Einleitung August VI

Aug. VI

Pinius, Joannes
Cuperus, Guilielmus
Stiltingus, Joannes

Acta Sanctorum Augusti, ex Latinis & Graecis, aliarumque gentium Monumentis, servata primigenia veterum Scriptorum phrasi, Collecta, Digesta, Commentariisque & Observationibus Illustrata a Joanne Pinio, Guilielmo Cupero P. M., Joanne Stiltingo, e Societate Jesu Presbyteris Theologis. Tomus VI, quo quinque postremi dies continentur, cum ejusdem mensis Supplemento.

Antwerp
Bernardus Albertus vander Plassche 1743

[12], 12, [14], 847, [45] p.; ill.

ACTA
SANCTORUM
AUGUSTI
Ex Latinis & Graecis, aliarumque gentium Monumentis, servata primigenia veterum Scriptorum phrasi,
COLLECTA, DIGESTA,
Commentariisque & Observationibus
ILLUSTRATA
A
JOANNE PINIO,
GUILIELMO CUPERO P. M.,
JOANNE STILTINGO,
E SOCIETATE JESU PRESBYTERIS THEOLOGIS.
TOMUS VI
Quo quinque postremi dies continentur, cum ejusdem mensis Supplemento.

ANTVERPIÆ,
Apud Bernardum Albertum vander Plassche. MDCCXLIII.

SERENISSIMO JOSEPHO ARCHIDUCI AUSTRIÆ,
NEC NON
REGIO PRINCIPI REGNORUM HUNGARIÆ, BOHEMIÆ, CROATIÆ, SCLAVONIÆ, DALMATIÆ; MAGNI DUCATUS ETRURIÆ; DUCATUUM BURGUNDIÆ, BRABANTIÆ, STYRIÆ, CARINTHIÆ, CARNIOLIÆ, MEDIOLANI &c.; COMITATUUM TYROLIS, FLANDRIÆ &c. &c.

JOSEPHUS ARCHIDUX AUSTRIÆ &c &c.

Tomus hic, SERENISSIME ARCHIDUX, quem Nomini Tuo venerabundi inscribimus, sicuti memoriam nobis renovat longe jucundissimam magni istius diei, quo feliciter in lucem prodiisti, post Serenissimorum Tuorum Parentum ardentissima vota ac suspiria, directasque ad cælum preces, patrocinante Virgine Matre, a Deo impetratus; sic triennium illud, quo pergis vivere sospes & incolumis, crescisque vegetus & robustus, novam Augustissimæ Familiæ Tuæ, regnisque ac ditionibus eidem subjectis lætitiæ affert causam, & materiem suggerit amplissimam gratias agendi immortales divino Numini, cujus bonitas conservare Te hactenus, & ad maturiorem paulatim ætatem promovere dignatur. O memorabilem certe, æternisque Annalium fastis signandum diem, quo Augustissimæ Domui Austriacæ datus es, ut omnia Tecum bona in eamdem inveheres! Etenim dum attenta mente consideramus, quanta post natales Tuos Serenissimæ Matri Tuæ obtigerint bona, quanti quamque perpetui de hostibus potentissimis relati triumphi, quot urbes, quæ recenseri vix possint, quot integræ provinciæ armis gloriosissimis aut receptæ aut occupatæ, in stuporem acti vix nos cohibere possumus, quin de Te, FORTUNATISSIME PRINCEPS, pronuntiemus verba illa, quæ de glorioso Domini Præcursore stupendis prodigiis attoniti usurparunt vicini cognatique ejus: Quis, putas, puer iste erit? Et vero, si expendamus, cur de S. Joanne mirabundi exclamarent omnes: Quis, putas, puer iste erit? Respondebunt divina Eloquia: Etenim manus Domini erat cum illo. Cur igitur, illæso sacris verbis honore debito, & nobis exclamare de Te non liceat: Quis, putas, erit Serenissimus Josephus Archidux noster? Nam & Tuos natales mirabilia comitata sunt & secuta; Tecumque manus Domini fuit modo tam singulari & admirabili, ut ætas nostra obstupescat ea, quæ præsens videt & audit, posteritas autem vix creditura sit, quæ de hisce leget litteris consignata. Nonne enim inter mirabilia computandum, Te post votum, ut credimus, Sanctissimæ Dei Genitrici factum, felicissimo partu in lucem esse editum? Nonne miranda in summis temporum angustiis eximia Serenissimæ Matris Tuæ pietas, quæ aureum puerum Tecum appensum mox transmisit Beatæ Virgini Cellensi offerendum, ut Te totum Virgini sacrum regio illo dono sibi redimeret Filium? Nonne mira loquemur, si dixerimus, Materna regna per Te primo jam ætatis anno potenter defensa, pulsos Tua ope procul a ditionibus Maternis hostiles exercitus, amota a Danubio & Moldava trans Rhenum hostilia vexilla, portata Viennam in triumphum instrumenta bellica, apparatumque militarem omnem, quæ ingenti copia ad ejus perniciem fuerant collecta? Nonne paradoxa hæc, aliaque multa hisce similia, quæ commemorari possent, Tibi ipsi videbuntur, nisi clare exposuerimus, quo tandem modo tam grandia facere potueris ætate tam tenera? Dicamus igitur, PRINCEPS DEO DILECTE, quam Tecum fuerit manus Domini exercituum, quam fuerit cum prudentissima Matre Tua, quæ, Te auxiliante, prædicta peregit. Obierat Augustissimus Imperator Carolus VI gloriosæ memoriæ Avus Tuus tempore tam importuno, ut numquam ditiones suas relinquere potuisset majori expositas periculo. Vix hereditatem suam adierat Serenissima Mater Tua, quin & imminentes undique viderit hostiles phalangas, principesque tanto numero experta sit contra se fœderatos, ut mirum sit, de regnis suis defendendis vel solum cogitasse; omnem sine dubio se tuendi animum abjectura, nisi sua se fortitudine, summaque de Deo fiducia in tantis periculis sustentasset. Quid igitur hic agat fortissima Regina Mater Tua? Noverat legiones suas Germanicas, quantumvis fortitudine præstantissimas, bellisque maxime exercitatas, si solæ cum tanto hostilium agminum numero in variis provinciis congredi cogerentur, pares nequaquam fore, sed numero obruendas. Hinc prudenter judicabat excitandam sibi antiquam Hungaricæ gentis virtutem, quæ quasi diuturno somno jacebat sopita. Ipsa igitur, Deo duce, ac singulari prudentia comite, numerosos Hungarorum collectura exercitus, Posonium proficiscitur, Te comitem sibi adoptans, Te adjutorem. Nec vanam de Tuo subsidio spem conceperat sapientissima Regina. Etenim dum illa potenter atque eloquenter coram nobilissimis regni Hungarici Magnatibus perorans, omnes in sui admirationem trahit atque amorem; Tu quoque præsentia Tua auditorum omnium in Te oculos convertisti, potensque vel sine voce Orator suavissima oris gratia tantas excitato amoris incendio faces subjecisti, cordaque Magnatum tanta vi in Tui dilectionem pertraxisti, ut omnes certatim interposita jurisjurandi religione pollicerentur, se viribus omnibus, laboribus, fortunis, ac sanguine demum suo propugnaturos Reginam suam, ac Te, Regium Principem. Jam vero quam egregie promissa impleverit natio Hungarica, quam auxerit potentissimæ Matris Tuæ agmina, quam triumphales simul cum legionibus Germanicis fortitudinis suæ fructus tulerit, novit & obstupescit orbis universus. Quidni ergo, SERENISSIME ARCHIDUX, de Te rogare liceat; Quis, putas, Puer iste erit? Cum primos ætatis tuæ annos tot tantisque favoribus cumulaverit Divina benignitas? Quidni ex faustissimis hisce principiis ominemur futuram in ætate maturiore magnitudinem Tuam, præsertim cum & alia multa in Te reperiantur, quæ summam de ea nobis spem ingerunt? Natus es Augustissima illa stirpe Austriaca, quæ pietatem sibi propriam fecit, quæ cum pietate omnes alias virtutes feliciter conjunxit, quæ non modo plures Imperio dedit Cæsares, sed plures etiam edidit heroës, quam ulla domus alia; quæ binis jam seculis communem Christi nominis hostem iisdem fere consistere terminis coëgit, progressumque subinde longius repulit, etiamsi & aliis frequenter bellis fuerit lacessita. Hæc vera minimeque exaggerata Majorum Tuorum decora animum Tuum exstimulabunt ad eximiam in Deum pietatem, quæ unica est ad veram magnitudinem via. Hæc ad ardua quælibet audenda pro pretioso fidei ac justitiæ thesauro mentem Tuam erigent. Hæc leni moderatoque imperio subditos regere, ac regia munificentia bene meritos remunerari docebunt. Hæc demum omnia abunde subministrabunt exempla, quorum imitatione inter illustres heroës, inter summos principes locum merearis. Nec timendum est, ne tam eximia Proavorum Tuorum ornamenta ignores: nam præclara principum educatio atque institutio, quæ Domui Austriacæ dos est propria, nihil illorum te nescire patietur. Accedet solicita prudentissimæ Matris Tuæ cura, quæ ipsa supplebit, si quid diligentissimi institutionis Tuæ præfecti docere negligerent. Novit illa experiturque quotidie, quam sibi utilis, quam necessaria fuerit excellens illa institutio, qua cum virili animo conjungeret scientias viris proprias, ut & negotia quælibet gravissima per se expedire, & regna sua recte administrare posset. Illa igitur Tibi a teneris cum verbis tum exemplis instillare non desinet ardentem in Deum, in Sanctissimam Dei Genitricem, atque in Sanctos omnes amorem. Illa Te docebit, non propriis viribus confidere, sed prosperos rerum successus a benigna Dei manu exspectare, ejusque opem sperare, dum tibi ostendet elegantem inscriptionem chronographicam, quam pro anno præterito concinnatam sub imagine Christi e cruce pendentis in regio suo cubiculo posuisse dicitur: Crucifixus dux Meus. Nec monebit dumtaxat, se hoc Duce invictissimam stetisse contra hostium multitudinem, sed narrabit etiam, quantæ, Duce hoc potentissimo, per Carolum VI avum Tuum, ac per Leopoldum proavum, de Ottomannis relatæ fuerint victoriæ. Illa demum virtutes omnes, quibus egregie excellit, Tecum communicare studebit, artemque regendi, quam juvenis didicit usuque perpolivit, in Te totam transfundere conabitur. Ad curam hanc accedet Serenissimus Genitor Tuus, Magnus Etruriæ Dux, qui uti intimo cum Serenissima Matre Tua amore est conjunctus, regnaque Tibi destinata felicissime cum illa moderatur, sic eadem quoque Tibi inculcabit præcepta virtutum, easdem docebit artes. Atque artium quidem militarium summus Tibi erit magister, utpote qui eas puer didicit, exercuit juvenis tam feliciter, ut prope Meadiam intra paucos dies geminam de Turcis retulerit victoriam. Quanta in præsenti bello, quamque prudenter perfecerit, paucis nequit explicari. Stetit ante aciem, quoties major vis belli, quoties manifestius ingruebat periculum. Viribus hostium fractis, Viennam redire maluit, ubi non minus erat necessarius summus imperator, qui diffusis per varias provincias exercitibus necessaria submitteret, sicque Serenissimæ Reginæ Matris Tuæ curas aliquantulum sublevaret. Tanto autem securius sic agebat fortissimus Ductor, quod Serenissimum Fratrem pro se relinqueret agminum præfectum, Carolum, inquam, Lotharingiæ Principem, Patruum Tuum, mox etiam Serenissimæ Mariæ Annæ Austriacæ Materteræ Tuæ Conjugem futurum, cujus gloriosa gesta cumulatique triumphi abunde docent, quam prudenter ipsi creditum fuerit honorificentissimum hoc munus, ac negotium gravissimi momenti. Superest, SERENISSIME ARCHIDUX, ut de natalibus Tuis undequaque faustissimis, ac de mirificis eventibus, qui eosdem comitati & subsecuti sunt, immortales Deo Optimo Maximo gratias agamus, Tibique gratulemur institutionem Regia Sobole dignam sub oculis tantorum Parentum, quos Deus diutissime incolumes servet. Cresce, SUMMÆ EXSPECTATIONIS PRINCEPS, Augustissimæ Domus Austriacæ columen, serenissimorum Parentum Tuorum amor, eosque solatio & gaudio explere perge. Cresce, JOSEPHE, ac nominis Tui etymon meritis Regiis ac virtutibus imple. Posside præclarissima Tua decora, auge, exorna. Hæc enimvero, & plura alia Tibi vovemus affectu quam possumus maximo. Quandoquidem autem a prospera vitæ Tuæ diuturnitate optima quæque speramus, omnium, qui Te antecesserunt, Majorum Tuorum annos supera, & longævus ad Superos migra. Votis nostris adspiret Deus ac omnes Sancti ejus. Subscribimur profundissima cum veneratione

SERENISSIME ARCHIDUX

SERENITATIS TUÆ ARCHIDUCALIS

Devotissimi clientes
JOANNES PINIUS
JOANNES STILTINGUS &c.
SOCIETATIS JESU.

SYNOPSIS TOMI SEXTI DE ACTIS SANCTORUM AUGUSTI
AC SUPPLEMENTI AD EUMDEM MENSEM.

[Praefatio]

Proditurus hic in lucem Tomus, Operis trigesimus octavus, Augusti sextus & ultimus, postremos quinque ejusdem mensis dies continet, ac Augusti Supplementum: Cælites vero, de quibus ex professo agitur nominatim, ultra centum & sexaginta, præter anonymos longe plures. Viros de more partiemur in tres ordines seu status, ecclesiasticum videlicet, monasticum, sub quo Religiosos etiam collocabimus, ac secularem, quibus subjungemus femineum sexum. Præmittitur hic extra ordinem Æthiops Eunuchus reginæ Candacis, a S. Philippo diacono baptizatus: de cujus cultu, historia, Patrum elogiis, loco ac tempore scribimus.

EX STATU ECCLESIASTICO.

In Oriente Alexander ep. Constantinopolitanus fortiter se opposuit Arianis, tanti apud Deum meriti, ut Arii ab eo mortem impetrarit. Implacabilis alter ejusdem sectæ hostis fuit Paulinus ep. Trevirensis, gloriosus exsul in Phrygia mortuus, ac deinde Treviros translatus. Philonides, Curiensis in Cypro præsul ac M. signatur in Fastis Græcis. Hypatius ep. & Andreas presbyter martyrio coronati Constantinopoli pro cultu sacrarum imaginum.

Africa produxit magnum Ecclesiæ lumen Augustinum: cujus Acta illustrantur copioso Commentario & e variis documentis laboriose conquisito. Vita partim datur e libris Confessionum ejus; partim ex S. Possidio ipsius discipulo, ac per annos fere quadraginta contubernali. Porro Indiculus Operum, quem idem scripsit, multis observationibus elucidatur. Pro iis vero, qui Opus nostrum non habent, excusa seorsum sunt exemplaria de rebus ab eodem sancto Patre gestis & scriptis.

Ad Italos transeamus. Romanorum martyrum Felicis presbyteri & Adaucti cultus antiquissimus est. De Felicibus synonymis disseritur. Narni ep. Bergomensis certior veneratio publica, quam gesta. Capuæ attribuitur Rufus duplex, quorum alter ibidem antistes, alter diaconus, uterque martyr fuisse memoratur. His adde sequentes episcopos, Syrum Patavinum, Joannem Ticinensem, Vicinium Sassinatensem, Amatum Nuscensem, ac Facundinum Tadinensem, cujus discipulus dicitur fuisse Juventinus, & officio archidiaconus. Cæsidii presbyteri ac martyris nec non sociorum Acta Transaquensia sunt apocrypha, nec probatæ fidei Pistoriensia.

In Gallia claruit Cæsarius, celeberrimus præsul Arelatensis: cujus Acta partim a Cypriano, Firmino & Viventio episcopis, partim a Messiano presbytero, & Stephano diacono conscripta, ad seriem chronologicam deduximus, ac in variis supplevimus. Ambrosius præsul Santonensis ab antiquis scriptoribus merito laudatur. Santonensis alterius ep. Viviani seu Bibiani Vita profertur ex auctore suppari anonymo. Metensi in Lotharingia cathedræ præfuit Adelphus; Licerius vel Glycerius Consorannensi; Æonius Arelatensi; Meldensi Ebregisilus, Optatus Autissiodorensi. Controversiam de ejus corpore probabilius decidimus pro Virzionensibus. Inter præsules autem Galliæ, qui seculo sexto floruerunt, non infimum sibi locum vendicat Syagrius Augustodunensis. Variis conciliis interfuit, magnoque in pretio haberi meruit a S. Gregorio magno, & a regibus Francorum. Nec indictos relinquimus Ætherium Lugdunensem, & Ebbonem ac Gericum Senonenses antistites.

Angliam condecoravit Aidanus ep. Lindisfarnensis. Gesta ejus scripsit Venerabilis Beda. Apud Hibernos vero sunt Patricius II, præsul Ardmachanus; item Fedlimidus & Fagnanus, quorum hic colitur tamquam patronus ecclesiæ ac diœceseos Fenaborensis; ille Kilmorensis; Laoniensis vero Flannanus, cujus Vita & miracula e fabulis consuta sunt.

Apud Germanos in Suevia eluxit Gebhardus Constantiensis antistes. Varia de illo scribimus, Vitamque elucidamus, uti & miracula cum antiquiora tum recentiora: Theodorus II, Octodorensis vel Sedunensis præsul, a synonymis diversus. De publica Elmerii vel Ermelii apud Molhanienses in Leodiensi diœcesi veneratione satis constat, de episcopatu non item. Werenfridus presbyter Geldriam prædicatione excoluit. Burchardi parochi Beinwilensis memoria in Argoia apud Helvetos in benedictione est.

EX STATU MONASTICO.

In Oriente Pœmen anachoreta factis & dictis emicuit. Ibidem mira Dei misericordia eluxit in Moyse Æthiope, forte etiam martyre: qui, ex latrone ad monasticam vitam conversus, virtutibus, miroque adversus dæmones imperio Lybiam exornavit. Fantinus monachus notus in Fastis Græcis & Martyrologio Romano. A SS. Hieronymo, Paulino ep. Nolano, & Augustino laudatur Pammachius senator Romanus, contempta pro Christo nobilitate, quam congenitis sibi proavorum titulis clarior. Joannes sacerdos, & Petrus laïcus, e familia FF. Minorum, Valentiæ in Hispania martyrio coronati. Benedictus Aretinus, ex eodem Ordine, floruit in Tuscia. Ibidem Manettus Antellensis, & Bonaiuncta eluxerunt, duo ex septem Ordinis Servorum B. M. V. fundatoribus, ac Generales. Agilus abbas Resbacensis claruit in Gallia, de cujus vita & miraculis satis multa dicimus; Bononius autem abbas Lucediensis in Pedemontio, Ordinis S. Benedicti. Fiacrius eremita cultu & miraculis apud Gallos celeberrimus. Antonius Ripolanus, ex Ord. FF. Prædicatorum, apostasiæ labem generoso martyrio eluit Tuneti in Africa. Acta ejus scripsit Constantius Ord. S. Hieronymi, testis oculatus; miracula vero dantur authentica e Mss. Ripolanis. Cataloniæ debetur Raymundus Nonnatus S. R. E. cardinalis, rebus præclare gestis, ac plurimis miraculis, quam primigeniis Actorum scriptoribus celebrior, & insigne Ordinis B. M. V. de Mercede ornamentum. Publica ejus veneratio diversis temporibus ad majorem extensionem & solemnitatem promota. Medericus presb. & abbas solenni cultu celebratur Lutetiæ Parisiorum. Translationem ejus & Acta elucidamus. De Albertini, Prioris in eremo sanctæ Crucis Fontis Avellani in Umbria, celebri cultu & fama miraculorum sufficienter lectorem instruimus.

EX STATU SECULARI.

Arislides philosophia sacra & profana Athenis memorabilis. Hermetis martyris Romani cultus est antiquissimus. Corpus ejus pluries translatum, Rothnaci in Flandria asservatur, & magna religione colitur. Acta martyrii a nonnullis impugnata defendimus. De Petro Trebensi in Latio multa ad nos transmissa sunt documenta, uti & Vita ipsius ac miracula. An Pelagius M. apud Constantienses in Suevia, ac synonymus apud Civitanovanos in Istria, sint diversi, disputatur. Agilus vicecomes in Gallia floruit, ubi & Julianus laureolam martyrii adeptus est, in oppido Brivatensi miraculis spectatissimus. Sebbi regis Orïentalium Saxonum in Anglia virtutes narramus e Venerabili Beda. Dominicus Vallius, puer septennis, vix ad pugnam aptus, & jam tum victoriæ maturus, a perfidis Judæis in odium Christi apud Cæsaraugustam interemptus, ibidem religiose colitur. Acta martyrii brevia, sed sincera.

EX FEMINEO SEXU.

Serapiam V. & M., ac Sabinam M. laudamus, Romæ passas, non vero in Umbria, ex Martyrologiis antiquis. Acta proferimus e Mss. cum editis collata. Candidam V. & M. Romæ assignamus cum Martyrologio Romano. Eidem urbi adscribimus Gaudentiam virginem, cur non etiam martyrem Basilla V. videtur pertinere ad Sirmienses in Pannonia inferiore. Germania habet Adelindem, parthenonis Buchoviensis fundatricem in Suevia; Confluentia Ritzam V.; Brabantia Veronam in territorio Lovaniensi, quæ Actis fabulosis perperam adornata est; Cantium in Anglia Eanswidam V., ac probabiliter abbatissam; Vindogladia ibidem Cuthburgam reginam, abbatissam Winburnensem, quæ regales nuptias cum monastica vita feliciter commutavit. Elisabetha seu Isabella virgo, S. Ludovici Francorum regis germana soror, posthabitis terrenis nuptiis Sponsum cælestem secuta, virtutibus ac miraculis Galliam illustravit. Vita Gallice scripta ab Agnete de Harcourt, contubernali ejus, & a nobis Latine reddita, variisque documentis elucidata.

Monitum volumus lectorem, huic Tomo præmitti elogium P. Cuperi nostri piæ memoriæ.

FACULTAS R. P. PROVINCIALIS
SOCIETATIS JESU FLANDROBELGICÆ, ET SUMMA PRIVILEGII CÆSAREI.

Cum Edictis Philippi II Hispaniarum Regis, deinde Serenissimorum Archiducum Alberti & Isabellæ, Belgii Principum, rursumque Philippi III, ac novissime Caroli II Regum, confirmatis 2 Decembris 1692, & 19 Julii 1694, Provincialibus Societatis Jesu, per Flandrobelgicam pro tempore futuris, potestas facta sit eligendi typographos & bibliopolas, qui, ad aliorum quorumcumque exclusionem, soli imprimere ac reinuprimere, & vendere possint libros & Opera quælibet, rite approbata, curantibusque ejusdem Societatis Patribus edita aut porro edenda, sub consueto suæ Majestatis Privilegio, non aliter impetrando, quam in scriptis obtenta & præexhibita licentia prædicti Provincialis; idque sub gravibus pœnis, in contraventores aut aliter impressa importantes statutis, ut latius in ipsis patentibus litteris apparet. Cum etiam sua Cæsarea Majestas idem valere voluerit in ditionibus, S. R. Imperio subjectis;

Ego infrascriptus Societatis Jesu per Flandrobelgicam Præpositus Provincialis, potestate ad hoc mihi facta ab Adm. R. P. N. Præposito Generali Francisco Retz, concedo Bernardo Alberto vander Plassche facultatem sic imprimendi, & per se aliosque vendendi infrascriptum Opus, ex more nostræ Societatis (quod hisce attestor) recognitum & approbatum; videlicet, Tomum sextum de Actis Sanctorum Augusti, collectis & illustratis per Joannem Pinium, Guilielmum Cuperum piæ memoriæ, Joannem Stiltingum, Societatis nostræ presbyteros Theologos. In quorum fidem hasce, manu propria subscriptas, consuetoque nostri officii sigillo munitas, dedi Antverpiæ V Septembris MDCCXLIII.

CAROLUS VAN DEN ABEELE.

SUMMA PRIVILEGII REGII.

Cæsareæ & Regiæ Catholicæ Majestatis diplomate sancitum est, ne quis, præter voluntatem Joannis Pinii e Societate Jesu, ejusve ad illustranda Sanctorum Acta Adjutorum & Successorum, ullo modo imprimat vel recudi faciat, ex parte vel in totum, Tomos eorumdem, de argumento illo vel jam editos vel porro edendos; aut alibi excusos excudendosve invehat, venalesve habeat: qui secus faxit, confiscatione exemplarium, & aliis gravibus pœnis mulctabitur; ut latius patet ex litteris, Bruxellæ datis die V Octobris anno MDCCXXXV.

Signat���������P. VAN CUTSHEM.
Et ego Joannes Pinius Societatis Jesu, permitto Bernardo Alberto van der Plassche, ut Tomum sextum de Actis Sanctorum Augusti, meo permissu apud ipsum impressum publicet. Datum Antverpiæ XXVII Septembris MDCCXLIII.

APPROBATIO
ORDINARII.

Quam solide ac erudite RR. PP. e Societate Jesu hagiographi Antverpienses usque hodie illustrarint Acta Sanctorum, non est in Orbe literario, qui non agnoscat; hinc Tomus sextus mensis Augusti, quem a RR. PP. Joanne Pinio, Guilielmo Cupero piæ memoriæ, & Joanne Stiltingo, ejusdem Societatis presbyteris, non minori qua soliditate, qua eruditione conscriptum reperi, una cum Elogio R. P. Guilielmi Cuperi piæ memoriæ, typis evulgari, cæterisque Tomis poterit adnumerari. Ita censeo Antverpiæ XXV Septembris anno MDCCXLIII.

G. A. J. DE BEZERRA
ecclesiæ cathed. Antverp. Presbyt. Can. Grad., Scholast., ejusdem diœcesis Officialis, Judex Synodalis, Decanus Christianitatis, Librorum Censor.

PROTESTATIO AUCTORUM.

Quod identidem protestati sunt decessores nostri, in hoc de Actis Sanctorum Opere se servatas velle Urbani Papæ VIII Constitutiones; neque suis, aliorumve huc relatis Commentariis aliud pondus tribui, quam sit historiæ, ab hominibus errori obnoxiis scriptæ: idem ante hunc sextum Tomum Augusti denuo protestamur.

ELOGIUM REVERENDI PATRIS GUILIELMI CUPERI HAGIOGRAPHI SOCIETATIS JESU, ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΤΟΥ,
Auctore P. Joanne Limpeno ejusdem Societatis presbytero.

P. GUILIELMUS CUPERUS S. I.
OBIIT SECUNDA FEBRUARII, ANNO MDCCXLI, ÆTATIS LV.
Arsit apostolicos Cuperus obire labores:
Vota sed ad SANCTOS transtulit illa Deus.

CAPUT PRIMUM
Cuperi vita usque ad studium hagiographicum.

[P. Cuperi, qui moriens magnum] Annus hujus seculi quadragesimus, qui vitæ P. Joannis Baptistæ Sollerii, eruditis etiam P. Guilielmi Cuperi laboribus metam posuit. Illum ex humanis sustulit V Calendas Julii, qui quam bene de nostro opere & re litteraria meritus sit, non ignorat orbis eruditus, docetque elogium tomo V Augusti præfixum, quod egregias ejus lucubrationes summatim recenset. Vix quinque ab ejus funere mensibus evolutis, P. Guilielmum corripuit lethalis morbus, cui tandem post multa & illustria patientiæ aliarumque virtutum data specimina, secunda Februarii anni proxime sequentis, succubuit, incredibili sui relicto desiderio. Ut primum desperata ejus valetudo domus nostræ sociis innotuit, omnes dolere, sibi quod optimo, jucundissimo, amantissimoque amico & convictore; nobis quod summo in illustrandis Sanctorum Actis subsidio; provinciæ atque adeo Societati universæ quod insigni ornamento privanda esset. Condoluerunt nostri aliis in domiciliis commorantes, dum epistolam ipsius mortis nuntiam acceperunt, communis & nostræ jacturæ gravitatem consentiente omnes voce profitentes: omnibus enim nota erat Viri virtus, singularis verborum morumque gratia & amabilitas, necnon præstans ingenium cum pari doctrina conjunctum. Eruditi etiam, quos inter celebre Cuperi nomen erat, non sine mœroris sensu ipsius mortem intellexerunt. Litteras hujus testes e variis regionibus non paucas excepimus; quas proferre necesse non est, cum eruditionem ejus fama satis pervulgarit, ex eorum orta testimonio, qui ejus scripta pervolverunt, meritisque laudibus cohonestarunt.

[2] [sui desiderium reliquit,] Quæ acerba omnibus, nobis insuper incommoda maxime atque importuna mors ejus accidit. Piæ memoriæ P. Sollerius jam ab anno MDCCXXXVII nihil adjumenti nobis adferre potuit ob corporis ingeniique vires, ætate provecta & longa studiorum contentione exhaustas. Biennio post alterius hagiographi valetudo quoque tentata fuit, cui curandæ non breve tempus, scriptioni subtractum, impendendum fuit. Vix tandem suo hic diuturno morbo eluctatus erat, cum P. Guilielmus suprema ægritudine conflictari cœpit, quæ ipsum in virilis ætatis flore, anno vitæ quinquagesimo quinto, & cum ipso ingentes illas spes rapuit, quas collocaveramus in auxiliari ejus opera, quam jam viginti & uno anno plurimam contulerat, felicissimamque. Certe obitus ejus præmaturus museum non leves conjecit in angustias: transtulit hic in duos omne onus vasti Operis solita celeritate continuandi. Si prelo ferias aliquamdiu indixissent, atque hunc tomum mensis. Augusti ultimum anno serius in lucem edidissent, nota omnibus causa legitimam habuisset excusationem. Sed de ingenti, quod moriens P. Cuperus reliquit, sui desiderio satis præfati sumus. Nunc ei justa persolvamus, more in republica eruditorum hodie passim usitato, qui, ut gratam virorum bene de illa meritorum memoriam conservent, summa eorum vitæ capita, & quæ pie egerunt docteque scripserunt, litteris mandare atque ita ab oblivione vindicare consueverunt. In P. Cuperi lucubrationibus enarrandis quem modum & ordinem servaturi simus, indicabimus, cum ad illas perventum fuerit. Quæ ad reliquam ejus vitam virtutesque spectant e fideli eorum, qui Virum ex convictu & consuetudine familiarius noverunt, relatione didicimus: ex his ea solum huic intexemus Elogio, quæ nobis singularia videntur, communia obiter commemoraturi vel silentio præterituri.

[3] Antverpia, tot virorum virtute & doctrina illustrium fœcunda parens & nutrix, [natales; corporis animique bona; studia Antverpiæ] P. Guilielmo patria fuit: dies natalis prima Maii anni MDCLXXXVI. Parentes nactus est honestos, at pietate magis quam divitiis spectabiles. Egregiis illum dotibus natura ornaverat, memoria felici, ingenio acri, multiplicis scientiæ capaci & ad studia propenso, indole benigna, liberali, sincera, docili, pacifica, verecunda simul ac hilari, ut verbo absolvam, qua melior optari vix potest. Nec minor erat gratia corporis, innatam ingenuitatem, candorem & cetera, quæ memoravi, animi bona oculis, vultu, sermone & omnium membrorum conformatione præ se ferentis. Quod hic disciplina & frequentantium numero floret gymnasium nostrum, virtute & litteratura humaniori decennem informandum accepit. Septennium in utriusque studio feliciter posuit. Pietate condiscipulorum nemini concedebat. Progressus in litteris cum ætate ita crevit, ut in classe eloquentiæ omnibus longe præcelleret. In codice, cui menstrua rhetotum certamina inscripta leguntur, æmulorum, quos bene multos habebat, semper victor, semel tantum victus notatur e stadio discessisse: adeo ut rarissimam dictatoris perpetui laudem pene fuerit consecutus.

[4] Cum in artem rhetoricam tanta ingenii sui commendatione anno MDCCIII incumberet, [& Duaci; ingressus in Societatem;] animum appulit ad Euangelicæ quoque perfectionis scientiam in Societate Jesu perdiscendam. Verum tum temporis provinciæ moderator graves ob rationes decreverat, anno isto e candidatis admittere neminem, nisi unicum, cui illud addixerat, antequam ita statuisset. Duacum igitur septemdecim annorum adolescens contendit philosophiæ placita auditurus. Hic autem noxios huic ætati scopulos, in quos non pauci impingunt, non modo declinavit; sed majori periculis se subducendi desiderio incensus, instantius in Societatem nostram, ad quam divinitus se impelli sentiebat, recipi expetiit. Voti compos factus est anno MDCCIV statim atque logicæ addiscendæ finem fecisset: nec ita multo post S. Patris nostri Ignatii festo die alacri magnoque animo tirocinium Mechliniæ ingressus est.

[5] In religiosis familiis usuvenit, ut tirones iis potissimum in rebus exerceantur, [probata virtus in tirocinio:] quæ conducunt ad alta humilitatis, quæ parens custosque est ceterarum virtutum, fundamenta jacienda. Guilielmus noster, ut ex teste fide digno accepi, in hac palæstra supra modum vulgarem exercitatus fuit cum non vulgari solida virtutis laude. Pietatis ardore, rerum humanarum oblivione, exacta regularum observantia, aliisque, quæ in novitio illustria habentur, inter alios eminebat. Visum tamen fuit Patri, qui nostros tum temporis religiosæ vitæ rudimentis R. P. Rectoris socius imbuebat, levissima in eo observata delicta durius objurgare, imo innocentem ob nonnulla speciem dumtaxat umbramque delicti præferentia severius punire, idque tam crebro ut omnes summopere mirarentur. Eo forte ille consilio id fecit, ut a vana gloria, quæ in perfectionis studio proficientium animis aliquando obrepit, Cuperum præservaret, vel ut bonitatem indolis probitatemque, quæ frons, oculi, vultus, sermo, externa conversatio sæpe mentiuntur, magis explorata haberet. Forte etiam, quia hæc satis perspecta erant, illum ex omnibus elegit, quem statueret exemplar patientiæ, longanimitatis & submissionis animi, in quod ceteri intuentes ad sanctam accenderentur æmulationem. Utut sit, experimenta probarunt, veras & solidas ejus fuisse virtutes, nec melius aliis imitandum proponi potuisse exemplar quam Guilielmum nostrum. Objectos defectus, etsi poterat, numquam excusabat; eos excipiebat vultu sereno & ad modestiam verecundiamque ita composito, ut ex eo latentem innocentiam legere potuisses; impositis sibi pœnis alacriter defungebatur; numquam apud alios, illarum memoriam forte renovantes, querebatur; contra se humilitatis qualibet exercitatione gaudere & hanc spirituali lucro se apponere dictitabat. Jacto tam solido virtutis hujus fundamento, quam præclaro aliarum præsidio & comitatu septus Mechlinia ad alia domicilia transierit, pronum est intelligere.

[6] [reliqua vita usque ad missionem Casletanam;] Tirocinii biennio nondum expleto, missus est Antverpiam physicæ, quam nondum didicerat, operam daturus. Cum ibidem Calendis Augusti anno MDCCVL se Deo ac Societati votis obstrinxisset, cursumque philosophicum anno sequente feliciter emensus esset, Bruxellis & alibi per septennium pietatem & litteras studiosam juventutem edocuit, nostris & externis industrium ejus zelum, quo curæ suæ commissorum profectum promovebat, collaudantibus. Eo tempore, quo hoc munus impigre obibat, magnam in re historica notitiam sibi comparavit: nam cum esset ingenio legendi discendique percupido, subsecivis horis bibliothecas perscrutabatur, libros pervolvebat, ex quibus selecta litteris vel memoriæ mandabat, iisque tempore & loco opportuno utebatur summa cum audientium voluptate. Divinarum rerum scientiam didicit Lovanii, cui cum tribus annis felici successu studuisset, primitias ibidem Deo obtulit, sacerdos Mechliniæ consecratus XVIII Septembris anni MDCCXVII. Elapso Theologiæ quadriennio, humaniora anno uno docuit Casleti, Flandriæ oppido, & simul laboribus apostolicis agrum vicinum magno cum fructu excoluit.

[7] Præ manibus habeo pium libellum, quem in usum suum junior conscripserat. [quam dum obit, ad Indos mitti petit; sed R. P. Provincialis] Inter gratias, quas in prima oratione matutina a Domino petit, postrema est, ut tandem per martyrii palmam ad illius fruitionem pervenire mereatur. Ex quo colligere licet, eum infidelium terras adeundi & martyrii subeundi cupiditate ante missionem Casletanam flagrasse, sed Superiores ingentis desiderii explendi copiam hactenus non fecisse. Hoc certum est, quod, cum Casleti anno MDCCXIX strenuum missionarium ageret, ardentissime expetierit, ut sibi liceret ultimis in Indiis barbarorum saluti reliquam vitam consecrare. Verum, divina ita disponente providentia, ejusdem anni die ultimo ad dissimiles plane labores pertractus fuit, & ab hominum quasi luce in musei nostri latebras translatus. Casleto sub autumni initium Liram venerat, ubi nostri tertia probatione primos religiosæ vitæ spiritus, si forte docendo discendove deferbuerint, instaurant. Cum hic Deo sibique unice vacaret, seque illis muniret virtutibus, quibus instructi sint oportet, qui in missionibus transmarinis versantur, mors P. Franciscum Baertium nobis sustulit, hemiplexia P. Conradum Janningum ad studia inutilem reddidit. Patres hagiographi dispicientes, quem in laborum partem præ reliquis vocarent, elegerunt P. Guilielmum nostrum, quem in omni genere humanioris eruditionis apprime versatum, indole commoda, memoria fideliter quævis retinente, judicio maturo, ingenio maximis difficultatibus perrumpendis pari, necnon corpore laboribus diu protrahendis apto donatum esse ex fama perceperant. Hunc ergo a provinciæ moderatore sibi concedi postularunt, atque impetrarunt.

[8] Cum intelligeret P. Cuperus, desiderium & consilium R. P. Provincialis necnon PP. hagiographorum esse, [& PP. hagiographorum desiderio obsecutus, ad museum nostrum] ut scribendo potius quam agendo Ecclesiæ prodesset, facile obsecutus est. Noverat nimirum, constantiam in proposito, de re utcumque pia concepto, veram virtutem non esse in religiosis hominibus, qui, sua abnegata, alienæ voluntati se subdiderunt, nisi conjunctam habeat sanctam illam indifferentiam, qua se non ipsi determinant ad hanc potius vel illam functionem obeundam, sed se determinari sinunt ab iis, quibus subsunt. Vere autem indifferentibus, præcipue in re, quæ imperari non solet, sufficit suasio, consilium, denique omne id, quod Superioris voluntatem, quæ pro divina haberi debet, quocumque modo manifestat. Horum obedientia, quia perfectior, plus certe habet meriti quam aliorum quorumcumque: quo ne fraudaretur P. Guilielmus, non in operosa actione, quod ipsi, sed in quieta scriptione, quod Superioribus præplacebat, vitam exigere elegit. Dona, quibus natura eum dotaverat, in latissimis Indiarum campis magis quidem actuosa exstitissent, quam in musei nostri angustiis, sed nescio an Ecclesiæ magis utilia; quod hæc continuum studium, industria, atque natura ipsa ad eruditum otium magis comparavisset: quam ob rationem & Superiores desiderarunt, ut illi potius se daret.

[9] [accedit, ubi primo in usum suum pium libellum conscribit.] Patribus hagiographis adjunctus primum tempus & studium impendisse videtur iis conscribendis, quorum observatione ipse sanctitatem consequeretur, qui Sanctorum Vitas erat illustraturus. Hunc in finem ex piis opusculis varia apophthegmata sacra, & leges Instituto nostro & muneri suo congruas scripto excerpsit, ad quæ vitam deinde suam componeret. Ex iisdem quoque selegit orationes & breviores affectuum formulas ad voluntatem accendendam mirifice elaboratas, accommodatasque iis exercitiis spiritualibus, quæ sacerdotium & religio statis temporibus exigit. Pius hic libellus, in quo multa occurrunt, quæ insignem ejus pietatem plurimum commendent, in fronte scriptus notatur anno MDCCXX, qui primus fuit ejus apud nos commorationis. Quod eumdem dein frequenti & forte quotidiana manu versarit, decolor satis charta manifestum facit. Decima quinta Augusti memorati anni solemnem quatuor votorum professionem edidit. Nunc ad labores ejus litterarios transeamus.

CAPUT SECUNDUM.
Ejus lucubrationes.

§ I. Acta S. Jacobi majoris apostoli; Historia chronologica patriarcharum Constantinopolitanorum; Commentarius Actis S. Dominici prævius, qui vindicatur.

[Commentarius de S. Jacobo majore apostolo, cujus prædicationem] Insignia, quæ reliquit ingenii monimenta, undecim tomi exhibent, e quibus quinque priores ad Julium, reliqui sex ad Augustum spectant. Ex his primo loco recensebimus, quibus singularem eruditionis laudem promeruit. Hæc imprimis debetur Commentario historico, qui exstat tomo VI Julii, de S. Jacobo majore apostolo. Duas eum in partes divisit, quarum prima multa eruderat, explanat & discutit de Sancti cultu, Actis, martyrio, corpore, reliquiis, gloria posthuma, patrocinio & stupendis miraculis. Palæstra ac tempus martyrii, corporis translatio Compostellam, quod & alia loca nunc sibi vindicant, ejus caput variis ecclesiis attributum, litibus gravioribus ansam præbuerunt, quas ipse magno judicio componit vel pro alterutra parte dirimit. Secunda pars in octodecim secta paragraphos, tota est de S. Apostoli prædicatione in Hispania, quæ ex SS. Patrum, aliorumque veterum testimoniis, ex antiquis Officiis & Martyrologiis insigniter stabilitur: argumenta vero multa & difficilia, a dissidentibus objecta, abunde solvuntur. Huic dissertationi subjicitur Appendix de Cæsaraugustana Deiparæ imagine, quæ ab eodem Apostolo erecta traditur.

[11] Elapsis aliquot mensibus ab edito tomo VI Julii Cupero in manus venerunt duæ dissertationes R. P. Michaëlis a sancta Maria, [Hispanicam contra R. P. Michaëlem a sancta Maria propugnat:] sacræ theologiæ magistri, ex Ordine FF. Eremitarum S. Augustini, contra Hispanicam S. Jacobi prædicationem, quarum postrema, cui titulus Vox veritatis, adversæ parti acriter respondet, suamque in priore assertam opinionem novis argumentis confirmare conatur. P. Guilielmus controversiæ, magna animorum contentione in Lusitania agitatæ, inscius se immiscuerat: nam eam ibi tantopere fervere non audierat, nisi postquam Acta S. Jacobi typis excusa essent, ab excellentissimo domino Didaco de Mendoça Corte Real, qui ex Hollandia, ubi cum summa prudentiæ fama ac laude legationem pro potentissimo Lusitaniæ rege obierat, Ulyssiponem rediturus museum nostrum præsentia sua honoravit. Itaque contra R. P. Michaëlem pro Hispanorum traditione Vindicias sibi scribendas duxit, quas ad calcem ultimi tomi Julii lector adjectas inveniet. His autem laudato patri tam cumulate satisfecit, ut ei nihil plane debuerit.

[12] [honorificum testimonium R. P. de Sousa.] R. P. Emmanuël Cajetanus de Sousa, Clericus regularis, regi Lusitaniæ a consiliis &c. grande volumen pro S. Jacobi in Hispaniam expeditione ante Cuperum in lucem emiserat Ulyssipone anno MDCCXXVII. Dein hujus prima lucubratione perlecta ejusdem argumenti volumen alterum, complectens tres Appendices ad primum, ibidem quinquennio post typis vulgavit, in quo variis locis de P. Guilielmi eruditione honorificam facit mentionem. Numero MMDCXXI hæc habet: Solutionem (argumenti a Baluzio lib. IV Marcæ Hispanicæ objecti) acceptam referimus reverendissimo patri Guilielmo Cupero Societatis Jesu, sapientissimo critico, & in re historica versatissimo: unde ei contigit omnium optime & validissime probare expeditionem Hispanicam S. Jacobi, & diligentius profligare argumenta, quæ illi expeditioni opposuerat Natalis Alexander. In Propylæo ad tomum II scribit allatas sibi fuisse Cuperi Vindicias contra R. P. Michaëlem, cum illius index ultimus jam sub prelo esset. Testatur ibidem magnopere sibi placuisse aureum illud Opusculum, quo invictum se exhibet veritatis vindicem sapientissimus P. Cuperus. Hujus Vindiciis in synopsim contractis, ita pergit: Sed post geminam illam nervosissimam lucubrationem R. P. Cuperi pro prædicatione Hispanica sancti Jacobi neque ego, neque Hispani egemus aliis ulterioribus sancti Jacobi vindiciis; tam fortiter feliciterque defendit castra nostra Ductor ille maxime strenuus, hostilia tela summa retundens dexteritate. Illud tantummodo oplandum esset, ut illa duo Opuscula seorsim ederentur a magnis voluminibus separata (edita seorsum sunt, quæcumque de S. Jacobo scripserat, Vindiciis exceptis) & in Lusitanum Hispanumque sermonem transferrentur, ne vernaculo libello, qui VOX VERITATIS inscribitur, Latinæ linguæ ignari deciperentur. Alias, quas de illo prædicat laudes, non adfero; quia immodicæ sunt. Hoc unum vitio vertimus R. P. Emmanuëli, quod sententiæ suæ patronos extollat nimium, ab ea dissentientes nimium deprimat, & æquo durius tractet. Verba tamen ejus alleganda censui, quod Cuperi lucubrationes aliis omnibus, imo & suæ præferre videatur, neque ullis amplius vindiciis immemorabilem Hispanorum traditionem indigere affirmet. Hujusmodi testimonium non tulisset de uno e continuatoribus. Bollandiani Operis, quos sibi adversos in tomi 11 Appendice secunda identidem morosos criticos cum contemptu appellat, nisi plane convictus judicasset, P. Guilielmum illo super argumento omnium optime disseruisse.

[13] Frontem tomi primi mensis Augusti occupat Tractatus præliminaris de patriarchis Constantinopolitanis, [Historia chronologica de patriarchis Constantinopolitanis: Operis novitas & utilitas.] quem & seorsum edidit ac illustrissimo præsuli Gandavensi Joanni Baptistæ de Smet dedicavit. Opus hoc non tantum numeris omnibus absolutum est, si modum & artem spectes, quibus elaboratum est; sed etiam ob argumenti novitatem summamque utilitatem singularem laudem meretur. De ejus novitate ipse suam Præfationem ad lectorem exorditur. Nominat ibidem aliquos, qui historiam præsulum Constantinopolitanorum edere promiserant, sed cum hactenus nihil præstitissent, se calamum arripuisse scribit. Id autem negotii credidit sibi potissimum dari, ut chronologicam antistitum Constantinopolitanorum seriem ordinaret. Ne tamen tetricum solius chronologiæ examen lectori tædium adferret, plerumque ex scriptoribus synchronis aut saltem ætati rerum gestarum vicinioribus, Chronotaxi historiam breviter immiscuit, & occurrentes nonnullas quæstiones polemice discussit. Sic sanctitatem Attici patriarchæ ab accusationibus Tillemontii vindicare conatus est. Sic etiam occasione S. Macedonii atque Euphemii præsulum Constantinopolitanorum audax quoddam & Quesnellisticum ejusdem Tillemontii effatum variis argumentis expugnavit. Sic denique propter excommunicationem & absolutionem, quæ in schismatica Græcorum ecclesia etiamnum prodigiosam efficaciam plerumque habere dicuntur, contra Jacobum Goar & Nicolaum Comnenum Papadopolum fusius disputavit. Insuper opportunitate oblata. Operi suo alia inseruit parerga, quibus historiam elucidaret, occurrentia dubia dissolveret, aut adversus hæreticos & schismaticos Ecclesiam catholicam supremamque Pontificum auctoritatem communiret. Quoniam vero objici poterat in Menæis impressis aliisque Græcorum Menologiis patriarchas aliquot schismaticos honorifice celebrari, in parergo peculiari clarissime demonstravit, ac sæpius per Operis decursum lectorem monuit, Menæa excusa & similia recentiorum Græcorum monumenta quosdam sanctitatis titulo plane indignos annuntiare. Ex his abunde colligitur summa Operis utilitas. Si lector distinctiorem ideam plenioremque notitiam de tota ejus symmetria rebusque, quas tractat, habere desiderat, ipsam Auctoris Præfationem pervolvat & parergorum indicem, quem loco postremo Historiæ suæ chronologicæ attexuit.

[14] [Acta S. Dominici, de cujus nobilitate quia nihil certi statuit,] Idem tomus primus Augusti exhibet Acta S. Dominici, RR. PP. Prædicatorum patriarchæ. Hujus admiranda gesta, uti numero, magnitudine, ac varietate excelluerunt, ita operosiore Commentario sibi illustranda esse existimavit. Summa rerum capita, quæ de celeberrimo illo Sancto referuntur examinanturque, non recenseo, quoniam numero nimis multa sunt, & magna ex parte eruditis nota. Hoc universim dico, P. Guilielmum nostrum hic (quidquid alii contradicant) omnia præstitisse, quæ a diligente collectore, prudente critico, verique amante historico exspectari possunt. Vix Acta magni hujus Patriarchæ lucem aspexerant, quin in vulgus spargi cœperint epistolæ anonymæ, calamo virulento scriptæ, in quibus quot fere verba, tot dicteria & calumniæ occurrunt contra Cuperum, ejus socios atque ipsam Societatem. Pudet hic ea referre, at proferre magis auctores pudere debuisset, qui ejusmodi scriptis nihil aliud præstant quam sui judicii inopiam, & nulla de causa maledicendi pruritum non sine scandalo orbi palam facere, sibi suorumque nomini magis infesti quam nostro.

[15] [dubium depositurus, si ex antiquis monumentis probetur,] Bilem illorum maxime accenderat Commentarii paragraphus IX, ubi inquiritur, an Sanctus ex nobilissima Guzmanorum familia oriundus fuerit. Postquam ostendisset Cuperus neque apud auctores synchronos & suppares, de S. Dominico ex professo scribentes, quorum bene longum texit catalogum, neque in antiquioribus Breviariis ullum exstare vestigium de illius nobilissima prosapia, tandem ita concludit num. CXLIX: Cum, teste Echardo (cujus verba, S. Francisci Borgiæ progenitores ex vili homine natos asserentis, paulo ante dederat) otiosi vanique hominis sit, falsam Sanctis nobilitatem affingere, & lividi, veram iisdem abrogare, utrumque hoc vitium evitare cupientes, nihil certi de genere S. Dominici statuimus. Quinimo libenter fatemur, argumentum nostrum maxima ex parte esse negativum, quod nihilominus sæpe vim suam habet, ut plures viri eruditi demonstrarunt. Attamen hoc genus argumenti plane corruit, quando aliunde ex genuinis & antiquis monumentis res aliqua probari potest. Propterea omnem lapidem movimus, ut RR. PP. Prædicatores authentica hujus nobilitatis testimonia nobis communicarent: jam enim a tribus annis & eo amplius publica epistola, quæ Memoriis Trivultianis anno 1729 Gallice inserta est, exactam S. Dominici genealogiam expetiimus. Numero sequente adfert duplicem ejusdem Echardi locum, ubi mentio fit de nobilitate Sancti Guzmanica, probata per Andream Ferrer Valdecebro, sed nondum typis edita. Dein ita pergit: Sed cum editionis hujus videndæ exigua & remota spes esset, præter alia studia in istum sinem collata, statim R. P. Priori Prædicatorum conventus Antverpiensis hos ipsos Echardi textus assignavi, ut jussu reverendissimi Magistri Generalis totius Ordinis ex his Operibus posthumis & anecdotis quædam argumenta pro nobilitate S. Dominici impetrarem; at licet laudatus R. P. Prior paginas assignatorum textuum tunc coram me in pugillares suos referret, & sic non parvam petitionis obtinendæ spem faceret, tamen post moram duorum annorum nihil hactenus accepi. Paragraphum hæc verba finiunt. Quod siquis Guzmanicam S. Dominici nobilitatem antiquis ac genuinis instrumentis probaverit, jam inde omne dubium circa illam deponimus, & raræm omnium veterum biographorum taciturnitatem deinceps tantummodo mirabimur. Quo autem ea testimoniæ fuerint plura & certiora, eo erunt nobis gratiora; maxime tamen placuissent eadem, si tempestive fuissent subministrata, quandoquidem iis instructi claros S. Dominici natales etiam in hoc Commentario intrepide asserere potuissemus.

[16] Cum mihi non liceat hic apologiam scribere, [anonymis & injuriosis epistolis immerito appetitur, quas contemnit:] Cuperi verba allegavi, quorum vel sola lectio sufficit, ut quilibet æquus arbiter convincatur, eum nullam dedisse causam, ob quam quis merito ei succenseat. Adversam partem ad rei historicæ & artis criticæ peritos provoco: hi dijudicent, an quidquam temere, imprudenter, aut minus honorifice de Sancto scripserit, vel alia de causa se dignum reddiderit iis opprobriis, quibus a famosarum epistolarum auctoribus tam immisericorditer exceptus fuit. Dum insulsas illorum satyras contemnit Cuperus, & in Acta Sanctorum promovenda incumbit, anonymus quidam non indoctus, qui se Germano-catholicum nominavit, rei indignitate commotus, calamum strinxit, duasque pro Cupero edidit Apologias, acriori quidem stylo quam vellemus, sed eo simul argumentorum pondere, ut ineptis declamatoribus silentium imposuerit.

[17] Prodiit tandem anno MDCCXXXIX Parisiis pro Guzmanico S. Dominici stemmate Dissertatio critica, [R. P. Touronum ob moderatum stylum responsione dignum censet: instrumenta Bononiensia fictitia:] auctore R. P. Antonio Touron Dominicano, quem ob moderatum & urbanum stylum Cuperus responsione dignum censuit. Modestam edidit anno proxime sequente, qua illius objectiones omnes tam nervose refelluntur, ut quicumque, omni deposito partium studio, eamdem perlegerit, fateatur necesse est, P. Guilielmum sufficientes habuisse rationes, cur de S. Dominici nobilitate Guzmanica nihil certi statuerit. Innititur potissimum R. P. Touronus documentis Bononiensibus, quæ Alexander Macchiavellus anno MDCCXXXV vulgaverat. Operæ pretium est legere examen, quod Cuperus de illis instituit: ex illo discet lector, quanta cautela necessaria sit in instrumentis, quæ toti antiquitati ignota fuerunt, pro genuinis admittendis. Hanc si adhibuisset R. P. Touronus, non tam facile deceptus fuisset, ne que fictitia monumenta Bononiensia vera & authentica esse credidisset. In alicujus impostoris cerebro ea fabricata fuisse Cuperus ob rationes, quas adfert, vehementer suspicabatur: at post ejus mortem ex variorum litteris intelleximus, jam non amplius in Italia dubitari, quin revera sint supposititia.

[18] [alia typis vulgavit R. P. Bremondus, post Cuperi mortem ad nos perlatæ,] Non modo tribus annis ante editionem Commentarii in Acta S. Dominici, sed & in illius paragrapho IX (verba dedi num. XV) Vir veritatis detegendæ & pacis conservandæ studiosissimus expetierat a PP. Prædicatoribus documentorum, siqua haberent, communicationem, ut sublato omni dubio Guzmanicam S. Patriarchæ nobilitatem tamquam certam intrepide asserere posset. Eadem postulatio in qualibet Synopsi, tomum in lucem emittendum prænuntiante, quamdiu vixit, iterata fuit. R. P. Antonius Bremond, sacræ theologiæ magister ejusdem Ordinis, ut illius desiderio plenius satisfaceret, Romæ anno MDCCXL edidit Historicam demonstrationem de Guzmana stirpe S. Dominici. Hanc serius ad nos perlatam non vidit P. Cuperus: summopere ei placuisset, si legere potuisset: nam varia monumenta, magno labore collecta & pulcro ordine digesta, suæ lucubrationi inserit, in qua dignam religioso viro moderationem ubique servat. Antequam hanc vulgaret, nondum viderat Cuperi dissertationem, quam contra R. P. Touronum sub finem vitæ conscripserat. In hac satis ostenditur, instrumenta aliqua quæ allegavit R. P. Bremondus, nihil plane evincere: sed & hic aliqua etiam produxit, quæ illum latuerant. Quoniam autem prudentes historici non statim acquiescere solent monumentis ab adversa parte prolatis, & fine prævia eorumdem inquisitione definire istius rei certitudinem, de qua antea ob mirabilem scriptorum æqualium vel fere æqualium taciturnitatem non immerito dubitarant; nemo ægre ferre potest, si nos, quos obtrusa monumenta Bononiensia cautiores reddere debent, judicium nostrum suspendamus, donec ea, quæ allegavit R. P. Bremondus, discussa & ad criticæ regulas exacta fuerint. Siquis, hoc negotii opportuno loco & tempore aliquando suscepturus, illa compererit esse convincentia, laudato sacræ theologiæ magistro gratulabimur probatam Sancti nobilitatem, quæ hactenus convitiis magis & fictitiis instrumentis, quam solidis rationibus & idoneis testimoniis defensa fuerat.

[19] Post Cuperi mortem & alius libellus ad nostras manus pervenit, [una cum libello alterius cujusdam, falsum titulum præferente, nempe Cuperum] Venetiis in lucem, quam melius numquam aspexisset, datus anno MDCCXXXVI sub nomine Caroli Antonii Plantamura. Si vera referant litteræ, ex Italia acceptæ, auctor illius fuit R. P. Daniel Concina, Ordinis S. Dominici strictioris observantiæ. Ut hominis ingenium, velut ex ungue leonem, cognoscas, satis est libelli titulum transcribere: Commentarius historico-apologeticus in duas dissertationes tributus, quarum altera anticriticis animadversionibus refellit ea, quæ ADVERSUS paupertatis disciplinam a divo patriarcha Dominico in suo Ordine constitutam, INTEMPERANTIORE CRITICE, scriptis prodiderunt continuatores Bollandi, in Commentariis, nuper in Acta ejusdem Patriarchæ editis &c. Cuperum hæc feriunt, qui § XXXIV agit de quæstione Minoritas inter & Dominicanos controversa, an scilicet horum Fundator interfuerit Capitulo Storearum, & exemplo S. Francisci arctiorem paupertatem amplexus fuerit. Partis utriusque argumentis expensis, litem indecisam relinquit. Verba accipe: Cum tamen antiquitas istorum Mss. codicum (quorum auctoritate Minoritæ maxime nituntur) nobis hactenus ignota sit, certo decidere non audemus litem illam, inter Prædicatores & Franciscanos agitatam, quæ in Actis S. Francisci poterit ad examen revocari. Interea Prædicatoribus incumbit ostendere, Speculum istud Vitæ S. Francisci perperam coævis sodalibus ipsius adscribi, aut saltem memoratam relationem ei, aliisque vetustis scriptoribus postea insertam esse: Franciscanis vero legitime probandum est, illam ipsam narrationem in veteribus Mss. ac fide dignis codicibus inveniri, ut de veritate alterutrius opinionis plane constet. Quod si collegæ aut successores mei tunc certiora illa documenta pro alterutra parte acceperint, vel alia inter biographos S. Francisci detexerint, illos rogatos volo, ut conjecturas meas confirment, aut liberrime refellant, si a veritate aberrare videantur.

[20] [scripsisse adversus paupertatem, a S. Dominico in suo Ordine constitutam.] Nunc æquum lectorem rogo, ut libelli titulum conferat cum Cuperi verbis & toto, si lubeat, paragrapho XXXIV. Controversiam in medio relinquit, ulterius ejus examen differens ad IV Octobris; exigit a Franciscanis ut sententiam suam ex veteribus Mss. ac fide dignis codicibus probent, si velint, ut pro ejus veritate judicium feramus, quando Acta S. Francisci illustrabuntur: nihilominus personatus ille auctor, præoccupatione contra Cuperum vel alia, nescio qua, vehemente animi perturbatione in transversum actus, ipsi Operis sui fronti inscribere non erubuit, quod ADVERSUS paupertatis disciplinam a divo patriarcha Dominico in suo ordine constitutam, INTEMPERANTIORE CRITICE scripserit, vel ut in titulis capitis secundi & tertii habet, quod Franciscanorum sententiam defendendam susceperit. Neutri parti addictum Cuperum pro hoste habet. Nec negat nec affirmat Guzmanicam S. Dominici nobilitatem: hostis est, Dominicanorum sententiam oppugnat. Nec negat nec affirmat paupertatem, quam exemplo S. Franciscanorum sententiam defendit, ADVERSUS Dominicanos INTEMPERANTIORE CRITICE utitur. Dixi Satis. Dedi lectori specimen ingenii scriptoris istius, ex quo de toto ejus Opere conjecturam formare possit.

§ II. Ceteri litterarii, aliique museo utiles labores.

[Commentarii illustriores, quos de Sanctis in tertio,] In reliquis ejus lucubrationibus referendis hunc modum mihi tenendum duxi. Illos dumtaxat, de quibus mole majores vel exquisitiore eruditione refertos Commentarios scripsit, Sanctos nominabo, breviter additurus ea, in quibus discutiendis & expediendis ejus industria & doctrina magis elucet. S. Joannem Gualbertum, Ordinis Vallumbrosani conditorem, quem XII Julii colit Ecclesia, e Sanctis primum elucidandum accepit. Vel ex hoc ipso, quod de religiosæ familiæ institutore scriptionem exordiri jussus sit, colligere licet, PP. hagiographos de novi Socii eruditione & prudentia in sententiis ferendis opinionem magnam concepisse. Genuinis Sancti hujus Actis, e tenebris nuper protractis, operosum prætexuit Commentarium, qui illis adjunctus CXLVII paginas implet. In hoc gravium auctorum opiniones de serie chronologica Vitæ S. Joannis, necnon de tempore Ordinis ab eo instituti docte refellit, atque alias difficultates non paucas accurate discutit. Ad XIII ejusdem mensis de S. Eugenio Carthaginensi episcopo, Albigæ in Occitania sepulto, varia examinat, & utrum gentes aliæ aut urbes hunc Sanctum sibi recte vindicent, disquirit. Die sequente Acta dedit S. Phocæ M. & episcopi Sinopensis. Quæstionem, an hic Phocas distinguatur a Sanctis synonymis, P. Sollerius in Observatione ad Martyrologium Usuardinum silvam spinosam & implexam vocat. Laboravit in hac expurganda felici conatu: tres hujus nominis martyres verosimilius distinguendos esse ostendit; dein quæ Phocæ Sinopensi episcopo potius conveniant, e multis confusionibus in majorem lucem protulit. Hæ lucubrationes tironis sunt quidem hagiographi, sed veterano scriptore dignæ.

[22] Symbolam suam egregie contulit tomo IV Julii typis apparando. [quarto,] Triginta quinque Commentarii, quos ipse de Sanctis elucubravit, plures occupant paginas, quam reliqui omnes. Ex his imprimis commemorandus venit historico-criticus de Divisione Apostolorum, in quo de modo & anno, quibus hæc facta fuit, & de terris, in quas divisi Apostoli Euangelium prædicaturi migrarunt, erudite disserit. In eo, quem concinnavit de S. Jacobo episcopo Nisibeno, fuse & solide disputat de Sancti præsentia & gestis in concilio Antiocheno, de scriptis quæ ei attribuuntur, necnon de urbe Nisibena a Persis obsessa & per Sanctum liberata. SS. Ansueri & sociorum, qui Saxoniam illustrarunt, martyrii tempus firmis argumentis contra multos stabilit, atque alia de eisdem curiose indagat. Ad XV Julii quoque spectant SS. Athanasius episcopus Neapolitanus, & Bernardus marchio Badensis: ad XVI SS. Monulphus & Gondulphus episcopi Trajectenses ad Mosam, de quibus nonnulla traduntur, quæ suspecta esse probat, & B. Ceslaus Odrovantius Ord. Prædicatorum, cujus Actis totius vitæ accuratam chronotaxim præmittit. Nobilem illam Africanorum Martyrum turbam, quos Scillitanos vocant, XVII Julii Ecclesia veneratur. Præclarissimis horum Actis doctam pro more commentationem præfigit. Dissertatio de eorumdem martyrii palæstra & epocha, corporumque translationibus ejus eruditionem præcipue commendant. Religiosi S. Pauli eremitæ, Camaldulenses & Benedictini SS. Zoërardum & Benedictum M., a Polonis & Hungaris cultos, suo quique Ordini adscribunt: re penitius inspecta, postremis favet Cuperus. Dein novum suum systema chronologicum de eorumdem in Hungariam adventu contra omnes egregie defendit. Ad eumdem quoque diem varia observat & explicat de SS. Hyacintho M. in Paphlagonia, Marcellina virgine, magni Ambrosii sorore, Fredegando Antverpiæ incolis & accolis notissimo, & B. Benigno Ordinis Vallumbrosani abbate. Die XVIII post sanctos Italiæ episcopos Maternum Mediolanensem & Philastrium Brixiensem, S. Arnulphum in Silva Aquilina martyrio coronatum illustrat, quem ab altero ejusdem nominis martyre distinguendum, & ex Turonensium episcoporum catalogo expungendum censet. Causa & exsecutio martyrii S. Frederici episcopi Ultrajectensis ancipitem pridem dedere disputandi materiem, Gallis acerrime contendentibus Juditham reginam non nisi calumniose in invidiam trahi. Partis utriusque argumenta expendit Cuperus, postquam Sancti patriam, vitæ professionem, aliaque sedulo investigasset. Sequuntur magni illius Poloniæ Thaumaturgi B. Simonis de Lipnica, Ordinis Minorum, Vita & miracula numquam antea typis edita. De SS. Justa & Ruffina VV. & MM., quarum corpora variæ urbes in Hispania certatim sibi vindicant, scribit ad diem XIX, uti & de septem aliis cælitibus, quos non enumero; cum proposuerim eos non recensere, quorum res gestæ, monumentorum defectu, brevius sunt examinatæ.

[23] [quinto,] Sanctorum, quos complectitur tomus V Julii a P. Guilielmo elucidatos, agmen ducit antiqui Testamenti propheta Elias. De hujus cultu, cui XX Julii consecrata est, non pauca diligenter collegit; totam vitæ seriem ex textu sacro magna accuratione deduxit; controversias de Sancti habitu, raptu, loco, in quem translatus est, reditu circa finem mundi, atque alias curiosas quæstiones breviter & dilucide pertractavit. De S. Liberata, alias Wilgeforte V. & M., in variis Europæ partibus culta, tam intricata sunt omnia tamque implexa, ut mirer quomodo exitum ex labyrintheis ambagibus invenire potuerit. Invenit tamen, & hunc in laboriosa sua disquisitione historico critica aliis primus monstravit. Difficultates, quæ ei superandæ fuerunt, recensere nimis longum foret. Dixisse sufficiat P. Cuperum hic ingenii sui vim in obscuris perspiciendis & confusis discernendis egregio specimine manifestasse. De SS. Euspicio monacho Miciacensi, ac Vulmaro abbate in Picardia, & B. Bernhardo episc. Hildesiensi non pauca quoque observata sunt. Ad diem XXI Julii de SS. Victoris & sociorum MM. Massiliensium reliquiis & gestis fusius agitur. XXIII celebrem cultum nactus est S. Liborius episc. Cenomanensis & Paderbornensium patronus, cujus Vitæ, a P. Bollando conscriptæ, ex variis instrumentis Analecta subjecit Cuperus, queis gloria Sancti posthuma plurimum illustratur. Sequitur lectu digna Sylloge historica de S. Joanne Cassiano abbate. Post Sancti titulum ei assertum, locumque natalem, de quo acriter disceptatur, examinatum, vitam hactenus necdum scriptam ex illius libris operose collegit; ab hæresi autem, quam nonnulli ipsi perperam impegerunt, ex aliorum Apologiis eum probe vindicavit. Ad XXIV illius studio elucidatos invenio SS. Wulfhadum ac Ruffinum MM. Anglos, & Segolenam Albigensem, quam a Metensi distinxit. Vita B. Antonii ex Ord. Eremitarum S. Augustini ex verbosa Italica Latine ipsi vertenda fuit atque contrahenda, cum longiori miraculorum serie. Tomum V finiunt Acta prolixa Francisci Solani, Ord. FF. Minorum de Observantia, nuper Sanctis adscripti.

[24] Tomum VI multum exornant duo insignes Commentarii: [sexto,] alter est de S. Jacobo majore apostolo, cujus supra memini; alter de S. Anna, matre Deiparæ. Quæ de hujus Actis, patria & parentibus traduntur, non satis exacta & sincera esse facile concedit: sed iis, qui negant Sanctam monogamam, & Dei Genitricem filiam ejus unigenitam fuisse, fortiter se opponit. Dein ex variis monumentis demonstratur antiquus ejus in Oriente cultus, qui serius ad nos pervenerit, prodigiosa templi ædificatione in Hispania auctus, inde fortasse ad alias regiones propagatus, innumeris certe stupendisque miraculis quaquaversum diffusus. Inventio corporis S. Annæ in ecclesia Aptensi, atque ejus caput variis locis honoratum, non levi disquisitioni materiem dederunt. Ad XXVII Julii discutiendam suscepit historiam SS. VII Dormientium Ephesinorum, quæ, sive substantiam sive adjuncta, quibus vestitur, spectes, multis tricis implexa est. Die sequente ex variis auctoribus Syllogen texuit historicam de S. Innocentio I, Romano Pontifice, cujus gesta ac doctrinam a multorum calumniis strenue vindicavit. Accedunt ibidem alia, quæ Auctoris ingenium & industriam produnt.

[25] In tomo VII non exiguo labore ipsi steterunt Acta SS. Lucillæ & sociorum, [& septimo tomo Julii conscripsit:] qui XXIX, & SS. Abdon & Sennen, qui XXX Julii coluntur. De historia illorum martyrii, multis difficultatibus involuta, critici ex professo scribunt, variisque argumentis, ex recondito antiquitatis recessu erutis, eam propugnant vel impugnant. Singula maturo subjicit examini Cuperus, & quid verisimilius sentiendum sit, definit. Lucillæ quoque & sociorum Actis subjunxit Appendicem, in qua obscura non pauca ad posthumam eorumdem gloriam spectantia, majori luce donantur. Ad diem mensis ultimum illustravit S. Neotum, & B. Joannem Columbinum. Præter multa, quæ ad hunc propius spectant, etiam Ordinis Jesuatorum ab ipso fundati primordia, exercitia, habitus, progressus, mutationes, oppugnationes, exstinctio; uti & Jesuatarum monialium institutum adhuc perseverans, origo & leges ordinate in prævio Commentario exponuntur.

[26] [Sancti] Quæ pro tomo 1 Augusti diligentissimus Cuperus prelo apparavit, circiter DCLX paginas implent: nam præter Tractatum præliminarem de patriarchis Constantinopolitanis & Commentarium in Acta S. Dominici, de quibus supra actum est, illustriores Sanctos omnes diei III Augusti elucidavit; videlicet Asprenum, quem quidem, re diligentissime examinata, a S. Petro apostolo Neapolitanis episcopum datum esse concedit, sed non eo tempore, quo illi asserunt, id factum probat; Dalmatium archimandritam & Faustum ejus filium, quorum intricatissimam chronotaxim utcumque explicat; Petrum præsulem Anagniensem, & Walthenum abbatem in Scotia, temere confusum & multiplicatum, pro cujus gestis ad rectam normam reducendis labori minime parcitum est. Succedit B. Augustinus, Nucerinus episcopus, ex Ord. FF. Prædicatorum. Cælites præcipui, quibus in tomo 2 Augusti laborem suum impendit, sunt B. Jordanus Forzate, Ord. S. Benedicti; SS. Cyriacus, Largus & Smaragdus cum sociis MM., quorum annuntiationes in Martyrologiis & Acta non satis cohærentia multis difficultatibus obnoxia sunt; SS. Firmus & Rusticus MM.; B. Joannes Firmanus, ex Ord. FF. Minorum; B. Amadeus ex eodem Ordine, pro cujus legitimo cultu & sanctitate contra Bzovium vindicias scripsit; S. Susanna V. & M., de cujus Actorum sinceritate inter magni nominis auctores disceptatur; & S. Clara virgo, prima S. Francisci discipula, quam ut condigne exornaret, nihil prætermisit.

[27] [mensis Augusti] In tomo III Augusti ejus industria præcipue versata est circa S. Radegundem reginam. Hæc vitam conjugalem cum professione monastica apud Pictavienses in Gallia, vivente marito Clotario rege, commutavit. Perrumpendæ Cupero fuerunt graves circa illud factum difficultates, quæ eruditorum ingenia plurimum hactenus torserunt. Cetera, quæ de S. Regina expedivit, videri possunt in diffuso Commentario, Actis præmisso. Ejus disquisitiones etiam non parum lucis attulere gestis SS. Juniani abbatis, Arnulphi præsulis Suessionensis, Theodori vel Theoduli episc. Octodorensis vel Sedunensis, circa cujus ætatem & personam nodus intricatus evolvendus fuit; Hyacinthi Poloni ex Ord. FF. Prædicatorum, innumeris pene prodigiis in vita & post mortem clarissimi; Claræ de Cruce seu de Monte Falcone, quam Ordini Franciscanorum abjudicavit, & Augustinianorum adscripsit; Agapiti M., quem Prænestini colunt, & Rainaldi archiepiscopi Ravennatis. Die XIX Augusti tres SS. Magnos dedit. Multa sane tædia ei devoranda fuere ob implexissimas difficultates circa distinctionem horum Sanctorum.

[28] S. Filibertus abbas, B. Bernardus Ptolomæus institutor Congregationis S. Mariæ Montis Oliveti, [ab eodem] S. Philippus Benitius Ord. Servorum B. M. Virginis, B. Jacobus Mevanas Ord. FF. Prædicatorum, S. Audoënus episc. Rothomagensis, B. Theodoricus I abbas Andaginensis Acta omnes prolixiora habent, quæ Commentationibus præviis & accuratis notis in tomo IV Augusti illustrata invenies. S. Sidonii Apollinaris, celeberrimi Arvernorum præsulis, facta & virtutes ex ipsius fere Sancti scriptis eruta, observationibusque elucidata longo Commentario innexuit. Quæ de SS. Amatore eremita, qui apud Cadurcenses claruit, Privato episc. & M. in Occitania, Hippolyto episc. & M. in portu Romano, & Theona patriarcha Alexandrino tradita accepimus, multis tenebris offusa sunt, quas solita diligentia dissipare conatus est. Præter Sanctos memoratos, in eodem tomo alios XXXVIII numeravi, de quibus Commentarios vel breviores Collectiones scripsit.

[29] In tomo V Augusti utriusque Genesii, quorum alter mimus, [illustrati.] alter notarius agnominatur, Aredii abbatis Atanensis & nonnullorum aliorum Cælitum Actis lucem attulit. Tomum claudit prodigiosa Vita S. Rosæ virginis Limanæ, ex tertio Ordine S. Dominici. Pro mensis ultimo, qui nunc prodit, illustria magni Ecclesiæ Doctoris S. Augustini gesta ex purissimis fontibus, ejus scilicet ac S. Possidii coævi scriptis, colligenda ac digerenda susceperat; sed morbo superveniente, Opus perficere non potuit. Huic immortuus est post XXXVII paragraphos elucubratos; in quibus S. Doctoris vitam usque ad episcopatum deduxit: dein gloriosa ejus ad mortem usque certamina contra gentiles & diversi nominis hæreticos conjunxit, atque unum veluti sub aspectum lectori exhibuit. Cetera in episcopatu gesta scriptaque alieno studio prosequenda fuere. Habes, erudite lector, Cuperi lucubrationes, eo modo propositas, qui rudem saltem aliquam notitiam dare possit, quam bene de re litteraria meritus fuerit.

[30] [alii labores, quibus museo profuit.] Non tantum Sanctorum Actis scribendis Opus sedulo promovit, sed & alios labores suscepit, studiis hagiographicis magno adjumento futuros. Mense Septembri anni MDCCXXI in Hispaniam profectus est, sacræ antiquitatis monumenta, quæ in regionis bibliothecis vel archivis servantur, lustraturus. Honores peregrino Hospiti delatos, atque alias octo circiter mensium itineris circumstantias hic non attingo. Satis sit hic obiter indicasse, quod diligens Cuperus in itinere non pauca monumenta manu propria descripserit, quibus hodie cum grata Viri memoria utimur. Ipsius etiam diligentia effectum est, ut librorum musei nostri usus nunc multo sit facilior: etenim non modo operam suam contulit ad supellectilem nostram litterariam in novum & meliorem ordinem redigendam; sed etiam juvandæ memoriæ causa indicem rerum, quas libri bibliothecæ nostræ continent, adeo amplificavit, ut quæ sua ipse manu exarata adjecit, mediam fere illius partem conficiant. Quidquid legebat, cujus notitiam sociis vel successoribus necessariam vel utilem judicabat, accurate annotabat. Cum senilis ætas deficiensque memoria P. Sollerium ad graviores curas minus idoneum reddidissent, in P. Guilielmum translata fuit sumptuum Operi promovendo necessariorum procuratio: quæ quantum laboris & temporis requirat ob annexum onus frequentissimas quaquaversum litteras mittendi, ex decessoris ejus Elogio intelligi potest. Tribus circiter annis & medio provinciam hanc gessit magna diligentia & circumspectione.

CAPUT TERTIUM.
Cuperi virtutes & pia mors.

[Animi submissio;] Patris Guilielmi virtutes enarraturi, ab humilitate, quæ omnium mater est, initium faciemus. In tirocinio, ut num. V dictum est, alta magnæ istius virtutis fundamenta jecerat. Quod hæc numquam defecerint, imo cum annorum numero majus acceperint firmamentum, satis probant frequentia submissi animi indicia, quæ tota vita præbuit, & ab omnibus, qui ei convixerunt, observata fuere. Tantum aberat, ut ob acquisitam doctrinæ famam animos attolleret, ut potius magis demitteret, lucem splendoremque fugeret, & a laudibus honorumque exhibitionibus abhorreret. Proprii etiam commodi contemptor erat egregius: cubiculi supellex, vestes, ipse totus Cuperus sui ipsius despicientiam spirabat religiosamque, quæ hanc comitatur, paupertatem. Sententiam, cum rogabatur, pronuntiabat quidem, sed modeste, a vincendi & contendendi studio alienus; ea dumtaxat, quæ ad rem quæsitam faciebant, proferens. Ejus quoque humilitatis argumenta sunt æqualis erga omnes affabilitas & obvia benignitas, familiaris conversatio cum infimis quibusque hujus domus, atque alia quæ infra memorabimus. Si ita erga illos comparatus erat, facile est colligere, quo esset animo erga superiores.

[32] Virtutes, quarum humilitas parens est, [exercitia spiritualia; pietas in Deiparam,] pietatis & orationis studio nutriuntur solidanturque. Fuit hoc in Cupero constans & sedulum. Sic studiis hagiographicis vacabat, ut a consuetis religiosæ vitæ exercitiis nil umquam detraheret. His & illis certum ac definitum tempus impendebat: quod animi bene compositi evidens est argumentum. Meditationem aliaque pietatis exercitia, Societatis nostræ hominibus communia, diligenter obibat horis, per regulas constitutis: Officii ecclesiastici recitationem affixerat medio sextæ vespertinæ, & medio undecimæ matutinæ: mane circa septimam, & a prandio circa secundam labores litterarios inchoabat, quos protrahebat usque ad tempus, legendis Horis canonicis destinatum. Non ita tamen, (ut id per transennam hoc loco addam) temporis distributioni se adstringebat, quin in gratiam vel obsequium externorum aut domesticorum, vel etiam fessi animi relaxandi causa, studia subinde resumere differret, vel resumpta aliquamdiu intermitteret: nimirum commodabat se studiis non dabat; illa sibi, non se illis submittebat, suimetipsius semper potens ac arbiter. Exercitia S. Patris nostri per octiduum quotannis obiturus, in cubiculum pio apparatu instructum se abdebat; & in sacra solitudine ita perdurabat, ut in Museo numquam nisi raro & brevi tantum tempore conspiceretur. Tenere afficiebatur erga Deiparam Virginem, cujus sertum (Rosarium vocant) paulo ante cœnam sæpe pervolvere visus est: nec est cur dubitemus, quin id quotidie præstiterit.

[33] Præter Societatis nostræ Sanctos etiam S. Dominicum impense colebat. [& S. Dominicum, cujus beneficio gravis morbi evasionem adscripsit:] Peculiarem hunc sibi in patronum elegerat ab eo, ut credimus, tempore, quo ipsius Acta illustrare aggressus est. Cum hæc inter Cuperi manus versarentur, gravi morbo correptus est, quem herpetem medici appellant. Cum videret in remediis humanis, diu frustra adhibitis, exiguam auxilii spem superesse, ad divina se convertit, & S. Dominici opem cum fiducia imploravit. Non modo varii e nostris illum dicentem audiverunt, quod morbi evasionem, quam illi vix sperare audebant, S. Dominico acceptam referret; sed id etiam Commentario Actis S. Patroni sui prævio inserere non dubitavit: sic enim scribit num. DCCCLXXX: De memet ipso testari cogor, hanc orationem (a B. Jordano in honorem S. Patris sui compositam) mihi plurimum profuisse: cum enim in difficili ac pertinaci morbo, qui me non ita pridem corripuit, eamdem quotidie per duos fere menses magna fiducia recitassem, animum ad tolerandas morbi molestias alacriorem sensi, & paulatim ita vires recuperavi, ut huic Commentario, tunc cœpto, finem imponere potuerim. Etsi in ea re nullum sit miraculum, tamen libens agnosco beneficium &c.

[34] [zelus animarum, studiis hagiographicis impeditus;] De divinæ gloriæ propagandæ desiderio, quo incensus missionem Indicam efflagitavit, capite 1 egimus. Labores hagiographici, apostolicis plane oppositi, illud non exstinxerunt: impediverunt quidem, quo minus exsequeretur ea, ad quæ impellebat animarum zelus; sed non ita, quin hujus aliqua specimina subinde dare potuerit. Quamdiu vixit, Hispanos Italosque, & singulis diebus Dominicis Adventus & Quadragesimæ in variis urbis sacellis pueros puellasve peccata confitentes audivit. Constanter etiam exposititiorum confessiones excepit; quibus & fidei Christianæ elementa aliquot annis explicuit. Nec modo primis, quibus ad museum accessit, annis in magno pœnitentium concursu Patribus domesticis præsto adfuit; sed & illorum vices sæpius supplevit, dum excurrit in Cruybeeck Flandriæ pagum, duobus circiter milliaribus nostratibus hinc dissitum, aures præbiturus pœnitentibus, qui ingenti numero ex vicinis locis Dominica III Julii eo confluunt, Communionis generalis, ut vocant, indulgentias lucraturi. Juvandis animabus plures labores impendisset, si eos studia nostra permisissent. Aliquoties dicere auditus est, sibi hæc gratiora fore, si cum illis componi possent. Sed ad ea redeamus, quibus intra domesticos parietes nostris exemplo fuit & admirationi.

[35] [virtutes, quibus se omnibus amabilem reddidit; mira sermonis gratia] Quæ in communi vita charum quemquam & amabilem reddere possunt, & in aliis divisa cernuntur, in uno omnia Cupero collecta fuerunt. Inimica simulationis fraudisque, & nudæ amica veritatis sinceritas, par erga omnes & minime fucata benignitas, indolis facilitas, officiosa & prompta de aliis bene merendi voluntas, mentis nulla præpostera solicitudine implicatæ serenitas, festiva hilaritas, quam religiosa gravitas & modestia temperabat, constans & æquabilis vultus animique tranquillitas, mira sermonis gratia, aliaque, quæ hic minutatim enumerare nimis longum foret, omnium amorem illi adeo conciliarunt, ut magis propter illa diligeretur, quam propter eruditionem coleretur. Quamquam omnia, quæ modo memoravi, in Viro fuerint eximia; duo tamen erant; quæ plerique in eo maxime mirabantur. Primum erat singularis verborum gratia. Tenacissimæ memoriæ beneficio in promptu ipsi erant exempla varia & sententiæ diversis materiis accommodata: de quacumque colloquium institueretur, semper e penu suo depromebat aliquid apposite, vel pium quod ædificaret, vel doctum quod erudiret, vel jucundum quod religiose recrearet; idque sermone tam nativo &, nescio quibus, illecebris pleno, ut omnes, eo capti, a loquentis ore penderent.

[36] Alterum erat, idem semper & æquabilis animus vultusque. [& æquabilitas animi; pacis secum & cum sociis acquirendæ studium;] Numquam ira adeo commotus, numquam mœrore ita dejectus aut lætitia gestiens visus fuit, ut modum excessisse dici possit: nimirum iracundiam, tristitiam, aliasque animi affectiones, quæ animi tranquillitatem perturbant, rationi subdiderat. Ut Virum ex hoc capite lector penitius cognoscat, nonnullos subjicio versiculos non inconcinnos, quos interius pulpito suo ita affixerat, ut quoties illud aperiret, ejus oculis & menti objicerentur. Has illi leges continent, quas sibi constituerat, ut secum & cum sociis pacem acquireret, vitamque tranquillam in Societate ageret:

Nil aversari; nil exoptare; regentis Arbitrio sese permittere; munus obire Impositum; certum tempus dare rebus agendis; Non hominum dictis turbari; spernere fluxa Gaudia; non sese rebus miscere profanis.

Has regulas sibi statuit, ut secum; sequentes, ut cum sociis pacem haberet.

Majorem revereri; æqualem ferre; minori Parcere; judicium crebro submittere; scire Plurima; pauca loqui; nullius carpere mores; Ingenium non ostentare; tacenda tacere; Non nimis obstringi cuiquam; confidere paucis; Multa pati, sed pauca queri; facere omnia caute.

Quot præcepta hic numeras, tot me de Cupero virtutes prædicasse existima: ad illa enim vitam suam actionesque ita exegit, ut nullum sit, cujus exsecutio in ipso observata & laudata non fuerit.

[37] Has virtutes invicta coronavit animi fortitudo in diuturnis duplicis morbi molestiis perferendis. [invicta patientia in morbis,] Prior, qui eum invasit anno MDCCXXXI, fuit herpes; cui malo tollendo medicorum industria diu sine fructu insudavit. Vehementissima, quæ illi adhibuere ad materiem, morbi causam, corpore expellendam, remedia plurimum exercuere Viri patientiam; sed non vicerunt. Comprimebat hæc familiares ægrotis querelas, gemitusque, atque alias omnes doloris significationes; vultumque ad illam serenitatem componebat, quam in prospera valetudine præ se ferre solebat. Cujus ope ab isto morbo liberatum se crediderit, dictum est num. XXXIII. Patientia æque heroica longa supremi morbi incommoda, mortemque ipsam superavit. Anno MDCCXXXIX altera tibia exonerare cœpit multum humoris per vulnera, quæ hic aperuerat. Graves ea quidem dolores, quæ Virum fortissimum diu torserunt & valde fregerunt; sed mortem attulit ipsa eorumdem ex medicorum nonnullorum consilio tentata sanatio. Causa hæc fuit, quod obstructi humores noxii totum corpus paulatim ita opplerint, ut judicatus fuerit hydrope laborare: qui Virum consuetis morientium præsidiis munitum ad Sanctorum, quos illustraverat, societatem, ut confidimus, transtulit II Februarii anno MDCCXLI, ætatis ejus LV, religionis XXXVII, studii hagiographici XXI completo.

[38] [& piissima mors.] Quam pius ejus obitus fuerit, ex litteris intellige, quæ eum per provinciam nostris annuntiarunt: Ut hydropem (duobus circiter ante obitum mensibus) expertus est, ad valetudinarium concessit, omnibus prius recte dispositis, & ad mortem religiose obeundam se paravit. Eodem tempore moriturum se dictitans, idque certo sibi persuadens, non alio erat vultu, non alio utebatur sermone, animo erat non magis perturbato aut timido, quam esset, qui iter aliquod aggressurus, omnia ad illud necessaria recte disponeret. Cum in valetudinario sederet, (nam lecto decumbere ob gravissimas pectoris angutias non poterat) cum sederet, inquam, acerbissimis pressus doloribus, accedentes excipiebat consueta sibi affabilitate, & verborum gratia: at longioris vitæ spem ingerentes amico refellebat joco, ne quid spe illa detraheret de cura ad mortem se parandi: nam hæc una fere eum habebat sollicitum. Attulerat hunc in finem ad valetudinarium libellos piis precibus refertos, ex quibus sibi varia prælegi curabat per familiarem Patrem. Præ ceteris ex libello Ms. (de quo meminimus num. IX) frequenter repeti volebat orationem ad mortem præparatoriam, qua se ad corporis sui destructionem offerebat tanta verborum energia, mortemque acceptabat tanta affectuum teneritudine, ut oratio illa legi non posset sine lacrymis, licet ipse eamdem & audiret & perpenderet immota mentis vultusque constantia. Oriebatur eximia hæc animi fortitudo ex insigni de Deo fiducia, quam declaravit toto morbi sui tempore, & vel maxime paucis ante obitum horis. Aliquis ei tunc assidens inter alia pia suspiria dicebat hunc versiculum: IN TE DOMINE SPERAVI, NON CONFUNDAR IN ÆTERNUM. Cui ille suaviter innuens, repetebat hæc solum verba: NON CONFUNDAR. Tandem, toleratis heroica plane constantia parique patientia morbi doloribus, in festo Purificatæ Virginis, in quam erat piissimus, beatum illorum finem, ut merito confidimus, est consecutus.

INDEX SANCTORUM IN TOMUM VI AUGUSTI.

A

Adelindis abbatissa, Parthenonis Buchoviensis in Suevia fundatrix. Commen. historicus. Conspectus loci; chronologia fundationis correcta; Beata quando mortua; cultus publicus 492

Adelphus ep. conf. Metis in Lotharingia. Comm. præv. Sancti cultus, & corporis translatio. Acta, quorum pars prima fabulosa: ætas examinata 504. Vita ex editione Jacobi Wimphelingii, qui usus est chartis comitis Hanoviensis. Cap. I. Vitæ historia apocrypha & fabulosa 507. Cap. II. Translatio & miracula ab auctore coævo scripta 508. Cap. III. Miracula serius facta, auctore alio item anonymo 511

Aduinus, fortasse ep., conf. 826

Æonius ep. & conf. Arelate in Gallia. Syll. hist. Cultus, gesta, eorumque chronologia 563

Ætherius, episc. Lugduni in Gallia. Syll. hist. De cultu, gestis ante episcopatum & in episcopatu usque ad mortem 91

Æthiops Eunuchus per Philippum diaconum baptizatus. Sylloge. Cultus apud Græcos; historia sacra variis observationibus elucidata; elogia Patrum; locus ac tempus 5

Agilus primus Resbacensis abb. in Bria Galliæ provincia. Comm. præv. § I. Cultus Sancti: scriptores Actorum & miraculorum 569. § II. Præcipua Vitæ capita ordine chronologico deducta, & aliunde illustrata 572. Vita, auctore anonymo suppari, ex Ms. Resbacensi, collato cum editionibus Chiffletii & Mabillonii, ac Ms. reginæ Sueciæ. Prologus ad Aygloaldum abb. 574. Cap. I. Parentes S. Agili illustres, ad quos accedit S. Columbanus, quem juvant apud regem pro condendo cœnobio Luxoviensi: Columbanus vero bene precatur septenni Agilo 575. Cap. II. Agilus adolescens Luxoviense monasterium ingressus virtutibus inclarescit: moritur ejus pater, Columbanus relegatur, Agilus vero ad Brunechildem legatus, eam Luxoviensibus reddit benevolam, miraculo prævio adjutus 577. Cap. III. Agilus cum abbate suo Eustasio mittitur ad prædicandum infidelibus Euangelium: miracula quædam in hoc itinere facta 580. Cap. IV. Constructio cœnobii Jotrensis, Radoliensis & Resbacensis 582. Cap. V. Sanctus, id agente S. Audoëno, fit abb. Resbacensis: miraculum in dedicatione ecclesiæ factum 584. Cap. VI. Curam abbatialem pie administrans, Christum specie pauperis suscipit & dæmonem fugat: imbribus suos liberat: mire augetur monachorum numerus 585. Cap. VII. Vinum miraculo auctum: mors Sancto revelata: felix obitus, & facta tunc mirabilia 586. Miracula, auctoribus diversis anonymis, ex Ms. Resbacensi, collato cum editione Mabillonii. Liber primus, complectens ea, quæ seculo XI facta sunt. Præfatio. Cap. I. Corpus Sancti in supplicatione immobile, donec ablata restituantur: varii febribus liberati: cantus cælestis auditus 587. Cap. II. Cæco visus redditus, energumeni liberati 589. Cap. III. Miracula quædam in Ms. nostro non inventa, sed addita ex editione Mabillonii, qui ea dedit ex codice Uticensi 590. Lib. II complectens miracula tempore Brictii abb. patrata. Cap. I. Fons S. Agili miraculis celebris: claudus & paralyticus aliique infirmi ibidem sanitatem adepti 592. Cap. II. Alia sanationum beneficia a variis apud prædictum fontem impetrata 593. Cap. III. Alia rursum beneficia cum brevi apologia miraculorum 594. Cap. IV. Duarum meretricum conversio: alia beneficia 595. Cap. V. Reliqua beneficia apud fontem Sancti impetrata 596

Agilus vicecomes conf. prope Magdunum in Gallia. Comm. præv. Cultus Beati & Acta: an fuerit monachus. Vita, auctore anonymo, ex Ms. ecclesiæ B. Agili prope Magdunum 566

Agon ep. Pictaviensis 826

Aidanus ep. Lindisfarnensis in Anglia. Comm. hist. § I. Nomen Sancti in Fastis, & cultus antiquus: gesta ejus descripta a Venerabili Beda 688. § II. Sancti vita monastica in cœnobio Hiensi: qua occasione episcopus consecratus & in Northumbriam missus fuerit: erectio episcopatus Lindisfarnensis & monasterii 689. § III. Virtutes sancti Episcopi & opera apostolica: prædictiones de Oswaldo & Oswino regibus 691. § IV. Miracula quædam & mors Sancti: virtutes & error in celebrando Paschate 692

Albericus eremita apud Balneum in Etruria 514

Albertinus prior eremi sanctæ Crucis Fontis Avellani in Umbria. Syll. hist. De cultu celebri & fama miraculorum, ac pauca de gestis Beati 811

Alexander ep. conf. Constantinopoli. Comm. hist. § I. Sancti cultus apud Græcos & Latinos; gesta ejus in concilio Nicæno, contraque philosophos ethnicos, & Arianam hæresim 195. § II. Resistit Arianis, ne in ecclesiam inducatur Arius, cujus mortem precibus impetrat: gesta in fine vitæ 196

Alvera virgo & M. Limolii apud Petrocorios in Gallia 836

Amatus ep. Nusci in regno Neapolitano. Comm. præv. § 1. Cultus Sancti antiquus, præsertim in ecclesia Nuscana, & in Ordine Eremitarum Montis Virginis 701. § II. Acta S. Amati a quibus scripta, & quænam inde exortæ controversiæ 703. § III. Examinatur scriptum, quod circumfertur sub nomine testamenti S. Amati 704. § IV. Utrum Octavarium Francisci de Ponte de S. Amato præferri debeat Vitæ ejusdem per Rendam scriptæ 707. § V. Utrum Sanctus floruerit seculo XI, an. XII 709. § VI. Utrum S. Amatus fuerit primus ep. Nuscanus 710. § VII. Natales Sancti & Vita usque ad assertum ingressum in monasterium discutiuntur: vita monastica in dubio relinquitur 713. § VIII. Quæ Sanctus gessisse dicitur, dum erat monachus, examinantur 715. § IX. Discutiuntur ea, quæ Renda narrat de occasione, modo & tempore, quo Sanctus creatus est episc.: gesta quædam in episcopatu 717. § X. Quædam fundationes ecclesiarum: mors Sancti, mortisque adjuncta 719. § XI. Miracula quædam post mortem facta, relataque a Francisco de Ponte: brevis observatio ad Vitam edendam 720. Vita, auctore Felice Renda, ex gemina editione inter se collata. Cap. I. Sancti patria, natales, adolescentia, vita clericalis ac monastica 723. Cap. II. Occasio, qua Sanctus electus episcopus, ipsaque electio: gesta in episcopatu ac pia mors 725. Cap. III. Miracula varia, geminaque corporis translatio 727. Appendix. Præmonitio ad alteram S. Amati vitam 843. Vita altera, seu lectiones Officii Nuscani, auctore Francisco de Ponte, ex Ms. Nuscano. Cap. I. Pueritia, adolescentia, studiaque & gesta Sancti usque ad episcopatum 844. Cap. II. Sanctus ad episcopatum electus, eum recte administrat: virtutibus & miraculis clarus multa fundat loca sacra, ac pie moritur 845

Ambrosius, episc. conf. Santonis in Gallia. Syll. hist.-crit. 212

Ameltrudis Virgo Gemeticæ in territorio Rotomagensi in Gallia 620

Anthusa M. 22

Antonius Ripolanus mart. ex Ord. FF. Prædicatorum, Tuneti in Africa. Comm. præv. § I. Beati tirocinium sub S. Antonino; hujus de illo vaticinium; ejusdem Sancti meritis Beati conversio adscripta; translatio corporis; cultus 530. § II. Scriptores, qui de hoc Martyre tractarunt; ejusdem martyrii chronotaxis; Ms. authenticum passionis & miraculorum 532. Martyrium, auctore Fratre Constantio Ordinis S. Hieronymi, ex Ms. FF. Prædicatorum Ripolensium. Cap. 1. Beati captivitas, apostasia ac pœnitentia 534. Cap. II. Publica fidei orthodoxæ professio, martyrium, sepultura, gratiæ per Martyrem in alios collatæ 536. Miracula authentica ex tabulis Mss. Ripolensibus PP. Prædicatorum. Cap. I. Mira maris tempestas; sanata surditas, oculus pessime affectus, paralysis 537. Cap. II. Leprosus & cæcus, ac alius ex renibus & vesica laborans sospitantur 539

Aristides Philosophus Athenis in Græcia. Cultus publicus, & elogia 650

Aurelius Augustinus, illustris Ecclesiæ doctor, & Hipponensis episcopus, Hippone-regio in Africa. Comm. præv. § I. Notitia prævia monumentorum, ex quibus Vita hujus sancti Præsulis illustrabitur 213. § II. Sancti patria, tempus nativitatis, nomen, parentes & consanguinei 216. § III. Gesta studiaque ipsius in pueritia & adolescentia 219. § IV. Causa vel occasio, qua sectam Manichæorum amplexus est, aliosque ad eamdem pertraxit; nonnullæ rationes, ob quas hanc hæresim suspectam habere cœpit, & prima ejus lucubratio 221. § V. Discessus ejus ex Africa in Italiam, commoratio Romana, corrupti Manichæorum mores ibi detecti, transitus a Manichæis ad Academicos 224. § VI. Professio rhetorica Mediolani, notitia cum sancto Ambrosio episcopo, studium quærendæ veritatis, mira ad Deum conversio, & exempla piorum hominum, quibus ad perfectiorem vitam excitatus est 227. § VII. Abdicatio Mediolanensis magisterii, secessus in villam rusticam, utiles in ea occupationes, & opuscula ibi conscripta 229. § VIII. Pii Catechumeni reditus Mediolanum, opuscula ibi scripta: baptismus, hujus Sacramenti collati tempus & quædam circumstantia 232. § IX. Iter ad Ostia Tiberina, mors matris, secunda commoratio Romæ, lucubrationes ibi scriptæ 234. § X. Occasione librorum, quos pius Neophytus Romæ scripsit adversus Manichæos, præcipuus hujus hæresios auctor assignatur, & impia sectatorum ejus dogmata recensentur 236. § XI. Reditus in Africam, commoratio in urbe Carthaginensi, miracula ibi visa vel audita 239. § XII. Castigata Phereponi temeritas, & adversus ipsum vindiciæ pro miraculis, quæ Sanctus noster oculato vel aurito testimonio suo confirmavit 242. § XIII. Pia Sancti vita fere per triennium Thagastæ cum sociis transacta, & lucubrationes eo tempore conscriptæ 245. § XIV. Lis inter Eremitas Augustinianos & Canonicos Regulares de monastica Sancti nostri professione, quam hi negant, illi asserunt 248. § XV. Quidam neutrius Ordinis scriptores ab utraque dissidentium parte acriter reprehensi eo quod huic liti sese immiscuerint 251. § XVI. Præcipuæ rationes, propter quas hanc litem indecisam relinquere voluimus 254. § XVII. Occasio, qua Sanctus Hippone-Regio electus est ad sacerdotium, obtinuit monasterium, ac petiit exiguum dilationis tempus, ut sese præpararet ad melius exercendas officii sui functiones 256. § XVIII. Sancti Sacerdotis conciones ad populum, cura pro diœcesi Hipponensi, gubernatio monasterii, ad quod homines variæ conditionis admittebat 259. § XIX. Zelus sancti Sacerdotis ad convertendos hæreticos tum Manichæos, tum Donatistas 262. § XX. Reliqua scripta, quæ Sanctus tempore sui presbyteratus edidit, & ex horum postremo orta controversia inter ipsum & S. Hieronymum 265. § XXI. Hippone-Regio sacrilegus mos epulandi in templo, qui festis quorumdam Sanctorum diebus sub larva pietatis servari solebat, exhortatione Sancti nostri sublatus 268. § XXII. Promotio Sancti ad cathedram ecclesiæ Hipponensis, quam simul cum Valerio rexit, & hujus episcopalis ordinationis modus ac tempus 271. § XXIII. Occultus animæ status, quem Sanctus ipse jam præsul Hipponensis in libro decimo Confessionum declaravit 274. § XXIV. Exteriores naturæ gratiæque dotes, quibus sanctus Antistes præditus fuit, & infirma corporis ejus valetudo 276. § XXV. Communis & domestica sancti Præsulis vita cum suis clericis, horumque professio, & origo 279. § XXVI. Sancti Pastoris cura pro suo grege, misericordia erga pauperes, solicitudo pro viduis afflictis, aliisque feminis, & Hipponensi congregatione sanctimonialium 282. § XXVII. Sancti Præsulis modestia, cum laudaretur; animi moderatio, cum vituperaretur; & ingenua ignorantiæ suæ confessio, quando consulebatur 285. § XXVIII. Scripta & gesta adversus errantes & seditiosos ethnicos 287. § XXIX. Scripta & gesta adversus Manichæos, postquam cathedram Hipponensem ascenderat 291. § XXX. Intrepidus amor & solicita benignitas erga Donatistas 294. § XXXI. Rabies Donatistarum adversus Augustinum, aliosque Catholicos, quæ legibus imperatoris utiliter coërcenda fuit 297. § XXXII. Præcipua, quæ Sanctus noster in congressu Carthaginensi & post illum contra Donatistas egit 300. § XXXIII. Variæ lucubrationes, quas adversus Donatistas edidit & earum fructus 303. § XXXIV. Pelagiana hæresis, & hujus præcipui defensores 306. § XXXV. Præcipua sancti Augustini scripta & gesta adversus Pelagianos, qui tandem ab Apostolica Sede damnati sunt 308. § XXXVI. Præcipui Semi-Pelagianorum errores ab Augustino refutati, & post obitum ejus ab Ecclesia Romana legitime damnati 311. § XXXVII. Certamina sancti Doctoris adversus Arianos & alios diversi generis hæreticos 314. § XXXVIII. Commercium litterarum cum S. Paulino: libri ad Simplicianum 316. § XXXIX. Opuscula de Agone Christiano, de Doctrina Christiana, Confessiones, Quæstiones Euangeliorum, Annotationes in Job, de Catechizandis rudibus: an Sanctus interfuerit concilio Carthaginensi tertio & quarto 318. § XL. Opuscula Sancti, ad Inquisitiones Januarii, de Opere Monachorum, de Genesi ad litteram: concilia duo Carthaginensia, quibus videtur interfuisse: deponit Abundantium presbyterum 320. § XLI. Controversia Sancti cum Severo episcopo Milevitano occasione Timothei clerici, in qua mire eluxit moderatio ejusdem in defendendo jure ecclesiæ suæ 322. § XLII. Adest concilio Carthaginensi anno CDIV: scandalum ex Sancti monasterio ortum: objurgat discipulum quemdam episcopum: concilium Carthaginense anni CDVII: Expositio epistolæ S. Jacobi, liber de Fide & operibus 324. § XLIII. Scripta varia de Visione Dei: Dioscorum a vanis studiis deterret, Consentium errantem instruit: commercium litterarum cum S. Hieronymo 327. § XLIV. Veniunt in Africam Albina, Pinianus, & S. Melania, Romani nobilissimi: quid Augustino Piniani occasione acciderit 329. § XLV. Epistola de Orando Deo ad Probam Faltoniam, liber de bono Viduitatis ad Julianam, Demetrias ad virginitatem inducta, Orosius ad historiam scribendam instructus, Psalmorum expositio 333. § XLVI. Sanctus respondet ad quæsita Evodii: cura scribendi a duobus conciliis ipsi demandata, restringit curam litigantes audiendi: dicit ad populum & scribit in Euangelium & Epistolam S. Joannis; scribit ad Dardanum librum de Præsentia Dei 335. § XLVII. Iter Sancti Cæsaream Mauritaniæ, & ibi gesta: epistolæ ad Optatum, Mercatorem, & Hesychium; adest concilio Carthaginensi 337. § XLVIII. Scripta varia, quæ, præter polemica contra hæreticos, ab anno circiter CDXIX usque ad CDXXIV fuere edita 339. § IL. Dolor Sancti de indigno discipulo suo imprudenter ad episcopatum promoto, gestaque in causa ipsius: mirabilis sanatio Pauli & Palladiæ, facta præsente Augustino 342. § L. Successor in Cathedram Hipponensem ab Augustino postulatus, & obtentus: Leporius errores suos revocat ope ejusdem Sancti 345. § LI. Libri Retractationum, Speculum, liber de hæresibus 347. § LII. Occasio Africæ vastatæ per Wandalos, ipsaque vastatio & mors S. Augustini 350. § LIII. Gestorum brevis chronotaxis 353. § LIV. Aliqua incerta, quæ posteriores scriptores de Sancto adhuc vivente narrant 357. § LV. Elogia varia de moribus, virtutibus, ingenii & eruditionis præstantia, ac de scriptis S. Augustini 359. § LVI. Cultus Sancti 362. § LVII. Gemina sacri corporis translatio 363. § LVIII. Litteræ sub Petri Oldradi nomine editæ de utraque translatione examinantur 365. § LIX. Ex aliis scriptoribus confirmantur pleraque in præcedentibus litteris relata, ac disseritur de monasterio & ecclesia S. Petri in Cælo aureo, ubi corpus depositum 368. § LX. Corpus magna cura reconditum: locus, in quo illud depositum multi crediderunt: corporis inventio & recognitio 370. § LXI. Diuturna controversia de corpore invento, quæ tandem finitur judicio episcopali, per summum Pontificem confirmato 372. § LXII. Beneficia quædam, quæ facta narrantur occasione corporis inventi 377. § LXIII. Reliquiæ aliis locis servatæ 378. § LXIV. Variæ Sancti apparitiones, & beneficia aliis collata 380. § LXV. Quædam memoriæ, quæ de Sancto ostenduntur 385. Acta priora, sive prima vitæ pars, ab infantia usque ad trigesimum tertium ætatis annum, auctore ipso S. Augustino, excerpta ex novem prioribus libris Confessionum ejus, quas anno 1650 Balthasar Moretus Antverpiæ edidit. Cap. I. Sancti infantia, pueritia, morbus, & consueta hujus ætatis vitia 387. Cap. II. Studium litterarum humaniorum, odium linguæ Græcæ, & amor poëticarum fabularum 388. Cap. III. Deplorata adolescentiæ peccata, ac nominatim furtum, tunc ex malitia propter pravos sodales pepetratum 390. Cap. IV. Luxuriosa conversatio in urbe Carthaginensi, desiderium spectaculorum tragicorum, studia philosophica, & lectio sacræ Scripturæ ob simplicem stylum contempta 393. Cap. V. Lapsus in hæresim Manichæorum, matris ejus ob hunc dolor precesque, & solatium divinitus ab ipsa obtentum 394. Cap. VI. Aperta Manichæismi professio, magisterium rhetoricæ, filius ex concubina natus, spreta haruspicina; sed superstitiosa astrologiæ credulitas 396. Cap. VII. Vehemens tristitia ex obitu amici, patria propter illam relicta, & ea occasione opusculum ab ipso conscriptum 397. Cap. VIII. Difficultas ejus in percipiendis rebus spiritualibus, & facilitas intelligendi categorias Aristotelis 399. Cap. IX. Colloquium cum Fausto episcopo Manichæo, & post illud justa Sancti suspicio de falso Manichæorum dogmate 400. Cap. X. Iter ex urbe Carthaginensi Romam fraudulenter institutum; morbus ibi periculosus, familiaritas cum Manichæis, & causa inde migrandi Mediolanum, ubi conciones S. Ambrosii præsulis ab ipso auditæ 402. Cap. XI. Lætitia S. Monicæ Mediolanum adventantis ob inchoatam Filii sui conversionem, reverentia illius erga S. Ambrosium, & ex concionibus hujus præsulis ab Augustino agnita sacræ Scripturæ auctoritas 405. Cap. XII. Solicita Augustini ambitio repressa exemplo mendici lætantis, deliberatio de stabili vitæ genere eligendo, & infirmitas ad superandas carnis illecebras 408. Cap. XIII. Paulatim crescens in eo notitia Dei immutabilis & infinite boni, contra errores Manichæorum 410. Cap. XIV. Vanitas divinationis astrologicæ ei monstrata, origo mali difficulter inquisita, & in libris Platonicorum reperta quædam fidei Christianæ consentanea 412. Cap. XV. Cognitio Dei & Verbi incarnati clarius ex sacris Litteris ab ipso hausta, quam ex libris Platonicorum, cum in his plura fidei nostræ mysteria omissa sint 414. Cap. XVI. Augustinus exemplis aliorum ad conversionem excitatus; sed adhuc in eo languidum imitandi desiderium, & variæ fluctuantis animi affectiones 417. Cap. XVII. Post diuturnam carnis ac spiritus luctam ignota vox audita, jubens illum legere sacram Scripturam, eaque lecta, firmum vitæ emendandæ propositum conceptum 420. Cap. XVIII. Abdicata rhetoricæ docendæ professio, secessus in villam Mediolano vicinam, & ibi præparatio ad baptismum recipiendum 422. Cap. XIX. Baptismus ei aliisque Mediolani solenniter administratus ab Ambrosio, illumque brevi secutus S. Monicæ obitus apud Ostia Tiberina, & preces Sancti pro anima matris suæ defunctæ 424. Acta alia, sive secunda vitæ pars, præsertim ab anno trigesimo tertio ætatis usque ad obitum, Auctore S. Possidio, sancti Doctoris discipulo, ejus per annos fere quadraginta contubernali, ex editione Romana anni 1731, quam cum vetusto Musei nostri codice contulimus. Præfatio. Cap. I. Perversa ejus adolescentia, conversio ad frugem, baptismus, sacerdotium, & acta usque ad initium episcopatus 427. Cap. II. Electio ad episcopatum Hipponensem, & varia in eo gesta adversus Donatistas hæreticos, horumque furor 430. Cap. III. Certamina sancti Præsulis contra hæreticos Manichæos, Arianos, ac Pelagianos 432. Cap. IV. Solicitudo ejus pastoralis, & diversæ pro grege suo occupationes 434. Cap. V. Domestica sancti Antistitis conversatio, observantia disciplinæ, morum integritas, & amor erga subditos 436. Cap. VI. Scripta ejus circa finem vitæ, extremus morbus, pia mors, ac sepultura 438. Præmonitio de Indiculo Possidii. Indiculus scriptorum omnium, auctore S. Possidio Calamensi episcopo, ex editione postrema Parisiensi, collata cum editione Antverpiensi & Codice nostro Ms. Cap. I. Contra paganos. Epistolæ contra quos supra 441. Tractatus adversus quos supra. Contra Mathematicos. Contra Judæos 442. Cap. II. Contra Manichæos. Tractatus adversus memoratos 443. Contra Priscillianistas 444. Cap. III. Adversus Donatistas. Tractatus contra Donatistas 444. Cap. IV. Contra Pelagianistas 446. Cap. V. Adversus Arrianos. Tractatus diversi adversus suprascriptos, qui Filium inæqualem Patri esse contendunt 446. Cap. VI. Diversi libri vel tractatus, vel epistolæ, ad utilitatem omnium studiosorum conscriptæ 447. Cap. VII. Epistolæ 451. Cap. VIII. Tractatus diversi 454. Cap. IX & X, Sermones 457 & seqq.

B

Basilla virgo. Syrmii in Pannonia inferiore 515

Benedictus Aretinus ex Ord. FF. Minorum, Aretii in Tuscia. Comm. præv. § I. Cultus, & collectio rerum a Beato gestarum 808. § II. Pia consuetudo a Beato instituta; veritatem indulgentiæ Portiunculæ confirmat; tempus mortis; apocrypha quædam de Beato narrantur 809

Bibianus seu Vivianus ep. & conf. Santonis in Gallia. Comm. præv. Sancti cultus antiquus: Acta triplicia: quænam ex illis præferenda & edenda: epistola nomine S. Augustini ad Bibianum edita 461. Vita, auctore anonymo suppare, ex Mss. Trevirensi & Blaburensi. Cap. I. Sancti patria, parentes, vitaque usque ad episcopatum, quem renitens suscipit 462. Cap. II. Sancti iter Tolosam pro redimendis captivis, mira ibidem erga furem charitas, gestaque cum Theodorico rege, qui Sancti libertate offensus, visione placatur. Civitas precibus liberata ab hostibus 464. Cap. III. Sanguis Sancti terrori est dæmonibus; ecclesia eidem structa. Construit ecclesiam cathedralem & pie moritur, in eaque sepelitur 466

Bonaiuncta conf., unus e septem Fundatoribus Ord. Servorum B. M. V., in monte Senario prope Florentiam. Comm. hist. § I. Varia, quæ ad hunc Beatum pertinent, alibi tractata; eleemosynas dum rogat, venenum sibi porrectum detegit, & sine damno sumit; Ordinis præfectura 783. § II. Morbus; spiritus propheticus; virtutes; mirabilis ante obitum corporis & spiritus fortitudo; Beati numisma; annuntiatio annua in Martyrologio Romano 785

Bonifacius & Thecla conjuges Adrumeti in Africa 551

Bononius abbas presb. Ord. S. Benedicti in monasterio Lucediensi in Pedemontio. Comm. præv. Cultus, Vitæ exemplaria, alii auctores 625. Vita, auctore monacho Lucediensi anonymo, Sancti synchrono, ex Ms. codice Bononiensi edita apud Mabillonium inter Acta Sanctorum sui Ordinis, quam cum aliis exemplaribus contulimus. Patria, vita monastica, peregrinationes per Orientem plurimis utiles; dignitas abbatialis; obitus; altare super ejus sepulcrum 627. Miracula. Prologus auctoris. Cap. I. Miracula a Sancto vivente patrata 630. Cap. II. Miracula a Sancto post mortem facta 632

Burchardus presb. Beinwilæ in Helvetia. Comm. præv. Documenta de Beato huc missa; publicus ex eisdem ipsius cultus 827. Elogium, auctore Augustino Stöcklino, ex documentis abbatiæ Murensis in Helvetia 829. Miracula Beati patrocinio patrata 831

C

Cæsarius episc. & conf. Arelate in Gallia. Comm. præv. § I. Vitæ scriptores: cultus; elogia 50. § II. Præcipua vitæ capita chronologice ordinata usque ad tempus monasterii sacris virginibus conditi, ubi de gemina Regula per Sanctum conscripta 52. § III. Chronologia vitæ producta usque ad annum DXIV, ubi varia supplentur in Actis prætermissa 54. § IV. Prosecutio ejusdem chronologiæ usque ad annum DXXX, in qua exponuntur concilia varia, & gesta Sancti contra Semi-Pelagianos 56. § V. Chronologiæ pars ultima usque ad mortem Sancti: mortis tempus examinatum 59. § VI. Testamentum Sancti: scripta posteris relicta: discipuli, epitaphium 61. Vita. Liber primus, auctoribus Cypriano, Firmino, & Viventio episcopis, ex Ms. S. Martini a Campis, Ordinis Cluniacensis Parisiis, collato cum editione Mabillonii. Præfatio. Cap. I. Sancti patria, parentes, vita clericalis & religiosa usque ad episcopatum 64. Cap. II. Invitus ad episcopatum promovetur: divina Officia disponit, ac ferventer prædicationibus vacat: infirmis, captivis, & pauperibus consulit: falso accusatus relegatur, agnita deinde innocentia honorifice revocatur: ignem compescit, pluviam obtinet &c. 66. Cap. III. Cœnobium sacris virginibus structum, regulaque eis conscripta: Sanctus calumniis appetitus in carcerem truditur, ac deinde Ravennam ducitur: captivi redempti, miracula 69. Cap. IV. Romam profectus varia obtinet a Pontifice: deinde domum regressus, variis virtutibus & miraculis fulget 71. Cap. V. Fervor in prædicando per se & alios: statuta ejus quædam: doctrina in suspicionem vocata & Romæ probata: hospitalitas 73. Vita. Liber II, auctoribus Messiano presbytero, & Stephano diacono, ex editione Mabillonii. Cap. I. Varia miracula, quibus monita quædam virtutesque interponuntur 75. Cap. II. Miracula varia per Sanctum patrata 78. Cap. III. Alia miracula: cura instruendi discipulos, & quosvis ad pœnitentiam hortandi: virtutes & visiones 81. Cap. IV. Miracula quædam post mortem patrata: ætas Sancti & tempus episcopatus; pia ad mortem prævisam præparatio, & beata mors: dolor omnium in ejus obitu & sepultura 82

Cæsidius presb. & M. cum sociis, Transaquis in Marsis. Comm. præv. Locus exponitur, ubi antiqua veneratione gaudet Sanctus: Acta ejus fabulis conspersa: reliquiæ, & tempus mortis, quod incertum 652. Acta fabulosa, auctore anonymo, ex vetusto codice Transaquensi. Cap. I. Capti SS. Rufinus & Cæsidius, ac fidem professi cæduntur: immissæ ad eos pervertendos in carcerem Nicæa & Aquilina convertuntur, ac dein Alexander & Silon milites 654. Cap. II. Martyrium Nicææ & Aquilinæ: conversio proconsulis, & fuga hujus & aliorum in Marsorum provinciam 656. Cap. III. Capiuntur Sancti & Romam ducuntur, excepto Cæsidio, qui sponte venit ad carcerem, sed Rufini consilio recedit: Andreæ proconsulis martyrium 658. Cap. IV. Martyrium Rufini & sociorum, deinde Cæsidii cum aliis sociis, ac demum plurimorum 659. Appendix, auctore anonymo, de miraculis S. Cæsidii post mortem, ex Ms. Lucæ Holstenii 660. Acta altera imperfecta, auctore anonymo, ex duobus Mss. apographis Pistoriensis ecclesiæ 662

Calixtus & Cyprianus martyres in diœcesi Rivensi Galliæ 22

Candida virg. & M. Romæ 515

Cuthburga regina & abb. Winburnensis, Vindogladiæ in Anglia. Comm. præv. § 1. Legitimus Sanctæ cultus: ejus stirps & proximi consanguinei: an cum marito virginitatem servaverit 696. § 11. Vita monastica in Berkingensi cœnobio: constructio cœnobii Winburnensis, cujus fit abbatissa: tempus mortis ignotum 698. Acta ex Capgravio 699

D

Decumanus eremita & M. in comitatu Sommersetiensi Angliæ. Sylloge de loco, & cultu; vita notationibus exposita 23. Vita, auctore anonymo, ex Capgravio, 24

Dominicus Vallius, puer ac M. a Judæis occisus, Cæsaraugustæ in Aragonia. Comm. præv. § 1. Sancti nomen; varia de ejusdem cultu documenta 777. § 11. Reliquiæ; visitatio sacelli; Acta; scriptores, qui de Sancto agunt 779. Passio, auctore anonymo, ex codice antiquo Ms. membraneo Cæsaraugustanæ ecclesiæ S. Salvatoris 782

E

Eanswida virgo abb. in monasterio Folkstoniensi in Cantio. Comm. præv. Locus, publica veneratio; vitæ institutum; tempus mortis 684. Vita, auctore anonymo, ex editis apud Capgravium 685

Ebbo & Gericus, Guericus vel Goëricus episcopi conff. Senonis in Gallia. Comm. præv. § 1. Cultus utriusque probatus: initium & finis episcopatus B. Gerici 94. § 11. Chronologia vitæ S. Ebbonis: corporis elevatio, & reliquiæ: Acta 96. Vita, auctore anonymo, ex Legendario Senonensi Ms., collato cum Ms. Suessionensi & editione Mabillonii 98

Ebregisilus vel Ebraïsilus ep. Meldensis, in monasterio Jotrensi in Bria Galliæ provincia. Locus, cultus, tempus, sepulcrum, sacra lipsana 694

Elisabetha seu Isabella, virgo regia, fundatrix monasterii Longi-Campi prope Fanum S. Clodoaldi in agro Parisiensi. Comm. præv. § I. Acta antiqua Beatæ & Vitæ recentiores: natales ejusdem, pia educatio, fuga nuptiarum, fundatio abbatiæ Longi-Campi 787. § II. Utrum Beata vitam Religiosam sit professa? Clementis IV ad eam litteræ: mors, & sepultura 789. § III. Prolixum Beatæ Epitaphium, ex Gallico Latine redditum 792. § IV. Miracula recentiora 794. § V. Elisabetha Beatis adscripta: cultus extensio, corporis translatio, Officium 796. Vita Gallice scripta per Agnetem de Harcourt abbatissam Longi-Campi, & Latine reddita. Cap. I. Beatæ parentes, & pueritia; nuptiæ recusatæ morbus; orandi assiduitas, pœnitentiæ rigor, aliæque virtutes 798. Cap. II. Misericordia in pauperes, fundatio abbatiæ Longi-Campi, virtutes variæ, morbus biennis, & pius obitus 800. Cap. III. Miracula varia, partim in vita, partim tempore mortis patrata: elevatio corporis 802. Cap. IV. Miracula multa post mortem facta 804. Cap. V. Miracula alia post mortem patrata 806

Elmerus vel Ermelius ep. & conf. Molhanii in diœcesi Leodiensi. Sylloge. § 1. Cultus, loci situs, notæ in Officium proprium, quod datur; tempus vitæ 485. § 11. Officium Sancti proprium apud Molhanienses 486

Euthalia virgo & mart. Leontinis in Sicilia 12

Euthymius conf., uxor ejus, & Crescentius filius martyr. Perusiæ in Umbria, ex Martyrologio Romano & Ferrario 512

F

Facundinus ep. & conf. Tadini in Umbria. Comm. præv. § 1. Loci situs; Sancti vita ante episcopatum; an ad eum scripserit S. Gregorius PP.; episcopatus; fertur canonicus Regularis fuisse 467. § 11. Sancti virtutes & miracula; cultus; Vitæ scriptor 469. Vita, auctore anonymo, e codice Vaticano. Cap. I. Sancti virtutes sedulo adversus peccata odio conservatæ; episcopatus meritis ejus exornatus 471. Cap. II. Orthodoxæ fidei custodia; cura & charitas erga subditos, aliæque virtutes episcopo dignæ 473. Cap. III. Sancti cura pro monialibus; pastoralis de suo grege solicitudo; colloquia spiritualia; S. Juventinus ejus discipulus; fructus in proximo; vita mixta; castitas 476. Cap. IV. Singulare orationis donum, & multiplices fructus ex eadem relati 477. Cap. V. Dyscoli Sancto invidi; vanæ gloriæ fuga; virtutes aliæ; obitus 479. Cap. VI. Revelatio & translatio corporis; cultus publicus; S. Juventinus apud Sanctum sepultus; miracula; mutata ecclesia; sepulcrum divinitus honorari jussum; Sancti Legenda 481. Cap. VII. Alia miracula; reliquiæ, mutatio ecclesiæ 483

Fagnanus ep. & conf. in Hibernia 824

Famianus conf. Ord. Cisterc. 813

Fantinus monachus & conf. Thessalonicæ in Macedonia. Comm. præv. Topographia; cultus sacer; elogia; ætas, qua vixit; quænam Vita a nobis detur 621. Vita ex codice Ms. Græco bibliothecæ Mediolanensis Ambrosianæ, quod cum alio exemplari collatum est 623

Fedlimidus conf. pont. in Hibernia 814

Felix, Arontius, Sabinianus, Honoratus, martyres. Potentiæ in Lucania Italiæ, ex Hieronymianis apographis 21

Felix, Foricia, Adausia, Gemellina cum sociis MM. Romæ 515

Felix presb. & Adauctus MM. Romæ via Ostiensi. Syll. hist.-crit. § 1. Cultus horum Sanctorum antiquissimus: Acta ex Adone: beneficia quædam & reliquiæ locis variis 545. § II. Examinantur ea, quæ contra Acta objecta sunt, & disputatur de S. Felice fratre Martyris nostri, quem probamus esse alium a S. Felice Nolano, & nominari Felicem in Pincis 548

Fermerius conf. in provincia Engolismensi ac insula Bovinensi in Gallia 842

Fiacrius eremita & conf. in territorio Meldensi in Gallia. Comm. præv. § I. Celeberrimus Sancti cultus ex frequentia miraculorum ortus 598. § II. Elevatio sacri corporis & translationes aliquæ: reliquiæ variis locis in veneratione habitæ 600. § III. Acta Sancti qualia: referuntur & discutiuntur, quæ de eo leguntur apud scriptores recentiores: inquiritur, quo circiter tempore floruerit & obierit Sanctus 602. Acta, auctore anonymo, ex codice nostro Ms. Prologus. Cap. I. Gesta Sancti in vita: ingressus in ejus sacellum mulieribus prohibitus 605. Cap. II. Pater cum duobus filiis ægris Matronæ illapsus, cum iis sanis fluvio egreditur: quatuor pueri diu submersi, deinde ex aqua emergunt incolumes 607. Cap. III. Diversæ mulieres ex variis morbis valetudini restitutæ ope Sancti: quidam calculo liberatus, alter gravi pedis malo 608. Cap. IV. Morbi diversi ope Sancti depulsi: quidam blasphemi primum puniti, deinde pœnitentes sanati 610. Cap. V. Apparet S. Fiacrius cuidam, quem sanat & docet filium ei natum: sanati alii: puella ex castitatis periculo & morbo simul erepta 612. Cap. VI. Varii morbi depulsi, interque eos cujusdam, qui ob blasphemiam in Sanctum laborare cœperat 613. Cap. VII. Alii morbi, opitulante Sancto, sanati 614. Appendix I. Miracula facta Divione in sacello ducis Burgundiæ, auctore anonymo, ex Ms. Divionensi. Cap. I. Sanationes diversorum morborum variæ 616. Cap. II. Sanationes aliæ 618. Appendix altera. Miracula recentiora ex Plessio Latine reddita 619

Firmus & Rusticus MM. 813

Flannanus ep. & conf. Laoniæ in Momonia Hiberniæ. Comm. crit. § 1. Locus, cultus, Acta fabulosa 488. § 11. Miracula apocrypha; biographus; mors Sancti ac tempus; translatio corporis 490

Fortunatus, Cajus, & Anthes MM. Salernitani. Comm. præv. § I. Locus; corpora ibidem deposita; cultus solennis; translationes 163. § II. Sanctorum Martyrum translationis historia 165. § III. Actis alii Sancti immixti; miraculum, quod in eisdem narratur, aliunde confirmatum; illorum characteres 166. Acta, e lectionibus propriis ecclesiæ Salernitanæ 167

G

Gaianus, Lucianus, Rufinus, Vincentius, Silvanus, Vitalica, Antiquora, Emelinus, Florentinus, Justa, Julia, Antineus, Maximus: item vitalica MM. Ancyræ in Galatia, ex apographis Hieronymianis 667

Gaudentia virgo & M. Romæ. Cultus ex antiquis Fastis & Martyrologio Romano 553

Gebhardus vel Gebehardus episc. & conf. Constantiæ in Suevia. Comm. præv. § I. Illustre Sancti genus, parentes, ac fratres 106. § II. Pia Sancti educatio; an fuerit monachus; episcopatus; monasterium Petershusianum ab eo conditum; miracula 107. § III. An caput S. Gregorii Magni ad Petershusienses a S. Gebehardo delatum; ornamenta eorum ecclesiæ; alia Sancti pia donatio 110. § IV. Annus emortualis; sepultura; annuntiationes in Fastis sacris; an canonizatus; publica veneratio; reliquiæ; Officium proprium 112. § V. Notitiæ de Chronographo Constantiensi; scriptor Vitæ ac miraculorum, Sancti vaticinia 114. Vita, auctore Felice Manilio, ex documentis Mss. monasterii Petershusiensis edita apud Henricum Canisium. Præfatio auctoris 115. Cap. I. Illustre Sancti genus; mirus, quo lucem vidit, modus; educatio; episcopatus; monasterii Petershusiani fundatio 116. Cap. II. Miraculum; privilegium & sacra lipsana Romæ impetrata; alia miracula; curæ pro monasterio Petershusiensi susceptæ; obitus, sepultura, apparitio 118. Miracula, apparitiones, ac vaticinia 121. Miracula recentia, ex impressione Germanica Latine reddita 124. Pars I. Sanctus in male affectis pedibus, naufragii periculis, ac febri vehementi sospitator 124. Pars II. Periculosa in somno ambulatio, hernia, hemiplexia, tubera, cruciatus in partu curantur 126. Pars III. Distortus, hydropicus, mulieres in partu liberantur 127. Pars IV. Infirmitas, pedis contractio, dolores cruris ac brachii, vehemens vomitus sospitata 129

H

Hermes martyr, Romæ. Comm. hist.-crit. § I. Judicium de antiquitate & fide Actorum S. Alexandri, e quibus gesta S. Hermetis petenda: eorumque vindiciæ contra Tillemontium & alios 142. § II. Elogium ex Adone; cultus antiquissimus; cœmeterium cum ecclesia, aliaque loca ipsius nomini dicata 146. § III. Diversæ sacri corporis translationes, & reliquiæ variis locis sparsæ 148

Hildegarus beatus, ut fertur, ep. Coloniensis 813

Hypatius ep. & Andreas presb. MM. Constantinopoli 514

I

Joannes, episc. Ticini in Longobardia. Syll. hist. De cultu, tempore episcopatus, & gestis 105

Joannes sacerdos & Petrus laïcus MM., Ord. FF. Minorum, Valentiæ in Hispania. Comm. præv. § I. Cultus; gesta ante martyrium; ejusdem annus & locus; impetrata regis conversio; translatio corporum; ædes sacra; miracula 837. § II. Rex, qui jusserat occidi Beatos, ad Christum conversus, ac de FF. Minoribus bene meritus cum filio suo; varii, qui de hisce Martyribus meminerunt, scriptores; nostræ in nonnullos observationes 839. Martyrium ex S. Antonino archiep. Florentino 841

Irenæus, Or, & Orepsis MM. Syll. Cultus, elogium, observationes 552

Julianus mart. Brivate in Arvernia. Comm. præv. § 1. Locus & tempus martyrii: Acta gemina, & Liber miraculorum 169. § 11. Cultus Sancti, & quo modo hic cœptus sit atque auctus, variisque locis propagatus 171. Passio, auctore anonymo, ex editione Labbei collata cum editione Bosqueti, & codice nostro Ms. 173. Passio II, auctore incerto, ex tribus Mss., collatis cum editione Ruinartii 174. Miracula, auctore S. Gregorio Turonensi, ex editione Ruinartii. Antiquæ divisionis capita. Præfatio. Cap. I. Martyrium Sancti: capitis inventio: fons miraculis clarus: quidam mortis periculo & carcere liberatus 176. Cap. II. Prodigia apud sepulcrum patrata, quibus conversi gentiles: sanationes variæ 178. Cap. III. Pœnæ variorum, qui Sancto ejusve ecclesiæ injuriam intulerant 179. Cap. IV. Beneficia varia variis Sancti favore præstita 182. Cap. V. Alia mirabilia: obitus dies revelata: reliquiæ in Campaniam, & in Orientem portatæ, ædificatæque illic ecclesiæ, & facta miracula 183. Cap. VI. Reliquiæ Turones translatæ, conditaque ibidem ecclesia & facta miracula: perjuri puniti 184. Cap. VII. Ecclesia a S. Aredio ædificata, Sanctique reliquiis ditata, in qua miracula varia patrata: reliquiæ aliis locis servatæ, & miraculis claræ 186

Juventinus archidiac. conf. apud Tadinates in Umbria 485

L

Licerius vel Glicerius, ep. & conf. Consorannis in Novempopulania. Comm. præv. 45. Vita, auctore Bernardo Guidonis episcopo Lodovensi, ex editione Labbei, collata cum Ms. Musciacensi 47

M

Malrubius monachus & mart. in Marnia Scotiæ provincia. Cultus, observationes, lectiones propriæ 131. Lectiones propriæ ex Breviario ecclesiæ Aberdonensis 132

Manettus Antellensis conf. unus ex septem fundatoribus Ordinis Servorum beatæ Mariæ Virginis, in Monte Senario Tusciæ in Italia. Comm. hist. § I. Locus; Beati nomen; genus; vita secularis; gesta usque ad supremam in Ordine præfecturam 133. § II. Beatus ad Ordinis regimen promotus, rem approbante Clemente PP. IV; magistratus abdicatio; obitus; elogium 135. § III. Aliud elogium; miracula; austeritas vitæ; reliquiæ; cultus publicus Romæ confirmatus, & in Martyrologio Romano apponi jussus 137

Marcellus seu Marcellinus tribunus, & uxor ejus Mammea vel Mamnea, Petrus, Chiron, Ammon, Serapion, Joannes, Babilas, Meletius episcopus, Atheogenes, Ariston, Festus, Victor, Susanna, Zoilius, Domninus, & Memnon, in Ægypto. Comm. præv. 12. Acta, auctore Juliano presbytero, ex Ms. Trevirensi collato cum Cluniacensi 14

Martyres nongenti, ex Martyrologiis Hieronymianis 513

Martyres XL Sufis in Africa. Cultus e Martyrologio Romano: locus, occasio ac tempus martyrii 553

Maurentius, Urbanus, Avitus, Maternianus & Vincentius MM. Apud Forum-Sempronii in Italia. Cultus & Martyrium 665

Medericus presb. & abbas, Parisiis. Comm. præv. Cultus; reliquiæ, Acta: tempus, quo floruit Sanctus 518. Vita, auctore anonymo, ex Ms. codice Chiffletiano, collato cum Ms. Rubeæ-Vallis & editione Mabillonii. Cap. I. Sancti natales, vita monastica, dignitas abbatialis, variæ virtutes ac miracula 520. Cap. II. Secessus in solitudinem: reditus ad monasterium: peregrinatio Parisios: miracula: diuturna infirmitas ac beatus obitus 522. Cap. III. Elevatio & translatio corporis 524

Modanus, fortasse episc., in Ultonia Hiberniæ 565

Moyses Æthiops, eremita, abbas & fortassis martyr, in Monte Scethi Lybiæ. Comm. præv. § I. Sanctus e latrone ad pœnitentiam conversus, & per ipsum alii 199. § II. Vita solitaria; vehemens & longa carnis lucta; adhibita contra eam remedia; dæmonis in Sanctum crudelitas; mira hujus in illum potestas 200. § III. Sancti virtutes; apophthegmata & instructiones 202. § IV. Donum prophetiæ; mors; cultus apud Græcos & Latinos; elogia; chronotaxis 204. § V. Solitarii Sancto nostro synonymi; hujus discipuli, dignitas abbatialis, sacerdotium & fortasse martyrium 206. § VI. Vitæ Græcæ exemplaria; nostræ observationes 208. Vita, a Laurentio monacho Rutiensi descripta, e codice Ambrosiano 209

N

Narnus episc. conf. Bergomi in Italia. Sylloge historica 8

Nicæa & Paulus MM. Antiochiæ in Syria, ex Fastis sacris & Martyrologio Romano 513

O

Ollius & Stephanus diaconus, MM. Constantinopolitani, ex Florentinio 20

Optatus ep., Sanctinus & Memorius presbb. Autissiodori in Burgundia. Syll. hist.-crit. de gestis, cultu, & corporum translationibus 680

P

Pammachius senator Romanus fortassis presb., Romæ. Comm. hist. § I. Sanctus noster a S. Hieronymo laudatus propter virtutes summa cum generis nobilitate conjunctas 555. § II. Xenodochium a Sancto erectum: titulus SS. Joannis & Pauli: monita ipsi data a S. Hieronymo; amicitia cum eodem sancto Patre, & cum S. Paulino 557. § III. Mutua SS. Pammachii & Hieronymi pro bono Ecclesiæ navata opera; laudatur a S. Augustino, & Palladio; an fuerit presbyter 559. § IV. Epistola contra S. Pammachium perperam S. Hieronymo adscripta: tempus mortis: vitæ chronotaxis 561

Patricius ep. conf. Glastoniæ in Britannia. Syll. hist.-crit. § I. Patricius senior non allus esse videtur a Patricio II, seu juniore, magni Patricii ex fratre nepote, de cujus cultu hac occasione tractatur 833. § II. De gestis Patricii junioris cur pauca cognita: quomodo intelligi de ipso possit, quod cum magno Patricio simul ad Christum venerit 835

Paulinus ep. Trevirensis, in Phrygia. Comm. præv. § I. Cultus ex Fastis sacris; natales, educatio, initium episcopatus; acta pro S. Athanasio contra pseudo-synodum Syrmiensem 668. § II. In exsilium relegatur Sanctus a conciliabulo Arelatensi; a S. Athanasio laudatur; locus & annus mortis; an fuerit martyr; sacra ejus crypta Treviris 670. § III. Corpus e Phrygia Treviros translatum; a Normannorum profanatione conservatum, ac deinde inventum 673. § IV. Alia corporis inventio; inspectio ejusdem; caput ab eo separatum magna cum veneratione colitur; ecclesiæ S. Paulini vicissitudines; Sancti Acta 674. Vita, auctore anonymo, ex Ms. Trevirensi sancti Martini, ad aliud collato. Prologus. Cap. I. Natales, educatio; profectio ad Trevirenses; acta pro S. Athanasio; exsilium 676. Cap. II. Mors in exsilio; corpus Treviros translatum; miracula 678

Pelagii duo martt., alter Constantiæ in Suevia; alter in Civitate-nova Istriæ. Comm. præv. § I. Constantiensis Martyris memoria in Fastis sacris; dissertatio de loco martyrii; corpus Constantiam translatum 151. § II. S. Pelagius, qui colitur in Civitate-nova, a superiore distinctus videtur 154. § III. S. Pelagii Constantiensis Officium proprium; reliquiæ Pragenses; Rotwilanæ juridicis instrumentis probatæ 155. § IV. Sacrum lipsanum a Rotwilanis obtentum, & Constantiam delatum; ejusdem urbis episcopi pro hoc sacro pignore gratiarum actio: reliquiæ, ut fertur, Lorbanenses 158. § V. Brachium in Augia divite; ædes variis in locis sacræ; Acta 159. Passio, auctore anonymo, ex apographo nostro e bibliotheca S. Galli, ad aliud collato 161

Petrus conf. Trebis in Latio Italiæ regione. Comm. præv. § I. Variæ de Sancto notitiæ: patria; educatio; disciplina sub S. Cleto; exstasis; multis in locis verbi Dei prædicatio; tempus vitæ ac mortis 634. § II. Sepulcra, miracula; Officium proprium; promotus cultus; translatio corporis; reliquiæ 636. § III. Officium novum, ejusdemque extensio, Sanctus Martyrologio Romano adscriptus; imagines & picturæ; statura corporis; an fuerit eremita; varia exemplaria Vitæ; quale hic detur 639. Vita, auctore anonymo antiquo, ex archivo Trebano in Latio. Cap. I. Patria, progressus in virtute sub S. Cleto; clericatus; apparitio ipsi facta; prædicatio verbi Dei; miracula 641. Cap. II. Alia Sancti miracula, obitus, exsequiæ, sepultura 642. Cap. III. Miracula post Sancti obitum; ejusdem canonizatio 644

Philonides ep. & M. Curii in Cypro insula. Loci descriptio, cultus & martyrium e Mss. Græcis 544

Pœmen anachoreta, in monte Scethi Lybiæ, & in Ægypto. Comm. præv. § I. Locorum notitia; Sancti nomen; diversus ab eo Pambo; an Pœmen duplex? Pimenius cum Posthumio non confundendus 25. § II. S. Pœmenis fratres; ejusdem auctoritas & virtutes; vitæ chronotaxis; cultus & elogia 27. Vita, auctore Laurentio monacho Rutiensi in Calabria, e codice Ambrosiano 30. Apophthegmata, ex editione Cotelerii 32. Pars I. 33. Pars II. 35. Pars III. 40

Polienus, Serapion, Justilla, ac forte Hermes MM. Alexandriæ: item Helias, Stephanus diaconus, Pollion MM. Romæ, ex Hieronymianis 188

Primianus M. Spoleti in Umbria, ut fertur, ex Ferrarii Catalogo Sanctorum Italiæ 664

R

Raymundus Nonnatus conf., S. R. E. Cardinalis, ex Ordine B. Mariæ Virginis de Mercede Redemptionis captivorum, Cardonæ in Catalonia. Comm. præv. § I. Incertum, quando prodierit in lucem; nobilitas; educatio; vocatio ad Ordinem monitu Deiparæ; labores apostolici; iter Italicum ac reditus 729. § II. Cardinalitia dignitas; miraculum; Romanum iter obitu præventum; Eucharistia ante mortem divinitus Sancto allata; lis de ejus corpore cælitus decisa, sacellum S. Nicolai donatum Ordini FF. Mercenariorum 731. § III. Publicus Sancti cultus; an Sanctorum canoni adscriptus 733. § IV. Extensio cultus concessa a Sede Apostolica; ejusdem litteræ hunc in finem datæ 734. § V. Officium ad majorem solennitatem evectum; Missa propria ac Officium Ordinis; Scriptores, qui de Sancto tractarunt 736. Vita ex variis auctoribus collecta, & apud Ciaconium edita inter Vitas & res gestas Pontificum Romanorum & S. R. E. Cardinalium. Cap. I. Sancti nomen; natales; educatio; pietas in Deiparam: hujus erga illum favores; dæmonis insidiæ; vita Religiosa; expeditiones ad redimendos captivos 737. Cap. II. Misericordia; Christi ac Mariæ apparitio; miraculum; vaticinia; contagia sanata; Viaticum sacrum; obitus; lis de corpore cælitus dirempta; mira in ejusdem translatione; ædes sacra; apparitio; propagatio cultus; beneficia 740. Miracula. Præfatio interpretis P. Conradi Janningi, hagiographi quondam Antverpiensis 741. Miraculorum Pars I. Cap. I. Raymundi sanctitas, locus mortis ac sepulturæ; cultus; mortuus ab eo ad vitam revocatus 742. Cap. II. Quidam a rotis illæsus; curata febris; Sancti cultus; puerperis hic propitius 744. Cap. III. Infans redivivus, oculus male affectus, infirmus, mula & equus morti proximi, puerperæ, puella in gravissimo lapsu per Sanctum adjuti 745. Cap. IV. Religiosus ex altissimo loco lapsus; alii in febribus sospites 747. Cap. V. Sanctus in gravi ruina conservator; ac puerperis variis beneficus; alius a lethargo sanatus 749. Cap. VI. Puer læsus curatur; litteræ illustrissimi episcopi Barcinonensis 751. Pars II, ex editis Hispanice apud Philippum Colombum. Cap. I. Singularia Sancti beneficia erga mulieres prægnantes ac puerperas in variis Cataloniæ locis 752. Cap. II. Aliæ a Sancto gratiæ puerpueris præstitæ in variis Hispaniæ locis 754. Cap. III. Steriles fœcundatæ; reliqui favores prægnantibus ac puerperis præstiti expediuntur 757. Cap. IV. Declarationes Gerundenses de Sancti beneficiis; puer herniosus a nativitate sospitatus; juvenis sub ruina stabuli &c. 760. Cap. V. Declarationes Perpinianenses de variis malis Sancti patrocinio sublatis 761. Cap. VI. Sanctus in miseriis sospitator ex declarationibus Gerundensibus 763. Cap. VII. Sancti erga afflictos beneficentiam ostendunt declarationes Portellenses 764. Cap. VIII. Declarationes Barcinonenses ac Vicenses de aliis sancti Thaumaturgi invocatione sospitatis 766. Cap. IX. Religiosi duo miris modis in itinere sospites; sanata febris; tempestas maris sedata; mira in Sancti imagine; infirmitates sublatæ 769. Cap. X. Patrata a Sancto mirabilia apud Ulyssiponenses 772. Cap. XI. Sublata desperatio; puer resuscitatus; tres alii pueri a flammis intacti; publica pestis sedata; puer sub carro illæsus; furtum impeditum ac divinitus punitum 774

Ritza virgo, Confluentiæ in Germania. Cultus & miracula 624

Robustianus & Marcus MM. Cultus ex Martyrologio Romano an Robustiani plures 666

Rufinus ep. M., qui colitur Assisii in Umbria. Comm. præv. 814. Inventio corporis in aqua, auctore anonymo, quæ apocrypha videtur & fabulosa, ex Ms. Assisiensi 815. Inventio corporis altera auctore anonymo, ex Ms. Ferdinandi Ughelli 817. Miracula eodem anonymo auctore, ex codice Ms. Assisiensi. Cap. I. Miracula quædam ante inventionem corporis facta 818. Cap. II. Miracula facta ipso anno inventionis 820. Cap. III. Prosecutio miraculorum 821. Cap. IV. Reliqua Sancti miracula 823

Rufus & Carpon, Carponius, vel Carpophorus martyres, Capuæ in Campania Italiæ. Comm. præv. 16. Passio 18

Rufus episcopus mart. Capuæ in Italia. Syll. hist.-crit. 9

S

Sebastus, Alexander, & forte Emerita, ex Hieronymianis exemplaribus 21

Sebbus rex Orientalium Saxonum Londini in Anglia. Syll. hist.-crit. de cultu & gestis 516

Serapia virg. & mart. & Sabina mart. Romæ. Comm. præv. Cultus utriusque Sanctæ & reliquiæ: Acta utrique communia: tempus & locus martyrii 496. Passio, auctore anonymo, ex quatuor Mss., collatis cum editionibus Mombritii & Baluzii. Cap. I. Utriusque Sanctæ cohabitatio: Serapia ad præsidem ducitur, comitante Sabina: ac deinde violanda traditur duobus juvenibus; at liberatur divinitus 500. Cap. II. Serapia ad præsidem reducta, precibus ad sensum reducit juvenes: deinde variis modis nequidquam tentata martyrio coronatur 502. Cap. III. Sepultura Serapiæ: S. Sabinæ pia opera & martyrium 503

Syagrius episcopus Augustoduni in Burgundia. Comm. præv. § I. Sancti cultus & Acta, varia de stirpe & cognatione ejus examinata: episcopatus initium, & obsequia variis præstita 84. § II. Variis conciliis adest Sanctus: curat S. Virgilium ecclesiæ Arelatensi præficiendum: magna valet gratia apud reges Francorum, qua utitur pro monachis S. Aredii: varia cum Brunichilde exstruit monasteria 86. § III. Opem fert Augustino Anglos convertenti: pallium obtinet a S. Gregorio Romano Pontifice, cum præeminentia ecclesiæ suæ: illum magni facit Gregorius, variaque ei imponit negotia: tempus mortis: reliquiæ 88. Vita, ex Breviario Æduensi 90

Syrus ep. Patavinus. Cultus, ac tempus mortis 652

T

Theodorus II, episc. Octodorensis vel Sedunensis, in Vallesia apud Helvetos. Syll. hist. De cultu, ætate, & gestis 43

Theodotus, Rufina & Ammia Cæsareæ in Cappadocia 651

V

Verona Virg. prope Lovanium in Brabantia. Comm. præv. De cultu ejusque loco & Actis 525. Vita, auctore anonymo, ex prima parte Hagiologii Brabantinorum Ms. in Rubea-Valle. Præfatio. Cap. I. Natales Beatæ, & vita usque ad obitum parentum 526. Cap. II. Vita reliqua: mors & prodigiosa sepultura 528

Vicinius conf. episc. Sassinatensis in Italia. Comm. præv. Locus, cultus, miracula, tempus, Vitæ exemplaria 189. Vita et miracula, auctore anonymo, ex libro Hieronymianorum Ariminensium. Prologus. Cap. I. Sancti patria; prædicatio apud Sassinates; episcopatus; mors, sepultura; auctoris de posthuma Sancti gloria parergon 190. Cap. II. Dæmoniaci liberati; bona suo domino restituta; sancti catena prodigiosa 191. Cap. III. Mulier in Sanctum irreverens punita, ac deinde sanata; equus, quia non servatum pro eo votum, mortuus; depulsa falsa accusatio 193. Cap. IV. Avaritia punita; diffracta e lapsu membra sanata; mira de amisso lipsano Sancti historia; innumerabilis in miseros beneficentia ejus 194

Victor conf. solitarius Campi-boni in diœcesi Nannetensi in Armorica. Syll. De cultu ac miraculis 683

W

Werenfridus presb. conf. in Elst vico Betuæ in Geldria. Comm. præv. Descriptio loci, cultus, reliquiæ, Acta, tempus prædicationis & mortis 100. Vita, auctore anonymo, ex Ms. Bodecensi, collato cum editione Suriana & schedis Lindani 102

INDEX CHRONOLOGICUS

SECULO I.

Anno 34 vel 35 S. Æthiopem Eunuchum baptizat S. Philippus diaconus 7 f

Circa 75 S. Narnus ep. Bergomensis 8 a

Sub finem sec. S. Rufus episc. & M. Capuanus 9 b

SECULO II.

S. Aristides philosophus 650 c

116 Martyrium S. Hermetis 142 c

Circa 126 SS. Serapia V. M. & Sabina M. supremum vitæ claudunt diem 496 c

SECULO III.

S. Syrus ep. Patavinus 652 a

Circa medium S. Euthalia V. & M. 12 a

Post medium vel circa finem S. Adelphus episc. Metensis mortuus 504 c

Eodem sec. forsan exeunte S. Alvera V. & M. 836 f

Sub Numeriano, ut fertur, imperatore duo SS. Pelagii MM. 151 c

Sub Maximiano SS. Bonifacius & Thecla conjuges 551 b

Sub Maximino I, vel sub Maximiano S. Cæsidius presb. M., ejusque socii 652 c

Sub Diocletiano SS. Felix presb. & Adauctus martyres 545 c. SS. Rufus & Carponius MM. 16 a. S. Philonides ep. Curiensis M. 544 b. SS. Fortunatus, Caius & Anthes MM. 163 b

Sub Diocletiano & Maximiano S. Primianus M. 664 c

Tempore circiter Diocletianeæ persecutionis SS. Euthymius conf., uxor ejus, ac Crescentius martyr eorum filius 512 c

SECULO IV.

Circa 303 S. Marcellus seu Marcellinus cum sociis MM. in Ægypto 12 c, 15 d

Circa 304 S. Julianus M. Brivate 169 b

Post persecutiones, ut creditur, imperatorum gentilium S. Vicinius ep. Sassinatensis obiit 189 a

Circa 330 S. Pammachius natus esse conjicitur 562 d

340 E vita probabilius migravit S. Alexander ep. Constantinopolitanus 195 b

348 Potuit S. Pammachius fuisse condiscipulus S. Hieronymi 562 d

Ultra 349 non videtur differendus S. Paulini præsulis Trevirensis episcopatus 669 c

353 A conciliabulo Arelatensi in exsilium mittitur S. Paulinus episc. Trevirensis 670 e f

354 Nascitur S. Augustinus episc. & Ecclesiæ Doctor 317 a

359 vel 360 mortuus S. Paulinus ep. Trevirensis 668 a

Ab anno 382 usque ad 385 contraxisse videtur S. Pammachius amicitiam peculiarem cum S. Hieronymo 562 d

383 S. Augustinus ex Africa Romam navigat 224 b

385 Profitetur rhetoricam Mediolani 227 a

387 Probabilius baptizatur a S. Ambrosio 223 c

395 Consecratur episc. 273 c

398 Adest concilio Carthaginensi IV 354 f

401 Duo celebrantur concilia Carthagine quorum primo verosimiliter; alteri certo interfuit Sanctus 355 a

Plura alia de hoc sancto Doctore notis chronologicis intexta invenies in Commentario Actis ejus prævio. Vide gestorum ejus chronotaxim 353 b & seqq.

396 Corpus S. Paulini ep. Treviros translatum e Phrygia scribitur 673 a

397 Mortua Paulina S. Pammachii conjux 562 f: qui deinde illustribus potissimum virtutibus claruit ibid. f

399 Martyres sexaginta Suffectani 553 c

Seculo hoc circiter exeunte S. Moyses Æthiops abbas & forte martyr e vita migrat 199 a

Sec. eodem exeunte S. Hieronymus varia sua scripta mittit ad S. Pammachium 562 e

SECULO V.

Saxones & Angli Britanniam ingressi 91 a

Sub initium hujus seculi S. Ambrosius ep. Santonensis moritur 212 a

Circa medium S. Bibianus seu Vivianus ep. Santonensis obit 461 a

Ad annum 401 referri potest factum S. Pammachii, subditos sibi in Africa colonos ad Ecclesiæ Catholicæ sinum reducentis 562 f

406 S. Hieronymus varios Commentarios dedicat S. Pammachio 563 a

407 Verosimiliter eidem Sancto inscripsit S. Hieronymus Danielem 563 a

409 vel 410 S. Pammachius moritur 555 a

450 S. Pœmen anachoreta 25 a

460 S. Patricius Hibernorum apostolus vita functus 834 c

469 vel 470 nascitur S. Cæsarius episc. Arelatensis 52 b

Circa 470 S. Patricius II episc. Ardmachanus vitam claudit 833 b

Circa 499 interest collationi Catholicorum cum Arianis S. Æonius ep. Arelatensis 564 a

Eodem anno S. Æonius ecclesiæ suæ jura tuetur 564 b

SECULO VI.

Huic seculo S. Fedlimidus conf. pont. intexitur 814 e

Sec. eidem affigitur S. Fagnanus ep. 824 f

Sec. eodem S. Victor solitarius vita functus memoratur 683 a

Forte sec. 6 vel 7 S. Modanus vivere desiit 565 b

502 Mortuus S. Æonius ep. Arelatensis 563 a

Eodem an. S. Cæsarius fit ep. Arelatensis 52 e: gesta ejus in episcopatu chronologice deducta 52 f, 53 & seqq.

Circ. an. 506 S. Syagrius ep. Augustodunensis creatus 84 c, 85 a b

Circa 516 S. Theodorus II episc. Octodorensis vel Sedunensis in Vallesia 43 c

Circa 530 S. Optatus ep. Autissiodorensis obiit 682 f

542 Moritur S. Cæsarius ep. Arelatensis 61 b c

Ante medium hujus seculi S. Licerius vel Glycerius ep. Consoranensis 45 a

Circa medium S. Bibiano seu Viviano ep. Santonensi ecclesia exstructa 461 c

567 Concilio Lugdunensi II interest S. Syagrius 86 a

573 Concilio Parisiensi IV interfuit idem præsul 86 b: item Matisconensi anno 581: Lugdunsi III 583, Matisconensi II 585, ibid. b c

575 Mors Sigeberti I regis Austrasiæ 575 d

Circa 580 natus S. Agllus abbas 572 e

Inter an. 585 & 589 S. Ætherius Lugdunensis creatur episc. 92 b c

Post an. 587 B. Agilus vicecomes vita functus 566 a

Circa 587 S. Agilus abb., dum erat septennis, benedictionem obtinet a S. Columbano 572 e

Anno 588 Licerius ep. Arelatensis moritur 86 d

590 vel circiter monasterium Luxoviense constructum 572 e

590 S. Gregorius magnus fit summus Pontifex 88 a

Circa 590 S. Agilus abbas Religionem ingressus 572 e

Anno 591 Clotarius baptizatur 86 e

593 S. Guntramnus rex Burgundiæ obiit 575 e. Childebertus II fit rex Burgundiæ 575 f

Inter an. 593 & 600 monasteria tria condit S. Syagrius ep. Augustodunensis 87

596 Childebertus II rex Austrasiæ & Burgundiæ vivere desinit 575 e

Eodem an. S. Gregorius magnus scribit ad S. Syagrium ep. Augustodunensem 88 a

599 pallium S. Syagrius obtinet 88 e

Circ. an. 600 obiit idem Sanctus 90 a

SECULO VII.

Seculo 7 S. Fiacrius eremita defunctus 598 a

Forte hoc sec. mortuus S. Flannanus 488 b

Sub initium seculi 7, vel sec. 9 aut 10 S. Facundinus ep. Tadinensis e vita discessit 467 b

Forte post initium sec. 7, vel sec. 9 aut 10 S. Juventinus 485 e

610 Verosimiliter pro monasterio suo mittitur S. Agilus abbas ad Theodericum Burgundiæ regem & Brunichildem 572 f

Eodem an. S. Columbanus exsul 572 d

613 Clotarius Galliæ monarchiam adeptus 572 d

617 S. Agilus abbas verosimiliter eligitur ad prædicandum Euangelium 573 a

633 vel 634 episcopus consecratur S. Aidanus 689 f

636 Monasterium Resbacense videtur dedicatum & inhabitari cœptum, cujus abbas primus S. Agilus 573 b

640 E vita migrasse S. Eanswida V. & abbatissa dicitur 685 c

Circa 650 vita functus S. Agilus abbas Resbacensis 569 b, 573 c d e

651 Obiit S. Aidanus ep. Lindisfarnensis 688 a

Post 684 & ante 690 Vita S. Agili abbatis Resbacensis videtur scripta 571

Circa 693 aut 694 S. Sebbus rex moritur 516 b

Ante an. 695 non videtur S. Gericus ad episc. evectus; sed anno circiter 696 95

Forte seculo 7 vel 8 S. Ameltrudis V. mortua 620 c

Forte tunc etiam obiit S. Elmerus vel Elmerius episcopus 485 c

Seculo 7 vel 8 e vita discessit S. Ebregisilus vel Ebraisilus ep. Meldensis 694 b

Circa annum 700 e vita migrat S. Medericus presb. & abbas 518 b

SECULO VIII.

Anno circ. 710 moritur S. Gericus ep. 96 a b

Eodem circ: anno S. Ebbo fit episc. ibid. Chronologia vitæ ejus ibid. & seqq.

Fortassis inter 720 & 730 mortua S. Cuthburga regina & abbatissa 699 c

Circa 743 vel 750 vita functus S. Ebbo episc. 97 e

760 Obiisse dicitur S. Werenfridus presb. conf. 100 c, 102 b c

Sub Leone Isaurico martyrium SS. Hypatii ep. & Andreæ presb. 514 b

Seculo 8 ecclesia S. Candidæ V. & M. dedicata, & corpus in ea positum 515 b

SECULO IX.

813 Sanctus Joannes ep. Ticinensis e vita excessisse scribitur 105 b

830 Miraculum S. Hermetis M. reliquiis factum post earumdem translationem in Mulinheim seu Seligenstadium 149

851 Corpus S. Hermetis M. transfertur ad monasterium Indense 149 d e

860 S. Hermetis M. corpus Rothnacum transfertur 149 f

882 vel 883 conantur Normanni profanare corpus S. Paulini Trev. ep.; sed frustra 673 c d

884 Translatum corpus S. Mederici presb. & abbatis 524 c

888 concilium Metense 86 d

Seculo 9 translatio corporis S. Candidæ V. & M. 515

Seculo eodem corporis S. Adelphi ep. Metensis translatio 505 d: miracula 508

Sec. eodem exeunte aut ineunte 10, mortua S. Verona V. 525 b

Forte ad finem sec. 9 e vita migravit S. Fantinus monachus 623 c

SECULO X.

Circa 940 S. Hermetis M. corpus Indam relatum, ac deinde Rothnacensibus restitutum 150 a b c

949 Natus dicitur S. Gebhardus vel Gebehardus ep. Constantiensis 108 a

Ante medium sec. 10 mortua B. Adelindis abbatissa 492 a

979 Videtur S. Gebhardus vel Gebehardus consecratus episc. Constantiensis 108 e

980 Fundatum dicitur monasterium Petershusianum a S. Gebhardo ep. Constantiensi 109 c

983 Monasterium Petershusianum cœptum construi 109 b

989 Privilegium a Joanne PP. XV impetrat S. Gebhardus ep. pro monasterio Petershusiano 109 f

Circ. 990 elevatio corporis S. Ebbonis ep. potius collocanda, quam circ. an. 970 97 f

995 vel 996 Moritur S. Gebhardus ep. Constantiensis 106 a, 112 b

Forte sec. 10 aut 11 B. Ritza V. 624 d

Ante 1000 Robertus patri suo Hugoni Capeto successor in regno Francorum 588 f

Sec. 10 corpus S. Pelagii M. delatum Constantiam probabilius 153 d

Sec. 10 Inventum corpus S. Werenfridi presb. & conf. 101 c

SECULO XI.

1026 Obiit S. Bononius abbas presb. 625 c

1027 Fundatur monasterium Murense 830 c

Post 1030 Vixit Robertus rex Francorum 588 f

Circa medium sec. II e vita migravit S. Petrus Trebensis conf. 634 b

1067 Balduinus Insulanus seu Pius Flandriæ comes obiit 591 f

1070 Moritur Balduinus Montensis Flandriæ comes 591 f

1071 Inventum corpus S. Paulini ep. Trevirensis 673 f, 674 a

1089 Reliquiæ S. Hermetis M. transpositæ 150 c

SECULO XII.

1104 aut 1105 natus scribitur S. Amatus episc. Nuscanus 713 e

1126 Reliquiæ S. Hermetis M. in novum feretrum transferuntur 150 f

1127 S. Udalricus ep. Constantiensis sepultus 107 e

1134 Manasses II Meldensis episc. 593 b

1157 Manasses II Meldensis episc. vita functus 593 b

1285 Fundatur monasterium Capelli 831 a

1193 Vivere desiit S. Amatus episc. Nuscanus 709 a, 719 e

1197 Miraculum S. Adelphi ep. Metensis 512

Ad annum 1199 Religiosa familia de Calatrava memoratur confirmata ab Innocentio PP. III 759 f

SECULO XIII.

1204 Guido seu Vido secundus episc. Assisiensis electus memoratur 818 b

1206 Idem episc. dicitur excepisse S. Franciscum e paterna domo egressum 818 b

Ad 1210 S. Jacobi militia, vulgo de Spatha (Hispanice de la Espada) nuncupata, accepisse comprobationem scribitur ab Innocentio PP. III 745 d e

1212 S. Rufini corpus inventum dicitur 814 f, 815 a, 816 e, 818 a

1215 S. Petrus Trebensis canonizatus 638 d, 645 f

Ad annum 1218 initia Ordinis B. M. V. de Mercede videntur probabilius referenda 739 f

Indultum Portiunculæ vulgatum narratur 818 c

Ludovicus VIII Francorum rex condit testamentum suum 787 f

Eodem an. nascitur B. Elisabetha seu Isabella virgo regia 787 f

1231 martyrium BB. Joannis & Petri 837 b

1234 Corpus S. Fiacrii solenniter elevatum, ac circumlatum brachium a corpore separatum 600 c

1235 vel 1236 Zeitus Abuzeitus rex Maurus fit Christianus 839 e

Valentia capta 839 c

Circa 1240 mortuus S. Raymundus Nonnatus Cardinalis 729 b

Eodem an. a Judæis trucidatur S. Dominicus Vallius puer M. 777 a. Corpus revelatum ac translatum 782 c d

Circa idem tempus confraternitas in honorem ejusdem sancti Pueri instituta perhibetur 777 c

1251 Haimericus de Vari cancellarius Parisiensis 802 c

1254 Committitur ab Innocentio PP. IV regimen conscientiæ B. Elisabethæ Francicæ FF. Minoribus 788 a

Eodem an. Alexander IV Pontifex creatus 788 e

1255 B. Bonaiuncta creatur Generalis Ordinis Servorum B. M. V. 785 a

1257 Vitam claudit B. Bonaiuncta 783 b

Eodem an. Confirmatur Regula monasterio Longi-Campi 788 e

1259 Condita abbatia Longi-Campi 788 b

1263 Ejusdem regula mitigatur ab Urbano PP. IV 788 f, 789 a

Eodem an. Regula Urbanistarum monialium Ordinis Minorum data 789 c

An. 1265 Carolus, Ludovici VIII Francorum regis filius, utriusque Siciliæ possessionem adeptus 800 c

1268 B. Manettus Antellensis supremum claudit diem 133 b

Eodem an. Clemens IV B. Elisabethæ Francicæ scribit 790 c d

1270 Ad superos migrat B. Elisabetha virgo regia 790 e

1277 Veritas indulgentiarum Portiunculæ confirmata testimonio B. Benedicti Aretini 809 f 810 a b

Circa 1280 moritur B. Benedictus Aretinus ex Ordine FF. Minorum 808 c

Circa 1285, ut fertur, B. Albertinus defunctus 811 c

Forte sec. 13 aut 14 vixit B. Burchardus 830 b

SECULO XIV.

1313 Cella seu monasterium S. Fiacrii ad majorem venerationem reductum 598 e

1317 Ordo, Hispanice nominatus de el Habito de Christo, dicitur institutus 759 d

1318 Ecclesia Cæsaraugustana fit metropolis 781 d

1319 Dictus modo Ordo a Sede Apostolica confirmatus sub nomine Militiæ Jesu Christi 759 d

1353 Reliquiæ S. Pelagii M. Pragam delatæ 155 e

SECULO XV.

Hoc seculo ineunte corpus S. Paulini episc. Trevir. inventum & inspectum 674 c

1460 B. Antonius Ripolanus martyrium subit 530 c

1461 Apertum B. Elisabethæ Francicæ sepulcrum 791 f

1469 Janua in Pedemontium translatum corpus B. Antonii Ripolani M. ponitur 532 a b

Eodem anno, & duobus proxime sequentibus notantur instrumenta de ejusdem beati Martyris mirabilibus 538 & seqq.

1470 & 1502 Per bullas Pontificias promovetur cultus S. Petri Trebensis 637 b c

Seculo 15 Exaratum dicitur S. Elisabethæ Francicæ epitaphium 792 a

SECULO XVI.

1521 Coli publice cœpit auctoritate Apostolica B. Elisabetha virgo, soror S. Ludovici Francorum regis 796

1568 Corpus S. Fiacrii repositum in majore ecclesia Meldensi 600 c, 601 a

Circa 1570 Ordo Fontis Avellani unitus Camaldulensi 811 f

1586 Beinwila transiit ad Holdermeyeranos 831 a

Eodem an. Confraternitas B. Burchardi 828 f, 829 b

1588 In corpus S. Werenfridi presb. & conf. Calvinistæ desævierunt 101

Seculo 16 recentiora facit miracula B. Elisabetha Francica 794 c, 795 c e

SECULO XVII.

1600 Reliquiæ S. Dominici Vallii ad sacellum Spiritus sancti relatæ 779 b

1602 Officium novum S. Petri Trebensis concessum 639 a

1608 Datur instrumentum de inventione reliquiarum S. Pelagii M. apud Rotwilanos 159 c

1612 Juridicæ declarationes deponuntur de creberrimis ac variis S. Raymundi Nonnati miraculis 742 & seqq.

1614 Pro monasterio Murensi empta Beinwila 831 a

1616 Nova ecclesia S. Petro Trebensi perfecta 638 a

1617 Constructa ecclesia Beinwilensis 830 e

1619 Corpus S. Petri Trebensis inventum, translatum ac recognitum, ac reliquiæ ejusdem Sancti per varia loca distributæ 638 b c e f

1626 Extenditur cultus S. Raymundi Nonnati Cardinalis ab Urbano PP. VIII 734 e

Eodem an. Franciscus Barberinus Cardinalis promovet cultum S. Dominici Vallii Cæsaraugustæ 780 d e

1637 Solemniter elevatur corpus B. Elisabethæ virginis 797

Circa medium seculi 17 Reliquiæ S. Veronæ V. in novam thecam translatæ 526 c

1655 Alexander PP. VII concedit ecclesiæ S. Eustachii in Urbe peculiarem cultum S. Raymundi Nonnati Cardinalis 735 c d e

1657 Alexander PP. VII dat facultatem inscribendi Martyrologio Romano S. Raymundum Nonnatum Cardinalem 735 b c

1664 Reliquiæ S. Werenfridi Embricam translatæ, eademque occasione propagatus ipsius cultus ibidem 101 e

1669 Officium proprium S. Raymundi Nonnati Cardinalis extenditur a Clemente PP. IX ad universam Ecclesiam 736 b

1674 & 1683 Officium S. Petri Trebensis extensum 639 b

1681 Officium illud ad majorem solennitatem evectum ab Innocentio PP. XI 736 c

1688 Extensus fuit B. Elisabethæ Francicæ cultus 797 d

1691 S. Petrus Trebensis adscribi jussus Martyrologio Romano 639 c d e

Anno 1696 Extensus B. Elisabethæ cultus ad totum Ord. Minorum 797 d e

Seculo 17 Reserata sæpius hierotheca S. Fiacrii, & reliquiæ aliis datæ 601 c e

Eodem seculo Recentiora S. Fiacrii miracula 619 & 620

Seculo 17 & 18 Mira patrat B. Burchardus 831, 832 a

SECULO XVIII.

1701 Festum S. Famiani evectum ad ritum duplicem 813 b c

1703 S. Humbelinæ Officium datur 832 f

1704 Conceditur cultus BB. Joannis & Petri MM. a Sede Apostolica 837 c d

1712 SS. Rufi & Carponii MM. aliorumque corpora inventa 16 e

1719 Elevata 17 b

1722 Acceptum instrumentum de cultu S. Dominici Vallii in America 780 e f

1728 Ut septem Ordinis Servitarum fundatores Martyrologio Romano inscribantur decernit Sedes Apostolica 786 e

Eodem an. B. Juliana Falconeria jubetur inscribi Martyrologio Romano 139 d

Eodem an. Recentia S. Gebhardi ep. Constantiensis miracula referuntur 124 e

Anno 1730 Recentia S. Gebhardi ep. Constantiensis miracula typis edenda judicantur 124 e, ac deinde narrantur f & seqq.

1734 SS. Firmi & Rustici MM. Officium ritu duplici majore recitari permissum 813 c f

NOTITIA FIGURARUM
hunc Tomum ornantium.

Præfigitur solitum Operis frontispicium.

Item effigies Serenissimi Archiducis Josephi, cui ipse Tomus dedicatur.

Imago P. Guilielmi Cuperi.

Epigraphe antiqua S. Dominici Vallii M. pag. 779

Imago ejusdem sancti Martyris Cæsaraugustana 781

Delineatio ecclesiæ, in qua fuit sepulta B. Elisabetha seu Isabella virgo regia 791

Effigies B. Benedicti Aretini 810

Sepulcrum B. Burchardi presb. 828

Imago BB. Joannis sacerdotis ac Petri laïci MM. 840

August VI: 27. August