo, ac nuperrime inter sacram liturgiam celebrandum; ob repetitum, inquam, jusjurandum spretumque, excommunicationis insolubilis, conditione in sanctæ Trinitatis nomine addita, memoriam eorum ac urbis delendam fore. Ut quid inanibus futilibusque cogitationibus animos vestros pascitis? Ecce sacerdotes tui, monachi, moniales, æditui & æditimæ, qui ministrantibus sacerdotibus Græcis, & rem divinam secundum ecclesiæ Orientalis ritum & traditiones peragentibus, immaculati Corporis & Sanguinis participes fieri noluerunt (agit hic de iis, qui anno MCDLII noluerant interesse communi orthodoxorum liturgiæ, in qua commemoratio Pontificis Romani fiebat, ut paulo superius dixerat) polluta esse sacrificia nec Christiana, dicentes, benedictionem sacerdotum aversati, templaque pro gentilium aris habentes, in barbarorum manus anima & corpore polluendi cras devenient: monialem enim in divinis Scripturis initiatam ac eruditam, carnibus non tantum vesci, barbara veste indutam oculis meis aspexi, sed etiam pseudo-prophetæ hostiam offerre, impietatemque, pudore ac verecundia abjectis, profiteri. Tales erant schismatis defensores & unionis Catholicæ adversatrices?

[1132] His scilicet heroïbus annumerari potest Amyrutzes, [& cui impius Christianæ fidei desertor,] philosophus Trapezuntius, qui scripsit contra synodum Florentinam, cui adfuerat, & paulo post Christum cum Mahomete mutavit, ut Leo Allatius lib. 3 de Consensione Occidentalis & Orientalis ecclesiæ cap. 3 num. 5 testatur. Historia politica Constantinopoleos narrans, quomodo Turcæ Trapezuntem anno Christi MCDLX interceperint, lib. 1 Turco-Græciæ pag. 21 de hoc apostata sic breviter meminit: Amyrutzem Turcæ, filiis ejus in arcem sultani contrusis, Agarenicæ religionis fecerunt. Georgius Trapezuntius in Actis B. Andreæ de Chio martyris ad diem XXIX Maii, apud nos tomo VII istius mensis pag. 185 eumdem, ni fallor, tacito nomine sic designat: Quidam enim, quem honoris causa non nomino, ex Trapezuntana ortus urbe, Peripateticorum philosophiæ professor, sive sua sponte (ut multi aiunt) sive impulsus, nescio, nec, si sciam, dicere ausim, crucem Domini negavit, & Mahumeto adhæsit.

[1133] Nihil hic dico de insania Marci Ephesii, & fœdo mortis genere, [aliique similis farinæ homines patrocinantur.] quo pertinax ille schismatis defensor exstinctus est, & quod Gennadius cum morte Arii non immerito comparat, ut apud Raynaldum in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCDXLV num. 17 legi potest. Nihil etiam curo futiles obstinati illius hominis cavillationes, quas orthodoxi scriptores, tum Græci tum Latini, jam dudum solide refutarunt. Sed mirati semper soleo, quomodo Lutherani & Calvinistæ schismaticis hujusmodi Græcis, a quibus in materia fidei multum dissident, audeant patrocinari. Certe nullam probabiliorem hujus patrocinii rationem afferent, quam si candide edicant, sibi sufficere, quod Romanos Pontifices & Ecclesiam Catholicam calumnientur. Saltem isti malæ causæ patroni ex dictis considerent, quam egregios habeant in oppugnanda synodo Florentina commilitones. Ceterum scriptores polemici, ac nominatim Leo Allatius lib. 3 de Consensione Occidentalis & Orientalis Ecclesiæ cap. 1 & sequentibus concilium istud a contumeliosis schismaticorum imposturis ita vindicarunt, ut mihi hic actum agere non lubeat. Quare revertar ad interruptam patriarcharum Constantinopolitanorum seriem, ubi prius examinavero, an Bessarion, præsul Nicænus & S. R. E. Cardinalis, proprie inter illos sit numerandus.

[1134] [Non videtur Cardinalis Bessariou] Phranza lib. 2 cap. 17 indicat, Bessarionem Josepho mortuo subrogatum esse: Mense Februario ejusdem anni, inquit, quotquot in Italiam synodi causa profecti fuerant, Constantinopolim redierunt; imperator, inquam, despota Demetrius, & reliqui, tribus demptis, qui in Italia manserunt, Josepho patriarcha, qui Florentiæ ad Dominum hinc excessit, & Sardiensium metropolita, qui Ferrariæ obiit, & Bessarione Nicææ episcopo, qui Romæ sedem fixit; quem quidem imperator & synodus post defunctum Josephum, patriarcham creaverant. Postea propter perturbationes rerum & scandala, nescio quæ, Constantinopolim non venientem, sed Romæ hærentem princeps archiepiscopus (hoc titulo Romanum Pontificem designat) cum pensionibus liberalissimis ad numerum & ordinem Cardinalium adscripsit. Tum subdit, Metrophanem tempore verno ejusdem anni MCDXL ad sedem Constantinopolitanam evectum fuisse, ut postea dicemus.

[1135] [re ipsa sedem Constantinopolitanam possedisse,] At imprimis falsum est, Bessarionem post celebratam synodum Florentinam semper Romæ hæsisse & Constantinopolim non venisse, cum ipse Cardinalis ad Alexium Lascarim Philanthropinum apud Labbeum tomo XIII Conciliorum col. 1230 de successu ejusdem synodi Florentinæ sic scribat: Demum post celebratum sacrum concilium & nostrum ad urbem Constantinopolitanam reditum &c. Hinc quispiam suspicari posset, Bessarionem Constantinopoli electum fuisse; at noluisse patriarchatum suscipere, eo quod propter procuratam Florentiæ unionem schismaticis maxime invisus esset, & de iis ad obedientiam reducendis desperaret. Nemo autem facile credet, illum Florentiæ ab imperatore & synodo in locum Josephi defuncti substitutum fuisse, cum Græci Eugenio Pontifici suadenti, ut Florentiæ patriarcham Constantinopolitanum eligerent, apud Labbeum tomo XIII col. 527 sic responderint: Patriarcha hic non fiet; moris enim nostri est eum Constantinopoli ab universa nostra provincia eligi, & in majori nostro templo consecrari; nec imperator noster aliud faciet, cui nota est ecclesiæ nostræ consuetudo.

[1136] [sed dumtaxat honorarium istius ecclesiæ titulum habuisse,] Equidem scio, ipsum Bessarionem litteris suis, quas Raynaldus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCDLXIII a num. 58 refert, præfixisse hunc titulum: Bessarion divina miseratione sanctæque Sedis Apostolicæ gratia, sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalis, patriarcha Constantinopolitanus &c. Sed hoc testimonio dumtaxat moveor ad amplectendam opinionem Leonis Allatii, qui lib. 3 de Consensione Occidentalis & Orientalis Ecclesiæ cap. 3 num. 1 eumdem Bessarionis titulum ita explicat: Quare non male opinantur illi, qui asserunt, eum titularem patriarcham Constantinopolitanum fuisse, quales post captam a Latinis Constantinopolim Romani Pontifices nominabant, quemadmodum & aliarum patriarchalium sedium; idque nobis insinuare conatur Dorotheus Monembasiensis in Synopsi historiarum.

[1137] Simili titulo insignitus fuisse videtur Isidorus Ruthenus, [quem etiam gessit Isidorus Ruthenus Cardinalis,] de quo supra num. 1130 mentio facta est, ut colligo ex Commentariis synchronis Pii II Papæ, ubi in editione Francofurtensi anni MDCXIV lib. XI pag. 299 & 300 leguntur sequentia: Hunc annum (videlicet Christi MCDLXII) viri tres in Ecclesia præcellentes insignem morientes reddidere. Primus fuit Isidorus Cardinalis episcopus Sabinensis, qui diu antea percussus apoplexia (ut diximus) perdiderat sermonis usum. Ruthenis hic præfuerat quondam pontifex borealibus populis, Græcanicum ritum servantibus. Cum capta est Constantinopolis a Turcis, legatum illic agebat Apostolicæ Sedis jam pridem ab Eugenio Pontifice maximo cardinalatus dignitate donatus. In cæde Christianorum, quæ ingens ibi facta est, jacenti cadaveri hominis, qui sibi fuisset similis, vestimenta subtraxit, & cum suis permutavit, cuculla & rubenti pileo supra mortuum dimissis. Ipse tamquam unus de plebe captus, parvo pretio redemptus est: cadaveri, super quo insigne cardinalatus repertum, caput abscissum est, & hastæ suffixum cum pileo per urbem castraque Turcarum per ignominiam contemptumque Sedis Apostolicæ vectatum, clamitante præcone, esse Rutheni cardinalis verticem.

[1138] Ipse vero paulo post ad Nicolaum Pontificem rediit, [qui post captam a Turcis Constantinopolim callide cædem evasit.] quem aliquot annis postea, defuncto Gregorio patriarcha Constantinopolitano, qui anno, quo Mantuam itum est, non sine sanctitatis opinione Romæ obiit, Pius Pontifex ad patriarchatus culmen evexit, eique fatis functo Bessarionem cardinalem Tusculanum, virum doctissimum substituit, natione Græcum, genere Trapezuntinum. Ex hac narratione satis patet, utrumque hunc Cardinalem titulo patriarchæ Constantinopolitani ornatum fuisse; at ex eadem etiam sequitur, neutrum titulo isto usum esse ante captam a Turcis Constantinopolim, quando patriarchæ orthodoxi ad eam ecclesiam regendam electi fuerant, ut ex sequentibus apparebit. His præmissis, probabilius opinor, quod in hac serie post Josephum defunctum statuendus sit

CXXIX. METROPHANES II.

[Mense Maio anni 1440 ad sedem CP. evectus est Metrophanes,] Georgius Phranza lib. 2 cap. 17 tempus, quo hic Patriarcha inauguratus est, sic præterpropter expressit: Vere ejusdem anni (nempe Christi MCDXL, quo Græci post synodum Florentinam ex Italia Constantinopolim redierunt, ut supra dixerat) Metrophanes ex metropolita Cyziceno Constantinopolitanus patriarcha renuntiatus est. Syropulus in Historia concilii Florentini sect. 12 cap. 5 mensem & diem ejusdem veris distinctius indicat, dum ibi de patriarchali Metrophanis inauguratione sic scribit: Die igitur septimanæ quarto, ac mensis Maii quarto, quo solenniter proclamabant sanctissimam Christi Ascensionem crastino futuram, progressus ad aulam imperatoriam, ab imperatore inaugurabatur. Hic iterum ob rationes supradictas Syropulo facile credimus in chronologia, licet in historia pro suo erga schismaticos affectu sæpe mentiatur, & hac tota sectione pro suo contra orthodoxos odio longam de Metrophanis electione adornet fabulam, quam piget transcribere aut refutare.

[1140] [strenuus unionis propugnator,] At saltem ex ea Syropuli narratione colligimus, Metrophanem patriarcham unioni Florentinæ, cui sextus ordine, tamquam præsul Cyzicenus, subscripserat, firmiter adhæsisse. Quam vero strenue is Patriarcha schismaticis restiterit, ac eamdem unionem in Oriente promoverit, satis apparet ex Leone Allatio, qui in Opere de Consensione Occidentalis & Orientalis Ecclesiæ lib. 3 cap. 4 num. 1 fervidum orthodoxæ fidei zelum in illo sic laudat: Metrophanes in sede collocatus, uti par erat, dissidentium machinas sedare conatur, turbulentos in officio continere, de contumacibus quoque pœnas sumere, quos episcopatibus pulsos exsilio mulctavit, & probos ac pios & morigeros in eorum loca, ut unio propagaretur, restituit. Dum reliqui Patriarchæ reclamarent, neque remissis spiritibus arrogantiam sedarent, ex eorum etiam diœcesibus male feriatos ejicit, aliosque sibi audientes supponit; quod puto absque summi Pontificis permissione hominem, Ecclesiæ Romanæ reverentissimum, numquam ausum fuisse. Id reliqui patriarchæ ægre ferentes, Philotheus Alexandrinus, Dorotheus Antiochenus, & Joachimus Hierosolymitanus, licet synodo per legatos subscripsissent, ira perciti ac furore præcipites, coacta synodo, Metrophanem & episcopos ab eo creatos convitiis onerant, anathemati subjiciunt, & reliquos Christi fideles ab eorum obedientia avertunt.

[1141] [quem schismatici condemnarunt tribus mensibus ante mortem,] Deinde Allatius Græco-Latine exhibet ibidem ipsas synodales litteras, in quibus hi schismatici varia accusationis capita Metrophani objiciunt, eumque condemnant, quia exsecrandam synodum, quæ apud Florentiam Italiæ urbem coacta est, & Latinorum cum Papa Eugenio, quod non licebat, dogmata approbavit, … more prædonum Constantinopolitanam sedem invasit, quæ assensum præbuit hæreticis & jam dicto Papæ, & imperatori Græcorum Palæologo cum Latinis sentienti, fideles & sanæ fidei sectatores non absque minis persequenti, veluti tyranno opprimenti & redarguenti; infideles vero & eos, qui pravis opinionibus sunt imbuti, accersenti, honoranti, & ad dignitates promoventi, tamquam suæ hæreseos asseclas; & quod magis est, mirum in modum hos eosdem deosculanti propter eam, quam in se præfert adversus rectam fidem pietatemque repugnantiam. Hinc factum est, aiunt iidem accusatores, ut prophanos metropolitellos & exsecrandos episcopillos ubique in divinas & sanctas sedes sanctæ magnæ ecclesiæ Constantinopolitanæ, tamquam suæ diœcesi obnoxios, intruserit. Ex hac schismaticorum accusatione liquet, Metrophanem unioni addictissimum fuisse.

[1142] [quæ anno 1443 Calendis Augusti ei accidit juxta Syropulum,] Ceterum hæc condemnationis sententia, quæ loco citato tota legi potest, dicitur in fine subscripta mense Aprili VIMDCCCCLI anni, nunc currentis Indictionis sextæ & a Christo anno MCDXLIII, adeoque tribus circiter mensibus mortem Metrophanis præcessit, si credimus Syropulo, qui sect. 12 cap. 11 chronologicum ejusdem Patriarchæ obitum ita distincte notavit: Statim ac ab aula in patriarchæum repedavit, cœpit cum morbo conflictari & in ipsissimis Calendis Augusti, Indictionis sextæ, anni a mundo condito sexies millesiminongentesimi quinquagesimi primi exspiravit, cum patriarchatum gessisset tribus annis, & tribus mensibus; sed male. Scilicet ecclesiam Constantinopolitanam male gubernavit judicio Syropuli & similium, qui schismati pertinaciter adhærebant. Porro mensis Augustus anni 6951 & Indictio sexta designant annum Christi MCDXLIII; quo Metrophanes ex hac vita migravit.

[1143] Robertus Creyghton tamquam ex tripode pronuntiat, [cujus interpres in alia re circa hunc Patriarcham turpiter errat.] hunc Patriarcham fuisse ultimum ante captam a Turcis Constantinopolim, & in hæretica præfatione, quam fabulosæ Syropuli historiæ præfixit, hanc temerariam suam opinionem confidenter proponit his verbis: Sicut civile Græcorum imperium a Constantino primo ad Constantinum ultimum, nostri Joannis fratrem, perduravit; ita a Metrophane ad Metrophanem patriarchale & ecclesiasticum… Metrophani successit Alexander, qui Arrio ad concilii Nicæni tempora animosissime restitit, a quo supra mille & centum annos continuata successio patriarcharum desiit in hunc ultimum Cyzici Metrophanem; cui inter suspiria morienti nemo postea subrogatus est, aut tiaram induit Constantinopoli patriarchalem. Numquam in eo throno sedit Mammas noster, numquam sedere appetivit. Hunc fatalem errorem omnes insaniunt viri doctissimi, Binnius in conciliis, Leunclavius in Jure Græco-Romano, Crusius in Turco Græco *, & quotquot hæc novissima negotia Græcorum litteris mandavere. Hunc Gregorium cuncti inter patriarchas recensent, qui numquam suffectus est in patriarcham. Sed an heterodoxus ille solus sapiat, dum omnes insaniunt viri doctissimi, ex infra dicendis apparebit, ubi ex scriptoribus synchronis ostendemus, quod ante captam a Turcis Constantinopolim isti ecclesiæ præfuerit ac Metrophani successerit

[Annotata]

* lege Turco-Græcia

CXXX. GREGORIUS III, cognomento Melissenus vel Mammas.

[Gregorius cognomento Melissenus vel Mammas,] Hic ante patriarchatum multis annis vitam monasticam egit, ut ipsemet aperte declarat in suo Opere ad imperatorem Trapezuntium, ubi tomo 1 Græciæ orthodoxæ pag. 431 leguntur sequentia: Ego porro pro certo confirmo excelsissimæ tuæ majestati, & veritatem ipsam testor, me propensissimo animo esse, minimeque reluctari, e solio patriarchico dimoveri: neque enim umquam in mentem meam venerat (testemque advoco Deum) patriarcham Constantinopolitanum fieri, quinimo nec ante triginta annos episcopum, sed tantummodo in vita monastica immorari. Postea factus est proto-syncellus & imperatoris confessarius, quibus titulis usus est, dum nomine patriarchæ Alexandrini tertio loco post imperatorem concilio Florentino apud Labbeum tomo XIII col. 518 sic subscripsit: Gregorius hieromonachus, protosyncellus, a confessionibus, locum tenens ejusdem apostolicæ sedis sanctissimi patriarchæ Alexandrini D. domini mei Philothei, subscripsi.

[1145] Syropulus in mendaci sua Historia concilii Florentini ubique hunc Gregorium livido dente petit; [quem schismaticus Syrepulus ubique calumniatur,] sed quo pluribus convitiis & calumniis schismaticus ille hunc virum onerat, eo magis nobis persuadet, ipsum sincero orthodoxæ fidei zelo præditum fuisse. Quamvis autem Syropulus tacuisset, de orthodoxia hujus Gregorii satis constaret ex ipsius scriptis, quæ posteritati reliquit. Inter illa Labbeus tomo XIII Conciliorum a col. 739 refert unum, cui ibidem talis titulus Græco-Latine præfixus est: Gregorii hieromonachi, magni protosyncelli, & a confessionibus, qui postmodum creatus est patriarcha, & Romæ sepultus coruscavit miraculis, responsio ex variis Sanctorum sententiis ad epistolam Marci Ephesii. Leo Allatius tomo 1 Græciæ orthodoxæ a pag. 419 Græco-Latine edidit alterum ejusdem opusculum, in quo Gregorius ostendit, additione illa Filioque ad Symbolum facta, nihil esse innovatum. De aliis ipsius lucubrationibus bibliographi inter se disceptant. Nunc pergimus ad demonstrandum Grægorii istius patriarchatum, quem Creyghtonus stupida temeritate inficiatur.

[1146] [æstate anni 1445 in locum Metrophanis defuncti substitutus est.] Theodosius Zygomalas in Historia politica Constantinopoleos, quam ad Crusium misit, & quam hic suæ Turco-Græciæ inseruit, lib. 1 pag. 5 de patriarchatu Gregorii invenit sequentia: Erat Constantinopoli pneumaticus quidam, vitæ sanctimonia præstans, nomine Gregorius Mamma, magni ducis compater. Hunc arreptum, patriarcham fecerunt invitum, ac renitentem renuntiaverunt. Sed is dissidium indies longius serpere videns, expugnationemque urbis prædicens, se munere abdicavit, cum quidem illi ipsi suo compatri prædixisset, filios ejus in conspectu ipsius ab Agarenis trucidatum iri; quod viri sancti vaticinium ipso posterius eventu comprobatum fuit. Hæc Gregorii Catholici laudatio, quæ per schismaticas & hæreticas Zygomalæ & Crusii manus transiit, nemini potest esse suspecta. Porro synchronus Phranza chronologicum ejusdem Patriarchæ initium lib. 2 cap. 19 nobis ita circiter indicat: Decimo septimo die Julii ejusdem anni (videlicet mundi conditi 6953 vel Christi MCDXLV, quem proxime supra assignaverat) toto orbe æstus immensus & memoratu dignus exstitit; qua æstate spiritualis pater imperatoris, Gregorius Melissenus patriarchatu donatus est. Ex hoc scriptoris coævi testimonio patet, Gregorium in æstate anni MCDXLV ad sedem Constantinopolitatam evectum fuisse.

[1147] [Hanc successionem Creyghtonus hæreticus impudenter negat,] Interim Creyghtonus in supradicta sua præfatione explodit Crusium, Binium, aliosque, qui existimant, hunc Mammantem & hieromonachum exstitisse, a confessionibus audiendis, & primicerium, & patriarcham Byzantinum, & Romæ sepultum, & post mortem miraculis inclaruisse; quæ tam falsa sunt, inquit, quam Deum non vivere: numquam Romæ commoratus est, nec ibi vel mortuus vel sepultus, quod nulla umquam historia propalavit; numquam patriarcha creatus est, sed cum suis in patriam revectus, Metrophanem Cyzici præsulem aliorum suffragiis & ipsius Gregorii electum, ad eam dignitatem promoveri vidit, quemadmodum historicus noster in postremis sectionibus tam diserte & luculenter narrat, ut nefarium esset aliter sentire. Hæc heterodoxus ille scribere non erubuit, mendaci suo Syropulo fretus, quem impie videtur divinis oraculis æquiparare, dum contra manifestam veritatem asserit, ea esse tam falsa, quam Deum non vivere, Sed nolo hic hominem, acerbiori castigatione dignum, pluribus exagitare, cum infra iterum evidenter erroris sit convincendus.

[1148] Henricus Wharton in Appendice ad Historiam litterariam Guilielmi Cave nullum invenit duro huic nodo cuneum, & popularem ac symmystam suum Creyghtonum deserere coactus est, ut in Appendice citata pag. 81 satis indicat his verbis: Me quidem nequaquam latet, virum minime ineruditum contendere, [quem Whartonus tueri non audet, etsi dubitet de Romana Gregorii commoratione,] Metrophanem ante captam urbem sede motum non esse, nec Gregorium patriarchatum umquam obtinuisse. Verum Phranzæ auctoritas mille conjecturis hac in re prævalet, qui disertis verbis & Metrophanis depositionem & Gregorii evectionem tradit. Addit Phranza, Gregorium post annos aliquot patriarchatum abdicasse, & Constantinopoli anno MCDLI exsulis instar discessisse. Quo se contulerit, haud ita patet. Sunt qui Romam petiisse, ibique tandem sepultum miraculis inclaruisse volunt. Cum Whartonus de Romana Gregorii commoratione hic modeste dubitet, libenter ipsum veritatem hujus rei edocebimus, & eadem opera imperitam Creyghtoni petulantiam retundemus.

[1149] Primus Romanæ hujus commorationis testis est Georgius Trapezuntius, [quæ utrique isti heterodoxo ex testimonio Georgii Trapezuntii] qui tomo 1 Græciæ orthodoxæ pag. 578 de Patriarcha illo adhuc vivente sic scribit: Constantinopolitanus patriarcha, mens evigilans, pro salute gregis nimium solicitus, sacer vereque Gregorius & cum uno solo hoc ævi confessor & martyr (hic Isidorum Ruthenum designat, ut ex sequentibus patet) & exsilia & in iis ingruentes calamitates pro una unione ecclesiarum lætis animis amplexans, Romæ degit. Deinde post pauca interposita in alias utriusque istius præsulis laudes ita excurrit: In his libens moras mihi creo, conspiciens dejectam nostram nationem horum duorum magnorum virorum facinoribus sublevatam. Qualis est enim horum operatio? Quanta munificentia? Ut est eorum apud omnes famosa hospitalitas? Omnium in admiratione est, quod, cum parvis sint opibus ac facultatibus præditi, nec beneficia ampla obtineant, imo nullum sanctissimus patriarcha, in erogandis tamen eleemosynis universos superant. Hæc scriptor ille, qui propter nationis suæ calamitatem ex Græcia in Italiam confugerat, & forte de duobus istis orthodoxæ fidei defensoribus narrat ea, quæ ipsemet coram spectabat.

[1150] Alter ejusdem rei testis est Joannes Gobelinus, qui Pio II Papæ fuit a secretis, [& Joannis Gobelini synchronorum demonstratur.] & gesta ejusdem Pontificis copiose conscripsit. Synchronus ille scriptor in supra laudatis Pii II Commentariis, qui Francofurti anno MDCXIV recusi fuerunt, lib. XI pag. 300 meminit de Gregorio patriarcha Constantinopolitano, qui anno, quo Mantuam itum est, non sine sanctitatis opinione Romæ obiit. Haud dubie plures hujus commorationis testes inveniremus, si eos quærere luberet. Sed post tam diserta duorum coævorum testimonia Creyghtonus nobis frustra ad ravim occinet: Numquam Romæ commoratus est, nec ibi vel mortuus vel sepultus, quod nulla umquam historia propalavit; numquam patriarcha creatus est &c. Frustra etiam heterodoxis suis, ni fallor, persuadere conabitur, hæc tam falsa esse, quam Deum non vivere. Æqui rerum æstimatores judicent, utrum Creyghtonus solus sapiat, & omnes viri doctissimi insaniant, ut ipse supra jactabat. Nunc videamus, quam ob causam & quo tempore Gregorius sedem Constantinopolitanam reliquerit.

[1151] Cum schismatis defensores post mortem Joannis Palæologi imperatoris quotidie majores turbas excitarent, [Gregorius ille rebellioni schismaticorum cedens,] & eorum rabies contra Patriarcham orthodoxum cresceret, videtur Gregorius furori illorum cessisse, ac sedem suam ultro deseruisse, ut ex supradicta Historia politica Constantinopoleos colligimus. Recentiores quidam contendunt, illum a schismaticis depositum & expulsum fuisse. Labbeus tomo XIII Conciliorum a Col. refert quædam fragmenta Sophianæ pseudo-synodi, in qua schismatici Col. decernunt, pellendum solio Gregorium, substituendum Athanasium, qui a tribus præsulibus Macario Nicomediensi, Neophyto Nicæno, & Metrophane Cyziceno in patriarcham promovetur. Sed Leo Allatius ibidem Col. & sequentibus evidenter ostendit, hanc synodum Sophianam ab impostore quodam schismatico recenter confictam esse. Nostra parum interest, utrum Gregorius ob insuperabilem schismaticorum pertinaciam sese munere suo abdicarit, an ab illis violenter dejectus fuerit; dummodo tempus hujus abdicationis aut expulsionis sciamus.

[1152] [urbem CP. anno 1451 deseruit, quem dum Nicolaus V Papa sedi suæ restitui vellet,] Phranza lib. 3 cap. 3 indicat, hunc Patriarcham mense Augusto anni MCDLI, instar exsulis, ex urbe Constantinopolitana discessisse. Suspicor, id ineunte mense Augusto factum esse, quia Nicolaus V Pontifex jam exsilium illud noverat die XI Octobris, eodem anno, quando apud Raynaldum in Annalibus ecclesiasticis ad annum MCDLI num. 2 inter alias auxilii ferendi conditiones Constantino imperatori hanc proponit: Volumus, ut Patriarcham Constantinopolitanum ad sedem suam revoces, faciasque sibi ab omnibus talem & tantam reverentiam & obedientiam exhiberi, quæ merito suæ pontificali auctoritati debet impendi, ita ut non abjectus sacerdos, sed verus ecclesiæ Constantinopolitanæ patriarcha teneatur, nec in spiritualibus sine ejus consensu & auctoritate quisquam, quacumque præfulgeat dignitate, quidquam attentare præsumat &c.

[1153] [assensit imperator Græcus, cum indigeret auxilio Latinorum;] Constantinus his aliisque conditionibus assensit, ut Ducas coævus in Historia Byzantina cap. 36 testatur his verbis: Imperator suppetias rogatum Romam jam antea miserat, ut etiam concordia Florentiæ reconciliata stabiliretur, inque magnæ ecclesiæ liturgiis Papæ nomen e sacris diptychis recitaretur, ad thronum etiam suum patriarcha Gregorius rediret; hortantibus etiam legatis, aliquos Papa mitteret, qui schismatis causa orta capitalia odia placarent. His Papa permotus, Poloniæ Cardinalem Isidorum, qui Russiæ archiepiscopus fuerat, misit; virum equidem prudentem ac modestum, in orthodoxis dogmatibus eruditum, & natione Romæum (id est Græcum, ut alibi monuimus) qui, ut jam diximus, pater eximius Florentino concilio interfuerat.

[1154] [sed illa qualiscumque unio, quam legatus Papæ conciliaverat,] Illustrissimus ille Romani Pontificis legatus mense Novembri anni MCDLII cum aliquot Latinis Constantinopolim appulit, ut laudatus Ducas ibidem narrat, tantumque inter varias schismaticæ plebis seditiones effecit, ut tandem mense Decembri ejusdem anni MCDLII aliqua concordiæ species inita fuerit, atque inter nonnullos Græcos & Latinos convenerit, ab Italis & Græcis in magna ecclesia liturgiam communem celebrari, commemorationem Nicolai Papæ in sacris diptychis atque etiam Gregorii patriarchæ tunc exsulantis fieri. Decembris die XII, anno mundi VIMDCCCCLXI (id est Christi MCDLII) sacra illa mystagogia celebrata fuit. Multi vero a sacris donis oblatis abstinuerunt, quod, illa liturgia concordiæ reconciliandæ celebrata, impurum ac abominandum sacrificium peractum existimarent. Cardinalis interea animos & corda, Græcorumque propositum explorabat ac rimabatur, quorum fraus ac dolus eum non fugiebant.

[1155] Laonicus Chalcocondylas lib. 8 de rebus Turcicis hanc postremam & qualemcumque unionem sic memorat: Etiam Cardinalis Isidorus, Sarmatarum antistes, cujus ante meminimus, Græcis, [nimis sera aut ficta fuit, quandoquidem Patriarcha ad sedem suam non rediit,] penes quos ea tempestate erat, auxilio fuit: aderat enim, ut synodum congregaret, & Romano Pontifici Græcos reconciliaret. Hæc quidem paulo ante confecerat; at Græcis illa cum Romanis reconciliatio nimis sera exstitit. Certe nimis sera fuit hæc qualiscumque concordia, quandoquidem Turcæ post paucos menses urbe Constantinopolitana potiti sunt, antequam submissa a Pontifice Romano auxilia eo pervenire potuerint. Adde, quod hæc paucorum unio parum sincera fuisse videatur, cum laudatus Ducas cap. 36 asserat, plures huic concordiæ obstitisse, ipsumque imperatorem ficte ac simulate illi adhæsisse. Sed ad Patriarcham nostrum redeamus.

[1156] Gregorius ad sedem suam non est reversus, quamvis Pontifex illam conditionem imperatori proposuisset, [& interim Turcæ Constantinopolim interceperunt.] eamque imperator admisisset: nam adhuc exsulabat mense Decembri anni MCDLII, quando in diptychis commemoratio ipsius, tunc exsulantis, facta est, ut supra citatus Ducas testatur. Forte reditum suum distulit, quia versatili Græcorum ingenio diffidebat, vel exspectabat reducem legatum Isidorum, ex quo statum ecclesiæ Constantinopolitanæ plenius cognosceret. Interea Turcæ Constantinopolim interceperunt, cui cladi Patriarcha noster circa sex annos superfuit: Romæ enim obiit eo anno, quo Mantuam itum est, ut supra ex synchronis Pii II Papæ Commentariis retulimus. At ex iisdem Commentariis & communi Chronologorum consensu constat, istud iter Mantuanum anno Christi MCDLIX institutum fuisse. Nemo interim in locum ejus suffectus est usque ad captam ab infidelibus Constantinopolim, de cujus excidio ac novo dominio ad clariorem sequentium rerum notitiam hic nonnulla extra ordinem convenit observare.

PARERGON XI.
De pertinacia Græcorum in schismate, patriarchali administratione, & nonnullis patriarcharum catalogis post captam a Turcis Constantinopolim.

[Ducas synchronus, & nobilis historicus Græcus] Cæca schismaticorum pertinacia, Turcis jam extremum Constantinopoli excidium minitantibus, indies crescere videbatur, ut synchronus Ducas conqueritur, qui cap. 37 Historiæ Byzantinæ de hac re sic scribit: Aprilis ergo die sexta (anno Christi MCDLIII) parasceve post Pascha obsidione urbem cinxit Mehemetes. Constantinopolitani, a quo die in ecclesia magna facta est concordiæ reconciliatio, illam ut Judæorum synagogam refugiebant; nec in ea oblatione, holocausto aut incenso litabatur. Si quis sacerdotum divinam liturgiam die aliquo insigni celebrare voluisset, qui precabantur, quo usque ad oblationem sacrorum donorum ventum fuisset, adstabant; deincepsque omnes tam mulieres quam viri, monachi atque moniales exibant. Quid pluribus opus est? Templum illud pro delubro & ara gentilium, & sacrificium perinde ac Apollini factum æstimabant.

[1158] Deinde postquam in pervicaces illos recte intorsit quædam verba Isaïæ prophetæ, cœptam narrationem ita prosequitur: [refert vesanam schismaticorum cæcitatem, cum Turcæ urbi CP. imminerent,] Gennadius interim adversus henotices * docere ac scribere singulis diebus non cessabat, & sapientissimum beatumque Thomam Aquinatem ejusque scripta, Demetrium etiam Cydonem hæresis arguere contendens, rationes syllogismosque adversus eos texebat. Conscius ei erat operisque socius, e senatoribus primus Mesazon idemque dux magnus, cujus contra Latinos, magis vero contra ipsam urbem temeraria impudentia eo usque prorupit, cum Turcorum ingenti exercitu se peti viderunt Romæi, ut dixerit, Turcorum mitram ac redimiculum in media urbe dominari, quam Latinorum galerum regnantem conspicere, potius esse. Superius eodem capite illustris ille scriptor affert plura schismaticæ hujus insaniæ exempla, quæ legi merentur. At dementes illi non diu post voti sui compotes facti sunt, & maximo suo damno mitram Turcicam, quam pileo Latino prætulerant, tota urbe sua dominantem viderunt: cum enim Turcæ eodem anno MCDLIII, die XXIX Maii Constantinopolim vi occupassent, Græci ultricem Dei manum experti sunt, & dudum meritas perfidiæ ac pervicaciæ suæ pœnas dederunt.

[1159] [& cum Georgio Trapezuntio] Hanc miserandam civium Constantinopolitanorum calamitatem schismati imputarunt prudentiores Græci, inter quos Georgius Trapezuntius tomo 1 Græciæ orthodoxæ pag. 577 in epistola ad Cretenses ita scribit: Sed cum huc deducta sit oratio, non possum memet continere, quin triste ejulans & lamentans, lacrymis opplear: quis enim nostras calamitates non deplorabit? Quis nostra infortunia, sive ut aptius (nescio an multum gratum) dicam, nostras incogitantias & supplicia meditans, in fletum non irrumpet? Actum jam est de Græcorum imperio; res ecclesiæ omnes penitus occiderunt, quod nos tamdiu in schismate perstitimus. Quis poëta hæc tragice enarrabit? Quis orator commemorabit? Non est hic instituti nostri tristem Constantinopolis captæ faciem repræsentare, quam varii testes oculati vivis coloribus depinxerunt. Consuli possunt apud Raynaldum in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCDLIII num. 5 & 6 litteræ Cardinalis Isidori, quibus apud Bzovium eodem anno num. 6 subjungitur epistola Leonardi Chiensis; ac præterea legi potest Chronicon Georgii Phranzæ; qui omnes cladem illam oculis suis conspexerunt.

[1160] [excidium Constantinopoleos narrans,] Eamdem Græcorum stragem litteris mandarunt varii scriptores synchroni, inter quos merito locum obtinet jam sæpe laudatus Ducas, qui in Historia Byzantina cap. 39 præter alia, quæ in hac Turcarum irruptione acciderunt, sequens factum observatione nostra dignum sic narrat: Omnes itaque viri, mulieres, monachi & moniales in magnam ecclesiam concursant; patres matresque familias sinu & ulnis infantes suos in illud templum gestantes, desertas domos suas reliquere; viamque eo ducentem hominum turba conferta plenam videre tum licuit. Quamobrem vero ad ecclesiam magnam omnes confugiebant? Ante multos annos a falsis quibusdam vatibus, sub Turcorum jugum urbem mittendam esse audierant, ipsosque in eam vi irrupturos, Romæosque trucidando, ad magni Constantini columnam usque processuros esse; ubi eo ventum foret, angelum e cælo descensurum, qui strictum gladium, simulque imperium viro cuidam obscuro, tenui admodum ac egeno, columnæ illi insidenti, talibus affatus eum verbis, traderet: Gladium hunc accipe & populum Dei vindica; statimque terga daturosTurcas, quibus fugientibus Romæi, magna strage edita, instarent, illos urbe non solum, sed etiam ex Occidentis regionibus, ipsaque Anatolia ad locum usque Monodendrium dictum, in Persiæ finibus situm, expellerent. Hæc exitum habitura persuasi quidam, ad ecclesiam currebant, aliosque sequi hortabantur.

[1161] Hac occasione Ducas populares suos schismaticos, [illud imputat schismaticæ Græcorum pervicacitati,] inter quos præcipue erant monachi & moniales, ut supra vidimus, ibidem ita alloquitur: Infelices ac miseri Romæi, templum illud, quod heri ac nudiustertius speluncam & altare hæreticorum appellabatis, quod nullus vestrum, ne pollueretur, adibat ob celebratam in eo liturgiam ab iis, qui concordiam ecclesiarum amplectuntur; Deo nunc irato ac succensente, meritasque pœnas a vobis exigente, in illud, velut salutis portum, confugitis. Sed neque vindici justæ Dei iræ pœnas luentes, intra viscera vestra pacis cogitatione & desiderio commovemini. In tanta siquidem clade ac calamitate, si angelus cælo adveniens vos ad hunc modum alloqueretur: Pacem & concordiam Ecclesiæ dummodo colatis & amplectamini, hostes urbe pellam; in eam conditionem haud consentiretis; ad quam etiam adducti, ficte tamen & simulate id ageretis. Hujus sibi conscii sunt illi, qui paucos ante dies in Turcorum, quam Francorum, potestatem devenire, satius esse dicebant. Post hæc auctor ille tragice describit, quomodo Turcæ imbellem istam turbam, variis opprobriis prius affectam, e templo S. Sophiæ in captivitatem abduxerint.

[1162] Ceterum quod hoc loco Ducas de perfida schismaticorum duritia memorat, [quæ quotidie crescit, ut recentiore] verissimum esse, eventus docuit: nam dura eorum cervix, tanto miseriarum pondere gravata, ad obedientiam Romanæ Ecclesiæ præstandam flecti non potuit, & infelices Græcorum reliquiæ, quæ cladi Constantinopolitanæ superfuere, vindicem Dei manum & veram calamitatis suæ causam agnoscere noluerunt. Quinimo videtur odium schismaticorum contra Latinos eorumque ritus cum ipso tempore crevisse: nam R. P. Joannes Baptista van Ketwigh, ex sacro Prædicatorum Ordine, qui multas Orientis regiones peragravit, in thesibus theologicis, quas Lovanii anno MDCCXIX publice impugnandas proposuit, pag. 14 & sequente horrendum istius odii exemplum narrat his verbis: Accidit circa annum MDCLXXXVIII in insula & civitate Chiensi, tribus non plus annis ante meum ibidem adventum, ut quidam Georgius Muzzala, civis Chiensis (inter Græcos schismaticos non minus rabiosa in Ecclesiam Latinam malitia, quam perspicaci versutia famosus, ea de causa vulgo FOSTINARA, id est SPLENDOR, nuncupatus) mentis suæ sacrilegæ probam daret. Is namque satanæ filius volens amicos suos, quos Bacchanaliorum tempore ad convivium invitarat, oblectare, aiebat, se illis pro Bacchanali comœdia Missam Latinorum jucunde repræsentaturum.

[1163] Itaque sacerdotalibus indutus vestibus, omnique exteriori adhibito apparatu, cunctas cæremonias (in quibus apprime versatus erat) impius mimus sub cachinnali præsentium applausu peragebat. [ac tragico exemplo declaratur.] Ast ubi ad mimicam communionem ventum erat, dum inter alias puellas, prævie ab ipso admonitas & instructas, filiæ suæ particulam chartaceam porrigeret (ita scilicet impius histrio panem azymum Latinorum imitabatur ac ludibrio exponebat) derepente una cum aliis (Deo vindice) a sævissimo dæmonio correpta, se ipsam dilaniabat; atque hoc modo illa sacrilega comœdia in horribilem justamque tragœdiam versa est. Post hæc eruditissimus ille sacræ theologiæ licentiatus, & apud PP. Prædicatores Antverpienses studii generalis Regens primarius, merito de hujusmodi Græcis pronuntiat: Ad hunc impietatis excessum ascendit gens illa perfida, Ecclesiæ Romanæ implacabilis magis inimica, quam infidelis Mahometana. Franciscus Richardus noster in Historia insulæ Sant-Erini cap. 18 & 24 narrat plura vindictæ divinæ exempla, quæ sua ætate contigerunt. Sed pervicaces illi neque diuturnis calamitatibus erudiuntur, neque manifestis miraculis convertuntur. Jam revertamur ad orthodoxos ejusdem nationis viros, qui in hac clade Constantinopolitana ultricem Dei manum agnoverunt, & hoc gentis suæ excidium schismati adscripserunt.

[1164] [Josephus præsul Methonensis] Josephus Methonensis in Defensione quinque capitum, quæ in sancta & œcumenica Florentina synodo continentur (passim istud opus sub nomine Gennadii Scholarii, patriarchæ Constantinopolitani, perperam editum est, ut postea ostendere conabor) quam Fabius Benevolentius anno MDLXXIX typis Romanis vulgavit, cap. 5 sect. 15 tristem Græcorum ruinam schismati imputat, eosque ad pœnitentiam ita hortatur: Imprimis ergo (ut inde initium sumam) in memoriam revocate, fratres & patres, qualisnam & quanta exstiterit nostra natio: fuit enim quondam sapiens, clara, generosa, prudens, fortis, & quæ omnem terram suo subjecerit imperio. Præterea virtutis studio & sanctitate omnes gentes est supergressa; jejuniis, vigiliis, orationibus, eleemosynis, & (ut uno verbo dicam) velut spongia hausit omnem virtutem, Deo semper accepta.

[1165] [ruinam nationis suæ] At in præsentia (proh dolor!) omnia interciderunt. Constantinopolis capta est; cujus rei solum recordatione cogor prorumpere in verba cum clamore & ejulatu, & ultimum effundere spiritum. Qua urbe expugnata, aræ sunt profanatæ, templum conculcatum, magna sanguinis effusio consecuta, pollutæ moniales, virgines corruptæ, caput infantibus abscissum; impiorum manibus principes occiderunt, monachi sacri, sacerdotes, præpositi, viri, feminæ, connubia sunt divulsa, sacra vasa confracta, imagines ornatissimæ conculcatæ sunt, ac sputis conspurcatæ. O me miserum atque infelicem! Quis poterit umquam tantam cladem deplorare, & verbis acerbum casum exprimere? Heu! ubi regius apparatus & comitatus? Ubi ordo palatii & disciplina? Ubi tot principum examen? Ubi scholæ sapientiæ? Væ mihi misero! Ubi patriarchalis administratio, ubi ornatus ecclesiæ? Ubi tantus & talis sacrorum monachorum ac non sacrorum ordo, chorus, ac numerus? Ubi monachorum & monialium ordines? Ecce, nonne cuncta sunt a Mahomete absorpta? Nec tantum in ipsa urbium regina ea mala obvenere, verum etiam in subjectis regionibus plura ac deteriora, perque singulos dies hæc apertis oculis intuemur & intelligimus.

[1166] [lamentabili oratione deplorat,] Quamobrem ergo hæc? Vel vos mihi dicite per Dominum. Si dixeritis, ut dicere consuestis, ob nostra delicta hæc evenisse, non ita se res habet. Ego dicam; quoniam non magis nos, quam ceteræ Christianorum gentes, nostris criminibus Deum irritamus: sunt enim & aliæ nationes magis sceleribus & peccatis obnoxiæ. Quomodo non affliguntur, ut nostra infelicissima & miseranda natio? Væ mihi misero! Alius ex alio subinde fio, cum ad hæc animum converto, & cor meum conturbatur, & spiritus meus æstuat, quia Judæorum gens, quæ duo crimina commisit, secundum Prophetamdedit pœnas; Duo enim mala fecit, inquit, primogenitus meus filius Israël. Me dereliquit fontem aquæ vivæ, & effodit sibi cisternam dissipatam. Et Ecclesia: Me in ligno crucifixerunt; Barrabam vero postulaverunt & liberarunt.

[1167] Primum igitur, cum idolis inservisset, in captivitatem abductus est in Mcdiam & Babylonem. [& ostendit, calamitatem allam adscribendam esse schismati,] Secundo, cum crucifixissent Dominum nostrum & Deum, profecti sunt captivi in omnes gentes; nostra vero natio (proh infortunium, proh dolor!) neque idolis servivit umquam, neque Dei filium crucifixit. Qua de causa tam acerbe vexatur? Sed non solum eadem, verum etiam multo pejora, quam impii Judæi, perpetitur: ii namque in servitutem abducti, omnium gentium facti sunt servi, ut omnibus invisi & Dei hostes; hi vero non solum gentium facti sunt servi; sed & Judæis ipsis, qui sunt servi omnium gentium. O meam calamitatem! Nonne reliquum est plorare & lamentari, ac disquirere causam, & videre, propter quæ patimur hæc? Ego vero aliam non possum invenire (neque enim virtute, nostra natio ceteris gentibus pejor est; imo vero melior: nam dictum est, vereque dictum, nationem nostram omnes nationes virtute & moribus antecellere) nisi schisma, & quod se subtraxerit ab obedientia & subjectione Romanæ Ecclesiæ. Eam & solam discerno esse causam interitus nostræ gentis; quia postquam ab ea divisi sumus, maledictionem accepimus, & patimur, quæ nos patimur. Nec ideo pœnitet nos; sed deteriores evadimus, & maledictis impetimus ipsam Ecclesiam; dicenda & tacenda adversus eam impudenter evomimus.

[1168] Quamobrem, fratres mei per Christum, desperationem omittamus; [in quo plerique Græci adhuc pertinaciter perseverant.] accedamus veræ Christianorum unioni; agnoscamus peccata nostra, ne pejores Judæis evadamus, neve falsa suasione, malitia & præsumptione ita aures obstruamus, ut nec audiamus, nec intelligamus. Post pauca præsul Methonensis narrat, se interfuisse disputationibus cujusdam monachi schismatici, quæ habitæ sunt Constantinopoli cum legato Pontificis de primatu Papæ, ubi legatus publice prædixit brevi secuturam Græcorum ruinam, nisi schismati renuntiarent. Sectione autem præcedente scriptor ille etiam allegat litteras Nicolai V Papæ, in quibus Pontifex anno MCDLI sub eadem conditione instantem Constantinopolitani imperii eversionem prænuntiavit. Sed tam præviæ hujusmodi comminationes, quam posteriora virorum orthodoxorum monita obstinatos Græcorum animos non commoverunt: plerique enim post tam rigidum justitiæ divinæ flagellum, Judæis non absimiles, noluerunt præcipuam infelicitatis suæ causam fateri, ac suavi Ecclesiæ Romanæ jugo superbum collum submittere. Maluerunt itaque servili schismatis defendendi libertate frui, & sub dira Turcarum tyrannide retinere umbraticam quamdam schismaticæ ecclesiæ administrationem, de qua nobis nunc agendum est.

[1169] Cum Mahometes post expugnatam ac direptam Constantinopolim videret, [Cum Constantinopolis a Turcis expugnata esset,] urbem illam fuga & cæde civium exhaustam esse, eamque vellet frequentem reddere, promiscue Mohometanos & Christianos ad ipsam incolendam invitavit. Quo autem Græcos facilius ad illam habitationem alliceret, concessit ipsis potestatem eligendi patriarcham, quem veteri ritu & magna pompa inaugurari voluit, variisque privilegiis donavit, ut Phranza lib. 3 cap. 19 fuse explicat, qui ibidem de Mahomete illo hæc addit: Hic ergo sceleratissimus, Christianorumque mala pestis & versipellis ac vulpes hæc fecit; non quod benedictionem inde sibi quæreret, aut alioqui natura tam miti esset; sed ut Christiani, ejus promissis auditis, in urbem confluerent, eamque incolerent, quæ ob quotidianas direptiones (& præsertim dum caperetur) deserta evaserat. Et ita factum, congregatique sunt Christiani nonnulli. Paulo post etiam colonias, quas Turcæ sua lingua surgunides nominant, e Capha, Trapezunte, Synopio, Asprocastro eo deduxit. Sic eam civibus denuo implevit.

[1170] [Mahometes imperator Græcis patriarcham eligore antiquo more permisit,] Historia patriarchica Constantinopoleos, quam Martinus Crusius heterodoxus Græco-Latine edidit, lib. 2 Turco-Græciæ pag. 107 occasionem instaurati a Mahomete patriarchatus Constantinopolitani ita exponit: Illo tempore, quo Turcicus rex Mechemeta hanc urbem Constantini expugnavit, numerabantur anni a nato Christo mille quadringenti quinquaginta tres, ipsa urbe, XXIX die Maii, feria tertia (die Martis) capta. Tunc ille scivit, Romanis seu Græcis semper fuisse patriarcham; propterea quod hac in urbe, antequam eam cepisset, ipse majorem temporis partem exegerat, patre ipsius Murata Adrianopoli dominante. Norat itaque res Romanas & ordinem gubernationemque Romanorum probe & exacte. Proinde mirabatur, quid causæ esset, quod patriarcha non veniret ad se suppliciter honoris causa pro domino agnoscens, iraque commotus cogitabat, quid hoc rei esset; ac continuo accitis ecclesiasticis viris dixit: Ubi est, qui patriarchæ munus gessit? Quare non accessit, ut mihi, tamquam regi, reverentiam debitam exhiberet? Hæc Sultanus: magna enim ejus animum incesserat cupido videndi patriarcham, & cum eo de religione colloquendi, ut ex eo quærens res divinas cognosceret.

[1171] [ut eam urbem incolis frequentiorem redderet;] Tunc responderunt ei clerici illi: Jam a longo tempore non habemus patriarcham; qui enim patriarcha fuit, sua sponte adhuc vivens sedem suam reliquit, & ab eo tempore nullum alium suffecimus. His verbis haud dubie clerici illi indicabant Gregorium, qui anno Christi MCDLI propter assiduas schismaticorum seditiones ex urbe Constantinopolitana discesserat, ut supra diximus. Historia Politica lib. 1 Turco-Græciæ pag. 14 & 15 causam hujus apparentis benevolentiæ & concessæ facultatis sic detegit: Id ab eo callide factum, ut hac fama ad Græcos, qui ubivis locorum essent, perlata, in urbem congregarentur: quippe hoc ei studio erat, ut multitudine hominum eo confluente, per omnes suas partes urbs frequens cultaque fieret. Cum Græci talem licentiam ab imperatore Turcarum accepissent, elegerunt quemdam Gennadium, qui antea Georgius Scholarius appellabatur, & de quo plura post hoc parergon dicenda occurrent. Tum auctor ejusdem Historiæ Politicæ ibidem exponit, quibus cæremoniis sultanus patriarcham inauguraverit, & quanto honore ipsum affecerit.

[1172] [a quo tempore Græci jugum suum aggravant,] Forte miseri Græci sperabant, perpetuam fore hanc Turcarum lenitatem; sed eos vana spes fefellit, ut quotidiana discunt experientia, & satis indicat Leo Allatius, qui de recentiori patriarcharum dignitate, seu potius servitute, lib. 3 Consensionis cap. 8 num. 2 sic disserit: Patriarcha supremam omnium potestatem habet; eum, dum Christiani regnabant imperatores, eligebant episcopi, & consecrabat Heracleensis. Exciso imperio, & malis Simonis Trapezuntii artibus, qui corrogata pecunia prius patriarchatum emerat, Turca patriarcham nominat; nominatio ab episcoporum synodo approbatur & cæremoniis nonnullis peractis ab eodem Heracleensiordinatur, uti & antea sueverat: quemadmodum enim Græci imperatores, arbitratu suo, soli & sine alio episcoporum consensu patriarchas ponebant, deponebant, & cum liberet, reponebant; quod contra canones fuisse, nec ipsi imperatores negabant; ita hoc quoque tempore fit: nam Turca, suo arbitratu, ampliori pecuniæ patriarchatum concedit, adimit, restituit; neque finis ullus calumniarum, dissidiorum ac contentionum est, ut hac ætate multo plures patriarchæ, quam umquam alias, inaugurentur, quorum machinas recensere, historiam esset scribere.

[1173] Ex hac frequenti patriarcharum mutatione oritur interdum nonnulla temporum ac personarum confusio, [& eorum se præsules sæpe invicem expellunt,] ita ut Bandurus in Præfatione ad tomum 1 Imperii Orientalis pag. XII affirmet, sese Græco-Latine edidisse recentiorem patriarcharum Constantinopolitanorum catalogum, sibi ab eruditissimo Renaudotio communicatum, tum quia accuratissimus videtur, & nullus alius editus exstat, qui ad hæc usque tempora seriem illius ecclesiæ patriarcharum exhibeat; tum etiam quod pernecessarius visus est ad detegendos variorum scriptorum, præcipue heterodoxorum, errores, in quos passim prolapsi sunt, dum horum posteriorum patriarcharum meminerunt; sæpe plures patriarchas ejusdem nominis pro uno accipientes, vel ex uno plures confingentes: id autem hinc factum est, quod & plures viri ejusdem nominis haud multo temporis intervallo illam sedem obtinuerint, & sæpe idem patriarcha, ab illa sede pulsus, pluries ad eamdem occupandam revocatus fuerit. Cum itaque sub imperio Turcico non soleat esse diuturna patriarcharum gubernatio, nos deinceps tam scrupulosam chronologiæ rationem non habebimus, tum quod vix sit operæ pretium, & subinde ex adjunctis illa præterpropter colligi possit, tum quod tempus administrationis interdum non exprimatur. At saltem rectam eorum seriem ordinare conabimur, collatis inter se variis catalogis, de quorum collectoribus nunc aliquid præmonendum est.

[1174] Primus est Emmanuel Malaxus Peloponnesius, qui patriarchas Constantinopolitanos ab urbe capta, [quod non dissimulat Emmanuel Malaxus,] seu anno Christi MCDLIII, usque ad sua tempora, sive annum MDLXXVIII, Græco-barbare recenset. Martinus Crusius lib. 2 Turco-Græciæ edidit Græco-Latine patriarchicam hujus scriptoris Historiam, cui ibidem præmittitur Historia politica Constantinopoleos, in qua res gestæ ab anno MCCCXCI usque ad MDLXXVIII narrantur, & quam Casimirus Oudinus ob styli similitudinem aliasque conjecturas eidem Malaxo adscribit. At quisquis sit hujus Operis auctor, nos istud sub titulo Historiæ politicæ citabimus, & utramque illam historiam cum aliis eorumdem patriarcharum catalogis conferemus. Porro sequentem patriarcharum seriem ex hac Historia aliisque catalogis ita transcribemus aut contrahemus, ut lectorem monituri simus, si aliqua majoris momenti differentia occurrat, aut aliud quidpiam singulari observatione dignum videatur.

[1175] Si quis scire cupiat, qualis fuerit iste Emmanuel Malaxus, qui ab altero seniore ejusdem nominis & cognominis scriptore Græco distinguitur, [scriptor schismaticus, in Græco-barbara patriarcharum historia,] adeat Martinum Crusium in Annotationibus Turco-Græciæ pag. 185, ad quem Stephanus Gerlachius anno Christi MDLXXVIII inter alia Constantinopoli de Malaxo illo, adhuc vivente, sic scribit: Est is admodum senex; pueros & adolescentulos Græcos sub patriarcheio in parvula & misera casa docet; pisces siccatos in ea suspensos habet, quibus vescitur ipse coquens; libros pretio describit; vino, quidquid lucratur, insumit; pinguis & robustus est. Postea anno MDLXXXI Crusius aliis litteris certior redditus est de morte Malaxi, ut ipse ibidem testatur. Theodosius Zygomalas lib. 1 Turco-Græciæ pag. 96 de fide, quæ huic scriptori adhibenda est, eumdem Crusium sic monet: Observa quoque hoc, Malaxum in iis, quæ ex multis collecta conscripsit, non per omnia veritatem sequi: interdum enim ad gratiam loquitur, nonnumquam ex odio. Deinde id exemplo quodam probat, de quo nos infra agemus. Adde, quod Malaxus ille fuerit schismaticus, cujus rei juverit meminisse, quando postmodum patriarchas ejusdem schismatis consortes laudibus extollet, ac titulo sanctitatis exornabit.

[1176] [quam deinceps partim exscribemus, ut schismaticos pudeat dissensionis suæ.] Nemo miretur, quod hanc lucubrationem, ab auctore schismatico exaratam, & ab editore hæretico annotationibus magis contaminatam, imposterum exscribere velimus: nam schismaticos confundere & Catholicos confirmare debet hæc ipsa Historia, de qua Gretserus noster in observationibus ad Codinum lib. 3 cap. 14 pag. 260 tale fert judicium: Postea etiam usque ad hæc nostra tempora vix umquam pax schismaticis cum schismatico patriarcha fuit. Semper suppullularunt æmulationes, invidiæ, & occultæ machinæ ad hujus vel illius exitium; ut mihi videatur non sine consilio divino edita esse in Turco-Græcia Historia politica, & ecclesiastica, seu patriarchica rerum Constantinopolitanarum, ex qua perspicue elucet, schismaticos non modo cum supremo Catholicæ Ecclesiæ Capite per charitatem conjunctos non esse, quod per se liquet; sed nec inter se, cum sub gravissima infidelium servitute mutuo se miris cuniculis infestent, & modo hunc, modo illum, in patriarchalem thronum Turcarum ope sublevent. Porro per decursum experiemur, quam verum sit istud Gretseri judicium, quod etiam confirmant recentiores Græci, qui post Malaxum scripserunt, & turbulentas illas schismaticorum turbas non dissimularunt. Nos interim nonnulla istorum scriptorum opuscula recensere non gravabimur.

[1177] [Post Malaxum Matthæus Cigala,] Postea Matthæus Cigala eamdem patriarcharum Constantinopolitanorum seriem usque ad sua tempora perduxit, quam Anselmus Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis inseruit, & de qua in præfatione tomi primi lectorem ita præmonet: Quartum locum tenet catalogus patriarcharum Constantinopolitanorum ex nova variarum historiarum Synopsi Matthæi Cigala a nobis descriptus; quem quidem, quod sit diversus ab aliis, Latinum fecimus, atque hic edidimus. Desinit autem hic catalogus in Neophytum illum, qui ex Heracleensi episcopo creatus fuit patriarcha Constantinopolitanus anno Christi MDCXXXVI. Quam crasse Matthæus ille in antiquioribus patriarchis erraverit, maxime ab Athanasio usque ad captam a Turcis Constantinopolim, jam aliquoties supra diximus. Similes errores etiam commisit alter ejusdem temporis scriptor Græcus, de quo nunc pauca præfabimur.

[1178] [Philippus Cyprius,] Is est Philippus Cyprius, ecclesiæ Constantinopolitanæ protonotarius, qui patriarchas Constantinopolitanos usque ad annum Christi MDCXXXIX recensuit. Hunc Philippi Cyprii libellum Nicolaus Blancardus, in academia Franekerana Juris ac historiæ professor, primo typis vulgavit. Deinde anno Christi MDCLXXXVII Henricus Hilarius Lutheranus eumdem libellum recusum notis hæreticis auxit ac conspurcavit. Denique illum Philippi protonotarii catalogum tomo 1 Imperii Orientalis a pag. 218 Græco-Latine edidit Anselmus Bandurus, qui etiam tomo 2 ejusdem operis a pag. 1000 in lucem protulit alterum catalogum, in quo patriarchæ Constantinopolitani ab anno Christi MDXCIV ultra annum MDCCII enumerantur.

[1179] Ceterum Bandurus tomo proxime citato pag. 999 de recentioribus hisce catalogis sic disserit: [& anonymus Græcus usque ad nostra tempora] Quia, ut supra monuimus, de patriarchis, qui post captam Constantinopolim sederunt, loqui ad nos non spectat, cum propositum sit res Constantinopolitanas ad imperii Græci eversionem prosequi, ideo catalogus patriarcharum Constantinopolitanorum Matthæi Cigala, qui ad annum Christi MDCXXXVI seriem illorum perducit, & alter Philippi Cyprii, qui in annum MDCXXXIX desinit, nostris commentariis non illustrabuntur. Verum quilibet lector hosce catalogos conferre poterit, quantum ad seriem patriarcharum, qui post captam a Turcis urbem sederunt, cum historia patriarcharum Constantinopolitanorum Emmanuelis Malaxi in Turco-Græcia Crusii, quæ desinit in annum Christi MDLXXVII.

[1180] Ceterum cum hæc ultima folia typis ederentur, obtulit nobis abbas Eusebius Renaudotius, [texuerunt breves patriarcharum CP. catalogos, quibus in decursu utemur.] vir inter doctissimos celeberrimus, nostrique amantissimus, & cui plurimum debemus, catalogum, seu potius synopsim, patriarcharum Constantinopolitanorum, non multo ante Constantinopoli ad se missum. Hic porro catalogus descriptus fuit ex codice ecclesiæ Constantinopolitanæ patriarchalis, & seriem illius ecclesiæ patriarcharum exhibet ab anno Christi MDXCIV ad annum MDCCII. Hunc autem catalogum cum interpretatione Latina ac notis brevioribus ejusdem doctissimi viri hic edere visum est. His clarioris intelligentiæ causa præmissis, cœptam patriarcharum seriem prosequemur, & jam laudatos recentiorum scriptorum catalogos inter se conferemus.

[Annotata]

* id est unitos

CXXXI. GENNADIUS II, antea dictus Georgius Scholarius.

[Anno 1453 expugnata a Turcis Constantinopoli,] Historia Politica lib. 1 Turco-Græciæ pag. 15, narratis iis, quæ superius de capta a Turcis Constantinopoli, & postmodum concessa patriarchæ eligendi facultate retulimus, electionem hujus Gennadii ita describit: Hac potestate igitur accepta, philosophum delegerunt Georgium Scholarium, assessorem regii judicii, virum sanctum & pium. Hunc vetere ritu producentes, patriarchæ muneri præfecerunt, mutato ejus priore nomine (alii probabilius putant, hanc nominis mutationem factam esse, quando Georgius Scholarius antea vitam monasticam amplexus fuit) in Gennadii nomen.

[1182] Ei subjectæ tunc fuerunt tum omnes Constantinopoleos ecclesiæ, [Græci permissione Mahometis patriarcham elegerunt Gennadium,] tum ceteræ, quæ [erant] in provinciis, eadem, quam antecessores ipsius antistites habuerunt, potestate permissa: quem cum in regiam ad se Sultanus vocasset, suis ei manibus pastorale pedum magni pretii dedit, baculum nempe argenteum inauratum artificiose factum; dedit & equum bonum, & certam aureorum summam, his verbis additis: “Quod faustum ac felix sit, esto patriarcha, & utere nostra amicitia, in quibus rebus voles, habens omnia jura privilegiaque, sicuti superiores ante te patriarchæ habuerunt. Habe quoque templum sanctorum Apostolorum domicilii loco”. Ita id tunc accepit, & patriarchicam ibi sedem collocavit: templum enim sanctæ Sophiæ, quod antiquitus patriarcharum domicilium fuerat, Agareni sibi vendicarunt. Tum ibidem fuse narrat, qua occasione Gennadius ex illa habitatione in alteram Pammacaristæ seu Deiparæ migraverit; sed nos eam migrationem, utpote levioris momenti rem, & ad institutum nostrum nihil spectantem, hoc loco omittimus.

[1183] [qui poscenti Turcarum imperatori] Deinde auctor Historiæ Politicæ pag. 16 refert, quomodo novus Patriarcha articulos fidei Christianæ Sultano poscenti & liberam disserendi facultatem concedenti exposuerit. Sed cum illa narratio hoc loco prolixior sit, eam transcribimus ex Historia Ecclesiastica, ubi lib. 2 Turco-Græciæ pag. 109 paucioribus verbis sic explicatur: Eo tempore idem Sultanus ipsemet intravit patriarcheium; cumque in templum Pammacaristæ venisset, in sacellum ejus ingressus est (quo in loco hodie armarium rerum sacrarum est) & cum patriarcha Gennadio clementer sermones contulit. Tunc omni metu posito, universam ei Patriarcha veritatem fidei Christianæ aperuit, scripsitque pro numero quæstionum ejus capita viginti, quæ singula inferius ordine sequuntur, sententiaque eorum perspicitur, quæ & dedit ipse Sultano. Tum ibidem subjiciuntur hæc omnia capitula cum Turcica seu Turco-Arabica interpretatione, quam Achmat, Berrhœæ præfectus, eo tempore coram imperatore Turcarum fecit.

[1184] [quosdam Christianæ fidei articulos explicuit,] Post hanc Christianæ fidei expositionem auctor Ecclesiasticæ historiæ ibidem pag. 119 subdit sequentia: Tunc Sultanus hisce ex ore patriarchæ auditis, & in scripto etiam acceptis, magnopere admiratus est illius divinarum rerum cognitionem & sapientiam, certusque de religione Christiana factus est, totam esse verissimam, mysteria ejus non modo vera, sed etiam mirifica, nullum his subesse dolum, sed puritate & splendore vincere aurum. Hinc amore prosecutus est gentem Christianam, benignoque aspexit vultu. Hac de causa, edicto proposito, gravia minatus est illis, quicumque molestarent, aut calumniarentur aliquem Christianorum, in eosque graviter animadverti jussit. Nec ipse solum Sultanus diligebat Christianos, sed cuncti etiam Turcæ (qui ipsorum lingua Musulmani, hoc est circumcisi appellantur) propter edictum regium. Enimvero magno gaudebat opere, oblectabaturque Sultanus, quod se talis nationis dominum regemque fieri contigisset.

[1185] [& ultro sedem CP. abdicavit, postquam eam tenuerat quinque annis,] Denique auctor ibidem pag. 120 tempus & finem patriarchatus ipsius ita indicat: Ceterum patriarcha Gennadius in sublimi magnæ sanctissimæque Christi ecclesiæ throno annos quinque & aliquot menses egit. Tunc multis magnisque dissidiis exortis, concilium convocavit pontificum, clericorum, optimatum, cunctorumque Christianorum, in quo se patriarchico munere abdicavit. Adhortabantur quidem pontifices ipsum & ecclesiastici viri, populusque cunctus ad manendum; sed prorsus ipse noluit audire; verum abdicationem suam in codice magnæ ecclesiæ inscripsit. Dein, rebus suis acceptis, recta se in monasterium divi Prodromi, in monte Menœcæi prope Serras situm, contulit, ibique bona pace mortuus cum hoc caduco mundo cæleste Dei regnum commutavit.

[1186] [quibus Matthæus Cigala & Philippus Cyprius menses sex superaddunt.] Matthæus Cigala apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 215 de eodem Patriarcha breviter meminit, & non tantum quinque annos, sed etiam determinatos administrationis ejus menses ita expressit: Ad patriarchatum evectusest sapientissimus vir Georgius Scholarius, cui Sultanus sua manu sceptrum judiciale ac pileum donavit, ceteraque alia beneficia, quæ priores patriarchæ ab Romanis imperatoribus obtinuerant. Is ergo primus patriarcha post captam Constantinopolim fuit, cumque annos V, ac menses VI sedisset, abdicatus est. Philippus Cyprius apud eumdem Bandurum tomo citato pag. 225 similia habet, & eosdem administrati patriarchatus annos ac menses computat. Hæc hactenus plana sunt, neque ullis difficultatibus obnoxia; sed inter eruditos disputatur, quis fuerit iste Gennadius patriarcha, antea dictus Georgius Scholarius, & varii ad solvendum hujus intricatæ quæstionis nodum in diversas sententias abeunt, ut jam dicemus.

[1187] Matthæus Caryophilus in observatione prævia ad orationes Georgii Scholarii apud Labbeum tomo XIII Conciliorum col. 542 & sequentibus, [Aliquibus duplicem ejusdem temporis Gennadium distinguentibus,] duos Georgios Scholarios distinguit. Leo Allatius lib. 3 Consensionis cap. 5 multis argumentis contendit, duos Georgios Scholarios admittendos esse, quamvis in quibusdam adjunctis a Caryophilo dissentiat, ut ipsemet ibidem num. 2 testatur his verbis: De illis inter me & Caryophilum convenit, duos fuisse & eodem tempore Georgios Scholarios utrosque cognomento, non indoctos neque ineruditos; verumtamen non uno animo, nec eorumdem defensores; sed sententiis & voluntatibus discordes: hic Latinos, ille Græcos ad extremum usque spiritum oppugnavit. Bene. Quoad cetera non assentior Caryophilo.

[1188] Fridericus Spanhemius, heterodoxus in academia Lugduno-Batava professor, [Spanhemius unicum dumtaxat admittit, qui semper Latinis restiterit,] unicum dumtaxat Georgium Scholarium seu Gennadium agnoscit, qui postea factus sit patriarcha Constantinopolitanus, & qui Latinis neque in synodo Florentina, neque post eam synodum, umquam faverit. Hinc censet omnia Georgii Scholarii opuscula, quæ in favorem Latinorum producuntur, perperam ei adscripta esse, illumque semper ritibus & opinionibus Græcorum constanter adhæsisse. Non inficiamur, aliqua scripta orthodoxa, quæ sub nomine Georgii Scholarii circumferuntur, aliis Græcis auctoribus verosimilius tribuenda esse; sed evidentioribus argumentis demonstrandum esset, ea omnia esse spuria atque ipsa concilii Florentini Acta fuisse corrupta, priusquam opinionem illam heteroclitam sequamur.

[1189] Denique Eusebius Renaudotius in erudita Dissertatione ad Gennadii homiliam, [& quem Renaudotius unioni prius faventem ac postea eidem adversantem statuit,] quam anno MDCCIX Parisiis edidit, aliam init viam, & admittit unicum Georgium Scholarium, qui prius unioni favit in concilio Florentino, ac postea Constantinopolim reversus, exemplo aliorum Græcorum eamdem impugnavit. Hic quoque juxta ipsius sententiam deinde monachus factus, nomen Gennadii suscepit, ac denique cathedram Constantinopolitanam ascendit. Hæc autem omnia tam facile explicat, & adeo solidis argumentis testimoniisque confirmat, ut eam opinionem, tamquam probabiliorem, omnino amplectamur. Non tamen hoc loco rationes illius referemus, aut singulas adversariorum objectiones dissolvemus, quia disputatio ista nimium excurreret, & ea omnia apud ipsum Renaudotium in laudato Opere a pag. 37 legi possunt.

[1190] Neque hic curamus dicteria Casimiri Oudini, [quæ ultima opinio contra Oudinum argumento ad hominem probatur,] qui in Commentario de scriptoribus ecclesiasticis tomo 3 Col. contra Renaudotium impotenter debacchatur. Nempe apostatam illum pupugit, quod Renaudotii argumentis convictus, in controversia de Eucharistia seu transubstantiatione hunc Georgium Scholarium sive Gennadium inter Græcos Λατινόφρονας, id est cum Latinis sentientes numerare non potuerit. Certe hunc furentem apostatam offendere non debuit opinio, qua Renaudotius eumdem Gennadium inter fautores & impugnatores orthodoxorum recenset, cum manifestum hujus rei exemplum in se ipso habeat: nam in epistola dedicatoria & præfatione, quas Oudinus Supplemento scriptorum ecclesiasticorum præfixit, omnes hæreticorum sectas exsecratur, & illustrissimum præsulem Rhemensem ob expulsos Calvinistas laudat. At in Commentario scriptorum ecclesiasticorum, quem postea tribus voluminibus edidit, ubique Calvinistas defendit, & Ecclesiam Romanam calumniatur. An propterea posteri duos Casimiros Oudinos, unum Catholicum, alterum hæreticum, recte inter se distinguent?

[1191] [& contra Allatium altero exemplo confirmatur.] Facile itaque intelligitur, quomodo unus idemque scriptor possit orthodoxæ doctrinæ favere & adversari. Attamen hoc paradoxo præcipue motus fuisse videtur Allatius, ut duplicem Georgium Scholarium sive Gennadium adstrueret. At meminisse debuisset eorum, quæ antea lib. 2 Consensionis cap. 17 num. 3 sic scripserat: Hinc plane nugari videntur, qui, cum non intelligant, quomodo unus idemque & pro Romana Ecclesia contra Græcos, & pro Græcis contra Romanam Ecclesiam scripserit, duos Barlaamos constituunt, & ea, quæ contra Latinos sunt, ab Hieracensi isto semovent, & aliis, nescio quibus, quos nec ipsi sciant, vendicant. Distinguant tempora. Barlaamus Constantinopoli degens, doctrina & favore principum & spe rerum novarum lactatus, Græcorum erroribus favens, Latinos oppugnat; ejectus diffamatusque in Græcia, in Italiam reversus & dignitatibus auctus, ne ingratus esse videretur, & forte etiam vere firmiterque sapiens, in defensos a se primum Græcos invehitur, & Latinos a se lingua scriptoque prius laceratos defensat. Hæc e contrario, paucis mutatis, ad hominem retorqueri possent. Sed pro clariori opinionis nostræ intelligentia lectorem ad laudatam Renaudotii Dissertationem mittimus.

[1192] [Non videtur Gennadius ille edidisse apologiam pro concilio Florentino] Nunc superest breviter expedienda quæstio, utrum Georgius Scholarius, sive Gennadius Constantinopolitanus, Defensionem pro quinque capitibus concilii Florentini conscripserit. Fabius Benevolentius Senensis Romæ anno MDLXXIX hoc opusculum sub nomine Gennadii Latine vulgavit. Hinc in Coloniensem sanctorum Patrum Bibliothecam transiit, & alibi etiam Græco-Latine editum est. Propterea quoque varii bibliographi, hoc titulo inducti, istud Georgio Scholario, seu Gennadio tribuerunt. Attamen Petrus Arcudius & Matthæus Caryophilus hanc Defensionem ei abjudicant, & crisin suam non levibus argumentis confirmant. Contra vero Allatius lib. 3 Consensionis cap. 6 duos istos populares suos variis modis refellere conatur. At videtur lis illa decidi posse ex Josepho Methonensi, qui in Responsione sua ad libellum Marci Ephesii istud opusculum sibi vindicat, quando apud Labbeum tomo XIII Conciliorum col. 707 meminit de quodam adversariorum argumento, quod, inquit, jam solvimus in primo definitionis capite, dum pro quinque capitibus apologiam scriberemus.

[1193] [quamvis scripserit alia,] Ceterum de aliis lucubrationibus, quæ Gennadio isti adscribuntur, Renaudotius in laudato Opere a pag 80 consuli potest, qui etiam antea pag. 50 & 51 de spontanea ejusdem Gennadii abdicatione, ejusque tempore ac modo sic disseruerat: Paulo postquam hanc orationem habuisset Gennadius (videlicet coram imperatore Turcarum de mysteriis Christianæ fidei, ut supra dictum est) patriarchali se dignitate abdicavit, ægre obtenta a Sultano venia: mox epistolam, seu potius prolixam orationem apologeticam, scripsit ad omnes fideles in Christo Jesu, τοῖς πανταχοῦ πιστοῖς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ. Narrat quomodo post prædictam sæpius urbis & totius imperii cladem comminationemque divinæ vindictæ ob susceptum Latinismum, capta urbe, in hostium manus venerit, & ex fuga retractus, patriarcha renuntiatus fuerit, licet invitus; cui tandem muneri, statim atque per Sultanum licuit, renuntiandum statuerit, tum quia destitutus esset eorum auxilio, qui oneris partem secundum ecclesiasticas leges sustinere debuerant, tum ob impensos inaniter labores in auferendis scandalis & componendis simultatibus.

[1194] Varias etiam calamitates refert, quas ab invidis fuisset perpessus, [quæ Renaudotius recenset,] qui patriarchatum non obscure ambientes, multa ipsi negotia facessebant. Significat tandem, se dignitati renuntiare, ut jam sibi soli vacet, pœnitentiamque in tranquilla & solitaria vita de peccatis suis agat. Hæc est illa παραίτησις (id est recusatio seu abdicatio patriarchatus) quam in codice ecclesiæ Constantinopolitanæ descriptam fuisse memoriæ & auctoritatis causa docet Historia ecclesiastica apud Crusium. Mox recepit se Gennadius in monasterium S. Joannis Baptistæ in monte Menœcæo prope Serras vel Pherras, ut scribitur in codice regio, cum annos quinque & menses aliquot ecclesiæ Constantinopolitanæ præfuisset, atque ita ejus abdicatio ad annum MCDLIX refertur.

[1195] Videtur tamen aliter statuendum: nam titulus orationis, [& ex quibus circa tempus abdicationis] quam habuit Gennadius in funere Theodori Sophiani, sui ex fratre nepotis, docet pronuntiatam fuisse XXVIII Septembris anno sexies millesimo nongentesimo sexagesimo quinto secundum Græcos, hoc est anno Christi MCDLVII a Gennadio monacho. At vulgo non ita appellatur in titulis eorum opusculorum, quæ in patriarchatu scripsit. Quæ conjectura confirmatur altera satis verosimili: nam in monasterio Joannis sive Prodromi multa Gennadius elaborate scripsit, quæ, si secundum Panvinii & Genebrardi chronologiam obiit anno MCDLX, unius anni intervallo vix poterat absolvere: tales sunt tractatus de existentia & natura animarum, de purgatorio, de prædestinatione ad Josephum Thessalonicensem, tres alii de prædestinatione sermones, epistolæ ad Theodorum Brennum sive Briennium, & alia, nec pauca nec extemporanea.

[1996] Unde cum nemo huc usque ex certis Græcæ historiæ monumentis annum Gennadii supremum designaverit, [ac mortis ipsius,] si quis eum ultra annum MCDLX vitam produxisse statuat, non inaniter videbitur conjectari: nam in regio codice homilia de transitu B. Mariæ virginis scripta Constantinopoli dicitur in monasterio Pammacaristæ, cum tertio in urbem redire coactus fuisset, anno οβ᾽, hoc est, ut nemo non intelligit, sexies millesimo nongentesimo septuagesimo secundo secundum Græcam chronologiam, qui annus respondet anno Christi MCDLXIV, cujus certus character est Indictio duodecima, quam huic anno adjunctam habet canon annorum expansorum ab Allatio editus in Opere de Dominicis & hebdomadibus Græcorum. Scripsit etiam opusculum περὶ τῆς πρώτης τοῦ Θεοῦ λατρείας, post abdicatam dignitatem in Menœcæo monte & monasterio Prodromi anno mundi sexies millesimo nongentesimo sexagesimo sexto, qui est Jesu Christi MCDLVIII.

[1197] Itaque jam ab anno MCDLVIII aut MCDLVII, si vera est inscriptio orationis in funere Sophiani, [aliquas conjecturas proponit.] Gennadius monachus vocabatur, & patriarcha esse desierat, cum, si Malaxo & Historiæ barbaræ fides habenda est, non ante MCDLIX privatam vitam repetiisse videatur. Tum etiam non recte statim obiisse scribunt, cum annos ut minimum quatuor supervixerit. Atque hæc sunt, quæ de Gennadii Vita & rebus gestis in tanta historiæ recentioris caligine observare potuimus. Ex hoc Renaudotii ratiocinio liquet, incertum esse annum, quo Gennadius patriarchatum abdicarit, & e vivis excesserit. At quiscumque fuerit determinatus abdicationis aut mortis Gennadianæ annus, quem in medio relinquimus, certe in locum ipsius successit

CXXXII. ISIDORUS II.

[Post abdicationem Genadii Isidorus] Historia politica lib. 1 Turco-Græciæ pag. 17 de abdicatione Gennadii & hujus Patriarchæ successione habet sequentia: Patriarcha vero sanctissimus Gennadius, postquam muneri suo bene in pascendo Dei populo quinquennium præfuisset, vitæque dehinc tranquillæ curarumque experti se dedere vellet, convocato pontificum concilio, se patriarchatu abdicavit. Subductus itaque in patriarchicum solium fuit Isidorus, vir sanctus, pneumatici munere fungens, quem, qui urbem incolebant, communem patrem bonum appellitabant: qui cum breve tempus in illa dignitate sedisset, somno illo beato sopitus, obiit. At Isidorus ille, quem alii scriptores Græci communiter a munere audiendi confessiones pneumaticum, id est, spiritualem, vel confessarium appellant, in catalogo Philippi Cyprii Παννονικὸς, id est, Pannonicus cognominatur. Nescio, an forte sic ab ipso vocetur, eo quod in Pannonia natus esset. Attamen potius suspicor, Philippum aut ejus amanuensem errasse, & παννονικὸς pro πνευματικὸς scripsisse, cum etiam Matthæus Cigala sic breviter de illo meminerit: Isidorus Pneumaticus, vir sanctissimus, qui mortem obiit…

[1199] [per breve tempus in cathedra CP. sedit,] Malaxus lib. 2 Turco-Græciæ pag. 120 post memoratam Gennadii abdicationem de successore ipsius sic scribit: Sedente porro illic in sanctissima Dei ecclesia magna patrum cœtu propter alium patriarcham eligendum, Isidoro consentientibus suffragiis ea dignitas data fuit. Solebat hic confessiones peccatorum totius civitatis audire; quem propter virtutis suæ excellentiam suffragiis antistitum, clericorum, totiusque populi patriarcham factum renuntiavit Heracleensis præsul, præsente pontificum cœtu, secundum leges. Omni itaque maximæ dignitatis potestate accepta, omne sui muneris tempus pacifice & sine dissensionibus exegit. Omnes Christiani communi cum ipso hilaritate fruebantur ex divinis in ipso dotibus. Sanctus, simplex, & candidus, maculæ vitiorum expers, remotus a consortio peccatorum secundum divinum Apostolum; tandem, quia homo, & ipse commune persolvit debitum naturæ, mortem, reddita anima sua in manus Dei. Ex supradictis satis apparet, eum per breve tempus in cathedra Constantinopolitana sedisse, quamvis certum gubernationis spatium ignoremus. Ceterum nihili facimus magnificas illas sanctitatis ac virtutum laudes, quibus scriptores schismatici patriarchas ejusdem factionis solent exornare, quod hoc loco tursus monuisse juverit.

CXXXIII. JOASAPHUS I, cognomento Cusas vel Coccas.

[Cui successit Joasaphus,] Emmanuel Malaxus lib. 2 Turco-Græciæ pagg. 120 & 121 de Patriarcha isto tradit sequentia: Hic a morte patriarchæ Isidori in locum ejus suffragatione legitima successit, & accepta tum minore tum majore denuntiatione indicioque, ab Heracleæ antistite renuntiatus est. Renuntiatione peracta, sedit in altissimo patriarchico solio, munerique ad tempus præfuit, homo pacis studiosus, minime contentionum amans. De hac minore & majore denuntiatione, quam Græci τὸ μήνυμα μικρὸν καὶ μέγα, vel τὴν πρώτην καὶ δευτέραν σφραγίδα appellant, etiam superius in Gennadio facta est mentio, & de ea Theodosius Zygomalas apud Crusium in Annotationibus ad Turco-Græciam pag. 187 & sequente asserit, in ecclesia Constantinopolitana moris esse, ut synodus bis accersat futurum patriarcham, eumque moneat his verbis: Synodus tuam reverendam dignitatem vocat, ut ea fiat patriarcha. De hac duplici monitione etiam Gretserus noster in observationibus ad Codinum lib. 3 cap. 14 pagg. 260 & 261 consuli potest, quod hic semel pro dictis alibi dicendisque est notandum.

[1201] Dein Malaxus cœptam de pacifico Joasapho narrationem ibidem ita prosequitur: [qui ob vexationem clericorum se in puteum conjecit,] At clerici nihil intentatum reliquerunt, quo minus rixis contentionibusque ipsum exagitarent: & adeo gravis eorum infestatio fuit, ut ille huic ferundæ non esset; sed abiens, in puteum se conjiceret, ut suffocaretur: quem incidentem conspicati aliquot pii accurrerunt, eumque inde extraxerunt. Qui ægre loqui poterat, quod parum a suffocatione abfuisset. Ita multos dies exegit infirma valetudine propter illum casum, quo in puteum [se] præcipitaverat, & propter copiam aquæ, qua venter ejus repletus erat. Acceperunt ipsum medici curandum crebris purgationibus, aliisque medicationibus, donec tandem valetudini pristinæ restituerunt. Ita non incidit in condemnationem illam, ut voluntariam sibi conscisceret mortem, gloriaque Dei privatus, æterni ignis hereditatem adiret.

[1202] Deinde illic narrat, quod Joasaphus a Sultano relegatus fuerit, [& inde ereptus, postea ob improbatum illegitimum matrimonium] & multis verbis exponit injustam hujus exsilii causam, quæ in Historia politica Constantinopoleos lib. 1 Turco-Græciæ pag. 21 sic paucioribus contrahitur: Illo tempore (videlicet quo capta est a Turcis urbs Trapezuntina, quod anno Christi MCDLX contigit) patriarchico solio dejectus fuit Joasaphus, eique canos præcidit Sultanus; sed & magno ecclesiarchæ iratus, nasum fidit, propterea quod noluissent ecclesiastica potestate permittere protovestiario ducere uxorem, filiam Demetrii Asanis (quæ principi Athenarum nupta fuerat) formæ venustate aliis mulieribus antecellentem. Ideo autem denegaverant, quia illius legitima uxor adhuc vivebat. Cum itaque hortaretur eos rex & rogaret, ut ei potestatem ducendæ mulieris facerent, ipsi, quod recusassent, tum quia reclamabat viva mulier, tum quia contra leges erat, ita male, ut diximus, tractati fuerunt; irascente eis cum ipso rege, tum præsertim Bassa, protovestiarii amico, hujusmodi improbam licentiam flagitantis: qui cum repulsam, specie honesta impune peccandi, tulisset, nihilo tamen minus adulterio illam polluit. Sed non diu divina vindicta abfuit: quodam enim die in aleatorio cum primoribus ludo inter extendendum jaciendi tesseras causa manum, repentino ante diem infeliciter exspiravit, in æternum ignem amandatus.

[1203] [ab imperatore Turcarum ignominia affectus est.] Quod spectat ad pœnam, quæ propter illam repulsam huic Patriarchæ irrogata fuisse dicitur, a præcedente narratione discrepant Matthæus Cigala & Philippus Cyprius, quorum primus sic habet: Joasaph Coccas, cui imperator, quod protovestiario illegitimum matrimonium permittere noluisset, nasum diffidit, barbamque præcidit. Alter vero de eadem pœna sic scribit: Joasaphus Coccas, cui Sultanus, quod protovestiario non fecisset gratiam illegitimi matrimonii, nasum & barbam præcidit. Sed suspicamur, hos scriptores ignominiam, quæ duobus illata fuerat, soli Patriarchæ perperam attribuisse, & propterea potius credimus viciniori Malaxo, qui lib. 2 Turco-Græciæ pag. 122 diserte affirmat sequentia: Ut igitur Bassa vidit, Patriarcham & magnum ecclesiarcham plane a gerendo illi morem abhorrere, apud Sultanum obtinuit, ut Patriarchæ barba præcideretur, & magni ecclesiarchæ nasus ab utroque latere finderetur. Spondanus in Annalibus ecclesiasticis eamdem historiam ad annum Christi MCDLXI num. 17 refert, & ibidem numero sequente in locum Joasaphi dejecti substituit successorem, qui dictus est

CXXXIV. MARCUS, cognomento Xylocarabes.

[Marcum Joasaphi successorem cives Trapezuntii] Historia politica lib. 1 Turco-Græciæ pag. 22 post narratam protovestiarii punitionem de hoc Joasaphi successore sic meminit: Productus deinde in patriarchicam sedem fuit Marcus, cognomento Xylocarabes, patria Byzantius; vir sane bonus, sed qui non diu sedit: nam in contentiones cum viris sacri ordinis incidit, qui non diligebant ipsum. Erat illo tempore hieromonachus quidam, nomine Symeon, Trapezuntius, vir maxime frugi, & utilis, quo nec quisquam magis hospitalis, charus ob hujusmodi virtutes Trapezuntiis, amicitiis etiam florens, tum purpuratorum regii palatii & Agarenicæ stirpis, tum aliorum extra viventium. Solos habebat adversarios, homines ecclesiasticos, quod audissent, cum patriarchatus consequendi causa mille aureos pollicitum esse regi. Cum hujusmodi inter eos dissensio esset, conventum egerunt Trapezuntii, collectosque mille aureos miserunt regi rogantes, ut patriarcham ipsis, quem vellent, crearet.

[1205] [conficta calumnia, & oblata Sultano pecunia,] Hæc eadem Malaxus lib. 2 Turco-Græciæ a pag. 123 fusius distinctiusque narrat, & ibidem exponit, quomodo Marcus a Trapezuntiis, qui popularem suum Symeonem ad sedem Constantinopolitanam evehere cupiebant, falso accusatus fuerit, acsi patriarchatum emisset. Denique illic pag. 125 dicit, ipsum Sultanum lucri causa cum his calumniatoribus collusisse, atque ista subjungit: Ita convenerunt Trapezuntii proceres & nonnulli alii ampli civitatis homines; aureosque mille corrogatos Sultano miserunt cum his verbis: “Quia patriarcha majestati tuæ unum ducatorum mille promisit; ecce damus id & nos, ut patriarcham faciamus nostrum monachum, quia cunctus populus, & una clericorum chorus non ferunt patriarcham Marcum”.

[1206] [e sede CP. expelli curarunt,] Rex, ut eam orationem audivit, risit equidem, & diu hæsit cogitabundus, reputans cum animo suo, quanta vis esset invidiæ, quantastultitia Romanorum (hoc est Græcorum, qui Romani vel Romæi vocari affectant, ut alio loco diximus) & quam parum in via Dei ambularent. Tum respondens dixit: Ita certe est, pollicitus fuit hos mille ducatos Patriarcha. Hoc Sultanus eo consilio respondit, ut legem novam sanciens, initium induceret, quicumque fieret patriarcha, principium felicius a munere majestati ipsius dando duceret. At miserandus patriarcha Marcus tale nihil neque dixerat, neque promiserat. Sola calumnia, uti diximus, hoc, educendi ipsius e solio causa, commenta fuerat. Tunc Sultanus, ut aurum illud accepit, dixit: Quoniam igitur iste cuncto populo invisus est, sane dejicite eum, & create illum, quem vultis. Confestim itaque Marco patriarchatum abrogarunt invito per detestandam injustitiam, eumque inde expulerunt. Sic Græci schismatici non imperium dumtaxat Turcis subdiderunt, sed etiam ecclesiam suam iisdem vectigalem fecerunt.

CXXXV. SYMEON, cognomento Trapezuntius.

[ut in ea collocaretur popularis eorum Symeon, quo electo,] De Simoniaca hujus Patriarchæ promotione Malaxus lib. 2 Turco-Græciæ a pag. 125 sic scribit: Expulso Marco, & concilio advocato, antistites sacrorum suffragationem de prædicto Trapezuntio Symeone inierunt; qua finita, utramque ei significationem fecerunt, minorem & majorem. Inde ad declarationem ejus progressi sunt, renuntiante ipsum Heracleensi metropolita, & in sublimi patriarchico suggesto collocarunt. Antecessorem vero ejus Marcum detestati sunt, non ipsi modo clerici, sed etiam de plebe multi, eumque lapidibus incesserunt, tum in viis, tum in quovis foro; cumulisque saxorum in titulum congestis, anathemate detestabilem fecere, tamquam pessimi in ecclesiam introducti moris auctorem, cum tamen, quemadmodum dictum, totius ipse rei ignarus esset. Nihil ergo ab eo tempore miser agere habuit; sed patienter sedens exspectabat, si quando synodus cogeretur, in qua causæ suæ summa injuria affecti cognitio & dijudicatio fieret. Nec requiem sibi dabat, quin ad pontifices de calumnia, qua oppressus fuerat, scriberet.

[1208] Post aliquod itaque intervallum temporis, convenientibus multis principibus sacerdotum, metropolitis & episcopis, [Marcus decessor de injuria sibi illata conquerebatur;] facta est synodus frequens ob quasdam ecclesiasticas controversias, & res examinandas ac discutiendas. Ibi apparuit & prior patriarcha Marcus, se inique & præter rationem patriarchico throno dejectum clamitans. Unde magna perturbatio & odiosæ contentiones exstiterunt. Aderat tum in concilio Dionysius quoque Philippopoleos antistes, cui magna gratia & spiritalis familiaritas cum domina Maria, ipsius Sultani noverca, intercedebat, quæ honore & charitate ipsum, ut suum spiritalem patrem, prosequebatur. Ea, cum de patriarcharum contentione & pugna rescivisset, cœpit intra se cogitare & dicere: Age, ad patriarchicum fastigium producam patrem Dionysium, ut, utroque contendentium eliso, finis deinceps rixarum & offendiculorum fiat. Universus enim Constantinopolitanus populus, qua sacerdotes, qua politici homines, in duas contrarias factiones abierant, una parte Marcum reposcente, altera Symeonem flagitante. Ita confusio perturbatioque ingens, tum in magnam ecclesiam, tum in principes sacerdotes, tum in clericos inciderat.

[1209] Interim regina Maria, quæ animo conceperat de Dionysio faciendo, [sed noverca Sultani majorem pecuniæ summam offerens,] id etiam in opus perduxit: duo namque ducatorum millia in lancem argenteam conjecit, cum his ad Sultanum accessit, eum adoravit, aurum manibus portans. Quam ut ille vidit, interrogavit eam: Quid sibi, mea mater, istud auri cum argentea lance vult? Respondit hæc: Habeo quemdam monachum, mihi proprium; quem, quæso, mihi per majestatem tuam liceat facere patriarcham. Accepit Sultanus aurum, magnas gratias novercæ suæ egit, quæ tantam ipsi accessionem fecerat. Tunc ei dicit: Fac, mea mater, istud, quod vis. Cumque mandatum Sultanus misisset, abductus est e throno Symeon, patriarchico honore & dignitate spoliatus. Similia in Historia politica lib. 1 Turco-Græciæ pag. 22 narrantur.

[1210] [expulso Symeone, qui primus morem solvendi pescesii induxerat, ] Philippus Cyprius de Symeone illo sic breviter agit: Symeon Trapezuntius odio adversus Xylocarabem concitatus, pravum simoniæ fundamentum jecit, atque ut patriarchæ sedem consequeretur, munera imperatori obtulit. Horum offendiculorum causa ab Sultani noverca in exsilium actus est. Matthæus Cigala eadem fere habet. Sic igitur majori dono expulsus est primus auctor doni, quod Turcæ pescesium vocant, & de quo Christianus Lupus in notis ad concilium S. Gregorii VII Pontificis part. 5 pag. 10 sic disserit: Pescesium in Turcica lingua est idem, quod initium. Est donum, quod novus patriarcha Sultano dat pro exordio patriarchatus. Inductum est a quinto post captam urbem patriarcha Simeone, monacho Trapezuntino; a Turcarum imperatore Mahomete secundo derisum, ac damnatum in Christianis; ex barbara avaritia admissum, & firmatum in perpetuam legem. Tunc propter majus pescesium, quod postea paulatim adhuc crevit, in sedem Constantinopolitanam intrusus est

CXXXVI. DIONYSIUS I.

[in locum hujus substituit Dionysium,] De successione hujus Patriarchæ citatus Malaxus lib. 2 Turco-Græciæ pag. 127 sic habet: Exacto ad hunc modum Symeone, patriarcham suffragiis crearunt proceres sacri Dionysium, primo minus ei dantes indicium; dein etiam majus post vespertinum cantum. Tum in excelsissima magni patriarchici throni luce collocarunt. Nec poterat rem impedire Symeon, aut quidquam contra facere, quia tota Sultani mandato gesta est… Quocirca Symeon discessit, Stenimachi cœnobium ingrediens. Marcus autem apud Achridenses archiepiscopi sedem a synodi patribus accepit, cui muneri cum ad breve tempus præfuisset, diem suam obiit. Matthæus Cigala Dionysio octo administrationis annos ita tribuit: Dionysius Philippopoleos episcopus duo millia florenorum dedit, atque annos octo patriarchatu defunctus, deinde abdicatus est, seu potius se munere abdicavit.

[1212] [qui post octo regiminis annos] Malaxus loco proxime citato totidem gubernationis annos Dionysio assignat, & dein multis verbis explicat causam abdicationis, quam Historia politica lib. 1 Turco-Græciæ pag. 23 paucioribus ita complectitur: Dionysius, annis octo in munere patriarchico exactis, urbe excessit interventu talis offensionis, quæ sequitur. Erat is e Peloponneso oriundus. Inde Byzantium profectus, se ministrum subdidit Marco Eugenio, Ephesi antistiti, a quo etiam ad monasticam disciplinam virtutemque informatus est. Urbe expugnata, captus fuit; eumque Christianus quispiam Adrianopoliemit. Eminuit tunc ita virtus ejus, ut brevi admodum tempore metropolita Philippopoleos factus sit: quo gradu in sublimem patriarchicæ administrationis dignitatem, uti diximus, ascendit.

[1213] Jam, quia venumdatus fuerat, quidam homines maligni, [ob falsam quamdam accusationem, de qua calumniatores suos convicit,] ei malum struentes, hac causa arrepta, vulgo dictitarunt, ipsum ab Ismaëlitis, a quibus captus & pro servo venditus erat, circumcisum fuisse. Proinde, concilio indicto, cum eo convenisset magna vis episcoporum, metropolitanorum, & totius fere ecclesiastici ordinis, ille eis confirmavit, delationem illam nulla veritate niti, sed falsum crimen esse. Cum fidem calumniatoribus non faceret, stetit in medio synodi, vesteque sublata, genitale monstravit. Res mira cunctis visa: nulla enim apparuit nota criminis comprobatrix; sed a perpetua continentiæ exercitatione ipse prope carnis expertem & virginali castitate purum se concilio probavit: tantum enim cutis quædam apparuit, testans inoircumcisum hominem.

[1214] Confusi pudore adversarii ad pedes ejus acciderunt, [sedem ultro reliquit;] veniam injustissimæ adversus ipsum criminationis & calumniæ orantes. Intercedebant pro eis omnes, etiam sacri antistites, unaque populus totus, ignosceret ipsis, & maneret in patriarchatu. Ille ne extremis quidem auriculis sustinere preces; sed stans clara voce exclusit communione ecclesiæ & exsecratus est sycophantas, urbeque extemplo exivit cum suis rebus omnibus, & in monasterium Cosinitzæ se contulit; ubi non pauca sunt, quæ sumptu suo instauravit, & de novo pulcre fecit. Mansit in eo loco cum pace otioque vivens. Verum infra de hoc Patriarcha recurret sermo, quando post aliquot annos sedi suæ restituetur.

[1215] Interim Matthæus Cigala Dionysio immediate subrogat ignotum hactenus patriarcham Constantinopolitanum, [quam calumniæ refutationem cuidam Marco Eugenico affingunt] & huic Dionysianam memoratæ calumniæ refutationem perperam adscribit his verbis: Marcus Eugenicus, quem cum circumcisum esse falso criminarentur, in medio conventu sese ipse nudavit, ac rei veritatem patefecit. Calumniatoribus itaque a communione semotis, dignitate abdicatus est. Philippus Cyprius catalogo suo eamdem historiam alia phrasi sic inserit: Marcus Eugenicus, cum ei per calumnias, quod circumcisus esset, objectaretur, nudato coram synodo corpore, patentem oculis veritatem demonstravit. Ipse sycophantis a communione secretis, dignitate exuitur. Verum quis est iste Marcus Eugenicus patriarcha Constantinopolitanus? Non novimus alium Marcum Eugenicum, præter famosum illum Ephesi antistitem, qui pertinaciter synodum Florentinam impugnavit. At quomodo hic Dionysio succedere potuit, cum ante captam a Turcis Constantinopolim obierit, ut supra diximus, & apud Raynaldum in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCDXLV num. 17 legi potest?

[1216] Itaque ambo illi imperiti & rerum suarum ignari scriptores Marcum Eugenicum, [duo stupidi scriptores Græci,] jam diu mortuum ab inferis excitant, in sede Constantinopolitana collocant, & magistrum cum discipulo stupide confundunt, ut patet ex supra dictis, & confirmatur testimonio Malaxi, qui lib. 2 Turco-Græciæ pag. 127 de utroque sic scribit: Enimvero Dionysius illorum successor, octo annos patriarcham egit. Erat patria ejus in Peloponneso, quæ nunc Moræa dicitur, ætateque puerulus huc Constantinopolim venerat, & in Manganorum monasterio vixerat. Ibi Marco Eugenico Ephesi metropolitæ se subdiderat ministrum, qui ei victum præbens, in sacris etiam litteris instituerat, & ad severam monasticæ vitæ gravitatem informaverat, diaconumque & presbyterum ordinaverat. Perseveraverat itaque cum hoc Ephesio sene ad omnes dies vitæ ejus.

[1227] [& eumdem jam diu mortuum imperite Dionysio subrogant,] Obsessa deinde a Sultano urbe, fuit intus etiam Dionysius hic, & expugnata, captus est cum aliis multis Christianis viris, feminis & pueris. Abductum autem Adrianopolin emit vir quidam primarius, nomine Cyritza, & in libertatem vindicavit. Ea deinde virtute Dionysius enituit, ut metropolita Philippopoleos factus sit, a patriarcha Scholario declaratus. Tandem illustrem quoque patriarchæ gradum consecutus est. Ex his liquet, Marcum Eugenicum jam diu in cineres redactum fuisse, antequam Dionysius ad cathedram Constantinopolitanam eveheretur. Qua igitur verisimilitudinis specie duo isti scriptores Marcum illum resuscitant, nobisque pro patriarcha Constantinopolitano obtrudunt? Quapropter sequi malumus Historiam politicam & Emmanuelem Malaxum, tempori illi propiores, ex quibus discimus, quod ab ipsa synodo, coram qua Dionysius dignitatem suam abdicaverat, electus fuerit

SYMEON iterum.

[cum post abdicationem Dionysii ad sedem CP. redierit Symeon,] Interim divina & sacra synodus, inquit Malaxus lib. 2 Turco-Græciæ pag. 129, magna conflictabatur difficultate, quemnam alium faceret patriarcham. Tandem unanimi consensu & voce advocarunt illum, qui antehac patriarcha fuerat, Symeonem. Hunc iterum patriarcham cum legissent, duxerunt in magnam ecclesiam Catholicam, & in altissima patriarchica sede collocarunt. Sic pristinum honorem recepit. Hac patriarchæ restitutione facta, abierunt ad Portam (sic aula Turcica communiter a recentioribus Græcis vocatur, ut in Græco-barbaro Cangii Glossario ad vocem πόρτα licet videre.) seu palatium Sultani, ut darent mille ducatos, pescesii nomine seu doni, quod ipsius hujus Symeonis culpa in ecclesiam introductum fuerat. At illos plane quæstor accipere noluit; sed afferentes facessere jussit [dicens,] se in rationibus regii fisci scriptum reperire duo millia pescesium, quæ Dionysius, antecessor hujus, de quo supra scriptum, dederit. Cui cum resistere non possent, Patriarcha & antistites & clerici sane petitam duorum millium summam dederunt, & ita quæstorem pacaverunt.

[1219] [& post tres annos expulsus est, annuum tributum promittente altero,] Egit hic Patriarcha in suo throno triennium pacate traducens, nullaque turbatione aut contentione exorta. Id bonum cum offensionum dux & auctor, communisque hostis Christianorum diabolus ecclesiæ invideret, ecce tibi, exoritur hieromonachus, nomine Raphaël, cui patria alicubi in Servia erat. Hic aditum in palatium habebat, multorum amicitia florens, Bassis charus, apud quos cum libere agere posset, adit eos supplex, colloquitur, paciscitur, pollicetur, se quotannis illaturum in ærarium palatii regii charatzium, hoc est tributum duo millia aureorum. De pescesio jam convenerat, quod daretur, quando novus fieret patriarcha. Bassæ, postquam hæc audierunt, amicum suum Raphaëlem libenter admiserunt, eaque de re ad Sultanum retulerunt; qui, re audita, multum delectatus est, statimque Symeonem e patriarchico throno abduci imperavit, quod & factum est.

CXXXVII. RAPHAEL I, cognomento Servius.

[qui vocabatur Raphaël, homo fere semper ebrius,] Edicto regio convenerunt nonnulli sacerdotes primarii in magnam ecclesiam ad faciendum patriarcham Raphaelem: qui cum venisset, suffragia & designationem aggressi sunt præter voluntatem suam. Ordinatus itaque ab Ancyrano est, quia Heracleensis, ante congregationem synodi hoc resciscens, ægrotare cœpit. Accidit quoque, ut Cæsareensis & Ephesius non venirent. Peracta ordinatione, subduxerunt hominem in patriarchicum suggestum, ut patriarcham. Certi vero quidam seditionem fecerunt, ne cum ipso liturgias facerent; metu tamen perculsi, vel inviti una sacris operati sunt. Erat porro ebrietati & crapulæ multum deditus; imo quotidie per totum anni orbem helluando dies & noctes hujusmodi morum dissolutione traducebat, nullas canonicas Horas, nec vespertinas, nec matutinas ipse umquam audiens.

[1221] Quotiescumque aliquis aut propter necessitatem & usum spiritalem, [& Græcæ linguæ ignatus,] aut propter jus dicendum, ipsum quærebat, numquam sobrius erat, sed semper ebrius: quod ut magis credatur, aio, ipso venerando magnæ Parasceues die, quando sanctissimæ passionis Domini nostri Jesu Christi meditationi invigilandum erat, ipsum vino oppletum fuisse; stetisse quidem in throno, verum præ ebrietate consistere non potuisse, sed de manu ejus sceptrum sacrum cecidisse. Id humo quidam sustulerunt, eique, cum e somno excitassent, reddiderunt. Qua de causa omnibus odio fuit, tum consecratis hominibus, tum laïcis; idque partim propter quotidianam temulentiam, partim propter linguæ ruditatem: Græca enim non callebat; sed tantum Service sciebat, quoniam, ut antea diximus, e Servia genus ducebat. Itaque Service loquebatur; Græcam linguam prorsus non intelligebat, sed quando loquendum erat, interprete utebatur.

[1222] His coloribus Malaxus lib. 2 Turco-Græciæ pag. 130 Patriarcham istum depingit, [qui a Turcis in carcerem conjectus est, cum promissum tributum non solveret.] & pagina sequente ignominiosum ejusdem finem ita narrat: Cum hoc modo thronum conscendisset pollicitatione bis mille ducatorum, quotannis pro tributo persolvendorum, primus annus elapsus est, & charatzium erat dandum. Accersiverunt ergo ipsum Bassæ in senatum, postulantes ab eo promissum charatzium. At iste simplex nec charatzium habebat, nec quemquam, qui ipsi succurreret; non clericum, non primarium virum, non de populo ullum. Videntes ergo Bassæ, se ab ipso delusos esse, compegerunt miserum in carcerem. Elapsis aliquot diebus, petiit sibi facultatem a Bassis dari e custodia exeundi ob cogendam a Christianis stipem, si forte ex eleemosynæ collectione posset, quod fisco debebat, persolvere. Paruerunt illi; sed loco indumenti colli & humerorum, catenam ei ferream gravem injecerunt, adjuncto Turca, qui eum trahebat & custodiebat. Quocumque igitur catenatus veniebat, mendicabat, & quæ colligebat, in cibum ac potum vertebat. Ita misere hanc ærumnosam vitam reliquit. Historia politica lib. 1 Turco-Græciæ pag. 24 illam temulenti hujus Servii historiam paucioribus verbis refert, de qua Matthæus Cigala & Philippus Cyprius in suis patriarcharum catalogis etiam breviter meminerunt.

CXXXVIII. MAXIMUS II, antea dictus Manuel.

[Post mortem Raphaëlis] Proxime citatus Malaxus pag. 131 de illo Raphaëlis successore tradit sequentia: Hoc e vivis sublato, coacta fuit frequens synodus, concurrentibus metropolitis, archiepiscopis, & episcopis, clericis, abbatibus, Prioribus, & aliis sacerdotibus, nec non nobilibus viris, & quos interesse referebat, denique multitudine plebeia. Hi consultarunt inter se, quemnam in locum patriarchæ sufficerent. Tunc in magna difficultate disquisitionis erant, ut aliquem tanto honore dignum invenirent, qui ecclesiæ Christi curam suscipiens, eam recte & juste, sicut bonum pastorem decet, administraret. Sapienti tandem providentia Dei, unanimi sententia legerunt rerum divinarum scientissimum virum, qui antea Manuelis nomen habens, postea Maximus nuncupatus fuit. Erat is ille magnus magnæ nostræ ecclesiæ ecclesiarcha, cujus nasus imperio Sultani fissus fuerat, quod pati noluerat conculcari legem, sicut supra scripsimus, Trapezuntii protovestiarii causa, qui adulteram ducere malo exemplo studuerat, sicut & duxit.

[1224] [ad cathedram CP. assumptus est Maximus] Hunc ecclesiarcham fecerunt monachum & pro Manuele Maximum nominaverunt. Tunc ei dederunt minorem significationem, & post vespertinum cantum, majorem. Postridie, cum liturgia celebraretur, toto populo congregato tum sacri ordinis, tum secularis, declaravit ipsum Heracleensis Patriarcham in Pammacaristæ templo, magna frequentia, solennitate & bono ordine. Tum apprehensum in sublimi patriarchatus throno statuerunt, dato etiam pastorali baculo in manum, musicis interea psalmorum cantu Dominum & sacrorum principem de more celebrantibus. Tum ipse benedictionem populo Domini dedit. His ad hunc modum peractis; duxerunt ipsum pontifices clerici & primores cum quingentis aureis pescesii causa ad Sultanum, cujus ipse manum osculatus, illam pecuniam in Portam intulit. Deinceps in cujusque anni exitu binorum millium ducatorum charatzium dederunt. Ex his colligo, pescesium differre a charatzio, quia illud initio patriarchatus, hoc singulis annis persolvitur.

[1225] [quem imperator Turcarum] Deinde Malaxus longam instituit narrationem de facunda hujus Patriarchæ doctrina, aliisque rebus, quæ sub ipsius patriarchatu acciderunt, & quas Historia politica lib. 1 Turco-Græciæ pag. 26 & 27 sic contraxit: Summa rerum sacrarum ad virum eruditum Maximum relata, totius ecclesiæ status pacatus cernebatur, omnibus dissidiis e medio sublatis. Pascebat is populum Dei erudiendo & ad pietatem animos informando docens ex suggesto patriarcheii, templisque aliis verbum Dei liberrime, nemine impediente, singulis dominicis & festis diebus concionans. Erat disciplinis philosophicis perpolitus, & profluente quadam orationis copia, supra quam quisquam alius illis temporibus, præditus: ac tantum percrebuit fama eruditionis ipsius & sapientiæ, ut ad aures etiam Agareni regis pervenerit. Accitum itaque rogavit, scriberet explicationem sancti symboli fidei Christianæ, sibique daret.

[1226] [inter alias de Christiana religione quæstiones interrogavit,] Paruit hic, commentario cum omni libertate e sacra theologorum disciplina optime sapientissimeque confecto, sicut res ipsa in multis loquitur, atque Sultano obtulit: quem librum per omnia bene in Arabicam linguam conversum ipsediligenter legit, clementer accipiens & reverenter, ad id faciendum cum ab aliquot palatii sui aulicis juvenibus (Christianæ enim adhuc ibi religionis nonnulli erant) adactus, tum imprimis a filio Amyrutzæ (de hujus patre, fidei Christianæ apostata, superius egimus) qui par erat in utriusque linguæ facultate Græcæ & Arabicæ, impulsus. Multos hic vir rogatu & jussu regis nostrorum librorum in Turcicam transtulit linguam; omnia quidem Acta & tabulas publicas, codices imperatorios, alia utilia, multa etiam religionis nostræ: non cessabat enim sciscitari Sultanus, identidem aliquid cognoscere & certior fieri de fide Christiana studens. At nihil ad salutem profecit: non enim Deus in stolidi corde locum habet.

[1227] Inter alia, quæ interrogans discebat, etiam de anathemate seu excommunicatione audivit; [an apud Græcos cadavera excommunicatorum indissoluta permanerent & post absolutionem dissolverentur,] videlicet quicumque a pontificibus & sacerdotibus Christianis justa de causa ob peccatum aut scelus e sacro cœtu expellatur, hunc talem humatum non dissolvi in terram, sed manere corpus ejus indissolutum & integrum in terra, conspicique, sepulcro talis hominis aperto, cadaver instar tympani inflatum (hinc hujusmodi excommunicati communiter a Græcis tympanitæ appellantur, ut apud Cangium in Glossario Græcobarbaro ad vocem τυμπανίται videre est) & nigrum, nullo membro amisso, ne ipso quidem capillo. Rursus si veniam precibus & invocatione Numinis divini ei impetrent, dissolutionem cadaveris in cinerem fieri.

[1228] Accivit, his auditis, Patriarcham, ut ejus rei sibi ab eo fides fieret: [quod patriarcha exemplo mulieris excommunicatæ] qui veniens, audita Sultani postulatione, se planum ei facturum promisit, ut primum aliquis succurreret, aliquando anathematis oneri immortuus. Reverso in domicilium suum Patriarcha, cogitatione & dispicientia, si quis præteritis temporibus ea mole pressus obiisset, suscepta, patribus in mentem venit mulieris cujusdam libidinosæ, quæ de quodam patriarcha, hunc ipsa consuevisse, famam sparserat, cui a nonnemine fuerat habita fides. Is vero, improbitate cognita, anathemati illam quodam die festo subjecerat. Quæ mulier cum longo ante tempore e vivis excessisset, Patriarcha existimans, eam, quia tantum virum infamasset, adhuc anathemate constrictam teneri, sepulcrum ejus aperiendum curavit. Tunc illa (o miraculum Dei!) in eo statu, quo deposita, reperta fuit tumida, turgidaque tantum & nigra, nondum etiam crinibus de capite amissis.

[1229] Re ad Sultanum allata, misit is ad contemplandam illam certos homines; [evidenter demonstrasse dicitur,] qui contemplati, admiratione obstupuerunt. Cadavere deinde in arca posito, hanc sigillo regio munierunt, diem dixerunt, qua die ad videndum reverterentur. Reversis, rem divinam Patriarcha fecit, recitata & precatione, qua crimen illius aboleretur; quam ut sancte nec sine lacrymis recitavit (en miraculum) articuli manuum pedumque disjungi, vincula solvi, ita ut ab adstantibus etiam ossium crepitus audiretur. Reposito cadavere & rursus obsignato, cujus tantum nexus omnes dissoluti fuerant, obsignatam arcam, quæ id continebat, in sacello patriarchico deposuerunt. Post triduum reversis regiis ministris, arcaque resignata & aperta, apparuit corpus illud jam dissolutum, de quo nihil restans nisi cinis homines in admirationem adduxit. Abeunt ad regem, quæ suis oculis viderint, renuntiant: admirari ille, stupescere, religionem Christianorum veram & admirandam confiteri.

[1230] Malaxus lib. 2 Turco-Græciæ a pag. 133 eamdem historiam fuse exponens asserit, [& ex quo Malaxus infert dogma,] Georgium Scholarium seu Gennadium, de quo supra egimus, ab hac muliere, quæ erat sacerdotis vidua, falso stupri fuisse accusatum, & ibidem pag. 135 & 136 subjungit narrationi suæ hanc falsam doctrinam: Nec corpori modo ejus (videlicet falsæ accusatricis) venia dissolutioque contigit; sed anima etiam, inferorum cruciatibus liberata, in paradisum venit: illi namque qui anathemate percussi ab ecclesia exsulant, cum eorum corpora maneant indissoluta & integra, indigent animæ absolutione, eamque expetunt, ut liberentur vinculo relegationis: nam quemadmodum corpora eorum vincta sunt, nec a terra consumuntur, sic animæ quoque ipsorum vinctæ manibus diaboli ac pœnis obnoxiæ tenentur. Quando autem corpus veniam accipit, exsecrationis vinculo solutum, Deo bene juvante, etiam anima de manibus diaboli libera exit, & vitam æternam, lucemque illam vesperæ expertem adipiscitur. Similia etiam tradit auctor Nomocanonis cap. 80, ut alia occasione inferius dicemus.

[1231] [quod errori Origenis patrocinatur.] At hoc dogma favet errori Origenis, qui docuit, pœnas inferni aliquando finem habituras. Neque hanc erroneam opinionem recentioribus quibusdam Græcis temere imputamus; cum eamdem schismatici inseruerint Triodio, in quo Christum orant, ut animas defunctorum ab æterna pœna vel ab igne sempiterno liberet, quemadmodum Dissert. 2 de libris ecclesiasticis Græcorum a pag. 116 testatur Leo Allatius, qui ibidem pag. 333 & sequentibus errorem illum variis argumentis refellit. Unde etiam in Epistola ad Paulum Zacchiam de quorumdam Græcorum opinationibus num. 17 ad supra relatum Malaxi textum satis ipsi est notare sequentia: In similibus absurdis recensendis luserat nos, ut supra vidimus, Nomocanonis auctor, & nunc Malaxus consimilem ludit ludum; quæ argumentis refellere non videtur operæ pretium: satis enim alibi multa diximus, & Græcorum nonnullorum errorem retudimus, qui a pœnis inferni animas, ignibus sempiternis condemnatas, fidelium precibus liberant. Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCDLXXVI num. 20 hæreticam illam quorumdam Græcorum sententiam etiam breviter explodit. Porro occasione istius mulieris excommunicatæ hic iterum series patriarcharum interrumpenda est, ut de prodigioso similium cadaverum statu disseramus. Ut autem clarius intelligantur ea, quæ dicturi sumus, curiosam hujus quæstionis materiam in varios paragraphos dividemus.

PARERGON XII.
De impiis aliisque excommunicatis, quorum cadavera apud Græcos indissoluta manere, & non nisi post acceptam absolutionem dissolvi dicuntur.

§ I. De tumidis & indissolutis cadaveribus quorumdam impiorum, quos Græci communiter βρουκολάκους appellant.

[Allatius narrat, quod apud Græcos quædam cadavera] Leo Allatius post enumerata varia spectra, quæ in Græcia apparere feruntur, in laudata epistola ad Zacchiam num. 12 de his mortuorum corporibus ita disserit: Et hæc ferenda videntur, si unum excipias Burculacam; alii Bulcolaccam, alii Buthrolacam vocant; quo sane in genus humanum nihil potest excogitari immanius aut perniciosius. Nomen est inditum a fœditate. βοῦρκα limus est, non quilibet, sed qui jam putrescenti aqua maceratus, pessimam exhalat mephitim, ut ita dicam; λάκκος fossa seu cavea, in qua similis limus fovetur. Quidquid sit de etymologia, quam Allatius hic suppeditat, Græci illos passim vocant βρουκολάκους, ut Franciscus Richardus noster, aliique rerum Græcarum periti testantur.

[1233] Deinde Allatius ibidem formam & motum talium cadaverum depingit his verbis: [sepulcris egredientia,] Est porro pessimi hominis & facinorosi, sæpeque etiam ab antistite suo excommunicati cadaver, quod non ut reliqua demortuorum corpora defossa dissolvuntur atque in pulverem abeunt, sed quasi ex firmissima pelle constaret, per omnes sui partes intumescit atque distenditur, ut vix flecti aliqua sui parte possit; sed cutis tamquam tympanum extensa, eumdem, ac tympanum, si pulsatur, sonum edit: quare & τυμπαναῖος dicitur. Corpus sic deformatum dæmon ingreditur, & miseris mortalibus infortunium parit: sæpe enim sub eo cadavere e sepulcro egressus, & per urbem & alia loca habitata circumiens, & noctu potissimum, ad quam sibi libuerit, ædem confertur, pulsatisque foribus, aliquem ex accolis ædis voce sonora compellat. Si responderit, jam actum est de eo: altero enim die mortem obit. Si non responderit, salvus est.

[1234] Hinc in ea insula Chio cives omnes, si noab aliquo compellantur, [viventibus noceant,] numquam prima vice respondent: nam si secundo compellatus fuerit, jam qui quærit, Burcolacca non est, sed alius. Eamque pestem adeo exitiosam mortalibus esse dicunt, ut interdiu etiam & meridie ipso, non intra ædes tantum, sed in agris & viis mediis & sepibus vinearum prætereuntes aggrediatur, & aspectu solo ac visu conficiat, non verbis tantummodo & contactu enecet. Homines ipsi, qui viderunt, si alloquantur, spectrum disparet; qui locutus est, moritur. Quare cives, cum vident homines, nulla grassante infirmitate, in tanta copia emori, suspicati quod est, sepulcra, in quibus recens defunctus sepultus est, aperiunt; aliquando statim, aliquando etiam tardius cadaver nondum corruptum inflatumque comperiunt: quod e sepulcro extractum, precibusque effusis a sacerdotibus, in rogum ardentem conjiciunt; & nondum completa supplicatione, cadaveris juncturæ sensim dissolvuntur, & reliqua exusta in cineres convertuntur.

[1235] [& quomodo sæpius superstitiose] Hisce subdit Græcum incerti auctoris Nomocanonem, qui illam cadaverum combustionem vehementer improbat, & præscribit dæmonem solis precibus aliisque piis cæremoniis fugandum esse. Attamen Allatius postea num. 13 varia ad istum canonem notat, & contra illius auctorem contendit, licitam esse eam cadaverum combustionem, quia tantummodo est destructio instrumenti, quo dæmon utitur; sed simul fatetur, superstitiones quasdam precationibus ac cæremoniis hujusmodi nonnumquam immisceri: Neque male agunt, inquit, ubi simile quid persenserint, si sepulcra perquirunt, donec inventum cadaver in medium urbis deferunt, & variis precibus devotum, igni absumendum committunt: preces enim cum piæ sint, & a piis hominibus excogitatæ, quas nec improbat scriptor, nullo modo prohibendæ videntur. Aliter nihilominus sentiendum est de nonnullis aliis, quibus fanatici quidam homines, & incantationibus addictissimi (Græci eas vocant γητειας, corrupto, ut suspicor, nomine a γοητεία) in quibus multa nefaria inseruntur, & quod exsecrabilius est, inter illas easdem preces ex suo cerebro, vel potius dæmonis suggestione, multa non sanæ mentis comminiscuntur: nempe ut cadaver Bulcolaccæ, dum preces recitantur, rectum stet, illudque lignei scipiones sustineant; cum in ignem ceciderit, sub capite tres lateres certo quodam modo disponunt; alia etiam veluti reconditiora & sibi solis nota exsequuntur. Horum juverit inferius meminisse.

[1236] [damnum istud impediatur.] Tum ibidem sic pergit: Et hæc quidem, quemadmodum omnino prohibere & pœnis gravissimis e cœtu hominum eliminare, summæ prudentiæ est; ita & summæ dementiæ pernegare, corpora similia incorrupta in monumentis quandoque reperiri, & eorum usu, si Deus permiserit, dæmonem in genus humanum immania machinari; cum non desint fide digni testes, qui ea viderint per multum tempus indissoluta, postmodum Christianorum precibus igne subacta, antequam ignis exstinguatur, eorum compagine soluta, in cineres abiisse, nec ultra corpus illud, sive dæmonem sub eo corpore, vel alia illi consimili forma in homines sæviisse. Narratur apud Crusium in Turco-Græcia lib. VIII, sabbato Pentecostes Turcas combussisse Græcum, biennio ante defunctum, quod vulgo crederetur noctu sepulcro egredi, hominesque occidere; alios autem veram causam perhibuisse, quod quindecim pluresve homines, spectrum ejus videntes, mortui sint; sepulcro exstractum, consumpta carne, cutem ossibus adhærentem integram habuisse.

[1237] [Idem scriptor testatur, a se puero in insula Chio] Denique Allatius eodem numero post alia similium spectrorum exempla oculato suo testimonio indissolutum cadaveris cujusdam statum ita confirmat: Ne plura hic aggeram, ipse puer, cum Grammatices tyrociniis Chii apud Michaëlem Neuridam, lectissimis moribus adolescentem, dabam operam, in templo sancti Antonii prope portam, qua in viridarium itur, a læva cum exis, sub ipsis gradibus, quibus ascenditur, sepulcrum, quod diutissime clausum fuerat, adapertum fuit, ut novo, si bene recordor, ditaretur cadavere. Supra alia mortuorum ossa jacebat cadaver, omnibus suis partibus absolutum, statura grandiore atque enormiore, nullis amictum vestibus, quas tempus vel humor consumpserat, pelle distenta, subnigra, dura, sicque per omnes sui partes tumida, ut corpus non complanaret, sed veluti sacculum rotundaret; facies pilo nigro crispoque circumvestita, rari in capite pili, quemadmodum & per reliquum corpus, quod glabrum ubique conspiciebatur; brachia ad modum crucis, tumore illo extensa, manusque adapertæ, oculi palpebris clausi, os hians, dentes candidi.

[1238] Id ubi viderunt scholæ socii, timere, fugere, admirari, [visum esse cadaver tumidum] currere, referre quidquid viderent, nolle amplius videre. Postea aliorum hominum commercio audaciores effecti, jam in ora sepulcri consistere, hasta lignea pertentare, dimovere conari, aliaque ludere, quibus sibi pueri sapiunt; demum etiam lapides projicere, quos ubi videbant non adfigi tamquam ad molle, sed tamquam a solido non sine strepitu repercuti, sphæras quoque lusorias demittunt: illæ recta projectæ resiliunt, & ad manus demittentium reveniunt; pulsu validiore demittuntur, & ipsæ supra puerorum capita saltant. Hisce timore abjecto, ad majores machinas devenitur, & trabes prægrandes, quæ ad sedendum in viridario jacebant, allatæ per os sepulcri acuminatim in ventrem demortui dejiciuntur; non rumpunt autem, sed quasi a tympano repercussæ foras exsiliunt, &, nisi sibi cavissent, qui projecerant, molis illius casu succubuissent.

[1239] Concurrunt alii undique ex vicinia, ex urbe fere tota, [& indissolutum,] quia rem jam fama vulgaverat: & præstantibus viribus adolescentes ab ore sepulcri se præcipitant, pulsatoque pedibus ventre, extra sepulcrum propellebantur. Erat fere quindecim palmorum altitudo; & res sane miseranda & horrida nihil agentibus hominibus ludus fit: quandoquidem toto corpore, instar pilæ super cadaver projecti, foras impetu sumpto ab eodem cadavere trudebantur. Multi inconsiderate se projicientes, dum non recto ictu repelluntur in saxeum sepulcri labrum vel fornicem adacti, caput alliserunt, & intra sepulcrum alibi displosi, quasi exanimes jacuerunt.

[1240] Non plura hic referam: post tres dies illius ecclesiæ curatores, [cujus miram duritiem describit.] ut bacchanal de ecclesia tollerent, sepulcrum clauserunt. Quid de eo cadavere actum sit, ipse non novi, neque ab aliis perquisivi. Mirum sane fuit, cutem illam tot ictibus salvam atque incolumem superfuisse; quod non potuisset, neque corium bubalinum, neque fornix ipse cæmentitius; adeo illa induruerat. Tandem ibidem num. 14 opinionem Græcorum de his cadaveribus ita refert: Græci, cum similia vident corpora, quæ post obitum in cœmeteriis indissoluta comperiuntur, & tympani more extensa cute tumescunt, excommunicatorum esse corpora fatentur, eaque post absolutionem statim dissolvi. Verum de cadaveribus excommunicatorum paragrapho sequente singulatim agemus, & ibidem ex allegandis Allatii verbis patebit, quam ambigue de his excommunicatis ipse locutus fuerit. Interim cœptam materiam prosequamur, sive illi, de quibus hic nobis sermo est, in excommunicatione, sive in aliis sceleribus suis obierint.

[1241] Franciscus Richardus, Societatis nostræ apud Græcos missionarius, in Historia Gallica insulæ Sant-Erini cap. 15 varia tradit de cadaveribus hujusmodi indissolutis, [Richardus noster refert, Græcos variis superstionibus uti,] quæ dæmon assumit, & quibus in Græcia homines sæpe terret aut damno afficit. Dum autem tales resuscitati Græcos infestant, eodem missionario testante, sacerdotes jussu aut licentia præsulis conveniunt die sabbati (alio die se cadaver in sepulcro non inventuros existimant) &, tunc effosso corpore incorrupto, dæmonem variis modis adjurant, ut corpus istud deinceps relinquat. Quod si precibus aut exorcismis suis nihil proficiant, evulsum defuncti cor in frusta scindunt, ac contra prohibitionem supradicti Nomocanonis tandem corpus comburunt. Hoc remedio dicuntur illæ dæmonum vexationes cessare.

[1242] [ne corpora hujusmodi mortuorum vivis infesta sint,] Dein cap. 18 ejusdem Historiæ oculatus ille testis narrat, suo tempore aliud remedium a monachis Græcis adhibitum fuisse, ut cadaver impii cujusdam schismatici contra possessionem dæmonis præmuniretur, cujus remedii occasionem ibidem Gallice exponit hoc fere modo: Hic subita morte oppressus fuit infestissimus Latinorum hostis, nomine Nicolaus Langada, tot sceleribus infamis, ut ipsi calogeri schismatici sibi persuaderent, corpus mortui a dæmone, qui animam viventis possederat, haud dubie occupandum esse. Quare monachi isti timentes, ne sceleratus ille post mortem fieret βρουκολάκας, & incolas vexaret, cadaver ipsius ingenti arcæ ligneæ imposuerunt, & ligneo veru, quod ex ramo fici silvestris ad hunc finem aptaverant, cor ejus transfixerunt, sequentes diabolicam suam superstitionem (sunt ipsa scriptoris Galli verba, quorum infra meminisse juvabit) qua sibi persuadebant, cor tali modo transfixum potestati dæmonis imposterum non subjacere. Postea magnam illam arcam, cui cadaver impositum erat, compleverunt terra, eamque ab infimæ conditionis hominibus non minus superstitiose conculcari jusserunt. Sic nimirum justo vindicis Dei judicio permissum est, ut superbus ille schismaticus post obitum pedibus vilis suæ plebeculæ subjiceretur, qui in vita Latinos sive orthodoxos persecutus fuerat, & sese supra Romanam Ecclesiam efferre voluerat, sicut ibidem missionarius ille observat.

[1243] [& stupide ex his cadaveribus schisma suum tueri,] Denique laudatus Richardus supradicto cap. 15 asserit, sibi aliquando ab abbate Græco objectum fuisse, quod Turcæ & Latini incorruptos hujusmodi βρουκολάκους non haberent, atque ipsum ex eo signo veritatem religionis suæ seu potius causam schismatis tueri voluisse. At præterquam quod hoc argumentum sit ridiculum, etiam falsa est hebetis hujus abbatis hypothesis: nam hujusmodi cadavera & spectra quoque apparent apud ethnicos & infideles, ut apud Theophilum Raynaudum nostrum tomo 13 Operum ejus, in tractatu de incorruptione cadaverum cap. 2 & 7 videri potest. Neque in Ecclesia Latina seu Catholica desunt plura hujus rei exempla, ex quibus hic unum, ab auctore synchrono conscriptum, retulisse sufficiet.

[1244] [cum juxtæ Guilielmum Neubrigensem, testem synchronum,] Guilielmus Neubrigensis, qui post medium seculi XII in Anglia floruit, lib. 5 Rerum Anglicarum cap. 22 de prodigio suæ ætatis ita scribit: His diebus in pago Bukingamensi prodigiosa res accidit, quam prius a quibusdam ex parte, postea vero a venerabili archidiacono illius provinciæ Stephano plenius didici. Quidam in fata concedens, juxta morem honesta uxoris & propinquorum cura in vigilia Dominicæ Ascensionis sepulturæ est traditus. Sequenti vero nocte cubiculumuxoris quiescentis ingressus, excitatam non solum terruit, verum etiam pæne obruit, importabili sui pondere superjecto. Altera quoque nocte attonitam pari modo afflixit. Territa periculo mulier, adversus tertiæ noctis agonem & deinceps se vigilum consortio munire in somnis ipsa curavit. Affuit tum ille; sed pulsatus exclamationibus vigilum, cum nocere non posset, abiit.

[1245] Sic repulsus a conjuge, fratres proprios, in eodem vico habitantes, [similia cadavera] similiter fatigavit; illi vero juxta cautelæ muliebris exemplum parati ad excipiendum repellendumque periculum, noctes cum suis ducebant insomnes. Aderat tamen ille tamquam desiderans præoccupare somnolentos; sed repulsus solicitudine & virtute vigilum, inter animalia, quæ vel in domibus vel circa domos erant, debacchabatur; quod ipsorum animalium efferatio & motus insoliti declarabant. Tunc amicis quoque & vicinis pari molestia gravis eamdem omnibus necessitatem nocturnæ solicitudinis ingerebat. Erantque jam in ipso vico per omnes domos vigiliæ generales, dum singuli ad improvisum essent ipsius accessum suspensi. Cumque aliquamdiu hoc modo solis fuisset noctibus debacchatus, luce quoque diurna oberrare cœpit, formidabilis quidem omnibus, sed visibilis quibusdam.

[1246] Pavefacti homines supra modum, consilium ab Ecclesia quærendum duxerunt, [etiam in Ecclesia Catholica] remque integre ad memoratum archidiaconum, conventui sacerdotum solenniter præsidentem cum questu lacrymabili detulerunt: qui confestim venerabili episcopo Lincolniensi, Lundoniis tunc constituto, cuncta per ordinem scripto insinuans, ejus in re tam inusitata sententiam & auctoritatem merito censuit exspectandam. Episcopo vero stupente super hoc, & habente tractatum cum suis, fuere, qui dicerent, talia sæpius in Anglia contigisse, & crebris clarere exemplis, quietem populo dari non posse, nisi miserrimi hominis corpore effosso & concremato. Indecorum nimis hoc visum est venerando pontifici, moxque chartulam absolutionis, manu sua conscriptam, archidiacono dirigens, ut quomodo illius hominis omne corpus haberet, oculata fide claresceret, sepulchrum ejus aperiri, &, supposita pectori ejus eadem chartula, rursum sepulcrum claudi præcepit. Aperto ergo sepulcro, corpus ita inventum est, sicut ibidem fuerat collocatum; pontificalis vero absolutionis chartula pectori ejus apposita, & clauso rursum sepulcro, nec oberrare deinceps visus est, nec alicui molestiam ulteriorem inferre permïssus.

[1247] Post hæc scriptor ille coævus eodem lib. 5 cap. 23 tria ejusdem generis prodigia narrat, [interdum appareant,] & post primum interserit sequentia: Sane quod mortuorum cadavera de sepulcris egredientia, nescio quo spiritu, ad viventium vel terrorem vel perniciem circumferantur, & ad eadem sepulcra sponte se illis aperientia revertantur, non facile in fidem reciperetur, nisi & crebra nostri temporis exempla suppeterent, & testimonia abundarent. Ex hactenus relatis testimoniis concludimus, prudenter dubitari non posse, quin divina providentia interdum talia prodigia fieri permittat; ut apud Theophilum Raynaudum in laudato tractatu de incorruptione cadaverum ab initio tomi 13 fusius legere est. Sed quorsum tandem Deus (utor verbis ejusdem Raynaudi in Prato spirituali cap. 93, quæ tomo 17 Operum ejus pag. 640 habentur) cadavera certorum impiorum sic se habere velit, non item omnium, penes eum esto consilium. Revera autem ita contingere, testatissima experimenta extra controversiam statuunt.

[1248] Si talia sint corpora hominum, qui extra gratiam Dei obierant, [quibus dæmon homine, infestare permittitur.] laudatus Raynaudus in citato tractatu de incorruptione cadaverum cap. 7, sive tomo 13 Operum pag. 51 de iis ita judicat: Sanctus Hieronymus in caput 2 Joel dæmones vocavit Dei QUÆSTIONARIOS atque TORTORES: ab his igitur cadavera impiorum, in peccatis suis mortuorum, si quando divino judicio citra humanam artem perseverant incorrupta, accipiunt eam incorruptionem, quæ certe non transcendit vires angelicas, dummodo dæmon activa idonea, quæ probe habet perspecta, admoveat passivo disposito. Ad hoc genus incorruptionis cadaverum Franciscus Richardus libro de sacra expeditione in insulam S. Irenes cap. 15 refert, quos hodierni Græci vocant βρουκολάκους: hujusmodi enim defunctorum cadavera perstant succida & integra; dæmon autem ea agitat, & per ea infestat superstites, nunc cædendo, nunc excitando terriculamenta, & ingenti pavore complendo omnes, donec dæmon assistens abscedat, & corpus tabescat, & succum atque vividum colorem deponat, cessentque tumultus: quod contingere ferunt, si cor eximatur a cadavere, eoque in frusta secto, corpus universum cremetur. Ceterum ipsi schismatici non diffitentur, similia defunctorum corpora a dæmone conservari ac moveri. Quare satis mirari nequeo stupiditatem supradicti abbatis Græci, qui inde argumentum pro suo schismate deducebat. Nunc statuere oportet, quantum fidei prudenter adhibendum sit narrationi, quam aliqui scriptores de similibus Græcorum excommunicatorum cadaveribus instituunt.

§ II. An in schismatica Græcorum ecclesia post excommunicationem corpora defunctorum intumescant, & post absolutionem statim in cineres redigantur.

[Euchologium Græcorum supponit,] Præter illam mulieris excommunicatæ narrationem, quam superius ex Historia politica retulimus, Græci recentiores magnam excommunicationis & absolutionis suæ efficaciam ubique debuccinant, eamque in Euchologio suo, quod Jacobus Goar Parisiis anno MDCXLVII edidit, tamquam certam supponunt: ibi enim pag. 689 Cyrillus quidam patriarcha Alexandrinus violatores testamenti cujusdam anathemate ferit, atque inter alia decernit, ut a Deo omnipotente sint excommunicati, maledicti, & incondonati, & post mortem inconsumpti, & indissoluti in præsenti seculo & in futuro, & tympani more turgidi, quousque a dandis scandalis desistant, & pacti scripta suum robur & stabilitatem habere permittant. Eumdem excommunicationis effectum innuunt recentiores absolutionis formulæ, in quibus ibidem pag. 685 præsul, aut, eo absente, confessarius Deum precatur, ut defuncti corpus in ea, ex quibus compositum fuerat, dissolvi; animam vero in justorum cœtu sedem reperire permittat. Similia ibi in Euchologio sæpius repetuntur.

[1250] [& schismaticus scriptor Græcus asserit,] Christophorus Angelus, Græcus schismati addictus, in Anglia Græce edidit Enchiridion de statu hodiernorum Græcorum, ubi cap. 25 illam excommunicandi & absolvendi consuetudinem ex Latina interpretis versione distinctius exponit his verbis: More apud Græcos receptum est, nimium prævaricantes ab ecclesiæ consortio removere ob illud Pauli sic sonantis: Vobis & meo spiritu congregatis, tradite ejusmodi hominem satanæ; & aliud: Increpa illos severe. Quam consuetudinem exemplo aliquo declaratam dabimus: fingamus enim nobis fieri. Homo quidam stultus falsum perhibuit testimonium, aut aliam aliquam injuriam alicui intulit; & ideo ab eo, qui injuria hac affectus est, ad sacerdotem vel episcopum citatur.

[1251] Ex eo quærit episcopus: sitne veritati testimonium illud consonum, [in ecclesia Græca] nec ne. Quod si igitur falsi testimonii faber hic, quæ mendaciter eloqui non est veritus, ea multis ad hæc argumentis conatur tueri, tum episcopus aut sacerdos, sive intra sive extra ecclesiam exstiterit, sacerdotales vestes induit. Vestimenta autem hæc Christi captivam deductionem, coccineam chlamydem, & reliqua repræsentant; & propter illa ipsa, sicuti & propter spiritualem ab episcopo in se derivatam gratiam sacerdos Christi personam refert. Atque hic isto modo falsi testimonii fabricatorem in conspectu suo jubet consistere, & incipit prælegere eidem psalmum hunc, qui hæc verba continet: Domine laudem meam silentio non involves; nam apertum est os peccatoris & dolosi contra me. Quibus & cetera, quæ in hoc psalmo sequuntur, & alias nonnullas orationes subjungit.

[1252] Ultimo autem in hæc verba prorumpit: Vigore illius potestatis, [excommunicatos ab episcopo aut sacerdote] quam Christus Apostolis suis concessit dicens: Quæcumque solveritis in terra, soluta erunt & in cælo, & quæcumque ligaveritis in terra, ligata quoque erunt in cælo, quamque ab Apostolis acceptam episcopi mihi dederunt; vigore hujus, aio, potestatis, excommunico te, erisque exclusus & segregatus a conjunctione Patris, Filii, & Spiritus sancti, nec non a communione trecentorum & octodecim Spiritu Dei actorum patrum illorum Nicææ congregatorum, omniumque Sanctorum, & erit sors, id est portio tua cum diabolo & Juda; quin vita hac defunctus in æternum in cineres non resolveris; sed instar lapidis & ferri æternum compactus jacebis, idque in testimonium, nisi resipueris. Quibus finitis, falsum testem a se dimittit episcopus.

[1253] Quod si igitur falsi hujus testimonii confictor ad mentem saniorem non reversus, [post mortem non dissolvi,] nec cum adversario per ante commissorum deprecationem reconciliatus, interea autem mortuus fuerit; pro consuetudine Græcis familiari, qua anno uno elapso, mortuorum sepulcra effodiunt, hujus quoque falsi testis monumentum aperiunt, repertoque eo adhuc integro, & qua totum corpus, nec capillis exceptis, nigro, qua ungues vero albo, monumento ejiciunt, erectumque in editiori aliquo loco collocant; & consistit, nemine etiam fulciente, firmiter erectus solidi ad modum ligni: si vero aliquis ventrem ipsius percutiat, sonum edit veluti tympanum aliquod; qua de causa etiam τυμπαναῖος, id est tympaniticus vocatur: quemadmodum & ipse Cassianus historicus in historiarum suarum monumentis excommunicatum quemdam tympaniæum expressis verbis appellat. At bibliographis nullus hujus nominis scriptor notus est præter Joannem Cassianum, & Cassianum chronographum, de quo posteriore S. Hieronymus libro de scriptoribus ecclesiasticis cap. 37 in elogio Clementis Alexandrini sic obiter scribit: Meminit autem in stromatibus suis voluminis Tatiani adversus gentes, de quo supra diximus, & Cassiani cujusdam χρονογραφίας, quod opusculum invenire non potui. Itaque non parum vereor, ne Christophorus Angelus nobis hunc auctorem Græca fide obtruserit.

[1254] [eorumque cadavera post obtentam ab solutionem] Audiamus tamen rem, quam sub illius nomine ibidem sic narrat: Cassianus hic ex antiquiorum Græcorum historiographorum censu non postremus in historia sua refert, synodum aliquam particularem, centum episcopis constantem, in certo aliquo loco aliquando congregatam esse, cunctisque concordibus suffragiis nonnihil, idque recta ratione fultum, decernentibus, unicum, qui reliquis omnibus sese pertinaciter opposuit, surrexisse; qui cum anathemate ab illis percussus, atque sic mortuus esset, corpus ejus, veluti ferrum, compactum & solidum centum annos duravit. Centenis autem illis annis elapsis, denuo ibidem locorum synodus aliqua partialis centum episcoporum fuit celebrata, ubi episcopi in hæc verba prorupere: Episcopus hic anathemate damnatus in ecclesiam peccavit, ideoque ab eadem excommunicatus est. Ceterum cum & nos constituamus ecclesiam, & peccare humanum esse consideremus, commissum peccatum illi condonabimus. Atque ita ipsi delictorum gratiam fecerunt. Quod simul ac præstitere, post fusas ad Deum preces, qui centum annos integer perstiterat, extemplo in cinerem conversus est. Verum hæc narratio mihi suspecta est de falsitate, tum quia omnibus ignotum ejusdem auctorem citat, tum quia nec locum nec tempus istius synodi ullo modo indicat.

[1255] [statim in cineres resolvi,] Attamen ita confidenter pergit: Idem quoque etiamnum non raro in Græcia contingit: quando enim excommunicati adversarius adest, excommunicato (eo quod Judæ Hebræorum regis pro mortuis sacrificia offerentis recordetur) veniam commissorum dare volens, & ita apud animum suum cogitans: Liber hic quidem inter canonicos sedem non invenit, interim tamen sacrorum Librorum numero non est exclusus, accedit sacerdotem, eique animi sui propositum explicat; quo intellecto, sacerdos, sacro habitu indutus, orationes aliquas legit, ad quas excommunicati adversarius respondet: Deus erit illi propitius. Quo ipso excommunicati corpus hodiedum in cineres resolvitur. Ne vero verbis meis fidem detrectare habeatis necesse, rogate, sultis, mercatores vestros, ut & in veteri Patra, & Thessalonicæ, & Constantinopoli, & Alexandriæ, & alibi in dictorum veritatem inquirant; aut de his ipsis homines Græcos in Anglia degentes ipsimet interrogatote, qui rem omnem, uti sese habet, enarrabunt.

[1256] [& narrat alia miracula, quibus admiscet hæreticam doctrinam,] Schismaticus ille scriptor capite sequente narrat alia prodigia, & hominibus credulis sola sua auctoritate persuadere cupit, patriarcham Hierosolymitanum ab annis sexaginta aut amplius, priusquam hæc scriberet, Cairi in Ægypto venenum innoxie hausisse, & fide montem transposuisse. Deinde ex hoc miraculo, quod sine pluribus ac fide dignioribus testimoniis non credimus, supradictam Græcorum potestatem ad absolvenda excommunicatorum cadavera sic infert: Sicut igitur patriarcha venenum bibit, & montem secundum votum suum accersivit; ad eumdem, hoc est plane miraculosum, modum & excommunicatorum corpora in cineres revertuntur. Denique caput proxime citatum ita concludit: Nullum autem statuunt Græci esse purgatorium; sed, uti jam ante dictum est, per singulare prodigium aliquando usuvenit, ut, quando excommunicati adversarius advenit, & excommunicato illi, illatam ab eodem sibi viro probo, Christiano injuriam condonare cupit, corpus illius in pulveremredeat.

[1257] Nihil hic nos morari debet hæretica istius narratoris doctrina, [ex qua ad hominem, ut vulgo aiunt, argumentamur.] quam forte in gratiam suorum hospitum Anglorum tuetur; sed ex illo prodigiosæ absolutionis assertore tantum quæro: Si Græci statuunt, nullum esse purgatorium, quid absolutio illa confert excommunicato, qui juxta supradictam excommunicationis formulam est exclusus & segregatus a conjunctione Patris, Filii, & Spiritus sancti, & cujus sors, seu portio erit cum diabolo & Juda? Quid proderit, corpus absolutione ista in cineres redigi, si anima æternis tormentis in inferno crucietur? At forte Græcus ille adoptat hæreticum quorumdum popularium suorum errorem, qui pœnis inferni finem præscribunt, ut supra num. 1231 notavimus, & de quo infra iterum sermo recurret. Hinc satis liquet, quantum fidei sit huic schismatico & hæretico tribuendum. Quapropter scriptores quidam Catholici de similibus schismaticorum narrationibus dubitant, aut eas fabulis annumerant, ut jam videbimus.

[1258] Illustrissimus Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCDLXXVI num. 20 ex Zygomala & Malaxo refert supradictam mulieris excommunicatæ historiam, [Spondanus similibus Græcorum narrationibus non credit,] cujus occasione hic digressi sumus, & de ea sic judicat: Tradunt enim Græci illi, regem Mahometem rerum fidei Christianæ diligentem sciscitatorem extitisse; sed, ut apparuit, per delusionem magis aut vanam curiositatem, quam pro salute inquirenda. Græculi autem ad sua venditanda, multa comminisci consueverunt; quale putamus, quod iidem auctores subdunt, Mahometem, cum audisset de vi anathematis, ut quicumque a pontificibus justa de causa per excommunicationem a sacro cœtu pulsus fuisset, si in excommunicatione moreretur, cadaver ejus terra conditum non dissolveretur, sed instar tympani inflatum nigrumque permaneret; si vero preces ecclesiæ adhiberentur ad defuncti absolutionem, corpus dissolveretur, sicut ceterorum; Mahometem rei experimentum a patriarcha petiisse, repertumque esse post anxiam perquisitionem, cujusdam feminæ, olim a Gennadio patriarcha ob quoddam grave scelus excommunicatæ, cadaver ejusmodi inflatum, quod post preces per Maximum ad illud publice pronuntiatas dissolutum fuerit, indeque Mahometem in admirationem raptum religionis Christianæ veritatem fateri coactum fuisse. Sed ore, non corde, cum in sua adversus eam feritate usque ad finem pertinacissime perseveraverit. Etiam Petrus Leloyer similes Græcorum narrationes annumerat fabulis, ut Raynaudus noster infra citandus testatur.

[1259] Leo Allatius de his mirabilibus excommunicationis & absolutionis effectibus ambigue loquitur, [& Allatius de iis dubitat,] quando in memorata epistola ad Zacchiam num. 15 sic scribit: Stultissima ista de excommunicatorum cadaveribus indissolutis opinatio apud eam nationem adeo invaluit, ut jam nemo sit, si uspiam tale quid comperiatur, qui dubitet, cadaver illud esse excommunicati; quod extrahunt, & variis deprecationibus ac dicendi formulis absolvunt: ordinemque in tali absolutione servandum idem Nomocanon cap. LXXXII exactissime prosequitur: quibus exsolutis, asseveranter dicunt, cadaver subito in cineres converti. Ipse nihil tale uspiam in Græcia vidi; audivi tamen sæpius ab Athanasio Imbri metropolita, homine frugi, & qui rem factam mendacio non contaminasset (allegato tali teste, videtur Allatius admittere illam Græcorum opinationem, quæ tamen ab ipso paulo superius stultissima appellabatur;) cum Ihasi moraretur in regione Theologi, extra urbem in ecclesia sancti Georgii exoratum a civibus, ut super cadavera, quæ ibidem pleraque conspiciebantur indissoluta, excommunicationis absolutionem recitaret, morem gessisse, neque dum finita absolutione, cadavera ea omnia in pulverem abiisse.

[1260] [etiamsi hic sibi non constet.] Referebat idem, Constantini cujusdam, cognomento Rezepii, qui ex Turca Christo nomina dederat, quod vitam viveret omnibus flagitiis inquinatam, excommunicati corpus tumulatum fuisse in ecclesia sanctorum Petri & Pauli nationis Græcorum Neapoli, & per plures annos indissolutum mansisse, ab eodem postea & aliis metropolitis duobus, Athanasio Cypri & Chrysantho Lacedæmonio benedictione subactum, ut alia mortuorum cadavera, pulverem factum. Miramur, talia excommunicatorum corpora apud Græcos in ecclesia sepeliri, ut hic narratur. Ceterum hisce subjungit magis stupendam ejusdem argumenti historiam, quam brevitatis causa prætermittimus, & ex qua sequitur, illam prodigiosæ absolutionis potestatem non tantummodo concedi episcopis, sed etiam extendi ad impios Christianæ fidei desertores, qui Christum cum Mahomete mutarunt.

[1261] [Cum tamen viri apprime orthodoxi admittant,] Si soli schismatici hunc mirum excommunicationis & absolutionis effectum testarentur, ægre illis fidem adhiberem; cum multa alia fingant, ac sæpe falsis miraculis plebem fallant, ut Richardus noster testis oculatus in Historia insulæ Sant-Ermi cap. 13 variis exemplis demonstrat, & ex quo Theophilus Raynaudus in Tractatu bipartito de monitoriis ecclesiasticis & timore excommunicationis part. 2 cap. 11, tomo 14 Operum suorum pag. 478 desumpsit sequentia: Hodiernis Græcis solenne est, jactare, quotquot a suis calogeris excommunicatione percelluntur, mulctari stranguria, ita ut subito aquam pedum nequeant effundere, donec vel restituant, quod male retinent ex alienis facultatibus, vel retegant, quod jubentur aperire. Sed cum non sit sacerdotum simplicium vibrare excommunicationem, quæ est ecclesiastici gladii exsertio, dicendum est, esse potius exsecrationem, ad quam effectus ille consequitur; & quidem non vi imprecationis intortæ a Dei ministro, sed arte magica, ut revincit, qui eum effectum Græcanicæ excommunicationis hodiernæ excutit, Franciscus Richardus in narratione de expeditione sacra ad insulam S. Irenes cap. XIII. De his magicis artibus aut diabolicis fraudibus infra fusius agemus.

[1262] [apud Græcos prodigia hujusmodi contigisse,] Sed quamvis schismatici ad extollendam suam ecclesiam nobis sæpe mendacia obtrudant, non volumus tamen omnia negare, quæ de illis excommunicatorum cadaveribus tradunt, quia viri apprime Catholici nonnullos hujusmodi eventus pro veris habent. Imprimis Gregorius protosyncellus, orthodoxus patriarcha Constantinopolitanus, de quo supra egimus, in epistola ad imperatorem Trapezuntium tom. 1 Græciæ orthodoxæ pag. 432 pro concilio Florentino adversus schismaticos ita disserit: Si semel quispiam excommunicationi subactus ab episcopo, tympani instar intumescit, ut hoc nostro tempore vidimus, & præsulis absolutione dissolvitur, & in pulverem fatiscit, multo magis, cum sancti patres in œcumenicis synodis convenerint. Sic ille argumentatur ad hominem, ut aiunt, quasi dicat: Si tantum roboris habeat excommunicatio, ab uno episcopo inflicta, ut cadaver excommunicati tumidum & indissolutum reddat, quantam vim habebit anathema, quod Florentina tot præsulum synodus contra schismaticos pronuntiavit? Primo hic observari velim, hunc excommunicationis & absolutionis effectum ab ipso non referri, tamquam ordinarium; sed cujus exemplum sua ætate viderit. Præterea notandum est, ex verbis Gregorii protosyncelli non posse evidenter concludi, quod hoc prodigium tribuat episcopo schismatico, cum tunc in ecclesia Græca adhuc plures orthodoxi præsules essent.

[1263] Quinimo etiam concedo, postea interdum similia prodigia in schismatica Græcorum ecclesia contigisse, [non negamus, ea interdum adhuc fieri;] tum quod Jacobus Goar ex Ordine S. Dominici, qui aliquot annis in Græcia egit, id fateatur, tum quod Raynaudus noster in Tractatu de incorruptione cadaverum cap. 7, seu tomo 13 suorum Operum pag. 51 asserat, irresoluta mansisse cadavera eorum, qui patriarcham Constantinopolitanum expulerant, & ibidem annuas Societatis nostræ litteras ita citat hujus rei testes: Annuæ nostrorum litteræ anni MDCXVIII, missionis Constantinopolitanæ res describendo, idem produnt (paulo superius nonnulla ejusdem generis exempla allegaverat) de exturbatoribus Neophyti patriarchæ, ab eo excommunicatis. Rem tot suffragiis consignatam cur Petrus Leloyer libro 4 de spectris cap. 13, Græcanicis fabulamentis annumerare videatur, non satis assequor. Novissime vero Nicolaus Comnenus Papadopolus, natione Græcus & doctor Patavinus, eamdem rem multis testimoniis confirmat, ut paragrapho sequente apparebit. Cum igitur scriptores probe Catholici illas Græcorum historias admittant, nondum video, quo fundamento eas omnes, quantumvis prodigiosas, liceat anilibus fabulis accensere.

[1264] At nonnemo hic ex me quæret: An igitur fidem adhibes omnibus historiis, [sed putamus, vix decimæ talium narrationum parti fidem adhibendam esse,] quæ hac de re passim apud Græcos circumferuntur, & an putas, hunc excommunicationis & absolutionis effectum apud ipsos ordinarium esse? Ad primum respondeo, vix decimam similium narratiuncularum partem mihi veram videri: quis enim facile credat, ab Athanasio Imbri metropolita post solam excommunicationis absolutionem statim in pulverem redacta esse omnia illa cadavera, quæ ibidem pleraque conspiciebantur indissoluta, ut ipse superius Leoni Allatio narrabat? An ergo plerique Græci excommunicantur? Certe impios ac pessimos Christianos ibi esse oportet, ubi major pars tam horrendis vinculis constringenda est. Forte nonnulli hanc miram incorruptorum corporum conservationem causis naturalibus aut naturæ loci adscribent, de quibus Raynaudus noster in laudato Tractatu de incorruptione cadaverum cap. 5 & 6 copiose disserit. Nec desunt etiam aliqua repentinæ dissolutionis exempla: nam auctor ille polygraphus ibidem cap. 2 ex testibus oculatis refert, inventa fuisse cadavera, quæ integra apparebant, & quæ nihilominus ad primum contactum in cineres abierunt. Ego occultas apparentis hujus incorruptionis ac subitæ dissolutiotis causas physicis indagandas relinquo.

[1265] Interea arbitror, apud Græcos in sermone de excommunicatis suis idem usuvenire, [& illos excommunicationis effectus sæpe non sequi,] quod apud nostrates fieri consuevit, quando de energumenis, sagis, ac spectris colloquuntur: nam etiam in nostris regionibus solet plebs de ejusmodi rebus tam copiose disserere, ut in his colloquiis unam historiam prodigiosam mox altera magis prodigiosa excipiat. Tanta autem confidentia has narrant, ut eas non finxisse, sed spectasse videantur. Attamen viri prudentes decimæ similium narrationum parti fidem non adhibent. Sic itaque in Græcia existimo contingere, ut vulgus uni historiæ veræ superaddat decem confictas, quas pueri a nutricibus aut matribus audierunt. Prorsus quoque probabile est, hanc levem plebeculæ persuasionem ab episcopis & sacerdotibus schismaticis foveri ac confirmari, ut subditi saltem in exteriori legum ecclesiasticarum observantia contineantur, sacerdotes suos revereantur, ac talem excommunicationis pœnam extimescant. Id usque adeo verum est, ut Pantaleo Ligaridius, postmodum allegandus, non diffiteatur, hoc solo timore sacra omnia penes Græcos schismaticos gubernari.

[1266] [sicut uno] Nunc ad alteram interrogationis partem respondeo, præfatos excommunicationis & absolutionis effectus non semper sequi consuevisse. Primo id testatur D. Ricaut, heterodoxus Anglus, qui in opusculo de statu præsenti ecclesiæ Græcæ cap. 13 scribit, sese in Græcia adfuisse effossoni cadaveris excommunicati; sed nihil in eo observasse, nisi quod in corporibus defunctorum videri solet. Vix dubito, quin Richardus noster a patriarcha Constantinopolitano excommunicatus fuerit, quando idiomate Græco vulgari edidit librum, cui titulus est: Τάργα τῆς Ῥωμαἳκῆς ἐκκλησίας, id est Clypeus Romanæ Ecclesiæ: cum enim patriarcha & præcipui ex clero Græco hunc libellum inter suos spargi viderent, eumque schismati suo maxime noxium judicarent, opusculum hoc comburi jusserunt, & sub severissima excommunicationis pœna legi prohibuerunt, ut præfatus heterodoxus Anglus cap. 1 proxime citati sui operis narrat. An forte Græci nobis persuadere volent, post mortem indissoluta mansisse corpora omnium illorum, qui hunc libellum utiliter legerunt, & ea lectione ad gremium Romanæ Ecclesiæ reversi sunt? At auctor libelli hanc pœnam præcipue meruisset, qui tamen post apostolicos triginta fere annorum labores, & plures schismaticos ad unionem Catholicam reductos, anno Christi MDCLXXIII Negroponti pie in Domino obdormivit, & communi hominum conditione in pulverem reversus est.

[1267] [alteroque exemplo demonstratur] Imo ipse Richardus in Historia insulæ Sant-Erini cap. 13 satis lepidam de inefficaci excommunicationis sibi impactæ effectu narrat historiam. Cum in insulam Sant-Erini venisset calogerus quidam schismaticus, nomine Joachim, qui sanctus & thaumaturgus videri volebat, & a Richardo nostro sese injuria affectum crederet, induxit archipresbyterum schismaticum, ut die Dominico publicam excommunicationis sententiam contra Richardum aliosque Latinos ferret. Ea lata, schismatici confidenter jactabant, omnes istos excommunicatos urinam non emissuros, donec delicti sui veniam peterent, & cum sancto calogero in gratiam redirent. Cum hi minas istas exploderent, ac interim recte valerent, eodem die equus archipresbyteri crepuit, nec ipse ab eodem periculo longe aberat, nisi iterata medicamenta adhibuisset. Nihilominus schismatici pertinaciter asserebant, excommunicationem intra octo dies certo effectum suum habituram. Post faceta quædam ejusdem comœdiæ episodia, elapsis octo diebus, cum omnes excommunicati perfecta incolumitate fruerentur, venit ad eos diaconus istius calogeri, & honori magistri sui consulere volens dixit: Magistrum meum miseret vestri, nec vos perditos voluit, quando excommunicatio prolata est; alioquin nomina vestra inscripsisset foliis lauri, & illa aquæ immersisset, quo facto, paulatim vitam deseruissetis ea proportione, qua characteres nominum vestrorum in aqua deleti fuissent. Sed dum imprudens discipulus hoc modo famam magistri sui defendere nitebatur, eam maxime lædebat: nam Latini ex illa excusatione inferebant, magistrum ejus magum esse, qui ad obtinendum excommunicationis effectum talibus mediis uti consueverat; adeoque non debuisse tam ægere ferre, quod antea ipsum vero suo nomine compellassent. Sic itaque inanis illa excommunicatio non sine orthodorum risu evanuit.

[1268] Non est pluribus exemplis probandum, corpora defunctorum in excommunicatione sæpius, [& Græcus Nomocanonis auctor fateri cogitur,] ut alia, in cineres resolvi, cum id fateri cogatur ipse Græcus Nomocanonis auctor, qui apud Allatium in jam aliquoties memorata epistola ad Zacchiam num. 14 sibi objicit sequentia: Quidam præsules suos homines juste, rationabiliter, & legitime, veluti divinæ legis transgressores, excommunicarunt, qui in excommunicatione diem obierunt, nec vivi resipuerunt ad habendam absolutionem. Eos sepelierunt, & non multo post inventa sunt eorum corpora dissoluta, & os ab osse separatum. Tum huic objectioni respondet, aut potius ad eam ita exclamat: O rem miram! Terribile est hoc & revera admirabile! Cum eos legitime antistes excommunicarit, quanam ratione non inveniuntur eorum corpora integra & indissoluta, quemadmodum & aliorum excommunicatorum, quæ etiamnum videntur? Res maxime mira & terribilis! Dominus vero noster dixit: Quæcumque ligaveritis super terram, erunt ligata. At hoc omnem admirationem exsuperat, eum qui legitime excommunicatus est, post obitum inveniri corpore dissoluto, & compagibus omnibus separatis. At ego magis miror, cadavera illa inveniri integra, & textum sacræ Scripturæ hic ab inepto illo interprete ita detorqueri, acsi ista Christi verba ad ligandum ac dissolvendum corpus pertinerent.

[1269] Denique superstitiosus ille legislator ex sententia divinorum magistrorum, [qui ea occasione contrariam narrationi aliorum Græcorum] ut jactat, difficultatem illam ita resolvit: Qui juste, rationabiliter, & legitime a suo antistite excommunicatus est, & post mortem dissolutus comperitur, ipse spem salutis nullam habet; non quod divinas leges transgressus fuerit, sed ne conversus & pœnitentiam agens, veniam delictorum ab eo, a quo excommunicatus est, antistite consequatur: propterea dissolutus inventus est; ideoque ultra ipse nullam spem habet veniæ consequendæ, quod jam particeps factus sit numquam desinentis punitionis. Qui vero excommunicati comperiuntur, hoc est quorum corpora indissoluta & integra remanent, indigent absolutione, ut ab excommunicationis vinculo liberentur: quemadmodum enim super terram corpus ligatum invenitur, ita & anima ejus ligata est, & sub potestate diaboli punitur; & cum corpus habuerit absolutionem, & ab excommunicatione exsolutum fuerit ita, annuente Deo, & anima illius e manibus diaboli liberatur, composque fit vitæ sempiternæ, numquam occidentis lucis, lætitiæque, quæ verbis exprimi non potest. Quomodo haæc doctrina cohæret cum inferius referenda narratione aliorum Græcorum, qui rotunde affirmant, corpus Arsenii Monembasiensis episcopi, quem patriarcha Constantinopolitanus excommunicaverat, post mortem repertum esse instar tympani turgidum, & nihilominus animam ejus eo abiisse, quo Nestorii, aliorumque hæreticorum animæ præcesserant? Si enim indissolutum Arsenii cadaver intumuerit, jam juxta hunc Nomocanonis auctorem adhuc ei supererat spes salutis, & e manibus diaboli liberari poterat, etsi cum Nestorio, aliisque hæreticis in infernum detrusus esset.

[1270] [& simul hæreticam doctrinam tradit.] Acutus scilicet iste disputator duas damnatorum species videtur distinguere, & adhærere supra memorato errori quorumdam Græcorum, qui Purgatorium Latinorum rejiciunt, & interim cruciatibus reproborum cum Origene finem imponunt. Sic Gabriel Philadelphiensis & Georgius Coresius, qui Purgatorium contra doctrinam antiquæ suæ & Romanæ Ecclesiæ negant, asserere non verentur, animas damnatorum a pœnis inferni liberari, ut Leo Allatius Dissert. 2 de libris ecclesiasticis Græcorum pag. 334 & 335 ex eorum verbis ostendit, ubi etiam paginis sequentibus hanc hæresim operose refutat. Nobis hic sufficit, incertum Nomocanonis auctorem fateri, quod illa cadaverum incorruptio interdum excommunicationem non sequatur. Non tamen propterea negamus, aliquando contingere istud prodigium, quod Græci ad extollendam ecclesiæ suæ auctoritatem tam sæpe nobis obtrudunt, & tamquam quotidianum prædicant. Etiam in Ecclesia Latina suppetunt irrefragabilia hujus rei exempla, quorum aliqua apud Theophilum Raynaudum tomo 13 pag. 51, & tomo 17 pag. 640 legi possunt, & ex quibus hic dumtaxat referemus unum alterumve, quod simul excommunicationis & absolutionis efficaciam in Ecclesia Latina demonstrat.

[1271] [Miraculis adscribendi sunt similes excommunicationis & absolutionis effectus,] Præ aliis adduco oculatum similis portenti testem, qui in Encomiastico Augustiniano Philippi Elssii pag. 244 vir multum religiosus, disciplinæque amantissimus, doctrina & eloquio celebris, in omni facultate promptus, sacrique eloquii præco celeberrimus vocatur. Is est Gotschalcus Holen, qui circa finem seculi XV in Ordine S. Augustini floruit, & ad incutiendum auditoribus suis salutarem excommunicationis horrorem serm. 62 partis hyemalis inter alia concionis istius argumenta protulit proprium testimonium, quod apud nos in editione Hagenoënsi anni MDXIX sic sonat: Vidi ego tempore, quo eram studens in conventu Senarum in Italia, quod corpus cujusdam mulieris fuit effossum, quod jacuit annis septuaginta in terra, & adhuc fuit integrum in membris omnibus & capillis, quod fuit appodiatum & erectum ad murum, ad quod videndum confluebat tota civitas. In media vero nocte sacrista volens intrare ecclesiam, & accendere lampadem pro Matutino cantando, eo egrediente, illud corpus sequebatur eum clamando, quod in excommunicatione fuisset sepulta, [& illius] ergo resolvi non posset. Vade igitur [ajebat] ad legatum Papæ, ut mihi beneficium absolutionis injungat, tunc resolvar. Quod factum; mox absoluta, & corpore asperso cum aqua benedicta, mox fuit resolutum in cineres.

[1272] [qui subinde in Ecclesia Catholica evenisse ostenduntur.] Antiquius hujus rei exemplum legitur in Historia ecclesiastica Adami Bremensis, qui lib. 2 cap. 24 mirum excommunicationis & absolutionis effectum exponit his paucis verbis: Libentius archiepiscopus thesaurum ecclesiæ, omniaque ecclesiastica fecit ad Buccensem deportari præposituram. Tantus itaque timor in finibus hujus parochiæ omnibus erat: nam & ipse pontifex piratas, qui episcopatum vastabant, anathemate damnavit; quorum unus in Norwegia deficiens, per annos septuaginta integro corpore permansit usque ad domini Adalberti tempora archiepiscopi;quando Alwardus episcopus illuc veniens, defunctum vinculo excommunicationis absolvit, & mox cadaver in cinerem est solutum. Albertus Krantzius lib. 3 Metropolis cap. 42 affirmat, id evenisse duci piratarum, ut Majores nostri in Vita S. Libentii, archiepiscopi Bremensis, ad diem IV Januarii cap. 2 in margine observarunt. Porro dum in Ecclesia Catholica post pias præsulum orthodoxorum vel Sanctorum preces subinde prodigiosi tales effectus sequuntur, illos divinæ potentiæ adscribere oportet, atque reponere inter miracula, quorum potestas non videtur attribuenda hæreticis aut schismaticis, ut postea probare conabimur, ubi prius contrariam quorumdam scriptorum sententiam proposuerimus.

§ III. Opinio Goaris & Papadopoli de potestate, qua cadavera excommunicatorum apud Græcos schismaticos indissoluta manent, & post absolutionem in cineres revertuntur.

[Efficaciam excommunicationis & absolutionis Jacobus Goar,] Jacobus Goar ex sacro Prædicatorum Ordine, qui per octo & amplius annos in Oriente commoratus est, in notis suis ad prædictum Græcorum Euchologium pag. 688 de hac prodigiosa cadaverum excommunicatorum integritate sic disserit: Corporis humani in elementa, unde conflatur, resolutio, sicut peccati pœna est, ita mitigatæ versus peccatores aversionis divinæ signum elucet, & beneficium est multis precibus nonnumquam obtinendum: velut enim mortem secuta corporis integritas in justis a peccati pœna exemptionem & immunitatem, sic in flagitiosis & ab Ecclesiæ communi convictu segregatis summam in eos Dei indignationem arguit. Græci itaque, si quæ post mortem in terram non soluta corpora reperiant, hæc vel Sanctorum reliquias vel perditorum hominum & excommunicatorum horrenda cadavera opinantur; reliquias quidem sacras, si suavem exhalent odorem, aliqua decoris luce præfulgeant, nec quidquam horroris præmonstrent; abominanda segregatorum cadavera, si, ut ipsi aiunt, τυμπανικὰ ad tympani morem turgentia, nigra, deformia appareant. Nec judiciis falluntur: longa enim apud eos compertum est experientia, excommunicati cujuslibet (hic Græco Nomocanonis auctori contradicit, ac nimium asserit, ut ex paragrapho præcedente liquet) corpus post mortem non putrescere; pluresque reperi de auditu & visu testes, cadavera hujusmodi incorrupta in terram suam, absolutione accepta, sub omnium oculis, mox ut ligone a pontifice percussa fuerant, redacta fuisse affirmantes. Id nec Latini, Græcorum abusus, errores & apocrypha alioqui subsannare soliti, ubi inter eos habitant, falsitatis arguunt; imo ut toleratæ in eis ecclesiasticæ potestatis argumentum suspiciunt. Non placet nobis hæc clausula, ut paragrapho sequente fusius dicetur.

[1274] Nicolaus Comnenus Papadopolus in Prænotationibus mystagogicis, [& Nicolaus Comnenus Papadopolus agnoscunt in schismatica Græcorum ecclesia,] quas Patavii anno MDCXCVII edidit, resp. 4 sect. 5 hanc Goaris sententiam confirmare nititur pluribus testimoniis ac argumentis, quæ omnia fideliter transcribam, ne vim illorum diminuisse videar, iisque dumtaxat breviter observationes quasdam interseram, quas paragrapho sequente latius explicabo, ubi etiam difficultates meas opinioni ejus opponam. Imprimis loquentem inducit quemdam Græcum schismaticum, qui de Latinis, tamquam in ecclesiam suam injuriosis, ita conqueritur: Pernegant a nostris miracula passim edita, ea calumniantur, aiuntque in Beelzebub nos mira patrare. Inficiantur, anathemata nostra tantarum esse virium, ut damnatorum cadavera inflent, atque illud conficiunt, falsum esse, lata sacri vinculi solutione, exterminatorum ab ecclesia nostra cadavera solvi, atque quiescere.

[1275] [qui posterior perperam addit, illam ab omnibus Latinis admitti,] Huic querelæ Papadopolus sic respondet: Imo vero nihil horum Latini. An Goarius Latinus non est? Sane Latinus, virque doctissimus, inter Latinos natus, educatus, eruditus, & in Latinissima Prædicatorum Patrum ac religiosissima familia vitæ institutum sacræ professus, Latine scripsit, Latine docuit. Vide, quid de hoc ipso prudenter, sapienterque censuerit. Dices, nihil esse, quo timeat Græcia vel Photiana; esse multum, quo grata Latinis sit, quorum ope sacra nostra sunt tuta. Ita Græcus ille orthodoxus Græcum schismaticum refutat. Sed uterque inviolabiles veritatis terminos transgreditur. Hic quidem errat, dum generatim de omnibus Latinis asserit, quod schismaticorum miracula, & miram excommunicandi ac absolvendi efficaciam negent aut calumnientur: aliqui enim Latini & Græci Catholici illas prærogativas, tamquam gratias gratis datas, haud gravate in schismaticis agnoscunt, ut ex dictis dicendisque manifestum fiet. Ille vero fallitur, dum Græco conquerenti generaliter respondet, Latinos nihil horum negare: nam illustrissimus Spondanus, aliique istas Græcorum narrationes fabulis annumerant, & nonnulli miros hos effectus dæmoni & superstitioni schismaticorum adscribunt, ut per decursum apparebit.

[1276] [citatisque variis scriptoribus] Porro Papadopolus ibidem num. 4 ex supradicta responsione sua sic concludit: Primo igitur falsissimum est, quæ de tympanitis hujusmodi Græcia videt, Græcia narrat, Græcia testatur, a Latinis negari. Plerique tacent, non pauci negligunt, multi ultro confirmant, quod dicimus: non enim solus Andreas Eudæmon-Joannes, vir Græcus, sed inter paucos, teste Sfortia Pallavicino Cardinali, doctissimus hæc & refert & approbat ex Callisto Baxio & Thoma Selybrio, sed & Martinus Crusius Theuto & Lutheranus, ibidemque Goarius Gallus, & Labacius Panno eadem & memorant & tuentur. Neque aliter fas viris doctis atque modestis, qui ab integra gente propalam affirmata, ipsisque Turcis videntibus manifesta, negare non possunt. Tum ad majorem assertionis suæ confirmationem narrat exemplum falsæ istius accusatricis, cujus cadaver sub Mahomete II integrum repertum est, & quod post absolutionem, mirantibus Turcis, subito dissolutum fuisse dicitur. Sed historiam illam hoc loco non transcribimus, ne actum agamus, cum eamdem superius ex Turco-Græcia sat fuse retulerimus.

[1277] [qui de ea testimonium perhibent,] Huic historiæ, quam dicta de causa omittimus, subjungit sequentia: Ita auctor Turco-Græciæ cum Cicala, adjectis rei pluribus exemplis aliis, quæ una cum notissimo hoc, quod retuli nuper, auctores tum Græci, tum Latini recipiunt, asseruntque; eademque fatentur & Turcæ, quemadmodum tradunt Georgius Bustronius & Marcus Lima Græci sane, sed in religiosissima Societatis Jesu familia rerum contemptum professi, quorum suffragio, Græcorum etiam Photianorum anathema, rite atque in pœnam criminis latum, itidemque ejusdem anathematis venia, per preces ex Euchologio depromptas collata, miros parit inspectosque ab ipsis, qui hæc referunt & probant, effectus. Omnes hi testes quidem probant, miros hujusmodi effectus in schismatica Græcorum ecclesia interdum evenire, quod nos nequaquam inficiamur; sed non arbitror, Georgium Bustronium & Marcum Limam, aliosque orthodoxos Græcos aut Latinos fidem adhibuisse singulis exemplis, quæ auctor Turco-Græciæ, & Malaxus, aliique schismatici scriptores referunt: nam ab illis etiam narratur, quod corpus Arsenii, orthodoxi Monembasiæ præsulis, quem vivum schismaticus Constantinopolis patriarcha anathemate percusserat, post mortem tumidum ac indissolutum apparuerit, eidemque narrationi inseruntur alia mendacia, quæ infra detegemus. Quis autem Catholicorum id credat? Si tanta esset schismaticorum in orthodoxos potestas, certe nobis vehementer timendum esset. Sane si me schismaticus patriarcha Constantinopolitanus excommunicaret, id perinde curarem, acsi summus Turcarum sacerdos mihi simile anathema inflixisset.

[1278] At fortasse dices, Papadopolum orthodoxum damno suo didicisse, [eamdem experientia sua confirmat,] quanta sit sacerdotum Græcorum in hujusmodi rebus potestas, ut ipsemet loco proxime citato testatur in hunc modum: His addo testimonium juratus meum, aioque, diras hujusmodi, quas Græci juste sacerdotes pronuntiant, efficacissimas esse; id quod expertus in pueritia mea olim Cretæ testor ingenue, ac religiose profiteor: cum enim ludibundus puer, ut mos est, confictis ex calamo clysteribus liquidam ejacularer, prætereuntis forte sacerdotis barbam faciemque non sine spectantium risu, magnaque viri contumelia proterve perfudi. Ille iratus diris me ex canonum scitis traditisque a magno Basilio devovit: quibus vix peractis, dolere caput, febre corpus tentari, uno verbo graviter ægrotare cœpi; quo morbo miserrime multatus per mensem decubui; donec matri fassus illatam presbytero injuriam, clam patre, ut in gratiam sacerdotis redire fas esset, postulavi. Exoratus est precibus atque munusculis, quas oblationes dicimus vulgo; minister læsus ægrum me, atque tunc etiam fervore febris æstuantem adiit, osculatus est, stolatusque ubi perbrevem verborum periodum protulit, qua me a diris omnibus absolvebat, indulgebatque peccati veniam ejus potestate, qui dixit: Ὅσα ἐὰν λύσητε, ἔσται λελυμένα (id est quæcumque solveritis, erunt soluta &c., ut habet Matthæus cap. 18 ℣ 18) addit & εὐχὴν εἰς ἀσθενοῦντα, id est, orationem ad infirmum, quam ex Coresio refert Goarius in Euchologio, qua vix absoluta, statim convalui.

[1279] Non possum, quin Papadopolo jurato credam, [qua tamen non evincit,] id ita ipsi contigisse. Sed non pauca in hac imprecatione & absolutione mihi displicent, quæ hic summatim attingam. Primo non placet sæva presbyteri iracundia, qua ob inconsideratam petulantiam rudi puero tam gravem ac diuturnam pœnam inflixit: hoc enim a mansuetudine Christiana, ac præsertim sacerdotali, videtur prorsus alienum. Quis autem facile sibi persuadeat, Deum ordinarie tam prodigiosam potestatem sacerdotibus Græcis concedere, & in hoc casu tam immitem irati presbyteri vindictam miraculo confirmasse? Secundo tam subitaneus exsecrationis effectus mihi non parum suspectus redditur de maleficio, eo quod sacerdos ille munusculis allici debuerit ad impertiendam absolutionem: sic enim magi aut veneficæ non nisi minis aut promissis induci solent, ut illatum a se maleficium tollant.

[1280] [effectum istum potestati ecclesiasticæ tribuendum esse.] Nec ab hac suspicione me retrahit testimonium Papadopoli, qui hoc loco affirmat, in ea absolutione presbyterum illum nomine Christi usum esse, & orationem ex Euchologio recitasse: nam ibidem addit, se ab eodem osculum accepisse, stolatumque sacerdotem perbrevem verborum periodum protulisse, qua a diris omnibus ipsum absolvebat. At Papadopolus, tunc adhuc rudis puer, non poterat certo judicare, huic perbrevi verborum periodo nullas superstitiosas circumstantias immisceri, qualibus magi etiam pissimas orationes contaminare consueverunt. Præterea malefici, qui rebus & verbis sacratissimis abuti solent, osculo, afflatu, solisque verbis possunt maleficium inferre ac solvere, ut tradit noster Martinus Delrio, aliique passim, qui hanc materiam pertractarunt. Certe apud Græcos presbyteros nimis usitatum est, maligna imprecatione urinam detinere, & similia ope dæmonis facere, ut supra paucis dixi, & infra ex oculato & aurito teste pluribus exemplis confirmabo. Quapropter non omnino temere suspicor, sacerdotem illum potius Papadopolo maleficium intulisse, illudque ob munuscula solvisse, quam ope Dei verum miraculum patrasse.

[1281] [Papadopolus quibusdam exemplis,] Jam progredimur ad cardinem rei, de qua inter nos disputatur, & quam Papadopolus urget, populares suos schismaticos ita alloquens: Ut quid igitur irasci Latinis, quasi anathematum nostrorum nota & translativa miracula pernegent, aut ecclesiæ nostræ, superos deprecantis, efficacitatem inficientur; cum contra quicumque de his egere (excipe unum Allatium, qui dubitat) ea omnia fateantur? Norunt enim nullum inde orthodoxæ fidei damnum parari, nullum præsidium Photianæ perfidiæ: nam duo certissima sunt sanæ mentis hominibus. Primum, nullum fieri miraculum posse in testimonium heterodoxæ fidei, hæresisve confirmationem: miracula enim testimonia sunt Dei, ut constat ex verbis Christi, & sententia Pauli Apostoli; cumque Deus testimonium mendacio, falsove dogmati perhibere non possit, sequitur, miracula ad confirmationem mendacii aut hæresis fieri non posse, id quod Bessarion &, ejus nomine suppresso, Bellarminus singillatim ostendit, & palam est nostris ex iis, quæ tradunt Hegesippus de Simone mago, Epiphanius de Manichæo, Gregorius Turonensis de Cyrola Ariano, Cassianus de Eunomiano quodam, sexta synodus de Polychronio Monothelita, qui omnes comprobaturi sua dogmata, frustra diu conati sunt, nec sine præsenti periculo pœnæ divinitus illatæ, quam idem ausi alii subiere, ut referunt Optatus de Donatistis, Theodorus Lector de Timotheo Æluro, Paulus diaconus de iconomacho sacerdote, & Bellarminus ex probatissimis auctoribus de Luthero & Calvino.

[1282] [& auctoritate Bessarionis recte probat,] Quapropter egregie Bessarion, his omnibus eloquenter expositis, sic Gennadium alloquitur: “Quæ divinitus ab inexspectato fiunt, quæ mira sane dicuntur, suntque supra naturam, atque videntur, extra orthodoxam fidem fieri non possunt, si vel testimonium petunt ad confirmationem erroris, vel laudem mali operis. Unde & hoc sequitur, miracula ex multis fidei signis unum esse. Dices: Palamam quoque thaumaturgum appellant Thessalonicæ. At somniahæc sunt scelestorum monachorum, quæ nos olim præsentes sub infelice rege nostro debellavimus, & absentes fraternitati tuæ, sanctissime domine, ut ea vetes, proponimus”. Hunc in modum Bessarion, ex cujus mente fas est interpretari communem orthodoxorum sententiam docentium, extra Ecclesiam miracula esse non posse. Quod dictum ita intelligendum est, ut neget, miraculum fieri posse ad comprobandam fidem, ab orthodoxa diversam, aut alia invocatione fieri posse, quam nominis veri Dei, & Christi Servatoris, aliisve precibus, quam quæ ab Ecclesia probatæ sunt, vel saltem ab eadem non reprobatæ: nam quod etiam ab infidelibus & hæreticis ad veræ fidei probationem, aut invocatione virtutis divinæ, aut precibus ab Ecclesia usurpatis quandoque miracula & fiant, & fieri possint, nemo umquam negavit. Quidquid sit de mente Bessarionis, quæ aliter explicari posset, quidam viri pii & docti putant, nullum umquam miraculum ab hæretico aut schismatico patratum fuisse, ut postea dicemus.

[1283] Porro laudatus doctor Patavinus sic opinionem suam stabilire pergit: [miracula fieri non posse ad confirmandum errorem;] Fatetur id Bellarminus palam his verbis: “Tribus modis peccatores” (quo nomine etiam infideles complectitur, ut ex propositis ab eo constat) “orare possunt. Uno modo, ut impetrent a Deo miracula in confirmationem fidei; & hoc modo fieri potest, ut peccatores impetrent, si veram fidem confirmare velint, quia tunc non est propria ipsorum vita, vel meritum, vel etiam oratio, quæ miraculum impetrat, sed fides vera, quæ confirmanda est, vel invocatio nominis Dei, aut signum crucis, & aliquid ejusmodi, quo ille utitur ad faciendum miraculum”. Ita Bellarminus, cui addi possunt loca plurima, ex quibus ostenditur, etiam eos, qui mali improbique sunt, exaudiri a Deo. Retulit ea Bessarion loco citato, & ibidem Bellarminus, dissimulato Bessarionis nomine, ne quid Græco tribueret, qui tamen a Græco amico Andrea Eudemon-Joanne plurimum opis atque auxilii semper accepit. Hac clausula Græcus disputator perperam perstringit Bellarminum, tamquam plagiarium, & ingratum erga Græcos, cum toti orbi notum sit, hunc Eminentissimum virum ea pietate fuisse præditum, ut ab hujusmodi vitiis esset alienissimus; ea quoque eruditione, ut facile per se posset adire eosdem fontes, ex quibus Bessarion sua argumenta hauserat.

[1284] Ex his idem doctor Græcus sic infert: Igitur exaudiri & peccatores & improbos a Deo palam est ex illis: [at contendit, ea etiam ab infidelibus] Omnis, qui petit, accipit, & qui quærit, invenit. Quæ verba explicans auctor Operis imperfecti, quod Chrysostomo tribuitur, Sive justus, inquit, sive peccator. Constat ex illis improborum verbis: Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus, & in nomine tuo dæmonia ejecimus, & in nomine tuo virtutes multas fecimus? Et tunc confitebor illis, quia numquam novi vos. Ubi notandum est adverbium NUMQUAM, quo nempe constituitur, vel infideles miracula ex nomine Christi operari posse: hi enim sunt illi, quos numquam novit Christus, cum peccatores fideles saltem in baptismo, saltem in ipsa infantia noti fuerint Christo, ea nimirum notitia, de qua Servator alibi dixit: Cognosco oves meas. Etsi Papadopolus hic subtiliter argumentetur ex adverbio numquam, tamen varii sacræ Scripturæ interpretes hunc textum explicant de improbis Christianis, ut apud nostrum Cornelium a Lapide, & Calmetum in notis ad hæc Christi verba licet videre.

[1285] [& hæreticis patrari posse,] Propterea (sic ibidem Papadopolus argumentum suum prosequitur) vel qui Christum non sequebatur, exturbare dæmones potuit, quem cum a patrando miraculo prohiberent Apostoli, vetuit tantam sinisteritatem clemens Magister: nam, inquit, qui non adversum vos est, pro vobis est. Quo effato docuisse videtur, eum, qui vi nominis Christi, quamvis alioqui perfidus, utitur ad patranda miracula, eo in opere tamquam fidelem habendum, quando non sua vi agit, aut sua fide nititur ad prodigium, sed veri Dei potentiam, veræque fidei opem adhibet, qua scilicet agit, quod agit. Hinc Petrus cum claudo gradiendi potentiam fecit, rem fidei, quæ eo prodigio confirmabatur, attribuit: Fides, quæ per eum est, dedit integram sanitatem istam. Et Hilarius eos sugillans, qui de patratis miraculis superciliose gloriabantur, Quasi vero, inquit, eorum aliquid proprium sit, & non omnia virtus Dei invocata perficiat. Quod hoc loco spectat ad istum dæmonum expulsorem, qui ab Apostolis id facere prohibebatur, nonnulli existimant, illum tunc doctrinam Christi amplexum fuisse, etiamsi Dominum corpore non sequeretur, ut ceteri Apostoli, qua de re consule Calmetum aliosve obvios sacræ Scripturæ explicatores.

[1286] [quia hoc errori aut hæresi non favet,] Post hæc memoratus disputator aliquas assertionis suæ rationes ita reddit: Ratio horum omnium, quam a priori vocant, duplex est. Prima, quoniam Numinis majestatem haud dedecet testimonium veritati perhibere vel ad preces hostium suorum: neque enim inde quidquam summæ veritati ac veracitati dissentaneum inferri potest; infertur potius aliquid summæ Numinis clementiæ consentaneum. Secunda, quia miracula charismata sunt gratis data, uti scholæ loquuntur; quæ nimirum nullo modo meritum operantis respiciunt. Hinc neque fidem, neque mores operantis probant, nisi ad hoc singillatim tententur: ut plane absurde & ritu vulgi ratiocinari censendus sit, qui ex miris operibus sanctimoniam, aut, uti dicimus, orthodoxiam operantis compertam velit. Quo fit, ut ad id, de quo cum Margunio disputamus, regressi palam asseramus, tympanitarum miraculis nihil Photianos probare. Patrantur ea in ecclesia Græca, etiam schismatica, sive quod postulata ad fidei Christianæ coram Musulmanis confirmationem, qualia sunt pleraque ex iis, quæ relati auctores adducunt; sive quod petita precibus, per sanctissimos patres ad id institutis, non sine efficacissima divinæ omnipotentiæ invocatione, quales omnino censendæ sunt illæ, quibus ad hoc ipsum utimur, ex veteri traditione Basilio magno attributæ, ut Nicolaus Muzalo patriarcha Constantinopolitanus penes canonarcham resert; seu denique quod Christianæ religioni sub jugo barbarorum sensim deficienti penitus necessaria.

[1287] [atque hinc infert, talia in schismatica Græcorum ecclesia a Deo permitti,] Verissimum enim est, quod Pantaleo Ligaridius, vir doctus & orthodoxus de hoc ipso scripsit: Existimo autem, propterea Deum nobis nunc etiam manifestam ecclesiasticæ excommunicationis efficacitatem præstare, ne multati Sarracenorum tyrannide, fide excidamus Christiana, vel ut Numinis præcepta amoremque erga proximos exerceamus: evidentia enim miraculi confirmat fidem; terror autem pœna abstinet nos ab iniquitate, bonumque timorem facit: is autem tantus est, ut hoc uno sacra penes nos omnia gubernentur, atque adeo manifeste vel a perfidis hominibus obsequium exigit, ut si quando civilis controversiadifficilem habens, quemadmodum usuvenit, probationem Turcam inter & Græcum cedit, vel ipse Turca juri suo renuntiare paratus sit ultro, si Græcus diras in dolum a sacerdote Græco inferendas subire velit. Neque aliter incesta conjugia, sacrilegia, ceteraque majora crimina in Græcia puniuntur, quam ἀφορισμῷ; cujus formido adeo ecclesiæ, Turcarum calumniis obnoxiæ, furorique necessaria est, ut, ille si desit, Christiana religio in Græcia pereat, opus sit.

[1288] Hinc Pater ille misericordiarum, qui non ad penitissimam perniciem nos punit, [ne hæc inter Turcas pereat,] sed patienter exspectat, hanc opem, hoc reliquum præsidii vel hostibus nostris Photianis impertit, ne, dum necessaria conservandæ in Græcia religioni perfidissimis hominibus denegat, ecclesia illa penitus ruat, quam primam Apostoli principes aluere, doctores maximi docuerunt, Martyres pene dixerim infiniti generoso sanguine purpurarunt. At quid interest, perire illam ecclesiam, seu potius synagogam satanæ, cujus ministri in schismate & hæresi pervicaces, adeoque in statu peccati mortalis sacramenta administrantes, quotidie sacrilegia committunt, atque ita majorem divinæ justitiæ vindictam provocant? Certe non legimus, schismaticas Armenorum, Nestorianorum, aliorumque Orientalium hæreticorum ecclesias similibus miraculis sub dominio Turcarum, Indorum, Persarumque conservari. Ex hoc Papadopoli ratiocinio sequeretur, saltem orthodoxam Catholicorum ecclesiam in imperio Sinensi, aliisque Indiarum regionibus, ubi inter ethnicos floret, consuetis hujusmodi prodigiis confirmandam esse. Sed licet in Indiis, ubi Catholici inter gentiles vivunt, interdum manifesta fiant miracula; tamen ea non patrantur quasi stata lege, ac ordinaria sacerdotum potestate, qualem Græci schismatici sibi arroganter vindicant, qualemque Goar & Papadopolus eis concedunt.

[1289] Porro pergamus hunc audire, ubi contra populares suos ita argumentatur: Norunt hæc omnia Latini; [ac dein exemplo quodam probat, illum absolutionis effectum non sequi,] imo ipsi primi sapientissime comminiscuntur, & palam est ex relatis superius; nec aut ita dementes sunt, ut inficias eant, quod tot testibus constat, aut ita rationum sunt inopes, ut ignorent, nihil inde fore præsidii Photianis, quorum damnata dogmata his miraculis non probantur, damnantur potius, ac penitus profligantur: nam, ut narrat, quem nuper laudavimus, Ligaridius, ea tempestate, qua Josaphat ille sanctissimus archiepiscopus Polocensis, de quo vide, si vacat, Allatium, quique apud Lechos orthodoxæ fidei martyr occubuit, schisma ea in gente debellaret, hoc portentum accidit plane mirabile. Sacerdos quidam Ruthenus ad absolutionem tympanitæ excommunicati vocatus, sic orsus est preces: Si bene opinamur, detestati impios azymitas & dogmata Latina secutos, Domine Deus noster, qui tua ineffabili &c. Absolutis precibus, consuetum miraculum non evenit; sed erat cadaver, ut antea, in morem tympani inflatum. Supervenerat forte Josaphat, tunc sacerdos & concionator: hunc orat populus preces resumere, & juxta morem perficere. At ille, occasione sumpta, dixit: Viri amicissimi Christi, solitum portentum editum non est, ne Deus mentiatur; quod nefas. Agite igitur, discite vera esse, quæ a me vobis prædicantur. Hæc ubi dixit, sacram induit stolam, exclamatque alta voce: Si vera credimus, qui docemus, Spiritum sanctum a Patre & Filio procedere, Archiepiscopum veteris Romæ juxta Florentinam synodum patrem esse ac magistrum omnium Christianorum & Christi vicarium, quique ea, quæ ipse sentit, sentimus, Domine Deus noster &c. Vix autem ea precatione peracta, solutum cadaver est non sine ingenti strepitu, quem populus auxit clamore & fletu. Hæc Ligaridius Græcus, & alioqui non admodum æquus Latinis.

[1290] [si quis ad stabiliendum schisma eo abuti velit,] Non satis intelligo, qua ratione Ligaridius hoc loco dicatur non admodum æquus Latinis, qui supra vir doctus & orthodoxus ab eodem scriptore appellabatur. Hactenus putaveram, solos Græcos schismaticos Latinis iniquos & infensos esse; sed ignorabam, inveniri tertium quoddam genus Græcorum, qui nempe parum æqui sunt Latinis, etiamsi orthodoxi audiant, & Latinorum dogmata sequantur. Interim apud nos non est distinctio Latini & Græci, qui omnes Græcos orthodoxos, tamquam fratres, in Domino complectimur. Præterea nescio, unde Ligaridius hauserit hoc miraculum, quod de sancto Josaphato martyre narrat, cum illud frustra quæsiverim in Actis ejusdem S. Josaphati Kuncevicii, archiepiscopi Polocensis, quæ illustrissimus D. Jacobus Susza, episcopus Chelmensis & Belzensis ex variis monumentis copiose collegit, & Romæ anno MDCLXV Latine edidit. Propterea tamen non nego, rem illam contigisse: nam fortasse istud prodigium reperietur inter varia Mss. documenta de hoc insigni Martyre, quæ omnia jam excutere non vacat, & quæ in scriniis nostris reposita sunt ad diem XII Novembris, quo gesta ejus illustranda erunt. Quod si res ita contigerit, inde saltem inferri potest, Græcos schismaticos illam potestatem jactare ac detorquere ad defendendum suum schisma; ut magis ex infra dicendis apparebit.

[1291] [adeoque schismaticos nihil ex illis pro suo errore posse concludere.] Ex quibus tamen colligitur (hæc præcedenti argumentationi ac miraculo subnectit Papadopolus) ea miracula, quæ tanti facit Margunius, nihil Photianismo prodesse, cum latura Photianismo testimonium plane deficiant, atque adeo, cum fiunt, ab eo testimonio penitus aliena sint, idque dumtaxat testantia, quod utrique ecclesiæ certum est, nimirum anathematis pœnam mortuos etiam sequi, ac proinde vel vita functos, nondumque reconciliatos Ecclesiæ, eidem ab eo, qui fungitur potestate reconciliandi, posse reconciliari. Ex his verbis probabiliter colligo, ea miracula a Margunio in hunc finem extolli & ab ipso tanti fieri, ut schismaticam ac hæreticam suam doctrinam tueatur. Ceterum quæro, cui ecclesiæ schismatici illi excommunicati post mortem reconcilientur. Certe non Ecclesiæ Catholicæ & orthodoxæ, quam in vita sua semper aversati sunt. Quid illis obest, si ab ecclesia schismatica post obitum suum maneant separati? Quid vero saluti ipsorum prodest, si eidem ecclesiæ schismaticæ reconcilientur? Videretur ergo Deus sacerdotibus ecclesiæ schismaticæ ordinariam illam potestatem frustra concedere, & talia miracula in vanum patrare; imo rudioribus schismaticis præbere vanam gloriandi materiam, qua sæpius ad schisma suum propugnandum abutuntur.

[1292] [Papadopolus denique affert quædam exempla,] Denique mortuos ab excommunicatione solvi posse, laudatus Papadopolus auctoritate theologorum & quibusdam exemplis in citata sectione num. 9 sic probat: Id quod cum dicit a Latinis negari, mentitur Margunius, quando id a priscis temporibus per Latinos receptum, per Latinos etiamnum passim palamque doceatur: nam absolvi posse exterminatum ab Ecclesia post mortem, &, si veræ signa bonæque mœstitiæ fecerit, absolvendum, jura Latina liquido decernunt; adquæ vide ex theologis divum Thomam, Paludanum, Suarium; ex juris canonici interpretibus Navarrum, Alphonsum Castrensem, Joannem a Turre-cremata, Abbatem, Covarruvias, quos uni Margunio objicimus evicturos enorme mendacium, quod & historia damnat: ex hac ingeritur omnibus Magni exemplum Gregorii, qui Justum monachum proprietatis, ut aiunt, damnatum, atque a reliquorum consortio sancti Viri præcepto rejectum, post mortem sacrificiis pro eo celebratis, & absolutione impensa, fidelium communioni restituit.

[1293] Idem ejusdem Pontificis exemplo altero comprobatur, [ex quibus ostendit, excommunicatos in Ecclesia Latina] quod Joannes Diaconus refert his verbis: Antequam Fructuosus quidam monachus exiret de hac vita, non solverat eum ab excommunicationis epitimio. Scribens propterea orationem in pitacio dedit diacono cuidam supra fratrem legendam; erat autem oratio solvens ab excommunicatione defunctum. Id quod sanctus Pontifex a magistro monachorum Benedicto didicerat, qui, eodem Gregorio auctore, sanctimoniales duas post obitum, propter morum petulantiam linguæque procacitatem ab ecclesia sacrificii tempore egredi visas, quod, cum inter vivos agerent, excommunicationis gladio fuerant percussæ, oblatione pro eis facta, in communionem recipi voluit ex more Ecclesiæ recepto, de quo multa abbas Pineus, quique non apud Græcos dumtaxat miraculis confirmatur, sed etiam apud Latinos, & quidem his seculis, post nostrum nempe dissidium: nam corpus Petri a Luna pseudo-pontificis, Benedicti XIII quondam appellati, Peninsulæ quidem vita functi, Igluecam tamen Aragoniæ in oppidum postea translati, & intra arcem loco profano repositi, usque in hanc diem incorruptum insolutumque omnino perseverat, teste Ciacconio; eo quod a sacro Constantiensi concilio Petrus anathemate, dum viveret, perculsus (quippe legitime renuntiato Pontifici rebellis) nullum cum utroque reconciliationis in morte dare voluerit argumentum.

[1294] Refert & Petrus Maffeius, historiæ Indiæ scriptor elegantissimus, [etiam post mortem absolvi.] sub Albuquerquio Indiarum prorege militem classiarium exspirasse, cujus cadaver in mare projectum ingentem terrorem omnibus attulit: noctu quippe infra sentinam pulsus frequenter exauditos; quem ad strepitum cum demissa scala vigiles descendissent, implexum carinæ sub ipso gubernaculo militis offendisse corpus; re ad navarchum delata, minime fuisse dubium, quin cadaver translatum in littus humo contegerent; quo facto postridie, super ipsum sepulcrum rursus inhumatum apparuisse; ea re attonitis cunctis, Franciscum quempiam monachum sagaci conjectura suspicatum esse, hominem aliquo interdicti vel anathematis vinculo constrictum e vita cessisse, atque ita in terram egressum, sancti viri Benedicti abbatis exemplo, e Pontificia formula conceptis verbis, animum demortui rite expiasse; unde, reddita pace mortuo, eo mysterio vaga ossa in suo tumulo tandem quievisse. Verum hæc omnia tantummodo evincunt, prodigiosam illam excommunicandi & absolvendi potestatem interdum ecclesiæ Catholicæ a Deo concedi. At inter nos disputatur, an eadem stupenda potestas Græcis schismaticis ordinarie detur, & cui attribuendi videantur miri isti excommunicationis ac absolutionis effectus, dum aliquando in schismatica Græcorum ecclesia eveniunt, circa quam rem nunc animum nostrum candide aperiemus.

§ IV. Refellitur sententia Goaris & Papadopoli circa miram excommunicandi & absolvendi potestatem, quæ adhuc in schismatica Græcorum ecclesia superesse dicitur, & ea de re judicium nostrum profertur.

[Gretserus occasione Andronici Junioris probat, subitam sanitatem,] Joannes Cantacuzenus lib. 1 Historiæ suæ cap. 53 narrat, Andronicum Juniorem invocatione S. Demetrii martyris statim prodigiose sanatum fuisse. Gretserus noster occasione istius miraculi in Annotationibus ad hanc Cantacuzeni narrationem disquirit, quomodo imperator iste schismaticus tam mirabili beneficio affectus fuerit, & ibidem ea de re sic ratiocinatur: Certe miraculum, quod hoc loco Cantacuzenus commemorat, longe illustrissimum est dignissimumque, quod omnes ima mente reponant. Nec mirandum, tam eximium beneficium in hominem a Romana, hoc est, vera Ecclesia alienum, collatum esse; cum historiarum monumentis proditum sit, ingentia miracula aliquando in ethnicos, & a Christiana religione prorsus alienos a viris sanctis, vel jam in cælum receptis, vel adhuc vitam nobiscum agitantibus, patrata esse. Imitantur nimirum benignitatem Patris, qui in cælis est, qui solem suum oriri facit super bonos & malos, & pluit super justos & injustos, Matthæi 5; super illos quidem, ut in bonitate & justitia perseverent, indiesque majores progressus faciant; super hos autem, ut a malitia & injustitia, & a pravis persuasionibus, quibus circa Christianæ fidei dogmata imbuti sunt, revocentur: neque enim miraculum hoc per martyrem Demetrium editum est, ut aut Andronicus, aut alii in sua a vera Ecclesia secessione confirmarentur; sed ut invocatio cultu sanctorum & reliquiarum mortalibus commendaretur, utque a vero tramite aberrantes, hoc velut lumine divinitus misso illustrati, ad Ecclesiam illam reverterentur, in qua pro Christi nomine Demetrius sanguinem fuderat.

[1296] [aliaque beneficia hæreticis ac schismaticis prodigiose conferri,] Deinde scrupulis quibusdam occurrit, & hanc rem ita latius explicat: Verum multi turbantur, cum audiunt, extra Ecclesiam unam, sanctam, Catholicam & Apostolicam miracula fieri. At causæ nihil est, cur aut se, aut alios turbent: nam si fiunt extra Ecclesiam, fiunt tamen aut ab eis, qui, dum viverent, Ecclesiæ militantis membra erant, aut per res veræ Ecclesiæ, aut in confirmationem dogmatum veræ Ecclesiæ, etiamsi patrentur in illos, qui veræ Ecclesiæ non sunt cives: nemo enim umquam dixerit, nullum miraculum fieri posse, nisi erga illum, qui sit veræ Ecclesiæ pars. Ergo si, qui hinc ad alteram vitam in Catholicæ Ecclesiæ communione migrarunt, miracula operentur, sive per lipsana sui corporis, sive invocati per preces sine respectu ad reliquias, sive alio modo, non schismaticam, hæreticam, aut ethnicam perfidiam & superstitionem, sed eam confirmant fidem & Ecclesiam, cujus beneficio ex fluctibus hujus vitæ ad æternæ beatitudinis tranquillissimum portum pervenerunt. Plura in hanc rem ibidem addit, quæ brevitatis causa omittimus; cum nullo modo dubitemus, quin schismaticis, hæreticis, & ethnicis per intercessionem Sanctorum similia beneficia conferantur. Sic in Dania est fons S. Helenæ viduæ, ad quam etiam Lutherani sanitatis recuperandæ gratia confluunt, & sæpe voti compotes fiunt, ut in ejus Actis tomo VII Julii pag. 330 dictum est.

[1297] Post hæc Gretserus eodem loco alteram quæstionem, [& postea allegat opinionem illorum, qui censent,] quæ proprie spectat ad propositum nostrum, & de qua inter nos disceptatur, proponit his verbis: Sed quid dicendum, si miracula non modo in schismaticos, hæreticos, & ethnicos a Sanctis in cælo per reliquias, imagines, & id genus alia, verum etiam ab ipsis schismaticis aut hæreticis patrentur sine rerum ad Ecclesiam veram proprie pertinentium ministerio? Tum huic quæstioni ita respondet: Equidem non ignoro, multos pietate & doctrina præstantes viros esse, qui putent, Deum numquam ullo hæretico aut schismatico uti in effectione miraculorum; ac proinde quidquid in hoc genere jactent, id totum commentitium, vanum, & frivolum esse. Prædicabant Donatistæ varia miracula; sed ea omnia, vel ut inania commenta, vel ut vana ludibria, rejecit sanctus Augustinus, verorum miraculorum alioquin observantissimus & severissimus vindex, ut ex libro 22 de Civitate Dei liquet.

[1298] Ab hac sententia stare videtur experientia: cum enim innumeri prope hæretici a primo Euangelii ortu exstiterint, [nullum umquam miraculum ab ipsis schismaticis aut hæreticis patrari.] vix tamen ullum reperiemus, quem miraculorum gratia claruisse veterum annales testentur, aut si aliqua miracula nonnulli fecisse visi sunt, illi post diligentem inquisitionem & inspectionem, non miraculorum effectores, sed seductores & impostores deprehensi sunt, cum in Ecclesia Catholica & Romana perenni serie numquam defuerint, qui res extra omnem naturæ potestatem, Omnipotentis dextra adjuti efficerent. Hæc sententia mihi magis placet, etsi ultro fatear, alteram esse communiorem, quæ hæreticis & schismaticis aliquando res supra naturam agendi facultatem concedit. Sed etiam communior illa theologorum sententia non favet opinioni Goaris ac Papadopoli, ut jam ostendere conabor.

[1299] Si Græcis credimus, frequentia & ordinaria apud ipsos sunt illa excommunicatorum cadaverum miracula, [Dum Goær & Papadopolus frequentia & ordinaria miracula apud schismaticos admittunt,] ut ex supradictis colligi potest. Neque id inficiatur Jacobus Goar Dominicanus, dum in notis ad Euchologium pag. 688 asserit, quod longa apud Græcos experientia compertum sit, excommunicati CUJUSLIBET corpus post mortem non putrescere, & hujusmodi cadavera, absolutione accepta, mox in cineres sub omnium oculis dissolvi. Huic consentit laudatus Papadopolus, qui supra num. 1276 dicit, a se & Latinis non negari ea, quæ de tympanitis hujusmodi Græcia videt, Græcia narrat, Græcia testatur. Quinimo num. 1281 addit, quod Latini anathematum Græcorum nota & translativa miracula non negent, sed ea omnia fateantur. Quamvis falsum sit, quod hic Papadopolus nomine omnium Latinorum tam liberaliter Græcis concedit, tamen his verbis abunde indicat, omnia illa prodigia, quæ schismatici tamquam crebra & consueta jactant, a se admitti.

[1300] At hæc nimia Goaris ac Papadopoli credulitas communi omnium theologorum opinioni repugnat: [contradicunt communi theologorum sententiæ, quæ docet,] nam noster Thomas Comptonus Carleton tom. 2 Theologiæ scholasticæ pag. 36, seu disputat. 7 sect. 6 num 11 de hac materia sic disserit: Hanc dicimus esse notam veræ Ecclesiæ, ut nimirum crebra & eximia in ea fiant miracula, non unum tantum vel alterum, quod etiam ab hæreticis fieri posse nonnulli ex theologis existimant. Hinc Suarez hic disp. 4 sect. 3 num. 10 ait, Deum interdum miracula per pravos homines ad conferendam sanitatem, aut alium hujusmodi finem operari, quamvis, inquit, id raro contingat. Tum Comptonus numero sequente inter varias circumstantias, quibus miracula veræ Ecclesiæ ab aliis discernenda esse docet, hanc allegat: Persona etiam ejus, qui miraculum illud perficit, est consideranda; si nimirum probæ vitæ sit, & integris moribus: quamvis namque Deus, ut proxime dictum est, per hominem improbum patrare miraculum possit, id tamen vix umquam contingit.

[1301] [talem potestatem hæreticis & schismaticis rarissime concedi.] Joannes Maldonatus noster in Commentariis ad caput 7 Matthæi ℣ 22 de eadem re ratiocinatur hoc modo: Est etiam argumentum a miraculis ductum, si non omni, una saltem, aut duabus etiam ex partibus necessarium: nam etsi non necessario sequitur, eum, qui miracula faciat, veram habere fidem; tamen necessario sequitur, eam, in qua frequentia & quasi ordinaria miracula fiant, veram esse Ecclesiam; quia etsi aliquando Deus per privatos extra Ecclesiam suam homines miracula fieri permittat, sicut & per asinam fecit Balaam, quæ in Ecclesia certe non erat; tamen nulli generaliter hominum societati, nisi Ecclesiæ suæ, ordinariam faciendi miracula concessit potestatem. Magis etiam necessarium est, quod altera ex parte per negationem ducitur, in qua miracula nulla fiant, eam veram Ecclesiam esse non posse, quia scimus Christum Ecclesiæ suæ potestatem ad facienda miracula dedisse. Itaque recte hinc probare possumus, Calvinistarum, Lutheranorum, Anabaptistarum, & ceteras eorum, qui hodie regnant, hæreticorum congregationes, non veras ecclesias, sed synagogas esse satanæ, quia in nulla earum ullum umquam miraculum visum est.

[1302] [Ordinaria & crebra miraculorum potestas] Noster Petrus Halloix in Illustribus ecclesiæ Orientalis scriptoribus tomo 2 pag. 365 proponit hanc quæstionem: Possintne interdum homines improbi, & pseudo-prophetæ, & infideles, & hæretici vera miracula facere? Deinde ad eam mox notat sequentia: De falsis enim miraculis nullus dubitat; de veris autem est non parva inter magnos auctores controversia, tam ob dubia quædam sacræ Scripturæ loca, quam ob variam sanctorum Patrum & divinæ legis interpretum auctoritatem; a quibus nonnulla videtur ejusmodi hominibus miraculorum potestas attribui. Verum in illius potestatis distinctione, ut quidem arbitror, consistit tota aut saltem præcipua quæstionis hujus resolutio: nam cum duplex assignari possit talium signorum potestas; una ordinaria, & quæ frequenter in opus exeat, Deo scilicet in caris sibi hominibus benigne liberaliterque operante; altera extraordinaria, & quæ rarissime, vixque multis in seculis semel atque iterum ab alienis usurpetur, Deo nimirum in certæ sortis aut sectæ hominibus parce ac restrictim quodammodo se habente; non est dubium, quin prior illa potestas in sola vera Ecclesia. & Catholicis hominibus reperiatur: altera autem quin subinde in istis aliis inveniri possit, Deo certas ob causas id permittente, nihil obstat; accedente præsertim hac Dei optimi maximi cura ac providentia, ut nullum umquam in falsæ fidei confirmationem patrari sinat miraculum.

[1303] [inter alia est distinctivum veræ Ecclesiæ signum,] Quod si Halloixium interroges, quomodo potestas faciendi miracula inter notas seu signa veræ Ecclesiæ numeretur, cum ab hæreticis, schismaticis, aliisque infidelibus ea usurpari possit, ibidem pagina sequente huic difficultati expedite respondet, & responsum suum comparatione quadam sic elucidat: Quia nimirum id non desinit alicujus rei nota esse, inquit, quod illi omnibus seculis & sæpissime convenit, quamvis idem semel forte atque iterum intra plurima secula, idque extraordinaria Dei optimi maximi permissione, possit ab alieno usurpari: nam & certis nationibus sua vestimentorum genera notæ quædam sunt, quibus ab aliis gentibus distinguantur, & linguarum item certæ proprietates, quibus a populis extraneis dignoscantur: quæ sane quidem veræ notæ & vera signa esse non desinunt, licet interdum unus & alter alienigenarum eodem, quo illæ nationes, vel habitu vel sermone abutatur. Ita ergo & miracula, quæ veram Dei Ecclesiam ab ejus infantia per omnes ætates comitata sunt, hodieque ita comitantur, ut alibi ea videre corvo sit rarius albo, non propterea veræ Ecclesiæ signa esse desinunt, quod non repugnet per alienos interdum, si Deus permiserit, ea designari: neque enim a casibus extraordinariis & extrema Dei permissione res aliquæ censendæ aut distinguendæ sunt; sed ab eo, quod frequens & usitatum. Jam autem quod est seculum, in quo non plures in vera Ecclesia prodigiosæ virtutes enumerari possint, quam anni, aut menses? Abstineo exemplis, ne actum agam: sunt enim sane quam multi, qui hanc per secula recensionem ex instituto sunt agressi. Vide, si lubet, ibi plura ejusdem scriptoris argumenta, quibus hæreticos nostri temporis ex illa veræ Ecclesiæ nota impugnat. Porro de frequentibus Ecclesiæ Catholicæ miraculis consule Bellarminum tomo 2 Controversiarum pag. 207, ubi lib. 4 de Notis Ecclesiæ cap. 14 summatim assignat præcipua, quæ singulis seculis contigerunt.

[1304] Sequitur ex unanimi doctrina horum theologorum, [quod destruere videntur Goar & Papadopolus,] quibus plurimos possem addere, numquam aut raro admodum per hæreticos aut schismaticos fieri miracula, & ea raritate hos ab orthodoxis facile distingui. Si quis igitur cum Goare generaliter asserat, apud Græcos schismaticos cadaver excommunicati cujuslibet non putrescere, & istud consueta absolutionis potestate statim in pulverem redigi; aut si cum Papadopolo omnia schismaticorum prodigia, quæ sane plurima nobis obtrudunt, pro miraculis admittat, hanc characteristicam veræ Ecclesiæ notam destruere videtur: qui enim ea miracula apud Græcos ordinaria & communia esse volunt, quomodo ex hac nota Ecclesiam Catholicam a schismatica distinguent? Itaque illi frequentium miraculorum defensores schismaticis subministrant arma, quibus nos impugnent, & ecclesiam suam extollant contra nostram, in qua tam mirabiles effectus excommunicationem & absolutionem ordinarie non sequuntur. Si dumtaxat dicerent, tale prodigium semel aut iterum in schismatica Græcorum ecclesia contigisse, cum multis theologis Catholicis possem id occulto Dei judicio & extraordinariæ permissioni adscribere.

[1305] Imo ne quidem intelligo, quomodo talia prodigia semel atque iterum per schismaticos fieri possint ex ea vi, [quibus circa ecclesiasticam schismaticorum potestatem] quam Goar toleratæ in eis ecclesiasticæ potestatis argumentum appellat. Certe S. Bruno, episcopus Signiensis, cujus Acta ad diem XVIII Julii illustravimus, tomo 2 Operum suorum pag. 154 in epistola ad Portuensem episcopum de hæreticis ita scribit: Qui vero excommunicati & ligati sunt, neque se ipsos, neque alios vel ligare, vel solvere possunt. Quomodo igitur excommunicatio & absolutio tam miros effectus habet in schismatica Græcorum ecclesia, cum hæretici & schismatici quotannis in bulla Cœnæ excommunicentur, adeoque alios excommunicare vel absolvere non possint? Quomodo, obsecro, præsules ac sacerdotes schismatici suos subditos, jam propter schisma & hæresim ab Ecclesia Catholica avulsos, per excommunicationem separare possunt a cœtu fidelium, quem ipsimet deseruerunt? Quomodo denique schismaticis & hæreticis istis, qui quotannis solenniter ab Ecclesia orthodoxa pronuntiantur separati, relinquitur excommunicandi & absolvendi potestas, quæ a vera Christi Ecclesia concedi debet? Qua ratione hæc explicari possint, libenter ex theologis discemus.

[1306] [aliquæ difficultates proponuntur.] Interea vehementer miror, tam frequentia similium effectuum exempla ab antiquis historicis Græcis ante exortum schisma non memorari. Saltem in vetustis scriptoribus, qui mihi hujus tractatus causa percurrendi fuerunt, nihil simile inveni, & primum hujus rei exemplum refertur sub Mahomete II de illa falsa accusatrice, seu excommunicata sacerdotis vidua, cujus occasione hanc dissertationem instituimus. Si quis tamen ostendat, talia prodigia interdum contigisse, quando in ecclesia Græca præsules orthodoxi & virtute insignes florebant, tunc ea veris miraculis adscribam, sicut supra similes excommunicationis & absolutionis effectus, aliquando in Ecclesia Latina secutos, inter miracula numeravi. At non facile inducar, ut tam miros excommunicationis & absolutionis effectus attribuam ecclesiasticæ schismaticorum potestati, quam supra allatæ rationes omnino evertere videntur. Sed forte curiosus quispiam ex me quæret: Quomodo igitur talia prodigia fiunt in schismatica Græcorum ecclesia, qualia interdum in ea evenire superius fatebaris? Huic quæstioni candide respondebo, ubi prius ex communi theologorum doctrina aliquid præmisero.

[1307] [Data notitia veræ superstitionis,] Ut quis ope dæmonis cognoscat occulta aut mira efficiat, non est necesse, ut dæmon expressis verbis invocetur, aut explicitum cum eo pactum ineatur: theologi enim unanimiter docent, illum tacite cum dæmone pacisci, qui vana & naturaliter improportionata media adhibet ad aliquid cognoscendum vel efficiendum. Nec requiritur, ut dæmon aliquando pactus sit, se ad talis vani medii adhibitionem concursurum: nam eo ipso, quo quis vanis nec a Deo institutis mediis utitur ad effectum aliquem consequendum, dæmon se iis immiscere consuevit. Nec refert, quod utens talibus rebus, quas constat naturaliter esse improportionatas, protestetur, se nullum cum dæmone commercium intendere aut habere velle; quia re ipsa contra protestationem suam operatur. Denique non excusatur, qui talia media utilia credit propter experientias; eo quod dæmon has procuret, ut homines paulatim illaqueet, & ad similes superstitiones usurpandas inducat. Nunc aliqua communia ac manifesta superstitionis Græcæ exempla profero.

[1308] [& allatis nonnullis exemplis,] Richardus noster plures Græcorum fraudes & magicas artes ad fingenda miracula detexit, ut in sæpe laudata Historia insulæ Sant-Erini toto cap. 13 exponit. Inter alia oculatus ille testis ibidem narrat, presbyteros schismaticos sæpius uti verbis & characteribus magicis, ut detractores aut fures ad famam vel bona alterius restituenda compellant. Quare solent Græci, injuria aut damno affecti, adire presbyteros, iisque quamdam pecuniæ summam solvere, ut criminis auctor excommunicetur. Postquam calogerus sive sacerdos malignam excommunicationem, seu potius diabolicam exsecrationem, ex magica formula pronuntiavit, detractores aut fures urinam emittere nequeunt, donec dolore aut periculo coacti, dicta revocent, vel ablata restituant. Tam crebra, inquit ibidem missionarius iste, habemus horum effectuum experimenta, ut in his insulis nullus ea de re dubitet. Deinde ex superstitiosa talium excommunicationum formula, quam ipsemet vidit, & cujus magicos characteres delevit, eamdem rem confirmat. Juverit hic recordari foliorum lauri, quibus nomina excommunicatorum inscribenda fuissent, ut excommunicatio suum effectum obtineret, de qua re superius ex eodem Richardo non illepidam historiam retulimus.

[1309] Præterea Richardus loco proxime citato refert aliud maleficii exemplum: [ex quibus patet,] ex quo patet, presbyteros schismaticos etiam ad hunc exsecrandum finem rebus sacris abuti: cum enim persona quædam de furto esset suspecta, sacerdos Græeus nonnullos characteres insculpsit pani benedicto, qui in fine Missæ distribuitur, & quem Græci communiter ἀντίδωρον appellant. Postquam fur frustum hujus panis deglutiverat, statim toto corpore ita intumuit, ut in manifesto crepandi periculo versaretur, nisi eodem die furtum indicasset, ac criminis absolutionem petiisset. Hanc historiam ipse maleficus ille sacerdos narravit Richardo nostro, qui propterea ibidem addit, similes præstigias sæpe a schismaticis jactanter commemorari, ac pro miraculis venditari, ut ecclesiæ suæ ritum extollant, ac schisma contra Latinos defendant. Usque adeo excrevit cæca eorum pertinacia, ut in rebus pessimis glorientur, & dæmonis opem adhibere non erubescant, dummodo populo imponant, & thaumaturgi videantur.

[1310] Non minus superstitiosum est aliud remedium, quo hodierni Græci ad expellendum ex impiorum vel excommunicatorum cadaveribus dæmonem utuntur, [schismaticos sæpe superstitionibus uti,] & quod supra memoratus D. Ricaut, heterodoxus Anglus, in opusculo de statu præsenti ecclesiæ Græcæ cap. 13 refert ex jurata Sophronii cujusdam Cretensis narratione, quam hic ex idiomate Gallico in compendium redigo: Cum indissolutum excommunicati corpus, inquit, inventum esset in insula, quæ Latine Melos & vernacule Milo appellatur, presbyteri convenientes deliberarunt, quid in hac re agendum esset. Habito consilio, decreverunt recurrere ad remedium, quod in hujusmodi casibus jam communiter adhiberi solet; nempe statuerunt, ut dissecta corporis istius membra vino coquerentur; quia existimabant, nullum remedium efficacius esse ad fugandum dæmonem, qui incolas istius insulæ variis apparitionibus terrebat. Sed consanguinei vel affines, quibus hæc ignominiosa defuncti laniena non placebat, a clero obtinuerunt, ne istud presbyterorum consilium exsecutioni mandaretur. Interim litteræ cum quadam pecuniæ summa missæ sunt Constantinopolim, ut absolutio excommunicati, manu patriarchæ subscripta, quantocius impetraretur. Ea accepta, dicitur cadaver istud statim ultro dissolutum fuisse. Ita ille.

[1312] Ex hoc jurato Sophronii testimonio sequitur, Græcos arbitrari, [haud improbabiliter concludimus, prædicta excommunicatorum cadavera] quod talia excommunicatorum cadavera a dæmone indissoluta conserventur. Quod si dæmon ea vere vel apparenter conservare possit integra, etiam potest illa dissolvere. Quare si vera est ea historia, vix dubito, quin in absolutionem illam irrepserit quædam superstitio, atque ita dæmon sese ei immiscuerit, sicut de aliis maleficis excommunicationibus seu exsecrationibus & absolutionibus paulo superius diximus. Neque juxta prædictam theologorum doctrinam propterea opus est, ut explicitum pactum cum dæmone ineatur; sed sufficit adhiberi media naturaliter improportionata, & superstitiosa quædam adjuncta, etiamsi iis utentes protestentur, se nullum cum dæmone commercium velle. Certius de illa re judicium ferre possemus, si Sophronius explicasset modum & cæremonias, quibus patriarcha Constantinopolitanus hunc excommunicatum absolvit: ut enim theologi passim tradunt, superstitio seu vana observantia sat clare cognoscitur ex insufficientia causæ adhibitæ ad effectum, dum videlicet nec habet naturalem virtutem, nec de supernaturali legitime constat.

[1312] [apud Græcos ope dæmonis indissoluta servari ac dissolvi.] Sane superstitiosum esse in Græcia clerum schismaticum, apparet ex supra allatis exemplis, & hoc ipso presbyterorum consilio, qui dissecta hujus excommunicati membra vino coquenda esse decreverant, ut dæmon fugaretur: quæ enim inter illam coctionem & dæmonis fugam naturalis connexio est? Quid connexionis naturaliter inveniri potest inter cordis transfixionem, quæ acuto baculo fici silvestris facienda est, & dæmonis expulsionem, quam supra narrabamus? Adde, quod sacerdotes schismatici sibi superstitiose persuadeant, hanc dæmonis adjurationem sabbato fieri debere, & se alio die cadavera hujusmodi impiorum aut excommunicatorum in sepulcro non inventuros, ut supra ex Richardo nostro retulimus. Ex his omnibus concludimus, miros illos effectus, in schismatica Græcorum ecclesia interdum occurrentes, superstitioni adscribendos esse, & miseram ac rudem illam gentem a dæmone sic falli, ut in suis vitiis & erroribus pertinacius detineatur. Hæc est opinio nostra, quam libentissime mutabimus, si quis nos meliora aut certiora docuerit. Nunc in viam redire oportet, ut patriarchæ Maximo, propter quem hoc loco series tamdiu interrumpenda fuit, substituatur

CXXXIX. NIPHON II.

[Post mortem Mahometis imperatoris, quæ anno 1481 affigenda est,] Electioni hujus patriarchæ Malaxus lib. 2 Turco-Græciæ a pag. 137 quædam præmittit, ex quibus tempus decessoris ejus præterpropter colligimus. Hactenus, inquit, imperium Sultani Machemetæ, qui Constantini urbem expugnavit. Successit ei mortuo filius suus Bajazita, quo tempore patriarcham agebat ille doctrina excellens, de quo diximus, Maximus. Regnavit iste Machemeta triginta duos annos; quo regnante, fuere patriarchæ hi, quorum nomina subjecimus. 1 Gennadius Scholarius ille doctissimus. 11. Isidorus a confessionibus. III. Joasaphus Cusas, cui barbam præcidi Sultanus jussit. IV. Marcus Xylocarabes. V. Symeon Trapezuntius, sub quo initium pescesii in ecclesiam introductum est. VI. Dionysius metropolita Philippopoleos. VII. Iterum Symeon Trapezuntius. VIII. Raphaël Servius, charatzii auctor. IX. Maximus, vir doctissimus, in cujus patriarchatu Sultanum mortuum esse diximus. Chronologi passim tradunt, Mahometem mense Maio anni MCDLXXXI obiisse.

[1314] [Maximo successit Niphon,] Deinde Malaxus ibidem sic pergit: Tunc hic Maximus, cum sexennio officium patriarchæ gessisset, ad Dominum in cælestes mansiones abiit. Divulgata morte ejus ad omnes Occidentis & Orientis ecclesiarum præsides, eodem hi temporeConstantinopolim cucurrerunt, & in magna catholica ecclesia, quæ mater ceterarum ecclesiarum est (rideri potius quam refutari meretur miser hic Græculus, qui ecclesiam suam schismaticam tam superbe extollit) convenerunt. Erat illa tempestate pontifex Ephesi operam maxime utilem navans Daniel, quia egregia præditus doctrina. Sed & alios multos invenire erat sacrorum antistites, studiis litterarum & divinæ cognitionis perpolitos; quorum unus quoque fuit Thessalonicensis, cui nomen erat Niphoni. Cum itaque, ut dictum, convenissent, synodum patriarchæ legendi gratia egerunt. Suffragatione rite facta, ipsum Thessalonicensem legerunt. Electione Niphonis legitime peracta, dederunt ei minorem significationem; deinde etiam majorem, vespertino cantu finito. Inde Heracleensis ei pedum pastorale in manus tradidit, & ipse, patriarchica sede conscensa, sacro & laïco bene precatus est ordini.

[1315] Erat hujus patriarchæ maximus usus, de suggestoque singulis diebus docebat. [antea ex monacho factus præsul Thessalonicensis,] Non ille quidem aliis omnibus doctior erat; sed late profluens inerat oratio & sententiarum pondus, propterea quod ceteris philosophis, qui illo tempore erant, antecellebat. Patriam ei Peloponnesus præbuerat, hodie Moræa appellata. Matrem habuit Romanam, id est Græcam, nobilissimo genere natam; patrem unum ex Albanicis proceribus. Ab ineunte ætate, monasticæ vitæ cupiditate arsit. Hoc animo præditus reliquit parentes suos, seque in sancti Montis monasterium, Pantocratoris nomine dictum, contulit; ubi in monachorum cœtum cooptatus, postea sacerdotis titulo ornatus fuit. Ac sane multos annos in illo monasterio exegit, donec, mortuo Thessalonicensi metropolita, thronus ejus absque sacrorum antistite ac pastore mansit. Hoc loco idem auctor fusius narrat, quomodo Niphon invitus primo sedem Thessalonicensem ascenderit, ac inde ad cathedram Constantinopolitanam translatus fuerit; quæ hic brevitatis causa non exscribimus.

[1316] Tum ibidem pag. 139 & sequentibus, occasionem seu causam, [qui post mortem Symeonis Trapezuntii] ob quam Niphon patriarchatu Constantinopolitano cedere coactus fuit, exponit his verbis: Eo tempore Symeon Trapezuntius, qui supra patriarcha fuerat, diem suum obiit, relictis magnis, prope innumeris, opibus, nullo per vitam testamento super eis facto, ecclesiæne cederent, an monasteriis inferrentur, an alio deportarentur, ubi commodum videretur. Sed intestato mortuus est. Ceterum patriarcha factus hic Niphon non insinuavit, ut honore aliquo afficeret Amerutzæ Scederbei filium, tunc regiæ pecuniæ præpositum, & in vicinia patriarcheii habitantem. Unde dolorem non parvum hic cepit, se, cui prorsus nihil honoris patriarcha habuisset, ab eo despectum judicans.

[1317] Alebat itaque odium, tamquam venenum in ventre abditum, [ad hereditatem hujus adeundam] adversus patriarcham, ac tempus ei evomendo opportunum captabat, sicut etiam fecit: nam cum sciret, patriarchæ Symeoni defuncto nullum esse heredem, omnes illas facultates, aliaque ecclesiæ vasa ærario regio vendicabat. Dicebat enim, quæcumque sacra vasa & alia, vivente illo patriarcha, dedicata fuissent, omnia pertinere ad regem. Arripuit ergo iste Amerutza libros euangelicos eleganter ornatos, argentea thuribula, pulcras imagines, velamina sacra varii generis, sceptra argentea, & alia id genus multa; quarum ecclesiasticarum rerum omnium pretium excurrebat ad asperorum (est genus monetæ Turcicæ, de cujus valore Leunclavius in Pandecte historiæ Turcicæ cap. 18 consuli potest) millia centum octoginta. Omnes quoque clericos in custodiam conjecit. Ita magna in patriarcheio persecutio exstitit.

[1318] [falsos testes subornavit,] Patriarcha quid ad hæc faceret, animo dubius, consilium cum quibusdam proceribus cepit, ac testes subornavit, qui dicerent, Basilium quemdam esse mortui patriarchæ nepotem ex sorore. Hoc ipsi, sicut a patriarcha instructi erant, pro testimonio dixerunt. Verum Amerutza exacte sciebat, illos falsum testatos esse, quia non ita erat, sicut ipsi dixerant. Hoc ei, ut Trapezunte oriundo, & res Symeonis cognitas habenti, probe notum erat. Tantum patriarchæ pronepos Basilius fuit, e sororis ejus filia. Hic nactus occasionem Amerutza evomuit venenum, quod intra se habuerat, contra patriarcham, eoque eum infecit & necavit. Retulit autem rem ad Sultanum. Tunc hic, cum audisset, vehementer patriarchæ iratus est, eumque augusta illa sede dejecit, & ex urbe in exsilium pepulit; tribus vero testibus nasos amputari imperavit, quorum testium unus hieromonachus erat, nomine Antonius.

[1319] [& propterea in exsilium expulsus est.] Remansit thronus longo tempore patriarcha vacuus. Niphon vero, qui patriarcham egerat, urbem clam, inconsulto Sultano, intravit, tantum quæstore conscio, charatzii persolvendi causa. Quo facto, rursus clanculum aufugit, ne ab aliquo conspiceretur, qui ipsum Sultano proderet, a quo capite mulctaretur. Cum itaque Sultanus magnam iram adversus patriarcham gereret, clericos accivit, iisque mandavit, alium patriarcham facerent; nemo vero illum alterum, qui antea fuisset, reciperet, nec ullum cum eo commercium haberet; alioqui, si quis hoc interdictum violans deprehendetur, eum suspensum iri. Nonnulli auctores scribunt, hunc Niphonem Latinis & concilio Florentino favisse, ut videbimus, quando is postmodum sedi suæ restituetur. Interim loco ipsius ad sedem Constantinopolitanam redire coactus est supra memoratus Dionysius, qui etiam orthodoxus fuisse dicitur, quod infra discutiemus.

DIONYSIUS I iterum.

[Post hunc Dionysius sedi CP. restitutus est,] Secundam hujus Patriarchæ electionem Malaxus lib. 2 Turco-Græciæ pag. 141 sic narrat: Audita tam severa sententia & comminatione Sultani, quam scilicet paulo superius ex ipso recitavimus, coactum est concilium pontificum, clericorum, nobilium, & totius plebis, patriarchæ creandi causa. Ibi animis difficili consultatione distractis, cuinam potissimum is honor mandandus esset, venit eis in mentem superioris patriarchæ Dionysii, qui se munere abdicaverat, & in cœnobio Cosinitzæ versabatur, propter injustam calumniam, qua quidam ipsum circumcisionis crimine infamaverant. Ita Sultano indicarunt, se invenisse virum patriarchatu dignum. Tunc ipse statim certos homines ad illum misit cum mandatis: qui profecti quantumvis reluctantem adduxerunt invitum. Erat is tunc valde senex.

[1321] [qui secundum patriarchatum administravit] Ut advenit in magnam ecclesiam Dionysius, iterumque patriarchicam sedem cepit, currentes venere pontifices, Clerici quivis sacri ordinis participes, nobiles, & plebeius ordo, debitamque reverentiam & gratulationem exhibentes, faustam in vicem ab ipso precationem acceperunt. Pace tunc & concordia præclara, magna Christi ecclesia fruebatur. Perfectæ virtutis in hoc patriarchaimago conspiciebatur, tantaque monasticæ disciplinæ scientia & usus, ut nemo cum eo comparandus esset. Multum ille jejunabat, totas noctes invigilabat precibus. Quotiescumque aliquo iturus ecclesiastici negotii causa esset, numquam equo vehebatur, sed pedibus iter faciebat, licet summa senectute.

[1322] Inciderunt in tempus gubernationis ejus terræ motus validi & formidabiles. [tempore terræ motus, qui videtur anno 1490 evenisse,] Tunc ipse aliam ex alia ecclesiam adibat, precationes & supplicationes faciens. Editor ad hos terræ motus in margine annum Christi MDVIII notat; sed hæc Malaxi verba arbitramur referenda esse ad priorem terræ motum, de quo Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCDXC num. 10 & 11 sic disserit; Addunt vero annales Turcici, hoc eodem anno (videlicet Christi MCDXC) die quodam Jovis circa meridiem ibidem Constantinopoli terram tremuisse, & multa ædificia corruisse; ad quem terræ motum respexisse putamus Malaxum in Historia patriarcharum Constantinopolitanorum, cum ait, in tempus regiminis Dionysii patriarchæ, denuo sedentis, incidisse terræ motus validos: nam quod, qui notas marginales ei addidit, ad illum alium terræ motum longe maximum, qui contigit anno millesimo quingentesimo octavo, vel, ut Annales Turcici habent, millesimo quingentesimo nono, refert, longissime is errare convincitur, tum ex aliis, tum maxime ex eo, quod in eadem Historia ponantur post hanc Dionysii restitutionem sedisse sub Bajazete, Turcorum imperatore, sex alii patriarchæ, sive primo sive iterum, & aliqui sexennium, cum tamen Bajazetes decesserit anno Christi millesimo quingentesimo duodecimo. Hinc sequitur, Dionysium & sequentes aliquot patriarchas adhuc hoc seculo XV includendos esse.

[1323] Post memoratos terræ motus Malaxus statim subdit, [& post duos annos eo se iterum abdicavit.] Dionysium in secundo suo patriarchatu duos annos & aliquot menses exegisse, ac tunc ultro ad monasterium Cosinitzæ rediisse. Historia politica lib. 1 Turco-Græciæ pag. 34 hunc secundum Dionysii patriarchatum satis breviter & distincte describit hoc modo: Consilium igitur Dionysii ceperunt creandi, qui in cœnobio Cosinitzæ commorabatur. Abierunt hoc animo, rege sic jubente. Accersiverunt Dionysium, & recipere id munus, licet excusatione longæ senectutis uteretur, coëgerunt. Etiam herus ipsius, qui olim captum redemerat, sicut diximus, adhuc in vivis erat, idemque in multis regebat ecclesiæ negotia. Erat ille patriarcha multis virtutibus egregie ornatus, paupertate voluntaria, jejuniis, precationibus, humilitate animi, erogationibus in egenos, aliisque studiis laudatis: cumque duos annos functioni patriarchatus, & menses sex adjecisset, illa sese abdicavit.

[1324] Jam vero nonnihil dicendum est de orthodoxia Dionysii, quam superius obiter indicavi, [Dicitur hic fuisse orthodoxus;] & de qua Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCDLXXXII num. 9 sic scribit: Ceterum fuisse tam Niphonem quam Dionysium Ecclesiæ Romanæ & synodi Florentinæ sectatores, ex Annalibus Ruthenorum elicuit Leo Creusa, archimandrita Vilnensis, in Defensione ecclesiasticæ unionis; ubi narratur, cum Isidorus metropolita Russiæ (Cardinalis nempe Ruthenus, de quo alias) successorem sibi dari Gregorium quemdam Zeminlachum a Pio Papa II impetrasset, ac nihilominus Moschi schismatici. Jonam quemdam contra illum elegissent, Dionysium patriarcham, dum primo sederet, omnino jussisse Jonam pelli, & Gregorio obediri, qui Florentinum concilium & unionem Ecclesiæ amplectebatur, factumque ita esse. Spondanus opinionem hausit ex Bzovio, qui in suis Annalibus ad annum Christi MCDLXXXIX num. 15 ex iisdem monumentis asserit, Dionysium fuisse orthodoxum. Raynaldus ad annum MCDLXXXVI num. 62 in margine eosdem Ruthenorum Annales citat, & ex his aliisque instrumentis orthodoxiam Niphonis patriarchæ probat, ut infra videbimus; sed ibidem de hoc Dionysio nullum verbum facit, quod silentium hic non immerito miramur.

[1325] [de cujus tamen orthodoxia propter aliquas rationes,] Hinc quoque circa orthodoxiam Dionysii nobis suboriuntur nonnulli scrupuli, quos evulsos vellemus, priusquam ipsum indubitato Catholicorum patriarcharum numero adscribamus. Imprimis ex supra dictis constat, Dionysium Marci Ephesii discipulum fuisse. Certe ab hoc schismatico magistro & implacabili Latinorum hoste non didicit concilio Florentino aut Latinis favere. Quod si quis dicat, eum post magistri sui mortem orthodoxo dogmati ac concilio Florentino adhæsisse, non id præfracte inficiabimur, cum nobis non suppetant certa argumenta, quibus pertinaciam ipsius in schismate probemus. At interea mirabimur, illum Dionysium orthodoxum ab auctore Historiæ politicæ & Malaxo schismatico tantopere laudari. Præterea nos dubios relinquit silentium Raynaldi, qui in Annalibus ecclesiasticis loco proxime citato de orthodoxia Dionysii tacet; ubi tamen allegat eadem monumenta, ex quibus alii Catholicam ipsius professionem eruerunt.

[1326] [& silentium quorumdam scriptorum] Adde, quod noster Albertus Wiiuk Koialowicz in Historia Lituana part. 2 lib. 5 ad annum MCDXCI de Dionysio non meminerit, ubi interim hoc ipsum religionis dissidium inter Ruthenos ita describit: Accedebat, quod rex gravibus edictis Florentinam Latinorum cum Græcis in religione concordiam per suas ditiones promoveret adversus Orientalis secessionis sectatores, quibus Severiæ proceres mordicus adhærebant. Parum proderat obstinatis mentibus tum Josephi Kijoviensium antistitis exemplum & cura, tum Niphonis patriarchæ Constantinopolitani epistola, qua eo anno data gravissime monebat, universos Russos, uti inviolatam colerent sentiendi de religione amicitiam, quam Joannes Palæologus Orientis imperator, & Josephus patriarcha Constantinopolitanus, ceterique tum pontifices, tum principes Græciæ, præsentes Florentiæ inivissent. Neque is scriptor in eadem Historia ad annum MCDLXXVI pag. 245 ullam de isto Dionysio mentionem facit, quamvis de unione Græco-Russorum cum Ecclesia Romana ibi sermonem instituat.

[1327] [non immerito dubitamus.] Non diffitemur, ex hoc Raynaldi & Koialowiczii silentio dumtaxat argumentum negativum deduci, quod rem non evincit, quamvis interdum robore suo non careat. Sed etiamsi istæ aliæque difficultates, quas hactenus proposuimus, magnam persuadendi vim non habeant; attamen aliquam dubitandi rationem subministrant. Nihilominus omnes hos scrupulos sive subortas dubitationes libenter sprevissemus, si de antiquitate & fide Annalium Ruthenorum certum judicium ferre possemus. At cum Annales illos ad manum non habeamus, & veram eorum auctoritatem ignoremus, ob supradictas rationes de asserta Dionysii orthodoxia dubitare pergimus, eamque aliis eruditis, quibus hæc peregrina monumenta præ manibus sunt, operosius inquirendam relinquimus. Interim progredimur ad ipsius successorem, qui in patriarchatu vocabatur

CXL. MAXIMUS III, antea dictus Manasses.

Historia politica lib. 1 Turco-Græciæ pag. 39 de illo hæc habet: [Dionysio abdicanti successit Maximus,] Abdicatione patriarchatus a Dionysio, quemadmodum supra diximus, facta, factus est patriarcha Serrarum antistes, cui nomen erat Manassæ, quod in Maximi nomen mutatum est. Vixerat is in sancto Monte; de quo varia fama fuit sparsa; sed nemini, præterquam Deo, veritas cognita. Exegit in officio annos sex. Non video, quomodo hi sex anni combinari possint cum præcedentibus terræ motibus, qui circa annum MCDXC contigerunt, & epistola Niphonis successoris, quæ anno MCDXCII scripta est, ut infra dicemus. Inde, inquit auctor ejusdem Historiæ politicæ, rixa inter ipsum & quemdam monachum, Gabrielem nomine, orta, excessit; in cujus locum rediit Niphon, ac permansit annum unum. Matthæus Cigala & Philippus Cyprius de mala hujus Patriarchæ fama etiam meminerunt; sed neuter prodit, an illa ad mores vel religionem pertineret.

[1329] Neque certam hujus famæ causam nobis indicat Malaxus, [quo e sede CP. dejecto,] dum lib. 2 Turco-Græciæ pag. 142 de eodem Maximo tradit sequentia: Itaque throno vacuo facto, & synodo coacta, electus est patriarcha, qui metropolitam Serris egerat, Manasses; quem Maximum transnominarunt. Hunc ubi elegerunt, suffragium inierunt, ac de more minus ei dederunt indicium; vesperi autem, cantu usitato decantato, tradiderunt & majus: qui populo Christiano in patriarchico suggesto fausta & felicia precatus, rebus omnibus rite perfectis, in sacratissimam patriarchicam abiit cellam. Venerat is e sancto Monte; cumque patriarchica dignitate exornatus esset, exiit sinistra quædam fama de ipso. Itaque ludibrio fuit Christianis, tum sacris, tum laïcis. Jurene, an injuria, criminatione de ipso sparsa, ipse noverit, rationem in die illius severi ac justi judicii redditurus. Præfuit hic patriarcha sexennium. Tunc magna offensione a monacho quodam, cui nomen Gabriël erat, orta, deductus est Maximus e patriarchico throno. Tum ibidem subjungit, quomodo suffragiis synodi ad sedem Constantinopolitanam evectus fuerit

NIPHON II iterum.

[ad eam rediit Niphon, qui concilio Florentino favit,] Hunc cum iterum legissent patriarcham, inquit loco proxime citato Malaxus, miserunt, qui adducerent ipsum in magnam ecclesiam. Ita thronum recuperavit voluntate sacræ synodi pontificum, clericorum, procerum, & totius Christiani populi. Obtinuit illum per annum. Tum, plurimis inimicitiarum gravium causis a priore patriarcha Maximo natis, nec non ab aliis pontificibus, metropolitis & episcopis, qui nullo modo ferre Niphonem volebant, iterata est ipsius e patriarchico solio deductio, magna cum animorum confusione, ecclesiæ perturbatione, aliorumque malorum incursione. Etsi Malaxus causam hujus dissidii non exprimat; tamen non improbabiliter conjicimus, illud ortum esse ex controversia fidei, & Niphonem a schismaticis expulsum fuisse, quia concilio Florentino & Latinis favebat: nam Bzovius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MCDLXXXIX num. 15, & Raynaldus ad annum MCDLXXXVI num. 62 exhibent de hac re sequentes ipsius litteras: Nipho Dei miseratione archiepiscopus Constantinopolitanus, novæ Romæ œcumenicus patriarcha, piissimo & Deo dilecto Josepho fratri & conservo, metropolitæ Kiioviensium & totius Russiæ, salutem. Accepimus litteras dilectionis tuæ, scriptas humilitati nostræ, quibus significas, Romanorum ecclesiæ episcopos Ruthenos & Lituanos vobis molestos esse, vosque compellere ad unitatem ecclesiasticam, Florentiæ decretam. Unde metuis ingentia pericula, amissionem privilegiorum & libertatis, quæ illo tempore, quando unio decreta est, a regibus Poloniæ vobis concessa sunt.

[1331] [ut ostenditur ex ejus epistola] Postulas itaque a nobis auxilium, & ad vestrum potentissimum regem commendatorias. Desideras insuper scire de hac synodo, quomodo fuerit transacta, ut possis reddere rationem omnibus persequentibus & compellentibus ad unionem. Scias igitur, eam synodum legitime fuisse congregatam, & magnifice totius orbis lætitia & consensu comprobatam; idque præsentibus illustri imperatore nostro Joanne Palæologo, & sanctissimo patriarcha Constantinopoleos, beatæ memoriæ Josepho, non ita pridem ante nos sedente, & vicariis seu legatis fratrum nostrorum patriarcharum, archiepiscoporum & principum, Orientalem ecclesiam repræsentantium; præsente quoque episcopo Romano una cum suis. Ceterum cum nonnulli gentis nostræ, qui domi remanserant, noluissent decretam amplecti unionem, forte ex odio in Latinos, ideo apud nos confusio & nullus ordo, quando oves nobis concreditæ imperium & arbitrium in nos sibi usurpant, quarum pervicaciæ resistere non possumus: & quis scit, si non ideo divinæ iracundiæ furor in nos desævit, & indies desævire non intermittit, quod sanctam unitatem respuerimus? Ut præteream, quod subsidia Latinorum non tantum amiserimus, sed etiam eos offenderimus.

[1332] [quam anno 1492 ad præsules Ruthenos & Lituanos scripsit,] Quamobrem neque mirari oportet, si etiam vobis sunt difficiles, quamvis non injustam excusationem habeas, dum, inscio patriarcha Constantinopolitano, quidquam tibi licere dicis. Nos certe, quamquam maxime cuperemus, nihil facere possumus eorum, quæ nobis expediunt. Ergo illi minime de nobis conquerantur; sed potius calamitatibus nostris compatientes, Deum nobis propitium reddant, ut a tyrannica servitute liberati, denuo uniamur, divina favente clementia. Tu vero ne nimium reluctaveris, sed amice cum Latinis versare: nam & nostris sacerdotibus, in dominio Veneto degentibus, nos utique injunximus, ut una cum iisdem Latinis, servato tamen ecclesiæ Orientalis ritu, simul orent, & congregentur. Sed ritus patrios observa: namque non prius majores nostri in unionem Florentinam consenserunt, quam privilegia nostra fuissent confirmata. Scripsimus principibus & antistitibus Ruthenis ac Lituanis nostri ritus, ut tibi in omnibus ad nutum sint. Anno septies millesimo (id est Christi MCDXCII) die V Aprilis, Indictione XI. Forte pro Indictione XI, substituenda est X, quæ juxta plerosque chronologos cum anno 7000 orbis conditi currebat. At exiguum unius alteriusve anni discrimen hic nos morari non debet, cum post captam a Turcis Constantinopolim in serie patriarcharum non tam scrupulose chronotaxim singulorum determinare possimus, ut supra monuimus.

[1333] Ceterum ex hac Niphonis epistola liquet, ipsum unioni utriusque ecclesiæ favisse, quamvis videatur nonnihil tempori servivisse, & forte plerosque Græcos, sibi subditos, ad eam compellere ausus non fuerit, [& forte ob pertinaciam schismaticorum tertio sedem CP. ascendere noluit.] ut ex quibusdam istius epistolæ verbis colligimus. Fortasse etiam hæc schismaticorum pertinacia illum movit, ut tertio cathedram Constantinopolitanam ascendere noluerit, etiamsi ad eam occupandam ultro invitaretur, quemadmodum Malaxus lib. 2 Turco-Græciæ pag. 144 & sequente testatur his verbis: Accepto mandato & sententia Sultani (ut nempe Joachimo ejecto alium patriarcham substituerent, sicut postea dicemus) vehementer animis consternati sunt, & confestim certorum aliquot pontificum concilium, qui tunc forte ad magnam ecclesiam erant, coëgere, ac tertium elegerunt una voce superiorem patriarcham Niphonem, in Valachia versantem. Ei, missis clericorum aliquot, nuntiandum hoc curarunt, rogaruntque, veniret, & patriarchicum fastigium reciperet. At ille nullo modo sibi persuaderi passus est; sed clericos missos ita, uti venerant, inanes remisit, nulla benignitate & honore eis habito: qui ad ecclesiam reversi renuntiarunt responsum Niphonis, eum non modo oblatam dignitatem non recipere, sed ne audire quidem de eo patriarcheio velle. Tum alium subrogare coacti sunt, ut postmodum dicetur. Interim post secundam Niphonis expulsionem electus est

CXLI. JOACHIMUS.

[Post secundum Niphonis patriarchatum sedit Joachimus,] Electionem hujus Patriarchæ Malaxus lib. 2 Turco-Græciæ pag. 143 sic memorat: Illo ad hunc modum exacto & relegato (nimirum Niphone, qui jam secundo expellebatur) coacta denuo synodo, de alio patriarcha subrogando consultatum est, ac multis e pontificum numero nominatis, tandem una voce electus Dramæ antistes Joachimus. Electione hujus facta, ad suffragia secundum consuetudinem itum est. Accepta proinde & minore & majore ejus rei indicatione, augustissimam sedem cepit. Erat hic ætate quidem juvenis, nec doctrina expolitus; verum ecclesiasticis rebus perutilis, virtute conspicuus, animo submissus. Propter hujusmodi animi indolem charus omnibus fuit & consecrati & civilis ordinis.

[1335] Consilium deinde cepit proficiscendi in Iberiam, [qui Iberiam visitavit,] ut preces & benedictionem principibus regionis omnique populo impertiretur: quo profectus, exceptus est & a primoribus, & a nobilitate, & a ceteris omnibus magno honore reverentiaque. Munera ei multa & eximia dederunt, respicientes ad animi ejus demissionem & modestiam, qua se totum ad imitationem Christi, summi pontificis, conformaverat. Postquam singula Iberiæ loca obeundo vidit, e peregrinatione revertit, ac Constantinopolim ad thronum suum opulentus rediit. Ab eo tempore mox magna in ipsum invidia exorta est multorum pontificum, clericorum, & quorumdam laïcorum.

[1336] Erat quidam metropolita Selybriæ, quem propter improba facta sua, [& aucto tributo cathedram suam contra æmulum retinuit,] omnibus nota, ea dignitate moverant: nec tantum ea pœna, verum lapidatione etiam dignus erat. Surgens hic in senatum Sultani accessit, & annuo charatzio seu tributo aliud mille ducatorum adjecit, ita ut jam fieret trium millium. Quo Bassæ audito, ipsum mira comitate exceperunt. Tunc statim accersiverunt patriarcham Joachimum, dicentes: Si acquiescis additione mille aureorum, quam Selybriensis fecit patriarchatus consequendi causa, resideto sane in throno tuo. Sin abnuis, exibis, & illi locum tuum cedes, quia hæc est Sultani sententia & imperium. Noluit acquiescere patriarcha aggravatione hac tributi; sed de throno cedendum sibi duxit potius, quam in hujusmodi veniret peccatum. Tunc vero pius populus, ut vidit, periculum esse, ne condemnatus iste & merito dejectus metropolita violenter contra leges fieret patriarcha, abiit in regiam curiam in conspectum Bassarum, & additionem hanc mille ducatorum in se recepit. Ita repulsus est improbus ille Selybriensis conatus, & Joachimo sua dignitas constitit.

[1337] [ex qua tamen postmodum alia occasione] Non multo post diaboli opera quiddam Christianis dolendum accidit: quodam enim die Sultanus Bajazita cum aulicis suis equitabat, modo huc, modo illuc oberrans, venatione animum oblectans. Hoc modo non longe a Chrysoceramo prætervectus, vidit domum quamdam, eamque unicam, tegulis contectam; ceteræ vero tegulis carebant, sed tabulis lapideis aliisque tegumentis constratæ erant. Ut igitur Sultanus illam solam & nullam aliam, tegulas habentem, & ita a reliquis differentem conspexit, quæsivit e sacerdotibus & senibus loci, ecquæ esset hæc sola tegulata domus. Responderunt illi metu impulsi, esse Christianam ecclesiam, qua ipsi uterentur. Rursus infit Sultanus: Ecquis vobis potestatem ejus ædificandæ dedit? Ipsi, ut homines minime mali, nec periculi quidquam suspicantes, responderunt per imprudentiam inconsiderate: Patriarcha nobis potestatem fecit, & ita ædificavimus.

[1338] [dejectus est.] Sultano, postquam audivit, color faciei immutatus est, & gravi ira contra patriarcham exarsit, de eoque haud vulgare supplicium sumere voluit. At immutavit tamen animum suum, & severum clericis mandatum dedit, ut dejicerent patriarcham, aliumque sufficerent, nisi pœnas dare & deleri vellent. His minis perterriti, dejecto Joachimo, patriarchatum obtulerunt Niphoni, qui jam bis expulsus fuerat, & tunc in Walachia versabatur, ut superius alia occasione memoravimus. Sed cum is oblatam dignitatem omnino recusaret, repulsam passi clerici suffragia sua ad alium substituendum converterunt. Quandoquidem vero non ignobiles chronologi initium hujus successoris usque ad annum Christi MD disferunt, nos cum ipsis jam exordiemur

SECULUM XVI.

CXLII. PACHOMIUS I.

[Niphone tertium patriarchatum recusante, electus est Pachomius] Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MD num. 12 secutus Onuphrium Panvinium, existimat, initium Pachomii eo anno figendum esse, ut ibidem & postea ad annum Christi MDXIII num. 22 pluribus argumentis ostendit. Porro Malaxus lib. 2 Turco-Græciæ pag. 145 de electione ipsius narrat sequentia: Synodus, hac recusatione percepta (nimirum Niphonis) denuo ac sæpius sedit. Cumque probatissimorum, ad sustinendum tantum opus aptorum, antistitum nomina in medium allata essent, convenire de patriarchæ electione non potuit. Ita synodus dimissa fuit. Inde rursus concilio congregato, omnium voces in Zichnensi præsule (cathedram hujus ecclesiæ tunc Pachomius occupabat) concurrerunt; qui tunc quidem non aderat, sed domi apud metropolim suam. Cum hunc una mente patriarcham legissent, statim legatione missa, adducendumcurarunt, eidemque utrumque indicium de more dederunt. Pedum ab Heracleensi accepit post gratiarum actionem, a patriarchis recitari solitam, & in patriarchicum thronum assedit. Tunc accurrere pontifices, & clerici, & cuncti Christiani, eique debitum honorem exbibuerunt.

[1340] Postquam hic unum annum sedit, tum quidam politici, [quem amici decessoris, oblata majori pecuniæ summa, post annum expulerunt,] prioris patriarchæ Joachimi amici, inter se consilium ineunt, se tamquam de suo daturos Sultano quingentos aureos, ut ipsis in patriarchatum restituat Joachimum. Erat tributum antea tria millia ducatorum. Hoc ipsi quingentis ducatis auxerunt, ut summa fieret ter mille & quingentorum. Et hoc eorum præposterum erga Joachimum studium, quo hanc accessionem Sultano polliciti sunt, susceptum est, ipso Joachimo sciente & volente: quippe dabat ipse id auri clanculum; sed nihil se scire, præ se ferebat. Itaque re ad Sultanum ab illis relata, se addere quingentos aureos, ut Joachimus restituatur, statim is negotium eis throno deducendi Pachomii, & Joachimi reducendi dedit. Sic itaque expulso Pachomio, de quo infra sermo recurret, sedem Constantinopolitanam ascendit

JOACHIMUS iterum.

[& Joachimum sedi CP. restituerunt.] Malaxus, ex quo superius nonnulla istius Patriarchæ gesta retulimus, lib. 2 Turco-Græciæ pag. 146 de secundo illius patriarchatu hæc habet: Post modicum tempus hic iterum peregrinari & Moldaviam invisere paravit. Itaque clericis aliquot comitatus in viciniam illius pervenit. Resciverat Moldavus de additione ad tributum a Patriarcha facta, cum hic, quingentis ducatis datis, Pachomium e throno excussisset, & ipse inibi se collocasset. Noluit ergo eum princeps ille recipere; imo ne videre quidem: sed ministros aliquot misit, qui hominem tota regione ipsius excedere jusserunt, ut patriarchatus contra canones inscensorem. His auditis, Patriarcha valde indoluit, & pudefactus est. Itinere itaque converso, Dolovistum perrexit, ac dolore animi in morbum delapsus, mox exstinctus est, cum talem sui contemptionem concoquere non posset. Joachimo igitur sic mortuo, ad Cathedram Constantinopolitanam revocatus est

PACHOMIUS I iterum.

[Hoc mortuo, ad sedem CP. reversus est Pachomius,] Cognito morte patriarchæ Joachimi a clericis (verba sunt Malaxi, qui loco proxime citato sic pergit) conventus pontificum indictus est, ut de alio idoneo in locum ejus substituendo deliberarent. Sedentes itaque in sacra synodo, concordi voce superiorem Pachomium requisiverunt. Communi sententia, inquam, pontificum & clericorum, interque seculares nobilium & plebis hunc ad patriarchicam administrationem revocarunt. Thronum ergo recepit, & pacifice præsedit. Eo tempore vivebat doctissimus vir & theologus præstantissimus, Manuel Peloponnesius (is schismaticus scriptor nonnulla contra Latinos edidit, ut apud bibliographos videre est) magnus magnæ ecclesiæ rhetor. Sub hoc quoque Patriarcha vixit legum contemptor Arsenius, genere apostoles, qui indigne violatis legibus & canonibus, in thronum sanctissimæ metropoleos Monembasiæ se intulit.

[1343] Post hæc auctor noster multis verbis perperam conqueritur, quod Veneti, quibus tunc Monembasia parebat, schismaticum istius urbis præsulem ejecerint, [qui anno 1509 excommunicavit Arsenium, orthodoxum Monembasiæ præsulem,] & Arsenius ope eorum & legati Pontificii sedem Monembasiensem inique invaserit. Dein allegat sententiam excommunicationis, quam propterea Pachomius patriarcha Constantinopolitanus mense Junio, Indictione XII, id est anno Christi MDIX, contra Arsenium tulit, & variis locis promulgari præcepit Quinimo, si lubet credere, auctor ille ibidem pag. 151 de Arsenio, orthodoxo schismaticorum fulminum contemptore, nobis obtrudit sequentia: Ergo cum violator iste disciplinæ didicisset, tales a patriarcha litteras contra se missas esse, non potuit amplius Monembasiæ præ pudore consistere; sed confestim se inde proripuit, ad Papamque profectus exposuit apud eum Cardinalesque, atrocibus verbis & criminationibus, quid sibi accidisset; addens, Papam & Cardinales, hæreticos a patriarcha & Græcis censeri.

[1344] [cujus cadaver intumuisse & indissolutum mansisse dicitur,] Auditis his, Papa, quod sciret, quanta & quam eximia eruditio Arsenii esset, eumque membrum Ecclesiæ veteris Romæ esse, prolixe ad Venetum magistratum scribit, in Græciæ Christianos invehens. Quam epistolam cum ipse Arsenius eo attulisset, accidit magna perturbatio confusioque Græcæ ad sanctum Georgium ecclesiæ, ac multi Græcorum in periculum capitis inciderunt, rebus ita vehementer ab Arsenio exacerbatis. Verumtamen nil eorum, quæ speraverat, obtinuit; sed ægritudine animi victus, mortuus est, nulla pœnitentia acta, in excommunicatione, abiitque anima ejus, quo Nestorii & aliorum hæreticorum: ac repertum est aliquanto post miserabile corpus ejus nigrum, ad modum tympani turgens, ita ut omnes, qui id videbant, terrerentur, & contremiscerent. Infra de hac schismatica narratione judicium nostrum aperiemus, ubi prius aliam viri eruditi de eadem re sententiam retulerimus.

[1345] [de qua re dubitat Lupus, qui potius eam rotunde negasset.] Christianus Lupus tomo 5 de synodorum generalium & provincialium decretis pag. 113 miros excommunicationis effectus refert, & ea occasione hanc ipsam Malaxi narrationem sic breviter discutit: Alia similia exempla adducit eadem Historia: etenim Arsenium, Latinum Monembasiæ in Peloponneso episcopum, uti intrusum affirmat, a Pachomio patriarcha fuisse degradatum ac excommunicatum, & adjungit de ejus in vinculo defuncti cadavere: REPERTUM EST ALIQUANTO POST MISERABILE CORPUS EJUS, NIGRUM, AD MODUM TYMPANI TURGENS, ITA UT OMNES, QUI VIDEBANT, TERRERENTUR, ET CONTREMISCERENT. Quod an verum sit, ignoro: etenim Arsenius fuit legitimus, utpote Romani Pontificis auctoritate creatus, Monembasiæ episcopus; & patriarcha Pachomius fuit nequam schismaticus, utpote qui Papam ac omnes Latinos assereret hæreticos, atque ita per ipsum inflicta excommunicatio fuit nullius ponderis. Attamen turbæ, quæ istic memorantur, possent per Arsenium fuisse concitatæ, atque ita & inflicta per iniquum patriarcham excommunicatio fuisse rata in divino judicio. Non placet istud effugium Lupi, qui potius illam Malaxi narrationem, sicut cœperat, de falsitate suspectam habere perrexisset. Nos non tantum ambigimus de miro hujus excommunicationis effectu, sed majorem istius historiæ partem a schismaticis confictam esse arbitramur, ut jam variis rationibus probare conabimur.

[1346] [Nos quibusdam argumentis probamus,] Imprimis plura, quæ Malaxus hoc loco nobis venditat, nullam verisimilitudinis speciem præ se ferunt: quis enim facile credat, Arsenium post latam a Pachomio excommunicationis sententiam non potuisse amplius Monembasiæ præ pudore consistere? Inanem schismatici patriarchæ excommunicationem curabat ille scilicet, qui Venetos, urbis dominos, & Romanum Pontificem sibi faventes habebat. Sane gloriosa ei erat ista hostium persecutio, & cathedram illam ascendens Arsenius, nihil aliud a schismaticorum furore poterat exspectare. Schismatici parum norunt orthodoxos, si putent, hos excommunicationibus aut exsecrationibus suis terreri. Imo orthodoxi solent talia hæreticorum aut schismaticorum odia sibi gloriæ ducere, & imbellia hujusmodi arma ridere. Quomodo igitur Arsenius præ pudore Monembasiensem sedem reliquit?

[1347] Præterea hæc Malaxi narratio non cohæret cum præcedentibus, [magnam hujus narrationis partem] quæ pag. 146 & 147 sic retulerat: Erat iste Arsenius diaconus, venitque Venetiis Monembasiam, magna Venetorum procerum potestate instructus, pertinente tunc ad ipsorum imperium urbe. Pugnabant ipsi pro eo, causam ejus agebat Papæ legatus, concedentes ei, quando fieret pontifex, thronum Monembasiæ citra controversiam. Quod si quis vel sacerdotum vel politicorum hominum se illi opponeret, nec pareret, acriter eum punitum iri, atque adeo exterminatum iri e loco illo ad omne tempus vitæ suæ. Tunc igitur, ut cœpi dicere, Monembasiam venit, mandatum & commendationem Venetæ dominationis præfecto civitatis, patribus, & populo exhibuit. Monembasiotæ, postquam eas litteras viderunt, demisse exceperunt hominem, honore & reverentia prosequentes, utpote præclara etiam eruditione & doctrina præditum. Si Monembasiotæ Arsenium demisse exceperint, honore & reverentia ipsum prosequentes, quomodo postea non potuit amplius Monembasiæ præ pudore consistere? Quia, inquies, patriarcha Constantinopolitanus ipsum excommunicaverat. Intelligo. At Veneti aliique Latini eam excommunicationem explodebant; graves autem pœnæ decretæ erant contra Græcos, si quis vel sacerdotum vel politicorum hominum se illi opponeret, nec pareret, ut ipse Malaxus testatur. Quid igitur Arsenio propterea insultare ausus fuisset? Quare ergo præ pudore Monembasiam deseruit? Usque adeo vera est parœmia, mendacem oportere memorem esse.

[1348] Nec magis verosimilis est ipsius narratio, qua nobis persuadere nititur, [a Malaxo aliisque schismaticis confictam esse,] Arsenium ad Pontificem Romanum venisse, ut de prædicta patriarchæ Constantinopolitani excommunicatione acerbe conquereretur. An hunc in finem, obsecro, ad Papam Romanum profectus fuisset? Certe Arsenius satis noverat, Pontificem Romanum non posse temporalibus pœnis castigare hanc audaciam schismatici patriarchæ, qui sub dominio Turcarum degebat. Nil igitur Arsenio aut Pontifici reliquum erat, quam contemnere vanam illam hominis ab Ecclesia separati excommunicationem, ut merebatur. Multo minus intelligo, quid sibi velit Malaxus, dum ibidem hæc subdit: Verumtamen nil eorum, quæ speraverat, obtinuit; sed ægritudine animi victus, mortuus est. Jam Arsenius consensu Romani Pontificis & Venetorum ad sedem Monembasiensem evectus erat, teste ipso Malaxo, & ecclesiam illam summa auctoritate gubernabat. Quid ultra sperare poterat? Quomodo igitur nil eorum, quæ speraverat, obtinuit? Adde, quod de his omnibus, quæ Malaxus tam confidenter narrat, nihil in Annalibus ecclesiasticis aut in historia Veneta invenerimus. Neque Matthæus Cigala, neque Philippus Cyprius de hac re ullum verbum faciunt in suis catalogis, ubi de Pachomio patriärcha Constantinopolitano meminerunt.

[1349] [quibus argumentis addimus nodum chronologicum,] Non diffiteor, anno Christi MDXII & sequentibus celebratum esse concilium œcumenicum Lateranense V, cui præter alios archiepiscopos anno MDXIII interfuit reverendus pater dominus Andreas Monembasiensis, ut apud Labbeum nostrum tomo 14 Conciliorum col. 133, & alibi legimus. Deinde anno Christi MDXVII sessioni duodecimæ ejusdem concilii interfuit reverendus pater dominus Marcus Monembasiensis, ut apud eumdem Labbeum tomo citato col. 325 notatur. Ex his sequi videtur, Arsenium Monembasiensem archiepiscopum, non diu post excommunicationem, quam Pachomius anno Christi MDIX vulgavit, e vivis excessisse, quod non obscure Malaxus innuit, dum affirmat, Arsenium ad Pontificem Romanum accessisse, & cum nihil obtinuisset eorum, quæ speraverat, ægritudine animi victum obiisse.

[1350] Sed an Arsenius tunc statim e vivis excessit? Certe Martinus Crusius eumdem Arsenium adhuc anno Christi MDXXXV inter vivos numerat, [ex annotationibus Martini Crusii,] dum in Annotationibus ad Historiam Malaxi pag. 199 de illo sic scribit: Hic Arsenius Μονεμβασίας ἀρχιεπίσκοπος collegit ex antiquis libris (in Creta & Venetiis & Florentiæ) scholia in septem tragœdias Eurypedis Græca… Excudit Venetiis tunc Lucas Antonius Iunta MDXXXIV. Arsenius autem, eleganti epistola præfixa, dedicat illa Paulo III Pontifici; cujus epistolæ hoc argumentum est. Primo gratulatur ei de Pontificatu adepto (quem gerere cœpit MDXXXV) multa in eo laudans. Igitur hic vides Arsenium archiepiscopum Monembasiensem adhuc anno Christi MDXXXV superstitem. Nunc hæc cum Malaxo & supra dictis combina, si possis. Certe nemo cordatus adeo desipiet, ut credat, Pontificem Romanum sententiam excommunicationis aut depositionis, quam schismaticus patriarcha contra Arsenium tulerat, ratam habuisse. Neque id Malaxus dicere poterit, cum ipsemet testetur, Papam pro Arsenio ad magistratum Venetum scripsisse, & in Christianos Græciæ (scilicet schismaticos) invectum esse. Attamen non inficior, Arsenium forsan postea propter Venetos, aliosve Latinos Monembasiæ præfectos, de quibus in epistola ad Paulum III Papam aperte conqueritur, sese cathedra sua abdicasse, quandoquidem anno Christi MDXIII Andreas præsul Monembasiensis concilio V Lateranensi subscripsit.

[1351] [quem Spondanus non dissolvit,] Si viderit, sprevit hanc chronologicam difficultatem Spondanus, quando in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MDIX num. 16 post contractam ex Malaxo eamdem Arsenii historiam hæc subdit: Est autem hic Arsenius, qui collegit ex antiquis libris scholia in tragœdias Euripedis Græca, inscripsitque Paulo III Pontifici in gratulationem suscepti ab eo pontificatus, ubi & vanitatem suam & ambitionem aperiens, inter cetera conqueritur, non unum aut alterum Græcum esse inter tot Cardinales. Scripsit vero & alia Græce, quæ enumerantur apud Gesnerum. Petrus Lambecius in Bibliotheca Cæsarea lib. 4 pag. 225 inter illius lucubrationes recenset Arsenii Monembasiæ seu Monobasiæ in Peloponneso archiepiscopi, qui anno Christi MDXXXIV scholia Græca in aliquot Euripedis tragœdias edidit, epigramma in Hieronymum Donatum, præfectum Cretæ, quod ibidem pag. 205 Græce exhibuerat. In eadem Bibliotheca Cæsarea meminit de quibusdam aliis ejusdem Arsenii opusculis, atque inter illa ibidem lib. 1 pag. 150 numeratur codex, cui vitiose inseritur hic titulus: Arsenii philosophi, metropolitæ QUONDAM Empasiæ in Pelonnenso, explicatio in novem comœdias Aristophanis. Sed Lambecius ibi sic legendum monet: Μητροπολίτου γενομένου Μονεμβασίας τῆς Πελοποννήσου, id est, qui metropolita fuit Monembasiæ in Peloponneso. Juverit vocis quondam infra recordari.

[1352] Manet itaque implexus ille nodus chronologicus, quem Henricus Hilarius heterodoxus, [& propter quem Hilarius Lutheranus duos Arsenios] cum solvere non posset, in gratiam Malaxi in Notis ad Chronicon Philippi Cyprii pag. 389 & sequente sic scindere nititur: Crusius vero in notis ἁμάρτημα μνημονικὸν commisit, dum duos Arsenios, diverso tempore viventes in unum compegit. Ut tibi eo melius hæc innotescant, lector, observes velim, Pachomium patriarcham & Arsenium apostolen, de quo in capite sermo, vixisse sub imperio Bajazethis. Bajazethes autem vitam anno Christi MDXII terminabat, & Arsenius mœrore animi ante eum exstinctus est. Alter vero Arsenius, itidem civitatis Monembasiæ in Peloponneso episcopus, qui scholia sua in Euripedem Pontifici Romano Paulo III dedicabat, anno MDXXXV florebat. Unde lector apertissime videt, diversas esse personas & diversa tempora, nec debere hæc inter se confundi.

[1353] An Hilarius speravit, sese id sola sua auctoritate nobis persuasurum? [Monembasienses ejusdem fere temporis antistites, sine ullo fundamento distinguit.] Cur legitimas tabulas aut fide dignos istius distinctionis testes non allegat? An putavit, nos adeo credulos fore, ut sine ullis instrumentis duos homonymos ejusdem sedis archiepiscopos, ambos eruditione memorabiles, circa idem fere tempus admittamus? Multo facilius credemus, quod Arsenius iste sedem suam reliquerit; cum ipsemet in prædicta dedicatione ad Paulum III testetur, se Romæ quindecim annis laborasse, ut tenuem provisionem obtineret. Gratis itaque hic Lutheranus scriptor supponit, quod in quæstione versatur; nempe Malaxum hoc loco vera narrasse, quod nos in dubium revocamus. Quinimo ob supradictas rationes contendimus, Malaxum errasse, aut majorem hujus historiæ partem pro suo erga schismaticam Græcorum ecclesiam affectu confinxisse. Neque temere de auctore illo ita judicamus, cum in eadem Historia sua multum amori aut odio tribuat, & falsa quædam narret, ut superius ex epistola Theodosii Zygomalæ ad Crusium monuimus, & infra iterum alia occasione ex eodem symmysta ejus referemus. Itaque schismaticis, aut eorum defensoribus, solide probanda est hujus narrationis veritas, & difficultates ei oppositæ dissolvendæ sunt, antequam tam miris vanæ excommunicationis effectibus fidem adhibeamus.

[1354] Interim transcribemus reliqua Pachomii patriarchæ gesta, [Huic Pachomio monachus quidam propinavit venenum,] quæ Malaxus ibidem pag. 151 & sequente sic prosequitur: Hoc Pachomio patriarcham agente, diem suum obiit, uti dictum est, Sultanus Bajazita, secundus imperator urbis. Successit ei filius Selimes: quo tempore idem patriarcha ecclesiam Christi bene pieque regebat, cessantibus offensionibus & dissidiis. Aliquot dierum spatio exacto, comitatu clericorum sacratorum & secularium hominum assumpto, Valachiam petiit & Moldaviam. Ibi & a proceribus illorum locorum, & a nobilibus & toto populo summa cum reverentia exceptus, & liberalissime muneratus est. Tum benedictionem ipse eis impertitus, cum omni comitatu suo huc in urbem redire intendit. Verum quando Selybriam venit, venenum ei monachus familiaris, nomine Theodulus, coactu clericorum aliquot dedit; quod simul ac hausit, superius ex ore sanguinem rejectabat, inferius autem e sede sanguis effluebat, sicut ex aquæductu aqua: qui ut morti propinquus erat, in curru positus est, & inde in magnam ecclesiam deportatus, quam ut primum attigit, animam efflavit, ibique humatus est.

[1355] [quo circa annum 1513 exstinctus est,] Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum MDXIII num. 22 ex morte Sultani Bajazetis, quæ anno Christi MDXII accidit, tempus hujus Patriarchæ determinat, & ibidem de chronologico Pachomii fine ac successoris initio ita disserit: Eodemque anno (nimirum Christi MDXIII) putamus mortuum item fuisse Pachomium patriarcham Constantinopolitanum Græcum ex iis, quæ in ejus ingressu diximus: cum enim sub ejus patriarchatu mortuum esse Bajazetem Turcorum imperatorem (quod vidimus contigisse anno superiori) ac post ejus obitum sub Selimo Valachiam & Moldaviam visitasse Græci tradant, utique non potuit ejus obitus ante præsentem annum accidere. Mortuus est autem ex veneno, a quodam monacho ei præbito; & antequam episcopi de more convenirent ad sufficiendum ei successorem, Theoleptus alius monachus, Joanninorum metropolita, Selimum Hadrianopolim adiens, pescesio dato, patriarchatus litteras ab eo obtinuit, atque in eo confirmatus est ab episcopis & clero, seditque toto tempore Selimi. Quod vero Onuphrius ejus ingressum ponit biennio ante obitum Bajazetis, eum omnino errare, ex prædictis intelligitur.

CXLIII. THEOLEPTUS I.

[& ei post breve tempus successit Theoleptus,] Ex jam dictis patet, hunc anno Christi MDXIII creatum esse Patriarcham, de quo Malaxus lib. 2 Turco-Græciæ pag. 152 & 153 refert sequentia: Eo tempore, quo mortuus fuit Pachomius, aderat Joanninorum metropolita, cui nomen Theoleptus, qui apud prædictum Pachomium monachus vixerat. Hic, priusquam concilio congregarentur pontifices, patriarchæ creandi gratia, Adrianopolim pervolavit, ubi tunc Sultanus Selimes erat; cui, pescesio dato, manum osculatus est: a quo continuo confirmationem potestatemque accepit, indeque ad magnam se ecclesiam retulit-Postquam regias litteras monstravit, statim in synodo considentes antistites & clerici suffragari cœperunt. Ipse dehinc, utraque denuntiatione accepta, patriarchica functione in se translata, augustissimam sedem conscendit, ab Heracleensi pastorale pedum accepit, ecclesiam Christi pascere occepit. Ceterum hoc patriarcha sedente, e vivis excessit Selimes, tertius urbis rex, quem in regno filius Soleimanes excepit. Nec sub regno Selimæ, qui octo & dimidiatum annos regnavit, alius, præterquam Theoleptus, patriarcha fuit.

[1357] Imperante autem Sultano Soleimane, accusatus est hic Patriarcha libidinis nomine; [qui circa annum 1521 e vivis ereptus est.] catholicæque ecclesiæ magnum inde offendiculum & perturbatio accidit. Synodo dein hujus rei causa a reverendis clericis advocata, decretum est, a Sultano facultatem esse petendam, ut pontifices ad inquirendum de criminatione Patriarchæ congregentur, verumne an falsum dixerint & accusatores & testes, qui utrique viri fide digni erant. Euntes igitur clerici in regium senatum, mandatum & potestatem inde extulerunt. Cumque nuntios pararent, quos acciendorum pontificum causa emitterent, deturbavit illum subito divino gladio suosummus omnium pontificum Christus Deus noster & rex regum, qui novit occulta hominum, tum justorum, tum peccatorum, & unicuique præmia pro factis suis persolvit. Incidit enim Patriarcha in gravem morbum & repentino exspiravit (factum est hoc brevi, postquam regnum adeptus esset Soleimanes) & ut mortuus est, sepelierunt eum extra Pammacaristæ prope priorem patriarcham Pachomium, ubi amborum sepulcra etiam nunc hodie visuntur. Cum Solimannus anno Christi MDXX imperium Turcarum administrare cœperit, & mors Theolepti acciderit brevi, postquam regnum adeptus esset Soleimanes, facile colligimus, quod hic Patriarcha circa annum Christi MDXXI obierit, & tunc ipsi successerit

CXLIV. JEREMIAS I.

[Post hujus mortem electus est Jeremias,] De hoc Theolepti successore proxime citatus Malaxus pag. 153 & sequente hæc habet: Congregati a morte ejus (videlicet Theolepti) aliquot pontifices, synodo sedente, Sophiæ antistiti suffragati sunt. Hic cum suffragiis ornatus esset patriarcha tum pontificum, tum clericorum, tum cunctorum Christianorum, data est ei minor significatio, & deinde, vespertino peracto, major. Cumque gratias egisset, pedum ab Heracleensi metropolita, veteri instituto & lege, accepit. Tum altissimo patriarchico solio conscenso, populo Domini benedixit & precatus est. Inde administrationi summæ præfuit satis diu, charus habitus & a sacri & a laïci ordinis hominibus propter summam modestiam studiumque pacis. Ad ineuntem ipsius patriarchatum videntur spectare, quæ Spondanus in Annalibus anno Christi MDXXI num. 14 & 15 memorat his verbis: Quo eodem anno Solimanus, Turcorum imperator, exercitum adversus Hungaros ducens, mense Septembri primitias expeditionum suarum Belgradum (Albam etiam Græcam dictum, olim Taurunum ad confluentem Savi & Danubii inclytorum fluminum situm) munitissimum totius Hungariæ oppidum, & validissimum Christianitatis ea parte propugnaculum, rebus omnibus necessariis tunc destitutum, post bimestrem obsidionem expugnavit, una cum Sabbatia aliisque nonnullis munitionibus.

[1359] Deinde post diversas hujus expeditionis causas, [& profanandas a Solimano reliquias sacras redemit,] quas ex variis auctoribus proponit, sic ad rem nostram pergit: Addit Spanduginus, Solimanum detulisse inde Constantinopolim sacra corpora SS. Thetæ & Venerandæ, brachium S. Barbaræ, & imaginem beatissimæ Virginis; ad quæ cum undique Christiani concurrerent, Solimanum accersito Patriarchæ minatum esse, nisi duodecim millia ducatorum solveret, projecturum se illa in mare: Patriarcham, collecta ægre ea summa ex eleemosynis Christianorum, reliquias redemisse. Quo nomine fuerit is patriarcha, Spanduginus non exprimit; sed ex Græcorum Historia ecclesiastica (notat in margine hanc ipsam Malaxi Historiam) satis intelligitur, fuisse Jeremiam, antea metropolitam Sophiæ: cum enim ibi dicatur, nullum alium sub Selimo sedisse præter Theoleptum, huncque decessisse brevi postquam regnum recepit Solimanus, eique Jeremiam suffectum esse, debuit omnino id contingere vel ad finem anni superioris, vel potius præsenti. Ita ille.

[1360] Malaxus vero occasionem seu causam, ob quam Jeremias sede sua dejectus fuerit, ibidem exponit hoc modo: Statuit autem adire Hierosolymam ad sepulcrum, in quo vitæ fons jacuerat, Dominus noster Jesus Christus, adorandum; robusque profectioni necessariis comparatis, [qui cum Hierosolymam ad sepulcrum Domini profectus esset,] secum clericos & diaconos, & monachos non consecratos duxit. Navigarunt inde in Cyprum, inque insulam egressi sunt. Ibi cum Patriarcha una cum comitatu suo esset, dissensio inter ipsos exorta est. Unde accidit, ut nonnulli clerici, relicto ibi Patriarcha, navi conscensa, redierint Constantinopolim. At Patriarcha navim in Cypro nactus, trajectus, in terram exscensum fecit, Hierosolymamque iniit. Ibi sanctum Christi sepulcrum adoravit, ceteraque sancta loca, & singularem voluptatem cepit, quod tanta ipsum gratia Deus dignatus esset.

[1361] [quidam clerici majori pecuniæ vi illum exauctorarunt,] Enimvero clerici ut redierant ad magnam ecclesiam, resciverunt quidam de pontificibus reditum eorum, eos propter dissidium cum Patriarcha rediisse. Equitantes itaque eodem tempore, in patriarchetum venerunt, cum clericisque & primoribus collocuti, adversus Patriarcham conspirarunt, & synodum ejus e throno ejiciendi causa conflarunt. Hoc consilio perrexerunt, & accessionem ad tributum fecerunt, aureos quingentos; ita ut summa tota fieret quatuor millium: antea enim tria & dimidiatum ducatorum, jam inde a primis patriarchis pedetentim procedendo, fuerant, quemadmodum in retro scriptis apparet, quinam alio atque alio tempore amplificationem induxerint. Additione illorum quingentorum ab inimicis Hieremiæ facta, considentibus in concilio pontificibus & clericis, ac de nobilitate paucis quibusdam, Sozopolitanus (tunc istius civitatis metropolitam agebat) electus est

CXLV. JOANNICIUS I.

[eique Joannicium substituerunt,] Post electionem hujus statim ad suffragationem itum est, indiciumque tum minus, tum majus ei factum. Tum in patriarchicum thronum festinanter ascendere coactus, metuentibus, ne Hieremias instar aquilæ revolaret, & thronum suum reciperet, priusquam ipsi suum patriarcham constituissent. Verum de piorum & reverentiam Numinis honestatisque habentium grege, tum urbicorum, tum Galatanorum, nemo illius videndi aut honorandi causa accessit; sed tantum, qui ipsum evexerant, nec alius quisquam. Hujusmodi condemnationem sui cum cerneret Joannicius, ille miser patriarchici throni occupator, a nemine ad se accedi, nec se patriarchico honore affici; sed contumeliis incessi & diris devoveri, valde magnum dolorem cepit; nec ipse solum, sed & omnes gregales ipsius, & vehementer propter superventuram sibi condemnationem flebant.

[1363] [quem populus post reditum Jeremiæ,] Tunc patriarcha Hieremias, Hierosolymis adhuc versans, audivit de illegitima Joannicii conscensione & tributi aggravatione, thronique ab illo, se dejecto, occupatione. Proinde in unum collecti quatuor patriarchæ liturgiam obierunt, post quam repticium patriarcham e piorum cœtu exterminarunt, & omnes illos, quorum suffragiis sedem rapuerat. Deinde aliquot diebus Hierosolymæ apud œcumenicum patriarcham Hieremiam consumptis, singuli thronos suos repetivere. At ipse Hieremias terra cum suo comitatu Constantinopolim versus rediit, videndi exitus causa: quo postquam appropinquavit, obviam fit bono Ebraimo Bassæ, eum salutans honorat, inter se gratulantur: charus enim admodum Bassæ erat. Proficiscebatur tum hic in quemdam locum ob magna negotia exsequenda. Tunc inquit ad patriarcham:Vade Galatam; ibi præstolare, donec redeo. Tunc te in locum tuum restituam. Patriarcha, cum ei reverenter gratias egisset, Galatam abiit, & ad templum Chrysopegæ commoratus est. Hoc ubi populus rescivit (o rem miram!) concurrit; idque tanta frequentia, ut triduum in osculanda sancta manu ejus absumpserit.

[1364] Bassa reverso, & pro tribunali sedente, cunctus domo exiens accessit populus, [oblato majori tributo, vicissim expulit,] ac clamore sublato dixit: Domine noster, istum perperam factum Joannicium nolumus in ecclesia nostra ferre; sed illum priorem reposcimus, qui secundum leges nostras, & fidei nostræ convenienter factus est. Voluntate hac populi ad regem relata, fieri is jussit hoc eorum postulatum, ea dumtaxat conditione adjecta, ut antecessor patriarcha penderet illos quingentos aureos, quos tributo addidisset ejus successor. Postero die Bassa in publico loco sedens, postquam eo venissent ambo patriarchæ cunctusque populus, sententiam regis clara voce recitavit. At Hieremias audito, standum esse illo tributi auctu, respondit. Non accipio ego istam conditionem, sed patriarchatu potius abeo. Verum enimvero populus, audito hoc, pro pietate sua accurrens deosculatur pedes Bassæ, auctarium approbat, quantumvis reclamante Hieremia. Ita eum rapiunt, abducunt, in patriarchico throno locant, comitante magno regis tzausche (est tzausbassa, quem Græci τὸν μέγαν τξαούσιον appellant, præfectus nobilium aulicorum, ut in altero Leunclavii Onomastico post Historiam Musulmanam col. 896 videre licet) magna tunc lætitia & gratulatione, tum per urbem, tum Galatæ die illo exorta, die festo non modo ab ipsis, sed etiam a vicinis locis, solennibus ceremoniis aucto. Sic itaque ad sedem Constantinopolitanam, Joannicio invasore ejecto, evectus est

JEREMIAS I iterum.

[ac iterum in sede CP. collocavit Jeremiam,] Postquam ergo hic in sublimi throno resedit (Malaxum pag. 156 exscribere pergimus) amicos quidem suos majore caritate complexus est; inimicos vero leniens, amicos sibi reddidit, venia eis data: gratulatique sunt sibi homines de virtute ejus, quod is esset, ut scripsimus, homo paci deditus, & humilitate modestiaque animi conspicuus. Illum autem supposititium patriarcham Joannicium civitate expulerunt, qui pudefactus discessit, probris, contumeliis, anathematica exsecratione omnibus piis incessentibus. Nec multo tempore post malus male & cum dolore periit, anathemateque constrictus, ceu tympanum inflatus, repertus est, quandoquidem a quatuor patriarchis propter iniquitatem suam ecclesiæ consortio spoliatus fuerat. Ita pœnas merito suo dignas miser dedit. Hæc si vera sunt, quæ de tumido Joannicii corpore hic referuntur, meminisse oportet eorum, quæ de inflatis hujusmodi excommunicatorum cadaveribus supra diximus.

[1366] Tunc ibidem Malaxus longam subdit historiam, quam Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MDXXXVII num. 18 ex ipso contraxit, [qui decretum quoddam Solimani,] & cujus synopsim ex illo sic brevitatis causa transcribimus: Hoc eodem anno (Christi MDXXXVII) contigisse videtur, quod in Historia ecclesiastica patriarcharum Constantinopolitanorum traditur; factum esse decretum a Solimano, Turcorum imperatore, ut quæcumque civitates Græcorum, deditione recusata, armis & vi expugnatæ fuissent, in iis nulla ecclesia esse permitteretur, nec divinum Officium fieri; sed omnes solo æquarentur. Qua de re vehementissime turbato Jeremia patriarcha una cum omnibus Christianis Græcis, quod ejus vi legis cunctæ ecclesiæ Constantinopoli dejiciendæ essent, astu primi Veziris, Patriarchæ faventis, & quæ agere deberet suggerentis, Patriarcha duos ab Adrianopoli Turcos centenariis majores accersierit, qui auro corrupti, testati sint, se in obsidione urbis sub Mahomete militasse inter Genizzaros, & vidisse quomodo Mahometes oppugnasset principio urbem, sed postea Constantinum Græcorum imperatorem deditionem fecisse, clavibus ad Mahometem allatis; horumque relatione audita, parsum esse ecclesiis, & patriarchæ in futurum cautum.

[1367] [imperatoris Turcarum callide elusit,] Cum enim testes a tempore obsidionis, quam contigisse vidimus anno MCDLIII, usque ad tempus, quo auditi sunt, octoginta quatuor annos numerent, id ad præsentem annum MDXXXVII referendum esse intelligitur. In quo tamen mirandum esset, adeo rerum ignaros fuisse Turcos, ut quod tam modico ante tempore in re omnium celeberrima accidisset, nescirent; nisi quod facile est imponere iis, qui seduci volunt. Fuisse autem tunc adhuc patriarcham Jeremiam, diserte auctor ait, quinimo & vixisse usque ad annum MDXLV, ex eadem Historia constat; ubi & nos ejus obitum ponemus, quamvis Onuphrius, qui Græcam hanc seriem patriarcharum, ut sæpius diximus, ignoravit, Dionysium ejus successorem jam anno millesimo quingentesimo trigesimo quinto sedere cœpisse ponat.

[1368] [monasterium in monte Atho restauravit,] Dein Malaxus pag. 163 & sequente reliqua hujus Patriarchæ gesta sic narrat: Hic patriarcha Hieremias instauravit a fundamentis monasterium Stauronicetæ, quod aliter magni Nicolai nomen habet, & in monte sancto Atho situm est, quod tunc ab incolis desertum fuerat. Templum ejus, magnitudine & figura admirabile, cum porticibus fecit, pictisque imaginibus elegantissime illustravit. Cellulas item monachis ædificavit, & turres & sacram mensam; muro magno & valido cinxit, & adinstar castelli exornavit. Vasa præterea pretiosa diversi generis aurea & argentea dedicavit. Denique multis possessionibus, ex quibus alimonia monachis suppeditetur, locupletavit.

[1369] [litem ab antistite Achridensi intentandam non minus versute prævenit,] Tempore hujus Patriarchæ venit archiepiscopus Achridarum, olim primæ Justinianæ, nomine Prochorus, huc Constantinopolim: cumque in senatum accessisset, protulit diplomata aurei sigilli imperatoria, quibus affirmabatur & declarabatur, ad archiepiscopatum ejus pertinere Berrhœam, qui est episcopatus metropoleos Thessalonicæ. Ac statim eo nomine centum aureos tributo adjecit. Quod cum videret Patriarcha, in solicitudinem incidit, quidnam faceret, ne ille loca illius episcopatus ad se traheret. Consilio igitur quorumdam usus, abiit & legem extulit, cujus sententia erat: Si contigerit, ut aliquis rem aliquam ad centesimum annum in potestate habeat, nemo poterit eam amplius ei de manibus eripere. Ita ad tribunal Bassarum accessit, illaque lege prolata, demonstravit, episcopatum prædictum amplius trecentos annos penes Constantinopolitanam ecclesiam fuisse. Quo audito, illum ei Bassæ adjudicarunt sub conditione tamen, ut additione centum ducatorum, quam Prochorus fecisset, acquiesceret. Quod hic cum retractare non posset, fecit. Ita repulsus abiit Prochorus. Hoc modo annuum hujus magnæ ecclesiæ tributum ad quatuor mille & centum ducatos pervenit; quæ summa quotannisdie sancti Georgii in imperatoria porta repræsentari solet.

[1370] Decrevit item hic Patriarcha proficisci in Valachiam & Moldaviam. [& demum in Walachiam Moldaviamque profecturus,] Hoc ergo consilio egressus e magna ecclesia, iter iniit, comitatus certis quibusdam pontificibus & clericis. Ibi in provincia sacratissimæ metropoleos Tornobi ægrotans, vitam hanc reliquit. Cum autem ita morbo laboraret, perfectorum monachorum habitum sibi induit, mutato priore nomine in Joannis nomen; spiritus & superas sic ejus abivit ad arces, corpore ipsius magno cum honore sepulto. Sederat in throno annos viginti tres & aliquot menses. Sane mirum est, turbulenta schismaticorum ingenia hoc tempore ita quievisse, ut tamdiu Patriarcham illum in pacifica sedis possessione reliquerint. Porro Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum MDXLV num. 20 ex hac viginti trium annorum administratione ostendit, Jeremiam anno Christi MDXLV obiisse.

[1371] Circa locum mortis nonnulla inter auctores occurrit discrepantia: [in Bulgaria, aut in monte Atho vitam cum morte commutavit.] Malaxus enim in prædicta narratione tradit, Jeremiam in provincia sacratissimæ metropoleos Tornobi (alii Ternobum appellant, estque præcipua Bulgariæ civitas) vitam reliquisse. At Matthæus Cigala apud Bandurum tom. 1 Imperii Orientalis pag. 216 contractis hujus Patriarchæ gestis ita finem imponit: Idem Stauronicetæ monasterium in Monte sancto restauravit, ibique monachus factus, excessit. Consentit Matthæo Philippus Cyprius, qui apud eumdem Bandurum tomo proxime citato pag. 227 de morte ipsius hæc habet: Is quoque monasterium Stauronicetæ in Atho monte instauravit, ibique ætate transacta, & monachus factus, decessit. Potius in hac re credendum videtur Malaxo, qui jam tempore illo vivebat, & cujus nihil intererat, alium mortis locum confingere. Quidquid sit de hoc discrimine, in locum Jeremiæ defuncti suffectus est

CXLVI. DIONYSIUS II.

[Cum decretum editum esset] Res gestas, quæ electionem hujus Patriarchæ præcesserunt ac secutæ sunt, Malaxus lib. 2 Turco-Græciæ pag. 164 & sequentibus ita commemorat: Vulgata morte patriarchæ, clerici magnæ ecclesiæ scripserunt ad proximos antistites: quibus congregatis, frequens concilium factum est pontificum, clericorum, principum & multorum aliorum expertæ virtutis virorum. Aderat tunc in magna ecclesia patriarcha quoque Hierosolymitanus, cui nomen Germanus erat, & concilio ipse etiam intererat. Longa de patriarchico throno disputatione habita, unanimes salutarem constitutionem secerunt, quam & in scriptum redegerunt, & infra tum Hierosolymorum patriarcha subscripsit, tum quotquot aderant pontifices ac clerici. Aiebat illa sanctio sic, Quicumque præsulum vellet ullo modo fieri patriarcha absque eo ut cuncti essent congregati pontifices, metropolitæ, archiepiscopi & episcopi tum Orientis, tum Occidentis, tum Peloponnesi, hunc talem jam ipsum per se condemnatum, pontificatu & throno dejectum esse. Hanc condemnationem ab ecclesiæque consortio sejunctionem Heracleæ antistes sacra humerali & collari veste indutus, promulgavit.

[1373] Tunc concordi voce emiserunt pernices nuntios ad pontifices cum regio mandato, eos congregarunt universos, & apud provincialem judicem, talem ordinationem constituerunt, quandocumque aliquis patriarchatum sitiens non accederet in patriarcheium, [circa electionem patriarchæ Constantinopolitani,] sed tantum coitione aliquot pauciorum præsulum, clericorum, & primorum legeretur, perinde acsi ab universorum concilio electus esset, tunc synodum esse cogendam, in qua tales dignitate sua moverentur, & longe a magna ecclesia eradicati projicerentur; improbitatem hanc a nundinatione Simonis magi, de quo in libro rerum ab Apostolis Christi gestarum, ortum & nomen habere; contra eam exstare canonem Apostolicum; multa alia absurda & legibus adversa contra disciplinam rectam pugnare: his vitiis profligatis, in sacro omnium concilio legendum esse patriarcham, qui pacifice absque omni offendiculo, citra omnem vexationem & molestiam, summæ rerum præsit.

[1374] [magna pars cleri & populi] Eo tempore Galatæ oppidi cives inclinatione charitatis admodum propendebant in metropolitem Nicomediæ Dionysium, eo quod patria ejus Galata erat, quæ ipsum & genuerat & educaverat. Nec Galatianis modo carus erat, sed etiam Caramanitis seu Cilicibus, qui magnopere eum fieri patriarcham studebant. Itaque XVII die Aprilis, sabbato justi Lazari, synodus propter negotia quædam collecta est. Ibi sedentibus pontificibus, & clericis, & parte procerum secularium, & multis aliis, congregataque multitudine plebis, sermo incidit de patriarcha, quisnam in pontificum conventu faciendus esset. Tunc magnus sacellarius, nomine Serpeta, de loco suo surrexit, & stans erectus, clara voce dixit: Sancti pontifices, venerabiles clerici, fratres & universe piorum cœtus, auscultate. Prior patriarcha felicis memoriæ Hieremias sæpenumero, quando cum clericis nobis sedebat, referebat, se mortuo, alium neminem esse, qui fieret patriarcha, nisi sanctum Nicomediæ præsidem: nam esse ætate provecta pontificem, animo submissum, pacis amantem.

[1375] [elegit Dionysium,] Hac sententia audita, pars pontificum & clericorum surrexit; Galatiani item & Caramanitæ, nec non alii, qui diligebant Nicomediensem, eum rapientes una cum pontificibus in magnam ecclesiam introduxerunt. Ibi suffragatione inita, minus ei dederunt indicium, & post Palmarum vesperas majus. Tum in patriarchicum solium extulerunt. Die Dominico Palmarum, in equo collocatum ad Bassas perduxerunt, quos ipse adoravit. Ibi nec superioris sanctionis meminere nec excommunicationis. Posteaquam in throno suo sedit, præteriit tota hebdomada Paschatis, quæ magna vocatur, sancti & venerandi supplicii servatoris Jesu Christi celebratio sine ulla perturbatione. Post hæc auctor meminit de incendio, tunc exorto, quod ad nos non spectat.

[1376] [anno Christi 1546,] Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MDXLV num. 21 ex jam relatis characteribus chronologicis tempus hujus electionis ita assignat: In locum ejus suffectus est, præsente Germano patriarcha Jerosolymitano, Dionysius metropolita Nicomediensis, patria Peranus seu Galatæus e regione Constantinopolis… Ejus porro introitum referendum esse in subsequentem annum MDXLVI ex prædicta serie omnino intelligitur, dum dicitur, ejus nominationem factam esse die decimo septimo Aprilis, sabbato S. Lazari, & inthronizationem sequenti die Dominica Palmarum; qui characteres non concurrunt, nisi quando Pascha incidit in vigesimum quintum Aprilis, sicut eo anno contigit. Indeque certissime Onuphrium redarguas, dum Dionysii ingressum ponit anno MDXXXV, quo incidit quidem decima septima dies Aprilis in sabbatum; sed vigesimo die postPascha, quod eo anno fuit vigesimo octavo Martii.

[1377] Ceterum Malaxus post memoratum incendium pag. 166 sic pergit: [quem Turcæ ob dissidia Græcorum] At vero principes urbis seu Bassæ, audito patriarcham factum esse, valde moleste ferebant. Itaque in patriarchicam ecclesiam currere & pontifices adire dicentes: Quid hoc rei est? Litteræ, quibus in libro sanctionem inscripsistis, nondum siccatæ sunt, vestis collaris & humeralis, in qua promulgata fuit excommunicatio, adhuc foris est, nec in vestiarium reposita; subscriptiones etiam vestræ exstant, si quis pontificum invadat in patriarchicum thronum, non omnibus pontificibus præsentibus, talem statim per se illa dignitate dejectum esse. De hoc leges sunt, sententiæ firmæ sunt. An ignoratis, & vos ipsos, & quem fecistis patriarcham, voce legum vestrarum de statione vestra deturbari. Responderunt pontifices: Sane deturbarent nos leges, si voluntate nostra violassemus legem & subscriptiones nostras. Nunc illud, quod fecimus, factum est invitis nobis, quia e synodo, ubi sedebamus, nos contra voluntatem nostram rapuerunt: ac quidam nos portabant pedibus, alii manibus; nonnulli medios complexi, pannos humerorum nostrorum in terram abjecerunt; nudatos in templo nos incluserunt. Præfracte denique denuntiarunt, aut Nicomediensem designaremus, aut morte pœnas lueremus.

[1378] Principes, his auditis, synodum sequenti hebdomade convocant. [majori tributo gravarunt,] Pontifices consident, sanctionem recitari postulant. At patriarcha Dionysius, & qui cum ipso faciebant, nec colloqui nec respondere ipsis volebant. Principes & major pars pontificum ut talem contumaciam viderunt, ad Bassam retulerunt (qui erat Rusta Bassa, primus Vesirius, regis gener) & pescesio augendo causam dederunt, ut exquireretur negotium illud novellæ constitutionis seu decreti: Si patriarcha, inquiunt, legitime & rite factus est, retineamus ipsum, pro patriarcha vero habentes, & honore debito prosequentes; sin contra, quam lex præscribit, factus est, deponatur. Recusare patriarcha hoc, sed auctione honorarii acquiescere. At pontifices & primates, hoc viso, eum admittere auctionem, denuo tanto majorem fecerunt additionem. Fuerat pescesium initio aurei quingenti; tunc vero ad tria millia aureorum perduxerunt.

[1379] Enimvero Patriarcha ipse, & qui ei favebant pontifices, [& quem Græci jussu imperatoris pro legitimo patriarcha agnoscere coacti sunt.] clerici, & pars populi inter se concilium habebant, quid de hoc facerent. Convenit inter eos, dandum esse supplicem libellum ad regem; cum hoc certum esset, primum Vesirium, ipsum Rusta Bassam magnopere commodis adversari Patriarchæ. Hoc ubi sic decrevere, pararunt supplicationem, tamquam nomine totius populi scriptam, hunc Dionysium sibi patriarcham expetentis. Quodam die rex mari ad Camelogephyrum (pontem camelorum dixeris) perrexit: quod ut Christiani cognoverunt, cucurrerunt illo, ferentes supplicationem, quam humiliter ei porrexerunt. Rex in palatium suum reversus, eam legit, & extemplo Rusta Bassam accivit, & valde hoc nomine objurgavit. Tandem ei dixit: Est hæc sententia mea, ut fiat, quod populus meus vult. Tum Bassa cum metu regis non haberet, quod aliud faceret, misso equite, quem zauschum vocant, Patriarcham ex oppido Galata, quo ejectus fuerat, accersivit; qui in patriarcheium reductus, sedem suam recuperavit. Paucis diebus post, honorarium ter mille ducatorum accepit, allatumque in consessum Bassarum quæstori tradidit, a quo ad regem adductus, manum hujus osculatus est, quemadmodum consuetudo patriarcharum fert. Cumque potestatem & jus, ab eo datum, accepisset, in solio suo securus sedit, libere ecclesiam regens & jurisdictionem exercens. Adversarii vero pontifices, cum rem impedire non possent, eum pro domino suo & rege & patriarcha agnoverunt & honorarunt. Ita singuli domos suas discesserunt.

[1380] [Putamus, partem Menæorum Græcorum,] Suspicor ad hunc Dionysium spectare præfationem, quæ ante mensem Septembrem Menæorum Græce legitur, & cui præfigitur hic titulus: Τῷ παναγιωτάτῳ ἀρχιερεῖ κυρίῳ Διονυσίῳ πατριάρχῃ Κωνσταντινουπόλεως τῷ κηδεμόνι καὶ ἀντιλήπτορι τοῦ Ἑλληνικοῦ γένους, Ἀντόνιος ὁ Εἰπαρχος ἐν Κυρίῳ χαίρειν. Hoc est: Sanctissimo præsuli domino Dionysio, patriarchæ Constantinopolitano, curatori & defensori Græcæ nationis Antonius Hyparchus salutem. In hac hypothesi ad eumdem Dionysium pertinet titulus, qui cum aliquot versiculis mensi Januario Menæorum ita præmittitur: Τῷ ἁγιωτάτῳ ἀρχιερεῖ Κωνσταντινουπόλεως νέας Ῥώμης καὶ οἰκουμενικῷ πατριάρχῃ, κυρίῳ Διονυσίῳ Ἰωάννης Ὁμινδόνιος εὐπράττειν. Id est: Sanctissimo præsuli Constantinopoleos novæ Romæ & œcumenico patriarchæ, domino Dionysio Joannes Homindonius salutem. Hæc, ni fallor, ad Dionysium hujus nominis secundum diriguntur.

[1381] [quæ Venetiis postmodum excusa sunt,] At dices, hunc Dionysium in cathedra Constantinopolitana sedisse ante medium seculi XVI, & illas Menæorum partes tantummodo circa finem ejusdem seculi primum typis vulgatas esse. Quomodo igitur, inquies, possunt isti tituli convenire huic Dionysio, qui verosimillime exeunte seculo XVI jam dudum e vivis excesserat? Statuendus est itaque alius Dionysius, qui circa finem seculi XVI sedem Constantinopolitanam occupaverit. Fateor, hanc difficultatem non esse levem, & ita etiam censuisse Papebrochium nostrum, quando tomo III Junii pag. 808 sic scripsit: Menæa Græcorum, quæ Bollando nostro placuit MAGNA vocare, excudi Venetiis cœperunt anno MDXCV, cum esset Constantinopolitanus patriarcha dominus Dionysius, cui Antonius Hyparchus longam inscribit præfationem de calamitosissimo statu totius Græcæ nationis quoad corporis & animæ bona, multis quærens in ejus causam; præcipuam autem veramque non attingens, licet præ oculis positam omnibus, schismatis scilicet pertinaciam, & divisionem ab Ecclesiæ Capite, a quo quodcumque sejungitur membrum, marcescere & emori necesse est. Papebrochius igitur hoc loco clare supponit, anno Christi MDXCV aliquem Dionysium ecclesiæ Constantinopolitanæ præfuisse.

[1382] [dedicatam fuisse huic Dionysio,] Sed cum in catalogis nostris non inveniam ullum Dionysium, qui eo tempore ecclesiam Constantinopolitanam rexerit, suspicari pergo, Antonium Hyparchum & Joannem Homindonium sub hoc Dionysio secundo Menæa ad commodiorem Græcorum usum digessisse, & labores suos patriarchæ tunc sedenti dedicasse; postmodum vero illa Venetiis prælo mandata esse simul cum præfationibus, quas priores collectores operi præfixerant: nam Græci, qui editionem Venetam curarunt, a primis collectoribus diversi sunt, ut in fronte cujusque mensis videre est. Ad hanc suspicionem me maxime movet silentium Matthæi Cigalæ & Philippi Cyprii, qui exeunte seculo XVI vivebant, & non meminerunt in suis catalogis de ullo istius temporis Dionysio, quem certe non omisissent, si sua ætate ecclesiam Constantinopolitanam gubernasset. Adde, quod catalogus Renaudotianus, qui Constantinopoli scriptus est, incipiat ab anno Christi MDXCIV, post quem Dionysius iste in cathedra Constantinopolitana sedere debuisset, primo Matthæum, aliosque patriarchas enumeret, nulla circa id tempus de quodam Dionysio facta mentione, ut infra apparebit.

[1383] Ceterum Malaxus de hoc Dionysio secundo memorat sequentia: [qui post multa cum clericis suis dissidia, aliaque gesta] Temporibus hujus Patriarchæ multæ discordiæ, confusiones, perturbationes inter ipsum & pontifices & clericos exortæ sunt, ac plures turbulentæ synodi celebratæ. Condidit hic Patriarcha in patriarcheii parte, quæ ad occasum solis vergit, quatuor conclavia seu cellas in superiore loco, & alia totidem inferius his subjecta, & prope hæc equile spatiosum & pulchrum; duo quoque pulpita libris imponendis fecit, ubi quæ ab aliquo leguntur, ab aliis cantantur in dextero & sinistro choro, nec non alia quædam, ecclesiæ usibus accommoda. Hoc Patriarcha sedente, deposita est sanctæ crucis figura, Bassæ jussu, de superiori parte, ubi campanis locus erat, templi Pammacaristæ, quod in patriarcheio est, quæ crux eminus longe e terra marique conspicua fuerat, omnibusque Christianis patriarcheium conspecta notum fecerat. Ea deposita, magnus mœror omnium piorum animos invasit.

[1384] Post hæc Patriarcha morbo exstinctus est, cui justa in templo prædicto psalmorum cantu & omni cæremoniarum genere rite facta sunt. [circa annum 1555 ex hac vita discessit.] Corpus ejus in sanctissimæ Deiparæ monasterio vicinæ insulæ Chalcæ, ad ipsum pertinente, humatum. Non scimus, quo fundamento Onuphrius Panvinius primum anno Christi MDLV successorem huic Dionysio assignet, cum neque Manuel Malaxus, neque Philippus Cyprius expresserit ullos gubernationis annos, ex quibus facile tempus mortis erueremus. Numerus autem annorum excidit in catalogo Matthæi Cigalæ, qui post alia de Patriarcha illo sic scribit: Defunctus patriarchatu annos …, placida morte obiit. Sed cum forte Panvinius alibi istud successoris initium invenerit, & nihil ei opponere possimus, chronotaxim Onuphrii Panvinii in hac parte sequimur, & mortem Dionysii circa annum Christi MDLV collocamus; ita ut juxta superiorem chronologiam nono aut decimo administrati patriarchatus anno ei successerit

CXLVII. JOASAPHUS II.

[Dionysio defuncto successit Joasaphus,] Malaxus lib. 2 Turco-Græciæ pag. 169 & sequente fœdis coloribus (id alius scriptor injuste factum vult, ut postea videbimus) hunc Patriarcham depingit, postquam de electione ipsius præmisit sequentia: Vulgato patriarchæ Dionysii obitu inter antistites, multi & ab Oriente & ab Occidente in urbem confluxere. Ibi concilio habito, de sententia pontificum, clericorum, primorum, & totius populi electus est patriarcha, sanctissimus Adrianopolcos metropolita, Joasaphus, cui primo minor de more significatio data est; deinde, vespertino cantu peracto, major. Cumque gratias rite egisset, pedum sacrum ab Heracleensi accepit, quem demisse venerans, osculum manui ejus infixit: majorem vero significationem dedit ei reverendus & doctissimus vir, magnus sacratissimæ magnæ Christi ecclesiæ chartophylax seu commentariensis, Alexander Terensis.

[1386] Postquam hic patriarchicæ dignitati præpositus fuit, [qui varia ædificia construxit,] concursu totius populi, sacri & profani ordinis, seniorum & juniorum ei congratulantium & venerationem exhibentium exceptus est. Erat tunc temporis pescesium trium millium, uti diximus, aureorum, vitio eorum, qui ad tantam id auctionem perduxerant. Eam certe summam superior patriarcha Dionysius dederat. At hic Joasaphus sedem indeptus, magna arte, multis machinationibus, plurium donorum distributione tantum effecit, ut uno mille desecto, pescesium posthac bis mille aureorum remaneret. His secum acceptis, ad consilium perrexit, manumque Sultani osculatus, insigne potestatis accepit. Paucis diebus elapsis, totum septum, quo patriarcheium circumdatum erat, cum veteribus & putrefactis tuguriis destruxit, advectisque calce, lapidibus, tegulis & coctilibus lateribus, murum ipsi patriarcheio circumdedit, ita ut nunc castri pulcherrimi & muniti speciem habeat. Ædificavit quoque duo speciosa & ampla palatia in parte sinistra exeunti e patriarcheio prope sacratissimam patriarchæ cellam: ad hæc coquinam & molendinum. Insuper vasis sacris magnam ecclesiam auxit, & ornavit thuribulo, pelvi, candelabris duobus, ex argento omnibus, nec non aliis magni pretii & splendoris ex auro utensilibus sacris & vestibus.

[1387] [& quem synodus Græcorum anno 1565 exauctoravit,] Erat porro hic Patriarcha admodum superbo ingenio, & gloriæ præter modum avido. Hinc in magnas concertationes cum venerando clericorum cœtu, & cum viris nobilitate præstantibus venit: atque ut sibi adjutores, adversariæ factionis destruendæ causa paratos haberet, nuntiis emissis, cunctos Orientis, Occidentis, & Peloponnesi pontifices congregavit. Qui cum venissent, in magna ecclesia congregati sunt. Synodo autem facta, ipsum simoniæ convicerunt, & ex sententia sacrorum apostolicorum canonum pontificio throno patriarchicoque honore dejecerunt. Tum subdit ipsam depositionis sententiam, quæ lata est anno septies millesimo septuagesimo tertio mundi conditi, id est Christi MDLXV, mense Januario, Indictione octava, & cui quinquaginta duo antistites subscripserunt, ut ibidem videri potest.

[1388] [(Zygomalas hanc synodum accusat injustitiæ)] Theodosius Zygomalas lib. 1 Turco-Græciæ pag. 96 famam hujus Joasaphi contra publicum condemnationis instrumentum ita tueri conatur: Observa quoque hoc (sic in epistola sua Crusium monet) Malaxum in iis, quæ ex multis collecta conscripsit, non per omnia veritatem sequi: interdum enim ad gratiam loquitur, nonnumquam ex odio. Exemplo sunt, quæ in Joasaphum patriarcham, virum sanctum, & nominis Græci amantem, & invidia injuste patriarchatu dejectum dixit. Constat certe nobis, eos, qui conspiraverant contra ipsum in sententia ferenda, principesque auctores injuriæ exstiterunt, omnes in multa mala, atque adeo in miserabile exitium incidisse; nimirum Deo injustum in illum suffragium latum in apertum proferente (ut quidem mea fert opinio) & quod animadversurus sit in eos, qui justo homini iniquam pœnam irrogaverint; quem equidem Deo acceptum, ut pium virum & virtute per vitam præditum fuisse arbitror. Dum Zygomalas sic unum Joasaphum defendere nititur, quinquaginta duos schismaticæ suæ ecclesiæ præsules de gravissima invidia ac injustitia accusat. Crusius in sua Turco-Græcia pag. 274 & 275 ex narratione cujusdam Græci refert aliam hujus dejectionis causam, ubi etiam a pag. 290 exhibet ipsam Joasaphi exauctorati epistolam, in qua hic de injuria sibi illata conqueritur, & ad aliud magis æquum judicium provocat. Nos interim hanc litem supremo Judici ac cordium scrutatori decidendam relinquimus.

[1389] Ceterum sub hoc Patriarcha Lutherani incassum sperabant, hæresim suam a schismatica Græcorum ecclesia recipiendam aut approbandam esse, [& sub quo Lutherani approbationem suæ hæresis frustra a Græcis obtinere tentarunt.] ut Leo Allatius lib. 3 de Consensione perpetua Occidentalis & Orientalis ecclesiæ cap. 8 num. 2 testatur his verbis: Pertentarunt sæpius Occidentales hæretici Græcorum animos maximis etiam pollicitationibus allicere ad proprias hæroses. … Primus, qui id conaretur, fuit Philippus Melanchthon, qui Augustanæ confessionis, Græce a Paulo Dolscio Plauensi conversæ, ut Martinus Crusius notat, anno MDLIX a Joanne Oporino editæ, exemplum ad Josaphatum *, patriarcham Constantinopolitanum, per Demetrium Mysum, diaconum ejusdem ecclesiæ, misit; tradens, in suis ecclesiis doctrinam Prophetarum & Apostolorum servari, sibi hæreses veteres & superstitiones odio esse. Melanchthonis epistola nec responsione digna judicata est a Constantinopolitano. Cum itaque Joasaphus ineunte anno Christi MDLXV e sede Constantinopolitana dejectus esset, ad eamdem mox evectus est

[Annotata]

* lege Joasaphum

CXLVIII. METROPHANES III.

[Joasapho exauctorato statim suffectus est Metrophanes,] Hunc statim Joasapho exauctorato successisse, satis patet ex verbis Malaxi, qui lib. 2 Turco-Græciæ a pag. 175 electionem ipsius ita narrat: Exturbato ad hunc, quem diximus, modum patriarchica sede in pontificum consessu Joasapho, suffragiis eorumdem designatus est Cæsariensis, patriarcha; successitque is, utraque significatione accepta, in sublimi throno. Ceterum sub hujus patriarchatu fuerunt quidam pontifices, qui non accipiebant ob sacerdotes creandos pecuniam; sed tantum embaticium (est honorarium, quod Græci clerici pro obtento gradu vel inita dignitate præsulibus pendebant, ut Cangius in Glossario Græco-barbaro notat) aliquis capiebat, quando sacerdotem aliquem faciebat, dante id ecclesia.

[1391] Atque cognoscite, quæso, quodnam embaticium quidam eorum acceperint, [qui patriarchatui renuntiavit] cum in ipsa ordinatione nullos caperent nummos, ut ne sanctionem sacrarum legum & antistitum transirent, neu eodem cum Simone mago crimine condemnarentur; capiebant exinde duplum embaticium. Ita e tali nundinatione nihil eis decedebat; sed ad idem satiandæ avaritiæ suæ principium redibant. Væ, væ illis! Non patitur se irrideri Deus, neque in personam intuetur, nec regis, nec principis, nec pontificis, nec cujusquam alius; verum singulis secundum facta sua gratiam refert: quippe Deus justus. Idem dehinc Patriarcha scripto resignavit patriarchicum solium & pontificatum ad quartum Nonas Maii, die Dominica, post Nicomediæ præsulis designationem. Eam resignationem pontifices & clerici acceptam in codicem magnæ ecclesiæ retulere. Sub hoc patriarcha Metrophane rebus humanis exemptus est Sultanus Suleimanes, rex quartus urbis, postquam XLVII annos regnum administrasset. Eo regnante fuerunt hi patriarchæ, quos subjecimus. I. Hieremias, qui fuerat metropolita Sophiæ. II. Dionysius metropolita Nicomediæ. III. Joasaphus metropolita Adrianopoleos. IV. Metrophanes, qui metropoliten Cæsareæ egerat. Suleimanæ mortuo successit in regno filius suus Selimes, quo imperante, resignationem fecit prædictus Metrophanes.

[1392] Cum Selimes Turcarum imperator circa finem anni MDLXXIV obierit, ex dictis constat, Metrophanem ante hoc tempus patriarchatui suo renuntiasse. [mense Maio anni 1572.] Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum MDLXXII num. 27 abdicationem Metrophanis ita refert: Hoc anno (nimirum Christi MDLXXII) ad quartum Nonas Maii Metrophanes patriarcha Constantinopolitanus Græcus sponte dignitate se abdicasse dicitur. Sed cum Metrophanes ineunte anno MDLXV cathedram Constantinopolitanam ascenderit, ut supra diximus, non invenio novem administrationis annos, quos Matthæus Cigala & Philippus Cyprius ei tribuunt, nifi forsan tempus secundi patriarchatus inter hos novem annos computarint. Cum autem Metrophanes dignitatem suam abdicarit quarto Nonas Maii, die Dominica, & anno Christi MDLXXII fuerint litteræ Dominicales FE, abdicatio illa ad hunc annum referenda est, ut consideranti apparebit. Ceterum de hoc Patriarcha quædam inferius dicenda reservamus, quando ad sedem suam redibit. Interim locum ipsius occupavit

CXLIX. JEREMIAS II.

[Sequenti die post abdicationem huic subrogatus est Jeremias,] Hunc patriarcham magnis laudibus extollit Malaxus, dum post proxime relatam Metrophanis abdicationem pag. 176 hæc subnectit: Tunc contigit, hic esse in magna ecclesia aliquot pontifices, numero viginti aut amplius, synodoque habita consedere cum honoratissimo clericorum cœtu, ut eligerent patriarcham, corpore & animo dignum, qui pasceret ecclesiam Christi recte & juste, tamquam viva ipsius imago. Consentientibus igitur suffragiis legerunt sacratissimum & divinis dotibus exornatum metropolitam Larissæ, dominum Hieremiam, pontificem justum, vitæ inculpatæ, verum, pium, misericordem, sanctum, innocentem, labis expertem; ut jam factum sit id, quod divus Paulus ad Hebræos scribit: Fratres, talis nos decebat pontifex, & quæ sequuntur. Tempus vero successionis ibidem pag. 178 sic accurate exprimit: Evectus autem est in excelsum & illustrem hujus dignitatis locum anno conditi orbis supra septies millesimo octogesimo (id est Christi MDLXXII) tertio Nonas Maii. Ex hoc distincto electionis tempore sequitur, Jeremiam postero die in locum Metrophanis abdicantis successisse.

[1394] [vir laudibus & rebus gestis clarus,] Deinde Malaxus ibi & sequentibus paginis varia hujus Jeremiæ gesta prolixe commemorat, quæ a Spondano ad annum Christi MDLXXII num. 27 sic in compendium rediguntur: Hoc anno ad quartum Nonas Maii, Metrophanes patriarcha Constantinopolitanus Græcus sponte se dignitate abdicasse dicitur, & in ejus locum suffectus Jeremias ex civitate Anchiolo, Ponto Euxino vicina, archiepiscopus Larissenus, ætate juvenis: quippe qui vix tunc annum trigesimum sextum exegisset; sed vir admodum apud suos laudatus de pietate & virtutum cultu ac studio sacrarum Litterarum. A Silemo Turcorum imperatore, de more soluto pescesio, confirmatus, ante omnia synodo habita, penitus proscripsit infaustum illud simoniacum embaticium, de cujus introductione dictum superius. Templum patriarchale restauravit, ac perpulcris sacris imaginibus, aliisque egregiis ornamentis decoravit; thronum patriarchalem magnificum erexit, vestes pretiosas ecclesiæ contulit, palatiumque ampliavit, ac nova ædificia construxit: ita enim impensus ejus laudator Emmanuel Malaxus in patriarcharum Constantinopolitanorum historia, quæ ibi in hoc Jeremia desinit. Si Malaxus schismaticus, qui circa annum MDLXXX obiit, postrema Jeremiæ gesta cognovisset, non tantopere ipsum laudasset; cum postea unionem cum ecclesia Romana amplexus fuisse videatur, ut apparebit ex infra dicendis, quando sedi suæ fuerit restitutus.

[1395] Lutherani sub hoc Patriarcha iterum frustra tentarunt erroribus suis Græciam inficere, [sub quo Lutherani iterum frustra laborarunt,] aut saltem approbationem eorum a Græcis extorquere, ut Spondanus ad annum Christi MDLXXIV num. 16 refert his verbis: Hoc eodem anno Jacobus Andreæ, Schmidelinus ab arte fabrili, quam initio exercuit, dictus, posteaque inter præcipuos Lutheranorum ministros connumeratus, Tubingensisque academiæ cancellarius, & Martinus Crusius, Græcarum litterarum ibidem professor, per Stephanum Gerlachium, ejusdem hæresis Lutheranæ sectatorem, ac concionatorem Davidis Ungnadii baronis & oratoris Cæsarei ad Selimum Turcorum imperatorem, obtulerunt Jeremiæ Græcorum patriarchæ Constantinopolitano Augustanam Confessionem, Græce dudum conversam a Paulo Dolscio, seu ab ipso Melanchthone Dolscii nomine, ac cum eodem de concordia, cum nonnullis ejus decessoribus frustra tentata egerunt, tum in odium Romanæ Ecclesiæ, tum ut antiquam suæ sectæ successionem ostendere possent.

[1396] Quæ nundinatio cum in aliquot sequentes annos protracta fuerit, [ut Græciam erroribus suis inficerent,] plurimis scriptis ultro citroque epistolis, multisque aliis ejusdem farinæ libris Constantinopolim ad id missis, atque inter ceteros compendio theologiæ Jacobi Heerbrandi Juliacensis, ab eodem Martino Crusio Græce reddito; Gerlachio id diligenter curante, ac post eum Salomone Schweigkero, successoris Ungnadii in ea legatione Joachimi a Sintzendorff ecclesiaste; nihil tamen perfici potuit, Patriarcha, quamquam valde honeste erga eos sese gerente, non solum tamen renuente in religionis dogmatibus eis suffragari, verum etiam aperte refragante, & Catholicorum omnia, quæ Lutherani impugnabant, confirmante, atque eorum errores detegente, uti videre est in trinis ipsius responsionibus: cum illi, non priori anni MDLXXVI satis prolixa contenti, iterum atque iterum rescribentes, & suam doctrinam defendere & Patriarchæ argumenta convellere satagentes, alteram ac teriam declarationem elicuerunt, haud prima illa sibi æquiores vel auspicatiores: adeo ut in fine tertiæ, tædio affectus importunæ illorum pervicaciæ, coactus fuerit post exprobratam ipsorum discordiam a dogmatibus ecclesiæ & inter sese, demum rogare eos, ne postinde molesti ipsi essent, neque amplius de iis scripta mitterent: quippe qui præsumentes plus vetere & nova Roma sapere, verorum theologorum scriptis relictis, sua ipsi meliora ducerent; sacros quidem antiquæ ecclesiæ theologos verbis honorantes, factis vero rejicientes, ex quorum nihilominus interpretatione haurienda sit probatio fidei veteris ac primitivæ Ecclesiæ.

[1397] Primam vero eamdemque prolixiorem Patriarchæ responsionem, cum ipsi eam apud se reconditam servarent, [aut saltem a Græcis approbationem suæ hæreseos extorquerent,] primus in publicum emisit a quodem archimandrita Græco acceptam & in Latinum versam Stanislaus Socolovius, Stephani regis Poloniæ theologus, titulo censuræ Orientalis ecclesiæ; quam deinde cum ceteris, a Patriarcha anno MDLXXIX & MDLXXXI redditis, ipsimet pudore suffusi Socolovianæ editionis, qua ipsorum ignominia detegebatur, suis additis ad singulas responsis, publicarunt Græce & Latine cum præfatione; adversus quam Joannes Baptista Fiklerus juris-consultus Spongiam scripsit, & ipse Socolovius respondit, ac sententiam definitivam Patriarchæ adjecit cum antidoto ultimæ responsionis Lutheranorum ad censuram Patriarchæ de articulis Confessionis Augustanæ. Leo Allatius in Consensione perpetua Occidentalis & Orientalis ecclesiæ lib. 3 cap. 8 num. 3 similia refert, & ex epistolis Jeremiæ patriarchæ aliqua recitat.

[1398] [ut ex Hierosolymitana schismaticorum synodo] Lutheranos hanc repulsam a Græcis passos esse, confirmatur ex Hierosolymitana Græcorum synodo, in qua apud Harduinum nostrum tomo XI Conciliorum col. 186 leguntur sequentia: Elapsis ab Luther quinquaginta annis, Martinus Crusius Tubingensis, ceterique cum eo novitatum Lutheri peritiores (porro non alia est Lutheri hæresis atque Calvini, quamquam nonnihil videtur interesse) suæ capita professionis ad eum, qui Catholicæ ecclesiæ Constantinopolitanæ id temporis clavum tenebat, direxere; quatenus uti dicebant, dignoscerent, an cum Orientali ecclesia de doctrina convenirent. Verum ad illos & contra ipsos insignis ille Patriarcha sermones tres seu magis peritas responsiones rescripsit, quibus & omnem eorum hæresim theologice juxta ac catholice confutabat, & orthodoxas opiniones, quascumque a principio ecclesia obtinuit Orientalis, eos edocebat: quamquam hæc illi nequaquam attenderunt; quippe nuntium pietati penitus remiserant. Habetur liber iste Græce & Latine editus Wittembergæ in Germania (Græce scribitur ἐν Βιρτεμβεργίδι τῆς Γερμανίας) anno salutis millesimo quingentesimo octuagesimo quarto.

[1399] [& epistola Arsenii hieromonachi probatur.] Arsenius hieromonachus jam dudum antea de eodem negotio similia tradiderat in epistola ad amicum, quam Allatius lib. 3 Consensionis cap. 8 num. 5 Græco-Latine edidit, & ex qua ad rem nostram excerpimus sequentia: Ceterum vere hæc tum a me esse dicta, manifesto liquet ex iis, quæ annis abhinc non multis, administrante ecclesiam nostram Hieremia, gesta sunt: etenim is a Lutheranis Germaniæ ad concordiam communionemque dogmatum invitatus, partim multa pollicentibus iis, partim comminantibus, & violenter instantibus, flecti non potuit tamen, atque omnibus eorum impetibus generose fortiterque repugnavit: & certe quid ipse, tum subjectæ sibi ecclesiæ sentirent, expositione bene longa diserte contestatus est. Ex his Arsenii litteris rursus infra fragmentum quoddam proferemus.

[1400] [Cum Jeremias anno 1579 relegaretur,] Deinde Spondanus in iisdem Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MDLXXIX num. 22 dejectionem hujus Patriarchæ sic memorat: Ad finem anni (scilicet MDLXXIX) Jeremias patriarcha Constantinopolitanus Græcus, destitutus patrocinio Michaëlis Cantacuzeni, Græcorum potentissimi, cujus opera patriarchatum, deposito Metrophane, adeptus fuerat (qui Michaël anno superiori accusatus de turbis in Walachia & Moldavia concitatis, Amuratis jussu Anchiali in domo sua laqueo suspensus fuit, ejus bonis publicatis) eodem procurante Metrophane, depositus ac relegatus est, ipseque Metrophanes restitutus. Hæc auctor ille collegit ex variis testimoniis, quæ in margine citat, & quæ in Turco-Græcia Martini Crusii pagg. 43, 68, 212, & 274 legi possunt.

METROPHANES III iterum.

Is mense Decembri anni MDLXXIX ad cathedram suam rediit, illamque tunc pauco tempore occupavit: nam Matthæus Cigala & Philippus Cyprius secundo ipsius patriarchatui tantummodo novem menses adscribunt. Hoc confirmatur ex epistola Schweigkeri, [mense Decembri ejusdem anni ad sedem CP. rediit Metrophanes,] qui ineunte anno MDLXXXI ad Martinum Crusium scripsit, Metrophanem die undecima Augusti anno MDLXXX obiisse, ut in Annotationibus Turco-Græciæ pag. 212 Crusius testatur. Exiguum discrimen occurrit circa diem obitus in litteris Theophanis hieromonachi, ad metropolitam Joanninorum datis, qui lib. 4 Turco-Græciæ pag. 335 inter alia huic mortem Metrophanis ita indicat: Paucis tibi significo, sanctissimum patriarcham dominum Metrophanem in beatas sedes receptum esse, idque nono die proximi Augusti mensis, feria tertia, hora noctis prima, iterumque in throno sedere dominum Hieremiam.

[1402] Etiamsi dubitari possit, utrum Metrophanes vere & constanter unionem Ecclesiæ Romanæ amplexus fuerit, [qui ab unione cum Latinis non abhorruit,] non videtur tamen ab ea multum abhorruisse, cum Stephanus Gerlachius ad Martinum Crusium, ut hic in Turco-Græcia pag. 212 testatur, mense Martio anni MDLXXVIII de Patriarcha illo exauctorato sic scripserit: Vir est humanissimus, simulque gravis, nec a nostris ecclesiis (nimirum Lutheranis) animo alienus. Cumque olim Cæsareæ metropolitam agens, ecclesiam Orientalem cum Occidentali unire studeret, ejus rei gratia Romam profectus, inde a synodo clericorum & nobilium, Constantinopoli habita, excommunicatus fuit. Attamen postea virtute sua ad patriarchæ honorem, quo propter suam doctrinam & prudentiam dignus erat, ascendit. Me sæpius se in urbe, & in vicina insula Chalce, ubi monasterium sanctæ Trinitati suis sumptibus ædificavit, invisentem, Testamentoque novo Græco, pulcherrime excuso, donantem humanissime semper accepit.

[1403] Hisce consonat testimonium Augerii Gisleni Busbequii, [& anno 1580 ex hac vita migravit.] qui eo tempore legatum Ferdinandi I, augustissimi Romanorum imperatoris, apud Turcas agebat, & propter grassantem Constantinopoli pestem ad vicinas insulas diverterat: is enim in Epistola 4 legationis suæ Turcicæ de eodem, ni fallor, Metrophane sic meminit: Fuit mihi, dum in illis insulis vixi, notitia cum Metrophane metropolita, qui cœnobio in Chalci, una istarum insularum, præest, viro humano & non indocto, concordiæ inter Latinam & Græcam ecclesias percupido, præter consuetudinem reliquæ gentis, quæ fere nostræ religionis homines, ut impuros & profanos, aversatur. Cum itaque Metrophanes ille juxta superius dicta mense Augusto anni MDLXXX obiisset, mense Decembri ejusdem anni sedem Constantinopolitanam occupavit

JEREMIAS II iterum.

Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MDLXXIX num. 22 ex ipsa Jeremiæ epistola ostendit, [Post mortem Metrophanis exeunde anno 1580 ad sedem CP. reversus est Jeremias,] illum post mortem Metrophanis, anno MDLXXX, die XXIV Decembris, sedi suæ restitutum fuisse, & ibidem ad secundum ipsius patriarchatum refert sequentem historiam his verbis: De ipso vero Jeremia inter alia laudabilia legimus, cum Græcus quidam monachus, qui Jerosolymis venerat, ut pecuniam a plebe corraderet, mentiretur, non longe a Jerosolyma lapidem cælitus cecidisse, cui inscriptum esset, mundum post paucos dies interiturum; eique commento ut fidem faceret, litteras monstraret, quas se ab Alexandro patriarcha habere aiebat, quibus promittebatur peccatorum indulgentia omnibus, qui eas pecunia compararent; Jeremiam patriarcham, ubi hæc audivit, monachum ad se evocatum, & in mendacio persistentem, publice excommunicasse, & simul eos, qui deinceps tales ab eo indulgentias emerent; qui vero jam emerant, jussos a Patriarcha fuisse eas proferre, quæ præsente monacho igni traditæ fuere, ipseque monachus pecuniam singulis restituere coactus, qui singulas ducato vendiderat, tunc & ipsum impostorem amare flentem a Patriarcha ecclesiæ restitutum fuisse. Hæc haud dubie desumpta sunt ex Annotationibus Crusii ad suam Turco-Græciam pag. 509, ubi hæretici eamdem historiam contumeliosa adversus Romanum Pontificem clausula fœdarunt.

[1405] [qui primo cum hæreticis quibusdam] Sub secundo hujus Jeremiæ patriarchatu prodiit famosa illa anni emendatio per resectionem decem dierum, quæ jussu Gregorii XIII Papæ facta est, & quam heterodoxi ex odio contra Romanum Pontificem acriter impugnarunt, quamvis ea res ad fidem minime pertineret. Inter alios adversus hanc eruditam temporis correctionem ex castris hæreticorum eruperunt Josephus Scaliger & Michaël Mæstlinus, qui sibi principatum hujus scientiæ superbe arrogabant. Verum Christophorus Clavius Germanus, Antonius Possevinus Italus, & Dionysius Petavius Gallus, eruditi Societatis nostræ sacerdotes, hos aliosque adversarios ita retuderunt, ut iis ad certamen redeundi voluntatem ademerint, ac plures etiam hæretici argumentis horum acquieverint.

[1406] [emendationi Calendarii Gregoriani restitit;] Antonius Possevinus noster occasione Calendarii Gregoriani, cujus emendationem contra Davidem Chytræum tuetur, sect. 4 cap. 6 de Jeremia Constantinopolitano sic meminit: Ergo inter Christianos reges, qui anni emendationem a Gregorio XIII Pontifice maximo editam admiserunt, Stephanus, hujus nominis primus, Poloniæ rex fuit, qui tanta in vastitate provinciarum ac varietate nationum & rituum, addo schismatum & hæresum, nihil prius habuit, quam ut Ecclesiæ deliberatio de tanta re exciperetur ab omnibus. Restitere vehementer Rutheni, quos concepti schismatis tumor, & altissima theologiæ ac bonarum disciplinarum, linguæ item Græcæ, ignoratio, mirifice suis consuetudinibus implicitos tenet. Itaque miserunt Byzantium, ubi evocato Alexandrino patriarcha, Jeremias, qui Constantinopolitanam sedem non ita multo ante obtinebat, synodicam epistolam scripsit, qua Ruthenis & Græcis interdicebat, ne Gregorianam anni emendationem admitterent: rationes autem ejus interdictionis Jeremias tum alias, de quibus mox dicam, tum eas afferebat, quod sibi nondum omnino Latinorum argumenta & rationes innotuisse diceret.

[1407] [at deinde rationibus & bene volentia Gregorii XIII Papæ motus,] Ad extremum misit ad eos canonem, quo in observando Pascha uti deberent: quæ quidem omnia cum ipso autographo, chirographoque eorumdem patriarcharum exstant apud me, cui Constantinus senior, dux Ostroviæ illustrissimus, & inter Ruthenos primarius, hæc omnia fidenter dedit, suorumque cum Latinis unionem atque concordiam, variis acceptis rationibus, misso item Byzantium homine, dedit operam, ut procuraret. Factum est autem, sive iis rationibus seu potius paterna summi Pontificis charitate ac sedula diligentia, ut idem Patriarcha Constantinopolitanus, veritate victus, non solum ei assenserit, verum etiam legationem ad Urbem miserit, qua se id ipsum inter suos curaturum polliceretur, ingenui animi signum præbens, & Christiano deindepectore, patriarchatus, quam veritatis, jacturam perpeti malens: nam paulo post in custodiam conjectus est, oppressus a quodam Cæsareæ episcopo, qui pecunia Turcis data, in ejus locum suffectus est.

[1408] Quod hic Possevinus de benevolentia Gregorii XIII erga Jeremiam attigit, [non tantum emendationem Calendarii admisit,] ab Andrea Victorello in Additionibus ad Vitas Pontificum Romanorum in editione Oldoini nostri tomo 4 col. 16 clarius explicatur, dum inter alia beneficia, quæ Gregorius XIII Orientalibus populis contulit, ibidem enumerantur sequentia: Cyprii ab eo non solum alimentis & donis aucti, sed captivi ipsius argento redempti, & virgines in matrimonium collocatæ; qua benignitate nonnulli Thessaliæ & Moreæ præsules excitati, nomen Latinum peramarunt; Constantinopolitanus patriarcha Hieremias imprimis, post domesticos sermones cum episcopo Cedolino & Galliæ regis oratore, a quo Joannis Francisci Mauroceni, Veneti legati, pietas non dissentiebat, habitos.

[1409] Poloni emendatum Kalendarium exceperant; non vero Rutheni, [verum etiam unioni Ecclesiæ Romanæ adhæsit,] & alii in iis regionibus Græci: ut Hieremias patriarcha, veritatem edoctus, eos ad sentiendum cum Polonis incitaret, duos oratores & sacra dona Gregorius ad eum misit, quos ille a Gallo & Veneto oratoribus ad se adductos, dona & litteras Pontificis venerabundus & lætus excepit, propensæque in Latinam Ecclesiam voluntatis specimen dedit. Gregorio reverenti rescripsit animo, donaque egregia (inter alia S. Andreæ apostoli manum, Achaiæ, translato corpore, relictam, & S. Joannis Chrysostomi digitum) misit; pollicitus, se post aliquod tempus illius Kalendarium excepturum, Ruthenosque & Græcos alios ad idem faciendum hortaturum. At, non diuturno elapso tempore, scelesti viri calumniis, & pecunia Turcis data, vexatus, in carcerem ab his conjectus, Gregorii Pontificis benignitatem expertus est: eo enim urgente & inflaminante, Gallicus orator magnis precibus effecit, ut pœna capitis in mitiorem verteretur: quem si potuisset in libertatem vindicare Gregorius, inter purpuratos retulisset. Dum Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MDLXXXII num. 18, & Thomassinus in Veteri & nova Ecclesiæ disciplina part. 1 lib. 1 cap. 16 num. 10 similia narrant, ex his ipsis auctoribus sua hauserunt, & ex iis satis apparet, Jeremiam illum unioni Ecclesiæ Romanæ aliquando adhæsisse, ut supra dicebamus.

[1410] Porro ipsemet David Chytræus, Lutheri sectator, [ob quam causam, teste Chytræo Lutherano,] gloriosam hujus exsilii causam negare non potuit, quando lib. 27 Saxoniæ pag. 756 illam inter alias ita affert: Eodem vero tempore, quo Tauricæ Chersonesi partem borealem provinciis Turcicis Amurathes adjunxit, parum abfuit, quo minus omnia Christianorum templa Constantinopoli (quorum circiter triginta in monasteriis & alibi superesse intelligo) in moscheas seu Mahometicæ religionis speluncas, summi sacerdotum Turcicorum pontificis, quem Muffti appellant, instinctu converterentur. Cumque Græci, Armeni, & aliæ gentes Christianæ subjectissime deprecarentur, & Mahometi secundi ac sequentium imperatorum privilegia, Christianis de libero religionis eorum exercitio concessa, allegarent, responsum est, eo tempore propter urbis solitudinem & Musulmannorum paucitatem indultum esse; nunc cum tanta Mahometicæ religionis cultorum in urbe frequentia sit, ut templis pluribus indigeant, æquum esse, ut illis Christiani cedant. Postea Hispaniæ regis apud Venetos legatus scripsit, Amurathem omnia Christianorum templa deturbasse, & in sua vertisse, idemque Hierosolymis fieri mandasse; sed duo tantum Christianorum templa Byzantii eo tempore occupata esse constat.

[1411] [a Turcis in insulam Rhodum relegatus est,] In Patriarcham vero ira tyranni Turcici præcipue effusa est, quem catenis vinctum per urbem ignominiose vehi, & tandem in Rhodum insulam relegari mandavit: causam indignationis alii aliam perscribunt. Inter ceteras una fuit, quod cum Romano Pontifice conspirationem novam inire, ad Amurathem delatus erat; propterea, quod Calendarium illius emendatum in Græcia etiam & reliquis Orientis ecclesiis Christianis servandum magna cum multorum offensione recepisset, & ob latam divortii sententiam, a potenti quodam Græco, qui, ut se ulcisci commodius posset, ad Mahometismum defecerat, assidue in aula accusaretur. Denique cum in synodo de Græcis certis, in deserta quædam loca velut coloniam deducendis, ut Turca petiverat, deliberaretur, idque durum & injustum sibi videri Patriarcha pronuntiasset, Theophilus hieromonachus & Pachomius hoc Turcæ prodiderunt; ac patriarchæ dignitatem Pachomius, additis supra usitatum canonem aliquot millibus ducatorum, adeptus est: cui tamen homini rudi & illitterato, sequenti statim anno remoto, Theoleptus successit, a Sylvestro Alexandrino & Michaële Antiocheno, tum ibi forte præsentibus, inauguratus die X Martii, anno MDLXXXV.

[1412] [eique successit Macarius, ut quidam tradunt,] Ex hac Chytræi narratione sequitur, Pachomium Jeremiæ relegato successisse; sed immediatam illam Pachomii successionem aliquo modo dubiam reddunt ea, quæ Spondanus in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi MDLXXXII num. 18 ex proxime citato Possevino nostro sic refert: Scelestum autem illum hominem, Jeremiæ persecutorem, Cæsareæ fuisse episcopum, Macarium nomine, qui data Turcis pecunia, in ejus locum intrusus fuit, ex eodem Possevino intelligitur; cum tamen alibi legamus (nempe apud Chytræum, quem in margine citat) ex litteris Constantinopoli scriptis relatum, non Macarium fuisse Jeremiæ accusatorem, sed Theophilum hieromonachum & Pachomium,… atque istum Pachomium, additis supra usitatum canonem aliquot millibus ducatorum, patriarchalem dignitatem adeptum esse; sed quod homo rudis & illitteratus esset, ei statim sequenti anno emoto suffectum esse Theoleptum, qui a Silvestro Alexandrino & Michaële Antiocheno, tum forte Constantinopoli existentibus, inauguratus sit die decima Martii, anno MDLXXXV.

[1413] [aut potius juxta alios] Tum ibidem Spondanus ea sic conciliare nititur: Possunt hæc omnia sic consistere, inquit, ob frequentes patriarcharum mutationes, quæ posthac obscuras nobis faciunt & incertas illorum successiones, dum continuis pulsionibus, restitutionibus, ac substitutionibus sedem illam fœdarunt, prævalentibus iis, qui fraude vel pecunia potiores fuerunt. Potuit itaque Macarius ille in tanta cathedræ Constantinopolitanæ perturbatione forsan paucis diebus aut mensibus sedisse, quamvis in catalogis Matthæi Cigalæ & Philippi Cyprii inter patriarchas Constantinopolitanos non numeretur. Quocumque modo sese ea res habeat, nos imposterum aliis monumentis destituti, catalogos Matthæi Cigalæ, Philippi Cyprii, ac Eusebii Renaudotii tantummodo transcribemus, eosque curioso lectori inter se conferendos relinquemus, nisi quid alibi circa religionem aut historiam notatu dignum occurrerit. Quare in successore assignando hic sequimur Cigalam & Cyprium, a quibus in locum Jeremiæ expulsi substituitur

CL. PACHOMIUS II, cognomento Batistas.

[Pachomius, qui brevi etiam expulsus est.] De eo Matthæus Cigala apud Anselmum Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 217 sic scribit: Pacomius Lesbius, qui & Batistas dictus, cum violenter dominum Jeremiam Rhodum relegasset, patriarchatum tenuit annos …, quem sanctissimi patriarchæ Silvester Alexandriæ atque Antiochiæ Joacimus, coactæ synodo, loco motum, ac diris devotum exsilio multarunt. Philippus Cyprius apud laudatum Bandurum pag. 227 similia de illo tradit his verbis: Pachomius Lesbius, cognomento Batistas, cum hostiliter dominum Jeremiam expulisset in Rhodum, patriarchatu functus est; quem sanctissimi patriarchæ dominus Silvester Alexandriæ, & dominus Joacimus Antiochiæ de communi sententia throno dejectum, dirisque devotum, exsilio dederunt. Circa brevem hujus Patriarchæ gubernationem ac litterarum imperitiam recole ea, quæ superius ex Chytræo retulimus, & quæ mox ex altero scriptore dicemus.

CLI. THEOLEPTUS II. JEREMIAS II tertio.

[Theoleptus anno 1585 cathedram CP. invasit,] Leunclavius in Pandecte historiæ Turcicæ pag. 128 occasione urbis Philippopolitanæ de hoc Patriarcha sic meminit: Est adhuc archiepiscopatus, cui tunc præerat is, qui postea factus est patriarcha, nobis Constantinopoli degentibus, Theoliptus, de sententia synodi Græcorum abdicato Pachomio viro profano, & litterarum plane rudi, qui largitionibus & aliis malis artibus dignitatem adeptus fuerat. Dein ibidem pag. 132 de inauguratione ejusdem Patriarchæ hæc habet: Cassidis formam hodieque retinent uscufiæ Turcorum instar pileoli rotundi, ovalis figuræ, vel rotundi calicis absque pedunculo, factæ; cujusmodi coronas ovales ex auro solido gestare solebant imperatores Græci: planeque talis etiam imponebatur huic Theolipto patriarchæ, cum nos Constantinopoli essemus, a duobus aliis tunc ibidem præsentibus patriarchis Silvestro Alexandrino & Michaële Antiocheno, die X Martii mensis, anno Christiano MDLXXXV, quo tempore ab eis inaugurabatur, quod Græci vocant in thronum collocari. Obiter hic observo, patriarcham Antiochenum, qui supra Joacimus vocabatur, hoc loco Michaëlem appellari. An Leunclavius in nomine erraverit, an forte patriarcha ille binominis fuerit, parum nostra interest.

[1416] Ceterum Matthæus Cigala de expulsione Theolepti tradit sequentia: [quam cedere coactus est tertio Jeremiæ patriarchatui,] Theoleptus Philippopoleos per vim patriarchatum invasit, quem sapientissimus dominus Nicephorus hierodiaconus ac magnus protosyncellus submovit. Philippus Cyprius de eodem sic scribit: Theoleptus Philippopoleos, thronum violenter invasit: quem ut sanctissimus dominus Nicephorus, unus e sanctis diaconis, & magnus protosyncellus submovit, tertium revocatus est dominus Jeremias, & cum gregem recte atque ordine pavisset, requievit in Domino. Hanc iteratam Jeremiæ restitutionem Matthæus Cigala etiam indicat his verbis: Tertium revocatus Jeremias, cum annos … ecclesiam gubernasset, e vita excessit. Cum vero post hæc tempora frequentes sint hujusmodi revocationes, ac interdum de iis vix quidquam dicendum occurrat, deinceps illas patriarchatus iterationes separatis titulis non distinguemus, uti hactenus factum est; sed restitutum patriarcham cum nomine proximi decessoris conjungemus, ut jam superius in tertia Jeremiæ gubernatione facere cœpimus.

CLII. MATTHÆUS II.

[& hoc mortuo, successit Matthæus, qui eam paucis diebus tenuit,] Jam sæpe citatus citandusque Cigala brevem, hujus Patriarchæ administrationem indicat hoc modo: Matthæus Joanninorum (sic cognominari ipsum existimo, quia antea præsul Joanninorum fuerat) dies XVII; ac demum abdicatus, in sanctum Montem secessit. Totidem fere verbis Philippus Cyprius apud supra laudatum Bandurum hæc eadem sic expressit: Matthæus Joanninorum, cum sedisset dies XVII (editio Philippi Cyprii apud Henricum Hilarium pag. 430 tantum dies sedecim distincte numerat) repudiatus, in sanctum montem Atho secessit. Denique catalogus Renaudotianus, qui ab hoc Patriarcha exordium capit, duos gubernationis dies ita superaddit: Matthæus Joanninorum, patriarcha fuit diebus novemdecim (Græce ἡμέρας δέκα ἐννέα expresse legitur) & abdicavit. Is postmodum semel atque iterum ad sedem suam redibit. Interea illam occupavit

CLIII. GABRIEL I.

[& cui Gabriel suffectus est,] Matthæus Cigala hunc patriarcham ita laudat: Gabriël Thessalonicæ, vir religiosus ac virtute præditus, cum menses quinque in patriarchatu vixisset, obiit. Philippus Cyprius iisdem laudibus eum sic breviter exornat: Gabriël Thessalonicæ, vir pius & virtute præditus, post quinos patriarchatus sui menses mortuus est. Catalogus Renaudotianus utrique huic scriptori circa exiguum administrationis tempus ita consentit: Gabriël Thessalonicæ menses quinque; & in sede sua mortuus est. Plura de hoc Gabriële non reperimus.

CLIV. THEOPHANES. MATTHÆUS II iterum.

[qui successorem habuit Theophanem, post quem Matthæus iterum in cathedra CP. sedit.] Nulla hujus Theophanis gesta invenimus, & in catalogo Cigalæ paucis verbis totus ipsius patriarchatus sic memoratur: Theophanes Athenarum post menses septem defunctus est. Philippus Cyprius eodem fere modo patriarchatum illius ita breviter indicat: Theophanes Athenarum, cum sedisset menses septem, decessit. Circa numerum mensium catalogus Renaudotianus cum aliis sic exacte concordat: Theophanes Athenarum menses septem; & in sede sua mortuus est. Huic Theophani addidi restitutionem Matthæi exauctorati, quamvis interea Meletius, patriarcha Alexandrinus, aliquo tempore vacantem sedem Constantinopolitanam administraverit, aut potius custodiverit, ut patet ex eodem Cigala, qui apud Bandurum tomo 1 pag. 217 sic de hac re scribit: Meletius Alexandriæ antistes cum sedem patriarchalemobtineret (Græce legitur ὁ ἐπιτηρητὴς τοῦ θρόνου γενόμενος, id est proprie, cum custos vel conservator throni esset) post annum unum dominus Matthæus revocatus est, qui, annis quatuor in patriarchatu peractis, ejectus est: hinc in sanctum Montem secessit, ac monachum professus est. Hunc Matthæi reditum vero suo decessori subjunxi, cum Meletius ille non fuerit proprie patriarcha Constantinopolitanus, ut jam ostendam.

PARERGON XIII.
An Meletius, cognomento Pegas, inter patriarchas Constantinopolitanos sit numerandus.

[Meletius ab hæreticis Occidentalibus passim laudatus,] Hæretici Occidentales hunc Meletium, patriarcham Alexandrinum, passim summis laudibus efferunt, eumque a doctrina & pietate mirifice commendant; quia nempe schismaticus ille verbis & scriptis primatum Romani Pontificis acriter impugnavit. Hinc Georgius Dousa Batavus, post alias Meletii laudes in Itinere suo Constantinopolitano pag. 53 Græce, & pag. 108 Latine edidit Vitam ipsius, in qua schismaticus quidam adulator eum, tamquam sanctum, depinxit. Hinc etiam Henricus Hilarius, secta Lutheranus, in notis ad Chronicon ecclesiæ Græcæ pag. 433 hunc audacem schismatis defensorem ita laudat: Vir fuit integer & candidus in omni vita, & hostis Pontificiorum acerrimus, qui etiam ei propterea non semel insidias struxere. Ratione pietatis aliarumque excellentissimarum virtutum magno illi Meletio, qui tempore senioris Theodosii episcopus Antiochenus erat, per omnia similis fuisse videtur. Possemus hanc comparationem Catholicis deridendam propinare; sed nolumus his aut similibus hæreticorum nugis exagitandis tempus & chartam consumere.

[1421] Quare potius referamus non illepidam historiam, [ob turbulentam concionem] quæ huic superbo Meletio contigit, & quam Leo Allatius in Consensione perpetua Occidentalis & Orientalis ecclesiæ lib. 3 cap. 7 num. 11 narrat his verbis: Puer, nondum patria excesseram, & Meletius iste non sine ingenti comitatu & insolenti ostentatione Chium pervenit, & metropolim occupat, & propter abundantiam sermonis se omnibus præfert. Nomine patriarchæ cives exciti, viri, mulieres, ætas omnis, Græci Latinique, ad audiendum hominem accurrunt. Ille post multa inter disserendum ad eamdem ac decantatam alias fabulam, & mores Latinorum, & ante omnia primatum Romani Pontificis reprimendum, sumpta occasione, concionem dirigit. Vidisses alacres Christianorum animos, simili rerum commemoratione consternatos, indolere inter se, & infausto susurro orationis impetum interrumpere.

[1422] Dum ille audacius obstat, & putat, se pertinacia audientium turbam contundere, [turpiter ex insula Chio expellitur,] ideoque similem causam validioribus argumentis pertractat, e templo turmatim proruere. Confusus ille rei novitate, & tantum non furens, omnes, qui Latinis faverent, ad disputandum provocat, ostensurum se clarissimis rationibus spondet, quidquid alii assererent, veritatem a Græcis stare, & quidquid in contrarium affertur, meram esse Latinorum fraudem. Non placet neque Græcis ipsis, quibus ipse supparasitabatur. Quare Græci & Latini, qui rebus præerant, ne dissidiis populus afflictaretur, ad magistratum confugiunt, & ut homo, turbarum causa, ex insula pellatur, pecunia etiam soluta impetrant. Nec mora; lembo impositus cum suo comitatu, sine ulla tergiversatione actutum sub pœna capitis navigare jussus est, numquam imposterum in eamdem insulam penetraturus. Ita vir tantus, & qui præ se hominem neminem putabat, insalutatus atque impransus ejicitur.

[1423] [& inter patriarchas Constantinopolitanos] Porro hunc Meletium falso patriarchæ Constantinopolitani titulo exornarunt nonnulli heterodoxi, quos Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 1004 sic refellit: Qui sedem Constantinopolitanam ἐπιτροπικῶς (id est tamquam procuratores) tenuerunt, non numerantur inter patriarchas; & quod iste Meletius a nonnullis Calvinistis inter Constantinopolitanos referatur, causa nulla fuit præter ignorantiam moris antiqui, quo Alexandrinus vacantem sedem administrare solet. Fuit is Meletius, cognomine Πηγᾶς, de quo multa Georgius Dousa in Itinerario Constantinopolitano. Illius tempore tractatum est de reducendis ad Romanæ Ecclesiæ unitatem ecclesiis ritus Græci in Polonia & Russia; quod consilium, ut successu careret, effecit Meletius per litteras ad episcopos & alios scriptas. Ea occasione visus est nonnullis ad protestantium dogmata inclinare; imo Calvinistæ multi ex odio, quod adversus Romanam Ecclesiam perpetuum exercuit, paria eum cum Cyrillo Lucari sensisse falso asseruerunt: Hottingerus in Analectis historico-theologicis, Claudius Carentoniensis, & alii. Vindicant illius famam ab hæreticorum calumniis Meletius Syrigus in refutatione capitulorum Cyrilli, synodus Hierosolymitana anni MDCLXXII, Dositheus patriarcha Hierosolymitanus, & ipsæ Meletii epistolæ duæ, nuper Lutetiæ editæ; tum alia, cujus partem refert idem Dositheus in additionibus ad decreta ejusdem synodi. Exstant in bibliotheca regia homiliæ ejusdem Meletii habitæ ut plurimum Constantinopoli, dum vacantem sedem administraret.

[1424] [ab aliquibus perperam numeratur,] Quidquid sit de erroribus Calvini, quos nonnulli huic Meletio tribuunt, ex dictis sequitur, Meletium non fuisse vere & proprie patriarcham Constantinopolitanum, etiamsi sedem illam vacantem aliquo tempore administraverit. Hoc confirmari potest ex ipsis Meletii litteris, quas anno Christi MDXCVII dedit ad Joannem Dousam, Georgii Dousæ patrem, & quibus apud Georgium filium in Itinerario suo Constantinopolitano pag. 112 præfigitur hic titulus: Meletius Dei misericordia Papa ac patriarcha Alexandrinus, & Constantinopoleos præses, Joanni Dousæ Nordovici viro eruditissimo, mediocritatis nostræ filio dilecto, gratiam, misericordiam, ac pacem a Domino Deo, Salvatoreque nostro Jesu Christo. Sic etiam in Græca ejusdem Meletii epistola, quam tunc Georgio Dousæ scripsit, a se ipso vocatur ἐπιτηρητὴς Κωνσταντινουπόλεως, id est proprie, custos vel conservator Constantinopolis seu cathedræ Constantinopolitanæ, ut supra in textu Græco Matthæi Cigalæ observavimus.

[1425] [cum tantum fuerit custos aut conservator istius sedis.] Denique id ipsum patet ex textu Græco Philippi Cyprii apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 228, ubi Meletius etiam appellatur ἐπιτηρητὴς τοῦ θρόνου, hoc est custos throni, quamvis interpres ibidem verba Græca sic ambigue exposuerit: Meletius Alexandriæ antistes, Pegæus, ex Creta insula divinitus servata, cum patriarchatum obtineret, dominus Matthæus post annumunum revocatus est, qui per annos quatuor functus patriarchatu, expellitur, ac secedens in sanctum montem Atho, ibi monachus factus remansit. Meletius ille in editione ejusdem Philippi Cyprii apud Henricum Hilarium pag. 431 clarius observator throni, & in titulo vice-patriarcha appellatur. Ceterum nos hic morari non debet nefaria calumnia, qua Georgius Dousa in Itinerario suo Constantinopolitano Societatem nostram impetit, & quam testimonio hujus Meletii probare nititur, tum quia Leo Allatius in Opere proxime citato lib. 3 cap. 8 num. 1 evidenter illum de mendacio convicit, tum quia impudentes hujusmodi hæreticorum ac schismaticorum contumelias jam dudum contemnere didicimus. Tantummodo ex supra citatis Meletii litteris, quas anno Christi MDXCVII ad Joannem & Georgium Dousam dedit, & ex quatuor annis, quibus Mathæus post vicariam Meletii administrationem secunda vice Constantinopolitanus patriarcha fuit, manifeste colligimus, jam nos sensim ingressos esse

SECULUM XVII.

CLV. NEOPHYTUS I. MATTHÆUS II tertio.

[Post exsilium Neophyti & mortem Matthæi, tertio sedentis,] Catalogus Renaudotianus hunc novum Patriarcham ita memorat: Neophytus Athenarum anno uno; & in exsilium missus. Auctor hujus catalogi de tertio Matthæi patriarchatu non meminit, quem tamen Philippus Cyprius exsilio Neophyti ita subjungit: Neopbytus Athenarum post unius anni gubernationem a Sultano Mechemete in exsilium pellitur, tertiumque revocatus est dominus Matthæus; & cum vixisset dies …, decessit. Cigala numerum dierum, qui hic erasus est, sic diserte expressit: Neophytus Athenarum post annum unum ab Sultano Mechemete in exsilium agitur, ac tertium Matthæus revocatur, qui cum vixisset dies XVII, mortem obiit. Cum ille Turcarum imperator Mahomet exeunte anno Christi MDCIII obierit, sequitur, hæc ante illud tempus accidisse.

CLVI. RAPHAEL II. NEOPHYTUS I iterum.

In catalogo Matthæi Cigalæ apud Bandurum tomo 1 pag. 217 dicitur sedisse Raphaël Methymnæus annos V, [ad cathedram CP. promotus est Raphaël,] menses VI: hujus ætate Sultanus Mechemetes mortuus, atque imperavit filius ejus Sultanus Achmetes anno Christi MDCV. Tunc dominus Neophytus de Monte sancto reversus est, ac suam sedem recepit, quam tenuit annis V; deinde in Rhodum relegatus est, atque Alexandrinus antistes dominus Cyrillus suffectus est, usque dum legitimum patriarcham synodus constitueret. Quod hic de prima Cyrilli Alexandrini successione seu sedis Constantinopolitanæ administratione traditur, eo modo intelligendum est, quo superius vicariam Meletii Alexandrini gubernationem explicuimus. Hoc iterum satis liquet ex phrasi Græca, quæ loco proxime citato apud Cigalam sic sonat: Ἐκάθησεν ἐπιτροπικῶς ὁ Ἀλεξανδρείας κύρος Κύριλλος, id est, Sedit, tamquam procurator, Alexandrinus, dominus Cyrillus. Adde, quod vacantis sedis Constantinopolitanæ administratio pro more ad patriarcham Alexandrinum spectaret, ut supra ex Banduro retulimus. Propterea tamen non inficior, Cyrillum Alexandrinum postea ad cathedram Constantinopolitanam vere evectum fuisse; ut suo loco dicemus.

[1428] [quo post quinque annos & sex menses in exsilium ejecto,] Interim audiamus Philippum Cyprium, qui de istis patriarchis fere similia refert hoc modo: Raphael Methymnæ (cujus ætate mortuus est Sultanus Mechemetes, & imperavit filius ejus Sultanus Achmetes anno salutis MDCV) sedit annos V & menses VI: atque id temporis venit e sancto monte Atho dominus Neophytus, qui thronum recuperavit, & cum in eo mansisset per annos quinque, post in Rhodum a Sultano exsulatum mittitur; seditque ex commisso antistes Alexandriæ, dominus Cyrillus Lucares Cretensis, donec synodus constituit legitimum patriarcham Timotheum, veterum Patrarum antistitem, de quo infra agemus.

[1429] [Neophytus sedem suam recuperavit.] Renaudotianus catalogus his sic breviter consonat: Raphaël Methymnæ annos quinque, & in exsilium pulsus. Iterum Neophytus annis quinque, & in exsilium pulsus. Anno MDCXXIII Cyrillus Alexandriæ, administrator (Græce habetur ἐπιτροπικῶς, hoc est tamquam procurator vel tutor) donec factus est legitimus patriarcha, annos duos. Videtur hoc loco error irrepsisse in numerum annorum, quamvis etiam Græce ante memoratam Cyrilli Alexandrini administrationem diserte exprimantur litteræ numerales ᾳχκγ᾽, quæ annum Christi MDCXXIII designant: nam post hanc vicariam Cyrilli gubernationem Timotheus octo annis sedem Constantinopolitanam occupavit, & Cyrillus primum anno MDCXXI vere ad cathedram Constantinopolitanam evectus est; ut postmodum ex Matthæo Cigala & Philippo Cyprio referemus. Hinc suspicor, pro ᾳχκγ᾽ sive anno MDCXXIII, mutata una littera, ᾳχιγ᾽, id est, annum Christi MDCXII legendum esse.

[1430] [Allatius indicat, Raphaëlem patriarcham] Leo Allatius lib. 3 de Consensione utriusque ecclesiæ cap. 7 significat, Raphaëlem Methymnæum unioni Romanæ Ecclesiæ addictum fuisse, dum ibi aliquot orthodoxos illustresque nationis Græcæ viros recenset, & ea occasione ibidem num. 8 de hoc Patriarcha sic meminit: Nicephorus Melissenus Constantinopolitanus Græcorum rexit ecclesiam in urbe Neapolitana, in qua etiam publice litteras Græcas professus est: inde Byzantium remeans, Raphaëlem patriarcham, qui tum primum sese in communionem Latinorum insinuarat, confirmavit; a quo etiam Pari Naxique metropolita creatur: Sed sub Raphaëlis successore, schismati addictissimo, per calumniam malitiamque schismaticorum a Turcis in carcerem compingitur, ubi concatenatus & miser diu ætatem duxit, ex quo data occasione fugiens, in Italiam venit, ritumque Latinum amplexus, fit episcopus Crotonensis. Plura hujus Nicephori Melisseni gesta in Italia sacra, nuper Venetiis recusa, tomo IX col. 389 & sequentibus legi possunt.

[1431] [unioni Ecclesiæ Romanæ addictum fuisse.] Post hæc Allatius similes Catholicæ fidei defensores ex gente Græca enumerat, & ibidem num. 10 de eodem Patriarcha sic scribit: Ignatius Mindonius Chius, monachus divi Basilii, reversus in Græciam, per multos annos litterarum ludum non sine Christianorum commodis aperuit; inde Trapezuntem profectus, sua cura atque industria efferatam illam gentem ac barbaram ad mansuetiores mores redegit, apud quos in veneratione, veluti propheta, adeo habitus est, ut Turcarum imperator ejus opera uteretur ad subditos in obedientiaretinendos. Advocatus postea a Raphaële patriarcha Constantinopolitano, ecclesiæ patriarchalis, cui Chrysopegæ nomen est, in Pera rector constituitur, in qua pro Romana ecclesia summopere laboravit. Forte ad eumdem Patriarcham spectant ea, quæ ibidem de Francisco Cocco subjungit; sed cum illud non satis clare exprimat, prosequemur seriem nostram, in qua jam occurrit

CLVII. TIMOTHEUS II.

[Circa annum 1617 ad sedem CP. evectus est Timotheus,] Catalogus Renaudotianus tantummodo unum gubernationis annum huic Patriarchæ attribuit, sic breviter de eo mentionem faciens: Timotheus Patrarum veterum, annum unum; & veneno sublatus est. At Cigala octo sedis annos eidem ita adscribit. Timotheus veterum Patrarum, annos octo; postremo veneno exstinctus fuit: cujus ætate Sultanus Achmetes fatis concessit. Cum Cigala concordat Philippus Cyprius, qui apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 228 affirmat, quod post vicariam Cyrilli Alexandrini administrationem synodus legitime patriarcham constituerit Timotheum, veterum Patrarum antistitem, qui annos octo patriarchatus munere functus est, ac in sua valetudine per lethiferam, ut aiunt, potionem, debitum commune persolvit. Hujus ætate diem obiit Sultanus Achmetes, regnavitque frater ejus Sultanus Mustaphas. Ex morte Sultani Achmetis ac successione Mustaphæ, quæ anno Christi MDCXVII acciderunt, tempus hujus Patriarchæ utcumque colligi potest. Sed non potuit octo annis sedisse, si circa annum MDCXVII electus fuerit, quia Cyrillus anno MDCXXI cathedram Constantinopolitanam ascendit; ut infra dicemus.

[1433] Videtur hic Patriarcha etiam unioni Ecclesiæ Romanæ adhæsisse, [qui fuit orthodoxus,] ut colligimus ex inferius citanda epistola Dionysii Guillii nostri, qui tunc Galatæ prope Constantinopolim degebat: in ea enim testimonium reddens de moribus Cyrilli Berrhœensis, sui quondam discipuli, ea occasione mentionem hujus Patriarchæ facit his verbis: Aliud quæritur, quidnam videlicet moverit patriarcham Timotheum (sic enim vocabatur) virum alioqui prudentissimum, nec alienum a fide Catholica, ut Cyrillum nostrum episcopatu adeo dignum judicaret. Paulo superius in eadem epistola apud Allatium lib. 3 Consensionis cap. 11 num. 5 Col. Guillius testatur, se discipulo suo recusanti suasisse, ut oblatum episcopatum admitteret, atque inter alias usum esse hac ratione: Ne timeas, ne temeritatis reus agaris apud Deum: sufficiat tibi duorum (se, & Timotheum designat) qui & gloriam Dei quærunt, & saluti tuæ impense consultum volunt, approbatio; præsertim pastoris tui: nam quid patriarcham in ista tui electione spectare existimas?… Cede ergo tam bono tamque prudenti pastori, inque ejus acquiesce judicio, cui sane ego facere non possum, quin & ipse perlibenter adstipuler. Dum igitur Allatius supra meminit de Raphaëlis successore, schismati addictissimo, haud dubie ab ipso tacite designatur Neophytus, qui post exsilium suum Raphaëli per quinque annos successit, & cui hæc schismatis affectio adscribenda est, si Allatius in chronologia, aliisque rerum adjunctis, non erraverit.

[1434] Dixi hanc schismatis affectionem Neophyto adscribendam esse, si Allatius in Chronologia, aliisque rerum adjunctis, non erraverit: nam illustrissimus antistes Rodericus a Cunha in Tractatu de primatu Bracharensis ecclesiæ præsentem patriarcharum Constantinopolitanorum successionem paulo aliter ordinat, [qualis etiam fuisse dicitur decessor ejus Neophytus,] & in citato opere pag. 208 affirmat, quod post tertium Matthæi patriarchatum sederit Raphaël, cui diem obeunti successit, ac secundo sedit Neohytus, vir vere Catholicus, quem anno MDCXII expulit Cyrillus Alexandriæ, quem vigesimo primo post die expulit Timotheus Patrensis archiepiscopus, Neophyti amicus. Forte igitur Allatius explicandus erit de Cyrillo Alexandrino, mediato Raphaëlis successore, qui schismati addictissimus fuit. Quod si Neophytus ille orthodoxus fuerit, facilius intelligemus, quomodo calumniatores hujus Patriarchæ post latam ab ipso excommunicationem prodigiosas pœnas dederint, & corpora eorum post mortem justo Dei judicio inflata permanserint, de qua re superius parergo XII num. 1263 egimus.

[1435] [& quem Timotheum veneno interfecit quidam archimandrita,] Porro violentam Timothei mortem, quæ paucis supra narratur, Leo Allatius lib. 3 jam sæpe citatæ Consensionis cap. 11 num. 4 fusius exponit his verbis: Timotheus mortem obiit, veneno apertissimo, ut fama fuit, sublatus, dum apud oratorem Hollandiæ exquisitissimis epulis compotaretur. Venenum propinaverat Josaphatus Andrius archimandrita post epulas, cum ad bibendum alter alterum invitaret; composuerat Apollonius Chius, medicus non infimi nominis. Domum reversus intestinis doloribus cruciari, gravedine capitis affligi, lumen oculorum turbari, & abire in confusionem ac tenebras; cor contremiscere; totum denique corpus vacillare. Accersitur ad curam Apollonius; alvum clysmo trahendam ait, si convalescere cupiat: hoc enim modo, nec alio, noxam trahi posse. Infundit mille conductus aureis clysmum, & una novum venenum injicit. Sic Timotheus duplicis veneni vi oppressus vitam efflat.

[1436] [qui postea meritas pœnas dedit, qua occasione schismaticos hypocritas reprehendimus.] Res postea patuit: nam archimandritam Cyrillus pro veneno, archiepiscopatu Chalcedonensi remunerat. Postea inter eos turbis exortis, archimandrita spoliatus episcopatu, rem totam aperuit; quod ægre ferens Cyrillus, ex comitatu suo nonnullos, qui se satellites Turcici imperatoris fatebantur, legavit, ut eum Constantinopolim adducerent. Captum & lembo impositum a terra longius acti, præfocatum in mare dejecerunt. Ita scilicet præceptum Christi de diligendo proximo servant schismatici, qui interim nil nisi jejunia rigidasque leges crepant, & Romanam Ecclesiam de nimia erga suos subditos indulgentia accusant. Sic illi severioris disciplinæ buccinatores, qui puriorem Euangelicæ doctrinæ observantiam sibi arroganter vindicant, veneno, falsis accusationibus, aliisque modis inimicos suos persequuntur; imo ipsis symmystis suis sæpe insidias struunt, & perfida sua malitia augent mutuas miserias, quas sub dura Turcarum servitute communiter patiuntur. Vere jam convenit in illa Turcarum mancipia, quod olim contra Romanos gentiles, a barbaris oppressos & afflictos, Augustinus lib. 1 de Civitate Dei cap. 33 pronuntiabat hoc modo: Perdidistis utilitatem calamitatis; & miserrimi facti estis, & pessimi permansistis. Ex sequentibus aliquot patriarcharum gestis patebit, hæc S. Augusti verba non male Græcis schismaticis hodiedum applicari.

CLVIII. CYRILLUS I, cognomento Lucares.

[Anno 1621 ad cathedram CP. assumptus est Cyrillus,] De hoc famoso ecclesiæ Constantinopolitanæ perturbatore Matthæus Cigala tradit sequentia: Cyrillus Alexandriæ sapientissimus ad œcumenicam sedem ab synodo fuit evectus, die V Novembris, anno salutis MDCXXI, ac post annum unum a Sultano Osmane in insulam Rhodum fuit relegatus. Hoc etiam Philippus Cyprius asserit his verbis: Cyrillus Alexandriæ sapientissimus patriarcha, cognomento Lucares, synodi suffragiis impositus est sedi œcumenicæ anno salutis MDCXXI, die Novembris V, ac post unius anni spatium a Sultano Osmane in Rhodum relegatur. Verum ambitiosus iste homo postea variis artibus eamdem sedem sæpius invasit, ut ex infra dicendis apparebit, donec tandem a Turcis strangulatus, meritas scelerum suorum pœnas dedit.

[1438] Multa de hoc Cyrillo scripserunt tum Catholici, [quem mendaciter laudarunt hæretici Occidentales,] tum heterodoxi, occasione cujusdam confessionis fidei, quæ errores Calvini complectebatur, & quam propterea hæretici Occidentales sub ipsius nomine statim Latine ac Græce typis vulgarunt. Græci diu dubitarunt, an vere ea esset confessio Cyrilli, eo quod ipse in publica ecclesiæ Græcæ communione vixisset, neque eam fidei confessionem agnovisset apud suos, aut in codicem magnæ ecclesiæ referri jussisset. Sed fuerit ea Cyrilli; certe non fuit ecclesiæ Orientalis, etsi id mendax titulus præferebat. Quare Catholici recte refutarunt Claudium, Carentoniensem Calvinistarum ministrum, aliosque heterodoxos, qui sua dogmata toti ecclesiæ Orientali impudenter affingebant. At saltem jam eos pudeat tam manifesti mendacii, postquam ipsæ ecclesiæ Orientales in variis synodis distincte declararunt, sese ab erroribus Calvini omnino abhorrere. Harduinus noster tomo XI Conciliorum a col. 171 has synodos Græco-Latine edidit, quas si Calvinistæ & Lutherani tantum levi oculo percurrere voluerint, invenient digna sectæ suæ elogia, & imposterum nobis occinere desinent, ecclesiam Orientalem dogmatibus suis consentire.

[1439] Joannes Henricus Hottingerus, & ex ipso Henricus Hilarius, [quos ipsi schismatici Græci evidenter refutarunt,] aliique hæretici hunc Cyrillum multis laudibus extollunt, atque de hujus vita, rebus gestis, ac morte longam fabulam texuerunt; imo eum ob mortem a Turcis illatam sanctis martyribus accensent. Sed hi malæ causæ patroni audiant ipsos schismaticos Græcos, certe melius ac propius de hac re instructos, qui apud Harduinum nostrum tomo XI Conciliorum col. 223 in synodo Hierosolymitana anni MDCLXXII sic iis os obturant: Ne itaque ut sanctum adversarii nostri jactent Cyrillum: non enim, uti dicere ipsi solent, injuste aut pro Christi nomine fuit ille peremptus, quatenus ita celebretur: imo vero propter summam prælaturæ cupiditatem (quam Luciferianum Basilius magnus morbum appellavit) ex qua etsi a clericis millies ejectus atque vexatus, thronum Constantinopolitanum, præter primam, quæ legitima videbatur, possessionem, ter occupavit (ad hoc quidem inexplebili extraneorum cupiditate, ac oratoris Batavorum usus ope, unde & majorem in suspicionem apud ecclesiam venit) ignominiosam mortem illam (laqueo nimirum suffocatus) oppetiit. Hunc igitur adversus ecclesiam Christi talia molitum, ut alicujus forte pietatis exstiterit, habemus uti peccatorem, & talem utique, quem ob illata ecclesiæ mala non levis apud Deum pœna maneat: nunc autem auctorem impietatis factum, nedum non ut sanctum, sed miserum agnoscimus, atque omnis cum Christo participationis extorrem.

[1440] [& quorum mendacia detexit Allatius,] Hæretici pro defensione Cyrilli libellum de turbis Jesuitarum in Oriente ediderunt; sed has malevolorum calumnias, Societati nostræ aliisque orthodoxis impactas, Leo Allatius lib. 3 de Consensione perpetua Occidentalis & Orientalis ecclesiæ cap. 11 num. 2 refutavit, ac ibidem num. 4 vitam turbulenti istius Cyrilli narraturus, ita præfatur: Sed ne quis in posterum amore sectæ Calvinisticæ & odio Catholicæ religionis res gestas Cyrilli, tempore obscuras ac dubias propter inanes rumores factas, diis hominibusque invitis, invertat; satius duxi, quæ a fide dignis hominibus, & Cyrillo ipsi summa familiaritate conjunctis, audivi, & ipse meis hisce oculis vidi, scripto summatim consignare, ut veritas futuris etiam temporibus immota persistat.

[1441] [dum edidit compendium Vitæ Cyrillianæ,] Tum statim Allatius gesta Cyrilli sic in compendium redigit: Cyrillus Lucaris, Cretæ obscuris ac miserrimis natus parentibus, puer adhuc Alexandriam adnavigavit, & patriarchæ Meletio Alexandrino, ex eadem Creta prognato, operam locavit; a quo institutus atque imbutus, cum esset ingeniosus ac solers, ad sacerdotium promovetur. Hinc Patavium profectus, melioribus doctrinis excolitur. Reversus Alexandriam, ab eodem Meletio creatus archimandrita, in Walachiam mittitur, indeque Saxoniam penetrans, capita contra Catholicam religionem, quingentis nummis aureis avita fide divendita, subscripsit: qua ditatus pecunia, rursus Alexandriam revertitur, & ad Cretam ablegatur, ut pro patriarchatu stipem cogeret. Ita per Constantinopolim ac Parum in Cretam insulam appellit. Defuncto Meletio, Alexandriam repetit, & cum omnium vota Gerasimum Spartaliotam respicerent, ipse muneribus collocupletatus, stipe, quam pro patriarchatu collegerat, in electores erogata, patriarchale solium occupat.

[1442] [in quo turbulentum hujus hominis ingenium,] Tum, vivente adhuc Neophyto, Byzantium petit; quo demortuo, licet ipse sedem ambiret, & variis artibus sibi procurare studeret, episcopi, eo ob causas sibi bene notas rejecto, Timotheum a Marmora eligunt, cui cum non cessaret tum abstrusas tum patentes insidias continue moliri, plena synodo pellitur, & fuga sibi consulens, ad Montem sanctum (Athum veteres dixere) confertur. Nec multo post de eo præfocando mandatum Turcicum adjicitur; quod ubi montis accolæ, vitam solitariam professi, persenserunt, sub ementito habitu alio amandant; ubi latuit, donec suæ factionis hominibus procurantibus, inter patriarcham & eumdem gratia composita est illis conditionibus, ut sacrum Cyrillus faceret, & quocumque vellet, uno excepto Byzantio, liber abiret. Sic ille post breve tempus, relicto monte, per Oenum & Adrianopolim in Poloniam abit. Post hæc narrat violentam mortem Timothei patriarchæ, qui veneno interiit, ut supra ex eodem hoc scriptore retulimus.

[1443] [sacrilegas fraudes,] Deinde narrationem suam ita prosequitur: Timotheo itaque hac ratione defuncto, Cyrillus a suis patriarcha Constantinopolitanus eligitur. Per quatuor menses fidem est professus Catholicam, quam postea atrocissimo scelere ejuravit, hæreses per populum spargens, & simpliciores dolo malo infatuans: id non ferens ecclesia Orientalis,congregata synodo, hominem abigit, & exsilio in insula Rhodo multat, atque in ejus locum sufficit Anthimum (Catalogi omnes prius Gregorium ac deinde Anthimum ei substituunt, ut suo loco dicetur) Adrianopolitanum, qui postea, sibi quatuor aureorum millibus promissis, patriarchatu cessit, & in montem Athum se contulit. Hinc Anthimo pactam pecuniam repetenti respondisse dicitur Cyrillus, satis illi esse, si viveret. Minis Anthimus perterritus, ne quid sibi pejus accideret, acquievit, vitamque in eodem monte finiit.

[1444] Cyrillus postmodum Hollandicis impensis ab exsilio Rhodiensi revocatur; [enormia scelera,] & cum hæresim disseminare non desisteret, non æquo ferentes id animo ecclesiæ proceres, eum denuo deponunt, & Rhodum relegant, & in ejus locum Gregorium Amasiensem substituunt. Verumtamen rursus, Hollandico & muneribus & promissis acriter instante, Cyrillus in sedem restituitur, pulso Gregorio, qui, antequam in exsilium perveniret, captus cum universo suo comitatu, ita mandante Cyrillo, laqueo vitam finit, & in mare projicitur. Cyrillus restitutus, cum magis ac magis hæreticis faveret, jura omnia, tum sacra, tum profana, grandi pecunia Hollandico vendens, præsules tam familiares, quam cognitos, de quorum fide dubitabat, miseris modis interficiens & exsilio multans, & bona ecclesiastica exsorbens, & noxas alias ac damna Catholicæ religioni inserens, a Græcis similia detestantibus, totius cleri assensu de throno deturbatur, & apud mare Euxinum carceri includitur.

[1445] Inde paucis post diebus jussu Turcarum principis eductus a satellitibus, [ac ignominiosam denique mortem descripsit.] laqueo & ipse interimitur & in mare abjicitur, quod tantum scelus sustinere indignatum, retortis undis agitatum in terram revolvit, & a prætereuntibus perducta fossa in altitudinem sepelitur; non ita tamen, ut restis collo alligata cum cadavere occultaretur. Eam alii videntes, spe reconditarum opum terram effodiunt, extrahuntque cadaver vermibus scatens, & exspectatione delusi, inhonorum relinquunt, feris ac avibus forsan escam futurum, quod nec ipsum mare nec terra suo gremio condi sustinuerat. Scio, Batavos hæc omnia aliter in suum ac Cyrilli favorem referre, & Allatium ab illis de partium studio accusari. Sed nos etiam jure merito tales in propria causa judices recusamus, & non tam facile iis fidem adhibemus.

[1446] Adeant itaque dominum de Moni, qui anno MDCLXXXIV Francofurti Gallice edidit Historiam Criticam de religione & moribus Orientalium, [Quod si heterodoxi Catholicis scriptoribus in hac re nolint credere,] ubi pag. 52 & sequentibus narrat gesta hujus Cyrilli, & in fine narrationis pag. 57 affirmat, sese ad ea fideliter referenda neque Allatii neque Batavorum relatione acquievisse. Legant illustrissimum Spondanum, qui in Annalibus ecclesiasticis anno Christi MDCXXVII num. 9 ante Leonem Allatium de hoc subdolo Cyrillo ita scribebat: Cyrillus patriarcha Constantinopolitanus Græcus, homo versipellis, omnisque decoris expers, fidei Græcæ, Turcicæ & Calvinianæ mixtura prodigiosus, aliquot adolescentes Græcos in Hollandiam misit, qui ibi patria doctrina instruerentur, quam deinde per Græciam spargerent. Prodiit anno sequenti ex officina Batavorum quædam confessio ejusdem Cyrilli, tamquam conformis Calvinianæ, quæ tamen a pluribus ipsorummet irrisa fuit. Sed fuerit Cyrilli, non tamen ecclesiæ Græcæ aut Orientalis, quamquam id titulus ferret. Quæ sit illius ecclesiæ fides, vidimus sub Jeremia patriarcha: quæ isti jam protulerunt, mera sunt mendacia, & figmenta hæreticorum.

[1447] [saltem illis suspectum esse non potest testimonium Græcorum schismaticorum,] Quod si Batavi etiam his arbitris stare nolint; quia Papistæ seu Pontificii sunt, ut ipsi eos per contemptum appellant, liberaliter & ex abundanti illis offerimus alios, qui Pontifici Romano adversantur. Quapropter minime potest ipsis esse suspectum Græcorum schismaticorum testimonium, quod de hac re paulo superius ex synodo Hierosolymitana allegavimus. Hinc quoque ab ipsis rejicienda non est epistola, quam Leo Allatius lib. 3 de Consensione cap. 8 num. 5 Græco-Latine recitat, & in qua Arsenius hieromonachus tunc amico, quærenti causam introductæ in Græciam Calvinianæ hæreseos, post alia respondet, ecclesiam Græcam numquam huic hæresi consensisse, & unum clandestinæ hujus molitionis auctorem fuisse Cyrillum, perditis moribus virum ac turbulentum, quique omnia lucro, & temporariæ gloriæ posthaberet.

[1448] [inter quos Arsenius de occulta Cyrilli cum Calvinistis pactione,] Deinde idem Arsenius, tempori & loco rei gestæ proximus, Cyrillum sic pergit depingere: Cum dominandi cupiditate laboraret jam pridem, & ad reginæ urbium thronum oculos adjiceret, præ desiderio tum dignitatis, tum divitiarum, quas inde collecturus esset, palam omnibus erat, non quieturum eum; verum id agere, ut propositum quoquo modo assequeretur, & principatum hunc jure vel injuria obtineret. His igitur de causis, cum adjunxisset sese Calvini sectatoribus, eorumque gratiam omni assentationis genere captaret, non cessavit dictis factisque per omnia iis obsequi; ut & sentire cum ipsis voluerit, & avitam fidem, salutemque adeo, cum hæresi omnium turpissima permutare. Fit igitur clandestina quædam inter eos pactio, ut Calvinistæ quidem, peregrini homines & advenæ, pecuniam Cyrillo numerarent, suppeditarentque omnia, quibus ad obtinendum id, quod moliebatur, indigebat; hic vero, postquam esset pontifex constitutus, promissum vicissim suum exsolveret: erat autem illud hujusmodi, Cyrillum Calvini deliramenta omnia, & pervagatam apud emptores illos hæresim tum secuturum ipsum ac palam professurum, tum Orientales ecclesias vel omnes vel quamplurimas eamdem in communionem attracturum.

[1449] [& violentis fraudibus] Hac facta conventione, statim se infelix ille ad opus accinxit, & a Vesta, quod aiunt, incipiens, in eum, qui tunc Constantinopolitanam sedem obtinebat, orthodoxum hominem convertitur, illumque insidiis & fraudibus appetens, ubi falsis criminibus circumventum ac depositum amovit, seipsum illius in locum a perpaucis, iisque mercenariis hominibus, eligi curat, corruptis prius grandi pecunia, quæ suppeditata ipsi ab hæreticis fuerat, aulæ imperatoriæ proceribus, penes quos erat, facultatem concedere tum ejiciendi prioris, tum alterius, illius in locum, subrogandi. His igitur artibus pontificiam dignitatem atque sedem obtinuit Cyrillus, duplicem hoc uno pestem exsecrationemque suum in caput accersens, quod & sacra Spiritumque sanctum, ut ille quondam magus, pecunia commutarit, & animam suam eodem pretio vendiderit.

[1450] [similiæ narrat;] Denique schismaticus iste hieromonachus post alia, quæ hic brevitatis causa omittimus, epistolam suam ita concludit: Has ego litteras duabus potissimum de causis ad te mittendas censui, ut & veritatem liquido ipse noris, & eamdem alii per te intelligant. Quamobrem a te contendo, ut, si ad rem fore visum fuerit, easdem & ipse cum omnibus, qui vestro in orbe degunt, communices; ut & qui recte de his sentiunt,iniqua de nobis existimare & loqui desinant, & Calvinistæ, cum insidias suas præstigiasque palam factas viderint, finem tandem exsultandi faciant & inepte gloriandi.

[1451] Hæc epistola adversariis suspecta esse non debet, [quam narrationem ex Græca Arsenii epistola Hilarius Lutheranus Latine vulgavit.] eo quod apud Leonem Allatium legatur: nam eamdem Græce penes se exstare, testatur Henricus Hilarius Lutheranus, qui in Appendice ad Chronicon ecclesiæ Græcæ illam Latine exhibet, & post eam integre relatam sic notat: Præcedens hæc hieromonachi Arsenii epistola, quæ Actis synodi Parthenianæ præfixa legitur, satis quidem docte & accurate negotium Cyrillianum proponit, ac pro ratione circumstantiarum de eo disserit. Deinde tamen auctorem Græcum carpit ob quamdam assertionem, quam epistolæ huic contra Lutheranos inseruit. Certe Lutheranus ille scriptor adversario suo non pepercisset, si aliunde ex historia Cyrilliana fidem ejus elevare potuisset. Atque hæc satis superque dicta sint de Cyrillo Lucare, post cujus primam relegationem in cathedra Constantinopolitana verosimilius sedit

CLIX. GREGORIUS IV.

[Cyrillo in exsilium pulso, cathedram CP. ascendit Gregorius,] Jam supra vidimus, quod Leo Allatius Anthimum huic Gregorio præponat; sed probabilius putamus, Gregorium Anthimo præponendum esse, quia de hoc ordine consentiunt tres catalogorum nostrorum auctores, inter quos Matthæus Cigala sic habet: Cyrillus … post annum unum a Sultano Osmane in insulam Rhodum fuit relegatus, atque in ejus locum subrogatus Gregorius Amaseæ; post menses tres in exsilium pulsus est, eique suffectus Anthimus. Hisce consonat Philippus Cyprius, qui de eadem successione ita scribit: Cyrillus … a Sultano Osmane in Rhodum relegatur; in ejus locum suffectus unoculus Amaseæ episcopus Gregorius; cum sedisset menses tres, exsilio datur. Catalogus Renaudotianus de violenta ipsius morte, quam duo priores catalogi non expresserunt, mentionem facit his verbis: Gregorius Amaseæ menses tres, & in exsilium pulsus, strangulatus est. Hoc mortis genus confirmatur ex Allatio, qui supra num. 1444 asserit, e sede sua pulsum esse Gregorium, qui, antequam in exsilium perveniret, captus cum universo suo comitatu, ita mandante Cyrillo, laqueo vitam finit, & in mare projicitur. Secundum jam dicta probabilius huic Gregorio successit

CLX. ANTHIMUS II, vel ANTHYMUS. CYRILLUS I Lucares iterum.

[cui post tres menses successit Anthimus,] Matthæus Cigala decessorem ac successorem hujus Anthimi ita memorat: Gregorius Amaseæ post menses tres in exsilium pulsus est, eique suffectus Anthimus, Adrianopolis episcopus, qui continuo exturbatur, atque iterum Cyrillus revocatur, qui cum placide per annos octo rexisset ecclesiam, secundo ab Sultano Amurate in insulam Tenedum relegatus fuit. Postquam Philippus Cyprius de eodem Gregorio egisset, statim subdit sequentia: Huic Anthymus Adrianopolitanus succedit; nec multo post ipse patriarchæ domo expulsus, in sanctæ Lauræ splendidissimo monasterio apud sanctum montem Atho consedit. Cyrillus revocatus, cum pacifice ecclesiam annos octo gubernasset, a Sultano Murate in Tenedon pellitur.

[1454] [quem statim expulit Cyrillus sedi suæ restitutus,] Catalogus Renaudotii breve patriarchatus ejus tempus, quod mox laudati duo auctores tantum in genere indicant, ita accurate expressit: Anthimus Hadrianopoleos, dies tres; & abdicavit. Ad hæc verba etiam obiter observo, quod Anthimus, qui supra exturbatus & expu sus fuisse dicitur, hoc loco patriarchatum abdicasse tradatur. Porro hæc spontanea abdicatio optime conciliatur cum superius producta Leonis Allatii narratione, in qua affirmat, Cyrillum Lucarem quatuor aureorum millia Anthimo promisisse, ut patriarchatu cederet, atque hunc propterea se in montem Atho contulisse, ubi promissa nummorum spe frustratus, vitam finivit. Ceterum hoc tempore fuerunt adeo frequentes patriarcharum expulsiones ac revocationes, ut ipsi Græci eas confudisse aut neglexisse videantur: laudatus enim catalogus Renaudotii illas post abdicationem Anthimi ita multiplicat: Cyrillus iterum tertio, annos octo; & in exsilium pulsus. Cyrillus Berrhœæ dies octo; & in exsilium pulsus. Cyrillus quarto, annum unum, menses duos; & exsulavit. Tunc tandem quarto Cyrilli Lucaris patriarchatui substituit Athanasium, de quo mox agemus. Quidquid sit de hoc primo Cyrilli Berrhœensis patriarchatu, ac duplici Cyrilli Lucaris ad sedem Constantinopolitanam reditu, nos potius sequimur duos istius temporis scriptores, apud quos in locum Anthimi exauctorati vel abdicantis immediate succedit

CLXI. ATHANASIUS II, cognomento Patellarius. CYRILLUS I Lucares tertio.

[& huic iterum relegato substituitur Athanasius,] Philippus Cyprius post secundam Cyrilli Lucaris expulsionem hæc subjungit: Pro eo (videlicet Cyrillo iterum relegato) Athanasius Patellarius, Cretensis, Thessalonicæ metropolita, inductus, haud diu post loco pellitur. Cyrillus tertium revocatus, cum ecclesiæ per annum præfuisset, annitente pravo e Berrhœa Cyrillo, rursus Rhodum relegatur. Matthæus Cigala patriarchatum Athanasii etiam collocat inter secundam ac tertiam relegationem Cyrilli Lucaris, qui, cum placide per annos octo rexisset ecclesiam, inquit, secundo ab Sultano Amurate in insulam Tenedum relegatus fuit, eique successit Thessalonicensis antistes Athanasius Patellarius, ac paulo post loco pellitur; ac tertio revocatur Cyrillus, qui cum annum unum patriarchatum tenuisset, Berrhœensis Cyrilli molitionibus rursus extruditur. Renaudotianus catalogus exiguum gubernationis ejus spatium, quod duo præcedentes auctores non exprimunt, rursus ita exacte determinat: Athanasius Patellarus dies viginti duos; & in exsilium missus.

[1456] [quem tertio ad sedem CP. rediens expulit Cyrillus Lucares,] Sed hoc loco iterum difficultas occurrit circa rectum successionis ordinem, de quo inter catalogos nostros non convenit: Cigala enim tradit, Cyrillum Lucarem tertio expulsum esse molitionibus Cyrilli Berrhœensis, qui posterior Cyrillus, annis duobus sui patriarchatus exactis, a synodo tandem loco dejicitur. Philippus Cyprius de patriarchatu Cyrilli Berrhœensis primum meminit post mortem Cyrilli Lucaris, cum hic jam quinies ad sedem Constantinopolitanam rediisset. Auctor vero catalogi Renaudotiani post commemoratum Athanasii Patellarii patriarchatum & exsilium sic pergit: Rursus Cyrillus quinto annum unum; & in exsilium pulsus. Iterum Cyrillus Berrhœæ secundo, annos duos; & exsulavit. His subjungit patriarchatum Neophyti Heracleensis, de quo nos infra agemus. Vix videmus, quid in tanta opinionum diversitate ac tam crebra patriarcharum mutatione probabilius statuendum sit.

[1457] Attamen consentire non possumus Philippo Cyprio, [in cujus denuo expulsi locum anno 1635 suffectus est] qui patriarchatum Cyrilli Berrhœensis (alias Contarenus cognominatur) usque ad mortem Cyrilli Lucaris differt: nam Cyrillus Lucares anno Christi MDCXXXVIII strangulatus est, & interim Dionysius Guillius noster, quondam Cyrilli Berrhœensis seu Contareni præceptor, de hoc suo discipulo ad Leonem Allatium exeunte anno MDCXLV inter alia sic scribit: Quinque circiter menses in scholam meam discendi causa ventitaverat Cyrillus Berrhœensis; post hos, septemdecim elapsis annis, factus patriarcha Constantinopolitanus anno Domini MDCXXXV, Martii XXV, meminit tenuitatis meæ, dixitque Patribus illius residentiæ nostræ, qui eum honoris causa gratulabundi adierant: Ubi est pater Dionysius, magister quondam meus? (ego Messanæ tunc eram exsul pro fide.) Volo ad eum dare litteras, ut veniat, mecumque vitam degat. Ex hoc Guillii nostri testimonio patet, primum Cyrilli Berrhœensis patriarchatum differri non posse usque ad annum Christi MDCXXXVIII, quo Cyrillus Lucares strangulatus est, cum ille jam anno Christi MDCXXXV in cathedra Constantinopolitana sederet. Sequimur itaque Matthæum Cigalam, a quo post tertium Cyrilli Lucaris exsilium primo ponitur

CLXII. CYRILLUS II, cognomento Contarenus. CYRILLUS I Lucares quarto.

[Cyrillus Contarenus, quem Dionysius Guillius noster,] Tam diversa narrantur de Cyrillo Contareno seu Berrhœensi (eum hoc posteriore cognomine communiter a patria vel episcopatu appellant) ut ïngenue fatear, me iis conciliandis imparem esse. Manifestum hujus discrepantiæ specimen accipe ex duobus testibus synchronis, quos hic inter se conferemus, & quorum unus est Dionysius Guillius, Societatis nostræ sacerdos, qui in Græcia per plures annos fidei propagandæ operam impendit. Hic in epistola, quam Leo Allatius lib. 3 Consensionis cap. II num. 5 inseruit, indolem & mores Cyrilli Berrhœensis, sui quondam discipuli, inter alia sic laudat: Contarenus (ea prima fuit heroi ad trutinam proposito nomenclatura) patriam habuit Berrhœam, Macedoniæ urbem. Thessalonicæ, quæ Macedoniæ item est metropolis, Græcas litteras didicit; quas ubi affatim percepit, Patrum Societatis Jesu, qui jam tum Galatæ ad Constantinopolim residentiam habebant, excitus fama, ad eos utriusque philosophiæ studio, cælesti tamen intentus magis quam seculari, se contulit. Thessalonica Constantinopolim versus quingentorum circiter millium (haud dubie quingenta milliaria Italica intelligit) maritima via est: quo clarior fit animi firmitudo Contareni, quem neque longitudo itineris, nec maris pericula potuerint a proposito deterrere.

[1459] Appulsus, mansionem, quam proxime Patres conductam, sibi delegit, quæ & propria ipsorum erat, [quondam ipsius magister,] & gymnasio adhærebat. In eam, præterquam quod erat a populi remota frequentia, ne socium quidem admisit: quippe & fugitans turbæ & quietis amans, & sibi vacare cupiens ac Deo, quem unum suarum testem actionum habere volebat. Galatam advenit in ipso temporis articulo, quo cœptum jam erat ab ludi magistro exponi Aristotelis Organum. Itaque sub eodem dialecticæ se ipse applicuit. Erat tum annos natus septem & viginti circiter. Tum varias corporis ac animæ ejus dotes enumerat. Deinde multis verbis exponit, quomodo ipsemet Contareno reluctanti suaserit, ut admitteret episcopatum Berrhœensem, sibi a Timotheo patriarcha oblatum, & quo se indignum judicabat.

[1460] [propter obedicutiam,] Post hæc addit, obedientem illum discipulum consilio ac rationibus suis humiliter acquievisse; ac regressus e vestigio ad patriarcham, inquit, ejus totum se permisit arbitrio, qui extemplo eum, adempto Contareni nomine, Cyrillum appellavit, atque ita metropolitam renuntiavit: solent enim apud Græcos, qui episcopatum ineunt, mutare nomen, assumpto quopiam alio majorum suorum, sanctitatis fama insignium, quod ab eodem elemento ducat initium. Postmodum in Ordinem S. Basilii cooptatus est: nemo enim apud Græcos episcopus esse potest, nisi Religiosus sit & habitu & victu. Mox minores majoresque suscepit Ordines; erat enim adhuc laïcus. Secuta denique est episcopalis consecratio, in qua propter necessitatem, ne ætatis quidem ratio habita est.

[1461] [aliasque virtutes] Præterea Guillius hic inquirit, quæ causa movere potuerit patriarcham Timotheum, virum alioqui prudentissimum, nec alienum a fide Catholica, ut Contarenum ex incepto philosophiæ cursu ad episcopalem dignitatem abriperet. Tum vero respondet, patriarcham haud dubie ad id motum fuisse singulari morum ejus integritate, aliisque virtutibus, inter quas ab ipso enumerantur non vulgaris modestia, bonitas, mansuetudo, patientia, æquitas, æquanimitas, castitas, denique, inquit, ut Sabellici verbis utar, laudatissima omnium virtutum, res cælo hominibusque jucunda, gratitudo. Hanc autem animi gratitudinem probat ex eo, quod Cyrillus post multos annos ad patriarchatum Constantinopolitanum evectus, meminerit magistri sui Dionysii, quem etiam Constantinopolim accersire voluerit, ut secum vitam ageret, sicut superius alia occasione a nobis dictum est.

[1462] [impense laudat.] Denique Guillius noster epistolam suam ita concludit: Hæc solum habeo de virtute Cyrilli Berrhœensis, quæ pro testimonio dicam; sed longe plurium majorumque recte factorum principia ac fundamenta; quæ recte facta secuta quidem esse non dubito; at de iis tamen testis idoneus esse non possum; sed illi dumtaxat, quibus sunt explorata: mihi vero qui esse possint? Cyrillus enim, postquam in metropolim se recepit, longissime distantem (quippe Thessalonicæ propinquam) neque a me visus ipse per spatium circiter septem & decem annorum, nisi semel, idque obiter, & quasi per transennam; neque auditum de eo quidquam fuit, cum præsertim anno MDCXXVIII ineunte propemodum, concitata ab hæreticis adversus nos Constantinopoli pro fide persecutione, post carceres, catenas, & pericula minasque mortis, inde ego fuerim ejectus. Dionysius Guillius anno Christi MDCXLV, die XXX Decembris, has litteras Laureti exaravit, easque paucis ante mortem suam diebus ad Leonem Allatium dedit, ut ipse Allatius loco supra citato ante illas testatur.

[1463] Sed satis mirari nequeo, quod Leo Allatius, acceptis his Guillii litteris, [Sed Allatius aliam istius Cyrilli effigiem exhibet,] non mutaverit plane diversam Cyrilli Berrhœensis effigiem, quam in epistola ad Nihusium depinxerat, quamque lib. 3 de Consensione cap. 11 num. 5 iterum exhibet, ac memoratis Guillii litteris ita præfigit: De Cyrillo Lucari jam nuntiavi; de Berrhœensi pauca hic addam. Litteras ab hieromonacho Gregorio, hieromonachus etiam ipse, Thessalonicæ didicerat: deinde in episcopatum a Timotheo patriarcha promovetur. Et cum Paysius Thessalonicensis metropolita Moscoviam appulisset, ut egestati, ærique alieno, certis nominibus ab ecclesia sua contracto, si fieri posset, subveniret, & æs alienum exactam pecuniam longe superaret; adeoque se ab eo exsolvendi spes decollasset, jussu principis, a quo large & sine labore victus suppeditabatur, in ea regione, de episcopatu parum solicitus, sedem collocat, ut securus vivat.

[1464] Cyrillus interim Lucaris patriarcha Berrhœensem ad ecclesiæ res procurandas, [illumque depingit atris coloribus,] animisque Christianorum providendum, Thessalonicam mittit; qui splendore magnitudineque civitatis pellectus, ab eodem Lucari Thessalonicensem episcopatum exorat. Cum non impetrasset ab amico, cui maxime fidebat, & a quo majora etiam sibi pollicebatur, ira sibi facem subministrante, odia capitalia in Cyrillum exercuit, quæ neque novis promissis, neque amicorum intercessionibus, neque ullo alio beneficentiæ munere restincta sunt. Hinc frequentes insidiæ, & sæpius pertentatæ ab utroque fraudes Constantinopolitanum clerum exagitarunt; donec, ejecto Cyrillo, suffocatoque, ipse patriarchatum iniit.

[1465] Vix video, quomodo hæc duplex Cyrilli Berrhœensis imago eumdem hominem vere repræsenter: teste enim Allatio, [quos cum laudibus, ei a Guillio datis,] hic Cyrillus litteras ab hieromonacho Gregorio, HIEROMONACHUS etiam ipse, Thessalonicæ didicerat. At Guillius noster testatur, eumdem primo in Ordinem S. Basilii cooptatum esse, quando jamjam episcopali dignitate erat ornandus, cum nemo apud Græcos episcopus esse possit, nisi prius habitu & victu monachus fuerit. Præterea dicitur ab Allatio Cyrillus iste archiepiscopatum Thessalonicensem ambitiose postulasse, eoque non obtento, odia capitalia contra Cyrillum Lucarem exercuisse. Guillius autem asserit, eumdem Cyrillum Contarenum a dignitatibus hujusmodi abhorruisse, seseque multis rationibus tandem ei persuasisse, ut præsulatum Berrhœensem, a patriarcha ultro oblatum, admitteret. Denique Allatius affirmat, quod ob denegatum archiepiscopatum Thessalonicensem cum Cyrillo Lucare tam implacabiles inimicitias habuerit, ut neque novis promissis, neque amicorum intercessionibus, neque ullo alio beneficentiæ munere restingui potuerint. Ubinam igitur tunc erant non vulgaris modestia, bonitas, mansuetudo, patientia, aliæque Cyrilli Contareni virtutes, quas Guillius in ipso tantopere laudat? Non capio, quomodo hæc cohæreant, nisi honores mutaverint mores, ut habet parœmia, vel Contarenus ficta religionis ac pietatis larva magistrum suum Guillium fefellerit.

[1466] Quinimo Allatium cum seipso & aliis conciliare non possum, [conciliare non facile possumus.] ut infra apparebit in secundo Cyrilli Contareni patriarchatu, quamvis Allatius de unico tantummodo meminerit, eumque post mortem Cyrilli Lucaris perperam distulerit: nam ex supra relato Dionysii Guillii testimonio liquet, Cyrillum Berrhœensem seu Contarenum jam ab anno Christi MDCXXXV in cathedra Constantinopolitana sedisse, & Matthæus Cigala diserte testatur, post tertium Cyrilli Lucaris exsilium sedem Constantinopolitanam occupatam fuisse a Cyrillo Berrhœensi, qui annis duobus sui patriarchatus exactis, inquit, a synodo tandem loco dejicitur, rursusque Cyrillus senex e Rhodo accersitur, qui se ipsum sponte abdicavit, ac demum rite ac legitime patriarcha creatus fuit Heracleensis episcopus dominus Neophytus anno Christi MDCXXXVI. Sequitur itaque ex verbis Matthæi Cigalæ, qui hic catalogo suo finem imponit, ut post expulsionem Cyrilli Contareni & spontaneam Cyrilli Lucaris abdicationem sederit

CLXIII. NEOPHYTUS II. CYRILLUS I Lucares quinto.

[Cyrillo Contareno exauctorato successit Neophytus,] Philippus Cyprius apud Bandurum tomo 1 Imperii Orientalis pag. 229 de hoc novo Patriarcha sic scribit: Cum Heracleæ archiepiscopus Neophytus, Cyrilli discipulus, filiusque adoptivus, patriarchatu rite ac legitime defungeretur; patrem, magistrum, & de se bene meritum (sapientissimum dico Cyrillum) Rhodiensi exsilio liberavit: utque in regnatricem pervenit urbem, sponte in favorem domini Neophyti abdicatus est: Qui (videlicet Neophytus) [cum esset] invalidus gubernandi ob patriarchæ domus confusionem, nec magna turbamenta sufferre posset (erat quippe miti placidissimoque ingenio) ut de munere decederet, impetravit.

[1468] [& brevi abdicans, locum dedit quinto patriarchatui Cyrilli Lucaris,] Auctor catalogi Renaudotiani hic sextum Cyrilli Lucaris patriarchatum ita recenset: Neophytus Heracleæ annum unum; & abdicavit. Iterum Cyrillus senior sexto annum unum; & strangulatus. Nos hoc loco quintum Cyrilli Lucaris patriarchatum numeravimus cum Philippo Cyprio, qui post supra memoratam Neophyti abdicationem de ultimo Cyrilli Lucaris patriarchatu sic disserit: Cyrillus quintum revocatus post unius anni quinorumque mensium regimen, operam dante Berrhœensi Cyrillo, & concursu aliquot Methymnæorum interfectus est a Musa Bassa, regni procuratore: nam imperator Sultanus id temporis ipse adversus Babylona bellum gerebat. Hunc in modum teterrimus Berrhœensis parricida per annum & septenos menses patriarchatu potitus est. Igitur reliqua Cyrilli Berrhœensis gesta, ut supra promisimus, hoc loco examinanda sunt.

CYRILLUS II, CONTARENUS ITERUM.

[quo tandem a Turcis interfecto, ad sedem CP. rediit Cyrillus Contarenus,] Catalogus Renaudotianus de reditu & morte hujus Patriarchæ sic breviter agit: Cyrilius Berrhœæ tertio (nos cum Matthæo Cigala secundum ejus patriarchatum dumtaxat numeramus) sedem tenuit anno uno; deinde in carcerem conjectus, in exsilium pulsus, tandem strangulatus est. Postquam Philippus Cyprius supra dixerat, Cyrillum Lucarem opera Cyrilli Berrhœensis interfectum esse, atque ita hunc sedem illius inique invasisse, de violenta hujus invasoris morte seu pœna talionis addit sequentia: Ast vindex Dei oculus non sivit eum impunitum; sed divina inspiratione principibus summorum sacerdotum excitatis, imperatori Sultano Murati, a Babylonicavictoria cum triumphis tropæisque reverso, pro illius iniquitate & insatiabili rapina relationem criminis concessit, eumque in Africam Barbariæ in exsilium egit; ubi etiam justas a Deo pœnas per sævam atque ipso dignam mortem sustinuit.

[1470] Leo Allatius post illa, quæ superius ex eo retulimus, [de cujus moribus,] lib. 3 Consensionis cap. 11 num. 5 de patriarchatu, moribus, & morte Cyrilli Berrhœensis seu Contareni hæc subnectit: Patriarcha, ære alieno, magnitudine tributorum, & injuria potentiorum, ac tantum non in servitutem Turcis dicatum patriarchatum, industria sane admirabili, liberavit, & in pristinam dignitatem aliquo modo extulit, in alias etiam ecclesias profusus. Fuit animo liberali ac magnifico, virtutum litterarumque studioso, obstinatior obfirmatiorque in propriis consiliis. Iracunde non tantum verbo, sed sæpe etiam manu, cum præsulibus agebat; ideoque multorum invidiam subiit; qui simul omnes cum Parthenio conspirantes, immerentem contumeliose e sede trudunt, & Tunetum ablegant.

[1471] Intrusus Parthenius, a Timotheo patriarcha, Anchiali metropolita, [& morte Leo Allatius ita scripsit,] ab Anthimo Andrianopolitanus creatus, cum jam videret, denuo res Cyrilli factione sociorum crescere, & de eo remittendo certa spe pertractari, veritus, ne, eo restituto, ipse discrimen subiret, mandatum de eo interimendo, profusa rerum ecclesiasticarum largitate a Turca extorsit, misitque ad Bichirum Bassam Rhodiensem, amicum, qui statim Tunetum direxit. Dum carnifex instaret, & alii spectabiliores in ea secta viri adhortarentur, ut, ejurata Christianorum fide, Mahumetum amplecteretur, sicque suis rebus sibique consuleret, & fortunatiora etiam pollicerentur, ille pacatissimo animo respondit, cum Ecclesia Romana & cum Christo, quem intime spiraret, velle se mori, sicque laqueo, gutture exposito, suffocatur vir pius & melioribus temporibus dignus. Actum est jam Romæ de eo in sanctorum Martyrum numerum referendo.

[1472] Non intelligo, quomodo Allatius dicat, immerentem ab episcopis depositum fuisse hunc Cyrillum Berrhœensem, [ut secum,] qui, ipso teste, iracunde non tantum verbo, sed sæpe etiam manu, cum præsulibus agebat. Multo minus capio, qua ratione Cyrillus ille ab ipso vocetur vir pius, & melioribus temporibus dignus, quem implacabile odium cum Cyrillo Lucare exercuisse, & frequentes ei insidias struxisse, paulo superius fatebatur. Denique non percipio, quo pacto Cyrillus Berrhœensis Constantinopolitanum patriarchatum ære alieno, magnitudine tributorum, & injuria potentiorum liberaverit, atque ipse patriarcha animo liberali ac magnifico fuerit, ut Allatius asserit, cum Spondanus in Annalibus ecclesiasticis de eodem Cyrillo (nisi malis tempore Cyrilli Lucaris duos alios homonymos præter ipsum admittere) ad annum Christi MDCXXXIX num. 12 scribat hoc modo: Constantinopoli patriarcha Cyrillus ab Iberia (unde hoc cognomen Cyrillo isti tribuatur, ignoro) ob fœdissimas pecuniarum a subditis extorsiones in tetrum carcerem conjectus, depositus fuit a sede, & in ejus locum subrogatus Parthenius Adrianopolitanus unanimi ceterorum omnium antistitum, cleri & populi, consensu.

[1473] Spondanus in iisdem Annalibus ad annum Christi MDCXXXVIII num. 13 egerat de quodam pseudo-propheta, [& eum illustrissimo Spondano] qui mense Junio ejusdem anni MDCXXXVIII strangulatus fuit, & ea occasione deCyrillo Lucare, ejusque successore ibidem num. 14 hæc subdit: Quo eodem (nimirum mense Junio anni MDCXXXVIII) Cyrillus patriarcha Constantinopolitanus a præfecto urbis depositus fuit dignitate, ob quædam crimina ei impacta, & in turrim maris nigri conjectus, atque etiam, ut volunt, in mare præcipitatus; meritas dans pœnas hæresum & turbarum, ab eo excitatarum. Restitutus vero est in sedem alter Cyrillus ab Iberia, ipsius hostis infensissimus, qui prius eam tenuerat: ita enim se invicem miseri detrudere quærebant, ut qui plus favore aut pecunia valeret, is quoque in adeptione dignitatis ceteris prævaleret.

[1474] [ac Brietio nostro] Brietius noster in contractis mundi Annalibus ad annum Christi MDCXXXVIII similia de utroque Cyrillo tradit his verbis: Hoc anno fanaticus ille Cyrillus, patriarcha Constantinopolitanus, Græco-Calvinianus, ab urbis præfecto conjectus in carcerem ad fauces Bosphori (castrum septem turrium dicitur) atque ex turri in mare præcipitatus, tantum aquæ sorbuit, quantum ex Calvini sordibus hauserat veneni, morte sublatus impiorum. Restitutus est in sedem Cyrillus alter ex Iberia, quem ille detruserat, capitalis ejus hostis; sed qui cum eo pecunia, ut Turcorum subditus, non eruditione atque pietate, uti Christianus, disceptavit. Hæc certe omnia laudatam ab Allatio pietatem Cyrilli Berrhœensis (si is idem sit cum Cyrillo ex Iberia) neutiquam commendant.

[1475] [conciliari non possit,] Non facile credo, Romæ actum esse de Cyrillo Berrhœensi in Sanctorum martyrum catalogum referendo, etsi Allatius amico suo Nihusio id in citata epistola nuntiet: nam prudenter dubitari potest, an Cyrillus ille in unione Ecclesiæ Romanæ obierit, quemadmodum Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 1004 & sequente, in notis ad catalogum Renaudotianum agens de Cyrillo Berrhœensi, satis indicat hac observatione: Is est, sub quo habita est synodus Constantinopolitana (de ea synodo Parthenius ejus successor propter exosam sui decessoris memoriam non meminit) in qua anathema Cyrillo dictum ob hæreses, quæ in Confessione, sub ejus nomine publicata, continebantur. Contaris a nonnullis dictus est vel Contarenus. Vide epistolam P. Dionysii Guillii Societatis Jesu ad Allatium pag. 1077: Unde Allatius mire laudavit hominem, tamquam Catholicum, & mox in Martyrum catalogo reponendum, quod factum non fuit. Vixit Græcus in Græcorum schismate. Hinc suspicor, superius memoratam Catholicæ fidei ac Romanæ unionis professionem, quam Cyrillus jam strangulandus publice edidisse dicitur, ab Allatio ex pia credulitate aut levi conjectura referri, & authenticis testimoniis destitutam esse.

[1476] [nisi forte triplex ejusdem temporis, Cyrillus sit distinguendus.] Omnes istæ difficultates, quas hic & superius proposui, mihi injecerunt leve quoddam dubium, an forsitan præter Cyrillum Lucarem eodem fere tempore duo alii Cyrilli exstiterint, ac inter se confusi fuerint, sicut nonnulli scriptores confuderunt duos Parthenios Adrianopolitanos, qui sibi invicem in patriarchatu Constantinopolitano successerunt, & de quibus postmodum suo loco agemus. Accedit, quod Spondanus & Brietius patriarcham, qui Cyrillo Lucari mortuo successit, cognominent Cyrillum ex Iberia, cujus cognominis causam & originem hactenus ignoramus. Hæ difficultates, inquam, leve dubium de diversitate Cyrillorum mihi injecerunt; sed cum illam homonymorum patriarcharum differentiam solidis argumentis probare non possimus, scrupulum istum aliis, quorum interest, excutiendum relinquimus, & progredimur ad proximum Cyrilli Berrhœensis vel Contareni successorem, qui fuit

CLXIV. PARTHENIUS I.

[Hic Parthenius anno 1642 damnavit errores Calvinistarum, non nominato Cyrillo Lucari,] Philippus Cyprius post relatam Cyrilli Berrhœensis mortem, de electione hujus Parthenii tradit sequentia: Ea tempestate summi sacerdotes, clerici, omnisque populus Christianus congregati Parthenium, Adrianopoleos antistitem (qui prius Anchialensis ecclesiæ res curaverat) urgendo ad capessendam sedem adegerunt; susceptaque est dignitas patriarchalis anno communis salutis MDCXXXIX, die Julii quarto. Hic terminatur catalogus Philippi Cyprii, ita ut deinceps nobis solus supersit catalogus Renaudotianus, qui annos gubernationis ac mortem ejusdem Parthenii sic breviter indicat: Parthenius Hadrianopoleos annos quinque, menses duos; veneno sublatus. Bandurus autem tomo 2 Imperii Orientalis pag. 1005 ad hunc catalogi Renaudotiani textum ita notat: Is est, qui vulgo senior appellatur, sub quo habita synodus Constantinopoli (hæc apud Harduinum nostrum tomo XI Conciliorum a col. 171 consuli potest) in qua damnata Confessio Cyrilli Lucaris; sed ejus nomini parcitum.

[1478] At Cyrillus Berrhœensis non pepercerat nomini Cyrilli Lucaris, [cujus nomini non pepercerat Cyrillus Contarenus in synodo anni 1638,] dum anno Christi MDCXXXVIII errores Calvinistarum damnabat in synodo, quam Leo Allatius lib. 3 Consensionis cap. 11 num. 1 Græco-Latine ex cimeliis suis edidit, & in qua nominatim contra Cyrillum Lucarem, tamquam Calvini sectatorem, sæpius anathema pronuntiatur. Sed dum apud laudatum Allatium Col. Cyrillus Berrhœensis hanc synodum subscriptione sua roborat, certa dies mensis omissa est, & Latine perperam annus salutis MDCXXXIX notatur, cum tamen ibidem Col. Græce legatur ἐν ἔτει σωτηρίῳ ᾳχλή, id est, anno salutis MDCXXXVIII: nam litteræ numerales ᾳχλή tantummodo annum MDCXXXVIII indicant, ut consideranti patebit. Porro dies mensis ac rei gestæ annus exactius distinctiusque exprimuntur apud Harduinum nostrum tomo XI Conciliorum, ubi col. 230 Cyrillus Berrhœensis huic synodo ita subscribit: Anno salutis millesimo sexcentesimo trigesimo octavo (hæc omnia etiam Græce ad longum scribuntur) die vigesima quarta Septembris, Indictione septima. Cyrillus Berrhœensis miseratione divina archiepiscopus Constantinopoleos, seu novæ Romæ, & patriarcha œcumenicus, confirmans synodum adversus Cyrillum Lucarem celebratam, tam capitula ab Cyrillo conscripta, quam ipsum, qui conscripsit ea, ac quemcumque ea habentem, ut orthodoxa, anathemati subjicio. Tum patriarcha Alexandrinus, Hierosolymitanus, aliique præsules & clerici nomina sua subscribunt.

[1479] Certe mirum videri potest, quod hic patriarcha Parthenius, [de qua tamen non meminit Parthenius forte ob exosam memoriam Cyrilli Contareni,] eosdem Calvini errores anno MDCXLII damnans, de præcedente illa synodo nullam mentionem fecerit. Nonnemo conjicit, Parthenium de ea siluisse, quia Cyrillus Berrhœensis unioni Ecclesiæ Romanæ adhærebat. Sed illa hypothesis, adeoque ipsa conjectura, omnino incerta est, ut ex supradicta Banduri observatione facile colligitur. Præterea si illa ratio Parthenium movisset, eadem movere debuisset schismaticos, qui istam Cyrilli Berrhœensis synodum inseruerunt suæ synodo Hierosolymitanæ, quam anno MDCLXXII contra Calvinistas celebrarunt, ut apud Harduinum nostrum tomo proxime citato a col. 223 licet videre. Potius igitur hic meminisse oportet eorum, quæ superius ex Leone Allatio retulimus: Cyrillus enim Berrhœensis, teste Allatio, iracunde non tantum verbo, sed sæpe etiam manu, cum præsulibus agebat; ideoque multorum invidiam subiit, qui simul omnes cum Parthenio conspirantes, eum e sede sua pelli ac Tunetum relegari curarunt. Hinc probabilius suspicor, Parthenio, aliisque præsulibus memoriam Cyrilli Berrhœensis adeo fuisse exosam, ut de synodo illius nullum verbum facere voluerint.

[1480] [etsi hic ex illo odio non probetur fuisse orthodoxus.] At quæcumque fuerit vera hujus silentii causa, saltem ex illa Calvinistarum condemnatione non sequitur, Cyrillum Berrhœensem unioni Ecclesiæ Romanæ addictum fuisse: sic enim Parthenius Calvinistis adversabatur, & tamen orthodoxis Latinorum dogmatibus non consentiebat, ut satis intelligitur ex verbis Allatii, qui lib. 3 Consensionis cap. 11 Col. & 1082 de hoc ita scribit: Berrhœensi succedit Parthenius, antea Hadrianopolitanus metropolita, Latinis non admodum æquus, quos clanculum proscindit. An ideo cum Calvinistis consuetudines amicitiasque junxit? Non defuere hæreticorum conatus: montes enim auri polliciti sunt; sed laverunt laterem. Statim enim atque in patriarchatu pedem fixit, convocata synodo, Cyrilli Lucaris capita, & easdem ipsas Calvinistarum hæreses anathemate perstrinxit, excommunicavitque eos omnes, qui cum Calvinistis sentirent. Synodus celebrata est anno MDCXLII; excusa Jasii Moldaviæ eodem anno in folio expanso, & MDCXLIII Parisiis apud Cramoysi, quam hic quoque referre non gravabor. Tum Græco-Latine exhibet ipsam synodum, quæ ab Harduino nostro recusa est, ut supra monuimus. Porro plures Parthenios, patriarchas Constantinopolitanos, in unum conflavit quidam scriptor sordidissimus, ut Bandurus loco proxime citato loquitur, quos jam ex catalogo Renaudotiano inter se exacte distinguemus.

CLXV. PARTHENIUS II, cognomento Keskines.

[Cum Parthenius veneno sublatus esset, successit ei alter Parthenius,] Laudatus Renaudotii catalogus hunc Patriarcham ab homonymo suo decessore satis distinguit his verbis: Alius Parthenius Hadrianopoleos, cognomine Keskines, annos duos, menses duos; pulsus in exsilium. Eamdem distinctionem noverat Leo Allatius, quando in præfata epistola, quam lib. 3 Consensionis cap. 11 num. 5 repetit, ad Nihusium anno Christi MDCXLV post alia sic scribebat: Morte itaque tanti viri (nempe Cyrilli Berrhœensis, de quo paulo superius egerat, & quem jam catalogo sanctorum Martyrum fere inserendum putabat) quasi securus vitam agit Parthenius, & multo magis hic novus Parthenius; qui, priori Parthenio pulso, patriarchatum occupat, ex disciplina Lucaris, Calvino addictissimus, & Orientalem ecclesiam fraudibus nequissimis, sed sine ullo fructu, vexat.

[1482] [quo circa annum 1644 relegato, cathedrani CP. conscendit] Sunt Græci in retinendis traditionibus, & ritibus suæ ecclesiæ conservandis plus nimis contumaces, quod in ipso illius ingressu demonstrarunt: nam ut ille Græcorum animos a Latinis magis averteret, & Latinos ipsos infra hæreticos poneret, celebrata synodo, hæresin, alias sæpe in Ecclesia condemnatam, denuo in eam invehere conatus est; hæreticos nempe, cum redeunt, esse rebaptizandos, ut hinc postea concluderet, Latinos, quos hæreticos censent, illius conditionis homines, siad ecclesiam Græcam gradum fecerint, omnino esse rebaptizandos. Sed consilii sui exitum nullum, reluctantibus fere omnibus, reperit, & sibilo convitioque in synodo explosus, domum secessit; id tantummodo lucratus, ut plane apud omnes hæreticus habeatur. Sic demortua in Lucarim odia Græcorum in se concitavit. Sed dabit Deus his quoque finem. Parthenius iste brevi sensit ultricem Dei manum, quando post paucos annos strangulatus est, quamvis interea semel sedi suæ restitutus fuerit, ut mox dicemus. Porro Tabulæ Marcellianæ primam hujus Parthenii exauctorationem anno Christi MDCXLIV affigunt.

CLXVI. JOANNICIUS II. PARTHENIUS II Keskines iterum. JOANNICIUS iterum.

[Joannicius, qui Parthenio redeunti cedere coactus est, & eidem deinde strangulato iterum successit.] Auctor catalogi Renaudotiani de his Patriarchis ita breviter meminit: Joannicius Heracleæ annum unum, menses undecim; fugit & latuit. Cum deinceps de fuga & latebris patriarcharum aliquoties mentio recurrat, verosimilem hujus rei causam hic semel lectori indicandam esse existimo. Itaque propter inferius dicenda suspicor, exauctoratos illos patriarchas fugisse aut latuisse, ne vi cogerentur manifestare opes, quas clanculum collegerant, & spe recuperandæ sedis vel ad tempora iniquioris fortunæ reservaverant. Deinde auctor ejusdem catalogi de reditu Parthenii secundi hæc habet: Parthenius secundo, annos duos, menses sex; in exsilium pulsus, strangulatus est. Denique alterum Joannicii patriarchatum ita memorat: Joannicius secundo annum unum; fugit & latuit. Mox laudatæ Tabulæ Marcellianæ tempora horum patriarcharum ita disponunt, ut Joannicio cathedram primum ascendenti annum Christi MDCXLVI, Parthenio restituto annum MDCL, ac denique secundo Joannicii patriarchatui annum MDCLI assignent. Pro exacta horum omnium chronotaxi spondere nolim, quia non videtur cum catalogo Renaudotiano componi posse. Attamen ex his anni horum Patriarcharum præterpropter colligi possunt. Ceterum non suppetunt nobis instrumenta, quibus res gestas aut tempora illorum Præsulum accurate illustremus.

CLXVII. CYRILLUS III, cognomento Spanus. ATHANASIUS II Patellarius iterum.

[Post hunc sedit Cyrillus, ac dein Athanasius, qui posterior unionem Romanam amplexus est,] Catalogus Renaudotianus, quem hic solum ducem habemus, de hoc Cyrillo tradit sequentia: Cyrillus Tornobi, cognomine Spanus, dies viginti; cumque recusassent episcopi illum transferre, ejectus est, & in exsilium missus. Tum vero secundum patriarchatum Athanasii Patellarii vel Patelari (alii ipsum Batelarum cognominant) ita commemorat: Iterum Athanasius Patelarus sedit dies quindecim; ejectus, cum illum episcopi recipere nollent. Non omnino temere suspicor, hunc Athanasium post primam suam expulsionem in Italiam discessisse, atque ibi unionem Ecclesiæ Romanæ amplexum esse. Huic suspicioni causam præbet Leo Allatius, qui lib. 3 Consensionis cap. 11 num. 7, dum aliquot illustres & orthodoxos sui temporis Græcos enumerat, de eodem, ni fallor, Athanasio agit his verbis: Athanasius etiam Patelarius patriarcha Anconam pervenit, ubi munificentissime exceptus ab Urbano VIII, reconciliatus Romanæ Ecclesiæ in Orientem discessit, & archiepiscopatu Thessalonicensi donatur. At oportet, hanc Athanasii conversionem ante annum Christi MDCXLIV contigisse, quia eo anno Urbanus VIII ex hac vita migravit. Forte hunc Athanasium, postea sedi suæ restitutum, episcopi schismatici ejecerunt, eo quod ipsum unioni Romanæ Ecclesiæ adhæsisse intellexissent.

CLXVIII. PAISIUS. JOANNICIUS II tertio. CYRILLUS III Spanus iterum. PAISIUS iterum.

[& cui Païsius, deinde tertio Joannicus, ac iterum Cyrillus,] Jam sæpe laudatus Renaudotii catalogus de his quoque sic breviter meminit: Païsius Larissæ, menses novem; fugit & latuit. Deinde tertium Joannicii patriarchatum indicat his verbis: Joannicius tertio, menses undecim; a tefterdaro seu quæstore in carcerem conjectus, post dies sedecim abdicavit. Attributæ ipsi ad alimoniam Cyclades insulæ. Fortasse supra memoratus annus Christi MDCLI referendus est ad tertium Joannicii patriarchatum, quem Tabulæ Marcellianæ cum secundo confuderint. Sed in tanta instrumentorum penuria & obscuritate nihil certi pronuntio. Post hunc Cyrillus, istius nominis tertius, cognomento Spanus, ad sedem Constantinopolitanam rediit, ut auctor ejusdem catalogi memorat hoc modo: Cyrillus Tornobi iterum secundo, dies quatuordecim; Cyprum exsulare jussus. Tabulæ Marcellianæ hunc Cyrillum prætermiserunt.

[1486] [demumque secundo suffectus est Paisius, qui exauctoratus usque ad annum 1672 in vivis fuit,] Denique Païsius, qui antea fugerat & latuerat, sedi suæ ferme per annum restitutus est, ut idem auctor exponit his verbis: Païsius secundo menses undecim; ejectus obtinuit Cyzicum & postea Ephesum. Tabulæ Marcellianæ primo Païsii patriarchatui tribuunt annum Christi MDCLIV, & de reditu illius non meminerunt. Porro hunc Païsium adhuc anno Christi MDCLXXII in vivis fuisse, constat ex Responsione Dionysii patriarchæ Constantinopolitani, eo anno contra Calvinistarum errores data, cui ille post patriarcham tunc sedentem, tomo XI Conciliorum apud Harduinum nostrum col. 282 sic immediate subscribit: Païsius antea patriarcha Constantinopolitanus. Hinc etiam colligimus, quod nonnulli ex istis præsulibus exauctoratis titulum pristinæ suæ dignitatis ostentent, quamvis interim eo tempore alius sedem Constantinopolitanam occuparet.

CLXIX. PARTHENIUS III.

[& cui subrogatus est Parthenius, istius nominis tertius.] De hoc Parthenio, quem nonnulli cum præcedente ejusdem nominis patriarcha confuderunt, & quem Tabulæ Marcellianæ Parthenudum appellant, in memorato Renaudotii catalogo hæc legimus: Parthenius Chii menses octo; accusatus, quod litteras misisset in Moscoviam, suspensus est jussu Caimakani Bacha seu præfecti urbis ad Barmak-capi portam sic dictam, sabbato Lazari. Sedes patriarchalis vacavit diebus triginta. Græci memoriam Lazari resuscitati solenniter celebrant sabbato præcedente Dominicam Palmarum, ut Leo Allatius in Dissertatione de Dominicis & hebdomadibus Græcorum num. 20 testatur, & in ipso eorum Triodio videre est. Tantum hic observo, in citato textu Græce legi συκοφαντηθεὶς, quod interpres non satis exacte vertit, cum proprie significet, Parthenium illum de missis in Moscoviam litteris falso accusatum fuisse. Ceterum Tabulæ Marcellianæ mortem hujus Parthenii seu Parthenudi circa annum MDCLVI consignant.

CLXX. GABRIEL II.

[Huic successit Gabriel, de quo Hilarius Lutheranus] Si nomen Hebræum Gabriëlis, & tempus cathedræ spectemus, ad hunc Patriarcham referenda esset historia, quam Hilarius Lutheranus præsuli Constantinopolitano affingit, allegatis etiam Tafferneri nostri verbis, quibus in Chronico ecclesiæ Græcæ pag. 497 perperam hanc monitionem præfigit: Coronidis loco lubet hic, dum finem de patriarchis Byzantinis scribendi jamjam sum facturus, inserere, quæ de patriarcha quodam, primum Hierosolymitano, post vero etiam Constantinopolitano, memoriæ prodidit Jesuita Paulus Taffernerus, in præcedentibus semel atque iterum jam nobis nominatus. Deinde subjungit ipsam Tafferneri narrationem, quam aut perfide corrupit, aut non intellexit, ut jam videbimus.

[1489] Paulus Taffernerus, Societatis nostræ sacerdos, [ex verbis Tafferneri nostri perperam narrat historiam,] qui anno Christi MDCLXV legatum Cæsareum in itinere Constantinopolitano comitatus est, & Constantinopolitano Viennam Austriæ anno sequente cum eodem rediit, iter suum Latine descripsit anno MDCLXVIII, & in libello suo, quem Viennæ anno MDCLXXII editum habemus, pagg. 109 & 110 narrat sequentia: Septem præterea vix anni sunt, ex quo Constantinopolim Hierosolymorum patriarcha excurrerat, sedem cum Byzantina commutaturus. Erat ille Judæo patre oriundus; a teneris, seu educatione, seu simulatione, Christianum hominem professus: studiis liberalibus excultum clerus acceperat, atque ex hieromonacho sacerdotem fecerat. Metropolita demum ac Hierosolymorum patriarcha effectus, ambire primatum sedis Constantinopolitanæ ausius est. Jamque voti compos esse cœperat, delatus in urbem, cum mors, (vindicias divinas dixeris) larvam furiæ detraxit; nec passus est Christus filiæ, quamvis immorigeræ, hostem sponsum conciliari, ac privatam injuriam perfidiæ publicæ antetulit.

[1490] Itaque Constantinopoli periturus sub agonem ipsum acciri rogavit urbis antistitem (hinc liquet, [quæ ex rerum adjunctis non convenit patriarchæ Constantinopolitano,] Hierosolymitanum illum patriarcham necdum sede Constantinopolitana potitum fuisse, cum ipse jam moribundus antistitem Constantinopoleos accersiri jusserit) metropolitas & episcopos, qui cogi poterant: his associari petiit Judæorum primates. Convenerant evocati, quando ipse ex Judæis oriundum se, religione etiam Judæum esse semperque fuisse contestatus est, quidquid eousque simulasset; mori denique Judæum sese, velleque a contribulibus more patrio male olidæ gentis tumulari. Ut dicto fidem faceret, schediasma propria manu exaratum a sinu protulit, eadem, quæ asseverabat, confirmans, & idipsum Hebræorum primoribus sciens volensque consignavit.

[1491] [sed Hierosolymitano, qui sedem CP. frustra invadere tentaverat.] Ex hac Tafferneri narratione patet, istum Lutheranæ sectæ scribillatorem hoc loco errasse, sicut etiam turpiter hallucinatus est, dum in eodem Chronico ecclesiæ Græcæ pag. 492 Nectarium Hierosolymitanum nobis pro patriarcha Constantinopolitano imperite obtrudit Adde, quod obitus perfidi illius Judæi, qui larvam patriarchæ Hierosolymitani gesserat, nequaquam concordet cum violenta morte Gabriëlis Constantinopolitani, quæ in catalogo Renaudotiano ita narratur: Gabriel Gani sedit absque consensu episcoporum dies duodecim; ejectus est, & Prusam obtinuit. Postea idem Gabriel per calumniam accusatus (hic rursus Græce tantummodo ligitur συκοφαντηθεὶς) quod Hebræum quemdam baptizasset, cum Hebræi magnam pecuniam Bachæ dedissent, dixissentque, Hebræum illum Turcam fuisse, Prusæ suspensus est. Tabulæ Marcellianæ huic Gabriëli annum Christi MDCLVII assignant.

CLXXI. PARTHENIUS IV, cognomento Chumchumis.

[Gabriele a Turcis occiso, ad sedem CP. evectus est Parthenius,] Aprilis trigesima, inquit jam sæpe citatus catalogi Renaudotiani auctor, factus est patriarcha Parthenius Chumchumis, Prusæ metropolita, vocatus ab omnibus episcopis, & sedit annos tres. Tabulæ Marcellianæ huic Parthenio annum Christi MDCLVII, ac ejus successori annum MDCLXII adscribunt. Eusebius Renaudotius in Opere de testimoniis Gennadii aliorumque Græcorum circa sacram Eucharistiam pag. 165 eamdem chronotaxim indicat his verbis: Scimus aliunde eum (videlicet Nectarium Hierosolymitanum, de quo ibidem fuse agit) epistolam, quæ orthodoxæ confessioni præmissa est, scripsisse anno MDCLXII, quo anno in Indiculo patriarcharum Constantinopolitanorum, qui editus est tomo 3 Operis de perpetuo consensu circa Eucharistiam, notatur, Clementem Parthenio, qui anno MDCLVII patriarchalem sedem obtinebat, successisse. Verumtamen quod Nectarius, qui tunc Hierosolymitanus patriarcha erat, in aliena diœcesi litteras, quibus Confessio orthodoxa Græcis commendabatur, publice scripserit, argumentum videri possit, quo intelligamus, vacasse tunc sedem Constantinopolitanam, nec nisi anno exeunte eam obtinuisse Clementem Parthenio substitutum, aut antea depositum, quam Nectarius Constantinopolim venisset. Quæ hic de successione istius Clementis dicuntur, cum catalogo Renaudotiano conciliare non possumus, ut ex infra dicendis apparebit. Quare probabilius videtur in locum Parthenii successisse.

CLXXII. DIONYSIUS III, cognomento Spanus.

[cui successit Dionysius Spanus] Catalogus Renaudotianus de successione hujus Patriarchæ & abdicatione Parthenii sic breviter meminit: Julii vigesima nona Dionysius Larissæ, Spanus dictus, factus est patriarcha die Dominica. Parthenius abdicavit, Prusa accepta. Propter verba inferius citanda suspicor, Taffernerum nostrum loqui de hoc Dionysio, etiamsi ipsum non nominet, quando in prædicta itineris sui descriptione pag. 86 de Constantinopolitano istius temporis patriarcha hæc refert: Patriarcham sua in sede Horas cum sex clericis decantantem de comitatu nonnulli deprehendere, a canitie ac symmetria corporis, totoque aspectu præsulem omnino venerabilem, a litteris quoque & humanitate, nisi aliud obstet, sua insula dignissimum. Bacillo prælongo innititur; habitu Basiliano, non pretioso, sed decenti induitur. Hæc ille de patriarcha, qui tempore commorationis suæ Constantinopolitanæ, id est anno Christi MDCLXV, sedem Constantinopolitanam occupabat.

PARTHENIUS IV Chumchumis iterum.

[& huic rursus idem Parthenius,] Jam sæpe citatus catalogus Renaudotianus reditum istius Patriarchæ memorat his paucis verbis: Parthenius Chumchumis ex Valachia venit seditque secundo. Dionysius Spanus fugit & latuit. Licet obscura & ambigua sit Tafferneri nostri narratio, tamen videtur agere de hac mutua patriarcharum expulsione, dum in laudato suo Itinerario pag. 107 & sequente sic scribit: His ipsis diebus patriarcha, quem nuper nonnulli de comitatu convenerant, pulsus ab æmulo fuit. Parthenius is erat, qui quod ante paucos annos exactionibus pecuniariis a Porta imperatis non sufficeret, hunc vicissim modo pulsum ære tum locupletiorem, & ad Sultani vota promptiorem, successorem habuit. At Parthenius ab exsilio ditior revertit, & repentino impulsu, adjuvantibus, qui large donabantur, proceribus, stravit nuperum supplantatorem, ac solium patriarchale conscendit. Sed nunc iterum seu infamiæ seu potius resti aut carceribus perpetuis subtrahens sese, profugus, ad Angliæ legati patrocinium convolavit. Ille autem per Portæ proceres, & potentiam dominantis pecuniæ clero præsentatus, jussus est esse, quod minime per has artes debebat.

[1495] Nec alias mos obtinuit patriarcham legendi, nisi in suffragia aurum vocetur, ex quo principatum ecclesiæ obtinet, [qui patriarchatum pecunia recuperaverat,] qui profusior est. Sumptibus istis ipsa Orientalis ecclesia cooperatur: creando quippe antistiti primas metropolites collectam indicit episcopis, hi archimandritis; hi rursus calogeris, ac demum clero: nec plebs Christiana, seu Græcos seu Romanos ritus sequatur, immunem se sentiet. Huc matrimonialia, sepulchralia, baptismalia conferuntur. Quod si pecunia desit, utensilia miseris, etiam Latinis, per Græcæ ecclesiæ exactores eripiuntur, aut, si neque ista suppetant, liberi Christiani & Catholici (proh nefas!) venales fiunt, vel abripiuntur in servitutem. Hæc occasione duorum istorum patriarcharum, qui se invicem expulerunt, & de quibus Taffernerum nostrum hoc loco agere existimavi.

[1496] Ne quis autem hunc Parthenium IV cum præcedentibus ejusdem nominis patriarchis confundat, [& qui ab aliis homonymis est distinguendus.] Renaudotius in laudato Opere de testimoniis Gennadii aliorumque Græcorum circa Eucharistiam pag. 165 & sequente sic monet: Parthenius porro is, a quo Hierosolymitanus patriarcha, Græcorum primariis, Vaivoda præsertim Basilio, & Panagiotta supremo aulæ Othomanicæ interprete satagentibus, designatus est Nectarius: fuit procul dubio idem, qui Prusæ metropolita prius fuerat; quique ter dignitate spoliatus successorem habuit Dionysium Larissæ metropolitam anno MDCLXXI. Deinde merito reprehendit quemdam impostorem, qui putaverat, aut finxerat, hunc Parthenium esse eumdem cum altero hujus nominis patriarcha Constantinopolitano, qui prius metropolita Hadrianopoleos fuerat, ut supra diximus. At ipse Renaudotius videtur hoc loco confundere duos Dionysios, qui certe distincti sunt, cum ambo nomen suum Hierosolymitanæ synodo anni MDCLXXII separatim subscripserint, sicut mox in Dionysio IV videbimus.

CLXXIII. CLEMENS.

[Post secundum Parthenii patriarchatum secutus est Clemens,] Supra citatus Renaudotii textus, & Tabulæ Marcellianæ hunc Clementem primo Parthenii Chumchumis patriarchatui substituunt, & initium illius anno Christi MDCLXII alligant. Sed catalogus Renaudotianus successionem Clementis primo post patriarchatum Dionysii Spani, & reditum Parthenii Chumchumis collocat, & de eo nobis hanc notitiam suggerit: Septembris nona, feria secunda, factus est patriarcha Clemens Iconii; Parthenius Tenedon in exsilium missus: episcopi Clementem ipsum rejecerunt, & Hadrianopolim profecti, cum Sultanus illic esset, ut ejiceretur, obtinuerunt. Vacavit sedes patriarchalis menses tres, dies viginti.

[1498] [ut ex catalogo Renaudotii colligimus.] In hoc obscuro ordinis & annorum discrimine maluimus sequi catalogum Renaudotianum, qui Constantinopoli Græce exaratus est, quia certiora veræ seriei instrumenta nobis non suppetunt. Præterea superius relata Tafferneri nostri narratio de mutua patriarcharum expulsione intelligi non potest, si Clemens ille inter primum Parthenii Chumchumis patriarchatum ac Dionysium Spanum sedisset. Fortasse hæc ordinis perturbatio orta est ex confusione duplicis Dionysii, qui necessario distingnendus est, ut supra monuimus, & ex infra dicendis patebit. At quæcumque sit causa hujus diversæ opinionis, juxta Constantinopolitanum Renaudotii catalogum, in locum Clementis suffectus est Methodius, cujus successioni annum Christi MDCLXVII Tabulæ Marcellianæ assignant.

CLXXIV. METHODIUS III. PARTHENIUS IV Chumchumis tertio.

[Methodium anno 1670 sedentem expulit Parthenius,] Ex variis testimoniis colligimus, illum Patriarcham adhuc anno Christi MDLXX in cathedra Constantinopolitana sedisse: nam eo anno Jeremias sacerdos ad Joannem Olearium, professorem Lipsiensem, post alia sic scribebat: Πατριάρχης δὲ νῦν ἐστι Μεθόδιός τις ἐκ Κρήτης, ἑξηκονταετὴς σχεδὸν. Hoc est: Patriarcha nunc est Methodius, ortus ex Creta, sexagenarius propemodum. Nescio, an ad annum MDCLXVIII, an ad præcedentem referenda sint, quæ auctor catalogi Renaudotiani exponit his verbis: Januarii tertia factus est patriarcha Methodius Heracleæ. Parthenio data est Praïla; & paulo post Tornobum, unde viveret, obtinuit. Sed Methodius dignitatem illam ultra annum Christi MDCLXXI non retinuit, & juxta laudatum Renaudotii catalogum mense Martio (forsan anni MDCLXX vel MDCLXXI) iterum Parthenius Hadrianopoli venit, sedemque tertio occupavit. Methodius fugit; deinde Chium profectus, recepit se in monasterium τῆς ἁγίας μονῆς. Methodium non diutius sedisse, etiam liquet ex memorata Dionysii patriarchæ Responsione contra Calvinistas, cui mense Januario anni MDCLXXII ille post alios ita subscribit: Methodius antea patriarcha Constantinopolitanus.

[1500] Ex his etiam sequitur, Parthenium tunc non diu recuperata sede potitum fuisse. [& hunc tertio reversum, ex sede CP. deturbavit] Cum autem ipse postea ad sedem Constantinopolitanam semel atque iterum redierit, certo scire non possum, an ad hoc tempus referenda sit canonica illius depositio, quam Tabulæ Marcellianæ memorant his verbis: Parthenius depositus est canonice propter injustas exactiones, quibus ecclesias premebat. Si tamen credimus infra citando peregrinatori Anglo, videtur canonica illa Parthenii exauctoratio ad hæc tempora pertinere: nam in libello suo, quem de statu præsenti ecclesiæ Græcæ conscripsit, pag. 110 & sequente narrat, Parthenium Methodii expulsorem circa finem anni vicissim artibus Dionysii expulsum & ad Rhodum insulam relegatum fuisse. Quinimo ibidem addit, Parthenium præterea tunc a successore suo excommunicatum esse, & Dionysium voluisse, ut sententia excommunicationis in synodo episcoporum, qui tum temporis Constantinopoli aderant, alta voce pronuntiaretur. At mox allegandus catalogus Renaudotianus tradit, quod Parthenius eo tempore in insulam Cyprum relegatus fuerit. Quidquid sit de hac canonica depositione, ac diverso exsilii loco, post expulsionem Methodii & Parthenii circa annum Christi MDCLXXI cathedram Constantinopolitanam occupare cœpit

CLXXV. DIONYSIUS IV, cognomento Muselimes.

[Dionysius, qui anno 1672 interfuit synodo Hierosolymitanæ,] Catalogus Renaudotianus de primo hujus Dionysii patriarchatu habet sequentia: Octobri factus est patriarcha Dionysius Muselimes Hadrianopoli, ubi erat Sultanus: septima Novembris venit Constantinopolim, & in solio patriarchali collocatus est. Parthenius in exsilium missus, cum in ipso itinere fugisset, ex fuga retractus, in Cyprum relegatus est. Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 1005 in quibusdam observationibus ad hunc Renaudotii catalogum, nomini hujus Dionysii præfigit annum MDCLXXI, & deinde hæc notat: Is est, qui testimonium anno MDCLXXII, mense Januario, fidei suæ, nomine ecclesiæ Græcæ, dedit, quod in amplissima charta, sigillo patriarchali munita, exstat in bibliotheca regis Christianissimi, cujus versio edita est tomo 3 Perpetuitatis fidei, cui subscribunt tres alii, qui prius patriarchalem sedem tenuerant; Païsius, Dionysius cognomine Spanus, & Methodius.

[1502] Harduinus noster tomo XI Conciliorum a col. 273 hanc ipsam Responsionem contra Calvinistas Græco-Latine edidit, [cui præter ipsum subscripserunt tres, qui antea cathedram CP. tenuerant.] & ibidem col. 282 Græci illam fidei suæ professionem ita concludunt: Atque hæc quidem in præsentia his, qui nos interrogavere, velut in synopsi respondemus, nostræ utique professionis orationem cum pacifica simplicitate exponentes, in plenum orthodoxæ fidei, quam profitemur, argumentum: eo quippe, ut nullus supersit deinceps de istis ambigendi locus, neque ab illis amplius agitentur, qui contra nos sentiunt, atque a professione nostra aliena nobis imponere moliuntur. Scriptum in palatio patriarchali Constantinopolitano, anno millesimo sexcentesimo septuagesimo secundo, mense Januario, indictione XX. Deinde hic Dionysius, qui tunc ecclesiæ Constantinopolitanæ præerat, & tres exauctorati patriarchæ ejusdem sedis, huic Responsioni ita subscribunt: Dionysius miseratione divina archiepiscopus Constantinopolitanus seu novæ Romæ, & patriarcha œcumenicus. Païsius antea patriarcha Constantinopolitanus. Dionysius antea patriarcha Constantinopolitanus. Methodius antea patriarcha Constantinopolitanus. Denique nomina antistitum facile quadraginta hos ibidem subsequuntur.

CLXXVI. GERASIMUS II. PARTHENIUS IV Chumchumis quarto. DIONYSIUS IV Muselimes iterum.

[Dionysio successit Gerasimus, & huic Parthenius, quem quarto sedentem Dionysius iterum expulit.] De his Patriarchis in solo Renaudotii catalogo invenimus sequentia: Vigesima quinta Julii, feria VI, factus est patriarcha Gerasimus Tornobi Hadrianopoli, cum Sultanus illic esset. Decima quarta Augusti, feria V venit Constantinopolim, maneque in sede collocatus est. Dionysius fugit. Tum de quarto Parthenii patriarchatu idem catalogus hæc subdit: Prima Januarii, die Dominica venit Parthenius Hadrianopoli, quarto factus patriarcha, & vigesima secunda Martii, feria secunda, in sede collocatus. Denique reditum Dionysii Muselimis sic memorat: Julii vigesima nona, die Dominica, secundo factus est patriarcha Dionysius Muselimes. Parthenius in carcerem conjectus, cui postmodum data Anchialus, unde vitam sustentaret. Anglus quidam heterodoxus, cognomine Ricaut, qui in Oriente peregrinatus est, ac de præsenti ecclesiæ Græcæ statu opusculum edidit, in eo libello Gallice verso a pag. 110 explicat, quomodo & qua occasione hæ mutuæ expulsiones contigerint, & ibidem pag. 113 asserit, Dionysium anno Christi MDCLXXVIII in cathedra Constantinopolitana sedisse. Sed ignoro, ad quotum Dionysii patriarchatum hic annus referendus sit, cum hic sæpius sedem Constantinopolitanam repetierit, ut ex infra dicendis apparebit.

CLXXVII. ATHANASIUS III.

[Athanasio post paucos dies fugienti] Auctor catalogi Renaudotiani hæc pauca de illo subministrat: Julii trigesima, feria tertia, factus est patriarcha Athanasius Rhaidesti, quem episcopi recipere noluerunt; & post dies duodecim fugit per portam superiorem patriarchii. Jam aliquoties miratus sum, cum præsertim sæpius hoc posteriori seculo legerem, exauctoratos sedis Constantinopolitanæ patriarchas, superveniente altero competitore, statim fugisse aut latuisse. Quamvis certam hujus rei rationem reddere non possim, attamen aliquam hujusmodi fugæ causam suggerit mox citatus peregrinator Anglus, dum in opusculo suo de præsenti statu ecclesiæ Græcæ pag. 109 affirmat, quod proxime memoratus Methodius asylum quæsierit apud legatum Angliæ, cum ille a Parthenio expelleretur: solet enim depositus patriarcha sub quodam prætextu comprehendi, ac bonis suis spoliari, ut ibidem Anglus iste testatur. Non improbabiliter itaque conjicio, hunc Athanasium, aliosque quosdam patriarchas propterea fugisse aut latuisse, ut supra rursus monuimus.

CLXXVIII. JACOBUS. DIONYSIUS IV Muselimes tertio. PARTHENIUS IV Chumchumis quinto.

[successive suffecti sunt Jacobus, Dionysius tertio, & Parthenius quinto,] De unico hujus nominis patriarcha Constantinopolitano catalogus Renaudotianus hæc habet: Decima tertia Augusti, feria quarta, episcopi communibus suffragiis elegerunt Jacobum Larissæ, quem decima quinta in sede collocaverunt; Athanasium ejecerunt. Tum de altero Dionysii Muselimis reditu ista addit: Julii trigesima, feria quarta, iterum tertio sedit Dionysius Muselimes ex Valachia veniens. Jacobo Chius data est. Deinde quintum Parthenii Chumchumis patriarchatum indicat hoc modo: Martii decima sexta, Dominica quinta Quadragesimæ, venit decretum Hadrianopoli missum Constantinopolim, quo patriarcha quinto constitutus est Parthenius Chumchumis. Dionysius latuit. Duodecima Julii, die sabbati, venit in urbem Parthenius.

JACOBUS iterum. DIONYSIUS IV Muselimes quarto. JACOBUS tertio.

[ex quibus Jacobus & Dionysius ad sedem rursus redierunt,] De reditu horum Patriarcharum atque imprimis de secundo Jacobi patriarchatu catalogus Renaudotianus tradit sequentia: Aprilis vigesima iterum secundo sedit dominus Jacobus vocatione episcoporum. Parthenio data … (hic interpres puncta interposuit, & Latine non expressit vocem τὸ Βίδονι, quæ ibi Græce legitur) Dionysio Chalcedon, ut quiescerent. Forsitan hoc corrupto nomine indicatur Bidina, Græce Βιδίνη, urbs Bulgarorum, ut Laonicus Chalcocondylas lib. 1 de Rebus Turcicis testatur. In Dictionario geographico Baudrantii etiam vocatur Bydena, ad quam vocem geographus ille hæc notat: Bydena urbs Mœsiæ superioris ad Danubium fluvium Cedreno; nunc Bidin sive Bodon urbs Serviæ regni archiepiscopalis, & sedes præfecti, Nigro teste. Ea urbs interdum Latine appellatur Viminacium, teste Philippo Ferrario, qui in suo Lexico geographico, Londini recuso, de illa sic scribit: Viminacium, Vidin teste Nigro, sed Lazio Wuczidern, urbs Mysiæ superioris ad Danubium in Servia, archiepiscopalis & sedes satrapæ, a Singiduno viginti leucis in ortum, Bydena a Græcis recentioribus dicta. Hanc conjecturam proponimus, ut quispiam nos certiora edoceat.

[1507] Post memoratum Jacobi reditum, & Parthenio, [& invicem expulerunt] Dionysioque assignatum quietis locum, in eodem Renaudotii catalogo de quarto Dionysii & tertio Jacobi patriarchatu hæc referuntur: Iterum quarto factus est patriarcha Dionysius Muselimes. Rursus quoque tertio factus est patriarcha dominus Jacobus, tempore… (Græce legitur εἰς τὸν καιρὸν τῶν ζορμπάδων, pro qua voce ζορμπάδων interpres posuit puncta) & abdicavit. Equidem fateor, hanc vocem Græco-barbaram, & præterea forte corruptam, quam interpres hic non explicuit, omnino obscuram esse, & me de illa clare explicanda desperare. Attamen incertam conjecturam offerre malim, quam de ea re penitus tacere.

[1508] [circa quod muinæ expulsionis tempus aliqua conjectura proponitur.] Invenio in Glossario Græco-barbaro Cangii vocem σόρμπα (facili dialecto aut errore pronuntiatur σ pro ζ, & σόρμπα pro ζόρμπα scribitur) quæ sorbum significat, & a qua genitivus pluralis ζορμπάδων seu σορμπάδων formari potest. Adde quod in Græco-Italico linguæ vulgaris Thesauro, quem Alexius da Somavera collegit, ipsa sorbus seu arbor Græco-barbare σορμπιὰ appelletur. Est autem sorbum fructus arboris, ex quo agricolæ liquorem exprimunt, eumque vini loco bibunt, ut Virgilius lib. 3 Georgicorum indicat his versibus:

Hic noctem ludo ducunt, & pocula læti
Fermento, atque acidis imitantur vitea sorbis.

Ex dictis conjicio, hac phrasi Græca εἰς τὸν καιρὸν τῶν ζορμπάδων, id est, tempore sorborum, indicari illam anni tempestatem, qua hi fructus maturescunt aut colliguntur. Sic nonnumquam dicitur aliquid factum esse tempore vindemiæ messis triticeæ vel hordeaceæ, ex quibus circumstantiis tempus rei gestæ præterpropter intelligimus. Porro de illa arbore ejusque fructu consule eruditissimum Ulyssem Aldrovandum lib. 2 Dendrologiæ tract. 2 cap. 7, ubi etymologiam, naturam, aliasque proprietates sorborum curiose inquirit. Nos interim ad sequentes patriarchas progredimur.

CLXXIX. CALLINICUS II.

[Hic Callinicus anno 1691 damnavit quemdam Græcum, erroribus Calvini adhærentem,] Electionem hujus Patriarchæ jam sæpe laudatus Renaudotii catalogus ita narrat: Martio episcopi, clerici, magnates, & Rufetiorum Christiani multi in domum principis Manolaci convenientes, suffragiis suis elegerunt dominum Callinicum Prusæ, & Dominica Orthodoxiæ illum in sede patriarchali collocaverunt. Is cum Neophytum Hadrianopoli ejecisset, eam sedem Clementi Chalcedonis dedit. Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 1005 in notis ad præfatum catalogum, nomini Callinici præfigit annum MDCLXXXVII, quo temporis signo chronologicum patriarchatus ejus initium indicari existimo. Dein ibidem de Callinico illo hæc subjungit: Is est, sub quo anno MDCXCI habita synodus adversus Joannem Caryophyllen logothetam, de variis Calvinisticis & aliis hæresibus accusatum. Edita est sententia synodalis nuper cum opusculis Gennadii & aliorum. Prius edita fuerat in Moldavia in Refutatione Caryophyllis scripta a Dositheo patriarcha Hierosolymitano, & Latine a Nicolao Comneno Papadopolo in epistola ad Chrysantum Notaram, Cæsareæ metropolitam, edita Venetiis MDCCIII,

[1510] [quam damnationis sententiam Latine edidit Papadopolus, Græcus orthodoxus,] Eusebius Renaudotius inter edita a se aliquot Gennadii seu Georgii Scholarii, aliorumque recentium Græcorum opuscula, de quibus superius meminimus, pag. 189 & sequentibus hanc synodicam Callinici sententiam Latine ac Græce vulgavit, cui ibidem pag. 187 hoc monitum præfixit: Synodicæ huic sententiæ, quæ annis prope viginti recentior est decretis Hierosolymitanæ synodi, anno MDCLXXII habitæ, occasionem dedit Joannes quidam Caryophylles, logotheta magnæ ecclesiæ, qui Cyrillum Lucarin imitatus, scripta quædam inter Græcos sparsit, quibus antiquaGræcæ ecclesiæ circa Eucharistiam doctrina impugnabatur. Ea cum Græcos conturbassent, Callinicus Constantinopolitanus patriarcha synodum congregavit, cui cum metropolitis, episcopis, & magnæ ecclesiæ primariis interfuit Dositheus, Hierosolymitanus patriarcha, ubi scripta illa damnata sunt, & transubstantiationis dogma confirmatum. Eam synodicam edidit anno MDCXCVIII Jasii in Moldavia Dositheus ipse in libro, quo Joannem Caryophyllen refutavit, ut alia adversus Cyrillum Lucarin decreta ediderat in Euchiridio, anno MDCXC.

[1511] Nicolaus Comnenus Papadopolus eamdem synodi sententiam anno MDCCIII Venetiis Latine edidit in sua Responsione adversus epistolam Joannis Hokstoni, [quem propterea hæreticus quidam Anglus convitiis impotenter incessit.] heterodoxi Angli, qui quamdam Papadopoli Incubrationem potius convitiis quam argumentis contumeliose oppugnaverat, ut ibidem Renaudotius satis indicat his verbis: Hoc opus virulentissima epistola impugnavit Hokstonus, cujus titulum qui legat, agnoscet statim, nihil ab eo homine sperandum esse, quod ad res Græcæ ecclesiæ illustrandas conferre possit. Ita enim incipit: Corruptori Græciæ, ministro satanæ, Cretensi mendacissimo, Patavino doctorculo vilissimo, hosti totius religionis, Nicolao Comneno Papadopoli nuncupato, fidei veræ cognitionem precatur a Deo Joannes Hokston. Scripta est Constantinopoli anno MDCCIII, & vix sex pagellas implet, in quibus præter convitia, ne micam quidem eruditionis agnoscas: invehitur enim in Papadopolum, stupens, quod Græcis attribuat ea dogmata, quæ tamen ab ipsis conservari tam certum est, quam quod maxime; septem sacramenta, Transubstantiationem, liberi arbitrii integritatem, Sanctorum invocationem, cultum imaginum, & alia similia. Deinde Renaudotius hunc hæreticum Anglum ineluctabili dilemmate constringit, eumque crassæ ignorantiæ vel impudentis mendacii manifeste convincit.

CLXXX. NEOPHYTUS III. CALLINICUS II iterum. DIONYSIUS IV Muselimes quinto. CALLINICUS II tertio.

[Post Neophytum Callinicus iste iterum, ac post Dionysium tertio ad sedem CP. rediit,] De hoc Neophyto, quem Callinicus patriarcha Constantinopolitanus e sede Adrianopolitana expulerat, illiusque successoribus apud memoratum catalogi Renaudotiani auctorem continua narratione proferuntur sequentia: Contra canonem Neophytus Hadrianopoleos, patriarchatum accepit, & in ea urbe constitutus est patriarcha. Tum ejectus est Callinicus. Neophytus Constantinopolim cum venisset, sedissetque dies aliquot, rursus Callinicus patriarchalem dignitatem recepit. Deinde Dionysius quinto eam obtinuit. Callinicus fugit, & Hadrianopolim profectus est; quo se contulit & Dionysius cum episcopis: sed sede dejectus est, revocatusque Callinicus, qui Constantinopolim cum venisset, sedemque patriarchalem recte gubernasset, & ære alieno sublevasset, juxta Deum vitam agens, cum annos quindecim patriarcha fuisset, ad Deum migravit. Hoc tempore mirum videri potest, Callinicum illum tandem aliquando ab invidis suis symmystis tam diu in pacifica Constantinopolitanæ sedis possessione relictum fuisse

CLXXXI. GABRIEL III.

[quam post Callinici mortem anno 1702 ascendit Gabriel,] Patriarchatus hujus Gabrielis in catalogo Renaudotiano sic paucis memoratur: Gabriel Chalcedonis Hadrianopoli electus patriarcha, in sede collocatus est trigesima Septembris. Sedit annos quinque, menses duos, & gravi morbo per septem dies conflictatus, obiit. Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis pag. 1005 in præfatis catalogi Renaudotiani notis nomini Gabrielis præmittit annum Christi MDCCII, quo patriarchatum ipsius cœpisse opinor. Certe hoc initium optime concordat cum tempore Callinici, qui anno Christi MDCLXXXVII cathedram Constantinopolitanam primo ascendisse, ac in ea annis quindecim sedisse dicitur: nam ex hoc initio, & facto quindecim annorum computo sequitur, Callinicum circa annum Christi MDCCII obiisse.

[1514] [cui Franciscus Prossalentus anno 1706 libellum quemdam dedicavit.] Laudatus Bandurus loco proxime citato post nomen Gabrielis notat sequentia: Is est, cui Franciscus Prossalentus Corcyræus librum suum dicavit, Amstelodami editum MDCCVI, hoc titulo: Ὁ αἱρετικὸς διδάσκαλος ὑπὸ μαθητοῦ ὀρθοδόξου ἐλεγχόμενος. Renaudotius autem in Præfatione ad memorata Gennadii aliorumque Græcorum opuscula de Sacramento Eucharistiæ seu Transubstantiatione, occasionem hujus scriptionis polemicæ pag. XV indicat his verbis: Imo ut recentissima exempla adducamus, an adeo religionis suæ ignarus fuit Franciscus Prossalentus Corcyræus, annorum viginti quinque juvenis, qui cum Oxonii Benjaminum Woodroff, Græci collegii moderatorem, audisset adversus Apostolicas traditiones disputantem, eum, priusquam in Græciam rediret, confutavit libello, cui titulum fecit: Ὁ αἱρετικὸς διδάσκαλος ὑπὸ ὀρθοδόξου μαθητοῦ ἐλεγχόμενος. Hæreticus Magister ab orthodoxo discipulo confutatus? Porro ut ad patriarcham redeamus, ex quinquennali ejus gubernatione patet, Gabriëlem dedicationi hujus libelli, anno Christi MDCCVI factæ, non diu superfuisse: si enim anno Christi MDCCII, die XXX Septembris, cathedram ascenderit, eamque annis quinque & duobus mensibus occupaverit, ex computato istius temporis spatio colligimus, illum anno Christi MDCCVII mortuum esse.

CLXXXII. NEOPHYTUS IV.

[Cum invidus quidam accusator Neophytum statim ejici curasset,] Hunc Patriarcham, communibus suffragiis electum, invidus quidam hostis statim sede arcuit, ut catalogus Renaudotianus exponit his verbis: Deinde communibus votis episcoporum, clericorum, magnatum, & capicekiadarum (Græce scribitur καπικεχαἳάδων, cujus vocis significationem nusquam reperi) præsente Gerasimo Alexandrino, electus est dominus Neophytus, Heracleæ metropolita, in officio secretarii principis. Omnes parvi & magni dextram ejus osculati sunt; episcopi ad patriarchium deduxerunt, scripseruntque relationem, cui omnes sigilla sua impresserunt. Antequam vero relatio seu instrumentum Viziro mitteretur, quidam electi inimicus accusationis libellum dedit, in quo erat scriptum, quod Neophytus olim judicio damnatus erat, & quondam ad triremes tamquam explorator missus, & alia multa, quæ ille inimicus excogitaverat. Propter hanc accusationem loco Neophyti substitutus est

CLXXXIII. CYPRIANUS.

[post annum 1706 electus est Cyprianus, in quo seriem nostram finimus.] Hic est ultimus patriarcha Constantinopolitanus, cujus notitiam eruimus ex his catalogi Renaudotiani verbis: Interea multa interciderunt; tandemque episcopi jussi a moderatore, ut aliquem patriarcham sibi futurum, re attentius considerata, designarent. Neophytus quidem ob prædictam causam repulsus est: episcopi vero omnes, clerici & magnates ingressi in ecclesiam patriarchalem, præsente secretario, iterum disquisitione facta, elegerunt Cyprianum Cæsareæ, quem transactis diebus aliquot, in sede œcumenica collocaverunt, cum baculum pastoralem dedisset metropolita Cyzici, absente Heracleensi, decretum electionis magnus logotheta. Is patriarcha sedet huc usque. Sic paulatim ingressi sumus decimum octavum æræ Christianæ seculum, quod jam labitur, & hic cum catalogo Renaudotiano sistimus, atque enumerandis patriarchis Constantinopolitanis finem imponimus. Ceterum ex posterioribus hisce seculis & frequenti patriarcharum mutatione eruditus lector facile videt, quomodo miseri Græci invida sua ambitione avaritiam Turcarum alant, & crebris competitorum expulsionibus infideles suos dominos locupletent. Inde etiam hoc tempore utrumque tributum (nempe charatzium, quod singulis annis, & pescesium, quod initio ab unoquoque patriarcha Turcis solvendum est) excrevit ad ingentem pecuniæ summam, quam ambitiosi illi undique corradunt, ut patebit ex sequenti epimetro, quod hic jam subjungo.

PARERGON XIV.
De schismaticis impostoribus, qui ubique pecuniam colligunt.

[Orientales patriarchæ ministros suos pecuniæ corrogandæ causa] Orientales patriarchæ statis temporibus suos ministros, qui appellantur exarchi, mittunt ad insulas & regiones patriarchatui suo subjectas, ut ibidem colligant pecuniam, qua partim Turcis memoratum tributum solvunt, partim familiam suam sustentant. Crusius in Annotationibus ad Turco-Græciam lib. 7 pag. 502 de hujusmodi ministris patriarchæ Constantinopolitani ex variis epistolis refert sequentia: Officium ἐξάρχου est, legatum esse patriarchæ aut alicujus antistitis: id quotannis mutabile est, nec uni commendatur semper, pluresve ad annos; sed quia lucrosum, pluribus, & quibus patriarcha bene vult, mandatur: cum enim quotannis plures mittantur exarchi (duo in insulas, duo in Macedoniam & Peloponnesum, duo in Pontum Euxinum) quisque trecentos aut amplius ducatos pro fertilitate anni colligere potest: tenentur enim metropolitæ non tantum Sultano tributum persolvere; sed etiam patriarchæ, tamquam capiti spirituali, summam non exiguam pendere; ipsos deinde exarchos, eorumque ministros (quatuordecim circiter) quemque pro dignitate personæ & facultate metropoleos aliquot honorare ducatis. Hanc summam metropolita ab episcopis suæque diœcesi subjectis exigens, sui quoque rationem habere novit.

[1518] Interdum ipse patriarcha Constantinopolitanus metropoles visitat, [mittunt ad varias & longinquas regiones,] & non exiguam pecuniæ summam colligit, ut Crusius loco proxime citato testatur his verbis: Quinto etiam quoque anno (quamquam nunc anticipando quadriennium incidit) ipse patriarcha cum triginta aut pluribus comitibus circumit metropoles: ubi non tantum patriarcham amplissimo munere, quod φιλότιμον nominant, honorare tenentur (propterea quod ipsos accedere dignatus sit, lites dirimere, & benedictionem suam impertiri) sed eleemosynam quoque contribuere, singulosque ipsius ministros dono non contemnendo afficere. Porro antistites illi schismatici non tantum ministros suos mittunt ad diœceses sibi in Oriente subditas, verum etiam ad varias regiones Occidentis & Septemtrionis, ut ab hæreticis vel Catholicis eleemosynas accipiant, quibus sæpe ad inimicos suos expellendos aut Ecclesiam Romanam oppugnandam abutuntur. Hinc etiam versipelles isti patriarcharum aut abbatum legati perfide se accommodant omni religioni aut sectæ juxta morem regionis, in qua versantur, quemadmodum nonnullis exemplis nunc ostendemus.

[1519] [in quibus versipelles isti legati] Jam aliquoties citatus Henricus Hilarius in Appendice ad Chronicon ecclesiæ Græcæ recenset quosdam Græcos, qui sua ætate Germaniam adierunt, atque ante alios de aliquo Joasapho, qui propter officium majorum suorum sibi adhuc magnificum logothetæ cognomen arrogabat, sic honorifice meminit: Primus horum sit Joasaphus logotheta, Peloponnesius, Ordinis sancti Basilii monachus, & montis Atho calogerus. Hic (ad fidem faciendam citat hoc loco litteras Christophori Arnoldi Lutherani, qui triduanum cum isto monacho colloquium instituerat) ex Italia per Hispanias, Gallias, magnamque Britanniam, tandem in Germaniam, ipsamque Norimbergam venit. Vir forma conspicuus, ingenio clarus, nobilis vultu, ac placidus ingenio, ætate florens, nec major annis quadraginta; singularis eloquentiæ, nitidæ litteraturæ, ad proferendas sacræ Scripturæ περικοπὰς paratissimus, facilis, humanus, astutus & occultus, & omnia hæc (ut Capitolini verbis utar) cum mensura; imo (quod in homine Græco mireris) sine jactantia.

[1520] [genio hospitum suorum se accommodant,] Elias Thesbita religiose ipsi colitur; quem & monasterii illius sigillum nigrum exhibet, bijugi ad cælos curru invectum, supervolante cominus columba; sol supra emicabat, inferius luna. Præter linguam Græco-barbaram, Turcicam, Valachicam, Italicam, Hispanicam, & aliqua ex parte Gallicam, Anglicanamque, nativum illum sermonem veterum Græcorum, qui commercio aliarum gentium in ipsa Græcia exolevit, nitide atque eleganter in colloquiis expressit. Suspicamur, Græcum illum hospitem omnibus his laudibus potissimum ornari, eo quod schismati adhæreret, & ex parte dogma Lutheranorum probaret: si enim eidem scriptori credimus, Joasaphus iste indignabatur & fremebat ad nomen imperatoris Palæologi, qui in concilio Florentino unionem cum Ecclesia Romana inierat. Præterea necessitatem sacræ Communionis sub utraque specie cum Lutheranis tuebatur, & inter alia affirmabat, se Græco idiomate contra vicinos quosdam Jesuitas librum de hac re scripsisse, ut Christophorus Arnoldi ibidem testatur. Nos inter reliquas Joasaphi dotes, quæ hic tantopere laudantur, facile admittimus versutiam ac dissimulationem, & libenter fidem adhibemus laudatori ipsius, dum asserit, quod monachus iste fuerit astutus & occultus: nam certissime in Italia & Hispania, quas regiones antea peragraverat, de schismate aut Communione sub utraque specie altum siluit, & probabilius se ibidem Romano-Catholicum perfide finxit.

[1521] Eamdem astutiæ, seu potius perfidiæ, laudem tribuimus Metrophani Critopulo, [& pro diversis Europæ tractibus] de quo præfatus Hilarius in Notis ad Chronicon ecclesiæ Græcæ pag. 459 sic scribit: Patriarcha hic Cyrillus (cognomento Lucares, qui tunc sedem Alexandrinam adhuc occupabat, ut supra diximus) in Angliam & Germaniam misit suum proto-syncellum, Metrophanem Critopulum, ad propius cognoscendum, ut ait excellentissimus Conringius, qui olim Helmstadii Metrophanem optime noverat, ecclesiarum utriusque regionis statum. Satis hic curiose mandata Cyrilli exsecutus est, amoreque præterea doctrinæ in famigeratissimis academiis, Helmstadiensi scilicet, Altorffina, Witebergensi, Tybingensi, & Argentinensi satis diu substitit, inque doctissimorum intimam familiaritatem se insinuavit. Tandem ex his regionibus in Italiam, & porro Venetias delatus, per mare ad suum postea patriarcham rediit, ipse postmodum patriarcha Alexandrinus electus, ac consecratus.

[1522] Deinde ibi addit, quantopere hic Metrophanes a Lutheranis ob doctrinam laudatus fuerit, [diversam religionem perfide simulant.] & quomodo Helmstadii reliquerit Confessionem ecclesiæ Græcæ seu Orientalis, quæ postea typis vulgata est. Metrophanes in hac fidei professione, quam Helmstadii reliquit, visibile Ecclesiæ Catholicæ caput impugnat misero argumento, quod tamen mirifice placuit Lutheranis, quibus satis erat, hunc Græcum Pontifici Romano adversari. Sed hic proto-syncellus haud dubie de Romano Pontifice aliter loquebatur in Italia, per quam ad patriarcham suum Alexandrinum reversus est. Sic nempe versipelles isti omnem religionem simulant, ut hospitibus suis placeant, eosque argento emungant. Hilarius in citata Appendice plures ejusdem farinæ Græculos enumerat, quorum jam nonnullos ex orthodoxis scriptoribus referemus.

[1523] Leo Allatius lib. 3 Consensionis cap. 8 num. 5 similem schismaticorum impietatem confirmat sequenti historia: [Allatius id confirmat exemplo cujusdam Græci,] Nunc tandem, dum hæc scribo, Nathanaëlem quemdam Canopium Cretensem, syncellum Cyrilli Lucaris, post aliquot annos in Anglia exactos, Amstelodamum venisse, a fide dignis hominibus accepi; petentem a primoribus pecunias, offerentemque se ad introducendum, in Orientem, Calvinismum, eoque fine ad reddendas Græce Institutiones Calvini. Vera tunc Allatio nuntiata fuisse, non diffitetur Hottingerus heterodoxus, dum ex testimonio ejusdem Nathanaëlis contexuit mendax Cyrilli Lucaris elogium, quod apud proxime citatum Hilarium pag. 458 sic concludit: Hæc Græcus ille, vir doctus pariter atque orthodoxus, de ipsis Calvini Institutionibus in vulgarem Græcam linguam transferendis solicitus, αὐτόπτης proto-syncellus patriarchalis. An Hottingerus sperabat, fore ut viris cordatis auctoritate hujus impostoris falsum Cyrilli Lucaris martyrium probaret?

[1524] Sed redeamus ad narrationem Allatii, qui loco proxime citato ita pergit: [qui in Hollandia se obtrusit ad Græce reddendas Institutiones Calvini,] Si ex aliis argumenta petenda sunt, Nathanaël iste nihil in Calvinismo propagando proficiet, homo nullius pretii, & aurum tantummodo sub specioso syncelli titulo mendicans. Si Institutiones Calvini Græce reddat, parvo hoc incommodo ecclesiæ Græcæ faciet. Similia ante eum vel Cyrillus Lucaris, vel qui sub Cyrilli nomine Calvinista confessionem fidei edidit, & Zacharias Gerganus tentarunt: sed statim atque in manus Græcorum pervenere, ab ecclesia Græca, coacta synodo, abjudicata sunt, & tamquam hæreses rejecta. Id nobili Amstelodamensi, cujus ipse favori ad corrogandas sibi pecunias fidit, indicari creditum effecit, ut homuncio iste in rabiem actus, cum non posset in Catholicum, qui nimium aberat, in seipsum tantum non debacchatus sit. Quid? inquit; Hic, qui scripsit istud, est absque dubio Papista. Utinam adsit; mox eum discerpam. Et inde magis furens: Profecto, ait, jugulare ipsum pervelim, novi enim, quales sint nebulones Papistæ, & quanti Reformatorum hostes. Et cum alia vix compos animi delirasset, conclusum est ab audientibus ista, fatuellum istum nequidquam aliam fidem Græcis persuasum ire.

[1525] [ut Græciam hæresi Calviniana inficeret,] Postquam Allatius insanam hujus sycophantæ rabiem intellexerat, & vanas illius minas exploserat, Amstelodamum Bartholdo Nihusio inter alia sic rescripsit: Risi vanam hominis Cretensis levitatem:… Sed, ut furere desinat, perquirendum est ab eo, cujusnam ipse nomine legationem tam longinquam ad Reformatos susceperit. Si dicet, ecclesiæ Constantinopolitanæ vel Græcæ, falsus est; nec novit, quænam sit Græcorum ecclesia. Patriarchæ? Ostendat litteras; suspecta inscriptio est: licet enim patriarcha Parthenius (is est secundus istius nominis, cognomento Keskines, de quo supra egimus) Calvinismo addictissimus sit, nondum tamen ita verecundiam excussit, ut palam & in foro Calvinismum profiteatur, & unionem cum Calvinistis, missis quoque nuntiis, procuret. Nondum sunt oblivioni tradita, quæ Cyrillus Lucaris ob hanc eamdem causam, Græcis procurantibus, a Turcis perpessus est. Et Parthenius, de hoc tantummodo suspectus, jam nutat, & in securitatem non nisi Catholicismum ementitus componitur.

[1526] [cujus vanum conatum Allatius explodit.] Patriarcha Constantinopolitanus solus ecclesia Græcorum non est; & quidquid ipse solus absque synodo egerit, nihil est. Quare & aliorum episcoporum in synodo subscriptiones requiruntur: quod si in synodo non fiant, firmitatem non habent; quemadmodum si assensum propriis subscriptionibus non præbuerint quoque magnæ ecclesiæ clerici. Cretensis iste si legationem suam hac ratione non constabiliat, nebulonem agit: nisi etiam falsa mentitaque manu chartam adulteravit. Idque libentius scribo, quod, cum quidam amicus meus curatoribus patriarchii Constantinopolitani de hoc homine scripsisset, responsum acceperit; licet sedulo perquisitum fuisset, Nathanaëlem hunc penitus ignotum apud ipsos esse; & cum legatio illius, nomine ecclesiæ Græcæ, exposita fuisset, præcipuos in ea ecclesia ægre nimis risum continuisse, & fassos esse, se nescire eum juxta cum ignarissimis. Hinc arguas, planum esse, & specioso unionis titulo aurum a facilibus & aptis capi emungere; quod ubi collegerit, in Græciam profecturum, & malis episcopatum sibi artibus comparaturum, ut eodem tempore suam & aliorum animam perdat. Tanta est in erronibus istis fallacia! Allatius loco citato testatur, sese hæc & alia de Nathanaële isto ad Nihusium scripsisse.

[1527] [Hi hypocritæ subinde etiam fallunt Catholicos,] Ex hactenus dictis concludimus, quod vagi impostores isti sæpe fidem suam venalem habeant. Neque tantum his fraudibus & simulata cujuslibet sectæ defensione heterodoxos circumveniunt; sed etiam ficta Romano-Catholicæ religionis professione fallunt interdum orthodoxos, a quibus tamen maxime abhorrent. Nihil hoc loco dicemus de ingratis quibusdam Græcis, qui per plures annos Romæ vel alibi student, ac sumptibus Latinorum aluntur, & tamen postea in patriam reversi schismati adhærent, & benefactores suos calumniis proscindunt: nam hic tantummodo agimus de illis, qui stipis colligendæ causa regiones Occidentales circumcursant, quales etiam in Belgio nostro Catholico interdum videmus. Hi nobis plerumque de schismate suspecti sunt, & nonnumquam audivimus, illos pecunia Catholicorum abusos esse, & in Anglia aut Hollandia libros contra Romanam Ecclesiam typis vulgasse.

[1528] Occasione quorumdam Græcorum, qui Antverpiæ eleemosynas corrogaverant, [ut testatur R. P. Joannes Baptista van Ketwigh,] laudatus P. Joannes Baptista van Ketwigh ex Ordine S. Dominici post tragicum schismaticæ impietatis exemplum, quod nos ex ipso supra num. 1162 & sequente retulimus, in thesibus suis theologicis, Lovanii anno MDCCXIX publice propugnatis, de frequenti similium Græcorum fraude & sacrilega religionis simulatione monuit sequentia: Nihilominus veniunt ad nos in vestimentis ovium, quasi de eodem nobiscum Ecclesiæ Romanæ ovili; præcipuas Catholicorum regiones pervadunt, circumeuntque, ac Romano-Catholicos se mendaciter jactantes, sub speciosis ac ementitis titulis ingentes eleemosynarum collectas faciunt; revera tamen, ut proprio Catholicorum Latinorum ære Ecclesiam Romanam optimo & pretiosissimo suo spoliarent thesauro, sanctissimo videlicet Domini nostri Jesu Christi Jerosolymitano sepulcro.

[1529] Verum prodidit se schismaticorum illorum cæca astutia, [regionum Orientalium peritus,] dum se Basilianos monachos, montis Athos in Thessalia incolas, divulgant: compertum quippe est Orientalium regionum notitiæ gnaris, non magis illius montis monachos esse Romano-Catholicos, quam ipsorum patriarcha Constantinopolitanus. Unde eos formaliter schismaticos affirmat noster Jacobus Goar. Ita mihi quoque declararunt tum nostri Patres Dominicani Galatæ Constantinopolis, tum etiam Patres Franciscani Minoritæ Jerosolymis. Hujus veritatis conscii Romani Pontifices Innocentius XI & Alexander VIII adversus impios illos versipelles collectores, sese Romano-Catholicos simulantes, præstita etiam professione fidei (quam faciunt turpis lucri cupidi, credentes se hoc pacto obsequium præstare Deo) severum ediderunt decretum, quod sub calcem harum thesium (juxta autographum Romanum) ad informationem & cautelam omnium Belgii nostri orthodoxorum, annectere æqui bonique consulimus.

[1530] Tum memoratus thesium præses transcribit authenticum decreti exemplar, [qui propterea publicis suis thesibus anni 1719 inseruit decretum Innocentii XI Papæ,] quod Romæ ex typographia sacræ Congregationis de Propaganda Fide anno Christi MDCLXXVII prodiit, & cui præfigitur hic titulus: Die XXIX Januarii MDCLXXVII in generali Congregatione de Propaganda Fide, habita in palatio Apostolico coram sanctissimo domino nostro Innocentio, Divina providentia Papa XI, & reverendissimis Cardinalibus ejusdem sacræ Congregationis decretum, ne permittatur Græcis cujuscumque status & conditionis &c. pecunias quæstuare, vel quovis alio modo eleemosynas petere. Deinde in iisdem thesibus sequitur ipsum decretum, quod ita sonat: Cum sancta loca Hierosolymitana, in quibus Verbum caro factum est, & nostræ reparationis mysteria, Deo miserante, completa sunt, hactenus administrationi & custodiæ FF. sancti Francisci de Observantia a sancta Sede Apostolica commissa, nuperrimis hisce diebus a Græcis schismaticis, subornatis aulæ Turcicæ ministris, de manu dictorum Fratrum S. Francisci, summo Latinorum dedecore usurpata sint, iis præcipue subsidiis, quæ ex fidelium Christianorum eleemosynis iidem Græci perceperunt.

[1531] [quo prohibetur, ne quis Græcis etiam orthodoxis eleemosynas corrogare permittat,] Ut huic sceleri modus imponatur, neve & Fidelium pietate schismaticis & perpetuis Ecclesiæ Romanæ hostibus aditus ad novas cumulandas injurias aperiatur, sanctissimus dominus noster Innocentius Papa XI suorum prædecessorum summorum Pontificum vestigiis inhærendo, etiam de consilio & voto eminentissimorum & reverendissimorum dominorum S. R. E. Cardinalium, Congregationi de Fide propaganda præpositorum, omnibus & quibuscumque S. R. E. Cardinalibus a latere legatis, Nuntiis Apostolicis, patriarchis, archiepiscopis, metropolitanis, episcopis, abbatibus, ceterisque omnibus ordinariis de utroque Clero, seculari & regulari, ecclesiasticam jurisdictionem tam ordinariam quam delegatam in suis jurisdictionibus sive diœcesibus respective exercentibus, in virtute sanctæ obedientiæ injungit atque inhibet, ne de cetero quibuscumque Græcis tam secularibus quam ecclesiasticis, etiam regularibus, quacumque dignitate, quamvis abbatiali seu archimandritiali, episcopali, metropolitica, archiepiscopali sive patriarchali fulgentibus, tacite vel expresse, sub quocumque prætextu permittant pecunias quæstuare, vel quovis alio modo eleemosynas a Fidelibus petere, etiamsi de eorum unione cum Ecclesia Latina per abjurationem schismatis, & fidei Catholicæ professionem in manibus episcoporum vel inquisitorum contra hæreticam pravitatem litteris testimonialibus docuerint; vel per alios episcopos & locorum ordinarios similis quæstuationis facultates in scriptis acceperint, vel ad fidem de novo conversi, aliorum schismaticorum iram & insidias fugere conati sint, vel ad effectum reparandi ecclesias ab infidelibus dirutas, & non obstantibus aliis quibuscumque prætextibus & causis:

[1532] [nisi in litteris eorum expresse huic decreto derogatum fuerit.] Imo potius omnes & singulas litteras patentales a quocumque præsule, etiam speciali nota digno, & a tribunalibus curiæ Romanæ ejusdem sacræ Congregationis de Fide propaganda (dummodo contentis in præsenti decreto specialiter & expresse non fuerit derogatum cum posteriori data) statim ac in eorum ordinariorum manus pervenerint, ad sacram de Fide Propaganda Congregationem transmittant. Et ne contra præmissorum omnium observantiam allegari possit futuris temporibus ignorantia, eadem Sanctitas sua de consilio eorumdem S. R. E. Cardinalium voluit, ut huic decreto, aut etiam litteris ad ejus formam expeditis seu expediendis, sive scriptis sive impressis, ab ejusdem tamen sacræ Congregationis præfecto signatis, sigilloque solito munitis, fides eadem adhibeatur, quæ ipsis originalibus præstaretur; non obstantibus quibuscumque &c. Datum Romæ die IV Februarii MDCLXXVII.

P. Cardinalis de Alteriis præfectus.
loco ✠ sigilli
V. Cerrus secretarius.

[1533] [Alexander VIII Papa anno 1690] Post hæc P. Joannes Baptista in thesibus suis ita pergit: Hoc Innocentii decretum per aliud, ab Alexandro VIII editum anno MDCXC, confirmatum fuit, & signatum erat J. F. Cardinalis Albanus, qui modo Clemens Papa XI feliciter Ecclesiam gubernat. Porro istud Alexandri VIII decretum, quod nuper Roma accepimus, sic habet: Alexander Papa VIII ad futuram rei memoriam. Alias emanavit a felicis recordationis Innocentio Papa XI prædecessore nostro in Congregatione tunc existentium sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalium, negotiis propagandæFidei præpositorum, coram ipso Innocentio prædecessore habita, decretum tenoris, qui sequitur.

[1534] Deinde post insertum integrum Innocentii Papæ XI decretum, [hoc Innocentii XI decretum] quod supra exhibuimus, subnectuntur sequentia: Cum autem, sicut dilectus filius Bernardus Josephus a Jesu Maria, Frater expresse professus Ordinis Minorum sancti Francisci de Observantia Reformatorum nuncupatorum, & tribunalis sanctæ Inquisitionis qualificator, nec non charissimi in Christo filii nostri Caroli Hispaniarum regis Catholici concionator, ac commissarius & procurator generalis in Romana curia totius familiæ Terræ sanctæ, nobis nuper exponi fecit, firmiora sint ea, quibus iterata accedit Apostolicæ Sedis auctoritas, nobis propterea dictus Bernardus Josephus humiliter supplicari fecit, ut decretum hujusmodi Apostolicæ confirmationis nostræ patrocinio communiri de benignitate Apostolica dignaremur.

[1535] Nos igitur ipsum Bernardum Josephum specialibus favoribus & gratiis prosequi volentes, [confirmavit,] & a quibusvis excommunicationis, suspensionis, & interdicti, aliisque ecclesiasticis sententiis, censuris, & pœnis a jure vel ab homine quavis occasione vel causa latis, si quibus quomodolibet innodatus existet, ad effectum præsentium dumtaxat consequendum, harum serie absolventes, & absolutum fore censentes, hujusmodi supplicationibus inclinati decretum præinsertum, a memorato Innocentio prædecessore editum, ut præfertur, auctoritate Apostolica tenore præsentium approbamus & confirmamus, ac innovamus, illique inviolabilis Apostolicæ firmitatis robur adjicimus, decernentes easdem præsentes litteras semper firmas, validas, & efficaces existere, & fore, suosque plenarios & integros effectus sortiri, & obtinere, ac illis, ad quos spectant, vel pro tempore spectabunt, plenissime suffragari, & ab eis respective inviolabiliter observari; sicque in præmissis per quoscumque judices ordinarios & delegatos, etiam causarum palatii Apostolici auditores judicari & definiri debere, ac irritum & inane, si secus super his a quoquam quavis auctoritate scienter vel ignoranter contigerit attentari, non obstantibus præmissis, ac constitutionibus & ordinationibus Apostolicis, nec non quibusvis etiam juramento, confirmatione Apostolica, vel quavis firmitate alia roboratis statutis, & consuetudinibus, privilegiis quoque indultis, & litteris Apostolicis in contrarium præmissorum quomodolibet concessis, confirmatis, & innovatis.

[1536] Quibus omnibus, & singulis, illorum tenores præsentibus pro plene & sufficienter expressis & ad verbum insertis habentes, [& perpetuum robur habere voluit.] illis alias in suo robore permansuris ad præmissorum effectum hac vice dumtaxat specialiter & expresse derogamus, ceterisque contrariis quibuscumque. Volumus autem, ut ipsarum præmissarum litterarum transumptis seu exemplis etiam impressis, manu alicujus notarii publici subscriptis, & sigillo personæ, in dignitate ecclesiastica constitutæ, munitis eadem prorsus fides in judicio & extra adhibeatur, quæ adhiberetur ipsis præsentibus, si forent exhibitæ vel ostensæ. Datum Romæ apud sanctam Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die XXV Octobris MDCXC, Pontificatus nostri anno secundo.

J. F. Cardinalis Albanus.

[1537] Hac ratione Romani Pontifices prudentissime diminuerunt arma, [R. P. Haroldus Franciscanus etiam narrat] quibus schismatici orthodoxos impugnant, & quæ incauta Catholicorum charitas hostibus suis ultro suppeditabat. Similem Græcorum perfidiam & implacabile eorumdem odium sæpe experti sunt Franciscani, qui in Palæstina degunt, & de quibus R. P. Franciscus Haroldus in Epitome Annalium Ordinis Minorum post enumeratas alias vexationes ad annum Christi MCCCXLII num. 104 ita scribit: Hæc sane, quæ Minoritæ Terræ-Sanctæ ab infidelibus patiuntur, corporibus ipsorum & quieti molestissima sunt; sed animos nihil tam angit, quam quod frequentissime tolerant detrimentum, & semper timent periculum a falsis fratribus, hoc est a quibusdam Christianis Orientis, adeo Latinis ritibus & Ecclesiæ Romanæ infensis, ut nihil non machinentur, quo illorum splendor, & hujus honor Jerosolymis exstirpetur, & Fratres illi, qui utrumque tam serio & solerter sustinent, ex universa Palæstina proscribantur: in qua re Græcorum, Ecclesiæ Romanæ rebellium, occultæ insidiæ, patentes injuriæ, & fides minime certa vel constans, maxime notantur.

[1538] [quomodo schismatici undique pecunias corradant,] Habeo in notis meis, quæ in sua loca reservo, plurima hujus rei exempla; sed nulla fere tam enormia, quam quæ recentissime contigerunt sub Guardianatu Mariani a Naleo provinciæ Mediolanensis, qui absoluto sexcennio molestissimi officii, nuper inde reversus est, & refert molestissima gravamina, quæ toto tempore sui Guardianatus a moderno Græcorum patriarcha continuo patiebatur; digna sane, quæ Latinos non lateant: sed quia prolixiorem narrationem postulant, in alium locum ea differenda judicavi. Nunc satis erit dicere, Græcos omni possibili, & nonnumquam exorbitanti sumptu, omni arte & astu nostris ubique insidiari, ut modo hoc, modo illud sacrarium eis eripiant, aut saltem alteram ejus clavem & æquam accessus libertatem cum nostris habeant.

[1539] [& calumnias confingant,] Nunc præcedentiam in publico congressu ac præsertim in processione palmarum præripere satagunt, quam Franciscanorum Guardianus pro Ecclesia Romana hactenus a schismaticorum patriarchis & episcopis conservavit. Nunc circa lampadum curam lites movent; iterum pontificalia Guardiano prohiberi nituntur. Nunc (o scelus!) Turcarum judicium postulant contra Franciscanos, quod vel Græci ritus schismaticum, vel renegantem Christi fidem Christianum, ad Ecclesiæ Catholicæ gremium reducant, vel admittant. Nunc se varia versutia subtrahere satagunt oneri communis tributi, totumque in Armenos & Francos conjicere nituntur: & ut hos etiam S. Salvatoris cœnobio, totaque sancta Civitate proscribant, quod pecuniarum pondere non possunt, innumeris exquisitis calumniis, falsis testimoniis & scripturarum etiam falsificatione efficere procurant, ut ipse magnus Turca in quodam suo diplomate, a nobis alibi proferendo, luculenter attestatur.

[1540] [ut Minoritas e sacris locis expellant:] Haroldus numero sequente præcipuas hujus odii causas explicat, & ad eumdem annum Christi MCCCXLII num. 108 post alia sic pergit: Græcorum etiam patriarcha in sola civitate Constantinopolitana anno MDCXXXII cum nostris litigaturus, suis capitatim imposuit singulis unum realem seu Julium Romanum, & statim nullius damno, totius autem nationis ingenti honore & emolumento, centum & viginti millia Philippicorum octo realium sibi numeravit; quo subitaneo præsidio tantum tunc nostris prævaluit, ut obtento mandato curiæ, sacrum Domini Præsepe, sacellum Montis-Calvariæ, & petram unctionis Franciscanis abripuerit, ingenti Latinæ nostræ & veræ Christianitatis opprobrio; quamvis nostrorum principum studio per suos apud Turcam legatos, Græcorum falsitate, ea & plura sacraria nostris restituta fuerint.

[1541] Etiam R. P. Antonius Gonzalez, quondam Guardianus Bethleemiticus, [quod adhuc aliis exemplis declarari posset.] in Itinerario suo Hierosolymitano, quod Antverpiæ anno MDCLXXIII Belgice editum est, de eadem Græcorum fraude ac violentia conqueritur: nam illic lib. 2 cap. 8 pag. 249 narrat, quomodo schismatici voluerint Minoritas anno MDCXLVII, atque iterum MDCLXIII e locis sacris Palæstinæ expellere, idque potissimum ope perfidi cujusdam Græci, qui in Belgio & aliis Catholicorum regionibus largas eleemosynas corrogaverat, & quem postea Franciscani in Terra sancta infensissimum sibi hostem cognoverunt. Possem circa hanc rem plura elapsi seculi exempla coacervare, ac fusius exponere, si id instituta opusculi mei methodus exigeret, aut tempus pateretur. Sed iis omissis, breviter commemorabo unicum ejusdem perfidiæ specimen, quod schismatici hoc seculo dederunt.

[1542] Quamvis Franciscani intercessione principum Christianorum jam sæpius sibi erepta Terræ sanctæ sacraria recuperaverint, [Ex libello supplici, qui non ita pridem imperatori Turcarum oblatus est,] tamen Græci animum non despondent, & invidia stimulati sperant, se astutia & pecunia tandem aliquando loca illa sacra iterum obtenturos. Hæc iniqua eorum confidentia satis apparet in libello supplici, quem Hierosolymitanus Græcorum patriarcha non ita pridem summo Turcarum imperatori offerri curavit, & cujus ecgraphum Italicum favore eminentissimi Cardinalis Thomæ Philippi de Alsatia, archiepiscopi Mechliniensis, ac Belgii Primatis, una cum aliis huc spectantibus instrumentis ex archivo sacræ congregationis de Propaganda Fide nuper accepi. In eo libello, qui ex lingua Arabica Italice redditus est, schismatici suppliciter ac simul confidenter petunt, ut secundum privilegia ac decreta præcedentium principum, nationi Græcæ antiqua locorum sacrorum possessio restituatur.

[1543] At Græcos illos falsis diplomatibus gloriari, eaque pro veris obtrudere, discimus ex epistola Italica R. P. Laurentii de sancto Laurentio, [& cujus exemplar Guardianus Hierosolymitanus anno 1712 misit] Guardiani Hierosolymitani & custodis Terræ sanctæ, qui Hierosolymis anno Christi MDCCXII, die XII Augusti ad illustrissimum D. Silvium de Cavalieri, secretarium sacræ congregationis de Propaganda Fide, inter alia scribit, sese præfatæ sacræ Congregationi mittere Italicam interpretationem libelli Arabici, quem Hierosolymitanus Græcorum patriarcha per quinquaginta suos calogeros (hoc nomine monachi Græci passim in Oriente appellantur) magno Turcarum imperatori nuper obtulerat, & cujus apographum D. Joannes Maria Maunier Constantinopoli ad se direxerat. Sed præmonet, in eo libello supplici tot fere contineri mendacia, quod leguntur verba, eo quod omnes Græcorum illorum rationes nitantur confictis instrumentis, quæ etiam ut talia cognita fuerunt in postrema lite, quæ per plures annos agitata est, quando Græci causa ceciderunt: tunc enim post juridicam litis decisionem, deprehensa Græcorum fallacia, Minoritæ antiquam sacrorum locorum possessionem legitime recuperarunt.

[1544] Deinde laudatus Guardianus asserit, in archivo suo Hierosolymitano conservari antiqua diplomata, [ad sacram congregationem de Propaganda Fide,] ex quibus patet, custodiam memoratorum sacrariorum Minoritis commissam fuisse, antequam Græci Hierosolymis quidquam possiderent. Imo addit, Græcos ea loca, quæ jam ibidem habent, accepisse a Georgianis, qui illa deserere coacti sunt, eo quod sumptibus ferendis non sufficerent, & ingentia debita contraxissent; at Græci tunc Georgianis successerant ea conditione, ut horum debita solverent, sicut R. P. Laurentius in eadem epistola testatur. Denique turbulentum illum Græcorum patriarcham tam vivis coloribus depingit, ut hic omnes suæ nationis schismaticos invidia ac dolis longe superare videatur.

[1545] [satis colligitur perfidia schismaticorum,] Quamvis certo non sciam, quem exitum ea Hierosolymitani patriarchæ contentio habuerit, tamen probabilius arbitror, schismaticos tunc repulsam passos esse: nam verosimiliter de eadem re agunt litteræ, quas supra memoratus Joannes Baptista van Ketwigh anno MDCCXVI ex urbe Romana accepit, & quarum fragmentum præfatis thesibus Theologicis inseruit. Itaque in iis litteris testis oculatus (erat ille germanus eruditissimi præsidis frater, & fide dignissimus ejusdem Ordinis Dominicani sacerdos, qui tunc Romæ commotabatur, ut ex ipso R. P. Joanne Baptista intellexi) ita scribit: Habetur registratum in libro archivii de Propaganda anni MDCCXI, quod patriarcha Jerosolymitanus obtulerit magno Visirio pro habendis locis sacris Jerosolymis 150 bursas, sive 170000 patacones. Quod cum Visirius retulisset imperatori Turcarum, respondit ira accensus: Unam & alteram nationem ejiciam de locis istis, eaque obserabo, ne amplius molester. Quantum hic attinet ad summam pecuniæ, quam Hierosolymitanus patriarcha obtulisse dicitur, certe in alterutrum numerum error irrepsit: si enim 150 bursas obtulerit, & unaquæque bursa pataconibus 500 apud Turcas æquivaleat, ut harum rerum periti unanimiter tradunt, ex inito computo constat, tantummodo 75000 patacones pro 170000 legendos esse, aut numerandas 340 bursas, quæ summam 170000 pataconum conficiunt, ut calculos subducenti apparebit.

[1546] [eorumque odium contra Latinos & Romanum Pontificem,] Præterea idem Religiosus sacerdos ab eruditissimo suo fratre interrogatus, an Græci illi, qui antea Antverpiæ eleemosynas collegerant, facultatem id faciendi ab Apostolica Sede obtinuissent, in eadem epistola sic respondet: Locutus fui amplissimo D. Canonico Bianchi archivistæ, qui conducebat me, Congregationis de Propaganda, & vidi in præfato libro, quod anno MDCCXI nona Julii fuerint Romæ duo monachi Græci; unus illorum vocabatur P. Abacuc Adriani, abbas monasterii B. V. Portæ Itissæ in Monte Athos, situato inter Macedoniam & Thraciam, qui acceperat facultatem ab eminentissimo D. Cardinale Carpegna ad Missam Romæ celebrandam pro tempore sex mensium. Deinde petiit licentiam a Papa, ut posset facere collectas pro necessitate sui monasterii; fuit missus a summo Pontifice ad sacram Congregationem de Propaganda, quæ ipsi talem licentiam denegavit in virtute præfati decreti. Proinde colligunt in regionibus Catholicis eleemosynas contra voluntatem Sedis Apostolicæ. Longum posteæ discursum desuper habui cum præfato D. archivista, & amplissimo D. canonico Coggio, secretario de Propaganda, qui aperte fatebantur, monachos illos esse schismaticos &c. Hæc omnia R. P. Joannes Baptista van Ketwigh ad majorem Belgarum nostrorum cautelam retulit in suis thesibus theologicis, quas in comitiis provincialibus PP. Dominicanorum anno MDCCXIX Lovanii propugnavit; ego autem eadem in hoc tractatu repetere volui, ut Catholici ubique contra hujusmodi impostores præmuniantur, & decreta summorum Pontificum circa hanc rem exacte observent.

[1547] Porro cæcum istud schismaticorum odium, quod contra Romanam Ecclesiam fovent, [quod in conciliabulo quodam anni 1722] nec diuturnis calamitatibus exstinguitur, nec incauta Latinorum beneficentia diminuitur: nam rursus anno MDCCXXII pertinacem ac ingratum animum suum prodiderunt, convocato conciliabulo, in quo ritum & dogmata Romanæ Ecclesiæ condemnarunt. Hanc schismaticam & hæreticam eorum pervicaciam ab Orientalibus trium sedium patriarchis declaratam esse, intelligo ex Josepho Simonio Assemano, eruditissimo Maronita, apud quem tomo 3 Bibliothecæ Orientalis pag. 639 inter codices, in bibliothecam Vaticanam illatos, recensetur epistola synodica conciliabuli Constantinopolitani, quod exeunte anno Christi MDCCXXII habitum est a patriarchis Græcis, Hieremia Constantinopolitano, Athanasio Antiocheno, & Chrysanto Hierosolymitano, præsentibus duodecim archiepiscopis & episcopis; transmissa Græce & Arabice ad Græcos Antiochenæ diœceseos, in qua errores schismaticorum adversus Latinos hi propugnantur.

[1548] Tum ibidem laudatus Assemanus sequentes hujus conciliabuli articulos ita enumerat: [per schismatica & hæretica decretæ rursus renevarunt.] I. Primatus Petri supra Apostolos, & Romani Pontificis supra reliquos patriarchas & episcopos, ejusdemque in rebus fidei infallibilitas, & in principes seculares auctoritas impugnatur, ususque ferendi signatas cruce crepidas damnatur. II. Processio Spiritus sancti ex solo Patre asseritur, & vox illa FILIOQUE, a Latinis Symbolo adjecta, rejicitur. III. Fermentum in consecratione Eucharistiæ, azymo rejecto, probatur. IV. Purgatorius ignis, locusque a paradiso & gehenna distinctus, exploditur. V. Beatitudo Sanctorum, & pœna damnatorum usque ad communem resurrectionem differtur. VI. Suffocatorum usus interdicitur. VII. Sabbati jejunium perstringitur. VIII. Denique notantur Latini, quod parvulis post baptismum Eucharistiam non porrigunt, neque eos ungunt sacro chrismate, neque oleo ungi permittunt, nisi infirmos. Sic miseri isti quotidie pertinacia sua magis magisque excæcantur, & schismate ac hæresi calamitates suas reddunt diuturniores. Utinam tandem ultricem Dei manum & errores suos agnoscant, ut a dæmonis ac Turcarum jugo liberentur!

INDEX RERUM PRÆCIPUARUM,
quæ in Tractatu de Patriarchis Constantinopolitanis occurrunt.

Numerus paginam indicat; a b c d e f sectiones paginarum; † Sanctum designat.

A

Abbatis villa (Joannes de) patriarchatum Constantinopolitanum recusat 150 e f

Absolutio & excommunicatio miros & incredibiles effectus habere dicuntur in schismatica Græcorum ecclesia 203 & seqq. Quidam orthodoxi scriptores ei nimiam vim concedunt 211 & seqq. 223 e f

Acacius præsul CP. favit hæreticis 45 a. Papam Romanum e diptychis expunxit 45 d. Excommunicatus in sua pertinacia moritur 45 d e

Achaz, aliique reges impii Menæis Græcorum inserti sunt 95 f, 96 & seq.

Achmetes imperator Turcarum quando regnare cœperit 237 c d. Quo anno obierit 238 a b

Acropolita (Georgius) historiographus Græcus, prius adhæsit schismati, quod postea deseruit 158 b

Acyndinus (Gregorius) ejusque sectatores ab hæreticis Palamitis in synodo damnantur 179 e

Adamus Bremensis refert mirum excommunicationis & absolutionis effectum 210 f, 211 a

Adriani (Abacuc) abbas Græcus contra voluntatem Sedis Apostolicæ eleemosynas in regionibus Catholicis collegit 256 f

† Adrianus sub quo imperatore martyrium subierit 9 f, 10 a

Agapetus I Papa in litteris suis non asserit, primum Byzantii episcopum a sancto Petro constitutum fuisse 1 b c. Anthimum præsulem CP. exauctoravit 64 d e f

Agelius, hæreticos Novatianos defensurus, Constantinopolim ab imperatore Theodosio accersitus dicitur 28 e

Albanus S. R. E. Cardinalis, postea ad Pontifieatum evectus sub nomine Clementis XI 254 f

Aldrovandus (Ulysses) de variis rebus erudite scripsit 250 c

† Alexander præsul Constantinopolitanus philosophum ethnicum subito elinguem reddit 12 f. Quo anno episcopatus ejus inchoandus ac finiendus 13

Alexander IV Pontifex Pantaleoni Justiniano Latino Constantinopolis patriarchæ, succurrere conatus est 152 b c

Alexander VIII Papa prohibuit, ne Græcis sine speciali licentia eleemosynas colligere permittatur 254

Alexander patriarcha Alexandrinus 13 c. Tempus sedis ejus perperam alteri adscriptum 13 e

Alexander Basinopolitanus episcopus a sancto Joanne Chrysostomo consecratus 35 e

Allatius (Leo) corrigitur 160 e f. Putat, duos Georgios Scholarios distinguendos esse 197 a b. Argumento ad hominem refellitur 197 d e. De incorruptis Græcorum schismaticorum cadaveribus ambigue loquitur 203 e, 204, 205, 208 c d. In narrandis Cyrilli Contareni gestis sibi non constat 244

Alsatia (Thomas Philippus de) archiepiscopus Mechliniensis, Belgii Primas, & S. R. E. Cardinalis 256 b

Alypianus an fuerit episcopus Byzantinus 8 f

Alypius an fuerit episcopus Byzantinus 8 d

Amphilochius Iconii episcopus lepida inventione zelum Theodosii imperatoris contra Arianos accendit 29 b

Amyrutzes philosophus Trapezuntius & synodi Florentinæ hostis, Christum cum Mahomete mutavit 188 b c

Anastasius imperator Euphemium CP. in exsilium mittit 47 b c. Dicitur postea eumdem interfici jussisse 47 f, 48 a. S. Macedonium fœdissimi criminis falso accusari jubet 54 d e. Quo anno mortuus sit 56 d

Anastasius hæreticus, pessimus optimi magistri discipulus, sedem CP. occupat 93 a b. Pœnas perfidiæ suæ dat 94 c d. Perperam in Menæis Græcis, ut Sanctus, celebratur 94 f 95

Anchialinus (Michaël) patriarcha CP. unionem inter Græcos & Latinos disturbavit 140 d e f

† Andreas Apostolus non videtur instituisse episcopatum Byzantinum 2 b c. In serie Apostolorum secundus numeratur 2 c. Ejus sacræ reliquiæ ad Gregorium XIII Pontificem missæ ab Jeremia patriarcha CP. 234 b

Andronicus Junior contra avum suum imperatorem conjurat 175 d. Avo victo, Constantinopolim occupat 176 d

Andronicus imperator refutatur 163 e f. Schisma renovat 167 d

Angelus (Christophorus) scriptor Græcus obtrudit incredibilia schismaticorum suorum prodigia 207. Purgatorium negat 208 a

Angelus (Isaacius) imperator Græcus Andronico successit 143 b

Anna Comnena schismatica in suo Opere patriarchas Constantinopolitanos schismaticos laudibus extollit 128 e f

Anselmus Havelbergensis, in Marchia Brandeburgica episcopus, erudite contra Græcos schismaticos disputavit 132 c d

Apollonius Chius, medicus Græcus, Timotheum patriarcham CP. veneno interficit 238 e

Aprenus (Joannes) patriarcha CP. 177 & seq.

Arcadius imperator S. Joannem Chrysostomum ad sedem CP. evehit 30 e f, 31 a

Aretas Cæsariensis scripsit Vitam S. Euthymii patriarchæ CP. 114 d e f

Argyropolis, locus prope Constantinopolim, tantum seculo quinto ab Attico istud nomen accepit 6 b c

Ariadna imperatrix quando mortua 48 a

Ariani hæretici S. Paulum persequuntur 14, 15. Catholicis turbas & seditiones falso imputant 17 f, 18 a. Paulum in exsilio interficiunt 18 f, 19 a. Falsum rumorem spargunt de clade Theodosii imperatoris 29 d e. Inter se de fide dissident 30

Aristenus (Alexius) schismaticus scriptor Græcus ridicule sedem Constantinopolitanam Romanæ æqualem facit 59 f, 60 a

Arnoldi (Christophorus) Lutheranus egit in Germania cum Joasapho Græco 252 c

Arsacius præsul CP. perperam in Menæis Græcis pro Sancto colitur 30 a, 32 d e. Fautores S. Joannis Chrysostomi persequitur 31 d e f. Alia vitia ei imputantur 32

Arsenius orthodoxus Monembasiæ antistes a schismatico patriarcha CP. excommunicatus est 223 c d. Nulla verisimilitudine dicitur cadaver ejus indissolutum mansisse 223 e f, 224 & seq. Paulo III Pontifici tragœdias Euripedis Græce dedicavit ibid.

Arsenius hieromonachus schismaticus Lutheranos & Calvinistas refellit 232 e, 240 d e f, 241 a

Assemanus (Josephus Simonius) eruditus Maronita meminit de conciliabulo schismatico, quod Orientales patriarchæ anno 1722 celebrarunt 257

† Athanasius quandonam in Galliam relegatus fuerit, & ab exsilio redierit 14 f

Athanasius patriarcha CP. schismaticus sedi suæ restituitur 171 & seqq. Severitatem ipsius patriarcha Alexandrinus mordaci apologo explicat 171 d e f

Athanasius patriarcha Antiochenus interfuit conciliabulo schismatico, quod contra Latinos anno 1722 celebratum est 257

Athenodorus vel Athenogenes an fuerit episcopus Byzantinus 8 c d

Atticus quo anno fuerit consul 29 f, 30 f

Atticus (Cosmas) patriarcha CP. deponitur, quia hæresi Bogomilorum favebat 133 f, 134

† Avitus Viennensis perfidam Acacii CP. simulationem in fide reprehendit 44 f, 45 a. Joanni Cappadoci CP. unionem Ecclesiæ gratulatus est 56 d e. Laudat Joannem Cappadocem patriarcham CP. 57 a

Autorianus (Michaël) patriarcha CP. 153 e f, 154 a

Autorianus (Arsenius) patriarcha CP. 160 f, & seq.

B

† Babylas quo tempore martyrium subierit 10 e

Baertius (Franciscus) S. J. illustravit Acta S. Pauli, præsulis Constantinopolitani 14 e

Bajazeth Turcarum imperator quo anno e vivis excesserit 220 b

Balduinus Flander imperator Constantinopolitanus 147 f

Balsamon (Theodorus) schismaticus scriptor Græcus impudenter mentitur 63 b. Ab imperatore Isaacio lepide decipitur 144 d e

Bandurus (Anselmus) edidit varios catalogos Patriarcharum CPP. 4 b c d, 41 b, 43 c, 195 e f, 196 a b

Barba Arianæ sectæ episcopus Constantinopoli clam degit 30 d

Barlaamus Calaber, ejusque sectatores in synodo ab hæreticis Palamitis damnantur 179 e

Baronius (Cæsar) S. R. E. Cardinalis putat, primum episcopum Byzantinum a sancto Petro constitutum fuisse 1. Refellit opinionem eorum, qui initium hujus cathedræ ab Apostolo Andrea deducunt 3 f, 4 a. Refutatur ejus opinio circa Macedonium & Euphemium præsules Constantinopolitanos 53 e f. Alibi sæpius corrigitur 78 b c, 82 c d, 83 d e f, 84 e f, 86, 90, 91, 104 f, 105, 131 a b, 143 e f

Basilius imperator Menologium Græcum seculo decimo colligi jussit 6 d

Basilius imperator, cognomento Bulgaroctonus, quo circiter tempore obierit 123 b c

Basilius princeps sectæ Bogomilorum ob hæresim suam comburitur 130 e

Basnagius (Jacobus) heterodoxus Baronii censor, corrigitur 105 a

Batatzes (Joannes) quo anno imperium susceperit 156 a. Quando obierit 159 a b

Batistas (Pachomius) patriarcha CP. 235 a b

Beccus (Joannes) patriarcha CP. argumentis convictus schisma deserit, & pro unione cum Latinis multa adversa tolerat 166. Ab ipsis schismaticis propter varias virtutes laudibus extollitur 166 & seq. Effigies illius repræsentatur 167 b

Bellarminus (Robertus) S. R. E. Cardinalis ab injuria quadam vindicatur 213 b c

Benevolentius (Fabius) edidit Acta concilii Florentini 193 d. Opusculum quoddam Georgio Scholario perperam adscribit 197 e f

Bessarion orthodoxus Græcus & S. R. E. Cardinalis an titulo œcumenici usus fuerit 62 e f. An re ipsa cathedram CP. possederit 188 e f, 189 a

Blancardus (Nicolaus) libellum Philippi Cyprii de patriarchis Constantinopolitanis typis vulgavit 195 f

Blemmida (Nicephorus) patriarchatum Constantinopolitanum renuit 160 c. Marcesinam imperatoris pellicem publice e templo ejicit ibid. d

Bollandus (Joannes) S. J. , Acta S. Attici præsulis CP. illustravit 13 a b c. Opinio ejus de sanctitate Attici contra Tillemontium vindicatur 33 & seqq. Erravit incaute sequendo Baronium 88 d

Bonifacius Papa seculo V scribit ad quosdam Macedoniæ episcopos de potestate Sedis Apostolicæ 28 b c

Bonifacius III Papa, adhuc apocrisiarius Constantinopoli, fuit amicus Phocæ imperatori 76 a

Bonifacius IV Pontifex Pantheon in ecclesiam commutavit 76 a b

Borradiotes (Theodosius) patriarcha CP. 142

Bouchiras (Isidorus) patriarcha CP. dicitur ob falsam prophetiam præ pudore obiisse 178

† Bruno, episcopus Signiensis, docet, ab excommunicatis alios non posse excommunicari 217 c

Bullialdus (Ismaël) historiam Ducæ scriptoris Græci notis illustravit 141 c

Busbequius (Augerius Gislenus) legatus Cæsareus cum Metrophane patriarcha CP. conversatus est, ejusque mores indicat 233 b c

Bustronius (Georgius) S. J, natione Græcus 211 f, 212 a

Byzantium quandonam nomine Constantinopoleos appellatum fuerit 10 b

C

Cælestinus Papa laudat S. Atticum CP. 37 b c d. Et S. Sisinnium CP. antistitem 38 b c

Cæsarius quando fuerit consul 29 f, 30 f

Calchus (Tristanus) scripsit historiam Mediolanensem 151 e

Callinicus præsul CP. ab eminentissimo Baronio coactæ pseudo-synodi perperam accusatur 89 a b. In variis Græcorum Menologiis pro Sancto colitur 89 c d e

Callistus (Nicephorus) historicus Græcus seriem præsulum Byzantinorum a Stachy deducit 2 a b, 3 f, 4 b c

Calo-Joannes imperator Græcus Latinis bellum intulit 132 d e

Calvinus (Joannes) hæresiarcha refellitur 29 e f

Calvinistæ a Græcis schismaticis dissentiunt in controversia de Eucharistia 145 e f

Camaterus (Basilius) patriarcha CP. 142 & 143

Camaterus (Joannes) patriarcha CP. ab Innocentio III frustra ad unionem allicitur 146 a b c. Capta a Latinis Constantinopoli, ultro discessit 146 e f

Campius (Petrus Maria) scripsit Historiam Placentinam 151 e f

Cangius explodit ea, quæ scriptores Græci de antiquitate sedis CP. fabulantur 5 e

Canisius (Henricus) edidit Latine Menologium Græcum, quod eminentissimus Sirletus interpretatus est 6 e

Canopius (Nathanaël) Græcus in Hollandia se obtulit ad Institutiones Calvini Græce reddendas 253 b c d

Cantacuzenus (Joannes) historicus Græcus & imperator partibus Andronici Junioris favet, & vitia patriarcharum suorum tacet 176 e. Constantinopolim clam occupat 177 f. Hæresi Palamitarum suffragatur 178 c d, 180 b

Cappadox (Joannes) fit patriarcha Constantinopolitanus 56 c. Laudatur a sancto Sophronio aliisque 57 a, 69 e f

Carleton (Thomas Comptonus) S. J. disquirit, an hæretici patrent miracula 216 c d

Caryophylles (Joannes) ob hæresim ab ipsis Græcis schismaticis damnatur 250 e f, 251 a

Caryophilus (Matthæus) putat, duos Georgios Scholarios distinguendos esse 197 a b

† Cassianus (Joannes) Nestorium hæresiarcham impugnat 39 a b

Castinus an fuerit episcopus Byzantinus 8 f, 9 a

Catalusius (Franciscus) Genuensis Calo-Joannem Palæologum juvat ad occupandum imperium, a quo injuste exclusus fuerat 180 b

Cave (Guilielmus) heterodoxus scriptor Anglus, fabulosa agnoscit ea, quæ scriptores Græci de antiquitate sedis CP. obtrudunt 4 f, 5 a b. Alibi refellitur 69 d e, 128 b

Cedrenus (Georgius) historicus Græcus 121 a b

Cerularius (Michael) patriarcha CP. schisma renovavit 124 f, 125 & seq.

Cestenus an fuerit episcopus Byzantinus 8 f, 9 a

Chalcocondylas (Laonicus) historicus Græcus meminit de sera unione Græcorum cum Latinis 191 f, 192 a

Charatzium quid sit apud Turcas 202 e

Charitopulus (Manuel) patriarcha CP. 158 f, 159 & seq. Non videtur abhorruisse ab unione cum Latinis 159 e f

Chiensis (Leonardus) repræsentat faciem urbis Constantinopolitanæ, a Turcis interceptæ 192 e

Chliarenus (Constantinus) patriarcha CP. 139 a b c

Choniata (Nicetas Acominatus) historicus Græcus 133 a

Chrysomali (Constantini) hæresis a Leone Styppiota præsule CP. damnatur 132 c

Chrysantus patriarcha Hierosolymitanus interfuit conciliabulo schismatico, quod contra Latinos anno 1722 celebratum est 257

Chrysoberges (Nicolaus) patriarcha CP. 120 & seq.

Chrysoberges (Lucas) patriarcha CP. 139 & seq.

† Chrysostomus (Joannes) patriarcha CP. 30 e f, 31 a b. Digitus ipsius ad Gregorium XIII Papam ab Jeremia patriarcha CP. mittitur 234 b

Chumchumis (Parthenius) fit patriarcha Constantinopolitanus 247 e. Ad sedem suam sæpius redit 248 & seqq.

Chytræus (David) heterodoxus ab Antonio Possevino refellitur 233 e

Cigala (Matthæus) scriptor Græcus seriem patriarcharum CP. ab Andrea Apostolo deducit 4 c d. Crassus illius error indicatur 168 b c, 176 f, 201 b c. Patriarchas Constantinopolitanos usque ad annum Christi 1636 recenset 195 e f

Cinnamus (Joannes) historicus Græcus 133 c

Clavius (Christophorus) S. J., emendationem Calendarii Gregoriani propugnavit 233 e

Claustrarius (Neophytus) an inter patriarchas Constantinopolitanos sit numerandus 137 & seq.

Coccas vel Cusas (Joasaphus) patriarcha CP. præ desperatione se in puteum conjicit, & inde ereptus, postmodum ab imperatore Turcarum ignominia afficitur 199

Codinus (Georgius) scripsit de officiis ecclesiæ & aulæ Constantinopolitanæ 131 f

Constans imperator Occidentis S. Paulum Constantinopolitanum episcopum sedi suæ restitui petit, & minis impetrat 18. In Gallia occiditur 18 f

Constans imperator Martinum Pontificem violenter Roma Constantinopolim abduci jubet 80 c d

Constantinopolis quando a Latinis capta 146 e, 147 a b. Quo anno a Græcis recuperata 162 d e. Quo modo & tempore a Turcis sit intercepta 192 & seqq.

Constantinopolitana sedes quomodo secundum locum inter cathedras patriarchales obtinuerit 59

Constantinus Magnus imperator quando Byzantium interceperit 14 b. Ab Arianis deceptus S. Paulum in Pontum relegat 14 e f

Constantinus imperator Græcus petit suppetias a Latinis 191 d e

Constantinus, cognomento Copronymus, impius imperator 94 a b c

Constantinus II Patriarcha CP. proximus extremo supplicio hæresim suam rursus profitetur, & meritas perfidiæ pœnas dat 99 & seq.

Constantinus dux Ostroviæ 233 f

Constantius imperator hæreticis Arianis favet 15 a b. S. Paulum e sede CP. expellit ibid.

Contarenus (Cyrillus) fit patriarcha CP., & a Guillio nostro impense laudatur 242. Ab Allatio depingitur aliis coloribus 243. Tandem a Turcis strangulatur 244 a b. An fuerit orthodoxus ibid. e. Errores Calvinistarum damnavit 245 b c

Copas (Theodorus) patriarcha CP. 154 & seq.

Cotelerius (Joannes) edidit quædam monumenta ecclesiæ Græcæ 122 c

Creyghton (Robertus) hæreticus Anglus mendacem Syropuli historiam de concilio Florentino Græco-Latine edidit 186 f. Jure merito a Labbeo nostro aliisque reprehenditur 187 a b. Sæpe alibi convincitur erroris 190, & seq.

Creusa (Leo) archimandrita Vilnensis asserit, Niphonem & Dionysium patriarchas Constantinopolitanos synodo Florentinæ adhæsisse 220 c

Critopulus (Metrophanes) proto-syncellus patriarchæ Alexandrini, ab hæreticis Lutheranis impense laudatur 253 a b

Crusius (Martinus) heterodoxus Græcam Malaxi historiam de patriarchis Constantinopolitanis Latine interpretatus est 195 b c. Operam dedit, ut Græcos schismaticos hæresi Lutherana inficeret 232 a d. Explicat, quomodo patriarcha CP. pecuniam colligat 252 c d

Cunha (Rodericus a) in Tractatu de primatu Bracharensis ecclesiæ recenset patriarchas Constantinopolitanos 238 d

Cynegius quo anno fuerit consul 29 e

† Cyprianus docet, extra Ecclesiam neminem salvari 49 c d. Pontificem Romanum maximi facit 50 e

Cyprius (Philippus) scriptor Græcus seriem patriarcharum ab Andrea Apostolo deducit 4 c d. Crassus illius error indicatur 168 b c, 176 f, 201 b c. Patriarchas Constantinopolitanos usque ad annum Christi 1639 recenset 195 f, 196 a

Cyriacus an fuerit episcopus Byzantinus 8 f

Cyrillianus an fuerit episcopus Byzantinus 8 f

Cyprius (Gregorius) patriarcha CP. 168 f. Joannem Beccum orthodoxum patriarcham CP. crudeliter persequitur 169 c d

Cyriacus Adanorum episcopus fuit præceptor Nectarii præsulis CP. 27 f

† Cyrillus Alexandrinus S. Joanni Chrysostomo diu adversatus est 34, 35. Laudat S. Atticum CP. 37 b. Vitia Nestorii hæresiarchæ narrat 40 a

D

Damasus Papa violentam Maximi Cynici consecrationem improbat 25 a b

Dandulus (Andreas) scripsit Chronicon, quod nuper typis excusum est 147 f

David Paphlago scripsit Vitam S. Ignatii Patriarchæ Constantinopolitani 105 b

Delrio (Martinus) S. J., copiose scripsit de arte magica 212 d

Deuterius episcopus Arianus dum quemdam hæretico modo vult baptizare, aqua disparet 30 e

Diodorus episcopus Tarsensis dicitur dedisse occasionem eligendi Nectarium præsulem CP. 27 b

Diogenes an fuerit episcopus Byzantinus 7 e

Dionysius patriarcha Antiochenus falso Euphemium CP. Nestorianæ hæreseos arguit 46 f

Dolscius (Paulus) Augustanam Lutheranorum confessionem Græce vertit 231 a, 232 a b

Dorotheus martyr non scripsit de initio cathedræ Constantinopolitanæ 4 d e, 5 d

Dorotheus Arianus episcopus Constantinopoli clam præfuit suæ sectæ 30 b. Ab aliis Arianis in fide discrepat 30 c

Dorotheus Monembasiensis scripsit Græce synopsim variarum historiarum 176 b

Dositheus patriarcha Hierosolymitanus famam Meletii Pegæ ab hæresi Calviniana vindicare nititur 236 e

Dousa (Georgius) heterodoxus Batavus Meletium schismaticum impense laudat 236 b. Societatem Jesu calumniatur 237 a

Ducas (Joannes) quo anno imperium susceperit 156 a. Quando obierit 159 a b

Ducas orthodoxus & nobilis ex imperatoria stirpe historicus Græcus pertinaciam schismatïcorum graphice depingit 187 f, 188, 192. Ruinam urbis Constantinopolitanæ, a Turcis captæ, schismati imputat 193

Dupin (Elias) Gallus sequioris doctrinæ scriptor reprehenditur 69 d

E

Ecclesiæ Romanæ auctoritas a novatoribus impugnatur, & ab antiquis Patribus defenditur 50 & seq.

Echardus (Jacobus) nuper recensuit scriptores Ordinis Prædicatorum 157 a

Eleusius Cyzicenus jussu Theodosii imperatoris ad synodum venisse dicitur, ut hæreticos Macedonianos defenderet 28 e

Eleutherius, de quo agit Martyrologium Romanum, a Majoribus nostris recte prætermissus est 7 f, 8 a. Videtur cum alio homonymo confusus 7 f. An fuerit episcopus Byzantinus 7 f, 8 a

Elisabetha uxor Cralis, principis Triballorum, patriarcham CP. schismaticum impense veneratur 180 e

† Ennodius indicat, Acacium CP. a bonis moribus descivisse 45 b

Ephræmius poëta Græcus quædam falsa nobis obtrudit 146 f. Recenset carmine quosdam patriarchas Constantinopolitanos 153 b c d

Etherianus (Hugo) scripsit librum contra Græcos de processione S. Spiritus 140 e

Eucherius quando fuerit consul 26 c, 27 a

Eudæmon-Joannes (Andreas) S. J., natione Græcus 213 b

Eudoxia imperatrix S. Joannem Chrysostomum in exsilium expellit 31 b c

Eudoxius ad cathedram CP. evectus, statim crasso modo hæresim suam proponit 20 d e. Orthodoxos persequitur 21 a. Impia sua dogmata subinde dissimulabat ac tempori serviebat 21 d e f, 22 a b

Everhardus Latinus patriarcha Constantinopoli 149

Eugenicus (Marcus) a Philippo Cyprio & Matthæo Cigala imperite inter Patriarchas Constantinopolitanos numeratur 201 b c d

Eugenius IV Pontifex summo studio unionem Græcorum cum Latinis procuravit 187 e

Eugenius an fuerit secundus Byzantii episcopus 10 e

† Eulalius episcopus Syracusanus docet, austeram vitam extra communionem Romanæ Ecclesiæ nihil ad æternam salutem prodesse 51 a b

Eunomius ab imperatore Theodosio Constantinopolim accersitus dicitur, ut hæresim suam propugnaret 28 e

Eusebius Cæsariensis laudat Eusebium Nicomediensem ob mutatam sæpius cathedram 16 b

Eusebius Nicomediensis Constantino Magno imperatori odiosus 15 c d e. Postea in gratiam istius principis redit 15 f. Sæpius cathedram suam mutat 16

† Eustathius patriarcha Antiochenus an cum altero homonymo confusus fuerit 22 e

Eustatius Thessalonicensis scripsit commentarios in Homerum 123 e f

Eutychius patriarcha Alexandrinus 12 c e

† Eutychius patriarcha CP. erroneam quamdam opinionem retractat 68 f

Euzoius an fuerit episcopus Byzantinus 8 d

Excommunicatio & absolutio miros & incredibiles effectus in schismatica Græcorum ecclesia habere dicuntur 203 & seqq. Quidam orthodoxi scriptores eis nimiam vim concedunt 211 & seqq. 223 e f

F

Felix Papa Romanus ab Acacio CP. e diptychis expungitur 45 d

Fiklerus (Joannes Baptista) Lutheranos refellit 232 c d

Fredericus I imperator de odio Græcorum contra Latinos ad filium suum scribit 140 f, 141 a

Freherus (Marquardus) qui edidit Jus Græco-Romanum, corrigitur 123 e f, 183

† Fulgentius docet, nullum in hæresi aut schismate salutem consequi posse 49 e f

G

Gardebosc (Ambrosius) erectionem cathedræ Byzantinæ perperam S. Andreæ tribuit 2 b c. Effugium ei præcluditur 3 d

Garidas (Eustratius) patriarcha CP. 129 e f, 130 a b

Gelasius I Papa testatur, Acacium CP. in sua pertinacia schismatica perseverasse 45 d. Ideo eum post mortem absolvi non posse 54 b c

Gelasius Cyzicenus seculo V scripsit 11 b d

† Georgius I præsul Constantinopolitanus hæresim Monotheliticam deseruit 85 b c

† Georgius quo tempore martyrium passus sit 10 e

Gerganus (Zacharias) Græcus erroribus Calvinistarum favet 253 e

Gerlachius (Stephanus) Crusio explicat statum & mores Emmanuelis Malaxi 195 c d. Operam dedit, ut Græcos schismaticos hæresi Lutherana inficeret 232 a. Mores Metrophanis III patriarchæ CP. describit 233 a b

† Germanus patriarcha CP. perperam hæreseos accusatur 91 e f, 92 a b

Gervasius Latinus patriarcha Constantinopoli 149

Glycas (Michaë) scriptor Græcus schismaticus 126 a

Glycys (Joannes) patriarcha CP. 174

Goar (Jacobus) Dominicanus excommunicationi & absolutioni miram vim concedit in schismatica Græcorum ecclesia 206 f 211 & seqq. Hæc ipsius opinio refellitur 215 & seqq.

Gobelinus (Joannes) scripsit gesta Pii II Pontificis 191 b c

Godefridus monachus scripsit Annales 149 b

Gonzalez (Antonius) ex Ordine Minorum conqueritur de fraudulenta violentia, quam Græci schismatici Franciscanis Terræ sanctæ inferunt 256 a

Græci numeros litteris alphabeticis exprimunt 14 d

Grammaticus (Nicolaus) patriarcha CP. perperam a Baronio confusus cum Nicolao Muzalone CP. 131 a b c

Gregoras (Nicephorus) scripsit historiam Byzantinam 160 d. Disturbavit unionem Græcorum cum Latinis ineundam 177 b c d. Hæresi Palamitarum adversatur 178 d e f, 179

† Gregorius Nazianzenus indicat, cathedram CP. non fuisse a sancto Andrea institutam 3 b c. Maximum Cynicum scriptis acriter exagitat 25 c d. Ad cathedram CP. evehitur, & brevi eam abdicat 26 c d e f. Zelum Nectarii contra hæreticos accendit 29 c d

† Gregorius I Papa titulum œcumenici in Joanne Jejunatore CP. acriter reprehendit 58 d, 70, 72. Propter eamdem causam Cyriacum CP. increpat 74 f, 75 a b c

Gregorius IX Pontifex Græcos ad unionem Ecclesiæ reducere conatur 156 d

Gregorius XIII Pontifex Calendarium per resectionem decem dierum emendavit 233 d e f. Populos Orientales variis beneficiis affecit 234 a b. Ab Jeremia, patriarcha CP. accepit reliquias SS. Andreæ Apostoli, & Joannis Chrysostomi ibid.

Gretserus (Jacobus) S. J. censet, non sine divino consilio ab ipsis schismaticis editam esse historiam posteriorum temporum de patriarchis Constantinopolitanis 195 d e. Disserit de miraculis, quæ contingunt hæreticis, vel ab ipsis patrari dicuntur 215 d e f, 216 a b

Guilielmus Neubrigensis mira narrat de cadaveribus, quæ e sepulcris egrediuntur 205 f, 206 a b c

Guillius (Dionysius) S. J. innuit, Timotheum patriarcham CP. fuisse orthodoxum 238 b c. Multis laudibus effert Cyrillum Contarenum, suum olim discipulum, & postea patriarcham CP. 242

Gundobaudus Burgundionum rex, ad quem scripsit S. Avitus Viennensis 44 f

H

Hadrianus I Papa reprehendit titulum œcumenici, antistiti CP. datum 58 b c

Hæretici & schismatici pertinaces nullam habent spem salutis æternæ 49 c d e

Hæretici Europæi schismaticos Orientales tuentur, & cum his easdem calumnias contra Ecclesiam Romanam repetunt 186 f, 187, 188 d, 236, 239. Dogmata eorum ab ipsis Græcis schismaticis damnantur 231, 232, 239 & seqq.

Halloix (Petrus) S. J. explicat, quomodo hæretici interdum possint patrare miracula 216 e f, 217 a b

Haroldus (Franciscus) ex Ordine Minorum exponit varias molestias, quibus Orientales schismatici Franciscanos in Palæstina afficiunt 255

Heerbrandus (Jacobus) scripsit compendium theologiæ Lutheranæ, quod in gratiam Græcorum schismaticorum a Crusio Græce versum est 232 b

† Helena vidua interdum Lutheranis, opem suam implorantibus, confert beneficia 216 a

Henschenius (Godefridus) S. J. Acta S. Maximiani præsulis CP. illustravit 40 f

Hermogenes sub Constantio imperatore magister equestris militiæ a plebe tumultuante occiditur 17 a b

Hieremias patriarcha Constantinopolitanus interfuit conciliabulo schismatico, quod contra Latinos anno 1722 celebratum est 257

Hieromnemon (Joannes) patriarcha CP. 131 d e f

Hierosolymitanus (Cosmas) patriarcha CP. ab Anna Comnena schismatica laudatur 128 e f

Hilarius (Henricus) Lutheranus libellum Philippi Cyprii hæreticis notis contaminavit 195 f. Gratis duos Arsenios Monembasienses ejusdem fere temporis antistites comminiscitur 225 a b c. Habuit epistolam Græcam Arsenii schismatici, qua Calvinistas reprobat 241 a. Falsa quædam retulisse ostenditur 247 b c d

Hokston (Joannes) heterodoxus Anglus Nicolaum Comnenum Papadopolum potius contumeliis, quam argumentis impugnat 251 a b. Ab Eusebio Renaudotio erroris convincitur ibid.

Holen (Gotschalcus) ex Ordine S. Augustini narrat prodigium excommunicati cadaveris, quod ipsemet vidit 210 e f

Homindonius (Joannes) Menæa Græcorum collegit, & Dionysio patriarchæ CP. dedicavit 229 d e f

Honorius III Pontifex Latinum Constantinopoleos patriarcham acriter increpat 150 c d

† Hormisdas Papa die sexta Augusti colitur, etsi Tillemontius non videatur sanctitatem ejus agnoscere 51 e f. Voluit S. Macedonium CP. exsulem sedi suæ restituere 52 e f

Hottingerus (Joannes Henricus) hæreticus Cyrillum Lucarem patriarcham CP. magnis laudibus extollit 239 c

Humbertus Cardinalis, & Sylvæ Candidæ episcopus, Græcos schismaticos refellit 125 a

Hyparchus (Antonius) Menæa Græcorum collegit, & Dionysio patriarchæ CP. dedicavit 229 d e f

I

Janningus (Conradus) edidit Acta S. Metrophanis, primi præsulis Constantinopolitani 12 b c

Iberia (Cyrillus ab) an fuerit ab aliis Cyrillis, patriarchis Constantinopolitanis, distinctus 244

Jesu Maria (Bernardus Josephus a) ex Ordine Minorum procurator Terræ sanctæ 255

Inclusus (Neophytus) an inter Patriarchas Constantinopolitanos sit numerandus 137 & seq.

† Innocentius I Papa consecrationem Arsacii præsulis CP. improbat 32 a b. Scribit in causa Attici præsulis CP. 34

Innocentius III significationem nominis œcumenici explicat 58 e

Innocentius VI Pontifex ab imperatore Palæologo accipit litteras de unione Græcorum cum Latinis ineunda 180 d

Innocentius XI Papa prohibuit, ne Græcis sine singulari licentia eleemosynas colligere permittatut 254

Joachimus patriarcha Antiochenus circa finem seculi decimi sexti 235 a c

Joannes Comnenus, imperator Græcus, Latinis bellum intulit 132 d e

Joannes Pontifex Romanus seculo sexto adiit Constantinopolim 4 e f

Joannes, patriarcha CP. cognomento Jejunator, primus titulum œcumenici sibi arrogavit 58 c d, 60 c d. Tamquam sanctus refertur in variis Menologiis Græcorum 70 f, 71 a b c

Joannes Tranensis in Apulia episcopus a Græcis ad schisma solicitatur 125 a

Joasaphus, monachus Græcus, ab hæreticis multum laudatur 252 e f

Jonas a schismaticis præsul Ruthenorum electus 220 c

Josaphatus Andrius, archimandrita Græcus, Timotheum patriarcham CP. veneno interfici curat 238 e. Fit archiepiscopus Chalcedonensis, & postea occiditur ibid.

Josephus episcopus Methonensis, orthodoxus scriptoriGræcus indicat, quales unionem Græcorum, cum Latinis Florentiæ initam, violaverint 187 d e f. Calamitatem Græcorum schismati imputat 193 d e f, 194 a b c. Scripsit pro quinque capitibus concilii Florentini 197 f

Josephus II Patriarcha CP., postquam Florentiæ unionem cum Ecclesia Romana amplexus esset, ibidem subito moritur ac honorifice sepelitur 185. Ejus epitaphium & effigies exhibentur 186. An titulo œcumenici usus fuerit 62 e f 185 d

† Irenæus præsul Lugdunensis potestatem Ecclesiæ Romanæ describit 50 d e

Irene quando imperatrix coronata 129 d e

Irenicus (Theodorus) patriarcha CP. 154 & seq.

Isaacius Comnenus imperator Michaëlem Cerularium e sede CP. expellit 125 b c d

Isidorus præsul Ruthenus & S. R. E. Cardinalis Constantinopolim mittitur, ut unionem Græcorum in concilio Florentino initam firmiter stabiliat 187 f. Fuit Constantinopoli, dum urbs illa a Turcis intercipiebatur 189 a b

Julius Pontifex Romanus S. Paulo exsuli succurrit 18 b. Ei cathedram CP. restitui curat 18 e

Justiniani (Pantaleon) Latinus patriarcha Constantinopolitanus 151 f. Recepta a Græcis Constantinopoli, sedem suam deserere coactus est 152 b

Justinianus imperator, cognomento Rhinotmetus, Callinicum CP. præsulem excæcari jussit 88 e f

Justinianus imperator Mennam CP. impio suo edicto subscribere cogit 65 e. Eutychium CP. præsulem, eidem subscribere renuentem, exsilio damnat 67

K

Keskines (Parthenius) patriarcha CP. hæresi Calvinianæ favet 245 f, 246 a 253 e. Ad sedem reversus expellitur & strangulatur 246 b

Ketwigh (Joannes Baptista van) Dominicanus narrat terribile schismaticæ pertinaciæ exemplum 193 c d. In publicis thesibus agit de fraude Græcorum schismaticorum, qui in regionibus Catholicis pecuniam colligunt 254 & seqq.

Koialowicz (Albertus Wiiuk) S. J. conscripsit Historiam Lithuaniæ 220 e

† Kuncevicius (Josaphat) archiepiscopus Polocensis & martyr 214 b c d e

L

Lascaris (Theodorus) imperator Græcus, occupata a Latinis Constantinopoli, Nicæam se recepit 147 a. Quando obierit 156 a

Latini occupata Constantinopoli, patriarchas suos ibidem habuerunt 147 & seqq.

Laurentius an fuerit episcopus Byzantinus 8 d

Lazarus patriarcha Hierosolymitanus 178 b. Ab Urbano V Pontifice ad unionem cum Latinis ineundam invitatur 181 d

† Leo I Papa negat, cathedram CP. ab aliquo Apostolorum institutam esse 2 d e, 3 b

† Leo IX Papa Michaëlem Cerularium increpat ob usurpatum œcumenici titulum 62 c, 72 f, 73 a b

Leo imperator quo anno obierit 115 a f

Leo Acridanus metropolita Bulgarorum scripsit contra Latinos 125 a

Lichudes (Constantinus) patriarcha CP. 126 & seq.

Ligaridius (Pantaleon) Græcus orthodoxus fatetur, Græcam schismaticorum ecclesiam timore excommunicationis præcipue gubernari 209 d, 213 f. Non est admodum æquus Latinis 214 d

Lima (Marcus) S. J. natione Græcus 211 f, 212 a

Lucares (Cyrillus) fit patriarcha CP. 239 & seq. Sæpius sedem CP. recuperat 241 & seqq. Tandem a Turcis strangulatur 242 a, 243 e

Luna (Petrus de) pseudo-pontifex dicitur hactenus jacere indissoluto cadavere 215 b

Lupus (Christianus) refellitur 87 e f. Explicat, quid sit apud Turcas Pescesium 200 e. Narrationi auctoris Græci schismatici nimiam fidem tribuit 223 e f

Lutherani frustra tentarunt Græcos schismaticos ad suam hæresim adducere, aut approbationem suæ sectæ ab iis extorquere 231 a, 232

M

Macarius Ancyranus falsam schismatis Græci causam fingit 141 b

Macarius an fuerit patriarcha Constantinopolitanus 234 e f

Macedonius hæreticus, episcopus Constantinopolitanus, orthodoxos crudeliter persequitur 19 c d. Propter crudelitatem ab ipsis hæreticis e sede CP. deturbatur 20 a. Expulsus novam hæresim cudit 20 b c

Mæstlinus (Michaël) heterodoxus emendationem Calendarii Gregoriani impugnavit 233 d e

Maffeius (Petrus) S. J. narrat miram de milite defuncto historiam 215 b c

Mahometes imperator Turcarum, capta Constantinopoli, Græcos patriarcham eligere jubet, ut hoc modo urbem frequentiorem reddat 194 c d e f. Quo anno mortuus fuerit 218 f

Malala (Joannes) Euphemium CP. perperam Nestorianæ hæreseos accusat 46 f

Malaxus (Emmanuel) Græcus scriptor schismaticus patriarchas Constantinopolitanos ab anno 1453 usque ad 1578 recenset 195 b c. De studio partium accusatur 195 d. In gratiam sectæ suæ aliquid improbabile nobis obtrudit 223 & seqq.

Maldonatus (Joannes) S. J. examinat, an hæretici possint patrare miracula 216 d e

Mammas (Gregorius) patriarcha CP. orthodoxus, Romæ cum magna sanctitatis opinione moritur 189 b. Patriarchatus illius ab hæretico Creyghtono impudenter & temere negatur 190

Manasses (Constantinus) historicus Græcus 114 d

Manuel imperator quando patri suo Joanni Comneno successerit 133 b

Marca (Petrus de) corrigitur 122 c d

Marcesina pellex imperatoris a Nicephoro Blemmida publice e templo ejicitur 160 d

Marcianus imperator a Pontifice Romano petiit, ut sedes CP. ad secundum dignitatis gradum eveheretur 2 f, 3 a

Marcus an fuerit episcopus Byzantinus 8 f

Marcus Ephesius infensissimus synodi Florentinæ ac unionis inimicus 188 c d

Marinus episcopus Arianus Constantinopoli clam suos hæreticos gubernabat 30 b

Martinus V Papa Antonium Massanum Minoritam mittit Constantinopolim, ut unionem inter ecclesiam Græcam & Latinam procuret 185 b

Martyrologium Romanum meminit de S. Eleutherio, tamquam episcopo Byzantino, quem Majores nostri caute omiserunt 7 f, 8 a b

Massanus (Antonius) ex Ordine Minorum missus est Constantinopolim, ut ecclesiam Græcam cum Latina uniret 185 b

Mathias vel Matthæus Latinus patriarcha Constantinopolitanus 150

Matthæus filius Joannis Cantacuzeni imperatoris 179 f, 180 a

Mauritius imperator videtur dedisse initium opinioni de sanctitate Joannis Jejunatoris, præsulis CP. 71 c d e

Maurocenus vel Moresini (Thomas) patriarcha Latinus Constantinopoli 147 & 148

Maximus philosophus Cynicus violenter sedem CP. occupare tentat 24 f. In Occidentem proficiscicitur, & quosdam Italiæ præsules decipit 24 f, 25 a. An scripserit contra Arianos 25 d e

† Maximus Sedem Romanam & Apostolicam ab Ecclesia Catholica non distinguit 51 b c d

Melanchton (Philippus) Augustanam Lutheranorum consessionem ad Joasaphum patriarcham CP. misit 231 a, 232 a b

Melissenus (Gregorius) patriarcha CP. orthodoxus, Romæ non sine opinione sanctitatis obiit 189 b. Patriarchatus ejus ab hæretico Creyghtono temere & impudenter negatur 190

Menæa Græcorum aliquando hæreticos, schismaticos, aliosve indignos numero Sanctorum adscribunt 30 a, 32 d e, 68 b c, 83 a b, 86 f, 87 a, 95 & seqq. 100 d e, 128 f, 129 a, 166 c d, 181 f. Quando typis excusa & cui dedicata fuerint 229 d e f. Præcipui illorum corruptores recensentur 97 f, 98 a b c

† Mennas patriarcha CP. ab Agapeto Pontifice laudatur 65 d e. Postmodum a Vigilio Papa excommunicatur 65 f. Humiliter delicti sui veniam petit 66 e

Merobaudes quando fuerit consul 28 e

† Methodius patriarcha CP. falso turpissimi criminis accusatur 109

Metochita (Theodorus) ostenditur non fuisse patriarcha CP. contra opinionem Raynaldi 175 a b c

† Metrophanes a quibusdam quartus, ab aliis primus Byzantii episcopus vocatur 10 e f

Michaël patriarcha Antiochenus circa finem seculi decimi sexti 234 e f

Mindonius (Ignatius) Græcus orthodoxus, apud Trapezuntios magna auctoritate pollebat 237 f, 238 a

Muntanes (Nicetas) patriarcha CP. 143 e f, 144 a

Muselimes (Dionysius) fit patriarcha Constantinopolitanus 249 b c. Sæpius ad illam cathedram redit 250 & seqq.

Muzalon (Nicolaus) patriarcha CP. perperam a Baronio confusus cum Nicolao Grammatico CP. 131 a b c. Fabulosam S. Parasceues Vitam comburi jubet 136 c

N

Nectarius miro modo eligitur antistes CP. 27. Publicam peccatorum confessionem abrogat 29 e. In Menæis Græis pro Sancto celebratur 29 f, 30 a

Nestorius hæresiarcha post varia exsilia tandem meritas blasphemiæ pœnas dedit 40 b c d. Ab Orientalibus quibusdam tamquam Sanctus, hactenus colitur 40 e

† Nicephorus patriarcha CP. seriem præsulum suæ sedis a Stachy deducit 2 b, 3 e. Sed ab impostore deceptus fuit 3 f

Nicephorus Philosophus scripsit Acta S. Antonii II patriarchæ CP. 113 e

Nicephorus Melissenus, Græcus orthodoxus, post carcerem & vincula, apud Turcas tolerata, fit episcopus Crotonensis in Italia 237 f

Nicetas scripsit Vitam S. Ignatii patriarchæ Constantinopolitani 105 b

Nicolaus I Papa dicit, neminem ex Apostolis erexisse cathedram Constantinopolitanam 1 f. Laudat virtutem Nectarii præsulis CP. 28 c d. Titulum œcumenici in patriarchis Constantinopolitanis improbat 61 c

Nicolaus V Papa Isidorum Ruthenum & S. R. E. Cardinalem misit Constantinopolim, ut unionem Græcorum cum Latinis Florentiæ initam firmiter stabiliret 187 f. Gregorium patriarcham CP. sedi suæ restitui voluit 191 d e. Instantem urbis CP. ruinam prænuntiasse dicitur 194 b

Nicolaus Latinus patriarcha Constantinopoli 151

Nifo patriarcha Alexandrinus ab Urbano V Papa ad unionem cum Latinis ineundam invitatur 181 d

Niphon defensor hæresis Bogomilorum 134 & seq.

Numerianus dux 10 e

O

Oecumenici titulus quando cœperit 57 c d Quomodo præsules Constantinopolitani eum affectarint 57 & seqq. Græculi eumdem falso quibusdam Actis inseruerunt 118 a b

Olearius (Joannes) professor Lipsiensis, accepit litteras, ex quibus colligitur tempus, quo Methodius III in cathedra CP. sedit 248 f

Olympianus an fuerit episcopus Byzantinus 8 f

Onesimus, de quo S. Paulus Apostolus meminit, an fuerit episcopus Byzantinus 7 b

† Optatus Milevitanus auctoritatem Ecclesiæ Romanæ contra Donatistas tuetur 50 f, 51 a

Origenes docuit, pœnas inferni aliquando finem habituras 203 e. Hunc errorem Græci quidam schismatici sequuntur 203 d e f, 210 d

Osius Hispanus interfuit concilio Nicæno 11 d

Oudinus (Casimirus) Ordinis Religiosi ac fidei apostata perstringitur 69 c, 141 d e, 156 c, 157 c d, 166 e d, 196 c d

Oxites (Michaël) patriarcha CP. impiam Bogomilorum hæresim damnavit 133 c d

P

Pachymeres (Georgius) historicus Græcus 159 d † Pacianus Barcinonensis docet, martyrium extra unionem Ecclesiæ nihil ad salutem æternam conferre49 f

Pagius (Antonius) corrigitur 69 e f, 122, 145 & seq.

Palæologus (Michaël) ab imperatore Joanne Duca carceri mancipatur 159 d. Intercessione Manuelis Charitopuli patriarchæ liberatur 159 d. Ab Arsenio Autoriano patriarcha excommunicatur ob unionem cum Latinis initam 163 d e. Quo anno mortuus fuerit 167 d

Palæologus (Calo-Joannes) ope Francisci Catalusii Genuensis imperium occupat 180 b

Palamas (Gregorius) tamquam Sanctus, ab aliquibus schismaticis Græcis colitur 97 f, 98a. Novam hæresim docendo inter suos sectatores & alios schismaticos dissidium induxit 178 d, & seqq. Philotheus patriarcha CP. eum Triodio Græcorum inter Sanctos inseruit 181 c d

Palladius scripsit Vitam S. Joannis Chrysostomi 30 f

Panvinius (Onuphrius) corrigitur 183 a b, & sæpe alibi

Papadopolus (Nicolaus Comnenus) natione Græcus & doctor Patavinus, miram vim concedit excommunicationi & absolutioni in schismatica Græcorum ecclesia 209 b, 211 & seqq. Hæc ipsius opinio fuse refutatur 215 & seqq. Ab Anglo hæretico potius contumeliis, quam argumentis, impotenter impugnatur 251 a b

Papebrochius (Daniel) S. J. in chronologia corrigitur 33 b

† Parasceues fabulosam Vitam Nicolaus Muzalon comburi jubet 136 c

Parisius (Matthæus) Ecclesiæ Romanæ calumniator, forte litteras Germani patriarchæ CP. corrupit 157 b c

Patellarius (Athanasius) fit patriarcha CP. 241 e f. Post expulsionem e sede sua videtur unionem cum Ecclesia Romana amplexus esse 246 c d

Paulinus junior quando fuerit consul 65 b c d

Paulus II præsul CP., primo subdolus & occultus hæreticus Monothelita 79 e f, 80 a. Jam morti proximus injuriam Pontifici Romano illatam deplorat 80 c d e

† Paulus IV, patriarcha CP. ante mortem hæresim utiliter ejuravit 101 & seq.

Pegas (Meletius) an fuerit patriarcha Constantinopolitanus 236. Ab hæreticis Occidentalibus impense laudatur ibid.

Pertinax an fuerit episcopus Byzantinus 8 d e. Quomodo ad fidem Christianam conversus fuisse dicatur ibid.

Pescesium apud Turcas quid sit 200 e

Petavius (Dionysius) S. J. emendationem Calendarii Gregoriani propugnavit 233 e

Petrus Antiochenus scribit ad Michaëlem Cerularium CP. 122 a b

† Petrus non videtur constituisse primum Byzantii episcopum 1

Philadelphus an fuerit primus Byzantii episcopus 10 d e

Philippicus imperator S. Cyrum præsulem CP. exauctoravit 90 b c

Philippus præfectus prætorii jussu Constantii imperatoris S. Paulum e sede CP. expellit 17 c d. Ejus loco Macedonium Arianum substituit 17 e

Philostorgius scriptor Arianus convincitur mendacii 21 c

Phocas imperator titulum œcumenici patriarchis Constantinopolitanis abrogavit 75 f, 76 a b

Photius patriarcha CP., auctor schismatis, erat eruditus 110 e f. Sed moribus corruptus III. Horrendo modo excommunicator 112 a. Ab aliquibus Græcis pro Sancto celebratur 112 f, 113 a

Phranza (Georgius) historicus Græcus in errorem chronologicum incidit, qui corrigitur 169 f

Pinius (Joannes) S. J. gesta S. Anatolii CP. contra Baronium & Tillemontium defendit 43 f

Pius II Pontifex, antea dictus Æneas Piccolomineus 186 b

Plusiadenus (Joannes) orthodoxus scriptor Græcus 187 e f

Plutarchus an fuerit episcopus Byzantinus 7 de

Polycarpus an fuerit episcopus Byzantinus 7 c, 8 a

Pontanus (Jacobus) S. J corrigitur 178 f, 179 a

Pontifex Romanus ab hæreticis & schismaticis contemptus, ab antiquis Patribus magni æstimatur 50 & seq.

Possevinus (Antonius) S. J. emendationem Calendarii Gregoriani propugnavit 233 e

† Proclus antistes CP. hæresim Nestorii strenue impugnavit 41 e. De tempore mortis ejus inter eruditos disceptatur 42

Procopius quidam scriptor supposititius 5 c d. Crassos anachronismos obtrudit 9 & seq.

Possinus (Petrus) S. J. scriptor corrigitur 171 d e f, 172 a b

† Prosper laudat S. Atticum CP. 37 e

Prossalentus (Franciscus) Græcus Amstelodami librum edidit contra Benjaminum Woodroff Anglum 251 d e

Psellus (Michaël) schismaticus Michaëlem Cerularium CP. vituperat 125 e

Pyrrhus præsul CP., hæreticus Monothelita 78 f In exsilium pellitur, aut ultro discedit 79 b c. Ad sedem suam reversus, tremendo modo a Pontifice Romano excommunicatur 81 b c

R

Raderus (Matthæus) S. J. putat in Menæis Græcorum pro Sancto coli Josephum II patriarcham CP., qui Florentiæ unionem cum Latinis iniit 186 b c

Rayæus (Nicolaus) S. J. in Acoluthia Officii Græci putat, Philotheum CP. patriarcham amplexum esse unionem cum Latinis, de qua re dubitamus 181 e

Raynaldus (Odoricus) continuator Annalium ecclesiasticorum refellitur 175 a b c

Raynaudus (Theophilus) scripsit tractatum de incorruptione cadaverum 205 f & seqq.

Renaudotius (Eusebius) eruditus Gallus, Banduro communicavit catalogum patriarcharum Constantinopolitanorum, in quo series eorum ab anno Christi 1594 usque ad 1702 deducitur 196 b. Contra opinionem aliorum admittit tantummodo unicum Georgium Scholarium, qui prius Latinis faverit, & postea iis adversatus sit 197 c. Quædam scripta ejusdem Scholarii enumerat 198 a b c. Videtur duos patriarchas homonymos confudisse 248 d

Rhamnusius (Paulus) scripsit Historiam de bello Constantinopolitano 147 f

Riccardus (Vincentius) Opera S. Procli CP. edidit, ac eruditis notis illustravit 41 e

Richardus (Franciscus) S. J. narrat quædam exempla divinæ vindictæ, quæ Græcis schismaticis contigerunt 193 d. Varia refert de cadaveribus indissolutis apud Græcos 205 c d e f. Scripsit contra Græcos schismaticos, & ab ipsis frustra excommunicatus fuit 209 e f, 210 a. Varias schismaticorum fraudes & magicas artes ad fingenda miracula detegit 217 f, 218

Robertus imperator Constantinopolitanus 149 f, 150 a

Romanæ Ecclesiæ auctoritas a novatoribus impugnatur, & ab antiquis Patribus defenditur 50 & seq.

Romanus imperator insidiis uxoris suæ Zoës interficitur 124 c

Rufinus an fuerit episcopus Byzantii 10 e

S

Sancti vel sanctissimi titulus quomodo interdum accipiatur 72 c d e f

Sancto Laurentio (Laurentius de) ex Ordine Minorum, Guardianus Hierosolymitanus, conqueritur de fraudibus Græcorum schismaticorum 256

Sancto Paulo (Carolus a) abbas Fuliensis, ac dein episcopus Abrincensis, S. Metrophanem nominat primum Constantinopoleos episcopum 10 f, 11 a

Sarantenus (Manuel) patriarcha CP. 155 e f, 156 a b

Saturninus quando fuerit consul 28 e

Scaliger (Josephus) emendationem Calendarii Gregoriani impugnavit 233 d e

Scamandrenus (Basilius) patriarcha CP. 119 & seq.

Schismaticorum Græcorum pertinacia quibusdam exemplis declaratur 193 b c d. Anno 1722 conciliabulum contra Latinos coëgerunt 257

Schmidelinus (Joannes Andreas) frustra operam dedit, ut Græcos schismaticos hæresi Lutherana inficeret 232 a

Scholarius (Georgius) antea dictus Gennadius, patriarcha CP., imperatori Turcarum mysteria fidei Christianæ exponit 196. An duplex ejusdem nominis & cognominis patriarcha sit distinguendus 197. Ab impudica sacerdotis Græci vidua falso accusatus fuisse dicitur. 203

Scholasticus (Joannes) patriarcha CP. perperam in Menæis pro Sancto colitur 68 b c

Schweigkerus (Salomon) frustra tentavit Græcos schismaticos ad hæresim Lutheranam adducere 232 b. Crusio mortem Metrophanis CP. indicat 233 a

Scylitza (Joannes) historicus Græcus 120 c

Sedecion an fuerit episcopus Byzantinus 7 d e

Selimes Turcarum imperator quando obierit 231 c

Sergius patriarcha CP. non fuit binominis, ut Pagius perperam putavit 122 b c

Servius (Raphaël) patriarcha CP. ebriosus, & linguæ Græcæ ignarus 202 a b c

Simon Latinus patriarcha Constantinopoli 151 a b c

Simplicius Papa Romanus ex bona fama Acacium CP. laudat 45 a b

Sintzendorff (Joachimus a) orator Cæsareus apud imperatorem Turcarum 232 b

Socolovius (Stanislaus) theologus Stephani regis Poloniæ Lutheranos confundit, edita responsione patriarchæ CP. 232 c d

Socrates historicus Græcus non ubique eamdem fidem meretur 28 e f, 31 d e. Novatianis hæreticis sæpe favet 28 f, 29 a. Nestorium hæresiarcham carpit 39 e f. S. Proclum CP. mendaciter traducit 41 d e f

Solimannus Turcarum imperator quo anno regnare cœperit 226 a. Reliquias Sanctorum a se profanandas minatur, nisi patriarcha CP. quamdam pecuniæ summam solvat 226c

† Sophronius Hierosolymitanus laudat Joannem Cappadocem, præsulem CP. 57 a, 69 e f

Sozomenus historicus Græcus non ubique eadem fide dignus 27, 28 f. Interdum Novatianis hæreticis favet 29 a

Sozopolitanus (Joannes) patriarcha CP. 170 & seqq.

Spanhemius (Fredericus) heterodoxus gratis asserit, omnia Georgii Scholarii scripta, quæ Latinis favent, supposititia esse 197 b

Spanus (Cyrillus) fit patriarcha Constantinopolitanus 246 c d. Ad sedem suam redit ibid. e

Spanus (Dionysius) fit patriarcha Constantinopolitanus 247 f

Spondanus (Henricus) continuator Annalium ecclesiasticorum 146 a b. Corrigitur 183 a b. Negat obtrusa a Græcis schismaticis miracula 208 b c

† Stachys an fuerit primus episcopus Byzantinorum 6 d. An fuerit unus ex septuaginta discipulis Christi 6 d e

† Stephani Papæ Acta ad diem secundam Augusti illustranda 50 b

Studita (Antonius) patriarcha CP. 120 b c d e

Stypes vel Styppiota (Leo) patriarcha CP. in Menæis Græcis, tamquam Sanctus, celebratur 132 e f

Susza (Jacobus) episcopus Chelmensis scripsit Acta B. Josaphati Kuncevicii, archiepiscopi Polocensis & martyris 214 d e

Syagrius quando fuerit consul 26 c, 27 a

Sylvester patriarcha Alexandrinus circa finem seculi decimi sexti 234 e f, 235 a b

Symeon Logotheta historicus Græcus 114 a

† Symmachus Pontifex a Tillemontio de inhumana duritie perperam accusatur 48 b

Syrigus (Meletius) famam Meletii Pegæ ab hæresi Calviniana vindicare nititur 236 e

Syropulus (Silvester) mendacem historiam de concilio Florentino Græce scripsit 185. Ab ipso Oudino apostata & hæretico accusatur de studio partium ibid.

T

Taffernerus (Paulus) S. J. scripsit libellum de itinere suo Constantinopolitano 247 a b c. Mutuam duorum patriarcharum expulsionem narrat 248

Theodora imperatrix orthodoxa cultum imaginum restituit 106 f, 107

Theodoretus gesta Nestorii hæresiarchæ summatim refert 39 c d

† Theodorus Siceota deceptus fuit in spe, quam de Sergio CP. antistite conceperat 77 d e f

Theodorus imperator Nicephoro Blemmidæ patriarchatum Constantinopolitanum offert 160 b c

Theodorus lector narrat, Euphemium CP. Henotico Zenonis imperatoris decreto imprudenter subscripsisse 47 a

Theodorus hæreticus Arianus, episcopus Heracleensis 16 f

Theodosius imperator audaciam Arianorum restringit 24 b. Demophilum Arianum ex cathedra CP. expellit 24 c d

Theognis vel Theognius Arianus hæreticus, episcopus Nicænus 16 f

Theophilus Alexandrinus, inimicus S. Joannis Chrysostomi 31 a

Theotocites (Leontius) patriarcha CP. 144 b c

Thomassinus (Ludovicus) variis modis excusare nititur Joannem Jejunatorem ob usurpatum œcumenici titulum 73. Corrigitur 147 d, 150 c

Tillemontius, Attico præsuli CP. sanctitatem abjudicans, refellitur 33 & seqq. Audax quodam ejusdem effatum examinatur ac refellitur 48 & seqq.

Titus an fuerit episcopus Byzantinus 9 b c. Dicitur martyrio affectus fuisse 9 c d e

Trapezuntius (Georgius) orthodoxus scriptor Græcus 187 e. Scripsit Acta B. Andreæ de Chio 188 c. Virtutes Gregorii Melisseni & Isidori Rutheni laudat 191 a b. Miseriam Græcorum schismati adscribit 192 e

Trapezuntius (Symeon) patriarcha CP., primus auctor doni, quod initio patriarchatus jam imperatori Turcarum offerri solet 200 b c d e. Sedi suæ restituitur 201 e f

Tratus an fuerit episcopus Byzantinus 9 b c. Dicitur laurea martyrii coronatus esse 9 c d e

Turcæ nunc patriarchas Constantinopolitanos Græcorum pro suo arbitrio vel majori pecuniæ summa admittunt & expellunt 194 f, 195 a. Sæpe illos ignominia vel extremo supplicio afficiunt 199, 202 c, 240 & seqq.

Tzimisces (Joannes) imperator quo anno sit mortuus 120 c

U

Ungnadius (David) orator Cæsareus apud Selimum imperatorem Turcarum 232 a

Unio Græcorum cum Latinis sæpe nequidquam tentata 132, 140, 146, 156, 157. In concilio Lugdunensi solenniter est inita; sed mox iterum dissoluta 165 d e. Rursus tentata disturbatur 177, 184 d e

Urbanus V Pontifex Philotheum CP. patriarcham & alios ad ineundam cum Latinis unionem invitat 181 d

V

Valens imperator S. Euagrium e sede CP. dejicit & in exsilium mittit 22 d e f. Catholicos persequitur 23 c d e. In tugurio comburitur 24 a

Vasquez (Gabriel) S. J. corrigitur 80 b

Veccus (Joannes) patriarcha CP. argumentis convictus unionem cum Ecclesia Romana amplectitur, ac pro ea multa patitur 166. Ab ipsis schismaticis propter virtutes laudatur 166 & seq. Effigies illius repræsentatur 167 b

Victor Tununensis asserit, Acacium CP. in excommunicatione mortuum esse 45 e

† Vincentius Lerinensis hypocrisim Nestorii hæresiarchæ describit 39 b

Vincentius legatus Pontificis Romani in concilio Nicæno 11 d, 13 c

Vitalianus Papa Romanus ab hæreticis Monothelitis e diptychis eraditur 85 c

Viton legatus Pontificis Romani in concilio Nicæno 11 d, 13 c

W

Waddingus (Lucas) qui scripsit Annales Minorum, corrigitur 151 f, 160 a

Wharton (Henricus) scriptor Anglus Creyghtonum popularem suum ac symmystam tueri non audet 190 f, 191 a

Wibertus synchronus scripsit Vitam S. Leonis IX Papæ 125 b

Woodroff (Benjaminus) Græci collegii moderator Oxonii a discipulo suo Græco refellitur 251 d e

X

Xiphilinus (Georgius) patriarcha CP. 145. Huic Theodorus Balsamon suos commentarios in Nomocanonem Photii dedicavit ibid.

Xiphilinus (Joannes) patriarcha CP. lepide ab imperatrice deluditur 127

Xylocarabes (Marcus) patriarcha CP. 199 e f, 200 a

Z

Zeminlachus (Gregorius) præsul Ruthenus orthodoxus 220 c

Zeno imperator edidit decretum Henoticum, in quo abrogatio concilii Chalcedonensis dolose latebat 47 a

Zeuxippus an fuerit tyrannus Byzantii 2 b, 6 a

Zoë imperatrix maritum suum interfici jussit 124 c

Zonaras (Joannes) scriptor schismaticus superbiam Michaëlis Cerularii schismatici patriarchæ CP. depingit 125 e f

Zygadenus vel Zygabenus (Euthymius) explicat hæresim Bogomilorum 130 d e

Zygomalas (Theodosius) scriptor schismaticus Gregorium Melissenum patriarcham CP. orthodoxum laudat 190 d e. Monet, Malaxum odio vel amore in Historia sua scribenda duci, & pro utrolibet affectu res narrare 195 d. Integram præsulum schismaticorum synodum arguit injustitiæ 230 e f

INDEX
dissertationis præviæ ac parergorum, quæ huic Tractatui inseruntur.

Dissertatio prævia. De exordio cathedræ Constantinopolitanæ, seu potius Byzantinæ pag. 1 & seqq.

§ 1. An sanctus Petrus, an sanctus Andreas primum Byzantii episcopum constituerit a pag 1

§ 2. Quinam continuam præsulum Byzantinorum seriem ab Andrea Apostolo deduxerint, & ex quo fonte illam hauserint a pag. 3

§ 3. Deteguntur varia Græci impostoris figmenta, & examinatur series præsulum Byzantinorum, qui ante Metrophanem sedisse dicuntur a pag. 5

§ 4. Refertur diversa quorumdam opinio circa primum antistitem Byzantinum seu Constantinopolitanum a pag. 10

PARERGON I. Quomodo Maximus philosophus sedem Constantinopolitanam vi & fraude occupare tentaverit pag. 24 & seqq.

PARERGON II. De Arianis, qui titulum episcopi Constantinopolitani inter suos gesserunt, eorumque dissensione pag. 30

PARERGON III. Sanctitas Attici, episcopi Constantinopolitani, vindicatur contra Tillemontium pag. 33 & seqq.

PARERGON IV. Occasione Euphemii & Macedonii præsulum Constantinopolitanorum audax Tillemontii effarum examinatur pag. 48 & seqq.

PARERGON V. An Joannes Cappadox nomen Patriarchæ œcumenici primus usurpaverit, & quomodo aliqui præsules Constantinopolitani eumdem titulum affectaverint pag. 57 & seqq.

PARERGON VI. Disquiritur, utrum præsul Constantinopolitanus Joannes, cognomento Jejunator, inter Sanctos sit numerandus pag. 70 & seqq.

PARERGON VII. Quæritur, an Anastasius patriarcha Constantinopolitanus in sacris Græcorum fastis sit relinquendus, & hac occasione auctoritas Menæorum examinatur pag. 94 & seqq.

PARERGON VIII. Disquiritur, an Neophytus, cognomento Inclusus vel Claustrarius inter patriarchas Constantinopolitanos sit numerandus pag. 137 & seq.

PARERGON IX. De patriarchis Latinis, qui ab anno Christi MCCIV usque ad MCCLXI Constantinopoli sederunt pag. 147 & seqq.

PARERGON X. De calumniis schismaticorum & hæreticorum contra synodum Florentinam, & de patriarchatu Constantinopolitano Isidori ac Bessarionis pag. 186 & seqq.

PARERGON XI. De pertinacia Græcorum in schismate, patriarchali administratione, & nonnullis patriarcharum catalogis post captam a Turcis Constantinopolim pag. 192 & seqq.

PARERGON XII. De impiis aliisque excommunicatis, quorum cadavera apud Græcos indissoluta manere, & non nisi post acceptam absolutionem dissolvi dicuntur pag. 204 & seqq.

§ 1. De tumidis & indissolutis cadaveribus quorumdam impiorum, quos Græci communiter βρουκολακους appellant. a pag. 204

§ 2. An in schismatica Græcorum ecclesia post excommunicationem corpora defunctorum intumescant, & post absolutionem statim in cineres redigantur a pag. 206

§ 3. Opinio Goaris & Papadopoli de potestate, qua cadavera excommunicatorum apud Græcos schismaticos indissoluta manent, & post absolutionem in cineres revertuntur a pag. 211

§ 4. Refellitur sententia Goaris & Papadopoli circa miram excommunicandi & absolvendi potestatem, quæ adhuc in schismatica Græcorum ecclesia superesse dicitur, & ea de re judicium nostrum profertur a pag. 215

PARERGON XIII. An Meletius, cognomento Pegas, inter patriarchas Constantinopolitanos sit numerandus pag. 236 & seq.

PARERGON XIV. De schismaticis impostoribus, qui ubique pecuniam colligunt pag. 252 & seqq

ERRATA PRÆCIPUA,
quæ in Tractatum de Patriarchis Constantinopolitanis irrepserunt.

Pag. 54 col. 2, in margine pro 596 lege 496.
Pag. 54 col. 2, linea sexta pro DXCVI lege CDXCVI.
Pag. 111 col. 2, num. marg. 652, linea sexta pro nono Kal. Octobris lege octavo, ut in textu Græco exprimitur.
Pag. 204 num. marg. 1234, linea prima pro no- lege noctu.

INDEX SANCTORUM AD TOMUM I AUGUSTI.

A

Agabius episc. cons. Veronæ in Italia 317

Almedha virgo & martyr in Wallia 70

Anonymi VII MM. Nicomedienses ex Hieron. 155

Arcadius archiep. Bituricensis in Gallia. Sylloge de antiquo cultu, ætate & gestis 59

Aristarchus S. Pauli Apostoli discipulus 313

Aspren episc. conf. Neapoli in Campania comm. historico-Criticus § 1. Sancti cultus, Acta & gloria posthuma 199. § 2. Examen quarumdam circumstantiarum, quas scriptores Neapolitani Actis addiderunt 202. § 3. Judicium nostrum de substantia traditionis Neapolitanæ 205. § 4. Novum systema circa tempus quo Sanctus ad episcopatum Neapolitanum assumptus fuit 209

Augustinus episcopus ex Ordine FF. Prædicatorum Luceriæ in Apulia. Comm. præv. § 1. Legitimus Beati cultus ex diversis monumentis 282. § 2. Augmentum ejusdem cultus ex recentiori confirmatione & novo Officio 285. § 3. Scriptor Actorum eorumque auctoritas & chronotaxis 286. § 4. Beati sepulcrum, reliquiæ & recentiora miracula 289. Vita auctore Joanne Tomco Marnavitio, episcopo Bosnensi, ex editione Sigismundi Ferrarii, qui in Appendice ad res Hungaricæ provinciæ Ordinis Prædicatorum a pag. 1 illam Joannis Tomci lucubrationem typis vulgavit. Cap. 1. Beati patria, parentes, religiosæ vitæ professio in Ordine Prædicatorum, ac primi labores 290. Cap. 2. Promotio ipsius ad episcopatum Zagrabiensem, stupenda quædam miracula & variæ virtutes 292. Cap. 3. Exhortatio quam ad clerum suæ diœcesis instituisse dicitur 294. Cap. 4. Pia illius gesta in episcopatu Zagrabiensi 298. Cap. 5. Concio, quam B. Augustinus habuisse traditur in comitiis Hungariæ ad sedandas istius regni turbas & factiones 299. Cap. 6. Translatio Beati ab episcopatu Zagrabiensi ad Lucerinum; pastorales in hac posteriori diœcesi labores ac pius obitus 304 Cap. 7. Beati sepulcrum, reliquiæ, miracula & gloria posthuma 306. Miracula antiquiora quæ post mortem Beati contigerunt. Ex veteri Ms. Officio Lucerino, quod cum editione Sigismundi Ferrarii contulimus 307

Auspicius episcopus Aptæ Juliæ in Provincia Galliæ 155

B

Baumadus conf. Tutelæ apud Lemovices in Gallia. Sylloge de cultu & gestis, ex Baluzii monumentis Tutelensibus 334

Bandaridus episc. conf. Suessione in Gallia. Comm. præv. Sancti nomen, cultus ætas, Acta, reliquiæ, elogium 60. Vita ex Ms. eccles. Cathedralis Suessionensis, descripta a Nicolao Belfortio, servata capitum in autographo distinctione. Cap. 1. Pastor in omnibus perfectissimus, impiorum calumniis apud regem accusatus, in exsilium pellitur. Sed pressi calamitatibus Suessiones, ipsum requirere coguntur 63. Cap. 2. Repertus in Anglia, ad sedem suam honorifice reducitur; gregem calamitatibus liberat, multisque clarus miraculis S. Medardum sepelit, & meritis plenus laborum præmio coronatur 65

Betharius episc. confessor Carnoti in Gallia. Comm. præv. Sancti cultus, Acta & ætas 168. Vita auctore anonymo ex Ms. D. Andreæ du Chesne, collato cum Ms. bibliothecæ nostræ Claromontanæ Parisiis 169

Bonus, Faustus, Maurus, Primitivus, Calumniosus, Joannes, Exuperius, Cyrillus, Theodorus, Basilius, Castulus & Honoratus MM. Romani. Ex Actis S. Stephani PP. 20

C

Crescentianus, Justus & forte Sachintus vel Jachintus. Ex Hieron. 318

Ciccus seu Franciscus conf. Tertii Ordinis S. Francisci, Pisauri in Marchia Anconitana. Comment. præv. De aliquali cultu, ætate & gestis 658. Vita in lectiones novem divisa, ex Ms. Pisaurensi 660

Cyrillus, Aquila, Petrus, Domitianus, Rufus & Menander ex Marlliis 29

D

Dalmatus vel Dalmatius archimandrita, & Faustus ejus filius ac monachus CPoli. Comm. præv. § 1. Verosimilior venerationis dies, antiquus cultus, duplex Actorum compendium, & nonnulla S. Dalmatii elogia 213. § 2. Varia Actorum exemplaria & eorum auctoritas 215. § 3. Obscura & intricata Sancti chronotaxis utcumque explicata 217. Acta quæ Anselmus Bandurus tomo 2 Imperii Orientalis a pag. 697 Græco-Latine edidit ex Ms. codice San Germanensi, quem nos cum duobus aliis Mss. Græcis contulimus. Cap. 1. Sancti conversio, vita monastica, & auxilium Synodo Ephesinæ latum contra hæresim Nestorii 218. Cap. 2. Aliquot epistolæ ultro citroque missæ in causa Nestorii, pia S. Dalmatii mors & honorificæ exsequiæ 221

Decem Beati Vallumbrosani Rodulfus, Rusticus, Ericius, Albertus, Hieronymus, Melior, Benignus, Orlandus, Thesaurus & Michaël; quorum hac die translationis festum agitur 101. Acta recognitionis & approbationis reliquiarum Beatorum Congregationis in monasterio Vallis Umbrosæ repertarum, cum sententia lata per D. episcopum Fesulanum. Pars 1, qua exponuntur præambula 102. Pars 2, Depositiones Valeriani Abbatis 103. Pars 3, Earum prosecutio & episcopi approbatio 105

Diogenes & Stephanus, forte & Albinus Romæ. Ex Marlliis 213

Dominicus confess. fundator Ordinis FF. Prædicatorum Bononiæ in Italia. Comm. præv. § 1. Præmittitur notitia veterum auctorum, qui Vitam Sancti conscripserunt 358. § 2. Ficti & supposititii vel dubii ejusdem Vitæ scriptores, qui sub nomine veterum aut aliorum perperam ab aliquibus allegantur 361. § 3. Examinatur auctoritas Alani de Rupe, qui stupenda & antiquis ignota S. Dominici gesta narrat 364. § 4. Judicium de recentioribus ejusdem Vitæ scriptoribus, qui post Alanum de Rupe floruerunt 367. § 5. Præmonitio de vetustis Sancti Actis, quæ post hunc commentarium edituri sumus 370. § 6. Chronologicum Vitæ compendium, juxta quod reliquus Commentarius prævius ordinabitur 373. § 7. Examen signorum, quæ nativitatem Sancti prænuntiasse & antecessisse dicuntur 377. § 8. Annus nativitas, patria, parentes & consanguinei 381. § 9. An Sanctus ex nobilissima Guzmanorum familia oriundus fuerit 384. § 10. Pia Sancti pueritia, studia litterarum, & eo tempore eximia virtutum exercitia 387. § 11. Pia Sancti vita inter Canonicos regulares, & examen quarumdam rerum, quæ hoc tempore ab eo gestæ memorantur 390. § 12. Sancti itinera cum Didaco episcopo Uxamensi, & varia quæ in iis contigisse traduntur 394. § 13. Prima Sancti certamina cum hæreticis Albigensibus, & fundatio monasterii Pruliani 399. § 14. Alia gesta tempore decennii, quod Sanctus conversioni hæreticorum impendit 400. § 15. Nonnulla alia, quæ tunc in partibus Tolosanis contigisse dicuntur & eidem Sancto tribuuntur 406. § 16. Actus judiciales, quos Sanctus contra Albigenses exercuit, & hac occasione digressio de suppliciis hæreticorum 410. § 17. An Sanctus a Pontifice Romano constitutus fuerit primus Inquisitor contra hæreticam pravitatem 414. § 18. An Sanctus instituerit Ordinem de Militia Jesu Christi, qui postea in tertium Ordinem de Pœnitentia mutatus sit 418. § 19. Quid sit Psalterium seu Rosarium Deiparæ, & an Sanctus Prædicatorum fundator illud primus instituerit 422. § 20. Argumenta eorum, qui primam Rosarii institutionem S. Dominico tribuunt, & responsa, quæ illis opponi possunt 427. §. 21. Argumenta illorum qui originem Rosarii putant antiquiorem ætate S. Dominici, & ad ea responsiones, variæque ad hæc responsa observationes 432. § 22. Conamen Sancti ad instituendum Ordinem Prædicatorum, electio regulæ & constitutionum 437. § 23. Tolosanum Fratrum cœnobium, notitia de primis Sancti sociis, & alia nonnulla, quæ hoc circiter tempore ante confirmationem Ordinis contigerunt 440. § 24. Confirmatio Ordinis Prædicatorum, singularia illius elogia, & breves vindiciæ ab impacta eidem calumnia 443. § 25. Quomodo hic Ordo titulum Prædicatorum acceperit & quibus aliis nominibus appellatus fuerit 448. § 26. Reditus Sancti ex urbe Romana in Tolosanam, dispersio primorum sodalium per Hispaniam & Galliam, & origo conventus Parisiensis 452. § 27. Discessus Sancti ex partibus Tolosanis ad urbem Romanam, insignia quædam miracula, & synopsis rerum, quas Romæ gessit 456. § 28. Principia cœnobii Bononiensis, mira visio Reginaldi, qui Ordinem ingredi voverat, & habitus Prædicatorum post hanc visionem mutatus 460. § 29. An Sanctus Romæ exercuerit Magisterium sacri Palatii, ad Ordinem admiserit S. Hyacinthum, & viderit divinam essentiam in quadam ecstasi 465. § 30. Alia nonnulla quæ Sanctus in hac commoratione Romana gessisse dicitur 469. § 31. Hispanicum S. Dominici iter, gesta Segoviæ, posthuma commorationis Segoviensis monumenta, & an Sanctus ibi sacra stigmata acceperit 472. § 32. Alia nonnulla quæ Sanctus in Hispania gessisse perhibetur 476 § 33. Quo tempore Sanctus ex Hispania in Galliam Italiamque discesserit, & quæ in illo itinere gesserit 480. § 34. An Sanctus interfuerit comitiis Franciscanorum, quæ vulgo Capitulum Storearum appellantur. 484. § 35. Alterum colloquium quod Sanctus noster Romæ aut Perusii cum S. Francisco habuisse dicitur 487. § 36. Varia Sancti gesta & itinera usque ad Pentecosten anni 1220 seu primum Capitulum generale 489. § 37. Acta quædam in primo Capitulo generali, quod Bononiæ anno 1220 celebratum est 493. § 38. Sanctus post primum Ordinis sui Capitulum generale ad diversas Italiæ civitates excurrit 496. § 39. Vera narratio de conversione Benedictæ Florentinæ, quæ cum fabulosa ejusdem conversionis historia conferri potest 501. § 40. Ultima Romana Sancti commoratio, & reditus Roma Bononiam, ubi exeunte Maio anni 1221 secundum capitulum generale celebravit 506. § 41. Acta in secundis comitiis generalibus, quibus Sanctus interfuit 509. § 42. Examen eorum, quæ Sanctus post secunda Ordinis comitia usque ad ultimum morbum fecisse traditur 512. § 43. Aliqua Sancti gesta, quæ ad certum tempus reduci non potuerunt 514. § 44. Ultimus Sancti morbus, pia mors, cælitusque absentibus facta ejusdem obitus revelatio 517. § 45. Corporea Sancti forma, & Opera litteraria, quæ ab eo posteritati relicta dicuntur 521. § 46. Prima Sancti sepultura, & postmodum honorifica sacri cadaveris elevatio 524. § 47. Legitimus processus, & alia ad locum tempusque canonizationis spectantia 526. § 48. Sancti cultus diversimode propagatus & auctus 530. § 49. Præcipua Sancti ossa apud RR. PP. Prædicatores Bononienses conservata, iisdemque asserta 532. § 50. Nonnullæ ejusdem Sancti reliquiæ alio translatæ & varia per eas patrata miracula 534. § 51. Effigies S. Dominici in Sorianensi Prædicatorum cœnobio, ubi intercessione ejusdem Sancti plura clientibus ejus beneficia conferuntur 537. § 52. Posthuma Sancti gloria ex innumeris miraculis 541. Vita auctore B. Jordano, synchrono, ex Ordine Prædicatorum & secundo ejusdem Ordinis Magistro generali. Ex antiquo Ms. membranaceo Uxamensi, quod conservatur in codice Musei nostri Signato ✠ Ms. 162, & cum editione Echardi collatum est. Prologus. Cap. 1. Sancti patria, pueritia, studia litterarum, virtutes, dignitas in Ordine Canonicorum Regularium, itinera & prima cum hæreticis Albigensibus certamina 545. Cap. 2. Bellum contra Albigenses decretum, intrepida S. Dominici inter hæreticos constantia, confirmatio Ordinis Prædicatorum ab ipso procurata, & Hispanicum Sancti iter 549. Cap. 3. Pia Reginaldi mors, professio religiosa Jordani & Henrici in Ordine Prædicatorum, & ejusdem Henrici laudes 551. Cap. 4. Duo Prima Ordinis Capitula generalia, Sancti felix obitus, honorificæ exsequiæ, quædam miracula & eximiæ virtutes 554. Cap. 5. Mira F. Bernardi energumeni historia, honorifica corporis S. Dominici elevatio seu translatio, & diversa miracula eo tempore per intercessionem ejusdem Sancti patrata 556. Vita altera quam F. Bartholomæus Tridentinus ex Ordine Prædicatorum ante medium seculi XIII breviter conscripsit. Excerpta est ex Ms. Codice 2061, qui Romæ in Bibliotheca eminentissimi Cardinalis Barberini exstat, & nunc primum typis excuditur 559. Acta ampliora, quæ F. Theodoricus de Appoldia, suppar Ordinis Prædicatorum scriptor ex variis antiquioribus monumentis collegit. Nunc primum ea sincera & integra exhibemus ex membranaceo nostro codice P. Ms. 8, quem cum altero Musei nostri codice signato P. Ms. 7 contulimus. Prologus primus 562. Prologus 2 563. Tituli veterum Capitulorum. Pars 1, pars 2, pars 3, pars 4, pars 5, pars 6, pars 7, pars 8. 564 & 565. Cap. 1 Sancti prænuntiata nativitas, pia pueritia, studia litterarum, misericordia erga pauperes, aliæque virtutes; conversatio & dignitas inter Canonicos regulares 566. Cap. 2. Iter cum episcopo Oxomensi, prima contra hæreticos Albigenses certamina, & varia Sancti miracula 568. Cap. 3. Ardens martyrii desiderium, conversio quarumdam mulierum hæreticarum, & aliqua Sancti miracula in partibus Tolosanis patrata 571. Cap. 4. Sancti humilitas in recusanda dignitate episcopali, ecstasis, duæ prophetiæ, benevolentia Comitis Montisfortis, aliorumque erga ipsum 573. Cap. 5. Prædictiones de instituendo Ordine Prædicatorum, consilium istius institutionis revelatione probatum, & ejusdem Ordinis splendor cuidam theologiæ magistro in visione ostensus 574. Cap. 6. Diversæ Sancti revelationes, approbatio Ordinis Prædicatorum impetrata, & dispersio primorum sodalium ab ipso facta 576. Cap. 7. Ferventes ejus prædicationes, fama sanctitatis, reformatio sanctimonialium, & insignia quædam illius miracula 577. Cap. 8. Migratio FF. Prædicatorum & sanctimonialium in alterum locum, translatio imaginis Deiparæ, ejectio dæmonis ex energumena, & tres moniales a febri mox liberatæ 580. Cap. 9. Zelus Sancti, missio fratrum Bononiam, Reynaldi morbus precibus ejus ac mira Deiparæ unctione curatus, novus Ordinis habitus eidem ægrotanti ostensus, & punitio alicujus, qui sacram Prædicatorum vestem ludibrio exposuerat 581. Cap. 10. Revelationes Sancto factæ de singulari Deiparæ affectu erga Ordinem Prædicatorum, & subitanea duarum mulierum sanatio precibus illius mirabiliter obtenta 583. Cap. 11. Gesta Reynaldi aliorumque illustrium Prædicatorum, apparitiones, tentationes, & varia alia quæ in Conventu Bononiensi contigerunt 584. Cap. 12. Mira cibi & potus multiplicatio, prophetia, aliaque Sancti miracula Romæ patrata 586. Cap. 13 Dæmon a Sancto castigatus, vinum rursus multiplicatum, mira linguæ ignotæ intelligentia, aliaque prodigia 588. Cap. 14. Prodigiosa pueri læsi ac matris febricitantis sanatio, severa paupertatis & regulæ observantia, iterata panis ac vini multiplicatio 590. Cap. 15. Variæ dæmonis infidiæ fraudesque patefactæ, summa in Sancto dilectio euangelicæ paupertatis & ejusdem virtutis commendatio 592. Cap. 16. In primo Capitulo generali effulgens Sancti humilitas, fortis ac suavis suorum gubernatio, stricta regularum & jejuniorum custodia etiam in itineribus servata 593. Cap. 17. Fervens Sancti zelus in procuranda animarum salute, magna orationis efficacia, & firma in Deo fiducia 596. Cap. 18. Propagatio & incrementum Ordinis Prædicatorum, forma corporea sancti Conditoris, & singulares animæ ejus dotes 598. Cap. 19. Efficaces Sancti conciones, ardens orationis ac mortificationis studium, tenera devotio in sacrificio Missæ, abstinentia, & prævia imminentis suæ mortis notitia 599. Cap. 20. Ultimus Sancti morbus, pia monita, & felix mors absentibus quibusdam statim revelata 601 Cap. 21. Honorificæ Sancti exsequiæ, varia beneficia statim post obitum ejus nonnullis collata, & revelatio cuidam facta de magnis illius meritis ac virtutibus 603. Cap. 22. Illustre Ordinis Prædicatorum incrementum post mortem sancti Institutoris, & magnus primorum Fratrum fervor ad imitandam Fundatoris sui sanctitatem 605. Cap. 23. Ordo Prædicatorum magna primorum Fratrum pietate, singulari Deiparæ cura, quibus revelationibus & caritate erga proximum clarus 607. Cap. 24 Aliquot miracula patrata per intercessionem S. Dominici, antequam solenniter catalogo Sanctorum adscriberetur 609. Cap. 25. Translatio sacri cadaveris ad honorificentiorem locum, & in ea translatione fragrantissimus odor ab omnibus adstantibus perceptus 611. Cap. 26. Compendium juridicæ relationis novem testium juratorum de virtutibus Sancti, quas viderant; & aliquot miracula quæ circa tempus hujus examinis contigerunt 614. Cap. 27. Apostolici Prædicatorum labores apud Cumanos & Hungaros, & varia prodigia, quæ patrocinio S. Dominici in illis regionibus patrata sunt 616. Cap. 28. Aliqua miracula, quæ intercessione ejusdem Sancti in Hungaria & Sicilia contigerunt 618. Cap 29. Mira sanatio monialis cujusdam in Syria, & resuscitatio pueri mortui in Hungaria, qui postmodum Ordinem Prædicatorum ingressus est 620. Cap. 30. Quædam revelationes ac punitiones, quas Fratres Minores ad gloriam S. Dominici Fratribus Prædicatoribus indicasse dicuntur, & repentina sanatio abbatis Cisterciensis, qui eumdem Sanctum ejusque Ordinem diligebat 621. Cap. 31. Bulla Gregorii IX Pontificis, qua eximium Prædicatorum Fundatorem albo Sanctorum inscribit 624. Cap. 32. Mystica quædam visio & revelatio de S. Dominico & S. Francisco, eorumque Ordinibus 625. Cap. 33. Aliæ mirabiles visiones de primitiva sanctitate Prædicatorum, & magna eorum gloria in cælo 628. Cap. 34. Novem orandi modi, quibus Sanctus utebatur, & duo exempla, quæ alibi omissa sunt 629. Relatio juridica, in qua novem testes oculati & jurati ex Ordine Prædicatorum, narrant pia gesta & miracula S. Dominici, quæ in vita, obitu vel post mortem ejus observaverant. Ex editis apud R. P. F. Jacobum Echardum, qui hoc authenticum instrumentum inter Scriptores Ordinis Prædicatorum recensitos tom. 1 pag. 44 & sequentibus, nuper ex Ms. codice Carcassonensi in lucem dedit 632. Cap. 1. Testimonium Prioris Bononiensis de iis rebus, quas in conversatione, ultima ægritudine, ac post mortem Sancti conspexit 633. Cap. 2. Narratio eorum quæ F. Guilielmus de Monteferrato, & F. Amizo Prior Paduanus in vita & post obitum Sancti observarunt 635. Cap. 3. Testificatio F. Bonvisi & F. Joannis Hispani de diversis Sancti virtutibus, quas viderunt & audiverunt 636. Cap. 4. Expositio eorum quæ F. Radulphus circa conversationem, mortem & sepulturam Sancti declaravit 639. Cap. 5. Declaratio illarum rerum quas F. Stephanus, Prior Provincialis Lombardiæ de Sancti vita, patrocinio ac translatione noverat 641. Cap. 6. Notitia eorum quæ F. Paulus Venetus & F. Frugerius Pennensis circa gesta Sancti ejusque miracula testati sunt 643. Epistola authentica qua subdelegati inquisitores Tolosani exponunt ea, quæ circa virtutes & miracula S. Dominici ex testibus oculatis ac juratis audiverant. Ex editione R. P. F. Jacobi Echardi inter scriptores Ordinis Prædicatorum recensitos tom. 1 pag. 56 & sequentibus. 645. Miracula quæ Rothomagi in Normannia ab anno Christi MCCLXI, usque ad annum MCCLXX contigerunt. Ex parvo Ms. codice Audomarensi in membrana exarato, quam cum editione R. P. F. Jacobi Echardi contulimus 648. Sectio 2, 650. Sectio 3, 652. Sectio 4, 654. Miracula quæ variis locis & temporibus patrata sunt, & quæ nec in Commentario prævio nec in Collectione Theodorici de Appoldia leguntur. Ex Vita S. Dominici apud Joannem Antonium Flaminium fo. 86 verso & sequentibus ea excerpsimus 656

E

Eudocia martyr in Perside. Cultus & elogium apud Græcos. Eademne sit cum S. Ia, an diversa 328

Eleazarus Senex, septem fratres Machabæi & horum mater, Antiochiæ in Syria Comm. præv. § 1. Sanctorum fratrum appellatio, genus, ætas, palæstra seu locus martyrii. 5. § 2. Cultus celeberrimus juxta ac vetustissimus in universa Ecclesia 7. § 3. Paucula de multis Sanctorum Patrum encomia 8. § 4. Reliquiæ & Acta. 10. Acta ex ipsis Sacris litteris. Cap. 1. Martyrii occasio ex immani Antiochi Epiphanis Judæorum persecutione ex Machab. lib. 1, cap. 1 a ℣ 21, conjuncto cum lib. 2, cap. 5 a ℣ 11 ad finem, & ejusdem libri cap. 6 usque ad ℣ 17. 12. Cap. 2. Ipsius martyrii historia ex lib. 2 cap. 6 a ℣ 18 ad finem & toto cap. 7. 14. Monitum 15

Eleutherius martyr Tarsiæ in Bithynia. Comm. præv. Sancti cultus; reliquiæ; ecclesiæ, Acta & tempus martyrii 318. Acta auctore anonymo, ex insigni Codice Ms. bibliothecæ Cæsareæ Viennensis. Cap. 1. Sancti locus natalis, officium in aula, virtutes, conversio, baptismus 321. Cap. 2. Ejus a famulo proditi constantia, martyrium, sepulcrum illustre miraculis 324

Epiphanius & Isidorus MM. Vesontione in Gallia Sylloge de cultu. 326

Etheldritha seu Alfreda virgo reclusa in cœnob. Croylandensi in Anglia. Comm. hist. Sanctæ cultus, Acta, reliquiarum exustio 173

Ethelwoldus ex abbate Abbendoniensi Wintoniæ in Anglia episcopus. Comm. præv. § 1. Scriptores Vitæ, cultus ex Marlliis & hymno deprecatorio 83. § 2. Sacri corporis elevatio, Officium & Missa 84. § 3. Aliqualis præcipuorum gestorum chronologica series 88. Vita auctore Wolstano monacho Wintoniensi. Ex Actis Sanctorum Ord. S. Benedicti Sec. 5, a pag. 608. Præfatio. Ordo Capitulorum in editione Mabillonii. Cap. 1. De Sancti miraculoso ortu, clericatu, sacerdotio & monachatu Glastoniæ, unde factus abbas Abbendoniensis 89. Cap. 2. De ejus gestis Abbendoniæ, unde ad Wintonienses infulas promotus, clericos expulit, a quibus propinatum venenum innoxie hausit 91. Cap. 3. Alia præclare gesta, præsertim in erigendis restaurandisque variis cœnobiis; de translatione S. Swithuni, deque eximia ejus caritate tempore famis. 93. Cap. 4. Inter continuas infirmitates variis mirandis signis inclarescit, etiam prophetiis & visionibus 94. Cap. 5. De ecclesiæ veteris monasterii dedicatione, Sancti obitu, multisque exinde, & post sacri Corporis elevationem secutis miraculis 96. Vita metrica Wolstani monachi Ventani 98

Euphronius episc. Augustodunensis in Gallia 227

Euphronius episc. conf. Turonis in Gallia. Sylloge de cultu, ætate & gestis. Pars 1. Cultus & elogia 336. Pars altera ætas & gesta 337

Exuperius episc. consess. Corbolii in agro Parisiensi. Comm. historicus. De gestis, cultu, translationibus & miraculis. § 1. Sancti ætas, gesta & cultus apud Baiocenses 52. § 2. Translatio in Franciam, ac demum Corbolium ubi ut singularis patronus solennissime colitur 53

F

Felix martyr Gerundæ in Catalaunia, cui Romanus adjungitur. Comm. præv. § 1. Sancti a synonymo, itidem martyre Gerundensi, distinctio, patria, professio, transitus in Hispaniam, an cum sociis, ibique gesta 22. § 2. Antiquissimus Sancti cultus: Passio apud Adonem contracta, Officium, hymni &c. 24. § 3. Reliquiæ, miracula, constans veneratio, Acta suspecta 25. Acta ex pervetusto codice Moissiacensi, cum quatuor aliis Mss. collato 26

Felix & Nicetus MM. Veronæ in Italia ex Marlliis 155

Fides, Spes & Charitas atque item Sophia seu Sapientia earum mater Romæ. Comm. Criticus. Præfatiuncula 16. § 1. Sanctarum cultus apud Græcos æque ac Latinos, sed diversis diebus ac modis 16. § 2. Nomina, genus, patria, ætas, reliquiæ & Acta 18

Friardus & Secundellus reclusi in diœc. Nannetensi Galliæ. Comm. præv. Sancti utriusque cultus, reliquiæ, æras & Acta 56. Vitæ ex S. Gregorio Turonensi lib. de Vitis Patrum cap. 10. 57

G

Gaufridus episc. Cenomanensis in Gallia. Comm. præv. Beati cultus; Acta horumque supplementum & illustratio 277. Acta auctore anonymo sed coævo apud Mabillonium in veteribus analectis 280

Gregorius abbas Nonantulanus in Italia 229

Gualterus conf. discipulus S. Francisci Assisiatis, Vimarani in Lusitania. Comm. histor. Beati cultus; elogia; reliquiæ; miracula; translationes 194

Gundecharus episc. Eystadii in Germania. Comm. historicus § 1. Cultus ejus & reliquiæ apud Eystadienses 175. § 2. Acta usque ad obtentam sedem Eystettensem 178. § 3. Gesta in episcopatu & felix obitus 179. Exemplar instrumenti quo B. Gundecharus præbendam instituit, quam circumeuntem appellant. Ex Ms. cathedralis ecclesiæ Eystettensis 182. Miracula gloriosi pontificis Gundechari, auctore, ut putamus, Philippo episcopo Eystettensi XXXIX. Ex Ms. Pontificali archivi episcopalis Eystettensis. Cap. 1. Elevatio sacri corporis ejus, & prodigia 24 hanc præcedentia, comitantia & brevi consecuta 184. Cap. 2. Alia prodigia duo & viginti tum facta patrocinio beati ejusdem Antistitis 186. Cap. 3. Reliqua decem ejusdem Beati miracula 187

H

Hermellus martyr Constantinopoli. Ex Marlliis 212

I

Ia ac socii MM. in Perside. Cultus ex Martyrol. Romano ac tabulis Græcis; tempus martyrii; Acta 328. Martyrium auctore anonymo, ex bibliotheca Vaticana cod. 1671, cum Ms. bibliothecæ Cæsareæ collatum 329

Jonatus conf. abbas I Marchianensis in Belgio.Comm. histor. § 1. Notitia loci & Sancti, ejusque gesta & ætas 70. § 2. Cultus sacer & brevia hinc inde elogia 72. § 3. Sacri corporis elevatio, translatio & relatio 74

Justa virgo & martyr Aquilæ in Vestinis. Comm. præv. De Sanctæ sociorumque ejus cultu & gestis 38. Acta ex variis Mss. contracta a P. Philippo Alegambe S. J. 40. Appendix de sacri corporis inventione 42. Sanctorum Justini Felicis, Florentii, Justæ & Umbrasiæ corporum inventio. ibid. Appendix altera. De S. Justæ reliquiis 44

Justinus puer martyr in territorio Parisiensi. Comm. præv. § 1. Cultus Sancti & elogia Parisiensium 30. § 2. Variæ elogiorum & Actorum difficultates 31. § 3. Vita metrica. Ex tomo 3 operum Venerabilis Bedæ 34

K

Kinedus eremita conf. in Wallia. Sylloge de ætate, cultu & portentosis gestis 69

L

Leontius, Attius, Alexander, Cindeus Mnesithius, Cyriacus, Menæus, Catamus & Euclæus. Ex Menologio Græco 21

Leus seu Leo presb. conf. Viguentiæ in diœc. Ferrariensi. Comm. præv Sancti cultus, ætas, translatio & Acta 46. Vita. Ex tomo II bibliothecæ Oratorii Romani fol. 339. 48. Appendix in qua ex citata superius Bernardini antistitis epistola, varia alia dubia ad S. Leum spectantia elucidantur 49

Lugidus sive Luanus abbas Cluainfertensis in Hibernia. Comm. præv. Sancti nomina, distinctio, cultus, ætas & Acta 339. Vita ex antiquo codice nostro Ms. membraneo Salmanticensi P. Ms. XI, cum aliis collato. Cap. 1. S. Luani natales & mirabilis infantia, ac pueritia 342. Cap. 2. Educatio ejus apud S. Congallum abbatem Benchorensem; plura ibi miracula, fundatio Droma-snectæ 344. Cap. 3. Mutatio non una stationum, fundatio cœnobii Cluainfertensis, varia miracula 345. Cap. 4. Lenitas erga subditos: miracula varia 347. Cap. 5. Prodigia plura: exaltatio S. Gregorii magni revelata, prophetia 349. Cap. 6. Alia miracula: sanctus obitus: contentio de corpore: festus in cælum transitus 350

Lydia Purpuraria, Philippis in Macedonia. Ex Actibus Apostolorum 199

M

Marana & Cyra Berœæ in Syria. Comm. præv. Cultus earum in ecclesia Latina & Græca 225. Vita auctore Theodoreto ep. Cyri. Ex editione Jacobi Sirmondi S. J. 226

Maria Consolatrix virgo Veronæ in Italia. Comm. de cultu & gestis 81

Martyres passi sub Abenner in India. Ex Marlio Romano 212

Maximus episc. conf. Patavii in Italia. Sancti ætas, inventio, canonizatio, translationes 109

N

Nectarius episc. confessor Viennæ in Gallia. Ex Marlliis 51

Nemesius confessor. Ex Marlio Usuardi 46

P

Peregrinus, Machoratus & Viventianus MM. apud Cenomanos in Gallia 333

Peregrinus conf. apud Alpes Mutinam inter & Lucam. Comm. criticus. Constans Sancti cultus, Acta fictitia 75. Acta fabulosa ex duobus Mss. consimilibus 77

Perpetua Romæ. Cultus, elogia, gesta, sepultura, locus & annus mortis 314

Petri ad vincula Romæ. Ex Marlliis 16

Petrus episc. Anagniæ in Italia. Comm. præv. § 1. Beati cultus, institutum monasticum, dignitas abbatialis, canonizatio & miracula 230. § 2. Acta eorumque scriptores 231. Vita ex mendoso codice perantiquo ecclesiæ Anagninæ, Cap. 1. Sancti nobilitas, vita monastica, munus in Curia Romana, episcopatus, legatio Constantinopolitana, & quædam miracula 233. Cap. 2. Calumnia Sancto impacta, peregrinatio Hierosolymitana, reditus, ecclesiæ Anagninæ constructio, iteratus discessus ac reditus & ipsius prosopographia 237. Cap. 3. Sancti morbus, prophetia, mors, sepultura, successores & nonnulla miracula 239

Petrus episc. conf. Oxomi seu Uxamæ in Hispania Comm. præv. § 1. Sancti cultus, patria & professio 189. § 2. Ætas & gesta 191. Acta apud Tamayum, ex Ms. vetusto Legendario Asturicensi 192

R

Raynerius archiepiscopus Spalatensis & martyr in Dalmatia. Comm. præv. Sancti cultus & Acta 354. Acta, auctore Thoma, archidiacono Spalatensi, in Historia Salonitana 355

Rutilius martyr in Africa 146

S

Secundina, Donatula, Secundola, Maxima, Justa, Menander, Profunus & forte Silvanus & Donatus. Ex Hieron. 29

Sergius & Bartholomæus. Ex Hieron. 318

Serenus episc. Massiliensis Blanderati in Italia. Comm. hist. § 1. Sancti gesta quædam explicata, & cultus apud Blanderatenses assertus 157. § 2. Ejusdem ibidem cultus antiquitas ex loci traditione & monumentis comprobata 160. § 3. Cultus ejusdem in metrocomia Blanderatensi, vetusta solennitas & incrementum per miracula 162. Reliquiarum S. Sereni status & cultus hodiernus 165

Severus presb. conf. in Novempopulania Galliæ. Ex Gregorio Turonensi 55

Sigrada vidua Suessione in Gallia. Sylloge de cultu, ætate & gestis 353

Stephanus Papa I ac mart. Romæ. Comm. præv. § 1. Cultus ejus tamquam martyris proprie dicti 112. § 2. Ejus patria, parentes, gesta quædam usque ad annum Christi CCLV 114. § 3. Ejusdem sententia contra S. Cyprianum & alios de iteratione Baptismi, ab hæreticis aut schismaticis collati 116. § 4. Acta S. Stephani adversus S. Cyprianum & rebaptizantes a potiori Ecclesiæ parte constanter ab initio probata 118. § 5. Cetera quæ de Sancti gestis narrantur a variis scriptoribus, maxime ab Anastasio Bibliothecario 121. § 6. Acta martyrii eorumque auctoritas 124. § 7. Prima translatio reliquiarum ejus ex cœmeterio Callisti ad cœnobium S. Silvestri de Capite 126. § 8. Earum translationes ac divisiones aliæ posteriores. 129. § 9. Alia reliquiarum ejus translatio ad cœnobium Columnense prope Tranum in Apulia anno MCLX 131. § 10. Earumdem diuturna ibidem defossio, & secuta inventio; item novæ translationis occasio & apparatus 133. § 11. Translatio reliquiarum novissima ex cœnobio B. Mariæ de Columna prope Tranum, ad urbem Pisanam MDCLXXXII. 136. Acta Ex codice nostro membraneo ac pervetusto Q Ms. 6, cum aliis pluribus Mss. editisque collato. Cap. 1. S. Stephanus, Valeriano Ecclesiam persequente, suos confirmat & plurimos ethnicos convertit ad Christum 139. Cap. 2. Martyria S. Stephani Papæ & discipulorum ejus 142

T

Tertullinus presb. & M. Romæ. Comm. historicus 316

Theodata ac tres filii MM. Nicææ in Bithynia. Item de alia synonyma cum septem filiis Cæsareæ in Mauritania. Comm. præv. § 1. Cultus apud Græcos & Latinos; elogia, ædes sacra Cpoli, Acta 147. § 2. Discutiuntur Acta a Combefisio edita; exemplaria Mss., Theodata una an triplex 149. § 3. Singularia quædam circa Sanctam nostram ejusque filios puncta proposita ac discussa; locus a Combefisio in suis Actis perperam Latine redditus 150. Passio ex Actis S. Anastasiæ martyris apud Surium ad diem XXV Decembris. Cap. 1. Sancta sistitur Diocletiano imperatori; Leucadii nuptias spernit; virtutes exercet cum S. Anastasia, mittitur in Bithyniam. 152. Cap. 2. Filii primogeniti constantia virgis probata; oppugnata sanctæ Martyris pudicitia, at divinitus defensa; martyrium, apparitiones 153. Acta alia auctore anonymo a Combefisio edita inter illustrium Christi Martyrum lectos triumphos a pag. 247. Sancta cum filiis sistitur Bithyniæ præfecto; desiderium martyrii, quo post cruciatus omnes simul in igne coronantur ibidem.

V

Verus episcopus Viennensis in Gallia 20

W

Walthenus abbas Ordinis Cisterciensis in Scotia. Comm. præv. § 1. Immemorabilis Sancti cultus ex variis monumentis probatur 241. § 2. Inconsiderata ejusdem Sancti cum altero confusio, falsa multiplicatio aut duplicatio, & hujus postremi erroris origo 242. § 3. Scriptor Actorum, nonnulla eorum compendia, annus diesque, quibus Sanctus obiit, & cælestes litteræ de instante morte præmonentes examinantur 245. Vita auctore Jordano vel Joscelino monacho Furnesiensi. Ex Ms. Passionali pergameno mensis Febr. fol. 218; quod servatur in cœnobio Bodecensi canonic. regular. S. Augustini in diœcesi Paderbornensi 248. Cap. 1. Sancti avus, parentes, nomen, pia pueritia & adolescentia 250. Cap. 2. Professio vitæ canonicæ & mirabilia beneficia ei cælitus collata 254. Cap. 3. Transitus ad vitam monasticam, & variæ in illa virtutes 257. Cap. 4. Monasteria hortatu Sancti constructa & misericordia ipsius erga pauperes variis miraculis illustrata 261. Cap. 5. Donum lacrymarum, variæ visiones & ecstases 263. Cap. 6. Diversa miracula quæ Sanctus in vita patravit, mirabilis de imminente morte præmonitio & pius obitus 266. Cap. 7. Æterna Sancti gloria variis visionibus post obitum ejus ostensa & confirmata 269. Cap. 8. Eventus quidam a Sancto apparente prædicti, & varii morbi ad ejus sepulcrum curati 272. Cap. 9. Incorruptio sacri corporis & multis ægris sanitas restituta ad sepulcrum Sancti 274

INDEX CHRONOLOGICUS

ANTE CHRISTUM ANNO 166

Septem Fratres Machabæi cum matre & sene Eleazaro 5

SECULO I.

Aristarchus S. Pauli discipulus 313

Lydia Purpuraria 199

Perpetua Romæ 314

SECULO II.

Floruit Verus episc. Viennensis 20

Item Maximus episc. Pataviensis 109

Huc spectat Aspren episc. Neapolitanus 199

SECULO III.

257 martyrio coronatur S. Stephanus Papa I 112

Rutilius martyr in Africa 146

Tertullinus presb. & mart. Romæ 316

SECULO IV.

Circa 304 Celebris martyr Felix Gerundæ passus 22

Eodem tempore Justinus puer in agro Parisiensi 31

Item Justa virgo & M. Aquilana 38

Et Leus qui Viguentiæ colitur 46

Theodota cum 3 filiis martyrizata 147

Eleutherius M. in Bithynia 318

Eudocia & Ia in Perside 328

SECULO V.

Floruit Exuperius Baiocensis episcopus, postea Corbolium in agro Parisiensi translatus 52

Severus presbyter in Novempopulania Galliæ 55

Dalmatus cum Fausto filio Cpoli 213

Marana & Cyra BerϾ in Syria 225

477 Euphronius episc. Augustodun. 227

SECULO VI.

Friardus & Secundellus in diœc. Nannetensi 56

545 Arcadius archiep. Bituricensis 59

Bandaridus eod. sec. episc. Suessionensis in Gallia 60

Item Kinedus eremita in Wallia 68

Peregrinus M. cum 2 sociis apud Cenomanos 333

Baumadus conf. apud Tutelenses 334

573 S. Euphronius episc. Turonensis obiit 336

SECULO VII.

Sub finem floruit Jonatus abb. Marchianensis 70

Initio Blanderati obiit Serenus episc. Massilien. 157

Item Betharius episc. Carnotensis 168

602 refertur Lugidus seu Luanus abbas in Hibernia 339

Sigrada vidua eo seculo celebris 353

SECULO VIII.

Celebris fuit Maria consolatrix virg. Veronensis 81

761 facta translatio corporis Stephani PP. I 126

Item aliæ translationes ibid. & in seqq.

SECULO IX.

Anno 891 dicitur translatum corpus S. Justini Parisiensis in Corbeiam Saxoniæ 33

Floruit Etheldritha virgo reclusa in Anglia 173

SECULO X.

933 Gregorius abb. Nonantulanus 229

984 Refertur Ethelwoldus episc. Wintoniensis 83

SECULO XI.

Anno 1075 obiit Gundecharus episc. Eystettensis 175

SECULO XII.

Eo floruit Petrus Oxomensis, mortuus 1109 189

1105 Petrus episc. Anagninus obiit 230

1160 Walthenus abbas in Scotia 241

1180 Raynerius archiep. Spalatensis martyr 355

1170 Natus est magnus S. Dominicus 381

SECULO XIII.

Gualterus Franciscanos in Lusitaniam deducit 194

Floruit Gaufridus Cenoman. episc. mortuus 1255 277

1221 moritur Bononiæ S. Dominicus fundator Ordinis PP. Prædicatorum 358

Eo seculo scriptæ sunt præstantiores ipsius Vitæ 370

Ab anno 1205 præclarissima ejus gesta 373

1216 Concessus & confirmatus Ordo PP. Prædicatorum 443

SECULO XIV.

Anno 1323 obiit Augustinus episc. Lucerinus 282

SECULO XV.

Scripta satis mira de S. Dominico, sub nomine Alani de Rupe 363

SECULO XVI.

Scriptores varii hoc seculo Vitam S. Dominici non satis integra fide ediderunt 367

SECULO XVII.

Plures aliæ ejusdem Sancti Vitæ non magis sinceræ scriptæ sunt 368

NOTITIA FIGURARUM
Ornantium hunc Tomum.

Præfigitur Operis frontispicium

Item effigies Augustissimi, cui opus inscribitur

Theca reliquiarum S. Justæ pag. 45

S. Sereni lipsanotheca 166

B. Gundechari Sepulcrum 176

Ejusdem crux 181

Antiqua effigies F. Prædicatoris 464

Sigillum S. Dominici 508

Effigies S. Dominici expansa in folio 522

Effigies S. Dominici in Soriano 539

Effigies B. Cicchi 659

In Tractatu præliminari de Patriarchis Cpolitanis.

Effigies Joannis XI cognomento Vecci seu Becci *167

Effigies Josephi II, ferme pro Sancto habiti *186

ERRATA CORRIGENDA.

Pag. 6 num. 5 lin. 13 desputatis, lege disputatis
pag. 98 D linea 4 Perri, lege Petri
pag. 121 D linea 1 § X, lege V
pag. 125 C linea 1 creverit, creverit, semel expunge.
pag. 157 A in margine sub initium sec. VI, lege VII.
pag. 160 num. 14 lin. 22 agor, lege ager.
ibid. lit. B. in margine Blanteratendum, lege Blanderatensium.
pag. 192 E lin. 5 Servo Deo, lege Servo Dei.
pag. 162 E lin. 5 spatula, lege sportula.
pag. 283 num. 6 lin. 8 extrecta, lege extracta.
pag. 320 num. 9 lin. 5 dui, lege diu.
pag. 380 E lin. 1 vigilias.
pag. 391 num. 174 lin. 7 Christe, lege Christi.
pag. 527 num. 865 lin. 48 marginaili, lege marginali.

August I: 1. August