Ökumenisches Heiligenlexikon

Einleitung Januar I

Bollandus, Ioannes Henschenius, Godefridus

Acta Sanctorum Quotquot toto orbe coluntur, vel a Catholicis Scriptoribus celebrantur, Quæ ex Latinis & Græcis, aliarumque gentium antiquis monumentis collegit, digessit, Notis illustrauit Ioannes Bollandus Societatis Iesu Theologus, Seruata primigenia Scriptorum phrasi. Operam et Studium Contulit Godefridus Henschenius Eiusdem Societ. Theologus. Prodit nunc duobus Tomis Ianuarius, In quo MCLXX. nominatorum Sanctorum, & aliorum innumerabilium memoria, vel res gestæ illustrantur. Ceteri menses ex ordine subsequentur

Antwerp
Ioannes Meursius
1643
lxii, [22], 1122, [90] p.

ACTA SANCTORVM Quotquot toto orbe coluntur, vel a Catholicis Scriptoribus celebrantur, Quæ ex Latinis & Græcis, aliarumque gentium antiquis monumentis collegit, digessit, Notis illustrauit IOANNES BOLLANDVS SOCIETATIS IESV THEOLOGVS, Seruata primigenia Scriptorum phrasi. OPERAM ET STVDIVM CONTVLIT GODEFRIDVS HENSCHENIVS EIVSDEM SOCIET. THEOLOGVS. Prodit nunc duobus Tomis IANVARIVS, In quo MCLXX. nominatorum Sanctorum, & aliorum innumerabilium memoria, vel res gestæ illustrantur. Ceteri menses ex ordine subsequentur

ANTVERPIÆ, APVD Ioannem Mevrsivm.
ANNO M. DC. XLIII.

SANCTO SANCTORVM IESV CHRISTO PONTIFICI ÆTERNO, EIVSQVE INTER MORTALES VICARIO VRBANO VIII. ROMANO PONTIFICI.

Omnis a te, Iesv Christe, principium duxit Sanctitas. Tu gratiam olim ab æterno Patre promeritus miseris mortalibus es: Tu eam ipsis cumulate largiris in dies; quæque illa, Tuo itidem adminiculante fauore, velut maturosfructus, benefacta progignit, sempiterna gloria magnificentissime muneraris. Tibi igitur offero dicoque lucubrationes de Sanctis meas. Tua sunt, quæ prædico, Tuorūdecora: Tua victoria, quam celebro. Laborem secunda, auspicato cœptum, quia Tuo nutu; impositum nempe ab iis qui vicem Tuam meæ moderantur vitæ rationibus. Da, vt quæ capere ingenij mei imbecillitas non potuit, coram aliquando contempler, & cœtibus immistus Sanctorvm, æternas Tibi laudes decantem. Vnam hanc opto precorque laboris ac studij mercedem: vtque priscorum exempla quamplurimi, Tua gratia animati, imitentur; hisce nunc, quæ profero, illorum prouocati tropæis. Sperabo euenturum feliciter vtrumque, si Vicario tuo Vrbano sensero laborem probari meum.

Faue Vrbane optime maxime. Cuius enim principivm in die virtvtis svæ in splendoribvs Sanctorvm, is statvit tibi testamentvm pacis, Principem Sanctorvm et gentis tvæ, vt sit tibi sacerdotii dignitas in æternvm. Is Te terris SANCTITATIS arbitrum dedit. Nihil esse, quod Tu repudiaris, SANCTVM voluit. Quos ipse concilio Sanctorvm adlegerit, ceteros tamen celat mortales, nisi id Tu, Diuinæ interpres cortinæ, enunties. Vni Tibi Sanctorvm patent arcana: Tu mores eorum, Tu facta & dicta, censoria potestate diiudicas: Tu illis triumphos, Tu anniuersarias panegyres decernis.

Annue igitur Vrbane sanctissime: & quando is, qui Te Diuini iuris & mysticæ suæ in terris dominationis Vicarium dedit, ita mundum vniuersum regit ac gubernat, vt ad minimum etiam homuncionem, imo frondem ab arbore defluentem, raptamve vento paleam aut puluisculum, vultus, cogitationes, prouidentiam referat suam; Tu inter augustas, quibus Ecclesiam omnibus late terris sparsam administras, curas, hoc, copiosa quidem mole fusum, sed pretio exile, quod venerabundus ad sanctissimos pedes Tuos depono, opus, vel aspectu vnico dignare, sed benigno illo, quo tetram in interitum ruentis æui tempestatem componis.

Id Te Sancti ipsi quodammodo rogant, vt quorum legitimum cultum, sacris sapientissime ordinatis, firmasti; quorum corpora, diuturna obliuione, altius quam tumulo, defossa, protulisti, ornasti, venerationi publicæ exposuisti; eorum res gestas, e tenebris longoque situ, etsi non quo par erat nitore, prolatas, propitia Tua illa (cuius vel omen in nomine est Tuo) benignitate suscipias. Ipsos vicissim precor Sanctos, vt Te, &, quam regis, Ecclesiam vniuersam, fauore atque ope cælesti fulciant ac sustentent: vtque GLORIA SANCTITATIS, serenato rursum cælo irradier, Tuique temporis iucundissimam recordationem memoriæ posterorum consecret sempiternæ. Id supplex iterum & sæpius voueo, æternum

MAIESTATIS DIVINÆ TVÆ IESV CHRISTE,

TV Æ QVE SVPER-HVMANÆ VRBANE PATER SANCTISSIME

Deuotißimus cliens

Ioannes Bollandvs.

FACVLTAS SVPERIORVM.

Cvm tres Societatis nostræ Theologi legerint, edique posse censuerint, Januarium, seu primum tomum Vitarum Sanctorum, quas partim ex schedis Heriberti Rosvveydi, partim ex veteribus variarum tum Latinarum tum Græcarum Ecclesiarum monumentis collegit, digessit, Notis illustrauit Ioannes Bollandus Societatis Iesv Theologus; Ego Fredericus Tassis eiusdem Societatis per Flandrobelgicam Præpositus Prouincialis, potestate ad id mihi ab admodum R.P.N. Mutio Vitellesco Præposito Generali facta, concedo Ioanni Meursio Typographo Antuerpiensi facultatem easdem Vitas excudendi. In cuius rei fidem has litteras officij mei sigillo munitas, meaque signatas manu dedi.

Louanij 22. Februarij M. DC. XXXV. Fredericvs Tassis.

ITERATA FACVLTAS, ET SVMMA PRIVILEGII CÆSAREI.

Cvm Historiam Sanctorum mensis Januarij, a Ioanne Bollando Societatis nostræ Sacerdote ex veteribus Scriptorum monumentis, ingenti plurium annorum studio, collectam, R.P. Fredricus Tassis decessor meus, a tribus probatam nostris Theologis, publicis typis edendi potestatem fecisset; postea vero & Vitæ Sanctorum complures, & variæ Annotationes additæ essent, operam & studium vna conferente Godefrido Henschenio, Societatis quoque nostræ Sacerdote; omnia rursus ab aliquot Theologis recognosci curauimus: quibus opus laboriosum & eruditum censentibus, rursum facultatem dedimus Ioanni Meursio Typographo Antuerpiensi, vt dictam Historiam excuderet, ac publicaret: cumque Sacræ Cæsareæ Maiestatis decreto cautum sit, ne qui libri a Societate Iesv conscripti in prouinciis Romano Imperio subiectis excudantur, aut venales proponantur, absque eiusdem Societatis consensu, ob eam rem statuimus ac declaramus, eumdem Typographum isto priuilegio legitime frui oportere, addito sigillo nostro ac chirographo.

Antuerpiæ 13. Maij M.DC.XLI. Ioannes de Tollenare.

APPROBATIO CENSORIS.

Vitas Sanctorum nouantiquas, quas R.P. Ioannes Bollandus Societatis Iesv Theologus, partim ex collectaneis R.P. Heriberti Rosvveydieiusdem Societatis acceptas, partim indefesso labore suo ac peruigili studio ex variis Europæ Bibliothecis erutas, & ex Manuscriptis exemplaribus in lucem de nouo datas; & ex Græcis Menologiis Latine redditas, publico bono, ac Dei Sanctorumq; gloriæ euulgandas, mihi obtulit; VIDI, EXAMINAVI, IVDICAVI in Domino, dignißimas, quæ typis promulgentur, tum ad honorem Dei, qui in Sanctorum suorum honoribus honoratur, tum ad ornamentum Ecclesiæ, quæ Sanctorum exemplis illustratur, tum ad salutem animarum, quæ per Sanctorum vestigia ad eamdem cum illis gloriam tendunt.

Datum Antuerpiæ M.DC.XXXIV. VII. Octobris. Ita testor & censeo Gaspar Estrix S.T.L. Canonicus & Plebanus Antuerpiensis.

PRIVILEGIVM REGIS CATHOLICI.

Philippi IV. Catholici Hispaniarum Regis, Belgij Dynastæ, Diplomate cautum est, ne quis Vitas Sanctorum a Ioanne Bollando Societatis Iesv Sacerdote collectas, recensitas, illustratas, præter Ioannis Meursij Typographi Antuerpiensis voluntatem, intra sexennium excudat aut alibi excusas in hasce prouincias inuehat ac venales exponat; submulcta in eodem Diplomate expressa.

Cools.

DE ACTIS SANCTORVM EORVMQVE DILVCIDATIONE ET EDITIONE AD ADM. REVERENDVM DOMINVM AC PATREM THOMAM LVYTENS MONASTERII LÆTIENSIS ORDINIS S. BENEDICTI ABBATEM, ET RELIGIOSISSIMVM EIVS CONVENTVM, IOANNIS BOLLANDI PRÆFATIO.

[Prologus]

Heribertvs Rosweydvs. Adumbrarat hic olim, Admodvm Reverende Domine, formam magni & ardui, quod moliebatur, operis. Acta enim Sanctorum, quæcumque scripta vnquam, parabat vndequaque conquirere, edita atque inedita, eaque, vt composita primum, emittere in lucem; sed Notationibus illustrata, quibus & obscura explanaret, & firmaret ambigua, & pugnantia conciliaret, & quæ ex iis percipi vtilitates possent, ostenderet. Perspexerat sagaci vir iudicio, plurimam in iis Actis inesse antiquitatem, quæ alibi vetustate immutata restitui inde posset, alibi vsu æui posterioris rite stabilita, maiorem tamen habitura esset iucunditatem auctoritatemque, si ab illis heroicis arcesseretur temporibus. Sed, vt adhuc edita essent, fidem haud magnam esse impetratura, cum recenti ornata & limata stylo, facile suspicionem afferrent, veri vel fallaciter adulterati, vel ignorantia vitiati. Sin quæ probatæ vetustatis extarent, ea delicato quorumdam palato coacescere, nisi eruditæ obseruationis velut suauitate condirentur: plura tamen etiamnum & præclara latere. Ergo quo tempore eum philosophiam profitentem Duaci audiebas, Admodvm Reverende Domine, si quid erat a scholis vacui temporis, ad vicina Ordinis vestri, antiquissima illa sanctissimaque, monasteria itabat: ibi se in bibliothecam abdebat, veteres codices scrutabatur, si quæ acta Diuorum vulgo ignorata reperiret, describebat diligenter. Et iam tum in spem venerat posse a se opus illud elaborari, cuius specimen quoddam, quasiq; leuiter informatam imaginem ostentauit, Fastos Sanctorum, quorum Vitæ in Belgicis bibliothecis manuscriptæ; item Acta Præsidalia sanctorum Martyrum Tharaci, Probi & Andronici.

Verum vbi ille philosophiæ, dein & sacrarum litterarum Antuerpiæ explanandarum prouincia perfunctus, sese ad hoc suum pensum ac munus reuocauit; ita multa inciderunt, quæ eius sibi vendicarent, aut certe inuitarent atque allectarent stylum, vt ne ordinare quidem ac digerere quæ de Sanctis plurima collegerat potuerit, nedum Annotationes suas animaduersionesq; elaborare. Nam primum De fide Hæreticis seruanda ex Decreto Concilij Constantiensis Dissertationem cum Daniele Plancio anno MDCX. edidit, cum Fastos triennio ante emisisset. Anno deinde MDCXIII. Notationes in vetus Martyrologium Romanum; dein Martyrologium Adonis ad MSS. recensitum publicauit. MDCXIV. Legem Talionis XII. Tabularum Cardinali Baronio ab Isaaco Casaubono dictam, retaliatione retortam. MDCXV. Vitas Patrum Auctoribus suis & nitori pristino restitutas, Notationibus illustratas, quas deinde anno MDCXXVIII. recognitas & auctas denuo vulgauit: vtque Teutonico Belgarum idiomate anno MDCXVII. prodirent, adlaborauit. Eodem anno MDCXVII. Vindicias Campenses pro Thoma de Kempis, Auctore libri aurei de Imitatione Christi aduersus Constantinum Caietanum Abbatem S. Baronti, dedit. MDCXIX. Anti-Capellum, siue Explosionem næniarum Iacobi Capelli, quas funeri Isaaci Casauboni ad Legem XII. Tabularum in Vindiciis suis accinuit. dein Syllabum malæ fidei Capellianæ ex Iacobi Capelli mendaci assertione bonæ fidei & fictis artibus Romanæ Sedis. MDCXXI. Ioannem Buschium, de origine Cœnobij & Capituli VV indesheimensis, primus in lucem protulit. Eucherium Lugdunensem de contemptu mundi & laude Eremi recensitum. MDCXXII. D. Paulini Episcopi Nolani opera Notis illustrata. Lingua vero Belgica edidit Vitas Sanctorum an. MDCXIX. & auctiores MDCXXIX. duobus tomis. Siluam Eremitarum Ægypti ac Palæstinæ cum figuris æneis Bolswerdij MDCXIX. Historiam Ecclesiasticam a Christo ad Vrbanum VIII. duobus tomis MDCXXIII. cum Historia Ecclesiæ Belgicæ. MDCXXVI. Vitas Sanctarum Virginum quæ in seculo vixerunt cum imaginibus æreæ sculpturæ, addito Tractatu de statu virginitatis: & alia, quæ lubens prætermitto, quia etsi vtilia illa publico fuerunt, tamen præter Martyrologia Romanum & Adonis, ac Vitas Patrum, maluissem aliis ea reliquisset, & Vitas Sanctorum serio sumpsisset in manus, vt qui pluteum iam premebat Ianvarivs, vt adornaretur ad prælum, quod ipse in noua Adlocutione ad sanctissimum Decessorem tuum Antonivm Winghivm secundæ editioni Vitarum Patrum præfixa testatur, pressus ipse potius esset erudito eius stylo serio ac diligenter.

Tandem anno ætatis LX. seculi huius XXIX. ab ingressu suo in Socitatem XL. cum etiam tum robustus esset ac vegetus, & suum illud principale opus aggredi cogitaret, ad quod perficiendum multa esset iam congesta materia; ad contemplanda coram Diuorum decora & triumphos euocatus est a Deo. Nam cum Siluaducis a Batauis expugnata, pulsi inde nostri ab hæreticis essent, & quibus eorum huc transportati erant libri, haud satis apte densatæ & coagmentatæ naues humorem traxissent, qui ipsis libris illapsus tabificum nescio quem fœtorem expirabat; hos ille libros cum præpropere pro sua inexplebili discendi cupiditate peruoluit, atque auide inuestigat, num quid sibi antehac inuisum reperire possit, corruptum ex iis aerem hausit, quo commotum alteratumq; sibi corpus fuisse, nonnemini tunc est questus. Pauci dies abierant, cum hominem quemdam contagioso morbo laborantem ad pie moriendum cohortans, ac deinde expiranti assistens, febrim ipse quoque concepit, qua celeriter intra paucos dies IV. Non. Octobr. MDCXXIX. extinctus est.

Luxere mortem illius boni omnes, quibus erat ob candidissimos mores & singularem eruditionem percarus. Luxit præcipue optimus ille Decessor Tuus, Admodvm Reverende Domine, qui non solum Sanctorum Vitas a Rosweydo expetiisset, sed & sperasset Arnobium, Tertullianum, Lactantium, Minutium, Prudentium, aliosque Ecclesiasticos Scriptores, sed & mystica omnia veterum Patrum scripta, ab eo recognitum iri atque Annotationibus illustratum, magis illius eruditione, suoq; Ecclesiam ornandi voto, quam angustis & incertis æui humani spatiis spes metiens suas. Non oportuit tamen quæ ille multo tempore, magno labore collegerat, illius morte intercipi vniuersa. Dispicere eo mortuo cœperunt Præsides nostri, quis id suscipere onus posset. Ad me potissimum adiere, quod nec abhorrere me ab illis studiis norant, & integra etiam tum ætate ac firmis viribus esse. Ast ego, licet absolui opus illud percuperem, tamen meæ mihi conscius tenuitatis, tum cui viro succederem, quæ esset illius operis iam concitata expectatio, timide illud capessiui. Postea vero, vbi animaduerti in quantam essem siluam, quam densam, quam opacam ingressus, quam nihil ordinatum ac dilucidatum ab Rosweydo esset, prope me cœpti pœnituit. Sed illud deinde in mentem venit, si Deo cordi esset, suorum militum res gestas ita prodire in lucem, prouisurum vt vel a me quoquo modo hoc opus promoueretur, quod deinde peritior perficeret: conatum modo ac diligentiam postulari, quæ nollem sane quidem a me, quamcumque ad rem me applicassem, desiderari. Ordinaui primum Vitas omnes MSS. editasq;. Interpellaui deinde veteres Rosweydi amicos, ac plures alios, quos didiceram posse ac velle aliquid ad tanti operis absolutionem conferre. Nec infeliciter is susceptus est labor. Luculentam ille materiam congesserat: eam ego in quadruplum auxi.

Sed cum nec Præsidibus probare me diligentiam meam posse viderem, nec amicis fidem, nisi quamprimum partem aliquam proferrem operis; statui mihi connitendum esse, vt mensis vnius Vitas darem. Non erat id quidem perinde aut facile mihi, aut operi vniuerso conueniens: nam cum Vita vna alteri afferat lucem, longe illud suis omnibus partibus aptius fuisset explectum, expletum, si omnes antea examinare Vitas licuisset. Quid quod vnica sæpe animaduersione possint plurium illustrari Acta Sanctorum; quo vero loco ea debeat potissimum collocari, id principio commode perspici nequeat? Futura etiam fortassis non pauca, quæ postea, pleniorem vberioremque assecutus cognitionem ac lucem, nolim fuisse vulgata. Denique nihil hocvideri aliud, nisi attolli ad fastigium partem ædificij anteriorem, cum ceterarum vix posita sint fundamenta. Verum ita vrgebar multorum vocibus ac prope conuiciis, vt cedendum fuerit. Ac præsertim religiosissimi Decessoris Tui assiduis monitionibus non potui non parere. Querebatur ille ita differri ac procrastinari editionem operis huius, vt nullam esset partem illius absolutam visurus: monebat, cauerem etiam atque etiam ne lectionis fructu & multarum virtutum exemplis multos arguerer defraudasse. Deinde quem mihi posthac suppeditaturum esse, quas desiderem Vitas? quem crediturum, id me serio meditari, si nihil prodeat? Quid si quis Vitas quæ Surio desunt, (neque enim obstructos esse aliis qui mihi patuerunt fontes) colligat ac publicet, an non defloratum iri laborem meum? Quem postea empturum ingentia volumina, quæ nihil afferant noui, præter Annotationes dumtaxat aliquas, quæ quanti sint momenti ambiguum sit? Sin emendandum quidpiam postea videatur, non defuturam opportunitatem quamdiu suppetet vita. Igitur Ianuarium mensem aliquot annorum studio absolui. Is tamen etsi dudum recensitus & recognitus, ne ita celeriter prodiret, tum nouæ belli tempestates, quæ chartæ copiam importari in has partes, vt antea, e Lotharingia & Gallia non sinebant, tum afflicta mea superiori hyeme valetudo, atque aliæ necessariæ intercessere occupationes. Multa tamen interea & distincta accuratius, & commodius digesta, & aliunde plenius conquisita: aliorum etiam mensium vitæ ex parte discussæ iam atque examinatæ.

Ad Te vero potissimum, Admodvm Reverende Domine, huius vasti operis oportebat venire primitias, quæ Decessori debitæ ac Tibi, multis nominibus. Cum ipse singula adire loca non possem, ac mea manu quæ cupiebam describere; faciendum fuit vt vel amanuensium adhiberetur opera, vel huc codices ipsi, bona commodantium venia, adueherentur: ad vtramque eam rem necessarios sumptus, nec sane exiguos, vos præstitistis, saltem præcipue. Deinde quam amica illius consilia! quam acre in expendenda, quam mihi proposueram, methodo ac Vitis ipsis iudicium? quanta in vrgendo opere, veluti (vt vere erat) suo assiduitas! Tuæ vero quam multæ, quam eruditæ, quanta fide & beneuolentia suggestæ obseruationes! Quot Vitæ e variis codicibus Tua manu descriptæ, cum eo adhuc superstite cœnobij Supprior esses & tironum Magister! Quid de ceteroruni sanctissimi conuentus vestri venerabilium Patrum amore dicam? Quid de optimi Christiani le Roy industria ac studio indefesso, cuius viri non possum, etiam tanto post tempore, non cum summo dolore recordari. Erat is profecto & conuentus vestri & totius Ordinis non vulgare ornamentum.

Vestrum igitur hoc est opus, vobis multiplici titulo debitum. Sed memini, quam Decessor idem ille Tuus ac Pater nollet sibi libros dedicari; siue submissionis studio, ne toties suum libris inscriptum nomen legeretur, laudarentur virtutes; siue quod vniuersim totam dicandorum librorum rationem minime probaret, cum diceret veteribus Dedicationem ac Præfationem partem fuisse operis totius, non, vt nunc fit, veluti propylæum quoddam a reliquo auulsum ædificio. Quod tamen ab omni retro memoria sacris Scriptoribus, ac nominatim vestri ordinis fuisse vsitatum, plurimis exemplis tunc probasti: quæ cum agnosceret vere dici, sibi tamen certe dicari nolle aiebat. Negaui autem tunc, opus meum vbi prodiret vlli offerri quam ipsi fas esse: sed vsurum me ea moderatione, vt opus illius nomini inscriberetur eo modo, qui neque meam simplicem synceritatem dedeceret, nec illius esset pudori molestus: nam quæ ceteri Scriptores solent Lectorem in exordio operis admonere, de his me cum ipso in Dedicatione dissertaturum, qui ei vni mallem quam quantæuis aliorum Lectorum frequentiæ meas probare lucubrationes.

Quæ igitur præloqui cum eo hac ratione cogitabam, de iis nunc Tecum, Admodvm Reverende Domine, conferam sermonem, aut potius quid in hoc opere mihi propositum sit, ita Tibi explanabo, vt ceteris Lectoribus probatum iri confidam, quæ iudicio erunt tuo grauissimo sapientissimoque firmata. Scio Decessoris Te vt ceteras virtutes ita & modestiam imitari, atque ambitiosas auersari Dedicationes. Ipse in hunc fere modum Vitis Patrum olim præfatus est Rosweydus. Opus vniuersum, quia de Sanctis, sanctitatis auctori Iesv, arbitro sanctitatis Pontifici Maximo breui formula consecrari principio oportuit. Nunc quem secutus sim ordinem ac methodum, quid præcipue spectauerim, quibus vsus adiutoribus sim, quam credibilia existimem quæ scribo, quid deinceps mediter, aliquot capitibus exponam. Tu me, Admodvm Reverende Domine, vt soles, consilio rege, fauore excita, precibus vna cum sanctissimo tuo cœtu, adiuua.

CAPVT PRIMVM. Occasio scriptionis, scopus.

§. I. Historiæ sacræ vtilitas.

Si quid historia, id est publica rerum gestarum consignata litteris memoria, hominum generi vtilitatis affert aut voluptatis, præclaris exemplis animos ad officij partes omnes rite exequendas instituens, & varia admirabilium euentorum repræsentatione, velut spectaculo, recreans nunc doloribus pressos ac curis, nunc difficilium temporum tædio languentes; id omne multo luculentius in sacra inest historia, vt vere dux vitæ, lux consiliorum, [Historia sacra vtilis,] morum magistra debeat existimari. Nam siue Annales Ecclesiasticos quis voluat, vt qua ratione proseminata primum vera religio sit, perspiciat, qua benigni Numinis prouidentia inter grauissimas procellas adulta, qua deinde iniquitate temporum, morum corruptela, Antistitum ignauia, alibi relanguerit, euulsa alibi sit, rursumque pullularit; siue peculiariter gesta a singulis, vel circa diuinas religiones sancte, vel in ceterorum conuictu mortalium iuste, vel aduersus dæmones fortiter, discere maluerit; emolumenta & multa & magna percipiet.

Non enim solum illud iucundissimum est, quæ sapientissimi & sanctissimi viri mandarint litteris perlegere, quod ipsum tamen non potest non eximiam parere mistam reuerentia voluptatem: [quod Deum laudat,] sed quantum est Dei ipsius splendidissimos triumphos spectare? Recte enim S. Hieronymus ad Hedibiam quæst. II. Triumphus Dei est Martyrum paßio. ac post paullo: Hic triumphus est Dei, Apostolorumq; victoria. Quam illud votis omnibus expetendum, tropæa intueri de Dei hostibus erecta, monumenta bonitatis illius, insignia maiestatis, quæ non venti subruant, demoliantur hostes, consumat vetustas, ad seculorum omnium sempiternam memoriam statuta, assiduis in cælo laudibus ornanda, æterna beatissimorum supernæ Hierusalem ciuium celebranda panegyri? Non enim de bellis & ceteris stolidissimorum hominum inanibus studiis isthic colloquemur; sed de factis Cælitum singulorum illustribus & gloriosis. Missa illa faciemus, ceu vana pueritiæ crepundia: hæc iucundissimis vsurpabimus sermonibus, & Dei gratiam perpetuo prædicabimus, cuius virtute elisi inferorum conatus, fracti impetus tyrannorum, cupiditatum ardor restinctus, aduersa fortiter tolerata, amplissima relata sunt præmia. Huic sempiternæ agentur grates, huic indefessis choris plaudetur, huic suauissimæ eæque innumerabiles accinentur laudes.

Neque tamen hisce præconiis ita illum ornabimus nostræ felicitatis auctorem, vt non & ipsis Sanctis gratulemur, quod ea dignati sint propitij Numinis gratia, qua instructi tot res tam præclaras egerint, quibus immortalem promeriti laudem sint. [& Sanctos,] Quæ tamen laus omnis in Dei redundabit gloriam & laudem. Nam si id illis pulcherrimum fuit, cæleste hoc a Deo donum accepisse, Deo sane multo gloriosius est, id illis esse largitum, atque vt recte vterentur prouidisse. Quæ res tamen etiam ipsis perquam honorifica est. Nam cum ij qui gratiam respuerunt oblatam, aut etiam adeptam postea abiecerunt, suppliciis crucientur æternis; merito quoque illis, qui sponte sua, nulla vi coacti, eam receperunt & summo studio retinuerunt, merces ac laus æterna tribuetur. Est porro plausus illius ac triumphi cælestis præludium quoddam, dum eorum hic benefacta traduntur litteris, leguntur, prædicantur; quæ res & nobis salutaris, & ipsis grata est & gloriosa; non quo illi nostro egeant præconio, sed tamen id non abnuunt, a beneuolo pioque animo profectum; ac nimirum prædicari a nobis Deum lætantur. Ideo nos ad eorum laudem ipse prouocat Sapientis ore Spiritus sanctus, Ecclesiastici 44.1. Laudemus viros gloriosos & parentes nostros in generatione sua.

Maxime tamen ipsis grata ea est & decora laudatio, quæ moribus animique virtute exprimitur, vt non tam verbis quam intimo animi sensu laudentur. Vsuuenit illud quidem plerumque, vt licet absque partium studiis conscripta sit historia quæpiam, etiam profana, qui tamen eam legunt in alteram partem inclinatione quadam voluntatis sensim propendeant, [eorumq; fauorem conciliat,] vnde tamen norunt nihil sibi emolumenti esse prouenturum. Res hic aliter se habet. Quos Deo fidelem seruisse seruitutem, eoque a sceleratis omni iniuriarū genere vexatos fuisse, ac tandem illustri potitos victoria legimus, iis non possumus, nisi improbi simus, non impense fauere. Id cum ipsi & Angelorum, qui assidue humanis actionibus intersunt, ministerio discant, & in Deo, in quo rerum omnium quæ fiunt quæque factæ sunt, aut olim futuræ, clarissimæ insunt species, intueantur qui eius aspectu intime perfruuntur Sancti; redamant illi nos vicissim, suoque fauore prosequuntur, patrocinio adiuuant, vt vberiorem a Deo gratiam consequamur. Huc illa spectant S. Leonis I. Papæ sermone I. in natali Apostolor. Petri & Pauli: De quorum præsidio, dilectißimi, diuinitus nobis ad exemplum patientiæ & confirmationem fidei præparato vniuersaliter quidem in omnium Sanctorum commemoratione lætandum est, &c. ac deinde: Sicut autem & nos experti sumus, & nostri probauere maiores, credimus atque confidimus, inter omnes labores istius vitæ, ad obtinendam misericordiam Dei, semper nos specialium patronorum orationibus adiuuandos; vt quantum propriis peccatis deprimimur, tantum Apostolicis meritis erigamur.

Verum vt id quoque abesset, quod tamen certissimum est, fauoris præsidium; etiamsi, quod homines quidam fatui & amentes existimant, nescirent Sancti quid in terris de ipsis sentiant loquanturve mortales; [& ad imitandum prouocat,] quantum tamen ad permouendos animos nostros valent illustria eorum facinora? Nemo nescit quanta vis sit exemplorum in vtramque partem. Cantatissimum illud de Iulio Cesare, qui Gadibus animaduersa apud Herculis templum Magni Alexandri imagine, ingemuit, quasi pertæsus ignauiam suam, quod nihildum a se memorabile actum esset in ætate qua iam Alexander orbem terrarum subegisset. [Suet. in Iul. cap. 7.] Peruulgatum & illud Themistoclis noctu ambulantis in publico, quod somnum capere non posset, dicentisq; Miltiadis tropæis se a somno suscitari. [Cic. Tusc. qu. 4.] Hoc spectasse Romanos illos antiquos existimo, dum etiam in conuiuiis, canerent ad tibiam clarorum virorum laudes atque virtutes, [Ibid.] vt ex Caronis Originibus refert Cicero. Verum hæc apud Christianos multo & frequentiora sunt & clariora. Quotusquisque magnum aliquid suscipit, qui non alicuius sibi e Cælitum numero proponat exemplum? Quis cum eorum audit commemorari facinora, non inflammatur æmulandi cupiditate? Quid hic duos illos memorem Agentes in rebus, qui Treuiris vix inspecta S. Antonij Abbatis vita, illico ipso die secuti sunt exemplum? quid amborum sponsas, quæ posteaquam hoc audierunt, dicauerunt etiam ipsæ virginitatem Deo? Quid illos S. Augustini æstus animi isthæc narrante Potitiano, quos ipse lib. 8. Confession. cap.7. indicat? Volumen ingens conficiam, si quæ hoc in genere, omni æuo accidere, velim percensere. Illud non possum non grata prosequi memoria, quod S. Ignatio, Societatis Iesv parenti, contigisse nostri referunt Annales; cum plagæ, quam in tibia acceperat, persanandæ caussa in lecto esse diutius quam militaris eius indoles ferret, cogeretur, poposcisse profanum quempiam scriptorem, cuius lectione molestiam temporis leuaret: sed nullo eiusmodi tunc domi reperto, duos ei oblatos, quorum alter Christi, alter Sanctorum gesta contineret: horum lectione præparatum, eos accepisse Diuinæ gratiæ satus, quorum fructu orbis perfruitur vniuersus. Mihi ipsi, fateri enim necesse est, cum admodum adolescens quæ S. Franciscus Xauerius eiusque socij in Oriente ad Christi amplificandum imperium præclare gessissent, insito quodam a natura sciendi desiderio, studiose peruoluerem, mens primum iniecta idem complectendi institutum.

Eas habet historiæ sacræ lectio vtilitates. Plane vt mirandum videatur, præsertim hoc tempore, quo tot prodeunt eruditorum hominum lucubrationes, quibus vel imperij Romani, vel Græcarum Rerump. vel aliorum regnorum antiquitates illustrentur, (vt omittam qui ad Theologiam, iurisprudentiam, philosophiam, mathesin, oratoriam poeticamque facultatem spectantes a plurimis eduntur commentarij) non plures reperiri, qui Sanctorum Actis eruendis ac dilucidandis operam impendant: cum hisce studiis Dei gloriam amplificare, Sanctorum & honorem augere & patrocinium sibi conciliare, multis pulcherrimarum virtutum proponere exempla, atque ad ea consectanda subdere stimulos possint. Quid quod ipsæ prouinciarum vrbiumque historiæ ex sacris illis lucem præcipue mutuentur? Testor Andreæ Duchesnij præclara rerum Francicarum volumina in quibus plurima sunt ex Vitis Sanctorum, & monumentis monasteriorum excerpta. Guilielmum Cambdenū in Britannia illustrata, Philippum Cluuerium in Italia ac Germania, atque alios heterodoxos non piget ab his & firmissima & permulta sumere testimonia.

Quimobrem confido fore, vt apud antiquitatis amatores, pios præsertim & moderatos homines, [eoq; bonis probanda.] meus hic labor minime in reprehensionem incurrat. Speciem quamdam esse regni celestis pronuntiauit olim Christus Saluator noster, si de thesauro suo scriba doctus vetera proferat ac noua. [Matth. 13. 52.] Thesauros hic & veteres diu abditos, & nouos, profero, etsi nec docte nec eleganter, diligenter tamen certe ac fideliter; quos & doctis non improbatum iri sperem, & piis, in quorum potissimum gratiam hoc omne susceptum studium est, velim esse fructuosos.

§. II. Acta Sanctorum olim diligenter conscripta.

Ecclesia Romana, præses ac custos Christianæ religionis, fidei basis, arbitra veritatis, dux sanctitatis, magistra morum ac disciplinæ, honestarum actionum & artium parens, ne qua suis pateretur vel instrumenta deesse vel ornamenta virtutis, [Romæ scripta olim Martyrum Acta] constituit vt sanctorum hominum, eorum præsertim qui pro sacrorum defensione vitam posuissent, res gestæ diligenter litteris mandarentur. Sic quippe futurum existimauit, vt & Deo, a cuius beneficentia omnis eorum beatitudo & decus promanauit, gratiæ agerentur, & Sanctis ipsis meritus honos redderetur, & eorum pararetur mortalibus patrocinium, & optimis ipsorum exemplis ceterorum conformarentur ad honestatem mores ac mentes. Et habuit sane Ecclesia hac ipsa in re veteris Synagogæ exemplum; quod tamen etiam superaret, nisi qua parte ipse Spiritus veritatis olim Diuorum præconia, sed ad posterorum præcipue, nostram videlicet vtilitatem dictauit.

Viguit autem hoc institutum in Ecclesia Romana ab ipsis prope religionis nostræ incunabulis. Nam in libro de Romanis Pontificibus, qui vulgo S. Damaso tribuitur, de S. Clemente isthæc habentur: [per septem Notarios,] Hic fecit septem regiones diuidi Notariis fidelibus Ecclesiæ, qui gesta Martyrum sollicite & curiose vnusquisque per regionem suam diligenter perquirerent. Erant quidem Vrbis regiones XIV. sed binæ singulis assignatæ Notariis, de quibus infra ad XX. diem Ianuarij in Fabiano. Quod in eodem libro de Pontificibus dicitur, Hic dum multos libros zelo fidei Christianæ religionis adscriberet, martyrio coronatur; suspicari quis possit, cum illis Notariorum commentariis recognoscendis incumberet comprehensum esse S. Clementem ac relegatum, vel in ipsa Chersoneso interfectum dum eadem Sanctorum Acta Roma ad se missa recenseret. Sed nihil in illius Actis istiusmodi memoratur.

Eam rem, præclare sancitam, annis post Clementem fere 150. Fabianus Papa vel restituit vel ordinauit, [quibus præfecti Subdiaconi;] additis Subdiaconis, qui vel conquirerent Acta deferrentq; ad Notarios describenda, vel descripta relegerent, ac Diaconis traderent, vel certe quoquo modo vt munus suum sedulo exequerentur Notarij, aduigilarent. Ita enim idem ille de Pontificibus liber: Hic regiones diuisit Diaconibus, & fecit septem Subdiaconos, qui septem Notariis imminerent, vt gesta Martyrum in integro colligerent.

Diaconi igitur, aut Subdiaconi, accurate recensita Acta offerebant Pontifici, qui prius a Notariis ea accipere, ipseque recognoscere consueuerat, vt ex eodem libro patet, vbi de S. Antero S. Fabiani decessore hæc habentur: [recognosci & recondi solita a Pontifice,] Hic gesta Martyrum diligenter a Notariis exquisiuit & in Ecclesia recondidit, propter quod a Maximo Præfecto martyrio coronatus est. Hæc illi martyrij caussa, indignante diabolo se victum legi, atque eam ob rem suæ improbitatis administros incitante, vt eadem abolerent acta, aut omnino scribi vetarent, [obstrepente cum suis diabolo:] vel infamia Cæsarum Iudicumque, vel, vt sæpe, superstitionis nomine obtento. Hinc illa in Actis S. Vincentij XXII. Ianuarij: Probabile satis est ad gloriam Vincentij Martyris, quod descriptis paßionis ipsius gestis titulum inuidit inimicus. Vnde reddimus fide plena relationem gestorum, quæ litterarum apicibus annotari Iudex non immerito noluit, quia victum se erubescebat audiri. Naturalis siquidem prouidentia est male errantium, auferre de medio testimonium probitatis.

Manauit præclarum hoc Romanæ Ecclesiæ institutum ad ceteras quoque prouincias, [scripta quoque in prouinciis, & cum aliis communicata.] vel lege Pontificia præscriptum, vel gentibus exteris sua sponte petentibus ab ea Ecclesia optimarum rerum exempla, vnde regulam accepissent sanctitatis, ipsa nimirum religionis primordia. Nam vt de Actis sileam S. Andreæ Apostoli, alibi discutiendis, quorum hoc est exordium: Paßionem sancti Apostoli Andreæ, quam oculis nostris vidimus, omnes Presbyteri & Diacones Ecclesiarum Achaiæ, scribimus vniuersis Ecclesiis quæ sunt in Oriente & Occidente, &c. Martyrium S. Polycarpi, quod XXVI. Ianuarij edimus, ipsa Smyrnensis Ecclesia litteris mandauit & ad varias Asiæ Ecclesias, forsitan & Italiæ ac Galliarum, misit; [in Asia.] cuius id exordium est: ἡ Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ ἠ περιοικοῦσα Σμύρναν, τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ Θεοῦ τῇ περιοικούσῃ ἐν φιλαδελφίᾳ, καὶ πάσαις ταῖς κατὰ πάντα τόπον τῆς ἁγίας καὶ καθολικῆς Ἐκκλησίας παροικίαις, ἔλεος, εἰρήνη, καὶ ἀγάπη ἀπὸ Θεοῦ πατρὸς καὶ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ πληθυνθείη. Ἐγράψαμεν ὑμῖν, ἀδελφοὶ, τὰ κατὰ τοὺς μαρτυρίσαντας καὶ τὸν μακάριον Πολύκαρπον, ὅς τις ὥσπερ ἐπισφαγίσας τῇ μαρτυρίᾳ αὐτοῦ κατέπαυσε τὸν διωγμόν. Ecclesia Dei quæ Smyrnam incolit, Ecclesiæ Dei, quæ est Philadelphiæ, & omnibus vbique locorum sanctæ & Catholicæ Ecclesiæ parœciis, misericordia, pax & caritas a Deo Patre & Domino nostro Iesu Christo multiplicetur. Scripsimus vobis, fratres, de iis qui martyrium subierunt, & de B. Polycarpo, qui velut sua confessione consignans, restinxit persecutionem. Idem exordium extat in MSS. Latinis, & Eusebio lib.4.cap.14. vbi tamen non Philadelphensi scripta Ecclesiæ dicitur illa epistola, sed Philomeliensi; quia pluribus missa & inscripta, vnde & idem Eusebius: ἔστι δ᾽ ἡ γραφὴ, ἐκ προσώπου ἧς αὐτὸς Ἐκκλησίας ἡγεῖτο ταῖς κατὰ πόντον παροικίαις τὰ κατ᾽ αὐτὸν ἀποσημαίνουσα. Est autem scriptum illud ex persona Ecclesiæ cui præerat, ad parœcias (siue Ecclesias) Ponti mißū, quæ ad eum spectāt declarās.

De Viennensibus & Lugdunensibus Martyribus, de quibus II. Iunij agemus, ita scribit lib.5.cap.1. idem Eusebius: [in Gallia.] τὴν οὖν περὶ τῶν μαρτύρων γραφὴν αἱ τῇδε διαφανέσατοι ἐκκλησίαι ταῖς κατὰ τὴν Ἀσίαν καὶ Φρυγίαν διαπέμπονται, τὰ παρ᾽ αὐταῖς πραχθέντα, τοῦτον ἀνισοροῦσαι τὸν τρόπον· παραθήσομαι δὲ τὰς αὐτῶν φωνάς. Οἱ ἐν Βιέννῃ καὶ Λουγδούνῳ τῆς Γαλλίας παροικοῦντες δοῦλοι χρισοῦ τοῖς κατὰ τὴν Ἀσίαν καὶ Φρυγίαν τὴν αὐτὴν τῆς ἀπολυτρώσεως ἡμῖν πίσιν καὶ ἐλπίδα ἔχουσιν ἀδελφοῖς εἰρήνη καὶ χάρις καὶ δόξα ἀπό Θεοῦ πατρὸς καὶ χρισοῦ Ἰησοῦ τοῦ κυρίου ἡμῶν, &c. Epistolam de Martyribus, quæ ibi illustrißimæ sunt Ecclesiæ, Ecclesiis Asiæ & Phrygiæ miserunt, res apud se gestas ita commemorantes. Proferam ipsa earum verba. Qui Viennæ & Lugduni Galliæ habitant serui Christi, fratribus in Asia & Phrygia eamdem nobiscum habentibus redemptionis fidem ac spem, pax, gratia, & gloria a Deo Patre & Christo Iesu Domino nostro. Recitat ex ea epistola gloriosum Martyrum certamen quatuor sequentibus capitibus Eusebius.

Quin & Alexandrinorum Acta S. Dionysium ipsorum Antistitem tradidisse litteris auctor est lib.6.c.34. Ὁ δ᾽ αὐτὸς ἐν ἐπισολῇ τῇ πρός Φάβιον Ἐπίσκοπον Ἀντιοχέων τῶν κατὰ Δέκιον μαρτυρησάντων ἐν Ἀλεξανδρείᾳ τοὺς ἀγῶνας τοῦτον ἱσορεῖ τὸν τρόπον. [in Ægypto,] Idem ipse (Dionysius) in epistola ad Fabium Antiochenū Episcopum, eorum qui Alexandriæ sub Decio martyrium subierunt, certamina hunc in modum persequitur.

Africanæ quoque Ecclesie in eadem re curanda strenuam operam collocarunt, vt Pontius Diaconus in principio Actorum S. Cypriani Episcopi testatur: [in Africa:] Cum maiores nostri, inquit, plebeiis & catechumenis martyrium consecutis tantum honoris pro martyrij ipsius veneratione dederint, vt de paßionibus eorum multa, ac, prope dixerim, pœne cuncta conscripserint, vt ad nostram quoque notitiam, qui nondum nati fuimus, peruenirent, &c. Nisi forte maiores ille suos non Afros intelligit, sed Romanum Clerum aliarumve præsides Ecclesiarum. Sed tamen Afer ipse ea sequitur præclare exempla; & aliorum ex eadem Africa Sanctorum passim Acta extant diligenter conscripta.

Hi porro Notarij in suos commentarios referebant etiam ea quæ priuatim in prætorio gesta erant, vel ex tabulis Exceptorum descripta, vel etiam pretio redempta. Erant & ipsi Exceptores & Notarij quandoque Christiani, [quomodo excepta?] vt Genesius ille Arelatensis, qui XXV. Augusti eam officij partem studio & arte amplexus dicitur, quæ patronorum verba vel noua signorum velocitate vel dexteræ, sonum vocis æquaret. Quamquam vero, cum ante tribunal Exceptoris fungeretur officio, & iniusto atque sacrilego mandato persecutionis iussa ederentur, quæ deuotus Deo repudiaret auditus, & imprimere ceris manus sancta respueret, abiectis tabulis ante pedes Iudicis ministerium sacrilegum refugerit, vt & multi alias; non eadem tamen certaminum quæ edictorum describendorum erat ratio; cum in his administros se præbere deberēt impietatis; illa vero ad decus ac splendorem veræ pietatis amplificandum spectarent. Sed cum res agebatur in propatulo, aderant sæpenumero e Christianis qui quæ dicerentur a Martyribus & Iudidicibus fideliter referrent in tabulas. Vtrorum e classe, illorum qui Officio seculari merebant, an horum qui sponte sua id clam suscipiebāt munus, fuerint SS. Neon & Turbon, qui Acta Tergeminorum Martyrum XVII. Ianuarij scripsisse dicuntur, in ambiguo est.

Quemadmodum autem Romæ singulari studio ab ipsis supremis Pontificibus recognoscebantur ea Acta, ne quid Notarij adderent quod ipsis dedecori esse Sanctis vel offendiculo legentibus posset; [recognita:] idem in prouinciis factum licet coniicere. Imo & Romam missa, vt in summa illa arce religionis extarent monumenta gentium omnium Christo subiugatarum; & gratiæ Deo pro victoria agerentur; [missa Romam;] & si quid in tota certandi ratione, in Martyrum responsis, honore iis mox ab Ecclesia impenso, scriptis ipsis de eorum agone inesset, quod summo religionis nostræ Antistiti non probaretur, id mox illius corrigeretur admonitione: denique vt facilius cum ceteris orbis Christiani prouinciis communicari illa possent, quæ vspiam essent ad Dei gloriam, solatium & eruditionem superstitum gesta fortiter a Martyribus. Probat hunc morem Andreas Saussaius V.CL. quod S. Dionysius Parisiorum Apostolus legatur præcepisse, vt quæ perpeteretur supplicia, quæque in iis loqueretur; diligenter cōsignata litteris, post suum decessum ad Pontificem Romanum mitterētur; quodque ipse Dionysius ad Clementem Papam S. Eutropij Sanctonū Apostoli gesta miserit, in quibus ista leguntur: Reuerendißimo Papæ Clementi Dionysius Antistes, prosapia Græcus, salutem in Christo. Eutropium, quem mecum in has oras ad prædicandum Christi nomen misistis, martyrij coronam per manus Gentilium apud Xantonas vrbem vobis notificamus pro Domini fide accepisse. Quapropter Paternitatem vestram humiliter exoro, vt hunc paßionis codicem consanguines meis, notis & amicis fidelibus in Græciæ oris, Athenis præcipue, quam cituis poteritis, mittere non differatis, &c. Verum vtriusque Acta suo loco expendemus. Non desunt alibi, quibus vetustus ille mos confirmetur, exempla. Ipsi Lugdunenses Martyres, apud Eusebium lib.5.cap.3. & 4. ad Eleutherum Papam litteras de suis certaminibus atque aliis Ecclesiasticis caussis dedisse leguntur, cum variis perfuncti tormentis extremam luctam opperirentur.

Id nunc multo etiam magis necessarium est, posteaquam grauissimis sanctissimisque legibus cautum, ne cui decus nomenque tribuatur martyrij, nisi Romanus Pontifex, caussa ac modo necis rite discusso, [quod fit etiamnum] id censuerit. Neque nunc etiam desunt, qui ab extremis Æthiopum, Indorum, & Iaponum oris a Christi militibus isthic fortiter gesta ad Apostolicam Sedem transmittant. Vtinam non in Europa nostra multorum hac in re caritas refrixisset! Viget quidem prouida Romanæ Ecclesiæ cura ac studium, sed in prouinciis quibusdam, [vtinam diligentius!] vbi in Christi membra hæresis sæuit, vel orthodoxi desunt Antistites, vel aliis distenti curis id negligunt, quod tamen non inter postrema Ecclesiæ decora debebat censeri. Fuere alioquin fidei nostræ & Catholicæ Ecclesiæ multi ab annis 130. & illustres triumphi, quos æternis consignari tabulis oportebat.

At non Martyrum solum, sed aliorum quoque, qui vitam pie actam insigni opinione sanctitatis terminassent, [Vitæ etiam non Martyrum scripta.] præcipue si prodigiis essent a morte celebrati, scribi res præcipue si prodigiis essent a morte celebrati, scribi res præclare gestæ consueuerunt. Quam ad rem cum alij viri probi & eruditi, tum ipsi etiam Antistites studium contulerunt. Passim occurrent toto hoc opere exempla, essetque superuacaneum hic vniuersos velle recensere. Habes in Ianuario Vitas non paucas a doctissimis monachis conscriptas, S. Hieronymo, Cyrillo, Eugippio, S. Fausto, S. Beda, Rodulpho Glabro, Hugone Floreffiensi, aliis; a religiosissimis Abbatibus, [a viris magnis.] S. Paschasio Ratberto, S. Gerardo Siluæ-maioris, B. Ealredo, Euerhelmo; a sanctissimis Episcopis, S. Greogorio Theologo, S. Gregorio Turonensi, S. Athanasio Magno, B. Petro Damiani, Theodoreto, Fortunato, S. Hilario Arelatensi, Leontio, Alberico Cardinale; viris aliis illustribus, Simeone Metaphraste, Dynamio Patricio, Eginardo, Philippo Mazzerio Cypri Cancellario.

§. III Acta Sanctorum a variis collecta. de Eusebio, & Simeone Metaphraste.

Cvm partim in Ecclesiarum archiuis reposita, partim in scriniis condita priuatorum delitescerent, vel publica cura descripta, vel speciali studio elucubrata singulorum gesta Sanctorum; visum est quibusdam viris eruditis, vt ad plures eorum manaret vtilitas, [Acta Sanctorum collecta.] quibus alioquin ad illa sacra tabularia non patebat accessus, præcipua quædam maximeque illustria in vnum colligere volumen, & proferre in lucem. Princeps in hoc genere Eusebius Cæsariensis fuit, qui Martyrum acta non tantum historiæ Ecclesiasticæ intexuit, sed & separatim alio opere edidit. Testatur id ipse lib.4.c.14. sub finem, [ab Eusebio,] vbi de S. Pionio ita scribit: Cuius confesßiones sigillatim habitas, libertatem sermonis, apologias pro fide coram populo ac Iudicibus recitatas, conciones ad docendum accommodatas, susceptionem benignam eorum qui persecutionis acerbitate lapsi erant, solatia in carcere fratribus ad se confluentibus adhibita, quæ præterea sustinuerit tormenta, quos in iis perpessus sit dolores, vt confixus sit clauis, qua rogum pertulerit animi constantia, qualem post tot res admirandas habuerit vitæ exitum, cum plenißime contineat qui de ipso conscriptus est commentarius, ad huius lectionem amandamus eos quibus studium erit illa cognoscere: est autem veterum martyriis a nobis collectis insertus. τοῖς τῶν ἀρχαίων συναχθεῖσιν ἡμῖν μαρτυρίοις ἐντεταγμένην. Id opus ipse τῆν τῶν Μαρτύρων συναγωγὴν, Martyrum collectionem vocat.lib.5.cap.1. τῆς μὲν περὶ τούτων ἐντελεσάτης ὑφηγήσεως τὸ πᾶν σύγγραμμα τῇ τῶν Μαρτύρων ἡμῖν κατατέτακται συναγωγῇ. accuratißimam de his narrationem continens libellus, Martyrum collectioni insertus est a nobis. Eodē nomine vtitur lib.5.c.4. Et c.20. eiusdem libri ἀναγραφὴν appellat. τούτου μὲν οὖν, inquit, de S. Apollonio Senatore loquens, τὰς ἐπὶ τοῦ δικασοῦ φωνὰς, καὶ τὰς ἀποκρίσεις, ἃς πρὸς ποῦσιν πεποίηται τοῦ Περεννίου, πᾶσαν τε τὴν πρὸς τὸν σύγκλητον ἀπολογίαν, ὅτῳ διαγνῶναι φίλον, ἐκ τῆς τῶν ἀρχαίων μαρτύρων συναχθείσης ἡμῖν ἀναγραφῆς εἴσεται. Illius coram Iudice verba, responsa Perennij interrogationibus reddita, totamq; coram senatu habitam apologiam, si cui lubitum sit cognoscere, ex veterum Martyrum collecta a nobis descriptione intelliget.

Hoc opus sane amplum, vt cui intextæ essent integræ apologiæ, an Martyrologion vocari debeat, vt quidam volunt, superfluum est disputare. Breuis Sanctorum indiculus, quæ vulgata Martyrologij notio, non fuit. [non tamen omnium.] Idne, an ex eo decerptum Sanctorum catalogum, citauerit Beda, alibi disquiram. Nec omnium tamen, quotquot toto orbe interempti erant, Martyrum acta collegit Eusebius, vt ex supposititia quadam S. Hieronymi epistola astruere quidam moliuntur, sed maxime clarorum & illustrium, aut certe quorum nancisci res gestas potuit. Nam si ita prolixe, vt se in Pionio & Apollonio fecisse testatur, omnium totius Ecclesiæ scribere acta Martyrum voluisset, non vnus liber, non centum (audacter dicam, inquit Baronius Apparatu ad Martyrologium cap.6.) non denique mille fuissent satis. Nusquam tamen id Eusebius, quod quidem meminerim, vnicum fuisse volumen scribit. Id opus an vsquam extet, diuinare non possum. Præclare de Ecclesia mereretur, qui tantum assecutus publicaret thesaurum.

Laudabile Eusebij studium alij deinceps imitati. Celeberrimus eo in genere Simeon Metaphrastes, qui & Logotheta dictus, ab illustri, quam Constantinopolitano in palatio gessit, [Simeon Metaphrastes] dignitate. De cuius viri ætate, vitæ instituto, lucubrationibus, quia multa perperam scripta a viris etiam non indoctis, breuiter dicere constitui. Ætatē ipse suam indicat in vita S. Theoctistes Lesbiæ, quam X. Nouembris dabimus. Illius Vitæ auctorem esse Metaphrasten, non alium quempiam anonymum scriptorem, probat Leo Allatius testimonio Michaelis Pselli, e cuius ode 5. in Metaphrasten ista recitat: τὸ πρῶτον σοῦ σύγγραμμα ἐκ προνοίας θεἳκῆς καὶ ὁμιλίας γέγονε τοῦ ἱεροῦ πρεσβύτου καὶ μονασοῦ, Συμεὼν θεοπέσιε, ὃν ἐν πάρῳ τῇ νήσῳ τεθεώρηκας. Prima tua commentatio ex Diuina prouidentia & colloquio facta est sacri senis & solitarij, Simeon admirabilis, quem in Paro insula vidisti. Plenius id colloquium in Theoctistes Virginis Vita refertur. Addit Psellus: Ἀξίως ἐξύμνησας τῆς Λεσβίας τὰ λαμπρὰ καὶ θεῖα ἀγωνίσματα θεοκτίσης τῆς ὄντως, Ἀγγελικὸν μικροῦ καὶ ἀσώματον τελεσάσης πανσόφως τὸ πολίτευμα. Pro dignitate laudasti Lesbiæ illustria & diuina certamina vere Theoctistæ, id est a Deo fabricatæ, quæ Angelicum prope & incorporeum vitæ modum sapienter tenuit. Qua vero occasione in Parum venerit, & sanctissimæ Virginis præclara facinora ex anachoreta didicerit, ipse indicat Metaphrastes: Γενομένῳ μόι ποτε κατὰ τὴν Πάρον· γέγονα δὲ, καὶ γὰρ ἐπὶ Κρήτην διέπλεον ὑπὸ τοῦ μακαρίτου Λέοντος ἐκεῖσε πεμφθεὶς; Λέοντός, φημι, τοῦ εὐτυχοῦς ὄντως βασιλέως, καὶ τὴν εὐτυχίαν Ῥωμαίων τῷ τάφῳ ἀνατάψαντος· ἐπεμπόμην δὲ συσρατρευόμενος Ἡμερίῳ τῷ πάνυ,τῷ σρατηγικωτάτῳ δηλαδὴ καὶ ἄρχοντι τοῦτε δρόμου καὶ τοῦ σόλου παντὸς, ἢ τό γε ἀληθέσερον καὶ αὐτῶν εἰπεῖν τῶν παθῶν· καὶ ἵνα μὴ τὸ πολλῶν ἐγκωμάίων ἄξιον τῆς σρατηγίας ἐκείνου πάρεργον ποιησάμενος, καὶ μικρὰ τούτου μνησθεὶς ἀτιμάσω τὸν ἄνδρα, ἐπὶ τὴν παροῦσαν τέως ὐπόθεσιν εἶμι, ἐκείνου κατὰ καιρὸν μνησθησόμενος· ἐσελλόμην τοιγαροῦν τοῦτο μὲν ἐκείνῳ συσρατευόμενος, καὶ προβιβαζόμενος εἰς πεῖραν σρατηγικὴν, οἷα πῶλος μητρὶ, πρὸς τὰ γεν αιότατα τῶν σρατηγιμάτων συγχαίρων. οὕτω γὰρ ἦν ὁ τοῦ μακαρίτου μου βασιλέως σκοπὸς· τοῦτο δὲ πρεσβευόμενος πρὸς τοὺς τὴν Κρήτην ἔχοντας Ἄραβας. Cum aliquando in Paro essem insula: fui autem, nam in Cretam nauigabam a Leone beatæ memoriæ eo missus; Leone, inquam, illo vere fortunato Imperatore, [a Leone VI. Imp. Legatus in Cretam missus] qui ipsam Romanorum felicitatem secum videtur in sepulchrum intulisse. Mittebar autem militaturus cum clarißimo illo Himerio, vtpote ducendi exercitus peritißimo, Dromi Præfecto, siue Logotheta, qui vniuersæ claßi imperabat, aut, vt verius dicam, ipsis animi perturbationibus: sed ne multis efferendam laudibus illius peritiam belli administrandi obiter attingens,leui eius facta mentione, dedecus ei potius videar inußisse, ad propositam interea narrationem redeo, de eo opportunius dicturus alias. Mittebar igitur partim cum eo militaturus, & ad imperatoriæ artis documentum aliquod promouendus, vt equuleus matri solet, ad præclara eius stratagemata aßiliens; (id enim præcipue Augustus spectabat) partim vt ad Arabas Cretam obtinentes legatione fungerer. Varias Himerius Logotheta expeditiones nauales Leone imperante suscepit, donec tandem ad Samum insulam mense Octobri, anno CMXI. aduersus CCC. Agarenorum naues infeliciter cōmisso prælio, propterea ab Alexandro Imperatore, Leonis fratre, in Calyporum monasterium relegatus, [anno 901.] haud longo post tempore ærumnis confectus obiit. Quam hic Metaphrastes memorat expeditionem, cui & ipse interfuerit, ea videtur quam Curopalates & Cedrenus tradunt confectam decem ante Leonis obitum annis, cum Simeon Secretarius (qui idem ipse Metaphrastes videtur fuisse) centum auri libras a Rhodophyllo Cubiculario in itinere relictas Leoni Tripolitæ apostatæ dedit, ne Thessalonicam captam euerteret: quod illius factum ita gratum fuit Imperatori, vt eum Patricium & primum Secretarium renuntiarit.

[adhuc iuuenis nobilis, diues, doctus;] Non erat tunc admodum natu prouectus Metaphrastes, vt qui imperatoriæ virtutis tirocinium ponere sub veterano Duce iuberetur. Fuerit tunc XX. aut XXII. annorum: potuit igitur ad annum Christi CMLVII. aut CMLX. vitam deinde producere. Atque ita sub Constantino Porphyrogenito Leonis filio tum Theoctistes eam vitam tum alia Diuorum acta eum elucubrasse certum videtur; non, vt Allatius scribit, [postea magnis honorebus ornatus,] sub Leone & Constantino: nam in hac Vita Leonem diserte τὸν μακαρίτην, felicis memoriæ, appellat, qua ratione loqui de mortuis solemus. Si ea prima eius commentatio fuit, nihil igitur sub Leone scripsit, quod quidem ediderit in lucem. Neque Alexandro rerum potiente ita laudare Himerium ausus esset. Præcipue publicas res tractare sub Leone cœpit. Nam cum, vt Psellus testatur, illustri natus familia, amplissimis opibus afflueret, excelleret eruditionis fama, atque egregium illic prudentiæ specimen dedisset, tanta deinceps in gratia Sapientis Imperatoris fuit, vt, quod Parius ille monachus prædixerat, summos deinceps honores sit consecutus; quos industria singulari, fide, grauitate, modestia, liberalitate gessit: quæ omnia prolixe prædicat Psellus.

His ille doctrinæ fortuneque præsidiis ornatus, cum cerneret & gloriosa Martyrum certamina, & monachorum præclaras exercitationes, ita imperite & inornate traditas esse litteris, vt multi ne legere quidem eas vellent, quidam etiam risu exciperent; meliora autem afferre, alios propter animi socordiam nolle, alios quod opus esset immensi studij, & cui ne tota quidem viri vita suffecerit, [vitas SS. collegit & interpolauit:] non posse; iuuenile, vt idem Psellus scribit, aggreditur facinus, vel felicem potius actionem, quam nullus omnium geßit feliciter; per quam ille euasit clarior omnibus, qui sunt vbique, eruditis; & Deo consecrauit ea quæ sunt omnium pulcherrima, Martyrumq;, certamina & cursus, & monachorum abstinentiam atque patientiam ornauit ac decorauit. Et multa quidem ille ac magna tantæ rei peragendæ adiumenta habebat ac præsidia. Auctor præclari consilij ipsemet fuerat Imperator, (Leo fortassis, etsi eo superstite rem serio aggredi non potuerit Simeon, aut eius filius Constantinus, huiusve socer Romanus) aderant hortatores plurimi; librorum egregius apparatus, amanuensium scribarumque copia: vna defuisse videtur, propter assidua, quibus præerat, Reip. negotia, quæ collegisset ac dictasset recognoscendi facultas. Tandem mortem vitæ consentaneam consecutus, ad Deum ascendit, inquit idem auctor, & apud illos ducit choros, quorum mores & vitam hic circumscripsit. Nam vel in fine ostendit, qualem vitam egisset. Non enim eum veluti abscissum aut diuisum fuisse dicunt ij qui viderunt: [sancte mortuus:] sed videbatur veluti a quodam vinculo liberari & hilari nutu se extendere ad ducentes Angelos, & quodammodo seipsum tradere illorum manibus, vt cito emigraret e corpore.

Celebrauit eum ornata & eleganti laudatione Psellus, non tamen in eius funere habita, qui testetur illius corpus in sepulchro conditum suauem expirasse odorem, donec multo post in eodem tumulo aliud depositum est corpus. [laudatus a Michaele Psello.] Hunc Psellum multi Michaelem illum Psellum esse arbitrantur, qui in Antro insula Leonem Philosophum optimarum artium disciplinis instituit. Et Baronius quidem to. 10. Annal. ad an. 859. nu. 53. non Leonis Sapientis ætate vixisse Metaphrasten putat, [non magistro Leonis Philosophi,] sed multo ante. Nam quod Curopalates scribat Bardam Cæsarem externæ sapientiæ rationem habuisse, definitis vnicuique doctrinæ scholis, philosophiæ duce & magistro constituto Leone Philosopho Pselli discipulo, infert Baronius: Ex his pariter habes Lector, quo tempore vixerit Psellus, qui fuit Magister Leonis Philosophi. Ex quo pariter addisces, quo tempore vixerit Metaphrastes, in cuius laudem Psellus ipse orationem habuit. Quibus ex verbis concludit Bellarminus lib. de Scriptoribus Ecclesiasticis, Simeonem Metaphrasten floruisse paullo ante annū Domini 859. Siquidem Psellus, inquit, qui hoc anno viuebat, orationem habuisse dicitur in funere Simeonis Metaphrastæ. Vide Annales Card. Baronij ad hunc annum. At non dicit Baronius eo tempore vixisse Psellum, sed Pselli discipulum Leonem iam senem; atque inde colligi posse, quando vixerit Psellus, quem ille adolescens audierat; quando item Metaphrastes, quem vita functum Psellus laudarat: vt videatur Baronius Metaphrastæ ætatem reuocare ad superiora tempora Michaelis Curopalatæ aut Nicephori. Hunc autem Psellum Leonis magistrum fuisse Metaphrastæ laudatorem conficit eo argumento Baronius, quod etsi plures Pselli fuerint, isto nullum celebriorem nec antiquiorem inuenimus. Antiquitas quidem certe ad rem non facit: celebrius vero Pselli alterius, qui Ducarum Cæsarum æuo floruit, nomen est. Leo Allatius, vir doctissimus, in Diatriba de Psellis, censet panegyrim illam in Metaphrasten iuniori Psello adiudicari nullo prorsus argumento. Auctorem illius orationis Psellum alterum esse, non Leonis Philosophi magistrum, numquam euicturos qui contra sentiunt.

Non est mihi hic propositum, tantorum virorum, & plurium aliorum qui iis astipulantur, sententiam acrius confutare. Illud solum obtestor, vt velint quamobrem secus ego sentiam attendere. Leo Philosophus, postquam Psello illi seniori in Antro insula dederat operam, [qui diu ante Metaphrasten floruit;] cum non quantum voluisset ab eo hausisset eruditionis, monasteria varia obiuit, repositosque in iis libros inuestigans studiose legit, atque excellentem est eruditionem adeptus, vt Curopalates tradit. Dein Constantinopolim reuersus priuatim quosdam docuit: horum quidam in prælio captus a Saracenis, ac viro illustri traditus in seruitutem, cum postmodum geometriæ peritiam professus, a quo eam didicerat Leonem priuatū & inopē degere significasset; litteris eum ad se, amplissima proposita mercede, inuitauit Barbarorū Dux. Has litteras Leo Theoctisto Logothetæ, hic Theophilo Imperatori obtulit; qui eum summo fauore complexus, amplis opibus ditauit, iussitq; publice docere, ac postea Thessalonicensi Ecclesiæ preficiendum curauit: verum mortuo sub annum 841. Theophilo redactus quoque in ordinem est Leo, quod hæresim sectatus esset Iconomachorum. Quæ si quis recte omnia expendat, fatebitur sub Michaele Balbo, qui anno 820. inuasit imperium, aut sub illius decessore Leone Armeno, videri Leonem Psello dedisse operam, maturæ iam ætatis viro. Qui potuit igitur a Psello laudari Metaphrastes, vita functus, qui centum post Psellum annis vixit? Neque de Psello Metaphrastæ laudatore repugnasset Baronius, si aliunde asseri Metaphrastæ ætatem posse existimasset. Ast hunc alij cum sub Constātino Porphyrogenito, qui septennis Alexandro patruo anno 912 extincto imperare cœpit, vixisse fateantur, miror non perspicere a Psello, qui centum, vt minimum, annis eum antecessit, laudari & quidem mortuum non potuisse.

[sed iuniore,] At scripsit Psellus Metaphrastæ encomium, non diu post illius mortem, cum ij adhuc viuerent qui morienti adfuerāt. Ἔδειξε γὰρ κᾂν τῷ τέλει, inquit, ὁποῖος αὐτῳ ὁ διεσπουδασμένος βίος ἐτύγχανεν ὢν. οὐ γὰρ ὥσπερ τετεμῆσθαι αὐτὸν οἱ συνεωρακότες φασὶν οὐδὲ διῃρῆσθαι, ἀλλὰ ἐδόκει ὥσπερ τινὸς δέσμης ἐλευθερούμενος καὶ εὐμαρῶς πρὸς τοὺς ἄγοντας ἀγγέλους ἀνατεινόμενος νεύματι. Nam vei fine ostendit qualem egisset vitam. Non enim veluti succisum aut sublatum fuisse dicunt qui adfuerunt; sed veluti vinculis quibusdam solui videbatur, & ad deducentes Angelos vltro sese at facile extendere. Demus anno 960. obiisse Simeonem; at iunior Psellus anno 1067. viuebat: an tunc poterant superstites esse, qui Metaphrastæ spectarant funus? Quærendus igitur alius erit Psellus, qui ante annum Christi 1000. illam Metaphrastæ laudationem scripserit. Quæratur sane, nec ego inuentum eliminabo: sed quærere tamen haud est opus. Anno 1057. missus est Psellus iunior a Michaele Stratiotico Imperatore ad Isacium Comnenum Legatus, insigni iam tum rerum vsu præditus. Ita Cedrenus: [qui anno 1057. claruit,] Ἐκεῖ δὲ αὐτῲ γενομένῳ φθάνουσι καὶ πρεσβύται βασιλέως ὁ πρόεδρος Κωνσαντῖνος ὁ Λειχούδης, ὁ πρόεδρος Θεόδωρος ὁ Ἀλωπὸς, Κωνσαντῖνος ὁ Ψελλὸς τῶν φιλοσόφων ὕπατος· οὗτοι γὰρ οἱ τρεῖς ἄνδρες ἐπὶ σοφίᾳ καὶ λόγου δυνάμει τῶν κατὰ τὴν ἡμέραν ἀνθρώπων διαφέρειν δοκοῦντες, καὶ ἀσυγκρίτως ὁ Ψελλὸς, ἐξελέγησαν εἰς τὸ πρεσβεῦσαι. Ad eum isthuc veniunt Imperatoris Legati Præses Constantinus Lichudes, Præses Theodorus Alopus, Constantinus Psellus Philosophorum princeps. Nam hi tres viri, quod sapientia & eloquentia omnibus qui tunc viuerent antecellere hominibus crederentur, ac præsertim Psellus, ad hanc erant legationem assumpti. Eadem omnino scribit Curopalates, & Psellum quoque Constantinum vocat. At Ioannes Zonaras to. 3. Annal. σέλλονται τοίνυν πρὸς τὸν Κομνηνὸν πρεσβεύοντες, ἄνδρες τῶν ἐκκρίτων τῆς συγκλήτου βουλἥς, οἵ δ᾽ ἦσαν ὁ πρόεδρος Κωνσαντῖνος ὁ Λειχούδης, ὁ πρόεδρος Λέων ὁ Ἀλωπὸς, ὁ Μιχαὴλ ὁ σοφώτατος Ψελλὸς, τῶν φιλοσόφων ὢν ὕπατος. Mittuntur ad Comnenum Legati de primariis Senatoribus, Præses Constantinus Lichudes, Præses Leo Alopus, sapientißimus ille Michael Psellus princeps philosophorum. Alij quoque Michaelem appellant. Cur non potuit decem aut viginti annis antequam ad tantum fastigium ascenderet Psellus, [& ab iis qui Metaphrasten viderant accepit,] illam laudationem scripsisse, septuaginta post Metaphrastæ mortem annis? Et quis est nostrum, qui non audiuerit commemorari aliqua a senibus, quæ geri ipsi viderant, 100. annis ante quam ea ipse iam senior, quisquis is est, tradat litteris, aut aliis narret? Viderint decennes morientem Metaphrasten anno 960. narrauerint visa Psello scriptori anno 1030. ipsi iam octogenarij: quid hic impossibile? quid non vsitatum? Narrauerint etiam multo ante adolescenti adhuc tum Psello; non enim affirmat eos tum vixisse cum scriberet. Quid si ne narrarunt quidē, [vel eorum scriptis.] sed scriptum reliquerunt? Nam ita loquimur, dicere aliquid Ciceronem, Liuium, Tacitum, non quasi ij nunc viuant, sed quia omnis ætatis hominibus illorum scripta loquantur.

Sed de Metaphrastæ ætate ad hoc propositum nostrum iam satis, ac fortasse nimium. Illius operi additas esse a posterioribus vitas recentiorum Sanctorum monet Baronius. At quod in antiquiorum apud eum vitis sæpenumero declaret scriptor se eadem, qua illi, vixisse ætate, caussam idem sapientissimus Cardinalis tradit, quod vitæ Sanctorum non fuerint vt plurimum a Metaphraste conscriptæ, sed collectæ tantum, ordineq; per singulos menses dispositæ. Digessisse eum vitas ad ordinem mensium scribit etiam Autbertus Miræus. Mihi non liquet. Potuit id alius quispiam postea. Antiquiores vitas, quas eleganter compositas reperit, transscripsit, seruata etiam pristina auctorum phrasi, aut modice interpolata. Perspicere id licet ex Vita S. Simeonis Stylitæ v. Ianuarij, [Vitæ a Metaphraste collectæ, vel scriptæ.] cuius magnam partem e Theodoreti Philotheo accepit, pauculis ad attentionem conciliandam, aptiusve connectendas periodos interiectis. Alias ex integro composuit. At non quæcumque in Græcis codicibus reperiuntur vitæ, eæ continuo Metephrastæ fœtus esse censendæ sunt; nisi velimus eum & priores vitas, vt erant olim scriptæ, retulisse in suum opus, & nouas eorumdem Sanctorum a se elucubratas addidisse. Nam quorumdam Sanctorum, vt Ioannis Calybitæ XV. Ianuarij, Ioannis Eleemosynarij XXIII. Xenes siue Eusebiæ XXIV. plures reperiuntur Græcæ vitæ, quarum vnam esse a Metaphraste elaboratam verisimile est.

Magno Ecclesiæ Catholicæ emolumento opera Metaphrastæ, aut certe quas sub eius nomine reperit Græcas Sanctorum historias, Latine a Petro Francisco Zino, Gentiano Herueto, Guilielmo Sirleto verti curauit Aloysius Lipomanus Episcopus Veronensis: [editæ a Lipomano,] quarum multas in suum opus Surius transtulit, vt sequenti paragrapho dicam. Atqui neque omnes Metaphrasta: vitæ editæ adhuc sunt; [non omnes;] (nam citatam S. Simeonis Stylitæ vitam, quam constat a Metaphraste scriptam, primum nunc edo) & aliæ Latine ab aliis, iisque præclaris, editæ auctoribus, vel apud Græcos vel in Latinis etiam bibliothecis Græcæ Sanctorum historiæ latent. Has ego, si Deus vitā & vires dederit, hoc opere absoluto, quia in quibusdam interpretibus perpetuus quidam hellenismus & obscuritas fastidium lectori affert, cogito Græcolatine edere, cum noua a me elucubranda interpretatione, nisi quis me, [post Græcolatine edendæ:] nec repugnantem, anteuertat, aut certe laboris parte subleuet nonnullas accurate interpretatus. Et multas tum olim Rosweydus collegerat, tum ego ab amicis postea accepi, quarum quædam Latine adhuc non extant. Video tamen plurimas adhuc mihi deesse, quas Latine citati ante auctores verterunt; easque spero me interea esse consecuturum.

Quod Miræus ex Molani MS. Bibliotheca tradit, Metaphrasten vitas Sanctorum Orientalis Ecclesiæ collegisse, easque solas in Græcorum Ecclesiis legi; vtrumque falsum est. Promiscue, qui vbique terrarum vixere, Sanctorum acta collegit Metaphrastes, licet præcipue Orientalium assecutus sit: [non solæ leguntur in ecclesiis Græcorum.] nec solæ eæ in Græcorum Ecclesiis leguntur, quas ille composuit, imo paucæ omnino, vt ex Menæis Græcorum, de quibus postea, fit manifestum. Si id vult Molanus, quorum Sanctorum acta collegerit Metaphrastes, eorum vel recitari elogium aliquod vel memoriam saltem celebrari in diuino officio a Græcis, non id inficior: at plurimorum agitur memoria, quorum acta non videatur ille descripsisse; aut sane immensum plane illius opus fuit, cuius minima adhuc sit pars edita.

Neque illud cuiquam erudito facile probauerit ex eadem Molani Bibliotheca Miræus, Simeonem ideo quandoque Magistri nomine citari, quod ludum litterarium Constantinopoli aperuerit. Nam quis id veterum tradit? [non fuit ludimagister Metaphrastes.] Heterodoxos quosdā id inter alias nugas comminiscentes nihil moror. Illustri ortus familia Simeon, iuuenis in Secretariorum adscitus classem, arduas obiit legationes, bellicis expeditionibus interfuit, aut etiam præfuit, princeps Secretariorum & Patricius renuntiatus, dein & Logothetes, (qui nobis Cancellarius est, vt ex Ioanne Cinnamo probat Allatius) quando tandem ludum aperuit? An Constantino Porphyrogenito a patre; an (quod minus probabile mihi videtur) a Romano Lecapeno filiis magister est datus? [sed forte magister Cæsarum;] At qui magister sit Cæsarum isne continuo dicendus est ludum litterarium aperire? Meminisse poterat Miræus alios in rep. Constantinopolitana Magistros fuisse, quos Cedrenus & Curopalates binos gessisse id munus tradunt, & τῆς πολιτείας μαγίσρους reip. Magistros vocant. [aut Reip.] Imo plures postea hac ornatos dignitate fuisse ex iisdem patet auctoribus. Nam Cedrenus in Leone Sapiente ita scribit: Καὶ ταχέως ἐκπέμψας τὸν μάγισρον Ἀνδρέαν τὸν σρατηλάτην, ἅμα τῷ μαγίσρῳ Ἰοάννῃ, καὶ γεγονότι Λογοθέτῃ τοῦ Δρόμου τῷ Ἁγιοπολίτῃ. Et continuo accersens Magistrum Andream Ducem exercitus, cum Magistro Ioanne, & Hagiopolite, qui fuerat Logotheta Dromi. ac paullo post: αὐτός τε ὁ σρατηλάτης ἐπέμφθη Ἀνδρέας, καὶ ὁ μάγισρος Στέφανος, καὶ ὁ μάγισρος ὁ Ἁγιοπολίτης, καὶ Κρατερὸς καὶ Γοῦβερ οἱ πατρίκιοι. Missus est idem Dux exercitus Andreas, & Magister Stephanus, & Magister Hagiopolites, & Craterus ac Guber Patricij. Iisdem titulis eos Curopalates quoque insignit. Et Zonaras de eodem agens Leone: Τὸν πατέρα ταύτης μάγισρον ἐτίμησε, καὶ Λογοθέτην τοῦ Δρόμου. Patrem eius Magistrum creauit & Dromi Logothetam. Simeonem nostrum, qui Logotheta fuit, Magistri quoque ornatum fuisse dignitate existimamus, cum se Molanus dicat eum vspiam Magistrum appellatum legisse.

De Metaphrastæ porro operibus ita scribit Bellarminus: Illud autem est obseruandum a Metaphraste scriptas fuisse historias de vitis Sanctorum multis additis ex proprio ingenio, non vt res gestæ fuerunt, sed vt geri potuerunt: [seueriori censura a recentioribus immerito perstrictus.] addit Metaphrastes multa colloquia siue dialogos Martyrum cum persecutoribus, aliquas etiam conuersiones astantium Paganorum in tanto numero, vt incredibiles videantur: denique miracula plurima & maxima in euersione templorum & idolorum, & in occisione persecutorum, quorum nulla est mentio apud veteres historicos. Vellē mitius de viro magno vir maximus pronuntiasset. Vnde constat eum non vetera secutum esse monumenta? Omisisse potius multa, quæ non omnino probaret, existimo, quam aliquid addidisse ex proprio ingenio. Retulerit tamen in suos commentarios aliquid, quod cum probatis veterum Patrum scriptis minus congruere videatur; homo erat, falli poterat. Colloquia Martyrum cum persecutoribus vnde constat habita non esse? Amplificarit ea sane ad legentium vtilitatem ac voluptatem: quis iure id reprehendat? an est quisquam qui id non permittat historico? Liuio ceterisque licet Ducum orationes suos ad prælium adhortantium concinnare, sacro scriptori non licebit mysteria nostræ religionis Gentilibus tradita, ipsorumq; confutatas superstitiones, explicatius proponere? Nam magno numero conuersos ad fidem nostram, visis quæ Sancti patrarent miraculis, numquam equidem sum admiratus: qui enim alioqui tot ac tantæ prouinciæ tantillo tempore subiici Christo potuissent? Miracula omnia, etiam quæ nunc fiunt, si suis commentariis insererent qui modo Ecclesiasticas historias scribūt, quanta singularum moles existeret! quantum offensionis haberet atque fastidij! Neque nulla, neque omnia narrant, sed quædam maxime illustria vel testium celebritate, vel consecuti fructus amplitudine. Idem veterum studium fuit: qui propterea frequenter tradunt multa & magna, ad Sanctorum vel testandam ac munerandam sanctitatem, vel dicta confirmanda, edita esse diuina virtute miracula, neque vllum tamen commemorant. At si quis ex professo Sancti cuiuspiam historiam scribat, nihil eum præterire consulto fas est, quod sit ab eo dictum aut factum præclare, aut eius caussa susceptum a mortalibus aut denique patratum a Deo.

§. IV. Acta vetera Sanctorum a Latinis collecta. Legenda Aurea defensa.

Latinorum plures similia moliti sunt opera; alij succincte pulcherrima Sanctorum gesta complexi, alij ornare ea stylo aggressi; alij sat habuerunt, vndecumque exscripta in vnum apte congerere. S. Cerannium Parisiorum Antistitem prædicat Warnaharius Tergeminorum Martyrum certamina, ac Desiderij Lingonum Episcopi, exararia se iussisse, cum Sanctorum Martyrum gesta ad laudis suæ cumulum pro amore religionis congregare in vrbe Parisiaca deuotus intenderet. [Acta SS. collegit S. Cerannius Ep.Paris.] Vitas Patrum, quarum aliquas ipse composuit, alias in vnum volumen fortassis redegit S. Hieronymus, vt 17. Ianuarij ad vitam S. Antonij §.9. disseruimus, quia id opus ab aliis deinde auctum, adiectis etiam libris aliquot qui solum exempla quædam illustriora aut apophthegmata anachoretarum continerent, hic prætermitto.

Qui sanctorum Antistitum Seuerini Septempedani & Victorini Amitermni, quæ ex vetustissimis codicibus descripta VIII. [aliiq; anonymi,] Ianuarij habentur, acta composuit, is plurium se Sanctorum res gestas coaceruasse significat, non indiligens auctor, etsi nobis ignotus: Hucvsque, inquit, nos Patris Hieronymi dicta referentes per interpretem locutos lector aduertat: reliquum opus, vt sermo noster est, vestra caritas libenter audiat. Quæ enim singulis de Sanctis fideli auctore comperimus, in historiam misimus, ne laterent homines quorum Deum non latuere virtutes.

Singula fere monasteria istiusmodi volumina vel ab aliis descripsere, [præsertim monachi,] vel consarcinauere paria sibi, vt suppeterent quæ & publice in conuentibus ad virtutum institutionem legerentur, & priuato cuiusque studio voluerentur. Duos memorat Georgius Wicelius in præfat. ad Hagiologium Fuldenses Monachos, quorum alter Ruggerus pietate ac doctrina præstantißimus sex ingentia volumina composuerit circiter annum 1156. Est is fortassis Ruggerus, qui XXXIX. nobilissimi illius cœnobij Abbas memoratur a Brawero nostro Fuldens. [vt Ruggerus & Aruodulphus Fuldenses;] Antiquit. lib. 4. diciturque libris peregregiis bibliothecam instruxisse, obiisse 5. Iunij 1177. Ante Ruggerum hunc diligentißimum scriptorem, inquit idem Wicelius, sudarat in eodem lucubrandi stadio Aruodulphus cœnobita facundißimus. At neutrum existimo vitas ipsas suo stylo composuisse, saltem omnes, sed ab aliis antea editas coaceruasse. Argumento mihi est codex Fuldensis olim Rosweydo nostro commodatus, perantiquus, planeque vel vnus eorum quos Ruggerus collegit, vel ex iis descriptus; qui tamen Vitas continet quas alibi in melioris notæ MSS. passim reperias. Vt autem Fuldæ, fuere in ceteris quoque asceteriis qui tum alia præstantia volumina tum præsertim Sanctorum historias vel scriberent, vel aliunde curarent, monachi & Abbates. Sed de iis præcipue quærimus, qui suas lucubrationes emisere in lucem, vt pluribus prodessent.

Vincentius Bellouacensis ex ordine Prædicatorum præter alia Speculum historiale scripsit, quod ab orbe condito ad sua perduxit tempora, [Vincentius Bellouacensis in Speculo;] ad annum videlicet 1244.quo scribebat, vt lib.31.cap.105.testatur. Ei operi pleraque ex actis Sanctorū infersit, multa ex Helinandi monachi Frigidimontis, viri religiosi & facundia diserti, chronicis mutuatus, vt lib.29.cap.108. fatetur: vti ex ipso Vincentio plurima in sua chronica transtulit S. Antoninus. Bellouacensem appellatum esse Vincentium arbitror a diutina apud Bellouacos commoratione, licet non desint qui ortum e Bellouacis velint, quem alioquin plerique gente Burgundum faciunt. Nam falli omnino videntur, qui Bellouacensem fuisse Episcopum existimant, Sixtus Senensis, Posseuinus, Bellarminus, Vossius, Miræus: quibus refragantur qui illius vrbis historiam accurate scripserunt, Louetus & Loisselius, quique Gallicanorum Antistitum catalogos confecere Claudius Robertus & Ioannes Chenu Biturix.

Diutissime in omnium manibus fuit Legenda Aurea Iacobi de Voragine ex eodē Ordine Prædicatorū. Est Vorago, vnde vel ortus vel certe cognomen duxit Iacobus, [Iacobus de Voragine] in ora Ligustici maris Genuam inter ac Sauonam oppidum, quod olim Vitus Virginis in tabulis itinerariis appellatum videtur, Itali Varaggio, alij Viragine, alij Veraze appellant; Leander Virgium, alij Voragium; Vbertus Folieta videtur Varaginem dici velle, cum Iacobum Varaginensem vocet, vt mox dicemus. Fuit Iacobus Theologiæ professor, doctissimus vir ac sanctissimus, meritoq; a Baptista Michaele Pio, Leandro Alberto, Fernando de Castillio, aliisque laudatus. Archiepiscopus Genuensis anno 1292. electus, [Episcopus Genuensis.] probante Nicolao IV. Pontifice maximo, moribus, inquit Iacobus Philippus Bergomensis, & doctrina ac dignitate magno in pretio fuit, atque Genuensem suam Ecclesiam verbo & opere plurimum iuuit. Subdit deinde, illius libris enumeratis: Hunc autem illum existimo Porchetum esse Genuensem Episcopum, de quo Blondus Foroliuiensis in historiis suis dixit, quod cum ante pedes Bonifacij VIII. in die Cinerum se posuisset pro cineribus ex more suscipiendis; vbi cum ex more dici a Sacerdote consuetū est, [Gibellinorum non fautor,] Memento homo quia cinis es & in cinerem reuerteris; Bonifacius Pontifex videns hominem, mutatis quibusdam verbis dixit: Memento, quia Gibellinus es, & cum Gibellinis tuis in nihilum reuerteris: & sic cineres in oculos eius iniecit, non in caput, vt mos est, atque ita ipsum Archiepiscopatu priuauit, licet postea illum restituerit. At cui id credibile videatur, cum etiam ante Bonifacij pontificatum pacem Guelfos inter ac Gibellinos conciliarit Iacobus? Testatur id Folieta lib.6.histor. Genuen. Tantus nouus hostis additus, inquit, intestinas discordias, [sed pacificator,] quæ inter Guelfos & Gibellinos per 50.annos ciuitatem continenter vexarant, ad aliquantulum tempus consopiuit. Qua in re opera & officium seduli Pastoris Iacobi Varaginensis Archiepiscopi, viri pij & sancti, constitit: qui hortando, monendo, rogando, diuini Numinis discordias abominantis metum iniiciendo, non prius abstitit incepto quam inchoata consilia ad effectum perduxit. Eo igitur auctore concordia & pax mita est anno eius seculi nonagesimo quinto. Hæc Folieta. Qui consequens est, vt, licet eæ postea recruduerint simultates, alteri se parti fautorem adiutoremq; iunxerit Antistes? Quid quod alienum illud est quod narratur, [(de cuius successore explosa fabula)] Pontificis Maximi maiestate? Non tamen de Iacobo ea primum conficta fabula est, sed de Ioanne Porcheto Spinola, eius successore; credo quod Spinole tunc omnes (si domum vnam exceperis) Gibellini erant, illiusque adeo factionis principes. Et Flauium Blondum vel negligenter legit Bergomensis, vel in ipsius Chronico transseribendo incuriose & oscitanter se gessit librarius. Verba Blondi historiar.ab inclinat.Rom.imperij Decad.2.l.9. sunt hæc: Iacobo de Voragine Genuensi Præsuli suffectus est Porchetus Spinola Minorum Ordinis qui pro confirmatione ad ipsum Bonifacium, &c. & eum archiepiscopatu eadem die priuauit, quem & paullo post restituit. Designatus est Archiepiscopus Porchetus anno 1299. vt ex Bonifacij VIII. bulla, III. Non. Februarij, pontificatus eius an.5. data patet, apud Lucam Wadingum to.2.Annalium Minorum, in qua eum appellat Ordinis Fratrum Minorum prosessorem, litterarum scientia, honestate morum, & aliis virtutum meritis redimitum. Paria de eo prædicat in duabus bullis XVI.& XV.Kal.Septembr.1301.datis, quibus archiepiscopatum ei restituit.

Ea igitur explosa fabula, nunc de Iacobi Legenda dicamus. Præter Ecclesiæ regimen, inquit idem Bergomensis, & ante episcopatum & in ipso episcopatu multos commentariolos succo plenos composuit, [in Legenda Aurea, siue historia Longobardica,] & multas Sanctorum Vitas diffusas atque dispersas in vnum volumen collegit. Hæc est Aurea illa Legenda, siue historia Longobardica, vtroque enim nomine insignitur; quod Fernandum de Castillio fugit: is enim historiæ Prædicat.1.par.lib.3.cap.49.inter Iacobi opera recenset magnum volumen de vitis Sanctorum, Chronica Genuensium, historiam Longobardicam. Sed vnus idemque est liber de Vitis Sanctorum, & historia Longobardica: quæ quia plurimas celeberrimorum Sanctorum vitas, eorum fere qui in Ecclesie Romane Kalendariis inscripti, succincte complecteretur, auide descripta & omnium volutata manibus est, & postquam ars typographica inuenta est, sæpius recusa.

Aucta est deinde quibusdam aliis adiectis ad calcem historiis Sanctorum. Sed addidit alius (vt puto) quispiam vitis nonnullis ineptam & ridiculam nominum interpretationem, indignam sane Iacobi eruditione; vt cum dicitur Aegidius formari ab e quod est siue, [in qua ridiculæ præfationes:] & geos quod est terra, & dyan quod est clarum, siue diuinum; Timotheus, quasi timore tenens, vel a timore & theos; Symphorianus a symphonia; Hippolytus ab yper quod est super, & litos quod est lapis; Sixtus a sios quod est Deus, & status, quasi diuinus status; Vedastus quasi vere dans æstus. Omitto cetera non minus absurda; quæ cum indocti homines pro pulpitis identidem declamarent, nauseam & risum mouebant eruditis, seque ipsos & Sanctorum historias in summam adducebant contemptionem. Vnde illa sunt Georgij Wicelij in præfat. ad Hagiologium: Post extitit Iacobus Voraginis Præsul Genuensis, [in eam Georg. VVicelij censura,] qui vixit an. 1290. Verum quid is præstiterit vel cæco perspicuum sit. Longe melius Voragine de Ecclesia meritus Petrus Lombardus, qui post Voraginem scriptitauit, multa mutuatus ad verbum ex scriptis veterum; id quod conserenti inter se libros facile adparet. Mythologiæ ille impensius indulget: quamobrem in tantum contemptum abiit apud omnes cordatos. Hac profecto Lombardica hactenus nimium vsæ, seu abusæ potius, cathedræ sunt, contemptis interim aut certe neglectis Sanctorum actis, quæ nobis Ecclesiastica historia Eusebio Pamphilo auctore offerebat in Christi gregem diuulganda. Nec vulgares Paßim bibliothecæ in monasteriis continent historicum quid de Sanctis, præter hanc vnam Lombardicam, quam cur Auream vocent demiror. Sub eosdem annos, ni fallor, consarcinauit Vincentius Beluacensis Speculum illud suum, qui ipse quoque compilator Voragini præferri meretur.

[refutata;] Hæc Wicelius, seuerius quam solidius. Quis enim ille est Petrus Lombardus, qui post Voraginem scriptitauit? An Magister sententiarum, Parisiorum Antistes? At qui post Voraginem scriptitauit, qui 140.annis eum antecessit? Et quam ille historiam scripsit? An Petrus Comestor Presbyter Trecensis auctor historiæ scholasticæ, quam solum vsque ad cædem Apostolorum Petri & Pauli perduxit? Et hic Lombardo suppar, antequam natus esset Iacobus de Voragine, migrauit e vita. Vbi vero mythologiæ studet Iacobus, bone Wiceli? Ego certe non omnia probo quæ ille scribit; quin tamen vetera secutus sit monumenta, non dubito, & plurimas eius historias reperio cum veteribus & genuinis congruere: non omnes euolui; nec necesse est, cum fontem reperi, riuos consectari: sed si prius in hos incidi, an etiam ex illo ducti sint, an non fluant lutulenti, an non pigro lapsu repant, an non aliunde palustrem vndam trahant, iuuat dispicere: quam, inquam, breuiatoribus aut paraphrastis adiungere fidē par sit, ex veterum statuo cum ipsorum scriptis collatione. Censeo igitur, iniuria, vt plurimum, neotericorum iudiciis vapulare eam Legendam. An omnia quæ de Sanctis dicentur, nisi sint ex Eusebio sumpta, aspernabitur Wicelius? Vnde ipse S. Bennonis, S. Claræ, S. Ægidij, S. Augustini, & aliorum plurimorum gesta accepit? vt omittam sane ridiculum illud, quod Caroli Magni vitam se ex Plutarcho dare, nimis oscitanter in margine adscribat. Deinde quam illud falsum, nullas in vulgaribus cœnobiorum bibliothecis præter hanc Legendam extare Sanctorum historias! Nullum contra reperire est antiquum monasterium, quod quidem hæreticorum æui huius effugerit rabiem, quin aliqui in eo præclari de Sanctorum rebus gestis codices extent, ac plerique antiqua manu exarati. Bellouacensum denique Varaginensi præfert Wicelius. Habebit me in eo suffragatorem, sed non etiam, vt sub eosdem annos, quod ipse ait, scripsisse vtrumque confitear, cum hic anno 1298. ille 1256. dicatur decessisse: neque illum cum amplector, hunc repudiabo, & censoria seueritate perstringam: non idem vtriusque institutum est. Latius euagatur Vincentius, neque sola Diuorum Acta complectitur, neque ea apte ad fastos Ecclesiasticos distribuit.

[acrior Io. Ludouico Viuis,] Wicelio seuerius aliquanto acerbiusque de Legenda Aurea pronuntiat Ioannes Ludouicus Viues lib.2. de caussis corruptarum artium in hæc verba: Quam indigna est Diuis & hominibus Christianis illa Sanctorum historia quæ Legenda Aurea nominatur, quam nescio cur auream appellent, cum scripta sit ab homine ferrei oris, plumbei cordis. Quid fœdius dici potest illo libro? O quam pudendum est nobis Christianis, non esse præstantißimos nostrorum Diuorum actus verius & accuratius memoriæ mandatos, siue ad cognitionem siue ad imitationem tantæ virtutis! Ludouicum Viuem semper maximi feci, singulari eruditione, grauitate, prudentia virum; planeque illi assentior, præstantissimos Diuorum actus accuratius debuisse, quam vulgo factum sit, mandari litteris. Sed quod Legendæ illius auctori ita maledicit, vt virum sanctum & sapientem plumbei cordis, oris ferrei appellet, id sane miror, [refutata:] in homine præsertim graui & moderato. Hauserat id fortassis a Desiderio Erasmo præceptore suo, seuerissimo Aristarcho, qui nullum prope scriptorem intactum & non censoria virga notatum præteriit, hoc etiam ridiculus quod ea arroserit sæpe quæ nec intelligebat nec didicerat. Fuerit Iacobus stylo minus compto, vt illa erant tempora, at erat non modo doctus & pius, sed prudentia iudicioque singulari, vt quam probabilia essent quæ scriberet, Viue Erasmoque melius potuerit iudicare.

[eadem Legenda a Claudio Rota recognita:] Eius porro opus ad vetustorum exemplarium fidem castigauit, additisq; aliquot Sanctorum historiis auctius reddidit, Claudius Rota ex eodem Ordine Prædicatorum, sacre Theologiæ professor, ediditque Lugduni, anno 1519. vt Posseuinus testatur: ego solam anni 1531.editionem vidi. Citat Molanus in Annotat. ad Vsuardum 25. Iulij, cum de S.Magnerico agit, Legendæ tomum 2. Is est tomus, qui Historiæ Sanctorum nouæ inscribitur. Tomum 2. [alia recentior, siue pars 2.] Legendæ appellat Molanus, quasi primus sit historia Longobardica. Eum ita citat Georgius Coluenerius Scholiis in Flodoardū l.1.c.6. Plenius, inquit, & perfectius inter Vitas Sanctorum Coloniæ excusas in folio, in ipsa adhuc quasi typographiæ infantia anno 1483. Habeo Louanij editas a Ioanne de Westphalia an.1485. Auctorem aut collectorem earum Vitarum aliquando citaui Antonium Liberum Susatensem, itaque mihi vir quidam doctus persuaserat. Extat illius ad calcem eiusdem tomi in Coloniæ Agrippinæ laudem carmen: quod tamen & in aliis libris excusum audio; neque quis hoc opus coagmentarit, sat scio.

[Acta quoque SS. collegit Petrus Calo Clodiensis,] Tradit Volaterranus lib.21. Petrum ex oppido Clodiensi aliorum Sanctorum ab Iacobo præteritorum historiam scripsisse. Non tam præteritorum a Iacobo historiam collegit Petrus, quam aliud opus ipse confecit, alia methodo, ac mole maiore. De eo Petrus de Natalib. in Prologo Catalogi SS. Nouißimus omnium F. Petrus Calo Venetus, eiusdem Ordinis (Prædicatorum nimirum, non Minorum, vt scripsit Posseuinus) Sanctorum multorum, quorum Vitas, paßiones, & nomina vndecumque sumere valuit, grandi volumine, & diffuso opere dilatauit; quod eius prolixitate nedum commendare memoriæ, sed nec intente legere quis poterit, nisi longæuitate temporis & aßiduitate lectionis. Vixisse eum anno 1300. scribit Leander Albertus de viris illustr. Ord. Prædic. Nec longe abest, inquit, Petrus Calo Clugiensis cum Vitis Sanctorum fuse a se editis MCCC. Idem in Descriptione Insularum quæ circum Venetias iacent, cum de Foßa Clodia oppido, quod Chioggia vel Chioza nunc Italis dicitur, agit, ita scribit: Vrbem hanc ortu nobilitauit Petrus Calotius Ordinis Prædicatorum monachus, qui admodum exacte ingentia duo volumina de vitis Diuorum scripsit, quæ in bibliotheca Dominicana Bononiæ seruantur.

[Bernardus Guido Ep. Lodeuen.] Eadem prope ætate vixit Bernardus Guido ex eodem Ordine, qui an. 1324. Lodeuensis in Gallia Narbonensi Episcopus factus, anno 1331. decessit. Is insigni præditus eruditione, & ad Albigensium extirpandos errores laboris multum suscepit, & complura scripsit volumina, quæ Tolosæ in monasterio Prædicatorum feruntur asseruari, necdum typis excusa. Sunt in his tomi aliquot de Vitis Sanctorum, insigni studio collecti, & fere ex antiquis eorum actis, quamquam hæc, vt ex titulis datur intelligi, plerumque contraxerit, iis quæ minus probaret recisis. Nondum eos tomos vt viderem contigit, quorum tamen plura etiam alibi esse exemplaria dicuntur: at quasdam ex iis sum transscriptas Vitas amicorum opera nactus.

S. Antoninus Archiepiscopus Florentinus, & ipse ex Ordine Prædicatorum (quasi hæc familia præ reliquis ad Sanctorum illustrandum honorem iam olim peculiariter incubuisse videatur) præter alia plurima quæ erudite composuit, [S. Antoninus in Chronic.] Chronicon conflauit in tres partes distinctum, ab orbe condito ad Pij II. pontificatum, siue Christi annum 1459. quo & ipse decessit sanctissimus Antistes. In eo opere pleraque de Sanctorum rebus gestis ex aliis accepta scriptoribus intexuit.

Suppar prope S. Antonino fuit Petrus de Natalibus, Episcopus Equilinus, [Petrus de Natalibus in Catalogo,] (in Equilia, siue Æquilia insula Anassi Fluminis ostio obiecta, ea sita olim Sedes, Gradensi Patriarchæ subiecta) qui ingentem collegit Sanctorum Catalogum, addita singulorum Vitæ epitome, vbi eam reperit. Ipse de suo opere ita loquitur in prologo: Hæc igitur attendens ego Petrus de Venetiis, Equilinus Episcopus, inter Sacerdotes minimus, & Ecclesiæ Prælatos indignus, Sanctorum exiguitatem Ecclesiæ notam, ex prænominatis omnibus codicibus & voluminibus, nec non ex aliis pluribus diuersarum Ecclesiarum antiquis libris & paßionariis, quoscumque inuenire potui, non sine multis laboribus crebrisq; vigiliis studiosius recollectam, & per consequens ceterorum Beatorum nobis ignotam infinitam multitudinem, breui opusculo cupiens, vt Deus annuerit, honorare; quatenus eorum meritis post agonem coronam excipiam; & ne talentum mihi qualiscumque gratiæ creditum terræ suffodiam; quinimo Domino, etsi non quincuplatum, vel saltem restituam duplicatum, ad vtilitatem filiorum militantis Ecclesiæ, Sanctorum omnium noui & veteris testamenti nomina, gesta, vitas, paßiones, & triumphos compendioso stylo substantialiter recollecta, illustrium virorum fretus auctoritate, Sanctorumq; omnium capitis Iesv Christi, & beatæ ipsius genitricis Mariæ, XII. Apostolorum, atque cunctorum supernorum ciuium confisus patrocinio, præsenti catalogo curaui retexere & breuißima oratione narrare. Editus est Petri Catalogus Vicentiæ opera Henrici de S. Vrsio an. 1493. ac sæpius postea.

De hoc auctore ita censet Wicelius: His omnium nouißimus acceßit inter recentiores diligentior hagiologus Petrus de Natalibus Præsul Equilinus, [non omnino accuratissimus;] & Petrus Calo Venetus. Pergratæ breuitati studuit Equilinus, & quam minimum intexuit mythologiæ, quo commendatior eius apud nos fama est. Alij quoque eum longe Iacobo de Voragine præferunt. Si de numero agatur Sanctorum, quorum ille nomina collegit, lubens assentior; sin diligenter veteris historiæ statera examinata, certisque testimoniis ceu momentis librata quis requirat, næ ille in multis etiam Voraginensi cedit: vt merito Ioannes Vasæus in Hispaniæ Chronico cap.5. in aliquibus cum iudicio legendum censuerit.

Suppar Equilino fuit Ioannes Gilemannus monasterij Canonicorum regularium in Rubea-valle iuxta Bruxellam in Brabantia Supprior, [Gentius & Gilemannus.] qui summo labore atque industria Vitas-Sanctorum plurimas collegit & manu sua descripsit: quo in studio præclaram operam vna posuit Antonius Gentius eiusdem cœnobij Prior. Multum sane Gentio & Ioan. Gilemanno, inquit Valerius Andreas in Biblioth. Belgica, vniuersa debet Ecclesia, ob vitas Sanctorum plurimas ab interitu vindicatas. Decessit Gilemannus an.1487. Gentius 1543. Præclaris Rubræ-vallis MSS. voluminibus & Surius olim, procurante Ioanne Molano, & nos vsi sumus.

§. V. Acta SS. recentius collecta. præclarum Laurentij Surij opus.

Qvod Cardinalem Bellarminum dicere solitum accepimus, seculum hoc, quo viuimus, seculum esse Sanctorum, propterea quod Deus dona sua, & preclaras parandæ sanctitatis rationes videatur largius quam superioribus ætatibus communicare; id ad eam trahere sententiam possumus, [Acta SS. recentiores collegere,] vt numquam antehac perinde Sanctorum acta illustrata fuisse dicamus, atque hoc seculo, quo plurimi certatim, typographicæ præsertim artis adiuti præsidio, in ea eruenda e tenebris & dilucidanda incumbunt: etsi plures in profana antiquitate illustranda, fructu minori, laborent. Non persequar omnes quorum hoc sacro in studio desudauit industria: præcipuos solum, quorum latius patuit labor, percensebo.

[Mombritius,] Boninus Mombritius Mediolanensis duo ingentia volumina edidit, quibus acta Sanctorum complexus est, vt ea in MSS. codicibus reperit, ita fideliter, vt ne menda quidem scriptionis correxerit, quæ minus iucundam lectionem reddere solent. Dicauit illud opus, quod Sanctuarium inscripsit, honestissimo Equiti Cicho Simonetæ Ducum Mediolanensium Secretario.

[Faber Stapulensis,] Iacobus Faber Stapulensis Martyrum agones antiquis ex monumentis genuine descriptos publicare moliebatur, vt testatur Saussaius; at librum tantum vnum e typis emisit, continentem agones Martyrum per primi mensis seriem, quem Antonio a Prato Cancellario Franciæ dicauit, initio anni 1525. Eum tomum non vidimus: habuerat Rosweydus, ab amico fortassis commodatum; atque ex eo quorumdam acta Sanctorum descripserat.

[VVicelius,] Georgius Wicelius multos edidit libros, quibus nascentia tunc hæreticarum portenta opinionum iugularet, alios quibus afflictos Catholicorum animos confirmaret: in his est Hagiologium, seu de Sanctis Ecclesiæ, Historiæ Diuorum toto terrarum orbe celeberrimorum, e sacris Scriptoribus summa fide ac studio congestæ, ac iuuando pariter atque ornando Christianismo, in Presbyterorum pie doctorum manus emissæ. Id ipse Hagiologium Alberto Branden-. burgico Cardinali ac Moguntino Electori dicauit an 1541. Queritur tamen sibi librorum ad id opus apte elucubrandum necessariorum copiam defuisse.

Vtilius eodem in genere laborauit Aloysius Lipomanus Episcopus Veronensis, [Lipomanus.] qui plurimas Sanctorum vitas a grauissimis & probatissimis auctoribus conscriptas edidit, suaque adiecit scholia aduersus modernorum hæreticorum blasphemias & deliramenta. Primum volumen prodiit anno 1551. in 4 libros distributum, Vitas Sanctorum 163. complectens. Secundum an. 1553. continetque Vitas 225. Tertium an.1554. tres habet partes, prima Vitas varias continet, secunda Palladij historiam Lausiacam, tertia S. Gregorij Turonensis libros de miraculis Martyrum, S. Iuliani, & S. Martini Episcopi. Quartum volumen eodem anno 1554. editum, 270. Vitas complectitur. Quintum an. 1556. Vitas Sanctorum mensis Nouembris, Decembris, Ianuarij, Februarij a Simeone Metaphraste Grece scriptas, versas a Gentiano Herueto Gallo. Sextum an.1558. Vitas mensium Maij, Iunij, Iulij, Augusti, Septembris, Octobris ab eodem auctore scriptas. Septimum in tres partes tributum anno eodem: pars prima continet Vitas Martij & Aprilis, interprete Petro Francisco Zino Veronensi; secunda alias ex MSS. Cryptæ Ferratæ, interprete Gulielmo Sirleto Protonotario Apostolico, qui deinde Romanæ Ecclesiæ Cardinalis fuit; tertia Pratum Spirituale Ioannis Moschi. Octauum (quod ad Bergomensem Cathedram a Veronensi translatus concinnarat, descriptis e variis sanctis Patribus Diuorum historiis, & in quatuor partes distinctis) ipso iam vita functo edidit illius nepos Hieronymus Lipomanus an.1560.

At nemo hactenus Laurentij Surij Carthusiani studium & industriam æquauit. Is Lubeca ortus, Francofurti ad Oderam & Coloniæ Agrippinæ litteris dedit operam; atque hic ætatis anno vigesimo, Christi 1542. in Carthusianorum Ordinem cooptatus, [Surius,] & vitam ipse suam sanctissime instituit, & aliis qua posset ad Christianam pietatem excitandis, aut a profana hæreseon nouitate reuocandis, prodesse studuit. Itaque grauissimorum religiosissimorumque virorum tum asceticas ad fouendam pietatem, tum polemicas commentationes ad propugnanda aduersus nouatores fidei nostræ mysteria accommodatas, Ioannis Tauleri, Ioannis Rusbrochij, Florentij Bataui, Henrici Harphij, Henrici Susonis, Michaelis Episcopi Merseburgensis, Ioannis Fabri, Ioannis Gropperi, Martini Eisengrinij, Fr. Staphyli, e Teutonico sermone in Latinum vertit. Deinde quatuor tomos Conciliorum Ecclesiæ collegit. Alia denique composuit opera: sed, quod huc facit, maxime læti & vberes extitere fructus e sex tomis quos de vitis Sanctorum scripsit. Nam a Lipomano paullo ante euulgatas, in ordinem sacris Ecclesiæ Romanæ fastis apte respondentem redegit, plurimis tamen, quæ suo instituto minime congruerent, prætermissis: ex variis deinde MSS. codicibus, quos partim Geruinus Calenius Iurisconsultus hinc inde collegit, partim vltro viri pij, iuuandæ Reip. Christianæ studio, submisere, alias plurimas Sanctorum historias, graues & fide dignas, adiecit; atque sex tomis comprehensas in lucem edidit anno 1570. & quinque sequentibus. Profitetur autem se in id summopere incubuisse, ne quid vanum aut commentitium, aut parum grauiter conscriptum, in suos tomos admitteret. Quæ etiam caussa fuit, [quibusdam prudenter omissis,] inquit, vt plerasque, imo permultas historias omiserim, non quod contemnendas putem, sed ne habeant vllam occasionem ad maledicendum nati hæretici nostri, vel calumniandi labores meos, vel Ecclesiæ Dei insultandi. Et sapienter sane quidem illud ab eo prouisum, vt, qui edendis Diuorum actis, assiduam bonorum operum exercitationem, omni ætate viguisse apud eos qui Deo cuperent placere demonstraret, non vero inanem illam & stolidam fiduciam, quam, alienæ vel imbecillitati palpantes vel malitiæ obsecundantes, inculcant hæretici, ei qui fidem habuerit Deo, nequaquam imputatum iri sua flagitia; nihil ipse afferret, quod illi vel arguere falsitatis possent, [stylo quādoque limato:] vel quoquo modo sugillare. De stylo ipse profitetur: Equidem vt etiam erudito lectori gratificarer, vitas aliquot rudi stylo conscriptas, aliquanto Latiniores reddidi; maxime quarum auctores nondum comperi: nonnumquam vero etiam illas nonnihil elimaui, quæ habent suos quidem auctores, sed sic scriptæ erant vt delicatas aures eorum qui sermonis elegantia delectantur, facile offenderent.

Probauit laborem suum Surius piis omnibus, etiam summis Ecclesiæ Pontificibus Pio V. & Gregorio XIII. Cum celeriter essent exemplaria diuendita, [eius opus auctum ab ipso,] & multæ interea vitæ e variis suppeditatæ locis, cœpit eosdem tomos recognoscere ac locupletare, & denuo edere in lucem. Cumque ad finem prope Iunij mensis peruenisset, anno 1578. Christi, ætatis suæ 56. die 23. Maij ad Beatorum (vt confidere fas est) contubernium euocatus est, eorum fruiturus præmiis quorum certamina scriptis mandarat. [& Mosandro,] Iacobus Mosander, & ipse Coloniensis Carthusiæ alumnus in opus successit, & tum reliquos tres tomos auxit, tum septimum, ad quem concinnandum copiosam materiam Surius congesserat, ipse quoque plures aliunde nactus vitas, vice supplementi edidit, adiecto Adonis Martyrologio, quod ex quatuor peruetustis codicibus sua manu descripserat.

Cum vero etiam secunda editio distracta esset, & multi tamen vitas SS. expeterent, tertia adornata est, sed multo locupletior: auctores sua nomina prodere noluerunt; quid præstiterint, ita Lectori aperiunt: Inprimis, ne cui calumniandi ansa daretur, nihil de nouo inseruerunt, nihil immutarunt, in quo non religiose adscripserint, vnde vnumquodque nacti sint. Vitas vero, quæ de nouo additæ sunt, stellulæ signo in indice cuilibet mensi præfixo notari curarunt. [ab aliis interpolatum & auctum.] Aliæ crucis signo notatæ sunt, quæ a Surio vel stylo mutato vel elimato editæ, iam vero substitutæ sunt prout ab ipsis auctoribus conscriptæ fuerunt. Quas quidem vt non accurate quæsiuerunt, ita oblatas inserendas putauerunt, non vt Surium reprehenderent styli mutati ergo, sed partim vt iis ex parte satisfieret, qui illud a Surio factum non fuisse cuperent, partim etiam vt videant quam bona Surium ratio ad styli mutationem adegerit… Quas vero antehac vitas edidit Surius, in iis si quid occurrebat, quod non omnino sua fide constare videretur, id ex aliis auctoribus, & Cardinalis Baronij præsertim Annalibus Ecclesiasticis (cui hac in parte plurimum debetur) margini annotandum iudicarunt. Omnes autem vitæ tam antehac editæ, quam de nouo insertæ, in certa capita & paragraphos distributæ sunt, & in summitate paginarum dies mensis quo occurrunt adscriptus, vt facilior esset lectori modus aliquid inueniendi. & annotandi. Opus hoc, sane egregium, in duodecim partitum tomos anno 1618. Ioannis Krepsij & Hermanni Mylij sumptibus excusum est.

Ex Surio hauserunt Franciscus Haræus, Zacharias Lippelous, Cornelius Grasius, aliique innumeri qui Latine, Italice, Hispanice, Teutonice vitas Sanctorum deinceps edidere; quos recensere operæ pretium non est, quia non tam auctorum indicem hic texo, quam commemoratis quæ hactenus generatim atque vniuerse de gestis Sanctorum scripta atque edita sunt, quem mihi in hoc operescopum proposuerim ostendo. Quare eos quoque prætermitto auctores, qui religiosorum Ordinum annales conscripserunt, quique singulorum cœnobiorum, vrbium, prouinciarum antiquitates, sacras præsertim, eruerunt ac illustrarunt; qui tamen omnes magno mihi subsidio fuerunt & adiumento.

§. VI. Heriberto Rosweydo adumbratum de Sanctorum Actis opus.

Postremus ad hanc messem animum admouit ac manum Heribertus Rosweydus e Societate Iesv, [Rosvveydus maius de SS. opus] acer iudicio vir, stylo robustus, omnibus disciplinis & doctrinis politus ac perfectus. Quo ille intenderet, quæ colligere, qua ratione ac modo, quibus demessa condere horreis ac granariis vellet, ipsemet docuit, editis an. MDCVII. Fastis Sanctorum, quorum vitæ in Belgicis bibliothecis manuscriptæ. Hisce fastis veluti specimen totius operis annexuit SS.Tharaci, Probi, & Andronici Acta Præsidalia, olim mutile edita a Baronio. Sed ipsum audire præstat, ita scribentem:

Ego sane etsi Sanctorum historiæ optime velim, & si otium sit, non omnino nihil in ea poßim, imitabor hodie pictores sciographos, qui antequam rem ipsam viuis coloribus exprimant, soliti prius rudia quædam lineamenta ducere, & imaginem ipsam (liceat cum D. Augustino) liciare. Ita si rubrica, si carbo, [adumbras an.1607.] si ereta aberrauit, de facili reformant, & futuræ imagini perfectum exemplar statuunt. Non ita pridem mihi Sanctorum historia omnis ætatis, sexus, nationis, ex variis Belgicæ Bibliothecis collecta, descripta, ab amicis transmissa, indiesq; moles crescit. Quam priusquam in ordinem redigam, & quamq; vitam genuino suo penicillo depictam repræsentem, placuit hanc sciographiam præmittere, vt si vel a me in hoc sacro instituto erratum, vel sicubi ad Ecclesiasticam hanc pinacothecam perficiendam vel tabula vel color aliquis desit, is ab Sanctorum amatoribus liberali manu communicetur. Stabit sua liberalitati gratia, & vel leue beneficium ibit in posteros.

Historiæ totius adumbratio eccista. Tomi XVI. de Vitis Sanctorum. I. De vita Christi & festis eius. II. [16. tomos pollicitus,] De vita B. Mariæ & festis eius. III. De Sanctorum festis diebus publice solennibus. IV. ceteriq; ad XV. de Sanctis mense Ianuario, Februario, &c. XVI. Martyrologia variorum. Tomi dvo Illustrationum in vitas Sanctorum: quorum primus est Annotationum, qui constat octo libris. I. De Auctoribus vitarum Sanctorum. II. De tormentis SS. III. De imaginibus SS. IV. De ritibus Ecclesiæ, quorum hic mentio. V. De ritibus profanis, quorum hic mentio. VI. [vnum Annotationū,] De tempore, seu Chronologia. VII. De locis, seu Chorographia. VIII. De verbis obscuris ordine alphabetico. Et si quæ alia explicatu digna occurrent, vel explicanda monebis Lector. Secundus est Indicum. I. Index nominum Sanctorum ordine alphabetico. II. Index & tabula omnium SS. cum notatione patriæ, status, [alterum Indicum;] laureolæ, temporis, loci, auctoris vitæ. III. Index per status SS. vt Religiosus, Virgo, vidua, coniux, &c. IV. Index per officia Sanctorum, Apostolus, Episcopus, &c. V. Index topologicus, seu index SS. per prouincias, Italiæ, Franciæ, &c. VI. Index locorum, vbi coluntur Sancti tamquam Patroni. VII. Index nominum SS. pro curationibus certorum morborum. VIII. Index eorum SS. qui Patroni certorum opificiorum. IX. Index nominum propriorum hominum, locorum, vrbium. X. Index sacræ Scripturæ, quæ in vitis explicatur. XI. Index controuersiarum. XII. Index catechisticus. XIII. Index rerum & verborum ordine alphabetico. Et si quæ alia notatu digna se offerent vel notanda suggeres Lector.

Modus tractandi hic iste: I. Conquirere vndique vitas ab aliis editas, vt Aloysio, Surio, &c. II. Easdem vitas cum MSS. & veteribus libris conferre, caußa duplici: prima, quod sæpe primus & germanus stylus, quia rudis, in politiorem ab editoribus mutatus: ex quo factum vt vitæ auctoritas sit imminuta, & historiæ veritas subinde labefactata, dum quædam non rite intellecta in alium sensum vertuntur. [omnia genuina, stylo primigenio,] Deplorant hoc viri docti, & præceteris Illust. Cardinalis in Annalibus. Nempe contingit iis quod pictoribus. ζωγράφοι ἐπειδὰν ἐξ εἰκόνων μεταγράφωσι τὰς εἰκόνας, πλεῖσον, ὡς εἰκὸς, τῶν ἀρχετύπων ἀπολιμπάνονται. Illi enim, ait Magnus Basilius, cum ex imaginibus imagines depingunt, a prima, vti necesse est, forma vt plurimum recedunt. Ita est profecto, Ars veritatem perdidit, & quoniam styli gratia quæritur, negligitur virtutum. Quo, quæso, tibi argentea facies surdo figurarum discrimine, vt materia conspiciatur, ipse ignotus maneas? Sancti honorem suum colore suo, non fuco exprimi amant: sciunt se virtutes suas strictim palliatas, non solutim laciniatas reliquisse: malunt se nosci, quam vestem conspici. Secunda, quia sæpe vitæ non integræ editæ, dum nunc prologus, nunc miracula, nunc obscuriora omittuntur.

III. Vitas nondum editas, vndequaque conquirere, & aliis ita, [sed dilucidata;] vt dixi, recognitis interferere. IV. Vitas omnes tam editas quam ineditas illustrare, obscura explicare, pugnantia conciliare, & alia præstare, quæ duobus libris præcedentibus Illustrationum promittuntur. Hæc res ipsa concepta tantum, non pertractata, tenuibus pro voto vnius lineis adumbrata, sed ope operaque multorum coloranda.

Dein inter monita ad ipsos Fastos ista habet: Editas Sanctorum Vitas locis variis habeo varias, quarum syllabum hic non dedi, [nec alia:] quod nullas operi miscere statuam, nisi vel exemplar MS. nanciscar, vel certe constet eas ipsas ex archetypis fideliter & integre expressas. Interest originalia Vitarum scripta semel extare, quod perparum fidei Breuiatoribus sine istis. Quisque enim suo captu rem delibat, & dum suo palato consulit, alterum suo gustu priuat.

Post Fastos, ante Acta SS. Tharaci & sociorum, ista subdit: Vidisti, legisti Sanctorum Fastos? quid nisi siluam non siluam? Ita, sine fructibus frondes, sine frondibus rami sine ramis trunci. [specimen dat:] Maluisses, scio, præ omnibus fructum. Maluissem & ego vna tecum. Sed nouam facilius siluam seras, quam veteres passiuitus dißitas in vnum locum arbores transferas. Vitæ ipsæ ita varie sparsæ, ita varie scriptæ, vt iis colligendis, recensendis, & tempore & impendiis non modicis opus.

Hæc ille; quæ vt legit Cardinalis Bellarminus, quæsiuit qua ætate is esset qui ista promitteret. Vbi didicit iam annos fere 40. habere, sciscitatus est, an ei esset exploratum se ad 200. annos esse victurum? Neque enim, inquit, minori spatio temporis, ab homine vno res tanta perfici pro dignitate potest. Vt erat tamen magno animo Rosweydus, etsi tantum aberat ab absolutione operis, vt fundamenta, quæ cogitarat, vix omnino posuisse videatur; dixit tamen non diu ante quam e vita decederet, iam LX. natus annos, posse se annis singulis mensem siue tomum vnum, recensere ac vulgare. Cogitabat enim vitas solas recensitas edere, vti SS. Tharaci, [sperans reliqua absoluere.] Probi, & Andronici Acta publicarat, absque Annotationibus, quas postea concinnaret; de iis vero Sanctis quorum non reperisset vitas, nihil omnino dicere statuerat. Pollicebatur autem se ipso mense Octobri, quo ineunte decessit, opus illud aggressurum.

Verum (vt ei tunc obiectum ab amico) an, vt id potuisset præstare, tomis duodecim editis, LXXII. natus annos eo robore corporis, mentis vigore, memoriæ tenacitate, futurus erat, vt Annotationes tunc demum concinnaret? Quid iis Vitis erat facturus, [An id potuerit sexagenarius?] quas plurimas, genuinas fortasse ratus, descripserat, ego ex aliis breuiatas, imo & vitiatas, postea deprehendi? Ederet non examinatas? Alienum hoc eius ingenio & grauitate. Ponderaret omnia suis momentis? annuo spatio maiorem singuli menses operam postulassent. Distulisset in tempus aliud ambigua? Haud multo igitur Surianum opus superasset. Quid deinde iis futurum erat? an veluti atro damnata calculo, vel blattis & igni fierent pabulum, vt ipse loquitur, vel cucullum piperi facerent? Verum & Scriptoribus & Sanctis ipsis insignis ea ratione inferretur iniuria; quando & illorum scripta non examinata abolerentur, & horum benefacta ita leuiter obtererentur, & vitæ sanctitudo in dubium fortassis vocaretur. An examinaret omnia diligenter, absolutis Annotationibus? qua ætate?

[Potuit prius,] Ego quidem certe existimo, si cum Fastos edidit Rosweydus, continuo calamū sumpsisset, & insudasset operi, excutere potuisse vitas omnes, etiam quæ non omnino certæ fidei videntur, & meditatum opus perficere, aut partem saltem eius maximam, præsertim si adiutor ei aliquis idoneus obtigisset. Sed nimis ille multis distrahi curas suas & studia est passus; non quod quæ scripsit, publico vtilia non fuerint, sed pleraque fieri ab aliis, ipso instruente, potuerunt, præsertim quæ Teutonica lingua edidit, illius præstantem summamque eruditionem minime exigentia. [si vnum id egisset.] Nec defuere qui hæc inculcarent domestici externique monitores, quorum quidam vix conuicio temperabant, aut desperare eum dictitantes, perfici posse quæ esset meditatus, aut nimis viribus confidere vitæque. Non destitit tamen vndecumque quantam posset copiam vitarum coaceruare, atque etiam plane easdem, vt in diuersis codicibus reperisset, diuersis diebus assignatas sæpius describendas curare: sed aceruo veluti attentus custos incubabat, alia interim meditans, scribensque semper aliquid. Verum iis nunc querelis, quas non mihi magis, quam cum ille mortuus est, bonis omnibus iustus quidam dolor expressit, abstineamus; & licet opus meditatum non absoluerit; habeamus tamen gratiam quod id ita præclare informarit.

§. VII. Auctoris hoc in opere propositum.

Nvnc quid mihi propositum sit, quorsum spectet mea hæc commentatio, planum faciam. [Acta Sanctorum hic] Nec vestigia Rosweydi anxie ac sollicite persequi animus est, vt quæ non fixa firmiter, parte aliqua operis absoluta, sed leuiter pressa dumtaxat, idea quadam tenuibus lineamentis informata. Nec tamen recedam longius. Idem illi & mihi scopus. Acta Sanctorum generatim indagare, e tenebris eruere, illustrare. Sed longius ego aliquanto quam ille aciem intendo. Vitas ille, vt dixi, nullas operi miscere statuerat, nisi vel exemplar manu exaratum nancisceretur, vel certe constaret eas ipsas ex archetypis fideliter & integre expressas. Tam angustas mihimet ego metas non pono. Nam cum maximorū etiam Sanctorum, [cum genuina & propria desunt.] & quidem plurimorum, mandata litteris acta non sint, aliorum interciderint; extet tamen vtrorumque frequens apud Scriptores memoria; cur non licebit hic gesta eorum, ex iisdem accepta Scriptoribus, commemorare? [ex aliis auctoribus collecta,] Quid si aliquorum nulla quidem Acta in manibus sunt, qualia principio conscripta fuisse constet; reperiatur tamen eorum epitome, nec stylo polita, nec satis ad historiæ normam exacta, & quandoque fortassis ab eo quod eruditi homines animo præceperint aberrans; cur hoc auido & famelico lectori ferculum subtrahas, etsi minus apte conditum videatur, nec quo e macello allatum sit noris, & num quidpiam maligne præcerptum? [aut fama,] Quid, cum neque eiusmodi extat monumentum, nec probati scriptoris testimonium; viget tamen Sancti alicuius memoria, eiusque celebrantur benefacta & miracula, vel sola populi fama, vel positis etiam imaginibus & anathematis; nefas fuerit, quid maiorum sermonibus traditum sit, quamque id probabile videatur, exponere? Abstinuisset his omnibus manum Rosweydus: non ego; qui nihil, quod ad Sanctorum honorem amplificandum, conseruandamque memoriam facere videatur, existimem esse negligendum. Sæpe etiam neque scripta veterum, neque recentiorum famā sequi datur, [aut martyrologiis.] quod & acta nulla extant & penitus abolita memoria Sanctorū est: nomina tamen vetustis inscripta Martyrolog. sunt, quorū verba represento, & si quod alibi vestigiū apparet, scrutor & excutio diligēter.

Cogitabat præterea Rosweydus vitas primum solas edere, postea de earum scriptoribus, horum ætate ac Sanctorum ipsorum, [Actis additæ Annotationes,] de vtrorumque vitæ ratione, domicilij aut mortis loco, & aliis, quæ superius proposita sunt, disputare. Ego vero satius esse duxi, ad singulas id vitas agere; neque sat tuto in aliud tempus differri. Fieri enim potest, vt in Vitam incidat quispiam, quæ illi videatur vel ab aliquo probatæ fidei historico dissentire, vel receptæ chronologiæ non satis apte congruere, vel loca continere vulgo ignota; ideoque aut numquam extitisse Sanctum illum, aut ficta esse & commentitia illius Acta suspicetur. Occurrendum igitur istiusmodi opinionibus est.

Virum egregie doctum audiui narrantem, se cum primum Vitæ Patrum ipsius Rosweydi studio recognitæ & illustratæ prodierunt, [re spernantur.] illico inuestigasse num inter eas esset Macarij Romani vita, illius qui iuxta Paradisum habitasse dicitur, & trium monachorum ad eum iter: ea cum reperisset, neque satis Rosweydi Annotationibus firmata, aut discussa, spreuisse se librum ea caussa. Imprudenter ille quidem, qui ingentem thesaurum, cui vel vnicus admixtus esset nummus adulterinus, contemnendum ideo existimarit; imo cum nec adulterinus quidem esset fortassis, sed monetæ ignotæ. Quid si Notationes nullas addidisset, quanto minus illius & aliorum fastidioso palato vita illa sapuisset? Quot inter Sanctorum Vitas sunt paribus aut etiam difficilioribus implexæ ambagibus?

Edidi XIII. Ianuarij vitam S. Kentigerni Pictorum Scotorumque Episcopi, sane admirabilem. Vir quidam eruditissimus, [Eæ fidem conciliant, etiam præiudicatus;] & in Anglicanarum rerum Scriptoribus versatissimus, cum mecum de Sanctorum Vitis haberet sermonem, rogatus a me est, quid de Ioanne Capgrauio, eiusve Sanctorum Angliæ Legenda sentiret. De sanctissimis hominibus, inquit, fabulas vel scripsit, vel collegit. Omniane ergo, inquam, improbas? Pleraque, ait. Fateor esse quæ ita imperite ac inepte scripta nollem: at de Kentigerno quid videtur? Fuit, inquit, vir Apostolicus, sed figmentis scatet vita. Sciscitatus quid præcipue reiiceret, quæ iam a me excusa de eo erant, legenda obtuli, rogaui vt afferret lucem. Cum legisset, Multæ, inquit, spretæ hactenus Diuorum historiæ, vbi sic erunt illustratæ, etsi stylo nil insipidius, arridebunt tamen eruditis. Quid si ergo ipse ea sua singulari eruditione digessisset ornassetque Rosweydus, quanto illustrior emicuisset obscuratæ hactenus aut nescio qua temporum barbarie infuscatæ splendor veritatis?

Ipse ego (fatebor enim, qui communis est multorum, errorem meum) cum in Actis, non memini nunc quibus, legissem Vrielis & Ophaliæ Reges, suspectare fraudem cœpi, ac vereri ne in quapiam Mori Vtopia quæ narrarentur gesta essent; donec suspenso veluti gradu, ita mentis assensu pertentarem omnia. Tandem vero Vriel, siue Iriel, aut Vriela occurrit, Hiberniæ prouincia, cuius caput Drogheda vrbs; & Donaldus Rex Vrielis, Mellifontis præclari cœnobij fundator; & qui cum aliis Henrico II. Angliæ Regi se subiecerunt; [sæpe necessaria.] O Carel Rex Vrielæ, Mac Shaglin Rex Ophaliæ. Quid ni igitur cum ista occurrunt, ne hallucinetur & a lectione honesta inprimis & fructuosa auertat animum, qui ad eiusmodi scopulum fuerit impactus, breuiter ea explanem? Periculosa sane mihi ac temeraria futura res est visa, si absque vllis Annotationibus ac Præfationibus, ederem quamuis multis probatas Vitas & genuinas. De ipsis porro Annotationibus totaque operis methodo, plenius cap. 2. disseram: hic illud indicandum fuit, a Rosweydo quibus in rebus & quamobrē discederem.

Verum sentio esse quosdam, quibus Rosweydi non probetur institutum, minus etiam meum; propterea quod existiment, satius esse vrbano & venusto stylo, [Inornata Acta an respuenda.] quæ de Sanctis comperta sunt, narrari; quam rudera quædam incondita, aut saxa potius barbari sermonis proiici: quin & Sanctos ipsos venire in contemptum putant, cum ita illorum res gestæ narrantur. Cum vero ex variis auctoribus de Sanctis, quorum vel propria nulla, vel minus integra extat Vita, quædam profero analecta; mallent vnam concinnari continuam orationem, quam quasi centonem consui, ipsis auctorum verbis repræsentatis. Mallent cum inuicem discrepant auctores, omnibus expensis, sententiam vnam, quæ probabilior videatur, affirmari, ceteris prætermissis; quam ambigue coniectando ansam, vt aiunt, præberi de rebus omnibus dubitandi. [aut e variis collecta?] Næ illorum multum a mea dissentit ratio. Merentur quidem Sancti vt a peritissimis scriptoribus res ab ipsis præclare gestæ mandentur litteris, magis sane quam Rex ille, quem legimus, cum multos secum rerum suarum haberet scriptores, inuidisse etiam ei cui suæ virtutis Homerus præco obtigisset; seque ab Apelle pingi, a Lysippo fingi potissimum voluisse. At multis ætatibus vel rari extitere præclari scriptores, vel qui extitere, ij suorum studiorum inanem sectari mercedem, [Cur incompte olim scripta?] quam Deo Diuisque suos consecrare labores maluerunt. Si qui autem bene docti Sanctorum gesta mandare litteris aggressi sunt, ij vel animis in alias plures curas distractis expolire sermonem non potuerunt, vel vltro neglexerunt, rati stylum eum optimum esse Sanctisque gratissimum, qui cum ipsorum vitæ modestia consentiret; vt sicut illi vulgo contempti contemnebant ipsi omnia seculi ornamenta, monumenta gloriæ, laudis insignia, solo virtutum interno splendore contenti, quo se Numini gratiosos fore confiderent; ita omnis de eorum vita instituta narratio, humilis esset & inelegans, sola veritate & pietatis incitamento commendata.

Equidem non video cur non cuicuimodi illud sit, quod sic traditum est litteris, id quisquis amator est veritatis multo libentius amplectatur, quam si nouis elegantiarum pigmentis adulteretur. Iam quis ego sum, qui cum discrepant atque inter se pugnant scriptorum variorum narrationes, ipse quod mihi visum fuerit, [Testimonia scriptorum,] velut certum minimeque dubium pronuntiem, & mea vnius, quæ nulla est, firmem auctoritate? Nonne id satis est, si vbi plurium discrepantia protulero testimonia, quodnam eorum & quamobrem præferendum existimem, modeste exponam, aut etiam iudicium Lectori relinquam? Ipsos principes historicorum video ab hac ratione mea minime abhorrere. [etiam dissentientiū.] Quoties enim Valerium Antiatem, ac Fabium Pictorem diuersa sentientes citat Liuius? Quamquam, quia in omnium manibus erant, non ipsa eorum verba adnumerat, neque id erat opus. Mihi id visum est faciendum, vt sua antiquitati dignitas constet, ac reuerentia. Etiam in statuis & imaginibus Principum, imo & plebeiorum quoque, maiorum nostrorum, veterem illam habitus formam obseruamus ac reueremur, [proferuntur ipsorum verbis,] & longe inepto ac multiformi ætatis huius vestimentorum modo præferimus: & non id in scriptis ac stylo, cui vni fere a vetustate commendatio est, valebit? Lectores malo quid olim de singulis Sanctis scriptum sit, intueri, quam mihi credere narranti. Aberit fraudis suspicio, cum ipsa veterum verba legentur. Atque ita quidem affectus animo sum, vt mihi haberi fidem nolim, nisi id narrem quod ipse oculis vidi, [ad fidem.] neque enim ita me hactenus vixisse arbitror vt tunc fidem non merear: ast in ceteris quæ ante meam gesta sunt ætatem, nolo mihi credi, sed, quos proferam, testibus, quos ipsos suis volo verbis vti: quæ tamen si quando obscuriora erunt, vt mihi interpretari ea & explicare liceat, deposcam.

[Opus hoc fons est,] Fontem igitur demonstro, puræ quidem aquæ & salubris, sed in obscura latentem silua, densis septum frutetis, musco obsitum, auio loco, difficili aditu, nullis labris aut marginibus aliisve operibus conclusum, ita tamen vt haurire ex eo facile queas, aquamque deducere, quibus voles canalibus, lapideis, ligneis, plumbeis, argenteis; inde aut virtutum præstantissimarum petendo exempla, aut materiam sumendo quam stylo exornes ad aliorum vtilitatem, Diuorum honorem; ea lege tamen, ne ipsum vnquam obstruas fontem; sed si quæ forte e vicina palude vena influxit, aut malitiose inducta, si cuius arboris noxia eum vmbra texit, si quid aliud saporem eius vitiauit, vsumve interclusit, medelam afferas qua licet: si quid a sciolis aut imperitis librariis adiectum, recisum, mutatum deprehenderis; aut ipse emendes, aut nos moneas.

[metalli vena,] Venam diuitis metalli ostendo: refode eam tu, excoque, vtere. Si quid terrestris scoriæ admixtum, secerne: si quid minus a me depurgatum, (& sunt pluscula, fateor) excute tu diligenter: verte in quæ voles opera; siue nummos cudere animus est, quos trapezitæ illi Regi annumeres æternarum possessionum pretium, quibusve nomina multis iam noxis peccatisque facta dissoluas; siue vasa magnifice elaborare, quæ ad celestes, etiam Numinis ipsius, epulationes adhibeantur; seu denique arma fabricari, iisve splendorem addere, quo aduersariorum præstringas oculos, & gloriosum triumphum reportes; quod voueo.

In siluam duco, opacam & densam, & multos per annos, imo secula, inciduam. Hic si te vmbra delectat, amœne conquiesces, æstumque curarum forensium & cupiditatum temperabis. Sin cædere arbores lubet, [silua cædua.] ius fasque est, & in quos voles vsus; seu nauim cupies fabricari, qua ad destinatum salutis portum vehare; seu domum ædificare, in qua tibi viuas, non semper hospes tuiipsius, & rerum tuarum ignarus; seu quod denique aliud moliri opus, siue solum ignem facere, quo frigus pellas, animi, inquam, maxime periculosum; affatim materiæ est. Vnum postulo, sicubi via erit frondibus & virgultis interclusa, aut caducis vietisque ramis impedita, sicubi direpto cortice squallebunt trunci, si quæ inimico sidere afflatæ quercus, si quod aliud inutile lignum; fateare tamen, æquus esse si voles, plura esse apta & commoda; nec vspiam fortassis, pari in mole, pauciora, repudiare quæ velis.

CAPVT SECVNDVM. Methodus & symmetria operis.

§. I. Ordo dicendorum, & ratio.

Rerum omnium quæ existunt, ordo quidam est ac modus, a natura, aut potius ab auctore naturæ, sapientissime constitutus. Cernitur is quoque (licet sæpius hominum improbitate perturbatus) in rebuspublicis, ex pulcherrima partium omnium, ceu membrorum, compositione ac disciplina consertus. Verum alibi nusquam illustrius, quam in Sanctorum vita elucet, a quibus est tum in Numinis veneratione publica ac priuata, tum in ceterarum functionibus ac muniis virtutum, omnique vitæ ratione, ordo quidam, idemque fere Diuina haustus institutione, [Ordo necessarius in Vitu SS.] studiosissime conseruatus: vt æquum propterea sit, omnem, qui de eorum gestis instituitur, sermonem certo quoque ordine disponi. Ergo ne quis vt in vasta atque immani silua chaos quoddam suspicetur, atque indigestam molem; breuiter hic totius operis ordinem explicabo. Ac primo rerum ipsarum quæ dicuntur est ordo: dein eorum quæ perspicuitati seruiunt ac commodo Lectoris, apta atque idonea ratio: tum styli qualitas & conformatio: Indicum etiam (nam eorum præcipuus est vsus) necessaria explicatio: odiosæ præterea sunt quæstiones nonnullæ ac censoriæ notationes, a quibus cur retorqueam stylum, exponenda est caussa: demum quæ in posterū mediter, operum est idea quædam aut consilium aperiendum.

[hic alius quam a ceteris Auctoribus seruatus,] Qui antehac Sanctorum Vitas scripsere, ij vel nullum secuti ordinem sunt, vt qui secundam partem Legendæ composuit, atque in nonnullis voluminibus Lipomanus; vel alphabeticum dumtaxat nominum, vt Mombritius; vel ætatis ac temporum, vt recentiores nonnulli; vel festorum, quæ in ritualibus libris Ecclesiæ Romanæ descripta sunt, ad quæ ceterorum Sanctorum, etsi in nullis extent Kalendariis, mortuales dies accommodant; ita Iacobus de Voragine, Surius, ac reliqui fere omnes. At si in eumdem diem plures inciderint Sancti, horum ab iis promiscue scripta nomina; vitæ editæ, nullo vel ætatum discrimine, vel litterarum; vt cernere est in Petro de Natalibus ac Surio. Ego fastos quidem sum Romanos secutus, vt quo quisque in cælum migrauit die, aut quo præcipua illius agitur festiuitas, Acta darem. Sed & dierum quoque singulorum Sanctos in certum reposui ordinem, vt, quantum eorum assequi ætatem potui, prius de iis agerem, [etiam inter SS. eiusdem diei.] qui prius vixerunt, aut certe prius excesserunt e viuis. Non ita tamen id arripui scrupulose, quin vbi ætas controuertitur alicuius, communi adhæserim sententiæ, licet vt verior ea esset timerem. Vbi nullo ex vestigio certam deprehendere ætatem aliquorum potui, vt sæpe Martyrum, hos in ea conieci tempora, quibus maxime congruere visi sunt. Sed de chronologia mox iterum.

[1. Sanctorū qui eo die coluntur posita nomina:] Primum igitur consignato die quolibet, qui eo die coluntur Sancti, aut quorum quoquo modo celebratur memoria, eorum nomina ordine, quem iam exposui, recenseo; addito, cum mihi cognitus est, loco quo vixerunt, & quam gesserunt dignitate, aut gradu, v.g. S. Gaudentius Episcopus Nouariensis in Italia. S. Leo Tribunus, Martyr, in Bulgaria, &c. Atque ea ratione vnico obtutu de quibus eo die agatur Sanctis, quoque ordine, perspici potest.

Sequuntur Prætermißi & in alios dies reiecti. Sæpe namque Sancti vnius plura sunt festa, in vna etiam atque eadem Ecclesia: nam quorumdam obitus siue natalis celebratur, Translatio, nec vna; ordinatio, miraculum quodpiam: aliorum a diuersis populis diuerso die agitur, etiam eadem celebritas. Esset vero illud ridiculum, [2. reiecti in alios dies,] si quis vnius Sancti pluribus diebus edi vno in opere Acta vellet. Semel igitur illa dedi; quibus vero diebus alibi agitari eorum festiuitatem vel recoli in Diuinis officiis memoriam comperi, indicaui isthic, vbi Acta eorum queant inueniri: idque eo consilio, vt si quis Patroni fortassis sui, aut ceteroquin quopiam in loco celebris Sancti, Vitam quærat, neque tamen eo die reperiat, sciat quo sibi sit recurrendum. Plerumque vero ad eum diem cuiusque Vitam reiicio, quem maxime solennem agi existimo in loco vbi illius conditum est corpus, aut qui illius ortu patrociniove gloriatur. Sunt præterea recentioribus Martyrologiis, aut Sanctorum catalogis, multorum inscripta nomina, quibus tamen cælestes honores non sunt Ecclesiæ iudicio decreti, vel antiqua populorum pietate prærogati. Hos ego mihi omittendos esse merito existimaui, [vel omnino omissi,] recentiores præsertim: neque præter Venerabilem illum Ludouicum Blosium Abbatem Lætiensem, (cuius cur vitam hic dederim, suo loco exposui) alterius cuiusquam res gestas retuli, qui non ab aliquibus scriptoribus in Diuorum albo collocetur. An legitime id factum esset, sæpius addubitaui; ac tunc si dedi vitam, (dedi autem paucorum) omisi tamen Sancti aut Beati titulum: plerumque tamen Vitam omisi, nomen indicaui, vt sicubi me mea coniectura fefellerit, me lector eruditus admoneat. Ac vero conieceram in hanc Omittendorum classem nonnullos, quorum postea & sanctitatem publicis festis monumentisque celebratam didici, & res gestas accepi.

In hoc quoque omissorum syllabo ordo est a me duplex obseruatus: [etiam apto ordine.] nam primo eos recenseo, qui in priorem, iuxta Kalendarij seriem, reiiciuntur mensem aut diem: exempli gratia, si die XII. Ianuarij in Martyrologiis Sancti occurrant, quorum aliqui X. Februarij, VI. Aprilis, XV. Ianuarij, VIII. Ianuarij colantur, alij etiam plane Omittendi videantur; primum eos refero qui ad præcedentes Ianuarij dies, tum qui ad ipsum duodecimum pertinent, siue qui adscripti illi diei sunt, sed videntur esse omittendi; dein qui ad dies consequentes eiusdem mensis; ac denique mensium aliorum, eadem semper serie atque ordine dierum. Secundo cum omnino prætermissi eodem die plures sunt, hos quoque eo ordine digessi quem eorum postulare ætas, etsi non semper accuratissime expensa, videretur.

[3. Prolegomena,] Tertio loco Præfationes sunt, siue προλεγόμενα, aut præuiæ de vitis singulis dissertationes. In his locum, in quo præcipue Sancti singuli coluntur, quove orti, aut in quo ætatem degere, vel quem suis reliquiis consecrauere, expono: [in quibus Vitæ ipsæ examinantur,] tempus quo vixere, ex certis characteribus, si quidem ij suppetunt, eruo: sanctitatem publice celebratam, ex Actis canonizationis, Martyrologiis, veterum scriptorum testimoniis, templis eorum honori dicatis, reliquiarum legitimis trāslationibus, atque aliis monumentis, affirmo: Vita a quo scripta, quo tempore, quibus probata, citata, a quo accepta, commemoro. Atque in hoc postremo capite ita sum religiosus (quod id existimem ad gratitudinem testandam, [a quo eæ scriptæ,] impetrandamque fidem valere quam plurimum) vt nullam omnino Vitam edam, quin a qua Ecclesia aut cœnobio accepta sit, indicem; expressis etiam priuatorum nominibus, qui vel suos codices commodarunt, vel sua manu ex alienis Acta vel vnius Sancti descripsere. Et fuerunt, qui quas parauerant publico vitas, [vnde acceptæ,] eas a se dilucidatas in hoc tamen amplo opere maluerunt extare, quam separatim tenui cymba vagari: his etiam, vt æquum est, suus constat honos; vti & iis quie Græca lingua, aliave barbara vitam alicuius Sancti vertere, aut miracula. Quæcumque vero in Rosweydi armariis reperi, [etiam an a Rosvveydo;] ea omnia summa fide significo ab eo me accepisse: idque eo studiosius facio, quod fuit nonnemo, qui vel existimauit, vel certe persuadere aliis conatus est, nullam a me Vitam edi, quam non ille olim congesserit. Melius id norunt qui plurima post illius mortem suppeditarunt & in dies suppeditant amici. Magna tamen pars operis, aut totum potius illi debetur, quod & multa collegit, & auspicatus est opus, quod vel mihi fortassis non venisset in mentem, vel certe vt id aggrederer non siuissent Ordinis nostri Præsides.

[tum de Translationibus egitur & miracula,] Non Vitas autem solas edo Sanctorum, sed & Translationes, & patrata ab iis post mortem miracula: quæ si separatim peculiari commentario descripta sunt, iis sua præfigo Prolegomena æque vt vitis ipsis, eodemq; modo ea dilucido: sin pars sunt Vitæ, eive attexta, de iis seorsim nisi in communibus ante Vitam Prolegomenis non disputo. Si quæ autem alia de iisdem Sanctis alij tradidere scriptores, ea vel in Prolegomenis, vel post vitam profero, aut si eadem narrantur in Vita, indico solum. Prolegomena vero ipsa si prolixiora sunt in plures partior paragraphos. Quæ porro Prolegomenorum, eadem Vitarum est ratio, quæ non continua serie conscriptæ ab auctoribus sunt, sed a me e variis scriptoribus collectæ, quasique consarcinatæ. Ceterum quæ in hisce Prolegomenis tracto, eadem V. CL. Andreas Saussaius in commentariis apodicticis ad Martyrologium Gallicanum, daturum se pollicetur, fortassis etiam luculentius. [& de his quidem vtiliter.] Miracula Sanctorum sunt qui edi non probent, vel quod iis, vt loquuntur, confirmari nunc nostræ religionis veritatem necesse non sit, vel quod multa in iis inesse videantur inania ac futilia, quæque risum potius exprimant quam fidem aut pium animi sensum, vel denique quod in iis multa memorentur Ecclesiasticæ libertatis violatoribus, sacrorum contemptoribus, aliisque sceleratis hominibus inflicta cælitus supplicia, quæ qui eadem nunc designant flagitia, merito sibi sentiunt esse pertimescenda, putantque palam exprobrari. Quam fidem quæ vulgantur a me Diuorum historiæ mereantur, sequenti capite exponam. Non solum autem ad religionis persuadendam veritatem aut facta olim miracula sunt aut fiunt etiamnum a Deo: magnus eorum fructus est, si a sceleribus deterreantur mortales: quamquam neque hoc potest accidere, quin confirmetur etiam religio, ac præsertim salutaris de suprema Dei prouidentia opinio. Et multi ante me sapientissimi sanctissimique viri Sanctorum conscripsere miracula, quorum sunt quædam in generalibus Ecclesiæ conciliis approbata.

Quarto ipsas edo Vitas germana phrasi, qua sunt olim ab Auctoribus conscriptæ, [4. Vitæ primæua phrasi.] cum MSS. codicibus accuratissime collatas; si quidem archetypa eiusmodi exemplaria reperire potui. Si non extabant illæ prius Latine, indico quis verterit; vbi id non indico, [nisi ex alia lingua versæ.] sed solum e Gre, Italico, Gallico, Hispanico, Teutonico versas, a me versæ sunt. Si plures extant vnius Sancti Vitæ, & a nominatis præsertim scriptæ auctoribus, eæque hactenus non editæ, omnes hic edo; nisi compendia sint aliæ aliarum. Nam cum antiqua nactus sum Acta, plerumque Metaphrastæ & recentiorum narrationes prætermitto.

Hisce vitis ac miraculis subiicio, vbi opus esse videtur, perbreues Annotationes; quibus vel variæ lectiones in diuersis MSS. animaduersæ indicantur, non omnes cuiuscumque generis, quod esset superuacaneum, sed quæ alicuius esse momenti visæ sunt; vel si quæ nomina vrbium aliorumve occurrunt locorum, quæ non satis in eadem Vita explicata esse videantur, ea breuiter vbi sita sint annoto. Si quæ verba barbara, aut minus vsitata, eoque obscura, explano ea breuiter. [5. Annotationes ad singula capita,] Si quæ temporum nota, a vulgata dissentiens chronologia, aut quæ non satis perspicua esse videatur, eam, si in Prolegomenis id factum non est, expono. Si quid est quod cum Theologorum placitis neutiquam congruere videatur, id vel enodo, vel qua licet excuso, vel etiam qui corrigi possit doceo. Denique cum præter eam quam edo Sancti cuiuspiam Vitam, alia extent subinde ab aliis scripta auctoribus eiusdem Acta, aut ab historicis relata, si quid hic omissum aut aliter narratum sit, admoneo.

Non defuere viri doctissimi, qui hasce Annotationes existimarent nullum esse vsum habituras, eoque vt vano labori parcerem hortarentur. Neque enim eruditos Lectores illis egere; neque qui egeant, eorum esse habendam rationem, nisi ipsam passim velimus Latinam phrasim in rudium gratiam explanare. Iacobum Sirmondum, Dionysium Petauium, [doctis non necessariæ,] aliosque pari eruditione viros Annotationes hasce, aut etiam propter eas opus vniuersum contempturos. Perculit, fateor, me virorum tantorum allata ad labefactandum institutum meum auctoritas. Ergo ne Heroibus illis, qui mihi singuli instar essent plurimorum lectorum, aut etiam omnium, displiceret labor hic meus, quas iam paratas habebam Annotationes expunxi plerasque; ideoque rariores quatuor primis diebus adiectæ. His excusis, cum bella iustitium, vt ante scripsi, prælis indixissent, pensiculatius cœpi cogitare, quibus hæc ederem? anne solos eruditissimos homines voluere opus meum vellem, an non potius plebem omnem litteratorum? his numquid commodo esse Annotationes illæ possint? Cui ingratum fore, vbi Sancti alterius fieri mentionem legerit, moneri quo die sit illius Acta reperturus? Si solum Petauij Sirmondique similibus legi mea velim, [vulgo vtiles,] satis esse si decem aut duodecim cudantur exemplaria; neque enim esse nunc aut intra longissimum fortasse tempus futuros pari eruditione decem. Quid? an nescire eos, scribi multa quibus solum vulgus rude & imperitum vtatur, plura quæ mediocriter docti legant, quæ doctissimi pauca? Notam mihi eorum esse humanitatem ac comitatem, plurimis litteris officiisque immerenti mihi præstitis testatam, vt non facile sint, quod ipsis etiam vsui non sit, sed prodesse tamen aliis queat, aspernaturi. Accedebat aliorum scriptis celebrium virorum auctoritas, Iacobi Tirini, Ioannis Tollenarij, Laurentij Vweni, Autberti Miræi, [multis probatæ;] atque aliorum multorum, qui & lectas hasce breuissimas notas probabant, & vt porro similes elucubrarem hortabantur.

Antonij Winghij Lætiensis Abbatis longe vires meas, ac fortassis modum humanæ imbecillitatis, vota ac consilia excessere. Optare enim se aiebat, vt non breuissima solum scholia, [non tamen prolixæ.] sed luculentiores commentarios darem, quales fere Petrus Halloix noster ad Vitas Sanctorum Scriptorum Orientis adiecisset, de quo auctore multus tunc nobis fuerat sermo, & cum summa eius, ac merita, coniunctus laude. Negaui eam esse mihi vim animi, ac corporis firmitatem, nisi viginti alios excitaret ipse, qui ad idem studium suam operam serio conferrent. Quem deinde lecturū hæc cogitaret operis mei molem etiam absque eiusmodi commentariis: quid si illi accesserint, & par characterum magnitudo? Trecentis profecto voluminibus opus omne non iri expletum. Acquieuit continuo responsioni huic meæ vir optimus.

§. II. Ad perspicuitatem & lectorum commodum excogitata.

Prouidere quidem omnes oportet, qui ad libros edendos animum appellunt, vt non modo stylus clarus apertusque sit, sed & litterarum forma ac chartæ ratio sit eiusmodi, nihil vt lectorem offendat ac fatiget. Numquam tamen mihi eorum imitanda esse duxi exempla, qui characterum magnitudine, nitore chartæ, ceteraque elegantia capti, nil pensi habent, quanti pretij futuri sint libri, [Chartæ & litterarum forma non nimis sumptuosa & operosa.] & quam multi eos coempturi. Volui ego ita opus hoc meum cudi, vt nec fœda esset charta, neque deformes litteræ, quæ auerterent potius, quam allicerent lectorem; neque tamen ita splendida essent ac sumptuosa, vt emptores pretij magnitudo deterreret. Idcirco Typographum monui, prudentem virum ac cordatum, vt chartam, characterem, & cetera quæ opus forent, adhiberet, qualia sibi esse vtilia iudicaret: nam quod illi vtile esset, id mihi maxime iucundum fore, vt nimirum quam plurimi libros meos emant ac legant. Fecit ille pro sua prudentia & humanitate, vt neque papyri aut typorum munditiam requirerem, neque pretium enorme damnarem. Et quidem ordinari a me characterum diuersitatem & modum voluit, ac cetera quæ censerem operis perspicuitati seruire. Quæ huc faciant, quæque adhibita litterarum differentia, summatim hic edisseram.

Primum grandiori forma characteris (vt de titulis nihil dicam) impressa Sanctorum cuiusque diei nomina, [Litterarum discrimina.] vt ipsa litterarum magnitudo illico oculos aduertat Lectoris animumque. Eius tamen Sancti nomen, cuius eo die festiuitas sit in Romano Kalendario consignata, quadratis est litteris, vt emineat, non tamen primo loco, vt in Martyrologio, sed ordine ætatis, efformatum. Duo deinceps sunt genera litterarum, mediocri magnitudine, quam ex re medianam vocant; aliæ longiores aliquanto quam latiores, vulgo Italicæ dicuntur; typothetæ nostrates, quod iis calamo efformandis citatius moueri manus possit, & velut currere videatur, Cursiuas, quasi cursorias, appellant. Aliæ rotundæ sunt ac teretes, & passim Romanæ nominantur. His Vitas, & quæcumque alienis verbis efferuntur, excudi curaui: cursoriis illis quæ mea sunt, aut quasi mea, quia adiutorum & laboris sociorum, de quibus infra. Annotationes vero, vt quas lectorum quidam præteribunt festini, vel sibi non necessarias rati, minimo excusæ sunt charactere.

Principio Vitæ cuiusque aut præuiæ meæ de ea dissertationis, in margine diem signaui quo is colitur Sanctus, [Dies & annus mortis SS. indicati in margine.] & annum quo decessit: vel si annum certa nota temporis circumscribere ac definire non potui, tum seculum quo vixit, aut seculi initium finemve expressi. Ast in supremo margine quasique superliminari paginæ cuiusque & Sancti nomen, cuius isthic datur vita, & dies mensis adscriptus; ne quemquam oporteat plura voluere folia vt norit quo de Sancto agatur, [Tituli paginarum.] & quo die mensis. Quia vero eiusdem Sancti plures quandoque sunt vitæ, a diuersis scriptæ auctoribus, ideo in exteriori margine paginæ cuiusque, summo loco a quo ista auctore sint quæ dicuntur, aut vnde accepta indicatur, hac formula: Avctoren.n.ex mss. aut Ex Evsebio, ex vitis PP. ex Svrio, &c. Si quæ ea pagina habentur, [Auctor Vitæ in singulis paginis.] quæ nulli certo tribuenda Auctori videantur, sed sint a me vndique compilata, adposui, Ex variis.

Vitas singulas in capita distribui, vt laborem leuarem tædiumque Lectoris. Neque semper partitiones sum secutus quæ vel in aliorum editionibus vel in MSS. extabant, [Capitum diuisio & tituli.] quod plerumque mutuo non responderent codices; vnde coniecturam capiebam, non esse ab ipsis auctoribus illas capitum factas sectiones ac titulos. Si quando diuisisse Auctorem commentarium suum in capitula, aut titulos apposuisse, probabile fuit, retinui vtraque. Nisi forte breuia nimis capita erant, & quasi a singulis periodis repetita, aut nimis longa & ad plures paginas diffusa: aliam enim tunc diuisionem adhibui; ea tamen moderatione, vt priorem Auctoris partitionem singillatim exponerem, præsertim si additi tituli essent. Ipsorum porro titulorum alij cursoria, rotunda alij littera impressi; illi a me, hi ab auctoribus compositi, aut certe in MSS. reperti.

Quia vero auctorum præfationes sæpenumero ieiunæ sunt & frigidæ, narrationes ipsæ inertes & languidæ, ac succo vacuæ; ne quis possit queri male in iis legendis operam collocari, [Compendia dictorum in margine.] aut certe ne molesto quidpiam querendi labore conficiatur: compendia omnium quæ tractantur in margine apposui, quasique in summam cuncta aut certe præcipua redegi. Hæc qui percurret, paucis horis vasti etiam voluminis materiam euoluet: si penitius quidpiam introspicere ac pernoscere cupiet, licebit pensiculate ac sigillatim cuncta perlegere.

Annotationes singulis subnexæ capitulis quem ad locum spectent, præsixæ litteræ significant, [Annotationes litteris a b c indicatæ.] quæ eædem & in contextu orationis & in marginibus impressæ. Quæ ex Diuinæ Scripturæ libris aliisve citantur auctoribus, ea quo ex loco sumpta sint vel in ipsa serie narrationis indicatur vel in margine. Quæ autem cito Auctorum loca, ipse vidi: nihil aliena fide profero: si Auctores non fuerunt ad manum, apud quem eos citatos repererim indico. De iis quæ sunt ex peregrinis linguis Latine versa, sequenti paragrapho dicam.

Numeros addidi iustis interuallis ad Vitam ac præfationes. Hos subseruire posse Indicibus rebar cum impressionem auspicarer. [Numeri minoribus diuisionibus additi.] Facilior reperta dein ratio est. Possunt tamen hi numeri aliis vsui esse: neque aut deformant historiam, aut ab aliorum consuetudine scriptorum abhorrent; & fere hosce numeros exprimo, cum vitam vnam cito ad alterius illustrationem.

§. III. Stylus Auctoris.

Expectat nunc fortasse quispiam, vt quæ scriptorum profero monumenta, sola fere antiquitate commendata, ea extrinsecus saltem styli elegantia condecorem; quæ, inquam, ad eorum explanationem profero, iis munditiam addam ornatumque dictionis. Ita qui veterum semitruncas statuas, carie situque exesas imagines, [Quæ ab Auctore ipso scripta, an eleganti stylo?] fractos enses ac loricas consectantur, ea vbi adepti sunt, vel in fabrefactis capsis reponunt, vel limbis pretiosis circumdant, vel illustri in cœnaculis loco suspendunt, quasi hac vetustatis reuerentia, illius fluentem ac prope obsoletum reparare ornatum velint, honorem sibi conciliare. Erunt igitur veterum illæ gemmæ Scriptorum, etsi non magno artificio sculptæ, auro nunc splendidæ dictionis includendæ. Verendum alioquin, ne non modo non augeam, sed plurimum etiam imminuam gloriam Sanctorum, quorum Acta dudum propter inornatam agrestemque dictionem neglecta, ita proferam in lucem, vt nullum iis nouæ, vel in ceteris saltem lucubrationibus meis, elegantiæ splendorem adiungam.

Merentur quidem Sancti vt eorum laudes omni eloquentiæ facultate, arte, contentione celebrentur: neque ab eo studio auertere exemplo meo quemquam velim: [Merebantur Sancti:] hortor potius omnes, vt eo vim omnem ingeniumque conferant, vt Sanctorum res gestas stylo illustrent. Nusquam alibi maior honestas, dignitas, decus. Nusquam gratia amplior, & eorum qui laudantur, & qui laudationem legunt; nusquam luculentior merces, nusquam inuidia minor. Vt tamen dedito studio expoliam stylum, inducere in animum non possum: neque fortassis si in id incumberem, optatum assequerer: sed vt assequi me posse confiderem, nolim tamen tempus, quod angustis sane a natura definitum spatiis est, ex vtilioribus occupationibus ereptum, in eo studio consumere. Nec sum adeo stolidus, qui si quid vltro aptum perfectumque occurrerit, [cur id neglexerit?] id repudiem, quasi Latine etiam loqui nolim; sed nolo vel tenuem in ea elegantia consectanda operam perdere. Præstat stylus obuius & expositus minimeque operosus: atque eum mihi plures viri graues persuasere. Qui deliciis humanæ litteraturæ pascuntur, alibi eas quærant licebit: non sunt ad eorum genium meæ accommodatæ lucubrationes. Ea Sanctis acceptissima dictio, quæ cum eorum modestia, morumque simplicitate consentit.

Incompto igitur, sed facili vsus sum stylo, siue in Prolegomenis digerendis explicandisque, siue in Actis variorum Sanctorum ex Græca lingua aliave vertendis: nam vbi interpretis non est nomen expressum, meus omnis est labor: [Quæ experegrinis linguis verterit?] quo si qui me leuare voluerint, in beneficij non vulgaris loco ponam, & potero me tanto expeditius ad alia excutienda referre, ipsosque reor Sanctos iis obsequij memoria ac remuneratione, & quamdiu in viuis erunt, & cum ad ipsos in cælum emigrauerint, plene esse satisfacturos.

Vnum adhuc monere operæ pretium fuerit, quæ ex Græcis sumo auctoribus, [Græca quo stylo citarit?] ea vt antea iam versa sunt quandoque transscribere, sæpius meis verbis interpretari: neque enim, opinor, cum linguam quampiam noui, erit qui me, si nolim, alio coget interprete vti; aut prohibebit, si velim. Sed vtinam semper essent Græca ad manum!

§. IV. Appendix ad singulos tomos, post inserenda, & forte amplior.

Qvoniam addiscimus quotidie aliquid, fimusque assiduo studio sapientiores, multa me antea etiam sedulo indagantem fugerunt, quæ deinde absolutis iam aut certe affectis tomis his duobus, [Appendix addita eorum quæ ante ignorata,] amicorum beneficio sum assecutus, de Vita Sanctorū quorumdam, translationibus, miraculis: quorū alij ignoti mihi erant, aliorum Acta vel nancisci nequiueram vel non integra, aliorum miracula, ceteraque insignia ignorabam. In Appendicem hæc conieci, suis locis, quæ accurate indicaui, inserenda, si noua vnquam huius operis adornetur editio; quod (vt nunc sunt tempora) cito futurum non spero: si fiat tamen aliquando, aptius fortassis in tres tomos distribuetur Ianuarius; fecissemque id sane, si præuidissem fore vt tantum moles excresceret. Idcirco si hinc ad asceticas institutiones, conciones, morales in Diuinam scripturam commentarios, sumere quis materiam, vt est amplissima, voluerit; ei ego magnopere auctor sim, ne tomum citet, sed diem mensis, aut cuiusque Sancti Vitam: ne, si alia partitio operis fiat, Lectori is suo perturbationem ac tenebras offundat.

Nouum etiam edi postea supplementum debebit, vbi ad plurium eruditorum manus peruenerit hoc meum opus: nam multa latent etiamnum, [post amplior addenda:] quæ tunc ab iis proferentur in lucem; multa non latent illa quidem omnino, sed tamen adipisci ea non potui; multa de reliquiis ac miraculis adhuc neglecta, colligentur. Sed de hisce rebus, in quibus benignos Lectores nauare mihi, aut Sanctis potius operam exoptem, infra admonebo. Edidere vero eiusmodi supplementa complures, vt Cardinalis Baronius ad singulos Annalium Ecclesiasticorum tomos. Andreas Saussaius ad Martyrologium Gallicanum appendicem non vnam adiecit, etiam in prima editione, vti hic ego. Atque vt nemini antea id foret vsitatum, sumerem mihi tamen hanc veniam, vt quæ vel addenda occurrerent vel retractanda, ea si in noua editione non possem, ad alios tomos veluti mantissam adiungerem.

Altera igitur Appēdicis caussa est, vt si quid perperam scriptum est a me, retractem: [alia retractata:] quod quidem ingenue facturum me profiteor. Non possum omnia coram lustrare, & quæ ante pedes posita sunt, ea fortassis non recte semper sum assecutus. Humanum est. Vbi errorem cognouero, fatebor, & ne quem alium decipiam, monebo. Sunt hic ita retractata nonnulla, quorum non eram antea perfecta imbutus cognitione.

Operæ quoque typographicæ, impressores ac typothetæ, solent errata, quæ corrigi Auctor velit, committere. Recognoui quidem ipse pleraque cum cuderentur, [menda quædam correcta.] sed & legentem fefellere me menda nonnulla; & licet a me notata, non sustulerunt ipsi quandoque, quin & noua inuexerunt, nec semper poti aut oscitantes per incuriam, sed diligenter etiam aduigilantes: nam laxata typorum compage procliue est vt littera vna alterave effluat aut subsidat. Quædam igitur huiusmodi errata, quæ alicuius momenti esse videntur, hic emendo: alia vel leuia sunt, vel quæ facile assequi Lector possit.

§. V. Indices tomis singulis sex.

Fructum vberrimum ac lætissimum suarum lucubrationum ij referunt Scriptores, qui aptos illis Indices faciunt. Nam quibus etiam non est otium vt opus vniuersum euoluant, ij ex indicibus quid in rem suam haurire inde possint statuunt: qui euoluerunt aliquando, illis adiuuantur, vt certa capita, quibus indigent, quæque haud satis accurate memoria tenent, valeant inuenire. [singulis tomis suus additus Index.] Tredecim Indices pollicebatur Rosweydus, sed in separatum volumen coniectos mensium simul omnium. Magis ea mihi probata ratio, vt singuli suos Indices haberent tomi; propterea, quod est permolestum, cum re quapiam ex Indice annotata, alium tomum oportet sumere in manus vt ea possit reperiri. Imo cum non vna omnes prodeunt tomi, si Indice omni carerent priores, verendum foret ne eorum esset emolumentum vel nullum, vel sane perexiguum.

[isq; sextuplex:] Additi igitur sunt Ianuario Indices, atque adeo tomis singulis sui. Sunt ij sex omnino, sed qui Rosweydi tredecim illos fere complectantur.

[1. Sanctorū cuiusque tomi, ordine alphabetico,] Primus est Index Sanctorvm ordine litterarum alphabetico, non omnium tamen, quorum toto opere, aut eo etiam tomo quoquo modo mentio fit, sed quorum iis diebus, quos ille continet tomus, agitur festiuitas, aut certe consignatur & illustratur a nobis natalis. Neque nudum dumtaxat exprimitur nomen; sed cuique præfigitur dies, [expresso die,] qui illius consecratus est memoria. Tum singulorum indicatur ordo seu status, officium, laureola; [statu,] an monachi fuerint, viduæ, Episcopi, Abbates, Presbyteri, Reges, milites, Virgines, Martyres, &c. Demum locus, quem vel vita in eo acta, vel morte, vel reliquiis ad eum translatis, [loco,] vel gloria miraculorum præcipue illustrarunt. E.G.XIII. Hilarius Ep. Pictauis in Gallia. XVI. Accursius Ord. Minorum Martyr in Mauritania.

Additur deinde quid de singulis tradatur hoc volumine; an Vita? a quo scripta, nominato Auctore, an anonymo, an Sanctorum ipsorum æquali? an ex aliorum scriptis, [& quidquid hic de iis extat:] Eusebij, Metaphrastæ, Lipomani, Surij, Ferrarij? an ex variis Martyrologiis? iisne solum manu exaratis? pluribusne an vnico? an ex Menæis Græcorum aut Menologio? an Vitæ præfixa a nobis Prolegomena? quæ si longiora, atque in capitula vel paragraphos, vti Acta ipsa, distributa, eorum elenchus proponitur, quasique breui in tabella subiicitur oculis, quidquid de singulis Sanctis hic extat. Similis est hic Index ei qui passim in ceterorum Martyrologiis & Hagiologiis visitur, Sanctis alphabeti serie descriptis; & alteri, qui plurimis de quacumque materia disserentibus Scriptoribus vsitatus, vt Disputationum ac capitum singulorum texatur syllabus, quo vnico fere obtutu vniuersi operis partes omnes perspiciantur. Tales olim Fastos, vel certe, si id mallem, dierum ipsorum, non alphabeti, retento ordine, vt præmitterem, mihi auctor fuit Georgius Garneveltius Carthusianus, [talis tomorum reliquorum vtilis.] vir doctissimus: ex iis enim perspecturos esse omnes, quid de singulis Sanctis nactus essem, quid desiderarem. Id vt facerem tum adduci me non sum passus, non, ne prius (quod tamen cauendum amici monebant) fontes indicarem atque omnibus aperirem meos, quam ipse mihi inde riuos ducerem; sed quod opus non videbatur post Rosweydi Fastos altera suspensa hedera. At faciam id fortassis postea, si vlla in sequentibus publicandis tomis mora afferatur.

[2. Chronologicus.] Secundus est Index Chronologicvs, siue præcentio quædam accuratioris Chronologiæ quam meditor. Hic strictim, ordo seculorum, quot a Christi ortu fluxerunt, iuxta receptam æræ subducendæ rationem, texitur; & quo Sancti præcipui, de quibus quoque volumine agitur, obierint, native aut ad episcopatum vel regnum aut quid aliud euecti sint, aut translati anno vel tempore, indicatur, cum id manifestis notis deprehendi potest, vel certe, num ea de re a nobis & quo loco disputetur. Etiam cum nihil ipsi certum statuimus, sed signatum ab aliis annum, quem neque firmare nostro calculo neque reiicere possemus, expressimus, eum tamen indicamus addito Auctoris nomine.

Duo hi Indices, quia Lectoribus ad intelligenter adhibendam lectionem facem præferant, præpositi operi sunt. Ceteri, quia non ad symmetriam quasique generalem fabricam operis pertinent, sed ad extrariam eius vsuram, postponuntur. [Cæteris adscriptæ litteræ A B, &c.] Ad hosce adiectæ in margine litteræ A B C D E F, quæ laborem leuent quidpiam vestigantium. Nam indicata signo arithmetico pagina in qua reperiri quid possit, adhuc laboriosum fuerit, vtra columna id contineatur assequi, & an earum alterutritis principio, medio, fine. In eam rem numeros singulis partitiunculis additos excogitaram: neque omnino litterarum toto opere margini imprimendarum non venerat in mentem, sed necessarias non iudicaram, verebarque nimium opplere margines, quod oculum offendit vel cursim perlustrātium libros. Verum qui hos singulari industria Indices concinnauit, de quo infra, aliud vt factum præoptarem persuasit. Nec difficile erit Lectori eas litteras in singulis paginis sibi cogitatione describere, vt quod scrutatur facilius queat reperire, cum littera ea quam fingere eum animo iubemus, semper hic numeris paginarum indicatis addita sit. [quæ toto opere animo fingendæ.] Sin numeros antea in singulis Vitis expressos addere hic voluissemus, facile orta aliqua esset ex numerorum multiplicitate confusio; cum præsertim eosdem numeros crebro prior columna in Prolegomenis, & in Actis posterior exhibeat, quare aliquod rursus statuendum fuisset discrimen. A igitur primam prioris columne partem designat, siue 24. lineas aut circiter, B secundam eiusdem columnæ partem, C postremam; eodemque modo D E F secundam columnam partiuntur.

[3. Historicus, nominum hominum.] Tertius est Index historicvs, propria fere nomina continens, non eorum Sanctorum quorum in primo Indice proposita series est, sed aliorum quorumuis hominum. At si Sanctorum quoque, quorum antea datus est Index, aliis diebus, quibus tamen eorum natalis non agitur, mentio fiat; ij in hoc Indice denuo exprimuntur, indicato die quo coluntur, & pagina qua rursus eorum extat mentio. E. G. Gudila Virgo S. Ianuar. & 1078.e. Porro Sanctis ac Beatis, vel quibus hæc cælestis gloriæ nomenclatio ab Auctoribus tribuitur, siue, vt iam dixi, altero horum tomorum celebrentur, siue ad alios pertineant menses, [SS. præfixa † .] signum † non littera S aut B præfixa, ne ea fortassis oculo quidpiam vestiganti, eoque seriem litterarum gradatim percurrenti moram iniiceret. Dies in quos extra Ianuarium plerique reiiciuntur, indicati non sunt, quod quorumdā ambiguus adhuc nobis sit natalis ac titulus sanctitatis: quorum certus est ac fixus, is fere locis in Indice expressis annotatur. In hoc Indice plerumque ad perspicuitatem vel status hominum singulorum aperitur, vt Rex, monachus, [Singulorum status indicatus, &c.] miles, Comes, Abbas, Episcopus, &c. vel Sanctorum laureola, Virgo, Martyr, Doctor. Subinde in minus vulgo notis seculum quo vixerunt, vel natio e qua orti, vel regio in qua versati, indicatur. Etiam eorum qui Vitas hic excusas scripserunt aut in linguam Latinam verterunt, in hunc Indicem relata nomina.

[4. Topographicus locorum,] Quartus Index Topographicvs, continens nomina regionum, vrbium, oppidorum, vicorum, montium, fluuiorum, fontium, ac quorumcumque locorum. Singulis adduntur Sancti qui illius tomi die aliquo in iis locis obierunt, aut certe coluntur; [quibus sui SS. adscripti.] solaque ea pagina exprimitur qua cœptum de iis Sanctis locisve agi, licet quandoque in iisdem actis sæpius eadem nominentur loca. Omittuntur vero nomina siue regionum siue vrbium passim, etiam fere pueris, nota, Italia, Hispania, Gallia, Germania, Anglia, Belgica, &c. Roma, Constantinopolis, Hierosolyma, &c.

[5. Onomasticus siue Grammaticus.] Quintus Index Onomasticvs, siue Grammaticvs, in quo verba recensentur obsoleta, peregrina & e barbara lingua efformata, aut ceteroquin obscura, quæ eo volumine occurrunt, ac fere explicantur. Si quapiam indicata pagina littera nulla, ex iis de quibus ante dictum, apposita est, id indicio est sæpius illud vocabulum ea pagina recurrere. Porro & hic & præcedens Index præludium est maioris postea moliendi operis, de quo infra.

Sextus Index Moralis, in quo materia amplissima, quæ Concionatoribus, Catechistis, Interpretibus Diuinorum voluminum, [6. Moralis, rerum concionatoribus accommodatarū:] institutionum asceticarum Scriptoribus, ac Philologis, esse vsui possit. Non est ea tamen iuxta festorum Euangelia atque Epistolas distributa, quod is fere cuiusque palato gratissimus est cibus, quem coxit ipse sibi, non a caupone nundinatus est. Quæcumque igitur res ad morum conformationem vsurpari potest, etsi ipsa ad mores per se non spectet, virtutem, inquam, aut vitium, aliam ve animi affectionem non significet; hic a personis separata locisque ac temporibus, breuissime proponitur, aut potius commonstratur, loco indicato fusius exposita. Ad hunc Indicem reuocata etiam ea vocabula sunt quæ ordines hominum varios aut status officiaque significant, vt Coniugati, Viduæ, Virgines, Reges, Pontifices &c. Morbi, quorum a variis Sanctis impetrari solita curatio: tormenta irrogata Martyribus: ritus sacri ac profani: religionis Catholicæ dogmata: & quæcumque demum a sacræ Scripturæ interpretibus in moralibus Digressionibus, vt ipsi vocant, congeri & pertractari solent.

Ipsius Scripturæ explicata vel prolata toto opere loca, [Nullus sacræ Scripturæ.] necessarium esse non putaui peculiari Indice complecti ac repræsentare, quod eius & vasta moles futura videbatur, & vsus pertenuis.

§. VI. Quædam consulto vitata.

Svperuacaneum fortasse cuipiam videatur, cum exposuerim quæ dicturus sim, ea quæ non sim dicturus enarrare; quod prope infinitum esse possit. Sed quoniam sunt nonnulla, quæ viri docti dici a me debuisse existimabunt, atque vbi ea pertractem sciscitaturi sunt, aut quid tandem de iis sentiam; occurrendum ei quæstioni ac dubitationi hic fuit, eximendusque ille ex eorum animis scrupulus. Sunt autem quæ quidem nunc in mentem veniunt omnino tria, quæ cum ad multorum Sanctorum historias illustrandas pertineant, nusquam tamen plane & ex professo quid sentiam exposui. Nam quod aliorum reprehensione Auctorum calamum abstineam, nihil attinet dicere: perspiciet id & probabit æquus lector. Ego quidem

nullius addictus iurare in verba magistri, (nec in historia oportet) quod certum aut simile certi visum fuit, arripui, & idoneis testimoniis firmaui. Quod falsum putaui, [Auctor in alios non inuehitur,] id libere respui: qui id tradidissent, non reprehendi; solum dixi, falsos videri fuisse argumento aliquo aut interpretis errore deceptos, hallucinatos, non vidisse quæ proferimus aut non examinasse monumenta, denique (quod erat leuissimum) ita eos sensisse, mihi aliud videri. Fieri enim nullo pacto potest, vt non dicas dissentire te ab eo cuius quid non probes. At sunt quidam qui non solum sibi a reprehensionibus non temperant, sed in maledicta, contumelias, iracundias, contentionesque pertinaces prorumpunt. [vt quidam;] Alij cum videri velint sine vlla iracundia disputare ac scribere, & magnam adhibere moderationem, præsertim Criticorum e numero, hæc tamen passim vsurpant: Logi, nugæ, gerræ, fabulæ, somnia. stertere hic auctor videtur. an non somniauit cum ista scripsit? satisne sobrius fuit cum id dixit? videre id debuit, si quidquam vidit, &c. At quis omnia videt? Quis omnia, etiam ante pedes posita, attendit? Quis omnia capit?

Ego ne in heterodoxos quidem, (cum quibus mihi tamen, vbi de sacrosanctis agitur fidei mysteriis, quæ isti sacrilege conuellunt ac contemerant, æternas esse inimicitias profiteor) sed cum iidem a me dissentiunt, [ne quidem in heterodoxos,] atque a vero etiam aberrant, in historia scribenda vel interpretanda, acrius in eos non inuehor. Nam si ex animi sententia quidpiam tradunt, quod tamen verum non videatur, commiseratione potius digni sunt, qui eo teneantur errore: sin vltro malitiosa & veteratoria arte fucum facere Lectoribus student; bis miserandi sunt, quod in errore sint, & voluntario; qui vt euellatur danda est opera, atque orandus Deus vt iis lumen quo perspicere veritatem possint, largiatur. At si verbis eos acrioribus coarguas, obfirmabunt penitus animos. Quamquam sunt inter eos quidam ea petulantia aut potius furore, vt difficile sit non commoueri cum in eorum scripta incideris: quo in genere mihi nonnumquam Magdenburgenses Centuriatores esse videntur, [licet sint aliqui valde impudentes:] at præ illis etiam Ioannes Balæus spurci oris ac calami scriptor, atque illius similes nonnulli non Ecclesiæ solum, sed & monasteriorum desertores, qui vereri videntur ne non serio profugisse a Catholicorum castris existimentur, nisi in ipsos ipsorumque maiores, quauis vel dignitate vel sanctitatis opinione illustres, impudenter deblaterent. Sed neque in horum castiganda maledicentia perdēdum mihi laborem esse duxi; quam etiam inter ipsos ij damnant qui sunt aliquanto moderatiores. Multo etiam minus in alios Scriptores aculeatum stylum vibro.

Aduersus omnes religiosorum hominum congregationes quam decet reuerentiam adhibeo, multaque de iis honorifice & libenter prædico: iisque gratulor, [Ordines religiosos reueretur & laudat:] quod ipsorum institutis informati complures ad eximiam sanctitatem gloriamque peruenerunt, vnde ipsos ordines summa laus, & summa gratia Ecclesiæ vniuersæ est consecuta. Nulla eorum decora, quæ quidem a sanctis hominibus in eos manarint, sciens prætereo. Si quid me latuit, suggerant. De nullo ordine parcius, quam de nostro loquor, vt qui sit e postremis ac minimis. Sed venio ad ea quæ veluti scopulos ac syrtes quasdam vitanda mihi proposui.

Primo, inter Hibernos ac Scotos magna pugnatur pugna de natione, nomine, patria, gentilibus Sanctis. Contendunt Hiberni, veteres Scotos Hiberniæ incolas fuisse; (nec potest hoc negari) ab illis ortos se veros & germanos Scotos esse: [Hibernis contra Scotos,] quod non eo nomine appellentur, ideo fieri, quia quam olim in Britanniam miserant coloniam, ea cum Pictis aliisque Britannis atque Anglorum quoque nonnullis in vnam coaluerit gentem, & Scotorum sibi velut proprium vendicauerit nomen; veteres omnes Sanctos, qui Scoti dicuntur, non ex hac bellicosa natione, aut nationum colluuione, sed ex Hibernia, Sanctorum insula, ortos esse omnes. Hæc illi, nec falso omnia. [Scotis contra Hibernos] Negāt Scoti ab Hibernis se, quos probrosis etiam nominibus incessunt, prognatos: sed cum maiores sui olim Hiberniam insulam tenuerint, subiugatis Hibernis Aboriginibus, postea tamen migrasse omnes in Britanniæ partem eam quæ nunc Scotia dicitur, non armis pulsos ab ignaua gente, sed sponte sua, fortassis vt saxosa & aspera regio duraret ad laborem corpora & animos, quos fœcundum ac molle Hiberniæ solum effeminare potuisset: Sanctos Scotos suos esse omnes, apud se habitasse & obiisse. [acriter decertantibus,] Atque ea aguntur tantis aculeis verborum, animorum acerbitate tanta, vt putes de imperio non solum insulæ vtriusque, sed prope vniuersi orbis terrarum esse certamen, cum possint maiorum laudem vtrique participare, eo cumulatius, quo perfectius eorum fuerint virtutes imitati. Non sum nescius vtra pars sæpius (non semper tamen) iure superior esse videatur; sed decidere lites tantas, haud id opis meæ esse confiteor. Cum Scotos appellatos esse Sanctos reperio, Scotis accēseo; cum Hibernos, Hibernis: cum loca memorari, in quibus vixerint, modernæ Scotiæ, secerno ab Hibernis, [medius incedit:] secus cum Hibernie. Auctores neotericos gentis vtriusque sequor, cum veterum dicta proferunt; cum sua auctoritate quid narrant, aut ea citant monumenta, quæ nec ego vidi, nec videre facile quisquam possit, sollicite pertento omnia, nec temere vsquam pedem figo. Nolo mihi Hibernos irasci aut Scotos, cum vtramque gentem amem: Sanctos quorū gente se satos gloriantur, (vnica tamen, vno a Patre propagata, vna lege caritatis colligata, natio Cælitum est) mihi propitios esse precor, vt & Diuinam mihi gratiam concilient, & intelligentiam imprimant Actorum suorum, quæ plusquam Cimmeriis obuoluta nonnumquam tenebris sunt.

Alter scopulus, ad quem ne affligerem aut quoquo modo appellerem nauim, hactenus caui, est de Galliarum Apostolis disputatio. Omnes fere Gallicanæ Ecclesiæ a Christi & Apostolorum eius discipulis plantatæ apud se fidei primordia repetunt. [De multis Apostolis Galliarum,] Multis viris doctis, etiam Gallis, ea non probatur opinio; quod & S. Gregorius Turonensis lib. I. histor. Francor.cap. 28. primarios eorum, qui ab Apostolis, aut saltem Apostolorum æuo a Romanis Pontificibus missi in Gallias prædicantur, Decio imperante, sub annum Christi 250. scribit aduenisse, atque ista ex historia passionis sancti Martyris Saturnini profert: [an tertio seculo extiterint,] Sub Decio & Grato Coß. sicut fideli recordatione retinetur, primum ac summum Tolosana ciuitas S. Saturninum habere cœperat Sacerdotem. Hi etiam mißi sunt, Turonicis Gatianus Episcopus, Arelatensibus Trophimus Episcopus, Narbonæ Paulus Episcopus, Tolosæ Saturninus Episcopus, Parisiacis Dionysius Episcopus, Aruernis Stremonius Episcopus, Lemouicinis Martialis est destinatus Episcopus. Et Gregorio multo antiquior Sulpitius Seuerus S. Martini discipulus sacræ historiæ lib. 2. ita scribit: Sub Aurelio deinde Antonini filio persecutio quinta agitata. Ac tum prima intra Gallias martyria visa, serius trans Alpes Dei religione suscepta. Difficile est tamen credere, ab Apostolis, quorū in omnem terram sonus exiuit, & in fines orbis terræ verba eorum, Galliam cultissimam prouinciam & late Romanis frequentatam, [an Apostolorum discipuli,] omnino esse neglectam. Sit sane S. Dionysius Parisiorum Apostolus alius ab Areopagita, & multo recentior, quod facile viris doctissimis assentiar; an non alij ante eum in Gallia, & multi, extitisse potuerunt præcones veritatis? Treuiri ante S. Maximinum, qui Constantini Magni vixit temporibus, septem & viginti habuere Episcopos, & plerosque eorum publice venerantur, nec omnes tamen, imo paucos, martyrio sublatos. Quis credat 80. annorum spatio a Decij temporibus, aut 170. a Marco Aurelio, tot in vna Cathedra sedisse? Sed hac omni disputatione abstineo. Cum vitam nactus sum Sancti alicuius, [non disputat:] quid de eius ætate in ea tradatur, quid ab aliis Scriptoribus astruatur, & quatenus id probem, expono. Pleniorem de ea re omni disceptationē vel relinquo doctioribus, quorum nonnulli nuper de hac controuersia præclare scripserunt, vel alteri loco ac tempori reseruo.

Tertia Syrtis est, quam velis remisque deuito, Hispaniensium quorumdam Scriptorum auctoritas. Dexter Paciani Filius, inquit S. Hieronymus lib.de illust. Eccles. Scriptorib.cap.132. clarus apud seculum, [nec an Dextri Omnimoda historia] & fidei deditus, fertur ad me omnimodam historiam texuisse, quam necdum legi. Fuit is Prætorio Præfectus sub Theodosio seniore, eique librum eumdem, vt viri eruditi censent, Hieronymus dedicauit. Historia illa, quam nondum viderat S. Hieronymus, licet sibi dicatam ab amico, aut certe destinatam, ea an vmquam prodierit nescio: nusquam certe citatam legi. At nuper repertum est Chronicon quoddam, [sit Chronicon nuper editum,] in quo Sancti plurimi, Chronologiæ qua nunc vtimur ratione, non per æras aut Consules distributi referuntur, qui vel ex Hispania oriundi vel in ea rerum gestarum gloria clari fuerint; idque Fl. Dextri nomine vulgatum. Et genuinum illius fœtum esse Hispani plerique mordicus pugnant. Annotationibus id Rudericus Carus, prolixis commentariis Franciscus Biuarius illustrarunt: apologiam pro eo scripsit Thomas Tamayus de Vargas V.CL. amicus meus. Plurimi viri docti neganti id Dextri opus esse, & multa afferunt argumenta, nec parum valida, quamobrem ipsis ita videatur. Nolo ego in certamen huius Scriptoris gratia cum bellicosa gente descendere. [quod multi negant,] Cuiusmodi esset Dextri opus, nemo tradidit. Hoc Chronicon an omnimoda historia dici potuerit, alij viderint. Mihi opus videtur scriptoris non indiligentis, sed qui obtorto collo in Hispaniā trahat quotquot potest viros illustres, & in Sanctorum classem redigat, quos ne constat quidem Christianos extitisse. Sed dictionis elegantiam requiro, [& stylus dubium facit:] qua vsum fuisse Dextrum facile assentietur, qui patrem eius Pacianum, cuius domestica disciplina vel exemplo optimis artibus institutum fuisse filium verisimile est, legerit castigatæ eloquentiæ virum predicari ab Hieronymo, & tam vita quam sermone clarum; quique ista meminerit ab eodem Hieronymo scripta esse ad Dextrum, Vt quod Cicero tuus, qui in arce Romanæ eloquentiæ stetit, non est facere dedignatus in Bruto. Quis suum dicet Ciceronem dicive patietur, qui numquam eum legat? aut quis leget, & tam inornate scribet? Sed tamen sentiat quisque vt volet: ego Chronicon illud nec esse Dextri asseuero, neque contentiose pernego: eius auctoritate non temere nitor, præsertim si alij melioris notæ Scriptores refragentur.

Nuper Luitprandi Diaconi Ticinensis, dein Cremonensis Episcopi, antea, vt volunt, Subdiaconi Toletani, [nec an Luitprādi Chronicon & Aduersaria germana sint.] Chronicon & Aduersaria prodierunt, multimoda antiquitate referta, cum eruditis Notis Laurentij Ramirezij de Prado V.CL. & Hieronymi de la Higuera nostri. Audio dubitare viros doctos, an Luitprandi esse videantur, quamque mereantur fidem. Ego id examinare nolui. Gratias iis habeo, qui illa protulerunt, a quocumque scripta Auctore.

§. VII. Alia Auctori designata in posterum opera.

Rideat hic me Democritus spes longas inchoantem, cum mors fortassis lateri adstet. Fixus Dei manu terminus est, cui vel hodie possum imprudens calamum impingere: cur ergo tam longinqua specto? Vastum præ manibus est opus, vix serio affectum: quasique id iam absolutum sit, alia quæ post suscipiam meditari iuuat atque ordinare. At nihil ego vel vires supra, vel præter Dei voluntatem molior. Id modo significo, si Deus vitam, & vires corporis animique dederit, vt quod iam cœpi opus perficiam, alia esse, [Si Deo placuerit,] quæ cum his coniuncta, & publico aliquam allatura vtilitatem, velim tunc capessere; quæque si quid mihi prius euenerit, aliis qui se Diuorum amatores profiteantur, vt suscipiant auctor sim, non intercessurus si id etiam me superstite aggrediantur, aliquidque ad Cælitum amplificandum honorem afferant. Quod vero sæpius sum Deum precatus, vt si hic meus ei non esset acceptus labor, si non ad augendam Sanctorum gloriam, atque ad mortales studio virtutis inflammandos accommodatus; tempestiue obicem poneret, neu progredi in opere infructuoso pateretur, sed alia in re desudare atque elaborare iuberet; id multo etiam magis nunc precor, vt si ista a me peragi ei gratum, honorificum Sanctis, alienæ saluti vtile non est, eam Præsidibus meis mentem iniiciat, vt ad aliam rem quampiam conferre me studium & operam velint.

Ita ergo affectus animo, gnarus vitam breuem esse & incertam, cogito, si Deus annuerit, [edet postea Auctor Vitas SS. Græcolatinas;] hoc perfecto de Vitis Sanctorum opere, Vitas omnes quas Græce scriptas reperero, edere Græcolatine, partim a me versas quæ necdum Latine extant, partim ab aliis sumptas qui iam antea apte verterint, partim recognitas, quas nunc Hellenismo fœdatas merito queruntur viri quidam eruditi. Hoc consilium meum supra exposui, cum de Metaphraste agerem.

[SS Chronologiam.] Meditor deinde volumine vno chronologiam Sanctorum omnem complecti, vt, quoad licebit certas consequi notas, quæ ab orbe condito ad hanc vsque ætatem gesta sunt a Sanctis, quam fieri accuratissime poterit, suis omnia temporibus consignem.

[& Topographiam;] Altero volumine Topographiam Sanctorum describam, locaque omnia, quæ ij adiisse memorantur, recensebo & exponam.

[Onomasticon vocum obscuriorū;] Tertium volumen Onomasticon erit, continebitque vocum & phraseon, quæ toto hoc opere occurrerint solœcæ, barbaræ, peregrinæ, obscuræ, explanationem.

Dein aliquot voluminibus variorum Martyrologia, præsertim vetera, [Martyrologia,] ex MSS. codicum fide repræsentabo, & fortassis Notis illustrabo. Belgicum quoque luculentius quam sit hactenus vllum editum.

[moralia;] Tomo vno alterove Morales præceptiones & Exempla colligam; nisi, quod malim, in hoc me alius sua industria & diligentia subleuet.

[librum de Scriptoribus; Catalogum Episcopatuum & monasteriorum.] Fortassis de Scriptoribus a me lectis aut hoc opere citatis commentarium conficiam.

Episcopatuum item orbis totius, Episcoporumque accuratum texere indicem licebit, ac monasteriorum; vel quorum hoc in opere mentio fit, vel de quibus alij sparsim scripserunt Auctores.

Cogitaui eorum etiam res gestas conscribere, qui ab anno M D. vel certe ex quo Europam inuoluere fœdissimarum hæresum turbines, [Acta Martyrum recentiorum;] Luthero auctore, cœperunt, pro Catholicæ religionis defensione ab hæreticis aliisque fidei orthodoxæ hostibus sunt trucidati; etsi nondum sint Ecclesiæ iudicio vindicati.

Denique sanctitate illustrium hominū colligere vitas statui, quorum necdum ab Ecclesia consecrata est populorum venerationi memoria. [Vitas aliorum piorum hominum;] Hoc priusquam aggrediar, aut saltem emittam, opus, Apostolicæ Sedi vt mihi id historica fide vulgare liceat, supplicabo. Neque eum laborem aut Deo, aut supremis Ecclesiæ Antistitibus ingratum reor futurum. Non enim solent Duces, cum paucos, quorum maxime virtus in bello enituit, præmiis donant, atque insigni aliquo honoris, monumentoque laudis decorant; interdicere ne cuius præterea e reliqua militum turba virtutem liceat priuato præconio celebrare; cum id in suam quoque laudem reique publicæ sentiant redundare.

Hisce absolutis, ecquid erit reliquum temporis, quod ab æternitatis conficiendis negotiis demi queat? Si quid erit, ascetica doctrina, [Ascetica præcepta SS.] vt a Sanctis tradita hoc in opere, vel re ipsa exercita excultaque, oblectabo animum meum senescens: & vt aliis vel sic prosim, omnia ad certa capita ac præcepta reuocabo. Fauete Cælites: omnis hic laudi vestræ dicatus est labor.

CAPVT TERTIVM. Editorum hoc opere probabilitas.

§. I. Legitimi Historicorum gradus.

Hoc opus, hic labor est, quæ de Sanctorum rebus gestis narrantur, quæque ab aliis consignata litteris proferuntur in lucem, efficere vt sint eiusmodi nihil vt contineant non probatum ac certum. Id quidem indubitanter assequeremur, si ad beatorum cæli ciuium gesta scribenda dictandave, ex ipsorum cœtu quispiam aggrederetur: at quamdiu in eis humana industria, errori obnoxia, desudabit, quis securitatem præstabit, nihil vt esse suspicemur, [Falsa aut dubia vitare potest] quod aberret a vero? Potest quidem, qui primum sancti hominis cuiuspiam, quocum vixit, cuius actiones, aduersus vitia susceptas dimicationes, præclarum e vita exitum spectauit, historiam scribit, [qui visa scribit,] ita stylo moderari suo, nihil vt exaret, quod non ipse suis oculis viderit, vel ab oculatis, iisque grauibus & idoneis testibus hauserit; at si quid non ita probatum illi sit, hoc silentio impune prætereat. Non eadem mea nunc ratio est, qui ab aliis tradita litteris edo solum in lucem, quæ neque spectaui ipse, nec semper aliorum firmare certis testimoniis possum. Adhæc stylus quandoque est eiusmodi, vt licet vera sint quæ narrantur, falsi tamen certe habeant primam speciem, propter earum rerum, quarum in historia ad fidem faciendam maximum est pondus, neglectionem perturbationemve. Meliori conditione sunt, qui vel Annales Ecclesiasticos conficiunt, [qui annales,] vel propria dictione ac stylo Vitas Sanctorum describunt. [qui Vitas SS. suo stylo:] Neutri enim se in præcipitem locum inuiti coguntur committere. Hi enim præcipua & maxime probata seligunt, transiliunt cetera: illi multa taciti prætereunt, vel sat habent dixisse, sibi ea non omnino probari, examinari accuratius debere, esse loci alterius, aut simili alio vti effugio.

Mihi hæc non licent. Profiteor me quæ de Sanctis tradita litteris repererim dare, nihil assuere, nihil mutare, nihil meopte ingenio emendare, nihil præcidere, integra omnia & inuiolata afferre, quoad possum. At si quid est vel a primæuo auctore scriptum falso ac perperam, [Auctor dubia expendit,] vel leui & temeraria interpolatione corruptum ac turbatum; non est perinde mihi expeditum, verum a falso secernere, nisi aliunde lux certior historiæ affulgeat. Quid mihi de singulorum Actis videatur, siue certos habeant auctores, seu secus, expono; & quatenus iis habeam fidem. Nec mihi id sumo, vt passim libere pronuntiem, falsa esse, ridicula, indigna, quæ de Sancto quopiam hactenus tradita, eoque a me omitti. Esset qui occineret fortasse: [nec omittit,] Maiores nostri non temere Sanctum illum venerati sunt: si ea quæ de illo ad nos peruenerunt, falsa iudicas planeque repudianda, profer melius quidpiam; aut sine nos iis quæ extant, qualiacumque ea sint, vti. Nam si displicent vniuersa, fieri non potest quin habeas quod substituas: qui enim possent alioquin omnia displicere, si nihil de eo traditum esset alibi contrarium? si traditum est, ede illud. Si quia quædam non probantur, respuis cetera: cur non potius, quia aliqua non potes improbare, [sed aliis examinanda proponit:] sinis Lectorem frui omnibus, monitum tamen quid aut quamobrem improbes, ne temere cuncta amplectatur? Et ipse forte vbi suum iudicium adhibuerit, etiam quæ spreueris quædam rata esse volet, & reperiet quo ea stabiliat, ac de ceteris quid sentire fas sit expediet.

Si quid est tamen quod vniuersim grauium testium refelli queat auctoritate, totaque narrationis forma ac modo confictum esse possim pronuntiare; id ita omitto, vt moneam tamen Lectorem. Eius rationis est quæ in multis MSS. extat S. Antonij translationis historia, [omittit plane falsa.] qua asseritur a Constantij aut Constantini satellitibus eius repertum esse corpus, & Constantinopolim deportatum; cum sit sub Iustiniano primum inuentum vectumque Alexandriam; multo post Constantinopolim: qua de re fusius XVII. Ianuarij actum. Eiusmodi quoque est quæ anno 1511. Parisiis edita est S. Honorati Episcopi Arelatensis vita tribus libris distincta, fabulis conferta, quæ aperte pugnant cum iis quæ de eo scripsit S. Hilarius eius discipulus, cumque omni illius temporis historia, vt XVI. Ianuarij dixi. At si alia de S. Antonij translatione, sanctique Honorati vita nulla habuissemus monumenta, licuisset tamen multa vt minime verisimilia refellere, non omnia. In multis id Vitis accidit, vt licet quædam paradoxa videantur, ea tamen quando neque Christianæ religionis mysteriis neque aliis probatæ fidei historiis aduersantur, clare refutari non possint. Eas igitur sic edo, vt quoad licet quam fidem mereantur expendam.

Sed quia permagni interest, vt fidem historiæ cuipiam habeamus, nosse quis eam scripserit; hic cuiusmodi fuisse optem eos qui gesta Sanctorum conscripsere, [Quæ sit hic narrandorum probabilitas.] exponam; qualesque extiterint multi, procliuiore ad errandum methodo vsi. Tum vtro e genere mea sint, quæram: rectene quidam quidquid illis non arridet explodant & in fabulis numerent? An S. Gelasij Papæ constitutioni de libris apocryphis, & recentioribus Vrbani VIII. Decretis accommodauerim stylum. Postremo quantam hæc obtinere auctoritatem ac momentum velim, quam patiens, sicubi errarim, monitionis futurus.

Primum ac summum gradum historiæ scribendæ (de iis mihi sermo non est, qui quæ scribunt cælitus hauserunt, Deo vel mentes eorum collustrante, vel per Angelum aliumve cælestem administrum dictante vel edocente quæ scribant: [Primus gradus historiæ, cum visa narrantur:] de iis loquor, qui communi mortalium more quidpiam commentantur) eum igitur principem historiæ gradum statuunt viri eruditi, cum quis ea quibus interfuit, quæque geri vidit, tradit litteris, qua fere ratione Possidius Episcopus S. Augustini facta didicit & scripsit.

Alterum gradum ij tenent, qui non spectarunt ipsi quidem quæ narrant; ab iis tamen accepere, qui suis ea oculis sunt contemplati. [Secundus, cum de spectatoribus audita:] Ea fere ratione S. Francisci vitam composuit S. Bonauentura, S. Hilarionis S. Hieronymus, S. Claræ auctor anonymus, vt ipse in Præfatione ad Alexandrum IV. testatur: Sane placuit, inquit, Dominationi Vestræ, meæ paruitati iniungere, vt recentibus actibus S. Claræ Legendam eius formarem: opus certe quod mea ruditas multum formidabat, nisi pontificalis auctoritas verbum coram posito iterum atque iterum repetisset. Igitur me colligens ad mandatum, nec tutum ratus per ea procedere quæ defectiua legebam, ad socios B. Francisci, atque ad ipsum collegium Virginum Christi perrexi, [hi soli olim legitimi.] frequenter illud corde reuoluens, non licuisse antiquitus historiam texere, nisi iis qui vidissent aut a videntibus accepissent. Iis, inquam, veritate præuia, cum timore Dei, me plenius instruentibus, aliqua colligens, & plura dimittens, plano stylo transcurri; vt quia magnalia Virginis virgines legere delectabit, rudis intelligentia non inueniat, vbi pro verborum ambitu tenebrescat.

[Tertius.] Tertius gradus est eorum, qui ea commemorant, quæ non a spectatoribus ipsis accepere, sed ab iis quibus spectatores narrauerant. Ad hoc genus multa pertinent ex iis quæ refert Ioannes Moschus in Prato spirituali, S. Gregorius in Dialogis, S. Beda in historia Anglicana.

Quarto in gradu ij locandi, qui quæ stylo prosequuntur, ex historicis qui in gradibus iam enumeratis consistant, [Quartus.] collegere, aut ex certis monumētis donationum, testamentorum, transactionum, aut commentariis, sed eorum dumtaxat qui aliquem ex antedictis obtinuerunt gradum.

Et hi quidem omnes fidem merentur, si sunt viri boni, si prudentes, si pura eorum minimeque adulterata scripta sunt. [Suspecta fides improborum,] Nam si eum qui se rei cuipiam gerendæ scribit adfuisse, suspiceris haud satis a mentiendi libidine alienum, quia hæreticus fuit, aut partes quas laudat pertinaciter secutus; inconsideratæ temeritatis fuerit ei firmam fidem habere. Ea res, vt Eusebio, Socrati, Zozomeno, Palladio sepenumero non credatur facit, quod ab hæreticorum aut schismaticorum, vel certe factiosorum partibus steterint, eorumq, caussam stylo quandoque propugnent. Ea propter Eusebium in apocryphis haberi Gelasius sanxit, vt inferius dicemus. Plures nimia bonitas credendique facilitas fefellit, [& nimis credulorum.] vt res neque veritate firmatas, neque satis grauiter testatas scriberent, quæ deinde manifesto falsæ deprehensæ sunt. Quoties nostra ætate simplici plebi imposuerunt hac ratione homines quidam nefarij, pietatis honestissima specie, voluntate & caussa impudentissima! Quoties etiam viri eruditi larua virtutis decepti, sanctissimos existimarunt & appellarunt eos, qui hæretici erant, aut scelerati impostores! Beatus Rhenanus, homo Catholicus, semperque profanas hæreticorum nouitates, & insanam sacrorum mutandorum libidinem auersatus, (licet quia suo iudicio maluit quædam quam Ecclesiæ statera expendere, varios in eius scriptis errores, merito sacri censores postea coarguerint) Conradum Pellicanum, monasticæ professionis desertorem, & hæresis Zwinglianæ præconem, in Notis suis ad librum Tertulliani de corona militis, virum sanctissimum appellauit, fallaci quapiam specie virtutis, & fortassis sermonibus (vt sunt istorum hominum) super oleum mollitis, deceptus.

Neque illud raro accidit vt quæ probe scripta ab iis qui spectarant, ea postmodum alij interpolando limandove adulterent. Multorum id euenit Actis Sanctorum. Obseruare id passim licet, vt in S. Mauri Abbatis Vita XV. Ianuarij, [Commentaria eorum qui spectarunt, sæpe perperam interpolata.] quæ ab Odone Abbate recognita & expolita, Fausti tamen retinuit nomen, nec quam Faustus vir sanctus & omnium quæ scripsit spectator meruit, fidem impetrat. Acta SS. Placidi & sociorum an non eadem farina respersa sint, V. Octobris disquiremus. Dicitur quidem certe ea litteris tradidisse Gordianus Placidi famulus, qui narrat Mamucham Agarenum piratam ab Abdala paganorum, qui in Hispania dominabantur, Rege missum cum centum nauium classe, vt Romanos infestaret, & Christianos ad Molochi, Remphæ, Luciferi sacra vi adigeret, idque Italiam tenente Theodorico Gotho, imperium Orientis Iustiniano seniore. Cui non ista, gnaro temporum illorum, risum aut bilem moueant? Neque illa aut optes Gordianus scripsit, neque qui Saracenis Hispaniam tenentibus adiecit eorum superstitiones calluit. Sed de his alias.

§. II. Sequioris notæ scripta.

Si quæcumque de Sanctis scripta extant, omnia forent eiusmodi vt ad horum quatuor graduum aliquem possent reuocari, non esset mihi magnopere in eorum astruenda probabilitate laborandum. At sunt nonnulla notæ sequioris, vt quam illis adiungi fidem æquum sit, merito ambigas. [Acta quorumdam SS. non scripta,] Nam neque omnium scripta olim acta Sanctorum sunt; & quæ scripta, eorum quædam abolita, deperdita quædam, alia iam olim corrupta & vitiata. Ipsi nonnumquam tyranni in tabulas referri acta Martyrū non sunt passi, vt antea de S. Vincentij certaminibus dictum. Quandoque nemo adfuit eo vel religionis ardore, vt ea excipere auderet, vel doctrinæ præsidio, vt posset. Testatus id olim lib. 1. aduersus gentes Arnobius: Sed neque hæc omnia conscribi, [Martyrum,] inquit, aut in aures omnium peruenire potuerunt, gesta gentibus in ignotis & vsum nescientibus litterarum.

Neque id solum in actis Martyrum, sed in ceterorum rebus gestis Sanctorum locum habet. [& Confessorum:] Nam plurimorum non sunt statim atque e vita excesserunt mandata litteris gesta, vel inuidia obstrepente, vel quia non continuo vocari cœpti in vota & miraculis clarescere, vel quia hæc Ecclesiæ Præsides scribi ac præpropere vulgari vetuerunt, vel quia idoneus scriptor defuit.

At quæ olim fideliter conscripta, præsertim Martyrum acta (cum integra & genuina ad nos peruenerint perpauca, velut residuæ aliquot post vindemiam oliuæ aut botri, vt Isaie phrasi loquitur Baronius) verisimile est Diocletiani feralibus edictis dissipata absumptaq; esse. Memorat Eusebius l.8.c.2. τὰς ἐνθέους καὶ ἱερὰς γραφὰς κατὰ μέσας ἀγορὰς πυρὶ παραδιδομένας. Diuinas & sacras Scripturas mediis in foris igni traditas. & cap.3. τὰς γραφὰς ἀφανεῖς πυρὶ γενέσθαι προσαττομένας Scripturas igni absumi iussas. at non est existimandum sola Diuina volumina tunc incendio addicta, sed quæcumque omnino scripta ad Christianorum propugnandam firmandamque religionem, pietatem inflammandam, [aut persecutorum iniuria] fouendam constantiam pertinerent. Imo quia Diuini libri in plurium manibus erant; eorum facile seruari exemplaria potuerunt, non item ceterorum, quæ apud solos Antistites aut sacræ supellectilis custodes asseruabantur. Nam simul atque edicta illa improuiso ac repente prodierunt, Episcopis primum & sacris hominibus iniectas manus Eusebius narrat: ceteri occulere quæ vellent ac furori impiorum subducere potuerunt. Quæ tamen superfuere, eorum multa tum Romæ tum alibi vel barbarorum incursione ac populatione, vel fortuito ædium oppidorumque incendio, periere: qua ratione multæ aliorum quoque Sanctorum Vitæ, [aliove casu deperdita:] quas olim accurate conscriptas esse constat, interierunt.

Hæc igitur est caussa, quare multarū Vitarum nunc incerta sit fides. Primo namque, cum ita primigenia illa Diuorum acta essent dissipata, superesset tamen nomen Sanctorum, & miraculis coruscaret, oportuit acta eorum, aliquot, postquam e vita migrarant, seculis, vel ex veteribus historiis, [postea denuo scripta ex populi fama;] vel, cum eæ vt plurimum non exstarent, ex sola populi, sed accepta a maioribus, fama describere. Verum, vt recte S. Augustin. tract. 90. in Ioan. Nonnumquam & historia, & multo magis fama mentitur. Necessario tamen illud occupandū præsidium est, cum aliud suppetit nihil. Sed iudicio est opus. Quod vbi sincerum limatumque interponitur, res existit & ipsis honorifica Cælitibus, & mortalibus fructuosa. Non enim potest non ad illorum amplificandam gloriam conducere, vt quæ vel solis sermonibus hominum de iis præclara iactantur, ea grauiter & accurate perscribantur; neque non ad plurium id spectare vtilitatem, vt qui alibi etiam remotissimis in locis Sancti colantur, qui de iis sensus hominum sit, quæ rerum ab iis gestarum recordatio, legere valeant. Hæc si cum probatis historicorum monumentis consentiunt, illud consequitur, vt optemus quidem antiquas Sanctorum Vitas extare, quasi tamen partem earum aliquam delibemus, veluti a fonte riuove longe interclusam, sed in cisterna quapiam exceptam, aut etiam patente & aeris iniuriis ceterisque sordibus exposita lacuna, aquam.

Sed quia fere quæ inusitata maxime admiramur & memoria retinemus; [quandoque sola miracula,] ideo quandoque sola colligi miracula potuerunt (virtutum aliorumque cælestium ornamentorum omni oblitterata memoria) miracula, inquam, sed frequenter ita vel exaggerata, vel, vt est hominum captus, variis adiunctis & circumstantiis deformata, vt apud quosdam in anilium fabularum numero habeantur. Sæpe miracula eadem variis adscribuntur. Potest quidem immensa Numinis bonitas & potentia, quod vni Sanctorum tribuit, necessitatis præsidium, leuamen doloris, mœroris solatium, testimonium innocentiæ, sanctitatis argumentum, [saepe eadem;] non ideo quia iam collatum alteri sit, alteri negare; cum iisdem sæpius flagellis ac pœnis variorum delicta castiget. Sed tamen euenit sæpe, vt quod vnius erat Sancti proprium, id hominum sermone ac dein scripto communicaretur cum multis, propterea quod perquam imbecillis in plurimis vis est reminiscendi, facillimeque perturbatur: quamobrem cum de Sancto quopiam quæri audiunt, & narrari nonnulla ab aliis, quæ se de Sancto aliquo audisse aliquando meminerunt, huic tribuunt; præsertim cum nominum sit, quam rerum, incertior & magis fluxa recordatio, quod illorum species in animo impressæ leuissimo casu perturbentur & confundantur. Ea igitur ratione vno eodemque tempore pluribus Scriptoribus, ita popularem, quia aliud non suppetit, consulentibus famam, idem obtrudi variis locis de variis Sanctis potest, quod vni dumtaxat accidit, & ne eodem quidem, quo commemoratur, modo.

Quid quod sæpe, etsi non possimus diffiteri, quin euenire potuerit, tamen patrati miraculi talis proditur caussa ac modus, vt etiam addubites decueritne maiestatem æterni Numinis, [alias plane stupenda,] ita humanæ vel necessitati subuenire, vel voluntati obsecundare? Sed quia admirabilis eius bonitas est, neque ea capere intelligentia possumus, vel quæ castis sibique dilectis animabus parauit in cælis bona, vel quantum iis velit gratificari in terris, non sunt temere damnanda quæ eiusmodi narrantur, etsi nobis paradoxa videantur; sed potius reuerenter accipienda, quatenus ex eo manasse fonte Diuinæ bonitatis dicuntur, vnde omnis nostra petenda est felicitas. Esto, ea facta non sint fortassis: at fieri maiora potuere a Deo, & facta alias. Caue igitur ideo neges facta, quia fieri non potuerint aut debuerint.

Quia vero in eiusmodi patrandis prodigiis sese fere simplicitati ac fidei hominum Deus attemperat; ideo Hibernorum, Scotorum, Britannorum tam qui Albionem, [præsertim a Scotis, Hibernis, Britonibus facta.] quam qui Armoricam Galliæ oram incolunt, plane portentosæ sunt Sanctorum Vitæ, atque ex miraculis, fere incredibilibus, contextæ; quia apud eas gentes & constantia fidei egregia, & vitæ simplicitas ac candor olim rarus extitit; vel certe quia simpliciores Scriptores. Neque facta isthic plurima olim fuisse miracula, poterit quisquam, quantumuis malitiosus, pernegare, cum etiamnum hodie, post abrogatas ab hæreticis maiorum cæremonias cultumque Cælitum, ipsa tamen loca eorum honori olim dicata, sacrosancta adhuc esse videantur, & plurimis splendescant miraculis. S. Wenefridæ Virginis fons est apud Britannos in extremo Walliæ ad Boream tractu, ad quem maximi fiunt concursus, petentium inde suis suorumque morbis & incommodis remedium. Retulit mihi vir illustris, vidisse se etiam hereticos eo confluentes implorandæ opis gratia; cumque ex iis quæsisset cur, cum nouam induissent formam religionis, quæ Sanctos inuocari vetaret, aut ab iis vel longa quiete ad vltimum vsque iudicium sopitis, vel si in cælis æuum agant, ignaris certe rerum mortalium, auxilium sperare, ad illa Pontificiorum, vt assidue ipsis quinti Euangelij præcones inculcant, deliramenta recurrerent? respondisse eos, quid in pulpitis illi ganniant sibi curæ non esse, meminisse illius fontis aquam sibi suisque gregibus ac parentum suorum esse salutarem consueuisse; idque vel Diuæ Wenefridæ, vel Deo boni omnis auctori acceptum scribi.

Sunt vero, vt ad propositum redeamus, ea ratione ex populi fama, [Vitæ ita ex fama scriptæ.] plurimorum antiquorum Martyrum quæ interciderant acta conscripta, multorum Galliæ Apostolorum, plerorumque ex iam memoratis gentibus Sanctorum Vitæ, quorumdam etiam (quod mirere) Italorum. Neque præter famam, quæ dicebatur manasse a maioribus, habuerunt qui ea colligebant viri sapientes quod sequerentur. Si quod erant, quantumuis tenue, nacti antiquum monumentum, veluti in densa caligine insperato obiectum lumen, eius ductu omnem direxerunt suæ cursum scriptionis. Sed sunt nonnulli, qui hanc populi diditam ex antiquo famam, tanti faciunt, vt prope Apostolicis traditionibus eam æquiparent, ita inueteratam vulgi persuasionem Traditionem appellantes: cum sit earum diuersissima ratio. [an ea Traditio?] Nam Apostolicæ Traditiones, non vulgi fama constant, sed solidis probationibus, licet verbo traditæ ab iis, non scripto, vt alia, sint. At populares illæ traditiones sæpe nec pueris satis credibiles, sæpe leui aut etiam fallaci ortæ principio, magnis deinceps incrementis dilatatæ, parum tamen ipso auctu roboris acceperunt. S. Seruatium Episcopum venerantur Traiectenses. His Græculus quidam iam ante annos 600. persuasit Esmeria S. Annæ sorore filiam S. Elisabetham natam, Ioannis Baptistæ matrem, filiumque Eliud, [sæpe ex falso orta,] cuius filio Emeu B. Memelia Seruatium pepererit. Ergo Antistitem se gloriantur habuisse Christi cognatum. cur dubitent, cum ita grauis auctor, ex gente longe ab omni fraudis suspicione remota id testetur? Alia superstruunt, vt facile trecentos annos vixisse eum prædicent, quem constet Eusebio & Hypatio Coss. Synodo Ariminensi interfuisse anno Christi 359. Quædam & vera & a graui viro narrata, nonnulli perperam intelligunt, peius etiam aliis narrant, vt semper cum nouis erroribus serpant longius. Proprium id habet fama, vt vires eundo acquirat, [aut male intellecta, peius amplificata.] magis etiam ficti ac praui, quam recti tenax. Sæpe quod alteri narraueram, id ad me, eodem etiam die, sed multis partibus ampliatum, itaque immutatum rediit, vt ipse quod a me manarat non agnoscerem, donec sciscitando auctorem eius quod mihi referebatur, quid, a quibus, quo errore esset adiectum, comperi. Si id in viris eruditis, quibus fides optima ac sinceritas morum, vel cogitationum euagatio aliqua, vel intempestiua interpretatio efficit, quid rudi & imperitæ plebi fiet?

Acta sunt alia, non ita quidem ex incertis populi narrationibus conserta, sed docte ac grauiter olim conscripta; [Vitæ aliæ SS.] verum deinde adulterata. Malitiæ dæmonum id Arnobius imputat, qui vel honorem debitum Sanctis detrahere, vel prouenturum mortalibus emolumentum intercludere hoc pacto conati sunt. Si qua sunt litteris, inquit lib. 1. aduersus gentes, conscriptionibusq; mandata, [odio dæmonis] maleuolentia dæmonum, quorum cura & studium est hanc intercipere veritatem & consimilium his hominum, interpolata quædam & addita, partim mutata atque detracta, verbis, syllabis, litteris, vt credentium tardarent fidem, & gestorum corrumperent auctoritatem. Fecerunt ergo id homines nefarij, dæmonum instinctu, vt vel erroribus suis atque improbitati patrocinium quærerent, si dicerentur Sancti paria sensisse de Deo rebusque diuinis, [ad hæreticis adulteratæ, duplici ex caussa.] aut simili modo vitam instituisse; vel vt eorum obscurarent laudem, a quibus sectam esse suam impugnatam constaret. Faciunt id etiamnum hæretici: nam illustres Sanctos, quos omnis retro venerata est antiquitas, ne nouitatis ipsi arguantur si ab iis dissentire se fateantur, suos fuisse clamitant; eduntque in vulgus acta eorum, sed detractis iis quæ illorum possent prodere puram ac Catholicam religionem. Si quos eorum dogmatum, quæ præcipue auersantur, fuisse defensores constet, eorum ita decolorant gesta, vt vel improbi homines fuisse, vel stolidi videantur. Ea res facit vt vetera MSS. sedulo conquiramus, quo ex plurium collatione facilius, si qua fraus est facta, queat deprehendi. Quæres, si consentiant exemplaria, an securi sumus ab omni fraude futuri? Non continuo. Sed exploranda ea ad Lydium lapidem, Ecclesiæ nimirum doctrinam; quicum quod pugnat, spurium est. Quid dolo adiectum sit, facile erit ex aliis Scriptoribus demonstrare, [An & quomodo deprehendi fraus possit?] qui vel de præstantibus illis viris contraria tradunt, vel semper Catholicos habitos fuisse ostendunt, & quæ affinguntur iis scita, fuisse tunc ab vniuersa Ecclesia repudiata. Sin obscuris de hominibus nec alibi notis narratur quidpiam cum orthodoxa fide haud satis apte congruens; omitto ego quidem, dum certiora eruam. Quid si fraus facta, quam assequi non possis, quia neque hæresi affine, neque Sanctis quibus tribuitur, ignominiosum, vt si E. G. confictum miraculum aliquod? Si nulla fraudis extant vestigia ac signa, vnde vel suspicio mihi incidet? Quid esse certum ac securum ei homini potest, qui absque caussa vlla vbique fraudem suspicetur? Imo malitiosum esse & improbum eum necesse sit.

Alij neque dolo malo, neque fama decepti, tradiderunt tamen gesta Sanctorum, quæ non facile probentur. Nam germanas tabulas nacti, [Aliæ contractæ aut interpolatæ.] breuiare quam integra dare acta maluerunt, quod longiuscula videbantur. Præcipua igitur capita virtutum paucis verbis perstrinxerunt: at miracula, & quæ reliquis minime communia erant, quandoque amplificarunt: explanationes rerum, temporum notas, locorum descriptiones intexuerunt. Quæ cum quandoque non satis apte respondeant, in dubium vniuersa reuocatur historia. Est id tamen maxime intolerabile, si librarij ea fuerint impudentia, vt licet vix tincti litteris, attexant ipsi eiusmodi lacinias, aut subinde demant quæ vulgaria & trita iudicarint.

Denique Vitæ sunt quædam omnino confictæ, aliæ ab hæreticis hominum improborum, [Aliæ confictæ,] a Catholicis aliæ styli exercendi gratia. De his infra. Hæretici non solum acta subinde corruperunt, exotica assuentes segmenta præclaris illustrium Sanctorum actis, quibus eos veluti insignitis notis vindicarent sibi; sed & suæ factionis homines flagitiosissimos veluti Sanctos, [ab hæreticis suorum gregalium,] & iustas eorum cædes martyria prædicarunt. Omitto Tanchelinum, Ioannem Hus, & alios eiusdem farinæ, quos nuper stolidi quidam ac dementes homines e Caluini grege, æque ac veteres Ecclesiæ Martyres & Pontifices, velut Ecclesiæ suæ ornamenta ostentare non erubuerunt. Vsitata fraus est sectariorum.

Specimen proferam perantiquum. Extat in quibusdam MSS. inter reliquorum acta Sanctorum, historia quædam aut fabula ticulo Passionis Donati Martyris, qui ad conflandam Cæciliano Carthaginensi Episcopo inuidiam conscriptus videtur libellus. Alibi integrum dabo, hic ne quis decipiatur, & vere Martyrem credat (vt olim Rosweydus, re non discussa) partem illius exhibebo. Ita ergo habet: [vt olim a Donatistis:] Si manifesta persecutionum gesta non otiose conscripta sunt, nec inconsulte in honorem Martyrum & ædificationem credentium anniuersaria solennitate leguntur, cur non magis subdolæ fraudis & blandæ deceptionis insidiæ conscribantur pariter & legantur, quæ sub obtentu religionis animas fraudulenta circumuentione subuertunt? magis enim instructio necessaria illis est, vbi professa hostilitas non est: quia hostilis omnimodis societas ad decipiendum facilis & prompta est; & inimici hominis domestici eius. Ideo alienum ab officio pietatis & religionis erit non solum Martyrum glorias inuida quodammodo taciturnitate comprimere, sed etiam patrocinante silentio deceptorias subtilitates celare. Enimuero, quod salutare, tam periculose tacetur a prudentibus, quam inutiliter a simplicibus ignoratur. Quoniam quidem, vt facile est incautos appellatione nominis Christi a fallacibus decipi, ita necesse est fingere nomen ministros Antichristi. Proditione ergo luporum latentium sub vestium ouium insidiis aut liberabuntur instructi qui imperitia fallebantur, aut contumaces suo vitio peribunt, sine culpa & periculo prædicantium Christianorum. Caussæ ergo repetendæ quæ gestæ sunt, & vtilitatis & iustitiæ plenæ sunt: quia & fideles commemorando corroborantur, & rudes quosque ad tolerantiam tentationis instigant, & inimicos detegendo condemnant. Prædicet ergo patientißimam filiorum suorum fidem pia mater Ecclesia: recognoscat & fructum operis sui latronum crudelißimorum spelunca. Ergo iam veniamus ad caussas. Res apud Carthaginem gesta est, Cæciliano Pseudoepiscopo tunc instante, assentiente Comite Leontio, Duce Vrsætio, Marcellino tunc Tribuno famulante, diabolo tamen omnium istorum consiliario existente. Primo etenim, vt inueterato draconi mos est, quasi iam non ipse persecutione manifesta Christiani nominis impugnator extiterit, eos quos aperta persecutione superare non potuit, callida fraude circumuenire molitus est, vt eo facilius deceptio proderet, quo deceptionis auctor latuisset. Plura deinceps in Cæcilianum Episcopum, & viros illos principes a Constantino Magno in Africam missos, iacit maledicta & calumnias. Late controuersiam hanc omnem ortumque schismatis Donatistarum prosequitur Baronius tom. 3. Annal.

Aliæ a Catholicis confictæ Sanctorum historiæ, non vt cuiquam Sancti gloriosam appellationem tribuant, cui eam Ecclesia non decreuerit, [a Catholicis Heroum historiæ;] sed vt ea de illis scribant, quæ gesta numquam sint, geri solum potuerint. Viguit olim vigetque etiamnum ille mos, vt quo magis Lectores captentur legendi auiditate, historias Regum ac Heroum, quorum ficta & nomina sunt & regna & facta, ac mirabiles euentus, componāt viri etiam non indocti, qui vtilius aliis in rebus collocare operam potuissent. Tolerari id potest tamen, si penitus etiam conficta nomina sint: at nonne sapientibus lectoribus illudunt, cum noti nominis Regi cuipiam facta affingunt, quæ ille ne cogitarit quidem: Nonne iis ipsis, [vt Lectores oblectent,] quorum sic celebrant nomen, vt quæ vere digna laude gesserunt penitus obterant, & quod nemo, nisi stultus, æquo animo patiatur, multa tribuant aliena, falsa, ridicula, non tam adulatione aliqua, quia iam ad illos Heroas rei huius sensus non perueniat, quam insania quadam scribendi? Estque in lectoribus ipsis furor quidam, vt cum veras vtilesque historias ne inspicere quidem dignentur, confictas illas mentiendi artificio allecti dies totos ac noctes voluant. Ast illud mihi petulantissimæ audaciæ videtur, quod etiam in sanctorum hominum rebus gestis ita ludere audent homines importune ludicri, ne dicam impij. [etiam SS. Vitæ;] Ita Caroli Magni historiam ineptus quidam tenebrio Turpini grauissimi Antistitis ementito nomine scripsit: ita Reinoldi Martyris, aliorumque acta violata scurrili styli licentia.

At sunt nonnulli tam acri fortassis haud digni reprehensione, qui præceptiones aliquas suas ad conformandos mores, excitandamque pietatem accommodatas, vt vim habeant tanto maiorem, sub Sancti alicuius nomine proponunt, [aliquando prætextu moralis institutiones:] & vt suauius influant melle iucundissimæ fictionis illinunt. Non reprehendo apologos, etiam Sanctis vsurpatos. Ea tamen mihi scribendi ratio non probatur: nam vel falsam opinionem de Sanctis concipiunt Lectores, vel, si confictam esse narrationem indicatur, reliqua Sanctorum gesta eo modo ficta esse suspicantur, [an recte?] & nōnumquam an qui celebrantur Sancti, vnquam extiterint dubitant. Quæ etsi non euenirent, non tamen mendacium esse pietatis incitamentū debet. Deus veritas est. Exosa illi falsitas omnis, verborum, morum, scriptionis. Quem stylum exercere delectat, habet luculentam in sacris ac profanis historiis materiam. Sperat nominis celebritatem mirandorum euentuum casuumque inuentione? Quis est adeo stupidus, qui non longe plura, quam scripta vnquam sint, possit excogitare, licet desit apte ea scribendi facultas? Veritati, qua licet, consecremus stylum, studia, actiones vniuersas.

§. III. Quo in ordine hæc ponenda.

His ita constitutis, erit fortasse qui ad quam historicorum classem mea hæc pertineant, quærat. Dixi de Vitis singulis suo loco. Sed multorum animis ea insita est opinio, plerasque vitas Sanctorum inerti seculo a monachis, piis vt plurimum & bonis, ac simplicibus hominibus, sed ignaris fere litterarum, esse conscriptas, non ex certorum monumentorum fide, sed vel ex futilibus narratiunculis, vel ex propria quadam phantasia, [Quidam temere pronuntiant, omnes SS. Vitas confictas.] ac fabrica hebetis ingenij inscite illa nostrorum Heroum decora speculantis. Ita loquuntur, nec sine supercilio, Critici quidam, qui vltra apices tamen & Grammaticales lites parum norunt, licet ipsi se intelligere & sapere plusquam ceteros arbitrentur. Et sunt nonnumquam, quod omnium colere amicitias se velle profiteantur, ex nimium familiari conuictu eorum qui non recte de religione sentiunt, aliqua afflati insalubri aura. Alij dum nimis cauti esse volunt, neque vspiam secure audent insistere, ne labantur; nihil satis firmum putant, ac temere multa respuunt, dum ne explorare quidem cuiusmodi ea sint, volunt. Vtrorumque inimica veritati ratio est. Vtrisque occurrendum non tam verbis quam rebus ipsis.

Dico igitur, Primum nullas esse hoc in opere vitas, quas omnino commentitias possit quis vel leuissime suspicari, [Imo nullæ hic tales:] aliquo semper attestante Martyrologio certave auctoritate. Dein nullas esse, quas probabile sit vlla ex parte ab hæreticis aliisque maleferiatis hominibus vitiatas. Ceteris ex generibus sunt complures. Aliquot recensebo; nec, vt omnes, quidquam attinet.

Ab oculatis testibus conscriptæ sunt 1. Ianuar. Vitæ SS. Fulgentij Episcopi Ruspensis & Eugendi Abbatis a discipulis; S. Gregorij Ep. Nazianzeni a S. Gregorio Theologo filio; S. Guilielmi Abb. Diuionensis a Rodulpho Glabro; [sed sunt multæ ab oculatis testibus scriptæ;] S. Odilonis a Lethaldo. II. S. Macarij Alexandrini a Palladio; S. Adelardi Abb. Vita a S. Paschasio Ratberto, miracula a S. Geraldo, vel Gerardo Abb. Siluæ-maioris. III. S. Genouefæ, quæ tamen fortassis interpolata. IV. B. Angelæ Fulginatis ab Arnaldo. V. S. Syncleticæ a S. Athanasio; S. Simeonis Stylitæ ab Antonio, aut saltem a Theodoreto; S. Æmilianæ a S. Gregorio. VIII. S. Seuerini Apostoli Noricorum ab Eugippio; eiusdem Translatio a Ioanne Diacono. X. S. Guilielmi Ep. Bituricensis. XII. S. Benedicti Abbatis a S. Beda. XIII. B. Iuettæ, siue Iuttæ, ab Hugone Floreffiensi. XIV. SS. PP. in Sina monte a S. Nilo; S. Eugelmari Eremitæ Martyris. XV. S. Alexandri Acœmetorum conditoris. XVI. S. Honorati Ep. Arelaten. a S. Hilario; S. Marcelli Papæ miracula ab Vrsione Abbate. XVII. S. Antonij Abb. a S. Athanasio; SS. Antonij, Ioannis, Meruli a S. Gregorio. XIX. S. Marij, Marthæ, & sociorum; S. Wolstani Episcopi Wigorniensis a Florentio. XX. S. Sebastiani M. Translationis historia. XXI. SS. Fructuosi Episcopi & sociorum MM. S. Epiphanij a B. Ennodio. XXII. S. Anastasij Persæ M. miracula. XXIII. S. Asclæ M. Acta; S. Victoris & socij Translatio a Ioanne Buzelino. XXIV. S. Macedonij anachoretæ a Theodoreto. XXV. S. Popponis ab Euerhelmo. XXVI S. Polycarpi martyrium ab Ecclesia Smyrnensi; S. Paulæ Romanæ a S. Hieronymo. XXVII. B Ioannis Episcopi Morinensis a Ioanne de Colle-medio. XXVIII. Martyrum Alexandrinorum cædes; S. Caroli Magni Imp. Vita ab Eginardo. XXIX. S. Petri Thomasij a Philippo Mazzerio. XXXI. S. Marcellæ a S. Hieronymo; S. Martini Sauriensis a Saluato; & aliæ complures: nec enim omnes hic enumeraui, sed præcipuas, aut quarum hæc commentans in memoriam primum rediit. Non sunt hæc otiose multis post seculis conficta, sed a viris sapientibus qui ea spectarant litterarum monumentis signata, ac fidelissime ad nostram ætatem conseruata. Neque est quod fastidiosi homines monachos hebetes & inertes criminentur, quorum industria, si verum fateri volumus, non modo sacra hæc antiquæ pietatis, sed omnia omnino vetustæ eruditionis ad nos peruenere monumenta: quod etiam Hæreticorum multi non diffitentur.

[multæ ab iis quibus oculati testes,] Iam qui non ipsi spectarunt quidem quæ tradiderunt litteris, aut non omnia (quamquam neque quos αὐτόπτας & inspectores dicimus, ita speculati sunt omnia diligenter, vt non etiam quædam ab aliis acceperint) sed tamen qui pleraque iis qui geri ea viderant narrantibus didicerunt, sunt plurimi hoc in opere. Ea ratione 1. Ianuarij B. Petrus Damiani S. Odilonis Vitam scripsit. IV. S. Gregorius Turonensis S. Gregorij Lingonensis Episcopi. VIII. Bernardus Iustinianus S. Laurentij Iustiniani. IX. S. Beda S. Adriani Abb. XI. S. Gregorius Papa S. Anastasij Abb. XIII. Ioannes Presbyter S. Glaphyræ; Isidorus de Isolanis B. Veronicæ. XV. Ruffinus & Palladius S. Macarij Ægyptij. XIX. Walafridus S. Blaitmaci. XX. S. Euthymij Magni Abb. Cyrillus monachus. XXIII. Leontius Episcopus S. Ioannis Eleemonis; S. Beda S. Boisili. XXV. S. Chrysostomus SS. Iuuentini & Maximi. XVI. Hermannus B. Hasecæ. Atque alij, quorum expressa non sunt nomina, V. S. Gerlaci Eremitæ; VII. Venerabilis Ludouici Blosij Abb. XI. S. Theodosij Cœnobiarchæ. XIII. B. Godefridi Capenbergensis. XV. S. Idæ Virg. & S. Boniti Episc. XVII. S. Sulpitij Pij Episc. S. Ricmiri Abb. XXV. S. Præiecti Episc. Mart. XXVI. S. Bathildis Reginæ.

Iam vero plures etiam extitere, qui ea scriberent, quæ neque spectassent, neque ab oculatis testibus audissent; sed, quod vel ætate aliquanto iuniores, vel longo spatio terrarum dissiti essent, ab iis solum didicissent, [vel ij, qui hauserant ab oculatis testibus narrauerunt;] quibus ipsi spectatores narrauerant. Ad hanc classem ea fere pertinent omnia, quæ a coætaneis aut coæuis scripta passim annotaui, ac nominatim Acta S. Gordij M. per S. Basilium III. Ianuar. S. Eduardi Regis V. S. Pauli primi Eremitæ per S. Hieronymum X. S. Felicis per S. Paulinum XIV. S. Bassiani Episc. Laudis-Pompeiæ XIX. S. Launomari Abb. S. Sebastiani M. si quidem per S. Ambrosium huiusve æqualem, XX. S. Agnetis per eumdem Ambrosium XXI. SS. Vincentij & Anastasij MM XXII. & aliorum plurimorum.

Denique qui partim a Scriptoribus notæ iam dictæ composita recuderunt nouo ordine, ac stylo, partim ex veteribus & certis monumentis, [multæ ex authenticis scriptis compositæ;] vel ex probatis historicis composuerunt ipsi Sanctorum historias, multi fuere, quos & ego imitor, quoties acta alicuius non reperio, sed solum consignatam eorum in SS. PP. vel historicis, aut Martyrologiis memoriam. Ita scriptæ sunt Vitæ, II. Ianuar. S. Adelardi per S. Geraldum, siue Gerardum. VI. S. Erminoldi Abb. M. VII. S. Raimundi Pennafortij a Clemente VIII. Papa. VIII. S. Frodoberti ab Adzone, S. Gudilæ Virg. ab Huberto. XIII. S. Hilarij Episc. a Fortunato. XXII. B. Walteri de Birbeke. XXVIII. B. Margaritæ Hungaricæ a Garino. XXIX. Venerabilis Caroli Abb. Villariensis; S. Petri Nolasci a Francisco Zumel. XXX. S. Aldegundis Virginis ab Hucbaldo & aliis. Plura sunt eiusmodi a nobis ita collecta & conserta: S. Attici Episc. S. Cyri Episc. S. Pegæ Virg. VIII. Ianu. S. Petri Episc. Sebasteni IX. S. Paulini Patriarchæ Aquileiensis XI. S. Cæsariæ Virg. XII. S. Bernonis Abb. XIII. S. Datij Episc. Mediolanen. XIV. S. Emeberti, siue Ableberti Episc. & S. Ceolulphi Regis. XV. S. Fabiani Papæ XX. S. Cyrilli Patriarch. Alexandrini XXVIII. & aliorum plurimorum.

Neque harum vitarum arbitror facile conuelli a quoquam fidem posse; nisi quod quæ a me sunt elucubratæ, iis alia quæ addi potuissent venient fortassis Lectori in mentem non pauca. [aliquæ ex fama;] Nunc quæ ex fama conscriptæ, longo postquam Sancti decesserant tempore, aut ex monumentis non ita vel authenticis vel illustribus. Hoc ex genere sunt I. S. Martinæ V.M.S. Mochuæ vtriusque. III. S. Bertiliæ Virg. IV. S. Neophytæ V.M. & S. Pharaildis Virg. VIII. S. Luciani Bellouacorum Apostoli; S. Patientis Episc. Meten. S. Balduini Diaconi M. S. Erardi siue per Paulum, siue per Conradum. X. S. Gonsalui Amaranthi per Didacum de Rosario. XI. S. Leucij Episc. XIII. S. Potiti M. S. Agricij Episc. Treuir. S. Viuentij Presbyteri; S. Kentigerni Episc. XVI. S. Iacobi Episc. Tarentas. XVII. SS. Tergeminorum, siue per Warnaharium siue per anonymum; S. Genulphi Episc. XVIII. S. Priscæ V.M.S. Deicoli Abb. XX. S. Fechini Abb. XXIV. S. Sophiæ, siue Cadoci Episc. XXVI. S. Notburgæ. XXVII. S. Iuliani Cenomanorum Apostoli per Lethaldum. XXIX. S. Valerij Episc. Treuir. SS. Sauiniani M. & Sabinæ V.S. Gildæ Abb. XXXI. S. Geminiani Ep. Mutinen. SS. Iulij & Iuliani; S. Aidani siue Medoci Episc.

Postremum genus est Vitarum, quæ ex genuinis contractæ, vel certe variis locis interpolatæ. Atque hoc quidem apte factum est nonnumquam a viris eruditis: mallem tamen annotassent potius seorsim obseruationem, [plures contractæ, vel interpolatæ.] appendicem, emendationem suam, quam intexuissent pristinæ narrationi. Hoc genus latissime patet, atque cum præcedente, accurate vt examinentur quæ eiusmodi sunt, postulat. Talia sunt quæcumque fere a Metaphraste, Surio, Haræo, Grasio, Lippeloo, Wicelio, Ribadeneira, & aliis plurimis, doctis & piis hominibus scripta: talia quæ in Menæis Græcorum, Petro de Natalib. Vincentio Bellouac. S. Antonino extant: talia Acta S. Maximi M. II. Ianu. S. Seuerini Episc. Septempedani VIII. S. Egwini XI. S. Mauri Abb. XV. interpolato ab Odone S. Fausti opere. S. Marcelli Papæ XVI. quæ tamen alij genuina censent.

§. IV. An posterioris generis scripta omnia respuenda.

Alij non vniuersim Vitas respuunt omnes: duo illa postrema genera impugnant. Diligere se aiunt vitas Sanctorum, eas volutant, & multa ex iis hauriunt, quibus suos aliorumque ad virtutem animos exsuscitent. Sed nullas edi volunt, nisi limatas iudicio, atque vndequaque veritate firmatas, [Improbant quidam vltima duo genera, siue vulgares Legendas,] quæ non modo non conuelli, sed ne oppugnari quidem possint. Esset sane optandum, vt Sancti omnes, qualem hi postulant, nacti essent suarum virtutum præconem; aut si forte nacti sunt, quæ olim scripta, ipsi proueherent in lucem: aut profecto qui ita sentiunt, appellerent ipsimet ad dilucidanda vel ex integro componenda Diuorum Acta operam ac studium; suive similes excitarent acri ac certo iudicio homines, simulque litteris expolitos, qui ad ea Acta suo nitori restituenda incumberent.

At si id sperare vix licet, & Sanctorum quorumdam legitimis actis abolitis ac consumptis, solæ eæ extant ex fama non omnino certa descriptæ, vel imperite interpolatæ Legendæ, vti eas superioris temporis consuetudo appellabat; quos tamen Sanctos constat plurium seculorum consensu eo gradu ac loco habitos a maioribus, atque anathematis votiuisque tabulis ac sacris cultos, ipsa Romana Ecclesia, arbitra sacrorum ac magistra sanctitatis, vel iubente, vel annuente, vel saltem conniuente; quid huiusmodi eorum Actis faciemus? Omitti vis, in tenebras abiici aut ignem potius, [& edi nolunt.] planeque absumi. Merito quidem si quid inest, quod fidei orthodoxæ, aut rectæ morum disciplinæ aduersetur. Id enim ferendum non est: tollendum est protinus e medio, [recte, si fidei aduersentur,] ne quid damni cuiquam consciscat. Atque vtinam qui tam seueri sunt in Vitas Sanctorum; eadem censura perstringerent, imo exterminarent libros plurimos, qui non leuem inuehunt morum corruptelam.

Si quid vero inest in Actis quibusdam, quod neque traditæ diuinitus doctrinæ aduersetur, neque deprauare vitiorum illecebris lectorum animos videatur; repugnet tamen omnibus earum ætatum, [aut omnibus historicis,] quibus extitisse Sancti illi dicuntur, historicis, aut plerisque ac maxime probatis; id quidem quodcumque est vel paterer expungi, vel ipse certe notarem. At si est quidpiam, quod vni solum antiquæ historiæ non congruat, non ideo id proscribi equum est, cum inter sese frequenter Scriptores dissentiant & veteres & moderni, etiam qui res suæ ætatis scribunt, [non si paucis.] & quibus gerendis ipsi interfuerunt. Nec video cur Ammiano Marcellino, hosti Christianorum, aut alteri eiusdem farinæ, plus haberi fidei debeat, quam Christiano cuipiam, rudi licet & imperito scriptori. Nam etsi fuerit hic fortassis, vt dictitant, nimis credulus; ast ille inuidia callide reticet, vel maligne deterit nostrorum decora.

Quid si, quarum maxime falsitatem suspectas, eas Sanctorum vitas constaret esse scriptas ab ipsorum æquali, & gestorum omnium teste oculato, viro bono, siue Christiano, siue etiam Ethnico, sed eo prorsus modo quo nunc exstant, an etiam tunc eas respueres ac damnares? Minime, inquis. Verum inornate sunt scriptæ. sed vere. Simpliciter & imperite. imo sincere. [etiam sic scribi ab oculatis testibus potuerunt.] Incerta sunt quæ memorant. Imo visa, inquis, testata. Ordinatius digeri ea oportuit. noluit auctor, vel non potuit. Quid ergo censes? edendæ? an tradendæ Vulcano? Edendæ. Audio. Dandum scilicet antiquitati aliquid. Nec fuco eget aut ornatu veritas. Satis ipsa est sibi, vt placeat bonis, etiam nuda, omnique vacua exotico pigmento. At loca non congruunt, aut tempora; nec quidquam simile memorant scriptores illius temporis. Explicationem censebis adhiberi oportere vel excusationem quasique effugium, potius quam omnino repudies, quod ab huiusmodi auctore compositum manifeste constet. Adhibe easdem nunc excusationes, explicationes, effugia, & sua Vitis eiusmodi auctoritas probabilitasque constabit. Non mirum etiam spectatores loci notam aut temproris præterire, rei soli intentos.

Silentium Scriptorum Ethnicorum perinde interpretor, vt si rure gestum quidquam a dissoluto Principe eiusve comitatu, singulari insolentia, furore, obscœnitate; ipsi reticeant aulici, at narrent qui perpessi, quiq; [Cur Ethnici scriptores de SS. sæpius non meminerint?] spectarunt rustici, sed inornate ac insulse, neque vel pagum suum nominent, vel in qua is prouincia situs, nec quoto id factum sit Pontificis, vel Imperatoris, vel sui Regis anno, exponant, quæ nimirum accurati scriptores non præterirent; non credemus scilicet: certiora requiremus testimonia. Consulto illi Principum suorum furorem, dedecus, vltionem diuinitus inflictam, ac nostrorum virtutes, miracula, victorias omittunt. Sit igitur aliquis in loco, tempore, similive circumstantia error, ideone tota supprimenda est historia? Etiamne si oculati testes sunt qui ista narrantes hallucinantur? O seuerum iudicem! nulla deinceps cudatur historia, nulla olim scripta (præter eas quæ a Deo sunt dictatæ) toleretur, si ea lex posita sit, vt nihil inesse falsum aut minus probabile fas sit.

Ridebunt, inquis, ista hæretici. Quid deinde? Sacratissima nostræ fidei mysteria rident, [Refutantur contra sentiētium argumenta: 1. Hæretici hæc Acta ridebunt.] rident etiam libros nonnullos, quos a Diuino Spiritu manasse certo scimus, rident multas piorum laudabiles actiones, rident vitas a spectatoribus iisque sapientissimis & sanctissimis conscriptas. Illis non scribimus. Non esset difficile eorum retundere impudentiam, sed non sunt tanti. Suum illum insulsissimum salem, quacumque in re voluerint, consumant. Nihil eos moramur. Piis & probis hominibus scribimus, quibus hæc stimulum ad virtutes capessendas admouebunt. Nec ridebunt tamen heterodoxi omnes laborem hunc meum. Sunt inter eos quidam amatores antiquitatis, eoque propius distantes a regno Dei, qui gaudebunt in lucem proferri multa quocumque etiam squallore obsita, quibus ipsi ad eas quas moliuntur humanæ litteraturæ lucubrationes vtantur. Vsus est sane in Italia illustranda Philippus Cluuerius, in Britannia Guilielmus Cambdenus: neque istiusmodi scripta omnia respuent Iacobus Vsserius, Gerardus Ioannes Vossius, Ioannes Meursius, aliique. Vtinam eorum aliquando ista lectione commoueantur mentes, vt tandem Catholicæ caritati & concordiæ manus, animos, calamos dedant.

Ipsi Catholici hæc fastidient. Nempe vt fauum quoque immodice saturati. At plures auide complectentur. Præclare enim Lindanus doctissimus Ruræmundensium Episcopus in elogio Martyrologij a Baronio recogniti & annotationibus illustrati scribit, [2. Catholicis fastidiū mouebunt.] si quæ paradoxa quibusdam forte videbuntur, illa equidem eo esse loco habenda vt auidius expetantur. Si qui tamen ita tenero stomacho sunt, vt hæc iis nauseam prouocent, eorum lectione abstineant; habent alia quæ legant. Non semper singulis conuiuis omnes conueniunt appositi cibi: satis est si aliqui cōueniant, aut plerique. Nec quia sit aliquis qui caseo, oleo, crudis vesci nolit; abesse omnino oleum, caseum, poma, lactucas a mensis, quibus eos adhibes, necesse est Habet Lector meum de singulis Vitis iudicium. Prætereat si quid suo non viderit palato aptum. At sæpe initio multi ea fastidiunt, quæ iis postea mirifice placent ac prosunt. Fatetur quandoque Baronius Acta quædam vt primum venerunt in manus, inepta sibi visa & insipida, quæ accuratius expensa vehementer probarit, omnique acceptione digna iudicarit. Mihi quoque id vsuvenit, licet vt plurimum cohibere assensum soleam, donec rem omnem examinarim. Si quorum nimis delicatum est fastidium, corrigendum id, ne etiam salubrem, imo necessariam medicinam, si inueterauerit, respuat. Et sane si illud argumentum quidquam valeat, quam multi sermonem de religione ceterisque virtutibus, vsum diuinorum Sacramentorum, librorum piorum lectionem, precationes denique fastidiunt? Eone illa mala, summouenda, abdicanda? Excitandus impellendusque in contrarium animus, vt saltem ad æquilibritatem quamdam pertingat. Neque qui probet omnia, neque qui nihil, ab errore esse securus potest. Fastidiebat olim Societatis nostræ parens Ignatius libros qui sacra tractarent; vanos poscebat, qui bella, etiam ficta, aliave ludicro mundi genio accommodata, vt eorum lectione oblectaret animum, morbi tædium leuaret. Vbi tandem fastidium superauit, VIX satiari eorumdem sacrorum librorum lectione poterat. Denique fructum tulit, quem vniuersa sentit Ecclesia. Eueniet id hic quoque fortassis, vel ex eo nata salutis occasione, a quo maxime animus abhorrebat.

Inficiari saltem non possumus, ais, quin multa in his ridicula narrentur. Ego ita seuerus non sum, vt risu mihi, [3. Ridicula sunt.] omnibusque hilaritatis indiciis interdicam: numquam tamen, licet verser in hisce Actis quotidie, memini mihi risum ab iis moueri. Ridicula sunt fateor quæ stolidissimi dæmones ad Sanctorum labefactandam in precandi studio aliisque virtutibus constantiam machinati sunt, dubites maiori furore an vafritie: nego tamen ridiculum esse ea narrari. At si cui ita splen salit, prorumpat is sane in risum & cachinnos, vt volet. Ne existimet tamen, a petulantia illa solidum duci argumentum, quo hæc valeant Acta conuelli, quæ pluribus salubrem potius fletum elicient, cogitantibus quæ & quanta egerint Sancti, quæ sint diuinitus consecuti, ea ætate, ordine, loco, quo nunc stamus ignaui & degeneres, tam longinquo ab iis spatio semoti. Si quos ita pupugerint, iis deinde risum ciebunt exultationemque sempiternam.

[4. Sunt incredibilia.] Esto: ridicula hæc non videantur, incredibilia certe sunt quam plurima. Quid ita? Quia consuetum rerum humanarum modum excedunt. An asseruntur viribus facta humanis? an non a Deo, eiusve auxilio? quid huic impossibile? Si Liuius aut Salustius hæc narraret accidisse, crederes, opinor, sed dæmonum præstigiis facta diceres. An ergo plus hæ, quam supremæ mentis immensum numen potest; vt si ab hoc factum esse quodpiam portentum narretur, incredibile pronunties; si ab illis, continuo habeas fidem? Potuit, inquis, ea Deus; fecisse vnde constat? vnde constaret tibi Liuio narrante? fide humana, opinor, quæ & hic habet locum. Quæris vnde mihi constet, fecisse Deum quidquam quod memoratur: vnde tibi constat non fecisse? Auctorem profero qui asserat: habes qui neget? si habes, vtrius potior fides? si non habes, & fieri fateris posse; vide ne temerarium sit absque vlla ratione negare esse factum. Nulla fuit, inquis, patrandi miraculi caussa. Vnde id nosti? non scribitur. An ergo omnes rerum omnium conscriptæ caussæ? Proditur forte aliqua, sed quæ tibi non probetur. Scrutatus es nempe omnia Dei consilia. Nescis, ah nescis, quæ eius bonitas sit & munificentia, cui terminos ponis, quos vltra non deceat gratificari eum mortalibus. Loqui bruta animantia, suscitari ac denuo viuescere comesa, sparso puluere nasci segetem & momento maturescere; quid hic non Deo facile? An denuo viuere vorata incredibilius, quam de lapidibus suscitari filios Abrahæ? an difficilius est efficere vt loquatur columba aut camelus, ad solatium vel præsidium vel institutionem Sanctorum, quam vt asina olim ad Balaami, paullo tamen post perituri, coarguendam peruicacem temeritatem?

Vereris ne hæc opiniones falsas erroresque turbulentos, [5. Errores parient.] & superstitiones pæne aniles procreent; quæ cum penitus insederint atque inueterauerint, etiam comperta, & grauissimo iudicio promulgata veritate, euelli non possint. Mitte eum timorem. Nosti quæ vis & efficacitas sit veritatis, quanta neque vino inest, licet etiam sapientes dementet; neque Regi, cuius tamen nutu vita morsque subiecti populi constat; neque mulieri, cuius solet esse amor ad insaniam vehemens. Correcta sunt nuper quædam in Martyrologio: quis non prompte & libenter veritatem amplexus? Neque hic periculosus est error, vt nesciam ortum Sancti alicuius, aut quodpiam eius factum, quorum quædam etiam sacra Scriptura occuluit. Occiderit S. Georgius draconem verum, an metaphoricum, quid interest? Vulgus verum existimat occidisse, aliter docti sentiunt: errat pars alterutra, sine piaculo. Quales apud Gallos disputationes, non de miraculo vno alterove, sed de Sanctis ipsis qui sacrorum solenni apparatu coluntur. S. Dionysium Parisiorum Apostolum sub annum a Christi ortu CCL. missum in Gallias viri eruditi existimant, eumque se publice venerari profitentur. Volunt alij ne extitisse quidem eum vnquam, proque eo Areopagitam Dionysium sacris solennibus colendum. An ea leuis est controuersia? Errare alterutram partem necesse est. Non commouentur tamen propterea Ecclesiarum Antistites, nec ipse Præses & Rector ac Pater omnium Romanus Pontifex. Non est enim is error eiusmodi, qui pietatem aliamve virtutem labefactet. Nec indignatur sanctus ille Antistes, sibi debitos honores Areopagitæ impendi, neque Areopagita eos illi it præreptum, cum suum honorem vterque sentiat ad Dei gloriam spectare. Et si qua dies lumen afferat, vt constet non ab Areopagita, sed altero iuniore conuersos esse Parisios, non difficulter assentientur e diuturnis tenebris emersæ veritati.

Quid est hoc, inquies, aliud, quam grauissimo sanctissimoque Ecclesiæ iudicio repugnare? Iubet ea quasdam Sanctorum historias corrigi: [6. Ecclesia ea corrigi iubet.] tu etiam in lucem profers, & iis concilias auctoritatem. Quid enim est corrigere quidpiam? in tenebras abdere, luto immergere, flammis abolere? an non, quod curuum erat aut videbatur, curare vt rectum sit & sentiatur esse? Hoc enimvero ego facio. Neque enim arbitror Ecclesiam suo decreto velle omnibus potestatem fieri, vt quæ singuli improbarint fastidioso aut aliis opinionibus præoccupato iudicio, ea ceu figmenta repudiare & abiicere valeant; imo & suas coniecturas veluti a maioribus traditam narrationem obtrudere, vetustis temere interpolatis monumentis. Ego contra laborem meum vniuersæ Ecclesiæ, ac præsertim moderatrici ceterarum Romanæ Sedi, probaturum me confido. Vitas quas legitimas censeam significo, quas & quatenus tolerabiles, quas, quaque ratione emendandas; ea tamen modestia, vt sæpe me consitear non videre quo pacto quæ suspicor inesse menda corrigam; obtesterque alios vt suggerant, si quid iis aptius occurrerit.

Ergo neque quia periculum sit ne risum moueant hæreticis, aut potius insulsis quibusdam scurris, qui ad hæreticorum fornices confugerunt; neque quia fastidio futura palato quorumdam Catholicorum timeantur; neque quia ridicula sint, quæ contra seria sunt & grauia; neque quia incredibilia, cum & sæpe facta alias sint, & Deo vsitata; neque quia perniciosos gignant errores, cum potius auctoritatem sanctissimam Ecclesiæ assidue inculcent, quod vnicum est contra omne virus errorum antidotum; neque quia corrigi quædam ex his Ecclesia velit; [Imo suscipienda quia a viris bonis scripta,] ideo supprimēda, penitusque abolenda. Imo potius quia a bonis, simplicibus, sinceris hominibus, etsi non summa arte scripta sunt; quia procul absunt ab omni adulationis suspicione, cum nullam sibi Auctores mercedem propositam habuerint, nisi Sanctorum patrocinium, ac munifici fauorem Numinis; quia multorum etiam eruditorum tot iam seculis trita manibus, [a doctis non spreta.] & numquam penitus reiecta etiam a grauissimis Theologis; ea fateamur verisimilia censeri debere, ac suscipi pleraque, legique vtiliter posse: dummodo quæ subinde admonui obseruentur, quæque alij eruditiores monebunt.

§. V. An Acta SS. apocrypha.

Svnt alij quidam Aristarchi, seueri cumprimis & importuni, qui identidem illud occinunt, Apocrypha hæc esse, [An hæc apocrypha,] hausta ex Apocryphorum fabulis, somniis, deliramentis: eaque apocryphi appellatione veluti validissimo ariete deiicere se ac prosternere vniuersum hoc nostrum opus arbitrantur; cum ipsismet suum illud telum, quo vtuntur, apocryphum sit; vocis, inquam, ipsius ne notionem quidem assequantur. Nam quod instant & vrgent, grauissima Gelasij Papæ sententia in apocryphorum classem esse relata hæc, ac vetita legi, id ita habet.

S. Gelasius Papa in concilio Romano LXX. Episcoporum, Asterio & Præsidio Coss. anno Christi 494. habito, (quod & Gratianus in Decretum retulit par. I. dist. 15. can. 3. Sancta Romana) varia recensens sanctorum Patrum opuscula, [& vt talia proscripta can. Sancta Romana dist. 15.] quæ post Scripturæ libros suscipi permittit, & in Ecclesia legi, ita inter alia loquitur: Item gesta sanctorum Martyrum, qui multiplicibus tormentorum cruciatibus, & mirabilibus confeßionum triumphis irradiant. Quis ita esse Catholicorum dubitet, & maiora eos in agonibus fuisse perpessos, nec suis viribus, sed gratia Dei & adiutorio vniuersa tolerasse? Sed ideo secundum antiquam consuetudinem singulari cautela in sancta Romana Ecclesia non leguntur, quia & eorum, qui conscripsere, nomina penitus ignorantur; & ab infidelibus aut idiotis superflua, aut minus apta, quam rei ordo fuerit, scripta esse putantur; sicut cuiusdam Quirici & Iulitæ, sicut Georgij, aliorumq; huiusmodi paßiones, quæ ab hæreticis perhibentur compositæ, Propter quod, vt dictum est, ne vel leuis subsannandi oriretur occasio, in sancta Romana Ecclesia non leguntur. Nos tamen cum prædicta Ecclesia omnes Martyres & eorum gloriosos agones, qui Deo magis quam hominibus noti sunt, omni deuotione veneramur. Hæc ille. Neu dubitari possit, quin illa Sanctorum acta apocrypha iudicet, postea in Notitia librorum apocryphorum, qui non recipiuntur, iterum recenset & apocrypha appellat, Paßionem Quirici & Iulitæ, & Paßionem Georgij.

Vt scrupulus hic, qui quorumdam animos assidue stimulat ac pungit, penitus euellatur, primum explicandum, quid apocryphum sit, quotque modis dicatur: [Apocrypha vnde dicta?] tum quatenus hæc apocrypha censeri debeant, vti & alia quædam veterum scripta. Apocryphum ab ἀποκρύπτειν, siue ἀποκρύπτεσθαι, celare, occulere, abscondere, deducitur; non, vt habet Glossa ad can. Sancta Romana. ab ἀπὸ, de, & κρύσις secretum; neque omnino Græcum est κρύσις, sed a κρύπτω est κρύψις, id est latebra, occultatio. Significat ergo ἀπόκρυφον, occultum, arcanum, nec propalam enuntiatum.

Primo igitur apocryphum dicitur, vt habet Glossa in can. I. dist. 16. quod certo auctore caret, vti liber Iudicum, [Sic appellātur quæ certo auctore carent;] liber Tobiæ, Esther, Machabæorum, Iob & alij, qui tamen inter Canonica Diuinæ Scripturæ volumina habentur. Ea ratione inter sacros & Ecclesiasticos libros, quos Couarruuias lib. 4. Variar cap. 16. & 17. Hagiographos appellat, retineri aliqui possunt, quorū ignorentur auctores. Sed de hoc apocryphorum genere non quæritur: certum est enim esse inter Acta Sanctorum multa, quæ a quo tradita sint litteris ignoretur; sed & eiusmodi plurima sunt legitima, & nemini omnino suspecta, vt Acta SS. Fructuosi Episcopi, Augurij & Eulogij MM. XXI. Ianuarij, & aliorum plurimorum.

Alio modo apocryphum dicitur, quod inter Diuinæ Scripturæ libros non numeratur. [2. quæ non sunt in Canone Scripturarum;] Ita S. Hieroymus Prolog. in libros Regum: Hic prologus Scripturarum, quasi galeatum principium, omnibus libris, quos ex Hebræo vertimus in Latinum, conuenire potest, vt scire valeamus quidquid extra hos est, inter apocrypha esse ponendum. Sic oratio Manasse Regis, sic libri tertius & quartus Esdræ apocryphi sunt; licet enim antiquæ nec indignæ fide historiæ habeant pondus, non tamen habētur a Spiritu sancto dictati. Sed neque hac notione apocryphi vocem vsurpant, qui nostra esse apocrypha criminantur: nam etiam probatissimæ Patrum lucubrationes ea ratione apocryphæ sunt, id est non eo numero ac loco quo diuinitus inspiratæ Scripturæ.

Potissimum tamen apocryphi vocantur ij libri, quos aliqui vt Canonicos suscipiunt, Ecclesia refragante. De his pulcre S. Augustinus lib. 15. de ciuit. Dei cap. 23. Omittamus igitur earum scripturarum fabulas, quæ apocryphæ nuncupantur, [præsertim quæ ab aliquibus in eo perperam reponuntur,] eo quod earum occulta origo non claruit Patribus, a quibus vsque ad nos auctoritas veracium scripturarum certißima & notißima succeßione peruenit. In his autem apocryphis etsi inuenitur aliqua veritas, tamen propter multa falsa nulla est canonica auctoritas. Scripsiße quidem nonnulla diuina Enoch illum septimum ab Adam negare non poßumus, cum hoc in epistola canonica Iudas Apostolus dicat. Sed non frustra non sunt in eo canone Scripturarum, qui seruabatur in templo Hebræi populi succedentium diligentia Sacerdotum. Cur autem hoc, [vt liber Enoch,] nisi quia ob antiquitatem suspectæ fidei iudicata sunt, nec vtrum hæc essent quæ ille scripsisset, poterat inueniri, non talibus proferentibus, qui ea per seriem succeßionis reperirentur rite seruasse. Vnde illa quæ sub eius nomine proferuntur … recte a prudentibus iudicantur non ipsius esse credenda; sicut multa sub nominibus & aliorum Prophetarum, & recentiora sub nominibus Apostolorum ab hæreticis proferuntur, quæ omnia sub nomine apocryphorum ab auctoritate canonica diligenti examinatione remota sunt. De eadem Enochi prophetia, & aliorum scriptis idem sanctus Doctor lib.18.cap.38. ait, vt apud Iudæos & apud nos in auctoritate non essent, nimiam fecisse antiquitatem, propter quam videbantur habenda esse suspecta, ne proferrentur falsa pro veris.

At quidam ex his apocryphis libris non modo incertæ erant auctoritatis, sed & omnino alienis tribuebantur auctoribus. Sic idem Augustinus cōtra Faustum Manichæum lib.22.cap.79. [aut sub ficto nomine edita, vt Acta S. Thomæ;] Legunt scripturas apocryphas Manichæi a nescio quibus sutoribus fabularum, sub Apostolorum nomine scriptas, quæ suorum Scriptorum temporibus in auctoritatem sanctæ Ecclesiæ recipi mererentur, si sancti & docti homines, qui tunc in hac vita erant & examinare talia poterant, eos vera locutos esse cognoscerent… Vtrum illa vera sit aut conficta narratio, nihil mea nunc interest. Certe enim Manichæi, a quibus illæ scripturæ, quas Canon Ecclesiasticus respuit, tamquam veræ atque sinceræ acceptantur, &c. Verum ista nunc missa facio: nam non sum ita stolidus, vt vlla Sanctorum Acta, nisi si quæ sunt ex sacris Scripturis sumpta, Canonica esse velim & scripturæ Diuinæ obtinere auctoritatem: non poterunt igitur apocrypharum scripturarum nomine ab Ecclesia repudiari.

Tertio igitur, apocryphos libros, & proprie, appellat Gelasius, quos in Ecclesia sancit publice legi non oportere, quasi ἀποκρύπτεσθαι eos deceat, abscondi, & remoueri a luce Ecclesiæ, vbi nihil fas sit, nisi omnino probatum, legi. Quia tamen ea latius sumi significatio videtur, possunt libri quos perstringit Gelasius, vt loco citato obseruat Couarruuias in duas classes distribui, vt alij sint hæretici, neque palam neque priuatim legendi, sed abominandi potius, [3. quæ legi in Ecclesia non debent,] planeque abolendi, vt qui pestem sint legentibus allaturi; alij simpliciter apocryphi, qui neque hæretici, neque semper ab incerto scripti auctore, neque sub ementito alicuius sacri scriptoris nomine; minorem tamen obtineant auctoritatem, neque ab Ecclesia & Patribus vsquequaque probatam; propterea quod falsa quædam in eis, vt scribit Couarruuias lib.4. Variarum c.17. veris quandoque misceantur, peregrina quædam aut portentosa narrentur, quæ nec pie nec commode credi possunt; vel ex eo denique quod eorum auctores quædam veterum dogmata fuerint secuti, quæ postea testimonio sacrarum Scripturarum conuicta sint. Atque ideo hi libri apocryphi dicuntur, quod non sint publice in templis legendi; licet priuatim, caute tamen, legi poßint. Ergo libri apocryphi, vt idem mox subdit, [licet possint priuatim:] licet in ecclesiis legi non debeant publice, possunt tamen priuatim legi, & caute, quia eorum auctoritas in obscuro & abscondito est. Et paullo post medium capitis de Eusebio loquens, Si apocrypha, inquit, interpretemur ea, quæ publice in Ecclesiis legi non debent, priuatim tamen legi poßunt: quemadmodum & quoad plures libros hoc in loco nominatim relatos hæc significatio est prorsus admittenda. Ita Couarruuias. Eadem alij scribunt.

Hac ergo posteriori notione apocrypha sunt ex iis quæ edo multa: nam & Eusebij historia apocrypha est, & opera Tertulliani, Lactantij, S. Clementis Alexandrini, Cassiani, [talia etiam quædam PP. scripta.] Arnobij, aliaque. Imo cum non videatur nunc in cuiusque Antistitis, præterquam Romani, situm potestate, vt decernat quid in Ecclesia publice legendum sit, posteaquam Breuiarium precum, hymnorum, Lectionum, quas in Ecclesia fas sit in dies recitare, sapientissime concinnatum est; ea ratione cetera quoque & a Gelasio & ab aliis Pontificibus probata veterum scripta legi modo non possunt, saltem absque Pontificis Maximi auctoritate. Sed tamen, quod pridem nonnulli præstantes Iuris Canonici interpretes obseruarunt, Acta Martyrum, imo & aliorum Sanctorum, quæ in variis quidem Ecclesiis, vt ex S. Augustino patet, legebantur, at non in Romana; [Quædam olim apocrypha correcta.] ea in hac quoque leguntur nunc, & sunt a pluribus seculis lecta, sed in breuem fere epitomen contracta. Et videntur quædam olim habita apocrypha, postea esse correcta: ea certe non continent nunc, quæ antiqui Patres vt fabulosa coarguere, vt ad acta S. Theclæ Virginis & alibi dicemus.

Igitur qui hæc apocrypha proclamant, norint pauca ex Diuinis Scripturis accepta, neque omnia a certis auctoribus litteris consignata, [Quatenas hæc nostra dici apocrypha possint.] neque omnia esse eiusmodi vt legi in Ecclesiis debeant aut possint. Si ea significatione apocrypha appellant, nihil ego in ea appellatione turpe, nihil indignum, nihil quod infamiam aut dedecus habeat, video. Sin ficta omnia & fabulosa volunt esse, quæ sic apocrypha censentur, videant ne sanctissimis & sapientissimis viris, Clementi Alexandrino, Ioanni Cassiano, & aliis, quorum libri apocryphi declarati sunt, iniuriam faciant, quasi confinxerint quæ scripserunt omnia. Aliud est, non omnia peruidisse, lapsos vspiam, vt erat quibusdam iis locis ac temporibus quibus scripserunt procliue; aliud mera malitia ea commentos, quibus alienæ illuderent simplicitati. Aliquo eos næuo erroris fateor fuisse quandoque aspersos: vltro ceteris imponere voluisse & fabulas obtrudere, pernego. Videant denique ne Gelasio ipsi, cuius contra nos auctoritatem vsurpant, vehementer aduersentur, qui Eusebij libros, quos diserte inter apocrypha relegat, pronuntiat tamen non vsquequaque renuendos. Nihil tamen inesse, vt in illis Patrum scriptis, ita & in his Vitis, præsertim per anonymos exaratis, quod corrigi debeat, non sum ita demens vt existimem, qui aliud passim pronuntiem.

§. VI. An Sancti omnes aut Beati, quorum hic vitæ editæ?

Svperfluum videatur, hanc nunc afferre quæstionem, quæ & ante generatim, & ad vitas singulas speciatim persoluta. Sed quia sunt nuper nonnulla, [Obseruata ab Auctore decreta Pontificia] de Sanctorum veneratione & actis, Apostolicæ Sedis grauissima sanctissimaque auctoritate sancita, faciendum duxi, vt me his serio & diligenter obtemperasse ostenderem. Perspiciet id quidem facile, qui mea hæc euoluet: sed ne quid ipso in limine perterrere Lectorem, aut omnino retardare vllo modo possit, præmonere hic constitui.

Profiteor igitur me summa reuerentia & attentione binas Vrbani VIII. Pontif. Maximi Apostolicas constitutiones sæpius legisse; eam videlicet cuius initium est, Sanctißimus D.N. eiusque declarationem, Postmodum vero. & decimo post anno latam, Cælestis Hierusalem. [duo nupera Vrbani VIII.] Priore, in generali congregatione sanctæ Romanæ & vniuersalis Inquisitionis, habita in palatio Apostolico in Vaticano coram S.D.N.D. Vrbano Diuina prouidentia Papa VIII. ac Illustriss. & Reuerendiss. DD.S.R.E. Cardinalibus, aduersus hæreticam prauitatem Inquisitoribus generalibus a sancta Sede Apostolica specialiter deputatis, XIII. Martij MDCXXV. feria V. condita, tum alia sanciuntur de imaginibus eorum qui nondum in Sanctorum aut Beatorum numerum relati sunt, deque tabellis & luminaribus ad eorum sepulchra; [ne edantur miracula, &c. non beatificatorum,] tum, quod huc facit, inhibetur ne de cetero imprimantur libri eorumdem hominum, qui sanctitatis siue martyrij fama vel opinione (vt præfertur) celebres e vita migrauerint, gesta, miracula, vel reuelationes, seu quæcumque beneficiæ tamquam eorum interceßionibus a Deo accepta continentes, sine recognitione atque approbatione Ordinarij, qui in iis recognoscendis Theologos aliosq; pios ac doctos viros in consiliū adhibeat, & ne deinde fraus, aut error, aut aliquid nouum vel inordinatū in re tam graui committatur, [sine approbatione Pontif. Max.] negotium instructum ad Sedem Apostolicam transmittat, eiusq; responsum expectet. Reuelationes vero & miracula aliaq; beneficia supradicta, quæ in libris horum hominum vitam & gesta continentibus, hactenus sine recognitione atque approbatione huiusmodi impressa sunt, nullo modo approbata censeri vult mandatq; Sua Sanctitas.

Infra tamen declarat, quod per suprascripta, præiudicare in aliquo non vult neque intendit iis, qui per communem Ecclesiæ consensum, [nisi olim culti sint,] vel immemorabilem temporis cursum, aut per Patrum virorumq; sanctorum scripta, vel longißimi temporis scientia, ac tolerantia Sedis Apostolicæ vel Ordinarij, coluntur.

Posteriore constitutione data Romæ apud S. Mariam Maiorem die V. Iulij MDCXXXIV. tum prius illud decretum confirmat & declarat Pontifex, [ante 100. annos.] tum, quod ad rem hanc pertinet, longißimum tempus, illiusve immemorabilem cursum, de quo in prædicto decreto, intelligi declarat esse tempus centum annorum metam excedens.

Hisce Apostolicis decretis parui cumprimis diligenter: qui ita affectus animo sim, vt malim omnes meas lucubrationes manu propria in ignem abiicere, quam vt in iis insit quidquam quod Apostolicæ Sedis vel honori repugnet, vel voluntati, pro cuius tuenda dignitate & grauissimos adire labores & vitam ipsam profundere paratus sim. Primum igitur paucissimos scriptis meis celebro, qui non sint vel ipsius sanctissimæ Sedis auctoritate solenniter Sanctis adscripti, vel commnuni Ecclesiæ consensu iam olim cultum venerationemque adepti. Imo vnicus est fortassis Ludouicus Blosius venerabilis Abbas, de quo mihi constet, nullum ei decretum esse eiusmodi honorem: neque tamen vllum eius miraculum, vaticinium, aliudve Apostolico decreto prohibitum narraui. De quibus dubitaui, eorumne esset sanctitas legitimo Ecclesiæ iudicio confirmata; iis Sanctorum aut Beatorum titulum, cælestis indicem dignitatis, non tribui, [Ideo Sanctos vel Beatos non appellat, de quibus dubitat:] vt Margaritæ & Gentili Rauennatibus, XXIII. & XXVIII. Ianuarij: etiamsi nonnullis non modo centum annorum, sed & seculorum aliquot celebritas suffragaretur, vt Gertrudi Beghinæ Delfensi VI. Ianuarij, Henrico Susoni Ord. Prædicatorum XXV. Ian. Carolo Abbati Villariensi XXIX. Ianuarij.

Quibus eam nomenclationem tribuo, iis cultum aliquem vel Sedis Apostolicæ auctoritate constitutum, vel populorum pietate, eadem conniuente Sede, olim prærogatum, [sed quos constat iam olim coli:] idque ante centum annos aut longius etiam spatium, vel martyrologiorum veterum fide, vel grauium Scriptorum idoneis testimoniis confirmo, vel earum rerum certa & comperta narratione, quæ non solent nisi Sanctis vel Beatis impertiri ab Antistitibus, vt sunt reliquiæ religiose traslatæ & in locum honorificum repositæ, dicata iis templa, imagines propalam in templis expositæ radiato splendore insignes, appensa publice anathemata & donaria, aliaque id genus: in quibus si quid me fallat, id non modo lubens, vbi intellexero, retractabo; sed & hic iam nunc in antecessum ipse damno & repudio.

Eadem decreti Apostolici obseruantia fecit, vt haud paucas piorum hominum Vitas, etiam typis antea editas, [ideo & multas neotericorum Vitas omittit.] quod plurima continerent miracula aliaque inusitata portenta, plane omitterem, donec in Diuos ab Ecclesia referantur. Insunt quidem in iis Vitis multa quæ Lectorem non mediocriter oblectarent, accenderentque ad virtutem: sed potiorem duxi victimis quibusve, & gratiorem Deo iisque qui cum illo æterna beatitudine perfruuntur, obedientiam.

§. VII. Protestatio Avctoris.

Etsi in hoc opere nulla cuiusquam, qui non videatur per communem Ecclesiæ consensum, vel immemorabilem temporis cursum, aut per Patrum virorumq; sanctorum scripta, vel longißimi temporis scientia ac tolerantia Sedis Apostolicæ, vel Ordinarij, cultum venerationemque obtinuisse, miracula, vaticinia, arcanorum manifestationes, retulisse me existimen; quæ sunt iteratis S.D.N. Vrbani VIII. decretis prohibita; tamen ne quid me vel incautum fugerit, vel ne ceterorum actis Sanctorum ac Beatorum maiorem, quam par est, videar auctoritatem arrogare;

Testificor, velle me vniuersa quæ scripsi atque edidi humanæ dumtaxat historiæ pondus obtinere: cum neque Diuina reuelatione, neque Catholicæ Romanæ Ecclesiæ aut sanctæ Sedis auctoritate nitantur; [Hoc opus humana historia est, & humana nititur fide.] nisi quatenus ex Diuinæ Scripturæ libris, aut litteris Pontificum, aut alioquin ab Ecclesia approbatis Patrum monumentis, aliqua desumpta sunt. Quæ vero ex aliorum accepi libris, iis tantum esse fidei volo, quantum illi merentur auctores. Quæ a me absque alio testimonio scripta, hæc spero eo habitum iri loco, quo quæ ab homine tradita erroribus pro ingenij iudiciique imbecillitate obnoxio, sed qui tamen in iis examinandis non mediocrem posuerit operam, & mori malit quam vt sciens quemquam fallat.

CAPVT QVARTVM. Adiutores operis. alia adminicula.

§. I. Auctoris hoc in opere elucubrando Socius.

Qvi propositi operis magnitudinem, speciemque multimoda disceptatione implexā, informauerit animo, is facile perspiciet, pro dignitate pertractari illud ab homine vno non posse, [Adiutores necessarij] nisi (quod Cardinalis Bellarminus censebat) immenso fere spatio temporis; aut nisi plures accedant adiutores, qui singuli partem aliquam laboris exantlent. Nam quis vnus omnia adire loca potest, ita remota ac dissita? Quis archiua, sæpe adamantinis obserata claustris, vt sibi hospiti pateant impetrare? Quis describere, conferre, examinare, relegere, ordinare omnia?

[non defuere:] Neque defuerunt hactenus mihi huius sancti operis adiutores: & in dies multi opem operamque addicunt, siue propria aduersus Sanctos pietate, ac studio propagandæ ad plures vtilitatis; siue Sanctis ipsis eorum ad id instigantibus mentes; præsertim, vt ego quidem existimo, sancto illo Abbate Lætiensi Antonio Winghio, [præcipuus Antonius VVinghius] quem inter Sanctos beatum nunc degere æuum plane confido. Fuit is magnus omnino vir, & cuius Vita, non minus quam quæ ipso curante edita est Ludouici Blosij, lucem meretur: eamque, nisi existimassem suscepturos esse alios, pridem ego scribere fuissem aggressus. At difficile hic esset, quantus ille vir fuerit, paucis explicare, qua animi submissione, qua comitate, qua morum suauitate ac simplicitate, [vir magnus,] qua prudentia & subtilitate iudicij. Quas illius virtutes & ipsi Belgarum magni Principes Albertvs & Isabella laudarunt, & patria suspexit vniuersa. Qua ille nobilium familiarum controuersias dexteritate ac felicitate componebat Qua lenitate afflictos solabatur & recreabat Quid de liberalitate eius dicam? Quid de caritate erga omnes, præsertim religiosos homines? Quid de pauperum cura? Quid de libertate reprehendendi vitia, suadendi virtutem? Quid de vitæ austeritate? Quid de ceteris naturæ gratiæque dotibus? Audeo dicere, si Heroicis illis vixisset Benedicti & Fulgentij, aut etiam Antonij & Hilarionis temporibus, quibus nondum vilitas virtutis irrepserat, fuisse plane admirandam, quam vnice tamen fugiebat, nominis celebritatem consecuturum. Sed ad propositum redeo.

Cum accepisset ille Heribertum Rosweydum, cuius iam antea erat ei eruditio cognita probeque perspecta, [qui & oliui Rosvveydæ] ad illustrandas Sanctorum Vitas, omninoque in pristinum restituendas nitorem ac dignitatem adiecisse animum; & vnice carum eum habuit, & qua potuit, iuuit, consilio, & sumptu suppeditando in amanuenses & vecturam librorum, qui peregre peti, quique emi in eum finem debebant. Quo rem Rosweydus perduxerit, antea exposui. Eo vita functo, metuere cœpit Winghius, ne esset nemo, qui humeros auderet oneri, quod tantum ac talem delassasset Heroa, supponere. Ita tunc, vt ad ipsum magnus ille S. Vedasti apud Atrebates Abbas Cauerellius, sic ipse ad Præsides nostros Winghius scribebat: Eritne qui Rosweydo succedat? Eritne adeo capacis animi quisquam, qui quod ille conceperat diuque fouerat, tandem excludat atque edat opus? Vbi ad id ego accessi, longe minori quam Rosweydus, rerum cognitione, iudicio, auctoritate, styli viuacitate, paratus tamen certe laborem tam sancto dicare negotio; tum ille me intime cōplexus, [sic Auctorem varie adiuuit,] omni deinceps fauore erexit, consilio instruxit, sumptu (vt antea) in libros & amanuenses subleuauit: neque conquieuit vnquam, quin assidue hortaretur ac stimularet, vt quamprimum ederem partem operis aliquam. Haud facile verbis assequar, quanto ille studio, quam indefesso animi ardore, eam tem procuraret, quasi ea monasterij ipsius, imo & patriæ vniuersæ salus ageretur.

Cum vero intelligeret, vt neque aptus existere concentus potest, nisi sit qui sonos, fides, modos vnus temperet; neque nauis cursum tenere, quantumuis valide compacta & præstantibus instructa armamentis, nisi vnus clauum regat gubernator; neque victoriam reportare exercitus, cui non Dux vnus summo cum imperio præsit; [& vt domesticus adiutor daretur effecit.] sic ab vno ordinari ac dirigi rem omnem oportere; ita tamen sentiebat, nisi is aliorum fulciretur auxilio, fore vt & succumberet oneri, & nemo fortassis deinde consilij eius gnarus reperiretur, qui inchoatum ab eo opus vellet perficiendum capessere. Vrgere igitur Societatis Præpositos cœpit, vt quia etiam mihi id gratum sciret futurum, ipseque necessarium iudicaret, socium mihi & vasti huius molestique operis administrum darent. Euicit tandem qua apud ipsos, pro singulari sua in Ordinem nostrum beneuolentia, valebat gratia & auctoritate, vt adiutor mihi adhiberetur P. Godefridus Hensschenius, egregie tum Latinis Græcisque litteris, ac Theologicis quoque disciplinis, eruditus, tum capaci cumprimis memoria, firmisque viribus corporis, & valde studiosus, de quo mox.

Quia vero euenire plerumque solet, vt ad Præfectorum exempla, qui iis subiecti sunt, facile studia ac mores componant; ceteri Lætienses monachi tum Societatem nostram, [Iuuit & successor eius,] quam inde a Blosij temporibus singulari semper caritate dilexerant, arctius etiam complexi sunt, Winghii imitatione; tum studia mea fauore, consilio, opera, assidue iuuerunt: præsertim qui tunc tirones asceticæ vitæ rudimentis instituebat, eratque cœnobij Supprior, nunc Abbas, Winghii dignissimus successor Thomas Lvytens: & qui tunc adolescentiores collegas suos Theologiam docebat, egregie cordatus vir, [aliiq; Lætienses monachi:] Christianus Le Roy; qui deinde tumultibus belli Gallici cum ceteris sanctis sodalibus suis monasterio exactus, Winghivm optimum Patrem, XXXI. Augusti MDCXXXVII. senio, mœrore, ac demum dysenteria extinctum, ipse decimo post die secutus est, atque ad illius pedes tumulatus in templo Societatis nostræ Montibus. Nolo reliquos nominatim recensere, ne sim eorum pudori molestus, cum sit nemo, cuius non sim beneuolentiam & auxilium quoque expertus; vt facile Blosii Winghiique discipulos possis agnoscere.

Cum igitur mensis Ianuarius paratus esset prælo, & legitime approbatus, cœptusque adeo iam cudi; datus est mihi, Winghio adnitente, adiutor, quem dixi, Godefridus Hensschenius sub annum MDCXXXV. [e Societate Godefridus Hensschenius] Hic cum aliis in rebus strenuam mihi hactenus operam nauauit, tum etiam, quod ad ipsum Ianuarium spectat, fideli consilio iuuit. Nam cum videret Vitarum, quæ iam impressæ erant, quasdam in capita distributas, at non omnes; auctor fuit vt & reliquas ita partirer. Annotationes etiam (quæ aliorum quoque, vt antea dixi, virorum grauium erat sententia) vt singulis capitulis adderem persuasit. [consilio] Cumque ea caussa vniuersum mensem recognoscere cœpissem, operam quoque tam seriam & constantem contulit, [& opera.] vt Vitas etiam bene multas ipse & recenseret, & diuideret in capita, & variarum rerum explicatione ornaret; [Vitis multū recognitis:] quas habebam ego quidem antea, sed raptim quandoque congestas, saltem non ita perspicue distinctas & explanatas. Ea ratione illustratæ ab eo Vitæ S. Antonij Magni XVII. Ianuarij, S. Cyrilli XXVIII. S. Attici & S. Laurentij Iustiniani VIII. S. Iuliani Mart. IX. S. Theodosij Cœnobiarchæ, XI. S. Viuentij XIII. S. Euthymij Magni XX. & aliæ.

Quod ego illius studium cum mirifice probarem, omnino speraui fore, vt si me Deus, antequam vniuersam hanc molem suscepti operis consummarem, euocaret e vita, ipse oneri succederet, & reliquum pari methodo absolueret. Eamobrem quæ singulari numero accepisse, legisse, contulisse, exarasse me antea scripseram, [ideo communicata cum eo ab Auctore omnia,] cum illo participaui, & pluraliter extuli; quia vel suggesserat ille quæ scriberem, diuiderem, adderem; vel quæ a me antea scripta, probarat. Eadem caussa faciendum duxi vt illius quoque exprimerem in fronte operis nomen. Nam etsi antea sui fieri mentionem nolebat, satis sibi esse dictitans si Sanctis probaret quem iis consecrauerat laborem suum, tamen persuasi, vt ne prohiberet non modo in sequentibus tomis, sed in hoc quoque, quem paratum iam habebam, suum nomen inscribi; cum ita statuerem, si quis me casus eiecisset e vita, non fore tum necessariam deliberationem, [etiam titulus.] cui id committendum videretur, cuius iam pars esset sub illius nomine publicata. Eius quoque studio & industria omnes confecti Indices sunt, tum insigni iudicio, [Indices ab eo confecti.] tum multo sane labore plenoque fastidij. Non deerunt alij fortassis postea, qui in sequentibus tomis hac nos laboris parte subleuēt: quod & antea Ioannes Vienottus & Petrus Eulartius nostri facturos se receperāt, nisi prius, quod contigit, migrarent e vita: moralem sibi poposcerat Vienottus; alter reliquos suscepisset. Hoc igitur Hercule fidos humeros vna supponente, facilius cælum nunc, Diuos, inquam, cæli incolas portabo.

§. II. Alij adiutores ex omni ordine.

Præter hunc domesticum & assiduum alij fuere adiutores quamplurimi, qui vel MSS. codices subministrarunt, [Alij Vitas miserunt,] vel Vitas sua manu descripserunt, vel quas ipsi edere parabant, eas operi inserendas meo obtulerunt, vel vnde adipisci nonnullas possem monuerunt, vel quæ olim editis inessent menda suggesserunt. Nihil attinet omnes hic enumerare, cum suis locis fideliter, vnde singula sim nactus indicarim. Videbatur hoc quidem magno illi Abbati Winghio superuacaneum, cum illa qui suggerunt, mittunt, commodant, non tam id spectent vt suum legatur in scriptis meis nomen, quam vt scribatur in libro vitæ. Verum id ego tum ad fidem impetrandam necessarium esse duxi, [suis locis honoris caussa citati:] vt quæ ipse non vidi, a quo didicerim significem; tum vtile ad gratitudinem testandam, vt profitear quis quid ad hanc rem suppeditarit. Ita vero id præsto religiose, vt ne minimum quidem mihi hoc in genere beneficium detur, cuius non ire in posteros memoriam velim.

Non abs re futurum arbitror, hic aliquot recensere, quorum latissime industria ac beneuolentia patuit. Facile omnium primas tulit Antonius Beatillus noster, qui vt erat gloriæ Sanctorum amplificandæ studiosus, [Antonius Beatillus,] tum ipse quorumdam historias accurate scriptas edidit in lucem, tum mihi de aliis, iis præsertim quorum in regno Neapolitano viget veneratio, plurima suppeditauit, & impressa typis & manu exarata. Is Neapoli VII. Ianuarij MDCXLII. grandis iam natu, & plurimorum benefactorum meritis cumulatus, ad Sanctorum contubernium emigrauit.

Ioannes Gamans, & ipse e Societate nostra, Nienariæ in Vbijs natus, [Ioannes Gamans.] origine Gelder, plurima in Germania, Bohemia, Belgio descripsit de Sanctis, planeque ingentem mihi suppeditauit thesaurum, ac quasdam Vitas ipsemet pro egregia sua eruditione examinauit illustrauitque, vt B. Godefridi Capenbergensis, ac S. Thiadildis. Plura ac maiora, vt spero, vtroque in genere præstabit, si valetudinem illius (cui parum ipse parcit, maximo hactenus labore instituendis ad Christianam disciplinam militum animis animis occupatus) Sancti sustentabunt.

Debeo quoque plurimā gratiam Andreæ du Chesne Regis Christianissimi Cosmographo; qui nuper magno litteratorum omnium luctu extinctus, sed (quæ rara doctorum virorum felicitas) filio relicto, [Andreas du Chesne.] studiorum, humanitatis, virtutum ceterarum hærede Francisco, qui paterna opera prouehit in lucem. Parens multas mecum Sanctorum Vitas communicauit, alias vbi reperire possem edocuit.

Submisit quoque varia ex eadem Gallia Petrus Louetus Bellouacus V.CL. qui olim Francorum Reginæ Margaritæ a libellis fuit, eiusq; frater Ioannes a S. Martino e sacra congregatione instituti Cisterciensis, [alij complures scriptis clari,] quam Foliensem vocant; Iacobus Sirmondus, Petrus Possinus, Odo Gisseius, nostri; e Burgundia Petrus Franciscus Chiffletius noster, ex Italia Siluester Petrasancta collegij Lauretani Societatis nostræ Rector; ex Hispania Thomas Tamayus de Vargas Regis Catholici Historiographus, aliique aliis ex prouinciis. Etiam Rossorum Sanctorum Vitas vltro & beneuole communicauit Matthias Casimirus Sarbieuius noster, legitime, vt publicari possent, approbatas. Multa Rosweydo olim Autbertus Miræus Ecclesiæ Antuerpiensis Decanus, de Belgicarum Ecclesiarum antiquitate optime meritus, tradiderat. Plures denique simili me sibi beneficio obstrinxere. De singulis agam alibi, ac fortassis aliquando simul de omnibus, tum doctis hominibus particulatim, qui hoc in genere aliquod apud me beneficium posuerunt, tum de Ecclesiis & monasteriis, quæ suos codices commodarunt, generatim. Fateor enim, plurimum mihi subsidij attulisse Venerabiles Patres Benedictinos Belgas, [& explerisque Religiosorum ordinibus.] Anglos, Germanos; Carthusianos Germanos ac Belgas; Cistercienses Belgas ac Gallos; Præmonstratenses Germanos ac Belgas; Canonicos Regulares instituti Augustiniani Germanos ac Belgas; Carmelitas Belgas; Prædicatores Germanos ac Belgas; Franciscanos, præcipue Hibernos, atque alios quamplurimos. Sed quæ a singulis accepi, suis locis edico: quid adhuc ab aliis expetam, infra aperiam.

§. III. Martyrologiorum origo. Polemei Siluij laterculus.

Hæc auxilia amicorum sunt, hæc interiora operis fulcimenta, hæ suppetiæ priuatorum. Alia sunt publica adminicula, Scriptorum monumenta edita in lucem. His vt libere vtor, ita profiteor ingenue; nec vt meum vendito, quod aliunde sum mutuatus. Sed de Scriptoribus, eorumque monumentis, a me saltem citatis ac lectis, agam fortassis alias. Hausi præcipue notitiam Sanctorum plurimorum ex Kalendariis ac Fastis variarum Ecclesiarum, quasq; illæ vsurpant solennium precum Breuiariis, in quibus qui venerationem in variis vrbibus, cœnobiis, conuentibus sacrorum hominum obtineant, indicatur, præbeturque occasio in Acta inquirendi. Verum quæ mihi desunt istiusmodi Breuiaria, vtinam consequi omnia possim! Sed præ his quoque, [Martyrologia vetera, olim edenda.] magno mihi subsidio Martyrologia fuere. Cogito quæ habeo non pauca, saltem quæ maxime probata erunt, illa olim edere accurate recensita, collataque cum iis quæ interea suggerent amici. Quia tamen hic nonnulla cito, quæ adhuc publici iuris non sunt, ne quis eam ob caussam forte hæsitet, paucula hic de iis a me pertractari censui oportere.

Martyrum triumphos in Ecclesiæ conuentibus celebrare publica laudatione, mos est antiquissimus ab Apostolicis inde temporibus; ideo institutus, vt gratiæ Deo agantur, qui robur iis virtutemque suffecit; vt animentur ceteri exemplo; vt laudentur vocenturque pie in vota, qui hic ingentibus meritis fidei & virtutis, Diuina dignatione, cumulati, eorum nunc æternis præmiis perfruuntur. Eam ad rem descripti olim diligenter dies, quibus vnusquisque hostem vicerat, vt anniuersaria constare, & festiua hilaritate peragi, memoria posset. Huc illa spectant S. Cypriani epist. 37. ad Presbyteros & Diaconos: Denique & dies eorum, [Dies martyrij sedulo annotari solitus.] quibus excedunt, annotate, vt commemorationes eorum inter memorias Martyrum celebrare poßimus. Quamquam Tertullus fidelißimus & deuotißimus frater noster, pro cetera sollicitudine & cura sua, quam fratribus in omni obsequio operationis impertit, (qui nec illic circa curam corporum deest) scripserit & scribat, ac significet mihi dies, quibus in carcere beati fratres nostri ad immortalitatem gloriosæ mortis exitu transeunt, & celebrentur hic a nobis oblationes & sacrificia ob commemorationes eorum, quæ cito vobiscum Domino protegente celebrabimus.

Hinc Ecclesiæ fasti, quos Tertullianus lib. de corona militis cap.13.solennitatibus Gentilium, [Hinc Fasti Ecclesiæ.] quæ vel ob victoriam natalemve Principum, vel in quoque municipio, peculiari instituto, agebantur, opponit: Coronatur, inquit, & vulgus, nunc ex Principalium proprietatum exultatione, nunc ex municipalium solennitatum proprietate: & est omnis lætitiæ publicæ luxuria captatrix. Sed tu peregrinus es mundi huius, ciuis supernæ Hierusalem. Noster, inquit, mancipatus in cælis. Habes tuos census, tuos fastos. Porro hinc, [& Martyrologia ac Kalendaria;] vt ad illam Cypriani epistolam scribit Iacobus Pamelius, suam originem postea sumpserunt Martyrologia quæ vocantur. Celebrabat vnaquæque Ecclesia suos Martyres. Quæ nullis erant nobilitatæ, aut paucis, aliunde petebant quos venerarentur, præsertim primos Christianæ religionis præcones, aut quorum fuerat maxime illustris constantia. Quin & Romana Ecclesia etiam alibi coronatos celebrat, cum habeat ipsa innumerabiles, vt extraneis non indigeat; si tamen matri omnium potest aliquis esse extraneus. Et hæc igitur & illæ suos sibi Fastos, suas festorum tabulas conficiebant.

[etiam priuatorum,] Quid quod etiam priuati sibi Fastos eiusmodi describebant, in quibus & publicas Reip. solennitates annotabant, & præcipua Ecclesiæ festa? Eiusmodi reperi in peruetusto codice laterculum Polemei Siluij, [vt Polemei Siluij laterculus,] vel P. Anneij Siluij: nam primum scriptum erat Patmei Siluij; dein idem folium integre & accurate rescriptum habebat, Polemei Siluij. Pro illo Patmei coniiciebam legendum P. Anneij, vti in eodem illo codice habetur Pannij Flori, Virgilius orator an poeta? pro P. Anneij Flori. Complectitur vero Siluij ille laterculus nonnulla, quæ in eo desiderantur laterculo, quem olim a Furio Dionysio Philocalo prætitulatum, ex Rosweydi schedis a me acceptum, in commentariis ad Victorij canonem Bucherius noster vulgauit; sed & nonnulla, quæ fortassis iam exoleuerant, prætermittit, in illo Furiano recensita: habet autem Gentilium festa plura, nonnulla Christianorum. Eum laterculum aliquando cum animaduersionibus meis edere cogito, etsi mutilus est, [in quo sacræ & profanæ solennitates,] quia quæ de ratione quærendæ lunæ, festique Paschalis, poeticis fabulis, ac sectis philosophicis pollicetur, desunt. Quo anno ea scripserit Siluius indicat, cum nomina Principum Romanorum, inter Ianuarium ac Februarium menses, enumerat; ita enim sub finem habet: D.N. Theodosius præsens Augustus, D.N. Placidus Valentinianus; sub quibus Ioannes tyrannus extinctus est; & a quibus cum DD. matre Placidia, vxore Eudoxia, Augustis, [scriptus anno Christi 448,] nunc imperium poßidetur. Quod Posthumiano & Zenone viris clarißimus Coß adnotaui. Fuerunt Consules Fl. Zeno & Posthumianus an. Christi 448. Et in Breuiario temporum post mensem Augustum: ab Vrbis exordio mille & ducentis completis annis Posthumiano & Zenone Consulibus, Asterio Consule tamquam primus annus incipit. Fuit Asterius Consul anno sequenti, Christi nimirum 449. Hæc ergo scripsit Siluius anno 448. & initio sequentis, cum necdum Romæ sciretur quis Constantinopoli Consul esset, [vel initio anni 449.] qui Protogenes fuit. Hic ex eo Laterculo mēsem Ianuarium, vt specimen, quæque antea proponit, dabo: ex ceteris mensibus carptim quædam delibabo sacra & profana. Ita ergo incipit:

Polemei Silvii Latercvlvs. Domino beatißimo Eucherio Episcopo Siluius. [Eucherio Episcopo dicatus.] Laterculum, quem priores fecerunt, cum difficilibus supputatioribus indiciis notatum legissem, ne minus doctis esset obscurior, absolutione positarum in eo rerum significationem mutaui: & ad te potißimum, a quo mea omnia, pro eius qui inter nos est amoris studio, comprobantur, direxi. Lætificabor iudicio tuo, si eum tibi placuisse cognouero.

Qvæ in eo svnt, Menses singuli cum vocabulis suis, quibus apud diuersas gentes dicuntur: & in alternis inter eos foliis enumeratio Principum cum tyrannis; prouinciarum etiam Romanarum, spirantiumq; quadrupedum, [Quæ in eo tractentur?] volatilium, natantium: ratio quærendæ Lunæ, festiuiq; Paschatis: nec non vrbis Romæ fabricarum enarratio: poeticæ fabulæ: Romanæ historiæ breuiter conclusa series; cum triumphatoribus, animantium ponderibus siue mensuris, & metrorum omnium pedibus, ac sectis philosophicis contenentur.

De diebvs. Dierum necessum non fuit formas depingi, quia sibi omnes qualitate consimiles sunt: neque vt stulte Gentiles loquuntur, nomina designari; quoniam nullius rei, nisi septenarij propter reuolubiles hebdomadas numeri, [De diebus,] sicut Scriptura cælestis edocuit, appellatione censentur. In quibus nec ita modus certus horarum est, vt valeat a quocumque monstrari: quia quod nequit diuidi, nec possumus computare. Quarum, etiamsi oculis subiacerent, nulla mala erat æstimanda, quoniam Deus vniuersa bona constituit: quod qui esse credit aliter, in eo a quo cuncta sunt non credit.

De signis. De signis nihil est quod dicatur, quia non sunt, etiamsi dicantur. Quis enim facies terrestrium singulorum aliquando inter astra conspexit? [signis,] Quorum, quoniam longe post mundi ortum vana veterum profanorum arte conficta sunt, mentio relinquenda est.

De anno. Annus primum decem mensium fuit, qui trecentos & quatuor dies habebat: licet, vt auctores plurimi prodiderunt, apud Aegyptios quatuor, apud Arcades tribus, apud Acarnanes sex mensibus computatus fuisse referatur. Post annum a Rege Romanorum secundo inter Decembrem & Martium Ianuarius & Februarius fertur adiectus, [anno.] vt trecentis quinquaginta & quatuor diebus, quos duodecies Luna renouat, atque vicenis nouenis & semis vicibus cursum suum efficit, impleretur. Postremo additi sunt decem dies cum quadrante, quod per quadriennium dies vnus iunctus crescit, quarto anno, quem bissextum vocamus, inseritur. Cuius initium cum Aegyptiis, qui Nonas ideoq; non norunt, mense Septembri, cum Græcis Nouembri, Martio cum Iudæis habetur. Nos Kalendarum rationem secuti a Ianuario, cuius ante dies octo & sol ad celsiorem tramitem surgens recurrit, & quod est amplius, Dominus & Deus noster Dei filius Iesus Christus corporaliter natus est, ordiemur.

Ianvarivs. dies XXXI.

[Ianuarij festa:] Vocatur apud Hebræos Sebit, apud Aegyptios Tibi, apud Græcos alios Audinæus. Kalendæ ἀπὸ τοῦ καλεῖν, hoc est a vocando, quia cum in Rostris … ad contentionem populus vocabatur. IV. Non. Circus priuatus. Auster interdum cum pluuia. III. Dies Auspicalium. Natalis Ciceronis. Ludi. Prid. Ludi. Comitalis. Nonæ, dictæ ideo quia nonus dies eas discernit ab Idibus. Tempestatem significat. VIII. Id. Epiphania, quo die, interpositis temporibus, & stella Magis Dominum natum nuntiabat, & aqua vinum facta, vel in amne Iordanis Saluator baptizatus est. Auster interdum, vel Fauonius. VII. Prima Consulis mappa. quæ ideo sic vocatur, quia Rex Tarquinius Romæ dum die Circensium pranderet in Circo, de mensa sua mappam foras, vt aurigis post prandium currendi signum daret, abiecerat. Auster & imber. VI. Auster interdum & imber. V. Senatus Legitimus. Suffecti Consules designantur, siue Prætores. IV. III. Carmentalia, de nomine matris Euandri. Prid. Idus dictæ ἀπὸ τοῦ *videndo, quia priusquam annus hic, qui est, fuerat, mense medio Luna completa, quæ incipiebat Kalendas, de qua menses dictos accepimus, videbatur. Secunda mappa. Interdum ventus aut tempestas. XVIIII. Kalend. Februarias. XVIII. Natalis Honorij. Circensis. Interdū Auster & pluuia. XVII. XVI. Ludi Palatini. XV. Ludi. XIV. Ludi. XIII. Natalis Gordiani. Circensis. XII. Ludi. ventus Africus tempestatem significat. XI. Natalis S. Vincentij Martyris. X. Senatus legitimus. Quæstores Romæ designantur. IX. Natalis Adriani. Circensis. VIII. Interdum tempestas. VII.VI. Ludi Castorum Ostiis, quæ prima facta colonia est. V. Ludi. Auster aut Africus. Interdum dies humidus. IV. Ludi. III. Tempestatem significat. Prid. Circensis, Adiabenis victis. interdum tempestas. Hactenus Ianuarius. Nunc reliquis e mensibus paucula, vt proposuimus, decerpenda, sacra & gentilitia: [quædam ex aliis mensibus.] cetera alias integra edam. Idib. Febru. Parentatio tumulorum * in. p. Quo die Roma liberata est de obsidione Gallorum. XV. Kal.Mart.Lupercalia. XIV. Natalis Faustinæ vxoris Antonini. XIII. Quirinalia, quo die Romulus occisus a suis (qui ab hasta, quia ex Sabinis Curis, vocatur) non apparuisse confictus est. VIII. Depositio S. Petri & Pauli. Cara cognatio. ideo dicta, quia tunc etsi fuerint viuorum parentum odia, tempore obitus deponuntur. III. Natalis Constantini. VIII. Kal. April. Aequinoctium. Principium veris. Cruci. Mißio Gentilium. Christus passus hodie. VI. Lauationem veteres nominabant. Resurrectio. Prid. Natalis Constantini. Circensis. III. Id.April.Natalis.Veri.Circenses. XIII. Kal.Maias, Circenses.Consulis tertiæ mappæ. XI. Natalis vrbis Romæ. Consules ordinarij fasces deponunt. Parilia, dicta de partu Iliæ. Interdum pluuia & grando. VI. Id.Maij, Natalis Claudij. tempus nitidum. Kalendis Iunij, Circensis Fabricij. Idib. Natalis meus. VI. Non. Iulij Natalis genuinus Domini Valentiniani. Nonis, Ancillarum Syriæ, quarum celebritas instituta est ideo, quia capta Vrbe a Gallis, cum finitimi prius victi tradi sibi Romanorum Procerum coniuges postularent, & consilio Philotedis ancillæ famulæ dominarum vestibus adornatæ datæ illis fuissent, his nuntiantibus prædictos somno sopitos & obrutos, facta victoria sit. VIII. Id.Natalis Iulij Cæsaris. VIII. Kal.Aug.Natalis Constantini. Kalendis Aug. Natalis Pertinacis, & Martyrum Machabæorum. VII. Id.Natalis Constantini iunioris. IV. Id.Natalis S. Laurentij Martyris. III. Hippolyti Martyris. VII. Kal.Septemb. Post hunc diem apud Aegyptios quinque dierum epigomenos, tertiusdecimus mensis adiungitur. Post Augustum subiicit Breuiarium temporum, sub cuius finem ista habet: Primus Gaius Iulius Cæsar victis per decennium Galliis & Britanniis, successorem dedignatus, Dominum ipse se fecit. Quo in curia Kal.Mart.per Brutum & Cassium auctores suæ mortis, viginti & tribus vulneribus interempto; Augusti ab Octauiano, qui … constitutus est, esse cœperunt: quorum vsque nunc potestas, qua reguntur cuncta, perdurauit. Ex quibus Domitianus primus chlamydem blatteam, Diocletianus gemmas vestibus habitus regalis inseruere. Constantinus senior, qui Christianæ religionis ministros priuilegiis communiuit, diadema capiti suo, propter refluentes de fronte propria capillos (pro qua re saponis eiusdem cognominis odorata confectio est) quo constringeretur, inuenit: cuius more hodie custoditur. Cuius regni … ab Vrbis exordio mille & ducentis completis annis Posthumiano & Zenone Consulibus, & Asterio Consule, tamquam primus annus incipit. Idib. Septemb. Hoc die Romæ in æde Mineruali per Magistratum annis singulis ex ære clypei figebantur. Prid. Id. Octobr.Natalis Virgilij. X. Kal.Nouemb.Natalis Valentiniani purpuræ. VIII. Id.Nouemb.Natalis Iuliani. VI. Natalis Neruæ. XVI. Kal.Dec.Natalis Vespasiani, qui locum … pluuia. XVIII. Kal. Ianuar.Natalis Veri. VIII. Natalis Domini Corporalis. Solstitium & initium hiberni. VII. Natalis S. Stephani Martyris. V. Natalis Titi.

[Annotata]

* ἐίδειν, legendum videtur.

* an in pratis?

§ IV. Martyrologia Eusebij & S. Hieronymi huius specimen.

Alij fuere mere Ecclesiastici, & dicati sacris fasti: quorum vsus is erat, qui est a S. Cypriano in ante citata epistola expositus, vt anniuersaria triumphi, quem Martyres retulissent, coli memoria posset. Tale Kalendarium, [Alia legi in Ecclesiis solita Martyrologia.] aut Sanctorum indiculum fuisse olim in Ecclesia Cordubensi, intelligi potest ex iis quæ Walafridus Strabus libro de rebus Ecclesiasticis cap. 28. scribit: Litania autem sanctorum nominum, inquit, postea creditur in vsum assumpta, quam Hieronymus Martyrologium, secutus Eusebium Cæsariensem, per anni circulum conscripsit; ea occasione ab Episcopis Chromatio & Heliodoro illud opus rogatus componere, quia Theodosius religiosus Imperator in concilio Episcoporum laudauit Gregorium Cordubensem Episcopum, quod omni die Missas explicans, eorum Martyrum, quorum natalitia essent, nomina plurima commemoraret.

Celeberrima igitur fuere Martyrologia Eusebij, S. Hieronymi, atque etiam Romanum. Eusebium collegisse Acta Martyrum, certum, & supra ipsiusmet est testimonio firmatum. Verum id opus qui Martyrologion dicat, a vocis notatione neutiquam aberrabit, est enim sermo de Martyribus; [Tale an scripserit Eusebius?] a notione, qua Martyrologij nomen nunc vsurpatur, plurimum. An illi Actorum collectioni, quam ab eo ostendimus συλλογὴν, συναγωγὴν, ἀναγραφὴν appellari, adiecerit Sanctorum elenchum aliquem Eusebius, nescio. Quidam id nituntur ex S. Gregorio probare, quem aiunt epistola 29. lib.7. Indict. 1. ad S. Eulogium Alexandrinum Patriarcham data de eo Martyrologio, quod ille ad se mitti postulabat, scripsisse. Verum ambiguum est, quid a Gregorio petierit Eulogius, similemne aliquem indiculum, an illam collectionem. Ita ei rescribit Gregorius: Vtilis semper est docti viri allocutio: [ex S. Gregorij epistola ad Eulogium] quia aut discit audiens, quod nescire se nouerat; aut agnoscit, quod est amplius, id quod se & nescisse nesciebat. Qua in re ex audientium numero ego nunc factus sum, cui sanctißima vestra beatitudo scribere studuit, vt cunctorum Martyrum gesta, quæ piæ memoriæ Constantini temporibus ab Eusebio Cæsariensi collecta sunt, transmittere debeamus. Sed hæc neque si collecta sunt, neque si sunt, ante vestræ beatitudinis scripta cognoui. Ago ergo gratias, quia sanctißimæ vestræ doctrinæ scriptis eruditus cœpi scire quod nesciebam. Præter illa enim quæ in eiusdem Eusebij libris de gestis sanctorum Martyrum continentur, nulla in archiuo huius nostræ Ecclesiæ, vel in Romanæ vrbis bibliothecis esse cognoui, nisi pauca quædam in vnius codicis volumine collecta. Qui illi sint Eusebij libri de gestis sanctorum Martyrum, quos extare Romæ fatetur sanctissimus Pontifex, incertum est. An historiæ Ecclesiasticæ libri? Fuerunt certe viri eruditi, qui nihil aliud de Martyribus ab eo scriptum censerent. Vidi libellum de Martyribus Nicomediensibus, qui separatim scriptus ab eo dicitur, e Græco codice Bibliothecæ Regis Catholici, versum a Vincentio Marinerio, quem mihi exhibuit V.CL.Lucas Torres ærarij regij in Flandria Præfectus: sed totus erat ex eius historia Ecclesiastica transscriptus, & ab alio fortassis. Aliud eum coagmentasse ex variis Actis opus, supra ostendimus. [non satis probatur,] Idne fortasse Romæ fuisse indicet S. Gregorius? an potius illud erat quod petebat Eulogius? Hoc mihi verosimilius videtur: ait enim cunctorum Martyrum gesta, ab Eusebio collecta petiisse. Breue Martyrologium quis cunctorum Martyrum gesta dixerit?

Martyrologium Eusebij qui videntur astruere, iidem S. Hieronymum illius faciunt interpretem. Ita præter Walafridum iam citatum, Venerabilis Beda Retractatione in Actus Apost.cap.1. Quibus astipulatur, inquit, & liber Martyrologij, qui B. Hieronymi nomine ac præfatione attitulatur: [Idne verterit, aut etiā aliud scripserit S. Hieronymus, incertum.] quamus idem Hieronymus illius libri non auctor, sed interpres, Eusebius autem auctor extitisse narretur. Non asserit tamen Beda, vel Eusebium auctorem extitisse, vel Hieronymum interpretem; sed Hieronymi nomine & præfatione attitulari, Eusebium vero auctorem extitisse narrari. Et lib.2.in Marcum c.26.citat Martyrologium Eusebij & Hieronymi vocabulis insignitum. Præfiguntur Vsuardi Martyrologio epistolæ duæ, [Eius epistola ad Chromatium,] vna Chromatij & Heliodori Episcoporum ad Hieronymum, altera ad ipsos Hieronymi: sed vtramque Baronius solidis argumentis demonstrat commentitiam esse.

At Cassiodorus libro de institutione diuinarum lectionum cap.32. scribit: Et ideo futuræ beatitudinis memores, Vitas Patrum, confeßiones fidelium, [citata Cassiodoro,] paßiones Martyrum legite constanter, quas inter alia in epistola S. Hieronymi ad Chromatium & Heliodorum destinata, procul dubio reperitis, qui per totum orbem terrarum floruere, vt sancta imitatio vos prouocans ad cælestia regna perducat. An fortassis ante Cassiodori ætatem iam illa extabat, quæ nunc passim Martyrologio Vsuardi præfixa legitur supposititia Hieronymi epistola? Erant certe iam tum multa parum perite & fideliter a multis scripta, vt patet ex concilio Romano sub Gelasio. Sed qui potuit vir doctissimus stylum ab Hieronymi elegantia remotissimum non agnoscere? An erat tunc in hominum manibus vera Hieronymi epistola, & deinde intercidit, ac post alia est a quopiam imperite & fraudulenter conficta? [vt nunc exstat suspecta.] Walafridus legitimam videtur agnouisse. Mihi nemo persuaserit. Si vere Hieronymi erat ea epistola, quam citat Cassiodorus; fatendum erit, indiculum aliquem, seu Fastos ab eo concinnatos, descriptis fortasse nominibus eorum, quorum in Eusebij collectione Acta extabant, & aliis additis. Sin iam ante erat supposita; tamen ea mueterauit opinio, Martyrologium esse ab eo compositum aliquod: fuitque etiam post Cassiodori ætatem in manibus Martyrologium, S. Hieronymi nomine attitulatum, vt ex citatis Bedæ testimoniis manifestum est, atque ex Vsuardi Præfat. in Martyrologium suum ad Carolum Regem. Verum periisse id multi viri eruditi existimarunt.

Reperit illud tandem in Carthusia Treuirensi Heribertus Rosweydus noster, vetustissimo charactere exaratum, statuitque in lucem emittere: [Eius nomine inscripta Martyrologium vetus.] & iam partem curauerat æneis laminis incidi, Balthasaris Moreti V.CL. expensis, editurus in aduersa pagina descripta elegantius ea quæ contracte & exoletis litteris erant efformata. Folia aliquot excusa vt vidit, ad se a Moreto missa, Bartholomæus Gauantus Prouincialis Præpositus congregationis Clericorum regularium S. Pauli, [probatum doctis,] & sacræ Romanæ Rituum congregationis Consultor, mirifice probauit, scripsitque de illo ad eumdem Morerum plures epistolas, quas legi; alias opinari se, reliquis collegij illius, siue Cōgregationis, sapientissimis viris Martyrologium illud valde placiturum; alias, sentire peritiores, vtile fore Christianæ Reip. Alij quoque viri eruditi vehementer id laudarunt, vt præclarum sacræ antiquitatis monumentum.

Eius Martyrologij hic titulus est: Christe faue votis. Codex S. VVillibrordi, continet Martyrologium Hieronymi. Descripsit illud Laurentius quidam, monachus (vt opinor) Epternacensis, siue S. Willebrordi. ita in fine habetur: [a Laurentio Epternacēsi descriptum] O Lector, viue, lege, & pro me ora. Tuorum Domine, quorum nomina scripsi, Sanctorum; eorum, quæso, suffragiis miserum leua Laurentium: tuq; idem Lector ora. Ast a quo is descripsit? Nisi vehementer fallor, ab ipso. S. Willebrordo, qui Bedæ æqualis ex Anglia in Belgium venit, [ex autographo S VVillebrordi,] & Frisones aliosque populos vel fidei doctrina imbuit, vel pietate erudiit, ac nobile in Mosellana ditione cœnobium Epternaci constituit, de quo VII. Nouembris pluribus agemus.

Cur illud existimem S. Willebrordi fuisse Martyrologium, hæ sunt rationes: Martyrologio subiungitur vetustissimum Kalendarium, [vt patet ex iis quæ iuncto Kalendario adscripta,] cui hæc in margine adscripta: In nomine Domini, Clemens VVillibrordus anno sexcētesimo nonagesimo ab Incarnatione Christi veniebat vltra mare in Francia; & in Dei nomine, anno sexcentesimo nonagesimo quinto ab Incarnatione Domini, quamuis indignus fuit ordinatus in Roma Episcopus ab Apostolico viro Domno Sergio Papa. Nunc vero in Dei nomine agens annum septingentesimum vigesimum octauum ab Incarnatione Domini nostri Iesu Christi in Dei nomine feliciter. Quis illud quamuis indignus de alio, etiam vulgaris notæ homine, dixerit, præterquam de se? Deinde nunc vero, indicat ipso viuente id scriptum: quis esset ita impudens & effrons, qui de viro tanto, & viuente, scribere illud auderet, quamuis indignus? Plane suspicor, ipsiusmet esse Willebrordi manum.

Additum est Kalendarium, quo ipsum vsum esse omnino existimo. Dein adiecta est tabula annorum Christi, [aliisq; indiciis.] indictionum, epactarum, cycli Lunæ, Lunæ Paschalis, dierum Paschæ, Lunarum Paschalium, ab anno 684. ad 797. At nemo fere eiusmodi tabulas sibi conficit, nisi in vsum temporis consequentis: vt videatur ipsemet Sanctus vel concinnasse eas sibi, vel ab aliis factas descripsisse. Et vero in ipso Martyrologio, quod fuit tamen monasterij S. Willebrordi, ipsius non extat Willebrordi nomen: an id omissurus videtur fuisse, qui, præsertim in eodem monasterio, id collegit, nisi ei propositum fuisset ipsum Willebrordi librum ex fide transscribere? Verum VII. Nouembris inscriptum margini: ✠ Hic Domnus Apostolicus vir VVillibrordus Episcopus migrauit ad Christum. Et decimo eiusdem mensis, itidem in margine hæc sunt exarata: ✠ Hic translatio eiusdem S. VVillibrordi. Quæ posterius ad ipsum vetus S. Willebrordi Martyrologium arbitror adiecta: & licet antiqua, non tamen Laurentij scriptoris videtur manus esse.

Licet vero Martyrologium hoc S. Hieronymi dicatur, & ita illud citem passim toto opere; nullum tamen certum argumentum suppetit, quo id ab S. Hieronymo esse compositum confirmem, [Si a S. Hieronymo id compositum,] præter eam, quam ante retuli, libri inscriptionem, & quod in illud apte quadrare videantur, quæ sunt ab Vsuardo in sui Martyrologij præfatione scripta: Præterea & venerabilium Hieronymi scilicet ac Bedæ Presbyterorum piis, quamuis succinctis, super hoc prouocabar descriptis: quorum prior breuitati studens, alter vero quamplures dies intactos relinquens, multa inueniuntur huius operis præterisse necessaria. Quos tamen secutus censui, &c. Si vere auctor est illius libelli Hieronymus, multa postea adiecta licebit passim obseruare. Nam III. Ianuarij S. Genouefæ Virginis nomen inscriptum, quæ centum fere post S. Hieronymum annis est mortua; [postea auctum,] V. S. Simeonis monachi Antiocheni, siue Stylitæ, qui sex & quadraginta; VI. S. Melanij Episcopi, qui centum; XVI. S. Honorati Episcopi Arelatensis, qui 15. 1. Februarij S. Brigidæ Virginis, quæ supra 100.

Ceterum plurima suppeditauit mihi hoc Martyrologium, ignorata aliis, Sanctorum nomina: illudque obseruaui, [copiosum & vtile.] vbi vulgata Martyrologia vno alterove commemorato Martyre, addunt cum sociis, socios sæpenumero hic recenseri. Exempli gratia: XXX. Decembris ita habet Romanum: Alexandriæ SS. Mansueti, Seueri, Appiani, Donati, Honorij, & sociorum Martyrum. At citatum S. Hieronymi: In Alexandria natalis Mansueti, Seueri, & Appiani, Donati, Honorij, Polycliti, Sereni, Pauli, Papiani, Cleti. Ita III. Iulij, Romanum: Alexandriæ sanctorum Martyrum Tryphonis & aliorum duodecim. Enumerantur ex his decem in Martyrologio S. Hieronymi: In Alexandria Tryphonis, Menelai, Cyrionis, Eulogij, Porphoris, Africis, Chusti, Iuliani, Eradij, item Tryphonis, Orestis. [Quædam ex eo decerpta:] Sed visum mihi operæ pretium est, dies aliquot, veluti specimen postea integre publicandi operis, dare. Ex Ianuario eos sumam, perspicuitatem vel sic allaturus iis, quæ in opere meo hinc citaui. Paucula hæc Ianuarium antecedunt.

III. Kal. Iulij natalis Apostolorum S. Petri & Pauli Romæ.

II. Kal.Decemb. natalis S. Andreæ Apostoli, in ciuitate Patras, [de festis Apostolorum.] prouinciæ Achiæ.

VI. Kal. Ianu.natalis Apostoli S. Iacobi fratris Domini, & Iohannis Euangel.

VIII. Kal. Iul. natalis Dormitionis S. Iohannis Apostoli & Euangelistæ in Epheso.

XII. Kal. Ianu.natalis S. Thomæ Apostoli in India; & translatio corporis eius in Edeßa V.Kal. Iul.

VIII. Kal.Aug.natalis Iacobi Apostoli fratris Iohannis Euang. in Hierosolymis.

Kal. Maij natalis S. Philippi Apostoli in ciuitate Hierapoli prouinciæ Asiæ.

VIII. Kal.Septemb.nat.S. Bartholomæi Apostoli, qui decollatus est in India, iussu Regis Astiagis.

XI. Kal. Octobr. natalis S. Matthæi Apostoli, qui passus est in Persida

V. Kal. Nouemb. natalis Apost. Simonis Cannanæi & Simonis Zelotis, qui a templorum Pontificibus occisi sunt, in Suanis ciuitate Persarum. Ianvarivs. Dies XXXI. Kal. Ianu. Circumcisio Domini. [Ianuarij dies 1.] Natalis Coronæ, qui iubente Asclepio Vrbis Præfecto, cum diceret, Hodie Octauæ Dei cæli sunt, cessate a superstitionibus idolorum & sacrificiis pollutis, a gladiatoribus hac de caußa occisus est. In Oriente Stephani. Nicomediæ Euphrosyni Episcopi, Priani, & aliorum VIIII. In Rætia Euanti, Hermetis. In Bononia Caij, Iacti, Heracli. In Africa Victoris, Felicis, Narcißi, Argiri & aliorum IIII. Papæ, Primiani, Saturnini, item Saturnini, Victoris, Honorati, Leusi, Hermetis. … & militum XXX. Rauennæ depositio S. Seueri cum fratribus suis. Augustoduno depositio Agrippini Episcopi.

IV. Non. Isiridoni Episcopi Antiochiæ. Et in alio loco Stratonici, Macarij, Abbani, Saturi, Possessoris, Firmi, Maximiani, Acutionis, [2.] Timothei, Herißi, Antaxi, … Acuti, Tobiæ, Eugendæ. Et in Aethiopia Rutilæ, Claudiæ, Aurigæ, Vitalis de Hierosolymis Stephani.

III. Non. In Hellesponto, ciuitate Parethia, Cirici, Primi, Theogenis. Et in ciuitate Tomis Claudonis, Eugenis, Rhodi. [3.] Trium fratrum Argæi, Narcißi, & Marcellini pueri Christiani, & Diogeni, Eugenti, Rhodonis, Primæ. Et in Africa Martialis, Statiliani, Constantij, Possessoris, Hilarini, Firmi, Candidi, Rogatiani, Eugeniæ, Lucidæ, Acutæ, Pænicæ. Parisiis Genefeuæ Virginis. Viennæ depositio Florentij.

Pridie Non. In Africa Aquilini, Gemini, Eugenti, Marciani, Quinti, Theodoti, Tryphonis. In Oriente ciuitate Bonania Hermetis, Aggæi, Caij. Aedui Episcopi.

Nonis, in Africa Felicis, Secundi, Honorij, Luciani, Candidi, Ianuariæ, *Cælifloriæ, Iocundi, Acuti, Petri, Marci, Seueri, Anastasij. [5.] In Antiochia Simeonis monachi.

VIII. Id. Epiphania Domini. In Africa Talesphori, Flori, Iocundi, [6.] Petri,

Marci, Acuti, Ianuariæ. Et alibi Honorij, Iulij, Antonini. Apud Sirmiam Anastasij. In Antīo paßio SS. Iuliani & Basilissæ. In India Celsi, Iuliani. In ciuitate Redoñ natalis S. Melanij Episcopi.

VII. Id. In Nicomedia Luciani Presbyteri. Et in Antiochia Lucerij Diaconi. In Melitina ciuitate Polyeucti. In Heraclea Felicis & Ianuarij. [7.] Et in Græcia Spolicosti, Palladæ, Candidæ. Alio loco Polianthi, Philonis, Candidæ.

VI. Id. In Græcia Eucti, Rustici, Pissei, Timothei, Secundi, Lucij, Felicis, Ianuarij. Et in Brundisio Leucij. Et in Sirmis Anastasij, Iocundi, [8.] Ratitis, Petri, Flori, Tilis, Floriani, Tatiæ. Et alio loco Pathei. Augustoduno depositio Egemonij Episcopi.

V. Id. In Africa Epicteti, Quinti, Secundi, Iocundi, Saturnini, Vitalis, [9.] Quinti, Vincentij & Felicitatis, item Quinti, Felicis, Artaxis, Fortunati, Rustici, Silli, Quieti, & aliorum sex. Martialis. In Smerna Reuocati, Firmi, Possessoris, Ianuarij, Saturnini.

IIII. Id. In Africa Renocati, Firmi. In Irta Possessoris & aliorum duorum. [10.] Romæ in cimiterio Callisti via Appia, depositio Miltiadis Episcopi. In Africa Saturi, Vitaliani, Felicitatis, Quinti, Artatis.

III. Id. In Alexandria Petri, Leucij Confess. & Alolami. In Africa Philoromi, Eugenij, Quinti, Ianuarij, Saturnini, Vincentij. [11.] In Spaniis Agenti, Donati, Augustini, Saluij, Felicis, Donati Presbyteri, Flori, Zemini, Pati, Pausalini, Eugenij, Stephani, & aliorum XII. Et depositio Hortensij Episcopi. Pridie Id. In Achaia Cyriaci, Muscenti, Saturi. In Africa Zotici, Castoli, Quinti, Rogati, Modesti, Bicciani, Carotici, Castolini. [12.] In Aegypto Philoromi, Zotici, Castoli, Petri, Auentinæ. Idib. In Africa Ingenui, Vincentij, Satti, Felicitatis. In Campania Neapolim, Cyriaci, Cimini, Zotici, Herisi, Glycerij, Felicis, [13.] Ianuarij. Romæ Secundi. Via Lauicana coronæ militum XV. Et alibi Quosquonio, Enonis. Pictauis depositio S. Hilarij Episcopi.

Hæc in specimen modo sufficiant; quæ si ab S. Hieronymo scripta sunt, aliam dein manum accessisse oportet, quæ & posteriores Hieronymo Sanctos adiecerit, & locorum nomina in casum ablatiuum, addita plerumque præpositione, & in accusatiuum quoque transtulerit, neglectis (claritatis caussa) Grammaticæ legibus. Vehementer quoque dubito, num qui diuersis diebus referuntur, semper diuersi sint Sancti; an non qui cognomines vidētur, præsertim simul plures, iidem fortasse sint, vel oscitante Librario, vel variantibus in dierum serie codicibus, bis descripti; nisi quando aliis iuncti sociis sunt.

Simile prope exemplar, & ipsum perantiquum, habet Ioannes Colganus Ord. S. Francisci Louanij in cœnobio S. Antonij de Padua Theologiæ Professor, ex Hibernia allatum: [Simile aliud Hibernicū.] sed aliquanto confusius descriptum, omissis locorum nominibus, & subiunctis vnicuique diei Sanctis Hibernicis. Hos ego consulto omisi, quia exploratum mihi haud erat, an olim venerationem habuissent, an solum, quia celebre sanctitatis apud eam gentem obtinuissent nomen, ideo essent adscripti: & non temere peregrinos Sanctos profero, nisi vel Acta sim nactus, vel de publica illis impensa legitime veneratione testimonia certa. Illud porro Hibernicum Martyrologium solum posterioribus Ianuarij diebus citaui, quia serius eius mihi facta copia.

Aliud quoque Martyrologium perbreue & mutilum, sed cum illo Treuirensi, siue Epternacensi, consentiens, quod olim Rhinowiensis iuxta Basileam cœnobij fuit, [aliud minus Rhinovviense,] reperi in Rosweydi schedis. Principium Ianuarij ita habet:

Kal. Ianv. Circumcisio Domini nostri Iesu Christi secundum carnem. In Oriente Stephani. Nicomediæ Eophrosyni Episc. Priamiani. [cuius hic specimen,] Eracl. …

IIII. Non. Antiochiæ Isidori Episcopi. Macarij Abbatis. Saturi, Possessoris, Firmi.

III. Non. Parisius Genofeuæ Virginis. In Hellesponto Cyrici, Primi.

Pridie Non. In Africa Aquilini, Gemini, Martiani, Eugenti, Quinti, Theodati.

Nonis, in Africa Felicis, Secundi, Luciani, Iocundi, Petri, Marci. Alibi depositio…

VIII. Id. Epiphania Domini nostri Iesu Christi. In Africa Telesphori, Acuti, Ianuariæ.

VII. Id. In Nicomedia Luciani Presbyteri, Liceri Diaconi, Polioti, Felis, Ianuarij.

VI. Id. In Græcia Cipisei, Secundi, Timothei, Lucij, Rustici. Augustoduno…

V. Id. In Africa Epicteti, Iocundi, Saturnini, Vitalis, Felicis, Fortunati.

IIII. Id. Romæ depositio Melciadis Episcopi. In Sirmis Reuocati. In Africa Firmi.

III. Id. In Alexandria Petri, Absalmi, Philoromi. In Africa Felicis & S. Gregorij Episcopi.

Pridie Id. In Achaia Cyriaci. In Africa Zotici, Castoli, Quinti, Rogati, Modesti.

Idib. Pictauis depositio S. Hilarij Episcopi. In Neapoli Vincentiæ. In Africa Ingenij.

Huic simile aliquo modo suspicor fuisse, quod sæpe citat Baronius e S. Cyriaci monasterio acceptum. Eius vt mihi describendum exemplar curarent, nonnullos amicorum interpellaui: at ne vel vt illud viderent quidem, ipsis contigit. Citat & Petrus Galesinius sæpenumero vetusta MSS. Martyrologia: ea cuiusmodi fuerint non possum diuinare; video nonnumquam cum hisce nostris congruere.

[Annotatum]

* forte Cælij, Floræ.

§. V. Romanum Martyrologium modernum & vetus.

Venio nunc ad Romanum Martyrologium. Molanus cap.4.de Martyrologiis, Vsuardi esse ait, sed auctum: negat Baronius, asseritque quamplurima Romæ extare antiqua manu exarata Martyrologij Romani exemplaria, quæ illi qui Romæ agunt, [Romanum modernum ex Vsuardo est:] vix magno labore, peruigili diligentia, & summa sint industria consecuti. At qui Romanum atque Vsuardi Martyrologia conferre voluerit, facile vel ex vnico die perspiciet vnum ex altero descriptum. Aliud ante annos mille habebat Romana Ecclesia; [aliud olim;] quod quale fuerit licebit ex citata ante epistola S. Gregorij ad S. Eulogium Alexandrinum 29.libri 7. animaduertere: Nos autem, inquit, pæne omnium Martyrum distinctis per dies singulos passßionibus collecta in vno codice nomina habemus, atque quotidianis diebus in eorum veneratione Missarum solennia agimus. Non tamen in eodem volumine quis qualiter sit passus indicatur; sed tantummodo nomē, locus, & dies paßionis ponitur. Vnde fit vt multi ex diuersis terris atque prouinciis per dies, vt prædixi, singulos cognoscantur martyrio coronati. Sed hæc habere vos beatißimos credimus. Hæc ille. Non fuit igitur, quale nunc est, Martyrologium; quia nunc de plerisque qualiter quis sit passus indicatur. Nec potuisset id ignotum esse Gallis, vt nouum censerent ab Vsuardo concinnari oportere. Neque dubium est, quin si exstitit, ex eo suum ille consarcinarit, nimium impudenti plagio, cum Bedam, Hieronymum, Florum citet, quos sit imitatus; vnde omnia mutuatus sit, dissimulet. Quod nemini adhuc in mentem venit suspicari.

Neque vero illud erat S. Gregorij ætate Martyrologium, quod est a Rosweydo nostro editum, cum hoc subinde non nisi vnicum Sanctum, [non a Rosvveydo editum.] semper paucissimos referat. Ex illo vero multi ex diuersis terris atque prouinciis per dies singulos cognoscebantur martyrio coronati. Sed quod (vt ego quidem existimo) molestum quibusdam esset, plurima nomina & fere ignotorum Sanctorum recitare, paucis illustriorum retentis, cetera expunxerunt. Postea, vt non nuda nomina Sanctorum, sed rerum ab iis gestarum aliqua audientibus offerretur notitia, quod erat ab Vsuardo olim compositum, adscitum in Vrbem est, vsumque Ecclesiæ. Quando id factum sit, nusquam legi. Licebit igitur illud Rosweydi, minus Romanum appellare: passim tamen cum id cito, vetus Romanum nuncupo, quia nimirum eo titulo editum a viro doctissimo, eaque apud eruditos inualuit nomenclatio.

Verum aut mea me vehementer fallit opinio, aut illud ipsum, quod Hieronymi dicitur, vetus Romanum est, [sed quod S. Hieronymi dicimus,] cuius S. Gregorius in citata epistola meminit; siue id S. Hieronymus eiusve partem scripserit, alius postea auxerit; seu potius e Romano Clero quispiam id collegit, at posteritas, cum auctor lateret, id Hieronymi viri scientissimi opus credidit. Huius exemplar ipse fortassis in Belgium attulit S. Willebrordus, aut a S. Augustino eiusve discipulis, Scotisve aut Anglis monachis, qui sæpius Romam itabant, in Angliam allatum sibi descripsit. Vtrum ex his S. Ado habuerit, minus illud Rosweydinum, an hoc maius, in ambiguo est. Scribit ipse Præfatione ad suum Martyrologium: [quo & S. Ado vsus fortasse:] Huic operi vt dies Martyrum verißime notarentur, qui confusi in Kalendis satis inueniri solent, adiuuit venerabile & perantiquum Martyrologium ab vrbe Roma Aquileiam cuidam sancto Episcopo a Pontifice Romano directum, & mihi postmodum a quodam religioso Fratre aliquot diebus præstitum. Quod ego diligenti cura transscriptum, positus apud Rauennam in capite huius operis ponendum putaui. Plures multo Sanctos habet Ado in suo Martyrologio, quam qui in minori Romano continentur: imo parum admodum ex illo haurire subsidij potuisset; cum præsertim Vsuardi haberet Martyrologium, quod & natales indicabat singulorū, atque etiam plurium. Si maius habuit, quod S. Hieronymi vocamus, cur non omnes expressit? An erat illud minori quidem isto maius, sed tamen a fusiore hoc S. Hieronymi diuersum & contractum? An hoc auctum ex aliis tabulis, & non purum illud vetus Romanum? Fateor mihi hic aquam hærere. Illud tamen liquido constare existimo, [vtile tamen etiam illud Rosvveydi.] non esse quod describit S. Gregorius illud quod est a Rosweydo vulgatum. Neque tamen hoc cuicuimodi sit, respuimus. Vtinam plures similia antiquitatis monumenta, quod possunt, eruerent. Merito ab Andrea Saussaio, laudato viro, summis laudibus, vel hoc ipso nomine quod hunc thesaurum primus refoderit in publicumque produxerit, ornatur Rosweydus, appellaturque eximius Solis sapientiæ radius, viui fidei sontis riuulus, virentis iustitiæ stipitis ramus, iamq; cæli pulcrum ac æternum sidus.

§. VI. Martyrologia Bedæ & Flori.

Post Eusebium Sanctumque Hieronymum, a quibus quid hoc in genere effectum sit, haud satis constat, primus (qui quidem notus vulgo sit) Martyrologium priuato studio concinnauit S. Beda, Presbyter Anglus. Nam huius se & S. Hieronymi prouocatum descriptis, [S. Bedæ Martyrologium.] suum componere aggressum Vsuardus testatur. Et ipse Beda in suorum operum catalogo, qui in editione Parisiensi an. 1583. a Laurentio Barrensi adornata, at non in Basileensi an. 1563. subiectus est epitomæ historiæ Anglicanæ (si tamen ipsius est fœtus illa epitome) inter alia sic scribit: Martyrologium de natalitiis sanctorum Martyrum diebus, in quo omnes quos inuenire potui, non solum qua die, verum etiam quo genere certaminis, vel sub quo Iudice, mundum vicerint, diligenter annotare studui.

Vulgatum est tomo 3. Operum Bedæ an. 1563. ac deinde seorsim typis Plantinianis an. 1564. vetus & sane egregium Martyrologium, [non est quod vulgatum est eius nomine.] sub Bedæ nomine: cuius exemplar penes me est ab Heriberto Rosweydo collatum cum MS. monasterij Richebergensis in Bauaria. Verum non potest id Bedæ merito tribui; cum is, teste Vsuardo, plures dies intactos reliquerit, quales hic nulli. Deinde profitetur idem Vsuardus sese Flori latiora sequi vestigia potius, quam Bedæ insistere breuitati. At diffusius est quandoque Martyrologium hoc, quam sit Vsuardi. Extetne vspiam germanum Bedæ Martyrologium, dubito. Nam cum pleraque ad vsum sacrorum sibi posteri descripserint, noluerunt in iis vacuos existere dies aliquos, quosque ille reliquerat ex aliis suppleuerunt. Cito tamen illud vulgatum Bedæ, quia eo nomine iam innotuit.

Reperi vetera MSS. quædam Bedæ præferentia nomen, in quibus tamen neque vacui dies, [MSS. 4. eius nomine insignita:] & quædam Beda posteriorum adiecta Sanctorum nomina. Primum, quod olim Centulensis in Gallia monasterij, siue S. Richari fuerat, iam Vedastini apud Atrebates cœnobij. Exorditur a vigilia Natiuitatis. [1. Centulense:] Ex Ianuario dies aliquot adscribam, integrum aliquando daturus.

Kal. Ianv. Octaua Natiuitatis Iesu Christi Domini nostri, atque Circumcisio eius. Romæ S. Almachij Martyris. [eius specimen.] Item Romæ S. Martinæ Virginis. Item via Appia SS. XX. Militum sub Diocletiano passorum. Cæsareæ Cappadociæ S. Basilij Archiep. & Conf. In Africa, ciuitate Ruspenfi S. Fulgentij Episcopi, vita & doctrina præclari. Apud Spoletum S. Concordij Martyris. In territorio Iurensi S. Eugendi Abbatis. Alexandriæ S. Euphrosynæ Virg. IIII. Non. In Thebaida Depositio B. Macarij Abbatis, magnarum virtutum viri. In Ponto, ciuitate Tomis, trium fratrum Narcißi, Argæi, & Marcellini pueri. Antiochiæ paßio S. Isidori Episc. Eodem die Octaua S. Stephani. III. Non. Romæ S. Anteros Papæ & Martyris. Ciuitate Aulana S. Petri Martyris. Parisius S. Genouefæ Virg. Ipso die Octaua Beatißimi Ioannis Euangel. Pridie Non. Apud Cretam S. Titi Apostolorum discipuli. Ciuitate Bononia SS. Hermetis & Aggæi. Apud Africam SS. Aquilini, Gemini, Eugenti, Marciani, Quinti, Theodoti, & Tryphonis, præclarißimorum Martyrum, quorum gesta habentur. Romæ paßio SS. Prisci. Presbyterī, & Priscilliani Clerici, atque Benedictæ religiosißimæ fæminæ, qui sub impio Iuliano martyrium paßi. Item Romæ S. Dafrosæ vxoris Fabiani Martyris sub Iuliano Et Octaua sanctorum Innocentium. Nonis, Romæ S. Telesphori Papæ & Martyris, qui illustre martyrium duxit. Antiochiæ S. Simeonis monachi, qui in columna stetit, cuius vita virtutibus & miraculis effulsit gloriosa. VIII. Id. Epiphania Domini nostri Iesu Christi. Antiochiæ paßio SS. Iuliani & Basilissæ, & Celsi pueri, & Marcianillæ matris eiusdem, & Antonij Presbyteri, & Anastasij, tempore Diocletiani. In territorio Remensi paßio S. Macræ Virg. Antisiodoro S. Germani Episc & Conf.

Alterum Bedæ nomine insignitum Martyrologium extat Leodij in illustri S. Lamberti Ecclesia, [2. Leodiense:] sed ab illo Centulensi longe diuersum, itaque recenter auctum, vt etiam S. Francisci Diaconi & Confessoris IV. Octob. S. Dominici Confessoris V. Aug. S. Petri Martyris de Ordine Prædicatorum XXIX. Aprilis, adiecta sint nomina. Dabo ex eo quoque dies hic aliquot.

Kal. Ian. Octauæ Domini, & Circumcisio Iesu Christi secundum carnem. Romæ natale S. Almachij Martyris, [eius specimen.] qui iubente Alipio Fr. Vrb. cum diceret, Hodiæ Octauæ Dominicæ diei sunt; cessate a superstitionibus idolorum & sacrificiis pollutis, a gladiatoribus hac de caußa occisus est. Item Romæ S. Martinæ Virg. & Martyris. Eodē die apud Spoletum in ciuitate Tusciæ S. Concordij Martyris: qui tempore Antonini Imp. multa tormenta perpessus, ad vltimum gladio interimitur. Item Romæ via Appia coronæ Militum XXX. quas sub Diocletiano pro confeßione veræ fidei percipere meruerunt. Apud Africam natale S. Fulgentij Ecclesiæ Ruspensis Episcopi & Confessoris. Apud Alexandriam S. Euphrosynæ Virg. quæ orationibus patris sui Paphnutij de sterili matre progenita, in puerili ætate constituta, clam se tonderi fecit, & monasticam vitam expetiit, Smaragdi sibi nomen imponens. Apud Cæsaream Cappadociæ natale S. Basilij Episcopi, admirandæ vitæ & doctrinæ viri. Rauennæ S. Seueri Episcopi & Martyris. IIII. Non. Hierosolymæ Stephani & Vitalis. In Thebaida depositio B. Macarij Abbatis, magnarum virtutum viri. In ciuitate Tomis trium fratrum Argæi, Narcißi & Marcellini pueri, qui post multa tormenta in mare mersus martyrium consummauit. Cuius corpus ad littus delatum magnis coruscat miraculis. III. Non. Natale Anteri Papæ & Martyris, qui vigesimus post B. Petrum, cum XII. annis, mense vno, diebus XII. rexit Ecclesiam. Passus est sub Maximino, & in cœmiterio Callisti sepultus via Appia. Parisiis Genouefæ Virg. Eodem die S. Florentij Viennensis Ecclesiæ Episcopi & Martyris. In ciuitate Aulana paßio S. Petri, qui crucis supplicio est interemptus. In Hellesponto sanctorum Martyrum Cirici, Primi, & Diogenis.

Verum neque hæc consentanea sunt iis quæ de Martyrologio Bede scripsit Vsuardus. De tertio & quarto MS. exemplari mox dicam. Post Bedam Florus extitit quidam, de quo Vsuardus: [Martyrologium Flori.] Quos tamen secutus (Hieronymum & Bedam) censui & Flori memorabilis viri latiora iam in ipso negotio sequi vestigia, præsertim in secundo eius libro; ibi enim multa, quæ in priore omiserat, & correxit & addidit. Ado quoque: Primum fuit imperium ac iußio sanctorum virorum, vt supplerentur dies, qui absque nominibus Martyrum in Martyrologio, quod venerabilis Flori studio in labore Domni Bedæ accreuerat, tantum notati erant. Fuit Vsuardi & Adonis coætaneus Florus Ecclesiæ Lugdunensis Subdiaconus, [(an Subdiaconi Lugdunensis?] sed Adone senior, iunior Vsuardo, si quidem hic sub Carolo Magno, & non sub Carolo Caluo, Martyrologium scripsit: nam Wandelbertus, de quo infra, qui sub Lothario Calui fratre florebat, ista habet: Ope & subsidio præcipue vsus sum sancti & nominatißimi Flori Lugdunensis Ecclesiæ Subdiaconi, qui vt nostro tempore reuera singulari studio & aßiduitate in Diuinæ Scripturæ scientia pollere, ita librorum authenticorum non mediocri copia & veritate cognoscitur abundare. Hunc ego suspicor illū Florum Magistrum esse, cuius vastum vidi Lætiis volumen ex S. Augustini operibus magno studio collectum, & alia alibi seruari dicuntur. In Bibliotheca PP. extat tractatus quidam de vulgi erroribus circa tempestatum & tonitruum caussas, Agobardi Episcopi Lugdunensis & huius Flori nomine inscriptus. Idemne fuerit Martyrologij auctor, mihi modo non liquet. Eum vero quod Trudonopoli in Belgio nostro monachum fuisse, [an monachi Trudonensis?)] Trithemius lib.2. de viris illust. Ord. S. Benedicti cap.44. scribat, haud equidem scio quo auctore; neque eius mentio est in Chronico Trudonensi vlla.

At quisquis ille Martyrologus fuit, duos scripsit de Sanctis libros, [duplex fuit.] vt ex illis Vsuardi verbis patet, Præsertim in secundo eius libro: ibi enim multa, quæ in priore omiserat, & correxit & addidit. Primo suppleuisse Bedæ Martyrologium videtur, idque Ado indicat: deinde quædam Sanctorum elogia dilatasse, relictis tamen diebus quibusdam, quos explere se voluisse Ado scribit. Dubitaui aliquando an non id, quod sub Bedæ nomine vulgatum est Martyrologium, Flori esset. Alia duo postea reperi MSS. de quibus id potius quispiam suspicetur: [An id 3. quod Bedæ tribuitur in MS. Tornacensi?] statuere tamen certi nihil possum. Prius est domus Professe Societatis Iesv Antuerpiæ cuius fronti inscriptum recentiori manu: Bedæ Martyrologium, & ei quadrant vtcumque, quæ de Flori opere traduntur: sed neque antiquissimum est, & ex Anglia, vt reor, allatum, aut ab Anglo quopiam interpolatum; quoniam & alios quosdam Anglicanos Sanctos, & ipsum recenset Thomam Cantuariensem. Alterum extat in monasterio S. Martini Tornaci, hoc titulo: Incipit Martyrologium Eusebij, Hieronymi, & Bedæ Presbyteri. Huic simile omnino Lætiis est, satis quoque antiquum, sed absque hoc titulo.

Ex hoc & nostro illo dies aliquot dabo, non tam vt probem Flori esse, quod ipse mihi nondum persuadeo; quam vt alios excitem, quibus facultas est, vt Florum inuestigent, si vspiam latet; aut certe quæ repererint vetusta Martyrologia examinent, & cuius esse videantur auctoris expendant; aut si id ipsis non lubet, vel per occupationes non licet, mecum ea communicent. Ita ergo habet Tornacense illud ac Lætiense. Dabo ex Ianuario dies aliquot, etsi a die Natiuitatis initium ducat, vt plures alij.

Kal. Ianv. Octauæ Domini, & secundum carnem Circumcisio eius. Et natalis Almachii, qui iubente Alipio Vrbis Præfecto cum diceret, Hodie Octauæ Dominicæ diei sunt, cessate a superstitionibus idolorum, & sacrificiis pollutis; a gladiatoribus hac de caußa occisus est. Ipso die B. Basilij Episcopi. Romæ paßio S. Martinæ Virginis. Lætiense exemplar SS. Basilij & Martinæ non meminit; pro his hæc habet: Eodem die in Aethiopia Rutuli. Hierosolyma natale sancti Stephani. IV. Nonas Ianuar. Romæ natalis S. Telessori Papæ & Martyris. Is ex Anachoreta cum XII. annos Ecclesiæ Romanæ præesset, ieiunium septem hebdomadarum ante Pascha, & Missam in nocte Natalis Domini, sed & ante sacrificium hymnum Angelicum, videlicet Gloria in excelsis Deo, decantandum instituit, passusq; est temporibus Antonini & Marci martyrium. Eodem die depositio beati Abbatis Macarij. Deest Macarius Lætiensi MS. III. Non. Ian. Romæ natalis Anteros Papæ & Martyris, qui duodecim annos rexit Ecclesiam, & in cœmiterio Callisti sepultus est in via Appia. In pago Viromandense inuentio corporis B. Quintini Martyris ab Eligio Episcopo, & Translatio ipsius. Eodem die Parisiis depositio S. Genouefæ Virginis, quæ in corpore posita tantum in virtute præualuit, vt mortuum suscitaret. In ciuitate Auclara paßio S. Petri, qui crucifixus est sub Maximiano Imp. Ipso die paßio S. Theogenis, qui præcipitatus est in mare tempore Licinij. Et natalis Potiti, qui sub Antonino Imp. primo fustibus est cæsus, dein carcere inclusus, & magno pondere ferri damnatus, vnde eductus, in equuleum est suspensus. Et cum esset iussus ab Imperatore secari, & canibus proiici, eum milites tangere non poterant. Inde iussus est frigi in sartagine, frixusq; plumbo superfundi. Postea vero palo ferreo fixus a capite est vsque deorsum. Quo ab Angelo erepto, iußit illi Imperator linguam abscindi, & oculos compungi. Et cum nec sic vinci posset, iussus est capite plecti, cum esset tredecim annorum puer. Pridie Non. In Africa natalis Aquilini, Gemini, Eugentij, Vincti, Trysonis. In Oriente Bononia ciuitate, Hermetis, Aggei, Gagij. Nonis, Hierosolyma depositio Simeonis Prophetæ, qui a Spiritu sancto responsum accepit, non visurum se mortem, nisi prius videret Christum Domini. In Antiochia, Ecclesia quæ vocatur Pœnitentia, depositio S. Simeonis Confess. qui in columna stans arctißime dicitur vixisse, & incolis loci illius multas tribuit sanitates. Hic post conuersionem, nullam vnquam mulierem oculis attentis inspexit. Postquam vero columnæ editiori se sanctitate feruens inuexit, non modo extraneæ mulieri, verum etiam nec propriæ matri se videndum permisit. Scriptum in gestis eius. Eodem die natale SS. Honorij, Luciani, Iocundi. Hi postremi desunt in MS. Lætiensi.

At MS. Antuerpiense, siue potius, vt suspicor, Anglicanum, Bedæ nomine, sed ab recentiore manu, [an 4. quod in Antuerpiensi?] prætitulatum, in multis consentiens cum Leodiensi S. Lamberti, ita habet:

Kal. Ian. Circumcisio Domini nostri Iesu Christi secundum carnem. Romæ natale S. Almachij Martyris, qui iubente Asclippio Vrbis Præfecto, cum diceret, Hodie Octauæ Dominicæ diei sunt, cessate a superstitionibus idolorum & sacrificiis pollutis, a gladiatoribus hac de caußa occisus est. Item Romæ paßio S. Martinæ Virg. Eodem die apud Spoletum ciuitatem Tusciæ, paßio B. Concordij Mart. temporibus Antonini Imp. Item Romæ via Appia coronæ militum triginta. Has pro confeßione veræ fidei sub Diocletiano percipere meruerunt. Apud Cæsaream Cappadociæ, natale S. Basilij Ep. admirandæ fidei atque doctrinæ viri. In Africa natale S. Fulgentij Ecclesiæ Rupensis Ep. Apud Alexandriam Euphrosynæ Virg. quæ orationibus patris sui Paphnutij de sterili matre progenita, in puerili ætate constituta, clam se tonderi fecit, & monasticam vitam expetiit, Smaragdi sibi nomen imponens. Post etiam in reclusione viginti octo annos in omni sanctitate perdurans, tacta ægrotationis incommodo, & mortem sibi adesse cognoscens, manifestauit se religioso, & cum lacrymis multotiens quærenti eam patri. Cumq; quieuisset, sepulta est a Fratribus in ecclesia. In territorio Lugdunensi monasterio Iurensium natale S. Eugendi Ab. cuius vita virtutibus & miraculis fulget. Rauenna Seueri Ep. & Mart. IV. Non. In Thebaida depositio B. Macarij Ab. magnarum virtutum viri. Et in Ponto, ciuitate Tomis, trium fratrum Narcißi, Argæi, & Marcellini pueri, qui sub Licinio inter tirones comprehensi cum nollent militare cæsi ad mortem martyrium consummauerunt, & diu in carcere macerati in mare mersi sunt; corpora eorum ad littus delata, a religiosis viris deposita, magnis coruscant virtutibus. III. Non. Romæ natale S. Antheros Papæ & Martyris, qui vicesimus post B. Petrum cum duodecim annis, mense vno, diebus duodecim rexisset Ecclesiam, passus est sub Maximiano, in cœmiterio Callisti sepultus via Appia. In ciuitate Aulana paßio S. Petri, qui crucis supplicio interemptus. Apud Parisium natale S. Genouephæ Virg. quæ a B. Germano Autisiodorensium Episc. Christo dicata, admirandis virtutibus & miraculis late claruit, & vsque ad annos octoginta in Christi seruitute consenuit. Prid. Non Natale S. Titi Apostolorum discipuli. Apud Africam natale SS. Aquilini, Germani, Eugenti, Marciani, Quinti, Theodocij, & Tryphonis præclarißimorum Martyrum, quorum gesta habentur. Romæ paßio sanctorū Martyrum Prisci Presbyteri, & Priscilliani Clerici, atque Benedictæ religiosißimæ feminæ, sub tempore Iuliani impiißimi Augusti, qui gladio martyrium compleuerunt. Item Romæ B. Dafrosæ vxoris Fabiani Martyris. Nonis, Romæ natale S. Telesforis, qui septimus post Petrum Apostolum Pontifex ordinatus, sedit annos vndecim, menses tres, dies XXI. illustreq; martyrium duxit. Apud Antiochiam depositio S. Simeonis monachi, qui tertiodecimo ætatis suæ anno huic seculo abrenuntians, monasterij claustra expetiit; vbi mira abstinentia vix septimo die cibum sibi indulgens, Psalterium infra quatuor menses didicit. Deinde nimia domandi corporis intentione, fune palmeo renes sibi constringens duriter laniatus est: inde in quodam puteo se recludens, & ex eo a Fratribus violenter ad monasterium reductus, clam fugiens eremum petiit, vbi multo commoratus tempore, in columna editiori, sanctitate feruens, se concludit, vbi non modo extraneæ mulieri, sed nec propriæ matri se videre permisit; & vsque hodie basilicam columnæ illius nulla feminarum ingreditur. Nam quædam mulier veste induta virili ingredi voluit, sed mox vt limen attigit, retrorsum mortua cecidit.

§. VII. Martyrologium Vsuardi.

Omnium celeberrimum Vsuardi Martyrologium fuit. De eo ita scribit Sigebertus lib. de Scriptoribus Ecclesiasticis cap.85. Husuardus monachus, prouocatus studio Hieronymi & Bedæ, [Vsuardus monachus Martyrologium scripsit,] qui festiuitates Sanctorum annuatim recurrentes partim annotauerant; maxime autem animatus studio & iussu Magni Caroli Imperatoris, cui displicebat quod Hieronymus & Beda, studentes nimis breuitati, præterierant plura necessaria, & quamplures Kalendarum dies intactos reliquerant, in gratiam eius studuit opus imperfectum supplere, & festiuitates Sanctorum per singulos Kalendarum dies annotans integrum Martyrologium effecit. Hæc ille. At Bedam solum queritur Vsuardus quamplures Kalendarum dies intactos reliquisse, non Hieronymum.

Operæ pretium est ipsiusmet Vsuardi Præfationem, siue epistolam, qua opus suum Carolo Regi, Magno vel Caluo, dedicat, hic dare; sed e veteri codice MS. qui penes nos est, optimæ notæ. Quæ in plerisque excusis & calamo descriptis exemplaribus legitur, aliquantum discrepat, vt conferenti patebit. Ita ergo habet:

Domino venerabiliter recolendo Karolo Regum piißimo Husuardus, quamquam indignus, Sacerdos & monachus, præsentis æui prosperitatem & æternæ beatitudinis gloriam. Vestram minime latet Celsitudinem, o Reuerende Princeps, qualiter imitandis antiquorum studiis monemur, quidquid in libris, maxime Ecclesiasticæ doctrinæ congruis, minus debito perfectum habetur, vel pro posse supplere vel suppleri optare. Quæ res pia quidem sollicitudine, addito etiam Vestræ dignitatis iussu, me compulit, vt videlicet Sanctorum recurrentes festiuitates, [regio iussu,] ex diuersis sanctorum Patrū Martyrologiis in quamdam exciperem vnitatem. Recolebam siquidem in sacris Sanctorum solenniis multimodos propriæ negligentiæ excessus: quod me plurimum ad hoc eis in Dei amore persoluendum cogebat officium; etsi non satis idoneum, vtpote inscium, sed tamen Diuino, vt confidebam, ac indigno eorum subleuandum auxilio. [alios imitatus,] Nam & venerabilium Hieronymi videlicet ac Bedæ Presbyterorum in hoc prouocabar descriptis: quorum vnus breuitati admodum studens, alter vero quamplures Kalendarum dies intactos relinquens, multi probantur huius opusculi præterisse necessaria. Adhibui igitur Flori memorabilis viri collecta e pluribus in eodem negotio secundi libri commenta: quem maxime imitandum in his, quæ visa sunt congrua ac memoriæ digna, censui; quia plura summo studio, quæ breuiter perstrinxi, & correxit addidit. Vnde vna vobiscum legentem efflagito, quo non propere quidquid in sequenti libello sibi forte contrarium fuerit, indiscuße repudiet, nec me insuper temerarium iudicet; præsertim cum a talibus & tantis viris hoc præmonstratum esse meminerit. Perpendat etiam, quia in rebus humanis, vt ait quidam, nihil perfectum ex omni parte soleat inueniri. Scriptorum quoque errore ita sæpe constat vera permutari, vt plerumque dictantis adscribatur vitio, quod mendaci solet admitti calamo.

Ceterum, benignißime Rex, idcirco hanc exiguitatis præfatiunculam huic operi inserere curaui, vt sciatis me non vsum leuitatis conamine, [in vsum Religiosorum;] sed potius Religiosorum minus capacium vtilitati consuluisse. Quo tamen labore pro viribus, quove studio cognoscendæ veritatis hæc perquisierim, haud facile paruitas mea valet intimare. Supplex denique Vestram expostulo Magnificentiam, vt, si dignum decernitur, Vestræ tuitionis anchora roboretur. Excellentiam magnitudinis Vestræ per multa annorum curricula, ad communis vtilitatis suffragia, Rex Regum sua dignetur custodire potentia. Amen.

Hactenus Vsuardi epistola ex nostro codice, quæ aliquanto breuior extat in aliis exemplaribus, ex quibus tamen nonnulla superiore paragrapho citaui. [idq; Carolo Regi dicauit,] Ex hac certo statui non potest, vtri Carolo id dicarit opus, Magno an Caluo. Magno asserit Sigebertus, vt diximus; sequuntur recentiores. At Florum citat virum memorabilem, quem sub Lothario Calui fratre post annum Christi 840. superstitem fuisse, & præcedenti paragrapho indicauimus, & mox ex Wandelberto patebit. Nam si, quod quidam volunt, alius fuit Florus Martyrologus ab illo Lugdunensis Ecclesiæ Subdiacono, quem Wandelbertus sanctum & nominatißimum virum appellat, cur non eos Ado proximus temporum illorum discreuit? Cur quando venerabilis Flori meminit non seniorem dixit, aut aliud statuit discrimen, cum vigeret adhuc in Lugdunensi, suaque Viennensi propinqua Ecclesia, Flori alterius nomen, & fama eruditionis? Erit fortassis qui Florum sub Carolo Magno scripsisse Martyrologium illud contendat, & ad Lotharium superuixisse, [dubium an Magno.] qui anno post aui Caroli excessum vicesimo septimo capessiuit imperium. Verum non Imperatori Carolo dicatum Vsuardi opus recitata e nostro codice epistola ostendit. Consentit Parisiensis codex peruetustus, qui ita habet: Domino Regum piißimo Karolo Vsuardus indignus Sacerdos & monachus perennem in Christo coronam. Ergo, si is Magnus Carolus fuit, ante annum 800. editum est hoc opus; prius etiam Flori: vt necesse sit fateri post libros illos editos ac recognitos, fere quinquaginta annis superstitem fuisse Florum. Non est id quidem eiusmodi, vt euenire nullo modo potuerit, sed vt mirum videri possit, si euenit. Verum alia Vsuardi exemplaria excusa & MSS. illius epistolæ inscriptionem his efferunt verbis: Domino Regum piißimo Karolo Augusto Vsuardus indignus Sacerdos ac monachus perennem in Christo coronam. At si iam inde Caroli Magni tempore editum hoc erat opus ab Vsuardo, cur Wandelbertum ex Flori bibliotheca sumere codices oportuit, vt natales Sanctorum perdisceret, [an Caluo,] cum ex Vsuardi libro si iam extabat, minori labore haurire omnia posset? At neque Ado Vsuardi meminit. Iam si eodem quo Wandelbertus tempore Vsuardus scripsit, cum Imperium Lotharius, Franciæ Occidentalis regnum Carolus administrabat; cur hic, vt ille, translationis S. Sebastiani sub Ludouico Pio factæ non meminit? Denique a peritioribus, quid certi opinari queam, lubens addiscam.

Vsuardi pluribus vsus sum exemplaribus. Nam præter geminam Molani editionem anni 1568. & 1583. [Varia eius exemplaria habuit Auctor.] Parisiensem an. 1536. Lubecanam an. 1475. habui exemplar, quod olim Autbertus Miræus in Rosweydi nostri gratiam Parisiis cum alio vetustissimo, &, vt ipse rebatur, Vsuardi autographo, contulerat. Verum ex eodem illo codice mihi integrum illud Martyrologium describi postea curaui. Eum codicem Vsuardi æuo aut non multo post scriptum censet Sirmondus noster, qui pro sua humanitate meum illud apographum cum alio quadringentorum facile annorum, aut etiam vetustiore, qui in eodem S. Germani cœnobio Parisiis asseruatur, accurate contulit. Sed quod supra citaui exemplar nostrum, vtrique illi longe præfero, & purius ac syncerius reor: nam antiquissimum illud Parisiense Idibus Ianuarij hæc habet: In monte Verziaco S. Viuentij Confessoris. cum constet post Vsuardi ætatem translatas esse Vergiacum S. Viuentij reliquias, nisi extremis fortasse Calui temporibus scripsit, & diu postea illi superstes vixit, istaque tunc adscripsit. Sed a nostro illa, quod ideo magis genuinum censeo, absunt exemplari. Fuit hoc quondam monasterij Carthusianorum, quod B. Mariæ Virginis Capellæ dicitur, siue de Herines, iuxta Edingam, aut, vt nunc appellant, Enghianum, Belgij oppidum: deinde Augustini Hunnæi, viri celebris, fuit: postea donatum collegio nostro Louaniensi. Alia habemus complura Vsuardi exemplaria, sed in quibus & amplificata Sanctorum elogia, [etiam aucta.] & plurium nomina adscripta, qualia Ecclesiarum Pragensis, & Bruxellensis, multorumque monasteriorum, quæ non attinet hic percensere: faciam id alias, cum Vsuardum edam, sed natiua simplicitate; variorum auctaria seorsim. Editum idem fuit, sed auctum, Coloniæ anno 1490. cum Aurea Legenda; atque illud est quod plerumque cito Coloniensis Martyrologij nomine, quia & Coloniensia festa exhibet, & videtur eo Coloniensis Ecclesia vsa. Idem Vsuardi Martyrologium a Venerabilibus Patribus Carthusiæ Coloniensis auctum, editumque anno 1515. & 1521. quod & postea Molanus præstitit. Antea vero a se emendatum & modice auctum, titulo Martyrologij Romani ediderat Bellinus de Padua Augustinianus, Venetiis anno 1498. ac deinde Parisiis 1521.

§. VIII. Martyrologia Rabani, VVandelberti, Adonis, Notkeri, Ditmari.

Iisdem Lotharij Piique patris temporibus eruditionis laude floruit Rabanus Maurus Abbas Fuldēsis, idem postea Moguntinus Archiepiscopus, cuius extant complura scriptorum volumina, [Martyrologium Rabani editum & MS.] nuper a Georgio Coluenerio recensita editaque. In his est Martyrologium, quod in codice monasterij S. Galli, adscripto Rabani nomine, repertum, primus vulgauit Henricus Canisius IC. to.6. Antiquæ Lectionis. Ei simile habeo exemplar e codice monasterij S. Maximini Treuiris, qui 500. circiter videbatur esse annorum, acceptum, sed nullius nomine auctoris inscriptum. Rabano cur illud abiudicem, nullum me magnopere argumentum mouet, nisi quod eius antiqui non meminerint: at nec omnium meminerunt, & Diuersa extitisse suo tempore sanctorum Patrum Martyrologia Vsuardus testatur; suffragaturque vetustus ille codex, quo Canisius est vsus.

Wandelbertus quoque, cuius iam supra meminimus, Prumiensis in Treuirensi diœcesi monachus, Martyrologium metro heroico conscripsit, [VVandelbertus metricum scripsit.] atque Otrico viro illustri dicauit, præfixo inter alia anapæstico carmine ad Lotharium Imperatorem Ludouici Pij filium. Martyrologium hoc sub titulo Ephemeridum Bedæ to. I. operum illius, & sub veri auctoris nomine a Molano in prima Vsuardi editione, vulgatum; ex veteri MS. edam aliquando accuratius. Hic partem Præfationis visum, est delibare. Ita orditur:

Epistola VVandalberti Diaconi ad illustrem virum Otricum, super iis, quæ sequenti opere continentur, metrorum generibus, incipit feliciter.

Domino Otrico VVandalbertus salutem dicit.

Veteri & perantiquo præcepto monemur, vt parere maioribus, morem gerere æqualibus, consulere minoribus studeamus. Ego quia tibi, Carißime, vt minori (quod cogitatu ipso nefas iudico) consulere nequeo; in te enim ipso tibi (vt reuera sapientem decet) omnis opis consilium, totiusq; prouidentiæ copiam esse

1. S. Lydius Martyr sub Maximino. manifestatio corporis S. Stephani.

2. Gallanicus Ep. M. sub Dioclet.

3. Theodas Patriarch. Alexand. Innocentes pueri hodie sanguinem fuderunt.

4. Ioannis Apostoli & Euangelistæ dilecti Domini. Prochorus.

5. S. Auxainus M.

6. Circumcisio. Obitus Matthæi Patriarchæ. Raptus Eliæ Prophetæ. Basilius.

7. Martianus Papa Alexandrinus. Salbathris Papa Romanus sub Constantino, qui eum baptizauit.

8. Dedicatio habitationis sanctæ, cui præfuit S. Macarius. Andronicus Patriarch. Alexandrinus pater Beniamin.

9. Abraham. Gabriel Patriarch. Institutio ieiunij feriæ VI.

10. Ionathas discipulus S.P. Pachomij.

11. Baptizatus est Christus in Iordane. Apparitionis dies. Anatolius sub Dioclet. M.

12. Theodorus Antiochenus M. sub Numerio Rege.

13. Festum celebratur aquæ in vinum transmutatæ in Cana Galilææ.

14. Arsalides.

15. Abdiæ Prophetæ. Maximus frater Damathij. Gregorius frater Basilij.

16. Philotheus M. Ioannes Patriarch. Alexandr.

17. Maximus & Damathius.

18. Iacob Ep Nisibenus.

19. Inuentio corporum MM. Bahue, Basuræ fratrum, & Aniræ matris eorum.

20. Prochorus vnus ex LXX. Discipulis Domini.

21. Hoc die requieuit Deipara. Item S. Hilaria filia Zeithon Regis.

22. S. Antonij stellæ terrestris, & Patris omnium monachorū.

23. S. Timotheus discipulus S. Pauli.

24. Maria Virgo Alexandrina.

25. Petrus Publicanus, siue Telonearius.

26. XLIX. MM. Monacbi seniores, tempore Theodosij.

27. S. Serapion M. Translatio corporis S. Timothei.

28. Clemens M. item Abu-Bugam.

29. S. Akassana.

30. Basenes, Helis, Ghani, & Sophia mater MM. sub Adriano, vel Gordiano.

CAPVT QVINTVM. Lectoribus commendata ab Auctore.

§. I. De hoc opere quid Sanctos Auctor precetur.

Avete Cæli Ciues, bellatores fortissimi, inclyti triumphatores; & benignos huc, media e pompa æternæ solennitatis, vultus vertite, ad homuncionem vestra vndique vestigantem & coaceruantem certamina, ac longi situs squallore, [Sanctis Auctor non scribit,] qua fas fuit, deterso, producentem in publicum, Vobisque dicantem. Non postulo, hæc legatis nunc ipsi: habetis librum alium (non, vt quidam e vobis dicebat olim, orbem terrarum, rerumque aspectabilium naturam omnem, quam cum ex edito montis iugo contemplaretur, Dei se potentiam ac maiestatem dicebat admirari, omnisque officium virtutis condiscere, vt Philosophorum non requireret scholas) alium is nunc, Vosque omnes librum habetis, [omnia in Deo videntibus;] in quo assidue defigitis oculos: in quo Verbum vnicum inscriptum, sed scribenti coæuum & consubstantiale; Verbū ita efficax, vt per id facta omnia sint; ita clarum, vt illuminet omnem hominem venientem in hunc mundum; ita plenum, vt eo Verbo omnis comprehendatur Dei sapientia. In illum dum intuemini codicem, æterna, sed natiua, splendentem luce, nihil aliunde requiritis scientiæ ac cognitionis. Nihil igitur est quod vobis nuntiemus inertes nos ac stupidi: cum in eo, velut illustri speculo, cernere possitis, quæcumque vspiam locorum fiunt aut facta vnquam ab vnoquoque hominum sunt. Quid est enim, vt vestrum quidam dixit, quod non is videat, qui omnia videntem videt? Nihil igitur necesse est, vt vobis vestrorum ciuium res gestas scribamus, quas & in Deo perspicue cernitis, & mutuis colloquiis iucundissime celebratis. Nam, si non fallimur, eminus augustæ illius ciuitatis mores atque instituta speculantes, ita Deum perpetuo veneramini, vt & quæ a singulis vestrum gesta sunt olim præclare, illius excitante, viresque sufficiente gratia, assidue prædicetis.

Tamen quia hæc ad vestram apud mortales propagandam gloriam, vestræque dilatanda ciuitatis pomœria, collegi, vt ea ne aspernemini supplex precor. Quidam vestro e cœtu aliorum olim scripsere Acta summa pietate; [iis tamen acceptum iri hoc opus sperat,] alij hortati quosdam sunt vt scriberent, ac iam vita functi quidam, vltro Scriptores excitarunt, qui vel ipsorum vel aliorum Acta componerent. Vnde argumentum duco minime dubium, acceptum iri vobis, quod & ipsi religiose egistis, & aliis suasistis, & vt fiat etiamnum estis auctores. Id quia persuasum erat mihi, [ipsorum exemplo susceptum,] oblatum hunc a Præsidibus meis laborem lubens suscepi. Nam, vt S. Paschasius Ratbertus olim in simili desudans curriculo Præfat. in Passionem SS. Ruffini & Valerij scripsit, Religiosum sane credebam obsequium, ac sanctis Martyribus dignum, vt quorum doctrina vitæ nobis iter ostensum est, quorum exemplis ad virtutem instituti sumus, quorum precibus saluamur, ac præsidio protegimur; eorum quoque victorias ad nostræ fragilitatis institutionem, monumentis insererem, nec perire per negligentiæ torporem paterer, [aliis vtile;] vtilem nimis atque salutarem cunctis pie legentibus prouectum. Si enim vestis exigua particula, vel modicus resoluti corporis puluis, de Sanctorum memoriis comparatus, ineffabile fidelibus præbere patrocinium creditur; quis digne vel explicare vel cogitare valeat, eorum vita virtutesq; quantam salutis materiam conserant deuotis mentibus, cum replicantur? Inde namque fides firmatur, pietas nutritur, mundi contemptus nascitur, desiderium supernorum generatur, & vt totum breuiter dicamus, mors aufertur, vita largitur. Sic enim Saluator, Qui credit, inquit, in me, etiamsi mortuus fuerit viuet. [Ioan. 11. 25.] Ad resurrectionem denique ex mortuis, ad immortalitatis bonum perpetuæ, Historia Sanctorum incentiuum est sanctitatis, gradus profectionis, ianua perpetuæ contemplationis.

Verum quam me hæc prouocabat sanctissimi illius Corbeiensis Abbatis adhortatio, tam alterius ex eadem hac nostra Belgica sapientissimi Abbatis Bonæ-Spei Philippi ab Eleemosyna terrebat cautela, in epistola de vita S. Amandi ad Hugonem Abbatem: Qui Beatorum, inquit, prædicare mores, explanare vitam, retexere gesta disponit, sic expedit viuat vt loquitur, & factis ornet quod oratione commendat; ne vocis propriæ testimonio redargutus, imitatione non approbet, quod assertione prosequitur. Tum illa, fateor, præclara virtutis existit prædicatio, [præsertim si ipse sanctius viueret:] splendida, efficax, digna Sanctis, cum Sanctus de Sanctis scribit, vt de S. Bonauentura S. Thomas Aquinas olim pronuntiauit. Non inficior, quod quidam argutantur, fieri posse vt strabus ac gibbosus pictor speciosas imagines efformet, quia nimirum ars, qua præstat, nihil vitij habet. At mihi, qui non tam pingo ipse, quam ab aliis picta, a vobis ipsis pleraque, profero in lucem, & veluti venum expono, si morum deprauatione ac fœditate turpificatus huc me ingessero, verendum merito esse video, ne & qui hæc comparaturi lecturique accedent, auertantur; & qui ea olim scripserunt, gesserunt, tam abnormem sint præconem repudiaturi.

Quare vos oro obtestorque, Sancti, vt gratiam mihi a Deo impetretis, [eos orat, vt sibi gratiam impetrent,] qua mores ipse meos ad illius voluntatem, vestra exempla, conformem; hoc maiorem ad bene apteque scribendum facultatem diuinitus consecuturus, quo sanctius vixero. Eia optimi Cælites, voluistis hic optime omnibus, [adsint in morte] ne ergo respuite vestrum vltro implorantem auxilium, seque nihil non impetraturum patrocinio vestro confidentem. Erit illa Deo grata, vobis honorifica, ceteris fructuosa laudatio mea, si vestræ vita mea quam simillima extiterit. At præsertim cum me Imperator vester ex hac euocabit vitæ statione, prouidete ne imparatus deprehendar: extremum cum hoste certamen secundate, precibus auxilioque, vt si non vestris triumphis æqualem gloriam, possim tamen certe e vita decedens aliquam sperare lætitiæ partem vestræ: [& iudicio:] nec sit qui coram seueri Iudicis tribunali audeat accusare, talibus fretum aduocatis; aut si, vt est impudens aduersarius meus, qui omnium vestrum fuit, diabolus, ita eum reprimatis rogo, nihil vt moliri vltra audeat, sed continuo mihi vindiciæ dentur secundum libertatem illam auream, illam vestram, filiorum Dei; atque in cæli Capitolia inductus, in vestrum admissus senatum, coram gratuler vobis, atque in sempiternum iucundissima celebrem prædicatione, quæ hic quasi densa in caligine vix tenuiter assecutus sum, vestrorum præconia laborum. Ac vero, non dico si mereor, (scio non meritum hactenus) sed si vere, si serio, si cordate id vos precor, vti vos mihi testes estis, suggerite Regi, vt educat me de isto carcere, & veste indutum nuptiali adstare sibi iubeat. Delectatur, dicite, nostris ille tropæis, nec satis ea nunc capit; da ei Domine luculentam gratiam, qua mox & a macula omni noxæ cuiuscumque expietur, & tuis sese iussis accommodet: tumque e tenebris illis miserrimorum temporum eductum, insere cœtibus nostris, vt hæc melius perspiciat, disertius iucundiusque concelebret.

Atque interim dum illa differtur spes ac votum meum, hoc etiam in opere, quod ad laudem vestram, Deique gloriam susceptum est, opem ferte. [inuent in hoc opere:] Scitis multa latere, plurima scripta non esse. Imo dicebas tu olim S. Ignati (dabunt enim hanc mihi veniam gloriosi collegæ tui, vt te Patrem meum nominatim compellem, qui legendis Sanctorum historiis ad studium virtutis Deique amorem quondam fuisti reuocatus, & fortasse nobis filiis tuis hanc vt mentem Deus iniiceret effecisti) dicebas, inquam, si non alia Sancti cuiusque fuissent decora virtutum, donorum cælestium præsidia, opes meritorum, quam quæ sunt tradita litteris, nequaquam tanti te illos, quanti faceres, esse facturum. Vtinam ad hæc eruenda exponendaque calamum meum tantisper beatissimi illius cœtus vestri mediastinus aliquis regeret, (non postulo vt aspectabilis, neque me dignum censeo; sed tacito quodam afflatu ac præsidio) quanto citius, accuratius, aptius cuncta assequerer explicaremque! Fauete igitur atque opem ferte certamina vestra triumphosque edenti. Curate vt quæ apte scripta sunt olim, reperiam; spuria a legitimis secernam; digeram concinno ordine ac methodo omnia; & siqua sunt obscuriora, accommodate ea explicem ac dilucidem.

Eos vero homines, qui mihi ad hæc studia opem ac subsidium ferunt, arcano vrgete hortatu, tegite patrocinio vestro, ornate donis cælestibus. [adiutoribus huius operis gratiam impetrent,] Domestico huicce meo & assiduo adiutori ac socio Ἁγιοφιλεῖ, eadem quæ mihi poposci, cumulate tribuite. Ceteri, qui suos codices commodarint, qui obseruanda suggesserint, qui alia quauis ratione conatus meos promouerint, mercedem hic vt a Deo percipiant, atque æternam in cælis, prouidete; vtque quamplurimi simili me auxilio subleuent, breui vt consummari hoc opus queat.

Denique iis etiam, qui solum hæc legent, impetrate a Deo ad vestra consectanda exempla ardorem animi, [& lectoribus:] ac lumen cæleste, vt intelligere valeant, quam bonus sit Dominus, quam munificus; quam fructuosum sit illi famulari, quam honorificum ac regium. Efficite vt sentiant quod sit decus castitatis, quanta eleemosyne emolumenta, qui splendor patientiæ, quæ securitas obedientiæ: vt peruideant quæ mundi contemptum, rerumque omnium, quas vani homines ambiunt, abdicationem consequantur bona: quam Deo nixum numquam illius bonitas frustretur, quam certo eum præsidio tueatur, quam ampla mercede muneretur: vtque demum ceterarum virtutum, quas coluistis, quam iucunda sit, quam vtilis, quam gloriosa exercitatio peruideant, & in eam sedulo incumbant, eoque pacto honorem vestrum ac Dei gloriam nitantur assidue propagare.

§. II. Quid eruditos Lectores Auctor postulet..

Viri eruditi, si qui hæc in manus commentaria sumetis, saluete; & porro paucula, ni molestum est, quæ vos velim rogatos, auscultate, De me primum vtcumque visum erit sentite. Si inertem, si hebetis ingenij, si non satis accuratum, [ipse nec reprehendi recusat,] si destitutum pleniore disciplina optimarum artium, si iudicio neutiquam acri ac solido præditum, iudicaueritis; neque a vero aberrabiris, neque eam vt vobis opinionem euellam laborabo. Scio quidem eum ab omni retro memoria inueterasse morem, vt facile Scriptorum opera, etiam non lecta damnentur, ipsique sugillentur Scriptores; eo peruersiore quandoque præiudicio, quod vnde iis commendatio poterat accedere, ab ordine, in quem cooptati sunt, piorum grauiumque hominum, inde inuidiæ, odij, maledictorum ducatur occasio. Vt quod vniuersim de Clericis olim Sidonius Apollinaris, id peculiariter de se suique ordinis hominibus pronuntiare Religiosi quidam possint: Ista proueniunt Clericis si aliquid dictetur auctoribus, qui colubrinis oblatratorum molaribus fixi, si quid simpliciter edamus, insani; si quid exacte, præsumptuosi vocamur. Nec facile est præterire seu supercurrere ceruices eiusmodi vituperonum. Posset iis, qui hoc maledicendi laborant pruritu, illa modesta sapientissimi Ioannis Molani hac ipsa de re monitio opponi: Precor te, inquit, Candide Lector, vt in historiis Sanctorum legendis, atque alias semper, tardus velis esse & modestus in reprehendendo. Procul absis ab hæreticorum ingenio, qui, testibus Petro & Iuda Apostolis, quæcumque ignorant, [nec laudari cupit:] blasphemant. Verum nec ista quidem vti cupio defensione. Neque enim vlla ostentatione adductus hunc laborem suscepi, vt metuere ac refellere reprehensiones debeam. Ac ne positam quidem in hocce studio laudis materiam vnquam duxi. Nam Vitas colligere diligenter, etiam qui tenui ingenio, iudicio, ac doctrina præditus est, potest: digerere iam collectas, expendere, examinare poterat alius quiuis longe quam ego felicius, præsertim qui religiosius institueret vitam ad Sanctorum normam, eorumque sibi opem emereretur.

Nomen ipse huic operi an præfigere meum vellem dubitaui. Nam quod Vitæ singulæ suum haberent auctorem, videri poteram nequaquam illo teneri Ecclesiæ decreto, [cur suum præfixerit nomen:] quo vetatur ne qui libri emittantur in lucem nisi auctoris præfixo nomine; & maiorem fortassis Vitæ ipsæ obtinerent auctoritatem, si Vitæ Sanctorum ab antiquis compositæ Scriptoribus edi dicerentur. Sed vt aliter facerem, partim Maiorum iudicium persuasit, partim ea formido, ne nescirent, qui volent multa forte ad huius absolutionem operis subministrare, quo ea, & ad quem mittere deberent. Deinde vero, quia plurima a me partim ex variis obseruata collectaque auctoribus, partim ex propria adiecta aut explanata sunt coniectura, vti explicationes, annotationes, præuiæ dissertationes, verendum erat ne quis illa vel tribueret ipse perperam antiquis Scriptoribus, vel falso a me tribui criminaretur.

Hoc igitur ita constituto, si quid hoc in opere vobis preclarum videbitur, id veterum est, iis impertite quam merentur laudem. At me sicubi coniectura fefellit, [Lectores rogat vt moneant, sicubi errauit,] si non sum scriptorum sententiam probe assecutus, si adulterinum aliquod scriptum pro legitimo suscepi, si respui quod rectum erat & purum; date veniam & me admonete. Habebo gratiam, & ingenue quidquid illud erit, vt iam in voluminum horum appendice feci, retractabo. Non potui semper omnia, quæ ad singulos Sanctos spectabant, nancisci, lustrare, examinare: sæpe profana historia prouinciarum & vrbium, in quibus gestæ res erant, non suppetebat. Denique quæcumque erroris caussa fuerit ac modus; viam monstrate erranti. Non pudebit pedem referre: [mox correcturus,] qui vltro obtester Lectores omnes, vt facem suæ eruditionis præluceant incedenti per obscura antiquitatis sepulcra. Qui enim possum non cupere verum videre? aut qui id possum semper videre, si quandoque defossum, occultatum, mendaci oblitum tectorio sit? Aut cur me pudeat corrigere quod perperam scripserim, cum magnus ille Annalium Scriptor, in iis, atque ipso etiam Martyrologio, [vt ante alij:] a se tanto studio & cura recognito, postea quædam repererit quæ emendanda censeret; quod & nuper Pontificis Maximi auctoritate perfectum est? Quid, quod in ipso quoque publicarum precum Breuiario, diligentissime concinnato, tamen nuper emendata sunt quædam?

Deinde precor omnes, vt quæ me fugerunt veterum scriptorum monumenta, Acta Sanctorum, [vt Acta SS. quæ non vidit communicent,] Latina ac Græca, suppeditetis. Profitebor palam vnde acceperim, vt vestræ vobis & beneuolentiæ in communicando, & in eruendo eruditionis laus constet. Thesauri absconditi quæ esse vtilitas potest? Solet Resp. inuentos thesauros sibi vindicare, etiamsi verisimile sit a priuatis eos olim fuisse defossos: vos eum qui publicus olim fuit supprimetis, & perdi ac dissipari ab rudibus posteris vestris sinetis potius, quam vt publicæ rei emolumento edi velitis? Vidi certe nonnullos, qui etiam infimis precibus induci se non paterentur, vt ad breue tempus commodarent manu exaratos codices suos, vnde describi Vitæ aliquæ possent; eos postea typographis ac bibliopolis venderent discerpendos abolendosque, vili lucello Sanctorum gloriam, emolumentum spirituale ceterorum, posthabentes. Redemi ipse nonnumquam iam ex parte discerpta volumina. Expono tamen quandoque, cuius illa collegij vel conuentus aut familiæ fuerint, vt saltem maioribus honorem suum redhibeam, quod scribi curarint, quem segnes inuidique posteri non merentur.

At non omnium ea est indoles: multi rogati libenter sua communicarunt, multi vltro nec rogati miserunt, alij indicarunt quæ haberent, parati vel describere, vel minimum facere describendi copiam. [(quod multi fecerunt;] Iis & ego gratias habeo, &, qua solum licet, commemorando beneficio conor referre, & propitios iis fieri Sanctos precor, ac mercedem iis suæ caritatis & beneuolentiæ tribui ab eo qui in Sanctorum suorum honoribus honoratur. Ne sinite, quæso, vestra situ & puluere consumi: ne seruate incendio aut hostili populatione dissipanda, cum prodesse & vobis & aliis plurimis possint. Neque difficile erit litteras ad me in hanc vrbem mittere, [& facile ad eum mitti possunt:)] ad quam ex omni fere orbe terrarum assidue veredarij appellunt. Si me interim alio Præsidum iussa, quæ mihi vt Diuina imperia capessere fas est, ablegarint, at non difficile erit mihi ea hinc accipere. Si cui modus idoneus destinandi quæ cupit minime occurrat; potest in vicina sibi vrbe aliqua nostri Ordinis hominibus litteras tradere, & rogare, vt vel huc, vel saltem Romam ad nostros mittant, facile dein huc perferendas.

Neque solum vt ineditas adhuc Vitas subministretis rogo, [vt MSS. Martyrologia.] sed & si quæ exteris in regionibus excusæ sunt a viris doctis; si quæ alia extant monumenta, lucem studiis meis allatura. Tum illud vos vnice obtestor, vt si quæ Martyrologia, præsertim antiqua, & a vulgatis Vsuardi, Adonis, Bedæ discrepantia occurrerint, ea vt communicetis, aut saltem suggeratis. Quantum illa mihi attulerint vtilitatis, imo publico, perspiciet qui nostra hæc leget. Quæ si negligantur, eueniet fortassis vt Cælitum non paucorum penitus oblitteretur in terris memoria. Citat Iacobus Pamelius in scholiis ad 22. S. Cypriani epistolam Guilielmitarum Brugensium MS. Martyrologium, quod modo apud eos non extat, atque ex eo quædam producit, quæ in nullo alio Martyrologio adhuc reperi, vt ad mensem Februarium dicam. Baronius quoque MS. Martyrologium monasterij S. Cyriaci citat, alia Galesinius. Latent alibi alia, quæ vel lucem possent afferre illis quæ habeo eorumdem forte auctorum, quæque edere aliquando cogito; vel ipsa edi separatim; aut saltem ex iis Sanctorum vulgo ignotorum hauriri notitia posset. Neque enim in moderno Romanæ Ecclesiæ Martyrologio, vt fatetur Baronius cap.8.libelli de Martyrologiis, omnium inscripta Sanctorum nomina sunt, nec vspiam in vno aliquo. Recte enim Molanus abyssum quamdam censet futuram, si quis de omnibus Sanctis vel breuiter loqui voluerit.

Illud quoque Lectores rogo, vt si quo in loco Sanctorum intercessione miracula patrentur a Deo, [miracula,] ea si consignata sunt litteris, communicent qui nacti erunt: solere enim etiam illa quondam diligenter conscribi, atque ab iis qui Sanctorum opem erant experti, dari libellos, qui morbi ac curationis modum diserte continerent, tradit S. Augustinus lib.22. de ciuit. Dei cap.8. [Translationum historias,] Si quæ ad locum quempiam translatæ Sanctorum reliquiæ, estque eiusmodi translationis descripta historia; si quæ ad eorum honorem instituta sodalitia, templa, monasteriave condita; si qui fontes, fructusve, aut res aliæ, eorum meritis, ceteris sunt mortalibus salutares; si quid est aliud denique, quod de Sanctis vllis extet, vel ipsis honorificum, vel hominibus vtile; ne sinite, obsecro, id a me ignorari, atque in hoc de Sanctis opere prætermitti.

Denique si quæ in historiis ad Sanctos pertinentia obseruastis, vulgo non animaduersa; si quæ Acta spuria, qualia etiam antiquissimis temporibus quædam fuere ab ineptis hominibus conscripta; [obseruationes circa historiam sacram,] si quid circa Sanctorum ætatem, patriam, res gestas, habitos iis honores, scripta eorum, aliorumve de iis; hæc si officiose suggesseritis, gratiam habebo. Sin erit, qui suas illas expolire & edere lucubrationes malit, omnino id vt faciat hortor: nolo, nisi id ipse probet, præcerpere quidquam: vtar, & in opus meum deriuabo cum ediderit. Si satius duxerit in maiori opere meo id quodcumque est publicare, edam lubens illius nomine, vt iam quorumdam inserui hisce tomis lucubrationes.

Agite viri eruditi, capessite præclarum illud & laudabile studium, saltem cum otij tantum Resp. vobis atque officij vestri ratio permittit. [ad quas elucubrandas, & vel hic vel separatim edendas hortatur:] Quidam nummos veterum, inscriptiones sepulcrorum, arcuum, rerumque aliarum, Deorum etiam ipsorum imagines conquirunt, eruditis obseruationibus illustrant, eduntque in lucem. Mihi credite, maior hic honos, & apud mortales ipsos, qui quidem recte de rebus sentiunt, & apud Sanctos, qui qua in re sit vera dignitas sita, vel soli, vel optime intelligunt. Maius luculentiusque pretium operæ referetis, non inanis gloriolæ, quam tribuerent fortasse vobis ij, a quibus nec laudari pulchrum censeatis; sed illis e lucubrationibus & cultus amplificabitur Sanctorum, & multorum ad complectendam virtutem stimulabuntur animi: quibus ex rebus magna ad vos redeat vtilitas necesse est. Scio eos plerumque qui stylo valent, eniti vt eo splendorem nominis comparent, fauorem Principum, ampla in repub. munia. Sed ne dubitate, Sancti, quibus stylum dicabitis vestrum, plenius munerabuntur, perenni mercede.

At quibus edere sua animus non est, ij saltem quæ de Sanctis repererint, eruerintve communicent. Cum Martyrologium Gallicanum componere aggressus est Andreas Saussaius V.CL. litteras dedit, [sperat se quæ hic rogat consecuturū, vt alij in simili studio.] vt ipse testatur in Apparatu ad idem Martyrolog.cap.26. ad omnes Christianissimi illius regni Cathedrales Ecclesias, quibus instituti operis meditationem significauit, & Antistites aliosque viros primarios rogauit, vt subsidia quæ Deus ipsorum in manibus collocasset, pro sua in Deum ipsum eximia pietate, in Sanctos imperij illius tutelares singulari deuotione, suoq; in communem matrem, Galliam nimirum, amore, impertiri dignarentur. Et acceptæ quidem fere vbique fuerunt, vt ait, eæ litteræ cum fauore; dataq; vndique ferme responsa, cœpta vt persequeretur intento animo hortabantur. Votis Præsules Proceresq; Cathedratici affatim aspirabant. Opem omnes pollicebantur: nonnulli vberem & promptam; alij, qui combusta superiori seculo sacraria Ecclesiastica deplorabant, nihilominus quas ex cineribus possent eruere reliquias, sacræ antiquitatis indices, se collecturos atque ocyus transmissuros promittebant; interim commonefaciebant vt viriliter ageret. Verbis potiores steterunt, supraq; spem nonnulli plura quam expectabat præstitere. Pauci fuerunt admodum, qui promissam opem pro viribus non impenderint. At qui non transmiserunt suppetias, excusatoriis plerique litteris causas (vt plurimum petitas ex archiuorum direptione) prodidere.

Confido fore quam plurimos, non modo ex eadem humanissima Gallia, vbi sane eiusmodi ampli & illustres extant thesauri, sed & ceteris ex prouinciis, qui pari beneuolentia suppeditent quæ habent vetera monumenta, non tantum ad suarum prouinciarum, Ecclesiarum, cœnobiorum, quorum egregia lumina producuntur, laudem, sed ad Dei potissimum gloriam augendam, Sanctorumque honorem, & ad horum conciliandum sibi patrocinium.

§. III. Ab heterodoxis Auctor quid poscat.

Fratres. Non eos amabili hoc compello nomine, qui cum gustare debuissent quam bonum & iucundum sit habitare fratres in vnum, maluerunt sequi desideria erroris, & profugi e cœnobiis, abiecto cucullo, [Heterodoxos, non ministellos apostatas.] qui innocentiæ retinende iis perpetuus hortator esse poterat, carnis voluptatibus qua possent indulgere. Hi, cum matrem omnium Christianorum Ecclesiam, a qua & ipsi, & eorum proaui olim, Christo per baptismum generati sunt, turpissimam meretricem, eiusque filios, sanctissimos monachos, quorum prædicatione fidem olim Angli, Bataui, Nortmanni, Germani, & alij ipsorum maiores, edocti sunt, Antichristi ministros appellare non erubescant; cum bella serere internecina per omnes late gentes conentur; cum virulentis maledictis Principes Christianos, ordinatas a Deo potestates, insectentur; cum in omnes conuicia euomant; cum Christianam caritatem, quæ signum est filiorum Dei, oderint; Fratres tamen dici volunt, & Fratres in Christo appellant gregales suos. Hi vt Sanctos ipsos scurrili sua petulantia incessunt, hoc etiam allatrabunt & mordebunt opus meum. Latrent vt volunt, & omnibus id sannis irrideant. Non esset difficile eorum retundere stoliditatem; verum iis non scribimus, eorum iudicia nihil moramur, quorum desperata prope est salus.

Ad vos meus hic spectat sermo, qui vel temere horum persuasione decepti ineptorum magistrorum, vel inter peruerse sentientes educati, [sed alios minus obstinatos, errore tamen captos,] a teneris vnguiculis sinistras imbibistis de rebus Diuinis opiniones; non ita tamen obfirmastis animos, quin si errare vos, certo intelligeretis, velletis illico pedem reflectere. Habetis certe quidem dubitandi saltem & de veritate serio inquirendi occasionem, cum non nesciatis contra sentire tot prouincias, quæ acceptam a maioribus religionem inuiolatam tuentur, inque iis tot versari noueritis doctissimos atque integerrimos viros, qui & scriptis libris, & palam tradenda doctrina, & reliqua vitæ ratione, eadem ab Apostolicis temporibus seruata fidei mysteria persuadent. [hortatur Auctor,] Verum si ad illa fortassis numquam cogitationem applicueritis, sumatis tamen aliquando hos in manus libros, vel antiquitatis scrutandæ gratia, vel quoquo modo explendæ curiositatis; illud vos rogo, vt aduertere tantisper animum velitis.

Perspicietis, non hisce tantum posterioribus seculis, sed ab exordio nostræ religionis, Romani Pontificis in definiendis fidei dogmatis, atque omni quæ de fide oriretur controuersia diiudicanda, [vt Ecclesiæ Catholicæ fidem eamdem, quæ nunc, omni æuo viguisse ex Vitis SS. ægnoscant,] supremam & sacrosanctam fuisse auctoritatem: eius nutu indictas synodos generales, eius probatas iudicio; ceteras omnes partes Christianæ Reip. eius consilio fultas firmatasque. Intelligetis venerationem inuocationemque Sanctorum, primis etiam illis heroicis temporibus vsitatam; eorum reliquias honorifice conditas, seruatas: bonorum operum semper exercitationem viguisse: nullum imputatæ illius sanctitatis, quam vobis vestri illi rabulæ inculcant, vestigium. Neminem reperietis ex omni retro antiquitate ita furiosum, vt Deum quæ vetat ac plectit flagitia, diceret vt fiant prouidere ac cogere: neque cuiquam impune cessisse, quod ea perpetrarit, quātumuis fide esset imbutus, nisi vna dignos fecerit pœnitentiæ fructus. In Eucharistia vere suscipi Christum nostræ salutis auctorem discetis: confitenda esse veteri ritu Sacerdotibus peccata: hos consecrari debere ab Antistitibus, vt apte munus valeant suum exequi: inungi solere & chrismate fideles ab Episcopis, & a Sacerdotibus moribundos oleo consecrato, in peculiaris gratiæ, qua hi aduersus diaboli machinamenta in extremo illo vitæ actu, illi aduersus tyrannorum furorem armarentur, sacramentum. Eamdem denique a principio extitisse cognoscetis in Ecclesia fidei puritatem, eamdem morum disciplinam, eamdem Ecclesiasticorum graduum differentiam, eamdem cæremoniarum obseruantiam.

Illud deinde vos hortor, vt cum hæc perspexeritis Deo animos vestros collustrante, ne corda obduretis, ne tenuis emolumenti vanique honoris amittendi metu, regnum amittatis æternum. Habetis hic quæ sequamini exempla prope innumera eorum, [& agnitam veritatem, profiteantur.] qui quæ sibi fuerunt lucra arbitrati sunt detrimenta vt Christum lucrifacerent; qui etiam grauissimos cruciatus corporis pertulere, non modo facultatum & dignitatis iacturam, ne agnitam veritatem proderent. Sed & Dei vobis licebit venerari in iis protegendis prouidentiam, in eorum muneranda virtute liberalitatem. Illi vos date, date veritati manus, & quam illa præscribit vitæ sanctimoniam amplectimini.

§. IV. Quid pios Lectores roget Auctor?

[Piorum hominū gratia hoc scriptum opus,] Vos mihi volo operis mei Lectores. Vobis præcipue vt prodessem, hunc omnem laborem suscepi. Sancti scriptione non egent, eruditi quidam non multum; quidam etiam voluere hæc nolent, quia dictionis elegantiam consectantur, cuius ante professus sum minimam mihi fuisse curam. Vos qui thesaurum quæritis, non capsæ, qua latet, splendorem, libentius hæc, vt spero, legetis: neque illud pensi habebitis, an vile sit opertorium, quo pretiosum quod quæritis virtutum inuolutum est monile; an vilis concha, quæ vnionem concludit? Vobis vt seruirem, ne quid esset vbi cespitaretis, annotationes, præfationes, [adhibitæ Annotationes, &c.] aliaque adieci; in quibus docti quidam inutilem positum esse laborem censebunt. Et fuerunt, vt ante scripsi, qui indignum viro erudito arbitrarentur, adeo multa, & forte obuia, annotare. Primum ego me illorum, dederim quibus eruditorum appellationem, secernam numero; dein contemni vt prosim non abnuam. Scio vobis nec inutile, nec iniucundum fore, nosse vbi sita sit vrbs quæpiam cuius mentio occurrit; qua ætate quæ narrantur gesta sint, quo die colatur Sanctus quispiam. Ipsi hæc olim, minus adhuc in hoc studio versati, requirebamus nonnumquam. Et quis nosse aut meminisse omnia potest? Nec ij quidem ipsi, qui hæc reprehendunt.

Vos vero nunc hortor, vt quorum illustria hic certamina legitis, religiose veneremini Sanctos, casta prece, ac statuis, imaginibus, sacellis eorum honori positis, [hos rogat Auctor vt Sanctos honorent,] modisque aliis, quos Christiana probat deuotio, & sua cuique suadebit pietas. Solent quandoque, Dei nutu, certis ætatibus quorumdam reperiri & honorifice transferri Sanctorum corpora, ac tunc fere nouis decorari miraculis, vt populorum iis virtus inflammetur. Fortassis & quorumdam hominum idem benignissimus mundi Rector mentes impellit, vt eorumdem Diuorum Acta describant, expoliant, euulgent, vt multorum aduersus eos accendi religio queat. Vtinam vel illum feram fructum lucubrationum mearum, vt vni saltem e glorioso illo Cælitum cœtu meritus mea opera redhibeatur honos, eiusque concilietur pessum eunti mundo patrocinium.

At nullum Sanctis gratius erit obsequium vestrum, nullum acceptabilius donarium, [& imitentur,] quam si eorum benefacta imitemini. Habetis omnium virtutum plurima & clarissima exempla. Vnum saltem singuli proponite vobis, quod exprimere ipsi moribus velitis. Id si euenerit, neque me scriptionis, neque lectionis vos vnquam pœnitebit.

Demum vos obsecro obtestorque, vt pro me precemini Deum ac Sanctos, vt & apte peruestigare, ordinare, dilucidare hæc eorum Acta valeam; [ac pro se orent.] & potissimum mores ipse meos ad eorum normam effingam, Sanctorum fultus fauore, Diuina gratia roboratus: illudque postremo assequar, vt vobiscum in Sanctorum aliquando gloriosum contubernium cooptatus, quæ neque verbis explicare, neque satis intelligentia assequi nunc possum, æternum contemplari mentis oculis merear, ac dulcissimis vobiscum prædicare sermonibus.

EPILOGVS. ITERATA AVCTORIS PROTESTATIO.

Habes Admodvm Reverende Prælate, Vosq; religiosissimi Lætiensis cœnobij Patres, quibus auctoribus, quorum excitatus exemplo, ad hoc elucubrandum opus accesserim; quid spectem, quo procedam ordine; quam vera hæc sint quæ trado ac probabilia; qui opem contulerint hactenus, quibus ex fontibus pleraque hauserim; quid Lectores flagitem, ac Vos præsertim: nam mihi plurimorum instar Vos estis, quorum & iudicium atque eruditionem in sacris antiquitatibus examinandis, & promptum studium in indagandis, & beneuolentiam in communicandis, sum frequenter expertus. Precum quoque Vestrarum mihi non defutura spero auxilia; quibus subnixus & maturius accuratiusque hoc perficiam opus, & ad imitanda, quæ memoro, Diuorum exempla diligentius incumbam. Ac sane plus in sanctis illis Vestris precibus præsidij colloco, quam in quantauis vel industria vel contentione, mea aut aliorum. Neque mea hæc me opinio fefellit adhuc. Dicam libere: vnum e præcipuis huius operis in cælo Patronis, qui vitam mihi, qui vires, qui otium, qui lumen ingenij a Deo impetrent, esse censeo sanctissimum Vestrum quondam Abbatem Antonivm Winghivm. Nec enim potest quamhic ita sancte susceperat mentem, in cælis mutasse, etsi clarius nunc peruideat imbecillitatem meam, & quibus inuolutus tenebris sim peccati & ignorantiæ. Et quidem postquam ille migrauit e vita, visus sum mihi quandoque, felicius quam sperassem, allatam vndevnde operi huic difficultatem extricasse: quod illius patrocinio acceptum tuli; nec vana, vt arbitror, fide. Vos spero ab amantissimi Parentis vel iudicio vel benignitate nequaquam velle dissentire. Oro igitur, vt precemini identidem Deum, Dei Matrem benignissimam, Sanctosq; omnes, vt hoc sanciant curentq; opus a me consummari; sed & studia ita conformari mea moresque, vt plus ipsis ab imitatione quam laudatione mea honoris accedat, mihi ceterisque mortalibus emolumenti.

Id tamen ita suscipi a Vobis opus meum volo, quod & antea professus sum, vt Historiam hvmanam. Si quæ sunt ex Diuinæ Scripturæ libris hausta quandoque, si quæ ex probatis veterum scriptis; iis par est suam constare auctoritatem; iis vero quæ ex aliorum historicorum monumentis, quantam singuli merentur auctores. Si quæ a me visa commemoro, in iis an fidem merear, ij viderint, quibus meæ explorata est vitæ ratio. Quæ ante meam gesta sunt ætatem narranti nolo fidem habeat quisquam, nisi a quibus ea acceperim, edicam: illis vero credi postulo, si digni sunt; sin minus, ignosci simplicitati meæ, qui improuide crediderim.

Non existimo vspiam me a sacrosanctis Summorum Pontificum legibus, decretis Conciliorum, Catholicorum Patrum scitis vel latum vnguem recedere: in eoque operam pono, vt maxime genuina & probata Sanctorum Acta promam. Si quid tamen aut protuli in lucem, quod non modo in solemnibus Ecclesiæ cōuentibus recitari, sed nec priuato studio a piis hominibus legi, verum perpetuis obrui tenebris Ecclesia volebat, si quid temere pronuntiaui scripsive non satis illius definitionibus consentaneum; id repudio ipse ac damno. Neque sciens vlli tribui Sancti ac Beati appellationem, cui non eam vel Ecclesiæ iudicium, vel maiorum pietas, vel antiquorum Scriptorum auctoritas contulerit. Nulla cuiusquam, qui non videatur per communem Ecclesiæ consensum, vel immemorabilem temporis cursum, aut per Patrum virorumque sanctorum scripta, vel longissimi temporis scientia ac tolerantia Sedis Apostolicæ vel Ordinarij, venerationem obtinere, miracula, vaticinia, arcanorum manifestationes commemoraui, quæ sunt nuper iteratis Pontificis Maximi constitutionibus vetita. Si tamen peccaui vspiam imprudens (nam Sanctos Deumque arbitrum mentis meæ testor, sponte id nec fecisse, nec facturum vnquam, etiamsi me millies ea caussa mortem necesse esset oppetere) sed si inscius vspiam hoc in genere sum hallucinatus; monete eruditissimi Religiosissimiq; Patres, vel alius quiuis veritatis studiosus; corrigam illico: neque hæc solum corrigam, quæ tanti sunt momenti, sed si quid aliud, quantumuis exiguum, circa Chronologiam, topographiam, Acta ipsa, remve aliam quamcumque peccaui, a quocumque cognouero veritatem, continuo retractabo. Aeternam Veritatem precor, vt & mentes Vestras meamq; illuminet, & calamum regat; donec perenni nos sui conspectu ac fruitione, studiis hisce & laboribus ærumnisque perfunctos, dignetur.

INDEX SANCTORVM XV. PRIORVM DIERVM IANVARII.

Hic Index eos solum continet Sanctos, quorum natalis primo tomo, siue XV. prioribus diebus Ianuarij, agitur; siue eorum res gestænarrentur, siue tantum memoria illustretur. Quorum fit in aliorum Actis mentio, sed ad posteriorem tomum, aut alios menses natalis pertinet, eorum nomina tertio Indice, siue Historico referuntur, vti & horum quoque, si alibi hoc ipso tomo rursum, non in propriis Actis, occurrant.

Præfigitur cuique Sancto dies quo colitur. Additur ordo, laureola, locus mortis vel præcipuæ venerationis. Tum quidquid de eo hic traditur: an Vita? quo auctore? vnde? quid singula capita contineant? an præfixa Prolegomena, siue præuiæ de rebus ad eum Sanctum pertinentibus dissertationes? an in paragraphos distributæ? denique summa eorum quæ de vnoquoque dicuntur, subiicitur oculis.

Non est præfixa littera S aut B vel † vt in tertio Indice: nam cum omnes vel plerique Sancti sint aut Beati, qui hoc Indice continentur, non est neceße eum titulum ad differentiam vsurpare. Litteræ ABC &c. quæ, vt in quatuor posterioribus Indicibus, certum expreßæ paginæ spatium designent, raro additæ sunt, quia cum maiori charactere impressa Sanctorum nomina sint, non est difficile vnico oculi coniectu ea reperire: ideo nec ad marginem eædem consignatæ sunt hic litteræ.

Notæ contractionum hic vsurpatæ, sunt istæ communiores: Mrol. Martyrologium. Mroll. Martyrologia. MS. manuscriptum. MSS. manuscripta. Mlog.Gr. Menologium Græcorum. Men.Gr. Menæa Græcorum. M. Martyr. MM. Martyres. Presb. Presbyter. Ep. Episcopus. V. Virgo. VV. Virgines. Reliquæobuiæ sunt.

Abacuc Propheta. Ex variis. §1. Reliquiæ inuentæ, dies natalis. pag. 994. §3. vnus an duo fuerint? pag. 995. Abanus M. ex Martyroll. MSS. 82. Ablebertus, siue Emebertus, Ep. Camerac.& Atrebat. Vita ex variis collecta. §.1. S. Ableberti veneratio. 1077. §. 2. parentes, sorores 1078 §.3. Vita ex Breuiar. Malbodiensi 1078. §.4. ætas, sedes 1079. §.5. mors, reliquiæ, cultus 1079. Acuta M. in Africa. Ex Marroll. MSS. 130. Acutio M. Sirmij. Ex Marroll. MSS. 80. Acutius M. in Africa. Ex variis Marroll. 323. Acutus M. in Africa. Ex Martyrol. MS. 240. Acutus M. Sirmij. Ex Marroll. MSS. 80. Adelardus Ab. Corbeiensis. Proleg. ex variis. 95. & 1086. Vita auctore S. Paschasio Radberto, collata cum MSS. Prologus. 96. Cap. 1. & 2. S. Adalardi vita aulica & monastica, munus hortulani. 97. Cap. 3. & 4. iter Cassinum, præfectura. 98. Cap. 5. & 6. prudentia in pacanda Italia: imitatio SS. 99. & 1086. Cap. 7. & 8. liberalitas, pietas, lacrymæ. 100. Cap. 9. & 10. exilium. 101. 102. & 1086. Cap. 11. & 12. vita in exilio sancte acta. 102. 103. Cap. 13. reditus, honorifica exceptio. 104. Cap. 14. & 15. humilitas, abstinentia, variæ animi corporisque dotes. 105. Cap. 16. Corbeiæ Saxonicæ initia, situs, progressus. 107. Cap. 17. studium paupertatis, subditis inculcatum, amor subditorum. 107. Cap. 18. præparatio ad mortem. 108. Cap. 19. morbus, obitus. 109. & 1086. Cap. 20. sepultura, luctus Auctoris. 110. & 1086. Adelardus Ab. Corbeiensis. Alia Vita auctore S. Gerardo Ab. Siluæ-maioris ex MSS. Prologus. 111. & 1086. Cap. 1. & 2. S. Adelardi genus, vita monastica, fuga ad montem Cassinum. 112. Cap.3. & 4. præfectura, Italia pacata, liberalitas, pietas. 113. Cap. 5. exilium. 114. Cap. 6. & 7. reditus Corbeiam, reuocati alij exules. 115. Cap. 8. corporis animique compositio, benignitas, cura subditorum. 116. & 1086. Cap. 9. Corbeia noua extructa. Adelardi obitus. 116. Miracula. Præfatio S. Gerardi auctoris. 118. & 1086. Cap. 1. 2. 3. S. Adelardi sepulchrum repertum, miracula. 118. 1086. Cap. 4. & 5. eleuatio corporis, apparitio Sancti. 119. & 1086. Cap. 6. & 7. varia ad sepulchrum miracula. 120. cap. 8. reliquiæ Ambianum latæ, mutus & surdus sanatus. 120. & 1086. Alia miracula. Prologus auctoris. 121. cap. 1. & 2. Reliquiæ S. Adelardi in Flandriam latæ. 121. & 1086. cap. 3. 4. & 5. honoratæ & clam Corbeiam relatæ. 122. cap. 6. & 7. in scrinio repositæ. claudus sanatus. 123. & 1086. Adrianus Ab. in Anglia. Prolegom. 595. Vita ex historia Angl. Bedæ. 595. Alia Vita ex Capgrauio. 596. Aelredus, siue Ealredus, Ab. Rieual. in Anglia. Prolegom. Rieuallis extructa. Aelredi natalis, scripta. 748. Vita ex Capgrauio. cap. 1. B. Aelredi adolescentia, ingressus in religionem. 749. cap. 2. præfectura, virtutes, miracula. 749. cap. 3. mansuetudo, morbus, obitus. 750. Æmiliana V. amita S. Gregorij Magni. Ex Marroll & homilia S. Gregorij. 287. Æmilianus Conf. Ex Menæis Græc. & epistola S. Theodori Studitæ. 483. & 1098. Afflinus Ep. Conf. Ex variis Marroll. 502. Agapitus M. in Africa. Ex Marroll. MSS. 935. Agatho Thaumaturgus Papa. Prolegomena. Cultus, miracula, ætas. 623. & 1108. Vita ex Anastasio Bibliothec. 624. Agentus M. in Hispania. ex Martyroll. MSS. 674. Aggæus M. Bononiæ. Ex Marroll. Sigonio, Ghirardaccio. 165. Agricius Ep. Treuirorum. Prolegomena. Natalis, vita, patria, tempus obitus 772. & 1110. Vita ex MSS. cap. 1. designatur Ep. Treuiris 775. cap. 2. qualem repererit Ecclesiam 774. cap. 3. labores in ea excolenda 775. cap. 4. reliquiæ eo allatæ 776. cap. 5. clauus Christi miraculis illustratus 776. cap. 6. fides Treuiris radicata 778. & 1110. cap. 7. Agricij mansuetudo, zelus, virtutes 778. & 1110. cap. 8. discipuli, successor, obitus 780. & 1110. Agrippinus Ep. Augustoduni. ex variis 49. & 1083. Albertus Ep. socius S. Erardi. Vide huius Vitam 533. Albertus Erem. in territorio Senensi. Prolegomena 402. Vita ex Italica Siluani Razzij. cap. 1. sanctioris vitæ initia 402. cap. 2. Eremi inhabitatio, miracula 402. cap. 3. variæ curationes, alia miracula 403. Aldricus Ep. Cenomanensis. Prolegomena Natalis, tempus sedis 387. Vita ex Gallico Petri Viellij 387. Aldus Erem. Papiæ. Ex Ferrario 627. Alexander Ab. fundator Acœmetorum Constantinopoli. Prolegomena. §.1. Natalis, Vita 1018. §. 2. Acœmetorum origo, prima monasteria 1019. §. 3. S. Alexandri & Rabuli Ep. Edesseni ab eo conuersi ætas, & tempus obitus 1019. Vita auctore mon. Acœmeto eius discipulo, ex MS. Græco. Præfatio Auctoris 1020. Cap. 1. S. Alexandri vita secularis, cœnobitica, anachoretica 1021. cap. 2. fanum succensum, Rabulus conuersus 1021. cap. 3. Rabuli vita anachoretica, episcopatus; latrones a S. Alexandro conuersi 1023. cap. 4. cœnobium ad Euphratem constructum 1024. cap. 5. iter per solitudinem & limites Rom. Imperij, miracula 1025. cap. 6. Antiochiæ gesta, tolerata 1026. cap. 7. monasterium Constantinopoli constructum 1027. cap. 8. persecutio, mors, miracula 1028. Almachius M. Romæ. ex variis Mroll. & Theodoreto 21. Aluerius Thebæus M. ex Ferrario 81. Amata, siue Talida, Antinoi in Thebaide. Ex Mroll. & Vitis PP. 257. Ambrosius monachus Placentiæ Ital. ex Ferrario 289. Anastasia M. in Africa. Ex variis Mroll. 240. Anastasius Ep. Senonensis. Ex Saussaio & Chronologo S. Mariani 389. Anastasius Abbas Suppentoniæ in Ital. Ex S. Gregorio & Mroll. 701. Anastasius M. In Actis S. Iuliani 570. Cultus 572. 573. 574. a morte suscitatus, conuersus 582. 583. illæsus ab igne 584. martyrium 586. Anastasius M. Sirmij. Ex Mrol. MS. 324. Anastasius M. Sirmij. Ex Mrol. MS. 470. Andreas Ep. Treuiren. Ex Florario MS. & Bravvero 766. Angela de Fulginio. Prolegom. 186. & 1093. Vita auctore Arnaldo ord. Minor. collata cum MS. Prologus 186. cap. 1. Ex passibus XVIII. spiritualibus sui cognitio 188. cap.2. variæ tentationes 190. cap.3. consolationes diuinæ ex perfectionibus Dei 192. cap.4. aliæ consolationes & visiones 196. cap.5. harum certitudo 199. cap.6. reuelationes circa Passionem Christi 200. cap. 7. consolationes ex sacra Eucharistia 204. cap. 8. ex visione Deiparæ Virginis 205. cap.9. de filiis eius spiritualibus 206. cap. 10. de tribulatione, & non proficientibus 207. cap.11. instructiones de præsentia Dei 209. cap.12. caussæ & remedia illusionum 210. cap.13. extasis & cognitio sui ac Dei 211. cap.14. Christus liber vitæ. eius paupertas 214. cap. 15. voluntarius contemptus 216. cap. 16. summus & continuus dolor 217. cap.17. monita de oratione 222. cap.18. de humilitate 224. cap. 19. de caritate 225. cap. 20. via, conditiones, & signa amoris 228. cap.21. de venerabili Eucharistia 230. cap.22. de incarnatione Verbi aliisque Dei beneficiis 232. cap.23. B. Angelæ testamentum, mors 233. De B. Angela eiusque vita Vbertini de Casali & Maximil. Sandæi iudicia 234. Anselmus M. Brixiæ ex Galesinio 751 Anteros Papa M. Romæ. Acta ex variis 127. Antoninus M. Ex Martyrol. MS. 324. Antonius Presb. M. In Actis S. Iuliani 570. Cultus 572. 573. 574. adit vltro in carcerem S. Iuliani: Celsum baptizat & XX. milites 582. illæsus ab igne 584. baptizat Marcionillam 585. subuertit templum Iouis 585. martyrium 586. Apollinaris Syncletica. Prolegom. Variæ Syncleticæ, huius natalis. Notationes Raderi 257. Vita auctore synchrono apud Metaphrasten. cap.1. peregrinatur Hierosolymam & Alexandriam 258. cap.2. fugit in solitudinem habitu monachi 259. cap. 3. in cœnobio degit 260. cap.4. e sorore dæmonem pellit 260. cap.5. impudicitiæ accusatur. 260. cap.6. moritur 261. Aquilinus M. in Africa. Ex variis Mroll. 165. Arcadius M. Cæsareæ Maurit. Prolegom. Natalis, ætas, locus martyrij 721. & 1109. Acta ex Agonibus Mar. 722. Sermo S. Zenonis Ep.cum MSS. collatus. 723. Argæus M. Tomis in Ponto. Ex variis Mroll. 82. Argyrus M. in Africa. Ex Martyrol. MS. 19. Artates M. in Africa. Ex Mroll. MSS. 602. Artaxes M. in Africa. Ex variis Mroll. 167. Artaxus M. Sirmij. Ex Mroll. MSS. 80. Aspasius Conf. Meloduni in Gallia. Ex Mroll. & aliis 90. & 1085. Athanasius Commentariensis M. in Cilicia. Ex variis Mroll. 128. Athanasius M. ex Menæis Græc. 768. Atticus Ep. Constantinopol. Vita ex variis collecta. §. 1. cultus sacer, rerum gestarum Scriptores 473. §.2. Vita priuata, promotio ad Episcopatum, Translatio reliquiarum S. Samuelis 474. §.3. inimicitiæ inter Atticum & fautores S. Chrysostomi 475. §. 4. Episcopatus præclare administratus, Iudæus inter baptizandum sanatus 477. § 5. dissensio ob nomen S. Chrysostomi Dyptichis non inscriptum. varia Attici in Diuos & proximos pietas 477. §. 6. nomen S. Chrysostomi Dyptichis inscriptum 479. & 1098. §.7. epistola ad S. Cyrillum de eadem re 480. §.8. Baptismus Eudociæ Imperatricis, Attici auctoritas Ecclesiastica, eleemosynæ 481. §.9. Ecclesia contra hæreticos propugnata, obitus S. Attici 482. Auentinus M. in Ægypto. Ex Mroll. 725. Augustinus M. in Hispania. Ex Mroll. MSS. 674. Auriga M. in Æthiopia. Ex Mroll. MSS. 82.

Balduinus Archidiac. Laudunensis M. Prolegom. Natalis, ætas, martyrium 502. Vita ex MS. cap.1. parentes, sancta soror 503. cap.2. cædes. 503. cap.3. sororis luctus 503. cap.4. illius virtutes, miracula. 504. Balthasar R. vnus e tribus Magis. Ex variis. Acta, mors, sepultura, natalis, tripudium. 664. Basilissa Virgo, vxor S. Iuliani Vide huius Acta. 570. Cultus sacer. 571. 572. 573. 574. coniugium. 576. votum virginitatis a Deo probatum, vita cœnobitica. 576. obitus. 578. apparitio Iuliano facta in carcere. 586. Alia Vita auctore S. Aldelmo. 587. Basilius Ancyranus M. Cæsareæ in Cappadocia. Ex Mroll. & Men. 83. Benedicta M. Romæ. Ex variis Mroll. 165. Benedictus Biscopius Ab. in Anglia. Prolegom. natalis, peregrinationes, monasteria extructa, ætas. 743. Vita ex homilia Venerabilis Bedæ. 745. Ex Guil.Malmesburiensi. 746. Ex Matthæo VVestmonasteriensi. 747. Beniamin mon. M. in Arabia. In Actis S. Theoduli Presb. a pag. 953. nomen. 962. Beniaminus M. Brixiæ. Ex Galesinio & aliis. 429. Benincasa Ab. Cauæ in Campania. Ex Martyrol.monastico & aliis. 627. Berno Ab. Cluniacensis. Vita ex variis collecta. §.1. Bernonis genus, institutio monastica, præfectura Balmensis. 824. §.2. restituta Balmæ disciplina. 825. §.3. Cluniaci laus, situs, origo. 826. §.4. diploma Wilhelmi Ducis de construendo Cluniaco. 826. §.5. constructio. 827. §.6. alia monasteria constructa aut reformata. 828. §.7. Bernonis testamentum. 828. §.8. obitus, sanctitas celebrata. 829. Bertilia V. Mareoli in Artesia. Prolegom. 155. Vita ex MSS. Prologus 156. cap.1. ortus, adolescentia sancta 156. cap.2. & 3. nuptiæ, virginitas cum viro seruata 156. cap.4. viduitas sancta, obitus 156. Versus ex MSS. 157. Reliquiarum eleuatio. Ex MSS. 157. Translatio. Ex MSS. 157. Miracula. Ex MSS. cap.1. oculi curati, sacrilegi puniti 1115. cap.2. & 3. variæ ægritudines curatæ 1116. 1117. diploma Lotharij Regis, quo Mareolo sua restituit 1119. Versus feretro S. Bertiliæ inscripti 1119. Biccianus M. vel Ebicianus, in Africa. Ex Mroll. 725. Bladulphus monachus Bobiensis. Ex Mroll. & Iona Ab. 94. Blidmundus, siue Gogus, Ab. in Gallia. Ex Menardo & Saussaio 154. & 1090. Bonitus Ep. Claromont. Prolegom. Natalis, ætas, ecclesia 1069. Vita ex MSS. Præfatio 1070. cap.1. S. Boniti ortus, vita ante episcopatum 1070. cap.2. Episcopatus, virtutes 1071. cap.3. miracula 1071. cap. 4. abdicatio episcopatus, vita monastica 1072. cap. 5. peregrinatio Romana 1073. cap. 6. reditus Lugdunum, obitus 1074. cap.7. reliquiæ Clarummontem translatæ 1075. Historia casulæ S. Boniti. Ex Vinc. Bellouac. 1076. eadem rhythmo antiquo, ex MSS. 1077. Brithwaldus Archiep. Cantuarien. Ex Beda, Harpsfeldio, Mroll. 597. Britta V. apud Turones. Prolegom. 1018. Inuentio ex S. Greg. Turon. 1018.

Cadeoldus Ep. Viennensis in Gallia. Ex vita S. Clari & Mroll. 975. Cælestius M. in Oriente. Ex Mroll. MSS. 997. Cælifloria M. in Africa. Ex Martyrol. MS. 240. Cæsaria V. Arelate. Vita ex Actis S. Cæsarij Ep. & aliis collecta 729. & 1109. Regula monasterij S. Cæsariæ a S. Cæsario Ep.scripta.§. 1. de admittendis ac probandis 730. §.2. de disciplina & operibus domesticis 731. §.3. de humilitate, pietate, castitate, alienis defectibus aperiendis 731. §.4. de cauenda proprietate & cura vestium 732. §.5. de Celleraria & infirmaria 732. §.6. de iurgiis & conuiciis corrigendis 733. §.7. de colloquiis cum externis. 733. §.8. de ægris, vestibus, suppellectile 733. §.9. breuis recapitulatio 734. §.10. de electione Abb. Regula non mutanda. 735. §.11. psalmodiæ & ieiuniorum ratio 735. §.12. ordo conuiuij. Epilogus 736. Approbatio regulæ 736. orationes in morte & exequiis Sororum. 737. Caius M. Bononiæ. Ex Mrol. MS. 19. Caius M. Bononiæ. Ex Mroll. Sigonio & Ghirardaccio 165. Candida M. Ex Mrol. MS. cum Spolicosto & Pallada 355. Candida M. cum Polyantho & Philone. Ex MS. Mrol. 357. Candidianus M. Ex Mroll. Acta ex MSS. 666. Candidus M. in Africa. Ex Mroll. MSS. 130. Candidus M. in Africa. Ex variis Mroll. 240. Canutus Lawardus R. Obotritorum, Dux Sleswicensis. Prolegom. §. 1. Canuti genus, sanctitas 390. §.2. regnum, Ducatus 391. §.3. Gesta a variis descripta 391. Vitæ compendium ex Breuiario Slesvvic. 392. Vita ex Helmoldo. cap.1. Canuti educatio, dignitas, bella 393. cap.2. cædes, eius vltio 393. Alia Vita ex Saxone Grammat. cap.1. Canuti liberalis indoles, nuptiæ 394. cap.2. Ducatus, bella, pax inita 395. cap.3. Slauiæ Principatus ei delatus, fratres reconciliati 396. cap.4. odij in eum inuidiæque initia 397. cap.5. affectati regni crimen confictum 397. cap. 6. defensio innocentiæ, nouæ inuidiæ faces 398. cap.7. nefaria cædes 399. cap.8. sepultura, motus populi 400. Analecta de translatione reliquiarum & canonizatione. Ex Breuiar. Slesvvic.Saxone Grammat. & MSS. 400. Carbonanus M. Interamnæ. Ex Ferrario. 471. Caroticus M. in Africa. Ex variis Mroll. 725. Carterius Presb. M. Ex Menæis Græc. 472. Castolius M. in Hispania. Ex Mroll. MSS. 674. Castolius alius M. in Hispania. Ex Mroll. MSS. 674. Castulinus M. in Africa. Ex variis Mroll. 725. Castulus M. in Africa. Ex variis Mroll. 725. Castulus M. in Ægypto. Ex variis Mroll. 725. Cedda Ep. Londinensis. Prolegom. 373. Vita ex S. Beda. cap.1. Ceddæ Apostolatus in mediterranea Anglia 373. cap.2. Episcopatus in Orientali Saxonia 374. cap.3. & 4. varia eius opera, abstinentia, miracula, obitus 375. Celsus Ep. Treuir. Ex variis Mroll. 164. Celsus puer M. In Actis S. Iuliani. cultus 573. 574. conuersio ad fidem 581. incarceratio, baptismus 582. igne superato blanditiæ parentum spretæ 583. matris Marcionillæ conuersio 584. martyrium 586. Ceolulphus Rex Northumbriæ monachus. Ex variis 1081. Christi preputij sacrosancti commemoratio Antuerpiæ & alibi. Ex variis 3. 4. 5. 6. 7. 8. & 1083. Circumcisio 2. Sermo Faustini Ep. in Kalendis Ianu. Ex MSS. 2. Christi relatio ex Ægypto. Ex variis Mroll. 355. Ciminus M. Neapoli. Ex Mroll. MSS. 767. Cipiseus M. Ex Mroll. MSS. 473. Clarus Abb. Viennæ. Prolegom. 55. Vita ex MSS. cap. 1. pueritia 55. cap. 2. varia Viennæ monasteria 55. cap.3. S. Clari præfectura 56. cap.4. 5. 6. miracula, vaticinia, obitus. 56. Clarus monachus Salighenstadiensis. Ex variis Mroll. & Trithemio. 65. & 1084. Claudon M. Ex variis Mroll. 135. Claudia M. in Æthiopia. Ex Mroll. MSS. 82. Clerus Diac. M. Ex Mroll. 932. Claudius M. Interamnæ. ex Ferrario 471. Clerus Diac. & M. Antiochiæ. ex Mroll. 365. Concordius Presb. M. Prolegom. 9. Vita ex MSS. 9. Constantius M. in Africa. ex Mroll. MSS. 130. Cornelius M. in Oriente. ex Mroll. MSS. 997. Cresconius M. in Ægypto. ex Mroll. MSS. 997. Crispinus I. Ep. Ticinensis. ex Ferrario, Bernardo Sacco, aliis 356. Crispinus III. Ep. Ticinensis. ex Ferrario. Vita S. Epiphanij, Mroll. 372. Cronanus, siue Mochua, Ab. Ballensis 47. Crucessius M. in Africa. ex Mroll. MSS. 935. Cuanus, siue Mochua, Ab. Lægsiensis 45. Cyriacus M. in Achaia. ex Mroll. 724. Cyriacus M. in Hispania. ex Mroll. MSS. 674. Cyriacus M. Neapoli. ex Mroll. MSS. 767. Cyrinus M. in Hellesponto. ex Mroll. 133. Cyrus Patriarcha Constantinopolit. Ex Anastasio Bibliothec. Zonara, Mroll. 531. & 1108.

Daniel M. Patauij. Ex variis 160. Inuentionis historia. Ex Agonibus Martyrum 160. & 1090. Analecta. ex Bern. Scardeonio 161. Datius Ep. Mediolanen. Vita ex variis collecta. §1. Datij episcopatus, scripta, in egenos pietas 969. §.2. Mediolanum Belisario traditum, a Gothis receptum & euersum 968. §.3. Datij iter Constantinopolim: fugati ex hospitio lemures 969. §.4. pro fide Catholica labores 969. §.5. obitus, veneratio 970. Defendens M. cum sociis. ex Mroll. & Carolo Ep. Nouariensi 80. & 1085. Designatus Ep. Traiectensis in Belgio. ex MS. Florario & aliis 814. Diogenius M. ex Mroll. MSS. 135. Dominica. ex Menæis Græc. 483. & 1098. Domitianus Ep. Melitenæus in Armenia. Prolegom. 618. Vita ex Menæis Græc. 618. Alia Vita ex Theophylacto Simocatta. cap.1. Martyropolis Persis erepta 619. cap.2. ob victoriam lætitia, & gratiarum actio 619. cap.3. Cosroæ fastus castigatus 620. cap.4. milites ad fortiter pugnandum animati 620. cap. 5. tutela filiorum Mauricij Imp. 621. Domno M. Bergomi. Ex Galesinio, Ferrario, Guarnerio. 241. Donatus Presb. M. in Hispania. ex Mroll. MSS. 674. Donatus alius M. in Hispania. ex Mroll. MSS. 674. Dorotheus monachus credita S. Apollinaris Syncletica, supra in Apollinaris.

Ealredus Ab. Rieual. Vide Aelredus. Ebicianus, vel Biccianus, M. in Africa. ex Mroll. 725. Ebiciarius M. in Hispania. ex Mroll. MSS. 674. Eduardus Conf. Rex Angliæ. Prolegom. §. 1. S. Eduardi veneratio, res gestæ 290. §.2. mansuetudo, fortitudo 291. §.3. iustitia, leges 291. §.4 Emma mater, improborum consilio rebus suis spoliata. §.5. ordalio crimen diluit 292. Vita auctore S. Aelredo, collata cum MSS. cap 1. S. Eduardi parentes, regni & sanctitatis prognostica 293. cap.2. virtutes in regno 294. cap.3. virginitas cum vxore seruata, mors hostis diuinitus cognita 295. cap.4. votum de Romana peregrinatione relaxatum 295. cap. 5. Westmonasterium ædificatum 296. cap 6. variis priuilegiis dotatum 297. cap. 7. subditi tributis leuati, varij curati 298. cap 8. socero & nepotibus euentura prædicta 299. cap.9. visi sancti septem Dormientes moueri, obitus ei a S. Ioanne Euang. prænuntiatus 300. cap.10. impendentes regno calamitates prædictæ 300. cap.11. obitus, miracula; regnum ab Haraldo occupatum 301. Translatio ex Bulla canonizationis & aliis. §.1. Translationis solennis memoria 302. §.2. canonizatio ab Alexandro III. Papa facta 303. §.3. corporis eleuatio 303. §.4. Translatio 13. Octob. 303. Egemonius, vel Igomonus, Ep. Augustoduni. ex Saussaio, & Mroll. 473. Egwinus Ep. Wigorniensis in Anglia. Prolegom. Natalis, scripta, oratio de eo 707. Vita ex MSS. & Capgrauio. cap.1. S. Egwini virtutes, studium pœnitentiæ, 707. cap. 2. Eoueshamensis monasterij fundatio 708. cap 3. visiones, morbus, mors 710. cap.4. miracula 710. Fragmentum alterius Vitæ, & epitaphium 711. Priuilegium Kenredi & Offæ Regum de rebus Eueshamensi monasterio donatis 712. Priuilegium S. Egwini de rebus eidem monast. acquisitis 712. Elias monachus M. in Arabia. In Actis S. Theoduli Presb. a pag. 953. nomen 962. Eluanus Episc. Britannus. Vita ex variis collecta 10. & 1083. Engelmarus Erem. M. in Bauaria. Prolegom. Natalis, ætas, Windbergense cœnobium & Comitatus 976. Vita auctore anonymo 977. Emebertus Ep. Camerac. Vide Ablebertus Eno M. ex Mroll. MSS. 767. Epictetus M. in Africa. ex variis Mroll. 567. Epiphania Domini. ex variis 323. Ephysius M. Calari in Sardinia. Prolegom. Natalis, Acta, reliquiæ, cultus 997. Vita auctore Marco Presbytero ex MSS. cap.1. S. Ephysij ortus, militaris dignitas 998. cap.2. conuersio, cruce cælitus obiecta 999. cap.3. victoria per crucem relata 1000. cap.4. fidei publica professio 1001. cap. 5. tormenta diuinitus lenita 1001. cap. 6. idola subuersa, impij puniti 1002. cap.7. blanditiæ, minæ, tormenta superata 1003. cap.8. martyrium, miracula 1004. cap.9. Translatio, templa 1004. Erardus Ep. Ratisbonæ in Germania. Prolegom. Natalis, translatio, Vitæ Scriptores, patria, episcopatus, ætas 533. & 1108. Vita auctore Paulo ex MSS. Prologus 535. Liber 1.cap.1. S. Erardi studia. virtutes, sacerdotium 535. cap.2 profectio ad S. Hildulphum 536. cap.3. S. Odiliæ cæcæ baptismus, illuminatio 536. Epilogus 537. Liber 2. de miraculis. cap. 1. S. Erardi variæ apparitiones 537. cap.2. varia in eius Ecclesia facta miracula 538. Alia Vita ex MSS. cap.1. Res gestæ in vita 539. cap.2. miracula post mortem 540. Alia vita auctore Conrado de Monte-puellarum. cap. 1. vita priuata, episcopatus 541. cap.2. peregrinatio, labores Apostolici 542. cap.3. mors, miracula 544. Analecta ex tribus Breuiariis Augustanis 544. 545. Erisinus, siue Herisus, M. Neapoli. ex Mroll. MSS. 767. Erminoldus Ab. Prufeningensis in Germania M. Prolegom. 335. Vita ex MSS. edita ab Henrico Canisio. Præfatio 335. Liber 1. cap.1. S. Erminoldi ortus, religiosæ vitæ tirocinia 336. cap.2. præfectura Lorsacensis, abdicatio 337. cap.3. Prufeningense monast. fundatum 337. cap. 4. eius præfectura acceptata 338. cap.5. Imperator excommunicatus eius ingressu prohibitus 339. cap.6. S. Erminoldi benignitas erga inimicos 339. cap.7. liberalitas in pauperes, miracula 339. cap.8. conspiratio in eius necem 340. cap.9. hora obitus prædicta, cædes 341. cap.10. gloria eius cælitus ostensa 341. Liber 2.cap.1. Miracula a morte 342. cap. 2. blasphemus punitus 343. cap.3. infirmi curati, inhibita miracula 343. cap.4. & 5. variæ curationes præstitæ 344. cap.6. energumeni aliique ægri curati 345. cap.7. alia beneficia mortalibus impensa 346. Anacephalæosis vitæ 347. Euantus M. in Rhætia. ex Mroll. MSS. 21. Eufra M. in Africa. ex Mroll. MSS. 935. Eugenes M. ex Mroll. MSS. 135. Eugenda M. Sirmij. ex Mroll. MSS. 80. Eugendus Ab. in Burgundia. Prolegom. 49. & 1083. Vita ex MSS. Præfatio 50. cap.1. 2. 3. Eugendi patria, institutio, monachatus, austeritas 50. cap.4.5.6. electio in Adiutorem Abbatis, in Abbatem 51. cap.7. & 8. varia miracula 51. 52. & 1083. cap. 9 & 10. apparitiones SS. Petri, Pauli, Andreæ, Martini 52. & 53. cap.11.12.13. incendium monasterij, cognitio futurorum, humilitas, grauitas, pietas 53. cap.14. & 15. ægrorum & senum sollicitudo, obitus 54. Eugenia M. in Africa. ex Mroll. MSS. 130. Eugenianus M. Augustoduni. ex variis Mroll. 473. Eugenius M. in Africa. ex Mroll. MSS. 666. Eugenius M. in Hispania. ex Mroll. MSS. 674. Eugentus M. ex Mroll. MSS. 135. Eugentus M. in Africa. ex variis Mroll. 165. Euphrasius Ep. an Suffetanus, Thenitanus, Iliturgitanus, Claromontanus? ex variis 932. Euphrosynus Ep. M. Nicomediæ. ex Mroll. MSS. 20. Euprexia vidua Menis in Sicilia. ex Octauio Caietano, & Ferrario 240. Eusebius mon. M. in Arabia. In Actis S. Theoduli Presb. a pag. 953. nomen 962.e Eustadius Ab. Diuione. ex Saussaio & aliis. 1090. Eustratius Thaumaturgus in Bithynia. ex Menæis Græc. & Actis S. Ioannicij. 598. Euthasia M. ex Menæis Græc. 721. Euticius Ab. Balmæ in Burgundia. Ex vita S. Odonis Ab. Martyroll. & aliis 823. Eutropius Lector M. Constantinopoli. Prolegom. 725. Vita ex Niceph. Callisto 726. Euctus, vel Polyeuctus M. ex variis Mroll. 473.

Fausta V.M. in Gallia. Prolegom. 1090. Historia Translationis ex MS. cap.1. Reliquiæ inuentæ, sublatæ 1091. cap 2. miracula in translatione facta 1091. Felicitas M. in Africa. ex Mroll. MSS. 567. Felicitas alia M. in Africa. ex Mroll. MSS. 602. Felicitas alia M. in Africa. ex Mroll. MSS. 767. Felicitas M. in Hispania. ex Mroll. MSS. 674. Felix Presb. Nolæ. Prolegom. §. 1. sacrata publice memoria 937. §. 2. duo SS. Felices Presbyteri 937. §3. Acta vtriusque ex Adone confusa 938. §.4. Acta S. Felicis Nolani celebrata a S. Paulino 939. §.5. ab aliis descripta 931. §.6. sepultura in Pincis vbi? 940. §.7. reliquiæ 941. Vita ex S. Gregorio Turonensi 941. Alia Vita auctore S. Beda Presb. Prologus 943. cap.1. S. Felicis sacerdotium, confessio, pietas erga suum Episcopum 943. cap.2. latebræ tempore persecutionis 944. cap.3. humilitas, paupertas 943. cap.4. miracula post mortem 945. Felix Presb. Nolæ. Alia vita auctore Marcello Presb. ex MSS. Prologus 946. cap.1. patria, labores fidei caussa 946. cap.2. Maximi Ep. semianimis refectio 947. cap.3. S. Felicis latebræ, episcopatus recusatus, mors 948. miracula ex S. Paulini scriptis collecta 948. Felix Romanus Presb. Nolæ. Prolegom. 950. Acta ex MSS. 951. Felix M. ex Mroll. MSS. 473. Felix M. in Africa. ex Mrol. MS. 19. Felix alius M. in Africa. ex variis Mroll. 240. Felix M. in Africa. ex variis Mroll. 567. Felix M. Heracleæ. ex variis Mroll. 356. Felix M. in Hispania. ex Mroll. MSS. 674. Felix M. Neapoli. ex Mroll. MSS. 767. Fergeolus M. Ep. Gratianopoli. ex Saussaio & aliis. 743. Filanus Ab. in Scotia. Acta ex variis Mroll. Camerario, Hectore Boetio. 594. Firminus Ep. Mimate in Gallia. ex variis. 936. Firmus M. ex Mroll. MSS. 602. Firmus, seu Firminus M. Smyrnæ. ex Mroll. 567. Firmus M. in Africa. ex Mroll. MSS. 130. Flamidianus M. Cusani in Hispania. ex Ferrario & Saussaio 288. & 1094. Vita ex Antonio Vinc. Domenecco 288. Florentius Ep. Viennensis M. ex Mroll. & Boscio. 127. Florianus M. Sirmij. ex Martyrol. MS. 470. Florida V. Diuione in Burgundia. ex S. Greg. Turon. & Mroll. 617. Florida M. in Africa. ex Mroll. MSS. 935. Florus M. in Africa. ex Mroll. MSS. 323. Florus M. in Hispania. ex Mroll. MSS. 674. Florus M. Sirmij. ex Mrol. MS. 470. Fortunatus M. in Africa. ex Mroll. 567. Fortunatus M. Smyrnæ. ex Mroll. 567. Frodobertus Ab. Trecis in Gallia. Prolegom. Natalis, Translatio, cella, monasterium 505. & 1107. Vita ex Antiquitat. Tricass. Nicol. Camuzæi. cap.1. S. Frodoberti infantia. 506. cap.2. religiosa vita Luxouij & Trecis 507. cap.3. cœnobium Trecis extructum 508. cap.4. Frodoberti virtutes, reuelationes, miracula 508. cap.5. morbus, obitus 509. cap.6. sepultura, miracula 510. cap.7. cultus neglectus, restitutus 511. cap.8. inuentio corporis, miracula 511. cap. 9. translatio, anniuersaria festiuitas 512. Frontasius M. in Gallia. Acta ex MSS. 79. & 1085. Fulgentius Ep. Astigitanus & Carthaginēsis in Hispan. Prolegom. §. 1. Fulgentij natalis, ætas, episcopatus 971. & 1115. §.2. eruditio, scripta, virtutes 971. Vita ex Hispanico Antonij Quintanadueñas Soc. Iesv. cap.1. vita ante episcopatum 972. cap. 2. gesta in episcopatu, obitus 973. cap.3. translatio, alij honores 974. cap.4. Probatio dictorum 974. Fulgentius Ep. Ruspensis in Africa. Prolegom. 32. Vita ab eius discipulo conscripta. Prologus 32. cap.1. S. Fulgentij ortus, institutio, munus in Rep. 32. cap.2. & 3. desiderium vitæ religiosæ 33. cap.4. 5. 6. 7. religionis ingressus, lucta cum matre, abstinentia, bonorum abdicatio 34. cap.8.9.10. præfectura, persecutio, fuga, insidiæ, comprehensio 35. cap.11. & 12. verbera, contumeliæ, nauigatio in Siciliam 36. cap.13. & 14. peregrinatio Romam, monasterium in Africa extructum 37. cap.15.16.17. sacerdotium, episcopatus Ruspensis 38. cap.18. & 19. Vita in episcopatu, monasterium Ruspæ extructum 39. cap.20. & 21. exilium, aduentus Carthaginem 40. cap.22.23. &24. quæstiones Regis solutæ 41. cap.25 & 26. iteratum exilium 41. & 42. cap 27. & 28. Acta & scripta in exilio 42. cap.29. gloriosus reditus, reliqua vita post exilium 43. cap.30. obitus, sepultura, successor 44.

Garibaldus. Ep. Ratisbonen. Ex Vita SS. Bonifacij & Emmerammi 546. Gaspar R. e tribus Magis. ex variis. 8. Geminus M. in Hispania. ex Mroll. MSS. 674. Geminus M. in Africa. ex variis Mroll. 165. Genouefa V. Parisiis. Prolegom. 137. & 1083. Vita ex MSS. cap.1. & 2. Genouefæ virginitas, & sanctitas varie commendata 138. cap.3. & 4. Parisij precibus contra Hunnos defensi, basilica S. Dionysij extructa 134. cap.5. & 6. varia miracula 140. & 1089. cap. 7. alia miracula. annona pauperibus procurata 141. cap.8.9.10. alia miracula signo crucis & precibus patrata 142. cap.11. obitus, miracula; basilica ei erecta 143. & 1089. Genouefa V. Parisiis. Alia vita ex MSS. Cap.1. & 2. Virginitatem amplectitur, paralysi laborat 143. cap.3. Hunnos a Parisiis auertit 144. cap. 4. basilicam S. Dionysij ædificat 144. cap.5. cæcam & paralyticam sanat, candelam precibus accendit 145. cap.6. patent ei ostia, & corda, dæmones fugat 145. cap.7. & 8. varios sanat, annonam Parisiensibus curat 156. cap.8.9.10. dæmones imbrem, & morbos pellit; moritur 147. Miracula post mortem. Ex MSS.147. Normannorum prima incursio, miracula in fuga, reditu, & post facta 149. Normannorum 2. incursio, miracula in fuga & reditu facta 149. De excellentia S. Genouefæ, ex MSS. 151. Reliquiarum reuelatio ex MSS. 152. Translatio, miracula etiam alibi 1089. Georgius Chozebites. ex Men. Græc. 483. & 1098. Gerontius M. in Africa. ex Mroll. MSS. 935. Gerlacus Eremita in Belgio. Prolegom. § 1. publica veneratio ex variis. 304. § 2. Hymnus ex Offic. Ruræmundensi 305 § 3. Fontis S. Gerlaci inuentio. ex præfatione Erasmi Goyæi 305. Vita ex MSS. edita ab Erasmo Goyæo. Lib. 1. cap. 1. S. Gerlaci natalis, adolescentia 306. cap. 2. occasio conuersionis 307. cap. 3. & 4. peregrinatio, pœnitentia 307. cap. 5. vita solitaria in concaua quercu 308. cap. 6. pietas erga S. Seruatium 308. cap. 7. vexationes toleratæ 309. cap. 8. corona a S. Hildegarde ei donata 309. cap. 9. coma alteri ab eo recisa non recrescit 310. cap. 10. detractores refutati 310. cap. 11. Ep. Leodiensis erga eum beneuolentia 311. cap. 12. infestatio dæmonum & improborum 311. cap 13. 14. 15. 16. Vestitus, oratio, statura 312. cap.17. & 18. aqua ei in vinum versa, pia mors 313. Liber 2. Præfatio 313. cap. 1. Translatio diuinitus facta 314. cap. 2 & 3. languor ac dolor viscerum curatus 314. cap. 4. 5. 6. 7. claudi sanati, mortui suscitati 315. 316. cap 8. 9. 10. 11. cæcitas, aliique morbi sublati 316. cap. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. epilepsia, dolor dentium, dysenteria, febris curantur: crucis particula miraculosa 317. cap. 19. 20. 21. terra sepulchri, & reliquiis patrata miracula 317. cap. 21. 22. 23. 24. 25. medela variis bestiis præstita 318. cap. 26. & 27. fons S. Gerlaci miraculosus 318. cap. 28. cultus eius apparitione restauratus 319. cap. 29. 30. 31. 32. variæ curationes præstitæ 319. 320. Alia vita auctore VVilhelmo Cripio. cap. 1. S. Gerlaci conuersio, pœnitentia 320. cap. 2. eius innocentia impugnata 320. cap. 3. mors, miracula 321. cap. 4. Fons S. Gerlaci, salutaris 321. Gertrudis ab Oosten Regina Delphis in Hollandia. Prolegom. 348. Vita ex MS. cap. 1. Gertrudis patria, conuersionis occasio 349. cap. 2. religiosa exercitia, tentationes 349. cap. 3. meditationes de Christi infantia 350. cap. 4. impressa illi Christi vulnera 351. cap. 5 & 6. varia vaticinia & prædictiones 351. & 352. cap. 7. obitus eius & alterius Gertrudis 352. Glaphyra V. Amaseæ in Ponto. Prolegom. 771. Vita ex Actis S. Basilei Ep. Amaseni 772. Glycerius M. Neapoli. Ex Mroll. MSS. 767. Gogus Abb.in Gallia, idem qui Blidmundus 154. & 1090. Godefridus Comes Cappenbergensis, Ord. Præmonst. Prolegom. §. 1. Godefridi natalis 834. §. 2. Vita 835. §. 3. nomen 836. §. 4. & 5. Comitatus 836. & 1111. §. 6. familia 838. §. 7. ætas 839. §. 8. conuersio 840. & 1111. §. 9. Cappenberga cœnobium 841. & 1111. §. 10. Catalogus Præposit. 842. §. 11. Ecclesia Cappenbergensis, reliquiæ 843. & 1111. §. 12. alia cœnobia a B. Godefrido & fratre ædificata 844. §. 13. efficax eius exemplum 845. & 1111. Vita ex MSS. edita a Nicol. Serrario Soc.Iesv. Prologus 846. cap. 1. B. Godefridi vita in seculo acta 846. cap. 2. conuersio eius, fratris, vxoris 846. cap. 3. S. Norberti virtutes, miracula, vaticinia 847. cap. 4. B. Godefridi constantia 848. cap. 5. & 6. aliæ virtutes 849. cap. 7. mundi contemptus, caritas proximi 850. cap. 8. sanctitas terrori est diabolis, Principibus venerationi 851. cap. 9. propositum varie impugnatum 852. cap. 10. humilitas, morbus, obitus 852. cap. 11. miracula 853. cap. 12. reliquiæ translatæ 854. & 1111. cap. 13 genealogia 855. Mantissa ex capp. 32. 33. de Vita S. Norberti 856. Godefridus Comes Cappenbergensis, Ord. Præmonst. Alia Vita ex MSS. cap. 1. B. Godefridi genus, vita in seculo acta 857. & 1111. cap. 2. conuersio varie impugnata 857. & 1112. cap. 3. virtutes religiosæ 858. & 1112. cap. 4. mors, miracula 859. & 1112. Alia Vita metrica ex MSS. §. 1. B. Godefridus se suaque Deo dicat 860. §. 2. infestatura socero 860. §.3. varij obstrepunt, mortem minantur 861. §. 4. & 5. virtutes religiosæ, imperium aduersus dæmonem 862. Gonsaluus Amaranthus Ord. Prædicat. in Lusitania. Prolegom. Cultus, Vita, ætas 640. Vita a Didaco de Rosario Lusitanice scripta. Præfatio interpretis Stephani Sampayi 640. cap. 1. Regio Interamnis Durij & Minij 641. cap.2. Gonsalui patria, parentes, infantia 641. cap. 3. studium, sacerdotium 643. cap. 4. peregrinatio Hierosolymitana 643. cap. 5. Ecclesia Amaranthi extructa 645. cap. 6. ingressus in Ordinem Prædicat. 645. cap. 7. pons Amaranthi extructus, miracula 646. cap. 8. varia miracula 647. cap. 9. obitus 648. cap. 10. miracula post mortem 648. cap. 11. beatificatio 649. Miracula ex Hispanico Ioan. Mariettæ & Ferd. Castillo 650. Gordius Comes & Centurio M. Cæsareæ. Prolegom. 130. Oratio S. Basilij. Exordium 130. Narratio. §. 1. S.Gordij patria, honores, vita solitaria 131. §. 2. Ludi equestres turbati 131. §. 3. & 4. comprehensio, minarum & blanditiarum contemptus 132. §. 5. martyrium 133. Gregorius Ep. Lingonensis in Gall.Prolegom. 167. Vita auctore Gregor. Turon. ex MSS. Prologus 168. cap. 1. S. Gregorij genus, dignitas, sanctimonia 168. cap. 2. pietas erga S. Benignum 168. cap. 3. mors, sepultura, miracula 169. cap. 4. translatio, epitaphium, miracula 169. & 1092. Gregorius Ep. Nazianzenus, pater S. Gregorij Theologi, dicti vulgo Nazianzeni. ex Menæis Græc. 21. Oratio S. Gregorij filij in eius laudem 21. Gregorius Acritensis. Vita ex Men. Græc. 289. Guarinus Ep. Sedunensis in Heluetia. Ex epistola S. Bernardi & aliis 347. & 1094. Gudila V. Bruxellis in Belgio. Prolegom. 513. Vita auctore Huberto ex MS. Prologus 514. cap. 1. S. Gudilæ ortus, religiosa institutio 514. cap. 2. sancta vita, dæmonis insidiæ 515. cap. 3. mortificationis studium miraculo illustratum 516. cap. 4. alia in vita miracula 517. cap. 5. obitus, sepultura, miracula 518. cap. 6. sepulchrum violans punitus 519. cap. 7. reliquiæ Morzelam translatæ, miracula 519. cap. 8. Carolus Magnus sepulchrum veneratur 521. cap. 9. regia Virgo sanata, Rex conuersus 522. cap. 10. Morzela vastata, translatum corpus Bruxellam 523. Gumila V. Bruxellis in Belgio. Alia Vita ex Surio. cap. 1. S. Gudilæ ortus, educatio 524. cap. 2. Vita priuata, dæmonis insidiæ 524. cap. 3. miracula in vita 525. cap. 4. obitus, sepultura, miracula 526. cap. 5. sepulchri violator punitus 526. cap. 6. reliquiæ translatæ, miracula 526. cap. 7. sepulchrum a Carolo Magno honoratum 527. cap. 8. Rex ob filiam sanatam conuersus 528. cap. 9. reliquiæ Capræmontem delatæ 528. cap. 10. relatæ Morzelam, inde Bruxellam 530. Guilielmus Eremita, Archiepisc. Bituricensis. Prolegom. 627. Vita auctore coætaneo, ex Surio. cap. 1. S. Guilielmi episcopatus 629. cap. 2. Vita in episcopatu 629. cap. 3. varia miracula 630. cap. 4. pietas, opera misericordiæ, tentationes repressæ 631. cap. 5. peruicacia aliena domita 631. cap. 6. infestationes patientia superatæ 632. cap. 7. expeditio cruciata contra Albigenses 632. cap. 8. præparatio ad mortem 633. cap. 9. testamentum, obitus 634. cap. 10. sepultura 634. miracula ad sepulchrum 635. Guilielmus Eremita, Archiepisc. Bituricensis. Alia Vita auctore coætaneo. ex MSS. cap. 1. S. Guilielmi vita ante episcopatum 636. cap. 2. Acta in episcopatu, miracula 636. cap. 3. variæ virtutes, sancta mors 637. cap. 4. canonizatio 637. Præfatio in librum miraculorum Gulielmus Ab. Diuione. Proleg.. 57 & 1084. Vita auctore Glabro Rodulpho ex MSS. Præfatio 58. cap. 1. & 2. S. Gulielmi ortus, studia, vita monastica 58. cap. 3. & 4. fuga sacerdotij, migratio Cluniacum 59.cap. 5. & 6. præfectura variorum monasteriorum 60. & 1084.cap. 7. templum S. Benigni restauratum, reliquiæ inuentæ 61. cap. 8. & 9. sacerdotium, iter Romam, acta in Italia 61. cap. 10. 11. 12. S. Odilonis conuersio ad religionem, S. Henrici Imp. & Roberti Regis conciliatio, Ioannis XX. Papæ admonitio 62. cap. 13. & 14. varia monasteria extructa & directa, conciones 63. cap. 15. & 16. miracula, obitus 64. Gumesindus Presb. M. Cordubæ Acta auctore S. Eulog.823.

Helladius M. in Libya. ex Men. & Mroll. 472. Heldemarus Eremita, fundator cœnobij Aroasiensis in Belgio. Prolegom.830. Fundatio Aroasiæ, ex MSS. Prologus 831. cap. 1. situs Aroasiæ 831. cap. 2. institutio monasterij 832. cap. 3. Atrebatensis episcopatus a Cameracensi separatus 832. cap. 4. mors & epitaphium B. Heldemari 832. cap. 5. 6. 7. & 8. Acta & obitus Cononis Card. 833. cap. 9. & 10. reliquiæ Aroasiam allatæ 834. cap. 11. monasteria Aroasiæ olim subiecta 834. Heraclus M. Bononiæ. ex Mrol. MS. 19. Herissus M. Sirmij. ex Mroll. MSS. 80. Herisus, siue Erisinus, M. Neapoli. ex Mroll. MSS. 767. Hermes M. ex Mrol. MS. 19. Hermes M. Bononiæ. ex Mroll. Sigonio, Ghirardaccio 165. Hermes M. in Rhætia. ex Mroll. MSS.25. Hermylus M. Singiduni in Mysia. Prolegom. 768. Acta ex Metaphraste cum MS. Græco collata. Quæstio prima, malæ S. Hermylo conuerberatæ 769. Quæstio 2. & 3. virgis cæditur 769. 770. Quæstio 4. submergitur 771. Hilarius Ep. Pictauensis. Proleg. §. 1. nominis celebritas, veneratio 782.§. 2. Vitæ Scriptores 783. § 3. patria, studia, coniugium 785. §. 4. exilium, tempus obitus 786. & 1111. Elogium ex S. Hieronymo 787. Vita ex Sulpitio Seuero 788. & 789. Alia Vita auctore Fortunato. Lib. 1. Præfatio Auctoris 790. cap. 1. S. Hilarij coniugium, episcopatus, exilium 790. cap. 2. gesta in exilio, reditus in Galliam 791. cap. 3. mortui suscitatio, obitus filiæ, vxoris, & ipsius Hilarij 792. Liber 2. Prologus 793. cap. 1. ægri, cæci, contracti, leprosi, sanati 793. cap. 2. victoria obtenta, alia miracula 795. Miraculū de tempestate sedata ex Greg. Turon. 795. alia miracula ex Flodoardo 796. Alia Gallice scripta a Ioan. Boucheto 796.797. Translatio I.S. Hilarij. Proleg. ex. variis 798. Sermo B. Petri Damiani 799. Translatio II. 801. & 802. reliquiæ variis in locis 802.803. & 1111. Hilarius mon. apud Brutios in Italia. ex relatione P. Ant. Beatilli 1109. Hilarius M. in Africa, ex Mroll. MSS. 130. Honobertus Ep. Senonensis. ex variis 288. & 1094. Honorata V. Ticini in Ital. ex Mroll. Vita ex Ferrario 680. & 1109. Honoratus M. ex Mrol. MS. 19. Honorius M. ex Mrol. MS. 324. Honorius M. in Africa. ex Mroll. 240. Honulphus Ep. Senonensis. ex variis 288. & 1094. Hortensius Ep.ex Mroll. MSS. 677. Hyginus Papa M. ex variis 665. & 1109. Hypatius mon. M. in Arabia. In Actis S. Theoduli Presb. a pag. 953. nomen 962. e

[I]

Iacobinus M. Brixiæ. ex Galesinio 751. Iactus M. Bononiæ. ex Mrol. MS.19. Ianuaria M. in Africa. ex variis Mroll. 240. Ianuaria M. in Africa. ex Mroll. 323. Ianuarius M. ex Mroll. MSS. 473. Ianuarius M. in Africa. ex Mroll. MSS. 666. Ianuarius M. in Africa. ex Mroll. MSS. 935. Ianuarius M. Heracleæ. ex Mroll. 356. Ianuarius M. Neapoli. ex Mroll. MSS. 767. Ianuarius M. Smyrnæ. ex Mroll. MSS. 567. Ida, siue Ita, V. in Hibernia. Proleg. 1062. Vita ex MS. cap. 1. S. Idæ adolescentia, sacrata Deo virginitas 1063. cap. 2. monasterium constructū, vita sanctissima 1064. cap. 3. miraculorum gratia, vnde? donum prophetiæ 1064. cap. 4. pietas, hospitalitas, aliæ virtutes 1065. cap. 5. varia miracula & prædictiones 1066. cap. 6. aliæ prædictiones, obitus. 1067. Igomonus, siue Egemonius, Ep. Augustoduni. ex Saussaio & Mroll. 473. Ingenuus M. in Africa. ex variis Mroll. 767. Ioannes Camillus Bonus Ep. Mediolan. Prolegom. 622. Vita ex Iosepho Ripamontio 622. Ioannes 11. Ep. Rauennas. Proleg. Vita ex Hieron. Rubeo 727. Ioannes Calybita, propter Christum mendicus, Constantinopoli. Proleg. §. 1. Natalis, vita, cognomina 1029. §. 2. patria 1029. §.3. habitatio, ætas 1030. §.4. reliquiæ 1031. Vita ex MS. Græc. cap. 1. ortus, institutio 1031. cap. 2. fuga, ingressus religionis 1032. cap. 3. tentatio, recessus e monasterio 1032. cap. 4. Vita sub tugurio in atrio parentum 1033. cap. 5. colloquium cum matre, Euāgelia ei reddita 1034. cap. 6. manifestatio sui, obitus, sepultura 1034. Alia Vita ex Lipomano. cap. 1. educatio, desiderium vitæ monastice 1035. cap. 2. fuga ad monasterium Acœ metorum 1036. cap. 3. vita monastica, desiderium reuisendi parentes 1036. cap. 4. reditus, habitatio sub tugurio 1037. cap. 5. manifestatio sui, mors, sepultura 1037. Ioannes mon. M. in Arabia. In Actis S. Theoduli Presb. a pag. 953. nomen 960. a. Iocundus M. in Africa. ex Mroll. 323. Isaac mon. M. in Arabia. In Actis S. Theoduli Presb. a pag. 953. nomen 962.e Isaias mon.M. in Sina monte. ex Men. Gr. & aliis Mroll. 936. Isidorus Ep. Hermopolitanus in Ægypto Conf. Ex S.Hieronymo, Martyrol. Rom. 84. & Palladio 1085. Isidorus Ep. M. Antiochiæ. ex Mroll. 83. an Ep. Cæsaraugustanus? 1085. Isidorus mon. & Presb. Alexandriæ. Vita ex variis collecta. §. 1. varij Isidori, huius natalis, vita monastica 1015. §.2.a Palladio inuisitur 1016. §.3.a Theophilo Alexandrino exagitatur 1017. Iucundus M. ex Mroll. MSS. 602. Iucundus M. in Africa. ex Mroll. 240. Iucundus M. in Africa. ex Mroll. 567. Iucundus M. Sirmij. ex variis Mroll. 470. Iuetta, vel Iutta, vidua reclusa Hui in Belgio. Prolegom. 863. Vita auctore Hugone Floreffiensi, ex MSS. Præfatio, Vite compendium 863. Prologus, Occasio & ratio scriptionis 864. cap. 1. 2. 3. 4. 5. B. Iuettæ patria, adolescentia, vita in coniugio acta, obitus mariti 865. cap. 6. 7. cōtemptus secundarum nuptiarum, tentationes 866. cap. 8. patrocinium B. Virginis in periculo 867. cap. 9. eleemosynæ 868. cap. 10. 11. mundi contemptus, seruitium leprosis impensum 870. cap. 12. 13. prophetia, conuersio patris 871c. 14. inclusio arcta 871. cap. 15. Visio prima 872. cap. 16. humilitas 872. cap. 17. 18. abstinentia, discretio 873. cap. 19. 20. improbitas, & conuersio filij 874. cap. 21. templum & domus extructa, aliæ virgines incluse 875. c. 22. amotio infamis sacerdotis diuinitus procurata 875. cap. 23. cōtemplatio multiplex 876. cap. 24. pudicitia puellæ eius orationibus seruata 877. cap. 25. comparatio eius & Abrahæ 878. cap. 26. 27. 82. 29. 30. 31. & 32. cognitio occultorum peccatorum & cogitationum, prædictio futurorum 879.880. cap. 33.34.35. peccata propria condonata, Eucharistia cælitus data, tentatio alterius curata 881. cap.36.37.38.39.40. erga Eucharistiam deuotio propria, aliorum socordia cognita, prædictio futurorū 882. cap.41.42. variæ virtutes, præparatio ad virtutem præcognitam 883. cap.43.44.44.45. apparitiones & reuelationes ei factæ, morbus 884. cap.46.47.48.49.50. confessio vltima, extrema vnctio, obitus 885. cap.51.52.53.54.55.56. miracula in obitu & post obitum, sepultura 886. cap. 57. tempus vitæ 887. Iulianus Diac. M. Bellouaci. In Actis S. Luciani Ep. cultus sacer 459.460. ad Bellouacos aduentus 463. martyrium��464. & 467. Iulianus M Antiochiæ, vel Antinoi in Ægypto. Prolegom. ex variis. §.1. S. Iuliani Acta 570. §2. varij SS. Iuliani. huius martyrij tempus & locus 571. §.3. memoria in Fastis VI.VII.& VIII. Ianu.572. §.4. cultus IX. Ianu. 572. §.5. memoria XI. & XIII. Ianu.XIII.Febr. itemque mense Iunio 574. Acta ex MSS. Præfatio 575. cap. 1. S. Iuliani ortus, educatio, coniugium cum Basilissa 575. cap. 2. votum virginitatis cælitus approbatum, vita monastica 576. cap. 3. Persecutio Diocletiani.moritur S. Basilissa & mille VV.578. cap. 4. Iulianus captus, combusti socij 579 cap. 5. constantia eius aduersus blanditias Præsidis 579. cap. 6.cruciatus, miracula: martyrium amici Præsidis 580. cap. 7. Conuersio S. Celsi pueri 581.cap. 8.Conuersio XX. militum: aduentus VII. Fratrum & S. Antonij Presb. in carcerem 582. cap. 9.Anastasius a morte suscitatus, conuersus 582. cap. 10. Iulianus & 30. MM.ab igne illæsi 583.cap. 11. S. Marcionilla vxor Præsidis, Celsi mater conuersa: cædes XXVII. Martyrum 584. cap.12. Subuersio templi Iouis 585. cap.13. Iuliani & sociorum martyrium 586. Alia Acta auctore S. Aldelmo 587. Iulianus M. in Gallia. ex Saussaio 357. Iulianus M.an Toletanus, Calaritanus, alius? Ex variis 355. & 1094. Iulius M. ex Mrol. MS. 324. Iustina matrona, Leontinis in Sicilia.ex Ferrario 601.1108.

Kentigernus Ep. Glascuensis in Scotia.Prolegom.patria, parentes, ætas, scripta, natalis, translatio 815. Vita ex Capgrauio. cap. 1. S. Kentigerni ortus, institutio 816. cap.2.miracula, secessus 816. cap.3. Episcopatus, austeritas, virtutes 817. cap.4. varia miracula 818. cap.5. Res gestæ in Wallia 819. cap.6. reditus ad suos, zelus, miracula 819. cap.7. colloquium cum S.Columba, obitus 821.

Laurentius Iustinianus Patriarcha Venetus. Proleg. §. 1. Origo congregationis S. Georgij in Alga 549. §.2. B. Laurentij Generalatus, ordinis cœnobia 549.§.3. Patriarchatus Venetus 550.§.4. Vitæ Scriptores 550.§.5. honores sacri 551. Vita auctore Bernardo Iustiniano nepote. Præfatio 551. cap.1.B.Laurentij ortus, adolescentia, fuga ad monasterium.552. cap.2.pœnitentia, dolorum tolerantia 553. cap.3 humilitas, mansuetudo, paupertas, oratio 554. cap.4. caritas erga Fratres, prædictiones, electio ad episcopatum 555. cap.5. in episcopatu, vestis, victus, pecuniæ contemptus 556.cap.6.sapientia, prudentia, scripta 557. cap.7. mansuetudo, donum lacrymarum, corporis figura 557. cap.8. moribundi & energumenus adiuti, Eucharistia absenti data, patriarchatus 558. cap.9.monita salutaria, celebritas nominis 560. cap.10.morbus extremus, pia decreta 561. cap. 11. oratioante mortem, prædictiones 562.cap.12.mors, sepultura,miracula 562. Bulla Clem.VII.de eius beatificatione 563. Recentiora miracula ex Dan.Rosa,& aliis 564. Lenogisilus Presb.Busciaci in Cenomanis.Prolegom.1119. Vita ex MSS. Prologus 1120.cap.1.Lenogisili patria, baptismus, sacerdotium 1120. cap. 2. reliquiæ diuinitus obtentæ 1121. cap.3. Agnefletis pudicitia miraculo defensa 1121. cap.4. vtriusque obitus 1122. Leontius Ep. Cæsareæ Cappad. Vita ex variis collecta 781. & 1110. Leucius Ep. Brundusi Ital. Prolegom. 667. & 1109. Vita ex Breuiario Capuano 667. Alia Vita ex MS. lectionario 668. Hymnus 669. Vita ex MSS. Præfatio 669. cap.1.S.Leucij ortus, vita monastica 669.cap.2.vocatio ad episcopatū 669. cap.3.sacerdotium, miracula 670.& 1109. cap.4. profectio in Italiam. Brundisinorum conuersio, obitus 671.& 1109. Translationis reliquiarum historia 672. Leucius M. ex Mrol. MS. 19. Leucius Conf. Alexandriæ. ex Mroll. 674. Libentius Ep. Bremensis in Germania. Prolegom. 180. Vita ex Adamo Bremensi. cap.1.B.Libentij virtutes 180. cap.2. Sueno tyrannus & piratæ puniti 181. cap.3.Libentius multos Episcopos ad gentiū conuersionē ordinat 181. Lucas monachus Ab. Placentiæ, Ital. ex Ferrario 289. Lucianus Ep. Bellouaci in Gallia. Prolegom. §.1.S.Luciani memoria in sacris fastis 459. §2.ætas 460.& 1098. §3. Vita scripta,aliorum testimonia 461. & 1098. Vita auctore Odone Ep. ex MSS. cap.1.S.Lucianus mittitur in Gallias 461. cap.2.prædicat in Italia, venit Arelatū 462. cap.3. Bellouaci prædicat, socij mattyrio coronantur 463.cap.4.varie tortus occiditur 464. cap.5. proprium caput defert, sepelitur 465. Alia Vita ex MS. cap.1. Bellouacis Christum prædicat 466. cap.2.cōprehenditur 467. cap.3. occidutur, sepelitur, clarescit miraculis 467. Lucianus Ep. Leontinus in Sicilia. ex Mroll. 136. Lucianus Presb. Antiochenus M. Proleg. §1. Luciani sanctitas, doctrina catholica 357. §2.Acta, tempus mortis 358. Vita ex Simeone Metaphraste. cap.1. S. Luciani patria, virtutes, eruditio 359. cap.2. comprehensio, puerorum constantia 359. cap.3. conuersio variorum, incarceratio 360. cap.4.obitus inter tormenta 361. cap.5.sepultura, Helenopolis vrbs cōdita 361. Analecta de eod.ex Ruffino &.MSS. 362. ex Anthologio Græc.363. ex S.10. Chrysost.363. Lucianus M. in Africa. ex Mroll. 240. Lucida M. in Africa. ex Mroll. MSS. 130. Lucius M. ex Mroll. MSS. 473. Lucretius M. in Africa. ex Mroll. MSS. 935. Ludouicus Blosius Ab. Lætiensis in Belgio. Prolegom. §1. vita eius cur hic edita? 430. §.2. Scripta Blosij ex Lætiensium Prolegomenis 430. Vita auctore monacho Benedictino, Præfatio 432. cap.1. Blosij ortus, patria, parentes 432. cap.2. educatio; apud Carolum Principem commoratio, ad religionem vocatio 433. cap.3. tirocinium vitæ monasticæ Lætiis 434. cap.4. studia litterarum Louanij 434. cap.5. assumptio in Coadiutorem Abbatis 435. cap.6. electio in Abbatem Lætiensem 436. cap.7. regimen primis Prælaturæ annis 436. cap.8. disciplinæ restauratio impedita, fuga Athum 437. cap.9. Athi rigidior disciplina concepta 437. cap.10. tergiuersatio quorumdam & æmulorum inuidia 438. cap.11. Lætias reditus, mitior vitæ ratio excogitata 438. cap.12. sapientum virorum consilio, & aliarum congregationum exemplo, moderata viuendi ratio assumpta 439. cap.13. speculum monachorum sub Dacryani nomine conscriptum 440. cap.14. temperatus viuendi modus a Paulo III. probatus 440. cap.15. exemplar perfectionis aliis Blosius 441. cap.16. sacræ lectionis frequentatio 442. cap.17. oratio, libri ascetici 442. cap.18. exhortationes 444. cap.19. monasterium conseruatū. ampliatum 446. c.20. suppellex sacra aucta, reliquiæ ornatæ 446. cap.21. tranquillitas animi, mansuetudo, caritas 447. cap.22. hospitalitas 448. cap.23. castitas & mundities 449. cap. 24. magnanimitas, aduersorū tolerantia 450. cap.25. liberalitas in pauperes, opum honorumq; contemptus 450. cap.26. zelus contra nascentes hæreses & vitia 451. cap.27. ægritudo postrema 453. cap.28. mors, sepultura 453. Epitaphia 455. Epilogus 456.

Macarius Ægyptius Ab. in Scithi. Proleg. §.1. S.Macarius discipulus S. Antonij Acta, obitus 1005. §. 2. S. Macarij Ægyptij natalis,ætas, scripta,elogium ex variis 1006. Vita ex MS. Græco. cap.1. calumnia depulsa, secessus in eremum 1007. cap.2. tentationes dæmonū detectæ, colloquium cum S. Antonio 1007. cap.3. responsum mortui, humilitas S. Macarij 1008. cap.4. varia documenta, mansuetudo 1009. cap.5. duorum iuuenum conuersio, vita, & mors. S. Macarij lacrymæ 1010. cap.6. Cranij responsum, ethnici conuersio, contemptus terrenorum 1011. Analecta ex Palladio 1012. Ruffino 1013. Vitis PP. 1014. Macarius Alexandrinus Ab. Prolegom. ex variis 84. & 1085. Acta ex Vitis PP. collecta. cap.1.2.3. sacerdotium, tentationes superatæ, abstinentia 85. cap.4. aditus ad monumentum Iannæ & Mambræ, lac a bubala præbitum 86. cap.5. commoratio in cœnobio Tabennensi 87. cap.6.&7. contemplationis studium, miracula, vana gloria repressa 87. cap.8. Hyænæ munus, Discipuli Palladius & Marcus 88. cap.9. illusiones dæmonum in oratione, merita communicantium 88. Macarius Romanus Erem. in Italia. ex Ferrario & aliis 90. Macarius mon. M. in Arabia. In Actis S. Theoduli Presb. a pag.953. nomen 962.e Macarius M. ex Mroll. MSS. 82. Macra V.M. in territorio Remensi. Prolegom.324. Acta ex MSS.325. Translatio reliquiarum. ex MSS. 326. Macrina auia S. Basilij, Neocæsareæ in Ponto. ex Mrol. Rom.SS.Basilio, Gregoriis Nysseno & Nazianzeno 952. Magnus M. ex variis Mroll. 21. Malachias Propheta. Proleg. 931. Vita ex S. Epiphanio 931. Marcellinus Ep. Anconæ in Ital. Acta ex S. Greg. & Ferr. 590. Marcellinus M. Tomis in Ponto. ex variis Mroll. 82. Marcianus Presb. Oeconomus Eccl. Constantinop. Proleg. 609. Vita ex Metaphraste. cap. 1. fit Presbyter & Oeconomus 611. cap. 2. templum S. Anastasiæ ædificat 611. cap. 3. veste pauperi data, ipse splendida indutus cernitur 612. cap. 4.S.Anastasiæ templum ab incendio seruatum, miraculis illustratū 613. cap.5. templum S. Irenes aliaque ædificata 614. cap.6 mortui sepulti, meretrices conuersæ 615. cap.7. Marciani paupertas, existimatio, miracula 616. Marcianus M. in Africa. ex Mroll. 165. Marcionilla vxor Marciani Præsidis M. In Actis S. Iuliani 570. Cultus 572. 573.574. conuersio 584. baptismus 585. martyrum 586. Marcus mon. M. in Arabia. In Actis S. Theoduli Presb.a pag. 953. nomen 962.e Marcus M. in Africa. ex Mroll. MSS. 240. Marcus M. in Africa. ex Mroll. 323. Marcus Surdus. ex Menæis 90. Marinus Ab. Lerini. ex Vincentio Barrali & Mroll.55. 1083. Martialis M.in Africa. ex Mroll. 130. Martiana V.M. Cæsareæ in Mauritania. Prolegom. 568. Acta ex MSS. 569. Hymnus ex Breuiario Toletano 570. Martinianus Ep. Mediolanensis. Ex Martyol.Rom.& Ripamontio 89. Martina V.M. Romæ. Proleg. 11. Vita ex MSS.cap.1. S.Martinæ genus, Apollinis statua euersa II. cap.2.Lictores conuersi, occisi 12.cap.3. eam torquentes cælitus puniti 13. cap.4. Angelica consolatio, Diana euersa 14. cap.5. leo mansuefactus, spretæ. illecebræ 15. cap.6. ignis aliaque tormenta superata 16. cap.7. Martinæ & tyranni dispar obitus 17. Reliquiarum inuentio. Ex Italico Marsilij Honorati 18. Martyr anonymus, amicus Marciani Præsidis, a S. Iuliano conuersus. In Actis S. Iuliani 570. Oculi amissio & restitutio 580. conuersio & martyrium 581. Martyres II. socij S. Possessoris. ex Mroll. MSS. 602. Martyres V. in Africa, socij S. Epicteti. ex Mroll. 567. Martyres VI. in Hispania, cum SS. Agento, Donato, & c. ex Mroll. MSS. 674. Martyres VII. fratres, ex genere Carini Imp. In Actis S. Iuliani 570. Cultus 572.573.574. aduentus in carcerem S. Iuliani, martyrij desiderium 582. ignis superatus 583. martyrium 585. Martyres VIII. in Africa. ex Mroll.MSS. 935. Martyres VIII. Nicææ in Bithynia. ex Men. 752. Martyres IX. socij SS.Euphrosyni & Priamiani, Nicomediæ, ex Mrol.MS. 20. Martyres XX. milites. In Actis S. Iuliani 570. cultus 572.573.574. conuersio, baptismus 582. ignis superatus 583. martyrium 585. Martyres XXVI. in Sina monte. Ex Men. & aliis Mroll. 936. Martyres milites XXX. Romæ via Appia. ex Mroll. 20. Martyres XXXVI. in Africa, cum SS. Zotico, Rogato, & c. ex Mroll. 752. Martyres XXXVIII.Ephesi.Ex Mrol.Rom.Martyrium ex Actis S.Nicetæ per S.Theosterictum 747. Martyres milites XL. Romæ, via Lauicana. ex Mroll. 766. Martyres monachi XLIII. in monast. Raithu in Arabia. Ex Mrol.Rom.& Men. 966. Martyres monachi varij in Arabia. In Actis S. Theoduli Presb.a pag.953. ad 966. Martyres varij in Oriente, socij SS. Cornelij & Cælestij. ex Mroll.MSS. 997. Martyres socij S. Defendentis. ex Mroll. 80. Martyres in Africa, socij S. Felicis. ex Mrol.MS. 19. Martyres socij SS. Reuocati, Firmi, & Iucundi. ex Mroll. MSS. 602. Martyres varij in Ægypto, socij SS. Cresconij & Zenonis. ex Mroll.MSS. 997. Martyres Syracusani. ex Octauio Caietano 9. Martyres plurimi, Episcopi, Sacerdotes, ministri Ecclesiæ, monachi. In Actis S. Iuliani 570. anniuersaria memoria 573. 574. Vita aliquorum cœnobitica 577. martyrium 579. Martyres plurimi passi sub Diocletiano & Maximiano. ex Eusebio, Baronio, Mrol. Rom. 81. Martyres plurimi sub Diocletiano, in Thebalde. ex Mrol. Rom.& Eusebio 241. Martyres plurimi Britanni, Lichfeldiæ in Anglia. ex Beda & Mrol.Anglicano. 82. Martyres plurimi Placentini: ex Ferr. & Franc.Gonzaga 80. Mauilus M. Adrumeti in Africa. ex Mrol.Rom.& Tertul. 164. Maura V.apud Turones.Prolegom.1018. Historia inuentionis. ex S.Greg. Turon. 1018. Maurontus Ab. monasterij S. Florentij. Ex vita S. Hermelandi & Mroll. 505. Maurus Ab. Glannafoliensis in Gallia: Prolegom. 1038. Vita auctore S. Fausto coætaneo ex MSS. Præfatio 1039. cap.1. S. Mauri institutio, ardor pœnitentiæ 1040. cap.2. miracula in Cassino facta 1041. cap.3.discessus e Cassino in Gallias 1042.cap.4. miracula Vercellis & Agauni facta 1043. cap.5.S.Romani visitatio, mors S.Benedicti 1044. cap.6. aduentus S. Mauri in Andegauos 1045. cap.7. Glannafoliensis cœnobij fundatio 1046. cap.8. Theodeberti Regis donationes. Flori ingressus in religionē 1047. cap.9. Flori obitus. Theodebaldi & Clotharij Regum donationes 1048. cap.10. S. Mauri mors, successores 1049. Reliquiæ S. Mauri translatæ. Proleg. 1050. Historia translationis auctore Odone Ab. Glannafol. ex MS. Præfatio I.1051. Præfatio II.1052. cap. 1. Glannafolium a Gaidulpho euersum 1053. cap.2. a Rorigone restauratum 1054. cap.3. Fossatensibus traditum, ereptum 1055. cap.4. translatæ S. Mauri reliquiæ, prædones repressi 1056. cap.5. celitum cantus, miracula 1057. cap.6. multati cælitus improbi 1058. cap.7. reliquiæ in Burgundiam, inde Fossatum translatæ 1059. Translatio brachij.ex Leone Ostiensi 1061.Apparitio. ex Pet.Diac. 1061. Maurus, seu Mortuus-natus Eremita Hui in Belgio. Prolegom. 1080. Vita ex Natalibus SS. Belgij Molani 1080. Maximianus Presb. M. Bellouaci. In Actis S. Luciani Ep. Eius veneratio 459. 460. ad Bellouacos aduentus 463. martyrium 464.& 467. Maximianus M. Sirmij. ex Mroll. MSS. 80. Maximus Ep. Taurominij in Sicilia. ex Mroll. & Metaph.720. Maximus I. Ep. Ticinensis. ex Ferrario & Bernar.Sacco 471. Maximus II. Ep. Ticinen. ex epist. S. Ennodij & Ferrario 471. Maximus Ab. M. in Gallia. Acta ex MSS. Prologus. Genealogia S. Maximi 91. cap.1.fuga in eremum vt nuptias declinet 91.& 1086. cap.2. sponsalia vi contracta, iterata fuga 92. cap.3. monachatus, sacerdotium 92. cap.4. cœnobij præfectura, lethalia vulnera inflicta 93. cap.5. obitus, miracula 94. Maximus M. Brixiæ. ex Galesinio & aliis 429. Meduinus in Anglia. Vita ex variis collecta 10.1083. Melanius Ep. Rhedonensis in Gallia. Prolegom.327. Vita ex MSS. cap.1.S.Melanij ortus, promotio ad episcopatum 328. cap.2.functiones episcopales, miracula 329. cap.3. curationes per oleum sacrum & aquam benedictam 330. cap.4.Marsi Episcopi pœna, curatio. Venetensium conuersio 330. cap.5. Rex Venetensium eiusque filia curati; alia miracula 331. cap.6. obitus, miracula 332. Miraculum sepulchri incenso templo illæsi ex S. Greg. Turonen.333. Alia miracula auctore Geruasio Ep. Remensi 333. Aliud miraculum auctore anonymo ex MSS. 334. Melchior Rex e tribus Magis. ex variis Mroll. 323. Melorus M. in Anglia. Prolegom. 136. & 1089. Vita ex Capgrauio & MSS. 136. Menelaus M. in Ægypto. ex Mroll. MSS. 997. Mertius, siue Meortius M. ex Men. & Menolog.Græc. 724. Michæas Proph. Vita ex variis collecta. §.1.reliquiæ inuentæ, dies natalis 994. §2. quis hic Propheta? 995. Missor M. in Africa. ex Mroll. MSS. 935. Mochua, siue Cronanus, Ab. Ballensis in Hibernia. Proleg. 47. & 1083. Vita ex MSS. cap.1.S.Mochuæ genus, vita monastica 47. cap.2.3.4.5. varia miracula, iter in Conachtiam. monasterium Ballense 48. cap. 6. variæ curationes, mors 49. Mochua, siue Cuanus, Ab. Lægsiensis in Hibernia. Proleg. 45. Vita ex MSS. cap.1.S. Mochuæ monachatus 45. cap.2.3.4.5. varia miracula 45.46.47.& 1083 cap.6. ædificia, mors. 47. Modestus M. in Africa. ex Mroll. 725. Monachi IX. Suppentoniæ cum S. Anastasio Abbate. ex S. Gregorio & Mroll. 701. Morositus M. in Hispania. ex Mroll.MSS. 674. Moscentius M. in Achaia. ex Mroll. 724.

Nainius M. Brixiæ. ex Galesinio 751. Narcissus M. in Africa. ex Mrol.MS. 19. Narcissus M. Tomis in Ponto. ex Mroll. 82. Nazarius mon. Cusani in Hispania. ex Ferrario. Vita ex Hispanico Ant. Vincentij Domenecci 743. Neophyta V.M. Prolegom. 166. Vita ex MSS. 166. Nicanor M. e VII. primis Diaconis, ex Mroll. 601. Nicetas Ep. Dacorum. Vita ex S. Paulino & aliis collecta. §.1. S.Nicetæ primus in Italiam aduentus 365. §2. secundus aduentus 365. §3. reditus in Daciam, gentes ab eo conuersæ 366. Nilammon reclusus, Geris in Ægypto. ex Mrol. Rom. & Sozomeno. 326.

Odilo Abb. Cluniacensis. Prolegom. 65. Vita auctore Lotsaldo monacho. ex MSS. Prologus 65. cap.1.2.3.4. S. Odilonis patria, monachatus, præfectura 66.&1084. c.5.6.7.varie virtutes,amabilitas,comitas,liberalitas 67. cap.8. hospitalitas, humilitas 68. c.9.10.11.12.13. fortitudo, temperātia, magnificentia, amor erga V. Matrē 69. cap.14.15. miracula, iter Romanum, obitus 70. Alia Vita auctore B. Petro Damiano. Prologus Auctoris 71. cap.1. & 2. institutio clericalis & monastica, præfectura, liberalitas 71. cap.3.4.5.6. in alios benignitas, miracula 72. cap.7.8.9. alia miracula 73. cap.10.11. commemoratio animarū instituta; liberatio Benedicti Papæ e Purgatorio 74. cap.12.13.14. varia miracula 75. cap.15.16. monasteria constructa & directa, obitus, miracula 76. Eleuatio S. Odilonis, ex Car.Saussaio & Bibliot. Cluniac.77. Odino, siue Otteno Ab. Rothensis ord. Præmonstrat. in Sueuia. ex variis 1086. Odo Carthusianus Talicotij in Italia. Prolegom. 978. vita ex Abr. Bzouio 978. Odoricus de Portu-Naonis ord. Minor. Vtini in Foro-Iulij. Prolegom. 983. Vita ex Annal. Minor. Lucæ VVaddingi. cap.1. B. Odorici virtutes, miracula, obitus 984. cap.2. miracula in sepultura 985. cap.3. reliquiarum cultus, miracula 986. Peregrinatio ab ipsomet descripta. ex MSS. cap. 1. Iter in Orientem 986. cap. 2.in Indiam, translatio reliquiarum IV. MM. 987. cap.3. iter per insulas Oceani Indici 989. cap.4.per regna Manzy 990. cap. 5.per Cathay & Tibeth. conuersio infidelium 991. Appendix, auctoribus Marchisino & Henrico, ex MSS. 992. Oringa, siue Christiana V. Castelli-sanctæ-Crucis in Etruria. Vita a Siluano Razzi Italice scripta. cap.1. B. Oringæ adolescentia 651. cap.2. peregrinationes 651. cap.3. cœnobium constructum, vaticinia, miracula 652. cap. 3. ægritudo, mors, miracula 653. Alia Vita auctore Corn. Curtio ord. S. Augustini. cap. 1. B. Oringæ virginitas fuga seruata 654. cap.2. ancillatio Lucæ, peregrinatio ad montem Garganum 655. cap. 3. Romæ & Asisij diuina defensio & illustratio 656. cap. 4. cœnobium Cruciscastellanum extructum 657. cap. 5. cœnobium ordinatum; cantus & litterarum scientia 657. cap. 6. arcanorum & futurorum præscientia 658. cap. 7. virtutes, miracula 659. cap. 8. obitus, mors, sepultura 660. cap. 9. & 10. varia post mortem miracula 661. & 662.

Pachomius M. ex Menæis Græc. 767. Pacius M. in Hispania. ex Mroll. MSS. 647. Palæmon Anachoreta in Thebaide. Acta ex Vita S. Pachomij. cap.1. consecrat monachum S.Pachomium 675. cap.2. abstinentia, reprehensio arrogantis & incontinentis monachi 676. cap.3. Pachomij virtutes. Palæmonis obitus 676. Pallada M. ex Mrol. MS. 355. Palladius M. ex B. Notkero 473. Pansophius M. Alexandriæ. ex Men. Græc. & Mroll. 996. Papyrinus M. ex Men. Græc. 767. Paracodas Ep. Viennen. ex Boscio & variis Mroll. 20. Paschasia V. M. Diuione in Burgundia. Acta a Petro Franc. Chiffletio Soc. Iesv collecta 566. Patheus M. ex Mrol. MS. 472. Patiens Ep. Metensis. Proleg. 468. & 1098. Vita ex MS. 469. Paulinus Patriarc. Aquileiensis. Vita ex variis collecta. § 1. Patriarchæ Aquileiensis Sedes 713. §. 2.S.Paulini doctrina, familiaritas cū Carolo Magno & Alcuino Flacco 714. §. 3. pietas in Deum, studium orationis 715. §.4. cōciones, fides propagata 715. §.5.hæreses oppugnatæ, Concilia celebrata, libri editi 716. §.6. immunitas Ecclesiastica defēsa 717. §.7. obitus, publica veneratio 718. Paulus Thebæus I. Eremita in Ægypto. Prolegom. 602. & 1108. Vita ex MS. Græco 603. Alia Vita auctore S.Hieron. Prologus 604. cap.1. S.Pauli secessus in eremum 604. cap.2. colloquium & prandium cum S. Antonio 605. cap.3. mors, sepultura 606. Translatio reliquiarum S. Pauli, & ordo Eremitarum S.Pauli institutus. Ex variis 607. & 1108. Historica relatio. ex MSS. 608. Paulus mon. M. in Arabia. In Actis S. Theoduli Presb. a pag. 953.ad 966. nomen 960.a Paulus M. in Africa. ex Mroll.MSS. 935. Pausalinus M. in Hispania. ex Mroll.MSS. 674. Pega, siue Pegia V. in Anglia. Ex Vita S. Guthlaci, Orderico Vitale, Ingulpho, & aliis 532. Petrus Ep. Sebastenus in Armenia. Acta ex Vita S. Macrinæ sororis & aliis 588.& 1108. Petrus Ab. Cantuariensis. ex Hist.Angl.S.Bedæ & aliis 334. Petrus Balsamus M. Prolegom.128.Acta ex Surio & MSS. 129, Petrus M.in Ægypto. ex Mroll.MSS. 725. Petrus M.in Africa. ex Mroll.MSS. 240. Petrus M.in Africa. ex Mroll. 323. Petrus M.Sirmij.ex Mrol.MS. 470. Petrus Conf.Alexandriæ. ex variis Mroll. 674. Pharaildis V. in Brabantia. Prolegom.170. Vita ex MSS. Prologus 170. cap.1. S. Pharaildis genus, adolescentia sancta 170. cap.2. virginitas in coniugio seruata 171. cap.3. maritus crudelis, diuinitus punitus 171. cap. 4. S. Pharaildis mors,miracula 171. Vitæ epitome ex Molano 172. miraculum de panibus in lapides conuersis. ex MSS.172. de ecclesia & translationibus. Ex Gandauo Antonij Sanderi 173. Philo M. ex Mrol.MS. 357. Philo M.in Hispania. ex Mroll. MSS. 674. Philoromus M. ex Mroll. Acta ex MSS. 666. Philoromus M.in Ægypto.ex Mroll. 725. Philoromus M.in Africa. ex Mroll.MSS. 666. Phosterius Ab. Vita ex Men.Græc. 286. Pictus M.in Africa. ex Mroll.MSS. 567. Pisseus M. ex Mroll.MSS. 473. Planius M. Interamnæ. ex Ferrario 471. Pœnica M. in Africa. ex Mroll.MSS. 130. Polyanthus M.ex Mrol.MS. 357. Polyeuctus, vel Euctus,M. ex Mroll. 473. Polyeuctus M.ex Mroll. Acta ex MSS. 666. Pompeianus M. Calari. ex Sanct. Calar. Seraph. Squirri 324. Pontianus M.Spoletij. Prolegom.329. Acta ex MSS. 933. Translatio reliquiarum Vltraiectum. ex variis 935. Possessor M.ex Mroll.MSS. 82. Possessor M.ex Mroll.MSS. 602. Possessor M.in Africa. ex Mroll.MSS. 130. Possessor M. Smyrnæ. ex Mroll.MSS. 567. Potitus M. Prolegom. 753. Vita ex MSS. cap.1. minæ patris, & doli dæmonis superati 754. cap.2. miracula, conuersio multorum 755.cap.3. energumena sanata,idola euersa 756. cap.4.martyrium 757. Alia Vita ex MSS. Prologus Auctoris 758. cap.1. S. Potiti pia adolescentia, constantia in fide 758.cap.2.dæmonis insidiæ elusæ, patris conuersio 759. cap.3. leprosæ curatio,conuersio multorum 760.cap.4.filia Antonini energumena liberata 760.cap.5. idola euersa, cæleste solatium 761. cap.6. tormenta superata 762. cap. 7. martyrium 763. Hymni de S.Potito 764.765.766.1110. Priamiamus, siue Prianus M. Nicomedie ex Mrol. MS. 20. Prima M. ex Mroll. MSS. 135. Primianus M. ex Mroll. MS. 14. Primus M.in Hellesponto. ex Mrol. 533. Priscillianus Diac. ex Mroll. 165. Priscus Presb. Romæ.ex Mroll. 165. Priuatus Ab. Placentiæ in Ital. ex Ferrario 289. Probus Ep.Veronensis. ex Ferrario & Mroll. 721. Proclus mon. M. in Arabia. In Actis S. Theoduli Presb.a pag.953. nomen 962.e

Qvietus M.in Africa. ex Mroll.MSS. 567. Quintus M.in Africa. ex Mroll. 165. Quintus M.in Africa. ex Mroll. 567. Quintus alius M.in Africa.ex Mroll.MSS. 567. Quintus item alius M. in Africa. ex Mroll. MSS. 567. Quintus M.in Africa. ex Mroll. MSS. 602. Quintus M.in Africa. ex Mroll. MSS. 666. Quintus M.in Africa. ex Mroll.MSS. 725. Quirio M.ex Mroll.MSS. 767.

Raimundus de Pennaforti III. Generalis Ord.Prædicat. Prolegom. 404. Vita auctore Leandro Alberto 405. Alia Vita ex bulla canonizationis Clementis VIII. Præfatio 407. cap.1. Raimundi eruditio, munia Ecclesiastica 408. cap.2. religionis ingressus, sanctissima vita; institutio Ordinis de Mercede 408. cap.3. apud Legatum & Pontificem obita officia 409. cap.4. declinata dignitas, Generalatus vltro abdicatus 410. cap.5. pro fidei propagatione & peccatorum extirpatione labores 411. cap.6. virtutes, mors, exequiæ 412. cap.7. miracula post mortē. cap.8. recentiora miracula 414. cap.9.canonizatio cœpta procurari 415. cap.10. eius processus varie examinatus 415. cap.11. canonizatio decreta 416. cap. 12. canonizationis ordo 417. Analecta ex variis. Proleg. 418. Miracula post mortem. cap. 1. ex Michaele Llot 419. Ex Nic.Aymerico. cap.2. mortui suscitati 422. cap.3. in extremo periculo curati 423. cap.4. paralytici aliique sanati 424. cap.5. prægnantes liberatæ, aliique 425. Alia miracula Hispanice scripta a Franc. Diago 427. ab Ant. Vinc. Domenecco 427. & post canonizationem 428. a Ioanne Lopez 1097. Ratites M. Sirmij. ex Mrol. MS. 470. Reinoldus mon. M. Tremoniæ. Prolegom.385. & 1097. Vita ex MS. 386. Reuocatus M. ex Mroll. MSS.602. Reuocatus M.Smyrnæ. ex variis Martyroll. 567. Rhodon M.ex Mroll MSS. 135. Rhodus M. ex Mroll. MSS. 135. Rigobertus Ep. Remensis. Prolegom.174. Vita ex MSS. cap.1. S.Rigoberti genus, episcopatus, ordinatio Cleri 174. cap.2. donationes sacræ 175. cap.3. Rigoberti domus, sacrilegi pœna 176. cap.4. Caroli Martelli sacrilegia, damnatio 177. cap.5. Rigoberti exiliū, reditus, vita priuata 177. Translationis historia ex MSS. cap.1. miracula ad sepulchrum S. Rigoberti 178. cap.2. Translatio prima ad monast. S. Theodorici 179. cap.3. Translatio secunda ad templū S. Dionysij 179. cap.4. Translatio tertia ad templum S. Mariæ 179. cap.5. reliquiæ in Veromanduos deportate 179. 1092. Rogatianus M. in Africa. ex Mroll. MSS. 130. Rogatus M. in Africa. ex variis Mroll. 725. Rogerius Ab. Ellantij in Gallia. Proleg. 182. & 1093. Vita auctore monacho Ellantino. Prologus 182. cap.1. mundi contemptus, professio monastica, electio in Abbatem 182. cap.2.3.4. varia miracula 183. cap.5. aduentus Ep. Remensis 183. cap.6. & 7. varia miracula 184. cap.8. peregrinatio sancte peracta 184. cap.9. & 10. disciplina monastica, obitus 185. Rumonus Ep. Tauestockæ in Anglia. ex Mroll. Anglic. & Malmesburien. 1092. Rusticianus Ep. Brixiensis. ex Galesinio & Ferrario 257. Rusticus M. ex Mroll. 473. Rusticus M. in Africa. ex Mroll. 567. Rutila M. in Æthiopia. ex variis Mroll. 82.

Sabas Ep. Seruiæ. Vita auctore Ioan. Tomco Marnauitio. cap. 1. Progenies regia, monachatus 979. cap.2. Episcopatus Seruiæ, obitus in monasterio Milesceno 981. cap.3. publica veneratio 982. Sabbas mon. M. in Sina mnote. ex Menæis Græc. & aliis Mroll. 936. Sais M. ex Men.Græc. 240. Saluator Ep. Beluni in Italia. ex Ferrario 137. Saluius M.in Hispania. ex Mroll. MSS. 674. Saluius Ep. Ambianen. in Gallia. Proleg. 703. Vita ex MSS. cap.1. S. Saluij a seculari vita conuersio 704. cap.2. exstases 705. cap.3. episcopatus, obitus, miracula 706. Saluius M.in Africa. ex variis Mroll. 674. Sattus M. in Africa. ex Mroll. MSS. 767. Saturninus M.ex Mrol. MS. 19. Saturninus alter. ex Mrol. MS. 19. Saturninus M. in Africa. ex variis Mroll. 567. Saturninus M. in Africa. ex Mroll. MSS. 666. Saturninus M. Smyrnæ. ex Mroll.MSS. 567. Saturus M. ex Mroll.MSS. 82. Saturus M.in Africa. ex Mroll. MSS. 935. Satyrus M.in Achaia. ex variis Mroll. 724. Satyrus M.in Africa. ex Mroll. MSS. 767. Spolicostus M. ex Mrol.MS. 355. Sebastianus Thebæus M. ex Ferrario 81. Secundina V.M.in Italia. Prolegom. ex Vita S. Magni Ep. M. 996. Actorum epitome. ex Ferrario. 997. Secundus M. ex Mroll. MSS. 473. Secundus M.in Africa. ex variis Mroll. 240. Secundus M.in Africa. ex variis Mroll. 567. Secundus, siue Secundinus M. Romæ. ex Mroll. 767. Semeias Propheta. ex Saliano,Men. Græc. & aliis 458. Senator Ep. Veronensis. ex Ferrario & Galesinio 357. Seruus-Dei mon. M.Cordube. Acta auctore S. Eulogio 823. Setrida V.Angla Ab.Brigensis in Gallia. ex Beda, Saussaio aliisq; 626. Seuerianus M. in Gallia. Acta ex MSS. 79. & 1085. Seuerinus Ep. Septempedanus in Italia. Prolegom. 499. & 1103. Vita eius & fratris S. Victorini ex MSS.500. Alia Vita ex MS.cap.1. SS.Seuerini & Victorini vita monastica 1103. cap.2. vita eremitica 1104. cap. 3. Victorini lapsus, pœnitētia 1105. c.4. Seuerini episcopatus 1107. Seuerinus Presb. Noricorum Apost. Prolegom. 483. Vita auctore Eugippio Presbytero. Præfatio ad Paschasium Diac. 484. Responsum huius ad Eugippium 485. cap.1. Varia prædicta, laborantibus subuentum 486. cap.2. Victoria, aliaque prædicta aut impetrata 486. cap.3. contemptus vindicatus, reliquiæ conquisitæ 488. cap. 4. captiui & afflicti adiuti sacrilegi emendati 489. cap. 5. varia miracula 490. c. 6. captiuis, pauperibus & afflictis subuentum 490. cap. 7. varia vaticinia 491. cap. 8. periclitātes, ægri, egeni adiuti 492. cap. 9. præsidium contra hostes 493. cap.10. ægritudines & pericula depulsa 494. cap.11. vltima ad Reges & suos monita, obitus 495. cap.12. corporis in Italiam translatio 496. Translatio 497. & 1098. Historia Translat. auctore Ioan. Diac. Ex MSS. cap. 1. Rhegium a Saracenis captum, direptum 1098. cap.2. Taurominium captum, ciuium cædes 1099. cap.3. S. Seuerini corpus Neapolim translatum 1100. cap. 4. Abrahami tyranni interitus 1101. cap. 5. S. Seuerini miracula 1101. Seuerinus M. in Gallia. Acta ex MSS. 79. & 1085. Seuerus Conf. Alexandriæ ex Mroll. 674. Seuerus M. in Africa. ex Mrol. MS. 240. Seuerus M. Rauennæ. ex Mroll. & Rubeo 20. Silanus M. in Gallia. Acta ex MSS. 79. & 1085. Sillus M in Africa. ex Mroll. MSS. 567. Siluester mon. Trainæ in Sicilia. ex Ferrario & aliis 124. Simeon Stylita iuxta Antiochiam in Syria. Prolegom. §.1. Varij Simeones Stylitæ, huius celebre nomen 261. §.2. Stylitæ vnde dicti? quæ columnæ forma? 262. §.3. huius ætas 262. §.4. Vita a quo scripta? 263. §.5. eius mentio celebris apud alios Scriptores 263. Vita ex MS. Græco auctore Ant. eius discip. interprete Guil. Gratio Soc. Iesv. cap.1. S.Simeonis tredecennis cōuersio 264. cap.2. pœnitentia, eiectio e monasterio, & reductio 265. cap.3. vita in columna, preces pro matre mortua 265. cap.4. curationes infirmorum, vermis in vnionem mutatus 266. cap.5. Antiochi latronis cōuersio, pia mors 266. c. 6. & 7. beneficia variis præstita 267. cap.8. mors, sepultura 268. Alia Vita ex MSS. Latinis. cap.1. monastica vita 269. cap.2. eiectio e monasterio & reductio 269. cap.3. statio in columna, conuersio multorum 270. cap. 4. vermis in vnionem mutatus, matri negatus aspectus, æterna requies obtenta 271. c. 5. varia beneficia aliis collata 271. c. 6. prodita fraus, auaritia castigata 271. c.7. latronis cōuersio, mors 272. cap 8. impensa cōmuniter & priuatim beneficia 272. cap.9. obitus, corpus Antiochiam delatum 273. Alia Vita ex MS. Græco, auctore Simeone Metaphraste, interprete Guil. Gratio Soc. Iesv. c.1. S.Simeonis ortus, tirocinium vitæ monasticæ 274. cap 2. pœnitentia & abstinentia mirabilis 275. cap.3. populorū ad eum concursus 276. cap.4. columnaris statio, probata a Patribus 277. cap.5. conspectus matri negatus, defunctæ parentatum 277. cap.6. Ismaelitis collata beneficia 278. c.7. proles sterili Reginæ impetrata, & sanata 279. cap.8. mulier eminus agnita & benedicta 279. cap.9. Antiochi latronis conuersio, pia mors 280. c.10. cognitio futurorum & absentium 281. cap. 11. SS. Theodosius Cœnobiarcha & Daniel Stylita instructi, Barbari adiuti 282. cap.12. quotidianæ exercitationes, præcepta variis data 283. cap. 13. mutus curatus. calamitas publica depulsa 284. cap.14. obitus, corpus Antiochiam delatum 284. cap.15. reliquiæ a Leone Imp. expetitæ, templum in monte in quo stetit 285. De iisdem reliquiis & templo. ex Euagrio 286. Siridon Ep. ex Mroll. 83. Stabilis Ep. Aruernensis. Ex variis 57. Statulianus M. in Africa. ex Mroll.MSS. 130. Stephanus Ep. Bituric. ex variis. 822. Stephanus Fundator monast. ad lacum Anserum. ex Men. 976. Stephanus M. Hierosolymis. ex Mroll. MSS. 82. Stephanus M. in Hispania. ex Mroll. MSS. 674. Stratonicus M. Singiduni in Mysia superiore. Prolegom. 768. Vita ex Actis S. Hermyli. Atrocissime flagellatur 770. submergitur 771. Stratonicus M. ex Mroll MSS. 82. Successus M. in Africa. ex Mroll. MSS. 935. Syncletica V. Alexandriæ. Prolegom. 242. Vita auctore S. Athanasio ex MS. Græco, interprete Dauide Coluillo collata cum interpretatione Pet. Lanselij Soc. Iesv. Præfatio 242. & 1093. cap.1. Syncleticæ genus, adolescentia 243. & 1093. cap.2. religiosæ vitæ tirocinia 243. & 1093. cap.3. præcepta ad virgines 244. & 1093. cap.4. de custodia castitatis 245. & 1093. cap.5. paupertatis voluntariæ bona 246. & 1093. cap. 6. Vitæ monasticæ & secularis comparatio 247. & 1093. c.7. de insidiis dæmonum 248. cap.8. de arrogantia & pusillanimitate curandis 248. & 1093. cap.9. de ira, detractione, odio vitandis 250. & 1093. cap 10. de eleemosyna spirituali & corporali, vitæque religiosæ exercitatione 251. & 1093. cap.11. Genethliacorum iudicia refelluntur 252. 1093. cap.12. profectus spiritualis, ornatus sponsarū Christi 253. & 1093. c.13. Parænesis ad religiosas 254. & 1093. cap.14. Hectica diu laborat, suas interim instruit 255. & 1093. cap.15. vocis vsu priuatur, acerba patitur, pie moritur. 256. Syncletica alia, quæ & Apollinaris. Vide Apollinaris. Synesius M. Nicomed. idē qui Theonas. Acta ex MS. 1087.

Talida V. Ab. Antinoi in Thebaide. ex Mroll. & Vitis PP. 257. Tarsitia V. Rutenis in Gallia. Prolegom. ex Saussaio & Mroll. 1068. Genealogia ex MSS. 1068. Tatia M. Sirmij. ex Mrol. MS. 470. Tatiana. ex Menæis Græc. 257. Tatiana M. Romæ. ex Mrol. Rom. & aliis 720. Tato mon. in Samnio. ex Ferrario 713. & 1109. Telesphorus Papa M. Prolegom 236. & 1093. Vita auctore Segero Paulo ord. Carm. §.1. Status Ecclesiæ sub Antonino Imp.236. §.2.S.Telesphorus sectator vitæ religiosæ 237. §.3. Papa creatur 238. §.4. varia ieiunia ordinat 238. §.5. & 6.tres Missas in Natiuitate Domini celebrandas, aliaque in Missis obseruanda decernit 238. 239. §. 7. & 8.viros Apostolicos ad diuersas plagas mittit, hæreticis resistit 239. Telesphorus M. in Africa. ex variis Mroll. 240. Telesphorus M. in Africa. ex Mrol. MS. 323. Telemachus M. Romæ. ex Mroll. & Theodoreto 21. Thecla V. Leontinis in Sicilia. Vita ex Ferrario 601.1108. Theocosia M.in Africa. ex Mroll. MSS. 935. Theoctistus Ab. in Sicilia. ex Mroll. 180. Theodorus Archiep. Senonensis. ex Florario MS. Saussaio & aliis 814. Theodorus mon. in Ægypto. ex Mrol. Rom. & vita S.Antonij 365. Theodorus M. Calari. ex Sanctuario Calaritano Seraphini Squirri. 242. Theodosius Cœnobiarcha in Iudæa. Prolegom. §.1. S.Theodosij natalis, sacri honores 680. §.2. Vitæ Scriptores 681. §.3. ætas, tempus obitus 682. §.4. situs monasterij 683. & 1109. §.5. familiaritas cum S. Saba 683. Vita ex MS. Græco & Metaphraste. cap. 1. S. Theodosij ortus, educatio, peregrinatio 685. cap. 2. Hierosolymis habitatio, secessus 686. cap.3. exercitatio in spelunca 687. cap.4. confluxus discipulorum, vnius obitus 687. cap. 5. annona diuinitus submissa 688. cap.6 monasterium extructum 689. cap.7. benignitas in pauperes, ægros, hospites, diuinitus remunerata 689. cap. 8. valetudinaria quinque extructa, energumeni liberati 691. cap. 9. templa quatuor extructa. exercitatio monachorum 691. cap. 10 sacræ lectiones & exhortationes 692. cap. 11. Anastasij Imp. ad hæresim inuitantis repudiata munera 693. cap. 12. vtriusque epistolæ 694. cap. 13. zelus, exilium 695. cap.14. cancer miraculo curatus, frumentum multiplicatum 696. cap.15. submersionis & abortionum periculum depulsum 697. cap.16. noxia animantia cohibita, homines maleuoli puniti 698. cap.17. præliantibus aliisque subuentum, terræmotus prædictus 698. cap.18. senectus, vltimus morbus 699. cap. 19. mors, sepultura, miracula 700. Theodosius Antiochenus Ab. in Scopulo. Prolegom. 677. Vita ex Menæis Græcorum 677. ex Philotheo Theodoreti 678. Miracula ex Prato Spirituali Ioannis Moschi 679. Theodote mater SS. Cosmæ & Damiani. ex MS. 81. Theodotus M. ex Menæis Græc. 21. Theodotus M. in Africa. ex Mroll. 165. Theodulus Presb. filius S. Nili, mon. in monte Sina. ex Men. Græc. 967. & historia cædis SS. PP. in Sina, ab ipso Nilo descripta. cum parente eremum petit 955. captus a Barbaris occisus creditus, a patre lugetur 954. & 959. inuenitur 963. vt mortem euaserit 964. sacerdotio initiatur 965. Theodulus Presb. Paulus, Ioannes, Marcus, & alij monachi MM. in Arabia. Prolegom. 953. & 1113. Historia cædis auctore S. Nilo monacho. cap.1. S. Nilus in Pharan filium luget 954. & 1113. cap.2. cum filio eremum petit 955. & 1113. cap. 3. flagitia a Diuina prouidentia ad tempus quandoque dissimulari 955. cap.4. Saracenorum mores 956. cap.5. PP. Sinaitarum vita 957. & 1113. cap.6. cædes, monasterium direptum 958. & 1113. cap.7. S. Nilus cæsos luget, sepelit 959. & 1113. cap.8. cædes aliquot secularium 960. & 1114. cap.9. aliorum monachorum 961. & 1114. cap.10. rara mulieris constantia 962.& 1114. cap. 11. Legati ad Regem Saracenorum missi 962. 1115. cap.12. variis perfuncti periculis ad Regem perueniunt 963. & 1115. cap.13. S. Nilus inuenit filium Theodulum 963. & 1115. cap.14. vt mortem hic euaserit 969. 1115. cap.15. ambo sacerdotio initiantur 965. Theognia V. Menis in Sicilia. ex Oct. Caiet. & Ferrar. 240. Theogenes M.in Hellesponto. Prolegom. ex variis 133. Acta ex MSS. 134. Theoidus M. ex Men. Græc. 241. Theonas M. Nicomediæ. ex Mroll. 127. & 1087. Acta ex MSS. 1087. Theopemptus Ep.M.ex Mroll. & Men. 127. & 1087. Acta ex MSS. 1078. Theophilus Diac. M. in Libya. ex Men. Græc. & Mroll. 472. Theopistus M.ex Men. Græc. 81. Tibudianus M. Interamnæ. ex Ferrario. 471. Tigrius Presb. M. Constantinopoli. Prolegom. 725. Vita ex Niceph. Callisto. 726. Tilis (nisi mutilū est nomen) M. Sirmij. ex Mrol. MS. 470. Tillo Paulus Ab. in Gallia. Prolegom. 376. Vita ex MS. Præfatio 376. cap. 1. S. Tillonis genus, sancta conuersatio 377. cap. 2. sacerdotium, præfectura, monita 378. cap.3. miracula ante & post mortem 379. Timotheus M. ex Mroll. MSS. 473. Timotheus M. Sirmij. ex Mroll. MSS. 80. Titus Apost. Ep. Cretensium. Prolegom. 163. Vita ex Men. 163. ex Petro de Natalib. 164. Tobia M. Sirmij. ex variis Mroll. 80. Torphimus Ep. Hamariensis in Norwegia. ex Molano, Henriquez, Saussaio 548. Tryphon M. in Africa. ex Mroll. 165.

Valentinus Ep. Passauiensis. Prolegom. 368. & 1094. Vitæ epitome auctore Matthæo Radero Soc. Iesv 369. Vita, & Translatio a Surio expolita, edita hic a pag. 369 ad 372. Alia primigenia phrasi substituta ex MS. cap. 1. S. Valentini inuentio, translatio 1094. cap.2. prædicatio, virtutes 1095. cap.3. pietas, mors, Translatio 1096. Valentinus II. Ep. Interamnæ. ex Ferrar. & Pet. de Nat. 372. Valericus, siue Walericus Erem. in Gallia. ex Molano, Saussaio, & aliis. 617. Veronica de Binasco V Mediolani. Prolegom. 887. Vita auctore Isidoro de Isolanis Ord. Prædic. Præfatio dedicatoria 887. Proœmium Vitæ 888. Bulla beatificationis 889. Commendatio vite per Rufinum Belengerium 889. Liber 1. de moribus eius. cap.1.2.3. educatio, amor solitudinis, vita monastica 890. cap.4.5.6. sancta conuersatio Sororum monasterij S. Marthæ 891. cap.7.8.9.10. Veronicæ Cōfessarius, mores religiosi, donum lacrymarum, obedientia 892. cap.11.12.13. humilitas, simplicitas, abstinentia in victu & somno 893. cap.14.15.16. peregrinationes diuinitus imperatæ, zelus animarum 893. 894. Liber 2. de diuinis rebus sensu corporeo expertis. Proœmium 894. cap.1.2.3.4.5. apparitiones Christi, B. Virginis, Angeli, S. Augustini 895. cap.6.7.8.9.10.11. apparitiones Iesu, dæmonis, sanctimonialis mortuæ 895. 896. cap.12.13.14.15. monita cælitus data. alia Christi pueruli apparitio. conspectus morientium agon 897. cap.16.17.18.19.20.21. verbera a dæmonibus illata, panis ab Angelis solitus adferri 898.899. cap.22.23.24.25.26.27.28. Breuiarij officiique Romani vsus diuinitus traditus, Angelica instructio 899.900. cap.29.30. Resurrectionis mysteriū ostensum, familiaris Christi apparitio 900. cap.31. Colloquia SS. 901. Liber 3. de ostēsis in raptu. Proœmium. cap.1.2. natura raptus 901. cap.3.4.5.6.7. ostensa peccata, pœnæ damnatorum, ira Christi 902.903. cap.8.9. ostensa felicitas SS.reprehensio Angelica 903. cap.10. & 11. Pœnæ Purgatorij. apparitiones dæmonū 904. Liber 4. de Vita Christi. cap.1. ostensa Dominica Annuntiatio 904. cap.2. Natiuitas 905. cap.3. & 4. Circumcisio & adoratio Magorum 906. cap.5.6.7. Purificatio, fuga in Ægyptum, amissio pueri Iesv 907. cap.8. & 9. Baptismus Christi, nuptiæ in Cana Galilææ 908. cap.10.11.12. tentatio & transfiguratio Christi. conuersio Magdalenæ 909. cap.13.14.15. solennitas palmarū, cœna Christi triplex 910. 911. cap.16.17.18.19. Passio & mors Christi 911. 912. cap.20.21.22. Resurrectio, Ascensio Christi, missio Spiritus sancti 913. Liber 5. de solennitatibus SS. cap. 1.2.3. ostensæ festiuitates SS. Philippi & Iacobi, Monicæ, Inuentionis sanctæ Crucis 914. cap.4.5.6.7.8. Corporis Christi, Ioan. Bapt. Petri & Pauli, Marthæ, Mariæ ad Niues, Dominici 915. cap.9.10.11.12.13.14. Assumptionis B. Virginis, S. Augustini, Hieronymi, Frācisci, omniū SS. 916. cap.15.16.17.18.19.20. celebritas consecrationis Ecclesiæ, Mariæ Virginis in sabbato, S. Catharinæ, Antonij Abb. Innocentium, Candelarum in die Purificationis 917. cap.21.22.23.24.25. S. Iosephi, Benedicti, Marci, Petri M. Catharinæ Senensis, & Annuntiationis B. Virginis 918. Liber 6. de expositione multiplici reuelata. cap.1.2.3.4.5. Expositio actorum in ramis palmarū, & triplici cœna Christi 919. 920. cap. 6. 7. 8. 9. gestorum in horto, Christi comprehensione & deductione nocturna 921. cap. 10. 11. 12. in deportatione crucis, crucifixione, morte 922. cap. 13. 14. 15. in sepultura, lotione pedum 923. cap. 15. & 16. de vestibus Christi & SS. 923. 924. Liber 7. de frequenti sumptione diuinæ Eucharistiæ 924. cap. 1. 2. 3. 4. Eucharistia diuinitus promissa, ab Angelis & Christo data 924. 925. cap. 5. 6. 7. 8. colloquium cum Angelo & Deo, Eucharistia diuinitus accepta 926. cap.9. & 10. abstinentia die communionis, visa miracula circa Eucharistiā 927. Liber 8. de obitu & miraculis 927. cap. 1. mors Veronicæ 927. c. 2. 3. 4. funus, miracula ad corpus insepultum 928. c.5.& 6. miracula post sepulturā 929. Verus Ep. Vien. in Gall. ex Mroll. 822. Victor M. in Africa. ex Mrol. MS. 19. Victor M. socius SS. Primiani, Saturnini, &c. ex Mrol. MS. 19. Victorianus Ab. in Hispania. Prolegom. 738. Vita Hispanice scripta a Franc. Didaco de Aynsa-y-Yriarte. Præfatio. cap. 1. S. Victoriani ortus, institutio, virtutes 739. cap. 2. peregrinatio in Galliam & Hispaniam 739. cap.3. monasterium Assanense extructum, discipuli illustres 740. cap.4. variæ virtutes, obitus 741. cap.5. variæ corporis translationes. 742. Victorinus Ab. Placentiæ in Ital. ex Ferrario. 289. Victorinus M.in Africa. ex Mroll. MSS. 935. Vincentius M.in Africa. ex Mroll. MSS. 567. Vincentius M.in Africa. ex Mroll. MSS. 666. Vincentius M.in Africa. ex Mroll. MSS. 767. Virgines circiter 1000. sub S. Basilissa. In Actis S. Iuliani 570. earum vita cœnobitica 577. obitus 578. apparitio facta S. Basilissæ 578. & S. Iuliano 587. Vitalianus M. in Africa. ex Mroll. MSS. 602. Vitalis Ab. Sauiniacensis. ex Mroll. Orderico Vitale, Guilielmo Neubrigensi 389. Vitalis M.in Africa. ex Mroll. 567. Vitalis M. Hierosolymis. ex Mroll. MSS. 82. Vitalis M. Smyrnæ. ex Mroll. 567. Vitalius, siue Vitalis, monachus Gazæus, Alexandriæ. ex Menæis Græc. Acta. ex Vita S. Ioannis Eleemosynarij 702. Vitus M. Sirmij. ex Mroll. MSS. 80. Viuentius Presb. Vergiaci in Burgundia. Prolegom. 803. Vita ex MSS. cap. 1. S. Viuentij conuersio, sacerdotium, prædicatio 804. cap. 2. nauigatio Romam 806. cap. 3. secessus in eremum, mortui suscitatio 807. cap. 4. colloquium cum S. Hilario, mortui suscitatio 808. cap 5. secessus in Olonicam insulam, & eremum, sociorum martyrium 809. cap.6. obitus, miracula in morte 809. cap. 7. miracula post mortem 811. cap.8. translatio reliquiarum 813.

Waningus Conf. Fiscani in Gallia. Prolegom. 590. Vita ex fragmentis MSS. 591. Wittikindus Dux Westphaliæ. Vita ex variis collecta. cap. 1. Wittikindi sanctitas celebris 380. cap. 2. antiqui Saxones, eorum Dux Wittikindus 381. cap. 3. eius adhuc gentilis bella 382. cap. 4. conuersio 383. cap.5. Christiana eius opera, obitus, reliquiæ 385. & 1097. Wulsinus Ep. Schireburnensis in Anglia. Prolegom. 547. Vita ex Capgrauio 547. Alia ex Malmesburiensi 548

Zeno M. in Ægypto. ex Mroll. MSS. 997. Zosimus monachus M. in Cilicia. ex Mroll. & Men. 128. Zoticus M.in Ægypto. ex Mroll. MSS. 725. Zoticus M. in Africa. ex Mroll. 725. Zoticus M. Neapoli. ex Mroll. MSS. 767.

INDEX CHRONOLOGICVS IN XV. PRIORES DIES IANVARII.

Qvæ hoc tomo de Sanctis, iis præsertim quorum XV. prioribus diebus Ianuarij aguntur natales, memorantur, ea, non tamen omnia, sed præcipua, suis hic temporibus breuiter aßignantur, vel ex certis chronologicis notis vel probabili aliorum coniectura. Accuratior ceteris editis tomis, atque vniuersalior contexetur Chronologia.

In annis a Christi ortu computandis secuti sumus vulgarem & paßim receptam epocham: in digerendis annis Imperatorum ante Constantinum, consulares Fastos aliosq; proprios characteres.

Qui ante Christi ortum vixere Sancti, hoc tomo pauci occurrere; quorum proinde in hoc Indice habita ratio non est: fiet id alibi accurate.

Litteræ A B C &c. non sunt margini adscriptæ, vt in quatuor vltimis Indicibus, quia rarior hic earum vsus, & quid sibi velint facile erit ex tertij Indicis præfatione cognoscere.

I. SECVLVM A CHRISTO NATO.

An. 1. Christus circumciditur 1. Ianuarij 2. a 3. Magis Regibus adoratur 323. Hoc seculo tres Magi Reges moriuntur, Gaspar 1. Ianuarij 8. Melchior 6. Ian. 323. Balthasar 11. Ianuarij 664. An. 76. S. Nicanor vnus e primis VII. Diaconis martyrio coronatur in Cypro 10. Ian. 601. Sub fin sec. 1. Floret S. Maximus Ep. Taurominij in Sicilia. 12. Ian. 720

II. SECVLVM.

Circiter an 105. S.Titus Ap. Ep. Cretensium 4. Ianuarij 163. An. 116. S.Hyginus Papa M. 11. Ian. 665. Cir. an. 150. S. Celsus Ep. Treuiren. obit 4. Ian. 164. Cir. an. 152. S. Patiens, vel Patientius, Ep. Metensis putatur obiisse 8. Ian. 468. Cir. an. Ch. 153. S. Telesphorus Papa martyrio coronatur 5. Ian. 236. Sub M. Aurelio S. Pontianus Spoletij 14. Ianuar. 932. 933. Paschasia V. M. Diuione in Burgundia 9. Ianuar. 566. Anno 166. S. Potitus 13. Ianuar. 753. Cir. an. 168. Daniel martyrium passus creditur Patauij 3 Ianu. 161. Cir. an. 175. S. Concordius Presb. Spoletij in Italia 1. Ianuarij 9. Cir. an. 198. SS. Eluanus Ep. & Meduinus moriuntur in Anglia 1. Ianu. 10.

III. SECVLVM.

Cir. an. 203. S. Mauilus M. Adrumeti in Africa 4. Ianuarij 164. Sub Alexan. Imp. S. Martina V. M. Romæ 1. Ianu. 11. S. Tatiana M. 12. Ianu. 720. Anno 236. S. Anteros Papa M. 3. Ianu. 127. Circ. an. 236. (iuxta Ferrarium) Veronæ Episcopus fuit S. Probus 12. Ianu. 721. S. Andreas Ep. Treuiren. moritur 13. Ianu. 766. Cir. an. 239. S. Paracodas Ep. Viennensis 1. Ianu. 20. Cir. an. 248. S. Crispinus 1. Ep. Ticinensis in Italia 7. Ianuarij 356. Sub Decio sæuitur in Ægypto in Christianos, etiam mollibus tormentis 605.a Pansophius M. Alexandriæ 15. Ianu. 996. Secundina V. M. Anagniæ in Italia 15. Ianu. 996. Paulus Thebæus XV. annos natus in eremum fugit 605.b S. Senator Ep. Veronensis 7. Ianu. 357. SS. Thecla V. & Iustina Leontinis in Sicilia 10. Ianu. 601. Cir. an. 258. S. Florentius Ep. Viennen. Gal. M. 3. Ianuar. 127. Cir. an. 260. S. Arcadius M. Cæsareæ Maurit. 12. Ianuar. 721. Cir. an. Ch 262. Sub Galieno Imp. XL. Milites MM. Romæ 13. Ianu. 766. An. 270. SS. Claudius, Carbonanus, aliique MM. Interamnæ 8. Ianu. 471. Cir. an. 270. S. Maximus 1. Ep. Ticinensis 8. Ianu. 471. Cir. an. 280. SS. Euprexia vidua, & Theognia V. 5. Ianuarij 240. An. 291. S. Petrus Balsamus, siue Abselamus M. 3. Ianuarij 128.

IV. SECVLVM.

Circiter an. 301. S. Macarius Ægyptius in nascitur 1005. Cir. an. 302. Martyres plurimi in Thebaide 5. Ianuar. 251. An 302. & 303. Plurimi Martyres Romæ 2. Ian. 81. Sub Diocletian. qui an. 284. inuasit imperium, anno 304. cum Maximiano abdicauit, coronati sunt, SS. Iulianus, Basilissa coniuges; Celsus puer, Marcionilla mater; Antonius Presb. Anastasius, VIII. fratres pueri, XX. milites, anonymus amicus Præsidis, plurimi Episcopi, Sacerdotes, ministri Ecclesiæ, monachi, Virgines 9. Ianu. 570. SS. Sabas, Isaias & XXXVI. monachi MM. in Sina monte Arabiæ 14. Ianu. 936. SS. Zosimus mon. & Athanasius Commentariensis MM. in Cilicia 3. Ian. 128. S. Theopemptus, siue Theopompus, & Theonas, seu Synesius MM. Nicomediæ 3. Ianu. 127. 1087. S. Carterius Presb. M. 8. Ianu. 472. SS. Sebastianus & Aluerius MM. Thebæi, Fossani in Italia 2. Ian. 81. Milites XXX. MM. via Appia 1. Ianu. 20. SS. Martyres Placentini 2. Ianu. 80. SS. Defendens & socij MM. 2. Ian. 80. S. Ephysius M. Carali in Sardinia 15. Ian. 997. S. Marciana V.M. Cæsareæ in Mauritania 9. Ianuar. 568. S.Domno M. Bergomi in Italia 5. Ianu. 241. An. 303. (secundum Baronium) SS.Hermes, Aggæus, Caius MM. Bononiæ in Italia 4. Ianu. 165. Cir.an.303. S. Macra V. M. in territorio Remensi 6. Ianu. 324. An. 304. S. Seuerus Rauennæ 1. Ianuar. 20. Cir.an.304. SS. MM. Britanni Lichfeldiæ passi 82. An. 312. S. Lucianus Presb. Antiochenus M. 7. Ianuarij 357. Seculi 4. initio. S.Felix Romanus Presb. Conf. Nolæ obit 14. Ianu. 950. S.Felix alter Nolanus Presb. & Confessor 14. Ianu. 937. An. 313. Licinius vxorem ducit Constantini sororem 768. Sub Licinio SS. Theogenes, Primus, Cyrinus MM. in Hellesponto 3. Ian. 133. S. Gordius Comes & Centurio M. Cæsareæ in Cappadocia 3. Ian. 130. SS. Argæus, Narcissus, Marcellinus Tomis in Ponto 2. Ianuarij 82. An. 315. Martyrio coronantur SS. Hermylus & Stratonicus, Singiduni in Mysia superiore 13. Ianuarij 768. Ad Cibalim Pannoniæ oppidum victus a Constantino Licinius 768. An. 320. Constantini 14.S.Basileus Ep. Amaseæ in Ponto. quo tempore ibidem obiit S. Glaphyra V. 13. Ianuarij 771. An. 325. Habita Synodus J. Oecumenica Nicææ 781. Cir.an.328. Creatur Ep. Nazianzi S. Gregorius senior pater S. Gregorij Theologi 24. Cir.an.330. S. Lucianus Ep. apud Leontinos in Sicilia 3. Ianuarij 136. Cir. an. 335. Obit S. Agricius Ep. Treuiren. 13. Ianu. 772. An. 336. S. Athanasius relegatus, Treuiris a S. Maximino Ep. suscipitur 773. 775. Sub Constantino Magno floruit S. Syncletica Virginum Antistita in Ægypto 5. Ian. 242. S. Palæmon anachoreta in Thebaide 11. Ianuarij 675 S. Thodorus mon. in Ægypto 7. Ian. 365. Cir. an. 337. obit S. Leontius Cæsareæ Cappad 13. Ianuarij 781. Cir.an.341. S. Macarius Ægyptius in eremum secedit 1005. Anno 347. obit S. Paulus 1.Erem. annos 113. natus 10. Ian. 603. 1108. Seculo 4. S. Macrina auia S. Basilij obit Neocæsareæ in Ponto 14. Ianu. 952. Cir.an.350. S. Magno Ep. Mediolanensi 5. Nouemb. defuncto succedit S. Datius 967. An. 355. Habita Synodus Mediolanensis Arianorum: iis non communicat S. Hilarius 786. Relegati in exilium SS. Paulinus Ep. Treuir. Eusebius Vercellensis, Lucifer Calarit. Dionysius Mediol. 788. An. 356. moritur S. Antonius 17. Ianuar. vastatur a Saracenis eius cœnobium 606. e 607. c 1005. Missionem a militia impetrat a Iuliano Cæsare S. Martinus 786. Habita Synodus Biterrensis Arianorum: eiectus in exilium S. Hilarius 786. An. 358. S. Hilarius exul scribit librum de Synodis 787 Cir.an.358. S.Martinus secedit in Insulam Gallinariam: eum in Italia conuenisse videtur S. Viuentius 808. An 359. Habita Synodus Seleuciensis in Isauria: interfuit S. Hilarius, inde ad Constantium Imp. profectus 786.792. An. 360. Redit in Galliam S. Hilarius 787. An. 362. SS. Priscus Presb. Priscillianus Diac. & Benedicta, martyrio coronantur Romæ 4. Ianuar. 165. Sub Iuliano S. Dafrosa vidua M. Romæ 4. Ianu. 166. An. 364. Valentinianus Imp. creatus, diuiso cum Valente fratre imperio, Mediolanum venit: eum ibi conuenit S. Hilarius 787. An. 366. & tribus seqq. In Galliis semper fuit Valentinianus Imp. 787. An. 367. obit S.Hilarius Ep. Pictauen. 782.& 786. An. 370. Basilius Magnus ordinatur Episcopus Cæsareæ Cappadoc. circa quod tempus S. Petrus eius frater consecratur Sacerdos 589. 4.sec. obit S. Isidorus Ep. Hermopolitanus in Ægypto 2. Ianu. 84.1085. Cir.an.373. S. Gregorius Ep. pater S. Gregorij Theologi 1. Ian. 21. An. 379. S. Basilius Episc. 589.b An. 380. S. Macrina V. soror S. Basilij; post cuius mortem eorum frater S. Petrus ordinatur Ep. Sebastenus in Armenia, colitur 9. Ianu. 589.b Cir.an.380. S. Alexander fundator Acœmetorum, a militia ad vitam monasticam transit 1020. An. 388. II. consulatu Theodosij Imp. Palladius Alexandriam venit ad S. Isidorum 1016. An. 391. S. Macarius Ægyptius Abb. in Scithi moritur 15. Ianu. 1005. Circ.an.394. coronatur S. Almachius, siue Thelemachus M. Romæ 1. Ianu. 31. An. 397. S. Nicetas Papam consulturus ex Dacia Romam venit 365. Sub seculi 4. finem Rabulus, dein Ep. Edessenus, conuertitur ad fidem a S. Alexandro fundatore Acœmetorum 1020. Cir.an.400. S. Viuentius Presb. obit in Gallia apud Pictauos 13. Ianuar. 803. B. Theodorus Archiep. Senonen. 13. Ianu. 814.

V. SECVLVM.

An. 401. S. Nicetas iterum in Italiam venit 365. An. 404. moritur S. Macarius Alexandrinus Ab. in Sceti 2. Ianu. 84. S. Nilammon reclusus Geris in Ægypto 6. Ianuarij 326. S. Isidorus mon. Presb. Alexandriæ 15. Ianu. 1015. Seculi 5. initio, sub Arcadio Imp. martyrium passi SS. Tigrius Presb. & Eutropius Lector 12. Ianu. 725. Seculo 5. S. Talida, siue Amata, Abbatissa Antinoi in Thebaide 5. Ianu. 257. An. 406. Wandali traiecto Rheno Gallias ingressi 799.a S. Atticus creatur Ep. Constantinop. 11. Martij, die Dominica 475. Reliquiæ S. Samuelis Proph. XII. Kal. Iulij transferuntur ex Iudæa Constantinopolim 475. An. 407. S. Ioannes Chrysostomus moritur Comanis ad Pontum Euxinum 14. Nouemb. 475. An,409. IV. Kal. Octob.fer.3. Wandali, Alani, Sueui Hispanias ingressi 799.b Cir.an 411. S. Melorus, siue Melior M. in Anglia 3. Ianu. 136. Cir.an.412.obit S.Theodosius Antiochenus Ab. in Scopulo 11. Ian. 677. Anno 415. Reliquiæ S. Iosephi Patriarchæ, & S. Zachariæ patris S. Ioannis transferuntur Constantinopolim ad ecclesiam S. Sophiæ, a S. Attico tum dedicatam 478. Seculi 5. initio S. Apollinaris Syncletica, Dorotheus dicta, 5. Ianuar. 257. Cir.an.420. Alexander Ep. Antiochenus obit; ei succedit Theodotus 479. Cir.an.421. S. Ioannis Chrysostomi nomen Diptychis inscribit S. Atticus Ep. C.P. 479. An. 423.nascitur S. Theodosius Cœnobiarcha 682. An. 425. S. Atticus Ep. Constantinopol. obit 10. Octob. colitur 8. Ianuar. 473.474.482. An. 427. Theodoto Ep. Antiocheno defuncto, succedit Ioannes 1020. An. 428. Nestorius ordinatur Ep. Constantinopol. 1020. An. 429. S. Palladius mittitur ad Scotos a Cælestino Papa 815. Cir.an.430. S. Alexander Fundator Acœmetorum obit Constantinopoli. 1018.1020. Cir.an.431. obit S.Martinianus Ep. Mediolanen. 2. Ian. 89. Cir.an.437. Rabulo Ep. Edesseno mortuo subrogatur Ibas 1020. An. 440. Ioannes Ep. Antiochenus obit 1020. Cir.an.440. S. Valentinus Ep. Passauiensis 7. Ianuarij 368. Cir.an.450. S.Macarius Romanus Eremita 2. Ianuarij 90. S. Ioannes Calybita obit Constantinopoli 1029. & 1030. Seculo 5. SS.Theodulus Presb. Paulus, Ioannes, & alij monachi occiduntur a Saracenis iuxta Sinam montem in Arabia 14. Ianu. 953. SS. Maura & Britta VV. apud Turones in Gallia putantur vixisse 15. Ianu. 1018. An. 451. e patria in Palæstinam venit S. Theodosius Cœnobiarcha 682. An. 454. Attila Rege Hunnorum mortuo filij de regno decertant: S. Seuerinus venit in Austriam 486. An. 457. transferuntur Constantinopolim reliquiæ S. Anastasiæ M. cui templum extruxit S. Marcianus Presb. Oeconomus 611.612. An. 458. Leonis Imp. 2. terræmotu concutitur Antiochia 284. Gennadius ordinatur Ep. Constantinopolit. 1030. An. 459. Martyrius ordinatur Ep. Antiochenus: sub eo corpus S. Simeonis Stylitæ Antiochiam transfertur, & templum ei extruitur 285. Anno Ch.460. S. Simeon Stylita iuxta Antiochiam in Syria moritur feria VI. 261.263.273. An. 462. Studitarum monasterium extruitur Constantinopoli 1031. An. 465.1.Sept. horrendum Constantinopoli incendium extitit: repressum precibus S. Marciani Presb. 613. An. 466. Crispinus III. Ep. Ticinensis obit 7. Ianu. 372. Post an.472. obit S. Marcianus Presb. Oeconomus Constantinopoli 10. Ianu. 609. Cir.an.475. S.Dominica, siue Domnica obit Constantinopoli 8. Ianu. 483. An. 481. Clodoueus I.R. Franc. incipit regnare 795. An. 482. S. Seuerinus Presb. Noricorum Apost. moritur 8. Ianu. 483. An. 488. Reliquiæ S. Seuerini e Norico in Italiam ad montem Feletem transferuntur. 496. Sub seculi 5. finem S. Theodulus Presb. filius S. Nili obit monachus in monte Sina 14. Ianu. 969. Post an.492. ante 496. Reliquiæ S. Seuerini transferuntur ad Castrum Lucullanum prope Neapolim 496. An. 495. S. Ioannes II. Ep. Rauennas 12. Ianu. 727. Cir.fin.5.seculi obit S. Eugendus Ab. Iurensis in Burgundia 1. Ianu. 49. S. Marinus Ab. Lirinensis 1. Ianu. 55. Cir.an. 500. obit S. Honorata V. Ticini in Italia 11. Ianuarij 680.

VI. SECVLVM.

Anno 501. S. Cæsarius creatur Ep. Arelat. 729. Cir.an.504. consecratur Ep. Ruspensis in Africa S. Fulgentius 44. An. 507. Clodoueus I. cædit Alaricum Regem Gothorum, ope S. Hilarij 794. Huius reliquiæ eleuantur & ab Angelis transferuntur 799. Cir.an.509. S. Genouefa V. Parisiis obit 3. Ianu. 137. Cir.an.510. S. Maximus II. Ep. Ticinensis 8. Ianu. 471. An. 511. Eugippius Presb.scribit Vitam Seuerini Norici 483. Habita Synodus Aurelianensis, cui interfuit S. Melanius Ep. Rhedon. 329. Clodoueus I.R. Franc.obit 795. Seculi 6. initio S. Designatus Ep.Traiectensis in Belgio 13. Ianu. 814. An. 523. S. Maurus traditus disciplinæ S. Benedicti 1039. An. 526. terræmotus a S. Theodosio prædictus concutit Antiochiam 699. An. 527. Kal. April. in Cœna Domini constituitur Imperator Iustinianus 682.c An. 528. Kericus Dux Iustiniani, indutus cilicio S. Theodosij, de Persis victoriam reportat 682.c An. 529. S. Theodosius Cœnobiarcha in Iudæa moritur 11. Ianu. 680. Cir.an.529. S. Fulgentius Ep. Ruspensis in Africa 1. Ian. 32.44.f Cir.an.530. S. Cæsaria V. Arelati 12. Ianu. 729. Post an. 530. S. Melanius Ep. Rhedonensis in Gallia 6. Ian. 327.328. Cir.an. 533. S. Valentinus II. Ep. Interamnensis 7. Ianuar. 372. An 539. Indict. XI. Mediolanum a Gothīs crudeliter excisum 969. Cir.an. 540. obit S. Agrippinus Ep. Augustodunensis in Gallia 1. Ianu. 49.1083. Seculo 6. S. Seuerinus Ep. Septempedæ in Italia 8. Ianuar. 499.1103. An. 541. S. Cæsarius Arelat. Ep. 729. An. 543. S. Maurus (iuxta Baronij calculum) mittitur a S. Benedicto in Gallias 1039. Cir.an. 545. S.Datius Ep. Mediol. fidei caussa exul Constantinopolim abit 969. An. 546. Quæstio de tribus capitulis Synodi Chalcedonensis agitari cœpta sub Iustiniano Imp. 970. An. 547. Vigilius Papa de controuersia trium capitulorum silentium partibus indicit vsque ad futuram Synodum 970.c Post an. 550. obit S. Aspasius Conf. Meleduni in Gallia 2. Ianu. 90. Sec.6. S. Marcellinus Ep. Anconæ 9. Ianu. 590. Seculo 6. S. Eustadius Ab. Diuionensis in Burgundia 3. Ianu. 1090. Floret in Gallia S. Valericus Erem. 617. S.Æmiliana V.amita S. Gregorij Papæ moritur 5. Ianuarij 287. S. Ida V. in Hibernia 15. Ianu. 1062. An. Christi 552. S. Datius Ep. Mediolanensis obit 14. Ianuarij 967.970. Anno 560. S. Victorianus Ab. in Hispania 738. Cir.an.560. moriuntur S. Anastasius Ab. & IX. monachi Suppentoniæ in Ital. 11. Ian. 701. S. Kentigernus Ep. Glascuensis in Scotia floret 13. Ian. 815. Cir. an. 561. S. Gregorius Ep.Lingonensis in Gallia obit 4. Ianu. 167. An. 572. S. Anastasio Sinaitæ Patriarchæ Antiocheno eiecto subrogatur Gregorius, sub quo reliquiæ S. Simeonis Stylitæ ostensæ sunt 286. An. 582.14. Nou. imperat Mauricius 618.e An. 584. S.Maurus disc. S. Benedicti Ab. Glannafoliensis in Gallia moritur 15. Ianu. 1038.1039. An. 584. S. Dauid Ep. Meneuensis traditur obiisse 1.Martij 819. An. 585. 8.Brunichildis, nascitur S. Maximus Ab. 91. An. 589. restituitur in regnum a Mauricij Ducibus Cosroes Persa 618.e S. Martinus Vertauensis dicitur obiisse 24. Octobr. 807. Cir.an.594. obit S. Verus, siue Virus Episc. Vien. Gall. 13. Ianu. 822. Sub 6. seculi finem obit S. Mochua, siue Cuanus, Abb. Læghsiensis in Hibernia 45.1083. S. Mochua, siue Cronanus, Ab. Ballensis in Hibernia 1. Ianuar. 47. Cir.an.600. obit S. Domitianus Episc. Melitenæus in Armenia 10. Ianuarij 618.

VII. SECVLVM.

Circiter an.606. S. Petrus Ab. Cantuariensis submersus 6. Ianu. 334. Seculi 7. initio obit S. Vitalius, seu Vitalis monachus Gazæus Alexandriæ 11. Ian. 702. Cir.an.615. S.Saluius Ep. Ambiani in Gallia 11. Ianuarij 703. Post an. 619. S. Fulgentius Ep. Astigitanus & Carthaginensis 14. Ianu. 971. Sec. 7. S. Tarsitia V. apud Rutenos in Gallia 15. Ian. 1068. S. Bladulphus monachus Bobiensis 2. Ianuarij 94. An. 625. S. Maximus Presbyter martyrio coronatur in Gallia 2. Ian. 91. An. 631. S. Enogatus Ep. Alethensis in Britan. Armor. obit 13. Ian. 822. Sub Dagoberto Reliquiæ S. Hilarij an Parisios translatæ? 801. Sub Clodoueo II. obit S. Lenogisilus Presb. apud Cenomanos 13. Ianu. 1119. Cir.an.647. Reliquiæ S. Quintini M. reperiuntur a S. Eligio 3. Ianuar. 154. An. 649. (vt tradit Camerarius) obit S. Filanus Ab. in Scotia 9. Ian. 594. Seculo 7.S. Fergeolus M. Ep. Gratianopoli 12. Ianuarij 743. B. Balduinus Archidiac. Laudunensis M. 8. Ianuarij 502. S. Clarus Ab. Viennensis in Gallia 1. Ian. 55. S. Setrida V. Angla Ab. Brigensis in Gallia 10. Ianuarij 626. S. Blitmundus, siue Gogus Ab. in Gallia 3. Ianu. 145. Cir.an. 657. S. Ioannes Camillus Bonus Ep. Mediolanensis 10. Ianu 622. Cir. an. 663. fundatur monasterium Fiscanense in Normannia a S. Waningo 591.592. præfecta ei S. Childemarcha 593. An. 664. S. Cedda Ep. Londinensis in Anglia moritur 7. Ianu. 373. S. Gertrudis V. 1079. An. 665. S. Deusdedit Archiepiscopus Cantuariensis 14. Iul. 595. An. 668. ordinatur Romæ a S. Vitaliano Papa S. Theodorus Archiep. Cantuarien. VII. Kal.April.Dominica 595.f An. 669. appellit in Angliam S. Theodorus Archiepisc. & S. Adrianus Abb. VI. Kalend. Iunij Dominica 596.a An. 674. S. Benedictus Biscopius extruit monast. Wirmudense in Northumbria 744.e An. 680. habita est sexta Synodus Oecumenica Constantinopoli sub S.Agathone Papa contra Monothelitas 624.625. Cir.an.682. obit S.Agatho Thaumaturgus Papa 623. An. 682. extruit Girwicense monasterium S. Benedictus Biscopius 745. Circ.an. 683. obit S. Waningus Fiscani in Normannia 9. Ianuarij 590. An. 687. S. Bertilia V. Mareoli in Artesia 3. Ianuar. 155. Cir. an. 693. ordinatur Ep. Wigorniæ S. Egwinus 708. Cir. an. 696. S. Cadeoldus, siue Edaldus, Ep. Viennen. in Gallia obit 14. Ianu. 975. Anno 699. fit Abbas Cantuar. S. Benedictus Biscopius 744. Sub seculi 7. finem S. Frodobertus Abb. Trecis in Gallia obit 1. Ianu.colitur 8. 505. S.Maurontus Abbas S. Florentij-veteris in Gallia 8. Ianu. 505. Cir.an. 700. S. Tillo Paulus mon. in Gallia obit 7. Ianuar. 376.

VIII. SECVLVM.

Anno 703. S.Benedictus Biscopius Ab. in Anglia moritur 12. Ianuarij 743. Seculi 8. initio S.Bonitus Ep. Claromontanus obit 15. Ianuarij 1069. An. 709. fundatum a S.Egwino Eoueshamense monasterium in Anglia 709. Cir.an.709. moritur S. Adrianus Abb. in Anglia 9. Ianu. 595. S. Æmilianus pro imaginum cultu passus 8. Ianuarij 1098. An. 710. Constantinopolim, euocante Iustiniano Rhinotmeto, proficiscitur Constantinus Papa 531. Cir.an. 712. S. Gudila V. moritur in Belgio 8. Ianu. 513. An. 714. dedicatur ecclesia Eoueshamensis monasterij in Anglia 709.712. Cir.an.714. S. Cyrus Patriarch. Constantinop. moritur 8. Ianu. 531. Seculi 8. initio S. Ablebertus, siue Emebertus Ep. Camerac. & Atrebat. obit 15. Ianuar. 1077.1079. An. 717. Carolus Martellus in campo Vinciano XII. Kal. April. die Dominico, Regem Chilpericum, & Raganfridum Maiorem-Domus prælio vincit 177. Post an. 717. S. Pega, siue Pegia V. in Anglia 8. Ianuarij 532. Cir.an.720. moritur S.Egwinus Ep. Vigornien. in Angl. 11. Ianu. 707. Cir.an.723. corpus S. Valentini Ep. Passauiensis Tridentum transfertur 1094. Anno 729. Osrico Regi Northumbriæ succedit S. Ceolulphus 1081. An. 731. moritur S. Brithwaldus Archiep. Cantuar 9. Ianuarij 597. An. 738. S. Ceolulphus relicto regno fit monachus 1081. An. 739. Garibaldus Ep.primus Ratisbonæ constituitur 546. Sub Constantino Copronymo Imp. martyrio coronantur XXXVIII. monachi Ephesi 12. Ianu. 747. An. 745. Exalada monast. Hispaniæ extruitur, vbi reliquiæ S. Flamidiani M. seruatæ, dein Cusanum translatæ 288. Cir.an. 749. S. Rigobertus Ep. Remensis obit 4. Ian. 174. Seculo 8. S. Honobertus Ep. Senonensis in Gallia, eiusque pater & successor S. Honulphus 5. Ianu. 288. SS Erardus & Albertus fratres Epp. in Germania 8. Ianu. 533. S. Stephanus fundator monast. ad lacum Anserum 14. Ianu. 976. Cir.an. 752. S. Garibaldus Ep. Ratisbonensis moritur 8. Ianu. 546. An. 754. Reliquiæ S.Pharaildis Gandauum transferuntur. 172. An. 772. Bellum inter Carolum Magnum & Wittekindum aliosque Saxones cœptum 382. Cir.an. 776. creatur Patriarc. Aquileiensis S. Paulinus 714. Cir.an. 777. Corpus S. Valentini Ep. Tridento Passauium transfertur 1094. An. 781. Pipinus F. Caroli Magni, constituitur Rex Italiæ 1086. An. 785. B. Wittekindus Dux Westphaliæ ad fidem Christi conuertitur 383.

IX. SECVLVM.

Sub Carolo Magno Reliquiæ S. Macræ V. transferuntur in templum ei extructum III. Kal. Iunij 326. Anno 803. obit S. Paulinus Patriarc. Aquileiensis 11. Ianu. 713. Cir.an. 807. B. Wittekindus Westphalorum Dux 7. Ianu. 380. 385. An. 810. Pipinus F. Caroli Magni, Rex Italiæ, moritur. Regnum, dum Bernardus eius filius adolesceret, administrat S. Adelardus 1086. An. 814. relegatur fidei caussa S. Michael Ep. Synnadensis 290. Cir. an.820. S. Gregorius Acritensis monachus obit 5. Ianuarij 289. Cir. an. 826. obit S. Adelardus Ab. Corbeiensis in Gallia 95. Seculo IX. S. Euticius Ab. Balmæ in Burgundia obit 13. Ianuarij 823. An. 832. S. Aldricus consecratur Ep. Cenomānensis in Gallia 22.Decemb. 388. An. 835. B. Stephanus Bituric. Ep. obit 13. Ianu. 822. Sub Carolo Caluo Odo Ep. Bellouacensis scribit Vitam S. Luciani Ep.M. 461. An. 846. obit S. Ioannicius Abb. in Bithynia 599. An. 852. SS. Gumesindus Presb. & Seruus-Dei mon. martyrio coronantur Cordubæ 13. Ianuar. 823. Cir.an.856. S. Aldricus Ep. Cenomanensis in Gallia 387. An. 864. Reliquiæ S. Rigoberti Ep. Remensis transferuntur ad monasterium S. Theoderici 14. Iun. 179. An. 864. Normanni vastant Aquitaniam. Reliquiæ S. Faustæ inueniuntur, transferuntur 1091. An. 868. Normanni Galliam vastant. Reliquiæ S. Viuentij & aliorum Aruernos deferuntur 813. S. Mauri Glannafolio Fossatum transferuntur 1050. An. 869. Odo Abb. Glannafoliensis scribit historiam Translationis reliquiarum S. Mauri 1051. An. 872. transferuntur reliquiæ S. Frodoberti Abb. 511. 512. An. 873. Reliquie S. Rigoberti Ep. Remensis transferuntur Remos ad templum S. Dionysij 14 Iunij 179. An. 894. Eædem cum aliis reliquiis deportantur in Veromanduos 19. Ianu. 179.

X. SECVLVM.

Anno 910. Caroli Simplicis R. Franc. II. Indic.13. Cluniacum monast. Burgundiæ ædificari cœptum 826. Transferuntur reliquiæ S. Seuerini Neapolim 10. Octob. 497. 1098. Cir.an. 920. Wilhelmus Pius Dux, Cluniaci cœnobij fundator, obit 829. Cir.an. 924. monasterium S. Viuentij in Castro Vergiaco extruit Manasses Dux Burgundiæ, reliquiis eius eo translatis 803. 813. An. 928. B. Berno Ab.1. Cluniac. obit 13. Ianu. 824. 829 An. 958. S. Wulsinus fit Abb. Westmonasteriensis 547. An. 968. reliquiæ SS. Pontiani & Agnetis transferuntur Vltraiectum a Baldrico Ep. 935. Anno 970. transfertur Metas a Deoderico Ep. corpus S. Leontij Ep. M. 782. An. 977. Lotharius Rex Franc bona Mareolensi cœnobio S. Bertiliæ erepta, suo Diplomate restituit 1119. An. 978. Ethelredus coronatur Rex Angliæ 14. April. die Dominica. Sub eo S. Wulsinus ordinatur Ep. Schireburnensis 547. Cir.978. Reliquiæ S. Gudilæ V. Morzella Bruxellam transferuntur 513.523.530. Cir.an. 979. S. Anastasius Archiep. Senonensis moritur 7. Ianu. 300. An. Ch. 983. S. Wulsinus Ep. Schireburnensis in Anglia 8. Ianuar. 547. Anno 993. ordinatur Ab. Cluniaci S. Odilo 71.

XI. SECVLVM.

Anno Ch. 1013. Indic. 11. B. Libentius Ep. Bremensis moritur, cum sedisset annos XXV. 4. Ianu. 180. Seculi XI. initio monasterium Fiscanense, tum Canonicorum regularium, datur monachis Benedictinis 594. An. 1014. corpus S. Vedasti aliæque reliquiæ reperiuntur Atrebati 2. Ian. 124. Cir.an. 1030. brachium S. Mauri Cassinum transfertur 1067. An. 1031. obit S. Guilielmus Ab. S. Benigni Diuione 1. Ian. 57.58.64.594. An. 1043. S. Eduardus fit R. Angliæ die Paschatis 3. April. 294. Cir.an. 1043. scribitur vixisse S. Clarus monachus Salighenstadiensis 65. An. 1047. Reliquiæ S. Gudilæ transfetuntur Bruxellis ad Ecclesiam S. Michaelis, quæ nunc ab ea S. Gudilæ dicitur 514.530. An. 1049. obit S. Odilo Ab. Cluniacensis 1. Ianu. 65. An. 1064. Vldericus creatur Ep. Patauinus in Italia. Sub eo reperitur corpus S. Danielis M. 3. Ianu. 160. An. 1066. S. Eduardus Conf. in Angl. moritur 5. Ian. 290. regnat Haraldus, & VII. Kal. Octob. feria. 2. Haraldum Norwegum prælio vincit 301. 302. An. 1073. Reliquiæ S. Pharaildis transferuntur ad propriam ipsi dicatam ecclesiam Gandaui 173. An. 1081. Eleuantur reliquiæ S. Bertiliæ Virg. in Artesia 14. Septemb. 155. 157. Reliquiæ S. Nicolai Barium adferuntur 798. 832. An. 1088. occupata a Pisanis Sardinia, inde Pisas transferuntur reliquiæ SS. Potiti & Ephysij 753. Transferuntur reliquiæ S. Victoriani ad castrum Alquezar; anno sequenti ad monasterium Montisaragonij 742. Cir.an.1090. Aroasiæ cella extructa a B. Hildemaro & sociis 832. An. 1093. S.Gregorius Ep.Armenus moritur in Germania 977. Atrebatensis Episcopatus denuo diuisus a Cameracensi 832. An. 1097. B. Godefridus Cappenbergensis nascitur 840. B. Heldemarus Erem. fundator Aroasiæ in Belgio moritur 830. Cir.an.1099. decedit S. Osmundus Ep. Sarisburiensis 4.Decemb. 77.

XII. SECVLVM.

Seculi 12. initio B. Engelmarus Eremita in Bauaria occiditur 14. Ianuarij. 976. Circ.an.1102. corpus S. Eduardi, 36 post obitum annis, eleuatur incorruptum 302. An. 1106. Aroasiæ Ecclesia noua dedicatur a S. Godefrido Ambianensi & Ioanne Taroanensi Episcopis 833. An. 1109. Prufeningense monasterium a S. Ottone Ep. Bambergensi construitur: S. Erminoldus Abb. constituitur 347. Cir.an.1120. B.Vitalis Ab. Sauiniacensis in Gallia moritur 7. Ianuar. 389. An. 1121. S.Erminoldus Abb. M. in Germania 6. Ianuar. 335. B. Godefridus Cappenbergensis a S. Norberto conuersus 840. An. 1122. Cappenberga in cœnobium Deo oblata 31. Maij 840. An. 1126. S. Norbertus creatur Archiep. Magdenburgensis 18. Iulij die Dominica 839. Cir.an. 1126. Windbergense cœnobium ord. Præmonstrat. extruitur 978. An. 1127. B.Godefridus Cappenbergensis ord. Præmonstrat. obit 13. Ianuarij 839. An. 1129. Ignis sacer grassatur in Gallia, S. Genouefa inuocata ægris subuenit 151. An. 1130. Rogerius ab Antipapa Rex Siciliæ appellatus 1062. Cir.an.1130. Reliquiæ SS.Fulgentij & Florentinæ, Guadalupæ inuentæ 974. An. 1133. S.Canutus Lawardus R. Obotritorum, Dux Sleswicensis, occiditur 7. Ianu. 390. An. 1134. S.Norbertus obit 6. Iunij feria 4. Pentecostes 839. Cir.an.1140. S. Gerlacus Eremita in Belgio obit 5. Ianu. 304. Ab an.1143.ad an. 1180. imperat in Oriente Manuel Comnenus: sub eo e Thebaide Constantinopolim transfertur corpus S. Pauli I. Erem. 608.d An. 1148. Indict. XI. reliquiæ B. Godefridi Cappenbergam transferuntur 854. 1112. Ellantium monast. in diœcesi Remensi construitur a B.Rogerio 182. Seculo 12. B. Guarinus Ep. Sedunensis obit 6. Ianu. 348. An. 1161. Reliquiarum S. Genouefæ capsa aperta 29. Oct. 137. 152. An. 1162. Conradus 1. creatur Ep. Moguntinus 343. Anno 1163. Corpora trium Regum Mediolano Coloniam transferuntur 323. Reliquiæ S.Eduardi Regis Angliæ transferuntur a S. Thoma Cantuariensi ad Westmonasterium 13. Octob. 302.304. An. 1166. obit B. Aelredus, siue Ealredus Ab. Rieuallen. in Anglia 12. Ianu. 748. Cir.an.1171. S.Canutus Lawardus canonizatur ab Alexandro III. Papa. Reliquiæ solenniter transferuntur 401. An. 1171.aut 1172. B. Otto frater Godefridi Cappenbergensis obit 843. An. 1175. obit S. Siluester monachus Trainæ in Sicilia 2. Ianu. 124. Cir.an.1175. B. Rogerius Ab. Ellantij in Gallia moritur 4. Ianu. 182. An. 1177. Caput S. Iacobi Ap. Aria refertur ad monasterium S. Vedasti 3. Ianu. 158. Cir.an.1181. B. Albertus Erem. in Senensi territorio moritur 7. Ianu. 802. An. 1182. B. Odino Abb. Rothensis ord. Præmonstrat. in Sueuia moritur 2. Ian. 1086. An. 1194. B. Benincasa Abbas Cauensis in Italia 10. Ianu. 627. An. 1200.23.Nou. eligitur Archiep. Bituric. S.Guilielmus Eremita Ab. Caroli-loci 629.

XIII. SECVLVM.

Moritur S. Guilielmus Archiep. Bituric. 10. Ianuarij 627. An. 1218. canonizatur ab Honorio III. S. Guilielmus Archiep. Bituric. 627. 337. An. 1221. S. Dominicus fundator ord. Prædicat. obit 409. An. 1222. S. Raimundus de Pennaforti habitum ordin. Prædicat. induit die Parasceues Barcinone 409. An. 1228. B. Iuetta, siue Iutta, vidua reclusa obit Hui in Belgio 13. Ian. 863. 887. Reliquiæ S. Bertiliæ V. transferuntur 8. Octob. 157. Cir. an. 1230. B. Odo Carthusianus Taliacotij in Ital. obit 14. Ianuarij 978. An. 1233. Inquisitio Ecclesiastica contra hæreticos instituitur in Hispania 412. An. 1235. Ordo B. Mariæ de Mercede Redemptionis captiuorum a Gregorio IX. approbatur 409. An. 1238. Iordano Generali II. ord. Prædicat. defuncto, eligitur S. Raimundus de Pennaforti 410. An. 1240. transfertur corpus S. Pauli I. Erem. Constantinopoli Venetias 608. Seculo 13. S.Sabbas Archiep. Seruiæ obit 14. Ian. 979. Cir.an. 1250. cœpit in Hungaria Ordo Erem. S. Pauli ab Eusebio Strigoniensi 607. Cir.an 1259. obit S. Gonsaluus Amaranthus ord. Prædicat. in Lusitania 10. Ianuarij 640. An. 1275. S. Raimundus de Pennaforti III. Generalis ord. Prædicat. moritur 6. Ianu. colitur 7. 404. 413. An. 1281. Vlrici Abb. Prufeningensis iussu scribitur Vita S. Erminoldi 335. An. 1284. B. Torphimus Ep. Hamariensis in Norwegia, moritur Brugis in Flandria 8. Ianu. 548. Cir.an. 1285. Reliquiæ S. Valentini Ep. solenniter transferuntur. 1094. An. 1295. Reliquiæ S. Danielis Patauij transferuntur 161.

XIV. SECVLVM.

An. 1309 B. Angela de Fulginio vidua moritur 4. Ianuarij 186. 234. An. 1310. B. Oringa, siue Christiana, V. in Etruria. 10. Ianu. 650. An. 1321. Thomas de Tolentino, Iacobus de Padua, Petrus de Senis, & Demetrius, ord. Minor. occiduntur a Barbaris in India mense Aprili 988. An. 1331. B. Odoricus de Portu-Naonis ord. Minor. moritur Vtini in Foro-Iulij 14. Ianu. 983. ab an. 1342. ad 1382. regnauit in Hungaria Ludouicus: sub eo corpus S. Pauli I. Erem. Venetiis in Hungariam transfertur 609. Carolus IV. Imp. plurimas reliquias Pragam transfert, quarum solennitas agitur 2. Ian. 1084. An. 1358. Gertrudis ab Oosten Beghina Delphis in Belgio obit 6. Ian. 348. 353. An. 1394. reliquias aliquas S. Hilarij Comes Pictauensis obtinet, & monasterio S. Hilarij Pictauis donat 802.

XV. SECVLVM.

An. 1404. Congregatio Canonicorum S. Georgij in Alga, auctoritate Bonifacij IX. Papæ cœpit 549. An. 1413. B. Laurentius Iustinianus eligitur Generalis Congregationis S. Georgij in Alga 549. An. 1433. B. Laurentius Iustinianus fit Ep. Castellanus, siue Oliuolensis 5. Septemb. 550. An. 1445. 21. Iunij eleuatur corpus S. Odilonis Abb. Cluniacensis 77. An. 1451. Gradensi Patriarchatu Venetias translato, primus Patriarcha creatur B. Laurentius Iustinianus 550. An. 1455. B. Laurentius Iustinianus Patriarcha Venetus obit 8. Ianu. 549. An. 1457. canonizatur S. Osmundus Ep. Sarisburiensis 1. Ianu. 77. An. 1471. Bernardus Iustinianus mittitur Legatus a Rep. Veneta ad Sixtum IV. Papam. Is vitam B. Laurenrentij Iustiniani patrui scripsit 550. An. 1497. B. Veronica de Binasco V. Mediolani moritur 13. Ianuar. 887. 927.

XVI. SECVLVM.

Anno 1517. B. Veronica de Binasco beatificatur a Leone X. Papa 889. Isidorus de Isolanis ord. Prædicat. scribit Vitam B. Veronicæ de Binasco 888. An. 1524. Laurentius Iustinianus Beatis adscribitur a Clemente VII. 550. 563. An. 1529. Reliquiæ SS. Beniamini & Maximi inueniuntur Brixiæ 7. Ianu. 429. An. 1530 Ægidio Gipp Abb. Lætiensi defuncto, succedit Ludouicus Blosius 12. Iul. 436. An. 1542. De. S. Raimundo Pennaforti concessum a Paulo III. Papa officium Ecclesiasticum Prædicatoribus 415. An. 1545. Paulus III. confirmat Statuta monastica Lætiensibus a Ludouico Blosio data 440. Ab an. 1550. sedit Iulius III. Papa, a quo Sanctorum catalogo inscriptus B. Gonsaluus Amaranthus 649. An. 1557. Christi Præputij pars Romæ seruata, Calcatæ defossa, reperitur, & honoratur 4. 5. An. 1562. Reliquiæ alique S. Hilarij Pictauis a Caluinistis comburuntur 801. An. 1566. Ludouicus Blosius Abb. Lætiensis in Belgio moritur 7. Ian. 430. 454. Cir.an. 1566. Christi præputij particula diu Antuerpiæ seruata, templa diripientibus Caluinistis deperdita 3. An. 1582. transferuntur a S. Carolo Borromæo reliquiæ S. Ioannis Boni Ep. Mediolanen. 24.Maij. 622.b An. 1594. Reliquiæ SS. Fulgentij & Florentinæ sororis transferuntur Murciam 974. An. 1595. Corpus S. Sabbæ Ep. Seruiensis annis 350. integrum, a Turcis comburitur 982. An. 1599. Repertus fons S. Gerlaci in Belgio, cuius aqua olim nuncque salutaris 321. An. 1600. Reliquiæ S. Ioannis Calybitæ Romæ repertæ 1031.

XVII. SECVLVM.

Anno 1601 S. Raimundus de Pennaforti canonizatur a Clemente VIII. 417. An 1602. Godefridus de S. Bellino Ep. Pictau. impetrat Parisiis aliquas reliquias S. Hilarij. 802. An. 1625. B. Laurentius Iustinianus adoptatur Protector Panormitanus ob pestem sedatam 551. An. 1630. Ioannes Tomcus Marnauitius edit Vitam S. Sabbæ Ep. Seruiæ & aliorum Illyricorum SS. 980. An. 1634. Reliquiæ S. Martinæ V. M. Epiphanij & Concordij MM. inuentæ Romæ 25. Octob. 18. An. 1639. Reliquiæ aliquæ B. Godefridi Cappenbergensis tranferuntur Antuerpiam 1111.

BENIGNE LECTOR

Te obtestor, vt ne prius sequentia Acta legas, aut certe, si non continuo ea probabuntur, præiudices, quam quæ in Præfatione, præsertim cap. tertio, monuimus, expendas.

Januar I: 1. Januar

Heiligenlexikon als USB-Stick oder als DVD

Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon

Seite zum Ausdruck optimiert

Empfehlung an Freunde senden

Artikel kommentieren / Fehler melden

Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: Einleitung Januar I

Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: Einleitung Januar I

Fragen? - unsere FAQs antworten!

Im Heiligenlexikon suchen

Impressum - Datenschutzerklärung

Zum Schutz Ihrer Daten:
mit 2 Klicks empfehlen!

Unser Reise-Blog:

Reisen zu den Orten, an denen die
Heiligen lebten und verehrt werden.

- zuletzt aktualisiert 14.12.2014
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.